Dit boek hoort bij de Collectie Van Buchell

Huybert van Buchell (1513-1599)

K *

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op:

http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Buchell Collection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at:

http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge

• • the back board

I N S .T 1 T V T I O ■

CH B I s T I A N AEx religionis^

CALVINO AVTH'ORE.

^däitißinfnupeniuo Indices, anf^b oA. AI ar lorato codcUiiquo-mm prior res pracipuas ,pofierior in ea expoßtos copioßßi-meJacrmfiripturA locos continet. • y

Excu’debat Francifcus PerrirTus-

. Mr^D7~rx’v 1 ri.

■r'-i

PRAECIPVA CAPITA EORVM QVAE IN HOC IN-•ftitutiofiis Chriftianæ opéré continerttur.

Hæc omnia pcrfpicuè ac folidèin hifce Înfîirutionibûs traólatur:amp; quicquîd ^duerfarii côtràobiiciunr, ita confutatur, vt cyi.uis pioleólo-ri ira fiti.sfiar,nequid eum pofiiiac rpo-

• rcuturfophiftarumfuci. •

lohanpes Caluinüs Lcdori.

Nquot; prifna^uius noßri operis editione quia euw qu^ro im* bonitate dominusfitccejfum dedit,minime expe* dabam^ leuiter, maiori exparteÇ^vt in minutis operibtisßeri filet) defuncius er am: ^erumquumintelligé^emieo piorufere omnium fauore exceptie eße quem nunquam ^oto expeter e, ne dum fierare aufusfuißem: nbsp;nbsp;mihi plus multo deferri ex aißmo fientiebam quam efi

fern promeritus, it a magna ingratitu^nisfore putaui nifi adeb prop eßs in meßudiis, aa mea indußnamfponte inuitatibusj refpondere faltem promea tenuitàteconarer.df^queidfiaunda tantum ecdtione tetaui: fed quoties deinde excufumfuit opus, nonulla acceßione locupH^âtùm fuit. St fi autem laboris tune impenfi me non pœniteb at: nunqua tomen mihifàtisfri, donee in hune or dine qui nue proponitur dige^ium fuit, dfiuncmededifieeonfidoquod^efi:r(^fnniumiudieioprobetur. (fierté qudto fiudio ad operam haeEeelefia Tdei pramp;fiandamdncubuerimfu* culentum tefimonium prof erre licet, quod proximo hjenfe dum exifii-mabd dfebre ^artana morte mihi denutiari,quo magis ^rgebat mor* bus,eo minus mihi peper ei, donee librumfuperfiiterelinquer'eßfui tarn benigna piorum inuitationigratia aliquam repederet. ofilf aluijfiem e* qwdem eitius, ^erum fiat cito fi fiat bene. Opportune aute prodtfie tune putabo^bifenfiro ‘vberiorem adhuequom antehacfruédum aliqu^ Sc* défia dei attuliffie. hoc mihi unicum ^jotum. Stfiané mecum male age* retur nifi ‘vnius Egt;ei approbatione cotentus,^elfiulta peruerfia ifn* pentorum hominum, ^el iniqua nbsp;nbsp;maligna improborum iudicia con~

temnerem.df^m quanuis fi) eus nbsp;nbsp;propagadiregnifiui,(f adj^uan*

da publica ^tilitatis fiudio animu meupenitus addixerit:mihi quoque probe confictus fim,ipfum angelos tefles habea,nihil ex quo o^ciu dô doris inScclefiafiificepi,mihifuiJfepropofitumquàmSc^fia prodejfes fineer am pietatis dodrina afierendo:n^minem tarnen efieputo quiplu-ribus impetatur,mordeafur^ laceretur calumniis.Q^u iamfub pre* lo eßet epifiola,certoreficiui, ^ugufla,‘vbi conuentus ordii^^m Imperii agebatur,fparfumfuißb de mea ad Tapatum defedi^ne rumorem, €ƒ cupidius quàmpar er at ii/aulis Erincipum exceptum. fifac eflfiili*^ cet eorumgratitudo quos certè non latentplurima egn^antia mea ex* perimenta^q^'i'a‘vt calumniam adeofœdam i^fpuut, ita ab eame apud omnes aquot humanos iudices tueri debuerat. FaÜitur autem cum ^otafua caterua Hlbtbolus,fijneputidis mendaciis obruendo, hac indi*

gnitatefraâliore ^el magis Ihumfore put at: quia Deufnpro irriTnen-àaiuYum mihi confido njt in curfiifin^a,fu£ ‘vocaticnis Aquahili tolerantie perßuerem. Cuius rei nouum in hac editione docu-'/netunffiis læïoribus exhibeo. Porto hoc mihiin iÿo laborepropofitum fuitßacra T'heologtA candidatos ad diüini ^erbi leédionenp^tapYamp;para-^ re inßYUCYe^'Vt nbsp;facilem ad earn aditum habcYe^^^inoßenß m ea

gYadupergere queat.ÇiqMem Yeligionisfummam omnibus partibusßc mihi complexus eße ‘videoYjÇf eoquoque otdine digeßßß^'vtßquis earn, relîè tenucYttiCi non ßt ^ßicileßatuere nbsp;nbsp;quid pottßmum quAYCYe in

ScYiptUYa, nbsp;nbsp;quem inß:opumq^icquid in ea cotinetut refetYe debeat,

ßtaque,hac ^elutißtata ‘viaßquas poßhac ScriptutA enarrationes e-didcYO, quia non neceße habei/o dedogmatibus longas dißutationes in-ßitite/ei^S^ in locosxomunes euagari:eas compendioßmpeY aßYingam. QaYatione, magna moleßia nbsp;faßidio pius leéîorßubleuabitUY : modo

pYA,ßntis opeYts cognitione^quafi neceßatio inßYumho^pYAmunitus accédât, Sed quia huius inßitutitatio in tot meis commentariis quaßi in ßeculis claYe apparet ^Yeipßamalo declaraYe quale fit, quam ^cYh is pYAdicaYe. aie amice Petiot fiiquem ex meis laboYibusfirucium petcipiSi me pYecibus tuis apud P)eum pattem noßtum adiuua,

(jeneuA.Jfi'alend.oAugußi.UNNO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N.

Qjms animusßuetat tenui excußare libella^ ^ßendißudio magnumfecere Volumen,

Auguftinus Epift.y.

Ego ex eorum numero me efie profiteor qui icribunt proficiendo,amp; fcribendo pronciunt.

Potcntiffimo,illuft:riuimoque mof narcEæ,Francifco, Francorum Regi Chriftianifsimo,principifuo Iohannes Caluinus pacqpi ac falutcm in CJirifto precatun nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

WM liuic operi man um primura admoucrem, nihil minus cogitabä,Rex clarifsime,quam fcriberc quæ ma leftati tuæ poftea offerrentur. Tantum erat animus ru-dimenta quædam tradere, quibus form^rentur ad vera pietatê qui'aliquo reli^onis ftudio tanguntur* Atquc hunclaboremG|llis noftris potifsimùm defudabam^ quorum permultos efurire amp;nbsp;fitire Chriftum intelli-gebam ;paucifsimos q^tem videbamqui vel modica c-ius cognitione rite imbuti client. Hanc mihifuifl'e propofitam rStionçmdibef ipfeloquitur,adfimpliccmfcilicetrudémque doccndi formam compohtuslt; Verùmquumpcrfpiceremvfqueeoquorundam improborum furorem in-ualuifle in rtgno tiio, vt nullus fanæ doélrinæ fit iftic locus rfaélurus mihi o-peræpretium vifus fiim fi eadem opera ÔÂnflitutionem lis darem, amp;nbsp;confef-fionem apud te ederem vnde difcas qualis fit doôlrina in quam tâta rabie ex-ardefcLint furiofi illi, qui ferro amp;nbsp;ignibus regnumtuum hodi^ turbant. Ne-que enim verelior fateri, hîc me fummam ferè eins ipfius doftrinæ complexû efie quamilli cercere, exilio, profcriptione, incendio niulôlandam, lÿiam terra marique exterminandam vociferantur. Equidem fcio quâm^trocibus delà tionibus aures animumque tuum impleuerint, vt caufam noftram tibi quâm odiofifsimamredderent: fed id tibi pro tua dementia perpendendum eft^ nullam neque in didis,neque in fadis innocentiam forc,fi accufafie fuffician Sane fiquis faciendæ inuidiæ caufa, dodrinam hanc, cuius rationem tibi red-dere conor,omnium ordinum calculis damnatam,multis fori præiudicii^co- ' foflamiamdudumfuifie caufetur, nihil aliud dixerisquam partim aduerfa-riorum fadione amp;nbsp;potentia violenter deiedam:partim mendaciis,technis,ca-iumniiSjinfidiofe fraudulcnterque opprefTam.Vis eft,quod indida cMifafan-guinariæ fententiæ aduerfus illamferuntur; fraus,quód feditionis amp;nbsp;mäleficü præter mentum infimulatur.Nequis hæc iniuria nos queri cxiftimet, ipfe nobis teftis efl'e potes, Rex nobilifsinie , quam mendacibus caltmmiis quotidie apud te traducatur, quod né aliorfum fpedet nifi vt Regibus fua fceptra c minibus extorquent, tribun;Uia, ij^diciâquê omnia præcipitet, fubucrtat ordi-nes omnes amp;nbsp;politias,pace Scquietem populi pcrturbet,leges omnes abroger^ dominia amp;nbsp;polTelsioties difsipet, omnia denique furfum deorii^ voluat. Et tarnen minimam portiuhculam audis. horrcda enim qu£Älam in vulgus fpar-guntur: quæ fi v»ra cfiest, nÏeritó illam cum fuis authoribus mille ignibus at* crucibus dignam vniuerfus mundus iudicet. Quisiam mirMur publicum o-dium in illaniaccenfum efle, vbi iniquifsimis ilfis criminationibus fides habetur? En cur in noftram ipforum dodrinæque noftfæ damnationem omnes ordines conflt;»tiai|^c confpirent. Hoc aftedu correpti, qui ad iudicandu fe-dét,præiudiciaquaeaomoattuierunt, pro fententiis pronutiant:amp; fe rite per-fiindos fui? partibus putant fi nernine ad fuppliciuni trahi iubeat,nifi aut fua

confcfsione, aut folidis teftimoniis conuidum. At cuius criminis? Damnatæ , (aiunl)iftius dodrinæ. At quo iure dänata eft?Id autenî erat defenfionis præ^ ftdium:non doftrina ipfam abnegate,fed pro Vera tuen. Hîc mufsitandi quo-que facujçgs prÿciditur. Ç^are non inique poftulo,Rexinuilt;ftifsime,vtinte-gramcaufæiftiuscognitionemfufcipias:quæperturbate badens nullóquc iuris ordine, amp;; impotenti æftu niagis quam légitima grauitace^adata eft, vel quoqiiomodo exagitata.Negue hîc mc priuatam defenfionem medita/i cfxifti mes,qua faluum in patriam reditum mihi conficiam: quam tametfi quo dccet hiimanitatis affedu profequor, vt nunc tarnen res funt, eanorwnolefte careo. Verum comunem piorum.omnium, adeoque ipfam Chriflfli caufam comple-dor,quç modis omnibus hodie in r^no tuo profeifta ac protrita,velut depio rata iacet, Pharifæorum id quidem quorundä tyrannide magis quam tua con fcientia.Sedqui id fiat,hîc dicere nihil attinet.afflida certè iacet.Hoc enim pro fecerimt impii, vt Chrifti veritas, fi non vt fugata difsipataque intereat, certc vt fepuka amp;nbsp;ignobilis lateat: paupercula vero Ecclefia aut crudelibus cædibus abfumpta fit,aut exiliis abada,aut minis ac terroribus perculfa ne hifcere quidem audeat. Et inftant eciamnu qua folent infania amp;nbsp;fcrocitate, fortitcr in pa-rietem iam inclinatum,amp;ruinamq»iamtecerütincumbentes.Nullus interim prodit qui talibus furiis patrocinium fuum opponat. Quodfiqui veritati maxime lauere vjfteri volunt, ignofeendum efle cenfent errori amp;nbsp;imprudentiæ imperitorum nominum. Sic enim modefti homines loquunfur, errorem amp;: imprud^nriam vocantes quam norunt certifsimam efle Dei vlt;ritatem : impe-ritos homing, quorum ingenium non adeo defpicabile Chrifto fuiffe videt, quin cæleftis fuæ fapientiæ myfteriis dignatus fit. Adeo omnes pudet Euange-lii. Tuum autem erit,ferenifsime Rex,nec aures,necanimu à tarn iufto patro-•cinio auertere : præfertim vbi de re tanta agitur : nempe quomodo Dei gloriæ fua conftet in terris incolumiras, quomodo fuam dignitatem Dei veritas reti-• neat, qnomodo regnum Chrifto fartum tedumque inter nos maneat. Digna res auribus tuis,digna t^a cognitione, digna tuo tribunali.Siquidem amp;nbsp;verum Regemhæccogitatiofacit,agnofeerefe inregniadminiftratione Dei mini-ftrum.^ec iam regnum ille fed latrocinium cxercet qui non in hoc regnat vt Dei gloriæ feruiat. Porrofalliturquidiuturnam profperitatem expedat eius regni,quod Dei fceptro,hoc eft, fando eius verbo,non regitur: quado cæleftc, 1 oraculum excidere non poteft, quo edidum eft difsipatu iri populum vbi de-feceritprophetia. Nec te ab hoc ftudio abducere «lebet humilitatis noftræ co-temptus. Nos quidem quam paupftculi fimys amp;nbsp;gbiedi homunciones, probe nobis confeii fumus : coram Deo, fcilicet, miferi peccatores, in hominum confpedu df Ipedifsimi: mundi^fl vis^exerementa quædam amp;nbsp;rciedamenta, aut fiquidadhuc A^iusnominari poteft. vt,quoapûÎDeum gloriemur, nihil •reftet, præter vnam eius mifcricordiam, qua in^en^æterna falutis nullo no-ftro merito afeitifimus : apud vero homines non ita multum, praeter noftram infirmicatem, quamvelnuyiconfiteri,fummaintereos ignominiaeft. Sed dodrinam noftram fupja omnem mundi gloriam, fuBlimem : fupra omnem poteftatem, inuidam ftare oportet : quia non noftra eft, fed D^i viuentis, ac Chrifti eins,quem Pater Regem conftituit, v^a mari vflt;^e ad mare domine-tur, amp;nbsp;à fluminibus vfque ad termines orbij terrarum. Et fic quide domine-

AD regem Gall.

tur,vt totam terrain,cum ferreo fuo atque æreo robore, cum fplendore aureö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« ji

amp; argëteo, fola oris fu^virsa percuflam non fecus comminuac quam figulina vafcula : qucmadmodum de magnificcntia rcgni ipfius vaticinantur Prophe- • tæ.Reclamantquidem aduerGrn, falfo nos prætendere verbum Dei,cuius fee leratdsimi fimus corruptores. Hæc vero quam fit non modo irMÜtidl^ calum nia, fedinfi^lii^quoqueimpudentia,ipfe, confefsionemnoftram legendo, pro tuaprudentiaiudicare poteris. Nonnihil tarnen file etiam dicendum eft quod tmi ad leótionem ipfam, vel ftudium attentfionemque excitet, vel certe • viam fternat. Paulus,quumadfideianalogiam omnem propbetiamformata clTe voluit, cert^^simam amufsim pofuit qua probari Scriptur»interpretatio debeat. Ad banc itaque fidei regulam fi noftra exigatur, in manibus eft Vittoria. Quid enim melius atque aptius fid ei èonuenit quam agnofeere nos omni virtute nudos,vt a Deo Yeftiamur?omnibono vacuos, vt ab ipfo impleamur? nos peccati feruos, vt ab ipfo liberemur? nos «æcos, vt ab ipfo illuminemur?

nos claudos, vt ab ipfo dirigamur? nos debiles, vt ab ipfo fuftentemur? nobis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

omnem gloriandi materiam detrabere, vt folus ipfe gloriofus cmineat amp;nbsp;nos in ipfo gloriemur?Hxc atque id genus reliquaquum à nobis dicuntur,interpellant illi, queritaturque boc modo fubuerti cecum nefcio quod lume natu-ræ,fiâ:as prçparationes,liberum arbitriû,^ meritoria falutis æternæ opera,cû fuis etiam fupererogationibus:quia ferre no pofTunt integra omnis boni,vir-tutis,iuftitiæ, fapiétiæ laudem ac gloriam apud Deû refidere. At non legimus reprebenfosquftiimiumè fonte aquæ viuæbauferint; contra grauiter obiur ierem.i.c.t} gantur qui fodeRint fibi puteos,puteos contritos,ôc qui continerc aqttam no valent. Rurfum quid fidei conuenientius quàm Deû fibi pollicwi propitium Pâtre, vbi Cbriftus frater ac propitiator agnofeitut; quàniomnialætaac pro-fpera fecurè ab co expeétare, cuius inenarrabilis erga nos dileétio co progref-fa eft vt proprio Filio non pepercerit quin pro nobis ipfum traderet? quàm in Rom.«.?.!!-certaexpeftatione falutis amp;nbsp;vitæ æternæ acquiefcere,vbi Cbriftus à Pâtre da-tuscogitatur, in quo taies tbefaurifuntabfconditi? Hîc nobis manum inii-ciunt, amp;nbsp;illam fiduciæ certitudinem arrogantia amp;nbsp;pra^fumptione non carere clamant. At,vt nibil de nobis,ita omnia de Deo præfumenda funt.nec alia ra-tione vana gloria fpoliamur nifi vt in Domino difeamus gloriari. Qui vitra? Percurrc,fortifsime Rex, omnes noftræ caufæ partes, amp;nbsp;quouis fceleratorum bominum genere nequiores nos exiftima, nifi plane comperias, in boc nos la borate,amp; probris affici quiafpem reponimus in Deo viuoiquia’liàc credimus efle vitam æternam,noire vdbm verum Deum, amp;nbsp;quem ille mifit lefum Cbri Shan.v.tj ftum.Propter banc fpem,alft noftrûm vinculis conftringuntur, alii virgis cæ-duntur, alii in ludibrium circunducuntur, alii profcribuntur, al^i fæuifsimè torquentur, alii fuga elabi^ntur : omnes rerum anguftia preminlur, dir is exe-crationibusdeuouemur* maledidis laceramur, indignifsimis^modis traéfa-mur.Intuerciam^n aduAfarios noftros(de ordine facrificorumloquor,quo- * runi nutu Sc arbitrio alu nobifeum immicitias exercent) amp;nbsp;iTiccum paulifpet reputa quo ftudio feràtur. V eram religionem, qae Scripturis tradita eft,quæ-que inter omnes conftare debuerat, facile Se fibi amp;nbsp;criiis ignorare, negligere, defpicere peri?iittuai»,parumque referre putant quid quifque de Deo amp;nbsp;Cbri-fto teneal, vel non teneat, inotJè implicita, vt aiunt, fide, fuam mentem Ec-

PRÆfAT I o

clefiæ îudicio fubinittat.nec valde afficiuntur fi Dci gloria manîfeftls.blafphc-• miis pollui cotingar, modo nequis aduerfus fedis Apoflolicæ primatû ôc fan-• âe matris Ecclefiæ authoritaté digitum tollat. Cur ergo tanta fæuitia ôc acer-

bitate pro Mi/ra,Purgatorio, peregrinationibus,amp;: id genus nugis belligeran-tur,vt lft»e eogt;i explicatifsima, vt ita dicam, fide faluantfore pietatem negent, c^uû tamênihil eorutn à veibo Del efle probent? Cui'?nifi quj^is Deus venter efl,culinareligio:quibus fublatis, non modo non Chriftianos, fed ne hommes quidem futures fe cr»dunt?Tametfi enim alii fplendidè fe ingurgitant, alii tenuibus cruftulis viditant, omnes tarnen ex eadem viuunt olla, quæ fine illis fomentiSefion frigeret modo,fed penitus conglaciaret.ïdef» vt quifque eo-rum pro ventre eft maxime folicitus,ita pro fua fide deprehenditur bellator a-cerrimus. Denique hue ad vnû omixs incumbunt, vel vt regnum incolume, vel vt ventre confertum retineant: nemo vel minima fynceri zeli datfignifica none. Nee fie tame definunt dt^rinä noftram ineeflere amp;nbsp;quibus pofluntno minibus erftninari amp;nbsp;infamare,quo Vel inuifam vel fufpeóta reddant.Nouam ’ appellant amp;nbsp;nuper natam,dubiain efle amp;nbsp;ineertam eauillaiitunrogant quibus cófirmata fit miraeulis : quærunt an fit æquum vt eontra tot lanóloru Patrum confenfum,amp; vetulhfsimam eonfuetudine obtineat: vrgent vt Ichifmatieam efle fateamur, quæ eontra Eeelefiä prelium moueat:vel Eeelefiam multis feeu-lis intermortuä fuifle, quibus nihil tale auditum fuit. Poftremd nihil opus ef-feaiunt multis argumentis : qualis enim fitiudieari à frudibus pofl'e : vtpote qiiç tantum feólarfl aeeruum,tot feditionum turbas,tantam x^tiorum lieentiä peperit^eilieet perquam illis faeile elf apud eredulam imperÈamque multitu dine defertæé^aufç mfultare. verum fi nobis quoque mutuæ eflent dieendi vices, deferueret profedd hçcaerimoniaqua fie in nos plenis buccis, ac tä licen-ter quam impune,defpumant.Principid noua qudd appellant,Deo funt vehe-' menteriniurii,cuius faeriim verbum nouitatis infimulari non merebatur.Illis quidemnouamelTeminimedubito,quibus amp;Chrifl;us nouuseft amp;nbsp;Euange Rom.4.1^.15 lii^pnonum: fed qui illa Pauli concione veterem eflenouerunt,lefum Chri-ftum mortuum proptwpeccata noftra,refurrexifle proprer luftificatione no-ftram,nihil apud nos deprehendent nouu.Qiidddiu incognita fepultaquela tuit,h®manç impietatis crimen eft: nunc quum Dei benignitate nobis reddi-tur, falte poftliminii iure fuam antiquitate recipere debebat. Ex eodemigno-rantiæ fonte pro dubia incertaquehabent. hoc profeéfo eft quod Dominus icfaj.a.j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;conqueritur,Roue cognouifle poflefldrem fuum, ôcafinû

* nbsp;nbsp;prçfepe dóminoru fuorû:fe non agnofei à popul fuo.Verùm vtut in eius in-

ccititudinê ludant, fi fua illis proprio fanguine viteque difpendio obfignada effet, liceret fpeftare quanti ab illis fiat. Longe alia noftra fiducia eft, quæ nec mortis terrées, necaded ipfum Dei tribunal form jdat. 'Qudd miracula à nO' bis poftulant,iinpft)bè faciunt. non enim recens aliqîiod Euangeliu cudimus, • fed illud ipfuin retinemus cuius confirmadæ veritatrtcriiiuiît omnia quæ vn-quam amp;nbsp;Chriftws amp;nbsp;Apoftoli miracula ediderunt.Atid præ nobis habet fin-gulare, qudd afsiduis inhtyac vfque diem miraculi^ fidem fuam confirma-repoflunt. Imdpotius »llegant miracula, quæ animum alioqui bene coni-pofitum labefaclare queantzaded aut friuola funt amp;nbsp;ridi^a, aift vana amp;nbsp;men dacia. Nectarnen,eciàmfi valdeprodigiofaeÄent,contra Deiveritatemvllius , nbsp;nbsp;nbsp;• momenti

AD REGEM GALL

^ómenti efle oportebanquando amp;nbsp;nomenDei fanctifican vbique amp;nbsp;fempcr conuenit, fine portentis, fiue natiirali rerum ordine. Speciofior forfan efie fu- • CÙS poteracjuifi de fine vfuque miraculorum legitimo Scriptura nos admone- • ret. signa enimquæ Apoftolorum prædicationemfequutafunt,i'n eins cófir-mationê édita iuiflb dq^et Marcus.fic amp;nbsp;Lucas Dominum fermcyii gratiæ fuæ Mar.itf.d.to reddidiïïe tef^imoniû narrat,quum figna amp;nbsp;portera fièrent per Apoftolorum manus. Gui finwlimû eft illud Apoftoli, Salutem annuntiato Euangelio fuif- ^eb.z.a.^ fe confirmatam y conteftante Domino fignis amp;nbsp;pcM'tentis variis virtutibuSi Qiiæ vetoaudimns Euangelii efl’e fignacula, eane ad diruenda Euangelii fi-d em conuertenlùs? quæ veritati tantum obfignandæ fun t deftii^ta an mêda-cils confirmandis accômodabimus?Proinde doôt:rinâ,quæ præcedere abEuâ-gelifta dicitur,priore loco examinari explprariquepar efi. quæ fi probata fue-rit, turn demum à miraculis iure confiriiiationéfumeredebet. Probæautem doâ;rinæ,autliore Chriflo,ifthæc nota efi;,fi iwn in hominufed Dei glonam quærenda vergit.Hanc quû dodrinæ probationêCbrift us airerat,*pcrpera cc-fentur miracula quæ allô quàm ad illufirandum vnius Dei nome trahutur.Et nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

meminifle nos decet,fua eïfeSatanæ miracula, quæ tametfi præftigiç funt ma-gis quàm veræ virrutes,funt tamê eiufinodi quæ imprudctes imperitos de-liidàt.Magi amp;nbsp;incantatores miraculis fempftr claruerunt. idôlolatrià ftupenda miracula aluerunt; quæ tamênecMagorû,necidololatrarum fiiperftitionem nobis ap^robàt. Atque Jioc olimariete vulgi fimplicitatêconciÿiebat Dona-tiilæ, quod miraçulis pollerent. Ide ergo nunc noftris aduerfariis refpôdemus quod tunc DonJtifiis Auguftinus,Dominum contra iftos mirabiliarips,cau- iniohitra. tos nos fecifie: quum prædixit venturos pleudoprophetas, qui fignis mêdaci- Matt.M.b. bus variifque prodigiis in errorem electos,!!Heripofiet,inducàt.EtPaulusad- i.Thef.i.c., monuit, Anticlirifti regnû futurum cum omni potentia amp;nbsp;fignis amp;nbsp;prodigiis niêdacibus. At bæc(inquiunt^miracula nô ab idolis,no àmaleficis, no à pfeu- * doprophetis,fedafandisfiunt. Q^afi verô non nouerimus banc elle Satanæ ‘ art?m,tranffigurarefe in Angelum lucis. Olim Ægyptn fepultum apud fe remiam facrificiis aliifque diuinis bonoribus profequati funt. nonne fanóto Del Propbeta adidololatriam abutebantur? amp;nbsp;tarnen tali fepulcbri venera-tione confequebantiir, vt curationem à taétu ferpêtum putarent lufiam illius mercedem efie. Qiiid dicemus?nifi fuilfe banc fempérque fore iuftifsima Dei ^’indiótam,iis qui dileôtionem vcritatis non receperunt,mittere efficaciam il- j..The.i,6.K lufionis, vt credantmendacio? Miracula ergo nobis minime cfcfunt, eàque certa nec cauillis obnoxia. (^æ autem illi pro fe obtendunt, meræ funt Sa- * tanæillufiones,quandoà Meroljeifui cuftu ad vanitatem populum abdu-cunt. Præterea calumniofè nobis Patres opponunt ( antiquos amp;nbsp;melioris ad-buc feculi fcriptores iritelli^o ) acfi eos baberent fuæ impietatis fiÂfràgatores.

quorum autboritate fi difimendum certamen effet, melioPviftoriæ pars vc modeftilsimèetiafnloqunr ) adnosinclinaret. Verùmquum multa præcla- • rê ac fapienterab illis Patribus fcripta fint,‘in quibufda vérô 11s accident quod bominibus foletufti pii ^cilicet filii,qua fût amp;nbsp;inggnii amp;nbsp;iudicii 5c animi dex-. teritate, eorum tantum lapfus amp;c errores adorant: quagbenediôta funt vel non obferuant, veldifsijj^ulant, vel corrumpunt : vtdicas prorfus ilbs curæ fuifle, jn auro legere flefcorâ. Turn iin^irobis clamoribus nos obruunt, ceu Patruin

mînem: quin potins fuutti opus pro grâtia amp;nbsp;merito Chrifti venditant. Patres erant, quorum vnus ab^fu lacræ Chrifti Cœnæ in totum fubmouendos de- oeifccan.’ creuit qui alterius fpeciei participatione contenti, ab alteraabftinebant : alter deXonfccr. fortiter pugnat, non denegandum populo Chriftiano Domini fuifai^uine, cypî.epif.i. pro cuius confefsione ïïhguinem fuum effundere iubetun Ho^quoque ter-minos fuftulerîhB-)quum inuiolabili lege idipfumiufleruntquodille excom-municatione puniebat, hie valida ratione improbaban Pater erat qui temeri-tatem ehe ancrait, dereobfeurain vtramuisparteflidefinirefîne claris atque Auguft.ii.i? euidétibus Scripjuræ teftimoniis.Huncterminum obliti funt quum tot cou- menca^X. ftitütiones, rot Canones, tot magiftrales determinationes fine vlkgt; Dei verbo Itatuerunù Pater erat qui Montano inter alias hærefes exprobrauit quôd pri-mus ieiuniorum leges impofuifiet. Hunequoque terminum longe excefiere hiao.iib.5. quum ieiunia ftridifsimis le'gibus fanxerunt. Pater erat qui negauit Ecclefiæ miniftris interdicendum coniugium,caftitateri! pronuntiauit,cum propria v-xore concubitum. amp;nbsp;Patres erant qui eius authoritati afi'enferunt. His finibus x.cap.14. lt;nbsp;egrefsi funt quum fuis facrificis cælibatum feuere indixerunt. Pater erat qui cenfuit vnumChriftum audiendum efre,dc quo diólum fit,Ipfum audite:nec refpiciendum quid alliante nos autdixerintautfecerint, fed quid ( qui primus omniû eft) Chriftus præcepcrit.Hunc finem neque ipfi fibi præftituunt, neque aliis præftitutum habere permitcunt,dum quofuis potius amp;fibi amp;nbsp;aliis rnagiftros quàm Chriftum præficiunt. Pater erat qui contenAt Ecclefiam Auguft.c»p; non debere fe Cfirifto præponere,quiaille femper veraciter iudicet: Ecclefia- feoniumgri ftici autem indices, fient homines,plerunque fallantur. Hoc etiani' fihe per-rupto, afterere non dubitant totam Scripturæ authoritatem ab Etclefiæ arbi-trio pendêre.Patres omnes vno peôlore execrati funt amp;nbsp;vno ore deteftati, fangum Dei verbum fophiftarum argntiis contaminariôc dialedicorum rixisi implicari. Aniftiiis limitibus fe continent, dum nihil aliud in tota vita mo-liuntur,qu^i^^ infinitis contentionibus amp;nbsp;plufquam fophifticis iurgiis Seri-pturæ finiplicitatem inuoluere amp;nbsp;impedire? vt fi nunc Patres fufeitentur, nuiufinodi iurgandi artem audiantquam fpeculatiuam theologiam appellat nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

ifti,nihil minus credant quam deDeo haberi difputationem. Verum latius iu ftis fpatiis fefe oratio noftra effunderet, fi recenfere vellcm quàm petulanter u fti Patrum iugum, quorum obferuantes filii videri volunt,excutiant. Menfes profelt;fto atque anni me deficerent. Et adeo perditafuntdeplorataque impu-dentia, vt nos caftigare aufin^quod terminos antiques traigretn non dubite- nbsp;nbsp;*

mus. lamverôquôdnosadconfuetudinem vocant nihil efficiunt, Ininftifsi-mè enim nobifeum ageretur fi cdhfuetudini cedendum eflet. Equidem fi re-da efl'ent hominum iudicia,confuetudo à bonis petenda erat.ver^m longe a-liter fæpiufcule agi contiijgit.quod enim à multis fieri con^^edum eft, cofue« tudinis ius mox oj^tinet. Atqtg vix vnquam tarn bene habueruMt res humanç vt pluribus placeret meliora. Ergo ex priuatis multorum vitiis publicus error plcrunque fadus eft, vel potius communis vitiorum confenlus ; quern nunc boni ifti viri pro lege effi? volunt. Vident qui oculos habent,non vnum mare maloruminundafte,multas fonticas peftesinuafifle ol-bem,omnia in prçceps mere : vt aut prorfuSTes humanæ deplorandæ fint, aut tantis malis iniicienda manus,velçotius vis afferenda.Êt abigitur remediu,non alia ratione nifi quia

Becret.dift. îampridem malis aflueuinms.Sed locum fine Iiabeat in hominû focietate pu» deconîue? blîcus erroE in regno tarnen Dei fola eius æcerna veritas audienda ôc fpedan-• da eft, cui nulla annorum ferie, nulla cófuecudine,nulla coniuratione præfcri lefi.g.c.ii bipoteft.Sic quondam eleólos Dei docebat lefaias ne diccrcntConfpiratio,ad omnia in qiiibus populus dicebat Confpiratio. boe eft, ne in fceleratûpopuli confenfum vnà ipfi. confpirarent, néue timorem eius timcrq|i^ ac formidaret: fedpotius vtDominumexercituumlanôlificarent, amp;nbsp;ipfe effet timlt;v eorum amp;nbsp;pauor.Nunc itaque,Yt dolent, amp;: præteritafecula amp;. præfcntia exempla no bis obieéfent: fi Dominum exercituum fanôlificauerimus, qpn valde terrebi-niur.Siue ei«m in fimilcni impietatem multa fecula confetiferint,fortis eft qui vltionern in tertiam amp;nbsp;quartam gcneracionem facianfiue totus fimul orbis in eandemnequitiamconîpiret,experimentodocuitquisfit corum exitus qui cum multitudine delinquunt,quum vniuerfum hominum genus diluuio Hekikh 7 pd’didit, feruato Noe cum mâdica familia, qui per fuam vnius fidê totum or-. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bem condemnaret. Denique praua cofucrudo non fecus acpublica quædam

eft peftis, in qua non minus pereunt qui in turba cadunt. Adbæc expendere

•'fad nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod alicubi dicit Cyprianus, eos qui ignoratione peccant, etb non

luiianumde pofsiutomni fe culpieximere,videritarnenpoffe quoquomodo excufabiles: oblatamautemDeibeneficioveritatemqui pertinaciter refpuunt,nibil habere quod obtendant. Dilemmate fuo non adeô vehementer nos premunt vt fateri adiganî vel Ecclefiam fuiffe aliquandiu intermortua, vel nunc cum Ec-clefia nobis litem effe. Vixit fane Chrifti Ecclefia, ôc viuet quandiu Cbriftus regnalftt ad dexteratn Patris : cuius manu fuftinetur, cuius præhdio defendi-tur,cuius viftute fuä incolumitatem retinet.Præftabit enim ille indubiè quod femel recepit, fe affuturum fuis vfque ad confummationcm feeub. Aduerfus ^Qmnulla nunc nobis pugna eft.fiquide Deum vnû amp;Chrift û Dorainû vno confenfu,cû omni fideîium populo, colimus amp;nbsp;adoramus,qualitcrfemper ab J omnibus piis adoratus eft.Sed non paru à vero ipfi aberrant,dum Ecclefia no agnofeunt nifi qua præfenti oculo cernât, amp;: eam iis finibus cireuferibere co-nantur quibus minim*^ inclufa eft. In his cardinibus controuerfia noftra ver-titur :j)rimùm quod Ecclefiæ formamfemper apparere amp;nbsp;fpeftabile effe con-tendunt : deinde quod formam ipfam in fede Romanæ Ecclefiæ amp;nbsp;Præfulum fuorum ordine conftituunt. Nos contra afferimus, amp;nbsp;Ecclefiam nulla apparente forma conftare poffe, nec formam externoillo fplendore, quem ftul-• nbsp;nbsp;tè admirantur, fed longe alia nota contineri : nerape pura verbi Dei prædica-

tione , amp;nbsp;légitima Sacramentorum adminiftratione. Fremunt nifi Ecclefia i.Rcgii’.b. digito femper oftendatur. Sed quàm fæpe irfpopulo ludæorum fie deformari “ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;contigit vtj|ulla fpecies emineret? qnam putamus formam refplenduiffc quû

Helias folum* fe re|iótum deploraret? quandiu ab alt;|pêtu Chrifti deformis la-tuit? quoties ab eo tempore bellis, feditionibuj, hærefibu^ fie oppreffa eft vc nulla parte fulgeret? An fi eo têporc vixiffent,credi3iffent vllam effe Ecclefia? fed audiuitHelîasfalua effe feptemmillia virorûquinon curuauerant genu cora Baal. Nec dubiû nobi? eue debet quin femper iîi-terris regnauerit Chri-ftus ex quo cælum afceifdit. notabilê verô aliquâ formam fi turn pii oculis re-quifiiffent,nonne protinus concidiffent animis? Et fanè^ iam fummi vitii lo CO in fuo feculo ducebat Hil^ius, quod ftufta Epifcopalis dignitatis admira-

none occupari, latentem fub ea larua exitialem lernam non animaduerterent. ficenimloquitur, Vnum moneo,cauete Anticbriftura. male enim vos pane-turn amor cepit : male Ecclefia Dei in tedis ædificiifque venei*aniini : male fub • iis Pacis nomen ingeritis. Anneambiguumeftin iis Anticbriftuni effefeftu-rum?Montes mibi,amp; f^uæ,amp; lacus, amp;nbsp;carceres, amp;nbsp;voragines fu»t tutiores.in

iis en im Propll^^ aut manentes aut demerfi prophetabät. Quid autem bodie in cornu|is fuis Epifcopis mundus veneratur, nin quonia fandos efle religio-iiis præfules autumat quos celebnbus vrbibus vidttpræfidere? Apagefis ergo tarn ftupidam æftimationem. Quin potius permittamus Hoc Domino, vt quando ipfe folus qpuit qui fui fint,interdum eriam Ecclebæ fuæ exteriorem notitiam ab hominu afpeólu auferat.Eft,fateor, Iiorribilis ilia Dei vindida fu~ per terra, fed fi ita meretur hominu impietas,cur iftæ Dei vltioni obfiftere ni-timur?Sic anteadis feculis Dominus liominum ingratitudinem vltus eft. natn quia veritati fuæ obedire noluerant, amp;nbsp;lucem fcam extinxerant, eos excæca-tos fenfu,amp; abfurdis riiedaciis ludi,amp;; altis tenebris immergi paftbs eft,vt nulla veræ Ecclefiæ facies extaret. interim tarnen fuos amp;nbsp;difperfos amp;nbsp;delitefcetes, in mediis erroribus amp;nbsp;tenebris ab exitio feruauit. Nec mirU:didicit enim fer-uare amp;nbsp;in ipfa confuftone Babylonis, amp;nbsp;flamma fornacis ardentis. Quod autem formam Ecclefiç nefcio qua vana pompa cenferi voluntjd quam pericu-lofum fitpaucis indicabo magis quam enarrabo,ne orationem in immenfum extraha. Pontifex, inquiunt,qui fedê Apoftolica tenet, amp;nbsp;qui aB eo antiftites funtinundi amp;nbsp;cónfecrati,infulis modo amp;nbsp;lituis infigniti fint,Ecclefiam reprç-fentant,amp; proEcclefia baberi debent.ideo necerrare pofrunt.Quîfic?(^ia pa-ftores funt Ecclefiæ,amp; cofecrati Domino. Et Aaron cæteriquc pftefedi Ifracl

nonne paftores erant? Aaron verb amp;nbsp;filii eius iam Sacerdotes defignati erraue-runt tarnen, quu vitulum fabricauerunt. Cur fecundum banc ratione E_ccl^ flam non repræfentaftent quadringenti illi Propbetæqui Abab mentieban- “ tur? At Ecclefia ftabat à partibus Micha, folius quidem amp;nbsp;conteptibilis,fed ex cuius ore veru egrediebatur.Nonne amp;nbsp;nomen amp;nbsp;faciem Ecclefiæ præ fe fere- Urc.is.c.is bant Propbetæ, quu vno impetu aduerfus leremiam i^furgerent, amp;nbsp;minaces iadarent fieri non pofle vt periret Lex à Sacerdote, confilium à fapiente, verbum à Propbeta? Aduerfus tota Prophetarunatione folus leremias mittitur qui à Domino denuntiet fore vt Lex pereat à Sacerdote,confilium à fapiente, verbum à Propbeta.Norine tabs fpledorrefulgebatin eo concilio quod Pon- loi»-’’-!’ ’'* tifices, Scribæ amp;nbsp;Pbarifæi collegerunt, çpfilia de interficiendo Chrifto capta-turi?Eant nunc, amp;nbsp;in externælarua bæreaijt, vtChriftum amp;nbsp;omnes DeiPro-phctas faciantfchifmaticos:Satarlt;!£ rurfum miniftros faciant Spiritus fandi or gana.Qubd fi ex animo loquuntur, rcfpondeat mibi bona fide,’^inam gentium ac locorum Ecclefi^^n refidere exiftiment ex quo ^afibçnfis Conci-lii decreto deiedus amp;nbsp;ab^icatjis eft Pontificatu Eugenius, fubrogato in eius locum Amcdæo fNegare, vel fi rumpantur, nequcunt, Concilium, quantum ad cxternos ritus attinet, fuifte legitimum : nec ab vno tantum Pontifice, fed à duobus indidum gt;Damnatus eftilbcEugeflius fcbifmatis, rebellionis, pertinaciæ, cum toto Cardinalium amp;nbsp;Epifcoporum^regc qui cum eo Con-cilii dilfolutio’Tiem aJmoliti erat. Poftea tarnen Principum fauore fubleuatus,

' faluum Pontificatu rccepit.Illa Amedæi eledio,generalis amp;nbsp;factofandæ Syn-

odi authoritate rite perada, in fumum abiit : nifi quod ipfe galero Cardinali-’ nbsp;nbsp;tio, een canis latrans inieóla offa,placatus eft. Ex illoi^um liæreticorum rebel-

• liuni,pertinaciuin gremio prodiit quiequid poftea Papar urn, Card inali urn, E-pifcopornm,Abbatum, Presbyteroruni fuit. Hîc deprehenfi bæreant necefl’e eft.Vfrani e«iin in partem Ecclefiæ nomen conferenif negabuntne Conciliu generale fuifle, cui nihil ad exteriorern maieftatem deerai? j^mpe quod duo-bus diplomatibus folenniter indiâ:um,præfidente Romanæ fedis Legato co-fecratum, reru omnium cwdine bene compolitum, eade Temper dignitate ad extremum perfeuerauit. Fatebuntur fchifmaticu Eugenium cum tota fua cö-horte,à quaomnes fandificati fund Aut igitur E cclefiæ fonîTa aliter definiant: aut quotquot funt, habebuntur à nobis fchifmatici, qui feientes volentes ab hæreticis ordinati funt.Quôd fi nunqua antea compertû fuifiet,externis pom pis non alligari Ecclefiam,ipfi prolixo documento nobis efie pofrunt,qui fub fpeciofo illo Ecclefiæ titulo ta«idiu fe orbi fuperciliofè venditarunt, quum tarnen elfen? exitiales Ecclefiç peftes.De moribus non loquor,amp; tragicis illis fa-cinoribus,quibus featet tota eorû vita:quando Pharifæos fe efie ajunt,qui fint audiendi non imitandi.Ipfam,ipfamdoôfrina,cuiiddeberiaiuntquodfunt Ecclefia, exitialem animarû carnificinam, facem, ruinam, amp;nbsp;excidium Ecclefiæ efie non obfcurè cognofees, fi legendis noftris aliquantum otiitui décidas. Poftremô non fatis candide faciunt quum muidiofè comemorant quan-tas turbas, tumultus, contentiones fecum traxerit noftræ dodrinæ prædica-tio, amp;nbsp;quos nunc in multis fruéf us ferat. na horum malorû culpa indigne in ipfam Jeriuatur, quæ in Satanæ malitiam torqueri debueifit. Èft hic diuini verbi quid«n quafi genius, vt nunquam emergat, quieto ac dormiente Sata-na. hæc certifsima amp;nbsp;in primis fidelis nota, qua difeernitur a mendacibus do-ôtrinis,quæfefacilepioduntdum ælt;|uis omnium auribus recipiuntur,amp;.à mundo planden te audiuntur. Sic feculis aliquot, quibus profundis tenebris fubmerfafueruntomnia,huicmundi dominocunétiferè mortalesluduse-rantaciocus,necfccusac Sardanapalusaliquis inaltapace defidebatacdeli-ciabatur. quid enim «liudquàm rififfetac lufiflet, tranquillaac pacataregni poflefsione? At verb vbi lux è fupernis affulgens tenebras eius aliquantum dif cufsiP, vbi fortis il le regnû eius turbauit ac perculit, tum verb folitû fuum tor-porem excutere coepit,amp; armacorripere. Etprimùm quidem hominum ma-nus concitauit, quibus illucefcente veritatem violenter opprimeret. per quas vbi nihil preffedum eft, ad infidias fe conuertit : difsidia amp;nbsp;dogmatum contentiones per Catabaptiftas fuos amp;nbsp;alia nebuldhum portenta excitauit, quibus earn obfcuraret, tandem amp;nbsp;extinguerc*. Et Aune vtraque machina ipîam tentare perfeuerat.fiquidem amp;nbsp;verum illudfernen viacmanu hominü euel-lere conatur, amp;nbsp;fuis zizaniis ( quantum in fe eft ) çititur occarc, ne crefeat, amp;nbsp;fruftumredc^it. Id tarnen ipfum fruftra, fi monitôrem Dominum audimus • qui amp;nbsp;eius artes multo ante nobis aperuit,ne incaufos depFehenderet, amp;nbsp;con

tra omnes eiusinachinas, fatis firmis præfidiis armauit. Cæterùm, in ipfum Dei verbum inuidiä confewejaut feditionum,quas improbi amp;nbsp;rebelles:aut fe-darum, quas impoftoKs contra excitant:quanta eft malignitas? Nouu tarnen exemplum non eft. Interrogabatur Elias annonis elï^ qui*turbabat Ifrael. Chriftus feditiofus ludæis erat. Apoftohs ctimê impingebatur commotionis

AD REGÊM GALL

popularis. Quid aliudaguntqui hodie omnes turbas,tumulrns, cotenriones quæ in nos,ebulliunt, ito bis imputant? Talib us autem quid refpondendû fit, nbsp;nbsp;•

docuitnosElias, no$non eflequi vel erroresfpargimus, veltumultus com-mouemusifed eos ipfosqui Dei virtuti obludtantur. Veriim vtillud vnumad retundendam eorum t^meritatem fatis eft : ita rurfum aliorum’imbecillitati occurrendum,(^os tailbus offendiculis commoueri, acperturbatos vaciliare non rar»contingit. Illi verb ne bac perturbatione labafcant, ac de gradu deii-ciantur, fciant eadem expertos elfe fuo feculo Apoftolos quæ nunc vlu nobis veniunt. Erantindoóti Sc irtftabiles, qui ad fuam ipforum perniciem depra-uarentquæaPaulo-diuinitus fcriptaeran^vtaitTetrus.Erant Dei contempto-res, qui quum audiebant abundalfe peccatum vt gratia exundaret, ftatim in-gerebantjManebimus in peccato,vt gratia abundet. Quum audiebant fideles Kom.s.a.i. non efle fub Lege,protinus occinebant, Peccabimus, quia non fumus fub Le-ge,fed fub gratia.Erant qui ilium mail fuaforeA arguebant.Siibintrabat multi pfeudapoftoli, qui diruerent Ecclefias quas ipfe ædificauerat. Qiiidam per in- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

uidiam amp;nbsp;contentionem, nec fyncere Euangelium prædicabant, malitiofe e-tiam cogitantes fe preftiiramfufcitare vinculis eins. Alicubi non multus erat Euangelii profeftus.Omnes quæ fua erant^quærcbant,non quæ lefu Clirifti. Alu letrorfum abibant, canes ad vomitum,amp; fues ad volutabrum kiti. Pleri-

que libertatem Spiritus rapiebantad licentiam carnis. ïnfinuabant fefe multi tïatres,a quibus deinde püs imminebant pericula.lnter ipfos frafres variç con-certationes fufci^abantur.Quid bic Apoftolis agendum erat?an non ve! ad repus difsimulandum, vel potius omittendum illud Euangelium ac de^redum erat, quod tot litium videbant eft'e feminarium y tot periculorufh materiam, tot fcandalorum occaftonem ? At in buiufuiodi anguftiis fuccurrebat, Cbri-ftum efte lapidem offenfionis. Sc petram fcandali pofiüum in rumam amp;nbsp;reftix-reäaonera multorum, Sc in fignum cui cotradiceretur. quafiduciaarmati per oinnia tumultuum offenftonumque diferimina audaderprogrediebätur. Eadem ÔC nos cogitatione fuftentari decet, quando bunc perpetuum Euangtlii genium efte teftatur Paulus, vt fit odor mortis in mortem lis qui pereunt : ta- ' metfi in bunc potius vfum vobis d eftinatum erat vt odor efte vitæ in viram, ac potentia Dei m falutem fidelium. quod ipfiim nos quo que certè experire-mur,nifi noftra ingratitudine corrumperemus boctam fingulare Dei beneficium,acin exitium noftrum verreremusquod nobis vnicum falutis præfi-dium elfe debuerat.Sed ad te reuertor,ô Rex. Nihil te moueantvanæ illæ de-lationes, quibus terrorem tibi iniicere ni^intur noftriaduerfarii, Non aliud hoc nouo Euangelio, (fie eninAppellant, ) captari ac quæri, nifi feditionum opportunitatem,ac vitiorum omnium irapunitatem.Neque en diuifionis Deus nofter author eft,(g«l pacis:amp; Filius Dei non peccati minifter eft,qui venu ad diftbluenc^ operadiatjpli. Et nos talium cupiditatumémmeritb accu-famur, qiuirum ne minimam quidem fufpicionem vnquam dedimus. Scilicet nos regnorum inuerfionem meditamur: quorum nulla vnqTiam faftiofa vox audita eft,amp; vira fempA quieta fimpléxque cogiîira fuit, quum fub te viuere-musiôc qui nûc etia domo profugi, tibi tarnen regn^pie tuo faufta omnia pre cari non definimus’^Scilicet nos impunitam vitiorum petulantia aucupamur, quorum in moribus etfi multa reprehend i poftunt, nibil tameQ tanta infulta-

PRÆÉ ad regem gall.

tione dignum. nee tam infœliciter (gratia Dei)in Euangelio profecimus quin iftis obcredatoribus viranoftra, caftitatis bçnignitatis, mifericordiæ conti-nentiæ,patientiæ5mûdeftiæ,amp; virtutis cuiufuis exemplum elle pofßt.Nos fane Deum fyncere timere amp;nbsp;colere reipfi palam efl:,quanclo turn vita turn mor te noftranomen eiusfandifican petimus, ipfamiWdiacoaéla elt quibufda noftrum innocentiæ ciuilis integritatis teftimonium daji^^n quibus id v-num morte pledebatur quod fingulari in laude ponenduni erat. Qÿôd fiqui lub prætextu Euangelii tutnultuantur ( quales hadenus aliquos in regno tuo fuifl'e non compertum eft) fiqui vitiorum fuorum licentiæjibertatem gratiæ Dei pra.’texiuit(quales permultos noui)funt leges legunj pœnç, quibus pro mentis grauiter coerceantur; modo ne interim Euangelium Dei ob fceleftoru Eominum nequitiam male audiat. Habes, Rex, fatis multis expofitam calu-mniatorum virulentam iniquitatem, nein eorumdelationes vitramoduin credula aure propen deas. vereer eciam ne nimis multis: quando bæciam præ-fatio ad lufte pene apologie modum acceditiqua non deienftonem texere,fed duntaxatad iplam cautse adionem audiendam animum tuum præmollire ftudLii,auerfum quidem nuc amp;nbsp;alienatum à nobis, addo etiam inflammatum; fed cuius gratiam f ecolligere nos pofte confidimus,ft banc noftram confeffio-nem,quampro defenftone apueftuam maieftatem efte volumus,placidus cômpofttufque femel legeris. Sin verditaaures tuas occupant maleuolorum fufurri,vt nullus fit reis pro fedicendi locus :importunæ verb illæ furiæ, te conniuenre,fempervinculis,flagris,equuleis,feôtionibus,incendiisfæuiunt: nos qui^em,velut oues maélationi deftinatæ,ad extrema queque redigemur: fie tarnen, vcén patientianoftrapofsideamus animas noftras, amp;nbsp;manum Do-mini fortem expeôlemus : quæ indubiè tempore aderit, amp;fefearmata exeret turn ad pauperes ex affl^dione eruendos, turn etiam ad vindicandos qui tan-'ta fecLiritate nunc exultant, contemptores. Dominus Rex regum, tliro-num tuum iuftitia ftabiliat, amp;nbsp;folium tuum æquitate, iliuftrifsime Rex.

• Bafileæ, Calcnd. Augufti, A N. M. D. X X X V I.

INSTITVTIONIS CHRI-ftianæ rçligionis Li ber primus.

DE COGNITIONE DEI CRE ATORIS-

JDei notitiam nbsp;nbsp;noßri res eße coniunciaS}amp;gt; quomotlo interJe cohtreant^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. I.

O T A ferè fapientiæ noftræ fumma, quæ vera demum ac folida là-

noftri. Cæterùm, quum multis iifter fe vinculis connexæ fint,vtra ta-men alteram præcedat, amp;nbsp;ex fe pariat, non facile eft dÆernere. Nam primo, fe nemo afpicere poteft quin ad Dei in quo viuit amp;nbsp;moue-__tur, intuitum fenfus fuos protinus conuertat : quia minime obfcu-rum eft, dotes quibus pollemus, nequaquam à nobis efle. imo ne id quidem ipfum quod fumus, aliud efle quàm in vno Deo fubfi|Jentiam. Deinde, ab bis bonis quæ gut-tatimècæload nosftillant, tanquam àriuulisadfontem deducimur. lamverôexno-

ftra cenuitate melius apparetilla, quæin Deorefidec bonorum infinitas. Præfertim mi-ferabilis hæc ruina, in quam nos deiecit primi hominis defeólio furfui® oculos cogit ac-tollere, non modo vt indeieiuni amp;nbsp;famelici petamus quod nobis deeft, fed metu exper-getaóti,humilitace^i difcamus.Nam vt in homine reperitur quidam miferiarû omnium mundus, ac ex quo fpoliati fumus diuino ornatu,pudêda nuditas immenfanFprobrorû congeriem detegit : propriæ infœlicitatis confeientia vnûquenque pun^ necefle eft, vt in aliquam faltem Dei notitiam veniat.Ita ex ignorantiæ, vanitatis inopiæ, infîrmitatis, prauitatis denique amp;nbsp;corruptionis propriæ fenfu recognofeimus, no alibi quàm in Domino fitam efle veram fapientiæ lucem,folidam virtutê, bonorum omnium perfedam affluentiam, iuftitiæ puritatem. atque adeô malis noftris ad confideranda Dei bona ex-citamur : nec ante ad ilium feriô afpirare pofl'umus, quàm cœperimus nobisipfïs difpli-. cere. Quis enimhominum non libenter in fe requicfcatîquiseciam no requiefeit q»an-diu fibi ell incognitos, hoc eft, fuis dotibus eft contentus, ôcànfcius fuæ miferiæ vel im-memor ? Proinde vnufquifque fui agnitione non tantum inftigatur ad quærendum Deum,fed etiam ad reperiendum quafî manu ducitur.

; Z Rurfum,hominem in puram fui notitiam nunquam peruenire conftat nifi prius Dei faciem fit contcmplatus, atque ex illius intuitu ad feipfum infpiciendum defcêdat. Nam(quæ ingenita eft omnibus nobis fuperbia)iufti femper nobis videmur amp;nbsp;integri,amp;: fapientes,Sc fanélimifi maniteftis argumentis,iniuftitiæ, fœditatis, ftultftiæ,amp; impurita-tis noftræ conuincamur. Non aweem conuincimur fi in nos duntaxat ipfos rcfpicimus, êr non in Dominum quoque:qui vnica eft reguki ad quam exigendum eft iftud iudiciû. Quia enim ad hypocrifim natura pApenfi fumus omnes,ideoinanis quædam iuftitiæ fpecies pro iuftitiaipfa nobis abundçfatisfacit.Et quia nihil intra nos vel ^rcum apparec quod non fit plurima obfcœnitate inquinatum:quod paulo minus fœdum eft,pro purif-fimo arridet quandiu menCtm noftram intra humanæ polluhidftis fines continemus. Non fecus atque ocnlus,cui ^jihil »lias obuerfatur nifi nigri coloris, camlidiffimu efle iu-gt; dicat quod tarnen fubobfcura eft albedine, vel nonulla etiam fufeedinc afperfum. Quin ex corporeo fenfu propius adhuc difeernere licet quantû in æftimandis animævirtuti-bus hallucinemur. Nam fi.v^l terram defpicimus medi» die, vel intuemur quæ afpedui noftro circumcircapatent, validiffimaperfpicaciffimàquegcie videmur nobis præditi: atvbiinfolcm fj^picimus, atque arreftis oculis contemplamur, vis ilia quæ egregiè ih terra valebat,tanto fulg^-e protinus perftringitur amp;nbsp;côfunditur,vt fateri cogamur,illud noftrum in confideradis terrenis acumê,vbi ad folcm ventum eft,mera elTe hebetudinç, • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;....... ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aj.

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INS T IT VTfONl S LIB. I.

Ica amp;nbsp;in rcputandis fpiritualibus no fir is bonis contingit, quantifpcr enim extra terra n» • nonjcfpicinms,propria iuftitia,fapietia,virtute pulchrc contcnti,nobis fuauiiTime blan* •dimur, amp;: tantum non femidei videmur. at fi femel cœperimus cogitacionem in Deum erigere,0c expendere qualis fit,amp; quam exada iuftitiæ, fapicntiæ, virtutis eins perfedio, ad cuius amuflim conformari nos oporcet:quod antca in nobis falfo iuftitiæ prætexcu ar-ridebat, pro fumma iniquicate mox fordeicet: quod mirifice iiftponebac fapientiæ titulo, pro extrema ftultitia foctebit:quod virtutis facie præ fe ferebat,mifer^^jÄi impotétia eile arguetur: adeô diuinæ puritati male refpondct quod videtur in nobis vel abfolucifsimu.

5 Hine horror ille amp;nbsp;ftupc#, quo paflim Scriptura récitât perculfos atqift afflitlos fuiile fantbos quoties Dei præfentiam fentiebant.Quum cnim eos vidcamus,qui abfen-te ipfo fecuri firmique confiftebant,ipfo gloriam fua manifeftance, figquatefieri ac con-fternari yt mortts horrore concidant,imô abforbeantur,amp;: pene nulli fint : colligendum inde eft, hominem humilitatis fuæagnitione nunqua fatis tangi amp;nbsp;affici, nifi poftquam ludi.ij. d.ii fe ad Dei maieftatem comparauit. Eius autem cofternationis exempla crebra habemus i.a I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iudicibus,tum in Prophetis: adeo vt vox ilia in Dei populo vfitata foret, Morie-

amp; alibi. mur, quia Dominus apparuit nobis. Ideo amp;nbsp;hiftoria lob ad profternendos fuæ ftultitiæ, impotentiæ, p^llutionis confcicntiîhomincs, potifsimum lèmper argumentum à diui-• næ fapientiæ, virtitutis, puritatis deferiptione ducit. Neque fruftra. videmus enim vc Gen.is.d.i? Abraham melius feterram amp;nbsp;puluerem agnofeat, ex quo propius ad confpiciedam Do-i.R.eg.i5.c. mini gloria accefsinvt Elias reteôta facie,eius acceflum expeftare non fuftineat ; tantum 13 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft in afpeélu formidinis.Et quid faciat homo putredo ac vermis,quû ipfos quoque Che

rubim velare,ipfo pauore,faciem fuam qportcat.? Hoc fcilicet eft quod dicit propheta le-lefalxjo^^ faias,Erubefcct fol amp;nbsp;cofundetur luna quum Dominus exercituum regnauerit : hoc eft, amp;nbsp;d.iÿ. nbsp;nbsp;nbsp;Vbi claritatem fuam extulerit, ac propius admouerit, lucidifsimum quodquc præ ilia te-

nebris obfcurabmir. Vtcunque tarnen Dei noftrique notitiamutuô inter fenexu fine colligatæ,ordo reftè docendi poftulat vt de ilia priore diflèramus loco, tum ad hanc tra-dandam ^ftea defeendamus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

fît Deum co^noßercy^^ i» quemßnem tendat eiui co^ütio^

AM veto Dei notitiam intelligo, qua non modo concipimusaliquemefiè

Deum, fed etiam tenemus quod de eo feire noftra refert, quod vtile eft in gloriam, quod denique expedit. Neque enim Deum,proprie loquedo, dicemus vbi nulla eft religio nec pietas. Atque hic nondum attin-go cam notitiæ fpecie qua homines in fe perditi ac maledidi Deum redem-ptoi%m in Chrifto mediatore apprehendunt : fed tantu de prima ilia amp;: fimplici loquor, ad qua nos deduceretgenrfinus naturæ ordo fi integer ftetifiet Adam.Na etfi nemo iara

in hac humani generis ruina Deum vel pattern,vel falutis authorc,vel vllo modo propi-tium fenf iec donee ad eum nobis pacificandu médius occurrat Chriftus ; aliud tame eft fen tire Deum fidorem noftrum fua nos poten tia fulcire, prouidentia regere, bonitatc fouere,omniqucbenedidionûgenerôproiisqui:aliudverô, gratia recociliationis in Chri fto nobis propofitam ampledi. Quia ergo Dominus primùm fimplicicer creator tam in mundi opificio,(fliam in generali Scripturæ dodrina, deinde in Chrifti facie redemptor apparec : hinc duplex emergit eius cognitio:quarum nêc prior tradanda eft,altera deinde fuoordine fequetur. QuanquamaiÄemDeumappyhendere mensnoftranonpo-teftquinilhcultum aliquemtribuat: non tarnenTimpliciter tenere fufficiet ilium efle vnum quem omnibus oporteat coli amp;: adorari : nifi etiam perfuafi fimus foncera omnium bonoru eifernequid alibiquam in ipfo quæramus. Hocitaaccipio, non folura quod mundum h^inc,^t femelcondidit, fic immenfapotefltia fuftineat, fapientiamo-•lerctur, bonitate conferuet, humanu genus præfertiïn iuftitia iucUcióque regat,miferi-cordia tolcrec,præfidio tueatur:fed quia nufqua vel fapictiæ ac lucis, vel iuftitiæ, vel po-tentiæ,vel reditudinis, vel {ÿnccræ veritacis gutta reperietur quæ no ab ipfo fiuat,amp;: cuius ipie non fit cauia : vc liæc fciÄcct omnia ab ipfo expedaac petere difeamus, eique cum gratiarum adioneaccapta referre. Nam hie virtutum Dei lenfus no,bis idoncus eft pietatis magifter,ex qua religio nafeitur. Pietatem voco coiunda cun^more Dei reue-rentiam quam beneficioru eius notitia conciliat.Donecenim Initiant homines, Deo fe omnia debcrc, paterna fe eius cura foueri, eu fibi omnium bonoru elle authore, vt nihil

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• extra

extra ipfum quærêdum fit, nunquam ci fe voluntaria obferuantia fubiicient. imb nifi fo-» lidam in co fœlicitatem fibi Gonftituant,nunquam fe illi verc amp;nbsp;ex animo totos addicct.*

2. Itaquefiigidis tantum fpeculationibus Iiiduntquibus inhacquæftionciufirtere propofitum eft,quid fie Deus:quum interfit noftra potius, qualis fit,amp; quid eins naturæ conueniatfcirc.Quqrfum cnim attinet, Deum aliquem cum Epicuro fareri, quiabieda mundi cura fe otio tantffin obledet ? Quiddenique iuuat Deum cognöfeere quocum nihil fit nobis ifc^tii ? Quin potius hue valere debet cius notitia, primuin vt ad timo-‘ rem ac reuercntiam nos inftituat:dcinde vt ca duce ac raagiftra omne bonum ab illo pe^ tere, amp;nbsp;îîli acceptum ferredifeamus. Quomodo enimftnentemtuam fubirequeatDei cogitatio,quin fimul extemplo cogites,quum figmentum illius fis,ciufdem imperio efid ipfo creationis iu^p addidum mancipatil ? vitam tuam illi debcri ? quicquid agis, ad il-» him referri oportere ? Id fi eft, iam profedo fequitur vitam tuam praue corrumpi nifi ad obfequium cius componitur: quado nobis viuendi lex efle debet cius voluntas. Rurfura ncc ad liquidum pcrfpicere ipfum potes, nifi vt bonoruomniufontem efi'eSó origin cm agnofcas: vndeamp;dcfidcrium illi adhærendi, fiduciain ipfumnafeeretur fi nonfua mentem hominis prauitas à rcdainucftigationeabduceret.Nam initio pia mens Deum non quemhbet fibi fomniat, fed vnicum amp;nbsp;verum duntaxat iniuetur : lècque illi quod^ cunque vifum fuerit, affingit, led talemhabere contenta eft qualemfe manifeftat ipfe, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

fummaque diligentia lemper cauet ne audaci temeritate vitra voluntatem cius egrelTa, perperam vagetur. Ita cognitum quia cunda moderari intelligit, tutorcm fibi efle con^ fidic ac protedorem,ideóquc in eins fidem totam fe confert.quia bonorum omnium in-telligit elle authorem,liquid prcmit,fiquiddelt;ill:, mox fe recipitin cius prælîdiû, opem ab co expedans. quia bonum amp;nbsp;mifericordem efle perfuafa eft, in eum certa fiduciare-cumbit,nec dubitat mails fuis omnibus femper in eius dementia paratum tbreremediu. quia dominum ac pattern agnofcit,eum quoque dignum ftatuit elfe diius imperium in omnibus intueri, maieftatem fufpiccre,gloriam promouendam curare,madatis oblequi debeat, quia iuftu^i efle iudicem videt, lùâque Icueritate armatum ad vindjeanda fee-Icra, eius tribunal femper in confpedu fibi proponit, ac iplius metu fe^etrahit ac cohi-» bet ab ira eius prouocanda. Neque tarnen judicii eius fenfu ita terreturvt fubducerefe velit, etiam fiquod pateat efliigium : quin ilium non minus ampleditur malorum vlto-rem, quam erga pios bcneficum, quando ad eius gloriam non minus pertinere in tel li-git, impiis Só fccleratis apud eum repofitam efle pœnam, quam iuftis vitæ ætcrnæ mer-cedem. Prætereà non fola vindidæ formidine fc coercct à peccando,fed quia Deum loco partis amat reucrctur, loco domini oblcruat amp;: colct, etiamfi nulli eflent inferi, fq-lam tarnen eius oflenfionem hortet. En quid fit puragermanâque religio, nempe^des nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

cum ferio Dci timoré coniunda : vt timor amp;; voluntatiam rîuerentiam in fe continear, amp;nbsp;fecum trahat legitimû cultum qualis in Lege præfcribitur. Arque hoc diligentius no-tandum cft,quôd omnes promifeue veneratut Deum, paucillimi rcuerentur,flum vbi-que magna eft in cetemoniis oftentatio,rara autem cordis fynceritas.

DeînotitiainhominummentibitsnaturitlitereJJejnditani. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. IIL

VENDAM inelfchumanæ menti,ôôquidem natural! ii^lindu, diuinita-fenfum, extra c^nttouerfiam ponimusifiquidem, ne quis ad ignotantire prætextura confqgeret^quandaitft'ui numinis intelligentia vniucrfis Deus ipfc indidit,cuius memoriam afsidue renouans,nouas fubinde guttas inftil-lat:vt quum ad vnum omnes mtclligant Deum elfe, fuu» elfe opifieem,

fuo ipforum teftimonio dairyientur quod nonöó ilium coluetint, ôé cius voluntati vitam fuam conlccrarint. SAè lîcubiDci ignorantia quætatur, nufq|.iam magis extarc polie eius exempluwi verifiaiile fift, quam inter obtufiores populos, amp;nbsp;ab humanitatS cultu remotiores. Atqui nulla eft etiam, vt Ethnicus ille ait, tam l^rbara natio, nulla cic.àc gens tam eft'erata, cui non infideat hæc petfuafio, Deum elfe. Et qui in aliis vitæ parti-DUS minimum videtur à bcMuis diftètre, quoddam tanfen perpetuô religionis fernen re-tinent.adeôpenitusomnium animosoccupauit, adeôtcnilciteromniumvifccribusim hærct commun# ifta præfumptio. Nulla ergo quum ab initio mundi regio, nulla vrbs, • nulla denique domus fu*eric quæ religione caterc pollet : in co tacita quædam confelfio eft, inferiptum emnium cordibus diuinitatis fenfum. Quih idololatria, hüius conce?

• 4 INSTI T VT IO NIS L I B. I.

^tionis amplum cft documcntum. Quam cnimnon libcncer fc dciiciac homo gt;nbsp;vt alias præ fe creaturas futpiciac,fcimus.Proindc quum lignum potius lapidcm colcrcmabt, quam vt nullum putctur habcrcDeum : conftacvehementiflimam illamcflede numi-ne itripreifionem, quæ adcô ex hominis mente oblitcrari nequeat, vt facilius fit nacurx alFeélum frangi : quemadmodum certc frangitur, dum homo çc ilia naturali inüationc ad infima quæquefpontefcdimittit,quo Deum reuercatur.

z Quarc vanifsimum eft quod à quibufdam dicitur:paucorum vifiritia amp;nbsp;callidita-tcexcogicatameflereligioncm, vthacartcfimpliccm populumin officio conijncrcnt: quum tarnen ipfi, qui aliis authofts crant Dei colendi, nihil minus crederent quam ali-quem eile Deum. Fateorquidem plurima in rcligionc commentos eile aftutos homines, quibus reuerentiam plebeculæ inücercnt,amp; terrorem incutcrcnt,^uo Iiaberent ob-fcqucntiorcs eins animos, fed id nufquam obtinuiflent nifi iam priusconftanti illadc Deo perfuafione imbutæ fuifient hominum mentes, ex quo velutfemine emergitad religioncmpropenfiq. Acne illosquidemipfosquircligionistitulo calliderudioribus imponebät,Dci notitia prorfiis vacafle credibileclt.Tametfi cnim extiterunt olim non-nulli,amp; hodie non pauci emergunt lt;^i Deum eile negent: velint tarne nolint, quod ne-feire cupiunt, fijbindc fentifeut. Nemo in audaciorem aut ciFrænatiorem numinis con-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;temptum prorupiflclegitur quam C.Caligula : nemo tarnen mifenus trepidauit, quum

aliquod iræ diuinæ indicium fe proferebat : ita Deum quem ftudebatex profeilbcon-tcmncrc, inuitus exhorrefeebat. Hoc paflim cius quoque fimilibus euenire videas. vc cnim quifque cllaudaciifimus Dei contemptor, ita vel ad folii cadentis ftrepitum maxime perturbatur.vndcid,nifi ex diuinæ fnaieftatis vltionc: quæ illorum confeientias co vehementius pcrccllit, quo magis earn refiigcrc conantur ? Omnes quidem latebras rcfpcctant, quibus fe abdant à Domi ni præfentia, amp;nbsp;cam rurfum*ex am mo fuo deleant: fed velint nolint, irretiti fem per tenentur. V teunque interdum vidcatur cuanefeere ad momentum aliquod,fubinde tarnen rccurrit,amp;: nouo impetu irruit. vt fiqua illis remiC-fio eft à coJifcientiæ anxietate, non multum abfimilis fit à fomno ebÄoforum aut plirc-ncticorum,qui dormientes quidem placide conquiefeunt : quia diris amp;nbsp;horrificis in-fomniis continenter vexantur. Ergo impii quoque ipfi cxcmplo funt, vigere femper in omnium hominum animis aliquam Dei notionem.

• 5 Hoc quidem refte iudicantibus femper coftabit, infculptum mentibus humanis cfle diuinitatisfcnfum,quidelerinunquampotefl;. Imóamp;: naturaliter ingenitam cfle omnibus hanc perfuafionem, eflealiquem Dcum, amp;nbsp;penitus infixam cfle quafi in ipfis med^llis,locuplcs teftis eft impiorum contumacia,qui furiofe luélando, fc tarnen extri-‘ care e Dei metunequcunt.jlocole licet éludant Diagoras amp;: fimilcs,quicquid omnibus feculis de religione creditum fuitifubfannct Dionyfius cælcfte iudici urn : Sardonius Iiic rifus ell ,^uia intus cos mordet confeientiæ vermis cauteriis omnibus acrior. Non dico quod Cicero, vetullateobfolefcercerrores, religioncm indies magis crcfccrc amp;nbsp;mclio-rem fieri.Nam mundus(vt paulo poll dicendum erit)omncn Dei notitiam, quantum in fe cll,cxcutcre conatur, cius cultum modis omnibus corrumpcre Hoc tantum dico, quum llupida qugm impii ad Deum fpernendum cupide accerfunt, duritics in corura • animis tabefcat,vigere tarnen,ac fubinde cmcrgerc quern maxime extinélum cupcrent, dcitatis fenfum. Vndecolligimusnon cflèdotlrinam^uæinfcholis primùm difeenda fit, fed cuius fibi quifque ab vtcro magiftcr efl:, amp;: c^ius rfcmincm obliuifei, natura ipfa ■ patitur,quaLiis hue multi ncruos omnes intendat. Porro fi ca coditione nati funt omnes ac viuunt vt Dftim cognofcant : Dei autem notitia nifi hucvfque proceflerit, fluxa ell ac cuanida : cos omne^ creationis fuæ lege degenerate paUm cd qui non ad hunc fco-j^im vniuerfas fu# vitæ cogitationes aótionéfquc defti^at. Qu^od nec Philofophos ipfos In Phxdone latuit. Nou cnim aliud ell quod voluit Plato, dum fæpitis doeuît, fummum animæ amp;nbsp;Thexte- bonum Dei elle fii»ilitudinem,vbi percepta cius cognitionc, in ipfum tota tranlForma-tur. Proinde fcitiflimc quoque ijje apud Plutarchum Gryllus ratiocinatur, dum homines affirmât,fi ab eorum vira femel abfit religio,non modo bTütis pccudibus nihil cxcel-lere, fed multis partibus longe elle mifcriores, vt qui tot malorum formis obnoxii, tu-multuariam amp;nbsp;irrcquictam vitam perpetuo trahant. Vnum ergo eile t)ci cultum, qui fuperiores ipfos reddat,per quem folum ad immortalitatcm afpiratur.

DE COGNIT. D^I CREATORIS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f

l.lt;inà€m notitiam partim injcitidf partim malitiayeljùffocariyelcorrum^i. CAP. I HI. I c V T autem omnibus inditum cfle diuinitus religionis fernen expericii- • cia teftatur: ita vix ccntefimus quifque reperitur qui concepcum in fuo cor-de foucat,nullus autem in quo maturcfcac : tacum abcft vt frudus appareac fuo tempore. Porro fiue alii euanefcant in fuis fupcrftitionibus, due alii data opera malitiÄe à Deo defcifcant, omnes tarnen dégénérant à vera cius no-titia.Ita fit vt niÄl^n mundo reda man eat pietas. Quod autem crrore aliquos in fupcr-ftitionem labi dixi, non itaaccipio quafi fua eos fimplicitas à crimine liber et : quia excitas qua l^orant,femper fere fuperba vanitate,amp; cotwmaciaimplicita eft. Vanitas amp;nbsp;quidem fuperbix coniunda, in eo deprehenditur quod neque miferihomines in Deo quærédo fupra feipfos,vt par erat,cófcendunt, fed pro carnahs fui ftuporis modo ipfum metiutur:amp; negletfa folida inueftigatione ad vanas fpeculationes curiofe trafuolant.Ita-quenon apprehendunt qualemfeoftert:fedqualcmprofuatemeritate fabricatifunt, imaginantur. Quo gurgite aperto, quaquauerfum pedemmoueant,in exitium prxeipi-tes femper mere neceife eft. Quidquid enim poftea in cultum aut obfequium Dei mo-liantur,impenfum illi ferre nequeunt : quia non ipfum,fed cordis fui figmentum potius amp;nbsp;fomnium,proipfo colunt.Hanc prauitate difertAotat Paulus,infatua^os efle dicens, Rom/'.c.xi quum fapientes elle appcterét.Prius dixerat euanuiflein fuis cogitationibus: fed ne quis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

eos culpa eximeret, fubiicit, merito eos exexcari, quia fobrietate non contenti, fed plus fibi arrogando quani fas fit,tenebras vitro accerfun t ,imô inani ac peruerfo faftu feipfos infamant.Vnde fequitur,non efte excufabilcm corum ftultitiam cuius caufa eft non va-na modo cuhofitas,fed libidoplus feiendi quargi par fit,cum falfa confidentia.

X Quod ante Dauid impios amp;nbsp;vefanos dicit fentire in cordibus fuis,non eile Deum, PiaLi;.».!.' primo ad cos reftringitur qui fuffocata naturx luce, confulto feipfos obftupcfaciunt, vt paulo poft iterum videbimus. Quemadmodu multos videmus, poftqwam audacia pec-candi amp;: confuetudine obduruerint,furiofe repellere omnem Dei mcmoria,qux tarnen illis fponte à nature fenfu intus fuggeritur.Iam quo magis deteftabilcm eorum furorem reddat,eos inducit prxeise negates Deum effe, quauis eflentiam illi fuam non adimant, fed quia fpoliantes eum fuo iudicio amp;; .prouidentia, otiofum cxlo incluSunt. Na quum nihil minus Deo conueniat quant abieâ;am mundi gubernationem fortunx permitte-re, cxcutire ad hominum fcelera,vt impune lafeiuiant: quifquis extinfto cxleftis iudicii metu fecure fibi indulget, Deum elfe negat. Atque hxc iuxta Dei vindiófa eft, pingue-dinem obduccre cordibus, vt impii poftquam oculos fuos claufcrunt, videndo non vi-dcant.Et Dauid alibi optimus fux fententix eft interçres,vbi dicit timorem Dei non ef-fe prx oculis impiorumatem fibi in maleficiis fuperbe plaudere,quia Deum non afpice- Pfai io-c-ix rc,fibi perfuadeant.Quanquam ergo coguntur aliquem Deikignofcere,eius tarnen glo-riamexinaniunt,potentiamillidetrahendo.ficutcnim(teftePaulo)Deusfeipfum abne-gare nequit, quia fui perpetuo fimilismanct:itaiftimortuuamp; inane idolum fi^gendo, Deum negate vere dicuntur. Adhxc notandum eft, quauis luftcntur cum proprio fen-fu,amp;: Deum non folùm in de excutere,fed in cxlo quoque abolere cupiant,nunquam tarnen co vfqueinualefcere ftuporem quin rctrahat Deus ipfos interdum ad fuum tribunal. Sed quia nullo metu retinentur quominus violenter contra Deui^ ruant ; quandiu illos ita rapit cxcus impetus,bruiam Dei obliuionem in ipfis regnarecertum eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

5 nbsp;Sic inane illudpatrocinjpm quod fuperftitioni fux prxtexere multi folent,cuer-

titur.putant enim ftudium qualecurn|ue religionis,qualibct prxpofterum,fatis efic: fed non animaduertunt, veram religionem ad Dei nutum,ceu ad perpetu^n rcgulam,de-bereconformari : Deum ver^ipfum femper fui fimilem manere ; non fpeftrum effe aut phantafma, quod pro vniulfcuiufque libidine transformetur. Ef fanevidere eftquam mendacibusfucis Deo illudfuptrftitio, dum gratificari tentât. Nam ca fere fola, qua» fibi curx non efte teftatus eft, arripiens, qux prxfcribit, ac fibi placere docet, aut con-temptim habet, aut etiam non diflimulanter reiicit.Sua ergo deliria colunt amp;nbsp;adorant quicunque cultus Deo commetitios erigunt: quia nequaquam ita cum Deo nugari au-dcrcntnili Deum prius nugarum fuarumineptiis cofentaivum finxiftent. Quare Apo-ftoluSjVagam ill^m erraticam de numine opinionem, Dei elle ignorantiam pronun- • tiat. QiiumDeum, inquit, ncfcirctis,feruiebatis iis qui natura diinon erant. Eta- Gai.4agt;! libi fine Deo fuifte tradit Ephefios quo tempore à refta vnius Dei cognitione aberrabSt. EpheLx.c,it

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a.iii. • A

INSTITVTfONIS LIB. t

Nee multum intereft, hac faiccm in parte, Deumne vnum, an plures concipias : quia • femper à vero Deo difcc(iis,amp; dcficis:quo reLdo,nihil tibi reibat nifi cxccrabileidolum.

Supereft ergo vt cum Ladancio conftituamus : nullam eftc Icgitimam religionem niïi cum veritate coniundam.

4 Accedit SiC lécundum pcccatum,quód neque Dei racionem vnquam habent nifi inuiti : nee ad ipfum appropinquanc donee renitentes pertr Aantur, nee turn c^uoque voluntario imbuuntur timoré, qui ex diuinæ maieftatis reuerentia fl^ff,fed tantum fer-uili amp;nbsp;coado,que illis Dei indicium cxtorquctzquod quia eiFugere nequeunt, exhorrêtj fie tarnen vt etiam abominentu».Siquidem conuenienter in impictatem,acque in hanc folam,compctit illud Statii,Timorcm primum,fcciflè in orbe deos. Qui animum à Dei iuftitia alienum gerunt, tribunal, quod ad vindicandas cius tranfgrefÿones ftare fciunr, cuerfum magnoperè cupiunt. Q^aftedu, aduerfus Dominum bclligerantur, qui fine iudicio efle non poteft:fed dum eius potentiam fibi ineuitabilem imminerc intelligunt, quia ncc amoliri,ncc cffugerc valcnt,rcformidant.Itaque ne vbique videantur eum co-temnere cuius maieftas eos vrget,qualicunque religionis fpecie defungûtur:interim tarnen non definunt omni vîtiorum gcnerc fc pollucrc,amp;: flagitia flagitiis copulate,donee fandam Domyii Legem omni ex pSrte violarint, amp;nbsp;vniueriam cius iuftitia difsiparint: vel certe non ita retinencur fimulato illo Dei timoré, quin fuauiter in peccatis fuis ac-quiefcant,amp;: fibi blandiantur, amp;nbsp;carnis fuæ intemperantiæ indulgere malint, quam Spiritus fandifræno camcohibere. Sed quandoinaniseaeftamp; mendax religionis vmbra, vix etiam digna quæ vmbra nomineturdiinc rurfus amp;cile clicitur quantum ab hac con-fufa Dei notitia diiferat quæ folis fidchupa pedohbus inftillatur pictas,ex qua demu religio nafeitur. Et tarnen hoc per flexuofos circuitus coniequi volunt hypocritæ, vt Deo quern fugiunt propinqui appareant. Vbi enim perpetuus obedientiæ tenor in tota vita efte debuerat, in «undis fere operibus fccure illi rebellantcs, pauculis tantum facrificiis placate eum ftudent.- vbi fandimonia vitæ amp;nbsp;cordis integritatc illi feruiendum erat, fri-uolas nug^comminifcuntur,amp;i: nihili obieruatiunculas quibus cun^bi conciliet. Imo maiore licentia in fæcibus fuis torpcnc,quia confidunt expiationum ludicris fe pofle er-ga ilium defungudeinde vbi in ilium defixa efle fiducia debuerat, in fe vel crcaturis fub-fidunt,co pofthabito.Tandem fc tanta errorum congcric implicat, vt fcintillas illas qua: micabant ad cernendam Dei gloriam fuftocet,ac demum extinguat malitiæ caligo.Ma-net tarnen fernen illud quod rcuclh à radice nuilo modo poteft, aliquam efl'e diuinita-tem:fed ipfum adeo corruptu,vt non nifi pefsimos ex fe frudus producat. Imo inde ccr-tius elicitur quod nunc contedo, Naturalitcr infculptum efic Deitatis fenfum humams cor(fibus,quia reprobis quoque ipfis cius confefsione extorquer necefsitas. Rebus tran-quillis faccte illudunt Der^imo ad extenuandam eius potentiam dicaces funt ac garru-11. defperatio fiqua eos vrget,ad eundem quærendum extimulat,didatque concifas pre-ces,ex q«ibus pateat non prorfus ignaros fuifie Dei,fed quod citius cm ergere debuerat, fuilfc peruicacia fupprelTum.

Dei notititim in muniifahrica nbsp;nbsp;continua eim vubematione lucere. CAP. V.

SD H A E c quia vltimus bcatæ vitæ finis in Dei cognitione pofitus eft; nc cui præclflfus eflet ad fcelicitatem aditus,non fblum hominum mcntibus indidic illud quod diximus religionis fernen, fed itÄe patcfècit in toto mundi opifi-cio,ac fequotidiepalamoffi?rt, vt apcrire qpulos nequeant quin alpicero eum cogantur. Eflentia quidem eius incompreherflibilis eft, vt fenfus omnes humanos procul effugiai^ius numen : verùm fingulis opcribusfuis certas gloriæ fuæ notas infcul-pfit, amp;nbsp;quidem adeo datas infignes vt fublata fit quam^jbet rudibus amp;nbsp;ftupidis igno-rantiæ excufatio.^eoBprimo iure Propheta exclamat, luc^quafi veftimento ipfum ef-. io4.a,i amidumiacfi diceret,cccpifle tunc demum vifibili ofnati* infignetn prodire ex quo in mundi creationefq^infignia protuht, quibus nunc quotics oculos hue vel illuccircun-ferimus,decorus apparet.Ibidem etiam feite idem Propheta cælos vt expanfi funt, regio illius tentorio côparat,cœnaculifdicit cotignafle in aquis,nubcs eius elfe véhicula,equi-tare fuper alas ventorum, ventos amp;nbsp;fulgetra celercs efle eius nuntios. Et quoniam ple-nius furfum refulget potentiæ amp;nbsp;fapientiæ cius gloria, paflim v^catureælum cius pala-tium. Ac primfim , quaqua verfum oculos coniicias, nulla eft mundi particula in qua nonfcintillæ fairem aliquæ gloriæ ipfiusemicarecernantur. Ampliffimam veto hanc • • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;pul-

amp; pulcherrimä machina,quam late patct, vno intuitu luftrare nequeas quin vi imraen-fafulgoristotus vndique obruaris. Quare eleganter author Epiftolæ ad Hcbræosfecula nuncupat,inuiiîbilium rerum fpeiftaculaïquôd nobis vice fpcculi fit tarn concinna mun di pofitio, in quo inuifibilcm alioqui Deumcontcmplariliceat. QuarationePropheta cæleftibus creaturis idio^ja attribuit nullis nationibus incognitum:quôd cuidentior il-lic extat diuinitatis teftificatio qulm vt prætcrire gentis vllius vcl obtufiffimæ confide^ rationem debeatgt;Quodclariusenarrans Apoftolus,patefalt;ftumeftc hominibusdicit quod d^Deo cognofci operæpretium erat': quia inuifibilia eius, ad æternam vfque cius virtutem amp;: diuinitatem,acrcationemundi intelleâ:a,omnes ad vnum confpiciunt.

z Mirifica eius fapientiam quæ teftctur, innumera funt turn in cælo,tum in terris documenta:non fila modo reconditiora,quibus propius obferuandis aftrologia,medicina, amp;nbsp;tota phyfica fcientia deftinata eft:fed quæ rudiffimi cuiufque idiotæ afpcótui fe in-gcrunt, vt aperiri oculi nequcant quin eorum coganturefleteftes. Equidem qui liberales illas artes vel imbibcrunt, vel etiam deguftarüt, carum fubfidio adiuti,longè altius prouehuntur ad introfpiciêdadiuinæfapientiæarcanamemo tarnen carum infcitiaim-peditur quominus artificii fatis fupérque peruideat^ Dei operibus,vnde in opificis ad-mirationem prorumpat. Nempe ad difquirendos aftrorummotus, diftrifeucndas Icdes, metienda interualla,proprietäres notandas, artcacexaólioreinduftria opus eft : quibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

perfpetbis, vt Dei prouidentia explicatius fe profert, ita in cius gloriam confpiciendam, animum par eft aliquanto fublimius aflurgere.Sed quum ne plebeii quidem amp;rudiflimi qui folo oculorum adminiculo inftruifti funt, ignorarc queat diuinæ artis excellentiam, vltró fe in ifta innumcrabili, amp;nbsp;tamêadeo diftinélaamp; diipofita cæleftis militiæ varietate cxerentcm :conftat neminem eflècui non abundè fapientiam fuam Dominus patcfa-ciat. Similiter in humani corporis ftrult;fturaconnexionem,fymmetria,^ulchritudincm, vfum,ea,quam Galenus adhibct,folcrtia pcnficularc, eximii eft acuminis. Sed omnium Libriï de v-tarnen confc{ftone,præ fe fertcorpus humanum tam ingeniofam compofitionem,vt ob cam merito admirtbilis opifex iudicetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

5 Aeproinde quidam ex philofophis olim hominem nonimmerico vocaruntM'-zpoKOfl-^xor, quia rarum fit potentiæ, bonitatis amp;nbsp;fapientiæ Dei fpecimen, fatifque miracu-lorum in fc contineat occupandis noftris mentibus ,modó ne attendere pigeat. Qua ra-tione Paulus, vbi admonuit,Deum palpando à cæcis quoque pofte deprehêdi,mox pro-cul quærcndum non cfTe adiungit,quiafcilicct intus finguli cæleftemgratiam qua vc-getancur,indubiè fentiunt.Si verb vtDcum apprehendamus,extra nos egredi opus non eft,quam veniam merebitur eius focordia, qui vt Deum inueniat, in fc defcenderc^ra-uabitur ? Eadem etiam ratio eft cur Dauid, vbi breuiter celgßrauit admirabile Dei no-menamp;decus quæ vbiquerefulgent,ftatim cxclamet, Quideft homo cuius memor es ? Item, Ex ore infantium ôôlattantium ftabilifti robur. liquidem non tantum in genere humano darum operum Dei fpeculum extare pronuntiat, fed infantibus dum à matrum vberibus pendent, fatis difertas eftè linguas ad prædicandam eius gloriam, vt minime opus fit aliis rhetoribus. Vndeetiam eorum ora in aciem produccre non du-bitattanquam valide inftru£ta ad refellcndam corum amentiamqu^Dei nomen pro diabolica fua fuperbia extingugre cuperent. Vnde amp;nbsp;illud emergit quod ex Arato • citât Paulus, noseftèDei progenicm: quia tajjta præftantianos exornans, fepattern Aft.17.g-i« nobis elle teftatus eft. Sicuti etftm ocommuni fenfu amp;nbsp;quafi didante experientia pro-fani Pœtæ eum vocarunt hominum patrem. Ncque verb fe quifquam vltrb amp;nbsp;libentec Dco addicet in obfequium, nifî qui guftato paterno eius amore viciflinfed eum aman-dum amp;nbsp;colendum illeôtus ftj^it. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

4 Hîcautem detegitur£oedaj^ominumlngratitudo,qüi dum in ft? continent officii nam innumeris Dei operibus nobilem, amp;nbsp;fimul tabernam inæftimabili opum copia rc-fertam, quum erupere deberent in laudcs,tanto maiore faftu contrà^iflantur ac turgèt. Quàm miris modis in ipfis ^ereturDeus,fentiunt:quaijtam etiam donorumvarietatem ex eius liberalitate pofsideat, vfu ipfo docentur. Hæc diuinitatis ligna elle, cogûtur feire

quot; velint nolintdntus tamê fupprimût. Non opus quide eft extrafeiplos cgredi,modb ne fi-bi arrogando qu%d e cæÜs datû eft,defodiant in terra quod eoru mentibus ad Deû clarâ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

videndu prælucct.Imb prodigiofos hodie multos Ipiritus terra fuftinct,qui totû diuinita tis fernen in ngtura ;^umana ^ar^m côfçrtc non dubitant ad obruendum Dei nomcuj

8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VTIONIS LIB. I.

,Quàm deteftabilis eft, obfccro, hæc vefania, vc homo in corpore fuo amp;nbsp;anima ccntics Dcum rcpcriens,hoc ipfo exccllcciæ præcexcu Deum elFc neger ? Non dicentfefortuito à brutis animantibus diftinâos : tantum obducto naturæ velo, quæ ill is return omnium cft artitex, Dcum fubducunt. Vident tam exquifitu artificium in fingulis fuis membris ab orcamp; oculisvfqucadinfimos vnguiculos. Hïc quoque nat^am fubftituut in locum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'•

Dei. Sed in primis tam agiles animæ motus, tam præclaræ faculrates, tam rarx dotes dP uinitatem præ fc fèrunt, quæ fcnon patitur facile ccllari : nifi Epicura#tanquam Cyclopes, ex hac altitudinc bellum Deo protcruius inferrent. Itane veto ad rCgendign quinque pedum vctmiculum toti cæfcftis fapientiæ thefauri concurrunt ? vniuerlitas mundi hacprærogatiua catebit? Primo ftatucrealiquid organicum in anima quod fingulis par-tibus refpondeat, adeó nihil ad obfcurandam Dei gloriam facit, vt potius earn jlluftrec.

Relpondeat Epicurus,quis atomorüm concurfus cibum amp;nbsp;potu coquens,partcm in cx-crementa, partem in fanguinem digcrat, acefficiat vt fingulis membris tanta fitindu-ftria ad præftadum otficium aefi totidê animæ communi confilio corpus vnû regerent?

5 Sed mihi nunc cum illa porcorum hara negotiu non eft: eos magis compello qui præpofteris argutiis dediti, frigidunwllud Ariftotelis dittum libenter obliquo flexu tra-

• • herent tam ad ftnmortalitatem animæ abolcndam,quàm ad cripiendum Deo ius fuum.

• • Nam quia organicæ funt animæ faculrates, hoe prætcxtu alligät cam corpori,vt fine co non fubfiftat: Naturæ verb elogiis,quatum in fe eft, Dei nomen fupprimut. Atqui longe abeft quin potentiæanimæ in fumftionibus quæ corpori feruiunt inclufæ fint. Quid hoc ad corpus vt cælum metiaris,numerum ftellarum colligas,tcneas cuiufquc magni-tudinem, (cias quo Ipatio inter fe diftent, qua cclcritate vel tatditatc coficiant fuos cur-fus,quotgradibus huevelillucdefleélant? Fateorquidem ciîcaliqucm Aftrologiæv-fum: fed tatùm oljjpndo, in hac tam altadifquifitionercrum cæleftium non elle organi-cam Ivmmctriam, fed fuas animæ cifepartes à corpore feparatas. Exemplum vnum pto-pofui,ex quo reliqua fumerc, leftoribus promptum erit. Multiplex fane animæ agil iras qua cælunft^; tetram perluftrat;prætetita futuris coniungitæetinct nftmoriter quæ pri-dem audiuit : inio quidlibet fibi figurât : folertia etiam qua res incredibilcs excogitat, amp;nbsp;quætotmirabilium artium mater eft, certa funt diuinitatisinfignia in homine. Qiiid quôd dormiendo non tantum fe circumagit amp;nbsp;verfat, fed multa vtilia concipit, de niul-tis ratiocinatur, futura etiam diuinat î Quid hîc dicendum eft, nifi deleri non pofle quæ in homine imprefiafunt immottalitatis ligna?Nunc quæ ratio feretvt fit homo diui-nus,amp;crcatorcmnon agnofeat ? Nos fcilicet, iudicio quod nobis inditum cft difeerne-musintet iuftum amp;nbsp;iniuftû,nullus autem erit in cælo iudex ? Nobis etiam in fomno ma-nebitaliquid refiduum inylligentiæ,nullus Deus cxcubias aget in mundo regendo? Tot artium rerumque vtiliuminuentores cenfebimurjVtfi-audetur Deus fua laude? quumt^^en experientia fatis doceat difparibus modis aliunde diftribuiquod habo-mus. Quôd autem de arcana infpirationc quæ végétât totum mundum quidam blatc-rant,non modo dilutum,fed omnino profanum eft. Placet illis celcbrc didum Virgilii, AEiieid.tf. Principio cælum ac terras,campôfqueliquentes,

Lucentémque gipbum Lunæ,T itaniâque aftra

• • Spiritusintusalit:totâmqueinfufaperartus

Mens agitat molem,amp; magno fe corpoi^ mifeet.

Inde hominum pecudumque genus, vitæque vola»tum,* Et quæ marmoreo fert monftra fub æquorc pontus, Igneus eft ollis%igor,amp; cæleftis origo,amp;c. Nempe y t mudus qui in fpcftaculum gloriæ Dei conditus cft,fuus ipfe fit creator.Sic cnim idem alibi dfeijnmuncm Grxcis amp;: Latinis jpntentiamfequiftus,

Georg.4. EflF apibus partem diuinæ mentis,amp; hauftus

Ætherios,dixêreDfeum.nanqueirepcromncs

Tcrrâfquc traftufque maris,cælymquc profundum. Hincpccudcs,armenta,viro^,genusomnefcrarum, Quenquefibi tenues nafeentem arceflere vitas: Scilicet hue reddideinde,acrcfolutareferri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Omniamcc mord elle locum,fed viua volarc

• • Syderis in numcrumjatque alto fucccdcrc cælo. En quid ad gigqpnda fgucndamque in cordj

DE COGh:iT. DÉ I‘créât ORIS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

ih cor Jibus hominum pictatcm valcat ieiuna Ula fpeculacio de vniuerfa meté qüæ tnunj dum animat ac végétât. Quod ctia ex facrilegis impuri canis Lucretii vocibus mclius Ji- * quet quç à principio illo deduétæ funt.Hoc vcrô eft,vt procul facclîàtjverus Deus quem timeamus amp;nbsp;colamus,vmbratilenumen facerc.Fateor quidcm pie hoc poïTc dici, modo à pio animo proficifcatur,î^turam clTe Deumzfed quia dura clt amp;nbsp;impropria loquutioj quû potius Natura lit ordo a Deo præfcriptus,in rebus tanti ponderis,amp; quibus debetur lingularis religio,iniBluerc cofiifè Deû cum inferiore operû fuorum curfu j noXium eft.

S Meiÿinerimus ergo, quoties quifque naturam fuam côfiderat,vnum elle Deumj qui fiegubernat omnesnaturas vtvelit nosinferelpiccft:,fidcmnoftramad fedirigi^ coli amp;nbsp;inuocari à nobistquia nihil magis præpoftcrum quàm frui tam præclaris dotibus quæ in nobis diuinitatem fpirant,amp;authoremncgligcrequi precario nobis cas Jargi^ tur.Iam potentia quàm præclarisIpcciminibus nos in coliderationem fuirapit?nilî forte latere nos poteft, cuius lit virtutis, inlinitam hanc cæli ac terræ molcm fuo verbo fu-ftentare:folonutu,nunefragore tonitruumcælum concutere,fulminibus quidlibec cxurercjfulgetris acrem accenderemunc variis tempeftatum formis conturbare, cûdem ipfum ftatim,vbilibuic,vno momento ferenare:mare^uod alTiduam rerræ vaftationcm minari lua altitudiiie videtur,quali in aere fufpenfum, coercerc : amp;nbsp;nuncherrendum in modumtumultuofovcntorumimpetuconcitare,nunclèdatisvndis, pacatumreddere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Hue pertinent quæpallim occurrunt potentiæ Dei elogiaex naturæteftimoniis, præ-fertim verô in libro lob amp;nbsp;apud lefaiamiquæ nunc confultô præterco, quia commodio-rem alibi locum reperiêt, vbi ex Scripturis de mundi creationc dilferam, Tantùm nunc attingere volui,exteris ôôdomefticis communem hanc elfe viam quærcndi Dei,fi linea-menta fequantur quæ furfum ac dcorfum viuam eius effigiem adumbrant. lam ipfa po~gt; tentianos adeogitandam eius æternitatem deducit:quia æternum elfe, amp;nbsp;à feipfo prin-eipiumhaberencceireeft,vndcomnia trahuntoriginem.Porto 11 caufa ^Juæritur qua ad creanda hæc femel omnia induólus fit, amp;nbsp;nunc ad conferuanda moueatur : folam illi fuam bonitatem coilperiemus pro caufa elfe.Quinetiam hæc 11 vna fit, plus faijs tarnen fufficcrc debet ad nos in amorem eius alliciendos:quando nulla eft creatm a,vt Prophet ta monct,in quam non eftufa fit eius mifcricordia.

In fecundo quoque genere operum eius, quæ fcilicet præter ordinärium naturæ curfum eueniunt, nihilo obfcuriorafeproferunt virtutum eius argumenta. Nam in ad-miniftranda hominumfocictatc iraprouidentiamfuam tempérât, vt quum fitergäo-mnes innumeris modis benignus ac bencficus:âpertis tarnen ac quotidianis indiciis, fua piis clemétiam, improbis ac fccleratis feueritatem declarer. Non enim dubiæ funt quas deflagitiisfumitvltiones:quemadmodum non obfcuré tutorem, ac etiam vindiccmfe innocentiæ elfe demonftrat, dum bonorum vitam fuabenediftionc profperat, nccefil-tati opitulatur, dolores Icnit ac folatur, calamitates fublcuat, faluti per omnia conlùlit. Neque verô perpetuam iuftitiæ eius regulam obfcurarc debet,quôd improbos ôi^ontes ad tempus impunitosfæpiufculèexultarc finit,probos autem amp;nbsp;immerentes multisre-bus aduerfisiaftari,impiorum etiam malitiaamp;iniquitate premi fuftinet.Quin potius longe diuerfa cogitatio fubirc mentem debet iquando in flagitium vi^m manifcfto iræindicio animaduertit,omnia ipfum odilTc i quando multa inulta prætermittit, aliud fore iudicium quo punienda dilfmmtur.Similiter miferieordiæ fuæ côfiderandæ quan-tammateriam nobis fuppeditat,lt;lum^pius mileros pcccatores indefcfta tarnen beni-gnitate profcquitur,donec eorum prauitatem,bencfaciendo fregerit,plufquam paterna indiilgentia ad fe reuocando? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

7 Inhuncfinem Propham commemorahs in rebus dcfperàti^ repenteamp;mirabili-ter ac præter fpem Deum miferis^c ferè perditis fuccurrcrc. Hue per daferta vagantes à ferisprotegât,amp;;tâdcmrcducît in viam, fine cgentibusac famclicis viftum fuppeditet, fiue’captiuos ex tetris foucisamp;: ferreis euftodiisemittat, Hue naufrages in portumad-ducat incôlumes,fiue à morbis fanet fefflimortuos, Hue ^ftu amp;nbsp;ficcitateexurat terras,!!-ÜC occulta irrigatione gratiæTœcundct, liueattollat contcmptilTimos c vulgo, Hue pro-ceres dciiciat ex alto dignitatis graduzpropofitis eiufmodi exemplis colligit,qui cefentur elfe fortuitl cafus,fotidei»circ prouidentiæ cæleftis teftimonia, præfertim verô paternæ clcmentiæiâtquc hinc piis dari materiam lætitiæ,impiis verô amp;: reprobis ora obftrui. Sed quiâmaior pajscrronbus fuisimbuta,intam illuftrithcatrocæGutit,€xcIamatrâræS£

to nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT.VT^IONIS LIB. L

fingularis eflc fapicntisc,prudenter expcdcre hæc Dei opera,quorum afpcÄu nihil pro-• ficiunt qui alioqui -videntur efle acutiflîmi.Et certe quantum vis fplcdeat Dei gloria,vix centeiimus quifque varus efteius fpeólator.Nihilo magisautpotentiaautfapientiain tenebrislatent.quarum alterapræclarc emergitdum impiorumferocia,omniumopi-nione infuperabilis momento vno retun ditur,arrogantia do^atur,diruutur validiflima præfidiajtelaamp;arma comminuuntur,vires infringuntur,machinationes euertuntur, lua ipfarum mole concidunt:quæ fupra caelos fe eflcrebat audacia,i»ccntrum vfque ter-Pfal.nj.b.? ræ profternitur-.rurfum eriguntur humiles è puluerc,amp; inopes è ftercore fuf^tatur : op-preffi Si affliâ;i,ab extremis an^uftiis eruuntundeplorati, in fpem bonam reftituuntur: in ermes de armatis,pauci de plurimis,imbecilles de validis viótoriam referunt.Sapientia veroipiamanifeftecxcellit dum optima vnamquanque rem oppo»tunitate difpenfat:

Cor.3,d.ii) quamlibet mundi perfpicaciam confundit,deprehendit aftutos in aftutia fuamihil deni-quenon optima ratione attemperat.

• 8 Videmus non longa nec laboriofa demoftratione opus efle ad eruenda quæ illu-ftrandæ aiTcrendæque diuinæ maieftati feruiunt, teftimonia : fiquidem ex paucis quic delibauimus,quocunquc incideri^adeo prompta Si obuia eiTe cóftat,vt oculis defigna-ri,ac digitis n^tari facile queant. Atque hic rurfus obferuandum eft, inuitari nos ad Dei • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;notitiam,non quæ inani fpeculatione cotenta in cerebro tantum volitet, fed quæ folida

futura lit Si fruâruofa fl rite percipiatur à nobis, radicemque agat in corde. A fuis enim \ irtutibus manifeftatur Dominus:quaru vim quia fentimus intra nos. Si beneficiis frui-mur, viuidius multo ac cognitione nos affici necelfe eft quam fl Deum imaginaremur cuius nullus ad nos fenfus pcrueniret.Vndeintelligimushanceflereiftiflimam Dei quç-rendi viam Si aptiflimum ordinem : non vt audaci curiofltate penetrate tetemus ad ex-cuciendameiuseflentiam,quæadorandapotiuseft,quàm fcrupuloflusdifquirenda:fed vt ilium in fuistiperibus contemplemur quibus fepropinquum nobis familiacemque reddit,acquodammodo communicat.Quorefpiciebat Apoftolusquum diceretnon Aft 17 (.'7 longe qu^ritadumcfl'e.quippe qui præfentiflîmafuavirtutehabiteOinvnoquoque no-pfai,i45. ftrûm.Proindlt;^Dauid,incnarrabilem eius magnitudincm ante confeflus, poftquam ad operum commemorationem dcfcendit,cam ipfam fe enarraturum profitetur. Quare Si nos in earn Dei inueftigationem incumbere decet,quæ fle fufpenfum admiratione Ingenium teneatvt efficaci Icnfu penitusflmul afficiat. Et quemadmodu docetalicubi Au-Augufti.in guftinus ,quia illumnon pofl'umuscapere, velutfub eius magnitudinc deficientes,ad 1 iai.144 opera refpicere conucnit,vt eius reficiamur bonitate.

• 9 Deinde eiufmodi notitia non modo ad Dei cuitu excitare nos debet, fed ad Ipem quSquefuturæ vitæexpergefacere,Sierigere.Quumcnim animaduertamus quæ Dominus tum cIementiæ,tuÂî leueritatis fuæ fpecimina cdit,inchoata duntaxat Si femiple-na eflediaud dubie ad maiora fle ipfum præludere reputemus oportet, quorum manife-ftatio fWenaqueexhibitioin aliamvitam diffèrtur.ecóuerfo, pios abimpiis quum videa-mus affliclionibusgrauari,iniuriis concuti,calumniis opprimi, contumeliis probrifquc lacerari:fceleftos contraflorcre,profpcrari, quietem cum dignitatc obtinere, idque im-punc : protinus colligendum eft, alteram fore vitam,in qua. Si fua iniquitati vindi(fta,Si merces iuftitiæ repolira fit. Adhæc quum obferuemus, Domini ferulis fæpius fideles ca-ftigari, certo certius confticuere licet, multo minus Aipios eius flagella olim euafuros. virtVDci Scitum enim eft illud Auguftini: Si nuiTc omne pycatvm manifefta pleifteretur poena, capite 8. ’ nihil vltimo iudicio referuari putarctur. Rurfus, fl nullum peccatum nunc aperte Deus puniret, nullatelfc diuina prouidentia crederetur. Fatendum eft igitur, in flngulis Dei operlbus,prîElèrrim autem ipforum vniuerfltate,non feci^ atque in tabulis depidas efle Dei virtutes, qujhusm eius agnitionem, Si ab iplàin veram plenâmquefœlicitatem in-^itatur atque illicitur vniuerflim hominum genus. r^rrôlt;!ucidiflîhiæ quum illicappa-reannquorfum ta® en potilflmum lpcdent,quid valeant,quern in flnem à nobis fint rc-putandæ,tum demum alTequimur dum in nos ipfos defeendimus, acconfideramus quibus modis fuam in nobis vitam* fapientiam, virtutem Dorflinus exeratifuam iuftitiam, pfal 91 b 7 honitatem,clcmcntiam ergl nos exerceat. Nam etfi iuftc conqueritur Dauid, incredu-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;los defipere, quia in human!generisgubernatione profunda QpicofiUfenon expêduntî

Pfai.4o.ç.i3 eft tarnen hoc verilflmum quod idem alibi dicit, admirabilem Dei fapientiam hac in parte excedere capillos capitis noftri.Sed quia hoc argumentum pofthac fuo ordine pl0

• • niustradandumcritjuuncomitto. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

DE COGNIT. DEI ^REATÓRIS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;it

IÔ Atqui quatacunqueclaritateamp; Ie amp;nbsp;iminortalèfuu rcgnum Dominus in ope^ rum fuorum fpcculo repræfentetzqui tarnen eft nofter ftupor ? ad tarn perfpicuas teftifi' cationes femper hcbefcimus,vt fine profectu effluanc.Nam quantum ad mudifabricara amp;nbsp;pulcherrimam pofitioncm attinet,quotufquifque eft noftrûmjqui dum oculos vel in cælum attollit,vel per regiones terræ varias circunfert,mcntcm ad Creatoris memoriaffl référât,ac non magis,præt?rito Authore,in operum afpedu defideat’Quantum vero at-tinct ad ea quæ pr^cr Uaturalis decurfus ordinem quotidie eueniunt, qüotulquifque no magis reputat,cæca potius lortunæ temeritate rotari amp;nbsp;volutari homines quàm Dci prouiden *a gubernarifQuôd fi quando iftarum rerum duftu ac diredione, ad Dci con-fiderationem adigimur(quod omnibus eucnircnccefiarium eft)tamcn vbi temerè diufi nitatis alicuius fenfiim concepimus, extcmplô ad carnis noftræ deliria vel praua commenta delabimur,ac puram Dci veritatem noftra corrumpimus vanitatc. In eo quidem diflimîles,quôd quifque fibi priuatim aliquid peculiaris erroris acccrfitan hoc tarnen fi-millimi, quôd ad vnum omnes, ab vno vero Deo ad prodigiofa nugamenta dcficimus. Quo morbo non plebcia modo amp;nbsp;obtufa ingénia, fed præclariflima, amp;; fingulari alioqui acumineprædita,implicantur.Quàm prolixeluam inhac parteftoliditatcmac infulfi-tatem prodidit tota Philofophorum natio?Namvt âîhsparcamus quim^lto abfurdius ineptiunf.Plato inter omnes religiofifîimus,amp;: maxime fobrius,ipfe quoque in rotundo fuo globo cuanefeit.Et quid aliis non cueniret,quum ita primores,quorum erat rcliquis præluccre, hallucinentur amp;nbsp;impingantî Similiter, vbi rerum humanarum gubernatio prouidentiara manifeftius arguit quàm vt abnegari queat,nihilo tarnen inde plus profi-citur,quàm fi temeraria fortunæ voluntatc crederentur omnia furium dcorfum verfari: tanta eft noftra in vanitatem amp;nbsp;errorcm propcnfio.Dc cxcellcntifsimis femper loquor, non vulgaribus illis, quorum in profànanda Dci veritate proceifit in immêfum infania^

11 Hinc immenfa ilia errorû colluuies,qua totus orbis refertus ac c»opcrtus fuit.fuu enfin cuique ingenium inftar labyrinthi cft, vt mirum non fit fingulas Gentes in varia commenta diduétaécfle.nequc id modo, fed fingulis propç hominibus pro^ios fùifle deos.nam vt ad infeitiam amp;nbsp;tenebras accedit temeritas amp;nbsp;lafeiui.vix vnus vnquam re-pertus eft qui non fibi idolum vel fpettrum Deiloco fabricaret. Certè n^n fecusatque ex vaftaamplâque featurigine aquæ ebulliunt,immenfadeorum turba ab hominum mente profluxit,dum quifque nimis licentiofè vagando,perperàm hoc vclillud de ipfa Deo comminifeitur. Ncque tarnen hîc fuperftitionum quibus implicitus fuit mundus* catalogum texere necefle cft:quia nec vllus eilet finis : amp;nbsp;vt verbum nullum fiat, fatis ex tot corruptelis apparet quàm horribilis fit humanæ mentis cæcitas.Rudeamp;indoftum vulgus omitto.Sed inter Philofophos qui ratione amp;nbsp;doftrina penetrate in cælum coÊati funt,quàm pudêda eft varietas?vt quifque altiore ingenio prçÂitus fuit,artéque amp;nbsp;feien-tia hmatus, ita fpeciofos colores fuæ fententiæ inducere vifus eft:quos tarnen omnes fi r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;propius infpicias, euanidos efte fucos reperies. Argute fibi vifi funt dicere Stowi,pofle

clici ex euftis naturæ partibus varia Dei nomina,nequc tarnen proptereà lacerari vnum Deum. Quafi vero noniam plus fatis ad vanitatem procliuesfimus,nifi multiplex deorum copia nobis obiefta,logins amp;nbsp;violentius nos in errorem abftraherct. Myftica etianl Ægyptiorum theologiaoftendit,fedulô in hoc omnes incubuiife ne abique ratione de-fipere viderentur.Ac primo fortdUntuitu aliquid taquam probabile fimplices amp;nbsp;incau-^ tos deciperet : fed nihil vnquanj cxcogitauit vllfls mortalium, quo non turpiter corru-ptafuerit religio. Atque hæc tam conrufa varieras Epicureis, amp;nbsp;craifis aliis pietatis con^ temptoribus audaciam addidit vt omnem Dei fenfum abiiceret. Nam qi^^m prüdentif-fimos quofquecertare videreqj contrariis opinionibus,ex eoru diflîdiis,amp;: friuola etiam, velabfurda cuiufquedoftriift colligerenon dubitarunt,fruftraÆftu^e tormentafibi accerfere homines vfei deumiqui Lullus eft inueftigantddquefe impunefacerc duXe-* runt,quia præftarctbreui copendio prorfiis Deum negate,quàm fingere incettos deos^ Sc deinde lires mouere quæ nullum haberent exitum. Ac nimis quidem infeite ratioci-nantur illi, vel potius tegendæ fuæ impietati nebulam ffiducunt ex hominura infeitia* ” ex qua Deo quidquam decedere minime æquum eft.Sed quaim fatcatur omnes nullam eife remde quasuntopere doétifimul amp;:indo(fti difientiant,hinccolligitur,plufquam hebetes ac cæcas in cælcltibus myfteriis efle hominum mentes quæ in Dei inueftigatio? nc fic errant. Laudatur ab aliis Simonidis reiponfum, qui rogatus ab Hietone'tyrannö

quid effet Deus,diem fîbi ad cogitandum dari petiit.Quum idem quçreret poflridic ty-• rannus, biduum poftulauit:ac fæpius duplicate numero dicrum, tandem refpondit, Quantô diutius confidcro,tantô rcs mihi videtur obfcurior. Prudenter fane ille fenten-tiam de rc fibi obfcurafufpenderiùhinc tarnen apparet, fi naturalitcr tantum cdodi fint homines,nihil certum,vel folidum,vel diftinélum tenerc:fed confufis tantiun principiis efle affixes,vt Deum incognitum adorent.

Il lam tenendum quoquecft,quicunquepuramreligioncm ^ulterant (vt omnibus acciderc necefTe eft opinion! fuç deditis)difceirionem facere ab vno Deo. Aliud qui-dem fibi in anime cffic iaétabuft t:fcd quid in tendant,vel quid fibi pcrfuadeant,non mul-tum ad rem facitiquado Spiritus fandus pronuntiat omnes cfTe apoftatas, qui pro men-Ephcf.x.c.n tis fuæ caligine dæmonia fupponunt in Dei locum. Hacratione Paulus fine Deo fuifle pronuntiat Ephefios donee ex Euangelio didicifiènt quid eflet verum Deum colere. Kom.i.c. il. Neque hoc ad gentem vnam duntaxat reftringere oportet, quum generaliter alibi afie-rat euanuifle cundos mortales in fuis cogitationibus, poftquam in mûdi fabrica illis pa-Habac. i.J. tcfada état Creatoris maiefias. Idcôque Scriptura vt vero amp;nbsp;vnico Deo locum feciar, 18.10 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidquid diuinitatis olim celcbratum fuit inter Gentes, falfitatis amp;: mendacii damnat:

nec vllum mimen relinquit nifi in monte Sion,vbi peculiaris vigebat Dei cognitio.Cer-4. c.ii tè inter Gentiles Chrifii ætatcproximo ad veram pietatem accedere vifi funt Samaritæ. audimus tarnen ex ore Chrifii eos nefeifîe quid colerent.vnde fcquitur,vano crrorc fiiifi fedelufos.Deniqucetiamfi non omnes laborauerintcraffis vitiis, autin apertas idolola-trias prolapfi fintinulla tarnen pura amp;nbsp;probata fuit religio quæ tantùm in commun! fen-fu fundata eflct.Quanuis enim pauc! quidam non infanierint cum vulgo,manet tarnen. 1. Cor.i .b.8 fixa Pauli dodrina,Non apprehend! fapientiam Dei à principibus mundi huius.Quôd fi excellcntiffimi quiquein tenebris errarunt, quid dcfæcibus ipfis dicendum erit? Quarc nihil mirum fi Allais omnes hominum arbitrio excogitates tan quam dégénérés répudier Spiritus fandusiquiain cælefiibusmyficriis opiniohumanitus conccpta,etfi non femper q^gnam errorum congeriem pariat,crroris tarnen efi mate». Atquc vt nihil dc-terius accedatdioc tarnen vitium non Icue efi, fortuitô adorare Deum incognitum : cu-iolia.4.c“- ius tarnen rc! hunt Chrifii ore quicunque ex Lege edodi non fùntquemDeum colcrc oporteat.Et certè non longius progreffi funt qui optimi fiierunt legiflatores, quàm vt in publicn confenfu fundata eflet religio.Quinctiam apud Xenophontem laudat Socrates Apollinis refponfum.quo præcepic vt quifque ritu patrio amp;nbsp;pro vrbis fuæ confuetudinc dcos coleret.Vndc autem hoc ius mortalibus vt fùaauthoritate definiant quod mûdum longe fuperat?vel quis ira maiorû piacitis,vel populi feitis acquicfccre poterit,vt Deum abfquedubitationerecipiat humanitus fibi traditum? Potius iudicio quifque fuo fiabif, » nbsp;nbsp;nbsp;quàm fealieno arbitrio fdtiieiet. Quum ergo nimis infirmum ac fragile fit pietatis vin

culum, vel vrbis confuetudinem,vel antiquitatis confenfum in eolendo Deo fêqu!, rc-fiat vt^e fe tefietur è cælo ipfe Deus.

15 Ergo frnfira nobis in mundi opificio collucent totaccefæ lampades ad illufiran-dam authoris gloriamiquæ fie nos vndique irradiant,vt tarnen in redam viam per fe nc-quaquampoffint pcrducere.Etfcintillas certèquafdam excitant:fedquæantepræfo-cantur quàm pftniorem efiundant fulgorem. Quamobrem Apofiolus, eo ipfoloco,vbi iiebr. na.j fccula,fimulachra vocat rerum inuifib!lium:fubiungii^cr fidem intclligi efle verbo Dei aptata : ita fignificans,inuifibilem diuiftitatem renræfegtar! quidem talibus fpedaculis: fed ad illam perfpicienda non effe nobis ©culos nin interiore Dei reuclatione per fidem Rein. i c illuminentur^'lequcPauluSjvbitraditpatefieriquodcognofcenduefide Deo ex mundi crcatione,talcm manifefiationcm defignat quæ homi^um perfpicacia comprehenda turzquin potius ÿin olfendit non vitra procedcrc nifi vt rdftdantur inexcufabiles. Idem Aft.i7-f-i7*quoque,tamctfialicubi negatDeum procul vefiigd^dum, vtpot: qui intra nos habiter : aiio ramen Iqjo docet quorfum valeatjeiufmodi propinquitas : In prætcritis,inquit, Aa.i4 c-’^' generationibus perraifitDominus Genresingrediviisfuis,non ramenfeipfumfinete-ftimonio rcliquit,benefacicns ^cælo,dans pluuias,amp; tempera frudifera,implens cibo Letitia corda hominum.Vtaunquc ergo non defiituatur tefiimonio Dominus,dum plu-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rimaamp;: varia benignitatehomines infu! cognitionemfuauittj allicim vias ramenfuas,

hoc efi cxitiales errores,proptercà fequi non definunt.

14 Quanqiiam autem natural! facultatc deficimur quominus adpuram vfqueamp;J

DE COGNIT. DEÎ CREA T OR I S. ij liquiclam Dci cognitionem cofcendereliceat:quia tamcn Iiebetudinis vitium intra nos cll,præcifa eftomnis tergiuerfatio.Ncquc cnim ignorantiam iicprætcxcre licetquin fcmperamp; ignaui£eamp;; ingratitudinisvel confcientia ipfanos conuincat. Digna fcilicec quæ admittacur defèniîo,fî homo ad audiendam veritacem aures fibi dcRiillc obtendat, ad quam enarrandam fuppetûc mutis creaturisplufquam canoræ voccs:fi oculis fe non polie videre caufetur quotftinc oculis creaturæ demonftrant: fi mentis imbecillitacem cxcufetjvbi omnes l^eratione crcaturæ erudiunt.Quare omni prorfus exculàtioncme-rito cxcludimur, quôd vagi amp;nbsp;palantes aberramus : quum omnia redam viam demon-ftren t.Sed enim,vtcunque hominum vitio imputandun^lit,quôd fernen notitiç Dei,ex mirabili naturæ artificio mentibus fuis iiifpcrfum, mox corrumpunt, ne ad frugcm bo-nam ac lynceram perueniat : vcriflimum tarnen eft, nuda ifta amp;nbsp;fimplici tcftificationc, quai Dei glonæ à creaturis magnified redditur, nequaquam nos fufficienter erudiri. Si-mul cnim acmodicum diuinicatisguftum exmûdi fpeculationc delibauimus:vcro Deo pïætermifib,cius loco ibmnia amp;nbsp;Ipedra cerebri noftri erigimus:ac iuftitiæ, làpientiæ,bo-nitatis,potentiæ laudem ab ipfo fonte hue amp;nbsp;illuc traducimus.Quotidiana porrô cius fa^ da ica auc obfcuramus aut inuertimus prauê ælbmando, vt fuara illis gloriam, amp;nbsp;au-thori debicam laudem præripiamus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

VtadDeumcreatorentqutsperuen4af,opMejjèScripturaducema^^ra. CAP. VI.

R G O quanquamhominum ingratitudinemfatis fupérqucomni patroci-fpoliacfulgor illc qui in cælo amp;: in terra omnium oculis ingeritur : ficuci Deus vtgenus humanuminuoluateodemreatu,cûdis fineexccpcionc nu-fe' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;men fuum dclincatum in creaturis proponic : aliud tarnen amp;nbsp;mehus admi-

“ niculumacccdere necefleeft quod nos probe ad ipfummundi creatorem dirigat.Itaque nonffuftra verbi fui lumen addidit, quo innotefeeret «falutem.atque hac prærogatiua dignatuseft quos voluit propiusamp;magis fàmiliariterad fecolligerc. Mamquia vagaamp;s inftabiliagitatione circunferri videbatomnium animos,^oftquam luda:osfibielegitingregcm peculiarem,cancellosillis circundedit,ne aliorum more euanclcercnr.Necff uftia eodem remedio nos in pura fin notitia cotinet:quia mox alio-qui diffluerêc ctiam qui vidcntur præ aliis firmi ftare.nempe ficuti fcnes,vcl Iippi,amp; qui-cunqueoculis caligant,!!velpukherrimum volumenillis obiicias,quanuisagnofcanc elfe aliquid lcriptum,vix tarnen duas voces contcxerc poteruntd'pecillis autem interpo-ficis adiuci,diftindè legere incipientdta Scriptura confufam alioqui Dei notitia in mentibus noftriscolligens,difcuflà caligineliquidô nobis verum Deum oftendit.Hocigitur fingularcdonum eft,vbiad erudiendam Ecclefiam non mutis duntaxat magiftris E)tus vtitur,led os quoque facrofanttum referatmeque tantum prdtnulgac colendum efièali-quem Deum,fed eumfeelTefimul pronuntiac qui eolendus fitmec eledosdocet modo in Deum refpicerc,fed fe quoque exhiber in quem refpiciant.Huncordinem ai» initio erga ecclefiam fuam tenuit,vt præter communia ilia documenta verbum quoque adhi-beret: quæ redior eft amp;nbsp;certior adipfum dignofcendum nota.Nccdubium eftquin Adam, Noe, Abraham, ôô reliqui patres hoc adminiculo penetrauerint ad familiärem notitiam,quæillosab incredulisquodam mododifcreuit.Nondumld^uordc propria fidei dodrina qua fùcrunt illumiÂati in fpem æternæ viræ. nam vt tranfirent à morte in vitam,Dcum non modo creatoicm agnofcerc nÇcelîe fuit, fed redemptorem quoque: vtcertè vtrunqueadepti funtexvcrbo.Ordine enim præceflît illanotitiæfpecics qua tenere darum fuit quifnam fit Deus ille à quo munduseft conditus,!^ gubernatur. Deinde adiunda fuit altera inferior, quæ fola mortuas animas viuificat, qua Deus non tantum mundi conditor,amp; ornnium quæ fiunt vnicus author amp;:aFbitcj^cognofcitur3fcd etiamredemptorin Mediatoris pfirfona. Cætcrùm quianondum ad mundi lapfumS^:* naturæ corruptioncm ventumeft,deremedioetiamtradare fupcrf^eo.Meminerint ergoledores,menondumde fœdereillodilîcrcre,quofibi Deusadoptauit Abrahæfi-lios:amp;: de ilia dodrinæ partetiua propric (egregati femp A fuerunt fideles à profimis gen-tibus:quia in Chrifto fundata fuit : fed tätum quomodo ex Seriptura difccre conucniat, Deum qui mund^creatojjeft, certis notis ab omni commentitia deorum turba difeerni. Opportune deinde feries ipfa ad Redemptionem nos deducet. Quanquam autem mul-ta ex Nouo teftamento tcftimonia adhibebimus,aiia etiam ex Lcgcamp;: Prophetis,vbi ex-

• 14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S TIT VTIONIS LIB. I.

prefla fit Chiifti mcntiain hunc tarnen fincm tendent omnia, Deum mundi opificem • nobis patefieri in Scriptura, amp;nbsp;quid de co lenticndum fit exponi, ne per ambages incertum aliquod numen quæramus.

• 1 Siue autem per oracula amp;: vifiones Patribus innotuit Deus, fiuc hominum opera minifterio fuggefiir quod deinde per manus pofteris traderent : indubium tarnen eft infculptam fuilfe eorum cordibus firmam dodrinæ certitudîTiê,vt perfuafi efient, atque intelligerent à Deo profedum efle quod didicerant. Semper enim ^eus indubiam fecit verbofuo fidein,quæomniopinionefupcrioreflet.Tandem vt continuopregrefludo-drinæ veritas feculis omnibus^iperftes mancrctin mfido,eadem oracula quæ depofue-rat apud Patres, quafi publicis tabulis confignata efl'e voluit. Hoc confilio Lex promul-gata fuit,cui poftea interprètes additi funt Prophetæ. Etfienimmultiplex fuit Legis vfus, vt melius videbitur fuoloco: præfertim verb Mofiôr omnibus Prophetis propofi-tumfuir,modum reconciliationis inter Deum amp;nbsp;homines doccre(vndcetiam Paulus Roni.io.a.4 Chriftum vocat finem Lcgis)iterum tarnen repeto, præter dodrina fidci amp;nbsp;poenitentia: propriam, quæ Chriftum Mediatorein proponit, Scripturam vnicum 6c verum Deum quacenus mundum creauit 6cgubernat, cerris notis ÔC infignibus ornare, nemifeeatur cum falfadeqfurn turba.Ergo qtîÇnuishominem feriôoculos intendereconueniatad • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confideranda Dei opera, quando in hoc Ipledidifluno thcatro locatus eft vt eorum efi'et

fpedator : aures tarnen prarcipue artigere conuenit ad verbum, vt melius proficiat. Ac . proinde mirum non eft, magis ac magis in ftupore fuo obdurciceie qui in teiiebris nati funt-.quia pauciifimi vt fe intra metas contineant,verbo Dei fe præbct dociles,fed potius exultât in fua vanitate.Sic autem habedum eft,vt nobis aft'ulgeat vera religio,exordium à cælefti dodrina fieri debere,nec quenqua pofie,vel minimu guftum redæ fanæquc do-drinæ percipere,nifi qui Scripturæ fuerit difcipulus.vnde etia emergit veræ intelligctiæ principiu,vbi rc«cretcr ampledimur quod de fc illic teftari Deus voluit.Neque enim per . feda folu,velnumeris fuis copiera fidcs,iêd omnis reda Dei cognitio ab obedictia nafei-tur. Et fane hac in parte fingulari prouidetia coiuluit mortalibus Dlt;us in omnes xtates.

• 3 Nam fi reputamus quamlibricusfit huraanæ mentis lapfusin Dei obliuioncm, quanta in omSe genus erroris procliuitas, quanta ad cofingendas identidem nouas ôC fiditias rcligiones libidorperipiccrelicebit quam ncceftaria fuerittalis cæleftis dodrinx confignatio, ne vcl obliuionc deperiret, vel crrorc euanefeeret, vel audacia hominum corrumperetur.Quum itaquepalam fit, Deum ergaeos omnes quos vnquamerudirc cum frudu voluit,fubfidium verbi adhibuifiè,qiiôd effigiem fuam in pulchcrrima mundi forma impreiram,parum efic cfficacem prouiderec:hac reda via contendere expedit, fi art fynccram Dei contemplationem ferio afpiramus.Ad Verbum,inquam,eft venicn-dum,vbi probe, ôc ad viinftn,nobis à fuis operibus dcfcribitur Deus, dum opera ipfa non ex iudicii noftri prauitate, fed ætcrnæ veritatis régula æftimantur. Ab co fi defledimus, vt nup«.- dixi,quamlibet ftrenua enitamur celeritate,quia tarnen extra viam curfus crir, nunquam admetam pertingere continget. Sic enim cogitandum eft : fulgorem diuini I. Tim.s. d. vultus, quern 6c Apoftolus inaccefium vocat, efic nobis inftar inexplicabilis labyrinthi, nifi Verbi linea in ipfum dirigamur.vt iatius fit in hac via claudicare,quam extra earn cc pfaimf, nbsp;nbsp;nbsp;lerrime currerefltaque fxpius Dauidfuperftitiones è mudo tollendas docens, quo pura

9S-97- 99. ic vigeat religio,Deum regnantem inducit : regnandi nomine non poteftatem fignificans ümiiibus. præditus cftjôc quam in vniuerfa nîlturæ gubcrnati^)ne exercer : fed dodrinam qua fibi legitimum principatum afierit:quia nunquam euelh queunt ex hominum cordibus errores doncc4)lantata fuerit vera Dei cognitio.

pfain.i9,a,i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ptoinde idem Propheta,vbi commemorauit gloriam Dei à cælis enarrari, opera

manuum enuntj^ri àîrmamêto, ab ordinata dictum noémjmque feric maieftatem eius •prædicati,dcindc ad Verbi mentionem defcendit:Lcl^inq«it,Domini immaculata,con-uertensanimas:tcftimonium Domini fidele,fapientiam ptxftans paruulis :iuftitiæDomini redæ, lætifican tes corda;prxceptum Domini lucidum,illuminas oculos. Etfi enim alios epioque Legis vfus comprêhcndit, fignificat tarnen inçcnerc, quum fruftra Deus omnespopulos adfeinuite»cæliterræque intuitu, hanc elle peculiarcm filiorum Dei » ftholam. EodemfpcdatPiàlmusiÿ.vbi Propheta concionatus de ttrribili Dei voce, quæin tonittu,vcntis,imbribus,turbinibus6cprocellistcrram concutit,tremefacit motes,cedtos cofi;ingit:in fine tandc fubiicit, cani eius laudes in Sanduario,quia ad omnes

• • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• Dei voces

DE COGNIT. DEI •CREATORIS.

Dei voces quæ in aerc refonant,furdi func increduli.Sicut alium Pfalmum,vbi defctipfic terribiles fludus maris, ica cIaudic:Teftimonia tua verificata funt:decor tcpli cuidanCti-cas in logitiidinem dieru. Hincamp;: illud emanat quod Samaritans mulieri dicebat Chri- iolian.4.c.ii llusjgentem eins amp;nbsp;reliquos omnes populos adorare quod nefcirent : folos ludæos Deo vero cultu exbibcre.Nam quum humana mes pro fua imbecillitatc peruenire ad Deum nullomodo queat niß Iài#o eins verboadiutaamp; fubleuata, omnes tuncmortales,exce-ptisIudçis,quiaDeû ßne verbo quærebant,ncceflè fuit in vanitateatqueerroreverfari.

teßimonto ^ripruram oporreatßinciriynempe SpirirnéMcerta conßet eiia at(thorir(i(:atqtte ejß commentumßdem eiutpendereab Eccleß^iu^do. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. VII.

E R T M antequam longius progrediar, quædam infercre opersprecium eft de Scripturs authoritate, quæ non modo animos præparent ad cius reue-rentiam, fed omnem dubicationcm eximant, Porro vbi fermonem Dei eße qui proponiturjn confeflb eft,nemo eft tarn deploratæ audaciæ, niß forte amp;c fenfu comuni5amp; humanitatc quoque ipfa dcftitutus,qui fidem loquenti derogate außt. Sed quoniam non quotidiana e cælis redduntur oracula, amp;nbsp;Scripturæ Iblæ extät quibus vifum eft Domino fuam perpetuæ memoriç veritatem confecrareaion alio iure plenam apud fideles autboritatem obtinent,quam vbi ftatuÄit è cælo fluxiire,acß viuç ipfæ Dei voces illic exaudirentur.Res fane digniflima quæ tradetur fufius,amp; accuratius expen , datur. Sed dabut veniam lettoresdi magis refpicia quid ferae operis inftituti ratio,quam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

quid Iiuius rei amplitudo requirat. Inualuic aute apud plerofquc perniciofiiTimus error, Scripturæ tantum inefle momenti quantum illi Ecclefiæ fuftragiis conceditur:acfi verb sterna inuiolabififque Der veritas,hominum arbitrio niteretur.fic enim magno cum lu-dibrio Spiritus fandi quærunt,Ecquis nobis fide faciat,hæc à Deo prodiilTe’Ecquis falua amp;nbsp;intaâa ad noftram vfque çtatem peruenifte,certiores reddatîEcquis perfuadeat,libru bunc reuerentcr excipiedum,alterum numero expungendumifi certai® iftorum omniu régula Ecclefia præfcriberet?Pendet igitur,inquiunt,ab Ecclefiæ determinationc amp;nbsp;quç Scripturæ reuerentia debeatur,amp; qui libri in eius catalogo cenfendi fint.Ita lacrilegi bo mines,dum fub Ecclefiæ prætextu volunt eifrænatam tyrannidem inuebere,fffhili curat quibus fe amp;nbsp;alios abfurditatibus illaqucent, modo hoc vnum extorqueaÄt apud fimplû ces,Ecclefiam nihil non pofle.Atqui fi ita eft,quid miferis confeientiis fiet, folidam vitæ ætcrnæ lècuritatem quærentibus,fi quæcunque extant de ea promifliones,foio hominu iudicio fultæ,cofiftant? An accepte tali rcfponfo fluâuari trepidarc definent’Rurfum, quibusimpiorumfannisfubiieitur fidesnoftra,quantamapud omnesin fufpicionem vocatur,fi credatur,hominum beneficio, non fecus ac precariam habere autboritatem?

Z Sed eiufmodirabulæjvel vno Apoftoli verbo pulchrcrefollûtur.Ecclefia illet^a-tur,Prophetarum amp;nbsp;Apoftolorum fundamento fuftineri. Si àmdamentum eft Ecclefiæ Ephe-i.!« Prophetica amp;nbsp;Apoftolica doclrinadùam huic certitudinem ante coftare oportet, quàm ilia extare incipiat. Ncque eft quodcauillentur,ctiamfi inde primum exordiui^j ducat Ecclefia,manere tarnen dubium quæ Prophetis amp;S Apoftolis fint adfcribêda, nifi iudiciu ipfius intercedat.Nam fi Chriftiana Ecclefia Prophetarum fcriptis,amp;: Apoftolorû prçdi-catione initio fundata fuit, vbicunque reperietur ea doôfrina, Ecclefiam certè præceflic eius approbatiodine qua nunquam Ecclefiaipfa extitiflet. Vaniflimunteft igitur com-mentum,Scripturæ iudicandæ p^eftatem e/Tc penes Ecclefiam : vt ab huius nutu illius nbsp;nbsp;•

certitudo pcndêre intelligatur. Quare dum illana recipit,acfuftfagio fuo obfignat, non ex dubia aut alioqui controuerla autlftnticam redditd’cd quia vcritatc eße agnofcit Dei fui,pro pietatis officio,nihil cunétando veneratur.Quôd autem rogant,Vnde perfuade-bimur à Deo fluxifle,nifi ad Ecclefiç dc^;recum confugiamus’periiide eft aefi quis roget, Vnde difcemus lucem difceïlftre à tenebris,album à nigro,fuaue»b amaro ? Non enim obfcuriorem veritatiifuæ fen^umi^tro Scriptura pçæ fe fert, quàm coloris fui res albæ aq» nigræ:faporis,fuaues amp;nbsp;amaræ.

5 Scio equidem vulgb citari Auguftini fentetiam,vbi fe Euangeffo crediturû negat Lacus eftc5 nifi Ecclefiæ ipfum mouerevutboritas.Sed quàm pcrparàm amp;nbsp;caluniofè citeturin eum fundfme°n-fcnfum,ex contextu facile eft deprehêdere.Ncgotiû illi erat^um Manichæis,qui abfque talem.cap.j controuerfia cre^ fibi volebant,quum veritatem febabere pollicercntur, non oftende-rent.Quia verb vt ManiAæo fuo fidem aftruerent,obtendebant Euangeliu,rogaj: quid’ ram fatturi fint fi in hominem incidät qui ne Euagelio quidem credat ; quo generc per-

16 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VT! ONIS LIB. I.

fuaßonis eum fint in fuam fentcntiam adduóturi.Poftea fubiicit:Ego vero non crcdercm • Euangelio,amp;c.fignificans fe^qiium alienus eflet à fidc,nó aliter potuifle adduci vt Euan-gelium amplederctur pro certa Dei vehtate,quam Eccleßx auchoritate vidum.Et quid mirum,fiquis nondum Chrifto cognito,hominum reipedurn habeat?Non ergo illic do-cet Augullinus fundatam elTe piorum fidem in Eccleliæ authoritatczncc Euägelii certi-tudinemindependere intelligit:verùin fimpliciter nullam fofbEuangelii certitudinera Eiufdem li- infidelibus,vciiidc CliriftolucrifiatjUifiEcclcfiæconlbnfus edsimp|}lac. Atqueidpau-bri cap.4. Iq nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obfcure confirmatjica loquedo: Quum ego laudauero quod credo, amp;nbsp;quod

credis irrifero, quid putas nobi« eile iudicandum, quidve fiiciendnm, nifi vt cos relin-quamus qui nos inuitanc certa cognofcere, poftca imperant vt incerta credamus : eos fequamur qui nos inuitant prius credere quod nondum valcmus intueri,vt ipfa fide valentiores fad:i,quod credimus intelligere mereamurmo iam hominibus, fed ipfo Deo intrinfecus mentem noftram firmate atque ilIuminante?Hæc certe fiint Auguftini ver-ba:cx quibus cuiuis colligere promptum eft, no banc fando viro fuiflc mctem,vt fidem quam Scripturis habemus,a nutn arbitrióve Eccleliæ fufpenderet:fed tantùm vt indica-ret quod nos quoque verum fatemur,cos qui nondum Spiritu Dei funt illuminati, Ec-clefiæ reueréti^ ad docilitatem indfl^i,vt Chrifti fidem ex Euangelio difcere fuftineant:

• a’tquc ita hoc modo Ecclefiæ authoritatem ifagogen efle qua ad fidem Euangelii præ-• paramur.Nam,vt videmus,piorum certitudinem longe alio fundamêto vult eflè fufful-tam. Alioqui non nego quin læpeManichæos Ecclefiæ vniuerfæ confenfu vrgeat, dum Scripturam, quam illi repudiabant, vult approbate. Vnde illa aduerliis Fauftum cxpro-l.ib.31, nbsp;nbsp;nbsp;bratio:quód fe Euangelicæ veritati non fubdatjtam fnndatæ, tam ftabilitæ, tanta gloria

diiramatæ,amp;: à tempore Apoftolorum per certas fuccefliones comendatæ.Sed nufquam eo fpeóbatjVt pendere doceat quam Scripturis authoritatem deferimus,ab hominum de-finitione aut dec»eto:tantiim,quod in cau^ plurimum valebat,vniuerfale Ecclefiæ indicium profert, in quo aduerfariiserat fuperior. Siquisplenioremhuius approbationem defideratjlibcllum eins légat De vtilitate crcdendi : vbi reperiet, nor^liam credendi fà-cilitatem aL ipfo commedari nil! quæ nobis aditum modo præbeat, fitque opportUnnm inquirendi exofdium,vt ipfe loquitur:non tarnen in opinione acquiefeendum efle, fed certa amp;nbsp;lolida veritate nitendum.

4 Tcnendum quod nuper dixi, no ante ftabiliri doârinæ fide, quam nobis indubie pcrihafum fit,authore eius effe Deu. Itaque fumma Scripturæ probatio paflim à Dei lo-quentis perfona fumitur.Non iadat Prophetæ amp;: Apoftoli vel acumen fuu, vel quæcun-que fidem loquentibus conciliant,nequeinfifl:untrationibus:fedfacrû Deinomen pro-fert»it,quo ad obfequiu cogatur totus mundus.Nunc videndu quomodo non opiniono tantùm probabili,fcd liquitla veritatepateat,non tcmere,nec fallaciter obtendi Dei no-, men .lani fi confeientiis optime confultu volumus,ne inftabili dubitatione perpetuo cir-cunfcraisur,aut vacillctjue etia hæfitent ad minimos quofque fcrupulos, altius quam ab iïumanis vel rationibus,vel iudiciis,vel cóieóluris petenda eft hæc perfuafio, népe ab arcane teftimonio Spiritus. Verum quidc eft,fi argumetis agere hbeat, multa pofle in me-diu proferri quæ facile cuincant,fiquis eft in cælo Deus,Lege,amp; Prophetias, amp;nbsp;Euangc-liu ab eö manalfÄlmö quäuis doéli homines amp;: fummo iudicio præditi contra infurgant, • amp;nbsp;omnes ingenii vifes conférant atque oftetent in hacdilceptationemifi tarnen ad per-ditam itnpudentia obduruerint,extorq«ebitur illis hæc çôfeflio,manifefta fignaloquen-trs Dei cofpici in Scriptura,ex quibus pateat cælelftm elle eius dodrinam.ae paulo poft videbimus,omj^es Scripturæ facrælibroS quibufquealiis feriptis longiflimè præcellere. Imo,fi puros oculos,amp;: integros fenfus illuc alferimus,ftatim occurret Dei maieftas,qux hibafta reclamandi auÄacia,nos fibi parère cogat.Præpoftâ^ tarnen faciut qui difputan-éo conteduntfoliaam Scripturæ fidem adftruere. Eq^idem tametfi nee fumma dexte-ritate,nec facundia polleo:fi tarnen mihi certamen elfet cum vaferrimis quibufque Dei ’ ■ ’ • cöntempcöribus, qui in labefiidanda Scriptura folertes amp;nbsp;faceti videri appetunc,n5 dif-fieile mihi fi)re confido obftrcpefQS eofum voces compefcerObac fi vtilis in refcllendis eo-rito cauillis eflet labor,non giagno negotio quas in angulisiaäantias muflitant difeute-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rem.Verum fiquisläcru Dei verbum alferat ab hominu maledi(ftis,no%protinus tarnen

quam requiritpietascertitudinem cordibusinfiget.Quiaopinionetatùm ftare videtur rehgio profanis hominibus,nequid ftultc aut Icuitcr credat,rationeprobari ß bi cupiunc • • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..... ~ • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• acpo^

JJb t U b W 1 1. JDhquot;! CKhArOKlS.

acpoftulat Mofen amp;nbsp;Prophetas diuinitus loquutos efle.Atqui teftimoîiiû Spiritiis omni ratione præftatius ellè refpodeo.Nam ficuti Deusfolus de fe idoneus cft teftis in fuo fer*- • monedta etia non ante fide reperiet fermo in hominö cordibus quam interiore Spiritus teftimonio obfignetur.lde ergo Spiritus qui per os Prophetaru loquutus eft,in corda no ftra penetret necefle eft,vt perfuadeat fideliter protuliile quod diüinitus erat madatum.

Atque hæc connexio aptiftme ab lefaia ponitur in bis verbis,Spiritus meus qui in tc eft, lefàdtei't^^ ôe verba quæ pofui in ore tuo amp;nbsp;feminis tui, in perpetuû no deficiét. Bohos quofda mald habet quôd dû impffnè obmurmurant impii cotra Dei verbû, non ad mânum fuppetat clara probfctio.Quafi veto no ideo vocetur Spiritus amp;nbsp;figQlum,amp; arra ad confirmandam piorum fidem, quia donee metes illuminer,femper inter multas hæfitationes fluétuant.

J Maneat ergo hoc fixum,quos Spiritus fandus intus docuit, folidè acquiefeere in Scriptura,amp;; hanc quidem efle auTiiT/ç-oi/,nequc dcmonftrationi amp;nbsp;rationibus fubiici earn fas eire:quam tarnen meretur apud nos certitudinem,Spiritus teftimonio confequi. Etfi cnim reuerentiam fua fibi vitro maieftate conciliat,tunc tarnen demum ferio nos afficit quum per Spiritum obfignata eft cordibus noftris.Illius ergo virtute illuminati,iam non aut noftro,aut aliorum iudicio credimus,à Deo eife Scripturarnîfed fupra humanum indicium, certo certius conftituimus(non iècus ac fi ipifts Dei numen illic intuercmur)ho îuinum mimfterio, ab ipfiffimo Dei ore ad nos fluxiflè. Non argumenta, non verifimi-litudines quærimus quibus indicium noftrum incnmbat:fed vt rei extra æftimandi « aleam pofitæ,indicium ingemûmque noftrum fubiicimus.Non id quidem quàlitcr folêc quidam interdum rem incognitam arripcre,quæ mox perfpcda difplicet:fed quia inex-pugnabilem nos veritatem tenere, probe nobis conicii fumus. Neqne qualiter fuperfti-tionibus folcnt miferi homines captiuam mentem âddicere: fed quia non dubiam vim numinis illic fentimus vigere ac fpirare,qua ad parendum, feientes quidem ac volontés, viuidius tarnen ôô efficacius quàm pro humana aut voluntate, âut fciqjtia trahimur amp;nbsp;accendimur. Itaque optimo iure per Icfaiam clamat Deus Prophetas cum toto populo fibi efle teftes quia vaticiniis cdolt;fti,indubic tenebant abfque fallacia vel ambiguitate lo-quntum efle Dcunf.Talis ergo eft perfuafio quærationes non requirat:talis nftitia, cui optima ratio conftet,nempe in qua fecurius conftantiufque mens quiefist quàm in vllis rationibus ; talis denique fenfus, qui nifi ex cælefti reuelatione nafci nequeat. Non aliud loquor quàm quod apud fe experitur fidelium vnufqnifque, nifi quôd loge infra iuftam rei explicationemverba fubfidunt.Pluribusnunc fuperfedeo,quoniamhacderealibi traftandi locus iterum feoiferet:tantùm nunc feiamus, veram demum eife fidem quam Spiritus Dei cordibus noftris obfignat. Imô vna hac ratione contentus erit modeftus ac docilis lectoripromittit lefaias omnes renouatæ Ecclefiae filios, Dei fore difcipulos. Sin- lefa.$4.c. ij gulari prinilegio illic Deus folos eledos dignatnr,quos à toto bumano genere difeernit. Etcnim quodnamvcrx dottrinæ initium eft nifipromptaalacritas ad audiendam vo-cem Dei? Atqui Deus audiri poftulat per os Mofis, ficuti feriptum eft j Ne dicas i^ corde tuo,Quisafeendetincxlum,autquisdefeendetinabylTumîcccefermoeftinorctuo.Si Deuf.jö.c.to hune intelligentiæ theiàurum filiis fuis rccoditum efle Deus voluit, nihil mirum vel ab-furdum fi in hominnm vulgo cernitur tanta infcitiaamp;ftupiditas. Vulgus nominopræ-cipuosctiamquofque, donee in Ecclefiæ corpus infiti fuerint. Addeq|pôd lefaias non extran eis modo,fed ludæis etian^ui domeftici cenferi volebant, Prophetica dodrinam nbsp;•

incredibilem fore admoncns,fimul caufam addit, Quia non reuelabitur omnibus bra- lcfa.$} à lt;nbsp;chium Dei.Quoties ergo nos cAurb^keredentium paucitas, ex oppofito veniat in men-* tem.non alios comprehendere Dei myfteria nifi quibus datum eft.

Probationes, quatenus ferthumana ratiojjàtii ßrmas Jüppeteread fiabilier^m Scri^ ptur£ ßdern. lt;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C«A Plt; VUE

â AEC nifi certitydo «dfit quolibet humano iudicio amp;;fuperioramp;:validlor0

--------------* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XVlJJVi X.W*.**«*** KVZXWW

ptam religiofè ac pro dignitate amplexi fumus, quæ ad eius gertitudinem animifi noftris inferendam amp;: ii^gcndam non adeo valebant, tunc aptilfima font adminicula. Mirunt enim quantumconfirmîtionis exeoaccedat,dumintcntiore ftudioreputamusquatrl ordinata amp;nbsp;difpofita illic appareat diuinæ fapientiæ difpenfatiojquàm cælcftis vbique

bj.

(

i8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N S T I T V 1*1 O N I S L I B. I.

nihil terrenum reddens doâ:rina,quàrn pulchra partium omnium inter fe confenfio,amp;: • ciufmodi reliqua quæ ad conciliandam fcriptis maieftatem conueniunt. T um vcro foli-dius adhuc confirmâtur cordanoftra dum cogitamus rerum magis dignitate quàm ver-borum gratia,in eius admirationem nos rapi.Nam amp;: hoc non fine exiraia Dei prouidcn tia faölum cft,vt fublimiarcgni cæleftis mylleria fub cotemptibili verborum humilitatc bona ex parte traderenturme fi fplendidiore eloquentiaillulWata forêt, cauillarctur impii,folam eius vim hîc regnare.Nunc quum inculta ilia, amp;nbsp;tantum non rudis hmplicitas maiorem fui reuercntiam exciter quàm vlla Rhetorum facundia,qffid iudicare licet niû potentiorem Scripturæ facræ^im veritatis conftare, quàm vt verborum artê indigeat? I. Cor. i.a.4 Non ergo abfque ratione Apoftolus Dei virtute, non humana fapientia, fundatam efle fidem Corinthiorum arguit,quôd fua inter eos prædicatio,non perfuaforiis humanæfa-pientiæ verbis, fed oftenfione Spiritus amp;nbsp;potentiæ commendabilis fuiflet. fiquidem ab omni dubitatione vindicatur veritas, vbi non alien is fuffulta præfidiis, fola ipfa fibi ad fc fuftincndam fufficit. Hæc autem virtus quàm propria fit Scripturæ,inde liquet,quôd ex humanis fcriptis quamlibet aitificiofè expolitis,nullum omnino perindc ad nos afficien dos valet.Lege Demofthenem,aut Cicerone : lege Platonem, Ariftotelc,aut alios quof-vis ex ilia cohorte:mirum in modt«n,fateor,tc alliciêt,obleótabunt,mouebunt, rapient: verùna inde fi*ad facram ifià leêbonem te conferas,velis nolis ira viuidè te afficiet, ira cor • tuumpenctrabit, ita medullisinfidebit,vtpræiftiusfenfusefficacia, vis ilia Rhetorû ac Philofophorum propè euanefcat.vt promptum fit perfpicere,diuinû quiddam fpirare fatras Scripturas,quæ omnes humanæ indufiriæ dotes ac gratias tâto interuallo fiiperent.

Z Fateor quidem Prophetis nonnullis elegansamp;nitidum,imô etiamfplendidum cfiedicendi genus : vt profanis feriptoribus non cédât eorum facundia.ac tahbus exem-plis voluit ofiendere Spiritus fandus non fibi defuifie cloquentiam dum rudi amp;nbsp;craflb ftylo alibi vfus e^.Cæterùm fine Dauidc,Iefaiam amp;nbsp;fimiles legas, quibus fuauis amp;nbsp;iucun-da fluit oratio,fiue Amos hominem pecuarium,Ieremiam amp;: Zachariam, quorû afperior fermo rufticitatem fapit, vbique confpicua erit ilia quam dixi Spiritus maieftas. Nec me latet,vt Sftan in multis eil Dei æmuius,quo fe fallaci fimilitudine m5ius infinuct in animos fimpliciû ^ta impios errores quibus miferos homines fallebat, aftutè fparfifle incul-to fermoneferè barbare,amp; fæpe obfoletis loquendi formis vfum efle, vt fub hac lama tegeret fuas impolluras.ièd quàm inanis amp;nbsp;putida fit afledatio, vident omnes mcdiocri fenfu prædici.Quantû verô ad facram Scripturam attinet,quauis multa arroderc conen-turproterui homines,conft:at tarnen fententiis referta eflequæhumanitus concipi non potuerint.Inipiciàtur finguli Prophetæmcmo reperietur qui non longe exceflerit huma nuiji modum : vt palato prorfus carcrecenfendi fint quibus infipida cileorum dodrina.

3 Tradaruntalii hoc^rgumentu copiofè : quo fit vtpauca tantum delibarcin præ-fens fufficiat quæ ad fummam totius caufæ maxime faciût.Præter ea quæ iam attigi,non parum^iabct ponderis ipfa Scripturæantiquitas. Nam vtcunquc Græci feriptores de ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ægyptiaca theologia multa fabulentur,nullum tarnen cuiufquâ religionis monumentu

extat quod non fit Mofis feculo longe inferius. Neque Mofes nouum Deum commini-feituefed quod de æterno Deo longa temporu fehe à patribus quafi per man us traditum acceperant Ifraqiitæ,proponit. Quùi enim aliud agit,quàm vt ad fœdus ipfos rcuocet cû • Abrahamo initum? Quod fi rem inauditam attuliiret,:(ÿullus crat accefl’us:fcd oportuit li berationem àferuitute,in qua detinebàfur,rem omnibus notam ac tritam eflc:vt audita eius mentio protinusomnium animos erigeret.Qlinetiam de quadringentorum anno-rum numero probabile eil fuifleedodos.Nuncrcputandûeft,fi à tam altoexordio Mo-fes(qui tarnen Tpfe tanto interuallo temporum fuperat alios omnes fcriptorcs)repetit do drinæfuætraditioncwi,quantum vctullate Scripturafaeftwinter alias omnes emincac. • 4 Nifi forte îEgyptiis credere libeat vetullatc fua^p extendent^bus ad fcx annorum millia ante creatum mundû.Sed quum profanis etiam quibuique femper ludibrio fuerit eorum garrulitas,fton ellcur ineiusrefutationelaborem. Citât autemlofephus contra Appibnem teftimonia memoraju digna ex antiquiflimis fcrjptoribus, vnde colligere li-cet,gentium omnium confenfu dodrinam in Lege proditam ab vltimis fcculis fuiflcce-lebrem,quàuis neque leda neque vcrc cognita fucrit.Iam nequa hçreretapud malignos fiifpicio,nequa etiam improbis cauillandi eflet anlà, vtrique ptriculo optimis remediis Deus occurrit. Dû refert Mofes quid trecêtis fercantêannis cælcfti aftlatu pronûtialfoc • lacob

DE COGNIT, DËi* CREATOR! S* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19

Iacob dé pofteris fuis,quomodo tribumfuamnobilitat?Imô eamiiotacæternâ infamia in perfonaLeui.Simeon,inquiüjSô Lenivafainiquitatis:in coniilium eorum non veniac lt;iene.49.i. anima mea,nec in arcanum eorû lingua mea. Certè pocmr dcdecus illud filercj non tan-tùmvt patri fuoparceret,fed ne feipfum cum tota familia afpergeret eiufde' ignominie parte.Quomodo fuipeôtus eflè poterit qui primum famihæ ex qua oriundus erat,autho^ rem Spiritus fanfti oracuft deteftabilcm fuilîe vitro prædicans,nequc priuatim libi con-fulit,neque recufa^fubire inuidiam apud getilcs fuos,quibus baud dubiè hoc molcftum erat? Quum etiamimpium Aaronisgermanifratrisôc Mariæfororis murmur comme- Numc.u.ai morat, dTcemufne ex carnis fuæ fenfu loqui, an parere,Spiritus fandi imperior Adhæc quum fummaeius elferauthoritaSjCurfaltemiusfummi Sacerdotii nonrelinquit hliis fuis,fed in vltimum locum eos ablegat? Pauca tantum ex multis delibo : fed in iplà Lege palTim occur rent multa argumenta quæ vendicent plcnam fidenijVt abfque controuer-

' fia Mofes quafi Dei Angelus ê cælo prodeat.

• 5 lam verô tot ac tam infignia quæ refert miracula,totidem funt Legis ob ipfo latæ proditæquedodrinæ fandiones.Namquôdnube abreptusfiutin montem:quôd illic Exo.x4.d.ig vfquead diem quadragelîmum humano contubernio exemptus fuit:quôd in iplà Legis promulgatione facies eius tanquam folaribus radiiflfulgebat : quôd vndiquemicabant Exo.34.d.ijgt; fulgetraxonitrua fragores toto aere exaudiebanturituba etiam nulle humano ore in- Exo. 15 flata clangebat : quôd tabernaculi ingrelfus nube oppofita excipiebatur à confpedu po- Exo.4o.d*i puli:quôd horrendo Core,Dathan amp;nbsp;Abirom,totiufque impiæ fadionis -exitio tam mi- Numer.is.d rificè vindicata fuiteius authoritas: quôd lapis virga perculfus flumenprotinus ciecit: Num.io.b, quôd man è cælo ad cius precationem depluitmônnehuncDeusipfumcælituscomen-dabat tanquam indubiumProphetam?Siquisobiiciat,mefumere pro confeffis quæ con trouerlîa non careant,huius cauilli facilis eft folutio.Nam quum hæc omnia pro concicn ne publicauerit Mofes,quis fingendi locus fuit apud ipfos rerum geftar# oculatos telles? Scilicet prodiilfct in medium,ac populum inlîdclitatis,contumaciæ,ingratitudinis alio-rûmque fcclerum ^arguons, fuam dodrinam fub ipforum confpedu iadalTet fancitam fiiilfe iis miraculis quæ iplî nunquam vidilfent.

• 6 Nam amp;nbsp;hoc notatu dignû,quoties narrat de miraculis jlimul odiofe coniungi quç totum populum ftimulare ad reclamandum poterant li vel minima fuilfet occafio.vndc apparet non aliter vt fubfcriberent fuilfe addudos, nilî quia plus fatis conuidi étant fua • cxperientia.Cæterùm quoniam res crat illu Itrio r quàm vt profanis lcriptoribus liberum elfer negate édita fuilfe à Mofe miracula, calumniam illis fuggelfit parer mendacii, ea Exod.'ÿ.bjf magicis artibus adfcribens. Scd qua coniedura magnm fuilîe inlîmulant qui tantopere ab hac fuperllitione abhorrer,vt lapidibus obrucre iubeat qui tantum cofuluerit m»gos amp;nbsp;ariolos? Certè nemo impoflor prælligiisludit qui no obftwpefacerc vulgi animos Itu-deat captandæ famæ caufa. Quid autem Mofes?fe amp;fratrem Aaroné nihil elle damans, fed tantum exequi quæ Deus prælcriplît, fatis abllergit omnem linillram notaiji, lam li res ipfæ conlldcrentur,quænam incantatio facere potuit vt man è cælo quotidie pluens j ad populum alendum fulîicetenfiquis plus iulla menfura repolîtum habcret,ex ipfa pu-tredine difeeret incredulitatc fuam diuinitus puniri? Adde quôd multis feriis probatio-nibus fie examinari palfus eft Deus feruûfuum, vt nunc oblltepédo nifcil proficiant im-probi.Quoties enim fupetbc amp;nbsp;jiptulâtet nunc furrexit totus populus, nunc quidâ inter • fe confpirando,fandum Dei feruû euertere conlt;ti finit, eorû furorem præ ftigiis eludet e quî potuit? Et euentus pala docet,h(Â: modo fancità in omnia fecula fuilfe eius dodrina,

7 Adhæc quôd tribui luda in perfona Patriarchç Iacob alfignat principatû,quis ne- Gcn.45).b.io getfpiritu Prophctico fadum elfeiprçfcrtim fi rem ipfam,vt euentu comprobatafuit,co-gitationi nollrç fubiicimus?SÂige Mofen primum elfe vaticinii aiÂhorem:ex quo ramen feriptum hoc memqfiæ prodiditi^rçtcreunt anni quadringenti quibuÇ nulla ell in ttib» ludafceptri mentio.Poll Saulem inauguratum videtur regia potellas in tribu Beniamin i. Sam.n.d refidere. Quumà Samuele vngitur Dauid,quænam eius trâfferendæTatio apparet? Quis regemfperalfet ex plebcialjominispecuarii domo exit*irü?Et quum illicfeptem client i’j fratres,quis minimo natu honorem deflinall'ct’Qua deindejratione ad fpem regni perue nit?Quis humaq^ arte vel indullria vel prudetia gubetnatam fuilfe vndionem dicat, ac nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

non potius vaticinii cælÊllis complementû elfe’Slmiliter quç de Gentibus in fœdus Dei cooptadiSjobfcurè licet,prædicit,quum poll duo ferè annorum millia euenerint,an non

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;buj. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» ,

XO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iJNblllVllOlNlS Llb. 1.

diuino afflatu ipfum loquutû etTe palàm faciût’Omitto alias prædiôliones,quæ diuin am reuelationem ifa plane Ipirant vt lânis hominibus conftet Deum elle qui loquitur. Brc-uiter,vnum Canticum illuftre fpeculum cft in quo Deus euidenter apparec.

• 8 In reliquis autem Prophctis mulco ctiamnum clarius id ccrnicur. Pauca tantum exempla deligam,quia in omnibus colligendis nimius eflet labor.Qtmm lefaiæ tempore pacatum eflet regnum Iuda,imô quum in Chaldæis aliquid pÄßdii flbi repofltum puta retjdccxcidio vrbis populique exilio concionabatur Icfaias.Vt demi^nondum lacis darum fpécimen fuilTe diuini inftin£tus,multo ante prædicere quæ tune videbantur fabu-lofa,tandé vera apparuerût:qu» tarnen flmul de redemptione vaticinia edit,Amdenifl à Deo profefta fuifle dicemus’Cyrum nominat,per que lùbigendi erant Chaldæi,amp; popu lus in libertatê aflèrendus.Elapfi funt anni plus centû ex quo ita vaticinatus efl: Prophe-ta,priufqua nafcerctur Cyrus, nam.hic cêtefimo demû anno aut circiter poft illius mortem natus eft.Nemo diuinare tune poterat forealiquem Cyrum cui cum Babylotiiis bel

lum futurum cflet:qui tam potenti monarchia fub manum fuam redada, finem Ifraeli-tici populi exilio imponeret.Nuda hçc narratio,fine vllo verborum ornatu,nonne indu-bia elfe Dei oracula,no hominis conie£luras,quas lefaias loquitur,plane demoftrat’Rur-lerem. ij. c. ftis quum lerc^ias prius aliquato qffam populus abduceretur, annis feptuaginta finirec têpus captiuitatis,reditumque Sc libertatê indiceret,nónnc à Spiritu Dei gubernari eius linguam oportuit’Cuius impudentiç crit negate talibus documentis fancitam fuifle Pro phetarumauthoritatem,adcóque impletum eflc quod ipfi iaêtant ad vindicandam fer-iefa.4i.b. 9 monibus fuis fidem’Priora ecce vcnerunt,nouaannuntio : antequam oriantur,nota vo-bis faciam.Omitto quod leremias Sc Ezechiel,quum tam procul cflcntdiffiti,tamcneo-dem tempore prophetantes,in didis omnibus perinde confentiebat aefi mutuo alter alter! didaifet verba.Quid Daniel’annon vfque ad annum ferè fexcêtefimum de rebus fu turis ^rophctias âa cótexit aefi hiftoriam de rebus geftis Sc palfim notis fcriberetîHæc fi probe meditata habeant pii homines,ad compcfcendos impioru hominü latratus abun-dè inftrudi erunt.clarior enim eft ifta demonftratio quam vt vllis caqjllis fit obnoxia.

• 9 Scio quid in angulis obftrepant quidam nebulones, vt in oppugnanda Dei veri-tate acumenin^enii fuioftentent.Qiw^runt enim,quisnos certioresfcceritàMofeÔC Prophetis hæc fuilTe fcripta quæ fub eorum nominibus legutur.Quinetiam quæftionem mouere audêt fueritne vnquam aliquis Moles. At fiquis indubium reuocet fueritne vn-quam vcl Plato aliquis,vcl Ariftotelcs,vel Cicero,quis non colaphis autflagellis caftiga-dam talem infaniam dicat?Fuit LexMofiscæleftimagisprouidentia,quamhominum ftudiomirabiliterconferuata.Et quanquam negligentia Sacerdotumad breue tempus fepiÄta iacuit,cx quo pius rex lofias earn inuenit, per continuas ætatum fucceffîones inter manus hominum verlata eft.Neque veto quafi rem ignotam aut nouam protulitlo-ftas,fcd quæ fempcr vulgata fuerat,amp;: cuius tunc Celebris erat memoria.Dicatu crat tem plo volitmen prototypon ; dicatum regiis archiuis defcriptum inde exemplar. tantum hoc accidcrat quod Sacerdotes Legem ipfam ex folenni morepublicaredcfierant,amp; populus etiam ipfe vfitatam ledionem neglcxerat.Quid quod nullum fere feculum præte-riitquo non confirmata renouataque fucrit eius fandio’an iis incognitus crat Mofes qui Dauidem tr^abant? Verùm,vt de omnibus fimul loquar, certo certius eft ipforum * fcripta non aliter peruenilTe ad poftcros quam de manein manum, vt ita loquar,pcrpc-tua annorum ferie à patribus tradita,qi# partim loquetqj audicrant,partim recent! memoria dilcebant ab auditoribus,fi.iiire ita loquutos.*

IO Imo qi^d ex Machabæorum hiftoria obiiciunt ad clcuandam Scripturæ fidem, talc eft vt nihil ad cam ftabiliedam cxcogitar! polfit aptius.Primum tarnen quern obten-dunt colorem diljiamft:dcindc in cos retorquebimus qua^ff in nos machinam crigunt. i.Mic.i.g.53 ^uwm Antiochus,inquiunt,libros orancsiuflerit c®ncrcmari,v»de prodicrunt quae nunc habemus cxemplaria’Ego autem viciflim interroge in qua officina tarn cito fabri-cari potuerint.Conftat enim poft fedata fæuitiam mox extitifle, Sc à piis omnibus qui in eoru dodrina educati familiarité eos nouerat,fine controuarfia fuifle agnitos.Quinetia quu omnes impii,quafi faôtj^oniuratione,Iudæis tam proteruê infultauerint,ncmo vn-• quâillis obiicereaufus eft falfam hbrorumfuppofitionem.Nam^uali{cique,eorum opi-nione,fit religio Iudaica,Molcn tame ipfius elle authorêfatetur. Quid ergo aliud quàm proteruiam fuam plufquam canina produnt ifti blatcroncs,dum fuppofiticios libros elle e • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;...... • ' mentiun

DE COGNIT. Df I CREATORIS. it itîcntiuntur,quorum facra vctuftas hiftoriarum omniû confenfu approbaturîScd ne rC' fèllendis tam putidis calûniis fruftra plus opcræ impendam,potjus hincreputcmus qua-* • tam Dominus conferuandi Verbi fui curamhabueric, quandoipfumex truculentia ix--uiffimi tyrannijquaii ex prçfentiincendio prætcr fpem omniû eripuit:quôd pios Sacerdoces aliófque tanta conllantia inftruxic,vt non dubitauerint thefaurum hune vitæ fuie difpêdiojii opus foret,red^mptum,ad pofteros tranfmittcreîquôd acerrimam toepræ!!-» dum acfatellitum^nquihcionem fruftratus eft. Quis infigneacmirificû Dei opus non agnofcat,quôd facra ilia monumenta quæ prorfus interiifl'e libi impii perfuaferant,mox quafi ponliminio redierût,amp; quidem maiore cum dign»cione?Sequuta eft enim Græca interpretatioquæpertotûorbem ea vulgärer. Neque in eotaeùm apparuit miraculum quôd fœderis fui tabulas Deus à fanguinariis Antiochi ediftis vindicauit,fed quôd inter tam multiplicesgêtis ludaicæ clades,quibusfubindeattritaamp; vaftata, mox propèad in-ternecionem redada fviit, faluæ tarnen fuperfticéfquemanferunt. Lingua Hebræanon ignobilis modo, fed propè incognita iacebat:amp;: ccrtè,nifî religion! confultum voluilTeC Deus, in totum periiftet. Quantum enim ex quo reuerfi funt ab exilio ludæi, àlinguæ patriægenuinovfudefciuerint,exeiusfeculi Prophetis apparenquodidednotatu veile eft,quia ex hac'comparationcclariuselicitur Legi^ Prophetarum anyquitas.Ecpcr quos falutisdodrinam in Legeamp; Prophetis comprehenfam nobis Deus feruauit,vc Chriftus fuo tempore pateficret?Pcrinfeftiftimos Chrifti iphus hoftes Iudæos:quos me* ritô Ecclefiæ Chriftianæ librarios Auguftinus ideô appellat,quia nobis fubminiftrarunt ledionem cuius ipfî vfum non habent.

11 Porto fl ad nouum teftamentum venitur, quam folidis fulturis nititur eins veritas? Hiftoriam humili abiedôque fermonctres Euangeliftærecitant.faftidioeft multis fuperbis ifta fimplicitasmempe quoniam ad præcipua dodrinæ capita non attêdunt, ex quibus colligere facile eflet eos fupra hiunanum captum de cæleftibusmyftcriis diflere-re.Cercc quicunque ingenui pudoris gutta prçditi erunt,ledo primo capite Lucæ pude-fient.Iam Chrifti lt;ÿ)nciones,quarumlümma à tribus illis Euâgeliftis perftrin^itur,omni contemptu eorum feripta facile eximunt.Iohannes autem ê fublimi tonans, quos no co-gitin obfequium fidei,eorum peruicacia quolibet ftilmine validius proftcrnit.Prodcanc in medium omnes ifti nafuti cenfores,quibus fumma voluptas eft Scripturæ reuerêtiam ex fuis amp;nbsp;aliorum cordibus excutere.legant lohânis Euangelium:vclinE nolint,illic repe-rient mille fententias quç fairem eorum focordiam expergefaciantdmô quç eorum con-feientiis ad cohibendos eorum rifus horribile inurant cautenû. Eadem Pauli amp;: Petri ratio eft,in quorum feriptis quauis maior pars cæcutiat,ipfa ramen cæleftis maieftas deuin-dos lîbi omnes amp;nbsp;quafi conftridos tenet. Vnum veto hoc eorum dodrinam fupra iftun-dû fatis fupérque attollit, quôd Matthçus ad menfie fuç quçl^im antea affixus,Petrus Iohannes in nauiculis fuis verfati,omnes craifi idiotç mhil didicerant in hominum feho-la quod aliis traderent. Paulus veto non tantum ex profeflb hofte,fed etiam fæuo amp;nbsp;fan-guinario, conuerfus in nouum hominem,fubita amp;nbsp;infperata mutatione often die ca:lefti imperio le compulfum dodrinam quam oppugnauerat aflerere.Ncgent canes ifti Spiri-tum fandum fuper Apoftolos delapfum efte,vel fairem hiftoriæ fidem abrogent : res ramen palam clamitat à Spiritu fuiiTe edodos,qui ante in ipfa plebe cóc(fnptibiles, repente de cæleftibus myfteriis tam megnificè diiferere cœperunt.

11 Adde quôd alix quoq^e iunt oprimæ rflciones cur podere fuo non careat Eccle-fiæconfenfus. Neque enim pro minTmo ducendum eft,ex quo Scriptura publicâta fuit, tot feculorû volun tares conftanter in eius obedienria confenfiftc:amp;: vtci^ique miris mo-dis cam vel opprimere,vcl cuertere,vel inducere prorfus amp;nbsp;ex hominum memoria obliterate Satan cû toto mundlt;fÄ)natus fit,femper tarnen inftar palAç fu^erioré cuafiire,amp;: inexpugnabilem poaftitifie.Siquidcm nemo ferè excellentiorc ingenio, vel fophifta, vd rhetor olim fuit,qui vim fuam aduetfus ipfam non intenderct : nihil tarnen profecerunt omnes. In eius excidium vniuerfa terræ potenria fe armauit;amp;: in funiû abierunt omnes eius conatus. Quqmodo ri valide vndequaqueimpeti«a reftitilfetjUonnifi humano fréta prxfidio?Quin magis hoc ipfo à Deo elfe côuincitur,qu^ reludâribus humanis omni bus ftudiis,fua tjfnen virtute vfque emerferit. Adde etiâ hue,quôd non vna ciuitas,non gens vnain cam recipieîidam amp;nbsp;amplexandâ confpirauit-.fed quam longe latcque parce terrarura otbis, variarum gentium, quibus alioqui nihil inter fe commune état, land» b.iij. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

INS T IT VTfONI S LIB. I.

confpirationcfuam auchoritatem adepta eft. Porro quum plurimu nos moucrc debeat • talisconuenicntiatam diuerforum animorum,amp; rebus omnibus alioqui inter Ie dilTi’. dentium,quando cam nonnift cælefti numine conciliatam apparct : non parum ramen grauiracis illi accrefcit,du intucmur in eorum pietatem qui fie coucniunt, non omnium quidemjed quibus,ceu luminibus,fulgerc Ecclefiam fuam Dominus voluit.

13 lam quanta fecuritate nos ci dodrinæ nomen dare paPeft,quam tot fandorum virorum fanguinefancitamacteftificatam videmusî Illi pro femel fu^eptanon dubita' runt mortem animofe amp;nbsp;intrcpidc,atqucadco magna alacritateoppetere: nos cum tali arrhaboneadnos cranfmiiram,£[uinon certa amp;nbsp;inconcufla perfuafione ftifciperemusî Non ergo eft mediocris Scripturæ approbatio, tot teftium fanguine fuifleobfignatam: præfertim dum reputamus,eos mortem ad reddedum fidci teftimonium oppctiifl'e,non fanacicaintempérie, qualiter interdum erratici fpiritus folcnt : fed firmo conftanuque, fobrio tarnen Dei zelo. Aliæ funt nee paucæ nee inualidæ rationes, quibus fua Scripturæ dignicas acmaieftas non modo aireraturpiispelt;ftoribus,fcdaduerfus calumniatorum technas egregie vindicetur:fed quæ non fatis per fe valeant ad firmam illi fidem compa-randam,donee eius teueren tiam cælcftis Pater,fuo illic numine patefafto,omni contro-uerfia eximit.C^iare turn vere demffin ad laluificam Dei cognitioncm Scriptura fatilFa-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ciet,vbi interiori Spiritus fanfti perfuafione fundata fiierit eius certitudo. Quæ veto ad

• • cam confirmandam Humana extant teftimonia,fie inania non crunt,fi prçcipuum illud

amp; fummum,velut fecundaria noftræ imbecillitatis adminicula,fubfequatur. Sed ineptc faciunt qui probari volunt infidelibus, Scripturam efle verbum Dei : quod nifi fide, co-Devtilitate ncquit. Merito itaque Auguftinus, qui pietatem amp;: pacem mentis debcre prcce-credendi. derc admonet,vt de tantis rebus aliquid homo intelligat.

Omnia, pietans principia euertere fanaticos^quipoßhabita Scriptura,ad reuelatio-ncm^anfuolant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. IX.

o R R o quirepudiata Scriptura, nefcio quam ad Dcum penetrandi viara imaginantur,nó tam errore teneri quam rabie exagitari {jptandi funt.Emcr ferunt enim nuper vertiginofi quidam, qui Spiritusmagiftcrium faftuofif-fim^ obtêdentes,leótioncm ipfi omnem refpuunt3amp; corum irridenc fimpli-c3s=53t.(3«.i,jÄSlt;;itatem qui emortuam amp;nbsp;occidentem, vt ipfi vocant,literam adhuc confe-ftatur.Sed velim ab ipfis Icire quifna fit ifte fpiritus cuius afflatu co fublimitatis euchun-tur,vt Scripturç doftrina ceu puerilem amp;nbsp;humilcm defpicereaufinc.Nam fi Chrifti Spi-ritum efle rcfpódenr,perquam ridiculaeft eiufmodi fccuritas:fiquidem Apoftolos Chrifti,aliófque in prima Ecclefia fideles non alio fpiritu illuminatos fuiflTe, vcopinor,conce-dent?Atqui nullus eoru verbi Dei cotemptum inde didicit, fed vnufquifquc potius ma-iorc rcuerentiaimbutus fui: : quernadmodum eorum fcripta luculcntiflime teftantur. icfa.59.d.ii. EtfanèficperosIefaiæprædiftumfuerat.Ncquccnimvbi dicit, Spiritus meus qui into eft,amp;: veiba quæ pofui in ore tuo no difeedet ab ore tuo,ncque ab ore feminis tui in perpetuum,veterem populum externç doélrinæ aftringit acfi elemetarius efiTetzquin potius veram hanc plena fub Chrifti regno fœlicitatem nouæ Ecclefiæ fore docet, vt no minus voce Dei qua Spiritu rcgatur.vnde colligimus,nefando facrilcgio diuclli ab iftis nc-bulonibus quæ in^iolabili nexu Propheta coniunxit. Hue adde quod Paulus in tertium

• • vfque cælû raptus,non deftitit tarnen proficerein doftrima Legis amp;nbsp;Prophetaru:ficuti i.Tinio.4.d. Timotheum fingularis præftatiæ doôforf hortatur vt leé^oni attêdat.Ac memoratu di-2Timo.}.d. guum eft clogium illud quo Scripturam ornat,vtilefti elfe ad docedum, moncndum,ar-guendu,quo pcjfeftircddanturferuiDei.Quamdiabolicifuroriscftcaducum vel temporalem Scripturç vfum fingere,quæ ad vltima vfque metam filios Dei dcducit’Deinde amp;nbsp;hoc mihi refpondcri^lb ipfis velim, an alium hauferint l^ift tu ab co que difeipulis fuis dominus promittebat.Tametfi extrema infania vcxa»r, non tarn »cos tanta vertiginc puto raptari vt id iaftarc aufint.Qualcm autem fore promittedo denuntiabat’nepe qui lohiii. 13.b. non afeipfo loqueretur,fedfuggercreteoruanimisamp;inftillaret quç ipfeperverbûtradi-

■ difTct.Non ergo promifli nobis Spiritus otficiu eft,nouas amp;nbsp;inauditas rcuelationes cofin-gcrc,aut nouu doclrinægennj procudcre,quo à rccepta Euangelii doótrinaabducamur; • fed illam ipfam quæ per Euangelium cómendatur,do(ftrina mentibus ngftris obfignarc.

1 Vndefac;lèintelligimus,Scripturçamp;; leftioniamp;aufcultationiefleftudiofcincum i.Pct.i.d.19 bendum,fiquem à Spiritu Dei vfumacftuâûperciperehbct ^ficuti etiara laudac Petrus • • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;— ...... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• eoruna

DE COGNIT. DEI CREAtORIS;

eorum ftudium qui actcnti funt ad Prophccicam dodrinam, quæ tarnen videri poterac loco cefllfle poft exortam Euangclii lucem) contra vero, fiquis fpiritus, præterita verbi Dei fapientia, aliam dodxinam nobis ingerit, cum merito vanitatis acmendarii fufpe-ótum efle debere.Quid cnim?quum fc Satan in angelum lucis trailffiguret,quam autbo-ritatcm habebit apud no^piritus nifi certiflima ilota difcernatur? Et fane perfpicuc nobis defignatus eft vocc-Domini:nili quia fponte in fuum exitium errare afrcdantmifcri iftijdum Spiritumàfeipfis potins quam ab ipfo quærunt. At veto indignum elfe caufàn-turjSpiri^pm Dei,cui fubiicicda funt omnia,Scripturæfubiacerc.Quali verb lit hoc igno miniofum Spiritui faiiótojhbi eile vbiquc parem confbrmem,hbi per omnia conftare, nufquam variarc, Equidcm h ad humanam, vel angelicam, vel alicnam quarnvis regu-lum exigerctur,c€fendus turn eflet,in ordinem,adde etiam ft placet, in feruitutem redi-gi.fed dum fibiipfi comparatur,dum in feipfo confideratur,quis ideo dieet irrogari ei in-iuriamîAtqui ita ad examen reuocatur:hiteor:fed quo fuam apud nos maieftatem fanciri voluit.Nobis abunde effe debet,fimul atque fc nobis infinuat.Veriim ne fub titulo fuo Satanæ fpiritus obrepat in fua imagine quam Scripturis imprefTit, vult à nobis rccogno-fci.Scripturarum author cft:varius diflimilifque efle jjon poteft. Qualem igitur fe illic fc-niel prodidit,talis perpetuo maneat oportet. Hoc contumcliofum illi noiteft : nih forte honorificum ducamus a feipfo defcifccre amp;nbsp;degenerate. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

3 Quod verb literæoccidenti nos incubarc cauillatuf,in eopœnasluuntcontcptæ Scripturæ. Satisenimconftat Paulumillicaduerfuspfcudoapoftolos contendere,qui '' quidem Legem citra Chriftum commendantes, aNoui teftamenti beneficio populum auocabant,quo pacifeitur Dominus fe Legem fuam in fidelium vifcerainfculpturum,Só cordibus infcriptiiru.Emortua eft igitur litera,amp;: fuos Icbtores necat lex Domini,vbi amp;nbsp;à Chrifti gratia diuellitur,amp; intaélo corde,auribus tâtùm infonat.Verum fi per Spiritum cfficacitcr cordibus imprimitur,fi Chriftum exhibet: Verbum eft vitæ, conuertens animas,fapientiam præftansparuulis,amp;:c.Qmnctiameodcm loco prædicationê fuam Apo- i.Cor.s.b » ftoius miniftcriurrfSpiritus vocatmimiru fignificans, itafuæ quam in ScriptWis expref-fit,veritatiinhærereSpiritum{ânclum,vt vim tum demumfuam profecat atque exerat vbifua conftat Verbo reuerentiaacdignitas.Nechis répugnâtquodnuperdiftumeft, Verbum ipfum non valdecertum nobis eße nifi Spiritus teftimonio cofirmctur.Mutuo enim quodam nexu Dominus Verbi Spiritufque fui certitudinem inter fe copulauit : vt folida Verbi religio animis noftris infidat,vbi affulget Spiritus qui nos illic Dei facie con-templari faciat:vt vicilTim nullo hallucinationis timoré Spiritum amplexemur,vbi ilium in fua imagine,hoc çft in V erbo,rccognofcimus.Ita eft fane. No V erbum hominibqj fu-bitæ oftentationis caufa in medium protulit Deus,quod Spiritus fui aduentu extemplb abolerct,fed eudem Spiritum cuius virtutc Verbum adminiftrauerat,fubmifit, qui fuum opus efficaci Verbi confirmatione abfolueret. In hunc modum Chriftusdifeipulis duo- Luc'i4.ix^ bus fenfum aperiebatmon vt abieftis Scripturis per fefaperent : fed vt Scripturas intelli-gerent. Similiter Paulus, dum hortatur Theifalonicenfes ne Spiritum extinguant,non i.TEeff.^.cn' fublimiter eos arripit ad inanes fine Verbo fpcculationes-.fed continub fubiicic,non fper-nendas prophecias. Quo proculdubib innuitur, Spiritus lucem præfocÿri fimul atque in contemptum veniunt prophetiæ.Quidadhæc tumidi ifti kflou-rjas-a/,qui hanevnamre- »' putant eximiam illuminationei^,vbi fècurè om^ffo ac valere iuifo Dei verbo j quiequid ftertendo conccperint,non mi*us egnfidenter quam temcrearripiunt?Filios certe Dei longe alia decet fobrietas:qui vt omni veritatis lucc,fme Dei Spiritu, orbatos fe vident, ita non ignorant, Verbum eile organum quo Spiritus fui illuminationeA fidelibus Dominus difpenfat. Alium eimj^piritum neiciunt quam qui in Agoftolishabitauitamp;lo-quutus eftxuiusoraculisaffidue ad Verbi audientiamrcuocantur. •

Scri^turam^yt omfem ßtpoßitione/n com^4r,'verum Deum exclufme opponere dits omnibus Gentium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• CAP. X.

É b enim quoniam Dei notitiam,quæ in mudi machina vniuersifque crea-turis non obferfre alioqui proponitur, famiiiarius tarnen ctiamnum amp;nbsp;cla-rius Verbo docuimus explicarinam opcræpretiti eft expendere ccquid fe ta-lemOomin^s in Scriptura nobis repræfcntet qualem in operibus fuis deli- ’ neari,prius vifum eft.Longa certe matcria:fiquis in ea diligentius traftanda

immorari vclic. At ego yelut indicem propofuifle contentus ero,quo monitæ piæ mccesi

........ b.iiy. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

i4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN STI T V TI O NIS L I B. I.

•quid potiflimum in Scripturis de Deo inueftigadum fit norint,amp; ad certum eins inqur ficionisfcopum dirigantur.Nondumattingo peculiarefoedus quo genus Abraliæàrcli“ quis Gentibus diftinxit.Namgracuita adoptionc recipiens in filios qui hoftes erant, Requot; demptor iam tune apparuit:nos autem adhuc in ca notitia verfamur que in mundi crea' tione fubfifi:it,nequeafcêdit ad Chrillum Mediatoren^. Etfi awem paulo poft quofdam exnouo teftamento locos citarcoperæpretium erit(ficuti etiaminde amp;potentia Dei , creatoris,amp;: prouidentia in prime nature conferuatione probatur)lctft)res tarnen moni-tos volo quid nunc agere mihi pçopofitum fit, ne fines fibi præfcriptos tranfili«nt.deni-que tcnercin præfentiafufficiat quomodo Deus cæliamp; terræ opifexmundum àfecon-ditum gubernet.Paflim verô celebratur amp;: paterna cius bonitas,amp;: volûtas ad beneficen-tiam procliuis.'ôô exempla tradûtur feueritatis,quæ iuftum fcelerum vltorem cïTc often« dunt,præfertim vbi tolerantia fua contra obftinatos nihil proficit.

i Certis quidemlocis dilucidæ magis deferiptiones'nobis proponuntur ,quibus ewwaç vifendacxhibcturgermanaeiusfacies.Nam quum earn deferiberet Mofes,vi-detur fane voluifle breuiter comprehenderc quicquid de ipfo intelligi ab hominibus fas ExoJ- 34 a-lt;î eflet. lehouah, inquit, lehouah, D»us mifericors amp;nbsp;clemens, patiens, multæ mifera« • tionis, ac veraî^, qui euftodis mifericordiam in millia, qui aufers iniquitatem amp;nbsp;fcclera, • apud quem innoces non erit innoccns,qui reddis iniquitatê patrum filüs ac nepotibus. Vbianimaduertamus eius æternitatem ojùrautnAv, magnifico illo nomine bis repetito, prædicari:deinde commemorari eius virtutes,quibus nobis deferibitur no quis fit apud îe,fed qualis erga nos:vt ifta eius agnitio viuo magis fenfu,quàm vacua amp;nbsp;mcteorica Ipe» culatione coftet.Virtutes porrô eafdcm hîc enumerari audimus quas notauimus in cæ-lo amp;nbsp;terra relucere:clementiam,bonitatem,mifericordiam,iuftitiâ,indicium, veritatem. Nam virtus amp;nbsp;po^ntia fub titulo Elohim continetur.Iifdem ctiam epithetis ilium infi« gniunt Prophctæ,quum ad plenû volunt fanftum eins nomen illuftrarc.Nemulta con-pfai.145. gercre cogamur,in præfentia nobis Pfâlmusvnus fufficiatnn quotam exaftê fumma omnium efts virtutû recenfetur,vt nihil omiflum videri queat.Et niftl tarnen illic poni tur quod non liceat in creaturis conremplari. Adeô talem fcntimus,experiêtia magiftra, Icre. lt;f.g. 14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fe verbo déclarât.Apud Icremiam,vbi pronuntiat qualis agnofei à nobis

velit,defcriptionem proponit non ita plenam,fed eodem plane recidcntcm.Qui gloria-tur,inquit,in hoc glorietur,quôd me nouerit Dominum qui facio mifericordiam,iudi-cium,amp; iuftitiamin terra.Tria certc hæc apprimènobis cognitu funtnecefiària:Miferi-cordia,qua fola côfiftit noftra omnium falus: ludiciu, quod in flagitiofos quotidie exer« cctu»,amp;; grauius etiam eos manct in æternum exitiumduftitia, qua côferuantur fideles, amp;nbsp;benigniifimè fouentur.Quibus côprehenfis,te abûdè habere vaticinium teftatur quo poflîs in Deo gloriari.Neque tarnen ita omittuntur aut veritas eius,auc poten tia,aut fan ditas,anf bonitas. Quomodo enim conftaret, quæ hîc requiritur iuftitiæ, mifcricordiæ, iudicii eius feientia, nifi veritateeius inflexibili niteretur? Et quomodo crederctur ter-ram iudicio amp;nbsp;iuftitiâ moderari,nifi intellefta eius virtute? V nde autem,nifî ex bonitate, mifericordia’Si denique viæ omnes eius funt mifericordia,iudicium,iuftitia, in illis quo-que amp;nbsp;lânôtitas cenfpicua eft.Porrô non in alium fcopum deftinatur, quæ in Scripturis • nobis proponitur Dci notitia, quàm quæ in creaturis^mprefia nitetmempe ad Dci ti-morem primùm, deinde ad fiduciam n®s inuitat : quo fcilicct Ô6 perfefta vitæ innocenta,amp; non fimulataobedientia colere illû difeamu^umSb cius bonitate toti depédere.

3 Sed hîc fummam generalis doftrinæ colligerc propofitû eft.ac primo quidem ob-ferucntleftores, Scriptura vt ad verû Deu nos dirigat, difertê excludercacrciicercdcos omnes Gentium,quia^êculis ferê omnibus pafiim adulter|t» fuit religio.Vcrû quidê eft, •nius Dei nomen vbique fuifie notum ac celebre.Nan^ui ingêtcnjdeorum turba colc-bant,quoties ex genuino naturç fenfu loquuti funt,acfi vnico Deo côtenti eflent,fimpli citer vfi funt Dei n'T)mine.atque hoc prudeter notauit luftinus martyr,qui in hûc finem Jibrum compofuit De monarchal Dei, vbi ex plurimis teftiiponiis oftêdit vnitatem Dci fuifie omnium cordibus infi^ulptam.Idcm etiam Tertullianus ex cômunifermoncpro-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bat.Sed quia omnes ad vnum vanitate fua vel trafti vel prolapfi funt ad falfa commen-

ta,atque ita euanuerunt eorum fenfus,quicquid naturaliter lènflferut de vnico Deo non vitra valuit nifi vt effent inexcufabiles.Nam amp;nbsp;fapicntifiîmi quique eorum vagum men • • tisfuæcrrorem palàm aperîunt,vbi Deum quempiam fibiadeftècqpiuncâc itavotisin-uocanc

16 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTITVTIONIS LIB. I.

fpecie columbæ:fed dum protinus euanuit,quis non vidct, vnius momcnti fymbolo ad-• monitos efl'e fideles Spiritum inuifibilem credendum efle ? vt eius virtute amp;nbsp;gratia con-

tenti,nullam fibi externam figuram accerferent.Nam quod fub forma hominis Deus in-terdum apparuit, præludiû fuit futuræ in Chrifto reuelationis. Itaque hoc prætextu mi-licuit ludæis abuti vt fibi deitatis iymbolum erigerct fujj humana figura. Propitia-torium quoque, vnde præfentiam virtutis fuæ fub Lege exeruit Deus, fic compofitum

erat vt innueret optimum diuinitatis afpeâum hune ciTcjdum anin» fupra fe admiratio-ne efleruntur. Cherubim fiquidem alis extends illud operiebant : vélum obt^gebat : locus ipfe procul reconditus fatis per fe occulcbat.Proinde infanire eos minime obfcurum eft qui fimulachra Dei amp;; Sanétorum cxemploillorum Cherubim defendere conantur. Quid cnim obfecro volebant imagunculæ illæ, nifi imagines repræfcn tandis Dei myftc-riis non eife idoncas.? quando in hoc formatæ erant, vt alis volantes propitiatorium, non oculos modo humanos, fed omnes fenfus prohibèrent à Dei intuitu: atque ira temerira-té corrigèrent. Hueaccedit quôd Prophetæ Seraphim fibi in vifioncoftéfos vclata facie nobis pingunt: quo fignificat tantum cflediuinægloriæfulgorcm vt Angeli quoque ipfi à redo intuitu arceantur, amp;nbsp;tenues cius fcintillæ, quæ in Angelis cmicant, ab oculis no-ftris fint fubdéidæ.Quanquam Cherubim de quibus nuncagitur, ad veterem Legis pæ-dagogiam pertinuifle agnofeunt quiconque redè indicant. Ita in exemplum eos trällere quod noftræ ætati fcruiat,abfurdum eft.Prætcriit enim feculum illud puerile,vt ita lo-quar, cui eiufmodi rudimenta deftinata erant. Ac fané pudendû eft, profanes fcriptorcs magis dextros eflè Legis Dei interprètes quàm Papiftas.Iudæis per ludibrium exprobrat Iuuenalis,quôd puras nubes amp;nbsp;cæli numen adoret.Pcruerfe quidem amp;impié: vérins tarnen loquitur,Dei effigiem apud illos extarc negans,quàm Papiftæ, qui vilibilem aliqua Dei effigie fuiflegarriunt.Quôdanté populus illc feruida celeritate fubinde ad idola fibi quærenda prori^it,nô aliter quàm aquæ ex magna featurigine violéto impetu ebnlliut: hinc potius difeam’ quata fit ingenii noftri ad idololatria propéfio, ne vitii cômunis cul-pam regqjédo in ludæos fub vanis pcccandi illecebris mortiferum fdtnnum dormiamus.

4 Eodem tendit illud,Simulachra Gentium argentum amp;nbsp;aurum,opera manuû ho-minum:quia amp;nbsp;ex materia colligit Propheta,non elfe deos quorum effigies aurea eft vel argcntea:amp;: pro cofcfTo fumit, quicquid proprio fenfn concipimns de Deo,infipidum cf fe figmenturn. Aurum potins amp;nbsp;argentum nominat,quàm lutu vel lapidem,ne vel fplen-dor vel pretium idolis teuerentiam côcilict. Concludit tamé in generc, nihil minus eflè probabile quàm ex mortua qualibet materia conflari deos. Interea non minus in altero infiftit, nimis vefana temeritatc effèrri mortalcs, quicuanidum fpiritum in fingulamomenta precario trahentcs^Dci honore coferre audent idolis .Fateri cogetur homo fe animal efl'e ephemeron,amp; pro Deo tarne haberi volet mctallû cui deitatis origine dédit. Vn

Horaj.Ser. Je cnim idolis principium,nifi ex hominu arbitriofluftiffima eft profani illius poetæ fub-fannatîo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Olim truncus eram ficulnus,inutile lignum,

Quum fabcr,incertus fcamnum faccrctnc,amp;:c. Maluic efle Deum. fcilicet terrenus homuncio qui fingulis fere momentis vita exhalat, fuo artificio Dei nomen amp;nbsp;honoré ad mortuum truncu transferer, Sed quiaEpicureus ille faccte ludendo, nullam religionem curauit, omifsis eius fimilium dióleriis, pungat nos,imô trasfodiac icfa.44.b.n obiurgatioProphetæ,Nimium efle vccordes qui ex eoHe ligno fe calefaciunt,furnum ac-cendunt coquendo pani,afl'ant carnem vel elixaiÿ:, de»mque fabricant coram quo fup-iefa.40. e.ii plices ad precandu fe pofternut.Itaque alibi non tantum ex Lege reos peragit,(ed expro brat quod ex fcndamctis tcrræ non didicerint: quado fcilicet nihil minus cofentaneum, quàm veile Dcû qui immenfus eft ac incóprehenfibilis, ÿdigeread quinque pcdu men-furam.Et tamen^ortentum hoc quod palàm naturæ orcnni répugnât, côfuetudo often-•dit elfe hominibus naturale. T enendum porrô cft,ha’frloquendi fiîrma paflim notari fu-perftitioncs,quôiiopera fint manuum hominum,quæ Dei authoritate carent: vt hoc fi-lefa 1 b 8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fit,deteftabilcs efleomnes cultus quos à feipfis homines excogitant.Furorem exag-

amp; 31.C.7, amp;nbsp;gerat Propheta in Pfalmo,quô5 auxiliû implorent à rebus ftrortuis, fenfuque carentibus qui intclligcntia ideo prædft:i funt vt fciant fola Dei virtutc omnia moucri.Scd quia tam populos omnes quam priuatimvnûquenquerapic naturæcqjruptel» ad tanta dementia,dira imprccatione tandc fulminât Spiritus,Similes ill is fiat qui faciunt ea,amp;: quicu»-que illis fidunt.Notandum autem non minus fimilitudinem vctari quàmfculptilc: quq * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* inepta

DE COGNIT. DEI Î^REATORIS.

incpta Græcorû cautio refutacur.Belle enim dcfunâ:os fe putanc fi Deum non fculpanc, dum in piôturis liccntiolîus quàm vllæ aliæ genres lafciuiunt. Atqui Dominus non à lia- * tuario modo fibi erigi effigiem,fed à quolibet artifice effingi prohibcc:quia pcrpcràm ôi cum maieftatis fuæ contumelia ficafsimilatur.

5 Scio quidem illud vulgo efl'c plufquam tritum,Libros idiotarû efle imagines, Dixit hoc Gregorius:at longe aliter pronuntiat Spiritus Dei, in cuius fchola fi cdodus fuif-fet hac in parte,nun^uam ita loquutus foret. Na quum leremias lignum efic doólrmam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

vanitatis pronuntiat:quum Habacuc docet conflatile eflc do£torem médaciiicertè hinc Habac. i.b. generalis colligenda cll doótrina,futile efle, adeoquc mendax, quicquid de Deo ex ima-ginibus homines didicerint. Siquis cxcipiat, cos à Prophetis rcprehendi qui fimulachris ad impiam fuperftitioncm abutebantur:fateor id quidcm'.fed addo, quod omnibus con-fpicuum eft,in totum danari ab illis quod Papiftæ pro ecrto axiomatefumunt,imagines cfle pro libris.Opponunt enim veto Deo fimulachra,tanqua res contrarias,»: quæ nun-quam fimul conuenire poflint.Hæc,inquam,comparatio,in locis illis quos nuper citaui, ftatuitur; quum vnus fit verus Deus quem colebantludæi ,perperam amp;: falfo cófingi vi-fibiles figuras quæ Deum repræfentent : ac miferê deludiomnes qrfi Dei cognitionem inde petunt. Denique nifi ita res haberet, fallaccm eile amp;nbsp;adulterinam quscûque ex fi-inulachris pctitur Dei cognitio,non ita generaliter damnarent earn Prophetæ.Salte hoc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

habeo : quum vanitate amp;nbsp;mêdaciû elfe docemus, quod fimulachris Deum effingere homines tentat,nihil aliud qua de verbo ad verbu nos referre quod Prophetæ tradiderunt.

lt;3 Legantur præterea quæ de hac re Ladtantius amp;nbsp;Eufebius feripferunt, qui pro cer-to aflumere non dubitant, mortalcs fuiflTe omnes quorum fimulachravifuntur, Nec aliter Auguft.inus,qui fecure pronuntiat nefas elfe non modo adorare fimulachra, fed Deo collocate. Neque tame aliud dicit quam quod multis ante annis in Concilio Elibcrtino decretum foerat-.cuius hoc eft tricclimum fextum caput, Placuit in tepli^non haberi pi-fturas : ne quod colitur vel adoratur, in parietibus pingatur. Sed in primis memorabile quod ex Varrone alil^ citât idê Auguftinus, fuaque fubicriptione cófirmat, (^i primi Lib.4. de Gl deorum fimulachra induxerunt, cos amp;: metu dempfifle, Sc errore addidifle. Hoc fi folus Varro diceret, parum fortafle haberet authoritatis : pudorem tarnen nobis merito incu-tere deberet,quod homo Ethnicus,quafi in tenebris palpans,ad hanc luccm pcruenerit, ideo indignas efle Dei maieftate corporeas imagines, quia metum cius diminuât homi-nibus,erroremque augcant.Res certe ipfa teftatur vere hoc non minus quam prudenter fuifle diftum: fed Auguftinus à V arrone mutuatus, tan qua ex fuo fenfu profert. Ac pri-mùm quidem admonet,primos de Deo errores, quibus homines font impliciti,non cœ-piflè à fimulachris,fed noua materia fuperaddita,creuiireDeinde ideo imminui aut etia tolliDei timorem interpretatur, quia facile poflit eius nume iiffimulachrorum ftultitia ineptoque Sc abfurdo figmento contemni. quod fecundum vtinam non tarn verum eflc cxperiremur.Quifquis ergo rite doccri cupiet,aliunde quam ex fimulachris difeat^uod de Deo feiendum eft.

7 Quare fiquid frontis habet Papiftæ,ne pofthac eflugio ifto vtatur, libros efle idiotarum imagines : quod tarn aperte pluribus Scripturæ teftimoniis rcfellitur. Tametfi vt hoc illis concedam,ne fic quidem multum profecerint pro idolis fuis tucndis.Cuiufmo-di portentapro Deo obtrudant noÄim eft.Quas verb fanftis pifturas vel ftatuas dicant, quid font nifi pcrditiiTimi luxus Si obf(jp;nitatis cîîeplaria ? ad quæ fiquis formate fe vellet ,foftuario dignus fit.Equide lupanaria pudicius Sc modeftius cultas meretrices often-dunt quam templa eas quas volut cenferi virginum imagines. Marty ribus whilo decen-tioremfingunt habitum.Componantergofoaidola vel ad modicum faltem pudorem, vt paulo verecundius mentiatu^licuius fanftitatis libros efle. Sed turn (^loque refpon-debimus,nonhanceflc«nfacris locÄdocedi fidelispopulirationem : quem loge aliado-ftrina quam iftis næniis illic inftitui vult Deus. In Verbi fui prædication^jSc facris myfte-riis communem illic omnibus doftrinam ptoponi iuflït : in quam paru fedulô mtentum fibi animum efle produnt qui «culis ad idola contcmplandk circumaguntur. Quos ergo

• vocantPapiftæ idiotas,quorû ruditas folis imaginibus doceri fwftineat î hos fcilicet,quos pro fuis difcipulis agnofcitDominuszquos cæleftis fuæphilofophiæreuelationedigna-tuf.quos falutaribus regni foi myfteriis vult etudiri.Eatcor quidc,vt res habet, hodic elfe nonpaucos quitalibw$ libfis carçrc nequeat.Sed yndc quæfo,ifthæc ftupiditas,nifl qubd

INSTIT VTIONIS LIB. I.

ca doâfrina fraudantur quæ fola erat ad cos formados idonea’Neque enim alia de caufa, qui præeranc Eeelefns refignarûtidolis docendi vices,nili quiaipß mud erant. Cbrillu. vera Euangelii prædicatione dcpingi,amp; quodammodo ob oculos noftros crueißgi tefta-Cai.3.a.i- tur Paulus.Quorl'um igitur attinebat tot paiTim in templis cruces erigi, ligneaSjlapidcas, argenteas aureas,fi probe fideliter illud inculcaretur,CIjfiftum efle mortuum vt in crucemalediódonem noftram fuftinerct, pcccata noftra expiaret corporis fui iàcrificio, fanguineque abluerct,nos denique reconciliaret Deo Patri?Ex quoa^no plus difccrc po-tcrant quam ex mille crucibus ligneis aut lapidcis. nam in aurcas argéteasguari mentes amp;nbsp;oculos tenacius forte deßgunr,quam in vlla Dei verba.

• 8 Porró deidolorum origine, publico fere confènfu rcceptum eft quod in libro Sa-Sapjen.i4-b- pientiæ habetur: primos fcilicet extitifle eorum authores, qui hune honorem detulerûc ’ï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mortuis,vt ipforum memona fuperftitiofè colerent.Et fanè fateor peruerfum hunc mo-

rem fiiiilè vetuftiifimum: nee facem fuiflc nego qua accêfus hominü ad idololatriâ furor magis exarfît:non tarnen concedo hunc fuiflc primum mali fontem. Idola enim iam fuif fc priusin vfu quam iftain confecrädis mortuorum imaginibus ambitioinualuiflet, (cu-Gen.31.c-ius apudprofanosfcriptorcscrebm fit mentio) cÓftatex Mofe.QuumRachelem narrat furatam eflepatris fui idola,non iecus acde comuni vitio loquitur. Vndecolligere licet, • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hominis ingenium pcrpetuam,vt ita loquar,cflc idolorum fabricam. A diluuio quædam

erat mundipalingcneliaratquinon multi anni fluuntquinfibi homines pro libidine deos fingät.Ac credibile efl,fupcrftite adhuc fandto Patriarcha, idololatriæ deditos fuiflc nepotes, vt oculi%fuis no fine acerbiflimo dolorecerneret idolis fœdari terra, cuius cor-ruptelas nuper Dcustahorribili iudiciopurgaucrac NamThareamp;Nachoriaantena-iofuc.14. a-i tum Abraham falforu deorum cultures erant,ficuti teftatur lofue.Quum tarn cito defei-uerit progenies Sem, quid de pofteris Cham iudicabimus qui in patre fuo pridem fiierac maledidi.^Ita elffànè.Mens hominis,vt fuperbia amp;nbsp;temeritate eft referta, Deu pro captu fuo imaginari audet: vt hebetudiiie laborac,imó craidfsima ignoratia eft obruta,proDea vanitatoai inane fpeftrum cocipit. Ad hæc mala accedit noua improbitas,quôd homo qualem intus concepit Deum,expriraere opere ten tat.Mens igitur idolu gignit : manus parit.Hanc elfe idololatriæ originem,quöd homines Deum fibi adcflenon credunt nifi Ex«a.3x.a.i carnaliterexhibeatfepræiènté,proditlfraelitarum exemplum. Nefcimus,dicebät, quid ifti Mofi contigerit:fac nobis deos qui nos præcedant.Deû quidem effe nouerant, cuius experti virtutem crant in tot miraculis : fed propinquû fibi eile non cofidebant nifi ocu-liscerncrent corporeum vultus eius fymbolum , quod fibi teftimonium eflctgubernatis Df i. A præeunte ergo imagine volebat cognofccre Deum itineris fibi cfTeduce. Id quo-tidi^na experientia docet, inquietam femper efl'ecarncm, donee fibi fimile figmentum nafta eft in quo fe pro Dei imagine inaniter foletur. Omnibus fere à condito mundo fc-culis,huic cæcæ cupidirati vt obfequerentur homines, erexerunt figna in quibus Deum fibi præoculis carnahbus obuerfari credebant.

• 9 Tale figmetum fcquitur protinus adoratio : quum enim Deum fe homines in fi-mulachris intueri arbitrarentur,amp;: ipfum quoque illic coluerunt.Tandem toti animis amp;nbsp;oculis illic a^xi,magisobrutefeere cœperût:amp; quafi aliquid diuinitatis ineffet, obftu-\ pcfcereamp;: admirari.Iam conftat, homines ad fimulachrorum cultum non ante prorum-pcrc,quam crafsiore aliqua opinione fint imbuti:noiTquide vt deos exiftimenr, fed quia vim aliquam diuinitatis illic inhabitareimaginagtur. itaque fiue Deum fiuc creaturam tibi in fimulachro repræfcntes, vbi ad venerationem profterncris, iam fuperftitionealiqua fafeinattfs es. Hac ratione, Dominus no ftatuas modo erigi ad fc effigiandum fabre-faftasTed titulos eti^ quoflibet Sc lapides confecrari vetuit qui in adorationem profta-* rêt.Eadem quoque ratione in præcepto Legis altera pa5 de adoratione fubiicitur. Nam fimulatque effifta eft Deo vibifilis forma, huiequotpe alligaturfllius virtus. Itaftupidi funt homines vt»Dcum affigant vbicunque affingunt. ac proinde fieri non poteft quin adorent.Nequc intcreft idoliimne fimpliciter colant,an Deum in idolorhæc femper ido-lolatria eft,quum idolo,qualicunque colore, exhibenturdiuini honores. Et quia fuper-ftitiofe coli non vult Deusfflli eripitur quiequid confertur in idola. Hucanimum aducr-tant qui ad defenfionem execrabilis idololatriæ, qua multis :gitchac^culis vera religio fubmerfafubuerfaquefuit,mifcrosprætextusaucupantur. Non reputantur,inquiunr, • pro düs imagines.Nec tarn prorfus incogitantes eranc ludæi vt non meminflient Deum

DE COGNIT. DEI* CREATORIS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;29

fuifïccuius manu eduélieflenc ex Ægypro antequamfabricarentvitulü. Quin Aaroui diccntijillos efle deos à quibus liberati eflent è terra Ægypti, intrépide annuebant, non * dubia lîgnificatione,velleferetinerc ilium Deum liberatorem, modo præeuntem in vi-tulo confpicerent. Nec ita ftupidi fuifle Ethnici crcdendi funt vt non intelligerent Deû ûlium efle quàm ligna amp;nbsp;lapides. Mutabant enim pro arbitrio limulachra, deos fcmpcr cofdcm animo retinebant:^ multa crant vni deo fimulachra,ncc pro multitudme com plurcs tarnen deos ij^i fingcbanepræterea noua quotidie cofecrabant, nec putabant tarnen fe nouos fàcere deos. Lcgantur excufationes quas ab idololatris fui feculi fuifle præ-textas refert Auguftinusmempe quum arguerentur,refpondebant vulgares, fe non vifl- in pfalmm» bileilludcolcre,fednumcnquod illic inuifibiliterhabitabat. Qui veto purgations, vt ipfeloquitur, religionis crant, nec fîmulachrum nec dæmonium fc colere aiebant : fed per effigie corpoream intueri eius rei fignum quam colere dcberet. Quid ergoî Omnes idololatræ, flue ex ludæis, flue ex Gentibus, non aliter quàm diélum efl: fuerunt anima-ti. fpirituali intelligentia non contend, certiorem ac propiorem ex fimulacliris impref-fumiriflbi putabant. Poftquam femel placuitpræpoftcraifta Dei afsimilatio, nullus finis faètus, donee nouis fubinde præftigiis deluli, in imaginibus Deum vim fuam cxercrc opinarentur. Nihilominus amp;nbsp;Deum æternum Iudæi,^num verumque cæ^ ac terræ Do minum,fub talibus fimulachris perfuafi crant fe colere : ôi Gentes, fuos licet falfos deos, quos tarnen in cxlo habitare fingerent.

10 Hoc qui antehac faétum,amp;: noftra etiam memoria fieri neganc,impudeter men-tiuntur.Cur enim coram illis profternuntur ? Cur fcfe ad illa,precaturi, tanquam ad Dei __ aures,conuertuntîSiquidcm verum efl: quod ait Auguftinus: Ncmin^rare vel adorarc in Pûlmu« fie intuentê fimulachrum, qui no fie afficiatur vt ab eo exaudiri fe putet, vel fibi præfta-ri quod defiderat, fperet. Cur inter ciufdcm Dci fimulachra tantum diferimen vt altero præterito,aut vulgariter bonorato, altcrum omni folenni honore profetjUantur ? Cur in vifendis fimulachris,quorum fîmilia domi fuæ habent, votiuis peregrinationibus fe fati-gant’Cur pro illis hqjjic,tanquam pro aris focis, ad cædes vfque amp;nbsp;ftrages di^diatur, vt facilius laturi fint vnicum Deum fibi cripi quàm fua idola ? Et tarnen nondum cralfos vulgi errores(qui penè infiniti funt,Sd: omnium ferè corda occupant) enumero : tantum indico quod ipfi profitentur quum fe maxime ab idololatria purgare volunt. Non voca-mus,inquiunt,noftros deos. Ncque illi aut Iudæi,aut Gentiles olim vocabant : amp;nbsp;tarnen Prophetæ pafsim illis fornicationcs cum ligno amp;nbsp;lapide exprobrare non dcfincbant:tan-tùm ob ea quæ quotidie ab iis fiunt qui Chriftiani haberi volunt,nempe quod Deum in ligno amp;nbsp;lapide carnalitcr venerabantur.

11 Quanquam non ignoro, nec diflîmulandû cfl:,difl;indione ipfos elabi magis ?r-guta,cuius paulopôft iterum plenior fietmentio. Cultum enfin quem fimulachris fuis impendunt, eiS'uÂoS'ovxûa.v eïTe obtendunt, «J'aÀsxaîpt/ai' elfe negant.Sic enim loquuntur, dum cultum quem appellant duliæ, fine Dci iniuria ftatuis amp;nbsp;piduris poflTc comfhuni-cari doccnt.Ergo innoxios fc arbitrantur fi tantummodô ferui fint idolorum, non etiam cultorcs.Quafi verô non aliquanto Icuius fit colere quàm feruirc.Et tarnen dum in Græ-ca voce latebras captant, fccum ipfi pugnant admodum pueriliter.Nam quum nihil aliud Græcis fîgnificct quàm colere : perinde valet quod dicunt, aeîr imagines fuas fateantur fe colere, led abfque cuIâ. Nec efl: quod obiieiant, aucupia me in verbis tedere : fed ipfi dum tenebras conàtuijoffuijdcre fimpllcium oculis,infcitiam fuam produnt. Quamlibet tarnen fint diferti, nunquamfuacloquentia confequcnturvtrem vnamSc candem nobis duas elfe probent.In re,inquam,oft;endant diferimen, vt habeantur vetc-ribus idololatris difsimiles. Sicuti enim reatum no elFugict adulter aut homicida, fi aliud afeititium fceleri fuo nomen ft^ofuerit:ita iftos fubtili nominis commgnto abfolui ab-furdum efl:,fi caufa nihil ab idololaÄ'is difièrunt,quos damnare ipfi etiam coguntur. At- * qui tantum abeft vt ab illorum caulà fuam feiungat, vt potius fons totii^ mali fit præpo-fiera æmulatio,qua cum illis certarunt, dum fymbola quibus Deum fibi figurent, amp;nbsp;fuo ingenio fibi comminifeunturfSe fuis manibus confingunÂ

12 Neque tarnen ca fuperftitione teneor vt nullas prorftis imagines ferendas cen-feam. Sed quiafeujpturaó^piólura Dci dona funt,purum amp;nbsp;legitimu vtriufquc vfum rc-quirome quæ Dominus in fuam gloriam amp;nbsp;bonum noftrum nobis contulit, ea non tan-tùmpoUuanturpræpoftcro abufu,fed in nqftram quoqucpernicic conucrtantur.Dcum ...... • ♦ • •

INSTiTvtlONÎS LIB. L

cflingi vifibili fpecic nefas eflc putamus,quia id vetuit ipfejamp; fieri fine aliqua gloria; eids • deformationenon poteft.Ac neinhac opinioncnosfolos efleputenr, omnes ianosfcri-ptorcs id femper improbafle reperient qui in eorum monumetis veriati fuerint. Si ne fi-gurare quidem Deo corpoream effigiem fas cfi:,multo minus ipfam pro Deo, vel Deuni in ipfa colere licebit. Reftac igitur vt ea fola pingantur ac fculpantur quoru fine capaccs oculi:Dei maieftas,quæ oculorum fenfu longe fuperior eft,ift indecoris fpcólris corrum patur.In co genere partim funt hiftoriæ ac res geftæ,partim imaging ac formæ corporu, fine vllarerum geftaru notatione. Priores, vfum in docendo vel admonedo aliquem ha-bent:fecundæ,quid præter oblcótationcm afi'erre pofsinc non video.Et tameif confiât tales fuiffe omnes propemodu imagines quæ haótenus in templis profiiterunt. Vnde iiidi-care licet,non iudicio aut deledibfed fiulta amp;nbsp;inconfiderata cupiditate illic fliiflc excita-tas. Omitto quam perperàm amp;nbsp;indcccntcr magna ex parte fint effîdæ, quam licentiofè hîc pióEores amp;nbsp;fiatuarii lafciuierint,quam rem paulo ante attigi;tantùm dico, etiamfi nP liil vitii ineifet,nihil tarnen habere ad docendum momenti.

15 Verum illo quoque difcrimine omiflb,an vllas omnino imagines, fine quæ res ge-fiasjfiue quæhominum corpora fourent habere in templis Chrifiianis expédiât, obiter cxpêdamus.Çrincipio,fiquid nos mouet veteris Ecclefiæ authoritas,mcminerimus quin-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gentis circiter annis, quibus magis adhuc florebat religio, amp;nbsp;fyncerior dodrina vigebat,

Chrifiiana templa fuilte communiter ab imaginibus vacua. Ergo tunc primum in orna-mentum templorum afcitæ funt quum minifierii fÿnceritas nonihil degeneraflet. Non difputabo ecquid rationis habuerint qui primi fuerut eius rci authores; verùm fi ætatem cum ætate confeiHs, videbis illos multum declinafle ab corum integritate qui imaginibus carucrant. Quid? an palTuros fuifi'e putamus fanólos illos patres Ecclcfiam tandiu ea re carere quam vtilem ac falutarcm efle iudicarent ? At certe quia videbant in ea aut nihil aut minimufh vtilitatis,plurimum autem fubefle periculi,repudiarunt magis confilio 06 ratione,quàm ignoratione aut negligentia prætermiferunt. Quod etiam Augufiinus claris vej^is teftatur,Quum his fedibus locantur,inquit,honorabil^ublimitate,vta pre-cantibus atque immolantibus attcndantur,ipfa fimilitudine animatorum membrorum atque fenfuum, quanuis fenfu amp;nbsp;anima careant, afficiunt infirmes animos, vt viuere ac fpirare videatur,amp;:c. Et alibi, Hoc cnim facie amp;: quodamodo extorquer ilia figura membrorum,vt animus in corpore viuens magis arbitretur fentire corpus,quodfuo fimillimu In Pfal. iij vidct,amp;:c.Paulo pofi, Plus valent fimulachra ad curuadam infœlicem animam, quod os, oculos, aures,pedes habent:quam ad corrigendam,quôd non loquuntur,neque vident, ï-loha.j.d.n neque audiunr,neque ambulant. Hæc fane videtur caiifa elle cur Iohannes non tantum à flmulachrorum cultu,fed ab ip fis quoque fimulachris cauerc nos voluerit. Et nos hor-ribili infan ia,quæ ad totifis fere pietatis intcritum orbem antchac occupauit,plus nimio fumus expert!, fimulatquein templis collocatur imagines, quafi fignum idololatriæ eri-gi:qu«i fibi temperate non potefi hominum fiultitia,quin protinus ad fuperfiitiofos cultus delabatur.Quod fi nec tantum periculi imminerct, quum tarnen expendoin quern vfum defiinata fint tcmpla,nefcio quomodo indignum mihi videtur eorufanlt;fiitate,vc alias recipiant imagines quam viuas illas amp;nbsp;iconicas, quas verbo fuo Dominus confecra-uitiBaptifmu iiftelligo amp;nbsp;Cœnam Domini, cum aliis ceremoniis quibus oculos nofiros amp;ftudiofius detineri,amp; viuidius affici conuenitqualt;i vtalias hominum ingeniofabre-faftas requirant. En incomparabilc irtaginum bonun^ quod nulla penfatione rcfarciri potefi, fi Papifiis creditur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

14 Iam^tismulta,opinor,de hac re dicta forent, nifi manum quodamodo mihi in-iiceret Synodus Nicena,non ilia celeberrimaqua coegit Confiantinus magnus,fcd qua: Irenes Imperatjicis Aflu nbsp;nbsp;aufpiciis ante annos oftingÄftos habita efi. Dccreuit enim

• • non habendas modo in templis eflbimagincs,fed etlt;ni adorada^. Quipquid enim dixe-rim, magnum ex aduerfb præiudicium afleret Synodi authontas.Etfi,vt veru fatcar,non tarn hoc me mouet, quam vtappareat Icifioribus, quorfum euafcrit eoru furor qui ima-ginum magis fueruntcLipidicfuamChrifiianos decebat. ^ed hoc primiimexpediamus. Qui hodielimulachroru A^^um tuentur, Niccnæillius Synodi patrocinium allcgant. Ex-tat autem refutatorius liber fub Caroli Magni nomine, quern ex di«^ione colligerelicet codem fuifle tempore compofitum.Illic Epifeoporu fententiî qui concilio interfuerunt recitantur,amp;: argumenta quibus pugnarunt. Dixit Iohannes Icgatus Orietalium, Crea-

• • • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« nbsp;nbsp;nbsp;• uitDeus

DE

Idem comendari nobis putauit imagines hac fententia, Oftede mihi taciem tuam, quia • fpeciofa eft. Alius,vt probaret collocandas eße in altaribus,hoc teftimonium citauit,Nemo accendit luccrnam,amp; ponit earn fiib modio. Alius, vt earum afpeftum nobis vtilem monftraret,adduxit verfum ex Pfalmo,Signatum eft fuper nos lumen vultus tui, Domine. Alius fimilitudinem hÄic arripuit, Sicut Patriarchæ vfi funt Gentium facrificiis, ita Chriftianis habend^ eftc fanâ:orû imagines pro idolis Gentium.Eodem torferunt illud, Domine,dilcxi décoré domus tuæ.Sed in primis ingeniofa eft iftainterpretatio,Vtaudi-uimusjitaft vidimus.Deuigiturno folo Verbi auditu cognofei, fed etiam imaginü afpe-ftu .Simile Theodor! cpifcopi acumen: Mirabilis, inquit, Deus in fanótis füis:Atqui alibi habetur,Sandis qui funt interraiErgo ad imagines hoc referri debet.Deniquc tam puti-dæ funt infulfitates,vt eas referte me quoque pigcat.

15 Vbi de adoratione difputant,ilhc adoratio Sr Pharaonis,ór virgæ Iofeph,amp; tituli quem erexit Iacob,in medium adducitur.Quanquam in hoe poftremo non tantixm de-prauant Scripturæ fenfum,fed arripiunt quod nufqua legitur. T urn illa, Adorate fcabel-lum pedum cius.ltem, Adorate in monte fando cius. Item, Vultum tuum dcprecabun-tur omnes diuites plebis:firmæ admodum amp;nbsp;appofitaftllis videntur probat^ones. Siquis per ludibrium attribuere imaginum patronis ridiculam perfonam vellet,pofletne maio-res amp;nbsp;cratfiores colligere ineptias’Ac nequaamplius reftaret dubitatio,Theodofius Mi-renfisepilcopusadorandas elle imagines Archidiaconi fuifomniistam ferió confirmas acfi oraculum cxlefte in promptu haberet. Eant nunc fimulachrorfi fautores, Sr Synodi decreto nos vrgeant. Quafi veto non omnem fibi fidem abrogent vc^randi illi patres^ fcripturas vel tam puerilitcr tradando,vel tam impie foedéque lacerando.

Venio nunc adimpietatu portenta,quæ euomereaufos eftemirum eft: nonfuif-fe autem illis reclamatum cum furama omnium deteftatione,bis mirunW Atque hac fla-gitiofam amentia traduci expedit,vt faltem fucus antiquitatis quem Papiftæ obtendunt, fimulachrorfi cultui^etrahatur. Theodofius Amori epifcopus anathema crep^t aduer-fus omnes qui imagines nolunt adorari.Alius omnes Græciæ Sr Oriétis calamitates huic fceleri imputat,quód non fuerint adoratæ.Quibus ergo pœnis digni Ptophetæ, Apofto-li,Martyres,quorum tempore nullæ extiteruntî Addunt poftea,fi imagini imperiali cum fuffitu Sr thymiamate obuiam procediturimulto magis hunc honore Sandor um fimula chris deberi. Conftantius autem Conftantiæ Cypri epifcopus fe imagines reucrcter am-pledi profitetur, cultumque honoris qui viuificæTrinitati debetur, illis fe exhibiturum confirmât : quifquis idemfacere reeufauerit, eum anathematizat, Sr cum Manichæis Sc Matcionitis amandat. Ac ne putes priuatam eflè vnius hominis fententiam, aflentiuft-tur reliqui. Imó lohanes legatus Orientalium,calore vitra protifedus, præftare admonet lupanaria omnia in vrbem admitti, quàm imaginfi cultfi abnegate. Tadem omnifi con-fenfu ftatuitur, hæreticis omnibus détériores elfe Samaritanos: at ipfis Samaritani»Hxoye~

Cæterum ne fuo folenniPlaudite fabula carcat,additur claufula, Gaudcat Sr exultent qui Chtifti habetes imaginem facrificium illi ofterunt. Vbi nunc latriæ Sr duliæ di-ftindio,qua DeiSc hominum oculos folcnt perftringere?Nam concilium fine exceptio-ne tantundem fimulachris ac Deo viuo largitur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Deum ab iiolis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in-ßliium colatuv.

INSTIT V'I’IONIS L I B. I.

præfcriptarationcno contenta, fuperuacuam rerum inanium congeric accumulct-Cx-• terùm vt voces omittamusjætatum omnium confenfu receptum femper fuit,vitiari per-uernque religionem falfis crtoribus, vndecolligimus, vbi zeloincôliderato quidvis no* bis pcrmittimus,friuolum elfe quem fuperftitioii obtendunt prætextum.Qiiâuis tarnen in omniu oreperfonet hæc confeiTiOiturpis interim fc prodit infcitiajquôd ncque adhæ-^entVBiDeo,nequedeledum adhibent inciuscultu,ßcut?antehacdocuimus. Atqui

DeuSjVt fibi ius fuum vendicct, clamatfe cflc æmulum, ac fcucrur^forc vitorem fi cum vllo deo fiditio mifceatur. deindelegitimum cultum définit, vt genus humanûfub ob-fequio contineat. N trunque completlitur Lege fua,vbi primo fibi addicit fidèles, vt illis fit vnus legiflator;deinde régula præfcribit qua rite fuo arbitrio colatur. De Lege qui-dem,quia multiplex eft eius vfus ac finis,{uo loco difleram : nunc partem banc duntaxac attingo,frænum illicimpofitum efie hominibus,nead vitiofos cultus dcclinêt.Quod au-tem priorc loco pofui, tenendum eft, nifi in vno Deo refideat quicquid proprium eft di-uinitatis,honore luo ipfu m fpoliari,violarique cius cultum. Atque hie intetiore cura ani-maduerterc conuenit quibusaftutiisludât ftipcrftitio. Nequeenim ad alienos deos fic defeifeit vt videatur fummum Dcum deferere, vel in alioru ordinem redigere ; fed dum fupremum l^um illi concedit,tiJfbamminorum deorum circundat, inter quos propria • eius officia partitur.ita(licet difsimulater callide)diuinitatis gloria,ne apud vnum tota * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maneat,diflecatur.Sicveteresolim,tam exiudæis quàm Gentibus,deorum patri amp;nbsp;arbi

trio ingentem illarn turbam fubdiderut,quibus communis eflet,pro ordinis ratione,cæli amp;nbsp;ternæ cum fummo Deo adminiftratio. Sic aliquot retro feculis, Sandi qui hac vita ex-cefterantjin Dei |^cietatem euedi funt,vt pro illo amp;nbsp;colerentur amp;nbsp;inuocarentur amp;nbsp;celc-brarentur. Tali aoominatione ne offufeari quide putamus Dei maieftatem, quu magna ex parte fupprimatur amp;nbsp;extinguatur: nifi quod frigidam retinemus de fuprema eius po-tentia opinionam.interea inuolucris deccpti,diducimur in varies deos.

z Quinetiam in hunc finem inuentaeft latriæamp;: duliæ, quam appellant,diftindio, quo impuneƒidereritur Angelis amp;nbsp;mortuis tranlcribidiuinihonores.Quem enim San-dis cultum deferut Papiftæ,nihil reipfa difièrre à Dei cultu palam eft.promifcue enim Sc Deum amp;: illos adorantmifi quod du vrgentur,cxceptionc hac euadunt, Deo ic illibatum fcruarc quod fiium eft, quialatriam illi relinquat. Atqui de re non de voce quu fit quæ-ftio, quis illis permittat tam fecure in re omniu maxima ludere ? Vei um (vt hoc quoque omittamus)non aliud tandem confequentur fua diftindione, quàm cultum ab ipfis vni Deo præftari,aliis autem feruitium. xolp«« enim apud Græcos valet quantum apud Latinos cultusïiToLAaa vcro propriè feruitutem fonat. amp;nbsp;tarnen in Scripturis interdu confun-dJlur hoc difcrimen.Porro vt dem us efie pcrpetuu,nempe inquirendum eft quid vtrun-que valeat.cTfiwA«!« quidc Äruitus eft, cultus. la quin maius quidda fit feruire quàm colere,nemo dubitat.Nam ci feruire durum eflet fæpenumero quem colère non recufa-res.it*iniqua effet diftributio, Sandis affignarc quod maius eft, Deo quod minus eft re-linquere. At coplures ex veteribus hac diftindione vfi funt.Quid turn, fi omnes ca pcr-fpiciunt non modo impropriam efi'e,fed penitus friuolam?

Gal.4 a.s 5 Omiffis argutiisremexpendamus. Paulus quurn Galatis reducit in memoria qua-les fucrint priufcjuam effent filuminati in Dei notitia, dicit eos duliam exhibuiffe iis qui natura non erant dii. Vtcunquelatriam non nomin^, an ideo cxcufabilis eft eorum fu-perftitio'Ipfe quidem nihilominus pcMierfam illam fuj^erftitionem damnat, cui nomen.

Mai:.4.b.io duliæ imponit,quàm fi exprimcret latriænomenSt quum Chriftus Satanæinfultum rc-pellit hoc clygeo,fcriptum cfie,Dominu Deum tuum adorabis, no veniebat nominatim in quæftionem latria. Satan enim nonnifi irfis-KMjiiaiv exigebat. Similiter quum reprehen-Apo.i5.b.io Jitur Iohannes ab Angelo quod in genua coram eo prlt;lt;ttdiffct, non debemus intelligc-• relohannemtaîbfuifiè amentemvt debitumfoli Qf5 honore ycllctad Angelutranfi ferrc.Sed quia fieri aliter ncquit quin diuinu aliquid fapiat cultus qui cum religione con iundus eftj-n-foff-«* w file Angelum no potuit quin ex Dei gloria detraheret.Legimus quidem fæpe, adoratos ftiiffe honi^n es : fed file fuit ciuilis honpr, vt ita dicam:religio autem aliam habet rat;onem,qu;gfimulatque coniunda eft cum cultu,diuini honoris profana-tionem fecum trahit.Ide amp;nbsp;in Cornelio videre licet.ncquc enim tam male profeceratin Aâ.io.liî picrate,quin futnmum cultum vni Deo tribueret.Quod crgtft'e coram Petro profternit, non facit certc hoc animo vt cu adorcc loco Dei. feuere tarnen Petrus ne hoc faciat pro-‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• hibet.

DE COGNIT. DeI CREATORIS.

hibct. Cur, niß quia nunqua tam articulate homines inter Dei amp;: creaturaru cultum diP cernunt, quin promifcue transférant ad creaturaru quod erat Dei proprium ? Proinde ii • volumus vnum Deu habere,meminerimus ne tantulu quide ex eius gloria delibandum quin retineat quod hbi proprium eft.ItaqueZacharias,vbi de Ecclehæ reparatione con- 2ach.i4. cionatur,diferte exprimit iip modo vnum fore Deu, fed vnum quoque fore eius nomen: nequid fcilicet cu idolis comune habcat.Qualem veto cultum exigat Deus, alibi iuo or-gt; dine videbitur. Nan^Lege fua voluit præfcribere hominibus quid fas fit acredu, idea ad certa n^mam eos aftringere, ne quifque fibi permitteret cultu quemlibet cominifci. Scd quia non expedit multa mifcendo onerarelectorcs, parte illam nodum attingo. hoc tenerefufficiat,quæcunque pietatis officia alio transferuntur quam ad vnicu Deum, fa-crilegio non carere. Ac primùm quidem fuperftitio diuinos honores vel Soli amp;nbsp;aliis ftel-lis,vel idolis affinxit:deinde fequuta eft ambitio,quæ mortales Dei ipoliis ornando,quic-quid factum erat profanare aufa eft. amp;: quanquam Rabat principium illud, colere fum-mum numen,Geniis tamen,dilfque minoribus, aut heroibus mortuis promifcue facrifi-cia offerre vfu receptum fuit.Adeo in hoc vitium procliuis eft lapfus, vt quod fibi vm feuere vendicat Deus,communicetur cum magna turba.

Vnicdm Dei ejjentiamab ipja creationc tradiin S^ipfuni,quii tres infipq^Jonas continet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. XIII.

V o D de immenfa amp;nbsp;fpirituali Dei eflentia traditur in Scripturis, non modà ad eucrtenda vulgi deliria, fed etiam ad refutandas profanæ Philofophiæ ar-valere debet. Seite fibi vnus ex Veteribus dicere vifus eft, Deum efle quiequid videmus,amp;: quiequid non videmus. Atquiho|modom fingulas Ji partes diuinitatem transfufam effe finxit.Etfi autem Deus, vt nos in fobrietatecontineat,parce defua eftentiadüferit, duobus tarnen illis quædixiepithetis tarn craiTas imaginationcs tollit quam reprimit humanæ mentis audadfem. Namcerte cius immenfiras terrcre nos debet,ne eum fenfu noftro metiri tentemus:Spjritualis veto natura quiequam d»co terrenum aut carnale fpcculari vecat. Eodem pertine^quod fæ-pius domicilium fibi in cælo aflignat. Etfi enim,vt eft incoprchenfibilis, terram quoque ipfam implet: quia tarnen mentes noftras pro fua tarditate lubfidere in terra videt, meri-tOjVt pigritiem amp;: inertiam excutiat,fupra mundfi nos attollit. Atque hinc concidit Ma-nichæorum error,qui duo principia ftatucndo,diabolum ferè Deo parem fecerunt.Cer-tè hoc fuit amp;nbsp;Dei vnitatem abrumpere, amp;nbsp;reftringere immenfitacem. Nam quod abuti teftimoniis quibufdam aufi funt,turpis infcitiæfuit: ficuti ip(e error, execrabilis infaniæ. Anthropomorphitæ etiam, qui Deum corporeum ex eo funt imaginati quod os, aurcs, oculos,manus,amp; pedes Scriptura illi fiepe aferibit,facile refutatur. Quis enim vel parffm ingeniofus no intelligit Deum ita nobilcû,ccu nutriccs folenttum infantibus,quodam-modo balbutireîProinde taies loquendi formæ non tam ad liquidum exprimunt qualis fit Deus,quàm eius notitiam tenuitati noftræ accômodant. quod vt fiat,longè inÄa eius âltitudinem defeendere neceife eft.

1 Sed alia quoque fpeciali nota qua propius pofsit dignofci,fc dcfignat.nam ita fe præ-dicac vnicum efre,vt diftinétè in tribus perfonis côfiderandum proponat,quas nifî tene-mus,nudû inaneduntaxat Dci nomen fine veto Deo in cerebro noftÄ) volitat. Porto nequis triplicem Deum fomnict,Mit putet tribus perfonis lacerari fimplicem Dei elTen-tiam,quærenda hîc nobis erit brq^iis ô^facilis defifîicio quæ nos ab omni errore expédiât. Cæterum quia vocem Perfonæ odiofe exagitant nonnulli quafi humanitus inuentâ,qua æquitateidfaciant prius videndum.Filium Dei Apoftoluscharaftere hypgftafeosPartis nominâs,haud dubiè aliqua Patri fubfiftentiam aifignat in qua différât à Filio. Nam pro Effentia accipere(ficuti fecerS^ quidam interprètes,aefi Chriftu^ehy: figillo impreffa cera,Patris in fe fubftæciam repræÂSntaret)nÔ durum modo, fedabfurdum quoque effet.* Nam quum fimplcxôô indiuidua fit ellentia Dei,qui tota in fe continet,neque pottionc aut defluxu,fed integra perfeftione,impropriè imô inepte dicetur ei’ cRaratter.Sed quia Pater, quauis fua proprietate*diftin6lus, fe totûin Filio e^q^reffit, optima ratione dicirur fuâ hypoftafin reddidiflc in eo confpicuâ.Cui apte côucnit q^od mox additur,efie fplen dorem glotiæ. Ce«e ex T^oftoli verbis colligimus propria effe in Pâtre hypoftafin quæ in Filio refulgeat. Vnde etia rurfus facile elicitur Filii hypoftafis,quæ eum à Patte diftin-guat.Eadem in Spiritu fanfto ratioiquia Si Deu effe ftatim probabimus, amp;nbsp;tarnen ali um

c.j. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• •

54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;institvt’ïonislib. t

à Pâtre celeri neccflc eft.Hæc porrô diftindio no eft eflentiæ,quam ncfas eft facere mul-* tiplicem.Ergo ft fidem obtinet Apoftoli teltimonium, fequitur tres in Deo eflc hypofta-

fcs.Idem quum expreflerint Latini Perfonx voce,nitnii faftidii atque etiapcruicaciæ eft de re data rixari.Si verbum de vcrbo transferrc libcat,fubfiftentia dicetur. Multi eodem fenfu fubftantiam dixerunt.Nec veto folis Latinis in vfu fuit Pcrfonæ nomen,fed Græci fimiliter forte teftandi confcnfus caufa,docuerunt tria-arpoa-oTr* in Deo efte.Qui tarnen ft-ue Græci fiuc Latini vcrbo inter fe difterunt:probe confentiunt in |^i fumma.

5 Nunc vt de perfona oblatrent hærctici,vel quida nimis moroii obftrejjant fe non admittere hominum arbitrio confidum nomen, quum nobis excuterc non poiTint tres dici,quorum quifque in folidum fit Deus, nec tarnen plures efie deos, quæna eft ifta im-probitas improbare verba quæ non aliud explicat quam quod Scripturis teftatum con-fignatumque eft’ Satius foret, inquiut,non modo fcnlà noftra,fed verba etiam in tra Scri-pturæ fines continere,quam exoticas voces fpargerc,quæ dilTentionum ac iurgiorum feminaria futura fint.fic enim laguetur circa verboru pugnas : fic veritas altercado amitti-tunfic charitas odiofe rixando dilfoluitur. Si verbum exoticum appellant quod totidem fyllabis compofitum inScripturaoftendinon polfit, iniquam fane legem nobis impo-nunt,qua daijinatur omnis interpfetatio quæ Scripturæ contextu non cofarcinatur. Sin exoticum illud eft quod curiofe cxcogitatum fuperftitiofc defenditur, quod ad conten-tionem magis quam ad ædificatione valet, quod vcl importune vel nullo fruótu vfurpa-tur, quod fua afperitate pias aures oftcndit,quod à verbi Dei fimplicitate abftraliit:eoru fobrietatem toto animo ampleéfor. non enim minor! religione de Deo nobis loquedum quam cogitandurjl fentio : quando amp;nbsp;quicquid de eo à nobis cogitamus ftultum eft, Sc quicquid loquimur,infulfum.Eft autem modus aliquis feruandus: petenda certa ex Scripturis Sc cogitandi Sc loquendi regula,ad quam Sc metis cogitationes omnes Sc oris verba exigantur. SdH quid vetat quo minus quæ captui noftro perplexa in Scripturis impe-ditaque funt,ea verbis planioribus expliccmus quæ tame rcligiofe Sc fideliter ipfius Scripturæ vegtati feruiant,Sc parce modcftcque,nec citra occafionem '^urpcntur’Cuius rei non defunt fat is multa exempla. Quid autem, vbi Ecclefia fumma neceflitate vrgeri ad vfurpandasTrinitatis SC Perfonarum voces comprobatumfuerit,fiquis verborum noui-tatem turn rcprehcdat,nónne mcrito iudicetur luccm veritatis indigne ferre’ vt qui tantum hoc reprehendatjveritatem planam ac dilucidam reddi.

4 Huiufmodi autem verborum nouitas (fi ita appellanda eft) turn potiffimum vfu venir dû aduerfus caluniatores afierenda eft veritas,qui tergiueriàudo ipiam eludût. Quod liodie plus fatis experimur, quibus plurimu eft negotii in expugnadis puræ fanæquedo-étAiæ hoftibus : adeo obliquo Sc volubili flexu lubrici ifti anguesclFugiuntnififortitcr premantur,Sc deprehenffvrgeantur.Sic veteres variis prauorum dogmatum certamini-bus exagitati,quid fen tiret coadi funt exquifita perfpicuitatc edifl'erere, ne obliqua fub-terfugia impiis relinquerent,quibus verborum inuolucra errorum erant latebræ. Arius fetebatur Chriftum Deum,ôc Filium Dei, quia euidentibus oraculis rcluttari non pote-rat,Sc quafi probe defundus confenfum alique cum aliis fimulabat. At interim non dc-finebat iadare Chriftum creatum efie Sc initium habuiifejVt reliquas creaturas.Quo fle-xilem hominis ^afiriciem ê latebris extraherent veteres, vitra progreflTi funt, Chriftu pronuntian tes æternum Partis Filium, Patrique confubÄantialem. Hîc efterbuir impictas, dum nomenpeflimè odifleSc eîecrari Ari^ni c(ÿpcrunt. Quod fi principiô con-fefsi elTent finccrè Sc ex animo Deum,nÔ inficiati efTcnt Patri elfe confubftantialc.Quis probos illos v^os infedari audeat quafi rixatores Sc contentiofos,quôd ob vocula vnam tantodifceptâdiferuoreincaluerint,Sc Ecclefiæ quietem turbauerind At vocula ilia di-ftinguebat intercut#fidei Chriftianos Sc facrilegos Ari£rR)s. Surrexit poftea Sabellius, •qui Patris,Filii, amp;nbsp;Spiritus fandi nomina ferè pro nitflio ducebat ,lt;iô diftindionis alicu-ius caufa pofita eife difputas, fed diuerfa elfe Dei attribuca, cuiufmodi plurima habetur. Si in certamen ventum efiet,fatebatur fecredere Pattern Deum, Filium Deû, Spiritum Deum.fed pofteà elabi prompftim état,nihil fe aliud dixifl»quàm fi Deum fortcm,Sc iu-ftum,Sc fapientem vocafiei»Itaque recinebat aliam cantilcnam,Patrem cfiTe Filiû,Sc Spiritum iândum eife Pattern,nullo ordine,nulla diftindione. Pgobi dolt;8;ores, quibus turn pietas cordi erat,vt hominis improbitate frangeret,reclamabant verê agnofcêdas elfe in Dco vno tresjpprictates. Atq; vt fe côtra tortuofas verfutias aperta fimplicique veritatc • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• ƒ muni-

DE COGNIT. de! CREATORIS.

munirent, affirmarunc verc in vno Deo fubßftere, feu (quod idem erat} in Dci vnitate fubfifterepcrfonarumTrinitatcm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Si ergo temerc non funtinuenta nomina, cauendumeft ne earepudiandofuper-’ bæ temevitatis arguamur. V tinam quide (êpulca client, coftaret modo hæc inter omnes fides,Patrem,amp;r Filium,amp; Spiritum elTe vnum Deum: nee tamê aut Fibum elle Pattern, autSpiritum Filium, fedÇroprietatequadâelfediftindos. Ncque veto tam prœcifafum aufteritate vt ob rmdas voculas digladiari fuflineam.Animaducrto enim veceres, multa alioquireligione de iis rebus loqucntes,necinterfe,nec fingulos etiam fecum vbique confentirc.Quas enim Hilarius formulas à Conciliis vfurpatas excufatî Quo licentiæ in-terdum prolîlit Auguftinus ? Quàm abfimiles funt Græci Latinis ? Scd bulus variationis exemplum vnum fuflîciat.Nomen ûfjiOût/ajGU quum reddere Latini vellent, dixerunt Con-fubftantialem,vnam efle PatrisSôFüiifu bilan tiam indican tes,atque ita Subftantia vfur-pantes pro Ellentia. Vnde amp;nbsp;Hieronymus ad Damafum, facrilegiû elle dicit tres in Deo fubftantias prædicare.Atqui plus centies apud Hilariû repcries,tres elfe in Deo fubftan-tias.ln vocabulo autem Hypoftafeos quàm perplexus eft Hieronymus ? Venenum enim fubellc fufpicatur, quum nominantur tres in Deo hypoftafeis.Et lîquis pio fenlù bac voce vtatur, impropriam tarnen loquutionem elfe noffdilFimulat. lî tamen^fyncerè ita lo-quutus fit: ac non potius quos oderatEpifeopos Orietis feiens ac volensgrauarcftudue- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

rit iniuftacalumnia. Certè hoc parum ingenue alfcritjin omnibus profànis fcliolis oJc-Zav nihil aliud elfe quàm hypoftafin, quod ex comuni tritôque vfu palTim refellitur. Mode-ftior ôr humanior Auguftinus, qui etfi nomen Hypoftaleos in hoc fenfu Latinis auribus Lib.j.deTri nouum elle dicit : adeô tarnen Grxcis fuam loquendi confuetudine^ non eripit, vt La- ^t.cap.ï, tinos etiam qui phrafin Græcam imitati fuerant, placide tolerct. Et quod etiam à Socrate de ipfa feribitur libro fexto Hiftoriæ tripartitæ, eo tendit quali aÊ imperitis homini-bus fit perperàm ad hanc rem accommodata.. Quin idem Hilarius magno crimini ducit Libr.i. de hæreticis, quod eorû improbitate cogatur fubiieere periculo humani eloquii quæ men-tium religione cor^ineri oportuerat,non diftimulans quin id fit agere illicita, inelFabilia loquijinconcelfa præfumere.Paulo pôft multis adhuc exeufat quod audet proTcrre noua nomina.nà vbi pofuit naturæ nomina,Patre,Filium,amp;: Spiritu:fubneâ:it,extra fignifican tiafermonis eire,cxtra fenfus intentione,extra intelligetiæ conceptionê, quicquid vitra quæritur. Ac alibi fœlicesGalliæ Epifeopos prædicat, qui alia necexcudiftentjnecrece- De cScili*; pillent, nee omnino nouillènt confeflionem, quàm veterem ilia amp;nbsp;fimpliciflima quç ab ætatc Apoftolorum apud omnes Ecclefias recepta fucrat.Nec abfimilis cft Auguftini ex-culatio, neceflitate extorta fuilTe hanc voce propter humani eloquii in re tanta inopia, non vt exprimeretur quod eft, fed ne taceretur quomodo tres fint,Pater, Filius, amp;nbsp;Spiritus. Atquchæcfanftorûvirorummodeftiamonerenos debÄ ne ta feuere velutceforio ftylo protinus notemus eos qui in verba à nobis concepta iurarc nolint: modo ne aut fa-ftu,aut proteruia, aut malitiofo aftu id faciantzfed expendat ipfi viciflim quanta aecefli-tateadatbfic loquamur, vt paulatim vtili loquendi formæ tandem afluefiant. Cauere etiam difeant, ne, vbi occurrendum eft ex vna parte Arianis, ex altéra Sabellianis, dum vtrifquetergiuerfandi anfam præcidiftomachantur,nonnullam fufpicioneminiiciant vel Arii fe elfe difcipulos, vel Sabellii. Dicit Arius Chriftum elfe Deffm : fed mulfitat faftum eireamp; initium habuifle. ©icit vnum cum Pâtre : fed clàm in fuorum aures infu-furrat,vnitum elle vt cæteros fi^elcs,quanquarrrtingulari prærogatiua. Die confubftan-tialem, detraxeris verfipelli laruam,^ tarnen nihil addis Scripturis. Dicit Sabellius, Pattern, Filium, amp;nbsp;Spiritum nihil in Deo diftinélum fonare. Die tres elfe, weiferabitur te nominate tres deos. Die invnaDei clfentia perfonarum Trinitatem :dixetis vnover-bo quod Scripturæ loquuntinanem loquacitatem comprelfêtis. ^orrô fiquos tàm anxia conftringit fuperftitio vt hiîc nomina non ferant: nemo tarnen ïam, vel fi rumpa* tur,inficiari poterit,quum vnum audimus,intelligendam elfe fubftatiæ vnitatem:quum tres audimus in vna eirentia,perfonasnotariinhac Trinitate. Quo non fraudulenter confelfo,verba nihil moranuir.Sed expertus pridem fum,amp; quidem fæpius, quicunque de verbis pertinacius litigant,fouere occultum virus ; vt majis expédiât eos vitro prouo-care quàm in eor^m gratiam obfcurius loqui.

6 Cæterùm omilfa (fe vocibus difputatione, iam de te ipfa dicete aggrediar. Perlb-nam igitur voco fubfiftentia in Dei ellentia, quæ ad alios relata, proprietate incomuni-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c.ij. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• •

cabili diftinguitur. Subfiftetiæ nomine aliud quidda intelligi volumus quàm cïîènciam. Si enim Sermo fimpliciter eilet Deus, incerea non haberet aliquid propriu, perperam di-lohan.ia.i xiflet Iohannes fuille femper apud Deum. Vbi continuo poft addit^Dcum quoque fuifte ipfum Sermone,ad vnicam elTentiam nos reuocat. Sed quia apud Deum eße non potuic quin refideret in Patre, hinc emergic illa fubfiftêtia, quæ eefl indiuiduo nexu cum eflen-tia coniunda eft, nec poteft feparari,fpeciale tarnen habet not? qua ab ipfa diftinguatur. lam ex tribus fubfiftentiis vnaquanque dico ad alias relata proprieta^ diftingui. Rejatio hic diferte exprim itur:t]uia vbi fimplex fit Dei mentio amp;nbsp;indcfinita,n5 minus ad Filium amp;nbsp;Spiritum pertinet nome hoc quam ad Patre.Simul autem atque Pater cum Tdio con-fertur,fuaqucqueproprictas ab altero difeernit. Tertio quiequid fingulis proprium eft, incommunicabile eße aßero, quia in Fßium copetere vel transferri non poteft quiequid Lib. contra ad notam diferetionis tribuitur Patri. Neque vero mihi difplicet Tertullianidefinitio, Praxeam. modo dextrè fumatur : eße quandam in Deo difpofitionem vel ceconomiam quæ de efi fentiæ vnitate nihil mutet.

• 7 Priufquam tarnen longius progrediar, probanda erit amp;nbsp;Filii amp;nbsp;Spiritus fandi dei-tas.deinde vt inter fc dißerant videbimus.Certe quum Dei verbum nobis proponitur in Scripturajabfutfdifllmum fuerit imaginari fluxam duntaxatamp; euanidam vocem, quæ in • aerem emißa prodeat extra ipfum Deum : cuiufmodi amp;c oracula Tatribus édita, amp;nbsp;pro-phetiæ omnes fuerunt: quum perpétua magis Sapientia indicetur apud Deum refidens, liPct.i.b.ii vnde amp;: oracula amp;nbsp;prophetiæ omnes prodierunt. Non enim minus (tefte Petro) loquuti funt Spiritu Chriftfveteres Prophetæ quam Apoftoli:amp; quicunque poftea cæleftem do-drinam adminiftriunt.Quia vero nondum manifeftatus erat Chriftus, necefle eft Ser-monem intelligereante fecula ex Patre gcnitum.Quod fi Sermonis fuit ille Spiritus, cuius organa fuerut Prophetæ,indubie colligimus verum fuißeDeum.Atquehocin mun-di creatione fatisîlarè docet Mofes,Sermonem ilium intermedium ftatuens. Cur enim difertè narrat Deum fingulis operibus creandisdixiße, Fiat hoc vel illud,nifivt imper-ueftigabillf Dei gloria in imagine fuareluceatîNaiutisamp;r garrulishlt;^eluderepróptum eßet, vocem accipi pro iuflu amp;: imperio. fed meliorcs interprètes Apoftoli, qui tradunc Heb.i.a.i pct Filium iecula eße condita, amp;nbsp;portare omnia potenti fuo verbo. Hic enim videraus verbum pro nutu vel madato Filii accipi, qui ipfeæternus amp;nbsp;eßentialis eft Patris Sermo. Eccl.i4.b.i4 Necverofanisamp;modeftis obfeurumeft quoddicitSolomon,vbifapientiaminducità, Deo ante feculagenitam,ö6 return ercationi amp;nbsp;cundis Dei operibuspræfidentem.Nam temporarium quédam Dei nutum fingere,ftultum ac friuolum eßet : quum tune exere-re voluerit Deus fixum æternumque fuum conlihu,atquc etiam aliquid occultius. Qud • iohan.5.c.i7 etiam fpedatdidum illud Chrifti, Pater meus amp;nbsp;ego vfque ad hunc diem operamur. Sc enim à primo mundi exo^io affiduum in opere cum Patrefiißfe affirmans, apertius ex-plicat quod breuiusattigeratMofes. Sic ergo Deum fuifl'eloquutum colligimus vt Ser-moni ift agendo fuæ eß'ent partes,atque ita vtriufque comunis eßet operatio. Multo au-lohan.ia.} nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnium clariflime Iohannes,quum Sermone illum qui ab initio Deus apud Deum

erat, rerum omnium caufam fimul cum Deo Patre ftatuit. Nam amp;nbsp;folidam permanen temque Verbo attribuit eßentiä,amp;: aliquid peculiare alfignat, amp;nbsp;dilucide oftendit quo-modo Deus loquedo mundi fuerit creator. Ergo vtomnes diuinitusprofedæreuelatio-nes verbi Dei titulo rite infigniuntur,ita Verbum illudkubftandale fummo gradu locate conuenit,oracülorumomnium fcaturiginem,quod nu^i varietatiobnoxium, perpetuo vnum ide'mque man et apud Deum,amp;: Deus ipfe elE

• 8 Hîcobrt»epunt nonnulli canes,qui quum fuam illi diuinitatem palam eripere non aufint, æternitatê clamfußurantur. Dicunt enim, tum demum Sermonem eße cœpifie quum Deus in njund?creatione facru fuum os aperuit.S^Fnimis inconfideratc fubftan-tiæ Dei nouationem quandam affingunt.Nam vt quÄcxternum ©pus refpiciut Dei nomina attribui ei t^perunt ab exiftentia operis ipfius(qualc eft quod cæli terræ creator vocatur) ita nullum nomen agnofeit pietas vel admittit quod Deo aliquid nouum in fe-14C.I.C.I7 ipfoaccidißcfignificet.Nam liquid fuißet ad uentitium,co»ciderct illud lacobi, manarc defurfum omne donum peffcä:um,amp;: defeenderea Patre luminum, apud quem non eft • tranfmutatio, vel conuerfionis obumbratio. Nihil ergo min^s feren^um quam princi-pium fingere illius Sermonis qui Deus femper fuit,^ poftea mudi opitex. Sed argute iciheet ratiocinantur, Mofen,narrando Deum tune primum loquutu eße,fimul innucre • * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;• nullum

DE COGNIT. DÉI CREATORIS.

nuUumantèinipfofùiflèSêrmoncm* quo nihil magiseftnngatoriu. Neque enimquia raaiiifeftari aliquidcercotempore incipit,colligendum propterca crat, nunquam pnus • ftiilfc. Ego verô longe fccus concludo. quû in ipfo momcto quo dixit Deus,Fiat lux,Ser- Genii^i.’ monis virtus emerferit extiteritjipfum multo ante fuifle.C^am dudum aute ßquis in-* quiret,nullum exordium reperiet.Ncque enim certum temporis fpatiû terminât quum dicit iple,Pater illuftra Filftim gloria quam apud te initio polledi, antequam iacerentur mundifundament^ Nequehoc prætcriit Iohannes : quiaantequam ad mundi creatio-nem dcfcendat,principiö Sermonem äpud Deum fuifle dlcit.Cölbtuimus ergo rurfum, Sermonefh extra temporis initium à Deo cóceptum, apud ipfum perpetuo reiediilavn-deamp;æternitas,amp;: vera eflentia,amp; diuinitas eins comprobatur.

9 Etfi autem Mediatoris perfonam nondü attingo,fed differo vfque in cum locum vbi de redemptione agetur : quia tarnen fme controucrfi.a inter omnes collate debet, Chri-ftum eile ilium Sermonem carne indutum, hue optime conuenient quæcunque deita-tem Chrido afl'erunt teftimonia.Q^u dicitur Pfalmo 45;,Solium tuum Deus in feculum amp;nbsp;vfque, tergiuerlantur Iudæi,nomen Elohim competere etiam in Angelos amp;: fummas poteftates, Atqui nufquam extat ßmilis in Scriptura locus, qui thronum æternum créa-turæ erigat-neq; enim fimpliciter Deus vocatur,fcd Âernus quoque Dominator.Dein-dc nemini defertur hic titulus, nifi cum adieûionc,qualiter Moles fore dicitur Pharaoni Exod./.a.! in Deum.Aliiingenitiuocafulegûtgt; quodnimisinlîpidumefl. Fateorquidemfæpedi- • uinum vocari quod lingulari prællantia eximium eftifed ex contextu fads liquet durum illud el]eamp; coaólumdmó iiequaquam quadrare. Verum fi non cedat corum peruicacia, certe non obfcurc à lefaia idem Chriftus inducitur amp;nbsp;Deus,amp;: fumm^otentia ornatus, quod vnius Dei proprium cft.Hoc eft j inquit, nomen quo vocabunt|cum, Deus fortis, lefa.^/b.s Pater futuri feculi,amp;;c.Oblatrant hîc quoque ludæi, Sd ßc leftionem ihuertunt. Hoc eft nomen quo vocabit eum Deus fortis, Pater fiituri, amp;c. vt hoc duntax« Filio rcliquum faciant,Principem vocari pacis. Sed quorfum tot epitheta in Deum Patre hoc loco con-gefta forent’quum ^ropheta: coßlium ßt Chriftum inßgnibus notis quæ fidem in co no-ftram ædificent,ornarc ? Quare dubium non eft quin eadêrationc Deus fortis nunc vo-cetur,qua paulo ante Immanuel. Nihil autem dilucidius leremiæ loco quæri potcft,hoc iere,i3.a.s fore nomen quo vocabitur germen Dauidis,Iehouah iuftitia noftra. Nam quum doceät ipfi ludæi vitro alia Dei nomina nihil quam epithetae/Te, hoc lólum quodineftabiledi-cunt,eflelùbftantiuum ad exprimendam eius ellentiam: colligimus Filium vnicum eße Deum amp;nbsp;æternum,qui alibi pronuntiat fe gloriam fuam non daturû aitcri.Latebras qui- iefa.4if*8 dem hîc captant, quia amp;: altari à fe extrufto nomen iftud impofuerit Mofes, amp;nbsp;Ezechiel ciuitati noLîæ lerufalem.Sed quis non videt altare extrui in monimentum quôd Deuflit exaltatio Moßs’nec Hierofolymam inßgniri Dei nomine niß«d teftandam Dei præfen-tiam’Sic enim Propheta loquitur, Nomen ciuitatis ex illa dic,Ichouah ibi. Mofes vero in Eie.48.e.5« . liLinc mQdum,Ædihcauit altarc,amp; vocauit eius nomen, lehouah exaltatie mca.S«d ma- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d.

ius fcilicet certamen reftat ex alio leremiæ loco, vbi hoc ipfum elogium ad lerufalem re- icrc-jj.c.iö fertur his verbis,Hoc eft nomen quo vocabunt cam, Ichouah iuftitia noftra. Atqui tantum abeft quin hoc teftimoniu officiât veritati quam defendimus, vt magis fulfragetun Quumenim antea Chriftum eße verum lehouah teftatus eßet, vndcflxÄt iuftitia, nunc pronuntiat, Eccleßam Dei hoe vyc ica fenfuram, vt nomine ipfo gloriari queat. ItaquC priore loco fons amp;nbsp;caufa iuftitiæ^onitur:dcindc âdditur eßeftus«

10 Quôd ß non fatisfaciunt hæÂudæis, tarn frequenter lehouam ftatui in Angeli pcrfona,non video quibus cauillis éludant. Angelus apparuiße fanólis Paribus dicitur. ludic.s, amp;nbsp;7' Ide ßbi nome æterni Dei vendicat.Si excipiat quifpiâ,perfonæ qua fuftinet refpeftu hoc dici,minime ita foluitur nodftl^eq; enim feruus,lacrißciü oßerri lt;bi permittens, fuum Deo honore eriperct. Atqui Aij^us pane fe manducaturß negans, iuffet offerri facrifi-il“‘^*‘:-ß lt;^ ’« ciumiehouæ. Deinde verô fe ilium lehouam elfe reipfa probat. ItaqueManuaJiamp;eius vxor ex hoc ßgno non Angelum modö, fed Deum fe vidißc colligüt.Vlidc vox ilia, Mo- ibidé, d. ü, riemur quiaDeû vidimus. Diim verô refpondetvxor,Sivoluißetnos occidereIchouah, nô fufcepiß'et è manu noftra facrißciu-.certe Deu fatetur qui ^ngolus ante diétus cft. Ad-de quôd ipfa Angjli refpoßo dubitationem tollit, Cur de nomine mco interrogas quod ibidem,c.iÄ cft mirabile’Qpio magis d?teftabilis fuit Serueti impietas,dum aßeruit Deum nunquam patefaftum fuilfc Abrahæ aliis Patribus,fed cius loco adoratura fuifle AngcIum.Rcdc

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e.iij. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• •

jS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VTfONI S L I B. L

autc prudeter orthodoxi Ecclefiæ Doétores Sermone Dei eife interprctati funt prin-* cipem ilium Angeld,qui iam tunc præludio quodam fungi cœpit Mediacoris ofîicio.Et-fi enim nondum erac carne veftitus, defcendit tarnen quali intermedins, vt familiarius ad fideles accederet. Propior igitur communicatio dedit ei Angeli nome; intcrea quod fuum erat,retinuit, vt Deus eflètineifabilisgloriæ.Idé fibi vult Ofeas, qui poftquam re-* Ofeæ ii.b.j cenfuit ludam lacob cum Angelo,lehouah, inquit. Deus exÄcituu, Ichouah memoriale nomen eius.Iterum oggamt SeruetuSjDeum geftalfe perfona An^li.Quafi verb non Gen.3x.g.isgt; confirmer Propheta quod à Mofe di£lufi.ierat,Vtquid interrogas de nomine meo?Et co-feflio fandi Patriarch« fatis declarat non fuifie crcatum Angelum, fed in quo^lena dei-i.Cor.io.a4 tas refideret,quum dicit,Vidi Deum facie ad faciem.Hinc etiam illiid Pauli, Chriftu fuif fe populi ducem in deferto.quia etfi nondum aduenerat humiliationis tempus, figuram tarnen propofuit æternus ille Sermo eius officii cui deftinatus erat. la fi abfque contetio-nc expenditur caput Zachari« fecundum, Angelus qui alterum Angelum mittit, idem mox pronuntiatur Deus excrcituum, amp;nbsp;ei fumma poten tia adfcribitur. Innumcra tefti-monia omitto in quibus tuto acquiefcit fides noftra j quanuis ludæos non admodu mo-icfa.i^.c., ueant.Nam quum dicitur apud Icfaiam,Ecce Deus nofter ifte : hie eft lehouah : expefta-bimus cum,S^eruabit nos : oculatft patet monftrari Deum qui in falutem populi denuo exurgit.Et emphatic« demoftrationes bis polît« no alio finunt hoc trahi quam ad Chri-Malicli. J. ftum. Apertior etiamnumamp;folidior locus Malachi«,vbiventurumDominatorem, qui a.i tunc expetebatur, ad templum fuum promlttit. Certe nonnifi vni fummo Deo facrum fuit templu,quod tarnen Propheta Chrifto vedicat. Vnde fcquitur, eundem efle Deum qui femper adoratls fuit apud ludæos.

11 Nouum aJtem teftamentum innumcris teftimoniis fcatet.Ideo danda eft opera vt breuiter potius Æ:ligamus pauca quam omnia congeramus. Quanuis autem de eo lo-quuti fint ApoftÄli,ex quo lâ extiterat Mediator in came : quicquid tarnen adduca,pro-band« eius «tern« dcitati apte conuenict. In primis iftud eft fingulari animaduerfione dignum,(j^uôd Apoftoli,qu« de «terno Deo pr«dióta erant, in Chri^o vel iam exhibita, Iefa.8.e.i4 vel olim repr«fentanda docent. Nam vbi lefaias Dominum excrcituum Iud«is amp;nbsp;Ifrac-Rom.j.g. ij litis in petram fcandali amp;nbsp;lapidem oftenfionis fore vaticinatur, id Paulus afterit in Chrifto efle impletum. Dominu ergo ilium exercituu Chriftum elTc declarat. Similiter alibi, J ƒ m.i . ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inquit, nos omnes femel fifti ad tribunal Chrifti. Scriptu eft enim, Mihi fledc-

ifa.4y.d.i} tur omnegenu, amp;nbsp;omnis lingua iurabit mihi.Id quu apud lelaiam de fc Deus prædicct, Chriftus reipfa in fe exhibeat,confequitur ilium ipfum Deu efle cuius gloria traduci alio Ephe^b.a poteft. Quod etiam ad Ephefios ex Pfalmis citât, in Deum vnice competere liquet:

• pfal.s7-c- Al?endens in altum duxit captiuitatem.tum afeenfionem ciufmodi adumbratam ftiiflc intelligens quum infigni Äuerfus exteras getes vidoria, poten tiam fuam exeruit Deus, ioha.i.b.14 in Chrifto plenius exhibita lignificat. Sic Iohannes gloria Filii fuifle teftatur, qu« lefai« iefa.tf.a.i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;viffijnem reuelata fuit: quum tame Propheta ipie Dei maieftatem fibi vifam fcribat.

Heb.i.c.io» Illa verb qu« Apoftolus ad Hebr«os in Filium confert, non obfeurum eft efle clariffima amp;nbsp;b.tf nbsp;nbsp;nbsp;p)ej elogia:Tu in principio Domine fundafti cælum amp;nbsp;terram, amp;c. Item, Adoratc eum

omnes Angeli eius. Neque tame illis abutitur,quum ad Chriftum trahit, liquidem quæ-cun que in Pfaliflis illis canuntur, folus ipfe impleuit. Ilie enim fuit qui exurgens mifer-tus eft Sion:ille qui omnium gentium amp;c infularum rejnum fibi alTcruit. Et cur d ubitaf-lohin.'iA-i. fet Iohannes Dei maieftatem ad Chrilïùm refcrre^ qui^r«fatus fuerat, Verbum femper amp;nbsp;b.14. nbsp;nbsp;nbsp;fviifle Deum ? Quid formidalTet Paulus Chriftum in Dei tribunal! collocate, tarn aperto

Rom 9 1.$° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eius^iuinitatem ante profequutus,vbi dixeratefle Deum in fecula benedidu?

i.Tim.j.d. Atque vt appareat quam fibi bene in hac parte confentiat, alibi etiam Deu in carnc ma-i\im I d- nifeftatum efle flt;jfibii?Si Deus eft in fecula laudandusjil^^l^ft igitur cui foliomnemglo-17 ^iam honorem deberi, alio loco idem affirmât.Net^averb id diffimulat : quin palam Philip.!.!.« clamat,Quumii^formaDeielTet,nonfuifledudurumrapin«locofi «qualem Deofe pr«buiflet: fed vltrb feipfumexinaniuilTe. Acnefiiditiumquempiam Deum efleimpii i.iohi. $. d. obftreperet,vitra progreditur Iohanes:Ipfe,inquit,eft veru»Deus, amp;: vita «terna. Quan-“ quam fatis fuperque nobis «iTe dcbet,Dcum nominari: præfertim ab co tefte qui dilertè • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nobis non plures efle deos afleuerat, fed vnum. llle autem Paulus efl^ qui lie loquitur,

i.Cor.8.b.$ Vtcunque multi nominentur dii,fiue in c«lo, flue in terra : nobis ramen vnus eft Deus, ex quo omnia. Exeodem orequum audiamusDeum in came manifeftatura, Deum e • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;luo

DE COGNIT. DËI •CREATORIS.

fuo fanguine acquißuifle fibi Ecclefiatn : quid fccündum Deum imaginamur, quem ille ■ƒ nequaquä agriofcit? Et minime dubiueft; quin idem piis omnibus fuericfenfus. Thomas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

ccrte ßmilitcr Dominum amp;nbsp;Deum fuumaperceprædicando,vnicum iliumeffe Deum loîanixc.gi profitetur quem femper adorauerat.

li lam fi ab opcribus eins diuinitatcm cenfemus quæ illi in Scriptuvis afcribuncur, euidentius indeadhuceluc«fcet.Quüenim feah initio vnacum Patrchaclenus operari loEiii.te.fj* dicerec,Iudæi ad alia eius dida ftupidifsimi,fenferüc tarnen eum fibi diuinam potcntiam vfurpare.Ac propter^a (vt Iohannes refcrtjmagis cum quærebant interficere,qnód non fabbathum^aodo folucbat, fed amp;nbsp;Pattem fuum dicebat Deum,a:qualem fe faciens Deo. Qualis ergo erit ftupor nofter,nifi hinc eius diuinitatem plane àfcrui fentiamus ? Et fanê prouidenfciaamp; virtüte müridum adminillrare,nutùque proptiæ virtutis omnia modéra-ri,(quod illidat Apoftolus)non eldniiî Creatoris.Ncquefolamgubernandi orbis ptouin- iicbr.i.à.j ciam cum Pâtre participat:fcd alia quoque fmgula officia, quæ creaturis comùnicari ne-queant. Clamat Dominus per Prophecam,Ego fum, ego fum qui deleo iniquicates tuas propter mei Secundû hanc fententiam quum iniuriâ irrogari Deo ludæi exiftiæarct, eo quôd peccata Chriftus remictebat, hanc poteftaccm iîbi côpeterc non cantùm verbis af- Matth.j.a.« ferait,fed miraculo etiam comprobauit.Ergo peccatoi^m rcmiifionis non minifteriura, fed poteftatem penes ipfum elTc confpicimus,quam à fe ad alium tranfitur^ln Dominus negac.Quid cacitas cordium cogitationes percontari amp;nbsp;penetrate, an non iôlius Dci cftî At earn quoque habuit Chriftus:vnde colli^itur eius diuinitas,

13 In miraculis autem quàm perfpicue luculentéque apparet ? Q uibus etfi paria Emilia tum Prophetas tü Apoftolos edidifle fateorân hoc tarnen plunJu eft: difcriminis, quod hi dona Dei fuo miniftetio difpenfarunthlle fuam ipfius virtuteil exeruit.Vfus eft quide interdum precatione, quo gloria ad Pattern rcferrec : fed videmls vtplurimu pto-priam eins virtutem nobis oftenfam.Et quomodo non clfet verus authc^ miraculorum, qui difpenfationcm aliis fua authoritate comittit’Narrac enim Euangclifta ilium dedifle Apoftolis potcftate mortuos fufcitandi,leptofos curandi, ciiciendi dæmones,amp;c. Illi au-tem he minirtcrio eiufniodi defunóti funt vt fatis oftendcrent virtutem non alÄnde eft'e

quàm à Chrifto.In nomine lefti Chtifti (inquit Petrus) furge amp;nbsp;ambula. NS mirum ergo fl miracula fuâ obiecerit Chriftus,ad rcuincendam ludæorum inci‘edulltate:vtpote quæ virtute eius édita,ampliftimum diuinitatis teftimoniureddebat. Præterea ft extra Dcum nulla eft falus,nulla iuftitia,nulla vita,Chriftus autem in fehæc omnia cotinct,Deus ccr-te oftenditur.Neque mihi quifpiam obiiciat,difFufam à Deo in ipfum vitam aut falutcm non enim falutemaccepifte,fcd ipfefilus eile dicitur. Et, fi nemo bonus nifi foli s Deus, quomodo ciTct purus homo, non dico bonus ac iuftus, fed ipfa bonitas St iuftitia ? Qtidi quod à primo creationis cxordio,teftc Euangclifta, in ipfo Vica^rac : Se ipfe vita iam turn exifteiiSjcrat luit hominu? Proinde talibus documentis fieri fidem in ipfo noftra Sc fpem reponere audemus : quum feiamus tarnen factilegam effc impietatem ficuius fidi|cia in creaturis hæreat.Creditis in Dcum,inquit,Sc in me crédité. Atque ita Paulus duos lefaiæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’4 a.i

locos interpretatur, Quiounque fperat in eo non pudefiet. Item, Erit ex radice liai qui confurget ad regendos populosân ipfo Gentes fperabunt.Et quid de ea re pluva Scriptu- rom.io.b.n ræ teftimonia perfequarnur,quum toties occutrat hæc ièntentia,Qui cr®.hc in me habet vitam æternânl? Iam quæ ex fide p^et inuocatio,illi eriam competit, qu.æ tarnen diuinæ maieftatis propria eft liquid aliud proprium habat. Dicit enimPropheta, Qiiicunquc lodi.gr.t inuocauerit nomen lehoua, faluuseftt. Alter veto, Turris fortiftimanomenlehoua: Prou.ig.b.ia

ad ipfam cofugiet iuftus, Sc feruabitur.Atqui in falutcm inuocatur nomen Chrifti.fequi-turergoipfumcftelehoua.Pottoinuocationis exemplum habemus in Stephano, quum Ad.y.g.p dicit,DomineIefu,fufcipc fpitifcm mcum.deinde in vniuerfa Eccl|;fta,quemadmodum Ananias teftatur code libro,Do^toc,inquit,lcis quanta hie intulerit mtla fauiftis omni- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.b.ij

bus qui inuocant nomen tuum.Tx quo apertius intelligatur totam diuinitatis plenitu-dinem in Chrifto corporaliter habitare, fatetur Apoftolus nulla inter €orinthios aliam i.Cor.i.a.^. doftrinam præ fe tuliffe quarp eius cognitione, nec alitid quàm ipfam prædicafte. Quale iftud quæfo Sc quantum eft Filii duntaxat nomen annuntiari nobis quos Deus iubet in fui folius cognitione gloriariîQuis meram creaturam ipfum iaiftare aufit,cuius notitia lere.s.g.ix vnica eft noftra gloriatio’fiuc accedit quod falutationes Pauli epiftolis præfixæ eadem à Filio precantur beneficia quæ à Partei quo docemur no modo illius interceftione ad nos

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c.iiij. _

• 40 INSTITVTIONIS LIB. I.

peruenire quæ largitur cæleftis Pater,fed potêtiæ cómunione Filium ipfum e/îe authore-Quæ praftica noticia certiorbaud dubiefolidiorqueeftqualibetotiofafpeculatione.Illic enim plus animus Deum præfentiflimum confpicit ôc pene attrcdat, vbife viuificari,il-luminari,feruari,iuftificari,acfanétificari{cntit.

• 14 Quaxeiifdemetiamè fontibus præcipuèad deitatem Spiritus aflerendâpetenda eft probatio.Eft quidem minime obfcurum iliud teftimonêum Mofis in creationis lii-Gcn.i.a.1 ftoria,Spiritum Dei expanfum fuifle fuper abyflbs, vel materiaminformem. quia often-dit no modo pulchritudinem mundi quæ nunc cernitur, vigere fal^m Spiritus virtute: fed anteq'uam accedcret hic ornatus, ïam tune in foueda ilia côfufa mole Spwitum fuif-iefa.48.c.iiî feoperatum. Nullisetiamcauillisobnoxiumeftquod diciturapudIefaiam,Etnune le-houah mißt me ôô Spiritus eius:quia fummum in mittêdis Prophetis imperium cum Spi-ritu fanéto comunicat : ex quo relucet diuina eius maieftas.fed optima, vt dixi, côfirma-tio nobis erit ex familiari vfu.Longè enim à creaturis alienum eft quod illi Scripturæ tribuun t:amp;: nos iph certa pietatis experiêtia difcimus.Ille enim eft qui vbiq; dift'ufus omnia fuftinet, végétât amp;: viuificat in cælo Sô in terra. la hoc ipfo creaturarû numero eximitur, quôd nullis circunferibitur finibus.fed fuum in omnia vigorê transfundendo,eflèntiam, ► nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vitam, amp;nbsp;motion é illis infpirarc, i^ verô plane diuinum eft. Deinde fi regeneratioin vi-

tam incorrupfîbilem quauis præfenti vegetatione fuperior eft amp;nbsp;multo excellêtior,quid • de eo cêfcndum eft cuius ex virtute procedit’Ipfum autem nô mutuatitio,led proprio vi-gore regen erationis eife authorê Scriptura multis locis docetmeque eius modô,fed futu-ræ quoque immortalitatis .Denique m ipfum omma,vt in Filium, coferuntur quæ maxi-i.Cor. 1.C.10 me propria iùnt dàiinitatis officia. Siquidê etiam profunda Deiferutatur, cui nullus eft Il b creaturas comiliarius. fàpientiam loquendi facilitate largitunquum tarnen Do-i^or-12'- • niinusMofipronu|itiet,idfacerefuumefic{blius. ficperipfumin Deiparticipationem Exod.4 c.n venimus, vt eius^irtutê fentiamus erga nos quodamodo viuifica.iuftificatio noftra, eius opus cft.ab ipfo eft potêcia, fanftificatio,veritas,gratia,amp;: quicquid boni cogitari poteft: quonia vnus eft Spiritus à quo profluit omne donorum genus. Nam digna in primis no-i.Cor.ii.b.ii tâtu eft fel^entia ilia Pauli, Quauis diuerfa fintdona, multiplex lÂriâque diftributio, amp;nbsp;eundem tarnen elfe Spiritumzquia ipfum no modo principium vel originem ftatuit, fed etiam authorem. quod etiam clarius exprimitur paulo pôft his verbis, Omnia diftribuit vnus amp;nbsp;idem Spiritus provt vult.Nifi emm eilet ahquid in Deo iubfiftens,minime ei da-retur arbitrium amp;nbsp;voluntas.Clariffime ergo Paulus Spiritum infignit diuina potentia,amp;: in Deo hypoftaticc refidere demonftrat. .

• 15 Nec vero quum de ipfo Scriptura loquitur, à Dei appellatione abftinet. Paulus eni« nos elfe teplum Dei ex eo colligit quia Spiritus eins habitat in nobis. Quod no eft Lcor.6.d.i6 leuiterprætereundum. fi^uidemquum totiespromittat Deusfccledurum nosfibiin templum, non aliter impletur ca promiffio quam eius Spiritu in nobis habitante. Certê Aug. ad Ma vt piæ^arè dicit Auguftinus, Si ex hgnis lapidibus réplum Spiritui faccrc iuberemur, pîit. °lt;y ’ nbsp;nbsp;nbsp;4^^’^ cultus hic foli Deo debetur, darum eifet diuinitatis eius argumentum, nunc ergo

quanto clarius iftud eft,quod non templum illi tacere,fed nosipfi elle debemus? Et Apo-Aa.5,a.3.4 ftolus ipfc nunc templum nos Dei elfe,nunc Spiritus fanóti eodem fignificatu fcribit.Pe-trus veto Ananâm reprehendens quod Spiritui fando mentitus eflêt, non hominibus icfa.6^. mentitum elle dicebat, fed Deo. Atque vbi lefaias E|gminum exercituu loquentem in-aa.i8.f. 15, Jucit,Paulus Spiritum landum eflè docet qui loquitur. Imo quu paffim dicant Prophets, verba quæ proferunt, efl'e Dei exercituum, OfcriftusSc Apoftoli ad Spiritufandum referunt. vndc fequitur, verum efle lehouah, qui præcipuus eft Prophetiarum author, tefa Si c 10. R’^’rfus vbi Dcus fc ad iram populi contumacia prouocatum conqueritur, pro eo lefaias Mac.ii.c.31 Spiritum eius fandui» contriftatum fcribit. Poftremo lidbàafphcmia in Spiritum neque lu^iib nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;leculo nc^ue in fucuro remittitur, quum veni^^gjobtineat qui in Filium blafphe-

■ mauit,palam hinc aflcritur diuina eius maieftas, qua l^ere vel imminuere,crime inex-piabileeft. Sciesifb volesfuperfedeoàmultisteftimoniis quibus vfifunt veteres. Plaufi-Pfal.33.b.lt;f bile Illis vifum eft citarc ex Dauide, Verbo Domini cæli firniati funt, amp;nbsp;Spiritu. oris eius' omnis virtus corum : vt pri^barent non minus Spiritus fandi opus elfe mundum quam Jefa.n.a.4 Filii. Scd quum in Pfiilmis vfitätum fit bis idem repetere,5c quum apud lefaiam Spiritus oris idem valeac atque fcrmo,infirma ilia ratio fuit, itaque taiÂùm parce attiijgere volui quibus folidè innitcrentur pis mentes.

Quia

DE COGNIT. DEJ[ CREATORIS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

16 Quia autê Chriftiaduentuclarius fc patefecit Deus, itaeciâin tribus pcrfonis fa miliarius innotuit. Sed ex muleis teftimoniis vnum hoc nobis fudiciac.Nam Paulus hæc^E tria hc conneéfit,Deumjfidem,amp; Baptifmum,vt ab vno ad aliud ratiocineturmêpe quia ■ynaeft fides,vt inde vnum eiîe Deum demôftrenquiavnuseft Baptifmus,indequoque vnam elfe fidem oftendat. Ergo fi in vnius Dei fidem acreligionem initiamur per Baptri fmum,nobis nccefle eft vlt;rum cenfere Deum in cuius nomen baptizamur.Ncc verb du-bium eft quin hac folcnni nücnpatione pertectam fidei lucem iam elfe exhibitam teftari voluerit Chriftus ejhum diceret,Baptizate eos in nomen Patris,amp; Filii,amp; Spiritus fantti. fiquidemjioc perinde valet atque baptizari in vnius Dei nomen qui folida claritate ap-paruit in Pâtre,Filio,amp; Spiritu.vnde plane conftat in Dei eflentia refidere très perfonas in quibus Deus vnus cognofeitur. Et fane quum fides non circunfpicere hue amp;: illuc de-beat,neque per varia difcurrere,fed in vnum Deum fpe3:are,in eum conferri, in eo hæ-rere:ex eo facile conftituitur quôd fi varia fint fidei genera, plurcs etiam efle deos opor-teat.lam quia facramentû eft fidei Baptifmus,Dei vnitatem nobis côfirmat ex co quôd vnus eft.Hinc etiam côficitur,vt nonnifi in vnum Deum baptizari liceat : quia eius am. pleótimur fidem in cuius nomenbaptizamur. Quid ergo fibi vult Chriftus,quum in nomine Partis amp;nbsp;Filii amp;nbsp;Spiritus fanóti baptizari prçcep^,nifi vna fide in Pattern,8d Filium, amp;. Spiritum credendum efle?id veto quid aliud eft,quam dare teftari Pattem, Fdium Só Spiritum vnum eile Dcumdtaque quum fixum illud maneat Deum vnum elfe non plu . nbsp;nbsp;nbsp;•

res,Verbum amp;nbsp;Spiritum non ahud efle quam ipfam Dei eircntiam conftituimus. Et verb ftolidiflime incptiebant Arriani,qui Filii diuimtatem confitentes, Dei fubftantiam il li adimebant.Nec abfimilis Macedonianos rabies vexabat,qui per SAritum dona gratiæ duntaxat in homines eflufa intelligi volebant.Nam vt fapientia,inte|igcntia,prudentia, fortitudo,timor Domini,ab ipfo proficifeunturnta vnus ipfe eft fapi Atiæ,prudentiæ,for titudinis,pietatis Spiritus.Nec fecudum gratiarum diftributionem i^^diuiditur ; fed vt-cunque illæ varie diuidantur,idem tarnen amp;C vnus manet,inquit Apoftolus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i.Cor.u.b.n

• 17 Rurfum Sc quædam Patris à V erbo, V erbi à Spiritu diftinäiio Scripturis demon-ftratur.In qua tamtn excutienda,quäta religionc ac fobrietate verfandu fit,i^a myfterii magnitude nos admonet. Ac mihi fane vehementer iftud GregoriiNazianzeni arridet, vä (p6avamp;) TO êv nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;toÎç Tp/i7j 'ürspiXa^x’TOjU.ätV lt;p6ctvamp;gt; Ta Tfla,S'n'Käv,n^ e/ç to tv nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;NoH pof-

fum vnu cogitate quin trium fulgore mox circuftmdar-.nec tria poflum difeernere quin fubitb ad vnu referar .Proinde amp;nbsp;nos earn perfonaru Triniute ne imaginär i in animum inducamus quç cogitationem feorfum diftradam detineat,ac non ad illa mox vnitatem reducat.V eram certc diftinbtionem infinuant Patris, Filii, Öc Spiritus vocabula, nequis nuda epitheta efle putet quibus à fuis operibus varie defignetur Deus, fed diftinftit^c, non diuifionem Proprietäre Fiho à Parte efle diftinda often^pnt loci quos ia citauimus: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

quia Sermo nb fuiflet apud Deum nifialius eflèt à Pâtre : neque gloriam fuam habuilFer apudPattern nifi ab eo diftinttus.Similiter Pattern àfe d ftinguit, quum alium effc dicit

qui teftimonium fibi perhibet, Atque hue tendit quod alibi dicitur Patrem,pcr V erbum amp;nbsp;8. b. 16,sc , omnia creafle-.quod non poterat nifi ab ipfo quodammodo diftinftus. Præterea non de-feendit Pater in terra,fed is qui a Parte exiit-.no mortuus eft,nec refurrexit, fed qui ab eo miffus fuerat.Nequc ab aflumptacarne exordium habuir hæc diftimfti^, fed anrea quo- nbsp;nbsp;nbsp;_

que vnigenitum in finu Patris fuifle manifeftum eft.Quis enim aflerere fuftincat, tû d e-mumfinum Patris ingteflum Fifium quum b ca^o defeedit ad fufeipiendarn humanita-temîEratergo ante in finu Patti?, Só Äiam apud Partem gloriam obtinebat. Spiritus fan- lohin. 14-^ di à Patre diftindione Chriftus innuit,quum dicit efi à Patte ptocedercialciplo autem t 1« quoties alium vocat: vt quu alium confolatore ab fe mittendu denuntiat,%i alibi fiepius.

• 18 Enimuero ad vim di^ifidionis exprimenda,fimilitudinesi^ rebus humanis mu-tuari nefcio an expediat.SolenWid quidem intetdu facere veteres-.fed flïnul facentur plu^ rimum difterre quicquid pro fimili in medium aft'crunt.quo fit vt omnem audaciam hic reformidem: ne fiquid intempeftiub produdu fuerit,aut malignis calvftnniç,aut rudibus hallucinationis anlam præbeat.Quam tarnen Scripturis notatam diftindionem animad uertimus,fubticeri non couenit. Ea autem eft,quôd Patri principium agendi, rerumque omnium fons fcaturigo attribuitur:Filio fapientia,confiliu,ipfaque in rebus agedis di-fpenfatio-.at Spiriflii vittrR efhcaciaaflignatur adionis. Porto quanquam Patris æter-nitas,Filii quoqueSó Spiritus æternitas eft,quando nunquam Deus fine fapientia virtu-

DE COGNiT. DÉt CREATORÏS. 4^

Spiritu fariâ:û,quatenus eft hypoftafis totius eflentiæ, audimus dici Dei eflc,amp;: aDeo^

• 21 Quoniam autem Satan,vt fidem noftram ab ipfts radicibus conuclleret partim gt;nbsp;• de diuina Filii amp;nbsp;Spiritus eflentia,partim de perfonali diftindioneingentes pugnas fern-per mouitiatque vt omnibus prope fcculis tmpios fpiritus excitauit qui dodores ortho-doxos hac in parte vexarent, ita amp;nbsp;liodie ex vereribus fauillis nouum ignem accendere conatur : hïc peruerfis quÄundam deliriis occurrere operæpretium eft. Hadcnus dociles manu ducere,noÿ autem cum præfradis amp;nbsp;contentiofis manum conferere maximd propofitum fuitmunc ante veritas quæ placide oftenfa fuit,ab omnibus improborum ca lummis aiftréda.Etfî præcipuum ftudium in hoc incumbet, vt habeant qui faciles aper-tâfquc Dei verbo aures dcderint, in quo certo pede confîftant. Equidem hîc, liquando alias in reconditis Scripturæ myftcriis,fobriè multâque cum moderatione philofophan-dum:adhibita etia luulta cautionc, ne aut cogitatio aqt lingua vitra procedat quàm verbi Dei fines fe protendunt. Quomodo enim immenfam Dei eflentiam àd fuum modu-lum mes humana definiat,quæ nondû ftatuere certo potuit quale fit Solis corpus, quod tarnen oculis quotidie confpicitur’Imô vcrô,quomodo proprio dudu ad Dei vfque fub-ftantiam excuticndam penetret,quæ fuam ipfius minime afiequiturî Quare Deo libcn-ter pcrmittamus fui cognitionem.Ipfe enim demum -vtiuSjVt inquit Hilarius,idoneus fi- Libj.dcT« bi tcftiscft,qui nifi per fe cognitus non eft.Permittemusautem fi talem concipiemus nit. « ipfum qualem fe nobis patefacit : nec de ipfo aliunde fcifcitabimur quàm ex eius verbo. Extant in hoc argumctum homiliæ Chryfoftomi quinque aduerfus Anomœos, quibus tarnen cohiberi Sophiftarum audacia non potuit quin fræna garrulit^i laxarent. Nihilo cnim modeftius hîc fe geflerunt quàm vbique folct. Cuius temeritatlinfeliciffimo fuc-cefiu admoneri nos decet,vt docilitate magis quàm acumine in iftanAuçftionê incùm-bere curæ fitmec in animum inducamus aut Deum vfquam inueftiga|e nifi in facto eius verbo,aut de ipfo quicquam cogitate nifi præcunte eins verbo, aut loqwi nifi ex eodem verbo fumptum.Ç^ôd fi quæ fubeft in vna diuinitate Patris,Filii,amp; Spiritus diftînétio(vt eftcognitudifficilis^ngeniisquibufdä plus faceflit negotii amp;nbsp;moleftiæ quàm expédiât, memincrint labyrinthum ingredi hominis mentes dum fuæ curiofîtati indulgencatque ita régi fefuftineantcæleftibusoraculis,vtcunquemyfteriialtitudinem non capiant.

• 22 Texere catalogum errorum quibus olim tentara fùit fidei lynceritas in hoc do-élrinæ capite,nimis logum eflct,plenumque inutili tædioiac hæreticorum pletique craf-fis deliriis totam Dei gloriam itaaggreift funt obruere,vc fatis efleduxerint concutcrcac turbare imperitos.Statim veto à paucis hominibus ebullierunt plûtes feifæ,quæ partim laceraient Dei eflentiam, partim diftinélionem quæ inter Perfonasefteonfunderent. Porto fi tenemus quod ante ex Scriptura fatis oftefum eft, fimplicem amp;nbsp;indiuiduam lt;flle eflentiam vnius Dei,quæ ad Patrem,amp; Filium,amp; Spiritum peftineatirurfus Pattern proprietäre aliqua differre à Filio, amp;: Filium à Spiritum on Ario tantum amp;: Sabellio, fed aliis vetuftis errorum authoribus claufa erit ianua.Scd quia noftro tempore exorti funsphre-netici quidam, vt Seruetus amp;nbsp;fimiles,qui nouis præftigiis omnia inuoluerunt, paucis eo-rum fallacias difcuterc operæpretium eft.Serueto nome Trinitatis ita fuit exoîum, imô deteftabile,vtTrinitariosomnesquosvocabat,dicereteflc atheos. Omitto infulfas voces quas ad con uitiandum excogitauit, Hçc quidem fpeculacionum eiujfuit fumma,tri- nbsp;nbsp;nbsp;gt;

partitum induci Deum vbi in eiu^^iTentia refidere dicuntur tres Perfonæ, T riadémque hâc eiTe imaginaria, quia cum Dei vnitatc pugneP, Interea Perfonas voluit eife externas quafdâ ideas,quæ verc non fubfiftantîn elfen ria Dei,fed Deu nobis hac vcl ilia fpecie fi-gurenf.ac iniciô quide nihil in Deo fuiife diftinótum,quia olim idem erat yerbum quod Spiritusifed ex quo emerfit Chriftus Deus de Deo, Spiritum etiam alium ex ipfo Deum fluxiife.Etfi autem allegoriis Alcrdum fucat fuas nænias,vt quumflicit Sermonem æter num Dei fuifle Spiritum Chril^a^ud Deum,amp; relucentiam ideædtem, Spiritum fuilfe* deitatis vmbramipoftea tarnen vtriufque deitatem in nihilum redigit,aflerens fecudum difpeiationis modum tarn in Filio quàm in Spiritu partem eife Dei,ficuti idem Spiritus fubftantialitcr in nobis atque;ctiamin lignis amp;nbsp;lapidibus,Dei portio eft.Quid de Media-

. toris Perfona blatcrct,fuo loco vidcbimus.Prodigiofiim vcrojioc commentum,Perfona nihil aliud elfe qugm vifibilem gloriæ Dei fpeciem,non longa refutatione indiget. Nam quum Iohannes nondum*creato mundo ^óyov fuiife Deum pronuntiet, longe ab idea iohan.i.a.i difcerniC. Si veto tunc quoque ôé ab vltima æternitatc x» gt;eç ille qui Deus erat, fuit apud ioEî, .,7,»,^

IN S T IT VT«ÎONIS LIB. 1.

Patrem,Sc propriafiiagloriaapudPatreminfignisfu’C, non pocuit certe extcrnus eße aut figuraciuus fplendor:fcd ncccn'ario fcquicur fuillc hypoldafin, qua: in Deo ipfo incus relideret.Quanquam aute non fit Spiritus mentio nih in hiltoria creationis inundi,non tarnen illicinducitUr vt vmbra, fed eßentialis Dei virtus,quLim narrat Mofes informcm quoque illammaflam fuilfein eofuHultain. Æternum igicurSpiricum fcmpcrinDeo tuille tunc apparnit,dunr fouendo fuitinuit confufani ca;h Sutfcrræ inaceriarn, donee ac-cederet pulchritudo Sc fcrics. Certe nonduni potuit effigies vcl repræfencatio Dei elle, vti fomniac Seruetus.Alibi verb fuam impietacem apertius dctcgerdltogitur, quod Deus æterna fuarationc Filium fibi vifibilcm deccrncns,hoc modo vifibdem i'c exitibuit.nam ß hoc verum fit,non aha relinquitur Chriibo diuinitas,nifi quatenus æterno Dei dccrc-to Filius eft ordinatus.Addc quod fpeebra ilia quæ in locu hypoftafcon iupponir, fic trâl-format,vt noua accidentia Deo affingere non dubitctJllud verb omnium maxime cxe-cradum,qubd tarn Filium Dei quam Spiritum promifeue crcaturis omnibus pcrmifcct. Partes cnim Sgt;c partitionçs palam afierit eilem efientia Dei, quarum vnaquæquc portio Deus eft:præfertim verb fpiritus fideliu coæternos dicit Slt;: cblubftantiales Deo:quanuis alibi fubftantialem dcitatem non tan turn hominis anima:,fed aliis rebus crcatis affignet.

25 Ex haclacunaprodiitaliq^l non diffimilemonftrum.Ncbulones cnim quidam, vt Seructicæfhipictatis inuidiam ac dedecus cfl'ugerct,tres quidem perlbnas eile confef-fi funt,ied ratione addica,qubd Pacer qui vcreamp;s proprib vnicus eft Deus, Filium amp;: Spiritum formando,fuam in cosdeitate tranffudic.Nec verb abftinentab horrendo loquen di gcnere,Patrcnihac nota diftingui à Filio S0 Spiritu,quia fit folus eficntiacor.Colorem, huncprimbobteldunt,paffim Chriftumvocari DeiFilium : vndecolligunt non alium proprib Dcum cÄ nifi Pattern. Atqui non obfcruant,quanuis Dei nomen Filio quoque fit commune,tanwn -(a? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Patri interdum adfcribi,quia fons eft ac principium dei-

tatis:idque vt n^ctur fimplex cfi'entiæ vnitas. Excipiut,fi verb eft Dei Filius, abfurdum efle cenferi perfonæ Filium.Ego vtruque verum effierefpondco, Dei nempe cfTeFihum, quia Sermo eft à Patre ante feculagenitus (nondum cnim de Mediatoris perfona nobis fermo eft} tarnen explicandi cauia habendam eife rationem perfbnæ, vt nomen Dei non fimplicitcr fumatur,fcd pro Patre.nam fi no ahum cenfemus Dcum quam Pattern, non obfeurb deiicitur Filius ab hocgradu. Ergo quoties dcitatis fit mentio, minimbad-mitci debet antithefis inter Filium Sc Patrcm,quafi huictantum conueniat nomen veri Dci.Nam fanb Deus qui Icfaiæ apparuit,verus vnicus fuit Deusiquem tarnen Iohannes affirmât fiiifl'e Chriftum .Qui ctiam per os Icfaiæ teftatus eft fe fore in lapidem offen-diculi ludæis,vnicus erat Deus : quern Paulus Chriftum fuifi'e pronuntiat. Quum perle* faigm clamat, Viuo ego : mihi ficcictur omnegenu, vnicus Deus eft.atqui idem Paulus Chriftum interptetatur. ^ucacccdunt quærccitat Apoftolus tcftimonia,Tu Deus fun-dafticaelumSó terram.Item,Adorenteumomncs Angeli Dei,quænonnifiin vnicum Deumcompetunnquumtamcn propria Chrifti clogia eife contcndat.Ncc valet cauil-lum ilfudjtrafferri ad Chriftum quod Dei proprium cft,quia fit tclucentia gloria?ipfius. Nam quu vbique ponatur nomen Ichouæ,fequitur deitatis refpedu ex fe ipfb efle. Nam fl eft Iehouah,ncgari non poteft quin idem fit file Deus qui pct Icfaiam alibi clamat,Ego cgofum, Sc prijjfer me non eft Deus.Expendcre ctiam conuenit illud leremiæ, Diiqui non fecerunt cælum 80 tcrram,pcrcantde terra quæ fub cælo eft:quando ex oppofito fir-teri necefie eritFilium Dei eum efie ciyus dcitas fæpius apud Icfaiam probatur ex mun. di creatione.Quomodo autem creator qui omnibes cfiï dat,non erit ex feipfo,fed elTcn-tiam al.ude mutuabitur? Nam quifquis efientiatum à Patre Filium eife dicit, à feipfb nc-gat efic.RcclaTnat autem Spiritus fanftus,ilium lehouah nominans.Iam fi demus totam elfentiam effc in folo J’atre,vcl fict partibilis,vcl eripictuamp;^^lioiatque ita fpoliatus fua eft jfentia,titularisfiliumentDeus.EffcntiaDci,fi crediturwisnugatoribus,fbli Patricon-uenit,quatenus ipfc folus eft,Sc eft Filii cfientiator.Ita orainitas Filii quiddam erit abftra Slum à Dei efienwa, vcl deriuatio partis à toto.Iam concédât ex fuo principio necefl'e eft, Spiritum efie folius Parris : quia fi deriuatio eft à. prima cffentia,quæ nónifi Patri propria cft,iurc non cenfebitur Spiritus Filii.quod tarnen rcfcllitur Pauli tcftimonio,vbicomma nem Chrifto Sc Patri ficit. Âdhæc fi expungitur b Trinitate Patris Perfona, in quo à Filio SóSpiritudifterctnifi quia folus eft ipfe Dcus?Fatentur Clwiftumfffi'e Deum,S^tarnen à Patre difterre; Vicifiim notam aliqua difcretionis efie oportet,nc Pater fit Filius.

Qui

ÖË COGNIT. DËÎ* CREATORIS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45

Qui in eflentia earn ponunt, manifcllc in nihiluin redigut veram Chrifti deiutem;qusc fine eflentia eflè non poteft,amp;: quide tota. Non diflerec certe Pater à Filio mil proprium , aliquid liabeat in fe quod Filio commune non flt.Quid iam rcpenent in quo cum diftin-guant? Si in clîentiaeft diCcretio, refpondeant annon cum Filio earn communicauerit. Hoc veto no potuit eflè ex parte:quia dimidium fabricate Deum nefas eflet.Adde quod hoc modo fœdè lacerarent^ei cflentiam. Reftat vt tota amp;nbsp;in folidum Patrisamp; Filii lie communis. Qjwd fi verum eft,iâm fane quoad ipfam nulla erit alterius ab altero difere-tio. Si cxcipiant, Pattern eflentiando manere nihilominus vnicum Deum, penes quern fit eflentiaiChriftus ergo figuratiuus erit Deus,ac fpecie tantum yel nomine,non re ipfa: quia Deo nihil magis proprium quam cflc,iuxta illud, Qui eft,mifit me ad vos. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ExoJ.5,d,i4

14 Falfum quidem elfe quod fumunt,quoties abfolute fit Dei mentio in Scriptura, nonnifl Pattern intelligi ex multis locis refellete promptum eft;0d infllis ipfisquospro fe citant,turpitet produnt fuam incogitantiam,quia illicFilii nomen apponitur :vnde ap paretrelatiue accipi Dei nomé,idcóquereftringi ad Pattis perfonam.ac eorum obiettio vno verbo diluitur, Nifi folus Pater,inquiunt,vcrus eflet Deus, fuus ipfe pater eflet. Nc-que enim abfurdum eft, propter gradum Sc ordinem Deum peculiariter vocari qui non folùm genuit ex fe fuam fapientiam,fed Deus etiam ciWvlediatoris, ficuti plenius fuo loco difleram.Nam ex quo manifeftatus eft in carne Chriftus,Filius Dei vocatutj non tan-turn quatenus ante fccula genitus ex Patre fuit æternus Sermo, fed quia Mediatoris fuf- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

cepit perfonam ÔC munus, vt Deo nos coniungcret. Et quoniam Filium à Dei honore tarn audafter excludunt,{cire velim,quum ptonutiat nullum eife bonam præter vnum Matth.jf.c.ir Deum,an fe bonitate priuet.Non loquor de humana eius natura,ne fcite eXcipiatj quic-quid inea boni fuit, ex gratuito dono fluxiffe : quæro an Sermo xteAus Dei bonus fit necne.Si ncgent,fatis conuicta tenetur eorum impictas; fatendo feipf« iugulant. Quod autem primo intuitu videtur Chriftus à fe rcmoucre nomen boni, fem^ntiam noftram magis confitmat:ncmpe quum fingulare fit vnius Dei elogium,quatenus ex vulgari mo re falutatus fucrat bonus,falfum honorem repudians,bonitatem qua pollet diuinam efle admonet. Quæro enam, vbi affirmât Paulus folum Deum eife immortalem, fa^iêtem Sc veracem, an his verbis in ordinem mortalium, ftultorum 6c fallacium redigatur Chri-ftus.Non eritigitur immottalis,qui ab initio vita fuit vt Angelis immortalitatem confer ♦ ret’non erit fapiens,qui æterna eft Dei fapientia’non erit verax ipfa veritas? Quæro præ-terea Chriftumne adoradum cenfeant. Si enim hoc iure fibi vendicat,vt fleCtatur cotam 10 ipfo omne genu,fequitur ilium efle Deum, qui in Lege vetuit quenquam alium præter fe adorari. De folo Patre fi accipi volunt quod apud Icfaiam dicitur, Ego fum, ac nemo præter me, hoc teftimonium in ipfos retorqueo,quando videmus Chrifto attribui quic-»

quid Dei eft.Nec locus eft corum cauillo,Chriftum in carne fijifle cxaltatum in qua cxi- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

nanitus fuerat,Sc carnis refpeótu omne imperium illi datum eife in cælo Sc in terra : quia ctfi exteditur Regis Sc ludicis maieftas ad totam Mediatoris perfonam, nifi tameqDeus manifeftatus eflet in carne, non potuit in tantam altitudinem extolli quin Deus fecum ipfe pugnarct.Atque hanc controuerfiam optime Paulus tollit, æqualem Deo fuiflc do- Philip. li.-cens,antequa fc exinaniretfub forma ferui.Porro æqualitas ifta quomodo ftaret nifi fuif fet Deus file cuius nomen eft la Sc Iehouah,qui equitat fuper Cherubim^ quiReX eft to-tins terræ,Sc Rex feculorum? Iam ÿcunque obftrepant, non poteft cripi Chrifto quod alibi dicit Iefaias,Hic,hic eft Deus nofter,expeä:a«imus euiquando his verbis aduentum Ida- M-Dei Redemptoris defcribit qui non n^»dó ab exilio Babylonico populum reduceret,fed Ecclefiam plenereftitueret omnibus numeris. Altero etiam cauillo nihil proficiunt, Chriftum fuifle Deum in Patre fuo. Nam etfi fatemur ratione ordinis Sc^radus princi-pium diuinitatis efle in Patre^ Aeteftabile tarnen efle dicimus con«mentum illud, folius Patris cflentiam efle propriamgt;jj^fi Filii deificator eflet: quia hoc moTlovel multiplexe eflet elfentia, vel tituloSc imaginatione tenus Chriftum appellant Deum. Siconce-dantFilium eflcDeum,fed fecundum aPatre-.iam in ipfo genitaSc forftiata erit eflentia, quæ eft in Patre ingenita Scjnformis.Scio multis nafutis ludibrio eife quod ex verbis

Mofis perfonarum diftinftioncm elicimus, vbi Deum fic loguentem inducit, Faciamus Gcne.i.t. i* hominem ad imajinem noftram.vident tarnen pii letlores quam frigide atque inepte hoc velut colloquium incRiceret Mofes, nifi fubclfent in vno Deo plures perfonæ. Iam quos alloquitur Pater,certum eft fuiflc increatos-.nihil verb increatu, excepto ipfo Deo*

,4^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S T IT V T I O NI S L I B. I.

amp; quidem vno.Nunc ergo nifi conce-dant Partis,Filii amp;nbsp;Spiritus comunem fuifle crean-• di poteftatem, amp;nbsp;commune iubendi imperium,fequetur Deum non intus fecum ita lo-quutum eile, fed direxilFeAd alios extraneos opifices iermone. Denique locus vnus duo iimul eorum obieóta iacilc expedier.Nam quod pronuntiat Chriftus ipfc,Deum eßeSpi ritum,ad Pattern folum reßringi confentaneum non eßet, aeß Sermoipfe non eßet fpi-ritualis naturæ. Quod ß Filio ßmiliter vt Patri conuenit noÄien Spiritus, ßib indefinite» Dei nomine Filium comprehendi colligo. Subiicit tarnen continuo póft, non alios pro« bariCuitores Patriniß qui euminfpintuamp;veritateadorant.vndeBrcrum confequitur, quiafubcapitefungitur Chriftus oftîcio doftoris, Dei nomen Patri adfcribtre,non vc aboleat fuamipfiusdeitatcm,fedvtgradatimnosad eamattollat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

15 Sed in eo fcilicet hallucinatur quod indiuidua fomniant,quorum ßngula pattern obtineant elfentiæ. Atquiex Scripturis docemus vnüm eflentialiter Deum efte,ideôque eßentiam tam Filii quamSpirituseß'eingenitam.fcdquatenusPatcrordine primus eft, atqueexfegenuitfuam Sapientiam, merirô, vt nuper didum eft, cenfetur principium ÔC tons totius diuinitatis* Ita Deus indefinite eft ingenitus:amp; Pater etiam perfonæ refpe-du ingenitus. Stulte etiam putant feex noftra fententia colligere quaternitatem ftatui, quia falfo amp;nbsp;calumniofe cerebri itii commentum nobis adferibunt, quafi deriuatiue fin-» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gamus prodire ex vna eßentia tres perfonas : quum ex fcriptis noftris liqueat non abftra-:

here nos perfonas ab eßentia,fed quanuis in ipfa rcfideant,diftindioncm interponere.Si feparatæ elfent ab eßentia perfonæ,probabilis forte eßet eorum ratio : fed hoc modo tri-nitaseßetdeoru|i,nonperfonarumquas infe continetvnus Deus.Ita foluiturfutilis corum quæftiOjAncurrâtne eßentia ad conflandam Trinitatem ; quafi tres deosex ilia defcendcre ima»emur. Quod cxcipiunt Trinitatem igitur fore fine Dco,cx eadem in-fulfitate nafcituÆuia etfi ad diftindionem non concurrit vt pars vel membrum,non tarnen perfonæ fiae ipfà,vel extra ipfam : quia ôc Pater,nifi Deus eßet,non poterat eße Pa-ter:amp; Filius non aliter Filius nifi quia Deus. Deitatem ergo abfolute ex feipià eße dici-mus,vndeamp;: Filium,quatenus Deus eft, fatemur ex feipfo eße,fublato perfonærefpedu: quatemft veto Filius eft, dicimus elle ex Patre.ita eßentia eins principio caret : perfonæ veto principiu eft ipfe Deus.Et quidé orthodoxi fetiptores, quicûque ohm de Trinitato loquuti funt,ad perfonas tantum rctulcrût hoc nomenzquado non modô abfurdus eßet crror,in ipfa diftindione copledi eßentiä,fed nimis craß'a impietas.Nam qui volunt tria concurrere, Eßentia, Filium,amp;; Spiritu,eos Filii amp;nbsp;Spiritus eirentia exinanire palàm eft. alioqui partes inter fe cômiftæ concideretzquod eft in omni diftindionc vitiofum.Denique fi Pater amp;nbsp;Deus iÿnonyma eßent,fic deificator eßet Pater,nihil in Filio rciîduû eßet pÄEter vmbrä-.nec aliud eßet Trinitas quam coiudio Dei vnius cu duabus rebus creatis.

Quod obiiciunt,^hriftum,fi propric fit Deus, Filium Dei perperam vocari,iam refponfum eft, quia fit vnius perfonæ ad alteram c5paratio,nomen Dei non fumi indefinite, fod reftringi ad Pattern,quatenus deitatis eft principium,nö eßentiando,vt fanatici Iohaa.i7.a.} nugantur,fed ratione ordinis. Hoc fenfu accipitur fermo il le Chrifti ad Pattern, Hæc eft vitaæternavtcredanttevnumverum Deum,amp;:quemmififtilefum Chriftum. Namin Mediatoris perfona loquens,mcdiü gradum tenet interDeum amp;nbsp;homines.neque tarnen M ideo imminuiwr eins maieftas. Nam ctfi feipfum exinaniuit, gloriam tarnen lùam,quæ abfeondita fuit cora mundo,non perdidit apud Patron.Sic Apoftolus ad Hebrços cap.i, quanquam fatetur exiguo tempore fuifle imminutum infra Angelos, non tarne dubitac fimul aflerere, æternum eße Deum qui fundauiÄerraTn. Tenendum igitur cft,quotics Chriftus in perfona Mediatoris Pattern compellat,fub hoc Dei nomine diuinitate com-lohSjy.d.is pledi, quæ ipfius quoque eft. Sic quum Apoftolis diceret, Expedit me afeendere ad Pa-trem,quia Pater maier me eft,non fecunda diuinitatenifcantùm fibi tribuitvt fit quoad • æternam eflenflam Pâtre inferiorrfed quia cælefti glo^ potitus, fideles colligit in eins participationem.In fuperiore gradu Pattern locat,quatenus difièrt confpicua fplendoris perfedio, quæ ifl cælo apparet,ab ea gloriæ menfura quæ confpeda fuit in ipfo carne ve-x.Cor.ij.c.i4 ftito.Eadem ratione alibi Paulus Chriftum dicit redditurum Deo amp;nbsp;Patri rcgnum,vt fit Deus omnia in omnibus. Nihil abfurdiusquàm auferreperpetuitatem Chrifti deitati. Quod fi nunquä definet eile Dei Filius, fed ide manebit femper qui fuit ab initio : fequi-tur,fub Patris nomine vnica Dei efl'entiam,quæ vtriufquc cofhmuni? eft,comprehendi. Et certe idco ad nos defeendit Chriftus vt ad Pattern attollcndo,fimul etiam ad feipfum

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• attollerec.

attolleret,quaccnus vnu cft cum Patre.Nomen ergo Dei exclufiuè ad Patrem rcftringe-re vc Filio auferatur,neque fas neque redum eft.Nam amp;hac de caufa vcrum eile Deum * afl'erit Iohannes, neqiiis fecundodeiratis gradufubßderepntctinfra Patrem.acmiror iolian.i.3.i quid ßbi velint ifti nouorum deorum fabri, dum Chriftum verum Deum confeffi, mox cum excludunc à Patris deitate:quaii polîit efle verus Deus niü qui vnus eft,aut traffula diuinitas non fit nouum aliquod figmentum.

ay Quod mul|ps locos accumulât ex Irenæo vbi Patrem Chriftiaiferit cfle vnicum amp;nbsp;æternu^i Deum Ifrael,vcl pudéda infeitia eft,vcl fumma improbitas. Animaduercere enimdebuerant fantto viro negotium amp;nbsp;certamen Hiifle cum phreneticis, qui Patrem Chrifti negabât ilium efle Deum qui per Mofen amp;nbsp;Prophetas olim loquutus fucrat, fed nefeio quod fpeôlrum c labe mundi produ£tum. Itaquein hoc totus cft, vcpalàm faciat non alium prædicari in Scriptura Deum quàm Chrifti Patrcm,amp; perperam alium exco-girari, ac proinde nihil mirum fi tories concludat non alium fuilfe Deum Ifraelis quàm qui celebratur à Chrifto amp;: Apoftolis.Sic etiam nunc, vbi diuerib errori refiftendum eft, verè dicemus,Deum qui ohm apparuit Patribus,nô alium fuifle quàm Chriftum. Porto fiquisexcipiat fuiflè Patrem, in promptu erit refponfio,dum pro Filiidiuinitate pugna-mus,nos Patrem minime excludere. Ad hoc Irenæi confilium fi attenda»t leûorcs,ceft fabit omnis contcntio.Quinetiam ex fexto capite lib.3 tota lis facile dirimitur,vbi in hoc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

vnum infiftit pius vir,Qui abfolutè amp;nbsp;indefinite vocatur in Scriptura Deus,illû elfe verè vnicum Deum : Chriftum verô abfolutè Deum vocari. Meminerimus hune fuifle difee-ptationis ftatu,ficuti ex toto progrelTu patet,ac præfertim libri fecunA cap.qó.nó vocari Patrem ænigmaticè amp;nbsp;parabolicc qui verè non fit Deus. Adde quod Sbi côiunéfim tam Lib.5. cap., Filium quàm Patrem prædicatû fuifle Deum contendit à Prophetis aApoftolis. Poftea verô definit quomodo Chriftus,qui Dominus eft omnium amp;nbsp;Rex, ôADcus, amp;nbsp;Iudex,ab co qui eft Deus omnium acceperit poteftatem : nempe fubieótionis rclpeftu,quia humi-liatus eft vfque ad mortem crucis. Interea paulo poft affirmât,Filium elfe opificem cæli cap.is. ciuf amp;nbsp;terræ,qui Legerntulit per Mofis manum,amp; Patribus apparuit.lam fiquis bllt;terct,Ire-næo folum Patrem efle Deum Ifrael, regcra quod idem fcriptor aperte tradit, Chriftum cap.i8,amp; ij vnum amp;nbsp;eundem exifterefficuti ctiam ad eum refert vaticinium Habacuc, Deus ab Au-ftro veniet. Eodem pertinet quodlegitur cap.9.1ib.4. Ipfe igitur Chriftus cum Patre vi-uorum eft Deus. Et ciufdem libri cap.11 interpretatur Abraham credidifle Deo,quia fa-dor cæli amp;nbsp;terræ,amp;: folus Deus fit Chriftus.

18 Tertullianumnihilovcrius patron urn fibiafcifcunt.quiaetfiafpcr in terdumamp; fpinofus eft in fuo loquendi genere, fummam tarnen dodrinæ quam tuemur,non anjjii-guè traditmempequum vnus fit Deus, difpenfatione tarnen vel œconomia efle eins Ser-monem:vnicum cite Deum fubftantiæ vnitate, ôé nihilominus vnitatem difpenfationis myfterio in Trinitatem difponi:tres elfe non ftatu, fed gradu : nec fubftantia, fed forma? ncc poteftate,fed ferie.Dicit quidem fc defenderefecundu à Patre Filium,fcd non alium intelligitnifidiftindione. VifibilemalicubiFiliumdicitzfed poftquamin vtranquepartem ratiocinatus eft,definit inuifibile elfe quatenus eft Sermo. Denique Patrem fua per-fona determinari affirmans,alicniffimum fc probat ab eo commente qugd refellimus.Ec quanquam non alium Deum agnofeit quàm Patrem,feipfum tarnen proximo contextu nbsp;nbsp;r

explicansjfe non exclufiuè loquÄaftendit Filii refpedu, quia negat alium elfe à Patre Deumzidcóquenon violari monarchigm perfons?diftindione. Atque ex perpetuo eins confilio verborum fenfum colligere promptum eft. Contendit enim aduerfus Praxeam, quanuis in tres perfonas diftindus fit Deus, non tarnen fieri plures deos, ifeque difeerpi vnitatem. Et quiafecundùm ^mxeæ commentum Chriftus non poterat Deus elfe quin idem eflet Patcr,ideo tantoper^e diftindione laborat. Quod veto Senmonem amp;nbsp;Spiri-tum vocat portionem totius, etSrtura eft locjuutio,excufabilis tamcn eft, quado ad fub-ftantiam no refertur, fed difpofitioncm tantum amp;nbsp;œconomiam notât lt;^uæ folis perlbnis conucnit,Tertulliano ipfo tefte.Inde etiam pendet illud,Quot perfonæ tibi videtur per-uerfiffime Praxea,nifi qnot funt voces? Sic etiam paulo pôft, Vt credât Patrem amp;nbsp;Filium in fuis quenque nominibus amp;nbsp;perfonis. His arbitror fatis refeÂi polTe corum impudentia qui ex Tertullianiauthorigatefucum tentant facerc fimplicibus.

19 Et certè quifquis diligenter veterum fcriptainter fe conferet, non aliud repcricc apud Irenæum quàm ^uod ab aliis qui deinde fcquuti funt,proditum fuit. luftinus vnus

48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VTIoNIS LIB. I.

eft ex vetuftiflimisznobis autem per omnia fuffragatur. Obiedenttam abillo quamàre-* liquisPattern Chrifti vocarivnum Deum.Idem Hilarius quoque docet,imô afperiuslo quiturjætcrnitatem eflein Patre. An vtFiHoaufcratDeiefl'entiam? Atqui in eius fidci quam (equimur defenfione totus eft. Nec tarnen eospudet mutila ncl'cio quædidaex« ccrpere,ex quibus perfuadeant Hilariumefteerroris fui patronum. Ignatium quod ob-tenduntjfi velint quicquam habere momcntigt;probent Apofftlos legem tulifie de qua-dragefima 06 fimilibus corruptclis. nihil narniis illis quæ fub Ignatii ^omine editæ funr, putidius.Quo minus tolerabilis eft corum impudentia,qui tahbus laruis ad fallendum fc inftruunt.Porro hinc vetcrum confenfus clare perfpicitur,quôd neque in coifcilio Nice no Arius excuiufquam probati fcriptoris authoritatefucum facere aufus eft:§6 nemo ex Græcis vel Latinis excufat à prioribus fe dilfentire.Auguftinus,cui ncbuloncs ifti in-fertiflimi funt,quam fcdulo exculfcrit omnium fcripta,ô6 quam reueréter amplexus fir, dicere nihil attinet.Certe in minimis quibufque fcrupulis oftendere folct cur ab illis di-feedere cogatur. In hoc ctiamargumento liquid ambiguumvel obfcurumlcgerit apud alios,non diflimulat.Quam tarnen ifti oppugnant doftrlnam pro confefiolumitab vlti-ma antiquitatefine cotrouerfia fuifle reccptam.Nequc tarnen quid ante docuilTentalii, ipfum latuifla, vel ex vno verbo eSnftat, vbi dicit in Patre elle vnitatem,lib.de dodrina e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chriftiana primo.an garrient fui tuncfuilîe oblitum? Atqui alibi ab hac calumnia le pur-

gat,vbi Pattern vocat principium totius deitatis, quia à nullo eft : prudenter fcilicct ex-pendens fpecialiter Patti adferibi Dei nomen,quod nifi ab ipfo fiat initium, concipi ne-queat fimplex Davnitas.His etiam demum,vt fpero,agnofcet plus ledor omnes calum-nias difculfas, quBus Satan hadenus puram dodrinæ fidem pcruertcre vel obtenebrare molitus cft.DcniAetotam huius dodrinæ fummam fideliter efie explicatam confido,li quidem modum ^iriofitati imponantlelt;dores,nec moleftas 06 pcrplexas difputationes cupidius quam fïbr fit fibi accerlant. Nam quos obledat fpcculandi intempéries, minime placandos fufcipio.Certc nihil aftute prætcrii quod mihi aduerfum efl'e putarem:fed dum Ecc^fiæ ædificationi ftudco, multa non attingere confultius A^fum eft, quæ S6 pa-rum prodeflent,56 ledoresgrauarent fuperuacua moleftia.Quid enim difputarcattinec an femper gencrct Pater’quando ftulte fingitiir cotinuus adus generandi, ex quo liquee ab æterno tre,s in Deo Perfonas fubftitifle.

In ipja etiam munit ^revitm omnium creatione Scripturam cert'is notit iijeernere verum Dcum aß^itiis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. XIII I.

lera.4o,e.M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van q^v a m falforum deorum cultoribus focordiam merito exprobrac

lefaias, quod ex terræ ftindamentis 56cælorum ambitunondidiccrintquifi nam eflec verus Deus : quæ tarnen eft ingenii noftri tarditas amp;nbsp;hebetudo ne-cefic ftiit, ne?d Gentium figmen ta defluerent fideles, exprelfius illis de-pingi verum Deum.Nam quumeuanida fit quæ apud Philofophos maxime tolerabilis habetur defcriptio, Deum mentem elle mundi: ipfum familiarius a nobis co-gnofei operæpretiumeft,nefemperin ambiguovacillemus. Itaquehiftoriamcreatio-nis extare voluic,cui innixa Ecclefiæ fides nonalium Deum quæreret nifi qui propofi-tus cftaMofeopifex mundi S6 conditor.Illic primo notatum eft tempus,vt continua an \ nbsp;nbsp;norum feric fideles ad primam humani generis amp;nbsp;rerum omnium originem perueniret.

quæ apprimc vtilis eft cognitio,nó tantùm vt prodigtefis fabulis, quæ in Ægypto amp;nbsp;aliis terræ plagis olim grafl'atæ funt, obuialTi eatur, fed etiaiji vt cognito mundi exordio, cla-rius eluceat Dei ætcrnitas,nôfque in fui admirationem magis rapiat. Neque veto moue-re nos debet profana ilia fublannatio,mirum eflè cur non citius venerit Deo in mentem, cælum Ô6terram condere,fcd otiofus immenfumfpatium præterfluerc fiuerit,quod anteplurimaætÿunftnilliaefficerepoflêt: quum ad Ic^flnorum millianodum peruc-*nerit mundi ad vltimumfinem vergentis diuturnitas«i|am curtandiu diftulerit Deus neque fas eft nolÿs inquirere,neque expeditzquia fi eovfque penetrate conrendat mens humana,ccntics in itinere deficiet.-nequeetiam cognitu vtile eflet quod Deus ipfc,vt fi-dei noftrç modeftia probaret,confultô voluit cclatum elfe. Ac feite pins ille fenex,quuni próteruus quifpiam ex coper ludibrium quæreret quid ante creatum mundum cgiflec Deus:refpondit fabricalTe inferos curiolis. Hæc non minus grauis qu^i fcucra admoni-tio compefcat lafeiuiam ,quæ multos titillât,adeóque impellit ad prauas 56 noxias fpêcu-lationcs. Denique meminerimus, Deum ilium inuifibilem 56 cuius incomprehenfibilis . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• cftfapien

DE COGNIT. DEgt; CREATÔRIS. 49 èft fapientia, virtus amp;nbsp;iufticia Mofis hiftoriattî fpeculi loco nobis proponere, in quo vi-ua eius effigies relucet. Sicuti enim nihil diftintîè ceinunt oculi vel fcnio obcufi i vel a^ • lio vitio hebetes,nifi fpecillis adiuuentur : ita, quæ noftra eft imbecillitas,nifi nos dirigac Scripturain Deoquærendo, ftatim euanefcimus. Quiverô proteruiæfuæ indulgent, quia nunc fruftra monentur, ferô horribili intericu fentient quanto fatius fnerit arcana Dei confilia reuerenter fu^picere, quàna blafphcmias euomere quibus cælumobfcu-rent.Et reétè Auguftinus iniuriam Deo fieri conqucritur vbi fuperior eius voluntate fia-» Lib.de Gea« gitatur return caufa.ftem alibi prudenter admonet, non minus perperam de immenfis temporû qtàm locorum fpatiis quæftionem moueri. Certè quantumuis latè pateat cæ-^ Lib.n.de Ci lorum circuitus, cft tarnen aliqua eius dimefio. Nunc fiquis cum Deo expoftulet,quôd centuple fuperet vacuitas,annon piis omnibus dcteftabilis erit petulantia? Eodem furo* ris profiliunt qui exagitant Dci otium, quôd eorum arbitrio mundumante innumera fecula non condiderit.V t fiiæ cupiditati morem gerant,extra mundum egredi aftedanti quafi veto in ta ampla eæli amp;nbsp;terræ circunterentia,non fatis multa occurrant quæ inçftb mabili fuo fulgore abfotbeant fenfus omnes noftrosiquafi intra fex annorum millia non fatis multa documenta ediderit Deus, in quorum affidua meditatione mentes noftræ fe exerceant Ergo libenter maneamus inclufi lus cancelli*, quibus nos circûfcribere Deus voluit,amp; quafi mentes noftras contrahere,ne vagandi licentia difflucrcnt. *

1 Eiufdem rationis cft quod narrat Mofes,non momento fed fex diebus abfolutum fuilfe Dei opus. Nam amp;nbsp;hac circunftantiaab omnibus figmentis colligimur ad vnicum Deum qui in fex dies opus fuum digeffit,ne moleftum nobis eilet in eiij confideratione occupari toto vitæ curfu. Quanuis enim ocuh noftri,in quancuque paÄem fe vertät,co-guntur in operum Dei intuitu verfari : vjdemus tarnen quam fluxa fit Aentio, quam cito præteruolent fiquæ nos tangât piæ cogitationes.Hîc etiam obftrcot humana ratio, quafi à Dci potcntia alienifuerint talcs progrelTus,donee fubaóta ad fiAipbfequiû quie-tem illam colere difcit,ad quam nos inuitat feptimi diei fanftificatio.ln ipfo autem ordi-ne rerum diligenter confiderandus eft paternus Dei amor erga humanum genus, quôd non ante creauit Acfim quàm mûdum omnibonorum copia locupletalfet.Naift fi cum in terra adhuc fterili amp;nbsp;vacua localTet,!! vitam dèdiflet ante lucem,vifus fuiflet eius vtili-tati parum confulere. Nunc vbi Solls aftrorum motus difpofuit ad vfus humanos, ter-ram,aquas,aerem animalibus repleuit,frugum omnium abundantiam protulit quæ ali-mentisfufficeret:curam prouidiamp; fedulipatrisfamiliâs fufcipiens,mirificamcrganos-fuambonitatem oftendit.Quæ breuiter tantum delibo fi quifque attentiusapudfeex-pendat,conftabit Mofen certum vnius Dei creatoris teftem ac prçconem fuifle.Omitto. quæ ïam expofui,non de nuda tantum Dei elfentia illic fieri lermonem, fed æternâqu^-que eius fapientiam amp;; Spiritum nobis proponi.nealium Deufîi Comniemus quàm qui in ilia exprefla imagine vult agnofei.

3 Sed antequam de hominis natura plenius difiercre incipiam, aliquid de Angelis inferere oportct:quia etfi Mofes vulgi ruditati fe accômodans,non alia Dei opera come-morat iri hiftoria creationis nifi quæ oculis noftris occurrunt:vbi tarnen poftea Angelos Dei miniftros inducit,colligere facile licet eoru elle conditorcm,cui fuam operam Öó officia impendunt.Quanuis ergo Mofes populariter loquens,n5 ftatim à puimis rudimen-tis Angelos recenluerit inter Dei ctgaturasmihil tarnen verat quominus difertè amp;nbsp;expli- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

catè de illis tradamus c^uæ alibi palurn docet Scripièira.quia fi Deû ex operibus fuis agno feere cupimus,minime omittendSm eft tam præclarum Ô6 nobile fpccimen. Adde quôd refutandis muftis erroribus valde neceffaria eft hæc pars doftrinæ. Multorum mêtes ita perftrinxit Angelicænaturæpræftantia ,vtputarent illis iniuriam fieri fi vfiius Dciim-perio fubiefti quafi in ordiner»œgerentur.hinc illis affifta diuinita*. Emerfit etiam Ma- ' mchæus cum fua feéta, qui fibi Ao principia fabricauit, Deum amp;nbsp;diaboltim.ac Deo qui-dem tribuebatbonarum rerum otjginem : malas autem naturas ad diabolum authorera referebat.Hoc deliriu fi mentes noftras teneret implicitas,non coftaret Deo fua in mun-di creatione gloria. Nam quum nihil magis Dei propriû fit quàm çternitas, amp;nbsp;auT«o’/a, id cft,à feipfo exiftentia,vt ita loquar : qui diabolo hoc tribuunt,nône quodammodo eu di-uinitatis ornant tituloî lam vbi omnipotentia Dei,fi diabolo îale conceditur imperium, vt illo inuito ac re|lîignantt,quicquid voluerit exequatur? Quôd autem vnicum habenc fundamentum Manichæi, nefas elfe aferibi bono Deo vllius rei malæ creationem, id or-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d-j-

50 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INS TIT VTI O NI S LIB. I.

thodoxam Hdcmminimclædic, quænonadmitcic aliquamcdc inmundi vniucrfitate » nbsp;malam nacuram : quandoquidem nec prauicas amp;: malitia turn hominis,turn diaboli,auc

quæ inde nafcuntur peccata, ex natura font, fed ex naturæ corruptione : nec quicquara omnino ab initio extitit in quo non amp;; fapicntiæ amp;nbsp;iuftitiæ fuæ fpecimen ediderit Deus. His ergo peruerfis commentis vt obuiam catur,altius animos attollcre necefl'e eft quain oculi noftri penetrent.Quo confilio verifimile eft,vbi in fyigt;bolo Niceno vocatur Deus omnium conditor, res inuifibiles fuifte expredas. Modum tarnen quem præfcribic pic-tatis régula,tenere curæ erit,nealtius quàm expedit fpecu]ando,lÂores à fidei fimplici« tare abduôti vagentur. Et certè quum vtiliter femper nos doceat Spiricusun «[uibus veto parum eft momenti ad ædificationem,vel fubticeat prorfus vel Icuiter tantum amp;nbsp;curfim attingat,noftri quoque officiieft,libentcrignorarequæ non conducunt.

4 Angelos fanè,quu Dei fint miniftri ad iufla eius exequenda ordinati,eflc quoque illius creaturas,extra controuerfia efte debet.De tempore vel ordine quo creati ruerinr, contentionem moucre nônneperuicaciæ magis quàm diligentiæ eft’Terram eflè perfe-Cpnef 1. *.i £tam,amp;: cælos perfedos,cum omni exercitu eorum,narrat Mofes-'quid attinet anxiè per-contari quoto die præter aftra amp;nbsp;planetas alii quoque magis reconditi cæleftes exercitus efte cœperintîNe longior fim,m^mincrimus hîc,vt in tota religionis dodrina, tenêdain efte vnam nfodeftiæ Si fobrietatis regulam, ne de rebus obfcuris aliud vel loquamur, vel * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fentiamus,vel feire etiam appetamus quàm quod Dei verbo fuerit nobis traditum.Alte-

rum,vt in ledioneScripturæ,iis continenter quærendis ac meditandis immoremur quæ ad ædificationem pertinent:non curiofitati aut rerum inutilium ftudio indulgeamus. Ec quia Dominus rÄn in friuolis quçftionibus,fed in folida pietate,timore nominis fui,vera fiducia,fanditatlofficiis erudirc nos voluit,in eafcientia acquiefcamus.Quamobrem,fi rite {apere volut»s,relinquenda funt nobis ilia ^lt;xT(q(aiu.stTa,quæ Si ab otiofis hominibus de Angeloruni|fiitura,ordinibus,multitudine abfque Dei verbo traduntur. Scio hçc eu-pidius àmultis arripi, Si maiori voluptati efte quàm quæin vfu quotidiano funt pofita. Verum, nifi Chrifti difcipulos eftenos piget, earn qua ipfe methodum præfcripfit, fequi ne pigeÄ. Ita fiet vt eius magifterio contéti,à fuperuacuis fpeculatfbnibus, à quibus nos reuocat, non tantum abftineamus, fed etiam abhorreamus. Dionyfium ilium, quicun-que fuerit,nemo negauerit multa fubtiliter Si argute in cælefti Hierarchia difputalTezvc-rum fiquispropius excutiat, deprehendet maxima ex parte meram ciTe garrulitatem. Theologo autem non garriendo aures obledare,fed vera,certa,vtilia doccndo,confcien tias confirmare propofitum eft. Si librum ilium legas, putes hominem de cælo delapfum ï.Cor. n.3.i referre non quæ didicit,fed quæ oculis vidit. Atqui Paulus,qui extra tertium cælum ra-JÄUS fuerat,non modo nihil tale prodidit,{éd teftatus quoque eft nefas efte homini loqui quæ videratarcana.llla grgonugatorialàpientia valereiulfa,ex fimplici Scripturæ do-drina confideremus quod de Angelis fuis (cire nos Dominus voluit.

J . Angelos efte cæleftes Spiritus quorum minifterio Si obfequio vtitur Deus ad exc-quêda omnia quæ decreuit,pa{fim in Scriptura legitunvnde Si hoc illis nome attributu eft quod illos veluti internuntios adhibet Deus ad le hominibus mamfeftandû.Aliæ etia quibus infigniutur appellationes,ex fimili ratione fumptæfunt. Exercitus vocàtur, quia vt fatellites pripcipem fuum circundant,eius maieftatê exornant Si confpicuâ reddunt. Si inftar militum ad fignum ducis fui femper inteti fÿit, Si ita paratifuntac expediti ad capeftenda illius iuflà, vt fimul ac anijuerit,opcri fe accingat, vel potius fint in opéré. Ta lem imaginem throni Dei,ad declarandam eius«nagAficentiam,cumaliiProphetædc-Dan./.cao fcribunt,tumpræcipuèDaniel:vbimillemillia, Si decies mille myriadasaftitiiTc dicit, quum Deusîribunal confccndiftet.Quoniam veto vim ac fortitudinem man us fuæ Do-Coior.i.b.io minus per ipfos mir^iliter cxcrit ac declarat,inde Virtut^ nominantur. Quia veto im-Ephcf.i.d.ÿ perium fuum iif mundo per eos exercer acadminiftraclideô dicuntur nunc Principa-tus,nunc Poteftates,nunc Dominationes. Poftremdîquia in illis quodammodorefidec gloria Dei,Thr«ni quoque hac ratione appellantur.Quanqua de hoc poftrcmo nihil vo lim affererezquia diuerfa interpretatio vel æquè,vel magis etia congruit.Vcrùm hoc nomine omiftbjprioribus illis fæpe vtitur Spiritus (àndus ad commedandam AngeUci mi-nifterii dignitatem. Nequ? enim æquum eft,fine honore præteriri ca inftrumeta quibus numinis lui præfentiam fpecialiter Deus exhiber. Quinetiam ob id fton femel Dii nun-cupantur,quôd in fuo minifterio,velut in fpcculo, diuinitatem aliqua ex parte nobis rc-

DÉ GOGNit. ÖËt CÉÊATöRÏS.

facit,ncqüid omnino qnod animis noftris vel in bonam fpetri cfigchdis, vel ih fccùfitàtci • confirmandis valeat,defideremus.Illud quidcm vnum fatis fupérque eflc deberec, quod Dominus aflcrit Cc noftrü cHc protedorem.Sed dum tot péricuHs,toc noxis,cot holb'um generibus nos videmus circunfidericquæ noftra eft mollicies ac fragilitas, Reri interduni poterit vt trepidatione im^Icamur, vel defperatione concidamus nifi pro modulo no-ftrogratiæ fuæpræfentiam apprehenderc nos Dominus faciac. Hacrationenon modlt;^ nos libi curæ fore pibmittic, fed fe innumeros habere facellites quibus procurandam fa-lutem noi^am mandauerit.horum prçfîdio ac cucela quandiu fepci fumus,quicquid pc-riculi immineat,nos extra omnem mali aleam eße poiieos. Perpera id quidcm fieri a nobis fateor,quôd poft illam fimplicem promüTionem de vnius Dci protedione, adhuc cif cunfpedamus vnde veniat nobis auxilium. Sed quia Dominus pro imUiefa fua clemen-tiaSc facilitate,vult huienoftro Vitiofubucnire,non eft cur tantum eins beneficium ne-' gligamus.Eius rei exemplum in pucro Elifæi habemus,qui quum mocem obfidione ein-gi videret ab exereitu Syrorum,nee vllum eftugium patere, pauore cofternabatur quafi adumdefeac dominofuo eftet. HîcElifæus Deumprecatüseft vtilliusäperiretoculos: illeprotinus montem equis ac curribus igneis rcferti^n confpicit, multitudine iciliccc Angelorum,a quibuscuftodiendus erät cum Proplietä. Hac vifionc cofirifiatus fc recc-pit,amp;hoftes potuit intrepido animo defpicerc,quorû afpedu fuerar prope exanimacus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

12, Proinde quiequid de Angelorum miniftcrio dicitur,ad hunc finem dirigamusf vt expugnaca omni diffidentia,fpcs in Deo noftra tortius ftstbiliacur.Sjq uidem hæc præ-fidia ideo nobis à Domino funt coparata nehoftiu multitudine terreifcut, quafi aduer-fus Opern eius præualerct,fed ad illam Elifæi fentetiam cófugiamus, pllres elfe pro nobis quam cotra nos.Qua igitur prçpofterû eft,ab Angelis nos abduci à EÄo,qui in hoc func Gonftituti vt præfeutioréeius ope nobis teftetur’Abducut ante, fi nôl|^â ad ipfum manu ducut,vt folum auXiliatore fpedemus,inuoccmus ac prçdicemus-.fi no vc eius manuâ à nobis côfiderantur,quæ nullû ad opus nifi ipfo dirigente fc moucant î fi no in vno Me-diatore Chrifto noÄ:etinent,vt ab eo prorfus pendcamus,in co recübamus,a(Äum fera-' mur,amp; ipfo acquiefcamus.Quod enim in vifionc lacob delcribitur,hçrerc ac penitus in- Gen. c.ii fixu elle animis noftris debet, Angelos in terra ad homines defcendcrc, amp;nbsp;ab hominibus in cælum afccdere per fcalam,cui infidet Dominus exercituu. Quo indicatuf fola Chri-' fti interceflione fieri vt Angeloru minifteria ad nos perueniant, ficut ipfc affirmât, Poft-hac videbitis cælos apertos,amp; Angelos defeendentes ad Filiu hominis,Ioh. i .g.51 .Itaque feruus Abrahæ,Angelieuftodiæ cômendatus, no propterea ipfum inuocat vt fibi àdfit, Gen.x4-a-7 fed ea commendatione fretus preces fundit coram Domino, petitquc vt miiericordiiftn fuam erga Abrahamu exerat.Quemadmodum enim no idcoÿotenciæ bonitatlfque fuæ miniftros facit eos Deus vt fuam cum illisgloriam partiatur : ica non opcm fuam ideo in ipforum minifterio nobis promittit vt noftram inter ipfos amp;: euin fiducia diuidamus.Va nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

leat ergo Platonica ilia philofophia de quçrêdo per Angelos ad Deu aditu,amp; ip fis in hue EpmoaiVjd' finem colendis,quo Deum faciliore nobis reddannquam fuperftitiofi curiosiqiiehomi- amp;nbsp;CratyH? nes Gonati funt in religione noftra ab initio inuchere,amp;: ad hunc vfque die perfeucrant.

15 Quæ de Diabolis Scriptura tradit,cô ferè tendunt omnia vt foliqjti fimus ad præ-cauendas eorum infidias amp;: molitioncs:tum iis armis nos inftruamus quæ ad propullan-dos potentiffimos hoftes fatis firnft fint aevalidajSîam quû deus ac princeps hüius fccu-li vocatur Satan,quu fortis armaÄus,fj»iritus cui poteftas eft acris,lco rugiens diciturmon alio refpiciunt iftæ dcfcriptiones nifi vt cautiores fimus amp;nbsp;vigilantiores,tum ad pugnam capeflenda paratiores. Quod ctia expreffis verbis interdû notatur. Na Pefrus poftquam Diabolum dixit circuire inft^ leonis rugientis,quærcntem quos (^uoret:mox adhor ca-tionem fubiungit,vt fide fortitl^efiftamus.Et Paulus,vbi monuir lult;ftfm nó cum carne^^P^^'^-^'’* amp;nbsp;fanguine nobis efle,fed cu prSitipibus aeris,poteftatibus tencbrarum,amp; ncquiciis fpi-ritualibus, continuo arma induere iubet quæ ad tatum tamque pcricslofum certamen fuftinendum paria fint.Quare nos quoque ad hunc finem omnia cófcramus,vt hoftem, amp;nbsp;hoftem audacia prompciffimum, viribus robuftiffimum, artibus callidiffimu, diligentia amp;: celeritate infatigabilem,in2chinis omnibus rcfertiffimïm ,pugnändi feientia expe ditiffimü nobis alÄdue imlt;ninere.præmonici;non focordia vel ignauia opprimi nos finà-mus,fed ex aduerfo eredis excitanfque animis,pede figamus ad refiftédü.amp;: quia hæc mt litia non nifi mortefiqitur,ad perfeuerantiam nos hortemur.Præcipuè vcrôimbecillica-t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d.iij.

$4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VTIONIS LIB. 1

e tis amp;L rudicatis noftræ nobis Confcii,Dei opem inuocemus, nec quicquiffi tcntcrttns niït ipfo freti:quando ipfius eft folius amp;nbsp;Confilium amp;nbsp;robtir amp;:-animos arma fubminiftrarelt; 14 Quoautem ad id agenda magis excitemur ac vrgeamur,non vnum ant alterum aut paucos hoftes, fed magnas elle copias denutiat Scripcura, quæ nobifcum bellum ge-Marc.Kb.? runc.Nam amp;: Maria Magdalena dicitur liberata fuilfe à fepteiij dçmoniis quibus occupa-Mat .ix.d.4x batunöd illud elle ordinarium teftatur Chriftus,quöd fi eiefto femel dæmonio locum ito rum patefacias,feptem fpiritusnequiores fecumaflumit, acrediÄnpofteflionem va-« Iwc.t.d.jo cuam.Imolegio.totadicitur hominem vnum obfedilTe.Hisergo docemur, cijpi infinit! hoftium multitudine bellandum nobis elTeme paucitate contcmpta, fimus ad præliû re-« miflioresjvel intermiffionê aliquam dari nobis interdum putatcs,defidias indulgeamus^ Quod autem fingulari numero fiepe vnus Satan vel Diabolus proponitur, in eo dénota-« tur principatus ille iniquitatis qui aducrlatur regno iuftitiæ.Qucmadmodû enim Eccle-fia amp;nbsp;fandorum focietas Chriftum habet caput:ita impiorum ült;ftio,amp;ipfa impietas cum fuo principe nobis depingitur,qui fummum imperium illic obtineat. Qua ratione didit Mat. 15.4.41 eftilludjlte malediôhin ignem a:ternum,qui præparatus eft Diabolo amp;;angelis eins.

15 Hoc quoquead pcrpetuu|p cum Diabolo certamen accenderenos debet, quôd aduerfarius Dei amp;c nofter vbique dicitur. Na fi cordi nobis eft Dei gloria vt par eft, totis • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;viribus aduerfus eum cnitendum eft qui illius extinftione molitur. Si ad regnum Chrifti

afleredum animati fumus vt oportet,neceire eft nobis irrecociliabile cum eo bellum cftè qui in illius ruinai» confpirat.Rurfus fiqua falutis noftrx cura nos tangit,nec pax nec in-duciæ cum eo noA efte debet qui in eins perniciem affiduè infidias tendit. Tab's autem defenbitur GeneAs cap.j jvbi hominem ab obedientia qua Deo debebatabducit, vt fi-mulamp;: Deuni iuftfconore fpoliet,amp;: hominem ipfum in ruinam præcipitet.Talis etia in Mat.ij.d.xg Euängeliftisjvbi^micus vocatur, fpargere zizania ad corrumpedum vitææternæfe-S.£44 nien dicitur.Infumma,quod de ipfo teftatur Chriftus,abinitiofiüfte homicidailiamp; me-dacem,in omnibus eius faftis experimur.Mendaciis enim veritate Dei oppugnatducem tcnebris dbfcuratihominum mentes implicat erroribus:odia fufcitatfcontentiones ac pu gnas accêditromnia in eum fine vt Dei regnum euertat,homines in æternum interitum fecum demergat. Vnde conftat,ipfum natura prauum,malignu ac malitiofum eftc.Nam in eo ingenio quod ad gloria Dei amp;nbsp;hominu falutem impetenda faClum eft,fumma pra-gt; uitate efle oportet. Hoc etia fignificat Iohannes in epiftolafua,quu fcribit eum ab initio peccare.Siquide in telligit,ipfum omnis malitiæamp; iniquitatis authore,duce, archite£tu.

10 Atqui quum à Deo conditus fit Diabolus,hanc malitiam quam eius nàturæ tri-bl1imus,non ex crcatione,fed ex deprauatione efle meminerimus.Qin equid enim däna-bile habet,defeftione amp;nbsp;l^fu fibi accerfiuit. Quod ideo nos admonct Scriptura, ne tale credetes à Deo prodiifle,Deo ipfi adferibamus quod eft ab eo alieniflimum. Hac ratione lolia.i.f‘.44 denuntiatChriftusSatanamcxpropriisloqui,quummendacium loquitunamp;rationem ponit,quia non ftetitin veritate.Certequumin veritateperftitiirenegat,innuitaliquan do in ca fuifle : amp;nbsp;quum pattern facit mendacii, hoc illi adimit ne Deo vitium imputet, cuius ipfe fibi caufa fuit. Quanquam autem hæc breuiter funt amp;nbsp;minus dare dilt;fta,ad id » nbsp;nbsp;nbsp;tarnen abundè^fficiuntvt Dei maieftasabomnicaluniavindicetur. Et quid noftra re-

* nbsp;nbsp;nbsp;fert,vel plura,vel in ahum finem de Diabolis feire? Fremunt nonnulli quod non ordinc

amp; diftinfte lapfum illum,ciùfque cauf^,modum,têpus,fpcciem pluribus locis Scriptura exponat.Sed quia hæc nihil ad nos,melius fuit,Ä noiffubticeri in totum, at certe leui-ter attingi : C^a nec Spiritu fiindo dignum fuit,inanibus hiftoriis fine frudu curiofita-tempafcere:^vidcmushocfuifleDominopropofitu,nihilinfacrisfuisoraculis traderc quod non ad ædificagonem difceremus.Ergo ne fuperua^iis ipfi immoremur,contenti •fimus hoc breuiifcr habere de Diaboloru natura,fuifle pgma. creatione Angelos Dei : fed degenerandofeperdidifle,amp; aliis fados elfeinftrume^perditionis. Hoc quia vtileco-i^udægnitu crat,clarc apud Petrum amp;nbsp;ludam docetur. Angelis,inquiunt,qui peccauerant nec feruarant fuam originem,fed reliquerant fuum domicilium,non pepercit Deus. Et Pau-i.Tim.j.lxi lus eledos Angelos nominans,haud dubie reprobos tacite opponit.

17 Quantu veto ad diftordia amp;nbsp;pugnam attinct qua Satanæ cum Deo elTe dicimuSr fic accipere oportet,vt fixum interim illud maneat,illum,nifi«olentÄi annuente Deo, lob I b.6, nihil facerepoife.Legimus enim in hiftoria lob, ilium fefiftere coram Deo ad excipiêda' * x.a.^^ madata,nccpergerc auderead facinus aliquod obeundunj nifi impetrat^facilitate. Sic

• ôû quun»

DE COGNIT. DEI CREATORIS.

èc quum dccipicndus eft Achab, recipit fe fore fpiritum mendacii in ore oniniu Prophc-tarum: Si à Domino amadatus,id præftat. Hac racione amp;i. fpiritus Domini malus dicitur sam.is. c. qui torquebat Saul,quod eo veluti flagello punicbantur impii régis peccata.Et alibi fcri- 14, i» bitur,plagas Ægyptiisfuifle à Deo infiidas per angelos malos. Secundum hæc particu-laria exempla Paulus generaliter teftatur excæcationem incredulorum opus eile Dei, quum an tea vocaflet operationem Satanæ. Cóftat ergo fub Dei poteftate elTe Satanam, i^ficipfiusnuture^ivtoblequium rcddercei cogatur. Porro quum dicimus Satanam Deo refiftere, Si illius opera cum huius operibus difftdere, banc repugnantia Si hoc cer-tamenàDei permiflionependêrefimul alTerimus.Dcvoluntate iamnon loquor,nec etiam de eonatu,fed de efFelt;ftu tantiim.Quando enim improbus eft natura Diabolus,mi nimè ad obedientiam diuinæ voluntatis propcnfus eft, fed totus ad contumaciam Si re-bellioncm fertur. Hoc igitur à feipfo fuaquenequitia habet, vt cupiditate Si propofito, Deoaduerfetur.Hacimprobitatc extimulatur ad conatum earum rerum quas maxime aduerfarias elfe Deo putat.Sed quia Deus illu potentiç fuæ fræno vinftum conftridùm-que tenet,ca modo cxequitur quae fibi diuinitus concefla fuerint;atque ita creacori fuo, velit nolit,obfequitur;quia cogitur minifterium præbgre quocunque illeimpuleric.

18 lam verb quia Deus immundos fpiritus,provt libitum eft,hue illul inflelt;ftit,hoc regimen ita temperat,vt fideles pugnando excrceant, adoriantur infidiis, incurfionibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

folicitentjpugnando vrgeant,fatigcnt etiam fæpe,conturbent,pauefaciant,ac interdum vulnerent,fed nunquam vincant nec opprimant: impios autem fub^os trahant,in corum animis Si corporibus imperium exerceant, ad omnia flagitiaveftt mancipiis abu-tantur.Quantum ad fideles attinet,quia ab eiufmodi hoftibus inquieftntur.ideo has ex-hortationes audiunt, Nolite locum dare Diabolo. Diabolus hoftis vfcer vt leo rugicns circuit,quærens quem deuorcf.cui refiftite fortes fide.Si fimiles.Ab l^g genere certami i-Pet.5.c.8 nis fe ncm fuifleimmunem fatetur Paulus, quum fcribit ad rcmedium domandæ fuper- x-Cor.nh.? biæ fibi datum Satanæ angelum,à quo humiliarctur. Omnibus ergo filiis Dei commune eft id exercitiun^Quia autc promiffio ilia de conterendo Satanæ capite,ad €hriftum Gen.j.c.i^ Si omnia eius membra communiter pertinet, ideo nego vinei vnquâ vel opprimi ab eo fideles poflc.Confternuntur quidem fæpe,fed non exanimantur quin fe rccolligat : con-cidunt violetia iftuum,fed poftea eriguntur:vulnerantur, fed non Icthaliter.denique fie laGorant toto vitæ curriculo,vt in fine viftoria obtineant. quod tarnen ad fingulos aàus non reftringo.Scimus enim iufta Dei vindifta,Satanç permiiTum fuifle ad tempus Daui x.Sam.i4.aji demvteius impulfu populum numeraret:necfruftrafpemveniçrelinquitPaulus etiam i.Tim.i. J. fiqui diaboli laqueis irtetiti fuerint.Ideo alibi idem Paulus promiflîone fuperius citatÄn inchoari in hac vita,vbi luftandum eft,oftendit:poft lu£tam a(^mpleri,quum dicit,Deus Rom,ii.c, • autem pacis breuiSatanam coteret fub pedibus veftris.ln capite quidem noftro femper ad plenum extitit hæc vidoria : quia nihil in eo habuit princeps mundi ; in nobis autem, qui membraeius fumus, ex parte nunc apparet : perficietur autem, quum came noftra cxuti,{ecundum quam infirmitati obnoxiiadhuc fumus,Spiritus fandivirtute pleni eri-mus.In hunc modu,vbi fufeitatur erigiturque regnu Chrifti,Satan cu fua poteftate coci dit.queadmodu ait Dominus ipfe,Videbä Satanâ quafi fulgur de cælo c^etc.Hoc enim Luc.^. c.i« refponfo cofirmat quod de prædic^tionis fuæ potentiaretulerant Apoftoli.Item,Quum Luc.n.c.u. princeps occupât atriu fuu,in pace funt omnia qv^ poflidet. quum ante fuperuenit for-tior,ciicitur,Scc.Et in hue fine C^riftWs moriedo,vicit Satana, qui habebat mortis impc-riuzS^: triumphu de omnibus eius copiis egit,neEcclefiæ noceat.alioqui centics cam pef-fundaret fingulis mométis.Nâ(quæ noftra eft imbecillitas,amp; que illius funtfuriofæ vires) quomodo vel tantillu cotra mvfltiplices Sc afliduos eius impetus ft^remus,nifi freti duels noftri vidoria^Non ergo in ani^s fidcliu permittit Deus regnu SatanÇ,fed impios dun-^ taxat Sc incredulos illr gubernauos tradit,quos in fuo grege cenferi non dignatur .Na dicitur hunc mundu fine controuerfia occupare donee à Chrifto cxturbetur.ltë,excæcare i.Cor. 4.3.4 omnes qui no credut Euangelio.lte,pcragere opus fuu in filiis contumacibus.Sc mcrito; funt enim impii omnes vafa irç.ldeo cui potius qua diuine vltionis miniftro fubiiceretur? Denique ex patre diabolo elle dicutur-.qtflavt in co filii Dei •gnofeutur fideles quod ima ginc eius gerûf.itîftlli ex Slitanæ imagine, in qua degenerarut, eius filii propric cefentur.

19 Quemadmodum autem fuperiusrefutauimus nugatoria illam de fandis Angelis philofôphiâ,^uæ decct nihil efle qua infpirationcs vel monitiones bonas,quas in me-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d.iiij.

ÎNSTIT VTIONÎS LIB. L

• tibus hommum Deus cxcitac:fic amp;£. hoc loco refellendi funt qui diabolos nihil quam ma los afFcdus aut perturbationes efle nugantur,quæ nobis ingeruncur à carne noftraJd au tem breuiter facerc licebit,quia extant non pauca in hanc rê amp;; fâtis apçrta Scripturæ tc-laha. 7.f.44 ftimonia.Primùm quum immundi fpiritus vocantur amp;nbsp;Angeli apoftatæ, qui ab origine iohâ.3.bJO fiia degeneraruntdpfa nomina fatis cxprimunt,non motione^ut afFeâiones mentiumy fed magis reuera quod dicuntur,mentes vel fpiritus fenfu amp;nbsp;intelligentia præditos.Simri liter vbi filii Dei cum Diaboli hliis tam à Chrifto c^uàm ab lohannelonferuntur,nonne ineptaeflètcomparatioiinomendiaboli nihil quam malas infpiràtiones defignareriEt t.ioan.j.b.s Iohannes aliquidetiamnumapertiusadditjdiabolum ab initio peccare.Similiter quum iudæb.9. Michaelem archangelum inducitludas pugnantemeum diabolo:certè angelobono iob.i.b.4,amp; opponitmalumamp;defeólorem. Cui refpondet id quodlegtturinhiftorialob,compa-tuilfe Satanam cumfanótis angelis coram Deo. Clariflimi autem omnium funt illi loei qui mentionem pœnæ faciunt quam fentire incipiunt à Dei iudicio,amp; præcipuê fenfuri ibidemÎ^d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;refurrcótione.Fili Dauid,curvenifti ante têpus ad torquedum nosdtem, Ite ma^

41 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ledifti in ignem æternû,qui prarparatus cft diabolo amp;nbsp;angelis eius.Itcm,Si propriis ange-

X. Pet.ia.4 lis non pepercit : fed catenis detraijjos proiecit in caliginem ad aeternam damnationem feruados,amp;:c.(^am ineptç loquutiones forêt,dettinatos æterno iudicio diabolos,ignem • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illis eflê prçparatum,iam torqueri ipfos amp;nbsp;cruciari à Chrifti gloria,fi nulli ellcnt omnino

diaboli’Scd quoniamhæc res difputatione non eget apudeos qui verboDofnini fidem habent, apud ifto»crô inanes fpeculatores, quibus nihil placet nifi nouum, Scripturæ teftimoniis parumBroficitur:videor mihi fecifle quod volui,vt fcilicet inftruôtæ hnt piæ mentesaduerfuscÂfmodideliria,quibus inquietihomines feamp;'alios fimpliciorcs turban t. Fuit autem Aeræpretium hoc quoqueattmgere, nequi illo erroreimpheiti, dum putant nullurn liebere ho ftcm,fiant adrefiftendum fegniores amp;nbsp;incautiores.

20 Interea ne pigeât inhocpulcherrimotheatropiamobleêtationemcapeÂçxma-nifelf is amp;: obuiis Dei operibus.Eft enim hoc(vt alibi diximus)etfi non præcipuu, naturæ tarnen orAneprimum fidei documêtum, quaqiuuerfum oculos ciitunferamus,omnia quæ occurrunt, meminifle Dei elfe opera : amp;nbsp;fimul quem in finem à Deo condita fint, pia cogitationc reputare. Ergo vt vera fide apprehendamus quod de Deo feire refert,hi-ftoriamcreationismundioperæpretiumeft in primis teuere, qualiterà Mofe breuiter cxpofita)amp; à fandis deinde viris, Bafilio præfertim amp;nbsp;Ambrofio, copiofius illuftrata eft. Ex ea difeemus, Deum Verbi ac Spiritus fui potentia ex nihilo creafle cælum amp;nbsp;terram: hinc omnegenus animalia réfque inanimatas produxifie, mirabili feric diftinxifleinnu-miram rerum varietatem, fuam vnicuique generi naturam indidifle, aifignafle officia, loca attribuiflè amp;nbsp;ftatione^: amp;,quum omnia fint corruption! obnoxia,prouidiflè tarnen vtfingulæ fpecies ad diem extremum faluæconferuentur. Proinde alias fouercarcanis lnodis,amp; nouû fubinde vigorê illis quafi inftillare:aliis vim propagadi contuliflè, ne fuo interitu prorfus intereat.ltaque cçlû amp;; terra quàm fieri potuit abfolutiffima rerû omnin copia, varietate,pulchritudine,non fecus atque ampla ac fplendida domum,cxquifitifligt; ma fimul amp;nbsp;copiofiffima fupellcôlile inftruélam ac refertam, mirabiliter exornaffç. De-mum hominê flt;ymando,eumquc ta fpeciofo décoré, tôtqueac tantis dotibus infignien-do,præclariflimum in co fuorum opcrû fpecimê edidifl'e. Verùm quoniam mundi crea-tionem enarrare mihi non eft propofitÿm,fatis fît hæ?paucula itetu in cranfitu attigifle. Melius enim cft, vt iam monui leftores ex Mofe amp;toliis^ui mundi hiftoriam fidcliter ac diligenter memoriæ commendarunt,pleniorem huius loci intelligentiam pcterc.

21 Quorfiiîn veto tendere, amp;nbsp;quêin feopû referri debeat opcrû Dei cÔfideratio,plu-ribus difputare nihil ay:inet: quum amp;nbsp;alibi magna ex partegxpeditahæc quæftio,amp; qua-^û præfentis inftiÂiti intereft, paucis verbis abfolui qucawSanc fî pro dignitatc explicate libeat quàm inæftimabilis Dei fapien cia,poten tia,iuftiBf,bonitas in mundi copoficione reluceat,nullus owitionis fplêdor,nullus ornatus tantæ rei magnicudini par erit.Ncc du-biû quin velit nos Dominus in hac lànfta meditacione continenter occupari : vt dum il-las immenfas fapienciæ,iuftitiæ,bonitatis,potentiæ fuæ diuitias in omnibus creaturis,vCr lut in fpcculis contemplamffr,nô tantum eas fiigientc oculo percurramus,amp; euanido(vt fie loquar)intuitu:fed in ea cogitationc diu immoremur: earn üriô ac Älelitcr animis rç-uoluamus,memoriàque idcncidem repetamus. Verùm quia nuncin didaftico verfamur 2cncre,ab iis fuperfedere noscouenit quælongas declamaciones rQquiru^t. Ergo vt co-

DÊ COGNIT. DEI CREäTÖRIS.

penäiö ftudeam,tunc fciant ledores fe veta fide apprelicndiflc quid fit Deu cæîi tcrræ cflc creatorem, fi illam primum vniuerfalem regularu fequätur, vt quas in fuis creaturis Deus cxhibet confpicuas virtutes, non ingrata vel incogitantia vcl obliuione tranfeant: deinde fie ad fe applicare difcat quo penitus afficiantuv in fuis eordibus.Prioris exeplum cft,dutti repütatùus quanc^ueric artificisyhanc ftcllarum multitudinem quæ in cælo eftj tä dilpofica ferie ordinäre amp;nbsp;aptare vt nihil excogitari poflic afpedu fpeciofius : alias ita inferere amp;nbsp;affigere Ks ftationibus vt moueri ncqueant : aliis liberiore curfum concede* re,fed ita vjerrando non vitra fpatium vagentur:omnium motuin ira cemperare, vt dies amp;nbsp;nodes,menfes,annos anni tepora metiaturiSe hac quoque,quä quotidie cernimus, inæqualitatem dierum ad tale temperamentum redigere vt nihil confüfionis habeat. Sie quoquedumpotentiam obferuamus, in fuftinenda tanta mole, in tarn celeri cælclfis rnachinævolutationegubernanda,ô6fimilibus. Haecenim pauculaexempla fatisdecla* rant quid fit Dei virtutes in mundi creationc recognofeere. Alioqui fitotam rem,vt dixi, oratione perfequi libeat, nullus erit modus, quandototfuntdiuinæpotentiæmi* racula,totinfigniabonitatis j totfàpientiædocumenta, quotfunt in mundo returnfpe-c]cs,imö quot funt res vel magnæ vel exiguæ.

Reftat altera pars quæ ad fidêpropiusaccedit:vtdumanimaduertinfusinbonûac falutem noftram Deu omnia dcftinafre,fimul in nobis ipfis,amp;: tantis quæ in nos contulit bonis,fcntimus ipfius potetiam amp;nbsp;gratiännde nos ad ipfius fiduciam,inuocationem, lau-dem,amorem excitemus.Porro omnia fe hominis caufa condcre,ipfo |teandi ordine de-monflrauit ipfe Dominus, vt paulo ante admonui. Non enim äbs re A quod mundi fa-bricam in fex dies diftribuit:quum nihilo difficilius efret,vno mometcÄotum opus fimul ommbus numeris complete, quam eiufmodi progrefsione fenfim ad Amplementu per^ uenire. V er um in eo fuam erga nos prouidentiam paternamque foliclj^dinem comme* dare voluit, quod antequam hominc fingeret, quicquidvtilcilli ac falutare prouidebat fore,id totum præparauit.Quantæ nucingratitudinis foret,dubitarc an huicoptirhoPatri curæ fimus,quen*videmus de nobis,priufquàm nafccreinur,fuillefoliciturti?Quain impium effet diffidentia trepidare,ne aliquado nos in iiecefsitatc deftituat cius beriigni* tas,quam videmus nondum natis cum fumma bonorum omnium affluentia tuifle expo-fitam? Adhæc äudimus ex Mofe,nobis eius liberalitate fubieélû quicquid omnino rerum Ceri.i.a. eft in toto orbe.Certum eft,non ideo feciffe quo nos luderet inani titulo donationis. Ergt; go nihil vnqua nobis defuturu eft quoad falutis noftræreferet.Dcniquevt femel finiam«, quotics Deum nominamus cæh amp;nbsp;terræ creatorem,fimul in mente nobis veniat,eorum omniû quæ condidit, difpenfatione in manu âc poteftate ipfius cire,nos verô effeipfi^s filios 5 quos alendos èc educandos in fuam fidem cüftodiâmque receperit ‘ vt bonorum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

omnium fummam ab co vno expeftemus,accerto fperemus ilium nunquam paffurum nos rebus ad falutem neceffariis indigere,ne aliunde fpes noftra pedeat : vt quicquid de-fideramns,ad eum vota noftra refpiciant ; cuiufeunque rei fruâum percipimùs, eius eflè' beneficium agnofcamus,amp; cum gratiarum aftionc profitcàmunvt tanta bonitatis ac bc-rteficentiæfuauitateille£li,ipfumtotopeétoreamareôccolercftudeamus, • ’

Scalis homo fircretttus’.-vbi de animAfAcultatibus jde imagine Dei^ libero (trbitrilt;^(^ prima naturei inte^irate difjeritur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. XV.

A M de hominis creati^nc dicendu : qpn triodo qtiia inter omnia Dei oper* nobiliffimu ac maxifhc fprftabile eft iuftitiæ eius, amp;nbsp;lapientiæ,Sô bonitatis fpecimen 5 fed quia,vt initio diximus, non poteft liquid© amp;nbsp;folide cognofei Deus à nobis nifi accedat mutua noftri cognitio, Etfi autem ?a duplex eftî nempe vt fciami^ quales nos prima origine fimus coq^lti, amp;nbsp;qualis noftri

conditio effe cœperit poft Adæ^fum (nee veto multu prodefl'et creattonem noftra te^ nere,nifi in hac trifti ruina agnonmremus qualis fit naturæ noftræ corruptela amp;nbsp;deform! tas)nunc tarnen integræ naturædefcriptionc contend ehmus. Et fane «nequam ad mi* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- 1

feram ifta hominis conditionem,cui nunc addiftus eft, defcendimus, operæpretium eft-tenere qualis ab initio coditus fuerit.Cauendü eft enim ne præcifc tantum naturalia hominis mala demonftrando,ea videamur ad naturæ authorem^eferré: quandoquidem irt , hoe prætextu fe hdïicre fatis defenfionis putat impietas fi obtendere queat,quicquid habet vitii,à Deo quodammodo profetfu elfe ; nee dubitat,fi rcdarguitur, cum Deo ipfo li'-tigarcjculpamqj^e in qpm trafcribere cuius mer ito rea agitur. Et qui religipfius loqui dtf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

• 5« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VT IONIS L I B. I.

• , numinc videri volunt, libe ter tanien excufationcrn praiiicans fuæ caprantà natura, non cogitantes fe Deum quoque(licetobfcLiriiis)iugillare:cuiiis m contumeliam recidcret liquid vitii incße naturæ probaretur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ergo vidcamus carné inhiare fubcerfugiis omni

bus,quibus vteunque dcriiiari alio à lemalorum liiorum culpam exilbmat,huic malîtiæ diligenter obuiandum eft.Itaque lie traétanda eft human! g^fieris calamitas vt præcida-tur omnis tergiucrlatio, amp;nbsp;iuftitia Dei ab omni inlimulatione vindicctur. Poftea luo loco videbimus quam longe abfint homines ab ea puritatc qua dom#us fucrat Adam. Ac primo tenendum cft,quum ex terra amp;nbsp;Into fumptus fuit,iniedu ftiifle I'uperb^ frænum; quia nihil magis ablurdum eft quam ftia excellentia gloriari qui non folùm habitant tu-gurium luteum,fed qui funt ipli ex parte terra amp;: cinis.Quod autem Deus vas teftaceum non modo animate dignatus eft,fed etiam domiciliu elfe voluit immortalis Ipiritus, iure in tanta lictoris fui liberalitate gloriari potuit Adam.

z Porto hominem conftare anima amp;nbsp;corpore, extra controuerfta cfic debet. acque animae nomine eirentiam immortalem,creatam tarnen intelligo,qtiænobilior eins pars eft.Interdum fpiritus vocatur.ecli cnim dum fimul iungunturhæc nomina, lîgnificatio-J neinterledift'erunnvbj tarnen fegrfum ponitur fpiritus, tantundem valet atqueanima, licuti quUm Solomo de morte loquens, dicit tunc fpiritum ad Deum redire qui dedie il-lum.EtChriftus fpiritum fuum Patri commendans,Stephanus etiam Chrifto,non aliud intelligunt,quàm vbi loluta eft à carnis ergaftulo anima, Deum elle perpetuum eius cu-ftodem.Qui ver^nimam imaginacur ideo-fpiritum dici quia flatus fit, aut vis diuinitus infufa corponbuMuiE tarnen elicntia careat: eos nimis crafle defipereamp; res ipfa, amp;nbsp;tota Scriptura oftendl. V crum quidem eft,dum terræ plus iufto affixi funt homines, hebeta-ri,imó,quia à pat« luminum alienati funt, tenebns efle obcæcatos, vt feà morte fore fu-perftites non cti«ent. interim tarnen no ita in tenebris extinôba lux eft, quin immorta-litatis fuæ fenfu tangantur. Ccrteconlcientia, quæ inter bonumamp; malum difeernens, Dei iudicio refpodet, indubium eft immortalis Ipiritus lignum. Quomodo enim ad Dei tribunal^enctraret motus fine eflentia,amp; terrorem fibi ex reatu inAtcret? Neque enim fpmtualis pœnæ metu aflicitur corpus,fed in fola animam cadit. vnde fequitur, eflentia præditâ elfc.Iam ipfa Dei cognitio latis coarguit,animas quæ mundum trafcendunt,efie immortales,qniaad vitæfontcm non perueniret vigoreuanidus. Deniquequu tot prae-claræ dotes quibus humana mens pollec,diuinum aliquid inlculptu ei elle clamitent, to-tidem funt.immortalis eflcntiç teftimonia.Nam qui brutis animalibus ineft fenfus,cxtra corpus non egreditunvcl laltem non longius fe extendit quam ad res fibi obiedas.Mentis verobumanæagilitas cælû amp;nbsp;terra,naturæque arcana perluftras, amp;nbsp;vbi fecula omnia intclleótu memoria complexa eft,lingula digérés fua ferie,futuraque ex præteritis col-ligens, claredemonftratlaterein homme aliquid à corpore feparatu. Deum inuilibileni amp;nbsp;Angelos intelligencia cócipimus,quod minime in corpus copetit. Reda, iufta , amp;nbsp;ho-helta,quæ:fcnfus corporeos latent, apprehendimus. Ergo huius intelligetiæ federn fpiri-tum efle oportet. Imo fomnus ipfe, qui homme obftupefaciens,vita ctia exuere videtury non oblcurus eft immortalitatis teftis.-quando non modo earum rcru quæ nunqua fad® fiint cogitatiqi]^s luggcrit, fed etia in futuru tempus præfagia. Breuiter hæc attingo quæ profan! quoque fcriptores fplcdidiore verboruornatu magnified extoliût ; fed apud pios ledores latis valebit fimplex admonitj^i.Iam nili anima elfen traie quiddä eilet à corpore fcparatum,nondoceret Scriptura nos habitare da(nosîuteas,amp;r morte migrate ex taber-naculo carnis.-exuere quod corruptibile cft,vc tandc vltimo die reportemus mercedem, provt fe quift^iegefléritin corpore. Nâ hi certcloci,amp;: fimiles qui paflim occurrût, non folùm manifefté diftgiguunt anima à corpore, fed homiri^s nome ad earn transferendo, i.Cor.7.a.i ^ræcipuam elle parte indican t.Iam quum hortaturfidc^s Paulus vtfc mundet ab omni inquinaméto carnis amp;nbsp;fpiritus,duas partes in quibus rflment fordes peccati côftituit.Pe-i.Pet.i. b,i5 trus quoque Chwftû voeâs animarum paftorem amp;nbsp;epifeopum, pcrpcràm loquutus efléc i.Pet.i.b.9 riifi eflént animæ erga quas fùgeretur hoc officio.Nequc ftaret quod dicit de æterna anft ibid.x.b.ii iDaj.5 faiuvc;amp; quod iubet animas purificare,amp; prauas cupiditates militate aduetfus ani-J Heb.i5.c.i7 mam:quod item author Efffftolæ ad Hebræos paftores dicit excubias agere, vt rationern' reddât pro animabus noftrismifi propriam elfentia animæ habercnt. ïode fpedat quod-Paulus tefteminuocat Deum in anima fuam:. quia tea cora Deo non fierce nifi pœnæel-' fcc obnoxia.Quod etiam ciatius exprimitur Chrifti verbis,du timcie cui^iubcc qui poft-’ ' quaip

/

DÊ COGNIT. DÊI CREAÎOÏtlS.

quatri oCdiderit corpus, animam poteft tnittere iii gehenna ignis. lam dum âutkof Épi- IwaU-f ftolæ ad Hebræos patres carnis noftræ à Deo diftinguetis,qui vnus cft pater fpiritiiu,non llèb.n.c.s* potuit clarius animarum eflentiam afl'erere. Adhæc, nid animæ corporû ergaftulis folu-tæmanerentfuperftites,abfurdèinduceret Chriftus Lazari animam gaudio fruétem in Liici6.e.ii finu Abtahæ:amp;; rurfum dirais animam horrendis tormentis addidam.Hoc idem Paulus i.Cor.^. b côfirmat,nos à Dco peregrinari docens quadiu in carne habitamus: eins vérô præfentia extra carnem frui.N*longior dm in re parum obfcuraj hoc tatùm ex Luca addam, inter Sadducæoijim errores referri quod fpiritus amp;nbsp;Angelos elfe non crederent.

3 Huius etiâ rei probatio inde drma coll]gitur,quôd dicitur homo creatus ad imagi- oeD.i-d.i/ nem Dei.Quanuis enim in homine externo refulgeat Dei gloria, propriam tarnen ima-ginis federn in anima clic dubium nô eft. Non indeior quidem,externam ipeciem, qua-tenus nos diftinguit à brutis animalibus ac leparat,dmul Deo propius adiungeremec ve-hementius contendam,dquis cenferi velit fub imagine Dei, quôd quum prona fpeélcnt animalia cætera terram,os hominifublime datum eft,cælumque videre iulTuscredos ad fydera tollere vultus.modô dxum illud maneat,imagine Dei, quæ in his externis no-tis confpicitur vel emicat,fpiritualem ellc.Odander enjm(quem feripta eius teftantur in funlibus commentis peruerfè fuiflè ingeniolum ) imaginem Dei promiTciKtam ad cor-pus qulm ad animam extendens,cælum terræ mifcet.Dicit Pattern, Filium, amp;nbsp;Spiritum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

î'andum in homine locate fuam imaginem,quia vtcunque ftetiflet Adam integer, Chri-« ftus tarnen futurus fuerithomo. Itafecundùm cum corpus quod deftwatuerat Chrifto^ cxêplar ac typus fuit corporcæ illius dgurx quæ tune formata fuit.Sedwbi reperiet Chri-ftum Spiritus elfe imagine ? Fateor certê in Mediatoris perfona luccrltotius diuinitatis gloriam:fed quomodo Sermo æternus vocabitur Spiritus imago,queniordine præcedit? Denique euertitur inter Filium amp;nbsp;Spiritum diftindio, fi hic ilium no^^et fuam imaginem. Adhæc feire ex eo velim quomodo Chriftus in carne qua induit Spiritum fandum referat,ôô quibus notis vel lineamêtis exprimât eius dmilitudinem. Et quû Filii quoque perfonæ fermo ille,Saciamushominem,amp;c.cömunis fit, eum fuiipfius imaginem fequi- ibidem c.i« tur effe-.quod ab omni ratione abhorrer. Adde quôd nonnid ad Chrifti hominis typum vel exemplar formatus fuit homo,d recipitur Odandri dgmetum. atque ita idea ex qua fumptus eft Adam,fuit Chriftus,quatenus veftiendus carne erat: quum Scriptura longé alio fenfu doceat eum in imagine Dei creatû cde. Plus coloris habet corum argutiaj qui exponunt, Adam creatum fuilfe in imagine Dei,quia Chrifto, qui vnica Dei imago eft^ fuerit coformis.fedin ea quoque nihil eft folidum. Difputatio etiâ non parua eft de ima-gine,S£ dmilitudine, dum interprétés differentiam quæ nulla cft, inter duas iftas voç^s quærûf.nid quôd dmilitudo vice expodtionis addita eft. Primo feimus Hebræis tritas cf-fe repetitiones quibus rem vnam bis explicat. deinde in re ipfa nulla eft ambiguitas quin Dei imago nominetur homo,quiaDco dmilis eft. Vnderidiculos elfeapparet qui fubti-lius philoiôphantur in nominibus illis, due Zelem,hoc cft imagine, ftatuant in fubftan-tia animæ,amp; Dcmuth,hoc eft ftmilitudinem,in qualitatibus,ftuc aliud diuerfum afferât* quia vbi Deus hominem create decreuit in imagine fua, quod erat obfeurius, exegeticé repetit hac particula, Ad dmilitudinem. quad dicerct fc hominem faftqjum, in quo fe- nbsp;nbsp;nbsp;»

ipîum velut in imagine repræfcntatet,propter infculptas dmilitudinis notas.Itaque Mo-fes paulo pôft idem recitans,imagifllm Dei bis ponit,omidâ dmilitudinis mentione.Fri-uolum autem eft quod obiieit Oftand«r,non dici partem hominis,vel animam cum fuis dotibus,imaginem Dei-.fed totum Adam,cui nomé à terra vnde fumptus eft, impodtunl fuit, friuolum inquam fani omnes leftores hoc iudicabunt. Nam dum mc^alis vocatur totus homo,non ideo morti f^iieitur anima : nec rurfum vbi dicitur animal rationale^ ideo in corpus ratio vel intelligd^tia competit. Quanuis ergo anima n64it homo, abfur-* dum tarnen non eft,eum animsrRfpcôlu vocari Dei imagine ; etd principium quod nu-per pofui rctineo,patere Dei effigiem ad totam præftantiam, qua eminlt;t hominis natura inter omnes animantium fpecies. Proindehac voce notatut integritas qua præditus fuit Adani quum refta intelligentia polieret, affeftus haberet compodtos ad rationem^ fenfus omnes refto ordine tempcratos,vetéque eximiis dotilÂis opideis fui excellentiattl rcferret.Ac quanti^ primalt;iafedcsDiuinæ imaginis fuerit in mente amp;nbsp;corde,vel in ani-ma ciufque potèntiis; nulla tarnen pars fuit etiam vfque ad corpus, in qua non fcintillaè

' aliquæ micarenj.Cervm eft in dngulis etiâ mundi partibus fulgere lineamêta quædara

INSTIT VTIONÎS LIK L

gloriæ Dei:vnde colligere licec, vbi in homine locatur eins imago, tacltam fübcfle änti* * riieiin quæ homine füpra alias omnes crcaturas extollat,amp;: quaii feparcc a vulgo.Ncque verb negandu cft, Angelos ad Dei fimilitudinem creatos eire,quando fumma noftra pcr-Mat.xi.c. 30 feótio,tefte Chrifto,erit iimiles dlis fieri.Séd nó fruftra peculiari hoe elogio,Dei erga nos gratia commendat Mofes : præfertim quum vihbiles tantumcreaturas homini cóparet.

4 Nondum tarnen data elfe videtur plena imaginis definitio nih clarius pateac quibus facultatibus præcellat homo,amp;: qnibus fpeculum céferi deblat gloriæ Dei. ld veto nó aliüde melius quam ex reparatione corruptæ naturæ cognofei poteft. Ada, vbiexciditè gradu fuo, bac defeétione à Deoalienatus fit minime dubium elL Quare ctfi demus non prorlùs exinanita ac deletam in eo fuifie Dei imaginem, fie tamen cor-rupta fuitjVE quicquid fupereft,horrenda fit deformitas. Ideóque recuperadælàlutis no-bis initium eft in ea inftauratione quam confequimur per Chrillum, qui etia hac de cau-fa vocatur fecundus Adam;quia nos in veramA: folidam integritatem reftituit.Quanuis i,Côr.i5-f-45 cnim viuificantem fpiritum quo donantur à Chrifto fideles,opponens Paulus animæ vp-uenti in qua creatus fuit Adam,vberiorem gratiæ menfura in regeneration e cômcndetj non tamen alterum illud caput tolht,hunc regenerationis efiè fi.nem,vE nos Chriftus ad C0I.3. b.10 imaginemDei reformet.Itaque aTibi nouû hominem renouari docet fccundû imaginera ^£phc.4.e.i4 creauit illu^ Cui refpondet illud, Induite nouum hominé qui fecund ùm Deura creatus eft. la videndu ell quid maxime fub hac renouatione coprehendat Paulus. Prio-re loco agnition^ ponit, altero autem fyncera iullitiam, amp;nbsp;fanilitatê. vnde colligimus imaginem Dei iAtio in luce mentis,in cordis reélitudine,partiumque omnium fanitate conlpicuamfuifilDciimagine. Quanquaenim fateor lÿnecdochicaseïTeloquendi fbr«lt; mas,non poteft timen principiû hoc conuclli,quodin renouationeimaginis Dei præci-puum eft, in iplÂtiam creatione tenuiife fummum gradu. Eodem pertinet quod alibi i.Cor.3.J.i8 tradit, nos reuaata facie gloria Chrifti fpeculantes, in eandem imaginem transformarû Videmus nue vt Chriftus pertettifsima fit Dei imago, ad quamformati ficinftauramur, vt vera {gerate,iuftitia,puritate,inteliigentia imagine Dei geftemuaQuo pofito, Ofian-Cor n b 7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;figuracorporisimaginatioper fefacile euanefcit.Quôd autem vir folus ima

go amp;nbsp;gloria Dei vocatur apud Paulû,amp;; mulicr excluditur ab hoc honoris gradu,ad ordi-nem politicum reftringi ex contextu patet.Atfub imagine cuius fit mcntio,côprehendi quicquid ad fpiritualem amp;: æternam vitam fpeft at,iam lacis probatum ellè arbitror.Hoc iokïn.i.a.4 idem aliis verbis confirmât Iohanncs,airerens, vitam quæ in æterno Dei Sermone ab initio çrat,fuiflje lucem hominum.Nam quum propofitum fit,fingularem Dei gratiam qua l^mo reliquis animantibus praeccllit laudarc, vt eum fegreget ex comuni numero, quia non vulgarem adeptus eft vitam,fed coniunftam cum luce intelligentiæ : fimul oftendic quomodo ad imagine Dti fit conditus.Ergo quum Dei imago fit integra naturæ huma-næ præftantia,quæ refulfit in Adam ante defectione,poftca lie vitiata amp;nbsp;prope dclcta,vC nihil ex ruina nifi confufum,mutilu,labcque infeftum fuperfit; nuc aliqua ex parte con-fpicitur in eleólis,quacenus fpiritu regeniti funt: plenum verb fulgorem obtinebit in cæ-lo.Vc verb fciamusquibus partibus cóftcc,de animæ facultatibus dilTerereoperæprctium Lib. de Tri. eft.Naiîi ilia Ai^uftini fpeculatio minime firma eft,animam Trinitatisclfe fpeculu,quia dûi^^Dci refident intellelt;ftus,voluntas, amp;nbsp;memoria. Neque etiam probabilis eorum opinio, M. qui Dei fimilitudinem in dominatu ei tradito locat ftefi Deum hac nota folùm reierrer, quia côftitutus fit omnium rerum hcrris ac pofleijpr, lt;^um penes ipfum non extra pro-pric quærenda fit:imb interius fit animæ bonum.

y Cætewm antequam lôgius progrediar, Manichæorum delirio occurrere ncceflc Genef.i.b.7 eft, quod rurfus hac ætate inuehere tétauit Seruetus. Qu^d dicitur infpirafle Deus in fa-ciem hominis f^racClum vitæ,putarunt anima traducAa eficfubftStiæ Dei:quafi aliqua * immenfæ diuinitatis portio in hominem fluxilfet. Ati^i hic diabolicus error quàm craf fas amp;nbsp;fœdas abfujditates fecu trahat, breuiter oftendere facile eft. Nam fi ex Dei elfentia per traducem fit anima hominis, fequetur, Dei natura non folùm mutationi e/Te obno-xiam amp;nbsp;paflionibus,fed ignoratiæ quoque,prauis cupiditatibus, infirmitati amp;: omne genus vitiis. Nihil homine ii»conftantius, quia eius animam exagitant amp;nbsp;variediftrahunc ► nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;côtrarii motus; fubindc per infeitiam hallucinaturcminimis i^ilbufqwc tentationibus vi-

ftus fuccumbit : anim.am iplàm feimus fordium omnium lacunam ac recep taculum eife. ^uæ omnia Dei naturæ aferibere côucuiet,fi rccipimus animam cjîe ex Dei elfen tia, vcl ? arcanum

DE COGNIT. DEI» CREATORIS.

arcanum diuinitatis influxum.Quis ad hoe porcentum non exhorreat ? Vere quidem ex Arato Paulus nos dicitefle Dei progenie:fèd qualitate,non fubftantia, quatenus fcilicet diuinis nos dotibus ornauit.Interea Creatoris effen tiam lacerate, vt parte quifque poffi-deat,nimiæ amentiæ eft. Animas ergo, quanuis illis infculpta fit imago Dei,creatas efic non minus quam Angelos, certo ftatuendu eft.Creatio ante non trasfufio eft,fed eflen-tiæ ex nihilo exordium. Nic verb fi a Deo fpiritus datus eft, amp;: ex carne migrâdo ad eum redit,protinus dicendum eft,ex eius fubftantia decerptû effe. Atque hac quoquein parte Olîander,dum fuR illufionibus efFertur,impio errore fe implicuit, imagine Dei in ho-minc non «gnofcês fine effentiali iuftitia, quafi nos inæftimabili Spiritus fui virtute conformes fibi reddere nequeat Deus quin fubftatialiter Chriftus in nos fe trasftindat.Quo-cunque colore has præftigiasfucareconentur nonulli,oculos fanis ledtoribus nunquam ita perftringent quin videat refipere Manichæorum errorem.Atque vbideimaginis in-ftauratione dilferit Paulus, ex eius verbis elicere promptum eft, non fubftantiæ influxu, x.Cor.3.4.1» fed Spiritus gratia amp;: virtute hominem fuiffe Deo conforme.Dicit enim Chrifti gloriam fpeculando,in eandem imaginera nos transforraari tanquara à Domini Spiritu-.qui cer-te ita in nobis operator vt Deo confubftantiales non reddat.

Animæ definitionem à Philofophis pctere ftuljpm eflet, quoru nemo fere,cxce-pto Platone,fubftantiam immortalcm folide afferuit. Earn quidem alii quoque Socratici nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

attingunt:fed ita vt nemo aperte doceat de quo ipfc perfuafus non fuit. Inde autem Pla- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

toni redior fententia,quód imaginera Dei in aniraa confiderat.Alii eius potentias ac fa-cultates ita præfenti vitæ affigunt, vt extra corpus nihil reliquura fac At. Porto ex Scri-ptura ante docuiraus effe fubftantiara incorporearamunc addendu efl quanuis proprie loco non coraprehendatur,corpori tarnen inditam illic quafi in doraililio habitaremon tantum vtomneseius partesanimet,amp;organareddataptaamp;;vt]hafwsadionibus,fed cxiam vt primatum in regenda hominis vita teneat: nec folum quo adiijficia terrenæ vitæ, fed vt ad Deum colendura fimul exciter. Hoc poftremum tametfi in corruptione liquide non cernitur,eius tarnen reliquiæ in ipfis vitiis impreflæ manent.V nde enim tanta famæ cura homitfîbus,nifi ex pudore ? vnde autê pudor,nifi ex honefti refpeftu? cuius principium amp;nbsp;caufa eft, quôd fe ad colendam iuftitia natos efîe intelligunt:in quo inclu-lum eft religionis fernen. Sicut autem abfque côtrouerfia ad cælcftis vitæ meditationem conditus fuit homo,ita eius notitiam animæ fuilfe infculptam certum eft. Etfanè præci-puo intelligentiæ vfu careret homo fi fua eu lateret fœlicitasxuius perfedio eft cura Deo coniundum effe. vnde amp;; præcipua animæ adio eft vt illuc afpiret. ac proindc quo quifi que magis ad Deum accedere ftudet,eo fe probat ratione eflè præditum. Qui plure^o-lunt effeanimas in hominc,hoc eft fcnfîtiuam amp;nbsp;rationalem, etfi videntur aliquid afft^-re probabile,quia tarnen in eorum rationibus nihil eft firmumj^epudiadi nobis funt,nifi in rebus friuolis amp;nbsp;inutilibus nos torquere libeat.Magnam repugnantiam elle dicunt inter organicos motus amp;nbsp;rationalem animæ partem, (^afi non ipfâ quoque ratio fecû dif-fideatjôc eius confilia alia cura aliis non fecus ac hoftiles exercitus confligant. Sed quum hæc perturbatio fit ex naturæ deprauatione, perperàm inde colligitur,duas effe animas, quia facilitates qua decet fymmetria inter fe non confentiant. Cæterùm de ipfis faculta-tibus fubtilius differere Philofophis permitto. nobis ad ædificanda pietawm fimplex de- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;%

finitio fufficiet. V era quidem eftcjn^ iucunda modo cognitu,fed etiam vtilia effe fateor, dextreque ab illis colleda quæ docent : nec verb ab eorum ftudio prohibée qui difeendi cupidi funt.Admittoigitur prim^loc(^fîe quinquefenfus, quos tarnen Platoni organa in TliextC; magis vocari placet,quibus in fenfum communem,ceu in receptaculum quoddam,obîe da omnia inftillentur:fequi phantafiam,quæ à fenfu communi apprehefa ^iiudicet : po-ftea rationem,penes quam vn#ierfalc eft iudicium:poftremb mentem, quæ defixo quie-tbque intuitucontempleturquAatio difcurrendovolutarefolet. Itenfmenti, rationi, phantafiæ,tribus animæ facultatiDus cogmtiuis tres etiam appetitiuas refpondere : Vo-luntatem,cuius partes fint,quæ mens amp;nbsp;ratio proponunt,appetere: ViÂi irafeendi, quæ cap.*, à ratione ôc phantafia porreda arripiat: Vim concupifccndi, quæ à phantafia fenfùque obieda apprehcndat.Hæc vt vera fint,aut faltem probabilia, guoniam tarnen vereor ne magis nos fua obfcuritate inuoluant quam iuuent,omittenda cenfeo.Sicui libet alio modo animæ potetiasRiftribu«re,vt altera vocetur appetitiua: quæ tametfi rationis expers^ ration! tarnen obtempérât,fi aliunde dirigatur: altera dicatur intellcdiua, quæ fit per fe-

INSTITV’ÿlONIS LÎB. î.

ipfam ratîonis particepsmó valde reclâmo. Nec iftud refellere velim, tria efle agêdi priti Tîiemiib in cipia,fenfum,intelleôtum, appetitUi Sed nos diuifîoncm potius eligamus infra omnium lib.3.de Ani captyfn poiitam,quæ certc àphilofophis péri non poteft. Nàm illi dum lîmpliciffîmè lo-Dedupiiei qui volunt, animam diuidunt in appetitum intelledum. fed vtrunque faeiunt dupli-

cem.Hunc interdum contcmplanuura elle dicunt, qui fola cognitione contenEus, n'‘1,

DcRnJib.j luma£lionis motû habcat:quam rem ingenii nominedeligiWiriputac Cicero, interdum praólicum J qui bonimalive apprehenfione voluntatem varie moueat.Sub quo généré bene iuiléque viuendi feientia continetur .Ilium quoquc(appetiti?dico)in Voluntatemj

concupifeentiam parciuntur, ac ß^sMaiv quidem elfe quoties rationi appcÂcus quciïl c/j/zàxlappellant obtempérât ; Traèoç autem fieri vbi çxcuflb rationis iugo, ad intemperiem excurrit.Ita lèmpcr in liomine rationem imaginantur qua fe redè moderari queat#

Ab hac docendi ratione paulùm difeedere cogimur:quiâ philofophi,quibus incognita erat naturæ corruptio quæ ex defedionis pœna prouenit, duos hominis ftatus valde diuerfos perperàm confùndut.Sic ergo habeamus j fubeflè duas humanæ afiimæ par-tesjquæ quidem præfenti inflituto conuenianr,intellc£tum voluntatemiSit autem of^ ficium intell eitus*,inter obiedadifeernere, provt vnumquodque probadum autimpro-bandum vifum fuerit : voluntaci^utem, eligere amp;nbsp;fequi quod bonu intelleftus diôtauc-rit ; afperna^ ac fugere quod illeimprobarit. Nihil hîc nos temorêtür illæ Ariftotelis mi-nutiæ.nullam elfe menti per fe motionem, fed eledionem elfe quæ moueat : quam ean-dem nuncupat intelledum appetitiuum. ne fuperfluis quæftionibus intricemur, fatis fit nobis incelleduA eife quafi animæ ducem Sid gubernatorem: volûtatem in illius nutum femper refpicere^ indicium in fuis defideriis expedare. Qua ratione verc tradidit ipfc idem Ariftotelesifimilc quiddam eife in appetitu fugam Sz perfequutionem,quale eft in mente affirmatiemut negatio.Porrô quàm certa nunc fit ad dirigendam voluntatem intell edus guberprio,alibi videbitur^hic duntaxat volumus, nullam reperiri poffe in anima potentiam, quæ non rité ad alterutrum iftorum membrorum referatur. Atque hoc modo fenfum fub intelledu côprchendimus:quem alii fie diftinguunt -, quod fenfum ad voluptdlem propendere dicût, pro qua intelleófus bonû fequatur.Tnde fieri vt appetitio fenfus,concupifcentia fiat amp;nbsp;libido ; aft'edio intelledus, voluntas. Rurfum pro appetitus nomine,quod illi malunt,voluntatis nomen,quod vfitatius eft,vfurpo.

8 Ergo animam hominis Deus menteinftruxit,qua bonum àmalo,iuftum abiniii-fto difcerneret:ac quid fequendum vel fugiendum fit,præeûte rationis luce viderct. vn-de partem banc diredricem t3 »Te/xov/KÔi/ dixerunt philofophi.Huicadiunxit voluntatem, peîïes quam eft eledio. His præclaris dotibus excelluit prima hominis conditio, vt ratio, Witelligentia,prudétia, indicium non modo ad terrenæ vitæ gubernationê fuppeterent, fed quibus tranfcendergit vfquc ad Deum amp;nbsp;æternam fœlicitatem. Deindevt accede-ret eledio,quæ appetitus dirigeret,motufque omnes organicos temperarct:atque ita voluntas rationis moderationi efiet prorfus confentança. In hac integritate libero arbitrio pollebat homo,quo fi vellet,adipifei poftet æternam vitam.Hîc enim intempeftiué quæ-ftio ingeritur de occulta prædeftinatione Dei : quia non agitur quid accidere potuerit nécne,fed qualis fuerit hominis natura.Potuit igitur Ada ftare fi vellet,quando non nili propria voluqjate cecidit. led quia in vtranque partem flexibilis erat eius voluntas , nec data erat ad perleuerandum conftantia, ideo tam ^ilc prolapfus eft. Libera tarnen fuit eledio boni amp;: malimeque id modô,(4^d in mente amp;: volûtate fumma rcditudo,amp; omnes organicæ partes rité in obfequium compolîtæ, dbnecïéipfum perdédo, bona fua corru-pit.Hinc tantaphilofophis obieda caligo, quod in ruina ædificiu, amp;nbsp;in dilfipatione aptas iunduras qffærebant. Principiumillud tenebant, non fore hominem rationale animal nifi ineifet libera bc^i amp;nbsp;mali eledio.veniebat etiam illislt;i mentem, alioqui tolli diferi-men inter virtfltes amp;vitia nifi proprio confiliovita^iomoinftituerct.Probé quidem hadenus, fi nulla fuilTet in homine mutatio, quæ dum ipfos latuit nihil mirum fi cælum terræ mifceant.lt;^i verô Chrifti fe difcipulos elfe profefli, in homine perdito ô^: in fpiri-tualc exitium demerfo liberum arbitrium adhuc quærunr, inter philofophorum placita amp;nbsp;cælcftem dodrinam partiendo, plané defipiunt, vt nec cælum nec terrain attingant. Sed hæc fuo loco mclius.Nunc duntaxat illud tenendum cft,longé alium prima creatio-nefuifte hominem quàm totam eius pofteritatc, quæorigiitem à cÂ'rupto trahens, he-rcditariainlabemabcocontraxit. Nam ad reditudincm format« crant fingulæanim«

« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• partes,

DE COGNIT. DET CREATORIS.

partes,§6 conftabat mentis fanitas.Sô voluntas ad bonum eligendû libera.Siquis obiieiat’ quafi in lubrico fuifle pofitam,quia imbecilla effet facultasdàtis ad tollendam exeufatio* • nem valuit ille gradus.neque enim æquum fuit hac lege Deum conftringi, vt hominem faceret vel qui non poffet vel nollet omnino peccare. Præftatior quidem fuiffet talis na- Auguft.libr. Lura.fêd præcifê expoftulare cum Deo,quafi hoc debuerit côferre homini,plufquam ini-quum eft:quando in eius adbitrio fuit quantulumcunque vellet dare. Cur autem perfe-uerantiæ virtutc cum non fuftinuerit,in eius confilio latet: noftrum verô eft ad fobricta-

tem fapere. AccepeÄt quidem poffe, fi vellet, fed non habuit veile quo pollet ; quia hoc De correp^ veile fequWta effet perfeuerantia. Excufabilis tarnen non eft, qui tantum accepit vt fibi fponte accerferet interitu : nulla veto impofita fuit Deo ncceffitas quin mediam illi vo-luntatem daret,atqueetiam caducam,vt ex illi us lapfu gloriæ fuæ materiam eliceret.

Deum jua -»irtutc munèium a, Je conditumfouere ac tueri^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eiti(fgt;artesfia pro-

uidentiarevere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. XVI.

o K R o Deum faceremomentaneum creatore,quifemelduntaxat opus fuum abfoluerit,frigidumeffetacieiunu. atqueinhocpræcipuènosàprofanisho-

minibus differre conuenic, vt non minus in perpetuo mundi ftatu quam pri-

maeius origine præfentia diuinæ virtutis n»bis illuceat. Etfi enjjn impiorum quoque animi folo terræ cælique afpeftu ad creatorem furgere coguntur, fuû tarnen pe- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

culiarcm modû habet fides, quo folidam creationis laudem Deo affignet. Quo pertinet illud Apoftoh quod ante citauimus, nonnifi fide nos intelligere concinnatum elle fecue lum verbo Dci : quianifi ad prouidentiam eius vfque tranfimus, nonfcm rite capimus quid hoc valeat,Deum effe creatorem-.vtcunque amp;nbsp;mente comprehê^re ô6 lingua fate-ri videamur.Garnis fenfus,vbi Dei virtutê femel in ipfa creatione fibi wopofuit,illic fùb-fiftit;ô6 quum longiffimè procedit, nihil aliud quàm in edendo tali o^£cio,authoris fa-pientiam,ô6: potentia,06 bonitatem^quæ fponte fefe proferunt, S6 no iWfbus ctiam inge-runtlcxpendit ô6 confideratàn eo autem conferuando 86 moderando generalem quan-dam aétionem,vnde vis motionis dependeat. Denique ad res omnes fuftinend^ fuffice-re putat vigorê diuiffitus ab initio inditum. At verô fides altius penetrate debet, nempe vt quem omnium creatorem effe didicit ftatim quoque perpetuum modetatorê 86 con-fèruatorem effe colligat : neque id vniuerfali quada motione tam orbis machina quam fingulas eius partes agitando : fed fmgulari quadam prouidentia vnumquodque eorum quæ condidit ad minimum vfque pafferem,fuftinendo,foucndo, curado. Sic Dauidbte-uiter præfatus mundum fuifle à Deo conditum, ftatim ad continuum prouidetiæ teno- Pfal.jj.a.i rem defcêdit, V erbolehouæ cæli firmati funt,86 fpiritu oris eius omnis virtus eorû.î^CÂ addit,Iehouarefpexit fuper filios hominum.86 quæ in eandem fentêtiam attexit.Quam- iWem quam enim non tam feitè ratiocinantur omnes, quia tarnen c«dibile non effet curari à Deo tes humanas nifi effet mundi opifex : nec quifquam feriô credit fabricatu effe mundum à Deo,quin fibi perfuadeat operum fuorû curam haberc ; non abs re Dauid optima ferie ab vno ad alterum nos deducit. In genere quidem arcana Dei infpiratione vegetari omnes mundi partes 86 philofophi docent,86 humanæ mentes concipiunt.lnterea eôvf-que non pertingunt quo euehitur Dauid,fecûmque pios omnes attollit, dicens. Omnia Pfal.’oj.d. ad te refpiciunt,vt des illis efeam tempore fuo.te dante, colligunt; te maAim aperiente,

fatiatur bonis.fimulatque faciem aq^rteris,confternantur: vbi reduxeris fpiritum, inter-cunt, §6 in terram reuertuntur. S^urfus emittis fp«itum,creantur, renouas facie ter-ræ.lmô quanuis Pauli fententiæ fubfci1bant,in Deo nos effe, 06 moueri,S6 viuerc ; longe Aa.i7.f.a, tarnen abfunt a ferio eius quam commendat gratiæ fenfu: quia fpccialem E^i curam, ex qua demum cognofeitur paternus eius fauor,minime guftant.

1 Quo melius pateat hoorid'erimen, feiendum eft, prouidentitm Dei, qualis tradi-tur inScriptura,fortunæô6cafil^s fortuitisopponi.lam quumvulgo p’erfuafumfueric • omnibus feculis,ô6 eadem opinio cunótos fere mortales hodie quoque occupet,fortuitQ contingere omniatquod de prouidentia tenendum erat, non modo hac’praua opinionc obnubilari,fed fere fepeliri certum cft.Siquis in latrones incidat,vcl feras bcftias,ll vento repente exorto naufragium faciat in mari,fi domus vel arboris^uina obruatur:fi alius pet deferta oberrans inueniat penuriæ fuæ remedium, vndis iaétatus ad portum perueniat, mirabiliter à diftanîia tâtùfti vnius digiti euadat à morte ; hos omnes ta profperos quàm aduerfosoccurfusfortunæ Garnis ratio adfcribec. QnifquisvcroedoftuseftChriftiotc, Mat-w.«.}»

• £4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT vnONI S LIB. 1.

capillos otnnescapitis fui eflenumerâtos,caufamlongiusquæret,acftatuetquoflibet • eucncus occulto Dei côlilio gubernari.Ac de rebus quidem inanimatis fie habêdum eft, quâuis naturaliter fingulis indita fit fua proprictas, vim tarnen fua non exerere nifi qua-tenus præfenti Dei manu diriguntur. Sunt igitur nihil aliud quam inftrumenta quibus Deus alfidue inftillat quantum vult efficaciæ, Sz pro fuo arbitrio ad hanc vel illam actionem fiedit ac conuertit. Nullius creaturæ mirabilior vel illu (ftior vis eft quam folis. Præ-terquam enim quod totum orbem illuminât fuo fulgore,quätum ^ud eft quod animalis omnia fuo calore fouet ac vegetat’terræ fcecuditatem fuis radiis infpirat? feminibus in eins gremio tepefaftis, herbefeente inde viriditatc elicit, quam nouis alimetft fuft'ultam äuget ac cofirmat,donee in culmos aj(rurgat?quöd perpetuo vapore pafeit, donee in Hörern,amp; ex flore in frugem adolefcat ? quod tune etia cxcoquedo ad maturitate perducitî quod arbores fimiliter amp;nbsp;vites ab eo tcpefaftæ gêmant primùm ac frondefcût,dcinde flo rem emittunt,amp;: ex flore fruftû gen erat? At Domin us,vtfolid am horu omnium laudeni Gcn.i.a.3gt;amp; fibi vêdicaret,antè amp;nbsp;lucem extare voluit, amp;nbsp;terram omni herbarum amp;nbsp;fruiftuum genc-b.n re refertam elfe quam folem crearct. Non ergo folem faciet pius homo Vel principaleni vel neeeflariam eorum caufam quæ ante folis ereationem extiterunt,fed inftrum.entum dutaxat quo vtitur Deus,quia itä*^ult;quum po(fit,eo prætcrito,per feipfum nihilo diffi-cilius agere. Deinde quumlegimus biduo folem fubftitiffein vno gradu ad preccs lofue, •jofue lo.c.ij in gratiam régis Ezcchiæ vmbram cius retroceflilfe per decc gradus, paucis illis miracu-Reg.io.c. 1teftatus eft D^is, non fie quotidic cæco naturæ inftinftu folem oriri amp;nbsp;occidere quin

ipfe ad renouad A paterni erga nos fui fauoris memoriam curfum eius gubernet. Nihil magis naturale ea quam ver hyemi, veri æftatem, æftati autumnum viciffim fuccederc. Atqui in hac feril tanta perfpicitur ac tarn inæqualis diuerfitas, vt facile appareat fingu-los annos,menf«amp;: dies nouaSz fpeciali Dei prouidentia temperari.

• 5 Et fane oniffpotentiam fibi vendicat ac deferri à nobis vult Deus,non quale fophi-ftæ fingunt inanem,otiofam amp;: fere fopitam:fed vigilem, efficacem, operofam, amp;nbsp;quæin continuo aibu verfetur.nequeetiam quægenerale tantum fit prin^pium cófufi moçus, aefi fluuium per alueos femel præfixos fluere luberet: fed ad fingulos amp;nbsp;particulates motus intenta fit. Ideo enim cenfetur omnipotens, non quôd poflit quidem faccre, cefîcc tarnen interim amp;nbsp;defideat, vel quem præfixit naturæ ordinem generali inftinélu conti-nuetdèd quia fuaprouidentia cælum amp;nbsp;terram gubernans, fie omnia moderatur vt nihil Pfal.iij.t.s nifi eius confilio accidat. Nam quum in Pfaimo dicitur facere quæcunque vult, certa S£ deliberata notatur voluntas. Infipidum enim eflet philofophico more interpretari Pro-' ^letæ verba, Deum elfe primum agens, quia principiûamp; caufà eft omnis motus : quum ^tius hoc folatio in rebus aduerfis fe leniantfideles,nihilfcperpeti nifiDeiOrdinationen mandate: quia Ämt fubeius manu. QuôdfiDeigubernatiofic extenditurad omnia eius opera,puerile cauillum eft,earn includere in naturæ influxu. Ncc verô magis Deum fua gloria fraudant quàm feipfos vtiliflîma doftrina, qui Dei prouidentiam coar-dant tam anguftis finibus, aefi libero curfu fecundu perpétua naturæ legem ferri omnia fineret:quia nihil homine miferius,fi ad quoflibet cæli,aeris,terræ,aquarû motus expofi-tus foret. Adde quôd hoc modo nimis indigne extenuaturfingularisergavnumquen-Pfal^l.a.3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bonit»s.Exclamat Dauid infantes adhuc pendentes à matrum vberibus fatis fa-»

cundos effe ad celebrandam Dei gloriam:quia fciliq^t ftatim ab vtero egrefli, cælefti cura paratam fibi alimoniam inueniuntiEft quidem hoc^verum in genere,modô ne oculos amp;nbsp;fenfus noftros fùgiat quod palam experientia*demonftrat, aliismatribus plcnasefTe mammas amp;nbsp;jberes, aliisferè aridas, provt liberalius hune Deus alercvult,parcius verô alium. Qui verô Dei omnipotentiæ iuftam laudem tribuunt, duplicem inde pcrcipiunc frudum,quôd fatis awnpla benefaciêdi facultas penes ipftltn fit, in cuius pofTeflîonefunc • cælum n terra,S^ cuius nutum refpiciunt omnes crcî^ræ vt fein obfequium addicant. deindequôdfecurèin eius protedione quiefeere licet, cuiusarbitrio omnesfubiacent quæ alicunde tiflieri poffunt noxæ,cuius imperio non fecus ac fræno coercetur Satan eu omnibus fuis furiis totôqucapparatu, àcuius nutu pendet quicquid faluti noftræ aduer-fatur : nec aliter corrigi vd fedari poffunt immodici amp;nbsp;fuperftitiofi metus, quos fubindo ex periculorum obiedu cocipimus.Superftitiofè nos elfe timidos dico, fi quoties minan-tur nobis creaturæ, vel terrorcm aliquem ingerunt, perindetxpaueîcimus aefi quam ex fe vim nocendi haberent ac poteftatê,vcl temerè læderêc ac fortuitô,vel aduerfus earum • • nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noxas

DE COGNIT. DEÎ CREATORÎS. éj

iïoxasnon fatisefletin Deo auxilii.Exepligratia,vetatPropheta neàftellîs nbsp;nbsp;{îgnîscæ- lere.îo.a.i

li metuantfilii Dci, quenaadnoodum mcreduli folent. Non quemlibet certê tirnorcm * damnat.Sed quum mundi gubernationem à Deo ad aftra transférant infidèles,fuam vel fœlicitatem vel miferiam ab aftrorum decretis amp;nbsp;præfagiis, non autem à Dei voluntate pendere fingunt,ita fit vt timor eorum ab vno illo quem refpicere dcbebant ad Relias amp;;

cometas abllrahatur. Abfiao igiturinfidelitate quicauerevolet,memoriafemperte-neat,non crraticam ^1 potentiam,vel adionem, vel motionem elle in creaturis : fed ar-' cano Dei con filio fie regi,vt nihil contingat nifi ab iplb feien te amp;nbsp;Volente decrctu m.

• 4 Prirftipiô igitur teneat lefborcs prouidentia vocari, non qua Deus ê cælo otiofus

fpeeuletur quæ in mundo fiunt,fed qua veluti clauum tenes,euentus omnes moderatur. Ita non minus ad manus quam ad oculos pertinet.Nec enim quo filio fuo dicebat Abra-liam,Deusprouidebit,tantLimvolebat præfcium futuri euetus afi'ercrci fed curam rei in- Gän.ü.b.« : cognitæ in eins voluntate reiicere qui rebus perplexis amp;nbsp;conftifis exitum dare folet. Vn-de fequitur, prouidentia in afin locari.nimis enim inlcite nugantur multi de nuda præ-feientia. Non tarn eraflus eft: eorum error qui gubernationem Deo attribuut,fed confu-famSi promifeuam,vt dixi: nempe quæ orbis machinam cum fingulis partibus generali motu voluat atque impellat; cuiufque verb creaturæ aftionem peculiaritc^non dirigat.

Neque tarnen hie etiam error tolerabilis eft.hac enim prouidentia quam vniuerfalcm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

appellat,nihil impediri tfadunt,vel creaturas omnes, quominus contingenter mouean-tur,vel hominem,quo minus libero voluntatis fuæ arbitrio hue atque i^uc fe conuertat.

atque ita inter Deum 6^ homine partiuntur^vt ille motionc huic fua vi|tute infpiret qua agerc poflit pro naturæ fibi inditæ rationediic aute aftiones fuas volunsario con filio mo-deretiir. Breuiter Dei potentia fed non deftinatione mundu, res homimim,ipfó{que homines gubernari volunt. T aceo Epicureos ( qua pefte refertus femperluit mundus) qui Deum otiofum inertemque fomnianf.aliofque nihilo faniorcs,qui oli^;ommenti iune Deum ita dominari fupra mediam aeris regionem, vt inferiora fortunæ relinqueret. liquidem aduerfus tarn euidentem infaniam fatis clamât mutæ ipfæ creaturæ. Nimc enim fententiâ illam quæ vulgo ferè obtinuit refutare propofitu cR, quæ cæcam modo nefeio quam 86 ambiguam motionem quum Deo concedatiquod præcipuum cRilli adimit,vt. incomprehenfibili fapientia quæque dirigat ac dilponat adfuum finem : atqueita verbo tantum non re Deum facit mundi reRorem, quia moderatione eripit. Quid enim quæ-fo eR moderari,nifi ita præeft'c vt dcRinato ordinc ea regas quibus præes ? Neque tarnen quod de vniuerfali prouidetia dicitur in totum repudio : modo vicilfim hoc mihi conre-dant,mundum à Deo t,egi,non tantum quia pofitum à fe naturæ ordinê tuetur,fed qui^ peculiarem vriiufcuiufque ex fuis operibus curam gerit. Verum quidem eft fingulas rerum fpecies arcano naturæ inRin£tu moueri,acfi æterno Dei niÈdato parèrent, 86 quod femel Ratuit Deus, fponte fluere. Atque hue referri poteR quod dicit ChriRus, feô6 Pa-' trem ab initio vfque lemper fuifte in opere;S6 quod Paulus docct,in ipfo nos viuere, mo-ueri, 86 efle. quod etiam author epiRolæ ad Hcbræos ChriRi diuinitatem probarc voles, Hebr.i.a.j dicit potenti eius nutu fuRineri omnia.Sed perperam hoc prætextu tegunt Ô6 obfeurant quidam fpecialem prouidentiam,quæ ad co certis clarifque Scripturæ ceRimoniis afieri-tur,vtmirumfit potuiftedeeaquempiamdubitarc.Etccrtequi velumflludquod dixi obtendunt,cogunturipùquoqueclt;reRionis viceaddere, multafieripeculiari Dei cu-ra-.fed hoc perperam ad adus tantum particulates r^Rnngunt.Quare nobis prohandum eft,Deum fic attendere ad fingulos euÄitus regendos, 86 fic omnes illos prouenire à de-finito eius confilio,vt nihil fortuito contingat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

• 5 Si demus,principium motus penes Deu efte,fportte verb vej cafu omnia ferri quo impellit naturæ inclinatio,mufii f dierum 86 noRium vices, hyemis^tia 86 æftatis,erunt Dei opus, quatenus fuas quibuft^e partes attribuons, certam legem præfixit : nempe fi • æquabili tenorc eundem femper modum feruarent,dies qui noRibus fuccedunt,menfes menfibus,ô6 anni annis. Qubd autem nunc immodici calores cu ficcitatc ebiunfti quic-quid eft frugum exurunt,nunc pluuiæ intepeftiuæ fegetes corrumpunt,qubd ex grandi-nibus 86 procellisfubita calamitas accidit-.non erit hoc Dci opjjs; nifi forte quia ex aftrorum occurfu,86 aliis naturalibus caufis vel ncbulæ,vcl ferenitas, vel frigus vel calor origb nem trahunt.Atquthoc mÄdo nec paterno Dci fauori, ncc iudiciis locus rehnquitur. Si Deu humano generi fatis bencficu elfe dicant, quia cælo 8ó terræ vim ordinarii inftillcC

ej.

66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INST IT V no NIS LIB. I.

qua alimenta fuppeditent, nimis dilucum eft ac profanum figmentum : acfîfœeunditas • anni vnius non clict fingularis Dei bencdidio : penuria autem fames non eftet male-divtio vindida.Sed quia rationes omnes colligere nimis longu eftet,fufficiat ipfius Dei autlioritas.In Lege Ô6 in Prophetis fæpius pronuntiat, quoties roreamp; pluuia terram irrigatie gratiamfuam teftarijCælum obdurefcere inftar ferri fuo imperio,vredineamp; aliis vi tiis confumi fegetes,grandinibus amp;nbsp;procellis quoties agri ferAntur,ccrtæ amp;nbsp;fpecialis fux vindiftæ elfe fignum. Hæc fi recipimus, certum eft non cadere plqgiæ guttam nifi certo rfid.i4«.b.? Dei mandato. Laudat quidem Dauid generalem Dei prouidentiam, quod cfcam mini-ftret pullis coruorum inuocantibus eumifed quu animalibus Deus ipfe fameft minatur, nónne lacis déclarât nunc tenui nunc ampliore demefo, provt vifum eft, fe alere cuncta animantia’Puerile eft,vt iam dixi,hoc ad particulates actus reftringere, quum fineexce-Mat.iox.is ptioneloquatur Cliriftus, nullum ex paflerculis nullius pretii cadere in terram fine Pa-tris volun täte. Gerte fi auiumvolatus certo Dei con filioregitur, fateri necefte eft cum pral.ii.a.5 Propheta, ficeumbabicare in fublimi, vt fe fiumilietad videndum quæcunque acci-duntin cælo amp;nbsp;in terra.

• 6 Sed quia feimus humani præcipuc generis caufa mundum efte conditum, in eius ler.io,d.xj ctiamguber^atione hie nobis fp^dadus eft finis. Exclamat Propheta Icremias, Scio Do-» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mine,quia non eft hominis via eius, neque viri vt dihgat grelTus fuos. Solomo autem, A

,Pro.io.d.i4 Domino funtgreftus viri, amp;nbsp;quomodo dilponet homo viam fuam? Dicant nunc, hominem à Deo moueri fecundum naturæ fuæ mclinationem, ipfum autem epnuertere mo-tum quo vifum ffcrit. At fi id vere diceretur, penes hominem foret viarum fuaru arbi-trium.Negabuntîortè,quia nihil fine Dei potentia valeat.At quum Prophetam amp;nbsp;Solo-monem conftet»n potentiam modo, fed eletlionem quoqueacdeftinatione Deo at-tribuere,nequaqlam fe expediunt. Atque hanchominû temeritate eleganter alibi carpit Solomo,qui^pum fibipræftituunt fine Dei refpeótu, acii manu eius non duceren-pfou.itf.a.1 tur.Hominis,inquir,eft difpofitio cordis,amp; Domini eft præparatio linguæ.Ridicula fane infania,Quôdfacere fine Deo inftituunt miferi homines, qui nepr^ari quidem polTunc nifi quod file voluent.Porro quo magis exprimeret Scriptura, nihil penitus in mudo ge-ri nifi ex eius deftinatione, quæ maxime forcuita videntur, illi fubiacerc often dit. Quid cnim magis ad cafum referas quàm dum prætereuntem viatorem defradus ex arbore ra-Exod.ii.c.ij mus interficitî Allonge aliter Dominus, qui fe fatetur cum tradidiftein manû occiforis. Sortes fimiliter quis non fortunæ cæcitati permittat? Vcrùm Dominus non patitur, qui fibi vendicat earum indicium. Non fuapotentia fieri docet vtamp;sin finumeoniieiantur l^illi amp;nbsp;extrahanturifed quodvnum calùi dan poterat,à feipfo elle teftatur.Eodem per-Prou.Kî.d. tinet illud Solomonis,Pauper amp;nbsp;fœnerator occurrut fibiioculos amborû Deus illuminât. Quanuisenimpermixtilt;lt;inrpaupcribus diuitesinmundcr,dumfîngulisdiuinitus afli-gnatur fua conditio, admonet,Dcum, qui omnibus illucet, minime ca:cutire, atque ita pauperes ad tolerantiam hortaturiquia onus fibi à Deo impofitum excutere conatur quiconque fua forte content! no funt.Sic amp;nbsp;alter Propheta profanes homines obiurgar, qui indufthæ hominû vel fortunæ aferibunt quôd alii iacent in Ibrdibus, alii ad honores Pfal.^.r nbsp;nbsp;emergunt.Neque ab Oriente,neque ab Occafu,neque à deferto funt exaltationes ; quia

Deus iudex el^iic humiliât hic eleuat. Quia non poteft Deus exuere iudicis munus: hinc ratiocinatur,arcano cius confilio alios exceller«ialios manere contemptibiles.

• 7 Quinetiam particulates euétu? teftimoniacfte^ico in generefingularis Dei pro-Exo.i^.c. B uidetiæ.Excitauit Deus in deferto ventum auftrate, qui populo adueherct copia auium. Iouæi.s.4 Quum lonaiji voluit in mare proiici, ventum turbin! excitando emifit. Dicent quinon putant Deum mundi gubernacula tcnerc,hoc fuifte præter comunem vfum. Atqu! inde colligo nullum vnqtftm ventum oriri, vel furgere,nifi Iji^iali Dei iulfu. Nec veto aliter pral.io4.a.^ verum eftet illud,ventos facere fuos nuntios, amp;nbsp;miniftjjbs fuos ignem flammeum, nubcs facere véhicula fiia,amp; equitare fuper alas veti : nifi amp;nbsp;nubes amp;nbsp;ventos circûageret fuo ar-b!tr!o,fingulartanque virtutis fuæ præfcntiam in illis oftederet. Sic etiam alibi docemur» Pfal.107. e. quoties ventorû flatu mare ebullit,impetus illos teftari fingularê De! præfentiam.Præci-*5-^’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pit,amp;; excitât fpiritum progellæ,amp;: in fublimeattollitfluausmaris.deindeftare facit pro-

cellam in filentio, vt ceftentfluôfus nauigantiû. ficüt alibi denuntiat^ventis vrentibusfc flagellaftc populu. Sic quum naturaliter vis generandi inditalît hominibus,Dcus tarnen fpeciali gratiæ vult ferri acccpcum quôd alios relmquit in orbitace, alios lobolc digantur. a*/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• • nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nam

flam donum eius,fru(ftus ventris. Ideo dicebat lacob vxori, An ego pro Deo fum, vt tibi dem liberos? Vt femel ftniam, nihil magis ordinariû in natura quam nos pane ali. Atqui pronuntiat Spiritus non modo terræ prouentum Dei ehe donum fpeciale,fed non viue-refolo panehominesiquia non ipfa faturitas eos vcgetat,fed arcana Dei bencdiftio:hcut è conuerfo minatur fe frat^rum panis fulturam.Nec veto aliter feria pohec concipi oratio de quotidiano pane,niu Deus cibum paterna manu nobis fuggereret.Ideo Propheta, vt fidelibus perfuad^t,Deum in iphs palcendis optimi patrisfamiiiâs partes implere,ad-monet,efcam dare omni carni.Denique vbi ab vna parte audimus,Oculi Domini fuper iuftosjöd aures eius ad preces eorum:ab altera autê,Óculus Domini fuper impios,vt per-dat è terra memoriam eoru, fciamus creaturas omnes furfum öd deorfum præfto ad oble-quium adeflcjVt eas in quencun que vult vfum accommoder. Vnde colligitur, non tan-tùm generalem eins prouidentiam vigerc in creaturis, vt naturæ ordinem continuetifed in certum amp;: proprium finem aptari,admirabili eius conhlio.

8 Qui huic doélrinæ inuidiamfacere volunt,calumniantur ehe dogma Stoicotuth, de fato : quod amp;nbsp;Auguftino exprobratu aliquado fuit.Nos eth de verbis inuiti lirigahms, Fati tarnen vocabulum non recipimusitum quia eft ex^orum genere, quorum profanas nouitates refugere nos Paulus docetitum quia eius odio conacur grauare Dbi veritatem. Dogma vero ipfum falfo nobis ac malitiofe obiedtatur. Non enim cum Stoicis nccellica-tem comminifeimur ex perpetuo caufarum nexu amp;nbsp;implicita quadam lerie, quæ in natura contineatur : fed Deum conftituimusarbitrum ac modcratorem Annium, qui pro fua fapientia,ab vltima æternitate decreuit quod fatburus elletià: nuc (fa potentia,quod decreuit exequitur.Vnde eius prouidentia non cælum modo ac tùtranl, öd crearuras in-animatas,fed hominum etiam conhlia öd volunrates gubernari he alfelmus, vt ad defti-natum ab ea fcopum reötä feratur. Quid ergo’inquies.nihilne fortuitoJiy hil contingenter acciditîRefpondeo,verê à Bahlio magno diótum ehe, Fortunam öd Cafum, Ethnico-rum ehe voces,quarum hgnificatione piorum metes occupari non debeant. Nam li fuc-celfus omniSjDei besediiftio eft,calamitas öd aduerhtas, eius malediötio : forturft iam in

rebus humanis aut cafiü nullus relinquitur locus. Et moucre nos qüoque illud Augufti-ni debet-.In libris contra Academicos, inquit, nó milii placet toties ine appellaffc Fortu- i.Retraa. nam. quanuis non aliquam deam voluehm hoe nomine intelligi, fed fortuiturtirerum cuentumin externis vel bonis vel malis.Vndeamp; illa verba funtquæ nulla religio dicere prohiber,Forte,Forfan,Forfitan,Fortairc,Eortuitô.quod tarnen totum ad diuinäm teuo-candum eft prouidentiam.Ncque hoc tacui,dicens, Etenim fortafle quæ vulgo Foreftha nuncupatur,occulto quoque ordine regitur:nilulquc aliud in rebus cafum vocamus,niff cuius ratio amp;nbsp;caufa fecreta eft. Dixi quidem hoc : verum pœni^ct me he nominaiîe illic Fortunam;quû videam homines habere in pelTima confuetudine, vt vbi dici debet,Hoc Deus voluit,dicant,FIoc voluit Fortuna. Denique paftim docet, liquid Fortunæ relin-quitur ,temerè verfari mûdum.Et quaquam alicubi dehnit, partim liberohçminis arbi-trio, partim Dei prouidentia omnia geri, huic tarnen fubeßc homines ôd ab ea regijlatis

ordinante Deo:quiatemereaccidcret.Qua rationeamp;: contingentiam qu;^abhominum Lib.Sj.^« atbitrio pendet excludit:mox vero clarius caufam elfe quærenda negans voluntatis Dei.

Quoties autë permifilonis ab ipfo nftntio fit,quomodo hoc intelligidebeat ex vno loco Lib.de Tri-optime patebit, vbi Dei voluntat«n, l^mmam eile probat amp;nbsp;primam omnium caufam: quianihilnili ex iulTu eins vel permiflione accidit.Certe non hngit Deum in otiofa fpe-cula ceflantein.dum aliquid vult permittere,vbi alt;ftualis(vt ita loquar)volufttas interce-dit,quæ alioqui nçn pollet cenferi caufa.

9 Quoniam tarnen longe infra prouidentiæ Dei altitudinem fubfidit metis noftrae • tarditas,adhibenda eft quæ earn hïblcuet diftinélio.Dicam igitur, vtcunque ordinentur omnia Dei cohlio amp;nbsp;certa difpenfatione,nobis tarnen elle fortuita.non quod Fortunam reputemus mudo ac hominibus dominari, temereque omnia furfum deorfum volutare: (abefle enim à Chriftiano pcótore decet hac vecordia.)fed quoniam eotu quæ eucniunt, ordo,ratio,finis,ncceiritas,vtplurimu in Dei conhlio latet,amp; Iftimana opinione non ap-prehenditur: quah fcrtuita^unt quæ certum eft ex Dei voluntate prouenire. Non enim aliamimaginem præ fe ferunt, aut in naturafua cohderatæ, aut fccundum notitiam no-ftram iudiciumque æftjjnatæ.Fingamus,exempli gratia,mcrcatorem, qui fyluam ingref nbsp;nbsp;«

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e.ij.

• 68 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTÏT VTIÔNIS L I B. t

fus cum comitatu fidorum hominum,imprudenter à fociis abcrret,ip{o efrore ferafur in fpoliariûjincidat in latroneSjiuguletur.Mors ci us non tantum Del oculo præuifa,fed de-creto ftabilita fuerat.Non enim dicitur præuidifle quantum cuiufque vita protcdcretur, lob i4,a.7 terminos conftituiifeac fixifle qui præteriri non poterût.Quantu tarnen mentis no-ftræ captus apprehendit,omnia illic fortuita apparêt.Quid hî^ ientiet Chriftianusîncm-pe quicquid in morte ciufmodi intcrccHltd'ortuitu natura, vt eft,reputabit:prouidctiani tarnen Dei præRiiiTe non dubitabit ad fortunam in fuum finem diri^ndam.Eade eft ratio futurorum contingêtiæ.Futura omnia vt incerta nobis funt,ita in fufpenfö babemus, acfî vtramuis in partem propenfa forent.Manct tarnen nilnlominus cordibus noftris in-* fixum,nihil euenturû quod non Dominus iam prouiderit. Hoc fenfu apud Ecclefiaften fæpe repetitur nomen euentus : quia primo intuitu non penetrant homines ad primam caufam,quæ procul abfcondita eft. Et tarnen nunquam ita deletum fuit ex hominû cordibus quod de occulta Dei prouidentiaproditum eft in Scripturis,quin icmper micarêc in tenebris aliquæ fcintilIæ.Sic Philifthinorüm augures, quanuis ambigui vacillent, Deo i.Samz. b.5 taæen partim aduerfum cafum tribuunt,partim fortunæ.Si arca,inquiunt,tranfierit per viam illam, fcicmus Deum efle qui nos percuffit:fin verb per altéra, cafus fuit fuper nos. Stultè quidcift,vbi eos fàllit diuinît:io,ad fortunam confugiût : interea videmus cos con-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftringi,nc audeat quod infœliciterillis accideratfortuitumputare. Cæterùm quomodo

prouidentiæ fuæ fræno euentus quoflibet in quancunque vult partem fleftat Deus, infî-gni exemple liquibit. Ecce eodcm articulo temporis quodeprehenfusfùeratDauidin i.sam.13. d. deferto Mahon,itluptionem faciût Philifthini in terram:cogitur Saul difcedere.Si Deus, ’■*■’’7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fâluti fcrui fui conjulere volens,impedimentum hoc Saüli obiecit,certè quanuis repente

præter hominumlpinionem arma ceperint Philifthini, non tarnen dicemus cafu fùifle faftum-.fed quæ ijbis videtur c6tingentia,fecretum Dei impulfum fuiflèagnofcet fides. Non femper qui^m apparet fimilis ratio: fed indubic fie habendum eft, quæcûque cer-nuntur in mundo conuerfiones, ex fecreta manus Dei agitatione prodire. Interea quod ftatuit D»us, fie neceflè eft euenire vt tamê neque præcifè neque fi»pte natura necefla-rium fit. Exemplum in Chrifti olfibus familiare occurrit. Quum induerit corpus noftro fimile,fragiliafuiflè eius ofîa nemo fanus ncgabit:quæ tarnen firangi fuit impofiibile.Vn-de iterum videmus non temerè in feholis inuentas fuifle diftinftiones de ncceflitate fe-cundùm quid,Ô6 abfoluta:item confequentis amp;nbsp;confequentiæzquâdo ofia Filii fui Deus, quæ à fradura excmerat,fragilitati fubiecit,atque ita reftrinxit ad cofilii fui neceflitateni' qua«l naturaliter contingere potuit.

in quem fiopum referenda ft hitc doédrinaiTgt;t nobis conßet eius ytilitas. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. XVII.

o R R o ( vt ^openfa funt ad vanas argutias hominum ingenia) fieri vix po-teft quin fe perplexis nodis impediant quicunque non tenent probum re-^ófumque huius doftrinæ vfum. Itaque in quern fincm omnia diuinitus or-dinari Scriptura doceat,breuiter hîcattingere expedict. Ac primo quidem notandum eft,tarn in futurum quàm in præteritum têpus confiderandam

# nbsp;nbsp;nbsp;efle prouident^m Deizdeinde fic moderatricem effe return omnium,vt nunc mediis in-

terpofitis operetur, nunc fine mediis, nunc contra omnia media. Poftremo hue tendc-re,vt totum humanum genus fibi effe curæ Deus oflîndat:precipuè verb in regenda Ec-clefiafquam propiore intuitu dignatur)fc cxcubia# agÄe. lam amp;: hoc addendu eft, quanuis aut paternus Dei feuor amp;nbsp;beneficentia, aut iudicii feueritas fæpe in toto prouidentiæ curfureluceftunterdû tarnen eorum quæ accidunt occultas efle caufas, vt obrepat cogi-tatio,cæco fortunæ ^petu volui amp;nbsp;rotari res humanas: v^l ad obloquêdum nos caro fo-• licitet, aefi Deus homines quafi pilas iaftando, ludu exêrceret. Veru quidem eft,fi quie-tis amp;nbsp;fedatis mentibus ad difcendum parati eflemus,exitu tandem patefieri, Deo eófta-re optimam confilii fui rationem : vel vt fuos erudiat ad tolerantiam, vel vt corrigat pra-uos eorum affeftuSjSó lafciuiam domet,vel vtad fui abnegationem fubigat, vel experge-faciat torporem:rurfum vt profternat fuperbos,vt impiorum aftutiam difcutiat, vt difli-pet eorum machinatione^ï Vtcunquc tarnen nos lateant ac fugiant caufæ,apud eum effe abfconditas certb habendum eft : ac proinde cum Dauidc gxclamandum, Magna feci-Pfal.4o.b.« nbsp;nbsp;nbsp;Deus mirabilia tua,amp; cogitationes tuas fuper nos nó licet ordinare.fi loqui této, præ-

• • ualent fupra narratione. Etfi enim femper in ærumnis noftris oejurrere debet peccata, * T vtpoe-

DE COGNIT. DEI CREATORIS. ^9

Vt pccnâ ipfa nos ad pcenitentiam folicitenvidemus tame vc Chriftus arcano Pattis con- lohääTyiaj filio plus iuris aflerat, quam vt queque provt meritus eft caftiget. Nam de cæco nato ait, Neque hic peccauit,neq; paretesd'ed vc manifeftetur gloria Dei in ipio.Hic enim obftre-pic fenfusjdum ipfos natales præuenit calamitas, acü Deus parum dementer immehtos ftc affligerec. Atqui in hoc foeclaculo fulgere gloriam Pattis fui ceftatur Chriftus, modo puri fine nobis oculi.Sed tenenda modeftia eft,ne ad caufam reddenda Dcum trahamusj fed ica reuereamur o^ulta eius iudida,vc nobis eius voluntas,iuftiftima lit rerû omnium caufa.Quum cælum occupant denfæ nubcs,eikoriturque violenta cempeftas, quia öc tri-ftis caligo otulis obiicitur,amp; tonitru aures percellit,amp;: fenfus omnes cerrore obftupefiur, videntur nobis omnia confundi amp;; mifeeri : eadem interim femper manecin cælo quics amp;ferenicas.Itaftacuendum eft, dum resin mundo turbulentsiußieiura nobis cripiunc, Deum ex pura iuftitis amp;nbsp;fapientis fus luce hos ipfos motus optime compofito ordine temperate ac dirigere in redum fincm. Et certe prodigiofus in hac parte eft multorufu-* tor,qui maiore licencia Dei opera vocarc audent ad fuum calculum,ôr arcana eius con-filia excuterc, cum etiam de incognitis prscipitem ferre fentêtiam, quam de mortaliura hominum faais.Quidenim magis prspoftetum, quàm erga squales noftros hac vti mo deftia,vt indicium fufpcndere malimus quàm notam ftnieritatis incurreraobfeuris au-tem Dciiudiciis,quærcuerencerfufpicercdecebac,proteruèinfultare? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

i Ergo Dei prouidentiam rite amp;nbsp;vtilicer nemo expedet nifi qui fibi cum fiaore fuo mundlquc opifice negotium efle reputans,ad metum amp;nbsp;rcuerenciam,|ua decet humilb tatejfc fubmiferit.Hinc fit vt tam multi hodie canes doarinam hanc vf ulentis fuis mor^ fibus, vel falccm latratu impetant ; quia no plus Deo licere volunt quàm ipfis diftat propria ratio.Nos etiam quanta polTunt proteruia exagitant,quod non c Atenti Legis præ-ceptis, quibus comprehenfa eft Dei voluntas, arcanis etiam eius confis mundum régi dicamus.Quafi veto cerebri noftti figmentû fie quod docemus *. ac non vbique idem db fertè pronuntiet Spiritus, amp;nbsp;innumeris loquendiformis repetat.Sed quia eos recinec ali-quis pudor ne fuas b|^fphemias audeant in cælum euomerciquo liberius infanilt;, fc no-bifeum litigare fingunt. Verùm nifi admitcant, incôprehenfibili Dei confilio quicquid in mundo accidie gubernari, refpondeant quorfum dicat Scripeura, eius iudicia profun- WiI.jä.i.'Z dam efie abylfum. Nam quum clamec Moles voluntatem Dei no procul m nubibus, vel in abyflis quærendam eire,quia familiariter in Lege expofita fie,fequitur profundac abyt-fo confetti aliam voluncaeem abfcondicamide qua etiam Paulus,O profunditatem diui-tiarum amp;nbsp;fapiêtiæ amp;nbsp;cognitionis Deüquàm inferutabilia funt iudieia eius, amp;nbsp;imperusßii-gabiles vis eius! Quis enim cognouit mentem Domini ? aut confiliatius eius fuie ? Ac v^r rum quidem eft, in Lege Sc Euangelio comprehendi myfteria quæ longé emineat fupra fenfus noftri modum: fed quoniam Deus ad capienda hæc mytÂria,quæ verbo patcfacc-re dignatus eft,fuorum mentes intelligcntiæ fpiricu illuminatmulla iam illic abyflus, fed via, in qua tuto ambulandum eft,8c lucerna pedibus regédis,ôc lux vitæ, 8c certæ confpi-

/ cuæque veritatis fchola.Ac mundi gubernandi admirabilis ratio mcrico abyftus vocatur: quia dum nos latec, reuerenter adoranda eft. Pulchre vtrunque paucis verbis exprelfit Mofes.Occulta,inquic,Deo noftro-.quæ aute hîc feripta funt, ad vos Sc filfos veftros per- Dcat.j^d. tinenc:Videmus enim vt non tantum ad Lege meditadam ftudiüadiicete,fed arcanam Dei prouidentia reuercter fufpicer«ubeat. Huius quoque altitudinis elogiu ponicut in libro lob,quöd mentes nofttas hujnili^.Poftquanîenim orbis machina furfum Sc deor*-fumlufttado, magnifice difleruit author de operibus Dei.fubiicit tandê, En iftæ funt cX* lob zs. d. 14 tremitates viaeü eius,Sc quantulum quod auditur in eo? Qua ratione diftinjuit alio loco 1°'’ intet fapientia quæ penes Deû tefidet,8c fapiendi modum quem hominibus præfcripfit. Nam vbi de naturæ arcanis coftcionatus eft,fapicntiam dicit foli Dcb efle cognitam, fu-gere aucem oculos omnium viuentium.Sed paulo póft fobiicit, vulgatam efle v t inuefti-getur:quiadidum fit homini,Eccetimor Dei eft fapietia.Huc fpeflat Atiguftini didum, tib.j34ux-' Quia non omnia nouimus quæ de nobis optimo ordine Deus agit,in fola bona volunta-te nos fecundùm Legem agcre,in aliis veto fecundùm Legem agiî quia eius prouidentia Lex fit incommutabilis. Ergo quü fibi ius mundi tegendi vendicet Deus nobis incogni-tum, hæc fitfobriei^tis acmodeftiælex,acquiefcerc fummo eius imperio, vt eius voluntas nobis fit vnica iuftitiæ régula, Sc iuftiflima caufa return omnium. Non ilia quidem abfoluta voluntas de lt;ma garriunc fophiftæ, impio profanoque dilUdio feparantes eius

70 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S TIT V T*I O NI S LIB. I.

iufticiam a potcntia ; fed ilia moderatrix rerum omnium prouidentia, à qua nihil nib rc-dum manat,quanuis nobis abfcondicæ fin t rationes.

• 3 Ad hanc modeftiam quicunque erunt compofiti, neque in præteritum tempus de rebus aduerfis contra Deum fremet,neque fcelcrum culpam in ipfum regerent : licuc Homericus Agamemno, Jquot;»» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;neque rurfum, vt Plautinus

illeadolefcens, quafi fatis abrepti,défperatione ie proficient in exitium.Inftabilis eft fors rerum,pro libidine fata agunt homines: referam me ad fcopulum, v^rem iftic cum ætatc perduam .Neque alterius exemple,Dei nomen fuis flàgitiis obtendent. Sic enim Lyconi-des in altera comœdia,Deus impulfor fuit:credo deos voluiffecNam ni vellent,nô fieret, fcio. Quin potius ex Scriptura,quid Deo placeat inquirer ac difcet, vt Spiritu duce illuc nitantur.fimul Deum quocunque vocat fequi parati, re ipla oftendet nihil huius dodri-næ cognitione efiê vtilius.Stultè cum fuis ineptiis tumultuantur profani homines,vt pene cælum terræ,vt,dicitur,pernfifccant.Si mortis noftræ punétum fignauit Dominus,ef-fugerenon licet:fruftraigiturin cautionibusadhibêdis laboratur.Quôd ergo alius com-mittere fe viæ non audet, quam periculofam audit, ne à latronibus trucidetur:alius medicos accerfit, ac pharmacis fe fatigat, vt vitæ opituletur : alius à cralfioribus cibis abfti-ner,ne lædatimbecillam valetudiftê:alius ruinofas ædes inhabitare formidat : omnes de-• nique vias cxcogitant,amp; magna animi intcntione excudut,quibusid quod concupifcut aiîèquâtur : aut hæc omnia inania funt remedia,quæ captatur ad corrigenda Dei volun-tatem: aut non c«to eins decreto terminatur vita amp;nbsp;mors, fanitas amp;nbsp;morbus,pax amp;nbsp;bellum,amp; alia quæ lgt;mines provt vel appetunt, vcl oderunt, ita fua induftria vel obtinere vel refugere ftudcuit, Quinetiam orariones fidelium peruerfas, nedum fuperuacuas fore colligunt, quibusLetitur vt Dominus profpiciat iis quæ iam ab æterno decrcuit. In fiim-raa,omnia quæ fimofterum capiuntur confilia, tollunt, perinde ac Dei prouidentiæ ad-uerfa,quæ,illis non aduocatis,quid fieri vellet decreuit. Deindequicquid iam accidit,ita prouidentiæ Dei imputant, vt conniueant ad hominem, quem idipfum defigna/Te con-ftet.Ocqidit ficarius probum ciuem? exequutus eft, inquiunt,confiÜum Dei.Furatus eft aliquis,aut fcortatus’quia fecit quod prouifum erat à Domino amp;nbsp;ordinatum,minifter eft eius prouidentiæ.Parentis mortem,neglclt;ftis remediis,fecurus filius expedauit? non po-tuit Deo obfiftere, qui fie ab æterno præftituerat.Ita flagitia omnia, virtutes vocat, quia Dei ordinationi obfequantur.

• 4 Atqui quod ad futura pertinet, humanas deliberationes facile cû Dei prouiden-tia^nciliat Solomo. Sicut enim eorum ftoliditatem ridet qui fine Domino quiduis au-Prou.is.b.^ «Héler fufcipiunt,acfi eius manu non regerentunita alibi fie loquitur. Cor hominis cogitât viam fuam,amp; Dominus diriger greflüs eius:fignificans æternis Dei decretis nos mini-mè-impediri quominus iflb eius volûtate amp;nbsp;profpiciamus nobis, amp;nbsp;omnianoftra difpen-femus. Neque id manifefta caret ratione. Nanque is qui vita noftram fuis terminis limi-tauit, eius fimul curam apud nos depofuit : eius conferuandæ rationibusfubfidiifquein-ftruxit:periculorum quoque præfcios fecit: ne incautos opprimeret, cautiones ac remédia fuggeflit.Nunc perfpicuum eft quid fit noftri officii:nempe, fi vitam nobis noftra tu-ƒ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tandâ commiin: Dominus,vt ea tueamur:fi fubfidia offert,vt fis vtamur : fi pericula præ-

monftrat,ne réméré irruamus:fi remedia fuppeditat,ne negligamus. Atqui periculü nullum oberit,nifi fatale:quodineluótabile eft remediis^mnibus.Quid autem fi ideo fatalia non ftint difcrimina,quia iis propulfandis ac fupejj^dis»emedia tibi Dominus affignauit? Vide quomodo tuæ ratiocinationi cum ordine diuinæ diipenfationis conueniat. Tu ca-uendum no «fie pcriculum colligis,quia fatale quû non fit, fimus etiam citra cautionem euafuri:Dominusautê ideo vt caueas iniungit,quiafatale^ibi elle nolit.Non expendunt infani ifti quod eftfuî) oculis, confultandi cauendlque artes infpiratas hominibus eflè à • Domino,quibus prouidentiæ eiUs fubferuiant,in vitæ propriæconièruatione.Quemad-modum contra ijegleélu amp;nbsp;focoi?dia,qiiæ illis iniûxit mala,fibi accerfunt. Qui fit enim vt vir prouidus,dum fibi confulit,imminentibus etiam malis fe explicet, ftultus inconfulta temeritatcpereat,nifi quod amp;nbsp;ftultitiaamp; prudetia diuinæ funt difpenfationis inftrumen ta in vtranque partem’Idoe nos celarc futura omnia voluit Deus, vt tanquam dubiis oc-curramus, neque definamus parata remedia opponere, donge aut fuçerata fuerint, aut omnem curam fuperauerint. Ideo ante admonui, prouidétiam Dei non femper nudam

• occurere,fed provt adhibicis mediis cam Deus quodammodq vefÿt.

* * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5 lidcm

De CÖGNIT. DEl*GRÉATöRiS, 7« , lidempræterititcmporiseuencusperpefàmamp;iîïcohiïderâtcadnudaDeiprouii dentiam trahunt.Nam quia ex ca pendent quæcunqueGonnngunr,Ergo,inquiuntjnec • flirta,nec adulteria,nec homicidia perpetrantur,quin Dei volûtas intercédât. Cur efgo^ inquiuntjfurpuhietur, quieum expilauit quem Dominus paupertate voluit caftigare? Cur pLinietur homicida,qui eum interfecit cui vitam Dominus finierat’Si Dei volunta-* ti feruiunt huiufmodi omifts, cur punientur ? Sed enim eos Dei voluntati (éruire nego^ Non enim qui malo animo fertur, præbereminifterium Deo iubenti dicemus, quunt malignæ cupiditati tantum oblequatur. Paret ille Deo,qui de eins voluntate edoctus, eô contendit ^uô ab ea vocatur. Vnde autem edocemur, nifi ex eius verbo ? Proinde in rebus agendis ea eft nobis perfpicienda Dei voluntas quam verbo fuo déclarât. Id requiric vnum Deus à nobis, quod præcipit. Siquid aduerfus præceptum delîgnamus, non obe-dientia eft, fed contumacia tranlgreflio. At, nifi vellet, non faccremus.Fatcor. Sed an. facimus mala in liunc finem,vt ei obfcquium præftemus? At nobis ca nequaquam mân-t dat:quinpotius irruimus,non quid ille velit cogitates,fed libidinis noftræ intemperie fic furentes, vt contra ipfum deftinato confilio nitamur. Atque häc ratione, male agendo, iuftæ eius ordination! lèruimus : quia pro immenla fuae fapicntiæ magnitudine, ad bend agendum mails inftrumentis vti bene probeque noui» Ac vide quam infulfa fit eorum argumentatio : impunitaefie autlioribus fuis fcélera volunt, quianonnifi Dei difpenfa-tionepatrantur. Ego plus cocedo : fures amp;nbsp;homicidas,amp; alios maleficos, diuinæ elfe pro-uidcntiæinftrumenta, quibus Dominus iplèad exequcndaquæapudfcconftituit indicia vtitur. Atqui eorum malis vllam inde excufationem deberi nego. Q»id enim? An vcl eadem fecum iniquitate Deum implicabut, vel fuam prauitatem illius luftitia opcrient? Neutrum polTunt.Quo minus fe purgent,propria confcientiaredarguuntur.quo minus Deum inlimulent, totum in fe malum deprehendunt : penes ipfum, nannifî legitimùra malitiæ luæ vfum.Sed enim per ipfos operatur.Et vnde, quæfo, fœtor ii^dauere, quod calorefolistum piitrefaftum, tumrelèratum fuerit?Radiisfolisexeitariomnesvident, nemo tarnen illos fœtere ideo dicit. Ira quum in Jiomine malo fubfideat mali materia culpa,quid eft quôd lîiquinamentumaliquod contrahere putetur Dcus,fi ad fuffm arbi-triû vtatur eius minifterio ? Faceflat igitur canina hæe procacitas, quæ allatrare quidem cminus Dei iuftitiam poteftjfed non attingerc.

6 Vertun bas calumnias vel potins phreneticoru deliria facile difeutiet pia lanéla-que prouidentiæ meditario, quam nobis diâat pietatis régula, vt Optimus amp;nbsp;fuaniflimus inde frudus nobis proueniat. Ergo Chriftianum peâus, quum certo certius perfuafum fit, omnia Dei difpenlàtionc euenire, nihil fortuitô contingere : ad ilium, velut prÄji puam rerum caufam,oculos femper referct : caufas tarnen inferiores fuo loco intuebitun Deinde fingularem Dei prouidentiam ad fe confernadum excujjare non dnbitabit, quæ nihil euenire palTura fit,quàm quod bono ac falnti fibi vertat. Quoniam autem cum ho-minibus primùm,deinde cum reliquis creaturis illi negotium eft, vtrobique fibi pollice-bitur Dei prouidentiam regnare. Quantum ad homines attinet,fiuc boni fint,fiuc mali, corum confilia, voluntates, conatus, facilitates fub eius manu elle agnofeet, vt flefterô quôlibuerit,acquoties libuerit conftringere, in eins arbitrio fitumfit. Singulärem Dei prouidentiam in falutem fidelium excubare plurimæ furit amp;nbsp;luculentiffi«æ promiffio- % nés quæ teftentur : lafta fuper Domjpum curam tuani, amp;nbsp;ipfe te en utriet,nec permittet Pfal.ss.d, ij vnquam fluftuari iuftum. quoniam illi cnræ fumus. Qui habitat in adiutorio AltilTuni, ’ inproteflioneDeicælicommorabitur.^Quitangitvos,tangitpupillaoculimei.Erocly- Zach.f.cg pens tuns, murus ahenens : aduerfantibus tibi aduerfabor. Etiamfi mater obliuifeatur fi-liorum, non tarnen obliuifcar tui. Quinctiam hic potiflimus eft feopus in hiTtoriis Bibli-cis, vt doceat tanta fedulitate v»s fandorum euftodiri à Domino, v»ne ad lapidem quidem impingant. Ergo vt iure paulo ante à nobis explofa fuit eorum opinio qui vniuerfa- • lem Dei prouidentiam comminifeuntur, quæ non fpcciatim ad curam vninfeuiulque creaturæ fe demittatun primis tarnen fpccialem hanc cura erga nos rccognofcere operæ-pretiumeft. VndeChriftns, vbialTeruitne viliflimum quidempaflerculuminterram Mat.jo.c.i, deciderefinePatris voluntate, hue ftatim apphcat,vt quo pluris fumuspalfcribus ,eo propiore cura reputemusDeu nobis profpicere.ac eovfquc ipfam extendit,vt côfidamus ibidem c.ja capilloscapitis noftfi numefatos elTe.Quid nobis aliud optemus, lî nec vnus è capite pilus defluere poteft nifi ex eius volûtate ? Non dégénéré humano tStùm loquor : fed quia

lt; . * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;e-üy • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

7i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I X S T I T V TIC N I S LIB. I.

Deus Ecclefiam fibi in domicilium elegie, non dubium eft quin paternam in ca regendi • curam fingularibus documentis oftendat.

-j His tum promiflisjtum exemplis cófirmacus Dei feruus,adiunget teftimonia quar docent fub eius poceftate efle omnes homines,liuc corum conciliadi iünt animi,fiue co-hibenda malicia,ncquid noceat.Dominus enim eft qui dat nobis gratiam, non apud eos ExoJ.j-g- 2.1 modó qui nobis bene volunt,fed etiam in oculis Ægyptiorugt;i:hoftium veto noftrorum improbitatem ftangere variis modis nouit.Interdum enim mentem illis adjmit, nequid i.Reg.ii.«!. nbsp;nbsp;nbsp;j fobrilve capere quean t:qualiter Satanam dimittit,qui mcdaci^impleat os omnium

ibidcu b. Prophetarum, ad decipiendum Achab : Rechabcam iuuenili conlilio dem^itac, vt re-10,amp; d.iï gno per fuam ftultitiam 1'polietur. Nonnunquam vbi mentem illis concedit, ita abfter-ret Ù exanimat, ne id quod conceperunt velint aut machinentur. Interdum etiam, vbi conari permiiit quod libido amp;nbsp;rabies fuadebat, impetus eorum opportune abrumpit, a.Sam.i7-b. ncc finit ad finem vfque procedere quod inftituunt. Sic cófilium AcÏntopheJ, quod exi-7,amp; C.14 ciale Dauidi futurum erat, ante tempus diflipauit. Sic amp;nbsp;creaturas omnes in luorura bo-num ac falutem moderari,ei curæ eft:ac diabolum etiam ipfum, quem cÓfpicimus, nihil auium fuifle tençare aduerfum lob, fine permiftu eius ac madato. Hanc notitiam necef-fario fequitur tum animi gratitui^ in profpero reru fuccefi'u, tum in aduerfitate patien-tia,tumctiai?i inpoftcrum incredibilis fecuritas. Qyiicqvjd ergo profperc atque ex ani-mi ièntentia eueniet, id totum acceptum Deo refêret, fiue per hominum minifterium fenlerit eius beneficentiam,fiue ab inanimatis creaturis adiutus fuerit. Sic enim reputa-bit cum animo fA, Certè Dominus eft qui ad me iftoru animos inclinauit, qui mihi ad-glutinauit,vt fuæ’erga me benignitatis inftrumenta forent. In frugum abundantia cogb tabit,Dominum eflè qui cælum exaudit,vt cælum exaudiat terra, ipfa quoque exaudiac fuos foetus : ip alia non dubitabit benedidionem Domini folam efle qua omnia proipe-renturmec tot c^fis admonitus,ingratus e/fe fuftinebit.

8 Si aduerfi quid contigerit, extemplo mentem hie quoque extollct in Deum, cuius manus ad patientiam placidamqueanimi moderationcm nobis imprimendam valet plurimilfti. Si lofcph in recognofeenda fratrum perfidia immoratift efl'et,nunquam fra-ternum potuiflet in cos animum recipere. Sed quoniam métem ad Dominum reflexitj oblitus iniuriæ, ad manfuetudinem ac clementiam inclinatus eft, vt fratres etiam vitro foletur,ac dicat,Non vos eftis qui me vendidiftisin Ægyptû, led Dei voluntatepræmif-fus fum ante vos,vt vitam vobis conferuem. Vos quidem cogitaftis de me malu, led Do-minus conuertit illud in bonum.Si lob ad Chaldæos le conuertiflèt,à quibus vexabatur, IhÄTm accenfus eflet ad vindidam; fed quia opus Domini limul lecognolcit, lernet pul-OTerrimailla fententiaconfolatur,Dominus dedit. Dominus abftulit:fit nomen Domini benedidum. Sic Dau^ conuitiis amp;nbsp;lapidibus à Semei impcticus, fi in hominem defi-xiflet oculos,ad retaliandam iniuriam fuos anirnaflet:vei um quia non fine Domini motu ilium agerc intelligit,illos potius mitigat.Sinite eum, inquit, quia Dominus ei præce-pit vt maledicat.Hoc eodem fræno alibi doloris inteperiem cohibet, Tacui amp;nbsp;obmutui, inquit,quia tu fecifti lehouah.Si nullum efficacius eft iræ atque impatientiæ remedium, non parum certè profecit qui Dei prouidentiam didicit in hac parte meditari, vt polfit eo mentem feijiper reuocare, Dominus voluit, idco ferendum eft: non modo quiarelu-dari non licet,fed quia nihil vult nifi quod amp;: iuftu fit amp;nbsp;expediat.Suma hue redit,vt iniu ftè ab hominibus læfi,omifla eorû im jirobitate(quæ nihil quàm dolorem noftrû. exafpera ret,animôfque acuctet ad vindidam)memmerirtfus a?l Deum confcendere,ac pro certo ftatueredifcamus,iufta eiusdifpenfatione fuiflèSé permiflum amp;: immifliim quicquid îplief «.b.n hoftis fceler^è in nos admifit. Paulus,vt à retaliandis iniuriis nos compefeat, prudentet admonet nobis non^fl'e ludam cum carne amp;nbsp;fanguine, ^d cum hofte fpirituali Diabo-• lo, vtnos ad certandum paremus. Sed hæcad fedandos omnçsiracundiæ impetus vtilil-fimaadmonitio eft, tam Diabolum quàm improbos omnes Deum armare ad côflidum, amp;nbsp;federe quafi agonothetam vt patientiam noftraexerccat. Quôd fi àbfquehominum opéra eueniac quæ nos premunt clades amp;nbsp;miferiæ, in memoriam redeat Legis dodrina, Deut.18 nbsp;nbsp;Quicquid profperi eft,ex fonte benedidionis Dei fluerc: adderfa omni.a efle eius malcdi-

Leuit. lô.d. diones:acterreat nos illaBorribilis denûtiatio,Si temercinceditis cotrame,egoquoque temerc incedam cotra vos. Quibus verbis coarguitur torpoi»nofter,^bi pro cômuni Garnis fenlu fortuitum elfe ducences quicquid in vtraque parçem accidit, neque bcneficiis

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;». , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r’“

DE COGNIT. DEIe CREATORIS.

Dei animamur ad einseulcum,neque flagellis ad refipifeeciam ftimulamur. Hæc eadem ratio eft cur acerbe expoftularcnc Jeremias Se Amos cum ludæis, quia tam bona quàm Tîu-en. j. lualafieri putarent Deo non iubente.Eodem refertur illalfaiæ concio, Ego Deus creans ^mos 3. b. lucem, àc formas tenebras : faciens pacem,ôe creans malum.ego Deus facio liæc omnia. îefa.4lt;,ii.7

9 Neque tarnen interim ad caufas inferiores Vir pius conniuebit. Neque enim quia miniftros diuinæ bonitatiÿirbitrabitur eosàquibus beneficio affeótus fucrit, ideo illos prçteribit,aclî nullam gratiam fua humanitate promenti elTentded illis obftrittum fe ex animo fen tiet, Se lÜÄnter fatebitur obligationem, Sc gratiam pro facultate Sc re nata rc-ferre ftudejfit.Denique Deu in acceptis bonis reuerebitur Se prædicabit vt præcipuum authorem:fed homines vt eius minillros honorabit:atque,vt res eft,mtelligct fe Dei vo-luntate iiseß'e deuiniium per quorum manum beneficus eflc voluerit.Siquid iaélurç vel ob negligentiam vel ob imprudentiam fecerit,Domino quidem volente taélum id apud fe ftatuet, verum fibi quoqueimputabit. Siquis morboablumptus fit, quê,quum exoffi-'cio curare debuilfetjiiegligenter traélauit:tametli nó ignorabit ad terminum perueniflè quem prçterire non poterat,peccatum tarnen fuu inde non eleuabit:fed quia non eft de-funótus erga eum fideliter fuo munere,perinde accipiet acli negligently fuæ culpa periif-fct.Multo minus,vbi in delignando vel homicidio vel furto fraus Se cócepta animo ma-litia mtercefferitjeam excufabit fub prætextu diuinæ prouidentiæ ; fed in e®de facinore, Deiiuftitiam, hominis nequitiam, vt fe vtraquc manifelle prodit, diftinólê contempla-bitur.lnfuturis verôpotiflimùm,inferiorumhuiufmodi caufarum rationem habcbit. Nam inter Domini benediótiones reponet fi non deftituetur fubfidii|lmmanis, quibus ad incolumitatem fuam vtatur.itaquc necin capiendis conliliis ceffallt, ncc torpebit in ope eoru imploranda,quibus fuppetere cofpiciet vnde iuuetur:fed à Domino fibi in manum ofterri rcputans quæcunquc cómodare fibi aliquid polfunt creaiuræ,ip(às,tâquam légitima diuinæ prouidentiæ inftrumenta,ad vfum applicabit. Ac,qui^certus fit quem fintexitum habitura quæ negotia aggreditur (nifi quôd in omnibus Dommu fuobono proipcvturum nouit) ad id ftudio afpirabit quod fibi expedite ducet,quâtum intelligen-tia mcntéque afleqwi poteft.Neque tarnen in capiendis cÔfiliis proprio fenfu f|retur:fcd Dei fapientiæ fe commendabit ac permittet,vt eius duftu in retlum fcopû dirigatur.Cç-terùm no externis fubfidiis ita eius fiducia fubnitetur,vt fi adfint,in iis fecurc acquiefcat: fi defint,perinde ac deftitutus trepidet.Mcnte enim in lola De: prouidetia femper habe bit defixam,neque à firmo eius intuitu,præfentium rerû côfideratione, abduci patietur. Sicloab tametfi prælii euentum in arbitrio manûque Dei elfe agnofcit,nô tarnen inertiç fe deditzfed quod fuæ vocationis eft fedulô cxequitur-.Domino autem permittit eutj^m moderari.Stabimus fortes,inquit,pro gente noftra,S«: vrbibus Dei noftrizDominus av^ i.sam. faciat quod bonum eft in oculis fuis. Eadem cognitio temeritate ôc prauaconfidentia 12. exutosad continuam Dei inuocationem nos impeller : tum efiam animos noftros bona fpe fulciet,vt quæ nos circunftant pericula,fecurè Sc fortiter defpicere non dubitemus.

IO Hac veto parte fe prodit inæftimabilis piæ mentis fœlicitas. Innumera funt quæ vftam humanam obfident mala,quæ totidem oftentant mortes. Vt extra non exeamusî quum mille morboru receptaculum fit corpus, imô intus inclufas teneat ac foueat mor-borum caufas,feipfum homo ferre non poteft quin multas exitiorum fuÿum formas fe-cumferat,acvitam quodamodocummorteimplicitam trahat. Quidenim aliuddicas, vbi necfrigetur,necfudatur fine p5riculo?lam quocunque te verras, quæ circa telunc pmnia,non modo ambiguæ funÄdc^ fed aperte ?erè minantur, ac præfentem mortem Videntür intentare.Confcende nauem,pede vno à morte diftas.Equo infide,in lapfu pe dis vnius vita tua periclitatur .Incede per vias vrbis, quot funt in tetlis tegwlæ, tot difcri-minibus es obnoxius.Si ferraijenrû in tua aut amici manu fit,exerta eft noxa.Quptquoc animalia ferocia vides,in tua pernicic armata funt.Quqd fi vel horto bene munito inclu-dere te ftudeas,vbi nihil quam amœnitas appareat,illic lèrpens interdum delitefcct.Do-* mus alftdue mcendio lubie(fta,interdiu tibi paupertatemgt;noftu etiam oppreftionem mi-natur.Ager grandini,pruinæ,ficcitati,alufque tempeftatibus expofitus quum fit, fterili-tatem,atqueexeafamemtibidenuntiat. Omittovcneficia,infidias,latrociniaiVim aper-tam,quoru pars nos domi obfident,pars peregrè cofequunti». Inter has anguftias anno oportet milerrimWm elfe Jjominem, vtpote qui in vita femiuiuus anxium Sc languidum fpintum ægrè trahat,non fecus aefi imminentem perpetuó ccruicibus gladiumhaberetï

-^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTÏTV'Î'IONIS LÎB, î.

Dices iftà raiô euenire, aut certê non fcmpcr, neque omnibus, nunquam va:ô iîmul omnia.Fateor.fed quû aliorum exemplis admoncamur,euenire etia nobis pofle : nec no-ftram magisjquàm eorû vitam excipi dcbere:ficri non poteft vc non timeainus ac formi-dcinus tanquam nobis euentura.Tali ergo trepidationequid calamitofius fingas? Adde quôd Dei contumeli'a non caret,ii dicatur hominem,ex creaturis nobiliflimam, profti-tuilFead cæcos temerarios quoflibet Fortunæ iélus. Sed hîr de miferia hominis tatùm loqui propofitum eft,quam fenfurus lit fi fub imperium Fortunæ redigatur.

Il At vbilux ilia diuinæ prouidentiæfemel homini pioaiFuliff:iâ non extrema modo,qua ante premebatur,anxietateamp;: formidine,fed omni curarcleuatur acébluitur. Vc enim merico Fortunam horrec,ita fecurc Deo fefe audet permittere.Hoc,inquam, fola-tium eft,vt intelligat patrem cæleftem fie omnia fua potentia continerCjfic imperio nu« tuque fuo regere, fie làpientia moderari : vt nihil, nifi ex cius deftinacione,cadat. in eius porrô fidem lerecepcum,Angelorum curædemandatum,nequeaquæ, nequeignis, ne-que ferri noxa pofie attingi, nifi quoad locû illis dare Deo moderatori libuerit. Sic enini canic Pfalmus,Qiwniam iplè liberabit te de laquco venatoris,amp;: à pefte noXia.Sub ala fua protégée te,atque in pennis eius fiduciam habcbis.pro feuto erit veritas eius. Non time-bis à pauore noclurnojuec à fagit^a volante per diem,à pefte perambulante in oaligine,à noxagraftantein meridie,amp;:c.Vndeamp; ilia emergitin iandis gloriandi fidueia,Dominus mihi adiutor,non timebo quid faciat mihi caro. Dominus proteâor meus,quid trepida-boî Si confiftant âduerfum mecaftra, fi ambulauero in medio vmbræ mortis, non defi-nambeneiperarÂVnde idquæfohabent,quôdillisnunquam eXcutiturfua fecuritasi nifi quia vbi temerè mundus volutari in fpeciem videtur. Dominum vbique operari foiunt,euius opus eonfidunt fibi fore iàlutarc’Iam fi vel à diabolo, vel à fceleratis homi* nibus impeticur eèrum falusdiîc vcrô,nifi prouidentiæ rccordatione ac meditatione con firmen tur,protii^s concidere necelfe fit. Verùm vbi in memoriam rcuocant, diabolum totâmqueimproborum cohortem fie omnibus partibus manu Dei, taquam fræno,cohi bcri,vt nec concipere vllum aduerfus nos maleficium,ncc coceptum moliri, nec ad per* petrandBm,fi maxime moliantur,digitum mouere queant,nifi quafttum illc permiièrit, imô nifi quantum mandaritmeccompedibus tatùm eius tencri ligatos, fed etiâm ad ob* fequiapræftanda fræno cogi:habent vndefe prolixe confolentur. Nam vt Domini eft» eorum furor em arm are,amp; con uer tere deftin are que quo libu erit:ita amp;nbsp;m odum finém q ;

1 ƒhef. 1. d. ftatuerc,neprofualibidinelicentiofèexultent.QuaperfuafionefufliiltusPaulus,profc-i.Cor .i6.b.7 lt;ftionem fuamjquam vno in loco dixerat à Satana impeditam fuifle, alibi in Dei permif« fiqug ftatuit.Si tatùm dixifiec obftaculum fuifte à Satana, nimium poteftatis vifus fuifiêc oÉtTarc, acli ipfa quoque Dei confilia euertere elfet in eius manu : nunc verô vbi Deum arbitrû ftatuit,à cuius permilfione pendeant omnia itinera, fimul oftendit nihil nifi eius nutu côfequi Satanam pôll'e,quicquid machinetur.Eadem ratione Dauid, quia propter varias conuerfioncs quibus afliduè voluitur amp;nbsp;quafi rotatur hominù vita, in hocafylum Pûi.3i.c.ts fe recipit,Tempora fua efle in manu Dei. Poterat aut vitæ curfumiaut têpus in fingulari numero ponere:fcd temporum nomineexprimere voluit, quantumuis inftabilis fitho-minum conditio,quæcunque fubindeaccidunt vices diuinitusgubernari .Qua ratione Iefa.7^.4 i^afin amp;nbsp;ReX Iijj^ael,quum viribus in exicium luda copulatis^viderentur faces ad perden-damSô abfumendarn terram accenfæ,vocantur à Propheta titiones fumigates, qui nihil quàm modicum fumum exhalare queant.Sic Phara*quum amp;nbsp;opibus,amp;: roborc,amp; mul titudinc copiarum omnibus formidolofus efict, ipéc blt;51uæ marinæ, copiæ cius pifeibus comparantur.Duccm ergo exercitum denuntiat Deus fe hamo fuo capturum, amp;nbsp;tra-duru quo vol«t.Denique,ne hîc diutius immorer,facilè,fi’ animaduertas, perfpicies, extremum eft'e omnium miferiarum,prouidentiæ ignoratiogem : fummam bcatitudinem in eiufdem cognitione efle fitam.

• Il De prouidentia Dei, quantum ad folidam fidelium amp;: eruditioncm 5^ confola-tionem conducit,(nam explendæ vanorum hominum curiofitati ix:que fatis quicquam efle poteft,neque optandum eft vc fatiffiac)fatis didum foret, nifi obftarent pauci quida loci,qui innuere videntur,contrà quàm fuprà expofitum eft,non firmum ac ftabile con-Gen.s.b.s ftavcDco côfilium,fed proferum inferiorum difpofitionemutabilcà Primùm aliquotics • 1. ata.IJ.c. poenitentia cômemoratur,vt,quôd ilium pcenicuerit hon^iniscrÆtûSaulis in regnu jere,i8.a,8 eucdiiquôd cuiu pœnitebic mali quod infligcrc populo fuo ftatucrat, fimulac couerfio-

DE COGNIT. DEPCREATORIS.

nem eius aliquam fenferit.Deinde nonnullæ decretorum cius abrogationes referuntur. Per lonam edixerat Niniuitis,quadraginta diebus elapfîs penturam Niniuen:atqui mox corum pœnitentia ad clementiorcm fentcntiam inflexus eft.Ezechiæ mortem per os le l'aiæ pronuntiarat:ad quam difFerendam lachrymis eius amp;nbsp;precibus commotus eft.Hinc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lo* â-

argumentantur multi, Deum non æterno decreto res hominum conftituifle : fed provt funt cuiufque mérita,vel pA vt æquum ac iuftum ccfet,üngulos in annos, dies amp;nbsp;boras, hoc vel illud decernq^.De pœnitentia fic habendum,non magis illam in Deum cadere, quam vel igiiorantiam,vel errorem,vel impotentiam. Si enim nemo feiens ac volens fe in pœnitentiæ necelTitatem coniicit, Deo pœnitentiam non tribuemus quin aut ignora redicamus quid futurum fit,aut eiFugere non poffe, aut præcipitanter amp;nbsp;inconfideratè mere in fententiam cuius ftatim pœniteat.Id autem tantum abeft à fenfu Spiritus fanóti, vt in ipfa pœnitentiæ mentione,neget Deum pœnitudine duci, quia homo nó fit quem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

pœnitere queat. Ac notâdum eft in eodem capite fic vtrunque coniungi vt comparatio fpeciem repugnantiæ optime conciliet.Mutatio figuratc traditur,quód Deum pœniteat Saulis in Regem creati. Paulo poft additur,Non mentietur fortitudo Ifrael,nec pœnitu-dine flettetur:quia homo non eft, vt eum pœniteat. Quibus verbis palam abfque figura immutabilitas aiferitur. Itaque Dei ordinationem in febus humanis admi^iftrandis Si perpetuam amp;nbsp;omni pœnitentia fuperiorem eife certum eft. Ac ne dubia eilet eius con- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

ftantia, teftimonium illi reddere fui quoque aduerfarii coatti funt. Balaa enim,vel inui-tum,inhancvocemprorumpereoportuit,nonefleDeuminftarhommisvtmentiatur, Nume.ij.t nec quafi hominis filium vt mutetur.ac fieri non polTe vt non faciat qulrquid dixerit, vt non impleat quicquid loquutus fit.

13 Quid ergo fibi vult pœnitentiæ nomen? Nempe quod aliæ pmnes loquendi formulæ quæ Deum humanitus nobis defcribunt. Quia enim ad eius altitudinem non pertingit noftra infirmitas, quæ nobis traditur eius del'criptio ,ad captîkn noftrum fub-mittenda eft,vt à nobis intelhgatur.Hæc eft porro fubmittendi ratio,vt fe talem nobis figurer,non qualis in eft,fed qualis à nobis fentitur. Extra omnem perturbatio^is afte-ttum quum fit,irafci fe peccatoribus teftatur. Quemadmodu ergo quum audimus Deu iratum,imaginari no debemus aliquam in ipfo motionem,fed reputare potius loquutio-nem hanc à fenfu noftro fumptam, quia faciem excandefcctis iratique præ fe ferat Deus quoties iudicium exercetdta nec aliud debemus concipere fub pœnitentiæ vocabulo, quam faftorum mutationem:quia foieant homines fafta fua mutando,teftari fibi difpli-cere. Q^niam ergo mutatio quæhbet inter homines, corretlio eius eft quod difpliœt: correótio autem ex pœnitentia prouenit ; ideo per pœnitentiæ nomen fignificatur quï^ Deus in fuis operibus mutatdnterim nec confilium illi nec voluntas inuertitur, nec arfc ftus commutatur-.fed quod ab æterno prouiderat, probauerat,Mecreuerac, perpetuo te-nore profequitur,vtcunqueappareat fubita hominum oculis varieras.

14 Nec facra hiftoria,dum Niniuitis remilTum narrat quod iam promulgatum fue- lonx 5.C. 1« rat excidium,S£ Ezechiæ vitam, denuntiata morte,prorogatam : abrogata fuilfe Dei de- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S

creta oftendit. Qui fic fentiunt,in denunriationibus hallucinantur.quæ tametfi fimpli-citer affirmant, tacitam in fe nihilominus conditionem continere ex fine ipfo intellige-tur.Cur enimadNiniuitas lonam Dominus mittebat,quiruinam vrbis ^ædiceretî Cur per lefaiam mortem indicabat Eze(iiiæ?Pocerat enim amp;: illos amp;nbsp;hunc perdere,fine cladis nuntio.Ahud ergo fpeftauit qua» vt^ortis fuæ ptæfcii venientem illam eminus cernèrent. Nimiru non perditos voluif.fed,ne per deren tur,emendatos.Quod ergo Niniuem poft quadraginta dies ruituram lonas vaticinatur,ideo fit ne ruat.Quod E^^echiæ fpes vi tæ longioris præciditut,ideo fit vt longiorem vitam impetret. Quis iam non videt. Dominum eiufmodi comminatiSnibus voluifte ad refipifeentiam ex^rgefacere quos ter* rebat,vt effugerent quod peccatis fuis meriti erant iudicium’ld fi conucnit, narura rerii • eo nos ducitvt in fimplicidenuntiationeconditione tacitam fubaudiamus. Quod etia confirmatur fimilibus exemplis, Abimelech regem corripiens Dominus, quod Abrahæ fuam vxorem fuftuliflet,his verbis vtitur,Ecce,ru morieris propter mulierem quam acce Genaio.» gt;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pifti.eft enim viro iunfta.Poftquam autem ille excufauit, in l^nc modum loquitur, Re-

ftituc vxorem virc^ft enim Propheta,Sr orabit pro tc vt viuas.Sin minus,feito quod mo riendo morieris tu,amp;: omnia quæ habes.V ides vt primo edifto vehemëtius animum eius concutiat,quó fatiffa«^ionireddatintentura-.altero autem voluntatem liquide fuam ex-

^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTITV PIONIS LIB. I.

plicet'Quando fimilis eft aliorum locorum ratio,ne ex illis inféras quicquam fuifte prio-• ri Domini conftlio derogatum quia quod promulgauerat, irritum feceric. Viam enim potius æcernæ fuæ ordinattoni fternit Dominus, quum pœnam denuntiando, ad relipi-fcentiamrnonet eosquibusvulcparccre,quam voluntatequicquam variée,ac nefcr-monequidemmifi quod fyllabacim no exprimic quod intelligere tarnen promptum eft. lefa. i4-fi7 Siquidem illud lefaiæ man ere verum oportet,Dominus exeirituura deliberauit, amp;nbsp;quis potent diftbluere.^manus eius extenta,amp; quis auertet earn?

Deum ita impiorum operayti^i^ animos fledere ad exeguenda ßta iudiday ytpurus ipp ab omni tabe maneat, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. X V III.

X oliis locis vbi Deus Satanam ipfum omnes reprobos fuo arbitrio Heilere vel trahere dicitur, difficilior emergit qua^ftio. Quomodo enim per illos agens,nullam ex eorum vitio labcm contrahat, imo in opere communi ab omni culpa fit immunis,miniftros autem fuos iufte damnet, vix capit fen-fus carnis. hinc reperta diftindio inter agcre amp;nbsp;permitterc : quia hicnodus

multis inexplicabilis vifus eft,fub Dei man,u amp;nbsp;imperio Satanam amp;: impios omnes ita cf-fe,vt eorum malitiam in quecunque vifum eft finem dirigat:amp;: fceleribus vtaturad exe-quenda fua indicia. Ac excufabil» forte eilet eoru modeftia quos terretabfurditatisfpe-cies,nifi quó3 perperam mendacii patrocinio aflerere tentant Dei iuftitiam ab omni fi-* niftranota.Abfiirdum videtur,volenteaciubente Deo excçcari hominem,qui mox cæ-citatis fuæ poenas daturus eft.Tergiuerfando itaque efihgiunt, Dei tatum pcrmiflu,non ctiam voluritate ^c fieri.ipfe vero palam fe facere pronuntians,eftugium illud répudiât. Quodautemnihileffîcianthominesnifiarcano Deinutu,nccquicquam deliberando agitent nifi quod ipfe iam apud fe decreuerit,amp; arcana fua diredione coftituat, innume-ris amp;nbsp;clan's teftimoniisprobatur.Quod ante citauimusex pfalmo,Deum quæcuque vulc facere,ad omnes^iones hominum pertinerecertum eft.Si Deus bcllorum amp;nbsp;pacis cer-tus eft arbiter,vt illic dicitur,idque fine vlla exceptione, eo infeio aut quiefeete homines cæco motu temerè ferri quis dicereaudebit? Sedin fpecialibus exejjiiplis plus lucis erit. Ex primo capite lob feimus Satanam le coram Deo fifterc ad excipiendaiufla, no minus quam Angelos,qui fpontc obediunt'.diuerfo quidem id modo amp;nbsp;finesfed tarnen nequid aggredi poftit,nifi volente Deo.Etfi auda permiflio deinde fubiici videtur,vt fandum vi-lob i.lii rum affligat : quia tarnen vera eft ilia fententia, Dominus dédit, Dominus abftulit : fîcuc Deo placuit,ita fadum eft:colligimus,eius probationis cuius Sata Só fcelefti latrones mi-niftrifuerütjDeumfuifieauthorem.MoIitur Satan fandum virum defperationeadigerc iiÿÂrrorem:SabæicrudeIieeramp; impie in aliéna bonaprædando inuolant. Agnofcit lob diuinitus fe exutum elfe omnibus fbrtunis, amp;nbsp;fe pauperem fadü,quia fic placuerit Deo. Ergo quiequid agitent hemines,vel Satan ipfe, Deus tarnen clauu tenet,vt ad exequen-

• 1. Reg.ii.c- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;indicia conuertat eorum conatus. Vuit Deus perfidum regem Achab dccipiiope-

ram fuam offert diabolus ad earn rem:mittitur cum certo mandato, vt fit fpiritus mêdax in ore omnium Prophetarum.Si Dei iudiciu eft excæcatio amp;nbsp;amentia Achab, nudæ per-miflionis figmentum euancfcit: quia ridiculum effet, iudieem tantum permittere non etiam decetnere quid fieri velit, amp;nbsp;mandate exccutionem miniftris. ludæis propofitum

• • eft Chriftum eftinguere : Pilatus amp;nbsp;milites rabiofæ corum libidini morem gerunt.faten-A£l4.f.i8 tur tarnen in folenni precatione difeipuli nihil feciffe omnes impios nifi quod manus5£ ibidc x.d.13 confilium Dei decreuerant.ficuti iammnte concionatq^ fucrat Petrus,definito cofilio SC Jbide}. c. i8 præfcicntia Dei traditum fuilTe vt interficeretur. ?cfi diceret, Deum (quem nihil ab initio latuit)fcicgtemamp; voietem ftatuiffe quod ludæi executi funt.ficuti alibi repetit,Deus qui prænuntiauit per omnes fuos Prophetas paff'urum efleChriftum,itaimpleuit. Abla-X. saia.is.d. Ion incefto coitu,pattis toru polluens,dcteftabilc fcclus pÄpetrat:Deus tarnen hoc opus i^bidé II c.if nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘^Be pronuntiat. verba enim funt, Tu fecifti occulte : ego veto palam fàciam,S^ co-

1er.50. d. 1$ ram foie hoc.Qmcquid fæuitiæ exercent Chaldæi in Iudæa,opus Dei effe pronuntiat le-lefa IO a s temias.QuarationeNabucadnezer vocatur Dei feruus. Clamat paflim Deus, fuo fibilo, amp;nbsp;lÿ.d.i$ tubæ fuç clangore,imperioiulfu excitariimpios ad bellum:Affyrium vocat virgam fii-roris fui,Só lècurim quam gianu fua mouet. Cladem vrbis làndæSô Templi ruinam vagt; cat opus fiium.Dauid non obftrepens Deo,fed iuftum iudicem agno j;es,cx illius tarnen x.Sam.i«-b. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prouenirc malcdida Semei fiitetur.Dominus inquit,iuffît eum malediccre. Sæpius

i.Kc£.ii-f-3i in fiicra hiftoria occurrit, quicquid accidat, proficifei à Domino, ficuti decern tribuum • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• » defedionem»

DE COGNif. DEÏ •GREÂTORIS.

defeàîonem, interitumfiliorûHeli,amp;éiufdethgeneris pcrmulca.Quimedioctitercxer- i. sam.i. citati funt in Scripturis, vident me ex muleis pauca tantum proferre teftimonia, vt bre- î4- * uitati confulâjcx quibus tarnen fatis fuperque liquet nugari eos ineptire qui in locum prouidentiæ Dei nudam permifTioncm fubftituunt,acfi in fpecula fedens expedaret fortuites euentus:atque ita eius iudieia penderent ab hominum arbitrio*

2- Quantum ad arcanoftuotus fpetfat,quod de corde Regis prædicat Solomo,fleâ:i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a

hue vel illuCjprovt Dgo vifum eft,ad totüm certè humanum genus extenditur, tantun-démque valetacii dixiflet,quicquid animis côcipimus,arcana Dei infpifatione ad fuuni finem dirigi*Et certè nifi intus operaretur in mêtibus hominum,non reófè diAStum eilet, auferre labium à veracibus,amp; à fenibus prudentiamiauferre cor principibus terræ,vt er- Ete. ƒ g. is rent per deuia.Atquc hue pertinet quod fæpelegitur, homines efle pauidos, provt cius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;is.f.

terrore occupantur eorum corda. Sic Dauid è caftris Saulis, nemine fciente,egreirus eft: quia fopor Dei irruerat fuper omnes. Sed nihil clatius poteft defiderari quam vbi toties ’-Sam.« , pronuntiatfe excçcare hominum mentes,âc vertiginepercutère,fpiritu foporis inebria-rc,incutere amentiam,obdurate corda. Hæc etiam ad permiflionem thulti reiiciunt,acft deferendo reprobos,a Satana eXcæcari fineret. Sed quum difertè exprimât Spiritus,iufto Dei iudicio infligi cæcitatem amp;nbsp;amentiam,nimis ff iuol# eft ilia folutio.Dicitur indutaffe cor Pharaonisjitem aggrauaire,amp;; roboraife.Eludunt infulfo cauillo quidanf has loquen-di formas : quia dum ahbi dicitur Pharao ipfe aggrauaife cor fuum, indurationis cäufa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

ponitur eius voluntas. Quail veto non optime conueniant hæc duo inter fe, licet diuer-fis modiSjhominem, vbi agitur à Deo, fimul tarnen agere.Ego autem, |^od obiiciunt in cos retorqueo:quia ii indurate nudam permiflionem fonat,ipfe contumaciç motus nori crit proprie in Pharaone. Porto quam dilutumeifetacinfipidumita interpretari, acii tantum Pharao fe obdurari paflus eilet. Adde quod anfam talibus cauillis præcidit Scri-ptura.Tenebo,inquit Deus, cor illius. Sic amp;nbsp;de incolis terræ Chanäamdicit Mofes pro- ibiäufe.« greflbs fuiife in pugnam,quia roboraflet Deus eorum corda.Quod idem ab aUo Ptophe-ta repetitur, Vertit c^r eorum vt odiohaberentpopulumfuum. Similiter apudlefaiam pfaim.io^.c. contragentemfallacemmiiTurumfe Aflyriospronuntiat,acpræceptadaturutr^taufe-rant fpolia, amp;nbsp;diripiant prædam.non quia impios amp;nbsp;præftaélos homines doccre veiit ad fponte parendum, fed quia flexurus fit ad exequenda fua indicia, perinde acfi iufla eius animis infculpta geftarent. vndc apparet certa deftinatione Dei fuiife impulfos. Fateor quidem interpofita Satanæ opera fçpe Deum agCre in reprobisjfed vt eius impulfu Satan ipfe fuas partes agat, .amp; proficiat quatenus datum eft. Spiritus inalus turbat Saulem ; fed dicitur efle à Deo:vtfciamus furore Saulis àiuftaDeivindidaprodite.Diciturctiâiéi^ x.Cor.4.à,4 Satan excæcare infidelium mentes : fed vnde hoc, nifi quod à Deo ipfo manat efflcaciS erroris,vt mendaciis credant qui renuunt parère vetitati? Secujidum priorem rationeiri dicitur,SiPropheta quifpiam foquutus fuerit mendaciter,ego Deus ilium decepi.Secun nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c. s(

dum alteram veto dicitur ipfe dare homines in reptobum fenfum, amp;nbsp;proiicete in fœdas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d.i»

cupiditates ; quia iuftæ fuæ vindiéfæ præcipuus eft author, Satan verb tantum minifter. Sed quia,vbi fecudo libto difputabimus de libero vel feruo hominis arbitrio, itcrum hæc res traftarida erit,breuiter mihi riunc dixifle videor quantum locus poftulabàt. Summa hæc fit,quum Dei voluntas dicitur return omnium efle caufa, prouidentiam eius ftatui nbsp;nbsp;nbsp;•

moderatticem in cundis hominunè confiliis amp;nbsp;operibus, vt non tatum vim fuam exerat in ele£tis,qui Spiritu fanifto reguyur Æd etiam teprobos in obfequium co^at.

5 Quando autem haftenus recitaui folum quæ aperte amp;nbsp;non ambigue in Scriptura traduntur, viderint qui cæleftibus oraculis finiftras ignominiæ notas innrere non dubi-tant, quodnam vfurpent cenfuræ genus.Nam fiexinfeitiJt fimulationeTaudemmodei ftiæ appetunt,quid fuperbiuÄngi poteft,quam Dei authoritati v«bulum vnum oppo-nerc’Mihi fecus videtur,vel, Hoc attingi no placet. Sin aperte mäledicüt,quidnam pro-^ ficient cælum fputis impetendo? Nouum quidem huius petulantiæ exemplum non eft; quia fuerunt omnibus feculis impii amp;nbsp;profani homines,qui aduetfus hanc doélrinæ partem ore rabido latratcnt. Sed quod olim pronûtiauit Spiritus per os Dauidis,re ipfa ten- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î lt;

tient verum efle,vt vincat Deus quum iudicatur. Oblique perftringit Dauid hominuni amentiam in hac J^m eflfæni licentia,quód ex fuo cœno non^olùm aduerfus Deum liti-gant,fed poteftatem fibi afrogant eius damnandi. Interea breuiter admonet, quas in cælum euomunt blafphemias, ad Deum non pertingere, quin iuftitiam fuam, difcuflls ea-

^8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTItVlt;riONIS LIB. L

1. i®)ia.5a.4 lunwHarum nebulis illuftrct:fides etiam noftra (quia in iacro Dei verbo fhndata,fupcriot • cil toto mundo) nebulas iftas ex fua altitudinc defpiciat. Nam quod primo obiiciwnc, ü nihil cueniat nili volente Deo,duas in eo contrarias efle voluntates, quia occulto confi* Iio decernat quæ Lege fua palam vctuicfacile diluitur. Antequam tarnen rcfpondcain, monitos iterum volo ledores, cauillum hoc no in mefed in Spiricum iandum torqueri» lob.i.d.ii qui certe hailc fando viro lob confeffionem didauit, Sicift Deo placuic Jtafedum eft.

quum fpoliatus eflct à latronibus, in illorum iniuria amp;nbsp;malefici^uftum Dei flagellum ï.Sam.x.e.iv agnofcit.Quid alibi Scriptara? Non obtcmpcrariSt patri fuofilii Eli,quia voluit Deusoc-pfaijij.a.j cidere cos. Clamat etiam alius Propheta, Deum,qui in cælo rcfidet,quæcutquevult fà-cere.Et iam fatis aperte oftendi,Dcum vocari eorum omnium authorem quæitti ccnlb-Icfâ. 4$. a.^ res volunt otiofo tantum eius permiflu cotingere. Teftatur fe crcareluccm amp;nbsp;tcnebras, Amos. formate bonum amp;nbsp;malummihil mali accidcre quod ipfe non feccrit.Dicantobiècro,vo-

eu .IS. .y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jfjjjjtum efleinmanupercuiTorisiitatota Ecclcfladicitapud

Aa.4.f.i8 Lucam,Herodem Pilatum conlpiralTejVt fecerent quæ Dei manus amp;nbsp;confllium dccre uerat.Et fane, niii Deo volente crucifixus effet Chriftus, vnde nobis rcdemptio?Ncque tarnen ideo vel fecum pugnat, \ÿl mutatur Dei voluntas, vel quod vult fê nollcflmulat: fèd quum vfta amp;nbsp;fimplcx in ipfo fit,nobis multiplex apparet : quia pro mentis noftræ im-becillitate,quomodo idem diuerfo modo nolit fieri amp;nbsp;velit n6 capimus.Paulus vbi Gen-tphe 5 b lo vocationem dixit myfteriiim effe abfconditum paulo poft adiungit,in ea manifê-ftatam fuifl'e çrej^To/x/Xov fapientiam Dei. An quia propter hebecudinem fenfus noftri multiplex apparet Deifapientia (vel multiformis, vt reddidit vécus interpres)ideofigt;’ mnianda nobis eft in ipfo Deo aliqua varieras, quafi vel confiliu mutet, vel àlèipfo difli-deat? Imó vbi non capimus quomodo fieri velit Deus quod facere vetat, veniat nobis in I Tiia.(f.d. lïiemoriam nolJjKimbecillitas, óó fimul reputemus, lucem quam inhabitat, non fruftra is nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocari inacccflam,quia caligine obduda eft.Ergo huic Auguftini fententiæ pii omnes ét

Laur'ca wi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;facile acquiefcent, Interdum bona volutate hominem vel|ealiquid quod Deus

non vufc.velut fi bonus fiiius pattern vult viuere,quem Deus vult mori.Rurfus fieri pof-fc vt idê velit homo voluntate mala,quod Deus vult bona:vclut fi malus fiiius velit mori patrê,velic hoeetiam Deus.nêpeille vult quod no vult Deus, iftevero vult quod vult éó Deus.Et tarnen bonæ voluntari Dei pietas illius pocius confonat,quanuis aliud volentis, quam huius idem volentis impiecas : tantum intereft quid veile homini, quid Deo con-gruat,amp;: ad quem finem referatur cuiufquc voluntas,vt vel approbetur,vel improbetur.

Deus quæ bene vult, per malas voluntates malorum hominum implet. Paulo veró ^tê dixerat, fua defedionc Angelos apoftatas, omnéfque reprobos, quantum ad ipfos pertinet,feciire quod D^is nolebanquantum vero ad omnipotentiam Dei, nullo modo hoc potuilfe : quia dum contra Dei voluntatem fiiciunt, de ipfis fada eft eius voluntas, pfal. in. a. x vndc exclamat, Magna opera Dei,exquifita in omnes voluntates eius : vt miro amp;nbsp;inefîà-bili modo non fiat prætcr eius voluntatem quod etiam contra eius fit voluntatem : quia non fieret fi non fineret : nee vtique nolens finit,fèd volensmcc fineret bonus fieri male, nifi omnipotens etiam de malo facere poffer bene.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 Hoeetif modofoluitur,imôfponteliquefcitalteraobiedio,Sinon modo impio-

rum opera vtitur Deus,fcd etiam cófilia amp;nbsp;afteótus gjibernat, fcelcrum omnium effe au-thorem:acproindeimmeritó damnaji homines fi exe^uutur quod dccreuit Deus, quia eius voluntati obteperent. Perperam enim mifccflir cum præccpto voluntas,quam lon-giflîmè ab illo dift'crreinnumeris exemplis confiât. Nam etfi dum ftuprauit Abfalon pa-ióara. ï6. . vxores,vÄuit Deus hoc probro vlcifci Dauidis adulteriummon ideo tarnen prçcepit Ibidem c.io fcclerato filio inceftijm committere,nifi forte Dauidis ref^edu, fient loquitur de conui-tiis Semci.Nam ilium Dei iuflu maledicere dum fatetur,minime comendat obfequium, acfi Dei imperio pareret protcruus ille canis: fed eins lingua flagellum Dei efle agnofccs, caftigari patienter fuftinet. Hocquidemtenendum eft,dumperimpiosperagit Deus quod occulto fuo iudicio decreuit, non effe cxcufabiles, quafi obediant eius præccpto, quod data opera.pro fua libidine violant.Iam quomodo ex Deo fit,amp; occulta eiusproui-dentia regatur quod ^cruJrfè fiiciunt homines,illuftre documentun'^eft eledio régis la-' I.Reg. li.e. robeam,in qua feuere damnatur populi temeritas amp;: amentiaÇquôd ordincm à Deo fân-citum peruerterit, acperfide defeiuerit àfamilia Dauidis.^ ramen feimus voluiflp vngû • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*• » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vndc

De co g nit. DEI* CREAT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;79

vilde amp;nbsp;in verbis Ofeæ quædâm apparce repugnantiæ fpecies^ quôd vbi cohqhefius eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s. a. 4

Deus regnum illud fe nefeience amp;c nolence Êiillè eredum,alibi prédicat le dedille regem larobeam in furore fuo. Quomodo hæc couenient, larobeam non ex Deo regnadcj^ ab eodem fuilfe præfeftum regem ? Nempe quia'nec defeifeerê à tamilia Dauidis potuic po-pulusquin iugum fibi diuinitus impolicum excuteret:neque tarnen libertasipli Deo crepta fuit quominus Solorflbnis ingratitudinê ita puniret. Videmus ergo vt Dcus,perfi-diamnolendojdefêôl^nem tarnen alio fine iuftè velit.vndeöó larobeam præter fpem la-era vndioneimpellitur ad regnum. Hacrationedicit SacrahiftoriafuilîeàDeo fufcita-tum hoftenf,qui Solomonis filium exueret regni parte.Diligenter vtru nque expendanc leôtores,quiaplacuerat Deofubmanuvnius Regisgubcrnaripopulumivbiinduaspar- gt;nbsp;tes feinditur,fieri contra illius voluntatem:amp; tarnen ab eiufdem voluntate initium fuifle diuortii.Nam certè quod larobeam nihil talecogitantem Prophetaamp;: voceamp;: vnófionis teflera ad fpem regni folicitat, non fit hoc vel nefcio vel inuito Deo, qui ira fieri mandat uicamp;r tarne iuredamnatur populi rebellio, quod velut inUito Deo à Dauidis poiteiis de^ fciuerit. Hacrationeetiamfubnciturpoftca,quôd Rechabeamfuperbèdelpexitpopuli Reg.n.i preces,hoc à Deofaâumelle, vt ftabilirctverbum quod pronuntiaueratpermanum Ahihæ ferui fui. Ecce vt nolcnte Deo laccretur lacra v»itas, amp;nbsp;tarnen vt coycm volcnte alienentur àfilio Solomonis decem tribus. Accédât fimilequoque aliud exemplum,vbi z. Reg. lo.-confentiente populo,imô manus fuas præbente, iugulantur filii regis Achab,Ôc extermi-natur totaprogenies. Verèquidem refertlehu nihil in terram cecidiflkcx Dei fermoni-bus, fed ipfum fecifle quicquid loquutus fuerat per manum ferui fui EIik. Et tarnen non abs re eines Samariæ perftringit quôd operam fuam commodall'ent, lufiinc elbs,inquitî Si ego coniuraui contra dominum meum,quis hos omnes occidit? lam ante liquidé,nifi fallor, explicui quomodo in eodem opéré tam fc prodat hominis crime, quàm rcfulgeac

Deiiufticia:amp;:modeftis ingeniisfèmperhæcAuguftinirefponfiolufficftt,Quum Pater Êpiii.4.U tradideritFilium,amp;. Chriltuscorpus fuum,amp; ludasDominu, curin hactraditione Deus vmeenuu. eft iuftus,amp;: homo re|is,nifi quia in re vna quam fccerunt, caufa non vna eft ob çiuam fe-cerunt’Siquos autem magis impediat quod nunc dicimus,nullum elfe Dei cum nomine confenfum, vbi hic iufto illius impulfu agit quod fibi non licet : fuccurrat quod alibi ad-inonet idem Auguftinus, Quis non ad ifia indicia contremifeat, vbi agit Deus ctiam in De gratia amp;nbsp;cordibus malorum quicquid vult, reddens eis tarnen fccundum eorum mérita ? Et certè in ludæ perfidia nihilo magis fas erit culpam fceleris Deo adfcriberCj quia Filium fuum amp;nbsp;tradi voluit ipfe, Se tradidit in mortem : quàm redemptionis laudem ad Indam tranf-ferre. Itaque verè alibi idem feriptor admonet,in hoc examine Deum no inquirere qîïl^ potuerint homines,vcl quid fecerint, fed quid voluerint, vt in rationem veniat côfilinm Sevolûtas. Quibushoc afperum videtur, quàm tolerabilis fitfim morofitas pauliiper cogitent , dum rem claris Scripturæ teftimoniis teftatam, quia excedat eorum captnm, rc-fpuunt,ac vitio vertuntin medium proferriquæ Deus nifi fciuifiet vtiliaelfecognitu, nunquam per Pro^hetas fuos Se Apoftolos doceriiuflîiret. Nam fapcrenollrum nihil aliudeflèdebet quam manfuetadocilirateampleéfi,öe quidemfineexceptione,qnic-quidin facris Scripturis traditum eft. Qui veto proteruiusinfultant, quumfatis conftec cos contra Deum blaterare,Iongiori refutatione digni non fuut. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

1

. INSTITVTIONIS CHRI

DE COGNITIONE DEI REDEM-ptoris in Chrifto,quæ Patribus fub Lege priœùm, deinde amp;nbsp;nobis in Euan-geliopatefaólaeft.

laffu defcciione totum ^iumArutm genus rnatedi£lioni futffe addiBum,^ à pritna origine degenerajje.rbi de peccatoori^nali. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP, L

ON finec:ii.ifa,prouerbio vetcri tan coper c homini commendata femper fuie cognitio fuiipIius.Nam 11 turpe ignorate ducitur quæ-cunqiie ad humànævitæ racionem pertinent : mulco vero fœdior ignorantia noftri eft,qua fit vt in capiendo de re qualibet necefiaria confilio miferè hallucinemur, atqueadeo cæcutiamus. Verum quo» vtilior eft præceptio,co diligentius videndum eft nobis ne ipfa præ-pofterc* vtamur:quod Philolopbis quibufdam videmus accidifl'e. Illi

enim dum hominem hortantur vtfeipfum nouerit,finem fimul proponunt^nc dignitatem excellentiafhquefuam nefeiat, nequealiudipfumin fe contemplari volunt, quant Vnde inani fiducia intumefcat amp;c fuperbia inflctur.Noftri autem cognitio primum in eo fitaeftjVt reputantes quid nobis in ercatione datum fit, Só quam benigne fuam erga nos gratiarff continuer Deus, feiamus quanta fit naturæ noftræ excellîntia, fi quidem integra maneret:fimul tarnen cogitemus,nihil nobis ineireproprium,fed precariô nos teuere quicquid in nos Deus contulit,vt femper ab ipfo pendeamus. Deinde vt nobis occur-rat mifera poft Adç lapfum noftra coditio,cuius fenfus, proftrata omni gloria fiducia, Ceij.i. d. 17 nos pudore obrutos verè humiliet.Nam ficuti Deus ad imaginem fuam initio nos finxit, vt mentes noftras turn ad virtutis ftudium, turn ad æternæ vitæ meditationem erigeret: iC ne.locordia noftra obruatur tanta generis noftnnobilitas quænos abrutis animali-Dus difcernit, cognofeere operæprctiumeft ,idcônos rationeôc intelligentia præditos eife,vt fanftam amp;; honeiJ:am vitam colcdo ad propofitum beatæ immortalitatis feopum tendamus.Cæterùminmentemvenire nequit prima illadignitas,quinmox exaltera parte le oft'erat trifte fœditatis amp;: ignominiæ noftræ fpeftaculum, ex quo in primi hominis perfona aborigine noftracxcidimus. Vndeamp;:noftri odiumac difplicentiaverâque humilitas oritur, nouum accenditur quærcndi Dei ftudium, in quo quifque ea bona recuperet quorum prorfus inanes amp;nbsp;vacui deprehendimur.

* Z Hoc faoïc quærcndum in cxcutiendis nobis elfe præfcribit Dei veritas, nempe ta-1cm exigit notitiam,quç nos amp;nbsp;ab omni propriæ faÿiltatis confidentia procul auocet,amp;: omni gioriandi materia deftitutos,a(i fubmiftionem adducat.Quam rcgulam teuere con uenit 11 ad reftam amp;: fapiendi amp;: agendi metam pfrtiugere liber.Neque me latct quanto plaufibilior lit ilia fententia qtiæ ad reputanda noftra bona potius nos inuitat, quàm ad infpicienda^,quo nos pudoreobrucre debct,miferam uoftram inopiam vnàcumigno-miuia. Siquidem niiil eft quod magis appetat humanuneingeniuro quàm blanditiis de-• mulceri. atqueideo,vbidotesfuasmagnificriaudit,iu hancpartcmnimiacredulitate propendet.Quo minus mirum eft, hîcadeô pcrniciofc fuilfe à maxima hominum parte aberratum.Nam quum fitingenitus vniucrfismortalibus plufquam cæcus fui amor,li-bentilfimc fibi perfuadêt nihiliuefiefibi quod merirodebeat ellp odiofum. Ita fine alie-no patrociuio vauillîma hæc opinio fidem paflîm obtinct,hominem fibi abundc fuffice-read benebearéque viuendum.Quod lîqui modeftius fendre volunt, vtcunque aliquid Deo concédant, ne fibi arrogate omnia vidcantur : fie tarnea partiuTitur vt potiiTima gloriæ fiduciæ njateria fcmper apud le refidçat.Iam fi accedit oratio, quæ fponte pru-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* ricutem

t)É COGNÎT. DEI KEDÈMPTORtS. Sx tien tem in hominis medullis fuperbia fuis illeeebris ticillet,nihil eft quod magis arrideat. Proinde vc vnufquifque humanx nacuræ præftantiam benigniflimè fuo prsconio extu- nbsp;•

litjita magno feculoruin prope omnium applaudi fuit exceptus.Sed enim quæcunqüe ta lis eft humanæ excellentiæ commendatio,quæ hominem in fe acquiefeere doceat, nihil aliud quàm fuauitate ilia fua delicias facit : nbsp;nbsp;fie quidem illudit) vt qui ailèntiuntut, eos

peiftmo exitio perdat.Quqràum enim pertinet,vana omni fiducia ftetos deliberate,infti tuere,tentare,moliri Guæ putamus ad rem pcrtincrc:amp; defici quidem ac deftitui tu fana intelligentia,tum vera virtute inter primos conatusipergere tarnen fecurè, donee in exi-tium corruîÂnusî Atqui no aliter fuccedere iis poteft qui feahquid polie propria virtute eonfidût.Talibus ergo magiftris, qui reputandis tantum bonis noftris nos detinêt,fiquts aufcultet,non in fui cognitionem proficiet,(éd in pefiimam ignorationem abripietur.

• 3 Ergo quumjn hoc confentiat Dei veritas cum publieo omnium mortalium fen-fu,{ecundam fapientiæ partem in noftri cognitione repofitam effedn ipfa tarnen cogno-feendi ratione magnum eft diihdiùm.Tune enim homo,iudicio carnis,probe fibi explo-ratus videtur,quum intelligehtia integritate fua confifus,audaciâfumit,ac fefc inci tat ad virtutis officia:5r indifto vitiis bello, ad id quod pulchrum amp;c honeftû eft toto ftu-dio incumbere conatur. Qui autem fead amuifimdiui^i iudiciiinfpicitexaminât,nihil reperit quod animum ad bonam fiduciam erigatiac quo penitius fe excuîlit,eo magis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

deiicituridonec omni fiducia prorfus abdicatus,nihil fibi ad vitam reûc inftituedasn re- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

linquit.Neque tarnen vult nos obliuifci Deus primæ nobilitatis, quam Adæ patri noftro contulerat,nempe qux nos ad iuftitiæ bonitatifque ftudiu merito expe^efacere debeat. Non enim pofiumus aut primam noftram originem.aut quorfum condicifumus cogitate,quin ad meditandam immortalitatemjexpetendumque Dei regnum pungamur.Sed tantum abeft vt animos nobis faciat ifta recognitio s vt potius fubmiifts illis, ad humilita-tem profternàt.Quæ enim illaeft origo?Nempe à qua cxcidimus.Quis Äe creationis no-ftræ finis? A quo penitus auerfi fumus, vt miferæ noftræ fortis pertæfi ingemifcamus ; in-gemifcendo,ad petditam illam dignitatem fufpiremus. Nos autem,quum dicimus nihil in fe oportere hominem intueri quod ipfum animofum reddat,intelligimus nilA eife pe nes ipfum cuius fiducia debeat fuperbirc.Quare fi libet,quam homo iui notitiam habere debet,ita partiamur,vt primo loco,quem in finem creatus fit,Sc donis non contemnen-dis præditus,reputef.qua cogitatione ad diuini cultus vitæque futuræ meditationem ex-citeturideinde fuas facultates,vel certc facultatum inopiam expendat: qua pcrfpefta,no fecus atque in nihilum redaä;us,in extrema confufione iaceat.Huc tendit prior confide ratio,vt quale fit officium fuum agnofcat 1 altera, quid ad ipfum præftandum valeat.H^ vtraque,provt feries docendi pofcet,a nobis dilferetur.

• 4 (^a veto non leue deliif:um,fed deteftabilefuifle fcclu^portet, quod tam feue- , rè vltus eft Deus, fpecies ipfa peccati in lapfu Adæ confidcranda nobis eft, quæ horribi-lem Dei vindiftam accendit in totum humanum genus.Puerile eft quod de gulæ intempérie vulgo receptum fuit.Quafi veto fumma ÔC caput virtutum omnium in abftinentia vnius tantum fruftus fuerit ,quum vndique affluèrent quæcunque expetibiles étant deli ciæ,atque in beata illa terræ fœcunditate non tantum copia ad lautitias fuppeteret, fed etiam varieras. Altius igitur fpeftandum,quia prohibitio ab arbore feient« boni amp;: mali, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

obedientiæ examen fuit,vt parendo ^dam fc Dei imperio libenter fubeife probaret.No-men veto ipfum oftendit præcepti non alium fuiifijfinemjquam vt fua forte côtentus,fe improba cupiditate altius non efterreflPromifflo autem ^qua vitam æterna fpetare iulfus eft quandiu ederet de arbore vitæirurfum horrenda mortis denuntiatio,fimulac guftaret de arbore feientiæ boni Si mali,ad fidem eius probadam Si exercendam fpèb;abat. Hinc elicere non difficileeft quibuswnodis in fe prouocauerit Adam irarwDci.Non male quidem Auguftinus,dum fuperbiam dicit malorum omnium fuifi'einitiumiquianifihomi- • nem altius quam licebat Si quàm fas er at extuliil’et ambitio, manere potcrat in fuo grä-duiplenior tarnen definitio ex tentation is fpecie,qua defetibit Mofes,lumenda eft.Nani dumferpenti^captioneabduciturper infidelitatem mulier à verboDci,iam initiunl ruinæapparetfuiflcinobedientiam. Quod etiam confirmât Paulus, vnius hominis ino- das» bedientiaomnes fuifle perditos docens.Simul tarnen notandum,defciuifle primum hominem ab imperioT)ei,quèd non tantum Satanæ illeeebris captus fuerit, fed cótempta verftatejdeflexetit id medaciû.Et certc contepto Deiverbo,excutitur omnis eius reue-

• 8i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÎNSTITV'PIONIS LIB. IL

rêtia:quia nee aliter cÓliftit eins maieftas inter nos,nee integer manet eius eultus,niâ du • ab eius pendcmusore.Proindeinfidelitas radixdefedionis foit.Hineautem emerfitam-bitio,amp;: fupcrbia,quibus annexa fuit ingratitudo, quod Adam plus appetendo quameo-celfum eratjtantam Dei liberalitatem qua ditatus erat,indigne fpreuit. Hæe verb prodi-giofa fuit impietas, terra: filio parum videti quod ad fimilitudinem Dei fathus eflet, nili accedat æqualitas.Si fœdum amp;nbsp;execrabile fcelus eft apoftafiîRqua fc homo conditoris fui imperio fubdueit,imô petulanter excutit eius iugum,fruftra extenuatur peccatum Adç. Quanquam non fimplex apoftafia fuit,fcd eum fœdis in Deum prooris coniuntla, dum Satanæ calumniis fubferibunt quibus Deum Se mendacii amp;nbsp;inuidiæ mali^itatis inft-mulat.Deniqueinfidelitas ambition! ianuam aperuinambitio verb contumacia: fuit ma-ter,vt homines,abielt;fto Dei metu,fefeproiieeret qub ferebat libido. Itaque rectb Bernardus ianuam falutis aperiri nobis doeet,quum hodie Euangeliurn aurihus recipimus:ßcu-ti illis feneftris,dum Satanæ patuerut,mors admifla fuit.Nunquam enim repugnare Dei imperio atifus fuiflet Adam nifi eins verbo ineredulus. Optimum fcilicet hoc erat frænu ad omnesaffedus rite temperandos,nihil meliusefle quam Dei mandatis parendo,co-lere iuftitiam:deinde vltimam foelicis vitæ metam efte ab ipfo diligi.Diaboli ergo blalphe miis abrepti^,quantum in fe era»exinaniuit totam Dei gloriam.

• 5 Sicut fpiritualis Adæ vita erat, manere opifici fuo coniundum amp;nbsp;dcuindum : ita alienatio ab eo fuit animæ interitus. Nee mirum fi gen us fuu peftundedit fua defedione Rom.8.d.ii nbsp;nbsp;nbsp;totum natuiÿ ordinem peruertit in cælo Só in terra, ingemifeut omnes creaturæ,in

quit Paulus,corruptioni obnoxiæ,non volentes. Si caufa quæritutjnon dubium eft quin, partem fuftineant eius pœnæ quam promeritus eft homo, in cuius vfum conditæ fucrar. Quu ergo furfum deorfum ex eius culpa fluxerit malediftio, quægralîàtur per omnes mudi pl^igas,nihil à ratione alienu ft propagata fuerit ad tota eius fobolem.Poftqua ergo in eo obliterata^it cæleftis imago,non folus fuftinuit hanc pœnam, vt in locum fapien-tiæ,virtutis,fanditatis,veritatis,iuftitiæ(quibus ornamentis veftitus fuerat)teterrimæ cc-derentDeftes,cæcitas,impotentia,impuritas,vanitas,iniuftitia:fediifdem quoquemife-riis impTicuitfuam progeniem,ac immerht. Hæc eft hereditaria corruptio,quam peccatum originale veteres nuncuparunt, Peccati voce intelligentes naturæ antea bonæ pu-ræque deprauationem. Qua de re multa fuit illis concertatio, quum à communi fenfu nihil magis fit remotum quam ob vnius culpam fieri omnes reos, amp;nbsp;ita peccatum fieri commune. Qu^ videtur fuilTe ratio vetuftiflimis Ecclefiæ dodotibus cur obfeure tatum perftringerent hoc caput:faltem minus dilucide quam par erat explicarent.Neque tame timiditas efficere potuit quin furgeret Pelagius, cuius profanum commentum fuit, Adam fuo tantum damno peccafle,n]hil nocuille ^ofteris.hac fcilicet aftutia Satan mor-bum tegendo,incurabil«m redderetêtauit.Cæterum quum euinccretur manifefto Scri-pturç teftimonio,peccatum à primo hominetranfiifi'e in totam pofteritatem:cauillaba-tur traflifle per imitationem,non propaginem. Ergo boni viri in hoc elaborarunt(ac præ aliis Auguftinus)vt oftenderent nos non afeita nequitia corrumpi,fed ingenitam vitiofi-tatemab vtero matrisalferre. Quodinficiarifummæimpudentiæfuit.Sed Pclagianoru • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;Gæleftianorum temeritatem non mirabitur qui ex illius fandi viri monumentis per-

fpexeritquanffuerintin aliis omnibusperditæfrontis beftiæ. Certenon ambiguum eft Pfal.jEb.z quod confitetur Dauid, fe in iniquitatibusgenituiji, amp;nbsp;in peccato conceptum à matre. Non arguit illic patris aut matris del»da:fed,quo Dei^rga fe bonitatem melius commen det,propriæ peruerfitatis cofeflionem ab ipfa genitura repetit.Quum id Dauidi peculia-re non fuiir^conftet,fequitur communem humani generis fortem fub eius exemple no-tari.Omnes ergo qui ab impure femine defeendimus, peccati contagione nafeimur in-fedi;imb,antequaifllucem hac vitæ afpicimus, fumus iifDei confpedu fœdati amp;nbsp;inqui-lob nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nati.Quis enim darer mundum de immundo.^Ne vnus quidem,vt eft in libre lob.

• 6 Audimus ita in filios tranfmitti parentum immunditiem, vt omnes citra vllani cxceptionem, fua origine fint inquinati. Huius autem pollutionis non reperictur exordium,nifi ad primum omnium parentcm,ranquam ad fontem,afcendimus.Ita certe habendum eft, fuifle Adanjj.im humanæ naturæ non progenitorem modo , fed quafi radi-cem, atque ideo in illius corruptiene merito vitiatum fuifie hominum genus. Quod ex illius amp;nbsp;Chrifti coparatione planum facit Apoftolus. QuenAdmodu(inquit)per vnu ho-Rom.J. b.ix mine peccatu intrauit in vniuerfum mundum,per peccatu niors,quæ in omnes homi-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;? nesper-

DE COGNIT. DEI •REDEMPTÖRH.

hës perüagata,qüanclö ornncs pcccauerunt:ita pef gratia Clirifti iuftitia amp;c vita hobis te-ftituta eft.Qiaid hïcgarrient Pelagiani.^peecatü Adæ imitatione propagatum?Ergóne ex. • Chrifti iuftitia nihil aliud proficimus,nih quod exeplum nobis eft ad imitatione propod rum'Qnis tantum facrilegium ferat? Quod li extra cotrouerfiam eftjChrifti iuftitia com-municationenoftram efl'e,amp;: ex ea vitam : fimul conficiturvtrartque ita in Adam fuifte perditam,vt in Chrifto rec^peretur.-peccatum vero morte ita per Adam obrepliire,vc per Chriftum abole^tur.Non funt obfeura verba,iuftificari multos per Chfifti obedien tiam,quemadmodum per Adæinobedientiam peccatoresfuerâtconftituti. Ideóque inter eos dudl hac efle relatione, quod IiiQiios fuo exitio inuolutos fecum perdiditdlle nos fuagratia in falutem reftituit. In tarn perfpicua luce veritatis nihil longiori vci magis la-boriofa probatione opus efte arbitror.Sic amp;: in priore ad Corinthios,quum in refurredio nis fiducia vult pios confirmarc,oftendit recuperari in Chrifto vitamj qua: in Adam per-ditafuerat. Qui,nos omnes in Ada mortuos effe pronutiat, iam fimul aperte quoque te-ftatur,peccati labe efte implicitos.Nequecnim ad eos perueniret damnatio qui nulla ini quitatis culpa attingerentur.Sed clarius in telligi quid velit,quam ex alterius membri re-latione,non poteft,vbi fpem vitæ reftitutam in Chrifto docet.Satis autem fcitur,illud no aliter fieri quam vbi mirifica ilia communicatione iul^tiæ fue vim in nos Qhnftus tranf-fundit.quemadmodum alibi fcribitur,Spiritum nobis vitam efte propter iuftitiam. Ergo Rom.ss.b.ic» nequealiter interpretari licet quod dicitur,nos in Adam mortuos elle, quam quod ipfe peccando,non fibi tatùm cladem acruinam afeiuit, fed natiiram que^ue noftram in fi-mile præcipitauit exitium.Neque id fuo vnius vitio,quod nihil ad nospertineat:fedquo-niamvniuerfumfuumferneneainquamlapfuseratvitiofitateinfccit. Ncc verb aliter ftaret illud Pauli,naturaomnesefte iræfilios, nifiiam inipfo vtero maledidli effent. Na- Eplief.x.a.j turam verb illic notari,non qualis à Deo condita eft,fed vt in Ada vitiata fuit,facile colli gitur:quia minime cbfentaneum eftct,Deum fieri mortis authorem.Sîfe ergo fe corrupic Adam,vtab eo tranfierit in totam fobolem contagio. Satis etiam dare pronuntiatcaEle-ftis ipfe iudex Chriftus omnes prauos vitiofos nafei, vbi docet, quicquid genitu eft ex carnc,carnem efte,Kleóque omnibus claufam effe vitæ ianuam,donec regeniciTuerinc. ïoEan. ^.6

7 Neque ad eius rei intelligentiam neceftaria eft anxia difputatio,quæ vetetes non parum torfit:an filii anima ex traduce paternæ anima: oriatur, qubd in ea potiffîraû lues refideat.Eo nos efte contentos oportet,Dominum,quas voluit humanæ naturæ collatas dotes, apud Adamum depofuiife.Idcb ilium, quum acceptas perdidit, non tantum fibi perdidift’e,fcd nobis omnibus.Quis de animæ traduce fit follicitus, vbi audiat Adamum nobis non minus quàm fibi ornamenta ilia quæ perdidir,accepilfe? non vni hominfï^j^ ilia fuiffe,fcd vniuerfæ hominis naturæ attributa?Nihil ergo abfurdi,fi fpoliato co,natura nuda inbpfquc deftituitur : fi illo per peccatum inquinato, innaturam çontagio ferpic. Proindeàradiceputrefadarami putridi prodicrunt,quifuam putredinem tranfmiferûc ad alios ex fe nafeentes furculos. Sic enim vitiati funt filii in parente, vt nepotibus eftenc tabificidioc eft, ita corruptionis exordium in Adam fuit,vt perpetuo defluxu,à prioribus in pofteros transfundatur.Neque enim in fubftantia carnis aut animæ caufam habet co-tagio:fed quia à Deo ita fuit ordinatum, vt quæ primo homini dona contulerat, illetam fibi quàm fuis haberet firaulacperderet. Qubdautem cauillantur PelaÇiani, verifimilc non efte à parentibus piis corruptignem ducere liberos,quum magis eorum puricate fan ûificari debeant,facile refutatur^Non enim ex eoru regeneratione fpiricuali defeédunt, fed generationc carnali. Proinde, vÄit Auguftinus ,fiue reus infidelis, fine abfolutus fi- Lib- contr« delis,non abfolutos vtcrquegenerat,fed reos:quia ex vitiofa natura genervt. Porrb qubd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

eorum fanftitati quodammodo communicant, fpccialis eft populi Dei benediftio, quæ non facit quominus prima iWh. vniuerfalis gen tis humanç male^iftio præcedat.Ex natura enim,ifeatus;fan6lificatio aurcm ex fupernaturali gratia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

8 Atque ne hæc de reincerta incognita difta fucrint, peccatu originale definia-mus.Neque verb fingulas,quæ àferiptoribus pofitç funt,defînitiones excuterc mihi pro-pofitum eft:fed vnam proferam duntaxar,quæ veritati mihi videtur optime côfentanea. Videtur ergo peccatum originale hereditaria naturæ noftræjjrauitas amp;nbsp;corruptio, in o-îïines animç partes diftufa-.quæ primùm facit reos iræ Dei,turn etiam opéra in nobis pro-fert quæ Scriptura vocat (?pera carnis. Atque id eft propric quod à Paulo fæpius peccatu caiat.^. c.iy nominatur. Quæ verb indeemergunt opera, qualia funt adulteria,feortationes, farta,

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;£ij. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

INSTIT VT 1*0 NIS LIB. IL

odiajCædeSjComeflationes fruèlus peccati fecundum hanc rationem vocat ; quanquam • Sgt;C peccata,cum in Scripturis paflim, turn etia ab ipfo nuncupantuv. Hæcicaque duo di-ftintle obferuandamempCjquod fic omnibus nacurç noftræ partibus vitiaci peruerlique, iam ob talem duntaxat corruptionem damnaci merito conuidlque coramDeo tenemur, cui nihil eft acccptum nifi iuftitia,innocentia,puritas.Neque ifta eft alieni delicti obliga-tio.quod enim dicicur, nos per Adæ peccatum obnoxios eftè Äftos Dei iudiciomo ica eft: accipiendum,acfi infontes ipfi amp;nbsp;immeretes culpa delidi eins luftineremus: fed quia per eins tranfgreflionem malediftione induti fumus omnes,dicitur ille nos obftrinxifle. Ab illo tarnen non fola in nos pœna graflàta eft,fed fnftillata ab ipfo lues in nobis’^ehdetjcui Cu alibi £x- iurepœna debetur.Quare Auguftinus,vtcunquealienum peccatum fæpe vocet(quo cla pe, turn ve- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oftendat propagine in nos deriuari)fimul tarnen amp;nbsp;propriu vnicuique aflerit.Et Apo

catorû me- ftolus ipfe difcrtiftime tcftatur,ideô mortem in omnes peruagatam, quod omnes peccant. amp;nbsp;rem. rint,id eft,inuoluti lint originali peccato,amp;: eiusmaculis inquinati. Atque ideô infantes Korn Î b n Q^oque iplîjdû fua fecum damnationc à matris vtero afFerunt,non alieno,fed fuo ipforu vitio funt obftriifti. Nam tametfi fux iniquitatis fruótus nodum protulerint,habent tame in fe inclufum femennmo tota eorum naturajquoddam eft peccati femeniideo no odiofa amp;nbsp;abominabilis Deo effe non pot«ft. Vnde fequitur, proprie co ram Deo ccferi peccatu • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quia non eilet reams abfque culpa. Alteru deinde accedit,quod hæc peruerfitas nunqua

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in nobis celîàt, fed nouos alhdue fruótus parit : ea fcilicet, quæ ante defcripfimus, opera

carnismon fecils jy:que incenfa fornax flammam Sr fcintillas efflat, ant fcaturigo aquam line fine egerit.Q^re qui peccatum originale definieruntcarentiam iuftitiæ originalis, quam inelTe nobis oportebat,quanquam id totum compleduntur quod in re eft,non ta men fatis fignificantcr vim atque energiam iplius cxprelTerunt. No enim natura noftra boni tantùm inops amp;nbsp;vacua eft:led malorum omnium adeo fertilis amp;nbsp;ferax,vt otiofa eile non poflit.Qui dÄerunt elle concupifcentiara,non nimis alieno verbo vfi funt,li modb addereturfquod minime coceditur à plerifque) quicquid in homine eft, ab intelledu ad. voluntatem,ab anima ad carnem vfque, hac cocupifcentia inquinatu refertumque elle. aut,vt breuius abfoluatur,totu hominem no aliud ex feipfo elle quam concupifcentiam.

• 9 Quamobrem dixicunólas animæ partes à peccato fuifle poflellas, ex quo à fonte iuftitiç defciuit Adam.Neque enim appetitus tantùm inferior eu illexit,fed arcem ipfam mentis occupauit nefanda impietas,amp;: ad cor intimum penetrauit fuperbia:vt frigidu fic ac ftult um,corruptelam,quæinde manauit,ad lènfuales tantùm, vt vocat,motus reftrin gere:aut fomitem vocare qui folam partem quæ illis fenfualitas eft ad peccatum alliciat, Çj^et ac trahat.In quo cralTam infcitiam detexit Petrus Lombardus,qui federn quæres amp;nbsp;veftigans dicit in carne eire,tefte Paulo,non quidem proprié, fed quia in carne magis apparet.Quafi veto tantùwi partem animæ defignet Paulus,ac non tota naturam quæ lu pernaturahgratiæ opponitur.Et Paulus omnem dubitationem tollit, corruptionem do-cens non in vna tatùm parte fubfidere, fed nihil à mortifera eins tabe purù elfe, aut fyn-cerum. Nam de vitiofa natura difputans,non tantùm inordinatos qui apparent appeti-tuum motus damnat,fed præcipué contendit mentem cæcitati, amp;nbsp;cor prauitati addidu elîe.atque tertium illud ad Romanos caput nihil aliud eft quam originalis peccati deferi-• nbsp;nbsp;nbsp;ptio.Id ex renofatione clarius patet.Nam fpiritus,qui veteri homini amp;nbsp;carni opponitur,

non modo gratiam notat qua corrigitur inferior pai# animæ vel lènfualis, fed plenatn E be e ij omnium partium reformationem co«pleditur.Atqugideó Paulus non tantùm cralTos appctitus in nihilum redigi,fed nos fpiritu mentis renouari iubet. ficut etiam alibi tranf-formari nos it^et in nouitate mentis.vnde fequitur,partem illam, in qua maxime reful-get animæ præftantia amp;nbsp;nobilitas,non modo vulneratam eire,fed ita corruptam,vt non modo fanari,fed noutm propé naturam induere opus hatÄat. Quatenus amp;nbsp;mentem

•cor occuper peccatum,mox videbimus.Hîc tantùm breuiter attingcre volui, totum hominem quafi diluuio à capite ad pedes fic fuille obrutum, vt nulla pars à peccato fit im-munis:ac proinde quicquid ab eo procedit in peccatu imputari.ficut dicit Paulus omnes Rom.s.b.? affedus carnis,vel cogitationes,eire inimicitias aduerfus Dcum,amp; ideo mortem.

• 10 Eant nuc qui Deûjùis vitiis inferibere audent, quia dicimus naturaliter vitiofos elTe homines. Opus Dei perpera in fua pollutione Icrutantur, quod in ilia integra adhuc amp;: incorrupta Adæ natura requirere debuerat. A carnis ergoTioftræ culpa,nó à Deo noftra perditio eft.quado nó alia rationeperiimus, nifi quia degenerauimus à prima noftra • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* • • conditionc.

DE COGNIT. DEI.REDEMPTORÎS. 8y conditione.Nequehîcobftrepat quifpiam,potuifle Detimnoftræ faluci melius prolpi-cere fi Adæ lapfui occurriflet. Nam obieôlio ifta cum ob nimis audacem curiofitaté piis • mentibus abominanda eib, turn ad prædeftinationis arcanum accincc, quod fuo loco po-ftea traftabicur. Qi^re ruinarn noftram naturae deprauationi imputandam memineri-mus,nein Deum ipfumnacuræ autlioremftringamus accufationem.Hærere qüidern exitiale illud vulnus in na^ira verum eft ; fed multum referc acceflerftne aliunde, an ab origine infederir. Conftatautem per peccatum inflidum fuifie.Noneft igiturcur con-queramur nifi de nii^isipfis, quod diligenter annotauic Scriptura, Dicitenim Ecclefia- Ecde.ÿ.J.sd ftes,Hoc fÂOj quod feceric Deus hominem redumnpfi autem quæfierunt fibi adinucn-tiones multas. Homini tantum fuum exitium adfcribcdum apparct,quum Dei benigni-tate recbtudinem adeptus,fua iple dementia in vanitatem delapfus lit.

Il Dicimusergonaturalihominemvitiofitatecorruptum,fed'quæ ànatura non fluxerit- A natura fluxifiè negamus,vt fignificemus aduentitiam magis efle qualitacem quç homini accident,quàm fubftantialem proprietärem quæ ab initio indita fucrit.Vo-camus tarnen naturalem, nequis ab vnoquoque praua confuetudine comparari putet, quum hereditario iure vniuerios comprehenios teneat. Neque id fine authore facimus. Eadem enim caufa nos omnes eile natura filios iræ dqf et Apoftolus, Quomodo creatu- Ephef i. a.} ræ omnium nobiliftimæ infenfus eifet Deus, cui placent infima quæque cfpera fua ? Sed opens fui corruptioni magis infenfus eft quàm operi fiio. Ergo fi ob vitiatam humanam • naturam non infeite dicitur homo naturaliter elfe Deo abominabili^non etiam inepte dicetur naturaliter prauus amp;nbsp;vitiofusiquemädmodum non veretur Aigui^ius, ration e corrupts naturæ, naturalia dicere peccata quæ in carne noftra necelfanoTegnant, vbi abeft Dei gratia.Ita euanefeit ftultum Manichæorum nugamentupi,qui quum lubftan-tialem inhominemalitiam imaginaretur,alterum illiconditorem aftingereaufi funt,ne iufto Deo viderentur mali caufam amp;nbsp;principium aifignare. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Hominem arbitré libertate nunc ejjeJpoliatum, nbsp;nbsp;miferdi Jerut-

turi addiclum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. IE

o s t A M vifumeft^eccatidpmiinatum,exquoprimu horÄnemfibi obligatum tenuit,non folum in totogeneregrairari,fed in folidum etiam oc-cuparefingulas animas, nunepropius excutiendum reftat, ex quo in hanc feruitutem redatli fumus, an omni fpoliati fimus libertate:amp;: fiqua particula’ adhuc viget,quovfque vis eius procedat. Sed quo facilius nobis huius quæftionis veritas eluceat,fcopum obiter præfigam,quô tota fumma deftinanda fit.Hæc autem optima ca-uendi erroris erit ratio,fi pericula confiderentur quæ vtrinque imminet.Nam vbi ôlt;|^i præcipitia reólitudineabdicatur homo,ftatim ex co defidiæ occafionem arripit ; quia nihil ad lu-ft itiæ ftudium valere per fe dicitur,ill nd totum,quafi iam ni^il ad fe pertineat, fufque 47. amp;nbsp;in deque habet. Rurfum velminutulumilli quippiam arrogari non poteft quin Sé Deo loliai’ca »» præripiatur fuus honor,Sé ipfe temeraria confidentia labefadetur. Ad hos ergo fcopulos ncimpingamus,tcnendus hie curfus erit, vt homo nihil boni penes ie reliquum fibi efie edodus, Sémiferrima vndique neceffitatc circunfeptus,doceatur tarnen ad bonum quo' vacuus eft,ad libertatem,qua priuatus eft,afpirare:Sé acrius ab ignauia excitetur quàm fi fumma virtute fingeretur inftrudus. Hoc lecundum quàm neceifariu#! fit, nemo non nbsp;nbsp;•

videt.Depriore video à pluribus dubitari quàm conueniebat.Nam hoc extra con trouer fiam pofito,nihil homini de fuo atnmendum eife^quantopere interfit ipfum falfagloria-tionedeiici,palàmconftaredeb?t. î'Jam fine tum quidem hoc homini conceifum fuif vt infegloriaretur,quum Deibeneficentia fummis ornamentis effet infignitus, quanta nunchumiliari conuenit, vbi ob fuam ingratitudinem ab cximia gloria iirextrema igno miniam deturbatus eftîPro lt;gt;,inquam,tempore quo in fummurniionoris faftigium eue dus erat,Scriptura nihil aliud ei tribuit quàm quod creatus eßet ad imaginera Dei : quo^ feilicet infinuat,non propriis bonis fed Dei participatione fuifle beatum. Quid ergo nûc fupereft nifi vt Deum, ( cüius beneficentiæ gratus eße non potuit, quum diuitiis gratis eins, afflueret) omni gloria nudusacdeftitucusagnofcät? Sé quem bonorum fuorum re-cognitione nonglorificauit,nunc faltem propriæpaupcrtatis confeflioneglorificet? Ni-hilo etiam minus èrenoftraeft,omnemfàpientiæ virtuufqfFc landein nobis derogarflt; quam ad Dei gioflamattiBetivt cum facrilegio ruinam noftram coniungant qui aliquid vitra veru nobis largiûcur.Quid enim aliud fit,quum marte noftro docemur cotendere,

• ,* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiy- •

INSTITV Tlt; OMIS Liß. IL

nifi quod baculo arundineo in fublime euehimur,quo mox côfrado deddattius? Quan-• quam nimis etiamnum commendancur vires noftrç,dum baculo arundineo comparan-tur.Fumusenimeft quicquidde illisvani homines commenti funtamp;garriunt.Quare non abs rc toties ab Auguftino præclara ifta fententia repetiturj præcipitari magis à inis defenforibus liberum arbicrium,quam ftabiliri. Hæc præfari necefle fuit propter nonul-los,qui,dum audiunt humanam virtutem funditus euerti, vt 8ei virtus in homine ædifî- , cetur, totam hanc difputationem peffime oderunt quafi periculofam, nedum fuperua« caam:quam tarnen in religione neceirariam,ôô nobis vtiliHimam efle apparct.

i Nunc confideremus,quum paulo ante dixcrimus in mente amp;nbsp;corde fi As elfe ani-mæfacultates, quid pars vtraque polleat. Philofophi fane magno confenfurationemin menteconfidere fingunt, quæinftar lampadis confiliis omnibus pratluceat,amp; inftar re-ginæ voluntate moderetur.Ita enim luce diuina perfufam eiTejVt optime cofulerexo vi-gore præftare,vt optime imperare queat.Senfum contra torpere amp;nbsp;lippitudine tenen,vc femper humi ferpat,amp;: in craflioribus obieftis volutetur, nec vnqua fe attollat ad veram perfpicaciam. Appetitum,fi ration! parcrefuftineat,nec fenfuifubigedum fe pcrmittat, ad ftudium virtutum ferri,red:am viam tenere,amp;: in voluntatem formari : quod fi in fer-uitutem fenfusfe addicat,ab eo cor^umpi amp;nbsp;deprauari,vt in libidinem dieneret. Atque omnino quunfex eorum opinione illæ quas fupra dixi animæ fàcultates infideant,intel-leclus,fenfus,amp; appetitus,feu volutas: (quæ appellatio iam vulgatiore vfu recepta eft) in-telledum ratione præditum aflerunt optima ad bene beateque viuendum modératrice, ipfe modo fe in fiiayræftâtia fuftineat,ac vim fibi naturalitcr inditam cxerat. Inferiorem autem eius motioncm,quæ fenfus dicitur, qua ad errorem amp;nbsp;hallucinationem abftrahi-tur,talem efiTe vt rationis ferula domari amp;nbsp;paulatim profligari queat.Voluntatem porro

inter rationem amp;nbsp;fenfum mediam locant,fui fcilicet luris amp;nbsp;libertatis compotem,fiue ra tioni obtemperare^fiuc fenfui rapiendam fe proftituere libeat.

3 Non inficiantur quidem interdum,ipfa nimirum experientia conuidi,quanta cu difficultateration! apud fe regnum homo ftabiliat : dum nunc titillatur voluptatumille-cebr!s,nuÄc falfa bonorum imagine deluditur, nunc impotenter percutitur immodera-tis afFeótibus,amp; tanquam funibus,vel neruis (vtait Plato) in diuerfum abripitur.Qua etiä ratione Gicero dicit illos à natura datos ign!culos,prauis opinionibus malifque moribus mox cxtingui.Vbi veto femel occuparunt in animis hominu eiufmodi morbi, impoten-tius graflari fatentur quam vt facile coercereeos liceatznec dubitat ferocibus equis com parare,qui ex turbata ratione,ceu auriga cxcuflb,intemperanter ac fine modo lafeiuiat. Hqytamen extra controuerfia ponunt,virtutes amp;nbsp;vitia in noftra efie poteftate.na fi no-lïTæ (inquiunt) eledionis eft hoc aut illud agere:crgo amp;nbsp;non agere.Rurfum fi non agere: ergo amp;nbsp;agere.Libera auteiji eledione agere videmur quæ agimus, amp;nbsp;ab iis abftinere qui-bus abftinemus:crgo fiquid boni agimus vbi libeat, po/Tiimus illud omittere:fiquid mail perpetramuSjpoiTymus id quoque fligere.Quinetiam eo licentiæ quidam eorum proru-perut,vt!adarint deorum quidem efle munus,quôd viuimus : noftrum veto, quod bene fandeque viuimus.vnde amp;: illud Ciceronis in perfona Cottæ,quia fibi quifque virtutem acquirit,neminem ex lapientibus vnquam de eagratias Deo egiflb.Propter virtute enim laudamur,inquit,amp; in virtute gloriamur.quod no fieret fi donum eflet Dei,non à nobis. Ac paulo póft, ludicium hoc omnium mortalium eft^ortunam à Deo petédam,à feipfo fumendam efle fapientiam.Hæc ergo philofophorum ogmium fententiæfumma eft,human! in teiledus rationem redægubernationi fuffï^ere: voluntatem illifubiacentem,! fenfu quidem ad mala folicitari: fcd,vtliberam cledionem habet, impedirinequaquam polTe quin ratißnem ducem per omnia fequatur.

4 Inter fcriptore»Ecclefiaft!cos tametfi nemo extitit^ui no agnofeeret amp;nbsp;fanitate iptionis in homine grauiter ex peccato vulneratam, amp;nbsp;voluntatem prauis cupiditatibus valde implicitam efle : mult! tarnen eorum longé plus æquo philofophis acceflerunt. Ex quibus veteres mih! videntur hoc cofilio vireshumanasficextulilTe,nefi impotentiam diferté elTent cofelfi, primum philofophorum ipforum cachinnos,quibufcum tuncccr-tamen habebant,excuterent:deinde earn! fuaptelponte nimis ad bonu torpent! noiiam defidiæ occafionem præberent. Ergo nequid communi hominumiudicioabfurdum traderent,Scripturæ dodnnam cum philofophiæ dogmatibus^imidia ex parte concilia-re ftudium illis fuit.-præcipué tarnen fecundumilludlpedairc,ne defidiælocumface-

• • • rent,

DE COGNIT. DEI tEDEMPTORÎS. 87

rent,ex eoru verbis apparet.Habet Chryfoftomus alicubi: Quohiam bona amp;nbsp;mala in no- HomiiJe ftra Deus poteftate pofuic,elcötionisliberum donauic arbitrium:amp; inuitos non recinet, fed volentes ampledbcur. ItemjSæpe qui malus eftjfi voluerit,in bonum mutarur : qui Homil.i8.iii bonus, per ignauia excidit, èc fir malus, quia liberi arbitrii efle noftra naturam fecit Do-minusinec imponit neceffitatem,fed congruis remediis appofitis tocum iacere in ægro-tancis fencentia Unit.Item,^icuc niii gratia Dei adiuti,nihil vnquam poflumtis rette age- Hömil.5t. re-.ita nili quod noftr^m eft attulcrimus,non poterimus fupernum acquirere fauore. Di-xerac auteprius,Vcno totudiuini fit auxilii,fimul nos aliquid afterre oportet. Adcóquc verbum hof illi paftim familiare eft, Afteramus quod eft noftru, reliqua Deus fupplebiti Cui confentaneum quod ait Hieroilymu.s,Noftrum efle incipere,Dei autê perficeremo- Dialog.j.co ftrum ofterre quod pofl'umus, illius implcre quod no poflumus.Vides certc iis fententiis homini plus quam par eratad virtutis ftudium illos elle largitos: quia putabat fe non aliter torporem nobis ingenitum poflc expergefacere, quam fi (blo ipfo nos peccare argue-rcnc.id autem quanta dexteritate ab illis faólum flt,poftea videbimus. Certc,quas retuli-mu^ fententias^elTe falfiffimas,paulo poft conftabit.Porró tametfi Græci præ aliis, atque inter eos flngulariter Chryfoftomus, in extollenda humanæ volutâtis facultäte inodum exceflerunt,veteres tame omnes,excepto Auguftino,lic ift hac re dut variâfcaut vacillât,-

aut perplexe loquuntur,vt certi ferè nihil ex eorum feriptis referre liccat.Itaque enume- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

randis flnguloru fententiis exaftius no infiftemusded carptini ex vnoquoque tantii dcli-babimus quantum argumeti explicatio exigere vifa fucrit. Qui poftea ^'quuti funt^dum pro fe quifque in humanæ naturæ defenflone argutiæ laudê captat) fenfim alii poft alioS in deterius continuo delapfi funf.donec eo ventu eft vt vulgo putäretur homo, fen lu ali tantum parte corruptus,habere prorfus incolumem rationem,volutatem etia maiori ex parte.Interea volitauit illud in ore omnium, naturalia dona in homine corrupta eirc,fu-pernaturalia vero ablata. Sed quorfum tederet, vix centeflmus quifque leuiter gu ft au it. Ego certe fi dilucide tradere velim qualis fit naturæ corruptela,his verbis facile fim con-tentus. Sed magnopere intereft attente expend! quid homo amp;nbsp;in cud is naturælùæ partibus vitiatusjamp;; don* fupernaturalibus exutus valeat.Nimis ergo philofophice hac de re loquuti funt qui fe Chrifti iattabant efle difcipulos.Na quafi adhuc integer ftaret homoy Temper apud Latinos fiberi arbitrii nomc cxtitit.Græcos veto no puduit multo arrogan-tius vfurparevocabulum. fiqùidemctuTê^oJff-ioi' dixerunt, acfi poteftas fuiipfius penes hominem fuiiret.Quohia ergo ad vulgus etiâ ipfum omnes hoc principio imbuti funt,præ-ditum efle libero arbitrio homine,nonri ulli autem eorum qui eximii volunt videri,quo-vfque id extendatur nefeiuntmos vim vocis prins cxcutiamus, turn ex Scripturæ fim^lli^ citate exequamur quid fuapte natura homo ad bonum aut malum pollcat. Liberum ar^ bitrium quid eiret,quum in omniu fcriptis identidem occurratfpauci definicrunt.V ide-tur tarnen Origenes id de quo pafliminter eos conueniebat,pofuiflcjquum dixit, Facul- Lib. 3. Tnf) tatem efle rationis ad bonum malumve difeernendu : voluntatis ad vtrumvis eligedum. Nec ab eo variât Auguftinus, quum docet facultatem efle rationis amp;nbsp;volutatis, qua bonum eligitur gratia afliftente:malu,ea defiftente.Obfcurius Bcrnardus,dum vuit argute loqui,qui ait efle confenfum,ob voluntatis inamiflibilem libertatc,amp; rationis indcclina bile iudicium.Nec fätis popularis Anfclmi definitio, qui tradit efle poteflStem feruandi reeditudinem propter feipfam. Itaq^p Petrus Lombardus Sc Scholaftici Auguftini defi- Lib.i.fent. nitionem magis amplexi funt, quia amp;nbsp;apertior craiRamp;: gratiam Dei non excludebaf.fine qua voluntatem fibi per fe non fuffice^e videbat.Sua tarnen Sc ipfi arferunt,fiue quç me-lioraefTcjfiue quæ facere putäbant ad maiorcm explicationc.Principio coq|entiunt,nö-men arbitrii magis ad rationem referencium,cuius eft difeernere inter bona Sc malazepi-thetum liberi,ad voluntate prt^rie pertinere,quæ ad vtruquc flefti’poflit. Quare quum iibertas proprie volutati conueniat,Thomas optime quadrate dicit fi liberum arbitrium dicatur vis eleaiua,quæ mixta quidem ex intelligeritia Sc appetitu,magis tamê ad appe- ?5 art.5 titum inclinet. lam habemus in quibus fitam efle doceant vim liberi arbitrii, in ratione fcilicetSC voluntate.nuiic quantum vtrique parti tribuant,bfeuitcr videndum fupereft.

5 Communiter folent res medias, quæ fcilicct nihil ad rcÿium Dei pertinct, fub libero hominis cofilio ponere-.veram autem iuftitiam ad fpeciale Dei gracia Sc fpiritualcm legenerationem referre.QWod du vult oftendcre author operis De vocatione Gentium, Lib.i.cap.:ff triplieem voluntatem numcrat : primam fenfitiuam, alteram animalem, tertiam fpiri-

• • •* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f.iiij. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

• • •

• 88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VTfONIS LIB. IL

tualem:quamm priores duas homini libéras efle tradit,vltima opus eflc Spiritus fandi in homilie. Quod an veru fit,fuo loco craólahitur.nunc enim recenfere breuicer alioru feuten tias,nó refellerepropofitum eft.Hincfit vcquum de liberoarbicrio aguntfcripcores, non quid ad ciuiles feu excernas atliones,fed quid ad diuinæ Legis obediétiam valeat,in primis rcquirat.Quam pofteriorem quæftioneni fie præcipuam elTe fatcor, vt illam arbitrer non prorfus negligendam.Cuius fence tic fpero me optiifïam rationem redditurum. Obtinuic aucem in ïcholis diftinctio,quæ triplicem libercatem nuqj|prat:à neceflitate pri mamjfecundam à peccato,tertiam à miièria.quarum prima fic homini naturaliter in hæ-reat vt nequeat vllo modo eripi,duæ alteræ per peccatû fint amiifæ, Hane diftindionem ego libcnter rccipio,nifi quod illic necefiitas cum coadione perperam confunditunin-terquas quantum fit difcriminis,amp; quam nece/Tario confiderandum, alibi apparebit.

• 6 Hoc fi recipitur,extra controuerfiam eric, non fuppetereadbona opera liberum arbitrium homini,nifi gratia adiuuecur,amp; gratia quidem {peciali,qua dedi foli per rege-nerationem donantur.Nam phreneticos nihil moror, qui gratiam paricer amp;nbsp;promiicue expofitam eflegarriut. Sed nondum iftud liquet fitne in totum priuatus bene agendi fa-cultace,an habeat adhuc nonnullam, fed pufillam amp;nbsp;infirmam: quæ per fe quidem nihil Lib.x.dift. poflit,opitul«nte verb gratia, fuatipfa quoque partes agat. Id dum vult expedite Magi-fter fententiarum,duplicem gratiam neceffariam efle nobis docet, quo reddamur ad bo-num opus idonei. Alteram vocat Operantem,qua fit vt efficaciter velimus bonum : Co-operantem alter|pi,quæ bonam voluntate fequicur adiuuado.In qua particione hoc mihi difplicet,quôd dum gratiæ Dei tribuit eificacem boni appetitum, innuit hominê iam fuaptenatura,bonum quodamodo,licec ineffîcaciter,appetere. ficut Bernardus bonam quidem voluntatem opus Dei elfe afl'erens,homini tarnen hoc côcedit,vt motu proprio bitrio^°bonam eiufmodi voluntatem appetat.Sed iflud ab Auguftini mente procul abeft, à quo tarnen fumpfiflb partitionem videri vult Lombardus.ln fecudo membro ambiguitas me offèndit,quæ peruerfam genuit interpretationem.Ideo enim putarunt nos fêcundæ Dei gratia: c^operari, quód noftri iuris fit primam gratiam vel refpuen^p irritam facere, vel Lib.x.cap.4 obedienterfequendoconfirmarc.QuodauthoroperisDevocationeGentium ficexpri mit,Liberum eife fis qui rationis iudicio vtuntur, à gratia difeedere : vt non dflcefliiTe fit præmium, amp;nbsp;vt quod non potefl nifi Spiritu coopérante fieri, eorum meritis deputetur quorum id potuit voluntace non fien.Hæc duo notare obiter libuit,vt videas iam ledor ' nbsp;nbsp;nbsp;quantum à fanioribus Scholafticis dfiTentiam.Longiore enim interualloàrecentioribus

S whiftis dflFero,quanco fcilicet à vêtu date longius abfceiTerunt. Vtcûque,ex hac tarnen «ç^titione intelligimus qua ratione liberû dederint arbitrium homini. Pronuntiat enim Lib-ilcnt. tandem Lombardus,non liberi arbitrii ideo nos eflè quôd ad bonum amp;nbsp;malum vel agen diiüna.15 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ygj cogitandû perÄjue polleamusfléd duntaxat quôd coadione foluti fumus.Quæ

hbertas non impcditur,etiafi praui fimus,amp; ferui peccati,amp; nihil qua peccare poflîmus.

• 7 Liberi ergo arbitrii hoc modo dicetur homo,non quia liberam habcat boni æquè ac mali eledionêzfed quia male voluntaceagit,non coadione.Optimc id quide:fed quor-fum attinebat rem tanculam adeô fuperbo titulo infignire’Egregia verô libertas,fi homo 9 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quidem non cogitur ad feruiendum peccato:fic tarnen eft 89eAo?«xo;, vt vinda teneatur

peccati compFdibus eius volûtas. Equidem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;abominer, quibus fruftra Ecclefia

fatigatur:fed religioiê cenfeo cauendas eas voces qwæabfurdû aliquid fonant:præfertim vbi perniciofè erratur. Quotus auteifl,quæfo,quiyjue|pft,qui dum aflignari homini liberum arbitriû audit,non ftatim concipit ilium eflè amp;nbsp;mentis fuæ amp;: voluntatis dominum, qui fledere in vtramuis partem à fcipfo poflic? Atqui(dicet quifpia) fublatum erit hu-iufmodi periculum,fi de fignificationc diligenter plebs admoneatur. Imô verô quum in falfitatem vltrôhurffanumingenium propedeat,citius erforem exverbulo vnohaurict, • quàm veritatem ex prolixa oratione. Cuius rei certius habemus in hoc ipfo vocabulo, quàm optandum fit,experimentum.Illa enim veterum interpretatione prætermifla,to-ta ferè pofteritas in verbi etymo dum hæret,in exitialcm confidentiam eueda eft.

• 8 Quôd fi nos Patrû authoritas mouetfilli quidem aflîduè in ore habet vocabulum, lubanum* nbsp;nbsp;nbsp;lîmul dcclarSt quâtifipiant illius vfum.In primis Auguftinus, qui no dubitat feruum

• Homil.53.in appellate.Alicubi fuccenfet aduerfus eos qui liberû negant arbitriuîjj.-fed præcipuam ra-Ad^Anaft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;declarat,quum ait,Tantùm ne audeat quifqua fic negate volûtatis arbitrium, vt

cpift.44 ' velit excufarepeccatura. Ac certc alibifatetur fineSpiritunon e|rehbcram hominisvo-* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;? luncatcm

DE COGNIT. DEI ’R E D E M P T O R I S.

luntatem,quum cupiditatibus vincientibus acvinccntibusfubdicafir. Item, vida vitio in quod ceciditvoluntate,cœpifiecarerelibertatenaturam.Item,homincm libero arbi-trio male vfum,amp;: feamp; arbitrium fuum perdidifTe. Item, liberum arbitrium captiuatum, nequid pofTit ad iuftitiam.Item, liberum non fore,quod nô Dei gracia liberaueric. Icem, iuftitiam Dei non impleri, quû Lex iubet, amp;nbsp;homo quafi fuis viribus facic:fed quum Spi-ricus adiuuac:amp; hominis n^ libera,fed à Deo liberaca volunras obfequicur.Acque horum omnium ratione brgpicer reddit, quum alibi fcribic, homine magnas liberi arbicrii vires, quû coderetur,accepifle:fed peccando amifîire.Itaque alibi,poftquam oftendic liberum arbicriû conftitui per gratiam,acriter in eos inuehitur, qui fibi illud arrogant fine gratia. Vtquid ergo,inquit, miferi homines aut de libero arbitrio audêtfuperbire, antequam li- ra.cap.30 berentur:autdefuis viribus,fi iam liberati funt ? Nec attendunt in ipfo nomine liberi arbitrii veique libertatem fonare.Vbi autem Spiritus Domini,ibi libertas.Si ergo ferui funt i.cor.3.d.i7 peccati,quid fe iaólanc de libero arbitrio?A quo enim qtiis deuiôlus clljhuic èc feruus ad-diélus eft.Si autem Lberati funt,quid fe iaôtanc velue de opéré proprio? An ica liberi funt, vt nec ferui eius effe velint qui dicic,Sine me nihil poteftis facere? Quid, quôd alio etiam ioban.i5.a.5 loco videtur iocofè eludere vfum eius vocis,quum dicit, liberum quidem efl'e arbitrium, Vrager* fed non liberatum;liberum iuftitiæ, feruum peccati. Quam fencentiam ali^ii quoque re- ij ° * petit amp;nbsp;explicatjvbi docet liberum à iuftitia non elle hominem, nifi arbitrio voluntatis: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

à peccato autem non fieri liberum nifi gratia Saluatoris. Qui libertatem hominis nihil aliud elle fibi teftatur quàm emancipationem, velmanumiflionem àl|^ftitia,illius inane nomen videtur belle irridere. Icaque fiquis vocis huius vfum non praua intelligentia fibi permittatjper me quidem non vexabitur ob earn rem:fed quia fine ingenti periculo non pofle retineri cêfeo,magno contra Ecclefiæ bono futurum fi aboleatur : neque ipfe vfur-pare velim,amp;: alios,fi me confulant,abftinere optarim.

5gt; Magnum mihi præiudicium attulifie forfan videar,qui feriptores omnes Ecclefia-fticos,excepto Auguftino,ita ambiguë aut varie in hac re loquutos cfie confeiTus fum,vt certum quippiam eorum feriptis haberi nequeat. Hoc enim perinde nonnjjJli inter-pretabuntivr quafi à fufiragii iure depellere ideo ipfos voluerim,quia mihi fint omnes ad-uerfarii.Ego verb nihil aliud fpelt;Staui quàm quôd volui fimpliciter ac bona fide confultu piis ingeniiszquæ fi eorum fententiam hac in parte expcâ:ent,femper incerta fluéluabût: adeônunc hominem liberi arbitriiviribusfpoliatum, ad folam gratiam confugere do-cenf.nunc propriis ipfum armis aut inll:ruunt,aut videntur inftruereDifficile tarnen fa-ftu no eft,vt appareat eos in huiuimodi loquendi ambiguitate, humana virtute nihil aut quàm minimo æftimata, totam Spiritui fandlo bonorû omnium laude detulifle : fi q^ dam eorum fentêtias hue inferam quibus id clarè docetur. Quid enim fibi vult illud Cy-priani,toties ab Auguftino celebratum,De nullo gloriandum:^uia nihil noftrum eft,nifi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P«*

vthomoprorfusapudfeexinanitus,àDeototuspenderedifcat.QuidilludAuguftinijƒƒ Eucherii,dum lignum vitæ Chriftum cfie exponut, ad quem qui manum porrexerit, vi- nifaciü libr-iiet:lignum feientiæ boni amp;nbsp;mali,voluntatis arbitrium, de quo, qui relida gratia Dei gu- Lih.^nGe-ftauerit,morietur?Quid illud Chryfoftomi,Quôd omnis homo no modo naturaliter pec nefin. cator,fed totus peccatum eft? Si nihil boni nollrum eft,fi homo à vertice ad calcem totus eft peccatum, fi ne tentare quidem licet quantum valeat arbitrii faculté : qui iam inter Deum amp;nbsp;hominem laudem boni operis partir! liceat? Poflem eiufmodi formæ permulta ex aliis referrezfed nequis cauilleii|ir,i^e feligere fofe ea quæ caufæ meæ feruiunt, quæ autem aduerfantur callidè præterire, ab hac recitatione abftineo. Audeo tarnen hoc aflfir-mare, vtcunque nimii interdum fint in libero arbitrio extollendo, hune tgmen illis pro-pofitum fuifle feopum, vt hominem à virtutis fuæ fiducia penitus auerfum, in Deo vno fortitudinem fuam repofitaiÂhaberedoceant. Nunc ad fimpliceA yeritatis explicatio-nem in confideranda hominis natura venio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

IO Quod tarnen initio huius capitis præfatus fum,cogor rurfum hîc repetere,Vt quif-que maxime fuæ calamitatis, inopiæ,nuditatis,ignominiæ cofeientia deieélus eft amp;nbsp;con-fternatus,ita optime in fui cognitione profecifle.Nô enim periculum eft ne fibi nimium adimat homo,dummodo recuperandum in ßeo difeat quoi^fibi deeft. At fibi ne tantil-lum quidem fum^e vitra ius fuû poteft, quin amp;nbsp;inani confidentia fe perdat, amp;nbsp;diuinum honorem ad fe traducens*mmanis facrilegii reus fiat.Et fane quoties hæc libido metem noftram inceffit vt aljquid noftrû habere expetamus,quod in nobis fcilicct potius quàm

9D nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÎN s TIT VT»! O NI S LIB. IL

in Deo refideat, cogitationem Iianc non ab alio confiliario fciamus nobis fuggcri quànï • qui primos parentes induxit vt düs efle fimiles vellent,feien tes bonum amp;nbsp;malum.Si ver-» bum diabolicum eft, quod hominem in feipfo erigit illi ne locum demus : nilî ab hofte confilium capere libet.Dulce quidem eft,tantum habere propriæ virtutis vt in teipfo ac-quiefcasü'ed, ne ad inanem iftam hduciam illedemur j deterreant nos tot graues fenten-îere.i7.a.5 tiæ,quibus fcuerc proftcrnimur:quales funt, Maledidum efl'Â^ui confidit in hominc, amp;; Pfal.i47.b. ponit carnem brachiû fuum.Item,Non deleétari Deû robore equi: ^bias viri illi non pla-iEfa.4o.a,i5 cere:fed affici erga timentes fe,fufpicicntes bonitatem fuam.Item, Ipfum efle oui dar lal-fo vires,Se virtute defedto robur auget:qui facit vt fatigentur Se laborent adolefcétes, iu-uenes impingant:qui autem in ipfo vno fperant,roborentur. Quæ omnes co fpeólant,vt ne quantuiacûque fortitudinis noftræ opinione nitamur, fi Deum volumus habcrc pro-iac.4.b.lt;f pitium i qui fuperbis refiftit,humilibus autem dat gratia. T um in memoriam rurfum ve-iefa.44.a.3 niantiftæ promißioneSjElLundam aquam fuperfitiêtcm,Se flumina fuperaridam.Itcm, Idem 55.a. Ojnnes fiticntcs venite ad aquas. Quæ teftätutjad percipiendas Dei benediélioncs nullos admitti nifi fiiæ paupertatis fenlu tabefcentes.Nec prætereundæ eiufmodi,qualis ifta îcfa.ffo.d.15, nbsp;nbsp;léfaiæjNon erit amplius tibi fol ad lucendum per diem,neque luna ad lucendum per

no£tem : fed erit tibi Dominus inneem fempiterna. Solis certè aut lunæ fplendore non , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aufert Dominus feruis fuisücd quia vult in iphs folus gloriofus apparcre: ab iis etiam quæ

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habentur eorum oçinione excellentiflima,hduciam eorum procul auocat.

11 Semper faue mihi vehementerillud Chrylbftomi placuit,Fundamentum noftræ lïomil. de philofophiæ cflcnumilitatem.magis ctiamnûillud AuguftinijQuemadmodumjinquit^ quot;i^d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rogatus quid primum eilet in eloquentiæ præceptis : rcfpondit pronuntiatio-

Diofeo. nbsp;nbsp;nem:quid fecundum,pronuntiationem:quid tertium, pronuntiationem.ita fi me inter

roges de religionis Chriftianæ præceptis,primo,fecundô,Se tertio Se femper refpondere liberet humilitatem .Porto humilitatem non intelligit, vbi homo aliquantæ virtu tis fibi confeius à fuperbia faftuque abftinet : fed vbi talem fe verè fentit qui nullum habeat nifi humilitatcrefugium,quemadmodû alibi déclarât. Nemo, inquit^fe palpetidefuo Sa-tanascfÄd vndebeatus eft, àDeotantùmhabet. Quidenimdetuohabesnifi peccatuî Lib.dc natu Tollc tibi pcccatum,quod tuum eft : nam iuftitia Dei eft.Item, Qjiid tantum de naturæ ra amp;nbsp;gratia, poftibilitatc præfumitur?vulnerata,fauciata,vexata,pcrdita cft.Vera confeflione,non fàl In nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;defehfione opus habct.Item,Quado quifque cognofeit quod in feipfo nihil eft, Se ad-

iutorium de fe nullum habct:arma in ipfo cótraifta funt,bclla fedata funt. Nccelfe autem eft vt contcrantur omnia impietatis arma,confrirtgantur,comburantur: reman eas iner-n^,nullum habeas in te adiutorium.Quanto magis in tc infirmus es, tanto magis te fuf-cipit Dominus.Sic in Pfalmum fcptuagelimum, iuftitiæ noftræ reminifei nos vetat,quo Deiiuftitiam agnofeamuf :ac Deum oftendit fie nobis gratiam fuam commêdarc,vt nos nihil effefciamus.Stare tantùm Dei mifericordia, quum à nobisipfis nonnifi mali fimus. Ne hîc ergo de iure noftro cum Deo contendamus,acfi faluti noftræ dccederet quod illi tribuitur-Siquidem vt noftra humilitas,cius eft altitudo;it.i confeflio noftræ humilitatis, miferationem cius in remedium paratam habet. Neque veto exigo vt homo non eonuL cl:us,vltrô cédât: 6d fiquas facilitates habet, ab iis animum auertar, quo in veram humilitatem fubigatwr:fed vt fepofito (p/XÂür/aç nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;morbo(quo excæcatus,æquo altius

de fe fentithn veraci Scripturæ fpcculo fcipfum prol^ recognofeat.

Il Acilla quidem vulgaris fente« tia quam fiÿpp^runt ex Auguftino, mihi placet, naturalia donafuiffe corrupta in homineper pcccatum, fupernaturalibus autem exina-nitum fuiffe. Nam hoc pofteriore membro intelligunt tam fidei lucem quàm iuftitiam, quæ ad cæleffcm vitam æternâmque fœlicitatem adipifeendam fuffîcerent.Ergo fe abdi-cans à regno Dcijfiiwul priuatus eft fpiritualibus donis,qil1bus in fpem falutis ætcrnæ in-, • ftruclus fucrat.vnde Icquitur, ita exulare à regno Dei, vt quæcunqucad beatam animæ vitam fpeftât,in eo extinda fint, donee per rcgcncrationis gratiam ipfa recuperet.In his funt,fides,amor Dei, charitas erga proximos,landitatis Sôiuftitiæftudium. Hæcomnia quum nobis reftituat Chriftus, aduentitia cenfentur, Sô prætcr naturam: ideôque fuiffe abolira colligimus. Rurfum fanitas mentis Slt;: cordi reditudo fimul fucrunt ablata, at-que hæc eftnaturalium cfonorum corruptio. Namctfi aliquidintelligcntiæSé iudicü refiduum manet vnà cum voluntatc,ncque tarnen metem integram fanam dicemus, quæôd debiliscftpSiimultistcncbrisimmcrfa. Séprauitas voluntatis plus fatis nota eft;

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* • • Quum

DE C O G N i T. DEÎ*REDEMPtORÎS-

Quum ergo ratio quadifcernit homo inter bonum amp;nbsp;malum, qua intelligit amp;nbsp;iudicàrgt; naturale donû ht,non potuit in totû deleri;fed partim debilitatajpartim vitiata fuit,vt de- * formes ruinæ appareat.Hoc fenfu dicit lohânes lucê adhuc in tenebris lucere,fed à tene- lohan.t.«.? bris non coprehendi:quibus verbis vtrunq; clarè exprimitur,in peruerfa amp;nbsp;degenere hominis natura micare adhuc fcintillasjquæ oftcndat rationale efle animal,amp; à brutis differ re,quia intelligétia præditÂit: amp;nbsp;tarnen hanc lucê multa ignorantiæ denfitate fufFocari* vt efficaciter emerg^e nequeat. Sic voluntas, quia infcparabilis eft ab hominis natura* no periit: fed prauis cupiditatibus deuinéta fuit,vt nihil reêtû appetere queat.Hæc quide plena eft dÆnitio,fed quæ pluribus explicanda eft.Ergo,vt fecundum primam illam di-ftinâ:ionem, qua hominis animam in intelleétum amp;nbsp;voluntate partiti fumus, orationis ordo procedat Î vim intelletbus prioreloco excutiamus. Perpetuæ cæcitatis ita eum damnare, vt nihil intelligentiæ vllo in genere rerum reliquum facias, no modo verbo Dei, fed fenfus etiam communis experimeto répugnât. Videmus enim infitum effe humano ingenio defiderium ncfcio quod indagandæ veritatis,ad quam minime afpiraret nifi ali-quo eius odore ante percepto. Eft ergo iam hæc nonulla humani intelleftus perfpicien-tia,quôd veritatis amore naturaliter rapitur: cuius negleélus in brutis animatibus arguic craffumabfque rationefenfum. Quanquamhæc quaWfcunque appetentig,antequam curfus fuiftadiu ingrediatur,deficit:quia mox conciditin vanitatem.Siquidem mes hominis, præ hebctudine,re«ftam veriinueftigandi viam tenerenequit: fed ptr varies erro-res vagatur, amp;nbsp;tan qua in tenebris palpando fubinde impingit, donee jimdê palata eua-nefcat.ita veritate quærendo, quam fit ad ipfam quærendâamp; inuenienda inepta prodiu Altera deinde vanitate grauiter laboratiquod in quarum rcru veram notitiam incumbe-« reexpediat,fæpius non difcernit'. Itaque in difquirendis fuperuacuisac nihili rebus ridi-« cula curiofitate fe torquef.ad res maxime cognitu neceifarias aut no aduertit,aut conte-ptim amp;nbsp;rato defleiftit ; ftudium certe fuum vix vnquam ferio applicat. De qua prauitate quum pafftm conquerantur profani fcriptorcs, omnes fere fe ea implicuiife comperiun-tur .Quare Solomo,in toto fuo Ecclefiaftc, vbi ea ftudia eft perfequutus in quibiÿ fibi vi-dentur homines valde fapere inania tarnen efle amp;nbsp;ff iuola pronuntiat.

15 Neque tame ita conatus eius femper in irritum cedunt,quin aliquid affequàtur * præfertim vbi feipfam ad inferiora ifta intendit. Quinetiam non itaftupida eft quin cxi-guum quiddam amp;nbsp;de fuperioribus delibet, vtcunque negligentius illis percontandis va-cet : non id quidem æqua facultate. Nam quum fupra vitæ præfentis fpatium euehitur* turn præcipuè demum couincitur fuæ imbecillitatis.Quare,vt melius perfpiciamus quo-^ vfque pro gradibus fuæ facultatis in vnaquaque re proGcdat,diftin£tionem nobis pro^» nere operæpretium eft.Sit ergo hæc diftiniftio, eife aliam quidem return terrenarum in-telligetiam,aliam veto cæleftiû. Res terrenas voco,quæ ad Deûfegnûmque eius,ad ver ä iuftitia,ad futurs vitæ beatitudinê non pertingunt'.fed cû vita præfenti rationem rclatio-nemq; habcnt,Sc quodarnmodo intra eius fines continetur.Res cæleftes,puram Dei no-titiä, veræ iuftitiæ rationê, ac regni cæleftis myfteria. In priore gencre funt, politia,oeco-nomia,artes omnes mechanicæ,difciplinæque liberales.In fecudo, Dei ac diuinæ voluntatis cognitio, amp;nbsp;vitæ fecundû earn formandæ regula.De priori autem fic fatendu, Quo-niam homo animal eft natura fociale, naturali quoque i'nftinéfujad fouetfta conferuan-damque earn locietatem propedet-.ideoque ciuilis cuiufdam amp;nbsp;honeftatis amp;nbsp;ordinis vni-uerfales impreffiones ineife^mniqin^ominum aiŸimis confpicimus. Hine fitvt nemo reperiatur qui non intelligat, oportere quofuis hominu coetus legibus contineri,qulque non earum legu ptincipia mente copleiftatur .Hine illc perpetuus tarn Gen^u omnium, quam fingulorum mortalium in leges confenfus,quia infita funt vniuerfis,abfque magi-ftro autlegiflatore,ipfaru femiffa. Neque motor diffenfiones pu^as,quæ mox emer--gunt,dum alii cupiunt ius fas omne inuerfum,foluta regum repagula,hbidinem folam * pro iure graffari, vt fares Sr lattones ; alii; ( quod vitium plufquam vulgare eft ) iniquum effe putant quod pro æquo ab aliis fancitur ; cótra,laudabile contendût quod ab aliis ve-tatur .Siquidem illi non ideo leges oderunt quod ignorentbonas Sr lan£tas effe; fedpræ-. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cipiti cupiditate furentes,cum manifeftaratione pugnant; Sr, qpod mentis intelligentie

probant,pro fualibi^ineabominantur.Poftcrius certamen tale eft vt ptimam illam con* ceptionem æquitatis non dîtimat. fiquidem de legum capitibus dum inter fe difeeptant homines, in quandam æquitatis fummam conlentiunt. In quo débilitas cette humànæ

INSTITVT*ION1S LIB. ÏT.

mentis arguiturjquæ,eciam dum viam fequi videtur,claudicat amp;nbsp;vacillat, Manet tarnen • illud, infperfum efle vniueriis femen aliquod ordinis politici. Atque hocamplumargumentum eil,in huius vitæ conflitutione,nullum deftitui luce rationis hominem.

14 Sequuntur artes tum liberales, tum manuariæ, quibus difcedis,quia ineft omnibus nobis quædam aptitudo,in eis etiam apparet vis humani acuminis. Quan quam au-tem non funt omnes omnibus difcendis idonei, fatis tamerftommunis energiæ certuni fpecimen eft,quöd nemo prope reperitur cuius in arte aliqua perljjicientia nö fe exerat. Neque fola fuppetit ad dilcedum energia amp;nbsp;facilitas, fed ad excogitandu in vnaquaque arte nouum aliquid, vel amplificandum amp;nbsp;expoliendum quod alio præeun% didiceris., Quod vt Platonem perperamimpulit vt traderetcomprehenfionemeiufmodi nihil elle quam recordationcm: ita nos optima rationc cogit fateri, eile ingenitum humano inge-nio eins principium. Hæcergo documenta aperte teftanturvniuerfalem rationis ôcin-telligentiæ comprehenfionem elfe hominibus naturaliter inditam.Sic tarnen vniuerfalo cft bonum,vt in eo pro fe quifque peculiarem Dei gratiam agnofcere debeat. Ad quam gratitudincm nos abutidê expergefacit ipfe naturæ conditor, du moriones créât, in quibus repræfentat quibus excellât dotibus hominis anima, nifi eius lumine perfufa : quod lie naturalejneft omnibus, vt pwrfus gratuitum fit erga fingulos beneficentiæ eius mu-nus. Ipfarum porro artium inuentio aut methodica traditio, aut interior amp;nbsp;præftantior cognitio(quæ propria eft paucorû)non eft quidê folidum argumentû comunis pcrfpica-ciæ:quia tarnen jf;omifcuê cotingit piis amp;nbsp;impiis,iure inter naturales dotes numeratur.

I y Quoties ergo in profanos feriptores incylimus illa,quæ admirabilis in iis alEilgec veritatis luce admoneamur,mentcm hominis, quantûlibet ab integritatc fua collaplam amp;nbsp;peruerfam, eximiis tarnen etiamnum Deidonis veftitam eireamp; exornata. Si vnicum veritatis fontem, Dei Spiritum efle reputamus,vcritatê ipfam neque refpucmus, neque contemnemus, vbicunque apparebit:nifi velimus in Spiritum Dei contumeliofi elfe, non enim dona Spiritus,(ine iplius contemptu amp;nbsp;opprobrio, vilipeduntur.Quid autemî Veritatem affulfilTeantiquis iureconfultis negabimus, qui tanta æquitate ciuilemordi-nem amp;^ifciplinam prodiderût? Philofophos cæcutifiè dicemus cum in exquifita ifta naturæ contemplatione,tum artificiofa defcriptione? Dicemus metem illis défaille,qui arte dilïere di conftituta,nos cum ratione loquj docueruntîDiccmus eos infaniilTejqui me-dicinam excudendo, fuam induftriam nobis impenderût? Quid mathemata omnia? pu-tabimufne amentium deliria? Imo ne fineingenti quidem admiratione,vcterum feripta legere de his rebus poterimus: admirabimur autê,quia præclara,vt funt,cogemur agno-^iltre.Porrô laudabiléne aliquid aut præclarum cenfebimus, quod non recognofeamus à Deo prouenire?Pudeat nos tantæ ingratitudinis,in quam non inciderunt Ethnici poe-tæ,qui philofophiamfSc leges,amp;: bohas omnes artes, deorum inuenta elfe cofelïi funt.

’ Ergo quum homines iftos, quos Scriptura nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocat,vfque eôfuifie pateat in return

inferiorum inueftigationeacutos amp;nbsp;perfpicaces,talibus exemplis difeamus quot naturæ humanæ bona Dominus rehquerit,poftquam veto bono fpoliata eft.

16 Neque tarnen interim obliuiicamur hæc præftantiflima diuini Spiritus eße bona. Exo. ji.a. 1. quæ in publicum generis humani bonü, quibus vult difpenfat. Si enim Beleleel amp;nbsp;Oliab amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;intelligentiaift Só feientiam quæ ad fabneam tabernaculi requirebatur, oportuit à Spiri-

tu Dei inftillari: no mirum eft, fi earum return quq|funt in vita humana præftantilTunæ, cognitio per Spiritum Dei commimicari nobisjj^jicMur. Neque eft cur togetquifpiam, Quidnam cum Spiritu commercii impiis,qui funt à Deo prorfus alieni ? Nam quod dici-tur Spiritus JZ)ci in folis fidelibus habicare, id intelligendû de Spiritu fandificationis, per quem Deo ipfi in tcmpla confecramur.Neque tarnen ideo minus replet,mouet,vegetat omnia eiufdem Spifitus virtute, idque fecundum vniuflMufquegeneris proprietatem, • quam ei creationis lege attribuit. Quod fi nos Dominus impioru opera amp;nbsp;minifterio, in phyficis,diale(fticis,mathematicis reliquis id genus voluit ädiutos,ea vtamunne fi Dei dona vitro in ipfis oblata negligamus, demus iuftas ignauiæ noftræ pœnas. At veto, ne-quis hominem valdc beatum putet quu fub dementis huius mundi tanta veritatis eom-prehendendæ energiail|jconceditur : fimul addendum eft, totam iftam amp;nbsp;intelligendi vim,Só intelligentiam quæ inde confequitur,rem efle fluxam amp;nbsp;euanida coram Deo,vbi Lib.i.Dift. nonfubeftfolidumveritatisfundamentum. VerilfimeeniffiAuguitinus(cuifubfcribe- , 25 re,vt diximusjcoadi funt Magifter fententiarum fcholaftici). vt gratuita homini dona

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• • • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poft

DE cognit. DÈÎ «EDÈMPTORÎS/

poft îapfum detraôlâ cfte,ita naturalia hæc quæ reftabat, corrupca fuiïTc docet. n6 quôd per fe inquinari poflint,quacenus à Deo proficifcûtur: fed quia poftuco hoxnini pura efîè • defîerunt,ne quam inde Jaudem confequacur.

r] Hæc fumma fie, in vniuerfb genere humano perfpici naturæ noftræ propria efie rationem,quæ nosà bruns animalibus difeernat, ficut ipià Icnfu dift'erunt à rebus inani-matis. Nam quôd nafcûtur«noriones quidam, velftupidi, defedusifte generale Dei gra-tiam no obfcurat:quin potius tali fpeólaculo monemur,quod nobis reliäum eft, Dei in-dulgentiæ merito de^reafcribi : quia nifi nobis pepercilFet, totius naturæ interitum fe-cum traxifFA defeótio.Quqd autem alii præftant acumine,aln iudicio fuperant, aliis més agilior eft ad banc vel illam artem difeendam, in hac varietategratiam fuam nobis com-mendat Deus,ne fibi quiFqua velutpropnuarroget quod ex meraillius liberalitatefluin Vndc enim alius alio præftantior j nifi vt in natura cómuni emineat Ipecialis Dei gratia, quæ multos præteriens, nemini fe obftriótam elFe clamat ? Adde quôd fingulares motus pro cuiufquevocatione Deus inftillat. cuius reimultaoccurrunt exempla in libroludi-cum, vbi dicitur Spiritus Domini induifle quos ad regendum populum vocabat. Deni- nbsp;nbsp;nbsp;^•g î

que in eximiis quibufque Fadis fpecialis eft inftindus. Qua ratione Saulem fequuti funt i Samjo. fortes,quorum tetigerat Deus corda,Etquumprædici(*ir inauguratie in re^num,italo-quitur Samuel,Tranfibit fuper te Spiritus Domini, amp;nbsp;eris vir alius. Atque hoc ad totum gubernationis curfum extenditur : ficuti poftea narrator de Dauide, quôd tranfierit fuper eum Spiritus Domini à die ilia in pofterum.Sedidem alibi traditur^uoad particulates motus. Imôapud Homerum ingenio poliere dicutur homines non modô provtcui- odyiTa que diftribuit lupiter, fed ow w afwi. Et certeexperientia oftendit,dum attonlti fæ-. pe hærent qui maxime ingeniofî erant ac folertes,in manu amp;nbsp;arbitrio Dei efFe métes ho-minum,vt eas fingulis momentis regaf.qua ratione dicitur auferre fenfum prudentibus, pfal.ioy.d. vt errent per inuia.Cæterùm in hac diuerfitate confpicimus tarnen aliquas imaginis Dei 40. fuperftites notas,quæ totum humanum genus ab aliis creaturis diftinguant.

18 Nuncexponendûeftquid cernâthumanaratio, vbiadregnum DeiveniturSr fpiritualem illam perîpicientiam:quæ tribus potiflîmum rebus conftat, Deum nÄFe, paternum erga nos eius fauorem,in quo falus noftra confiftit:amp; formandæ fecundum legis regulam,vitæ rationem.Cum in primis duobus,tum verô in fecûdo propriè,qui funt ho-minum ingeniofifrimi,talpis funt cæciores. Equidem no inficior, fparfim quædam apud philofophos de Deo legi feitè amp;nbsp;appofitè dida:fed quæ vertiginofam quandam imagina-* tionem femper reiîpiant. Præbuit quidem illis Dominus, vt fupràdidum eft, exiguû di-« uinitatis ftiæ guftum, ne ignorantiam impietati obtenderent: amp;nbsp;eos interdum ad dice^^ da nonnulla impulit, quorum conféffione ipfi conuincerentur : fed ira viderunt quæ vi-gt; debant,vt tali intuitu minime ad veritatem dirigerentur, nedui» pertingerent. qualitet nodurni fulgetri corufcationem,qui in medio agro eft viator, longe latéquead mornen-. tu videt:fed adeô euanido afpedu, vt ante noólis caligine reforbeatur, quam pedem mo uere queat: tatum abeft vt in viam tali fubfidio deducatur. Prætereaillæ veritatis guttu-læ,quibus libros tanquam fortuitö afpergunt, quot quam portentofts mendaciis funt! inquinatæ’Denique ilia diuinæ erga nos beneuolentiæ certitudinc(fine qua hominis Ingenium immenfa cófufionerepleri nccefFe eft)ne olfecerunt quidem vnqlam.Ad hanc ergo veritatem nee appropinquat, n.|p contendit, nee collimat humana ratio, vt intelli-» gat quis fit verus Deus,qualifve erjji tj^s efTe velit. •

19 Sed quia falfa perfpicaciæ noftræ opinione ebrii,æg«rrime nobis perfuaderi fini-mus,illam in rebus diuinis cæcam prorfus efte amp;nbsp;ftupidam:fatius,opinor, fu^rit Scriptu-ræ teftimoniis,quàm rationibus id coprobare.Hoc pulchcrrime docet Iohanes,eo quern nuper citaui loco, quum fcribiftn Deo ab initio fuifle vitam, amp;nbsp;eanÄ^itam quæ effet lux nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» 4

hominumduce hancin tenebris lucere,amp; à tenebris non comprehendi. Indicat quidem • hominis animam ftilgore diuinæ lucis irradiari,vt nunquam plane velexigua faltem eius flamma,vel faltem fcintilla deftituatur : fed ea tarnen illuminationc Dcum non compre-hendere.Cur id.^quia eius acumen,quan turn ad Dei notitiam,mera eft caligo.Quu enim Spiritus homines appellat tenebras,eos femel fpoliat omni fpiri^ualis intelligentiæ facul-täte. Quare fideles, oui Chriftum amplcduntur,non ex fanguinibus,neque ex volunta- ibidem b.i} te carnis aut viri, fed ex DÆ natos aflerit. Quafi dicerct, non efTc tam fublimis fapien-tiæ capacem carnem, v^.È^eum, quod Dei eft, fufeipiat, nifi Dei Spiritu illumine-

•F

I 94 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VYÎONIS Liß. IL

M«.i5.c.i7 Queniadmcdum teftatusæft Chriftus,hanc fpecialetn eflePatns tetielationefflgt; • quod à Petro agnofceretur.

20 Si perfuafum nobis foret(quod extra con trou er fi a elle debet)nâtur2: noftræ deefle quicquid cæleftis Pater ele£tis fuis per Spiritu regenerationis confert, hîc nulla eilet hæ-î’x'al-u.b.io fitandimateria.Sicenimloquiturpopulus fidelisapudProphetam, Quoniamapudtc i.Cor. u.a.5 eft pQjjs vitæ, amp;nbsp;in lumine tuo vidcbimus lumen. Idem teftafur Apoftolus, quum ait ne-lohî. 3. d.17 minem polie dicere Dominum Iefum,nifi in Spiritu fanólo.Et lol^nnes Baptifta,ftupo-rem difcipulorum videns, exclamat, neminem poil'e accipere quicquam, nill datum illi fuerit dc'fuper. Donum autem ab eo intelligi de fpeciali illuminatione, noiKómuni natural dote,inde conftat,quôd tot verbis,quibus Chriftum comendauerat difcipulis fuis, nihil fc profecifle conqueritur. Video,inquit,verba nihil elle ad mentes hominum de rebus diuinis imbuendas,niii Dominus per Spiritum fuum intclligentia dederit.Quinimo Mofes,dum populo exprobrat fuam obliuione,limul tarnen notât, no aliter ipfum polfc Dcut.ij.a.1 inmyfteriis Deifapere,nihipfius beneficio. Vidcrunt,inquit,oculi tui figna ilia porten-taqueingentia : non dedit tibi Dominus cor ad intelligcndum, nec aures ad audien-dum,nec oculos ad videndum. Quid plus exprimeret, fi nos vocaret ftipites in operibus iere.14- c.7 Dei confidcrandis?Vnde Domi»us per Prophetam, fingularis gratiæ loco, pollicctur fe daturum Ifraelitis cor,vt ab illis cognofcatunnimirum innuens, tantum hominis men-tem fpiritualiterfapere, quantum abs fe illuftrata fuerit. Hoc quoque fua voce dilucide iohs.«.e.44 confirmauit Ch^ftus, quum diceret neminem venire ad fc polie, nifi cui datum à Patre fuo foret.Quid’annon ipfe eft viua Pattis imago, in qua totus gloriæ eius fplendor nobis exprimiturîErgo non potuit melius oftendere qualis fit noftra ad cognofeendum Deum facultas,dum ad cernedam eius imaginem,vbi ita palam exhibetur,oculos nobis elle nc-gat.Quid?Annon ideo in terras defeendit vt Patris voluntatem hominibus patefaceretî Annon fua quoque legatione fideliter deftinótus eft ? Ita eft fane, fed nihil efficitur eius prædicatione,nifi interior magiftcr Spiritus via ad animos patefaciat. Ergo non veniunc ad eunnnifi qui à Patre audierut amp;nbsp;edofti funt.Quæ ifta difeendi S^audiedi ratio ? Nem-pe vbi alires adaudiendum, amp;nbsp;mentes ad intelligcndum, Spiritus miraamp; fingulari vir-icfa.74?c.7 tute format. Ac ne illud nouum vidcatur, Icfaiæ vaticiniu citât, vbi dum Ecclefiæ inftau-rationempromittit, cos Dei difcipulos fore docetquiinfaluteracolligentur. Si aliquid peculiaredeeledis fuis illicprædicit Deus, conftat non deco doôtrinægenereipfum lo-qui quod impiis ctiam amp;. profanis commune eft. Reftat igitur vt intelligamus, nemini patere in regnum Dei ingrelTum nifi cui nouam metem Spiritus fandus fua illuminatio-feccrit. Omnium veto clarilfime Paulus, qui difputationcm hanc ex profclTo ingrefi fus,poftquam ftultitiæ ac vanitatis damnauit vniuerfam hominum fapicntiam,adeóque i.Cor.i.d.i4 prorlhs exinaniuit,ita cencludit demum, Animalem hominem no polfe percipcre quas funt Spiritus Dei:ftultitiam elfe illi,ncc pofie intclligere, quia fpiritualiter diiudicantur. Quern vocat animalcmînempe qui naturæ lumine nititur.Ille,inquam,nihil in fpintua-libus myfteriis Dei comprehendit.Quid ita’an quia per ignauiam negligit? Imo, etiamli cnitatur,nihilpotcft:quiafcilicetfpiritualiter diiudicatur.Quidiftudfignificatîquiahu-nianæ perfpicaciæ penitus abfeondita, per folam Spiritus rcuelationem patefiunt : adeo * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vt pro ftultititducatur,vbi Spiritus Dei non illucet. Ante autem fupra oculoru, aurium,

mentium capacitatem extulerat quæ præparauit I^eus diligcntibus fc. quin fapientianx humanam,quafi velum quoddam efie teftatus fu^a^ quo mens à cernendo Deo impe-i.Cor.i.c.10 ditur.Quid volumus? pronuntiat Apoftolus, inntuatam à Deo fapientiam huius mun-di : amp;nbsp;nos fcilicet acumen illi tribucmus,quo ad Deum amp;nbsp;cæleftis regni adyta penetrare poftit’Facel^t à nobis tanta vecordia.

XI Itaque quori hîc detrahit hominibus, alibi foil IÄ0 tribuit in precatione. Deus, îfhef.i. «î inquit,amp; Pater gloriæ det vobis Spiritum fapiêtiæ amp;nbsp;reuclationis. lam audis,omnem fapientiam amp;nbsp;rcuelationem effc Dei donum. Quid turn præterca? Illuminatos oculos metis veftræ.Ccrtè fi noua reuelationeindigcnt,à feipfis cæcutiût. fequitur deinde, Vt feia-tis quæ fit fpes vocationis veftræ,amp;c.Ergo tantæ intelligêtiæ non elle capaccs hominum mentes vt vocationem fuam nouerint,tatetur. Neque hîcgarriat Pclagianus quifpiam» huic vel ftupiditati, vel ruditati Deum fuccurrere, dum verbi fui d^drina eo dirigit hominis intelledum,quô,finc ducc,pcrucnire non poterat. ffabebat enim Dauid Legem, pfii.nÿ.is in qua quicquid fapienciæ defiderari poteft, comprchcnfum^?;at ; neque tarnen eo con-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• • ƒ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tentus»

•

DE' COGNIT. DEI «EDEMPTORIS.

tentusjoculos fibiretegipoftulat,vtLegisipiîusmyfteriacôiideret. QuaCertèloquutio-neinnuit, folemexoriri terris, vbihominibus, Dei verbum elucet :verùm eosnon muL • tu inde cofequi, donee oculos vel dederit vel aperuerit illeipfe qui ideô pater luminum iac.i.e.17 vocatur,quia vbicunquc Spiritu fuo non refplendet, omnia tenebris ocenpantur. Sic amp;nbsp;Apoftoli ab optimo quidem magiftro rite amp;nbsp;abundè edofti fùerantmiii ramen indiger et iohan.14. «J-Spiritu veritatis quieorunÄnentes hac ipfadodrina, quamante audierât, erudiret,non ilium expeftare iuberentur. Si quod petimus à Deo, deeflè nobis confitemur, amp;nbsp;ipfc in co quod promittit,nô![l:ram arguit inopiam: nemoiam fateri dubitet, fe tantum ad intel-ligenda DcÂnyfteria valere,quan turn eins gratia fueht illuminatus.Qui fibi plus intelli-gentiæ tribuit,eo cæcior eft,quod cæcitatem fuam non agnofeit.

21 nbsp;nbsp;Reftat tertium illud membrum, de cognofeenda vitæ probe inftitucndæ régu

la,quam vere operum iuftitiæ notitiam nuncupamus: vbi videtur mens Humana eile ali-quanto quàm in fuperioribus acutior.Siquidem teftatur Apoftolus,Gentes quæ Legem Roin.t.b.14 non habent,dum Legis opera faciunt,Rbi pro Lege elle,ac oftedere opus Legis feriptum in cordibus fuis, teftimonium illis redden teconl'cientia, amp;nbsp;cogitationibus inter feaccu-fantibus,aut excufantibus coram iudicio Dei.Si Gentes naturaliter Legis iuftitia habenc mentibus fuis infculptam, certè non dicemus eas in vi^^rationeprorfus cæcutire. Et ni-hileftvulgatius,quàm legenaturali(de quaiftic Apoftolus loquitur)hominem fufficien-ter ad reftam vitæ normam inftitui. Nos vero expendamus, quorfum indita hominibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

hæc Legis notitia fuerit : tum protinus apparebit quo'vfque illos ad ratwnis veritaufque fcopum deducat. Id quoque ex Pauli verbis liquet,iiquis difpofitione obieruet. Dixerac paulo ante,eos qui in Lege peccauerunt,per Legem iudicari : qui fine Lege peccauerur, fine Lege perire.Hoc quia poterat abfurdum videri, vt fine vllo iudicio praxedete Gentes pereant,continuö fubiicit,fuam illis confeientiam eile vice Legis : ideóque ad iuftam earum damnationem fufficere.Finis ergo legis naturalis eft,vt reddatur homo inexcufa-bilis.Nec male hoc modo definietur, Quod fit confeientiæ agnitio, inter iuftum amp;nbsp;iniu-ftum fufficienter difeernentis: ad tollendum hominibus ignoratiæ prætextum, dum fuo ipforum teftimonio redarguuntur. Ea eft hominis ergafeipfum indulgcntia, vÄn malis perpetrandis libenter mentem à peccati fenfu,quoad licet,femper auertat. Qua ratione videtur impulfus fiiilfe Plato,vt exiftimaret non peccari nifi ignorantia.Id quidem ab co i« Protagtï conuenienterdi£lumforet,fi Humanahypocrifis tantum in tegendis vitiis proficeret,vt mens non fibi male confeia efiet coram Deo.Sed quum fubterfugiens peccator impref-fum fibi boni mali iudiciü,illuc identidc retraliatur,nec coniuere ita permittatur quin cogatur,velit nolic,aliquando aperire oculosifalfo dicitur,ipfum ignorantia fola pcccaW:^

25 VeriusThemiftius, quiintelle£tumindefinitionevniuerfali, feu rei eiTentiajta- paraph.in'ÿ riflimè falli docetihallucinationem efle,quum vitra progredituc nempe quum ad hypo- nbsp;nbsp;anima,

thefin defeendit. Homicidium elfe malum,fi in genere quæratur, nemo erit qui non af-firmet : qui autem cofpirat in mortem inimici,tanqua de re bona délibérât. Adultcrium in genere damnabit adulterun fuo priuatim fibi blandietur.Hæc eft ignorantia,dum homo , vbi ad Hypothefin ventum eft, eius regulæ obliuifeitur quam in thefi nuper confti-tuerat. De qua re elcgaciflîmè differ it Auguftinus in expofitione primi verfus Pfalmi 57. Quanquam neiftud quidem eft perpetuu. ficenim interdûflagitiiturpirtido confeien-

tiamvrgetjVtnonfibiimponens fut) falfa boni imagine, fed feiens amp;nbsp;volens in malum ruât. Ex quo aifeiftu prodeunt iftï^4j^es, -video nieliora,probôque : Détériora fequor. Medeaapuil Quare mihi feitiftimè Ariftoteles incontinentiam amp;nbsp;intemperantiam videtur diftin- Ethæ xillè. Vbi incontinentia régnât, dicit per afteôtumperturbatum feu Tra'SoçgarticuIarem notitiâ mêti eripi,ne malû obferuet in fuo facinore,quod generaliter in fimilibus cernit: vbi deferbuit perturbatio,pœiWtentiam extemplo fuccederc.Intemfieratiam autem non extingui aut frâgi peccati fenfu, féd côtrà obftinatè in fufeepta mali eledione perfifterc. •

i4 Porto quum indicium vniucrfaleaudis in boni amp;nbsp;mali diferimine, ne fanû vbi-que amp;nbsp;integrum effe putes. Nam li in hune tantum finem,iufti Sgt;c iniurti deledu imbuta funt corda hominum ne ignorantiæ exeufationem prætexant, minime neceflarium cft veritatem in fingulis cernere : fed fatis Riper que eft eatenus intelligere, ne tergiuerfari queant quin tefte confeientia conuiôti iam nunc ad Dei tribunal horrere incipiant. Et (i rationem noftram volumtft ad Dei Legem exigere, quæ perfedæ eft iuftitiæ exemplar, comperiemus quàm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;partibus cæcutiat.Certè quæ in prima tabula præcipua funt.

96 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÎNSTIT vrnONÏS LIB. IL

minime aflequitur:qualia funt,de fiducia in Deû,dé virtutis amp;nbsp;iuftitiæ laude i Üi cribuèn-• da,de nominis eius inuocatione,de vero fabbathifmo.Quæ vnqnam anima,naturali fen-fu fréta,fubodorata cft in bis amp;: fimilibus pofitum effc legitfmû Dei cultiim gt;nbsp;Nam quum volunt profani homines Dcum colere, etiâm fi centies reuocentur ab inanibus fuis nu-gis, fempcr tarnen illuc relabuntur, Ncgant quidem placere Deo facrificia, nifi accedat mentis fynceritas. quo teftantur aliquid fe côcipcre de fpiritiftli Dei cultu, quem tarnen falfis commentis ftatim peruertunt. Nam quicquid de eo Lex præ^ribit, verû efi'e nun-quam illis perfuaderi poterit.Dicâmne præftare vlla perfpicacia mentem,quîe nec per fe fapere,nec monitionibus âufcultatc valet ? In fecundx tabulæ præceptis ali^uanto plus habet intelligentiæ : quo fcilicet ad ciuilis inter homines focicfatis conferuationem pro-pius accedunt.Quâquam amp;nbsp;hîcdeliquium interdum pati dcprehenditur.excellétiftîmo cnim cuique ingcnio abfurdiffimum eft, iniquam ac nimis imperiofam dominationem ferre, fiqua modô rationc dcpellere queat. Necaliud eft iudiciû humanæ rationis,quàm feruilisefie abieâaque animi patienter eam ferre: rurfum honefti ingenuique pcdoris, cxcutere.Nec verô iniuriarû vltio pro vitio ducitur apud Philofophos. Atqui Dominus nimiaiftaingenuitatedamnata, illam apud homines infamem patiêtiam fuis præfcribit. Omnino aut^m in vniuerfa Legis»obferuationc perfpicientiam noftram fugit concupi-^ • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcentiæ animaduerfio. Non enim adduci fe fuftinet animalis homo vt cupiditatum fua-

rum morbos recognofcat. Ante fulFocatur naturæ lumen quàm ad primum huius abyfli ingrefihm acced^. Nam dum Philofophi pro vitiis notât immoderatos animi motus, il-los extantes amp;: fe craflioribus fignis exerentcs intelligût: quæ autem placide titillant ani-mum praua dcfideria,nihili reputant.

2,5 Quarei vt fuprà mcrito rcprehenfus cft Plato quôd omnia peccataignorantiæ imputaritjitaamp;corum cftrepudianda opinio qui confultam malitiam amp;nbsp;prauitatem in omnibus peccatis intercedere tradunt. Nimium enim experimur quotics labamur cum bona noftra intentione.T ot obruitur hallucinationitrti formis noftra ratio,tot erroribus eft obnoxia,!n tot impedimenta impingit,totanguftiisirretitur, vt^lurimum àcertadi-^.Cor.3.b.5 rethonc ibfit. Quàm verô nihili fit cora Domino in cundis vitæ partibus, Paulus often-dit,dum negat nos idoneos qui cogitemus ex nobis quippiam,taquam ex nobis. Non de voluntate loquiturautaft'cdurfedhocquoqueadimit nobis,neputemus in meutern venire nobis pofle quomodo rite quippia agedum fit. Itanc deprauata eft omnis induftria, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perfpicientia,intell!gentia, cura, vt redum nihil coram Domino excogitate aut medita-

ri queat’Nobis nimirum qui rationis acumine(quam pretiofilfimam dotem reputamus) Pfal.5gt;4.b.ii^^c patimur fpoliari,durum id nimis videtur : Spiritui ante (ando æquiflimum, qui no-xi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;onrines cogitationes iapientum vanas elfcjSc qui ciarc pronuntiat,omne figmentum

humani cordis tantumnwdo malum.Si quicquid ingenium noftrum concipic,agitat,in-ftituit,molitur,fempcr malum eft, qui in mentem nobis veniat inftituere quod Deo pla-» ceat,cui fola fanditas amp;nbsp;iuftitia accepta eft? Ita viderc cft,mentis noftræ rationem, quo-Pfal.iiigt;.34 quo fe vertat,efle vanitati mifere obnoxiam.Huius imbecillitatis fibi cofeius erat Dauid, quum petebat fibi dari intelledu ad mandata Domini rede difccnda.Innuit cnim,fuum ingenium nequaquam fufficere,qui nouu obtingere fibi cupit. Neque id femel facit: fed in vno PfalmO^eciesfere repetit eandem precationc. Qua rcpctitionefubindicat quan-Pliilip.i. a^ ta ad petendum necelTitate vrgeatur. Et quod ille fi^i vni petit, Paulus communitcr Ec-coloÆi.a.? clefiis precarifolet.No cefiamus,inq»it,orarepro^^^b^ amp;nbsp;poftulare vtimplcamini agni-tione Dei in omni prudetiaamp; intelligentia fpirituali,vt ambuletis digne Deo,amp;:c. Quo-ties autem eam rem Dei beneficium facit,mcminerimus eum fimul teftari.no efic in hominis facultatepofitam. Adeo autem hunc rationis defedumad intelligcndaquæDet Lib.x.depec funt agnouit Auguftinus, vt non minus necefiariam mAtibus illuminationisgratiam »uf'eaP’-itet,quam ocuiisfolisluccm.Ncceo contentus,corredionemfubiicit,quôd oculosipfi. 1111 .cap. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cernendam lucem:metis autem oculi,nifi à Domino aperiantur,claufi ma-

nent.Neque vno tantum die illuminari mentes noftras docet Scriptura,vt deinde per fe videat:quia ad continues progreflusamp; incremeta pertinctquod nuper adduxtex Paulo. Pfai.iip.io Et hoc difertè exprimit Dauid, his verbis, In toto corde meo exquifiui te, nc errare me • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;facias à mandatis tuis.Nam quum regenitus eflet, adcóque non vulggriter profeciflet in

vera pietate,fatetur tame affidua diredione fe opus habere irPfingula mometa,ne à feien Pfal.p.s^n tia quaprædituseft declinct.Itaque alibi redû fpiritu, quern fu^œlpa perdiderat, inno-

DE cogniT. Dei r«dèMptorî1 97

üarl petit : quia eiufdem Dei eft, quod initio dedcrat, ablatu nobis ad tempus reftituere.

i6 Examinanda nunc voluntas, in qua præcipuè arbitrii libertas vertitur. quando- • quidem magis huius efle eleótionem,quam intelleélus,antè vifum eft.Principiôjnequid ad humanæ voluntatis reditudmem pertinere videatur quod à Philofophis traditû, publico cofenfu receptum eft,omnia naturali inftintlu. bonum appetere : obfer uemus,libe-ri arbitrii vim non confiderÂida in eiufmodi appetitu qui magis ab eftentiæ inclinatione quàm mentis deliberatione proficifcitur. Nam amp;c fcholaftici latentur nulla efle liberi arbitrii aftionem nifl duin fe ratio vertit ad oppofita.qui intelligut,oportere appetitus ob-ieiftum taie ÂTe quod eleâioni fubiaceat : deliberationem præire, quæ eleébioni viam fternat. Et fane fi refpicias quale fit iftud naturale boni in homine defiderium, inuenies illi cum belluis efle commune. Siquidc 60 illæ bene fibi efle cupiunt ; vbi fpecies boni, quæ fenfum moueat,apparet,eô fequutur. Homo verô, nec id quod verè fibi bonum fit, pro naturæ fuæ immortalis cxccllentia, ratione deligit, vt id ftudio perfequatur ; nec ra-tionem adliibet in confilium, nec mentem intendit: fed fineratione,fine confilio,naturæ inclinationem,inftar pecudiSjfequitur.Nihil ergo hoc ad arbitrii libertatem,an homo fenfu naturæ ad bonum appetendum feratut:fed hoc requiritur, vt bonum recta ratinne diiudicet,cognitum eligat,cleétum perfequatur. Ac ne^i fcrupulus inhæreat,aducrtcm dus éft duplex paralogifmus.Nam He appetitus hîc non proprius volutatis nfotus,fed na-turalis inclinatio-.Ôc bonum,non virtutis aut iuftitiæ appellatur,fed conditionis : vt feili- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

cet homo bene habcat.Denique vt maxime appetat homo aflequi quo^bonum cft,non tarnen fequitur. ficuti nemo eft cui non grata fit æterna beatitudo, ad quam tarnen nemo nifl Spiritus impulfu afpirat. Quando igitur nihil ad probandam arbitrii libertatcni facit naturale hominibus bene habendi defiderium,non magis fcilicet quàm in metallis amp;nbsp;lapidibus,ad eflentiæ fuæ perfectionem inclinans afleétio : in aliis confidercmus,fit'rie penitvis ita omni ex parte vitiata corruptaque volûtas,vt nihil nifi malû generct : an par-tiçulam aliquam illæfam retiheat,vnde nafeantur bona defideria*

17 Qui primæ Dei gratiæ tribuunt vt efficaciter velimus,c conuerfo ihnuere viden-tur,ineflefacultatenJanimæ vitro ad bonumafpirandi, fed imbecilliorem quai#quæ in folidumaffedum emergere,aut conatumexcitarepoflit. Nec dubiumquinhancopi-nionem,ab Origeneamp; veterum quibufdam fumptam,Scholaftici communiter amplexi finf.quando folent hominem in puris,'Vt loquutur, naturalibus reputare qualem deferi-bit Apoftolushis verbis,Non quod volobonû,hoc facio:fed quod nolomalum,hocago. Rom.y.c.iîi Veile adiacet mihi, perficere autem noninuenio; Sed perperàm hoc modo inuertitur tota, quam illic exequitur Paulus, difputatio. Tra£tat cnim de lutta Chriftiana ( qu^n breuius attingit ad Galatas) quam fideles in coflittu carnis St fpiritus in fe perpetuo fenT tiunt. Porto S^piritus non à natura eft, fed à rcgenerationc.Lo^ui autem Apoftolum de regen eratis inde conftat,quód vbi dixerat in fe bonum nullum habitare, fubnettit expo-fitioncm,quôd intelligat de carne fua.Ideôque negat fe efle qui malum faciac,fed pecca-tum in fein habitas .Q^id fibi vult iftacorrettio,In me,hoc eft in carne meaîNempe aefi in hune modum loqueretur ,Non habitat in me bonum à me ipfo-.na in carne mea nihil boni reperire eft.Hinc fequitur ilia fpecies exeufationis, Nó facio malû ipfe,fed quod habitat in me peccatum. quæ folisregeneratiscompetit, qui præcipuaaniigt;æ parte ad bo- • num tendunt. lam veto quæ fubiic^tur conclufio totum hoc liquide déclarât .Condele-étor, inquit, Legi fecundum inte^^^ni homineiii : video autem aliam Icgem in mébris Rom./.d.n meis, repugnantem legi métis meæ^uis in fe talc diffidium habeat, nifi qui Spiritu Dei regencratus ,reliquias carnis fuæ circunfert? Proinde Auguftinus,quumfermonem il- Li.adBonL lum de hominis natura aliquando haberi putaflct,intetpretationcm fuam^:anquam fal- nbsp;reûaâ;.^

fam amp;c male congruencem,rlt;»ra£tauit.Ec veto fi illud recipimus,h(^-nines fine gratia habere quamlibet pufillos, aliquos tarnen ad bonum motus, quid refpondebimus Apofto- ^Cor.j.b.5 lo, neganti vel ad cogitandum aliquid nos efle idoncos? Quid Domino per Mofen pro- Gcn.8.d.ii nuntianti,omne figmentum humani cordis tantummodo malum efl'eîQuum ergo falfa loci vnius fententia impegcrint,non eft quod eorum fentétiam moremur. Potius valeat

. hoc Chrifti,Qui facit peccatû,feruû efle peccati.Peccatores fumus omnes naturadtaque ioEâ.8.d.34 fub peccati iugo detinemur.Quod fi totus homo pcccati impÇtio fubiacet, iplà certé vo-luntatem,quæ pr£?cipua eft eius fedes, atftiflimis vinculis côftringi necefle eft. Nec veto aliter coftaret illud PauliJDeû efle qui vellc in nobis operator, fiqua volûtas præccderet Plûli.x.b.ij

gt;4

9» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT V^IONIS LIB. IL \

Spiritus gratia. Faceflat igitur quicquid de præparatione multi nugati funt : quia etfl in-» terdum petuc fideles cor fibi formari ad Legis Dei obicquium ( ficuti Dauid plunbus lo-ci$)notandum tarnen eft hoc quoque precandi defiderium à Deo efl'e:quod ex eius ver-Pfal.5i.c.ii bis colligere licet.nam quum optetin fe cormundu creari, certc creationis iniciu fibi no De verbis arrogat. Ideo apud nos potius valeat illud Auguftini, Præueniet te De’ in omnibus:præ-Apcjftïerni. ugm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aliquâdo eiusiram. Quomodo? Cofitere ifta omnÄà Deo te habere:quicquid

boni habes elle ab ipfo:à tc,quicquid eft mail. Et paulo poft, Noftr^ nihil nifi peccatum. Excorruptdhominifnaturamhilnißdamnabileprodire.

Be d melius homo vtraqueanimæ parte cognofci non poteft,quam fi cu fuis elogiis in medium prodcat, quibus à Scriptura infignitur. Si torus depingi-tur his Chrifti verbis,Quod natum eft ex carne,caro eft(vt euincere prom-ptum eft)valde miferum elle animal conuincitur. Afl'eètus cnim carnis,te-Rçm.s.b.s fte Apoftolo,mors eft : quadoquidem inimicitia eft aduerfus Deum,eóque Legi Dei nee fubditur,nec fubdi poteft. Itanc eft peruerfa caro, vt toto fuo afletlu fimultatem aduerfus Deum excrceat? vt cu Legis diuinæ iuftitia confentire nequeat ? vt nihil denique parère queatjuili mortis materiam’Nüc fac in hominis natura nihil cfle nifi carnem : amp;nbsp;inde quippiai^, fi potes, bonielic^ Ac Garnis vocabulum ad fenlualem pertinec tantum, • ïohïin.j. a.^ non ad fuperiorem animæ parte. Id veró ex verbis amp;nbsp;Chrifti amp;nbsp;Apoftoli abunde refelli-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur. Argumentum eft Domini,oportere hominem renafciiquia caro eft.Non lècundum

corpus renafci p||Ecipit. Animo aucem nó renalcitur, fi corhgatur aliqua eius portio:lcd vbi tota renouacur. Idque confirmât vtroque loco pofita antithefis. fic enim carni com-paracur Spiritus, vt nihil relinquatur medium. Ergo quiequid nó eftfpiritualein homi-- ne,fecundum earn rationem dicitur carneum.Nihil autem habemus Spiritus,nifi ^erre-generatione. Eft igitur caro quiequid habemus à natura. Verum de ea re fiqua alias pof-Èphe.4.e.i} nbsp;nbsp;nbsp;elTe dubitacio,ea nobis à Paulo tollitur: vbi defcripto veteri homine, quê dixerat cor-

ruptum efl'e concupifcentiis erroris, iubet nos renouari fpiricu metis noftræ.Vides eum non ponere illicitas ac prauas cupiditaces in ^iarte fenfitiua modo, l^d in ipfa etia mente: arque i^eo eius exigere renouatione. Et fane earn humanæ naturæ imaginem paulo ante depinxerat, quæ nulla in parte nos non corruptos ac peruerlos elle oftenderet. Nam quôd Gentesomnesferibit ambularein vanitatementisfuæ, obtenebratasefleintelli-ibidéd.17. gentia,alicnatas à vita Dei,propter ignorantia quæ in ipfis eft, amp;nbsp;cæcitate cordis fui : mi-nimè eft dubium quin competat in eos omnes quos Dominus ad reditudinem fuæ tum fapientiæ,tum iuftitiæ nôdum reformauit.Quod etiam clarius fitex comparationc mox ^Âunda: vbi fideles admonet quôd non itadidicerint Chriftum. Siquidem ex iftis ver-bis colligimus, Chrifti gratiam vnicum efle remedium quo ab ilia cæcitate amp;nbsp;mails inde lefa ioAi confequentibus liberenwr. Nam amp;nbsp;ita de regno Chrifti vaticinatus erat lelaias, quum Dominum Ecclefiæ fuæ foreinlucem fempiternam promitteretzquuminterimtene-bræobtegerentterram,amp;caligo populos. Quuminfola Ecclefia exorituramDei lu-cem teftetur.-extraEcclefiam certenonnifi tenebras amp;nbsp;cæcitatem relinquit.Non recen-febo figillatim quæ in hominis vanitatem paflim, in Pfalmis præfertim amp;nbsp;Prophetis, ha-Pfal^.c.io bentur.Magnum eft quod fcribit Dauid,Si cum vanitateappédatur,ipfa fore vaniorem.

Graui telo coiffoditur eius ingenium,quum omnes quæ inde prodeunt cogitationes,vc ftultæ,friuolæ,infanæ,peruerfæ,irridentur. •

lere.i7.b.9. 2- Nihilo leuior eft cordis condemnatio, quujjj^^i||udulctum dicitur præ omni re amp;: peruerfum.Sed quia breuitati ftudeo,contentus ero vno tantum loco:qui tarnen lucidif-fimi fpeculii^ftar futurus fît, in quo totâ naturæ noftræ imaginé intueamur. Apoftolus Rom-s.b.io enim,dum humani generis arrogantiam vult deiicere,his teftimoniis agit,Qirod non eft iuftus quifquam,nô »ft intelligens,aut requirens Dcû. OAnes declinauerunt, fimul in-• utiles fadi funtmon eft qui faciat bonu,ne vnus quidc.Sepulchrum patens eft guttur eo-Icfa.î5.b.7 rum,linguis fuis dolofc agunt, venenum afpidum fub labiis eorum. Quorum os maledi-dione plenum,amp; amaritudineiquorum veloces pedes ad elTundendum languinéiin viis quorû contritio amp;nbsp;infœlicitas : quibus præ oculis nÔ eft timor Dei. His fulminibus no in certos homines,fed in vniuerlam filiorum Ada nationem inuehitur.Nequè in vnius auc alterius feculi deprauatos mores declamat : fed aceufat perpétua nat^iræ corruptionem. Siquidem propofitum illi eft eo loco non fimpliciter homin obiurgare,quo rclipifcat: fed docere potius ineludabili calamitate omnes oppreflosjc qyj,^crgcrç nó polTint ni-

DE COGNIT. DEI REDËMpTORI^.

£ mifericordil Dei eruantur. Id quia probari non poterac nifi de clade amp;nbsp;cxicio natural conftitiflet : protulic hæc teftimonia, quibus plufquam perdicam elfe nacuram noftram • conuincitur.Maneat ergo hoc, non prauæ duntaxac confuetudinis vitio talcs elîe homines quales hîc defcribuncur,fed naturç quoqueprauicace:quando non aliter ftare potelh Apoftoh argumentatio,Nullam efl'e homini falutem nifi à Domini mifericordiaiquia in fe perditus eftamp; deploratuÄ Non hîc laborabo in approbada teftimoniorum applicatio-ne, necui videantur intempeftiue vfurpata. Perindeagam ach à Paulo primum hæc di-fta forent,non è Pro^ietis defumpta.initio adimic homini iuftitiam, id eft integritatem amp;nbsp;puritacenr.deinde intelligentiam. Intelligentiæ autem defeftu arguit apoftaha à Deo: quem requirere,primus eft fapientiçgradus.illud autem ncceireeft lis euenire qui à Deo defecerunt. Subneftit, omnes declinail'e, amp;nbsp;quali putridos eife reddicos: nullum efle qui faciat bonumitum flagitia, quibus fingulafua membracotaminant qui ill nequitiam 1'e-mel foluci funt,adiungit.Poftremô timoré Dei vacuos teftatur, ad cuius regulam greffus noftri dirigi debuerant. Siiftæ ftmthereditariæhumani generis dotes, fruftra in natura noftra ali quid boni requiritur. Equidem fateor non omnia hæc in vnoquoquehomine flagitia emergere : inficiari tarnen non licet quin hydra ifta in iingulorum peftoribus la-teat. Nam vt corpus, dum iam morbi caufam amp;nbsp;mateii^ inclufam in fe fouet, ctiafi non-dum forueatdolor,non dicetur fanum : ita nec anima, dum talibus vitiorum morbis lea- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

tct,fana cenfebitur.quanquam non per omnia quadrat fimilitudo.In corporc cnim qua- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

libec morbido vigor vitæ fuperelbanima verb ifto exiciali gurgite immola, non ex vitiis modo laborat,fed omni bono prorfus vacua eft.

3 Eadê fèrè quæ prius foluca eft quæftio,ex integto nobis furgic.Omnibus enim fecu-lis extiterunt aliqui, qui natura duce ad virtutem cota vita intenti eflent. Neqv moror li multi lapfus in eorû moribus notari poflînt: ipfo tamê honeftatis ftudio documentû edi-derûc nonihil fuifle in natura fua puritatis.Quid pretiihabeant cora Deo huiufmodi vir-tutes,tametfi plenius edilTeremus vbi agetur de operû meritis, diccdû tamé eft hoc quo-que loco,quacenus ad præfencis arguméti cxplicatione neceft'e eft.Excpla igitur ifta mo-nere nos videntur ne hominis natura in totû vitiofam putemus-.quôd eins inftiiîSftu quidam non modo eximiis facinoribus excclluerûc, fed pcrpecuo teilore vitæ boneftiflimè fe geflcrût.Sed hîc fuccurrere nobis debet,inter ilia naturæ corruptionê elie nonnulluni gvatiæ Dei locû,non quæ ilia purgct,fed intus cohibeat. Na fi finguloru animos Iaxis ha-benis Dominus in libidines quallibet cxulcare permitteret, nemo hand dubiè eilet qui non reipfa fidê faceret verifsimè in fe copetere omnia mala quibus vniuerlam naturam damnat Paulus.Quid enimîT cne corum numero eximas quorû pedcs ad languincm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a. ij

fundendum veloces, manus rapinis Se homicidiis focdatæ,guttura fepulchris patencibus flmilia,linguæ fraudulentæ,venenata labia,opcra inutilia,iniqi^yputrida,leihalia:quôvü animus fine Deo, quorum intima prauitates, quorû oculi ad infidias, animi ad inlultaii-dû elati,omnes denique partes ad infinita flagitia concinnatæ?Si omnibus ciufmodi pof-tentis obnoxia eftvnaquæque anima (quemadmodu audader pronuntiac Apoftolus)vi- Rom.j. boj demus certc quid futurum fit ft Dominus humanam libidinem pro tua inclinationc var gari ftnat.nulla eft rabiofa bellua quæ tam præcipitanter feraturs nullû eft quamlibec rar pidum ac violentum flumen, cuius adeo impetuofa fit exundatio. In cle Ais fuis morbo^ nbsp;nbsp;nbsp;*

iftos curat Dominus, eo quem moïi^xponcmus modo ; in ahis, iniedo fræno duntaxac coercet,tantùm ne ebulliant, qua||^s expedite piouidec ad confetuandam return vnb uerfitatem.Hincaliipudore, aliileg^hccu retinentur ne in multafœditatis genera pro-rumpant, vtcûque fuam magna ex parte impuritatem non difsimulcnt. alii, quia honc-ftam viuendi rationem conduccre ducat,ad earn vtcunqtie afpirant.alii fu^ra vulgatcoi fortem emergunt, quo fua mÄeftate alios côcmeant in ofticio. Ita f»a prouidençia DeuJ naturæ peruerfttatemrefrænat,ne in adumerumpat-.fed non purgaemtus. •. - j-.'. . •

4 Nondum tarnen folutus eft fcrupvilus. Âut cnim Camillû parem Catilinæ facia- ' ; mus,conuenit;aut in Camillo habebimus exêplum, natura,ft ftudio excolatur,bonitatç non prorfus vacare.Ego verb fatcor,quæ in Camillo fucrunt fpeciofe dotes,Dei fuifle dona,ô6 iurc comendabiles videri, fl in le æftimentur. fed quomodo natutalis probitatiâ crunt in ipfo documêta? Annon ad animum redeundum cric, St hæc ducenda ratiocina* tio ? Si homo animalis tali tfiorum integritate præftitit, non deefle vtique naturæ ad vit* tutis ftudium facultat^Q^uid autem fl animus prauus fuerit 60 contortus,qui aliud po

Hæc difpu- eins quiduis quam reditudinem fedatus fit? Et talem fuifie non dubium eft,fi animalem Tus^ib^^cö illum hominem concedis.Qua mihi in hac parte prædicabis humanænaturæad bonum »ra lu^anâ. potentiam,fi in fumma integritatis fpecie femper ad corfuptionem ferri deprehenditur?

Ergo vt hominem à virtute non corn men dau cris, cuius vitia fub virtutis imagine impo-nunt : ita humanæ voluntati redi expetendi facultatem non tribuas, quantifper ipfa in, fuaperuerfitatedefixaefi. Quanquam hæc certiflima eftamp;^facillimahuiusquæftionis folutio : non efiè iftas communes naturæ dotes,fed fpcciales Dei g^tias, quas varie ad certum modum profanis alioqui hominibus difpenfat.Qua ratione,non fomiidamus in vulgari fermone hune bene natum,ilium prauæ naturæ dicere.Nec tarnen vtrunque de-finimus includere fub vniuerfali humanæ prauitatis conditione:fed indicamus quid fpe-cialis gratiæ in alterum Dominus contulerit, quo alterum non fit dignatus.Saulem præ-î.Sara.io.b.« ficere regno volens, quafi nouum hominem formauit. atquc hæc ratio eft cur Plato, ad Homericamfabulamalludcns,Regumfilioscreari dicataliquafingulannotainfignes: quia Deus humano generi confulere volens, (æpe quos ad imperiû defiinat, heroica natura inftruit. atque ex hac officina prodiit quicquid magnorum ducum celebrant hifto-riæ.Idem amp;nbsp;depriuatis hominibus cenfendum eft. Sed quia vt præftantiflimus quifquc fuit,eum fei^per impulit fua aml»tio(qua labe fœdantur omnes virtutes, vt coram Deo gratiam omnem amittant) pro nihilo ducendum eft quicquid laude dignum apparet in hominibus profanis. Addc quôd præcipua pars reditudinis deficit vbi nullû eft illuftran-dæ Dei gloriæ ftj^dium, quo vacui funt omnes quos Spiritu fuo non regenuit. Ncc veto iclà.n.a.j fruftra dicitur apud lefaiam, fuper Chriftum requiefeere Ipiritum timoris Dei ; quo do-Pfal.xn.b.io cemur quiconque à Chrifto alieni funt,eofdcm carere timoré Dei,qui fapientiæ initium eft. Quantum ad virtutes quæ inani fpecie nos decipiunt, in foro quidem politico amp;nbsp;in commun! hominumfama habebuntlaudcm; apud cælcfteverô tribunal nullius erunc pretii ad iuftitiam promerendam.

5 Qua igitur peccati feruitute vinda detinctur voluntas,ad bonum commouere fe non poteft,nedum applicare. ciulmodi enim motus, conuerfionis ^d Deum principium eft, quæ Dei gratiæ tota in Scripturis tribuitur, Quemadmodum precatur à Domino le-lerc.ji.c. i8 remias vtfeconuertat,fi conuerfum vclit.Vnde Propheta eodem capite, fpiritualem po-puli fidelis redemptionem defcribens,dicit redemptum de manu fortioris. nempe figni-ficans quàm ardis compedibus alligatus eft peccator, quandiu à Domino defertus, lùb iugo diaboli agit.Manet nihilominus voluntas,quæ propenfilfima aftedione ad peccan-dum amp;: propendeat amp;nbsp;feftinct.fiquidem non voluntate priuatus eft homo, quum in hac ^^eceflitatem fe addixit, fed voluntatis fanitate. Neque verb inepte Bernardus, qui vellc nobis omnibus ineflè docenfed veile bonum,profectus:velle malum,dcfedus. Ideo fim-pliciter velle,hominis.' male veile,corruptæ naturæ: bene velle,gratiæ. Porto quôd libcr-tate abdicatam voluntatem dico ncceflitate in malum vel trahi vel duci : mirum eft ficui videatur afpera loquutio, quæ n ec abfonû habet quippiâ, nec à fandorum vfu aliéna eft. Öffendit autem eos qui inter neceflîtatem amp;: coadionem diftinguere nefciût. At fiquis eos interroger, Annon Deus necefiàriô bonus fitiannon diabolus ncccfiariô malus:quid refpondeât? Sic enim conexa eft Dei bonitas cum diuinitate, vt non magis neccfiàriû fie ipfum efteDe«m,quàm bonû.Diabolus autê per lapfum fie à boni comunionc alienatus cft,vt nihil quàm male agerc polfit.Quôd fiquis facjilegus obganniat,Dco parum laudis ex fua bonitate debcri,ad quam feruwndam cogat^i^i non erit prompta relponfio,Im-menfa eius bonitate fieri ne male agere poflit, non Violenta impulfionc ? Ergo fi liberam Dei voluntate in bene agêdo non impedit,quôd necefl'e eft illû beneagere : fi Diabolus, qui nonnifi male agere poteft,voluntate tarnen peccat:quis hominc ideo minus volun-tarie peccare dicec,^uôd fit pcccâdi neceffitati obnoxiusffdac nccefsitatcm quû vbique lib.de pM prædicet AuguftinuSjdumetiaminuidiofe Cæleftii cauillovrgeretur, ne turn quidem luftit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;afierere dubitauit, in hæc verba. Per libertatem fadum eft vt efict homo eu pcccato : fed

iam pœnalis vitiofitas fubfcquuta ex libertatefccit necefsitatem. Ac quotiesincidit eius rci mentio, non dubitatin hunemodû loqui dencccflària peccati feruitute.Hæc igitur ^rat^ aUb' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fumma obferuetur,hominem,vt vitiatus eft ex laplu, volétem quidem pcc-

* care,non inuitum ncc coadum;afFcdione animi propenfifsima,non violenta coadionc: propriæ libidinis motu,non extraria coadione:qua tarnen eft naturæ prauitate,non pofi is nifi ad malum moueri amp;nbsp;agi. Quod fi verû eft,pcccadi ccrt^jjcccfsitati fubiacerc non ' obfcurè

DE CÔGNIT. DEI yDËMPTÖRÏS. löi

■ obfcurèexprimitur. AuguftinofubfcribensBern«irdusitafcribit,Solushomointètâni- Semi. malialibenS^:tarneninteruenientepeccato,patiturquandamvimamp;ipfe:fedà volunta-te,non à natura,vc ne fie quidem ingenita hbertate priuetur.Quod enim voluntarium, etiam liberum. Et paulo poll, Ita nefeio quo prauo amp;c miro modo ipfa fibi voluntas pec-cato quidemin deterius mutatajtieceiTitatem facit,vt nec neceiritas(quum volûtaria fit) exeufare valent voluntatê,npc voluntas(quum fit illevta)excludere neceffitaté. Eft ènim neceffitas hæc quodammodo voluntaria. Pofteadicit nos premi lugo, non alio tarnen quàm voluntariæ cuftfdam feruitutis : ideo pro feruitute efle miferabiles, pro voluntatei

' inexcufabilÂ:quia voluntas,quum libera efletjleruam fe peccati fecit. T andern conclu-dit, Ita anima miro quodam amp;: malo modo fub bac volûtaria quadam ac male libéra ne-ceiritateamp; ancilla tenetur libéra : ancilla,propter necelfitatem: libéra,propter volûta-tem:ôc,quod magis mirû magilque miferum elf,ideo rea,quôd libcraicôquc ancilla,quo rea : ac per hoc,eo ancilla, quo libera. Hine certè agnofeunt leéforcs nihil me nouum af-ferre, quod olim ex piorum omnium confenfu prodidifAugullinus, Sc mille terè annis poftea in clauftris monachorum retentumfuit. Lombardusaurem quum neccllitatem àcoaflione diftinguerenefciret,perniciofoerrori materiam dédit.

6 Ex oppofito reputare operæpretium eft quale fi^diuinægratin? remediû, quo na-quot; turæ vitiofitas corrigitur ac fanatur. Nam quum Dominus in ope ferend ƒ, quod nobis deed largiatur, vbi conftiterit quale fit in nobis illius opus, quæ fit c conuerfo noftla pe-^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

nuria,ftatim elucefcet.Quum dicit Apoltolus Philippenfibus,{e confiderequod quicœ- Philip-i. *-0 pit in ipfis opus bonuiTi,perfeóturus fit vfque in diem lelu Chrifti: noiÆubium quin per boni operis principium,ipfam couerfionis origincm,quæ elf in voluntate, defignet. Bo-nû itaque opus inchoat in nobis Dcus,iuftitiæ amp;: amorc amp;nbsp;defiderium amp;nbsp;Ifudium in cof dibus noftris excitando:vel(vt magis proprie loquamur) corda noftra flcâ:endo,forman-do,dirigendo in iuftitiamiperficit autem,ad perleuerantiam nos confirmando.Nequis à Domino bonu inchoari tergiucrfctur,quôd voluntas,pcr le infirma, adiuuetur: alibi déclarât Spiritus quid valeat volûtas fibi relicla. Dabo,inquit,vobis cor nouû : Ipiritû nouû Exc.jiî.f.*« ponâ in medio veilrft amp;nbsp;auferam cor lapideû de carne veftra,amp; dabo vobis cor ctrneum: amp;nbsp;Spiritum meum ponam in medio vellri, amp;nbsp;facia vt in præccptis meis aïnbuletis. Quis voluntatis humanæ infirmitatem dieet fubfidio roborari, quoad boni eleéfionem etfica-citer afpiret, quum translormari renouarique totam oporteat ? Siqtia cil in lapide môlli-ties, quæ adminiçulo tenerior faéla flexû quemlibct recipiat : neque ductile efl’e cor hominis negabo in refti obedientiam, modo gratia Dei quod in eo impcrleélû elt fupplca-tur.Verùm fi hac fimilitudine ollcndere voluit nihil vnquam bom exprcllum in à corde nollro, nifi penitus aliud fiat : ne inter ipfum amp;nbsp;nos partiamur quod fibi vni vendicat. S^ ergo lapis in carne transformatur,quado nos Deus ad rccli llu^ium conuertit : abolctur quicquid eft propr^æ noftræ voluntatisiquod in eius locû fuccedit,totum à Deo eft. Vo-luntaté dico aboleri,non quatenus eft voluntas: quia in hominis conuerfionc integrum manet quod primæ eft naturæ : creari etiam nouam dico,non vt volûtas elfe incipiat,fed vt vertatur ex mala inbonam. Hoc in folidum àDcofieriatfirmo,quiancadcogitan- î.Cor.j.b.ç dum quidem idonei fumus, eodem Apoftolo telle. Itaque alibi tradit non modo Deum opitulariinfirmævoluntatijvelprauamcorrigercjfcdopcrariin nobis vi^e. Vndcfàcilè • colligitur quod dixi, quicquid boni eft in volûtatc,cire vnius gratiæ opus. Quo fenfu alibi dicit Deum efle qui omnia opajkur in omnihijs. Neque enim illicdevniuerfaligu- i.Cor,n.a.tf bernatione diflerit, fed bonorû omnium quibus pollcnt fideles, laudem aflerit vni Deo. Omnia autem dicendo, certc ab initio ad finem vfque Dcum fpiritualis vitæ authorem facit:quod ide aliis verbis prius docucrat,fidelcs ex Deo efle dicens in Chrifto:vbi aperte Ephef.i.a.t nouam creationem qua abolqfur quod communis naturæ ell,com^iendat. Subaudieda enim eft inter Adam amp;nbsp;Chriftum antithefis, quam alibi clarius explicat, vbi docet nos efl'e Dei faólura,creatos in Chrifto ad bona opera quæ præparauit vt in illis ambulemus. Epbc.x.b.i* Hac enim ratione probare vult gratuitam elle noftram falutem : quiainitiumomnis boni fit à fecunda creatione quam in Chrifto cofequimur. Atqui fiqua elfer vel minima ex nobis facultas,aliqua etia eflet meriti portio. Verum vt nos prorlus cxinaniat,nihil promeritos efle ratiocinatur,quia inChriftoconditi fumusad t)ona opera quæpræpara-uit Deus:quibus vftrbis itenpm fignificat omnes bonorum operum partes à primo motu, Dei efleproprias.Hac ratione Prophetapoftqua inPfalmodixit nos Dei elle figmetum) riai.i*«.a.3

'üï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INST IT WONIS LIB. IL

ne qua fiat pardtio,mox adiugit,Non fecimus nos ipfi.de regeneratione eum loqui, quÄ principium eft fpiritualis vitæ, ex contextu patet, vbi continuo poft fequitur nos eife po-pulum eins, amp;nbsp;gregem pafcuorum eius. Videmusautem vt noncontentus fimpliciter falutis noftras laudem Deo dedifle, difertè ab omni focietate nos excludat : quail dicereC ne tantillum quidem reftare homini in quo glonetur,quia totum à Deo eft.

• 7 Sed erunt forte qui concèdent voluntatem à bono fiepte ingcnio auerfam , fola Domini virtute conuerti : fic tarnen vt præparata, fuas deinde in agendo partes habeat: Ad Bonif. quemadmodu docet Auguftinus,omnc bonu opus gratiam præcetere, amp;nbsp;id comitante* Epiftjfiitî ducente:pediflèqua,non præuia voluntate. quod non male à fanóto vibo didu præ-poftere hue detorquet Petrus Lombardus.Ego autem tarn in Prophetæ verbis quæ cita-ui,quam in aliis locis clare duo fignari contendo ; quod amp;nbsp;prauam noftram voluntatem corrigat Dominus,vel potius aboleat, amp;nbsp;à feipfo bona fubmittat.Quatenus à gratia præ-«enituDjin eo vt pediflequam appelles tibi permitto: fed quia reformata,opus eft Domi-ni,hoc perperam homini tribuitur,quôd gratiæ præuenienti,pediflcqua voluntate obfe-lt;juatur.Ideo non reólè à Chryfoftomo fcriptum eft,Nec gratiam fine voluntate, nec voluntatem fine gratia quicquam pofle operari.quafi verb non ipfam quoque voluntatem operetur gratia,ficuti ex Paulo nuper vidimus.Nequevero Auguftini confiliu ftiit,dum pediflequanf gratias vocat human am voluntate, fccundas quafdam à gratia partes illi af » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fignare in bono opere:fed quia hoc illi tantum propofitum erat rcfellere peflimum Pela-

gii dogma,quod primam falutis caufam in homims merito ponebat:quod fatis erat præ-ienti caufæ, conrendit, gratiam omni merito efie prioi e : altera interim quæftione omifi fa, de perpetuogratiæ eftedu,quam tame alibi egregiè tradat. Aliquoties enim dum di-cit,Dominum præuenirenolentemvt velit:volentem fubfequinefruftra velit:ipfum boni operis in folidum facit authorem. Quanquam clarioresdehacrefunteiusiententiæ tib.i.dere- quam Vt longam argumentationem defiderent. Laborant, inquit, homines inuenire in o noftra voluntate quod noftru fit,amp; non ex Deo: amp;nbsp;quomodoinueniri poflit ignoro. Li-Io^.lt;.e4î bro aute contraPclagiu 6c Cæleftiû primo, vbididuilludChriftiinterpretatur, Omnis qui aud«rit à Patre meo,venit ad me : Arbitriu, inquit, fic adiuuatlr vt non folum quid faciendum fit fciat:fed quod fciuerit,etiam faciat. Atqueitaquum Deus docet,non ^er Legis literam, fed per Spiritus gratiam, ita docet vt quod quilque didicerit, non tantum cognofeendo vidcat,fed etiam volendo appetat,agendóque perficiat.

• 8 Et quoniam in præcipuo cardine iam verfamur : agedum, fummam rei paucis ac apertiflimis tantum Scripturæ teftimoniis probata tradamus ledoribus:tum deinde (ne quis nos detortæ perperam Scripturæ infimulct)oftedamus neque huius fandi viri ( Au-^uftinum dico)teftimonio deftitui quam ex Scriptura defumptam aflerimus verita-tem. Nam neque expedite cenfeo, vt quæ in fententiæ noftræ confirmationem adduci ex Scripturis poftunt,or3ine fingula recenfeantur : modo ex felcdiffimis, quæ profèren-tur,viafternaturadreliquaomnia,quæfparfimlcguntur,intelligenda.nequerurfumin-tempelhuè fadum iri fi palam fccero mihi cum eo viro non male conuenirc cui pluri-mum authoritatis merito defert piorum confenfus. Certè boni exordium non aliunde quam à folo Deo efle facili ÔC certa ratione liquet, neque enim volutas reperietur ad bo-• nbsp;nbsp;nbsp;num propenl^ifi in eledis. Atqui elcdionis caufa extra homines quærenda eft : vndc

conficitur,redam voluntatem non efie homini à feipfo, fed ex eodem bcneplacito, quo antemundi creationem eledi fumusjflucre.Accedi^tera nÓ abfimilisratio.nam quum bene volendi óc agendi principium fit ex fide, viclmmim eft vnde fit iplàfides. Quû verb gratuitum efic Dei donum clamet tota Scriptura,fequitur ex mera gratia elfe vbi veile bonu inci{Ämus,qui ad malum toto animo fumus naturaliter propefi.Ergo Dominus, - vbi in populi fui coq^ierfione duo hæc ponit, vt cor illi l^ideum auferat, det carneum, * aperte teftatur oportere abolcri quod ex nobis eft, quo ad iuftitiam conuertamur : quic-quid autem in eius locum fubit, à feipfo efie. Neque id vno loco pronuntiat. dicit enfin Tei‘e.3i.f.3? apud Ieremiam,Dabo eis cor vnum,ôc viam vnam,vt timeant me vniuerfis diebus. Paulo pbft, Timorem nominis mei dabo in cor eorum, vt non recédant à me. Rurfum apud Ezechielem, Dabo eis cor vnum, 6c Spiritum nouum dabo in vifeeribus eoru. Cor lapi-deum auferam de carne c«rum, ôc dabo cis cor carneum. Non pofict cuidetius fibi ven-dicare,nobis adimere,quicquid eft in volutate noftra boni qÄam dum cÔuerfio-nem noftram,creatione noui Spiritus 6c noui cordis elfe teftatur.fequitur cnim femper.

DE COGNIT. DEI J. E D E MP T O RI S. iôj amp;nbsp;ex volûtate noftra nihil prodire boni donee reformata fuerit : poft rcforniàtionem, quatenus bona eft,à Deo cfte,non à nobis.

• 9 Sic precaciones fanftorum compolîtæ Icgun tur.Inclinct cor noftrum ad fe Do- * minus, dicebat Solomo,vt féru emus mandata fua. Peruicacia cordis noftri oftedit quôd i.Reg.s.g.'^ in Legis diuinæ rebellione naturaliter exultet, nifi fleftatur.Idem nbsp;in Pfamo habetur, pûtiw.}«

Inclina cor meum ad teftin^nia tua. Semper enim notanda eft antithefis inter peruer-fum cordis motum quo fertur ad côtumaciam,amp;: correftionem hanc qua in obfcquium cogitur. Dauid aute« quum fe directrice gratia ad tempus orbatum fuifle fentiens, Deum rogaifvt cor mundum in fe crcet,Spiritum reftum innouet in fuis vifccribus, an-non omnes cordis’Éüîpartes impuritate refertas agnofeit nbsp;nbsp;fpiritum obliqua prauitatc

contortum? rrranditiem autem quam flagitat,Dei creaturam vocando,an non totam illî acceptam retert ’ Siquis excipiat, precationem ipfam hgnUm elfe pii fandique aftectus, prompta eft folutio,quanuis iam aliqua ex parte refipuilfet Dauid,conferre tarnen prio-rem ftatum cum ilia trifti ruina quam expertus erat.Perfona ergo hominis à Deo aliéna- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

ti fufeipiens, meritô hbi dari petit qua;cunqne eleîtis luis in regeneratione côtert Deus.

Itaque mortuo fimilis, optât fe iteruin creari, vt ex mancipio Satanæ fiat Spiritus fandi organum.Mirafanè amp;nbsp;portentoiàfuperbiæ noftrælibidô.Nihilfeuerius Dominus cxigic quam vt religiofiflimè fuum fabbathum obferuemus, ^liefcédo fciliccCab »peribus no-ftris:à nobis verb nihil magis ægrê impetratur,quàm vt operibus noftris valere iuiris,Dci operibus iuftum locum cedamus. Nifi obftatct vecordia, fatis luculentum teftimonium reddidit gratiis fuis Chriftus,ne maligne fupprimerentur. Ego fum,inqtit, vitis, vos pal- iolian.i$.a.i mitesiPater meus agricola eft.Sicut palmes non poteft fi^udum ferre à feipfo, nifi manfe-rit in vite:fic nec vos,nifî in me manferitis:quia fine me nihil poteftis fiicere.Si non aliter per nos frudificamus,quàm reuulfus à terra palmes,amp;L humore priuatus,germinat : non cftampliüs quærendum qua: fitnaturæ noftræad bonum aptitudo.Nec âmbigua eft ifta ' conclufio. Sine me nihil poteftis facere. Non dicit nos elle infirmiores quàm quinobis fufficiamus: fed nos ad nihilum redigendo, omne vel exiguæ fapultatulæ opinioncm ex-cludit. Si in Chrifto »fîti frudificamus inftar vitis, quæ turn àterræ humore, tii«i à rore cælefti,tum àfolis fomento vegetationis ducit energiam: nihil in bono opéré reftarc no-bis video,fi Deo illibatumferuamus quodfuum eft. Nequicquam obtenditur friuolaar-gutia,fuccum iam inclufum eife in palmite,amp;: vim proferêdi frudusndeôque non orania lùmerc à terra vel à prima radicc,quia aliquid fuû conferat.Neque enim aliud vult Chri ftus,quàm nos aridum nihili efle lignum vbi fumus ab eo feparati : quia feorfum nulla fit in nobis beneagêdi facultas,ficut alibi quoque,!nquit, Omnis arbor quam non plan- Mat. 15. b.ij tauerit Pater meus,cradicahitur. Quare Apoftolus totam illi fummâm traferibit in locc^ iam citato, Deus eft, inquit, qui in vobis operatur veile amp;: perficcre. Prior pars operis Kdip.i-b.ij boni,eft voluntas:altera,validus in cxequendo conatus: vtriufq^e author eft Dens. Ergo Domino furripimus fiquid nobis arrogamus aut in voluntate,aut in effedu. Si dicerctur Deus opem ferre infirmæ voluntati,nobis nonnihil relinqueretunfed quum dicitur effi-cere voluntatc, iam extra nos, quicquid in ea bonu eft locatur. Porro quonia carnis no-ftræ pondéré bona etiamnum voluntas obruitur, ne cmergat ; fubiunxit, elutlandis eins pugnæ difficultatibus,conatus conftantiam ad eft'edum vfque adminiftr^i.Siquide ncc • aliter conftare poftet quod alibi docet,vnicum eftc Deum qui efficit omnia in omnibus, x.Cor,ii.a.lt;? vbi totum fpiritualis vitæ curfum ^^rehendi antd docuimus. Qua ratione Dauid poft-quam vias Dei fibi patefieri precaRi9^,vt ambulet in eius vcritate,mox adiungit,Vnias pfel.gd.b.n cor meum ad timendum nomen tuum. Quibus verbis fignificat,etiam qui probe aftedi funt, tot effe diftradionibus obnoxios vt facile euanefcant vel effluant nié ad conftan-tiä firmentur. Qua ratione alijji, poftqua grelTus fuos dirigi ad feru^dum Dei fermonem precacus eft,robur quoq; ad bellandu fibi dari poftulat ; Ne dominctur, inquit, mihi vlla iniquitas.Huc itaq; in modu inchoat amp;nbsp;perficit Dominus bonu opus in nobis:vt illius fit,qubd redi amore cocipit volutas, quôd in eius ftudiu inclinatur, quod ad eins fedâdi conatu incitatur amp;nbsp;mouctur:deinde quôd eledio,ftudlû,conatus no fatifcût,fed ad efte-dü vfq; procedût: poftremô,quôd homo in illis coftâter pcrgit,amp; in fine vfq; perfeuerat.

• 10 Ac voluntatem mouet, no qualiter muftis feculis tradétum eft amp;nbsp;creditû, vt no-ftræpofteafiteledienis,m(ÿioni autobtemper^ eautreffagari: fed illam efficaciter affi-ciendo.Illud ergo toties à Chryfoftomo repetitû repudiari necefte eft,Quê trahit,volen-

iö4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTITV TI O NI S LIB. II.

tem trahit : quo infînuat Dominum porreéla tantum manu expcdlarean fuo auxiîio iiî-uari nobis adlubefcat. Talemfuifle hominis adhucftantis conditioncm concedimusvt * potuerit ad alterutram partem inclinare : fed quum fuo exêplo dociierit quàm miferum lit liberum arbitrium,nili Deus in nobis amp;nbsp;velit amp;nbsp;poirit:quid fiet nobis fi ad eum modu-lum fuam gratiam nobis impertitur.^Imô nos ipfi earn oblcuramus amp;:extenuamus noftra ingratitudine.Non enim docet Apoftolus,offerrinobis bonæ voluntatis gratiam fi acce-ptemus: fed ipfum veile in nobis efficere : quod non aliud cfAifi Dominum fuo Spiritu cor noftrum dirigerc,fle(tl:ere,moderari:amp; in eo,tâquam in pofleffinne fua,regnare. Nec îzech.n.c. vcrô per Ezechielem promittit fe daturum eledis Spiritum nouum hoc ral^fùm fine vc i?,amp; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;præceptis fuis ambulare polTint, fed vt re ipfa ambulent. Neque fecus accipi fententia

lohâ.ô. c. 4î Chrifti poteftjOmnis qui audiuit à Patte meo venir ad me, quàm vt efficace à feipfà Dei Lib.de præ- gratiam doceatiquemadmodum amp;nbsp;Auguftinus contcdit.Qua gratia non quoflibetpro-dciLfanft. mifcuè dignaturDominus,quemadmodum vulgô iadatur illud(nifi fàllor)Occamicum, earn nemini denegari facienti quod in fe eft.Docendi quidem funt homines, expofitam effe Dei bcnignitatem omnibus,fine exceptionc,qui earn quæruntdèd quum ii demum quærere incipiant quibus cæleftis gracia afpirauit, nec hæc faite porciuncula de cius laude dccerpenda erat. Hæc cft fane eletborum prærogatiua, vt per Spiritum Dei regenera-De verbis tidpfius dud» agantur ac guberlfbntur. Quare merito Auguftinus tam eos déridée qui ^poft.Ser- aliquas volendi partes fibi arrogant, quàm reprehendit ahos qui putanepromifeuè dari “°“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnibus quod fpeciale eft,gratuitæ eleftionis teftimonium : Cômunis (inquit) omnibus

eft natura, non gftitia : vitreum acumen appellans quod mera vanitate fplendet vbi ad omnes generaliter extenditur,quod Deus quibus vult confert.Alibi autem, Quomodo venifti? credendo.Time ne dum tibi arrogas quod inuenta fît à te via iufta, pereas de via iufta. V eni,inquis,libcro arbitrio: voluntate propria veni. Quid turgefcisîvis noffe quod ioEâ.5.e.44 amp;nbsp;hoc præftitum eft tibi’Ipfum audi vocatem. Nemo venir ad me,nifi Pater meus traxe-rit eum. Et citra côtrouerfiam elicitur ex Iohannis verbis,fic efficaciter gubernari diuini-i.iolû,3.b.5i piorum corda,vt inflexibili affeftu fequantur.Qui ex Deogenitus cft (inquit) nô po-teft pec^re : quia fernen Dei in ipfo manet. Nam medium quem fijphiftæ imaginantur motum,cui obfequi vel quem repellereliberum fit, aperte excludi videmus vbi afièritut efficaxad perfeuerandum conftantia.

11 De perfeuerantia nihilo magis dubium futuru erat quin habenda efïet pro gratuite Dei dono,nifi inualuiflet peffimus error ,pro hominû merito hanc difpenfari,provc fe vnufquifque non ingratum primæ gratiæ præbuerit.Sed enim quoniam inde natus eft quod putabant in manu noftra efle refpuere vel accipere oblatam Dei gratiam, hac opi-lt;Rione explofa,ille quoquefpotefua corruit. Quanquam hîcbifaria erratur.nam prætcr-quam quod noftram erga primam gratiam gratitudinem legitimumque vfum pofterio-ribus remunerari docen^addunt etiam,non iam folam gratiam in nobis operari,fed efle tantum nobis cooperatricem.De priore fie habendum eft, Dominum,dum in dies locu-pletat,amp; nouis fuæ gratiæ dotibu.s cumulât feruos fuos,quia opus quod in illis cœpitjgra-tu acceptumque habet, in illis inuenire quod maioribusgratiis profequatur. Atque hue Mattli.i$.b. pertinent fententiæ illæ,Habenti dabitur. Item,Euge ferue bone : quia in paucis fuifti fi-21.134: c.29 delis,fupermufta teconftitua.Sed hîcduo funtcauéda,neautremunerari dicatur pofte-rioï^lhusgratiislegitimus vfus primægratiæ,aefihomo fuaipfiusinduftriaredderetgratiam Dei efficacem : aut fie remuneratio cenfeatur ^definat haberi gratuita Dei gratia. Fateor ergo expeftandam elfe fidelibûs hanc Dei WuBdiôtionem,quo melius vfi fiierinc fuperioribus gratiis,vt eo maioribus pofthac adaugeantur: fed ilium quoque vfum à Domino effe dio,amp; hanc remunerationcm à gratuita eius beneuolentia prouenire.ac fini-ftrènon minus quàm infœliciter tritam illam diftinélion^n vfurpant, operantis gratiæ amp;nbsp;cooperantis. Hac quidem vfus eft Auguftinus, fed commoda definitonc leniens, Deum cooperando perficere quod operando incipit :aceandem eflegratiam, fedforti-ri nomen pro diuerfo modo efteftus. Vnde Icquitur, eum non partiri inter Deum amp;nbsp;nos aefi ex proprio vtriufquemotueflècmutua concurrentia : fed gratiæ multiplicacionem notare. Quo pertmet quod alibi dicit, multa Dei dona præcedcrc bona hominis volun-tatem,inter quæ cft amp;; ipfa» Vnde fequitur, nihil reliquum facere quod ipfa fibi arrogée. •riülip.2.b.i3 Quod amp;nbsp;Paulus nominatim expreffit.Na quû dixiflet,Deû ef)^ qui cÄcitin nobis veile perficere,cócinuó fubdidic, vtrûquc facerepro bona volûtatc; hac didione gratuita

DE COGNÎT. DEÏ REDEMPTORÎS. tolt; cfle benignitatê indicans. Ad id autem quod dicere folenc, poftqua primæ gratiæ locum dcdimusjiam conatus noftros fubfequenti gratiæ cooperari,refpôdeo:Si intelligant nos, ex quo femel Domini virtute in iuftitiæ oblèquiû edomiti fumus, vitro pergere, amp;nbsp;pro- * penfos elfe ad fequendam gratiæ adionem,nihil reclamo.Eft enim certiflimum,vbi gratia Dei regnat,talem ede obfequendi promptitudinem. Vndeid tarnen nifi quod Spiritus Dei vbique fibi confen tiens, quam principio generauit obedientiæ affectionem, ad perfeuerandi conftantiam quot;nbsp;uet confirmât?At fi homine à feipfo fumere volunt vnde gratiæ Dei collabore^peftilen tiffimè hallucinantur.

Il Atqfie hue falfb per infeitiam torquetur illud Apoftoli,Plus omnibus iis labora-uimon ego,fed gratia Dei mecum.Sic enim accipiunt,quia paulb arrogantius diftum vi-deri poterat quod fe præferret omnibus,id quidem corrigere,laudcm ad Dei gratiam re-ferendoifcd ita vt fe gratiæ cooperarium vocet. Ad hanc feftucam mirum eft tot non ma los alioqui homines impegifle. Non enim gratiam Domini fecum laborafle fcribit Apo-ftolus, vtfe confortem laboris faciatiquin potius totam laboris laudem vni gràtiæ trafcri-bitjifta correlt;ftione,Non ego,ait,fum is qui laboraui,fed gratia Dei quæ mihi aderat. Fe-fellit ante eos loquutionis ambiguitasifed magis præpoftera verfio,in qua vis Græci arti-culi prçtermifla fuit.Nam fi ad verbum reddas,non dicit gratiam fibi fuifie cooperatrice; fed gratiam quæ fibi aderat,omnium fuifie eft'eftricerri? Atque id non obfewre,licet bre-uiter,docet Auguftinus,quum ita loquitur, Præcedit voluntas bona hominis multa Dei dona,fed non omnia. Quæ autem præcedit ipfà,in eis ipfa eft. Sequitur deinde ratio: quiafcriptum fit, Mifericordia eius præuenit me. Et,Mifericordia eiuft'ubfequetur me: nolentem præuenit,vt velitivolentem fubfequitur,ne fruftra velit.Cui confentit Bernat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i»

dus, Ecclefiamitaloquenteminducens, Trahequodammodoinuitam vtfacias volun- Cant. tariam:trahe torpentem vt reddas currentem.

13 Audiamus nunc Auguftinum fuis verbis loquentem,ne çtatis noftræ Pelagiani, hoc eft Sorbonici fophiftæ totam vetuftatem nobis aduerfam pro fuo more criminetur. in quo fcilicet pattern fuum Pelagium imitantur,a quo in eandem olim arenamjpfc Au guftinus protractus oft. Libro de correptionc amp;nbsp;gratia ad Valentinum fufius ex^quitur, cap.£ quod breuiter,eius tarnen verbis referam,Gratiam perfiftedi in bono, Adæ fuifie datam ft velletmobis dari vt velimus,ac voluntate concupifeentiam fuperemus. Habuiffe ergo ilium pofle fi velletifed non veile vt po/Tetmobis amp;nbsp;veile dari amp;nbsp;pofie. Prima fuifie liber-tatemjpolfe no peccareaioftra multo maiorem,non pofTe peccare. Ac ne de futura poft immórtalitatem perfedioneloqui putetur(ficuti perperam Lombard us eo trahit ) fcru-pulum hunc paulo poft eximit.Tantùm quippe,inquit,Spiritu fantto accenditur volun tas fanétorumzvt ideo pofftnt quia fic volutiideo velint,quia Deus operatur vt fic velin t:» Nam fi in tanta infirmitate,in qua,tarnen ad reprimendam elationem perfici virtutem j„cor.ii.c.gt; decet,ipfis relinquatur volutas fua,vt adiutotio Dei pofftnt,fi vîlint, nec Deus operetur in illis vt velint : inter tot tentationes infirmitate voluntas ipfa fuccumberet, ideóque perfeuerare non poflent. Subuentum eft ergo infirmitati voluntatis humanæ, vt gratia diuina indeclinabiliter amp;nbsp;infeparabiliter ageretur,ideóque quantumuis infirma non de-ftceret.Traftat deinde copiofius quomodo corda noftra Dei afftcietis neceffario fcquan capa^i tur motumiac dicit quidem Dominum homines fuis voluntatibus trahe^ fed quas ipfe nbsp;nbsp;nbsp;•

operatus eft.Habemus nunc Auguftini ore teftatum quod in primis obtinere volumus, non offerri tantum à Domino gray^,quæ libera cuiufque eleftione aut recipiatur aut refpuatunfed ipfam efiè,quæ in COTO^e electionem nbsp;voluntatem formet: vt quicquid,

deinde fequitur boni operis,frud:us fit ipfius ac efl'ettus:nec aliam habeat fibi obfequen-tem voluntatem nifi quam fecit. Sunt enim eius quoque verba ex alio loofc, Omne bo-num in nobis opus nonnifi grgfiam facere.

14 Quod autem alibi dicit,non tolli gratia voluntate,fed ex mala mutari in bona:amp;: ^pift.iot quum bona fuerit,adiuuari:fignificat tantum,homine non ita trahi vt fine motu cordis, quafi extranco impulfu feratur:fed intus ficaffici vt ex corde obfequatur.Specialiter gra tuitóque eleftis dari,in hunc modum ad Bonifacium fcribit,Scimus non omnibus homi Epift.joi nibus dari Dei gratiam:amp; quibus datur,neque fecundum mérita operum dari,neque fe-cundum mérita voluntatis,fed gratuita gratia:quibus non dactir, feimus iufto Dei iudi-cio no dari. Ac in etdem ejjfftola fortiter earn opinionem impugnat,quæ hominum mentis fubfequentem gratiam reddi putat:quia primam gratiam non refpuendo,fe dignou

'iöè nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT V^IONIS LIB. IL

præftiterint.VuItenim Pciagium fateri,nobis gratiam neceiTariam cflead fingulas aélio-ncSjUeque operibus retribui,quô fit verè gratia.Sed breuiore fumma comprehêdi rcs no • poteft quàm ex odauo capice libri ad Vaîentinum,de correptione amp;nbsp;gratia: vbi primùm docetjQuôd Humana voluntas no libertate gratiarn, fed gratia confequatur libertatem: Quod per eandem gratiam impreflb deleftationis affeótu,ad perpetuitaté conformetur: Quôd infuperabili fortitudineroboretur: Quôd illagubern^e,nunquam excidat : delè-rente,protinus corruat. Quôd gratuita Domini mifericordia,amp; ad bonum conuertatur: amp;nbsp;conuerfa in ipfo perfeueret.Quqd voluntatis humanæ diredio ii«bonum,amp;: poft dire-ftionem conftantia,ex fola Dei voluntate pendeat,nÔ vEo fuo mcrito.Ita hdnini talere-linquitur liberum arbitrium (li appellate ira libet) quale alibi fcribit,quôd nec ad Deum Èp!ft.4S nbsp;nbsp;conuerti,nec in Deo perfiftere,niii per gratiam,poflit:à gratia valeat quicquid valet.

Q^moioofcretur DeiK incoriibtAsYiominum. CAP. IIII.

O M I N E M peccati iugo ita captiuum teneri,neadbonum aut votoafpi-rare,aut ftudio contendere fuaptenatura queat,fufficienter, n ili fallor, pro-batum eft. Præterea diftindio inter coadionem necefliratem poiîta fuit, vndeliquercteum, dum necelîàriô peccat, nihilotarnen minus voluntaric

peccare.Sed quoniam,dum in feruitutem diabolo addicitur,illius arbitrio videtur magis agi quam fuo^quale fit adionis vffiufque genus,expediendum reftat.'tum foluenda quæ-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftio,an aliquid in malis operibus Deo fit tribuedum,in quibus nonnullam eins adionem

intercedere Scriptura infinuat Alicubi Auguftinus Humanam voluntatem cquo compa rat fefibris nutuiîlexpedanti:Deum ac Diabolumjfellbribus. Si Deus illi infidet,inquit, perindeacmoderatusamp;perituslefibtjcompofiteillam regit:tarditatem incitât,nimiam celcritatem compefcit:petulantiam luxuriâmque coercct,peruicacia retundit,in redam viam deducit.quôd fi earn Diabolus occupauit, inftar ftolidi ac petulantis felToris per india rapitjimpellic in foueas,pcr prçcipitia deuoluit,ad contumacia ferociamque inftigat. Qua fimilitudine,quando melior non occurrit,in prçfentia contenti erimus.Imperio igi tur Diaboli quôd animalis hominis volutas dicitur fubiacere vt inde agitctur, non figni-ficat ipf^ reludantem ac reftitantem ad obfequia adigi(quemadn»dum inuita manci-piaobireiull'anoftradominiiiurecogimus)fed Satanæ præftigiis fafcinatam, illi fe ad omnem duólum obfequentcm neceïfarió præbere.Nam quos Spiritus fui regimine non dignatur Dominus,eos ad Satanæadionêiufto iudicio ablegat. Quare Apoftolus deum â.Cor4,a,4 Huius feculi excæcaflc mentes infidelibus exitio deftinatis ait,ne cernant lumen Euange Eplicf.x.a.i lii.Etalio loco,ipfum operari in filiis contumacibus.Excæcatio impiorum, amp;nbsp;quæcûquc inde fequuntur flagitia,opera Satanæ nuncupantur : quorum tarnen caufa extra Huma-•îiatn voluntatem quçrenda non eft,ex qua radix mali furgit:in qua fundamentum regni Satanæ(hoc eft,peccatum)refidet.

Z Longe eft alia rati?gt; diuinæ in talibus adionis. Quæ vt certius nobis patcat,exem-plo fit calamitas à Chaldæis fando lob illata. Chaldæi,interemptis cius paftorlbus,gregê hoftiliter deprædatur.Iam eorum improbu facinus palàm extat. neque in eo opère cefiât Satan,à quo totumid prouenire narrat hiftoria. Ipfe autem lob Domini opus in eo reco-gnofcit,quem dicit fibi abftulifle quæ erepta erant per Chaldæos. Quomodo idem opus • nbsp;nbsp;nbsp;ad Deumjad ^tanara,ad Hominem authorem referamus, quin vcl Satanam exeufemus

Dei confortio,vel Deum mali authorem prædicemus?Facilê,fi finemagendi primùm in-fpiciamus,deinde modum.Domini confilium eft fcRùlùi patientiam calamitate exerce-rc: Satan molitur eum ad defperationem adigerei^manlæi ex re aliéna prætcr ius amp;nbsp;fas lu crum quærere affedant.Tanta in confiliis diuerficas opus iam valde diftinguit. In modo non minus oft difcriminis.Satanæ aftîigendum feruum fuum Dominus permittit : Chal-dæos,quos ad id exeauendum miniftros delcgit,illi perm^tit ac tradit impellendosiSata alioqui prauos Chaldæorum animos venenatis fuis aculeis ad perpetrÙdum id flagitium inftigat:illi ad iniuftitiam furiofè ruunt, omniaque membra fcclere obftringunt ac con-taminant.Propric ergo agere dicitur Satan in rcprobis:in quibus regnum fuum, Hoc eft nequitiæ,exercet.Dicitur amp;nbsp;Deus fuo modo agere,quôd Satan ipfc(inftrumcntû quum fitiræeius)proeiusnutuacimperiohucatqueillucfeinficdit ad exequenda eius iufta indicia.Omitto hîc vniuarfalem Dei motionem,vnde creaturæ omnes vt fuftinctur, ita efficaciam quiduisagcndiducunt. Dcillafpecialiadionet^itùm Itquor quæ in vno-quoque facinore apparec. Idem ergo facinus Deo,Satanæ,homini alTignarijVidcmus no

DE COGNIT. DEI RE DEMPT O RI S. loy cfle abfurdum : fed varieras in fine amp;nbsp;modo facit vtillic inculpata Dei-iuftitia reluceatgt; Satanæ hominifque nequitia cum fuo opprobrio fe prodat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

5 Veteres religiofius interdum fimplicem quoque veritatis Confcflîonem in hac patte reformidant, quôd verentur ne impietati feneftram de operibus Dei irteuerenter obloquendi aperiant. Quam fobrietatem vt exofculor,ita minime periculofum iudico fi fimpliciterteneamus quod^cripturatradit.Ne Auguftinus quidem iliafupcrftitionein- Lib.dePrse-’ terdum folutus eft:quemadmodum vbi dicit indurationem amp;nbsp;excæcationê non ad ope-rationem Dei fed ad ^æfeientiam fpeôlare. At iftas argutias non recipiunt tôt Scripturæ loquutioneS^uæplus aliquid Dei quàm prçfcientiâ interuenireclarê oftendunt.Et Au-guftinus ipfe libro contra Iulianum y,longa oratione contcdit,non petmiflionis tantum autpatientiædiuinæeflèpeccata,fedetiam potentiæ, vt fie priora peccata puniantur. Similiter quod de permiifione aff'erunc,dilutius eft quàm vt fubfiftat.Sæpiflîme excæca-re dicitur Deus amp;nbsp;indurate reprobos, eorum corda vettere, inclinare, impellcre, vt alibi fufius docui. Id quale fît, nequaquam explicatur, fi confugitur ad præfcientiam aut per-milfionem. Nos ergo duplici ratione refpondemus id fieri. Siquidem quum fublato eius lumine, nihil quàm caligo amp;: cæcitas fuperfit : quum ablato eius Spiritu, corda noftra in. lapides obdurefcant:quum cefiànte eius dire(ftione,in c^liquitatem contorqueantur:ti-te excæcare,indurare,inclinare dicitur quibus facilitate videndi,parendi,reîîeexequen-di adimit.Secunda ratio, quæ multô propius acceditad verborum proprietärem, quôd ad exequenda fua iudicia per miniftrum i rç fuæ Satanam,amp; confilia eoram deftinat quo vifum cft,amp;:volûtates excitât,amp; conatusfirmat.Sic vbirécitâtMofesSenon regem tran- Dcut.r.£3« fitum non dedifîe populo,quia indurauerat Deus Spiritum eius, amp;nbsp;cor obfirmauerat, fi-nem confîlii mox fiibiungit, Vt daret eum in manus noftras,inquit. Ergo quia perditum Deus volebat,obftinatio cordis,diuina fuit ad ruinam præparatio.

4 Secundum priorem rationem iftud videturdiClum,Aufertlabiun;ià veracibus,amp;: E2ecli.75? rationem collit à fenioribus.Aufert cor ab iis qui præiunt populo terræ, errate eos facit pcrînuium.Item,Quaredementafti nos Domine,indurafti cornoftrum,netimeamus te? Quandoquidcm itidicant potius quales Deus homines faciat defcrendo, quÄn qua-liter opus in ipfis fuum peragat. Ac funt aJia teftimonia quæ vlcrà procedunt:qualia hint de Pharaonis induratione, Indurabo cor Pharaonis,ne vos audiat,ac dimittat populum.

Poftea dicit feaggrauafle cor illius,amp; roboraflè.An indurauit non emolliendo?ld quidé veruin eft:fed plus aliquid fecic,quôd obftination e pedus eius obfirmandum Satanæ ma dauic.vnde prius dixerac,Tenebo cor ilJius.Egredirur populus ex Ægypto:prodeunt ob- Exod,}.£i, uiam infefti regionis incolæ.vndeexcicati’Mofes certe populo aflerebac Dominum fuif-^eut.i. £3® fe qui corda eorum robocall'et.Propheca verô eandem hiftoriam récitas,dicit ipfum ver- pfai.ioj.c.iv tÜFe corda eorum vt odio haberenc populum lùum.Iam dicere i^n polïïs defticutos Do-mini confilio impegifle.Nâ h roborantur amp;nbsp;vertuntur,dcftinato infleôtûrur ad idiphim. Adhæc,quoties in populi traigrcfTiones vindicate illi placuit,quomodo opus fuum in re-probis adimpleuit’vt videas efficaciam agendi penes ipfum fuilîejillos minifterium dun-taxat præbuilfc.Quare nunc fibilo fuo euocaturum fe illos minabatur : nunc inftar fage-næ fibiforead irreciendosmuncmallei inftar,adferiendos Ifraelicas. Sed præcipuè turn Ezech\i.d; declarauic quàm non fit otiofus in illis,dum Sennacherib fecurim vocat, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad fecan-

dum manu fua amp;nbsp;deftinata fuit amp;nbsp;im^ada.Nô male alicubi Auguftinus ita definit,quôd ipfi peccant,eorum efte:quôd pec(gt;|jdo hoc vel illq^l agant,ex virtutc Dei effejtenebras provt vifum eft diuidentis.

y Porto Satanæ minifterium intcrcedere ad reprobos inftjgâdos,quoties hue atquc illuc Dominus prouidétia fua eos deftinta,vel ex vno loco fatis conftiterit.Ôicitur enim fæpius in Samuele,quôd Saule» aut taptauerit aut dimiferit fpiritu%Domini malus, amp;nbsp;fpiritus malus à Domino. Ad Spiritum famftû id referre nefas eft. Spiritus ergo impurus, Dei fpiritus vocatur,quia ad eius nutum potentiamque refpondet, inftrumêtum magis ipfius in agehdo,quàm à feipfo author.Simul addendum eft quod à Paulo ttaditur, diui-nitus efficaciam erroris ac fedudionis immitti,vt credant mendacio qui veritati non pa-ruerunt.Longo tarnen diferimine femper diftat in eodem opéré id quod agit Dominus, ab eo quod Satan amp;nbsp;impii moliuntut.Ille mala inftrumenta,qtfe fub manu habet amp;nbsp;verlate quolibet potefl?iefuire«uftitiæ fuæ facit.Hi, provt mali funt, ncquitiam ingenii pra-uitateconceptameffedupariunt. ReliquaquæadvindicandamàcalumniaDeimaie-’

ïo8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VXIONl S L î ß. It

ftatenl,tum præcidcndam impiisteçgiucrfacionem pertinent,in capite Dcpfouidentia iam expofita funt. Hîc enim breuiter propoßtum modo fiiit, quomodo in rcprobo ho-mineregnet Satan,quomodo in vtroqueagat Dominus,indicate.

6 In adionibus autem quas nec iullæ per fe,nec vitiofç funt, ad corporcam magis lt;]^uam fpiritualem vitam fpedtant,quam libertärem obtineat homo,etfi fuprà attigimus, Hondum tarnen explicatum cft.Nonnulli in talibus liberaiTfti eleftionem conceflcrunt: magis,vt arbitror,quöd de re non magni mometi difceptare nolebant, quam quod afl'e-rere pro certo vellent illud ipfum quod concedunt.Ego,etfi eos qft nullas effe fibi ad iu-ftitiam vires tenet quod in primis ad iälutem cognitu neceflarium eft teuere fateor,non tarnen putohancquoque partem ncgligendam,vt nouerimus fpecialis eile gratiæ Do-mini,quoties in mentem venir eligere quod è re noftra eftiquoties co voluntas inclinât: rurfumquotiesamp; mens amp;nbsp;animus refugir quod alioqui erat nociturum. Arque hue fe protendit diuinæ prouidentiæ vis, non modo vt return euentus fuccedant quemadmo-dum expedite profpexeritd'cd vt voluntates quoque hominum codem tendant.Equidê fl fenfu noftro reputamus return externarum adminiftrationem, nihil dubitabimus ca-tenus fub humano arbittio fîtas e/Te:vetùm fi aures rot teftimoniis præbemus, quæ Dominum in his quoque regere anj^ios hominum clamant,arbitriû ipfum fpeciali Dei mo-Exod.n.a.j tioni fubiiefte nos cogent. Quis Ægyptiorum voluntates Ifraelitis conciliauir vt pretio-fifiîma quæque vafa illis commodatô datent ? Nunquam cô animum ipfi inapte fpontc induxiifcnt.Ergo eorum animi Domino magis fuberant quàm à feiplîs regebautur. Nec GoiMî- ‘^•’4 fane Iacob nifi jÆtfuafus eifet Deum, provt vifum eft, hominibus induere diuerfos aft'e-f (âus,dixiiret de filio Ioièph(quem profanû efi'e quempiam Ægyptium putabat ) Det vo-Pfalni.io6.. nbsp;nbsp;nbsp;Deys inuenire mifericordia coram hoc viro.Sicuti tota Ecclefia in Pfalmo fatetur,

quum eins mifereri voluit Deus,manfuelaóta ad clementiam ab ipfo fuüTe crudeliû Gen i.Sam.ii.b.6 tium corda. Rurfu m quum exarfit in iram Saul vt fe ad bellum accingeret, caufa expri-a.Sa.17.G. 14 raitur,quôd eumimpuleritfpiritusDei.Quisanimum Abfolomiauertit abamplcxâdo i.Recr. n.b. confilio Achitophcl,quod elfe vice oraculi folebat?Quis flexit Rehabcam,vt iuuenili co 10 filio pÂfuadcretur? Qui? Gentes magnæ prius audaciæ perterruiAd Ifraelis aduentum?

5lt;î nbsp;nbsp;quidem diuimtus fieri cófefla eft meretrix Rahab.Quis rurfus metu amp;nbsp;formidine deic

deut.28.g.6i cit Ifraelis corda,nlfi qui in Lege minatus eft fe daturum illis cor pauidum?

7 Excipiet quifpiam,elîe hæc fingularia exempla,ad quorum rcgulam exigi nequa-quam vniucrfa debeant. Ego veto dico,fufficienter iis probari quod contendo, Deum, quoties viam facere vult fuæ prouidentia£:,ctiam in rebus externis hominum voluntates fle(ftereamp;: verfare,ncc ira elfe liberamipforûeledionemquineius hbertati Dci arbitriu dominetur.Velisnolis,animumtuum à motione Dei potins quàm ab eleótionis tnæ libertäre pendere,hæc q^otidianaexperientiareputare coget, qnôd te in rébus minime perplexis indicium amp;nbsp;mens fæpe deficitdn rebus faftu non arduis,animus flaccefcit:rur-îum in rebus obfcuriifimis,expeditnm ftatim offertur côfilium:in magnis amp;nbsp;pcriculofis. Prou. 10. b. ayomni difficultate fuperior fuppetit. Atque ira interpretor quod ait Solomo, Vt aurisaudiat,vtoculus videat,Dominus facit vtrunque. Non enim mihi de creationelo-Prou.M.a.i qui videtut,fed peculiari funîlionis gratia. Quum veto fcribit,Dominû cor Regis,qnafî • riuos aqnariyn manu fua teuere, amp;: inclinare quocunque volneritrfub vna profeétô fpe-cie totum genus comprehendit.Sicuius enim voluntas omni fubicâione foluta eft,id iuris rcgiævoluntati maxime compeqt,qnæin alias^|pdammodorcgnum exercet.quôd fi ilia Dei manu fleâ:itur,neque noftra eximeturea conditione. Haedereinfignisextac De gratia Auguftini fententia,Scriptura,fi diligenter infpiciatur,oftendit non fôlùm bonas homi-Valent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;volunfates,quas ipfe facit ex malis,amp; à fe faiftas in aftus bonos amp;nbsp;vitam dirigit æter

cap.xo nbsp;nbsp;nbsp;nam:verùm illas qi^ côfcruant feculi creaturam,ita eficén Dei poteftate, vt eas quo vo-

luerit,quando voluerit faciat inclinari vel ad præftanda beneficia,vel ad pœnas infiigen-das,occultifiimo quidem iudicio,{èd iuftiftimo.

8 EIÎcmeminctintleftores,abeuenturerumnonefleæftimandamhumani arbitrii * facultatem,quod imperiti quidam præpoftcrè facere folent.Ex eo enim pnlchrè amp;nbsp;inge-niofèfibi videnturhumanam volunratem conuincereferuitutis, quod nefummis quide monarchis omnia ex ferftentia fluant. Atqui facultas ifta,de qnaloquimur,intra homine confidetanda eft,non ab extraneo fucceflii metienda.SiqniJem in Ifbcri arbitrii difputa-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cione no hoc quæritur,an homini quçcunque animo dclibcraric,perficcre exequi per

externa

DE COGNIT. DEI ftEDEMPTORIS. 109 externa impedimeta liceat-.fed an in re qualibet liberam habeat amp;nbsp;iudicii eleaionem voluntatis aiFeaionem,quç vtraque fi hominibns fuppetat,nÔ minus liberi arbitrii Atti- • lius Regulus erit,angull:iis dolii aculeati inclufus,quam Auguftus Cæfar, magnam orbis terrarum partem nutu fuo gubernans.

obiedionum refutatio qu£pro defcnßone liberi arbitrii ajßerrifolent, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. V.

E humani arbiWii feruitute latis didum videri poflet, nifi qui falfa libertatis opinion^ræcipitare ipfum conatur, fuas ex aduerfo quafdam rationes ob* Sondèrent ad iéntentiam noftram oppugnandam.Congerunt primo abfur-oa nonnulla,quibus earn in odium trahant, tanquam à fenfu quoque corn-muni abhorrentem : poftea Scripturæ teftimoniis cum ea congrediuntur.

Vtrafque machinas ordine retundemus.Si peccatum,aiunt,neceiritatis eft, iam définit effe peccatum-.fi voluntarium eft, ergo vitari poteft. Hæc Pelagii quoque arma erant ad impetendum Auguftinum : cuius tarnen nomine illos nolumus prægrauari, donee de rc ipfa fatiftadum à nobis fuerit.Nego igitur peccatum ideo minus debere imputari, quôd necefiarium eft-.nego rurfum,confequi quod inferunt,euitabile efiejquia voluntariû fit. Siquis cnim difeeptare cum Deo velit,amp;: hoc prætextu indicium fubterfugere,quoniara aliter non potuerif.habet paratam refponfionem quamlt;libi attulimus, no ex creatione efle,fed naturæ corruptela:quôd homines peccato mancipati nihil veile polTunt nifi ma lum.V nde enim ifta qua improbi libenter prætexerent impotentia, nifi quôd Adâ vitro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

fe diaboli tyrannidi addixitîHinc ergo vitiofitas,cuius vinculis tenemui^onftridi,quôd primus homo defecit à fuo opifice. Huius defedionis fi meritô rei tenentur vniuerfi homines,ne fc neceffitate exeufatos putent,in qua ipfaluculentiflima habent damnationis fuæ caufam.Atquc hoc fuprà clare explicui-.ôc in diabolo ipfo exemplum propofui,vnde pateret non minus voluntariè peccare qui neceffariô peccat-.ficuti rurfum in eledis Angelis quu voluntas indeclinabilis fit àbono,non definit tarnen volûtas elfeiquod ide Ber Ser.Sijn Cä nardusquoquefcitèdocet,nosideomiferioreseflc,quôdvoluntaria eft neceflitas : quæ tarnen nos fibi addid^s ita conftringit,vt ferui fimus peccati,ficuti ante retulimus.Secun dum ratiocination is membrum vitiofum eft;quia à voluntario perperam trafilit^d libe-rum-.nos autê fuprà euicimus,voluntariè fieri quod liberæ tamé eledioni non fubiaceat.

a Subiiciunt,nifi ex libera arbitrii eledione turn virtutes turn vitia procedunt,non cfTc confentaneum vt homini vel pœna infligatur,vel præmium rependatur. Hoc argu-mentum,etfi Ariftotelicum eft.fateor tarnen à Chryfoftomo Sgt;c Hieronymo alicubi vfur in Epift. alt;l patum.Pelagianis tarnen fuifle familiare nec ipfe Hieronymus difftmulat,ac ipforûetiam verbarefert:Quôd fi gratia Dei in nobis agit ,illa ergo,non nos qui non laboramus,coro nabitur. Depœnisrefpondeoillasiurenobisirrogari ,à quibus peccati culpa emanat. Quid enim refert,liberóne iudicio an feruili, modo voluntaria ^piditate peccetur;præ-fertim quum indc peccator arguatur homo,quia eft fub feruitute peccatiiQuantu ad iu-ftitiæ prxmia,magna veto abfurditas, fi fateamur ilia exDeibenignitate potius qua pro-priis mentis dependere.Quoties hoc apud Auguftinu recurrit,Nó mérita noftra Deum coronare,fed fua dona:præmia autem vocari,non quæ meritis noftris debeantur,fed quç gratiis iam collatis retribuantur? Acute fane hocanimaduertut, nullû iam fuperelfelocu meritis fi non ex liberi arbitrii fonte prodeutded quôd iftud tatopere difle«taneu ducut, longe aberrant.Neque enim dubitai^uguftinus paftim pro neceflario doccre, quod ita nefas confiteri putat;quemadmod||^jjji dicit, Meri«a quorumlibet hominum quæ funt? Iq pfalm.jt Quando file non cu mercede debita,fed cu gratuita gratia v enit, omnes peccatores folus à peccatis liber ac liberator inuenit. Item, Si reddetur tibi quod debetur,puniendus es. in pCilm.?» Qmd ergo fit’non tibi reddidit Deus debitam pœnam,fed donat indebitä gratiam. Si vis elfe alienus à gratia,iaifta meri A tua.ltem,Nihil es per te:peccata fu« tua:merita autem, Epift.51. Dei.Supplicium tibi debetunSó quum præmium venerit,fua dona coronabit, no mérita • tua.Eodem fenfu ahbi no gratiam ex merito,fed meritum ex gratia efle docet. Ac paulo De verbis pôft'côcludit Deu (uis donis mérita omnia præcedere,vt inde eliciat fua mérita, Si pror-fus gratis dare,quia nihil inuenit vnde faluet.Sed quid longiorem catalogumtexere ne-

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ceffe eft,quum fubinde tales fententiae in eins fcriptis recurtat? Atqui melius etiamnum

hoc erroreliberabij^eos Apoftolus,fiaudianc quo ex principiotanéforum gloriam dedu cat.Quqs elegit,cos vocauiftquos vocauit,eos iuftificauit-.quos iuftificauit, eos glorifica- B.om.8. fis» uit.Cur crgo,tefte Apoftg^OjCorqnantur fideles^QuiaDomini mifericordia,non fuain* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

Ho nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN s T I T Vlt;r I o NI s LIB. IL

duftriä amp;nbsp;clcóti funt amp;: vocati iuftificati.Faceflat ergo inanis hic timor, nulla fore am-• plius mérita fi liberum non ftabit arbitrium.Stultiflimum cnim eft ab eo abfterreri ac re-i.Cor.4. b.7 fugere quo nos Scripturavocat. Si omniaaccepifti,ait,quid gloriaris, quafi non aceepe-ris? Vides ob idipfum libero arbitrio adimere eumomnia,ne quern meritis locum relin-quat.Sed tamen,vt inexhaufta amp;: multiplex eft Dei beneficentia ac liberalitas, quas gra-tias in nos confert,quia noftras facit,perinde ac noftras virÄtes remuneratur.

Homil.11 in 3 Addut quod ex Chryfoftomo fumptum videri poteft, Qu^d fi hæc non fit volun-Genefin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftræ facultas,bonu aut malum eligere,aut omnes eiufdem naturæ j^rticipes ma

los efie oporterct,aut omnes bonos.Nec longe abeft ab eo quiconque eft Icriptor ille ope Lib.4.cap.4 ris Devocatione Gentium,quiftib Ambrofii nominecircutertur, dumratiocinatur, neminem vnquam à fide fuiifereceifurum nifi niutabilitatis conditionem Dei gratia nobis relinqueret,in quo miru eft tantos viros fibi excidifi'e. Quomodo enim Chrylbftomo in mentem non venir eleftionem Dei elle quæ inter homines fie difeernat? Nos quidem concedere minime formidamus, quod Paulus magna contentione aflerit, omnes fimul prauos efie malitiæ dcditos ; fed cum illo fubiicimus, Dei mifericordia fieri ne omnes in prauitate permaneanc. Ergo quum pari morbo laboremus naturaliter omnes,foli illi conualefcunt quibus medicam^^anurn admouere Domino placuit. Alii,quos iufto i udi-cio prætenîiittit,in fua putredine tabefeunt, doneeabfumantur. Nee aliunde eft quod alii ad finem perleuerant,alii in cœpto curfu prolabuntur. Siquidem amp;nbsp;ipfa perfeueratia donum Dei eft^uod non omnibus promifeue largitur,fed quibus vifum eft impertit. Si caufa dift'erentiærequiritur, cur alii conftanter perleuerent, alii inftabilitatc deficiant, non alia nobis conftat,nifi quod illos fua virtutc roboratosfuftinet Dominus, nepereat; his,quô fintinconftantiæ documenta,non eandem virtutem adminiftrat.

4 Inftantpræterea,fruftraexhortationesfufcipi, fuperuacuum elfeadmonitionum vfum,ridiculas elfe obiurgationes, nifi fit penes peccatorem parère. Similia olim quum obiedaretur Auguftino,libellum De correptione amp;: gratia fcrlberc coadus fuit. Vbi etfi copiofe ilia diluir,ad hanc tarnen fummam aduerfarios reuocat,O homo,in prçceptionc cogneffee quid debeas agerean corredione cognofee tuo te vitio non haberenn oratione cognofee vnde accipias quod vis habere, Eiufdem fere argumenri eft liber De Spiritu Si litera,vbi Deuin Legis fuæ præcepta non humanis viribus metiri docet, verum vbi iulBt quod redum eft,gratis dareimplendi faculcatem fuis eledis.Nec vero hxc res longæ dif-ceptationis eft.Primùm non foli lumus in hac caufa,fed Chriftus amp;nbsp;omnes Apoftoli .Vi-derintifti quomodo fuperiores euadent in certamine,quod cumtalibusantagoniftisfuf Iohan.i5.a.5 cipiunt. Chriftus, qui teftatur nos fine fe nihil poire,an ideo minus reprehendit Si cafti-gat cos qui extra leipfum male agebant? an ideo minus exhortatur vt quifquc bonis openbus incumbat ? Paulgs quam feuere in Corinthios inuehitur ob charitatis negledum? lifJeny tarnen demum charitatem à Domino dari flagitat.Teftatur in Epiftola ad Roma nos,non efie volentis,nequecurrentis,fedmifercntis Dei: non definit tarnen poftca admonere Si hortari Si corripere.Cur non ergo Dominum interpellat,neita ludatope-ram,ab hominibus ea exigendo quæ folus ipfedare poteft:ea caftigando quægratiæ eius defeduadmittuntur.? Paulum cur non admonent vt parcat iis quorum in manu non eil * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;veile aut cuj|tere,nifi præeunte Dei mifericordia,quç nunc ipfos deftituitîQuafi verô no

optima dodrinæ fuæ ratio Domino conftet,quæ ijj promptu fcoftert religiofius quærcn. tibus. Dodrina certc Si exhortatie Si obiurgatj^igiantum per fe efficiant ad animum i.Cor.3.b.7 immutandum,indicat Paulus dum fcribit,neque qui platat elfe aliquid,neque qui rigat: fed Dominum,qui incrcmentum dat,folum efficaciter agere.Sic Mofen,feuere videmus Legis præcJpta làncire,Si Prophetas acriter inftarc, Si minari tranlgrelforibus.-quum ramen fateanturtunlt;:fapere demum homines, vbi cor illlSdatur ad intelligendum : pro-• prium Dei opus efie,corda circuncidere,Si pro lapideis dare carneaiLegcm fuam inferi-berevilceribusidenique animas innouando,facere vt effieax fit dodrina.

y Quorfum ergo exhortationcs’nempe fi ab impiis obftinato corde fpernuntur, in teftimonium illis futuræ funt,vbi ad Domini tribunal ventum fuerit:quinetiam iam nuc illorum confeientiam verbcrantacferiunt : quia,vtcunque irrideat proteruiifimus quif-que,improbare tarnen ifon poteft.Scd quid faciat mifer homuncio,inquies,quando cordis mollities,quæ ad obedientiam necefiaria erat,illi denegSturdmo quid tergiuerfatur, quum duritiem nulli nifi fibiipfi imputare queat? Itaque impid^êter eas eludcre parati, fi liccat,

DE COGNIT. DEI R*E D E M P T O RI S.

lîliceatjvelint nolint,earum virtute profternuntur.Præcipua aucem vcilitas ergâ fideles confiderâda eft:in quibus vc omnia per Spiritum fiium agit Dominus, ita verbi fui inftru * mentum non prætermittit:amp; illud ipium non fine efîicacia vfurpat.Stet crgo quod verû eft,totampiorum virtutem in Dcigratiafitam elle,fecundum illud Prophetæ didum, Dabo illis cor nouum vt in illis ambulcnt. Atqui excipies,Cur iam ad m on et ur officii fui, ac non potius finuntur SpiAus direâioni? cur hortationibus fôlicitantur, quando feilfi nare magis nequeunt^uàm fert Spiritus incitatio’cur caftigantur fiquado à via deflexe-runt,quâdo ^cefiària carnis infirmitate lapfi funt? O homo,quis es qui legem imponas Deo’Si ad recipiendam hanc ipfam gratiam,qua fit vt hortationi pareatur, per hortatio-nem vult nos præparari,quid babes quod in ea œconomia mordeas vel fugilles ? Si nihil exhortationes reprehenfionéfque apud pios aliud proficerent nifi vt peccati redargue-rent,efient eo ipfo reputandæ non prorfus inutiles.Nunc,quum agente intus Spiritu,ad inflammandum boni defideriû,addifcutiendum torporem,ad eximendâ iniquitatis vo-luptatem amp;nbsp;venenatam dulcedinem,contrà autemjad odiû tædiumquegenerandû plu-rimum valéant:quis audeat fuperfluas cauillari? Siquis c4ariorem defiderat refpofioncm, fie habeatjBifariam Deus in eledis fuis operatur:intus,per Spiritum : extra, per verbum. Spiritu,mentes illuminando,corda in iuftitiæ amorem Âiltumque formado^ouam eos creaturam facit. Verbo,ed eandem renouationem expetendâ,quærendam, aflèqiienda excitât. Vtroque manus fuæcfficaciam pro difpenfatioms fuæ modo excrit.Verbû idem dum reprobis deftinat,etfi non in eorum correttionem, in aliû tarnen vlt;im valere facit: quo amp;nbsp;in præfens confeientiæ teftimonio vrgeantur, amp;nbsp;in iudicii diem magis reddantur inexcufabiles.SicChriftiis, quanuis pronuntiet neminem ad fe venire nifi quem Pater ioli.lt;î.ë.4^ traxerit,amp; eleftos venire pollquam à Patre audierint, amp;didicerint: non tarnen ipfe do-ftoris munus negligit, fed voce fua fedulo inuitat quos intus à Spiritu fando doceri ne-cefie eft vt aliquid proficiant. Apud reprobos admonet Paulus non otiofam efie dodri-nam,quia illis odor eft mortis in mortem,fuauis tarnen odor Deo.

quoniam pondéré nequeunt,numero faltem nos adobruant. Sed quemadmodu in præ-liis,vbi ad manus ventum eft,imbellis multitudo,quantumlibet pompa; amp;nbsp;oftentationis habeat,paucis idibus protinus funditur acfugatur:ita nobis tacillimum erit illos cum fua turba difiicere.Quia enim in pauciftimos fcopos coeüt loci omnes quibus aduerfum nos abutuntur,vbi in fuas clafles diftributi fuerint,compluribus vna refponfione fatiffiet:fin gulis diffoluendis incumbere necefte non erit. Præcipuum robur locat in præceptisrquæ putât facultatibus noftris fic attemperata efie,vt quiequid ab illis exigi probatum fit, his præftari poffeneceffario confequatur.Ergo fingula percurrunt, amp;nbsp;ex illis virium noftra-rum modum metiuntur. Aut enim(inquiunt)illudit nobis Deus^uum fanditatem, pie-tatem,obedientiam,caftitatem,diledionem,manfuetudinem imperat:quumimmundi-tiam,idololatriam,impudicitiam,iram,rapinam,fuperbiä,amp; fimilia interdicinaut ea tantum requirit quæ funt in noftra poteftate.Porro omnia ferè quæ accumulant præccpta, in tres fpecies diftinguere licet. Alia primam ad Deum conuerfionem exigunt : alia fim-pliciter de Legis obferuatione loquuntur : alia perfeuerare in recepta Dei ^atia iubent. De omnibus in genere difreramus,tum defeendemus ad formas ipfas.Hon^um faculta tes ad diuinæ Legis præcepta extend^e,vulgare id quidem iamdiu elfe cœpit,amp; nonnul lam fpeciem habenfeda rudiflima nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ignorantia frodiit. Nam qui pro ingéti piaculo

ducunt fi dicatur Legis obferuationem elfe impoflîbilem, validiflimo fcilicet argumêto infiftunt,fruftra alias daram elfe Legem. Perindeenim loquuntur aefi nufqnam Paulus de Legeloquutus effet. Quid enim,quæfo,ifta fîbi volunt. Legem propter trafgreffiones pofitam efle,Per Legem effe cognitionem peccati,Legern peccatum^fficere,Subingref-fam effe vtabundaret dclidum.an ad noftras vires limitandam fuific, nefruftra dareturî C^in potius longe fupra nos pofitam,quo impotentiam noftram conaincerct. Certè ex eiufdem definitione finis Legis ac complementum eft charitas. Atqui dum ea Theflalo-nicenfium animos repleri optât, fatis fatetur fine profedu in auribus noftris fonare Legem,nifi totam eius fummam cordibus noftris Deus infpiret. «

7 Equidem fi Sgriptura nihil aliud doceret quàm Legem efîè vitæ regulam, ad qua ftudia noftra componere debeamus,ego quoque citra moram pedibus in eorum fencen-tiamdefcenderemdedajiwnmultiplicemLcgis vfum diligenter ac perfpicuê nobis ex«»

plicet,exillapotius intcrpreratione,quid Lex in Iiominevaleat coniidefare conuenit/ * Quantum præfentis cauiærefert,fimulac quid agendum fit nobis præfcripiit,obediendi virtutem a Dei bonitate efl'e docetiideóque ad preces inuitat quibus cam nobis dari po-ftuIemus.Si folum extaret imperium,nulla promiiTiOjtentadæ client vires an ad rcfpon-dendum imperio fufficerentifed quum fimul promifliones conneûantur quæ in diuinx gratiæ auxilio non modo (ùbiidium,fed totam virtutem noÄs elle fitam clamant,illæ fa-tis fupérque teftantur nos prorfus ineptos,nedum impares obferu^dæ Lcgi elfe. Qiurc neampliusiftaviriumnoftrarumeum Legis præceptis proportio vrgcatu%âcli Dominus quam in Lege datums erat iuftitiæ regulam, ad modulum noftræ imbecillitatis exe-giflet.Magis ex promiflîonibus reputaiidum quam fimus ipfi à nobis imparati,qui omni in parte tantopere eins gratia indigemus.Sed cui (aiunt) verifimile fiet,Dominum trun-cis aclapidibus Legem deftinalle?Neque id quifpiam perfuadere molitur. Non enim aut impii faxa funt aut llipites,dum aduerfari Deo luas libidines per Legem edodi, fuo ipfo-rum teftimonio rei fiunt:aut pii,dum fuæ impotentiæadmoniti, ad gratiam confugiunt. In EncEad Quopertinétiftæ folennes Auguftinifententiæ,IubetDeus quæ nopolTumuSjVtnoue-^atiaamp; lA nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;peterè debeamus.Magna eft præceptorû vtihtas,!! libero arbitrio tan-

arbit.cap.i6 tuiu dctur,^ gratia Dei ampliuÄionoretur.Fides impetrat quod Lex imperat : imo ideo Homi.251. in j imperat,vt impetret fides quod imperatum erat per Legemn'mo fidem ipfam exigic à nobis Deus, nbsp;nbsp;non inuenit quod exigat, nili dederit quod inucniat. Item, Det Deus

quod iubcc,amp; iiifceau quod velic.

8 Id,recenfendis tribus præcepcorum formis quas fuperius attigimusjciarius cerne-» tur.Iubec fæpius Dominus tum in Lege,tum in Prophetis,vt ad fe conuertamur. At fuc-cinit ex aduerfo Proplieta,Conuerte me Domine,amp; conuertanpoftquam enim conuer ibid^o b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nie,egi pocnitentiam,amp;:c.Iubet vt præputia cordis noftri circuncidamus. At per Mo

Xzech. 3«. f. fen denuntiat,iftam circucifionem manu fua fien.Cordis nouitatem paffim requiritd'ed

lere i c 18 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autcin promittit Deus,vt Auguftinus ait, non facimus ipli

Ub'.dedoa. perarlÿtrium vel naturamzfedfacitipfe pergratiam.Atquehæc o||feruatio eft quam idë Clirift.3 nbsp;nbsp;nbsp;ipfe inter régulas Ticonii quinto loco enumerat, vt bene difiinguamus inter Legem amp;

promifliones,vel inter mandata gratiam.Eant nunc qui cx prçceptis colligunt ecquid homo valeat ad obèdientiam,vt Dei gratiam périmant, per quam præccptaiplà adim-plentur.Secundigeneris præcepta fimplicia funt, quibus Deum colere,eius volutatifer-uireadhærere,eiusplacita obferuare,cius dodrinalequi iubemur. Sed innumcrifunt loei qui teftificentur illius elTe donum,quiequid iuftitiæ,fanditatis,pietatis,puritatis ha-Alt;ft.i3.f.gt; beri poteft.Ex tertio genere erat illa quæ à Luca refertur Pauli Barnabæ exhortatio ad fideles,vt in gratia Dei permanerent.Scd vnde illa conftantiæ virtus pcreda fit, alio loco Ephe.s.b.io idem Paulus tradit.QuÄd fupereft(inquit)fratres,litis fortes per Dominû. Alibi vetat ne ibidé 4.g.3o cotriftemus Spiritum Dei,quo oblignati fumus in diem redemptionis noftræ. Sed quod i.Tlie.i.d.ii illic exigit,quia præftari ab hominibus no poteratjThelfalonicenlibus à Domino impre-catur,nempe vt dignos habeat eos vocatione fua fanöl:a,amp;: impleat bonum omne propo-i.Cor.s.bji ficum bonitatis fuæ,opûfque fidei in illis.Eodem modo in fecunda ad Corinthios epifto-'e la,deeleemolynis traâ:ans,bonam amp;nbsp;piam eorum voluntatem fçpius commcndanpaulo póft tarnen ^ratias agit Deo,qui poluit in corde Titi vt exhortationem fufeiperet. Si ne oris quidem officium ad alios hortandos præftar®Titus potuitnifi quatenus fuggeffit Deus,quomodo alii ad agendû volflntarii fuilTeiwi^fi Deo ipfo corda eorum dirigenteî 9 Cauillantur hæc omnia teftimonia aftutiorcs : quia nihil impediat quominus ipfi conferamqf noftras vires,Sô infirmis conatibus Deus fuppetias ferat. Affèrunt etia locos Zacli.ia.3 ex Prophetis,vbi couerfionis noftræ effietlus inter Deum nos videtur dimidiari.Con-uertimini ad me,ô?ego conuertar ad vos. Quales nobisTuppetias Dominus ferat, fuprà * demonftratû eft,neque hîc opus eft repeterc. Vnum hoc dûtaxat mihi concedi volo,fru-ftra implendæ Legis facultatcm in nobis requii i,quiaeius obedientiam nobis Dominus imperenquandó conftat omnibus Dei præceptis adimplendis óó necclTaria elle gratiam Legillatoris,amp;: nobis promillam.quia inde pater, falte plus à nobis exigi quam fimus fol-lere.3i.f.3i uendo.Nec veró vllis nbsp;nbsp;nbsp;illis dilui poteft illud Ieremiæ,irritu fuilfe patlu Dei perculfum

cum veteri populo,quia literale tantum erat : non aliter autem fanjiri quam vbi accedic 5piritus,qui ad obediendum corda format.Ncque eorum errori aftipulatur fentétia illa, Conuertimini ad me,amp; conucrur ad vos.Siquidem illic Dcüsqnuerfio norarur,non qua cor noftrum

DE COGNIT. DEI REDEMPTORIS. nj

cor noftrum ad refipifccntiam renouât, fed qua fc beneuolum ac propitium, return pro-fperitate ceftatur : quemadmodum rebus aduerfis oftenfionem interdum indicat. C^o-niam igitur multis miferiaru amp;nbsp;calamitatu formis vexatus populus, auerfum à fe Deum querebatiir : refpondet non detuturam illis luam benignitatem fi ad vitæ reólitudinem, ÿii,ad feipfum,quieftiuftit^exemplar,redeant. Perperam ergo detorquetur locus,dum eotrahitur vt opus couerfionis videacur inter Deum amp;£ homines partiri. Hæc co breuius perftrinximus,quódéiuic argumento proprius in Legis tradatione locus erit.

IO Sect ndus argumentoru ordo luperiori finitimus eft. Allegant promiBlones qui-bus Dominus cum voluntatc noftra pacifcitur:qualesfunt,Quærite bonitaté ôc non ma- Amos 5.J.14 litiam, viuetis. Si volueritis amp;nbsp;audieritis,bona terræ comedetis:quod ft nolueritis,gla- lewuj.a.i dius deuorabit vos:quia os Domini loquutum eft.Item,Si abftuleris abominationes tuas Dem.is. à facie mea,non expellerisdiaudieris vocem lehouæ Dei tui, amp;nbsp;facias cuftodias omnia Leuita.c.a.5 mandata eius,faciet te Dominus excelftorem cundis Gentibus terræ.Et reliquæ ftmiles. Importune amp;nbsp;per ludibrium,quç Dominus in promiiftonibus offert beneficia,voluntati noftræ dclcgari putat.nift noftrum fit ilia vel ftabilire, vel irrita facere. Et fane rem iftam facundis querimoniis amplificare promptum eft : nos crudeliter à Domino illudi, quum benignitatc fuam a voluntate noftra pendere denuntiît,ft voluntas ipla ncMlri iuris non cft.Egrcgiam veto fore hanc liberalitate Dei,ft beneficia fua ira nobis exponat,ne fruen- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* *

di Vila fit facultas, miram promiftionum certitudinem, quæ vt nunquam impleantur, à re impoflibili dependeant.Dc promiiftonibus eiufmodi quæ conditiolfem habent appo fttam,alibi dicemus : vt palam futurum fit, in earum impolftbili complemento nihil elfe abfurdi.Quantum ad hunc locum attinet,nego Deum inhumaniter illudere nobis,dum nos ad beneficia fua demerendainuitat, quosnouit elle proifus impotentes. Siquidem quum fidelibus iuxta amp;nbsp;impiis ofFerancur promilftones,fuu apud vtrofque vfum habent. (^emadmodum præceptis impiorum confeientias pungit Dcus,ne fuauiter nimium in peccatis delicientur,nulla iudiciorum fuorum memoria, ita in promiiftonibus quodam-modo eos atteftatur quam indigni fint fua benignitate. Quis enim æquilftmu amp;»conue-nientilftmum elfe negct,Dominum iis benefacere à quibus colitur.maieftatis autem fuæ contemptores pro fua feueritate vlcifci?Rite ergo amp;nbsp;ordine agit Deus,dum impiis pecca-ti compedibus deuindis, hanclegem in promiiftonibus dicit, turn demum fua beneficia percepturos ft à prauitate difceflcrintivel ob hoc foltim, vt inteiligant fe ab iis merito ex-cludi quæ veris Deicultoribusdebentur.Rurfum, quia modis omnibus ad imploradam fuam gratiam fideles extimular^ ftudet, ncquaquam erit abfonum, ft quod ilium multo cum ftudu agere prçccptis erga eos oftcdimus,id quoque promiiftonibus tentet. De vo- • luntate Dei præceptis edodi,mifcriæ noftræ admoncmur,qui ftc ab ilia toto pedore dif-fidemus-.fimulinftigamur ad inuocandum eius Spiritum,per qffem in redam viam diri-gamur.fed quia præceptis ignauia noftra non fatis acuitur,fubduntur promifsiones,quæ dulcedine quadam ad eorum amorem nos alliciant.Quq autem maiore tenemur iuftitiç deftderio, eo fimus ad quærendam Dei gratiam feruentiores. En quomodo illis obtefta-tionibus. Si volueritis. Si audieritis,nequc volendi audiendive liberam facultatem nobis Dominus tribuat,neque tarnen ob impotentiam nos ludibrio habcat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

11 Habet amp;: tertia clafsis multam cum illis alftnitatem.Locos enim producunt quibus ingrato populo Deus exprobrim^er eum duntaxat ftetill'e quominus ab indulgetia fua omne genus bonorum receperffi^iius generis funt ifti, Amalec amp;nbsp;Chananæus ante Nu. 14. g?45 VOS funt,quorum gladio corruetis:eo quod nolueritis acquiefeere Domino.Quiavocaui lere.y.c.ij vos,amp;: non refpondiftis,faciam huic domui ficut feci Silo.Item,Hæc gens non audiuit vo ibîdé.y.f. 18 cem Domini Dei fui,nec recent difciplinam-.idco proiecta eft à Domino.Item, Quia in- ibidê duraftis cor veftrum,amp;: noluiftis obedire Domino,hæc omnia mala cuenerut vobis. Ta-les exprobration es, inquiunt, quomodo aduerfus eos congruerent quibus extemplb re-fpondere liceat. Nobis veto profperitas cordi erat,aduerfa timebamusiquod autem illius adipifcendæ,horum vitandorum caufa,Domino no paruimus,nec vocem eius aufculta-uimus, eo fadu eft quia peccati dominationi obnoxiis liberu non fuit. Fruftra igitur ma' la nobis exprobrantur,quæ elFugere no tuit noftræ poteftatis.S^ omiflb necefsitatis ob-tentu,in quo infirm^im eft ac futile patrocinium,rogo pofsintne culpam deprecari.Nam ft culpæ alicuius tenentur conuidimon abs re Dominus exprobrat, eorum peruerfttate fadum elfe guomi^s ftws^lemcntiæ frudum fentirent. Refpondeant ergo, pofsintne

h.j.

Î14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INhllIVllUMlbJLlB. 11.

inficiari caufam contumaciæ,prauam fuam voluntatem fuiife.Si mali fontem incra fc rc-periunt,quid veftigandis extraneis caufis inhiant,ne fibiipfi fuifte exitii authores videan tur? Qwd 11 verum eft fuo non alieno vitio amp;nbsp;diuinis beneficiis priuari peccatores, amp;nbsp;vl-tionibuscaftigari,magna ratio eftcuriftasexprobrationes ex ore Dei audiantzvcfiobfti-natèin vitiispergant,difcantincalamitatibusfuam potiusi^quitiam accufareamp; dete-ftari, quam Deum iniquæ fæuitiæ inlîmulare:fî docilitatem non exuerunt,peccatorum tædio capti(quorum meritô miferos fe ac perditos vident)in viam ftdeant,ac idipfum ferla confeflione agnofcant quod Dominus obiurgado commemorat.In qu^ vlum illas, quæ citantur,Prophetarum obiurgationes apud pios profeciire,ex folenni Daniells ora-tione conftat, quæ habetur capite 9. Prioris autem vfus exemplum intuemur in ludæis, quibus fuarum miferiarum caufam enarrare leremias iubetur : quum tarnen no aliter ca-furû elTet quàm Dominus prædixerat.Loqucris ad eos omnia verba hæc,amp; non audient te:vocabis eos,amp; non refpondebunt tibi.Quorfum igitur canebatur furdis? vc nolétes ac inuiti intelligerent verum elfe quod audiebantmefarium elfe facrilcgium fi malorû fuo-rum culpam,quæ in ipfis refidebat,Deo tranfcriberent. Paucis his folutionibus expedite tefacillimêpolTisabimmenlàteftimoniorum congerie,quam ad erigendum liberiarbi-trii fimulacJftû lioftes gratiæ Deiftruerefolenttamex præceptis quàm ex obteftationi-bus aduerfus Legis tranfgreflbres. Probrofê de ludæis in Pfalmo refertur. Generatio pra-ua quæ non direxit cor luum.alioetiam Pfalmo hortatur Prophetafuæætatis homines, ne obdurent co?da fuamempe quia omnis contumaciç culpa in hominum prauitatehæ-ret.fed ftultè indecolligitur,cor in vtraque partem efleflexibilejCuius præparatio à Deo eft.Dicit Propheta,Inclinaui cor meum ad obferuanda præcepta tuamempe quia liben-ter amp;: bilan animi propêfione Deo fe addixerat : neque tarnen fe inclinationis authorcm efl'e iadat,quam in eodem Pfalmo fatetur Dei elfe donum. Itaque tenenda Pauli admo-nitiojdum fideles iubet operari falutem fuam cum timoré amp;nbsp;tremore, quia Deus eft qui operatur amp;nbsp;veile amp;nbsp;perficere. Agendi quidê partes illis alfignat,ne indulgeant carnis tor-pori:fcé metum folicitudinem præcipiens, fic eos humiliât,vt rrteminerint hoc ipfum quod agere iubentur,proprium eue Dei opus.quo difertè exprimit,palïiuè(vt ira loquar) agere fidcles,quatcnus ê cælo fuggeritur facultas, vt nihil fibi prorfus arrogct.Proinde dû nos hortatur Petrus vt fubminiftremus in fide virtutem, no concedit nobis fecûdas partes quafi feparatim quicquam agamus,fed tatùm carnis pigritiem expergefacit, quaple-runque fuftbeatur ipfa fides.Eodem fpeótat illud Pauli,Spiritum ne extinguatis,quia fub-inde obrepit fidelibus ignauiamifi corrigatur. Slquis tame indeinferat, in eorum elfe ar-• bitrio fouere oblatam lucem,fecile refutabitur eius inlcitia,quia hæc ipfa fedulitas quam i.Cor.7.a.i requirit Paulus,nonnifi à Deo eft.Nam amp;nbsp;fæpe iubemur ab omniinquinameto nos pur-gare,quum Spiritus fibi vni conlecrandi munus vendicet.Denique per conceflionem ad i.iohan.j.d. nos tranfterri quod in Deum copetit,ex verbis Iohannis palam eft, Quifquis ex Deo eft,

menti. Nam etfi eluderc Icuis operæ fucrit,quód hïc non de obferuationis fed cognitio-nis facilitate amp;nbsp;procliuitate agatur, nonnullum tarnen fcrupulum fic quoque forfan rc-Rom.io.b.g linquercnt.Verùm omnem nobis dubitationem eximit Apoftolus,non ambiguus inter-pres,qui de Euangelii dodrina Mofen hïc loquutu cfte affirgiat.Quid fiquis refi-adarius contendat,violenter à Paulo detorta fuifle vt ad Euangeliu trahi poflent:quanquam im-pietate non carebic eius audacia,cft tamc quo prætcr Apoftoifa^^t|]^tatê redarguatur.

De CÓGNIÏ. DêÎ •ReOeMPTORIS. nj Kamfîdefolispræceptis loquebaturMofeSjVaniflima confidentia populum inflabac. Quid cnim aliud quàm fe præcipitaïTent, fi Lcgis oberuationcm aggreflî forent fuis viri- * bus canquam fibi non difficilerh? Vbi ergo Legis obféruandæ ifta ta obuia facilitas,quan-do nullus niß per exitiale præcipitium patet äcceßus’Proindc nihil certius eft quàm Mo-fen his verbis mifèricordia^œdus comprehedifle quod vnâ eu Lcgis cxacfionc promul-gauerat.Nam paucis ante verfibus dociierat,cifcuncidi manu Dei oporcerc corda no- Deutjo.bi ftra,vtipfum diliga»us. ErgohânCjdequamox loquitür ,facilitatem nôh in hominis virtute,fedIFi ope ac prælîdio Spiritus ûnài pofuit,qui opus fuum potenter in noftra in-firmitate peragit. Q^nquam neede prarceptisfimplicitcr intelligenduseft locus, fed magis de promiftionibus Euangelicis, quæadeô cotftpafandæiuftitiæ facultatem in no-bis non ftabiliunt vt earn prorlus euertant.Id reputans Paulus,non fub dura ilia ardua ôc impoftîbili conditionc falutem in Euangelio proponi,qua nobifcum Lex agit (nempe vt iplàm iidemum afl'equantur qui mandata omnia impleuerint) fedtacili,expedita, amp;nbsp;ex-pofiti accefl'us hoc teftimonio confirmât. Nihil ergo hoc tcftimonium ad vendicandam humano arbitrio libertatemi

13 Obiedari folent amp;nbsp;alii qtiida loti qüibus ofténditur Deum interdu,rcdudo gra-tiæ fuæ fubfidio,explôrare homines, amp;nbsp;expedare quoftum conuertat fua lkidia:qualiter eftapud Ofeam, Vadam ad locum meum,donec ponant in cordefuo,amp;: quærant fiicicm ofeç f é.i meam.Ridiculum(aiunt)crat,fi confideraret Dominus an llràcl facicm fuâm quçfiturus eiret,nifi flexibiles fuiftèntanimijqui VtroUisfuoptcingenioinclinàré^oftent.Qmifi vélo iftud non fit in Prophetis vfitatiflîmum Deo, fpeciem aipernantis ac proiieientis populum præ fe ferre,doncc vitam in melius emendarit. Sed quid tandem ex talibus minis adilcrfarii elicient:Sivolunt,populumàDeo derelidum conuerfionemàfeipfo pofte iriéditari,tota Scriptura reclamante id facient : fi neceftariam Dei gratiam ad conüerfio-nem fatentur,quid nobifcum litigant? At neceiTariam ita concedunt vt fuàm homîni ve-lint feruatam facultatem. Vnde id probant’certè non ex loco illo, neque fimilibus.aliud eft enim fecedere ab«liominc,amp;; refpiccre quid fibi permiftus rclidufque agar:alàid, vires ciusaliquâtulas pro modo imbecilhtatis adiuuare. Quid ergo, dieet quifpiam,infinuanc iftæ formulæ? Refpondeo,perinde valere aefi italoqucrctur Deus,Quandoquidcm mo-nendo, hortando, increpando nihil apudcontumaeem hune populum proficitur, fub-ducam me paulifper,Ô6 cum afflidâri tacitus finam. Videboan aliquando eum poftlon-gas calamitates capiat mei recordatio^vt quæratfaciem meam.Abfccdere autem Dominum procul,lignât prophctiamfubmouere.Speculariccquidfaduri finthomines,figni ficat taciturn amp;nbsp;quafi le diftimulatem afflidionibus variis cos ad tépus exercere. Vtrun-* quefaeit quo nos magis humilict.citius enim cotunderemur rerumaduerlarum flagel-lisquàmcorrigeremur,nift Spiritu luo nos ad cam docilitatcA componeret. Porto vbi Dominus infrada noftra peruicacia oftènfus amp;nbsp;tanquam fatigatus,no5 paulifper omittrt (fubmoto fcilicet verbo fuo,in quo præfentiam quanda fui exhibere folet)amp;; experimen-tum capit quidfeabfentefaduri fimusândefalfô colligicur, aliquas elle liberi arbitrii vires quas contempletur amp;: explorct:quando non in alium id ftncm facit quàm vt ad reco-gnolcendam noftram vS-ivîav nos adigat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

14 Pugnant etia ex perpétua loquendi ratione qüà: tuln in Scfiptüris,tum in homi-num fermonibus obferüatur.fiquie^i bona opera nuncupatur noftra, amp;nbsp;quod landuni placitumque Domino eft,non minu^àcerc quàm peccata perpetrate dicim'ur. Quod ft peccata iure nobis imputatuf,veluti à nobis profeda:ccrtc amp;nbsp;in iuftitiis aliquid nobis af-fignandum eadé ratione erit. Neque enim confentaneum eftèt ration! vttadiccremut facere quibus agedis proprio q^otuinhabiles,inftar lapidum à Deo flauerem ur. Vt ergo Dei gratiæ primas demus,noftra tarnen operam vel fccundarias teuere partes illæ loquu-tiones indican t.Si vnu illud vrgeretur,bona opera noftra nuncupari,ego vlcilïim obiicc-rem,panem nuncupari noftrum que nobis dari à Deo pofeimus.Quid ex polïefl'ionis ti* tulo percipient, quàm Dei benignitate ac gratuito muncre noftrUm fieri quod minime aliàs nobis debetur? Ergo auteandem in oratione Dominica ridcant abfurditatcm : auc ne pro ridicule habeant quod noftra vocantur bona opera in ^ibus nihil habemus proprium nih ex Dei l®rgicate^tqui iftud aliquato eft validius, quod nos ipfos Deu colère^ {èruareiufticià,obedireLegi,bonis operibusftudcre Scriptura læpe affirmât. Llæc quum fine propria mccisS^^vpiütacis officia,quomodo couenircc ad Spiritu hçc rcfcrrijamp;i fimul

h.ii.

lis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VTÎONIS L I B. IL

nobis tnbuj,nifî quædam eflet ftudii noftri cum diuina virtute communicacio?His tf‘cis nullo labore nos exoluemus,fî rite modum reputemus quo in fanttis agit Spiritus Domini. Extran ea eft ilia fimilitudo qua nos in uidiofè grauant. quisenim itadeftpit vthominis motionem à iadu lapidis nihil dilFerre autumetîNeque verô quicquam limile confe-quitur ex noftra dodrina. In naturales hominis facilitates referimus, approbate, refpuc-re:velle,nclle:eniti,refiftere:nempeapprobate vanitatem,r^puerefolidum bonum:vel-lemalum,nollebonum;enitiadnequitiam,refîftereiuftitiæ. Quii^hicagit Dominus? Si eiufmodi prauitate vti vult tanquam iræ fuæ infttuméto,dirigit ac deftinaî^uô libuerit, vt per vitiofam manum bonum fuum opus exequatur. Sceleftum igitur hominem, qui Dei potentiæ fie feruit,dum libidini tâtùm fuæ obfequi ftudet,an cum iàxo conferemus, quodalieno impetu vibratum, nec motu, neefenfu, nec voluntate propria fertur? Vide-mus quantum fit difcriminis.Quid verô in bonis,de quibus præcipua eft quæftio’Vbi rc-gnumin illis fuum erigit:voluntatem,ne vagis libidinibus furfum deorfum raptetur,pro naturæinclinatione,per Spiritum fuum cohibetîquoin fanditatem aciuftitiam propen-deat,ad iuftitiæ fuæ regulam fledit,componit, format,dirigitme tituber aut cocidat, Spiritus fui virtute ftabilitac confirmât. Qua ratione Auguftinus, Dices mihi, inquit, ergo agimur,non«gimus. Imo agis,ôAgeris:amp;; tue bene agis,fî à bono agaris. Spiritus Dei qui teagit,agentibus adiutor eft,nomen adiutoris præ{cribit,quôd amp;nbsp;tu aliquid agas. Priore membro admonet adionem hominis non tolli Spiritus fandi motu,quia à natura eft voluntas, quæregiÄir vt ad bonum afpiret. Quod autem mox adiungit, ex nomineauxilii pofte colligi nos etiam aliquid agere, non couenit ira accipere, quafi feorfum aliquid no-bis tribuat:fed ne foueat in nobis ignauiam, fie Dei adionem cum noftra cociliat vt veile fit à natura,bene autem veile à gratia.Ideo paulo ante dixerat, Nifi Deus nos adiuuet, non modo vincere,fed nequepugnare poterimus.

15 Hinc apparet, gratiam Dei (vt hoc nomen fumitur vbi de regeneratione eft fer-jno) efte Spiritus regulam ad dirigendam ac moderandam hominis voluntatem. Mode-rarinoipoteft quin corrigat, quin reformer, quinrenouer (vnd^dicimus principium regeneration's efte,vt quod noftrum eft aboleatur)fimul quin moueat,agat,impellat,fe-ratjteneat. Vnde verè dicimus illius in folidum efte omnes quæ inde émanant adiones. Interim nonnegamus veriflîmumefte quod Auguftinus docet, non deftruigratia voluntatem, fed magis reparari-.quia vtrunque optime cóftacvtinftaurari dicatur hominis voluntas,dum correda vitiofitate amp;nbsp;peruerfitate ad veram iuftitiæ regulam dirigitunS^: fimul noua in hominc voluntas dicatur creari,quia fic vitiata corruptaque cft,vt nouum • penitus ingenium induere necefte habeat. Nihil iamobftat quominusrite agere dica-mur quod agit Spiritus Dei in nobis, etiamfi nihil à feipfa conférât noftra voluntas quod ab eins gratia feparetuif Ideóque memoria tenendum quod alibi ex Auguftino citaui-mus,fruftra quofdam fatagere vt in hominis voluntate quicquam boni proprium repe-riant. quiequid enim mixturæ ex liberi arbitrii virtute afterrc ftudent homines ad Dei •gratiam, nihil aliud quam eins corruptio eftiperinde aefiquis lutofaöc amaraaquavi-num dilueret. Etfi autem quiequid in voluntate boni eft,ex mero Spiritus inftindu pro-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uenit, quia t^en nobisnaturaliteringenitumeft veile, no abs re ea agere dicimur quo

rum laude fibi iure Deus vcndicat. primum, quia noftrum eft eins benignitate quiequid operatur in nobis, modo non à nobis eife intelligaif^ : deinde quia noftra eft mens,no-ftravoluntas,noftrumftudium,quæ*abeoin bonifïffliriguntur.

19 Quæ præterea hinc inde teftimonia corradunt, mediocribus etiam ingeniis non multum faceifent negotii, quæ fuperiores modo folutiones probe imbiberint. Citant ex Gen4.a.7 Genefi fententiam^m. Sub te erit appetitus eius,amp; tu gominaberis illi:qua de peccato interpretantur,acl^ain promitteret Dominus,non fore in animo eiusvim fuperiorem peccati, fi in eo perdomâdo laborare vellec. Nos autem magis congruere dicimus ordini orationis, vtde Abele accipiaturhoc didum.illiceniminiquitatem inuidiæ,quamin fratrem Cain conceperat,arguere propofitum eft Deo. id facit duplici rationeiquôd fru-ftrameditabaturfcelus quofratrempræcelleretapud Deum,apudqucm nulluseftho-nor nifi iuftitiæ : deinde lt;^iôd nimium ingratus eft'et iam accepte Dei beneficio, qui ne fubiedum quidem fuoimperio fratrem ferre poftet. Verùn^ ne hanc interpretationem ideo videamur amplexari quod altera nobis contraria fit, demus iànè de peccato loquu-tûfuiiTeDeum.Siitaeftjautpromittithoc Dominus quoddenunti^utiubet.Siiuber,

TK, nuilana

DE COGNIT. DEI l^E D E M P T O R I S. n/ nullam inde probationem facultatis humanæ fequiiam demonftrauimusih promittit, vbi promihionis complementum,quando peccato,cui dominari ipfum oportebat.Cain luccubuit? Promilfioni inclulamdicent tacitam conditionem, ach diceretur viftoriam reportaturu fuihe li certaretifed quis rccipiat iftas ambages? Nam h ad peccatum refer-tur ifta dominatio,nemo ambigat imperatiua ehe orationem,in qua non dehnitur quid pofl'imus,fed quid vel fupr Jpoteftatem debeamus.Quanquam amp;nbsp;res ipfa amp;nbsp;ratio Gram-maticæ poftulant,cc|3aparationem her! Cain ôc Abelisiquia primogenitus frater minor! pofthabituyon fühlet nih proprio fceleredeterior.

17 Vtuntur amp;: teftimonio Apoftoli,quia dicit no elfe volentis,iiec currentis,fed mi-ferentis Dei. ex quo eliciunt, aliquid ehe in voluntate amp;nbsp;conatu, quod per fe licet imbe-cillum,mifericordia Dei adiutum,profpero fuccelfu non carcat. Atqui li fobrie penlita-rent quæ illic caufa tradetur à Paulo,ifta fententia non adeo inconhderatc abuterentur. Scioeos pohe Origene amp;Hieronymum citarefuæexpohtionis fuftragatores : polfem amp;nbsp;illis vicihim Augultinum opponcrc : fed quid illi opinati hnt noftra nihil refert, h coftat quid voluerit Paulus. Illic docet, iis demum paratam elfe hilutcm quos fua mifcricordia Dominus dignetur : ruinam Scinteritum manerequofeunquenon clegerit. Reprobo-rum lortcm fub Pharaonis exernplo demonftrauerat:g»atuitç quoque eled^onis certitu-dinem Mohs teftimonio conhrmarat,Miferebor cuius miferebor. Concludit,no ehe volentis aut currentis,fed miferentis Dei. Quod h in hunc modû intelligatur,non fuhicere voluntatem aut conatum quia tantæ moli hnt imparesiparum conuei#entcr à Paulo dh ftum foret. Proinde apagc iftas arguciolas, Non eft volentis neque currentisxrgo eft alp qua voluntas,eft aliquis curfus.Siniplicior enim eft mens Pauli, Non eft voluntas,nó eft cürfus quæ nobis viam ad falutem coparänt-.fola eft hic Domini mifericordia.Non enim aliter hîc loquitur quam ad Titum,vbi feribit apparuifte Dei bonitate humanitärem, Tit.3.a.4 non ex operibus iuftitiæ quæ fecimus nos,fed pro immenlä eius mifericordia.Ne illi qui-demipfiquiargutantur Paulum innuiflealiquam elfevoluntatemamp;aliquem curfum, quia negauerit elfe ^jplentis aut currentis,mihi ad eandem form am ratiocinari ^ncede-rcnt,aliqua nos bona opera fecilfcjquia negat Paulus ex operibus quç fccerimus,Dei bonitate nos aifequutos. Quod fi vitium in hac argumentatione perlpiciunt,aperiant ocu-los,amp;: fuam non carerefimilifallacia cernent.Firma eft etiam ratio ilia qua nititurAugu-ftinuSjSi ideo dictum foret non elfe volentis neque currentis quia non fufficiat voluntas vnaiem. nec curlusipolfe in contrariam partem retorqueri,noneile Dei mifcricordiç,quia neque ' folalilaageret. Quumhoc fecundum ht abfurdum, merito concludit Auguftinus, ideo ehe hoc dictum quia nulla ht hominis volûtas bona nih præparetur à Dominomon quin* veiledebeamusamp; currere.-fed quia vtröque Deus efficit in nöFis.Non minus infcite tor-queturà quibufdam illudPauli, Dei cooperarii fumus, quod aé folos miniftros reftringi i.Cor.}.b.? minime dubium eftmooperarios autem vocari non qui ex fe quiequam alferanc,led quo-niam eorfiopera vtitur.Deus poftqua idoneos reddiditinftruxitque necehariisdotibus.

i8 EcclehafticûproducGt,quemdubiæauthoritatisfcriptoremelfe non ignoratur. At enim vt a nobis no repudietur (quod facere tarnen iure noftro nobis licct)quid ille te ftatur pro libero arbitrio? Dicit, hominem ftatim atque creatus fuit,reliótum elle in ma- Eccli.i^c;i4 nu côhlii fuiidata illi ehe præcepta, quæ h feruaret,ab illis vicihîm fer uarÂiriante hominem pohtam elfe vitam amp;nbsp;mortcm,lionum Sc malumiquodcûque voluerit,ei datum iri. Efto acceperit homo à fua creatio Alamp;cultatem adl^iifccdæ vitæ aut mortisiquid h ex ad-uerfo refpondeamus perdidift'e?Certè animus non eft contradiccre Solomoni qui afterit Eccl«t.7. d; hominem re£tû ab initio creatum elfe, ipfum hbi afciuilfe multas adinuentîpnes ; verùm quia homo degenerando,amp; fui ôc bonorum omnium naufragium fecit,quicquid primç création! tribuitur,n5 protimft fequitur in vitiatam ac degenerem fiaturam competere.

Ergo non illis modô,fed iph quoque Ecclehaftico(quicunquc tandê ht)refpondeo.Si ho ® minem vis inftituere vt apud feipfum acquirendæ lalutis facultatem quærat, tant! no eft nobis tua authoritas vt vel minimi ptæiudicii aduerfus indubitatum Dei verbum vicem obtineatihn malignitatem carnis duntaxat coercere ftudes,quç fua mala in Deum tranf-ferendo,vanam defenhonem captare folet : ideoque refponde^reètitudinem homini in-ditam fuilfe quo ip^um exitii hbi caufam ehe appareat, libenter ahentio:modô mihi rur-fum tecum hoc conueniat *iis ornamentis quibus eum Dominus initiô induerat, nunc fua culpa ehe fpoliatumiatque ita pariter fateamur medico nunc opus eh'e,non patrono.

h.iij.

n8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VT.ÎONIS LIB. IL

tMeït'o.ëjo 19 Nihil tamen frequentius in ore habent quam parabola Chrifti de vi‘atore,qucraL femiuiuum latroncs in via proiecerunc.Sub viatoris huiiis typo,calamitatem reprçfenta- ' ri generis humani,fcio vulgaciflimum eße omnibus pene fcriptoribus. Inde argumetum fumunt noftri aduerfarii,non ita peccati ac diaboli latrocinio mucilatum eße hominem quin fuperftites retineat bonorum priorum reliquias:quandoquidem dieitur reliftus eC* fefemiuiuus. Vbi enim eßillud vitæ dimidium niß redæ amp;nbsp;lotion is amp;nbsp;voluntatis portio aliqua maneretîPrimùm,fi nolim locu dareipforum allegoriæ, quid obfecro fatturi funtî-nam præter germanum orationis Domini fenfum,a patribus exco^tatum ^iße nihil du bium eft.Allegoriæ vitra procedcre non debent quam præeuntem habent ^ripturære-gulam:tantum abeft vt fundandis vllis dogmatis per fe fufiiciant.Neque défunt rationes quibus poflim,fi lubeat,totum hoc commentum conuellere ; neque enim dimidiam ho-mini vitam relinquit Dei verbu, fed penitus interiiße docet quantu ad beatæ vitæ ratio-

Tphef x.a.5 nem.Non femiuiuos dicit fanatos Paulus,dum loquitur de noftra redeptionecfed quum Ibidem j.c. niortui eflemusjfufcitatos.nonfemiuiuos inclamatadrecipiendam Chriftiilluminatio-lohan.j.e.xj nem,fed dormietes amp;nbsp;fepultosmec fccus Dominus ipfe,dum horam veniße ait qua mortui ad vocem fuam refurgant.Qua fronte leuem allußonem tot claris fententiis oppone-tent? Valeat tamen allegoria hæc^ro ccrto teftimoniorquid tamen à nobis extorqucbut? Semiuiuus eft homo:habct igitur aliquid faluum-.ncmpe habet metem intelligentiæ ca-

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pacem, etiamß ad cæleftem fpiritualémque fapientiam non penetret-.habet nonnullum

honeftatis indicium : habet aliqucm diuinitatis fenfum, vtcunque veram Dei rationem non aßequatur. bed quo ifta rcciduntîccrtê non efiiciunt vt nobis illud Auguftini,communibus etiam fcholarum fußragiis approbatum, adimatur, Adempta eße homini poft: lapfum gratuita bona vnde falus dependetznaturalia veto corrupta poUutaque eße. Stet ergo nobis indubia ifta veritas,quæ nullis machinamentis quatefieri poteft,Mentem ho minis fic alienatam prorfus à Dei iuftitia,vt nihil non impium,contortum,fcedum,impu rum,flagitiofum concipiat,concupifcat,moliatur:cor peccati ven eno ita penitus delibu-tum,vt nihil quam corruptum foetorem efllare queat. Quod fi quippiam interdum boni in fpeciCin often tant,men tem tamen femper hypocrifi amp;nbsp;fallaci obiiquitate inuolutam, animum interiori peruerfitatc illigatum man ere.

Homini fertlito quærendant in chrißo redemptionem eße.

V V M in Adæperfonaperierittotumhumanumgenus,nobisadeonihßpro-deflèt ilia quam memorauimus originis præftantia amp;nbsp;nobilitas,vt magis cedat in maiorem ignominiam, donee in Filii fui vnigeniti perfona Redemptor ap-pareat Deus, qui homines peccato fœdatos amp;nbsp;corruptos pro fuo opere non agnofeit. Ergo poftquaqj excidimus à vita in morte, inutilis eßet tota ilia Dei creatoris, de qua dißcruimus,cognitio,nifl fuccederet etiam fides,Deum in Chrifto Patrem nobis proponens.Erat quidem hie genuinus ordo vt mundi fabrica nobis fchola eßet ad pieta-tem difeendam ; vnde adæternam vitam amp;nbsp;perfedam fœlicitatem fieret tranßtus. fed poft defeótionem quocunquc vertamus oculos,furfum amp;nbsp;deorfum occurrit Dei maledi-dio,quæ dum innoxias creaturas culpa noftra occupât amp;nbsp;inuoluit, defperatione animas * nbsp;nbsp;nbsp;noftras obruagt;neceße eft. Etß enim multis adhuc modis paternum erga nos fàuoré ex

tare vult Deus,ex mundi tamen colpedu patrem einigere non licet, vbi nos intus vrgec confcientia,oftenditque iuftam in pgccato abdicat^is caufam eße,nepro filiis nos een feat Deus vel reputet.Accedit amp;nbsp;focordia amp;nbsp;ingratitudozquia nee mêtes noftræ, vt func cxcæcatæ, quid verum fit cernunt ; amp;,vt praui iunt omnes fenfus noftri,Deum maligne ƒ Cor le ii hiagloria fraudamus.Itaqueveniendumadßlud Pauli,Quoniaminfapientia Dei non cognouit mundus ptc fapientiam Deum, placuit Deo ptr ftultitiam prædicationis fal-• uos facere credentes. Sapientiam Dei appellat magnificum hoc theatrum cæli amp;nbsp;terræ, innumeris miraculis refertum, ex cuius intuitu fapienter Deum cognofeere decebat: fed quia tarn maleillic profecimus, reuocat nos ad fidem Chrifti, quæ ob ftultitiæfpe-ciem incredulis faftidio eft. Quanquam ergo humano ingenio non refpondet prædica-tio crucis,humiliter tamen ea ampledi oportet, fi ad Deum opifice noftrum amp;nbsp;fittorem, aquofumusalienati,redifecupimus, vt nobis iterum pater elEe incipiat. Certe poft lapfum primi hominis nulla ad falutem valuit Dei cognitio aWque Mediatore: quia non de fua tantum ætate loquitur Chrßlus,fod omnia fecula comprehedit, quum dicit hanc ......... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eflevi-

DE COGNIT. DEI ^EDEMPTORÏS.

cTe vitam ætcrnaln, cognofccrc Patremvcrum vnumDeum,amp; quern illcmifit îcfum Iö1wügt;-i7M Chriftum.Quo fœdior eft eorû focordia,qui cæluin profanis amp;: iucredulis quihufiibct pa tefaciut, abfque eius gratia quern Scripcura paflim docet vnicani elle ianua qua in falute * ingredimur. Quod fiquis ad Euagelii promuIgationein illud Chrifti diftum reftringere velit, in promptu refutatie eft, quia omnibus öï feculis amp;nbsp;Gentibus communis fuit ratio ilia, non pofte abfque recoÄciliatione placerc Deo, qui alienati funt ab co, öó msalediifti pronuntiantur ac filii iræ. Hue adde quod relpondit Chriftus mulieri Samaritanæ ; Vos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4-c-

adoratis quod nefcitiUnos autem adoramus quod fcimus:quia talus ex ludeis eft.Quibus verbis amp;:qulllibet Gentium religiones falfitatis damnat, S^rationcm all'ignar, quiafoli eledo populo fueritpromift'us Redemptor fub Lege.vnde {bquitur,nullu vnquam Deo cultum placuilfcnifi qui in Chriftum refpicerct, Vndeetiamaflirrnat Paulus , Gentes Ephef.i.c.igt; omnesabfqueDeo fuilfe, fpe vitæorbatas.lam quumdoceat loluincs, vitamab inirio lohan.i.a.4 fuifte in Chrifto, amp;c ab ea excidifte tötum mundum, ad fontem ilium redire ncceft'e eft.

atque ideo Chriftus, quatenus eft propitiator, fc vitam efteaftcrit. Ettane non ad alios quam Dei filios pertinet cælorum hereditas. Filiorum autem loco Sc ordine cenferi minime confentaneum eft qui non inGti funt in corpus vnigeniti Filii. Et dare teftacur lo-hannes,qui credunt in eius nomen, filios Dei fieri. Sed quia de fide in Chriftum ex pro- loWn.i.b.tî-feflb diflerere mihi nondum propofitum eft, in tranfetfffu attigifte fatis fut»it.

1 Ac proinde vetcri populo nunquam fe Deus oftendit propitiummec fpcm gratiæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r

vnquam fecit abfque'Mediatore. Omitto facrificia Lcgis, quibus palam Sc aperte edofti fuerunt fideles,non alibi quam in expiatione qua; a folo Chrifto pera.dîcftjquærendam falutem efte.Hoc tathm dico, beatum Sc fœlicem Ecclefiæ ftatum lemper in Chrifti per-fona fuifte fundatum. Nam etfi Deus totam Abrahæ fobolem in fœdere fuocomplexus eft, prudenter tarnen ratiocinatur Paulus, Chriftum proprie eftc fernen illud in quo be- cakt. j c.i« nedicendæ erant omnes Gentes-.quando feimus non omnes qui fecudum carnem ex eo geniti funt,reputatos fuifte in femine.Nam vt de Ifmaele Sc ahis taceam,qul faStum eft vt ex duobus filiis Ifaac, népe Efau SC lacob fratribus geminis, quum adhuc in vtero matris coniûâti eftent,vno «lefto alter repudiareturdmo qui fadum eft vt primogenitoreiedo, minor natu folus gradum tenuerit? Vnde ctiam cotigit vt maior pars abdicaretur? Patec jgitur in vno præcipuè capite cenferi Abrahæ fememnec falutem promiftam coftare donee ad Chriftum ventum fuerit,cuius ofticium eft quæ diftlpaca eiat colligerc.Prima ica-que eledi populiadoptio à gratia Mediatoris pendcbat.Quod etfi non adco claris verbis exprimitur apud Molen,vulgo tarnen püs omnibus fuifte notum fatis apparet. Nam am tequam Rex in populo creatus eftet,iamHanna Samuelis mater de piotu fcelicitatedil-fcrens,in fuo cantico fie loquitur, Dabit robuv Regi fuo Deus, Sc cxaltabit cornu Meffiæ^.5a.m.x.tii fui.Quibus verbisintclligitDeuEcclefiæfiiæbcncdidurû.Cuietia refpondetoraculum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

quod paulo póft fubiicitur, Ambulabitfacerdos quern conftitiTam coram Chrifto mco.

Nee veto dubium eft quin, cæleftis Pater in Dauide ciufquc pofteris confpici voluerit vi-uam Chrifti imaginem.Idco pios ad Dei timoré hortari volcns,iubet ofculari Filium-.cui Pkli.c.n fcilicet hæcEuangelii fententiarefpondet,Qui non honoratFiliu,non honorât Pattern. iohan.5.lt;i.i.5 Itaqueliect deee tribuu defedionecollapfum fuerit rcgnum,fœdus tarnen quod pepige-rat Deus in Dauide Sc eius fucccirorlbus,ftarcoportuit,ficut Sc per Prophctasloquutus • eft,Non feinda prorfus regnu propter Dauid I’eruum meu Sc propter Icrul’alc quam ele-gifted filio tuo reftabit tribus vna.^fecund o Sc tertio idem repetitur. Difertc ctiam ad-fcribitur,Afftiga fernen Dauidis-.feCTion cundis dicbus.Aliquo poftea teporis interuallo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si’

didum eft,Propter Dauid feruum fuum deditluccrna Deus in lerufalG,vt fufcitarct ei fi-* i.Rcg.i5.a.4 lium,8c{aluatueretur lerufalem.Iam quum res ad interitum vergeret, rtufus didu fuit, Noluit Deus difpergcrc lehu^alrpropter Dauid feruum fuu,quia loquutus etat vt darec i-Reg.n. C eilucerna Sc filiis eius in perpetuu.Hue redit fumma,præteritis omnibus aliis, Dauidem vnum fuifte eledum, in quo bcneplacitum Dei refideret : ficuti dicitur alibi, Repulit ta- pki.yg.f ^,3 bernaculuSilo,Sctabernaculum lofeph. Sc tribum Ephraim no elegitfted elegit tribum g.67 lehudah,montem Sion quern dilexit : Elegit feruum fuum Dauid,vtpafcerec lacoh po-pulum fuum,hereditatcm fuam Ifrael.Denique fic Ecclefiam fuam feruare voluit Deus, vt eius incolumitas Sc falus à capite illo pederet. Idcoque exclamat Dauid, lehouah for-» pfii. -g. titudo populifui,*obur fa^utum Chrifti lui. Et mox precationem addit,Scrua popu-lumtuum,ôcbencdic hcreditatituæifignificans Ecclefiæ ftatumindiuiduonexucum

h.iiij.

'113 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTITVTIOMIS LIB. IL.

pial.io.b.io Chrifti imperio coniuniStum effe. Eodem fenfvi alibi, Serua lehouah, Rex exaudiac nos quo die inuocabimus. Quibus verbis aperte docec, fideles non alia fiducia confiigifle ad Dei opem,nifi quia deliteiccbant fub Regis prçfidio,quod ex alio Pfalmo colligitur, Ser-^5-^® ua lehonahjbenediélus qui venit in nomine lehouæ : vbi fatis conftac reuocari ad Cirri’ ftum fideles,vt fe Dei manu faluos fore fperent.Eodem refpicic alia precatio,vbitota Ec-Pfal.80. lt;1.18 clefia Dei mifericordiam implorât, Sit manus tua fuper virui|| dexteræ tuæ,fuper filiû Iro minis quern conferuafti(vel aptafti)tibi.Nam etfi populi totius diflipatione déplorât author Pialmi,tarnen inftaurationem flagitat in folo capite.Vbi auteA populo in exiliuab-dudojvaftata terra,amp; rebus in fpeciem perditis,Ecclefiæ cladem luget Ierermas,prçcipuc regni intérim fpem fidelibus præcifam efle queritur. Chriftus,inquit, fpiritus oris noftri Thren.4.d. captus eft in peccatis noftirs,cui diximus,In vmbra tua viuemus inter Gentes.Hinciam fatis liquet,quia no poteft Deus propitius humano gencri cft'e abfqueMediatore, landis Patribus fub Lege Chriftum femper fuifl'e obie(ftum,ad quern fidem fuam dirigèrent.

5 Porto vbi rebus affliótis folatiu promittitur, maxime vbi defcribitur Ecclefiæ li be-Haba.3. C.13 ratio,fiduciæ amp;nbsp;fpei vexillu in Chrifto ipfo præfigitur, EgrefTus eft Deus in falute populi fui cu Meffiah fuo,inquit Habacuc.Et quoties de inftauratione Ecclefiæ mentio fit apud Prophetas,populu reuocat ad promiffioneDauidi fada de regni perpetuitate.Necmiru, quia nulla fufifet alioqui foederis ftabilitas. Quo pertinet infigne illud refponfum lefaiæ. I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quuenim videret ab incredulo rege Achazrepudiari quod defoluedaobfidioneHiero-

Ieü.7.c.i4 folymæ amp;: præfenti iàlute teftatus fuerat,quafi ex abrupto trafit ad Mcffia,Ecce virgo c5-cipietac pariet fiftj,oblique fignificans quanuis Rex amp;nbsp;populus fua prauitate reiieerenc oblatam fibi promiffionê,acfi data opera incubèrent ad labefaâandum Dei fidem, no fo re tarnen irritu fœdus quin fuo tempore veniret Redcptor.DeniqueProphetis omnibus curæ tuicjvc Deum placabilcrn oftenderêt,femper in medium proferre illud Dauidis rc-iefa.5v.a.3 gnum vnde pendebat amp;nbsp;redemptio amp;nbsp;çternafalus.Sic Iefaias,Statuam vobifeum fœdus, mifericordias Dauidis fideles.ecce teftem dedi eum populis.Nempe quia in rebus perdi-tis non aliter fperare poterant fideles,nifî tefte illo interpofito,Deum fibi fore e^orabilê. iere.x3.a.(î Eodemaiodo leremias vt defperatos erigat, Ecce (inquit) dies venftint quibus fuicitabo Dauidi germen iuftum,amp;: tune feruabitur Iuda,amp;: Ifrael tutô habitabit. Ezechiel autem, Ezcc.34.f.i3 Sufeitabo fuperouesmeas paftorem vnum,nempe Dauidem feruumeum. Ego Ichoua illis in Deum ero, amp;nbsp;feruus meus Dauid in paftorem : amp;nbsp;percutiam cum iisfœdus pacis. izech.37. g. iteni alibi,poftquâ de incredibili renouatione diffieruit, Seruus(inquit)meus Dauid eric Rex eorum,amp; erit paftor vnus fuper omnes, amp;nbsp;fœdus pacis æternû percutiam cum ip fis. Pauca ex muftis delibo,quia tantum lelt;ftores volo admonitos, (pem omniu piorum non •alibi vnquam fui/Terepofitam quàm in Chrifto. Succinunt etiamalii omnes Prophetæ, ofcæ i.d.ii ficuti apud Ofeam dicitur,Congregabuntur filii luda amp;nbsp;filii Ifrael pariter,amp; ponent fibi ofeæ 3.b.$ caputvnum.quod poftea clarius explicat,Reuertentur filii Ifrael,amp;:inquirentlehouam Mich.i. d.13 Deum fuum amp;nbsp;Dauidem Regem fuum. Michæas etiam, de populi reditu verba faciens, Amos 9. c.n Eiferte exprimit,TrâfibitRex ante ipfos,ôô lehoua in capite eorum.Sic Amos populi rc-nouationem promittere volens, Sufcitabo(inquit)in die ilia tabcrnaculum Dauid quod collapfum eft,amp;; fepiam interruptiones, amp;nbsp;fubuerfiones erigam.nempe quia vnicu illud • erat falutis ve;ÿlû,iterum in fublime emergere regiam gloriam in familia Dauidis, quod in Chriftoimpetûeft.ItaqueZacharias, ficuti eins feculum Chrifti manifeftationi pro-Zacb.j.b.? pius erat,apertius exclamat,Lætare f^ia Sion,iubil^^a leruiàlem, ecce Rex tuns venic Pfal.x8.c.8 tibiiuftusamp;feruatus. Quod loco Pfalmiante citatorefpondet, lehoua robur falutum Chrifti fui,ferua lehoua.vbi falus à capite ad totum corpus extenditur.

4 His vafteiniis ita imbui voluit Deus ludæos, vt liberationis petendæ caufa, relt;ftâ oculos ad Chriftum (ÿjnuerterent. Nec veto quanuis tur^iter degeneraJfentjpotuit ta-_ men abolerimemoria generalis illius principii, Deum per manum Chrifti,ficuti Dauidi pollicitus fuerat,fore Ecclefiç liberatoremiatque demum hoc modo firmum fore gratui-Mat.xi. ^.9 fœdus quo Deus eleólos fuos adoptauerat. Hinc fadum eft vt in ore puerorum per-fonaret canticum illud quum Chriftus Hierofolymam paulô ante mortem ingreftus eft, Hofianna filio Dauid. Vulgo enim notum ac célébré fuifte apparet atque ex communi vfu petitum quod canebaUt vnicum fibi reftare mifericordiæ Dei pignus in aduentu re-demptoris.Hac ratione Chriftus ipfe difcipulos,vc diftindc amp;èperfedê credät Deo,iubec Ioha.i4.a.i in fe credere, Creditis in Deum,amp; in me crédite,inquit. Etfi enim propriè loquendo, à .ZV Chrifto

DE COGNIT. DEI E D E M P T O RI S.

Chrifto fides ad Pattem cofccndic, fignificat tarnen earn, etiafi Deo innititur, paulatim euanefcere nifiintercédâtipfe médius quieainfolida firmitateretineat: alioquialtior , quoque eft Dei maieftas quam vt ad earn penetret mortales qui tanquam vcrmiculi fu-per terram reptant. Quare illud vulgare diótum ßc admitto, Deum elfe fidei obie£tum, vttarnen correélione opus habeat:quia non fruftra vocatur Chriftus inuißbilis Dei ima- colof.i.bij go: fed hoc elogio monemm, niß occurrat nobis Deus in Chrifto, non poffe in falutem nobis innotefcere.Etß aute apud ludæos falßs commentis obteneb rauer at Scribæ quod de Redemptore Proffflietæ tradiderant,fumpßt tarnen pro cófeflb Chriftus, quafi publico confenfu receptum, non aliud rebus perditis eflc remedium, nee modum alium libe-randæ Ecclefiæ, quàm Mediatore exhibito.Non fuit quidem vulgocognitum vtdece-bat,quod docet Paulus,Chriftum efle finem Legis:quam tarnen verum lit ac certum,ex Lege iplaamp;Prophetis liquide patet.De fidenondum diflero,quia alibi opportuniorerit locus:hoc modó fixu leftoribus maneat,Primus ad pietatem gradus fit agnofcere Deum cfle nobis pattern,vt nos tueatur, gubernet ac foueat,donec colligat in æternam hereditärem regni fui:hinc palam fieri quod nuper diximus, faluifica Dei cognitionem abfque Chrifto non conftarc. ideoque ab exordio mundi ipfum fuifle propofitum omnibus ele-£tis in quern refpicerent,amp; in quo acquiefeeret eorum ^ducia.Hoc fenfu fcribit Irenæus Patrem,qui immenfus eft, in Filio efle finitum,quia fe ad modulum noftru A accommo-dauit,ne mentes noftras immenfitate fuæ gloriæ abforbeat.Quod fanatici non reputan- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

teSjVtilemfententiam ad impium phantafma dctorquent,acfi portio taj|tum diuinitatis atotaperfeftione defluens in Chrifto efiet: quum nihil aliud velitquam Deum in Chrifto folo comprehendi. Omnino verum femper fuit illudIohannis, Qui non habet Filiu, i.Tolian.i.d. neque Pattern habet. Nâ etß olim gloriati funt multi fummum numen,cælique amp;nbsp;terræ opifieem fe colere:quia tamê nullus illis erat Mediator,fieri non potuit vt Dei mifericor-diam vete guftarent,atque ita perfuafi eflent fibi pattern eflc.Quia ergo caput non tene-bant,hoc eft Chriftum, euanida fint apud eos Dei cognitie ; vnde etiam faftum eft vt in craflas fœdâfque fuperftitiones demum prolapfi, ignorantiam. fuam proderêt. ficuti ho-die T urcæ,quanuis pfcnis buccis prædicêt cæli amp;nbsp;terræ creatorem fuum efle DcÄn,fub' ftituunt tarnen in locum veri Dei idolum,dum à Chrifto abhorrent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

'emfuijp datam^non nbsp;nbsp;populttm yeterem in fe retineretfed quxfoueretfpemftlutis

incht^oyfj^ueadeiusaduentutn. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. VII.

X continua ilia, quam retulimus, ferie colligere licet Legem non ideo poft mortem Abrahæ quadringentis circiter annis fuifle fuperadditam, vt ele-uj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;populum à Chrifto abduceret : imo vt fufpefos teuerer animos vfque

ad eins aduentum, accenderet etiam eius defideriu, amp;nbsp;in expeftatione con-firmaret ne longiore mora deficerent. Legis nomige no folum decem præ-cepta,qüæ pie iufteque viuendi rcgulam præfcribût, intelligo,fed formam religionis per man um Mofis à Deo tradita.Neque enim datus eft Mofes legiflator qui benediftionem generi Abrahæ promiflam aboleret -. imo videmus vt paflim reuocet in memorialudæis gtatuitum illud fœdus cum patribus eorum percuflum,cuius heredes erant: aefi ad illud renouandum miflus foret.ld clarilftn^è ex ccremoniis patefafturn fiiit.Quid enim magis inane aut friuolum quàm homines, vt fe p)eo reconcilient, foetidum nid»cm ex adipe pecudum offerre? vt fordes fuas eluar^,ad aquæ vel fanguinis afperfionem cofugere? De-nique totus legalis cultus (fi per fe «igutetur, nec ccMitincat vmbras Sc figuras quibus re-fpondeat veritas)res erit prorfus luforia.Q^are non abs re amp;nbsp;in concione Stephani, öi in cpiftolaadHebræos tam diligenter expëditur locusillevbiDeus Mofen iubet quæcun-que ad tabernaculum pertinent formate fccundum exemplar quod oftenlûm illi fuerat in monte.Nifi enim fpiritùale Miquid fiiiflet propofitum quo tendenet, non fecus in illis operam lufiflent ludæi atque Gentes in fuis nugis.Profani homines, qui nunquam ferio • in pietatis ftudium incubuerunt, non abfque faftidio audite fuftinet tam multiplices ri-tuszneque folùm mirantur cur Deus veterem populum fatigauerit tanta ceremoniarum congerie,fed defpiciunt illas ac rident tanquam pueriles lufus. Nempe quia ad fine non attendunt,à.quo fi legales figuræ feparentur,vanitatis damnari necefle eft. Atqui often-dittypus ille, Deum non ideo mandafle facrificiavt cultores fûos occupatec in terrenis exercitiisjfed potiu?vt altiu« erigeret eorum mentes.Quod etiam ex eius natura liquidó conftarc poteft:quia,vt fpititualis eft,non alio quam fpirituali cultu oblcftatur. Teftan-

ui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTÎT VT.IONIS LIB. II.

tiir hoc tot Prophetarum fententiæ, quibus ludæos focordiæ arguunt,quôd putet vllius • elle apud Deum momêti quæuis facrificia. An quia Legiquicquam derogate confilium ht? Minimc:fed(vt erant veri illius intcrpretes)hoc modo ad fcopum oculos dirigi voiue-rut,à quo vulgus errabatJam ex gratia ludæis oblata Certô colligitur Icgem Chrifto non îxod .is.az fuifle vacuam.hunc enim adoptionis fine illis propofuit Mofes,vt efl'cnt Deo in regnuni facerdotale:quod alîèqui non poterant nifi maior amp;: præftâtiipr quàm ex fanguine pecu-dum reconciliatio intercederet.Quid enim minus confentaneum,quàm Adæ filios,qui hereditaria labenafcunturomnespcccatimancipia,in regiamdi^itatemattolli,amp;hoc modo fieri gloriæ Dei confortes,nifi aliunde illis proueniret tam præelarurmbonum?Ius quoque facerdotii quomodo apud cos vigere potuit qui vitiorum fordibus abominabi-les Deo erant, nifi confccrati elfene in fanfto capite ? Quare eleganter Petrus illud Mofis diûlura conuertit,plenitudiné gratiæ,cuius gullum fub Lege perceperan t Iuda:i,in Chri-fto cxhihitam elle doces-Vos eftis genus eleótum,inquit,regale làccrdotium. Hue enim tendit vocum inuerfio,plus adeptos elle quibus apparuit Chriftus per Euangeliu, quàm illorum patres:quia omnes præditi lint lacerdotali honoreamp; regio, vt Mediatore fuo fre-ti,libéré in Dei confpedum prodire audeant.

Z Atquehîc obiter notand^m eft, regnum quod tandc crcâum fuit in familia Da-■uidis,eirc L^is partem,amp;: contineri fub Mofis minifterio. vnde fequitur,tam in toto ge-ncre Leuiticoquàm in pofteris Dauidis Chriftum oculis veteris populi quafîin duplici fpeculo fuifle ob^élum. (^iia,vt nuper dixi,nô aliter coram Deo elle poterant vel reges vel làccrdotcs,qui amp;nbsp;lerui erant peccati ac mortis,Se fua corruprione polluti.Hinc verif Gal.3.d.x4 fimum elfepatet illudPauli, ludæos quafifubpædagogi euflodia fuillèretentos, donee veniret fernen in cuiusgratiam data erat promiflio. Nam quia nondum familiariter in-notuerat Chriftus, fîmiles fuerunt pueris, quorum imbecillitas nondum plenam rerum cæleftium fcictiam ferre poterat.Quomodo autem ccremoniis ad Chriftum fuerint ma« nudutfti, ante diftum eft, amp;. ex pluribus Prophetarû teftimoniis melius intelligerelicet. Nam etfi nquis quotidiefachficiis ad Deum placandum accedere iplbs oportuit, vnico tarnen Hcri fi cio leelera omnia expiatum iri promitrit lefaias.cui cdlicinit Daniel. Sacer-HaPiiob 4 dotes ex tribu Leui defignati lànétuariumingrediebantur : at de vnico facerdote femel diftum fuit,iureiurando diuinitus elettum elfe qui (àcerdos eilet in perpetuum fecûdum ordinê Mclchi-fedech.Erat tûc vilîbilis olei vnftio, alià fore Daniel ex vifionepronûtiat. Ac ne pluribus infifta,fatis prolixe dilucidc author epiftolæ ad Hebræos à quarto cap. ad vndccimum vfquedemoftrat nihlli amp;nbsp;inanes elle ceremonias donee ad Chriftum ve-tumfuerit. Quodverôaddecêpræccptafpetl3t,tenendafimiliter eft Pauliadmonitio, Rom.io.a* Chriftum elfe fine Legis in falutem omni credcnti; amp;nbsp;altera, Chriftum elfe fpiritum qui 2,.Cor.3.b.ô literam per fe mortiferam viuificat. Nam priorc quidé fignificatfruftra doceri iuftitiam præceptis,donee cam dhriftus amp;nbsp;gratuita imputatione ôé fpiritu regenerationis coferat. Quare meritô Chriftu vocat complemcntum Lcgis,vel fincm:quia nihil prodeflet quid exigat Deus à nobis fcire,nifi fub iugo amp;nbsp;onere intolerabili labonatibus amp;nbsp;opprelTis Chri«-Gal.3.c.v fuccurreret. Alibi Lcgem propter tranlgreflioncs politam elfe docet : nempe vt homines damnationis fuæ conuiftos humiliaret. Porto quia hæc ad Chriftu quærendû ve-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;raSc vnicael^ræparatio, quæcunquediucrfis verbis tradit, probe inter feconfentiunt.

Sed quia difeeptatio illi fuit cum peruerfis doétoribus, qui Legis operibus iuftitiam nos mereri fingebant,vt eorum crroreiTirefiitarer,coa^ns eft interdum nudam Legem præ-eife acciperc'.quæ tarnen gratuitæ adoptionis feedere alioqui veftita eft.

3 Quomodo aute à lege morali cdofti magis inexculàbiles reddamur, vt nos ad vc-niam expetênda reatus follicitet, breuiter cognolcerc operæpretiû eft. Si veru eft perfe-dionê iuftitiæin Lçge nos cdoceri: iftud ctiam cofequitwr, ablblutam eius obferuationê • perfecta efl'e coram Deo iuftitiam:qua fcilicet homo iuftus apud cæleftc tribunal cenfea-Deu.jo.d.i? tur ac reputetur.Quare Mofes,Legepromulgata,non dubitat côteftari cælum amp;nbsp;terram quod propofuiflet Iffaeli vita öc mortem, bonû amp;nbsp;malû. Ncc refragari licet quin iuftam Legis obedientiä maneat æternæ falutis remuneratio, quemadmodum à Domino pro-miflà eft. Rurfum tarnen opcræpretium eft recognofcerc ccquid cam obedientiam præ-ftemus,cuius meritô coffcipienda fît illius remunerationis fiducia. QuatUlum enim eft, videre in Lçgis obferuantia pofîtum vitæ æternæ præmiun», nifî pArterea conftet an ea viaperuenire ad vitam æternam nobis liceat’Hac verô in parte,Legis imbecillitas fc pro-fert.

DE COGNiT. DEI RJBÜ É MPT ORI S. uj

fert.nâm quia in nullo noftrûm ilia Legis obferuantia deprchenditurjà vitæ promiffioni-bus exclufi, in folam malcdidioné recidijnus. Dico no quid fiat modo, fed quid neccfla- • hum fit.quum enim longe fupra humana facilitate fit Legis doóh-ina,poteft quidé homo cminus fpeélare appofitas promüTiones nô tamê fruâium ex iis aliquem colligere. Hoc ergo vnum reftat vt ab earum bono fuam miferiam melius æftimet,dum cogitât præcifa fpefalutis,mortem fibi cert^mminere.Ex aduerfo inftât horrificæ fanâiiones, quæ non paucos noftrûm,fed omnes ad vnum irretitos conftringunc.inftant,inquam,ac inexora-bili afperitat^os perftcjuuntur,vt præfentilTimam in Lege mortem cernamus.

• 4 Laque fi Legem duntaxat intuemur, nihil aliud poiTumus quàm animû defpon-dere,confundi, ac defperare,quû ex ea damnemur omnes, ac maledicamur; à beatitudi-ne quam fuis cultoribus proponit, procul arceamur. Ergone, inquics,ita nos ludificatut Dominus?Quantulum enim à ludibrio abeft,fpem fœlicitatis oftentare,ad earn inuitare amp;nbsp;hortari, illâ teftari nobis expofita, quum interim præclufüs fit amp;nbsp;inacceffus ingrelfusî Refpondeo,EtiamfipromiflionesLegis,quatenus coditionalcsfunt,àpcrfe(fta Legis obe dientia dependeant, quam nullibi reperire eftmô tarnen fruftra datas elfe. Vbi enim dh dicimus irritas nobis fore amp;; inefficaces nifi gratuita fua bonitate, citra intuitu operumj nos Deus amplexetur,atque adcôillam bonitatem,notj^s per Eùangelium exhibitam,fi-de fimus amplexati : ne iplis quidem deeft fua efficacia, etiam cum annexa conditione* Sic enim turn omnia nobis gratuite confert vt hoc quoque ad cumulum fuæ beneficen- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

tiæ adiungat quod iemiplenam noftram obedientiam no refpucns, amp;nbsp;q^iod deeft com--plemento,remittens, perindeatque à nobis impletacoditione,lcgalium promiflionum fruiftum perciperc nos facit. Sed hànc quæftionem, quia in traôtanda fidei iuftificatioi^c plenius difputandaerit,non vitra inpræfens profequemur.

• 5 Quôd autem impoffibilem Legis obferuationem diximus, id eft pauejs verbis eX-plicandum fimul amp;nbsp;confirmandu .folet enim vulgo abfurdiflima fententia videruvt Hieronymus nondubitaritanathemaillidenuntiare.QuidvifumfitHicronymo,nihilmo- , ror; nos quid verum fit inquiramus. Non texam hie longas ambages de variis poflibili-tatis generibus.Impoffibile appelle quod nec fuit vnquam,amp; ne inpofterum fit,’Dei or-dinatione ac decreto impeditur.Si ab vltima memoria repetamus,neminem fan£torum extitifle dico qui corpore mortis circundatus, ad eum dilettionis fcopum pertigerit vt ex toto corde,ex tota mente,ex tota anima,ex tota potentia Deum amaret: nemine rur-fumquinonconcupiicentialaborarit.QnisreclamehVideoquidêqualesnobisfanétos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

imaginetur ftulta fuperftitio,quoru fcilicet puritati vix cæleftes Angeli refpondeant; fed nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

répugnante tum Scriptura,tum experientiæ ratione.Dico item,neminem pofthac futu-rum,quiad veræ perfe£tionis metam peruenturus fit nifi corporis mole folutus. In hanc rem primum fuppetunt aperta Scripturæ teftimonia. Non eft hgmo iuftus fupcr terram i.Reg.s.ei qui non peccet,dicebat Solomo. Dauid autc. Non iuftificabitur in confpeâ;u tuo omnis viuens. lob plurimis locis idem affirmât. Clariffime omnium Paulus, quod caro concu- GaiM.5.17 pifeitaduerfusfpihtu,amp;fpiritusaduerfus came.Necaliarationeprobat omnes quifub Galat.5.b.io Lege funt,malediaioni fubiea;os,nifi quia fcriptu fit, malediftos omnes qui no perman-ferint in omnibus eius mandatis; innues fcilicet,imo pro confeflb alfumes, nemine per-manere pofle.Quicquid autem Scripturis prædiftu eft,id pro pcrpetuo,adióque pro nc- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

cefTario haberi docet. Eiufmodi arguÿa vexabant Auguftinum Pelagiani, iniuriam fieri Deo fi plus iubeat quam per eius gftlt;iam præftare queat fideles. Ille, vt effugeret calum-niam,fatebatur polTe quide Dominum,fi vellet, hominem mortalem in Angelicam pu-ritatem euehere; fed neque fecifle vnquam,nec faftutum, quod aliter in Scripturis alTe-ruiffct.Id neque ego inficior-.fed addo tarnen, importune de potentia Dei dîfputari contra eius veritatem.ideo cauilliÄron eflè obnoxiam fententiam,fiqui« dicat fieri non pof-fe quod non futurum Scripturæ pronuntiant. Verum fi de verbo difputatur, Dominus^ • rogantibus difeipulis ^uis poffit îaluus eire,refpondet,apud homines id quidem impoffi- Mat.«*.!. 1$ . nbsp;nbsp;nbsp;bile,apud Deum veto omnia poffibilia.Validiffima etiam ratione id contendit Augufti- Dc fpintusc

nus,nuquam in hac carne reddere nos quern debemus Icgitimum Deo amorem. Amor,

• . inquit,notitiamitafequitur,vcDeuamarenemoperfe£l:epoffitquinoncognicamprius ad plenum habuerit eius bonitate .quot;Nos dum in mundo percgruiamur,cernimus per fpe-culum 8c in ænigmâte: fcq«itur ergo imperfeaum effe noftrum amorem. Sit ergo extra controuerfiam,impoffibile effe in hac catneLegis implementum,fi naturæ noftræ impo-

1X4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTITVTIONIS LIB. IL

tentiam intuemur,qtiemadmodum amp;: ex Paulo alibi adhuc oftendetur.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6 Sed quo Cota res melius patefiat,officium vfumque Legis quam moralem vocant,

fuccinóto ordine recolligamus. Porro tribus iftis partibus,quatum intelligo, continetur: Prima eft,vt dum iuftitiam Dei oftedit,id effiquæ fola Deo accepta eft, fuæ vnumquen-que iniuftitiæ admoneat,certiore faciat,conuincat denique ac condenet. Sic enim opus eft, cæcum amp;nbsp;ebrium amorefui Iiominc, ad nocitiam fimuft^ó cofeffioné fuæ tum imbe-cillitatis tum impuritatis adigi: quando nifi vanicas eius euideter |pdarguatur, infana vi-riumfuarumcófidentiainfiatus eft, necadduci vnquam poteft vtde earü%:nuitatefen-tiat,quantifper eas arbitrii fui modo metitur. Ac qui fimulac cas comparare ad Legis difi ficultatem cœpit, habet illic quod ferociam minuac. Vtcuqueenim ingentem deiis opi-nionem præfumpfcric, mox tarnen easfub tanco p6dereanhelarefentit:deinde titubate ac labafcere,tandem concidere etiam ac deficere. Sic Legis magifterio eruditus, exuic il-lam,qua prius cæcutiebat arrogantiam. Simihter altero, quo ipfum laborare didum eft, fupcrbiæmorbo fanandus eft. Quandiuiudicioiuoftare pcrmittitur, hypocrifin com-mimfcitur pro iuftitia;qua cótentus,faditiis nefcio quibus iuftitiis aduerfus Dei gratiam erigitur. Poftquam verb ad Legis trutinam examinarc vitain fuam cogitur, omilla com-mentitiæ ill^us iuftitiæ præfump«one,immenfo fpatio fe abefle à fanditate ccrnit: rurfus infinitis vitiis fe abundare, quibus purus antea videbatur. Tä profundis enim ac finuofis reccffibus abfconduntur concupilcentiæ mala, vc hominis afpcótum facile fallat. Nec fi-Rom.y.b.? nbsp;nbsp;nbsp;caufadicit A|)oftolus,feconcupifcentiam jgnorafl'enifi Lexdiceret,Non cöcupifces:

quia nifi per illam rccegacur ex latebris fuis, occulcius miferum homine perdit quam id exitiale eius telum fentiatur.

• 7 Ita Lex inftar eft fpecüli cuiufdam,in quo noftram impotentiam,cum ex hac ini-quitarem,poftremö ex vtraque maledidioncm cotemplamur : quemadmodum oris no-fti'i maculas fpeculum nobis rcpræfentat.Quem enim ad fequendam iuftitiam defticuic facultas,hic in luto peccatorum hæreat defixus necclfe eft. Peccatum continuo maledi-dio fe juitur. Ideo quo maioris tranfgreffionis deprehenfos conu^^ófque Lex tenet, eo Rom.j.c.io grauioris fimul iudicii reos agit.Hue percinct Apoftoli dido,quöd per Legem eft cogni-tiopeccati.Primu enim eius officium illic tantùm notat,cuius experimentum eft in pec-Rom.j.d.io catoribusnondumrcgencratis.Huiccoiundafuncifta,Legeeflefubingreffiamvtabun-i.Cor.3.b.7 claretpeccatu,acproindeelfeadminiftrationemmortis, quæiramoperetur,amp;occidat. RMn.4.c. 15 £q enim magis haud dubic crefeit iniquitas,quo liquidiore pcccati intelligetia confeien-tia feritur:quöd ad præuaricationê tunc aduerlus Legiflatorcm contumacia accedit.Re-• ftat igitur vt iram Dei in peccatoris exiciu armer: quia nihil per fe poteft quam accufare, De corrept. damnare,Sc perdere.Et quemadmodu feribit Auguftinus, fi défît Spiritus gratiæ, in hoc amp;nbsp;grana, tantùm adeft vtreos fa«atamp;: occidat.Id autem quu dicitur,necignominiaafficitur Lex, nec eius quidem excellentiæ quiequam derogatur. Sane fî voluntas noftratotain eius VideAmbr. obcdiêtiam formata compofîtâque foret, plane iam ad làlutê fufficeret fola ipfîus cogni-amp; wabea*^ ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;naturanoftra carnalisSgt;c corruptacumfpirituali Dei Legehoftiliterpugnec,

ta.cap.s. ncc eius difeiplina quicquam emendetur,fupereft vc Lex quæ in falucc(fî audicorcs ido-• neos nadafuiflet)dataerac,in peccaci Sgt;c morcis occafîonc cedac.Quandoquidemeniin omnes eiusffalgrcfîbres effie côuincimur, quoiuftitiaDei clarius refcrac,eo noftram ex aduerfo iniquicate magis dcccgic : quo vicæ iàlutif^ue præmium iuftitiæ rcpofîtû certius c6firmat,eo certiorc iniquorum inttritû reddit. Tsrfftu ergo abeft quin Legi cótumelio-fa fînt ifta elogia, vt ad illuftriore diuinæ beneficentiæ eSmendationem plurimû valeät. Näindeprqfeidôpatet,noftra nequitiaamp; prauiratenosimpediri quominus vitæbeati-tudine per Legé m propatulo pofîta fruamur.V nde fuauior redditur,quæ fîncLegis fub-fidio nobis fuccurrft Dei gratia: amp;nbsp;amabilio'r, quæ illam ffobis confert, mifcricordia,qua • difcimusjidentidem bcnefaciendo,Sô noua dona cumulande nunquam ipfum fatigari.

• 8 Quôd autem omniû noftrûm iniquitas amp;nbsp;damnatio, Legis teftimonio conligna-tur,non idco fit(fî tarnen rite in ea proficimus) vt concidamus defperationc,ac defponfîs animis in præcipitium corruamus.In hune certèmodum illinc exanimantur rcprobi:fed Rora.j.c.i? obanimi obftinacionen^Apud filios Deialium efîeeruditionis finem couenit. Nos qui-dé iudicio Legis damnatos efle teftatur Apoftolus,quo omne os ob(^uatur,amp;: obnoxius Roin.ii.d.3î. reddaturomnismundusDeo, Idem tarnen alibi docet,Defim omnes fubincredulitatc conclufîflc,non vt pcrdat,aut omnes perire fînat, fed vt omnium raifereatur. Nempe vt oraifl'a

DE CÖGNir. DEI REDEMPtORÏS. iïj omiflafuæ virtutis ftolida opinione/ola Dei manvi ftare fe nbsp;nbsp;coiififtere intelligatjVt nu-

di amp;nbsp;vacui ad eius mifericordiam confugiant, in banc ié toti reclinent, in hanc penitus nbsp;nbsp;•

fe abdant, hanc vnam pro iufticia meritis arripiah nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnibus in Chrifto expofita

eft quicunque earn vera fide expetüt Sc expedanc.Deus enim in Legis præceptis non* nifi pcrfedæ iuftitiæ, qua nos omnes deftituti fumus, remunerator : contra autem feue-rus icelerum iudex apparet.ffi Chrifto aute facies eius graciæ ac lenitacis plena, erga mi* fcros etiam ac indignq^p,eccatores relucet.

9 De prffeftu ad implorandam auxilii gratia fæpe Auguftinus: vt quum fcribit Hi-lariojubet Lex vt facere iufia conati, amp;nbsp;in noftra infirmitatc fub Lege fatigatijadiutoriû gratiæ pofcere nouerimus. Item Afellio, Vtilitas Legis eft vt hominem de fuainfirmita- Epift.ioo te conuincatjS^: gratiæ medicinam,quæ in Chrifto eft, implorare compellat. Item ad In- Epîft nocentium Ilt;omanum,Iubct Lex: gratia vires agendi fubminiftrat. Item Valentino,lu- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;u

bet Deus quæ non poiTumuSjVt nouerimus quid ab illo petere debeamus.Item,Data eft in pfai.^^o Lex vt vos reos faceret:rei faai,timeretis:timentes,indulgentiampeteretis:de viribus ve-ftris no præfumeretis. Item, Ad hoc data eft Lex,vt de magno paruulum faceret-.vt te ad iuftitiam vires de tuo non habere moftraret,ac fie inops,indignus, acegenus ad gratiam _ confugeres.Poftea fermonem ad Deum dirigit.Ita fac Domine, ita fac miferjpors Domi-ne : impera quod non poifit impleri : imô impera quod nonnifi per gratiam tuam poftlc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m

impleri: vt quum homines id implere per (uas vires nequiuerint, omne os obftruatur, ô£ nemo fibi magnus videatur. Sint omnes paruuli, Sc reus fiat omnis munÉus coram Deo. Sed ego ineptus fum qui tot teftimonia congero,quum proprium opv^s feripferit lanftus ille vir,cui titulum fecit De fpiritu Sc litera. Secundum profeftum no tam fignificanter defcribitjvel quod dependere ex illo priore nouerat,vel quod non ita probe tenebat, vel quod verba non habebat quibusreétum alioqui fenfum ita diftinéte amp;nbsp;perfpicue expli-caret.Neque tarnen in reprobis quoque ipfis primum hoc Legis officium ceflat.Quan-quam enim cum filiis Dei non hucvfque pergunt vtpoftcarnis dcieéfioneminteriore bomine renouentur rcflorcfcat,fed primo terrore attoniti in defperatione iacc^f.per-tinet tarnen ad manifeftandam diuini iudicii æquitatem,eiufmodi fluétibus eorum con-feientias exagitari.Siquidem libenter femper cupiunt aduerfus Dei indicium tergiuerfa-ri: nunc illo nondum patefaéto, Legis tarnen Sc confeientiæ teftimonio fie confternati* in feipfis produnt quid meriti fint.

lo Secundum Legis officium eft vt qui nulla iufti reftique cura, nifi coa0ti,tängun-tur,dum audiunt diras in ea fanä:iones,coerccantur faltem pocnarum formidine. Coer-cetur autem,non quod interior eorum animus permoueatur aut afficiatur:fcd quia,tan-quam iniefto fræno,manus ab exteriori opere continent,Ô6 fuam prauitatem intus cohi-bent,quam alioqui petulanter effufuri erant. Ex eo nec meliore^|uidem funt, nec apud Deum iuftiores. Nam tametfi vel terrore vcl pudore impediti exercere no audent quod animo conceperunt,nec fuæ libidinis furias palam efflare, cor tarnen no habent compo-fitum ad timorem Sc obedientiam Dei : imo quo magis (efe retinent, eo fortius intus ac-cenduntur, feruent, bulliunt, parati quiduis facere, Sc quouis prorumpere nifi hie terror Legis obftaret.Nec id folùm,fed Legem quoque ipfam peffime oderut. Sc Deum Le-giflatorem execrantur, vt eum, fi pofTent, maxime velint tollere, quem nft reétà iuben-tem,nQc fuæ maieftatis contemptoj« vlcifcetem ferre pofTunt. Aliis quidem obfeurius, aliis clarius, omnibus tarnen nondum regenevatis Ric fenfus ineft, vt non volutaria fub-miffione, fed inuiti ac reftitantes, tantum timoris violentia ad Legis ftudium trahantur. Sed tarnen hæc coaâta expreffaque iuftitia, neceflaria eft publicæ hominugi communi-tati, cuius Inc traquillitati con^litur, dû cauetur ne omnia permifeeatur tumultu-.quod fieret fi omnia omnibus licerent. Quinetia filiis Dei non eft inutile Tiac pædagogia exer-ceri,quantifper antevocationem, Spiritu famftificationis deftituti, infipietiacarnislafei- • uiuntDum enim diuinæ vltionis terrore vel ab externa petulantiaretrahuntur, vteun-que nondum animo domiti parum in præfentia promoueant, aliqua tarnen ex parte fe-rendo iuftitiæ iugo affuefiuntme quum vocati tuerint,fint ad difciplinam ceu ad rem in-cognitam, rudes prorfus aenouitii. Hoc officium videtur Aj^pftolus proprie attigiffe, quum traditLeget» non efjs iufto pofitam, fed iniuftïs Sc immorigeris, impiis Sc pecca-1. TintaV«? toribus,fccleratisamp;:profanis,parricidis,homicidis,fornicariis,pæderaftis,plagiariis,men-dacibus ac periur is^^fiquid aliud fanæ do9;r inæ aduerfatur .Indicat enim effe exultanti-

INS TIT V*r I o NI s LIB. IL

busjamp; âne modo alioquin vagaturis carnis libidinibus,retinaculum.

Galac.^lt;î.i4 11 Ad vtrunque verô accômodari poceft quod alibi dicit, Legcm fuilTe ludæis pît-dagogum ad Cliriftum. fiquidem duo funt hominum genera quôs ad Chriftum fua px-dagogia manuducit.Alii(de quibus primo loco diximus}quia propriæ aut virtutis,aut iu-ftitiæ fiducia nimis pleni funt, recipiedæ Chrifti gratiæ nÔ^int idonei, niiî prius fmt ex-inaniti. Ergo eos miferiæ fuæ agnitione Lex ad humilitatcm fubigit,quo ita præparentur adexpetendum quod libianceadeeflenon putabant. Alii opasAabent frænoquoreti-neâtur, ne italaxent fræna carnis fuæ lafciuiæ vt ab omni iuRitiæ ftudio f^rfus cxcidat. Vbi enim nondum régit Spiritus Dei,illic fie ebulliunt interdum libidines,vt periculum fit ne animam fibi obnoxiam in obliuionem contemptumque Dei demergant ; amp;nbsp;fieret nifi Dominus hoc remedio obuiam iret. Itaque quos ad regni fui hereditate deftinauir, fi non ftatim régénérât,ad tempus fuæ vifitationis conferuat per Legis opera fub timoré» non illo quidem cafto puro qualis in eius filiis elle debet, vtili tarnen ad hoc vt ad ve-ram pietatem pro fuo captu erudiantur. Huius rei tot habemus documenta, vt minime opus fit exemple. Quicunqueenim aliquandiuin ignoratione Dei verfati funt,hoc fibi accidilTe fatebuntur vt Legis ffæno retinerentur in qualicunque Dei metu amp;nbsp;obfcruan-tia,donee Sçiritu regenerati,e3Animo ipfum amare inciperent.

Il Tertius vfus,qui amp;nbsp;præcipuus efi:,amp;: in proprium Legis finem propius fpe3:at,cr-ga fideles locum habct,quorû in cordibus iam viget ac régnât Dei Spiritus.Nam tametfi digito Dei Legftn lcriptam Sè iniculptam habent in cordibus, hoc eft, fie aft'edi funt ôô animati per Spiritus direétionem vt obtemperare Deo cupiant : bifariam tamê adhuc in Legeproficiunt. Eft enim illis optimum organum quo melius in dies ac certius difcanc qualis fit Domini voluntas,ad quam afpirant: atqueincius intelligentia confirmentur. Vt fiquis feruus iam ita fit toto animi ftudio comparatus vt domino fuo Ce approbet, ne-cefle tarnen habet mores domini explorare accuratius amp;nbsp;obferuare, ad quos fe compo-nat amp;nbsp;accommoder, Nee fe quifpiam noftrûm ab hac necelTitate eximat. nemo enim co fapieniiæ adhuc penetrauit vt nonpolfitex quotidianaLcgis ei«ditione nouosfacere progrelTus in puriorem diuinæ voluntatis notitiam. Deinde quia non fola doélrina, fed exhortatione quoque indigemus, hanc quoquevtilitatem ex Legecapiet feruus Dei, vt frequenti cius meditatione excitetur ad oblequium, in eo roboretur, à delinquedi lubri-co retrahatur. In hue enim modum fanTos fibi inftarc oportet, qui fecundùm Spiritum quantalibet alacritate ad Dei iuftitiam contendant, carnis tarnen ignauiafemper one- . rantur quomin us légitima promptitudine pergant. Huie carni Lex flagru eft, quo inftar • inertis tardique afini,ad opus vrgeatur. imo fpirituah homini,quia nondum carnis mole expeditus eft, afliduus aculeus erit qui defidereilium non permittat, Nimirum in hunc Pfal.19 .c.8 vfum refpiciebat Daui(f,quum infignibus illis encomiis Legem cclebraret,Lex Domini immaculata,conuertens animasduftitiæ Domini rclt;ftæ,lætificantes corda:præceptû Do-PfaLiiii.ioj minilucidum,iiluminansocuIos,amp;c.Item,Lucernapedibusmeisverbumtuu,Blumen femitis meis.ac innumera quæ toto illo Pfalmo profequitur. Neque veto repugnant ifta Paulinis fententiis quibus oftenditur, non quern regeneratis vfum Lex præftet, fed quid • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;homini per fe conferre queat. Hie autem canit Propheta quanta cum vtilitate Legis fuæ

leótione eru^at Dominus eos quibus intus obfequendi proptitudinem afpirat : née fola . nbsp;nbsp;præcepta arripitjed rebus annexam gratiæ promiffi jné.quæ fola facit vt quod amarura

eft dulcefcat. Quid enim Lege minus amabilc, fi flagitado tantum minando metu fo-licitet animas,amp;: terrore angat ? Præfertim veto oftendit Dauid, fe m Lege Mediatoren! apprehendiÄe,fine quo nulla eft obledatio vcl fuauitas.

15 Quod difeerneredumimperiti quidam nefciuiq^ totum Mofen animofe explo-dunt,duafque Legis tabulas valere iubet: quia fcilicet Chriftianis alienum elle arbitran-tur adhæreredoôtrinæ quæ mortis adminiftrationem continet.Faccfiat longe exanimis noftris profana iftæc opinio, pulchrc enim docuit Mofes, Lege,quæ apud peccatores nihil quam mortem generate poteft,in fanftis meliorem præftanriorcmque habere debere Deut.ji.g. vfum.Sic enim moriturus populo edixit, Ponite corda veftra in omnia verba quæ ego te-ftificor vobis hodie, vt mgindetis ea filiis veftris, doceatifque cuftodire, facere amp;nbsp;implere vniuerfa quæ fcripta funt in volumine Legis huius,quia noi^'ncaftum præcepta funt vo-bis,fed vt finguli in eis viuerent. Quod fi abfolutum in ea iuftitiæ exemplar eminere ne-mo infiçietur, aut nullam elTc nobis relt;ftc iufteque viuendi rcgula^j^rcetjaut ab ea nc-• fas eft

DE COGNIT. DEI RÎDEMPTORIS. 117 fas eft difcedere.Siquidem non plures,fed vna eft perpétua amp;inflexibilis viuendi régula. Quamobrem quod iufti hominis vitam in Legis meditationecontinuamfacit Dauidjd Pûl».».» ne ad feculum vnum referamus, quia fingulis ad fin cm mundi ætatibus conuenientifli-mu eftmec abfterreamur ideo,aut refugiamus ab eius inftitutione quod cxadiorc multo fanótitatê præicribat quam ^æftaturi iümus dum circûfêremus carccrê corporis noftri. Non enim iam rigidi exadoris vicem erga nos fungitur, cui non fatisftat nifi foluto pêfo: fed in hac ad quam no^odhortatur perfeclione,meta demonftrat ad quam nobis tota vita contenderrnon minus vtile eft quam officio noftro cofentaneum. In qua contentio-ne fl non deficimus,bene eft.Stadium nanque eft tota hæc vita,cuius decurfo fpatio, da-bit Dominus vt metam illam,ad quam nunc eminus nituntur noftra ftudia,tcneamus.

14 Nunc ergo quoniam vim exhortationis erga fideles habet Lex, non quæ eorunt confcicntias maledidtione liget,fed quæ pigritiam, fubinde inftando excutiat, Sc imper-fedionem vellicet : multi dum volunt figmficarehanc abillius maledidione liberatio-nem,dicunt abrogatam efle Legem fidelibus(de morali adhuc loquor)n5 quod amplius-illis non iubeat quod redû eft, fed duntaxat ne fit iliis quod antea erat,hoc eft,ne eorum confcientias perterrendo amp;nbsp;confundendo, damnet ac perdat. Et fane talem Legis abro- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; ‘

gationem non obfcure docet Paulus. A Domino quoqffb fuifte prædicatam^x eo appa- - ; ret quod opinioncm illam de Lege à fe diffipada non refutaftet nifi inualuiflet inter lu-dæos.Quû autcm no potuerit temerc,fine vllo prætextu,emergere : crcdibile eft,ab eins dodrinæ falfa interpretatione fuifte nata: qualiter cudi ferè errores occftlone à veritate fumere confueuerüt. Nos verö,ne ad eunde impingamus lapide, accurate diftinguamus quid in Lege fitabrogatu,quid firmum adhuc maneat. Quu teftatur Dominus feno ve- Mat.j.b.i/ nilfe ad Legem abolendam, fedadimplenda: nec præteriturû,donec cælumac terra traf-eant,apicem ex Lege quin omnia fiantmihil de obferuantia Legis per fuum aduentu de-tradum iri fatis confirmat.Et meritoiquando in hunc fine potius venit vt eius tranfgref fionibus mederctur .Manet igitur per Chriftu inuiolabilis Legis dodrina, quæ nos docê-do,admonendo,obiu^ando,corrigendo, ad omne opus bonum formet ac complet.

I y Quæ verô de maledidionedicuntur à Paulo,non ad inftitutionem ipfam perti-nere,fed folùm conftringendæ confcientiæ vigorem,c5ftat.Non enim folùm docet Lex, fed imperiofè exigit quod mandat.Si non exhibeatur, imô fîqua in parte ab officio ceiTe-tur,maledidionis fulmen ftringit.Hac ratione dicit Apoftolus, omnes qui funt ex operi- Galat.3.b.iô bus Legis, efle execrationi obnoxios, quia fcriptum fit, Execrabilis omnis qui non corn- Deu.2.7 d.i6 plet omnia. Eosautemfuboperibus Legis dicit qui in remiffionepeccatorumiuftitiam non ftatuunt, per quam à Legis rigore foluimur. Solui ergo nos à Legis vinculis oporte- * redocet,nifi volumus fub illis miferc perire.Sed quibus vinculis? illius aufteræ amp;nbsp;infcftæ exadionis quæ ex fummo iure nihft remittit, nec tranigreffionÄn vllam impunitam finit. Ab hac, inquam, maledidione vt nos rcdimerct Chriftus, fadus eft pro nobis male-didio.Scriptum eft enim .Maledidus omnis qui pendet in ligno.Capite quidem fequen- Galat.j.b.îj ti tradit,Chriftum Legi fuilfe fubiedum vt eos qui fub Lege erant redimeret: fed eodem fenfu.fubdit enim continuô,Quo ius filiorum,adoptione reciperemus.Quid iftuc eft’ne perpétua feruitute premeremur, quæ confcientias noftras anxictatemortis compreftas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«

teneret. Interim man et illud femper inconcuflum, ex Legis authoritate iffhil deceffifle quin eadem femper veneratione ojjx^ientiaque ipfam fufçipi à nobis conueniat.

16 Alia ceremoniarum ratio,quæ non eftedu,red vfu folo fuerunt abrogatæ.Quôd autem illis finem aduentu fuo Chriftus impofuit, adeo nihil earum fanditati derogat vc earn magis commendet ac illuftret. Nam ficuti veteri populo inane præbujflent fpeda-culum nifi mortis amp;nbsp;refurreôlj^nis Chrifti virtus illic monftrata eflet : ita nifi ceflaftent, difeernere hodienon liceret quorfum fuÜTentinftitutæ. Ideo Paulus,vt earum obferua-tionem non fuperuacuam modo, fed noxiam quoque eife probet, vmbras fuilfe docet, dSloEilc 17 fjuarum nobis extat in Chrifto corpus. Videmus ergo vt in carum abolitione melius re-fulgeat veritas, quam ft adhuc procul amp;nbsp;quafi obtento velo Chriftu qui palam apparuit figuraret.Ideo amp;nbsp;Chafti morte velum rempli in duas partes fcifliim cecidit: quia iam vi- Mac.i7.f. 51 ua Só exprefla cæleftium bonoru imago in lucem prodierat, qi^æ obfeuris tantum linea-metis inchoata fueiat,ficutiloquitur authorepiftolæ ad Hebræos. Hue pertinetdidum Cap.io.a.r Chrifti,Legem Prophetas fuifle vfque ad lohannem: ex eo regnum Dei coepifle euan- Luc.u.d.i« gelizari. non quo^ ^ædicatiqne quæ 1'pem falutis ôz yitæ æternæ cotiner, priuari fuerint

9

INS TIT V^ÏIONI S LIB. IL

fanâi Patrés: fed quia procul èc fub vmbraculis intuiti funt duntaxat quod hodie in plena luce confpicimus. CurautemEccleiiamDei ab illisrudimentisaitius tranfeendere oporcuerit,explicac Iohannes Baptifta,Quôd Lex per Mofen data fit,gratia autem amp;nbsp;vc-riras per lefu fada.Quia etfi vere expiatio ni veteribus facrificiis promifia fuit,amp; area fee-deris certum fuit paterni Dei fauoris pignus : hoc totum vmbratile fuiflet,nifi in Chrifti gratia fundatum, vbi reperitur folida æternâque ftabilitas; Hoc quidem fixum maneaf, quauis feruari defierint ritus legales,ipfo tarnen fine melius cogi#)fci quata fuerit eoruni vtilitas ante Chrifti aduentu, qui vfum tollendo, vim amp;nbsp;eft'cclum fua mtÄte obfignauir.

17 Paulo plus difticultatis habet quæ notatur à Paulo ratio, Et vos quû elfetis mor

tui per delilt;ftaamp; præputium carnis vcftræ, conuiuificauit cum illo, donans vobis omnia delifta,delens quod aduerfus nos erat chirographum in dccretis, quod crat nobis cotra-rium:amp;: ipfum tu lit è medio,affiges cruci, amp;c. Videtur enim Legis abolitionem ahquan-tum vitra dilatare, vt nihil iam nobis fit cum illius decretis. Errant enim qui fimpliciter de Lege morali accipiunt,cuius tarnen inexorabilem magis feueritatê^quàm doótrinam , abolitam interpretantur. Alii acutius penficulantes Pauli verba,perlpiciut in Legem cc-remonialem proprie competere: amp;nbsp;oftendunt, id no femel apul Paulum fonare vocabu-Iptcf.i.cj4 I Lt m Decroti: nam ad Ephefios^uoque ita loquitur, Ipfe eft pax noftra, qui fecit vtraque vnum,Legem mandatoru in decretis fitam euacuas,vt duos conderct in fciplo,in vnum nouum hominem .De ceremoniis illic agi,minime ambiguum : quia interftitium vocar, quo ludæi à Otntibus diffidebant.Quare priores illos ab his iure reprehedi fateor:fed ab his quoque nondum bene explicari més Apoftoli mihi videtur. Nam illos duos locos fi-mul per omnia comparari,nullomodo placet.Ephefios quum defuainfocietatem Ifrae-lis cooptione certiorcs facere vellet,impedimentum quo arcebantur olim,fublatum do-cetiillud erat in ceremoniis. Ritus enim ablutionum amp;nbsp;facrificiorum quibus ludæi Domino confecrabantur,cos à Getibus fegregabant.At in epiftola ad Colofieniesfublimius myfterium attingi quis non videat.^ Certamen eft quidem illic de Mofaicis obferuationi-bus,a^ quas pfeudoapoftoli Chriftianum populumadigereftudej^at :fed queadmoduni in Epiftola ad Galatas cotroueriiam illam altius ducit, amp;nbsp;quodammodo ad fonte fuunt reuocat:ita amp;nbsp;hoc loco.Nam fi in ritibus nihil aliud confideras quam defungendi necefi jitatem, quorfum attinebat vocari chirographfi contrarium nobis’præterca in eo totam prope redemprionis noftræ fummam ponere,vt induceretur 5 Quare res ipla clamar,hîc aliquid interius reputandum effe. Ego autem confido me german am intclligctiam afle-quutum, 11 tarnen mihi verum elfe conceditur quod alicubi veriflimè ab Auguftino feri-Heb,7.3^0 ptum eft, imo quod ex claris Apoftoli verbis haulît, in ceremoniis ludaicis cofelfioneni magis deliftorum extitifie quàm expiation em. Quid enim facrificiis aliud agebat quàni fe mortis confeios fatellantur,qui in lùum locum catharmata fubftituebant ? Quid puri-ficationibus,nifi quôd feimmundos teftabantur? Ita renouabatur fubindeab illis amp;nbsp;pia-culi amp;nbsp;impuritatis fuæ chirographum:folutio in ilia tcftificatione non erat. Qua ratione Heb.^.d-ij feribit Apoftolus, morte demum Chrifti intercedente, redêptionempræuaricationum elfe pera(ftâ,quæ manebant fub veteri T eftamêto. Meritô ergo chirographa vocat Apo-• ftolus,fuis cultoribus aduerfa : quando per ilia fuam damnationem acimmunditiem palam configiÄbant.Nec obeft,quôd illi quoque eiufdem nobifeum gratiæ participes foe-runt.Id enim funt aflequuti in Chrifto, non in ceremoniis quas illic à Chriftodilcernic Apoftolus:quoniam Chrifti gloriarti, turn vfurpatæ,*obfcurabât. Habemus ceremonias, fi per fe confîderêtur,eleganter amp;nbsp;appofitè vocari chirographa, hominû faluti contraria: quia velut ^plennia inftrumenta erant,quæ ipforum obligationem teftaretur. Illis quuin vellent rurfum Chriftianam Ecclcfiam aftringere pfcudoapoftoli,non fine caufa Paulus altius repetita earuîn fignificationc,Colofienles admon5it,quô relabercntur,fi fubiuga-* ri lé ifl eum modû ab ipfis pafli elfent. Simul enim illis excutiebatur Chrifti beneficium:

quatenus,pera(fta femel æterna expiationc,quotidianas illas obferuationes abolcuitiquç ad peccata confignanda tantum validæ,ad eadem delenda nihil poterant.

Legismoraliscxflicatio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jC A P. VIII.

IC dcccmj^egis præccpta, cum breui eoru explicatione, infererenon alie-$ num fore arbitror:quiaamp; inde melius patebit quod atÿigi,quêlcmel Deus IIquot; 3 præfcripfit cultum adhuc vigere: deinde acceiTct fecundi capitis confirma-Sä fûlùm didicifl'e ex ea ludæos quænam cfièc vera pietatis ratio, fed ' horro^ô

DE COGNJIT. DEI REDEMPTORIS. 119

Eorrore iudicn,quû fe obferuationi vidèrent impares, fniflc fubados vt vel inuiti ad Mc- • diacorem trahcrentur.Porrô inter explicahda eorum fummâ quæ in vera Dei notitia re-quiruntur,docuimus non poHc ipfum pro fua magnitudine à nobis concipi quin ftatim occurrat eins îhaieftas quæ nosadeiuscultûadftringat. Incognitione nollri hoc præci-puûpofuimus,vt propriæ vfrtutis opinione vacui,amp; propriæ iuftitiæ fiducia exutiæôtrà, egeftatis confcientia fraôti Sgt;C cótufi,folida humilitatem di(camus,ac noflri deieêlionem. Vtrûque in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuaÇ)6minus exequitur i vbi primùm vindicata libi légitima imperan-

di poteftate,^d numinis fui reuerentiam nos vocat,atque in quo fita ea lit amp;nbsp;conftituta' præfcribit : dcinde,promulgata iuftitiæ fuæ regula(cuiusrelt;ftitudini ingeniûnoftrum, vt nbsp;nbsp;nbsp;' p - J

prauum eft amp;nbsp;contortum,perpetuô aduerfatur : amp;nbsp;infra cuius perfcólionem facultas no- ' . ' ' ftra, vtimbecilla eft amp;nbsp;ad bonu eneruata,proculiacet) tu impotentiæ nos, turn iniuftitiæ arguit.Porro hæc ipfa quæ ex duabus tabulis difcenda funt, quodainodo nobis diftat lex ilia interior, quam omniu cordibus infcripta amp;nbsp;quafi inipreliam fuperius diélu eft. Non enim finit nos perpetuum fomnuni fine fenfu dormire noftra conicientia,quin intus tc-ftis fit ac monitrix eorum quæ Deo debemus, quin boni amp;nbsp;mali difcrime nobis obiiciar, atque ita nos accufet dum ab officio difcedimus. Verùiÿ, qua erroru caligine obuolutus eft homo, per legem fflam naturalem vix tenuiter deguftat quis Deo acccptus fit cultus; certe à refta eius ratione longiffimo interuailo diftat. Ad hoc arrogantiaamp; ambitionefic turgidus, fuique amore excæcatus eft, vt fe profpicere nondum queat, lt;nbsp;velut in fe deft cendere,quo fubmittere fe ac deiicere difcat,fuamque mileriam fateri.Proinde(quod tu hebetudini turn contumaciæ noftræ neceffarium erat) Dominus Legem fcriptam nobis pofuit : quæ certius tcftificaretur quod in lege naturali nimis obfcurum erat, amp;nbsp;men-tem memoriamque noftram,excuflb torporcjviuidius fcriret.

1 Nunc promptum eft intelligere quid ex Lege difcendum fit,nempe Deuni, ficut Creator eft noftergt;ita iure locu patris amp;nbsp;domini erga nos obtinere : hac ratione gloriam, reuerentiam,amorem, timoreni illi à nobis deberi. Quinctiam nos non effe nottn iuris, vt quocunque animi Äbido incitarit,fequamur,fed ab eius nutu fufpenfos, in eo lolo de-bere confiftere,quod ei placuerit. Deinde iuftitiam ac re£titudinem illi cordi eire,iniqui' tatem vero abominätioni : ideóque, nifi velimus impiaingratitudine aconditore noftro deficere,iuftitiam tota vita nobis effe neceffàriô colcndam.Nam fi turn illi demum exlii-bemus quam decet reuerentiam dum voluntatem eius noftræ præferimus: fequitur non alium elfe legitimum eius cultum, quam iulbti.c,fanlt;ftitatis, puritatis obferuatione. Nec prætendere excufationem licet, quod facultas defit, amp;,velut exhaufti dcbitorcs, foluen- * do non fimus. Non enim conucnic vt Dei gloriam metiamur ex noftra facultate.qua-lefcunque enim fimus, manet ille fui fimilis iemper, amicus iuftifiæ, iniquitati infenfus. Quicquidà.nobisexigat,(quianon poteftnifi reèlumexigere)ex naturæobligatione obfequendi neceflitas nos manet : quod autem non poflumus, id vitii noftri eft. A propria enim cupiditate,in quapeccatum regnat,fi vinfti tenemur,ne fölüti fimus in noftri Patris pbfequium, non eft cur neceffitatem pro dcfenfionecaufemur, cuius malum amp;: intra nos eft Só nobis imputandum.

• 3 Vbi hucvfque per Legis dodirina profeccrimus,tu ad nos,cadem doÄnte,defcen dere oportet,vnde tandem duo refcragius : Primùm, iuftitiam Legis cu vita noftra com-parando,longe abelTe quin Dei voluntati refpondeamusadeoque indignos elfe qui locu noftrum retineamus inter eius creaturas,ncdum inter filios cefeamur. Deinde vires no-ftras reputando, adimplendæ Legi non impares modo eas elle, fed prorfus relias. Hine neceffàriô fequitur turn propriæ virtutis diffidetia,tum animi anxietas amp;: trepidatio.Ne-queeniminiquitatis pondus liAinere poteft confcientia, quin niox Dei indicium ob-uerfetur.Sentiri vero Dei iudicium non poteft quin mortis horrorem incutiat. Similiter • impotentiæ documentis coafta, facere nequit quin protinus in virium’fuarum defpera-tionem cocidat. Vtraque affedio humilitatem ac deiedionem generat.ita fit demum vt homoæternæ mortis (quam iniuftitiæ fuæmeritô fibiimminere videt ) fenfu perterrefa-dus,ad vnam Dei mifertcordiam,tanquam ad vnicum falutis portum,fefe conuertat: vt fuæ no effe facultatisfentiens exoluere quod legi debet,in feiploSelperabudus,ad opem aliunde polcendam St expedandam relpiret.

• 4 Sedenim non contentus Dominus iuftitiæfuæ reuerentiam cocilialTe : quo etiam eius amore,fimul SdjniQuitatis odiogt;corda noftraimbueret,pronulfiones ac minas fubiU’

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i.j.

uo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INST IT VTIONIS LIB. IL

• xit.Quia cnim magis caligat mentis noftræ oculus quam vt fola boni pulchritudincafK-ciacur,clemenci{rimus Pater pro lüa indulgctia nos ad ipfum amandum amp;nbsp;expetendutn illc£tare præmiorum dulccdine voluit. Denuntiat ergo,repofita virtu tibus apud fe præ-miainec opcram fruftra fumpturu qui præceptis fuis fuerit obfequutus. Edicit ex aduer-rQ,n5 tantum efl'e execrabilem fibi iniuftitiam,fcd nec impure euafuramzquod ipfe con-temptæfuæ maieftatis vltor lit fucurus. Ac quo modis omnibus cohortetur, ta vitæ præ-fentis benediébones,quam æternam beatitudiné pollicctur corutlÂibedieiuiæ qui mandata fua feruauerint : tranfgrelîoribus non minus præfentes calamitates, tpiàm æternæ Leuit.i8.a.5 mortisfuppliciiimminatur.Illaenimpromilfio,Quifecerithæc,viuetinillisn'temcom-C.W.* niinatioilli refpondês,Animaquæpeccauerit,ipfa morietur:adfuturam proculdubio amp;nbsp;nunquam finiendam vel immortalitatem vel mortem fpeótant. Quanquam vbicunquc cómemoratur beneuolêtia aut ira Dei, fub ilia æternitas vitæ, fub bac æternum exitium Lcuit.xtf.a.4 continetur. Præfentiû autem benedidionum ac maledidtionû lon^is in Lege catalogus — nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rccêfetur, Arque in fanttionibus quidem fumma Dei puritas,quæ iniquitatem ferre non

poteft : in promiflionibus verô,præterfummum ergaiuftitiam amorem ( quem præmio fraudare non fuftinet) mira quo|[uc eius benignitas approbatur. Nam quum eius maie-ftati cû nollris omnibus ßmus obærati,iure optimo quicquid requirit à nobis, tanquam debitum repofeit. debiri auté folutio remuneratione digna non eft. lureigitur fuo dece-dit quum præm^m proponit noftris obfequiis, quæ non vitro ceu indebita exhibentur. Quid autem ipfæ nobis per fe afférant partim diàum eft, partim clarius iterum fuo loco apparebit. latis in præfentia eft fi tenemus ac reputamus elfe in Legis promiflionibus no vulgarem iuftitiæ commendationem:quô certius confter, quantopere Deo placeat eius obferuatio : famftiones in maiorem iniuftitiæ execrationem eflè pofitas, ne vitiorû blan-■ ditiis delibutus peccator,indicium Legiflatoris fibi paratum obliuifeatur.

5 Porto quôd Dominus, perfetlæ iuftitiæ regulam traditurus, omnes eius partes ad volun^tem fuam reuocauit, in eo indicatur nihil elfeilli acceptius obedientia.Quod eo diligentius obferuandum eft quo procliuior eft humanæ mentis laTciuiaad varies identi-dem excogicados cultus quibus illum demereatur.Omnibus enim feculishæcirreligiofa religionis afteftatio ( quia humano ingenio naturaliter infitaeft) feprodidit,acetiânum prodit:quôd homines comparadæ iuftitiç rationem præter Dei verbum fèmper commi-nifei geftiunt.V nde in bonis quæ comuniter cenfentur operibus anguftiorem locum tc-nent Legis præcepta, innumera ilia humanorum turba totum ferè fpatium occupante. • At verô quid aliud Mofes quàm eiufinodi libidinem cohibere ftuduit, quum poft Legis Deut.n.d. promulgationem fie populû côpellaret? Obferua amp;nbsp;audi omnia quæ præcipio tibi, vt be-?» ne fit tibi filiis tuis pflil te in fcmpiternum,quum feceris quod bonum eft amp;nbsp;placitum coram Deo tuo.Quod præcipio tibi,hoc tantum facitouiô addas,nec minuas. Atque an-tea,quum teftatus elfer, hanc elfe eius fapiêtiam amp;nbsp;intelligentia coram reliquis nationi-Ôe«t.4,b.» bus,quôd indicia,iuftitias Sô ceremonias accepifl'et à Domino,fubiecerat,Cuftodi igituc teipfum amp;nbsp;animam tuam follicitè, ne oblinifearis verborum quæ viderût oculi tui,amp; ne • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aliqnâdo excidat è corde tuo.Quia fcilicet prouidebatDeus,nÔ quietnros Ilfaelitas quin

recepta Leg^ouas præterea iuftitias partnrirenr,nifi feuere retincretnrdiÎG iuftitiæ per-fedionem elfe comprehenfam pronuntiat : qnod^alidiflîmû retinaculum efledebebat. nec tarnen ab ilia tantopere vetitaaiidacia deftiterunt. Quid nos?eodêcertc diéto con-ftringimur. non enim dubium quin perpetnô valcat illud quo abfolutam iuftitiæ doélri-nam Legi fi^ Dominus vendicanit ; ilia ramen non contenti, bonis operibus aliis fuper alia confingendis amp;nbsp;cudendis prodigiofè laboramus. Huic fanado vitio remedium optimum erit fi coftanter infederit hæc cogitatio, Legem nfbis elle diuinitus traditam, quaf • nos perfedam iuftitiam edoceret:illic no aliam iuftitiam doceri nifi quæ ad præfcriptuin diuinæ voluntatis exigatur ; fruftra igitur nouas operum formas ad demerendum Deum têtari,cuius legitimus cultus fola coftatobedientia. Quin potius quod extra Dei Legem Lib.4.de ci. euagetur bonorum operum ftudium,eire diuinæ veræque iuftitiæ non toleradam profà-Deicap.n^ nationem. Veriflimêquoque Augnftinus, qui nunc matrem cùftodcmque virtutum i^^iquot;con- omnmm,nunc originem appellat,obedicntiam quæ Deo præftatur.

n? aâuerfa é Vcrùm vbi Lex Domini explicata nobis fuerit, tu aftius defnum amp;nbsp;ijiaiorc cum quod de ipfius officio vfiiq; ante djflèrui cofirmabitur. Ante verô quàm ad excu-rujth ' tienda fingula capita ingredimur, quæ ad vniuerfalem eius noticiarfaciunt, modo præci-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;per«

iJt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Uhl 1\ t U t M P T O R I S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15 Î

pere operæpretiû eft. Initio conftitutum fit, non ad externam honeftatem modô, fed ad interiorem (piritualémque iuftitiam,hominis vitamin Lege inforraari.Quod quum in- * ficiari nemo queat,pauciflimi tarnen rite animaduertut. Id fit quia in Legiflatorem non refpiciuntia cuius ingenio natura quoquc Legis æftimanda eft.Siquis rex ediifto fcortari, occidcre,furari prohibeat;f^lt;ftione,fateorjnon tenebitur.fiquis fcortandi,occidendi, furandi cupiditatem animo coceperit tantum, nihil eorum perpetmrit. Ncmpe,quia mor-talis Legiflatoris provÄUntia nonnifi ad externam ciuilitatem protenditur, non violan-tur eius interSicla nifi patratis fiagitiis. Deus autem (cuius oculum nihil fugit, ôô qui externam fpeciem non tarn moratur quàm cordis puritatem ) fub fcortationis, homicidii, forti interdi(fto,libidinem,iram,odium,alieni appetentiami dolum, amp;nbsp;quicquid tale eft, vetat. Nam quu fit fpiritualis Legiflator, animæ non minus quàm corpori loquitur. Ho-micidium autem animæ,ira eft ac odium;fortum,mala cupiditas ôc auaritia : Icortatioylri nbsp;nbsp;’

bido .Leges etiam humanæ(dicet quifpiam)confilia amp;nbsp;voluntates fpectant,non fortuitos euentus, Fateor : fed quæ extra emcrlerunt. Quo animo vnumquodque facinus editum foerit,cxpendunt:fed arcanas cogitationes non fcrutantur. Proinde illis fatisfadum foe-rit vbi quis manum duntaxat continuent à trafgreflione : contra autem,quia animis no-ftris lata eft Lex cæleftis i eorum coercitio ad iuftam eiiS obfcruationem in primis necef-lariaeft.At vulgus hominum, etiam dum Legis contemptum fortiter diffimulat,oculoslt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,,

pedes,manus,amp;: omnes corporis partes in aliquam Legis obferuationem componiti cor ob omni obedientia alieniflimum interim rennet, ac fe defornftum put*t fi probe homines celauerit quod gerit in confpeótu Dei. Audiunt,non occides, non mœchaberis, non foraberis : gladium ad cædem non exerunt ; corpora fua meretricibus non commifcenn manus alienis bonis non iniiciunt.Hæc omnia bene haétenus : fed cædes totis animis fpi-rant,feruent in libidinem,omnium bona oculis retortis afpiciunt,ôt cupiditate deuoratj lam vero deeft quod præcipuû eratLegis.V nde quæfo ta cralfus ftupor,nifi quod omiffo Lcgiflatore,iuftitiam fuo magis ingenio accommodant’His fortiter reclamat Paulus, af- Rom.ÿ.c.i^ firmans Legem elle l^iritualem-.quo fignificat,non modo animæ,mêtis,voluntas obfe-quium exigere,fed requirere Angelicam puritatê,quæ omnibus carnis fordibus abfterfay nihil quàm fpiritum fapiat. *

• 7 Hunc quum elle Legis fenfum dicimus, non nouam ex nobis interpretationerti ingerimus,fed Chriftum fequimur optimuLegis interprété.Quûenim Pharifæiperuer-fa opinione populum imbuiftent, Legem perftcere qui externo opere nihil aduerfus Le-gem perpetraflet: hue periculofiflimu errorem arguit: Ôc impudicum mulieris afpedum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

fcortatione efle pronuntiat ; homicidas teftatur quicunque fratrem oderint. facit enim • reos iudicio,qui vel iram animo conceperint; rcos cófilio,qui m^irmurando aut fremen-do aliquam offenfi animi fignificacionem dederint ; reos gehennæ ignis,qui conuiciis SC maledicentiain apertam iram profilierint. Hæc qui non viderunt, finxerunt Chriftum alterum Mofen, Legis Euangelicæ latoré, quæ defeäum Mofaicæ illius fuppleuerit. V n-de illud vulgatum axioma de perfettione Legis Euangelicæ,quæ Legem veterem longo interuallo fuperec. quod muftis modis eft perniciofilfimû. Nam ex ipfo Mofe, vbi poftca præceptorum lummam colligemus, patebit quàm indignam contumeliaiÿ diuinæ Legi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

inurat.Patrum certè fanftimoniam non procul ab hypocrifi abfuifte infinuat, nofque ab vna ilia Sc perpétua iuftitiæ regula.deducit.Facillima autem efterroris confutatio: qudd putarunt Chriftum Legi adiieere, vbi fuæ tâtùm integritati reftituit, dumPharifæorum mcndaciis obfcuratam Ôô fermento inquinatam aflerit repurgat.

• 8 Hæc nobis fecunda fit obferuatio, plus ineffe femper in præceptis île interdiftis quàm verbis exprimatur.quolt;ètamen fie temperandum eft,ne fit nobis inftar Lefbiæ re-gulæ,quafreti,Scripturam licentiofè contorquentes,quodlibet è quolibet faciamus.Fa- * ciuntenim quidahac immoderataexcurtcndilibertate, vtapudalios vilefeat Legisau-thoritas,aliis fpes intelligêtiæ cocidat.Igftur fi fieri poteft, ineunda eft via aliqua quæ nos ad Dei voluntatê re£to ac folido grelfu deducat,Quærendum5inquam,quatenus excede-le verborum fines debeat interpretatio ; vt appareat, non attextam elfeLegi diuinæ ex humanis glolfts appendice, fed purum germanùmqueLegiflafbris lenfum fideliter red-ditû. Sanè adeo in Annibuaiferè præceptis mamfeftæ funt fy necdochæ, vt deridieulo iure fitfuturus qui Legis fenfum ad verboru anguftias reftringere velit. Vitra verba itaque ptogredi fobriai^sgis interpretationem palam eftded quovfque,obfcurum manet,niti

INSTIT VTTONIS LIB. II.

modus aliquis finiatur. Hunc ergo modum optimu fore cenfeo,fi ad præceptî rationcm dirigaturaiempe vc in vnoquoque præcepto expendatur cur datum nobis fuerit. Exempli gracia,Omne præceptum aut imperatiuum eft,aut prohibitorium.Vtriufquegencris veritas ftacim occurric ft rationem, ceu finem,intuemur. vt præcepti quinti finis eft,honorem efle iis reddendum quibus eum attribuit Deus. Hæc^itur præcepti fumma, re-äum cfle,Deóque placere vt eos honoremus quibus aliquid excelletiæ largitus eft : con-temptum amp;nbsp;contumaciam aduerfus eos, abominationi efte, Prifc#præcepti ratio eft, vc Deus folus colatur. Summa igitur præcepti erit,veram pietatem,hoc eft numinis fui cul-tum Deo cordi elfe : impietatem abominari. Sic in fingulis præceptis infpiciendum qua de^eagatur:deinde quærêdus finis ,donec reperiamus quid proprie illic teftetur fibi placere Legillator,vel difplicere. Dcmum ab eo ipfo ad cotrarium ducenda ratiocinatio, in hunc modum,Si placet hoc Deo, contrarium difplicet : fi hoe difplicet, contrarium pla-cet.fi hoe præciplt,contrarium vetacfi hoe vetat,contrarium præcipit.

9 Quod nunc fubobfciirè attingitur, inter exponenda præcepta clariflimum ipià cxercitatione fiet. Quare fuffîcit attigilfe, nifi quod poftremum membrû(quod vel alio-qui non intell)geretur,vel intelleôlû,forfan abfonum initio videri poflet)(’ua probatione breuiter confirmandum erit, Pn^^acione illud non eget, dum bonû iubetur,vetari quod cum eo pugnat malû.nemo eft enim qui non concédât. Imperari quoque contraria offi-cia,dum mala v(^atur,non ægerrimè recipiet comune indicium. Virtutes quidem com-mêdari,dum aduerlâ vicia damnacur,vulgare eft .Sed nos plus aliquid poftulamus quàm vulgô fignificenc iftæ formulæ. Concrariam enim vicio vircucem, ferè incerprecantur vi-tii ipfîus abftinenciammos eam vitra procedere dicimus,ad officia fcilicet faftâque con-traria.Itaque in hoc præcepto, Non occides, fenfus hominum cômunis nihil aliud con-fiderabit quàm ab omni maleficio ac malefaciendi libidine abftinêdum elIè.Ego prætet' eà contineri dico, vt proximi vitam quibus poffimus fubfidiis adiuuemus. Acne finera-tione loquar,ita confirmo,Dcus vetat iniuria fratre lædi aut violari,quia vitam eius cha-ram noftis elle vult ac pretiofam:fimul ergo poftulat quæad illius êbnferuationem confetti polTunt officia charitatis. Arque ica videte eft vc femper nobis finis præcepci referee quicquid illic facereauciubemurauc vecamur.

lo Cur aucem Deus ica velue dimidiis præcepcis, per lÿnecdochas fignificaric magis quid vellec quàm èxprelferic, quum aliæ quoque rationes reddi lôleant, hæc mihi in pri-mis placet, quia peccatorum fœdicatê(nifi vbi palpabilis eft) diluere, amp;nbsp;fpeciolis prætex-tibus inducere femper caro molicur, quod état in vnoquoque tranlgreffionis genere de-terrimum fceleftiffimum,cxemplaris loco propofuit,cuius ad auditum fenfus quoque exhorrefeeret, quo maigre pcccati cuiuflibet deteftationem animis noftris imprimeret. Hoc nobis imponit fæpius in æftimandis vitiis:quôd fi teftiora funt,eleuamus.Has præfti gias Dominus difeutit quum nos all'uefacit vniuerlàm vitiorum multitudinem ad hæc capita referre quæ optime quantum fit in vnoquoque genere abominationis repræfen-tant. Exempli gratia, Ira amp;nbsp;odium non vfqueadeo execranda putantut mala quum fuis noftîinibus appellantur: at quum interdicuntur nobis fub homicidii nomine, melius in-telligimus quanta fint in abominatione apud Deum,cuius voce in tam horrendi flagitii ordinem reiiciuntur : atque ipfi,iudicio eius permo^i, deliôtorû,quæ prius leuia videban-tur,grauicatem alTuefcimus melius reputare.

11 Tertio loco confîderandum quid fibi velit diuinæ Legis in duas tabulas partitio: quarum non abs re nec cemerè folennem mentionem aliquoties fiiétam elle omnes lâni iudicabut. Efin promptu caufa eft quæ ambiguës nos/de hac re manere no finit. In duas enim partes,quibus totacocinetur iuftitia,Legem fuam fitdiuifit Deus,vtprioré religio-nis officiis, quæ peculiariter ad numinis fui cultû pertinent, altéra officiis charitatis quæ in homines tefpiciunt,affignaueiic.Primû fane iuftitiæ fundamentû,eft Dei cultus : quo euerfo, reliqua omnia iuftitiæ membra, velut diuulfi collapfique ædificii partes,lacera diffipata funt.Qualis enim iuftitiæ elfe dices quod homines non vexas furtis ac rapinis,li perfceleratumfacrilegium interim Dei maieftatemfuagloriafpofiasîquôd fornicatio-ne corpus tuum non cdhfpurcas, fi blafphemiis tuis profanas nomen Dei facrofan-élumîquôd hominem non trucidas,fi memoriam Dei interiwiere amp;nbsp;?xtinguere conten-dis?Fruftra igitur fine religione venditatur iuftitia : ac nihilo maiore fpecie quàm fi trun-cû abfcilfo capite corpus ad decorem obcendatur.Ncque modo eft f ra^ipua ipfius pars, “ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• fed anima

DE CULNll. Uhl REDEMPTORIS.

fed anima quöque,qua tota ipfa fpirat amp;nbsp;vegetatur.neque enim citra Dei timorem inter fe homines a:quitatem ac diledionem feruant. Priheipium ergo amp;nbsp;fondamentum iufti-tix vocamus Dei cultum:quöd eo lublato,quicquid inter fe æquitatis,continentiæ,tem-perantiæ homines exercent, inane eft ac fiiuolum coram Deo. Dicimus fontem amp;nbsp;fpiri-tum : quia ex eo difeunt haines temperanter ac fine maleficio in ter fe viuere,fi Deom venerantur,tanquam redi amp;nbsp;iniqui iudicem. Proinde priore tabula ad pietatem amp;nbsp;propria religionis officiil^ibus maieftas fua colenda eft,nos inftituicaltera præfcribit quo-modopropfernominis fuitimoremnos inhominumfocietategereredebeamus. (^a ratione Dominus nofter(vt Euangeliftæreferunt)Legem totam lummatim in duo capi- Mat.ii.d,37 ta collegit,vt Deu ex toto corde,ex tota anima, ex totis viribus diligamus : vt proximum amemus ficut nofmetipfos. Vides vtè duabus partibus quibus totam Legem concludit^ alteram in Deum dirigat,alteram hominibus deftinet.

li Verum,quanqua vniuerfa Lex duobus capitibus contenta eft : Deus tarnen no-fter,quo omnem excufationis prætextû rolleret, voluit fufius amp;£ explicatius decern præ-ceptis enarrare turn quçcunque ad honorem,timorem,amorem fui fpedat, turn quæ ad charitatem pertinent, quam propter feipfum nobis erga homines mandat. Nec in diui-fionem præceptorum nofeendam male ftudium inteiraitur : modo eins generis rem efie memineris in qua liberum cuique iudiciu elle debeat, oh quam non fit contentiofc cum diifentiente pugnandum. Nobis quidem hie locus neceffario attinge^dus eft, ne quam pofituri fumus diuifioncm, ceu nouam nuper excogitata ledores autrideant aut mi-rentur.Legem eile decern verbis diftin(ftam,quia Dei ipfius authoritate fæpius compro-batur,extra controuerfia eft.Quarc non de numero,-fed fecandi rationeambigitur. Qui fie partiuntur vt tria præcepta dent primæ tabula:, rcliqua feptem in fecundam reiiciat, præcepcum de imaginibus numero expungunt,vel eerte fub primo oceultantrquu man-dati loco hand dubie à Domino diftinótè pofitu fit.decimurn verb,de non eoncupifeen-dis proximi rcbus,ineptc in duo concerpunt. Accedit quod talem partiendi ratione piv riore feculo incogn«am fuifie, mox intelligetur. Alii quatuor capita nobifcumfh prima tabula numerant.-fed primi vice,promjlfionem ftatuunt,fine præcepto.Ego autem, quia nifi euidenti ratione conuincar,decern verba apud Mofen pro decern præceptis accipio^ amp;nbsp;totidem pulcherrimo ordine difpofita vidcre mihi videor : permifta illis fua opinione, fequar quod magis mihi probatur,nempe vt quod illi præceptû primum faeiunt, locum præfationis in totam Legem teneat, fequantur deinde præcepta primæ quatuor, fecun-dæ tabulæ fex, co quo recenfebuntur ordine. Hanc diuifionem Otigenes fine cotrouer-fia,perinde atquc palfim fuo feculo receptam,tradidit.SufFragaturamp;: Auguftinus ad Bo-nifacium,qui in enumerationehûc ordinem feruat, Vt vni D^ religioms obfequio fer-uiatutjVt idolum non colatur, vt nomen Domini non iri vanum accipiatur, quum antè feorfum de vmbratili Sabbathi præcepto loquutus foret. Alibi quidem prima ilia diuifio Lîb a quæft: illi arridet, fed ob nimium Icuem caufam, quôd in numero ternario ( fi tribus præceptis ‘ ’ conficiatur prim a tabula)magis cluceat myfterium T rinitatis.Quanquam nec illic diffi-mulat in cæteris noftram fibi magis placere. Nobifeum præter illos eftauthor operis im-perfeétiin Matthæum. Iofcphus,nô dubium quin ex comuni ætatis fuæ c^fenfu, quina nbsp;nbsp;nbsp;*

præcepta fingulis tabulis aflignat.Quod cum ration! aduerfatur in eo quod religionis amp;nbsp;charitatis diftindionem confundi^umrefutaturDominiauthoritate,quiapudMat-thæum in catalogo fecundæ tabulæ,mandatum deparentibus honorâdis reponit.Nune Deum ipfum audiamus loquentern fuis verbis.

PRAECEPTVM PRiMVÜ.

Ego fum IE H O V A Tl,Deus tuus,qui eduxi ce de terra Ægypti,de doiiio feruitutis-.Non habebis deos alienos coram facie mea.

medio eït, modo ne vice proœmii cuiufdam cfTein totam Legern mihi neges. Primàm in legibus ferendis ciirandum eft ne contemptu mox abrogentur. Prouidet ergo in pri-mis Deus ne Legis quam laturus eft, maieftas aliquando in cofemptum veniat:ad quam fanciendam triplif» argunjpnco vtitur. Poteftatem acius imperii hbi vendicat quo clc-dum populu conftringat parendi necelTitatc. Promifsione grariæ proponit, cuius fuauL täte eundem alliciatad fanditatis ftudium. Beneficium cómemorac, quo ludscos redar-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i.iii.

DÈ COGNIT. DEI K E D E M P T O RI S. ïjç Jiropria. Quôd ergo vetat habere aliènes deos, eo fignificat ne quod hbi propriü eft, aliô transferamus. Etiî autem quæ Dec debemus innumera func ad quatuor tarnen capita • non inepte referentur.Adorationê,cui accedit tanqüam appédixjpirituale confeientiæ obfequiûrFiducianijInuocationemjGratiarüni adiohem. Adorationem voco venefatio-nem ac cultum quem illi reddit quilibec noftrû,vbi fe eius magnitudini fubrriifît. Qùare non immerito eius partem ftcio,quód noftras confeientias eius Legi fubiicimus.Fiduciä eft,ex virtu tum eius i^jggnitione, acquiefeendi in eo fecuritas : quum in eo fapientiam^ iuftitiam, poffentiani, veritatem,bonitate omnem reponentes, fola eius comunicatione nos beatos exiftimamus.Inuocatio,fit mentis noftræ,quoties vrget vlla ncceflitas,in eius fidem atque opem receptus, tanqua ad vnicum præhdium. Gratiaru ad:io,eft gratitudo, qua laus bonoru omnium illi tribuitur, Horu vt nihil patitur Dominus aliô deriuari, ita omnia libi in folidum exhiberi mandat.Neque enim fatis fuerit ab alieno abftinere Deo,i nbsp;nbsp;j

nifi in hoc ipfo te contineas. quod nefarii quidam cotemptores folent, quibus fummum compedium eft religiones omnes ludibrio habere. Atqui præcedat oportet vera religio, qua in Dcum viuentem animi referantur : cuius cognitione imbuti, ad fufpiciendam,ti-mendam,colendam ipfius maieftatem,ad amplexandam bonorum eius communicatio-nem,ad opem vbiquerequirendam, adrecognofcendähi laudifque cofeflione celebran-dam operum magnificetiam, in omnibus vitæ adionibus, tanquam ad vnicum fcopum j afpirent. turn caueatur praua fuperftitio j qua animi à veto Deo deflexi, hue atque illuci ceu in varios diducuntur deos.Proinde fi vno Deo fimus contenti, melhoria repetamus quod ante didum eft, procul abigendos efle fiditios omnes deos,neclacerandu efle cub turn quem vnus ille libi vedicat.l^ia ne tantillumquidem ex eius gloria delibare fas eft, quin apud ipfum quæcunque ei propria funt refideat. Particula quæ fequitur,Coram facie mea,indignitatern auget:quôd Deus ad zelotypiam prouocatur quoties figmenta no-ftra fubftituimus in eius locum:quemadmodum fi impudica mulier,produdo palam ante oculos mariti adultero,eius animu magis vreret. Quu ergo præfenti fuavirtuteamp; gratia teftatum faceret EJ^us fe populum quem elegerat refpicere, quo magis à fcelqje defe-dionis deterreat, non polFe nouos deos afeifei admonet, quin teftis fit ac fpedator facri-Icgii.Huic enim audaciæ plurimum impietatis accrefeit, quod in fuis trasftigiis Dei oculos ludificari fe pofle iudicat. Ex aduerfo reclamat Dominus, quicquid ftruimus, quic-quidmolimur,quicquidfabricamus,in conlpedum fuum venirc.Purafit ergoconfeien-tiavel ab occultilfimis apoftafiæ cogitationibus, fi religione noftram approbate Domino libct.Siquidem integram amp;nbsp;incorruptam diuinitatis fuæ gloriam non externa modo confeflione requirit,fed in oculis fuis,qui abditiflîmas cordium latebras intuentuti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

PRAECEPtVM SECVijDVM.

17 Non facies tibi feu Ip tile, neque fimilicudinem vllani eorum qu3é in cælô funt furfum,Yel in terra tleorfuin,vel in aquis quæ fub terra funt.Non adorabis^ neque coles*

Quemadmodum proximo mandato Dcum fe vnum efiê pronutiauit, præter quem null! alii dii cogitadi aut habendi fint:ita qualis fit,Sc quo cultus genere ho^oradus,apcr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

tins etiamnum edicit : ne quid libi carnale affingere audeamus. Finis ergopræcepti eftgt; quod fuperftitiofis ritibus iegitimumfui cuku non vult profanari. Quarc in fummaj nos a carnalibus obferuatiunculis,quas ftolida mens noftra,vbi Deum pro fua craflitie conce pit,comminifci folet,in totu reuocat amp;nbsp;abftrahit : ac proinde ad legitimum fui cultu,hoc eft fpiritualem Sc à fe inftitutu,format. Quod aute eft in hac tranfgreffione «rafliffimum Vitium notatâdololatria eXteri^. Ac duæ quidem funt mandati partes.prior licentia noftram coercet,ne Deû,quiincôprehcnfibilis eft,fub fenfus noftros fubiicere, aut vUafpe-cie repræfentare audeamus. Secunda vetat ne imagines vllas adoremus, religionis caufa. Porto formas omnes breuiter enumcrat,quibus foiebat à profanis amp;. fuperftitiofis genti-bus figurari.Per ea quæ in cælo funt,folê,lunam,aliâfque ftellas 8c fottalfc aues in telligit* quemadmodu Deuteionomii quarto exprimens fuam mente, tam aues quàm aftrano- Deaf if minat.Quod non annotafrem,nifi quofdam videre ad Angelo»imperitc referre. Itaque reliqua membra,qu«a per fe^iota funt, prætermitto. ac iam lib. i. fatis aperte docuimusj quafcûque excogitat homo vifibiles Dei formas, pugnare ex diametro cum eius natura* ideóque,finiulac in medium prodeunt idola, corrumpi veram religionem 8c gdulterariï

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i.i«)*

INSTIT VTf ONIS LIB. II.

• 18 Quæ additur fandio non paru ad excutiendam focordiam valere debet, Minatut /! vel,forte. Se leliouani efle, Deum noftrum '' Deum, æmulatorein, qui vifitet iniqui-nomràfor- tatGiTi patruiB 111 filios, ill tertiatii amp;nbsp;quartani generationem in iis qui oderunc fuum; faciat autcm mifericordiani in niillia iis qui diligunt ie, ac præce-, ptafua feruanr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Hoe vero perinde eft aefi diceret fefolum eflein quohærefe d^^eamus. Eo vt nos in-ducat,potentiam fuam prædicat, quæ fe impunê contemni vel eleuari noifpatiatur. Po’' nitur hïc quidem nomen e l ,quod Deum fignificat: fed quia à fortitudine duciturjquo fenfum melius exprimerem, hoe quoque reddere non dubitaui, vel eontextui inferere. Deinde æmulatorem fe vooat,qui eofortem ferre nequeat. T ertió,vindicem fe futurum aiferiefuæ maieftatis acgloriæ,fiqui earn ad ereaturas aut feulptilia transférant: hequcid breui aut fimplici vindicta,fed quæ in filios, nepotes amp;nbsp;pronepotes fe protendat, quifeir lieer paternæimpietatis imitatores erunt. Quemadmodum perpetuam quoquein lorn-gam pofteritatem iis miièrieordiam ae benignitatem fuam exhibet qui fe diligunt,ae Legem 1’uam euftodiunt. Perfonam mariti erga nos induere, vfitatilTunum eft Deo. fiqui-dem eoiundio qua nos fibi deuiWeit dum in Eeelefiæ finu reeipit, faeri euiufdam eÓiugii inftar habet,quod mutua fide ftare oportet.Ipfe vt omnibus fidelis ae veracis mariti ofti-eiis defungitur,ita vieiflim à nobis ftipulatur amorê ae eaftitatem eóiugalem : hoe eft,ne animas noftras l^anæ, libidini, fœdifque carnis eupiditatibus ftuprandas proftituamus. Vnde quum ludæorum apoftafiam eorripit,eös proieda pudieitia adulteriis inquinatos eonqueritur. Ergo vc maritus,quó fandior eft ae eaftior, eo grauius aeeenditur fi vxoris animum ad riualem inelinare videt:ita Dominus,qui nos fibi in veritatc defponiauic, ar-dentiflimam zelotypiam fuam efle tcftatur,quoties,negleda fandi fui eoniugü püritate, feeleftis libidinibus conipureamur, turn veró præfertim dum numinis fui eultum, quem maxime illibatü efledecuerat,alió deriuamus, velinfieimus aliquafuperftitione.Ç^an-doquiiiem hoe modo non tantum violamus datam in eoniugio filt;^m,fcd ipfum nuptia-lem thorum indudis adulteris,polluimus.

• 19 In eomminatione videndum eft quid fibi velit, quum fe vifitaturum edieitini-quitatem patrum in filios,ad tertiam amp;nbsp;quartam generationc.Nam præterquam quod à Z2e.i8.e.io diuinæ iuftitiæ æquitate alienum eft pœnam alieni delidi ab infonte expetere,Deus ipfe quoque hoe fe non eomiflurum affirmat,vt filius porter iniquitatê partis. Atqui fenten-tia ramen hæe non femel repetitur,de pœnis auitorum fcelcrum in futuras generationes Num.i4.(« prorogandis.fie enim fæpius alloquitur eum Mofes,Iehouah,Iehouah,qui reddis iniqui-lere.ii.c. 1« patrum filiis in tertiam amp;nbsp;quartS generationem.leremias fimiliter,Qui faeis miferi-eordiam in millibus, q reddis iniquitatem patrum in finum filiorû poft eos.Nonnulli, dum in foluendo hoe nodo ægrè defudant, depeenis duntaxat temporariis putat intel-ligendum:quas fi filii fuftinent pro parentum dilidis,non eft abfurdum: quando fæpc in 3efa.39.lt;1.7 falutem infliguntur. Quod verum quidem eft. nam Ezeehiædenuntiabatlefaias, filios eius regno fpoliandos, ôô in exilium deportandos, ob peeeatum ab co perpetratum. Do-Ce«ii.d.i7, mus Pharaonis amp;nbsp;Abimelech ob læfum Abrahamû afflidantur,amp;:c.fcd quum id ad quæ-amp; lo.a.j nbsp;nbsp;ftionis huius lolutionem affertur,eft'ugiu eft magis quàm vera interpretatio. Grauiorem

enim vltionem edicit hîe amp;; fimihbus loeis quàm vf intra vitæ præientis terminos hmite-tur. Sic igitur accipiendum eft quôd iufta Domini maledidio non modo in caput impii, fed in totam quoque familiam incumbat. Vbi incubuit, quid expedari poteft,nifi vt pater, Spiritu Sei deftitutus, fiagitiofiflîmè viuat’filius ob paths nequitiam fimiliter à Domino derelidus,eàdem exitii fequatur viam? Nepos den-^m amp;: pronepos, hominum de^ teftabilium exccrabilc fernen,præcipites poft eos ruant.^

• 20 Primùm infpiciamus an talis vindida diuina iuftitiam dedeceat. Si vniuerfa hominum natura eft damnabilis: quos Dominus gratiæfuæ comunicatione non dignatur, iis paratum feimus cife interitum. nihilominus propria iniquitatê, non iniquo Dei odio intercunt.riec vlla relinquitux expoftulatio,cur non aliorum cxeniplo Dei gratia in falu-tem adiuuentur.Quum «go hæe impiis amp;nbsp;flagitiofis irrogatur ob fcelera punitio,vt Dei gratia in multas generationes domus eorum priuentur : qu^ ob iuftéflimam hanc vindi-Izc.i8.e-io dam Deo criminationem intendat?At Dominus contra pronuntiat,pœnam peccati pa-terniin filium non tranfituram.Obfcrua quid illic agatur. liraclitæ, quum diu alfiduc \ raultis

DE COGNIT. DEI RE DEMPT O RIS.

multis calamitatibus vexarentur, prouerbium iachre cœperant, patres fuos comediffe vuam acerbain,vnde dentés filiorum obftupefcerent ; quo ïignificabant, admilFa fuiffe à « parentibus peccata, quorum poenas ip(i, iulli alioqui amp;nbsp;immerentes, pcderent:implaça-bili magis.Dei iracundia quam moderata feueritate.Iis denuntiat Propheta, non ita efle: quia ob propria Hagîtia pleétaturmeque Dei iuftitiæ conuenire vt filius iuftus ob fcelefti patris nequitiam fuppliciui® luat. quod neque in præfenti fanélione habetur. Nam ß vi-ßtatio, de qua nunc too eft, adimpletur quum ab impiorum familia gratiam, lumeq fuæ veritatiSjieliqua laimis adiumenca aufert Dorninus:eo ipfo quod excæcati amp;nbsp;dereliy étiabipfo filiiparentum veftigiisinßftuntgt;maledi(ftiones ob paterna fcelera fuftinent. Quod verb amp;nbsp;temporariis miferiis fubiiciuntur,amp; çterno demum exitiojita iufto Dei iu^ dicioj non ob aliéna peccata,fed ob iniquitatem propriam puniuntur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;., j

XI Altera ex parteoffertur promifsio de propaganda in mille generationes Dei mi-fericordia; quxetiam frequenter in fcripturis occurrit,ôô in folenni Ecclefiæ foederein-feritur,Ero Deus tlius,amp;i feminis tui poft te, Quod refpiciens Solomon, fcribit ßlios iu- Gene.i7.a.^ ttorum póft mortem eorum beatos fore: non tantum lànttæ educationis ratione (qu'æ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“•^•7

ipfa certe momentum non minimum habet) fed ob iftam in fœdere promiflam benedi-, . . dionem, quod Dei gratia in familiis piorum æterna rel^cat. Eximiahincfidelibqsçoii- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

folatiojingens impiis terror.nam fi poft mortem quoque memoria tum iuftitiæ tum init quitatis tâtum apud Deum valet,vt malediiftio huius amp;nbsp;illius benedidio in poftefitatem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

redundet,multö magis in ipfis authorum capitibus refidebit.Cçterùmf ihil obftat quod impiorum foboles interdû ad bonam frugem fe recipit,fidelium foboles dégénérât : quia no perpetuam hîc regulam figere voluit Legiflator,quæ fuæ eleélioni derogaret.Nam ad confolationem iufti ac terrorem peccatoris fufficit non effe vanam ipfam aut ineffica-cem fanâ;ionem,tametfl non femper locum habeat. Quemadmodum enim quæ paucis fcelcratis infliguntur temporales pcenæ, teftimonia funt diuinæ aduerfus peccata iræ, amp;£ nbsp;nbsp;nbsp;: _,

futur! olim in omnes peccatores ludicii, tametfi multi impunè vfque ad vitæ finem eua-dant : ita quum exer^lum vnumedit Dominus iftius benediólionis,vt filium in patris , gratiam mifericordiaamp; bcnignitatefua prolêquatur, documentum præbet cJhftantis amp;nbsp;perpetuæ in fuos cultorcs gratiæ : quum patris iniquitatem femel in filio perfequitur, docet quale reprobos omnes indicium ob fcelerapropria maneat. quam certitudinem -potifsimùm hîc fpeâ:auit.Obiter etiam mifericordiæ fuæ amplitudinem nobis commen-dat j quam in mille generationes extendit, quum quatuor duntaxat generationes afsi-gnarit vindiclæ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.4

praeceptvm t e r T I V m.

2-1 . Non vfurpabis nomen lebouæ Dei mi in vanum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Finis præcepti eft, C^ôd nominis fui maieftatem vult jjobis elfe facrofandami^

Summaigitur erit, ne ipfam contemptimôô irreuerenter habende profanemus. Cui in-terdiôto cohæret ex ordinc præceptum, vt earn religiofa veneratione profequi nobis ftu-dio SC curæ fit.ltaquc fie animis ôc linguis coparatos elfe nos decet, vt nihil de ipfo Deo eiûfquemyfteriisautcogitemusaut loquamnr nifireuerenterôô multacum fobrietate: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

vt in æftimâdis eins operibus nihil niflergaipfum honorificumfapiamus,Hæc,inquam, i tria obferuare non ofeitanter conuenit,Vt quicquid mens de ipfo cocipiii quicquid lin- * gua profatur, ipfius excellentiam ri^piac, amp;nbsp;facræ nominis eins fublimitati refpondeatî denique ad extollendam cius magnificentiam aptum ht. Sanfto eius verbo amp;nbsp;adoradis myfteriis ne temerè præpoftereque abutamur vel ad ambitionem, vel ad auaritiam, vel ad ludicra noftra ; fed provt impreifam gerunt nominis cius dignitatem, fuum inter nos honorem ac pretium femper habeant. Poftremb, eius operibus ne obloquamur aut de-treélemus,quemadmodum ilfi contumeliofè folent obftrepcrc miferi homines:fed quicquid ab ipfo memoramus faä:um,cum fapiétiæ, iuftitiæ,bonitatis ologiis prædieemus .Id eft nomen Dei fanélificare.vbi fecus fit,vano prauóque abufu polluitur:quiarapitur extra legitimum vfum,cui foli confecratum erat-.atque vt nihil aliud, fua tarnen dignitate cxutum,contemptib^le paulatim redditur.Qubd fl in hac temcraria vfurpandi importune diuini nominis facilitate tantum eft mali:multó plus in eo, ß in nefarios vfus confera-tur, vt qui ipfum q^cromantiæ fuperftitionibus, diris deuotionibus, illicitis exorcifmis, aliïfque impiis incantation’ïbus feruire faciunt. luramentum autem in mandato potiCfv , • mum aflumitur,in quo peruerfus diuini nominis abuhis maxime eft deteftabilis; quo in- nbsp;nbsp;nbsp;,

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1)8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S T IT V TI O NI S LIB. IL

de melius abfterreamur ab omni in vniuerfum eius profanatione.Hîcautem de cultu • Dei præcipi ôc reucrentia nominis eius, non autem de æquicate quæ inter homines co-lenda eft) inde pacet quod deinde in fecunda tabula periurium amp;nbsp;falfum teftimonium f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;damnabit, quo læditur Humana focietas. fupetuacua autem effet repetitio fl Hoc præce-

ptum tradaret de officio charitatis. lam ipfa quoque diftindio hoc poftulat, quia non fruftra Deus, vt diótum eft,duas Legi fuæ tabulas attribuit.Mhde colligitur hoc ius fuum fibi vendicarc, ac tueri nominis fui fan£titatem,non autem docejg quid homines homi-nibus debeant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

• 2 ,3 Primo loco habendum eft quid fit iuramentum. Eft autem Dei atteftatio ad ve-ritatem fermonis noftri confirmandam. Quæ enim manifefta in Deum probra continet execrationes, indignæ funt quæ inter iuramenta cenfeantur. Eiufmodi atteftationem, vbi rite peragitur, ipeciem effe cultus diuini oftenditur multis locis Scripturæ. vt quum Icfaias de Affyfiis amp;nbsp;Ægyptiis in fcederis focietatem cum Ifraele vocandis vaticinatur, leCi.is.c.i8 Loquentur,inquit,lingua Chanaan, amp;nbsp;in nomine Domini iurabunt. hoc eft, lurado per nomê Domini,confeffione religionis edet. Item quu de propagado eius regno loquitur, iefaz$.c.i(î Quicuquebenedicet flbi,in Deo fideliu benedicet : amp;nbsp;qui iurabit in terra,iurabit in Deo iere.ii. d.is veto. Ieremias,Si eruditi,inquit,Jocuerint iurare populu in nomine meo,ficut docuerut iurare per Baal,ædificabûtur in medio domus meæ.Et rneritô nomen Domini in teftimo lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niu inuocando,noftra in ipfum religionem dicimur teftari.Sic enim ipfum,æternam cflè

amp;;immutabilengt;reritatemconfitemur:quemappellamusnon modo tanquam præ aliis idoneum veritatis teftem,fed etiam ceu eius affertorem vnicum, qui abfcodita in luccm proferrequeat:deindevtcordium cognitorem. Vbi enim défunt hominum teftimonia, ad Deum teftem refugimus : ac præfertim vbi aflerendum eft quod in confcientia latet. Qua ratioucamarefuccenfetiis Dominus qui per alienos deos deierantcatqueidiurif-lere.j.b.? iurandi genus,argumctum manifeftæ defeftionis interpretatur. Filii tui dereliquerunt me,amp;: iurant in iis qui non funt dii. Et fceleris huius grauitatem, pcenarum comminatio-Sopho.i.b.5 ne décidât,Difperdam eos qui iurant per nomen Domini,amp;: iuragt per Melchon.

• 24 lam vbi intelligimus,facramcntis noftris Dominum ineffe veile nominis fui cul-tum, eo maior adhibenda diligentia, ne pro cultu vel contumeliam vel contemptumô^ Leuit-w.c. vilitatem contineant.Contumelia eft non leuis fl per ipfum peieratur : vnde amp;nbsp;profana-tio appellatur in Lege. Quid enim reftat Domino, vbi fua veritate fueritfpoliatus?iam Deus eile deflnet. Sed enim fpoliatur ccrte,dum falfl fuftfagator amp;nbsp;approbator coftitui-lofue/. C.19 tur. Quarelofuah,dum Achan ad confeffionem veri adigere vult, Fili mi,ait,dagloriam • Domino Ifrael ; innuens fcilicet,Dominum grauiffimè inHonorari fl per eum peieratur. Neque mirummon enim ftat per nos quin mendacium facro eius nomini quodammodo inuratur.Quam loquutÄnem vfitatam inter ludæos fuifle, quoties ad facramentum di-cendum quifpiam vocaretiir, conftat exflmili obteftationequavtuntur in Euangelio i0bS.9c.14 Iohannis PHarifæi.Ad hanccautionem nosinftituutformulæ quæinScripturis vfurpan-I. Reg.i4-i9- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DominusiHæc faciat mihi Dominus amp;nbsp;hæc addat : Teftis flt Deus in animam

ï.Sam.3.b.9 meam : quæ inflnuant Deum aduocare nos non pofle orationis noftræ teftem quin per-vltorem nobis imprecemur fl fallimus.

• 25 Vile« vulgare redditur Dei nomen, quum veris quidem, fed fuperuacuis iura-menCis adhibeturdiquidem accipiturHîc quoque ia vanum. Quare no fatis fuerit à per-iurio abftinere,ni flmul meminerimus,iuflurandum non libidinis aut voluptatis, fed ne-ceflitatis caufa permiffum amp;: inftitutumndeóque extra licitum illius vfum egredi qui rebus non necqftariis accommodat.Porro non alia prçtendi neceffitas poteft quam vbi vel religion! vel charitati eft feruiendu.Qua in re nimis licentiofe hodie delinquitur, eóquö intolerabilius quod affuetudine ipfa pro delifto imputarÆeflitiquod certè apud Dei tribunal no paruo æftimatur. Paffim enim promifeue temeratur Dei nomen in nugacibus colloquiis : nec male fieri putatur,quia in tantæ improbitatis poffeffionem longa amp;nbsp;im-punita audacia ven turn eft. Manet tarnen ratum Domini mandatum : manet firma fan-ótio:amp; effeólum olim fuum obtinebit,qua peculiaris quçdam vindj^a in eos edicitur qui fruftra nome ipfius vfurpgrint. Peccatur amp;nbsp;alia in parte, quod in Dei locum fanftos eius feruos in iurametis fubftituimus,manifefta impietate : quia flcdiuiniptisgloriam ad eos Ezolij-c-’J craducimus.Neque enim abs re eft,quôd fpeciali mandate p^cepit Dominus iurare pet fuu:fpeciali interdido prohibuit ne per alienos deos iurantes audiamur. Et A po-- ’ ’ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftplus

ftolus idem liquide cc ft a cur, quum fcribit homines in iuramentis fuperiorem feipfis ap-peilare;Deum,quia fua gloria maiorem non habcbac,per feipfum iuralFe.

z6 Haciurifiurandimoderatione Anabapciftç non cocenti,omnia fine exceptione nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~

cxecratur:quoniam Chrifti generate fit incerdittum, Ego dico vobis, ne iurecis omnino: fit ante fermo veftcr,eft,eft:q|)n,non:quod vkra eft,à malo eft.Sed hoc modo inconfide-ratè in Chriftum impingunt:dum ilium faciunc Patn aduerlanum,amp; qui ad décréta eius abroganda in ^rram dwbenderit. Siquidem Deus æternus in Lege non modo iuramen- ExodAi.b. tum,ceu rem legitim am, permittit:^quod ipfiim abunde foret)fed in neceffitate iraperat, Chriftus autem fe alTerit vnum efle cu Patre,fe non aliud afFcrre quàm quod Pater man- lohs.to.f.jo dauerit, doólrinam fuam non elle à feipfo,amp;:c. Quid ergo? Deùmne fibi contrarium fa- ibidem a.i» cient, qui quod femel in moribus præcipiendo approbarit, poftea prohibeat ac damnet? ° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;

Sed quia in verbis Chrifti nonnihil eft diftlcultaris,ea paulifper expendamus.Hic autem ndnquam verum aflequemur nifi oculosintendamusin Chrifti fcopum,amp;: ad id quod . illicagit animum aduertamus. Uli non eft inftitutum, Legem aut laxare, aut reftringere, fed ad veram ac germanam intelligentiam reducere,quæ falfis Scribaru amp;nbsp;Pharifæorum commentis valde deprauata fucrat.Id fi tcnemus,non piitabimus Chriftum damnafie in totum iuramenta:fed ea tantum quæ Legis regulam traiftgrediuntur. Ex ipfis c0ftat,po* pulum nihil tunc cauere folitum præter periuria, quum no iis foils, fed inanibus quoque nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

ac fuperuacuis iurametis Lex interdicat.Dominus ergo,certiffimus Legj^ interpres,non modo peierare,fed eciam iurare,malum efle admonet.Quomodo iurare?nepe in vanum^ Quæ autem in Lege commendantur iuramenta,faluaôô libera relinquit. Videntur fibi validius pugnare quum mordicus arripiunt particulam Omnino; quæ tarnen non ad iu-* randi verbum refertur, fed fubieftas facramentorum formulas, Nam amp;nbsp;ifta erat erroris portio,quôd dum per cælum terram deierabant,Dei nomen fe non putabant attinge-« re. Ergo poft præcipuum præuaricationis caput, omnia etiam fubterfugiaDominus illis præcidit ; ne fe opinentur euafilfe fi fuppreflo Dei nomine cælum amp;nbsp;terram appellarint.

Nam hic quoque obitSr notandum, quanuis non exprimatur nomen Dei, homftes tarnen obliquis formis per iplum iurare ; quemadmodum fi per lumen vitale, per panem quoveCcuntur,per baptifmumfuum,autaliadiuinæ ergaleliberalitatispignora quæli-betiuret.Neque veto Chriftus co loco per cælum èc terram Hierofolymam iurare ve-tansjfuperftitionem corrigit,vt fallo quidam putanc-.fed eorum potius fophifticam argu-tiam refellit qui pro nihilo ducebant indirefta iuramenta futiliter iaólare,quafi lacro Dei nomini parcerent,quod tarnen infculptumcft finguliseius beneficiis. Alia eft ratio vbi vel mortalis quifpia,vel mortuus,vel Angelus in locum Dei fubftituitur-.ficuti apud pro- • fanas gentes excogitauitadulatio putidam illam formam, per vit^m aut genium Regis: quia tunc falfa apotheofis vnius Deigloriam obfcuratamp; minuit. Verum vbi nihil aliud eft pro^ofitum quàm ex lacro Dei nomine petere diftorum cofirmationcm, quanuis id oblique fiat,in friuolis omnibus iuramentis læditur eius maieftas. Licentiam hanc vano _ ___ prætextu fpoliat Chriftus,omnmo iurare prohibens.Eodem Só lacobus tendit,ilia Chri-fti verba quæ citaui vfurpans-.quia femper in mudo graflata eft ilia temeritas,quæ tarnen profanatio eft nominis Dei.Nam fiad fubftantiam referas particulam Omi®no,acfi nul- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

la exceptione illicitum elTet quoduis iy fiuradum,quorfum explicatio quæ mox additur: Neque per cælum.neque per ter ram,See. Qmbus fatis patet, cauillis occurri vndeleuari fuum vitium ludæi putabant.

ay luque fanis iudiciis ambiguum iam efle nequit. Dominum illic iurameta modo ca improbafle quç per Legem vetita elTent.Nam Si ipfe,qui perfe(ftionis,quam docebat, exemplar in vita exhibuit,non Äihorruit à iuramentis quoties res tequirebavSi difeipu-li,quos magiftto fuo per omnia paruifle no dubitamus,idem exeplum fequuti funt. C^is audeat dicere iuraturum fuifle Paulum,fi iufiuradum prorfus interdiftum fuiflet? Atqui vbi res ita tulit, fine vllo fcrupulo iurat, etiam addita interdum imprecatione.Nondum tarnen finita eft quæftio : quando nonnulli fola ab hoc interdiao publica iuramenta exi-

• . mi atbitratur-.qualia filTit quæ deferente exigêtéque magiftratu præftamuscqualia etiam in fanciendis fœderibus vlurpare principes Voient : vel populusTquum in nomen princi-pis curat ; velmiles, quum fatramento militiæ adigitur ; Si quæ lunt huiufmodi.ln hunc quoque ordinem (ôi iure) referunt quæ extant apud Paulum, ad aflerendamEuangelii dignitatem:quandß Apoftoli in fua funaione pr iuati homines non funt,fed publier Dei

X40 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTITvTîONIS lib. IL’

miniftri. Et fane non inficior ilia efle tiitiflima, quôd folidioribus Scripturæ teftimonils _ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dcfenduntur.Iubetur magiftratus in re dubia adigcre ceftem ad iuramêcuin,ille viciflîm

iuramentorcfpondere. amp;nbsp;Apoftolus ait humanas concrouerfias hocremedio expediri-In hoc præcepto habet vcerque folidam officii fui approbationem. Quinetiam apudve-teres ethnicos obferuarclicet, publicum amp;nbsp;folenne iuûur^wdum in magna religioneha-bitum fiiifle î vulgaria,quæ promifcuè faciebant, aut pro nihilo, aut non ita magno fuiflê reputata,perinde ac Dei numen in his non intercedcre putardiiFerùm p^iuata iuramen ta,quæ fobriè, fände, teueren ter neceflàriis rebus adhibentur, damnare nimis periculo-fum fuerit : quæ ipfa amp;nbsp;rationc amp;nbsp;exemplis fulciuntur. Nam fi priuatis in re graui amp;nbsp;feria Deum interfe iudicc appcllare licet,mulcô magis teftem. Infimulabit te frater tuus per-fidiæzpurgare te ftudebis,ex charitatis olficioalle nulla ratione fatiffieri fibi patietur.Si in difcrimen famatuaob illius obftinatam malignitatem veniat, fineofFenfà ad Dei iudi-cium prouocabis,vt tuam innocentiam tempore manifeftet.Minùs eft teftem aduocare, fi verba expêduntur.Non video igitur cur hîc illicitam aft'eramus attcftationem, Neque ■Gciru.c.x4, défunt plurima exempla.Si Abraham amp;: Ifaac facramentum cum Abimelech publico no GeMi.g.îj. iiiine prætexitur.-atcertè Iacob amp;nbsp;Laban priuati crant, qui mutuoiuramentofcedusin-Rutii 3.C.I} terfefanciunt. Priuatus erat Booz, qui promiffum coniugium Ruth eodem modo con-• I. Reg. is.b. firmauit. Priuatus erat Abdias, vir iuftus timens Dei, qui iuramento afleucrat quod — nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eliæ vult perfu^dcrc.NuIlam itaque meljorcm regulam habeo,nifi vt iuramenta fie mo-

deremur ne temeraria fint,nepromifcua,nelibidinofa,ne friuola:fed iuftæ ncceftitati fer niant, vbi fcilicct vcl Domini gloria vindicanda, vel promouenda fratris ædificatio. quo Legis mandatum Ipcdac.

PRAECÊPTVM Q_V a R T V M.

Recorcîare vt dieiil fabbathifanéfifices. Sex diebus operaberis, amp;nbsp;facies o-nmia opera tua : feptimo auteur die fabbatliuni ïehouæ Dei tui eft. Non facies vlluneopusineo, amp;:c. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

28 Finis præcepti eft vt propriis affedibus amp;nbsp;operibus emortui, regnum Dei medi-temur,acquc ad eâ meditatione inftitutis ab ipfo rationibus exerceamur. V erum,quonia habet peculiarem ôc diuifam à reliquis confiderationem, paulô diuerfam interpretatio-nis feriem requirit.Vmbratile vetcrcs nuncuparcfolent,quôd externam diei obferuatio-nem contineat quæ in Chrifti aduentu cum reliquis figuris abolira fuerit,quod verè qui-dem ab illis dicitur:feddimidia tantum ex parte rem attingunt. Quarealtius repetenda • eft expofitio : amp;nbsp;difpiciendæ tres caufæ,quibus conftare hoc mandatum obferuafte mihi videor. Voluit enim cælcftis Legiflator fub diei feptimi quiete populo Ifrael fpiritualem requiem figurare,qiia a propriis operibus feriari debent fideles, vt Deum in fe operari fi-nant.Deinde ftatum dicm efte voluit,quo ad Legem audiedam amp;nbsp;ceremonias peragen-dasconuenirent, velfàltcm quem operumfuorûmeditationipeculiariter darent:vt hac recordationc ad pietacem exercerentur. Tertiô, feruis, amp;nbsp;iis qui fub aliorum degerent imperio,quietis diem indulgcdum cenfuit,quo aliquam haberent àlabore remiffionem.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2,9 Illain tarnen fpiritualis quietisadumbrationcm primariumin fabbatho locum

Nun1.13J.x2, tenuifte,multifariàm docemur. Nullius ferê fiquidem præcepti obediêtiam feuerius Do-minus exegit. Quum fubuerfâm omnem religion^ vultapud Prophetas fignificare, pol-n amp;^x b 8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cuftodita,non fandificata fua fabbatha conqueritur : quafi, omiflo hoc

amp; x3.f.38. ’ obfequio,nihil amplius reftaret in quo poflethonorah.Eiusobferuantia eximiisencomiis aliaoracula, fabbathireuelationê mirificè æftimabant. ief.$«.a.x.^^ Sic enim loquuntur Lcuitæ apud Nehemiah,in folenni fongrcgatione,Oftcndifti patri-Nehem.ÿ.c. bus noftris fabbathum tuum fandum, mandata ôc ceremonias amp;nbsp;Legem dedifti eis per manum Mofis. Vides vt fingulari dignatione habeatur inter præcepta omnia Legis.QjJiC omnia pertinêt ad commendandam myfterii dignitatem, quod à Mofe amp;nbsp;Ezechiele pub ExoJ. 31,0,13 cherrimè exprimitur. Sic habes in Exodo, Videte vt fabbathum meum euftodiatis, amp;nbsp;quia fignum eft inter me amp;nbsp;vos, in generationibus veftris : vt fcàitis quôd ego fum Do-minus qui fandifico vof. Cuftodite fabbathum, fandum eft enim vobis. Cuftodiant fil» Ifraelfabbathum, amp;nbsp;cclebrentillud in generationibus fuis^paduirfcft fempiternum in-EzecE.io,b, ter me amp;; filios Ifrael, fignûmque perpetuum. Fufius etiamnum Ezechiel : cuiu,s tarnen ï’” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fumnia hue redit, eile in fignum quo Ifrael cognofccret,Deum clic f^û fandificatorem.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si

UC nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex A. E U t M r 1 U K 1 S.

Si fanélifîcatio noftra propriæ voluntatis mortificatione confiât,iam fe profère aptiflîma figniexterni cum reipfainterior! analogia. Quiefeendum omnino efl^ vt Deus in nobis * operetuncedendum voluntate noftra, refignandum cor,abdicandæ cunâæ carnis cupi-ditates.Deniqueferiandumeft ab omnibus propriiingeniimuniis,vtDeurnhabentes in nobis operantem,in ipfoacqaiefcamus,quemadmodum Apoftolus quoquedocet.

30 Perpetuam iftam cefîationem ludæis repræfentabat vnius diei ex feptenis obfer-uatio:quç vt m^iori reli§i»ne coleretur,cam exemple fuo Dominus commendauic.Non enim ad excitandum hominis ftudium mediocriter valet vt fe ad Creatoris imitationem tendercnoucrit.Siquisarcanamaliquam infeptenario numero fignificationem requi-rat, quando hic in Scriptura perfcâionis eft numerus, non fine caufa deleâus eft ad no-tandam perpetuitatem.Cui amp;nbsp;illud fufFragatur,quôd Mofes in die quo narrat requieuif-fe Dominum ab operibus fuis, finem defenbendæ dierum ac noiftium fucceffionis facits Poteft amp;nbsp;altera probabilis afterri numeri notatio:quôd fcilicet defignarit Dominus nun-quam abfolutum fore fabbathum donee vêtum ad vltimum diemfùcrit.Noftramcnim in illo beatam quietem hîc inchoamus,in ea nouos quotidie progreifus facimus:fed quia aftîdua eftadhuccum carne militia, non prius confummabitur quàm implebitur illud lefaiædecontinuandaneomeniacumneomenia,fabbatlîocumfabbatho,nempequum erit Deus omnia in omnibus. Videri ergo poffic Dominus per diem feptimû populo fuo delinealfe futuram fui fabbachi in vltimo die perfelt;ftionem:quo continer^i làbbathi me-ditatione ad hanc perfeélionem tota vita alpiraret.

3 r Siquis hancnumeri obferuationem ceu nimisargutam faftidiat, nihil impedio quominus iimplicius accipiat : Dominum certum diem ordinafle, quo ad meditandam fpiritualis quietis afïïduitatem populus fub Legis pædagogia exerceretur.Septimum affi-gnaffejvel quia fufficere prouidebat,vel vt propohta exempli fui fimilitudine, melius po-pulum extimularet : vel certè admoneret no aliô fpedare fabbathum nifi vt fuo Creatori conformis redderecur. Parum enim intcreft.-modô myfteriu,quod præcipuè delineatur, maneat, de perpétua ifbftrorum operum quiete. Ad quodcontemplandumideiftidem reuocabantludæos Prophetæmecarnali celfatione defuntlos feputarent.Præterallega; tos iam locos fie habes apud lefaiam, Si auerteris à fabbatho pedem tuum vt non facias icfa.îé. d; voluntatem tuam in die fanôlo meo, amp;nbsp;vocaueris fabbathum delicatum amp;: fanôtum Domini gloriofî : amp;nbsp;glorificaueris eum dum non facis vias tuas, amp;nbsp;non inuenitur Voluntas tua Vt loquarré fermonemxunc dcleélaberis fuper Domino, amp;c. Cæterùm non dubiuna quin Domini Chrifti aduentu,quod ceremoniale hîc erat,abolitum fuerit. Ipfe enim ve ritas eft,cuius præfentia figurç onines euanefcunticorpus cuius afpc(ftu,vmbræ relinquû • tur.lpfe,inquam,verum fabbathi complementum. Per baptifmuÿa illi cofepulti, in con- Romi fortiû mortis eius infici fumus, vt refurreftionis participes,in nouitatevitç ambuîemuss Idcô fabbathum vmbram fuiffe rei futuræ alibi feribit Apoftolus : corpus extare in Chri-ftojhoc eft,folidam veritatis fubftanciam,quam illo loco bene explicauit.Ea non vno die contenta eft,fed toto vitæ noftrç curfu,donec penitus nobifmetipfis mortui,Dei vitaim pleamur.A Chriftianis ergo abeffe debet fuperftitiofa dierum obferuatio.

31 Enimuerô quoniam duæ pofteriores caufæ veteribus vmbris annunj^rari non de nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

bêt,fed feculis omnibus peræquè coni^nnint : abrogate fabbatho,inter nos tarnen etia-num locum iftud habet,vt ftatis diebus ad audiendum verbum, ad myftici panis fraólio-nem,ad publicas orationes conueniamus : deinde vt feruis amp;nbsp;operariis fua detur à labore remiflio. Vtranque in fabbathi præceptione curæ fuiffe Domino, proculdubiô eft.Prior abundè teftimonii,vel in folo ludæorum vfu,habet. Secundam fignauit Mof?s in Deute- Deutff.bïi^ ronomio,his verbis, V t requicfc«t fèruus tuusamp; ancilla tua,ficut amp;: tuunemento quod amp;: ipfe feruieris in Ægypto.Item in Exodo,Vt requiefeat bos amp;: afinus tuus:amp; refpiret filius Eio4.xj.e.j£ ancillæ tuæ. Vtrunque quis neget nobis perinde ac ludæis conuenirc’Conuentus Ecclc-fiaftici nobis Dei verbo præcipiuntur: amp;nbsp;eorum neceftitas,ipfa vitæ experientia, notafâ-tis eft.Ni fî ftati^fînt,amp; fuos habeat conftitutosdies,quomodo haberi pofluntf'Omnia de- t. (^or, center amp;ordinegeren8a inter nos funt ex Apoftolifententia. Tantum veto abeft quin 4®. decorum amp;nbsp;ordo, niiî ifta politiaamp; moderatione conferuari polîlt, vt præfentiflîma imquot;‘ pendeatEcclefiæpc?fcurbati»amp;: ruina fi diflbluatur. Quôd fi eadem nobis neceflitasin-cumbit,cuius in fubfidium ludæis Dominus fabbathum conftitueratinemo caufetur nihil aliud ad nos peptinercs Voluit enim prouidentiffimusamp; indulgentiffimus Pater no

ÎN s T IT V TI o NI s LIB. IL

♦ fter,no{lr:e,nDn minus quam ludæorû neceiïitati profpicere.Cur non quotidie,inquiesi potius conuenimuSjVt ita tollatur dierum difcretio?vtinam illud quidem daretur:Ô£ fane cligna erat fpiritualis fapientia,cui quotidie deciderecur particulaaliqua temporis.Sed. ß à mulcorum infirmitate obtineri non poteft vt quotidian! conuentus agantur:amp; charita tis ratio plus ab illis exigere non permittit : cur non pareangt;js rationi quam nobis videmus Dei voluntate impofitam?

3 3 Paulô hîc cogor efle longior,quôd hodie ob die Dominlfftn tumi;Jtuantur non-nulli inquieti ipiritus : Plebem Chriftianam quiritantur in ludaiimo foueri, quia retineC aliquamdierum oblèruationem.Ego autem refpondeo, citraludaifmum dies iftosànobis obferuari-.quia logo intern allo dilïerimus iii hac parte à ludæis.Non enim vt ceremo-niam ardiflima religione celebramus, qua putemus myllcrium fpirituale figu/ari:fcd fu-Coloir.i.c.iff feipimus vtremedium retinêdo in Ecclelîaordini neceParium.Arqui Paulus döcet,non eflein eiusobferuationeiudicandos Chrilbanos: quia lit vmbra rei futuræ. Ideo timet Gal.4.b.io.ii ne inter Galatasfruftralaborarit,quôdadhucdiesobferuarent. Et ad Romanos afleric RoniJ4.a4 fuperibtiofum elTe fiquis iudicat inter diem diem. At quis præter illos duntaxaC furiofos,non videat de qua obfqjuatione intelligat Apoftolus? Non enim in finem illunx politicum SiC Eccleliaibcum ordinem refpiciebant : fed quum, tanquam rerum fpiritua-liumvmbras retinerent, tantundem oblcurabant Chrilbgloriamamp; Euangelii lucem. A manuariis optribus nonideo feriabâtur quôd elfent à facris ftudiis Sê meditationibus auocamenta:fed religione quadam,quôd feriando.mylleriaolim commendatarecolerc fefomniabant.In hâc, inquam, prçpofteram dierum dilcretionem inuehitur j^oftolus: non in legitimum dele£tum,quifocietatis Chrillianæ paci lèruiat. Siquidemin Ecclcliis ab eo inftitutis fabbathû in hune vfum retinebatur. Iliû enim diem prçlcribit Corinthiis, quofymbülaad fubleuâdosHierolblymitanosfratres colligantur. Si timeturfuperftitio: plus erat periculi in ludaicis feriis, quâ in Dominicis(quos nûc habet Chriftiani)dicbus. Na qu^d ad euertenda fuperftitioné expediebat, fublatus cft ludæis religiofus diesiquod decoro,ordini,paci,in Ecclelîa retinendis nccelîàriû erat,alter inîû vfum deftinatus eft.

34 Quanquamnon lînedelectu Dominicum quemvocamus diemveteres in locum lâbbathifubrogarunt.Nam quum verç illius quieris,quam vêtus fabbarhum adum-brabat, inrelurreébone Domini finis fitaccomplementum,ipfodie,qui vmbris finem attulit.admonentur Chriftiani ne vmbratili ceremoniæ inha:reant. Neque fie tarnen fe-? ptenariumnumerum moror,vceius lèruituti Ecclefiamaftringam .neque enim Ecclefias • damnauero,quæ alios conuentibus fuis folennes dies habeant,modó à fupcrlbtionc abfint.Quod erit fi ad folam obferuationem d ifci pi in ç öó ordinis bene compofiti referai! tur. Summafit:vtfub figura ludæistradebatur veritas,ita nobis fine vmbris commenda-tunprimùm, vt perpetuum tota vita fabbathifmum meditemur à noftris operibus, quo Dominus in nobis per fuum Spiritû operetur : deinde vt pia operu Dei recognitionepri-natim fe quifque,quoties vacat,diligenter exerceat: tum etia,vt omnes fimul legitimum Ecclelîæ ordinem,ad verbum audiendum,ad facramentorum adminiftrationem,ad • publicas orationes conftitutum, obferuemus. tertio ne nobis fubditos inhunianiter

premamus.^taeuanefcuntnugæ pleudoprophetarum qui ludaica opinione populum Ïuperioribus feculis imbuerunt,nihil ahud aftèrei^es nifi abrogatum elle quod ceremo-tri]ib.j.cap. niale erat in hoc mandato(id vocat fua lingua diei feptimæ taxationem)remanere autem 5’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod morale eft,ncmpe vnius diei obferuatione in hebdomade. Atqui id nihil aliud eft

quam in lu^æorum contumeliam diem mutare,diei famftitatem animo eandem retine-

re:fiquidem manec nobis etiamnum par myllerii in diebus fignificacio quæ apud ludços locum habebac. Ec fane videmus quid tali doótrina prolbccrint. qui enim eorum conlb' tutionibushærenc, craifacarnalique fabbathifmi fuperftitione ludæos ter fuperantzvc Jef.t.c.i3,amp; nihiiominus hodie ipfisconueniancobiurgationes quæ apud lefaiam leguntur, quàm iis quos fua æcate Propheta increpabat. Cæterùm generalis doétrina præcipuè tenenda

amp; externis fubfidiis qu^ ad fouendum Dei cultum valeant opertm dandam elfe. PRAECEPTVM Q_V I N T V M.

Honora patreni tuum amp;nbsp;matrem vt fis lori^æuusTuper terram quatr* lchouaDeus tuns datums eft tibi.

3 5 finis elljQuoniam Domino Deo fuæ dilpofitio^ confcruat*c^cordi eft,ordini'

DE COGNIT. DEI RSDEMPTQRIS.

tos ab ipfo eminentiæ gradus oportcre nobis efle inuiolabiles.Summa igitur erit vt quos nobis præfcctt Dominus,eos lufpiciamus, eofque amp;nbsp;honore amp;nbsp;obedientiaamp; graticudine nbsp;nbsp;nbsp;*

profequamur. Vnde fequitur interdidum, nequid eorum dignitati,vel contemptu, vel contumacia,vel ingratitudine derogcmus.Sic enim late patet vocabulu honoris in Scri-ptura.vt quum dicit Apoftoltÿ,Prefbyteros qui bene præfunt, duplici honore dignos ef- 1.TÛÏ1.5.C.17 fe,non modo reuerentiam iis oeberi intelligic, fed quam minifterium eorum remunera-tionem mcretur. Quoniuii autem hoc de fubieôtione præceptum cum humani ingenii prauitate valde pugnat (quod,vt eft celficudinis appetentia turgidum, ægtc fe fubiici fu-ftinet)quæ naturâ maxime amabilis eft ac minime inuidiofa fuperioritas, in exêplar pro-pohta eftzquiafacilius animos noftros cmollire amp;nbsp;infletftere ad fubmiflionis confuetudi-nem poterat. Ad omnem ergo legitimam fubieftionem ab ea quæ fecillima eft toleratu, nos paulatimafluefacit Dominus-.quado eftomnium eadem ratio. Siquidem quibus at-tribuit eminentiam,quatenus ad earn tuendam necefle eft, fuum cum illis nomen com-municat. In vnu ipfum ita conueniunt Patris,Dei ac Domini tituli,vt quoties vnum ali-quemexiisaudimus,maieftatisilliusfenfu animum noftrumferirioporteat. Quos ergo iftorum facit participes, eos quadam fulgoris fui fcintilla illuftrat, vt fint pro fuo quifque loco fpcctabiles. Ita qui nobis eft pater, in eo diujnum ali^uid reputare par cft:quia diui-num titulum non fine caufa gerit. Qui princeps eft,qui dominus, habet nonnullam honoris cum Deo communionem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

36 Quapropter ambiguum efle non debet quin hic vniuerfalem regtlam Dominus ftatuat:nempe provt quenque nouimus efl'c nobis eins ordinatione prçfeftum,vt ipfum reuerentia,obcdiétia,gratitudine,ôô quibus poflTumus officiis profequamur .Ncc intereft dignine an indigni fint quibus honor ifte deferatur. nam qualefcuque fint tandem, non tarnen fine Dei prouidentia hunc locum aflequuti funt,cuius ratione ipfe Legiflator cos honorari voluit.Nominatim tarnen de parentum reuerentia præcepit,qui nos in hac vi-tam fuftulcrunt-.ad quam natura ipfa quodammodo inftituere nos debet.Monftra enim funt, non homines, qui patriam poteftatem contumelia vel peruicacia infringunL Idco cunftos parentibus immOrigeros trucidari iubet Dominus, vtbeneficio lueis indignos, qui non recognofcunt quorum opera in earn peruenerint. Atque ex variis quidc Legis appendicibus apparet veru eife quod annotauimus,tres efle honoris de quo hic loquituc partes,teuerentiam,obedientiam,gratitudincm.PrimamDominus fancitduminterfici Exod.u.c.v, præcipit qui maledixerit patri aut matri .quandoquidc illic contemptum ac cotumeliam teuit.io. vindicat.Secundam,dum aduerfus immorigeros ör rebelles pœnam mortis edicit. Ad ter tiâ pertinet quod dicit Chriftus Matth. 15,ex præcepto Dci efle vtbenefaciamus parentî ic^ bus.Et quoties mandat! mctionem. facit Paulus,obedientiam in eo requiri interçrctatur. Deut.u.d.

37 Subneaitur promiffio,commendationis vice,quæ magi^dmoneat quam grata Mat.i5.a.4 Deo fit quæ hic nobis imperatur fubmiflio.Iftum enim aculeum excitando torpori no-ftro admouet Paulus, quum dicit mandatum hoc elfe primum cum promiflione. Siqui- ” ° ’ * dem quæ in prima tabula præceffit, non fpecialis amp;: propria vnius madatifuit,fed adLe-gem vniuerfamextendebatur. Porto fie accipienda hæc eft,Peculiariter Ifraelitis loque-batur Dominus de terra quam illis promiferat in hereditärem .Si ergo diuinæ benignita-tis arrhabo erat terræ pofleflio, non miremur fi Dominus teftari voluerit (Jam gratiam, vitæ longitudinê largiendo:per quanFfiebat vt diuturnus capetetur fui beneficii fruéfus. Senfus ergo eft. Honora patrem Sc matrem,quo per longum vitæ fpatium ftui tibi diu 1gt; ceat eaterræ pofleflione quæ tibi futura eft in gratiæ meæ teftimonium. Cæterùm, quia tota terra fidelibus benedifta eft, præfentem vitam inter Dei benedidionesinerito repo-nimus. Quare ad nos fimilitet^peftat iftæc promiflio, quatenus fcilicet diuinæ beneuo-lentiæ documêtum nobis eft præfentis vitæ duratio.Non enim ea aut nobis promittitur, aut promiffa fuit Iudæis,quafi beatitudincm in fe contineret:fed quia fy mbolum piis efle folet diuinæ indulgentiæ. Quare fi cotingat ante maturam ætatem obfequentera paren-tibus filium è vita abripi (quod non raro cernitur)nihilo minus in fuæ promiffionis com-plemento conftantet t)ominus perfeuerat,quàm fi eum centum terræ iugeribus munç-retur cui vnum modo pollicitus état.Totum in hoc fitum eft v^expendamus longam vi-tameatenuspromifti quatenus Deibenedittioeftibcnediftioaé veto efle quatenus diuinæ gratiæ eft documenturn : quam ipfe per mortem infinitovberiusôcfolidius fetuis âûsteftificatur ôeje ipfademonfttat.

144 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT V*TIONÏ S LIB. II.

38 AdhæCjdum præfentis vitæ benediâionem Dominus pollicetur filiis qui parentes qua decet obferuatïone coluerintdimul innüit,omnibus immorigeris ac inobièquen tibus certiiTimam imminere malediâionem, Cùi ne défit cxecutio, eos per Legem fuam mortis iudicio obnoxios pronuntiat,acfupplicium de ipfis fumi mandat. Si indicium cf-fugiuntjipfevltionem expetit quouis modo. Vidcfflusemm quantusnumerus ex hoc hominumgenere velin præliis vélin rixiscadatialiiinfoTitismodis affliguntur.omnes propè comminationem hanc non elle vanam argumente fur^i^Quôd fi^ui euadunt ad vltimam fenedutem:quia in hac vita, Dei benediótione priuati, nihil aliud quam mifere langueur,amp; maioribus in pofterum pœnis referuantur, multumabeft quinbenediétio-nis piis filiis promiflæ fiant participes. Sed iftnd etiam obiter annotadum, quod illis obe-Bphe.^J.I direnonnifi in Domino iubcmur : neque id obfcurum cft ex iaólo prius fundamêto.præ-fident enim eo loco in quem euexit eos Dominus, communicata cum ipfis honoris fui portione. Qua: ergofubmifllo illisexhibetur,adfufpiciendum fummumiliumPatrem gradus eile debet. Quare fi in Legis tranfgrefsionem nos inftigant, mcrito tum non parentes nobis habendi funt,fed extranei,qui nos à veri Pattis obedictia fubducereconan-tur. Sic de principibus, dominis, amp;nbsp;vniuerfo fuperiorum generchabendum. Indignum cnimamp;ablonum ellvt addc^imendam Deicclfitudinem eorumcmincntia polleat, quæ vt ab illa pendet,ita in illam deducere nos debet.

PRAECEPTVM SEXTVM.

Non occides.

39 Finis pr±ceptieft:Quoniam hominum genus vnitatc quadam Dominus deuin-xit,incolumitatem omnium vnicuiquc debercefi’e commendatam. In fumma ergo,violen tia omnis amp;nbsp;iniuria,ac omnino quæuis noxa,qua proximi corpus lçdatur,nobis intet-dicitur.Ac pröindeiubemur,fiquidin opera noftraad tuenda proximorum vitam fubfi' dii eft,fideliter impendere,quæ ad eorum tranquillitatem faciunt, procurare: depellcdis noxis excubare: fiquo in dilcrimine funt,præberemanum auxiliärem. Si Deum Legifla-torcmÉic loqui recordaris,fimul cogita veile per hanc rcgulam arflmç tuæ moderari. Ri-diculum enim foret vt is qui cordis cogitationes fpeculatur,iifquqpræcipuè immoratur, ad veram iuftitiam nihil quam corpus erudiret. Ergo homicidium cordis hac Lege prohibetur, præcipitur interior alfedus conferuandæ fratris vitæ. Manus quidem homicidium parit,fed animus cocipit,dum ira amp;nbsp;odio inficitur. Vide an irafei aduerfus fra-trem poflis quin noxæ libidine ardeas. Si non irafci,ergo nee odific:quando odium nihil aliud eft quam ira inueterata. Difiimules licet, amp;nbsp;vanis ambagibus extricate te coneris: vbi vel ira vel odium eft,illic eftmaleficus affeélus. Si tergiuerlari pergis,iam ore Spiritus pronuntiatum eft, homicidam eflè qui fratrem in corde fuo oderit : ore Domini Chrifti pronuntiatum cft reumelTc iudicio quiftatrifuo irafcitur:reumefleconcilioqui dixe-rit racha:reum eiTegehennæ ignis qui dixeht fatue.

40 Duplicem autem æquitatem Scriptura notât, qua nititur hocpræceptum: quia amp;nbsp;imago Dei eft homo,amp;: caro noftta.Quare,nifi imaginem Dei violate libeat,facrofan-dum habere illummifi omnem exuere humanitärem, vt carnem propriam fouere debc-mus.Quæ à r^demptione Se Chrifti gratia ducenda eft exhortatio,alibi traftabitur. Duo illa naturaliter in homine confiderari Dominus voluit, quæ nos ad conferuationcm eins inducercnt:vt Se fuam imaginem in ipfo imptefiàin rcuereamur,ôe carnem noftram atn-plexcmur. Non ergo cuafit homicidii crimen qui à fanguinis effufione fibi tempcrarit.Si quid opéré perpétras, fi conatu machinaris, fi voto Se eonfilio concipis quod alterius fa-luti fit aduer^m,homicidii reus teneris, Nifi rurfum illam pro facultate Se opportunita-le tueri ftudes,ea quoque immanitate Legern præuaricauis. Quod fi tatoperc de corporis incolumitate l3boratur:hinccolligamus, quantum ftudii Se operæ faluti anitnæ debca-cur quæ in immenfum coram Domino præcellix.

PRAECEPTVM SEPTIMVM.

N on mœchaberis.

41 Finis eius, Quia jjpdicitiam Seputitatem Deus amat,faceflèrcà nobis omne im-munditiem oportere. Summa igitur erit, vt nequa fpurciti^ aut liUidinofa intemperi« Garnis inquinemur.Cui refpondet aftîrmatiuû præceptum, vt cafte Se côtinenter omncs vitæ noftræpartes moderemur. Scortationera autem nominatim veut, ad quam tend^“^

* omn^

DE COGNIT. DEI RBDEMPTORIS. i« omnis libido ; vt illius fœditate (quæ craffior eft palpabilior, quacenus fcilicec corpori ctiam maculaminurit)in libidiniscuiufuisabominationem nosadducar. Quoniamhac ♦ lege condicus eft homo vt folicariam vitam non agat, fed adiundo fibi fubhdio vtatur: deinde ex peccati malediólione in hanc neceflitatem mag is addiótus eft : quantum fatis crat,Dominus opitulatus eft nobis in hac parte dum coniugiu inftituit,cuius focietatera fuaauthoritate initam, fua choque benediftione fandificauit. Vndc conftatS^ aliam ’ quamlibet,extra conidium,focieratem,coram ipfo maledidamefle:Stillam ipfam coniugalem itAieceflicatis remedium efle ordinatam. ne in efFrænem libidinem prorua-mus. Ne ergo nobis blandiamur, dum audimus non pofte virum cum muliere, fine Dei maledióhone,extra coniugium copulari.

• 42 . lam quum per naturæ conditionem amp;accenfa poft lapfum libidine, mulien's confortio bis obnoxii fimus,nifi quos fingulari gratia Deus inde exemit : videant finguli quid fibi datum fit. Virginitas,f3teor, virtuseft non contcmnenda : fed quoniam aliis negata eft, aliis nonnifi ad tempus concefla, qui ab incontinentia vexantur, amp;nbsp;fuperio-res in certamine eife ncqueunt, ad matrimonii fubfidium fe conférant, vt ita in fuæ vo-cationis gradu caftitatem colant.Nam qui non capiunt hoc verbum, fi non propofito - concefsóque remediointemperantix fuæ fuccurrant,lt;#im Deo pugnant,ac refiftunC eius ordinationi.Nequc mihi quifpiam obftrepat(quod multi hodiefaciunt) Dei feauxi-lio adiutum, omnia pofte. Dei enim auxilium nonnifi iis adeft qui in viis fuis ambulant: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“■*-

hoceft,infuavocatione,àquafeomnesfubducût,qui prçteritisDeifubfiÉiisneceflîtates fuas fuperarecluttarique inani temeritate contendunt.Continen tiam fingulare efte Dei donum,atque ex eorum gcnere quæ non promifcue,ncc in vniuerfum corpori Ecclefiæ, fed paucis membris conferantur. Dominus affirmât. Primiim enimcertum hominum genus facit, quod fe caftrauerit propter regnum cælorum, hoc eft, vt folutius ac liberius vacate regni cæleftis ncgotiis liceat. At ne talem caftrationem effe in hominis fitam poteftate quis purer, paulo ante oftenderat non omnes eftè capaces, fed quibus pecu-liaritere cælo datum fit.vnde concludit,Qui poteftcapere capiat. Afterit etiamnum apertius Paulus,dum toibit vnumquenque habere proprium donum à Deo : vnum fic, alterum autem fic.

• 43 Quando aperta denuntiatione admonemur, non efte cuiuflibet feruare caftita- i. Coe.7; tern in cæhbatu, eciamfi ftudio amp;nbsp;conatu ad id maxime afpiret : peculiarem eflegratiam quam Dominus nonnifi certis hominibus confert,quo ipfos habcat ad opus fuum expe-dinores:nónne Deo amp;nbsp;naturæab eo inftitutç repugnamus,fi no vitæ noftrægenusadfà-cultatis noftræ modum accommodamus? Hîc fcortationem Dominus prohiber : purita-tem ergo amp;: pudicitiam à nobis requirit. Eius fcruandæ vna eft ratio, vt fuo quifque mo-lt;fulo fe metiatur. Nemo ternere matrimonium contemnat, velu» rem fibi aut inutilem aut fiiperuacLiam : nemo cælibatum aliter expetat quam fi vxorc carere poffit.Neque in eo etiam carnis tranquillitati vel comoditati oonfulat,fed tantum vt vinculo hoc folutus ad omnia pietatis officia promptior fit acparatior. Et quoniam multis hoc beneficium nonnifi ad terapus confertur, tandiu quifque aconiugio abftineatquandiu eritad fer-uandum cælibatum idoneus.Siad domandam libidinem vires deficiant,intelligatiam fibi coniugii neceffiratem à Domino impofitam.Hoc demonftrat Apoftolufrquum præ- i.Cor.r^a^ïi cipit vt ad fugiendam fcortatione vnufgquique vxorem fuam habeat, nbsp;vnaquæque mu- *

her virum. Item, Vt qui non poteftfe continere, matrimonium in Domino contrahat. Primum fignificatmaiorem hominum partem incontinentiæ vitio efte obnoxiam:dein-deex iis qui obnoxiifunt neminemcxcipitquem no iubeatad vnicum illui^remedium confugere quo impudicitiæ obuiam itur.Ergo qui funt incontinentes,fihac rationeme* deri negligunt fuæ infirmitati,e^ipfo peccant quod huic Apoftoli mandate non obrem perat. Neque fibi blandiatur qui muliercm non attingit,acfi impudicitiæ argui non pofi fetiquum interim animus libidineintus ardeat.pudicitiam enim definit Paulus, coniun. ótam cum caftitate corporis,animi puritatcm. Cælebs mulier,inquit,cogitât quæ Domini funt : quomodo fantla fit corpore Sc fpiritu. Itaque dum fuperius illud præceptum ra-tione confirmât, non tantum dicit melius efte vxorem ducere ^uamfcorti focietatefc polluere,fed dicit radius efte nubere quam vri.

• 44 Porró,fi coniuges redbgnofcunt fuam focietatcm efte à Domino benedilt;ftam,eo admonetur no efte intemperata ôc difl'oluta libidine coiifpurcadam. Non enim fi incon- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' lt;

k.j.

14^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT V.TIONIS L I I.

tinentiæ curpitudinem velat matrimonii honeftas,ideo eins irritamentum protinus elle debet.Quare non omnia libi liccreconiuges exiftiment:fed fuam quifque vxorem fobric habeat,amp; vicilïim vxoi: virum ; lie agentes nequid omnino indignum honeftateac tem-perantia matrimonii admittant. Sic enim ad modum amp;nbsp;modeftiam reuocari decet con-iugium in Domino contraótnmjnon in extremam quanque lafciuiam exundare. Hanc 'Amb.iib. de petulantiam Ambrolius graui quidem, fed non indigna fAtentia notauit,quum vxoris quem^cFtÙ ^dulterum vocauit qui in vfu coniugali nullam verecundiæ ve^oneftatis curam habet. Auguftinus Poftremo reputemus quis hic Legillator fàortationem damndWempe is|qui quum nos pollidere debeat, iure fuo,animæ, fpiritus, amp;nbsp;corporis integritatem requirit. Ergo dum feortari prohiber, fimul vetat amp;nbsp;lafciuo corporis ornatu,amp; obfcœnis gefticulationi-bus, amp;nbsp;impuris fermonibus alienæ pudicitiæ inlidiari. Non enim ratione caret Archelai fententia ad adulefcentcm molliter amp;nbsp;delicate vitra modum veftitum, non referre qua parte cinædus elTet : liquidem Deum refpicimus,qui omnem contaminationem abomi-natur,quacunque in parte vel animç vel corporis noftri appareat. Ac ne dubium fit,me-mineris hîcpudicitiam à Deo comendari.Si pudicitiam requirit à nobis Dominus,quic* quid illi aduerfum eft damnat. Proinde fi ad obedientiam adfpiras,nec animus praua cu-pidine intus ardeat,nec oculi iiècorruptos afiedus lafciuiant, nec corpus ad Icnocinium excolatur,nec lingua Ipurcis fermonibus metem ad limiles cogitationes illiciat,necgula fua intempérie inflammet.Sunt enim omnia eiufmodi vitia veluti maculæ quædam qui-bus caftitatis jÄritas conlpurcatur.

PRAECEPTVM OCT AVVM.

Non furtuni facies.

45 Finis,Quoniam abominationi eft Deoiniuftitia, vtreddatur vnicuiquequod fuum eft. Summa igitur erit, nos vetari rebus alienis inhiare, ac proinde iuberi fuis vnicuique conleruandis bonis fidelem operara impendere. Sic enim cogitandum eft,vnicuique euenifle quod poflidet, nen fortuita forte, fed ex diftributione fummi rerum o-mniu^ Dominnnon polTe igitur præuertimalisartibusfàcultatîscuiufpiam quin fraus diuinædifpenfationifiat. Plurimaautemfunt furtorum genera. Vnumeftin violentia: quum vi quacunque amp;nbsp;prædatoria licentia aliéna diripiuntur. Alterum in malitiofa im-poftura:vbi fraudulenter intercipiuntur. Aliud in teôliori calliditate:vbi per fpeciem iuris excutiuntur. Aliud in blanditiis:vbi fub donationis prætextu emunguntur. Sed ne in generibus recefendis nimium inlîftamus,artes omnes, quibus proximorum pollclliones amp;nbsp;pecuniæ ad nos deriuatur,vbi à fynceritate dileôl:ionis,ad failed! aut quouis modo no-cendi cupiditatem obliquant, pro furtis noucrimus elle habendas. In forenfi certaminc obtineant licet,à Deolt;amen non fecus æftimantur. Nempe videt longas captiones,quibus fimpliciorem homo vafer animum incipit irretire, donee in fuas tadem nalîas attra-hat:videt duras inhuman âlqueleges,quibus potentior tenucm vrgetacprçcipitat:videt illecebras quibus tanquam hamis imprudentemaftutiorinefcat.quæ omnia latent hu-manum indicium, nec in cognitionem veniunt. Neque hæc iniuria in pecunia modo, aut in mercibus,aut agris locû habet : fed in iure cuiufque.fuo enim bono proximos frau-damus,fi ddhegamus officia quibus erga eos obftringimur.Si procurator aut villicus otio fus vorat domini fubftantiam, nec ad rei familiairs curam inten eus eft ; fi commifias fibi facilitates vel iniuria diffipat,vel luxuriofe profundit:fi feruus heru ludibrio habet,!! eins arcana diuulgat,fi vllo modo tum vitam,tum bona eins prodit : fi dominus rurfum fami' liam imma^iter vexat:furti apud Deum tenetur. Alienum enim amp;nbsp;retinet amp;nbsp;præuertit qui non exequitur quod ex fuæ vocationis munere aliis debet.

46 Rite ergo fic parebimus mandato,fi noftra fort#contenti,nullum nifi honeftuH^ amp;nbsp;legitimum lucrum facere ftudeamusdi non appetamus cum iniuna ditefeere, nec fof' i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tunis diruereproximu mol]amur,quö res nobis accrefcatdi non crudeles opes, amp;nbsp;ex aliO'

rum fanguine expreffas cumulate contendamus:fi non intemperanter vndecunqiie fesamp;nefas corradamus,quö vel expleatur noftra auaritia,vel prodigetiç fatiffiat. Vernit cconuerfo fit nobis perpetuus hic fcopus,om nes quoad licet colTfilio atque ope fidélité’’ in retinendis fuis iuuare. quod fi cum perfidis ac ßillacibus negotium fuerit, ex noftf^ potius aliquid cedere parati limus, quam vt contendamu^um illiî. Neque id modö:lb“ quos rerum difficultate viderimuspremi, corum neceflitatibus communicemus,

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftf^

DE COGNIT. DEI REDEMPTORIS. 147 noftra copia fubleuemus eoruinopia.Poftremorefpiciat vnufquifque quatenus ex offi-. * cio aliis fit obligatus,ac quod debet,bona fide perfoluat.Hac ratione populus omnes fibi prçfeâos in honore habeat,eorum dominationem æquo animo ferat,legibus Só iuflis parcat,nihil detredet quod propitio Deo ferre poflit.Rurfum illiplebis fuç cura fuftineant, publicam pacem conferue^bonis fint præfidio, malos coerceat ; fie omnia adminiftrenc quafi fupremo iudici Deo mnä:ionis fuæ rationem reddituri.Ecclefiarum miniftri fideli-ter verbi minifterio iiH»mbant,nec falutis doétrinam adulterer : fed puram Ó0 fynccram populo Dei tradant.Nec doftrina folù.m,fed vitæ exemplo inftituant : præfint denique, vt boni paftores ouibus. Populus viciffim eos pro nuntiis amp;nbsp;Apoftolis Dei fufeipiat, eum iis honorem reddat quo fummus Magifter eos dignatus eft:quç eoru vitæ neceifaria funt prçbeat.Parentes liberos,vt fibi à Deo commiiros,alcndos,regendos,docedos fufeipiant: nec fæuitiaeorum animos exafperent, Ô6 àfe auertant-.fed lenitateac indulgentia quæ fuamperfonam deceat, cos foueant 06 ampleàantur. Quo modo Sc fuam illis obferuan-tiam à libcris deberi ante difitum eft.luniores fenilem ætatem reuereatui^vt earn çtatem honorabilem elfe Dominus voluit. Senes quoque iuuentutis imbecilUtatem fuampru-dentia,Sc(quo magis quam illi pollent) rerum vfu moderentur, non afperis clamofifque infeäiationibus eos inceirentes,fed tempérantes comitate ac facilitatefeueritatem. Serui fe ad obfequium fedulos Sc morigeros dominis præftentmeque id ad oculum, fed ex animo,tanquam Deo ipfi fcruientes. Heri quoque non morofos fe Sc intra^abiles erga fer-nos gerant,non afperitate nimia diuexent,non contumeliofe accipianf.fcd potius agno-fcantfibiftatres eire,fuófque fub cælefti Dominoconferuos,quosmutuôamareSc hu-maniter tradare debeant. Ad hunc,inquam,modum quifque reputet quid in fuo ordine acloco proximis debcat,Sc quod debet foluat.Ad hæc,referendafemper mens ad Legif--latorem:vt animis,perindeac manibus,regulam hanc nouerimus conftituf.quo alioruin commodis atque vtilitatibus Sc tuendis Sc promouendis ftudeanc.

praeceptvm n o n V m. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

N oiferis aduerfus proxiinum tuuni teftis mendax.

47 Einiscius:Quoniam mendaciuin Deus (qui veritas eft)execratur,veritatem fine fuco effe inter nos colendam.Summa igitur erit,ne vel calumniis falfifque criminationi-bus violemus alicuius nomcn,vel mendacio in fuis forcunis grauemus:denique ne male-dicentiæ Sc procacitatis libidine quempiam lædamus.Cui interdiào cohçcet imperium, vt vnicuique fidelem operam,quoad licet,in afferenda veritate commodemus, ad tuen-dam Sc nominis Sc rerum fuarum integritatê. Senfum mandat! fui videtur exponerc vo- • luiffe DominusExodi X5,his verbis,Non lufcipiesvocem mend^ii-.nce iunges manum Exod.ij.a.» tuam,vtproimpio dicasfalfumte(limonium.ltem,MendaciumTugies.Alio etiam loco, Leuit.jgt;.e. non ea modo parte à mendacio nos reuocat, ne fimus criminatores ac fufutronesinpo-pulo : fed nequis decipiat fratrem fuum. vtrunque enim diftindis mandatis cauet. Sane dubiura non eft quin,vt præcedentibus mandatis cohibuit fæuitiam,impudicitiam,aua-ritiam,ita hic falfitatem coerceav.cuius duo funt mébra,quç prius notauimus. Aut enim malignitateSC obtreftandi prauitare delinquimus in famam ptoximorum:^it men tien- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

do, interdum etiam obloquendo, detrahimus eorum commodis. Nihil autem intereft, folenne Sc iudiciarium teftimonium Äc nominari putes,an vulgare,quod in priuatis fer-monibus fertur .Semper enim eo recurrendum eft,ex fingulis vitioru generibus fpeciem vnam paradigmatis loco proponi,ad quam cçtcræ referantur-.eam autem potiffimu deli-gi,in quavitiiturpitudo maxime emineat.Ç^anquam generalius extendefe conuenic ad calumnias Sc finiftras obtre^ationes, ambus inique grauantur proximiiquia forenfis teftimonii falfitas nunqua periurio carec.Periuriis autc,quatenus Dei nomen profanant ac violant, in madato tertio fatis eft obuiatu.Proinde légitima præcepti obferuatio eft,vt lingua in affcrenda veritate,proximoru turn bonæ famæ,tum vtilitatibus feruiat. Æqui-tas plufqua raanifefta eft.Nam fi quibuflibet thefauris pretiofius eft nomen bonu,nihilo minore noxa,nominis^tegritate quam fortunis fpoliatur homo.ln diripienda ante cius • /fubftantia,non minus interdum falfo teftimonio,quam manuum rapacitate proficitur.

48 Et tarnen mjrum eft^uàm fupina fecuritate paffim in bac rc pecectur, vtrarifli-mi reperiantur qui non hoc morbo notabiliter laborët -. adeô venenata quadam dulccdi-ne oblcftamur in alienis malis turn inquirendis,tum detcgendis.Nec putemus idoncam

.148 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iNSTirv/lONIS. LIB. IL

efle excufationem iifæpenumero non mentimur. Nam quiprohibet mendaciofratris nomen deturpari,vult eciam illibatum confcnian,quantum per veritate licec.Siquidem vtcunque illi aduerfus mendaciu tantum caueat:eo ipfo tarnen innuit,fibi efle commen-datum, Atqui id nobis fufficere debet ad famam proximo faluam cuftodienda,Deo earn curæefle,Quaredamnatur proculdubioin vniuerfum mal^dicentia. Porromaledicen-tiam intelligimus,non obiurgationem, quæ fit caftigandi Audio : non accufationem aut iudiciariam denuntiationcm,qua remedium malo quæritur:no«ll^ublicarg reprehenfio-nem,quæadincutiendum cæteris peccatoribus terrorem tendit: non manifeftationem apud eos quorum falutis interefl; prçmonitos fuifl'e,neignorantia pcriclitentur:fed odio-fam criminationem quæ ex maiignitateamp;: obtrcAandi petulatia nafcitur.Qum hue quo-que extenditur mandatum iftud, ne fcurrilem vrbanitatem affeótemus, amp;nbsp;amaris lædo-riisintind:am,quibusaliorum vitia,fub imagine lufus,mordaciter perftringantur, quali-ter folent nonnulli qui facetiarum laudem, cum alioru rubore ac etiam gemitu captant: quando ex eiui'modi procacitate non leuitcr interdum fratres fugillantur.Nunc fi ad Le-giflatorem conuertamus oculos, quern cduenit non minus auribus atque animo, quàm linguæ, pro fuo iure dominari : fuccurret certe amp;nbsp;audiendarum obtreftationum auidita-cem,amp;: im portunam ad finiftra ludicia propefionem, nihilominus interdici. Ridiculum cnim eft fiquis putet Deum odifl'e maledicentiæ in lingua morbum:malignitatis in animo, non inipr^are. Quare fiverus eft timor atque amor Dei in nobis, demusoperam quoad licet amp;nbsp;expedit, ôr quantum fertcharitas,nemaledilt;ftis amp;nbsp;amaris fallbus vel lin-guam vel aures præbeamusine obliquis fufpicionibus ternere mentem permittamus:ied æqui erga omniu difta 60 fafta interprètes,turn ludicio, turn auribus, tupi lingua faluum illls fuum honorem candide feruemus.

PRAECEPTVM D E C I M VM.

Non concupifees domuin proximi

49 • Finis eft,Quoniam totam anima dileôtionis aflèftu pofliiieri vult Deus,omnem aduerfam charitati cupiditatem ex animis excutiendam.Snmma igitur erit,ncqua cogi-tatio nobis irrepat,quæ noxia amp;: in alterius detrimentum vergente concupifeentia, animos noftros commoueat.Cui refpondet ex aduerfo præceptum,vt quicquid cocipimus, -deliberamus,volumus, meditamur, id cum proximorum bono amp;: commoditate fit con-iunótum.Sed hîc magna amp;nbsp;perplexa,vt videtur, diflicultas nobis occurrit. Si enim vere -fuperius à nobis diftum eft,fub Icortationis amp;nbsp;furti vocabulis,fcortandi libidincm,amp; no-• cendi,tallendique confilium cohiberi : fuperuacuum fuifle videri queat, vt nobis poftca • - .fcorfumalicnorum bonorum cocupifcentiainterdiceretur. Sed nobis facile nodu iftum -i nbsp;nbsp;nbsp;expedier diftinólio int?r confilium concupifeentiam. Confiliu enim,qualiter de eo in

fuperioribus præceptis loquuti fumus,eft deliberata voluntatis confenfio,vbi animu libi do fubiugauit. Cupiditas citra talem amp;nbsp;deliberationem amp;nbsp;alfenfionem efle poteft,quuni animus vanis perucrfifque obiettis pungitur modo, amp;nbsp;titillatur.Quemadmodu ergo vo-Juntatibus,ftudiis,opcribus,charitatisregulam præefle haften us Dominus iuflit:ita ad eandem nuge dirigi animi conceptiones iubet, ne fint vllæ prauæ amp;nbsp;contortæ, quæ ani-mum aliorfum extimulet.Quemadmodum animû infleôti atque induci in iram, odium, fcortationem,rapinam,mendacium,vetuit,ita niAc prohiber inftigari.

JO Neque veto fine caufa tantam reftitudinem exigit.Nam quis æquum eflè neger, omnes animæ potentias charitate occupari?Siqua autem à charitatis feopo aberret, quis morbofamtlTeinficieturî lam veto vndefit vtanimum tuum fubeant cupiditates fratfi tuo damnofæ, nifî quôd neglefto illo, tibi vni ftudes’Si^nim charitate totus efletimbu-tusanimus,nullaeiusparticula tailbus imaginationibuspateret. Vacuum ergoeatenus charitate elfe oportet,quatenus concupifeentiam recipit. Obiieiet quifpiam non tarnen confentaneû efle vt phantafîæ,quç réméré volutantur in mente,amp; tandem euanefeunt, pro concupifccntiis, quarum fedes in corde eft, damnentur. Refpondeo j hîc quæftio-nem eflè de eius generis phantafîis quæ dum mentibus obucrfaufur, fimul animum cü' piditatemordentacferàunt, quandoquidem nunquam in mentem venir optarcaliqui‘i quin cor excitatum faliat. Mirabilem ergo dilcétionis ar^orem IJeus mandat,qucifl ne minimis quidem concupifeentiæ tricis vult impediri. Animum mirificc compoh' nim rcquiritjquem ne leuibus quidem aculeis comnjoueri contra dileftionis Icgem

• patir^^'

de cognit. DEI R£ D'EM PT O RIS.'

patitur.Ad hanc intelligentiam mihi primum viam aperuic Auguftiuusme graui fufFra-gio deftitui cam puces. Ecfi aucem qualibet praua cupiditate interdicere confilium Do- * mini fuit,ea tarnen obieöta in exemplum propofuic quæfalfa deleólationis imagine nos VC plurimum capiunc : nequid cupidicaci prorfus relinquerec, vbi ab iis rebus retrahic in quas pociHimum infanitamp;exultac. En fccunda Legis cabula, in quafacis admonemur quid hominibusdebeamus ^opcer Deum,acuius confiderationependeccoca charica-cis racio. Quarefruftrainculcaueris quæcunque ill hac cabuladocenturofhciagt; niil do- -drina cua Defcimore sSeuerentia, canquam fundamenco, fubnicacur. Qui duo præcc-pta quæruncin concupifcenciæ prohibicione,peruerfa fcftionequodvnumeraclacera-rc, prudens leäor me racete iudicabit. Nec obftac quod fecundo repetitur verbum,Non concupifces:quia vbi domum pofuit,partes eius enumerat, abvxore incipiens.vnde dare pateCjVno contextu,quod recte Hæbrei faciunt,legendû eflcjac Deum in fumma præ-cipere,vt quod poiTidet quifque,maneat faluum amp;nbsp;incadtum non modo ab iniuria aut libidine fraudandi,fed à minima etiam cupiditate quæ animos folicitet.

51 Quorfum veto fpcitet LeX vniuerfa, non eric nunc difficile indicium, nempein iufticiæ complemccum-.vc hominis vitam ad diuinæ puritatis exemplar formet, lea enini fuum ingenium Deus illicdelineauit, vt fiquis faCtis quifquid illic præcipitur repræfcn-cetjimaginem Dei quodamodo fit in vita expreirurus. Quamobrem Mofes, quum fum-mam illius reducere Ifraclitis in memoriam vellet. Et nunc Ifrael (aiebat) quid petit abs Deut.io.c? te Dominus Deus tuus, niff vt timeas Dominum,0C ambules in viis eiustdiligas cum, ac feruias ei in toto corde,amp; in tota anima,cuffodiafque mandata eius?Nec ceff'abat eadem occinere illis quoties indicandus erat Legis fcopus.Hue ica refpicit Legis dodrina,vt hominem vitæ fanóticate cum Deo fuo coiungat, amp;(qucmadmodum alibi Mofes loquitur) Deut.6.a.5' cohærere faciat. Porro eius fanótitacis perfectio in duobus iam recitatis capitibus fita eft, Vc diligamus Dominum Deum ex toco corde,tota anima,totis viribus,ôc Proximum,freut noffpfos. Ac primum quidem eft vt Dei dileftione anima noftra omni ex parte im- ‘ pleacur. Ex ea protinus vitro fluet proximi diledio. Quod oftendit Apoftolus,dtnn fcri- i. Tini.i. a.$ bit finem præcepci efl? charitatem ex confeientia pura, amp;nbsp;fide non fimulata. VidCs, tan-quam in capite collocari confcientiam,amp;i fidem no ffmulatam-.hoc eft,vno verbo,veram piecatem : inde charitacem deduci.Eallitur ergo fiquis autumacrudimenta quædamôr primordia iuftitiæ duntaxac in Lege tradi, quibus homines ad tyrocinium inchoentur, nonetiam diriganturad reftambonorumoperummctam.quandovlcraiUam MoffsôC - , hanc Pauli fGntenciam,ad fuprema perfeftionem nihil deffderare queas. Quo cnim quç-fo,procedere volet, qui ilia inftitutione contentus non erit, qua homo ad timorem Dei, ad fpiritualem cultum,admandatorum obedientiam,adfequendam viæDomini re-£titudinem,denique ad puricatem confcientiæ,fynccram fidem ät dilelt;ftionem eruditur?

Vnde cófirmatur ilia Legis incerprctacio,quæ omnia pictatis amp;nbsp;dileClionis officia in eius praeceptis vcftigac Sc reperit. Qm enim arida ieiunaque tantum elementa feclantur, aefi. dimidia ex parte volucatem Dei cdoccretgt;finem illiusj tefte Apoftolojnequaqua tenenti

51 Enimuero quia in commemoranda Legis fumma interdum Chriftus ÔC Apofto-li priorem tabulam prcTtermittunt, ea in re plurimi hallucinantur, dum eorum verba ad vtranque tabulam trahere volunc.Vocat Chriftus apud Matthçum præciptlk Legis,mife nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H

ricordiam,iudicium amp;nbsp;fidem. Sub fidÿ vocabulo mihi non eft ambiguu quin vericatem ergahomines deffgnec. Acqui, vt fentetia in toram Legem protendatur, quidam pro re-ligione erga Deum accipiunt ; fruftra certe.nam Chriftus de his operibus difterie quibus homo fe iuftum approbate debec.Hanc rationem fi obferuemus,dcffnemus ^tiam mirari cur alibi roganti adulefccnti quæ fine mandata quotum obferuatione ad vitam ingtedi-mur,hæc fola tefpondeat-.Non Äzcldes, Non mœchaberis,Non furabcris,Non falfum te- Ma' ftimonium dices,Honora pattern Sc matrem Diligc proximum cuura ffeue teipfum. Si-quidem prioris tabulæ obedientia aut in cordis affeftu, aut in cercmonii§ fere erat. Cordis affedus non apparebat,ceremoniis hypocritæ afliduê incumbcbanf.at opera chatita-cistalia funevt lolidam iuftitiam pcrea teftcmur.Hoc veroita paffim occurrit in Pro-phetis, vt leflori mediBcriter exercitato familiare efle debcat. Nam fere quoties hortan-tur ad pcenicentiam,omifla priore tabula,fidem,indicium,mifericordiam Sc æquitatc vr-gent.Neque hoc modo ptæfCreunt Dei timorem, fed eius fcriam probationeni à ffgnis cxigunt.Hoc quidem notum eft, vbi de Legis obferuatione difl'eruntj plæiûque inffftcre

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;k.iij.

ISO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT V«riONIS LIB. II.

in fecunda tabula : quiaillic maxime pcrfpicitur iuRiciæ amp;nbsp;integritatis ftudium. Nequc opus eft recenfere locos:quia per fe quifqucfacile animaduertet quod dico.

J nbsp;Ergóne, inquics,pluris eft ad iufticiæ fummam, eu hominibus innoccccr viuerc,

quam pietate Deum honorarc’Minime.fed quia non tcmerc quis charitatem per ofnnia cuftodit,nift Deum ferio ci meat, in de quoque pietatis approbatio fumicur. Hue accedit, quod Dominus quum probe noiiericnihil beneficentiæ à Äobis peruenire ad feipfum Pfal.iis.a. a- poire(quod per Proplietam ceftacur)no fibi officia noftra dep^ic,fed erga proximum bonis operibus nos exercet.Itaque non line caufa Apoftolus totam fanétofüm perfedio-Rom ij'bT charitate reponit. Nee ipfam alibi abfnrde vocat Legis complementum:addens, Galat.î.c.i4 Legem perfeciffe qui diligic proximum. Item, Totam Legem vno verbo comprehendi, Dilige proximum licut teipfum. Non enim ali'ud docet quam Chriftus ipfe,du ait,Qux-cunque vulcis vt faciant vobis homines,eadem tacite illis.hoc eft enim Lexamp; Prophetç. Certum eft, in Lege Prophetis prhnu locum tenere hdem amp;nbsp;quicquid ad legitimum Dei cultum pertinet,inferiorelocofubffdere diledionem:fedintelligit Dominus,in Lege nobistan rum præfcribi iuris amp;nbsp;æquitatis in ter homines obferuantiam, qua ad teftan-dum pium eins timorem,hquis in nobis eft,excrccamur.

54 HÎC ergo hæreamus,tu» optime ad Dei voluntate Legifque prxfcriptum com-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pofitam fore vitam noftram,quum fratribus omni ex parte fruötuofiflima fuerit. In tota

vero Lege fyllaba vna n ô legitur,quæ regulam homini de iis ftatuat quæ carnis fuæ com-modofadurusfutomiiTurusfit. Ecfane,quandoitanati funt homines vt in amorem fui plus iufto toci proni ferantur,amp;;,quantumuis a veritate excidant,eum femper retineant: VideAugu- nulla fuit opus Lege quæ amorem ilium fpontc fua immodicum,magis inflamaret. Quo DoS'chri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perfpicuum eft,non noftri ipforum amorem, fed Dei Sc proximi, obferuationem

ftianalib. I. mandatotum efle:opciméqueacfandiflimceum viuere quiquàm minimu fieri poteft, cap.i3.amp;fe- viuit ac ftudetmeminê vero eo peiusncciniquius viuere,qui fibi dutaxatviuitacftu q enn us. ^J£JJ•u^q^e^|^5^.^xatcogitatacquærit. Quinetia quo magisexprimeret Dominus quata prope^fione nos in proximoru diledionem agi oporceret,ad noftjf amore (quia nullum habebat vehementioremaut validiorem afFedum)tanquamadregulamexegit. Acdili-genter quidem pefitanda eft vis loquutionis.no enim(quod ftolide fomniarunt fophiftx quidam)priores partes r'^ifuxa/jTÎa. cócedit,Sc fecundas charitati alfignatzfed potius quern naturaliter amoris affedum trahimus ad nos ipfos,eum ad alios tranftert. Vnde Apofto-t.Cor.i3.b.y. lus afletit,charitatem non quærere quæ fuafunt.Nec pili æftimanda eft eorum ratio,Re-gulatum femper efleinferius fua régula. Siquidem nonregulam ftatuitin amore noftri • Dominus,cui charitas erga alios fubeflet : fed vbi naturali prauitate foiebat amoris affe-dus in nobis rcfiderc,oftendit alio iam oportere diff'undi:vc non minori alacritate, ardo-re,follicitudine parati Émus ad benefaciendum proximo quam nobifipfis.

Luc.i©.g.3tf. 5 5 lam fub proximi vocabulo quum Chriftus in parabola Samaritani demonftrarit alieniflimum quenque contineri,non eft quod diledionis præceptum ad noftras necef-fitudines limitemus.Non nego, vt quifque eft nobis coniundiflitnus, ita officiis noftris efle familiarius adiuuandum, Ita enim fere humanitatis ratio, vt eo plura homines inter « nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fe officia communicent, quo ardioribus inter fe aut cognationis, autfamiliaritatis ,auc

viciniæ vinc^Iisconneduntur. Atqueid nulla Dei offenfione, cuius prouidentia hue quodammodo adigimur. Sed dico, vniuerfum h«ninum genus, nulla exceptione,vno charitatis aftedu eife amplexandummullum hie efle diferimen barbari aut Græci, digni vel indigni,amici vel inimici:quoniamin Deo,non in feipfis confiderandifunua quo intuitu dum d^fledimus,non mirum eft fi multis erroribus implicamur.Quare fl veram di ligendi lineam tenere libet,non in hominem primum conuertendi funt oculi, cuius afpc dus odium faepius quam amorem exprimeretded in Deffm,qui amorem,quern fibi defe rimus,ad vniuerlbs homines diff'undi iubet.vt fit hoc perpetuum fundamentum,Qualif cunque fit homo,diligendum tarnen efle,quia diligitur Deus.

5^ Quapropterpeftilentiffimævelignorantiævelmalitiæfuit,quod Scholaftici præceptis de non appetenda vindicia,de diligedis inimicis,quæ S^omnibus olim ludaci^ tradita fuerunt, Sc turn (jmnibus in commune Chriftianis tradebatur, confilia fecerunc, quibus parère vel non parère liberum eifet. Eorum autcm neceflar^m obedientiam monachos relegarûc:qui vel hoc vno fimplicibus Chriftianiî eiTent iuftiores, quôd vltr^ fe feruandis confiliis obftringerent. Et rationem affiguant cur ea non recipiant pro leg'' • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bti5*

DE GOGNIT. DEI’REDEMPTORIS. i,t bustquôd onerofa nimium amp;grauiaviJeancur, Chriftianis præfertim, qui funtfub Lege graciæ. Itâne Legem Dei æternam de diligendo proximo refigere audentî An taie in ali-qua Legis pagina difcrimenextat:ac non magispafTimilIicoccurrunt mandata quæ ini-micorum diledionem à nobis feueriflimè cxigantî Quale cnim eft iftud,quôd efuriétem Prou.is c.iî iubemur inimicum pafcere? eius boues ôc afmos errantes in viam dirigere, aut oneri lue- Exodes- a-4 cumbentes fubleuareî Beftiifne ineiüs gratiambenefaciemus, nulla in ipfum beneuo-lentia’QmdFannon ^^nû eft verbum Domini,Mihi vindittam,S6 ego rependàmîQuod ßeü.ji. e.3$ alibi quoqufexphcatius habetur,Non quæras vltioncm, nec memor eris iniuriæ ciuium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

tuorum. Aut hæc oblitèrent ex Lege,aut Dominum Legillatorem fui He agnofcant,non confiliariumfuiflementiantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Etquidhec,quçlo,hbivolunt,quçaufifuntinfulfoglo{remateilludere?DiligiEC inimicos veftros-.benefacite iis qui oderuntvoszorate pro perfequentibus voszbenedicite Mat.lt;5.44 iis qui VOS exectantur : vt fitis filii Patris veftri qui eft in cçlis. (^is non hîc cum Chryfo- Lib.de coni ftomoratioeinetur,extamneceflaria caufa probe conftarenon eiPe exhortationes, fed cordis?quot;^ prçceptiones? Qmd nobis amplius reftat,vbi expungimur c numero filiorum Dei? At fe-cundum eos filii Patris cçleftis erunt foli monachi, foli Dcum Pattern audebunt inuoca-re.Quid interim EcclefiaiEodem lurerelegabitur ad Gfentiles amp;nbsp;publicanos. Dicit enira Chriftus,Si amicis veftris eftis beneuoli,quam inde gratiam expedatisSannon Gentes ôô Mat.5.g.4.- « publican! idem faciunt?Bene veto nobifeum agetur fi Chriftianorum ÿulus nobis rclin quatur, cæleftis regni adimatur hereditas. Nec minus firmum eft Augurtini argumcn- Lib.de dof tum,Qmim fcortari,inquit ille,Dornin us vetat, non inimici minus quam amici vxorem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;chn-

attingere prohibet ; quum furtû interdicit, nihil omnino furari permittit, fine ab amico, fine ab inimico. Hæc autem duo, Non furari, S^,Non fcortari, ad diledionis rcgulam re- . uocat Paulus : imo docet fub hoc mandate contineri, Diliges proximum tuum ficut te- Rom.ij.c.9 ipfum. Ergo aut falfum Legis interprète fuifle Paulum oportet, aut necelTario hinc con-ficitur,diligendos quoque effe inimicos ex præcepto,quemadmodû amicoS.V erè itaque fe filios Satanæ efle pÿ)dunt qui cómune iugum filiorum Deiexcutiunt adco lii^ntiofe. Dubites autem maiorlne ftupiditate an impudetia iftud dogma euulgarint. Nemo enim veterumeftqui nontanquamderecertapronuntict hæc elîemerapræcepta.NeGre-gorii quidem ætate dubitatum de eo fuifle, ex fecura eius afleueratione liquet.nam citra controuerfiam pro prçccptis habet.Et quam ftolide raciocinantur?Onus,inquiunt,effet nimis graue Chriftianis. Quafivero grauius quiequam excogitari poflit quamdiligere Deum ex toto cordê)extotaanima,ex totis viribus. Præifta Lege nihil non facile haberi debeat, fiue dihgendus inimicus, fiue omnis vindi^æ cupiditas ex animis deponenda. • Omnia certe noftræ imbecillitati ardua funt Ô0 difficilia, vcl ad minimum vfque Legis apicem. Dominus eft in quo virtutem facimus.det ille quod iuÄt, amp;nbsp;iubeat quod velit. Sub Lege gratis effe Chriftianos, non oft eft'rænatè fine lege vagari, fed Chrifto infitos effe, cuius gratia àLcgis rrialediaione liberi fint, cuius fpiritu Legem habeant in cor-dibus infcriptam. Hanc gratiam, Legem impropriè vocauit Paulus, alludens ad Legem Dei,cui per contentioné cam opponebatzifti in nomine Legis de nihilo philofophantur.

58 Eiufdem eft rationis quod peccatum veniale nüncuparunt, cum gccultam im-pietatem,quæ primæ tabulæ aduerfatur,tum diretfam vltimi mandati prçuaricationem; Sic enim definiunt,efle cupiditatem i«ne deliberato aflenfu, quæ non diu cordi infideat. Ego autem ne fubire quidem poffe dico, nih ob defetfum eorum quæ in Lege requirun-tur.V etamur alienos habere deos.Quum mens diffidentiæ machinis perculfa,aliö circü-fpeä:at,quü fubita cupidin e alio tranffercndæ fuæ beatitudinis inceflitur-.vnàe ifti quam« libet euanidi motus, nifi quiä eft aliquid in anima vacuum ad recipiendas eiufmodi ten-tationes ? Ac ne longius argunaentum protrahatur, præceptum eft de diligendo Deo ex toto corde,ex tota mente, ex tota anima.nifi ergo omnes animæ potetiæ in Dei amorem intenduntur, iam difcefl'um eft à Legis obediétia.quia Deo non bene ftabilitum in con-feientia noftra thronum arguut qui illic infurgunt aduerfus regnum eius hoftes,eiùfquc! edifita interpellant. M^datum vero vltimumpropnc hue pertincredemonftratumeft. Pupugit nos animi aliquod defideriumfiam concupifeentiç rei t«nemur,ac hmul confti-tuimur Legis tränf^eflbres ; quia Dominus non tantum deliberate Si machinari quod fit in iafturam alterius vetat, fed concupifccntia etiam ftimulari amp;nbsp;æftuare. Legis veto tranfgreffioni maledidtio Dei femper incumbit. Non eft igitur quod vel leuiffimas k.iii).

INSTI T VT*tONIS LIB. IL

cupidicates iudicio mortis eximamus. In æftimandis peccatis, inquit Auguftinus, no af^ feramus dateras dolofas, vbi appendamus quod volumus,amp; quomodo volumus, pro ar-bitrio noftro, dicentes,hoc graue, hoc leue eft : fed aiferamus ftateram diuinam de Scri-ptui;isfandis,tanquamdethefauris Dominicis :amp; in ilia quid fitgrauius appendamus: imo no appedamus,fed à Domino appenla recognofcamus J^id autem Scriptura ? cer-tèdumPaulusftipendiumpeccatimortem vocat,fibipurism lianc diftindionem in-cognitam fuifle oftendit.Quum plus iufto procliues ad hypocri^ii fimus, fometumhoc addi minime oportuit quod torpidas confeientias mulceret.

59 Vtinam reputarent quid fibi velit illud Chrifti didum,Qui tranfgreflus fuerit v-num ex mandatis iftis minimis,docuerit fic homines, nullus habebitur in regno cælo-rum.An ex eo numero non funt, dum Legis tranigrelTionem ita extenuare audent aeft digna morte non eifetîAtquioportuerat conliderare, non fimpliciter quid præcipiatur, fed quifnam fit ille qui præcipit, quia in qualicunque madatæ ab eo Legis tranfgrefliun-cula eius authoritati derogatur.An illis parum eft Dei maieftate vlla in re violari?Deinde ft fuam in Lege voluntatem expofuit Deus, quicquid Legi contrarium eft, illi difplicet.

AniramDeißcexarmacamfineentvtnon mortis vindióla protinus confequatur ? Ne-queipfeobfcurepronuntiauit vocem eius exaudire in animumpotiusinducerent,

Ezecjg.e.io quàm claram veritatem infipidis fuis argutationibus obturbare)Anima(inquit)quæ pec-cauerit,ipfa mqaetur.Item quod nuper citaui, Stipendium peccati, mors. Ifti autê quod peccatum effe ratentur, quia negarenequeunt, mortale tarnen non elî'e contendunt.

Sedenim quia plus fatishadenusinfaniæ indulferunt,difcantfaltem aliquando refipi-fcere. Quod li delirare perfcuerat,illis valereiuflis,habeant filii Dei,omnepeccatu mortale efle:quia eftaduerfus Dei voluntate rebellio,quæ eius iram neceflario prouocatzquia eft Legis præuaricatio,in quam edidû eft fine exceptionc Dei iudicium:Sandorû delida venialia efte, non ex fuapte natura, fed quia ex Dei mifericordia veniam confequuntur.

Chrillum, quanuù lub LeKJudlt;eii coo-nitas fuent,tarnen JEuano-elio àonum

lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exhibitumfuijjb. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• CAP. IX.

VIA nonfruftra Deus iam olim per expiatfonesamp; facrificia voluit fePatrem teftari,necfruftra populum eledum fibi confecrauit :iam tunchauddubiè iiK eademimaginecognitus eftinquanune pleno fulgore nobis apparet.Ideo MaU.4.a.x nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Malachias, poftquam ludæos ad Legem Mofis iuflit attendere, amp;nbsp;in eius ftu-

dioperfeuerare(quiapoft eiusmortem futuraerataliqua muneris Prophetici interru-

ptio)mox denunciat exoriturum eflefolcm iuftitiæ. Quibus verbis admonct, Legem in hoc valere vt pios in expeétatione venturi Chrifti contincat : eins tarnen aduentu longe plus lucis fperandu edT^Hac ratione Petrus Prophetas dicit fuiife fcifcitatos Sgt;c fedulo in-quiihfle de falute quæ nunc per Euagclium patefada eft:amp; fuiflc illis rcuelatu quod non fibi vel fuo feculo, fed nobis miniftrarent ea quæper Euangelium annuntiantur .Non quod inutilis fuerit veteri populo eorum dodrina,vel ipfls etiam nihil profueritded quia thefauro potiti non funt, quern nobis tranfmifit Deus per eorum manum . Nam hodic

nobis ante oculos familiariter proponitur gratia de qua teftificati fiint : amp;nbsp;quû earn mo-* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dice delibaqf rintjvberior nobis offertur eius fruitio.Ideô Chriftus, qui fe teftimonium a

Mofe habere airerit,gratiæ tarnen menfuram qua ludæos fuperamus extollit. Nam dilci-pulos alloqucns, Beati (inquit) oculi qui vident c^iæ videtis : amp;, beatæaures quæaudiunC lue *1^ d 1^’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;auditis.Multi enim Reges amp;nbsp;Prophetæ hoc optarunt,nec adepti funt. Hæc non

paruaeft reuelationis Euangelicæ commendatio,quod fandis Patribus, qui rara pietatc lohâ. 8. g-î« excellueruift,nos Deus prætulit.Cui fententiæ minime répugnât alter locus, vbi dicituf Abraham vidiffe diem Chrifti, amp;nbsp;gaudio exultaife. Qj^ etfi obfcurior fuit intuitus re* procul remotæ : nihil tarnen ad bene fperandi certitudinem defuit : vnde lætitia ilia qu^^ Iolian.i.c.i8 i^ndum Patriarcham ad mortem vfquc comitata eft. Neque vox ilia Iohannis Baptift^»

Deum nemo vidit:vnqua,vnigenitus qui eft in finu Patris,cnarrauit nobis,pios qui ant^ mortuifuerant,excluditàfocietate intelligentiæamp;lucis quærefulget inChrifti perfo' na:fed illorum fortem cum noftra comparans, myfteria quæ fube/mbris obfeure tantùfH fpeculatifuntjdocetnêbismanifefta elle : quemadmodum probe cxplicat author epgt;' Hcb.i.a.i ftolæ ad Hebræos,multifariàm amp;nbsp;multis modis loquutum ^ilfeolim per Prophetas,

verb per diledum Filium.Quanuis ergo vnigenitus file , qui nobis hodie eft fplenbo^ gloriæ ôi charader fubftantiæ Dei Patris,olim ludæis innotueric,, ficuti alibi cita^’quot;

DE COGNIT. DEI REDEMPTORIS. 155

mus exPavilojfuifle antiquæ liberationis ducem,verum ramen eft quod alibi tradit idem Paulus,Deum qui luHic è tenebris lumen fplendefcere,nunG illuxiffe cordibus noftris,ad » «oM-b. 0 illuftradam notitiam gloriæ Dei in facie lefu Chrifti. quia vbi apparuit in hac fua imagine, quodammodo fefecit vifibilem, prævt obfcura ôc vmbratilis ante fuerat eins fpecies.

Quo turpior magis deteftabilis eft eorum ingratitudo ac prauitas, qui hie in meridie cæcutiunt. Et ideô mentes eorû à Satana obtenebratas elle dicit Paulus, ne cernant glo-riam Clirifti,nullo vel^nterpofito,in Euangelio refulgentem.

Z Porto ÿuangelium accipio pro clara myfterii Chrifti manifeftatione.Fateor certè, quatenus Euangelium vocatur à Paulo doebrina fidei, eius partes cêfcri quæcunque paf-lim in Lege occurrunt promifliones de gratuita peccatorû remifftone, quibus fibi Deus recociliat homines.Fidem enim terroribus illic opponit, quibus angitur amp;nbsp;vexatur con-fcientia,fi ex operibus petenda fit falus.V nde fequitur,vocem Euangelii large fumendo, fub ea comprehendi quæ olim teftimonia Deus mifericordiæ fuæ paternique fauoris Pa-tribus dédit, verùm per excellentiam aptari dico ad promulgationem exhibitæ in Chri-fto gratiæ. idque nô modo commun! vfu receptum eft, fed à Chrifti amp;nbsp;Apoftolôrum au-thoritate pendet. Vnde proprium hoc illi tribuitur,ipfum prædicaife Euangelium regni. Mat.4,amp; , Et Marcus præfatur hoc modo, Initium Euangelii lefitChrifti. Nec veto opus eft locos Marc.i.a.i colligere quibus probetur res fatis fupérque nota. Suo igitur aduentu Chriftus vitam amp;nbsp;immortalitatem illuftrauit per Euangelium.Quibus verbis non intellimt Paulus demer- ,0 ‘ ‘ fos fuilfe Patres in tenebris mortisjdonec carnem indueret Filius Dei:{Hihanc præroga-tiuam honoris Euangelio vendicans, nouum amp;nbsp;infolitum legationis genus fuill'c docet, qua Deus quæ pollicitus fuerat præftitit : vt in Filii perfona extaret promifTionû veritas.

Nam etfi femper expert! funt fideles verum elle illud Paul!,ln Chrifto omnes promiflîo- x.Cor.i.d.xo nés effe-etiam amp;nbsp;amen;quia eorû cordibus fuerunt obfignatæ:quia tarnen omnes npftræ falutis numéros in carne fua impleuit,v!ua ipfa rerum exhibitio iure nouum amp;nbsp;fingulare præconiû obtinuit.Ex quo illud Chrifti,Pofthac videbitis cælos apertos. Se Angelos Dei iohan.i.f.5t afeendentes ac defeegdentes fuper Filium hominis.Etfi enim alludere videtur a^fcalam in vifione oftenfam Patriarchæ Iacob,præftantiam ramen aduentus fui commendathac nota,quôd ianuam cælorum nobis aperuerit vt familiaris pateat ingrefl’us.

3 Cauendum tarnen eft à diabolica imaginatione Serueti, qui dum magnitudinem gratiæ Chrifti extollere vult, vel falte fe veile fingit, promiffiones in totumabolet, quafi finem fimul cum Lege acceperint.Obtendit, fide Euangelii nobis afterri promiflionum omnium complementum. Quafi verô nulla fit inter nos ôc Chriftum diftinftio. Admo-nu! quidem nuper,Chriftum nihil reliquum fecifle ex tota falutis noftræ fumma : fed ex eo perperam infertur,beneficiis ab ipfo partis nos iam potiri:acfi falfum illud Pauli effet, falutem noftram in fpe effe abfconditam.Fateor quidem nos, iifChriftum credendo, fimul tranfire à morte in vitam. fed tenendum interea eft illud Iohannis,quanuis feiamus nos effe filios Dei,nondum tarnen apparui!fe,doncc fimiles ei erimus ; dum fcilicet eum, videbimus qualis eft.Quâuisergo præfentem fpiritualiumbonorum plenitudinemno-bis in Euâgelio Chriftus ofterat, fruitio tarnen fub euftodia fpei femper latet, donee cor-ruptibil! carne exuti, trasfiguremur in eius qui nos præcedit glotiam. Interea in promif-fiones recumbere nos iubet Spiritus fanétus, cuius authoritas compefeem apud nos debet latratus omnes impuri illius can«. Nam tefte Paulo, pietas tam futuræ quàm præfen-tisvitæ promiffionem habet:quarationeiaélat fe Apoftolum Chrifti fecundum pro-miffionemvitæquæinipfo eft. Et alibi nos eafdem habere promiffiones admonet,qui-bus olim donati fuerunt fanéli.Deniquc hanc fœlicitatis fummam ftatuit,jjuôd obfigna-ti fimus Spiritu promifsionis ^néto.Nec verô aliter Chrifto fruimur, nifi quatenus eum ampleâimur promifsionibusTuis veftitum.Quo fit vt habiter ipfe quidc in cordibus no-ftris,Slt;S tarnen ab ipfo peregrinemur: quia per fidem ambulamus,ôô non per afpedû.Nec male inter fe conueniut hæc duo,nos pofsidere in Chrifto quicquid ad cæleftis vitæ per-feôlionem fpeftat, ôc tarnen fidem effe vifionem bonorum quæ non videntur. Tantum in natura promifsioqpm vel qualitate notandum eft diferimen: quiaEuangelium digito monftratquodLexfubtypisadumbtauit.

4 Hinc etianuconuin jitur eorum error, qui Legem nunquam aliter Euâgelio con-ferunt,quàm operum mérita gratuitæ imputation! iuftitiæ. Eft quidem hæc antithefis minime repudiada: quia fæpe Paulus fub Legis nomine régulant iuftè viuend! intelligit,

154 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S T IT VeT I O NI S LIB. IL

qua Deus à nobis exigit quod fuum eft, nullam vitæ fpem faciens nifi omni ex parte ob-» nbsp;nbsp;fequimur,ac viciilim maledidione addita li Vel minimum defleólimus: nempe vbi dilpü-

tat gratis nos placete Deo amp;nbsp;per veniam iüftos cêferi,quia nufquam inuenitur Legis ob-feruatiojcui merces promifla eft. Apte igitur Paulus iuftitiam Legis Euangelii facit inter fe contrarias. Sed non ita fuccclïit Euageliuin toti Legi, vt diuerfam rationem faluti? afferret : quin potius vt fanciret ratumque elle probaret qiécquid ilia promiferat, corpus vmbris adiUngeret. Neque enim Chriftus,vbi dicit Legem amp;: Prophetas fuiHe vfque ad lohannê,Patres malediófioni addicit,quam effugere nS polüft t ferui ^egis : fed rudi-mentis tantùm imbutos fuilTe ßgnificat, vt longe fubßlfcrent infra Euangelicæ doótrina; Rom.i.b.i(î altitudinê.ProindePaulus, Euangeliû appellans Dei potêtiam in falutem omiii creden-ti,moxaddithabereteftimoniûàLegeamp;Prophctis.In fine verô eiufdem epiftolæ quan-quàm præconiumiefu Chrifti reuelationemefletradit myfterii remporibus æternis tà-citi,fententiam banc addita explicatione mitigat,manifeftatum elfe docens per Scriptu-ras Prppheticàs. Vnde colligimus, vbi de tota Lege agitur, Euangelium refpedu diluci-dæ manifeftâtionis tantummodô ab ea difierre : cæterùm jiroptCr inctftimabilem gratiie affluentiam,quæ nobis fuit in Clirifto expofita,non âbs re eius aduentu dicitur ereôtum fuifle in terris cælefte Dei regm^m.

• 5 lam inter Legem amp;. Euangelium interpofitusfuit Iobanes,quimedium obtinuit munus,amp; vtrique affine. Etfi enim Chriftum vocans agnum Dei amp;nbsp;viélimam expiandis pcccatis, fumni^m Euangelii protulic : quia tarnen incomparabilem illam virtutem

Wat. ii.b. Il gloriam quæ demum enicuit in rel’urre6bone,nS explicuit; Chrilfus Apoftolis parem ef-fe negat. Hoc enim fignificant eius verba, quanuis inter filios mulierum excellât Iohannes,qui tarnen minimus eft in regno cælorum,maiorê illo elfe.Quia non hominum per-fonas illic commendat:fed poftquam lohannem prætulit omnibus Prophetis, Euangelii prædicationem in fummum gradum attollit, quam alibi vidimus notari per regnum cx-lohan.fc.ij lorum. Quod autem fe vocem tantùm efte Iohannes ipfe refpodet, quafi Prophetis ellec inferior, no facit hoc fimülatæ humilitatis caufa, fed docere vult fibi non mandatam elle Mala,4.a.î proprKn legationê,fcd officio apparitoris fe defungi : ficuti à Mafechia prædiôtum erar, Eccemitto Eliam Prophetam antequa veniatdies lehouæ magnusamp; terribilis.Nec veto aliud totominifterii fui curfu egit quam vt Chrifto pararet difcipulos. Sicuti etiahoc lohan^. nbsp;nbsp;fibi diuinitus iniumftu efte ex lefaia probat. Hoc fenfu diftus eft a Chrifto lucerna ardcs

• amp; . lucens,quia nondum illuxerat plenus dies.Nce tarnen hoc obftatquominus numere-tur inter Euangelii præcones,ficuti code vfus eft Baptifmo,qui poftea traditus fuit Apo-ftolis.Sed quod exorfus eft,nonnifi Chrifto in cæleftem gloria recepto libcriore progref-

• fu per Apoftolos completum eft.

Deßmilitudij^Kcteris^Nouiteßamenti. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. X.

X fuperioribus liquereiampoteft, quofcunqtieab initio mundi homines w nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deus in populi fui fortem cooptauit, eadem lege atque doôfrinæ eiufdem

quæ inter nos viget vinculo fuille ei fœderàtos.fed quia non parum intereft K nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;caput hoc ftabiliri, vice appendicis anneótam, quum Patres eiufdem nobil-

hereditatis fuerint confortes, amp;nbsp;eiufdem Mediatoris gratia comunem lalutem fper^erint,quatenus in focietate hac diuerla fuerit eorum coditio. Quanquam autem quæ ex Legeac Prophetis ad eius probationemcollegimusteftimonia, palam fa-ciunt no aliam vnquam fuifle in Dei populo religionis pietatifque regulam : quia tarnen apud fcriptores multa fæpe de difcrimine Veteris ac Noui teftamenti dilputantur, quæ fcrupulum parum acuto lamp;ftori iniicere poffint,huic rci melius atque exadius difeutien-dæ peculiarefti locum iure deftinabimus. Quinetiam quod vtiliffimum alioqui futurum erat,neceflarium nobis fecerunt prodigiofus nebulo Seri»tus amp;nbsp;furiofi nonulli ex Ana-baptiftaru fefta, qui non aliter de Ifraelitico populo fentiunt quam de aliquo porcorum grege, vtpote quern nugantur a Domino in hac terra faginatu, citra fpem vllam cæleftis immortalitatis.Hunc ergo peftiferum errorem vt arceamus à piis animis, fimul etiam vc difficultates omnes eximamus,quæ,audita diuerfitatis mentione inter Vetus ac Nouum teftamentum,fuboriri protinus folent, obiter infpiciamus quid fiiftile, quidve diuerfum habeät, quod olim cum Waelitis fœdus ante Chrifti aduentu Dominus pepigit, quod nunceomanifeftato,pcrcuffitnobifcum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

a Ac vno quidem yerbo expediri vtrunqucpoteft.Patru omnium ftedus adeo fub-ftanci»

DE COGNIT. DEI F?E D E MP T O R I S. 155 ftantia amp;nbsp;re ipfa nihil a noftro difFert, vt vnuæ prorfus arque idem fit : adminiftratio tarnen variât. Sed quia ex tanta breuitate nemo certam intelligentiam aflequeretur, lon-giorcm explicationem,fiquid prodeiTe volumus,perfequi necefle eft.Cæterùm in fimili-tudine velpotius vnitate oftendenda, fingulas particulas, quæ iam expeditæfunt,ex intègre retradare fuperuacuum fuerit:milcere veto quæ adhuc alibi dicenda erunt,mtem-peftiuum.In tribus autem maxime capitibus liîc infiftendum eft, Primùm vt teneamüs, non carnalem opulent^ga ac fœlicitatem, metam fuilTe ludæis propofitam ad quam de-mum afpirareflt, fed in ipem immortalitatis fuifie cooptatos : atque huius adoptionis fi-dem illis fuifie tum oraculis,tum Lege,turn Prophetiis certô fadam. Deinde,fœdus quo conciliati Domino ftrerunt,nullis corum meritis,fed fola Dei vocantis mifericordia fuif-fe fufiultum. T ertium,amp;: habuifie ipfos cognouifie mediatorem Chriftum, per quem amp;nbsp;Deo coniungerentur, amp;nbsp;promiflîonum eins compotes forent. Ex quibus fecundum, quia nondum forte fatis innotuit, fuo loco fufe demonftrabitur. Plurimis cnim ac lucu-lentisProphetarum teftimoniis confirmabimus,àmera fuifiebonitate acindulgentia quicquid vnqua Dominus populo fuo bencfecit ac promifit.Tertiû quoque fuas habuit fparfim non obfcuras demonftrationes. Ac ne primum quidemintadum reliquimus.

• 3 In hoc ergo explicando ( quia ad caufam præfentftm maxime pertinet, Ô0 de ipfo plus controuerfiæ nobis faciunt)intentiorem ponemus operam.fic tarnen vt fiquid alio-rum explication! adhuc deeft,obiter fufficiatur,vel opportuno deinde loco addatur. Sane de omnibus dubitationcm eximit Apoftolus, quum ait Deum Patrem Euangelium, Rom.i.a.i quod de Filio fuo fecundum tempus defiinatum promulgauit,longè ante per Prophetas in Scripturis Tandis promififie.ltem,fidei iuftitiam quæ per Euangelium ipfum docetur, Rom.3.c.ii teftimonium habere à Lege amp;nbsp;Prophetis.Euangelium fiquidem hominum corda non in præfentis vitæ lætitia detinet,fcd ad fpem immortalitatis euehit ; non terrenis deliciis af-figit,fed fpem in cælo repofitam annuntians,illuc quodamodo tranfportat. Sic enim alf bi definit,Pofteaquam Euangelio credidiftis, obfignati eftis Spiritu promifiionis fando, Epheft.c. qui eftarrhabo heredi|^tis nofi;ræ,in redemptionem acquifitæ pofieflionis.Item,J^diui- Coiof.i.a.4 mus fidem veftram in Chrifto lefu amp;nbsp;charitatem erga fandos -. propter fpem vobis repofitam in cælis, de qua audiftis per fermonemveracem Euangelii. Item, Vocauit nos per i.The.x.d.i4 Euangeliû, in participationem gloriæ Domini noftri lefu Chrifti. V ndc 80 verbû falutis

amp; potentiaDei ad faluandos fideles, regnum cælorum nûcupatur.Quod fi fpiritualis eftEuâgelii dodrina, amp;nbsp;ad vitæ incorruptibilis pofiefîionem aditum aperit, ne putemus eos quibus promifium ac denuntiatû fuit,prætcritaneglcdâquc animæ cura, in captan-dis corporis voluptatibus inftar pccudum obftupuifie. Nec cauilletur hîc quifpiam,pro- nbsp;,

miffioncs quæ in Lege Prophetis de Euangelio funt confignatæ,nouo populo efie de-ftinatas.Nam paulo póft quàm illud pofuit de Euagelio in Lege ^omifi'o, fubiicit, quæ-cunque Lex continet, ad eos fine dubio propric dirigi qui fub Lege funt. In alio quidem argumento fateor.fed non adeo erat obliniofus,vt quum diceret ad ludæos verè pertine- Rom.}.c.igt; re quæcunque Lex docet, non cogitatet quid päucis ante verfibus affirmafiet de Euagelio in Lege promifib.Clariflime ergo demonftrat Apoftolus äd futuram vitanl præcipue fpedafieteftamentum Vêtus,quum fub eo dicit Euangelii promifsiones coatineri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

• 4 Eadem ratione fcquitur amp;: gratuita Dei mifericordia conftitifle, Chrifti inter-cefsionc fuifie confirmatum.Nam Ô0 Âiâgelicaprædicatio nihil aliud quàm paterna Dei indulgentia iuftificari præter fuum meritum peccatores pronuntiaf. 2^ tota eius fumma in Chrifto terminatur.Quis igitur expertes Chrifti ludæos facereaufit,quibufcum audi-mus fuifiêpercufium Euagelii fœdus, cuius vnicum fundamentu Chriftus eft? Quis aliénés reddere à gratuitæ falutis b^eficio, quibus adminiftratam fuilfe audimus iuftitiæ fi-deidoétrinamïAc nediu dercliquidadifceptemus,habemus infigncmDominifenten- ioEa.8.g.$lt; tiam: Abraham exultauit vt viderct diem meu: vidit,amp; gauifus eft.Et quod de Abraham teftatur illicChriftus,oftêdit Apoftolus in fideli populo fuifie vniuerfale,quudicit Chri- Heb.ij.b.» ftu manere heri,hodie,amp;; in fecula. Neque enim de Chrifti æterna diuinitate fimpliciter illic loquitur : fed de eigs virtute, quæ perpetuó fidehbus fuit patefaéla. Quare amp;nbsp;beata

• nbsp;nbsp;nbsp;Virgo 80Zacharias in fuis canticis reuelatam in Chriftofalutemlt;xhlbitionem elfe dicut Luc.i.e.$^

promifsionum, qua^ Abraham amp;nbsp;Patriarchis olim fecerat Dominus. Si Chriftum fuum exhibendo,iurifiurandi fui veteris fidem foluit Dominus, dici non poteft quin eius finis in Chrifto Si vita æterna femper fuerit.

Ijö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTITvTIONISLIB. II.

• y Qmn Apoftolus noli fœdéris tantum gratia pares nobis facit Ifraclitas, fed etiam, facramentorum fignificatione.Nam pcenarum exemplis quibus caftigatos olim fùiïreil-i.Cor.ïo'.a.!, lös Scriptura récitât,deterrere Corinthios volens, ne in fimilia flagitia incurreret, à præ-amp;c.n nbsp;nbsp;nbsp;fationeifta orditur,Non efle cur vllam prærogatiuam nobis vendicemus, quænos àDei

Vindida eripiat quam illi fubierunt. quando no iifdem modo bencßciis profequutus fît illos Dominus, fed iifdem quoqüe fymbolis illuftrem inter eos gratiam fuam reddiderit. aefi diceretjSi cofiditis vos extra periculum eife, quiä Baptifnj^s quo infigniti eftis, Cœna quam quotidie fufcipitis,eximias habent prömüTiones: interim coiftepta Dei bo-nitate,licentiofê lafeiuitis : fcicote nec ludæos talibus fymbolis caruifre,aducrfus quos tarnen indicia fua Dominus feucrilTime exercuit. Baptizati 1'unt in tranfitu maris amp;nbsp;nube, quaprotegebantur ab ardore folis. Tranfitum ilium BaptifmumcarnalemfuiiTeaiunt, qui fpirituali noftro fecûdùm quanda proportionem refpondeat. Verùm G id recipitur, non procederet Apoftoli argumentum,qui bîc vult ademptum Cbrift ianis ne Baptifmi prærogatiua ludæos præcellere fe purent. Nec obnoxium eft huic cauillo quod protinus fcquitur,lllos eandem nobifeum Ipiritualem efcam manducaifcjac eundem bibifle fpiri-tualem potum,quem Chriftum interpretatur.

6 Obüciunt quidem ad fr^hgendam hanc Pauli fententiam,quod ait Cliriftus, Patres veftri mäducauerunt mana in deferto, amp;nbsp;mortui funt: Qui manducat carné meam, non morietur in æternnm, quæ duo inter fe nullo negotio conciliantur. Dominus,quia fcrmonem habeoat ad auditores qui tatùm ventris alimento quærebant faturari, verum animæ cibum non curabant,ad eorum captum orationem aliquantum atcemperat,præ-fertim veto comparationem mannæ amp;nbsp;corporis fui pro eorum fenfu ftatuit, Poftulabanc vtacquirendæ fibi authoritatis gratia fuam virtutemmiraculoaliquoapprobaret quale ediderat Mofes in deferto quum manna è cælo impetrauerat. In manna autem nihil ap-prehendebantnifi carnalis inediæ,qua populus tune afflidabatur,remedium : ad myfte-riû illud fublimius,quod Paulus relpicit, non penetrabant. Chriftus ergo,vt demonftrec quan^ præftantius à fe beneficium expeiftare debeant quàm quq^ à Mofe collatum pa-tribus fuis prædicarent, hanc coparationem format, Si magnum fuit opinione veftra, Si memorabile miraculum,quôd Dominus per Mofen populo fuo,ne in deferto fame peri-retjCæleftem cibum fubminiftrauit,quo fuftetaretur ad modicum tempus: hinc colligite quanto excellentior fit cibus qui immortalitatem largitur.Videmus cur quod in manna præcipuum erat,prætermiferit Dominus, infimam tâtùm eius vtilitatem notatie. Nem-pe quoniam Iudæi,velutexprobrandi ftudio,Mofen illi obiecerant,qui populi neceffita-• nbsp;ti mannæ remedio opitulatus efiet:refpôdet,fe longe fuperioris graciæ elfe adminiftrum,

præ qua vilefeere merito debeat carnalis populi educatio,quam folam tanti æftimabant. Paulus quia nouerat Efominum,quum manna è cælo deplueret, non in vétris duntaxat paftum e/Tudifie, fed fpiritualis quoque myfterii loco difpenfaflè ad figurandam quæ in ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chrifto habetur fpiritualem viuificationem,partem iftam, quæ confideratione digniffi-

inaerat,non negligit»Quare certô clarcqueconficitur, non eafdem modo quibus nos di-gnatur nunc Dominus,vitæ æternæ ac cæleftis promiffiones comunicatas fuifle ludæis, fed etiam farfamétis verê fpiritualibus obfignatas. Qua de re copiofe Auguftinus aduer-fusFauftunDManichæum difputat.

■7 Quôd fi teftimonia ex Lege Si Prophetisrfîbi recitari malint leélores, ex quibus perfpiciant fpirituale fœdus fuifte Patribus etiam commune ficuti ex Chrifto Si Apofto-lis audimus: huic quoque voto obfequar, eôque libentius quôd ita certius conuincentur aduerfarii,i»equid poftea tergiuerfari queant. Atqueab ea quidem demon ftrationeinci-piam,quam tametfî Anabaptiftariim fupercilio futilem Si penè ridiculam fore fcio,apud dociles tarnen Si fanos plurimùni valebit: ac pro confeift fumo,cam verbo Dei incife vitæ efficaciam, vt quofcûque Deus participationceius dignatur, eorum animas viuificct. Valuit enim femper illud Petri,fernen elle incorruptibile quod in æternnm manet, ficu-iefa.4o.b'.lt;f etiam ex verbis lefaiæ colligit. lam quum hoc facro vinculo Deus olim fibi deuinxehe ludæosjuon dubium eft quin eos fegregauerit in fpem æternæ vijæ.Nam quum verbum fuifte amplexos dico, qyod illos Deo propius adiûgeret, communicandi rationem intd-ligo, non illam generalem quæ per cælum Si terram omncfque mundi creaturas diftun-ditur (quæ licet vniuerfa viuificet pro fuæ vnûquodque nafuræ modo, non tarnen à cot' ruptionis neceflitate eruit) fed iftam Ipecialcm qua piorum animæ Si illuminatur in D^i notitiam)

DE COGNIT. DEI R*E D E MP T O RIS. ,57 noticiam,amp; illi quodammodo copulantur.Huiufmodi verbi illuminacione quum adhæ-ferint Deo Adam, Abel,Noe, Abraham,amp; reliqui pacres,dico minime dubium elle quin, illis in regnu Dei immortale fuerit ingreflus. Erat enim folida Dei participatio, quæ ex' tra vitæ æternæ bonum efle non potelE

8 Si tarnen illud nonihiljimplicitum videtur: age,ad ipfam fœderis formulam tranC-eamus : quæ no placidis modo ingeniis fatisfaciet,fed eorum infcitiam abundè coarguet qui contradicye nitunlt;ir. Sicenim femper pepigit cum feruis fuis Dominus, Ero vobis in Deum,5ô vos eritis mihiin populumiquibus verbis amp;nbsp;vitam,amp; falutc,ô^ omnem fum-mam beatitudinis coprehendi Prophetæ quoque exponere foliti funt.Non enim Dauid fine caufa fæpius pronuntiat, beatum populum cuius Dominus eft Dcusibeatam getem quam in hereditatem fibi elegit: nec terrenæ quidc foelicitatis gratia,fed quonia à morte eripit,perpetuô cóferuat, æternâque mifericordia profequitur quos in populum afl'um-pfit.Quemadmodû eft apud alios Prophctas,TuDeus nofter,non moriemur.Dominus, Rex nofter,Lcgiflator nofternpfe faluabit nos. Beatus es Ifrael,quia in Domino Deo fal-uaris.Sed ne in re fuperuacua multû laboremus, paflim in Prophetis recurrit hæc admo-nitio, nihil ad bonorum omnium afiluentiam, adeôque falutis certitudinem deefle,mo-dô nobis Dominu5 fitin Deum:amp;s merito.Si enim facies îius,fimul atqucilliixit,præfcn-tiffimum eft falutis pignus,cuinafe homini in Deum manifeftet, cuinon falutis quoque thefauros aperiatîHac enim coditione Deus nofter eft vt in medio noftri^abitet; quem- Leuit.i6.b; admodum per Mofcn teftabatur.Obtincri autem talis eius præfentia non poteft, vt non limul vita poflideatur. Arque vt nihil vitra exprimeretur,fatis claram habebant vitæ fpi-ritualis promiffionem in bis verbis. Sum Deus vefter.Non enim folis vtique corporibus Exod.6.a.r Deumfefore denuntiabat,fedanimispræcipuè. animæ autem,niftperiuftitiamDeo coniuniftæ, ab ipfo alienæ in morte mancnt. Adht rurfum ilia coniunftiq : perpetuam falutem fecum ducet.

9 Accedit eô, quôd non modo fe illis Deum efte teftabatur, fed fe quoque femper fore promittebat ; quoifpes eorum præfentibus bonis non contcnta,in æternitateii^pro-tenderetur. Id porro valuifle apud eos temporis futuri notationem oftendunt multæ voces,vbi fe non in præfentibus tantum malis,{ed in pofterum confolantur fidelesiquôd fibi Deus nunquam defuturus eilet. lam veto (quæ pars erat fecunda promiftionis)ipfos de Dei beneditlione extra terrenæ vitæ limites erga fe ptoroganda,clarius etiamnû con-firmabat, Ero Deus feminis veftri poft vos. Nam fi fuam erga mortuos beneuolentia de- Genc.i?.».;? clataturus erat,benefaciendo pofteris : erga ipfos multo minus defuturus erat eius fauor. Neque enim inftar hominum eft Deus, qui fuum ideô amorem ad amicorum filios traf- • ferunt, quia morte interrumpitur eorum facultas, quo minus iis quibus bene volebant impendant fua otficia.at Deus,cuiusbcneficêtia morte non impÂiitur,fuæ profettô mi-fericordiæ fruftum mortuis non tollit, quam eorum caufa trasfundit in mille generatio-nes.Præclaro igitur documento magnitudinem arque aiftuentiam fuæ bonitatis, quam Exod.xo.a.« poft mortem ienluri eflent, volebat illis Dominus commendare, quum talem deferibe-bat quæ in totam tamiliam exubcraret.Huius vero promiiTionis veritatem turn obfigna-uit Dominus, Só quafi complementu protulit, quum Deum fe Abraham, Kiac lacob Exod.j.b.«^ loge poft eorum mortem appellaret.Quid enim? annon ridicula erat appellatio,!! perie-rantîPerindeenim fuifl'etaefi ita fofttloquutus,Ego fumDeuseorumqui nonfunt.

Proinde vno ifto argumento Sadducços à Chrifto conftriétos fuilfcEuangehftæ referût, Mat.u.c.xj vtneinficiariquidempoifent refurreaionem mortuorumàMoièefleteftatam.nempe Luc.zo.c.j» qui ex ipfo Mofe didicerant, omnes fanétos eife in manu illius. Vnde inferrœpromptum Deut.jj. a.j erat,ne morte quidem extirigrf^uos in tutelam, euftodiam, protettionemque fuam re-cepiflet qui mords ôô vitæ eft agiter.

10 lam (quipræcipuus eft cardo in hac controuerfia)difpiciamus anno ipfi quoque fideles fie inftituti fuerint à Domino, vt meliorem alibi vitam fibi elfe fentirét, ac negle-âaterrena,illam meditarentur.Primum,quæ diuinitus iniunfta illis fuit viuendi conditio,affiduum erat exerÿtium,quo admonerentur fe omniû elle miferrimos fi in hac mo-

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dó vita fœlices eflent. Adam, vel fola recordatione perditæ fœli(#tatis infceliciflimus,an- Gen.j.c.i:?

xiis laboribus egeftaiem fuaq^ ægrè fuftentat. ac ne in folis manuû laboribus Dei maledi-ftione prematur,vndc folatium illi reftabat,extremum luétum percipit. Ex duobus filüs alter illi nefando fratris parricidio eripitur: eura habet fuperftitem cuius afpedum meri-

158 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;institi7tionis lib. il

Gcn.|.b.8 to deceftetur ac horreat. Abel in ipfo ætatis flore crudeliter trucidatus, exetnplu eft hu-Cen,(î.d4.i manæ calamitacis. Noe bonam ætatis partê(dû totus orbis fecurê deliciatur)cum liiagna fatigatione in area extruenda deterit. Quod mortem eflàigit, id fit maioribus eius mole-ftiis quàm fi centum mortes obeûdæ eifent. Nam præterquam quôd area illi eft qüafi fc-Gen.5.d.x4 pulchrum decem menfium infuauius nihil eflTepoteft qj|àmin animalium ftercoribus penèimmerfum tandiu detineri. Poftquam tantas difficultateselult;ftatuscft,innouani mœroris materiam inciditdudibrio fe haberi à proprio filio vidlt;t:amp;: ei q^pm magno Dei beneficio faluum ex diluuio receperat,fuo ipfius ore malediccrc cogitur.

Gen.1x.a4. 11 Abraham quidem vnus inftar decem myriadû nobis eile debet, fi fpeftatur eius fides,quæ nobis in optimam credendi regulam proponitur: in cuius etiam genere, vt Filii Dei fimus,cenferi nos oportet.Quid verb abfurdius quàm pattern omniû fidelium elfe Abraham,amp;; ne poftremû quidem angulû inter illos teuere ? Atqui ex numero,imô eX gradu apprime honorifico deiici non poteft, quin aboleatur rota Ecclefia. lam quod ad vitæ expérimenta attinet ; vbi primîim vocatur Dei imperio, à patria, parentibus,amicis auelliturzin quibus præcipuam vitæ dulcedinem elfe putant:acfi ilium deftinato confilio omnibus vitæ obleftamentis Ipoliare Dominus vellet.Simul ac terra ingreifus eft in qua iubetur habitare,fameindee3ffgitur.Eô ad opem quærendam refugit, vbi,quô feincolu-mem feruet,neccire habet vxorem proftitucre. quod incertum an muftis mortibus fue-rit acerbius. V^i in terram habitaculi fui reuerfus eft,inde rurfum famecxpellitur.Qualis eft fœlicitas, earn terram incolore vbi toties efuriendum , imô veto inedia percun-Gcn.ix.c.ix dum,nifî aufugias? Simul eodem nccelTitatisredigitur apud Abimelech,vtcaputre-dimere iattura vxoris opus habeat.Dum hue atque ill u c multos annos incertus vagatur, afliduis feruorum rixis côpelliturnepotem, quem filiiloco habebat,à fcdimittere. Qua: difcelfio fine dubio non aliter ab co accepta fuit, quàm fi membri vnius feôtionê paflus foret. Paulo poft captiuum ab hoftibus abripi audit. Quocunque pergat, vicinos reperit immanis barbariæ, qui ne ex efloflîs quidem magno labore puteis aquam bibere finant. Neqge enim vfum redimeret à rege Gerar,niii ante fuilfct prohikitus. la vbi ad efleetam fenedutem ventum eft,quod habet ea ætas infuauiftimum amp;nbsp;acerbiffimû, orbitate mul-datû fe-videt,donec præter fpem Ifmaclé gignitreuius tarnen natiuitaté magno redimir, dû Saræ probris fatigatur,pcrindeacfi ancillæ contumacia fouendo,domefticæ perturba tionis ipfe caufa efl’et. Nafeitur demû Ifaac, fed ea mercede vt exturbetur primogenitus lfmael,ac pro derelido penè hoftiliter proiieiatur. Vbi folus relidus eft Ilàac, in quo ac-quielcat defelfa boni viri fenedus,paulo pôft madare ipfum iubetur. Quid calamitolîuS • cxcogitet humana mens quàm pattern fieri filii carnifieem î Si morbo abfumptus foret, quis non putaflet miferrimû elfelencm,cui in ludibriû datus eflet filius, ob que orbitatis dolor ei geminateturfSi ab extraneo aliquo interfedus, indignitate multû eflet auda ca-lamitas. Iftud veto omnia calamitatis cxepla fuperat, partis manu trucidari. Sic deniqiie toto vitæ curriculo iadatus ac vexatus fiiit,vt fiquis velut in tabula exemplar calamitolas vitæ depingete velit,nihil reperiat magis appolîtû. Neque obiieiat quifpia ciim no fuifle prorfus infœlj'cem,quôd à tot tantlfque tempeftatibus profperc tandem cmerferit.NoU » enim beat^ vita ducere ilium dicemus,qui per infinitas diflàcultates ad longû Ipatiuin laboriofè eludetur:fed qui,fine malorum fenfu,præfentibus bonis placide fruatur.

Il Ifaac, qui minoribus malis afflidatur, v tarnen minimû lùauitatis guftû perci-pit.Eas ipfe quoque vexationcs experitur quæ beatum elle hominê in terra non linàt.U-Gen.xff.g.jy fames fugat è terra Chanaan;vxor è finu illi eripitur:vicini illû fubinde exagitant,ac Gcn.xs.a.1 modis onwibus premunt, vt de aquaetiacogatur decertate : domi fuæ à nuribus multü moleftiarum fuftinet : filiorû dilTidio angiturmec med^caîi to malo poteft, niû per exi' Gen.x8a.5 Ijum eius cui benedixerat.At veto lacob nihil quàm extremæ infœlicitatis inflgne eft exemplar. Pueritiam domi inquietifsimè tranfigit inter fratris primogeniti minas ac terro* res,quibus demum cedere cogitur. Profugo à paretibus ac natali folo præterquam quôd G«n.xÿ.c.xo acerbum eftexulare,apud Laban auunculû nihilo mitiusachumaniusaccipitur.PatuH' eft durifsimà atque aufterifsimam feptem annis feruire feruitut^, nifi dolo malo in vxo' reeludatur. Alterius ^orisgratia innouam feruitutem ingrediendumeft,vbitotui» diem folis æftu torreatur,nodu peruigil vrgeaturgelu ac fr^ore,qi^madmodu ipfecon-queritur.Tantam vitæ afperitatem dum annos viginti fultin6t,quotidic nouis foceriin* Gen.3i.c.ij iuriis aflligitur.Nec domi fuæ quietus eft,quam vider vxorum odiis,iurgiis,æmulatiom-. bus diftr^*'

UE, V u u n 1 1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;MLUtMi-'lUKlS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJ9

bus diftraflam ac pene difsipatam.Vbi in patriam iubetur fe recipere,abitum captare illi necefle eft ignorainiofæ fugæ fimilem : nee tarnen foceri iniquitatem ita poteft effugere • quin eius probris ac cótumeliis in medio itinere vexetur. Excipit mox eum multo fæuior Gen.3x.c.H difficultas.Nam dum ad fratrem accedit,tot mortes habet in confpeftujquot ab homine crudeliÔ6 inimico parari queant. Diris ergo terroribus fupramodum difcruciatur ac dif-cerpitur quandiu aduetumftius expeftat ; vbi in confpeêtum eius prodit,tanquam femi-mortuus ad pedes procumbit, donee placatiorem fentit quam fperare aufus fuerat. Ad hæc Rachelej^nicè diftSla coniuge, primo terræ ingreflu priuatur. Poftea quem ab ea fi-lium fuftulerat,eóque præ aliis amabat, à fera laceratum audit : cuius ex morte quantum meerorem ceperit,declarat ipfe, quod pôft diuturnitas lachrymas folatiis omnibus viam obftinatè claudit, nihil fibi reliquû faciens nifi vt defeendat ad filiû lugens in fepulchru.

Interim raptus Ô6 defloratie filiæ, in iis vindicandis filiorum audacia, quæ ilium non foc- Gcn.34.a.2, tere modo fecerat apud omnes regionis incolas, fed præfentiflimû internecionis pericu-lum illi creauerat,quantæ anxietatis,lult;ftus,tædü caufæ erant?Sequitur horrendum illud flagitium Ruben primogcniti,quo nihil grauius accidere poterat.Nam quum inter fum-ma infortunia reponatur vxoris pollutio, quid dicendum fit vbi à proprio filio perpetra-tueft id feelus ? Aliquante pôft altere inceftu contamii^tur familia,vt conftantiflimum Gcn.js.d. is alioqui 66 infraélum calamitatibus animum tot dedecora labefadare debeant.Sub extremum vitæ,dum fuæ ac fuorum inediæ fuccurrere quærit, noui infortunii nuntio percel- Gen^i-d-si litur,qui intelligit filium alterum in vinculis detineri, que vt recipiat,Blhiamin vnicum fuum defideriû, permittere aliis cogitur. Quis putet in tanta malorû congerie momentum illi datum quo falte fecurc refpirarct î Itaque ipfe optimus de fe teftis afleuerat Pha- Gen^y.b.^ raoni, dies fuos breuesacmalos fuifle fuper terram. Qui per continuas miferias vitam fc tranfegifle pronuntiat, negat profcôfô cam profperitatem fc fenfifle quæ illi à Domino promifla fuerat. Ergo aut malignus ingratufque Dci gratiæ æftimator erat lacob,aut ve-rè fe miferum fuilfe fuper terram profitebatur .Si vera fuit affirmatio, fequitur no habuif-feipfumfpem in rebus terrenisdefixam.

13 Si fanfti ifti P*tres(quod vtique indubitatum eft)beatam vita expeélarufff è ma-

rime oftendit Apoftolus, Fide (inquit) demoratus eft Abraha in terra promiftionis, tan-quam aliéna,in cafulis habitando,cü Ifaac lacob confortibus eiufdc hercditatis.Expe-ftabant enim bene fundata ciuitatê,cuius opifex ac conditor Deus. In ftde defunéti funt omnes ifti, non acceptis promiffionibus : fed procul eas infpicientes,ac credentes, confi-tentéiquc quod hofpites amp;nbsp;inquilini forent fuper terra. Quo fignificat fe patriam inqui-rere.Sc fi defiderio eius quam rcliquerat tafti fuiirent,crat facultas reuertcndi: fed melio-rem appetebant,ncmpe cæleftem. Vndc Deus non erubefcit voeari eoru Deus : quando parauit illis ciuitatê. Stipitibus enim obtufiores fuiflent, tam pertinaciter promiffiones confeftando,quarum nulla fpes in terris apparebat,nifi cóplementum earum alibi expe-daftent.ld vero in primis non line rationc vrget,quód peregrinationê,banc vitam nun-cuparunf.qualiter Só Mofes rcfert. Si enim percgrini 66 inquilini funt in^erra Cbanaan, Gen.47.b.9 ■vbi promifsio Domini qua illius conftituti erat heredes ? Kdanifeftc ergo i^icat longius fpeclare quod de poiTefsione illis Dominus promiferat. Quare pedem in ^ra Chaaiaan non acquifierunt nifi in fepulchrum^vio teftabatur Ie fperare frudu promifsionis non-nifi poft morte percepturos. Atque hæc caufa cft cur tâti æftimauerit lacob illic fepeliri, Gener.4%g: vt iureiurado adegerit filium lofepb ad earn pollicitationem : cut lofeph poft aliquot fe- Gen^5o.g.tj cula transferri ofla fua,iampridem in cincrem collapfa voluerit.

14 Denique aperte ctin^^, in omnibus vitæ ftudiis propofita futuræ vitæ beatitu-dinem habuifle. Q^orfum en^ P’^inaogenituram tantopcre affeftaflet, tantóquc peri-culo ambiilfet lacob,quæ exiliû 66 tantumnon abdicationem illi cóflatura erat,boni veto nihil prorfus allatura: nifi ad altiorem benediiftionc refpexiflet ? Atque eu fibi fenfum fuifle declarauitea voce qua inter vltimosfpiritusedidit, Salutare tuum expeftabo Do- Gcn.49.c.rt mine.Quatn falute e:wettairet,quü intelligeret feanima expirare : nifi in morteinitium nouæ vitæ cerneret ? Ä quid de fanftis ac filiis Dei difeeptamus, quum eiufmodi intelli-gentiæ guftu ne is c^uide caruerit qui veritatê oppugnare aliocpii nitebatur ? Quidenim libivolebat Balaam,quum 8iceret, Moriatur anima mea morte iuftorum, 66 fiant nouif-limamea firailia eoru ; nifi quod fentiebat id quod poftca Dauid prodidit,Pretiofam efle

1^0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S T I T V T I O NI S LIB. IL

mortem (àndorum in confpedu Domini : mortem veto impiorum peflîmam? Si vitima linea amp;nbsp;meta in morte forent, nullum in ea notari poiTet diferimen iufti amp;nbsp;impii. forte, quæ poft mortem vtrofque diuerfa manet,inter fe diftinguuntur.

I y Nodum vitra Mofen progrefli fumus:quem ifti nihil aliud officii habuifle dicunt quàm vt carnalem populum agri vbertate rerumque omnium copia ad colêdum Deum induceret;amp; tamen(nifi quis fpontc femet olFerentem lue Ai refugiat)perfpicua iam ex-tat fpiritualis fœderis declaratio.Quôd fi ad Prophetas defccnlt;l^us,illicplenifsimo ful-gore amp;nbsp;vita æterna amp;nbsp;regnum Chrifti fe profert. Ac primùm Dauid, qui tempore aliis fuit fuperior, ira pro ordine diuinæ difpenfationis cæleftia myfteria obfcurius quàm illi adumbrauit, quanta tarnen perfpicuitate ac certitudine ad eum feopum omnia fua diri-Pfiil.j9.c.i3 git?Terreftremhabitationem qualiteræftimaritteftaturhæcfcntentia,Aduena hîc (um amp;nbsp;peregrinus,quemadmodum omnes Patres mei. V anitas omnis homo viuês : velut vm-braquifqueobambulat.Et nunc quæexpeélatio mea,Domine? fpes mea ad teiplâ. Sanè qui nihil e/Te in terra folidum aut (labile confeffus, (pei tarnen in Deum firmitatem reti-net,alibi repofîtam fibi fœlicitatem contemplatur. Ad cam contemplationem fideles re-uocare folet,quoties vult eos vere confolari. Nam alibi, poftquam de breuitate fluxàquo ?ûl.ioi.c.i7 amp;nbsp;euanida imagine humanæviwe loquutus eft,fubiicit,Mifericordiaauté Domini vfque

in æternum,fuper timen tes eiim. Cui ûmiJe ert quod habetur etiam Pfalmo cetefimofc-cundoj Initio Domine tu fundafti tcrram, opera manuum tuarum funt cæli.Ipfi peri-bunt,tu autemÇermanes:velut vcftis veterafcent,amp;: hcut indumentum murabis eos.Tu autem idem ipfeperftas,amp; anni tui non deficient.Filii feruorum tuorum habitabunt,amp;: pofteri eorum coram te llabilientur.Si ob cæli ac terræ interitum non definunt pii ftabi-liri coramDominodéquitur eorum falutem cum Dei æternitate efle coniundam. Atqui omnino non potell dare fpes ifta, nifi in promifTionem recumbat quæ apud lefaiam ex-ponitur,Cæli (inquit Dominus) ficut fumus liquefcent : terra ficut veftimentum attere-tur,amp;; habitatorcs eins heuthæcinteribunt:falusautemmcainætcrnumerit,amp;:iufti-

tia mça no deficict. Vbi iuftitiæ ac faluti tribuitur perpetuitas, nog quatenus penes Deu rehdent,fed quatenus ab hominibus fentiuntur.

16 Neque veto aliter aecipere liceat quç de fideliu profpero fucceflii pafsim canit,nifi Tfal.97. c.io vt in cæleftis gloriæ manifeftatione coferantur. Qualia funt, Cuftodit Dominus animas

fandorum fuorû:de manu pcccatoris Iiberabit eos. Lux orta eft iufto, réélis corde Ix-titia.Item,Iuflitia pii manet in Icculu feculi,cornu eius exaltabitur in gloria: defyderium peccatorum peribit. Item,Veruntamen iufti confitebuntur nomini tuo: habitabunt re-di cum vultu tuo.Itcm/n memoria æterna erit iuflus. Item, Redimct Dominus animas feruorum fuorum. Siquidem feruos fuos Dominus impiorum libidini non vexados modo,fed lacerandos pcrctendôfque fæpè permittit. in tenebris amp;nbsp;fquallore laguere patitur bonos,dum impii penè inter ftellas refulgent : nec illos ira vultus fui ferenitate exhilarat vt diuturna lætitiafruantur.Quamobrem neipfe quidem diirimulat,ûin præfentem re-rum (latum oculos defigant fideles, grauiflima tentatione perculfum iri, aefi nulla efleC innocêtiæ apud Dcû gratia nec merces. Adeo impietas vt plurimû profperatur ac floret, dum piorû ii^io ignominia,paupertate,contêptu,omniquc crucisgencre premitur.Pa-rum,inquit,lbfuit quin lapfus pes meus,quin e(Fu(i fuerint grefl'us mei,dum vrit me Fortuna (lultorum,dum improborû profperitate video.Tandem poft narrationcm concln-ditjlnftituebam cogitationem fi poflhm hæc cognofcere:fed tormetum eft fpiritui mco, doneeingrediar in (ânduarium Domini,amp; intelligamnouilTimum eorum.

17 Ergjgt; vel ifta Dauidis confelfione difcàmus, non ignorafle fanétos Patres fub ve-teri Teftamêto quàm rarô vel nunquam in hoc mudo mji*i3efentct Deus quæ feruis fuis pollicetur, atque ideo animos ad Dei facrarium fuftuliiie, in quo reconditum habebant quodin præfentis vitæ vmbra non apparet. Hocerat vltimû Dei indicium,quod quum oculis minimecernerent,fidccotentiétantintelligcre. Qua fiducia(reti,quicquid eue-niret in mundo, venturum tarnen aliquando tepus non dubitabant quo Dei promiflio-Pûti7.d,^ nés implerentur.Quahteriûæ voces teftantur,Ego in iuftitia coqjeplabor faciem tua,fa-Pûl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiabor fpecie tua.Item,^o ficut oliua viridis in domo Domini. Item,Iuftus vt palma flo-

rebit,ficut cedrus Libani frondefcet.Plantati in domo Domini,in q^riis Dei noftri florc-bunt. Adhuc frutlificabuntzin feneéla pingues ac virides erunt.Quu paulo ante dixiflef» Quàm profundæ funt cogitationes tuæ Iehoua,dum florent impii,germinant quafi het' ba,vc

DE COGNÎT. DEI RTDEMPTORÎS. lèi

ba, vt pereant in perpetuum. Vbi fpecies ifla amp;nbsp;decor fideliû,nifi vbi mundi huius faciès tegni Dei manifeftatione inuerfa fuerit?In illam æternitatem quum oculos conuerterêt, contempta præfentium calamitatum momentaneâ afperitate,fecurè in bas voces erum-pebant Non dabis in æternum vt morlatur iuftus. Tu verô præeipitabis fceleftos in pu-teum intérims. Vbi in noc igundo puteus æcerni exitii qui fceleratos abforbeat, in quo-rum fœlicitate hoc quoque alibi numeratur quôddiem extremum in pû6to ßne multo languore claudunt ? V]|^tanta fanélorum habilitas,quos ipfe Dauid non modo concuti, fed opprimi sJconteri prorfus vbiquc conqueriturîNempe ob oculos fibi ftamebat,non quid fcrat inhabilis amp;nbsp;plufquam æhuaria mundi viciflitudo : fed quid facturus ht Dominus quum ad æternam cæli ac terre conhitutionê olim fedebit.Quemadmodû alio loco eleganter defcribit,Nituntur hulti opulétia fua,ob diuicias multas fuperbiunt : Si tarnen Wal.4s,b.ÿ nemo,quantalibet cxcellentia polleat,redimere ffatrem fuum à morte poflît,nemo pretium redemptionis Deo foluere. Quum autem videant fapientes mori, peruerfos pa-ricer Si hultos interire,amp; alienis relinquere diuitias fuas, cogitant domos fibi petmanfu-tas in fempiternum,habitationes in fecula-.amp;s nomina fua in terra celebrant. At homo in honore non permanebit : fimilis erit pecudibus quæintereunt. Hæc meditatio eorum, fumma hultitia eh:quam tame poheri cupide æmulantffr. Inhar grcgis apud inferos col-locabuntur,mors præfidebit illis.Exorta luce reóti dominabutur illis;forma ipforum per-ibit;infernus,ipforum domicilium.Primum ilia hultorum irrifio, quod gi lubricis amp;nbsp;vo lubilibus mundi bonis acquiefcant, ohendit longe aliam fapientibus quærêdam ehe fœ-licitatem. Sed illic refurreétionis myherium euidentius referat, vbi illis perditis amp;; extin-£tis piorum regnum erigit.Quem enim,quæfo,dicemus ehe ilium lucis exortum,nih no-uæ vitæ reuelationem,quæ ßnem præfentis fequitur?

i8 Inde ilia nafcebatur cogitatio,quam in miferiarum folatium ac tolerantiæ remö-dium hdeles vfurpabat, Momentum in indignatione Domini, vita in eius mifericordia. pral.3o.b.tf Quomodo affhaiones momento terminabant qui per tota fere vitam affligebantur? vbi tan tarn videbant diui%æ benignitatis durationem, cuius vix minimu guhum del^abat?

Si in terra hæfihent,nihil tale reperire poterant-.fed quia cælum intuebantur,agnofcebac punftum ehe temporis quo exercentur per crucem fanfti a Domino:miferationes feculi ehe,quibus colligutur.rurfum impiorum, qui per fomnium beati ad diem vnum effent) æternum ac nunquam hniendum exitium præuidebant.Vnde illæ voces,Memoria iuhi Pröu.io.tgt;. inbenediaione erit: nomen autem impiorum putrefeet. Pretiofa mors fanaoru in con-fpeau Domini-.mors peccatorum pchima. Item apud Samuele, Dominus pedes fanao-rum feruabitjSe impii in tenebris conticefcent,quæ fignihcat, illos probe cognouihe,vt- • cunque varie circunferrentur fanai,vltimu tarnen eorum exitum,vitam ac falutem: im-piorum fœlicitatem amœnam ehe viam qua in mortis voragine pîulatim labuntur. Ideo ihorum mortem vocabant exitium incircunciforum,vt quibus refurreaionis fpes præcb Èze.it.c.to? fa effet.Quare nullam hac excogitate potuit Dauid grauiorem imprecationem,Dclean-tur de libro vitæ,S£ cum iuhis non fcribantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pfai.ss.d-ii

19 Præ aliis verb infignis ilia fcntentialob, Scio quia redeptor meuÿ*viuit, amp;nbsp;in no- iobi?.d.i$ uifhmo die de terra refurreaurus fum-.Sc in carne mea videbo Deum faluat^em meum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Repofita ehhæc fpes mea in Gnu meo. Qui volunt venditare fuum acumen, cauillantur non effe hæc intelligenda de vltima reÄrreaione, fed de primo quoque die quo fibi mi-tiorem fore Deumlob expetlabat ; quod vt illis ex parte demus, extorquebimus tarnen, ■velint nolint, ad earn fpei amplitudinem non potuiffe peruenire lob fi cogitatione in terra refediQet.Necehe ergo eh fateamur, oculos in futuram immortalitatem fuhuliffe» qui Gbi vel in fepulchro iaclt;ÂTÎfc||demptorem affore confpexerit. Siquidem de præfcnti tantum vita cogitantibus mors extrema eh defperatio, quç nec ipfa fpem eius abfeinde^ repoterat.Etiam G me occiderit, dicebat, in ipfo nihilominus fperabo. Nec mihiobhre- lob 1 pat hicnugator quifpiam paucorum fuiffe ihas voces,vnde minime probetur talem fuif-fe inter ludæos doarinam. Refponfum enim à me hatim accipiet, paucos ihos non pro-didilfe talibus fententii^rcanam aliquam fapientiam, ad quam feorfum ac ptiuatim ex-

• nbsp;nbsp;cellentia tantum ingénia admitterentur : fed, vt erant conhitut^ Spiritu fanao plebis

lt;loaores,quæ comur^ter edifjenda effent Dei myheria,amp;: popularis religionis principia effe deberët, palam promulgaffe. Quum ergo audiamus publica Spiritus fanai otacula, quibus de fpirituali vita tarn dare ac dilucidc in ludæorûEccleûa differuit, intolcrabilis

Î6i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S T IT VTI O NI S LIB. IL

• nbsp;nbsp;pertinaciæ fuerit eos ad carnale tantummodo fœdus ablegare, vbi folius terræ âc terre-

ftris opulentiæ fiat mentio.

2.0 Si ad pofteriotcs Prophetas dcfcendam, illic verô liceat, quafi in campo noftroj libéré fpatiari. Nam fi in Dauide,lob,Samuele fuit non difîicilis vilt;âoria:illicmuko efl fa-cilior. Hanc enim œconomiam amp;nbsp;hune ordinem in difpenûndo mifericordiæ fuæ feede-re tenuit Dominus,vt quo propius temporis progrelTu ad plenam exhibitioncm accede-batur,ita maioribus in dies reuelationis incremenris illuftraret.ßfoinde initio,quum prima falutis promiflio Adæ data fuit, qualî tenues fcintillæ emicarût : pollea faôta accefïio-ne,maior lucis amplitudo cœpit exeri, quæ magis ac magis deinde emerfit, latiufquc ful-gorem fuum protulit:donec tandem nubibus omnibus difcuffis,fol iuftitiç Chriftus vni-uerfum terrarum orbem ad plenum illuminauit. Non eft ergo metuenduna ne fi ad cau-fam noflram comprobandam Prophetarum petamus fuffragia,illa nos défieiât : fed quia ingérem materiæ fÿluam fore video, in qua diutius multo immorari neceffe lit quàm fe-rat inftituti ratiofeffet enim opus longi voluminis) fimulque vel parum perfpicaci Ictto-ri viam me ftraqifTe ex fuperioribus arbitror, qua inoffenfo curfu pergere queat, à pro-lixitate non adeô in præfens neceflària abftinebo ; præmonitis tarnen leótoribus,vt viam fibi ea claui expedite meminerîht, quam prius in manum illis dedimus: Nempe quoties fîdelis populi beatitudinem Prophetæ commemorant(cuius vix minima veftigia in prx-fenti vita cerm^itur)adhanc diftinftionem confugiant: Dei bonitatem quo melius Prophetæ commendarent,temporariisbcneficiis,velut lineamentis quibufdam,populo adumbralfe : fed talem eius pinxifle c:figiem quæ mentes extra terram,elementa mundi huius, amp;nbsp;periturum feculum raperet,atque ad cogitandam futuræ ac fpiritualis vitæ foe-licitatem necefTarió excitarer.

XI Exemplo vno côtenti erimus. Quum Ifraelitæ Babylonem deportati,fuam difli-patione mortifimillima cfTe cernerent:dimoueri ab ea opinione vix poterant quin fabu-^•37-a4 lofum putaret efle quod de fua reftitutione vaticinabatur Ezechiehquod perinde id æfti-mabantacfidenuntiaffetfufcitatuin vitam iriputridacadauera.öominus vt oftenderct nec ea ipfa difficultate fe impedin' quominus beneficio fuo locu faceret,Prophetç capum aridis oflibus plenum per vifionem oftendit : quibus,fola verbi fui virtute,fpiritum vigo« remque vno momento reddidit. Seruiebat quidem ad præfentem incredulitatem corri-gendam vifio : fed interim ludæos commonefaciebat quatum vitra populi reduótionem virtus Domini protenderetur,quæ arida amp;nbsp;difperfa offa folo nutu,adeô facile vegetaret. leû.u.d.i? Quarefententiam illam cum altera lefàiærité cóparabis:Viuent mortui,cadauer meum, • refurgent.Expergifcimini amp;nbsp;exultate qui habitatis in puluere, quia ros viridis campi,ros tuus:amp;: terram gigantum detrahes in ruinam. Vade popule mi, intra in tabernacula tua: claude oftia tua fuper?c,abfcondere pauxillü, doncc pertranfeat indignatio, Ecce enitw Dominus egredietur de loco fuo,vt vifitet iniquitatem habitatoris terræ contra eum : SC reuelabit terra fanguinem fuum,nec operier diutius interfeótos fuos,

XX Quanquam fiquis ad eiufmodi canonem omnia redigere tentet,abfurdé fecerit: funt enim aliquot loci qui nullo intcgumento,futuram,quæ in regno Dei fideles maner, • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;immortalit^m demonftrant. quales nonullos recitauimus. Sc quales funt cum alii ple-

rique,tum præcipué duo ifti.alter apud lefaiam, Sicut cæli noui amp;nbsp;terra nona, quæ facie ftare coram me:fic ftabit fernen veliru. Et erit mAfis ex mcnfc,fabbathum ex fabbatho: veniet omniscarovtadoret coram facie mea, dicit Dominus. Etegredientur ,amp; vide-bunt cadauera virorum qui præuaricati funt in me,quód vermis eorum non morictur,amp;^ Danjiia.i ignis non eftinguetur. alter veto Danielis, In tempore illo confurget Michael princeps magnus,qui flat pro filiis populi fui:amp; veniet tepus angj|^i*non quale fuit ex quo gères elle cœperunt. Et tune faluabitur populus tuus omnis qui inuentus fiicrit feriptus in li' bro. Et ex iis qui dormiunt in terræ puluere, euigilabunt, alii in vitam æternam, alii in opprobrium fêmpiterhum.

X 3 lam in duobus reliquis probandiS, Patres fcilicet Chriftum in fœderis fui pignuî habuifîe,atquein ipfo omnem benediétionis fiduciam repofuifl^ quia minus cotrouer-fiæ Sc plus claritatis hat«2nt,non laborabo. Conllituamus ergo fecuré quod nec vllis dia' boli machinis reuelli queativetus Teftamentu feu fœdus,q^^od cû iâaelitico populo pef' euffit Dominus,non rebus terrenis fuilTc limitatum, fed fpiritualis æternæque vitæ præ miffionem continuiffezeuius expedationem omnium animis impreflam oportuit qui in

DE COGNIT. DEI ReDEMPTORIS. lèy fedus verè confentiebant.Hanc vero inlanam ac perniciofam opinionê procul fummoquot; ueamus, aut Dominum nihil aliud propofuiffe ludæis, aut illos nihil quæliuiiîe prætet ventris faturitatem,carnis delicias,florentes opes,externam potcntiâ,hberorum lœcun-ditatem, amp;nbsp;quicquid animalis homo in pretio habet» Non enim aliud cælorum rcgnum cob.ac ludæos feculi fui Petrus heredes effe Euangelicæ gfatiç aflcrebat,qvod filii ellént Prophetarün^ comprltienfi in fœdere quod Dominus olimcumfua gente pepigiflet-Ac ne id folis verbis teftatum effet, Dominus faéto quoque approbauit. Eo enim quo re- Mat.17. f.5» furrexit momento multos fandorum refurreôtionis (uæ conlortio dignatus eft, ac vifen-dos in ciuitate præbuit ; certo arrhaboue hc dato,quicquid fccit ac paflüs eft in æternæ falutis acquifitioncm,ad veteris Teftamenti fideles non fecus quàmad nos pertinere.

Nempe amp;nbsp;eodem fidei Spiritu,quo in vitam regeneramur, tefte Petro, præditifuerunt. Aa.i5.b.à Quum Spiritum ilium, qui eft veluti quædam immortâlitatis in nobis fcintilla (vnde amp;nbsp;arrhabo hereditatis noftræ alibi vocatur) in illis fimiliter audimus habitalîe, quomodo 1I« lisvitæ hereditärem adimereaudeamus?Quomagismirum efteoftuporisohm recidiffe Sadducæos,vt turn refurreftionem, turn animarum fubftantiam negarent: quorum vtrunque tam illuftribus Scripturæ teftimoniis confignatum habebant.Nec minus pro^ digiofa hodie foret totiusnationis ftoliditas inexpeftandoterfeftriChrifti regno, nili hanc répudiât! Euangelii pœnam daturos Scripturæ multô ante prædq^iffent. hcemm iufto Dei iudicio conueniebat mentes cæcitate percutere, quæoblatum cæhlumen re-fpuendo,tenebras vitro fibi accerfiuiffent. Mofen ergo legunt,ôô afliduè reuoluunt ; fed x.Cor.3.d.i4 oppofito velamine impediuntur ne cernant lucem in eius vultu retulgentem. atque ita manebit illis obteftus ac inuolutus, donee ad Chriftum conuertatur, à quo ilium nunc quantum poffunt,abducere ac diftrahere ftudent.

CAP» XI.

VID ergo? ( inquies ) nullumne diferimen veteris amp;nbsp;noui Teftamenti relin-quetur ? amp;nbsp;^üd fiet tot Scripturæ locis, vbi tanquam res diuer fiffimæ Wrer fe confetuntur ? Ego veto libenter recipioquæin Scriptura commemorantur differentias : fed ita vt nihil conftitutæ iam vnitati dérogent: quemadmodum videreeritvbieasordinetraftauerimus. Suntautemillæ ( quantum animaduerceremi-hilicuit, amp;nbsp;meminiffe poffum ) numéro quatuor præcipuæ. Quibus fi quinram adlun-gere libeat, minime reclamo.Eas omnes fie elfe dico, ôc oftenfurum me proficcor, \ c ad modum adminiftrationis potius quàm ad fubftantiam pertineant.Hae rationc nihil im-pedient quominus eædem maneant veteris ac nouiTeftamenti promiffiones,arque • idem ipfarum promiffionum fundamentum, Chriftus. Porrô pi^raa eft, Quod tarnt td olimc|uoque Dominus populi fui mentes in cæleftem hereditärem volebatcollima j , arreftofquc effe animos : quo tarnen in fpe illius melius alerentur, eontemplandarn f t^b bcneficiis terrenis ac quodammodo deguftandam exhibebat ; nunc clarius liquidlufvac reuelata per Euangelium futuræ vitæ gratia, reftà ad eius meditationem, omilïo infei :.o-ri, quem apud Ifraelitas adhibebat,exercitationis modo, metes noftras dnimt. Hoc con-filium Dei qui non animaduertunt, non putant veterem populum altius^bunfeenoiire quàm ad ilia quæ corpori promittebantur bona. Audiunt tories terram Chanaan nomi-nari,velutinfigneadeôque vnicum Legis diuinæ cultoribuspræmium. Audiunt mhil feuerius Dominum eiufdem Legis tranfgreftbribus interminari quàm ab eius terræ pof-feffioneexpellendos, ac difpergendos in aliénas regiones. Vident in hanc ferè fummam recidere quæcunque vel benc^iones vel malcdicbiones àMofe denuntiatflr.Ex iis minime dubitanter conftituuntiWæos non fua caufa, fed aliéna fuift'c à cæteris populis fc* gregatosinêpe vt imaginem haberet Chriftiana Ecclefia,in cuius externa fpecie fpiritua-lium rerum documenta cerneret.Sed quum aliqnoties Scriptura demonftrer, hue terre-na quibus eos profequebatur beneficia Deum ipfum deftinafte,vt ad fpem cæleftium ita ipfos manuduceret; eiufmodi difpenfationem non confiderare, nimiæ impqritiæ,ne dh cam hebetudinis,fùit.Oim hoc hominum genere ftatus controuerfiæ nobis eft,quód illi poffeffionem terræ Chanaan Ifraelitis pro fumma arque vltimafieatitudine habita, no-bis poft reuelatum Ohriftumcæleftem hereditärem figurarc docét. Nos contra conten-dimus,in terrena qua fruebantur poffeffiqne,velut in fpeculo, futuram,quam fibi in cæ-lis præparatam crederent,hereditärem elfe intuiros.

l.ij.

Il

ilt;?4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VT’iONIS LIB. II.

X Id melius elucebit ex fimilitudinc quam pofuit Paulus ad Galatas. Comparât lù* dæorura genterai heredi paruulo, qui ad fc regendum nÔduùi idoneus, tutoris aiitpæda-gogi, cuius euftodiæ commilfuseft, du£tum fcquitur. Quôd autem earn ad ceremonias ßmilitudinem potifTimùm referr, nihil obftat quominus hue quoque aptiflimè applice-tur. Eadem ergo illis hereditas quæ nobis deftinata fuit : fedg:uiUs adeundæamp; traéland^ nondum per ætatem capaccs forêt. Eadem inter illos Ecclefia: fed cuius ætas adhuc puc-rilis erat.Sub hac ergo pædagogia illos côtinuitDorainus,vtfpiriiftalcs prc^iiiTiones non ita nudas amp;nbsp;apertas illis daret, fed terrenis quodammodo adumbracas. Abraham ergo, Ifaac amp;nbsp;Iacob-, eorùmquepofteritatem quum in fpem immortalitatis cooptaret, terrain Chanaan in hereditatem illis promihc : non in qua fpes fuas terminarent,îed cuius afpe-U in fpem veræ ilhus, quæ nondum apparebat, hereditatis fe exercerct ac confirmarêt. Ac ne hallucinari polîent, dabatur fuperior promilTio quæ terram illam non fupremum effe Dci beneficium teftaretur. Sic Abraham in accepta terræ promiflîonetorperenon finitunfed maiori promifiioneerigitur illius mens in Dominû. Audit enim.Abraha, ego proteôtor tuus,amp;s mcrces tua magna valde. Hîc videmus Abrahamo proponi finem fuæ mercedis in Domino,ne illam qj.iæratfluxam aclubhcam in elcmcntis huius mûdi : fed immarcefcibilem elfe reputet.Subiungit deinde terræ promiffionem, non alia conditio-ne quàm vt fit diuinæ beneuoletiæ {ÿmbolum,ac cælcftis hereditatis typus,quem (ànêlis fuifle fenfum,elt;rû voces declarant.Sic Dauid a benediêtionibus têporariis ad fumma il-

Piàl.7?.d.ilt;s lam atque vltima afl'urgit. Lâguet(inquit)tui defiderio cor meû amp;nbsp;caro mea.Deus portio y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fempiternû. Item,Dominus pars hereditatismeæcalicis mei:tu es qui côferuas

Pûl.i4i.b.(î hereditäre mca mihi. Itê,Clainaui ad te Domine, dixi, Tu es fpes mea, portio mea in terra viuorum. Qui fie loqui audent, fe profeêtô mûdum amp;nbsp;quicquid eft bonorum præfen-tium fpe fua tranfeendere profitentur. Hanc tamê futuri feeuh beatitudinem Prophetæ fæpius fub typo quem à Domino acceperant,dcfcrjbunt : qualiter intelligendæfunt iftæ lob 18.J.17 fententiæ, Qßod pii hereditäre polfidebunt terram : fcelerati autem ex ea difperdentur. Apudlefaia QuôÂerufàlemomnegenusdiuitiisabundabit,amp;Sionrerum (Änniumcopiadiffluet. Biuiüs loas Quæ omnia videmusnon in terram peregrinationis noftræ,autin terreftrem lerufalem propriê competere,fed in veram patriam fideliiim ac cæleftê illam ciuicatem,in qua Do-Pfàl.133.3 minus benediftioncm 60 vitam mandauit in perpetuum.

5 Hæcratio eft cur maioris quàm nunc deceat, æftimafle mortalem vitam eiufque benediêtiones fanfti Icgantur fub Veteri tcftamêto. Tametfi enim probe nouerant non cfTein ea tanquam in curfus fui metaconfiftendumzquia ramen rccognofcebant,quæ il-lic ad eos pro teneritudinis ipforum modulo exercendos, gratiæ fuæ lineamenta Dominus imprefïèrat, maioiÿ eins fuauitate afîîciebantur quàm fi ipfam per fe confiderafTent. Quemadmodum autem Dominus, beneuolentiam fuam erga fideles præfentibus bonis teftando,fpiritualcm fœlicitatem eiufmodi typis ac fymbolis tune adumbrabat, ita econ-uerfo dabat in pœnis corporels, in reprobos iudicii fui documenta. Itaque vt Dei beneficia in rebus tergpnis magis confpicua erant,ita pœnæ. Hanc inter pœnas amp;nbsp;præmia ana-logiam ac comienientiamt^vt fie loquar)dum imperiti non cxpendunc,mirantur tantarn in Deo varidKtem, vt qui ad quælibet honiinis deliêta fæuis horrendifque fuppliciis vin-dicanda olim fubitus,nunc velut pofito priftinæ ij^cûdiæ afte(ftu,amp; mitius amp;: rarius mul-to puniat : amp;nbsp;parum abeft quin ob id diuerfos Veteris amp;nbsp;Noui teftameti deos imaginen-tur,quod etia Manichæis accidit. Verùm talibus ferupulis facile expediemur fi animurn referemus a^ iftam quam notaui Dei difpêfationem, quôd turn futuræ ac æternæ fcclici-tatis gratiam terreftribus beneficiis, turn fpiritualis mortjig/'auitatê corporels pœnis fi-gnificare figurare pro eo tempore voluit quoTeftamintum fuum quodamodo adhult;? inuolutum Iffaelitico populo tradebat.

4 Alterum Veteris amp;: Noui teftamenti diferimen ftatuitur in figuris, quôd illud ah' fente veritate,imaginem tantùm Sô pro corpore vmbram oftentabat:hoc præfcntem ve-ritatê ôc corpus fohdû exhiber. Atque huius ferè ficmentio vbicunque Veteri teftameU' to Nouura opponitur:fufior tamê eft eius traftatio in epiftola adflebræos quàm ahbi vb quâ.Illlc difputat ApoftSlus aduerfus eos qui Legis Mofaicæ obfêruationes aboleri poff^ non putabatnifi vtfecum traherêtreligionis totius ruina, ^uo hû?errorêrefutet, alHquot; mit quod de Chrifti facerdotio prædiêlum apud Prophetam fuerat. na quum æternu ilb deferatur facerdotium, certum eft aboleri facerdotiû illud vbi alii ali is fuccefîbres quoti-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;die

DE COGNIT. DEI RE DEM PT O RIS.

die fubftituebantur.Præualereautem nouiiftius facerdotis inftitutionem probat, quod HÏb/ b H iuramentoftabilitur. Subiungitpoftca,ineafacerdotiitranflatione verti etiamTefta-mentimutationem. Atqueid neceflarium fuifle rationc confirmât,quoniam ea erat Lcgis imbeeillitas qusE nihil adducere ad perfeólionem poflet. Turn deinde profequi, tur quæ ilia fuerit imbecilliÄs, nempe quod externas carnis iuftitias habuerit quç culto-resfuos non poflent fecundumconfcientiam perfeólos reddere, quod pecudum vióli-mis,ncc pecc»ta delerfjnec veram fan£titatem conciliare poterat. Concludit ergo, vm-bram fuifle in ipfa futurorum bonorum, non viuam rerum effigiem ; ideóque non aliud -habuifle officii nifi vt introdudio effet in fpem meliorem quæ in Euangelio exhibetun HÎC videndum eft qua parte fcedus Legale cum fœdere Euâgelico, Chrifti minifterium cum Mofaico conferatur.Nam fi ad promiffionum fubftantiam pertineret comparatio, magnum extaret inter duo Teftamenta diffidiu-.fed quum flatus quæftionis alio nos du-cat,eó tendêdum eft vt verum reperiamus. Fcedus ergo quod æternum nunquam in-terituru femelfanciuic,in medio ftatuamus.lllius complemetum,vnde tandem habet vt ftatura ratumque fit,Chriftus eft. Talis cofirmatio dum expedatur, ceremonias Dominus per Mofen præfcribic,quæ funt velut folenia confirgiationis fymbola. Id in cotentio nem veniebat, cederene oporteret Chrifto quæ in Lege ordinacæ erant ceremoniæ. Hæ

veró tametfi foederis duntaxat accidentia erat,vel ccrte acceffiones ac annexa,amp;;fvt vuL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

gus loquitur)acceflbria: quia tarnen inftrumcnta erant illius adminiftrlhdi.foederis nomen habent.qualiter Só aliis Sacramentis dari folet.Proinde,in fumma, V etus teftamen-tum hoc loco appellatur folennis confirmandi foederis ratio,ceremoniis amp;: facrificiis co-prehenfa. In ea quoniam nihil folidum fubcft.nifi vlterius trafeatur, oportuiffeantiqua-

xi Ô6 abrogari contendit Apoftolus,vt Chrifto potioris T eftamenti fponfori ac mediato-Xi locus daretur, per quern æterna fandificatio eledis femel acquifica eft:Sc tranfgreffio-nes obliteratæ, quæ fub Lege manebant. Quod fi malis.ita accipe ; vetus fuifle Domini Teftamentum,quod vmbratili amp;nbsp;inefficaci ceremoniarum obferuatione inuolutum tradebatur. ideóque ftmporarium fuifre,quia veluti in fufpcnfo erat,donee firmÄ fub-ftantiali confirmatione fubnitçretur .Turn veto demu nouum æternumque tadum fuif-fe, poftquam Chrifti fanguine confecratum ftabilitumque fuit.V nde calicem, quern di-fcipulis in Coenaporrigit Chriftus,NouiTeftamenti calicem vocat in fuo fanguine: vt fi- Mat.is.c.is gnificet,tum vere DeiTeftamento fuam conflate veritatc, per quam nouum fit amp;£ æternum dum fanguine fuo obfignatur.

• 5 Hine liquet quo fenfu dixerit Apoflolus, Legis pædagogia dedudos fuifle ludæos ad Chriflum antequam ipfe in carne exhiberetur.lllos quoque filios 06 heredes Dei fuif-fe fatetuf.fed qui propter pueritiam fub pçdagogi cuflodia habei^i eflent.Conueniebat enim, foleiuftitix nondum exorto, nec tantum efle reuelationis fulgotem, nec tantam intelligedi perfpicaciam. Sic ergo verbi fuilucem illis Dominus difpenfauit, vt earn eminus adhuc Só obfcurè cernèrent. Ideô hanc intelligentiæ tenuitatem puentiæ vocabulo Paulus notat,quam elementis huius mundi Sc externis obferuatiunculis^anquam regu-lis puerilis difeiplinæ, voluit Dominus cxerceri, donee éft'ulgeret Chriflu^er quem fi-delis populi cognitionem adolefcereoportebat. Hanc diflindionem figi^iit Chriflus ipfe,quum diceret,Legem Sô Prophètes fuiffe vfque ad lohannem-.ex eo euangelizari re- Matai.b. 13 gnumDei. Quid Lex Só Prophetæ *vi temporis hominibus prodiderunt? nempe gu-ftum præbebant eius fapientiæ quæ olim ad liquidum manifeflanda état, amp;c pvocul emi-cantem præmonflrabant. Vbi autem digito potefloflendi Chriftus, refer^tum eflre-gnum Dei. In ipfo enim exjgjj^ funt thefauri omnes fapientiæ Sô intelligentiæ, quibus coiôfi. b.j propè ad ipfa cæli adyta periefÄur.

• 6 Nec obftat quôd nemo fere in Chriftiana Ecclefia repetiri queat qui fidei præfta-tia fit cum Abraham componendus t quod eavi Spiritus excelluerintProphetæ,quaho-diéque orbem vniuerfum illuminant.Non enim quid in paucos gratiæ contulerit Domi nus,hîc quæritur-.fed quam in populo docendo ordinariam difpenfationem fequutus fit*, qualis apud illos ipfos Âophetas,qui peculiari fupra alios cognitionc præditi fuetunt,habetur.Nam amp;nbsp;obfcura, ceu de rebuslonginquis, amp;nbsp;typis inclufa^ft eoru prædicatio. Ad hæc,vtcûque mirifiAin illis«otitiaemincret, quû tarnen ad cômunem populi pædago-giam fubmittere fe neceffe habuerint,in puerorum grege ipfi quoque cenfentur .Poftre-^ mô nunquam tanta vllis tune contigit perfpicientia,quæ non feculi oblcutitatcm aliqua

l.iij.

U6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN ST IT VT 10 NIS LIB. IL

I4at.i3.#i7 ex parte refiperet.Vnde illud Chrifti,Multi Reges amp;nbsp;Prophetæ defîderarunt videfe qua: VOS videtiSjSl non viderunt: amp;nbsp;audirc quæ vos auditis,nec audierunt. Itaque veftri oculi beati,quia vident:amp; aures,quia audiut. Et fane hac prærogatiua Chrifti præfentiam poliere æquumfuitjVtabeadilucidior emergeretcæleftiummyfteriorum reuelatio. Quo x.Pct.i-l’i’' ctiam pertinet quod ante citauimus ex priore Petri epiftolajfiiifle illis patefaótum,noftro maxime feculo vtilem eife eorum operam.

-] Venio ad tertium difcrimen,quod ex leremia fumitur,culfls funt vlt;ba,Ecce dies icre.ji-f-ï^ venient,dicit Dominus, amp;: feriam domui Ifrael amp;nbsp;domui luda fœdus nouum:non fecun-dum patlum quod pepigi cum Patribus veftris, in die quaapprehendi man um eorum vc educerem eos è terra Ægypti,patlum quod irritum fecerut, quanuis dominarer cis : fed hoc erit patlum quod feriacum domo Ifrael, Ponam Lege meam in vifeeribus eoru,cor-dibus eorum inferiba eam,amp; propitiabor iniquitati eorum. Et non docebit vnufquifque proximum fuum, vir fratre fuum. Omnes enim cognofeent me à minirao vfque ad ma-a.Cor.3.b-^ ximum. Ex quibus occaßonem accepit Apoftolus comparationis huius inter Legem öi Euangelium ftatuendæ, vt illam vocaret literalem, hoc, Ipiritualem dotlrinam:illä dice-ret fuifle deformatam in tabulisjapideis,hoc fuiile cordibus infcriptumdllam eile prædi-cationem mortis,hoc vitæ:illam damnationis,hoc iuftitiæ: illam euacuari,hoc permane-re. Quum Apoftolo propofitum fuerit meutern Prophetæ enarrare, verba vnius expen-dere iatis fueriti^t aflequamur vtriufque fenfum.Quäquam eft aliquid inter eos diffimi-le.Odiolius enim loquitur de Lege Apoftolus quam Propheta. nequeid ßmplici Legis refpetlu:fed quod erant nebulones quidam Legis M!:of»xo/,qui peruerfo ceremoniaru ftu diOjEuangelii claritatem obfeurabant : de Legis natura iecundum eorum errore ac ftul-tam aft'etlionem difputat.Ergo idpeculiare in Paulo obferuareoperæpretium erit. Vter-que vero quia Vetus ac Nouum teftamentum per contentionem inter fe coponit, nihil in Lege confiderat nifi quod proprium eius eft.Exepligratia: Lex, mifericordiæ promif-fionespaflimcontinet:fed quiafuntaliundeafcitæ,non veniuntin Legisratione quum de p tiR eius natura fermo habetur.Hoc illi tantùm tribuunt vt prîcipiat quæ retla funt, fcelera prohibeat,præmiû edicat cultoribus iuftitiæ,pœn am traigreflbribus minetur:cor-dis interim prauitatem,quæcûtlishominibus naturalis ineft, non immutetaut emedet.

• 8 Nunc membratim Apoftoli collationem expliccmus. V etus teftamentum literale eftzquia fine Spiritus efficacia promulgatum: Nouu,fpirituale : quod Dominus homi-num cordibus fpiritualiter infculpfit.Ideo fecunda antithefis eft veluti primæ declaratio. Vetus mortiferum eft: quia nihil poteft quam maleditlione inuoluere vniuerfum homi-• num genus : Nouum eft vitæ organu : quia à maleditlione liberatos in gratiam cum Deo reftituit.illud damnatignis minifteriu eft:quia reos peragit iniuftitiæ omnes filios Adam. hoc,iuftitiæ : quia Dei mifericordiam reuelat, per quam iuftificamur. Poftrema antithefis ad Legis ceremonias referenda. Quia illud rerum abfentium imaginem habebat,in-terire ac euanefeere tempore oportuit. Euangelium,quia ipfum corpus exhibet, firmam perpetuamquyetinet ftabilitatem. Vocat quidem leremias amp;nbsp;leges morales,infirmum ac fragile fœÿs : fed alia ratione, quod fcilicet ingrati populi fubita defetlione mox ab-• ruptum fue^. fed quia eiufmodi violatio eft à culpa populi, in Teftamentum propriè non conferetur. Ceremoniæ vero, quoniam fua ipfarum infirmitate Chrifti aduentu fuerunt dilfolutæ, caufam infirmitatis intra fe habebant. Porro differentia ilia Literæ6^ Spiritus non fie accipienda eft aefi nullo cum frutlu Legem fuam ludæis Dominus tu-liffet,nullo eprum ad fe conuerfo:fed per comparationem pofita eft,ad commendandam gratiæ aflluentiam, qua Euangelii prædicationem idem Lgg^flator, quafi nouam perfo' naminduenSjhonorauit. Nam fi eorum multitudinömrecenfemus quos ex populiJ omnibus per Euangelii prædicationem Spiritu fuo regeneratos in Ecclefiæ fuæ commu-nioncm collegit, pauciffimos ac pene nullos dicemus qui olim in Ifracle cordis affefl^ atque ex animo fœdus Domini amplexi fint : qui tarnen multi fuerunt, fi fuopte num^' 10 fine comparatione cenfeantur.

• 9 Ex tertio diicrimine quartu emergit.Vetus enim teftamefftu Scriptura vocat uitutis,quôd timoré in animis generet: nouum aute,libcrtatis, quod in fiducia ac fecut’quot; täte eofde erigat.Sic Paulus ad Romanos otlauo. Non acceçiftis,inîjuit,fpiritû feruitud^ iterum ad timorem:fed Spiritum adoption is,per quern clamamus, Abba,Patcr.Huc pe*^' quod habetur ad Hebræos,non acceffiffe nuc fideles ad corporeum montem,ôt ilt;’' • çenfui’’

Cenfum ignem,ac turbinem,amp; caliginem,amp; procellam,vbi nihil audiatur, aut vidcatur, • nih quod terrore mentes percellac:adeô vc ipÏe quoqucMofes expauefcat, vbi vox terri-bilis infonat,quam audire omnes deprecenturded accefliire ad monte Sion,amp; ciuitatem Dei viuentisjlerufalem cæleftem, amp;c. Quod autemin fententia quam ex epift. ad Rom. adduximus,breuiter tangité’aulus, fufms explanat ad Galatas, quum ad allegoria trahit Galaf-j.cti duos Abrahæ filios,in hunc modum, Quod Agar fèruatypus fit mods Sinai,vbi Legem accepit popu^is liracl^ara hbera,figura fit cæleftis Ieru{àlê,à qua fluit Euangeliu.C^ôd quemadmodum fernen Agar feruum nafcitur,quod ad hereditäre nunquam perueniat^ Saræliberum,cui hereditas debeatur:ita per Legem addicamur in feruitutem,per folum Euangelium in hbertatem regeneremur. Hue autem fumma redit,Vetus teftamentum pauorem ac trepidationem incuflifle confeientiis : noui beneficio fieri vt in lætitiam fob uantur.Illud iugo feruitutis confeietias aftriótas tenuiflbjhuius liberalitatc in libertärem manumitti. Quod fi ex populo Ifraclitico fanfti Patres obiiciutur, quos quum eodem fi-dei Spiritu nobifeum præditos fuifle conftet, fequitur eiufde amp;nbsp;libertatis Sc lætitiæ fuiflh participes:refpondemus,neutrum à Lege fuifle : fed quum fe per Legem leruili condL donc premi,ôô confeientiæ inquietudine fatigari Icntirÿit, ad Euangelii fubfidiu confu-» gifleadeôquepeculiaremnouiTeftamcndfruâûfuiffe, quod prætercomunem Veteris teftamenti legem illis malis exepti fuerut. Deinde negabimus ira libertatis amp;: fecuritatis fpiritu fuifle donatos,vt nó expert! fint aliqua ex parte amp;c timoré à Legelt;: feruitutê. Vt-cunque enim ilia quam per Euagelii gratia aflequuti étant,prærogatiua ffuerétur,erant tarnen iifdê obleruationû vineuhs amp;nbsp;oneribus cum vulgo obnoxii.Quu ergo ad eas cere-monias folicitè obferuandas adigerctur, quæ pædagogiæ feruituti fimilis lÿmbola étant, amp;nbsp;chirographa quibus le peccati reos faterentur, ab obligatione non foluerent : iure præ nobis fub lèruitutis ac timoris Teftamento fuilfe dicuntur,dum refpicitur communis ilia difpenfatio,qua tunc cum Ifraelitico populo Dominus agebat.

IO Tres quas pofteriores retulïmus comparationes funt Legis amp;nbsp;Euangelii.quare in iUis Lex, Veteris tefl:aifiend,Euagelium, noui nomine fignatur. Prima latins exteÂamp;itur: coprehendit enim fub fe amp;nbsp;quæ ante Legem editæ funt promifsiones.Quôd autem ipfas fub veteris Teftamenti nomine cenfendas Auguftinus negauit, optime in eo fenfit. nec Lib.j.ad Ba aliud voluit quàm quod docemus;fiquidem ad allas Icremiæ amp;nbsp;Pauli fententias refpicie-bat,vbi Vetus teftamentum à verbo gratiæamp;S mifericordiæ difcernitur.Iftud quoquefei-tiflimè eodem loco fubiungit, pertinere ab initio mundi ad Nouum teftamentum filios promiflionis, regeneratos à Deo, qui fide per dileftionc opérante obedierunt mandatis. ■ Idquein fpenon carnaliû,terrcnorum,temporahu,fed fpiritualiu,cæleftium, æternorum bonorum ,præcipuècrcdentes in Mediatorem: per quem non du|gitaruntamp;' Spiritum fi-biadminiftrari,vt bcncfacerent,amp;: ignofei,quodes pcccarcnt.Id enim ipfum eft quod af-lerere in animo fuit, Eiuldem nobilcû benediftionis in æternam falutem confortes fuifle omnes fandos, quos ab exordio mûdi peculiariter à Deo fcleétos Scriptura comemorat. Inter noftram ergo amp;: illius parti tionem hoc intereft, quod noftra(fecun^û illam Chrifti fententiam,Lex Ôi Prophetæ vfquc ad lohannem, ex co regnû Dei euang^zatur) inter Mat.n.b-Euangelii claritatcm, amp;nbsp;obfcuriorem quæ præcefl'crat vcrbidifpenfationë«ftinguit. altera fimpliciter Legis debilitatem fecermt ab Euangelii firmitudine. Arque hîc quoque de fanftis Patdbus annotandum eft,ita fub veteri Teftamento vixifle,vt non illic reftite-rint,fed alpirarint femper ad nouu,adcôque certain eins comunionem amplexi lint.Qjji enim præfentibus vmbris contend,men rem ad Chriftum non extenderut, eos cæcitads ac malediftionis danat Apofte^s. Vt enim reiiqua taceamus, quæna maior cæcitas fin-gi poflit,quàm à pecude maCta^peccati expiationcm fperare? quàm in externa aquæ ir-rigatione,animæ purgationem quærerc.^qnàm frigidis Deû ceremoniis,pcrinde atqucil-lis valde obleôfetur,veile placate ? Ad iftas enim omnes abfurditates dclabuntur qui fine Chrifti refpeftu in Legis obferuationibus hærcnt.

11 Quintu,quod adiungere licet,difcrimen, in eo iacet, quod ad Chrifti vfque ad-uentum gentem vna feyegauerat Dominus,in qua fœdus gratiæ fuæ contineret.Qjjan-dodiftribuebat Altiflimusgenres,quadodiuidebatfilios Adam,înquit Mofes, in polfef- Deut.ji.b.g fionê illi ceflit populWs fuusflicob funiculus hereditatis eins. Alibi fie populû alloquitur, ibid.io. c.14 En Domini Dei tui eft cælû amp;: terra,amp; omnia quæ in ea funt. Patribus tarnen tuis tantû-modo adliæfît,araauit eos v t eligeret feme corum poft cos : nepe vos ipfos,c cunótis gen-

• tibus.Populum 6rgo ilium veluti fol us ad fc ex hominibus pertineret,nominis fui cogni-tionedignacus eft fplumcfœdus fuum quafi in eius dnu depofuit:præfentiam fuinuminis illi manifeftauinomnibus prærogatiuis eum honorauic.Sed(vt reliqua omittamus bene-ficia)quod vnum hïc agitur,illum verbi fui eommunione fibi deuinxit,vc eius appellarc-tur amp;nbsp;haberetur Deus.Interea genres alias, quafi nihil fecuti haberent rei aut commer-cii,in vanicate ambulare finebat : nee vt earum exitio mederetur, quod vnicu erat reme-dium afFerebat,verbifeilicetfui prædicationem.ltaqucifrael tuA filius fiomino delica-£us:alii extranei.ille cognitus,amp;: in fidem tutelamque fufceptus:alii tenebris fuis relidi.il-le à Deo fanótificatus: alii profani. ille Dei præfentia honoratus : alii omni propinquitate Galat. 4.a.4 exclufi.At vbi venit plenitudo temporis,inftauradis omnibus deftinata,exhibitufque eft £plief.x,c.i4 jjjg Deiamp;shominum conciliator :diruramaceriaquætandiu mifericordiam Dei intra Ifraelis fines conclufam tenuerat, annutiata pax eft iis qui procul erant, non fecus atque iis qui propè coniunifti,vt Deo fimul reconciliati,in vnum populum coalefcerent. Qua-Galat.tf.d.ij re nulla ia Græci aut Iudæi,circuncifionis vel præputii ratio,fcd omnia in omnibus Chri-Pfal.i.c.8 ftus,cui datæ funt genres in hereditatem,amp;: termini terræin peculium:vt finedifcriminc pral.7i.b.8, dominetur à mari vfque ad ma^,S^: à fluminibus vfque ad vltimos orbis fines.

* li Gentiumigitur vocatio,infignis eft teflera, qua fupra VetusteftamentumNoui cxcellentia illuftratur.Plurimis quidem Só clanflimis Prophetarum oraculis teftata ante fuerat:fed ita vftn regnum MeflTiæ eius complementum reiieeretur, Ac ne Chriftus quidem ftatim à primo fuæ prædicationis exordio ad cam progreflus fecit : fed eó vfque di-ftulit donee abiólutis omnibus redêptionis noftræ numeris, ac finito humiliationis fua: Philip.t.b.2 tempore,acciperctàPatrenomenquodeftfupraomnenomen,coramquoomnegenii Mat.i5.c. X4 fleifteretur. Vnde mulieri Chananææ, hac opportunitate nondum expiera, negat Ié miß fum nifi ad oues perditas domus Iftael : nee Apoftolos in prima miflione patitur eofdem Mat.io.a.y limites fuperare.In viam Gentium,inquit,ne abieritis,amp;: in ciuitates Samaritanorum ne ingrediamini:fed ite potius ad oues perditas domus Ifrael. Vtcunque autem totteftimo-niis pRdita foret,vbi tarnen Apoftolis aufpicanda fuit,fic noua SÄnfolens illis yifa eft vc tanquam prodigium aliquod exhortèrent. Trépidé fané nec fine reeufatione tadem ag-grefli funt.Nec mirum;videbatur enim rationi minimé confentaneum,vt Dominus,qui tot feculis Ifraelem àreliquis gentibus fclegeratjquafi repenté mutato confilio deleétum ilium tollerer. Vaticiniis quidem id præditftum erat : fed non poterant vaticiniis adeô at-tenti eflè, vt rei nouitate, quæ fe oculis ingerebat, nihil mouerentur. Neque fatis ad eos permouendos valebant quæiam olim futuræ Gentium vocationis fpecinjina Deus edi-derat. Siquidem præterquam quôd pauciflîmos vocauerat,illos ipfos inferebat quodam* modo in familiam Abiÿhæ,vt populo fuo accederetfiftavero publica vocatione non modo ludæis æquabantur Gentes, fed velut in demortuorum locum fubire eas apparebat. Adde quôd nunquam æquati fuerant ludæis cxtranci,quofcunque Deus anté in corpus Ecclefiæafciuerat. Itaquenon absrePaulusmyfteriumhoctantopereprædicatabfcon-ditum à feculi^ generationibus,amp; quod etiam Angelis mirabile efle dicit.

IJ His opatuor aut quinque membris tota V eteris amp;nbsp;Noui teftameti difFerentiarn» (quantum acWimplicem docendi rationem fufficit,puto bene ac fideliter explicatam.Vc' rum quia nonulli hanc in gubernada Ecclefia var^etatem, diuerfum in doccdo modum, tantam rituum ac ceremoniarum conuerfionem pro magna abfurditate iadant : iis quo-que refpondendum eft,antequam ad alia trafeamus. Fieri autem id breuiter poteft,qui» non tam firgiæfunt obiediones vt accurata refutationc opus habeant. Non eft,inquiut, confentaneum,vt Deus,qui perpetuô fibi conftat,tantanyjjutationé pafliis fit,vt quod femel iuflerat amp;nbsp;coi-nmendauerat,poftea improbaret. IWpondeo, non propterea muta-* bilem iudicari Deum debere quôd diuerfis feculis diuerfas formas accômodauerit,provc cuique expedite nouerat.Si alia hyeme officia,alia æftate familiæ fuæ agricola præfcribif» non propterea ilium inconftantiæ arguemus, aut deuiare putabimus à rcéta agriculture regula,quæ cum perpetuô naturæ ordine coniunéla eft. Similiter fiquis paterfamiliâs aliter fuos liberos in pueritia,aliter in adolefcctia, aliter in iuuentuft erudiat,regat, trad^’’* non propterea dicemusipfumleuem efle, aura fua fententia difcederc. Quid ergo it’quot; conftantiæ notam Deo inurimus, quôd temporum diuerfitatem a^is amp;: congruentib«^* notis diftinxerit?Pofterior fimilitudo penitus fatisfàcere nobis debet.Iudæos pueris Icsfàcit Paulus, Chriftianos adolcfcentibus. Quid in hoc Deiregimine eftinordiu^f j

DE COGMl. l-gt;hl REDEMPTORIS. ië^ quôd illos in rudimentis detinuit quæ pro ætatis modulo ipfis congruebant:nos£rmiore amp;nbsp;quafi vihliore difeiplina infticuit? Ergo in eo elucet Dei conftancia quôd eandê omnibus feculis doétrinam cradidic : quem ab initio præcepit nominis fui culcum,in eorequi-rendo perfeuerat. Quôd externa formam amp;nbsp;modû mutauit, in eo non fe oftendit muta-tioni obnoxiumd’ed homirftm captui,qui varius ac mutabilis eft, eatenus fe attcperauic* 14 Atqui vnde(inquiunt)ifta diueriîtas nifi quia talem e/îe Deus voluit’nónne tam bene ab initiequàm p^ft Chrifti aduentum perfpicuis verbis citra vllas figuras reuelare potuit vitam æternam, paucis amp;nbsp;claris facrametis fuos erudire, Spiritum fandum largiri» gratiam fuam per orbem vniuerfum difiiindere? Hoc verô perinde cft aefi cum Deo liti-garent quôd mundum ta ferô creauerit,quum pofiet ab initio : quôd alternas vices inter hyemem amp;nbsp;çftatem, inter diem amp;nbsp;nodem e/fe voluerit.Nos verô(quod fendre omnes pii debent)quicquidà Deo fadum cft,fapienter amp;nbsp;iuftè fâdum ne dubitemus : etiamfî cau-fam fæpe nefeiamus cur ita fieri oportuerit. Hoc enim eflet nimium nobis arrogate, non concedere Deo vt confilii fui rationes habeat quæ nos lateant. At mirum eft (inquiunt) quôdnuncpecudum vidimas, amp;nbsp;totum ilium facerdotii LeuiticiapparatumreipuatSC abominetutjquibus olim obledabatur.Quafi verô Deurxterna ifta amp;nbsp;caduca obledent, aut vllo modo afficiant.Iam didum eft,nihil horum fecifie fua caufa,fed omnia pro homi numfalutedifpenfaife.Si medicus iuuencm optima rationeà morbo curer,in codem po-fteaiam fenealio curationisgenere vtaturmum ideô dicemus ipfum mfdendi rationem repudiate quæ antea placuerat’Imô quum in ilia conftanter petftet,rationem ætatis ha-bet.Sic Chriftum aliis fignis amp;nbsp;abfcntcm figurari,amp; venturum prænuntiari oportuinaliis nunc exhibitum reprçfentari decet.Quôd ad vocationem Dei latius per omnes populos in aduentu Chrifti fparfam quàm ante fucrat,amp;: gradas Spiritus largius ejfufas,quis,ob-do, vt quas veilt nadoncs illuminer? quibus velitlocis verbi fui prædicationem excitetî qualem Sô quantum velit dodrinç fuæ profedum amp;nbsp;fucceflum largiatur?nominisfoi no- nbsp;nbsp;;

dtiam,quibus velitfe?ulis,auferatê mundo,propter ipfius ingratitudinem : quando ite-rum velit, propter fuam mifericordiam reftituat? Vidimus ergonimis indignas eflcca-lumnias, quibus impii homines hac partefimplicium animos exagitant, vt vel Dciiufti-dam vel Scripturæ fidem in dubium vocent.

chriilum^-txMediatorüoffdumprieilaretjOporttttflèfîertliominem. CAP. XII.' “ magnopere noftra interfuit, vetumefieamp;Deumamp;hominem qui Me-

vciauiuiuta LUILZICU XiiaAAUVUU Vjk. vcvivtux vivvxvuw)

debat hominum falus. Cæterùm qiiod nobis optim«merat ftatuit clemen-dffirnus Pater. Quum enim iniquitatesnofttæquafiinterieda inter nos Sc ipfum nube nos a regno cælorum prorfus alienafl'ent,nemo,nifi qui ad eum pertingerct, pacis reftituendæ interpres effe poterat.Qms autê pertigiiret?quifpiâmne ex filiis Adam? Atqui omnes cum patente fuo ad confpedum Dei hotrebant. AngcloBim aliquis? Sed enim illiquoque opushabebant capite, per cuius nexumfolide'amp;indifliede Deo fuo cohærerent.Quid igitur’deplorata certè res état nifi maieftas ipfa Deiad n^ defeederet: quado afeendere noftrum non erat. Itÿ Filium Dei fieri nobis Immanuel oportuit, id eft nobifeum Deum:amp; hac quidem lege, vtmutua coiundione eius diuinitas amp;nbsp;hominum natura inter fe coalefcerêt. alioqui nec fatis propinqua vicinitas, nec affinitas fatis firma, vnde nobis ipes fieret Deum nobifeum habitare. T antû erat inter noftras ftydes amp;nbsp;fum-mam Dei mundidem diffiiiji|j|m Quanuis ab omni labe integer ftedflet homo,humilior tarnen erat eius conditio quarrt fine Mediatore ad Deum penetraret. Quid ergo cxi-tiali ruina in mortem amp;nbsp;inferos demerfus,fcedatus tot maculis, corruptione fuafœtidus, denique obrutus omni maledidione? Non ergo abs re Paulus Chriftum proponereMc-diatorem volens,diferte commémorât efle hominem, Vnus,in quit, Mediator Dei amp;nbsp;ho-minum,homo lefus Chriftus.Poterat Deum dicere:potcratfaltemamp; nomen hominis fi-cut Dei omittcte:fed qBia Spiritus per os eius loquens,infirmita^m nofttam nouetat, vc tempeftiueoccutte^et, aptiflimqtemedio vfuscft,Filium Dei tanquam vnum ex nobis familiariter in medio ftatuerft .Nequis igitur fe torqueat vbina illequærcndus Mediator, aut qua via ad ipfum perueniendum,hominem nominans, pro|)inquum,imö cotiguura nobis cife admonet,quandoquidem caro noftra eft. Idem certe defignat quod alibi plu-

t

Î70 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rNSTITVTIO;NIS LIB. IL’

ileb.4. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yerbis explicatur,non eße nobis Pontificem qui non poffit compati infirmitatibus

noftriSjquando fit more noftrojola peccati exceptione,per omnia tentatus.

z Idetiamclariusfietfireputemus quam non vulgare fueritquod Mediator! præ-ftandum erat,ncmpe fic in Dei gratiam nos reftituerCjVt faccrct ex filiis hominum illius filios:ex heredibus gehennç,rcgni cçlefiis heredes. Quis hod^oteratjUifi Filius Dei fieret idem filius hominis, amp;nbsp;fic noftrum accipcret vt transferrer ad nos fuum? ôr quod fuum erat natura, nofirumfaceret gratia? Hac ergoarrha fretinos elTÄlios Dticonfidimus, quia naturalis Dei Filius fibi corpus de corpore noftro, carné ex carne noftra, olTa ex of-fibus aptauit, vc idem nobifcum efl’ec.quod nobis proprium erat, fufcipere grauatus non eft,vt viciffim ad nos pertinerec quod proprium ipfe habcbat:atqueitain communeipfe nobifcum 6^ filius Deicfi'ec amp;nbsp;filius hominis, Flinc fanfta iliafraternitas, quam orefuo lohan.io.d. commendat,vbidicir, Afcendoad Parremmeumamp; Pattern veftrum,Deum meumS£ Deum veftrum. Hac ratione certa nobis eft regni cæleftis hcredicas, quia vnicus Dei Fi-Rom.s. C.17 lius,cuius in folidum propria crat, nos fibi tfatres adoptauit: quod fi fratres, ergo amp;: here-ditacis confortes. Adhæc apprimé vtile fuit hac etiam de caufa verum elfe Deum amp;nbsp;hominem qui redemptor nofter fii^urus eilet. Eins erat mortem abforbcre : quis hoc pote-rat nifi vita?Eius erac peccatum vincerc:quis hoc poterat nifi ipfa iuftitia? Eius erat mun-di amp;nbsp;aeris poteftates profligate : quis hoc poterat nifi virtus mundo amp;nbsp;acre fuperior? Porto penes quSm vita eft, aut iuftitia, aut cæli imperium amp;nbsp;poteftas, nifi penes folum Deum? Sefe ergo clementiflimus Deus in perfona vnigeniti Redemptorem noftrum fe-citjdum nosredemptos voluit,

• 3 Alterum hocnoftræcum Deo recociliationis caput erat,vt homo, qui fua fe ino-bedientia perdiderat,remedii loco obedientiam opponeret,iudicio Dei iatiffaceret, pœ-nas peccati pcrfolueret, Prodiit ergo verus homo Dominus nofter, Adæ perfona induit, nomen alfumpfitjVt eius vices fubirct Patri obedicndo,vt carnem noftram in fatiffaftio-nis pretium iufto Dei iudiciofifteret:ac in eadem carne pœnam quam meriti eramus perfoMfcret. Quum deniquc m orte nec folus Deus ientire,nec foAs homo fuperare pof-fet,humanam naturam cum diuina fociauit, vt alterius imbecillitatem mortifubiiceret, ad expianda peccara:altcrius virtute luótam cum morte fufcipiés,nobis vidoriam acqui-reret,Qui ergo Chriftum fua aut diuinitate,aut humanitate fpoliat,eius quidem velim-minuunt maieftatem amp;nbsp;gloriam,vel bonitatem obicurant, Sed no minus altera ex parte hominibus funt iniurii,quoru fidem ita labcfadant amp;nbsp;eucrtunt:quæ nifi hocfundamen-to nixaftare non poteft, Adde quod Iperandus fuit redemptor file Abrahæ Dauidifque • filius,quem in Lege amp;nbsp;Prophetis Deus promiferat, vnde alterum frudum colligunt pi^e mentcs,quôd ipfa origjpis ipeciead Dauidcm amp;nbsp;Abraham perdudæ, certius agnofcunC hunc efl'e Chriftum qui tot oraculis celebratus fuit, Sed illud quod nuper expofiii,præci-puc tenendum eft,communem naturam pignus efl'e noftrç cum Filio Dei focietatisicar-ne noftra veftitum debellaife mortem cum peccato,vt noftra eifet victoria amp;nbsp;triumphus noftetzcarnem Guam à nobis accepit,obtuliire in lacrificium, vt facla expiatione reatum 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftrum delei^,amp;: placaret iuftam Patris iram,

• 4 His v^ar eft confiderandis qui fedulo attetus erir, vagas fpeculationes facile négliger quæ Icues fpiritus Só nouitatis cupidos ad f^apiunt : cuius generis eft, Chriftum, etiamfiadredimendum humanumgenus non fuifletopusremedio, futuru tarnen fuiife hominem, Fateor equide,in primo creationis ordineintcgronaturæftatu præfedurn Colof,i,b.i5 Angelis amp;: hominibus fuiile caput.qua ratione dicitur à Paulo primogenitus omnis créa turæ,fed quffm tota Scriptura clamet veftitum fuilTc carn^^ fieret redemptor,alia cau-fam vel alium finem imaginari nimiæ temeritatis eft.Q^Klum ab initio promifl'us fueric Chriftus fatis notum cftzvc fcilicet inftauraret collapfum mudum, amp;nbsp;perditis hominibus fuccurreret, Itaque fub Lege propofita fuit eius imago in facrificiis, vt fperarent fidclcs Deum fibi propitium fore,poftquam expiaris peccatis rcconciliatusforet, Ccrtc quuiu feculis omnibus,etiam Lege nondum promulgata,nunqua fine fanguine promiiFus fu^^' rit Mediator ,colligimus, æterno Dei confilio purgandis homin An fordibus fuilTedeft*' natumzquia piaculi fignflm eft fanguinem fundi. Sic de eo concionati funt Prophets, reconciliatorem Dei hominumfore promittcrent, Suflifiet pro Annibus vnum illu^^ ïcfa.53. b,45 in primis celebre lefaiæ teftimonium,vbi prçdicit pcrcutiendum efl'e Dei manu propte^ fcelerapopuli,vt caftigatio pacis eilet fuper eum : èc Sacerdotem fore, qui fe in viétimaiu

• oflcrrct;

DE COGNIT. DEI REDEMPTORIS.

ofïerret:ex plagis eius fore aliis fanitatem : quia oinnes errarut amp;nbsp;inftar ouium fuerunc nbsp;nbsp;*

difperfbplacuiife Deo ilium affligere,vt omnium iniquicaces ferret.Vbi ad opem mifcris peccatoribus ferendam Chriftum diuinitus proprie addici audimus, quifquis has metas tranfilit,ftultæ curioficati nimis indulget.lam vbi prodiic ip(e,hanc aduentus fui caufam efle afleruitjVt placato Deo Ais à morte in vicam colligeret.Idem teftati funt de eo Apo-ftoli.Siclohanes,antequamdoceat Sermonem faótumeflecarnem,defetfionemhomi-nis narrat. Sei ipfe anrc omnes audiendus eft de officio fuo diflerens. Sic Deusdilexit ibid.io.b.14 mundum,inquit,vt Eilium fuum vnigenitum daret : vt quifquis credit in eum non pe- ibidé j. b.ilt;i rear,fed habeat vitam æternam. Item, Venit hora vt mortui audiant vocem Filii Dei, nbsp;nbsp;ibîdé 5.4.1$

qui audierint viuant. Ego fum refurre£tio amp;nbsp;vita.qui credit in me, quanuis fit mortuus, ibide.n.c.i$ viuet.Item,Eilius hominis venir adferuandum quod perierat.Item,fanis no opus eft me- Mat.is.b.u dico.Nullus effet finis fi omniareferre vellem. Vno quidem confenfu ad hunc fonte nos reuocant Apoftoli:amp;: certe nifi ad reconciliandam Deum veniffet, concideret honor fa-cerdotii,quando ad deprecandum médius ftatuitur inter Deum ÔC homines Sacerdos. Heb^.ai non effet iuftitia noftra,quia pro nobis viftima faftus eft,vt nobis peccata Deus non im- i putet.Denique omnibus elogiis,quibus eum ornat Scripé|iira,fpoliabitur. Cocidct etiam illud Pauli, Quod impoffibile erat Legi, Deum mififfeFiliumfuuvt in fimilitudine car-

nis peccati pro nobis fatisficeret. Nec ftabit quod alibi docet, in hoc fpeculo apparuiffe Tit.i.c.u • Dei bonitatem,06 immefum amorem erga homines,dum Chriftus datuAft redemptor.

Denique non alium finem vbique affignat Scriptura cur carncm noftram fufcipere vo-luerit Dei Filius ik; hoc etiam mandatu à Patre acceperit,nifi vt viftima fieret ad Pattern nbsp;nbsp;nbsp;_

nobis placandum.lta fcriptum eft, atque itaoportuit Chriftum pati, prædicari in no- LucM-d is mine eius peenitentiam. Propterea diligit me pater, quia aniqiam meam pono pro oui- ioba.io.d.i7 bus ; hoc mandatum dedit mihi, Sicut exaltauit Mofes ferpentem in deferto, itaoportet ibilt;lé.5.b.i4 exaltariFilium hominis. Alibi,Pater ferua me ex hac horaffed propterea veni in hanc ho- ibidé ii.d. ram.Pater glorificaFilium,Vbi dare finem affumptx carnis affignat,vt viftima piacu-lum fiat abolendis pecîatis.Eadem tatione pronuntiat Zacharias, fecundum promiffio- Luc.x.g.?» nem datam patribus veniffeivt illuminer qui in vmbra mortis fedebant.Hæc omnia me-minerimus deFilio Dei prædicari,in quo alibi Paulus omnes fcicntiæ amp;nbsp;fapientiæ thefau CoioCi.a.j ros abfconditos effe teftatur,8i præter quem nihil fe fcire gloriatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;x.Cor.iA.i,

5 Siquis excipiat,horum nihil obftarc quominus idem Chriftus,qui damnatos redc-mit,teftari etiam potuerit fuum erga faluos incolumes amorem,eorum carnc inducn-. do;breuis rcfponfio eft,quum pronuntiet Spiritus, æterno Dei decreto coniunfta fimul nbsp;nbsp;*

hæc duo fuifle,vt fieret nobis redemptor Chriftus, amp;: eiufdem naturæ particeps, fas non effe longius inquiterc.Nam quem titillât plus aliquid fciendi cupihtas, immutabih Dei ordinatione non contentus, oftedit etiam ne hoc quidem Chrifto,qui nobis in pretium redemptionis datus eft.fc contentum effe.Nec verb Paulus folum récitât quorfum mif-fus fuerit, fed ad fublime prædeftinationis myfterium confcendens, omnem humani Ingen iilafciuiam Ô6 pruritum opportune compefcit.Elegit nos in ChriftoP^ter ante mun- Epbc.iÆ.4.5 nbsp;B

di creationem vt adoptaret in fiUos fecundum propofitum voluntatis fu»^ acceptes habuit inFilio dileQ:o,in quo habemus redemptionem per fanguine eius.Hrc certe non præfupponitur Adælapfus quafitemgjjre fupevior; fed quid ante feculaftatucrit Deus^ oftenditur, quum mederi vellet humani generis miferiæ. Si rurfum obiiciat aduerfarius, confilium hoc Dei pependifle ex hominis ruina quam præuidebat : mihi fatis fuperque cft,impia audacia ad fingendum nouum Chriftum prorumpere,quicunque iÿai de Chri-fto plus inquitere permittuoj^l fcire appetunt,quam Deus arcano fuo dccreto præde-ftinauit. Ac mer ito Paulus,vbic^roprio Chrifti officio ita diffetuit,precatur Ephefis fpi r.pbef.}.e.i« ritum intelligentiæjVt comprehendant quæ fitlongitudo,fublimitas,latitude Só profun-diras : nempe charitas Chrifti quæ omnem feientiam fupereminctiacfi data opéra caccl-los mentibus noftris circundaret, ne à gratia r econciliationis tantillum decliner quoties

fit Chrifti mentio.Quare quum fidelis hic ferme fit,tefte Paulo,Chriftum veniffe vt pec- i.Tim.x.c.q catores faluos faceret-.irFeolibenter acquiefco.Et quum alibi doceat idem Apoftolusgra i.Tim.i.c.» tiam quæ nunc per Euangelium manifeftata eft, datam nobls fuiîlh in Chrifto ante tempera feculariaiad finÂn viquÂ;onftanter in ea manendum ftatuo .Huic modeftiç inique obftrepit Oliander ,qui hanc quæftionem a paucis ante leuiter motam, rurfus hoc tepo-remfodiciter agitauit.Confidentiæ eos infimulat quiFilium Dei negant appariturum in

• 17^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S TIT V TIO NI S LIB. II.'

• • nbsp;nbsp;carne fuifle,{î non cecidiflet Adam : quia nullo Scripturæ teftimonio commentum hoû

repudietur. Quad veto peruerfæ curiofitati frænum non iniiciat Paulus, vbi dcredem-TK.3.C.5 nbsp;nbsp;pcione per Chriftum parta loquutus, mox iubet ftultas quæftiones fugere.Eoufque eru*

pit quorundam vefania, dum præpofterè acuti videri appetunt,vt quærerc t an naturam afîni alTumere potueri t Dei fîlius. Hoc portentum,quod pl^om nés tanquam deteftabilc meritô exhortent,hoc prçtcxtu excufet Ofiander quôd nufquam diferte in fcriptura re-i.Cor.i.aj. fellitur. Quafi veto dum nihilpretiofumautdignumcognitu Paulus duiÄtpræter Chri-fphef.i.d.ii ftum crucifixum, afinum falutis authorein admittat. Ergo qui alibi Chriftum prædicat æterno Patris confilio in caput fuifl'e ordinatum vt omnia colligeret, nihilo magis alium agnofcet cui nullæ redimendi partes iniundæ fint.

• 6 Quodautemiadat principium prorfusfriuolum eft.Hominem vult creatum cflö adimaginem Dei, quia formatusfuerit ad excplar futuri Chrifti, vtilium referret queni iam Pater carne veftiredecreuerat. Vnde colligit, fi nunquam excidiflet Adam àprima fua amp;nbsp;integra origine,Chriftum tarnen futurum fuifle hominem.Quàm iftud amp;nbsp;nugato-rium fit amp;: contortum, per fe intelligunt omnes fano iudicio præditi. interea primùm fe vidifle putat quid eflet imago ]jei,quôd icilicet non folùni in dotibus eximiis,quibus or-natus fuerat,relucebat Dei gloria,fed eftentialitcr in eo habitabat Deus.Ego veto vt con-cedam imaginem Dei Adam geftafie quatenus Deo coiumftus erat(quæ vera eft ac fum-ma dignitatis Perfedio) Dei tarnen fimilitudincm non alibi quærendam elle contendo quàm in illis præftantiæ notis quibus Adam Deus infigniuerat præ aliis animantibus.Ac Chriftum quidem iam tune fuifle imaginem Dei vno cofenfu fatentur omnes : amp;nbsp;proin-de quicquid excellcntiæ infculptum ipfi Adæfuit, inde manafl'e quôd per vnigenitum Gen.i.d.17 filium ad opificis fui gloriam accederet. Ad imagine ergo Dei conditus eft homo, in quo fuam gloriam creator ipfe confpici quafi in fpeculo voluit.In hune gradum honoris eue-dus fuit vnigeniti fiiü beneficio, fed addo filium ipfum tam Angelis quàm hominibus commune fuilTe caput : ira vt quæ in hominem collata fuerat dignitas, ad Angelos quo-Ifal.si.a.« que^rtineret.Neque enim dum audimus vocari filios Dei,conientaneum eflet negate inditum illis fuilTe aliquid quo pattern referrent.Quôd fi tam in Angehs quàm in hominibus repræfentarifuam gloriam amp;; invtraquc naturaconfpicuam elfe voluit,infeite nugatur Ofiander, Angelos fuifle tune pofthabitos hominibus, quia no geftarent Chri-fl;i figuram.Neque enim præfenti Dei intuitu aflîduè fruerentur,nifi ei elfent fimiles.nec lt;x)lof.3.b.io aliter docet Paulus renouari homines ad imaginem Dei, quàm fi Angelis focientur,vt fimul inter fe cohæreantfub vno capite.Denique,fi Chrifto creditor, hæcvlti ma eritno-ftra fœlicitas,vbi in cçlos erimus recepti,conformes efle Angelis. Quôd fi inferre Ofian-dro licet,primarium imaginis Dei exemplar fuifle in Chrifto homine, eodem iure contender quifpiam Chriftum oportuiiTe fieri Angelica: naturæ cófortem, quia ad illos quo-que pertineat imago Dei.

• 7 Non eft igitur cur metuat Ofiander Deum poiTe mendacem deprehendi nifi in eius mête pri^ fuiflet de Filio incarnando decretum fixum amp;nbsp;immutabile. Quia ctiamfi non collapG»uiflet Adæ integritas,fimilis fuiflet Deo cû Angelismeque tamê propterea necelTe fuinet Filium Dei fieri vel hominem vel Angelum.Fruftra etiam abfurdum illud metuit,nifi immutabili Dei con filio ante creatugi hominem Chriftus fuiflet nafciturus, non vt redemptor,fed vt primus homo,nc à fua prçrogatiua excideref.quando iam non-nifi per accidens natus elTet, vt fcilicet inftauret perditum genus humanum : vt inde in-ferat,crea^m igitur fuifle ad imaginem Adæ.Cur enim horrebit quod tam apertèdocet Hcb.4.d.i$ Scriptura,fimilem nobis fuifle faótum peromnia,exccp^||^ccato? vndeamp; Lucas filium i-“c-3-g }8 in genealogia cenfere non dubitat. Scire etiam vOTi^ur à Paulo Chriftus vocetur i.Cor.ij.f. nbsp;fecundus Adam,nifi quia deftinata ei fuit humana conditio,vt ex ruina erigeret Adç pO'

fteros.Nam fi creationem ordine illa præceflit,dicendus fuit primus Adam. Secure affirmât Ofiander,quia iam Chriftus homo præcognitus erat in mente Dei,homines ad hoc • exemplar fuifle formates. Paulus autem fecundum Adam nominans, inter primam ho-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;minis originem amp;nbsp;reftitutionem quam per Chriftum confequiTnur, mediam ftatuitde-

feftionem, ex qua naturæ in priftinum ordinem refôrmandæ ncc^flîtas. vnde fequicur» eandem Filio Dei nafeendi fuiife caufam,vt homo fieret. ïhterea male amp;nbsp;infulfe ratioci-natur Ofiander, Adam,quandiu integer fteriflet,futurum imaginem fuifle fuiipfius,non Chrifti.Reipondeo ex oppofito,quiactfi nunquam induifletcarnemDei Filius,fulgebac • nihiloromus

de co GN T T. DËÏ RE DEMPT O RIS.

nihiloiïiinus corpore amp;nbsp;in anima cius imago Dei : in cuius radiis femper apparuitj * Chrift«J.m elle vcrè caput, amp;nbsp;primatum teuere in omnibus.Atque ita foluitur futilis argu tia, quam ventilât Ofiander, carituros fuifle Angelos hoc capite nifi Deo propofitum fuÜTetFiliumfuumcarneveftire,etiamcitraAdæ culpam.Nimis enim inconfideratc arripitquodnemofanus cogt;cedet,Chriftonon competere primatum in Angelos, vc fruantur eo principe,nifi quatenuS eft homo. Atqui facile elicitur ex Pauli verbis,quate-nus æternus e J Dei fcAio,primogenitum elle omiiis creaturæ, non quôd creatus îit,vel numerari inter creaturas debeaf.fed quia integer mundi llatus, qualis ab initio fuit fum-mapulchritudine infignis,non aliud principium habuit : deinde quatenus homo faótus cft,primogenitum eife ex mortuis.Vtrunque enim vno Ôii breui contextu confiderandû CoioCi. c.is proponit ApoftQlus,per Filium creata fuifle omnia, vt Angehs dominetur : amp;nbsp;hominem ibidem c.u eflefadum vtredemptor cfle inciperet. Eiufdem infcitiæ eft quôd homines dicit catitu-tos fuifle Chrifto rege,nifl homo fuiflet, Qi^fi veto non potuerit conftare regnum Dei, quot;fi æternus DeiFilius,licet non indutus humanacarne, Angelis ôd hominibus in focieta-

tem cæleftis gloriæ fuæ ôô vitæ colleéfis, primatum ipfe tenniflet. Sed in hocfalfo princi-pio femper hallucinatur, vel fibi præftigias facit, Eccle|jam fuifle azéipaxot, futuram, nifl apparuiflet in carne Chriftus. Quaû veto ficuti eo capite fruebantur Angeli, non etiara diuinafuavirtute præefle hominibus potuerit,Si arcana virtute Spiritus fui vegetate nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

ipfos Si foucre,inftar corporis fui, donee in cælum collccfi eadem cum Aigclis vita frue-rentur, Quas haftenus refutaui nxnias, pro firmiflimis oractilis ducit Ofiander, nempe vt fuarum Ipeculationum dulcedinc inebriatus, ridiculos pæanas de nihilo eftlare folet.

Vnum verb poftea dicit longe firmius fe afterre,prophetiam Adæ fcilicet, qui vxore fua confpefta dixit,Hoc nunc os ex offibus meis,Si caro de carne mea.Vnde autem prophe-tiam efle euincit î nempe quia eudem fermonem Chriftus apud Matthæum Deo tribuit. Quafi verb quicquid per homines loquutus eft Deus,vaticinium aliquod contineat. Va-ticinia in fingnlis Legis præceptis quærat Üfiander,quæ à Deo authore proféra ^e co-ftat. Adde qubd rudis amp;nbsp;terrenus fuiflet Chriftus in literal! feniu fubfiftens. Quia non de myftica vnione qua Ecclefiam dignatus eft dilTcrit, fed tantum de fide coniugali •. ob haô caufamDeum pronuntialTe docet,virum Si vxorem fore earnem vnam, neinfolubileil-lud vinculum quifquam diuortio violate tentct.Hæc fimplicitas fi Ofiadro fordet,Chri-ftum reprehendat,quia difcipulos ad myfterium non traduxerit, Pattis dittum fubtilius interpretando.Ncc verb eius delirio fuffragatur Paulus, qui vbi dixit nos elfe carnem de carne Chrifti, mox adiungit, magnum hoc cfle myfterium .Neque enim quo lenfu hoc Ep]|ef.5.g.5« protulerit Adam referre voluit, fed fub figura Si fimilitudine coniugii facram coiuntlio- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

neru proponere,quæ nos vnum cum Chrifto facit. Si hoc verba fanant : quia fe de Chrifto Si Ecclefia hoc diccreadmonens, correStionis loco àlcge coniugii difeernit fpiritua-lemChriftiSiEcclefiæconiunftionem .Quate facile euanefeit hæc futilitas .Neeverb mihi necefte arbittor fimiles quifquilias difeutere-.quia ex breuiffima hac tefutatione de-prehendetur omnium vanitas. Hæc qiiidcm fobrictas filiis Dei folidè pa^endis abundè nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

fufficiet,quum venir plenitudo temporum,mifl'um fuifle F ilium Dei fattvw ex muliere, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4-

fattum fub Lege,vt eos qui fub Legecrant redimeret.

Chrißumyerawhnmanx carni^bfiantiam induiße. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. XIII.

E Chrifti diuinitate, quæ alibi claris Si firmis teftimoniis probata eft, nunc iterum diflèrete fuperuacuum,nifi fallor, effet. V idendum igitur reftat quo-modo carne noftra indutusMediatotis partes impleucrit. Ac h^manæ qui-demnatutævejjH^limtamà. Manichæis quàmàMarcionitis impugnata eft-.quorum hi quidem fpeftrur^ro Chrifti corpore fibi fin gebat, illi autem cælefti carne præditu fomniabât.Sed vtrifque Scripturæ teftimonia Si multaSi validarefiftût.Non enim vel in cæleftifemine, vel in hominis laruabenedifitio ptomittitur, fed in femine A-btahæ Si Iacob .neque hominiaereo ptomittitur thronus æternus, fed Dauidis filio,ôi a.4 fruftui ventris eius. vnde Si in carne exhibitus,filius vocatur Dauidis Si Abrahæaaô ideo tantîim qubd ex Virgiiîls vtero natus fit,in acte autem creatus-.f^d quia fPaulo interpre- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ß

telfecundum catnen^faftus fit ex Dauidis femine-.ficut alibi docet idem Apoftolus eum ibüems.a^ defeendiffe exIudæis.QuamSbrê Dominus ipfe non contentus hominis noraine,filium quoquehominis fubinde fe appellat,clarius exprimere volens fe hominem efle ex homl nis femine verè progenitum.Qjmm Spiritus famftus tories per rot organa, tanraque dilb

174 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S T IT V TI O NI S T TB. TI.

* gentia fimplicitate rem per fe non abftrufam enarraueric, quis cogiiafltr tanta vlloS mortales impudétia fore qui o/Fucias adhuc fpargere auderent’Et tarnen alia ctiainnum Galar.4.a.4 tcftimonia ad manum fe offèrunt, ii congerere plura libeat. quale eft illud Pauli, Deum mififle Filium fuum faótum ex muliere:amp; innumera, quibus fami,fici,frigori, aliifquc na-turæ noftræ infirmitacibus obnoxium fuifl'e conftat. At ex Inultis deligéda func ea potif-Hebr.x.d.i(ï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;animis in vera fiducia ædificandis conducere qucant:vt quum dicitur Angelis

nequaquam tantum honoris detuliftè,vt eorum naturam allurrHret:fed foftrara aflum pfilFe, vt in carne ôé fanguine per mortem deftruerct eum qui potiebatur mortis impe-ïbidé.i.c.ii, rio.Item, eius communicationis bcneficio nosfratres eius céferi:kem, debuifte fratribus Êidê4 d IJ fieri,vt mifericors eftet ac fidelis interceflbr: nos Pontificem no habere qui non poftit compati infirmitatibus noftris: amp;nbsp;fimilia. Eôdem percinetquod pauloantè attigi-Rôm.g.a.j mus,oportuifte in carne noftra expiari peccata mundi. quod à Paulo clarè afleritur. Ac Eplie.4. d.itf certè ideo ad nos pertinet quicquid Chrifto contulit Pater, quia caput eft ex quo totum corpus per iunfturas connexum hmul coalefcit. Imô non aliter conueniet quod dicitur, Iohan.i.b.i6 Spiritumei datum eflc abfqucmenfura,vt de plenitudine eiushauriamus omnes:quan-do nihil abfurdius quàm Deunun fua eftentia aduêtitio dono locupletari. Hac etiam ra-jöhä.i7-c. 19 tione dicit alibi Chriftus ipfe, Ego propter eos fanôtifico mcipfum.

X Quos veto in erroris fui confirmationem locos proferunt, nimis inepte contor-quent:nec quiÂjuam friuolis argutiis proficiunt, vbi diluere conantur quæ iam ex parte noftra adduxi, Marcion phantafma pro corpore Chriftum induifl'e imaginatur ; quia di-Pliilip.i.a.7 catur alicubi in fimilitudinem hominis faä:us,amp;: figura compertusvt homo. Sedita minime expendit quid illic agat Paulus, no enim quale fibi corpus fumpferit Chriftus vult docere : fed quum iure diuinitate fuam exerere poftet, nihil præ fe tuliffe nifi quod erac abieóti contempuque hominis. Nam, vt eius exemple nos hortetur ad fubmiflionem, oftendit,quum Deus eft'et, potuifte mudo gloriam fuam confpicuam ftatim proponcre: ceflifte tarnen iure fuo, amp;nbsp;fponte feipfum exinaniire:quia fcilicet imaginem ferui induit, amp;nbsp;ea militate contentus,carnis velamine hum diuinitate abfcAidi palfus eft. Hîc certè non docet quid tuerit Chriftus,fed qualiter fegefterit.Quinetiam ex toto contextu fa eile colligitur, in vera hominis natura exinanitum fuifte Chriftum. Quid cnim hoc fibi vult,figura repertum fiiiftc tanquam hominem,nifi quia ad tempus non refplenduit diui na gloria,fed tantum in vili amp;nbsp;abiefta conditione apparuit humana fpeciesî Nec verb ali-i.Pet.j. d.i8 nbsp;nbsp;nbsp;conftaret illud Petri,mortuum fuifte carnc,viuificatum fpiritu,nifi infirmus fuift'etFi

’“•Cor.13.b4 lius in hominis natura. Quod Paulus clarius explicatjpaiTum fuifte aiferens pro car-nis infirmitate. Atque hue pertinet exaltatio, quia difertè nouam gloriam adeptus fuifte dicitur Chriftus,poftqjiam feipfum exinaniuit.quod apte no quadraret nifi in hominem carne amp;nbsp;anima præditum. Manichæus aereum fabricatur corpus, quia vocetur Chriftus fecundus Adam de cælo cælcftis. At neque illic eifentia corporis cæleftem inducit Apo-ftolus,fed vim fpiritualem,quæ à Chrifto dift'ufa nos viuificat. Porrb eam,vt vidimus,Pc-trus amp;nbsp;Paulus eius carne leparant. Quin potius exeoloco egregiè ftabilitur quæ intef orthodoxes^ Chrifti came viget doótrina. Nifi enim vnam haberet nobifeum corporis naturam Cmiftus,inanis eftet ratiocinatio quam tanta vehementia Paulus profequitur, Si Chriftus refurrexit, nos quoque refurreduros nbsp;nbsp;non refurgimus, neque Chriftum rc-

furrexifle. Quibufcuque cauillis elabi conentur hue Manichæi veteres, hue recentes eorum difeipuli, non fe expediunt. Putidum eft elFugium, quod nugantur Chriftum dici Filium hoi^inis quatenus hominibus promilTus eft.fiquidem palam eft, Hebraico more vocari filium hominis verum hominem.Chriftus verb h^j^ubie phrafin linguç fua: rc-tinuit. Quid etiam per filios Adam intelligi conueniat,wtra cotrouerfiam efte debet.Ae (ne longius abeamus) locus Pfalmi oótaui, quem ad Chriftum Apoftoli accommodant, abundè fufficiet. Quid eft homo,qubd memor es eius,aut filius hominis,qubd vifitas eu? Hac figura exprimitur vera Chrifti humanitas-.quia etfi no fùerit ex patre mortali iæme-Heb^i. d. 14 diatè genitus,origo tame eius ex Adam fluxit.Nec verb aliter ftaret quod iam citauimus, Chriftum participem faeftum carnis amp;nbsp;fanguinis,vt pueros fibi a^gregaret ad obfequium Dei.quibus verbis aperte Chriftus eiufdem nobifeum naturæ foci^is amp;nbsp;cofors ftatuitur. Quo etiam fenfu dicit ex vno elle authorem fanótitatis,amp;;: As quf fanftificantur. Nam id xbiaë.i.c.K referri ad naturæ focietatem ex cocextu euincitunquia mox fubiicit, Ideo non erubefeic CQS

DE COGNIT. DEI R*E D E M P T O RI S.

tos vooare fra tres. Si enim prius dixiflec fideles ex Deo efle, in tanta dignitate quænam • eflet erubefeentiæ ratio ? Sed quia pro immenia gratia ad fordidos amp;nbsp;ignobiles ie aggre-gat Chriftus, ideo dicitur non erubefcere.Fruftra autem obieélantjimpios hoc modo fo rcChriftifratres:quiafcimus filiosDei non ex carne amp;:fanguine,fedex Spiritu nafei per fidem.Proinde ffaternaqi coniuntlionem non facit folacaro. Tametfi autem Apo-ftolus hunc honorem affignat fob's fidelibus, quod ex vno fint cum Chrifto, non tarnen fequitur quoi^nus ex ®)dem fonte nafcantur increduli fecundum carnem.quethadmo dum vbi dicimus Chriftum faólum efle hominem vt nos faceret Dei filios, non extendi-tur hæe loquutio ad quoflibet : quia fides media interponitur, quæ nos in Chrifti corpus fpiritualiter inferit.De primogeniti etiam nomine rixam infcite mouet. Caufantur Chri Rom-S-Ei? ftum debuilfc ex Adam nafei flatim ab initio,vt primogenitus effet inter fratres. Primo-genitura enim non ad ætatem, fed ad gradum honoris amp;nbsp;virtutis eminentiam refercur.

Nihilo etiam plus coloris habet quod garriunt Chriftum hominem aflumpfifle,non An Heb.i.lKî gelos, quia in gratiam receperit humanum genus. Nam vtamplificet honorem quo nos Chriftus dignacus eft, Angelos nobis comparât,qui pofthabiti fuerunt hac in parte. Ac, fl probe expenditur Mofis teftimonium, vbi fernen mulieris dicit contriturum caput fer Gena c.iî pentis, litem prorfus decider. Neque enim de vno duntÄat Chrifto illic fermo habetur, fed de toto humano gen ere. Quonia acquireda nobis erat à Chrifto viiftoria, generaliter pronuntiatDeuspofterosmuheris fuperiores fore Diabolo. Vndefeqiitur,Chriftum ex humano genere efle progenitum : quia confilium Dei eft, Euam quam alloquitur,bo na fpe erigere, ne mœrori fuccumbat.

5 Teftimonia vbi Chriftus fernen Abrahæ amp;nbsp;frudus ventris Dauidis vocatur, non minus ftulte quam improbe allegoriis inuoluunt. Nam fi allegorice pofitum effet nomen feminis,Paulus certe hoc non tacuiffet,vbi dare amp;nbsp;fine figura affirmât non efle plu resAbrahæ filios redemptores,fed vnum Chriftum.Eiufdem eft farinæ,quôd obtendunt Galat.3.c.i4 non aliter vocari Dauidis filium nifi quia promiffus fuerat, amp;nbsp;fuo demum tempore fuit exhibitus.Poftquam o»imFilium Dei nominauit Paulus, continuo poft fubiicie«, Se-cüdum carnem,naturam certè defignat.Sic amp;nbsp;nono cap.Deum benediaum prædicans, feorfum ponit,Secundum carnc ex ludæis defccdere.Iam nifi verè genitus effet ex femi-neDauidis,quid valebitiftaloquutio,fruótumefleventriseius?Quid promiffioifta?Ex lumbis tuis defcendet qui manebit in folio tuo. Porto in Chrifti genealogia,qualis refer- PCil.134. c « tur a Matthæo, fophifticè ludunt. etfi enim non recenfet Mariæ parentes ,fed lofephi: quia tarnen de re tunc vulgo comperta verba facit, fatis habet oftendere lofephumex Dauidis feminc ortum efle, quum fatis conftaret Mariam ex eadem efle familia. Magis • etiam vrget Lucas, falutem à Chrifto allatam toti generi humano communem effe do-cens : quia Chriftus author falutis ex Adam communi omnium patre fit progenitus.Fa-teor equidem ex genealogia non aliter colligi Chriftum efle filium Dauidis, nifi quate-nus ex Virgme progenitus eft-.fed nimis fuperbe noui Marcionitæ fucandi erroris fui can fa,nempevtChriftumdenihilocorpus fumpfifle euincant,mulieresGontendunt efle air-iropaç-.atqueitaeuertuntnaturæ elementa. Quoniam autem theologftanon eft hæc difputatio, rationum quas adducunt ea eft futilitas quæ nullo ncgotit^felli queat, quæ philofophiæ funt amp;nbsp;artis medicæ non attingam: ac diluerc fatis erit quæ ex Scriptu-raobiiciunt, nempe Aaron amp;nbsp;loiadah^uxifle vxores ex tribu Iehudah,atque ita confu-fam tunc fuiffe tribuum diferetionem, fi ineflet mulieri generatiuum fernen. Atqui fatis liotum eft, quantum ad politicum ordinem fpedlat, cenferi progeniem ex virili feminet neque tarnen præftantiam fexm obftare quominus in gencrando coeat femFn mulieris. Hæcquoquefolutioadomffl^^nealogias extenditur. Sæpevbicatalogum hominum recenfet Scriptura, folos viros nominat : an ideo dicendum eft mulieres nihil efle ? Imo pueris ipfis notum eft eas fub viris comprehendi. Hac ratione dicuntut fœminæ patere fuis maritis, quia familiæ nomen penes mafculosfemper refidet. lamficutivirilis fexus præftantiæ hoc conceditur vt ex patrum conditione nobiles cenfeantur filii vel ignobi-» les ; ita etiam in feruituic,partus ventrem fequitur, fecundum lurifconfultos.Vnde cob ligerelicebit ex marerno femine foetum procreari. Sc communi^entium vfu pridem re-ceptum fuit mattes‘tocarigqjiitricesicui Sc Lex Dei confentit, quæ perperam alioqui coniugium auunculi cum nepte fua vetarct-.quia nulla effet confanguinitas. Viro etiam, fas effet fororem vterinamin coniugium accipere, modo ex altcro patre dflet genita.

175 nbsp;nbsp;•

Sicutiaute fateor vim palfiua adferibi mulieribus, ita refpondco de illis promifcucidelfl ’6alai4. a.4 prædicati quod de viris. Neque enim Chriftus ipfe dicitur fattus per muliere,fed ex inu-lierc.Ac quidam ex eoru caterua, excuifo pudore,nimis proterue quærunt an dicere ve-limus ex femine menftruali Virginis procreatum efie Chriftum. quia viciffim excipiarn, annon coaluerit in matris fanguine, quod fateri cogentutg^pte ergo ex Matthæi verbis conficitur,quia ex Maria genitus eft Chriftus, procreatu e quot;e ex eius femine,ficuti quuin dicitur Booz genitus ex Rahab,fimilis notatur generatio. Nec v^o Matthæus hîc Virgf-

more à vulgari difcernit, quôd per eam ex femine Dauidis genitus fuerit Chriftus. Eade enim ratione qua Kaac ex Abraham,Solomo ex Dauidc, lofeph ex Iacob,fimiliter Chriftus ex marre genitus efl'e dicitur. Sermonis enim feriem ira Euangelifta contexit:amp; pro-bare volens Chriftum originem ducere à Dauide, hoc vno contentus eft, ex Maria efle genitum. Vnde fequitur, pro confeflb fumpfifle, Mariam fuilEe confanguineam lofeph.

4 Abfurdaquibusnosgrauarevolunt,puerilibus calumniisfuntreferta. Turpeamp;C probrofum Chriftoefle ducunt fi ex hominibus originem traxerit: quia non potuerità commun! lege eximi, quæ coram Adæ fobolem abfquc exceptione fub peccato includit. Atqui hune nodum facile foluftantithefis quæ apud Paulum legitur, Sicutipervnum hominem peccatum, ôr per peccatum mors : ita per iufticiam vnius hominis abundauic gracia. Cui amp;nbsp;a^era refpondct, Prior Adam è terra terrenus amp;: animalis, fccundus c cælo cæleftis.Itaque alibi idé Apoftolus Chriftum in fimilitudine carnis peccati mifium fuifle docens,vc Lcgi fatisfaceret, eum difertè à comuni forte feparat, vt fit abfque vitio amp;nbsp;cor-ruptela verus homo.Pueriliter autem nugatur,fi ab omni macula immunis eft Chriftus, ac per arcanam Spiritus operationem genitus fuit ex femine Mariçmon elle igitur impu-rum fernen mulieris, fed viri duntaxat. Neque enim immunem ab omni labe facimus Chriftum,quia tantum ex matre fit genitus abfque viri concubicu, fed quia fanftificatus eft à Spiritu,vt pura eilet generatio amp;nbsp;integra, qualis futuraerat ante Adæ lapfum. Ac omn^o fixum hoc nobis manet,quoties de Chrifti puritatc nos ^monet Scriptura,no-tari veram hominis naturam:quia fuperuacuum eifer dicere purum eife Deum. Sanftifi-catio etiam de qua loquitur Iohannis 17, in natura diuina locum non haberct. Nec verd duplex fingitur Adæ fernen,quanuis nuUa ad Chriftum contagio peruenerit:quia hominis generatio per feimmundaaut vitiofa non eft,fed accidentalis exlapfu. Proinde nihil mirum fi Chriftus,per quem reftituenda erat integritas,a vulgari corruptione exemptus fuerit. Quqd etiam pro abfurdo nobis obtrudunt, ii Sermo Dei carnem induit, fuiife igi-turanguftoterreni corporisergaftulo inclufum, meracftprocacitas. quia etfiinvnam perfonam coaluitimmenfa Verbi eifentia cum natura hominis, nullam tarnen inclufio-nem fingimus.Mirabiftter enim è cælodefcendic Filius Dei, vt cælum tarnen non relin-queret-.mirabiliter in vtero V irginis geftari,in terris vcriari,amp; in cruce pendere voluit,vt femper mundum impleret,ficut ab initio.

i^mododifienat(tr£Alediatori6efßciantperßgt;nam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. XIIlI»

olt; K o quoddicitur Verbum carnem eile fattum, non fic intelligendutn quafi Velin carnem verfum, vel carni confufe permixeum fueritifed quia ê Virginis vtero templû fibi delegit in quo habitaret, amp;nbsp;qui Filius erat Dei, filius hominis faftus eft: non confuiibnefubftantiæjfed vnitate perfonæ.Sf quidem ita coniunftam vnitamque humanitati diuinitatc aiferimus, vt fua vtrique naturæ folida proprietas maneat,amp; tarne ex duabus illis vnus Chriftus coftitua* tur.Siquidén rebus humanistanto myfterio fimilc poteft reperiri, hominis fimilitudo appofitiflima videtur, quem ex duabus fubftantiis conlj^BBus conftare : quarum neo* tra tarnen fic alteri permixta cft,vt non rctineat naturæ fuæ proprietärem. Nequeenifl’ aut anima corpus,aut corpus anima eft. Quare Só de anima feorfum dicitur quod in corpus nullo modo cadere poteft :amp; de corpore rurfus,quod nulla ratione animæcanue-piat: de toto homine,quod nec de anima feorfum,nec de corpore,nifi inepte,accipi pol^ fit. Poftremo animi propria tranfferuntur ad corpus,amp;: propria ^rporis ad animam.qu* tarnen iis conftat, vnusjiomo eft, non plures. Huiufmodi veto loquendi formulæ namefleinhomine perfonam ex duobus connexis cópofi^mfignificat,amp;duas fubed® diuerfas naturas quæ hanc conftituat.Ita amp;nbsp;de Chrifto Scripturæ loquuntur.attribuunt illiinterdum quæ ad humanitatc fingulariter referri oporceat : interdura quæ diuinitao , peculiatitct

iJ C, VVJviiNXX. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;U c, lYl r 1 OKI 5. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lyj

peculiariter competant : nonnunquam qnæ vtranque naturam compleâantur, neutri lcorfum fans conueniant. Atque iftam quidem duplicis naturæ coniunótionem, quæ in * Chrifto fubeft,tanta religione exprimunt, vt eas quandoque inter fe communicent.qui tropus veteribus /(T/a/xaTw xo/vw/ctdiftus eft.

z Hæc parum firma eflent nifi plnrimæ paffim obui^ Scripturæ phrafes probaret nihil eorum fnifle humaniAs excogitatum.Quod de fc ipiè dicebat Chriftus,Antequam loKa.g.g.^a Abraham fieret,ego fum, longe ab humanitäre alienum erat. Nee me later quo cauillo deprauent latum hu A erronci fpiritus, nempefuperiorem fuifle omnibus feculis , quia iam tune præcognitus fuit Redemptor tam in Partis eonfilio, quam in mêtibus piorum. Sed quu aperte diem manifeftationis ab xterna eflentia diftinguat, amp;nbsp;ex profeflb ab an-tiquitate imperium fibi eoneiliet,quo exeellat fupra Abraham,fibi baud dubiè vendicat quoddiuinitatis eft proprium. Quod primogenitumPaulus aflerit vniuerfæ creaturæ, Colof.i.b. ij qui ante omnia extiterit,amp; per quem omnia eonfiftant ; quod etiam fe prædieat glorio- ïoEan.i7.a-$ fum fuifle apud Pattern ante mundum eonditum, fcque vna eum Patte operari, nihilo ioEan.5.cJZ magis homini competit. Hæe igitur óó fimilia pceuliariter diuinitati attribui eertum eft. iefa.4i,a.i, Quod autem feruus Parris voeatur,quôd ereuilfe narratur çtate amp;nbsp;fapientia apud Deum amp;aliis locis.' amp;nbsp;homines,quod gloriam fuam non quærere, nefcire ijiem vltimum,a feipfo non loqui, lohanTf^o non facere voluntatem fuam,vifus palpatus fuifle dicitur,folius humanitatis id totum Matc.i}.lt;J. eft. Siquidem quatenus Deus eft,ncc augeri vlla re poteft, omnia propter fe operatur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

nee quiequam eum latet:agit omnia pro fuæ volûtatis arbitrio, amp;nbsp;eft inftfibilis ae impal- amp;.«.d.38 pabilis.Neque tarnen hæe humanæ tantum fuæ naturæ feorfum adferibit, fed in feipfum Luc.ia- ^-3» reeipit quafi Mediatoris perfonæ conueniant. Communicatio autem idiomatum fiue proprictatum eft quod dicit Paulus Dcumfuo fanguinc acquifiuiiTe fibi Ecclefiam,amp;: i. cor.%.b.s Dominum gloriæ erucifixum.Item quod dicit lohannes,palpatum ftiilfe Sermoneinvi-tæ.Deus cette nee ianguinem habet,nee patitur,nec manibus tangi poteft.fed quoniam is qui vêtus erat Deusôc homo Chriftus fanguinem fuum pro nobis crucifixus fudit,quç in humana eius natura petafta funt, ad diuinitatem improprie, licet non fine ratione, tranfferuntur. Similîeftexemplum,vbiIohannes docet Deum pofuifle animafft fuam pro nobis. Ergo Sc fllic humanitatis proprietas cum altera natura communicatur. Rnr^ fum quum diceret Chriftus adhuc in tetris agens, neminem in cælum afeendifle nifi Ei- ioEan.j.b.J3 lium hominis qui in cælo erat, certè tunc fecundum hominem Sr in carne quam indue-rat non erat in cælo,fed quia ipfe idem erat Deus Sr homo,propter duplicis naturæ vnio-nem alteri dabat quod erat alterius.

3 Sed omnium dariffimè veram Chrifti fubftantiam enarrant loei qui vtranque fi-mul naturamcomprehêdunt, quales in Euangelio Iohannis extant quamplurimi.fiqui-dem nee deitatis fingulare, nee humanitatis fuit, fed vtriufque ijmul quod illic legitur, poteftatemacccpiflb à Pâtre remittendipeccata,fufcitandi quos velit,iuftitiam,fanaita- loEaj.a^? tem,falutcm largiendi-.præfeaû efle iudicem viuis Sr mortuis,vt honoretur quemadmo-dum Sr Pater .Denique quód lux mundi,paftor bonus,vnicum oftium, Vitis vera nuncu- ibidg.9,a.$ patur. HuiufmodienimprærogatiuisP)0iPiiius,quû in carne manifeftaiÿs eft, præditus ibidé.w.b. • fuif.quasctfi ipfe vna cum Pâtre ante mundum eonditum obtinebat,non|Umeneodem modo vel refpeftu-.Sr quæ homini qui nihil quam homo effet,dari non po^ant.In eun-dem quoque fenfum accipere conuerût quod apud Paulum habetur, Chriftum peraéfo iudicio redditurum effe regnum Deo amp;nbsp;Patri.Regnum fane Eilii Dei quod initium nul-lu habuit,neque fine habituru eft-.fed quo modo fub carnis humilitate delituit,5r feipfum philip.i.b.8 exinaniuit accepta ferui forma,depofitaque maieftatis fpecie,Patri fe obedientem præfti* tit,ac ciufmodifubieä;ione^^|^iftus,tandem gloria 6r honore coronatus elt,atque eue-Öais in fummum Imperium, v^^rä ipfo fleftatur omne genu : ita tune 6r nomen ipfum Heb.i.a,s 6r coronam gloriæ,Sr quiequid à Patte accepit Patti fubiiciet,vt fit Deus omnia in omnh pEilip. 1. b; bus.Quorfum enim data ei poteftas eft,ac impcriü,nifi vt per eius manuPater nos guber^ neti Quo etiäfenfudicitur ad Pattis dextera federe. Hoc veto temporale eft,donecptæ-fenti diuinitatis afpeftu fruamur.Atque hîc excufari non poteft veterum error, qui dum ad Mediatoris perfonaWr non attendunt,totius fere dofitrinæ quæ in Euangelio Iohannis legitur,gcnuinum obfeurant fenfum,feque implicant multis laqueis.Sit igitur nobis hçc reétæ intelligentiæ cîauis,neque de natura diuina,neque de humana fimpliciter dici quç ad Mediatoris officium fpeCtant. Rcgnabit ergo Chriftus donee prodierit tnundi index.

178 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTITVJIONIS LIB. II.

quatenus pro infirmitatis noftræ modulo Parti nos coniungit.Vbi autem confortes cçlc* 9 ftis gloria: Deû videbimus qualis eft, tue perfuntlus Mediatoris officio, definet Patris le-gatus efre,amp;: eagloria contentus erit qua potiebatur ante mundum conditum. Nec alio refpedu pcculiariter in Chrifti perfonam côpetit Domini nome, nifî quatenus medium jjCor.s.b.tf gradum ftatuit inter Deum amp;nbsp;nos. Quo pertinet illud Pauli, Vnus Deus ex quo omnia, amp;nbsp;vnus Dominus per quem omniamempe cui temporale Imperium à Patre mandatum eft,donee facie ad tâciem confpicua fit diuina eins meicftas.cui adeô nihil decedet,imperium Patri reddendo, vt longe clarior emineat. Nam amp;nbsp;tune ddftnet cap^t Chrifti ell'e Deus,quia Chrifti ipfius deitas ex fe ipfa fulgebit, quum adhuc vélo quodam fit obteda.

• 4 Arque hæcobferuatio ad foluendosquamplurimos nodos non paruovfuifutura eft,fi earn feite accommodent Icdores. Mirum enim quatum rudes,imo quofdam etiam non prorfus indottos torqueant eiufmodi formula:,quas vident Chrifto attribui, neque diuinitati eius, neque humanitatifatis aptas. quia non confiderant eius perfonæin qua Deus amp;nbsp;homo manifeftatus eft, amp;: Mediatoris officio congruerc. Ac omnino videre eft, quam pulchre inter fe hæreant lingula,fi modo fobrium habeant interpretem, qui tanta myftcria qua decet religionéexaminet. Verùm nihil eft quod furiofi amp;nbsp;phrenetic! fpiri-tus non perturbent.Arripiunt attributa humanitatis, ad tollendam diuinitatem:diuini-Aug. in En- tatis rurfum, ad tollendam humanitatem.quæ veto de vtraque natura fie coiunétè dióta ciur.aJLau. funt vt neutri conueniant,ad tollendam vtranque. ld veró quid aliud eft,quam conten-dere Chriftumtaon elfe hominem,quia Deus eftmon elfe Deum,quia homo eftmec ho-minemnec Dcumefle, quiaamp; homofimulamp; Deuseft; Chriftu ergo, vt Deuseftamp;:ho-ino,vnitis,licet non confufis,naturis conftans. Dominum noftrü verumque Dei Filium efieconftituimus, etiam fecundum humanitärem : etfi nonrationehumanitatis. Procul enimabigendus eftanobisNeftorii error, qui dum naturas diftraherc potius quam di-ftinguere volebat,duplicem Chriftum itacominifcebatur.quando Scripturam videmus Lw.i.e.ji Clara voce reclamare, vbi amp;nbsp;Filii Dei nomen inditurei quidevirgine nafeitur, amp;:virgo Ibidem d.4j ipfa, mater Domini noftri appcllatur. Cauendum amp;nbsp;ab Eutychiana infania, ne dum vo-lumuHpcrfonæ vnitatem demonftrare, vtranque naturam deftrusRnus.Tot enim iam ci-tauimus teftimonia, vbi ab humanitäre diftinguitur diuinitas, Se tot alia paffim extant, vt velcontentiofiffimis poffint osobftruere. Etpaulopoft nonnulla fubiiciam quæfig-mentu illud melius difeutiant. Nobis in præfentia fatis erit locus vnus. neque enim tem-|fban.i.c.i9 plum Chriftusvocaffetcorpus fuum, nifi diftinftè in eobabitaret diuinitas.Quare vt merito in Ephefina fynodo damnatus fuerat Neftorius, ita amp;nbsp;poftea in Conftantinopo-litanaac Chalcedonenfi Eutyches-.quando non magis confundere duas in Chrifto natu-• .ras licet quam diftrahere.

• 5 Verum noftro quoque feculo emerfit no minus exitiale monftru Michael Scruc-tus,qui figmentum ex L)ei eilentia,fpiritu,carne amp;nbsp;tribus dementis increatis confîatum pro Filio Deifuppofuit. Ac primo quidem negat Chriftum alia ratione Dei Filium efie jiifi quatenus in vtero Virginis genitus eft ex Spiritu fanfto. Hue autem tendit vafrities, vt euerfa duplicis naturæ diftinttione, Chriftus aliquid fit ex Deo amp;nbsp;homine permi-Xtum, neque Ænen Deus amp;nbsp;homo cenfeatur. Toto enim progreffii hue incumbit,ante-quam patefiÄus fuerit Chriftus in carne, vmbratiles tantiim tuifle in Deo figuras:qua-rum tune demumextitit veritas aut efFeftus quum vereincepitefie Filius Dei Sermoil* lequiad hunc honorem deftinatus fuerat. Et nos*quidcm fatemur Mediatorem, qui eX Virgine natus eft,proprie eile Dei Filium.Nec verb fpeculum effet inçftimabilis Dei gratia: homo Chriftus nifi in eum collataefl'et hæc dignitas vt fitac vocetur vnigenitus Dei Fihus.Fixa ffimen interim manct Ecclefiæ definitio,cenferiDei Filium,quia Sermo ante feculaex Patre genitus, vnionc hypoftatica naturam li^BHRam fufeeperit. Porto vnio hypoftatica veteribus didtaeft, qua: perfonam vnam coftituitex naturis duabus. qua: lo-quutio ad refellcndum Neftorii delirium inuenta fuit:quia Filium Dei fingebat ita habi-taffein carne,vt non idem ille effet homo.Duplicem nos faccre Dei Filium calumniatuc Seruetus, quum dicimus æternum Sermonem, antequam carne veftitus effet, iam fuifTe Dei Filium : acfi aliud diceremus quam manifeftatu fuifle in car»c.Neque enim fi Deus fuitantequamhomo fiftet,ideonouuseffe Dcusincepit.Nihilo abfurdiuseft,incarne apparuifle Dei Filium, qui tarnen ab æterna geniturafcm|*erhocÄabuit vt Filius effet« Quod fubindicant Angeli verba ad Mariam, Quod nafceturcxtçfàmftum, vocabitut Filius

DE C O ü N I b U 11 «.EDEMPTORIS. 17^ Filius Dei,acß diceret Filii nomen,quod obfcurius fuerat fub Lege,celebre fore amp;nbsp;paffim notum.Cui refpondet illud Pauli,quia nunc per Chriftum fumus filii Dei,libere cum R.ômXc-0 fiducia clamare Abba,Pacer. Annon olim quoque fan£ti Patres babitifuerunt inter Dei filios? Imo hoc iure frcti Deum inuocarut Pattern. Sed quia ex quo in mundum produ-dus eft vnigenitus Dei Filius, clarius innotuit cæleftis paternitas, hoc quafi priuilegium aflignat Paulus Chrifti regn^.Hoc tarnen conftan ter tenendum eft,nunquam vel Angelis vel hominibus Deum fuiife patre nifi vnigeniti Filii refpeduzprçfertim homines,quoS propria iniqultas Deo ?xofos reddir,gratuita adoptione efle filios:quia ille eft naturâ.Nec eft quod obftrepat Seruecus,pcdcre hoc à filiatione quam Deus apud fe decreueranquia hie non agitur de hguris,qualiter expiatio in fanguine pecudum oftefa fuit:fed quum re ipfa filii Dei efle non potuehnt nifl in capite fundaca eflet eorum adoptio, detrahere ca-piti quod membris commune fuit,rationecaret. Vitra progredionquum Angelos vocet Pfal.Si-*-® ScripturaDei filios, quorum tantadignitasafutura redemptione non pendebat : Chriftum tarnen ordine præire necefle eft qui Pattern illis cociliet. Breuiter iterum repetam, amp;nbsp;idem addam dégénéré humano. Quum à prima origine conditihaclege fuerinttam Angeli quam homines vt Deus communis vtrifqueeflet Pater, fi verum eft illud Pauli, femper Chriftum fui/Te capuc,amp; primogenitum omnislt;:reaturæ, vt primatum in omnh bus tencrenhte mihicolligere videor,fihum quoqueDeifuifleantemundi creationem*

6 Quod fi principium habuic eins filiatio(vt ita loquar)ex quo in carne patefadus eft, fequecur Fihû humanæ quoque naturæ refpedu fuifle. Volunt Seruetu?amp; fimiles phre-netici Chriftum,qui in carne apparuit, efle Dei Filium:quia extra came non pocuitccn-fcri hoc nomine. Refpondeanc nuncmihi an fecundum vtranque naturam amp;nbsp;vtriufque refpedu ficFilius.Sic quidem garriunt:fed loge aliter docet Paulus.Fatemur quidc Chriftum in carne humanaFilium dici,non vt fideles,adoptione dûcaxatamp; gratia,fcd verum amp;; naturalem,ideóque vnicû ; vt hac nota difeernatur ab omnibus aliis. Nos enim qui in nouam vicam fumus regeniti,Deus filiorum nomine dignatur : nomen veri amp;nbsp;vnigeniti vni Chrifto defert. Qupmodo autem vnicus in tanco fratrum numero, nifi quod natura poflidet quod nos dono accepimus’Atquehunc honorem excedimus ad totam lÄedia-toris perfonam,vt vere amp;: proprie fit Filius Dci,qui amp;natus eft ex Virgine,amp; fe vidimam Patri in cruce obtulit:fed deitatis tarnen relpedu, ficuti Paulus docet, dum fe ait fegrega-tum in Euagelium Dei, quod ante promiferat de Filio fijo, qui genitus eft exfemine Da- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

uid fecundum carnem,declaratus Filius Dei in virtute.Cur fecundum carnem diftindè nominas filiu Dauidis, feorfum diceret declaratu efFe Dei Filiu, nifi vellet innuerealiun-dehocpendcre quam à carne ipfa? Nam quo fenfu alibi dicit pafFum fuilTe ex infirmitate ’■■Cor.i3.b.4 Garnis,refurrexifTe ex virtute Spiritus,ita nunc diferimen ftatuit vtriufque naturæ.Certè concédât neceffe eft, ficuti a matre accepit cuius caufa filius Dauidis vocatur, ita à Patre habere cunis caufa fit Filius Dei,idqueab humana natura aliud cfTe ac diuerfum.Duphci nomine eu infignit Scriptura,pallim vocans nuc Dei, nöc hominis Filium.De fccudolis moueri no poteft quin ex cómuni linguæ Hebraicç vfu hominis dicatur filius,quia eft ex progenie Adç.Exoppofitocontêdo deitatis çternazqueeflentiæ ratione^cari Dei filiu: quia no minus confentaneu eftad diuina naturam referri quod vocatur IZWfilius,quam ad humana,qu0d vocatur fihus hominis. Denique co que citaui loco, no aluer intelligit Paulus eu qui fecudum came genitus nbsp;nbsp;ex femine Dauidis, declaratu efle in virtute Fi-

lium Dci,quam alibi docct,Chriftu qui ex lud.æis defeendit fecundu carnem,elfe Deum benediftu in fecula.Quqd fi vtroque loco geminæ naturæ diftinélio notatur,quo iure negabunt Filiu Dei efle naturæ diuinæ refpeä:u,qui fecundu carnem filius etia nbsp;nbsp;hominis?

7 Tumultuofe quidenjjjü^roris fui patrociniû vrgent,quôd dicitur Deus proprio Rom.«, f.ji Filio non pepercifre,quöd illurn^fum,qui ê Virgine nafeeretur, Filium Altiffimi vocari luc.i.d.jt Angelus prçcepit.Verum (ne ta futili obiedtione fuperbiant) expendant paulifper nobif-cum quam valide ratiocinenrur. Si enim rite concluditur,a conceptione cœpiflcDei filium,quia qui conceptus eft,filius vocatur : fequetur,efre cœpilîe Verbû à fua manifefta-tione in carne,quia Iohannes traditfe de Verbovitæ annuntiarc, quodmanus fuæcon- t.iohî.t.a.t treftauerunt.Similiter qîiod apud Prophetam lcgitur,Tu Bethlehem terra Iuda,paruula Mich.5.a.i csin millibus Iuda:eye mihi nafcecur dux qui regat populum rneum Ifrael ; amp;nbsp;egreflus eius ab initio,à diebus æterniAtis-.quomodo cogentur in terpretari, fi tale argumenrandi modum fequi voient? Nos enim minime Neftorio fuflragari teftacus fum, qui duplicem

m.ij.

x8o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N S T IT V XI Û N I S L I B. IL

.Chriftum commentus eft,quando ex doétrina noftra iure fratcrnç coniuftdioins nos fe-cum Dei filios Chriftus fecicquia in carne quam à nobis fumpßt, ipfe vnigenitus eft Dei filius. Ac prudenter admonet Auguftinus -, miræ Só fingularis Dei gratiæ illuftre efte fpe-culum,quôd honorem adeptus eft, quatenus eft homo,quern mereri non poterat. Hac igiturpræftanciaetiamfecundumcarnemabvteroornacusfuit Chriftus, vt Filius Dei eiFet.Neque ramen in perfonæ vnitatc fingenda eft permixtio quæ deitati quod propriu eft Collar. Neevero magisabfurdum eft,æccrnum Dei Sermonem,amp;: Chriftum,vnitis in viiam perfonamduabus naturis, vocari diuerhs modis Dei Filiufti, quanlt;fecundum va* rios reipedus nunc Filium Dei,nunc filium hommis dici.Nihilo etiam magis nos grauac alia Serueti calumnia,antcquam apparuic in came Chriftus,nufquam vocari Dei Filium nifi fub figura:quia erfi obfeurior fuir tunc eius defcriptio,quum ramen iam dare proba--, turn fit, non aliter iEternumfuiireDeum,nifi quia Sermo fuit ab æternoPatregenitus, neque aliter nomen hoc competerein Mediatoris perfona quam fufceplt,nifi quia Deus eft in carne manifeftatus : neque Deum Pattern ira fuifle vocatum ab initio, nifi mutua Içhef.j. Ç.15 iam tunc fuiflet ad filium relatio,per quern omnis cognatio vel paternitas c^tur in cæ-loamp;interra:hinccolligerepromptumeft, fub Legequoqueamp;: Prophetis fuifle Dei Filium, antequam celebre eflet hgc nomen in Ecclelia. Quod fi defola vocecertetur, So-lomo de inimenfa Dei altitudine diflerens,tam filium eins, quàm ipfum incomprehenfi-gro«,p;a.4 bilcmaffirmat;Dicnomen eius,fipotes, inquit, autfiliieius. Necmelatet apud conten-tiofos non foreÄitis ponderis in hoc reftimonio : neque etiä eo valde nitor,nifi quod maligne eos cauillarioftendit qui Filium Dei negantefle Chriftum, nifi quatenus homo fa-dus eft.Adde quod vno oreamp;: conienfu vetuftiflimi quique fcriptores hoc ide tam aperte ceftaci funt,vt non minus ridicula quam deteftabilis fit eoru impudentia qui Irençum ócTertullianumobiicere nobis audent, quorum vterqueinuifibilemfatetur fuilFe Dei Filium,q ui poftea vifibilis apparuit.

8 Etfi autem horrenda portenta cumulauit Scructus, quibus forte alii non fubferi-berent: quicunque tarnen Filium Dei non agnofeuntnifiin carne, fi propius inftes,ab illis i(fconcedi animaduertes, no alia ratione nifi quia conceptus%ft in vtero Virginis ex Spiritu fanfto : qualiter olim nugati funt Manichæi,hominem ex traduce Dei anima hâr «en.i,a.7 beteiquialegebant Deuminfpirafle Adæ vitæfpiraculum. Namitamordicusarripiunt Filii nomen,vt nullum inter naturasdiferimen relinquantifcdconfufè blaterent Chriftum hominem eflè DeiFilium,quiafecundum humanam naturam ex Deo genitus eft. Iccl.x4.b.i4 SicæternaSapientiægenitura,quam prædicat Solomo, aboletur, amp;nbsp;nulla habetur deita-tis ratio in Mediatoreivel in hominis locum fpeftrum fupponitur.Cralfiores Serueti prç-• ftigias,quibus fe amp;nbsp;quofdam fàfcinauit( vt hoc exemple admonici pii ledores fe in fobrie-tateamp; modeftiacontij^eant)refellere vtile quidem elFetitamen fuperuacuum foreduco» quiaid peculiari libro a me fadum eft.Huc fumma redit, Filiû Dei ab initio fuifle ideam, amp;nbsp;iam tunc præordinatum fuifle hominem qui efl'et eflentialis Dei imago. Nec aliû Dei Sermonem agnofeit nifi in externo fplêdore.Hanc fiiiflegenicuram interpretatur, quôd Filii generandi^b initio genita fuit in Deo voluntas,quæ etiam adu fe extendic in ipfain cxeaturam.S^itum interca mifeet cum ipfo Sermone,quia Deus inuifibile verbû amp;nbsp;Spi-ritum difpemauericin carnem amp;. animam. Denique figuratio Chrifti locum genituraî apud cum obtinetifed qui tune per fpeciem vmbratilis fuit Filius,cum tandem efle geni-tumdicitperSermonem,cuifeminis partes attribuit. Vnde(equctur,porcosamp;: canes no minus efle Dei filios, quia ex original! femine verbi Dei creati î'unt. Etfi autem ex tribus increatis elemêtis Chriftum côflat, vt fit genitus ex elfentia Dei:fic tarnen primogenitü efle fingitiifter creaturas, vt cadem fit eflentialis diuinitaHapidibus fccûdum fuum gra-dum.Ne veto Chriftum videatur fua deitatc exuere, afllt;itcarncm cius Deo elle

amp; Sermonem fuiflTe hominem fadum, carnis in Deum conucrfione.Ita dum Chriftuap-prehendere non poteft Filium Dei,nifi eius caro ex Dei eflèntia prodieric,Sd: in deitatci» fueritconuerfa, æternam Sermonis hypoftafin redigit in nihilum, amp;nbsp;filium Dauidis, qui ^romilTus fuit rcdemptor,nobis eripit.Sæpius quidem hoc rcpetit,genitum fuifle Filium a Deo, fcientiaamp;prædeftinatione: tandem veto hominem iadflm ex materia iliaque initiô apud Deum fulgeBat in tribus clementis,quæ deinde apparuit in prima luce mun-dijin nube amp;nbsp;celumna ignis. Porto quàm turpiter fecum iple fiftinde pugnet nimis prolixura cflèt referre. Ex hoccompendio colligent fani ledorcs, verfutis ambagibus impuri

DE COGNIT. DEI RÏDEMPTORIS. i8i

împuri canis fpemfalutis prorfus fuifle extinaam. Nam fï caro eflèc ipfa diuînitâs, défi-nerccefleeiuscemplum.IamnecrcdempcornobiseffepotcrtnifiquiexAbrahæ Daui- • difque femine progenitus, verè fecundum earn cm homo fadus lie. Ac perperam in verbis Iohannis inliftit, Sermone fuiile faétum carnem:quia lient Neftorii error! occurruntj ita impium hoc commencum,cuius author fiiitEutyches,minime adiuuât,quum Euan-geliftænon aliud inent projÄlitum quàm perfonæ vnitatem alferere in duabus naturis;

Vt Iciamu^ quorfum wtjjùs fuerit Clirißus à Pâtre-, ejuid nohis attttlerir,tria potißi/mm Jpe-clandttineo eJJ^murmi l’rojiil)eticum-,reÿfiHmlt;amp; ßteerdotittm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. XV^

E c T E Auguftinus,quanuishæretici Chrifti nomen prædicentjcommu- Ench.aH ' ne tarnen ilhs cum piis fundamentum elfe negat, fed manere Ecclefiæ pro- Laurer •. prium.quia fi diligenter confiderentur quç ad Chriftum pertinent,nomine nbsp;nbsp;’

tenus inuenitut Chriftus apud eos-.re ipfa non elf .Sic hodie Papiftæ, quâuis in ore ipforum refonet Filius Dei, mundi redemptor ; quia tarnen mani no-

minis obtentu content!,fua virtute èc dignitate eum nudant, verè in eos competit illud Pauli,caput non tenere.Ergo vt in Chrilfo reperiat fides folidam lalutis materiam,arque ColofT.i.d; itain ipfoacquiefcat,ftatuendum hoc principiumelt, tribus partibus conftare quod ei iniunàum à Pâtre munus fuit.Nam amp;nbsp;Propheta datus lt;^,Sr RexSô Sacerdos.quâquam nomina hæc teuere parum prodelfet, nifi accederet finis amp;c vfus cognitio. Nam 6c in Pa-paru quoque pronuntiantur, fed frigide nec magno cum fruau, vbi nefeitur quid in fe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

vnumquodque clogium contineat.Diximus antè,quanuis Deus Proph^s continua férié alios aliis fubmittens populum iiunquam deftituerit vtili do£trina,amp;: quæ ad falutem lùfficerct;piorum tarnen mentes hac perfuafione femper fuifl'e imbutas,aduentu Mefliæ demum plenam intelligentiç lucem fperandam elfe.adeoque eius rei opinio peruenerac vfque ad Samaritanos, quibus tarnen nunquam innotueratvera religio.quod patetex voce ilia mulieris,Meirias quu venerit, docebit nos omnia. Neque veto hocludæi terne-rè præfumpferant animis-.fed, vt erant certis oraculis edodi, ita credebant. Illuftris inter alias efticlaiæ fentetia,Eccepofuieum teftem populis, ducem magifirum populis de- lefa.sj.b..; di eum-.nempe quo m^do iam alibi vocauerat angelum vel interpretem magni cdhfilii. iefa.lt;).b.8 Hac ratione Apoftolus perfeCtionem doàrinç Euangelicæ commendans,vbi dixit,varie olim fub figuris multiplicibus Deum loquutum elle Patribus per Prophetas,adiung;t, nouilTimènobisloquutum elfe per dilettumFilium. Quia autem commune Prophetis officiu fuit teuere fufpenfam Ecclefia,6ó fimul fulcirc vfque ad Mediatotis aduentû,ideo coqueftos in dilfipatione fideles legimus,priuarile ordinario illo bono, Signa nofira no pfal.74.b.? videmusmo eft inter nosProphetamo eft cognofeens amplius. At veto quu ïam uô longe abelfet Chriftus, præfixû fuit Danielitempus ad obfiguadam vifionê amp;nbsp;prophetamj DaS,9.f.i4 , non folû vt vaticinio de quo illic agitur,certa coftaret authoritas-4^d vt fideles æquo animo careret ad repus Prophetis,quia inftaret omnium reuelationû plenitudo amp;nbsp;claufula.

1 Porto notandum eft ad hæc tria muneraChrifti peitinere clogium. feimus enim fub Lege facro oleo tam Prophetas quàm facerdotes ac reges fuiife vnttos. N nde fie célébré Melftæ nomen promilTo Mediator! fuit impofitum. Etfi autem fateoi^eculiar i regni nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

intuitu Só ratione dictum fuiffe Melftam Çvt etiam alibi oftendi ) ptophetm tarnen ôc fa-cerdotalis vnftiogtadûfuumobtinent,nequefuUt ànobisuegligendæ. Pnorisexprefl'a fit mentio apud lcfaiam,his verbis, Spiritus Dominiîchouæ fuper me. ideo vnxit me le- lefa.p boua vt prædicarem manfuetisgt;medelaru afferrem contritis corde, promulgarem capti-uis liberationem,publicarem annum beneplaciti,Sóc. Videmus vnàum Spiritu fuill'c vt præco teftis effet gratiæ Patris-.neque id comuni more-.quia à reliquis doctoribusjquo-rum fimile erat officium,dil^gj^ur. Atquelnc rurfus notandum eft,uon,liDi modo vngt; ftioncm accepifte,vt fuugeretuWoeendi partibus-.fed toti fuo corpori, vt in continuaE-uangelii prædicatione virtus Spiritus refpondeat. Interea manet illud fixùm ,bacquam attulitperfetfione doQæinæ finem impofitum fuille omnibus prophetüs : vt authoritati eius dérogent quiEuâgelio non content! extraneu aliquid afluunt.Nam extra omnium ordinem fingulari priuilegio cum euex-ic vox ilia quç detonuit è cælo,Hic eft Filius meus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ ’7

dileéàusûpfum audite./îb ipfo deinde capite ad mêbra diftufa eft bæc vn£tio;ficut à loele prædiètu fuerat,Prophctabunt filiiveftri,ôô filiæ veftræ vifioncs \*idcbunt,Sic. Ç^od au-cem dicitPaulus, da^im effe^obis in fapientiam -. ôc alibi, in eo abfconditos elfe tbefau-ïos omnesfeientiæôc intelligentiæ, paulo diuetfum fenlum habet -. nempe extra ipfum

m.iii.

181 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S TI T va* I OMIS LIB. it

nihil cfle veile cognitu,amp; quicunque fide percipiunt qualis fit, totam bonotu cæleftiuni, i.Cor.x.A immenfitacem complexes efle.Qua ratione alibi fcribic, Nihil feire pretiofum duxi ptse-ter lefum Chriftum,amp;; hunc crucifixum.Quod veriflimum eft,quia vitra Euangelii fini-plicitatem progredi fas non eft.Atquehuc tendit prophetica dignitas in Chnfto,vt feia-mus in fumma doftrinæ quam tradidit,inclufos efleomnes perfeftæ fapicntiæ numéros.

• 3 Venio ad rcgnum,de quo fruftra verba fieren t nifi pWus admoniti eflent leótores fpiritualem efleeius naturam : quia inde ad quid valeatamp;S quid nobis conférât, totaque Dani.i.g.44 gæj yjg a:ternicas colligitur. Æternitas porro, quam apud Da^ielem Ahgelus Chrilti Luc.i.d.3} perfonæ tribuit, meritô Angelus item apud Lucam faluti populi accommodât. Sed hare quoque duplex, aut duobus modis ftatuenda eft : altera enim ad totum Ecclefiæ corpus pertinet,altera propria eft cuiufque membri. Ad priorem referedum eft quod in Pfalmo Pfai.89,e.3tf. dicitur,Scmel iuraui per (anditatem mea Dauidi,non mêtiar : fernen eius in ætcrnû ma-nebit-.fohu eius ficut Ibl in cofpedu meo: ficut luna ftabilictur in æternum,ô6 teftis in cç* lo fidelis. Neque enim dubium eft quin illic promittat Deris fe per manum Filii fui æter-num fore Ecclefiæ præfidem ac defenforem. Neque enim alibi quam in Chrifto reperie-turvaticiniihuiusveritas.quandoquidcmftatim poft mortem Solomonis concidit ma-iori ex parte regni dignitas',amp; c^m ignominia familiæ Dauidicæ ad priuatum hominem tranflataeft:poftea fenfim diminutafuit,vfquedum prorfus triftiamp;s pudedo interitu dc-ficeret. Eundem habet lenfum ilia Icfaiæ cxclamatio,Generationem eius quis enarrabit? Nam Chriftui#ira à morte fuperftitem fore pronuntiat vt eu coniungatcum fuis mem-bris.Ergo quotics audimus armari Chriftum æterna poteftate, meminerimus hoc præfi* dio fulciri Ecclefiæ pcrpetuitatemzvt inter turbulentas agitationes, quibus alfidue vexa-tur,inter graues amp;nbsp;formidabiles motus qui innumeras clades minantur,falua tarnen ma-neat. Sic vbi Dauid hoftium audaciam ridet qui iugum Dei amp;nbsp;Chrifti eius abrupere co-nantutjdicltquc reges amp;nbsp;populos fruftratumultuari,quia ad frangendos eorum impetus fatis fortis eft qui in cælis habitat: de perpétua Ecclefiæ conferuationepios certiores reddens, ad bene fperandum animat quoties illam opprimi contigerit. Sic alibi quum dicic Pjamp;l.iio.a.i in peîtbna Dei, Sede à dextris meis, donee ponam inimicos tuosTcabcllum pedum tuo-rum:admonet,vtcunque ad oppugnandam Ecclefiam multi amp;nbsp;valid! hoftes confpirent, non tarnen fuppetere illis vires quibus aduerfus dccretum illud immutabile Dei præua-leant,quo Filium fuum conftituit æternum Regem .Vnde fequitur fieri no pofte vt Diabolus cum toto mundi apparatu Ecclefiam vnquam deleat, quæ in æterno Chrifti folio fnndata eft. lam quod ad fpecialem cu-iufque vlum fpedat, eadem ilia æternitas in fpem beatæ immortalitatis erigere nos debet. (^icquid enim terrenum eft atque ex mundo» temporale,imô etiam caducum efte cernimus.ergo Chriftus vt fpem in cçlos noftram at-tollat,regnum fuum p^anuntiat non efl'e ex mundo. Denique vbi quifquenoftrum fpiri tuale Chrifti regnu efte audit,hac voce excitatus penetret ad fpem melioris vitæ:amp; quod nunc protegitur Chrifti manu,plenum huius gratiæ fruftum in ftituro feculo expedet.

• 4 Quod diximus vim amp;: vtilitatem regni Chrifti non pofte alitera nobis percipl quam dum fpirituale efte cognofeimus, vel hinc fatis liquet, quod dum toto vitæ curlh . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;militandum ûp ctuce nobis eft, afpera amp;nbsp;mifera eft noftra conditio. Quid igitur nobis

prodefletjCoTleftos efte fub régis cæleftis imperium,nifi extra terrenæ vitæ ftatum confta ret eius fruiftus ?Idcóquefciendum eft quicquid ijpbis fœlicitatis in Chrifto promittitur» non fubfiftere in externis commodis, vt lætam amp;nbsp;tranquillam vitam agamus, floreamus opibus,fecuri fimus ab omni noxa,amp;: deliciis affluamus quas expetere folet caro:fcd ca:lc ftis vitæ eft^roprium. Sicut autem in mundo profper amp;nbsp;optabilis populi ftatus partim bonorum omnium copia amp;nbsp;domeftica pace, partim valûLj^æfidiis continctur, quibus tutus fit contra externam violentiam:ita amp;: Chriftus fuWornnibus ad æternam animaru falutem necelfariis locupletat, amp;nbsp;virtute munit qua ftent inexpugnabiles contra quofti-bet hoftium fpintualium impetus.Vnde colligimus ipfum nobis magis regnare quam ß* bi,idque intus amp;nbsp;extra : vt fcilicet donis Spiritus, quibus naturaliter vacui fumus, quate-nus expedite nouit Deus, rcfcrti,ex iis primitiis fentiamus vere nos Deo coniunftos eile ad perfedam beatitudinem .Deinde vtciufdemSpiritusvirtutîfreti,non dubitemuS' contra Diabolum, mundum, amp;nbsp;quoduis noxæ genus nos femper fore vidores. Huc Luc.i7-e.n tendit refponfum Chrifti ad Pharifæos,quia regnum Dei ifttra nos eft, cum obferuatio-nenonventurum. Probabile enim eft,quia profitebaturfcregem ilium efte fub quo Ipcranua

DE COGNIT. DEIJiEDEMPTORIS. 185 fperanda état fumma Dei benediftio, per ludibrium rogaflc vtproferrec fuainfignia. Ipfcverô,neftultèpompisimmorentur(quialioqui plusæquo propenfifuntinterram) • cos in fuas confcientias ingredi iubet, quia regnû Dei eft iuibtia, par amp;nbsp;gaudium in Spi- Rom.H.e.i? ritu fanôto.His breuiter docemur quid nobis conférât Chrifti regnum.nam quia non ter rcnum eft vel carnale,quod corruptioni fubiaceat,fed fpirituale,ad çternam nos vfque vi tam attollif.vt patienter hsÂc vitam fub ærumnis,inedia,frigore, côtemptu,probris,aliif-quemoleftiistranfigamus:hocvnocontenu quodnunquam deftituetnos Rexnofter quinneceflimtibus nÂlris fubueniat, donee militia noftra perfunfti vocemur ad trium-phum.quiataliseftregnandi ratio vtcommunicet nobifeum quicquid accepit à Patre. lam quia nos potentia fua armat amp;nbsp;inftruit,decore amp;nbsp;magnificentia ornat, opibus locu-pletat:hinc nobis fuppetit vberrima gloriandi materia,atque etiam fiducia i'uggeritur,vc intrépide certemus cum Diabolo, peccato Si morte. Denique vt iuftitia cius veftiti, omnia mundi opprobria fortiter fuperemus:Si ficut ipfe fuis donis liberaliter nos replet, ita nos viciflim fruótus in eius gloriam proferamus.

5 Ideo regiaeius vnftio non exoleo vel aromaticisvnguentisconfeftanobis propo-nitutjCed Chriftus Dei vocatur,quia fuper eum requieuit Spiritus fapientiæ,intelligêtiæ, confilii,fortitudinis Si timoris Dci.Hoc oleum eft lætit^,quo Pfalmus prædicât eum fuif fe vnftumpræ confortibusfuis:quia nifiin ipfo tabs effet præftantia,inopes effemus omnes ac famelici.Ncque enim priuatim(vt diitum eft)ipfe fibi ditatus eft:fed vt ieiunos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

Siaridosfuaabundantiaperfunderet.Nam ficuti dicitur Pater no dedifbt’ilio Spiritum iotó.j.d. 54 adméfuram:itaexprimiturratio,vtde plenitudineeius acciperemus omnes Si giatiam lohaHj.ba« pro gratia.Ex quo fonte manat largitio cuius mcminit Paulus,qua varie diftnbuitur gra- Ephef.4.b.7, tia fidelibus, fecundum menfuram donationis Chrifti. His fatis fuperque confirmatur quod diXi, Chrifti regnum in Spiritu,non terrenis deliciis vel pompis effe fitum;ac pro*-inde,vtfimus eiusparticipes,mundorenuntiandum effe. Huiusfacræ vndionis vifibile fymbolum in Chrifti bapbfmo oftenfpm fuit,dum fuper eum requieuit Spiritus in fpecie columbæ. Spiritum veto eiufque doha vnótionis voce defignari,neque norm eft, neque abfurdum videri dclftf.quia non aliunde vegetamunmaxime verb quod ad cæleftem vitam fpeftat,nulla eft in nobis vigoris gutta,nifi quam nobis Spiritus famftus inftillat, qui fedê in Chrifto delegit,vt inde large ad nos fcaturirent cælcftes diuitiæ quarum adeó fu-mus egeni. Quod autem Sc régis fui fortitudine inuitii ftant fideles S£ fpirituales eius di-xritiæ in eos exuberantinon immeritó dicuntur Chriftiani.Cæterùm huic,de qua loquu-

ti fumus,æternitati nihil derogat Pauli fententia.Tune regnum trader Deo Só Patri. Itê, i.Cor.i5.c. SubiicieturPilius ipfe, vt fit Deus omnia in omnibus.quia nihil aliud vult, quam in illa perfeaa gloria non talê fore regni adminiftrationem qualis nunc eft. Dcdit enim Pater omne poteftatemEilio vt per eius manum nos gubernet, fouea^fuftentet,fub eius tute-la nos protegat,noblfque auxilietur.Ita quantifper à Deo peregrinamur, Chriftus inter-cedit médius,qui nos paulatim ad folidam cum Deo coniunftionem perducat. Et cettè quod fedet ad Patris dexteram,tantundë valet aefi vocetur Patris legatus, penes que rota fitimperij poteftas-.quiaDeus mediate (vt ita loquar) vult in eius pe^onaEcclcfiare- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

gereac tueri.Sicuti etia interpretatur Paulus primo ad Ephefios,locatu A^iffe ad dexte- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

tam Patris,vt fit Ecclefiæ caput,quæ eft corpus eius.Nec alio tendit quoi^libi docet,da- pbilip.i.b.j turn illi fuiffe nomen quod eft fuper omne nomen : vt in nomine lefu omne genu fleófa-tur,8c omnis lingua confiteatur quoiffit in gloriam Dei Patris. Nam iis etiam verbis in Chrifti regno ordinem commendat prxfenti noftræ infirmirati neceffarium. Ita reftè colligit Paulus,Deum per fe tunc fore vnicum Ecclefiæ caput,quia impletæ erunt Chrifti partes inEcclcfix deferffùj^.Eadem ratione paffim fcriptura Dominum vocat, quia

hac legeeumnobis præfecîu^ervtfuam dominations per eum exerccat. Licet enim i.cor.8.^.y multadominia celebrentur in mundo,vnus nobis Deus Pater,ex quo omnia,Ô0 nos in. ipfo : amp;£ vnus Dominus Chriftus,per quern omnia,Si nos per ipfum, in quit Paulus. V n* deritecolligitur ,eundem effe ipfum Deum,qui per os lefaiæ afleruit fe regem effe ac iea.5}.i.n

ris induit perfonam vtèlinu Pattis incomçreheniibdiglorfïi defcendens^ad nos ap-propinquaret. QuSiuftius«ftnosonanes vnoconfenfu ad patendum accingi, fumma-que aiacritate obfequia noftra ditigere ad eius nutum.Nam ficuti régis Si paidons ofamp;cia m.iiij.

184 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VTJONIS LIB. IL

Pfal.i.c.9 coniungit erga pios qui fe morigeros vitro fubiiciunt ; ita ex oppofito audimus fccptrurn • fcrreum geftare, quo frangatac conteratpræfraâ:os omnes,quafi vala figulï. Audirnus PCil.iio.b.lt;s etiam iudicem fore Gentium, vt terram operiat cadaueribus, amp;nbsp;altitudinem fibi aduct' lam prolbernat. Cuius rei quædam hodiecernuntur exempla : plenum verb documen-tum extabitvltimo iudicio.quod etiam propriè cenferi poteft extremus regni eius adus.

(gt; lam de facerdotio breuiter lie habendum, finem SiC 's^im eius elle vt fit mediator purus omni macula, qui landitatc fua Deum nobis concilier. Sed quia aditum occupât lufta maledictio,amp;. Deus pro iudicis officio nobis infenfus eft : vtliobis fai^rem comparer facerdosadplacandamiram ipfiusDei,piaculuminteruenire necelTe eft. Quarevt hoe munus impleret Chriftus,cum facrificio in medium prodire oportuit. na. lùb Lege facerdotii fas non erat (ànâuarium ingredi abfque fanguinc : vt feirent fideles, quan-uis facerdos interpofitus eilet deprccator,non polïe tarnen Deum propitiari, nifi expia-tis peccatis.Qua de re prolixe Apoftolus difputat in cpiihola ad Hebræos à feptimo capi-te ferê ad finem vfque decimi. Summa tarnen hue redit,non nifi in Chriftum competere facerdotii honorem, quia facrificio mortis hue reatum nofhrum deleuit, amp;nbsp;latiffecit pro peccatis. Quanti verb momenti res fit,ex folenni illo Dei iurciurando,quod abfque poc-Pfal.no.b.4 nitentia prolatum eft, monemur. Tu es facerdos in æternum fecundum ordinem Mel-chifcdech. Sancire enim hand dubie voluit caput illud,in quo præcipuum falutis noftne cardinem verti feiebat. Neque enim, vt dictum eft, nobis aut precibus noftris ad Deum patet acceffus : •ill purgatis inquinamentis nos facerdos fanCtificct, gratiamque nobis obtineat, a qua nos fcelerum noftrorum amp;nbsp;vitiorum arcet immundicies. Ita videmus à morte Chriltiincipiendumefie^vr ad nos perueniat facerdotii eins efficacia amp;nbsp;vtilitas. Hincfequitur æternum elfe deprecatorem,cuius patrocinio fauorem confequimur. Vn-derurfus oritur non modb precandi fiducia,fed etiam tranquillitas piis cbfeientiis: dum in paternam Dei indulgctiam tutb recumbunt, certbque perfuafæ funt ci placere quic-quid per Mediatorem cofecratum eft.Quum verb fub Lege vibtimas ex pecudibus offer-ri fibi Deus iuirerit,diuerfa Sgt;c nona in Chrilto fuit ratio,vt idem effet hoilia qui facerdos. quia rftc alia pro peccatis idonea fatisfaClio reperiri poterat nec qÄfquam tanto honore dignus qui Deo vnigenitum Filium offerret. lam facerdotis perfonam fuftinct Chriltus, non modb vtæterna rcconciliationislegepatrem nobis fauentem ac propitium reddar, Apoc.i.b.« fed etiam vt nos afeifeat in focietatem tanti honoris. Nam qui in nobis polluti fumus, in ipfo tarnen facerdotes, offerimus nos Sc noftra omnia Deo,cælefteque fanCtuarium hbe-reingredimur, vt grata lint ac boni odoris in confpeClu Deiquæànobis proueniuntfa-loHa.i7.c-i? crificiaprecum amp;; laudis. Atque hucufquefe extenditilludChriftidiffum, Propter eos • fandifico meipfiim : quia fanCtitatc eius perfufi quatenus nos fccu Patri dicauit(qui alio-qui fœtemus coram eo^tanquam puri amp;nbsp;mundi,imb etiam facri,placemus.Huc pertinet Dan.j.f. x4 yndio fanduarii, cuius mentio fitapud Danielem. Notada enim eR antithefis interhac vndionem Sc illam vmbratilcm quæ tue in vfu fuerat : acfi diccret Angelus,difeuffis vm-bris in Chrifti perfona darum fore lacerdotium. Quo magis deteftabile eft eorum com-mentum qui non contend Chrifti facerdotio, feipfos ad eum madandum ingerereaufi funt.quod cemÄur quotidiein Papatu,vbi mifià cenfetur immolatio Chrifti.

“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i^omof^redemi)to w partes impleuerit chrißtts,-vt nobis Jaltttem acquireret : -vbi de morte

reßtrreciione eius a^itur,^ in Ciitlum afeenßi, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. X V I-

BV Æhadenusde Chriftodiximus,a’S vnumhunc fcopum referenda funt vt in nobis damnati,mortui amp;nbsp;perditi,iuftitiam in ipfo, liberafionem, vitani amp;nbsp;falutem quæramiis:qucmadmodum docemur infigniilia Petrifententia» ^on effealiud nomen fiib cçlo datum hominil^in quo oporteat faluos fieri. Neque verb temerb, velfortuito cafu, vejjßBRinum arbitrio impofitum c I* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iefu,fed ècælis ab Angelo fupremi dccreti præconeallatum, rationeetiam

addita : quia ad feruandum à peccatis populum miffiis eilet. In quibus verbis notandum eft quod alibi attigimus, redemptoris munus ei fuifleiniundum vt nobis effet faluator. Interea tarnen mutila effet redemptio, nifi per continuos progreffus ad vltimam vfque falutis metamnos perduceret.Itaquc fimulacvel minimum ab«codefledimus,fenfim euanefeit falus, quæfoli^ain eo refidet : vt fe vltrb priuent omni gratia quicunque in eo . non acquiefeunt. Et memoratu digna eft ilia Bernardi adrnfmitio,rfcn modb lucem fed Ser^mjquot; cibum quoque eile nomen Icfuioleum etiam eile,fine quo aridus eft omnis animae cibus: falem

DE COGNIT. DEI ^EDEMPTORIS. .igy falem efle, fine cuius condicura infipidum eft quicquid proponitur ; denique eile mel in ore,in aure melos, in corde iubilum, Hi: finnil medicina : Sc quicquid diiputatur infiilfum • efie,nifi vbi fonat hoc nomen. Sed hîc diligenter expendere couenit quomodo nobis ab ipfo parta fit falus : vt non modo ipfum eius authore perfuafi fimus, fed quæ ad ftabile fi-dei noftræ fùlturam fufficiunt amplexi, repudiemus quæcûque poft'ent hue vel illuc nos abftrahere. Quumenim nlt;no polfitin ieipfumdcfcendereacferioreputarequalisfir, quin Deu fibi iratum infeftumque fen tiens, necefiè habeat eius placandi modum ac ra-tione anxie e3^etere,qlt;od fatisfadionem exigit,non vulgaris requiritur certitudo: quia peccatoribus,donee areatu foiuti fuerint, femper incumbit ira Dei Sc maledidio, qui,vt eft iuftus iudex,non finit impunè legem fuam violari,quin ad vindidam armatus fit.

z Verùm, antequam longius progredimur, in tranfeurfu videndum eft quomodo conueniat,Deum,qui nos mifericordiafua præuenit,fi.iifieinimicû,donecpcr Chriftuni nobis recociiiatus eft. Nam quomodo in Fdio vnigenito fingulare amoris fui pignus nobis dedifiet, nifi iam ante fuifi'et gratuiro fauorc coplexus ? Qiionia ergo hîc emergit ali-qua repugnantiæ fpecies,hunc nodum expediam. In hunc fere modum Spiritus in Scri-pturis loquitur,Deum fuifie hominibus inimicum,donec in gratiam,Chrifti mortefunt Rom.v.b.ia reftituti:fuifie maledidos,donee illius facrificio expiata nbsp;nbsp;eorum iniquitas: fuifle à Deo Gal.s.b.io,

feparatos,donee per ipfius corpus fucrunt in coiundionem recepti.Huius generis loquu Col.i.e. ai? tionesadfenfum noftrum funt accômodatæ, vt melius intelligamus quam mifera fit Sc calamitofa extra Chriftum noftracoditio. Nifi enim claris verbis dicereÄr, iram ac vin-didamDei mortemque æternam nobis incubuifie, minusagnofeeremus quam mileri eifemus fine Dei mifericordia, Sc beneficium liberationis, minoris æftimaremus.Exem-pli gratiazaudiat aliquis. Si te quo tern pore adhuc peccator eras, odiflet Deus, Sc te abie-ciiret,vt eras meritus,horribile exitium te manebatdêd quia fponte ac gratuita fua indul-gentia te in gratia retinuit, nec alienari à fe pafius eft,eo periculo fic te liberauit : aflicie-tur quidemamp;fentiet aliqua ex parte quantum debeat mifericordiæ Dei. Verùm audiat rurfumquod Scripturadocet,fe alienatum fui/fe à Deo perpeccatum,heredem iræ, mortisæternæ malediftioni obnoxium,cxclufum ab omni fpe falutis, extraneiftn ab omnibenedidione Dei, Satanæmancipium, fub peccati iugo captiuum, horribili denique exitio deftinatum Sc iam implicitum : hîc Chriftum deprecatorem interceflîire,pœ-nam in fe recepifie ac luifie quæ ex iufto Dei iudicio peccatoribus omnibus imminebat: mala, quç Deo exofos illos reddebant, fanguine fuo expiafie : hoc piaculo fatiffadum ac rite litatum Deo Patri elfe: hoc interceftbre iram eius fuifle placatam : hoc ftmdamento pacem Dei cum hominibus eflefubnixam ; hoc vinculo bcneuolentiam illius ergaipfos contineri: his nónne eo magis permouebitur quo melius ad viuum repræfentatur quan- nbsp;nbsp;*

ta è calamitate ereptus fuerit ? In fumma, quoniam non poteft ^imus nofter vitamin Deimifericordia velfatis cupide apprehenderevel quadecetgratitudineexcipere.nifi formidine iræ Dei amp;nbsp;æternæ mortis horrore ante perculfus Sc confternatus : fic inftitui-mur facra doôtrina, vt fine Chrifto Deum nobis quodammodo infeftum cernamus, Sc: eius manum in exitium noftrum armatam, beneuolentiam eius paternmnque charita-tem nonnifi in Chrifto amplexemur.

3 Atque hoc tametfi pro captus noftri infirmitate dicitur, non tam^ falfô. Deus enim,qui fumma iuftitia eft,iniquitatem, quam in omnibus nobis confpicit, amare non poteft.Habemus ergo omnes in nobis quod Dei odio dignum fit.Proinde fecudum cor-ruptæ noftræ naturæ, Sc deinde accedentis prauæ vitæ refpedum, in offenfione Dei reuera fumus omnes in eius confpedu rei,amp; ad gehen næ damnationem nati. Verùm quia Dominus quod fuum eft in ngtó perdere non vult, adhuc aliquid inucnit qîod pro fua benignitateamet. Vtcunquee^n pcccatores vitio noftro fimus, manemus tarnen eius creaturæzvtcunque mortem nobis afeiuerimus, ipfe tarnen nos ad vitam condiderat. Sic mera Sc gratuita noftri diledione cxcitatur ad nos in gratiam rccipiedos. Atqui fi perpetuum Sc irreconciliabile diflidium eft inter iuftitiam Sc iniquitatemzquandiu peccatores manemus,fufciperenos totos non poteft.Itaque vt fublata omnis fimultatis materia,nos fibi prorfus reconciliet,propofita in morte Chrifti expiatione,quicquid in nobis mali eft aboletjvt iufti in eius confpedu Sc landi appareamus,qui antea ftnmundi eramus ac im-puri. Proinde fua dilïdionepræuenitacànteuertit Deus Pater noftra in Chrifto recon-cihationem.Imo quia prius diligit, poftea nos fibi recociliat, Sed quia in nobis,donee fua i,” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

• morte fuccurrit Chriftus, manet iniquitas quæ Dei indignatione meretur, amp;nbsp;eft cora eô malediólaac damnata-.non ante plena habcmus firmamquecu Deo coniunótione quàm vbi Chriftus nos coniungit. Adeóque fl Deu nobis pacatum ac propitium volumus pol-licerij in Chriftu folum oculos mentefque deflgere conuenit : vt reuera per ipfum folunx confequimur neimputentur nobis peccata,quorum imputatio iram Dci fecum trahit.

Eplicf.ia.4 4 Atque hac ratione dicit Paulus,earn dileftioiie, qu Aios ante mundi creationein complexus eft Deus, in Chrifto coftitifl'e ac fuilTe fundatam. Hæc perfpicua funt amp;nbsp;Seri* lohî. j.b. 15 pturæ côfentanea,locôfque illos optime in ter fe conciliant,vbi dîbitur, Dium fùam ergl nos dileftionem in eo declarafle quod vnigenitum Filium in mortem dederit : amp;nbsp;tarnen Roin.5.b.io fuifleinimicum,antequam morte Cbrifti in gratiam reduôtus ciret.Verùm quo firmiora

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßntapud eos qui veteris Eccleflæ teftimonium requirunt, citabo locum Auguftini vbi

Tria. inE- docetur,Incomprehenflbilis(inquit)ac immutabilis eft Dei dileétio. Non eninx uag.loh.iio t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..

ex quo ei reconciliati iumus per languinem Fini eius,cœpit nos diligere, led ante mundi conftitutionem dilexit nos, vt cum eius Vnigenito etia nos filii eius eflemus, antequanx omnino àliquid eflemus. Quôd ergo reconciliati fumus per mortem Chrifti, non fie ac-Cipiatur quafi ideo nos rcconciliauerit ei Filius, vt iam amare inciperet quos oderat : fed iam nos diligenti reconciliati fqjnus, cum quo propter peccatûinimicitias habebamus. ,Roml5.b.8 Quod vtrum verum dicam,atteftetur Apoftolus. Commcdat(inquit)dileôtioncm fuanx erga nos,quoniam quum adhuc peccatores efl'emus,Chriftus pro nobis mortuus eft.Ha-bebat itaque ift erga nos charitatê,etiam quû inimicitias aduerfus eum exercentes ope-raremur iniquitatc.Proinde miro ôô diuino modo amp;nbsp;quando nos oderat,diligebat.Ode-rat enim nos,quales ipfe non fccerat:amp; quia iniquitas noftra opus eius non omni ex parte cofumpferat,nouerat fimul in vnoquoque noftrûm ôô odifle quod feceramus, amp;nbsp;amar re quod fècerat.Hæc funt Auguftini verba.

5 nbsp;Iam vbi quæritur quomodo abolitis peccatis diflidium Chriftus inter nos amp;nbsp;Deu

fuftulerit, amp;nbsp;iuftitiam acquiiîeric quæ eum nobis fauentem ac beneuolum redderet : generaliter refpóderi poteft, toto obediêtiæ fuæ curfu hoc nobis præftitilTe. Quod Pauli te* Rom-s-d.i, ftimSnio probatur,Quemadmodum vnius tranlgreifionepeccaîbres multi funt confti-tutidic vnius obedientia iufti conftituimur. Et fane alibi caufam veniæ quæ nos eximit à Caiat.4. a.4 maledidione Legis,extendit ad totam Chrifti vitam, Vbi venir plenitudo temporis, mi-

ßt Deus Filium fuum ûâ:um ex mu]iere,fubiedum Legi, vc eos qui fub Lege erant redi-meret.Ica in ipfo quoque Baptifmo aßcruic impleri iufticiæ parcem quôd obedientcr Pétris mâdatum peragcrec. Denique ex quo induit perfonam feruij ccepit ad nos redimen-dos pretium liberationis foluere. Scriptura tarnen, quo eer tins definiat modum falutis» hoc morti Chrifti quafi peculiare ac proprium adfcribit. Pronuntiat ipfe animam fc dare in redeitiptione pro njultis. Paulus docet mortuum efle propter peccata noftra. Clama-bat Iohannes Baptifta^ipfum venifle ad tollendum peccata mundi^quia agnus Dci eßet. Alibi Paulus nos iuftificari gratis tradit per redemptionem quæ eft in Chrifto : quia pro-pofitus eft recon cilia tor in fuo fanguine. Ite, nos iuftificatos efle in fanguineipflus amp;nbsp;re-

i.Cor.j. lt;1.11 conciliatos pÿ mortem.Rurfum, Qui peccatum no nouerat, pro nobis faftus eft pecca-tum,vt efferj^s iuftitia Dei in illo. Non omnia perfequar,quia immefus eflet catalogue, amp;nbsp;multa deinde fuo or dine citada erunt. Quamobrem in fymbolo fidei quod Apoftolf cum vocant,optimo ordine ftatim à natalibus Çjirifti fit tranfitus ad mortem amp;nbsp;rcfurrc-dionem,vbi perfedæ falutis fumma confiftit. Neque tarnen cxeluditur reliqua pars obe-dientiæ qua defunftus eft in vita : ficuti Paulus ab initio ad finem vfque totam compté' Philip.1. a.7 hendit, qi^d feipfum exinanierit, forma ferui accepta, amp;nbsp;Patri fuerit obediens vfque ad mortemmempe mortem crucis.Et fane in ip fa qiioquecj^Äum gradum occupât voluO' taria fubietlio : quia ad iuftitiam nihil profuiiTet lacnfiWum nifi fponte oblatum. Itaquc loba.io.c.ij vbi teftatus eft Dominus feanimam pro ouibusponere,diferteaddit. Nemo tolliteam^ lera.5j.b.7 mcipfo.Quo fenfu lefaias dicit obmutuifle inftar agni coram tonfore. Et hiftoria Euage-iohan.ix.a.4 lica refert obuia prodiifle mihtibus:amp; coram Pilato,omifla dcfenfione,ftetifl'e ad fubeun-Mat.17.b.ii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iudicium.Non id quidem abfquecertamine:quiaamp; infirmitates noftras fufeeperan

amp; hoc modo probari o^ortuit quod Patri fuo præftabat obfequfbm. Et hoc non vulgar^ fuit amoris erga nos incoparabilis fpecimen, luéFari cum horribili formidine, amp;nbsp;inter di-ros illos cruciatus abiicere fui curam,vt nobis confuleret. llud quÄem tenendu eftjoon potuilTe rite Deo aliter lirari quàm dum proprio feafleftu abdicans Chriftus illinsfc^'^'

DE COGNIT. DEI 1gt;EDEMPTORIS. 187

bitrio fubiecit,totumque addixit.Quam ad rem appolîtè teftimonium illud Pfalmi citât Apoftolus,In libro Legis feriptum eft de me vt faciam voluntatem tuam Deus. Volo,amp; Hcbr.10.a4 Lex tuain medio cordis mei.Tune dixi,Ecce venio.Cæterùm quia nônifi in facrificio amp;nbsp;ablutionc,quibus expian tur peccata,quiete reperiunt trepidæ confeientiæ : illuc merito dirigimur,amp; in morteChrifti ftatuitur nobis vitæ materia.Porrô quia nos maledidio ex reatu manebatadcælefte Dft tribunal, primo loco refertur danatio cora præfîdcludææ PontioPilato:vt fciamus,poenam,cui eramus obftridi, fuilîe iuftoinflidä. Horribile Dei indicium elFu^re non poteramus:vt inde nos eriperct Chnftus,coram homine morcali, imo etiam fcelefto amp;nbsp;profano damnari fuftinuit. Neque enim folum ad aftruendam hi-ftoriæ fidem exprimiturnomen præfedi,fed vt difeamus quod docet lefaias, caftigatio- iefa.î3,b4 nem pacis noftræ fuilîe fuper eum,eiùfque liuore nos fuilfe fanatos.Neque enim tollêdæ damnationis noftræ caufa Qtis erat quamlibet obire mortem: fed,quo redeptioni noftræ fatisfaceret,gcnus mortis deligendu fuit,in quo amp;nbsp;damnationem ad fe traducens, amp;: pia-eulum in ferecipiens, vtroque nos liberaret. Si alatronibus iugulatusfuillet, vel tumul-tuarie cæfus per feditionem vulgi,in eiufmodi morte nulla fatisfadionis fpecies extitifl'et.

Verum vbi reus ad tribunal fiftitur,teftimoniisarguituramp; premitur,ipfiusiudicis orc morti addicitur:his documetis intelligimus ipfum perfoBam fontis amp;nbsp;malcfici fuftinere. Atque hîc duo notanda funt quæ amp;nbsp;Prophetarum vaticiniis prædida erant, amp;nbsp;eximiam fideiconfolationcm amp;nbsp;conlirmationem afterunt. Quum enim Chriftuÿaudimus aiu-dicis folio ad mortem dimilTum, inter latrones elTe fulpenfum: habemus complemetum eius prophetiæ quæ ab Euangclifta citatur,Inter iniquos reputatus eft.Cur iftud?nempe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•”

vt peccatoris, non iufti aut inlontis vices obiret : quia non innocentiæ, fed peccati caufa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

mortem oppetebat.Contra,vbi audimus eodem quo damnatus fuit ore abfolutum(nam eius innocentiæ non femel teftimonium palam redderecoadus eft Pilatus) in men tern veniat quod eft apud alterum Propheram, Quænonrapuerat exoluilTe. Atque itaamp;: peccatorisfceleratique perfonam in Chrifto repræfentatam intuebimur ,amp; relucetein-nocetia, confpicuum limul fiet alieno potius quam proprio fcelerc grauatum.Pal]^is ergo eft fub Pontio Pilato,folcnni prælidis fententia in fceleftorum numeru ita relatus: neque fic tarnen quin iuftus ab ipfo fimul pronuntietur,dum affirmât nullam fein eo inuc- lohiaJ.g.jS nire caufam.Hæc noftra abfolutio eft quod in caput filii Dei tranllatus eft reatus,qui nos tenebatpœnç obnoxios.Nam hæc compenfatio in primis tenenda eft,ne trepidemus atque anxii limus tota vita : acli nobis inftaret iufta Dei vitio, qua in fe traftulit Dei Filius.

6 lam amp;nbsp;ipfa mortis fpecies infigni myrterio non carct.Maledida crux erat,non Humana tatum opinione,fed diuinæ Legis decreto.In earn ergo dum tollitur Chriftus,ma-lediótioni fe obnoxium facit. Atque ita fadum oportuit, vt omni cxecratione, quæ propter iniquitates noftras nos manebat,vel potius nobis incumbeb«,eximeremur,dum in eum traducitur.Quod etiam in Legeadumbratum fuit. Siquidem nm«;« ( quo vocabulo peccatum ipfum proprie defignatur) vocabatur oblatæ pro peccatis viéfimæ amp;nbsp;expiatrL ccs.Qua nominis trâilatione innuere Spiritus voluit,inftaripfas efle : quæ de-bitamfceleribusexecrationemfufciperentacfuftineret. Quodautem imMofaicisfacri-ficiis figurate repræfentatum fuit, id in Chrifto Hgurarum archctypo exhlbetur. Quarc, vtiuflaexpiationedefungcretur,animam fuam ovx impendit,hoccftfatisfaóloriam pec-catihoftiam(vt inquit Propheta) in qiigrn reiecfa quodammodo macula amp;nbsp;pœna, nobis lt;lefinatimputari. Apertiusidipfurn teftatur Apoftolus, quum docet,eum qui peccatum non nouerat, peccatum pro nobis a Patre fa£lû,quo iuftitia Dei efficeremur in illo.Nam Filius Dei,omni vitio puriflimus, iniquitacum tarnen nortraru probrum ac i^nominiam induit, ac fua viciflim purit;j|ih|^s operuit. Eódê videtur refpexifle, quum tradit de pcc-cato, damnatu fuiflê peccatum^ eius carne. Siquide peccati vim aboleuit Pater, quum in Chrifti carnem tranflata fuit eius malediaio.Indicatur itaque hac voce,Chriftum Patri fuifle in morte pro viótima fàtisfaôtoria immolatum, vt perada per eius facrificium li-tatione, iram Dei ia horreredefmamus. Nunc liquidu eft quid fibi velit illud Prophetæ, pofitas fuilîe in eo noftras omnium iniquitatesmêpe quôd fordes earu abfterfurus,iifdem per trâflatitiam imputaîionê obtedus fuit.Eius rci fymbolû fuit yux, cui affixus eft,tefte Apoftoio.Chriftus, ÿquit, redemit nos ab execratione Legis,dû pro nobis fadus eft exe- Calat.j.b., j cratio.Scriptû eft enim , Exefrabilis omnis qui pedet in ligno, vt in genres benedidio A-brahæ in Chrifto perueniret.Eôdc relpexit Petrus, vbi docet peccata iioftra portalle in li- 1. Pet.i.d.t4

i88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S T IT vriONIS LIB. II.

• gnocquià ex ipfo malcdidionis fymbolo clarius incelligimus, onus quo eramus oppreflîj fuiß'e illi impofitum. Neque ramen earn fubüfTe maledióbonê intelligêduseft qua obru-tus ipfe fueric.-quin fubeudo potius,vim eius vniuerfam depreflic,infregit,diffipauit.Pro-inde fides in Chriftidamnatione abfolutioncm, benediótionem in maJediétione appre-hendic, Quare non abs re Paulus triumphum, quern fibi in crucepcpcntChriftus, magnifiée prædicat,acfi crux,quæ plena erat dedecoris,Gonue^a eflet in currum triumplia-Colo.x.d.19 lem.Dicic cnim aftixum fuilfecruci chirographu quod erac contrari uni nobis,amp; expolia tos principatus,ac palam traduclos.Ncc mirum, quia per SpiritÆi ætern#m(tefte alcero Heb.^ d.17 Apoftolo) IciplumobtuhrC'hriftus. vndeilia naturærerum couerfio.Sed liæc vtfirmam radicem agantincordibus noftris,amp; penitus infideant, femper nobis in mentcm vemâc facrificium amp;nbsp;ablucio.Neque enim ccrto cofidere poftemus Chriftum cifc aLmÄilr^eei-iv àvrlxuTpv nbsp;nbsp;t'Âaç-iipiâi'yniCi viólimafuiflec.Ideóque tories fit fanguinis mcntio,vbi mod um

redemptionis oftendit Scriptura. Quanquamnon modo ad litationem valuit ciFufus Chrifti fanguiSjfed lauacri etiam vice fuit,ad fordes noftras purgandas.

• 7 Sequitur in fymbolo, mortuu fuifte amp;nbsp;fepultum. vbi rurfum vidcre eft quomodo in vicem noftra vbique fe fuppofuerit ad foluendurn noftræ redeptionis pretium. Mors iugo fuo nos obligatos ten ebat 4n illius fe poteftatem loco noftro tradidit, quo nos inde Heb.xx.? eximeret.Hoc intelligit Apoftolus,quumfcribiteummorte guftafi’epro omnibus.Mo-riendo enim eft'ecit ne moriamur, vel ( quod idem eft ) morte fua vitam nobis redemit, Hocautem à nÄiisdiucrfum liabuit, quod morti fe velut deglutiedum permifit, non vt eius gurgitibus abforberctur, fed magis vt earn abforberer, à qua mox eramus abforbedi: quod fubigendum ei fe permifit, non vt eius poteftate opprimeretur , fed magis vt cam profternerer» qnæ nobis imminebat ac iam depreffis infultabat. Deniqiie vt per mortem Ibidem,(I.15 deftruercteum qui habebat mortis imperium, id eft Diabolum.-ôcliberaret eos qui ri-more mortis per totam vitam obnoxii erant feruituti. Hunc primum fruttum mors cnis nobis protulit. Alteru veto, quod participation e fui membra noftraterrena mortificar, ne fu^s in pofterum atliones exerccanvetcrcmque noftrum homme enecat, ne pofthac vigeat ac ftuflificct.Quo etiam fepultura eius pertinet: nepe cuius confortes,peccato Galaci-d i? jpß fepeliamur.Non cnim dum nos in fimilitudinc mortis Chrifti infitos elfe Apoftolus ’ docet,amp;:cumeofepultosinpeccatimortem,pereiuscrucemnobiscrucifixueliemun- . Colof.j-aj dum,0^ nos mundomos illi cómortuoselfe,ad exprimendu mortis eius exemplum dun-taxat nos adhortatur: fed hanc illi ineife efficaciam declarat quæ in Chriitianis omnibus apparere debeat, nifi velint morte ipfam inutilcm reddere infruduofam. Proinde duplex in morte fepulturaque Chrifti beneficium nobis fruendum {noponitur, liberatio à morte cuimancipati eramus,amp;: carnis noftræ mortificatio.

• 8 Nec veto defce«fum ad inferos omittere conuenit, in quo ad redeptionis efteftii non parum eft momenti. Quanquam enim ex veterum fcriptis,particulam quæ legitur in iymbolo apparet non adco fuiife olim in Ecclefiis vfitataman tradanda tarnen dodri-næ fumma locu ei da ri necefieeft; vtpote quæ rei maximæ vtile ac minime ipernenduin myfterium coMinet.Sunt quidem amp;nbsp;ex veteribus nonnulli qui earn non prætermittant. Vnde coniicq^ licet, port aliquantum tempon's infertam, non protinus, led fenfim Ecclefiis infueuifle.Id certe extra controuerfiain eft, ex com uni pioru omnium fenfu fu defumptam:quando nemo eft Patrum qui non ir^uis fcriptis defeenfum Chrifti ad inferos commemoret,tametfiinterpretacioncdiuerfa. Verum aut à quibus,aut quoprimùm temporeinferta fuerit,parum ad rem attinet.Potius hocin Symbolo animaduertend'Jin vt plena amp;numeris omnibus abfoluta fidei fumma nobis coftet,in quam nihil ingeratnt: nifi cxpuriiiimo Dei verbo petitum. Siquos porro impeijigiorofitas ne in fymbolu ad-mittant, mox tarnen planum fiet tan ti interefie ad redWnptionis noftræ fummam vt ea præterita multum ex mortis Chrifti fruólu depereat. Sunt etiam rurfum qui opinentun non aliquid nouum hic dici, fed aliis verbis repcti quod prius de fepultura didu fucrat: quadoquidem inferni vocabulum fæpius in Scripturis prolepulchroponatur.Quod de verbi fignificatione obtendunt, verum elfe concedo, no raro pro iepulchro accipi inicv-num ; fed corum opinion! rationes duæ repugnant, quibus ego facile adducor vt ab illi* diflentiam.Quantæ enim ofcitanciæ fuifi'et,rem minime difficile verbis expeditis amp;nbsp;ch-ris demôftratâ, obfeuriore deinde verbórum complexu in Acare magis quam dcclarare? Nam quoties loquutiones duæ rê candem exprimetes fimul conneduntur,pofteriorenj elle

DE COGNÎT. DEi liÉ DEMPT O RIS. t8^ cfle prions exegefin conucnit. Ac verô qualis erit ifta exegeûs fiquis icà loquatur, Quod Chriftus fepultus e/fe dicitur,fignificat ad inferos defcendi/Ie ? Deinde non eft verifimi-le,irrepere potuiflèfuperflua ciufmodi battologiam in copendium hoc, vbi fummatim, quàm fieri poteft pauciiïimis verbis præcipua fidei capica norantur.Nec dubico quin mihi ßcileaflentianturquicunque rem ipfam paulo diligentius expenderint.

9 Alii fecus interpretator, quôd Chriftus defcêderit ad animas Pacrum qui fub Lege mortui erant, vt nuntium peraétæ redemptionis perferret, ac erueret eas ex carcere, vbi inclufæ teifcbatur : ft bue perperam trahût teftimonia ex Piàlmo, quôd portas æreas P^^io7.b.i6 amp;veftesferreosfregerit. Item ex Zacbaria, quôd redemerit vinôtos è puteoinquonon Zach.s.c.ii crat aqua. Verum quum Pfalmus, corum liberaciones prædicet qui in longinquis regio-nibuscaptiin vincula ccniiciuntur:Zacbarias autem profundo amp;nbsp;arido puteo vel abyflb comparer cladem Babylonicam in qua demerfus erat populus:amp; fimul doccat,totius Ec-clefiæfalutem elle exitum à profundis inferismefeio qui laâû fit vt pofteritas locum pu^ tarer cflèfubterraneum.cuiaffinxit nomen limbi.fed bæc fabula tametfi magnos autho-rcs habet, amp;nbsp;hodie quoque à multis feriô pro veritate defenditur, nihil tarne quàm fabula eft.Nam concluderein carcere morcuorum animas puerile eft;Chrifti autem animam illuc defeendere vt eas manumitteret,quid opus fuit ? Li^enter equidem fateor, Chriftü ipfîs illuxifle virtute fui Spiritus:vtgratiam, qua fpe guftaucrant duntaxat,mundo fuiiTe tûc exhibita agnofceret.Êt probabiliratione bue aptari poteft Pétri locu^vbi dicit Chri-ftû veniire,ac prædicafle fpiritibus qui in fpecula erant.(carcerem vertum communiter) nam amp;nbsp;contextus eô nos ducit,fideles qui ante id têpus defunfti fùerat, confortes fuiffe ciufdê nobifeû gratiæ: quia vim mortis inde amplificat quôd ad mortuos vfque penetra-ueritjdum piæ animæ eius vifitationis,quam follicitè expeftauerat præfenti afpeftu funt potitæ:côtrà,reprobis clarius patuit fe excludi ab omni falute.Quôd aute Petrus no tarn diftinftè loquitur, no ita accipiendû eft quafi nullo dilcrimine pios fimul amp;nbsp;impios per-mifceat:fed tantum docere vult communem vtrifquefuilfe mortis Chrifti fenfum.

lo Verùm de Chrifti defeenfu ad inferos fepofita ratione {ÿmbob,certior expofitio quaerenda eft:amp; nobisîx Dei verbo coftat non modô fanôta amp;nbsp;pia,fed plena quoqiîe exi-miæ confolationis. Nihil adum erat fi corporca tatùm morte defunétus fuiftèt Chriftus: fed operæ fimul pretium erat vt diuinæ vltionis feueritatem fentiret: quo amp;nbsp;iræ ipfius in-terccderet,amp;: fatisfaceret iufto iudicio. Vnde ctia eum oportuit cû inferoru copiis æter-næque mortis horrore,quafi confettis manibus,luôtari. Correftioné pacis noftræ illi im-pofitam fuilTeex Propheta nuper retulimus, fuifie propter fcelera noftra à Pâtre pereuf- leßi.5j b.j fum,attritum propter noftras infirmitates.Quibus fignificat,in locum fceleratorû fpom forem, vadem, adcóque inftar rei fubmiflum, qui dependeret ac perfolueret omnes, quae ab illis expetendæ étant, pœnas : vno hoc duntaxat excepto, quôidoloribus mords non poterat detineri.Ergo fi ad inferos defcendifl'e dicitur,nihil mirû eft,quum earn mortem pertulerit quæ fceleratis ab iratoDeo infligitut. Ac mmis ff iuola,adeôque ridicula eft corum exceptio,qui dicunt hoc modo peruerti ordinem: quia abfurdum eft fepulturæ fub-iiei quod præcelfit. vbi enimquæ inhominum confpeftu paiTus eft CI;^ftus expofità fuctunt, opportune fubiiciturinuifibilcilludSi incomprebenfibile iudillum quod coram Deofuftinuit : vt feiamus non modô corpus Chrifti in pretium redemptionis fuifle traditum : fed aliud maiusamp; ^^celleni^us pretium fuifle quôd ditos in anima Ctuciatus damnati ac perditi hominis pertulerit.

11 Hoc fenfu dicit Petrus Chriftü tefurrexifle folutis mortis doloribus,à quibus im- Ad.i.d.iï pofsibileerat ipliim tcneti,vel fuperari. Nó fimplicitet nominat mortem:fetj^ilium Dei implicitum fuiflê doloribujjjjmimit,quos parit malediélio 06 ira Dei : quæ origo mords eft. Quantulum enim fuilTet, iWurè amp;nbsp;quafi per lufum prodire ad fubeundam mortem? Hoc verô immenfæ mifericordiæ verum fuit fpecimen, mortem quam tantopere horre-bat,non refugerc. Nec dubiû eft quin idem docere velit Apoftolus in Epift.ad Hebræos, vbiferibit, Chriftum à fuo metu fuiife exauditum (reuerentiam alii vertut vel pietatem, fed quàm patum apte,res ipfa euincit, iplà etiam loquendi forma.) Chriftus ergo cum lachrymis Ô6 clamore vîlido oras, a metu fuo exauditur:non vt à motte fit immunis, fed ne abforbcatur vt peccator.^uia illic perfonam noftram gereba * Et certè nulla fingi poteft magis formidabiTis abyflÎK,quàm fendre te a Deo dereliaum amp;nbsp;âlienatum:amp; quum inuocaueris non exaudiriipcrinde aefi in tuam pcrnicicm ipfe confpirafletEô Cbriftuni

190 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S T IT V.TIONIS LIB. II.

Pfal.ii.a.t videmus fuifle deieftum vt coaélus fuerit, vrgete anguftia,excIamare,Deus meus, Deuà pat.i/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vtquidmedereliquifti ?Quodenimnonnullivolunt,exaliorum potiusopinionC

quàm ex îùo fenfu fie loquutum fujde,nequaquam probabile eft: quum ex intimi animi angore dedudam fuilfe vocem cÔftet. Neque tarnen innuimus Deum fuifle vnquam ilU vel aduerfarium vel iratum. Quomodo enim dileéto Filio,in quo animus eiusacquieuir, irafeeretur’aut quomodo Chriilus Patte aliis fua interceflîSne placaret, quem infcnfum haberet ipfe flbi ? Sedhoenos dicimus, diuinæ feuericatis grauitatem eum fuftinuifl'e: quoniam manu Dei pereufTus amp;nbsp;afflidlus,omniairatiamp;punitntisDetflgnaexpertus eft.Proinde Hilarius co defeenfu hoc nos elle confequutos raciocinatur,vt mors perepta flt.Nec aliis locis à nollra fentêtia abludit ; vt quû ait, Crux,mors,inferi,noftra vita funt. Item alibi,Filius Deiininfetnisefl;:fedhomoreferturad cælum.Ftquid priuati hominis teftimonium cito,quum idem Apoftolus aflerat,hunc vicloriæ frudum commemorans, quôdliberatifuerintqui metu mortis pertotam vitam obnoxii crantferuituti ? Vincerc ergo metum oportuit qui naturaliter cundos mortales aflîduè angit ac vrget : quod fieri

non potuit nifi pugnando.Porrô fiiilfc non vulgarem aut leui de caufa conceptum moe-xorem,mox clarius patebit.Ita cû diaboli poteftate,cum mortis horrorc, cum inferorum doloribus manum conferendo^dum eft vt amp;nbsp;referrcc de illis vitloriam, amp;: triumphum agcret,ne iam in morte ea formidemus quæ Princeps nofter degluciuit.

li Hîcnebulones quidam, licet indofti, malitia tarnen magis quàminfcitiaimpul-fl,clamitant m^acrocem facere Chrifto iniuriam : quia minime confentaneû fuerit eum deanimæfalute timere.Deinde calumniam durius exagitant, me defperationem adfcri-bere Filio Dei,quæ fidei contraria fit.Primùm de metu pauoréqueChrïfti,quem ta aperte prædicat Euangeliftæ,controuerfia ab his imptobe mouetur. Nam antequam inftaret tempus mortis, turbatus eft fpiritu, amp;nbsp;affedus mœtore : in ipfo vero congreiTu cœpit ex-pauelccre vehementius. Simulationem fi fuflTc dicät,nimis putidum eft eftugium. Con-fidentcr ergo(vt vete docet Ambrofius) ptofiteri Chrifti triftitiam couenit, nifi nos cru-cis pudeat. Et fane nifi pœnæ fuilTet particeps anima, corporibus tatum fuilTet redeptor. Ludiri autem oportuit vt erigeret qui proftrati iaceban t:adeóqut nihil inde cœlefti eins gloriæ decedit, vt hac in parte refulgeat bonitas nunquam fatis laudata, quôd infitmita-tes noftras in fe fufciperegrauatus non eft.Vnde etiam folatium illud anxietatum amp;nbsp;do-üfbf.4.4.15 lorum, quod nobis proponit Apoftolus, Mediatorem hune expertum elle noftras infit-mitates,vt ad fuccurrendum miferis propenfior fit.Obtendunt,quod vitiofum per leeft indigne Chrifto tribui.Quafi veto fupra Spiritum Dei fapiant,qui hæc duo fimul conci-liat,Chriftum fuiffe centatum per omnia lient nos,amp; tarnen ablque peccato.Non eft igi-• nbsp;nbsp;tut cur nos terreat mfirmitas Chrifti,cui vt fe fubiiccret,no violentia aut neceflitate coa-

â:us,fed mero amorei^ftri,mifericordiaqueindudus eft. Quicquid autem fpotcpalTus eft pro nobis,nihil ex eius minuit virtute.In vno autem falluntur ifti obrredatores,quôd infirmitatc in Chrifto omni vitio labéque puram amp;nbsp;vacuam non agnofeunt : quia feintra obedientiæ fines continuit. Nam quia moderatio in naturæ noftræ deprauationcco-Ipici non poteft, vbi omnes afledus turbido impetu modum cxccdunt, hac vlna perpe-ram metiuntyFilium Dei. At quum integer cll'ct,in cundis cius aft'cdibus viguit moderatio, quæexcelTum cohiberet. Vnde nobis in dolore, metu amp;nbsp;formidine fimilis cflê potuit,vt tarnen hac nota dilferret. Conuidi ad aliud tandem cauillum trâfiliunt,quan-uis mortem timuerit Chriftus, maledidionc amp;nbsp;iram Dei, à qua fe tutu elle nouerat,non timuifle. Sed expendant pii ledores quàm honorificum hoc fit Chrifto,molliorc ac magis meticulolum fuifle quàm plerofquegregarios homines.Contumaciter ad morte pro-perant latrones aliique maleficiiea multi alto animo defpicmntialii placide earn obeunt. Eius horrore Filium Dei fuifle pcrculfum propc atro^Ft^/cuius fuilfet conftantiæ vel magnitudinis? Quod enim prodigiofum ceferi vulgô pollet, de co refertur,præ veheme-tia cruciatus guttas fanguinis ex eius fàcic fluxilTe.Neque verô fpcdaculum hoc prsebuie aliorum oculis, quû in arcano receflii gemitus fuos ad Pâtre dirigeret. Et dubitationcm eximit,quôd Angelos,qui infolita confolatione eum erigerent, è cælo defeendere necef-fe fuit.Quàm pudenda,vt dixi,fuiirct hæc mollities,eovfque torqOeri ob cômunis mortis formidinem, vt fanguirfbo fudore diftlueret, neque polfet recrcari nifi Angelorum con-Matth.itf.d. fpedu’Quidî ilia precatio ter rcpetita,Patcr,fi fieri poteft, tam feat ?mc cahx iftc,annon 3’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex incredibili amaritudinc animi profeda, oftedit alperius magis arduû fuifle Chrifto

certamen

DE COGNIT. DEI R£DEMPTORIS. 191

certamen quam cum morte comuniVnde apparet nugatores iftos, cum quibus diipu-to,audaóter garrire de rebus incognitis : quia nunquam ferio reputarunc quid ßcaut va-leat Iios redempcos efle à Dei iudicio, Acqui bare noiha fapientia eft,probe fentire quanti confticerit Dei Filio noftra faius.Si nunc roget quiipiam an tunc defeenderit Chriftus ad inferos quum mortem deprecatus eft : reipodeo hoc fuifle exordium,vnde colligi po-teft quam diros horribiles ftuciatus perpelfus fiierit,quu fe ad tribunal Dei reum ftare cognofeeret noftra caufa. Quanqua autem fefe ad momentum occultauit diuina vis fpi-ritus,vt locum tifirmitafl carnis cederecifciendum tarnen eft talcm fuiile tentatione ex doloris amp;nbsp;metus fenfu quæ cum fide non pugnaret.Et hoc modo impletu eft quod habetur in condone Petri,non potuific eu teneri à doloribus mortis:quia fe quafi derelidum aDeofentiens,ne tantillum quide deflexit à bonitatis eins fiducia. Quod docet Celebris illainuocatio,in qua præ doloris vehemetia clamauit, Deus me’. Deus meus, vtquid de-xeliquifti me?Na etfi fupra modum angitur,non tame definit vocare Deum fuum,a quo federeliftumexclamat. Porro hinc refellitur tam Apollinaris error, quam eoru quiMo-Jîothelitæ dióti funt.Ille Chrifto fingebat fpiritum æternum fuifle animæ vice,vt tantiim eflet dimidius homo.Quafi veto expiate peccata noftra potuerit nifi Patriobediedo.Vbi autem affeótus aut voluntas obedientiæ nifi in anima?qugt;m ideo turbatam fuifle feimus vt noftræ,trepidatione difcufra,pacem amp;: quietem obtineat. Adhæc contra Monotheli-tas, videmus vt nunc fecundu homine nolucrit quod volcbat fecund urn diuina natura. Omitto quod metum,de quo loquuti fumus, contrario affeâiu fubigat. nique enim ob-feura eft ilia tepugnantiæ fpecies,Pater libera me ex hachoraifed proptercaveniin hora hanc.Pater clarifica nome tuum.In qua tarnen perplexitate nulla fuit intempéries,qua-lis in nobis cernitur dum maxime nitimur ad nos domandos.

13 nbsp;Sequitur à mortuis refurredio, fine qua mutilum effet quod haftenus diximus.’

Quado enim in cruce,morte,amp;: fepultura Chrifti nonnifi infirmitas apparet, tranfilien-da funt ilia omnia fidei, vt pleno robore inftruatur. Proinde tametfi in eius morte habe-mus folidum falutis complementu,quia per earn amp;T)eo réconciliât! fumus, amp;nbsp;iuftc^ius iudicio fatiffa(ftu,amp; maftditfio fublata,amp;S perfoluta eft pocna-.dicimur tarnen no per mortem , fed per refurreaionem regenerati in fpem viua.quia vt ille refurgendo viäor mor-tis emerfit, ita fidei noftræ viaoria in ipfa demum confiftit refurreaione. Quale hoc fit, melius Pauli verbis exprimitur. mortuum enim dicit propter peccata noftra, fufeitatum propter noftram iuftificationem.acfi diceret, morte eius fublatum pcccatu,refurreaionc inftauratam reftitutamque iuftitiam.Quomodo enim moriedo liberate nos à morte po-terat, fi morti ipfe fuccubuiffet ? quomodo comparaffet nobis viaoriam, fi in certaminc nbsp;nbsp;nbsp;*

defeciflet ’ Quare fic falutis noftræ mater iam inter Chrifti mor tern amp;nbsp;refurreaione par-timur,quôd per illam peccacum abolitun\,amp;: mors extinaa:pcr haBC,iuftitia teparata,^ ercaa vitaific tarnen vt huius beneficio vim cflficaciamque fua ilia nobis proférât.itaque Paulus in ipfa refurreaione declaratum fuifle Filium Dei afletit:quia tunc demu exeruit Roœ.iji.4 cæleftem poten tiam, quæ darum diuinitatis eins fpeculum eft, ftabilis fidei noftræ fultura. ficuti etiam alibi docet paflum fuifle pro infirmitate carnis, refurr^ifle ante ex x.Cor.i3.b.4 virtute fpititus. Eodem fenfu alibi de perfeaione diiferens, Vt cognofcamWum(inquit) Philip.3.c.i» amp;nbsp;potentiam refurreaionis illius. Cotinuo tarnen poft focietatem cum morte anneait.

Cui aptiflime congruit illud Pctri,Deufufcitafle cum à mortuis, amp;nbsp;dedilfe illi glçria : vt fides amp;; fpes noftra effet in Deo.no quod fides morte fuftulta vaciller,fed quia virtus Dei quæ fub fide nos cuftodit,in ipfa maxime refurreaione fefe apcrit.Proidc meminerimus, quoties folius mortis fit mentio,fimul comprehend! quod propriu eft refurreaionis: parem quoquefynecdochen e j^g^voce refurreaionis, quoties feorfum à morte ponitur: vtfecum trahat quod peculiarity morti conuenit. Sed quia refurgedo palmam adeptus eft,vt fieret refurreaio amp;C vita:metitô contendit Paulus abolitam efle fidem,amp;; inane fal- i.Cor.i5.c.iz, laxque Euangeliu,nifi Chrifti refurreaio cordibus nofttis fit infixa.Ideo alib!,poftquam in Chrifti morte aduerfus damnationis terrores gloriatus eft, amplificand! caufa addit, Imo idem quimortuus eft refurrexit,amp; nunc coram Deo pro nobis apparet mediator.

. nbsp;nbsp;Deinde, quemadmodufh antea expofuimus ex communicatione crucis pendêre carnis

noftræ mortification«n:fic alteru ex eius refurreaione fruaû nos obtinere illi refpon-dentem intelligedum eft.ldeitenim, inquit Apoftolus, fimilitudini mortis eius infiti fu-mus,vt participes refurreaionis, in vitæ nouicate ambulemus.Itaque alibi, vt argumcn- Golof.}a.$

5

INSTIT \fcTIONI S LIB. IL

• tum ex co quod Chrifto fumus commortuijdeducit,mortificada efle membra noftra fiJ-€eîof.3.a.i pej. terræita eciam,quia cum Chrifto furreximus,cx eo infert,quæ furfum funt nobis eÛe quærenda^non quæ fuper terram.Quibus verbis non inuitamur duntaxatjcxemplo fuft citati Chrifti,ad fedadam vidæ nouitate : fed eius fieri virtute docemur vcregeneremur in iuftitiam. Tertium quoquc ex ea frudum conièquimur,quôd veluti accepta arrha,fe-curi reddimur de noftra ipforum refurredione, cuius illafti eile certiffimam hypoftafin coftat,qua de re prolixins difputat i.Corinth. i y. Obiter autem annotandu eft,quoddi-citur ex mortuis rcfurrexifle: qua voce amp;nbsp;mortis amp;nbsp;refurredioÄs verita^xprimitur,acfi diceretur,ôc eandem qua cæteri homines naturaliter defimguntur, mortem obiifle,ôi in cadem quam mortalem fufceperat carne,immortalitatem recepifle.

14 Rcfurredioni non abs re anneditur in cælum afcenfus. Etfi enim gloriam virtu-temque fuam Chriftus refurgendo plenius illuftrare cœpit, depofita iam Icilicet abieda amp;nbsp;ignobili conditione mortalis vitæSô crucis ignominia: fua tarnen demum in cælum a-Sphe.4.b.io fcenfione regnum fuum vere aufpicatus cft.Quod Apoftolus oftendit quum docet ilium afcendifle vt impleret omnia,vbi in fpecie repugnantiæ admonet pulchrum cfte confen-, fum: quia fic à nobis difceflit, vtpræfentia eftet vtilior, quæ in humili carnis domicilio loEä.7. f. 37 fe con tinebat quantifper in tclt;is verfatus eft Itaque lohanes, vbi præclaram illam inui-tatione retulit,Siquis fitit,veniat ad me, amp;:c. fubiicit nodum fuifle tunc fidelibus datum Spiritum:quianSdumglorificatus eratlefus. QuodetiamteftatuseftdifeipulisipfeDo' .^bi.v.a.7 niinus,ExpedK vobis vt abeam; nifi enim abiero,Spiritus fandus non veniet. Corporalis verb abfentiæ folatium proponit,quôd non deferet pupillos, fed iterum ad eos venict,in* uifibili quidem modo,fed magis optabili: quia tunc certiore experietia cdodi funt,impc-rium quo potitur, amp;nbsp;quam exercer potentiam non modo ad beate viuendum,fed foelici-ter quoque moriedura fidelibus fufficere. Et fane videmus quanto maiorem Spiritus fui abundätiam tum effuderit, quanto magnificêtius regnum fuû promouerit, quanto maiorem potentiatum in adiuuandis fuis, tum in hoftibus deiiciendis, extulerit. In cælum crg^fublatus,corporis fui præfentiâ ê confpeólu noftro fuftulit: no vt adefte fidelibus de* fineret quiadhucin terris peregrinarctur, fed vt præfentiore virfute amp;c cælum amp;nbsp;terram regeret.Quin potius quod pollicitus eft,fe futurum nobifeum vfque ad confummatione feculi, id fua hac afeenfione præftitit : qua vt corpus fupra omnes cælos eleuatum eft, ita Traft, in virtus amp;nbsp;efficacia vitra omnes cæli ac terræ fines dift'ufa propagataque eft. Hoc Augufti-ian.'iV°' verbis malo quam meis explicare.Iturus(inquit) per morte erat Chriftus ad dexteram Patris,vnde venturus eft ad viuos amp;nbsp;mortuos iudicandos : præfentiâ itidem corporali, fe-• nbsp;nbsp;nbsp;cundum fanam dodrina fidelque regulam.Nam præfentiâ fpirituali cum eis erat ventu

rus poft afeenfionem fuam.Et alibi fufius ac clarius,Secudum ineftabilem inuifibilcm Mat.is.lio gratiam impletur qufid ab eo didum eft,Eccc vobifeu fum omnibus diebus vfque ad cb-fummatione feculi. Secundum carnem verb quam Verbum aflumpfit, fecunduid quod de V irgine natus eft, fecundum id qubd à ludæis comprehenfus eft, qubd ligno cbfixus» qubd decruce depofitus,qubd linteis inuolutus, qubd in fcpulchro cbditus, qubd in refurredione J^nifeftatus,non femper habebitis me vobifcum.Quarc.^Quoniam conuef-Aft.i.a.3, amp;nbsp;iatus eftfeefrdum corporis præfentiâ quadraginta diebus cum difeipulis fuis, amp;nbsp;eis de-ducentibus viuendo,non fequendo, afeendit in cælum, amp;: nonefthîc: ibi enim fedet ad dexteram Patris,amp; hîc eftaion enim receflit præfentiâ maieftatis. Ergo fecundu prafem tiam maieftatis,fem per habemus Chriftum:fccudum præfentiam carnis,redc didum eft difcipuliSjMe autem non femper habebitis. Habuit enim ilium Ecclefia fecundum pr.'e-fentiam cynis paucis diebus:modb fide tenet,oculis non videt.

Marc.is.d. 15 (^aremoxfubiicitur,confedifi'eadPatrisdexta^i:fimilitudincfciIicetapriU' Jleb I a nbsp;nbsp;nbsp;cipibus fumpta, qui fuos habet aifeftbres, quibus regcÄii iihperadique vices demadanf-

Ita Chriftus,in quo exaltari,amp;; per cuius manumregnarc vult Patcr,in eins dexteram re* ceptus dicitur, acfi diceretur cæli ac terræ dominio inauguratus, commiilæfibi admio^' ftrationis poffeflionem folenniter adiiftemec femel adiifiè tantLim,fcd in ea perftarCjdt^ ZpEe.i.d.io nec ad iudiciu defeendat. Sic enim Apoftolus interpretatur quu ita loquicur,Conftiri“*’ 1 Co^i^d'17 nbsp;nbsp;nbsp;Pateraddexterafuafupraomnem principatu,amp; poteftate?amp;:virtutc,amp;:dorainatie-

Eph°e.4x.i$ nc,amp; omne nome quod nominatur no folùm in hoc ieculo,fed in futuro.amp;,Omniafab* Aa.x.e.3o, iecit fub pedibus eius,amp;: ipfum dedit caput Eccleûç fupratgt;mnia,^c.Vides quorfum ?ƒ*• Hebr I a 4 tincat ilia feflio, nempe vt eius maieftatem turn cæleftes tum terrenæ creaturæ fuljiieiaf» mail'*

DE COGNIT. DEI Ramp;DEMPTORIS.

manu eius regantur,nutum intueatur,virtuti fubieôtæ fint.Neque aliud volunt Apofto- nbsp;*

li quum illam toties commémorant,quam vt eius arbitrio permifla effe vniuerfa doceat. Quare non reótè illi qui beatitudine limpliciter defignari putat. Porro nihil refert quod in Adis Stephanus eum ftantc fe videre teftatur,quia non de corporis conftitutione,fed imperii maieftate hîc agiturat Sedere nihil aliud lit quam cælefti tribunal! præfidere.

16 Hine multiplicem fmdum colligit fides. Siquidem intelligit, Dominum fuo in cælum afeenfu aditum jÿgni cæleftis,qui per Adam præclufus Fuerat,aperuiire. Q^ando enim in carne*noftra quail noftro nomine eoingreflus eft, inde fequitur quod ait Apo- g ftolus, nos quodamodo in cæleftibus iam in ipfo cofidere, vtpote qui cælum non fpe nu-daexpedemus,fedincapitenoftro poflideamus. Deinde agnofeit ilium no fine magno noftro bono apud Pattern refidere. Sanduariu enim non manufadum ingrelTus, coram faciePatris alfiduus pro nobis aduocatus ôc interceflbr apparetieius oculos in fuam iufti-tiam ita conuertit vt à peccatis noftris auertat-.eius animum ita nobis recociliat, vt viam amp;nbsp;acceflum nobis fternat ad eius thronum fua interceflionejipfum gratia amp;nbsp;clemetia re- Rom.?I.h plens,qui alioqui miferis peccatoribus plenus horroris futurus erat.T ertio potentia eius apprehendit, in qua fitum eft noftrum robur, virtus, opes, amp;nbsp;aduerfus inferos gloriatio.

Nam afeendens in cælum,captiuam duxit captiuitatem tSc fpoliatis hoftibus, locupleta- EpKe^h.* uit populum fuum, ac quotidie fpiritualibus diuitiis cumulât. In excelfis ergo fedet, vt tranffufa inde ad nos fua virtutc,!n vita Ipirituale nos viuificet,vt Spiriti^uo landificec, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

vt variis gratiarum dotibus Ecclefiam fuam exornet, vtprotedione fua tutam aduerfus omnes noxas coferuet, vt ferocientes crucis fuæ ac noftræ falutis hoftes manus fuæ forti-tudine coerceat,denique vt omnem teneat poteftate in cælo Sc in terraidonec inimicos Pfal.no.a.i omnes fuos,qui etiam noftri funt,proftrauerit, ac Ecclefiæ fuæ cdificationem eófumma-rit. Atque hie verus eft regni eius ftatus, hæc poteftas quam in eum cotulit Pater, donee vltimum adum ad viuorumSc mortuorum indicium aduenienscompleat.

17 Non obfeura quidem præfentilTimæ virtutis documeta præbet fuis Chriftuszfed quia fub carnis humiliate quodamodo in terris delitefcit eius regnum, optimo iu^e vo-catur fides ad cogitandam vifibilem illam præfentia quam fupremo die manifeftabic.Vi' fibili enim forma è cælo defeendet qualis afeendere vifus eftzac omnibus apparebit cum incffabili regni fui maieftate,cum irn mortal! tatis fulgore,cum irnmefa diuinitatis potentia,cum Angelorum fatellitio.Inde igitur ilium iubemur redeptorem expedare ad diem ilium quo agnos fegregabit ab hœdis,eledos à reprobis ; nee erit quifquam aut viuorum Mat.ivc-si aut mortuorum qui iudiciu eius effugiat. Ab extremis enim orbis angulis exaudietur tu- *•ƒ bæ clangor,quo ad ipfius tribunal accerfentur omnes, tu quos dies ille fuperftites depre- nbsp;nbsp;*

hendet,tum quos iam an tea è viuorû confortio mors fuftulerit. Sunt qui fecus V iuorum Sc Mortuorum vocabula hîc accipiant ; Sc fane videmus quofdangt; veterum in particulæ iftius expofitione hæfttalTe-.fcd ille fenfus,vt planus eft Sc dilucidus,ita fymbolo logé con-uenientior eft,quod populariter feriptum elfe conftat.Nequc repiJgnat quod Apoftolus airerit,omnibus hominibus coftitutum femel mori. Na etfi non motientur natural! mo- Heb.j.g.

do Sc ordine qui ad indicium vltimû in vita mortali fnpererut, mutatio tz^en illa quam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

patientur, quiainftar mortis erit, non impropriemors appellatur.Non ^nes quidem i.Cor.is.g.^ / dormituros certum eft,fed immutabuntur omnes. Quid iftnd eft’Intcribit Sc abforbebi-tur vno momento mortalis eorum vit:^ 5^ jj^ nonam penitus natnram tranlformabitur.

Interitum iftum carnis nemo negauerit mortem efle; manet tarne interim verum,quöd 'viui Sc mortui ad indicium citabuntur-.quia mortui,qni in Chrifto fnnt,refurgent primi: i.Their.4,d. deinde quireliqtu erunt Sc fuperftites, obuiam Domino cuillis rapientur in^era.Et cer-té verifimile eft hanc particoifcm ex concione Petri quam refert Lucas defumptam fuif- Aft.io. g.4* fe,öc folenniPauli adTimothemn obteftatione.

18 Hine egregia exoritur confolatio,quöd penes eum iudiciu audimus efte qui nos fibi in iudicando honoris confortes iam deftinauit-.tantum abeft vt in condemnationem noftram tribunal fit confeenfurns. Quomodo enim perderet populum fuum clementif-fimus princeps? quomodo membra fua caput diffiparet? quomodo fuos clietes patronus

• nbsp;nbsp;nbsp;condemnaret? Nam fi audet exclamare Apoftolus, Chrifto intej^cedente nullum prodi- Rom-sf»

re poffe quiconderpjiet, multo verius eft, Chriftum iplum intercclforem non condem-natnrum eos quos in fidê cli?ntelamquc fuam recepit.Non modica certe fecuritas quod nbsp;nbsp;nbsp;^c”iac

non ad aliud tribunal fiftemur quam redemptoris noftri,à quo falus fit expeftanda-.præ-

n.j.

194 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JLID. 11.

terea, quôd ille qui per Euangelium nunc æternam beatitudinem promittit, tûc ratarn. promiflionem iudicando faólurus eft. Ergo in liûc finem Pater Filium honorauic, omne indicium illi dcferendo,vc ita confcientiis fuoru,terrorc iudicii trepidis,confuluerit. Ha-denus iymboli Apoftolici ordinem fequutus fum:quia dum paucis verbis capita redem-ptionis perftringit, vice tabulæ nobis eflè poteft in qua diftincFc figillatim perfpici-musquæin Chrifto attentionedignafunt. Apoftolicumfbtemnuncupo,deauthorc interim minime folicitus.Apoftolis certe magno veterum fcriptorum confenfu adfcribi-turdiue quod ab illis in commune confcriptum ac editum exifti^abant, A.ie quod compendium iftud ex dodrina per eorummanustradita, bona fide colleótu tali elogio con-firmandum cenfuerunt. Neque veto mihi dubium eft quin à prima ftatim Ecclefiæ origine adeóque ab ipfo Apoftolorumfeculojinftarpublicæ amp;nbsp;omnium calculisreceptæ confeftionisobtinuerit, vndecunque tandem initio fueritprofeôtum. Nec ab vno ali-quo priuatim fuifle confcriptum verifimile eft quum ab vltima vfque memoria facroiân-ftæinter pios omnes authoritatis fiiifte conftet. Quod vnicè curandum eft id extra con-crouerfiam pofitum habemus, totam in eo fidei noftræ biftoriam fuccindê diftinótóquc ordine recenfcri, nihil autem contineri quod folidis Scripturæ teftimoniis non fît confî-gnatum. Quo intelleóto,de autèore vel anxiè laborare, vel cû aliquo digladiari, nihil at-tinct:nifî cui forte non fufficiat certam habere Spiritus fanéli veritatem, vt non fîmul in-telligat aut cuius ore enuntiata,aut cuius manu defcripta fîicrit.

19 Quadoautêtotamialutisnoftræ fummam ac fîngulas etiampartes videmusin Chrifto comprehenfas,cauendum ne vel minimam portiunculam aliô dcriuemus.Si fa-lus quæritur,ipfo nomine Icfu docemur penes eum eflè : fî Spiritus alia quælibet dona,in eius vndionereperientur-.fî fortitude,in eius dominio : fî puritas,in eius conceptione : fî indulgentia, in eius natiuitate fe profert, qua feótus eft nobis per omnia fîmilis, vt codo-

Galat.j.b.ij lefcere difceret:fî redemptio,in eius paflione : fî abfolutio, in eius damnatione:fî maledi-dionis remiflio,in eius cruce:fî fatisfedio,in eius facrificio:fî purgatio, in eius fanguinedi recor^ihatio,in defcenfu ad inferos:fî mortificatie carnis,in eius f^ulchro : fi vitæ noui-£as,in eius refurredione : fi immortalitas,in eadem : fi hereditas regni cæleftis, in cæli in-greftuzfi præfidium,fi fecuritas,fi bonorum omnium copia amp;nbsp;facultas, in eius regnodi fe-cura iudicii expedatio, in poteftate iudicandi illi tradita. Denique in ipfo thefauri omnc genus bonorum quum fint,inde ad fatietatem hauriantur,non aliude.Nam qui vno ipfo non contend ferutur hue atque illuc in fpes varias,etiamfi in ilium præcipuè reipiciunt, eo tarnen ipfo redam viam non tenent quôd aliquam fuæ cogitationis partem alio defle-dunt.Quanquam irreperedifiidentia ifta non poteft vbi femel abundantia bonoru eius probe cognita fuerit.

Jüe^è ^propr/e diet clt^ßum nobis promeritum eße^atiam Dei falutem. CAP. X V11-ÆCetiaquæftio viceaudarii expedienda eft. Suntenim homines quidam

perperam arguti, qui etfîfatentur falutem nos per Chriftum confequi, nomen tarnen meriti audire non fuftinent, quo putant obfcurari Dei gratiam: at^e ita Chriftum volunt inftrumentum effe duntaxat vel miniftrum,non adinorem vitæ vcl ducem amp;nbsp;principem,fîcuti à Petro vocatur.Equidem fi-

teor,fiquis fimpliciter Sz per fe Chriftum opponere vellet iudicio Dei,nó fore merito locum; quia non reperietur in homine dignitas qu^poftit Deum promereri: imô,vt verif-lib.primo_ fime Auguftinus fcribit, Clariftimumlumen prædeftinationis amp;nbsp;gratiæ ipfeeft faluatot homo Chriftus Iefus,qui vt hoc effet,nullis opcrum vel fidei præcedêtibus mentis natura humana ^uæ in illo eft comparauit. Refpondeatur quæfo,ille homo vt à Verbo PatH coæterno in vnitate perfonæ affumptus, Filius Dei vniglt;misi|^ effet, vnde hoc meruerit-^ Appareat igitur in noftro capite ipfe fons gratiæ, vnde feÄindum vniufcuiufque menfu-ram per cunda eius rnebra fe diftundit. Ea gratia quifque ab initio fidei fuæ fit Chriftia* nus, qua homo ille ab initio fuo fadus eft Chriftus. Ite alibi,Nullu iUuftrius eft prædefti' nationis exeplum quam ipfe Mediator. Qufenim hue fecit ex femine Dauid homine iu-ftum qui nunqua efletiniuftus,fine vllo merito præcedêtis volutatis eius,ipfe ex iniufb^

to agitur, non ftatuitur in eo principium : fed confccndimus ad Dei^rdinationem, quaî prima caufa eftrquiamero beneplacito Mediatorê ftatuit quT nobis falutê acquirerec.At' que ira infcitè opponitur Chrifti meritû mifericordiæ Dei.Regula cnim vulgaris eft,qua? fubaltcrns»

DE COGNIT; DEI RÇDEMPTORIS. 19J fubalterna funt, non pugnare. ideoque nihil obftat quorninus gratuita fit hoihinu iufti-ficatio ex mera Dei mifericordia,Só fimul interueniat Chrifti nieritum,quod Dei miferi- * cordiæ fubiicicur.Noftris atitem operibus apte opponitur tam gratuitus Dei tauor quam Chrifti obedientia-.fuo ordine vtruque. Nam Chriftus nonnih ex Dei beneplacito quic-quam mereri potuit : fed quia ad hoc deftinatus erat vt iram Dei facrificio fuo placaret, fuaque obedientia deleret tfanfgreflionesnoftras. In fummaquando ex fola Dei gratia (quæ hunc nobis conftituit falutis modum) dependet mericum Chrifti, non minus apte quam ilia hurAmis omftbus iuftitiis opponitur.

1 Hæc diftinftio colligitur ex plurimis Scripturæ locis.Ita Deus dilexit mundum vt Eilium fuum vnigenitum daret,vt quifquis credit in eum non pereat. Videmus vt prio-remlocum tencat Dei dileftio, tanquam fummacaufa vel origo : fequatur fides in Chri-ftum,tanquam caufa fccunda Só propior.Siquis excipiat, Chriftum nonnifi formale efte caufam, magis exrenuat eius virtutem quam fcrant verba. Nam fi fide quæ in ipfum reçu mbit iuftitiam confequimur,falutis noftræ materia in eo quærenda, quod pluribuslo-cis dare probatur. Non quod priores dilexerimus eu. fed iple nos prior dilexit, acFilium fuum mifit /xar/xov pro pcccatis noftris. Clare his verbis demoftratur, Deum,nequid fuo erga nos amori obftarct,reconciliandi modum ftatuifle Chrifto. Ac magnum pondus habet nomé placationis ; quia Deus ineft'abili quodam modo,quo tempore nos amabat, fimul tarnen erat infenfus nobis, donee recbciliatus eft in Chrifto. Quo pertinet omnes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

iftæ fententiæ, Ipfe expiatio eft pro peccatis noftris. Item, Placuit Deo «conciliate per ipfumomnia ergafe, pacificansper fanguinemcruciseius peripfum. Sec. Item,Erat x.Cor.5.d;iJ Deus in Chrifto,mundum fibi reconcilians,non imputans hominibus peccata.Ite,Gra-tos nos habuit in dilcdtoEilio.ltem, Vt ambos in vnum hominem reconciliaretDeo per tpKe.i.d.is crucem.Ratio hums myfterii ex primo ad Ephefios capite petenda eft, vbi poftquam do- EpWa.b.« cuit Paulus nos in Chrifto fuifle eleótos,fimul addit, nos in eodem gratiam effe adeptos.

Quomodocœpit Dcusfauote fuo complefti quos ante conditum mundum dilexerat, nifiquia amorem fuum exeruitvbi reconciliatus eft Chrifti fanguine? Nam quia Deus fons eft omnis iuftitia^necefie eft vt homo,quandiu pcccator cft,illum habeat holism Se iudicem. Quare principiu amoris eft iuftitia, qualis à Paulo defcribitur, Eum qui pecca- »-Cor. 5.d.i» turn no feceratjpro nobis peccatum fecit,vt eflemus iuftitia Dei in ipfo.Significat enim, ^ratuitam iuftitia adeptos Chrifti facrificio,vt Deo placeamus,qui natura iumus filii iræ, öe per peccatu alienati. Cæterùm hæc diftinftio etia notatur, quoties Dei charitati adiu-gitur Chrifti gratia,vnde fequitur,eu de fuo quod acquifiuit,nobis largiri : quia no aliter quadraret feorfum à Patre ei adferibi hac laude ^quod gratia eius fit, Se ab ipfo proueniat.

• 3 Quod autem verè Chriftus fua obedientia nobis gratiam apud Patre acquifierit * ac promeritus fit,ex pluribus fetipturæ locis certo 8e folide colligiyir .Nam hoc pro con-feflb fumo, fi pro pcccatis noftris Chriftus fatisfecit, fi poena nobis debitam perfoluit, fi obedietia fua Deum placauit,denique fi iuftus pro iniuftis paflus eft: iuftitia eius partam nobis falutemiquod tantundem valet ac promereri.Atqui tefte Paulo,recociliati fumus, Sc reconciliationem accepimus per eius mortem. Atqui reconciliatto locum non habet nifi vbi offenfio præceffit.Senlus ergo eft,Deum cui propter peccatu erai%is exofi,morte Eilii fui placatum tuifte,vt nobis fit propitius. Ac diligenter notada eft quæ paulo poft fequitur antithefis.Sicutper tranfgreffioncm vnius peccatores conftituti funt multi : fic amp;nbsp;per obedientiam iufticonftituutur. Senfiis enim cft,Sicut Adæ peccato alienati à Deo fumus Sc deftinati ad interitum, ita Chrifti obedientia, nos in fauorem recipi tanqua iu-ftos.Nec futurum verbi tempus præfentem iuftitiam excludit-.ficuti ex coiextu apparet. Nam Sc prius dixerat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;multis deliftis elfe in iuftificationem. ®

• 4 Cæterùm quum dicimuSChrifti merito partam nobis efiegraciamjhoc intelligi-musjfanguine eius nos fuilfc mundatos,Sc eius mortem expiationem fuifte pro pcccatis. lAokan.t.c.ç Sanguis eius emundat nos à peccato. Hie fanguis eft qui effunditur in remiflione pecca- Luc.xx-b.w torum.Si hie efteétus eft fufi fanguinis vt non imputetur nobis peccata, fequitur eo pr e-tio fatisfaébû elle iudicio Dei. Quo pertinet illud Baptiftæ,Ecce agnus Dei qui tollit pec-catum mundi. Nam onfnibus Legis facrificiis Chriftu opponit, vt impletu in eo folo doccat quod figuræ illæ monftrarunt.Scimus ante quid pafllm dicat Mofes,Expiabitur ini-quitas, peccatu dele^iitur aotemittetur. Denique in veteribus figuris optime doccmur quæ fit mortis Chrifti vis Sc efftcacia.Et hac re Apoftolus, dextre iumpto hoc principio* n.ij.

■\

195 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VTLONIS LIB. IL

Heb.j.f.ii inEpiftola ad Hebræos cxplicat,quôd remüTio abfquefanguinis eifufione no fiat. Vndc * colligit,Chriftum in abolitionem peccati per fuum facrificiu femel apparuifle. Ite,ObJa-ibiiemoC.il tum eße vt multorum rolleret peccata.Dixerat autem prius,non per fanguine hircorum aut vitulorum, fed per fanguinem proprium femel intrafle in fanda, æterna redemptio-Ibidem,b.i3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lamduminhuncmodum ratiocinatur, Sifanguis vitulæfandificatfecun-

dum carnis puritatem,multo magis fanguine Chrifti purilcari confeientias ab operibus mortuis : facile patet, nimis extenuari Chrifti gratiam nifi eins facrificio vim expiandi, Xbiiem,i.i5 placandi,Si fatisfaciedi concedimus: quemadmodum paulo peft addit, Mediator hic eft Nouiteftamenti ,vt morte interueniente in redemptionem præcedentium delidoruni quæ manebant fubLege,promiirionem æternæ hereditatis accipiat qui vocati funt.Prx-Galat.j.b.ij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;expendere conuenit analogiam quæ à Paulo deicribitur, quod pro nobis fa-

dus fit malcdidio,öic.Superuacuum enim,adeóque abfurdum fuit,onerari Chriftu ma-ledidione,nifi vt quodalii debebant perfoluens,iuftitiam illis acquireret.Claru eft etiam lefa.sjb.j jefaiæ teftimoniu, Quod caftigatio pacis noftræ Chrifto impofita fuit, amp;nbsp;liuore eius nobis obtigit fanitas. Nifi enim fatisfeeißet pro peccaris noftris Chriftus,non diceretur pla-cafle Deum peena cui eramus obnoxii, in fe recepta, cui reipodet quod ibidem fequitur. Propter fcelus populi mei perc^fli eum. Accédât etiam Petri interpretatio,quæ nihil am-i.Pet.i.lt;i.i4 biguum rclinquet,quöd peccata noftra porcauerit fuper lignum. Onus enim damnatio-nis,quo leuati fumus,dicit in Chriftum cfiereieótum.

5 NecoUlcurepronuntiant Àpoftoli pretium foluiße quo nos à reatu mortis redi-Rom e 14 leeret. luftificatigratia ipßus per redemptionem quæ eft in Chrifto, quem pofuit Deus /Âaç-«'p'ot' per fidem quæ eft in fanguine eius.Gratiam Dei in hoc commedat Paulus,quia redemptionis pretium dédit in Chrifti morte : deindeiubet nos cofiigere ad eius fangui-t.Pet.i. d.it nem,vt iuftitiam adepti coram Dei iudicio fecuri ftemus.Idem valet iftud Petri, Redem-pti non auro amp;nbsp;argento, fed pretiofo fanguine agni immaculati. Neque enim cogrueret i.Clt;x.6.d.io antithefis nifi pro peccatis fatisfadum eßet hoc pretio,qua ratione Paulus dicit nos pre-tiofe emptos eße Non ftaret etia alterum eius didum,Vnus mediator qui fedédit aWA«-Coiof.i.b.14 Tpovi^Ci reieda in eu elfet peena quam meriti eramus. Ideo idem Tfpoftolus redeptionem in fanguine Chrifti definit remiflionem peccatoru,acfi diceret, iuftificari nos vel abfolui Colof.x.c.14 coram Deo,quia fanguis ille in fatisfadionem refpondct.Cui amp;nbsp;alter locus confonat,de-letum fuiße in cruce chirographum quod erat contrarium nobis. Solutio enim vel com-penfatio notatur quæ nos à reatu abfoluit. Magnum his verbis Pauli fubeft pondus, Si Galat.i.d.xi iuftificamur ex operibus Legis,ergo gratis Chriftus mortuus eft.Nam hinc colligimus,a

Chrifto peten dum cfïc quod Jexconferret fiquis eam impleat: vel(quod idem ert)nos có~ fequi per Chrifti gratiam quod Deus operibus noftris in Lege promißt, Qui fecerit hæc, viuet in ipfis. Quod ngn minus claie in concione Antiochiæ habita confirmât, credêdo in Chriftum iuftificari nos alferens ab omnibus à quibus no potuimus in lege Mofis iU' ftificari.Nam ß obferuatio Legis iuftitia eft, quis neget Chriftu, dum hoc onere in (e fuß , cepto nos Deo perinde conciliât aefi eflemus Legis obferuatores,fauorem nobis prome-ritumfEódem fpeftat quod pofiea ad Galatas tradit, Deus filium fuum mifit Legi fubie-dum, vt eos i^i iub Lege erant redimerct. Quorfum enim fubiedio ifta, nifi quod iufti' tiam nobis peperit, fufeipiens præftandum cui nos foluendo non eramus? Hine illaiufti-

tiæ imputatio fineoperibus,de qua Paulus dißerit.-quia fcilicet accepta nobis fertur quas in folo Chrifto reperta fuit iuftitia. Nec certe alia^e caufa vocatur earo Chrifti cibus no-fter,nifi quia in eo reperimus vitæ fubftantia.Ea porro vis non aliunde prouenit nifi qui^ Ephef.5.a.x in iuftitiæ noftræ pretium crucifixus fuit Dei Filius. Sicut dicit Paulus quod feipfum tra-Rom.4.d.xj diderit facÄficium in odorem bonæ fragratiæ. Et alibi, Mortuus eft propter peccata no-ftrairefurrexit propter iuftificationem noftram. Indecofncitur, no modo per Chriftum falutem nobis datam eße, fed Pattern nobis eius gratia nunc eße propitium. Nam folid®

lefa.jr- g JS in eo impleri non dubium eft,quod per lefaiam iub figura pronuntiat Deus,Propter faciam, amp;nbsp;propter Dauidem feruum meu. Cuius rei optimus teftis eft Apoftolus quuiw i.ioh. i.b.ii dicit,Remittuntur vobis peccata propter nomen eins. Nam etfi non exprimitur Chriftu nomen, Iohannes tarnen fuo more fub pronomineauTûç eum deégnat. (^o etiam fenß^ lohan.isf 57 pronuntiat Dominus. S^cuti ego viuo propter Pattem,ita amp;nbsp;vos viuetis propter me. Ciw refpondet quod dicit Paulus,Vobis datum eft propter ChriÄumju'-wlp xp/5-«,non folùm in eum credatis/ed etiam vt pro eo patiamini.

DE MODO PERCIP. C.H RIS TI GRAT. 197

Qusrere veto an iibi ipfe meruerit ( quod faciunt Lombardus Sz fcholaftici) non Lit î• SenÇ minus ftulta eft curioiitas quàm temerariadefinitiovbi hoc idem ailerunt, Quid enim

fuum exponens Deus omncm dubicationem eximit. Non enim Filii vtilitati confuluifle dicitur Pater in eius meritiSjfed eum tradidifle in morte,neque ei pepercifle ; quia mun-dum diligeret.Et notadæ fu A loquutiones prophéties,Puer natus eft nobis. Item,Exulta filia Sion:ecce rex tuus venir tibi.Engerer etiam alioqui confirmatio ilia amoris,quam Paulus commlndat,qiAd Chriftus pro inimicis mortem fubierit. Inde enim colligimus rationem fui non habuifle: idque clare affirmât, dicens, Pro illis fandifico meipfum. Se cnim fibi nihil acquirereteftatur qui fruélum famftitatis fus in alios tranffert. Etcerte hoc maxime dignum obferuatu quod Chriftus, vt fe totu addiceret in ialutem noftram, quodammodo ftii oblitus eft. Prspoftere veto hue trahunt Pauli teftimonium. Propter- phiiip j,. b.si ea exaltauit ilium Pater, amp;: dedit illi nomen, amp;^c. Quibus enim meritis allequi potuit

homo, vt iudex eilet mundi, caput Angelorum, atque vt potiretur fummo Dei impe-rio, atque in co reliderer maieftas ilia cuius millefimam partem cuds hominum amp;nbsp;Angelorum virtutesattingerenequeunt? Sediàcilis amp;nbsp;plenafolutioeft,Paulumilhcnon diiferere de cauia exaltationis Chrifti : fed confequentiaai duntaxat oftendere vt nobis cifet exemplo.nec omnino ahud voluit quàm quod alibi dicitur,oportuifle Chriftu pati, Luc.i4.lt;l i« amp;:itaintrareingloriamPatris. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

INSTITVTIONISCHRI

ftianæ religionis Lib. Ill,

DE MODO PERCIPIENDAE Chrifti graciæ, amp;nbsp;qui inde fruólus nobis proueniant, amp;: qui efle~ dus confequantur.

de Chiifio di^aß{nt,nülgt;is prodefje,arcana operatione spiritui. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP.

tus inter multos fratresinos etiam vicifl^n dicimur in ipfum inferi,amp;: eum induere : quia Rom.d.b^^ nihil ad nos(vt dixi)quscunque poffidet, donee cum ipfo in vnum eoalefcimus. Etfi au-tern veru eft,hoc fide nos confequi: quado tame videmus no omnes promifeue ampleéli Chrifti comunicationem qus per Euangelium offertur, alrius confeedere ip^ ratio nos docet,ac de arcana Spiritus fliicacia inquirerc,qua fit vt Chrifto bonifque eius omnibus ftuaraur.Dilferui ante de sternsSpiritus deitate amp;nbsp;effientia: nuc fpeciali hoc capite con-tenti fimus, Chriftu ira in aqua amp;: fanguine venifle, vt de eo teftificetur Spiritus, ne falus

per hue parta nobis effluat. Quemadmodu enim tres citatur in cælo teftes,Pater,Sermo i.ioli.s.b.7.t amp;nbsp;Spiritusdta etia tres in terra,aqua,fanguis amp;nbsp;Spiritus. Neque fruftrarepetitur Spiritus teftimoniu,quod fentimus cordibus noftris figilli vice infculptum elle. V nde fit vt ablu-

. tionemamp;facrificiumCRriftiobfignet. Quarationeetiadicit Pq;rusfideles elcftosefle in famftificatione Spiytus,in obedientiam amp;: afperfionem fanguinis Chrifti. Quibus verbis admonet, ne irrita fit facrftllius fanguinis effufio, arcana Spiritus irrigatione animas noftras eo purgari. Qua ratione etia Paulus, de purgatione amp;: iuftificatione verba tacicsj

n.iij.

INSTITVriONIS LIB. III.

• dicit nos fieri vtriufque compotes in nominelefu Chrifti amp;nbsp;Spiritu Dei noftri.HucfurU’ ma redit, Spiritum lanÄum vinculu efle quo nos fibi efficaciter deuincit Chriftus. Qn^ ctiam pertinent quæ proximo libro de eins vndione docuimus.

i y erum,quo res apprime digna cognitu certius liqucat, tenendum eft Chriftu pe* culiari modo Spiritu fando venifle inftruftum : nempe vt a mundo nos iègregaret,ae in fpem colliger et æternæ hereditatis.Hinc Spiritus fanôlificaftonis dicitur:quia non virtu-te tantum generali, quæ confpicitur tam in humano généréquàm in reliquis animanti-bus,nos végétât amp;: fouet,fed radix ac fernen eft cæleftis vitæ in nobis.Itaqiîe hoc maxime elogio Chrifti regnum commendant Prophetæ,quôd vberior Spiritus affluêtia tune flo-reret. Infignis prç aliis eftioelis locus,Eftundam in ilia die de Spiritu meo fuper omnem carnem. Etfienim videturdona Spiritus reftringerePropheta admunusprophetandi, fub figura tarnen fignificat, Deum illuftratione Spiritus fui fafturum fibi difcipulos quî ptius expertes amp;nbsp;vacui fuerant cæleftis dottrinæ. Porto quia Deus Pater propter Filium fuum Spiritu fanfto nos donat,amp;: tarnen apud eum totam plenitudinem depofuit,vt fuie liberalitatis minifter cfletac difpenfatormunc Partis,nunc Filii Spiritus vocatur.Vos(in-Kom.a.b.» quit Paulus)nô eftis in carne,fed in Spiritu:fi quidem Spiritus Dei habitat in vobis.quôd fiquis Spiritum Chrifti non hafcet, hic non cft eins. Inde veto fpem fàcit plenæ renoua-Ibidew, c.u tionis, quôd is qui lùfcitauit Chriftû à mortuis, viuificabit mortalia corpora noftra propter Spiritum^ius habitantem in nobis. Nihil enim abfurdi eft, Patri adfetibi donorum fuorum laudem quorum eft author: amp;nbsp;tame Chrifto, apud quern depofita funt Spiritus 4 V7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;largitut, eafdem adicribi partes. Ideo cunftos fitientes ad feinuitat vt bi-

bant.Et Paulus docet fingulis diftribui Spiritu pro menfura donationis Chrifti. Ac fcicn-dum eft,Spiritum Chrifti dici, non modo quatenus æternus fermo Dei eft codem Spiritu cum Pâtre coniunélus-.fedfecundum Mediatoris quoqueperfonam:quia nifi hac vir-i.Cor.i5.f.4î tute præditusjfruftra ad nos venifiet.Quo fenfu vocatur fêcundus Adam ê cælo datus in Spiritum viuificantem. vbi Paulus fingularem quam fuis vitam infpirat Filius Dei, vt fe-i.Cor.ij.cJ curr^num fint,comparât cum vita animali quæ reprobis etiam (ÿ)mmunis cft. Similiter vbi optât Chrifti gratiam amp;nbsp;Dei charitatem fidelibus, fimul anneftit comunicationen» Spiritus,fine qua ncc paternum Dei fauorem, nec Chrifti beneficentiam quifquam gu-Roai.j.a.j ftabit. Sicut etiam alibi dicit, Charitas Dei eftufa eft in corda noftra per Spiritum fan-étum qui datus eft nobis.

3 Atquehîc notare expedier quibus elogiis Spiritu infigniat Scriptura, vbideexor-Roœ.s.c. 15 3io totâque inftauratione falutis noftræ agitur. Primo vocatur Spiritus adoptionis : quia • nbsp;nbsp;nobis teftis eft gratuitæ Dei beneuolentiæ qua nos Deus Pater in dilctlo vnigenito com-

plexus eft, vt nobis eflet in Pattern, nófque ad precandi fiduciam animat, imô verbadi-Calat.4, a.« £tat, vt intrépide clarHemus Abba Pater. Eadem ratione dicitur arrhabo amp;nbsp;figillum no* ■■ ftræhereditatis: quia in mundo peregrinantes,amp; mortuis fimiles ècæloita viuificatvC Rom.t.b.10 certi fimus fub fideli Dei euftodia falutem noftram in tuto efih. vnde amp;nbsp;vitaeflè dicituï propter iuftitiam. Quoniam ver« arcanafua irrigationead germinaiuftitiæproferenda iefa.5f.a,i nos foccundac* vocacur fæpius aqua, vtapud lefaiam, Omnes fitientes venitc ad aquas. lobanVf^? Lem,EftundlmSpiritummeum fuperfitientc,amp; fluminalùperaridam.Quibusrefpon-det Chrifti fententia (juam nuper adduxi,Siquis fitit,vcniat ad me. Quan qua interdum f zecli.3ô.c. à purgandi mundandique energia fie nûcupatuievt apud Ezechiele,vbi Dominus aqua« mundas promittit quibus populum fuum à fordibus abluet.Quoniam veto gratiæ fux li-i.iohan. i.c. quote perfufos in vitæ vigorem reftituit ac fouet, inde nomen obtinet olei amp;: vnétionis« ao.17 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rurfum q V a concupifeentiæ noftræ vitia afliduc excoquendo cxurêdo,corda noftra*

Luc.j.d.is incêdit amore Dei amp;nbsp;ftudio pietatis,ab hoc quoque eftc^i^gjieritô ignis appellatur. De* ioiji.4. b.14 nique nobis defcribitur quafi fons, vnde ad nos mauantcæleftes omnes diuitiæ : vel De*' •n.c.ii jjj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fua potentia exercer : quia virtutis fuæ afflatu diuina nobis vitam fie infpit^*'

vt non iam agamur ipfi à nobis,fed eins aftioneac motu regamur : vt fiqua funt in nobiS bona,fru(ftus fint gratiæ ipfius:noftræ verb fine ipfo dotes,mentis fint tenebræ cordiflt;F^® peruerfitas.Hoc quide iam cUre' expofitum eft,donec intentç fint in Spiritu mentes no* ftrÇjChriûûiacerequo^âmodootiofum: quia frigide eu extra iTos,adcoqueprocul à no-RontÄ 19 t»is fpeculamur. Scimus autem non ahis prodefl'e nifi quorum eft (ÿput amp;nbsp;primogenituj C,alat.3.d.i7 inter fratrcs,qui deniqueeum induerunt. Facit iblahçccJniunä;io,ncinutiliter, quoau nos,cunj Saluatoris nomine venerit. Q^ ipedat factum illud coniugium quo cfficininc

DE MODO PER CI P. CHRISTI GRAT. 199

caro de carne eius,amp; ofla ex ofTibus, adeoque vnum cum jpfo ; folo autcm Spiritu vnic fe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S-3^

tiobifcum.Eiufdem Spiritus graciaamp;: virtute efficimur iilius membra, vt nos fub feconti-neat,viciflimque ilum poiTideamus.

4 Verùm quia fides præcipuum efteiusopus, adeam magna ex parte refetuntur quæ ad vim eius amp;nbsp;operacionem exprimendam paffîm occurrunc: quia nonnifi per eam nos in Euangelii lumen acftucic, ficuti docet Iohannes, datam eflc prærogaciuam cre- lolSa. b. li dentibus in Chriftum vt fint filii Dei, qui no ex carne amp;nbsp;fanguine, fed ex Deo nati func. vbi Deum o|^onens carni amp;nbsp;fanguini, fupernaturale elle donum airerit,quôd fide reci-piant Chriftum qui alioqui fuæ incredulitati dcditi mancrent. Cui fîmile eft illud Chri-fti refponfum,Cafo amp;nbsp;fanguis’non reuelauit tibi,fed Pater meus qui in cælis eftiquæ nuo Mat.i«.ci? breuitcr attingo : quia iam alibi copiofè traétaui. Simile etiam eft illud Pauli,Obfignatos Ephef.i.cjj fiiifle Ephefios Spiritu promifsionis fanôto. Oftendit enim internum elle doélorem, cuius opera in mentes noftras pénétrât falucis promifliojquæ alioqui aere duntaxat vel au res noftrasferiret. SimilitervbiThelîalonicéfesdiciteleélos à Deo in fanfliificationeSpi i^ThelTt.d ritus ôi fide veritatis ; quo contextu breuiter admonet fidem ipfam non aliunde prodire quàmàSpiritu. QuodapertiusexplicatIohannes,Nosfcimus quôd manetin nobisè iioh-î-d. 14 Spiritu quem nobis dédit. lté, Ex hoc cognofcimus in an nos manere, amp;: ipfum in nobis, quôd dédit nobis ex Spiritu fuo. Itaque difcipulis fuis, vt capaces elfent cæleftis fapictiæ, promifit Chriftus Spiritum veritatis, quem mundus non poteft caper^. Et hoc illi pro- Iohâ.t4.b.i7 • prium munus attribuit,fuggerere quæ ipfe ore docuerat.quia firuftra cæcis lux fe offerret niûSpiritus ille intelligentiæ aperirct métis oculos : vt rite dauern vocare queas qua cæleftis regnithefauri nobis referantur, eiùfque illuminationem mentis noftræ aciemad videndum. Ideo Paulus tantopere commendat minifterium Spiritus: quia fine profeétu t.Cor.j.b.s clamarent doélorcs nifi Chriftus ipfe interior magifter fuo Spiritu ad fetraheret qui dati iokan.ß.a.4 funt àPatre.Ergo ficutin Chrifti perfona reperiri diximus perfeftam falutem : ita,vt fia-mus eius participes,baptizac nos in Spiritu fanéto amp;nbsp;igni,illuminans nos in Euangelii fui Luc.j.d.w fidem, atque ita regenerans vt fimus nouæ creaturæ : ôc prophanis fordibus purg^tos in.

fanétaDeotemplaconfecrat.

Dcßdetybi ^deßnitio ciusponitur,^cxplicantfigt;‘lt;ju£l)ahetpropriiti CAP. II. SE R V M hæc omniacognitu faciliaerunt vbipolita fuerit clarior fidei defini-tio-.vt vim eius amp;nbsp;naturam teneantleftores.Repetercautem memoria con-uenic quæ ante tradita fuerunt, quû Deus nobis per Legem prçfcr ibat quid agendum fit,fiqua in parte lapfi fuerimus, terribile illud quod edicit mortis æternæ indicium nobis incumbere.Rurfum, quia non modo arduum fed prorfus fupra vires extraque omncm noftram faculcatem eft Legem implcre vt exigit : fi nos duntaxat ipfos incuemur, quæ meritis noftris digna fit coi»ditio reputamus, nihil bonæ fpei elfe reliquû, fed à Deo abiciftos fub æterno inter itu iacere. Hoc tertio explica-tum fuit vnam elTe liberationis ratione quæ nos à tarn mifera calamitatc evuat; vbi appæ-ret Chriftus redemptor,per cuius manum cæleftis Pater,pro fua immela bonitate Sc de*-mentia noftri mifettus, fuccurrere nobis voluit : fiquidem Sc folida fide^ifericordiam hancamplelt;ftimur,S6 in ipfaconftanti Ipe acquiefcimus.Hoc verb nunc Äpcndere con- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

uenit,qualis elTe hæc fides debeat,per quam regni cæleftis poftelfionem adeunt quiconque adoptati funt à Deo in filios : quai^o tantæ rei efhciendæ no quamhbet opinionem aut etiam perfuafionem parem elfe conftat. Atque co maiore cura Sc ftudio difpicienda eft nobis Si difquirenda germana fidci proprietas,quo perniciofior hodie eft in hac parte multorum hallucinatio.Siquidem bona pars orbis, audito eius nomine, nihftaltius cocipit quàm vulgarem quendqfS Euangelicæ hiftoriæ alTcnfum.imô quum in fcholis de fide difputant,Deum eius obieétum fimpliciter voc.ando, euanida Ipeculationefvt alibi diximus) miferas animas rapiunt tranfucrfum magls quàm ad fcopum dirigant. Nam quum Deus lucem inacceflàm habitet,Chriftum mediu occurrere necelfe eft.Vnde Si le lume nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

mundi vocat : Si alibi,viam,veritatem Si vitam-.quia ad Patremfqui fons eft vitæ) nifi per ioban.8.b.n ipfum nemo venit ; quia folus Pattern cognofcit,deinde fideles quibuseum voïuetit

. patefacere. SecundunFhanc rationem Paulus nihil fc cognitu eximium ducere alTe- i.cor.j.a.i ritpræter Chriftum^Si Aéiorum vigefimo feprædicaflerefert fÆem in Chtiftum.Si alibi Chriftum italoquentem iflducit,Mittam te inter genres, vt accipiant remiffionê pec-catotum Si fortem inter fan£tos,per fidem quæ eft in mc.Et P aulus in eius perfona nobis

n.iiij.

ÄOO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VTJONIS L I B. III.

• 'vifibilem cfleDei gloriam tcftatur, vel(quoci idem valet) illnminatione cognitionis glo-riæ Dei in eins facie lucere. Verum quidcm eft in vnum Deum Üdem refpicerc: fed illud quoque addendum eft,vt agnofcat quem ille mißt lefum Chriftum.Quia Deus ipfe pro-culabfconditus laterec nifi nos irradiaret fulgor Chrifti.In hunc fine quicquid habcbac a.Cor.4.b. 6 Pater, apud vnigenitu depofuit,vt in eo fe patefaceret : vt ipfa bonorum comunicatione

exprimeret veram gloriæ fuæ imaginem. Siquidem vt didlÄn eft Spiritu nos trahi opor-tere vt ad Chriftum quærendum incitemur: ita viciffim monendi fumus inuifibilem Pattern non alibi quam in hac imagine quærêdum eife.Qua de re Äegater Jlluguftinus,qui de fidei fcopo diiferens, fciendum eft'e tradit quo fit eundum amp;nbsp;qua : tum continuo poft colligit,munitüTimamaduerfus omneserroresviamefte eundem Deum80 hominem. Deum enim eile quo tendimus,hominem qua imus : vtrunqueautem nonifi in Chrifto inueniri. Nec vero Paulus,dum fidem erga Dcu prædicat,in animo habet euertere quod toties inculcat de fide, quæ totam fuam ftabilitatem habet in Chrifto. Petrus vero aptif firne vtrunqueconneditjdicens per ipfum nos in Deum credere.

X Ergo hoc malum,vt alia innumera, fcliolafticis acceptum referr par eft,qui velue obdufto velo Chriftum texerunt, in cuius inruitum nifi reóta intenti fimus', per multos labyrinthos femper vagari con^get. Præterquam veto quod caliginofa fua definitione totam vim fidei deterunt ac ferè exinaniunt,commetum fabricarüt implicitæ fidei, quo nomine craflîflimam ignorantiam ornantes,miferæ plebeculæ cum magna pernicie illu-dunt.Imó(vt v?rius amp;nbsp;apertius dica quod res eft) comentum hoc veram fidem n5 modo fepelit,fed penitus deftruit. Hoccine credere eft,nihil intelligere,modó fenfum tuü obe-dienter Ecclefiæ fubmittas’Non in ignoratione,fed in cognitione fita eft fides: atque illa quidem non Dei modo,fed diuinæ voluntatis.Nec enim ex eo falutem confequimur,vel quod parati fumus pro vero amplefti quicquid Ecclefia præfcripferit,vel quod inquiren-di cognofcendique prouinciam ad ipfam relegamus: fed quando Deum agnofeimus nobis eße propitium Patrem,reconci]iationeper Chriftum fafta: Chriftu vero in iuftitiam, fanä:ificationem,amp; itam nobis eßedatum.Hac(inquam)cognitione, non fenfus noftri fubn^flione, ingreßum in regnu cælorum obtinemus. Nam quufri dicit Apoftolus, corde credi ad iuftitiam, ore conteßionem fieri ad lalutem, no fans eße indicat fiquis implicite credat quod non intelJigat,nec etiam inquiratrfed explicitam requirit diuinæ boni-tatisagnitionem,in quaconfiftit noftraiuftitia.

3 Equidem non inficior(qua fumus ignorantia circunfepti)quin plurima nobis im-plicita nuc fint, amp;nbsp;etiam fint futura, donee depofita carnis mole propius ad Dei prælen-tiam acceflerimus : in quibus ipfis nihil magis expediat quam indicium fufpendere,ani-mum autem oftirmare ad tenendam cum Ecclefia vnitatem.Verumhoc prætextu ignorantiam humilitatc t^eratam fidei nomine infignire, abfurdiflimum eft. Fides enim in Dei Só Chrifti cognitione non in Ecclefiæ teuerentia iacet. Et videmus qualem labyrinthum ifta fua implicatione fint fabricati,vt quiduis,nullo cum delelt;ftu,dum fub Ecclefia obtruditur titulo, ab imperitis inftar oraculi arripiatur, interdum etiam prodigiofißimi errores. Quæ inconfiderata facilitas,quum certiflimum fit in ruinam præcipitium,ab »s tarnen exculÄir.-quia definite nihil credat,fed appofita conditione,fi talis Ecclefiæ fit fi' des.Ita in errore veritatem, in cæcitate lucem,in ignorantia redam feientiam teneri fin-gunt. Quibus refutandis ne longius immoremuj^, tantùm admonemus leftorem vt ipf* cum noftris coferat. ipfa enim veritatis perfpicuitas fatis expeditam per fe refutationem fuggeret. Neque enim apud eos hoc quæritur an implicita fit fides multis ignorantiæ rC' liquiis,fed definiut, rite credere qui in fua infeitia ftupcnt,adcóque fibi indulgct, modo Ecclefiæ authoritati amp;nbsp;iudicio de rebus incognitis aßentiajj^r. f^afi vero Scriptura pal' fim non doceat cum fide coniundtam eße intelligentiaA,

4 Nos vero fidem, quandiu in mundo peregrinamur, implicitam eße concedimus»

non folum quia nos multa adhuc latent:fed quia multis errorum nebulis circundati,non omnia aflequimur.Nam perfedliflimi cuiufque fumma fapictia eft proficcre,placidäquß PLib‘p.j.c.ij docilitate longius eniti. Itaq; fideles hortatur Paißus,vt fiqua de re alii ab aliis dißentiac, expedient reuelationem.Et fane experientia docet, donee carnt fimus exuti,minus nos aflequi quam optandufii eifct.ac quotidie legendo in multos obfeuros locos incidimy^’ qui nos ignoratiæ coarguût, Atq; hoc ffæno in modeftiaitos Deu?retinet, fidei menl^' ram fingulis aflîgnans, vc optimus etiam qwifquc dodlor ad difeendû paratus fit. Ac in^'

DE MODO PERCIP. ÇHRISTI GRAT. ioi gniahuiusfidei implicicæ exempla in Chrifti difcipulis notarelicet, antequam plenam iJIuminationem adepti c/Tent. Videmus quàm difiîculter rudimetaipfaguftent, vthæfi-tent in minimis quibufque,vt a magiftri orependentes,nô tarnen multùm promoueant. quinetiam, dumadmonumentum accurruntmulierumadmonitu, refurreclio magiftri illisinftarfomnii eft. Quûillis fideiteftimoniûantereddiderit Chriftus,eaprorfus fuif-fe vacuos dicerefas no eft:imW,nift perfuaft fuiflentChriftum rcfurreôturumefle, conci-diflèt in illis omne ftudiû.Nec vcrô fuperftitio traxit mulieres,vt cadauer hominis cxtin-di aromatibust:ondirei de cuius vita nulla fpes foret : fed quanuis fidcm haberent eius verbis,quem fciebant veracem efle:ruditas tarnen, quæ adhuc occupabat eorum métes, fidemcaligine obuoluit,vteflentferèattoniti.Vndeetiamdicunturtuncdemumcredi-difle, vbi reipfa ab ipfis comporta fuitfermonum Chrifti veritasmon quod credereince-perint,fcd quia occultæ fidei fernen,quod in eorum cordibus velut emortuum erat,tunc recepto vigore emerfit. Vera ergo in illis fuit, fed implicita fides : quia reuerenter Chriftum pro vnico dodoreamplexi erant. Dein de ab ipfo edodi, ftatuebant fibi eftè autho-rem falutis.denique credebant è cælo venifte, vt per gratiam Patris difcipulos illuc colli-geret. Nec veto familiarior huius rei probatio quærenda eft quàm quod in cundis Temper mixca eft fidei incredulitas. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

• 5 Vocare ctia fidêimplicita licet quç tarnen propriè nihil aliud eft quàm fideipr æ-paratio.Plerofque credidiflè Euangeliftæ rcferût qui tantum miraculis in admirationem rapti, non vltrà progrefsi funt quàm Chriftum elle Meflîam qui promiftffs fuerat: quan-uis ne tenui quidem Euangelii dodrina imbuti eflent.T alis obferuantia,quæ eos fubegit vt Chrifto libcnter fe fubiicerent,ornatur fidei titulo : cuius tarnen nonnifi initium fuit. Sic aulicus ille qui de filii fanatione promifsioni Chrifti credidit, domu reuerfus,tefte E- lohaM^g.fi uangelifta,dcnuô credidit.nempe quia primo inftar oraculi habuit quod audierat ex ore Chrifti : deinde eiusauthoritati feaddixit,ad recipiendam dodrinam.Quanquam fcien-dum eft,ita fuifle docilem amp;nbsp;paratum ad difcendum, vt tarnen verbum credendi priorc loco parcicularenifidemdenotet,fecundo loco eum numeret inter difcipulos qui nomen Chrifto dederant*Non abfimile exemplum in Samaritanis proponit IohannÂ,qui mulieris fermoni crediderunt vt feruidè ad Chriftum accurrerent, qui tarnen eo audito fie loquûtur,Iam non credimus ob fermonem tuum, fed eum audiuimus,amp; feimus quod lohan^-fj» feruator fit mundi.Ex his patet,eos etia qui primis elementis nôdum funt imbuti, modo ad obediendum ferantur,vocari fideles,non quidem propriè,fcd quatenus Deus pro fua indulge tiapium ilium afFeótum tanto honore dignatur.Sed hæc docilitas cum proficien. di defiderio longe diftat à crafla ignorantia, in qua torpent qui fide implicita ( qualis fin-gitur à Papiftis) contend funt, Nam fi Paulus feuere eos damnat qui femperdifeentes, nunquamadfeientiam veritatis perucniunt, quanto grauiorem jgnominiammerentur qui data opera affeéfant nihil fcirc?

• 6 Hæcigitur vera eft Chrifti cognitio,fi eum qualis offertur à Patre fufcipimus,nem pe Euangelio fuo vcftitum:quia ficuti in fcopum fidei noftræ ipfe deftinatus eft, ita nonnifi prxeunte Euangelio reâà ad eum tendemus. Et certè illic nobis aperiuntur thefauri gratiæ : quibus claufis,parum nobis Chriftus prodelfet. Sic Paulus fiden^otlrinæ indi-uiduam comitem addit his verbis. Non ita didiciftis Chriftum: liquidem edodi eftis quç Ephc.4;e.i» fit veritas in Chrifto.Neque lie tarnen ad Euangelium reftringo fidem quin fatcar à Mo fc amp;. Prophetis traditum fuilEe quod adeam ædificadam futficeret:fed quia plenior Chrifti manifeftatio in Euangelio exhibita eft, merito vocatur à Paulo dodrina fidei. Qua e- Rom.» tiam ratione alibi dicit, fidei aduentu Legem abolitam fuiffe : hac voce comprehendens nouum amp;nbsp;infolitum doceri^ genus,quo Patris milericordiam magis illuftrauit, amp;nbsp;de fa-lute noftracertius teftatus eft Chriftus ex quo apparuic magifter. Quanquam facilior e-rit amp;nbsp;aptior methodus, li gradatim à generead fpeciem delcendimus. Principio admo-nendi fumus,perpetuam elTe fidei relationem cum Verbo,nec magis ab eo pofte diuelli, quàm radios à fole,vnde oriuntur. Ideo apud lefaiam clamat Deus, Audite me, amp;nbsp;viuet lefa-n-M anima veftra. Et hunc eundem fidei fontem demonftrat lohanes his verbis,Hæc fcripta loU.io.g.st funt vtcredatis.Prophfta quoque hortari volens populum ad fidem,Hodie(inquit) ft vo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8

cem eius audieritis.^ audirepaftimaccipitur pro crederc. Denlque non fruftra Deus a-pud lefaiam hac nota difcerÄit filios Ecclefiæ ab extraneis, quod omnes erudiet, vt fint lefa. 53.6. ij ab ipfo edofti. quia fi promifeuum elTet beneficium, cur ad paucos diriger et fermonem?

2O2r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTITWIONIS LIB. IIIJ

• Cui refpondec quod paffim Euangeliftæ fideles amp;nbsp;difcipulos ponunt tanquam fynony* Aa.^.a.i. ma, ac præferdm Lucas in Attis Apoltolorum fæpius. quineciam hoc epitheton ad mU“ I b iô^d^5 herem vfque extcdit, Att.9. Quarc fi ab hoc fcopo in que collimare debet,vel minimum g.38 défi echt fides,naturam (uam non retiner,fed incerta eft credulitas, Sc vagus métis error.

amp; ” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;verbum bafis eft,qua fulcituramp;fuftinetur:vnde û declinat,corruit.Tolleigitur ver

14. i5^ioa8. bum,amp;: nulla iam reftabit fides. Non hîc difputamus an adŸeminandum Dei fermonem, vnde fides concipiatur,neceirarium fit hominis minifterium,q^od alibi trattabimusdêd verbum ipfum,vtcunque ad nos deferatur, inftar fpeculi eflc dicimus, iit quo Deum in-tueatur fides,Siue igitur hominis operam in hoc Deus adhibeat,fiue fola fua virtu te ope-retur,femper tarnen iis quos ad le trahere vult,per verbum iuum fe repræfentat. Vnde fidem definit Paulus obedientia quæ præftatur Euangelio,Rom.i.a.y.amp; alibi obfequium rhilip,i.c.i7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;laudat in Philippenfibus.Nequeenim vnum id m fidei intelligétiaagitur,vt Deum

efte nouerimus,fed etiam,imô hoc præcipuc,vt qua fit erga nos voluntate,intelligamus. Neque enim fcire quis in fe fit, tantum noftra refert, fed qualis eflenobis veht. Iam ergo habemus fidc efte diuinç erga nos volûtatis notitiam ex eius verbo perceptam.Huius au-tem fundamentû eft,præfumpta de veritate Dei perfuafio.De cuius certitudine,quandiu fecû animus tuus difceptabit,d?lbiæ infirmæ,vcl potius nullius authoritatis erit verbu. Neque etiam fufficit Deum credere veracé,qui nec fallere nec mentiri poffît, nifi confti-tuas proculduj|io, quicquidab ipfo prodit, iàcrofanttam effcamp;c inuiolabileni veritatem.

7 Sed quoniam nec ad vocem Dei quamlibet cor hominis in fidem erigitur, inqui-Gen.i.c.17 rendum adhuc eft, quid propriè fides in verbo refpiciat. Vox Dei erat ad Adam, Morte abid.4.b,io n^orieris : Vox Dei ad Cain,Sanguis fratris tui clamatad me de terra:fed quæ nihil per fe» nifi fidem quatefaccrequeant:tantum abeft vt ftabiliendjefintidonca;. Nonnegamus interim quin fidei officium fit veritati Dei fubfcribere,quoties amp;nbsp;quidquid amp;: quocûque modo loquitur.-fèd quærimus modo quid in verbo Domini reperiat fides,quo nitatur Si recumbat. Vbi folamindignationcm St vindittam confcientia noftraconfpicit,quomo-do tyn trepidabit amp;exhorrefcet?Dcum autcm quem exhorrefcit^quomodo non refuge-ret? atqui Deum quærerc fides debet, non refugere. Confiât ergo nondumplenamha-beri à nobis fidei dcfinitionem : quando voluntatem Dei qualemcunque nofle, pro fide cenfendum non efi.Quid fi in locum voluntatis,cuius fæpe trifiis efi nuntius amp;nbsp;formida-bile prçconium beneuolentiam feu mifericordia fubiiciamus’Ita ccrté ad fidei ingenium propius accefficrimus. turn enim ad Deum quærendum allicimur pofiqua didicimus ià-lutem nobis apud eum elle repofitam : quod ipfum nobis confirmatur vbi fibi curæ fiu-• diôque earn elfe déclarât. Proindegratiæpromiffione opus efi, qua nobis tcfiificeturfe propitium efle Patrem.-quando nec aliter ad eum appropinquate poffiimus,Si in earn fo ïam reclinate cor hoiHinis potefi. Hac ratione in Pfalmis paifim iungûtur hæc duo ficuti inter fe cohçrent,mifericordia amp;nbsp;veritas:quia nec quicquam nos iuuaret fcire Deum eifc veracem,nifî cleméter nos ad fealliceretmec eius mifericordiamampletti nofirum eflêc l'ial.4o.c.n nifi earn fua voce ofierret. Veritatem tuam falutem prædicaui : non celaui bonitatcm rfai.j5.b.(î tuam Si veriutem tuam. Bonitas tuaS^ veritas cufiodiant me.Alibi,Mifericordia tua ad PtaJ.iç. b.io cælos, veritaT:ua vfque ad nubes. Item, Omnes viæ lehouæ dementia Si veritas cufto* Pfal.117 nbsp;nbsp;nbsp;dientibus fœdus eius.Item,Multiplicata efi fuper nos mifericordia eius, amp;nbsp;veritas Dorni-

P^al.i38.a^ manet in æternû.Item,Canam nomini tuo filler mifericordia veritate tua. Omitto quod in eandern fententiam apud Prophetas legitur, Deum dementem eife amp;nbsp;fidelem in promiffis.T emere enim fiatuemus Deum nobis propitium,nifi de fe tefictur ipfe,nóf’ que fua injjitatione præueniat,ne dubia vel obfeura fit volutas. Iam autem vifum eft vni-cum amoris pignus effe Chriftumdine quo furfum deoij^im apparét odii 5^ iræ figna-Iam quumnon multum habiturafitmomenti diuinæbonitatisnotitia,nifiin eanosat? quiefccre faciat,excludenda eft dubitatione mixta in telligen tia, quæ non folidê fibi coæ ftet,fediplàfecum difeeptet. At veto pluhmum abeft quin mens hominis,vt cæcacftS^ obtenebrata,ad percipienda vfque Dei voluntatc penetret ac cofeendat, atque etia cor, vt perpétua hæfitatione flu(ftuatur,fecurum in ea perfuafione refideat. Itaque aliunde mente illuminari,amp;: egr obfirmari côuenit,quo Dei verbu pleiÄm apud nos fidem obei-neat. Nunc iufta fidei definitio nobis conftabit fi dicamus efle diiÿnæ erga nos beneuo-Ientiæfirmamcertâmquecognitionem,quægratuitæ int^hrifto promiffionis veritate ftindata,per Spiritum fanétum rcuelatur mentibus noftris ôc cordibus obfignatur.

8 Yerùm

DE MODO PERCIP. «HRÎSTI GRAT. iô|

Î5 Verùm antequam vitra progrediar,quædarn proœmia neceflaria erunt ad nodos • cxplicandos, qui obftaculum alioqui afFerre poflentleôtoribus. Ac primo refutandaeft-quæ in fcholis volicat nugatoria fidei formatæ informis diftinôlio. Imaginantur enim cos credere quicquid cognitu neceflàriû cft ad falutem, qui nullo timoré Dei, nullo pie-tatis fenfu tanguntur.Quaii ^rô Spiritus fandus corda noftra in fidcm illuminâdo,non fit nobis adoptionis noftræ tntis.Supercilioiê tarnen, tota Scriptura reclamante, pcrfua-fionem illam timoré De^vacuam,fidei nomine dignantur. Cum eorum definitione lon-gius conflidari^pus non eft,quàm fidei naturam fimpliciter enarrado, qualis verbo Dei traditur.V nde liquide patebit quàm imperitê amp;nbsp;infulfè de ipfa ftrideant magis quàm lo-quantur. Partem iam attigi,reliqua fuo loco deinde fubiiciam. Nunc dico, nihil eorum comniento pofle fingi abfurdius. Fidem aflenfum elle volunt, quarecipiet c|uihbejt Dei contemptor quod ex Scriptura profertur. Atqui primo videndum erat, fibine quifque proprio marte fidem accerfanan Spiritus fandus per ea teftisfit adoptionis.Itaquepue-riliterineptiunt,quærendoan eademfit fidesquam fuperueniensqualitasformat:an verb diuerfa amp;: noua. Vnde oertb apparet ita garriendo de fingulari Spiritus dono nun-quam cogitafle : quia initium credendi iam in fe reconciliationem cotinet qua homo ad Deum accedit.Quod fi expenderentilludPauli,Corde(^edituradiuftitiam-.fingerede-finerent frigidam illam qualitatem. Si vna hæc nobis fuppeteret ratio, valere debcretad litem finiendamiaflcnfionem fcilicet iplam,ficuti ex parte attigi, amp;nbsp;fufius^teru repetam, cordiseflemagisquàmcerebri,amp;:affedus magisquàm intelligentiæ.Quarationeobe-dicntia vocatur fidei, cui nullum aliud obfequium præfert Dominus.Só meritô, quando illi fua veritate nihil eft pretiofius : quam à credentibus, quafi fubferiptione fada, obfi-gnari Iohannes Baptifta eft teftis. Quoniam res minime dubia eft, vno verbo ftatuimus, loEia.î.d.15 cos inepte loquiquum fidem formari dicut,acceflionepiæ afFedionis ad aflenfum fada: quum aflenfus quoque pia aftedione conftet : qualis faltem in Scripturis demonftratur. Sed alterum multo clarius argumetum fe etiamnum offert. Quum enim fides Chriftum ampledatur, vt nobis ^ertur à Patre : ille verb non in iuftitiam modb, peccatoru|ji re-miffionem amp;nbsp;pacem ofteratur, fed in fandificatione quoque amp;nbsp;fontem aquæ viuæ ; eum haud dubièrite cognofeere nunquam poteritquin fandificationem Spiritus fimulap--prchendat.Aut fiquis apertius id didum cupiat. Fides in Chrifti notitia fitaeft. Chriftus niff cum Spiritu fui fandificatione cognofei ncquit.Confcquitur,fidem à pio atfeàu nullo modo efle diftrahendam.

9 Qubd folent obtrudere quod ait Paulus, Siquis fcilicet omnem fidem habcat, vt montes tranfferat,charitatem verb non habeat, eum nihil efle,qub fidem charitate fpo- ’ liatam déforment ; non animaduertunt quid eo loco fit Apoftolo fides. Quum enim i.cor.u.b: proximocapitedilFeruifletde variisdonis Spiritus, in quibusrepeffuerat generalingua-xum,virtures,prophetiam, 06 hortatus efl'et Corinthios ad fedada ex iis meliora, hoc eft, ibidem,d^t vnde plus frudus emolumenti rediret ad totum Ecclefiæ corpus : fubiicit.excellcntio-rem adhuc fe viam demon ftraturum.Eiufmodi dona omnia,vtcunque per fc excellentia fint,nihili tarnen æftimanda efle nifi charitati feruiant.Efle enim in Eccl^æ ædificatio-nem data-.in earn nifi conferantur,perdere fuam gratiam. Ad id probädurÄliftributiono vtitur, repetens eadem ilia quæ fuperius recenfuerat dona, fed aliis nominibus. Pro eo-dem autem vfurpat virtutes, §6 fidem ,lt;iempe pro edendorum miraculorum faculute. Qimm ergo hæc fiue virtus flue fides particulate fit donum Dei,quo impius quifpiam Sc poliere queat Sc abuti, vt donolinguarum, vt prophetia, vt aliis charifmatibus ; non mi-rum fi à charitate feparetur. Totus autem iftorum error in eo eft, qubd qui^ vocabu-lum fidei fitTroxJa-n/xov fignifioati diuerfitate non obferuata, perinde pugnantacfi eadem ■vbique foret acceptio. Locus lacobi, quern ineiufdem erroris patrocinium accerfunt* alibi difeutietur.Quanquam verbplures effefideiformas,doccndicaufa concedimus* dum volumus oftendere qualis fit in impiis Dei notitia-.vnicam tarnen piorum fidem, v£ Scriptura docet,agnofcimus Sc prædicamus. Credunt cer te plurimi Deum efle, Euange-licam hiftoriam ac relicmas Scripturæ partes veras elFe arbitrantut : fquale fere indicium . efle folet de iis quæ vel^lim gefta narrantur, vel ipfi præfentes fpeftauimus) funt etiam qui vltrà procedunt:j|am Sc Dei fermonem pro certiffimo habent oraculo, nec eius præ-ceptaprorfus negligunt, Sc lÄinisSCpromiffionibus vtcunque commouentut.Talibus quidem fidei teftimonium tribuitur, fed per KaTlt;it;(^p»cni':quoniam Dei verbum non rropu*

X04 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT.Vlt;IONIS LIB. III.

• gnant manifefta impietate,vel reiicunt,vel contemnunc : fed quandam pocius obedien-tiæfpeciem præ feferunc.

IO Verum bæc fidei feu vmbra,fcu imago, vc nullius eft momenti, ita indigna eft fidci appellatione:a cuius folida veritace quam procul abfit,tamecfi mox fufius videbitur» riifift ramen impedit nunc obiter indicari. Credidifl'e dicitur Simon Magus, qui tarnen fuam incredulitatc paulo poft prodit. Quod fides illi tribtfftur,n5 intelligimus cum qui-bufdam,fimulalfe verbis quam in corde nullam haberet: fed pqtius arbitramur, Euagelii maieftatc viótum, qualemcunquc fidem adhibuilTc, atque itaChriftunf, vitæSc falutis authorem agnouifte,vt libcter illi nomen daret.Eodem modo crederead tempus dicun-Lucs.a.y, [uj- Euangclio l,ucæ,in quibus verbi femenjantequS fruâ:iftcet,præfocatur:aut etiain nullis dum attis radicibus arefeit mox amp;nbsp;deperit, Tales no dubitamus quodam verbi gu-ftu affeótos ipfum aiiide arriperc. Sc diuinam eins virtutem perfentifeere : vt fallaci fidci ftmulatione non hominum oculis modo imponant, fed fuis ipforum animis. Ipfiflimara cnim pietacem efle fibi perfuadent illam quam Dei verbo defcrunt teuerentia,quia nullam elfe impictatem reputant, nili manifeftu Sc confefl'um eius vel probrum vel cotem-ptum.Qiialifcunque autem ilia eft aftenfio,ad cor ipfum vfque minime pénétrât, vt illic defixa rclidcat.Sc quanqua ratéices cgifl'einterdum videtur,viuç tarnen illæ no funt.Toc vanitatis recelfus habet, tot mendacii latebris fcatet cor humanu, tarn fraudulcta hypo-t crifi obtedtu c^, vt feipfum fiepe fallat.At veto qui talibus fidei fimulacliris gloriatur,in-• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;telligant Diabolis nihilo fe in hac parte prçcellerc.Priores certè illi funt multo inferiores,

lac'i.lij qui ftupidi audiunt 5c intelligunt,quoru nctitia Diaboli contremifcunt:alii in hoc pares furit,quôd qualifeunque fenfus,quo tar)gutur,in terrorc tande exit Sc confternationcm.

11 nbsp;Scio quibufdam durum vidcri vbi fidcs reprobis tribuitur:quum Paulus earn fru-

I.ThcfT.iA. (Stum electionis efte alferatjOui ramen nodus facile foluitur : quiaetfi in fidem ho illumi-nantur,nec Euagelii efficaciam vere fentiunt niii qui præordinati funt ad falutem; expe-rientiatarnen oftenditreprobos interdum fimili fetefenfu atque eleélos atfici, vtnehio quidem iudicio quicquam ab electis difterant.Quare nihil abfui^i eft quod cæleftiû do-norum guftus ab Apoftolo, Sc temporalis fides a Chrifto illis adicribitur : non quod vim fpiritualis gratis folide percipiant accertu fidei lumend’ed quia Dominus, vt magis con-Uiôfos Sc inexcufabiles reddat,(einfinuat in eorum metes,quatenus fine adoptionis Spi-rituguftari poteft eius bonitas.Siquisobiiciat,nihil igitur amplius reftarcfidelibus vndc certo adoptionem fuam sftiment : refpondco, quanuis magna fit fimilitudo Sc affinitas inter Dei eleSlos, Sc qui fide caducaad fempus donantur, vigere ramen m folis eledis fi-Calat.^a.s^ duciam illam quam célébrât Paulus,vt plcno orc clament, Abba,Pater.Ergo,vt folos clc-dosfemincincorruptibili Deus in perpetuum regcnerat,vtnunquam difpercat fernen vitæ eorum cordfnusenfitumnta folide in illis obfignat adoptionis fus gratiam,vt ftabilis ac rata fit .Sed hoc minime obftat quin ilia inferior Spiritus opcratiocurfum fiiuhabeat ctiam in reprobis. Interea docentur fideles, folicitc Sc humiliter feiplbs cxcutcrc, ne pro fideicertitudineobrcpatcarnisfecuritas. Addc quodreprobi nunquamfenfum gratia: nifîconfufum percipiunt,vt vmbram potius appréhendant quam folidum corpusiquia peccatorum^miiTionem Spiritus proprièin folis eleftis obfignat, vt cam fpeciali fide in vfum fuum applicent.Merito ramen dicutur reprobi Dcumcredcre fibi propitium:quia donum reconcihationis,licet confule ncc fatis d^linftèjfuiclpiuntmó quod eiufdem vel fidei, vel regenerationis participes fint cum filiis Dei : fed quia commune cum illis fidei principium habere videntur,fub integumento hypocrifeos. Ncc veto nego quin hucuf' queeorui^mentcs irradiet Deus,vt eiusgratiam agnofcantded fenfum ilium a peculiari teftimonio quod reddit fuis ele£tis,ita diftinguit,vt ad folid^ft'eólum Sc fruitionem non perueniant. Non enim ideo fe propitium illis demonftrat, quia vere ex morte ereptos in cuftodiam fuam recipiat,fcd tantùm illis manifeftat præfentem milericordiam. Viua au-tem fidei radice folos elcólos dignatur, vt in finem vfque perfeuerent. Ita diluiturobie-ftio illa,fi vere gratiam fuam demoftrat Dcus,hoc perpetuo fixum elfe : quia nihil obft^c quominus prælènti gratis fus fenfu,qui poftea euanclcit,Dcus aliquos illuftret.

12/ Quanquam etiam fides diuinç erga nos beneuolentiç rfttitia cft,8c certa de eius veritate perfuafiomon mirum ramen eft diuini amoris fenfum in tÿinporariis euanefee-re,qui licet fidei fit affinis,ab ca tarnen multum dilfert. Vdîuntas Dei immutabilis eft,!^' teor,Sc femper eins veritas fibi conftat.atqui n ego hucufquc progredi reprobos, vt in ar-canam

DE MODO PERCIP. «HRISTI GRAT. loj

Cânàin illam reuelacionem penetrentj^uam folis eleólis Scriptura vendicat. Nego igicui: nbsp;nbsp;•

ços vcl Dei voluntatem, vt eft immucabilis,capere,vel eius veritatem conftanter am-pleôti;quia in fenfu euanido fubfidunt.ficuti arbor non facis alcè plantara, vc viiias radices agar,temporis fucceflu arefcicdicet per aliquot armos no flores tantum amp;nbsp;folia emit-tat,fed etiam fruôtus.Deniquc iîcut primi hominis defectionc dcleri potuit ex eius men te amp;nbsp;anima imago Dei,ita mJ^im non eft fl quibufda gratiæ fuæ radiis reprobis illuccat* quos pofteaextingui patitur.Nec verô quicquam impedit quominus leuiter alios tingat Euangelij fui nÄtitia,alicÄ penitus imbuat. Hoc interim tenendum eft, quantumuis exi-gua fit ac debilis in eleftis fides, quia tarnen Spiritus Dei certa illrs arrha eft ac figillû fuæ adoptionis, nunquam ex eorum cordibus deieri pofle eius fculpturam:reprobos verô ta* li luceafpergi quæ poftea difpereat, Neque tame îàllacem eife Spiritum:quia feme quod iacitin eorum cordibus,non viuificat, vt femper maneatincorruptibile, ficutiin eleâis.

Vitraprocedo,namquumexScripturæ doétrina,amp; quotidiano vfu conftetreprobos interdum affici diuinæ gratiæ lènfu,quoddam mutui amoris defiderium in illorum cordibus excitari necefle eft.Sic in Saule ad tempus viguit pius afl^eftus, vt Deum amaret,à quo paterne fe tra£tari feiens,aliqua bonitatis eius dulccdinecapiebatur.At quemadmo-dumradicitus non hæret in reprobis depaterno Dei amofcperfuafioatanon folidè eum redamant vt filii,fed mercenario quodam afleftu ducuntur. Namfoli Chrifto haclege datus eft Spiritus ille amoris,vt eum membris fuis inftillet.nec certè longiiÿ quàm ad ele ûospatetillud Pauli, Dift’ufa eft charitas Dei in corda noftra per Spiritumfamftum qui Rom.y.a.j datus eft nobis,nempe charitas quæ illam, quam fupra attigi, inuocationis fiduciam ge-nerat.Sicuti ex oppofito videmus,Deum mirabiliter irafei filiis fuis quos amare non définit: non quôd apudfeeosoderit,fed quia terrerceos vult iræ fuæ fenfu,vt fuperbiam carnis humilier,torporem excutiat,Sô ad pcenitentiam folicitet. Itaque eodem tempore amp;nbsp;iratum flbi,vel peccatis fuis, amp;nbsp;propitium concipiunt : quia non fiftè iram eius depre-cantur,ad quem tarnen cum tranquilla fiduciaconfugiunt. His quidem conftat,quofda non fimulare fidem, qui tarnen vera fide carent : fed dum fubito zeli impetu ferunxur, feipfos falfa opinione deïipiût. Nec dubium eft quin ipfos occuper focordia,ne cor fuum probê,vtparerat,exâminent. Taies ftiifle probabile eft quibus(teftclohanne) Chriftus feipfum non credebat,quum ramen in ipfum crederent: quianoueratomnes,amp;fciebat quid effet in homine.Quôd nifl à commun! fide multi exciderent(communem appello, quia magna eft fimilitudo amp;. affinitas fidei temporalis cum viua amp;: perpétua) non dixif-fet Chriftusdifcipulis,Si vos manferitisin fermone meo,verè difeipulimeieftis:amp;scogno’. lol’»“-«'«!-?» feetis veritatem:Sc veritas vos liberos reddet.Eos enim compellat qui amplexi erant eius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

do£trinam,amp; hortatur ad profeftum fidei, ne torporefuo lumen quod datum eft, extin-guant.Ideo Paulus fidem eleétis peculiariter vendicat,fignificas mi^os euanefcere,quia Tit.i.a.r viuam radicem non traxerunt.Sicuti etiam loquitur Chriftus apud Matihæum, Omnis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b.ij

arbor quam non plantauit Pater mcus,eradicabitur.In aliiscraflius eft mendacium,quos Deoamp; hominibus illudere non pudet.In hoc genus hominum, qui fallaci prætextu im* pièfidem profanant,inuehiturIacobus.NecPaulusrequireret àfiliis Deinem non fi- lacob.i élam,nifl quia multi fibi audaóler arrogant quod non habent, amp;: inani fuc^el alios vel ï-Tim.i.a.$ interdumfeipfos fallunt.Itaquebonam conlcientiam arcæ comparât, in quacuftoditür ibidem,d.ij» fideszquia multi ab ilia exci4endo circa l^gnc naufragium fccefunt.

13 Tenenda etiam eft ambigua verbi fignificatio.fæpe enim fides tantundem valet ac fanapietatisdoôtrina,ficuteo quem nupercitauimusloco,amp;eademepiftolavbi Pau-lus diaconos teuere vult myfterium fidei in puraconfeientia : Item,vbi denu^jfiat quo- l'.Tim4.a.i rundam defedionem à fide, oppofito autemdicitenutritum fuiflèTimotheum ver- ibidem, b.d bisfidei.Item,vbidicit,profanasinanitatesamp;oppofitionesfalfô nominatæ fcientiæ,in caufaelfe vtmultià fidedifcedant:quosalibireprobosvocat circafidem. Sicuti rurfum ibidé.j.b.a vbi Tito præcipit, Admone eos vt fani fint in fide:fanitatis voce nihil aliud intelligit qua doétrinæ puritatem, quæ hominum leuitate facile corrumpitur amp;nbsp;dégénérât. Nempe quia in Chrifto,quem poflîdet fides,abfconditi funt omnes thefauri feientiæ ôd fapiêtiæî Coloiri.a.j meritô extenditur ad totîha cæleftis doélrinæ fummam,à qua notyioteft feparari. Contra ad particulate aliqt^odobiedum aliquandoreftringitur.fleuri quum dicit Matthæus Chriftum fidem eorum vidifle^ui per régulas paralyticum demiferant : amp;nbsp;ipfc clamat £e Mat.s.b.i» non inueniffe tantam fidem in Ifrael quantam Centurio attulcrat. Atqui probabile eft

io6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT V.TIONIS LIB. lïï.

• nbsp;nbsp;intentum prorfus fui/Te ad filii fanationem,cuius cura occupaucrat tocum eiüs ànittîufrt’

fed quia folo Chrifti nutu amp;: refponfo contentus corporalen) præfentia non flagitat,hii“ ius circunftantiæ caufa tantopere extollitur eius fides. Et nuper docuimus Paulum acct-pere fidem pro dono miraculoru.quo pollent qui nee Spiritu Dei funt regeniti, nee eui» Ïérió colunt. Alibi eciam fidem ponit prodoótrinaqua in fide inftituimur. Nam quur® i.Cor.i3.c.io fcribit fidem abolendam,non dubium eft id referri ad Ecdfefiæ minifterium, quod infii?quot; mitati noftræ hodie veile eft, In Ris quidem loquendi formis conftat analogia. Cæterùni vbi impropriè craniFertur nomen fideiad falfam profeiTionem vel menflacem titulum» nihilo afperior videri debec nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qua vbi timor Dei ponitur pro viciofo amp;nbsp;peruerfo

cultu.ficuti quum fæpius dicitur in facra hiftoriajGentes exceras quæ in Samariam vi-cinaloca tradudæ fuerant,timuiftedeos fiótieios amp;nbsp;Deum Ifrael.quod tancundem valer» ac cælum terrç mifcere.Sed nunc quærimus quid fit fides quæ filios Dei ab incredulis di-ftinguic,qua Deum inuocamus pattern,qua tranfimus à morte in vjtam,amp; qua Chriftus (æterna falus amp;nbsp;vita) in nobis habitat. Eins autem vimamp;naturam breuiter amp;nbsp;dilucide cxplicuifle videor.

14 Nunc fingulas partes definitionis eius deintegro perfequamurrquibus diligenter cxcuflis,nihil(vt opinor)dubilt;lm reftabit.Cognitionem dum vocamus,non intelligimus comprehenfionem, qualis eflefolet earum return quæfubhumanum fenfum cadunt* Adeo enim fi^erior eft,vt men tern hominis feipfam excedereôô fuperare oporteat, quo ad illam pertingat. Neque etiam vbi pertigit, quod fentitalFequitutjfed dum perfuafum habet quod non capit,plus ipia perfuafionis cettitudine intcliigit quam li humanum ali-Æiphef.j.d.iS quid fua capacitate perciperet. Quare elegater Paulus,qui id vocac comprehendere quiß fit lougitudo,latitudo,profunditas amp;nbsp;fublimitas, amp;nbsp;cognofeere ftipereminentem cogni* tioni diletdionem Chrifti. Voluit enim fignificare, modis omnibus infinitum efie quod mens noftra fide compleditur, amp;nbsp;genus hoc cognitionis efie omni intelligetia longe fu-Colof.i.d.is blimius. Quia tarnen arcanum voluntatis fuæ,quod à feculis generationibus ablcodi-4bilt;lé,i.a.i tum erat. Dominus fanftis patefecit, optima ratione fides inde in Scripturis agnitio vo-Ï loha 3 a_i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Johanne verb fcientia.-quum fideles teftatur feire le efi?filios Dei. Et lane certo

fciunt:fed diuinæ veritatis perfuafione confirmât!magis quam rational! demonftrationc ».Ctgt;r.î.b-6 cdoóti.Id indicant amp;nbsp;Pauli verba,nos in hoc corpore habitantes, à Domino peregrinati: quia per fidem ambulamus, non per âfpeélum-.quibus oftendit, ea qUæ per fidem intelligimus,à nobis tarnen abeire,S4 alpeótum noftrum latere.Vndeftatuimus, fideinotitiani cettitudine magis quam apprehenfione contineri.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15 Addimus,certamac firmam, quo folidior perfuafionis conftantiaexprimatuü

Nam vt dubia amp;nbsp;verfatili opinione non eft contenta fides, ita nec obfeura perplexaquc conceptione-.fed plemam amp;nbsp;fixam,qualis de rebus compertis amp;nbsp;probatis efie folet,ccrtitu dinem requirit.Tam alte enim amp;nbsp;radicitus hæret in cordibus noftris incredulitas, amp;nbsp;it^ ad earn fumus propenfi,vt quod ore Fatentur omnes, Deum efie fidelem, non abfque ar-duo certamine quifquam fibi perfuadcat. Præfertim vbi ad rem ventum eft,omnium va-cillatio detemt vitium quod latebat.Nec verb fruftra tarn infignibus elogiis verbo Dei ai* thoritateml^rit Spiritus lan£lus:fed morbo quem dixi nieder! vult,vt Deus in fuis pro-miflis plenam obtineat apud nos fidem.Eloquia Iehouæ,eloquia pura (inquit Dauid) ar-gentum fufum in eximio catino terræ,purgatqpi feptics. Item, Sermo lehouæ excoftus» rro.3o.a.j clypeus eft omnibus confidetibus in ipfo.Solomo autem idem confirmans amp;; fere iifdeifl verbis,Omnis fermo Dei excodus.Sed quia in hoc lere argumento Pfalmus centefininS decimus^onus cófuniitur,plura recitare fuperuacuum efl'et. Gerte quoties ita fuum monem commendat nobis Deus,obliquè incredulitatem^obis exprobrat:quia non ähr’ tendit nifi vt peruerfas dubitationes e cordibus noftris eradicet.Sunt etiam permulti qi^* Dei mifericordiam fic concipiunt,vt quamminimum cofolationis inde recipiant.Sim til cnim miferaanxietate conftringuntur, dum dubitant an mifericors fibi fit futurus : q^i^ illam ipfam,de qua perfualiflimi fibi videntur, clemetiam nimium exiguis finibus tern’*quot; nant.Etenim ita fecum reputant,magnam quidem earn elTe copioläm,eftufam in mnî tos, obuiam omnibus amp;nbsp;paratam : fed incertum elfe an ad fe cjboqueperucntura fit, vel potius an fint ad earn peruenturi. Hæc cogitatio, quum in medi^curfu refiftat, dimidl^ tantum eft.Itaque non tarn fecura fpiritum tranquillitatêcofirmat,quàm irrequieta hJ^-fitatione follicitat.Longe eft alius fenfus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(«;,quæ fidei femper in Scripturis tnbui-

turmemFC

DE MODO PERCIP. OHRISTl GRAT. 107

tunnempe qui Deibonitatem perfpicue nobis propofitam extra dubiû ponat. Id autem nbsp;nbsp;•

fierinequit quin eius fuauitatê vcrè fentiamus, experiamur in nobis ipfis. Quare Apo-ftolus ex fide deducit fiduciam,amp; ex bac rurfum audaciam. Sic enim loquitur» per Chri- Mef-3-c.w ftum nos habere audaciam,amp; aditum in fiducia,quç eft per fidem illius .QiÆus fane ver-bis oftendit, noneflereôlamfidemjnifîquumtranquillis animisaudemus nos in con-fpedum Dei fiftere. Quæ audacia nonnifi ex diuinæ beneuolentiæ falutlfque certa fidu-cia nafcitur.Qjwd adeô ^rum eft vt fæpiufculè pro fiducia nomen fidei vfurpetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

16 Hîcpræcipuus fidei cardo vertitur, ne quas Dominus offert mifericordiæpro-miffiones,extra nos tatùm veras effe arbitremur, in nobis minimè:fed vt potius eas intus compleftendo noftras faciamus.Hinc demû nafcitur fiducia ilia quam alibi pacem idem Rom.^.a-i vocat:nifi quis pacem deriuare inde malit. Eft autem fecuritas quæ confcientiam coram Dei iudicio fedat amp;nbsp;ferenatffme qua,tumultuofa trepidatione ipfam vexari amp;nbsp;penè dila-niari neceffe eft, nifi forte Dei amp;nbsp;fui oblita, ad momentum obdormifcat. Et verè ad mo-mêtum.neque enim diu fruitur mifcra ilia obliuione, quin memoria diuini iudicii fubin-de recurrête,acerrimèlanchietur.ln fumma,verè fidelis no eft nifi qui folida perfuafione Deu fibi propitiû beneuolûque pâtre effe perfuafus, de eius bcnignitate omnia fibi polli-ceturmifi qui diuinæ erga fe beneuolentiæ promiffionibu^retus,indubitatam falutis ex-peftationem præfuminvt Apoftolus his verbis demonftrat, Si fiduciam amp;nbsp;gloriationem Hebr.3. c.14 fpei ad finem vfque firmam tcnuerimus. Sic enim no bene fperare inDonéno exiftimat nifi qui confidenter fe regni cæleftis heredem glorietur. Fidelis(inquam)non eft nifi qui fuæ falutis fecuritati innixus,Diabolo ô6 morti confidenter infultet,quomodo ex præcla-

ro illo Pauli epiphonemate docemur. Confifus fum(inquit)quôd neque mors, neque vi- Roni.8.g.jg ta,neque Angeli,neque principatus,neque poteftates,neque præfentia,neque futura po terut nos à charitate Dei diuellere, qua nos côpleôtitur in Chrifto lefu. Sic idem Apofto-lus non aliter exiftimat bene illuminarioculos mentis noftræ, nifi cernamus quæ fit fpes P æternæ hereditatis,ad quam vocati fumus.Et vbique fie docet,vt innuat non bene aliter Deibonitatem à nobis cgmprehendi nifi magnæ fecuritatis fruftum inde colligamus^

17 AtquiÇdicet quifpiam)longè aliud experiuntur fideles,qui in rccognofcenda erga feDei gratia non modo inquietudine tentantur Çquod fæpe illis côtingit) fed grauiffi-mis etiam terroribus interdum quatefiunt.tanta eft ad deturbandas eorum mentes ten-tationum vehementiadd quod non fatis videtur cum ilia fidei certitudine cohçrere.Pro-inde nodus hic foluendus eft fi fuperiorem ilia doétrinam ftare volumus.Nos certe,dum fidem docemus effe debere certam ac fecuram,non certitudinem aliquam imaginamur quæ nulla tangatur dubitatione,nec fecuritatem quæ nulla folicitudine impetatuf.quin nbsp;nbsp;nbsp;•

potius dicimus perpetuum effe fidelibus certamen cum fua ipforum diffidentia .tantum nbsp;nbsp;’

abeft vt eorum confeientias in placida aliqua quiete collocemus,qd^ nullis omnino tur-bis inter pelletur .Rurfum tamen,qualcmcunque in modum affliCtentur, decidete ac dc-feifeere negamus a certa illa,quam de mifericordia Dei concepcrunt,ftducia.Nullum il-luftrius vel magis memorabile excplum fidei proponit Scriptura quam in Dauide, præ-fertim fi continuum vitæcurfum fpefites. Elle tarnen quam nonfemper plt;^ato animo fuerit, innumeris querimoniis declarat,ex quibus paucas eligerc fufficiet.Du animæ fuæ turbulentes motus exprobrat, quid aliud quam fuæ incredulitatifuccenfet? Quid trepi-das(inquit)anima mea,S6 quid tumultuafts intra meffpera in Deum.Et certè confterna-tio illaapertum diffidentiæ fignumfuit, aefi deftitui fe àDeo putaret. Amplior etiam alibi confeffio legitur,Dixi in mea præcipitatione,Proieaus fum à cÔfpeétu oculorum tuo- îCd- jr* dij rum. Alibi etiam anxia Sc miferaperplexitatefecum difeeptat, imo de ipfaDeimatura litem mouet. An oblitus eft mftreri Deus’an in fecula repelletîDurius quod fequitur,At- Pial-77-b.io qui dixi, Occidere meum eft : mutationes dextræ excelfi.Nam quafi dcfperatus feipfum exitio adiudicav.nec tantum agitari fe dubitation e fatetur,fed (quafi in certamine fuccu-buerit)nihil fibi facit refiduum-.quiaDeus ipfum deferuerit,ôc manum,quç olim auxilia-

ïis erat, conuerterit ad ipfum perdendum. Quare non abs re animam fuam hortatur vt Pfal.ns. a-Z ad quietem fua redeat-.qujji expertus fuerat inter fluéfus turbulentes fe iaftari.Et tarnen,

• quod mirabilc eft, inter iftas concuffiones piorum corda fides fuftantat -. veréque palmx vicem obtinet,vt cotrîtquælib^ onera nitatur,furfùmque fe attollat-.ficuti Dauid,quum obrutus videri poffet,fc tarnen increpando,ad Deum furgere non deftitit.Qui verb cum Çïopria infitmitate certans,ad fidem in fuis anxietatibus contendit,iam magna ex parte

xo8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N S T I T aTT I O NI S L I B. III.

viélor eft.Qnod ex hac fencentia fimilibus colligere licet, Expeûa lehouanr.fortis eftO) roborabit ille cor tuum.Expeita lehouam.Seipfum timiditatis coarguic,amp; idem bis rcpe■ tens,fe miiltis agitationibus fubindc obnoxium fatetur efl'e. Interim non tantum flbidi' fplicet in his vitiis:fed enixè ad corredionemafpirat. Certè fipropius iuftoexamina conlèrreeumlibeat cum Acbaz,reperietur magnum dif(||imen. Mittirur Icfaias quirc-lefa.7.a.4 medium affcrat impii Regis amp;nbsp;hypocritæ anxietati. his verbis eum alloquitur. Sis in cu-

ftodia, ÖL quiefceme formides,amp;c. Quid ille?Sicuti prius diélû^acrat coj^eius fuifle corn-motum,ficuti quatiunturarbores fyluæà vento, licet audita promiiTione cxpauefcerß non deftitit, Eft igitur hæc propria infidelitatis merces amp;nbsp;pœna, fie contremifcerc vt in tentatione fe à Deo auertat qui fibi ianuam fide non aperit : contra autem fideles, quoS incuruat amp;: ferè opprimitténtationum moles, conftanter, quanuis non fine molcftia difficultate emergunt.Et quia fibi propriæ imbecillitatis funt confcii,cum Propheta pre-Pfal.ii;)4j cantur,Ne auferas ab ore meo verbum veritatis vfque valde.Quibus verbis docemur,in-

terdum ipfos obmutefcere,acfi proftrata ciTet eorum fides:non tarnen deficere aut terg^ vertere,fed certamen fuum perfequi, amp;nbsp;fuam fegnitiem prccado acuere,nefaltem ex in-dulgentia ftuporem contraha^it,

• i8 ld quo intelligatur,neccfl'e eft redire ad illam carnisamp;:fpiritusdiuifionem,cuius alibi meminimus, quæin hac parte lucidifiimèfe profert. Sentit ergo in fediuifionem pium peiftuSj^od partim ob diuinæ bonitatis agnitionem fiiauitate perftinditur,partim ( ob fuæ calamitatis ienfum amaritudine angitur, partim in Euangelii promiftionem re-cumbit, partim fuæiniquitatis teftimonio trépidât, partim vitæapprehenfione exultât) partim mortem exhorrefcit.Quç variatio ex fidei imperfeftione contingit;quando nun-quam tam bene in præfentis vitæ curfu nobifeum agitur vt omni diffidentiæ morbo eu-rati,fide toti repleamur amp;nbsp;occupemur. Hinc confliftus il li : vbi quæ in reliquiis carnis hæ-ret ditfidentia, ad oppugnandam quæ intus concepta eftfidcm infurgit. Verùmfiinfi-deli mente certitudo permixtaeft dubitatione,annon eô femper recidimus vt fides non ceifcamp; liquida, fed obfcuramodô amp;perplexa diuinæ erga nuf voluntatis notitia con-ftet? Minime verô.Neque enim, fi variis cogitationibus diftrahimur, ideo protinus àfide diuellimur. nec fi furfum deorfum diffidentiæagitatione vexamur, ideo in eius abyfifim demcrgimur:ncqucfi concutimur, ideo degradu deturbamur, Siquidem iftiuscertanri-nis femper hic finis eft,quôd fides eas difficultates, quibus ita circunfefla videtur pericH-tah,tandem eluftatur.

• 19 Summa hçc fit. Vbi primùm vel minima fidei gutta metibus noftris inftillata eft, • iam faciem Dei placidam amp;nbsp;ferenam nobifque propitiam contemplari incipimus, prO' cul id quidem em^nus:fed ita certo intuitu,vt feiamus nos minime hallucinari.QuaU' turn deinde proficimus( vt nos affiduè proficere decet) quafi progrefTu faélo, in propiot^ cius confpeftum eôque certiorem venimus, amp;nbsp;ipfa etiam continuatione familiarior nO' bisredditur.Itamentem Deicognitionc illuminatam, initio multaignorantiavidenu’^ . inuolutam tcneri,quæ paulatim abftergitur. Non tarnen quædam ignorando,aut obfc^' rius id quo^lfeernit ccrnendo,impeditur quin diuinç erga fe voluntatis perfpicua notitie’ fruatur,quod in fide primas ac potiffimas partes tenet.Quemad modum cnim fiquis caP cere inclufus, exanguftiore feneftra oblique tantum 5c quafi dimidiatim emicantes ba-beat folis radios,libero quidem priuatur folis af^elt;ftu,fplendorem tarnen non ambiguuf'’ oculis haurit,eiufque vfum recipitdic terrei corporis compedibus vinifti, vtcunquemub ta obfcuritate vndique obumbremur, luce tarnen Dei vel pufillum ad exerendam mifericoWiam irradiance,quantum fatis eft ad folidam fecuritatem illuminamur.

i.Cor.ij.c.j Vtrunquediuerfis locis Apoftolus eleganter docc^Quum enim ex parte nos gnofcere, 8C ex parte prophetare, videréque in ænigmate per fpeculum tradic, quàm nuis in præfenti vita illius vere diuinæ fapictiæ portiucula nobis detur,indicat.Etfi enim non fimplicitcr indicant verba ilia imperfedam efic fidem quantifper gemimus fub ca^ nis onerc, fed quod ncceffe eft nobis affiducdifccndocxercen, ex imperfedione noftm contingereunnuit tarnen modulo noftro 5c anguftiis quod irr^jnenfum eft nopoflecom- , prehedi. Acque hoc Faulus de tota Ecclefia prædicaticuique autem noftrum fua rudita^ obftaculum ÔC remora eft,ne tam prope accedat quàm o^tadum%flèc. At quàm certn^ minime fallaci fui guftu nos afficiat vel exigua fidei guttula,idem alibi oftcndit,quuin at'

*.Cor.j.â.i8 firmat nos per Euâgelium,reuelata facie, nulloqueobiedo velaminegloriam Deicanm efficace

DE MODO PERCI P. OHRISTI GRAT. 20^ cfficacia contemplari,vt in eandem imaginem traniformemur.In calibus ignoranciæ in- • uolucris plurimum finiul dubitationis amp;nbsp;trepidationis implicari neceiïè eit : quum ptæ-fcrtim cor noftrum fuo quodam naturali inftinâu ad incredulitatem propendeac. Hue accedunt tentationes, quæ amp;nbsp;infinitæ numero genere variæ magno identidem impe-tu inliliunt.Ipfa præcipuc co^feientia incumbente peccatorum mole opprelFa, mine fe-cum querulatur acgémir, nunc fe arguit, nuiic tacite frémit, nunc aperte tumultuatur. Siue ergo res aduerlæ Ir^ Dei præ fe ferunt,fiue eius argumentum Sc materia conlcien-tiain fe rcperit,inde tela amp;nbsp;machinas ad profligandam hdem incredulitas arripit:quç tarnen ad hune feopum perpetuo deftinantur vt Deum nobis aduerfum éc infenfum efl'e putantes,nec opis ab ipfo quicquam fperemus,amp; timeamus ceu ab holle capital!.

Il Ad hos impetus fuftinendos fides feverbo Domini armat amp;nbsp;munit. Atquevbi infultathuiufmodi tentatio,Deû elle inimicum,quia fitinfeftus:contràexcipit,efl'equo-que,dum alHigit,mifericorde:quia caftigatio à dileôtione potius quàm ira proueniat.Vbi hac cogitatione feritur, Deum elfe iniquitatum vindicem, opponit venia delictis omnibus paratam, quoties ad Domini clemcntiam pcccator fe confert.Ita pia mes, vtcunque miris modis exagitetur ac diuexetur, fupra omnes tarnen difficultates tandem emergit, necfibidiuinæmifericordiæfiduciam excutivnquampdfitur.Quin potiusquæcunque difeeptationes earn exercent amp;nbsp;fatigant,in iftius fiduciæ certitudinem exeunt.Huius rei argumentô efl:,quôd fanôli,dum vltione Dei maxime vrgeri fibi vidcnturitpud ipfum tarnen querimonias fuas dcponunt,amp;: dum fe minime exauditum iri apparet, eum nihilo-minus inuocat. Quorfum enim attincret apud eum deplorareà quo Iblatium nullû fpe-rarentîeum verô inuocare nunquam inducerent in ânimu,nifi aliquid fibi opis ab eo pa-ratum crcderent.Sic difcipuli,in quib'us fidei pufillitatê Chriftus reprehendit,fc quidem perire quercbantur,eius tarnen auxilium implorabant.Nec verô dum eos ob pufillam fi-dem caftigat, reiieit à fuorum ordine, vel annumerat incredulis, fedad vitium excutien-dum incitat.Ergo,quod iam fuperius diôtû eftjrurfumaflerimus,fidei radicem nunquam è pio pedore auclli quij^ imain parte defixa hçreat,vtcunque decufi'a hue aut illuc ^cli-nare videatur : eius lumen ita nunquam extingui aut præfocari, quin faltem vclut fut» faufila delitefcat.atque hoc documento patefieri, verbum, quod fernen eit incorruptibile, fruótum fui fimilem producere,cuius germen nunquam arefcit ac pent in totum, Siqui-dcm quum hæc fitfandis extrema defperationis materia,manum Dei in fuum exitium, fecundum præfentium rerum æftimacionem,fentire :.eovlque tame progrefiuram fpem fuam lob affirmât,vt fi ab eo occidatur,non fit propterea defiturus in eum fperare.Ita eft lob 13.C.1J fané.nô intus in cordibus piorum régnât incredulitas,fcd foris oppugnat : nec lethaliter nbsp;nbsp;nbsp;«

vulnerat fuis telis,fed infcftat,aut certè fie Içdit vt vulnus fit fanabile.Fides enim,vt Paulus docec,nobis pro feuto elbea relis oppofita,eorû vim fie excipit prorfus depcllat, vel faltem fi;angat,ne ad vitalia penetret.Quum ergo cocutitur fides,perinde eft aefi violente idu iaculi miles alioqui firmus pede mouere cogatur,amp; paulùm cedere : quû autc fau-ciaturfides ipfa,perinde eft aefi clypeus ffadionem aliquam ex impreffione recipiat, fie tarnen vt non perforetur.Semper enim eô pia mes emerger, vt cum Dauitj^dicar, Si am-bulauero in medio vmbræ mortis, non timebo mala : quoniam tu mccum es. Ambulare certê in caligine mortis eft terrificum : nec fieri poteft quin fidelcs,quantumvis firmiru-dinis habeât,id perhorrefeant. Sed quoiàam ilia cogitatio fuperat, quôd Deum habeant præfentem, amp;nbsp;fuæ faluti confulentem, fimul vincitur timor fecuritate. Quantaflibet au-tem machinas(vc Auguftinus ait)aduerfum nos erigat Diabolus, quado no tenet locum cordis,vbi fides habitat,eie6tus eft foras.Ita fi ex euetu indicium fiat, no tantuiji ab omni pugna failli euadur fideles, ♦ paulo poft rccepto vlgorcrurfus in arenam defcederc fine parati:fed impletur quod dicit lohanes in fua canonica,Hçc eft vidoria quæ vincit mun- » dum, fides veftra. Neque enim tantum in prælio vno, vcl paucis, vel contra aliquem in-fultum affirmât fore vi£tricem,fed fuperiorem toto mundo quan nis mïllics impetatur.

22 Altera eft timoris ac trepidationis fpecies, ex qua tarnen adeo nihil decedir fidei fecuritati, vt folidiusind^ ftabiliatur. Nempedum fideles vel exempla diuinæ vltionis aduerfus impios édita documentorum vice fibi efle cogitantes, ijeiifdemflagiriisiram Deiinfeprouocare fièi conti^at, folicitc cauent : vel quum miferiamfuam fecumre-cognofeentes, à Domino tori penderedifeunt, fine quo fe quolibet vento fluxosmagis , com euanidos elle vident. Nam Apoftolus, dum propofitis flagellis,quibus in Ifraeliticum «

xio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INST IT VTIONIS LIB. III.

• populum olim Dominus vindicarat,terrorc Corinthiisincutit nefimilibus malis feipfoS Ibidem,c. n obihingaCjCo fiduciam ipforum nihil labefa£tac : fed torporem carnis modo excutic, quo fides obrui magis quam con firman folec. Nec dum à ludæorum cafu argumetum exhor-Roni,n.c.x« tandi fumitjVt qui fiat videat ne cadat,nos vacillate iubet, acfi nofiræ fiabilitatis parum certi eflemus ; fed arrogantiamduntaxatamp; temerariam p^opriæ virtutis præfidentiam adimit, ne depulfis ludæis Gentes in eorum locum receptæ, fcrocius infultent. Quan-quam non fideles tantum illic alloquitur,fed oratione fua hypogfitas etiam comprehen-dit,qui externa duntaxat fpecie gloriabantur.Neque enim fingulos homines admonet, fed comparatione inter ludæos Sc Gentes pofitajpofiquam illos ofienderatiufiasincre-dulitatis ingratitudinis fuç in eo pœnas dare quod reiefii eflent,has etiam hortatur ne fuperbiendo ac fefe efFerendo gratia adoptionis nuper ad fc tranllatam amittant.Quem-admodumauteminillaludæorumreieéîione fupererant aliqui exipfis qui ab adoptionis fœdere minime exciderantnta poterant aliqui ex Gentibus emergere qui fine vera fide,tantum fiulta carnis confidentia inflarentur,atque ita abuteretur in fuam perniciem Dei benignitate.Verùm etiamfi elefiis ac fidelibus hoc difiu accipias, nihil ex eo feque-tur incommodi. Aliud enim eft teme:ritatem, quæ ex carnis reliquiis interdum fanfiis obrepit, reprimere ne inani coRfidentia lafciuiat, aliud confcientiam timoré percellerc, ne plena fccuritate in Dei mifericordia acquiefcat.

Pliili.i.b.n 2.5 Deimlb vbi docet vt cum timoré Sc trcmore operemur falutem noftram, non aliud exigit niß vt in Domini virtutem, cum multa nofiri deicttione, fufpicere afl'uefca-mus. Enimuero nihil tarn nos ad fiduciam certitudinemque animi in Dominu reiicien-dam,expergefacit quam nofiri diffidentia,Só concepta ex confcientianofirçcalamitatis Pfal b! anxietas.ln qiic.mienfum accipiendumefiquod cfiapud Prophetam,In multitudine ' bonitatis tuæingrediartemplumtuum:adorabo in timoré. Vbi deceterfidei audaciam, quæ Dei mifericordiæinnititur,cumreligiofo timoré coniungit, quo nos affici needle efi quoties in confpecium diuinæ maiefiatis prodeuntes,ex eius fplendore,quanta fit no Prou.xJ.b. fira^bfcœnitas,intelligimus.Vere etiam Solomo,dum bcatum Romine pronuntiat qui *4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terret alfidue cor fuum : quoniam induratione in raalu corruitur. At terrorem intelligic

qui nos cautiores reddat,non autem quo afflitb concidamus : dum fcilicet animus in fc confufusjin Deo fe recolligicun illo erigitur,apud feipfum deieótuszdiffifus fibi, illius fidu ciarcfpirat.Proindenihil obftatquin fimul Sc terreantur fideles,amp;fecurifiima confola-tione potiantur:provt nunc in fuam vanitatem oculos conuertunt,nuncin Dei veritate animi cogitarioncm referunt.Quomodo (dieet quifpiam) in codem animo federn habe-• bütpauorSó fides?Nempeficutiexoppofito torporamp;anxietas.Namquum impiiindo-lentiam fibi accerfant,nequis timor Dei eos folicitet, vrget tame cos Dei indicium ne af-fequantur quod app?tunt.Ita nihil impedit quominus fuos exerceat Deus ad humilita* tcm,vtfortiter militandojfubfrænomodcfiiæfe cohibeant. Atque hoc fiiifle ApofioH confiliu liquet ex contextu,vbi metus amp;C tremoris caufam aifignat Dei bcneplacitu, quo Ofcæj.b.5 dat fuis Sc bene veile amp;nbsp;firenuèprofequi.In hunefenfum acciperecóuenit illud Prophc' tæ,Pauebun||filii Ifrael ad Deum Sc ad bonitatem eius:quia non folùm pietas teuerentia Dei gignif,fed ipfa dulcedo amp;nbsp;fuauitas gratiæ hominem in feipfo deieélum timoré fimul Sc admiratione imbuit vt à Deo pendeat,féque humiliter fubiiciat eins potentiæ.

Neque tarnen fie locum facimus pcfiilcfttifiîmæ philofophiç,quam nonnulli fc-mipapifiæ cudere hodie in angulis incipiunt.Quia enim crafl'am ilia dubitationê,quaîiii feholis traditafuitjtueri nequeunt, confugiunt ad aliud commétum, vt fiduciam incre-dulitate nWxtam fiiciant.Qimtics in Chrifium relpicimus,fatentur illic nos inuenire plo' nam bene fperandi materiamifed quia femper indigni fumWs illis omnibus bonis quxio Chrifio nobis ofieruntur,volunt indignitatis nofiræ intuitu nos fluèluari Sc hæfitarc. lo fiimma,confcientiam fie fiatuunt inter fpem Sc metum,vt per in terualla Sc vices hue aC' que ill U c alterner :fpem veto Sc metum fie inter fe conferunt, vt illa exoriente, hic oppfi' matunhoc refurgente,illa rurfum concidat. Ita Satan, vbi ïam vider apertas machinas il' las quibus fidei certitudinem deftruere antea folitus erat,nunc4;iihil valere, obliquis cU' niculis earn labefacereconatur. Qualis autem erit illafiducia quæfubindc dcfperation* cedetîSi Chrifiu(inquiunt)côfîderas,certafalus:fî ad teipl^m reudlteris,certa damnatio-Ergo alternis diffidentiam Sc bonam fpem in animo tuo regnare necciTc efi, Quafi veto Chrifium,veluti procul fiantem,Ôi non potius in nobis habitantem dcbcamus cogit^

DE MODO PERCI P. •CHRISTI GRAT. iii

Ideo cnim ab ipfo falutem expe6tamus,nô quia eminus nobis appareat:fed quia nos cor- * pori fuoinfitos, non modo fùorum omnium bonorum participes faciat, fed fuiquoque ipfius.Proinde hoc ipforum argumentum fie retorqueo,Si teipfum confideras, certa da-mnatioefed quoniam Chriftus tibi cum omnibus fuis bonis fie comunicatus eft,vt omnia eins tua fiant, vt fias eins m^ibrum,adeôque vnum cum ipfo: iuftitia eïustua peccata obruit,faluseiustuamdamnationem abolct,ipfe fuadignitateinterceditneinconfpe-âiim Dei vei^at tu'a in^ignitas. Sic eft fane : Chriftû à nobis feparare,aut nos ab ipfo minime conuenit : fed vtraque manu fortiter retinere oportet earn qua fe nobis agglutina-uitfocietatem. Ita nos Apoftolusinftituit.Corpus quidcm(inquit)mortuum ell propter Rô.s.b.îoï peccatum:fed Spiritus ClirifLi qui in vobis habitat,vita eft propter iuftitiam. Secundum iftorum nugamentum dicere debuerat,Chriftus quidem vitam apud fchabct:fed vos,vt cftis peccatorcs,manetis morti amp;nbsp;danationi obnoxii. Atqui longe ahter loquitur, Docec enim, cam quam à nobis mercmur damnationem, Chrifti falute abforptam efle : atque ad id confirmandum,ea quam attuli ratione vtitur : quia Chriftus non extra nos eft, fed in nobis habitat :ncc folùm indiuiduo focietatisnexu nobis adhæret, fed mirabiliqua-dam communionein vnumcorpus nobifeum coalcfc^tin diesmagis acmagis,donee vnum penitus nobifeum fiac.Neque tarnen inficior,quod nuper dixi,quafdam interdum interruptiones fidei contingcrc, provt eius imbecillitas inter violentos impetus hue vcl illue fleftitur.Ita in denfa caligine tentationum fuftocatur eius lumen, (^uicquid tarnen accidat,a quærendi Dei ftudio non defiftit.

as Nee aliter diiferit Bcrnardus,quum hoc argumentum ex profeiTo tra(ftat,Homi-lia in dedicatione rempli quinta.Dci(inquam)beneficio nonnunqua de anima cogitans, vidcormihi in ea veluti duo quædam contraria inuenire.fi ipfam, provtin fe eftex fe, intucor:decanihil verius dicere poiTum quam ad nihilum eife redacta. Quid modo ne-cefle eft fingulas eins miferias numerate, quam fit onerata peccatis, oiFufa tenebris, irre-tita illecebris,pruriens concupi{centiis,obnoxia paffionibus,impleta illufionibus, prona femper ad malum,in wtium omne procliuis, poftremôignominiæamp; confufionis fUeha? Nimirum fi ipfæ quoqueiuftitiæomnes ad lumen veritatis infpedæ, velut pannus men- iefa.tf4. e.s', fi:ruatæinueniuntur,iniuftitiædeinceps quales reputabuntur ? Si lumen quod in nobis Matt.s.c.ij. cftjtenebræ funt,ipfiE tenebræ quantæ erunt? Quid igitur ? fine dubio vanitati fimilis amp;-ftiiseft homo:in nihilum redadtuseft homoinihil eft homo. Quomodo ramen penitus nihil eft quern magnificat Deus? Quomodo nihil, erga quern appofitu eft cor diuinum? Refpiremus fratres.Etfi nihil fumus in cordibus noftris,forte in corde Dei poteft aliquid latere de nobis.O Pater mifericordiarum,ô Pater miferoru, quomodo apponis erga nos cor tuum?Cor enim tuum vbi eft thefaurus tuus.Quomodo aute t^efaurus tuus fumus,fi nihilfumus?Omnesgenres quafi non fint,ficfuntantete:in nihilumreputabuntur. Ni-mirumantete:non intra te:ficin iudicio veritatis tuæ,fed non fic in afteftupictatis tuæ. Nimirum vocas eaquæ non funt,tanquam lint.amp;; nonfuntergo,quiaquænon funt, Vo cas:amp; funt,quia vocas.Licetenim non fint,quantum ad feiapud tetarnen funt, iuxta il-lud Pauli,Non exopcribusiuftitiæ, fed ex vocante. Deinde mirificam efiWianc conne- Rom j-c.i« xionem dicit vtriufque confiderationis.Certe quæ inter feconnexa funt,fe inuicem non deftruunt.Quodetiam in conclufioneapertius dcclarat his verbis:Iam fi vtraqueconfi-derationediligcter infpexerimus nos qfiid fumus:imô in vnaquam nihil,in altera quam magnificati:puto temperata videtur gloriatio noftra:fed forfan magis audta eft, folidata quidem,vt non in nobis fed in Domino glorlemur. Nimirum fi cogitamus, fi dccreueric faluare nos,ftatim libcrabirminiam in hoc refpirare licet.Sed in altiorem fpec^lam afeen dentes, quæramus ciuitatem Dei, quæramus templum, quæramus domum, quæramus fponfam.Non oblitus fum : fed cum metu amp;nbsp;reuerentia dico, Nos inquam fumus : fed in corde Dci.Nos fumusifed illius dignatione,non noftra dignitare.

Porto timor Domini,cuius teftimonium paftim defertur fandlis omnihus,amp;S qui alias initium fapientiæ,alias fapientiaipfanuncupatur, rametfi vnus eft, gemino tarnen ppj ex fenfu cmanat.Habet «nim in fe Deus Parris reuerentiamiamp; Domini.Itaque qui ilium Prouer.i^a.r rite volet colere,amp;sobedientemillifilium fepræftareamp;: obfeque^tem feruum ftudebit. Obedientiam quæ filÄ vtPat»rcdditur,Dominus perProphetam honorem vocatiobfe- ° quium quod vt Domino exhibetur, timorem. Filius (inquit) honorât pattern, amp;nbsp;feruus dominum. Si ego Pater,vbi honor? Si Dominus,vbi timor? Vtcunqueautemdiftinguat, Malac.iK^ o.ij.

XIX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VTfONIS LIB. 111.

vides vt confundat vtrunque fimul.Timor ergo Domini,ût nobis reuerentia honore inlt;gt; amp;nbsp;timoré mixta.Nec mirum fî verunque aftcctum idem animus recipiat.nam qui fcc um reputat qualis fit nobis Pater Deus,fatis habet caufæ, ctiamli nulli fint inferi,cur eius of-fenfionem qualibet morte grauius perhorrefeat. Sed etia(quæ cft ad peccandi licentiam Garnis noftræ lafciuia)quo eam modis omnibus cohibeamii||arripienda hmul eft hæc co-gitatio:Domino,fub cuius poteftate de^imus, eife abominationi omnem iniquitatc : cu-ius vitionem non euadent qui flagitiofe viuendo eius iram adueAim fe pi^uocarint.

■irj Quqd autem Iohannes dicit,timorem non efle in charitäte, fed perfeda charita-ijoh.4.d. I* tem cxpellcreforas timorem,quoniam timor pœnam habet, nihil iftis repugnat.De ter-roreenimincredulitatisloquitur,àquolongcdiffertiftefidelium timor. Neque enim Deum timent impii,quôd in eius offenfionem incurrere vereantur,fiquidem impunc id poifentzfed quia vindidæ potentia efle armatum fciüt,ad auditum iræ eius,horrore cocu tiuntur. Ac iram quoque fic timent,quia fibi immincre arbiträtur,quia fingulis momen-tis expedant dum in caput fuum corruat.Fideles autem ( vt didum eft) amp;nbsp;oflbniam pluf-quam pœnam timent,nec timorépœnæ perturbantur, aefi ceruicibus fuis impenderer: îphe.s.b.tf cautiores reddütur,ne ipian^ccerfant. Sic Apoftolus,dum fideles alloquitur, Nolite fallijinquit: propter hoc venit ira Dei in filiosdiffidentiæ. Nonminaturinipfosdefcen-furamzfed admonct,vt-impiis ob ea quærecenfuerat flagitia iram Domini præparatâ co-gitentzne amp;nbsp;ipii eam experiri velint.Quanquam raro contingit vt folis amp;nbsp;fimplicibus minis expergefiät reprobizquin potius iam fua duritie tardi amp;nbsp;hebetes,quoties verbis fulminât Deus è cælo,ad contumaciam fe obdurant z fed manu eius pcrcufli,timere,velint nolint, coguntur.Timorem hunc vulgo feruilem vocant ingen no voluntarióquc oppo-nunt, qui filios decet. Alii mediam fpcciem fubtiliter interferut z quia fcruilis illeèi. coa-dus atf'edus animos interdum fubigit vt ad timorem Dei fponte accédant.

18 lam in diuina beneuolentia, quam refpicere dicitur fides, intelligimus falutis ac vitææternæpolfeffionem obtineri. Nam fi,Deopropitio,nihilbonideeflepotcftzabudc nobiÄ'ufficit,ad falutis certitudinem,vbi fuæ diledionis ipfe nos (Jfcrtiores facit, üftêdat Pfal.8o.a.4 faciem foam,inquit Propheta,amp; falui erimus.Vnde hac falutis noftræ fummam ftatuunt Iphe.i.c.i4 Scripturæ,quôd abolitis inimicitiis omnibus in gratia nos recepit. Quo fcilicet innuunt, Deo nobis reconciliato,nihil man ere periculi quin omnianobis bene fuccedant. Quare fides,diledione Dei apprehefajpromifliones habet viræ præièntis amp;nbsp;futuræ, folidamquö bonorum omnium fecuritatemzfed qualis e verbo percipi poteft.Neque enim vitç huius aut longitudinem,aut honorem,aut opes fibi certo fides promittitz(quando nihil horum nobis eife conftitutum voluit Dominus)fed hac certitudine contenta eft, vtcunque nos multa deficiant quæ a4 vitæ huius fubfidium pertinent, Deum tarnen nunquam defu-turum. Præcipua autem eius fecuritas in futuræ vitæ expedacionc refidct,quæ extra du-bium per Dei verbum pofita eft. Quæcunque tarnen in terra miferiæ amp;nbsp;calamitates eos maneant quos fua diledione complexus eft Deus, impedire nequeunt quin eius bencuo lentia,plena fitfœlicitas.Proinde,quum fummam beatitudinis vellemus exprimere, Dei gratiam pofuiÄusze qua fcaturigine vniuerfæ bonorum fpecies nobis profluunt. Atque id paflim obferuare in Scripturis licet, nos ad Domini charitatem reuocari quoties non Pfal.if3 a-4 nbsp;nbsp;nbsp;æterna modo falute, fed quolibet bono noftro agitur. Qu^a rationc Dauid canit, diui-

nam bonitatem, dum in pio cordefentitur,vitaipfa eife fuauiorem amp;nbsp;optabiliorem. De-nique,fi nobis affluant omnia pro voto, de amore autem Dei vcl odio incerti fimus, ma-ledidaeritac proindemifera noftra foclicjtas. Quod fi affulgeat paterna Dei facies, ipfe quoque miTeriæ beatæ erunt,quia vertentur in iälutis adiuty ta.Sicuti Paulus res omnes Rom.8. g'3$ afluerias accumulans,gloriatur tarnen,per illas nos ab amore Dei non difiungi : amp;nbsp;in fois pvccationibus icmperincipit à Dei gratia, vnde manat omnisprofperitas. Similiter Da-uid cundis terroribus, qui nos conturbant,opponit folum Deifauorem. Si ambulaucro in medio vmbræ mortis (inquit) non timebo mala : quoniam tu mecum cs. Et fentimus femper animos noftros vacillate,nifi Dei gratia contenti, pacem foam in ea quærunt,amp;: pçil.jj.c.n penitusinfixumhabent quod dicitur in Pfalmo, Beatus populifc cuius lehoua eft Deus, nbsp;nbsp;,

amp;. gens q uam elegit in liereditatem fibi.

2.9 Fidei fundametum facimusgratuitam promiflîor»m,quôain ipfapropriè fides confiftat. Tametfi enim Dcum per omnia veracem eflè ftatuat, flue iubeat, fiue prohi-beat: fiuepromittat,fiuc minecurziufla ctia eius obedienter excipiat, interdida obleruet,

• ad minas

DE MODO PERCIP. C H R I S T I G R A T. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

ad minas animaduertat:proprie tarnen à promiffione incipit,in ipfa confiât,in ipfam definit. V itam enim in Deo quærit, quæ non in mandatis, aut pccnarum ediótis, led miferi-cordiæ promiflionc reperitur, eaquenonnifi gratuita: quoniam conditionalis, qua ad opera noftra remittimur, non aliter vitam promittit, quam fi perfpiciamus efle in nobis fitam.Ergo,nifi fidem tremfte ac vacillate volumus, illam falutis promiflionefulciamus oportetzqua: à Domino vitro ac liberaliter,potiufque miferiæ nofiræ quam dignitatis re-fpefiu ofierattr. Quar A\.pofiolus hoc Euangelio tefiimonium defert, quod fit verbum fidei-.Legis turn præceptis,tum promiflionibus adimit : quando nihil efi quod fidem fta-bilire qucat ,nifi liberalis ilia legatio qua fibi Deus mundum réconciliât. Inde amp;:apud eundem crebra fidei amp;nbsp;Euangelii correlatio,dum Euagelii minifierium fibi commiflum docct in fidei obedientiamnllud elle virtutem Dei,in lalutem omni credentidn illo rcue-

Pfal.Siî.

amp;io3.b,8,S£

30 Nec veto Pighii aut fimiliumcanum latratus motor, dum hanc refirifiioncm exagitant,quafi fidem lacerando,fruftum vnum arripiat. Fatcor,vt iam dixi, generale fidci obiecl:um(vt loquutur)efl'e Dei veritatemdiue minetur,fiue Ipem faciat gratiæ.Qua-re Apofiolus fidei hoc adfcribit,qnôd Noe mundi interitum, quum nondum videbatur, Heb.ii.b.? timucrit.Si timor imminentis pœnæ,fidei fuit opus,non debent minç ab eius defininone cxcludi.Hoc quidê verum eft.fed nos immerito grauant calumniatores,acfi negar^us, fidem habere relpeftuÀ ad omnes verbi Dei partes.Tantùm enim indicate hæc duo vo-lumus,nunquam Icilicet ipfam cófiftere,donec ad gratuitam promifiionem pcruencrit: deinde non aliter nos per ipfam conciliai Deo, nili quia nos Chrifio copulat. Vtrunque notatu dignum.Fidem quærimus quæ Dei filios à reprobis difeernat, amp;nbsp;fideles ab incrc-dulls. Siquis Deu amp;nbsp;iufte prçcipere quicquid præcipit amp;nbsp;vete minati ctcdat,an propter-ca fidclis vocabitur’Nihil minus. Firmus ergo fidei ftatus non erit, nifi in Dei mifericor-dia fiftatur. Iam quorfum de fide difputamus? nonne vt teneamus viam falutis? Quomo- nbsp;nbsp;•

do autem fides faluifica nifi quatenus nosin Chrifti corpus inferit? Nihil ergo ablurdifi in definitione præcipuum eius efteftum ita vrgemus, amp;nbsp;loco diffift-entise fubiicimus ge-neri notam illam quæ fideles ab incredulis feparat.Denique nihil habent in hac doótrina maleuoh quod carpanc quin Paulum nobifeum inuoluantin eandem reprehenfionem, qui Euangelium proprie appellat fidei lermonem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rom.io.b.s

I Hine veto rutfum colliginaus quod ante expofitum fuit, non mitws verbo opus habere fidem quamfruftfi viua radicearboris:quia non alii,tefte Dauidc, Iperate in Deo pfai.^.b.n poirunt,nifi qui nouerunt nomen eius. Hæc autem cognitio excuiufque imaginatione non eft:fed quatenus Deus ipfe fuæ bon g atis teftis eft.^od idem Propheta alibi confir-mat,Salustuafecundum eloquium tuum:Item,Sperauiin verbo tuo,faluumme fac.Vbi Pfal.iilt;».4j notandaefl: fidei ad verbum relatio, deinde falutis confequentia. Neque tarnen interea potentiam Dei excludimus, cuius intuitu nifife fides fuftencet, nunquam I^otribuec fuum honorem. Videtur Panais frigidum quiddam aut vulgare referte de Abraha : quod Rom.4. d,it crediderit,Deum, qui benediftum fernen ei promilèrat, potentem elîe. Item alibi de fe-ipfo, Scio cui crediderim, amp;nbsp;certus fum quod potes fit depofitum meum feruare in diem i.Tun.i.c.ii ilium. Verùm fiquifque fecum expendat quotidentidem dubitationes de virtute Dei ' obrepantjfatis agnolcet qui ea magniamp;ciunt vt digna eft,non paruos fecifle progrellus in fide. Fatebimur omnes Deu pofle quicquid vult;led dum nos motu cofternat Sc horrorc attonitos reddit minima ^uæque tetatio,hinc pala eft nos derogar^ potetiæ Dei cui præ-ferimus quç cotra eius|promilliones minatur Satan. Hæc ratio elf cur Iefaias,dum falutis certitudinem vult imprimerÄordibus populi, tam magnified de immenfa Dei virtute dilTcrat. Videtur fiepe, vbifermoncm exorfus eft de fpe veniæ amp;nbsp;reconciliationis, alio di-gredi, amp;nbsp;vagari per longas fuperuacuas ambages, commemotans quam mirabiliter

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o. iij.

XI4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S T IT vf I ON IS LIB. III.

Deus cæliamp;tcrræ raachinam cum totonacuræ ordinegubernet. nihil tarnen eft quoi non circunftantiæ ptaefenti feruiat : quia niii virtus Dei, qua poteft omnia, oculis noftris occurrat, verbum aures maligne admittent,vel non æftimabunt iufto pretio. Adde quod. cfFedualis potentia hie notaturzquia pietas,vt alibi vifum fuit, Dei potentiam femper ad vfum opus accommodât : præfertim opera Dei fibi propipit quibus fe pattern efle te-ftatus eft. Hine ilia tarn crebra in Scripturis redemptionis memoria,ex qua difeere pote-rant Ifraelitæ, Deum, qui femel author fuerat falutis, æternum ébre eius guftodem. Suo ctiam cxemplo nos admonet Dauid, quæ priuatim fingulis beneficia contuht Deus, ad confirmationcm fidei eius in poftcrum valere ; imo vbi deferuifle nos videtur, fenfus no-ftros longius extendereconuenit,vt vetufta eius beneficia nos erigant,ficuti alio Pfalmo Pfal.i4j.b.5 dicitur, Memor fui dictum antiquorum:meditatus fum in cuftis opcribus tuis,amp;c.Itemgt; PfiU.??.«! Recordabor operum Domini,amp; mirabiliu eius ab initio. Sed quia fine verbo euaniduin eft quicquid concepimus de potentia Dei amp;nbsp;opcribus ; no temere aflerimus nullam cITg fidem donee gratiæfuæteftimoniopræluceat Deus. Poftet hie tarnen moueri quæftio, quid de Sara amp;nbsp;Rebecca fentiendum fit, quarum vtraque fidei zelo(vt videtur)impulfa» Cen.i«.a.5 extra verbi fines egrefta eft.Sar^quum arderet defiderio promiftæ fobolis,ancillam fuam marito fuppofuit. Quin multis modis peccauerit negadum non cft:fcd hoc vitium nunc attingo,quôd zelo fuo abrepta fe intra verbi Dei metas non cotinuit.Certum tarnen eft» defiderium illua à fide profeftum eife. Rebecca oraculo certior fafta de eleftione filii fui ^enef.17 nbsp;lacob, eius bencdiiftionem malo artificio procurât : maritum fuum gratiæ Dei teftem ac

miniftrum decipit:filium fuum cogit mentiri:variis fraudibus amp;: impofturis corrupit Dei veritatem.Denique ludi brio expOncns illius promiftlonem,quatum in fe eft cam abolet. Ncque tarnen hoc opus,quamlibet vitiofum amp;c reprehefione dignum, fide vacuum fuit: quia fuperare multa oifendicula neceife fuit vt tantopere appeteret quod fine fpe terre-næ vtilitatis ingentibus moleftiis amp;: periculis refertum erat. Sicuti ianiftum Patriarcham Ifaacnon omnino fide priuabimus,eo quod admonituscodeoraculo dehonorcadmi-nor Al filium tranftato,non definit ramen propenfuseftein prirWogenitum fuum Eiau. Docent certc hæc exempla,errores fæpe fidei efte permixtos:fic tame vt primatum femper tcncat ilia, vbi vera cft.Sicuti enim Rebeccæ particularis error non irritum benedi-dionis eftedum reddidit, fic neque fidem, quæ generaliter dominata eft in eius animo, principiumque amp;nbsp;cauia fuit illius adionis.In eo nihilominus prodidit Rebecca quam lu-bricus fit humanæ mentis flexus fimul ac vel tatillum fibi permittit. Etfi autem defedus amp;nbsp;imbecillitas fidem obfcurat,non tarnen extinguit:interim nos admonet quamfolicitc • penderc oporteat ex orc Dei:amp; fimul confirmât quod docuimus,fidem nifi verbo fufful-tameffluere:ficutiamp;^aræamp;: Ifaac Rebeccæ euanuiftentanimiin obliquisfUis defle-xionibus,nifi arcano Dei fræno in verbi obedientia retenti eftent.

Rurfum non fine caufa in Chrifto promifliones omnes concludimus:quando i.Cor.i.a nbsp;nbsp;eius agnitione totum Euangelium Apoftolus c5cludit,amp; alibi docet,quotquot funt Dei

i.Cor.i.d.10 promiflioncs,in ipfo eft'e etiam amp;nbsp;Amen .Cuius rei in promptu eft ratio.Siquid enim pol licetur Deus,A beneuolentiam fuam teftatur : vt nulla fit eius promiflio quæ non fit di-ledionis teftimonium.Nec refert quod ingentibus atque afliduis diuinæ largitatis bene-ftciis dum impii cumulantur, co grauiori ludicio fefe induunt. Quum enim ea fibi c Domini manu prouenire nec cogitent, nec agnofcant, aut fiquando agnofcant, eius tameu bonitatem nequaquamapudfereputentinonpoiTuntindcmagis deeius mifericordii cdoccri quam brutæ pecudes,quæ pro coditionis fuæ modo, eunde liberalitatis fruduin rccipiunt,neque tamcn profpiciunt.Nihilo magis obftat q^d deftinatas plçrunque fibi promifliones refpuedo,vltionem hac occafione maiorem fioi accerfunt. Quanqua enini turn fe demum profert promiflionum efficacia vbi fidem apud nos inuencrut:vis tame» ac proprietas earum noftra infidelitateaut ingratitudinenunquam extinguitur. Ergo quum Dominus, fuis promiflionibus,non ad percipiendos modo fuæ benignitatis fru-ftus, fed etiam cogitandos hominem inuitet, fuam illi dileftionem fimul declarat. Vndc hue redeudum eft,promiflionem quamlibet, efle diuinæ erga n»s dileftionis tcftificatio-nem, Atqui extra contÄiuerfiam eft,neminem a Deo extra Chriftum diligi.ille eft Fifii’® amp;nbsp;t7.* î dileótus in quo refidetamp; acquiefeitamor Patns,amp;: ad nos ebinde ao co fe diifundinficuc Ephef.i.b.^ ftocet Paulus,nos gratiam adeptos eife in dileóto. Ipfo igitur intcrccdentc,ad nos deriue-turacperueniac oportet. Proinde Apoftolus alibi pacem noftramipfum vocat, alibi ceu

• vinculum

DE MODO PERCiP.CHRÏSTl GRAT.

vinculum proponit,quo paterna picrate Deus nobifcum deuinciatur,Confequicur,in il- • lum coniiciendos eife oculos, quocies vlla promiffio nobis ofïertur : nee abfurdc à Paulo doceh , in ipfo confirraari amp;nbsp;adimpleri quæcunque funt Dei promiffiones. Repugnant R.om.iï.b.8 exempla quædammeque enim vel Naaman Syrum, quum de modo rite colendi Dei fci-fcitaretur ex Propheta, de ^ediatore edodum fuiife credibile eft : laudatur tarnen eius pietas.Cornelius homo gentilis Romanus vix tenerepotuit quod nó omnibus ludæis Aa-To.e.ji cognitum er^,amp; quid^i obfcurèielcemofynæ tarnen eius amp;nbsp;preces gratæ fuerunt Deo: i-Reg.^.e.i? êc lacrificiaNaamâ,Prophetæ refponfo probatajquod neuter potuit cofequi niß ßde. Si-milis eunuchi ratio ad quem delatus eft Philippus,qui niß fide aliqua præditus non fum- Aa.s.e.t? pfiifetlongi ac difficilis itineris laborem ôc fumptus adorandi caula. Videmustarnen vt interrogatus àPhilippo ftiam deMediatote infeitiam prodat.Et quidem fateor aliquaex ibidem,f.31 parte implicitam fuiJleeorum fidem, no modo quoad Chrifti perfonam, led quoad vir-tutem munus à Patreimunftum.Interea certum eft,principiis fuiffc imbutos quægu-ftum aliquem Chrifti,licet teniiem,datent. Nequehocnouum vidcri debetrquia neque eunuchus ex login qua regione ad Deum incognitum properaßet lerofolymam : Sc Cor-nelius,Iudaicam religionc femel amplexus,tantu temporis non tranfegit quin rudimen-tis veræ doftrinæ aßucfceret.Quod ad Naama fpe£tat,nffnis abfurdû fuiflet,quû de rebus minutis ei prçciperet Elifæus,tacuifie de prçcipuo capitc.Quauis ergo obfcura inter ipfos eßet Chrifti cognitio, nulla tame fuiße confentaneû non eftrquia legis Ifcrificiis fe exer-cebant,quæ à fine ipfo,hoc eft Chrifto,difcerni oportuit ab adulterinis Gentiu facrificiis*

55 Atque hæc quidem nuda externâque verbi Dei demonftratio abundè ad fidera faciendam lufficeredebebat, nificæcitas peruicaciâque noftra impediret. Verùm (qure mentis noftræad vanitatem eft propenfio) Dei veritati nunquam adhærercpoteft : qutc hebetudo eft, ad eius lucem femper cæcutit. Proindc, fine Spiritus fandi illuminatione, verbonihilagitLir. Vndeetiam liquet fidem Humanaintelligctiamulto fuperiorem eße.

' Necfatisfuerit mentem efle Dei Spiritu illuminatam,nifi eius virtute cor obfirmetur ac fulciatur. In quo tty a terra fcholaftici aberrant,qui in fidei confideratione nurkm ac fimplicem ex notitia aßenfum arripiunt, præterita cordis fiduciaamp;: fecuritate. Er^ fin-gulare Dei donum vtroque modo eft fides, amp;nbsp;quôd mes hominis ad deguftanda Dei ve-ritaté purgatur,amp;: quôd animus in ea ftabilitur.Neque enim fidei tantû inchoator eft Spi ritus,fed per gradus ea auget,donec ea nos in regnû cælefte pcrducat. Egregium, inquit i.TJma.d; Paulus, depofitû feruato, per Spiritu fanôtû qui habitat in nobis, Quomodo aute Spiritu Galat.5.a.y ex auditu fideidonari tradat Paulus, nullo negotio expedite licet.Si vnum dûtaxateßet Spiritus donu,abfurdè Spiritu efteftû fidei dixißet, qui author eft amp;: caufa : fed quû dona , prçdicet quibus ornât Deus Ecclefiam fuam,amp; per fidei incremeraad perfeâionc dedu-cit,non miru eft fi ea fidei afcribat,quæ ad ea rccipienda nos copafat.Habctur id quidem paradoxotaton,quum dicitur,nemine,nifi cui donatû fit, poflein Chriftum credere:fed ideo partim quod non animaduertunt vel quàm rccondita fit ac fublimis cælcftis fapien* tia, vel quata fit in percipiédis Dei myfteriis humana hebetudo:partim quôd ad firmam illam ftabilemque cordis conftantiam, hoc eft, præcipuam fidei parrem^on refpiciunt.

34 Atqui fi humanæ voluntatis (vtPaulus concionatur) nemo eft t^is nifi fpiritus j.cor.x.c.ii hominis qui in ipfo eft, diuinæ voluntatis qui certus elfct homo? Et fi Dei veritas apud nos in iisquoque rebus vacillât quasticulopræfentiintuemur, qui firma ftabilifque foret, vbi Dominus eapollicetur quænecoculus videt, necingeniumeapit? Adeoautem hîcconfternaturamp; deficit humana perfpicacia,vt primus in Domini fchola proficien-di gradus fit, ab ea deficere. Nam ea, ceu obiefto vclamine, impedimur qugminus afle- Mat.u. quamur Dei myfteria, quÂion reuelanturnifi paruulis, Nequeenim caroamp; fanguis re-uelat,nec animalis homo percipit ea quç funt Spiritus.quin potins ftultitia eft ilIi Dei do i.Cor.i. d.14 étrina : quia fpiritualiter diiudicanda eft.Neceffariæ ergo funt Spiritus fanfti fuppetiç,vcl potius vis eius foIahîcviget.Nemo efthominum quifenfum Deinouerit, autconlilia- Rom.ii.lt;1.34 rius eius fuerit : fed Spiritus omnia ferutatur, etiam profunda Dei : per quem fit vt men-tern Chrifti teneamus.^emo poteft venire ad me (inquit) nifi Pater,qui mißt me, traxc- lohä.«. e.44 rit eura.Omnis ergo qui audiuit à Patre, ôc didicit,venit. Non t^^iod Pattern viderit quif-quam,nifiis qui eftiDeo i^fiiis. Quemadmodum ergo nifi Spiritu Dei rratfi, accedcre ad Chriftura nequaquam poßiimus : ita vbi trahimur, mente amp;nbsp;animo cuchimur fupra noftramipforum intelligentiam. Nam ab eo illuftrata anima nouam quafi äcicm fumir,

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o.iiij.

ï N s T IT V Tî o N I s L I B. III.

• qua cæleftia myfteria contempletur, quorum fplendore antê in feiplà perftringebatur. Atqueita quidem Spiritus fanóli lumine irradiatus hominis intelledus, tu verè dem um ca quæ ad regnum Dei pertinent guftare incipit: anteaprorfus adea delibanda fatuus Luc.x4.lt;1.x7 amp;infipidus.Quamobrem Chriftusregni fuimyfteriaduobusdifeipulispræclarêedifle-g rens,nihil tarnen proficit, donee fenfum illis aperit vt intel^ant Scripturas. Sic edodis johä.iö^b.ij diuino eius ore Apoftolis Spiritus tarnen veritatis mittend^ eft, qui ipforum mentibus eandem inftillet doótrinam quam auribus vfurpauerant. Verbiijp quiderj Dei inftar foils eft omnibus affulgentis quibus prædicaturzlèd nullo cum fruólu inter cæcos. Nos autem natura cæci fumus omnes hac in parte :proinde in mentem penetrate nequit, nifi interiore illo magiftro Spiritu per fuam illuminationem aditum laciente.

3 3 nbsp;Alibi, quum de naturæ corruptione tradandum fuit, plenius oftendimus quàm

non fint idonei homines adcredendum.Itaquenon fatigabo leótores eademrepetendo. x.Cor.4.c.ij Sufficiat Spiritum fidei vocari à Paulo fidem ipfam, qua donamur à Spiritu, non autem x.Theifi. d. quam naturaliter habeamus. Ideo precatur vt in Thefl'alonicefibus impleat Deus omne

beneplacitum fiium amp;nbsp;opus fidei in virtute. Vbi fidem vocans opus Dei, amp;nbsp;loco epitheti infigniens,appofitiuè vocans beneplacitum, negatefleex proprio hominis motumeque eo contentus,adiungit,fpecimen eiFe virtutis diuinæ:ad Corinthios, vbi fidem non pen-derc ex làpicncia hominum dicic,fed fundata efle in potentia Spiritus.Loquitur quidena de cxternis miAculisdcd quia ad eorum afpeótum cæcutiunt reprobi,coprehendit etiana

interius illud figillum,cuius alibi meminit. Ac quo magis in tam præclaro dono fua libe-ralitatem illuftret Deus, non omnes eo promifcuè dignatur : fed fingulari priuilegio im-Augdever Partit quibus vult. Cuius rciantè citauimustellimonia. quorum fidusinterpres Augu-Apoft.iib.x. îbnus exclamatjVt Seruator doceret ipfum quoquecrederedonieflc,non mcriti,Nemo

(inquit) venir ad me, nifî Pater meus traxerit eum,amp; cui datû fuerit à Pâtre meo.Miruni eft quôd duo audiunt:vnuscontemnit,alterafcendit.Qu^contemnit, imputer fibi: qui afcendit,non arroger fibi. Alio loco,Quare vni datum eft,non alteri?Non me piger dice-re,I^ceft profundum crucis.De profundo nefcio quo iudiciorugi Dei, quæ perfcrutari non poflumus,procedit omne quod pofliimus. Quod poflum, video : vndepoflum,non videomifi quia laadenus video,à Deo efle. Quareautem illum,amp; non ilium? multum eft ad me:abyflus eftiprofundum crucis. Admiratione exclamare poflhmmon difputatione monftrare. Hue redit fumma, Chriftum, vbi nos in fidem illuminât Spiritus fui virtute, fimul inferere in corpus fuum,vt fiamus bonorum omnium participes.

3 6 Reftat deinde vt quod mens haufit,in cor ipfum tranffundatur.neque enim fi in • fummo cerebro volutatur Dei verbum,fide perceptum eft : fed vbi in imo corde radices egit,vtadfuftinêdasrÿiellendâfque omnes tentationum machinas inuiétum fit propu-gnaculum. Quod fi veram mentis intelligentiam,eiusilluminationem efle verum eft : in tali cordis confirmatione multo eüidentius eius virtus apparet : quo fcilicet amp;: maior eft cordis difiidentia quàm mentis cæcitas,amp; animum fecuritateinftrui quàm mentem co-gnitione imbui difficilius eft.Proinde Spiritus figilli vice fungitur, ad cas ipfas promilfio-

ncs in cordibi^noftris obfignandas,quarû certitudinem prius mencibus imprefllc:acque Epltef.1. C.IJ ad confirmandas amp;nbsp;confticuendas arrhæ locum tencc.Poftquam credidiftisfinquit Apo-ftolus) obfignati eftis Spiricu promiflionis fanôlo, qui eft arrhabo hereditatis noftræ. Vides vt SpiritUjvelut figillo,corda fideliu infculpi Âoceat? Vt hac ratione appellet pronail-fionis Spiritum,quia racum apud nos Euangcliû facitîSimiliter ad Corinthios, Qui vnxit nos Dcus (ait) qui amp;. fignauit nos, amp;nbsp;dédit arrham Spiritus in cordibus noftris. Et alibi» quum de fi^cia audaciâque fperandi loquitur, eius fundamentû facit Spiritus arrham-Neque verô oblitus fum quod ante dixi,amp; cuius m Aioriam aifiduè renouât ex-

perientia,fidem fcilicet variis dubitationibus impelli,vt rarô lèdatæ fint piorum mentes, faltem non femper firuantur tranquillo ftatu:fed,quibufcunque machinis quatiantur,vcl ex ipfo tentationum gurgite emergunt,vel in ftatione fua permanent. Securitas quidem hçc fola fouet ac tuetur fidem,vbi ftatuimus quod in Pfalmo dicitur. Dominus proteóbf noftra,auxilium in tribulatione : ideo non timebimus dum cong-emifeet terra, tranh-lient montes in cormatis. Hæc etiam fuauiffima quics alibi celebratur, Decubuijôcfo' mnum cepi,amp; furrexi:quia Dominus fufeepit me. Non qu^ æquifcili tenorc femper ad lætam hilaritatem compofitus fuerit Dauid : fed quatenusDei gratiampro modo fidei guftabat,gloriatur fe intrépide delpicere quicquid mentis paceminquietarepoterac.

Ideo

DE MODO PERCIP. «HRISTI GRAT. 117

îdeo Scripturajdum ad fide hortari vult,quiefcere iubet. Apud Iefaiam,In fpe Sgt;6 filentio eric fortitudo veftra.In Pfalmo,Sile lehouæjôô cxpetta illû.Quibus refpondet illud Apo-ftoh ad Hebræos,Patieutia opus eft,amp;c. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Heb.io.g.j«

38 Hincindicate licet quam perniciofum fitfcholafticum illud dogma,nos dégrada Deierga nos non aliter neuere pofle quàmex conieâ;uramoraliprovtfevnufquif-que non indignum ea reputat.Equidem fi ab operibus æftimandum fit qualiter aff'cdus fit erga nos Dominus,id^e tenui quidem conieétura pofle nos aile qui fateor : fed quum fimpliciamp; gratuitæ promiflloni refpondere fides debeat,nullus ambigêdilocus relinqui-tur.Nam quali(obfecro)fiducia armabimur, fi bac côditione ratiocinemur,Deû efle no-bis propitium,modô ita vitæ noftræ puritas mereatur ? Sed quoniam his traftandis fuum locum deftinauimus, longius non profequemur in præfens ; quum præfertim abundè li-queat,fidei nihil efle magis aduerfum quàm vel conicduram,vcl aliud quidpiam dubitation! affine. Ac peflimè hue detorquent Ecclefiaftæ teftimonium, quod identidê in ore Eccfcf jgt;.a.x habentjNemo feit vtrum odio dignus fit an amqre.Nam,vt præteream hune locû in vulgar! interpretatione mendofè redditum, latere tarnen vel pueros ipfos non poteftquid eiufmodi verbis fibi velit Solomo-.nepe, fiquis à præfent! reru ftatu cefere velit quos odio profequatur Deus,quos amore compleótatur,eum fruftrîlaborare ac nullo operæpretio torqueri : quum omnia pariter eueniant iufto amp;nbsp;impio,immolati viótimas amp;nbsp;non immolant!. V nde fequitur, Deû non teftar! perpetuô amore fuû quibus omniaéuccedere pro-fperè facit meq-, odium fuû in eos femper prodere quos affligit. Idque facit ad vanitatem human! ingeniiarguendam : quum in rebus feitu maxime neceflariis tanta hebetudine teneatur.Quemadmodum paulo ante fcripferat,non poffedifeerni quid hominis anima ibidem,)', différât ab anima pecudis, quod eodem modo videtur interire. Siquis inde inferre velit, fola conie£tura niti quam de animorum immortalitate fentêtiam tenèmus, annon infa-nus meritô habeatur? An igitur fanifunt ifti qui nullam efle gratiæ Dci certitudinem col l^unt,quoniam nulla ex carnali rer um præfentium afpeélu comprehend! poffit?

39 Atqu! temeraiiæ præfumptionis effe caufantur, indubitatam voluntatis dij^næ notitiam fibi arrogare.ld quidem illis concederem, fi tantum nobis fumeremus vt ingénu noftr! tenuitati fubiieere veile mus incôprehenfibile Dci confilium. Sed vbi fimplici-ter cum Paulo dic!mus,nos accepifle non fpiritum huius mûdi, fed Spiritum qui ex Deo i'Cor.i.c.îi eft,quo docente feiamus quæ à Deo donata funt nobis : quid contra obgannire poflunt, quin Spiritum Dei contumeliofè inceflant? Quod fi ab ipfo profeétam reuelationem vel niendacii,velincertitud!nis,vel ambiguitatis infimulare, horrendum eft facrilegium : in afferenda certitudine quid delinquimus ? V erûm hoc quoque non vacate magna terne- nbsp;nbsp;•

xitatc exclamant, quod de Chrifti Spiritu fie audemus gloriari. Quis credat tantum efle iftorum ftuporem qui orbis magiftri habet! volunt, vt in primis raigionis elemêtis adeo tutpiter impingantîMihi certè credibile non effet,nifi teftarêtur quæ extant eorum feri-pta.Paulus eos demum fflios De! efle pronuntiat qui eius Spiritu aguntur: h! agi proprio R.om.8. c-u fpiritUjdiuino autem vacuos effe volunt qui fint filii Dei.llle Deum à nobis Pâtre appel-lari docet,Spiritu talem vocem distante, qui folus teftimoniû reddere poiçft fpititui no-ftro quod filii Dei fumus; h! tametfl à Dei inuocatione non arcent, Spiritum tarnen ab-ftrahunt,cuius dudu rite inuocandus er at.111e Chrifti feruos effe negat qui non agantur Spiritu Chrifti: h! Chriftianifmum conlt;ngunt Spiritu Chrifti non indigentcm.llle nul- Rom.s. b.ri lambeatæ refurreftionis fpem facit nifi Spiritum in nobis rcfidentem fentiamus:h! fpem tali fenfu vacuam confingunt. Sed refpondebunt for fan, non fe inficiat! quin illo prædi-tos efle oporteat,cæterùm modeftiæ amp;nbsp;humilitatis efle,nô agnofcere.Quid e«go fibivult t.Cor.ij.b.i quû iubet Corinthios tentai an fint in fide,femet prolîate an Chriftum habeant, quem nifi quis in fe habitante agnofcat,tepr obus eftîEx Spiritu au te quem dédit nobis, inquit Iohannes, feimus quod in nobis manet. Et quid aliud quàm Chrifti promiffiones in du- t.Tok.). biû reuocamus, dû ferui Dei fine ipfius Spiritu haberivolumus, quem fuper fuos omnes icfa.î4-*î effufurû fe denûtiauit? Quid,quôd Spiritui famfto iniurii fumus, qui fi.dê,opus eius pecu-liare,ab ipfo feparamusî^æc quû prima fint pietatis tyrocinia,rniferrimæ eft cæcitatis ar-

’ nbsp;nbsp;nbsp;rogantiæ notari Chr^ianos qui Spiritus fanéfi præfentia gloriari^ufint ; fine qua gloria-

tione Chriftianifmulipfc nbsp;nbsp;nbsp;confiât. Sed enim exeplo fuo déclarât quàm verè dixerit

Chriftus Spiritum fuum mundo incognitû effe-.ab ipfis modo agnofei apud quos manet.

40 Ac ne vno duntaxat a£to cuniculo, fidei firmitudinem diruere tentent, aliunde

118 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INS T IT V*riO NI S LIB. III.

• nbsp;ipfam adorîuntur:nempe,etiamfî fecundum præfcntcm iuftitiæ ftatum,de gratia Dei lü“

dicium fumcre liccac, manere tarnen in fufpenfo finalis perfeuerantiænotitiam. Egre“ gia veto falucis fiducia nobis relinqnicur, fi ad prüfens momctum nos elEe in gratia, con' ieftura morali æftimamus, quid in craftinum fit futurum nefcimus. Loge aliter Apofto' Rom.8.g.38 lus:Certö,inquit,perfuafus fum,quöd neque Angeli,nec j||tcftates,nec principatuSjnC“ que morsjueque vita,neque præfentia,neque futura diriment nos à diledione, qua no^ Dominus in Chrifto compleftitur. Euadere conatur friuola fq^utione, i^ Iiabuiffe Apo' ftolum ex fpecialireuelationcgarrientesd'cd preflius conftringuntur quam vt effugianc« Siquidem illic quæ in commune vniuerfis fidelibus ex fide proueniant bona tra6lar,non i.Cor.io.c. quæ fpecialiter ipfc cxpcriatur. Atqui idem nos alibi noftræ imbecillitatis inconftatiaî mentione deterrer.Qi^ bene ft;at(inquit)vidcat ne cadat. Verum eft : at non cerrore quo confternemur, fed quo difcamus nos fub potend manu Dei humiliate, quemadmodurn i.Pet.j.b.if Petrus explicat.Deinde quam præpofterum eft, ad punftum temporis limitare fidei cer-titudinem cuius proprium eft, fuperatis huius vitæ fpatiis, ad futuram immortalitatem protendiîQuumergoidgratiæ Dei fideles acceptumferant,quôd Spiritueiusillumina-ti,cæleftis vitæ contemplatione per fidem fruuntur:adeö procul abeft ab arrogantia talis gloriatiOjVt fiquem cofiteri pudet, eo extremam ingratitudinem prodat magis diuinam bonitatem maligne fupprimendo,quam modeftiam aut fubmiflionem teftetur.

41 QuoiAra non aliude melius aut magis perfpicuc fidei natura declarari pofte vi-debatur quam à promiffionis fubftantia,qua velut proprio fundamento fic nititur, vt ea fublata protinus corruat, vel potius euanefcat : ideo noftram definidoncm inde fumpfi-mus,quæ tarnen ab illa Apoftoli vel definitione vel dcfcriptione potius,quam fuæ difpu* Heb.ii.a.i t^^ioui accommodât,minime aliéna eft : vbi docet elfe rerum fperandaru fubfiftenriam, indicem non apparentium. Nam per ÜTrig-aa-iv[quo vocabulo vtitur) quafi fulcrum intel-ligit,cui pia mens innitatur amp;nbsp;incumbat.Acfi diceret fidem ipfam certam quandam efle ac fecuram poftelfionem eorum quæ nobis à Deo promifta funt. nifi quis ÙTréç-etm pro fi* du^ accipere malit.quod no difplicet:quanqua illud quod receçtius eft ampleólor.Rur Danj.7.c.io fum Vt fignificaret ad fupremum vfque diem quo libri aperientur,fublimiora efle, quàm quæ fenfu noftro percipi, aut oculis fpeftari, maniive contredari pofTint : eaque non aliter interim poffideri à nobis,quam fi captum omném ingenii noftri excedamus,ac fupra omnia quæ in mundo funt aciem noftram intedamus,nos dcniquc ipfos fuperemus : ad-didit fecuritatem hanc poflidendi, eflc rerum quæ in fpe iaccnt, ideóque non videntur. Rom.8.e.i4 Siquidem euidentia,(vt Paulus fcribit)fpes non eft: nec ea quæ videmus, fperamus. dürft HomiAiio verè indicem,aut probationcm,aut (vtfæpcreddidit Auguftinus) cöuiélionemappellat Dequot;p7ccat. tcrum non præfentium: (nam Græcc eft perinde loquitur acfi diceret euidctiam iiien.amp; ré. non appareiitium rerum,vifioncm earum quæ non vidctur,perfpicuitatem obfcuraruin, lib.i.cap.31. prxfentiam abfentium, demonftrationem occultarum. Myfteria Dei enim, cuiufmodi funt quæ ad falutcm noftram pertinent,in fc,fuaque(vt dicitur)natura cerni no polfunt: verum ipfa in eius verbo duntaxat intuemur : cuius veritas fic perfuafa elfe nobis debet, vt pro fa3:o i|»plctóquchabendum fit quicquid loquitur. Ad talem verb diuinæ bonita-tis guftum percipiendum quomodo fc attollat animus , quin fimul ad rcdamanduin Deum totus accendatur ? Vere enim cognofci ilia fuauitatisaftlucntia non poteft,quaift Deus timentibus ferecondidit,vt non fimul veWementcr afficiat.Quem autem femel af-fecit, penitus ad fe rapit amp;nbsp;effert. Proinde mirum non eft li peruerfum cor amp;nbsp;obliquuin Lib.3. Sent, nunquam fubit hie atfeâ:us;quo in cçlum ipfum tradutli,ad recondiriflimos Dei thefau-Diftinft. nbsp;nbsp;ros admittftur, amp;nbsp;ad facratiftima regni eius adyta, quæ profanari impuri cordis ingrefi'ft

amp;fæpius. decet.Quod enim traduntScholaftici,charitatem fitftacfpepriorenicfte,meruna eft deliramentum : quandoquidem folaeft fides quæ in nobis charitatem primuingenC' Sermo.i.in rat.QuantoreftiusBernardus:Teftimonium,inquir,confcicntiæ,quodpiorumglohain Annutiatio yQ^at Paulus,in tribus confiftere credo. Neceftc enim primo omnium eft, credere quod i.Cor.i.c.n rcmiflionem peccatorum habere non poffis nifi per indulgentiam Dei : deinde quod nihil prorfus habere queas operis boni nifi amp;nbsp;hoc dederit ipfe : pc^Iremo quod vitam a’cer-nam nullis potes opcrifeus promereri nifi gratis detur amp;nbsp;illa.Pault^oft fubiicit,hæc non fufficcrcjlcd elfe quoddam fidei initium : quia credendo pgfcata iron pofte remitti nifi a Deo, fimul teuere oporteat remiffa nobis efte donee ctia Spiritus fancli teftimonio pet-fuafi fimus falutem nobis elfe repofitam: quia Deus peccata codonat, mérita ipfc donar, ^præ'

DE MODO PERCIP. OHRISTI GRAT.

amp; præmia idem redonat, non poflc gradum in illo principio figerc. Verùm hæc amp;nbsp;alû • fuis locis traétanda erunt: nunc tantum quid fides ipia fit jhabere fufficiat.

4i lam veto vbicunquc viua erit hæc fides,fieri non poterit quin fpem æternæ falu* tis comitem fecû habeat indiuidua, vel potius ex fe gignat amp;nbsp;exerat : qua fublata, quam-libct difertè atque ornate de nbsp;nbsp;nbsp;difleramus, nulla habere cóuincimur. Na fi fidcs(vc au-

ditum eft)certa eft de veritat^)ei perfuafio,quod nee mentiri nobis,nee fallere,nec irrita eflc queat:qm hanc cq|pitudinem concepcrunt, fimul profeóló expeótant fore vt pro-mifsiones fuas Deus præftet,quæ eorum perfuafione nónifi veræ efle poffunt : vt in fixm-ma, nihil aliud fit fpes quam eorü expeéfatio quæ verè à Deo promiila fides credidit. Ita fidesDeum veracé credit:fpes expe£tat,vt in têporis occafione veritatem fuam exhibeat. fides credit nobis efle patre: fpes expcótat vt fe talem erga nos femper gerat, fides datam nobis vitam æternam credit: fpes cxpeéfat vt aliquando reueletur. fides fundamentû eft, cui fpes incumbit : fpes fidem alit ac fuftinet. Vt enim expedare à Deo nemo quiequam poteft nifi qui prius eius promifsis crediderit : ira rurfus fidei noftræ imbecillitatê,ne ve-lut fefla concidat, fuftineri ac foueri patienter fperando amp;nbsp;expedando oportet. Qua ra-tione Paulus rite falutem noftram in fpe collocat.Nam ea dum Ïn filentio Dominum ex-pedat,fidem continet,ne nimis feftinando præcipitef.coîifirmat, ne vaciller in Dei pro-inifsionibus,aut de earum veritate dubitare incipiat: recreat,ne fatigetur:extendit ad vl-timam illam metam,ne in medio curfu aut etiam in carceribus deficiat.Dtnique afsiduc renouando Ô6 inftaurando, facit vt feipfa fubinde ad perfeuerantia vegetior emergat. Atque omnino quod nominibus neceifaria fint fpei fubfidia ad fidem ftabiliendam,melius patebit fi cogitemus quot tentationum formis impetantur amp;nbsp;concutiantur qui verbum Deiamplexifunt.Primùm Dominus,promifliones fuas differedo,diutius fæpc quam pro votis noftris,fufpefos animi nos tenet, hîc officium eft fpei, præftare quod iubet Prophe-ta:vt fi moram illæ feccrint,expcdcmus tamen.lnterdum non modo languere nos finit, Habac.t.a.j fed apertam indignatione præ fe fert. hîc fpem multo magis fuccurrerc neceffe eft, quo, fccundum alterius Prof hetæ didum,poflimus expedarc Dominum, qui abfcondeÿfa-ciem fuam à Iacob.Infurgunt etiam illuforcs (quemadmodum ait Pctrus)qui rogät^bi eft promiCfio aduentus eius ? quando, ex quo patres dormierunt, omnia fie perfeuerant ab initio creationis.Imo eadem hæc nobis infufurrant caro 0£ mudus. Hic fidem fpei to-lerantia fuffultam, in æternitatis contemplatione defixam retineri oportet, quo mille annosjinftar diei vnius reputet.

45 Propter hanc tum coiundionem, tum aflfinitatem, Scriptura interdum E idei Si Speivocabula confundit.Nam quum Petrus docct, virtute Dci nos per fidem cuftodiri vfque ad fiilutis reuelationem-.quod fpei magis quadrabat fidei tribuit ; ncque immerito; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* ,

quando iam docuimus,nihil aliud fpem efle quam fidei alimentuSi robur.lnterdu fimul iungütur,ficuti eadem epiftola, quo fides veftra fpes effet in Deo. Paulus vero ad Phi-lippenfes ex fpc deducit expedationem : quia fperando patienter, vota noftra fufpendi- ' • ' ' mus,donee patefada fuerit Deiopportunitas.C^od totu melius intelligerelicet ex dcci-mo cap .ad Hebræos,quod iä citaui .Paulus alibi, quanuis improprie loqrM^ur,hoc ipfum tarne intelligit,his verbis,Nos fpiritu ex fide fpem iuftitiæ expedamus : nepe quiaEuan- GaUt.v.a.f gelü teftimoniu de gratuite amore amplexi, expedamus du palam oftendat Deus quod nuncfub fpc eft abfeonditum. Neque^am obfeurü eft quam infulfè Petrus Lombardus

duplex fpei fundamentum iaciat,Dci gratiam, amp;nbsp;operum meritum.Non huic alius fco- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

pus quam fidei effe poteft. fidei autem iam clariffimc expofuimus vnicum efle fcopum, Del mifericordiam : in quam vtroque (vt ita loquar) oculo refpicerc debeateSed operæ-pretiumeft'aufcultare quam viuidamafteratrationem.Si quippiam (inquit) finemeritis fperarc audeas,non fpes illa,fedpræfumptio dicenda erit.C^is non meritó,amiceledor, talcs beftias exccretur, quæ temerè præfumptuofc fieri pronuntiant fiquis Deum ve-racem efle confidat?Nam quum Dominus nihil non a fuabonitate expedari velit, præ-fumptionem eflcdicuntinearecumbcreSó acquiefeerc. O magifttumtalibusdignum difeipulis quales in infagiis rabularum fcholis nadus efti Nos vero, quando videmus Dei oraculis iuljeri peccttores fpem falutis concipere,libcnter tantum præfumamus de veri-

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;täte eius, vt fola eiuFmiferi^rdia fteti, abieda operum fiducia, bene fperarc audeamus.

Non fallet ipfc,qui dixit,Secundum fidem veftram fiat vobis.

gt;xo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N s TIT mONl S LIB. TIL

. Fide nos regencrdïi. ybi depoenitentia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C A P. 11L

TSI iam aliqua ex parte docuimus qiiomodo fides Chriftum pofsidcat, per ipfam fruamur eius bonisdioc tarnen adhuc obfcuru effet nili efFe£tuuni quos fentimus accedcret explicatio. Nó abs re Rimma Euangelii ftatuitur in pœnitêtia remifsione peccatoru. Ergo duoLus illis capitibus omifsis, ieiu-na amp;: mutila erit adeóque prope inutilis quælibet de fide difputatio.Iam quu

vtrunque nobis coferat Chriftus, vtrunque fide cófcquamv^ vitæ fci|^cet nouitatem, reconciliationem gratuitam:ratio amp;nbsp;docedi feries pofiulat vt de vtroque hoc loco dii-fercre incipiam.Proximus autem à fide ad pœnitentiam nobis erit trälitus : quia hoc ca-pite probe cognito, mehus patebit quomodo fola fide amp;nbsp;rnera venia iuftificetur homo, neque tarnen àgratuita iuftiti^ç imputatione feparetur realis(vt ira loquar) vitæ lanólitas. Pœnitentiam verô non modo fidem continuo fubfequijfed ex ea nafci,extra controuer-fiam efle debet. Quum enim venia remiflio per Euangelii prædicationem ideo offera-tur,vt a tyrânide Satanæ,peccati lugo, amp;nbsp;mifera feruitute vitiorum liberatus peccator in regnum Dei tranfeat : certê Euangelii gratiam nemo amplcóti pöteft quincxerroribus vitæ prions in reótam viam fe recipiar, totumquefuum ftudium applicet ad pœnitentiæ meditationem.Quibus autem^idetur fidem potius præcedere pœnitentia quam ab ipià manare vel proferri,tanqua fruttus ab arbore,nunquam vis eius fuit cognita,amp;: nimiuin leui argument ad id fentiendum mouentur.

Matth.3.a.i nbsp;nbsp;2, Chriftus ( inquiunt ) Iohannes in fuis côneionibus populum ad refipifeentiatn

Mat.4.c.i7 pvimiunhortantundeinderegnumcælorum appropinquan'eiùbiiciunt.Taleprædican-di mandatum accipiunt Apolloli : talem ordinem fequutus cil Paulus, quemadmodum Aft.io.d.ii Lucas refert. Atqui dum in fyllabarum contextu fuperftitiofèhærent, non animaduer-tuntquofenfu inter fe verba illa cohæreant. Nam dum in hunemodum concionantur Matth.j.a.x Chriliiis DominusIohannes,Pœnitétiara agite,appropinquauitenim regnum cælo-rum:annon refipifcendi caufam ab ipfa gratia amp;nbsp;falutis promifiione ducunt ? Perinde ergo valent eorum verbaach dicerent,Quoniam appropmquauiteegnum cælorum, ideo refi^fcite.NamMatrhæus,vbi fie prædicaife lohannem narrauit,impletum in ipfo fuilfe lefa.4o.a.3 jçfgjæ vaticinium docet de voce in deferto clamante, Parate viam Domini, redas faute femitas Dei nollri. Verùm apud Prophetam illa vox iubetur à confolatione amp;; læto nun-tioinchoare. Neque tarnen, quum refipifcentiæ originem ad fidem referimus, fpatium aliquod temporis fomniamus quo iplàm parturiat : fed oftendere volumus,nô poffe hb-miném pœnitentiæ feriô ftudere nifi fe Dei eife noucrit.Dei aute feefle nemo verè per-• fuafus ciLnifi qui eius gratiam prius appréhendent. Sed hæc dilucidius in ipfo progreifu edifierentur.Fefellit eos forte quod multi confeientiæ pauoribus ante domantur,vel for-mâtur ad obfequium,^uàm imbuti fuerint cognitionegratiæ,imô earn guftauerint. At-que hic eft initialis timor,quem inter virtutes quidam recenfent,quia veræ amp;nbsp;iuftæ obe-dientiæ propinquum elle ccrnunt.Sed non hîc agitur quàm varie nos Chriftus ad fe tra-hat,velpræparet ad pietatis ftudium, tantum dico, nullam redtitudinem pofteinueniri vbi non regna^piritus ille quem accepit vt eum membris fuis communicaret. Deinde, Pfal.ijo.a.4 fecundum illud Plàlmi, Apud te eft propitiatio vttimearis : nemo vnquam Deum reue-rcbitur,nifi qui fibi propitium confidetmemo fead Legis obferuationem libenter accin-, get nifi qui perfuafus erit ci placere fua obfequia.^uæ in ignofeedo amp;nbsp;tolerandis vitiis in-ofeatfi.a.i dulgentia,fignumeftpaternifauoris.Quodetiamdemonftratilla Ofeæexhortatio,Venire, reuertamur ad lehouaiquia ipfe rapuit,amp;: fanabit nos: percuflit,ôd: curabit nos: quia fpes veniæ t^nquam ftimulus additur,ne in fuis pcccatis torpeant.Omni autem rationis fpecie caret eorum deliramen^um,qui vt à pœnitentia cxor(ffantur,certos dies fuis neo-phytis præfcribunt per quos fe in pœnitentiam exerceant : quibus demum tranfaftis, in Euangelicægratiæcommunionemiplosadmittunt, Deplurimis Anabaptiftarûloquor: iis prælértim qui fpirituales haberi mire gaudet,eorumquc fodalibus Iefuitis,amp;: fimilibus quifquiliis.Tales fcilicet fruftus profert fpiritus ille vertiginis, vt pœnitetiam, quæin to-tam vitam proroganda eft homipi Chriftiano,paucis dieculis tergiinet.

3 Cæterùm de pœijitentia dofti quidam viri,longê etiam anteiæc tempora,quum iuxta Scripturæ regulam fimpliciter amp;nbsp;fincerè loqui vcllen^lixenlit conftareduabus partibus,mortificationeamp;yiuificatione,Mortificationêinterpretanturanimæ dolorem, terrorem ex agnitione peccati amp;: fenfuiudicii Dei coceptum. Vbi enim quisin veram . peccati

DE MODO PERCIP. CMRISTI GRAT. izt peccati cognitionem adduôtus eftjtum verè peccatum odiflè execrari incipit : turn fi- nbsp;nbsp;•

biipfi ex animo difplicec,miferû fe èi: perditum fâtetur, èc alium fe eûe optac. Adhæc vbi fenfu aliquo iudicii Dei taôlus eft (alterû enim ex altero procinus fequitur) turn verô per-culfus ac confternacus iacet, liumiliatus ac deieétus trémie, animû deipondcc, defperac. Hæc prior pœnitentiæ pars,q^am vulgô Contritionem dixerunt. Viuificationem inter-pretantur confolationem quæ ex fide nafcicur: vbi fcilicet homo, peccati côfcientia pro-ftratus,ac Dei tj^ore pei^ulfus,poftea in Dei bonitatem, in mifericordiara, gratiam, fa-lutem, quæ eft per Chriftum, refpiciens, feie erigit, refpirat, animum colligit, amp;nbsp;velut ê morte in vitam redit. Ac voces quidem iftæ,fî modo refta conftet interpretatio,vim pœnitentiæ fatis commode exprimunt : fed quôd viuificationem accipiut pro lætitia quant recipit animus ex perturbatione amp;nbsp;metu fedatus,non aflentior : quum potius fände pié-queviuendiftudium fignificct, quod oritur ex renafeentia : quafi diceretur hominem fibi mori vt Deo viuere incipiat.

4 Alii, quia videbant varie hoc nomen in Scriptura acceptum, duas pofuerunt pœnitentiæ formas:quas vt nota aliqua diftinguerent,alteram legalem dixerunt,qua pecca-tor peccati cauterio vulneratus amp;nbsp;terrore iræ Dei attritus, in ea perturbatione cóftriótus hærct,nec fe explicate poteft.Euangelicam alteram,qua ^ccator grauiter quidem apud fe afflidusjâltius tarnen emergit, amp;nbsp;Chriftum, vulneris fui medicinam, terroris confolationem,miferiæ portum apprehédit.Legalis pœnitentiæ exempla eife voÂt, Cain,SauI, Gen.41gt;-3 Iudam:quorum pœnitentiam dum Scripturanobis commémorât, intelligir, peccati fui grauitateagnita,iram Dei timuifle: fed Deum duntaxat vltorem amp;nbsp;iudicem cogitantes, in eo fenfu defcciife. Ergo eorû pœnitentia no aliud fuit quàm quodda inferorû atrium, quo iam in hac vita ingreiTijcœperunt à fàcieiræ maieftatis Dei pœnas dare, Euangelïcâ pœnitentiam videmus in omnibus qui peccati aculeo apud fe exulcerati, fiducia autera mifericordiæ Dei erediamp; recreati, ad Dominû couerfi funt. Perterritus eftEzechias ac-cepto mortis nuntio:fed flens orauit,amp; in bonitatê Dei intuicus, fiduciam recepit. Con- jefa.ss.a.i tmbati funt Niniuitæ h»rribili denuntiatione excidii:fed induti facco amp;nbsp;cinere orai^t, fperantes quôd conuerti poflet Dominus,amp; auerti à furore iræ fuæ.Confeifus eft Dauid i Sam-M-fenimium peccaffein recenfendo populo : fed adiecit, Aufer Domine iniquitatem ferui tui. Agnouitadulterü crimen,obiurganteNathan, amp;nbsp;fe cora Domino proftrauit : fed ve-niam fimul expedauit.Talis fuit eorum pœnitentia qui ad prædicationê Petri compun-difunt corde:fed Dei bonitatê confifi,addiderût,Quid fàciemus viri fratresî Talis amp;nbsp;Pe-tri ipfius,qui fleuit quidem amarê,fed fperare non defiit.

5 Hæc quanquam omnia verafuntjiiomen tarnen ipfum pœnitentiæ (quatenus ex • Scripturis aflequi pofrum)aliter accipiendum eft.Nam quôd fidem fub pœnitentia com-pleduntur,pugnat cumeo quodPaulus in Adis dicit,feIudæisacGentibus teftifica- Aft-io.d.« tum in Deum pœnitentiam ,amp; fidem inlefum Chriftum. Vbi tanquam duo diuerfa, pœnitentiam amp;nbsp;fidem enumerat. Quid jgi tur? An vera pœnitentia citra fidem confifte-repoteft? Minime. Verum etfl feparari non poflunt, diftingui tarnen debent. Quemad-modum fine fpe fides non eft, amp;nbsp;tarnen fides ac fpes varia funt ; ita pœni«f ntia amp;c fides, quanquam perpetuo inter fe vinculo cohærent,magis tarnen coniungi volüt quàm con-fundi. Equidem nec me latet, fub pœnitentiæ nomine totamadDeum conuerfionem comprehendi,cuius pars non poftrcmalîdes eft:fed quo fenfu,facillimè apparebit vbi vis ac naturaeius explicata fuerit.Pœnitêtiæ nome Hebræis à conuerfione vel reditu, Græ-cis à mentis connliique mutatione dedudum eft : nec vtrique etymologiæ res ipfamale refpondeticuius fumma eft^t ànobis demigrantes,ad Deum conuertamurUß^ depofira priftina mente,nouam induamus. Quamobrem non male, meo quidem iudicio, fie pœnitentia definiri poterit,Ejfle veram ad Deum vitæ noftræ conuerfionem,à fincero feriô-que Dei timoré profedam, quæ carnis noftræ veterifque hominis mortificatione, amp;nbsp;fpi-ritus viuificationc conftct.In eum fenfum accipiendæ funt conciones omnes quibus vel Prophetæ quondam, vel Apoftoli poftea fui temporis homines ad pœnitentiam horra-bantur. Hoc enim cont«ndebant vnum, vtpeccatis fuis confufi, ac diuini iudicii timoré pundi, coram eo protiderent amp;nbsp;humiliarentur in quem deliquÂant,ac vera refipifcen-tia in redam eius viam fe raeiperent. Ideo hæc promifeuè vfurpantur apudipfos eodem fignificatu,Conuerti feu reuerti ad Dominum,Refipifcere,amp; pœnitentiam agere. Vndc Matth.j.a * ccia amp;nbsp;Sacra hiftoria pœnitentia dicit agi poft Deum, vbj homines qui in fuis cupiditati- i.sam.y.a.»

DE MODO PERCIP. CHRISTI GRAT. X15

à nobis habemus,abolitum fuerit.Sed quum vniuerfus carnis adeétus limulcas fît aduerius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»

Deum, primus ad obedientiam Legis eius ingreflùs eft ilia naturæ noftræ abnegatio. Po-ftca renouationem defîgnant à fruâ;ibus qui inde confequuntur, iuftitia,iudicio miferi-cordia.Siquidem nô fatis fuerit tafîbus officiis rite deftmgi, nifî mes primum iplâ cor iu-ftiri;p, iudicii gt;nbsp;milericordiæ afî'eôtum induerint. id fit quum Dei Spiritus intinä;as lùa lâm tbitate animas noftras nouis Si^ogitationibus amp;nbsp;aftètbibus ita imbuit, vt nouæ iure haberi queât.Et certè vt naturali|^r fumus auerfî à Deo, nifî præcedat abnegatio noftri, nûquam ad id quod reôtuîn eft têdemus.Ideo toties iubemur exuere veterem hominem: renuntia-re mundo amp;nbsp;carnûconcupilcentiis noftris valere iuiris,renouari fpiritu mentis noftræ. Nomen porrô ipfum mortificationis admonet quam difficile fit obliuifci prioris naturæ : quia hinc colligimus, non aliter nos formari ad Dei timoré, amp;nbsp;pietatis initia difeere nifî vbi gla-dio Spiritus violenter maftati in nilrilum redigimur-.quafî pronûtiaret Deus,vt cenfeamur inter fuos filios,opus eflè communis naturæ interitu.

9 Vtrunque ex Clirifti participatione, nobis contingit.Nam fî verè morti eius commu- Rora.lt;?.»« nicamus, eius virtute crucifigitur vêtus nofter homo nbsp;nbsp;peccati corpus emoritur, ne am-

plius vigeat primæ naturæ corruptio. Si refurreaionis fumus participes, per ea fulcitamur in vitæ nouitatem,quæ Dei iuftitae refpondeat.Vno ergo vftbo pœmtentiam interpretor, regenerationem,cuiusnçnaliuseftfeopus nifîvtimago Deiquæ per Adæ tranfgreffio-nem fœdata, amp;: tantum non obliterata foerat, in nobis reformetur. Sic do«et Apoftolus, quum ait,Nos autem reuelata facie gloriam Domini repræfentates, in eandem imaginem i.cor.3.d.i8 tranlformamur ex gloria in gloriam,tanquam à Domini Spiritu.ltem,Renouamini fpiritu EpKc.4f.13 mentis veftræ, amp;nbsp;induite nouum hominem,qui lecundum Deum creatus eft in iuftitia amp;c lanftitate veritatis.Item alibi,Induentes nouum hominem, qui renouatur ad agnitionem Colo-s.b.io amp;nbsp;imaginem eius qui creauit ilium. Proinde ifta regeneratione in Dei iuftitia, Chrifti be-neficio inftauram.ur,à qua per Adam excideramus : quo modo in integrum reftituere pla-cet Domino quolcûque in vitæ hereditärem cooprat. Arque hæc quidem inftauratio non vno momento, vel die, -^1 anno impletur, fed per continuos, imô etiam lentos intenffim profeaus abolet Deus in eleais fois carnis corruptelas : repurgat eos fordibus, fib'iqiÂn templa confecrat, fcnius eorum omnes ad veram puritatê renouans, quo fe rota vira exer-ceant in pœnitctia: fciântque huic militiæ nullum nifî in morte elfe finem. Quo maior eft iiripuri rabulæ apoftatæ Staphyli cuiufda improbitas-.qui ftatum prælcntis vitæ cum gloria cælefti à me confond! nugatur,dum imaginem Dei ex Paulo interpretor lanaitatem i.cor.4.1.4 amp;nbsp;iuftitiam veracem. Quafi verô vbi rcs ahqua definitur, non quærenda fit ipfa integritas

amp; perfoaio.Neque ramen locus negatur incrementis: fed quatenus ad Dei fimilitudinem nbsp;nbsp;•

propius quifque accedit, in eo dico folgere imaginem Dei. Hue vt perueniant fideles, fta-dium pœnitentiæ,in quo tota vita currant,illis Deus affignat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

10 Sic ergo a peccatiiéruituteliberanturfilii Dei per regeneratione, non vt quafi plc-namlibertatis poffeflionem iam adepti,nihil amplfos moleftiæ à carne foa fentiant : fed vt fllis maneat perpétua certaminis materia, vnde exerceantunneque exerceatur modo, fed infirmitatem quoque foam melius difcant. Arque m ea re omnes fanioris iudicii feriptores inter fe confentiunr,maner e in homine r egenerato mali fomitem,vnde per petuo feateant cupiditates quæ ipfum ad peccandum iUiciant amp;nbsp;extimulent. E atentur etiam, fanétos ülo concupifeendi morboadhucita implicftosteneri,vrobftarenequeant quinfobindevcl ad libidinem,vel ad auaritiam,vel ad ambitionem,vcl ad alia vitia titillentur amp;nbsp;incitentur. Neque opus eft multû inueftigandolaborare quid hîc veteres fenferint; quando vnus Au- Lib.adBoni. guftinus fofficere ad id poteffiqui fideliter magnâque diligentia omnium fentmtias colle- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

git.Ex illo igitur fomant loftStes. fiquid de fenfo antiquitatis habere certi volent.Porto in- lianuin. ter ilium ôc nos hoc difcriminis videri poteft intereffe, quod ipfe quidê quum fideles concédât, quandiu in corpore mortaU habitant, fie illigatos teneri concupifeentiis vt non pof-fint non concupifcer e,eum tarnen morbum peccatum vocar e non audet: fed ad ilium dc-fignandum infirmitatis nomine contentus, tune demum fieri peccatu docet vbi vel opus vel confenfos ad concepàonem vel apprehenfionem accedit.hoc eft,quando primæ appc-titioni cedit voluntasjios autem illud ipfum pro peccato habemtw, quod aliqua omnino cupiditate contra legcm Da^jomo titillatur: imô iplàm prauitatem,quæ eiuünodi cupiditates nobis gcnerat,airerimus efle peccatu. Docemus itaque in fendis, donee mortal! corpore exuanrur,femper elfe peccatum ; quia in. eorum came refidet ilia concupifeendi pra-

)

2X4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I NSTIT VTIONI s LIB. III.

ver^lfpoih quæcumreditudinepugnat.Nequctamëfempcràpeccati nomineabftinetrficuti quu dicit Hoc peccaci nomine appellat Paulus vnde oriutur cûâ;a peccata in carnalein concupifcentia.Hoc quantu ad fantlos pertinec, regnum admitcit in terra,peric in cxlo« Qmbus verbis fatetur,quaten’ obnoxii funt fideles cocupifcetiis carnis,peccati efle rcos.

£phc.î.f.x(î J J Q^od autem Deus Ecclefiam fiiam purgare ab oj^ni peccato dicitur,quod earn liberationis gratiam per Baptifmum pollicetur5amp; in eleftis fuis implet:ad reatu potius re* ferimus quam ad ipfam peccati materiam.Præftat hoc quidenj|Deus, fu^s regenerando, vt peccati regnum in ipfis aboleatur: ( virtutem enim Spiritus fubminiftrat, qua fupcrio-' res in certaminc viótorcfque fiant) fed regnare tantum, non ctiam habitare definit. Pro-Roraz.a.(f jnJe ßc dicimus veterem hominem crueifixum efl'e, legem peccati fic abolitam efic in filiis Dei, vt rcliquiæ tarnen fuperfintmon vt dominentur, fed vt eos fuæ infirmitatis Confeientia humilient. Et illas quidem fatemur non imputari, acfi non eflent:fcd hoc fi* mul Dei mifericordia fieri contendimus vt ab hoc reatu liberetur fanóti,qui merito alias peccatores amp;nbsp;rei coram Deo forent.Neque veto hanc fententiam cofirmarc difficile nobis erit:quando extant in earn rem clara Scripturæ teftimonia.Quid enim apertius volu-ujys quam quod ad Rom.y.clamat Paulus?Primum,illic eum in hominis rcgencrati per-fona loqui, cum nos alibi ofieÉdimus, tum Auguftinus firmis rationibus cuincit. Taceo qviodmaliamp;C peccati vocabulis vtitur. vt voces illas cauillari poffint qui reclamare nobis volent: quis tarnen repugnatiam aduerfus Legem Dei, malum efl'e neget? quis impe-dimentum iuftitiæ neget efl'e peccatum? quis denique non concédât culpam inefle, vbi eft fpiritualis miferia?Atqui ifta omnia de hoc morbo à Paulo prædicatur. Deinde habe-mus certam à Lege demonftrationcm,qua breuiter tota hæc quæftio expediri potcft.Iu-bemur enim Deum diligerc ex toto corde,ex tota anima,ex totis faCultatibus.Quum ita omnesanimæ noftræ partes Dei amore occupari dcceat, certum eft cos præcepto no fa-tisfacere qui vel leuiculam appetitionë corde recipere, vel vllam omnino cogitationem animo admittere pofrunt,quæ eos ab amore Dei in vanitatem abducat. Qiiid enim ? an-nqnillæ funt animæ facultates,fubitis motionibus affici, fenfu a^prehedere, mente conclure? Iftæ igitur quum vanis amp;nbsp;prauis cogitationibus aditum ad fc patefaciunt,annon oftendunt fe tantnndem ab amore Dei efl'e vacuas?Quare qui non fatetur omnes carnis cupiditates efl'e peccata:illum verb concupifeendi morbum,quem fomitem appellat,eflc peccati fcaturiginem:ille tranfgreflionem Legis peccatum efl’e neget necefTc eft.

IX Si cui abfurdum videtur,ita in vniuerfum damnari cupiditates omnes quibus homo naturaliter afficitur,quum a Deo inditæ fint naturæ authorc : refpondemus, nos nc-• quaquam eas appetitiones damnare quas hominis ingenio Deus fic à prima creation^ infculpfit,vt Inde eradicari nifi cum ipfa humanitate non poffint : fed tantùm infolentes cfl'rænéfque motus (Jhi cum Del ordinatione pugnat. lam verb quum ob naturæ praui-tatêomnesfacultatesadeb vitiatæ fintaccorruptæ,vtinomnibus aélionibus emineat perpétua nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;intempéries : quia ab eiufmodi Incontinëtia feparari nequeunt appC'

titioneSjideo vitiofas efl'e contëdimus. Aut (fi paucioribus verbis fummam habere libet) omnes hominum cupiditates malas efl'e docemns,amp; peccati reas peragimus: non quate-nus funt naturales,fed quia Inordinatæ: inordlnatas autê efle,quia ex natura corrupta 5^ polluta nihil puri ncc fynceri prodire poteft. Neque verb ab hac doftrina tantum difee-AdBonifac. dit Auguftinus quantum in fpeciem apparet. EMim inuidiam plus æquo reformidat,qua cumgrauareftudebant Pclagiani, à peccati nomine interdum abftinet:quum tarnen feribit, manentein fanélis peccati lege, tolli duntaxat reatum, fatis indicat fenon adeo à fenfù noô;ro abhorrere.

15 AfTeremus alias aliquot fentëtias vnde melius app;Äcat quid fenferit.Lib.fecun-do contra Iulianum ; Lex ifta peccati amp;nbsp;remiira eft regeneratione fpirituali, amp;nbsp;manet in carne mortali.remifla fcillcet, quia reatus folutus eft in facramento quo regenerantur fi-deles.manet autem,quia operatur defideria,contra quæ dimicat amp;: fidèles.Item,Lex iw-que peccati(quæ in tanti quoque Apoftoli membris erat ) remittitur in baptifmate,non finitur. Itë, Legem peccatl,cuius manctis folutus eft in baptifqjo reatus, Ambrofius vo-cault Iniqultatem : qu^ iniquum eft vt caro concupifeat aduçrfu^piritum. Item, Mot-tuû eft peccatu in eo reatu quo nos tenebat : amp;nbsp;donee fepi^j^ræ p* fe£tione fanetur, rebellât amp;nbsp;mortuum.Lib.quintoetiamnum apertiusiSicut cæcitas cordis amp;nbsp;peccatum eft, quo in Deum non creditur : S£ pœnapeccati, qua cor fuperbum digna animaduerfionc punitur,

DE MODO PERCÎP. «HRiSTî GRAT. uj punitur,amp; cauß peccati quum aliquid cæci cordis crrore comittitur : ira concupifcencia • carnis aduerfus quam bonus concupiicit fpiritus, peccatum eft, quia illi ineft inobe-dientia contra dominatum mentis:amp; pcena peccati, quia redd.ita eft meritis inobedietis:

caufa peccati defeétionc confentientis,vel contagion e nafcentis.Vocat hîc fine ambi-guitate peccatum : quia proftrato iam errore,S£ côlirmata veritate,calumnias minus ve-retur.QuemaJmodum ôô in fthanem,homi.4i, vbi ex ânimi fui fenfu line contentione loquitur, Si carne feruis l^i peccati, fac quod ait ipfe Apoftolus, Non regnet peccatum Rom-^.b.« in mortali veftr^ corpore,ad obediendum defidcriis eius.Non ait,no fit:fed,non regnet, Quâdiu viuis peccatum nccelîe eft eflein membris tuis : falte regnum illi auferatur, non

fiat quod iubet. Qui concupifccntiam non efl’e peccatum defcndut, illud laçobi obiice- iacob.i.b.i| refolentjConcupifcentiapoftquam conceperit,parit peccatu. Atquinullonegotiohoc refelliturmifi enim defolis operibus malis,vel de peccatisaclualibus intclligamus iplum loqui,ne mala quidem voluntas in peccato deputabitur. Ex co ante quod flagitia amp;nbsp;prana facinora concupifcentiæ partus vocat, atque iis ipfis peccati nomen tribuitj non pro‘ tinus fequitur quin concupifcere,res mala fit,amp;; coram Deo damnabilis.

14 Anabaptiftæ quidam hoc feculo, phreneticam nefcio quam intempericrn pro fpirituali regencratione comminifcuntur : nempe in ftathtn innocêtiæ reftitutos Dei fi-lios,iam non oporterefolicitos e.flc de libidine carnis refrenanda:Spiritum duce fequem dum efle,ftîb cuius ääione nunquam aberratur. Incredibile eßet hominiftmcnté eó ve-faniæ prolabi, nifi palam amp;; faftuofè fuum hoe dogma debkiterarent. Prodigiofum certè quidem eft : fed tales facrilegæ audaciæ pcenas lucre æquum eft qui veritatë Dei in men-dacium vettere animum induxerût. Itâne deleélus omnis turpis amp;nbsp;honefti, iufti amp;c iniu-fti,honi 06 mali,virtutis amp;; vitii tolletur?Tale,inquiunt,difcrimen eft ex malcdiétione veteris Adæ,à qua nos per Chriftum excpti fumus. Ergo inter feortationem amp;: caftitatem, fynceritatem amp;nbsp;aftutiam,vcritatem 60 mendaciüm,æquitatem amp;nbsp;rapinam, nihil iam in-tererit.Tollc(inquiût)vanamformidinem: Spiritus nihil tibi mali imperabit, modó fecu-rè Se intrépide illius adj^ni te permittas.Quis ad hæc prodigia non obftupefcat? Pop^a-ris tarnen eft philofophia apud eos,qui libidinum amentia excæcati,fenfum communem exuerunt. Sed quem obfecro, Chriftum nobis fabricantur, ôôquem Spicitum eruftantî Nos enim Chriftum vnum, eius vnum Spiritû recognolcimus quem Prophecæ comme-darunt,Euâgelium exhibitum pra:dicat,dc quo nihil illic tale audimus. Spiritus ille non eft homicidii,fcortationis,ebrictatis,fuperbiæ,côtentionis,auaritia; Traudis patronus: fed author dileâ;ionis,pudicitiæ,fobrietatis,modeftia:,pacis,modcrationis,veritatis. Non eft vertiginofus, amp;nbsp;qui præceps per fasôô nefas incofideratè ruât, fed plenusfapientiæamp;; in- nbsp;nbsp;nbsp;•

telligentiæ,qua rite inter iuftum iniuftum difcernat.Non inftigat ad diflblutam eftra:-némquelicentiam-.fed provtlicitum ab illicito difcriminat,moduift moderationemque feruare docet. Q^iid tarnen diutius in refelledabcluina ifta rabie laboremusChriftianis Spiritus Domini non turbulentû eft phantafma, quod vel ipfi per fomniunxpcperCrint, vel ab aliis confiâum acceperint : fed eius notitiam à Scripturis religiofè petunt^i vbi duo hæc de ipfo traduntur,nobis in fanétificationem datum eße,quo ab immûditiis inqui-namentis purgatos,in obedientiam diuinæ iuftitiæ deducat ; quæ obediêtia conftare ne-quitnifidomitisfubadifqueconcupifecntiis,quibusiftihabenas laxare volunt^ Deinde fie nos eius fanftificatione purgari, vumultis vitiis multaque infirmitate obfideamur quandiu inclufi fumus mole corporis noftri. Quo fit longo interualloà perfetlione dif-fiti, proficere femper aliquid, ôi vitiis irretiti cum illis quotidic luftari necefle habea-mus. Vndeetiam confequitur, exeufla defidia Ô0 fccuritate, intentis animàs vigilan-dumefle,necarnis noftræiÂfidiis incauti circunueniamur. Nififorte coriftdiinusnos maiores progreflus fecifle quàm Apoftolum, qui tarnen fatigabatur abangeloSatanæ, quo virtus in infirmitate perficeretur : ôc qui illam carnis fpiritus diuifionem in fua Rom.7.b.6 carne non fiftè repræfentabat, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. :

15 Quod autem Apoftolus in deferiptione pœnitëtiæ feptem eius vel caufas, vclef- i.Cor.î.c« feftus,vel partes enumerat, id optima caufa facit.funt autë ftudiû aut folicitudo, exeufà-

, tio,indignatio,timor,del?derium,zelus, vindiéfa. Neque abfurdû ijideri debet, quod fta-tucre non audeo caulSne an effeétus cenferidebcant, vtrunque enimdifputaripoteft. Poflùnt etiâ vocari afleftioiaescum poenitentia côiunôtæ.fed quia omiflis illis quæftioni-bus,intelligere licet quid Paulus velit,fimplici expofitione côtenti erimus. Dicit ergo ex

PJ-

IN s T IT WIO NI s LIB. 111.

triftitia quæ fecundum Deum eft,cxcitari folicitudincm.Nam qui ferio difplicenciæ feti-futangicurquod in Deum fuumpeccarit,ßmul excimulatur addiligentiam Stätten-tionem,vt à Diaboli laqueis penicus fe explicet, vt ab eius iniidiis melius ßbi caueat,ne 3. Spiritus fanfti gubernatione poftliac excidat, ne fecuricate opprimatur. Proxima eft ex-cufatio,quæ hoc loco no defenßonem ßgnificat qua pcc^tor ad eftugiendum Dei iudi-cium^ vcl fe deliquiflenegee, vel culpam extenuet:fed purgationem, quæ in deprecatio* nemagispobcaficquàmcaufæ fiducia. Qualicer filii non rep|pbi dum^rratafuaagno-ß:untamp; conßcentur,deprecationem tarnen adliibcnt.atque vt ea locum habeat, quibus poftunt modis teftantur, fe minime abiecilfc earn quam parentibus debent reueretiani: denique ßc excufant,non vt fe iuftos efle ac innocentes probent,fed tantiim vt venia ob-tineant.Sequitur indignatio,qua peccator fecu intus frémit,fecum expoftulat,ßbi irafci' tur, dum fuam peruerßtatem fuâmque in Deum ingratitudinem recognofeit, Timoris nomine intelligit illam trepidationem quæ mentibus noftris incutitur, quoties cogita-musamp; quid nos ßmusmeriti,amp;quamborribilis ßtirædiuinæ feueritas in peccatores. Mirabili enim inquictudinc tune nos vexari necefle eft , quæ turn ad humilitatem nos erudit,tum cautiores in poftcrû reddit. Quôd ß oritur ex timoré folicitudo, de qua prius dixerat, videmusquonexu ft^c inter fecohærcant. Deßderium videtur mihi pofuilfe pro fedulitate in officio amp;; obfequcndi alacritate,ad quam maxime prouocare nos debec deliftorum rftftrorumagnitio. Hue quoquepcrtinct zelusquem continuo fubiungit. ardoremenim ßgnificatquo accendimur vbiaculciilli nobisadmouentur:Quidfcci? Quo me præcipitaueram, niß mihi Dei mifericordia fubueniret ? Poftrema eft vindida. quo enim feueriores in nosfumus,amp;:acriorecenfura quæftionem habemus de pcccatis noftris,co debemus fperare magis propitium ac mifericordem Deum. Et certe fieri non poteft quin anima diuini iudicii horrorc perculfa, partes vltionis in exigenda dc fe peena occupct.Sentiunt fane pii quales pcenæ fint pudor, confufio,gemitus,difplicentia fui, reliqui aft'eètus qui ex feria deliélorum recognitione nafcuntur.Meminerimus tamê mœ du^ effe tenendum,nc triftitia nos abfbrbeat: quia nihil magis jrocliue eft trepidis con-fcientiis quam in defperationem ruina.Et hocquoqueartificio Satan quofcunquevidet metü Dei proftratos, in profundum ilium mœroris gurgitem magis ac magis demergitj ne vnqiiam afliirgant.Non poteft quidem nimius effe timor qui in humilitatem definit, neq.ue difcedit à fpe veniæ.Semper tarnen ex Apoftoli præccpto cauendum,ne peccator, dum fe ad difplicentiam fblicitât,nimia formidine opprefTus deficiat : quia hoe modo rC' fugitur Deus, qui per poenitentiam nos ad fe vocat. Qua de re vtilis etiam eft admonitio Bernardi, Neceffarius dolor pro peccatis fi non fitcontinuus. Suadeorefletferepedem interdumamoleftaamp;anxia recordatione viarum veftrarum, amp;nbsp;euadcre ad planitieiH ferenæ memoriæ beifcficiorum Dei.Mifceamus abfynthio mei, vt falubris amaritudo 6' lutem dare queat : cum immifto dulcore temperata bibetur : amp;nbsp;fi de vobis in humilitat^ fentitiSjfentite amp;nbsp;de Domino in bonitate.

lé lam amp;nbsp;pœnitentiæ fruótus quales fint,intelligi poteftmempeofficia pietatis erg* Deum,charitatis erga homines,adhæc in tota vita fandimonia ac puritas. Denique qo^’ maiore quifque ftudio vitam fuam exigit ad normam Legis Dei, eo certiora pœnitenti*^ fuæ ßgna edit. Itaque Spiritus fæpe dum nos ad poenitentiam hortatur, nunc ad ßngi’I* Legis præcepta, nunc ad officia fecundæ tabul^nos reuocat : quanquam aliis locis poft' quam immüditiem damnauit in ipfo fonte cordis, deinde ad externa teftimonia defccn-ditquæfinceram refipifeentiamcommendant. Cuius rei tabulam indcfcriptionc vir^ Chriftian« mox fubiiciam leótorum oculis. Non colligam ex Prophetis teftimonia qtii' bus partim fübfannat eorum ineptias qui ceremoniis contflidunt Deum placare, óftc^' duntque mcraefteludicra: partim verb externam vitæ integritatem docent non put pœnitentiæ,quia Deus cor intuetur.Quifquis mediocriter in Scriptura verfatus fuC' rit,per fe,abfque alterius monitu intelliget, vbi cum Deo negotiu eft, nihil agi niß ab iO' teriore cordis affeólu incipimus. Et loelis locus aliis intelligendis non paru valebit, Sein-dite corda veftra, amp;: non veftimenta veftra. Vtrunque etiam l^reuiter expreffum oft

DE MODOPERCIP. OH R Ï S T1 G R A T. 117 iiôftratn vtimur: publiée verb ad refipifcentiæ teftificatione. Emanant autem ab ilia vin- • didadequaloquitur Paulus, fiquidéhæcaffliôlianimifunc propria,in fqualore, gemicu, à-Cot.ÿ.t.à laclirymis eile : fugere fplendorc quemlibetapparatum, omnibus deliciis fe abdicate; Deinde is qui fentit quantum malum lit carnisrebellio, remedia omnia quæritquibus coerceat. Præterea qui bene cogitât quam graue fit violafle Dei iuftitiam quiefcerc non poteft donee in fua humBcacegloriam dederit Deo. Eiufmodi exercitia fæpe commémorant vetuftifcripiÿres,quumde pœnitentiæfruólibus loquuntur. Quanquatn autem vim pœnitcntiæ minime in illis reponunt : veniam tarnen mihi dabunt leÄores fi dixero quod fentio. plus æquo certe infiftere in his mihi videnrur. Ac fiquis prudenter expedat,mihi (vt fpero)aflentietur, dupliciter eos modum excelfilfe. Nam quum tanto-pere vrgerent, ac immodicis elogiis commendarent corporalem illam difciplinam, hoG quidcni confequebantur vt plebs earn maiore ftudio amplederetur:fcd,quod longe ma-ioris momenti efie debet,quodammodo obfeurabant. Deinde in exigendis caftigationi-bus fuerunt aliquanto rigidiores quam ferat Ecclefiaftica manfuetudo, quemadmo-dum alibi traótandum erit.

17 Sed quia nonnulli,dum fletum, ieiunium amp;: cinerem cum alibi frequenter, tuftl præfertim apud loelem commemorari audiunt,præcipuAi refipifcentiæ partem ieiunio loel.i.èa» U fletu metiuntur,tollenda eft corum hallucinatio. Quod de conuerfione totius cordis ad Dominum, dequefeiifionenon veftimentorum fed cordis illic dicituH refipifcentiæ proprium eft:fletus autem ieiunium,non vt perpétua aut necefiaria eius eifefta fubne-lt;ftuntur,fed fpecialem habent circunftantiam. Quoniam grauiflimum ludæis excidium imminere vaticinatus fuerat,iram Dei fuadet anteuertcre,non tantum refipifcendo,fed moeroris indicia præ fe ferendo. Qualiter enim promifia barba,impexo capillo, pulla ve-fte,fupplicitcrfe demittere foletreusad conciliandam iudicis mifericordiam : itaillos, quumrciagcrcntur coram Dei tribunali,eius feueritatem miferabili habitudeprecari oportebat.Quanquam autem cinis amp;: faccus illis forte temporibus magis conueniebanti fiecus tarnen ieiunii jalde opportunum fore inter nos vfum conftat quoties cla^m aliquam aut caiamitatem nobis minari vifus fuerit Dominus.Se enim ad vltionem a^a-rari amp;nbsp;quodammodo armari denuntiat, vbi periculu apparere facit. Bene igitur Prophe-ta,qui fuos ad fletum amp;: ieiunium,hoc eft ad reorum mœftitiam,cohorutur, de quorum

flagitiisconftitutam quæftionem paulo antedixerat. Quemadmodum necmalehodic fecerint Ecclefiaftici paftores, fi dum impendentem fuorum ceruicibus ruinam vident, ad ieiunium amp;nbsp;fletum properandum vociferentunmodo quod eft præcipuum maiore Só intentiore cura Sc opera femper vrgeant, Icindenda fcilicet cfTe corda, non veftimenta. Extra dubiumeft,nonfemperpœnitentiæ cohærere ieiunium, fed calamitofis tempori* buspeculiaricer deftinari. vndeSccum luftuconiungitur aChrilW),dum Apoftolosab eius neceflitate abfolui^joj^gj- fua præfentia orbati mocrore con ficerentur.de folenni ieiunio loquor. Nam piorum vita frugalitate Sc fobrictate temperata effe debet, vt in toto eius dccurfu quædam ieiunü fpecies continenter appareat. Verum tota i 11 a rcs„quia tur-fus,vbi de Ecclefiæ difciplina agetur,expedienda crit,nunc parcius à me attingitur. Hoc tarnen adhuc inferam, quum ad hanc externam profeflionem tranffertur nomen pœni-tentiæ,impropric a genuino il lo fenfu quem pofui deflefti. Neque cnim tam eft conuer-fio ad Deum quàm culpæ confefsio,cun®pœnæ Sc reams dcprecatione.Sic pœnitentiam agerein cinereôc cilicio,nihil aliud eft quäm teftari difplicetiam, vbi Deus ob graues of-fenfas nobis iralcimr. Atque hæc quide confefsionis fpecies publica eft, qua nos damnâtes corä Angelis amp;nbsp;mûdo,præuenimus iudicium Dei. Nam eorum fegnitiemlt;:oargucns Paulus qui peccatis fuis indÄgent,Si iudicaremus nofipfos (inquit) non à Deo iudicare-

cefiariumipriuatim autc Deo confiteri, pars eft veræ pœnitçntiæ quæ omitti non poteft. Nihil enim minus confentaneu quam vt pcccata ignofcat Deus,in quibus nobis ipfi bla* dimunSc ne in lucê proférât,prætegimus pet hypocrifin .Nee tatùm quæ q uotidie admit timus peccatafateri cousit:vcrùm grauiores lapfus longius trahere nos debet: atque in . memoria reuocare q^ videntur pride fepultaiquod exeplo fuo n^ibis præfcribit Dauid.

Taftus enim recetis fJgitii^^ore, feipfum examinât vlque ad matris vterum, Sc agno-feit iam tunc fuifle corruptum amp;nbsp;infeftu carnis labc.neque id vt culpam fuam extenuet: ficuti multi in turba fe occultant,0C alios fecu inuolucndo,impunitatem captant.Longp

P-v-

DE MODO P E R C I P. C H RI S T I G RÄ T.

eft,non eam conditionem fie apponi quafi emerendæ veniæ fiindamencum fît noftra re-fipifeentia: quin potius(quiain hune finem hominû mifereti fiatuit Dominus verefipi-fcat)quc( fit tendendû indicat, fi gratiam obtinere volunt.Proinde donee in carcere cor-poriÂoftri habitabimus,affiduè nobis eum naturæ noftræ eorruptæ vitiis luétâdum eft, adeôque eum naturali noftigt;animaDieit aliquoties Plato,viram Philofophi,meditatio- id cum alibi nem efle mortis.Verius nobis dieere lioet,vitam Chriftiani hominis perpetuum elfe ftu-diumôr exerlt;»tationeiW mortifieandæearnis donee ea plane interempta, Spiritus Del difpmat. regnum in nobis obtineat. Quarc ilium arbitrer plurimû profeeifie, qui libi plurimum difplicere didieif.non vt in hocluto hæreat,nec vitra progrediatur ; fed magis vt ad Deû feftinet fufpiret : quô morti vitæque Chrifti infertus, perpetuam poenitentia medite-tur-.vt certè non aliter poflunt,quos genuinum peccati odium tenet.nemo enim pecca-tumvnquamodit nifipriusiuftitiæamore captus, Hæc fententia, vt erat fimplicilfima omnium,ita mihi cum Scripturæ veritate optime confentire vifa eft.

2.1 Porto fingulare efle Dei donum Pœnitentiam, notius ex fuper iore dóftrina efle arbitrer quàm vt longum fermonem retexere opus fit. Itaque beneficium Dei laudat,Só miratur Ecclefia,quôd Gentibus dederit pœnitentia ad iglutem : Se Paulus Timotheum patientem Se manfuetum erga incredulos efle iubens,Siquado,inquit,Deus illis det pœ-nitentiâ quarefipifeant à diabolilaqueis.Àflirmat quidern Deus fe vellc^mniûconuer-fionem;Se exhortationes comuniter omnibus deftinat î efficacia tarnen pendet a Spiritu regenerationis.Quia facilius eflet create nos homines,quàm proprio marte inducre præ-ftantiorem natur am. Itaque toto regenerationis curfu non abs re vocamur Dei figmen- Ephe.i,b.io turn creatiad bona opera quæ præpatauit vt in illis ambulemus. Quofcuque eripere vult Deus ab interitu,hos Spiritu regenerationis viuificat: no quod poenitentia proprie fit fa-lutis caufa, fed quia ia vifum eft inlepatabile elTe a fide Se mifericordia Dei'.quando, tefte lefaia,venir Sioni redemptot,Se iis qui in Iacob reuerfi funt ab iniquitate.Stat quidê hoc iefa.5o.d.i© firmum,vbicunque viget Dei timor,Spiritu in falutem hominis operatû eflc.Itaque fideles apudlefaiam,dum ^ueruntur Se déplorant à Deo fe dereli£tos, hoc quafi reprolîfeo- iefa.63.d.i7 nis fignû ponunt,obdurata fuifle diuinitus corda fua.Apoftolus quoque excludere voles Heb.s.b.s apoftatas a fpe falutis,tationê afrerit,efle impofltbile eos renouari ad pœnitcntià;quia fei-licetDeus renouans quos petite non vult, fignum oftendit paterni fauoris. Se quodam-loodo radiis fereni Se læti vultus eos ad fe attrahit ; rurfum obduratione ftilminat contra reprobos, quorum irremifsibilis eft impietas. Quod genus vindi£tæ Apoftolusdenun-tiat voluntariis apoftatis,qui dum à fide Euângelii dcficiunt,Deum ludibrio habent,gra- ibid^,io.c. tiam eius contumeliofè refpuunt,profanant ac conculcant Chrifti fanguinê; imo quantum in fe eftjturfus ipfum crucifigunt.Neque enim,vt volunt quiia præpoftcte aufteri, voluntariis omnibus peccatis fpem veniæ ptæcidif.fed apoftafiam docet omni exeufatio-ne indignam efle, vt mirûnon fit Deu inexorabilirigotetam facrilcgu fui contemptum vlcifci.lmpoflibile enim elfe tradit,eos qui femel illuminati fuerint,guftauerint donu cæ ibldë,s.a.4 lefte,participes fatti fint Spiritus fanfti, guftauerintbonumDei verbu, virtutéfque venturi feculi,fiprolabantur,turfum renouati ad pœnitentiam, ab integro crucifigentesEi-liumDei,Seludibrio exponentes.ïtë alibi. Sivolentes, ait,peccauerimus poft acceptam ibiàé.io.e. notitiam veritatis,non vitra pro peccati^teliqua eft hoftia-.fed formidabilis quædâ expe- ’■S ftatio iudicii,Sec .Hi quoque loci funt ex quor u praua intelligentia infaniendi matetiain olim Nouatiani haufcruf.quorum afperitate offenfiboni quidam viti,hac fuppofititiam Epiftola crediderunt,quæ omni tarnen ex parte Apoftolicu fpititum vete rei^let. Quo-niam autem nobis contentigt;non eft nifi cum iis qui eam amplexantur, facile eft often-dete quàm nihil illæ fententiæ ipforum fuffragentur etrori. Primum neceffe eft,Apofto-lum cum magiftto fuo cófentirc,qui omne peccatu Sc bläfphemia remiffum iri afttrmat, excepto peccato in Spiritu fanftum,quod neque in hocfeculo, neqne in futuro remittitur .Hac,inquam,ex cep tione contentum fuifle Apoftolu certum eft, nifi volumus ilium gratiæ Chrifti aduerfatium facere. V nde conficitur, nullis fmgularibus peccatis veniam ncgatipræterquamvm,^uodexdefperato furore profeStum ne^uc infirmitatiafcribi poteftjSc palam demcJ|iftrat hominem à diabolo efle poffeflum.

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XL Vt tarnen hoc expefflttur, quod fit tam horrendum eiufmodi flagitiu quod nul

lam remiflionemhabiturumeft,quærerecóuenit. Quod Auguftinusalicubidefinit ob-ftinatam ad mortem vfque peruicaciam cum vcniæ diffidencia, non fatis quadrat ipfia piij.

^30 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTlTVtlONIS LIB. HL

Chnfti verbis, Nó remifluni iri in hoe feculo. Nam aut hoe fruflra dicitur,aut in hac vita commitci potelLSi autem vera eft Auguftini definitie,non eommittitur nifi ad mortem vfqueperfeiieret. Quódaliidicunt,in Spiritum ianótum pecearequigratiæ infratrem collatæinuidetmo video vnde fumptum fuerit.Sed verarn definitionem aflbramusj qux vbi firmis teftimoniis eomprobata fuerit,facile per feipfan^mnes alias euercct.Dico igi-tur in Spiritum find; um pcccare qui diuinæ veritati, cuius fulgore fie perftringuntur vt ignorantiam caufari nequeant, tarnen deftinata malitia refiftugt;t, in hoc^antum vt refi-llan t.Chriftus enim explicacurus quod dixcrat,continuó fubiungit,Qui dixerit verbum inFilium hominis.remittetur ei:qui autem blafphemauerit contra Spiritum,non remic-tetur. Et Matthæus problafphemia in Spiritum,ponit Spiritum blafphemiæ.Quomodo in Filium quis probrum iacere pofiit quin fimul in Spiritum torqueatur ? Nempe qui in veritatem Dei incognitam imprudentes impingunt, quiChrifto ignoranter malediquot; cunt,hoc interim animo præditi vt patefaólam fibi Dei veritatem excinguere nolint,aut quem nouerint efi'e Chriftum Domini, verbo vno lædere : illiin Patrem ac Filium peccant.Sic mulei funthodie,quiEuangeliido£lrinam peffimècxecrantunquam fi Euange lii efle feirent, toto corde venijfari parati efent. Quorum autem conuióta eft confeien-tia,Dei verbum efle quod répudiant atque impugnant, impugnare tame non definunt: illi in Spiritun^blafphemaredicunturiquandoquidem aduerfus illuminationcm ( quæ opus eft Spiritus fanc’ti)luótantur.Tales étant ex ludæis nonnulh,qui quum refiftere Spiritui per Stephanum loquenti non poflent,refiftere tarnen contendebant.Non dubium eft quin ex illis multi, Legis zelo ad id raperentur : fed fuifl'c alios apparet qui malitiofa impietateinDeumipfum furercnt,hoc eftin doftrinamquamefle à Dçononnefeie-banc. Tales amp;nbsp;ipfi Pharifæi, in quos Dominus inuehitur, qui Spiritus fanóti virtutem vt difiieerent,Beelzebub nomine infamabant. Hic ergo eft Spiritus blafphcmiac, vbi hominis audacia in contumeliam diuini noniinis data opera profilic. Quod innuic Paulus,

i.Tim.bc.ij quum docetfemifericordiam confequutum, quod ignorans eaperincredulitatemcom-miÄat,quorum merito indignus alioqui fuiflet gratia Domini.Slignorantia cum inerc-dulitatc iunóta fecic vt veniam obtinerec, hinc fequitur, non effe veniæ locum vbi fcien-tiaad incredulitatem acceflic.

• 23 Apoftolum vero non de particulari vno lapfu vel altero, fed de vniuerfali defe-élioneloqui qua fe reprobi à falute abdicant, fi bene animaducrtas,intelliges. Eos autem i.ioli.i.c.ip implacabilem Deum fentire mirum non eft,quos lohancs in fua Canonica affirmât non • fuiife ex eleftis à quibus exierunt. Sermonem fiquidem in eos dirigit qui religionc Chri-ftianamferepeterepofleimaginabantur,ctfi femel ab ea defecerant: quos ab hacfalfaô^ perniciolâ opinione »iocans,dicit quod veriffimum eft,non patere iis reditum ad Chri-fti communionem qui earn feientes volentcs proiecerint.Proiiciunt autem non qui lim-pîiciterdifl'olutavitælicentia verbum Domini tranfgrediutur:fed qui totam cius doftri-nam ex profeflb reiiciunc. Ergo paralogifmus eft in verbo Prolabendi amp;nbsp;Peccandi. quo' niam Prolabi Nouatiani interpretantur, fiquis Lege Domini, non furandum nec feor-tandum edoftus, à furto aut feortatione non abftineac. At contra fubefle tacitam antf thefin affîrmo, in qua repeti debeant contraria omnia iis quæ prius dida fuerant : vt hi^^ non particulate aliquod vitium,fcd vniuerfalis ^uerfio à Deo, amp;nbsp;totius (vc ita loquarlhu* minis apoftafia exprimatur. Quum ergo dicit,eos qui prolapfi fint,poftquam femel illm Heb.lt;f.a.4 minatifuerunt,guftaueruntdonum cælefte, participes fafti funt Spiritus fancti, gulbue-runt etian^onum Dei verbum,virtuteTque venturi fèculi:intelligendum eft,qui lumen Spiritus dcliberataimpietatefiiffbcarintjdoni cæleftis guftj^r re(pucrint,à iànclificatiO' ne Spiritus fe alienarint,verbum Dei amp;nbsp;feculi venturi virtutes conculcarint. Ac quo ma* Heb.io.is gis exprimerct illam impietacis certam deftinationem,alio poftea loco nominatim adie-cic diftionem. Vol un tarie .Nam quum dicit,nuilam fieri reliquam hoftiam iis qui volcn* tes,poft acceptam veritatis notitiam,peccarint,non negat Chriftum efl'e perpetuam h®' ftiam,ad expiandas fanéhorum iniquitates : (quod cotaferc epiftola dilercc clamat, inter explicandum Chrifti facerdotium) fed nullam aliam reftare diÄc vbi ab ea difeeflum eft-Difeeditur aurem,abnegata ex profeflb Euangelii veritate. |

• 24 Quod autem nimis durum amp;nbsp;Dei dementia aliel•l^^idetur quibufdam à renn -fione vllos omnino depelli qui ad implorandam Domini mifericordiam confuginn^’ id facile diluitur. Non cnim denegari veniam dicit fi ad Dominum fc conuerterint : ft , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oninino

DE MODO PERCIP. CFHRISTI GRAT. ip omnmo negac poHc ad pœnicentiam furgere : quôd fcilicec æcerna cæcicàte,ob füam in- nbsp;nbsp;*

graritLidinem iufto Dei iudicio percufsi (inc. Nequeobftac quôd idem exemplum Efau hue poftea accommodât,qui fruilra lachrymisamp; eiulatu tentauerit amiiîam primogeni-turâ recuperate. Nihilo ctiam raagis ilia Proplietæ côminatio, Quum clamaucrint non Zad» ?* exaudiam. Neque enim talib^s loquédi formulis auc vera conueriio, auc Dei inuocatio dcfignaturded ilia impiorû anxietas,qua in rebus extremis conftridi coguncnr refpicerc quod an tea fec^rê néglige bat,fibi nihil eiîè boni,nilî in Domini auxilio.Illud autem non tam implorant, quàm iibi ablatû efl'e gemunt. Itaque nihil aliud lîgnificat Prophcta per clamorem, Apoftolus per lachrymas, quàm tormentum illud horribile quod impios ex defperatione vrit amp;nbsp;difcruciat.Hoc diligenter notare operæpretium eft: quia iécum alio-qui pugnaret Deus,qui per Prophetam clamar,ièpropitium fore fimulac conuerfus fue- Ezeeli.is. c; rit peccator. Et ( quemadmodum iam dixi ) animum hominis in melius mutari nonni-11 præueniente illius gratia certumeft. De inuocatione etiamnunquam fallet promût fio. led conueriio amp;;jprccatio impropriê vocatur cæcum illud tormentum quodiftra-huntur reprobi, quum Deum fibi quærendum elfe vident vt inueniant inalis luis rcmc-dium,amp;: tarnen eius accelTum refugiunt.

xy Quæritur tarnen, quum neget Apoftolus fîéta pœnitentiaplacari Deu, quomo-doveniam adeptus fit Achab,amp;: pœnam fibi indiôtam aucrteritiquem tarnen nonnili fu- i-Reg. s-i». bito pauore fuilïè confternatu m ex reliquo tenore vitæ apparet. Induit qftdem faccum, afperfus eft cinere,iacuit humi, amp;nbsp;(quemadmodum teftimonium illi redditur ) humilia-tus eft coram Deo ; fed parum fuit veftes fcindere, quum mancret cor obftipum amp;nbsp;mali-tia turgidum.Videmus tarnen vt Deus adclemenriam fledatur. Refpodeo, licinterdum hypocritis parci ad tempus, vt tarnen femper illis incumbat ira Dei : idque fieri non tam eorum gratia quàm in commune exemplum.Nam quôd mitigatafuit pœna ipfi Achab, quam inde vtilitatem confequutus eft nili vt earn viuus in terra non fentiret ? Ergo Dei malcdilt;ftio,quanuis recondita,fixam habuit federn in eius domoiipfe autem in æternum exitium perrexic. Idemw’idere eft in Efau. etfi enim repulfam paflùs eft) téporalis ta^n Gen,i7/-i»v benediàio concelfa fuit eius lachrymis. Sedquia fpiritualis hereditas ex Dei oraculo ” nonnifi penes vnum ex ffatribus relidere poterat, dum præterito Efau eledus eft lacob, abdicatio ilia mifericordia Dei cxclufit: folatiû hoc quafi homini belluino fuit refiduum, vt pin^uedine terræ rorc cæli faginaretur. Arque id eft quod nuper dixi ad exemplum aliorum rcferridcbcrc,quoalacrius adfinceram pœnitentiam adiicerc animos ôàftu-dia noftra difeamus: quia minime dubicandum eft verè amp;nbsp;ex animo conuerfis Deum fore ad ignofeendum facilem,cuius dementia fc ad indignos vfque extendit, dum aliquid nbsp;nbsp;nbsp;•

difplicenciæ præ feferût. Eadcm etiam opera docemur quàm horribileiudiciura præfra-dos omnes nianeat, quibus Dei minas improba frôte nô minus quS.m cordeferreo fper-nere pro nihilo ducere ludus eft.In hune modum fæpe filiis Ifrael manum porrexit ad ieuandas eorum clades, quanuis fimulati elTent eorum clamores, dupléxque amp;nbsp;perfidus animuszficuc ipfc in Pfalmo côquehtur, ftatim ad ingenium fuifle reuerfos. arque ira vo- Pfd-?*.«!. luit tam arnica facilitate ad feriam conuerfionem eos adducere, vel reddere inexeufabi- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-

ies.Neque ramen,pcenas ad tempus remittédo,perpetuam fibi Icgem imponit: quin po-tius feuerius interdû cotra hypocritas infurgit amp;nbsp;pœnas duplicat, vt inde appareat quan-topcrc ei difpliceat fiôtio.Sed quædam ( iam dixi ) exempla profert fuæ ad dandara veniam propenfionisjcx quibus pii animentur ad vitæ corredionem, amp;nbsp;grauius damnetur eorum fuperbia qui proteruè aduerfus ftimulum calcitrant.

Q^m procul abfit tib EMngeliipuritare quictjuid depænifentla^irrlunt Sop^iißi inßis fciiolis.ybideconfeßionei^ßttißaclionea^itur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. 1111.

V N c venio ad excutienda ea quæ de pœnitentra fcholaftici fophiftæ tradi-derunt,quæ quàm paucilfimis fieri potcrit percurram. quia omnia perfe-qui animus non cft;ne hie liber, quern ad docendi compendium aptare ftu* deo,in immrnfum extrahatur. Er illi rem alioqui non valdc implicitam tot volumiiâbus inuoluerunt, vt non futurus fit fiicilifexitus lîtepàulùmin eorum fæcesimmerferis. Pijj^ipio, in danda definitioneplanô oftendunt nunquam fe Pn.cftGri?' intellexifle quid elTet pœnitentia. Arripiunt cnim quædam elibris veterum dideria, *s7ifrD'ft quævim pœnitentiæ minimeexprimunc:Quôdpœniccrefit anteada peccatadefiere, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p.iiij.

INSTIT VTIONIS L IB. HL

ferui^ amp;nbsp;nbsp;nbsp;flenda non committere. Item, quod fit mala præterita plangerci plangenda icerum

in Dcci-.Di- ^on cömittete. lEem,quód ßc quædam dolens vindièta, punies in fe quod dolet commi-iiin.j.de pœ ßife, Item, quôd lit dolor cordis Só amaritudo animæ pro malis quæ quifque commifit» ni. priore. vel quibus coniènlît. HæcenimvtaPatribusbenedi6taconcedamus(quodinfieiari£a-Tcrt. Aug. men contentiofo difficile non effiet ) non tarnen in earn pÿccm dicebantur vt pœniten-toc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deferiberent, fed tantum vt fuos hortarentur ne in eadem delida rurfum inciderec

poft. à quibus extradi erant. Quôd fi elogia iftiufmodi omnia in dq^nitione^conuerterepla-cet,alia quoquenon minori iure affiicnda erant.Quale eft hoc Chryfoftomi,Pœnitentia dift.i.de poe cft medicamentuiti peccatû extinguens,donum cælitus datum,virtus admirabilis,gratia nit.c.Vera yim Icgum fupcrans,Adde quod dodrina i quam poftea tradunt, iftis definitionibus eft panit. nbsp;nbsp;nbsp;aliquanto deterior. Sic enim funt in externis exercitiis mordicus infixi, vt nihil âfiud eX

immenfis voluminibus colligas quàm pœnitétiam efle difeiplinam amp;nbsp;aufteritatem, qus partim domandæ carni,partim caftigandis puniendlfque vitiis feruiat: de interiori mentis renouatione,quæ veram vitæ corredionem fecum trahit, mirum filentium. De cotri-tione quidem amp;nbsp;attritionemultus apud eos fermo:multis ferupulis animas torquent : plurimum moleftiæ Si anxietatis ingerunefed vbi vifi funt corda penitus vulnerallè,leui Xib 4 Sent, eeremoniarum afperfione totam amaritudinem fanant.Pœnitentiam tam argute defini-is.c.i.depé tam,in contritionem cordis,côfeffioncm oris, fatiffadionem Opens partiûtur, nihilo ma-Perfeft^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dialcdicè ^uàm definieruncetfi videri volunt totam ætatem in lyllogifmis contexen-

pœnit. dis detriuifle. Verùm fiquis à definitione ratiocinctur (quod genus argumentandi apud dialcdicos valet)poire aliquem anteada peccata deflere,Sd: flenda non committere: pof-fe præterita mala plangere,amp; plangêda non cômittere ; pofle punire,quod doleret com-mififle,amp;c.quanuis ore non confiteatunquomodo fiiam partitionem tuebûtur? Si enim illcvercpœnitensnon confitetur,pœnitentïafine confeffione efiepoteft. Quôdfire-fpondeant, hanc partitionem ad pœnitentiam referri quatenus eftfacramcntum, vel de tota pœnitentiæ perfedione intelligi quam fuis definitionibus non comprehêdunt,non elende accufer:fibi ipfi imputent,qui non purius ac dilucidius«lefiniunt.Ego certè pro mea cra(fitie,quum de re aliqua difputatur,ad ipfam definitionem omnia retero,quæ cft totius difputationis cardo ac fundamentum.Sed fit ilia magiftralis licentia.ia partes ipiâs ordine perluftremus.Quôd negledim quafi friuola tranfilio quæ ipfi graui fupercilio pro myfteriis venditant,non facio infeitia: (neque enim mihi valdelaboriofum eflèt excute-re quæcunque argute ßd fubtiliter ipfi exiftimant à fe difputari) fed mihi religio eifetfati-garc talibus ineptiis lcdores abfque frudu.Certe de rebus ignotis eos garrire,ex quæftio-• nbsp;nbsp;nbsp;nibus quas mouent amp;nbsp;agitant,amp; quibus miiére fe impediunt,cognitu facile eft. qualis il

ia eft. An vnius peccati pœnitêtia Dco placeat, vbi in aliis durât obftinatio. Item,an pÆ-næ diuinitus inflidæ ad fatiffadionem valeant. Item,an fæpiusiterari poffit pro mortali-buspeccatis. vbi turpitcramp; impie'definiuntnonnifi de venialibus peccatis quotidieagi pœnitentiam.Similiter craflô errore valde fe torquent in dido Hieronymi,pœnitentiam elfefccündam tabulam poft naufragium. in quo oftendunt fe nunquam à bruto ftuporc cuigilafle,vt millefimam vitiorum fuorum partem vel procul fen tirent.

Z Vehm autem ammaduertant ledores, non hîc de afini vmbra rixam effe, fed rem omnium maxime feriam tradarimempe de peccatorum remiffione. Quum enim tria ad pœnitentiam requirunt,compûdionem cordi^oris cofeffionem, operis fatisfadionemî fimul ad impetrandam peccatorum remiffionem necefiariae/Tc docent. Siquid autem in tota religione feire noftra refert,id certè refert maxime,nempe intelligere ac probe te-nere,quai1Itione,qua lege,qua conditione,qua facilitate aut difficultate obtineatur peccatorum remiffio. Hæc notitia nifi perfpicua certâque coftft, nullam omnino requiem» nullam cum Deo pacem,nullam fiduciam aut fecuritatem habere poteft confcientia:fed affiduè trepidat,fluduatur,æftuat,cruciatur,diuexatur,hortet, odit,ac fugit confpedum Dei.Qnôd fi ab his conditionibus pendet peccatorum remiffio quibus eam ipfi alligantî nihil nobis miferius nec deploratius. Contritionem, primam obtinendæ veniæ partem faciunt,câmquedebicam exigunt,hoceft iuftam amp;nbsp;plcnam: fq^ interim non conftituuC quando fccurus aliquifcfTe pofsit,fe hac contritione ad iuftum nAd um defuhdum efîc. Equidem fedulô amp;nbsp;acriter inftandum effe fateor,vt quifqij^Tiarrdeflendo fua pcccatagt; fe ad eorum difphcentiam amp;nbsp;odium magis acuat. Hæc enim eft non pœnitenda triftiria, quæ pdenitcnciam gignit in falutem.fed vbi exigitur doloris acerbitas,quæ cvlpæ magm* tudini

DE MODO. PERCIP. CMRISTI GRAT.

tudini re{pondeac,amp; quæ in tutrina appendatur cum fiducia veniç:hîc verô miferæ con- - • fcientiæmiris modis torqucntur, amp;nbsp;exagicantur, dum fibi debicampeccatoriim contri-tionem imponi vident,necaflequuncur debiçi menfuram,vc fecum decernerepoflinCjfe perfoluifl'e quod debebant.Si dixerint faciedum quod in nobis eft, eódem femper reuol-uimur.quando enim audebic fibi promiccere quiipiain, omnes iè vires contuliflè ad lu-genda peccata?Vbi ergo diu iftum luiâatæ,amp; longis certaminibus exercitæ confcientiæ, porcum tandem in quo rdîdeant non inueniunc : vcfe aliqua fakem parte Icniant, dolorem à fe extorquent,amp; la^rymas exprimunt,quibus fuam contritionem perftciant.

• 3 Quod ft me calumniari aiunt.-prodeant fanè,amp; vnum aliquem oftendant qui ftu-iufmodi contritionis doftrina vel no ftt ad deiperationem adaóluszvel ftmulationem do-loris,iudicio Dei,pro vero dolore,non oppofuerit.Diximus amp;nbsp;nos quodâ loco,nunquam ftne pœnitêtia obuenire peccatorum remiflîonem,quôd nulli nift afflicb,amp; peccatorum confciêtia vulnerati,Dei mifericordiam implorare fyncerê poiTuntded ftmul adjccimus, pœnitentiamnon eflecaufam remiflionis peccatorum. Ilia autem animarum tormenta fuftulimus,quôd débitapræftanda ftt. Peccatorem docuimus non in fuam compunôtio-nem ncquein fuas lachrymas intuerï,fed vtrunque oculum in folam Domini nuiericor-diam dcHgere. Tantum admonuimus, vocari à Chrifto ISborantes amp;nbsp;oneratos, quando Mat.n, miftus ftt ad euangelizandum pauperibus,ad fanandum contrites corde, prædicandum captiuisremiffionem,aceducendos vinftos, confolandos lugentes.Quo^xcIuderentur

Pharifæi,qui fua iuftitia faturi,paupcrtatem fuam non agnofcunt:amp; cÔtemptores, qui fccuriiræDci, malo fuo remedium non quærunt. Taies enim non laborant, neconerati funt,nec contriti corde,nec vinéli, nec captiui. Multum verô intereft doceâfne emereri peccatorum remiftionem iufta amp;nbsp;plena contritione (qua nûquam defungi poflît pecca-tor)an eum inftituas ad efuriendam amp;: fttiendam Dei mifericordiam,quo per miferiæ fuç agnitionem,fuum æftum,laffitudinem,captiuitatê illi oftendas vbi quærererefrigerium, requiem,libertatem debeatdllum deniquedoceas in fua humilitate dare Deo gloriam.

• 4 De confeflionemper n^ens fuit pugna inter Canoniftas amp;. Tlieologos fchola-, * ^*^ ** fticos : his contendentiBus mandari diuino præcepto confeftionem : illis reclamantiWis,?»; Eccleftafticis duntaxat conftitutionibus præcipi. In eo verô certamine infignis Theolo-/: gorû impudcntiaapparuit,qui tot locos Scripturç deprauarut,amp; vi detorferunt, quot in’ rem fuam citabant,Et quando ne ftc quidem obtineri pofte viderunt quod poftulabant, qui arguti volebant præ aliis videri, hoc eftugio elapfifunt confeftionem à iure diuino profe(ftam,quantum ad fubftantiam:fed formam poftea accepilfe à iure pofttiuo.Nempc ftc qui inter leguleios funt ineptiflimi, citationem ad ius diuinum referunt, quia diélum fit,Adam vbiesFExccptionem item,quia refponderit Adam quafi excipies, Vxor quam Gen.3.b dedifti mihi,ôcc. vtrique tarnen formam à iure ciuili datam. Sed x^eamus quibus argii-mentis confeftionem hanc velformatam velinformem Dei elfe mandatum probant.

Miftc (inquiunt) leprofos Dominus ad Sacerdotes. Quid? miftt'ne ad confeftionem? quis Mattli.8.a.4 vnquamfando audiuit,audiendis confeflionibus præfeôtos Leuiticos faccrdotes?Confu- iuc.5.c.i4,sç giunt ergo ad allegorias:Sancicuni erat Lege Mofaica vt facerdotes difeernerent inter le-pram amp;nbsp;lepram : peccatum,fpiritualis eft lepra-.de hac pronuntiare, Sacerdotum eft. An-tequam refpondco, quæro obiter fi hic locus fpiritualis lepræ eos indices facit, cur natu-ralis amp;nbsp;carnalis lepræ cognitionem ad fti trahunt? Scilicet hoc non eft Scripturis ludere. Lex cognitionem lepræ defert Sacerdotibus Leuiticis.hanc nobis vfurpemus. Peccatum eft lepra fpiritualis. ftmus amp;: peccati cognitores. Nunc refpondeo^T ranflàto facerdotio, nece^fe eft Legis tranftatiqncm fieri.Oinnia facerdotia ad Chriftum tranflat^fiint, in eo Heb. 7. b-î* impleta^'finitaiaJcunTi^K^irnm ius omnê amp;nbsp;honorlacerdqtii tranftatus eft. Si tan-topere amant allegoriasïSiari, vnicum^cëFdotem Chriftum ftbi proponant, amp;nbsp;return omnium libera iurifdidione tribunal eius cumulent-.facile id feremus. Adhæc importuna eft ipforum allegoria,quæ Legem mere politicam,inter ceremonias reponit. Cur igi-tur Chriftus ad Sacerdotes,leprofos mittit? Ne calumniarêtur Sacerdotes, ipfum Legem violate, quæ iubebat coj^m Sacerdote repræfentari à lepra curatum, oblato facrificio cxpiariâubet mund^os leprofos facerc ea quæ Legis étant. Ite, i^iquit, oftendite vos Sa-cerdotibus:ô£ offèrtÂnunjjs^uod præcepit Mofes in Lege,vt fit in teftimonium ipfts.Et verc futurum erat illis in tdhmonium miraculum hoc:pronuntiauerant eos leprofos, nunccuratos pronuntiant. Nonne velint, nolint, coguntur fieri teftes miraculorum

nifi peccatores,amp; qdTfe tales agnofcunt’Confitcbätur itaque peccata fua,vt baptizaren-rur. Nec fine caufa præcipit lacobus vt alii aliis confiteamur. Verum fi animaduerterent quod proxime fcquitur intelhgeret,parum etiam hoc fibi fuflTagari.Confitemini,inquicgt; alter alteri peccata veftra, amp;nbsp;orate pro inuicem. Mutuam confelfioncm amp;nbsp;mutuam ora-tionem fimul iungit. Si folisfacrificulis confitendum cft:ergo amp;nbsp;pro illis folis oranduin^ Quid, quod fequeretur ex verbis lacobi, folosfacrificulos confitcri pofle? liquidem duro vult vt mutuo confiteamur, eos folos alloquitur qui aliorum cofeflionem audire poflint’ «\x»xouc,inquit,mutuó,inuicem, viciflim, aut fi »lalunt, reciproce. Confiteriautero reci-proce nequeunt nifi qui funt audiendis confclfionibus idonei. Qua prçrogatiua quando folos facrificulos dignantur nos quoqueconfitendi munus ad eos folos ablegamus. Fa-ceflant igivr hoegenus nugamera, amp;nbsp;ipfam Apoftoli mentem accipiamus:quæ fimpft^ cftamp;aperta, nempe vtnoftrasinfirmitates viciflim alter iiAlterius finum deponamus» inutuum confilium,mutuam compaflionem,mutuam inter nos cófolationem acceptu-ri.Deinde vt fraternis infirmitatibus mutuo confcii,pro illis ad Dominum oremus.C^i*^ ergo contra nos lacobum citant, qui tantopcre cofeflionem mifericordiæ Dei vrgemus? Confitcri autem Dei mifericordiam nemo poteft nifi miferia fuam prius confeflus. Qü’}^ potius anathema eflè pronuntiamus,quicunque non fe coram Çgt;eo,coram Angelis eins» coram Ecclelia,coram gmnibus denique hominibus peccatore colfelTus fueric. Omni® Korn bconclulit Dominus fub peccatum,vt omne os obftrijjy^r, nbsp;nbsp;nbsp;umilicturomnis ca-

’ ro coram Deozfolus autem ipfeiuftificeturamp;exaltetur.

7 Miror aucem qua fronte aufinc contendere confeiïîoncmjdc qua loquuntur,iuf’* ..... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. cifttH;

DE MODO PERCI P. CHRISTI GRAT.

cHe diuini:cuius equidem vetuftiffimum elle vfum fatemur : fed que facile euinccre pof-fiimus olim fiiilfeliberû. Certè nullam de ea ftatam fuiffe legem auc côftitutionem ante Innocentii tertii tempora, eorum quoque annales narrant. Certè fi lex illis fuilfec anti- Fuit ille quior,potius earn arripuifl'ent quàm contêti Lateranenfis côciliideGreto,pueris quoque ip fis ridiculos fe fecifl'ent. Non dubitat in aliis rébus excudere fiftitia décréta, quæ vetu-llilTimis cociliis afcribunt,vt ipft antiquitatis veneratione iimpliciû oculos perftringanc. In hoccapite talg fallaciaqgobiicere non venir illis in mente. Itaque (iphs teftibus ) non-dum elaph funt anni trecenti ex quo inieèlus ab Innocentio tertio laqueus, amp;nbsp;impofita confitendi nccclfitas. Atque vt de tempore taceam ,fola verborum barbaries fidem legi abrogat.Nâ quod iubent boni patres, omnem vtriufque fexus quotannis femel propria facerdoti confiteri omnia peccata,faceti homines lepidc excipiunt hoc præcepto teneri folos hermaphroditos,ad nemine veto fpcètare qui fit vel mas vel fœmina.Craflior deinde infulfitas in difeipulis fe prodidit,dum explicate nequeunt quid fit proprius facerdos. Quicquid blaterent omnes conduftitii Papæ rabulæ,tenemus neque Chriftû huius Icgis authorem eile quæ ad enumerada peccata homines cogif.imô fluxiffe annos mille du-centos à refurreôtione Chrifti antequa talis vlla lex ferretur. Itaque tyrannide hanc fuiG fedemum inueda quû extindapietateSc do£lrina,fîne dcfcdu quiduis licentiæ fibiiam fumpfilfent laruæ Pallorû.Deinde luculentateftimonia extat turn in hiftoriis,tum apud antiques alios fctiptores, quæ doceant hanc fuiffe politicam difeiplina, aJ^Epifeopis in-ftitutam,non legem à Chrilbo aut Apoftolis pofitam.V num dutaxat e multis proferam, quod non obfcurum eius rei documentum erit.Rcfert Sozomenus fuiffe hancEpifeopo- Tripar.hift. rum côftitutionem diligenter obferuata in Ecclefiis occidentalibus, præfertim veto Ro- nbsp;nbsp;’

mæ.Quo fignificat non fuiffe vniuerfalc omnium Ecclefiarum inftitutum: vnum autem èPrefbyterispeculiariterdeftinatumfuiffedicitqui huicmuneripræeflèt.Quoabundè confutat quod ifti de clauibus vniüerfo facerdotali ordini in hune vfum promifeue da-tis mentiuntur. fiquidem non omnium Sacerdotum communis erat fundio, fed fin-gulares vnius partes, q»i ad id eledus ab Epifeopo fuerat. Is eft quem hodie quoque in lingulis cathedralibus Ecclefiis pœnitentiarium vocant, grauiorum criminum, amp;nbsp;q^-rumeenfura ad exemplum pertinet,cognitor. Subiieitdeinde, eum quoque morem Conftantinopolifuifl'e donee matrona quædam, confitentem fimulans, ea fpccie con-fuetudinemquamhabebat cum Diacono,prætexuifledeprehenfaeffet, übidfacinus Nedarius, vit ôi fanditate eruditione clarus, illius Ecclefiæ Epifeopus, confitendi ri-tum abrogauit. Hîc,hîc auresafiniifti arrigant. SiLexDeierat auricularis confeftio, qui aufus effet Nedarius earn refigere ac conuellere? Nedarium fandumDei homi-nem,omnibus veterum fuffragiis probatum, hærefeos 80 fehifmatis aceufabunt ? Sed eo-dem calculo damnabunt Ecclefiam Conftantinopolitanam, in q«a confitendi morem non ad tempus modo difftmulatum fuiffe, fed ad fuam vfque memor iam obfoleuiffe affirmât Sozomenus. Imô non Conftantinopolitanam,fed Orientales omnesEcclefias defedionis reas agant,quæ inuiolabilem(.fi verum dicuntllegem,ôô Chriftianis omnibus mandatam neglexcrunt.

8 HancautemabrogationemtotlociseuidenterChryfoftomus teftatur, Côftanti-nopolitanæ amp;: ipfe Ecclefiæ præful, vt mirum fit iftos andere contra mutirc. Peccata, in- * ° quit,tua dicito,vt deleas ilia, fi confund«cis alicui dicere quæ peccafti, dicito quotidie ca in anima tua. Nô dico vt confitearis côferuo tuo, qui exprobref.dicito Deo qui curat ea. Peccatatuafuperftratumconfitere,vtvhifüamalaquotidie conCcientia tua recogno-feat. ltem,Nunc autem neque neceffarium eft præfentibus teftibus confi^^ti. cogita- Ser^dePœ-tionetuafiatdelidotumexquifitio-.fine tefte fit hoc indicium ; folus Deus te confiten-tem videat.lté,Non te in conferuorum tuorum theatrum duco,non hominibus peccata Homii.s.^c tua detegere cogo-.repete coraDeo confeientiam tua,ôi explica.Oftende Domino,præ-ftantiffimo medico,tua vulncra,Sô pete ab eo medicamétum-.oftende ei qui nihil opproquot; tura, contra bretjfed humaniffimè curet.Ite,Certe ne homini dixeris,netibiopprobret. neque enim Anomœo'!^ côferuo eft confitendu,^ui in publicum proferat-.fed Dominofqui tui cnram gerit,Sc qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

humanus eft,ôi medfcus'joftendc vnlnera.PoftcaDcum italoqv^nteminducit,Non co-go te in medium prouire tjiggtru, ac multos adhibere teftes -. mihi foli die peccatn tuum priuatim,vtfanem viens. DicemnfneChryfoftomum eo progreditemeritatis, quuhæc 6c fimilia feribit, vt confeientias hominû libcret bis vincnlis quibus diuinaLege côftrin-

iNStlTVTIONIS LIB. III.

• nbsp;nbsp;nbsp;gunturîMinîmc veró.fcd quod Dei verbo intelligic nequaquam efle præfcriptum,exige«

rc ceu necenariuni non audet.

9 Verum,vt res rota planior amp;nbsp;expeditior fiat, primum bona fide referemus quod ge« nus confeffionis verbo Dei nobis traditu fit:deinde amp;: eoruin comen ta fubiiciemus, quide omnia(quis enim immenfum illud mare exhaurii^t?)fcd ea duntaxat quibus mam arcanæ fuæ confeflîonis compleóluntur. Hîc cómemorare piget quam frequenter vêtus interpres verbû coûceri reddiderit pro laudare, quod rifdiffimis i^iotis vulgatû eft: nifi quod eorum audacia traduci expedit, dum ad tyrannicu fuum ediefum tranfferun^ quod delaudibus Dei fcriptum erat. Vt confefsione probent valeread exhilaradas men-teSjobtrudunt illud Pfalmi, In voce exultationis amp;nbsp;confefsionis. Atqui fi tab’s metamor-phofis valeat,quodlibet nobis ex quolibet nafcetur.Verùm quado itaillos depuduit,roe-minerint pii ledores iufta Dei vindióta in reproba mentê fuifle coniectos,quo magis de-teftabilis eilet eorum audacia. Quod fi nobis in fimplici Scripturæ dodrina acquiefeere libet,periculu non erit ne quis talibus fucis nobis illudat.Ilbc enim vna prçfcribitur cou-fitendi ratio,nempe, quando Dominus eft qui peccata remittit,obliuifcitur,delet : huic pcccata noftra vt confiteamur,veniæ obtinedæ cäufa.Ille medicus eft:vulnera igitur no-ftta illi exponamus.Illelæfus ?ft amp;nbsp;ofienfus:ab illo päcem petamus. Ille eft cordiu cogni-tor,amp; cogitationum omnium confcius : coram ipfo cordanoftra eifundcre propereibus. Pfai.ji.a.j Ille eft deniqÄ; qui peccatores vocatjad ipfum accedere ne moremur. Peccatu meu, in-quit Dauid,cognitum tibi feci,amp; iniuftitiam meam non abfcondi.Dixi,cófitebor aduer-fum me iniuftitiam meam Domino:Sr tu remififti iniquitatem cordis mei. Tabs eft alte-pfal.p.a.i ra ipiius Dauidis confefsio.Miferere mei Deus, fecudum magnam mifericordiam tuam-Dan.ÿ.a.^ Talis amp;nbsp;Danielis,Peccauimus Domine,peruerfe cgimus,impietates fecimus, amp;nbsp;rebelles fuimus,declinando à mandatis tuis. Et aliæ quæ pafsim in Scripturis occurrunt : quaruiu i.ioba.i. nbsp;nbsp;recitatio volumen fere impleret.Si confitemur peccata noftra ( inquit Iohannes ) fidelis

eft Dominus,vt remittat nobis peccata noftra.Cui confiteamur.^ipfi fcilicet.hoc eft,fi at-flifto amp;nbsp;humibato corde coram ipfo procidamus,fi apud ipfum Äos ex animo acculantes amp;S?amnantcs,bonitate eius amp;: mifericordia abfolui petamus.

IO Qui animo coram Deo bac confefsionem amplexus fuerit, habebit hand du-biè linguam ad confefsionem paratam, quoties opus fuerit apud homines Dei miferP cordiam prædicare: neque tantum vt vni amp;nbsp;femel amp;nbsp;in aure cordis fecretum infufurret: fed læpius,fed palam, fed toto orbeaudiente, ingenue amp;nbsp;fuam ignominiam, amp;nbsp;Dei gnificentiam ac decus commémorer. In hunc modum,quum Dauid à Nathan arguere-• tur, confeientiæ aculeo pumftus, peccatum amp;nbsp;coram Deo amp;nbsp;coram hominibus confite-• • i.Sam.n.c. tur. Peccaui,inquit, Domino, hoc eft,lam nihil cxcufo, non tergiuerlbr quominus pec’s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;catorem me omnesiudicent,amp; quod clam Domino efle volui, hominibus quoqueipfi^

patefiat. Arcanam ergo illam confefsionem, quæ Deo fit, fequitur volutaria apud hoiuP nes confefsio,quoties id vel diuinæ gloriæ,vel humiliationis noftræ in tereft.Hac ration^ Leui.u.c.ii inftituit Dominus olim in populoIfraelitico, vt præeûte verbo à Sacerdote,populus fu^s iniquitates palam in templo confiteretur. Siquidem hocadminiculum illis ncceflariuiu efle prouidebat, quo vnufquifque melius adduceretur ad niftam fui recognitionem. f æquum eft vt milèriæ noftræ confefsione, bonitatem ac mifericordiam Dei noftri inteC nos amp;nbsp;coram toto mundo illuftremus. *

11 Hoc veto confitendi genus ordinarium efle in Ecclelia conuenit, amp;nbsp;tue extra ordinem fingulari modo vfurpari, fiquando populumcommunialiquo delifto obftriu-gi contigeA.Huius fecundi generis exemplum habemus inTolenni ilia confcfsione,qua Nelie.i.c.7 populus vniuerfus aufpiciis duótuque Efdræamp; Nehemiæ oefungitur. Nam quumexi-lium illud diuturnû, vrbis, ac tepli excidium, religionis difsipatio, communis omniuus defeftionis ftiiflet pœna,non poterant bberationis beneficium vtpar eratagnofcerc,nP fi fe ante reos peragerent.Neque refert fi in vna cogregatione pauci aliqui interdum fut infontes, quando enim mébra funt languid! ac male aftefti corporis, non debent lanira-tê iaétare. Imô fieri non poteft quin aliqua labe cotrada aliquicftpfi etia culpæ fuftiocar-Ergoquoties velpcftetel bello,velfterilitate, vcl alia qualibet ^lamitate affligims^ir: . fi officii noftri eft,ad luólu,ad ieiunium, amp;nbsp;alia reatus fignawüifugcre : ipfa confelsio, cx qua alia omnia dependent,minimc eft negligcnda.Ordinana illam,præterquâ quôd orc Domini commendata eft, nemo fanus, expenfa eius vtilitatc, improbare audeat.

quum

DE MODO PE RC IP. OHRISTI GRAT. -157 quüin in omni facro conuentu fiftamus nos in confpedum Del Angelorum : quod • erit aliud initia aétionis noftræ,quàm indignicatis noftræ recognicio? Atqui illa, inquies, fit qualibet precatione.quoties enim precamur venia,peccata noftra confitemur Fateor. At fi confîderes quanta fît noftra vel fecuritas, vcl fomnolentia, vel focordia, concedes mihi falutare fore inftitutum,l^olenni aliquo conficendi ritu Chriftiana plebs ad humi-liationem exerceatur. Tametn enim ceremonia quam Dominus Ifraelitis præcepit, ex Lcgis pædagogi^erat:res l^men ipfa aliquo modo ad nos quoque pertinet. Et fane vide-mus hune morem in Eeelefiis bene moratis cum fruétu oblèruari, vt fingulis diebus Dominicis miniftet formulam confeflîonis fuo amp;nbsp;populi nominè côcipiat, qua reos omnes iniquitatisperagit,amp;veniam à Domino comprecatur. Denique hacclaue tam fingulis priuatim,quàm omnibus publice aperitur ad precandum ianua.

Il Duas præterea priuatæ confeflîonis formas Scriptura probat. Vnam quæ noftra caufa fiat.quô pertinet illud lacobi, vt alter alteri peccata CQfiteamur. fentit enim vtno- iacob.$.4.ilt; ftras infirmitates alter alteri detegentes, confilio amp;nbsp;confolatione mutuanos iuuemus. Alteram, quæ in proximigratiam facienda eft,ad ipfum placandum, amp;nbsp;nobis recocilian-dum,fiquain re noftro vitio læfus fuent.Ac in priorc quidem fpecie,tametfi lacobus neminem nominatim aflîgnando, in cuius finum nos exonÄemus, liberum permittit de-leâ:um,vt ei confiteamur qui ex Ecclefiæ grege maxime idoncus fuerit vifusiquia tarnen paftores præ aliis vt plurimum iudicandi funt idonei, potiflîmum ctiam rÄSbis eligendi crunt.Dico autem idco prç aliis appofitos,quôd ipfa minifterii vocatione nobis a Domino defignantur,quorum ex ore crudiamur ad fubigenda amp;nbsp;corrigêda peccata, turn con-folationem exveniæfiduciapercipiamus.Quemadmodum enim mutuæadmonitionis amp;nbsp;correptionis officium Chriftianis quidem omnibus demandatum eft,miniftris tarnen fpeciahter eft iniunftum-.fic quum omnes mutuô nosdebeamus confolari,amp;infiducia diuinæ mifericordiæ confirmare,videmus tarnen miniftros ipfos,vt deremiffionc pccca-torum certiores reddant confcientias,tcftes cius ac fponforcs coftitui.adeô vt ipfi dican-tur remittere peccata,Segmimas foluere.Quum audis hoc illis tribui, in vfum tuû efle gita. Ergo id officii fui vnufquifque fidelium efle memincrit, fi ita priuatim angitur amp;nbsp;flidatur çeccatorum fenfuvtfc explicate nifialieno adiutorio nequeat, non ncgligcrc quod ilU aDomino ofFertur remedium : nempe vt ad fe fubleuandum priuata confeffio-neapud fuum paftorem vtatuf.ac ad folatia fibi adhibëda priuatam eius operam implorer,cuius oflficium eft amp;nbsp;publice amp;nbsp;priuatim populum Dei Euangelica dodrina cofolari.

Vcrum ea moderatione femper vtendum eft, nc vbi Deus nihil certum præfcribit, con- nbsp;nbsp;.

feicnciæ certo iugo alligentur. Wne feguitur, eiufmodi confeffionem liberam efTc opor-*^ y pMe,vt non ab omnibus exigatur,fcd iis tantum commendetur qui ea feö^s haDCte in-1 ' telligent. Deinde ne hi ipfi qui ilia vtuntur pro fua neceffitate, ad^numeran^a omnia peccata vcl præcepto aliquo cogantur,vcl arte inducantur: fed quoad intereflc fua puta-bunt, vt folidum confolationis frudum référant. Hane Ecclefiis libertatem non modo relinquere,fed tueri quoque amp;nbsp;fortiter vindicate debent fidi Paftores, fi volunt Si tytan-nidem abefle à fuo min^Äerio,amp; à populo fuperftitionem.

13 'ne altera autem loquitur Chriftusapud Matthæum,Si offers munus tuumad altare, Sc ibi recordatus fucris quod frater tuus habet aliquid aduerfum te, telinquc ibi munus tuum,Sc abi,priufque réconciliai» fratri tuo : ÔC tune veniens öfteres munus tuu. Sic enim fatcienda eft chatitas quæ noftta culpa diffilierit,culpa quam admifimus agno-feendo Sc deptecando. Sub hoc genere comptehenditur eorum confeffio qui vfque ad totiusEcclefiæoffenfionempeccarunt .Nam fitantipriuatam vnius homin»ofFenfam æftimat Chriftus, vt à facris Äceat eos omnes qui in fratres aliquid peccarunt, donee iu-ftafatisfadioneredierint in gratiam ; quanto maior eft ratio vt quiEcclefiamlæfit malo aliquo exemplo, earn fibi culpæ agnitione réconcilier î Ira rcceptus eft Cotinthius ille in. communionem,quum fe obfequentem correptioni præbuiflet.Hæc etiara forma confi-tendi in veteri Ecclelia fuif.quemadmodum Sc Cyptianus meminit.Pœnitentia,inquit, agunt iufto tempore -. deigde ad exomologefin veniunt, ôc per manuum irapofitionera Epifeopi amp;nbsp;cleri,ius crfcunionis accipiunt. Aliam conficendi veUraûonem vel formam nbsp;f jM

Scripturaprotfus ignOTat. qecrae noftrum cftadfeingetc nouis virmulis confeientias, quas in feruitutemtedîgereChriftusfeueriffimèvetat.Interim quin fiftantfcPaftorio-ucs,quoties facram Cœnam participate volunt,adeo non reclamo,vt maxime velim hoc

• 2.58 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT VariONIS LIB. 111.

• • nbsp;nbsp;nbsp;vbiqueobferuari.Nam amp;nbsp;qui habent impeditam confcientiatn, referre indc poiTunt fiH’

gularem fruttumiSc qui admonedi funt,monitionibus locum ica præbent, modo Temper abßc tyrannis amp;nbsp;fupcrditio.

14 In tribus iilis confeflionis generibus poteftas clauium locum habet,vel quum fo-lenni recognitione vitiorum fuorum veniam deprecatur tota Ecclcha : vel quum priua-tus, qui aliquo notabili delido commune ofFcndiculum Çeperit, pœnitentiam fuam tc-ftatur:vei quum is qui ob cofcientiæ inquietudinem ope min^ri indiget, fuam illi infir-mitatem aperit. Tollendæ vero ofFenfionis diuerfa eft ratio : quia etfi tunc quoque con-Icientiæ paci confnlitur, præcipuus tarnen finis eft vt fublato odio inter fe vniantur ani-mi vinculo pacis.Sed frudus file quern dixi,minime fpernendus, eft quo libentius confi* teamur peccata noftra.Quum enim tota Ecclefia velut coram Dei tribunali adftat,reani fe conficccur,vnum refugium habet in Dei mifericordiamo vulgare aut leue folatium eft habere illic præfentem Chrifti legacum, reconciliationis mandate præditum, à quo dc-nuntiari fibi abfolutionem audiat. Hîc vtilitas clauium merito commedatur, quum ritegt; quo ordine Sc quareligionedecet, iftaperagiturlegatio. Similiter quum is qui fe ab Ecclefia quodammodo alienauerat,reftituitur in fraternam vnitatem accepta venia, quair i^hrio c xj beneficium eft quod fibÄb iis ignofei intelligit quibus dixit Chriftus, Quibufcuii' que remilèritis peccata in terris,rcmiira in cælo erunt ?Nec minoris efficaciæ aut frudus eft priuaca abé)lutio,vbi ab iis pctitur qui fingulari remedio ad infirmitatem fuam fuble-uandam opus habent. Accidit enim no raro vt qui generales promifliones audit, qua: ad totamfideliumcongregationemdeftinantur,maneatnihilominus inaliquadubitatio-ne,ac velut renjiftione nondum impetrata,inquictum adhuc animum habeac.Idem fi pa ftori fuo fecretum animi vulnus aperuerit,atque illam Euagelii vocem pcculiariter ad fe Mat.ÿ.a.x diredam audierit,Remittuntur ribi peccata tua,confide:animum confirmabit ad fecuri' tatem,iliaque qua prius æftuabat trepidatione liberabitur. At vero quu de clauibus agi-tur,fem.per cauendum eft ne facultatem aliquam fomniemus ab Euangelii prçdicatione feparatam. Alio iterum loco plenius hæc res explicada erit, vbi dlt;: Ecclefiæ regimine age-tiff-atque illic videbimus verbo alligatum efte quicquid iuris ad ligandum vel folueduin Chriftus Ecclefiæ fuæ contulit.Hoc tarnen in minifierio clauium maxime verum eft,cuius toca vis in eo pofita eft vt Euangeliigratia,per eos quos Dominus ordinauit,fideliuiîi animis publice ac priuatim obfignetunquod fieri,nifi ibla prædicatione,nequit.

c.Omnis v- 15 Quid Romancn^fes thcologi?Statuunt vtomnes vtriufque fexus,ftatim atque ad xusDri'um dficretionis annos peruenerintTTemcl ad minimum quotannisconfiteantur omnia fu^ xna minira- peccata propriofacerdoti : nec peccatum dimitti nifi confitendi votum firmiter conce-thohea^ar prum fucrit.quod votum nifi oblatafacultateperfolutum fuerit, iam nullum patere pa-crctum eft radifi ingtefTum. Sadfcrdotcm vero poteftatcm habere clauium, quibus peccacorem foF in^nciUo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hget.quia no fit irritum Chrifti verbum, Quodcunqueligaueritis. Sec. De hac vc-

Lateranen. nbsp;nbsp;nbsp;poteftate puguacitcr inter febclligerantur. Alii dicuc, vnicam efl'c dauern in efientia»

Refertur li. fcilicet potcftatem ligandi amp;nbsp;foluendi : feientiam ad bonum quidc vfum requiri,fed tao-i4.capquot;xXL thminftaraccelForiiefrejnonefrentialitercohærerc. Alii,quiavidebant hanc nimiuHi 4-Sent. dift. cfFrænatam licentiam,duas claucs reccfuerunt,difcretioncm Si. poteftatem. Alii rurfun^» Mat is^c.iÿ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;moderationecohiberi facerdotum improbitatem viderent, alias claues excu-

derunt,authoritatem difcernedi,qua in definiondo vterentur:Se poteftatem,qua execU' tionefuæfententiæexercerent;fcientiam accederevelut cofiliarium.Iftudautein ligar^ Sc foluere no audet interpretari fimpliciter,peccata remittere Sc delete : quia Dominum iefe.43.b.ii clamantejÿ audiunt apud Prophetam,Ego fum,amp;: non alius prçter me.cgq^fum,cgo fum * qui deleo iniquitates tuas Ifracl. Sed dicfit Sacerdotis efte ptonun tiare quTligati fin t aut foluti,amp;S declafare quorum remifla aut retêta fint peccata ; declararc autem, vel per cou-fenionem,quum abfoluit,amp;: peccata retinet:vel per fentetiam,quum cxcommunicat, recipit ad Sacramentorum communionem. Demum quum intclligunt nondum fehoc nodo explicari,quin femper obiici poflir,indignos fæpe ligari amp;nbsp;folui à fuis Sacerdotibus, qui propterea non ligentur aut foluancur in cælo:quod vltimum refugiu eft,refpondentgt; collationem clauium q^im limitatione accipiendam efie:quod Clwiftus promifetit, apuu tribunal fuumapprobatum iri facerdotis fententiam,quæiuftèprllata fuerit,fecunduim quod mérita ligati aut foluti poftulabant. Porrohas claues omnibus facerdotibus à Cfiri-fto datas efle, quæ iilis ab Epifeopis in promotione conferuncunfed liberum vfum penes cos du»'

DE MODO PERCIP. OHRISTÎ G R À T.

cos duntaxat elle qui muneribus Ecclebafb'cis fungnntur : apud excommunicatos fu- * fpenfosmauerequidem iplàs claues,fedrubiginolâsac ligata^. Etquihæcdicunt, mo-defti ac fobrii iure videri poflint præ aliis,qui fub noua incude nouas claues fabricati func quibus thefaurum Ecclefiæ obferari tradunt-.quas poftca fuo loco excutiemus.

i6 Adfingulapaucisref^ndebo.Taceoautemad præfensquo iurequâueiniuria fidelium animas fuis legibus ooftringantequando id fuo loco difpicietur. Quod autém le gem imponunt^e omniqjn peccatorum enumerationeiquod pcccacum dimitti neganc nil! fub condicione,fi votum confitendi firmiter conceptumfuerit: quod nullum fuper-efleingreifum Paradifi garriunt,fi facultas cofitendi negleéfa fuerit:iftud verb nullo mo^ doferendum eft.ümniâne peccata enumeranda funt’At Dauid,quifecum probe(vtar-bitror)meditatuseratpeccatorum corifelTionem,tarnen exclamabat,Errores quisintelli-get’AboccultismeismundameDomine.Etalibi,Iniquiratesmeætranfierunt fuperca-put meum,Só ficut onus graue,grauatæ funt vitra vires meas.Nimirum intelligebat qua* ta eflet peccatorum nofirorum aby/rus,quam multæ fcelerum facies, qiiot capita ferret* amp;nbsp;quam longam caudam trahefet hæc hydra. Non ergo ad recenfendum catalogum fe cóferebat:fedcprofundo malorum clamabat ad Dominum,Obrutus fum, fepultus fum ÖC fulFocatus : inferorum portæ circundederunt me,immerfum alto puteo, deficientem ÔC moribundum manus tua extrahat. Quis fuorum peccatorum nunefimputationem cogitet,vbi Dauidem videt fuorum numerum inirc non pofle?

17 Hac carnificina plufqua crudeliter diuexatæfunt corum animæqui aliqüo Dei fenfu afficiebantur.Principiô lefe vocabant ad calculLim,peccata in brachia,in ramos, in ramufculosjin frondes, iuxta iftorum formulas diflecabant.tum appendebat qualitates, quantitates,circunftantias. atque aliquantulum quidem res procedebat. Vbivero lon-gius progrefli fuerant, cælum vndique amp;nbsp;vndique pontus : nullus porrus, nulla Ratio, quo pliira tranfmifcrant,maior femper congeries oculis ingerebaturrimo verb velut altæ moles aifurgebant-.nec (pcs vlla.vd (altem poft longas ambages,euadêdi apparebat. Hæ-rebant itaque inter (acr«m amp;nbsp;faxum.-nec alius tandem exitus reperiebatur quàm def^-ratio.Ibi fæui ifti carnificcs,vt vulncra leuarcnt quæ fecerant,fomenta quædam adhibuc runt;vt faceret fcilicet quilque quod in le elTct.Sed nouæ rurfum curæ obftrepebat, imb noui cruciatus excoriabant mileras animas:Non fatis temporis impendi,non iufta opera incubui,multa per negligentiam præterii,amp; obliuio quæ ex incuria prouenit,non eft ex-cufabilis.Suggerebantur adhuc alia pharmaca quæ eiufmodi dolores dcmulcCbant : Age negligentiæ tuæ pœnitentiam,modb fupina non fit,condonabitur.Verum omnia ifta ci-catricem obducere non polfunt : nec tarn mali funt leuamenta quam venena melle obli- nbsp;nbsp;nbsp;•

ta,ne fua acerbitate primum guftum offendant : fed in intima pénétrent, anteqiiam fen-tiantur.Vrget etgo femper terribilis ilia vox,amp; auribus infonat, Confiterc omnia peccata tuamec poteft horror ifte pacari nifi certo folatio. Hic cogitent ledores quàm polTibi* le fit ad rationem vocare totius anni alt;fta,amp; quid fingulis diebus peccarint colligere:qua-do experientia vnumquenque conuincit, vbi ad veiperam excutienda funt vnius tStum diei delifta, memoriam côfundiæanta fe turbaamp; varieras ingerit. Neque enim de craflis amp;nbsp;ftupidis hypocritis loquor,qui,tribus vel quatuor grauioribus animaduerfis,defunlt;ftos fe putât,fed de veris Dei cultoribos, q^j poftquâ fe examine peraôlo obrui vider,addunt ctiam illud Iohannis, Si cor noftrum avgtic nos, maior eft Deus corde noftro, itàque ex- iJoEs-d.«* pauefeuntad iudicis illius confpeôtum, cuius cognitio fenfum noftrum longe fuperat.

18 Qubd autem bona pars orbis talibus blandimentis, quibus ram exitiale venenu temperabatur,acquieuit,non id faiftum eft quód Deo fatilHélum crederet,au#fibi etiani plane fatifFaceretzfcd vt,quau in medio mari fixa anchora,paulum interquiefeeret à na-uigatione,vel quafi feflus amp;nbsp;fatifeens viator,in via decûbcret. In facienda eins rei fide no laboro.Sibi enim quifque teftis apud fe elTe poteft.Dicam in fumma qualis lex ilia fuerit. Primum fimpliciter eft impoffibilis. itaque nonnifi perdere,damnarc,cófundere, in rui-nam defperationem coniicere poteft.Deinde pcccatores, à veto peccatorum fuoruni fenfu abduótos,hypocrites facit,Deique ac fui ipforum ignorStes.Siquidem, dum in pec* Catorum enumeratio|e toti occiipantur, interim obliuifeutur la«entem illam vitiorum lernam,occultas fuas iniqutt^es, amp;nbsp;interiores fordes, quarum potiflimum notitia mife-riam fuam reputare debuerant. At certiftima erat confeffionis regula,tantam mali noftrl abyffum agnofeere ac fateri, quæfcnfura quoque noftrum fuperct. Hac régulaviderous

.140 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 iN b i 1 1 W i 1 vJ IN i O K 1 D. 111.

compofitam Publicaniconfeflionem, Domine,propitius eftomihi peccatori.QuafiSi* ceretjQuantus quatus fum,totus fum pcccator-, nec ipfam peccatorum mcorum inagnf tudinem autmente autlingua aftequipoirumtabyffus mifericordiæ tuæ hanc peccati abyftiim abforb.eat.Qnid,inquies,ergône confitenda non funt fingula delictaîergo nulla confeflio Deo accepta, nifi duobus iftis verbis conclufa, Peccatorfum? Imô verô danda potius opera vt quantum in nobis eft totum cor effundamus coram Dominomcc modo nos peccatores vno verbo fateamur,fed vt taies nos verê amp;nbsp;ex^nimo ag|jofcamus:quan-ta fit amp;nbsp;quàm varia peccatorum labes, tota cogitatione recognofeamus : non modo nos immundoSjfed qualis fit quanta,quâmque in multis partibus noftraimmûdicics : non modo dcbitores,fed quantis debitis grauati,amp;: quot nominibus obftridi : non modo vub neratos,fed quàm multis lethalibus plagis faucii fimus. Hac tame recognitione quum fetotum pcccatorcoramDeocft’uderit,feriôacfincerècogitet plura adhuc reftare,ac profiindioreseflcmalorum fuorum rcccftiis quàm quos penitus excutere poflit. Arque adeô exclamer cum Dauide,Errores quis intelligit?ab occultis meis munda me Domine, lam verô quôd affirmant non dimitti peccatajUifi voto confitendi firmiter concepto, claufam elfe paradifi portam ci qui facultatem confitedi fibi oblatam neglexerit, abfit vt iftud eisconcedamus.Non eftim alianunc eft peccatorum remiffioquàm femperfiut-Quotquot reraiffionem peccatorum à Chriftoobrinüifteleguntur,non leguntur in au-rem facrificu# cuiufpiam confefli.Nec fane confiteri poterant,vbi ncc fàcrificuli confef-fionarii cranE,necipfà eciam confeftîo. Et multis poftca feculis inaudita fuit hæc cofeflîo, quibus fînehac'Gonditione remittebanturpeccata.Sednequafidcre dubialongius dé fceptenius,verbum Dei apertum eft,quod æternum manet:Qugtiefcunqueingemuerit pcccator,ornnium iniquitatum eius non recordabor. Huic verbo qui âliquidaudctadii-cere,non peccata l!gat,fëcrDomini mifericordiam. Nam quôd contedunt non po/Te fer-ri indicium nifi caufa çogniEa,in prompeu eft îôlutio, temerehoc fibi arrogate qui funt à feipfis indices creati. Ac mirumeft tamfecnré fibi fabricate principiaquæ nemo faust mentis admittet.Iadant fibi ligandi amp;nbsp;foluendi munus efte mandatû, aefi quædam effet iuîîfdiôlio quæftioni adiun£ta.Porrô hocius Apoftolis fuifte incogni turn tota eorum do-drina clamat.Nec verô certô fcirefolnaturne peccator,ad facerdote pertinet,fedad cnin à quo petitnr abfolntio:quando nûquam feire poteft qui audit, litne iufta amp;nbsp;integra enu-meratio.Ita Huila eft'et abfolutio,nifi ad verba eins qui iudicadus eft reftriéla.Adde quôd tota foluendi ratio ex fide amp;:pcenitcntiaconftat:qnæ duæ res cognitionem hominis fii'

giuntjvbi de altcro fçrenda eft fententia.Sequitur ergo ligandi èc foluendi certitudinem , • nbsp;nbsp;nbsp;non fubiici tcrrcni iudicis arbitrio:quia miiiifter verbi, vbi partes fuas rite excquitur,non nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S

poteft nifi coditionaliter abfoluered'ed in giatiam peccatoris hoc dici, Quoru remiferitis poccata:nedubitent^eniâ,quæpromittitur ex Dei mandate amp;voce,in cælis fore ratam-

V ^9 ^^hl itaquemirumfi auricularem iftam confoflîonem, rem adeo peftilentcn^

L ' totquenominibusEcclefiænoxiam, âamnamus, ac fublatam ëme3iocupimus. Qnôd fi

l p'erfèïêscftefuidifterehs,quando’tamcTrmilfivfuieftnccfruélui,totautemimpictad'

Kbns,facrilegiis,erroribus caufamdedit:quis non protinus aboiendam ccnfeat?Rccenfenc ( * qujdemaliquotvfus,quosvtvaldefruftuoiosvenditant:fedillosantementitos,autnul-lius prorfus momenti. Vnum tantum fingulari prærogatiua commendant,erube('cctian^ confitentis grauem effe pœnam, qua amp;nbsp;peccatar fit in pofteru cautior, ôâ Dei vindiâaio anteuertit feipfum puniens. Quafi non fatis magna verccundia hominem humiliemus, dum ad fummum illud tribunal cælefte,ad Dei,inquam,cognitionem vocamus.Egregi^ verô profoftum eft fi vnius hominis pudore peccare defînimus, Dcum non crubclcimus habere mais confcientiænoftræ teftcm.Quanquam id quÂjueipfumfirlfiflimûeft.nuh la enim re fieri maiorem peccandi confidentiam aut licejitiam paifim vidcrc eft, dum, confefiione facerdoti fa£ta, homines exiftimanr fe pofte tergere os, amp;nbsp;diccre, non feci.Ncc toto folùm anno fiunt ad peccandum audaçiorcs : lcd in reliquum anni tempos de confeftioneTeçuri,nunquam ad Deum fiifpirant,nunquam ad fe rcdeunt,fed peccata peccatis accumulant:doncc orania,vt opinantur,fimul euoma^t.Vbi autê euomuerunc, farcina fua exonerati ii^i vidcntur,iudiciumque à Deo tranftuliiT^ quod facerdoti dctu-lerunt:Dco obliuioncm induxifte,vbi confcium làcerdotcji^cccrnnt.Porrô quis confef fipnis diem lætus inftare videt?quis ad confitendû alacri animo pergit’ac no potins,qoafi obtorto collo in carcerem trahatur,inuitus ac rcluélanxi fimilis venitî nifi forte ipfi fao^' ficuli

DE MODO EERCIP. tHRISTI G RÀ t. 14t

Eculi,qui mutuis facinorum fuorum narrationibus,quafi locofis fabulis, fe delicate oble- nbsp;nbsp;•

â;ant.Nonmultas chartas inficiam referendis prodigiofis abominationibus,quibus fcatcc auricularis confelTio. Tantùiti dico, fi non inconfultè fecit fandus ille vit qui ob vnum fcortationisrumorê, confeßionem eX ecclefia fua, vel pocius à fuorum memoria fuftulit; infinicis hodie ftupris,adulteriis,mceftis,lenociniis,quid facto opus fit admonemur.

2.0 Quod hue obtendun^poteftatem clauium,amp;: in ea regni fui proram (vt aiunt)Si: puppim confel^ionarii lo^nt,videndum quantû valere debet.Ergo fine caufa(inquiunt) datæfuncclaues?ergo fine caufadiôtutn eft, Quæcunque folueritisfupertenam ,erunt foluta80 in cælis’Fruftramur ergo verbum ChriltiîRefpondeo,grauem fuiffe caufam cur darentur clauesiquemadmodum ôc nuper cxpofui,84 vbi de excommunicacione agetur* explicatius iterum docebo, Sed quid j fi vno gladio eiufmodi omnibus eorum pofLulatis anfam pr3:pîdam,facrificulos no effe Apoftolorum vicarios nec fuccelîoresî V erùm iftud quoque alibi traâadum erit. nunc, vnde fe munire maxime volunt,arictem erigunt quo molitiones omnes fuæ deiiciantur.Chriftus enim non ante Apoftelis ligandi amp;. foluendi poteftatem fecit quàm eos Spiritu fanéto donauit. Nego igitur vllis competere clauium poteftatem,qui non priusacceperint Spiritum fanôtum. Nego quenquamclauibus vti pofle nih prareunte docentéque Spiritu fanfto, ôô dictarfte quid agendum ht. Spiritum fanftum habere fe illi nugantur : fed re ipfa negant. nih forte Spiritum fanétum rem eflê vanam amp;: nihili hnguntjVt certè hngunt : fed illis non credetur. Atque h»c quidem machina in vniuerlum fubüertuntur,vt cuiulcunque oftii dauern fe habere iaétent, femper interrogandi hnt habeantne Spiritum (anttum, qui clauium eft arbiter amp;nbsp;rrioderator. Si habere fe refpondcant, rurfum interpellandi fuht an errare polht Spiritus fanftus. Iftud difertc profari non audebunt tameth oblique fua doftrina inhnuant. Inferendum ergo erit, nullos facrihculos habete clauium poteftatem, qui paftim fine deledufoluunt quæ ligari Dominus voluerat,ligant quæ folui iuherat.

X1 Quando clariffimis experimentis euinci fe vident,quôd dignos indignos pro-mifeuè foluât ôc ligent^oteftatem vfurpant fine Icientia. Et quanquam negate non au-dent adbonum vfum requiri feientiam, poteftatem tarnen ipfam malis difpenfatorifeus traditam feribût. Atqui hæc poteftas eft,Quodeunque ligaucris aut folucris in terra, erit in cxlis ligatum aut folutum. Aut promihùm Chrifti mentiri oportet, aut bene ligant ô£ foluunt quifunt hac poteftate præditi.Nec eft quôd tergiuerfcntur,Chrifti diétum limi-tarifecudum eius mérita quiligatur âut foluitür. Et nos etiam fatemur nec ligari necfolui pofle nih dignos qui ligenturaut foluantur.Sedhabent Euangclii nuntii ôc Ecclefia 'verbum quo dignitatem hanc metiantur. In hoc verbo nuntii Euangelii poffunt omni-bus remiffionem peccatorum in Chrifto polliceti per hdem ; poflunt damnationem edi-cereinomnesScfuperomnesquiChriftumnon ampleStuntur. gt;1 hoe verbo Ecclefia pronuntiat,fcortatores,adulccros,fures,homicidas,auaros, iniquos partem in regno Dei i.Cor.s.b.j non haberettaléfque certiflimis vinculis ligat.Eodem verbo foluit quos refipifcentes con folatur.Sed quae erit ifthæc poteftas,nefcire quid ligandum fit autfoluendum ? ligare au-tem non poflè aut foluere,nih fcias ï Cur ergo dicunt Ie abfoluere authoritate hbi data, quum incerta ht abfolutioîquô nobis imaginaria hæc poteftas,h nullus ht vfus ï lam au-tem habeo,aut nullum eflcsaut tam incertum efle vt pro nuUo habendus fit.Quum enim fateantur bonam effe facerdotum partiqui non rite vtantur clauibus, poteftatem veto huelegitimo vfu inefficacem quis mihi hdem faciet, eum à quo foluor bonum elfe clauium difpcnfatorem’ quôd fl malus eft, quid aliud habet quàm friuola'Aa iftam difpenfa-tionemîQ^id in te ligandum ht aut foluendum, nelcio 5 quando iufto clauium vfu ca-reo : fed h mereris, te abfofto. Ac tantundem polfet, non dico laicus (quando id æquis auribus non ferrent) fedTurca, aut Diabolus. Id enim eft diccre j Verbum Dci non haben i certain foluendi regulam ; fed authoritas mihi data eft te abfolucndi, h ica func tua mérita. Videmus igitur quorfum fpeftarint, quum diffinierunt, claues elfe authorita-tem difeernendi, Sc executionis poteftatem -, feientiam accedere confiliarium j inftat conhliarii adbonumv^umelfe.Nempelibidinofè ,licenter jfine Dco Si. verbo eiusvo-lucrunt regnare* * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

ax Si excipiat quifpiajj^egitimos Chrifti miniftros non minus perplexos fore in fuo officio,quia abfolutio quæaride pendet femper ambigua er if.deindc nullu peccacoribus aut frigidum folatium fore quia minifter ipfe qui idoneus iudex non eft eorum hdei, de

Mï- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INS-TIT V’ÏIONIS LIB. III.

• nbsp;nbsp;corum abfolutione cercus non eft:in promptu eft folutio. Dicunt enim illi,non remitti

lacerdote peccata nifi quorum ipfe eft cogmtor. ita fecundum eos remiflio ex facerdotis iudicio pendec. qui nifi prudencer difcernat quinam venia digni fine, tota actio cafla eft ac irrita.Denique poteftas de qualoquuntur,iurifdiiftio eft examini annexa, ad quod re-ftringitur venia Só abfolutio.In bac parte nihil firmum reperitur : imo profunda eft abyl-fus:qtiiavbi integra non eft confefiio, mutila etiameftfpÄ veniæ. deinde facerdos ipfc fufpenfus hærcat nece/fe eft,dum nefcit an bona fide enumere^peccato^fua malazpoftte mo (quæ infcitiaamp;ruditas facerdotum eft) maior pars ad hocmunus exercendum nihi' lo aptior eft quam furor ad agros colendos: alii fere omnes fibi merito fufpedi eflè debet. Hine igitur perplex!tas amp;nbsp;dubitatio de abfolutione papali, quod earn fundatam efle vor hint à facerdotis perfona : neque id modo,fed à cognitione, vt tantum de rebus delatis, quæfitis compertis iudicet. lam fiquis à bonis iftis dodoribus quærat, reconcilieturne Deo peccator,peccatis quibufdam remiflis,non video quid refpondeantmifi quod fateri cogen tur infruduofum eife quicquid pron un tiat facerdos de remiftis peccatis, quorum recitationem audierit,quandiu alia non eximuntur areatu.Exparteconfitentis ,quàm pernitiofa anxietas confeientiam deuindam teneat, hinc patet, quod dum recumbit in facerdotis diicrctionem,vt loc^utur, nihil ex verbo Dei ftatuere poteft. Ab his omnibus abfurdis libera amp;. immunis eft dodrinaquam tradimus.Conditionalis enim eftabfolutio vt confidat potcator fibi propitium efle Deum, modo lynccrè in Chrifti facrificio expia-tionem quærat,amp; acquielcat oblatæ fibi gratiæ. Ira errate non poteft qui pro officio prx-conis,quod fibi ex Dei verbo didatum eft,promulgat.Peccator vero certam ôe liquidam abfolutionem ampledi poteft, vbi fimplex ilia conditio apponitur de amplexanda Chrifti gratia,fecundum generalem illam magiftri ipfius regulam,quæ impie Ipreta in papatu fuie,Secundum fidem tuam fiat tibi.

X3 Quam infulie mifeeant quædeclauium poteftatedocet Scriptura, promifi mea-libi didurum: amp;nbsp;locus erit opportunior in tradando regimine Ecclefiæ. Meminerint tarnen ledores præpofterè ad auricularem amp;nbsp;fecretam confeffion^ torqueri quæ partim dÄuangelii prædicationc,partim de excommunicationeà ChriïïôTdîdafunt.Quare du obiiciuntjius foluendi datum eïïe Apoftolis,quod lacerdotes exerceac, peccata fibi agni' ta remittedo, falfum amp;nbsp;friuolum principium fumi palàm eft:quia ablolutio quæ fidei fer-uit, nihil aliud eft quam teftimonium veniæ ex gratuita Euangelii promiffione fumptu-altera autem quæ ex difciplina Ecclefiæ pcdet,nihil ad fecreta peccata,fed ad exemplum magis pertinet, vt tollatur publica Ecclefiæ ofiènfio. Quod autem hinc inde teftimonia • nbsp;nbsp;corradunt quibus probent non fufficere vcl foli Deo vel laicis confiteri peccata, nifi ft*

cerdos fit cognitor,putida ac pudenda eft eorum diligencia.Nam fiquando pcccatoribus fuadent vetufti patre^t fe exonèrent apud fuum paftorem, de recitationcaccipi no po' teft quæ tunc in vfii non fuitDeinde,vt finiftri fuerunt Lombardus amp;nbsp;fimiles, videntur data Operalibris adulterinis fuifi'e addidi,quorum prætextu dcciperent fimplices. Rcdlt;gt; quidem fatentur,quia pœnitentiamfemper comitaturfolutio,nullumproprievinculum mancre vbi quis pœnitentia taduseft, quanuis nondum confeflus fuerit : idcóque tunc facerdotemnon tam remittere peccata quam pronun tiare amp;nbsp;declarareremiila efic« Quanquam in verbo declarandi craifum errorem infirmant, ceremoniam fubrogantes in locum dodrinæ. Quod autem attexunt, in fiwie Ecclefiæ abfolui quiiam coram Deo veniam adeptus erat, intempeftiue trahunt ad peculiarem cuiufque vfum, quod iam dh ximuscommuni difeiplinæ eile deftinatum vbi tollendaeft grauioris amp;nbsp;notæculpæ fenfio.Scd ||aulo poft moderationem peruertuntamp; corrumpunt,addctes alium modum remittendi-.nempecum iniundionepœnæamp; fatiffadionis.iff quo fuis facrificiis ius arrogant dimidiandi quod Deus vbique in folidum nobis promifit. Quum enim fimplicitec pœnitentia amp;nbsp;fidem cxigat, partitio hæc vel exceptio prorfus facrilega cft. Perindc enim valet aefi facerdos, tribuni perfonam fuftinens, Deo intercederet ncc vellet Deum p^“ mera fua liberalitate in gratiam recipere nifi qui ad tribunitium fubfellium proftratus ia-cuerit,ilficquefitmuldatus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

X4 TOta hue fumnja redit.fi Deum facere velint confeffionis luius fiditiç authorc, corum vanitatem coarguiificuti mdftrauifalfarios in pauci^jj^ios cuantlocis palàm fit legem efie ab hominibus impofitam, dico amp;: tyranicam eile cum Dei iniuria latam,qui verbo fuo confciencias aftringens, vult ab hominum imperio folutas elfe. Dm quum

DE MODO PERCIP. OMRiSTî GRAT. 245

quutïi ad obtinëdam veniam necefTitas eius rei præfcribitur quam Deus voluic èfle libe- nbsp;nbsp;•,

ram,dico facrilegium efle minime tolerabile.quia nihil Dco magis proprium,quàm pcc-cata rcmittere,in quo nobis fita eft falus.Adhæc oftcndi inueäam demum fuilTe liane ty-rannidem, quum feeda barbarie oppreflus eflet mundus. Docui præterea legem efte pe-ftiferam qua vcl in defperationem prçcipitat miferas animas, vbicuque viget Dei timor: vel,vbi eft fecuritas inanibus maditiis demulcens,magis hebetac.Poftremo expofui quaf-Gunque afferuij,t micigat^nes non alio tendcrenifl vtinuoluant,obfcurent ac depra-went puram doftrinam,fucofis aucem coloribus impietates tegant.

25 Tertium locu fatiftaólioni inpœnitentia affîgnant,dc qua quicquid blaterat,vno ■verbo fubuerti poteft. Dicunt non fufficere pœnitêti à præteritis malis abftinere,6i mo-res in melius commutate, nih de iis quæ fa£ta funt fatiffaciat Deo. Efte autem multa ad- c. non fuffî-minicula,quibus peccatarcdimamusdachrymas, ieiunia,oblationes,charitatis officia, lis Dominu propitiandu,iis débita iuftitiæ Dei perfoluenda,iis compenfanda dclida, iis ve- nbsp;nbsp;nbsp;c.nui-

niam emerendam.quanuis enim largitate mifericordiç culpam remiferit,pœnam tarnen lus.eadem retineredifciplinaiuftitiæ.hanc efle pœna quæ fatiftadionibus redimenda fit. In hac ta-men fummam recidunt omnia,nos quide à Dei clemctia dclidoru venia impetrare, fed intercedente mcrito operu,quibus peccatoru noxa compenfetur,quo débita iuftitiç Dei fatiffaftio perlbluatur.Talibus mcdaciisoppono gratuita peccatoru remiflione,qua nihil in Scriptura clarius prædicatur.Primùm,quid eft remiffio nifi meræ liberÄitatis donum?

Non enim remittere dicitur creditor,qui antapocha teftatur hbi numeratam pecuniam: Roni.5. b.s fed qui nulla folutione, vitro fua beneficctia nomen expugit .Cur deinde gratis additur, nifi ad tollendam omnem fatiftaftionisopinionem?Qua igitur confidentia fuas fatifta-ftiones adhuc erigunt,quæ tam valido fulmine proftcrnûtur?Quid autemîquum Dominus per lefaiam clamat,Ego fum, ego fum qui delco iniquitates tuas propter meióó pecca nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

torum tuorum non ero memor-.annon aperte dcnuntiat,caufam amp;nbsp;fundametum remit-tendi à fola fuabonitatc fe petere?Prçterca quum Scriptura vniuerfa teftimonium Chri-fto deferat, quod per mimen eius fit accipieda peccatoru remiffio, nonne alia omnia no- Aa.io.g.43 miwaexcIudit’Quomodo igitur per fatiffaclionunomen accipi docentîNcque veto hoc fe dare fatiftaclionibus negent, etiam fi ipfæ intercédant quaff fubffdia. Nam quod Scriptura ait Per nomen Chrifti,intelligit nihil nos afterre,nihil noftrum prætëdere, fed fola Chrifti commendatione niti.quemadmodum Paulus alleres ,quôd Deus erat mundum fibi in Chrifto reconcilians,non imputans propter ipfum hominibus deli3:a,modum ra- ’’’ tionemque mox fubiicit,quia pro nobis fa£lus eft peccatum qui peccati expers erat.

26 Verum qua funt peruerfftatc, amp;nbsp;peccatoru remiffionem,amp;:: reconciliationem fieri • femel dicunt,quum in gratia Dei per Chriftum in Baptifmo recipimur-.poft baptifmum, nbsp;nbsp;nbsp;5. sent,

refurgendum efle per fatiffaéliones.fanguine Chrifti nihil prodefl'e,nifi quatenus per da diii.? ues Ecclefiæ difpëfatur.Nec de re dubia loquor,quû fuam inpuritatem clariflimis feriptis prodiderintaiec vnus aut alter, fed vniuerfi fcholaftici Nam ipforum magifter,poftquam Chriftum in ligno pœnam peccatorum foluiff'e,iuxta Petri doélrinam, confeflus eft:fub-iumfta illico exceptione fententiam illam cotrigit,quód in Baptifmo omnes peccatorum pœnæ temporales relaxantur-.fcd poftbaptifmum,pœnitentiæ beneficio minorantur : vt ita ffmul cooperetur crux Chrifti amp;nbsp;noftra poenitcntia.Sed longe aliter Iohannes, Siquis j. ioiù.i.a.e peccauerit,ait,habcmus aduocatum apvM Patrem,Iefum ChrifturnzSc ipfe eft propitiatio pro peccatis noftris. Scribo vobis filioli : quiaremittuntur vobis peccata propter nomen eius. Certè fidelibus loquitur, quibus du Chriftum proponit peccatoru propitiationem, non aliam elfe fatilfaótionem oftendit qua oftenfusDeus propitiari placariv^offit.Non dicit,Semei vobis per Chrifrom reconciliatus eft Deus,nunc vobis alias rationes quçritc: fed perpetuû facit aduocatum, qui fua interceflione in Pattis gratia, nos femper reftituat: perpétua propitiationê, qua peccata expientur.Eft enim illud perpetuo verü,quod alter Iohannes dicebat,Ecce Agnus Dei,ecce qui tollit peccata mundi.Tollit(inqua)ipfe,non nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î

alius, hoc eft, quando ipfe folus eft Agnus Dei, folus quoque oblatio eft pro peccatis, fo-lus expiatio,falus fatiffaé^.Nam quum ins Sc poteftas ignofeendi propric copctat in Pa-trem, vbi aPilio diftir^uitur vt iam vifum eft-.in altero gradu Chrtftus hie locatur, quod pœnam nobis debitam in Wi^nlferens, reatum noftrum deleucrit coram Dei iudicio.

Vnde fequitur,non aliter nos fore participes expiationis a Chrifto pcraa;ç,niff apud eum leffdeat honor ille quern fibi rapiunt qui Dcum placare tentant fuis compenfationibuSi

144 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S T IT V»T I O NI S LIB. III.

• • 2.7 Ac duo hîcperpendere conuenit: VC integer amp;nbsp;illibacus fuus honor Chriftofcrüä-

lefa.53.a.4, tur;vc confciêtiæ depeccati venia fecuræ,pacem apud Deum habeant.Iefaias ait,Patrcm * pofuiffeinFilium noftrasomnium iniquitates,vt liuoreeius fanemur.Quod aliisverbis i.Pet.1. d.24 répétés Petrus ait,Chriftum pertulifle in corpore fuo peccata noftra fuper lignum. Pau-Caiar 3 V13 nbsp;nbsp;nbsp;fcribit damnatum efle peccatum in eius carne, quum oro nobis peccatum faótus eft-’

hoc eft vim amp;nbsp;malediótionem peccati in eius carne interraiptam quum in hoftiam darns eft, in quam rota peccatorum noftrorum moles, cûfuam^diétioneamp;cxccratione» cum horrendo iudicio Dei, amp;nbsp;mortis damnatione,reiiceretur?Hîc nequaquam audiun-tur nugamenta i]la:quôd poft initialem purgationem, paflîonis Chrifti efficaciam no alb ter noftrûm vnufquifque fentiat quam pro fatiffaéloriæ pœnitentiç modozfed ad vnicaua ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chrifti latiffa£tionem,quoties lapft fuerimus,reuocamur. Nunc tibipeftilentes coru nx-

nias propone.Graciam Dei in prima peccatorum remiflione folam operari:fi poftea ceci-derimus, ad fecundam veniam impetrandam opera noftra cooperari. Hæc h locum ha-beant,anne quæ Chrifto fuperius funt at tribu ta,illi falua manent? Immane quatum hæc difierunt,iniquitates noftras pohtas efle in Chrifto vt in ipfo expiarentur,amp;: noftris ope-ribus expiari : Chriftum efle propitiationem pro peccatis noftris,amp;; Deum openbus pro-pitiandum.Qtiod fl de pacific^ndaconfeientiaagitur:quæiftæcerit paciflcatio,flaudiac peccata redimi fatiflaélionibus ? quando tandem illi fatiifaftionis modus coftare poteritî Ergo femper Äibitabit an Deum habeat propitium, femper æftuabit, femper horrefeet. Nam qui leuibus fariflaftiunculis acquiefcunt,nimis contemptim indicium Dei æftimat: amp;nbsp;parum reputant quanta fit peccati grauitas : vt alibi dicemus. Et vtipfls concedamus, peccata aliquot iufta iàtiffaâ:ioneredimere,quid tarnen facient vbi tot peccatis obruun-tur,quorum fatilFadionibus nec centum vitæ,vel fl totç in hoc flnt,fufficere queant?Ad-de quod loci omnes quibus aiferitur peccatorum remiflio, non ad catechumenos perti-netjfed ad regenitos Dei fllios,amp; qui in Eccleflç flnu flierut diu nutriti.Legatio ilia quam a.Cor.jJ.xo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iplendide cxtolht Paulus,Obfecro vos Chrifti nomine,reconciliamini Deo : non ad

exteros dirigitur, fed adeos qnipridem regenitifuerant, Atqwi fatiftaólionibus valere CoIoiTi.c. iums, ad Chrifti crucem eos ablegat. Sic quum fcribit Coloflenflbus Chriftum paci-fleafleper fanguinem crucisquæ funt in cælo vel in terra, non reftringit hoc ad momentum quo recipimur in Eccl eflam, fed ad totumeurfum extendit. Quod facile eX contextupatet, vbidicit fideles habereredemptionem perfanguinem Chrifti,nempe remifllonem peccatorum. Quanquamplures locos congererefuperuacuumeft qui fub-inde occurrunt.

• • 28 HÎC inafylum confugiuntineptæ diftinótionis, Peccata quædam venialia eiTcj

quædammortalia:pro mortalibus grauem fatiffaólionem deberi:venialia facilioribus re-mediis purgari, oratione Dominica, aquæ benediéfæ afperfione, abfolutione Milfæ. Sie cum Deo ludunt amp;: ineptiunt. Quum tarnen afliduè peccatum veniale Só mortale in ore habeant, nondum alterum ab altero diicernere potucrunt, nifl quod impietatem amp;: im-munditiem cordis, peccatum venialefaciunt. Nosautemfquod Scripturaiuftiamp; iniuft* Rom.c.(l.x3 réguladocet)pcccati ftipendium pronuntiamusefle mortem:amp; Animam, quæpcccaue-fccch.tó.e. nbsp;nbsp;nbsp;morte dignam. Cæterùm fidelium peccata venialia effe : non quia non mortem me-

reantur,fed quia Dei mifericordia, nulla cft codemnatio iis quifuntin Chrifto leluiqm^ Rom.8.a.i noii imputantur,quia venia delentur. Scio quaffn inique dodrina hanc noftram calum-nientur.dicunt enim paradoxu effe Stoicoru,de peccatorum æqualitatefed fuo ipforum ore nullo negotio conuincentur .Quæro enim,annon inter ea ipfa peccata quæ mortali^ fatentur,al?ud alio minus agnofcät.Non igitur protinus feemitur, paria effe peccata flmul mortalia fint.Quum Scriptura definiat, ftipendium peccati mortem elfe : Legis 0-bcdientiam,cfl'e vitæ viam: tranlgreflronem,mortem:hanc fententiam euadere non pof' funt. Quem ergo fatiffaciendi exituminucnient in tanto peccatorum cumulo?fivnms diei eft fatiflädio peccati vniusidum illam mcditantur,pluribus feinuoluut: quado diem Trou.x4.b. nullum præterit iuftifflmus quilque, quo non aliquoties labatur. Ad corum vero fatifi^'’ îlt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diones dum feaccingcnt,numerofa,vel potius-innumera cumelabut. lam præcifâefti^'

tiftaciendi fiducia.quilt;imorantur?quomodo adhuc de latiffäcien w cogitate audent?

39 Conantur quide fe expedirc:fed aqua (vt dicitur) illi»Wret.Fingunt fibi diftio*^®' nem pœnæ amp;nbsp;culpæ-.culpam remitti fatetur Dei mifericordiaifed culpa remifla, poenam reftare quam perfolui Dei iuftrtia poftulat, Ad pœnæ igitw rcmi^Qncm propric fped:a^

DE MODO P E R C î P* CUrÎSTI ÔRâT* m

re fatifFaâione s.Q^ ifta botic Dcus,defulcoria Icuitas? culpæ rertiilTioricm nunc gràtui- nbsp;nbsp;*

tam ptoftarc conficentur,quart! prccibüs lachrymis,aldl'queonine genus ptîEparatio-nibusemererifubindc docent.Verùmadhuccumifta diftintliorte nbsp;nbsp;diartiecro pugnac

quicquiddcpcccatorum rcmiflionc in Scripcurânobisttâdicur.Quod tamecüfatis fu-pérque exiftimo iam à me coi|ßrmacum, fubneélam tarhen quçdam alia teftimonia,quitus adeo conftringancur tortuofi ifti angues, vt ne iummam quidem caudam complicate pofthac queant. Hoc teftamentum nouum quod Deus in Chrifto fuo nobifeû pe» f pigic,Quôd iniquitatum noftrarum non recordabitutiQuid his fignificauerit, difeimus ex altero Propheta,vbi Dominus,Si iuftus(inquit)à iuÛitiaiua deHeXerit, omnium iufti- Ezeck.is.e. tiarumeiusnonrecordabor. fiimpiusab impietatefuarecefierit,omnium iniquitatum «•'»•f-Vi cius non recordabor.Q^d fe iufti tiarum rccordatutum negatiVtique hoc eft, nullam fe carum habiturum rationem^vt remuneretur. Ergo Sr peccatorum non recordari, eft ea non poftulare ad pœnam.Idipfum alibi dicitur, proiiccre poft tergum, delcre inftar nu-bis,dcmcrgere in profundum maris,non imputare.tedumque habere.Talibus loquendi j formulis non obfcurè fenfum fuum nobis explicuerat Spiritus lanélus, fi dociles aures il- Mich.?, i-iÿ li accomodaremus.Certè fi punit Deus peccata, imputât;^ vindicat,recordatur : fi ad iu-dicium vocat,teaa non habet-.fi examinatipoft tergum non proiecif.fi infpicit, non oblh terauit inftar nebulæ:fi ventilât,non proiecit in profundum maris.Atque in hune modû interpretatur Auguftinus claris verbis,Si texit peccata Deus, noluit aduerterc : fi noluit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

aduertcrc,noluitanimaduertcre:finoluitanimaduertere,noluitpunire; noluitagnofce-re, maluit ignofccre.Teftaergo peccata quare dixitîVt non viderentur. Quid erat, Deû viderepeccata,nifi punirc? Audiamus veto Sô ex alio Prophetæ loco, quibus legibus pec-cataremitut Dominus. Si fuerint(inquit)peccata vcftra vt coccinum,quafi nix albcfcétj lefa.i.c.t« amp;nbsp;fi rubuerint vt vermiculus,erunt quafi lana. Apud lcremiam autem fie legitur, In ilia iere.5o.d.ia die requiretur iniquitas Iacob non inuenietur:peccatum Iehudah,amp;nô erif.quia pro-pitiaborreliquiisquasferuauero.Visbreuitertencrcquis fit verborumiftorumfenfusî Expendc quid c conueÄb fibi velint loquutiones illç,Dominu in facculo iniquitates œl- iob.14d.17 ligare in falciculû colligere amp;: recondere, ftylo ferreo exarare in lapide adamantino.Nc- °’’æ;“ pe fi vindiétam repenfum iri fignificant (quod extra dubium eft) neque etiam dubitan-dum eft quin contrariis fententiis omnem vindiefas repenfionem Dommus fe remitterc âffirmet.Hîc mihi obteftandi funt ledores, non vt gloffis meis aufcultent : fed tantum vt verbo Dei locum aliquem efle finant.

Jo Quid, qujsfó, nobis præftitiffet Chriftus, fi adhuc pro peccatis pœna exigereturî Nam quum dicimus eum pertulifie omnia peccata noftra in corpore fuo fuper lignum, i.Pei«..d.i4 non aUud fignifieamus quam defunftum pœna Si vindida quæ peccatis noftris debeba-tur.ldipfum fignificantius dcclarauitlefaias, quum dicit, Caftigationem (fine corredio-nem)pacis noftræ fuifle fuper eum.Quid vero eft corredio pacis noftræ,nifi pœna peccatis débita,Si a nobis perfoluenda, antequam Deo reconciliâri poflemus nifi vices noftras ipfe fubiifletÆn date vides, Chriftum peccatorum pœnas fuftinuifle, vt fuos ab illis exi-tneret. Et quoties de redeptione per eum fada meminit Paulus, vocare folet Jxf«s-iv j Romiî.c.147 quo non fimpliciter redemptionetn indicat,qualiter vulgô intelligiturtfed pretiû ipfum

amp; fatisfadionemredemptionis. Qua rationest Chriftum ipfum fc pro nobis aVTÎxuTpov coiof,i.b.i4 dediffe fcribit.Quæ apud Dominum pro^^itiatio eft(inquit Auguftinus) nifi facrificiûî Et quod eft facrificium, nifi quod pro nobis oblatum eft in motte Chrifti ? Validum auté in primisarietem nobis fuppeditat quod de expiandis peccatorum noxisinLcgeMofaica præfcribitur. Neque enim il^c Dominus hanc aut illam fatiffaciendi rationed coftituitx îed totam in facrificiis compenfationem requirit. Vbi tarnen alioqui diligetiflimè atque exadifftmo ordine omnes expiaudi ritus exequitur.Quî^fit autem vt nullis prorfus operi-bus admiffa delida procurare iubeat,fed fola in expiationem facrificia requirat,nifi quod ita teftari vult vnicum effe fatiffadionis genus, quo indicium fuum placatur ? Nam qux turn immolâbant facrificia Ifraelitas, non hominum opera cenfebantut *. fed à fua verita-tc,hoc eft vnico Chrifti fticrificio,3Eftimabantut. Qualem autem compenfationem à no-bis recipiatDominus^aucis verbis eleganter Ofeas exprelfit.OntnemÇinquit) tolles ini-quitatem ô Deus : En pecca®o*um remiffio. Et vitulos labiotum perfoluemus ; En fatisfa» dio. Scio quidem fubtilius adhuc ipfos elabi, dum inter æternam pœnatn Sc temporales diftin gunt, fed quurta temporalem poénam quoduis fupplicium cifc tradant quod

........ nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;W

ÏNSTITVCIONIS LIB. ht

tam de corpore quàm de anima fumit Deus, excepta modo æterna morte, paru.cos fub' leüat bæc reftridio.Nam fuperiores loci quos citauimus,boc nominatim volunt,bac nos conditione recipi à Deo in gratiam,vt quicquid eramus pœnæ merici, remittat, culpatn ignofcendo.Et quoties Dauid auc alii Propbetæ peccatorû venia pccunt, fimul pœna de-precantur.Imô diuini iudicii fenfus hue eos impellit.Kurf^, quû à Domino mifericor diam promiccunt,femper fere ex profeffo de pœnis earumque rcmilfione concionantur* Eîech.jR.e. Cercè quum Dominus apud Ezecbiclem pronuntiac finem fe ijnpoficurgm Babylonico exiiio/idque proprer fe,non propcer ludæos : gracuitum elfe vtrunque facis’ demonftrat. Denique,fi à reacu liberamur per Cbriftu,pœnas quæ inde proueniunt ceffare oportet.

31 Verùmquandoamp;ipfiScripturæteftimoniisfefearmant, vidcamus qualia fint a Sa II c 15 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obtendunt argumen ta.Dauid (inquiunt) de adulterio amp;nbsp;homicidio à propheta

Nathan obiurgatus,veniam peccati accipit:amp;: tarnen morte filii,quem ex adulterio luftn lerat,poftea pleètitur.T aies pœnas,quæ poft culpç etiam remilTionem infligendæ eflent, Dan.4.e.a4. facisfadionibustedimeredocemur. Hortabatur enim Daniel Nebuchadnezer vt elee* amp;°ob^ii*^’ mofynispeccataredimeret. EtSolomofcribit,propteræquitatem Szpietatem rcmitti i.Pet.4b.8. iniquitates.Alibietiam,charitate operiri multitudinem peccatorum.Quam fententiam XUC7.S.47. confirmât Si Petrus.Item apuaLucamDominusdemulierepeccatriceaitjremilfa elfe

illipeccatamuka,quiadilexeritmultû. Vcpcruerfèfemperamp;præpofterèfaéta Deiæfti' mant! Ac li obftiruairent/qnod minime præcereundum crat)duo elfe diuini iudicii genC ra : longe aliam in bac Danidis correptione vidifl'ent pœnæ formam quàm quæ ad vltio-nem eendere putandafit.Qnoniam autem nollra omnium non mediocriter refercintel ligcrequorfumpertineantDeicalligationesquibusin peccata noftra animaduertit : quantum ab exemplis différant quibus impios amp;: reprobos cum indignatione perfequb turd'ummatim perftringere non abs re,avbitror, fuerit. Indicium vnum, docendicaufa» tocemus vindiâæ:alternm,caftigationis.Porrô iudicio vindiôlæ fie intclligcdus eft Deus inimicos (ùos vlcifci,vt iram aduerfus illos fuam exerceat,confundat,djlïipet,in nihiluin re^'gat.Id ergo fit nobis propriè Dei vindiôtajvbi punitio cum eins indignatione coniU' fta ell.Iudicio caftigationis non ita fæuit vt irafcatunnec vindicat vt perdat vel fulminée ad interitum. V nde non eft fupplicium propriè auc vindiefa, fed corredio amp;nbsp;admonitio. Altcrum iudicis cft,alterum patris.Iudex enim quum facinorofum punit, in ipfum dcli-étum animaduertit,defacinoreipfo pœnam expetit. Pater quum filium feuerius cot-rigit,non boc agit vt vindicet aut mullt;5Îet,fed magis vt doccat amp;nbsp;cautiorem in pofteruto reddat.PaulodiuerfafimilitudineCbryfoftomusalicubi veitur, quæ tarnen eódemreci-dic. Verberatur(inquit)filius:verberatur amp;nbsp;famulus.fed bic vt fcruus,quia peccauit,puni-tunilleveto,vtliberfiliusdifciplinaindigens,caftigatur. Huiccorreptioin probatio* nem amp;nbsp;cmendationem cedit,illi in flagella amp;nbsp;pœnas.

32, Vt breuiter amp;nbsp;expedite rem totam teneamus,bæc ex duabus ftatuatur prima ftinètio.vbicûque pœna eft ad vltionem,ibi malediôtio amp;nbsp;ira Dei fc exerit, quam fempef à fidelibus continet.Caftigatio contra,amp; Dei benediftio eft,amp;: amoris babet teftimoniö, vt docec Scriptura. Hoc diferimen fatis Dei verbo paffim notatur, Quicquid enim affl*' étionumin præfenti vitafuftinentimpii, nobis depingitur ccu quoddam inferorû atriu» vndeæternamfuamdamnationememinusiam confpiciunc. tantûinque abeft vtinè® emendentur,aut fruètum aliquem percipianr,’^ potius talibus præludiis ad dirilTimani»

quç tandem eos manec,gebennam apparcntur.Caftigans autem caftigat feruos fuos Pfal.n^.71. minus,fed morti non tradit cos.quare eius ferula verberati, bonum id fibi fuilfe fatentu^ ad veram Auditionem.Vt autem fanftos vbique legimus taies pœnas placido animo lof Ierc.1o.1i.x4 cepilfcjita fuperioris generis flagella femper vebementer fum deprecati. Caftiga me minc(inquic Ieremias)fed in iudicio,non in ira tua:ne forte imminuas me. Effunde ftiro' rem tuum in genees quæ tenon nouerunt,amp;; in régna quæ nomen tuum non inuocaruc-

Dauid autem,Domine ne in furore tuo arguas me,neque in ira tua corripias me. Ncqü® obeftquôdfæpiufculèfanétisfuisiralcidicitur Dominus, quumincorum peccata an»' , maduertit.Qualiter apud Iefaiam,Confitebor tibi Domine,queniam iratus es mibi : cO’ Habac.3.a.i uerfus cft furor tuus, amp;?confolatus es me.Item Habacuc, Quum i^tus fiieris, miferico^' |4ich{.7.b.? diæ recordaberis.Micbæas vcrô,Iram Dei portabo,quia pqfsaui ci. Vbi admonet non fo* lùm nibil obftrependo proficere qui iuftè pleèfuntur, fed doloris mitigationetn ft’P’ petere fidelibus, confilium Dei reputando. Eadera enim ratione bereditatem fua^

DE MODO PERCIP. CHRISTI GRAT. 147 profanare dicitur : quam tamen,vc fcimus,in æternum non profanabit. Id autem non ad * Dci punientis confilium vel affeftumjfed ad vehementem doloris fenfum refcrtur, quo, afficiuntur qui vel qualcmcunque eius feueritatem fuftinent. Atqui fideles fuos non me-diocri tantum aufteritate pungit,fcd incerdû ita vulnerac vt fibi non longe ab inferorum exitio diftare videantur. Sic «Ridern teftatur iram fuam promeritos, arque ita expedit vt fibi in malis fuis difpliceant, Dei placandi maiore cura tangantur,ôê folicitc ad venia petenda feftinen^ed in eo^fo luculentius interim clementiæ quam irx fuse teftimonium profert.Stat cnim foedus in veto noftro Solomone nobifeum percuffum,cuius fidem nü-quam fore irritam is qui fallere no poteft aftitmauit.Si dereliqucrint,inquit,filii cius Legem meam,Si in iudiciis meis non ambulauerintifi ftatuta mea profanauerint, Sc mada-tameanoncuftodierinf-vifitaboin virgainiquitateseorum, Ô0 in verberibus peccata eorum:mifericordiam autem meam non auferam ab eo.Cuius mifericordiç quo nos cer-tiores faceret,virgam,qua Solomonis pofteritatem arguet,dicit fore virorum, amp;C verbera i.Sam.y.b. filiorum hominum.Qurbus particulis dum modérationem amp;lenitatem fignificat,fimul innuit non pofle nifi extremo letbal'ique horrore cÖfundi qui Dei manum fibi aduerfam cflefentiunt.Huius lenitatis quantam babeat rationem in Ifraelefuo caftigando,oftedic apudProphctam,ln ignerepurgaui te,inquit,fed non vemt argentum.namôô ipfetotus lefa.^s.b.i® abfumptus elfes .Quan quam purgationis loco caftigationes illi elfe docef.castamen ipfas addit itafe temperate,ne plus iufto per eas deteratur. Idqueomnino necÄTe eft. quia vt quifque Deum magis reuerctur,amp;: ad coledam pietatem fe addicit, fic tenerior eft ad fe-rendam eiusiram. Reprobi enim',quanuisfub fiagellisgemant, quiatarnen nonexpen-dunt caulam, quin potius tarn fuis peccatis quam Dei ludicio tergum obuertunt, ex fo-cordia illa contrahunt duritiem.vel quia fremunt calcitrant, adeóque tumultuantur contra fuum iudicem.furiofus illc impetus amétia Sc turore eos obftupefacit. Fideles au-Cem Dei ferulis admoniti,ftatim defeendunt ad reputanda peccata. Sc metu horroreque pcrculfi,ad deprecationem fupplices confugiunt.Hos dolores,quibus fe cruciant miferç animæ,nifi Icniret DetB,fuccumberent centies ctiam in mediocribus irse eius fignis.

3 3 Sit deinde hæc altera diftmä;io,quöd dum fiagellis Dei reprobi feriuntur,iä pee-nas illius iudicio quodammodo pendere incipiunt.Sc quanquam illis non impune cedet tabbus iræ diuinæ documetis non aufcultalfe, non tarnen idco pleftuntur quo ad melio-rem mentem redeant : led tantiim vtDeum magno fuo malo ludicem Sc vltorcm expe-riantur .Ferulis autem verberantur filii,non vt mBltfam delittor um Deo perfoluant, fed vt indead refipifeentiam proficiant.Proindein futurum eas potius quam in præteritum tempusrefpicere intelligimus.ld Chryfoftomiverbismalim quam meis exprimere.Pro* pter hoc,inquit,imponit nobis pcenam,non de peccatis lumens fupplicium, fed ad futu- feff. ranos corrigens. Sic Sc Auguftinus, Quod pateris, vnde plangis, medicina eft tibi,non pœna'-caftigatio,non damnatio.Nolirepellere fiagcllum ,fi non visrepclliab hereditäre, ßcc.TOtaifta miferia generis humani in qua gemit mundus, nouctitis ffatres quia dolor medicinalis eft,non fentencia paenalis,6cc.Has fententias ideo citare placuit, necui vide-

reçut noua aut minus

dignationis plenæ,quibus Dcusfæpg de popuU ingvatitudine cxpoftulat, quod petuica-citercontempferitomnespœnas.Àpudlefaiam.Adquidpercuteremvosvltraîà planta tera.i.b.î pedis ad verticem non eft fanitas.Sed qvMa talibus fententiis abundant Propbetx, breui-ter indicaffefatisfueric, non alio confiUo Deum punire fuam Ecclefiam nifi vtfubafta refipifcat.Ergo quum Saulem regno abiecit,puniebat ad vindiftam : quum Dauide par-uulo filio orbauit, ad emendationerncorripiebat. In banc fententiam acciptendum eft is quod ait Paulus, Quum iumcamur a Domino, corripimur, ne cum hoc mundo damne- i-Cot-u g îi mur.Hoc eft, dum nos hhi Dei manucæleftisPatrisafRigimur, nonbæc pœna eft qua confundamur fed caftigatio duntaxat qua erudiamur. Qua in re plane nobifeû eft Àu-guftinus.docet enim,pœnas,quibus homines pariter caftigantut àDeo,variè confidera- Lib.êe Pe«X das efte-.quia fanftis funt,poft peccatoru remiffionem,certamina exercitationes-.repro bis,fine remifftone,fuppUcia iniquitatis.Vbi pœnas Dauidi aliifque püs infliftas comemo rat,Sc eo fpeftaffe dic^ vt eotum pietas huiufmodi humilitace excarccretur ac probaretur. Heque veto quod dicitlel^^ remiffam effe populo ludaico iniquitatcm,quôd plenam idi. accepiffetcaftigationé de manu Domini, a peenx folutione pëdêrc deliiftorum veniam arguif.fedperi.ndc eft aefi diceret,Satis iam pouBatum exaOium cftiquaru ob grauitatena

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a-d'j.

X48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N ST IT V TI O NI S L I B. III.

iiîulticudinem,quia iam diuturno ludu amp;nbsp;mœrore confeôti fuiftis,. tempus eft vt acce-pto plenæ mifericordiæ nuntio, animi veftri in læcitiam difFufi me pattern fentiant. N-un ilÜc Deus patris induit perfonam,quem iuftæ quoque feueritatis pœnitct,vbi coadus eft afpetius in fîlium animaduertere.

34 Hiscogitationibus fidelem inftruincceiïeeftin affÿdionum acerbitare.TempuS^ eft vt indicium incipiat à domo Domini, in qua in uocatum eft nomen eius. Quid face-rent filii Dei fl feueritatem quam fentiunt,vltionem eins efte c®derent;Qui enim manix Dei percuflus, Deum iudicem punientem cogitat, non poteft nili iratum amp;nbsp;aduerfuin

fibi concipere ; ipfum veto Dei flagellum, vt maledidionem amp;. damnationemjdeteftari. denique feà Deodiligi nunquam perfuaderi poteritqui fic erga feafleclum fentiet vt adhuc punire vclit.Sed ille demum fub Deiflagellis proficit qui fuis vitiis irafcentem,fibi autem propitium ac beneuoluipfum reputat. Alioqui enim neceife effet euenire quod pfj, gg J Prophetafe expertum conqueritur, Super me tranfierunt furores tui Deus : terrores tui Pfal.^o.b.7 opprelferunt me.Item quod fcribit Mofes, Quoniam defecimus in ira tua, amp;nbsp;in indigna-

tione tua conturbati fumus. Pofuifti iniquitates noftras in confpedu tuo, occulta noftra in lumine vultus tui. Quoniaqj omnes dies noftri receflerunt in ira tua : confumpti func anni noftri,ficut verbu ex ore emilfum. Contra veto Dauid de paternis caftigationibus, vt illis adiuuai^magis fideles quam opprimi doceat,fic canit, Bcatus homo quern tu cor-ripueris Domine, in Lege tua erudieris, vt præftcs illi quictem à diebus malis, dum fo-ditur peccatori fouea.Dura certe tentacio,vbi Deus parcens incredulis, amp;nbsp;eorum fcelcra diffimulas rigidior erga fuos apparet.Ideóquc folatii caufam addit Legis admonitionem, qua difeant faluti fuæ confuli dum reuocantur in viam,impii vêrô præcipites ferantut in fuoserrores, quorum finis eft fouea.Nccrefert fitneæterna pœnaan temporaria. Tam enim bella,fames,peftilentiæ,raorbi,malediâ:iones Dei funt,quam ipfum mortis æternç indicium : dum inieruntur in eum finem,vt fintadnerfus reprobos iræ vindiclæque Domini inftrumenta.

y Perfpiciunt nunc omnesfni fallor)quó fpedet ilia Domifiianimaduerfio in Da-uideminempe vt documetnm effet, grauiter Deo difplicere homicidium amp;: adulterinm, aduerfum quod tantam ofl'enfione in diledo amp;nbsp;fideli feruo declaraflet:vt crudirctur ipfc Dauid ne poftca tale fiicinus änderet : no autem vt poena effet qua copenfationem quan-dam Deo folueret. Sic de altera correptione iudicandnm eft, qua Dominus popnluin vehementi pefte affligit,ob Dauidis inobedientiam,ad quam in recenfendo ipfo populo prolapfus fuerat.Nam peccati quidem noxam Dauidi gratis rcmifit;fed quia turn ad pu-* blicnm omnium feculorum exemplum, turn ad Dauidis quoque humiliationem perti-nebat,tale facinus nqji impunitum manere:ipfum flagello fuo afperrimc caftigauit. Que fcopum in vniuerfali quoque humani generis malediólionc præ oculis habere decet. Quum enimimpetratagratia, omnes tarnenadhuc perpetimur quæ in peccati poenam parenti noftro indi£tæ fuerant,miferias : talibns cxercitamentis admoneri nos fentimus quam grauiter Deo Legis fuæ tranfgreffio difpliceat:quô miferç noftrç fortis confeien tia deiedi amp;: humiliati, ad veram beatitudinem ardentius afpiremus. Stultiffimns veto fue-rit fiquis arbitretur præfentis vitæ calamitates in peccati noxam eflê nobis impofiras. 1^ mihi videtur Cliryfoftomus voluifre,quum ita fcripfit. Si ob hoc pœnas infert Deus vtiß malis perfenerantes ad pœnitentiam vocet, oftefifâ pœnitentia, fuperflua iam erit pœna. Quare,provt vniufcuiufque ingenio expedite nouit,ita hune maiori afperitate, ilium bC' nigniore tradat indnlgentia.Itaque vbi doccre vult fc non effe in pœnis exigendis im-modicum ,^xprobrat duro amp;nbsp;obftinato populo quôd perclus non tarnen faciat finem peccandi. Hoc fenfu conqueritur Ephraim elfe qnafi placentam ab vna parte torridam» ab altera parte incodam : quia fcilicet non penetrabant in animos ferulæ, vt vitiis exco-dis populus ipfccapax veniæ fierct.Certê qui fic loquitur,oftendit,fimulac quifquerefi-pucrit, fe mox fore placabilem, libique noftra peruicacia exprimi quem exercer rigoreui in caftigandis delidis, cui voluntaria corredio occurreret. Quando tarnen ea eft noftm omniû durities amp;nbsp;ruditas quæ caftigatione in vniuerfum opus h»blt;^t, vifum eft pruden-tiflimo Patri omnes finB exceptione com muni flagello pertota viijm exercerc. Mirum autem eft cur fic in vnum Dauidis exemplum oculos coniiaä», tot excmplis non perino-ueantur,in quibus gratuitam peccatorum remiffionem liccbat contcmplari.Lcgitur pu-blisanus dcfcendifle è templo iuftificatus:pœna nulla fcquitur. Petrus delidi venia obti-

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nuit-

DE MODO PERCIP. CftRISTlGRAT. 249 nüit:lachrymas.cius,inquit Ambrolius,legimus;fatiffadionc non legimusEtaudk paralyticus,Surge,lemictûcur tibi peccata tua.pœnanon imponitur.Omnes quæ in Scriptu-racommemoranturabfblutiones,gratuitædefcribuntur. Exhaccxemplorumfrequêtia régula potius peti debuerat,quàm ab vnicoillo,quod nclcio quid fingulare continet.

56 Daniel fua exhorcatioi:,^,qua fuadebat Nebuchadnezer vt peccata fua iuftitia re-dimeret,amp; iniquitates fuas miferatione pauperum: non voluit fignificare iuftitiam mi fericordiam e{lci£)ei propèiationem amp;: pœnarum redemptionem:(abfit enim vt alia vn-quâ fuerit a^roxüTfiws-/; quàm fanguis Chrifti)fed illud redimere,ad homines potius quàmi sud Deum retulit.acli dixifl'et,Exercuifti,ô rcx,iniuftam amp;nbsp;violentam dominationem,op-prelfiftihumiles, fpoliafti pauperes, dure inique traélafti populum tuum : pro iniuftis exaftionibus pro violcntia amp;c oppreflione nunc refer mifericordiam amp;nbsp;iuftitiam. Similiter Solomon charitate operiri multitudinem peccatonim ait:non apudDeum,fedinter ProaaoJ»* hominesipfos.Sic enimhabetintcger verfus,Odium excitât contentiones:charitas veto operit cundas iniquitates. Quo verfu,morefuo, per antithefin,mala quæ ex odiis nafcû-tur,cum frudibus charitatis confert,in hunefenfum,Qui inter fe oderunt,vicifCm mordent, carpunt,exprobrant,Iacerant,omnia vitio vertunt : ajverô qui fe diligut,multa inter fe mutuô diflimulant,ad mulra conniuent,multa viciflim condonat : non quôd alter alterius vitia probet,fed tolérât, admonendo medetur, potius quàm inf^dahdo exul-ceret.Eodem fenfu citatum locum hune à Petro nihil ambigendum eft: niftdeprauatæ vafreque detortæfcripturæ infimulare eum volumus. Vbi veto mifericordia amp;nbsp;benigni-tate docet expiari pcccatum, non intclligit illis coram facie Domini compenfari, vt tali fatiftàdione pacatus Deus,pœnam,quam alioqui erat cxpetiturus,remittat:fed familiari Scripturæ more indicatquôd ipfum fibi propitium reperturihntquivitiisacnequitüs prioribus valere iufl'is,per pietatem amp;nbsp;veritatem ad ipfum conuertutur. aeft diceret iram Domini refidere, acquielcere eins indicium vbi à flagitiis noftris quiefeimus. Nec veto caulàm veniæ,fed potius modum veræ conuerfionis deferibit. Sicuti frequenter denun-tiant Prophetæ fruftra Deo hypocritas ingerere fiditios ritus pro pœnitentia, queqj ohledat integritas cum officiis charitatis. Sicut etiamadmonet author epiftolæad He- Hcb.io.c.i4 bræos, beneficentiam amp;nbsp;humanitatem commendans, eiufmodi facrificiaplacereDeo. NecccrtèChriftus, dumPharifæos fubfannans quôd purgandis tantiim catinis inten-ti, cordis munditiem negligerent, iubet eos, quo omnia munda fint, dare eleemofynas, adfatiffaciendum hortatur : fed tantum docet qualis probeturDeomundities. Dequa loquutione alibi tradatum eft.

37 Quantum attinetad locum Lucæ,nemo,qui parabolam illic à Domino propofi- Cap.7 *3 tam fano iudicio legerit, nobis ex eo controuerfiam facict. Pharifæ^js apud fe cogitabat, non cognofei à Domino mulierem quam tanta facilitate ad fe admififlet, Setiebat enim non fuiireadmiirurum,fi peccatrice,qualis erat cognouiflet.Atqueex co colhgebat non efle Propdietam,qui eum in modum falli polTet. Dominus, vt peccatrice non elTe often-deret cui iam rcmifia effent peccata, parabolam propofuit : Duo debitores crant vni foe-neratori.altcr quinquagin ta dcbebac,alter quingetaivtrique remifliim eft debitum.vter maiorem gratiam habctîRefpondec Pharifæus,ls vtique cui plus donatu eft.Subiicit Do-minus,Hine agnofee remilla effe huic mulieri peccata,quia dilexit multum.Quibus vtr-bis(vt vides)cius diledionem no facit cauîhm remiflionis peccatorum,fed probationem. Sunt enimfiimptaà fimili eius debitoris, cui remilla erant quingen ta, cui non dixit ideo remiffaquiamultum dilexiffet : fedideo multum diligere, quiaremilfa fint. Atquehue cam fimilitudinem applicari conuenit, in hanc formam. Putas mulierem han? effc pec-catricem. atqui talem non effe, agnofeere debueras, quando ei remiffa fint peccata. Rc-miffionis autem peccatorum fidem tibi facere debuerat eius diledio,qua ob beneficium gratiam refert. Eft autem argumentum a pofteriori, quo aliquid demoftratur à fignis fc-quentibus. Qua autem ratione peccatoru remiffionemilla obtinucrit, palam Dominus teftatur.Fides,inquit,tua te faluam fecit. Fide igitur remifsionem affequimur : charitate gratias agimus,amp;: Dominàbeneficentiam teftamur.

38 Parum autem |ic mouent quæ in veterum fcriptis dcfatilHldione pafsim occur-runt. Video quidem eorum»«iullos (dicam fimpliciter, omnes fere quoru libri extant) aut hac in parte lapfos efie,aut nimis afpere ac dure loquutos: fed non cocedam cos ipfos adeo fuiffc rudes amp;nbsp;imperitos, vt eo fenfu iliafcripferint quo à ncMiis iftis fatiffadionarfis

lentur, féd quæ poftea ex infirmitate fubrepunt : propter quæ vniuerfa quotidie claroat Ecclcfiadlt;emitte nobis debitg noftra. Et remittuntur per lingulare illud facrificium.

- 39 Vocaruntautem vtplurimumfatifadionern ,non compenfationequæDeored-deretur,fédp^iblicamceftificationem,quaquiexcômunicationemulôl:atifuerantquutn in communionem rccipi vcllenc,Ecclcfiam reddebant de fua pœnitentia ccrtiorem, In-dicebantur enimillis pœniccncibus certa ieiunia, amp;nbsp;alia quibus fe prioris vitæ vcrè eX animo pertæfos eftc approbaren t, vel potius priorum mcmoriam obliterarent. atque ira dicebantur non Deo fcdEcclefiæ fatiffacere. Quod etiam his ipfis verbis ab Auguftino exprefiumeft in Enchiridio adLaurentium. Ex antique co ritu fumpferunt originero confelfiones ôô fâtiftaôtiones quæ hodie in vfu funt. Viperci fane partus gt;nbsp;quibus faduin eft,vt ne vmbra quidem mclioris illius fotmæ fupcrfit. Scio veteres interdum duriufculd Ioqui:nec,vc nupcr dixi,forfan lapfos efie nego. fed quæ pauculis næuis afperià erat,dutn i^ocisiftorum manibustradantur,prorfus inquinantur. Etfifeterum authoritatepii-gnandum eft, quos, Deus bone, veteres nobis obtrudur? Bona pars eorum quibus Lom-bardus eorum coryphæus centones fuos con texuit, ex infulfis quorûdam monachorujn deliriis quæfub Ambrofii, Hieronymi, Auguftini Chryfoftomi nomineferuntur,de-cerpta eft. vt in præfenti argumente omnia tére fumit è libre Auguftini De pœnitentia, qui à rhapfodo aliquo inepte ex bonis pariter ac malis authoribus confàrcinatus, Auguftini quidem nomen præfcrt,fcd quem nemo,vel mediocriter dodus,agnofcereprofuo dignetur. Quodautemineoriim ineptiasnon tamargutecxquiro,ignofcantledores, quos volo moleftia J^uare. Mihi certè nec valde laboriofum, amp;nbsp;tamé plaulîbile efict tra-ducere cum maximo probro quæ antehac pro myfteriis iadarunt: fed quia fruduofè do-cerepropofitum eft,luperfedeo.

Dcfi{pp[enientisqu£adfir!ffac^ionesadiiciunt,neit!peindul^cr,tiislt;!^pur^iitorio. CAP.

tyrum, quim Papa fuis bullis partitur.Etfi aucem helleboro magis quàmar-gumentis «Äigni funt, vt non magiîum opcræprctium fit tam fiiuolis crrori-busrefellendis incumbere,qui multis arietibus percuffi fuafponteconfenefcereamp; ad in-clinationem fpedare incipiunt:quia tarnen imperitis quibufdam vtilis erit breuis refuta-potcnti amp;nbsp;furiofa lafciuia tam diuturnam impunitatem rctmucrint, id verô documente elTe poteft quàm altaerrorum node immcrli fuerint aliquot feculis homines. Vidcbant fe à Papa amp;nbsp;fuis bulligerulis palàm nec diffimulantcr ludibrio haberi: quæftuofas nundi-nationes de animarum fuarum falute cxerccri, pauculis nummis falutis pretium taxari, nihil gratuitum proftarcdiac fpecic emungi fc oblationibus,quæ in fcorta,in lcnones,in-comcfiationes turpiter abfumercntur : fummos indulgentiarembuccinatores, fummos efie contemptores : nîonftrum iftud maiori in dies licctia grafiàrl^c luxuriari,nec finem vilum ficri,plumbum femper nouû afierri,nouos nûmostfljei. Excipiebàt tarnen fumma Vencratione indulgentias, adorabant, redimebant ; amp;nbsp;qui cernebant inter alios acutiusgt; cxiftimabant tatucn pias efie fraudes, quibus cum frudu aliquo falli poiTcnt. Tadem vbi , ' ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;orbis

DE MODO PERCIP. CHRÏSTî GRAT. ijt «rbis aliquantum fibi faperc pcrmiût, frigent indulgentiæ paulatim ctiam congcla-fcunt,donee plané cuanefeant.

Z Vcrùm quoniâ plurimi,qui fordes, iinpofturas,furta, rapacitates(quibus luferunt haâcnuSjô^ nos ludificati func indulgentiarii) vident, fontem ipfum impietatis non con-fpiciunt : operæprctium eft inbare non folum quales fmt indulgentiæ, fed quid otnni-no fint omni macula abfterfe. i hefaurû Ecclefiæ vocant, Chrifti amp;nbsp;fanftorum Apofto-lorum Martyrûgique mestaHuius horrei radicalem euftodiam (vt attigi)Romano Epi-feopo traditam fingunt, penes quem fit tantorum bonorum difpenfatio, vt amp;: ipfe per fe clargiri poflitjamp;; elargiendi iurifdidionem aliis delegare. Hinc nunc plenariæ indulgentiæ à Papa,nunc certorum annorum:à Cardinalibus,centum dierum; ab Epifeopis, qua-draginta. Sût autem illæ(vt genuine defcribam)fanguinis Chrifti profanatio, Sacanæque ludibrium, quo Chriftianum populum à Dei gratia, à vita quæ eft in Chrifto abducant, amp;nbsp;à verafalutis via auertant. Qui enim poterat fœdius profanari Chriftifanguis, quàm dum negatur fufficere ad peccatorum remiffionem, ad rcconciliationem, ad fatiftafitio-nem, nifi velut arefeentis amp;nbsp;exhaufti defeftusaliunde fuppleatur amp;nbsp;fufficiatur ? Chrifto Lex Si Prophetæ omnes(inquitPetrus)teftimonium perh^ét,quôd per ipfum accipien- Aa.w.g da fit remiffio peccatorum. indulgentiæ remiffionem peccatorum per Petrum, Paulum amp;nbsp;Martyres largiuntur. Sanguis Chrifti emundat nos à peccato,inquit lojjannes: indul- i gentiæ fanguinem Martyrum faciunt peccatorum ablutionem. Chriftus(inquit Paulus) x.C«r.5.d.ii qui peccatum non nouerat,faa:us pro nobis eft peccatum (id eft peccati fatiffaftiolvt iu-feitia Dei efficercmur in illo-.indulgentiæ peccatorum fatiftaftionem in (anguine Martyrum reponunt. Clamabat Paulus amp;nbsp;Corinthiis teftificabatur, folum Chriftum pro ipfis ’‘•Cor-i-b-'î crucifixum Sdmortuum efîenndulgentiæ pronuntiant,Paulu ÔC alios pro nobis mottuos.

Alibi dicit, Chriftum acquifiuiife Ecclefiam fuo fanguineândulgentiæ aliud pretium ac- Aa.io.f.i« quificionis in Martyrum fanguine ftatuunt. Vna oblatione Chriftus cofummauit in per- Heb.io.c.t4 petuum fand:ificatos,ait Apoftolus-.indulgentiæ rcclamant,a Martyribus perfici fanftifi-cationem, quæ alioqui Äon fufficeret. Iohannes dicit fanftos omnes lauifle ftolas in fa#- Apo.7. £uine Agninndulgentiæ docent lauare ftolas in fanguine fan£torum.

5 Præclarè aduerfus hæc facrilegiaLeo Romanus Epifeopus ad Palæftinos,Quâuis (inquit) multorum fanftorum in confpectu Domini pretiofa mors fuerit, nullius tarnen infontis occifio propitiatio fuit mundi. Accepere iufti,non dederunt coronas,öd de forti-tudine fidelium nata funt exempla patientiæ,nô dona iuftitiæ. fingulares quippe eorum mortes fuerc,nec alterius quifpiam debitum fiio fine perfoluit; quum vnus extiterit Do-minus Chriftus,in quo omnes crucifixi,omnes mortui, fepulti, fufeitati. Quam fenten-tiam,vt erat memorabilis,alibi quoquerepetiit.Nihil certe clarius a^ confodiendumim-piumhoc dogma defiderariqueat. Nec tarnen minus appofitè Auguftinus ineandem fententiam,Etfi fratres(inquit)pro fratribus morimur,nullius tarnen fanguis Martyris in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;*

peccatorum remiffioné funditunquod fccit Chriftus pro nobismeque in hoc quod imi-taremur,fed quod gratularemur coculit nobis.Item alibi, Sicut folusEiliusDei fadus eft Lib.adBo«. E ilius hominis, vt nos fecum filios Dei faceret : ita pro nobis folus fufeepit fine malis me-titis pœnam,vt nos per ipfum finebonis meritis confequeremur indebitam gratia.Equi-dem quum tota eorum doótrina ex horrendis facnlegiis blafphcmiis confuta fit, hæc tarnen præ aliis prodigiofa eft blafphemi ^.Agnofcant annon hæc fint fua placita, Martyres plus morte fua Deo præfticifl'eac meritos efle quàm fibi opus effet itantâmque illis meritorum largitatem fuperfuiffe quæ in alios redundarct. Neigitur fuperuacuum fit tantum bonum,commifceri^orum fanguine fanguini Chrifti, amp;nbsp;ex vtroquetkefaurum Ecclefiæ confici,ad remifsionem amp;nbsp;fatiffattionem peccatorum. Atque ita accipiendum quod ait Paulus, Suppleo in corpore meo ea quæ defun t pafsionum Chrifti pro corpore Colo.i. lt;1.14 cius,quod eft Ecclefia.Quid hoc eft, nifi Chrifto nomen relinquere, cæterùm vulgarem fanftulumfaccre, qui in turbavix dignofcatur ? Vnum, vnum ilium prædicaridecebat, vnum proponi,vnum nominari, vnum refpici quum de obtineda peccatorum remifsio-ne,expiatione,fanéfifi(^tMne agitur.Sed audiamus eorum enthymemata. Ne fine fruftu effufus fit fanguis Mar^rum, in commune Ecclefiæ bon um confèratur. Itàne ? an verb nullus erat fruólus glorificarc Beum per mortem ? veritati eius fuo fanguine fubfcribereï teftificari præfentis vitæ contemptu, meliorê fe viram quærerc ? fidem Ecclefiæ fua con-ftantiaçonfirmare,hoftiumautem pertinaciam frangeregt;Sed hoeeftfeiliect,nulluin

ÎNSTIT Vf ÏONÎS LIB. Ht

fruélutn âgnofcunt, fi folus Chriftus eft propitiator, fi folus mortuus eft propter peccatà noftra,fi folus cft oblatus pro noftra rcdemptione. Nihilominus (inquiunt) coronam vi' doriæ adepti efient Petrus amp;nbsp;Paulus fi in letlulis defunôti c/Pent fua morte.Quôd autem ad fanguinem vfque certarût,id fterile ôô infi-uduofum rclinqucre,iuftitiæ Dei non qua-draret. Quafi vcrô pro donorum fuorum méfura gloriarqf n feruis fuis augere Dcus non nouerit. Vtilitas autem fatis magna in eomune ab Ecclefia percipitur,vbi illorum trium-phisaccenditurad pugiiandizelum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

4 Quàm verô mâlitiofè Pauli locum detorquet,vbidicitfefüpplercin corpore fuo Cioîo.i.d.14 ea quæ deerant paffionu Chrifti ! Non enim dcfeâum ilium fupplemêtumve illud ad rc-dêptionis,faciffaâ:ionis,expiationis opus refertjèd ad eas afflictiones quibus Chrifti me-

bra,nêpe fideles omnes, exerceri oportet,quandiu in hac carne agent.Dicit ergo hoc reflate pafiionû Chrifti,quod in fcipfo femel pa/rus,quotidie in mébrisfuis patitur.Eo nos honore dignatur Chriftus, vt noftras afflidiones fuas reputet ac ducat. Quod autem ad-diditPaulus,proEcclefia;nôintclligitpro redemptione, pro reconciliatione, profatiiFa-ôtione Ecclefiæ : fed pro ædificationcamp; profeflu. Quemadmodum alibi ait, fefuftinerC omnia propter eleflos,vt falu|p confequatut, quæ eft in Chrifto lefu. Et Corinthiis fcri-bebat, pro eorum cófolationeamp;: falute fe perferre quafeunque tribulation cs patiebatun Et continuo i^dem feipfum explicat, quum addit fc faflum Ecclcfiæ miniftrum, non ad redemptionem,fed fecundum difpenfationem quæ illi commifla erat, ad prædicandum Chrifti Euangelium.Quodfialiuquoqueinterptetem requirunt,audiant Auguftinum. Pafiiones (inquit) Chrifti in folo Chrifto, vt in capite: in Chrifto amp;Ecclefia, vt in toto corpore.Vndc dicit membfum vnijPauIus,Suppleo in corpore meo quod deeft paflionP bus Chrifti.Si ergo in membris Chrifti es, quifquis hæc audis, quicquid patcris ab iis qui non funt Chrifti membra, deeratpalfionibus Chrifti. Pafiiones veto Apoftolorum pro Ecclefia fufccptæ quorfum tendant, alibi exponit, Chriftus mihi ianua eft ad vos. quia cues Chrifti cftis,fanguine eius comparatæ: agnofeite pretium veftrum, quod a me non d«:ur,fed per mcprædicatur.Deindefubnclt;ftit,Quo modo ipfcînimamfiiam pofuit,filt;î amp;nbsp;nos debemus animas pro fratribus ponere, ad ædificandam paccm,ad fidem aflereo-dam.Hæc Auguftinus.Abfit autemvt deefiealiquid putauerit Pauluspalfionibus Chri' fti quantum ad omnem iuftitiæ, falutis ac vitæ plenitudinem attinet : aut addere aliquid volucrit,qui adeô luculcnter Sr magnified concionatur, exuberantiam gratiæ per Chrh ftum tanta largitate cifufam,vt omnem vim peccati loge fupergrefla fuerit.Hac fola fan-fti omnes falui fatli funt,non vitæ aut mortis fuæ merito,qucmadmodum Petrus difert^ teftatur : vt in Deum Chriftum eius contumeliofus fucrit qui vllius fandi dignitaten^ alibi quàm in fola D» mifericordia repofuerit. Sed quid hîc diutius, perinde atque in rû adhucobfcura,moror,quum talia prodigia traducerc,vincere fit?

$ Porto,vt taies abominationes prætereamus,quis docuit Papam plumbo amp;nbsp;mciU' branægratiam lefu Chrifti includere,quam Dominus verbo Euangelii difpenfari voluit? Sane aut mendax Dei Euangelium efie oportet,aut mendaces indulgentias. Nam EuaU' gelio Chriftum,cum omni affiuentia bonorum cæleftiu,cum omnibus fuis meritis,omn* fuaiuftitia,fapientia,gratia, nulla exceptione, nobis ofïcrri teftis eft Paulus, quum diciC depofitum elfe apud miniftros verbum reconciliationis, quo hac legationis forma fitU' gantur,ceu Chrifto per ipfos hortante, übfecramus, reconciliamini Deo. Eum qui peC' catum non nouerat, pro nobis peccatum fecit, vt iuftitia Dei efficeremut in illo.Et quid valeat Chgfti Mivaviit,, quæ ( eodem Apoftolo tefte ) fruenda nobis in Euangelio offertuf, norunt fideles. Contra indulgentiæ demenfum aliquod g^tiæex armario Papæ rcclU' fum, plumbo, membranæ, loco etiam affîgunt, à verbo Dei aucllunt. Siquis autem oU' ginem rcquirat,hincvideturhicabufusemanafiè,quod quuminiungerentur oliml^' ueriorcs fatifiàdiones pœnitentibusquàm vtab omnibusferri pofienc,quipœnitenu* fibiimpofita grauari fe vitra modû fentiebant, petebet ab Ecclefia relaxationem.Rcmà' fio,quæ talibus ficbat,indulgentia vocabatur.Vbi autem fatiffadiones ad Deum tranftt^' lerunt,ac compenfationes efiè dixerunt quibus fe redimant hdïnines à iudicio Deijfin^^’^ etiam indulgentiascô’traxerunt vt efient expiatoria remédia, qifc nos pœnis meritis h' berent. Illas vcrô quas retulimus blafphemias, tanta imp«identia confinxcrunt, vt nul' lum prætextum haberc queanr.

6 lam ncc de fuo Purgatorio molcftî nobis fint ; quod hac fccuri fladuro, dirutum.

De modo PÉRCÎP. OHRISTI GRAT. !ƒƒ

£)L à fundamcntis prorfus euerfum eft. Neque enim quibufdam aficncior qui diffimulan-dum hac in parce cenfenc,amp;: mentionem Purgatorii oinittendam,ex qua acres(vt aiunt) pugnæoriuncur, minimumædificationis refcrri poteft. Equidem amp;nbsp;ipfe cales nugas ne-gligendas confulerem,nifî feria ducerenc.Sed quum ex muleis blafphemiis conftrudum lie Purgacorium,amp; nouis que^die fulciacur,quum mulcas èc graues ofFenliones fufcicccî profeaô conniuendum non eh.Illud force vccûquead cempus diffimulati poccrac,quôd line Dei verbo^uriofa ai|^aciquecemericaceeKcogicacum erac-.quôddeipfo credicum erac nefeio quibus reuelacionibus Sacanæ arce confiais : quôd ad ipfius confirmacionem aliquoc Scripeuræ loci infcicê decorci eranc. Quanquam no ferc Dorhinus humanam au-daciam fie in abdicos iudiciorum fuorum rccelTus perrumpere : amp;nbsp;feuere prohibuic, ne- Dcutjg.c^ù glefta voce fua,fcifcicari à morcuis vericacemmec verbum fuum cam irreligiofè concami-nari permiccic.Demus camen,illa omnia colcrari aliquancilper pocuilTe vc res non magni momenci.ac vbi peccacorum expiacio alibi quàm in Chrifti fanguine quæricur, vbi facif- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'quot;•

fadio aliô eranlfercucjpcriculofilTimum filencium.Clamadum ergo non modo vocisfed guccuris ac laccrum concencionc, Purgacorium cxiciale Sacanæ eflê commencum, quod Chrifti crucem cuacuac, quod concumeliam Dei miferi^ordiæ non ferendam irrogac, quodfidemnoftram labcfacicamp;euercic.Quidenim illiseft Purgacorium nifi quæpoft morcem à defundorû animis pendacur pro peccacis faciffadioîvc diruca fwfiàciendi opi-nione,ipfum ab imis radicibus excemplo euercacur, Quôd fi proxima dilpucacionc pluf-quam perfpicuum eft, Chrifti fanguinem vnicam elfe pro fidelium peccacis faciffadio-nem, expiacionem, purgacionem : quid fupereft nifi Purgacorium meram elfe eâmque horribilem in Chriftum blafphemiam î Præcerco facrilcgia quibus quocidic defendi- , tur,oftendiculaquæin religioneparie, aliâqueinnumera,quæex eali impiccacisfonte prodiiife confpicimus.

•7 Quos camenèScripeuralocos arripercfalfô amp;nbsp;perperamfolcncgt; illis è manibus ___ cxcucereoperæprecium eft. Quum Dominus (inquiûc) peccacum in Spiricumfandum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cjî

neque in hoc neque in fticuro feculo remiccendum alfcueraCjCX eo fimul innuic,quorHn-dam elfe in fucuro feculo peccacorum remifllonem. Verùm quisnon videac, Dominum illic depeccaci culpa loqui? Quôd fi ica eft,quid ad eorum Purgacorium,vcpoce quorum illicpcena,ex eorum opinione,luicur,culpani in præfenci vira remilTam elle non infician-tur’Ne camen adhuc nobis obftrepane, planioremhabebuncfolucionem, Quum Domi-nus Ipem omnem veniæ præcidere vellec cam flagieiofæ nequiciæ, no fatis habuic dicere* nunquam remifluæ iridèd quô magis amplificarec, pareieione vfus eft, qua amp;nbsp;indicium complexLîs eft quod fencic in hac vita vniufcuiufque côfcicncia, amp;nbsp;poftremû ill ud quod palàm in refurreftione ferecur. aefi dicerec, Vos à maliciofa rebelliqpe, non fecus ac præ-lentiflimo exitio, cauece. Nam qui oblacam Spiricus lucem deftinaeô excinguere cona-tus fueriCjnequc in hac vita, quæ peccacoribus ad conuerfionem daca cft,veniam confe-quecur,neque vleimo die,quo per Angelos Dei agni ab hœdis fegregabûcur,amp; regnu cæ-leftcomnÎDUS fcandalis repurgabitur. Proferuncdeindeillamex Maechæo parabolam, Concordiam habe cum aduerfario tuo.-nequando ce ille iudici cradac,iudex liótori,liótor carceri:vnde non exeas donee perfolueris vltimum quadraccm. Si iudex hoc loco Deum fignificac,litigacor Diabolum,li(ftor Angelum,career Purgacorium,libêcerdabo manus.

V erùm fi nulli no conftac, voluifle illic (îhriftû oftenderc quoc periculis ac malis feobü-ciant qui fummû ius obftinacè percencare malunt quàm ex æquo amp;nbsp;bono agere, quô ve-hemencius ad æquam concordiam fuos cxhortarctur:vbi,quæfo, reperietur Purgacoriûî

8 Pecunc ex Pauli dilt;fto^rgumencum,vbi cæleftium,cerreftrium amp;nbsp;infernorum ge- TKiU.i. b.» nua Chrifto fleâti affirmac.Infernos enim non polTe incelligi,qui aïternæ damnation! ad-diéti funt,pro confelTo aftumunc. Proinde fupereft vt fint animæ in Purgacorio laboran-tes. Non peflimè ratiocinarentur fi Apoftolus verû pietatis cultum per geniculationem dcfignaret:féd quum fimpliciter doceat,dclatam elle Chnfto dominationem qua fubiu-gàdæ fint vniuerfæ creaturæ:quid obftac quominus per infernos,Diabolos intelligamus, qui fane ad Domini tùbtftial fiftentur,iudicem fuum agnituri,cum terroreôe trepidatio-ne?Qualiter eandem prophetiâ Paulus ipfe alibi interpretatur, lt;5mnes(inquit)fiftemur Rom.t4.b; ad tribunal Chrifti.Scriptum lt;Jft enim,Viuo ego,mihi flcôletur omnegenu,S£c.Atqui in cum modum interpretari non licet,quod in Apocalypfi habetur,Omnê creaturam,quæ Apoc.5.lt;l.ii in cælo, amp;nbsp;quæ fuper tcrramjSi quæ fub terra, nbsp;quæ in mari,amp;: quæ in ip Gs funt, omnia

a.j4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 W 5 1 i 1 VI 1UW15 BlD. Ill,

audiui dicentia, Sedenti in throno, Agno, benediótio amp;c honor amp;nbsp;gloria amp;nbsp;poceftas lèculafeculorum. ld quidem facile concedo. fed quales hïc creaturas recenferi pntant-Ccrto enim certius eft, ratione carentes amp;nbsp;inaniinacas comprcbendi.Quo non aliud afhrmatnr quam hngulas orbis partes,à fummo cælorû verticead vfque terræ centrum, t.Maclia-n. Jq Cveatoris gloriam enarrare. Quod ex Machal^orum hiftoria proferunt, re-fponfione non dignabor gt;nbsp;ne opus illud videar in facrorum librorum catalogum referre. Contra Ce- At Auguftinus pro canonico recepit.Primum quam certa fid# Scriptu»m(inquit) Ma-cimd.Gau- chahæûtum non habent ludæi ficut Legem,Prophctas^Só Pfalmos,quibus teftimonium .ca nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dominus tanquam teflibus fuis, dicens, Oportebat impleri omnia quæ fcripra

LHc.x4.f.44 funt i'n Lege,amp; Pfilmis, amp;nbsp;Prophctis de me. Sed recepta eft ab Ecclefianon inutiliter, ft lobriè legatur vel audiatur,amp;c.Hieronymusautem fine dubitatione,minimc valere eius authoritatem ad afièrenda dogmata docet. Et ex libello illo vetufto qui fub nomine Cy-priani de expofitione Symbol! infcribitur, aperte confiât locum nullum in veter! Eccle-i.Macha.i^. nbsp;nbsp;habuilTc.Et quid frufira hîc contendoîQ^fiauthor ipfe non fatis oficndat quantum

fibi deferendum fit,quum veniam in fine precatur,fiquid minus bene dixerit.Ccrte qui fcripta fua indigere venia fatc^ir, Spiritus fàmfii oracüla no efleclamat. Adde quod non alio nomine laudatur ludæ pietas, nifi quia fpem firm.am de vltima refurreótionehabue-rir,vbi oblatic^iem mifit pro mortuisHierofolymam.Nequeenim ad pretium redeptio-nis trahit fcriptor hifioriæ quod ille eginfed vt confortes æternæ vita: elfent cum reliquis fidelibus qui pro patria amp;nbsp;religione occubuerat.Superfiitione quidem amp;nbsp;præpofiero ze-lo non caruit hoc fafiumifed plufquam fatui fun t qui fiicrificium legale ad nos vfque tra-huntiquando aduentu Chrifii feimus ceflarc quæ in vfu tunefuerunt.

9 Verum habent inuifium cuneum in Paulo,qui noita facilepcrcelli queat. Siquis x.Cer.c.n fupcrædificat,inquit,fuper fundametum hoc,aurum,argentum, lapides pretiofos, ligna, fœnum,fiipulam:vniufcuiufque opus quale fit, dies Domini manifefiabit : quod in igne reuelabitur.ôz vniufcuiufque opus quale fit,ign!s probabit.Sicuius opus arferitjdctrime-tugn patietur.ipfe autem faluus erit:fed quafi per ignem.Quis(in^uiunt)ille ignis efle po-tefi nifi purgator!us,per quern peccatorum fordes abfiergutur, quo puri ingrediamur in âüquot; ’^‘^guum Dei’Atqu! alium efi'e fenferunt vetcrum plcrique, nepe tribulationcm feu cru-ccm,pcr quam Dominus fuos examinat,ne in carnis fordibus acquiefcant : idque mulm probabilius quam purgatorium confingendo. Q^iaquam nec illis aifentionquia mihi vi-deor certiorem multo amp;: lucidiorem eius loci intelligentiam alfequutus. Antequam tarnen earn profero,velimmihi refpondeantputcntne Apofiolisac Sanólisomnibuspcf hunc ignem purgatorium tranfeundum fuifi’e. Negabunt, feio. nimis enim abfonum foret eos purgari oportgifie quorum mérita vitra menfuram ad vniuerfa Ecclefiæ membra redundarcfomniant.Vcrùm Apofiolus hoc affirmat.neque enim dicit,quorudam opo^ ïncliiria.ad probatum iri,fcd omnium.Nequc hoc meum argumentum efi,fed Augufiini,qui fic im ® terpretationem illam oppugnat.Et(quod magis abfurdu efi)no dicit tranfituros ob quï-libet operaifed fi Ecclcfia fumma fidelitateædificarint,mercedc rccepturos,vbi opus corum igni fuerit examinatum. Principiô,videmus Apofiolu metaphora vfum e/Tc, quum dofirinas hominum capite cxcogitatas,lignum,fœnum,amp;: fiipulam vocauit. Ratio quo-quemetaphoræ prompta eft: : nempe quod velut lignum, Itatim atqueigni admotu foc-rit,confumitur Sc deperditur,fic neque illæ perSurare poterut,quum eas examinari com tigerit.Porro ciufmodi examen à Spiritu Dei proficifei neminem latet.Quo igitur filiuO’ metaphonjprofequeretur,ac partes iufta correlatione inter fe aptaret,igncm appellauic examen Spiritus Sanóti.Perinde enim atque aurum Sc arge^um, quo propius ad ignenr admouentur,eo certiorem probitatis puritanfque probationem referuntuta Domini vc-ritas,quo exaólius fpirituali examine expenditur, co maiorcm fumit authoritatis confr-mationem.Qucmadmodum feenum,lignum,ftipula, igni admota, corripiuntur in fubi-tam confumptionennita hominum inuenta, Domini verbo non ftabilita. Spiritus fanfi^ examen ferre nequeunt, quin concidant protinus Sc difpereant. Denique fi commenti-tiædoôtrinæ,ligno,fœno,ftipulæcomparâtur,quôd!nftarligniffomi, ftipulæ comburan-tur ab igne,amp; corrumpantur in intcritum,non autem conficiuntur aut profligantur ni' fi à Domini Spiritu:fequitur,Spiritum elfe ignem ilium à f^uo probabuntur.cuius proba-tioné vocat Paulus diem Domini, vulgato Scripturæ vfu. Dies enim Domini elle dicitnf quotics fuam præfcntiâhominibus ali quo modo manifefiat. Tum vcrôpotiflîmum fa-ciesein?

DE MODO PERCIP. lt;?HRISTI GRAT.

cics eius lucet,vbi veritas eius illucet.lam eu: et um cft,non alium efle ignem Paulo,quàni Spiritusfandiexamê. Qupmodoautem per ignem ilium falui fiunt qui operis iaôturam paciuntur?Idipfum incelligere non eric difficile, fi côfideremus de quo gen ere hominum Joquacur. Siquidem eos Ecclefiæ architedlos notât qui retento legitimo fundamento, difparem materiam fuperftruqjit : hoc efl:,qui non defleélentes à præcipuis amp;nbsp;neceflàriis fidei capitibus,in minoribusnec ita periculofis hallucinantur, commenta fua Dei verbo admifeentes. T^es,inqualt;i, operis iafturam facere oportet, abolitis eorum commentis: ipfi autem falui fiunt,fed quafi per ignem,hoc eft, non quôd eorum ignorantia amp;nbsp;hallu-cinatio cora Domino fit probabilis : fed quia Spiritus fanóti gratta amp;nbsp;vir tute ab ilia repur-gantur. Proinde quiconque auream diuini verbi puritatem ifto purgatorii ftercoreinte-cerunt,operis iadturam facere necefle eft.

IO At vetuftiffima fuitEcclefiæ obferuatio. Haneobieftionem foluit Paulus, dum fuam quoque ætatem in ea fententia comprehendit, vbi den untiat, iafturam operis fui facere oportere omnes qui in Ecclefiæ ftrufturaaliquid fundamento minus confenta-neum pofuerint. Quum ergo mihi obiiciunt aduerfarii, ante mille amp;nbsp;trecetos annos vfii receptum fuifte vt precationes fierent pro defunä:is,eos viÿffim interrogo,quo Dei verbo, qua reuelatione, quo exeplofaftum fit.NequeenimhîcScripturæ teftimonia défunt tantùmrfed quæcûque illic Icguntur Sanftorum exempla, nihil tale oftend^it. De luftii amp;nbsp;officio fepulturæ habentur illic multæ amp;nbsp;interdum longæ narrationes: de precibus ne minimum quide apicem vidcas, Atqui quo maioris momenti res eft, eo magis debuerat commemorari. atque ipfi etiam vetercs qui preces fundebant pro mortuis, amp;nbsp;mandato Dei,amp;: legitimo exemplo Inc fe deftitui videbant. Cur ergo audebant? In eo dico aliquid humani paflbs effetideóque ad imitationem trahedum non efic contedo quod fccerunt. Nam quum nihil operis debeant aggredi fideles, nifi certa conlcientia, vt Paulus præci- Rom.i4.lt;; pit,in oratione potiffimum requiritur hæc certitudo.Credibile tarnen eft aliqua ratione ad id impulfos: nempe folatium quærebant quo fubleuarent fuum mœrorê : Sc inhuma-num videbatur non edeÄ coram Deo aliquod fuæ erga mortuos dileftionis teftimoniü Adhuncafteftum quam fit propenfum hominis ingeniu, omnes experiutur. Fuit etiam inftar facis recepta confuetudo, quæ ardorem multorum animis iniiceret. Scimus apud cunftas Gentes,Sc feculis omnibus iufta fuifte foluta mortuis,8c luftratas quotannis fuif fe eorum animas.Etfi aute his præftigiis ftultos mortales delufit Satan, falledi tarnen oe-cafionem ex redo principio fumpfit:mortem non elfe interitum, fed ti afitum ex hac vita in alteram.Necdubium eft quin getiles etiam ipfafuperftitio conuiftos apud Dei tribunal teneat,quôd futuræ vitæ, quam fe credere profitebantur, curam négligèrent. lam ne détériorés elfent profanis hominibus Chriftiani,puduit eos nullujp mortuis officium præftare, aefi penitus extinSli forent. Hinc male confulra fedulitas : quia fi pigri eftent in curandis funeribus, in epulis Sc oblationibus, putabant fc magno probro expofitum iri. Qiiod autem ex peruerfaæmulationefluxerar, nobis fubindeincremetis ficatfum eft,vt præcipua lànftitas Papatus fit mortuis laborantibus opem afterre. Verùm aliud folatium longe melius acfolidius fuppeditat Scriptura,quû bcatos mortuos teftatur qui in Domi- Apo.^.c.ij no moriuntur.Et rationem addit : quia ex eo requiefeunt a laboribus fuis. Amori autem noftro non debemus eovfque indulgere, vr peruerfum orandi morem in Ecclefia criga-mus.Certê quifquis mediocri prudentia pÂlet,facilc agnofcit,quicquid de hac re legitur apud veteres, publico mori 6c vulgi imperitiæ fuilfe datum. Abrepti etiam ipfi, fateor,in errorem fuerunt : nempe vtincofideratacredulitas pvîuareiudicio folet hominum mentes. Interea quàmdubitanter^recespro mortuis commendent leétio ipfademonftrat. Monicam matrem fuam in libris confeffionum Auguftinus narrat vehementer rogafle Vt fui memoria in peragendis myfteriis fieret ad altare. Anilc fcilicet votu quod filius non exegit ad normam Scripturæ : fed pro naturæ affeftu probari aliis voluit. Liber autem de cura pro mortuis agenda,ab eo compofitus tot hæfitationes continet, vt fuo frigore me-ricô debeat ftulti zeli calorem cxtinguere,fiquis mortuorum patronus elfe appetat.frigi-dis certè verifimilitudimbi fecuros redder qui prius erant foliciti.Hæc cnim vna eft ful-tura, quia inualuit conlnetudo vt preces adhibeantur pro mortuis ,^on elfe fpernêdum hoc officium. Cæterùm vt con«dam vetuftis Ecclefiæ feriptoribus pium elle vifum fuf fragari mortuis,regula quæ fallere nequit femper tenêda eft, fis non elfe in precibus no-ftris quicquam afferre proprium, fed vota noftra Dei verbo fubiieienda elfe : quia penes

1^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTITVTIONIS LIB. III.

* eius arbitrium eft præfcribere quid peti velit.Nunc quum tota Lex amp;nbsp;Euagelium ne vft® quidem fyllaba libertatem fuggerant orandi pro mortuis, profanatio inuocationis eft ten tare plufquam nobis præcipiat, Verùm ne gloriën tur aduerfarii noftri quafi veterem Ecclefiä erroris fui ibeiam habeat, dico efte longu diferimen. Agebat ill i memoriam mortuorum,ne viderentur omne de ipfis curam abieciflè : fed fimul fatebatur fc dubita-re de ipforum ftatu.de purgatorio certc adeô nihil aflerebant,vt pro re incerta haberent. Iftiquoddepurgatoriofomniaruntiprofideidogmatehabeijiînequa^ione poftulant. llli parce tantum vt defungerentur,in cornu nion e facræ Cœnæ fuos mortuos Deo có^ mendaban t.Hi mortuorû curam afliduè vrgent: amp;: importuna prædicationc efficiunt vt omnibuscharitatis officiis præferatur. Quinetianonnulla veterum teftimoniaproferre nobis baud difficileeflet, quæ totas illas pro mortuis preces, quæ tune vfitatæ étant, ma-Homi-in lo nifeftèeuettunt.QualeefthoC Auguftini ; quû refurredionê oarnis nbsp;æternam gloriain

han.4? nbsp;nbsp;nbsp;expeétari docet ab omnibusztequiem veto,quæ poft mortem fcquitur,tunc vnumquen-

que accipere,fi dignus eft,quû moritut. Itaque pios omnes non minus quàm Prophetas amp;nbsp;Apoftolos amp;nbsp;Martyres ftatim à morte,beata quieteffui teftatur.Si talis eft eorum conditio,quid illis,obfecro,cófe|^nt noftræ preces’Craftîores illas fuperftitiones,quibus fina-pliciû animos iafcinarût,omitto:quæ tarnen funt innumeræ, amp;nbsp;pleræque adeô portento' fæ,vtnullo Imnefto colore prætcxerc ipfas poftint.Illas quoque turpiflimas nûdinationes taceo,quas in tan to mûdi ftupore fua libidine exercuerût.Na nec vllus fùturus eflet finis» amp;nbsp;fine commemoratione fatis habebunt hîc pii Icdotes vnde confeientias fuas ftabiliat» De -vira hom/ms Chrißiani ; ac^rimùm^quibHs ar«'iimentis eam nos hortetur Scripttm, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. VI.

c O P V M regenerationis efle diximus vt in vita fidelium appareat inter Det iuftitiam amp;nbsp;eorum obfequium fymmetria confenfus : arque ira adoptiœ nem confirment qua recepti funt in filios. Etfi autem nouitatem illam qua imago Dei in nobis inftauratur, lex ipfius in fe continet, quia tarnen tardi-tas noftra muftis tam ftimulis quàm adminiculis fpus habet,proderit ex va'

riis Scripturælocisrationem viræformandæcolligere,neinftudiofuoaberrentquibus refipifcentiacordi eft.Portodum vitam Chriftianihominisformandamfufcipio,argü' mentum me ingredi non ignoro varium amp;nbsp;copiofum,amp;: quod magnitudinefualongun* volumen explerepoflît, fi numeris fuis omnibus ipfumabfoluere libeat. Videmus enin* in quantam prolixitatem diftundantur veterum paræncfes defingulis tantum virtud' bus compofitæ. Ncque id loquacitate nimia. liquidem quamcûque virtutem commcæ dare oratione propofitum fit, vitro ftyftis in earn amplitudinem materiæ copia deduci' tur,vt rite dilTerui^e non videaris nifi multa dixeris.Mihi veto animus non eft,quam traditurum nunc profiteor vitæ inftitutionem eovfque extendere, vt pcculiariter fiæ gulas profequatur virtutes,Sô in exhortationes expatietur.Ex aliorum fcriptis,præferfii’^ veto ex veterum homiliis, hæc petantur. Mihi abundè erit fi methodum oftendero vir pins ad reftum conftituendæ vitæ feopum dcducatur acregulam quandam vniuefi^' 1cm breuiter finiero,ad quam officia fua non male cxigat.Declam.ationibus fuû aliqu^æ do forte tempus erit: vel aliis partes quibus no adeo fum idoneus relinquam. Amo na^'}' rabreuitatem:amp;forte,fi copiofiusloqui vellem,non fuccederet.Quôd fi maximepU^*^' biles elTet prolixior fed docendiratio experifl tarnen vix liberet. præfentis autem opcfi^ ratio poftulat vtfimplicem doftrinam quanta licebitbreuirate perftringamus. admodumautem certos reétiamp; honefti fines habet philofophi, vnde particularia offi^'^ totûmq’tie virtutû chorum deducuntzita nec ordine fuo caret in hoc Scripturazquin pj“' cherrimam œconomiam tenet,ac philofophicis omnibus multo certiorem.Hoc intereft quod illi( vt erant ambitiofi homines)exquifitam difpofitionis pcrfpicuitatCjfl^* ingenii dexteritatem oftentarcnt,fedulô alfeftarunt z Spiritus verô Dei,quia fine tione docebat, non ira exafte neeperpetuô mcthodicam rationem obfcruauit.quii'^^^*

men dum alicubi pomtjßcisinnuicnon elFea nobis ncgli^endam. J 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L • I J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

--- _ nbsp;------- £-----—----------------* — T. nbsp;A A nbsp;~ » nbsp;J tutio:Prior eft,vtiuftitiæamor, ad que alioqui natura minime ^opefi fumuSjanim’^ ftris inftillecurac inferatur:alcera,vt nobis norma præfqripta ftc,quæ nos in luftitiic aberrate non ftnat. Commendandæ autem iufticiæ rationes habet plurimas amp;: opd^’^’’ ex quibus multas fuprà diuerfis locis notauimus i nonnullas adhuc breuiter hîc

DE MODO PE R CIP. CHRISTI GRAT. ^57 ïnus. A quo fundamêto melius exordiatur quàm dum admonet tios fanftificari oporte-^ • rc, quia Deus nofter fanûuseft? Siquidem quum inftar difiedarum ouium difpetîî eile-» mus,ac per mûdi labyrinthum diflipatiqpfe nos recollcgit, vt fibi aggregaret. (^um no-ftræ cum Deo coniundionis mentionem audimus, mcminerimus ianditatem oportere cius eflccopulam: non quia fanditatis merico veniamus in eius communionem : (quum potius adhaerere primo illi op^rteat, vt eius fanditatc perfufi fequâmur quo voeat ) fed quoniam ad eius gloriam magnoperc pertinet, non efl'c illi confortium cum iniquitate amp;nbsp;immunditiaTQuare ôAiûc vocationis noftræ finem efle docet in quem refpicere lèm-perconuenit, fivocantiDeo vclimus refpondere. Quorfumenimàmundinequitiaô^: pollutione, in quibus demerfi eramus, nos erui attinebat, fi nobis permittimus tota vita in illis volutariî Adhæc fimul etiam admonet nos, vt in Domini populo cenfeamur, fan^ lefa.jç .c.#« dam ciuitatem lerufale oportere inhabitare:quam vx ipfc übi confecrauit,ita incolarum impuritate nefas eft profanari.vnde funt eæ voces,Locum iis futurum in Dei tabernacu- püLi^.a.!, lo qui incedunt fine macula,amp; iuftitiæ ftudent,amp;:c.quiafanduarium in quo habitat,mi’ * nirne decet inftar ftabuli fordibus eflc refertum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

3 Ac,quo melius nos expergefaciat,oftenditDeum Pattern,quemadmodu nos fibi in Chrifto fuo cociliauit, itain eonobisimaginem fignalfead quam nos conformarive-lit. Age, præftantiorcm œconomiam mihi apud philofophos reperiat qui äpud eos folos rite atque ordine difpofitam putant philofophiam moralem. Illi, dum ad»irtutem egre-giè volunt adhortari,nihil aliud afferunt quàm vt naturæ couenienter viuamus-.Scriptu-ra autem à veto fonte deducit cxhortationem, quum non modo vitam noftra ad Deum authorem cui obftrida eft, referre prxcipit ; fed,poftquam degeneraffe nos docuit à vera creationis noftræ origine ac lege,fubiungit,Chriftum,per quem in gratiam cum Deo re-diimus,nobis propofitum effe exeplar cuius forma in vita noftraexprimamus. Quid hoc vno efficacius requirasîimô quid vitra hoc vnum requiras ? Hac enim conditione ft ado-ptamur in filios à Domino,vt Chriftum,noftræ adoptionis vinculum,vita noftra repræ-fentef.nifi nos iuftitiæ ^dicimus ac dcuouemus, no modo à Creatore noftro deficimus peffima pcrfidia,fed ipfum quoque feruatorem eiuramus.Deinde ab omnibus Dei befte-ftciis quæ nobis commemorat, ac ftngulis falutis noftræ partibus fumit exhortandi mate-riam. Ex quo fe nobis Pattern Deus exhibuit, extremæ ingratitudinis nos effcarguedos, nifi viciffim illi filios exhibeamus. Ex quo nos Chriftus fanguinis fui lauacro purificauit, ,.iohâ.j. a.t atque hanc purgationem per baptifmum communicauit, non decere vt nouis fordibus inquinemur.Ex quo nos fuo corpori inferuit,folicite cauendum ne nobis,qui fumus eius x.cor.ó.b.it membra, maculam aut labe vllam afpergamus. Ex quo ipfe idem,qui caput eft noftrum, ’ in cælum afccndit, conuenire vt depoftto terræ affetbu, illuc toto peCtore afpiremus. Ex fg.c.îç quo nos Spiritus fan£kus templaDeo dedicauit,dandam operam vftDei gloria per nos il- lohan.ts.a.j luftretur; nec verb effe committedum vt peccati fpurcitia profanemur .Ex quo amp;nbsp;anima noftraSc corpuscælefti incorruptioniSc immarccffrbili coronædefttnatafunt,fttcnuè i.Cor.? c.ii# enitendum effe vt pura Sc iticçrrupta in diem Domini conferuentur. Hæc, inquam, au-fpicatiffima funtbene conftitftendæ vitæ fundamêta, quibus ncquaquam fimilia depte- l’-rke-vA-M fiendas apud philofophos : qui in commendatione virtutis,nunquam fupra hominis naturalem dignitatem confcendunt.

4 Atque hic locus eft cópellandi e«« qvii nihil habetcs Chrifti præter titulu ac fy m-bolum,Chriftianitarnen nominari volunt.Ç^atandê honte lacto eius nomine glorian-tur? Siquidem nihil eft commercii cum Chrifto nifi his» qui reftam eius cognitionem exverbo Euangeliiperceperunt. Atquieosomnes Chriftum refite didiciffeaegat Apo-ftolus,qui non edofti funt,Ä)ic£to veteri hominc,qui corrupitur fecundum defider ia et-rotis, ipfum effe induendum. Ealfo igitur atque ctiam iniuria Chrifti cognitione obtcn-dcrearguutur, quamlibet difette interim ac volubilitcr deEuangelio garriat.Non enim linguæ eft doftrina,fed vitæ : nec intelleCtu memoriaque duntaxat appreheditur ,vt reli-quæ difciplinæ, fed tum recipitur demum vbi animam totam poffidet, fedcmque Sc te-ceptaculu inuenit in intigro cordis affeftu. Aut ergo definant cum Dei cotumelia iafita-re id quod non funt,At fe non indignos Chrifto magiftro difcip^Jos præftent.Dofitr inæ» qua religio noftra continetut^priores dedimus partes-.quandoquidem ab ea falus noftra inchoatur. v erum ca in peéàus traffun datur atque in mores trâfeat opottet,adeóque nos in fe tranftbrmet vt fit nobis non inamp;u£luofa. Siiure in cos philofophi excandefcufiv,

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t.).

î.58 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT V.TIONIS LIB. IIL

eófque probrofè à grege fuo abigunt,qui quum artem profitcantur quæ magiftra Vitæ eP fedebeat,eam in fophifticam loquacitatcm conuertunt:quancomcliori rationenugaces iftosfophiftas detcftabimur,quiEuangeliuni in fummislabrisvolutare contendiünt, cuius efficacia centuplo magis quàm frigidæ philofophorum parænefes, in effedus cordis intimos penetrarcjanimæ infidere,ac totum hominem afficere debuerat?

5 Neque rcquiro vt nihil quàm abfolutum EuageliunfChriftiani hominis mores fpi-rent. quod tarnen ipfum optandum eft conari necefle elLSed non ^a feuere requi-ro Euangelicam perfedionem, vt no fim pro Chriftiano agniturus qui nondum ad earn pertigerit.fic enim ab Eccleha excluderentur omnes:quando nemo reperitur qui non hc îongo adhuc interuallo dÜTitus : multi verô parum adhuc progrcfli funt, qui tarnen im-meritô abiicerentur. Quid ergo? fcopus ille ante oculos præfîgatur, ad quem folum diri-gatur ftudiumnoftrum. Prældtuatur meta ilia, ad quam amp;nbsp;enitamur contendamus. Non enim ira partir! cum Deo fas eft vt ex iis quæ tibi eius verbo præfcribuntur partem fufeipias,partem arbitrio tuo prætereas. Primo enim loco integritatem, tanquam præci-puam cultus fui parte, vbique commendat. quo nomine fynceram animi ßmplicitatem intelligit,quæ fuco amp;nbsp;fiftione careat : cui cor duplex opponitur. aefî diceretur fpirituale efte reifte viuendi principiû,vfl interior animi aftèiftus fine fiftione ad famftitatem amp;nbsp;iu-ftitiam colendam Deo addicitur. Sedquoniamnemini tantum fuppetit interreno hoc corporis carcÄeroboris, vt iufta curfus alacritate feftinet,maiorem verô numerum tanta premit débilitas vt vacillando amp;nbsp;claudicado,humi etia reptando modicc promoueat, camus quifque pro facultatulæ fuæ modo, amp;nbsp;incœptum iter profequamur. Nemo tam infœliciter incedit,quin aliquantum faltem viæ quotidie emetiatur.Hoc ergo agere non deiînamuSjVt aliquid aflidue' in via Domini proficiamus : neq; fuccefllrs tenuitate defpe-remus. vtcunq; enim fucceftiis voto norefpodeat, no tame perditaeft opera vbi hodier-nus dies hefternû vincit : (yncera modo fimplicitatein feopum noftrurefpiciamus, amp;nbsp;ad meta afpiremus, no aftentatoriè bladientes nobis ipfts, nec malis noftris indulgetes, fed perpetuo conatu in hoc incumbentes vt meliores nobis ipfts euaÉamus, donee ad ipfam peruentûfuerit bonitate : qua quidê toto vitæ fpatio quærimus ac fequimur, tum appre-hendemus quum nos carnis infirmitate exuti, in plenû eius confortiû recepti fuerimus. Summit yitdi ClQrißian£‘,-tgt;bi de abne^atione noßri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. VH-

T s I optimamamp;: aptilftmcdifpofttamconftituendæ vitæ methodum habet lex Domini, vifum tarnen eft cælefti magiftro, accuratiore etiamnum ratio-ne ad ipfam quam in Lege præfcripferat regulam fuos formate. Atque huius quidem rationis principium hoc eft : quod fideliu officium cft,præbere Deo fua corpora hoftiam viuentem, fanftam, amp;nbsp;illi acceptam : atque in co fttum

effe legitimu eius cultum.Vnde exhortandi argumetum ducitur,ne fe accommodent ad ftguram feculi huius,fcd tranftormentur renouatione mentis fuæ, vt probent quæ fit vo-lutas Dei. la hoc magnu eft,nos effe Deo confecratos,acdedicatos:ncquid pofthac cogP temus,loquamur,meditemur, agamus, nift in eius gloriam. Sacrum cnim nonfine in^^' gni in eum iniuria ad profanes vfus applicatur.Quod ft noftri non fumus,fcd Domini: quis error ftt fugiendus, amp;nbsp;quorfum dirigendæ ftnt vitæ noftræ adiones vniuerfæ,app^' ret.Noftri non fumus : ergo ne vel ratio noftra, vel voluntas in conftliis noftris faftiftj^® dominetur. Noftri non fumus:ergo ne ftatuamfis nobis hunc finem, vt quæramus quod nobis fecundum carnem expediat.Noftri non fumus:ergo quoad licet obliuifeamur nof-metipfos, ac noftra omnia. Rurfum, Dei fumus : illi ergo viuamus ac moriamur.Dei ft’* muszcuniftft ergo noftris aiftionibus præftdeat fapientia eius^ voluntas.Dei fumus:ad d-lu igitur,tanquam folum legitimu finem, contendat omnes vitæ noftræ partes. O quantum illc profecit qui fe non fuum efte edoiftus,dominium regimenque fui propriæ ratio-Rom.i^.b.g ni abrogauitjVt Deo afteratiNam vt hæc ad perdedos homines efficaciffima eft peftis?''^^ fibiipfis obtemperant,ita vnicus eft ialutis portus,nihil nec fapere,nec veile per feipfum, fedDominu præeunte duntaxat fequi.Sit hicitaq; primus gradus,homine à feipfo difee-dere,quo tota ingenii vim applicet adDomini obfequiu.Obfeqmiftdico non modo quod in verbi obedietiaiacei^fed quo mens hominis, proprio carnis fenra vacua, fe ad Spitnus nutum tota conuertit. Hane tranffiormationem ( quain renouationem mentis Paulus appellat ) quum primus fit ad vitam ingreffiis, philofophi omnes ignorarunt. Solam enim rationcm hoiuini modcratricem præficiunt, hanc folam putant

DE MODO PERCIP. C«HRtSTi GRAT. 159

huic dcnique vni rnorum imperium defer un t ac permittunt. at Chriftiàna philöfophia nbsp;nbsp;•

illam loco cedere, Spiritu i fanéto fubiici ac fubiugari iubet : vt homo iam non ipfe viuat, fed Chriftum in fe ferat viuentem ac regnantem.

Z Inde cofequitur illud alterum, Vt ne quæramùs quæ noftra funt,fed quæ Sc ex Domini fint voluntate,amp; faciant ad gloriam eiuS promouenda.Magni hoc profetbusj ■vt noftri penc obliti,certè rati^ne nollri pofthabita, Deo eiùfquc mandatis fidelicer ftu-dium noftrû imjjendere cgnemur.Quum enim nos priuatam noftri rationê omittere iubet Scriptura, non modo habendi cupiditatem,porétiæ afFeftationem,hominû gratiam exanimis noftris eradif.fedambitionem quoque omnemgloriæ humanæ appetitum, aliafque fecretiores peftes eradicat. Ira fane copofitum Sc comparatum efle couenit hominem Chriftianum,vt fibi in tota vita negotium cum Deo elle reputet.Hac ratione,vc omnia fua ad arbitrium calculumque eius reuocabit,ita totam mentis intentionem reli-giofc ad eum referet. Nam qui Deum in omni re agenda intucri didicit, fimul ab omni vana cogitatione auertitur .Hæc ilia eft noftri abnegatio,quam difcipulis fuis à prjmo ty-rocinio mandat tanta diligentia Chriftus-.quæ vbi iemel in animo obtinuit,primu neque faftui,neque often tationi, deinde neque auaritiæ, neque libidini, neque luxuriæ, neque mollitiæ, neque aliis quæ ex amore noftri generatur, mahs locum vllum relinquit. Contra vbicunque non régnât, illic velfpurciffima vitia fine pudore peruagantur ; vel fi qua eft virtutis fpecies, praua gloriæ cupidinc vitiatur. Oftende enim homineWi,fi potes,qui mfiGbijiuxtaDomini mâdatum,renuntiarit,gratisexercerebonitaté inter homines ve-lit. Nam quicunque non fucrunt hoc fenfu occupati,laudis laite gratia virtutem fe^uuti funt.Quiautemvnquam exphilofophisvirtutem propterfeexpetendammaximecon-tenderunt,tanta arrogantia inflati fuerunt,vt appareat non ob aliud virtutem expctiilfej nifi vt fuperbiendi haberent materiam. Atqui adeo non oblectatur Deus neque illis po-pularis auræ captatoribus,nec turgidis illis peftoribus, vt pronuntiet illos in mudo fuam rcccpilTe mercedem,his propiores regno cælorum faciat meretrices ôc publicanos. Nec-dum tarnen ad liquidui» expofuimus quot 80 quantis obftaculis impediatur homo à re-^^iftudio quandiu feipfum non abnegauerit.Verè enim dictum eft olim,Mundum vitio-rum efle reconditum in hominis anima.Nec aliud remedium inuenias,quàm fi te abne-gato,ac præterita tui ratione,meneem adea quærenda totam intendas quæ abs te Dominus requirit,Sc ideo tantum quærenda quia illi placent.

5 Alibi diftinétius idem Paulus fmgulas vitæ bene compofitæ partes, quanuis bre-uiter j exequitur.llluxit gratia Dei falutifera omnibus hominibus, crudiens nos vt able- Tit.i.c.ii gata impietate Se mundanis concupifcentiis,fobric Se iuftè Se piè viuamus in præfenti fe- nbsp;nbsp;nbsp;•

culo,cxpe£tantes beatam fpem, Se manifeftationem gloriæ magniDei, Se feruatoris noftri lefu Chrifti : qui dédit fe pro nobis,vt redimeret nos ab omni iniquitate, Se purifica-ret fibi populum peculiarem, ftudiofum bonorum operum.Poftquam enim ad nos ani-mandos gratiam Dei propofuit,vt nobis ad Deum verè colendum viam fternat, duo tol-litobftacula quæ maxime impediunt,impietatemfcilicet, adquam natura fumusni-mium procliues,deinde mundanas cupiditates quæ fe longius extendunt. Ac fub impietate quidë nó modó fuperftitiones notât, fed côprehendit etia quiequid pugnat cum fe-lio timorcDci.Mundanæ autê cupiditates tantundé valent atq; car nis affeftus. Ita quo ad vtranque Legis tabulam iubet nos pri^prium Ingenium exuerc,Se abnegate quiequid ratio Sc voluntas diftat.la omncs vitæ aftiones ad tria mëbra reftringit 5 fobrietatem) iu-ftitiam,Sepictatë.ex quibus fobtietas baud dubic ta caftitatem Se téperantiam quam pu-

tem omnia æquitatis ofticia comple^^titur, vt reuaatut vmcuique quod luum eft. Sequitur pietas,quæ nos amundi inquinamentis fegregatos vera fanÊtitatc cu Deo coniungit. Hçc vbi infolubili vinculo inter fe cónexa funt,folidam efficiüt perteCtionë.Verum quia nihil magis difficile eft, quam ratione carnis valere iuffa, Se domitis cupiditatibus, imo abnegatis, Deo Se fratribus nos addicere, Se Angelica vitam in terræ fordibus meditarh Paulus, vt animos noftro^ab omnibus laqueis extricet, reuocat nos ad fpé beatæ immor-talitatis-.non ftuftta n»s certare admonens -, quia vt femel apparu» Chriftus redéptor ,ita vltimo fuo aduentu fruftu falqjis afe partæ oftendet. Atquehoc modo illecebras omncs difcutit quæ nos obnubilât,ne afpiremus,vt decet,ad cæleftem gloriam -, imo docct pera-grinandum efle in mundo,ne pereat vel excidat nobis cæleftis ber éditas.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tdj.

löo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I N s T1T V»T I o N I s LÎB. ÎÎI.

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 Porro in Iiis verbis perfpicimus abnegationem noftri partim quidem in Iioüiines

refpicere,partim verô(idque præcipuè)in Deum.Quum enim fie nos cum hominibus gc Rom.ii.c. rere iubet Scriptura vt illos honore nobis anteferamus vt procuradis eornm commodis phiii 1 a 3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;impendamusæa dat mandata quorum minime capax eft animus no-

fter,nifi ante naturali fenfu euacuatus. Nam ( qua cæcitat^ omnes in amorcm noftri rui-mus ) fibi quifqueiuftam caufam habereVidetur fe efFerendi, alios autem præ fe omnes contemnendi.Siquid in nos contulit Deus non pœnitendum^o freti ft^im,animos tol-limus.-nec tantum intumefcimusjfed penè rumpimur fuperbia. Vitia,quibus abûdamus, amp;nbsp;occultamus fedulô apud alios, amp;nbsp;nobis ipfis leuia minutâque elTe fingimus, blandien-do,imô interdum pro virtutibus ofculamur. Eædem, quas in nobis admiramur, dotes fi in aliis apparent,vel etiam fuperiores,ne cogamur illis cedcre,rioftra malignitate deteri-mus ac carpimus:fiqua funt vitia, feueraacriqueanimaduerfione ea obferuarenon corn tenti,odiofe amplificamus. Hinc ilia infolentia, vt quifque noftrûm, ceu communi lege cxemptus,fupra reliquos velit eminere : neminem verô mortalium non fecurè amp;nbsp;feroci-ter contemnat, vel certè tanquam inferiorem defpiciat.Cedunt diuitibus pauperes,ple-beii nobilibus, ferui dominis,^teratis indodi : fed nemo eft qui non aliquam præftantiæ opinionem intus alat. Ira finguli fibi adulando regnum quoddam gerunt in pedlore. fibi enim arrogantes quo fibi placeant, de aliorum ingeniis amp;nbsp;moribus cenfuram agunt : fi verô ad contÆtionem ventum fuerit, illic erumpit venen um. Nam multi fane nonnul-lam manfùetudinem præfeferunt quandiu blada omnia amp;nbsp;amabilia experiuntur : at verô qui eundem feruet modeftiæ tenorem vbi pungituramp;irritatur, quotufquifquc eftî Ncc aliud remedium eft quàm vt reuellatur ex imis vifeeribus hæc noxiofiflima t«ç ipiM-raxîaç nbsp;nbsp;t^iXajuTtaç. peftis : quemadmodum etiam Scripturæ doôtrina reucllitur. Sic enim

inftituimur,vt quas Deus nobis largitus eft dotes,meminerimus nô noftra elle bona,fcd gratuita Deidona:quibusfiqui fuperbiant, ingratitudinem fuamprodunt. Quis tepræ-|.6or.4.b.7 ftantiorê reddit’inquit Paulus, quôd fi acceperis omnia, quid gloriaris aefi tibi data non eifent? Deindeaflidua vitiorum noftrorum recognitione adMimilitatemnosreuoce-mus. Ita nihil in nobis reftabit quo turgeamus : multa verô erit deieötionis materia. Rur-fum iubemur, quæcunque in aliis rcfpicimus Dei dona, fie reuereri ac fufpicerevt eos quoque honoremus penes quos refidét. Nam, quo ipfos honore dignatus eft Dominus, magnæ improbitatis foret eum illis adimere. Ad vitia autem docemur conniuere, non cquidem vt adulando foueamus, fed ne illorum caufa infultemus iis quos beneuolentia amp;nbsp;honore fouere conuenit. Itafiet vtcumquocunque mortalium negotium nobis fit, • non tantum moderate nos amp;nbsp;modeftè, fed comiter amp;nbsp;amice etiam geramus. Quemadmodum ad veram nTanfuctudiiicm nunquam alia viaperuenies quàm fi ô£tui deieftio-nc,amp;: alterius teueren tiaimbutum pcétus habueris.

5 lam in quærenda proximi vtilitatc officium præftarc, quatum habet difficultatis? Nifî à tui confideratione difeedas, amp;nbsp;te quodammodo exuas, mhil hîc efficics. Quomo-iLC«r.i3.b.4 do enim opera exhibeas quæ charitatis elle Paulus docet,nifi tibi rcnûtiaucris,vt aliis to-tum te addicas?Charitas(inquit)patiens eft,bcnigna, non procax, non faftidiofa, non im uidet,non inflatur,non quærit quæ fua funt,non irritatur, amp;c. Hoc vnum fi exigatur,n® quæramus quæ noftra funt, non tarnen minima vis erit alferenda naturæ : quæ fie in fo' la noftri dileéti one nos inclinât, vtno tam fàciîèpatiatur nos ac noftra négligé ter tranfi' rc,quô alicnis commodis inuigilemus : imô iure noftro fpôte cedere,quod alteri refign^* mus. AtScriptura,vt cô nos manu ducat,præmonet, quicquid à Domino gratiarumob-tinemus, ftlfe nobis hac lege concreditum vt in commune^cclefiæ bonum conferatut-ideôquelegitimum gratiarû omnium vfum elle, liberalem ac benignam cum aliis com-municationem. Nulla ncc certior régula, ncc validior ad cam tenédam exhortatio exco-gitari poterat,quàm vbi docemur,omnes quibus pollemus dotes,Dei elle depofita,ca lege fidei noftræ commilTa vt in proximorû bonum difpenfentur. Sed vlterius etiamnum pergit Scriptura, dum illas facultatibus corn parat quibus prædita funt humani corpor*^ membra.Nullum mêbrum füam facultaté fibi habet,nec in priliam vfum applicatded ad focia membra tralfun^it : nec vllam inde vtilitatê capit nifi quæ ex cômuni corporis to-tius comoditate procedit.Sic plus vir quicquid poteft, fra«ribus debet polie : fibi non alP terpriuatim confulendoquàm vtad cômunem Ecclcfiæædificationem inten tus fitani-mus.Hæc itaque fit nobis ad benignitaté bçoçficenciàmque methodus: quicquid in nos

DE MODO PERCIP. CPÎRÎSTI GRAT. Kni

Deus contulit quo proximû queamus adiuuarcjeius nos cfle œconotnos,qui ad redden- nbsp;nbsp;•

dam difpcnfationis rationem aftringimur. Earn porrô demum reftam eliedifpenfatio-nem,quæ ad dileélionis exigatur regulam. Ira fiée vc non modo alieni commodi ftudium cum propriæ vtilitacis cura femper coniungamus, fed hanc illi fubiieiamus. A.c ne forte nos lateret,eam effe legem rite adminiftrandi quæcunqueà Deo doua fufcipimusgt;in minimis quoque benignitatis fvft munenbus eamolimpofuit.Primitiasenimfrugumof-ferri fibi mandauit,quibus teftaretur populus nefas tibi elfealiquem pçrciperefiucfum ex bonis non ilPi ante comecratis. Quôdfiitademûfantfificantur nobis Dei dona poft-quam ipfi author! manu noftra ea dedicauimus : impurum ede abufum conftat qui non eiufmodi dedicationem redolcat. Atqui Dominum fruftra rerum tuarum communica-tione locupletare contendas. ad eum igitur quum peruenire benignitas nequeat tua (vt pfal.is.à.j Prophctainquit)eatibiergafanâ:os eins qui in terrafunt exercendaelf. ideôque facris oblationibus comparantur clcemoiynæ,vt Icgalibus illis nunc refpondeant.

6 Porrô nebenefaciendo fatifcamus(quod protinus fieri alioqui nccefieforeOacce-dere oportet alterum illud quod ponit Apoftolus, Patientem elfecharitatem.nec irrita-ri. Omnibus in vniuerfum benefacere Dominus præcipit, quorû magna pars indignifli-mi funt,fi proprio merito æftimentur : fed hic optima rati^ne fubuenit Scriptura, quum docetnonefle refpiciendumquidexfeipfis mereantur homines,fedimaginem Dei in cundis confiderandam, cui nihil non Sô honoris dilcâionis debcamusÂn domefiieis autem fidei illam eandem diligentius obferuandam, quatenus per Chrifti Spiritum rc-nouataeftôcinftaurata. Ergo quifquishominum tibi nunc ofièratur qui officio tuoin- Galat.fi.c.si digeat,caufam non habes cur illi te impendere detredes. Die extraneum efl'e. at Dominus notam illi impreffit quæ familiaris effe tibi debet : qua ratione vetat carné tuam de-fpicere.Dic contemptibilem ac nihili.at eum Dominus effe demonftrat,quem imaginis fuæ décoré dignatusfit. Die nullis eiusofficiis te elle obæratum. at eum velut invicem fuam fubftituit Deus,erga quem tot ac tanta recognofeas beneficia quibus te fibi deuin-xit.Dic indignum effe ^lius caufa vel minimum labores.at digna eft imago Dei,qua tibi commendatur, cui te Sc omnia tuaexhibeas. Quod fi non modo nihil boni promeriftis cff,fediniuriisquoque acmalefieiis teprouocauit,nehæc quidemiuftacaufaeftcuril- tuc.iy.a.j lum dileétione compleéti Si dilectionis officiis profequi definas .Longe alitcr(inquies) de me promeritus eft. At quid meritus eft Dominusîqui dum illi iubet remitti quicquid intepeccauit,fibicertèvultimputari. Hacprofeftô vnavia perueniturad idquodhu-manæ naturæ protfus aduerfum eft,nedû difficile: vt diligamus cos qui nos odio habent, Mat.5.2.44 beneficiis mala pêfemus, probris benediétiones referamus : fi meminerimus no hominu • malitiâ reputanda effe,fed infpiciendâ in illis Dei imaginé-.quæ indutfis ac obliteratis eo-rum deliais,aà eos amandos amplexadôfque fua pulchritudinc acÂiignitate nos alliciac.

■7 Hæc ergo luortificatio tum demum habebit in nobis locum, fi charitatis numéros impleamus.llle autem implet non qui omnibus charitatis officiis folummodo defun-gitur,eciamfi nullum prætermittatifed qui ex fynccro amofis affeéfu id facit.Potcft cnim accidere vt quis exoluat quidem ad olenum omnibus quod debet, quantum attinet ad externa officia ; interim tarnen longe abfit à vera exoluendi ratione. Quofdam enim vi-deas qui valde liberales vider! volunt, qui tarnen nihil largiûtur quod non fuperbia vul-tusautetiam verborum infolentia exptobrent. Atquehuc calamitatis hoc infœlici fc-culo deuentum eft, vt nullæ propè eleemofynæ ,faltem à maxima parte hominum, fine contumelia porrigantur. Quæ prauitas ne inter ethnicos quidem tolerabilis effe debuc-rat.nam a Chriftianis plus aliquid etiamnû requiritur quàm vt hilaritatem i» vultu pras fe ferant,Si verborum comUate amabilia reddant fua officia;Primùm,quem eius ope fua indigerc confpiciunt perfonam fufeipiant oportet, ac fortunæ peiindc mifereantur aefi cam fentirent ipfi ac fuftincrentivt mifericordiæ atque humanitatis feufu ad ferendas illi fuppetias non aliter quamfibi,ferantur. Quille animatus adoperam fratribus fuis dandam accedet, non modo nulla vel arrogantia vel exprobratione officia fua contamb Habit ; fed nec fratrem, c^i benefacit, vel tanquam opis egenum defpiciet, vel tanquam fibi obligatum fubiu^bit. non magis fcilicet quam vel ægro mei-jjbro infultamus,cui rc-focillando reliquum corpus laborativel reliquis membtis pmtamus fpecialitcr obliga-tum,quia plus operæ ad fe trâxerit quàm repé.icrit. Siquidem offieiorum inter membra communicatio nihil gratuitum habere çïcditur,fcd potiusfolutio eÛe eius quod naturae t-iij.

INSTIT variONIS LIB. ni.

lege (lebicum negarc prodigiofum eflêt. Hac quoque rationc fiet vt nc liberatu Ce putcC quivno generc officii defundusfuerit:quemadmodum vulgo fieri folec vt diues, poftquot; quam aliquid de fiio erogauit,alia onera,tanquam nihil ad fe pcrcinêtia,aliis delegcc.Scft ita potius iêcum quifque cogitabit, fc, quantus quantus eft,proximis debitorem fui eCCa nee alium exercendæ erga ipfos beneficentiæ ftatuendum eile finem nifi quum facilitates deficiunt:quæ,quàm late extcnduntur,ad charitatis re^lam limicari debent.

S Præcipuam abnegationis noftri partem, quam diximus Deum fficftare,iteruni plenius exequamur. ac multa quidem de ca iam dida funt, quæ rcpetereiuperuacuu fo-rct.fufficietcradarcquatenus ad æquanimitatem tolcrantiamquenosformat.Principio igitur in quxrenda vitæ præièntis vel commoditate vel tranquillitatc, hue nos Scriptura vocat,vt Domini arbitrio nos noftraque omnia refignantes, domandos acfubiugandos cordis noftri affeélus illi cradamus.Ad opes honorcfque expetendos,ad ambiendam po-tentiam,ad cumulandas diuitias,adeas omnes ineptias,qua: ad magnificentia pompam-que facerc vidétur,congerendas,furiofa eft noftra libido,infinita cupiditas.Rurfum pau-pcrtatis,)gnobilitatis,humilitatis minis timor,mirum odium:quibus ad illa modis omnibus amoliéda ftimulamur. Hinc videre eft quam irrequieto fint ingenio,quot tentet ar-tes,quibus ftudiisfefatigent qÄcunque vitam proprio confilio componunequo fcilicet adipifcantur quævelambitionisvelauaritiæfertancdus. rurfum quo pauperiem humi-litatcmque ddfugiant.Piis ergohominibus,ne talibuslaqueis implicentur,hæc ten en da eft via. Principle» non aliunde profperandi rationem vel appelant, vel fperent, vel cogitent quam ex Domini benediôtione : ideóquc in earn fe tuto ac confidenter reiiciant aC reclinent.Nam vtcunque fibi pulchre fufficere videatur caro, dum vel propria induftria ad honores opéfque contendit, vel ftudio enititur, vel adiuuatur hominum gratia : cer turn eft tarnen omnia hæc nihil effc, neque aliquid vel ingenio vel labore nos profeétu-ros, nifi quatenus vtrunqueDominus profperabit. Atè conuerfofola ipfius benediftio ctiam per omnia impedimenta via reperit, vt nobis in lætum fauftumque exitum fucce-dereomniafacial:deinde vtmaxime fine ipfapoffimusaliquidgjoriæ atque opulentiaî nóbis comparare: (quemadmodu videmus quotidie impios magnis amp;nbsp;honoribus amp;nbsp;opi-bus cumulari) quando tarnen ne minimam quidem fœlicitatis particulam deguftät qui-bus incurnbit Dei malediftio, fine ipfa nihil nifi quod male nobis vertat conicquemur. Porto nequaquam appetendum quod homines magis miierosfacit.

9 Ergo fi omnem profperi fuccefiiis atque optabilis ratione in fola Dei benediétio-necredimûsefiepofitam, qua abfente miferiæ nos omnegenus amp;nbsp;calamitatis maneant: reftat etiam vt nc propria vel ingenii dexteritate vel fedulitate freti, nec hominu fauortf fubnixi, vel inani fortunæ imaginatione confih, ad opes honorcfque cupide contenda-musifed in Dominû ftmpcr rcipiciamus, vt cius aufpiciis ad quameuque ille prouidcric forte deducamur.Ita primum fict vt no per nefas,amp; dolis ac malis artibus,vel rapacitatc» cum proximoru iniuria ruamus ad captandas opes,ad honores inuadêdosifcd cas tantùn» Fortunas fequamur quæ nos ab innocentia non abducat. Quis enim fperet diuinæ benC' dilt;ftionis,inter fraudes,rapinas,aliâfque ncquitiæ artes,auxilium?Na vt illa nifi pure coÿ* tatem ac reftè agente non fequitur : ita cos omnes à quibus expetitur ab obliqua cogita* tioncprauifquefacinoribus reuocat.Dcindeinicéfu eritnobis frænû, neimmodica dite-feendi cupiditateardcamus,néve honoribus ambitiofè inhiemus. Qua enim fronte qu’S àDeo feadiutumiri confidat,ad ea confequenda quæ cotraeius verbum dcfîderat ? Ab-fit enim vt quod ore fuo Deus maledicit, bencdiélionis fuæ adiutorio profequatur. Po-ftrcmô, fi pro voto ac fpc no fuccedat, cohibebimur tame ab impaticntia,amp;: qualifcunqj noftræ côditionis deteftatione : quôd feiemus id cflè murmi#arc aduerfus Deum, cuius arbitrio diuitiæ amp;nbsp;paupertas,contêptus amp;nbsp;honores difpéfantur. In fumma,qui fe eo quo diiftum eft modo in Dei benedidionem reclinarit, nccea quæ fiiriofè expeti ab homini-bus folent, malis artibus aucupabitur, quibus fe nihil profedurum cogitabitmec, fi quift profpcrê accidcrit,fibi imputabit,ac fuæ vcl feduhtati,vel induftriæ,vel fortunæifcd Dco authori acceptum feret. Quqd fi florentibus aliorum rebus,ipfe^arum promoucat, imo ctiam rétro delabatur : jpaiori tarnen æquiratcac modcrationc anfni fuam tenuitatem feret quàm profanus quifpiam mediocrem fucceflhm,qui izpto duntaxat non rcfpôdeat: Habensfcilicet folatium,inquotranquilliusacquiefcat quàmin fummovclopulcntiaî Ycl potentiæ faftigio ; quia vt falutifuæ conducit,ita rcs fuas Qrdinar,i à Domino reputat.

DE MODO PERCIP. C^RÏStî GRÀÏ. 16} SicDauidem fuiflc affedum videmüs,qui dum fcquitur Dcum,féquecircgendu tràdit» fimilê fe teftatur puero ablaâiato, neque ambularc in rebus altis vel mirabilibus fupra fe^

10 Ncquc in bac tantum parte côftare piis animis debet illas traquillitas ëgt;c toleran-tiacvcrùm ad omnes ctiam cafus,quibus obnoxia eft præfens vita,cxtendatur necefîe eft. Ergo nemo fe rite abnegauit,nili qui fc totùm ita refignauit Domino vt omnes vitæ fuæ partes eius arbitrio gubernarÄerat. Qui verb fie animo compofitus erit, quicquid acci-dat,nec miferû fe reputabit,nec de fua lorte cû Dei inuidia conqueretur. C^àm veto ne-cefTariafit hæcîffedio, iÄde patebit, fi confideres quot accidentibus fubicéti fimus. Alii atque alii morbi nos idcntidem infeftant-.nunc fæuit peftilentia,nunc belli calamitatibus crudeliter vexamur : nunc gelu aut giando,fpc anni deuorata, ftcrilitatcm inducit, quæ nos ad penuriam redigat: vxor,paren tes ,liberi,propinqui morte abripiuntur : incendio abfumitur domus:hæc funt quoru eucntu,vitæ fuse maledicunt homines,fuum natalem deteftantur,cxlum amp;nbsp;lucem execrationi habent, obloquuntur Deo : Ôi (vt funt facundi adblafphemias)iniquitatis eum amp;nbsp;fæuitix accufant.Fidelem verb in his quoque oportet Dei dementia verb paterna indulgentia intueri. Proindc, fiue fuas xdes, fublatis pro-pinquiSjin folitudinem redadas videat,ne fic quidem dehnet bcnedicere Domino: quin potius ad hanc cogitationem fe conuertet, Gratia tame I^omini,qux domu meam inha-bitat,eam defolata non relinquet.Siue aduftis pruina fegetibus,aut gelu confumptis,aut grandineproculcatis,imminerefamevideat:non tarnen defpondebitani®ium,necDeo inuidia faciet-.fed in hac fiducia permanebit, Nos tame in tutela Domini fumus, amp;nbsp;ones Pfal.7j.dj in pafeuis eius cducatæ-.ille igitur alimenta nobis etia in extrema fterilitate fuppeditabic.

Siue morboafftiftabitur ,nctum quidem frangetur dolorisacerbltatc,vtadimpatien-tiam prorumpat, atque ita cum Deo cxpoftulet ; fed iuftitiam ac lenitatem in Dei ferula confidcrando,ad tolerantiam fe reuocabit. Denique,quicquid cueniet, quia feiet manu Domini ordinatum,placido gratbquc animo fufcipict,ne contumaciter eius imperio re-fiftat,cuius in poteftate fe fuaque omnia femel permilit.FacclTat imprimis a pedorcChri ftiani hominis ftulta ill^^ miferrima ethnicorum confolatio, qui vt animum contra res aduerfas confirmarent,eas fortunx imputabant: contra quam indignariftultum eife Rt-dicabant, qubd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;effet ac temeraria, qux cxcis oculis merentes fimul ac immeren-

tes vulncraret.Hxc enim è conuerfo pietatis eft régula,folam Dei manum vtriufque for-tunx arbitram effe Só moderatricem : ac earn quidem ipfam no mere incofidcrato impe-tu,fed ordinatiffima iuftitia nobis bona fimul ac mala difpenfare.

De cruds tolcr(tntia,qu£ pars cfiabnegitionis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. VIII.

Bv I N altius etianum confcendcrc piam mentem dccct.ncmpe qub difcipulos nbsp;nbsp;•

fuos vocat Chriftus gt;vt fuam vnufquifquc crucem tollat. Quofeunque enim Dominus cooptauit,acfuorum confottio dignatus eft,iÄe ad duram,laborio-fam, inquietam, plurimlfquc ac variis malorum generibus referta vitam prx-parare debent. Sic eft cæleftis Patris voluntas, vt certum de iuis experimentu capiat, eos talem in modu exetcere. A Cftrifto primogenito fuo exorfus,erga filios omnes fuos hunc ordinem profequitur.nam quu effetilleFilins prx aliis diledus, in quoPatris animus a. acquiefccbat, videmus tarnen quàm non indulgenter ac molliter habitus fuerit ; vt verb dici queat,non modb perpétua cruce exercitatum fuiffe,quandiu terram incoluit-.fed to-tam eius vita nihil aliud fuiffe quam perç^etuæ crucis fpecie.Caufam Apoftolus affignat, qubd obedientiam difeere oportuerit ex iis qux paffus eft. Cur nos ergo ab ea coditionc cximamus, quam fubire Chriftu caput noftrum oportuit : prxfertim quum noftra caufa fubierit,vt nobis in feipfo patientix exemplar exhiberet ? Quambbrem Apoft#lus omni- Kow.t.e-i^ bus filiisDei hunc effe defiiAtum fine docet,vt cofor mes eius fiant.V ndc etiam infignis confolatio ad nos redit, in rebus duris atque afperis, qux aduerfx malxquc exiftimatur, nos Chrifti paffionibus comunicare: vt quemadmodum ille à maloru omniu labyrintho in gloria cxlefte ingreffus eft, ita in eandé per varias tribulationes deducamur. fic enim.

loquitur alibi Paulus ipfe-. qubd dum communione difeimus afflibtionum eius,fimul ap- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vil

prehendi mus potentiam refurteélionis-.ac dum conformes reddimur morti eins,ita prx-

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paramur ad gloriofx i%furteftionis confortiu .Quantum hoc valcy: poteft ad Icnicndam

omnem crucis acerbitatem, qubd quo magis rebus aduerfis aftliiftamur, co cettius cofir-matur noftra cum Chrifto focietas ? cuius communione paffioncs ipfx non modb bene-didx nobis hunt, fed ad promouenda quoque noftra falutcm multu aftcrunt adiumeti* raiij,

i64 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INST I T VælONIS Ll B. lit

• Z Adde quod Dominus nofter crucem fercndam fufcipcrenihil necçflc habuit liifî ad teflandam approbandâmquc Pati'i fuam obedientiam. nobis verô multis rationibus neceflc cft fub aflidua crucc vitam degere, Primùm (vt natura nimium propenli fumus ad omnia carni noftræ trib'ienda)nifi nobis irabccillitas noftra vclnt oculo demonftrata fuerit, facile virtutem noftram fupra iuftum modum æftimamus, nec dubitamus, quic-quid eueniatjGon tra omnes diificulratcs infraâàm fore amp;nbsp;Âmiéfam. Vndc in ftolidam èC inanemcarnis confidcntiam eucbimur : quafreti, contumacitcr deinde fuperbimusin. Deum ipfùm, pcrindeacfi propriæ riobis facilitates citraeins^atiam fuÆcerent. Hanc arrogantiam meliusretunderenon potell quàmdum experimento nobis comprobat quanta non modo imbecillitate,fed ctiam fragilitate laboremus.Ergo vel ignominia, vel paupeitate,vel orbitale,vel morbo, velaliis calamitatibus nos affligit:quibus fuûinendis longèimpares,quantum ad nos attinet,mox fuccubimus.Sic humiliati difcimus inuoca-re eins virtutem:quæ fola fub pondéré affliôfionum confiftere nos facit. Quinetiam fan-éfiirimi,vtcunque Dei gratia non propriis viribus ftare fe nouerint,de fua tarnen fortitu-dincamp; conftantia plus iuftofecurifunt, nili eos crucisprobationein penitioremfuinc-Ffal.3o.a.7 titiam adducat.Hæc focordia Dauidi quoque obrcpfit,Ego dixi in quicte mca, Non mo-uebor perpetuô. lehoua ftabiÂeras in beneplacito tuo montimeo robur, abfcondifti fa-ciem tuâ:fui perculfus.Fateturenim torporein rebus profperis obftupefatfos fuiflefuos fcnfus,vt pollftabita Deigratia,à qua pendcredebuerat,fibi innixus fuerit vt perpetuita-tem iibi promitterct.Si lioc tanto Proplietæ accidit, quis noftrûm non timeat vt caueat? Quôd ergo,rebus tranquillis, maiorisconftantiæamp;patientiæopinioneiibiblandicban-tur,rebusafperatis humiliati,hypocrifin fuifledifcunt.Taribus,inquam,documentis ad-moniti fuorum morborum fideles, proficiunt ad humilitatem: vt praua carnis confiden-tiaexuti,ad Deigratiamfeconférant. Portovbifc contulerunt, diuinæ virtutispræfen-tiam,in quafatisfupcrquepræfidii jncft,experiuntur.

BtOfli.j.a.j 3 Atque id elf quod Paulus docet,tribulationibus gencrari patientiam, patictia pro-* bationem.Natn quôd Deus promifit fidelibus fe adfuturum in t||bulationibus,id veruin eiîcfentiunt dum patienter fubfirt:unt,eius manu fuffulti : quod fuis viribus nequaquain poifent.Patientia igitur experimetum aflèrt lànétis, quôd Deus,qua pollicitus eft opem, re ipfa dum opus eft exhibent. Inde fpcs quoque eorum confirmatur ; quando ingratitu-dinis nimiæforet, non expeftarein pofterum quam conftantem ac firmam expert! fint Dei veritatem. Videmus iam quot vno contextu bona ex cruce nafcantur. Illam enim quam fàlfô de propria virtute præfumimus opinionem euertes, noftramque hypocrifin» • quæ deliciäs nobis facit,detegens,perniciofam carnis confidentiam excutit. fie humilia-tos,in Deum vnum reclinate docctiquo fit vt non opprimamur, nec fuccumbamus. Vf ftoriamautem fpesl?qu;tur:quatenusfcilicct Dominus,quod promifit præftando,fuain in futurum veritate ftabilit. Sane vt folæ fint iftæ rationes, apparct quam neceflaria no' bis fit crucis excrcitatio. Nequeenim parui moment! eft cæcum tui amorem abftergi:''t imbccilfitatis tuæ confcius probe fias. Imbecillitatis propriæ fenfu affici, vt diffidere tiH difcas.Diffidere tibi,vt fiduciam in Deum tranfferas. Cordis fiducia in Deum recumbC' re,vtipfiüs auxilio fretus ad vltimum inuiótus perfeueres. Confiftereipfius gratia, vt vC' racem élfè in fuis promiffis in tel 1 igas. Certitudinem promiflionum cius habere comp^f' tam,vtQ)es tua inde roboretur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

4 Ahum quoque finem habet Dominus affligendi fuos, vt ipforum patientiam ploret,amp; ad obedientiam eos crudiat.Non equidem quôd poflïntilli obedietiam prïft^' re,nifi quftn ipfedederit.-fed ita placet ei ptæclaris documentis teftatas facerc ac iltuftt*^^ quasinfanftoscontulitgratiasmeintusotiofrlateant. Er^ tolerandi virtutem accon-ftanria,qua fcruos fuos inftruxit,in apertum proferendo, dicitur eoru patientiam expl^ Ccn.tt.a.i, rare.Vndeillæ funtloquutiones,quôd tentaueritDeus Abraham,amp; pictatem eius cooi' pertam habueritexco quôd non detreftafl'etpropriumfiliumamp; vnicu immolate.

j.Pet.i.b.7 re Petrus non fecus fidem noftram tribulationibus docet probari,quàm aurum in forna-cc igni examinatur.Quis autem non expeditedicat vt prærtaiÿifllmû patientiæ donum»i quod à Deo fuo fideh»accepit,in vfum producatur, vt certum mlliifcftumque fiat ? Ne-queenim aliter vnquam homines ipfum pro meritoæftiijabunt. Quôd fi Deus ipfe» f ® in obfcuro latcant,im'ó inutiles iaceant ac depcreant quas fidelibus fuis virtutes contulit iute facit,dum illis excitandis materiam fup.peditatioptima rationem habent fanètorum affliófioncs,

DE MODO PERCÎP. CJl R IS T I GRAT.

affliä:iones,fine quibus nulla foret eorum patientia. Ad obediédum quoque erudiri cru- nbsp;nbsp;•

ce dicü:quia fie non ad proprium votum,fed Dei arbitriû viuere docentur.Sanè,fi omnia ülis ex fententia fluerent, nefeirent quid effet Deum fequi. Atque illud Seneca comme- °® morat fuifle vetus prouerbium,quum ad res aduerfas tolerandas quempiam hortaretur, Deum fequere. Quo fcilicct innuebant, turn vere demum iugum Dei fubire hominem, quumeiusferulæmanumacftrgumpræberet.Quod fiæquiffimum eftvtcælefti Patri nos per omnia obièquentes efl'e approbemus, non eft certc detreftandum, vt ad redden-dam fibi obedientiam mS*dis omnibus nos aflucfaciat.

• 5 Necdum tarnen perfpicimus quam necellaria fit nobis ifthæc obedietia,nifi fimul reputamus quanta fit ad excutiedum Dei iugum carnis noftræ lafeiuia, fimulacque mol-lius aliquantifper atque indulgetius habita eft.Idem enim prorfus accidit illi quod equis iefraftariis,qui fi aliquot dies otiofi faginanturjpræ ferocitate domari poftea ncqueunt; nec felforem recognofeut, cuius imperio vtcunque antea obtemperabant. Atque omni-no illud in nobis perpetuum eft quod fuifle in populo Ifraelitico conqueritur Deus, vt Deut.js.ij pinguefaftiSiadipeobdufti recalcitremus aduerfus eumquinos aluitScenutriuit.De-bebat quidem nos Dei beneficentia ad reputandam ac deamandam eius bonitatem alli-cered'ed quando ca eft noftra malignitas vt perpetuo cius^dulgentia potius corrumpa-mur ; plufqua. nccclfarium eft nos aliqua difciplina cótineri,ne in talem pctulantia exul-temus.SiCjUe immodica opum abundantia ferociamus,ne honoribus elattfuperbiamus, ne inflati reliquis vel animæ vel corporis vel fortunæbonis infolefcamus,Dominus ipfc, provt prouidet expedire,occurrit,Sccavnis noftrç fcrocia crucis remedio lubigit ac retre* nat.idque variis modis-.quantu fcilicet vnicuique falubrecft.Neque enim autiifde moï-bis pcræquc grauiter laboramus omnes,aut perinde difficili curatione indigemus.lndc videre eft vt alii alio crucis genere exer'ceatur. Quum aute alios lenius travletjalios afpe-xioribus remediis purget cæleftis mcdicus,dum vult omniu fanitati confulerca-ieminem. tarnen immunem ac intaftum prætermittit:quia omnes ad vnum nouit effc morbidos.

• 6 A dde quod noinpodo infirmitatem noftram præuenire,fed præterita etiam dcli-■ôa fæpe corrigere necefle habet clemctiffimus Pater : vt nos in légitima erga fe obedi^i-tia contineat.Proinde quotics affligimur,fubire protinus in mentem debet antcaftç vitæ xecordatio.itaproculdubio repenemusjnosadmififlb quod dignum eiulmodi caftiga-tionc eflet.Neque tarnen à pcccati agnitione præcipuc fumenda eft ad patietiam exhor-tatio.Nam Scriptura meliorem longe confidcrationem fuppeditat,quum dicit rebus ad- j corji.ci nerfis nos à Domino corripi,nccum hoc mundo damnemur.Ergo in ipfa quoque tribu- s-3^ lationum acerbitate Patrisnoftri clementiam erga nosac benignitatem recognofeere • eonuenif.quado ne turn quidem definit falutem noftram promouere. Affligit enim non vt perdat velperimat, fed potius vt a mundi damnationc liberet.PRi cogitatio nos dedu^ cetad id quod alibi docet Scriptura ,Eili mi,nc refpuas correftionemDoroini, nequeaf-ficiaris tædio quum ab eo argueris. Quern enim diligit Deus,corripic ; amp;nbsp;eum velut Pater hlium ampleftitur. Vbi ferulam Patris agnofeimus, an noftrum non eft obedientes potius docilefque filios exhibcre,quam contumacia defperatos homines imitari,qui ma-leficiis indurucrut? Perdit nos Deus nift à fe delapfos correptione reuocat. vtreifte ille di-cat,nos fpurios efle,ncn filios,ft extra difciplina fumus.Peruerftftimi ergo fumus ft ipfum ferre non pofTumus dum fuam nobis bencuolentiam Ô6 quam habet de falute noftra cu-

• ram declarat.Hoc inter incredulos Sc fideles interefle docet Scriptura,quod illi,velut in-ueteratæ'recoftæque nequitiæ mancipia,flagellis détériorés modo ac obftinatiore fiunt: hi,ceu filii ingcnuitarepræditi,ad pœnitentiâproficiunt.Eligendûnunc vtrtMn numero efle malis.Scd quonia de ha^re alibi difitum eft,contentusbreuiter attigiffe, fine faciam.

gt;7 Porto fingularis ilia eft confolatio,vbi pro iuftitia perfecutionem patimur.Succur-rere enim turn debet quanto nos honor edignetur Deus, quod ita nospcculiari militiæ fuç nota infignit.Perfecutionem pari pro iuftitia dico,non tantum qui pro Euangelii dc-fcnfione,fed qui pro quolibet iuftitiæ patrocinio laborant. Siuc ergo in alfcreuda aduerfus Satanç mendaciaDc^veritate,ftue in fulcipiendabonorum atque innocentium con-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;traimproborum inirftiastutela,necefle eft incurrerein mundi oiÿenfioncs Sc odia, vndo

aut vitæ noftræ,aut fortunis,a^t honor! periculum immineat-.ne graue fit nobis aut mo leftum eatenus impendere nos Deo,aut ne miferos in iis nos putemus, in quibus ipfe fuo ore nos beatos pronuniiauit.Paupertas quidem,ft in fe ipfa 3cftimetur,mifc£ia eft ftmili- Mat.pi.fti

ÎNSTIT V TI O N is LIB. III.

• nbsp;ter exiliumjcotcmpcus, career,ignominia:mors denique ipfa extremum efl: omnium câ-»

lamitatum. Verum vbi afpirat fauor Dei noftri,nihil efl; iftorum quod no in foelicitatcm nobis cedar. Contenti ergo potius ßmüs Chrifti teftimonio quam falfa carnis xftimatio-/iÄ.5.2.41 ne. Ira fiec vt Apoftolorum excplogaudeamus,quoties nos reputabit dignos qui pro fuo nominecontumcliam patiamur. Quidenim? fi innocentes acnobis bene confeii impio-rum fcelere exuiraur facultatibusjad inopiam quidem red^imur apud homineszfed apud Deum in cælis d i nitiç ita nobis accreicunt.ii penatibus noftris cxtrudimur,co inte-rius recipimur in Dei familiam.fl vexamur Sd; cotemnimur co nrmiorcs agimus in Chri-fto radiccs.fi probris ac ignominia notamur, co ampliore loco fumus in regno Dei.fi tru-cidamur,ita nobis ingreifus pacefit ad bcatam vitam. Pudeat nos minoris æftimarc, qui-bus tantu pretiu Dominus ftacuit,quam vmbratiles cuanidas vitç præfcntis illecebras.* 8 Quum ergo his amp;nbsp;ßmilibus monitis abudc ibletur Scriptura quas pro iuftitiæ de-fenßonefuftinemus vel ignominias vel calamitates : nimis ingrati ßimus niß libcnteraC' que hilaritcr cas è manu Domini fufeipimus. præiêrtim quum ßt hæc crucis fpecics fidc* 1. Pet.4. c.n jjy JP niaximè propria, qua vult Chriftus in nobis glorificari : quemadmodum amp;nbsp;Petrus docet. Quia veto ingenuis naturis acerbius eft contumcliam quàm centum mortes pati, ,.Tini.4 c. nominatim admonet Paulus Jionmodo pcrfecucionesnos manerc, fed ctiam probra, i.cor.iî.b.8 quiafpcramus in Deum viuum. Sicutalibi fuoexcploambularenos iubetper iiftamiain amp;nbsp;bonam fanAm. Neque veto ea requiritur à nobis hilaritas quæ omnem acerbitatis do-lorifque fenfum tollat.alioqui nulla in cruceeffet fanftorum paticncia, nifi amp;nbsp;dolore tor-quercntur,Sd: angerctur moleftia.Si nulla effet m egeftatc afperiras,nullus in morbis cru-ciatus,nulla in ignominia punótio,nullus in morte horror:cuius foret vel fortitudinis vel möderationis, ca fufque deque habere? At quu vnumquodque ipforu ingenita ßbi ama-ritudinc noftros omnium animos naturaliter mordcat, in co fe profert ßdehs hominis fortitudo, ß eiufmodi amaritudinis fenfu tentatus, vtcunquegrauiter laborer,fortiter ramen obfiftendo eluclatur. in eofe cxcrit parientia, ß acriter extimulatus, timoré ramen Dei refrænatur, ne in aliquam intempcriem erumpat. in co clufet alacritas ß triftitia SZ mœrore vulneratuSjin fpirituali Dei confolationeacquicfcit.

9 Hunc confliftum,quern aduerfus naturalem doloris fenfum fuftinct fideles, duin 2),Cor.4.b.8 patientiæ ac moderationi ftudet, eleganter defcripfit Paulus his verbis, In omnibus pre-mimur,at non anxii reddimur:laboramus, at non deftituimur : perfecutionem patimur, at in ea non deferimundciicimur, at non perimus. Vides vt patienter ferre crucem, non fit prorfus obftupefeere, ôôomni dolorisicnfu priuari.qucmadmodum Stoici magnani* • mum hominem ftultè olim defcripferunt qui exuta humanitäre, rebus aduerßs perind^^ ac profperis:triftibus oerinde ac Içtis afficeretur.imo qui inftar lapidis nulla re afficerctur Et quid ifta fublimi lapientia profeccrunt? nempc fimulachrum patientiæ depinxcruni» quodnequerepertum eft vnquaintcrhomines,nequeextarepoteft. Quin potiusdum nirnis exaftam ac præcifam patientiam habere volunt, eins vim fuftulerunt è vita humä' na. Nunc quoque funt inter Chriftianos noui Stoici, quibus non modo gemcrc ac fier?, fedtriftari quoqueamp;: folicitumeffc vitiofumeft. Atque hæc quidem paradoxa fere ab otiofis hominibus procedunt, qui fpeculando magis quàm agendo fe cxercentcs, niM^ quàm talia paradoxa parcrenobis queunt. At nihil nobis cum ferreaifta philofophiagt; quam magifteracdominus nofternon verbotantum,fedcxcmplo ctiam fuo damnauit-Nam fuis amp;nbsp;aliorü malis ingemuit amp;. illachrymauit : nec aliter difcipulos fuos inftituir-lôbi.iy.c.io Mundus, inquit,gaudcbit:VOS aute lugebitis ac flebitis. Ac, nc quis vitio id verterct, pro-Matth.y.a.4 pofito edifto beatos pronuntiauit qui lugent.necmirum. Nam fiimprobanturomu“^® Luc aa e 44 13cfirymæ,qtiid de Domino ipfo iudicabimus,cuius c corpoft fanguineæ lachrymç dift laruntîSi quælibetformido infidelitatis notatur, quo loco habebimus horrorem illnn' quo non Icuiter confternatum fuiffe legimus?fi omnis triftitia difplicet,quomodo placc-bit quod animam fuam fatetur effetriftem vfqucad mortem.^

IO Hæc co diccre volui vt pios animos à defperationc rcuocarcm, nc ftudio patien* tiæ ideo protinus renutient quod naturalem doloris affeftum ebnere non poß'unt.Qüu*^ nccefleeft eucnirciis lt;^ui ex patientia ftupoTem,cx hominc forti St conftan ti ftipitem frquot; ciunt. Sanftis enim tolcrantiæ laudé defert Scriptura,dum ita malorum duritia aftlift^o-tur vt non frangantur nec concidant:ita amaritudine punguntur,vc fimul perfundantur fpiritualigaudioiita premutur anxictate,vc Dei cofolacionc cxhilarati relpirent, Interin^

DE MODO P E R CI P. CMRÎSTÎ GRAT. xamp;j vcrfatur in eorum cordibus ilia repugnantia, quôd naturæ fenfus, quæ lîbi fentit aduerfa Tefugitatquehorret;pietatisautcmaffe£tusad obedientiam diuinæ volûtatis etiam per hasdifficultatescontendit.Hanc rcpugnantiam expreffit Dominus quumica loquere-tur Petro, Quum efles iunior,cingebas tc,amp; ambulabas quo libebat. Quum aucë tenue- lotî.xi.c.îamp;t xis,præcinget te alius,amp; ducct^uó non voles. Non eft fane venfimilc, Petrum,quum ne-celte effet glorificare Deum per mortem,inuitum ac reftitantem eo traëtum effe.alioqui parum haberet^udis eiu^artyrium. V erùm vtcunquc cordis fumma alacritate diuinæ ordination! parêret,quia tarnen humanitärem non exuerat,duplici voluntate diftringc-batur .Nam dum cruentam illam mortem quam erat obiturus,per fe reputabat,eius hor-xore perculfus,libentcr effugiffet.Rurfum dum fuccurrebat Dei imperio fe ad eam voca-xi,euiao ac proculcato timore,libenter at que adeo hilar iter ea fubibat. Hoc ergo ftuden-«ium eft,fl Chrifti difcipuli effe volumus, vt tanta Dei obferuantia atque obedientia im-buantur animi noftri, quæ contrarias omnes afteétiones domarc ac fubiugare eius ordination! queat.lta fiet vt quocunquc vexemur crucis genere, in fummis etiam animi an* guftiis patientiam conftanter retineamus.Res cnim ipfæ aduerfæ habebunt fuam afperi* tatem qua mordeamur. Sic morbo atïliai,amp; !ngemffcemns,S£ inquietabimur, amp;nbsp;fanita-tem expetemusdic egcftate preffbfolicitudinis ÖC triftitiç aculcis pcrftringemurffic igno-m!niæ,contemptus,!niuriæ dolore feriemur : lie in funeribus noftrorum deltas naturæ lachry mas exoluemus. fed hæc femper erit claufula, Atqui Dominus ita voluit, ergo eius voluntatem fequamur.lmô inter ipfas doloris pu£tiones, inter gemitus amp;nbsp;lachrymas,nc-ceffe cftinteruen!athæccogitatio,quæ animum adea ipfaquorum caufafieafïicïtur, alacriter ferenda incliner.

11 Quoniam autem præcipuam crucis tolerandæ rationem a diuinæ volûtatis eon-fiderat!onefumpfimus,paucisdefiniendum eftquid interphilofophicam ac Chriftia-nam patientiam interfit. Equidem pauciffim! ex philofophis eo rationis confeenderune Vt manu Dei nos exercer! per affhêtiones intell!gcrent,Ô6 Deo hac in parte obtemperan-dum cenferent. fed ill! qlîoquc ipfi non aliam aferunt rationem, nifi quia ita neceffe fit. Quid autem iftud eft dicere nifi cedendum effe Deo, quia ffuftra contendas obluéfari» Nam fl Deo tantum paremus quia nccelfc eft •• h euaderelicear, parère definemus. Scri-ptura autem longe aliud in volûtate De! confiderare iubet, nempe iuftitiam primum SC æquitatem-.deindc falutis noftræ curam. Huiufmod! ergo ad patientiam funt Chriftianæ cxhortationes.Siue paupertas,fiue exilium,fine career,fiue contumel!a,fiuc morbus,liue lt;irbitas,feu quid aliud fimile nos cruciat,cogitandum nihil iftorum accidete nili nutu ac prouidentiaDei.Porrô ipfum nihil nil! iuftiffimo ordine agere. Quid enimîannon innu-meraacquotidiananoftra deliéia promerentur feueriusac grauiorijpus ferulis caftigari quàm quç nobis ab eius dementia infliguntur? Annon æquiffimum eft carnem noftram domar!,Sc velut! iugo aftuefieri,ne libidinofè pro fuo ingcnio ferociat’annon digna eft iu ftitia ôô veritas De! cuius caula laboremusîQuôd fi indubia Dei æquitas in afftiiftionibus apparet, non poffumus fine iniç^uit^te vel obmurmurare vcl obluàari. Nó audimus iam illam frigidam cantioncm, Cedendum. quia ncceffe eft: fed viuidam ac plenam cthcaciæ præceptioncm.Obtemperandum,quiarefifterc nefas eft.Patienter ferendum, quoniam impatientia fit aduerfus De! iuftitiam contumacia .lam veto quia illud dernum amabilc nobis eft quod falur! aebono effe nobis agnofcimus,hac etiam parte confolatur nos opti mus Pater,dum afferit,fe eo ipfo quod nos crucc affligit,falut! noftrç cofulere. Quôd h fa* lutares nobis tribulationes effe côftat, cur nô grato placidoque animo eas fufcigeremusî Quare eas parieret fcrêdo no^fuccumbimus neceftitati, fed bono noftro acquiefcimus. lftæ,inquam,cogitationes faciunt,vt quantum animi noftri contrahuntur in cruce,natu rali acerbitatis fenfu,tantum fpirituali lætitia diffundantur. V nde Si gratîaru ad io fequi-tur ,quæ nulla fine gaudio effe poteft. Quod fi laus Domini,5c gratiarû a£tio nonifi ab hi-larilæroque pedore emanate poteft : nihil aute eft quod ea interpellate in nobis debcav. bine apparet quàm neceffarium fit,crucis amatitudinem fpirituali gaudio tempetati.

i^editationefurur£yit£. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. IX.

JSvocVNQjr autemtribulationisgenereprcmamur^refpiciendusfemper eft hic finis,vt affuefeamus ad ptæfentis vitæ contemptum.indcque ad futu-ræ meditationem excitemur .Quoniam enim optime nouit Deus quatopetè in belluinum mundihuius amor em fimus natur à inclinati,aptifftmam ratio-

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT V*TIONIS LIB. III.

nem adhibet ad nos retrahendos amp;nbsp;torporcm cxcutiendu,ne nimis tenaciter in co amœ re inhærefcamus. Nemo quidem eft noftrum qui non videri cupiat ad cælcftem immor-* talitatem toto vitæ curriculo aipirare eniti.Pudet enim nos nulla re antecellere brutas pccudes:quarû conditio nihilo noftra inferior ftitura cflet nifi fpes æternitatis poft mortem nobis fuperfit.Verùm fi confilia, ftudia, fafta cuiufqi^ examines, nihil aliud illic vi-debis quàm terram.Indeautemftupiditas,quôd mens noftra fulgoreinaniopum,poten tiæ,honorum,perftriâ:a hebetatur, nelongius cernât.Cor cti^ auaritia^mbitionc,libidine occupatum degrauatiir, ne altius afl'urgat. Denique tota anima carnis illecebris ir-retita,fœlicitatem in terra fuam quærit.Huic malo vt occurrat Dominus,affîduis miferia-rum documentis fuosde præfentisvitæ vanitateedocet. Ergo, nealtamfibi amp;:fecurain pacem in ea promittant:vel bellis,vel tumultibus,vcl latrociniis, vel aliis iniuriis inquie-tari fæpe infeftarique permittit.Ne auiditate nimia fluxis amp;nbsp;caducis diuitiis inhicnt, auc in lis quas poifident acquiefcantarunc exilio,nunc fterilitate terræ,nunc incendio,nunc aliis modis adinopiameos redigit,autcertèin mediocritatecontinet. Nenimiumplaci-' nbsp;nbsp;de in bonis coniugii delicientur:aut vxorum improbitate vexari facit, aut mala progenie

ipfos humiliat,aut orbitateafi^git.Quod fi in his omnibus indulgentior illis eft,nc tame vel ftulta gloria intumefcant,vel confidencia exultent, morbis óó periculis ob oculos illiS ponit quàm i^ftabilia fint ac euanida guæcunque mortalitati obnoxia funtbona. Tuin ergo demum rite proficimus crucis dilciplina,vbi difcimus hanc vitam, quum in fe æfti-inatur,inquietam,turbulcntam,innumeris modis miferam, nulla ex parte plane beatam cfie:omniaquææftimantureiusbona,incerta,fluida, vana, muldfqueadmixtismalis vi-tiatacfie:atqueexeofimul conftituimus, nihil hîc quærendumaut fperandumquàm certamcn:atcollcndos in cælum oculos, vbi de corona cogitamus. Sic enim habendum cft,nunquam ferio ad fùturæ vitædciydchum ac meditationcm erigi animum, nifi prx-fentis contemptu ante imbutus fuerit.

• 2 , Siquidem inter ifta duo nihil medium cft:aut vilcfcat nobis terra oportet, aut in-tcmperato amorefui vinft:os nos detineat. Proinde fiqua æternitatis cura eft, hue diligenter incumbendum vt malis iftis compcdibus nos expliccmus. Porro quoniam pluri-mas blanditias habet præfens vita quibus nos pclliciat : multam amœnitatis, gratiæ, fua-uitatis fpeciem qua nos demulceat : magnqpcre noftra refert identidem nos auocari ,ne tahbuslenociniisfafcinemur.Quidenim,obfecro,fieretfiperpetuo bonorum ac fœlici-tatisconcurfu hicfrueremunquumaifiduis malorum ftimulis non poffimus fan's exper-geficri ad reputandam eins miferiam ? Vitam humanam fumi vel vmbræ inftar eife, non modo eruditis notum eft, fed vulgus quoquehominumprouerbium nullum magistri-tum habct.amp; quia rgm efle videbant in primis cognitu vtilem,multis infignibus fenten-tiis commendarunt. Verùm nulla fere res eft quam vel negligentius expedamus vel mi' nus meminerimus.Omnia enim molimur perinde atque immorralitatem nobis in terra conftituentes.Si effertur funus aliquod,vel inter fepulchra ambulamus,quia tunc oculis obuerfatur mortisfimulachrum,cgregie,fateor, de vitæhuius vanitate philofophamur-Quanquam neid quide facimus perpetuô:plcrunqueenim nihil nos afficiut ifta omnia* Verum vbi accidit, momentanea eft philofophia, quæ, fimul atque terga vertimus, cua-nefeit, ac ne minimum quidem poft 1’e recordationis veftigiu relinquit. denique non aü' ter eiftuit atque theatralis plaufus in lucundo aliquo fpe£taculo.Neque enim mortis cam turn,fed mortalitatis quoqueipfius oblici,acfi nullus vnquam de ca rumor ad nos peruc-nillct,in fiÿ)inam terrenç immortalitatis fecuritatem reuoliiimur.Siquis interim prouef' bium occinat,hominem animal efle nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fatemur id quidcm:fed adeo nulla attencio-

ne, vt perpetuitacis cogitatio nihilominus animis infideat. Quis ergo neget, nobis onm^' bus fummum operæpretium eife, non dico verbisadmoneri, fed quibufeunque fieri pm teft experimentis couinci de mifera terreftris vicç conditionc:quando vix conuidi etiam definimus prana ftultaqnc eius admiratione obftupefeere, acfi vltimam bonoruin tarn in fe cotinerct? Quod fi necefl'e habet Deus nos erudite ; noftri viciflim officii fcultare vocanti, amp;nbsp;torporem noftrum vellicanci : vt contemjKo^undo, ad fucuræ vit.E medicationem coco pÆlore concendamus.

• 3 Sed enim ad calem prçfencis vicç concempeum fefii affucfaciant fidelcs,qm' nequ® eins odium gencrec, nec aduerfus Dcum ingracicudinem. Siquidem hæc vita,vtcunquff jnfinicis raiferiis refer ta fic,cenfecur tamcn merito inter non afpernadas Dei benedifum ncs.Quarfi

DE MODO PËRCIP. (?HRÎSTI GRAT.

nes,Quare ü nihil in ea recognofcimus diuini bcneficii,rci iam furnus no paruæ in Deum ipfum ingratitudinis. Præfertim veto fidelibus teftimoniû elfe debet diuinæ beneuolen-tia::quando ad falutem eorum promouendam toca eft deftinata .Prius enim quàm æter-nægloriæ hcreditatem nobis palàm exhibeat, minoribus documentis fenobis Patrem vult declararc. ca funt quæ qj^tidicab ipfo nobis conferuntur bona. Q^im crgo nobis fcruiatvitahæcadintelligendam Dei boiutatem ,feftidiemufne earn quafi nullam boni micam infeiaberet? Hmc igitur fenfum atquc affeétum induere nos oportet,vt ipfam reponamus inter minime refpuenda diuinæ benignitatis dona. Na fi deeflent Scripturæ tcllimonia (quæ plurima funt amp;nbsp;clariflîma) ipfa quoque natura nos hortatur ad redd en-dam Domino gratiarum aflionem quôd in eius lucem nos protulit, quôd vfuram nobis concedit, quôd omnia ad earn conferuandam neceflària præfidia largitur. Et multo ilia ïnaior eft ratio,fi reputamus in ea nos ad gloriam regni cæleftis quodammodo prçparari. Sjcenim Dominus ordinauit,vt qui olim coronandi funt in cælo,certamina prius in terris obeant,ne triuphent nifi fuperatis belli difficultatibus,amp; parta Victoria.Deinde altera: quôd variis beneficiis diuinæ benignitatis fuauitatem delibare in ea incipimus : quô fpes ac defyderium noftrum acuatur ad plenam eius reuelatiofiem expetendam. Vbi confti-tutum illud fuerit, diuinæ clementiæ munus elfe quôd terrenam vitam viuimus, cuius gratia vt furnus illi obligati,ita memores gratôfque elle oportere;tum opp^tunê defeen-demus ad confiderandam miferrimam eius conditionem : quo fcilicet extricemur à ni-mia eius cupiditate,ad quam,vt diôtum eft,vitro natura propendemus.

4 Porrô quicquid detrahitur prauo eius amori, debet meliores vitæ dcfÿderio acce-’ dere.Fateor fane veriiTimè fenfilfe eos quibus vifum eft optimum non nafci : proximum, quàmcitiffimeaboleri.fiquidem Dei lumineSc vera religione deftituti, quid in ca cerne-repoterant non infauftumactetrum?Ncc fine rationeilli, qui natales fuorummœrorû ac lachrymiSjfunera folcnni gaudio profequebatur. fed id faciebat fine profeótu : quia rc-da fidei dodrina orbat^o videbat quomodo piis in bonu cedat quod per fe nec beatum necdelÿderabile eft.it^uc indicium fuum dcfperationeterminabant. Hic crgo fit fcô-pus fidelium in æftimanda mortali vira, vt dum intelligunt nihil per fe quàm miferiam cfiè,eo alacriores amp;: magis expediti totos fe ad futuræ illius amp;nbsp;æternæ meditationem conférant, Vbi ad earn comparationem ventum eft, turn verô ilia non modô fecure negligi poteft,fed præ hac penitus contemnenda eft ac faftidieda. Nam fi cælum patria eft, quid aliud terra quàm cxilium’Si migratio ê mundo eft in vitam ingrefius,quid aliud mundus quàm fepulchrumî in ipfo manere quid aliud quàm in morte demerfum elfe? Si liberari à corpore,eft afferi in folidam libertatem, quid aliud eft corpus quàm career? Si Dei præ-fentia frui fuprema fœlicitatis fumma eft,nônne ea carere miferumjAtqui donee e mun-do euaferimus,peregrinamur à Domino. Ergo fi cum cælefti vita terrena côparetur,non dubium quin facile amp;nbsp;contemnenda amp;nbsp;proculcanda fit. Odio certe habenda nunquam cft,niii quatenus nos peccato tenet obnoxios.quan qua ne illud quidc odium prop rie int ipfam conuertendû eft, Vteunque fit, nos tarnen ita eius vel tædio vel odio affici decct, vt finem eius defyderantes,parati quoque fimus ad arbitrium Domini in ca manere,quôt fcilicet tædium noftrum fit procul ab omni murmure amp;C impatientia.Eft enim inftar fta-tionis, in qua nos Dominus collocauit, tandiu nobis confêruanda quoad ille reuocarit. Deflet quidem fortem fuam Paulus,quôd voto fuo diutius corporis vinculis alligatus te- Rorayiiî neatur, amp;nbsp;fuipirat ardenti redemptionis defyderiomihilominus, vt Dei imperio pareat, paratumfeadvtrunqueprofitebatur:quia leid Deodebercagnofcitvtnorreneiusvel Philipa-i-U per mortem vel vitam glori%et,ipfius autem eft ftatuerc quid maxime ad gloriam fuam expédiât, Itaque fi Domino viucre ac mori nos decet, eius arbitrio relinquamus mortis vitæquc noftræ terminumzfed ita,vt amp;nbsp;illius ftudio flagremus,amp; in meditatione fimus af-fidui:hanc verô,præ futura immortalitate contemnamus, amp;nbsp;ob peccati feruitutem ei re-nuntiare,quoties Domino placuerit,optemus,

5 Hoe verô portent! fimile, quôd pro illo mortis defyderio, tanta eius formidine te-nentur multi,qui fe CJ|rilftanos elfe ia(ftant,vt ad quamlibet eius ^entionem contremi-fcant, velut rei penitus ominofæ amp;■ infauftæ. Equidem non eft mirum fi naturalis fenfuS in nobis cxhorrefcat, audita ndftri dilfolutione,At iftud nullo modo ferendum, non efts in pciftore Chriftiano pictatis lumen, quod maiori confolatione qualemcunque ilium ti-naorem fuperet ac fupprimat,Nam fi cogitemus hoc inftabilc, vitiofum, corruptibile, ca-

IN STI T VTI o NIS L I B. III.

duculUjCmarcidu, putre corporis noftri tabernaculu idco diiïblui vt in firma, perfeclani) incorruptibilem, cælefte deniquegloria moxinftauretur ; an nó ardcnter fides expetere cogec quod natura reformidat?Si cogicemus per morte ab exilio nos reuocari vtpatriam» cæleftem patriam incolamus,an nihil inde folatii confequemur? At nihil eft quod non permanerc appetat.Fateor fane.atque idco ad futuram ir^ortalitatem refpiciendu nobis contendo,vbi ftata conditio obtingat,quæ in terra nulquam apparet. Optime enim a. Cor.5.a.i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fijeles alachter ad mortem pergcre docet,non quia vlt;^nt exui, i^d quia fuperin-

Rom.s.d.i^. nbsp;nbsp;nbsp;cupiant. A n veto bruta animalia,atque adeo inanimæ ipfæ creaturç vfque ad ligna Si

lapides,præfcntis fuæ vanitatis fibi confciæ,in vltimum refurrcôlionis diem intenta; crût vt cum filiis Dei à vanitate eximantunnos ingenii luce præditi, amp;fupra ingeniû , Dei fpiritu illuminati,quum deeflentia noftra agitur,non atollemus animos vitra hanc terrç putredincm ? Verùm non efthuius inftitutiautloci contra tantam hanc peruerfitatem agcre.Etiam initio profcftusfum me locorum communium fufîoré traftatione hîc minime veile fufeipere. Ego huiufmodi timidulis animis fuaderem vt Cypriani libcllum de mortalitate logèrent,ni!i digni eflent qui ad Philofophos ablegaretur : vt infpcdo quem illi præ fe ferunt mortis conteiÿptu,erubcfcere incipiant.Hoc tarnen habcamus conftitu tum,neminem bene in Chrifti fchola profecifle, nifi qui amp;nbsp;morcis amp;nbsp;vltimæ refurreftio-Tit.i.d.13. nis diem eu m^audioexpedtet.Na Si hac nota fidel es vniuerfosdefcribit Paulus, Si Scri-pturæ familiare eft quotics folidæ lætitiæ argumentum proponcre vult, eô nos reuocare. Luc.ii.f.,18. Exultatcfinquir Dominus}Sileuatecapita vcftra.appropinquat cnimredemptio veftra.

An rationabile, quæfo, cft vt quod ille tantum valere voluit ad exultationem alacrita-tem in nobis excitadam,nihil quam triftitiam ac conftcrnationem pariat î Si ita cft, quid adhuc CO quafi magiftrogloriamur?Saniorem ergo mentem concipiamus:atquc,vt repu gnet cæcaSi ftupidacarnis cupiditas,non dubitemus aduentumDomini non votis modo, fedgemitu ctiam ac fufpiriis, velutrem omnium fauftiftimam, expetere. Adueniet enim nobis redemptor, quiabhocimmenfomalorum Si miferiarum omnium gurgite extraftosjin beatam illam vitæ Si gloriæ fuæ hereditärem inducÄ.

rc” nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fanèitotam fidelium nationem,quandiu terra inhabitant, oportet efle tan-

quam ones maftationideftinatas,quo Chrifto capiti fuo conformentur. Deploratiffimi ergo eirenr,nifi in cælum mente erc£la,fuperarent quicquid in mundo eft,Si præfentem return faciem traiicerêt,Contrà,vbi femel caput fupra omnia terrena extulerint, etiamfi vidcant florentes impiorum opes Si honores, fi aka pace frui,fi return omnium fplendo-reacluxufuperbire, fideliciis omnibus affluerecernantilîpræterea eorum improbitatc pulfentur, fi contumelias ab eorum faftu fuftineant, fi auaritia expilentur, fi alia quauis libidine vexentur : ijon difliculterfein talibusquoquemalisfuftinebunt. Eritenimfub lefa.ij.c.i? oculis dies ille,quo Dominus in regni fui quietem fideles fuos recipiet, abfterget ab corn Apoc.y.d.iy omnem lachrymam,ftolagloriæ Si Içtitiç ipfos induet,dcliciarum fuarum inenar-rabili fuauitate pafcet,in fuæ altitudinis focietatem euehet,denique foelicitatis fuæ parti' cipatione dignabitur.Impios veto illos,qui in terraflorucrint,in extremam ignominiaiö proiicietieorum delicias cruciatibus,rifum Si lætitiam flctu ftridoreque dentium permit tabit, pacemdiro confeientiæ tormento inquietabit, molliticm pledetigne inextimfto: piis etiam, quorum patientiaabufi fuerint, eorum capita fubiiciet. Hæcenim eftiuftid^ x.TLef.i.e.« (teftePaulo)daremiferisSiiniuftcaffliâ;isrclaxationem,reddcreverô affliólioncm in^' probis qui pios affligunt, quum reuelabitur Dominus lefus è carlo. Hæc profedô vnica eft noftra çpnfolatio : quæ fi auferatur, aut necefte crit dcfponderc animum, aut vani® T{àl.73.a.i. mundi folatiis in exitium noftrum delinire.Siquidem SiPr^heta fibi vacillafle pedes co-fitetur, dum in præfenti impiorum profperitate reputanda nimium immoratur : ncqi’® potuilEe aliter confiftere qüàm dum fanàuarium Dei ingrclTus, ad nouiflîmum piorui^ acmalorum finem conuertitoculos.Vt vno verbo concludam, tune demum in pcftori-bus fidelium triumphat crux Chrifti de Diabolo, carne, peccato Si impiis, fi oculi in rc-furreftionis potentiam conuertuntur,

Q^modo'Vtendumfgt;r£jènnyita,eiu/queadtumentïf. • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP«

ALI E V s^udimentis probe nos fimul inftiruit Scriptura quis reftus fit bæ norum terreftrium vfus : res in componendawitæ ratione minime ncglig^n-da.Nam fi viuendum eft,vtendum quoque neceftariis vitæ adminiculis.n^5 fugere ea quoque poftumus quæ videntur obleftationi magis quàm necefli' , tati infer

DE MODO PERCÏD. «HRÏSTI GRàT. iyi tatiînferuire.Modum ergo tenereoportet,vcpuraconfcientia fine âd neccfficatem fiuè ad obledamentum vtamur.eum Dominus verbo fuo præfcribit,quum docet,vitam præ-fentem quandam peregrinationem fuis efle, qua in cælefte regnum contendunt. Si per terram tranfeundum eft duntaxat,non dubium quin eatenus vcendum fît eius bonis, vt curfum noftrum iuuent potiu^quàm morentur.Ideo non abs re fuadetPaulus hoc mun-do ita vtendum eflè quafi non vtamur:eodem animo emendas eiîe pofleflîones quo ven duntur.Verùm^uia lubr^us eft hic locus,Sô vtraquein partem procliuis ad lapfum,ftu-deamus pedem figere vbi tutô ftarc liceat.Fuerunt enim nonnulli,boni amp;nbsp;fanfti alioqui homincs, qui quum vidèrent intemperiem acluxuriam cfFræni libidine perpetuô cua-gari nifi fcuerius coerceatur,corrigere autem tam perniciofum malum cuperêt:quæ vna illis occurrebat ratio,corporels bonis vti homini permiferût, quatenus neceflitatis inter-eflet.Pium quidem confîlium:fed impendiô aufteriorcs fuerunt.Nam (quod eft valde pe riculofum) arétiores laqueosindueruntconfcientiis quàm quibus verbo Domini ftrin-gerentur.Neceflitas porrô illis eft,ab omnibus abftinerc quibus carere poflis.ita fecundu eos vix ad panem cibarium ôô aquam addere quicquam liceret. Aliorum maior aufteri-tas,qualis refertur de Cratetc Thebano,qui opes fuas in rq^re proieciv.quia nifî périrent* pcrditum feab illis iri putabat. Multi autem hodie,dum prætextum quærunt quo in re-rum cxtcrnarum vfu carnis intempéries excufetur, 80 interim lafciuienti^iam fternerC volunt : pro confeflb affumunt quod minime illis concede, nulla modificatione rcftrin-gendam eflehanc libertatcm;fed permittendum cuiufqueconfcientiç vt vfurpet quan* turn fîbi licere videat.Equidê fateor nec debere nec polTe confcientias ftatis præcifîfquô legum formulis hîc alligari-.fed quum Scriptura generales legitimi vfus tradat rcgulas,fe-cundum illas certè limitandus nobis eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_

1 Sithocprincipium,vfumdonorumDeinonaberrare,quumineum finem refer-turin quem ilia nobis author ipfe creauit ac deftinauit ; fîquidem in bonum noftrum creauit, non perniciem. Quamobrem nemo iter reótius tenebit quam qui diligenter finem hunc intuebitur. lihn fi reputemus quem in finem alimenta creauerit, reperiemus non necefiitati modo, fed obleétamento quoque achilaritati voluiffe confulere. Sic in veftibus, præter neceifitatem, finis ei fuit decorum amp;: honeftas. In herbis, arboribus frugibus,prçter vfus varios,afpeótus gratia,Si iucunditas odoris.nifi enim id verum eflet* non recenferetPropheta inter beneficia Dei, quod vinumlætificat cor hominis, quod oleum fplendidam eins faciem reddit.Non commemorarent paffim Scripturæ, ad com-mendendam eius benignitatem, ipfum eiufmodi omnia dcdifle hominibus. Et ipfæ na-turales return dotes fatis demonftrant quorfum 86 quatenus frui liceat. An vero tantam floribus pulchritudinem indiderit Dominus, quæ vitro in oculosgncurreret : tantam odoris fuauitatem, quæ in olfaftum influeret;8c nefas erit vcl illos pulchritudine,vel hue odor is gratia afficiïQ^d ; annon colores fie diftinxit vt alios aliis faceret gratioresîQuidî annon auro 86 argenco, ebori ac marmori gratiam attribuit,qua præ aliis aut metallis aut lapldibuspretiofa redderentur ? Denique annon res multas,citra neceffarium vfum, commendabiles nobis reddidit?

3 EacelTat ergo inhumana ilia philofophia,qoæ dum nullum nifi neceffarium vfum concedit ex creaturis,non tantum maligne nos priuat licito beneficentiæ diuinæ fruftut fedobtinerenonpoteft,nifi hominem cunâiis fenfibusfpoliatuminftipltemredegerit* Sed non minus diligenter altera ex parte occurrendum eft carnis libidini; quæ nifi in or-dinem cogitur ,fine modo exundaf.80 habetÇvt dixiX'ios fufff dgatorcs, qui fub prætextn conceffæ libertatis,nihil non^li permittunt. Primo frænum illi vnum iniieitur, fi ftatua-tur,ideo condita nobis effe omnia vt cognofeamus authorem,ac eius indulgentiam crgl nosgratiarumaa;ioneprofequamur. Vbigratiaruma£tio,fite epulisautvino ita ingurgites vt vel obftupefcasjvel inutilis reddaris ad pietatis tuçque vocationis officia? Vbi Dei recognitie, fi caro ex nimia abundantia in fœdam libidinem ebulliens,mcntem impuri-tatefuainficit,nequidrea;iauthonefti cernas? Vbi in veftibus gratitudoergaDeum, fi fumptuofo earum orn^u nos admiremur,8c alios faftidiamus?fi elegantia nbsp;nitore aà

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;impudicitiam nos comparemusîVbi recognitio Dei, fi in earum f^endorem defixæ fine

mentes?nam totos fuos fénfus Aulti fie deliciis addicunt, vt mens obruta iaceat : multi mar more, auro, piftur is itadeleftantut vt mar morei fiant, vertantur quafi in mctalla* fimiles fint piais figuris.Nidor culinx vel odoru fuauitas alios obftupefaGit,nequid fpiri-

ÏNSTIT V.TIONIS LIB. III.

tualcolfaciant.Id quoque ipfum in reliquis videre eft.Quamobrcm confiât hic iaïn äbik Kom.is.d. tendi licentiaaliquacum cühibcri,amp; confirmari illa Pauli régula, ne carnis cura agamu® ad eins cocupifcencias, quibus fi nimium conceditur, fine modo vel tcmperieebulliunc«

4 Scd nulla certior aut expeditior via eft quam quæ nobis fir à præfentis vitæ cotem-ptu cæleftis immortalitatis meditacione.Indc enim confequuntur duae rcgulæ, vt qui vcuntur lioc mundo,perinde afFeôti finc,acfi non vccrenÄr : qui vxores ducunt,acfi non i.Cor.7. d.ji ducerennqui cmunc,acfi non emerent,quemadmodum Paulus præcipit.Deinde vt non minus placide ac patienter penuriam,quàm moderate abunoantiam ferre noucrint.Q^ præfcribit vtendum hoc mundo tanquam non vtaris,non modo in cibo amp;nbsp;potu,gulæ in* temperiem:in mcfis,ædificiis,vcilibus nimiam mollitiem,ambitioné,fuperbiam, fafluin» morofitatem excinditzfed omnem curam atque affetlionem,quæ te vel abducat, vel im-pediat à cæleftis vitæ cogitatione ÔC excolendæ animæ fludio. Atqui verè illud olim à Ca-tone ditlu efl,Cultus magna curam,magna virtu tis elfe incuria:amp; veteri prouerbio vfur* patum, Eos qui multum in corporis cura occupantur, fere animæefle négligentes.Ergo vt ad certain formulam non exigenda fit fidelium in rebus externislibertas, huic tarnen certê legi fiibieóta eft vt quàm^inimum fibi indulgeanticontrà, perpétua animi in tetio* ne fibi inftent ad refeindendum omnem fupertiacuæ copiæ apparatum,nedum cocrccn* dam luxuriam:ac diligenter caueant ne ex adiumentis fibi faciant impedimenta,

y Altera recula erit,vt quibus res anguftæfuntac tenues,patienter carcrcnoucrint,nc immodica earû cupiditate folicitentur, quam moderationé qui tenet,no mediocriter in fchola Domini profccerût. Quemadmodû vix habere poteft quo fe difcipulû Chrifti efic probet qui non hac in parte aliquatenus faltem profecerit. Nam præterqua quôd rerum terrenarum appetentiam comitantur pleraque alia vitiaiqui impatienter fert penuriam, contrarium etiam in abundantia morbum vtplurimum prodit. Hoc intelligo, quôd qui fordida vefte erubefcet,prctiofa gloriabituriqui tenui cœnula non contetus, lautioris dc-fiderio inquietabitur, intemperanter quoque lautitiis illis abutetur, fi contingant : qui priuatam humilémque conditionem difficulter feretac inquAoanimo, fiad honores confcendat,à fallu haudquaquam abftinebit. Hue ergo contondant omnes quibus non Philip4.c.i2. fitlum pietatis ftudium eft,vt difeant, Apoftoli exemple, fatiari amp;nbsp;efurire : abundare, penuriam pati.Habet præterea Scriptura amp;; tertiam regulam,qua rerû terrenarum vfutn modificat.-de qua nonnihil diftu eft quum prçcepta charitatis traólar emus. Statuit enim» omnes illas fie efle datas nobis Dei benignitate amp;nbsp;in comniodum noftrum deftinatas, vC fint velut depofita quorum reddenda fi t olim ratio.Sic ergo difpenfare oportet vt affidue • nbsp;nbsp;nbsp;auribus noftris infonet vox illa,Redde rationem villicationis tuæ. Simul occurrat, à quo

ciufmodi ratio exigatur,nempe ab eo qui vt abftinêtiam,fobrietatem, frugalitatem, ino' deftiam tantopere commcndauit:luxum,fuperbiam,oftentationem,vanitatem deniqu® cxecratur.cui non alia bonorum difpêfatio approbatur quàm quæ fit cum charitate coU' iunôla, qui delicias quaflibet, quæ à caftitate ac puritate hominis animum abftrahût, mentem caligine hebetantjore fuo iam condemnauit.

6 Poftremô eft illud notabile, quôd Dominus vnumquenque noftrum in cuni^‘^ vitæa£tionibus,in fuam vocationem intueri iubet. Nouit enim quanta inquietudinefcl' ueat humanum ingenium, quàm defultoria leuitate hue atque illuc feratur, quàm cup*' da fit,ad res diuerfas fimul amplexandas,eius ambitio.Ergo,ne ftultitia amp;nbsp;tenàeritate uo-ftra, omnia furfum deorfum mifeerentur, diftindis vitægcneribus fua cuique officia of' dinauit. Ac nequis temere fuos fines tranfiliret, eiufmodi viuendi genera vocationes ap' pellauit. Sflum ergo fingulis viuendi genus eft quafi ftatio à Domino attnbuta, ne tcffC' retotovitæcurfu circumagantur. Adeô autemneccflariaæftiftadiftindio,vt adion^^ omnes noftræ inde coram ipfo æftimentur,ac fæpe quidem longe aliter quàm pro huioa-næ ac philofophicæ rationis iudicio.Nullum magis præclarü facinus habetur,ctiam apu^ Philolophos,quàm liberare tyrannide patriam, atqui voce cæleftis arbitri aperte daunna* tur qui priuatus manum tyranno intulerit. Verùm noloin recenfendis exemplis imn’^' rari.fatis eft fi nouerimus vocationem Domini, elTein omni r^enc agedi principiuiif^^ fundamentumiad qufm qui fe non referet,nunquam redam in cnîiciis viam tenebit-P°' terit forte interdum nonnihil in fpecicm laudabile defigiiare: fed illud qualecûque ßc lA confpcduhominum,âpud Dei thronûrefpuctur.dcindein ipfis vitæ partibus nulla en*: fymmetria. Proinde turn optime compofita crit tua vita quum adhûc feopum dirigetur------- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;------- “■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quia ncc

DE MODO PERCIP. OHRISTÎ GRAT. 173 quia nec quifqua propria tetneritatc impulfus, plus ten tabit quàm ferât fua vôcatro:quia fcicc fas non elfe tranîilire fuas mctas. Qjii obfcurus erit priuatam vitam non ægrè colecj ne gradum in quo diuinitus locatus erit deferat.Rurfum bæc erit curis, laboribus,tnole-ftiisaliifqueonenbus non parualeuatio, dum quifqucfeiet Deû in his omnibus fibi efle ducem.Libentius magiftratus partes fuas obibit;paterfamiliâs feâd officium aftringet; quifqueinfuo vitægenereincommoda,folicitudines, tædia, anxietates perferet ac vora-bitjvbi perfuaf^uerint o^us cuique à Dco efle impofitum.Hinc eximia confolatio na-feetur, quôd nullum erit tam fordidum ac vile opus (in quo modo tuæ vocation! pareas) quod non coram Deo refplendeat 6^ pretiofiffimum habeatur.

lie iußißcationeßdei^ac primo de i^Jâ nomina amp;reideßniriondt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP. XL

A wmihi fatis diligêterexpofuiirefupràvideor,quomodobominibusàLe-gemaledittis vnicû recuperadæialutisreftet in fidefubfidiû. Rurfumquid fides ipfa fit, ÔC quæ in hominu Dei beneficia conférât, quos in eo frutlus edat. Summa autem bæc fuit,Chriftum nobis Dei benignitate datum,fide à “ nobis apprehendi ac poffideri, cuius partici|gt;tione duplicê potiffimum gra-

tiam recipiamus-.nempe vt eins innocentia Deo reconciliati, pro indice iam propitiû ha-beamus in cælis Patrem;deinde vt eius Spiritu fanófificati,innocentiam puritatcmque vi tæ meditemur.Ac deregencratione quidem,quç fecundaeft gratia,didum fuit quatum fiifficere videbatur. luftificationis ratio leuius ideo attada eft, quoniam ad rem pertine-bat intelligere primùm ôc quàm otiofa non fit à bonis operibus fides, qua fola graeœtam iuftitiam, Dei mifericordia obtinemus : Sô qualia fint fanftorum bona opera, m quibus pars hmus quæftionis verfatur.Ea ergo nunc penitus difeutienda-.ôc ita difcutiéda vt me-minenmus præcipuum efle fuftinendæ religionis cardinem : quo maiorem attentionem curàmque afteramus.Nifi enim primum omnium, quo fis apud Deum loco, Sc quale de te fit illius iudicium,tci^s;vc nullum babes ftabiliendæ falutis fundamcntum,ita nec eri-gendæ in Deum pietatre.Sed neceflitas cognofeendi melius ex cogmtione ipfa elucefeet.

2- Porto ne impingamus in ipfo limineÇquod fieret fi de re incognita difputationé in-grederemur)primùm explicemus quid fibi velint iftæ loquutiones, Hominem cora Deo iuftificari ,Fide iuftificarivel operibus.luftificari coram Deo dicitur, qui iudicio Dei ôc cenfetur iuflus, amp;nbsp;acceptus eft ob fuam iuftitiam : fiquidem vt Deo abominabilis eft ini-quitas, itanec peccator in eius oculis poteft inuenire gratiam, quatenus eft peccator ôô quandiu talis cenfetur .Proindc vbicunque peccatum eft,illic etiam fe profert ira Sé vltio Dei.luftificatur autem qui non loco peccatoris, fed iufti babetur, eôque nomine confi-ftit coram Deitribunali, vbipeccatores omnes corruunt .Quemadfnodum fi reus inno-cens ad tribunal æc^ui iudicis adducatur,vbi fecundum innocentiam eius iudicatum fue-rit,iuftificatus apud iudicë dicitur ; fie apud Deum iuftificatur qui numero pcccatorum exemptus, Deum habet fuæ iuftitiæ teftem 6c affertorcm. luftificari ergo operibus ea ra-tione dicetur in cuius vita reperietur ea puritas ac fan£litas,quæ teftimoniû iuftitiæ apud Dei thronum mereatur : feu qui operum fuorum integritate, refpondere 6c fatiffacere ib lius iudicio queat.Contra iuftificabitur ille fide, qui operum iuftitia cxclufus, Chrifti iuftitiam per fidem apprehendit, qua veftitus in Dei confpeétu non vt peccator ,fed tan-quam iuftus apparet.ltanos luftificationem fimpliciter inrerpretamur acceptionem qua nos Deus in gratiam receptos pro iuftis habet. Eàmque in peccatorum remiffione ac iu-fticiæ Chrifti imputatione pofitam efle dicimus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•

5 In huius rei confirro^onem extant multa 6c clara Scripturæ teftimonia. Princi-pio hanc eflepropriam 6c vfitatiffimam verbi fignificationem negarino poteft. Sed quia nimis longum effet locos omnes colligere ôc inter fe conferre, fatis fit leîtores monuiffe. per fe enim facile obfcruabunt.Paucos tantum producam,vbi bæc,de qualoquimur , iu-ftificatio nominatimtraftatur.Primùm vbi natrat Lucas plebem Chrifto âuditoiuftifi- Luc.r.e.it caffeDeum,6C vbi pronuntiat Chriftus fapientiam iuftificari à filiis fuis,non fignificat il- ibidenn,37 lie iuftitiam conferre,^u^-nanet femper integra apud Deum, quanuis totus mûdus eri-pere coneturmeque hic etiam falutis doarinam facere iuftam, qnæ per fe hoc habet ; fed vtraque loquutio tantüdcm v^ct, ac laudemDeo eiùfque doélrinç tribuere qua meren-tur.Ruvfum quum Pharifæis exprobrat Chriftus quod feipfos iuftificent, non intelligic acquirere iuftitiam reâiè agendo, fed ambitiofè captare iuftitiæ quavacui funtfaraam.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f.j.

• 174 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN S T I T V*n O NI S L I B. III.

Hune fenfum melius intelligunt Hebraicæ linguæ periti: vbi etiam fcclefti vocantur non modo qui fibi confeiifunt fceleris, fed qui indicium damnationis fubeunt. Neque enina K I c.ii Berfabe,dum fe Solomonem dicit fore fceleftos,crime agnofeit:fed probro fe amp;nbsp;filiuna expofiturn iri conqueritur, vt numerencur inter reprobos amp;nbsp;damnatos. Ex contextu tarnen facile patet,verbum hoc,etiam dum Latine legitur, jon pofle aliter accipi, nemp^ rclatiue,nonautemvtqualitatemaliquam denotet. Quod veto adcaufam præfenteni Galat.j-a.s attinet, vbi Paulus ait Scripturam præuidiiTe quod ex fide iuft^cet Gen^s Deus,quid a-Rom.3. àj.6 liud intelligas quam Dcum iuftitiam ex fide imputare?Item, quum dicit Deum iulbfica-re impiu qui eft ex fide Chrifti, quis fenfus efte poteft, nifi fidei bénéficié à danationeli-berare quam ipforum impietas merebatur? Apertius etiamnum in conclufione, dum fic Rom.?f.3} exclamatjQuis accufabit eleftos Dei?Deus eft qui iuftificat.quis condemnabit’Chriftus eft qui mortuus eft:imô qui reiùrrcxit,amp;; nûcinterpellât pro nobis. Perinde enim eft aefi diceretjQuis accufabit quos Deus abfoluit? quis damnabit quos fuo patrocinio ChriftuS defendit?Iuftificare ergo nihil aliud eft,quam eum qui reus agebatur,taquam approbata innocctiaareatuabfoluere. QuumitaquenosChriftiinterceffioneiuftificetDeus,non propriæinnocentiæ approbatisme, fed iuftitiæ imputatione nos abfoluit : vt pro iuftis in Aa,i3Chrifto ceri{camur,qui in nobis non fumus.Sic Attorum 13 ,in concione Pauli,Per hunc vobis annunti|tur rcmiflio peccatorum, amp;nbsp;ab omnibus iis à quibus non potuiftis iuftifi' cari in Lege Mofis,omnis qui credit in eum,iuftificatur. Vides poft remilîioncm peccatorum iuftificationem hanc velut interpretationis loco poni : vides aperte pro abfolutionc fùmi:vides operibus Legis adimi:vides merum Chrifti beneficium efte:vidcs fide percipi: vides deniqueinterponi fatisfaftionem, vbi dicit nos à peccatis iuftificari per Chriftuffl-1UC.18.C.I4 Sic quum publicanus dicitur iuftificatus etemplo defeendiffe, non poiTumus dicereali-quooperum merito confequutum eftc iuftitiam .Hoc ergo dicitur,poft impetratam peccatorum veniam,pro iufto efte coram Deo habitum.Iuftus ergo fuit non operum appro-in Pfai 118 tgt;atione,fed gratuita Dei abfolutione. Quare eleganter Ambroims, qui peccatorum con Scrm.io nbsp;nbsp;feflionemvocat iuftificationem legitimam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

• 4 Atque vt omittamus contentionem de voce, rem ipfam fi intuemur qualitcr nobis defcribitur,nulla manebit dubitatio. Nam Paulus acceptionis nomine certe iuftificationem defignat,quum dicit ad Ephefios i.a.5,Deftinati fumus in adoptionem per Cbd ftum,fecundum beneplacitum Dei in laudem gloriofæ ipfiusgratiç,qua nos acceptes vd Rom 3.C. 14 gratiofos habuit.Id enim ipfum vult quod alibi dicere folet, Deum nos gratuitô iuftifica-Rom^.a.« j.g_ Qiyvto autem capite ad Romanos, primùm appellat iuftitiæ imputationemmcc eam dubitat in peccatorum remiflione collocate. Beatus homo, inquit, à Dauide dicitur cd Deus acceptó fert vqi imputât iuftitiam fine operibus ; ficut fcriptum eft, Beati quorum remiflæfunt iniquitatesjamp;c.lllic fane nó de iuftificationis parte,fed de ipfa tota difputat« Eins porrô definitionem à Dauide pofitam teftatur,quum beatos efle pronuntiat quibm datur gratuita peccatorum venia. Vndeapparct,iuftitiam hanc de qualoquitur,fimplici' ter reatui opponi. Sed ad hâc rem locus ille eft omnium optimus vbi hanc efle fummam i.Cor.5.4.18 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;legationis Euangelicæ,vtreconciliemurDeo: quia ipfe nos per Chriftum vult in

gratiam recipere,non imputando nobis peccata.Sedulô expendant leôlores totum con-textum.nam paulô poft exegeticê addens,Chriftum,qui peccati expers erat, faôtum ciT® pro nobis peccatum:vt modum reconciliationis defignet,non aliud hand dubiè reconci-R.om.5.d.i5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j verbo intelligit quàm iuftificari.Nec fane quod alibi tradit ftaret,obedientia Chri

fti nos con^itui iuftos,nifî in ipfo amp;nbsp;extra nos iufti reputamur coram Deo.

• 5 Verùm quia Ofiander monftrum nefeio quod eifer^alis iuftitiæ inuexit,quo cth noluit aboleregratuitam iuftitiam ,ea tarnen caligineinuoluit quæ pias mentes obtene-bratasferio gratiæ Chrifti fenfu priuet : antequam ad alia tranfeo, hoc delirium rcfellcrc operæpretium eft. Primo hæc fpeculatio meræ eft ieiunæque curiolîtatis. Multa quidem Scripturæ teftimonia accumulât, quibus Chriftum probet vnum elTc nobifeum, amp;• nos viciflîm cum ipfo,quod probationenon indiget:fed quia non obferuat huius vnitatis vin culum,feipfum illaque^t. Nobis verb omnes eins nodos expedtre^cile eft, qui tenemus nos cû Chrifto vniri arcana Spiritus eins virtutc. Cócepcrat vir ille quiddä affine Mani-chæiSjVt eflcntiä Dei in homines tranfflindere appeteret^Hinc aliud eins commentum, Adam fuifleformatum ad imaginem Deiiquia iam ante lapfum deftinatus erat Chriftus exemplar humanænaturæ.Sed quia breuitatiftudeo,in præfenti caufa infiftam.DiciC • nos vnum

DE MODO PERCIP. tHRiSti GRAt. 17J .

nos vnum elTc cum Chrifto.Fatemurdnterea ncgamus mifceri Chifl:i éflentiam cum no-ftra. Deinde perperam hocprincipium trahi dicimus ad illas eins præftigias : Chriftutn nobis cfle iuftitiam, quia Deus eft æternus gt;nbsp;fons iuftitiæ, ipfâqueDel iufticia. Ignofcenc leftores fi nunc tantum attingo quæ ratio docendi in aliû locum difterri poftulat.Quan-uis autem excufet fe voce iuftéiæ eflentialis non aliud intendere quàm vt huic fentcntiç occurrat,nos propter Chriftum iuftos reputari : dilucidê tarnen exprimic fe non ea iufti-tia contentum^ quæ noÄs obediential facrificio mortis Chrifti parta eft, fingere nos fubftantialiter in Deo iuftos elTe tam efientia quàm qualitate infulà. Hæc enim ratio eft cur tam vehementer contendat, non folùm Chriftum, fed Pattern amp;nbsp;Spiritum in nobis habitare.Quod etfi verum cfle fateor,peruerlè tarnen ab co torqueri dico.Modum enim habitandi cxpendere decebat, nempe quod Pater amp;nbsp;Spiritus in Chrifto funt : amp;nbsp;ficut in ipfo habitat plenitude diuinitatis, ita in ipfo poflidemus totum Deum. Quicquid ergo fcorfum de Patre amp;nbsp;Spiritu profert, non alio tendit nifi vt fimplices abftralaat à Chrifto» Deindefubftantialem mixtionem ingerit,quaDeus fe in nos traffundens j quafi partem fui faciat. Nam virtute Spiritus Samfti fieri vt coalcfcamus cum Chrifto rtobifque fit caput 6c nos eius membra,fere pro nihilo ducit,nifi eius elTeitia nobis mifceatur.Sed in Patre 6c Spiritu apertius,vt dixi,prodit quid fentiat ; nempe iuftificari nos no fola Mediato-ris gratia,nec in eius pcrfona iuftitiam fimpliciter vel folide nobis offerri : Äd nos fieri lu-ftitiæ diuinæ confortes,dum eflentialitcr nobis vnitur Deus.

6 Si tantum diceret Chriftum nos iuftificando,eirentiali coniunftione noftrum fic-ri:nec folu quatenus homo eft,efle caput noftrum, fed diuinæ quoque naturæ eflentiam in nos diftundi-.minore noxa deliciis fe pafceret,nec forte propter hoc delirium tanta effet excitanda contentio:fed quum principium hoc fit inftar lépiæ,quæ cgeftione atri tur-bidiquefanguinismultascaudasoccultât, nifi velimus fcientes 6c volentes pari nobis iuftitiam illameripiquæ folade falutegloriandi fiduciamnobis adfert,acriter refiftere necelfc eft.Nam in haatota difputatione nomen iuftitiæ 6c verbum iuftificandi ad duas partes cXtcndit, vt iuftmcari fit non folùm rcconciliari Deo gratuita venia, fed etiam iuftos efEcr.vt iuftitia fit non gratuita imputatio,fcd fanftitas 6c integritas quam Dei eflTen-tiain nobis refidens infpirat.Deindc fortiter negat, quatenus Chriftus facerdos peccata expiado,Patte nobis placauit,ipfum efle iuftitia noftram,fcd vt eft Deus æternus,6c vita. Vt probet illudprimu, Deum non tantum ignofeendoled regenerado iuftificare,quærit an quos iuftificat, relinquat qualcs erant natura, nihil ex vitiis mutando. Refponfio per-quam facilis eft-.ficut non poteft difeerpi Chriftus in partes,ita infeparabilia elle hçc duo, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

quç fimul 6c coniunftim in ipfo per cipimus,iuftitia à fanftificationem. Q^feunque ergo in gratiam recipit Deus , fimul fpiritu adoptionis donat,cuius viaute eos reformat ad fuam imaginem.V erum û folis claritas non poteft à calore feparari,an ideo dicemus lucC calefieri terram,calore veto illuftrariîHac fimilitudine nihil ad rem præfentem magis ac-commodum. fol calore fuo terram végétât ac foecundat, radiis fuis illuftrat 6c illuminât. Eîc mutua eft ac indiuidia connexio tranfterre tarnen quod v nius pcculiare eft ad alte-tum,ratio ipfa prohiber.In hac dupUds gratiæ confufionc, quam obtrudit Ofiâder, ftmi-lis eft abfur diras: quia enim reipfa ad colendam iuftitiam renouât Deus quos pro iuftis gratis cenfet,illud rcgencrationis donum mifeet cum hac gratuita acccptationc, vnùm-que 6c idem efle contendit. AtquiScripturavtrunqueconiungensdiftimftc tarnen enu- ' merar,quo multiplex Dei gratia melius nobis pateat.Neque enim fuperuacuum eft illud Paulijdatum fuilfe nobis Chriftum in iuftitiam 6c fanftificationë. Et quoties ï^alute no- i-Cor.i.iji bis parta, à paterno amore ï)ei, à Chrifti gratia ratiocinatur nos ad (ânftitarem 6c mun-ditiem vocatos eire,apertè indicat aliud elfe iuftificari quàm fieri nouas creaturas.Vbi ve* lôad Scripturamventum eft,totidem corrumpitlocosquotcitât.Vbi Paulusdicitreputari fidemad iuftitiamnon operanti,fcdcredcntiin cumquiiuftificatimpium,ex« ponitiuftum efficete.Eadem temeritate deprauat totum illud quartum caput ad Ro-manos:nequc dubitateodem fucoinficere quodnuper citaui, Quis aceufabit elefitos Dei î Deus eft quiiuft^c«t.vbidereatu 6c abfolutione fimpliciter agi palam eft, ac ex

* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;antitbefi pendere Apoftoli fenfum. Ergo tam in ratione ilia quàm in citandis Setipturæ

fufftagiisnimiumfutilisdepreiienditur. Nibilo ctiam reftiùs de nomine iuftitiæ difle-tit, quod feilicet Abrabæ repuutafuerit fides in iuftitiam, poftquam amplexus Chri* ftumtquiDei iuftitiaeft,6cDeus ipfe) eximiis virtutibus excelluerat. Vnde appare«

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- f. ij.

INSTIT vVlONIS LIB. III.’

duobus integris ab ipfo viciofè fieri vnum corruptum. neque enim iufticia, cuius illic fitmentio ad totum vocationis curfum pertinet : quin potius tcftatur Spiritus, quanuis cximia efiet præftantia vircütum Abrahæ,diuque perfeuerando tandem auxifictjnon tarnen aliter placuiflc Deo, nifi quod gratiam in promiffione oblatam fiderecepit. Vnde fcquitur in iuftificationc nullum opcribus efle locum,ficuii Paulus feite contendit.

q Quod obiicit,vimiuftificandinon ineflefidei exfeipfa,fed quatenus Chriftum rc-cipit,libenter admitto.nam li per fe,vel intrinfeca,vt loquuntWTjVirtute »ftificaret fides» vt ell femper debilis amp;nbsp;imperteóla,non efficeret hoe nifi ex parte, fie manca eßet iuftitia quæfruftulumfalutis nobis conferrct.Nos qiiidem nihil taleimaginamur, fed proprie loquendoDeumvnumiuftificare dicimusideindehoc idem transferimus ad Chriftum» quia datus eft nobis in iuftitiam. fidem veró quafi vafi conferimus, quia nifi exinaniti ad ■ expetenda Chrifti gratia aperto animæ ore accedimus,non fnmus Chrifti capaces.V nde colligitur,n5 detrahere nos Chrifto vim iuftificandi,dum prius eum fide recipi docemus quam illius iuftitia. Neque tamé interea tortuofas huius fophiftæ figuras admitto,quum dicit fidê eße Chriftû.quafi verô olla fiótilis fit thefaurus, quod in ea rccoditü fit aurum. Neque enim diuerfa ratio eft^uin fides, etiamfi nullius per fe dignitatis fit vel pretii,nos iuftificct,Chriftum aft'erêdo,ficut olla pecuniis referta hominem locupletat.Infcitè ergo fidem, quæ Äftrumentum eft duntaxat pcrcipiendæ iuftitiæ, dico mifccri cum Chnfto» qui materialis eft caufa,tanuque beneficii author fimul amp;nbsp;minifter.Iam expeditus eft ille quoque nodus,quomodo intelligi debeat vocabulum fidei,vbi deiuftificationeagitur.

8 In Chrifti receptionc logins prouchitur : nempe verbi externi minifterio verbum internum recipi,quo nos à facerdotio Chrifti amp;nbsp;Mediatoris perfona ad externam eius di* uinitatem traducat.Nos quidem Chriftum non dluidimus,fed eundem,quiin carne fua nos Patri reconcilians iuftitia donauit, eße aiernum fermonem Dei : nec verô ab eo po-tuiße aliter impleri Mediatoris partes fatemur, amp;nbsp;iuftitiam nobis acquiri, nifi eßet Deus ætcrnus.Sed hoc Ofiadri placitum eft,quum Deus amp;nbsp;homo fit^hriftus,rcfpeólu diuinae naturænon humanæ faftum nobis eife iuftitiam. Atqui fi propriê hoc in diuinitate com-petit,peculiare non erit Chrifto, fed commune cum Pâtre amp;: Spiritmquando non alia eft vnius quàmalterius iuftitia. Deinde quod naturaliterabæterno fuit,non cogrueretdici nobis eße faftum.Sed vt hoc demus, Deum nobis faótu efte iuftitiam, quî illud quod in-terpofitum eft conueniet fadum eße à Dco?Hoc certe peculiare eft Mediatoris perfonç: quæ etfi in fe continet diuinam naturam, hie tarnen infignitur proprio elogio, quo feor-fum à Patre amp;nbsp;Spiritu difcernitur.Ridicule verô in verbo vno leremiæ triûphat, vbi pro-mittit lehouam fore noftram iuftitiam. Atqui nihil inde aliud eliciet nifi Chriftum, qu* noftra eft iuftitia, etfe Deum manifeftatum in carnfe.Alibi retulimus ex concione Paul’» Deum fibi acquifiißeEcclefiam fuofanguinc.Siquis indeinferat,fanguinem quo expiat^i funt peccata eße diuinum, amp;nbsp;diuinæ naturæ, quis tam fœdum errorem ferat? Atqui ho*' tarn puerili cauillofeomnia adeptumeßeputat Ofiander,turnet»exultât,multafqo^ paginas farcit fuis ampullis. quum tarnen fimplex fit, amp;nbsp;expedita folutio, lehouam qub dem,vbi fadus fucrit germen Dauidis,fore piorum iuftitiamifcd quo fenfu,docet lelâias» Cognitione fui iuftificabit multos iuftus feruus meus. Notemus Pattern loquizFilio attd' buere iuftificandi partesæaufam addere,quôd iuftus finmodum velmedium(vt loquuO' tur ) locate in dodrina qua Chriftus cognofeitur. Nam vocem njn paßiue accipere com' modius eft. Hinc colligo Chriftum eße fadum iuftitiam quando ferui fpcciem induit: 1^' cundô nqs iuftificare quatenus obfequcntem fe Patri prçbuit:ac proinde non fccundum diuinam naturam hoc nobis præftare,fed pro difpenfatic^is fibiiniundæ ratione.E^^* cnim folus Deus fons eft iuftitiæ,nec aliter quàm eius participatione fumus iufti : quia tarnen infcclici dißidio ab eius iuftitia alienati fumus, necefle eft defeedere ad hoc infed**^ remedium, vt nos Chriftus mortis amp;nbsp;refurredionis fuæ virtute iuftificet.

9 Si obiiciatjopus hoc fua præftantia fuperare hominis naturam,ideóquc non po“® nifi diuinæ naturæ adfcribi, prius concedo : in hoc fecundo dico eum infeitè hallucinati-Nam etfi neque fangiÿ'ne fùo animas noftras purgare, neque gt;at^^ fuo fàcrificio placare» nequeàreatuabfoluerenospoteratChriftus, necdenique munusfacerdotis peragot^» niliverus fuifièt Deus, quia tanto oneri impar erat carniffacultas : certum tarnen eft bis omnibus perfundum eße fecundum humanam naturam. Quomodo enim iuftife^^ fumus fi quæritur, refpondet Paulus, Chrifti obedientia. An verô aliter obediuit quam-afiump»

DE MODO tgt;ÊRCÎ^. CHRÎSTi GRAT. 177 • quot;aflumpta fetuî figura?Vnde colligîmus,in catneeîus cxhibitam nobis éfTe iuftitiam.Siihi» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iti

lieer in aliis verbis ( quæ fæpius citarc qüomodo Ofiandrum non pudeat vàldé nairor) non alibi ftacuit iuftitiæ foneem quàm in carne Ghrifti.Eum qui peccaeum non nouerat, pro nobis peccaeum fecic * vt cflemus iufticià Dei in illOi luftitiam Dei inflaeis buccis at-tollie Ofiander, amp;nbsp;criumphu^ canie,quafi cuiccric elfe fpedrum illud fuum elfeneialis iu ftieiæ:quû longe aliud verba fonêc,mftos nos cfle expiacione per Ghriftum fadaJufticiam Deiaccipi pro^aquæDçpprobacur,norumefledebueracelemcneariis: ficuciapudio-hannem confereur gloria Dei hominum gloriæ. Scio, incerdum vocari Dei iullitiam, cuius eft ipfe auehor, amp;nbsp;qua nos donac:fed hoc loco nihil aliud irteelligi quàm nos mortis Chrifti piaculofuiFultos apudDeieribunal ftare,fani lettoresme tacenee agnofeunt. Neque in voce eantum eft momenei,modô nobifeum de hoc conféntiat Ofiander,nos id Chrifto iuftificari quaeenus pro nobis faftus eft expiaerix viftimaiquod à diuina cius natura abhorrer. Qua eeiam rarione,vbi iuftieiam amp;nbsp;falueem quam nobis aeeulic, obfignarc vuleChriftus ,ccreu eiuspignus in carne fuaproponit.Vocat quidem fe panem viuum: fedmodum explicans,adiungit,carnem fuam eflcverccibum,amp;fanguinemverepo-tum.Qi^ raeio docendi infacrameneis perfpicieur :quagt;ecfi fidem noftram ad totum Ghriftum non dimidium dirigune,hmul ramen iuftitiæ ô£ falutis materiam in eius carnö refidere docent.non quod à ieipfo iuftificet aut viuificet mcrus homo, fec^uia Deo pla^ cuit, quod in fe abfeonditum amp;nbsp;incomprehenfibile erat,in Mediatore palam facere. Vn-de foleo dicere Ghriftum efle nobis quafi cxpofitum fontcm,vnde hauriamus quod alio^ qui fine fruftu later et in occulta ilia amp;nbsp;profunda fcaturigine,quac in Mediatoris perfonä ad nos emergit. Hoc modo fenfu non inficior Ghriftum, vt eft Deus amp;nbsp;homo, nos iu-» ftificarc, commune efle etiam hoc opus Patris amp;nbsp;Spiritus fanfti,denique iuftitiam, cUius nos confortes facit Ghnftus, æternam efte Dei æterni iuftitiam, modo firmis amp;nbsp;apertis

quas citaui rationibus cedar.

10 Porto ne fuis cauillis decipiat imperitos,fatcor hoc tam incomparabilibotto nos priuari donee Chriftus%ofter fiat. Goniunftio igitur ilia capitis Ô0 membrotum, habita-tio Ghrifti in cordibus noftris,myftica denique vnio a nobis in fummo gtadu ftatuitut:vt Chriftus noftet faamp;.us,donorum quibus præditus eft nos faciat confortes.Non ergo eum extra nos procul fpeculamur,vt nobis imputetur eius iuftitia:fed quia ipfum induimus,Si infiti fumus in eius corpus, vnum denique nos fccum eflficcrc dignatus eft 1 idco iuftitiafi focietatem nobis cum co eiTe gloriamur .Ira rcfellitur Ofiandri calumnia, fidem a nobiS cenferi iuftitiam ; quafi Ghriftum fpoliemus iure fuo, quum dicimus fide nos ad eum va- nbsp;nbsp;nbsp;•

cuos accedcre,vt eius gratiæ locum dem us,quo nos ipfe folus impleat. Sed Ofiander hac fpirituaiiconiundione fpreta, crafl'am mixturam Ghrifti cum fidel^jus vrgef.atquc idea» Zuinglianos odiofe nominat quicunque non fubferibunt fanatico errori de eflentiali iu-ftitia : quia non fentiant Ghriftum in Cœna fubftantialiter comedi. Mihi veto ptobtum hoc audirc ab homine fuberbo fuifque praeftigiis dedito fumma gloria eft. Quanqua non me folum, fed quos modefte vcncrari debueratfcriptores orbi fatis cognitos perfttingit* Mea veto nihil refert,qui ptiuatam caufam non ago.quo finccrius hanc caufam ago, qui liber fum ab omni prauo affeótu.Quod ergo eflentialem iuftitiam amp;nbsp;cffentialem in nobis Chrifti habitationemtam importuneexigit,hue fpeftat,primumvt craflamixturafc Deus in nos tranffundat, ficuti in Cœna catnalis manducatio ab ipfo fingitur, deinde vc iuftitiam fuam nobis infpir et,qua realiter fimus cum ipfo iufti ; quadoquidem fecundura ipfum iuftitiahæc tam eft Deus ipfe quàm probitas,vcl fanftiras, vcl integtita^ci.Non multum operæimpendam ^lucndisquæ adducitteftimoniis,qua: perperamà caelefti

•vita ad ftatum præfentem detorquet.Per Chriftumfinquit Petrus)donata funt nobis pre- t.'Fet.t.i.4 tiofa ôt maxima promiCfa, vt confortes cfficercmur diuinænaturæ. Quafi veto nunc fi-mus qualesEuangelium fore ptomittit vltimo Chrifti aduentu : imo admonct lohanncS t.Uhi.j. tunc nos Dcum vifuros ficuti eft,quia fimiles ei erimus.Tantum exilem guftum date volui leftoribus,data opera mefuperfedere ab his nugis,nó quod difficile fit eas diluerCj fed quia nolo moleftus cffÿniabore fupcruacuo.

11 Cæterùm in fecundo membro plus veneni latet,vbi nos vnà cum Deo luftos efld docet.Satis iam me probaffe arhitror,quanuis non tam peftifetum effet hoc dogma,quia • tarnen frigidum Sc ieiunum eft, fuaque vanitate diffiuit, fanis Sc piis leéloribus metitö dcbcrecamp; infipidum. Vetum haec minime tolctabilis eftimpictasgt;ptætextu duplic»

, zy^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;INSTIT Vlt;riONIS LIB. III.

iuftitiæ labefaólare falutis fiduciam,amp; nos raptare fupra nubcs,ne gratiam expiationis E-de amplexi, Deum quietis animis inuoccmus. Ridec cos Obander qui iuftificari docent efle verbum forenfe : quia o portcat nos re ipfa efleiuftos. nihil etiam magis refpuit quàm . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nos iuftihcari gratuita imputatione. Agedum, ß nos Deus non iuftificac abfoluendo SiC

îyCor.j. d.ii ignofcendo,quid fibi vulc illud Pauli?Erac Deus in Chrift^mundu fibi reconcilians,non imputans hominibus peccata. Eum enira qui peccatum no fecerac, pro nobis peccatum fccitjVt ellcmus iufticia Dei in illo.Primum obcineo, iuftos ce;(^eri qui I^o reconcilian-tur.modus inferitur,quod Deus ignofcendo iuftificet : ficuti aho loco iuftificatio accufa-tioniopponitur.quæ antitheßs dare demonftrat ßimptam cfleloquendi formamafo* renß viu.Nec vero quifquam mediocriter in lingua Hebraica verlatus (modo idem feda-to ßt cerebro)inde orta eflè phraßn hanc ignorât,deinde quorßim tendat amp;nbsp;quid valeat. Roin.4.a.7 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reipodeat Oßander,vbi dicit Paulus defcribi à Dauide iuftiriam ßne ope-