IN PRIMVM MOSIS LI-bru,qui Genefis vulgo clicitur,Com mcntarius Iohannis Caluini.
-ocr page 2-niuftnfîimis principibus lolian-ni Friderico, lohanniyVillèlmojohanni Friderico,præftantifs.amp; namemoria digni Principis Iohannis Fridcrici SaXonixDucis Si nati gIc-âoris filiis, Ducibus SaXoniæ,amp;c. Iohannes Caluiniis.
I mcritopraiiam hominum focordiam damnat Paulus, qui à illuftre gloriæ Dei fpcculum,quodilhs in mundi opificio af-fiduè oiîertur, clàufis ôculis prætereût, atque itainiuftê fup-primunt veritatis lucem: non minus turpis ac pudendafuity quæfeculis ferè omnibus grafTata eft, originis amp;creationis humani generis ignorantia. Eteertepaulo pofteonditam Babylonem cre-dibile eft earum rerum memoriâobfoleüiflc, quas aftiduo fermone agitari celebrarique decuerar. Namquumprofanis hominibus fuadifperfio quæ-«lamapuro Dei cultuemancipatio effet zcuræillis non fuit, ad quafeunque ^ppcllerent terræ plagas, quod de creato amp;nbsp;inftaurato mundo à patribus aü-dierâtjfecumdeferre.Itafaôûeft vt nuilagens,exceptis tâtum Abrahæ po-ficrisjvel ex quo fonte orta effet ipfa,vel quando coepiffet effe vniuerfum ho minum genus, duobus continuis annorum millibus fciuerit. Nam qubd li-bros Mofis Ptolemæus tandem in Græcâ lingua vertendos curauit,laudabilc niagis quàm frult;ftuofum(tunc quidem tcmporis)fuit eius ftudiû:quando lu men, quod è tenebris eruere conatus erat, nihilominus hominum incuria fuffocatum delituit. Vnde colligere proniptum eft, qui adeognofeendum mundi opificem totos ingenii neruos intendere debuerant, maligna potius impietate hoc captaffc,vt fpontc cæcutirent.Floruerunt interea liberales do ûrinæ, viguerunt præclara ingénia, lucubrationcs omnegenus fuerunt edi-tæ : atqui de mundi conditi hiftoriaaltum hlentiumi Quin fummus Philo-fophus, qui amp;acumine ôteruditione reliquos omhesantccclluit, rnundum æternumeffe difputans, quicquidhabebat folertiæ hue applicuit, vt Deum fua gloria fraudaret. Quanqüam paulo religiofior fuit eins magifter Plato, féque aliquo verioris notitiæ guftu imbutum oftcdit:cxigua tamen quæ de-libat veritatis principia tot ftgmentis corrompit ac mifeet, vt magis noccat quàmprofit fiditium illuddocédigenus.Qui verô adferibédas hiftoriasftu dium fuum contulcrunt,homincs ingeniofi amp;nbsp;literis expoliti,quû pleno ore . iadent fe vltimæ vetuftatis fore teftes,antcquam ad Dauidis ætatem appellant, multaamp; turbida fæce perfundunt fuas lucubrationcs : fuprà verb dum confcendunt,immenfam trahût mendaciorùm colluiiicm: tantum abeft vt ad prima mundi exordia fyncero liquidbque narrationis côtextu perueniât. Volentesautcmnefciffe quódnonprócul quærendum erat, fi modo ad verum difeendumanimos adiieerepläcuiffet, clarodocuméto funt AEgyptiiî quorum præ foribus quum accenfa effet verbi Dei lampas, rerum à fe gefta-rum(quindccim fcilicet ante conditum rnundum annorum millibus) puti-das fabulas nullo pudore iadarunt. Nec minus puerile infulfumque Athe-nienfium commentum,qui fe gloriati,quum fibi difiundam à re-
-ocr page 4-liquo genere hum ano origine afTererentjbarbaris quoque ipfis fe fecerunt n-diculos. Quanqiiam autem omnes plus minus eodem ingratitudi'nis crirni-nefueruntimpliciti, eos deligere operæpretium putaui quorum eo minus excufabilis eft error,quo fibi inter alios omnesmi^is fapere vifi funt.Siucau tem vniuerfæ quæ olim fuerunt gentes velum fibi data opera obduxerint, fine illis fua tantum ignauia obftiterit: incóparabilis thefauri loco haberi me-retur Mofis liber, quifaltem creationis mundi indubiam nobis fidem facit: quafublata,indigni fumus quos terra fuftineat. Hiftoriam diluuii, quæ non minus formidabile in humano genere deleto Diuinæ vltionis, quàm fuaue gratiæ in eodem inftaurato fpeculum continet, in præfentia omittam. Vna hæc vtilitas inæfiimabile libro pretiû ftatuit, quod res apprime cognitu ne-ccfiarias folus oftendit:q»omodopoft exitialem hominislapfum Ecclefiam fibi Deus adoptauerit:quifnam fuerit verus eiuscultus,amp;quibus piet atis of-ficiis fe exercuerint fandi patres : quomodo pura religio hominum ignauia ad tempuscollapla, quafi poftliminio in ftatum integrum rcdierit : quando apud certum populum depofuerit Deus gratuitu æternæ falutis fadus:quo-modo ex vno homine amp;nbsp;fterili amp;nbsp;caduco,propeque fcmimortuo,amp;(queraad modu lefaias vocat)fôlitario paulatim fluxcrit exigua foboles, quæ repente in multitudinem ingentem excreuit : quim inopinatis modis amp;nbsp;extulerit, tutatus fit eledam à le do mû, licet inopem, omnibus præfidiis nudatam, amp;nbsp;ad quofiiis æftus cxpofitam multiplices hoftium copf^ vndiquecingerent. Porrb quàm necelfaria fit harum rerum cognitio, ex fuo quifque vfu amp;nbsp;expe rientia indicium faciat.Videmus quàm tumultole Papifiæ fallaci Ecclefi^t titulo fimplices territct. A Mofe depingitur genuina Ecclcfiæ facies,quæ dif cuffis illis præftigiis, inanem metum eximat : fucati ctiam fplendoris pom-parumque oftentatione in ftultam fui admirationcm rapiunt minus perfpi-caces,imbhebetantac démentant. At fi ad eas notas,quibus Ecclefiam de-fignat Mofes, oculos conuertimus, nihil amplius inanes laruæ ad fallenduiï' habebunt momenti. Sæpe nos conturbat, feréque exanimat eorum pauciws qui puram Dei dodrinâ fequuntur : ac præfertim dum cernimus quàm longe latéquc regnum obtineantfuperftitiones.At quemadmodû olim DeiSp^ ritus per os lefaiæ Prophetæ ludæos adrupc, vnde erantcxcifi, refpicerei^' bebat: ita eôdem mine quoque per Mofen nos reuoeàs, quàm peruerfum multitudine Ecclefiâ metiri,acfi in turba confifteret eius dignitas,admonet. Siquando minus floreat palfim religio, quàm optandum fit, diffipetur pio-rum corpus, ftatûfque Ecclefiæ bene compolîtus pefium eat, non modo la-bafeunt nobis,fed penitus diftluunt animi. Atqui dum in hac Mofis hifioria Eeelefiæftrudura ex ruinis,colledio ex laceris fruftis ac vaftitate oftenditur, merito talc gratiæ Dei fpccimen in bonâ fiducia erigere nos debet. Quando autem tanta eft humaniingenii adfingendosalienoscultus propenfio,ne di cam lalciuia:nihil nobis vtilius quàm régula pure ritéq; colendi Dei à fandis Patriarchis petere,quorû pietate hac præcipuê nota defignat Mofes, qubd ex folo Dei verbopependerint.Qu^amlibet enim logum in externis ceremoniis fit difcrimen:'quod tarnen inflexibile femper vigere debet, vtrifque eft commune, vt religio ad folum Dei aibitriû nutûmque formetur. Nec me latct,
-ocr page 5-quanto vbcrior hic materia fuppctat ; amp;nbsp;quantu infra eoru qnæ breuiter attigi dignitatê fubfidat mea oratio.fed quia opportunis locis alibi lingula à me qua-quam no quo par erat fplcndore amp;nbsp;ornatu, plenius tarnen amp;nbsp;copiofius tradata funt; nunc mihi fatis fuit,llreuitcr comoncfaccre pios Icdores, quantu operæ-pretium faduri ßnt, fi veteris Eccleliæ excplar, quale à Mofe exprcfliim eft, ad fuos vfus prudenter aptare di feat. Et certè ideo nos Tandis Patri archis in fpem ciufde hærcditatis Deus adiunxit, vt fuperataqua: nos feparat temporel diftan-tia,mutuo fidci amp;nbsp;patientiæ confenfu eadem certamina obcamiis. Quo maiorc odio digni funt turbuleti quidâ homines,qui nefcio quo furiofi zeli aftro per-citijEcclefiam noftræ ætatisplus fatis diffipatam,afliduedifcerpcrcconantur. No loqiior de profeftis hoftibus,qui aperta vi ad perdendu quicquid eft pioru, funditufque delenda eorum memoriam incumbfikfed de morofis quibufdam Euangelii profefloribus, qui non modb fouendis diftidiis noua fubinde mate-riam luppcditantdcd pacem quam piidodique homineslibenter colerent,fua inquietudine perturbant.Certè hæc ratio meintet alias ad hune meû laborem veftræ Celfitudini dicandû impulit, vt inter Ecclefias longis regionum fpatiis diflitas magis magifque coalefcat fandaamp; fraterna confenfio. Nam vt admu-tuæ cômunicationis officia tardi hmus .ac fegnes, deformis tarnen Chriftiani orbis vaftitas vcl inuitos cogit ad piæ vnitatis ftudium.Videmus vt inter Papi ftas,quanuis capitalia inter le aliis in rebus certamina exerceât, maneat tarnen fcelcrata cotra Euangtliû confpiratio. Quàm exiguus fit eorum numerus qui fynceram Chrifti dodrinâ tenent,fi cum ingentibus coferatur illorum copiis, dicerc nihil attinet.Interea emergût quafi è finunoftro audaculi ferip tores,qui non folùm erroru nebulis fanæ dodrinæ lucé obfcurât, vel prauis deliriis fim-pliccs demetant ac minus excrcitatos, fed profiina dubitandi licentia totâ rcli gioné libi conuellere permittunt.Nâ quafi putidis fuis ironiis amp;nbsp;cauillis genui nosSocratisdifcipulos fe probet,nullû illis magis plaulîbile cft axioma,quàm fidemeffe libcram,vt liceat quauis dere ambigendo Scripturam inftarnafi cerei(vtloquuntur)flexibilcm reddere.Itaque hoc proficient tandem,qui ille-cebris nouæ huius academiæcaptinuncdubiis Ipeculationibus indulgent, vt Temper diTccndo,nunquamadfcientiamperueniantveritatis. Quotquot au-tem machinis nos oppugnat Satan, totidé acerrimos ad quærcndâ coniunâio-néftimulos nobis cfleconuenit.Atque hæc(vt Tpcro)neceftîtas probandohuic meo officio abundè vobis Tufficeret,nifi qubd potius pro Tumma veftra huma-nitate, Tuapte Tpontc gratumfore ac iucundum cofido.Certè quum hune corn tnentarium Tcribere aggrclTus Turn , norunt multi idonei telles mihi Tuiflein animo, eum patris veftri exccllcntiftimi Principisnomini inTcribere, fi eo Tu-perftite diutius frui nobis datû foret. Nunc verb dum poft eins mortem ad eius filios amp;nbsp;hærcdcs me cóuerto,eiufdem memoriæ dicarc videorzficuci amp;nbsp;nunc re-centem adhuc celebrari, amp;nbsp;deinde adpoftcros tranfmitti non modb æquum eft,quia fie merctur ipTa, fed etiam ad commune exemplum non parum vtile. Magnum eft,innobilis fummiqueordinis Principe cognitas fuilTe virtutes, quæ integra eins florentèque fortuna non folùm dignæ effent co loco, fed e-tiam illam ampliffimam dignitatem amp;nbsp;tarn excelfum honoris gradum orna-rent. Sed quæ poft acceptam belli clademincius peâoreverè hcroico in^
T.iii.
-ocr page 6-crcdibilisenituitconftantiatantam inadmirationem erexit omnium mentes, vt plus accreuerit veris eius laudibiis, quam fucrit cx opibus diminutum. Ita-quenondubito quiniftavnius hominis infrada magnitudo ,in trifti, quædc-inde fequuta cft, hodiéque durât, Ecclcfiæ conculTiêne, multa piorum milita, fuhinuerit, Qued fi omnibus ad imitationê propofitus fuit: co vos acrius ma.-gilqueftrenuc generofi Principes, vt vos addomefticü cxêplar iormetis, cnifi conuenit. Nee verb dubito certatim vobis tribus com une hoe fine inuidiaefie ftudium.Quo magis etiam cófentaneum putaui,mca epiftola copiilare, quos boni omnes fandiore quam fraterni iuris vinculo, hoc eft paternæ virtutis fi-militudine, coiundiftimos non minus certb fore fpcràr,’quàm auidc cupiunt. Quod fieius patris,quem laudarc ipfi quoqiie hoftes coguntur,imaginem nobis retulcrint tres filii: crit c«r domui Saxonicæ gratulêtur finceri pictatis cul-tores, quos ilia deuindos fibi amp;nbsp;amicos habet. Porrb ad laboris mei comenda-tionem apud Principes Chrifto vere addidos vnum hoc fulficict,qubd vbique amp;germanâpictatis dodrinam afterere, amp;facrisDci oraculis lucem aft'erre non minore fide quàm rcuerentia ftudeo. Si forte autem vcftræ celfitiidini ignotus fum, eft in aulaveftra ciariflimus vir Francifeus Burchardus Canccllarius, qui pro fua, qua me ante annosquatuordecim complexuseft, bencuolcntia, mihi fauorem cóciliet. Atque vt à laudibus abftincat,quas minime poftulo,falte de mea ad propaganduChrifti regnû fedulitate teftabitur.Iam verb quû eandem, qua ohm apud cordatiftimum principem pattern veftru^oilebat, gratia amp;nbsp;author! tatem hodie meritb apud vos obtineat,idoneus erit rci fibi compertæ te-ftis.Valeteilluftrifl'.principcs.Dominusvosfuopræfidio tucatur, Spiritu pru dcntiæ,æquitatis,amp;fortitudinisgubernet,omniquebcnedidionum generclo cupletet. Gencuæ,pridieCalendas Augufti. M. D.L 1111.
INDEX EORVM QVAE IN HIS C O M M E S’, tariis præter cætcra explicantur. Primus numerus. Caput: fecundus verf' culum dénotât.
|
A Bnegatio noftri præcipitur 12.4 Tv Abram fere quinquagenarius, qiium mortuus eft Noah 9.28 abrx vocatio,commigt;nis typus eft vi tæ omnium hdclium abrævocatiOjEcclefiï renouario ccn fetur abram vix creditur Thare primoge-nitus abræ fides 22.7,ipiijÄ i7.i7jamp; 12.5 abræ fimulatio de vxorc.vitio no ca- ruit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22.H,amp; 20.12 abram Spiritus dircöione bellum fu fcepit abram Ebræus diftus ab Eber.ibidc. abram femel amp;nbsp;ex propriis faculta-tibus décimas obtulit facerdoti Melchi-fedec abram minime auarus 14.21,amp; 21.27 abram fola fide iuftificatus 15.^ abram culpa nonvacauit cum Hagar congrediens abræ domus,Ecclefiæ effigies ij.y abram quumodo mukarum getium |
pater nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17.4 Abraliam cur fie didus nbsp;nbsp;nbsp;ibidem abrahæ rifus minime vitiofus \y.rj abrahæ mifericordia ergaSodomitas 18.22 abrahæ filii dupliccs tt.io,amp; 22.17 abrahä fpe tantumdominus terræ,rc ipfa pcregrinus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2i.27.55,amp; 25.4 abrahæ obe.lientia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22.1.5 abrahæ conftantia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22.8.9 inas’ diuerfa fignificat 4u4o abundantiaignauiæ mater 4i.4lt;gt; 5^Adam Deiordinationeamp;nutu la- pfus eft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5.7 adam libero motupeccau it 5.1.7 adam ambitionc lapfus eft 5.^ adæ ingratitudo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem adam non longé poft creitione'« l* pfus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem |
adæ p«n.i inflida ad pofteros omne» extenditur adæ conditio poft peccatu mors 5.1? add cur pciliceis veftib’ inducus 5.2* adærelidafpesveniæ J-’l adam probe filios fuos inftituit 4 * Adiurat feruiim fuum Abraham pro vxore filio quærenda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2 4.5 Adminiftratio moderata inter honii Adoptio gratuita cumvitæ nouitate adoptio in lolo Dei bcneplacito fun datur A doratio pro Reuerentia 25.7 adoratio pro Obedientia 4r-4O Aduenæ amp;nbsp;hofpites Chriftiani 47.8 Adulatio aulicorum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;12.15 Adorât Iacob ad Icöuli caput,vel ad fummitatem virgæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47.1 |
IN COMMENT; GENES.
|
Adulterium Deo ahominabilè 10,5, amp;nbsp;:S.24 adukeriu grade peccatu 10.9,amp; itf.io adulteria impunita manere non de- adukeram cur Chriftus non puniuit Ibidem ^AEdificatio in Ecclefia perquam neceffaria AEgyptii fuperbi Sc crudeles 12.20, AErumnæ vitx præfentis ex peccato omnes 5^ Affeâus naturae originali peccato vitiantur AfFligere pro In ordine cogéré 16.6 affliûiones à Deo mittuntur 32.24,amp; 42.28 affliûiones ex peccato oriuntur 3.1J amp; 58.n affliûiones bonis amp;nbsp;mails commu nes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i4.n affliûionum vtilitas rf.i4,amp; 5i.i,amp; 52.i,i4,amp; 41.14,amp; 42.21,amp; 44.1 affliûionum tenapore quomodo nos gerere oporteat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jt.w O’nhs pro Deo amp;nbsp;Angelis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;20.1} Allegoriis non nimiû indulgcndum ^.i4,amp; g.6,Si i7.7,amp; 21.20 Altäre nullum legitimii,nifi Dei ver bo confecratum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ry.y ^Ambitio xdificantiû turrim Babel U.1 ambitio periculofa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;30.1 ambitio fugienda io.n,amp; n.i.5,amp; 14.1 ambitionis fruûus ignominia 11.9 Ambulare cum Deo quid 3.22 ambulare coram Domino i7.ijamp; 48.1Ç Anabaptiftarum error de infantibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9.9 Anarcbiam quxrere eft cü Deo pu-gnare nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14.1 Angeli verè comedentes i8.â,amp;i9,j angelicorponbusad tempus veftiti i8.é.ié angeli,viri appellâtur à forma quam induunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i8.ié,amp; lÿ-’o angeli tam iræ quàm gratix Del mi niftri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19.15 angeli non inuocandi 14.55 angelorum caput Chriftus 18.12 angeli perfonam Dei fufcipiunt 51.15 angeli finguli,cuftodes fingulis ho- tninibusnondati. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jj.j angeli nomine Chriftum fignificari, amp; quare nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48,,3 Animx pro feruis amp;nbsp;ancillis n.j animx etiâ poft hâc vitâ viuunt ij.8 Annusàludxis perpcrâin fex par tes diuifus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8.12 anni initium à menfe Martio 7.1.8 Anthropomorphitarû delirium i.i6 ^Aquæ fuper expâfioné vifibiles 1.6 ^Arbitrii liberi facultas qualis 4.4.7 Arbor vitæ ab effeûu diûa 1.4 Area Noah imago fuit Ecclefiæ ^.14 Armenia: montes akiffimi 8.i Aromaticis vnguêtis cadauera qua re condiebant veteres 30.1 Artes liberales à profanis hominibuî |
ad nos flu'xerunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4.20 artium inuentio, donum Dei 4.20 ^■Aftrologix vtilitas. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i.itf QïiN peccatum amp;nbsp;panam fignificat • 42.21 Afiiir ex pofteris Sem lo.n Aflyrii Clialdæam fundarunt ibid. ^Auaritiacxca nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31.1 auaritix comes inhumanitas 15.10 auaritia Laban,Vide Laban Auditus verbi fufficere nobis debet ad fidem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;30.14 Auferre caput in vtraque partem fu-mitur aulicorum deprauata natura 40.23 Dhip pro longo tempore i3.i4,amp; 48-3 T) Abylonis ftruûura 10. ló D babylonem quidam à loue Belo perperam deducunt Baptifmus in aquis diluuii figuratus baptifmus Circunciftoni fuceeffit 17.1J baptitmus non contemnendus 17.14 baptifmus quomodo ad falutem ne- ceflarius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ibidem baptifmi nota fideles à profanis di-feernuntur baptifmo priuati infates fiibita morte corrcpti,non proptereadamnä- ^Benedicere quid i.2t,amp; 1.5, amp;nbsp;11.5, amp;nbsp;24-39 benedicit Pharaoni lofeph quomodo benedicere pro Facere crefccre 48.3 in te benedicet ifrael benedicendi munus quibus iniunûû i4.i9,amp; 51.26 benediûio terrena Ifmaeli promifla 11.10 benediûio Dei,vide Deus Beth-el qux amp;nbsp;Luz diûa 18.19 ^Bileam cófilium peflimum 6.1 ^Boni faepe cum reprobis in eafilem boni mails permixti9.i2,amp; ii.io,amp;i8. 22,amp; i9.9,amp; ii.io,amp; 13.15,amp; 46.51 C 5'Cainamp; Abel gemelli credun-tur Canoniftx Hieronymi diûum terne re accipientes caput auferre in vtranquc partem fu Caro non femper in malam partem carnis fecuri tas metuenda 33.1 carnium efus quando caperit 9.5 caftitas coniugii,vide Coniugium. Caufx medixamp; inferiores quid valeant caufz forenfes vndc lt;9-24 |
^Chaldxa ab Aflyriis fundata 10.« chaldxx fertilitas. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11.lO Cham impius amp;nbsp;fceleratus 9.12 châàmalediûione no eximitur 9.23 Chanaan cur maledicitur ibidem chananxi a Deo malediûi ibidem chananxi excidro deuoti ibidem chananxi fuperbi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii.S Charan in Melopotamia 11.51 Charitas erga cognatos 19.13 charitas erga omnes charitas,humanx creatiois finis 19.5t Cherubim Angeli Chriftus Deus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1.5,amp; 18.13 chriftus femper omnibus oraculis chriftus vnusamp;xternus facerdos 14,18 chriftus rex nofter xtemus 14.18 chriftus mortis fux facrificio nobis Deum placauit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14.18 chriftus fxpe cum Angelis apparuit 18.2.9 chriftus fxpe patribus apparuit 18. i.9.i5,amp; 18.11 chriftus vnus femper fuit mediator i9.i,amp; 28.12 chriftus caput Angelorum 28.« chriftus fcalalacob chriftus viua Dei imago 5^-59 chriftus ex luda originem duxit 5S.1 chriftus nihil glorix mutuatur à fuis chriftus adultéra non puniuit 38.14 Chusprinceps AEthiopum 5^Ciborum deleûus ex tyranide 9.3 Circûcifio,gratix Dei fymbolii 17.9 circuncifio vocatur fadus ibidem circuncifio, panitentix fymbolum fuit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17.11 circuncifio externa adiientu Chrifti Ciriath-arba cur fic diûa 13.2 ^Calibatus an coniugio prxferen-dus calibatus Papiftaru impunis 28.20 jma principem ac facerdotem fignificat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.41-40 Confeientiamala fibi eft camificina _3O-’3 Cöcordia foueda i2.i,amp; i5.8,amp; »9.i4 confefl'io peccati ex animo fieri debet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i8.i3,amp; 17.41 confeflionis Papifticx qux obtendi- Coniugium diuinitus inftitutum 2.22,amp; 9.1 coiugium filiosàpârentibusnondi-uellit coniugii finis proprius, fobolis pro-creatio amp;nbsp;propagatio coniugii fanÛitas 2.22,amp; 3.2,amp;6.z, Sc 2o.3,amp; i4.67,amp; 59.7 coniugii profanatio graue crime 6.2 coniugium Ifaacquare tamfolicitc defcribat Mofes. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14.1,1 |
|
coniugii incommoda, ex peccato 2.18,amp; lÄ.y coniugiis Deus præfidct to.y cóiugalis thori maxima religio 29.21 Conicientia ccrta,omnia agcda funt 8.iy confcictiæ bonxfonsamp; principiumj timor Domini nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41.17 confcicntix vis magna 4.73amp;ii.iy, amp;nbsp;2o.tf,amp; 1^.1% amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51.50, amp; 51.44, amp;nbsp;59.n,amp; 42.11, amp;nbsp;45.itf, amp;nbsp;44-7 Confuetudo publica fxpe periculola confuetudo publica , violenta tem-peftas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^.22 Contemptus Dei,contemptum ho-minum gencrat Contentio vitanda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15.7 Contumacia fugienda 4.9,amp; 7.12,amp; 9.2o,amp; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i^,4,Sc 10.15,amp; 27.41 Conuiuiano improbatura Deo 21.8 Corda hominum in manu Dei 2^.2^, amp; 55-4gt;amp; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4’-ibamp; 45-I1 Coruus cur potius area emiflus 8.tf lt;fCrearequid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i.n creationis hominis gradus tres i.j creationis humanæ finis,charitas mu tua nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19.51 creaturaeverboDeifanöificatur 9,5 Crefeere in multitudinem 48.1Ä Crudelitas Deo exofa 41.11 crudelitas filiorü Iacob,vidc Filii la. 5’Culpa remiiTa quomodo pana re- tineat Deus 49.5 Cultus nullus Deo gratus abfque fide nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8.1^ cultus impii ftatim cmergunt n.io Curiofitascaucda9.2y,amp; io.i,amp; 15.10, 25.i,amp; i4.it,amp; 1^.19,8c ^1.19,8c ^4.1 D DAmefec gentile nomen nbsp;nbsp;ly.t Décimas dare,charitatis ofFiciü 28.22 décimas olim exigebant reges 47.25 Deli dum amp;nbsp;fcelus differunt 20.4 Deus hominc flexibilem creauit 5.7 deus cur hominc tetari paffus fit 5.1 dci permilTu hominc cflclapfuni 5.1 deus non eft author peccati 8.2i,amp; 22.i,amp; 45,8 deus nullius fraudis author 50-57 deus duob^ modis ordinariis olim fe manifeftabat ly.i.n,^ 57.Ç de’nunqua qualis eft apparuit 16.24 deus quomodo tentet 2t.i,amp; 52.24 deus hominû corda regit 55.4,amp; 55.5, 8c ^i.ti,8c4j.n deus op’ fuu mutilû no re!îquiti9.i6 deus hominis falutem plurimi facit 5.i4,amp; i8.i8,amp; 19.16 deus fuorum cura gerit 4.io,amp; 8.1, amp;nbsp;11.10, amp;nbsp;12.15.17,amp; 14.15, amp;nbsp;15.1.14, amp;nbsp;t6.7,amp;i9.io.i6.i9,amp;2O.5.6,amp; 21.17, amp;nbsp;24.54,amp; 26.8,amp; 28.i2,amp; 5o.t5,amp;i9 52,amp;5i.2i,amp; 42.54,amp; 55.4,amp; 55.1,8c ^9.1.11,8c 40.12 deus fideles vnamanu aggredics, altera défendit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;52.24 deus non ftatim bonoru qua: promit tit,effedum exequitui. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;28.14 |
deus cur fuum auxiliü differt 20.4 deus totius miidi Index 15.16,amp; 18.25 deus Impiorum iudc.x i5.i4,amp; 51.49 deus indicia fua no ftatim exequitur 9.25,amp; 18.21 deus nunqua firuit cotra infotes 9.1^ deus interdû per indulgentia conc^ dit,quod illi non probatur 19.21 deus fe patrib’ gradati patcfecit 51.19 deus acceptor perfonarû no eft 17.12 deus no poteft,nifi quod vult amp;nbsp;pol- deus non tantum permittit quæ fiût, de’ cur innoxia animalia diluuio per deus vult in fuo verbo coli 5.6 deus indicia fua Ecclefia: manifeftat 18.18 ^eus adeft hominibus pluribus modis deus parentes honore maximo di-gnatur deus etiam indignos fua gratia pro-5O.5,amp;59.2 deus folus æftimandæ iuftitix iudex deus folus Ecclefiam reftaurat 15.10 deus folus verè amp;nbsp;propric nos bcnc- deus fidelis 8c verax 2t.t,amp; 24.16 deus fit nofter quafi voluntai ius de deus prioradona in fidelibus, nouis recentibùfquc cumulât deus patrum noftrorum amp;nbsp;in cuius conlpcdu ambulauerutPatres no ftri,quare repetatur à lacob 48.15 amp;nbsp;4?-i5 dei Bciiediûio erga homines nbsp;nbsp;9.18 dei benediftio multiplex 12.1 dei benediftio feper expetenda 52.26 dei benediäio pro promifi'ione 55.9 dcibenedidio bonæfideiamp;æquita- tis comes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;50.55 dci benedidio terrena femper aliqui busmoleftiispermixta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;26.14 deibenedidionisefficacia 9.i.28,amp; t4.i,amp; t8.5,amp; 5O.27,amp; 46.8 dei benedidioni falices fuccelT'tri-buendi 26.27,amp; 5O.29,amp; 5i.56,amp; 52. dci benedidionem luxuries dilapidât dei benedidione procrcantur hberi 25.21, amp;nbsp;i9.5i,amp; 5O.2,amp; 55.5 dei Contemptus cótemptum hominum generat dei cultus ill cius verbo fitus 5.6 dei Dccretum dci Dona diftribui prout vult,no ex meritis dci Eledio firma,vidc Elcdio dci Fadus comune infantibus 9.9 dei Gratia prxuenit nos 4.4,^ 6.8,amp; it.i,dt 16.11 dei Hoftes funt fideliu perfequuto- res nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11.J dei Imago quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1.16 dei indulgentia erga fuos 9.ti,amp; 15.7, amp;nbsp;i7.it,amp; 18.15,0c t9.5O3amp; 2O.5,amp; 22. 2,amp; 26.2.8,amp; 5o.i7,amp; 54.7,amp; 55.2,amp; 45-5? |
dei libertas in gratia fua dilpenfanda 21.10. dei libertas in parcendo amp;nbsp;puniendo 9.25,amp; 18.15 dci Mifericordia nos prxuenit 16.11 vide Dei gratia dci Nomine non abutendum 54.15 dci Ordinatione amp;nbsp;nutn lapfus eft dci Perfona interdum ab Angelis fu feepta dei Potentia cum eius verbo coninn dei potetia cum gratia amp;nbsp;promilfio- dei potentia abfoluta quid fophiftis 25.29 dei præfcientia non otiofa 41.17 dei præfciétiâ nemo ferre potcft52.5O dei promilfiones ex gratuita eius mi fcricordia fluunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15.6 dei prouidentia ab xterno eius confi Iio amp;nbsp;continua aûione perperam diuellitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4(.i7 dci prouidentia ciuji iuftitia cöiun-ûa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;42,28 dei prouidentia in quern vfum con-fideranda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45.8,amp; 50.it dei prouidentia tegendis deliftis ab impiisobtenditur ibidem del prouidétiæ tradatio vtilis ibid, dei prouidentia:, lofeph dexter in-terpres nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem dei prouidentia: mentio i.6,amp; 4.15» amp; 8.1,amp; tt.6,0c 12.1.17, amp;nbsp;16.1.15, ** 5,amp; i9.8.i9,amp; 2o.2,amp; 21.10, amp;nbsp;22.4.7. 14,amp; 24.15.16, amp;nbsp;25.1, amp;nbsp;19.26.56.46» 8c 19.1,8c 5o.2,amp; J2.2, amp;nbsp;55.4,amp; 55.1, amp;nbsp;56.6,amp; 57.5,amp; 40.t.6,amp; 41.1.17.5?» amp;nbsp;42.1.21,amp; 45.12,amp; 45.4,amp; 47.5 dei Terrore domatur impioru audt cia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55.5 dei timor, confeientix bonx fons principium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;42.17 dei timor qualis in reprobis J'-'P dei timorc cxcuiro,nullus peccâdi 6' nis.vide Peccatum dei tolerantia 6.tt,amp; 11.5,^ i5.i6,amp; i8,2O,amp; 55.itf dei Virtusexteris fignis nonaftii”' gitur deivolûtas curnobis maniff^^^’®'*^ deo foli laus amp;nbsp;gloria deo obcdiendum,vide Obcdi^ntia deo adferibitur opus vendiifoii*^ lo-feph deo quomodo adferibatur quicquid in mundo agitur deum panitere quid deu vidcrc facie ad deo irato nihil falicitd fuccedit 4.1t ^Diabolus,vide Satan Dies naturalis amp;nbsp;artificialis dies feptimus quomodo a Deo fan-élificatus dies natalis veteribus Celebris habitus , . Diluuiû circa vernu tépus capit 7.8 diluuiu quo mundus periit, fortunx non trib uendiun nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7. «7»^ 84 |
IN COMMENT. GENES.
|
diluuii memoria à pofteris Noah fe pulta Dinam vnicam fuiffe lacobi filiam, probabile eft dinx inuitx amp;nbsp;repugnanti vis allata . Î4-5-Ç Dionyûi iocus in Deum 4.14 Difcrimen piorum amp;nbsp;impiorum 8,amp; 41.18 difcrime verx Ecclefixamp; falfe ii.io difcrimc verorum Prophetarum amp; falforum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41.55 difcrimen fceleris Sc delifti 10.4 Diuinum pro eximio amp;nbsp;Cngulari ij.tjöc 50.8,amp; 55.8 diuitiarum incomoda 15.5,amp;14.^5, amp;ié.i4,amp;5i.i4 diuites à regno cxlorum non arcen-tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15.1 diuitibus nulla excufatio,fiDei vo-cationem non fequuntur ibidem Diuortiu polygamia tolerabil.19.17 diuortia no temerè admittëda 1.14 fDoloris patris principium primo-genitus DonaDei prout vult Sc libéré,no ex hominum mentis diftribui 4^.i7 Dormire cum patribus 47-5® f Duha amp;nbsp;latriafucatx Papiftarii vo ces nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15.7 E nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• EBer gentile nomen io.ii,amp; ï4-'5 ebrxi ab Eber fie diûi 45.51 Ebrietas fadum vitium 9.10 ebrietas Noah nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem ebrietas Lot nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’9-55 ebrictatis pana nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem ebriofi in pecudes dégénérant 9'** ^Ecclefiadiuitusferuatur 10.i ecclefiavera qua nota à laruata di-feernitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i.to* ecclefia non fine difficultate reftau- ratur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15.10 ccclefix conditio in (peciem mifera 15.10.14.17,amp; i5.i9,amp; 55.6.amp; î7.ï8, amp;nbsp;45.51, amp;nbsp;46.51 vide Fidelium conditio eeelefix filii diiplices nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’7'7 ecclefix gloria fordidovelamine ob-teûa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55*^ ecclefix hoftes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii.5,amp;i5.ii ecclefix imago fuit area Noah ^•■4 ecclefix, indicia Dei manifeftantur 18.18 ecclefix preces à Deo exaudiuntur 18.17 ecclefix pueritia vetus feculum 51.51 ecclefixreftauratio difficilis iç.io f Eleftio arcana non omnibus Ifrae- litis communis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,5.15 eleftio gratuita 9.15,amp; 55.11 eleftio firma i5.i8,amp; 17.5,amp; 55.11 eleûio,prima fanâitatis origo 15.15 eledio veros filios ab adulterinis di- eleftionis Dei fons,liberum Dei be- eleûionis Dei effeûus non ftatim confiât nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15.14.17 |
efau imperiofus amp;nbsp;ferox 51.1 efau à fanfta familia abdicatur 55.,,, amp;nbsp;56.1 ^fau pœnitétia furiofa,iracundix te-ftis ^Eunuchi pro fatrapis amp;nbsp;aularû prin cipibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57.58,amp;59.i9,amp;4i., ^Excellëtia dignitatis amp;nbsp;roboris49.5 Exempla mala fugienda 5.ii,amp; ^.9 exempla qux fequenda 14.it exempla fandorum patrum fineDei verbo non imitanda 15.8,amp; 14.11, amp;nbsp;iÄ.i5,amp; 18.19,amp; i9.5Ogt;amp; 4i.7jamp; 46.5,vide Patres F FAbulx Iudxorum,vide ludxi fabulx Poctarum,vidc Poetx Facerc mifericordiâ pro Humanité-tem prxftare 14.55,81 40.14 facere iudicium amp;nbsp;iufiitia quid 18.19 Facie ad faciem deum viderc 51.50 Famx tuendx ratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51.51 Familix habenda cura famulitii magni incómoditates mul tx 5^Fenefira vna diitaxat in area Noah £.14 Fefiinatio nimia vitiofa amp;nbsp;periculo-fa !lt;.!,amp; 17.15,amp; 5O.9,amp; 51.5t 5’Fides ex eledione oritur 17.7 fides in folo Dei verbo amp;nbsp;promiffio-nibus fundatur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii.i,amp;17.4 fides virtutum omnium mater ^.it fides à pura confeientia difiungi non poteft fides nouis promiflis infiauratur 7.1 fides externis fymbolis fulcitur 9.,,, amp;nbsp;i5.9,amp; 17.9,amp; 55.iogt;amp; 4^.1 fides verbi metas no egreditur i^.io fides inuocationem parit 11.7 fides vincit fides fola iufiificat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4.4,amp; lt;5.^ fides fola Deo nos réconciliât 4.4 fides fola obedientiam generat ,i.t fides omni timoré vacua non eft 6. 15,amp; i8.i9,amp; 18.17,amp; 51.6 fides fandorum imperfeda 55.1 fides Abrahx,vide Abraham fides Noah,vide Noah fides Lot,vide Lot fideidodrinaà redo agendi ftudio non abducit fideiconfeffionecelTaria 11.7 fide conftantia retinenda 9.14 Fideles,fola fide vt Abram iuftifican fideles,veri funt Ifraelitx ^5.,, fideles cum Deo ludantur in mediis tentationibus fideles no fine vulnere vidores eua- dunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51.1Ç*}! fideles à timoré amp;nbsp;cura non eximiin-tnr fideles inftabiles it.8.io,amp; 15.14,amp; io.i,amp; u.ii,Sc 17.41 fideles etiam aliis profunt 59.5 fidelium conditio in hoe mundo cö-temptibilis amp;nbsp;mifera ti.8.io,amp; 15. i4,amp; i5.io.i4,amp; 55.5,amp; 45.51 fideliü preces arma fortilRma 59.10 fidelium preces à Deo exaudiuntur |
i8.i7,amp; 14.15 fidelium preces etiam aliis vtiles 19. 19,amp; 10.7 fidelium vita infamix obnoxia 51.50 fidelium ftabilis fcclicitas 56.5, fidelibus omnia funt adiumento 51. 14,amp; 56.iS fidelibus hoftes nunqua defuturi 11, 5,amp; 17.7,amp; 5i.ii,amp; 5i.i4,amp; 17.40 Filii Dei multipliées filii Ecclefix duplices nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17.7 filii Abrahx duplices ii.io,amp; ii.i7,amp; 15.15 filii lacob perfidi, crudcles,amp; contumaces nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;54.i5,amp; 57.1.10.55 filix Lotinexcufabiles 19.5 t filix pro ramis arboris 49.ii filios fuos quare lofeph adducat ad pattern nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48.1 ^Fœcûditas peculiare Dei donü 15. ti,amp; i9.5i,amp; 50.i,amp; 55.5 facunditas olim maximi habita 50. 9.11 Foedus cum Noah initum ad pofte-ros omnes fpedat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9.7 foedus Dei infantibus commune 9.9 fadus quomodo perpetuum 17.7 foedus Dei femper proponamus no bis ob oculos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48.5 faminarum rara ingenealogiis mc- tio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11.i9,amp; 50.11 fortitudo patris primogenitus 49.5 fortunaàmundo fingitur 59., fortunx,diluuium minime tribuen- dum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7.i7,amp;8.5 5’Fratris iniuria,in Deum recidit 9. 11.5 Frausvitanda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51.4? fraus Laban erga lacob nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19.15 ffugalitas commendatur i8.i7,amp; 19. 55,amp; 19.4 ^■Furtum Rachelis inexcufabile 51. 19.51 G Ad quare fic diiius 49.'9 Gentes in Chrifto colleâx 15 4,amp; 48.10 gentium vocatio prxdidfa 9.17,amp; 17, 4A 55.11 ex gentibus oriundi fumus 10.t Cerundéfis nugx de Eunuchis Pha-raonis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40.1 ^Gigantes certi quidähomines 6.4 5’Gloria impiorum fluxa 10.i Gratiä inuenire pro Gratü efle ^.8 gratia Dei,vide Dei gratia gratiarum aöio commendatur 9.5. 16,amp; ii.7,amp; 11.55,amp; ii.i4,amp; i4.i^gt; Sc i6.\S,Sc i8.i8,amp; 19.51, amp;nbsp;51.1.50^ amp;nbsp;5î-'4gt;amp; 4Ï.J0 gratitudo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i4.i7.to,amp;5i.t nomen interdum honorifieü 11.t H HAEreditatem perpetuam quomodo promiferit Deus Ifrae-litis ^Hephron iufta venditio agri fin in fepulchrum ^Hiftorix qux incutiendo terroriva lentjinprimis vtiles ^Homo animal fociale i.i8,amp; 4.14, amp;nbsp;II.I |
INDEX
|
homo totus caro eft ante regenera-tionem homo per Chriftum Satana fuperior hominis conditio poft lapfum,mor$ hominis imperiû in beftias ad quid vtile nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j.t hominjs tatditas magna 13.16 hominem labi Deus voluit 5-1 homines,mali nafcuntur 8.21 homines libéré peccant ibidem homines fortuito non nafcuntur ij. ii.vide Fttcunditas homines inter duo Icpulchra confti tuti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7.J1 homines prophani etiam religione tanguntur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;53.J hominum genus omnino corruptu 6.ç,amp; 8.21 hominum corda in manu Dei 26.26, amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;42.2I,amp; 4J.I2 hominum faäa ex euentu non æfti- manda Homicidium vctitum homicidium graue crimen homicidarum poena Honor parentibus debitus 4i.8 *7-4i honores iis mandandi, qui donis in-ftrufti funt hofpitesamp;aduenæChriftiani 47.8 hofpitalitas commendatur 18.2 hofpitalitasLot Holpitalitatis ius violatü Ifraeli ab Kün reatii amp;nbsp;culpa fignificat 44.18 ^Humanitas colenda 3.5,amp;i2.i,amp; i4.i7,amp; té.ijSi 42.2t humanitas Ruben ^Hypocrifis ingeniis humanis in- hypocrifis Dei iudiciii cóténit 57.20 hypocrifis peccata tegit 42.2t hypocrifis fugienda t7-bamp; jo.y hypocrifis filiorum lacob hypocritæ/emperfeexculant 18.15 hypocrirx nunquam vere refipifciit 28.6 hypocritx peccatum peccato coacer uant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yf.y hypocritx bonos falfis querimoniis onerant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ji.25 hypocritx fuperbi omnes 4.5 hypocritx quando maxime timendi , 8-4 hypocritarum natura nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;23.3 hypocritaru mosreb’profpcris 50.5 hypocritarum religio præpoftera 4.5 I I A cob non fine miraculo repente ditatus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P-4Î iacob cur Ifrael didus 52.28,amp; 55.10 iacob ab auaritia alienus J5.17 iacob tota vita peregrinus 45.5 jacob fulpedoshabuit filiosfuos ne- farix confpirationis 45.5 iacobi diffidentia iacobi periiirium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem |
iacobi fimulatio erga fratrem £fau iacobi domus fuperftitione polluta vfque ad Dinx raptii 51.19,amp; 55.2 5’Idololatria humanis mentibus fe idololatriam homines facile ample- duntur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem ^■Ignis extremx diet Ignorantia crafla non appetcda 45.8 ignorantia crafla non exculat 41.8 ignorantia crafla,iufta hominü igna uix vltio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18.19 ^Imago amp;nbsp;fimilitudo idem 1.26 imago Dei quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem imago in homine nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5.1,amp; 9.6 imago in homine non prorfus dele-® ta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9.6 imago Dei villa Chriftus 52.50 imagines Papifticx, idololatrix funt inftrumenta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51.50 Imitatio mundi diabolica 5.22 Immortalitas probatur ibidem immortalitas in terris non quxrenda «•4 Impatientia cauenda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16.5 Impii détériorés femper fiunt impii ad flagella Dei efFerantur 4.25 impii alios vlna fua metiuntur 50.55 impii inexcuiabiles nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19.10 impii etiam aliqua religione tangu-tur impii gratiam Dei penitus contem-nere nequeunt impii etiam Dei virtutem experiri coguntur impii non verc ialutem amilTam lu-gent impii ad defperationem adiguntur 27.46 impii exitium fuum momcto acce impioru natura horrenda 9.2t,amp; 19.6 impiorum durities impiorum confenfus diabolicus 19.4 impiorum ibcietas periculofa 14.12 impiorum fcelera vindidam pofciit 18.20 impiorum fecuritas maledida 19.15, amp;nbsp;25.54,amp; 28.10 impiorum gloria fluxa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lo.t impiorum iudex Deus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15.14 impios quaten’abominari licet 45.52 impios Deus tolerat 11.5,amp; 15.15,amp; 15. i6,amp; 18.21,amp; 55.16 impios De’tradatvt feroces equos 42.9 Impunitas malorum, peccandi ille— cebra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6.15 impunitas fcelerum totam regionc polluit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;20.9 ^■Inaures fuperftitionu infignia 55.4 Increduli fere fecum ipfi diffident 26.27 incredulitatis comes fuperbia 51.29 Indulgctia Dci,vidc Dei indulgétia indulgctia parentum in filios, vitio- fa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;54.18 Infantes fubita morte abfque baptif mo corrcpti,non ptopterea dam-nantur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17.14 infantibus commune Dei fadus 9.9 |
Iiigratitudo vitanda 16.13,0c i9.5t,amp; 20.2,amp; 21.17.23, amp;nbsp;24.50, amp;nbsp;25.33, amp;nbsp;26.27,amp; 32.29 Iniurix obliuifcendx exemplum in lofeph nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;50.21 Intelligere fecit manus fuas,Hcbraif mus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48-14 Inuidia fugienda 26.i6,amp; 30.2 Inuocare nomen Domini, bifariam 12.7 fumitur inuocatio nominis Dei vtiliflima •26.25 inuocatio ex fide nafeitur 12.7 inuocatio totum Dei cultû lÏepe có-pleditùr 4.25,amp; it.7,amp; i5.5,amp; ti.35 ^lob dolore preffus, valde abfurda iofeph venalis quibuflibet expofl- iofeph gener principis ciuitatis 0» 41.40 iofeph fratribus le alienum duabus caufis oftendit iofeph longe à vindida alienus 43. i6,amp; 45.1 iofeph, dexter Dei prouidetix inter-pres iofeph diuinitus eledus ad iuuandot fratres nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibideni iofeph pater Pharaonis ibidem iof^h regis beneficio bene vtitur iofephi integritasergainfulariû 29.» iofephi prudentia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41.46 iofephi peccatum 4t.5o,amp; 44-7 ^■IraDei lento gradu ad vindidan» procedit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15.16 ira fanda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;50.2 irx intempéries homines dementac Iris erat ante diluùium 9-'^ Ironia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5.21,^ ^Ifaac toto vitx fux tempore pff^quot; grinus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;26.«,amp; 16.7 16.10 circû 17.19 ifaac in agris conduditiis feuit 26.11 ifaac cxco amore ftatuit Efaupr^F^'^ refratri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*7-4 ifaac fimulatio culpanda ifaac fides vacillauit Ifmael cur gratia Dei priuatus cidi iubetur ifmael à Dei familia abdicatus 21.14, 45-55 ifmaelis rifus, maligna fubfannatio 21-9 ifmaeli terrena benedidio promiffa 21.20 Ifrael cur fie didus 32.28,amp;55.iô 25.25 fratres obti- ^ludas primatum inter iudxi annû perperâ in fex partes di- iudxi fruftra in came gloriâtur 25.28 iudxi fruftra gentis fux nobihtatem iudxorum amp;nbsp;Gentium colledio9.i7 iudxorum commenta amp;nbsp;fabulæ 1.26 iudxorum fabulx de Abram 11.2$ |
IN C O M M E N T. G E N E S.
|
lüdxorutn fab lila de Angelis qui ipfi Lot apparuerunt iudxorii fabula de Sara la£fante ii.-j iudxorum fabula de Ariete iudæorum fabula de longa Sarææta iuQXorum friuola diftinûio de quatuor homicidii fpeciebus 9.3 iudxorum fuperbia in extollenda gé tis fux origine nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jo-H iudxorû fuperftitio in neruo frafto . iudxis non cft ampli us neccflaria cir iudicium de rcbusincognitis fufpc- iudicia Dei,vidc Dei indicia lumentû à beftia qua te différât 1.14 luramentum non illicitum i4,iijamp; iuratncntivfus legitimus 51.49 luridi formaEcclefiafticai4.253amp; 21.15 iurandiforma AEgyptiistrita 42.15 iurandi légitima ratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;26.51 iurandum non temerè 14.255amp; 24.3, amp; 26.51,8: 42.15 Infiurandum legitim-i de caufa exigi pofl'e iufiurandiim exigit Iacob à lofcph 47-2? luftitia quid iuftitia tota vita eoleda 26.8,amp; 29.14 L La ban fraus erga Iacob 29.25 laban auaritia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;30.35A 3gt;.5^ Labor manuariusnô omnibus prx-. laboris vtilitas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem ixtitiafubita amp;inopinata quidam Latriaamp; Dulia fucatx Papiftarû vo Leuitis vnde vrbes datæ in fingulis tribubus Librariorum errore numerus muta- Liberi non fortuito nafeuntur 50.2 liberi dono Dei procreantur, vide Fœcunditas liberi pignora veteribus dicebantur 29.51 liberi Ibciandis paretum animis vin cula effe deb en t liberi funt vélut domus fultura 50.5 liberijdilîidii occafionem fxpc prx- Libertas,bomîn um malitia péri it 12.5 libertas,patientix nô répugnât 26.27 libertas fcdefended! permittidebet 20.10 Libidines Dco exofx nbsp;nbsp;24.25,amp; 58a 5 |
Linguarum diuilio luftaDei vindi-ûa accidit linguarü diuerfitas prodigiofa ibidc linguarum diuifionis maledi éfio per loqui ad cor pro Comiter affari 54.3, amp;nbsp;^0,11 Lud’qualis poft morte Iacob Luna magnitudine alios planetas nô fiiperat Luxuries,Dei bencdiâionemdilapidât Ma lorum caufa peccatû cft 5.19 malorum impunitas, peccandi illecebra Manichxoru error de duobusprin-cipiis manichæorum delirhim de homi man dm poncre fub femorc, iurandi mos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;24.2,amp; 47.29 manuum impofitione fuper filios lo feph quid fignificauitlacob 48.8.12 matins tua in ceruice inimicorum, plirafis Hebraica nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49.8 manuum iuftitia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;20.4 Matrem cum filiis occidere pro Nihil reliquum facere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;32.« mattes filios fuos alere debent 21.7 Media non fpernenda 43.‘^ Mediator vnus femper fuit Chnftus 19.1,8e 28.12 Melchi-fedccprxfertur Abrx i4-’8 mclchi-fed ec rex 5e lacerdos ibi. melchi-fcdec figura Chrifti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibi. Mendacium Deo abominabile 53.15 per Mercatores trâfiens pecunia 25.16 Merces pro hxreditate vel falicita- te 15.1 merces operum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22.15 Merita hominû nulla 7.i,amp; 18.18.19,8e 22.15,8e 25.29,8e 27.50,8e 52.10,8e 59.21 5^Minx cleûis 8e reprobis proponun tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6.15 minarum vfusoptimns 20.7 minis omnibus inclufa eft poeniten-tixdoürina nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem minas fuas Deus non ftatim exequi- Miniftri verbi officium 40.16 miniftri, fernen verbi proiiciunt in-certi de fruüu miniftris interdum tribuitur quod folius Dei eft 7.3,8e 16.10,8e 22.16, 8e 27.35-57 miniftros facrorü negligi à Chriftia-nis, facrilegum Miracula non temerè fingenda 4.5 Miferix vitx prxfe ntis vtiles 3.19 hlifericordia commendatur 18,2.21 roifericordia non tangi, virtus Stoi- cisheroicai . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45.1 niilêricordiam facere pro Humani- tatem prxftare ti.25j8e 40.« |
^O’nyiOpro eoquod Callicc dici-mus Saifons nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1.14 Modeftia commendatur 16.6,8e 32.25 Montes Armenix altilfimi 8.5 Morscorporalisex peccato fluxit 5.19 mors non femper diuortiü eft ani-nix à corpore nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5.22 mors eledos à reprobis difcernit 15.15 mors reproborü turbulenta ibidem mors omnibus communis 23.1 mors eleóis cedit in falutem 58.7 mortis caufa alienatio à Deo 2.16 mortis meditatio vtilis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11.4 mortui quatenus lugendi 25.2 mortificatio noftra in immolato arie te figurata nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22.13 Mofes populariter loquutus 3.1,8e 6. 14,8e 14.1 mofesindefcribendafuahiftoria nó parcit etia fux trib’ hominib’49.5 ^Millier eft viriaccefiio 2.18 mulierfubdita viro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3.16 mulieris fernen pro toto hominü ge nere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3.15 Multitudo non curanda 5.22,8e 6.9,8c 7.17,8e 19.9 Mundus vno momento conditus n5 fuit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1.5,8e 2.1 müdus piorQ facilitate abutitur3o.25 mundus fortunam libi fingit 39.1 mundi vnicus creator nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3.1 mundi ordo vitiis noftris fxpe turba tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8.22 mundi obftinatio inexcufabilis 41.8 mundi illecebrx cauendx 41 50 mundi imitatio diabolica 5.22 mundi iudex Deus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15.16 N NAturxhumanxcorruptio 19.19 naturx affeüus original! peccato vitiati naturx i’ à Papa violatu 21.10,8e 24.3 naturx ordo à Deo fancitus etiam in reprobis viget naturx ordini non eftalliganda Dei gratia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48.17. ^Neceflitas vtilis neceflitas optima magiftra 41.58 Nemrod ambitiofusamp; truculentus 10.8.n nemrod tyrannus Babyloniens 10.lO N oah fide arcam parauit 6.15 noah hxres iuftitix qux fecundu fi- • noah multü laborauit in extruenda area nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem noah an vinitor fucrit,incertum 9.20 noah cur à filio illuditur noah fpiritu prophetico nepoti ma- noah fpiritu adflatus filiis benedicit 9.26 noah integra obedientia 6.22,8e 7.5 nobilitatem generis fui fruftra ludxi N ouati error refellitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 5.22 Nomen Domini inuocarebifariam nomine Dei nó abutédü 50.5,8e 54.13 |
|
nomen meuminuocetur cisjphraßs Hebraica nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48.16 hßJ pro Habitare nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i;.i8 5'Niibendi verbum vndc deduftum 14-64 Nuditas ante probrofa non erat 2.2J nuditaspoftlapfumprobrofa j.25 N umerus feptenarius multitudinem deßpnat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4.24 numer’denari’pro multitudine 31.j numerus,librariorü ettore mutatus 46.8 Nutrices qux dicebantur 24.33 O OBcdientia, virtutum omnium mater nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4.2 obedientia verus Dei cultus nbsp;nbsp;nbsp;4.3 obedientia ex fola fide generatur 12,1 obedientia commendatur 3.11,amp; 4.2, amp;nbsp;6.22;amp; n.4jamp; 13.3, amp;nbsp;lo. 8, amp;nbsp;21.3.4-145 amp;nbsp;22.2, amp;nbsp;24.30, amp;nbsp;26. 3.io,amp; 3ï-2,amp; 46-J obedientia nihil Deo gratius 3.11 obedientia parentibus débita 37.12 obedientia magiftratibus débita 16.8 ^■Oculosmortuis claudere,mosve-tuftus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;46.4 jodium etiam leuc,caucndum ^Ünciuitatis nomen ^Opera ex ipfo cordis fonte æftima opera ante fidem faöa,peccata funt. ibidem •[Üracula diuina etiam profanis ho-minibus communia Grandi verus modus 24.12,amp; 32.3 oratio dubia efle non debet 32.3 orationis fruftus orationes vitiofx,nifi in verbo fun-datæ orationes arma fidelium 33.20 or.itione.s fidelium à Deo exaudiun-tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i8.27,amp; 24.i3,amp; 23.21 orationes fidelium aliis quoque vti-les nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i9-29,amp; 20.7 Orientales populi multisceremoniis dediti orientales populi tenui amp;nbsp;aridovi-du contenti Origenes audacius ludit ailegoriis 6.14 Ornamenta mulierum vitiofa 24.22 vfqueadOs paruuli alere familiam aliquam Ofculi vfus vetuftiffimus 27.2Ó ofculi abufus Ofla fua in terram Chanaan tranffer ri quare iubeat lofeph 30.23 5^Otiumignauumdamnatur (2.13 otium fugiendum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;42.6 P Anis in cana,corpus Chrifti vo-catur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3.23 Papa feruus feruorü,vt Chanaan 3.23 papa facrum ius naturx labefadare aufus eft 2i.2O,amp; 24.3,amp; 54.4 papa fruftra de fucceffione gloriatur 21.10 papatus religio qualis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17.4 p.ipiftx,patres fequendos efle clami- |
tant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6.3,amp; 23.30 papiftse arcam nobis fine Dei verbo fabricant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7.17 papiftx inane verbum iadant 3.« papiftxomnes fiias fpurcitias pallio Sem amp;nbsp;lapheth tegere volunt 3.2^ papiftx fruftrafe Deum colere affir-- mant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;12.7 papiftx in quo putant Melchi-fedec typum fuifle Chrifti 14.18 papiftx facramenta aboleuerunt 17.3 papiftx facraméta feptem confinxe- papiftx de multitudine gloriatur 13.9 papiftx prxparationes fuas fruftra ia papiftx ver.x reformationi fubiici ^piftarum calumnia aduerfus do-drinamfidei papi ftarum inane verb um 9.11 papiftarum nugx de orationibus pro papiftaru machina de operibus me- papiftarum figmetum de cöfecran- papiftarü cöfefiio ad quidvtilis 27.41 papiftarum reformatio putida 18.6 papiftarum cómentum de fuis tem papiftarü tcpla,mera lupanaria. ibi. papiftarum vota abominabilia 28.20 papiftarum exlibatus impurus ibi. papiftarum friuolü effugium in fuis piduris amp;nbsp;ftatuis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31.30 papiftarum brutamodeftia 33.7 Paradifus quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2.8 Parères liberos probe inftituere de bent nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18.19,amp; 28.i8,amp; 34.1 parctû poteftas in liberos in cotrahc do coniugio 21.20,amp; 24.3.37,amp; 34.4 parentum ftudia pleruque in libero- rum amore feinduntur 23.28 parentum indulgetia in filios vitiofa 34.18 parentum contemptus Deo abomi-nabilis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3.24 parentibus honor debitus 3.22,amp; 24. 3,amp; 37.12 parentibus obediendum 3.24,amp; 37.12 parentes honore maximo Deus di- Parère fuper genu,pro Fatum alteri educate Pafei fe à Deo agnofeere, paterni a-moris fenfus eft paftores,vide Miniftri paftoribus vigilandum ^Patientia cum libertate no pugnar 26.27 patientia fidelibus neceflaria 4.io,amp; t6.8,amp; 20.i,amp; 23.21, amp;nbsp;26.18, amp;nbsp;27.42, amp;nbsp;30.3,amp; 51.1.13.23.42,amp;32.26,amp; 35.3, amp;nbsp;37.8,amp; 4o.t.23,amp; 42.29,amp; 43.1 Patres debent libcris nomina impo-nere patres in externa benedidionc non hxferunt ’ patres Dei promiflionibus incxlum euedi patres abfque verbo fequi, periculo- |
fum 6.3,amp; 24.2 !,amp; 26.23,amp; 28.13,3t 23.3o,amp; 42.7,amp; 46.3 Paupertas fuis commodis non caret 26.14 Pax cum omnibus habenda 16.12 pax quomodo evL improbis fouenda pax nulla hominibus,nifi inDei pro-dentia acquiefcant pax miitua colenda ’3-95amp; 45-24 q Peccâdi illecebra ex inalorum im- peccandi nullus modus, excuflb Dei timoré 20.ii,amp; 5o.3,amp; 34.23,amp; 33.14 peccatum originale in toto homine peccatii vni’ in multis punitur 34.23 peccati cognitio neceflaria 42.11 peccati cognitio qualis nobis inge- peccati confeflio fieri debet 38.26 peccati confeflio pura efl'e debet i8gt; i3,amp; 27.41 peccati author Deus non eft 8.« peccatis alienis quomodo irafcendü ?4-7 in Pecunia regia tradanJa fidelis lofeph nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47.14 Peregrini amp;nbsp;inquilini Chriftiani47-8 Pedum lotio olim trita 18.3 ped^ lotio, vetuftum humanitatis ^icium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45.23 pedem colligere quid dicantur mo- rituri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;43.33 Perfidiafiliorum lacob 34-13 Perplexis quid agendum 45-« q Philautia periculofa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;30.« philautia excxcat 23.i4,amp; 31.455SC 34-21 Philifthinorum crudelitas 16-14 Philofophorum nugx- de Iride ?-‘5 qPietatis externa confeflio requit' tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33.17 Pigritiacauenda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19-131^ 5''* pigritix pana 3i.i,vide Tardiw* qplatonis locus i.i6jamp; 13.13,64 ij-* Piuuia in manu Dei i.6,amp; 2.3,amp; ’9-^ ^Panä quomodo retineat panas caftigatorias optime conueni re cum gratuita peccatoriun rc-miflione Panitentiavera peccati vcnini^i im-petrat panitentia fxpe ex metu pocnx oritur panitentia in Drum cadere minimè poteft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6.6,amp; 20.7 panitentia reproborum qualis 4.13, panitentia EGu furioix iracundi.x teftis panitéix initium dolor eft ex pec- panitentixverx fignum 20.14 paiiitentix externa profeflio 33.2 panitentix fymbolum fuit eircun- cifio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. |
COMMENT. CENS *•
|
polygamia origincm cepit à Lamech polygamia diuortiu tolerabili’ 29.17 polygamiadamnatur i.i4,amp;4.i%amp; i2.i9,amp; 2ç.i,amp; 2é.54jamp; 29. î7,amp; 5O.i,amp; 51.JOJamp; polygamia: pcena nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jo.iç Portas hoftium poffidere,pro Potiri imperio Poflefllonem æterna quomodo pro-miferit Deus Potentia Dei cum eius verbo con- ^Prædicatiovcrbi fufficcre debet ad fidem 5O.24,vide Dei potentia Præfumptio fan^a Primogeniturx excellentia 2j.50j(S£ 55.î,amp; 55.28 Promiffiones Dei fcmper propona-mus nobis ob ociilos Propheta Iacob defuturo Ecclefiæ ftatu prophetat prophetiaIacob mira de future filio-rum ftatu ProfperitasomnisàDeoeft x6.ry ptofperitate inebriatur homines -41. 42.9 Prouidentiam Dei vfquead coniu-gii extendi Pulchritudo donum Dei i2.ii,amp; 20.2 PutipharpræfcÛusmilitum 57.58 putiphar nimis vxorius 55^9 QV æftiones curiofa: vitâdæ, vide Curiofitas,amp; Sobrietas aninii Quærendi Dei optima ratio 48.15 R T? Achelnonexcufaturfuratapa-trisidola nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5i.'9 rachel multiplici reprehenfione di-gna nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5gt;-5^ Tachelis fepulturam quare comme-tnoret Iacob filio fuo lofeph 48.7 P’pT pro co omni quod fupra nospa-tet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1.6 5^ebecca pcccauit, lacob pro Efau ftibftituens rebcccæ peccat'jm multiplex 27.15 Reges pro Frincipibus Religio non temerè mutanda 54.24 religio fecum fert fcpeliendi cur am ’5-5 religionis inftauratio hoc tempore religionis verat notitia etia reprobo-rum mentibus infculpta 45 25 religionis reformationcm Papiftæ re ciperc nolunt Reprob'.’s fenfus eft , Diuini iudicii metum calcare Reniiftio gratuita Sccaftigatoriæ pa ntconueniunt Reprobi non proffus carent diuinx bonitatis notitia reprobi habent humanitatis aliquid refiduum reprobi inexcufabiles i^.io reprobi pertinaces reprobi propria cofeientia damnati 25.29 reprobi nunquä verè refipifeunt 27. |
54,amp; zS.6 reprobi aut in fuis malis ftupent, aur in rabiem profiliunt 51.5 reprobi infanabilcs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57.25 reprobi quomodo Dei! timent 51.42 r^robi doloris fenfu priuantur 19.57 reprobi fubito excellüt,vt ftatim co cidant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5^.i.5i,amp; 57.28 reprobi interdû eleftis profunt ^6.6 reprobi omnes ira: Dei fubieûi 9.25 reprobi exitio deuoti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;if.16 reprobi à filiis Dei morte difeemun- tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1J.15 reproborum contumacia 19.10.15Jamp; 59-'4 reproborum panitentia qualis 4.15, amp;nbsp;27.54,amp; 28.6 reproborum timor nbsp;nbsp;nbsp;28.17,amp; 51.41 reproborum mors turbulenta reprobos etiam manet refiduus dei- Rex Pharao facerdotes alit gratis 47.22 régis beneficio amp;nbsp;permiflu non abu-titur lofeph in Regia pecunia traftandaquàm fi-delis lofeph régis creatioin Lege quare partim hominum libidini, partim cælefti decreto tribiiatiir TRidcndi verbum in vtranque par Rifus Ifmaelis maligna fubfannatio ibidem Rixisobuiam eundum 45-24 ^Ruben primogenitura quare deie- S SAbbathum quomodo Chriftiad uentii abolitum fabbathi veritas in Chrifto ibidem non femper in mala partem ca- Sacerdotibus benedicedi munus in- iundum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i^.i9,Sifi.ié facerdotes aluit gratis Pharao Diui facerdotium Leuiticum Chrifti fa- cerdotio fiibieftum 14.10 Sacramenti funt Diuinæ gratis te-ftimonii facramenta à verbo auulfa nulla funt 9.11,amp; 17.9,amp; 51.47 facrameta duo taiitû in Ecclefia 21,4 facramenta fidem adiuuant 9.12 facramenta à Papiftis abolita 17.9,amp; 28.I5,amp; 4^.2 facramentorum vfus 9.11,amp; 17.9 facramentorum numerus 21.4 facramentorum corruptio 17.9,amp; 28. 15,amp; 46.2 Sacrificandi mos à D eo tradi tus 4.x facrificia ad quid inftituta 4.2,amp; 8. 17,amp; 55.20 filem duarum vrbium nomen ibi. filemprolerofolyma Salus hominum curatur à Deo 17.14 falutisnoftrs initiumifolaDei gra OiS'ci non modo pacem, fed amp;nbsp;pró-fperum ftatum fignificat Sanguinis efus ad tempus prohibi- «.A |
Sanöi non fcmper aSpiritu fa-nfto reguntur fanifti patres humanis affcûibus non exuti fanûorum fides imperfeifta 55., fanûorum opera imperieûa 15,8 fanftorum exempla quatenus imi-tanda,vide Exempla fanâorum Sapientiæ gradus primus, nil ftbi arrogate nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41.15 Sarai fterilis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n.iS farainonexcufaturàpeccato if.i farai Dei nomine abufa eft 16.5 fara cur lie à Deo vocata 17.15 fara Abrahx foror in fecundo gradu 20.12 fars rifus in quo vitiofas 18.ii farx peccatum farx pudicitia diuinitus feruata 20.4 farx fatus vitalis promittitur iS.io Satan ferpente abufusad fallendnm fatan non eft peruerfus à Deo condi-tus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem fata rabie indueius homini exitium comparauit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem fatan quomodo tentet 52.10.24 fatan neminem aperto marte aggre- fatan Dei ftmia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2lt;;.24 fatanx cauendx infidix if.i fataux vafritics 5.1,amp; 15.2,5e i6.i,Sc i9.55,amp; 22.n,amp; 52.io,amp; 55.223amp; 59.0 fatanx fpes venix nulla relnfta 5.14 Satietas faftidium pant 42-44 fatictas ferocitatem gencrat lö.ió fatictas ignauix mater 4''44 Satift'aftionibus non redimi panas Scandala captant impii, vt peccandi licentiam obtendant 9.22 Sceleris amp;nbsp;dclióti difenmen 20.4 Sceptrum dc luda non auferendum, donee See. Scientiain malam partem 1.9 Scortatio diuinitus damnata 54.25 fcortatio Deo exofa fcortatio communi hominum fenfu Scripturx ftmplicitas 5.i.vide Verbu Dei ^Seculum pro vetuftatc 4.4 feculum pro longo tempore 15.14 feculü vetus,Ecclefix pueritia 52.5t Securitas carnis metuenda 55.2 fecuritas impicrura, vide Impioruni fecuritas feduhtas commendatur 24.55 Semen mulieris pro toto hominum genere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5.1Ç Sene.iftutis bonitas in quo fita 15.8 Senfus reprobus eft, Diuini iudicii metum calc.are nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57-25 ScpeliSdi mos vecerib’ diuerfus 25.5 fepehendi cura fecù fert religio, ibi. fepeliri in terra i'hanaanquafc man dauit lofeph filiis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49.29 fcpulturx cura, refurreûionis teftis |
5$'^
-ocr page 14-index
|
fqjultura vatnalis Papiftii fepulchri cur tanta folicitudo ipfi la cob 47.1? amp;fihoeius lofeph in icpulturis plus fumptus amp;nbsp;pom-parutn apUd AEgyptios, quàna a- pud ludæos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jo.t ferpeiitis folertia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem ferpcntis hoftilc dilTidium cuiti ferpente abufuseft Satan ad fallendu hominem feruitutis mentio prima nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n.j feruitutis iniciu vitio non caruit 14.1 feruitutis vfus illicitus non eft ii.ç fcruus feruorumeftPapajquemad-modumChanaan Siehe non procul abeft à monte Ga-rizim flehimitx mala confeientia religio-o nem mutant Siclus valebat quatuor drachmas At ticas Signa àverbo diuulfa.fuperuacuafût 9.115amp; i$.i7,amp; i7-%amp; 4^.î lignorum analogia cum rebus qux-renda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i5.i7gt;amp; 17.11 lignis interdum tribuitur quod figu ratis rebus proprie conuenit 28.22 Silo quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49.10 Simeonis amp;nbsp;Leui impietas 54-14 limeonis 8c Leui crudelitas 54.25 limeonis amp;nbsp;Leui barbaries amp;nbsp;contu-macia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;54.50 limeonitis force non cotigit propria regio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49.7 Simulatio magnopere fugienda 57. 55.amp;44-’-1 limulatio filiorum lacob 57.55 limulatio lofeph nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;42.9 ^Sobrietas feruanda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9.20,amp; 21.8 fobrietas animi commendatur 5.5Jamp; 9.25;amp; r^.io.ié^Sc iS.tfjSc 19.1OJamp; 28. 15.amp; 55.20 Societas non prodeft^nift Deus prx-fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;42.27 vide Mult it udo Ibcietas impiorum periculofa 14.1t Socordia e.xcutienda 18.19,amp; ’9-’5-57j 8c 52.i5.2Ä,amp; 57.15Jamp; 41.8,amp; 42.21 Sodomano cafuperiit, feddiuinitus fodomitxnonvno tantum vitio la- borabant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19.4.10 fodomitarum fuperbia 15.15,amp; 19.9 fodomitarum fernen malediftü 19.24 Somniis olim Deus apparebat 15.1tgt; amp; fomnia quædam vim habent vatici-nii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40.5 Splendor in regibus 8c princip.non omninodamnandus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4t-4lt;gt; Spes fidelibus neceflaria 15.14, vide |
Patientia. ^Sterilitas olim probro habebatur 50.2t fterilitas terræ,diüinæ irx index 5.1S Stoicofum viftus Heroica,nontangi miferi'eordia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^.1 ^fSubieâio nontemerè excutienda 14-’ fubieüorum 8c famulorum habenda ratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17.1t Succoth duarum vrbium nomc 55.17 Superbia,malorû omnium initiu ^.6 fuperbia difficulter corrigitur 11.4 fuperbia humanis metibus ingenita 50.8 fuperbia incredulitatis comes 51.19 fuperbia abiicienda fuperbi cum Deo belligerantur 11.1.7 fuperborum natura Superftitio hominibus ingenita 51.19 fuperftitio mentes hominum dénié- fuperftitio mifeet facra prophanis fuperftitio pertinax amp;nbsp;rebellis 55.4 fuperftitio fuperbix plena 45.5t fuperftitio AEgyptioruni 46-51 Surgendi verbo deliberatio notatur Î7-5Î T tarditas danatur 19.26,amp; 5i.i,amp; 52.14 ^Temeritas cauenda 19.18.50,amp; 51.51 Temperantia in cibo amp;nbsp;potu colcda 18.27,amp; i9.55,amp; ’'-8 temperantia in fanôo coniugio 6.t Templa Papiftarnm lupanaria 18.17 Tenaces filii Laban nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51.1 O’em fere in mala parte capitur5i.i9 Terra cur ob Adx peccatum maledi- ûa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5.17 terra: fterilitas,diuinx irae index 5.18 terra Chanaancxleftis hxreditatis ty pus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17-72amp; i-7-i7iSc 46.5 terram patrum fuorum quare lacob vocetterram Chanaan nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48.21 ^Timiditasfanftaexfide 8.15 timor fidem non euertit 18.19,5c 28. i7gt;amp; 5^'^ timor Dei in nobis etiam ob naturæ corruptionem in vitium dégénérât nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18.15 timoré Dei excuflb nullus peccandi finis to.ii,amp; 50.5,5c 54.2^,8c }?.i4 timor reproborum nbsp;nbsp;nbsp;28.7,8c 5 r.42 nnSinproGenerationibus (.4 8c pro R eb us geftis Tolerätia Dei ii.5,vide Dei toleratia Tollere caput quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40.11 f Tranfl'ubftantiatio inane figmentii 14.18 Tribuum Ifrael duodecim qualis fu-tura effet conditio 8c fitus,longo ante tempore prxdicit lacob, etiä ante fortes miffas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49.1 Trinitas perfonaru inDco i.t6,5c 11.7 |
Triftitia no obruendi qui vwè rio humiliant ur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4J'Ï V T ZEntiregunturaDeo V Verbum Domini aliquandoin-credibile videtur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;74 verbum Domini externis figuris po tius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9'*ï verbum Domini cum fymbolis con iundum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15.18,8c 27-9 verbum Domini cum eius potentia coniungi debet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tS.tf verbum Domini perfeflam fapien-tiam c'ompleiftitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45.11 veibum Domini non adulterandum 40.16 verbum Domini vitx noftrx régula certiffima 21.4,8c 22.2,8c 24.22,5c 27. 15,8c 28.19,8c 19.50,8c 42.7 verbum Domini quid Papiftis 9.U, 8c17.9 verbi Dei illufio deteftabilis verboDei creaturx fanöificätur 9-5 verbi auditus fufficere nobis debec ad falutem V eri notitia in hominum animis in-fculpta V eftitus cultus niniis,danatur 5.1* ^■Via Domini quxdicitur Vigilandumaffiduc vigilandum paftoribus Agndiöa no appetenda 15.14,5c 16.17 vindiûam miniftri verbi denuntia-re debent V ini vfus quando caperit 9.H’ Virquandopatre relinqueredebeat» vt adhxreat vxori viri nomen Deo attributum 51-14 viri nomen Angelis interdum tri' buitur,vidc Angeli Vifionibus olim fe Deus manife^’* bat vifiones patribus erant diuinxff®' fentix fymbola viuerc coram Domino quid *7‘‘^ Vita prxfens ftadio fimilis '{■* vitx longitudo,Dei donum 5^'7 vitx futurx confolatio optimum do-loris tempcramentuin Vitifera tribus luda 4?’'* ^Vocatio Ccntium,vide Gentes vocationis metas tranfilire non licet 54.7,5c 40.6 vocationis fux iuftx neminem pude re debet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47-5 Voluntas Dei cur nobis manifefta-tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i8-'9 Voucre,malumnon eft *^-^7 vota Papiftarum abominabilia ibi. lt;Vrbiumorigo primai Cain 4-i7 ^Vt,confequentiafxpius notât qua caulam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;8-'9 Vxor Lot quomodo in falls ftatui verß vxoris Lot deliftum non leue ibi. vxorem filio fuo eligie Abraham ,8c quare nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*4-* vxoribus non fempercredendii 59.19 vxorius nimis Putiphar ibidem Z Zelus prxpofterus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»7-9 |
arcvmentvm.
QVum immenfa Dei fapientia in hoe admirabili cxli amp;nbsp;terrx opificio rcluceat, multum abeft quin poffit conditi niundi hiftoria pro dignitate fua rite explicari.nam amp;nbsp;exiguus nimis eft ingenii noftri modulus, vt tantam capiat rerü amplitudinem: tantum abeft vt lingua ad plenam folidamque earum enarrationem fuffi ciat. Verùm ficuti laudem meretur, qui modefte reuercter in operü Dei confideratione fe exercer, etiam fi. minus aflequitur,quàm effet opundü: ita fi in hoc exercitii genere alios pro facultate mihi data: iuuare rtii-deam, officium meû non minus piis hominibus probatum iri,quàm Deo acceptum fore confido. Hoc non tantiim exeufandi mei caufa præfari libuit:fed vt moniti etiam fint leftoresjfi probe mecû in meditandis Dei operibus pro-ficere velint,fobrium,docilem,manfuetum,amp; humilem fpiritum afferendum effe.Oculis quidem mundû cernimus, pedibus calcamus terra,manibus palpamus innumeras operum Dei fpecies,odorc ex herbis amp;floribus fuaué iucun-dûmque haurimus,fruimur ingentibus bonis: fed in his ipfis quorû notitiâ apprehcdimus,ineft ea diuinæ potentiæ, bonitatisjlapiétiæ infinitas,quæ fenfusomnes noftros abforbeat.Itaque hominibus fufficiat,fi mediocre pro fuo ca-, ptu guftû hab eant. A tque ad hüc feopû ita nos eniti tota vita conuenit, vt nos(etiam in vltima fenelt;ftute)profeftns minime pocniteat,modô aliquantum fimus à carceribus progreffî. Hoc confilio Mofes librum fuum exorfus eft à mundi creatione, vt in eius afpeftu Deum quafi vifibilem nobis proponat.S'ed hîc infurgût proterui homines,ac lu-dendo quxrunt,vndenam hoc reuelatum fuerit Mofi.fabulari ergo de rebus ignotis putât, quia nec fpeftator fuerit eorû quæ narrat,neque ex leéiione didicerit ita effe. Sic illi: facile tarnen refellitur eorum improbitas.Nam fi fidem ideo eleuant huic hjftoriæ,quoniam ex longa ætatum ferie repetatur:vaticinia etiam refutét,quibus idem prxdixit, quæ totidem poftea feculis acciderunt.Clarafunt,inquam,amp; diferta,quæ de Gentiû vocatione teftatur Mofes:cora-plementum duobus ferè poft eius mortem annorum millibus extitit. Qui ftm longe póft futuram, amp;nbsp;tune ab ho-minum fenfu abfconditam Spiritu præuidit,annon potuit vtrum mundus à Deo creatus efl’et,intelligere,præfertim tælefti magifterio edoôusi Neque enim fuas diuinationes hic profert: fed organum eft Spiritus fanûi ad ea pubh-canda,quæ ab omnibus cognofei operæpretium fuit. Quod illis abfardû videtur,tunc demum ab eo deferiptû expo fitùmque fuifle creationis ordinem,qui ante incognitus fuiffetiin eo nimium errant. Neque enim memoriæ prodi-dit res prius inauditas: fed quæ longa annorum fucceflione filiis patres quafi permanus tradiderant, primus feriptis confignauit. Putamùfnc fie pofitum in terra fuifle hominem, vt fuam rcrumque omnium quibus fruebatur origi-nernnefciretîlmô de omnibus probe edoiftum fuifle Adam, nemo fanus dubitabit. An verb ille poftea mutusî An fanfti Patriarchx tam ingrati,vt filentio tâ necefl'ariam doftrina fupprimerentîAn Noe tâ memorabili Dei iudicio admonitus,eandem ad pofteros tranfmittere neglexitîHoc elogio nominatim Abraha ornatur,qubd familiæ fuæ do Gene.iS.c.i? ûorlit ac magifter.Et fcimus,quû abeflet procul Mofes, fœderis tarnen à Deo cum patribus initi notitiam toti populo tritâ fuifle.Neque enim quafi nouum aliquid prodit,natos effe ex fanfto genere lfraelitas,quod Deus fibi coo-ptaffetifcd tantum cômemorat quod omnes tenebât,quod feues ipfi à proauis acceperant, quod denique omni con-trouerfia inter eos care b at. Iraq ne neque dubium nobis effe debet, quin mundi creatio, vt hic deferibitur, ex veteri ac perpétua patrum traditione iaffi nota effet.Verùm quia nihil magis procliue eft,quàm corrûpi ab hominibusDei veritatem,vt longo temporis fucceffu quafi à fcipfa degeneret: quo pura hiftoria retineretur, cam Dominus feriptis Commendari voluit.Ergo Mofes eius doftrinæ quam feriptis complexus eft,fidem(qux hominum leuitate fluxa effe poterat)ftabiliuit. Nuncad Mofis confilium redeo: vel Spiritus fanifti potius,quiperos eius loquutus eft. Deü, qui inuifibilis eft, nonnifi ex fuis operibus cognofeimus. Ideo eleganter Apoftolus fecula vocat la/a» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Heb.n.a.j
ßÄ{W(l^a:acfi dicas fpeftacula rerum non apparétium. Hæc ratio eft cur Dominus, vt nos ad fui notitia inuitet,pro-ponat nobis ante oculos cæli terræque fabricam,amp; in eafe quodammodo confpicuum reddat. Nam xternaquoque eius diuinitas amp;nbsp;potentia (vt inquit Paulus) illic relucent. Et illud Dauidis eft veriflîmum , cxlos vtcunque lingua Rom.i c.s» carcât,difertos tarnen effe gloriæ Dei præconesipulcherrimum hune naturx ordinem filendo clamare, quàm admi-rabilis fit eius fapientia.Hoc eo diligentius notandum eft,qubd tam pauci reifti cognofeendi Dei viam tenent: plii-l'inii autem in creaturis hærentes,opificem ipfum non curant. Nam duobus his extremis vitiis ferè laborant homi-nes,quôd alii præterito Deo,totam ingenii fui vim ad naturæ confiderationem applicant: alii autem, negleûis Dei operibus,ftulta adeôque infana curiolitate ad inquirendam eius eflentiam inuolit.Perperam vtrique. Üccupari in-lieftigandis naturx arcanis,vt nunquam ad authorem conuertas oculos, peruerfum eft ftudium: frui verb tota iiatii-ra,nec beneficii authorem agnofccre,nimis fada ingratitudo.Ergo qui fine religione philofophantur,imb hoc agût fpeculando, vt Deum amp;nbsp;pieratis fenfum procul à fe remoueant,aliquindo fentient quid valeat illud Pauli,quod re-fert Lucas, Deü nunquâ fe reliquiffe o^'^Tipor.Neque enim illis impune cedet,qubd ad teftimonia tam illuftria fur Aa.i4.c.i7 di amp;nbsp;hebetes fuerint.Et fané Deü nufqua videre,qui vbique dat prxfentix fuæ figna,malignx ignorantix eft.Qupd fi nunc illufores cauillis effugiunnahquâdo teftabitur horribile eorum exitiû,non alia de caufa ipfos Deum nefeire, nifi quia fponte amp;nbsp;malitiofc cæcutiant. Quantum ad eos qui fuperbe mundum tranfuolantes, Deum innudafua effentia quxrunt,fieri nonpoteft quin abfurdis tandem multi.s commentis fe intricent. Deus enim alioqui inuifibi-lis(vt iam didum eft)mundi imaginem quodammodo induit,in qua fe nobis confpicicndum præbeat.Tam magni-ficè ornatum incomparabili cæli amp;nbsp;terrx figura qui intueri non dignantur, poftea fuis deliriis iuftas fui faftidii panas luunt.Proinde fimul ac nome Dei auribus noftris infon3t,vel eius cogitatio fubit,nos quoque pulcherrimo hoc ornatuipfum veftiamus: denique mundus fit nobis fchola, fi probe Deü cognofeereoptamps. Hinc etiam refellitur eorum improbitas,qui Mofi oblatrant,quôd tam breue temporis fpatiü fluxiflè narret à mundi creatione. Qux-runt enim,quid Deo repente in mentem venerit vt mundum crearet:cur tandiu in cælo otiofus iacuerit:atque ita in perniciem fuam ludendo,acumen fuû exercét. Refertur in Hiftoria tripertita quoddâ pii viri refponfum,quod mihi femperplacuit.Nam quum impurus quifpiam canis Deum eiufmodi ludibrio exagitaretiexcepit illc,Tunc minime fuifle otiofum,quiainfernum fabricaffet curiofis.Quibus enim rationibus eorum proteruiam compefcas,quibus fo brietas ex profeffo contemptibilis eft amp;nbsp;odiofaîEt certè qui in vexando Dei otio ita licenter nûc exultant, vim eius inparandagehéna xternam fuiffe magno fuo malo fentient. Quantum ad nos fpeûat,non debet tantopere abfurdu videri,quôd Deus feipfo contentus,mundum,quo non indigebat,non ante cre3uerit,quàm it3 vifum eft. Porrô qui eius volunt3s régula fit omnis fapientiæ,ea vna nos contentos effe decet.Reûc enim Auguftintis, iniuriâ Deo à Ma De Genefi eon-nichæis fieri dicit,quod fuperiorem eius voluntate caufim flagitent.Prudenter idem admonet, non magis de infini tis temporum,quàm locorum fpatiis efl'e inquirendum.Nos certè non ignoramus finitum effe cæli circuitum, amp;nbsp;ter ' ram inftar globuli in mediolocatam efl'e. Qui non citius creatum fuiffe mundum indigné ferunt, expoftulét etiam cum Deo, quod non innumerabiles mundos fecerit.Imb quia hoc abfurdum ducût,multafeculapræteriiffe abfque mundo,agnofeant hoc magnum effe naturx fuæ vitium,qubd præ immenfa vaftitate qux vacu.3 manet,exiguû fpa-tium cælum amp;nbsp;terra occupant.Nobis verb quia amp;nbsp;temporum æternitas,amp; gloriæ Dei infinitas,duplex eflet labyrin-
-ocr page 16-iliuSjHzc modeftia placeatjOe longius progredi appetamus, quàm Dominus operiim fuorû duÛu ac direftione nos inuitat. Qiwd autem mundum quafi fpeculiim conftituo,in quo Deü intueri oporteat, non ita volo accipi qua» vel nobis fatisprofpicaces fint oculi ad cerncndum quod cxli ac terrz fabrica rcpræfentat : vel cognitio, qiialis mdc haberipoteft, fufficiat in falutem. Imó quia nullo profeftu nos Dominus per creaturas ad fe iniiitat, nifi quod inde inexcufabilcsreddimur.-nouum rcmcdium(vt opus erat)addidit,velfaltem aliofubfidio adiuuit ingenii noftri rudi-latem. nam Scripturaduce amp;nbsp;magiftra, qux alioqui nos fugercnt non modó demonftrar, fed propemoduni afpice-re cogitmon fecus ac Jiebetesoculi fpecillis adiuuantur.Atque in hoc,vt i^ didum eft,Mofes incübit.Nam fi mutual cæli amp;nbsp;terrx magifterium fufFiceretjfuperuacua effet Mofis doftrina.Accedit igitur bic præcOjqui attentionem noftram excitatjVt fciariiusnosad cólpiciendam Dei gloriam in hoc theatro effe collocatos: neque vt teftes modo, fedetiam vt diuitirs omnibus quæhîc funt expofitXjfruamunficuti eas Dominus vfui noftro deftinauit ac fubiecit-Nee tantum in geflere Deum mundi effe architeftum pronuntiat:fed toto hiftorix contextu offendit quàm admi-rabilis fit eius turn potentia,tumfapientia,tü bonitas,ac prxfertim fumma erga humanü genus folicitudo.Prxterea cum anemus Dei fermo,viua amp;nbsp;expreffa fit illius effigies,hue nos reuocat.Ita efficitur quod docet A poftolus,non a-Hcb.n.i., liter quàm fide in tell igi aptata fuiffe verbo Dei fecula. Proprie enim ex eo nafeitur fides, quod edoâi Mofis mini-fterio,non iam vagamur in fpeculationibus ftultis amp;nbsp;euanidis : fed verum amp;nbsp;vnicum Deum in genuina fua imagine j.Cor.i.cst contemplamur. Obiici tarnen poteft, his minime videri eonfentaneum quod Paulus tradit, Poftqua in fapientia Dei non cognouit mundus per lapientiam Deum, vifum Deo elle per ftultitiam prxdicationis faluos facere creden-tes.Nam ita innuit,fruftra Deum quxri rerum vifibilium duftumec verb aliud reftare,nifi vt redà nos ad Chriftuin conferamus.Non igitur ab dementis mundi huius, fed ab Euangelio faciendum eft cxordium,quod vnii Chriftiim nobis proponit cum fua cruce, amp;nbsp;in eonos detinet. Refpondeo, fruftra qhidem in mundi opificio philofophari, ni-i.Cor.i.f.a ß qui Euangelii prxdicatione iam humiliati,totam mentis fux perfpicaciam crucis ftultitix(vt Paulus nominat)fu-biicere didicerint.furfum,inqua, amp;nbsp;deorfum nihil reperiemusjquod nos ad Deum vfque attollat,donec in fua fcho-la nos Chriftus erudierit.Id porro fieri non poteft, nifi ex profundis inferis emerfi,crucis eius vehiculo fupra cxlos omnes tollamurivt illic fide comprehendamus,qux oculus nunquam vidit,auris nunquam audiuit, amp;nbsp;qux löge cor-da mentcfque noftras fuperant.N eque enim illic terra nobis obiicitur,qux fruges velut in diurnum alimentum fup peditet, fed Chriftus ipfe in vitam xternam fe nobis offert : nec cxlum foils ac ftellarum fulgore oculos corporales jlluftrat, fed idem Chriftus lux mundi amp;nbsp;fol iuftitix in animis noftris refulget : nec aer inane fpatium nobis ad fpi-randum porrigit,fed ipfe Dei Spiritus nos vegetat,amp; viuificat.Denique illic inuifibile Chrifti regnum omnia occu-pat,amp; fpiritualis eins gratia per omnia diffufa eft. Verùm hoc non obftat quominus fenfus noftros ad cxli terrxque confiderationem applicantes,inde etiam petamus qux nos in vera Dei notitia confirment.Chriftus enim imago eft, in qua non modo peôus fuum nobis Deus confpicuum reddit, led manus quoque amp;nbsp;pedes. Pedus appelle arcanä ilium amorem,quo nos in Chrifto complexus eft.Per manus autem amp;nbsp;pedes,qux oculis noftris expofita funt opera, intelligo. A Chrifto fimul atque difceffimus,nihil eft tarn craffum vel minutum, in quo non hallucinari necefie fit-
Et lane Mofes,quanuis in hoc libro initium faciat à mundi creatione,non tarnen in ea nos fiftit. Nam hxc limul coniungi debent,conditum fuiffe mundum à Deo,amp; hominem,poftquam luce inftlligentix donatus erat,amp; tot pri-uilegiis ornatus, cecidiffe fua culpa,atque ita bonis omnibus qux obtinuerat, priuatum fuiffe : deinde mifcricordi» Dei in vitam,quam perdiderat,reftitutum, idque Chrifti bencficioivt femper efl’et aliquis coctus in terra, qui in fp^ cxleftis vitx adoptatiiSjhac fiducia Deum coleret.Atque hue quoque fpeftat totius hiftorix contextus, fic à Deofif uatum fuiffe humanum genus,vt peculiarem Ecclefix fux curam egerit.Hoc cnim eft libri argumentum.-poftquao* conditus fuitmundus,homincm veluti in theatro fuiffe collocatum,qui furfum amp;deorfum mirifica Dei opera coH fpiciens,autl-torem reuereter adoraret.Secüdo omnia in vfum hominis effe deftinata, quo magis illi obftriaus,totö fein eius obfequium addiceret ac dicaret. Tertio intelligehtiaamp;rationefuiffeprxditum,vt à brutis animalibusdi-fcretus,potiorem vitam meditaretur.-imo vt ad Deum reftä tederet,cuius infculptam imaginem gerebat. Poftea ft' quitur lapfus Adx,quo fe à Deo alienauitivnde faäum eft vt omni reditudine priuatiis fuerit.Ita Mofes homineni omnis boni vacuum,mente cxcum,cordc peruerfum, omni parte vitiatum, fub mortis xternx reatu conftituit. ScH mox addit inftaurationis hiftoriamivbi Chriftus cum redemptionis beneficio affulget. Hine continua ferie cumÖ'* gularem Dei prouidentiam in regenda tuendaque Ecclefia profequitur,tum verum Dei cultum nobis commendat! vbi fita fit hominum falus, prxfcribit:amp; Patrum exemplis ad infradam crucis tolerantiam nos hortatur. Quifq^^?* ergo in hoc libro rite proficere cupit, mentem fuam ad hxc capita référât. Prxfertim vero obferuet, poftquam liali fuo cafu fe amp;nbsp;omnes pofteros Adam perdidit,hoc falutis noftrx fundamentum,häc effe Ecclefix origine, ex profundis tenebris eruti, mera Dei gratianouam vitam obtinuimus: Patres huius vitx (ficuti per verbum ill*** Deoofferebatur)fide fados elle compotes : verbû porro hoc in Chrifto fuiffe fundatum : iam veto eadê falutis P''®' iniffione,qu3 initio eredus fuit Adam,piosomnes,qui poftea vixerunt, fuiffe fuftentatos. Itaque perpétua Ecclt^’^ fucceffionem ex hoc fonte fluxiffe, quôd fandi Patres alii poft alios fide amplexi oblatâ fibi promiflïonem, in familiam fuerunt aggregatijVt comunem in Chrifto vitam haberent.Hoc diligêter notandum, vt feiamus quïnan» lit verxEcclefix locietas,amp; qux fidei communio inter Dei filios.Quum Mofes Ifraelitis ordinatus effet dodor,nnn dubiimi eft quin propriè eos refpexerit, vt agnofeerent fe populum elfe a Deo eledum amp;nbsp;cooptatum : atque hums adoptionis certitudinem peterent à ftxdere,quod Dominus cum Patribus illorum pepigeratrfcirent non ahum eue Deum, non aliam elle redam fidem. Sedhoc quoque idem voluit feculis omnibus teftatum, quicunque rite colere Deum volunt,amp; cenferi Ecclefix membra,iis non aliam viam tenendâ effe,quàm qux hic monftratur.Porrô vthtm fidei principium eft,fcire hune vnum elle verum Deum,quem colimusùta non vulgaris eius eft confirmatio,nos elfe Patriarcharum focios:quia ficuti Chriftum,quü exhibitus nondum foret,habuerüt falutis fux pignus: ita Deum, qui le iam olim ipfis patefecit, retinemus.Hinc etiam colligitur diferimen inter purum legitimùmque Dei euhum amp;nbsp;omnes adultermos,qui poftea Satanx fraude amp;nbsp;peruerfa hominum audacia fabricati funt. Adhxc cofideranda elt Ecclefix gubcrnatio,vt ftatuat ledor Deum illius perpetuum fuiffe euftodem ac pra;fidem:fic tarnen vt crucis tniU-tia earn exercuerit. Hic verb propria Ecclefix exercitia fe proferunt : imo tanquam in fpeculo nobis ftadium ob o-culos ftatuitur,quo nos cum lândis Patribus ad beatx immortalitatis metam eniti decet.N une Mofen audiamus.
-ocr page 17-1
Primus Mous Jiber, Gcneßs vul-
GO DIGTVS.
C A P V T I.
1
2
Î
4
Î
6
8 ?
IO
II
N principio creauit Deus cælum amp;nbsp;terrain. ^3' Tërraaiitem eratinformis amp;ihanis:tcnebræquc fe in fuperficie aquarum.
Et dixit Deus,Sit lux.Et fuit lux.
Viditque Deus lucem quod bona eiret:amp; diuifit Deus lucem a tenebris.
Et vocauit Deus luc4 Diem: tenebras vocauit Noólem. fuitquevefpcraamp; fuit mane dies primus.
Et dixit Deus,Sit extcnlio in medio aquarum,amp; diuidat aquas ab âquis. Et fecit Deus expanfionê:amp; diuifit aquas quæ erant fub expanfiöne,ab aquis quæ erant fupcr expanfionem.amp; fuit ita.
Vocauitq; Deus expâfioné,Cxlû.amp; fuit vefpera, amp;nbsp;fuit mane dies fecûdus. Et dixit Deus,Congrcgentut aquæ quæ funtfub cælo,in locum vnum,amp; ap
pareat arida.amp; fuit ita.
Et vocauit Deus aridam jTerram ; congregationem verb aquarum appella-uit Maria. amp;nbsp;vidit Deifs quod effet bonum.
Et dixit Deus,Germinet terra germen, herbam femînificantem fernen,arbo rem fruâiferam facientem fruâumiuxta fpeciem fuam, cui infit feme fuum
fuperterram.amp; fuit ita*
“ Et prôtulitterragermen,herbamfeminificantem ferneniuxta fpeciem fiia, amp;nbsp;arborem facientem fruâum, cui fernen fuum inefîet iuxta fpeciem fuam.amp; vidit Deus qubd effet bonUm*
’3 Et fuit vcfpcra,amp; fuit mane dies tertiusi
*4 Et dixit Deus,Sint luminaria in firmamento cæli, vt diuidant diem à noâe, amp;nbsp;fint in figna,amp;ftata tempora,amp; dics,amp; annos.
iS Et fint in luminaria in expanfione cæli,vt illuminent terram. amp;nbsp;fuit ita.
Et fecit Deus duo luminaria magna:luminâre maius in dominiû diei, amp;nbsp;lu-minare minus irt dominium nodisrôt ftellas.
'7 Pofuitque ea Deus in expanfiorie cæli,vt illuminarcnt terram,
i8 Et vt dominarentur diei,acnoâ:i,amp; diuiderent lucé a tenebris. amp;nbsp;vidit Deus qubd effet bonum.
19 Et fuit vefpera,amp; fuit mane dies quaftds.
Et dixit Deus, Repere faciant aquæ reptile animæ viuentis, amp;nbsp;volatile volet fuper terram in fuperficie expanfionis cæli*
21 Et creauit Deus cetosmagnos,amp;omnemanimam viuétem,repentcm, quâ repere fecerunt aquæ iuxta Ipecies füas:amp; omne volatile alatum, «»«»».pocf^Kcfe-lt;undum fpeciem fuam. amp;nbsp;vidit Deus qubd effet bonum.
Benedixitque eis dicendo , Crefeite, amp;nbsp;multiplicate vos, amp;nbsp;replete aquas in maribus,amp; volatile multiplicet fe in terra.
25 Et fuit vefpera,amp; fuit mane dies quintus.
24 Et dixit Deus, Producat terra animam viüeritem fecundum fpeciem fuam, iumcntum,amp; reptile,amp;beftias terræfecundumfpeciemfuam.amp;fuit ita.
a.i.
-ocr page 18-2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
Fecîtq; Deus beftiâ terra: fecundû fpccicm fuâjamp; iumentû fecundû fpecicm fuâ,amp; omne reptile terræ fecundû Ipeciem fuâ.amp; vidit Deus quod effet bonû.
Et dixit DeuSjFaciamus hominem in imagine noftrajfecundum fîmiîitudi-neni noftram:amp; dominetur pifeibus maris, amp;nbsp;voli^ili cæli, amp;i iumcto,amp; omni tcrræ,amp; omni reptili reptanti fuper terram.
Crtauit itaque Deus hominem ad imaginem fuam j adimaginem wiiMm Dei creauit ilium:mafculum Sz fœminam creauitcos.
28 Et benedixit illis Deus,dixitque ad cos Deus,Crefcite,amp; multiplicate vos,amp; replete terram,ôi fubiieite eam,amp; dominemini pifeibus maris, amp;nbsp;volatili cæli, amp;nbsp;omni beftiæ reptanti fuper terram.
29 Et dixit Deus,Ecce dedi vobisomnemherbam feminificantêfemc, quateft infuperficicvniuerlæterræ, amp;omnem arboreminqua eftfrudus arboris fe-minificans fcmen:vobis crit in efeam.
50 Et omnibeftiæ terræ,amp; omni volatili cæli, amp;nbsp;omni reptanti fuper terram in quo eft anima viucns,omne olus herbæ em in efeam.amp;fuit ita.
51 Et vidit Deus omne quodfecerat,amp;eccebonûvalde. Et fuit velpera, amp;nbsp;fuit mancdieslextus.
IOHANNIS CALVINI COMMINTAAIVS.
r înpri'nap'ta. Nomcn PrincipiideChrifto exponcrc,nimis friuolumeft.Simpliciterenim hoc voluit Mok’S,non ftatim ah initio expolitû fuilTe mundû.vt hodic ccrnitùr.fcd inane exh SiterrxchaosfuilTc creatû. Itaque fie refolui pofTctoratio,Quu Deus principio cælfi Scterra creauit,erat terra inanis amp;nbsp;vacua.Porto creandi vcrbo,fadû efi’e d(yet quod prius nôerat.Nc-queenim pofuit verbû ir.quod fingere aut formate fignificaufed Nta.Quarefenfus cft,mun3û ex nihilo conditu c(Tc. Vnde retcllitur eorû vanitas, qui femper fuifie informe materiâ fi nequeabud colligunt ex Mofis narrationc, quàm nouo ornatu inflruâû mundu, illiquctdf-mam inditâ fuifie qua prius carucrat.Hoc quidc vulgare olim inter profanos homines cónicn tum fuit,ad quos obfcura tâtû famaperuenerat: vtmosefthominû, Dciveritatcalienisfig’’^'^ tis adulterate.Sed 1 hoc putido errore aficredo Chriftianos homines laborarc,vt facit Steuch’» abfurdü amp;nbsp;minime tolerabileeft.Sit igiturhæc prima fentctia,mundü nôcficæternû, tü.1 Deo fuifie. Cælû amp;nbsp;terra no dubiü eft quin molêillâcôfulàm vocct, cui paulo aquarfi imponit.Ratio eft,quöd materia illa,totius mundi lerne flieht. Porto hæcgeneraliseft mundi partitio. De««. Habeturapud Mofeno’nhNjnomepluralis numeri. Vndecolligf*'^^® lentjhic in Deo notari tres perfonas. fed quia paru lôlida mihi videtur tantæ rei probatio, cg® in voce non infittam.Q^in potius monedi funt ledorcs, vt fibi à violentis eiufmodi gloif'S ca-ucant. Putat illi fe tcftimoniü habere aduerfusArrianos ad probanda Filii StSpiritus té: intcrea fe inuoluut in errore Sabellii:quiapoftca fubiicit Moles Elohim loquutfi htü Elohim incubuifieaquis.Si tres perfonas notari placet,nullaeritcarüdiftindio.fcqucï^’^ enim amp;nbsp;Filiü à fcipfo gcnitü,amp; Spiritü efic nó Paths,fed fuiipfius.Mihi fatis eft,quód pluralis numcr’ Dei virtutes fonct.quasin creado mfido excruit. Porto Scriptura,fatcor,tainctfi mul tas Dei virtutes rcccfet:lcmpcrtamé ad Pattern,5e Vctbücius,ac Spiritü nos reuocat, vt ctiam paulo poft videbimus. Sed illx quas attigi,abfurditates obftat quominus fubtiliter adpctlbnas torqueamus, quod fimplicius Mofes de ipfo Deo pronuntiauit. Hocquidem extra controuer-fiam pono, pro circunftantia loei attributum hic Deo titulum fuifie, qui potétiana ^ius expri-mcret.qua: prius in æternaeius efientia quodammodo inclufa fuerat.
t Erdt itifirmt! md. Ego in cxponédis duob’ iftis cpithetis,imn 5e ini3,nó ero valdeanxius.Hc bræi iilis vtütur quü inanealiquid 5e cófufum.aut vanü 5e nihilidefignat.Nódubiü cftquin Mofes creaturis omnibus,quæ ad forma,ornatü,5e perfedioné mudi fpeâât, vtrüqucoppofue ht.Tollamus,inqua,è mundo quæcûque poftea fubiicietztum rude hoc,5e impojitü,vel potius informe chaos habcbimus.Proindequodmox attcxit,tcnebras fuifie fuper facie abyfii,in parte illius confulæ inanitatis pono:quia lux aliqua mundo faciem dare cœpit-Eadé rationc aby fum Se aquas vocat,quoniamin mole illa nihil folidum,aut ftabile,nihil diftindumerat. Et SpiritusDei, Locü hunc vahc torlcrütinterprètes. Quod nónulli ventû intelligût.adeo frigidu eft vt rcfutationc nulla indigcat.Qm æternû Dei Spiritü,rede id quidc: led in cópicxu oratio-nis,Mofis Icnfum nó omnes afiequuntur. inde varieras in patticipio nsmo. Dicam priorc lo^ quidnam,mcû iudicio,voluerit Mofes.Audiuimus, antequam Deus mundum expoliretjui c
-ocr page 19-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J
indigcftj congcric. Nunc docct Spiritus virtutéinea fuftincndafuiffe neccflariâ. Potcrat enim hxc dubitatio venire in mente,quomodo inordinata moles ftaret:quû nunc vidcamus,mundum tempcramento (èruari.Ideo dicinmaiTam illâ,quanuis indifpofita foret, arcana Spiritus cfficacia ftabilé ad tempus fuilTe.Iam,duæ funt vcrbi Hebraici fignificationes quæ coucniunt præfcnti lo* CO •• vel quôd mouerct rc,atquea^tarct Spiritus Dei fuper aquas (vigoris fcilicet exerendi caufa) vel quod incubaret ad fcuendû.Q^a vtrunuis cligas,ad rei fummam parum rcfertdibcrum fit iu diciu lcdori. Cæterû fi ilia rerû côfufio arcana Dei infpiratione opus habuit,ne mox concideret: quomodo hic ram pulchcr ac diftindus ordo per fe cófifteret, nifi aliunde vigorc mutuareturîEr go illud impleri oportet,Emitte Spiritû tuû,amp; creabûtur,amp; renouabis facie terræ:ficut ex aduer-ib,fimiil ac Spiritû fuû aufcrt Dominus,omnia in pulucrc fùû abeût,amp; cuanefcût.Pïàl.io4.d.2^.
} Et dixit Dem, Nunc primum inducit Moles Deu loquentcm, acfi malfam cæli amp;nbsp;tcrræ crcaf fcc abfque verbo. Atqui Iohannes teftatur nihil abfquc iplb fadum elfe corum quæfada funt.Et certum eft.eadcm verbi cfficacia inchoatum fuiflc mundum,qua perfedus eft; led Deus verbum fuum nonnifi in lucis origine protulit: quia in diftindionc confpicua eflc incipit cius lapientia. Qwd vnum ad refutädam Scrueti blafphemiam fufficic. Latrat hîc obfcœnus canis,hoc primû fuiffc verbi initium, quû Deus mandauit vtlux effet. Quafi vlt;#ó caufa effedu lùo prior non fie. Irnó cum Dei vet bo repente extiterint quæ non crant ,potius colligenda eft æterna cius effen tia. Quare merito Apoftoli,Chrilli diuinitatem inde probât, quod quum fit Dei Icrmo, per eû crcata funt omnia.Scruetus imaginatur nouam in Deo qualitatcm,quum loqui coepit. At loge aliter de fermone Dei lêntiendum eft.nempe lâpientiam efle in Deo refidentem, amp;nbsp;fine qua Deus nunqua effe potuit:cuius tarnen effedus apparuit quû lux creataeft. sit lux. Lucem tâta decoris præ-ftâtia,qua ornâdus erat mundus, priorc effe oportuit:amp; hoc quoque erat diftindionis exordium. Quôd autem lux folcmSe lunâpræccffit,nôtcmerenccfortuitôaccidit. Nihil nobis magis pro-cliuc.qu.àm Dei potentiam alligarc organis,quorumminillerio vtitur. Lucem fol amp;nbsp;luna nobis adminiftrant. Vimiftä fic in illis includimus noftra opinione,vt fitollätur c müdo, lux nullarc-ftare poffe videatur. Ergo Dominus ipfocreationisordinc,lucc le in manu habere teftatur, qui nobis largiri peffit abfquc Äle amp;nbsp;luna. Porro certum eft ex contextu,fic crcatam fuiffe lucem,vt tencbrisfucrint fiiæ vices. Scdquæripoteft,fuerintnepertotum mûdicircuitumlux amp;tcncbrx viciffim:an verô dimidium circulum tenebræ occupauerint, quum alibi lux fpicnderet. Quin al terna fucrit lucceftio no dubium cftdèd an vbique fimul fuerit dies,amp; vbique nox,id malo in medio relinquerc:nequeetiam feituadeô neceffariumeft.
4 viditque Dem lucem. Hîc inducitur Deus .à Mole opus fuum confiderans, vt inde voluptatcm capiat. Verûm id fit noftra caufaivt difcamus,nihil Deû feciffe, nifi certa rationc amp;nbsp;confilio. Ncc verô fie accipere cóuenit Mofis verba,quafi tûc opus fuum agnofeere bonum cœperit ex quo fa-•fturn erativerùm fenfus cft,opus quale nunc afpicitur à nobis,approbatum effe à Deo.Quare nihil nobis reftat,qu.àm acquiefccrc in hoc iudicio Dci. Atque hæc valdc vtilis eft admonitio. nam quum debeat homo lênlus omnes intendere ad lulpicicnda Dci opera, videmus quantum in illis luggillandis licentix fibi permittat.
. J voatun Deus lucem. Hoc eft,voluit Dcus vt effet aliquadierum amp;nbsp;nodiumviciffitudo : quod etiam mox fcquutum eft quum primus dies finem accepit. Lucis enim cófpcdum abftulit Deus, vt nox diem alterü inchoaret.Quod tarnen dicit Mofes,bifariam verti poteft: vel quôd fucrit vc-Ipcr amp;manc diei primiivclquôd ex vefpero amp;nbsp;mane compictusfuerit dies primus. Vtrunuis eli-gas, nihil refert quoad fenfum : nam fimplicitcr diem intelligit duabus partibus cóplctum fuifie. Diemporrô à vefperc incipit fecundum vfitatûgenti fuæ morcm. An autem hic optimus fit Sc legitimus ordojdifputarc nihil attinet. Scimus tenebras fuiffc tempore fuperiorcs: quum lucem Deus fubduxit, hoc erat diem clauderc. Non dubito quin rationem hanc fcquuti fint vctuftiffimi Patrcs,quibus finis diei erat velperadueniens,atque ita alterius diei initium. Qiunquâ Moles legem hic præfigere noluit,qu.â violare fit nefas-.fed receptæ conluctudini, vt iam didum eft, accó-tnod.iuit lermoncm fuum.Qwre ficuti ftulte ludæi omnes aliorû rationes dânant,quafi hanc fo~ 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lam Deus ftatueritûta rurfum futiles lûnt alii, dum hanc quæ à Mofe cômendatur, præpofteram
'1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;effe contendunt. nbsp;nbsp;Dies primus. Hîc manifcftè rcfellitur eorum error qui momento vno volunc
conditumeffe mundum. Eft enim nimis violentû cauilhim,quôd Moles docedi c; ulâ in fex dies, quæ Dcus fimul perfecit diftribuat. Quin potius Deus iplê, vt opera fua ad hominum captû ttm peraretjlèx dierum fpatium fibi fumpfit. Immenfam Dci gloriam quæ hic relucct,Ieuitcr tranf-uolamus; vnde hoc, nifi quia ad reputandam cius magnitudinem plulquâ fumus bebetesj interca allô nos ingenii noftri vanitas rapit. Huic vitio corrigendo Dcus aptiffimû remedium adhibuit, quû in certos gradus diftinxit mundi creationamp;m, vt noftr.am attentioncm rctineat, amp;nbsp;quafi fub-fiftcrcjinieda manu,cogat. Adhoc comentum ftabilicndû imperitc citatur locus ex Eccltfiaftico, a.ii.
-ocr page 20-CapX 4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
ifrt.amp;Ä.i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qji vi'jit in ætcrnuiTi,creauit omnia fimul.G ræcum enim aduérbium Mitn, quo vticur, nihil talc
fônatmcque ad tempus refertur,{èd rerum vniucrfitatem.
6 Sic exienßo. Opus iècundæ dici eft,inane hoc fpatiû per terræ circunferentiâ, ne cælû terrx mifceatur.Nâ quûhoc prouerbio, cælû terræmifcere, notetur extrema ùTa^ia, magni hæc diftin-dio fieri debet. Porró vox jj’pn,non hiodo toia aeris regioné c^rehcndit,fcd quicquid fupra nos patet, qualiter cælum Latinis interdû capitur. Ita diipofitio cadi amp;nbsp;aeris promiicue vocatur fed aliquando vtrunq,- fimul, aliquando altera pârtem fignificat : vt melius patebit ex progrefftr. Ncfciocur Græcisplacuerit vertere «ptMjua-.quod in firmament! nomine imitatifunt Latini.ad verbum enim eft expanfio. Atque hue alludit Dauid, quum dicit extenfos efie cazlos à Deo inftar cortinx. Siquis roget^annon prius fuerit ifta vacuitas; refpondeo, vtcunque no occuparentur ab aquis omnia,nunc tarnen primû ordinatam fuiftè diftantiâ,quû prius ineópofita eßet permixtiq-Vfum fpecialeexprimit Mofes,vtdiftinguat aquas ab aquis:ex quibus verbis oritur magna dit-ficultas. eftenim alienu .à fenfii cómuni, amp;nbsp;prorius incredibile, quafdam efte aquas cælo fuperio-res.quare nónulli adallegoriam confugiunt,amp; de Angelis philofophantur:ied intepeftiue. Nam hoc mihi certü principium eft,hic nonnifi de vifibili mundi forma tradari: Aftrologiam amp;nbsp;alias artes recóditasaliundedifcat qui volet.Hîc Spiritus Dei ornnesfimul fineexceptionedocerc vo-luitiatque adeo quod falfó S.' perpcrade ftatuis amp;nbsp;pidurisGregorius pronunriat.vcrc inhac créa tionis hiftoriam cópetit,librum fcilicet efte idiotaru. Ergo quæcüque cómemorat,ad ornamentü ill? theatri Ipedât quod nobis ante oculos ponit. Vnde ftatuo,aquas hie intel]igi, quas rudes quo-que amp;nbsp;indodi perfpiciant. Quod enim quida fc fide amplcdi dicut quod hîc Icgût de aquis fuper-cæleftibus,vtcûque eas ignorétiMofis inftituto no eft côfèntaneû.Et verb rei apertx amp;nbsp;expofitx fu pcruacua cftlongior inquifitio: videmus nubes in acre fulpcfas capitibus noftris fic minari,vt fpi randi locû nobis relinquât.Hoc mirabili Dei prouidetia fieri qui negant, fruftra ingenii fui vani-tate funt inflati.Scimus quide naturaliter procreari pluuiasiled diluuiû fatis oftendit, quàm moX obruedi fimus nubiû impetu,nifi cataradx cxli,Dei manu claufæ eflent.Ncc temere inter eius mi raculahocreceict Dauid,quod in aquis ponatDeus coenaculoni fuoru trabes,Pfal.io4.a.3.amp;ali-pyi/.HS-M bi cæleftes aquas ad laudandû Dcum aduocat.Q^u ergo nubes creaiTerit Deus,amp; regioné illis fu' pra nos aftignaueritmon debuit prxteriri,Dci virtute arceri, nc profufæ fubito impetu nos abfof bcânac prælèrtim quum no aliud illis oppofitû fit clauftrum,quàm liquidus amp;nbsp;euanidus aer,qui facile cederct,nifi præualeret hoc verbum, Sit extenfio inter aquas.Cætcrùm huius dici operi no tarn ilia non appofuit Mo{cs,quôd Deus efte bonum vidcrit:fortc quia nondu extabat vtiliras,lt;io nec aqux terreftres in propriu locii fe rcciperentzquod poftero die fadû eft. itaq; bi.s illi c rcpctitun
? Congre^ntur aqua. Hoc quoque illuftre eftmiraculu, quod aquæ fuo difeeftu habitandi locû hominibus dederunt.Nam amp;nbsp;Philofophi concedent,naturalcm elfe fitum aquæ quale initio tradit Mofes, vt totâ terram inuoluat. primu,quia clementu eft, circulare efte oportet. amp;nbsp;quia ele-métû eft grauius acrc,tcrra leuius,deberet hâc toto circuitu tegerc. Quod autc in tumulós rcdad^ maria locû hominibus concedunt,hoc eft quafi præter naturâ:atqj idco bonitaté Dei bac in parte Scriptura fæpeextollit.Pià.33.b.7,Collegit aquasveluti vtré.Icr.v.c.22,An me no timebitjs,anno pauebitis à faciemea? qui pofui arena terminû maris. lob 38.3.8, Quis cóclufit oftiis marc?annc-ego clauftra amp;nbsp;vedes circûdcdi? Ego dixi,Hucufque progrcderc,hîc rûpantur tumétes fludus tui. Sciam’ ergo nos in ficco habitare,quia De’m.idato fuo aquas fubmouit,ne totâ terra fubmergat.
Ti Gerwinet terra. Hadenus nuda amp;nbsp;ftchlis erat terramuncearn Dominus verbo fuofoccundar. Tametfi enim iâ deftinata erat ad frudus gignendos: donee tame ex ore Dei prodiit nona virtus, ficcam amp;nbsp;inane manerc oportuit. Nequeenim ipfa naturaliter adgignendum quicquâ apraerat: nec aliunde erat germen, donee apertum eft os Domini. Nam quod Dauid prædicat de cælis,ad terram quoque extendi debet : verbo Domini fadam effe, amp;nbsp;S piritu oris eius ornatam St inftru-dam.Porro quod ante foie amp;nbsp;lunam creatæ funt herbæ amp;nbsp;arborcs,fortuitó nó accidit. Videmus nunc .à folc vegetari terra,vt frudus fuos profcrat.Nec verb Deum latcbat hæc naturæ ratio,qu.î poftca ordinauitiftd vt difeamus adcu referre omnia,nullas tue foli amp;nbsp;lunæ partes cbccffit. Vim quam illis infundit,agno{cerc nobis permittit,quemadmodii miniftcrio vtiturilcd quia include-rc lolcmus in eorû natura quod aliunde habet: necefle fuit,vigorem que nunc terræ vidétur dare, prius extare,qu.àm creataeftcnt.Fatcmur quide verbo,per ft fttis valere prima caufim, medias vc rb amp;nbsp;inferiores habere quanta ab ipft mutuantur: ftd reipft fingimus Dcu inope vel mutilu, nifi ab his adiuuctur. imb quotufquifquc eft qui vitra lôlé cóftendat, vbi de terræ foccûditate agitur? Quod ergo Deû cófulto egifte diximus, plufquâ ncccftc crat: vt ex ipft creationis ftrie difeamus, Dcum per creaturas agerc,non tanquam alienæ opis indigû, ftd quia fie illi placeat. Qiwm dicit, Gerwinet terra Ixrham qua Jemen proJucat, arborem cut fernen mjt : fignificat, non modo crcatas fuiffc tunc herbas amp;nbsp;arbores, ftd vtrifque fimul inditâ propagationis virtute,vt foboles maneret. Qma ergo
-ocr page 21-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ç
terri quotidic videmus c gretnio nobis funderc tot d initias,quôd videmus herbas fernen cmittcre, fernen illud tcrræ finu cóccptuin foueri, donee cmergat, alias arbores ex aliis pullularc: id totû manat ex verbo ifto. S i ergo quærimus qui fiat vt fertilis fit terra,c femine germénafcatur,fruges ad ma turitatem pcrueniant,fingula genera quotannis fbbolefcant;non alia c.aufa inueiiietur, nifî quia fêniel loquutus eft Deus,hoc cft æternum fuum dccrctum protulit: terra autcm,amp; quæ ex ca proucniunt,Dci mandato quod ftmper cxaudiunt,pr£Ebent obfequium.
«4 sintlutmndria. TranfitMofes addiemquartum,quoftellæ funtconditæ.Prius lucemcréa, uerat:fed nunc inftituitnouumordinem in natura, vt fol diurnæ lucis fit minifter, luna amp;nbsp;ftella: podu luceant.atquc hoc illis officium attribuit,vt feiamus omnes creaturas fubcfic cius arbitrio, amp;nbsp;exequi quod illis iniungit. Nihilenim aliud refert Mofês, quàm Dcû certa organa deftinaficj quæ luce iam prius creatâ,mutuis vicibus per mûdum diffunderent.Hoc tantû cft difcrimé,quôd prius crat lux fparfamûc à corporibus lucidis proccdit,quæ in hune vfii obfcquûtur Dco. vini-fi^nt diem à nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Dic artificialcm intclligit,qui ab ortu folis incipit,amp; definit in occafum.Nâ dies
naturalis,cuius fuprà mcminit,noôtc fub fc continet. Hinc collige,viccs dicrum amp;nbsp;noéfium continuas fèmper forciquia fêrmo Dci, qui dies à noélibus voluit clTc diftinéf os, fôlis curfum in hûc finem moderatur. nbsp;nbsp;nbsp;sintin (îgtu. Tenendû eft illud,Mofen ^pn acute philofophari de occultis
myfteriiszfed referre quæ pafTun ctiâ rudibus nota funt,amp; pofita in vulgari vfu.Duplex autc ma ximè vtilitas percipitur ex fblis amp;nbsp;lunæ curfu : altera cft naturalis, altera ad ordiné politicû fpc-^t. Sub natura agriculturâ quoque côprchendo.tamctfi enim fatio amp;nbsp;meftis hominû arte amp;nbsp;in-duftri.î requirunt:hoc tarnen naturale cft,quôd fol propiore accefTu otbem noftrû calcfacit,quôd verni temperié affert, quod æftaté amp;nbsp;autumnû cfficit: fèd quod memoriæ caufa homines inter fc annos amp;nbsp;mefes numerant,quôd luftra ex iis amp;nbsp;olympiadas côficiunt,quôd ftates habet dics,id po litix dico efte propriû .vtriufque partis h’C fit mcntio.Cur tarnen Mofes figna vocct,paucis dice-dum eft:quia hoc loco abutütur curiofi homines, vt friuolis fuis prædiâionibus coloré indueât: Chaldæos dico amp;nbsp;fanaticos homines,qui ex fydcrû præfagiis nihil no diuinât.Quia Mofes folem amp;nbsp;lunam dicit conftitui in fignaïquidu is ex illis elicerc fc pofîe exiftimant. Vci ùm facilis cft refu-tatio.ccrtarii enim rcrum figna dicuntur,non vt quiduis notent pro noftra libidine.Quæ autc fi-gnaridicit Mofes,nifi quæ ad naturæ ordiné pertinentrNâ idem Deus qui figna hîc ordinat,tcfta tur per lefaiam fignadiuinantiûfc diftipareS: à fignis cæli metuere vetat. Cætcrùm quia pala eft Mofen non vitra confuctum hominû morem progredi: «à longiori difputationc fuperfedeo. Vox i»quot;.iox.î mjno,quâ vertunt certa tépora,varié capitur apud Hcbræos; nam amp;nbsp;tempus locû amp;nbsp;ipfos con-uentus fignificat. Rabbini cômuniter hune locum exponunt de feftis fuis diebus. Ego auté latius cxtcndo,vt primû denotet temporum opportunitatcs,quæ Gallicè voeâtur[aifinf: deinde nundi-nas omnes,amp; forenfes conuentus.Dcniquc immenfam Deibonitatem in co commendat Mofes, quod non modo terram illuminant fol amp;nbsp;luna, fed in quotidiano vitæ vfu alias cômoditates varias nobis præftant.Rcftat vt pure fruentes multiplici Dei beneficcncia,præpoftero noftro abufu tâ præftâtes creaturas difeamus no profanare.Interea fufpiciamus mirificû hune artifice, qui fur fum ac deorfum tam pulchrc difpofuit omnia, vt fuauifîimo concentu inter fê rcfpondeant.
t; Sint tn lumiMritt- Iterü repetere operæprctium eft quod prius dixi: non hîc philofophicè dif-fcri,quâtus fit fol in cxlo,amp; quàm magna vcl parua lunæfed quanta lux ex ipfis ad nos pcrueliiat, fenfus enim noftros hîc côpellat,nc donorû Dci quibus fruimur,cognitio prætcrfluat. Ergo vt te-ncamus Mofis mcnté)nihil attinct fupra cælos volare: tantû aperiamus oculos ad hoc lumé quod nobis in terra Deus accédit.Qua ratione(vt i.î monui)fatis refcllitur corû improbitas qui Mofen cxagitant,quôd nô magis exaftè loquutus fit.Nos enim potius rcfpexit.quàm fydcra,vt thcologû decebat.Nccverô eü latebat,noncfTe tantû in lunafulgoris,vt terra illuftrct,nifi à foie mutuctur: verùm fatis habuit doccrc,quod palam omnes cernimus, lunam efte nobis lucis miniftrâ. Quod Aftrologi corpus opacum efte dicunt,eatenus verumcfieconccdo vt tencbrofumeftcncgé.Nam primo, quû fupenor fit ignis elemento,corpus igneum efie ncccftc cft. Hinc fcquitur, luminofum quoque efte: fèd quia non tantum habet quod ad nos vfquc penerrando fufficiat:mutuô à foie fu-mit quod deeft.Minus luminarc dicit,comparatiue: quia exiguacft lucis portio quamnobis emit tit,præut eft immenfus folis fulgon
16 Lumtndre mains. Dixi Mofen non hîc fubtiliter diftercrc de naturæ arcanis, vt Philofo-phum:quod in his verbis videre cft. Primùm, planctis amp;nbsp;ftcllis in expanfionc cælorum fêdem af-fignat. Aftrologi vero fphærarû diftindionem tradunt:amp; fimul docent ftclias fixas proprium ha bcrelocuminfirmamcnto. Mofes duo facit magna luminaria:atqui Aftrologi firmis rationi-bus probant, Saturni fydus, quod omnium minimum propter longinquitaté apparer, lunari efte maius. Hocintereft, quod Mofes popularitcr fcripfit quæ finedodrina amp;nbsp;literisomnesidiotæ commun! fênfu percipiunt : illi autem magno labore inueftigant quxcquid-bumani ingenii acu •
a.ûi.
-ocr page 22-é nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
Cap.L
men affequi potcft.Nec vero aut ftudium illud improbandumcft,aut damnanda ftkntia: vt pbrt nctici quidam iôlciit audaóler reiiccre quicquidcft illis incognitum. Nam aftrologia non modo iucunda eftcognitu, fèd apprimc quoque vtilis: negari non poteilquin admirabilcm Dci fapitrt« tiam explicet ars ilia. Quare vt laudandi funt ingeniofihomines qui vtilcm operam bac in parte fumpièrunt: itaquibus fuppetit otiû S: facultas, hoc exercitationis genus ncghgerc nodebeut. nec Moiès fane ab eo ftudio retrabere nos voluit, quum omiiiFquæ iunt artis prop, ia, bed quia nô minus indodis amp;nbsp;rudibus quàm dodis ordinatus crat magifterjiio aliter potuit fuas partesim plere,qu.im fi le dcmittcret ad craflam iftâ rationê. Si de rebus vulgo ignotis loquutus foret: caü-ûri potcr.âc idiotæ,altiora hæcefic captu fuo.Denique quühic Spiritus Dei promifcuâ oranibult; fcholam aperiat:non mirum eft fi ea maxime dcligat quæ poftint ab omnibus intelligi.Si Aftro-logus veras fydcrum dimcnfiones quæratilunam reperiet Satumo minorem.veiùm id eft recon ditum: oculis cnim aliud apparct. Ergo Mofes ad vlum potius fe conuertît. Nam quum Dominus manum quodâmodo ad nos vfqueporrigat,dû facit vt folis amp;nbsp;lunæ fplendorc fruamurzquan» tæ ingratitudinis foret ad ipiàm experientiâ vitro côniuerc’ Noneft igitur quod Mofis impel itiâ ridcât arguti homines,quia luna facit fccundu luminarc.Nequc enim nos in cælû euocat,fed tâtû proponit quæ ante oculos patét.Uabeât fibi Aftrologi altioré notiti.â: interea qui à luna pcrcipidt nodurnû fplcndorc,coarguûtur ipfo vfu peruerfæ ingratitudinis,nifi Dci beneficétiâ agnofcât.
I» domiwim. Non adfcribit fbli amp;nbsp;lunæ dominium,quôd ex Dci imperio quicquam vcl minimum dclibct.fed quia fol dimidio cæli circuitu diem gubernat,amp; nodcm viciftim Iuna:idcô ptx~ fcduram illis attribuit. Imo talcm hune efic principatum meminerimus, vt fol nihilominus fn /émus, vt amp;nbsp;lunaancilla. Interea facefiat Platonis delirium, qui ftcllis rationc mentemqueaftin-git. Hac fimplici expofitione fimus contenti, quôd Deus fobs amp;nbsp;lunæ minifterio dies ncdéfquc gubcrncf.quia il los habet veluti addidos fibi aurigas,qui lumen aduchant tempori congruuni.
ïo Kepereßcidnt(tlt;i»a reptile. Die quinto crcantur aues amp;nbsp;pifccs.Additur Dei benedidio, vt fo-bolem ex fe procréent.Alia hîc eft propagationis ratio,quàm in herbis amp;nbsp;arboribus, nam ibi fru-dificandi vigor in plantis,gcrminandi in femineihic autem generatio.Hoc tarnen ration! videtuf parum confentaneum, quôd aues refert prodiifie ex aquis: ideôquc afc hominibus nafutis arripi* turadcalumniâ.Verùm etiamfi nullaalia ratio conftaret,nifi quôd ita Deoplacuit: annon decc-bat nos eius iudicio acquiefccre’Cur ci qui ex nihilo mundfi creauit,non lia'bit aues ex aquaedu-cerc’Et quid,obiccro,habet abfurdius origo auium ex aqua,qu.àm lucisex tenebrissErgo qui creator! fie proteruè infultant, iudicem expedent qui eos in nihilum redigat..Quanquam fi phyfir'* rationibus pugnadum fit, aquam feimus acri magis affinem efic,quàm fit^erra.Scd audiendusr^ potius dodor Mofês,quicxconfiderationeoperum Dci nos inadmiratiOnc rapere voluit.
ne Dominus qu.îuis naturæ autor fit, minime tamé in creando mundo naturam dueem fcquutu* cftifèd potius ea potentiæ (ùæ documenta edere voluit quæ nos in ftuporem cogèrent.
ZI Ucreauit. Suboriturhîcquæftioexverbocreandi.Priusenimexnihilofaduefic contcndimus,qu!a creatus cfiêt.Nunc auté quæ ex alia materia formantur,Mofès dicit crcari-QUi dicût.vcrc amp;nbsp;propric creatos efic pilces,quia aquæ nullo modo ad procreâdos ipfos idoneæ apt^* que fucrint:nih!l qu.àm effugium captant: nam interea ftarct illud, materi.â priurcm fuifie: verbi proprietas non admittit. Ego verô ad opus diei quinti nô reftringo creationcm: fed potm* ex ilia inform! amp;nbsp;confulâ mafia pendercd!co,quæ fuit veluti featurigo totius mundi. Creauit ergo Deus balcnas fi rcliquos pifccs:non quôd initium creationis numerandum fit ab co momen-to quo forma accipiunt : lèd quia in vniucrib corpore quod ex nihilo fadum eft, continentur- Ita quoad fpecics,forma tantum accefiit:Icd creatio nihilominus verc dicitur totius amp;nbsp;partiorn- V bi vulgô cetos vcl cetelegunt,non male venerc (mco quidé iudicio) liccret thunnos. nam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hc-
braicæ refpondet thaninim.Quû dicir,lt;lt;^«rff fêdfjereptare, pergit in commendanda verbi cfticacia, quodtanta promptitudinc aquæcxaudiunt, vtmortuæin Icipfis,viuosfoetus fubitocbulliant. Q^anquam plus exprimit Mofès,quotidic fcilicct ex aquis featurire innumeros pifèes,quia Icm-per vigeat illc Dci Ièrmo,quo femel id mandauit.
tz 3enelt;}ixîtlt;jue. Quid valeat ifta benedidio,moxdcclarat.Ncqucenimhominfi more,precatur Deus,qui folo nutu cfticitquod homines votisexpetunt.Bencdicit ergo,quum augcri amp;nbsp;c^fccrc iubct:hoc eft,fœcûd!tatcm illis verbo fuo infundit.Sed vidcturincptumcfiequôd Deus pifees K reptilia alloquitur. Refjjondeo.non alium fuifie loquend! modum,qu.am quo potuit intelligi.Na vim verb! quæ direda fuit ad pifccs,non fuifie euanidam,experimentum ipfum docct: quin potius conceptaincorumnaturarad!cescg!r,quæafiiduefrudificant.
z4 Producat terrd. Dcfcendit ad fextum diem quo crcata funt animalia. Si deinde homo. 1 ro-ducat,inquit, terra animantes.Sed vndc vita mortuo elemento-Ergo non minus in nac parte mi-raculum,qu.àm fi Deus create ex nihilo coepiflet quæ ex terra prodirc iubct.Ncc vero ex terra ma
-ocr page 23-I N ö E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7
tcriâ fumit,quafi indigcatzfèd vt mclius confociet fingulas mûdi partes cum ipfo vniuerfo. Qj^-ri tarnen potcft,cur no hîc quoque bcnedidioné fuäadiungat.Rcfpondeo,quod fupra in firnili ex* preffit MofeSjhîc quoque (ubaudiendu efTeitamctfi ad verbû no répétât. Dico præterca, ad câ rem notandâ fufficercjquôd iuxta fpecies conditafuiße anima lia Mofes refert. nâ diftributio hxc ali-quid (labile iam (ècû trahebat» Imô colligi inde poteft, fingulis animalibus inclufam fuiïTe fobo-lé.Quorfum enim fpccies,nifi vt^ indiuidua generatim multiplicét? mmentum. Quidam ex Hc-brseis inter iumentum Si beftiam terræ fie diftingunt,vt illud ût quod herba pafeitunbeftias auté cerræ vocant, quæ carnem comedunt. Atqui Dominus paulo pôft vtrifque commune ex herbis paftionem alTignat.Et pafTim in Scripturis animaduertere licet,duas iftas voces confundi. Ego vc rô non dubito quin Mo(ès poftquam behemoth nominauerat »alterum nomen plenioris expofi-tionis cau(a addiderit.Reptilia hic intellige,quæ terreftris funt naturæ.
ï 6 Tacidmu! hjmtnem. Tametfi futurum eft tempus,nemo tarnen non fatetür efie hune qüafi de-liberantis (èrmonem.Hadenus fimpliciter iubentem Deum induxitmunc vbi ad opus omnium præftantifTimum vcntum eft,confultationé adhibet. Poterat certc Deus hic quoque nudo verbo mandate quid fieri vellet : fed hominis excellétiæ dare hoc voluit, vt de eius creatione in confiliu quodammodo iret.Hic fummus eft honos quo nos dignatus e^;ad que reputâdum hac loquutio* neftudia noftraaccendei e voluit Mofts.Neque enim cogitate nunc demum incipit Deus,quam homini formam datums fit,quibus eum dotibus ornari conueniat: neque tanquam in re difticili fubfiftin fed quemadmodum ante monuimus, mundi creatione in fex dies noftra caufa fuifTedi-ftfibutam,quo melius in meditandis Dei operibus retineantur mentes noftræûta nunc,vt naturx noftrx dignitatem nobis cómendet,de hominc creando confultationé fufcipiens,magnu (e quid-dam amp;nbsp;fingulare aggredi teftatur.Multa quidem funt in hac corrupta natura,quæ poflint cótem* ptum inducere. verum fi omnia rite expendas, eft homo eximium quoddam inter alias creaturas diuinæ fapientiæ,iuftitiæ Si bonitatis fpecimen. Vt merito à veteribus didus fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f. Cæte-
rùm quû alio confultore non indigent Dominus, quin fecum ipfc dehberet minime dubium eft. Ac omnino ridiculi funt ludæi, dum fingunt Deum cum terra vel Angelis cómunicafte fermo-ticm. terra fcilicct optima œnfiliariaerat. Minimam verb tarn præclari operis pancm Angelis adfcriberc,abominandumTacrilcgium eft. Nos verb ad imaginem terræ vel A ngelorum creates efic vbi reperiente annon Moles ftatim omnes creaturas difertc cxcludit, quum refert ad imagine Dei creatum fuiftc Adam? Alii qui fibi acutiores videntur, bis infulfi, Deum principum more, de (einnumeroplurali loquutumdicût. Qinfi verbeabarbariesquæàpaucisfcculis inualuit,iam tunc regnaret in mundo.Sed bene habet qubd canina eorum improbitas aim tanto ftupore con-iunda eftjVt ftultitiâ fuam pucris prodant.Chriftiani igiiur appofite plures fubeftc in Deo perfo-nas ex hoc teftimonio contendunt, neminem extraneum aduocat Deus. Hine colligimus, intus cum aliquid diftindii inuenire:vt certc æterna eius fapientia amp;nbsp;vinus in ipfo refident. i» neflrd. De iftis vocibus interprétés non conlcntiunt. Inter plerofque tarnen amp;nbsp;fere omnes conuc-nit,imaginem à fimilitudine diftingui. atque hæc fere cbmunis eft diftmdio, vt imago fit in fub-ftantia:fimilitudo in accidetibus.C^i breuiter definite volunt, fub imagine tradunt contincri do tes quasDeus inhumanam naturamcontulit:fimilitudinc exponut dona gratuita.Cæterum Au-guftinus præ ahis nimium argute philofophatur,vtTrinitateinhominefabricec. N.Î quum tres animæ facultates recélèantur ab Anftotcle,intclledus,memoria,volûtasnllud arripics,cx vna Tri nitate multas pofteaderiuat.Eiufmodi fpcculationibus fiquis otiofus ledor obledarc fe velit, légat librum io.de Trinit.St i4.item de Ciuit.Dei lib.ii.Fatcor quidé, efle in homine aliquid quod Patrem,amp; Filium,amp; Spiritum referat.Illam quoque facultatum animæ diftindionem non ægrè admittoætfi breuior partitiojUanpe bimembris quæ Scripturæ magis vfitatacft,ad folidâ pitta-tis dodrinamaptioreft, Seddefinitio imaginis Dei plus habere firm it atis debet, qu.àmin talibus argutiis. Ego priufquam imaginem Dei definiam,.i fimilitudine differre nego. Nam quum Moles idem poftea repetit,præterita fimilitudinc,imagincm nominafte contentus eft.Siquis excipiat, breuitati ftuduifte, vbi nomen imaginis bis inculcat,nulla fimihtudinis fit mentio. Scimus ctiam tritum efte Hebræis, idem diuerfis verbis repetere. Præterea phrafis ipfa oftendit, (ccundum verbum explicationis vice fuififc additum, Tadamuf, inquit,w imagne noßm ßatndiwi /îmlitudinetn iKflrdm: hoc cft,vt fimftis fit Deo,vcl effigiem Dei repræIcntct.Denique capitc ç.nullam imaginis mentio nem facicns,cius loco fimilitudinemponit-fublato tarnen inter voces difcriminc, nondum habe-mus quid fit vel imago,vel fimihtudo.Nimis cralîi fuerunt Anthropomorphitæ,qui cam in corpore humano quærcbant. itaquelèpultummaneat illuddelyrium. Aliipaulofubtilius,quita-metfi corporcum Deum non imaginantur,in corpore tarnen hominis ftatuunt Dei imagintm: quia illic rcfulgcat tam admirabile artificium. Sed hæc opinio minime confentanea eft Scri-pturæ, vt videbimus. Nihilo verier Chiyfoftomi expofitio, qui ad imperium refert quod homi-
a.iiii.
-ocr page 24-Cap.I. 8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM M ENT.
ni datum crat, vt Dei vices in mundi gubernaticne quodammodo gcreret. Eft quidcm îiæc imà-i ginis Dei aliquaportio,(cd pcrquamexigua.Qnqniam deictaeft imago Dei in nobis per lapiuin Adæ: ex reparationciudieâdum eft qualis fuerir.Dicit Paulus,nos per Euangebum tranffigurari in imaginem Dei. Et fêcundû ipfum,regeneratio ipiritualis nihil aliud eft,quàm eiufdê imaginis inftauratio. Col.j.b.io,amp; Ephef.4,f.25.Quôdautéeamconftituitiniuftitia amp;nbsp;fanditatcvcracijert fynecdoche. Nâquâuis iftud præcipuum fit,non tarnen eft totûtErgo bac vocedefignatur totius naturæ inrcgritas,quû Adâ refta intelligctia prædirus foret, affedus haberet compofitos ad ratio-ncm,{cnfus omnes lànos amp;nbsp;ordinatos,veréquc bonis omnibus excelleret.Ita primaria icdcsdiiii-næ imaginis, in mente Se corde fuit,vbi emineret: nulla tarnen fuit pars in qua non emicarent ali-quxftintillx. Eratenim in fingulis animæ partibus teniperatura, quæ fuis numeris conftabat. in mente, lux rcélx intelligcntiævigebatac regnabat. huic cornes aderat mentis reciitudo. Icn-fus omnes ad moderarum rationis oblêquium prompt! amp;formati. in corpore æquabihs quxdâ ad illumordinem proporrio. Nuncetfiobftura quædam imaginis illius lineamenta in nobis rc-fiduamanenti.funttarnenadeô vitiataSrmutila,vtverèdicere liceatencdelctam, Nampræter deformitatcm,quæ vbique fœda apparet, hoc quoque malum accedit, quod nulla pars eft peccati labe non infecta. i» bnaÿne noß^,featndf^ßnul. Ego in particulis 3 amp;nbsp;□ fcrupulofè non infifto. Quod nonnulli hoc diftum voluntquia duntaxatadumbratafûerit Dei imago, donee ad fuam perteftioncm vcniretinefcio an firmum fit.Res quidem vera eft ; fed non puto Mofi talc quicquâ venifte in mentem. Verè amp;nbsp;hoc dicitur, Chriftum efte vnicam Patris imaginemrfed hune tarnen (enfum, Mofis verba non recipiunt-.in imaginc,idcftin Chrifto. Adde quod vir, licet alio refpc-du,dicitur imago Dei.In quo nonnulli Patrumdeceptifunt,qui Arrianos fe confodere putabant hoc telo,quôd folus Chriftus imago effet. Verùm hæc quoque difficultas expedienda cft,cur Paulus neget muliercm effe imaginem Dei : quum Moles vtrunquc fexum promifeue hoc titulo ho-noret.Solutiobreuiseft:quodillic Paulus nonnifi oeconomicc ftatumattingit.Itaque imaginem Dei reftringit ad principatum,quo vir excellit fupra vxorc: nec certc aliud fignificat, quam gra-du honoris luperiorem elfe. Hic autem deglona Dei agitur, quse in naturahumana peculiaritcr refulgct,dum mcns,voluntas,lènfufque omnes diuinum ordinc reprjfentant. Ef domin^tur. Hic partem dignitatis commémorât, qu.a decreuit hominem ornare: népe vt præfit cunâis aniinan-tibus. Dominum quidem mundi eum conftituit,lèd animalia nominatim illi fubiieit: quæ quum habeant proprium nutum,minus videntur alieno imperio fubcffe.Pluralis tarnen numerus indi-cat, non vni Ada: hoc fuifte datum, fed omnibus fimul pofteris. Atque hinc colligimus quorfui^ creata fint omnia: nequid Icilicet défit hominibus ad omnia vitæ commoda amp;nbsp;vfus.ln iplô ctiani creationis ordinemelius pcrfpicirur paterna Deiergahominemfolicitudo,quod priufquamcu formet,mundum illi rebus omnibus ncccfrariis,imô immenfi opum affluentia inftruit. itaprius fuitlocupks, qu.àmnafceretur. Quod fitantam Deus noftri curam habuitantequam clTemcS nunc in mundo locatos alimentis amp;nbsp;reliquis vitæ fubfidiis minime dcftituet.Quôd autem manu frpe veluti claufam tcnct,pcccatis noftriseft imputandum.
27 credMii/it(iue Deuihjtmnfffi. Quôd iterum imaginis Dei fit mentio,non eft repetitio fupet’ uacua. Eft enim fingulare diuinæ bonitatis lpecimcn,quod nunquam prædicari fans poteft- Et f'-mul nos admoner,.! qua præftantiaexcidehmus, vt eius recuperandæ dcfidcrium in nebis acceu-dat.Quum mox fubiieit, tnafailitnt o-fee-nimw Deum creaffe, coniugale vinculum, quo fouen^^ Societas human!generis, nobis commendat.Nam perindevalethæc loquendi ratio, Creauit Deus hominem, malculum amp;nbsp;fœminam creauit cos, acfi viriim dixiffct effe dimidium hominem, hac lege additam fuiffeill! Ibciammulicrem, vt ambo vnum fint: quemadmodum cap. 2, claHus ex-pr!m!t.Hocct!.i fibi vult Malachias quum 2.cap.d.i^,trad!t,vnumà Deo crcatuhomin^^.^’Ec, quum tarnen fpiritus illi effet abundans.Traólat enim illicdcfideconiugali,quamlnda^’ luapc-lygamia Violabant : vt hoc vitium corrigat, par illud viri amp;nbsp;mulieris, quod Deus initie* coniun-x!t,vocat vnum hominem: vt fua quifque vxore contentus effe difeat.
28 Ef hetwdixit Dem. Hæc Dei benedidio vcluti fcaturigo eft vnde fluxit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;genus.
Nectantum in ipfavniuerfitate nobis rcputandaeft,fcd!n fingulis quoqueindiuidu!s,vt loquun-tur.Nam ad gignendam fobolem faccundi fumus,aut fteriles,prout fuam aliis virtutem Deus in-fundit,8: e.âdcm alios priuat. Sed hic fimpliciter doccrc voluit Moles,Adam cum fua vxorc ruil-fe conditum ad propagandam Ibbolem, vt homines tandem terrain implercnt. Potuit ipxc quidem terram operirc hominum turba: led ex vno fonte prodire nos omnes voluit, vt maïus eilet mutuæ concordiæ ftudium,amp; alii alios libcntius quafi carnem propriam complcderentur. Porto quemadmodum ad terram occupandam creati funt homines :!ta certô ftatucre debemus, Deû terræ fpaciumTerm!naffe,quod ad capiendos homines,præbcndumquc illis hofpitium lufticcrct. Inæqualitas autem quæ huic temperamento côtraria eft, nihil eft aliud quàm naturæ coriupte-
-ocr page 25-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9 •
la,quæexpcccaco proucnit.Interim tarnen præiulet Dei bcncdilt;3io,vt terra quaquaucrfum patet, fuos habeatincolas ,amp; immenfa hominum multitudo fibi reperiat in aliqua orbis parte demi-cilium. Porrô tenendum eft quod de coniugio dixi. generatione quidem vult Deus multiplicari genus humanum:{èd non promifeuo coitu, vt in brutis animalibus. Virumenim vxori coniun-xitjVt diuinum fernen,hoc eft legitimum procrearér. Notemus ergo quofnam hic Deus cópeller, quum iubcc eos crefcerc,ac quibus i^am benediâionédcftinct. Certe frænum viris amp;nbsp;mulieribiis non laxauit vt in vagas libidines rucrent abfque deledu amp;nbsp;pudorc:fed à fànûo cafteque coniugio incipiens,defccndit adgencratione.Nam amp;nbsp;hoc notareoperæ pretiû eftjMofem hic breuiter attin gerequæ pofteafufius explicabit:atqueitahiftoriæ{êriemab ipfb inuerti, vttamcn quid pnus aut pofteriusgeftumfitappareac.Quæriturtamcannon fcortatorcsetiam amp;nbsp;adulteri,Dei virtute gc-nerennquod fi verum eft,ad cos fimiliter exteditur Dei benediâio. Rcfpondeo:hanc Diuini infri-tuti corruptelam efte. Quod autem ex hac quoque lacuna non minus quàm ex puro cóiugii fonte fobolem Deus cducit, hoc illis cedet in maius exitium. Illa tarnen pura amp;nbsp;légitima gignendi ratio fixa manet quam Deus initio inftituit: ilia eft lex naturæ quam inuiolabilem effedidat cómunis fenfus. Subiicite earn. Cófirmat quod prius de principatu dixit. lam hac lege crcatus erat homo vt fibitcrram fubiiccrct: verùm nunedemû iuris fui compos efficitur,quû audit quid fibi datû fit à Dominofidq; plenius adhuc exprimit Mofes proximo verfu,lt;^u Deü inducit herbas amp;nbsp;fruâus donante. Magni enim refert nihil nos ex Dei bonis attingere,quod non feiamus nobis ab co per-miftum. Nequeenim aliter bona confcientia vlla re fruimur,nifi quum cam fufeipimus quafi ex Deimanu.atqueidco docet Paulus edendo amp;nbsp;bibedo nos femper peccarc, nifi adfit fidcs.Ita.à fblo Deo pctcrc docemur quicquid nobis nccefte eft. V fu autem ipfb donorû in mcdinida cius bonitatc paternaque curaexcrcemur. hue enim fpeftant Dei verba, Ecce tibi paratum à me vidtum ante-quam faftus efies: me igitur pa trem agnofee, qui tibi nondum crcato tarn diligetcr profpexerim. Quinetiam vltrà progrcfla eft mca folicitudo: tuum erat ea alere : ego tarnen has ctiam panes in me fufcepi.Quare tamctfi conftitutus es tanquam paterfamilias in mundo,no eft tarnen quod de animaliumvidumultum fis fblicitus.Hinc colligunt vfque ad diluuium herbis acfrufîibus cen tentos tuifle homines,ncc fas illis fuifte carne vefei, Idque magis probabile vidctunviófum enim hominis quodammodoinreÆertosfines concludit Deus. Deinde poft diluuium nominatim carnes conccdet.Quanquamnon fatis firmæ funtiftx rationes, adducienimpoteftincontrariam partem, quod fâcrificiaprimi homines offerebant ex pccudibus. Hæc porrô lex eft rite offerendi, non ofterre Deo nifi quæ nobis in vfum conceftit.Dcindevcfticbantur pellibus. ergo animalia il lis occidcrc licuit. itaque fatius fore arbitror, fi ca de re nihil affcramus. Nobis fufficiat, herbas amp;nbsp;fruétus atborum illis dari pro viftuordinario. non tarnen dubium eft quinabundeid fueritad fummas delicias. Prudenter enim fentiunt, qui terram fic .à diluuio dicunt corruptâ fuiffc, vt vix mediocrem habeamus guftumprimæ illiusbenediófionis : imô ftatim poft lapfum hominis iam dégénérés ac vitiofos fruiftus proferre cœpit.fèd tunc maior faä.a eft mutatio. V tcurique fit,Deus certe noluit tenuiter Scmalignc alere homines : fed potius his verbis liberalem cepiam prædicat, cui ad fuauem amp;nbsp;iucund.am vitam nihil deeftet. Refert enim Mofes qu.àm bencficus erga cos ftic-rit Dominus,omnia quæ optarc poflenr,illis largiendo,vt minus excufationis ingratitudo habcat.
JI Ef mdit Deuiomnia. Rurfum in claufula creationis refert Mofes Dcum approbaffe quidquid feccrat. De afpeftu Dei,loquitur humano more.nam amp;nbsp;hoc fuum iudicium Dominus quafi regu-1am amp;nbsp;exemplar nobis efte voluitine aliter de fuis opcrib’ fentire vcl loqui quifquaaudeat. Neque ■ enim quod probauit, fas nobis eft difputarc,probarinc dcbcat: fed potius abfque controucrfia fub-fcribere cóuenit. Repctitio etiam dénotât quàm lafeiua fit hominû temeritas: alioqui fatis fuiffec femeldici,Dco placuifTc fua opera. Sed Deus fexics idem inculcat, vt quafi totidc frænis cohibcat noftrâ audaciam,quæ prurire non definit.Cæterùm plus exprimit Mofes qu.àm antca.addit enim MIO D,id eft valde. In fingulis diebus fuit fimplex approbatio. Nunc poftquâ numeris omnibus abfblutum eft opificiu mundi, amp;nbsp;extrema (vt ita loquar) manu cxpolitû,pcrfcôf è bonum effe pro-nunciativt feiamus ineffe in operum Dei fymmetria fumm«a perfeûionem, cui nihil addi queat.
Cap. II.
‘ quot;P Erfedi funt igitur cæli amp;nbsp;terra,amp; omnis exercitus eorum.
* I Perfcceratque Deus die feptimo opus fuum quodfecerat, amp;nbsp;quieuit die feptimo ab omni opere fuo quod fecerat.
5 Benedixit ante Deus diei fcptimo,amp;fandificauit ilium:quod inillo quieuit-fet ab omni opere fuo quod crcaucrat Deus vt faccret.
4 îftæ funt generationes cæli amp;nbsp;terræ,quando creati funt,in die lt;|ua fccit Do-
-ocr page 26-Câp.n.
10
COMMENT.
minus Dcus terram amp;nbsp;cælos,
5 Et omne virgultum agri antcquam effet in terra,amp; omnem hcrbam agri agt;-tequam germinaret : quia non pluere fecerat Dominus Dcusfuper terram, amp;nbsp;homo non crat qui coleret terram:
6 Sed vapor afeendebat è terra,amp; irrigabat vniuoifam fuperficiem terræ.
Formauerat auté Dominus Deus hominem è puluere terræ, inlpiraucrat in faciem eius fpiraculum vitæ,amp;fuit homo in animam viuentem.
8 Plantaucrat quoque Dominus Deus hortum in Heden ab Ori ente,amp;pofuit ibi hominem quem formauerat.
9 Et germinate fecerat Dominus Dcus è terra omnem arborcm concupifeibi 1cm vifu,amp; bonam ad vcfcendum;amp; arborcm vitæ in medio horti, Si arborcm feientiæ boni amp;nbsp;mali.
ïo Et fluuius egrediebatu^^cx Heden,ad irrigâdum hortum:amp; inde diuidebatiir, erâtque in quatuor capita.
il Nomen vnius,Pifon: ipfe circuit totam terram Hauila, vbi eft aurum:
12 Et aurum terræ illius bonum: ibi eft bdelium,amp; lapis onychinus.
13 Nomen veto fluuii fccundi Gihon : ipfe circuit omnem terram AEthiopiæ.
14 Et nomen fluuii tertii Hiddekel, ipfe vadit ad Orientem Afliir. Si flumen quartum eft Perath.
iç Tulititaque Dominus Deus hominem. Si pofuit cum in horto Heden,vt co lerct eum,amp; cuftodiret eum.
16 Præccpitquc DominusDcus homini,diccndo,Dc otnni arbore horti comc-dendo comedes:
Yj At de arbore feientiæ boni amp;nbsp;mali nccomedasex illaiquia in die quo comc-deris ex ca,moriendo moricris.
iJ nbsp;Et dixit DominusDcus,Non eftbonu efte hominem folum:faciam ei adiu-
torium quod fit coram ipio.
19 Formauerat autem Dominus Deus c terra omnem beftiam agri,amp;omncvo
latile cæli : amp;adduxcratad Adam, vt vidcretquomodo vocaretillud : amp;oninc quod vocauit illi,«tf« animæ viuentfeft nomen eius.
2o Vocauit itaque Adam nomina cuiqueiume'to amp;volatili cæli,omni que bc-
fiiæ agri: Adæ verb non inucnerat adiutorium quod effet coram fe.
SI nbsp;Cadercigitur fecit Dominus Deus foporem fupcr Adam,amp;dormiuit«5^fUquot;
lit vnam è coftis eius ,amp; claufit carnem pro ca.
22 Et ædificauit Dominus Deus coftam quam tulerat ex Adam, in muherem : amp;nbsp;adduxit earn ad Adam.
X} Et dixit Adam, Hac vice os nbsp;ex offibus meis,amp; caro cx carne mca: amp;nbsp;voca-
bitur V irifta,quia ex viro fumpta eft ifta.
^4 Idcirco rclinquet vnufquifque pattern fuum,amp; matrem fuam,3^ adhærebit vxori fuæ,cruntque in carnem vnam.
«ï nbsp;Erant autem ambo nudi, Adam amp;vxor eius,amp; non pudebat cos.
I Per/êüifuw nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Summatim repair Mofts,lcx diebus complaä fùiflc cxH amp;nbsp;tetræ fiJbrici
In bis autem duobusmembris generalis eft mundipattitio.-vti initio primi capitis diâiiihcft.Scd nunc addit, exerdtus eorunr. quo {)gnificat,mundum fuis omnibus omametis inftruâû fiiiflc.Por« rô hic epilogus ïâtis dare ex integro eomm errorem réfutât qui momento conditum efle mum dum fingunt. nam finem opcri non nifi fexto tandem diefuifle impofitum pronutiat.Pro Exer« citu poflemusttiamnoninepte vcrtcrccopiain.fignificatcnim Mofesmundumhunefuifienu.
-ocr page 27-IN GENES.
11
mens omnibus abfblutum, acfi domus tota fua fupcllcftile bene inftrult;3a amp;nbsp;refertaefTet. Cxluni abfque (ole amp;nbsp;luna amp;nbsp;aftris,inane nudiimquc palatium forct.fi terra animalibus,atboribus,amp;plan tis careretjieiuna ifta vaftitas fpeciem inopis amp;nbsp;vacuæ domus babcret. Deus ergo à inundi crcatic-ne non prius cefTauitjquàm omni ex parte com pleuerit, vtnibil ad iuftam copiam deeflet.
t nbsp;nbsp;quifMt die fepümo. Non immerito quæri folct qualis ifta ceffatio fueht.Ccrtum enim eft.
quatenus mundâ fua virtute fuftinft Dcus,amp; prouidentia gubernat, fouet creaturas omncs,atquc ctiam propagatjefte in opcrcafliduum. Verum eft ergo illudChrifti.PatrcSe ipfum ab initio hue-vfquefuifle opcratos. quia fi paululum retrahat manumfuam Deus, interibunt protinus omnia, amp;nbsp;in nihilû diftluéc, vt habetur PfâLio4.2^. Nee verô probe Deus agnofeitur cæli amp;nbsp;terræ creator,niû dum perpétua ilia vegetatio ei tribuitur.Nota cft folutio, ceflafte Dcû ab omni cpere ftio, quia nouas rerum fpecies crearc deftitit. Verùm vt clarior fit fènfus,intcllige, quia nihil ad perfe-âionem mundi defiderari potcrat,extremâà Dco impofitam fuifiemanum: idque fonant Mofis verba, Aè omni opéréßio quod fiarat. ftatum enim opificii dcfignat,qualem extare voluit Dcusiacfi di-ceret, fuiftê tune completum quod Deus apud fc propofuerat.in fumma, pertinet hoc tantum ad exprimendam fabricæ mundi pcrfeétionem: vnde colligcrc nô licet, Deum ita ceflafte vt ab opc-ribus fuis difeefterit quæ nonnifi in ipfo vigent ac fubfiftunt. Nlt;ÿ:âdum præterea eft, in operibus fcx dicrum non comprehendi n ifi quæ ad legitimum,genuinùmque mundi ornatum faciunt.Di cct poftca Deus, Producer terra fpinas amp;nbsp;fcntes.quo innuit,aliam forctcrræfaciem,quàm à prin-cipto fuiftet. Verùm in promptu cft folutio, multa quæ hodie in mundo vifuntur,eius magis efte corruptelas.qu.im ornatus partem. N am ex quo defciuit homo à prima fua origine,fixnul necefte cft vt à natura fubinde degenerct mundus. Idem de pulicibus,bruchis, ahifque inleâis eft lènticn-durn.In his,inquam,omnibus quæd.i eft mundi dcformitas,quam minime in naturæ oi dîne cen-feri dcccr,quû ex hominum peccato magis qu.àm ex Dei manu proueniat. Creantur quidem hæc quoque à Deo: lcd vltore. Hic autem Moles cum nô confidcratpuniendis hominum pcccatis ar-matum:lèdopificeTn,architc(ftum,amp; opulctum patrcmfamilias confiderat,qui nihiladfummam ædificii perfedionem omifit.Hodie quum videmus corruptum mundum,amp; quafi .à creatione fui degenerem,vcniat in mentengt;illud Pauli,obnoxiam vanitati efte creaturam,non fpôte,lcd noftro rû«,. g ^.,o. vicio:atque ita iuftæ noftræ damnationis admoniti ingemifeamus.
J -Kenedixitotite Dew dieifiptirM. Videtur hoc bencdicerc,ad Dcû ex hominû more fuifte tranlîa tumibcnedicunt enim quem honorificc extollunt.Quanquam Deo,hoc Icnfu, nô male congruc-r ret, quiacius benedidio interdum fauorcft quo fuos prolcquitur: vt Hebræi benediâum Dei no^ minât,qui peculiari quadâ gratiaapud Deû pollct.Infrà cap.24.d.5i,Ingrederebcncdilt;ftc Dei.Ita diem ab eo benediétum exponerc licet, quem amorc complexus fit, vt in co celebraretur operum fuorum præftantia amp;nbsp;dignitas. Cæterùm mihi dubium non eft quin Mofes fanôlificandi verbo ftatim exprimere volucrit quoddixerat. ita omnis ambiguitas tollitur ; quia fcçundum verbum, cxegcticû eft prioris. Nam wnp Hcbræis cft fegregare ex vulgari numéro. Diem ergo feptimum Deus fanftificar, dum eximiû reddit, vt fingulari iure excellât inter alios. Vndc etiam apparct vf femper à Dco habita fuerit hominû ratio.Dixi fuprà,lêx dies ad côdendum m.undû fuifte inluni• ptos: non quod Deus temporis fucccftii opus habuerit, cui momentum inftar mille annorum cft: fed vt nos rctincret in operum fuorum côfiderationc. Eundem in fua quietc fcopûfpeâauit.dicm enim .à reliquisexcmptum,in hune peçuliarem vfum deftinauit.Quare benedidio i'ftanihil aliud eft qu.àm folennis confccratio, qua fibi Deus ftudia amp;nbsp;occupationes hominum aflerit die fepti-mo. Eft quidem légitima hæc totius vitæ meditatio, in qua le quotidie cxerceant, immcnlâm Dei bonitatem, iuftitiam, virtutem, fapientiam in Eoc magnifico cæli terræque theatro confiderarci Verùm fi forte minus lêdulô quàm par eflet, ad cam intenti effent homines,ad fupplédum quod alfiduæ meditationi dcerat,lcptimus quifque dies peculiariter deledus eft, Primùm ergo quicuit' Dcusideinde bencdixit hanc quicté,vt lêculis omnibus inter homines lànda foret: vel Icptimum quenquediem quieti dicauit,vt fuû exemplû perpétua effet régula. Semper memoria tenenduseft finis, neque enim Icptimo quoque die fimpliciter hominé iuftit Deus ferias agere,quafi otio delc-ftetunverùm vt negoriis aliis omnibus loluti,hberius mentes fuas ad Creatoré mundi applicenn Denique facra eft ifta vacatio,quæ homines mundi impedimétis cripit,vt totos Deo addicat.Iam verô quia ad cclcbrandâ Dei iuftitiâ,fapientiâ,virtutc,rcputandâque eius beneficia tanta eft pigri tiahominû,vt probe moniti nihilominus torpeâf.additus cft non leuis ab cxemplo Dei ftimulus, amp;nbsp;præccptû amabile redditum cft. neque enim vel blâdius alliccre nos ad oblcquiû Deus poteft, vel efficacius incitare,quàm dum nos ad imitationé fui inuitat amp;nbsp;hortatur.Præterca feiedum elh non vnius tantùm vel ætatisvel populi, lcd totius humani generis cómune elfe hoc cxercitiumi Poftea in Lege nouû de fabbatho præceptû datum eft,quod 1 udæis,amp; quidé ad tempus,peculiarc foret .fuit enim Icgalis ccremonia,lpiritualem quicté adumbrâs,cuius inChrifto apparuit veritasi
-ocr page 28-Cap.Ii;
12
COMMENT.
Ideo fæpùis teftatur Dominus, fe in co dedifTevctcri populo fanóiificationis fymbolum. (^rc dum audimus.Chrifti aduétu abrogatû fuifTe fàbbathâ,adhibcnda eft diftindio, qu id ad perpetuû humanæ vitæ regimen pertincatcquidpropriè conucniat veteribus figuris,quarû vfus fuit aboli-tus quum veritas fuit impJetavQines fpiritualis,eft camis mortificatio,ne amplius fibi viuant filii Dei,àut propriæ voluntatiinduigcant.Quod earn fabbachû figurauit,téporale fuiftedico.Quqd autem ab initio mandatum tuit hominibus, vt le excrccant iiÄÜci cultu, meriró ad mundi fineni vfqucdurarc oportet. Q^uoi creai^it utjiaret. H:c luo more ludæi inlûlle nugâtur Dcû vltirtia vc fpera prxuentum,quxdam animantiaimperfcda reliquifle:cuiulrnodi funt Fauni amp;nbsp;Satyri:qiiafi vnus eftctex vulgo artificû qui tempore opus haberet.Tam prodigiolà deliria teft.âtur,in fenluin reprobum coniedoselTejVteflênthorribile iræ Dei documcntû.Quôdad Mofis Icnfum attinct: quidam ita accipiuntjCrcafTe Deum fîia opera vt facerer,quia ex quo illis efte dédit,nô retraxit ma num fuam ab eorû côlêruatione.lèddura cftexpofitio. Nihilo magis fublcribo eoi um lènre'tixj qui ad hominem refcrunt,quem Deus operibus fiiis præfecit,vt ea in vfum applicet, ac quodam-modo fua induftriaexpolliat. Ego potius abfohiram operum Dei forma notari exiftimoiacfidi-* xiftet ita creafte Deum fua opera, vt nihil ad perfedionem deelTet:vel creationem hucvfque pto-grefram,donecmodisomnibus^blôlutum foret opus.
4 ißafùnt^neratiotK!. Cófihum Mofis fuit penitus animis noftris infigcre cxli amp;nbsp;terræ origi-nem,qüa generationis voce defignat.fuerut enim fonper ingrati hominesSe maligni.qui vel mun dum ætcrnû fingendo,vel creationis memoria toliendo, gloriâ Dei obruere tcntarct. ita diabolus fua aftutia à Deo auertit,qui pra; aliis acuti erant ac folcrtcs,vt fibi quifque eftet Deus. Quarc nó cft fuperuacua repetitie,qux rem adeó neceftaria inculcat,mundüextitift'e ex quo conditus cft:vc nostaliscognitioad architedum amp;nbsp;autorem dirigat.Sub nominibuscæliamp;terræ,totumorna-tum ëüius ante meminerat,per fynecdochen compleditur.Eftcntiale Dei nomen hic demum cX-primi à-Molè,quidamex Hebræis lêntiunt,quiae;us maieftas clarius in complcto mûdo reluceat.
j Ef emnemplantam. Cohæret hic verfus cum proximo,8evno tenore lcgendtis cft.Tcrræenin'* plantas St herbas adiungit quafi veftitum,quocam ornauit Dominus,ncdcformis eftet ciusnuæ' tas.Nomen n’» pro quo plantam rcddidimus.fignificat interdu aib«rcs: vt infr.a cap.zi.c.iÇ-alii Virgultum hoe loco tnälfernnt: quod mihi nó dilplicet. Vox ramen plantæ nó male quadrat quia priorc loco videtur Mol« pofuifte genus,dcinde fpeciem. Etfi autem die tertio creatas fui^ herbas narrauit, non abs re tarnen,card hie rurfus fir mentio:vt feiamus alio modo tunc amp;nbsp;natas» amp;nbsp;Icruatas fùiftê,Se propagatas,quàm hodie fieri cernamus. Nam ex lemine nafeutur herbs St a^quot; boresrvelex aliéna radice prodeunt furculi,vel pullulado crefcunt:accedithominum indufthaS^' manus.Tune autemdiuerfa fuit ratio, veftiuit Deus tcrram,nó more iam vfitato:quia nullû fancn,nulla radix,nulla planta qux germinarenr : fed Dei iuftii amp;: verbi eius vinute repentccxn-tcrunt. D urauit in ill is vigor, vt in fua natura ftarcnt,nó i fta vegetatione quæ cernitur,non plf beneficio,non humana irrigatione vel cultura:fed quia vapore Deus terram irrigabat.Duofn’^ excludit:pluuiam,vnde fuccum trahit terra, vt natiuum luum humorem retineat;amp; homing turam.quæ naturæ eft adminiculum.Q^idicit,nondum pluiftc Dcum,fimul indicat cum nbsp;nbsp;ft'’*
aperit cataradas Cicli amp;nbsp;claudif.pluuiamquc amp;nbsp;ficcitatem efte in eius manu.
7 Tornw^erdt^tutemDe»}hjimnem. Quodpriusomileratincrcationehominis,nûccxpon’f’'J'*r' ptum c terra fuiftc eius corpus.Dixerat formaui adimaginem Dei. Hxc fumma amp;nbsp;ineóp**’’^*” ’ nobilitas:cuius prjetextu ne fuperbi.âthomines,prima illis luaorigo in medium proponnufj^n-de agiiöfcant,aducntitium illud fuiftc bond. Refert enim Mofes hominem fuifte princ’P*® pulucré.Eant nunc ftulti homincs,amp;dcnaturæ fiiæexccllentiagloriétur. De reliquis animalmus didum fuerat, Producat terra omnem animam viuentcm. nunc luteum amp;nbsp;lênfu carcns fingitur Adx corpus: nequis fibi vitra modum in carne Ida placcat. Plulquam enim ftupidiis eftqmiquis humilitatcm inde non difeit. Q^d aliunde pofteaacceftit, Deonostantundcmoblig^^-^^*'* quam fimul aliqua præftanti nota difcernerc hominem vmluit à bruris animalibns-momento c terraextiterunt. At quód homo paulatim formatus cft, peculiaris in hoe oftenla c cius dignitas.Cur enim Deus non ftatim viuum è terra iubet exire, nifi vt priuikgm quodam,pr3^ omnibus quæ terra produxit, emincatï infpirauentt inßidetn. Quiequid lèntiantplcrique vete rum.fubfcriberecorumlententiænon dubitoqui dcanimali hominis vita locum hune nunttatquc ita flatum interpretor, qiiem fpiritum vitalem nominant. Siquis obiiciat,no dcbuil c igitur dilcrimen poni inter hominem amp;nbsp;cætcra animantia, qud hîc nihil référât Molès,nifi quo omnibus firaul commune cft:rel{50deo,quanuis hîc tanti'im mcmorctur inferior animæ r^uJta » quæ corp us infpirar,^ illi dat vigorem amp;nbsp;motûmon tarnen obftare quin gradum mum obtinw^ animaàdcôque lêorfum poni debucrit.Dc flatu primùm loquitur Molcs:dcindc lubucit,datae anima homini qua viuerer,fenfuquc amp;nbsp;motu eftet præditus. lam virtutes humanæ animæ fcimu*
-ocr page 29-IN GÈNES.
B
plures efTe ac varias.Quarc nihil abfurdi,fi nunc vnd tantum attingat Mofcs:partcm veto intcHc -ftualem omittat, cuius mcntio primo capite fada eft. Ac très gradus in hominis crcarione notandi funt: quod monuum corpus è terra fidum cft:quód dotatum eft anima,vnde vitalem haberet mo-tum: quod huicanimæÔeusimaginem fûam infculpfit, cui annexa eft immortalisas.
Vitóbne/}!^ dnimAm muentem. wsj accipio pro ipia animæ eftentia : fed epitheton quod additur, præiènti tantum loco congruit, n^i autem compleftitur omnes animæ virturcs .Nihil enim a-iiud propofitum fuit Mofi, qu.àm vegetationem luteæ figuræ exponere, qua faâum eft vt homo viuereinciperet. Paulus prions ad Corinth, cap. i^.f.4$,antithefin ftatuit inter hanc animam viuentem,amp; fpiritum viuificantem,quem fidelibus confert Chriftus,non alio fine nifi vt coceat nonfuifte in perfona Adæ abfolutum hominis ftatum:fed hoc fingulareefie beneficium Chrifti vtrenouemur in cxleftem vitam,quæ etiam ante lapfum Adæ,nonnifi tcrrenafuit:quia non ha bebat ftabilem fixamque conftantiam.
8 pldnhtuerdt tjuoque Dommu!. Nunc addit Mofes qualis viuendi conditio amp;nbsp;régula homini data fuerit. Ac pnncipio narrat in qua miidi parte locatus fucrit, amp;’ qu.am foelicem amoen.4mquc habitationcm fit fortitus.Deum plantafTe dicit,craftb rudiquc ftylo,ad vulgi captum ft accommodas. Nam quia Dei maicftas, qualis eft,ncquit exprimi:Scri|»turahumanitus defcribereeum folet. Plantauerat igiturDeus Paradifuminloco quern amœnitatemultiplici,fruâuum omnium copia, amp;nbsp;aliis optimis quibuique dotib’ vnicè ornauerat. Hac ratione vocatur hortus ob clegantiam fitus, amp;forinæpulchritudincm. Vêtus interpres non inepte Paradifum tranftulit: quandoquidem o’onne Hebræi,culriorcs hortos nominant. Et Xenophon vocemefTcPerficam ttadit.quûdemagnificis Sefumptuofis regû horns difputat. Illa fuit ftledaex toto orbe regio, quam Dominus Adæ tanquäomnium primogenitodeftinauit. i» ueden. Qrod Hieronymus perperam verterit,A principio.fatisconftat: quia pofteadieet Mofts,Cain habitafte ad plagam Mcridionalem illius loci. Porro notandum eft,quLi in Oriente ftatuit Paradifum,Iudææ refpe-äu eum loqui.ftrmoncm en im dingit ad populum fuum. Vnde primo colligimus,certam ftnf ft regionem,quam Deus primo homini attribuit.in qua fuum domicilium habcret.Quod ideo admonco,quiafucrunt quihertum iftum per omnes mundi plagas extendcret.Equidem fucor, fi maledifta non fuiftet terra ob peccatü hominis,totä vt ab initio bencdiifta crat,futuram fuiftc pulcherrimum omnis tum aftluctiæ, tum amœnitatis theatrum: fuiftet denique non abfimilis Pa-radift»,præutcaeftquam nunc cernimus deformitas. Sedquûhîc nominatim fitüregionis exprimât Moftsiquod de peculiari quodam loco didum eft,abfurdè ad totum terrarum orbem tranlfc-runt.Nec fane dubium eft, ficuti nuper atiigi, quin Deus vberrimum amp;nbsp;fuauiftimum locum elege-rit,quafi terræ primitias,quo Adam,quem inter homines dignatus erat primegenituræ honore, in fignum præcipui amoris donarct. Deinde colligimus,hortû hune fuiftc in terramon vt quidâ fom-niarunt,in acre ficum.nifi enim regio fuiftet orbis noftrimon opponerctur Iudææ,Orienté vcrftis. Allcgoriæ autem Origenis amp;nbsp;fiinilium prorfus repudiâdæ funt : quas peftima aftutia in Ecclefiam inuehere conatus eft Satan,vt ambiguacftet Scripturæ dodrina, nec quidquâ certi vcl firmi habe-ret.Fieri quidem poteftvt quidam neceftitate coaai,ad ftnfum allegoricum confugerint:quia nuf-quam in mundo reperiebant locum qualis deferibitur .à Moft: fed plurimos videmus, ftulta argu-tiarumaffe(ftatione,nimium fuiftc allcgoriis deditos.Quâtum ad præftntem locum attinet,fruftrà amp;nbsp;importuné extra literâ philofophantur. ncque cnim aliud Mofi propofitum cft,qu.àm vt hominem doceat hac lege fuiftc à Deo conditum,vt terræ dominio potiretur, vnde fruâus colligerer,ac quotidiana experientia difceret mûdum fibi cfte fubieâum.Quid prodeft in aere volitare,amp; terram relinquere,vbi Deus fuam ergahumanum genus beneuolcntiam teftatus eft; At fubtilior cftde cæ-left i beatitudine interpretatio, dicct quifpiam.Refpondco,quum æterna hominis hærcditas in cæ-lo fit,re(ftum quidem cfTc vt illuc tendamus: figendum tarnen in terrapedem tantifper,dum hofpi-tium confideremus quo volu it Dominus hominé ad tempus vti. N une cnim verfamur in hac hi-ftoria, quæ docct Adam fuifîe Diuinitusordinatum incolam terræ, vt temporalem incavitam agendo, cæleftcm gloriammcditarctur: ipfum à Domino bonis innumeris fiiifte libcraliter dita-tum,ex quoruni guftu paternam cius beneuolentiâ colligeret. Et mox fubiieiet Mofts,mandatam ei fuifte agrorum culturam, amp;nbsp;fruâus permiftbs quibus vefeerctur. quæ omnia nec lunæ circulo, nccaeris regionibus conueniunt. Quanquam autem diximus, locum Paradifi inter ortum fblis amp;nbsp;ludæam fuifte fitumæcnius tarnen aliquidde regione quæri poteft. Qui Mefopotamiæ fuifte vici-ni contendunt,rationibus non contemnendis nituntur: quiafilios Eden Tigri fluuio probabile eft fuifte côtiguos.Cæterum quia cius deferiptio ftatim ftquctur apud Moftm,ineum locum differre fatius eft. Falfus eft vetus interpres, qui ex nomine proprio Eden, voluptatem fccit. Non inficior quidem, locum .i deliciis ita fuifTe vocatum; fed facile eft colligcre, impofitum fuiftc loco nomen vnde ab aliis difeerneretur.
-ocr page 30-Cap.n.
lt;4
COMMENT.
? Germifiare/êctrdt Ttormnus Deus. Pcninet ifta produéiio ad dicm creaticnis teninm .Scd nomina-tim reten Mofès,locum ilium fruftiferis omnegenus ai bon bus eximie fuiflc cumulatum, vt plena illic amp;nbsp;verè bcata rerum omnium vbertas foret, quod data opera à Domino faâum eft, quominus cxcufationis habcret hominis cupiditas, fi tarn præclara fruduum copia,dulccdine, v.iricratc non contenta,quemadmodum contigit, contra Dei mandatû ïè proiiccret. Confulto etiam refert Spiritus fmdus per Molen, quanta fuerit Adæ fœlicitas,quo claftus apparcat foeda eius intempéries, cui fufficere tabs affluentia no potuit quin ad frudii vetitum prorumperet. Et cenè pudenda fuit ingratitudo, quod in tarn fœlici amp;nbsp;optabili ftatu quielcerc non potuit : libido verb pluiquam be-luina,cui faturandx par effe non potuit tanta laigitas.Nullus terræ angulus tunc ftcrilis,imô nullus non fummopere diucs ac fœcûdus cratiled quæ alibimediocris erat Dei benedidio,in hunc locum mirabiliter ft effuderat.Ncque in cibum modo fuppetebatabundantia: ftdadditafimulerat fuauitas adguftum palati,amp; pafeendis oculis pulchritudo.Ex tambenigna igitur indulgentie, plus fttis patet qu.am inexplcbilis fuerit hominis cupiditas. Efarbarem uita. Incertum cft,ducnctantum indiuidua, an duas arborumfpcciesdcfignet. V traque opinio probabilis eft: res verb minime digna pro qua contentio ftimatunquandoquidem vel parum,vel nihil noftra intercft,vtrunui» alfcratur.Plus in cpithetis eftm^enti, quæ ab cfFedu vtriquearbori fuerut impofita.-neque id ho-minum,ftd Dei placito. Arbori autem vitæ nomen indidit, no qubd vitam homin i confcrrct, qua iaraantc præditus erat : ftd vt lymbolu ac memoriale effet vitæ diuinitus acceptæ. Scimus minime efle infblens, vt virtutem fuam Deus externis fymbolis teftatam nobis reddat. Non rranfftrt quidem in figna externa fuam virtutcm:ftd nobis percamanum porrigitiquia nifi adiuti,conftcn dcre ad cum non poflumus. Voluit igitur,hominem,quoties frudii arboris illius guftarct,in memo riain reuocare vnde vitam habcrenvt ft agnofccret,non propria virtutc,ftd Dei vnius bcncficio vi uerenequeeffe intrinftcum bon'j,vtvulgb loquuntur.ftd à Deo prouenirc.Deniquc in arbore ilia extabat vifibile hums fententiæ tcftimoniû,qubd in Deo fumus,amp;: viuimus,amp; moucmur.Qubd ü Adam integer adhuc amp;nbsp;redæ naturæ monitoriis (ignis opus habuit,quæ eum inDiuinæ gratiæno titiam dcducerent, quanto maior hodie fignorum neceffitas in tanta ingenii noftri irnbccillimtc, ex quo à vera luceexcidimuseCætcrùm non dtfplicet quod à nonnillis patribus, vt Auguftino Eucherio traditumeft,fuiflearborem vitæChrifti figufam,quatenus fermocftæternus Dciiimb non aliter qu.àm cum figurando,vitæ fymbolû effe potuit.Tcnendû eft cnim quod habetur primo Iohannis capite:in fermoncinclufam fuifte rerumomnium vitam, præfcrtim verb hominûqua: cum rationc Srintclligentia cbiundaeft.Quarc hoc figno admonitus fuit Ad.'i,nihil fibi quafi pm* prium vendicarc,vt totus à filio Dei pendercnncc alibi,quàm in ip(b vitam quærcret Qubd (i il^^ vitam,quo tempore incolumcm poflidebat, nonnifi in Dei ftrmonc rcpofir.â habuit: ncc aliter fef* uarc potuit,quàm fi illi acceptam ferreripcrditam rccupcrare vnde nos oportetiftiamus ergo, vbi Chrifto difeeftimus, nihil prætcr mortem nobis reftarc.Scio alios quofdam ad vitam corporalcm rcftringere.vim corporis vegetandi in arborefuiffe putant, vt ætatc nunquam lagucfccret.Sed cos omittcre dico quod præcipuum eft in vita: nempc intclligétiæ grati.â.ftmper enim videndû quor-fum cbditus fuerit homo,S: quænam illi fuerit viuendi ratio.Certè eius viuerc,nó fuit habere dun-taxat corpus floridu ac vegetum.ftd animæ quoque dotibus cxcellerc. Dearbore verb boni amp;nbsp;mali fic habendum eft,no fuifte ab ca prohibitum homincm,qubd Deus cum pccudis inftar, vagari fine iudicio amp;nbsp;reru delcdu vellet: ftd ne plus ftpere appeteret, quam deccbat: amp;nbsp;nc ptopno ftnfti confifus,cxcuftb Dei iugo, atbitrum ft boni amp;nbsp;mali aciudiccm conftitucrct. Pcccatumcius ex mala confeientia procc(fit:vnde ftquitur,datum illi fuifte indicium,quo inter virtutes amp;' fterncret. Ncc verb aliter ftarct quod ante retulit Mofts, crcatvi ad imagincm Dei fuiffe- quando-quidem imago Dei fub ft,eius notitiam complcdirur qui fummum bonum eft. Bis ergo infaniunt Libcrtini,portcntahominum qui reftitui nos fingunt in ftatuminnoccntiæ,fi quifqucfta libidine abfquc iudicio feratur. lam tcncmus quid fibi volucrit abftinctia ab arbore boni amp;nbsp;malime ftilicct Adam hoc vel illud tentâdo, fuæ prudentiæ pcriculii faccret: ftd vni Deo addiólus,ftp^^^^ tantum ex eius obfequio. Itaque ftientia in malam partem abufiue pro miftro experimento capitur, quod homo .1 fonte vnico perfedæ fapientiæ difccdens, acquirerc fibi coepit. Atque hæc origo eft libcri arbitrii,dum Adam per ft efte voluit:amp; quid valercr,tcntare aufus eft.
IO Etfluwuse^ediebdtur. Dicit Mofts fluuium vnum ad hortum irrigâdum fiuxiffe,qui deinde in quatuor capita ft diuidcret. Duo ex capitibus efte Euphratem amp;nbsp;Tigrim, fatis inter omnes con-ucnit. Nemo enim litem mouet, quin hpvn fit Tigris. Dcaliis duobus magna eft controuerfia. Multi Pbifon amp;nbsp;Gihon,Gangen amp;nbsp;Nilumfuiftc putant:quorum ramen error abunde ex locorura diftantia rcfellitur. Neque défunt qui vfquc ad Danubium tranfuolcnt.quafi verb vnius hominis habitatioab vltimaAfiavfqucadfincmÈuropæft portcndat.Scdquû pleriquealiifluuii célébrés illam regionem prætcrfluât,probabilior eft eorum opinio qui duos corum,licet obfoletis iamno
-ocr page 31-I N G E N E s.
minibus, notaridiuinant.quanquâ nondum iôIutacftdifFicukas. Mofèscnimfluuiutn vnum, quo hortus alluebatur,in quatuor capitadiuidit. Confiât auté,procul difTitos cfle Euphratis 8f Tigridis fontes.Ex hoc nodo fc quidâ ita cxpcdiûr, quôd diluuii vaftatione mutata fucrit orbis facies: idco fieri potuifle diuinât vt turbati fint ac conuerfi fluminû curfus,amp; featurigincs alio trâflatæ.quod mihi nullo modo rccipicndû videtur.Nâetfi fateor terra ex natiua pulchritudi. neinmiferû fqualorc, amp;nbsp;quafiluauofumhabituredaâamefieexquomalcdidafuitjpofteain diluuio multis locis vaftatâ cfTcidico tamé câdcm cfie terra quæ initio creata fuerat. Addc quod topographiam fuâMofes.mco quidemiudicio,adfuæætatis captumaccommodauit.Nihil ta menadum eft, nifi locum illû reperiamus, vbi ex fluuio vno exeant Tigris amp;nbsp;Euphrates. Obgt; ferua primo,nulla fieri featuriginis vel fontis mcntionem,fcd tantum dici ftuuiii vnum. Quatuor verb capita intelligo,tam principia ex quibus nafeutur fluuii.quàm oftia quib’ fc in mare cxonerant.Iam ita cofluenter T igridi coniùôfus fuit Euphrates olim,vt flumenvnû meritô di ci potuerit in quatuor capita fecari. præfertim fi mihi côceditur quodomnib’palâ eft, Mofen nô acute,ncque philofophico more, fed populariter loqui, vt rudifîimus quifquc intelligat.Ita primo capitc duo præcipua luminaria vocauit Solcm amp;nbsp;Lunâ: non quôd Luna magnitudinc fuperet alios planeras,fed quia vulgô ex afpcàu maior ccfetur.lt;dde quôd fcrupulum omnem tollere videtur,vbi dicit,fluuio quatuor fuific capita,quia ex eo loco diuidebatur. Quid hoc fi-vult,nifi ex vnocôfluxu,vclfupra vel infra ParadifumdiuifosfuifiTealucoscNuncfiguram oculisfubiieiam, vnde intclligant lelt;aores,vbi Paradifum locari fèntiam .à Mofe.
Traditquidcm Plinius lib. 6, prxclufum fuific Euphrate ab Orchenis, vt nônifi per Ti-grin influcrct in marc.Pompo niusautem Mcla libre 3, certo cxitUjVt rcliquos amnes cffluc-rc negatjfcd deficcrc. Vcrùrn Nearchus, que Alexander claf fi fuæ præfcccrat,quiqueeius aufpiciis per omnes illos tra^ æ nauigauit,ab oftio Euphratis Babyloncm vfque,tcr mille amp;nbsp;trcccnta ftadia numerat. Tigris autem oftia in Sufiorûo-ra locat:qua parte ex longa ilia amp;nbsp;memorabili nauigatione re-dicnsjRegi fuocumcIafTe oc-currit,qucmadmodum refert Arrianus hbro De gcftisAlexâ driS.Qwmfentctiamamp;Stra-bo fuo fuffragio confirmat,li-
bro iç .Qupcunque tarnen fê vel immergatEuphrates,vel infundat, certum eft ipfum amp;nbsp;Tigrim infraconfluentem diuidi. «juanquâ Arrianus libro 7 fcribat,nô vnû modô alueû Euphratis in Tigrimdecurrere, fed plu ïcs fluuios ac foffasiqu ia ex altiorc loco in humilem ac deprefiTum aquæ facile decurrât.Quan-pim ad confluentem quem notaui in figura, quorundam opinio fuit,Cobaris pra’feéfi opère fuific deduâum, ne totus Euphrates præcipiti curfu Babyloncm infeftarct. fed loquitur quafi ^e rc dubia.Magis credibile eft, naturæ duétum homines arte amp;nbsp;induftria fcquutos efic, vt fof-wscauarent, quum alicubiEuphratemex fupcriore terra fpotcinTigrimexcurrere vidèrent, ^inctianijfi Pomponio Melx habetur fides. Semi ram is Tigrim amp;nbsp;Euphratem ficcæalioqui ^efopotamix immifit. quod nullo modo crcdibilccft. Verius eft quod tradit Strabo diligcns amp;nbsp;attetus fcriptor,apud Babylonios coireduo hæc flumina: deinde fcorfum fuo queque aluco ‘icferri in Marc rubrum.hb.ii.Coitfi verô ilium fieri intelligit fupraBabyloncm,non procul °ppido Mafi'ica,vt Icgiturapud Plinium libro 5. Inde alter Babyloncm interfluit, alter veto P'^ope Sclcuciam labitur,duas vrbes celcbcrrimas amp;nbsp;valdc opulctas.Si admittimus natura St a P^uicipio fuificconfluxum ilium,quo mifeetur Euphrates Tigridi: fublatacft omnis abfur-Jtas.fiquacft fub cælo regio pulchritudine, fruótuum omnium copia,foecunditatc,deliciis,8f *uis dotibus excelles, cam maxime celebrant fcriptorcs.Quarc in cam competunt clogia qui-
-ocr page 32-Cap. ir. lé nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
bus Paradifum commcndat Mofcs. Et rcgionem Eden ill ill is partibns fuifTe fitam vcrifiinilc eft ex lefâiæ jy.c.iZjS: Ezccb.zy.e.zj. Cætcrû quod flume cgrcfTum fuifte liarrat Mofes, de flu-xu aquæ interpretoriacfi dice ret Adam babitafte in ripa fluminis, vel inca terra quævtrin-que alluebatur, fl Paradiftim acciperc libcat pro vtraqueripa.Quanquam non magni inter-eft,flue infra confluentem habitauerit Adam BabylonernSîi^cleuciam vcrfus,fiue in fuperiori parte: (atis eft quod agrum irriguum tenuerit. Quomodo autem fluuius in quatuor fucrit diui îüs capita,non obfeurum eft. Duo cnim funt amnes qui in vnum cocunt, deinde abcunt in di-uerfas partes.ita flumen vnum eft in conflucnre:duo autem infuperioribusalueisfunt capita, St duo verfus marc,poftquam rurfus longius diuidi incipiunt.Supercft quæftio denominibus PhifonSt Gibon. Nvquecnimrationi videturconfentaneum,vt fingulisfluuiis tribuamusdii plex nomen.Sed minime nouum eft, vt nomina amnes mutent, præfertim vbi aliqua infignis eftdiferetionis nota.Tigris ipfc,autborc Plinio,circa fontem fuumDiglito vocatunpoftquam verb plurcsfccitalucos,amp;rurfus coalefcit, Pafltigris eft Nibil ergo abfurdieft,fidicamusü confiuxu diuerfa babuifle nomina. Addequod inter Pafin amp;nbsp;Pbifon aliqua eft affinitas:vt non abfimilevero fit, Pafltigris nomen antiquæappellationiseftc veftigium. Etlibroç Q_^Curtii de rebus geftis Alexandri, vbiTafitigris fit mentio : quidam codices babent, vocari ab accolis Pbafin. Nee male conueniunt reliqu«'ccircunftantiæ,quibus tres ex fluuiisiftis Moftsdefi-gnat. Pbifon circuit terram Hauilab vbi auru nafcitur.Tigri circuitus reóiè tribuitur, propter flexuofum traftum infra Mefopotamiam.Terra verb Hauilab,bic pro regione Perfidi vicina, meoiudicio fumitur.Naminfr.àcap.2Ç,narrabit Mofcs.Ifmaelitas babitaft'eab Hcuilabvfquc ad Sur,quæ cótigua eft AEgypto,qua itur in Affyriam .Opponitur terminus Hcuilab termino Sur,quam Moles AEgypto propinquam facit,amp; quidem Aflyriam verfus. Vnde lcquitur,He-uilab tendere ad Sufianâ amp;nbsp;Pcrfidem-NeccfTccnim eft vt fit inferior Aftyria verfus mare Pcrfi cum.Dcindcproculdiffitaab AEgypto:quia multos populos rccenfct Mofcs,quiintcrilloster minos babitarunt.Deinde Nabatæos,quorum illic fit mentio, Perfis vicinos fuific conftat. 0-ptimc nunc conuenit quod de auro amp;nbsp;lapidibus pretiofis affirmât Mofcs. Supereft Gibon» quern Moles tradit allucre tcrramCbus. AEtbiopia vertunt omnes interprétés. Sed regio Ma-dianitarum 8e regio Arabiæ contermina,codcm ctiam nomine cenfetur apud Mofen. Qua ra-tionc vxor cius alibi vocatur AEtbiopiifa. Porro quii ad partem illam vergat tradus inferior Eupbratis,nó video cur pro abfurdo ducatur,nomine Gibon defignari. Atque ita fimplex fis fententia cft,irriguu fuifie bortum,cuius poftefl'or crat Adam,fiuminis alueo iliac trâfcuntf» qui poftea in quatuor capita diuidebatur.
ly TulitituqueDontina!veuihominftft, Subiicitnunc Mofes,eaIcgedatamfuifieterramboniinJ» vt fc in ea colendaoccuparet. Vnde fequitur,homines ad aliquidagendum crcatos efie, ncrcfi-dcsamp;ignaui iaceat.Eratquidcm iucundushic,plenufqucoblcdationislabor,proculomninao Icftia St tædio.Qiiû tarnen exerceri hominem voluit Deus in terræ cultura,ignauum otium in cius perfona damnauit.Quarc nihil magis contrarium natura; ordini, quàm edendo, bibendo, amp;nbsp;dormiendo vitam confumere,nihil intcrea nobis proponercquod agamus. Addit Mof«^^^ ftodiæ horti præfedum fuific Adam,vt oftendat, ca lege nos pofiidcre quæ Dominus nobis ad manum contulit, vt frugal! amp;; moderato vfu contenti, quod refiduum erit feruemus. Agmm qui pofiidctjfrudum annuum ita percipiat,ne patiatur fundum per incuriam dcciderc,^^^ P°' ftcris.qualcm accepit, vcl etiam meliuscxcultu, trädereftudeat. Frudibus ita vefcatur,ncquid vcl per luxum dilapider, vel per negligentiam corrumpi ac perire finat. Porro vt inter nos vi-gcatiftaparfimonia, amp;nbsp;in bonis quæ Deus nobis fruenda dedit,fcdulitas:cogitetquifqn^^cin omnibus quæ poffidet, efie Dei oeconomu.ita fict vt neque fc difiblutè gerat, ncqueabufu cor-rumpat quæ Deus vult fcruari.
rrlt;ectp:'tque. Docct nunc Mofes, cum bac cxccptione hominem fuific terra; præfedum» vt tarnen Deo fubelTct.Lcx illi in fignum fubiedionis imponitur. nam Dei nihil intererat, ilium promifeuequolibet frudu vcfci.Ergo vniusarboris prohibitio, obfequiiexame fuit.Atque hoc modo afineficri ab initio ad numinis fui rcuerentiam voluit Deus totum genus htma-num: vt certe neceflecrat tot præclaris dotibus ornatum ac locuplcs fub fræno tencri,ne in la-feiuiam erumperet. Erat quidem altera fpecialis ratio, quam fupr.à atrigimus : ne Adam vitra modum fapcrcappeterct.Sed hoc generale Dei confilium tenedum eft, quod hominem fuoim perio fubiicere voluit, ideoabftinentia ab vnius arboris frudu, obcdicntiæquoddâ fuitrudb mentum: vt feiret homo habere fe redorem vitæ ac Dominum, .à cuius nutu pendere, amp;nbsp;cuius acquiefccre iulTis dcberet.Et lane hæc vnica eft bené amp;cû rationc viuendi regula.vt fe cXerccat ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;homines ad parendu Deo. V idetur tame hoc no congruere cu Pauli fentetia, vbi docet Legem
-ocr page 33-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17
non cfTe iufto pofitam. nam fi itaeft; quû adhuc integer amp;nbsp;red lis cfiet Adâ, opus Lege non ha-bebat. Vcrùm fôlutio in promptu eft. neque enim illic difputat Paulus, lcd ex commun! vitæ vfu pronunriat,qui fpontc currunpnon elîe Lcgis nccelTitate cogendos:qucmadmodum vulgari pro-uerbio dicitur, ex malis moribus natas cfle bonas leges. Interim non negat quin Deus ab initio Legemhomini impofuerit, vt iuffibidcbitum vindicaret. Siquis obiiciat alterâ Pauli lèntétiam, vbi Legem aficrit elTc miniftram mortis : refpondeo id efTc accidcntale, ex quo corrupta eft natu- »•cer.j.f., ra. Tune verb datum fuiiTe homini præceptum vnde cognofccrct Deum fibi præelTe. Cæterùm hxc minuta kuiter prætereo.Illud quod dixi,quia longe maioris eft momenti, fubindc memoria repetendum: tunc rite compofitam fore vitam noftram, fi Deo pareamus, atque eius voluntas o-mnium noftrorum affcâuû fit magiftra. dp emni arbore. Qw libentius moré gerat Adam,Iibe ralitatem fuam Deus commendat .Ecce,inquit,tibi in manum trado quidquid fruétuum terra gi gnet,quidquid proferctomnearborum genus, ex immenfa copia amp;nbsp;varietate vnam tantum ar-boremcxcipio.Dcinde pœnam dcnuntiado,tcrrörem incutit, fanciendæ legis caufa. Quo mains eft hominis fiagitium,quem neque amabilis iftadonorum Dei commémora«o, nccpœnæ metus retincre in officio potuit.Sed quxritur, quam mortis fpcciem iiÿelligat Deus hoc loco.Mihi defi-nitio petenda ex oppofito videtuntenendum inquam eft ex qua vita homo exciderit. Erat omni ex parte beatus; idcoeius vita ad corpus amp;nbsp;animam pariter fpeótabat. Quii ineius anima vigeret tedium indicium,amp; iuftaaffedfuum moderatio,illic quoquevita regnabatzin corporc nullum crat vitium. quare totus à morte erat immunis.Terrena quidem vita ilii fuiftet temporalis: in cæluni tarnen fine interitu,amp; illæfus migraftet.Nûc mors idco horrori nobis cftzprirnùm quia quardarrt eft exinanitio,quoad corpuszdeinde quia Dei malediótioné Icntit anima. Videndum ctiam quæ fit tnortis caufa,alienatio fcilicct à Deo.lnde kquitur,mortis nomine comprehendi miferias omnes quibus fe Adam per defcótionem fuam implicuit.fimul enim ac dcfccit à Dcovitæ fonte,deicdus fuit à priore ftatu, vt lentiret hominis vitam fine Deo milcram efie ac perditâ, adcóque nihil dif-ferre à morte.Quare no immcrito 8c vitæ priuatiö,amp; mors vocatur hominis conditio poft pccca-tum. AErumnæ 8c mala tunjanimæ turn corporis,quibus obfidetur homo quandiu in terra degir,-quoddam funt mortis atrium, donee mors ipla ilium penitus abforbeat. mortuos enim Scriptum-ra paffim nominat,quipcccati amp;nbsp;Satanæ ty rann ide opprelfi, nihil quam interitum fuum fpiran« Q^are fuperuacuaeft quæftio,Qupmodo Adæ minatus fucrit Deus mortemquo die fruäum atti gillet: quum pœnam iniongum tempus diftulcrit. nam tuncmortiaddiâus fuit Adam, 8c mors regnum fuum in eo inchoau it,donee remedium afferret fuperueniens gratia,
18 Hon eßbomm ut ftt Adamfolut. Nunc Dei confilium exponit Moks in creanda mulicrezUcm pc vt clfent homines in terra,qui mutuam inter fc focietatem colcrent. Quaquam dubitari poteft an ad progeniem debeat extendi hæcfcntcntia.fimpliciterenim hoc fonät vcrba,Quoniam viro non expedit elfe foli,crcandaeft vxor,qu±fit illiadiUtrix.Ego tarnen itaaccipioz quod Deus apri mo quidem gradu incipiat humanæ Ibcictatiszalios tarnen velit cópleóti, fuo quenqueloco. Prin-cipium ergo generale cft,Conditumcffe hominem,vt fit fociale animal. lam non poterat extarc hominum genus fine mulicrc. adcóque in coniundionc hominum præcipuè cminet fanóiius illud vinculum,quo maritus Sc vxor in vnum corpus vnamque animam coalefcunt: quemadmo-ftum natura ipfa Platonem,8c aliosPhilofophos faniorcs loqui docuit.Cæterùm quairquzihoc dé Adam pronuntiauitDeus,quód illi non effet vtile cffe foliznon tarnen ad folam eius perfonam rc^ ftringo, fed potius cxiftimo comuncm cffe humanæ vocationis rcgulam: vt fibi quifque diétum acciperedebeat,nó effe bonam lôlitudincm,nifi quem Deus velut fingulari priuikgio exemit. Pu tantmulti luis rationibus códuccrc cælibatumz ideóque ne mileri fint,zi coniugio abftinent; Nee folùm profani homines definierunt bcatam elfe vitam procul vxore degerc.lèd prior Hicronymi liber contra louinianum,petulantibus couitiis refertus eft,quibus exofum coilaturSc infame red-fterc fanétum coniqgiû.His prauis Satanæ fuggeftionibus opponcre difeant fideles,banc Dei fem tcntiâ,quzi hominem coniugali vitæ,non in eius cxitiû,lcd in falutc,dcll:inat. Vaàam ei adiutoriumj Quæri poteft cur nô plurali numero diélû fit,Faciamus,vt fuprà in creationc viri.Putât quidam hoc modo notari vtriufquc fexus dilcrimen,atque ita oftendi quâtum vir fupra mulicré excellât. Mihi autem etfi non contraria prorfus,diuerla tarnen interpretatio magis arridet; nempe quû iil perfonaviricreatu fucrit humanù genus, comuncmtotiusnaturædignitatévno elogio promi-fcuè fuiffe ornatâ,vbi diôium cft,Faciamus hominé:nec opus fuilîe repeti in creanda muliere,quæ nihil aliudeft,quàm viri acceffio. Negari cenè non poteft quin mulier quoque,licet keundo gradu,ad imaginé Dd creata fit. vnde kquitur,quod in creationc viri diétû fuit, ad kxû muliebrem Pertinerc. lam quum Deus mulicrem viro in adiutorium affignat, no tantum vxoribus regulam Vocationis fuæ præfcribit,vtcas ad officiü inftituatzkd pronûtiat, coniugiû viris rcipfa fore opti mumvitæ fubfidiû. Statuamus igitur naturæordiné ita ferre, vt mulier fit viro adiutrix. Vulgare quidem prouerbium eft,nccelfariû elfe malû:kd audienda potiusvox Dei,quæ pronuntiat add ita
-ocr page 34-Cap.IL
iS
COMMENT.
cffc mulicrcm viro comitemS: foci.î,quæ ipfum ad commode viutdum adiuuct.Fatcor quidem in corrupro hoc generis humani ftatu nó perfpici nee vigere.quæ hîc defcribitur,Dei bcncdiâionc. fedcaufa mali feputandacft,quód fcilicet inuerfuseft à nobis ordo natura: quem DeusftatuC’ rat. Nam fi hodie maueret qualis à principio fuit in homine integntas, ifta Dei inftitutio clarc ccrncretur,fuauiffima in coniugio regnarct melodia:quia vir iW Deii refpiceret, millier ad eä reni fidaertet illi adiutrix:ambo vno confenfu ïândam nonminus quam amicam amp;nbsp;placidam fbeic-tatem colcrent.Nunc vitio noftro amp;nbsp;naturæ corruptela faftü cft,vt ifta coniugii foclicitas magna ex parce nobis perierir:velïâltem multis incómodis permixta fit atque infeâa.Inde iurgia,mole-ftia:,acerbitates,diflidia, amp;nbsp;immenfum malorum pelagus. inde fit vt turbentur fæpe viri ab vxo-ribus, amp;nbsp;multa Icnciant ab illis impcdimenta.quanquam non potuit adeo vitiari coniugium ho minum prauiratc,vt in totum abolira fit Srextinda bcncdiä:io,quam Icmcl Dominus verbo fuo ßnciuit.Ergo in multis coniugii incommodis, quæ funt degeneris naturæ fruftus^manet aliquid Diuini boni refiduûiS: in igne quafi fufiocato,fcintillæ tarnen adhuc emicant. E x co autem capi-tcalterum pendct,vtmulieres de officio fuoedoâ:æ,viros fuos adiuuädo,ordinem diuinitus pofi-tum tucri ftudeanr. Virorum eti jpa eft reputare quid ipfi viciffim debeant dimidiæ parti fui generis. mutua enim eft vtriufque ftxus obligatio: amp;nbsp;hac lege addida eft viro mühcrin adiutorium, vt ft caput ilie ac ducem præftet. Aliud præterca notandum eft, quû vocatur hoc loco mulier ad-iutorium viri,nó attingi ncceftiitatcmjcui poft Adæ lapftim obnoxii fumus. nam viro, etiamfi integer ftetifict,mulier futuracratadiutrix. Nunequum libidinis morbus rcmedio indigcat,duple^^ habcmus Dei beneficium:fed pofterius accidcntale eft. coram ipfo. Hcbraicè eft naw.-tanquarn c regionc ipfius.a nota eft fimilitudinis in ilia lingua. Etfi autem quidam ex RabinisafFirmationis vice hie poni exiftim 't:cgo ramé in genuino ftnfu accipio, acfi didû foret,quod fit quafi vcl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Diciturenimmulier è regioneviricffc,quia illircfpódeat.Particula veto fimilitudi
nis mihi addira videtur,quia fit tranftatitia locutio.ftnftim fidelitcr rcddidcrûtGræci interprètes* KÄT'a4;7ir.EtHieronymus,Quod fit illi fimile.nam aliquid æquabilc notarc voluit Mofts. Atqne hinc refcllitur quorudam error,qui putant tantum propagationis cÿifa mulicrcm efte condita:^ bonum cuius nuper fada eft mentio, ad generandam fobolcm rcftringunt-.non putat,quoad pe**' ftinam Adæ,nccefiariâ fuifte vxore,quia à hbidine adhuc immunis erat.Quafi vero tantu ad con cubitum illi data fucrit:ac non potius vt eftet indiuidua vitæ comes. Quare non Icuc pódus habe': particula naj, vt feiamus ad omnes vitæ partes atque vfus patere coniugium.Q^d alii exponun' acfi didum eftet, Ad obftquia præfto fitifrigidum eft. plus enim cxprimerc voluit Mofts: quein* admodum patetex ftqucntibus.
19 rormauerdtautem Deus. Fufiorcxpofitio proximæftntétiæ.Dicit enim,nullij exaniinahbn*’ cunlt;âis,quû faâaeftet difquifitio,repcrtum efle quod Adæ cóftrri poftetatqueaptari: ncquec^na turæ erat affinitas,vt Adam ex vna aliqua fpccie fibi eligere vitæ fociam poftet. Ncque id nbsp;nbsp;nbsp;’j
ignorantia. prodierant cnim fingulæ fpccics in Adæconfpelt;ftum:amp; ipft nomina non teniei'^’‘^7 ex notiria impofuerat : nulla tamécrat æquabilis proportio. Iraq; nifi addita illi fuiftet vxoreini' dem generis,deftitutus manfiftet commodo amp;nbsp;idonco adiutorio. Porrô iftud Adduccrc Dci,ninn aliud fignificat quàm quôd affedû fubiedionis indidit anim.îtibus, vtfthomini vitro vt familiaritcr infpcda propriis nominibus,amp; naturæ cuiufquc congruentibus diftinguef^'^.*^* raftet autem in feris quoquebeftiis hæcerga homines manfuetudo, nifi Adam quod acccp':''^^ )ni perium,lua à Dco deftâione perdidiftet.Nunc ex quo cœpit in Deum efte contumax,brutoruni animalium in ft ferociam expertus cft. Alia enim ægrc cicurâtur, alia ftmpcr manent indomita. quædametiam vitro nobis fuatruculentia incutiunt tcrrorcm. Durant ramen adhuc mæillius fubiedionis rcliquiæ,ficuti cap.ÿ.a.z, videbimus. Porrô notandum eft, animalibus loqui quæ propius ad hominé acccdunr:nam pifecs quafi in alio orbe babit^^-QE^* tum ad nomina quæ impofuit Adam, non dubito quin fingulis optima ratio fubeftb^' ftd corum vfus vnà cum plurimis aliis bonis obfoleuit.
Il Cddere i^r fiât fimnum. Quanuis prophanis hominibus ridicula videatur hxc fo^anda: mulieris ratio, atque eorum nonulli Moftn fabulari dicant : nobis tarnen hîc mirabilis Dci pro-uidentia affulgct.Nam quo fandior foret humani generis coniun'dio,voluit cx cipio, tam marcs qu.àm fœminas oriri. Narurâ igitur humanam in Adæ pcrfti'*-'' condidit, arque indc formauit Hcu.j,vt fœmina tantum portio cfTet totius generis. Id fibi volût Mofis verba quæ fupr.à habuimus cap.i.d.28,CreauitDeus hominem:mafculû amp;nbsp;fœminâ condidit.Hoc mo 0 a -monitus fuit Ad«%vt ft in vxore,nô fecus atque in fpecuIo,agnofceret.Heua quoqueyiciiiim^t c libenter viro fubiieeret, tanquâcx eo fumpta. (^ôd fi duo ftxus cx diuerfis principüs fluxiflcnt, occafio fuiftet,vel mutui contemptus,vcl inuidiæ,vcl rixarum. Et quid habent protei ui omine« quod obftrepanteCrcdibilis non videtur narratio:quoniam à confuctudine abhorrct.Qua i ver»
-ocr page 35-I N G E N E s.
plus coloris haberctjcx putrido fcminc quotidic gigni Homincsgt; nifi vfu amp;nbsp;experimcnto notum ciTct.Sed obiiciût vel fuperuacuam fiiifTe coftam quæ Adæfuirdetra6ta:velcoftæ abfèntia corpus cius fuilTe mutilum. V trunuis rcfp5dcatur,magnam abfurdirarem reperiunt, Ar verô fi dicainus, præparatam fuifle à mundi opifice coftam,ex qua alterum corpus formaret, nihil in hoc rclpôfo non confentaneum Diuinæ proiédcntiæ reperio. Qiunquam diuerfa conieâura magis arridet: fuifte Adæ aliquid derrasftum, vt maiore beneuolcntia partem fui compleéleretur. Perdidit igitur ■coftam vnam: fèd pro qua illi reddita fuit longé vberior merces, dum nadus eft fidelem vitæ fb* ciam; imô quü fè integrum vidit in vxore, qui prius tantum dimidius erat. Atqueineo perfpici-mus veramnoftræ cumfilio Dci vnitatis effigiem: nam amp;nbsp;ille debilis fadus cft,vt membra habe-ret virtute prædita.Interim notandum, Adam profundo foporc fuifte demerfum,;vt nihil do loris fcntiret : deinde nee violentam fuifte rupturam, nee ex cofta amifta fènfifte quidquam iaduræ, quia Deus vacuitatem fie carne replcuit, vt robur ctiam fufticeret : tantum ablata fuit oftïs duri-ties. Confulto etiam vfus eft Moles ædificandi verbo: vt doceret in mulieris perfona tandem ab-folutum fuifte humanum genus, quod prius inchoato ædificio fimile erat. Alii ad occonomiam referunt;acfi dicere vellet Molcs,tunccompofitum fuifte legitii^jumfamiliæ ordinem:quod non longé à priorc expofitionc recedit.
« Ef addnxit. lam narrat Moles inftitutum fuifte diuinitus coniugium: quod in primis vtile eft cognitu. nam quum fibi Adam proprio arbitrio non fumplerit vxorem : led oblatam à Do-inino,fibiqueaddidam accepcrit: hincmelius apparct coniugii fanditas,quia Dcum feimuseftc eiusautorem.Q^ pluribus modis conatus eft Satan coiugium foedare,co magis ab omni contu-înelia amp;nbsp;probro illud afferamus,vt fuam rcucrentia obtincat.Inde enim fiet, vt vitam cóiugalem bona amp;nbsp;tranquilla confeientia colant filii Dci:amp; cafté honefteque mariti Srvxores inter fe ver-fcntur.Duplex in captanda coniugii infamia Satanæ artificium fuit: Vt illius odio peftiferam cœ libatus Legem inucheret:deindevt quiduis licentiæ fibi permittcrent coniuges.Ergo oftenfa coniugii dignitatc tollenda eft fuperftitio: ne impediat quominus légitima puraque Dei ordinatione puré vtantur fideles.deindc ^uiam cundum eft carnis lafciuiæ,vt pudicè cum vxoribus habitent mariti.Quod fi non vrgcrct alia ratio,hæc tarnen vna fufficere abundé nobis debct:nifi honorifi-erde coniugio fentimus amp;nbsp;loquimur, contumelia affici eius autorem amp;nbsp;prxfidcm. tails enim hie à Mofe dcfcribitur.
B ^tdixitAdam. Quæritur vnde hæc Adæ notitia, qui tunc profundo fomnoobrutuserat.fi dicimus cafuifte tunc perlpicacia, vt indicium ex cóieduris facere potuerit : infirmaerit folutio. Cæterùm nobis dubiû efte no debet,quin illi Deus aut arcana reuclatione,aut vcrbo,rci feriem pa tefecerit. Ncqj enim pro fna ipfms ncceftitate cofta mutuat’ elhà viro,ex qua mulieré formarcf.lcd cos inter Ic hocvinculo magis deuindos eftc Voluit:quod fieri no poterat,nifi res illis innotcfccrct* Non exprimit quide Mofes,quomodo innotucrit.nifi tame velimus fuperuacuu facere opus Dci j ftatuendum eft, tarn id,quam eius cdendi rationcm amp;nbsp;cófilium,autoré manifeftafte» Sopor autem Adæ immiftus fuit,non qui origincm vxoris ilii ablcondcrct,fcd dolore molefti.4mque eximercr, donee tarn præclarum præmium haberct ablatæ coftæ. Qipd dicit,fc4f wee, fignificat fibi hade-nus defuiftc aliquid:acfi dixiftct,Nuc tandem luftam comparcm nadus fum,quæ pars eft fubftan-tiæ amp;nbsp;carnis meæ,amp; jn qua yclut me altcrum eontcmplor.Et nomen vxori à viro imponit,vt hoc teftimonio amp;nbsp;hac nota,Dei fapientiam ætcrnæ memoriæ cómendet. Latin! fermonis inopia coe-git Interpretern reddere nw viragincm.Notädum tarnen eft, Hebraicam vocem nihil aliudfona« re,quàmfœminam viri.
H ïdeiroa relwlt;iuet. Dubitatur, inducatne Mofcs Deum loqucntem,an Adæ fermonem coii-tinuct,an verb hoc pro dodoris officio in fua perlbna addidcrit:quorum poftremum mihi maxime probatur.Ergo poftquam hiftoricé rctulit quod geftum à Deo erat, finem quoque Diuinæ in-ftitutionis demonftrat.Summa eft: inter gradus humanæ focietatis hunc præcipuUm efte,amp; quafi ûcerrimûjVt vit vxori fuæ adhærcat.Idque amplificat comparatione addita:quôd patri vxorem markus præfcrre debeat. Relinqui autem diciturpater, non quiadiuellat filios à patribus coniugium, vel alias naturæ neceftitudincs toUat-.nam hoc modo fecum iplè pugnaret Deus, fed quum pictas filii erga patrem fummopere colendafit, ac per fç inuiolabilis ac landa cenferi debeat,con-iugium tarnen fie prædicat Moles,vtminus liceat vxorem qu.àm parentes defcrere.Itaquc qui di-Uortia réméré leuibus de caufis admittunt,in vno capite violant omnia naturæ iura,amp; in nihilum redigunt.Si patrem a filio fepararc,rcligio eft:vinculü quod Dominus aliis omnibus prætulit fol-ucre,maius eft nefas.
ï-rûntque M atrnem unam. Licet vêtus interprcs tranftulcrit, in came vna;exprcftius tarnen qued habent Græci interprctes,Eruntduo incarné vnâ:atqi ira locû citatChriftus, Matth.i^.a.çQuâ-autéhîc duorum non fit métio : in Icnfu nihil eft ambigui.Ncq; cnim plures vni viro vxores Deum attribuifte, fèd vnam dixerat : amp;nbsp;in generali dodrina vxorem pofuerat numéro fingularilt;
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;b.ii,
-ocr page 36-Cap.lIL
JO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
Supereft ergo vt inter duos confiftat vinculum coniugalc : vnde facile apparer» nihil minus con-lêntancû efte Diuinx inftitutioni,quam polygamiam.lam quum Chriftus voluntarialudæorum diuortia improbans, caulam adducat,quia non fic fuit à principio; prima certc hâc inftitutioncm perpetuæ regulæ inftar haberi iubet.Eodem 8i fui temporis ludæos reuocat Malachias, A nnon ab initio vnum fcciteEt tarnen Spiritus abundans in eo crat.QiwrÄlubiumno eft quin corruptela fit legitimi coniugii p olygamia.
If tnint iiutcm amba mdi. Quod indccora amp;nbsp;deformis cenfeturhominum nuditas,quæ in pecu dibus nihil turpe habet,parum cogruere videtur humana: dignitati. Hominem vidcrc nudû non poftumus fine vcrccundia:in afini,vcl canis,vcl tauri confpedu non idemcrit pudor.Quinetiam vnumquenque pudet fùæ nuditatis, quanquam alii teftes non accédât.vbi igitur ilia nobilitas qua præcellimusjHuius,qua nunc tangimur,verccûdiæcaufam Mofes proximo capiteoftedet-Nunc fatis habet diccre,in natura integra nihil nifi honorificum fuiflcivnde (cquitur,quidquid in nobis probrofum eft, efte culpæ noftræ imputandû: quia parentes noftri nihil in fe habebant non bone-ftum,donee pcccato foedati funt.
• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. III.
* 122T ferpens erat callidior omni befliaagrijqua fcccrat Dominus Deus:amp;di-CSxit ad mulierem,Etiamne dixit Deus,Nócomcdetis ex omni arbore hortin
2 nbsp;Et dixit mulier ad ferpentem,De frudu arborum horti vefeimur:
J nbsp;nbsp;At de frudu arboris quæ eft in medio horti,dixit Deus,Nó comedetis exea^
neque contingetis eam,ne forte moriamini.
4 Et dixit ferpens ad mulierem,Non moriendo moriemini.
Ç nbsp;nbsp;Seit enim Deus quodin die qua comedetis ex ea,apcrientur oculi vcftri,amp;C'
ritis ficutdii,fcientcs bonum amp;malum.
Et vidit mulier quod bona effet arbor ad vefcendu,5?quód deledabilis effet oculis,amp; defiderabilis arbor ad intelligendum :amp; tulit de frudu ipfius, amp;nbsp;come dit,deditquc etiam viro fuo qui erat fecum,amp;ipfe comedit.
7 nbsp;Et aperti funt oculi amborum ipforum,amp; cognouerunt quodnudi effent:^
confuerunt folia ficus,feceruntque fibi cingula.
Audierunt autem vocem Domini Dei deambulantis per hortum ad aiiram diei:amp; abfeodit fe Ada amp;nbsp;vxor eius à facie Domini Dei, in medio arboru hofd« 9 Vocauitque Dominus Deus Adam,amp;dixit ei,Vbi es tuî
1° nbsp;Et ait,Vocem tuâ audiui in horto, amp;nbsp;timui:quia nudus eram, amp;nbsp;abfcodi ni^*
n Et dixit, Quis indicauit tibi quod nudus eftes? nonne ex ipfa arbore de præceperam tibi ne comederes,comediftie
U Et ait Adam,Mulier quam dedifti vt effet mecum,ipfa dédit mihi de arbore, amp;comedi.
IJ Dixitque Dominus Deus ad mulicrcm,Cur hoc fcciftieEt ait muIierjScrpés fcduxitme,amp;comedi.
,4 Et dixit Dominus ad ferpentem. Quia fecifti hoc,maledidus cris pr^e omni animali,amp; præ omni beftia agriifuper vétrem tuum gradicris,amp; puluercm co-medes omnibus diebus vitæ tuæ.
,ç nbsp;nbsp;Et inimicitias ponâ inter te amp;nbsp;inter mulierem, amp;nbsp;inter fernen tuum amp;nbsp;inter
fernen eiusnpfum vulnerabit te in capite,amp; tu vülnerabis ipfum in calcaneo.
Ad mulierem dixit,Multiplicâdo multiplicabo dolorem tuû,8f conceptum tuum:cum dolore paries filios,amp;ad virum tuumerit defîderium tuum,ipfequc dominabitur tibi.
17 Adæ verb ait, Quia paruifti voci vxoris tuæ, amp;nbsp;comedifti ex arbore de qua præceperam tibi,dicens,Non comedes exca:malcdilt;fta terra propter te, in la-bore comedes earn cundis diebus vita: tuæ.
-ocr page 37-r N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«
Et fpinam amp;nbsp;tribulum germinabit tibijamp; comcdes herbam agri.
19 In fudore vultus tui vefceris pane,donee reucrtaiis in tcrramxquia ex ea fum ptusesînampuluis es,amp;mpuluerem reuerteris.
îo Et vocauit Adänomé vxoris fuæ Haua : quiaipfa eft mater omnis viuentis» xt Eecitque Dominus Deus Adas amp;nbsp;vxori eins,tunicas pelliceas,amp; induit cos. »2 Dixitque Dominus Deus,Ecce Adam faólus eft tanqua vnus ex nobis, feien do bonumamp;malum, nunc autem,ne forte mittatmanum ftiam,amp;accipiat c-tiam de arbore vitæ,ôr comedat,amp; viuat in feculum,eÿa4mj eitrnfirtU,
Et emißt eu Domin’ de horto Heden,adcolédû terra ex quafumptus fuerat. 24 Et eiecit Adam, amp;nbsp;colîocauit ab Oriête horti Heden Cherubim,amp; laminam gladii verfatilis,ad euftodiendum viam arboris viræ.
I Eflirpemeratcallidior. Hoc capitccxponit Moïès,hominem,poftquam Satanæaftn dcceptus, ah opifice iuo dcfccir,pror{us mutatum, amp;nbsp;fie degenercm faâuai efle, vt delcra fit Dei imago ad Suam formatiis erat.Dcinde vnàcumhominc rotum mundû qui incius gratiâ creatus cratgt;dcfci-.1 prima fua origine: atque ira multû ex natiua eius excellentia fuißc dcperditum.Verùm hîc ^ultæemergunt amp;nbsp;arduæ quæftiones.Nam quû dicit Mo{cs,{crpcntem fuilïeâftutû præaliis om nibus animalibusjinnucre videtur,nô Satanx inftinôlu fuifle ad decipiendù hominem addudum, ftd fua ipfius malitia. Rcfpondeo, nihil obftare ingenitâ ferpenti verfutiâ quin ipfo abufus Satan fuerit ad machinandû homini exitiû.Nam quum inftruméto opus haberet,dclcgit ex animalibus lt;îuod fibiaptiffiinû fore videbat : denique modû excogitauit quo infidiæ quas ftriicb.n, facilius in Heuxanimûobreperét. lllinihildumerat cômunicarioniscum hominibus:animalisperfbnam induit,fub qua fibi aceefTum patcfaceret. Non couenit tarnen inter interprètes quo iènfù vocetuf ferpens onji.quo nomine Hcbræitam prudente quàm callidü defignât. Quidam igitur in bonam partem volüt accipi,alii in »lalâ. Ego verô no tam vitium notari .à Mofe exiftimo,quàm in laude naturæ poni,quod Deus fingularc huic beftiæ folerriâ,vt præ aliis acuta effet ac pcrfpicax,indi derat-.dotemvero ferpenti diuinitus attributâ,ad fùas faliacias Satan côuertit. Argute cauülantur nonnulli,extarc nûc in multis animalibus plus aftutiæ.Quibus ego rcfpondeo, nihil fore abfîirdi fi dicamus detraûû fuiffe fêrpêti donû quod exitialc gencri humano fuerat: quemadmodû poftea videbim^fumptas fuiffe alias quoque de eo panas. Quanquânô multû in hac deferiptione variât à Mofe Zoographi:St experiétia optime refpódct.nec veió fruftra Dominus fuos iubet prüden-tes elfe tanquâ ferpétes. Sed videtur parû rationi côfentaneû, fèrpcnté hîc folùm inducijfuppreffa Omni Satanx métione.Fateor quidé,ex hoc vno loco non poffe colligi a!iud,quàrn homines à fer pétc fuiffe dcccptos. Verùm fatis multa funtScripturæ teftimonia,quibus palàm tlaréq; afîeritur, os tantû diaboli fuiffe ferpentêquia nô hic,fed ille pater mcdacii,irapofturæ artifex,mortis autor ftatuitur.Nondû tarnen folutaeft quxftio,Cur nomen Satanx tacuerit Mofes.Ego eorû fentetiæ libenter fubfcribo,quiSpiritu fanéfû tradunt cófultó obfcuris figurisvfum tune elfcXjUia plena amp;nbsp;confpicu.â luce in regnu Chrifti differri oportuit.Intcrca teftâtur Prophetx, meté Mofis fibi probe fuiffe cognitâiquâdo paffim in diabolu rciiciût interitus noftri caufam. Dixirnus alibi,Mofen craffo rudique flylo accomodare ad populärem captum qux tradit: idque optima de caufa. neque cnim illi indoéhi modo vulgus docendû erat:fèd ilia erat puerilis Eeelefixxtas,qux nondû altio-rcm doéfrinâ capere poterat.N ihil itaque abfurdi.fi laAe pafcûtur quos fcim’Se fatemur pro illó tempore fuiffe quafi infantes. Vel fi alia flmilitudo magis placet,minime culpandus eft Mofes,fi pxdagogi munus fibi à Domino impofttü fuiffe cogitans,puerilib’ rudimétis infiftit.Quibusfa-ftidio eft hxc fimplicitas,totâ Dei œconomiâ in regeda Ecclefia neceffe eft dânent. fufficiat illud, quód Dominus arcana Spiritus fui illuminatione fupplcuit quidquid claritatis externis verbis decrat:quemadmodü exProphetis liquet,qui videront proprium humani generis hoftem efte Sa tanam,omniü malorum architedü, nocendo ac perdedo omnegenus fraudibus amp;nbsp;fallaciis inftru âû.Quanuis igitur obftrepant impii,nihil eft in hoc loquédi genere quod merito nos offendat, fi Mofes Satanam iniuftitix principem fub miniftri organique fui perfona dcfcribit, quo tempore Chriftus Ecclefix caput amp;nbsp;fol iuftitixnondum palàm illuxerat. Adde quodhumanx ingratitu-dinis faditas melius inde perfpicitur: quod quu fibi Dei manu in fubieâionem cunlt;9:.a animalia clfctradita,Adam amp;nbsp;Hcua agnofeerent, ab vno tarnen ex fuis mancipiis abduci fc paffi funt ad re-bellandum Deo Quoties intuebatur quidquidanimaliumerat in mundo,tam fummum Dei im-periLi,qu.àm fingularis bonitas in mente illis venire debebat: contra verô,dum fèrpcnté vident ab opifice fuo effe apoftatam, non modo panas non fumüt, fed contra legitimum ordinc fc ilii fub-iiciunt 8c addicunt,apoftafix eiufdem comités, hac tanta prauitatequidfingi poteft indigniusftta b.iii.
-ocr page 38-Cap.IIL 22
COMMENT.
fcrpétis nomen non allcgoricc, vt quidd ineptè facitir,fèd in genuino {ênfii accipio.Mifantur ctii -, pleriquc quod Mofes fnnpliciter amp;nbsp;quafi ex abrupto narret,SatanæimpulEi in æternuïn exitium ceciddTe hornines:quo modo autem à Deo impulibr ip{èdefecerit,ne verbo quidé attingat. Atquc inde iaâum cft vt fanatici homines Satanam malum amp;nbsp;peruerfum,qualis hîc defcribitur,cohdi-tum fuifTcfomniarent.Atqui Satanæ defedioaliisScripturæ locis probatur: amp;nbsp;impium delirium eft,malæ vllius amp;nbsp;corruptæ naturæ creationc Deo affingere: n9m perfeâo mundo, teftimonium ipic cunôtis fuis operibus reddidit quodeflent valde bona. Qiwrc fine controucifia ftatuendu cft, malitiæ qua præditus eil Satan principium nô à natura,fèd à defcélione efie,quia à Deo iuftitiæ amp;nbsp;omnis redicudinis fonte difceflit.Sed eius lapfumnunc prætcrit Mofes,quia illi propofitücft,brc uiter humanæ naturæ corruptionem narrare: vt feiamus Adam no fuifte ad multipliccs iftas,fub quibus laborant omnes eius pofteri,mifèriasconditû:fcd propria culpa in cas dccidifTe.Dum repu tant homines,quot amp;nbsp;quibus obnoxii fint malis:contincre fè ncqucût quin fremant amp;nbsp;obmunnU' rent Deo, cui perperam imputât iuftas peccati poenas. Notæ funt querimoniæ,clcmcntius egifle Deum cum porcis amp;nbsp;canibus.vndc hoc, nifi quia miférû hune amp;nbsp;perditum ftatû,fub quo tabefei-mus, non referunt acceptum Àdæ peccato,ficuti par cratîScdhoc longe deterius, quôd interiora animæ vitia,qualia funt horribilés cæcitas,contumacia in Deu,prauæ cupiditates,violcnti ad ma lum impetus,in Deum reiiciunt:qLiafi non accidentalis effet tota ingcnii noftri perUcrfitasConfi lium ergo Mofis fuit, paucis côpleâi quantum à prima origine différât præfcns noftra conditio: vt cû humili culpæ noftræ côfefFione,difcamus mala noftra lugcre.Quare nô eft quod miremur, cum non omnia profèqui quæ defiderari à quouis poffunt, dû in hiftoriâ quam narrare inftituic, intentus eft. N une expedienda cft ilia quæftio in qua plurimû ventofà ingénia tumultuâtur. Cut Deus Adamtentari paffus fuerit,quû adeô triftis euentus minime cum laterct.Quôd nunc ffæna S tanæ laxat.vt noi ad peccandum fulicitet,iudicio amp;-vltioni,poft alienatû ab ipfb hominem,ad-fcribimus:vet iim natura adhuc fana amp;nbsp;integra, nô cadem fuit ratio. Hominc ergo Deus imagiw fuæ conformcm,necdum vlla noxa implicitum,Satanæ tentandû pcrmifinquinctiâ animal com modauit,quod alioqui nunquâ paruifîet.quidhoc aliud fuit,quàm hoftem in hominis exitium af marcîHæc videtur fuifieManichæis occafio cur duo principia ftatiwrent.Satanâ ergo finxerunt, quum Deo non fubeffet, eo inuito ftruxiffe homini infidias,amp; fuiffe non homine folùm, fed De® quoque ipfo fuperioré.Ita,vt quodtimebât abfurdû effugcrét,inexccrandacrrorû portenta dcla-pfi funt,duos elfe deos:nô efle vnicû mundi Crcatorem:iuftû Deum à côtrario viâû effc.At vem quicunque piè amp;nbsp;reuerenter de potentia Dei fentiunt, nônifi eins permiffu agnofeunt hoc faófuni cffe.Nam iftud primo cécedere neceffe cft: non latuiffe Deum qualis futurus effet euentus: deinde potuiffe obfiftere,fi ita vifum foret.Cæterùm de permiffu quum loquor,intelligo fuiffe illi conft*' tutum quidnam fieri vellet. Hîc quidem exoritur à multis diffenfio, qui Adam libero fuo arbim® ita permiifum fuiffe imaginantur, vt Deus eius lapfumnoluerit. fumunt pro confcffo, quod ilb* fitcor, nihil minus effe probabilc, qu.àm Deum peccati cenfêri caufam, quod tot atrocibusp^^' nis vltus eft.Sed quû dico, non fine Dei ordinatione amp;nbsp;nutu lapfum fuiffe Adam,non itaaccipio quafi peccatû illi vnquam placuerit,aut fimpliciter volucrit præceptû quod dederat,v iolariQn?' tenus redi amp;nbsp;bene compofiri ordinis euerfio fuit Adæ lapfus,quatenus in Deum legiflatorc con-tumacia,amp; iuftitiæ tranfgrefflo:Dei voluntati fuiffe aduerfum ccrtumcft.horum tarnen nihil ob-ftat quominus certa de caufa,licer nobis incognita,hominem labi volucrit. Offcnditqn*’^“'^^^^ aurcs,quû dicitur,Deûvoluiffe.fcd qu id,obfecro,aliud eft eius permiffio qui prohibendi nbsp;nbsp;habet,
imo cuius in manu res eft pofita,qu.àm voluntas’Vtinam fe .à Deo iudicari potius fincmnt homines, quàm fibi in cum indicium facrilega tcineritate fumèrent : verùm hæc carnis arrogantia eft, examini fuo Deum fubiieere. Ego hoc axioma fixum retinco. Nihil magis à Dcoali^num effe, quàm fi dicamus hominem ab eo conditum, vt fufpcnfa amp;nbsp;dubia foret eius conditio- qnarc fta-tuo, ficuti Creatorcm dcccbat, prius apud fc decretum habuiffe quidnâ dceo futurum effet.Pcrpc’ ram inde colligunt imperiti,non libero motu peccaffe hominem. Senfit enim ipfe,pr°P’'læ con-feientiæ teftimonio conuidus,nimis fe in peccando fuiffchberû.Nccefritatcan contingenter pec-çauerit, alia eft quæftio: de qua vide Inftitutioncm amp;nbsp;libcllum de Prædeftinatione. Dzxtt ad tnu-lierem. Locum hunc fannis fuis exagitant impii, quia facundum animal faciat Mofes quod bi-fulca lingua obfcurè tantum fibilat: ac primùm quærunt,ex quo tem pore cœperint muta effe a-nimalia, fi tunediftindum habebant amp;nbsp;communem nobifeum fcrmonem.Rcfponfio in prom-ptu cft:non natura difertum fuiffe ferpcntem:fèd quû Dei permiifu organum fibi appofitum na. dus effet Satan, voces quoque exeius lingua formafle,quas idem Deus permifit.Ncc dubito quin extraordinarium id effe Heua fcnfêrit : atque idco cupidius exceperit quod mirata tft lam fi fabulûfum indicant, quidquid eft infolitum : nullum Deo miraculum ederelicebit. Deus o-pus aliquod à commun! vfu remotum edendo, in potentiæ fuæ admirationem nos cogit. fi hoe
-ocr page 39-I N G E N E s,
îpfo prætexcu ridcmus Dci potentiam quia familiaris nobis non eft,annon fimus plufquam præ pofteri J Adhxc, fi incredibile videtur, locutas cffe Dco iubente bcftias : vnde homini fcræo, nifi quia eius linguam Deus fornaauite Editas fine lingua in acre kuiTe voces ad illuftrandam Chrifti gloriam, Euangeliun prædicat : minus hoc rationi carnis probabile, quàm ex brutorum anima-lium ore chci lermonem.Qind igitur hic impiorum petulantia, iniêdatione dignum inucnietdn fumma, quifquis Deum in cælo ftÿuir mundi præfidcm, fuam illi potétiam non ncgabit in créa turas, vt bruta animalia pro fuo arbitrio loqui doceat: ficut interdum homines ex facundis,dingues reddit.Porrô in eo le prodit Satanæ vafritics,quôd nôredà virum aggreditur, iêd in vxori« perfona,quafi per cuniculos obrepit. Infidiofa hæc adoriendi ratio nobis hodie quoque plus fatis nota eft:atque vtinam ita fir,vt prudcter nobis cauerc difcamus.Nam qua parte nos vidct parum muuitos,furtim fe infinuat,ne prius fentiatur,quàmpcnetrauerit quo volebat. Non,refugitmillier ièrpentis colloquium,quia nullum adhuc dilTidium erat: habebat ergo non iccus ac domefti-cum animal.Quæritur, quidnam Satanam ad machinandum homini exitium im.pulerit.Finxc-runt curiofi fophiftæ,quia prauidcrat filiû Dci humana carne inducndii, inuidia fiitiul flagraße: verum friuola eft fpeculatio. Nam quum homo fadus fit Dci filius,vt nos ex miiêra difiipationtf iam perditos colligcret:quomodo præuidcn potuit quod futurii non erat,nifi homo peccafletJ Si conicduris detur locus, vcrifimihus cft,vt dclpcrati iolct,rabie tjftadam fuifie adadum, vt fccura in fociecatem xterni interitus hominem rapcrct. V erùm hac vna rationc contentos cflc nos decet, quod q jû effet Dci aducrfarius,conatus fit ordinem ab co pofitum cucrtcrc:quia Dcû non pcterat c iolio fuo detrahcre,hominé aggrcfius cftjn quo rcfulgcbat eius imago.Euerfo hominc,horren-dam fore totius mundi confufionem nouerai,ficut acciditærgoin hominis perfona ftuduit oppri-mere Dei gloriam.Omiifis côæcntis dodrinâhanc,quæ fimplcx eft ac folida,teneamus. Wam «ci Varie exponitur,imô torquetur hæc fentcntia,partim quia per fe obfcura eft,partim ob Hcbraica: particulæambigu'j fcnfum. ’□ qN Hcbræis tantûdem valet interdum ac Latinis etiamfi, vcl cnim-uero: interdum quantoraagis. Dauid Kimhi in hoc poftrcmo fenfu accipit : amp;nbsp;putat multa vitro citrôque habita fuiffe verba,antequ.â hue defeenderet ferpensmempe quodaliis nominibus Deum calumniatus,tandem côcludat,Hinc multo magis apparct,quàm inuidû fe amp;nbsp;malignum præbue-riterga vos,quiaarborem fcfetiæ boni amp;nbsp;mali vobis interdixerit. Verùm expofitio hæc, prætcr-quâquôd coadaeft,Heuæ rcfpôfo falfa cftecoarguitur.RcdiusChaldæiis paraphraftes,Verùmnc eft quod Deus prohibuerit,amp;c. Porrô quibufd.â fimplcx,aliis ironica eftevidetur intcrrogatio.fira plcx effet,quæ dubitationem iniiccrct, hoc modo, Fierinc potert vt cfum cuiufpiâ arboris vetuerit Deus?Ironica autem, quæ excuterct inanem metii: fcilicct, Dci multû intereft an edatis ex arbore; ridiculû ergo quod vobis putatis elfe vetitû. Priori fentetiæ ideo libétius fubfcribo,quia magis pro habile eft,Satanâ vt occultius fallcrct,flexuofis ambagib’ fènfim progreffum cffcjVt mulieré in cô* temptü Diuini præcepti induceret.Iam alii exiftimât, Satanâ præcifè ncgare,effe Dci verbûquod audicrant hommes. Alii (quibus ego magis afientior)putât,fub caufæ quærcdæ prætextu, oblique labefadari verbi fidem.Et certè vêtus interpres trâftulit,Curdixit Deusiquod etfi nô in tôtû pro-bo,non tarnen dub ito quin mulierem ferpens ad quærcndam caufâm fbliciret:quoniam aliter eins animuin à Deo abducere non poterat. Vaide pcriculofä tenratio,quum nobis fuggeritur, non efic Dco parendum, nifi quatenus mandat! ratio conftat. Vera enimobedientiæ régula eft, vt nudo impeno cótenti, iuftum effe ac redû nobis perfuadcamus quidquid præcipit.Quifquis verô præ-ter menfuram fapere appetet, huneexeuffa Dei reuerentia protinus in apertam rebellionem abri-piet Satan.Quantum ad Grammaticam attinet,vertendum ccnfeo,Eti.amne,vel itàne’Satanæ ta. men artificium notandum eft. Mulieri enim fcrupulum iniiccre voluit, vt verbum Dci non effe credcrec,cuius non palàm extabat plaufibilis ratio. Ex omni arbore horti. Duplicem fcnfum affe-runt interpretes-.prior eft,quod Satan,augcndæ inuidiæ caufa,fingat omnes arbores fuifie vetitas. Etumncpræcepit Deus ncaudeatis vllamarborem atiingcre? Alter verô, Ergo non promifeuè vobis ex quauis arbore vefcédi permifiaeft libertas. Prior magis quadrat diaboliingenio,vt maligne rem amplificct;amp; videtur fuffragari Hcuærefponfio. nam quum dicit,Omnibus vefeimur, vna tantum excepta: videtur calumniam de generali prohibitionerefcllere. fcdquiahocadfal-Icndum erat aptius, quæftionem de fimplici nud.aque Dei prohibitione mouerc : magis credibilc cft,Satanâ, pro fua vafritie,hinc fecilTe tentationis exordium,Fierinc poteft vt Deus vos ex quali-bet arbore frudû colligere noluerit-Q^ôd autem excipit mulier,vnâ duntaxat arborem prohibi-tam: ad defenfioné mandati facit, aefi negaret durù vcl moleftum deberc videri quod tanta arbo-rum copia amp;nbsp;varictate permifia, Deus vnâ tâtum exccperit.Ita in his verbis eric cóccfiio: vetiram quidem efie vnam arborem. deinde rcfucatio calumniæ, quod non fit arduum vcl difficile abfti-nerc ab vna arbore, vbi innumeræ ad manum fuppetunt, quarum vfus permiffus eft. N on pote-rat Hæua Satanæ infultum magis prudenter vcl cordate repcllcre, quàm dura obiieit fe amp;nbsp;mari-
b.iiii.
-ocr page 40-COMMENT.
tum à Domino tam liberal iter traftatos eiïejVt abundè fufticere debeat quæ conceifacftfacukas. fignificat enimienimis fore ingratos, fi rantis opibus non contenti, plus quam fas eft appelant. C^um dicit vetuiife Deum ne comedant vcl attingant: fecundum verbum quidam additum pu* tant, quafi Deum infimulet nimiæ ièueritatis : quod etiam à taamp;u prohibucrit. Ego vero potius. interpretor,eam adhuc in obedientia perftare,ac exprimerc pium aftcâum in Dei pracepto anxic oblèruando.Tantùm in pœnx denuntiarione labafcit,inferens aduerbium forte.quum Deus cer to pronuntiaflet, morte moriemini. Etfienim Hebræis is non iemper dubitationcm fonat : quia tarnen iapius in hoc feiifu capitur,libentcr hoc amplcdor, quod hæfitarc cocpérit mulicr. Certe mortem præ oculis non habuit, vtdecebar, fi Deo immorigeram elTe contingerct: vcrùm mortis periculum procul S: frigide fentire iedemonftrat.
4 Dix/f/èrpftK ad mulierem. lam libcrius infultat Satan : amp;nbsp;quia rimam fibi patere videt, rtdo impetu perrumpit. nequeenim aperto marte vnquamcongredi folet,nifi quumnos fpontenu. dos illi,amp; inermes cxponimus.fubtilius primum per blanditias nos adoriturded vbi obrepfit,pc tulanter amp;nbsp;fuperba confidentia contra Deum infurgcreaudet.ficuti nunc,arrcpta dubitationc Heuæ,longius pénétrât,quo faciat fimplicem negatiuam. Talibus exemplis ad cauendas eins ille-cebraserudiri nos conuenit,vt mature obuiam eundo, procul eum à nobis arceamus,ne propior illi accefl'us patcat. Nuncergo lîbn dubitantcr quxrit, vt antea, verene fit prxeeptum Dei quod oppugnatifed paLim Deum arguit mcndacii. Verbum cnim illud quo mors denutiata eft, filfum ac deluforium efte afterit.Exitialis tentatio,quum Deo cxitium minante,non modo ftcuri torpe-mus,fed Deum ipfum habemus ludibrio.
y Seit eiutn Dem. Sunt qui putet aftutè hîc Deum .à Satanalaudari,quafinunquam homines a frudlij falijtifcro prohibiturus fuerit.fed illi manfteftè fecum pugnannfimulenim fatentur,prio-re membroiam prorfus abrogafiefidem Deo quafi mentitusforet.Alii putantDeum maligniw* tis amp;nbsp;inuidix argui,eo quod fumma perfedione hominem priuarc volueritiatque horum lentetia probabilior eft. Intcrea, meo iudicio, probarc conatur Satan quod nuper dixerat, iumpta .à contrario ratione.Hanc, inquit, arborcm vobis Deus interdixit, ne in focietatem gloria: fux admit-tere vos cogatunergo fuperuacuus eft pœnæ metus. In fumma,noxium efte frudti negat,quia vti lis fit ac falutaris.Quum dicit, Deumnouifteizelotypia indudumexprobrat, amp;nbsp;cófulto mâdaflc de arbore,vt in gradu inferiori hominem tencret. iritisßau dij. Quidam vertunt,S imiles AngC' lis.Poftct etiam numero fingulari rcddi,Tanquam Deus.Mihi nó dubium eft quin Diuinitatem illis promittarSatan;acfidixiffet,Non alia rationc Deus arbore icientiæ vos fraudat, nifi quiav^ retur habere focios.Cæterùm Diuinâ gloriam, vel æqualitatem cum Dco in perfeda boni amp;nbsp;li fcientia,non fine colore conftituit: fedmerus fucus cft,quo miièram fœminam illaqueat.Qui^ naturalitcr ingenitum eft omnibus feiendi ftudiumiputatur in co fita ciTe foclicitas.A^crùm uit Heua,qua: modum feiendi nó temperauit Dci arbitrio.Et eodem quotidic morbo laboraffius omnes,quôd plus feire appetimus,quàm expédiât,amp; quàm Dominus permittat: quû præcipunin fapientiæ eaput fit compofita in Dci obfèquium fobrietas.
6 Ef ittdit muiter. Impurus hîc amp;nbsp;concupifcentiæ veneno infedus Heuæ afpcdus,cordisimpigt; ri nuntius ac teftis fuit.Poterat fyncerè prius arborcm afpiccre, vt nulla vefeendi libido animum cius ferirét. fides enim quam habebat verbo Dci, optima erat cordis amp;nbsp;lènfuum omnium ciiftos. N une poftquam à fide amp;nbsp;obediétia verbi cor defecit,Iccum pari ter corrupit omnes fcnfnsj aeper omnes tam animæ quàm corporis partes diffulà eft prauitas. Hoc ergo impiæ defedio^*^ fignû eft, quôd mulicr bonam ad vefeendum arborcm efte iudicat, quôd cupide (è oblcdat intuitu, quod defiderabilem efte acquirendæ prudentiæ caufa, fibi perfuadet, quam prius centies præ-tenftet libero amp;nbsp;tranquillo intuitu, nunc enim proteruèamp; intemperanter vagatur animo ,ex-eufto fræno,amp;corpus in candem iccum lafciuiâ trahit.S’aiynS bifariam exponi concupifeibilis foret vcl ad vidcndum,vcl ad prudentiam conferendam.Hoc pofterins quia ten-tationi melius rcfpódet,libenter ampledor. Dedttlt;iue etiam lùro fuo qui featm erat. Ex bis verbis con iiciunt quidam adfuifte Adam,quû tentata fuit vxor,amp; perfuafa à fcrpentciquod nullo modo cre-dibile eft.fieri tarnen poteft,vt mox fupcruencrit; imô antequam frudum arboris guftaret mu. lier.retulerit habitü cum fèrpcnte colloquiû, amp;nbsp;iifdcm quibus decepta fuerat fallaciis, irretiucrit. Alii particulam,ni3y,ad conjugale vinculum referuntiquod rccipi poteft. Quia autem fimpliciter refert iMo{cs,fumptum è manib’vxoris frudû comedifteiopinio hæcvulgô rcceptafuit,illcccbris illius captum fuifte potius,qu.im Satanæ impofturis perfuafum.In eum finéadducitur PauH ftn-tentia,Adâ non fuit deceptus,{cd mulier,i.ad Timo.2.d.i4. fed Paulus illic,vt origine mali a mu-liere profedâ doccat,côparatiuc tantum loquirur.Non ergo tantum vt morégercret vxori,iegcm fibi pofitam tranfgreftus cftifcd ab ea in exitialcm ambitionem pertradus,ciuidem defedionis io cius fuit. Et fane Paulus alibi non per muliercm, fed per ipfum Adam pcccatum venifte tradir.
-ocr page 41-IN GENES.
2Î
Rom.Ç.b.IZ.Deindcexprobntio, qiiæpaulo poft fcqucturErrr Ad^^w qttaß amis ex ncbif, ciarè Ktt2~ tur ipfu quoque ftultc concupifl'c plufquâ licebat:?e plus fidci habuiflc diaboli captionibus,quam ûcrofànfto Dei verbo. Nunc quæritur, quodnä vtriufque pcccacû fucrit.Pucrilccft quod ex vc-tcribus nonnulli tradunr, intempcrantia gulx fuifle illeâum. Nam quum tanta optimorum fru- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■
duum copia afflueret.quales in vna fpecie lautitiæe Redius Auguftinus, qui fuperbiam dicit ma-lorum omnium initiû fuiftc, amp;nbsp;ftçerbia perditum effe humanum genus. Plcnior tarnen definitio pcccati ex tetationis fpecie quamdcfcribit Mofes,fumi poteft. Primùm cnim abducitur mulier à verbo Dei,ferpentis captionibus per infidclitate.Quarc initium ruinae, qua labefadaeû eft huma-nura genus, fuit detedio ab impcrio Dci.Sed obferua,tunc à Deo hominesdefeiuifte, quum rcli, do illius verbo,aures prxbuerunt Satanæ mendaciis. Nam inde colligimus, Deum vclle fufpici amp;nbsp;coli in verbo fuo : idcóquecxcuti omnem eius rcuerentiam, quum verbum contemnitur. Do-drina cognitu valde vtilisaiam apud paucos fuam dignitatem obtinet Dei verbum: vt per huius contemptum impune mentes,fibi tarnen inter Dei cultorcs praecipuumgradum arrogent. Atqui vt non aliter fè hominibus manifeftat Deus qu.àm per verbum :ita neque aliter eius maieftas con fiftit,nec faluus manetcius internos cultus,qu.àmdû obcdimuscius verbo.Proindc infidclitas ra. dix defedionis fuit : ficuti fola fides nos Deo coniungit. Hine ^uxit ambitio amp;nbsp;fuperbia, vt mu-lier primutn, deinde amp;nbsp;maritus ft contra Deum efterre cupcrent. Vere cnim ft contra Deum ex-tulcrunt, quum honorefibi diuinitus collato, amp;nbsp;tanta præftantia non content!, plus optarunt fei-rc qiiam fas erat, vt Deo pares forent. Vbi etiam ft prodit monftrofa ingratitudo. ad fimilitudi-nem Dei fadi erant : hoc parum v idetur, nifi accedat æqualitas. lam non eft quod in extenuando Adæamp;vxoris peccato fruftra, non minus qu.àm præpofterè laborent finiftri amp;nbsp;praui homines. Neque enim leue delidum, ftd deteftabilc fcclus eft apoftafia, qua ft homo conditoris fui imperio fubducit,imô cum reiicit amp;nbsp;abnegat. Addc, quod non fimplex apoftafia fuir,ftd cum atrocibus in Deum ipfum contumcliis amp;nbsp;probris coniunda. Deum mcndacii accufat Saran,amp; inuidiæ,amp; ma-lignitatis. tarn fœdæ amp;nbsp;execrandæ calumniæ fubftribunt-.tandem contempto Dei mandato,non modo fuæ indulgent libidini,ftd diabolo {é mancipant. Siquis breuius malit: infidclitas ambitio-ni ianuam apcruit : ambitio verb contumaciæ fuit mater, vt homines abiedo Dei metu, iugû ex-cuterent. Hac rationc docet î’aulus,inobedientia Adæ peccatum intrafle in mundum. Fingamus, nihil fuifie mandat! tranfgrefTionc deterius. Ne fictamen ad leuandam Adæ culpâ, multum pro-fedum fucrit. Deus amp;nbsp;liberû in omnibus, amp;nbsp;regem ilium mund! conftituens, in vnius folum ar-borisabftincntiaobftquiumeiuscxperir! volucrat. hæcilli conditio nonplacuit. Exeufentper-uerfi rhetores, illcdam fuifle mulicrem arboris pulchritudinc, virum blanditi is Heuæ irrctitumà Quo tamémitius erat Dei imperiii, co minus tolcrabilis in co reeufandofuit pcrucrfitas. Verùm altius quærendacft pcccati origo amp;nbsp;caufa. Nunquam enim Deo repugnarc aufi cflent, nifi primû eius verbo increduli.Nihil autem ad frudum appetendû cos illexit,qu.àm infana ambitio.Qiian-diu fidem habentes Dei verbo,fponte ft eo régi pafli funt,habcbant fedatos Se rite compofitos affe dus. Optimum Ici licet erat frænum, quæ penitus infidebat corum animis cogitatio, Deum efle iuftumiac nihil efle melius, qu.àin eius mandatis parère: vltimam verb fœlicis vitæ metam efle, ab ipfo diligi.Poftquam verb Satanæ blafphcmiæ locû dcderût,quafi fafcinati,ratione amp;nbsp;iudicio cœ perunt carere-.imb quum Satanæ effent mancipia, ligatos tenuit corum ftnfus. Adhæc fcimus nô externa fpecie xflimari coram Deo pcccata,ftd intcriorcaffcdu. lam verb, qubd primorum ho-minum defedio, totius generis dicitur vniucrfalis fuifle clades, plcrifque abfurdum videtur: at-que hoc nomine libcnter Deum in crimen vocarent.Pelagius côtrà, ne corruptio naturæ huma-næ in Deum redûdarct,(quod falfb timebat) peccatû originale negate aufus eft. Verùm tam craf-fus error, non modo folidis Scripturæ teftimoniis, ftd ipfa quoque experientia aperte rcfcllirur; Philofophis,quum alioqui fatis fuperque acuti cflent,!gnota fuit naturæ noftræ vitiofitas.Ncmpc ftupor ifle illuftre teftimoniû fuit originalis peccati.Qmcunquc cnim non prorfus cæcutiunt, vident nullam noftri pattern effe integram: mentem elfe pereuflam cæcitate, innumerifquc errori-bus infedam: omnes cordis affedus contumacia amp;nbsp;prauitatc plenos: amp;nbsp;illic regnarc vel fœdas libidines, vel alios non leuiorcs morbos: multis vitiis ftnfus omnes featere. Cætcrùm quia nullus præter vnum Deum,idoncus cft huius caufæ !udcx:fcntentiæ quam protulit in Scripturis, acqui-efeendum eft. Primum,qubd vitiofi amp;nbsp;perucrfi nafcamur,Scriptura date docet. Friuolura Pcla-gi! cauillumfuit,imitat!oncortum fuifle peccatum ab Adam. Nequeenim poterat Dauid, adhuc matris inclufùs vtero,Adæ efle imitatonqu! tarnen fatetur fc in pcccato fuifle conceptum.Porto pys/.pjî.j amplior huius rci probatio, Se definitio pcccati originalis, ex Inftitutione petatur : nifi qubd vno vcrbo,quàm latè patcat,hîcexpcdiam.Qujcquid cft in natura noftra vit!ofum,quia Deo adfchbc refas no eft,meritb in peccatû rciieimus. Atqui Paulus tertio ad Rom. cap.c.io,corruptionê no fubfidcre vna tantum in parte docet,ftd totam animai® amp;nbsp;fingulas eius partes occuparc. Vnde ft-
-ocr page 42-op-ni.
26
COM M E N T.
quitur, pueriliter cmrc eosqui originale pcccatum in libidine tantum, amp;nbsp;inordinate appctituum mow confiderantrquumin ipla rationis léde S: toto cordegraffetur. Peccato annexus tftreatus: vel quemadmodum loquitur Paulus, ab hominc peccatum, à peccato mors. Quarc alibi pro-nuntiat,nos effc filios iræ: acfi æternæ maledidioni nos fubiicerct. Infumma, quod fpoliati exi-miis Spiritus fandi donis,luce rationis,iuftitia,rcóritudinc, ad omneautc malum proptnfi fumusî deinde quod perditi amp;nbsp;damnati, morti fubiacemus: bærcditarii eft noftra conditio, amp;nbsp;fimul iiifta poena,quam Deus in Adæ pcrfbnagcncri humanoinftixit. Nunc fiquis cbiiciat, iniquumefle Vt pocnam alieni peccati luant infbntcs: rcfpondco, quicquid donorum nobis in Adæ perfcna con-tulcrat DeuSjpotuifle iure optimo aufcrre.cum ille impie defeiuit. Neque opus eft cófugcread Vc, tus illud quorundam figmentu, quod animæ ex traduce oriatur. Neque enim naturalitcr ex Adæ progenic corruptionem traxerunt poftcri:ftd id potius ex Pci ordinationc pcndct:qui ficuti rota humani generis naturam in vno hominc ornaucrat præftantiftimis dotibus, ita in eodem ipfam nudauii.lam verb, ex quo in Adam corrupt! fumus, non fuftinemus alieni dclidri pœnâ:fed propria culpa rci fumus.MoucturctiamanonnuIlis quæftio dclapfus,vcl potius ruinæ tempore. O-pinio hæc pafTim recepta fuit,eodem quo conditi fucrant dic,cxcidifle: ideo Auguftinus fcribit,ftc-tifle tantum per fex horas.Quod^lii coniiciunt,dilatam fuiftc in diem fabbathi tentationcm «à Sa tana, vtfandum diemprofanarct:nimisinfirmumeft. Pt ccnchisdocumentis monenturpii omnes,vt indubiis fpeculationibus fibi parcius indulgcant. Ego vt de tempore quod afteram no habeo.-itaex Mofis narratione coll igi pofle arbitror,non diu rctinuiftc quam acceperant dignitatem. nam fimul ac conditos fuifte dixit, nulla altcrius rci fada mentione, tranCt ad defcftioncm-Si vel modico temporis fpatio habitalTet Add cum vxore, non inanis certè fuiflet Dei bcncdiiftio in propaganda fobole:fed Mofts Dei beneficiis priuatos fuifle fignificar,antequam vti confucfcc-rét.Facile igitur Auguftinicxclamationifubfcribo,O miferum liberum arbitrium,quod adbuc incoiume,tam parum habuit firmitatis. Atque vttaceamus de breuitateteporis, ilia Bernardi ad-monitio memoratu dignaeft ,Quu tarn horribilcpræcipitiû in paradifb accidifle Icgamus,quilt;^ nos faâuri fumus in fterquilinio e Simul memona tenendum, quo prætextu in capitalcm fibi poftcris fuis omnibus fraudem induiäi fucrint. Plaufibilis crat ifta S^tanæ adulario,Scictis bonu amp;nbsp;malum: fed ideo malcdidumcrat illud feire, quia prætcr Dei gratiam appetebatur. Quarenifi velimus fpontecofdem induere laqueos; difeamus à fblo Dei nutu, quern bonorum omniuma-gnofeimus autorem,omnino pédere. Et quoniam nos S cript ura paftim nuditatis inopiæquc nO' ftræ admonct,amp; inChrifto rccuperandum pronuntiat quod amifimus in Adam:exinanitaomni noftri fiducia,nos Chrifto vacuos offeramuSjVt fuis nos diuitiis impleat.
7 Ef afirtifuntocw//..Vclatoseftcoportuit Heuæ oculos, doneevir quoquedeerptus foret:nuf'*' ambo infaufti confenfus vinculo pariterconftridi, malum fuum {entire incipiunt : quanquad^ nondumferia culpæ fuæ notitiatanguntur.Pudcteosfuæ nuditatis: conuidi tarnen nófebum*' liant coram Deo, non metuunt cius indicium vt dcccret : imô tergiuerfari non defin tint. Eft tarnen hîc aliquis profcdus.qubd quum nuper cælum,inftar gigantum,impctcrcnt: nunc ignomi niæfuæfenfu confufi,adlatcbras fugiunt. Arqueiftaquidem oculorum apertioinprimishomi-nibus,ad cerneiidam fuam turpiiudinem,clarè demonftrat fuo quoque iudicio fuifle damnatos. Nondum vocati fîintad Dei tribunahnullus eft qui cos vrgeat: quæ /ponte fubit vcrecundia,an-non certum culpæ indicium eft?Nihil igitur totius mundi proficiet facundia ad eos reatu libcta-dos,quibus fua confeientia ad fatendam culpam index ftiit. Qnin potius nos omnes aperire oculos docct,vtdcdecore noftro confufi,demus gloriam Dco qualcm meretur. Flexibilein D^ns ho mincm creauit:tentari non modo pa/Tus cft,ftd voluit. Nam amp;nbsp;fèrpentis linguam diabolo,præ-ter ordinarium naturæ vfum commodauit : quemadmodum fiquis altcri gladium arma /up-pcditet.Quum infœlix eucius illi effet præcognitus,rcmedium qualc potcrat,nôattubt. Sed vb» ad hominem ventum fuerit, reperictur fponte pcccaffe, amp;nbsp;non minus libero qnàmp^t'uerlo ani-mi motUjdi feeffionem fecilTc à Dco fidore fuo. Nec diccrc licebit, fui fie leue aliquod delidum, quôd fidem Dei verbo abrogans,impia amp;nbsp;facrilega æmulatione contra cum £e extulit, quod no-luit eius imperio fubclTe, quôd denique amp;nbsp;fuperbe amp;nbsp;perfide ab co defccit.Ergo quicquid peccati eft ac culpæ in primorum hominum lapfu, penes eos rcfidet : quôd præceffit æternum Dei con-filium,iufta ratione non caret,quanuis nobis abfcondita. Videmus quidem, ex ram horribili ruina frudum quoridie cmcrgcre,quôd noftris mifcriisDcus ad humilitaté nos erudit:dcinde quod bonitatem fuam clarius illuftrat. namvberior cius gratia per Chriftumeffufa eft inmundum, lt;^u.àm Adæ collata effet à principio.Iam fi nos ratio fugiat, non mirum fi nobis arcanû Dei con-filin fitinftar labyrinthi. Et œnfuerunffilid. Quod nuper dixi,nec vero pudorc,ncc fêrio metu ad pœnitentiam fuifie addudos,nunc melius patet.Cófuunt fibi ex foliis pcrizomata.Quqrfumî Vt tanqnam inuido propugnaculo, Deum procul arcc.âr. Fuit ergo conftifus tantum,amp; quû hc-
-ocr page 43-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;27
betudine coniundus mali ïcnlus, qualis in fomno inquieto cflc fôlet.Ncmo noftrû cft qui non il~ lorum ftultitiam rideat(vt certc ridiculum fuit)tale integument um Dei oculiscpponcrc.lnterea omnes eodem laboramus vitiomam ad primas confeientiæ pundiones trepidamus quidé, Sc pu-dore afficimunfèd protinus obrepit indulgentia quæ nos inducit adfriuolas ineptias:quafi prem-ptum fit,Dco illudere. Itaque nifi magis prematur confeientia, nullus eft tam inanis amp;nbsp;fluxus ex-eufationis color,in quo non acqu#fcamus:imô fi nullus fucus fuppctapfacimus tarnen nobis dc-licias, amp;nbsp;tridui obliuioneputamus nos bene cfie tcdos. In fumma, deïcribitur hîcà Mofefrigida amp;nbsp;femimortua pcccati cognitio,qualis ingenita eft mentibus hominum, vt reddantur inexeufà-biles.Quæri tarnen poteft, fi tota natura peccati fordibus infeda eft: cur tantum vna in parte corporis deformitas apparetrNcquecnim facicm,vel pedus operiunt Adam amp;nbsp;Heua: fed tantum pu denda,quæ vocamus.Hac occafione fadû cfie arbitror, vt vulgô non aliam naturæ corruptelam agno{cerent,quàm in libidine venerea.Atqui expendere debebant, non minorem fuifle in oculis amp;nbsp;auribus verecundiæ caufam, quàm in parte genirali, quæ pcccato nondum fœdataerat : quum aures amp;nbsp;oculiinquinafient Adâ amp;nbsp;Heua,amp; diabolo quafi arma præbuifient. Sed Deo fuit finis,ex-tarc in corpore humano aliquam pudendam notam,quæ nos pcccati commcnefaciat. Deinde,vt , iam diximus, nondum Adæ,eiufque vxori cognita crat fua tur]|itudo,quû tam leui integumento dfugere Dci confpcdum tentarent.
8 Audierutuuoaffi Domifu. Simul ac vox Dciintonat, fentiut Adam amp;nbsp;Heua,nibil fibi folia pro-dcfTe, quibus fè opûmè munitos putabant. Nihilhîc tradit Mofes, quod non hodicmancat in hominum natura,S: clare ccrnatur.Infculptum eft omnium cordibus boni amp;nbsp;mali difGrimen,vt do cct Paulus ad Rom.cap.z.c.iÇ. fedinanibus foliis omnes vitiorum fuorumdcdecus fepeliunr, do-îicceorum confeientias intus voce fua Deus perccllir. hinc trepidæ confeientiæ, pcftquam fcili-cet Deus exeuftb torporc, vocem fua audire coegit. Porrô vbi Hieronymus vertit. Ad aura poft meridiem-.Hebraice habetur,Ad vétum diei. G ræci,omiftb venti nomine,pofucrunt Ad vcfperâ. Ira inualuit opinio, quôd quum circa meridiem pcccafiet Adam, fub occafum fblis in iudicium vocatus fucrit.Ego verb in diuerfam coniedurâmagisincline,quôd fuo integumento opcrti,no dem in filentioSe quietetra»fcgerint,adiuuantibus eorum bypocrifin tenebris:deinde circaauro ram rurfus deintegro cxpergefadi,ad fêipfôs rcdierint.Scimus exoriente foie, naturalker auram cxcitan : fimul ergo cum flatu Deus apparuit. Vcfpertinam auté auram impropnè Mofes, diei yocarct.Alii pro plaga vcl regione Auftrali accipiunt: vt cenè nn interdum Hebræis banc vcl il-lam mundi regioncm fignificat. Aliiputât notari tempus quod terroribus minus eft obnoxium: nam in clara luce maior eft fccuritas : atque ita implctû putant quod Scriptura pronuntiat, male fibi confcios,etiam fine periculo iemper anxios,amp; inquiètes cffe.Eodcm referunt quod fubiiei-tur de aura,quafi ad ftrepitum folii cadentis formidauerit Adam.fèd quod attuli,verius eft ac fim-plicius:quod fub nodis tenebris latcbat,fole exoriente fuifTcdetcdum. Ncque tarnen dubito quin notabile aliquod præfcntiæ üci fymbolum in ftatu illo extiterit.quanquam enim, vt nuper dixi, quotidie auram aliquam fol exoriens ciere (blet: id non obftat quominus extraordinariû aduen-tus fui fignum Deus ad ftimulandas Adæ 8c vxoris côfcientias,dcderir. Nam quum fit incompre-benfibilis,dum fe hominibus manifeftare vult,induit cas notas vndc pofiit agnofei. Dauid appel larventos Dei nuntios,fuper quorum alas cquitat, aur potius incredibili celeritatc volât: fed quo-tics vifum eft,tam ventis quam aliis crcatuns,prxter naturæ ordincm, ad fuum arbitrium vtitur. Ergo quôd venti meminit hoc loco Mofes,fignificat mco iudicio,editum fuifte in{olitum,amp; infi-gne diuinæ præfcntiæ fymbolû, quod primorû hominum animos vehementer perccllcret. Iam boc pofterius fugæ remcdium,nibilo melius priore:qu.adoquidcm ftigitiuos Deus fola voce mox rctrahit.Scriptû eft,Quô fugiam a facie tuaîSi mare traiiciam,fi afiumptis alis tranfeenda nubes: fi defeendam in profundas abyfibs: tu Domine vbique cris. Idfatemur omnes verumcfie, ncque interea ceflamus captare vana fubterfugia:amp; quaflibct vmbras,nobis fingimus optima efie propu gnacula.Neque omittedum eft,quod pauca folia minimum fibi prodefTcexpertuSjad intégras arbores confugit.Sic enim folemus friuolis cauillis exclufi,excufiitioncs nouas fingere,quæ nos ve-lut fubdenfiore vmbraoccultent.Quum dicit Mofes,Adam 8c vxorem fe occultaflc in medio ar-boris paradifufingularem numerû pluralis loco effe pofim intcrpretor:acfi dixifict,inter arbores.
9 vorauît^ue Dimnuf Deus Adam. lamperculfi fuerant Dci voce, fed attoniti fub arboribus iacc-bant,donec altera vox in eorum animos efficacius penctrat.Dicit Mofes vocatum fuiffe Adam à Domino: annon antè vocatus fucrateVcrvim ille fuerat confufus fonus, qui nondum fatis habe-batvigoris ad premendas confeientias : itaque nunc propius inftat Deus, amp;nbsp;ex multiplici arbo-rum complexu,quanuis inuitum amp;nbsp;reftitantem,trahit in mcdium.ln cûdcm nos quoque modum terremur Dci vocc,fimul atque auribus noftris Lex cius infonat;fcd mox vmbras captamus, donee vehemetius nos compellans, rcos ad fuum tribunal prodirc cogit. Hanc Paulus vitam Legis
28
COMMENT.
nominât,quum pcccatanoftracoargucnsnos occiditNam quandiu placcmus nobis, amp;nbsp;falGvi-tæ opinionc {ùmus inflati,Lcx nobis mortua cft:quia dus aciem rctundiinus noftra durit iazfcd v-bi acrius nos pungit,in nouos tcrrores compel! imur.
10 yoitm tuitm audiuf. Quanquam hæc ddcdi hominis amp;nbsp;humiliati videtur eflc conlêflio: mot tarnen patebit,nondum fuiiîe probe domitum,neque ad pcenkentiam adduftû Voci Dci nudi tati {îiæ timorcm imputât: quafi non ante loquétem Deum audierit intrepidus, imo fuauitcr eius fêrmonc exhilaratus fuerit. Quôd pudoris caulâm in nuditatc nô agnofcit,in eo etiam nimis ftu-pidus eft : fie ergo fê pœnam lèntire oftendir,vt culpam nondum fateatur.Intcrea verum efie probat quod prius dixi,non in vna tantum corporis parte refidere originale peccatum, lcd regnuni habere in toto hom i ne, adcôque occupare fingulas animæ partes, vt nulli fua maneat integritas. nam cum fuis foliis horret nihilominus ad confpedum Dci.
it 05« indiamt tibi. Obliqua ad carpendam Adælbcordiam obiurgatio, quia culpam in poena no agnolcat:acfi diélum cfler,non fimpliciter Adam mctucrc à voce Deirlèd quia pcccator eft, voeem iudicis cfic illi formidabilcm. N uditatem quoque non dTe caulâm mctus,fed vitii turpiW dincm,qua le fœdauit: amp;nbsp;certè intolerabilis crat in Deum blafphcmia, quod mali originem m na tura quærcbat.Non quôd diferîk verbis Deumacculâueritzlcd milêriam fuam deplorans, ac in-tereadifiimulans fe illius autorem,mal igné in Deum, quod in le fufeipere debebat, crimen tran-feribit. Vbi vulgaris tranfiatio habet,Nifi quôd de arborc:potius interrogatioeft.Dubitantcrau-tem inquirit Deus,non quafi de rc ambigua,léd quo ftupidum hominem acrius pungat,qui cxco tormento laborans, malum tarnen fuum non fentit: perindc aefi ægrotus arderc le clamirans,dc febri non cogitet. Cærerùm memincrimus, nihil nos vllis ambagibus profeduros, quin lêmpef nos in Adx peccato Deus iuftorcatu conftringat. Particula hæc. Demandaueram tibi derer, adtollcndum ignorantiæ prætcxnim addica eft. Significat cnim Deus, Adam fuifle in tem* porc admonitum-.nec alia de çaufa periiffe, nifi quia fcicns amp;nbsp;volcns exitium fibi accerfiuerit. rum intranlgrcflionc amp;nbsp;contumacia notatur peccati atrocitas- nam vt Deo nihil obedientia gratins eft, ita nihil minus tolerabile, quàm dum homines Iprctis eius mandatis,Satanæ amp;nbsp;propria libidini obtempérant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•
Il uiulier qtiam dedifh mihi. Nunc clarius le prodit Adæ ferociazadeô cnim lubadus non eft,vr craftîorcmblalphcmiamcrumpat. Taciteprius cum Dco cxpoftulabat : nuncpalàm cum eo litigate incipit:imô quafi fradis repagulis infultat. Vnde perfpicimus,qu.àm præfradum i: io^°' mitum animal coeperit efte homo poftquam à lgt;eo alienatus cft.corruptæ cnim naturæ vioa efti-gies in Adâ nobis proponitur ab eius dcfedione.Tétatur vnufquilque à propria concupifcci^^^'^’ inquit îacobus:amp; Adam ipfc,nonnifi feiens amp;nbsp;volens Dco le rcbellcm præftiterat. Perinde ac nullius mali confeius, vxorcm fubftituit reara fuo loco: Idco comedi, inquit, quia dédit Neque hoc contentus,Deum fimul arripit in crimen,obiieiens vxoré quæ pernicicm attulit^.* fe ab ipfo datam. Nos quoque in cade peccati originalis fchola cdodi, captâdis eiufmodi efWgt*® nimiü fumus habiles,fed nullo profcétu:nâ vtcunque flabellaaliunde amp;nbsp;inftigationes imp^^^**^^’ intus tamê eft infidelitas^quæ ab obedidia Dei nos abducit:intus eft fupcrbia,quæ contéptû partij Dixitque Dominé! Dem ad mitlierem. Non vltrà côtendit Deus cum viro, neque opus eft- lriult;gt; la cnim detenfione primum: deinde impia obtredationc auxit potius,quàm leuauit crimeo-'d^^’i' que quantûuis obftrepat, tcncturtamcn conuidus. Nuncad mulicréle conucnitiudcx,vt c^gm-ta amborum caufa, tandem pronuntiet. Porrô lêrmonem Dei ita vertunt interprétés, 05**^' fid/hi Scdphrafis Hebraicaplus habet vehementiæ:eftcnimoratiomirantis,vtinrcpf°^’§^°* fa. VertendumitaquepotiuSjQuomodofecifti hoc: Acfidixiiret,quîfieri potuit induceresjvirotuotamperucrlàcfteconfultrix? Serfensjeduxitme. Obftupelccrcdebuerat He-ua ad fceleris fui portentum, de quo admonita erat. Non tamen obmutcfcit : fed mariticxernplo exonérât aliô crimen-.lèrpcntem culpando,lè ablôlutam putat:ftultè quidem amp;nbsp;jmputlcntcr. Hue cnim demum redit exceptio, Accepi à Serpente quod vetucras:lcrpcns fuit impoftof-Sed quis Hc uam coegit illius fallaciis aurem præbcre ? imô cupidius illis fidem habere quàm Dei vciboî Dc-nique cur cas admifit,nifi patefado Se prodito ingrefiu,quem Deus fatis proljc munierate Verum vbique le profert frudus originalis pcccati:quia cæcus eft in lùahypocrifi,Deum hbenter redde-ret mutum Se elinguem. Et vnde rot quotidie murmura, nifi quia non obmutcfcit Deus, quotics cæcutiunt mentes noftræJ
,4 Ef dixit Domtniit ad Serpentent. Scrpcntcm non interrogat,vt virum amp;nbsp;mulicrem: quia nec in beftiafenfus erat peccati, amp;nbsp;diabolo nullam Ipemveniæ refiduam faduruscrat. Poterat ctiani iure fuo de illis ferre Icntentiam, liccr inauditis: de Adam dico amp;nbsp;Heua. Cur ergo addifquifitionc vocat,nifi quôd curæ habet corum falutem?Dodrina hæc in vlum noftrum applicanda eft. Nul la caufie adionc, aut iblenni iudicii forma opus eftet ad nos damnandos. quarc dum in hoc Deus
-ocr page 45-IN GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^
incumbit vt confefTioné .i nobis extorqueat.mcdicû potius aglt,quàm iudicé.Èadcm ratio cft cur Dominus,antequâ hominibus pœnâ irroget,initium facial à Serpente. A liæ enim pocnæ,vt vidc-bimus.caftigatoriæ funt, acèo côfilio infîiâ:æ,vt ad refipifcentiâadducâtnn bac nihil tale.Sed du biû cft ad que referâtur verba,ad Serpentémnc,an addiabolû.Dixit quidc Mofes,Serpente fuifle aftutum amp;nbsp;vafrü animal: certum lijmen cft,quù Satan homini exitium moliebatur, ab eius fraude amp;nbsp;malitia fuiffe innoxium. Q^arehunc totum locum multiallegoricc exponunt: amp;nbsp;plaufibi-les funt, quæ ab illis afferuntur argutiæ.Sedomnibus propius cxpenfis,facile animaduertent le-âorcs fano iudicio prxditi, mixtum efle fermonem. nam ita Serpenté alloquitur Deus, vt clau-fula ad diabolum pertincat.Si cui abfurdum videtur poenam de bruto animali exigi alienæ frau-dis : in promptu cft folutio: quum eßet in hominis gratiam creatus, non temere maledici, ex quo verfus eft in eius pernicic. Et hac vltione probarc Deus voluit, quanti æftimet hominis làlutcm: quemadmodum fi pater gladium quo filius occifus fherit,execration! habeat. Atquehîc non modo quale in fuas creaturas habeat Deus imperium,fed in quem cas fincm condiderit, reputandurri cft, ficut nuper dixi. Diuini enim iudicii,æquitas ab illo quem lanxit naturæ ordine,dependet:ne-quid affine habeat cxcx vltioni. Hocmodotradcnturreprobiinigncmætcrnum cumfuiscor-poribus,quæ licet nullum per ft motum habcant, organa tameff funt malis perpctrandis.Sichominis manibus adferibitur quicquid fcelerum comittit ille, ac ideo pollutæ céftntur : quû tarnen feipfas non moueant,nifi quatenus prauo cordis affedu impulfæ,exequuntur quod illic conceptu cft.fccundum hanc rationem dicitur fcciffe ftrpens quod diabolus per ipfum fccit. Verum fi tarn feuere in brutum animal vlcifcitur Deus hominis exitium,multo minus Satanæ pepercit, totius ni'ili aucori:quod ex claufula melius patebit. vialedióluT es nbsp;nbsp;nbsp;omnidnimali. Viget ifta Dei ma-
ftdiäio in ftrpentc:quafit vt dcfpicabilis fit amp;nbsp;vix tolerabilis cælo amp;nbsp;terrât ,vit.4mqueobnoxiam amp;nbsp;affiduis terroribus plenam agaf.deinde vt non tantum exofus fit nobis, tanquam capitalis ini-micus generis humani, fed ab aliis quoque animalibus ftgregatus, beilü gerat quodammodo efi natura.prius cnim cicuré fuiffe vidimus,vt mulicr familiare acceffum non rcfugerct.Sed quæ fc-quütur,plus habet difficultatis: quia videtur naturaleeffe quod Deus in pœnâ denuntiat: vt repta-re fuper vétrem, amp;nbsp;puluerem comederc.Mouit quofdam doftoshomines amp;nbsp;acutos hæcobiedio, vt dixerint ftrpentem redo corpore ingredi iblitum, priufquam eo abufus effet Sara. Cxtcrum nihil erit abfurdi,fi fateamur priftinæ condition! iterum addici ftrpcnté, cui naturaliter iam fub-iedus erat.fic enimcogendus erat in ordinem, qui ft aduerfus De! imaginem extulerat, aefi didfi effct,Tu aufiis cs miftrum amp;nbsp;putidum animal in hominem !nfurgerc,qucm præfeccrâ totius mfi-didominio: quafi verö tuum effet, quum terræ effes affixus,in cælum penctrare.Ergo vnde cmer-gerc tentafti, iam te rctraho: vt {orte tua contentus effediftas, ncc amplius infolcfcas in hominis cótumeliam.Interea fie reuocatur à fua lafeiuia ad folitum ingreffum, vt perpetuæ ignominiæ fi-. mul damnetur.Comederc puluerem,fignum cft naturæ vilis amp;nbsp;fordidæ, fimplex meo iudicio ille cftftnfus, quem etiam confirmât Ieftiæteftimonium,cap.^vd.2$.Nam dum plenam naturæ !n-tegræ acbenc conftitutx inftaurationem promittit fub Chrifti regno, inter alia commémorât, puluerem ftrpenti pro pane futurum effe. Quarc non eft quod infingulis quæhicrefertMofts, noua aliqua mutatio quæratur.
ly ïtùmcitidipondin- Simpliciterintcrprctor,hoft!lcftmpcrforediffidiumhumanogener!cü ftrpentibus,quäle hodie cernitur. Fitenimarcano naturæftnfu,vtab ipfis abhorreat homo. Quod quibufdam funt in deliciis, inter prodigia reputandum eft. ac quoties nobis horrorem !n-cutit ferpentum afpedus,rcnouatur defeftioriis noftræ memoria. Vno etiam tcnorc cotexo quod mox fequitur, ïp/ism tmlnfraiic aput tuitm, (y tu uulnerdlfif eius calatneum. Taie enim odium fore denuntiat,vt fibi vitro citróquc moleft! fint : ftrpentem hominibus infeftum fore, amp;nbsp;homines viciffim perdendis ftrpentibus fore intentos. Intereavidemus vt ft clementerinhominecaftigando gerat Dominus, in quem ftrpent! non vitra pcrm!tt!t,qu.im vt calcanéum attingat:quum illi fubü-ciat vulnerandum ftrpentis caput. Nam in nominibus capitis amp;nbsp;calcanei diftinftio cft inter fu-perius amp;nbsp;inferius. Atque ita principatum ahquem Deus homin! refiduum facit:quia fic mutuum nocendi affedum ponit, vt tarnen æqualis non fit conditio, ftd homo fuperior futurus fit in cer-tamine.Quod in priore membro vertit H!eronymus,Cóteres caput:!n ftcundo,Infidiabcr!s cal-caneo : nulla ratione faftum eft. Idem enim verbum repetitur à Moft : tantum in capitc amp;nbsp;calca-neo notanda cftdiuerfitas,quemadmodum nuper dixi.Verbumtarnen Hebraicum fiuc à tiw,fiuc ànsïi deduftumfit,aliicontcrerevelpercutcre,aliimordereinterpretantur. Mihi quidemdu-bium noneft quin ad ftrpentis nomen alludcrcvoluerit Mofes,qui pswvj Hebraicè dicitur à ns:ö fiuc niv.Nunc tranfitum à ftrpente ad ipfum malefici! autorc faccrc conucnit, neque id per com-parationem duntaxat : cft enim verc literalis anagoge : quia non ita euomuit iram fuam Deus in extemum organum, vt diabolo parccrct, pcncs quem refidebat tota culpa. Id quo certius nobis
’ ?
-ocr page 46-^ap.111, JQ
COMMENT.
conftctjobftruare primo opcræprctiumcft'-non ferpentis fed hominum caufa loquutum cfle Dominum. Nam quorflim attincbat contra ferpcntcm vocibus no intelledis tonarc: Quarc habita fuit hominum ratio:tum vt maiori peccatihorrore tangerentur, videntes quantopere Deo di/pli ccat:vtinde mifèriæ fuæ folatiiim capcrcnt, quia fentircnt Deum fibi adhuceficpropitium. lam verb quam tenue amp;nbsp;ieiunum foret bona? fpei argumentum,^ tantiim ferpentis ficret menno,o, mnes vident: neque cnim confbltum foret, nifi caduca: amp;nbsp;fluxæ corporis vitæ. Adanercnt interca homines Satanæmancipati,qui fuperbe de illis triumpharct,calcaretquceorum capita.Quare vt collapfos hominum animos erigcrct Deus, vt defperatione opprefTos rccrcarctjUeccfTc fuit viäo-riam de Satana,cuius infidiis pcricrant,inpofterum illis promitti.Hæc vna demum falutaris medicina fuit,qux perditos colligcrct,vitamque reftitucrct mortuis.Confhtuo itaque Deum fub nomine ferpentis Satanam maxime hîc petcre, amp;nbsp;in eum ftringcre iudicii fuifulmen:quod facit du-plici de caufa.Primum vt fibi cauere homines à Satana difcant,tanquä ab hofte mortifero: deinde vt certa vincendi fiduciacum eo prælicntur.Cæterum etfi non omnes animis diffident à Satana, imo nimis familiariter bona pars illi adha:rct,rc tarnen ipfa hoftis eft corum Satanrnec cum hor-rere definfit,quos alioqui fuis illeceb ris dcmulcct.Et quia fibi infenfas effe nouit hominum metes, aftutc fe obliquis artibus infiniflt:atque ita fallit fub aliéna perfona. In fumma,ingcnitum nobis eft anatura,Satanam quafi nobis aduerfum fugcre.Atquc vt oftendat Deus non vnius tantum fe-culi forc odium,nominatim dicit, mter te çy fernen mulierif. quam late fcilicet propagabitur hominu genus. Mulierem ideo exprimit,quia ficut ilia diaboli verfutiae cefterar,S.- dccepta prior, maritum traxerat in confortium ruinæ, ita peculiari confolationc opus habuit. nbsp;nbsp;nbsp;ïpjum tmlnerabit. Locus
hienimis luculcnto documento eft, quanta fuerit in Papatu dodorum omnium amp;nbsp;infeitia, amp;nbsp;fo-cordia,amp; incuria.Obrepfit fœmininû genus loco mafeulini vel neutri. Qui Hcbraicos vel Grx-cos codices confulerer,ncmo inter eos fuit,vel tjui faltem Latina inter fcexcplaria conferrct.Con muni igitur errore vitiofilfima ledio recepta fuit.Deinde inueta eft facrilcga expofitio,dum fan* dx Chrifti matri aptarunt quod de femine didum crat. In verbis quidem Mofis nulla eft ambi-guitas:de fenfu verb mihinon conuenit cum aliis.Nam fernen pro Chrifto fine controucrfiaac-cipiuntiacfi didum foret,exoriturum ex mulieris femine aliqucm,qui ferpentis caput vulnerarcf. Eorum fententiam libenter meo fuftfagio approbarem,nifi qubd verbum fèminis nimis violei'*' ter ab illis torqueri video : quis enim concedet nomen collcdiiium de vno tantum hominc acci-pi? Deinde ficut diffidii perpetuitas notatunita per continuam xtatum fêriem promittitur viâ^o-ria foboli humanæ. Generaliter ergo fernen interpretor de poftcris. Sed quum cxpcrictia doccat, multumabeffequinfupradiabolum vidores emergant omnesfilii Adæ,adcaput vnum venire nccefteeft, vt reperiamus ad quos pertineat vidoria. Sic Paulus .a femine Abrahæ ad Chriftu^’^ nos dcducit: quia multi fuerunt filii dégénérés, amp;nbsp;bona pars adultcrina propter infidelitatem: de fequitur,vnitatcm corporis à capitc ftuere.Qu^are fenfus erit meo iudicio,humanfi genus opprimereconatuscrat Satan,fore tandem fupcrius.Interimtcncndus eft vincendi modus, q“^^^ Scriptura defcribit.Filios hominum captiuos feculis omnibus duxit Sata pro fua libidine: amp;nbsp;bo-tohan.Kt.e.ii die luduofum illum triumphum continuât, idco amp;nbsp;princeps mundi vocatur. Sed quia fortior c-merfit è cælo,qui ilium fubiugaret,hinc fit vt illi fimiliter tota Dei Ecclefia fub capite fuom-’g”^* ficc infultet. Ç^b fpedat illud Pauli,Rom. i6.c. 20, Dominus breui contcret Satanam fob bus veftris. quibus verbis fignificat Satanæ conterendi virtutem diffundi in omnes fideles, ita communem totius Ecclcfiæ benedidionceffe: vcriim fimul admonct inchoari tantuitii’^boc mundo:quia Dominus non coronat nifi bene probatos athletas.
t6 Ad tmdierem dixit. Quo iudicis maieftas clarius refulgeat, no vtitur Deus longa difeept^t’o ne: vnde etiam perfpicimus quid valeant omnes noftrae apud ipfum tergiucrfationcs* Predudo ferpentc,putabat Heua fc fuifie elapfam:Deus omiflis illis cauillis cam damnat.DcfiH^^ ergo,v bi ad tribunal Dei ventum eft, litigare peccator: ne eius iram,qucm iam plus fatis offendit, grauius in fè prouocet. Nunc videndum genus pœnæ quod mulieri imponitur. Qufi dicit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;do-
Zore;:compleditur quicquid moleftiæ fuftinent muliercs,ex quo grauidæ efle incipiunt, faftidium cibi,deliquia,lafritudincs,aliaque innumcra, vfque dum ventum eft ad partfi, qui acerbilT;ma tor-menta fecum affcit. Eft enim credibile, abfque dolore, vel faltem abfquc tato cruciatu parituram fuifie mulierem,fl in prima conditione ftetifiet. fed defedio à Deo ciufmodi incómódis cam fub-iecit. Dolores amp;nbsp;conceptus per hypallagcnaccipc pro doloribus quos exconceptu perferunr. Sccunda poena quam irrogar, eft fubiedio.Loquutio cnim hæc, Alt;f nit ut» erit lt;tffetitu! tnw, perindc valet : acfi negaret earn fore libcram ac proprii iuris, fed mariti fui impcrio addidam, vt ab eius nutu pendcat: acfi dicerct, Tibi non aliud appetendum erit, nifi quod volet maritus. Sicut infra cap.zj-.a.y, Appetitus eius ad tc.Ita mulici Jqux fines fuos proterue cxceficrar,in ordintm fuum co gitur. Iam prius quidem fubieda marito fuo fuerat ,fcd erat libcralis amp;nbsp;minime dura fubiedio:
-ocr page 47-IN GENES.
JI
nunc vcro in feruitutcm coniicitur.
17 Adee uerà dixit, Primo loco notandum eft , non primis tantum hominibus pœnam infligi, Vt in duobus confiftat, fed generaliter extendi ad omnes pofteros : vt feiamus in illorum perlbna maledidumeflehumanumgenus-.deindenonnifitcporalibuspoenis fubiici, vtexirædiuinæ mo dcrationc (pern veniæ cócipiant. Dtus caufàm adduces,cur fic in virum animadueftat,obmurmu râdi anfâ iUi prxcidit.omni enim excufatione carebat, qui vxori magis fuerat obicquiitus, quam Deo:imô qui Deum contempièrat in vxoris fuæ gratiam : fallaciis Satanæ, quarum ipfa nuntia crat ac miniftra, tantum fidei deferens, vt non dubitarct fidorem fuum perfide abnegare. Etfi au-tem præcife amp;nbsp;breuiter agit cum Adam,prartcxtû tarnen quo effugere tentauerat,ideo refèllit,quo facilius adpœnitentiam eum adducat. Poftquam breuiter de Adæ peccato præfatus eft, terra eius caufa pronuntiat fore malcdidam. Vêtus interpres tranftulit,In opéré tuo. fèd tenenda eft ledio, in quam confentiunt Hebræi omnes codices, quod propter Adam maledida fuerit terra. lam fi-cutterrx benedidio vocaturin Scripturisfœcunditas quam Deus arcana fua virtute infpirat,fic naalcdidio nihil aliud cft,qu.àm oppofira priuatio, vbi Deus gratiâ fuam fubducit. Nec verô ab-furdumvideridebet, quodex hominis peccato interram, licet innoxiam,redundat poena. Si-cuticnim primum mobile cæleftes omnes fphæras fccû voluit: ne hominis ruina præcipites egit omnes crcaturas,quæ propter ipfum conditx,ilHquc fubicdæ fucrant.Et videmus vt afiiduè ho-iiiinum refpedu,prout illis Deus irafcitur,vcl fauorem fuum oftedit, varier mundi conditio. Ad-quôd propriè loquêdo,nô de terra ipfa, fed de folo homine tota vindida exigituf. Neque enim fibi terra frudificaf.fèd vt nobis ex fuis vifeeribus alimêta fuppeditet. Cæterû Dominus ir.a fua ‘hluuiiinftar exundare voluit in omnes mundi partes, vt quocunque afpiceret homo, in eius ocu-losincurreret peccatiatrocitas.Antelapfum,mundi ftatus Diuini inhomine fauoris,8: paternæ iudulgentiæ pulcherrimum amp;nbsp;in primis deledabilc fpcculum erat. Nunc in dementis omnibus eernimus nos maledidos.Et quanquâ adhuc mifericordia Dei,(vt inquit Dauid,)plcna eft terra, pfaLfi-n-i fimul tarnen manifefta horrendæ eius à nobis alienationis figna apparent,quibus ni fi mouemur, cæcitatem noftram prodimus ac ftuporem. Tantum ne triftitia amp;nbsp;horror nos abforbeant,bonita tis fuæ notas palTim Dominus afpergir. Cæterum quanuis nufquâ pura amp;nbsp;liquida cernatur Dei benedidio,qualis integro adhuc homine cxtabat,fi tarnen in Ce reputetur quod reliquû manet,ve rè amp;nbsp;merito cxclamat Dauid,Dei mifericordia plenam efTe terram. Porrô Mofès terra comedere accipit,pro vefei frudibus qui ex ea proueniunt.Nomen payp, quod vertunt doloré, pro moleftia quoque amp;nbsp;fatigationc capitur. Hoc loco antitheton eft iucundi laboris, in quo Ce prius ita exerce-bat Adam, vt quodammodo luderet, fucrat enim non ad ignauiam conditus.fed ad aliquid agendum. Ideo præfecerat eum Dominus horto eolendo. Verum quü in labore illo fuauis obledatio cffet,nuncilli iniungitur feruilis labor, non fccus acfi ad mctalîû damnetur. Et tarnen huius quoque pœnæ mitigatur afperitas, Dei dementia, quôd hominû laboribus aliquid mifçetur lætitiæ, ne prorfus ingrati fint,vt proximo verfu mox iterum dicam.
j8 Spindmcrtribulitm^»ûndnt. Fufius profequitur quod attigcratde percipiendis cum labore amp;nbsp;moleftia terræ frudibus. Et caufam aftignat, quia non eadem erit terra quæ prius,quæ fin-ceros frudus producat, foreenim pronuntiat vt degeneret terræ fertilitas in fentes, amp;nbsp;noxia impedimenta. (^æcunque ergo vitiofa nafeuntur, feiamus non natiuos efic terræ frudus, fed cor-ruptelas, quæ «à peccato originem habent.Nec eft quod expoftulemus cum terra, fi votis noftris amp;nbsp;cultorum fuorum labo ri non refpondcat, quafi nos ilia maligne fruftretur: fed in eius fterilitatc reputcmusiramDei,amp; peccatis noftrisingemifeamus. Falfumetiameftquodquidam dicuntj terramlongo temporis fticcefiucxarefcere, quafi earn lafiaret pariendi affiduitas.Redius fcntiût, qui crefeentehominum malitia, refiduam Dei benedidioncm paulatim agnofeunt minui amp;nbsp;ex-tenuari.ac certc periculû eft,nifi refipifeat mundus,ne bona pars hominum fame, amp;nbsp;ingentibus a-His miferiis breui tabcfcat.Qupdproxime fequitur,coOTfdej Masagrenimis reftridè meo iudicio exponunt, qui exiftimant cundis frudibus priuatum fuifle Adam, quibus ante vefei permifium fucrat. Solum intelligit Deus,tantum prioribus lautitiis detradum iri, vt herbas brutis folùra animalibus deftinatas mifccre in fubfidium cogatur.Longè enim delicatior crat vidus initio ap-pofitus in bcata ilia amp;nbsp;t.â dcledabili copia, quàm poftea fuerit.Parte igitur inopiæ exprimit Deus fiib nomine herbarum: quemadmodü fi rexex fuis quempiam à primaria menfa ad plebeiam amp;nbsp;fordidam ableget: vel pater filiu à quo fuerit offcnfus,pafcat cibario fèruorum pane: non quôd il-li intcrdicat cibis aliis omnibus,fed quôd ex lolita libcralitatemultum fubducat. PoflTct tame ac-cipi hoc vice confolationis additum:acfi didu cnet,Quanuis fentibus amp;nbsp;fpinis occupata fir terra, quæ nónifi bonard frugû mater cfte dcbucrat,fimul tamé alimenta tibi proférer,quibus vefearis.
»9 I»fudoreMtltut tui. Alii quidam laborem vertunt, fed coadé. Perfudorem verô intelligitur labor durus, amp;nbsp;fatigationis tædiique plenus, qui fùdorem fua difficultate exprimât. Eft autem re-
-ocr page 48-Op-HÎ.
î»
COMMENT.
petitio fuperioris fcntétiæ, vbi didum fuir,Cotncdcscam in labore. Pcrperâbuius lociprætextu imperiti quidam ad laboremmanuariùadigereomncs volunt. Neq; cnim præcipit nie Deusvt Magiflcr vel Legiflator, fèd canqui ludcx pœnâ irrogat. Et fané fi hîcpræfcriberctur régula, fieri omnes.agricolas ncccflc effet, nec vllus daretur locus anibus mOcchanicis: extra mûdum quæ-renduseffet veftitus, aliâque vitæ adminicula. Quid ergo? îliempc Deiis quafi e:x tribunali pro-nuntiac pofthacærumnofam fore hominû vitam:quia Adam tranquillo illo, foelici,lxtoque fta-tu, ad quem eôditus fucrat,indignû fe præftitcrit. Siquis obiieiat multos effe inertes,vel ignauos: nihil id oblfat quominus fefè maledidio ifta in totum genus humanû diffundat.Neminéin tanta dcfidiatorpcre dico, qui non cogatur experiri hoc in omnes competere. Fugitant quidam mole-ftiasiplurimi amp;nbsp;immunitaté,quoad in fe eft,capt«ât:fcd Dominus ad vnum omnes lugo impofitx fèruitutis prcmit.Cætcrû tenendum fimul efbnô fingulis ex æquo imponi laborcm, fèd aliis plus, aliisminus. Ideolabordefcribiturvniuerfocorpori communis,nonpropriuscuique membro, nifi quatenus Domino placet ex commun! malorum congcric fingulis partir! certam mefuram. Interea notanduin eft,qui fè placide fubiiciunt ærumnis, eos gratum Dco obfèquium præftare: fi quidem crucis tolerantiæ coniunda fit peccatorû cogn!t!o,quæ cos ad humilitaté crudiativerum folaeft fides, quæ talc facnficium offerat Dco.Sed fideles quo magis laborant in quærcndo viâu, . maiore profèdu ad pœnitentiam ftimulantur,féquc ad carnis mortificationê affuefaciunt:quan-quâfæpcfilüs fuis Deus, neoneri fuccumbant, partéhuius malediótionis remittit. Quo ctiâ per-tinec illud,SurgentaIiimanè,fcro cubitum ibunneomedent pancm anguftiæ: dabit autem Demi» nus dileétis fuis fomnum. quatenus fcilicct per Chrift! gratiam reparantur, quæin Adam vitiata fuerant, pi! Deum magis bencficum fêntiunt, ac paternæ cius indulgentiæ dulcedine fruuntur. Sed quia in optimis quoque fubigenda cft caro, non raro contingit pios duris laboribus macéra-r!,S: interea efurirc. îdco nihil melius, quàm præfêntis vitæ ærumnis admonitos, peccata noftra deflcre:amp; leuationem petere ex Chrifti gratia,quæ doloris acerbitatem nô mitiget fôlùm,fcd dulcitemperamentocondiat. Porrô non omnia incommoda enumerat Mofes, quibus fehomo per peccatum implicuit. confiât eniin ex eodcm prodiiffe fonte omnes præfêntis vitæ ærumnss» quas experientia innumeras effe oftcndit. Aeris intempei !es,gelu, tonitrua, pluuiæ intempeffi^æ’ vredo, grandines, amp;nbsp;quicquid inordinatû cft in mundo, peccati funt frudus. Nec alia morboi'un^ prim.1 cft caufàddque poeticis fabulis celcbratû fuitzhaud dubicjquôd per manus à patribus trad! tumefl'et.Vndeillud Horatii,Poft ignéæthereadomo SubduóiLi,macics,amp; noua febrium terris incubuitcohors, Semotiquepriu.s tardaneccffitas Lethi corripuit gradû.SedJvfofts quib^^' uitat! ftudetjfuo more pro cómun! vuig! captu attingerc cótentus fuit quod magis apparetzvf cxemplo vno difeamus, hominis vitio inuerftim fuiffe totum naturæordiné. Siquis rurfurgt;i°‘’f i!ciat,nih!l fere miferiarum viris imponi, quod non ad mulicrcs pertineat: refpondco,!d con^^^æ fieri,vr difeamus ex Adæpeccato communitcrad vtrunquefexum fluxiffemalediftionernfi^^’^’ teftatur Paulus omnes in Adam effe mortuos. Rcftat vna quæftio expediendazquum priuSjHata fpe veniæ Deus fc Adæ amp;nbsp;vxor! propitium oftendcrit, cur deintegro poenam ab il lis expetc^^ cipiat.ln ilia certe fententia,Semen mulicris percutict caput fcrpentiszcontinebatur peccatont re-m!ftio,amp; ætcrnæ falutis gratia. Abfurdum verb eft,Dcum ex quo recóciliatus eft,!ram fequi reipfa. Ad hunc nodum foluendum inuenta eft diftinélio duplicis remifiioniSjCulps P®quot; ntezcui annexum poftea fuit fâtiffaâionum commentum. finxerunt Deum fic abfoluere à culpa homines,vc pœnam retineat,pro iudicii rigorc cam fumpturus.faltem temporalem. Sed q“’ P°^ nas exigi putarunt in compenfationem, præpofteri fucrunt iudiciorum Dei interpreted' neque enim quid merit! fint fideles, in ipfis caftigandis Deus reputat, fed quid ill!s in poftcrum vtile fit: ac medic! pot!us,quam iudicis partibus fungitur. Plena !gitur,non dimidia cft abfolurio quam fi-liis fuisimpertit. Quodrcceptos ingratiam nihilominus punit,eiufmod! caft!gafi°^5^æ”?æ vfum habet in futurum tempus,non autem commiffi pcccati vindida propric cenfefi débet.Si ri tc confidcremus quantus fit humani ingenii torpor,quâta deinde lafeiuia,quanta cótumac]a,qua-ta Icuitas, amp;nbsp;qu.im facilis obliu!o,non mirabimur in eo fubigendo Dei auftcritatem-Si verbis ad-moneat, non auditur z fi addat verbera, ne fic quidem multum promouet. Vbi audiri contingit, caro nihilominus proteruc calcitrat. Lafeiuia deterior eft obftinata ilia duritics, quæ data opera fe Dco opponit. Siquis ca fit manfuetudinc præditus,vt Deo moré gerere no detreftetztamen poft vnum peccatfi adm!flum,clapfus è Dei manu, mox codem rccidet, nifi violéta manu rctrahatur. Quarc tenendum eft axioma generale,miferias omnes, quibus fubicófa eft ac obnoxia hominurn vita.ncceffaria effe exercitia,quibus nos Deus partim ad pœnitétiâ fblicitat, partim ad humilitatc crudit, partim reddit in poftcrum cauendis pcccati illecebris caut!orcs,8c magis attentes, dcwcc rcufr/arK. Claufulam mifêræ vitæ morté fore denuntiatz acfi diceret, per varias amp;nbsp;continuas malorum fpecics Adam ad extremum malorum omnium tandem vcnturu.Ita impletum fuit quod
-ocr page 49-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;35
ititè diximus, ftatim à die trafgrelTiohis incboatam fuifle Adæ mortem. Nihil cnim aliud eflc potuit maledidahominis vita,qu.im mortis initium:fed vbi contra ferpentc viftoria, fimors extrema occupat-Neque enim aliud ionant verba, quàm opprimêdumà morte cfle hominem. Ergocuanefeit promiiTionuper data,quando Adæ nihil à morte fit reliquum. Adde quod ipes recuperandæ falutis perqu'im renuis S( obfcura data crat. Equidcm no dubito quin ifta verbo-rum fulmina grauiterafflixerintiam deiedosalioquimœftitiaânimos.fcdquumfubitaclade attoniti,nonautem peccati notitia vcrc pcrculfi forent-.non mirum cft,Deum magis in poena-« rum commemoratione infiftere,vc validiüs eos quafi repetitis idibus,contundat.Quanuis obfcura per fe amp;nbsp;dcbilis fit côfolatio:fecit Deus vt ad fpem eorum fulcicndam,ne prorfus eos ob-rueret malorum grauitas.fufficerct.Interca multiplici malorum congeric ipfos deprimi opor-tuit,donee veram Si feriam pœnitentiam Deus exprimerct. Cæterum quanquam hic ponitur mors quafi vltima linea,id referri ad hominem debet : quia in Adam nihil præter mortem re-perietunfed hoc modo ftimulaturadquærenduminChnftorcmedium. uar»ptdMr ef. Qnu oaturæ fit quod Deus hîc proponit, non vitii,aut culpæ: non videtur mors homini fuifTc acci-dentalis. Idco quod prius diâum eft, Moricris:quidamfpiritualiter accipiunt, putâtes eriamfi Adam non pcccaiTetjCorpusciusfuific tarnen ab anima fcpailndum.Scd quum clara fit Pauli fcntétia, Omnes in Adam mori, ficuti in Chhfto rcfurgcnt:hoc quoque vulnus .à peccato fuit iofliftum. Ncc verb difficilis cil illius quæfiionis folutio, Cur Deus in pulucrem reuerfurum pronuntiet.qui è puluere fumptuscfl. Nam ex quo in tantam dignitatem cucâusfucrat, vt in CO fulgeret gloria imaginis diuinæ,penc fepulta crat terrcllris corporis origo.N une poftquam l^iuina amp;nbsp;cælelli excelicntia nudatuseft, quid reliât nifi vt iplo vitæ exitu, fe terram cfle agno fcat:Hincfit vtmortemhorrcamus: quiànaturalitcrcxpcti nonpotcildifToIutio, quæaduer-faeft naturæ-Tranfiturus quidemfuit primus homo in mcliortm vitam,fi integer ftctiflct.vc-rùm nulla tune fuiflet animæ à corpore migraiio,nulla corrupt io,nüllà interitus fpecies,nul-ladeniqucmutatio violenta.
îo Etuoatmr Adam. Duplex poteft cfle Icâio: prior,in tempore plufquam pcrfeélo, Vocaue-rat Adam.Earn Icftioncm fi fequimunienfus Mofiserit, longefuiflcdcceptum Adam, qui vi-tamfibiSe pofteris promifcritab vxorc,quam pofteaienfit cfle mortiferam.Eil auté Mofi vfi-tatum, vt iam vidimus, non feruata hiftoriæ lêric, fubiieerc quæ ordinc priera erant. Si Icgas in tempore prætcritodicebit vel in bonam,vcl in malam partem acciperc. Sunt cnim qui exi-ftiraant Adam, fpe lætions flatus crcdum.quia Dominus caput Icrpentis vülncrandum à mil licrisfeminc promiferat, vocaflccam viuificam. Ita laudabilis , imô heroicaeflctanimi forti-tudo:quando non poterat finearduaamp; difficili luâa matrem viuentium ccfere,quæ antequam vllus homo natusforet,omnes ærerno interitu pcrdidcrat. Sed quia vereor nehæc fit dcbilis conic£lura:cxpendant leéleres, annon potius taxarc volucrit Mofes Adæ incogirantiâ, qui de« merfus in morte,vxori tamenadeo fuperbum nomen indidcrit.Ncc tarnen dubito quin rcfpi* raucrit,amp; colkgefh anirnum,audita Dei voce de vita proroganda: 8; tune quafi rccrcatus,vxo remàvitanuncupaucrit. Scdnôfcquitur,cxaâa ad vciium Pei fide triumph.-fle de morte vt debuit.bic igitur interpretor: ex mortem præfcntcm euaferat, folatio aliquo leuatum, beneficium Dei quod præter fpcm contigerat, vxoris nomine celebrafTe.
ti Tedt^nr Dominlt;y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Craffa Mmerua exponit Mofes, Dominum hanc Adæ eius
vxori induilriam dcdifle,vt fibi vcflcs ex pcllibus conficcrét. Nequeenim ficacciperc cóuenic cius verba,quafi fuerit Deus pellitex,aut minifier ad vcflcs côfucndas. Iam verb crcdibilcnon cfl,pelles illis fortuitb cfle oblatasifed quû animalia prius defllhata eflent in ipforû vfummoua necefTitate côpulfos,ma(ftaflcaliqua,quorû fècorio tcgercntiatquc ad hoc capiendu confiliû,di uinitus fuifl'einduâos.Quarc Deù Mofes autorênommât.Curautem pelliceis veflibüs indue rit ipfos Dominus,hæc mihi videtur efle ratiozquia ex ca materia côfeàæ.belluinû quiddâma gis fapcrét.quàm lineæ vel laneæ. Voluit ergo Deus in talihabitu primes homincs,nó fccus ac prius in nuditarc,cófpicere fuâ faditatciatqjita peccati reminifci.Intcrca negandû hó cfl quin exemplar nobis propofuerir, in quo nos ad trugalc ac minime fumptuofum veflitu afliicface-ret. Atque vtinam hocdelicatis in mcntemveniret,quibus nulla videtur efleornatus mundi-tics nifi quæ luxu diffluit. Non quod præcifc damnandus fit quilibct ornatus: fed quia vbi cd-riofcappetitur immodicaclcgantiaamp;fpcndor, non tantum fpcrniturmagiflcr iftèqui vefti-lum cfle voluit infigne vcrecundiæ,fcd bellum quodàmmodo aduerfus naturam geritür.
XI tmAditmqualiunu!. I ronica exprobratio,qua DeUs cor hominis non tantu pungerc,fcd pc nitus cófodere voluit.Ncc verb crudclitcr mifero Sc atfliäo infultat: fed pro morbi nccefTitatc violentius remediû adhibet.Nâetfi confufus crat Ada Sc attonitus fua calamitate: mall tarnen caufam nó fatis reputabat,vt fuperbiæ pcrtæfus,verâhurailitaté amplciïtidifccret. Addc quöd c.i.
-ocr page 50-54
Cap. I H.
COMMENT.
non in ipfum magis quàm in poftcros hac fubfannationc inucdus eft Deus, vCmodeftiam co-mendaret omnibus icculis.ParticuIa Ecce,dénotât ex re præfcnti ferri ftntctiam.Et fane trifte borrendumque fpedaculum crat,eum in quo nupcr fulgebat Diuinæ imaginis decus.fub foeti dis pellibus latere, vt probrum fuum obtegeret: ac plus eftedecori in pecudc mortua, quàm in homme viuo.Particulaquæmox additur,sdemboimmW/w/rcaufamtâtæmiferiæ amp;nbsp;origine exprimitiquôd fcilicet Adâ forte fua non contentus, altius t Atauerit afeendere quàm licebat: acfi diâû cfict, Vide nunc quo te præcipitauerit tua ambitio, amp;nbsp;peruerfo illicitæ feientiæ appe-.têcia.Quanquam necolloquio quidé Dominus eum dignaturgt;fod contemptim producit.ma-ioris iniamia: caufa.Sic chalybeam ipfius fuperbiam contundioportuit,vt tandé in fo defeen-dens,magis acmagis fibi difpliceret. vwex nobis. Qmdam pluralem numerum ad Angelos referût:acfi hominem Deus, terreftre amp;nbsp;defpeâum animal, à cæleftibus creaturis difoerneret. fod videtur longé petita expofitio.Simplicioreric fonfos,fi itarefoluas, Pofthac Adâmihi cric fimilis, vt fimus inter nos focii Quôd auté eliciunt ex hoc loco Chriftiani dodrinâ de tribus in Deo pcrfonis,vcreor ne fatis firmû fit argumentum. Nequeenim cadccft,quæ fuperioris lo ci ratio,Faciamus hominem,amp;c.quoniam hîc Adam fub diftioneNobis,compreheditur: illic autera aliqua in Deicffentia diflindioexprimitur. uwtctmtemneßrie. Defediua eft oratio, quam fie implcndam arbitrer,Nunc reftat vt in pofterum arceatur à frudu vitar. Nâ his ver-bis monetur Adam, non vnius momcnti,vel paucorum dierum torè pœnam cui addidusefo fed à beata vira fomper fore extorrem. Falluntur qui hîc quoque ironiam efle putantiacfi neg.t ret Deusprofuturam ciTchomini arborera vitæ, quanuis eavefcatur.Potius enirafyrabolocû priuansjiem fimul aufert.Sciraus quid valcant facraraenta.êt fupràdidura fuit, arborera da-tara cfl'e in vitæ pignus.Quaic vt fe priore vita priuatum cfte intclligatgt;folcnnis excorarauni-_catio additur, nonquôd illi Dominus fpemomnem falutis præcidcre voluerit: fod t.rtumau-ferre quoddcderat.vt noua alibi fubfidiaquæreret.Reftabatautem infacrificiiscxpiatio,qux ilium reftitucret in vitara quara perdiderat. Prius córaunicatio cura Deo, Adæ viuificaerat: ex quo inde alienatus eft,vitam recuperate oportuit in Chrifti raorte,cuius vita tune viuebat. Certum quidem eft.nô potuific hominé,etiara fi totara arboré voraftet, vita frui, Deo inuito. fodDeus,inftitutionisfuærefpedujvitamconiungit cura externateflera,donee indeablaw fit promiftio.Neque enira fuit vnquam in arbore vis aliqua intrinfoca: fod quatenus illius vfo gratiara fuà homini obfignauerar.viuificâfacit. vt certè nihil fallaciter nobis figurât, fed cum effcdu,vt aiunt.femper nobifcûloquitiir.In fumma,voluit Deus fiduciæmatcriam quâdede-rat,cx hominis manibus cxcuterc,nc fibi de vitæ perpctuitatc,quâ amiferat,fpé inané fingerclt;^‘
15 ïnülit euftt Damnn)-. Hîc Mofes partim quod de pœna homini inflida dixerat,profoquim^' partira Dei bonitaté coraracndat,qua mitigatus fuit iudicii rigor. Clcmentcrcxiliu Ada:m‘' tigat Deus, quû illi doraiciliura in terra adhuc refiduura facit:amp;r vidum illi ex cultura.qu^^’** laboriofa,alTignat.Indeeni'ra colligit Adara, aliquam haberi à Domino cura fui, quæ paternl amoristeftimoniumeft.Depocnaveroiterum Mofos concionatur,vbi narrat cxpulfurafo^^' fo hominem,amp; Cherubim oppofitos cû lamina gladii vcrfatilis,quiab ingreftu horti ipfum cerct.Dicit Mofos locates fuifïe Cherubim à plaga-Oricntali: qua parte fcilicet patebat hom* ni acceffus,nifi prohibitusfuifTetAdditusfuitadterroremGZrfdiWwerySiftZw^veljVtrinqueacutus^ Quanquam Mofes nomen expreffn,quod à candore vel ardore dedudum cft. Ergo Deus vim Adæ conccdens,8f aliméta fuppcditans,ita beneficium fufi reftringir,vt illi fomper ante oeufo’ .yerfontur aliqua iræ fuæ indicia : vt fibi ad vitd vndc cxcidit, per infinitas miforias, per tepo* .raie exiliû, amp;nbsp;per morte tranfeundum ciTe fubinde reputet. Tenendû en im cft merao'’*^ quo« ^diximus, no ita deiedû fuifte Adam ,quin fpes veniæ illi relida fucrit. Exulabatabjlfo regm palatio,cuius dominus fueratifed alibi loçu adeptus cftquéinhabitarer.dcliciispcior’ousûroa xus eratifed qualifeunque adhuc vidus fuppetit.ab arbore vitæ crat excômunicatus: led nouu remediû offertur in facrificiis. Quidam gladiu vcrfatilc cxponût.qui no fomper direda hominem vibrctur,fod oftendat interdum palam laminæ, ad dandû poenitétiæ focura. e in^ tempeftiua eft allegoria-.quum Dei confifoum fucrit,hominem prorfus ab horto nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vt
vitara alibi quærcret- Ex quo'autera beata ilia vbertas loci amœnitas fuit abolita, lupcrua-xuus fuitgladü terror. Per Cherubim non dubiu cft quin Angelos Mofos defigo^t'^^4^^ m eo fc ad populi fui captura accomraodat.IuiTcratDcus ad Arcam fœderis ftatui duos nbsp;nbsp;crubim,
qui operculum alis fuis tegerent. Ideo fæpedicitur foderc inter Cherubim. QlLodnacrornia pingi voluit Angelos, non dubiüm eft j^uin per indulgentiam id veteris populi ruditati tue-rit datum.. Puerilibus enim rudimentis indigpbat ætasilla ,yt Paulus docct,Ga 41.4.3.3 Inde Mofos nomen quod Angelis tribuit, mutuatus cft: vt homines afiucfacerc^ genus leue atio-nis,quodipfodiuinitusacceptum.jfideliterpermanustradiderat. Nam Deus,quo vtikefic
-ocr page 51-I N G E N E s.
houerât populo fuo,volcbat in fanâuarJo cognofci. Et ccrtc hæc nobis ten cd a ratio:vt noftrx infîrmitatis confcii,non tétemus fine adminiculis in cælû euolarc. Fict enim alioqui vt in medio curfu euanefeant omnés noftri fenfus.S calæ autem amp;nbsp;veh icula tune étant fanduariû, area fœderis,altarc,amp; men fa eum fuis appédicibus.Forrô vehieula amp;nbsp;fcalas voeo,quia in eum fine minime ordinata crant eiufinodi fymbola, vt Deum fideles tabernaculo quafi ergaftulo inelU detent, vel affigercnt terrenis ciftnétis: fed vt eongruis aptifque rudimentis adiuti,fuffum có' tenderent.Sie Dauid Si Êzeebias.fpirituali intelligetia verc præditi, loge aberant à crafiis illis figmcntiSjVt Deum loeo affigerét.Nequc tarnen dubitant Deû vocare qui fedet vel habitat inter Cherubim,vt fe amp;nbsp;reliquos in Legis pædagogio eotineant. Denique hoe loeo Angeli voean tureadem ratione Cherubim, qua corporis Chrifti norhen ad facrû Coenjc pancm trâffertur. Quod ad etymologiâ fpcdatme inter Hcbræos quidc côuenit. Opinio magis rccepta efl“, d efic feruilcm literâ, amp;nbsp;notam fimilitudinis:idco tantundé valere Cherub,acfî^dicerctur, qüafi puer. Sed quia répugnât Ezechiel, qui communiter prodiuerfis figuris vfurpat:rcàius mco iudiciô fcntiunt,qui tradût generale efic nomen.Cæterû ad Angelos rcfcrri,plus fatis notû eft. Vnde Ezech.28.d.i4,fupcrbum Tyri regem hoc titulo infignit,primario Angelo cum comparans.
• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.IIIIi
J CT Adam cognouitHauuavxorcmfuâxquæ cohccpit,amp;pepcritCain,amp;di-Acqüifiui virum Domino.
à Êt addidit parère fratrem eins EbeL fuit autê Ebel paftor ouium,amp; Cain fuit cultor terræ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
î nbsp;nbsp;Et fuit,à finë dicrum adduxit Cain de fruélu terra: ôbîationem Domino.
4 Et Ebel ctiam ipfe adduxit de primogenitis pccudum fuarum, amp;nbsp;de adipc earum:amp;refpexit Dominus adEbel,amp;ad oblationcm tiusî
Ad Cain verb amp;nbsp;ad oblationem eins non refpexit:iratus eft itaque Cain val-dc,amp; concidit vultus eids.
6 Et dixit Domin’ad Cain,Vtqüid excâduiftij amp;nbsp;vtquidconcidit vult’tuuse
7 Annon fi reâc egcris,crit acceptatiôJamp; fi non bene cgeris j in foribus peeca*
turn cubat?amp; ad te erit appetitus eius,amp; tu domihaberis ci
8 Et loquutus eft Cain ad Ebel fratrem fuum. amp;nbsp;accidit quum eflent in agro,
infurrexit Cairt contra Ebel fratrem fuum,amp; occîdit eum.
9 Et dixit DominusadCainj Vbi efl Ebel frater tuuseEtait,Nefciö; nunquid euftos fratris mei fum egoî
10 Et dixitjQuidfeciftievoxfanguinis fratris tuiclamat ad me è terrai
Il Nunc itaque maledidus eris è terra, quæ aperuit os fuû vt exciperet langui^ nem fratris tui è manu tua.
« Quando coles terram, non addet vt det vim fuam tibi : vagus amp;nbsp;profugus cris in terra.
ij Et dixit Cain ad Döminum, Maior eft punitio mea quam vt ferami
14 Ecce ciccifti me hodie à facie terr^, amp;nbsp;à facie tua abfeondat, eroque vagusj amp;profugus in tcrra’.amp;erit,vtquicunque indenerit me,occidatmc.
IÇ Et dixit ci Dominus,Propterea quicunque occiderit Cain,fcptuplum vin-dicabitur.Sf pofuit Dominus fignum in Cain nc percutéret eum vUds qui in-ucnireteum.
16 nbsp;nbsp;Et cgrefius eft Cain à facicDomini,^ babirauit î terra Mod ad Öriété Hede.
’7 nbsp;nbsp;Cognöuit adtem Cain vxorem fuam : quæ concepit,amp; peperit Hanoch. æ-
dificauitquc ciuitatem,amp;vocauit nomen ciuitaris nomine filii fui Hanoch.
13 Porrb natus eft ipfi Hanoch Hirad: amp;nbsp;Hiradgenuit Mehuiael : amp;Mchuiael genuit Mcthufael:amp; Methufael genuit Lemcch.
lÿ Et accepit fibi Lemech duas vxoresmomc vni’,Hada:amp;I10me fecûdæSiUalt; c.iii
-ocr page 52-Cap.IIIÎ. 5Ó nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
2^ Et genuit Hada labalupfe fuit pater inhabitantis tentoriumpecoris.
21 nbsp;nbsp;Et nome fratris eiusjlubab.ipfc fuit pater onis côtredâtis citharâ amp;organu.
22 Et Silla etiam ipfa peperitThubal-câin polientem omne opificium ærcum amp;ferreum;amp;fororThubal-câin,fuit Nahamâ.
25 Et dixit Lemech vxoribus fuis Hada amp;nbsp;Silla, Audite voeem meâ vxorcs Le mech,aufcultate fermonem meum, Quoniâ virum oeddero in vulnere meo, Si adulefcentem in liuore meo.
24 nbsp;nbsp;Quia fcptuplo vindicabitur Cain,amp; Lemech feptuagies fepties.
2ç nbsp;nbsp;Cognouit autem Adam rnrfum vxorem fuam:quæ peperit filium, 8f voca-
uit nomen eius Scth,Quiapofuit mihi Deus fernen altern pro Ebel: quia occîdit eum Cain.
26 nbsp;nbsp;Et ipfi Seth etiam natus eft filius: amp;nbsp;vocauit nomen eius Enos. tune cœptû
cft inuocari nomen DomÄii.
I Eï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;agnowt BMua uxorcmftMm. Nunc propagationcm generis humani deferibere incipii
Mofes. qua in hiftoria notare operæpretium eft, no abolitam fuifte pcccato illam Dei benedi-dionc,Crefcitc,amp; multiplicaminnncquc id mcdô,ftd confirmatû diuinitus fuifte Adæ pedus, vt à fobole gcnerâda hô abborreret. Sicut autc agnouit Adam in ipfo generationis principio» verè paterna iræ Dci moderationé: ita coaftus eft itcrû poftea guftare plufqua amaros pcccati fui f uâus,dû Cain Abelêoccîdit.Verum fcquamurMofis contextû. Cognofeédi vcrbo,con-grcftain viri cû vxore, rem per ft pudenda verecundè infinuat.quanquâ coitus fœditas inter peccati fruâus numeranda eft: quia nafeitur ex libidinis intern perie.Porrô licet nó exprimât Mofts gcmellos fuifte Cain amp;' Abel, mihi tarnen probabilc videtur. Poftquam enim dixit eX primo coceptu Heuain genuifteprimogenitum : paulo póft fubiieit, alterû quoque peperifte. ita duplicc partû cômemorans, nônifi de vno concubitu loquitur.Qin aliter ièntiût,fruâturil 11 fuo iudicio. mihi tarnen videtur rationi conftntancû,quû rcplendus eftet mûdus incolis, nó modo Cain amp;nbsp;Abel vno coceptu fuifte genitos,fed plurimos ctiâpoftea,tâmafculos quàmf® minas. AcqittfiM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Verbû quo vtitur Mofts,tâ acquircre,qu.àm pofTidere fignificat.amp;p^'
rû refert adpra:ftntc contextû, vtrouismodo accipias. Magis ineo infiftere cóuenit, curdicat ft acquififte mn» nx.quidâexponut:cû Domino,hoc eft Deibencficio,vcl per Dtigratiam: aeû HeuaDomino àcccptâfobolis benediâionérefcrrctivt Pfal.i2^.b.j,habetur,Domini munus^ frudus ventris.Eode recidit altéra interpretatio, poftedi .à Domino. Perinde valet quod vertic Hicronymus.per Dominû.Trcs inqu.î iftæ lediones hue tçndût in fumma,Heuâ agere Domi no gratias.quôd ex ca fufeitare cœpiftet poftcros,quû æterna fterilitate nó minusqu.àm interi* tu digna eftet.'Alii fubtilius,Poft’edi virû Dei. quafi in tell igeret Heua.iâ fc habere illû fibi nitus promiftum ftrpentis viâorc.lta fidé Heuæ laudât,quôd promiftioné fide amplexa ^it,dƒ conterendo per ftméfuum diaboli capite.Putant autc in perfonavel indiuiduo fuifte deccpt»gt; quiaadCain reftrinxcrit quoddeChriftopromilTucrat. Mihi autcgenuinushîcvideturftn-fus efte, quôd dum fibi gratulatur Heua defilio nato,cû Deo tanquam generis fui primitifs of-férat.Proinde vertédum cenfeo, Acquifiui Domino virum. quod ad phrafin Hebraicampro* pins accedit. Virum porrô appellat infantem recens natum, quia genus bumanum, Çtiod fua culpa tam ipfa qu.àm maritus perdiderant,renouatum afpicit.
» Et addidit farerf fiutrem dits ÊLeL Vndc nomen Cain deduâû fit,amp; quo rcfpcdu ill* impofitu, fatis notum cft. Dicit enim mater ’nup virum:idcôqueCain appellat.De Abel non idem exprt mitur. Quodput.ât quidâ contéptim fie vocatû fuifte.àmatrc,acfiforet fupcruacuus amp;nbsp;prope ihutilisïprorius abfurdû cft.tcncbatcnim memoria, quorfum tenderer fcccûditasinec illi exci-derat bcncdiâio ifta,Crcftitc,amp;c.Rclt;ftius meo iudicio,dicem’: quû in primogenito teftata eftet Heuagaudiû quod repente affulferat,8e Dci gratiâ cclebraftcr, poftea in altcro partu,in mémo* riârediiftc humani generis miftrias.Et certè noua Dei benedidio nô vulgaris Ixtitiæ materia crat. Sed rurfû pofteros tot malis deuotos quorû ipfa caufacrat,finc acerbiifimo dolore intuc-ri nó potirit. eius ergo triftitiæ monumentû extare voluit in nomine fecûdi filii,amp;: cômunc fpe culûproponere,quototaprogcniemhumanævaniratis admoncrct.Qi^d præpoftcrûHeuæ iu ldi ci û nônulli taxât,quia probû amp;nbsp;ftnâû fibû altcri’nequ.â amp;nbsp;fcelerati côparationc velut rcicdi tiû habucrit,nô rccipio Habet cnî Heua cur fibi in primogenito gratulctur. nihft auté vitii eft, quod in ftcûdo memoriale fibi 8c omnib’aliis ftatuit propriæ vanitatis,vt ft in aftidua malorû fuorû reputatione cxerceât. Etßät Aiel^a/lor. Duxcrintne ambo vxores,amp; ftparatâ quifq; do-
-ocr page 53-IN GENE Si nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;37
fnum habucrif,non refert Mofcs. Mantat igirur hoc nobis inccrtû.quanqüâ magis probab'iîe eft,Cain fuiftc coniugatum priufqua fratre occidcrccquia paulo poft fubiiciet Mofcs,cognita vxorc genuifte liberos, de coiugio nulla illicmetio. Genus vitæ fanâû jaer ft amp;c làudabile vtcr-que fequutuseft, Tcrræcnim cultura à Deo mandata erat: pafeendi ante p'ceoris labor non mi nus honeftus, quàmvtilis : totadenique vita rufticanainnoxiaamp; fimplex,amp; ad verum naturæ ordiné maxime accómodata.Hft: igitur primo habcndü,quód ft amboexercuerint in labori-bus Deo probatis,amp; ad córnunem vitæ bumanæ vfum neceffariis. Vndc colligitur,probcfuif-ft à patre inftitutos.Id melius cófïrmat facrificandi ritus,quia teftatur fuifle affiiefados ad Dei culttt.Erat igitur vita Cain optime in fpecie cópofita : vtpote qui pietatis officia erga Deu co-Icretjvidumque fibi amp;nbsp;fuis quærerct honefto amp;nbsp;iufto labore: quemadmodu frugi amp;nbsp;modeftunsi patremfamilias decet .Porro memoria hîc repetere conucnit quod prius diximus, primos homines fic priuatos fuiffe Diuini amoris fàcramcto.quû à vitæ arbore fucrût prohibiti, vt fpes illis fàlutis reliftafucrit,cuius in facrificiis tefleras habcbât.Siccnim tenendû cft,nonfuiffe te-mere excogitatum ab illis facrificandi more,fed traditumdiuinitus.Nâ quum dignitatê facri-ficii Abel acceptam fidei référât Apoftolus:ftquitur,ilium non abfquc Dci mandate obtulilfci Deinde ab initio mundi verum fuit,quibuflibet viftimis praiftareobcdicntiâ,matrémque effe omnium virtutû.Vndefcquitur,præccptû fuiffe à Deo quicquidilliplacuit.Tertiô,quûDcu8 femper fimilis fuerit fui, no dicemus vnquâfuiffe fimpliciter dcleftatû carnali amp;nbsp;externo cul-tu. Grata autem habuit ilia primifteuli fàcrificia. Sequitur ergo fpiritualiter illi fuiffe oblata: boccft,nô inanibus ccremoniis lufiffcfanftos patrcs:fed aliquid côprehcndiffe altius amp;nbsp;magis rcconditû:quod abfque verbo no poterat.Sola cnim eft interior veritas, quæ in fignis externis iiatiuum amp;nbsp;rationale Dci euhum à craffo amp;nbsp;fuperftitiofo difccrnit.Et ccrtc no aliter poterant fincerc animû adiieere ad Deum colcndû, quàm de eius beneuolcntia redditi certiores: quia ex fenfu fiduciaque bonitatis cius,voluntaria reucrentia nafcituncôtra verb quifquis illu fibi in-feftum fcntit,metu ipfo amp;nbsp;horrore ad fugiendû cogitur.Videmus ergo vt Deus arboré vitæ cri picnsjin qua primû dederat gràtiæ fuæ pignus, aliis tarnen modis propitiû fc hominibus tefte-tur ac declaret.Imb dumeos fibi adoptât cultores,fimulad falutem inuitat.Siquis obiiciat,fua ■Gentibus quoque fuiffe facrificia,quibus nuila fuberat pura folida religio:folutio in proptu eft, mentioné hîc de facrificiis fieri Icgitimis amp;nbsp;Deo probatis, quorü adulterina imitatio poftca ad Gétes defluxit, Etfi autéhîcponitur nomen nn30,quod propriè muhus fignificar,5t ideo ad oblationes quaflibet generaliter extenditur: colligcre tarnen licet,duas ob caufas ab initio pa-cribus datû fuiffe facrificandi mandatû: nempe vt comunc effet pietatis excrcitiû, dum ft pro-fitebâtur Dci effe,fuâque omnia illi ferebant accepta, deinde vt comoneficrent cxpiationc ali-qua opus elfe ad fe Deo rccôciliandos.Quod ex fuis quifque facultatibus aliquid offert,fblénit eft gratiarum aftio:acfi teftatû facerent ex rc præfenti, Deo fe debere quicquid habent. Sed pc-cudum maftatio, amp;nbsp;cffufio fanguinis aliquid præterea continet : vt morte fcilicet ante ocnlos habcant,amp; tarnen concipiantpropitiandi Dci fiduciam.Dé facrificiis Adæ nulla fit mentio.
4 Reß^exit Doftùmf âd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Refpicere Dcus hominem dicitiir,quem fauore fuo dignatur.
Cæteru notanda eft fériés hîc à Mofe pofita. neque enim fimpliciter narrat, placuiffe Deo qué illi cultum Abel exhibebat: fed exordiû à perfona facitiquo fignificat,nüllâ fore operibus gra-tiam corâ Deo,nifi quorum autor iam antè gratus fit, ac probetur. nec rnirû, Homo énim vider,quæ apparétiDcus auté cor intueturji.Sam.ié.b.ÿ- Idco non aliunde opera æftimat,quàm ex ipfo cordis fonte. Vnde etia fit vt impiorû viftinias,quâlibet in oculis hominû fplendcanq non modo fpcrnatjfedetiamabominetur.Nâ fi folotaftu côtaminat fuis fordibus res alioqui puras amp;nbsp;mundas,qui in anima fiia pollutus cftiquomodo nô immundû effet quod ab ipfo pro-dit'Q^um Deus laruatâiuftitiam quagloriabantur Iudæi,repudiat:obiicit per fuum Prophe-tam manus eorum plenas effe fànguine,Iefa.i Eadcm rationc pugnat Aggæus côtra hypo-critas.Speciesergo externa operum,oculos noftros,qui nimis carnei funt,deludcrc poteft,corâ Deo euanefeit. Neque verb id profanos quoque homines latuit, quorum Poctæ, dum fana amp;nbsp;ritè compofita mente loquuntur de cultu Dei:Se mûdum cor,amp; puras manus rcquirunt. Hine ctiam apud omnes genres folennis lauandi ritus ante facrificia. Iam quum alibi teftetur Spi-ritus per os Petri, Fide purificari corda, nec aliam fuiffe puritatcmfanftis Patribus : non fru-ftràcolligit Apoftolus,fidepræftantiores fuiffehoftias Abel. Itaqueprimb tenendum eft,quæ-cunque ante fidem fiunt opera, qualifeunque in illis apparcat iuff itiæ fplendor, nihil effe nifî mera peccata: quoniam à fua radice funt inquinata, amp;nbsp;fœtore corâ Domino,cui fine interiori cordis munditie placere nihil poteft. V tinâ hoc reputarét qui ad recipiendam Dei gratiâ ido-neos proprio liberi arbitrii motu homines fingut. nulla certè controuerfia reftarct quin Deus gratis iuftificet homines, idque per fidem.Fixumilludmancreoportet; nullum in Dei indicia
c.iih
-ocr page 54-Cap.II II.
GOMMEN T.
At?. IJ. I,a
habcri openim rcfpêâüm,donee în gratiam rcccptus fi: Homo. Altcrum perinde certo cóftats quum Deo exofum fit totum humanum genus, non alium effe rcconciliandæ gratix modün^ nifi per fide. Porrôquum fides gratuitum fit Deidonû,amp; pcculiaris Spiritus illuminatio, inde colligerc protnpfû cft, meraxius gratia nos prætieniri,non fccus aefi nos à morte excitaren Quo et i.ticiïfû dick Petrus, Dcücfie qui fide corda purificat.Nequeeniin id quadrarct,nifi fidé ip.e formâretïn cordibus hominû,vt verè cius donum ceufcîtur.Nunc videndü eft quomodo fit puriraseffeôius fidei. lnfulfanimis'S:iciunaeftphilofophia,caufam affel'rc.quia nônififidc homines Deû remuneratorc qtiærunt. Qiii fie loquûtur, prôrfiis-fepcliunt Dei gratiâ qua Spiritus præcipuè GÔmendat.Frigidèetiâ alii,qui tantù propter regenerationisdonû,fide nos pur* gari docctjVt accepti fimus Dco,Nequccnimdimidiâmôdo parte omiitunt,lcdædificât abf’ que fundamcto,qilando propter generis humani maledidiôné, gratuita rccóciliatio præcedat necefieeft.Deindc quando nunquâmitafuos régénérât Deus in hoc mû do, vr perfefte ipfum colant; nullum hominis opus fine expi-atione gratumeßcpotefK Atquehuc fpcâauit legaliî lauandi Gcremonia,vt difeeret homines, quotics veltent âd Deum accèderc,.aliunde petendam enemûditiem.Ergô tûc demû ad noftraobfequia relpicie-t DeüSjVbi nios inChrifio relpexerit. ■ f AdCdtn neroyz;-ad obUtioKem«tu-s nonrefitexic. gt;Non dubium cft qtiin fegefierit Gain vt folent hypocritæ : nempe Deû placaredcfundoriè voluit externis facrificiis : fe'autc totû illi dicatc, minime durauit. Atqui legitimus hîc cultus eft, offerte nos Deo fpirituales viótimas.Talc by-pocrifin quu Deus vidcat cû crafto amp;manifefto fuiludibrio coniundâ cfTc, nô mirû cft fi ode-rit,ac tolerate ncqueàt:vndc etiâ fit vt rcfpuat corti opéra qui fèipfos illi fubtrahunt.Nos cnim vult crimâ fibiliaberc addiôfos: deinde ineiusobedientix teftimoniû opera noftra quærit, ïTónifi fccundo loco.Notandû autc,figméta omnia,quibusSr Deo,amp; fibiipfishomincsilludût, î.ifidelitatis efte fruiftus. Accedit amp;nbsp;fuperbia, quod increduli contempta Mediatoris gratia, fe-curc m Dei confpeftû fc ingerût.Stultècôminifcuntur Iudæi,ingratasfuifieoblationesCain, quia Deû opimis fpicisdefraudans,fterilcsfolri,vcl fcmiplenas maligne oftcrret.Altius 5:ma-gis rccondirû fuit malû,ilia fciliccr,quâdixi,cordis immunditics.ficuticcóucrfo facrificiis A-bcl gratiâ côciliarc nô potuit fœtidus ex combuftione adipis nidor,fed bono fidei odorc perfü /â,fuauiter olebant. ir iratuf eß caw u^Kmenter. Quæritur hoc loco vnde intclicxcrit Cain,ffi tris oblationibus fuas fuifiepofthabitas.Hebræi fuo more,ad diuinationé côfugiunt,amp; finget facrificiû Abel ignecælefti fuifte confumptii. fed quia tantii licctiæ nobis permittere nódebc-mus vtmiracula côminifcamurquæ nullum habet ex Scripturis teftimoniû:faccffant ludai-lt;x fabulæ. Ac magis quidc probabile cft,ex côtinuo rent fucceffu Gain indicium fccinc,cuiu^ meminit Mofes. Vidit fratri melius cfic quàm fibi: inde collcgit, Deu illi cfte propititi, fibü*’' fcnfum.Scimus auté hypocritis n ihil plu ris cfte benediâionc tcrrcna,nihilq; magis cfte cordf Porto nobis in perfona Gain pingitur imago impii hominis,qui tamé iuftus vult haberi,in^o fibi inter Sanftos locû primum arrogat.Talcsexternis quidc operibus ftrcnuè ad Deupromc rendu incûbuntftcd cor rctinctes fraude implicitû,nihil quàm laruas illi opponût: vt inlabo-riûfo corû amp;nbsp;anxio cultu nihil fit finccrû.fèd merus dûtaxat fucus,Poftquâ nihil fc profice^^ vi dét,prodût occult ûanimi fui v irus.neque cnim tantûobftrepût Deo,fed crûpunt in furore ma nifcftu:adeôq,- fi inipfiscftet,libétcreûdctraherctcfolio cælcfti. Supcrbiahæcomnibushypo critiscftingcnita,vt Deu obfèquii fpccic fibi obnoxiûhabetcvclint.quiacffugercnonpofi“Ot cius imperiû, blâditiiseum mulccrctétant,fcdquafi puerû: interca quunimagnifaciâtfilt;ftbias fuasnugas,Dcum fibi valdc iniuriû efte putât,nifi applaudat. Vbi verôpronuntiatfriuolas amp;nbsp;nihili fibiefte,frcmcrcprimùm,amp; tandéfurcre incipiût. Sola quidéillis obftat impi^ms, qno-minus Deû fibi côcilicnt:fcdvcllent pro fua libidine cû Deo pacifei. Vbihocncgatur.furiofa indignationc ardent,quam aduerfusDeû côceptam,in eius filios euomunt. Ira quû nbsp;nbsp;nbsp;iratus
effet Gain,rabiescius in fratre innoxiûeffufa eft.Qu^od dicitMofes,
ralis numcr’apud Hebrxos in hoc nomine pro fingulari capirur)fignificat,nó fubito tatu ira-cûdiæ feruorc fuifte corrcptû,fcd aluifte ex léta triftitia malignû cftedftvt liuore côtabefcerct. I: 6 Dixit Domina! ad Câw. Nunc Deusaggreditur ipfum Gain, citâtquc ad fuû tribunal, vtin-tclligat mifer nihil fe proficcre tumultuando. Vult fuis facrificiis haberi hoiiorc.quia nô impe trat,furiofe irafeitur. Interimnô cogitat,fc propria culpa nô efte voti côpotem. nâ fi malû in-tcftinû agnofeeret, iam defincretcxpoftulare cû Deo,amp; in fratre innoxiû furcrc.Quomodo lo quutus fit Deus.nô exprimit Mofcsifiueoblatafucrit vifio,fiue oraculû è cxlo audicrit, fiue ar cana infpirationefuerit admonit’:fenfit Diuino feiudicio côftringi.Trahcrchoc ad perfonâ Adæ,quôd Dei propheta amp;nbsp;interpres fuerit in arguédo filio,coaiâû cft,arq, «iâfrigicû. Audio quid obtedât boni viri,ncc mi no ri picrate quàm doftrina præditi, qui rahbus cômentis ludût: illis in animo cft, ornarc externû verbi minifteriü,anßmq; prxcidcrc Satanx præftigiis, quaî
-ocr page 55-IN G EN E s.
fiib rcuclationû colore infinuat.Equidc nihil efic vtili’’fateor,quàm fub ordinc prædicationis Scripuræq: obfequio côtineri pias mctcs,nc Dei verbû inerraticis fpcculationib’quærât. Sed animaducrterc lieer,oraculis proditu fuifleDei vcrbi'i ab initio,vtpoftca permanushominû a-nimaftdratû.plus reuerétiæ haberct.Tateor etiâ Adx iniunôâ fuüTe docédi prouinciâineq; du bito quinfuos liberos fcdulôadmonuerit.Vcrùm Mofis verbanimisviolcter côftringunr,qui non aliter cogitant loquutû effeÇ)cû,quàm perfuos miniftros. Potius ftatuamus,antcquâcon. fignata ertet pubücis tabul is cæleftis dodriha, fæpe Deü extraordinariis modis patefecifTe vo-luntaté fuam: atque hoc fuiOe fundâmentum.quod fulciebat verbi rcuerentiam: doftrinam vc rô per manus hominum prodiram,inftar ædificii fuifle. Certc quàtiiextenuet commentum il-lud vim Diuinæ obiurgationis, me tâcente omnes agnofeunt- Ergo ficuti prius Adæ auhbus vox DeiinfonueratjVt certo fentiret Deum loqui:itaamp; nunc ad Cain diHgitur.
7 AnnanßHis verbis Cainobiurgat Deus,quôdindigne fuceenfcatiquado totius mali culpa ipfe fuftinet. Stulta enim querimonia amp;nbsp;indignatio erat, quôd facrificia non placèrent,quorum vitiû corrigere no ftudebat.Sic impii omnes,poftquâdiu multumq; contra Dcû cxarfcrint,tandc Dei iudicio coarguuntur, vt fruftra mali caufâ aliô exonerate cupiât. Græci interprètes hoc loco procul recedunt à genuino Mofis {cnfu.i|uû nullæ efient illo feculo nota: vel pûâa, quibus Hebræi pro vocalibus vtûtur, procliuior in voeù affinitate in extrancû fen-fum fuit lapfus. Cæterû quia deeorûerrore cuiuis in lingua Hebraica mediocriter verfato no difficile iudiciûeft:incius refutatione nô infiftâ. Quanquâamp; linguæ Hebraicæperiti nô paru inter fcdiffcntiunt,dûtaxat quoad vnâ vocc.Græci enim totâfentétiam mutât. Sed inter quos decontextu amp;nbsp;fuma orationis côucnit.difiTidiû eft de verbo nstu, quod eft quidc imperatiui modi,fed in fubftantiuû nome refolui debet.Ncque vei ô in eo eft nodus,fed quû verbû nuu, nûc le-üare,nûc tollere vel remittcrc,nunc offcrrc,nunc accipere fignificct, vt quifq; hoc vel illo fenfu cxponit,ita inter fe omnes variât. Qmdâex doÔhoribus Htbræis ad vultü rcferunt,acfi futura eius leuationê Deus promittctct,qui tune mœrore deieftus erat. Alii ex Hebræis trahût adre-jnilTioné peccatorum:acfi diäum effet, Bcnefac,amp; veniâ impetrabis. Sed quia illi fatiffadioné imaginâtur quæ gratuita: veniæderogat,longc à Mofis fenfu diïTidçt.Propius ad venî accedit tertiacxpofitio,leuationc pro honore accipi,inhunc modû, Nó eft quod fraternohonori inui deasiquia fi te rede gefTeris,in eundé honoris gradû te quoqueeuehet Deus,qui nunc tuis pecca tis offenfusjignominiæ dânauit.fcd ne hxc quidem mihi probatur.Subtilius alii philofophan-tur,quôd habiturus fit Cain Deû propitium,amp; eius gratia fubleuandus fit, fi ex fide afferat cordis puritatccum externis facrificiis.quibus ego quidépermitto fenfu fuo trui:fed vercor nepa rum folidû fit quod volût.Hieronymus vert it,Recipies :i ntelligcs Deû mercedê promittere pu roamp; Icgitimo cultui,qualc exigit.Recitatis aliorum fententiis,nunc mihi liceat proferre quod melius cóuenire iudico.Prim^ ^erbû nwip tantundé valet atqueacceptioiopponitûrq; reiedio-ni.Deinde quâdo de re fubieftahabetur fermo.de facrificiis didum interprctor,quôd Deus ilia fufcipict,vbi rite oblata fuerint. Agnofeût Hebraicæ linguæ periti nihil hîc elfe vel coadû,vel àgenuina verbi fignificationc rcmotum.lâ ipfa rei feries codé nos ducit: quôd pronûtict Deus repudiari facrificia, amp;nbsp;quafi abiici,vt nullius pretii fint,dum perperâ offeruntur: fufccptû verô iri, vt grata fint bonique odoris,fi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;légitimaeorû oblatio.Nunc tenemus qu.àm iniu-
ftè fuccenfèat Cain nóhaberi fuis facrificiis honoré, quæ Deus obuiis manibus fufeipere para tuseft,modo vitiofaeftedcfinât.Simul tamémemoriarepetendû quod priusdixi, præcipuum bene agédi caput efte,vt pii Chrifto mediatore freti, amp;nbsp;gratuita rccôciliatione per ipfum parta finccrè amp;nbsp;abfquc fuco Deum colère ftudeât.Itaque duo iftamutuo intej- nexu cohærct:quôd fideles,quoties prodeunt in Dei cofpedum.fola Chrifti gratia cómendet, abfterfis corum fordi bus:amp; tarnen veräcordis munditiéillucafférant. i.t(thcnef^ris. Exaduerfo pronûtiat Deus horribilé fêntentiâ aduerfus Cain, fi animum in malitiaobftinet, fibiq; indulgeat in fuo vitio. Eft auté valde emphatica orat ioiquia Deus nô modo refellit iniuftâ querimonia,fed oftedit ni hil fore ipfi Cain magis aduerfum,quàm proprium peccatû quod intus alit.fic breuibus S.' cô-cifis verbis ftringithominé impium,vt nullum effugiû inueniatiacfi dieeret,Nihii tuaobftina tione proficis.nam vt nihil tibi fit mecû negotii:peccatum tuum nihil rclaxationis d3bit,qûin tcacritcrcxagitet,pcrfequatur,vrgeat,nequc patiaturelabi.Hincfcquitur nômodôfruftrà,nul lôquc profedu eum tumultuari, fèd intus proprio fenfu teneri rcum, ctiamfi nullus aceufeti Nam quoddicitur,Peffaf«»»lt;t£/j5reylt;wkre,adinterius cofeientiæ indicium rcfcrtur,quod hominé conuidû fui peccati vndique obfeffum premit. Fingat licet impii Deû in cælo torpere, luden-turquâtum poffuntin rcpellédo iudicii illius metu-.peccatû tamé inuitos amp;nbsp;fugitâtes fubinde ad tribunal illud retraher, cui fe fubducere conati funt.Quod ne profanis quidem hominibus ignotum fuiffe teftantur editæ ab illis voces j ncc dubium eft, quum dicunt çonfeientiam mil-
c.iiib
-ocr page 56-Cap.ll II. 40 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
le teftium inftar c{Tc,{æuiflîmo carnifici câ comparant, nullum eflegrauius vel atrocius,quani quod inde fentitur tormcntû.quin Deus eiufmodi confefTioncs cxpreiTerit. -primacfl:(inquit Iuuenalis)haccvltio,quôd le ludice nemo nocens abfoluitur,improba quanuis Giatia ralla cisPrætoris viccritvrnam.lèdloquutio Mofis fingularéenergiâcontinct.Cubarcdiciturpec catum,fed ad fores, ncque cnim protinus iudicii metutorquetur peccator, fed quafeunque po-teft dclicias accerlcns ad le fallcndum,quafi in libero fpacio Â)ambulat,imô lafciuit tanquam in pratis amœnis.fèd quum ad exitum venitur, illic pcccatum occurrit, fuas excubias agens, tunc deprehenditurconfciencia, quæ feprius folurâputabat, Seduplices moræ pœnas foluit.
Ef ad te eric apfetitu! aus. O mnes ferè interprétés ad peccatu refcrunt,putântque bac admoni tione cohiberi prauas libidines, quæhominisanimum folicitant ac impellunt. Ergo fccundu cos talis erit fenfus,Si peccatum infurgit, vt te fubiiciatxur indulges, ac non magis laboras in eo cohibendo 8e frænandoeTuum cnim erat domarc, amp;nbsp;ad obfcquium cogéré quos fentis Dco immorigeros 8e rebelles cfTe in carne tua affeôius. Sed ego Mofen prorfus aliud veile arbitrer. Omitto quôd in Hcbraico peccati nomine,apponitur fœminei generis nota:hxc autë rclatiua duo mafeulina funt. Certè Mofes no de fcelere ipfo propriè, fed de culpa quæ inde cotrahitur, amp;nbsp;reatu agit. Nunc quomodo werba hæc conuenient, subteeritaffetitus eius’.Cxzcrum non longa refutationc opus erit, vbi germanum fenfum protulcro. Potiusmihi videtur efleobiurga-tio, qua Deus impium hominem ingratitudinis infimulat,quôd pro nihilo ducat primogeni-turæ honorem. V t quifque noftrum maioribus Dci beneficiis ornatus eft,nifi autorcm gratiæ, cui obftridus eft, impenfiuscolere ftudeat, impietatem fuam prodit. Q^û Abel fratri poftha-bitus foret,ftudiofus tarnen erat Dci cultor. Primogenitus verb ncglcdim 8e defunftoric cole-bat Deum,cuius beneficio intantamdignitatem peruenerat:atqueitapeccatumcius amplifi' cat Deus,quôd non faltem imiterur fratrem,qucm vt gradu honoris, ita5e pictatc longe fupera re debucrat.Pon ô loquutio eft Hebræis trita appetitum minoris ad cum refpicerc, cuius arbi-trio fubiedus eft. Ita de mulicrc dixit Mofes,ca. ;.c.i^, quôdeius appetitus eifet ad virum.Pue-rilitcr autem ineptiunr,qui hune locum torquent ad probandum libcrum arbitrium. nam vt demus officii fui Cain moneri,vt fubigendo pcccato incumbat, nulla tarnen inde hominis vif tus clicitur : quia certum eft non aliter quàm Spiritu fanâi gratia mortificari affedus carnis, ne præualeant.Ncc certè quoties præcipit aliquid Deus, vires ad præftandum nobis fuppetcrc colligendum cft:quin potius tenendum eft Auguftini didû ,Da quod iubes,8e iube quod vclis*
8 Ef loquutu': eß Cam ad Abelß-atrem fuum. Quidam indefinite accipiunt iftud Diccrc,quód iracû* diam perfide difrimul3S,fraternc loquutus fit. Hieronymus expreifit habitû fermoncm, Venij egrediamur foras. Mco quidem iudicio, oratio eft dcfediua,8e aliquid fubaudiendum:quilt;l W' men fit illud incertum eft.Intcrcanon difplicct Mofen concile perftringcrefcclcratamhypo critæ perfidiam,qui familiariter loquendo,fpccié fraternæ concordiæ præ fè tulerit,donccnc-fandæ cædis perpetrandæ occafio daretur. Atque hoc cxéplo docemur nunquam magis timen dos efte hypocritas,quàm dum ad colloquium, amicitiæ prætextu,dcfcendunt:quia vbi aperta vi, quantum cuperent, noccre non datur, fubitô ad pacis fimulationem fè conuertunt. Atqui. minime fperandumcft, vt fincerc cum hominibus fidem amicitiæ coLît, qui truculentæ funt in Deum beftiæ.Expendat tarnen lcdor annon potius intellexerit Mofes,quanuis à Deocorre-ptus effet Cain, nihilominus litigaftc cum fratre fuo. .atque ita iftud Diccre, penderetex fupc-riohbus.Ego certè in hanc fèntentiam magis inclino,quôd non continucrit intra fémalignu affedum, fed in fiatri.s aceufationc proru périt,atque illi ftomachofe expofucric triftitiæ fuæ caufam. Qu,uMe^entmagro. Hinccolligimus,quanuisdomiconqueftusefTetCaindefratre, fie tarnen diabolicum texifte furorcm quo ardcbat,vt nihil deterius fufpicatus fit Abel, vindi-dam cnim differebat in tempus idoneum. Vnû porrô hoc facinus luculétè oftcnlt;iitgt;quo præ-cipitet homines Satan, vbi animum in malitia obftinarunt, vt certè extremis quibufquc poe-narum cxemplis digna eft corum contumacia.
9 vbieflM; Qui fingunt patrem de filio fuo Abel ex Cain feifeitatum, encruat totam vim dodrinæ quamhîc tradcrc inftituit Mofes: nempe quôd Deus tû arcana infpiratione,tum fitato aliquo modo parricidam citauerit ad fuû tribunal, 8e quafi de cælo intonucrit.Nâ quod prius dixi,mordicus tenendû eft: quemadmodû nûc perScripturas nobifeû loquitur Deus,ita fe olim per oracula patnbus manifeftafte, amp;nbsp;code quoque modo patefccific fua iudicia repro-bis fandorû filiis. Sic Agar poftquam ab Ecclefiadefciuerat, côpellat in fylua Angelus: vt vû debimus cap. lé.b. 8. Fieri quidem poteft vttacitoconfcientiæexamine Deus interrogauerit Cain, amp;nbsp;ipfè vicifTim fremes intus Seobmurmuräsrefpoderit. Statuendûtameeft nó externa tantû hominis voce examinatû fuiftè: fed diuinitus, vt fèntiret cû Deo fibi effe negotiû. Cæte-ru quoties ad reputâda pcccata nos arcahæ côfcicntiæ pûdiones fôlicitât,mcmincrimus Deû
IN GENES.
4»
nobifcum loqui.Interior enim ille {cn(ùs,quo de peccatis coarguimur,propnu efl Dei forum, vbi iurifdidione fuafongitur.Caucndum ergo necxcmplo Cain,qui i;bimalèconfojifunt,ad contumaciâfèconfirment.Hoc enim eft verè aduerfus Dcû calcitrare, Sfrefiftcrecius Spiritui, dum cas cogitationes repellimus,quænibil aliud font quàm pcenitetiæ incitamcnta.Atqui vi-tium eft nimis cômune,ad priera pcccata t âdem addere peruicaciâ,ne Deo cedar,qui peccatum velit nolit,cogitur in animo fooftntire .Vnde apparct quâta fit bumani ingenii prauitas,quôd conuilt;âi,amp; proprio fenfo damnati, nô tarnen definimus iudici noftro vcl illudere,vel obftrepe-re.Prodigiofuï eft ftupor,quôd Cain tanto fcelcre perpetrato, Dei obiurgationc ferociter repu diat,cuius tarnen nô poteratmanü cffogere.Sed idcmomnib’quotidicimpiis accidir,quorura nemo non affcôtat videri in captandisexeufationibus fobtilis.nam tam flexuofis latebrisinuo lutû eft cor humanû, vt facile fit impiis obftinatum Dei conteptum addere ad foa fcelcra, non quôd ad repellendum Dei indicium fatis dura fit eorû contumaciacquantunuis enim abditi in profundos quosdixi receffos,occultis nihilominus cauteriis fern per vrûtur) fed quiacæcaob-ftinatione callum fibi obducunt.Indc enim clarè Diuini ludicii vis perfpicitur: quæ ficin fer-xeos fceleratorfi animos pénétrât,vt cogatur intus foieficiudicesmeque patitureos delete,que extorfit culpæ fenfum,quin litura mancat, vel cauterii cicatrigt;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fe negat fuifte euftode vi-
tæfratris,etfi ferociter infurgens violente impetu Dei iudiciû repellere nititur,boc tarnen ca-uillo clapfom fe putat, ne fibidcoccifo fratrereddendafit ratio, quia nonhabebat exprelTum euftodiæ mandatum.
»0 /êdlh-fangiiff'^tris. Oftédit Mofès quàmnibil profcccrit Caintergiuerfando.Prius feifeitabatur Deus vbi eftet frater : nunc prefTius ipfum ftringit, vt inuito fcelcris côfefiionem fxtorqueat. nullis enim equuleis, nudis fidiculis vel tormétis quibuflibet tâtum ineft violctix ad vrgendos malcficos,quàm fuitefficax iftud Diuinæ vocis fulmen ad feriendû Cain,vt côfu fus iacerct.Neque enim amplius inquirit Deus an feccrit.-fed vno verbo fecifie pronuntiâs,fcc Icris atrociratc amplificat. Cætcrùm fob vnius hominis perfonadocemur,quàm infoclixeos maneat caufæ euentus, qui cum Deo litigando fê expedite tentât. Neque enim longo circuitu jnquifitionis opus habet ille cordiû cognitor fed verbo vno fie fulminât in foos reos, vt fatis fuperque fit ad damnationc.Rhetores primû defenfionis genus ftatuunt in negationc fadi. vbi ncgarifaaûné potcft,adftatu qualitatiscôfugiunt.VtroqucpræfidiodepelliturCain.nam amp;nbsp;caedéipfompatrafle Deus pronûtiat,amp; fimul definit qu.àm nefariü fit fcelus.Et cius exéplo mo nemur fruftr.a coaceruari prætcxtus amp;nbsp;foffogia,vbi rei ad Dei tribunal citâtur qui pcccarunt.
SM^iffrdtristuiclamat. Primùm oftendit Deus fe de faéfis hominû cognoicere, vtcunque nullus queratur vel aceufet: deinde fibi magis charâ efiehominum vitâ,qu.àm vt fanguinem inno Xium impunè cftundi finat: tertio, cura fibi piorum elfe non folum quandiu viuunt,fed etiam poft morté.Dormiunt vt plurimû terreni indices,nifieos aceufator foliciter:Deû autem ad fo-mendas pocnas,etiâ vbi tacet qui læfos cft,ipfæ iniuriæ fatis per fe prouocât.Hæc bonis,qui in-iuftè vexâtur,mirè foauis cofolatio eft,dutn audiunt foa mala,quæ taciti perferût, vitro ad vin didâ pofcédâ in eófpeftum Dei prodirc.Obmutuit Abel quû iugularetur.vel alio quouis mo -do necaretur: poft mortem magis clamofa eft vox fanguinis, qu.àm vlla rhetorû facundia. Ira oppreftîo amp;nbsp;filentium Deo no obftat quominus de caufa iudicct, quâ mûdus fepultâ cxiftimat; Hæc confolatio vberrimâ patientiæ materiâ nobis foppeditat, quû nihil ex iure noftro decedere audimus,fi moderate amp;nbsp;æqiJisanimisferamus iniuriasnmo Dcû ad nos vindicâdos cofo re promptiorc,quo modeftius ad omnia ferenda nos fubmiferimus:quia validos clamores excitât placidû animæ filentiû,qui cælum amp;nbsp;terrâ implcant.Neque tantum ad præfentis vitx fta turn ipeàat hæc doârina, vt feiamus inter innumera pericula quibus circundatur, Dei præfi-dio tutam elfe, fed in fpem vitæ melioris nos erigit: quia ftatucndû eft poft mortem cfic fuper-ftitcs,quoru Deus curâgcrit.Iam amp;hocterrarê violentis amp;nbsp;improbis incutiat,quod pronûtiat Deusdefertas hominû patrocinio caufas nô alieno fè impulfo.fod foapte natura fufoipcre,ccr-tûmque forefcelcrû vindiccm,qu.âuis nô queratur qui læfus cft.Exultât quidé fæpc homicidæ, quafi pQcnâcuafèrint: fodtandéoftendet Deus nôfuiffemutû inpoxiufanguiné,necfefruftrà dixifie pretiofam elfe in oculis fuis ianlt;ftorû morte. Ergo quâtû leuationis affert hæc doârina fidclibus,nc fint de foa vita nimis anxii, pro qua Deû cxcubias agcrc audiûtæâ violentû eft fol-men contra impios,qui violate amp;nbsp;federate perdere nó dubitant quos Deus fcruandos fufeepit.
n HuikitaquenulediShtterisèterra. Poftqua fcelcris cóuilt;ftus fuit Cain,nunc de ipfofertur indicium .Ac primùm Deus terra vindidæ fuæ miniftrâ cóftituit,quia impio Sc nefando parrici-dio inquinatafucranaefi dixiftct,Tu iam mihi cædé abs te perpetrata negabas,atqui bruta ipfa tellus pœn.â cxiget.Hoc vero ad exaggerandâ fceleris atrocitatem facit, quafi quædâ eins cóta-gio peruenerit vfque ad terra,cui pœnæ excquutio mâdatur. Q^d hïc terræ iæuitiam aftingi
-ocr page 58-Cap. I in.
4t
COMMENT.
nonnulli püt«^t, acfi ca coferret Deus fcræ bcluæ,quæ fanguine Abel hauftritj a vcro fenfu alit-nûcft.Potiusclemétia iliirneo iudicio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tribuitur,quôdfoeditaté exhorrcs,os fuó
tcgendo fanguini aperuèrit, qui fratcrna manu effufus erat. Eo en im magis dcteftabilis eft hominis crudelitas,qui proximi fanguine fundcre nó horretjcui receptaculü eft fin’ terræ.Nec ramen mirâculû aiiquodfingendû cft,quafi infolito tcrræ hiatu abforptus fuerit fanguis:fed figu-ratacft locutio,quæ plus fuiftehumanitatis in terra fignifica^quàm in ipfo hominc. Cærerùm lt;^uôd aliis verbis nunc malcdicitur Cain,quàm prius Ada, qui mitius cû primo homine adum cftecxiftimât,quia Deushumanogcneri parccre voluerit : nônihil coloris habet. Audiuit Adâ, i^lediihterit terni prof ter te. nûc verô fulmcn vltionis Diuinæin perfonâ Cain vibratur ac defigi-tur.Quod auté poenâ reporalé alii notari punît,quiadiâû fit A terra,potius quàm E cælojnepo fteri Cain, præcifa fpe falutis.audacius in fuam damnationc ruerent: mihi nó fatis firmû vide-tur. quin potius tcrræ mandari iudiciü interpretor, vt intelligat Cain non procul vocandû efic iudicc.ac ne opus quidem efic,vt Angeli è cælo prodeant.quum terra (ponte fe vltriccm offerar.
Il Q^wnexcolueriseam. Expofitio proximi vcrfus.clariuscnimcxprimit quid fitmalediciè terramcmpcquû fuos cultorcs terra fraudat laboris frudu. Siquis obiieiat pœnâ hanccunâis pariter mortalibus in Adæ pcrli»na fuific antè inflilt;ftâ:rcfpôdeo, mihi nóefie dubiu quin ex te* fiduabcnediétioncaliquid nûc quoq; homicidæ fuerit dctraciû,vt terra priuatim fibi inteftam fcntirct.Na et fi com uniter folem fuû oriri quôtidic facit Deus fuper bonos Sr maloszpluuiis ta mcn,amp; grâdinibusjamp;nebulis nunc gentis vnius,nunc certorû hominum(quotics vifum eft}in-terim vlcifcitur peccata,quatcn’ fcilicct ad ftatucndû futur! iudicii documétum vtile cftzdcin-de vt talibus cxcmplis cômonefiat mundus,irato aduerfôque Dco nihil focliciter fuccedcre.ïn primo autc homicida Deus fingulare edcrc fpecimen maledilt;ftionis voluit, cuius memoria fe-culisomnibusextarct. infltibilifçyfroßtet. Alteranûcquoquepœnainfl]gitur,quôdnufqu» poterit fteurus côfifterc,quocunque vcniat locorû.Duas voces pofuit Mofes,quæ parû inter ft differuntmifi quôd prior .à pu dcducitur quod eft vagan,altéra àma, quod fugerc fignificat.Di' ftinôlio quâ afferunt nonnulli,quôd pj fit qui nulquâhabet fixam ftdem,n3 verb qui nefeit quo levertere debeat: quia probationc caret, nullius apud me eft momenti. Genuinus ergofenfuî cft,quocunquc venerir Cain,fore inftabilé amp;nbsp;profugiuvt folent latroncs,quibus nulla eft quie-ta necfida ftatio.nulla eft enim hominis facies, quæ non illis terrorcm incutiat : folirudo vero ipfa rurfum efthorrori. Atqui videtur minime homicidis congrucre hoc in poenâ, quû potius fatalis fit conditio filiorû Deiznam omnium maxime (èperegrinos in mundo efielèntiunt,Et Paulus fe amp;nbsp;confortes fuos inftabilcs eficcôqueritur.Rcfpondco,non corporali tantum cxiHo Caindamnari,fcd grauiori fubiici pœnæ;quôd fcilicct nullam tcrræ plagâ inueniet,vbi nofit vagoamp;trcpidoanimo.nâ vt bona confeientia merito vocaturmurusahencus,ira impiosucc centum muri ncc totidc propugnacula inquictudine liberabût. Inquilini funt fideles intern, at tranquillo nihilominus hofpitio fruuntur. fæpe nccefiîtate coaâi aliô migrant:at quocun-quecos ferat tempeftas, fedatû animum afferunt: denique locum fubindc mutâdo ira permuæ dum difeurrunt ac tranfcunt,vt in perpétua manus Dei fultura vbique côfiftant.Talis imP*'* negatur fêcuritas,quibus minantur omnes crcaturæ:amp; fi arrideant,animus tarnen fie turbu^ lentus eft, vt eos quiefeere non finat. In hune modum Cain,etiam fi locum non mutarct,rrept dationem quam eius animo Deus infixerat,excutere non potuit. Ncc obftat, quôd primas ho-minum vrbem condidit,quin femper vagatus fit in fuo nido.
1} Maior eflfœna mea. In hoc ferè cofentiunt interprètes voce defperationis efic: qu’^ Ciin iudicio Dei côfufus,nihil fibi veniæ rcliquû faciat.Atquc hoc quidem verum eft, rcpfobos lua malanunquamfentircnifi cum præfènti exitio, vndccmcrgereillisnon licct:nenip‘^'^°* P^^“ cator ad extremum vfque côtumax, Dei patictiæ illufit,iufta hæc feræ poenitentiatt^^t't^^^ horribile tormentû abfque remedio fcntire: fi modo pœnitentia cenferi debet attonita pœnæ formido fine vllo odio pcccati,vcl refipifeedi affedu. Sic amp;nbsp;ludas pcccatuni raterur,ied metu obrutus fugit quantum poteft, Dei côfpedum.Et certè verùm eft,rcprobos nihil habere medium.quandiualiquid laxationis illis côccdirur, fecurc torpent: vrgenteautemeos ira Det, franguntur magis,qu.àm corriguntur.Eos ergo exanimat fuus pauor, vt nónifi æternumcxi-tium amp;nbsp;inferos cogitent. Ego ramen non dubito quin alius fit verborum ftnfus. nam vocem piN potius accipio in propria fignifieatione : Sr verbû nujpro fuftincrepofitû eficinterpretor. Maior,inquir,pocna mihi iniûgitur, qu.àm vt fim ferendo. Hoc modo Cain quantiis no excu-fet peccatum,quia ab omni tcrgiuerfationcdepulfus eft, tarnen deiudicii atrocitateconqucn-tur. ficamp; diaboli quanuis fc iuftè picfti fentiant, non tarnen definunt obftrepcrc Deo iudici. Si illi crudclitaté obiicere.Et côtinuô pôft fcquitur expofitio, Etw repuH/h me tifràe terra,crdfraeaià ab/œndar. Quibus vcrbis CÛ Dco apcrtc cxpoftulat,quôd durius quàm par fit,amp; nulla clemcn-
-ocr page 59-IN GEN ES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4j
tia, vel moderationeadhibita traâetur. Pcrindc enimeft acfidixifTet,Si mibi negarurtuta in: orbehabitatio,nec me tua cura dignaris, quid mibi facis rcliquûcannon fcmcl mori præflarcr, qu?im artiduè millemortibus cfTe obnoxiü? Vndc colligiraus, reprobos vtcunqucccuidi finr, nullum facere tumultuâdi fînem;adçôqucex fua impatienria furore captarc rixandi anfam, quafi ex malorum fuorû grauitate côflare Dco inuidiam qucât.Hiccriam locus clarius docct, qualis fuerit ilia vagandi conditiJjVCl illud exilium,cuius Mofes nuper meminitmempe quod nullus illiterræ angulus in domiciliû à Dco relidus fuerit, vbi placide quicfccrct. Exclulns c-nim comuni hominum iure,ne amplrus^cenfcatur inter légitimes terræ incolas,dicit le à facie terræeiedumûdeôqueprofugum fore,quia terra illihofpitium negabit:vt necefTehabeat quafî latrocinio occupare,quod iure non pofïidet. ?ibfcôdi à Dci facie, eft non refpici à Dco, vel eius euftodia non protegi.Tcftis eft autem côfcfTio hæc,quam Deus impio homicidxcxtorfit, nullam eflehominibus paeem, nifi in Dei prouidentia acquiefeant, fuamque vitam illi curæ cHe fibi pcrfuadcât ; ncc placide frui vIlis Dei bcncficiis, nifi dum ftatuût bac lege fe in mundo locates ciTc,vt vitam fub eius manutrâfigant. Miicraergo impiorû inftabilitasjqui nullum terræ pedem agnofeunt fibi à Dco co n cell u meße. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,
- 14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mew«e«er/f.Quia Dci pfæfidiononamplius tegitur,omniuminiuriis,ac violen
tiæ fe fore expofitum concludit;Se mcritô.fola cnim Dci manus inter tot pcricula nos mirabi-bter eóferuat. Et prudenter loquuti funt, qui non tantum vitam noftram dixerunt c filo peiv dere,fcd nos in caducam vitâ ex vtero a centum mortibus cxcipi.Qi^nquam non modo le nn datum Dci tutela Cain hoc loco rcputat,lèd omnes creaturas diuinitus efle armatas ad fumen-damde impia cæde vindiûam. Hæc ratio e(l, cur vitæ fuæabobuio quoque tante percmecuar, nam quû focialc anima! fit homo, amp;nbsp;naiuralitcr mutuos côgrefTus appetant omnes ; hoc ccrtc portent! loco habendum cft,quód homicidæ formidabiüs fuit omniû hominum congreiTus.
jç Propterea qw oeviderit Qui hoc fuififevotum Cain putant,vt morte vna ftatim defun-dus,nótrepidarct in continuis pericuüs.ac vitæ prorogationem illi in pocnaccfTifTcmó video qua rationc addufti fie loqUiintur-Muko aurc abiurdius cftjquod multi ex ludæis fentcntiani hancmutilant:amp;in hoc membro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fingunt.poftquamaliquid fubaudiendum fitidcin
denouam fententiam inchoaf,Septnplum punictur:quam referri voluntadCain. quanquam needum inter cos de fenfu côucnit Qoidâ nugâtur de Lamech,vt paulo poft dicemus. Alii ex-ponut dediluuio, quod incidit in feptimamgencrationcm.Id verô friuolum cft: quû minime fuerit priuata vnius familjæ, fed communis generis humant vltio. Verùm hæc fententia vno contextu Icgi débet, Proptcrcafcptuplum puniettir quifquisocciderit Cain. Etparticulacaur falls pb,Deoindicatforecuræncquifquâadcoficiletncædemprorumpat. non quôdingra-tiam homicidæ priuilegium ftatucritDeus,velexaudicrit eius votum:fêd quia pofteris conful-tumefte voluit,inhumanigeneris conferuationem. Prodigiofe violatusfuerat naturæ ordo. Quid poftca futurum eratjcrcfcétc hominum malitiaamp; audacia,nifi violenta manu cohibitus fuidctaliorum furor? Scimusenim quàm pcftilcns amp;nbsp;mortiferum venenû propinct in nialis cxcmpIisSatan,nifipi’otinusadhibeaturremcdiû.PronuntiatergoDominus,Siqui imitabun-tur Cain,no folùm minime fore excufabiles eius cxemplo,fed grauius pleftcndos: quia in eius perfona agnofeere debcanr,quàm dctcftabile fit fcclus corâ Deo.Quare multum failuntur,qui mitigari putant iram Dei peccandi confuetudine, quæ inde magis inflammarur. Poßut ita-que pgt;eui/îgmm NuperdiXi,nihilconcefTumfuiftchomicidæ indus fauorem, fedvtcrudelita-ti amp;nbsp;iniuftæ vio'entiæ in pofterum obuiam irctur. Ideo nuncdicit Moles,lignum fuiife poli-tum in Cain,quod omnibus terrorem incuteretiquia tanquâ in fpcculo cernerc Iicuit,trcmen-dumefie Dei indicium cótra homines fanguinarios. Q^ale autem fignum fuerit,quia nonex-primit Scriptura,diuinarunt interprètes corpus eius fuifle trcmulum. Nobis fulficiat vifibilc aliquod fymbolum extitiirc,quod nocendi libidinem amp;nbsp;audaciâ in fpedatoribus reprimeret.
Ptegre'J'uidfreieVonüni. DiciturCain egrefîus à confpecftu Dei, quia quû hadenus cgiftet in terra quafi in Dci hofpitio,nûctanquâexul procul amotusà Dei cófpeófu,oberrat extra eius præfidium. Vel ccrtc(quod non minus probabilecftjintelhgit Mofes ftetifte ilium ad tribunal iudicis,doncc foret damnatusmunc verô,poftquam ccftaint Deus cum ipfo loqui,cxculTo præ fentiæ eius fenfu aliô le proripere,5c nouâhabitationem quærcre,vbi Deioculos fugiat. Terra Nod, nomen baud dubic à fuoinquilino fortita eft.Quod locatur ad Orientent Paradifi, bine colligerc bcct verumelTe quod prius diximus,ccrtum locû amocnitate,8c vberrimafruduum copia præftantem, Adæ fuiftc datum,quem incoleret.finitus cnim locus fit oportet qui oppofi-toshabet rcfpedus ad varias mundi plagas.
17 cagnomtMtemcatn uxorem. Excontextu Mofiscolligerelicet,Cainpriufquam fratrem occideret, vxoremduxifte : alioqui nunc de coniugio aliquid narrarct, quia res erat memora-
-ocr page 60-Cap-Ill I. 44
COMMENT.
bills inuentaeffe vnatn eit Ibroribus, cjüæ fè in eins manum tradcre no horrerct, qucm fratcr-i-no fanguine pollutum noucrat, amp;nbsp;exulem acprofugiim fponte fequi mallet,quu adhuc libera darctur optio, quam in paterna familia mancrc. Qninctiam portent! loco récitât, excuda for-midine,cuius meminit,Cain ad fobolem gignendam animû applicuiHe.nam qui fibi totidcra fingcbatboftes.quot erant homines in mundo, mirum eft quod non fc potius in aliquam foli-tudinem procul abdidcrit.Hoc quoque pra’tef naturam eft, ^uod pauore attonitus,amp; Dcum fi-bi aduerfum fentiens, vllam admittere voluptatem potuit. lam veto mihi dubium eft, aliofné liberos ante procreaffet. nihil enim abfurdi erit, fi dicamus pcculiariter referri qui geniti funt poft admiftum fcelus.quafi dcrcftabilc fernen, amp;nbsp;quod fanguinarium patris ingenium moref* que efferatos referret. Hoc quidem controuerfia caret, complûtes tam mafculos quam focmi-nas omittirquia Mofis confilium fuit,vnam tantum lineam profcqui, donee ad Lamcch veni-rct.Fuitergomagis populofâdomus,quàm exprimât Mofcs:fcdproptermemorabilcm,quarn mos fubiicict,hiftoriam de Lamech,vnu tantu ordinem attingcs,rcliquum numerum filcntio præterit. Condtdit urlem. Videtur hoc prima fpecic,amp; Dei iudicio, amp;nbsp;fuperiori fententiæ val-decontratium.Adam enim amp;nbsp;reliquaeius familia,quibus Deusfixam ftationem conceftit,fub tuguriis agunt,vcl etiam fub dÄ amp;nbsp;arbonbus quærût fortuita hofpitia: exul Cain,qucm Deus fugitiuum vagari iufferat, non contentus priuata domo, vrbem fibi extruit.Sed probabileeft» hominem fibi male confeium, quu priuatis domus fuæ parictibus ïè tutum minime cófidcret, nouum excogitafte munitionis genus, non enim alia de caufa per agros difpcrfi viuunt Adam amp;nbsp;reliqui,nifi quia minus metuunt. Quare trepidi amp;nbsp;obnoxii animi fignu eft, quod vrbis com dendælibido Cain inccftit, vt fe .à rcliquis hominibus difiungat: diftidentiæ tarnen amp;nbsp;anxietu-dini admixtamfuilTe fupcrbiam inde apparet,quód vrbem à filio denominat. Ita fat pein cot' dibus impiorum diuerfi inter feaffedus confligunt.Eum formido ex fcelerc intra muros com pcllit,vt præter morern vfitatum Ie muniat: eX aduerfo ebullit faftuofa vanitas, Certcoptarc dcbucrat,nomen fuum perpetuo ftpultum effe.quorfum enim memoria,nifi in exccrationemî Ambitio tame impellit,vr generi fuo in vrbis nomine monumentu ftatuat.Quid hicdiccmus, nifi cum ad pœnam occalluifte, vt contumaciæ fua: tumorcm Deo opponerctJ Porto quanui» vrbium arciùmque propugnaculis tueri vitam noftram liccat: notada eft tarnen prima catum origo:quiavtileeft vitianoftta femperinipfis remediisconfpiccrc.Quod perludibriumto* gant nafuti homines, vndearchitedos St opifices conduxerit Cain ad vrbem extruendam-'^ vnde clues accerfiucrit,qui earn colerent: ego viciiTim ab ill is quæro,quo autorc credit vrbem ex quadratis lapidibus fuificcxfrudam,amp; magno artificio,mulufque fumptibus amp;nbsp;long! poris opera xdificium hoc cófticiffe. nihil enim aliud colligerc licet ex verbis Mofis,qu.àm mit ros ex rudi materia Cain fibi amp;nbsp;pofteris circundedifle.Quantum ad incolas pertinet: interiH^ humanæ fœcunditatis primordia,quum ad abnepotes ventum foret,iam excrcuerat cius fobo* Ics in tantum numerum,vt corpus vrbis vnius facile cfficeret.
Aatpitlihi LamechduMuxoreT. Habcmushîcpolygamiæorigincmingcntepcruetraaej^®* gcncrczprimum veto eius autorem hominem fæuû,amp; omnis humanitatis expertem .Cattcrum immodieóne propagandæ domus fuæ ftudio,vt elati homines amp;nbsp;ambitiofi folent: an libidine impulfus fuerit, parum ad rem attinet: quia vtroque modo violauit fandam coniugü quæ à Deo prodita fucrat.Statucrat Deus vt effent duo in carné vnâ : atquc ifte perpri“*^^ crat naturæ ordo. Lamcch beluino Dci côtemptu,naturæ iura corrumpit.Dominus ergo legitimi coniugü corruptclam ex domo Cain prodire,amp; à perfona Lamech inciperc voluit/Vt polygar xnos exempli puderet.
JO aWipfefuit fdtsrhubifsntium. Inter mala quæ prodierunt ex familia Cain aliqt’i^ fè admixtum nu ne Mofes commémorât. Artium enim amp;nbsp;aliarû rcrum inucntio,qiia: ad com-munem vitæ vfum amp;■ commoditatem valent, donum eft Dei minime fpernendutn, amp;nbsp;virtus laude digna. Mirum fané eft, gentem illam quæ magis abomni integritatedefciuerat,non pœ nitcdis dotibus præ ali is Adæ pofteris cxcelluiffe.Ego veto interpretor nominatim loquuturn fuifte Mofèn de artibus idis inuentis m familia Cain: vt feiremus non ita fuiffe malcdidum a Domino,quineximiaquædam dona fparferitintereius pofteros. nam probabileeft»aliotum ingénia interim non ccffafte,fèd fuiffe inter Adæ filios homines induftrios amp;nbsp;fôlcrtcs,qui fuatn induftriara in artibus inucnicndis amp;nbsp;excolendis cxcrcucrint. Rcfiduam verô Dci bencdidio-nem Mofes difcrtè in ea genre commendat, quæ alioqui bonorum omnium crédita fuiffet vacua amp;nbsp;fterilis, Sciamus ergo,itapnuatos fuific regenerationis fpiritu filios Cain, vt tarnen præ ditifuerint non contemnendisdotibus. ficuti omniumfêculorum experiétiadocet,quantum ad cultum vitæ præfcntis, fèmper fulfiftcm gentibus incrcdulis Diuinælucis radios; St hodic videmus vt diftufa fint præclara Spiritus dona per totum genus humanum. Quinetiam libe-
-ocr page 61-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45
rales artes amp;nbsp;feientiæ à profanis bominibus nobis ftuxerunt. Aftrologiam amp;■ reliquas pbilofb» phiæ partes,mcdicinam, rationetn politici ordints acceptam illis ferre cogimur. Nee dubium cft quin illos tam liberaliterditauerit Dominus excellentibus gratiis, quo minus exeufatio-nis haberet eorum impictas.Nos autem fie miremur quas Deus in illos gratiæ fiiat diuitias ef. fudit, vt lortgè pluris fit nobis recencrationis gratia,qua bios Elcâos fibi peculiariter fanâifi-cat. Quanuis autem citharæ, amp;nbsp;fimilium organorum mufices inuentio deliciis magis amp;nbsp;volu. ptati feruiat quàm neccn'itati,non tarnen prorfus fuperuacua cenferi debet,ac multominus per fe damnari meretur. Damnâda quidem cft voluptas.nifi cum Dci timoré,communi huma-næ focietatis vtilitate fit coniunéîa. fed muficæ tabs cft ratio,vt pietatis officiis accommodari, amp;nbsp;hominibus prodcfTc qucat.abfint modo vitiofæ illeccbræ:abfi t ctiam inanis obledatio, quæ homines à mclioribus cxercitiis abdudos.in vanitate occuper. Cætcriim vt demus citharæ in-uentum minime in laude ponendum efle, quàm longe latéque patcat artisfabnlis vtilitas, a-bundc notum cft.In fumma,doccre mco iudicio Mofes voluit, floruifte variis amp;nbsp;egregiis doti-bus genrem illam qræamp; ipfam incxcufabilcm rcddcrcnt,amp; luculentacftcnt Diuinæ bonitatis teftimonia. Pater habitantium in tentoriis dicitur primus inuentor eius commodi, quod alii poftea imitati funt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•
*5 Âuditeuocem meam uxorc! tdmech. Confibum Mofiscft,cxprimerctruculcntiam huius vi-ri, qui tarnen quintus erar à frarricida Cain: vt fdamus adeô non fuifte territum Diuinæ vin-«îiifta: cxcmplo,quod in atauo fuo cernebat, vt magis occalluerit. T al is cft impiorum durities: ffferantur enim ad Dei flagella, quæ faltem manfuefacerccos debuerant.Obfcuritas loci,quæ diuerfasinterpretationcs nobis peperit.inde maxime profeétacft, quod quum Mofes loquatur quafi ex abrupto,non reputarunt interprètes quorfum cii;s oratio tenderer. ludæi infuHam fa* bulam fuo more comment! funt : quod Lamech Venator fuerit amp;nbsp;cæcus, puerum verb dueem habuerit manus fuæ. Cain dum inter fyluas latitaret,fuifte ab co fagitta confoffum : quia puer feram cftecxiftimans,eius manûdirexcrit. Deinde vltionem fumpfiftede puero,qui cædis cau-fa per imprudentiam fuerat.Etrei ignorantiafecitvt fibiquifqucaliquid diuinarepermitte-ret.Mihi autem vera amp;nbsp;fimplex videtur cfte eorum fententia,qui verbum præteriti temporis in futurum rcfoluuntjSt indefinite accipiunnacfi iadaret fibi fans cfte reboris amp;nbsp;violcntiæ ad for tiiTimum qucnquehüftem occidédum.Ego igiiur textum ira lego, Ocridero uirtunmifulrM! meum, (J adulefaentem m liuoretn mfum. Vcl in liuorc amp;nbsp;vulnerc. Notanda autem cft ilia quam dixijha* bendi cumvxoribus tabs colloquii occafio. Scimushomines fànguinarios, vtabisfuntter-roh,ita paffim omnibus cfte exofos.Meritô itaqueterrebat vxores Lamcchmariti violentiato tihumano gcncri intolerabis:ne faéfa confpira£ionc,omnes cû opprimèrent,vt dignus erat pu bbco odio Si cxccrationc.Nunc Mofes vt defperatam barbariem exprimât, quum fxuos amp;nbsp;féroces viros fæpe mitigare foleant vxorû blanditiæ.dicit Lamech in vxorum finum euomuifte crudelitatis fuæ virus.Summa cft,quodfatis animi fibi 8c virium cfiTeiadat ad quoftibet fter-ncndos.fiqui ipfumaggrcdi audeant. In viro 8c adulefcentc repetitioeft iccundum phrafin He braicam : nequis diucrfos notari putet : nifi quod furiofam fuam audaciam fccundo membro ampbficat,quum gloriatur, adulcfccntcs in medio ætatis flore fibi non fore parcs ad refiften-dum:acfi diceret,Prodeat vabdifTiinus quifquezncmo crit quem non conficiam. Tantum ergo abcftjVt fpc humanioris vitæ dcmulccat vxores fuas, vt merasSc promifeuas cuiufque ftrages inftar rabiofæ beluæ cruder. Vnde facile apparet, quü truculentia delibutus eftet, nihil hominis rctinuiftc. Varie legi poffunt nornina Plagæamp;Liuoris.fi vcrtercbbcat,in vulnus 8c liuore; fenfuscrit, Ego in caput mcumfècure rccipio fiquidcft pericub: mco difpendio accidat quid-quidpoterit :quiamihi in promptu cft ratio quaeuadam. yno verb contextu Icgendum cric quod fequitur.Scptuplo grauius vindicabiturCain,8cc.Si magis placcat ablatiuus cafus,in vul nere amp;nbsp;liuorc:duplex adhucent expofitio: prior cft, Etiamfi eftem vulneratus,occidcrc tarnen virum.quid ergo fadurus fum integer? Altera,quæ mco iudicio, fanior cft, ac magis congruitj Siquis mc iniuria laceftat, vel conctur vim afterre,fcntict cum v iro forti 8c ftrenuo fibi eftc ne-gotium.ncquc cnim impunc euadet qui me læferit.Docct autem exemplum hoc,femper in de-terius prolabihomincs.Fuit quidem nefarium feelus Cain:fcd crudebtas Lamech paftim graf fata eft,vt fanguini humano non parceret. Adhæc,quû vider vxores metu percubas, adeb non tnanfuefeit, vt magis fc ad crudebtatem acuat 8c confirmer. Ira magis infolcfcit fcritas homi-num crudebum,dum feexofos haberi fentiunt: adeb poenitentia non tanguntur, vt cædcm v-natn deeem abis fepebre parati fint. Vndc fit, vt nullus illis fit fundedi 8c hauriendi fanguinis niodus,poftquam fcmcl co imbuti funt.
»4 Septupla uindimbitur Cam. Mihi non cft propofitumrcferrc fîngulorum deliria vel fomniai ncc volo hoc a mc expedcnc ledorcs. alicubi breuiter attingam 8c parce ; maxime fiquis crit
Cap- HH'
COMMENT.
adfalicndum prætcxtus:vtfibi,aliquotics admoniti,perpetuô caucre difcantlcâorcs. Er^ quantum ad hune locû fpcclat qui varie difeerptus fuit, non refera quid hic v el ille tradiderit: fèdgermanacxpofitionecôtentuscro. Deus voluerat Cain horribilc ahis fugiendi homicidii effe exemplum, in hune fincm eum fœdo ftigmate notaucrat. Nequis tarnen cius feelus imita-retur,fcptuplo grauius punitndum efle dixcrat,qui{quis eum occiderct. Hanc Dei fcntentiâim pjc peruertes Lamechjillius feueritati illudit: nam inde arRpit maiorcm peccandi licentiam: aefi Deus homicidas fingularialiquo priuilegiodonaffet.nonquôdfèriô itafentiat, fed quia vacuus omni piccatis fenfu impunitatem fibi promittit,acintcrea pcriocum obtendit Deino men-.vt Dionyfius ille,quumdeos fauercfacri legis iaôlarct,dilucndæquam contraxcrat,infa-miæ caufa. Cæterùm fieut numerus fèptenarius in Scriptura multitudinê défi gnat : italèptu-plicatio pro ingenti incrcmcto capitur.Talis cft ilia Chrifti fèntcntia,Nô dico vt lèpties remit tas offenfam fratri tuo, lèd lêptuagics fepties. Co^uttAdauxorem. Colligûthincquidâorbatos fuifle tune fobole primos homines: quû alter ex filiis effet occifus, alter procul in exiliû eicâus foret. Atqui nequaquam crcdibilc cft,quû maxime vigeret Dei bencdiâio in propagationchu mani generis, Ada amp;nbsp;Hcu.î per tot annos fuiffe fterilcs.Qmn potius antequâocciderctur Abel, continua prolis fucceftio iamfiopulofam Adæ domum cffecerat. nam in ipfo præfcrtimamp; v-xore fententiæ illius effedum fulgere oportuit,Crcfcitc,amp; multiplicamini, donee replcatis ter ram.Quid igitur fibi vult MofesiNempe primos homines nefandæ cædis horrore pcrculfos,» thoro coniugali aliquandiu abftinu iffc.ncquc certè aliter fieri potuit,quin ilium plufquam tri ftem amp;nbsp;acerbum fuæ à Deo apoftafiæ frudum coll igendo,tere exanimes iacerct.Q^d autem alios nunc prætcrit, ratio eft,quia piorû generationem ex linea Seth profequi inftitucrat.Proximo autem capitc,vbi dieet Adam genuiffe fihos amp;nbsp;filias:côplclt;ftitur hauddubiè plurimos qui ante Seth nati erant: quorum tarnen non magna habetur ratio, quoniam fcparati fucrunt ab ca familia quæ pure Deum coluit,amp; verc cenferi potuit Dei Ecclcfia. Pofidt mthi ueta fernen lt;lt;/• ternm pro A.kel. Semé aliquod intelligit fingularc.Diximus cnim procreates fuiffe alios qui iaot antemortem Abel ado!eucrant. Verùm vtprocliueefthominum genus ad mala, tota fere domus ft variis modis corruperat. Idcoexiguam fpem dcre'iquaturba conceperat Heua: donee cxcitauit illi Deus nouum fcmcnjde quo melius fpcrauit.Qiure non vno tantum filio,fed tota fobole orbatam fe fuiffe ducit ih periona Abel.
zy Tnnccaptum eß muoatri. Synecdoche eft in verbo inuocattdi ; quia generaliter comphftb tur totum Dei cultum. Apte autem denominatur à præcipua fui parte religio. Nam Deus oifl nibus facrificiis præfcrt hoe pietatis amp;nbsp;fidci officiö: vt Pfal. vo.c.14 habetur : imó hic fpiritu^' lis eft Dei cultus que producit fides, quod in primis notatu dignû eft: quia nihil maiorc ftudio molitur Satan,quàm vt purâ Dei inuocationem adulterer quibus poteft vitiis,vcl ab vno nos ad creaturas inuocâdas traducat.Imô lapidem hunemouere non deftitit ab initio tnundb vt femiftri homines fruftrà in præpoftcro Dei cultu farigarent.Nos verb feiamus totâ adoraquot; tionis pompa nihili efte,nifi teneatur præcipuum hoc caput Dei rite eolendi.quanquâ fimpb-cius etiâexponere licet, tune cclebratû rurfus fujffc Dei nomen. Sed prior ftnfus quia pftuior eft,vtilcmq,do(ftrin.î continet,turn etiâconucnitvfitatæ Scripturæ phrafi,mihi probatur.In-fulfum verb cómentum eft,tûcalienis nominibus coepifte vocari Deum: quum hîc prauas lU-pcrftitioncs no taxer Mofts, ftd pietatem familiæ vnius commcndct,quæ rcligionc inter alios vitiata aut collapfa,purc fandeque Deu coluit. Neque ramen dubium eft quin Adam Heua, paucique alii ex eoru liberis,vcri fuerint ipfi Dei cultures. Verùm intclligit Mofts,taleiam tue fuiffe impietatis diluuiuin mundo,vt religio fere ad interitû tendcrct:quia refidua tantum crat in paucis hominibus.non autem ftorebat invna aüquagcnte.Colligcre promptû eft, Seth pro. hum amp;nbsp;fidèle fuifte Dei feruû. Poftquam verb filium genuit fui fimilem, amp;nbsp;famih^ habuit rede compofitam,cxtare coepit diftinda Eeelefiæ facies,crcdùfquc cft Dei cultus,qui durarct ad pofteros.Talis amp;nbsp;noftro tempore fada cft rcligionis inftauratio:non qubd prorfus extinda foret,fed quia nullus crat certus populus qui Deum inuocaret, nufquam fyncera fidei profeftio, nufquam religio integra confpici poterat. Vnde nimis clarçapparet, quanta fit hominum vcl in craffum Dei contemptum, vcl in fupcrftitioncm propenfio: quando vtrunque malum paf-fim tune graffari oportuit, quum miraculi loco referat Mofcsvnam tue fuiffe domum in qua
JSte cft liber generationum Adam: in die qua creauit Deus hominem, ad Ik militudinem Dei fccit ilium.
Mafculum amp;nbsp;feminam creauit coSiÔi benedixit cis :amp; vocauit nomen eorum
-ocr page 63-IN GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47
hominem^indicquacrcatifunt.
î Et vixit Adam triginca amp;nbsp;centum annos:amp; genuit ad fimilitudinem fuam,ad imaginem fuam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocauit nomen eius Seth.
4 Et fuerunt dies Adam, poftquam genuit Seth, oélingcnti anni: amp;genuit fi-liosamp;filias. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•
î Fuerunt itaque omnes dies Adam quibus vixit,nongenti anni amp;nbsp;triginta anni,amp;mortuus eft.
6 Et vixit Seth quinque annos S: centum annos,amp; genuit Ends.
7 Et vixit Seth poftquam genuit Ends, feptem annos amp;nbsp;oûingentos annos:amp; genuit filiosamp;filias.
Fuerunt itaque omnes dies Seth, duodccim anni amp;nbsp;nongenti anni: amp;nbsp;mor-tuus eft.
9 Et vixit Endsnonagîntaannos,amp; genuit Kenan. •
Et vixit Ends poftquam genuit Kenan, quindecim annos amp;nbsp;oâingentos annos; amp;nbsp;genuit filios amp;nbsp;filias.
n Fucrût igitur omnes diesEnos,quinque anni amp;nôgentianni:amp;mortuus eft. Et vixit Kenân feptuaginta annos,amp;genuit Mahalaleél.
1 } EtvixitKenânpoftquamgenuitMahalaleélquadraginta annosamp;oâingcn tos annos: amp;nbsp;genuit filios amp;nbsp;filias.
14 Fuerunt itaque omnes dies Kcnân,(îccê anni amp;nbsp;nôgcnti anni,amp; mortuus eft, iS Et vixit Mahalaleél quinque annos amp;nbsp;fexaginta annos,amp; genuit léred.
16 Et vixit Mahalaleél,poftquam genuit Iéred,triginra annos amp;nbsp;odingentos an nos:amp;genuit filios amp;nbsp;filias.
17 Fuerunt igitur omnes dies Mahalaleél quinque anni amp;nbsp;oélingenti anni: amp;nbsp;mortuus eft.
Et vixit léred duos amp;nbsp;fexaginta annos amp;nbsp;centum annos,amp; genuit Handch.
V Et vixit léred poftquam genuit Handch, oâingentos annos: amp;nbsp;genuit filios amp;filias.
23 Fuerunt ergo omnes dies léred duo amp;nbsp;fexaginta anni, amp;nbsp;nongenti anni : amp;nbsp;mortuus eft.
21 Et vixit Handch quinque amp;nbsp;fexaginta annos,amp; genuit Methufélah.
■22 Et ambulauit Handch cumDeo,poftquam genuit Methufélah,trecentos an nos:amp;genuit filios S^filias. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o
25 Fuerût itaque omnes dies Handch quinque fexaginta anni, amp;nbsp;trecéti anni.
24 Et ambulauit Handch cumDco,Sf non fuit,quiatuliteum Deus. j 2î Et vixit Methufélahfeptemamp; oftogintaannoscentum annos, amp;genuit Lémech.
Etvixit Methufëlah poftquam genuit Lémech, duos amp;nbsp;odoginta annos, amp;nbsp;leptingentos annos:amp; genuit filios filias.
*7 Fuerunt igitur omnes dies Methufélah nouem amp;nbsp;fexaginta anni amp;nbsp;nongenti anni:amp; mortuus eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;—
Etvixit Lémech duos Stoéloginta annos amp;nbsp;çcntum annos,amp; genuit filium* ^9 Et vocauit nomen cius Ndah,dicendo,Iftecôfolabitur nos ab opère noftro, amp;nbsp;à dolore manuum noftrarum de terra cuimaledixit Dominus.
50 Et vixit Lémech poftquâ genuit ipfe Ndah, quinque amp;nbsp;nonaginta annos amp;nbsp;quingentos annos:amp; genuit filios amp;nbsp;filias.
48
GOMMENT.
JI Fuerûtitaqucomncs dicsLémechfeptem amp;feptuagintaanni:amp; feptingenti annijamp;mortuüscft.
Ji Et erat Noah quingcntoruift annorum, amp;nbsp;gcnuit ipfc Noah, Sem, Chamjamp;
ris .1 mundi creationc vfquc addiluuiuïn,Sf fimul cxcius temporis hiftoria aliquid delibat Mo fes.Quanquam autem confilium Spiritus non tenemüs, cur res magnas amp;nbsp;valdememorabilcs filebtio tranfmiferit : noftrum tarnen eft multa reputarequæ fubticentur. Spcculationcs qui-dem quas fibi quifque ex Icuibus conieduris fabricat, minime probo: nec aucor cro vt fi bi hac in parte indulgeant Icdorcs: fedex nudaamp;vclut arida narratione, vteunque colligi poteft qualis fucrit iilorum temporü ftatus.quemadmodum fuis locis videbimus. Liber, fecundum pbrafin Hcbraicælinguæ pro catalogo fumitur.Gcnerationcs continuam fuccefTionemgcnc-riSjVel continua progenicm fignificant. Porro finis huius catalogi texcndi fuit, vt feiamus in magna,vcl potiunngentibominum turba fcmperfuificaliqucmnumerum, licet cxiguum,qui Deum colcrer,eùmquccælefti^ræfidiomirabiIitcrferuatumfuiflc,ncprorfusabolercturDei nomen,amp; Ecclefiæ Innen dcficcrcr. indie quo creattit Deus. Nóreftringitgenerationcsaddiem creationiSjfcd principium tantum def)gnat:amp;’ fimul primos hommes à reliquis difccrnir,quos Igt;cus fingulari modo in vitam produxit:quum alii ex altiori ftirpeamp; parétibüsgeniti fucrint. Porro itcrum repetit Moles quod ante docuerar, fuific Adam formatû ad imaginem Deiiquia non poteft faris laudari huius gratiæ cxcellcntia amp;nbsp;dignitas. Homini principcm locum dari inter crcaturasjiam magnum erat. led ifta nobilitas multo pra;ftâtior,quôd fidorcm fuum,quafi filius pattern, fiinilitudine referat. Nee vero Iiberahus cum eoagcre Deus potcrat,qu«iniini gloriam fuam imprimcdo,vt cfict quafi viua Diuinx fapientiæ amp;nbsp;iuftitiæ effigies. Valet ctiain hoc ad coarguendûs impiorum calumnias, qui libenter malitiæ fuæ culpam in opificem con-fcrrcnr,nifi dilèrtè cxprelTum cfl*et,alium natura conditum fui{rchomincm,qüàm nunc dus proprio defeftionis vitio.
1 lidjailitmcrf'xmndm. Hæcparticula fandum coniugiî vinculum ihdiuiJuam mariti Si vxorisIocictatcmcomæédat.Poftquâenim Moles vnumnominaüit, continuo póft duos in-lt;ludit fub vno nomine. Et nomen cómuncattribuit promifeuè ambob’, quo fandius inter le pofteri colère difccrcntfocietatcm,quû vidèrent primos parentes cotiftitui fubvna perfonfl* Quod nugantur Iud.'ei,folos coniuges vocari Adam,refellitur ex crcationis hiftoria. nec û”® aliudvoluit Spiritushoclocogt;qu.am poftordinatum coniugium,fuilfevirum amp;vxoreinin-ftarvnius hominis.Porto bcncdidionismcminit,vtineo admirabilcreputcmusDcigi'^'^’’^ quod côtinuata fuitifciamus tarnen hominû prauitatcamp;malitia fuiftealiquatcnus interrupt.
} it ^nuit ad/imilitudinein fuam. Diximus nuper, Molèm tantum in linea Seth proleq^’* fübolem,vt fcriem Ecclefiænobis confiderâdam proponat.Quôd autem dicit genuilfcad imaginem fuam.-relertur quidemex parte ad pnmam originem naturæ: fimul tarnen nocandaeft corruptio vitiofitas, quS ab iplb contrada per defedionem, ad omnes poftercs deflnxit.Si manfifict intcger,daturuscrat filiis fuis omnibus quod acceperat. Nunc vero Seth vn.à cû aliis vitiatum lcgimus,quia Adam qui ab origine lua dcfciuerat,non potuit nifi fui Siquis obiiciac, fuiffc peculiar! Dei gratia Seth cum domo fua eledû: facilis eft aepr'^æP^^ fponfio: fupcrnaturaleremcdiumnonpbftarequingcneratiocarnalisfapiatpc.raticorruptc lam. Ergo fecundum carnem natuseftSeth peccator:deinde renouatus eft gratia. Hoc tarn trifte exemplum fandi Patriarchs, amplam nobis dcplorandsmifcri«^°^^fæn^* tcriam fuppeditat.
4 Ef ficrunt dks kittm ^oflquam ffnuit Seth. In numero annorum qui hie rcfcrtur,in primis con-fidcrandum eft,quandiu fimul vixerint fandi Patriarchæ.Nam per fex cótinuas states quuin iam familia Seth in magnum populii crcuiflct,quotidie refonare potuit vox Ads ad renouan-dam crcationis amp;lapfus Sr pans mcmoriam,adtcftandamfpem falutis.quspoftcaftigatio-nem relida fuerat:amp; ad recitâdadci indicia,quibus omnes crudirentur.Poterant quide co mor tuo traderefilii nepotibus quafi per manus, quod didiciffcnt.fed longe efficacior luit dodrina ex cius orc, qui oculatus fuerat omnium teftis.Mira autera,adeóquc móftrola peruicacia,quod ne fie quidem fanior pars generis humani in Dei obicquio amp;nbsp;timoré retineri potuit.
y Ef nwrtuus eß, Claufulaiftaqus de cuiufq; morteapponitur,minime fuperuacuaeft. admo net enim non fruftradenuntiata fuifte mortem hominibus; Sr iam nos malcdidioni cui addi-dus ille fuit,eflc obnoxios, nifi aliunde libcrcmur.Interim reputanda nobis eft luduola »oftra
-ocr page 65-ï N G E N B S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49s
conditio : quôd deleta in nobis,vcl faltcm obliterata Dci imagine,vix tenuem retinemus vitar vmbram,cx qua ad mortem properandum eft. Ac ttile eft,in tot feculorum pidura cernere vno intuitu cótinuum Diuinæ vindidæ curfum ac tenorem: quia alioqui Deum quodammedo ebli uiofum fingimus:amp; nihil procliuius cft,qu.im immortalitatem in terra fomniarc,nifi mors fub-indc ante oculos nobis occurrat.
xt Ambulauit Henoch cum Deo. ^on dubium eft quin peculiari laude ornctur Henoch inter æ-tatis fuæ homines, vbi dicitur cum Deo ambulafîe. Viucbant tarnen amp;nbsp;Seth amp;nbsp;Enos amp;nbsp;Cainan, amp;MalaleeI,amp;Iarcd:quorum pietas fuperiori capite laudataftiit.Nec verb rude fuit aut barbaitim fcculum, quod eomplurcs habuit præftantifiïmos dodorcs. Vnde colligimus,raram amp;nbsp;prope v-nicam huius fandi viri fuifTeprobitatem, quem à communi ordinc Spiritus fandus cximit.ln-tereane abripiant nos pcruerfi eorum mores quibuscum verfamur, hîc nobis oftenditur cauen-di ratio.Eft enim publica confuctudo violéw tempeftas:quia amp;nbsp;facile patimur lt;à multitudine nos hue illuc abduci : amp;nbsp;quod vfu rcccptumeft quifque redum ac licitum cfTe putat. nempe ita porei alii ex aliis pruriginé côtrahütmec vlla deterioreft vel rnagis fontica côtagio quàm ex malis ex-emplis. Q^o diligentius notanda eft breuis ifta integræ vitæ definitio, quôd Henoch cum Deo anibulauerit. Nunc gloriën tur qui volent,fê ex aliorum confifttudine viuerc. At fpirituS Dci be nè ritéque viuendi rcgulam conftituit,vbi ab hominum cxemplis difceditur,qui vitam fuam ac niores ad Dei Legem non formant. Nam qui pofthabito Dci verbo,ad imitationcm mundi le ptoftituit, cum diabolo viuerc cenfendus eft. Porrô vt nuper attigi, non fpoliantur alii omnet iuftitiæ laude: fed exemplum fingulare nobis in perfona vnius hominis ftatuitur,qui in horren-da dilTipationc firmus ftetit:vt difeamus in Dcum magis,quàm in homines efte intenti, fi vitam redè amp;nbsp;ordinc cóponcre libeat. Nam perinde valet loquutio qua vtitur Mofes,acfi dixifret,ncho minum corruptelis abducerctur,habuiflc vnius Dei refpedum,vt pura confeientia tanquam fub cius oculis, probitatem coleret. Er nonf^f. quta tulit ip/iwi Dew. Impudenter contentiofus erit# qui non fatebitur aliquid extraordinarium hicnotari. Tolluntur quidem omnes è mundo per mortennfed elarè exprimit Mofes, Henoch infolito inodo, amp;nbsp;prætcr confuctum morcm fuifle à Domino rcccptum. NarnnpSHcbrsisafTumcrc non minus, quàm tollere fignificat. Gætcrùm omifta voce,rcm ipfam tencrc fufficit:Hcnoch in medio vitæ curfu rcpcntè,§: inufitato cxemplo euanuiftecx hominum confpedu : quia Dominus cum abftulit: quemadmodum amp;nbsp;de Helia fa-dum Icgimus. Qmi in raptu Henocheditum fucrit fpecimen immortalis vitæ : non dtibium eft quin Sanâorum animos erigerevoluerit Deus certa fiducia ante mortém:amp; bac eófolatione mf tigarcterrorem,quem conciperc ex morte potcrant:quia feirent mcliorcm vitatti alibi rcpofitam efte. Mirum autem eft, hoc fiduciæ amp;nbsp;confolationis fubfidio priuatum fuifTc Adam, nam quum cius auribus affiduc infbnaretterribilcilludDci iudiciü, Morte morieris: fblatio aliquo magno-perc egebat, vt in morte aliud concipcrctiquàm malcdidioncm amp;nbsp;interitum. Atqui annis poft cius mortem quinquaginta,vcl circitcr,accidit raptus Henoch, qui futurus erat quafi vifibilc fpc« culum beatx refurreftionisiquo illuftratus,æquo animo ad migrationé ft accingerct. Sed quum Dominus poenam infligcns moderatus cftet rigorem fuüm,atqüe ex ore cius audiffet ipft Adam quod cum non mcdiocriter leuarc poterat:hoc remedii gcnerc côtentus, debuit patienter ferre tu crueem continuam in mundo,tumaccrbum 8: triftem exitum; fed quum alii no perinde inftrd ûi eflent manifefto oraculo ad iperâdam ex ferpentc viftoriam, cômun is fuit in raptu HehocH piis omnibusdoéfrina, ne fpcm fuam haberent inclufam vitæ mortahs finibuS.Nam teftimo-nium Diuini erga cum amuris fuifte hune raptum demonftfat Mofts,dum piæ amp;nbsp;intégræ cius vitæ coniûgit. Atqui vita priuarfnon eft per feoptabile. Sequitur ergo meliore hofpitio fuifte exceptum : imôquumeftet inquilinus inmûdo, receptumincæleftempatriamfuiftc.Quodc-tiam fatisclarc docct Apoftolus ad Hebræos i i.a.ç. Porrô fi quæratur,quorfum tranflatusfucrit Henoch, amp;nbsp;qualis fit nunc eius conditio:refpondco,priuilegio fingulari talcm cius fuifte tr.îf. itUm, qualis aliorum hominum futurus erat. Etfi enim ipfum exuere oportuir quod cormptibi le erat, exemptas tarnen fuit .à violenta ftparatione quam natura refugit.ln fumma, eiußnodi raptus placida fuit lætàque migratio ex mundo.Neque tarnen in cælcftcm gloriam rcceptus cftj 1 fed tantum præfentis vitæ miftriis folutus, donee venirct Chriftus refurgentium primitiæ. Et quum vnum fuerit exEcclefiæmembris,expeôlare eumnecefte eft doneeprodeant omnia fimul Chrifto obuiam,vt totum corpus capiti vniatur.Siquis illud Apoftoli obiiciat,Conftitutum efte iiél'-fSV omnibus femel mori : facilis eft folutio, quôd mors non femper diuortium fit animæ à corpore: fed mori dicuntur, qui corruptibilem exuunt naturam,qualis erit mois eorum, quos dies viti-mus fuperftitcs inüeniet.
i? Voanüt nomen eiMUoahidianifïlkanfolaliturnof aboyer. InlinguaHcbraicactymologiavcrbi d.i
-ocr page 66-Cap.VI. 50 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
ona, nomini nu non rcfpondet: nifi literam a fopeniacuam efTedicamus,vt intcrdiim in com-pofitione quædamiitcræ redundant, nu fignificat quietemdare: ana vero confolari. A prior c verbo deducitur nomen Noah. Quare vcl eft literæ vnius in ah eram tranfmutatio, vel allufio eft duntaxat vbi dicit Lamech,Ifte nos confolabitur ab opere noftro. Quâtum ad rem pertiner, nulla eft dubitatio quin fibi Icuationem aut fblatium à laboribus promittar. Sed quæritur, vndc fpcrn iftam de filio conccperit,cuius nullam adhuc indolem cefnebat.In eo non male Icntiunt lu dxi,quód vaticiniumcflcdocéf.lèd nimis craffè ad agriculturam reftringut, quod ad omncs vitx huius ærumnas patet, quæex Dei malcdiétione procedunt, amp;nbsp;fruélus lunt peccati. Equidem fie ftatLio,anxiè gemuifte Sanftos patres, quum tot molcftiis circundati,aftiduè reminifeerenturpri mæ omnium malorum originis,Deùmqiic fibi infcftum rcputarent.Ergo in laboremanuum cft fynecdoebe : quia fub vna fpccie comprehendit mifèrum ftatum, in quem dcciderat humanû genus.Tenebant enim proculdubio,quod fupr.i Mofes retulit de laboriofa,trifti,amp; folicita vita,cui addidus fuerat Adam.quandoquidé in dies creicente hominü malitia,nulla fperari poterat miti-gatio,nifi ex infperato Dominus fuccurreret.Probabilceftipfosad Dei mifericordiâ valdcfuiffc intentos.Vigebat enim fides inillis, amp;nbsp;neceffitas vrgebat,vtauxiliidcfiderio arderent. Temcrc verb non tuifte impofitii nomen tx co colligere licet, quod Moles quafi rem memoratu dignam dilcrtc notât. Ali is certc patrü nominibus fuberat aliquaratioipræterit tarnen cur ita vocatiftic rint,amp; in folo Noah infiftit. Hinc itaque non cotentiofo Icélori iudicium faccre licebit, in Noah cfte aliquid peculiare.quod aliis prioribus non conueniat. Proindemihi non dubium eft quin ra rum aliquid amp;nbsp;infolitû Lamech à filio fuo fperaucrit,atque id Spiritus inftinâu.Putant nonnulli dcceptû fuifte,quia Chriftumelfe crcderet.fed eius rci nullam affermitidoneam conicéfurâ. Magis probabileeft,quum defilio magnum aliquid promilTumforet,non fe tenuifte quin fuum cô-mentum oraculo mifeeret, vt folcnt interdum Sandi quoque modum reuclationis excederc. iu fit vt ncque cælum neque ccrrani attingant.
31 aoahneroqnn^nannoriwicllet. De patribus quodhadenus recenfuit Moles,non facilis eft di uinatio,an finguli pnmogeniti fuerint: tantum enim prolèqui voluit cótinuam Ecclefiæ ferieni. Atqui Deus fæpenumero,nc le efferrent homines inani carnis fiducia, qui pofteriores cr.ît natu-ræ ordinc,fibi dclegit. An igitur eorum catalogum rcccnfuerit Mofes, quos aliis prætulit Deus, vcl qui iure primogenituræ præcipuum gradum tenuerunt inter fratres, mihi incertum cft.funi liter quot quifque fiiios habucrit.Qiianrum ad i\oah fpedat,fatis conftat,filios illi non fuifte plu rcs tribus: idquc fæpius Moles confulto inculcat, vt fciamus totam cius fannliam fuifte lcruata. Cæterùm falluntur meo iudicio,qui prxdicari hoc loco exiftimant caftitatem Noah,quiacælibc vitam per quinque ferè fecula tranlègerit.Ncque enim tune primùm narratur duxifte vxorem: acne illud quidcmalterum,quoto ætatis fuæ anno pater elfe coeperit. Seddum tempus fimpH-citer notatur,quo admonitus fuir de futuro diluuio: fimul addit Mofes,patrem eodem ferè tern porc,vel circiter,fuifte trium filiorûmon quôd i.î tune eos habuerit, fed quia non multo pôft ti funt.Supcraftc quidemannum quingcntefimum,antequam illi Sem nafccrctur,patebit ex vn-dccimo capite.de reliquis duobus nihil habetur certi,nifi quod lapheth minor natu fuit.Mirum autem eft, ex quo horribilem nuntium dehumani generis interitu acceperat, non fuifteingenti moerore prohibitum à congreftu vxoris : lcd oportuit aliquas reliquias fuperefte, quia deftinaw crat domus ilia in lècundi mundi inftaurationcm.Quo temporecius filii vxores acceperint tam-etfi non legimus,multô tarnen ante diluuium id exiftimo fadum elfe: led Dei prouidentia fuifte ftcriles,quiodo folùm animas lèruarcftatucrat.
Cap.V I.
1 fuit,quûcapiflenthomîncsmultiplicariinfuperficie terræ, fiHacqne na LtselTcnteis:
Z nbsp;T une viderunt filii Dei filias hominum quod pulchræ elTent : amp;■ acceperunt
fibi vxores ex omnibus quas elegerant.
3 Et dixit Dominus,Non difeeptabit Spiritus meus cum homine infcculum, CO qubd fit etiam iple caro:amp; erunt dies cius centum amp;nbsp;viginti anni.
4 Gigantes fuerunt in terra in diebus illis: amp;nbsp;etiam poftquam ingrefii funt filii Dei ad filias hominum,genuerunt eis:ifti funt potentes,qui à (cculofrerunt viri nommis.
Et vidit Dominus quod multaeffet malitiahominum in terra, amp;^M?domnc figmentum côgitationum cordis eorum,tantummodo effet xnalum omni die:
-ocr page 67-I N G E N E s.
Tune pœnituit Dominum quôd feciflet hominem in terra, amp;nbsp;doluitin corde fuo.
7 , Et dixit Dominus,Delcbo hominem quem crcaui,à fuperficic terræ,ab bo-minc vfque ad iumentum,vfque ad reptile, amp;nbsp;vfque ad volatile cælîrquiapœ-nitet me quodfecerim ea^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
8 EtNoahinuenitgratiaminocülis pomini. '
9 Iftæ funt generationes Noah. Ivoah vir iuftus, perfedus fuit in gencratio-nibusfuis:.cum Deo ambulauit Noah.
Genuit verb Noah tres filios,Sem,Cham,amp; lephéth.
Il Etcorrupta eratterracoramDeo:repletaerat terrainiquitate. ,
Et vidit Deus terra,amp; ecce corrupta erat:nam corruperatomnis caro.viam fuam fuper terram.
M Dixit itaque Deus ad Noah,Finis vnîucrfæ carÄs venit coram me: quiare-pleta cft terra iniquitatc à facie corum,amp; ecce ego dilperdam eos cum terra, «4 Fac tibi area è lignis gopher,manfiunculas faciès in arca,amp;bituminabis earn intrinfccus amp;nbsp;extrinfccus bitumine.
Et hæc menfurdqua faciès earn: trecentorum cubitorum eritlongitudo atcæ, quinquaginta cubitorum latitudo eius, amp;! triginta cubitorum altitudo eius. .. Feneftram faciès arca;,amp; in cubito confummabis cam fupcrnè; oftium verb arcæ in latere eius pones:inferiora,amp;fecunda,amp;tertia facies in ca. - -’7 Et ego ecce e^o adduco diluuium aquarum luper terram, vt difpcrdam om-nem carné in qua eft fpiritus vitæ fub cælo’.omne quod cft in terra morietur. i8 Et ftatuam padum meum tecum,amp; ingredieris arcam tu,amp; filü tui, ô! vxor tua,amp; vxoresfiliorum tuorum tecum.
Et ex Omni viuente,ex omni carne,bina ex omnibus introduces in arcam ,vt viua feruentur tccum,mafculus amp;nbsp;famina erunt.
Ex volatili fecundum fpcciem fuam,amp; ex animali fecundum fpccicm fuam, ex omni reptiii terræ fecundum fpccicm fuam bina ex omnibus ingredientur adtc,vt viua conferuentur.
:i Et tu cape tibi ex omni clca quæ comeditur, amp;nbsp;congregabis tibi,eritque tibi amp;nbsp;illis ad vefeendum.
22 EtfecitNoahiuxtaomniaquæpræccperateiDeuSjficfecit.
I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cxpiifent hjmines multiphairi. Poftquam decetn Patriarchas ordine rcccnfuit Mof:j,
apud quos integer manebat Dei cultus, iam narrat eorum quoque domos fuifie adulteratas. Hæcautem narratio altius lepetenda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;anno quingciefimoNoah.Nam vt fibi traf
itumadbiftoriam diluuii fdciat,totummundum prxfatur fuifTecorruptum : vt nihil ferc ex vaftadilTipatione, Deo refiduum foret. Quod vt melius pateat, tenendum memoria eft illud principium,tuncmundum quafl diuifumfmfte nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;panesiquia domus Seth cultum Dci fo
nebat purum amp;nbsp;lcgitimum,a quo alii defeiuerant. Etfi autem ad Dei inuocationem conditum fuerat totu genus hominu,idecque regnare vbique debebat fincera religio: quia tarnen maior pars fe vel ad Dei contéptum, vel ad prauas fuperftitiones proftituerat : decebat exiguam illa partem qua fibi eximio priuilegio adoptauerat Deus, fegregatä ab aliis manere. Turpis ergo ingratitudo fuir, quod pofteritas Seth Cainitis amp;nbsp;aliis profanis gennbus fe pei mifeuit, quia le vitro priuauit inxftimabili Dci gratia.ld etia lacrilcgiu minime tolcrabile fuit,pofitü à Deo ordinc perucrtcre 8e confundere. Videtur prima fpecie friuolum cfte,quöd formolas fibi vxo-res delegerint fibi Dei ex filiabus hominü,tam feuere dänari. Atqui feiendü eft nó leue eftc cri nié,pofitû .iDomino difcrimenviolare. Deinde quod .à profanis gentibus leparati erant Dei cultorcsjfacrum fuiffc ordinem,8lt; reuerenter co]cdum,vt aliquaDei Ecclefia extarct in terris,
d.ii.
-ocr page 68-Cap. VI. 52 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
Tcnio morbos fuiflc defperates,quum remcdium diuinitus fibi ordin.'itum refpucret.In fum-ma,extremam dilfipationcm defignat Moles, quù dtgcnercs effent piorum filii, quos fibi Deus quafi peculiarem amp;nbsp;rccondinim thefaurum abaliislegrcgaucrat. Vetus illi dcommentum de Angelofu concubitutû muliehbus,fuaabfurditateabûdè rcftllitur : acmirum eft, dodos vi' ros tâmcraftîs amp;: prodigiofisdeliriis fuifteolimfafcinatos Fr^idaciiamChaldæiintcrprcti» fcntentia,dânari promilcua coniugia inter filios magnatiim amp;*pltbeias vxorc s.Filios itaq; Dei à filiabus hominum no ideo difeernitMofes,quafi djffimilis fuent naiura,vcl diucrfaohgodtd quia adoptione filii Dei crant quos fibi ipfc fegregauerat : aliis mane bar fua conditio.5 iquis c b iiciat jindignos effe qui cenfeantur in Dei filiis qui türpiter defeccranr à fide 8: Dei obftquio: Iblutio facilis eft, non illis tribui honorem, led bei gratiæ, quæ adhuc in illis domibusfulgc-bat. Nam quum dc filiis Dei loquitur Scriptura, aliqu. do adæternam elcdiontm rclpicit,qu.r non cxtenditur nifi ad legitimos hæredes : aliqu.ido ad externam vocarionem, fccundu quam muln intus lupi funt:amp;’ quum reipfa fint alie ni,filiorum tarnen obi inent nomen,dcnec abdicet eos Dominus.Imo tarn hononfico titulo ingratitudinc illis exprobrat Moles,qucd rclido l a-tre cælcfti,tanquam tranifugæ fc proftituermc.
1 Q«;«' I e/fenf puichr^e. Non dtmnat prxcifcMofcs,lpcd:atam fuiffe formam in deligmdiï vxoribus : fed quod niera libido regnaucrit. Eft autemres fandior coniugium,quam vt ocu-Iis fern homines d.be.it ad voluptate coitus. Namindiuiduaeft vitx focieras,quæomnes vitae partes continetificuti prius habuimus,crcaram effe mulierem, vt fit viro adiutrix.Ergo btlui-nuseft appétit’ ille,quum illecebris formæficrapimur, vt quæ præcipua funt,nullum locûha be.lt.Etclarius Mofes exprimiqquamvioletusfuerit 1 ib 1 dinis impetus,quù dicitfumpfiffeex omnibus quæ p’acucrant. quo fignificat, non hab.turn fuiffedclcdum ex neceffariis dotibus, led promtfcuè vagatos effe filios fanâorù ejuum pro fuacupidine ruerct. Doccmur autem his verbis,colendam effe tcmpcrantiam in fando coniugio: amp;nbsp;eius profanaticnem no Icue crimen dfe coram Deo. Nequeenim hic reprehenditur fcortatio in filiis fandorum, fed qued fibi m vxoribus ducendis nimium indulfehnt liccntiæ.Et ccr è fieri non poteft quin tempons fuceef fudegenerent filii Dei, quuinitaecdemfe iogo com inf.d.libus implicant. Atquehacfuit extrema vafrities Bilcamiquum illi ablatacftctmalediccdi facultas,quod fubornari iuffitrriulie-
Madianitis,qu.æ popuhi Dei ad impiam difedioné pellicercnt.Ita quù in ratnareharuin filiis, de quibus nunc differit Moles, graue per fe malii fuerit gratiæ fibi diuinitus collatæobH-uiOjdumfualibidineferunturadillicita ccniiigiaid tcrior fuitaccelTio,quodfeimpiismi' icendo.prüfanarunt Dei cultum, amp;nbsp;à fide cxciderunnfituti hæc corruptela femper fere conle-qui folet.
J gt;iigt;n difapktbic sptritu!meuf. Etfi iam prius oftedit Moles, eo Icclerû amp;nbsp;impietatis pregf^^' film fuilTe mundum,vt non debucrit diutius tolerari : quo ramen certius pateat, non minus i**' ftamquàmaTocem fuilfe vind damillam,quatoius orbiseftabforpttisiDciim ipfum Icqu^^^' tern inducit.Plus enim grauitatis habet lèntcnria,quum orc fuo pronunriatDeus.magis d-ratam elfe maliriamhominum,qu.àm vt fpcs vlla fanationis appareatiidel que nt n tlTc cur*’^'* parcarur.Porro quum horribilc fuerit iræ Dei exerr plum,cuiiis folo auditu nùc quoqueexpa-uefcim'Js,ncctlTe fuit exprimi,Deum no iracundiæ fei uore impulfum nimis proper. Iff,vcl durais fæuiffc qu ' m par cratifed necclfitatc fei c coadù fuilfe vttotnm mimdum funditus dcl^rcr, excepra duntaxa: vna domo. Ncque enim le plerunquc continent hcmincs, quin Deum ‘ miæ feftinationis accufent,dum vlcifcitur hominum pcccata,vel crudelcm imagincn^ur. Ergo ncquis obmurmuret, hic in perfonaDei prontitiat Mofes intolerabilcm fuifi’e tnunlt;^i pra uitatem, amp;nbsp;magis obftinatam, quam vt remediis vllis fanabilis eftet. Cætcrum varié exponi-tur hic locus. Primum quidam ex Hcbræis verbum quo vtirur Mofes, deriuant à radiccna quod nomen vaginam fignificat. Hunc verb fenfum cliciunt, quod Deus Spiritum fuum no-lir amplius tench captiuum in corporchumano, quafi inclufum in vagina. Sedqui^ violeter detortaeft expofitio: amp;nbsp;Manichæorum delyrium refipit,quafi hominis anima pars eflet diuini Spiritus ; repudianda nobis eft. Magis etiam inter 1 udæos rcccpta fententia eft,verbum de quo agitur,elfe .à radice jn.Scd quia fæpe pro iudicarc.interdfi etiam pro litigarc capitur, hint adhuc nafeutur diuerfæ intcrprctationcs. Quidâenim exponût qut d Deus amplius dignan homines nolit Spirit fui gubernationciquia iudicis partes agit in nobisDci Spiritus,quu nos ra tione illuftrat vt fcquamur quod redû eft.Lutheh fuo more ad externa fpiritus iurifdidione trahit,quâ Prophetarù minifterio exercetiacfl vnus quifpiaex Patriarchis dixificr in cóucnru, Cóuenit faccre clamâdi finéiquia indignû eft vt SpiritusDei per nos loqués,amplius lèfatiget in mudo arguédo. A rgutc hoc quidédicitur: lèd quia ex incertis cóieduris nô eft petédus Scri pturæ lènfusjfunplicitcr interpreter, Dominû quafi defeffum obftinata mûdi pcruicacia prxfc
-ocr page 69-I N G E N E s.
tcm vindicram denudare quamEaâcnus diftuIerat.Qiuntiïpcrcnim pœna fufpcdit Dominus, quodammodo difccptat cum hominibus : præferdm fi vel minis, vel Icuium caftjgationum cxc-plis eos ad refipifccndam folicitct. fie rixatus fiierat iam aliquot fceulis cum mundo, qui tarnen lûbinde deterior fiebat. Nûc quafi tædio affeôtus,déclarât fibi non efle animum litigandi diutius: aefi Gallicc quis diceretjC’c/? trop plaider. Nam quum Deus incrcdulos ad refipifcétiam inuitans, diu cum illis rixatus foret:diluuiiftifinem controuerfiæimpofuit.Intereanon prorfus repudio Lutheri fententiam, quôd Deus deploraram bominum malittam expertus,noluerit Prophetas fuos fruftra opera confumere. Sed generalis Icntentia ad fpeciem illam rcftringi nô debet. Quod autem dicit Dominus,Non contendam perpctuô-.exprobrationemnimiæ amp;nbsp;incurabilis contu-maciæ exprimit:ac fimul tcflimonium longæDei tolerantiæ : aefi diceret,nullum fore vnquam litigandi finem,nifianfam femel infolitavindiôtapræcidat. Gra:ci vnius literæfimilitudincde-cepti, perperam Icgerût, Non permanebit. quod vulgo interpretati funt, quafi tune homines fana redaque intelligenria priuati fuerint. Sed hoc nihil ad prælentem locum, to quod/ît etiam ipjê taro. Additur ratio,quia nihil ex difeeptatione fperâdum fit profedtus. V idetur autem hie Do-minus Spiritum fiium exponcre carnali hominum naturæ. Qija ratione tradit Paulus, anima- uConj-iM lem hominem non perciperc ca quæ funt fpiritus, amp;nbsp;elfe illi ftufcitiam. Senfus ergo eft,Spiritum Dei fruftra cum carne difputare,quæ rationis capax non eft.Carnis aute nomine,per ignomini-am homines Deus appellat, quos tarnen formauerat initio ad imaginem fuam. Et hic loquen-di modus Scripturæ familiaris eft. Qm hoc nomen reftringunt ad inferiorem animæ partem, longé falluntur. Nam quum omni ex parte vitiata fit hominis anirna,ncc minus cæca fit cius ratio, quam peruerfi aftedus, mcrito tota vocatur carnalis. Ideo feiamus totum hominem natu-raliter carnem eftc,donec pergratiam rcgenerationis,fpiritualis effe incipiat. lam quôd ad Mo-fis verba fpeâat : non dubium eft quin triftem Dei querimoniam vna cum exprobrarione con-tine.ât.Dcbcbathomo prxcellerc cunftis animantibus,proptcr mentem illi inditam.nunc ratione alienatus.ferc iumccis eft fimilis. Inuehitur ergo Deus in degenerem amp;nbsp;corruptam hominum naturam,quia fua culpa eo dementiæ ceciderint,vt iam beftiis fint propiorcs, quàm veris hominibus, qualcs efte decebat ex creatione. Cxterum accidcntale efTevitium fignificat, quôd nihil quàm terram fapit : amp;nbsp;quôdextindtaintelligentiæ luce, fuas cupiditates fequatur. Acmiror,em-phafin qux fubeft in particula ojrà ab interpretibus neglcâam fuilTe, fie enim fonât verba, Pro-pterea quôd ipfc quoque eft caro. V bi conqueriturDcus,t«âtopcrc turbatum efte ordinem .à le po-fitum, vt imago fua in carnem tranfformata fuerit. tru^t diet eii^ centum çx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;annt. Nimis
crafte hallucinati funt quidam antiqui feriptores, vt Laftantius,amp; alii,curfum vitæ humanæ fi-niri putantes hoc temporis Ipatiozquum perfpicuum fit, non de priuata cuiufque vita hîc habe-ri fermonem, fed toti mundo concedi pœnitcntiæ tempus. Porrô hîc quoque relucct mira Dci benignitas;,quôdhominum rnalitiafatigatus,adhuctarnen fuprcmævindidæ cxequutioncm vitra feculum differt. Vcrùm hîc emergit fpccies repugnantiæ.Noah enim completis nongentis quinquagintaannis,è vita dcceiTit.Dicitur autem vixifte àdiluuio annos trcccntos quinqua-ginta.Ergo fexcétorum erat annorum quo diamp;arcam ingreffus eft. Vbi nunc reperientur viginri anni? Refpondent ludæi crefeente hominum malitia fuific rcfcifibs-Cxterum ifto effugio nihil opuseft:quando Scriptura,vbidequingentefimo artatis illius anno loquitur,nonaffirmât,covf-que iam tune pertigifte • Atquc hic modus loquendi plufquam tritus eft, tam initium temporis quàm fincm in numeris notari. Quia ergo maior pars quinti centenarii tranfada crat.vt quinge-tisannisjpropinquus foret,diciturciusfuifl'çæjjjjj^
4 Gi^ietßieruntfiiperterram- Imerplurimas corruptioiiû fpecies quibusrefertaeratterra, vnam pcculiariter hoc loco Mofès commémorât : quôd violenter amp;nbsp;tyrannicc graftati funt G i-gantes.Cætcrùm non arbitrer de cunôfis illius fcculi hominibus haberi fermonem, fed de certis quibufdam,qui aliis valentiores quum effent,robore amp;nbsp;potentia fùa freti,fine lege amp;modo fc extu-lerunt.Quâtum ad nomen Hebraicum fpeûat a’hs3,nota quidem eft origo illius à verbo Sej quod eft caderezfcd de ctymologia non confentiunt Grammatici. Quidam putant fie vocatos quia ex-cidifient à commuiii ftatura; alii quôd ab eorum confpedu caderet vulgus hominum ob vaftam corporis molé,vcl quôd terrorefuæmagnitudinis omnes alios profternerét. Verior mihi videtur corum fcntcntia,qui fimilitudinem elfe dicunt fumptâ à labevel impetüofa procellamempc quôd ficut tépeftas amp;nbsp;labesvioléter cadens agros vaftat amp;nbsp;perditûta fuis irrupliohibus latrones ifti per-niciem amp;nbsp;vaftationem mundo intulerint. Nec verô inufitata fuiffe corporis akitudineexprimit Mofèsifêd tântû fuiffe robuftos. Alibi(fatcor)eadévoce notatur ftaturæ proccritas,quæ formida- j^fue 54 bilis erat cxploratoribus terræ Chanaâ.Sed Mofès eos de quibus in præfènti loco differit,nó tam corporûmole à reliquis difcernit,quàni latrociniisamp;graffâdi hbidine.Gæterû in côtextu empha
d.iii.
-ocr page 70-Cap. VL 54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
ßmhabct particula aii,qux intcrponitur.Et locu hue pefTime reddidit Hieronymus, poftquchal lucinati fût alii quidä interprétés.Sic cnim habetur advcrbu,Atqj etiâex quo filii Dei ingrefli funt ad films hominum:acfi didum eßet,Quin etiam: vcl,atqueadeó. nam primo narrat Moles fuifl'c tunc Gigates: deinde fubiicit nonnullos quoquefuifleexfobolcillapromilcua,cx quo fc filii Dei mifcuerantfiliabushominum. Mirumnon fuilTct fi tails imgianitas regnafictin pofterisCain: led vniucrfalis illuuics inde clarius patet, quod fanctum genus eadem corruptela inquinatu fuit. Tanta contagio quæ occupaucrat paucas familias quæ Dei facraria efiedebebantjnon parum am plificat grauitatem mail. Altior itaque Gigaiitum origo fuit. Sed deinde eorum ftftâimitati funt qui erant ex promifeuis connubiis geniti. ijh potentet dfeculo. Seculum fere pro vetuftate capi-tur: acfi dixilTct Mofes, primes exercuifie tyrannidem in mundo, vel potcntiam,amp;- nimis been-tiofam ac cffrænem domin.idi cupidinem ab illis cocpific. Sunt tarnen qui exponant, A feculo,co ram mundo, nam hoc quoque fignificat vox Hcbraicaohip. Nonnulli proucrbiali figura diâum hoc fuifie cxiftimant:quia poftcrior ætas,quæ diluuium fequutaeft,fimilcs non protulerit. Prima expofirio fimplicior eft.fumma tarnen eft, fuifie v iros impotenter ferocientes, qui fe à communi aliorumordincexemeriiit. Primumin illis vitium fuit fuperbia,quodrobore luofreti, plusfi-bi arrogaucrint quàmfas erat.(?onrcmptum Dei peperit fupcrbia:quia faftu inflati,iugum omne excuterc cœperunt. Simul etiam in homines fuerunt contumcliofi 5e fæui : quia fieri non poteft vt fe modeftc gerant erga homines,qui parère Deo non fuftinent. Addit Mofes,yj«jye»«ror/w»»' nis. quo fignificat,gloriatos effe in fuis fceleribus,amp; fuifichonorificos Iatrones,vtloquuntur.Ncc verb dubium eft quin aliquid habucrint vulgo cxcellcntius,qucd illis conciliaret gratiam in mu do amp;nbsp;gloriam. Interea ramen fub magnifico heroum titulo crudeliter dominât! funt,St exfratni iniuriis ac oppreftione fibi acquifierunt potentiam ac nomen. Atque hæc prima fuit mundi nobi litasinequis longa 5: fiimofa imaginum icrienimium fibi placeat:ca inquam nobiliras quæ non-nifi ex aliorum dcfpciftu amp;nbsp;conturoeliain fublime Ic attollit. Nominis celebritas per fenon d.im narunvtneceftceft emincrepræ aliis quos Dominus præcipuis dotibus ornauinSc vtile eft diflin ftos eftc ordines in mundo.Sed quum iemper vitiofa fit ambitio, turn verb vbi accedit tyrannica fcrocia,vt potentior minoribus infultct, malum eft non tolerabile: multb autem indignius,dum fibi ex fceleribus dignitatem comparant improbi ; amp;nbsp;quo quifque audacior eft ad noccndum,eo infolentius inancs titulorum fumos iadat. Cæterum vt ingcniofus artifex eft Satan adfabricâda mendacia, quibus Dei veritatem adulterer, hbeque modo fufpedam reddat: multa fabulati funt Poetæ de Gigantibus:quos tame filios Tcrræ ideo ab illis dici arbitror, quianullo maiorum cxc-plo ad doniinationcm proruperint.
y Ef liidic nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quad nw.la nialitia. Proftquitur Mofes quod iam attigcrat, non fuific Dcum
in exigendade mundi fceleribus pcena nimis durum vclpræcipitem. Dcumautemhumanitus loquentem inducit per 4Sp«OTTOSlt;!c£f;quiacxprimere aliter nó poterat quod operæpretium fuitco-gnofei; Deum fcilicct nec Icui de caufa,nec ftatim fuific acceni bm vt mundum perderct.Nam ver bo Vidcndijlongam patientiam notatiquafi dicerct,Dcum nonnifi re bene perfpeda amp;nbsp;diu edfi-derata.poftquam deplo ratos vidit homines, fententiâ de illis delendis protulifie. Empbafin quoque nó paruam habet quod {cquirur,malitiam fuifiTe multam in terra.Mediocribus peccatis igno-. fei poterat. fi in abqua tantum orbis parte rcgnafict impietas, potcrant abæ regiones .à poena immunes cfie.Nunc quum iniquitas ad fummum cxcrcuit,8e pcruafit totam terram, vt nufiuman-gulum ampbus pofiidcatintcgritasifequiturplufquâmaturum fuific pœnæ tempus.Mabtiaigi-tur ingens pafiim regnabat, vt tota terra cooperta foret. Vnde videmus non ante aquamm dilu-uio perditam cfie,qu.îm fcelerum colluuie fubmerfam. Omnefigmentumcag!:itioni;)f! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Caufam
diluuii oftendit Mofesin externis fccleribusmunc altius confccndit,fuifie fcilicct nóhabitu modo,male viuendi confuetudine peruerfos, fed intcriorcm mabtiam altius infixam fuific eorum cordibus,qu.àm vt fpes vlla refipifccntiæ efict.Nó potuit- certè magis ad viuum exprimere talem fuifie prauitatem, quæ nullo mcdiocri remedio efiet fanabibs. Poteft quidem fieri vt fe intcidum proiiciant homines ad peccandum, in quibus tarnen aliquid fànæ mentis reliquum manebit. fed Mofes docctira penitus imbutum fuifie corum,dcquibiis loquitur, ingeniu mabtia,vt tota mens nihil nifi damnabilc proferret. Valdc autem cmphatica locutio eft qua vtitur. fatis crat dixific vi-tiofum efic cor ipfbrunnnon conrentus hoc vcrbo,difcrtc ponit,Omnc figmetum cogitationum '■v^ordis.amp; addit Tâ:ummodô:acfi negaret guttam boni efic admixtam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quidam ex-
ponunt hanc particulam A prima infantia : acfi dicerct, Ingenitam efie prauitatem hominibus ex quo nafcuntur.Sed verior fenfus eft,Mundum tunc obduruiffc in fuamabtia, amp;nbsp;adeo nonre-direadbonam frugem, vcl abqucm pocnitenrix affc(ftumconciperc,vt continuo temponspro-greffu deterior fiat. Denique nó effe paucorum dicrum infaniam,fed obftinatam prauitatem,qua
-ocr page 71-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,
âlii quafi hxreditario iure acceptam, à parentibus ad ncpotes tranfmitterent. Cæterui-ri’qùânuis hîcde malitia loquatur Mofcs, quæ tune in mundoinualuerat, bene tarnen Se congrnemer bine clicitur generalis doótrinamec locum perperam detorquentqui extenduntad totumhumanuni’ genus.Sic Dauid quu dicit omnes defciuilTe,.inutiles elTc falt;äos,neminc efle qui bonitati ftudeat,-non vfque ad vnum : fcpulchrui^patens efleguttur eorum,nonlt;(Te Dei timorem illis ante ocu-- cr los:fcculi quidemlui impietatem dcplorar. Paulus tarnen trahcre nondubitat ad Romanos j.b.ia.ad omnes omnium ætatum mortales. amp;nbsp;merito : nequeenim fimplex eft de paucis homi-nibus qucnmonia,fedhumani ingeniidefcriptio, ybi Spiritu Dei vacuum fibi relinquitur. O-p time ergo conuenit damnari his verbis hominumi peruicaciam, qui Dei bonitate nimisdiu abufi erant. Simul tarnen in medium proponi qualisfithominum natura, vbi Spiritus gratis deftitutitur.
4 Tuncpœiütuit Domirmtn quodfi^i/fet honunem hi arra. Poenitentia quæ tribuitur Deo, 110 pro-prié in ipfum compctit,fed ad lenfum noftrum retertur.Qma enim cum apprehendere non pof-funaus qualiseftniecefle eft vt le quodamodo noftra caufa traiiffigurct.Quod non cadat inDcum-poenitcntia,hocvno facile conftar, quia^nihililliinopinatum, vcl non præuifum accidit. EiuD dem rationis,ac notæ eft quod fequitur,affclt;ftum fuifle Deum mocftitia.Certe non mceretDcus, vel triftatur, qui in cælefti, amp;nbsp;beata fua quictc perpetuo fui fimilis manet. Sed quia ahtcr percipi nonpoteft quantum fitodiumpeccatiin Deo,amp; quanta deteftatio,ideo fe Spiritus ad captum noftrum format. Quare nihil opus eft fpinofis St arduis quæftionibus nos inuoluerc,quado per-fpicuumeft quorfum fpeftent voces iftæ pœnitentiæ amp;nbsp;doloris: nempe vt feiamus Deum, hominem,ex quo tantopere corruptus eft, nócenfere inter crcæturas fuas. ac fl diccret, Noneft hoc opus meum,nó eft homo il le qui ad mcam imaginem formf,tus,St tam egregiis dotibus .à me or-liatus fueranhûc degenerem St adulterinû pro meo iam agnofeere dedignor.Kuic affine eft quodquot; detriftitia fecûdo loco ponitur: nempeatrocibus hominû pcccatis non fecus Deû offendfquàm fl lethali dolorc cor eius vulnerarent.Subeft igitu r tacita antithefis inter naturâ intcgram,qualis à Deo condita fuerat: St corruptionem.quæ ex peccato ortaeft. Interea nifi Deum prouocare liber, St mœrore aft'iccrc, difeamus odio habere, St fugere peccarum. Quinetiam hæc tam paterna; bonitas,St indulgentia non paru retraherenos debet à pcccandi libidine, quôd Deus, vt cfficacius penetret in corda noftra,affeâus noftros induit.Figuram hanc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vocarunt, quoties in
fe tranffert Deus quod humanæ naturæ proprium eft.
7 Deleffohomnesqi{ai-crediü,Afuperliciearrte,abhomigt;teu(queadiumentuni. Deû rurftlSdeliberall-tcmindacit, vt melius feiremus non fuifleiiifl maturo Dci confilio deletum orbeni.Nam haede re voluit Spiritus Domini nos diligéter admonitos,vt anfim præcideretimpiis querelis,ad quas niinis facilealioqui prorumpimus. Loquiautem,accipitur prodecernere-.quianullam voccmc-mifit Deus,fed intus ftatuit quid fadurus effet. Adde quôd opus non habuit nouo confilio,homi-nummorc,vt quafi de re nupcr cognita indicium ferret. Verum hoc totum iiifirmitaris nôftræ rc Ipeâudicitur, vt nunquam cogitemus dediluuio, quinfubindeoccurratiuftamfuifle Dei vin-diftam. Porro Deus hominum poena non contentus,vfque ad beftias St pecora,St aucs,8t omne animantiû genus procedit. Qua in re videtur modum excedere. quaiirumuis enim iHi odiofa fit hominû impietas,quorfum attinet in animalia innoxia fæuireeScd quæ in hominis’ gratiam cre-ataerant,St viuebant in eins vfum, nonrnirumeft cum cius interim mifeeri.nihil promeriri erât afini St boues, nihil rehqua animalia : fed homini fubieda erant, ipfo cadcnte,in eandem fi- . mul ruinam trahuntur. Erat terra quafi locuplcj domus,omnigenafiipelledilis copia, St varie-tate bene inftruda. Nunc quia homo St terram ipfam inquinauit fuis fceleribus , St omnes qui-bus referta crat, diuitias fœdè corrupit, illic quoque pœnæ monumentum extare xoluit Domi-nusrquemadmodum fi iudex dehomine maxime fcclerato St nefario poenam fumpturus, maio-risignominiæ caufa, domum ciusfunditus diruiiubeat. Atque hoc totum ad incutiendum nobis peccati horrorem fpedat. quanta enim fit cius atrocitas,colligcrc promptum eft,cuius poena ad brutas vfque creaturas effunditur.
8 NoJ? mHenit gratiam in oculi! Domirvi- Hebraica eft phrafis,quæ fignificat Deum illi propitiu fuiffe,St fauentem. Sic enim loqui folent Hebræi,Si inueni gratiam in oculis tuisipro co quod eft. Si tibi grams fum, vel me dignaris bcneuolelitia, St fauore. Quod ideo notandum eft, quia futili argutia colligûr indodi quidam,Si coram Deo gratiam inucniunthominesfluaigitur induftria, St meritis earn quærere. Fatcor quidem hic narrari gratii fuifle Noah Deo : quia probè,amp; fände viuens,purum fe à comm.unibus mundi inquinamentis feruabat. led vnde tabs illi intcgritas,ni-fiquiaiam præuctus crat Dei gratia’Initium ergo fauoris,gratuitamifericordia fuit. PoftcaDo-painus ilium femel complcxus,fub manu fua continuit,ne cum reliquo mu ndo peffum iret.
9 ijilt;eßtnt ^iKrationet Noah Vox Hebraica, nnhm, hoc proprie fignificat. Quanquam ali, d.iiii,
cap. VI. 56 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
quando latius extcnditur, ncmpe ad totam vitæ hiftoriam. atque hie videtur effe præfêntis Iocgt; Icnfus.Nam quum præfatus effet Mofès vnum hominem repertum cflcjqué Deusjperdere totum mundû inftituens, fèruarc vellet, breuitcr exponit qualis fuerit illc. Ac primo dicit fiiiflc iuftum amp;nbsp;integrum inter ætatis fuæ homines. nam aliud eft Hcbraicum nomen, ni, quod fcculiim,vel ætatem fènat. n’on, pro quo vêtus interpres perfeétum folct rodere, tantundcin valet atque integer, vel fincerus: duplici,vcl fucato,ac vano opponitur. Nee tcmerc fimul hæc duo connedit Moles.Mundus enim vt Temper ducitur externo ipicndorc, iuftitiam æftimat non ab aftedueor dis,lèd .à nudis operibus. Atqui fi cupimus nos Deo probari, amp;nbsp;iufti coram iplô cenlèri, non mantis tantum , Sc oculos, amp;nbsp;pedes componcre oportet in Legis oblèquium, lcd cordis integritas in primis rcquiritur. Si in vera dclînitionc iuftitiæ priorem locum tenet. Sciamus tarnen iuftos vo-cari,amp; integros,non qui abfoluti fint omni ex parte,Si quibus nihil défit,lcd qui reftitudinem pu rè amp;nbsp;ex animo colunt. Scimus enim Deum non agcrc fummo iurc cum fuis,vt ad perfedam Le gis normam corum vitam exigat : nam modo ne in illis regnet hypocrifis, lêd vigeat purum rc-di ftudium,amp; eorum corda occuper,iuftos pro fua indulgentia pronuntiat. Particula, 1« Jîtk^ne-ratioiûbm, cmphitica cft. lam eniq| fæpius dixit, amp;nbsp;mox iterum repeter, nihil fuifie corruptius il-lo feculo, Itaque mirabile fuir conltanriæ exemplum, quod vndique fcelcrum fœtorc circun-datusjcontagionc inde nulla contraxit. Scimus quâta fit vis confuctudinis, vt nihil difticilius fit, quàmfandc verfan inter intpics, ncc mahs eorum cxcmplis abduci. Vix cctefimus quifquc cft qui non in ore habeat diabolicuin iilud proucrbium,Vlulandum efie inter lupos : S: maior pars Icgem fibi ex commun! vfti ftatuens, licitum efte iudicat quicquid vulgo receptum cft. Cætcrum vt hîc laudatur fingularis virtus Noah, ita meminerimus nobis præfcribi quid agendum fit,to-to mqndo in pernicicm fuam ruente. Si hodie adeô vitiari funt hominum mores, amp;nbsp;tota vitæ ratio tam confulàjVt rariftirna fir probitas: magis fœda. Si horribilis fuit confufio temporeNoah, Vt ne vnum quidem haberet in Dci cultu Si redi ftudio focium.Si potuit illc contra totius mun-di corruptclas,amp;tam denfos ac violcntos iniquitatis impetus enitimulla nos manct cxcufatio,ni-fi cadem animi fortirudinc per in numera vniorum obftacula redû curfum prolèquimur. Ncc à vcrifimilitudinc abhorret,AEtatcs dixifl’e Ndofen plurali numero,quo mcli’ exprimerct quàm ftrenuus Si inuidus athleta fucrit Noah, quern tot leculanon mutarunt. Adhæc quern tcnucrit eolendæ iuftitiæ modum exponitur in contextu,nempc quod ambulaucrit cum Deo: qu.im vif-tutem etiâ in fando patte Enoch laudauit proximo capitc,vbi diximus quid hoc valcret.QuuiU tanta eftet morum corruptio in terra,fi hominum rclpcdu habuiftcrNoah,abrcptus eflet in pfo-fundumlabyrinthum.X'nscii cigo remedium vidct,fi pofthabitis hominibus,lcnfus omnes adDeumcolligat,amp;eum fibiconftituar vitæarbitrum. Vndeapparcfqu.àmftultèclamitenc^^ piftæ,fcqucndos efte patres:quû difertè fpiritus ab hominum imitationc rcuocct.nifi quatenus Deumnos ducur. Quoditerû très cius filiosnominat Molcs,hucrefpicit vt feiamus ma trifticia,qua ferè côlumi potuit,datum ramen illi fuifie animû gignendæ fobolis, vt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fe-
pofitum aliquod haberet exiguum fernen.
JI Ef corrupta erat terrd comm Deo. Priorc tnembro defignat Molès impiûDci contcmpmm, quod nulla amplius religio fuerit in mundo:fedcxtinda iuftitiæ luce, omnes ad pcccâdum P’'°' icdi fucrint. Secundo membro déclarât grafi'atam efie nocendi hbidincm, fraudcs,iniuriasgt; nas, omnéqne genus iniuftitiæ. atque hi funt impictatis frudus, vt homincs poftqu.àm à fcccrint,mutuæ inter fc æqiiitatis obliti,ad immancm truculentiam,ad rapinas,8f quafvis oppref fiones ferantur. A c rurfus inculcat Deum hoc vidifie:vt longam eins tolerantiam nobis cómen-dct. Terra hîc pro intolis fumitur:amp; mox fcquiturexpofitio,Quôdomnis caro corrup^ritviam fuam. Garnis verb nomen non fonat in malam partem,vt prius:fcd abfquc finiftra dcnot.iticne P*quot;® bominibus accipitur,quemadmodumalii$ Scripturæ locis,Videbit omnis carogloriâ Do-mini.ltem,Sileat à facie Domini omnis caro.
ij vixit itaque Deus ad NoJj. Hîc narrare incipit Moles qualiterlcruatusfuerit^^^b.Acpri mô dicit patefadum illi fuifieDei confilium de mundo perdcdo.Secundo,datum fuifie exti uen-dæarcæmâdatum.Tcrtiô,promifiam illi efie faluté,fi Deo oblcquutus,in arcam fcabdcrct. Hæc capita diftindè notanda funt:ficuti A poftolus,quum fidem Noah prædicat,timorcm Si obedien-tiam cum fiduci.i coniungir. Certum eftautemeo confilio admonitum fuifie Noah dchorribili vindida quæ inftabat,nô folum vt confirmarctur in fando propofito, fed vt timoré coadusob-latam fibi gratiam ardentius expeteret. Scimus vt malorum impunitas fit interdum bonisquo-que peccandi illcccbra: pœnæ igitu r futuræ denuntiatio valere debuit ad frænandum làndi viri animum : ne paulatim labcndo,pcnitus tandem in eandem lafciuiam deflueret. Alterum tarnen illud præcipuè fpcdauit Dcus,vt terribile mundi exitium afiiduè fibi ante oculos poncns,ad me-tû, Si fohcitudinc magis ac magis ftimularetur. Necefie enim erat vt dclperatione alibi eôfufus,
-ocr page 73-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V7
falutcin fuatnfîde inarcam includcrct. Quandiu enim vitamfibipollicitus fuiflet in terra, nun-quam ad ædificium arcæ, vt decebar, intentus fuilTet. tremefadus autcm Dei iudicio, promiHio-ncm vitæ fibi data cupide ampleâitur. Non fubfiftit amplius in naturalibus vitæ caufis, vel mc-diis:fcd rccûbit infolum Dei fœdus,quo mirabiliter fcruandus crat.Nullus illi moleftus,vel dif-ficilis cft labor,nullo txdio fran^tur. Acrior enim ad eum pungcdum eft iræ Dei ftimulus,quàm vt Garnis dcliciis indormiat,vel iatifcat fub tentationibus, vel rcmorâ illi vanæ fpes afFerâtcquin potius ièipfum tam ad fugiéda pcccata, quàm ad quærcndum remcdium folicitat. A tque banc fî-dcicius non minimam fuiiTe partem Apoftolusdocct,quôd icilicetabhisquænonvidebâtur, metuens,arcam aptauit.Quiim fimplicitcr de fide agitur,tantum in rationem veniunt milèricor-dia,amp; gratuita promifTio.led quum cxprimcre volumus omnes eius partes,totâmque vim,amp; na-turam eius excutere,neceneeft timorcm quoque adiungi.Et fane nemo vnquam feno adDei mi-ïèricordiam confugiet, nifi qui Dei minis taâus, iudiciiim ætcrnæ mortis quod illæ denuntianr, borrcbit,vt fibi in peccatis diipliccat,nô indulgcat fccurc vitiis fuis,ncque torpeat in fordibus-.ftd admalorum fuorum medicinam anxius fufpirct. Et fingulare fuit gratiæ priuilegiû, quôd Deus Noab dcfuturo diluuio admonuit. Minas quidcm communiter clcdis amp;nbsp;rcprobis plcrùquc pro-poniiubetjVtad pocnitentiam vtrofque inuitâs, priores huminct, bos vcrô rcddat inexcufibiles. Sed dum maior pars furdis aunbus rcfpuit quidquid dicitur, pcculiaritcr ad fuos qui funt adbuc ûnabilcsjconucrtit icrmoné,vt iudicii fui mctu eos adpictatem erudiat. Videri tuncpotérat op-tabilis impiorum conditio,præanxietatc iândi Noah. Illi fibi in fuis deliciis fêcurè blandicb.i-tur. fcimus enim quid de illius temporis luxuria pronuntiet Cbriftus. Sandus vir interea,quafi fuigulis momctis obruenda eflct terra,anxius amp;nbsp;maftus gemebat. Verùm fi fine expcndas,Dcus inæftimabili beneficio feruum fuum dignatus eft,quû illi pcriculum denuntiauit «à quo cauerct.
Kepleta efl terrainiquitate àßae carnet. S iguificat Deus è medio tollendos efte, vt purgetur terra, quam homines tam fcelerati fua præfcntia inquinât. Porrô non ideo Iblam iniquitaté comemo-rat,amp; violentiam,fraudes,rapinas quas inter fcexerccbant.quia ius fuum remittere velit,fcd quia craflior erat hæc,amp; quafi palpabilis feeler um demonftratio.
ï4 Tcdcarmm èlignitSequitur mandatûextruendæ arcæ,in quo Deus mirificè ferui fui fidé amp;nbsp;obedientiâ probauit.Sedde ftrudura non cft cur anxiè laborcmusrnifi quarenus ad ædifi-cationemnoftram intereft. Primùm,defpecieligni nonconuenit,ctiâ inter ludæos. Gopbere-nim alii ccdrum,alii abicté, alii pinû interpretantur. Variantetiâ in tabulatis,quia putant multi fèntinâfuifTe quano loco, quæexcremcnta, amp;nbsp;alias immunditias rccipcret. Alii in triplici con-tignatione quinque manfioncs faciunt, quai um fummâauibus deftinant. Sunt qui putentnon vitra tres ordines fuifte in altitudincm,fed qui mediis tabulatis inter le diftindi fuerint.Præ- ■* tcrca de feneftra non confentiunt. quibufdam enim videtur non vnâ tantum, fed plurcs fui/^ fê.Sunt etiam qui dicant fuific apertas ad recipiendumaercm. Alii autcm contendunt tantum luciscaufafuifiecompofitas, ideoq; obdudas fuific cryftallo,amp; illitasbitumine. Mihi videtur magis probabile vnam fu ific duntaxat.nequc 1 ucis caufa cxcifam, ftd quæ clauû manerct,nifi qua pofeebat vfus,eam aperiri, vt poftca videbimus. Deinde triplicem fuifte contignationcm, amp;feparatas domunculas, ratione nobis incognita. Difficiliorobiieitur quæftio de magnitu-dine.Namolimprofani qu;dam homines fuis finnis Mofcnvexarût,quôdtamangufto fpa-tio ingentem animalium turbâ inclufan^ finxifiet:cuius pars tertia vix quatuor elephantos ca perct.Hanc obiedionem foluit Origcnes,cubitum geometricû à Mofe notari dices, qui ftxcu-plomaiorcft quàm vulgaris : in cuius ftntetiam defeendit Auguftinus lib.de Ciuitatc Dei içj amp;nbsp;lib.i Quæftionum in Genefin. Fatcor equidem qued obtendunt, Mofen qui edodus fucrat in Omni feientia AEgyptiorû,non fuifie geometriæ experte. Sed quum feiamus vbique craffa Minerua ad captum vulgiloquutumefic,amp; confultô abftinuiffe.àdifputationibus acutis,quæ ïcholam, amp;nbsp;interiores literas lapèrent,mihi nequaquam perfuadeo, hoc loco prætcr fuû moré gcometrica ftibtilitatc vfû efic.Certe capitc primo,nô difteruit argute de aftris,vt philofbphû decebanlcd popularitcr ex rudium afpcdu potius,qu.àm ex re iplà, folcm amp;nbsp;lunam duo lumi-naria magna vocauit.I ta vbiq; perfpiccre licet, vfitatis nominibus res omnis generis fuifie ab CO defignatas. Cæterùm quis tune fucrit cubiti modus ignoro: quia mihi fufficit non latuific Dcum(quem fine controuerfia primarium arcæ fabrum agno{co)quarum rerii capax effet locus quem feruo fuo dcfcripfit. Si extraordinariâ Dei potentiamexcludasab hachiftoria, me-ras fabulas narrari diccs.Nobis verb qui fatemur incredibili miraculo fèruatas fuific mûdi re-liquias, adeô abfurdum videri nô debet,multabîc referri prodigia, vt potius indemelius reful-geat arcana ilia,amp; incomprehenfibilis Dei virtus,quæ fenfus omnes noftros longe fuperat.Hcc Porphyriusjvcl quifpiam alius canis fabulofum efte obgâniet:quia non apparet ratio,vel quia eft infolitum,vel quia répugnât communis ordo naturæ.Ego contra regero,totam banc Mofis nar-
-ocr page 74-Cap. V I. $8
COMMENT.
rationcm,nifi miraculis refers effet,frigidam,amp; ieiunam,amp; ridicuLî fore dico.Qui veto imrrien-fim Diuinæ omnipotctiæ abyffum in hac hiftoria rcputabit vt par eft, reuereter potius ftupebir, qu.am proterue ridear. Quod allego rice ad Chrifti corpus Auguftinus figur.â arcæ trabir,tam lib.
de Ciuitate Dci,quàm 12 aduerlus Fauftum:confultô prætereo:quia nihil illic fere repeno ibli-di.Origenes etiam audacius allegoriis ludit : fed nihil vtilius e^quàm in genuina rcrü tradatio-t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ne infiftcre. Arcam fuiffe Ecclcfia; imaginem certum eft tefte Pctro.verum fingulas eius partes ad
Ecclcfiam aptare,minirne confentaneum eft,vt fuo loco itcrum attingam.
j8 EïflnMctm paChun men^n tecum. Quiaplufquam difficilis crat arcæ fabrlGa,amp; innumcra fubin-de obftacula fuperucnire poterat quæ abrumperent incœptum opus, addita promiffione ieruurn {hum Deus confirmât. Itaanimatus fuit Noahad parendum Deo, du eius promiffioncfrctuSjno irritum fore fuum laborem confidit. Tuncenim dcmumlibenteramplcótimurDeimadata,vbi accedit promiffio,quæ non fruftra nos operam confumcre doccat.Vnde apparet qu.am ftulte de-fipiant Papiftæ,quihominesnugantur abduci fideidodrina à rclt;äe agendi ftudio.Qualiscnim c-rit noftra alacritas ad rede agendum,mfi præluceat fides’ Sciamus ergo folas effe Dei promiffm-nes quæ nos viuificant,amp; fingulis membris noftris inipirant vigorcm ad parendu Deo: fineipfis verb nos non modo ignauos torzere,fed prope exanimes: vt ncque pedes,ncque manus fuum • ciant officium. Ac proinde qiioties langueraus, vel rcmiffiores fumus quam oporteat ad bona opera, nobis occurrant promiffiones Dei, quæ rarditatem noftram corriganr. Sic tefte Paulo, ad ‘ Coloif.i.a.fjvigctinfanâischaritas propter ipemincælisrepofitam.Præfèrtim verb nedefi-ciant in medio itincre fidelcs,nccefre eft verbo Dei confirmari: vt certb ftatuant fe non aercm ver-berare,vt loquuntunfed in promiffione fibi dataacquicfcentcs, fecuri de fucceffu,vocantem Den fequantur. Tenendaigitur eft hæc connexio, qubd poftquâ præccpit Deus fèruo fuo Noah,quid facerc ipfum velit,quo ilium fibi obfequcntcm habeat, teftatur fe nihil fruftr.a ab eo cxigere.S um-inaautem paéii huius,de quo loquitur Mofes, crat, Noah futurum incolumé,quâuis totus mun-dus diluuio periret. Tacita enim fubeftantithefis,qubd toto mundo reicâo,pcculiare fancirefoc-dus velit Dominus cum vnico Noah.QuarchançDci promiffionem,vel hoc paólum inftar muri ferrei opponerc debuit Noah contra omnes mortis terrores, ficuti confilium Dei fuit vitam à morte hoe folo verbo difcerncre.Padumvcrb hac lege cum eo fancitur,vt in eius gratiam feruc-tureius familia: deinde bruraanimahaad reparandum nouum mundum. Qua de re phira di-durus fum capitc 9.
,9 ïtexomniMuente. Aniinaliaomnis carnis vocatcuiufcunquefintgcncris.BinaaUtemdicit» non qubd vnum par folum ex fingulis fpeciebus receptum fuerit in arcam. Paulo pbftenim vf debimus ternafuiffe paria: amp;nbsp;vnum præterea animal ex genenbus m!?ndis,quod Noah poftea’*^ ûcrificium oiferret. S'ed quia hic tâtùm de fobole fit mentio, numerus difertè nondum expriP’/ tunfed tantum mares copulantur cû foeminis,vt inde concipiat i\'oah totius mundi rcparatio^^l it Et fiât Noah. Breuibus quidem verbis,fed plufquam magnificè hîc Mofes commendat Noah.Mirantur impcriti,qubdApoftolus ad Hebr.n.b.yjillû iuftitiæ quæ iccüdum fidécft,fa^^^^ hæredê.Quafi verb nó prodierit ex hoc fôte quidquid virrutû,amp;.’quidquid laude dignû in iândo viro fuit. Venire enim in mente debet quibus têtationfi machinis affiduc côcuftum fucrit eiuspe dus. Primùm ipfa moles arcæ potuit obruere omnes eius fenfus, vt ne digitu quidéad op»« choadum tollcret.Quanta arborû cógeries cædcnda fuit, fibi proponant Icdorcs:quantus fueric veduræ labor,quanta difficultas coagmentandi. lam rcs in longum tempus differebatut-^^*^*^^ enim virum vitra annos centum in laborc molcftiffimo occupari oportuit. Ncc verb put«ädum eft tam ftupidum fuifre,quin venerint illi in mentem eiufmodi obftacula. Adde quod nbsp;nbsp;fp^ran-
dum fuit paffuros elfeeius fêculi homines,vt cum eorum ignominiafibi priuatim fhlutcm pro-mitteret.Prius de immani corum truculentia didum fuit.Minimè ergo dubium eft homines modcftos,St fimplices fine caufàquotidie laccfierent.Hæc verb plaufibilis infuhandi occafio fuit,qubdNoahpaffimarborescædendoterramnudaret,ac illos fraudaretvariis commodis. Vulgare prouerbiû eft,De vmbra afini proteruos homines,amp; iurgiofos litigarc.Quilt;l igitur pro tot arborum vmbris faduros putaffet Noah fæuos illos Cyclopcs,qui ad omne viol etiam exer-citati,ferociendi anfam vndique captabant’ Sed hoc ad inflamm.îdam eorum rabiem præcipuu fuit,qubd fibiafylumfabricans,omnescxitio addiceret. Certè nifi cohibitifuificnt rebuftaDei manu,ccnties lapidaftentfanduin virum.probabile ramen eft,non vfque co repreftam fuificin-. tempcriem,quin Icommatibus, amp;nbsp;ludibriis fiibindc eum inccffcrcnt, adeóque lacerarcnt multis probris,amp; atrocibus minis impctercnt.Imb non arbitrer abftinuifie manus ab opcrc turbando. Ergo quannis alacriter mandatum fibi opus aggreftus forer, potuit ramen quotanis plus millies labafeere eius conftan tia,nifi valdc firmas cgiflet radices. Adhæc quum rcs eftet per fe impoffibi-lis,vndc vnius anni annonaî vnde tot animalibus pabulum? Rcponerc iubetur quod toti fami-
-ocr page 75-I N G E N E s.
liXjpecoribusA' feris beftiis, auibus dcniquc in vidum deccm mcnfium fiiffîciat. Hcc verb ridi-CLilum,p3ftquani ab agricultura tradudus crat ad arcæ fabricam,illi mandan vt duplicc proué-tû colligeret:fcd in pabulo animaliû inulto plus erat ncgotii.Ergo fufpicari potcrat Dcù fibi il-ludere. Poftremû erat,vr animalia omnegcnus côgrcgaret. Quafi verb ad manum haberct ïyluc-ftres belluasjvel ciciirare poflet: v^in crgaftulo lupi cû agnis, tigres cû leporibus,lconcs cû bobus, tanquam eues in fuo ftabulo habirarcnt.Sed tentatio omnium grauifTima fuit,qubd vitæ petedæ caufa iubetur in fcpulcbrum defcendere.S: fe vltrb priuare acre,amp; fpiritu vitali. folus cnim ftcrco rum fœtorobftruftus vt erat in loco referto^ftatim poft triduumcnecarc potcrat quicquid iliic a-nimantium fuit. Veniant nobis in mentem tam graucsjamp; multipliées,amp; diuturni Sandi viri cou flidus;vt feiamus quàm beroica fuerit virtus,ad extremu prolêqui quod Deus mandaucrat.Dicit quidcm vno verbo Moles ipfum fcciflezfèd cogitandum cft quanto iftud faccrc, fuperius Humana virtute fuerit:vt præftarct ccnties mori, quàm fufcipcrc tam laboriofum opus, nifi aliquid altius præfenti vira fpedaftet. Singulare ergo obedientiæ exemplum nobis hîc deferibitur : quia Noah torumlèDeo permittens,dcbitumilli honorem reddidit. Scimus inhaenaturæ prauitatc quàm prompti fint homines ad quærcndacffugia,amp; ingeniofi ad comminifccdos prætextus,nc Dco pa-rcant. Quarcdifeamus amp;nbsp;nos per omnegcnus impedimenta pefrumpere, ncc locum dare prauis eogitationibus, quæ ft Dei verbo opponunt, amp;nbsp;quibus mentes noftras implicarc conatur Satan, ne pergant qub Deus vocat.Hunc enim fibi honorem habcri maxime flagitar Deus,vt eum fina-mus pro nobis fapere. Atque h.xc vera eft fidei probatio,quum vno cius mâdato contenti, ad opus nos accingimus, nec curfum rcflcdimus, quicquid obftaculi nobis ingerat Satan,ftd alis fidei fu-pramundum cuchimur.Exprimit ctiam Mofesnon vna tantum in parte Noah paruifTe Dco,ftd in omnibus fuiftc obcdientem.Quod diligenter notandum eft: quia indemaximè oritur horribi-lis in vita noftra confufio:qubdnonpoflumus finccxceptionenosintotumDco fubiiccrc,{ed parte aliqua defundi, affedus noftros eius vcrbo fæpc miftemus. Hoc autem nomine laudatur o-bedientia Noah,q7 integra fuerit,no dimidia:vt nihil corû quæ Dominus iuflerat,prætermiftrit.
Cap.V 1 1.
I CT dixit Dominus ad Noah, îngrcdefe tu, Sfomnis domus tua arcani: quia Etc vidi iuftum coram me in generatione ifta.
2 Exomni animali mundo capies tibi feptena leptena, virum amp;nbsp;focmellam c-ius:amp;ex animali quodnon mundum eft,bina,virum amp;nbsp;focmellam cius.
î Etiam ex volatili cæli feptern feptem,mafculû amp;nbsp;focmellam : vtviuum cô~ feructur fern en in fuperficie omnis terræ.
Quia poft dies adhuc feptern ego pluam fuper terra quadraginta dies amp;nbsp;qua-draginta nolt;ftes,amp; delebo omnem fubftantiam quamfeci,a fuperficie terræ.
Et fecitNoahiuxta omnia quæ præceperatei Dominus.
Noah autem erat fexccntorù annorum, quando diluuium fuit aquarum ftp perterram.
7 Et ingreffus eft NÔah,amp; fili i eius,amp; vxor eius,amp; vxores filiorum cius cum eo in arcam,propter aquas diluuii.
Ex animali mundo, amp;nbsp;ex animali quodnon erat mundum, amp;nbsp;ex volatili, amp;nbsp;ex omni quod reptat fuper terram,
9 • Bina binaingrefta funt ad Noahinarcam, mafculus amp;fœmella,quemadmo dum præceperat Deus ip (i Noah.
Et fuit,poft feptern dies aquæ diluuii fuerunt fuper terram.
“ In anno fexcentehmo annorum vitæ Noah,in menfe fecundo,in feptimade cima die menfis,in die hac,rupti funt omnes fontes voraginis magnæ,amp;r fene-ftræ cæli apertæ funt.
^2 Et fuit pluuia fuper terram quadragintadies St quadraginta nodes.
B Ipfo eodem die ingreffus eft Nôah,amp; Scm,amp; Cham,amp;: lépheth filii Nôah,amp; Vxor Noah,tréfque vxores filiorum eius cum illis inarcam,
4 Ipfi,amp; omnis beftiaiuxtafpeciemfuam,amp;omneanimal iuxtafpcciemfuâ,
Cap.vn. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
6f omnc reptile quod reptat fiiper terram fecûdum fpeciem fuam, omne vQ latile iuxtafpeciem fuam,omnis auisez omnealatum.
iç Ingrefla funt igitur ad Noah in arcam bina bina ex omni came in qua erat fpiritusvitæ.
lé Et quæ ingrefla funtjmafculus Si fœmina ex onftii carne ingrefla funt, que-admodum præceperat ei Deus:amp;claufit Dominus fuper eum.
17 Et fadum eft diluuium quadraginta dies fuper terram, amp;nbsp;multiplicatæ funt aquæ,eleuaueruntque arcam,quæ eleuata eft à terra.
18 nbsp;Et præûaluerunt aquæ, amp;nbsp;multiplicatæ funt valde fuper terram,amp; f luitabat
area fuper faciem aquarum.
Roborauerunt itaque fe aquæ valde fuper terram,amp; operti funt omnes motes excelfi qui erant fub vniuerfo cælo.
10 Quindecim cubitis fup^rnè roborauerunt fe aquæ,ita vt operti fint motes. 21 nbsp;nbsp;Et mortua eft om nis caro quæ reptabat fuper terra,tam de volatili,quàm de
animali,amp;beftia,amp;omni reptili quodreptat fuper terram,Sr omni hominc.
22 Omnia in quorum nare erat anhelitus fpiritus vitæ,ex omnibus quæ erant in ficco,mortua funt.
Etdeleuitomnemfubftantiam viuam,quæ erat fuper faciem terræ,abho-mine vfque ad iumentum, vfque ad reptile, amp;nbsp;vfque ad volatile cæli, amp;nbsp;delete luntè terra,amp;remanfit tantùm Noali,amp; qui cum eo erant in area.
Et roborauerunt fe aquæ fuper terram quinquaginta amp;nbsp;centum dies.
I If dixit 'Datmuis ad Noah. Mihi nôdubiû eft quin repctitisoraculisfæpius confirmatus fuc» rit NoahjVt certè necefle crat. lam maximes totis centum annis, amp;nbsp;tcmpcftuofos infultus fufti-nuerat,amp; inuiélus athleta rctulcrat mcmorabilcs victorias: icd hoc fuit acerrimû ccrtamcn,vale diccre mundo,Secommuni vitæ renuntiare,vt ic in arcam abderet. Integra erat tune terrxû’ cies,amp; Mofes anni tempus dcfignat.quo herbæ virere,5: arbores florerc incipiunt.Tranfââac-rat Hyems,quæ cæli amp;nbsp;terræ lætitiam afpero, amp;nbsp;fqualido rigore côtrahit. Articulum perdendi mundielcgit Dominus in ipfa veris teperîe. Initiumenim diluuii Mofès fuifle tradit menfef^' cundo: quanquam fcio de hac re diuerfas efle fènrentias. S unt enim qui annum inchoant ab a:* quinoéfio Autumnali. fèd ratio ilia anni ordinâdi magis rcccpra cft,vt àmélê Martio incipi^^* Vtcunque res habcat,non Icuis fuit tentatio,vitâ cui aifueucrat Noah per fexcentos annos/potc relinquere,amp; nouû viuendi modum quærcrein abyftb mortis. lubctur migrare è mundo, lêpulchro viuat,quod fibi laboriofé fodit per annos plus centmCur iftudîquiapaulo pôft^Q^^' rum illuuic mergenda fit terra. Atqui nihil taie apparet: indulgent omnes Conuiuiis,nuptias celebrant,fumptuofas extruunt domos:dcnique paffim lautitiæ amp;nbsp;luxuria:quemadmoduni tefta-tur Chriftus,lèculum illud in voluptatibus fuis ebrium fuifte. Quarc non abs rc faâû eft,quod Dominus lerui fui animum noua promiffionc rurfus deintegro erexit amp;armauit,ne fticcumbc-ret. quafi diceret, Haôtenus fortiter laborafti inter tot fcandala : fed nunc res maxitnè poftulat vt animum colligas, vt frudû pcrcipias laboris tuiincque expeda dum apertis terrx venis aqua: vndique ebulliant,8t apertis cæli cataradis oppofito impetu concurrant fuperiores aquæ:fed rebus adhuc tranquillis,arcam ingreftus illic ad lèptem dies quictus manc : tune fubitô diluuium cmerget.Etfi autem nunc non afteruntur è cælo oracula,fciamus continuam verbi meditationc non füpcruacuâ efic.nam vt nouæ fubindcoriuntur nobis difficultatcs,ita Deus aliis atquc aliis promiffionibus fidem noftram inftaurat : vt colleôto vigoretâdcm perueniat vfque ad metam. Noftrum vero eft cupide audire loqucntem Deum:ncc prauo faftidio excrcitia rciiccrc,aut nc-gligere quafi fuperuacua quibus fîdem noftram vcl fouet, vel excitât, vcl confi rmat,prout cam vel tencram adhuc,vel lâguidam,vel debilem elfe nouit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ts Mdiiu^m- Quprn Dominus
hanc fibi caufam fuiffe affignat Icruâdi Noah,quia iuftum cognouerit, videtur meritis operum tribucre falutis laudem.nam fi feruatus cftNoah,quia iuftus erat,fcquitur nos vitam bonis ope-ribus promereri.Sed hîcprudenter cxpcnderc conuenit Dci confilium : nempe quod opponere voluit hominem vnum toti mûdo: vt in illius pcrlbna,omnium iniuftitiam damnaret. herum cnim teftaturiuftameftequamde mundo vindidamfumpturus eft : quia vnus râium reliquus fuerit homo,qui tune iuftitiam coleret, in cuius gratiam propitius eft toti familiæ.Siquis tamé
-ocr page 77-IN GENES.
S7
cxcipiat,probari ex hoc loco Dcum in feruandis hominibus habere hominû rcfpcólum: (blutio in proniptu eft, non pugnarchoc cum gratuita acceptione; quod dona quæ feruis fuis contulit, acceptahabet.Notandum eft prirno,gratis eum amare homines, dum nihil in illis reperit nifl odio dignum; quâdoquidem nafeuntur omnes filii iræ,amp; æternæ malediótionis hæredes.Hoc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i
refpeftu cos fibi adoptât inChrifto,amp; mera mifericordia iuftificat.Poftquahoc modo fibi cos reconciliauit, Spiritu quoque regAerat in nouam vitam, amp;nbsp;iuftitiam. Kinc ftuüt bona opera, qux ncccfte eft Deo ipfi placerc.ltanon modo fideles amat,fed corum quoque opera.Notandü tarnen cft,quia femper aliquid vitiihxret in operibus, non pofte probari nifi cum indulgétia. Gratia igitur Chrifti eft, qux pretium operibus conciliât, non propria ipforumdignitas, vel meritum.Non tarnen negamus quin veniant in rationem coram Deo-.quemadmodum hic a-gnofcit,amp; acceptât iuftitiam Noah, qux ex fua gratia proféra erat, atquehoc modo ficuti lo. quitur Auguftinus,dona fuacoronet .Notandum etiam quoddicit, Vidi te iuftum coram me. Quo verbo non tantum redigit in nihilum omnes iuftitix laruas, quibus non fubeft interior finceritas cordis, led ius fuum fibi védicat : aefi diceret, fe folum efte idoneü iudicem xftimâ-dx iuftitix. Particular» generatione Iwc, ftcuti dixi,ad amplificationc addita eft. Adeo enim de-plorata fuit feculi illius prauitas,vt prodigii loco habitus fucrifiNoah à cómuni labe integer.
t Ex omni nuinda. herum repetit quod prius de animalibus dixeraf.ncc fruftra. Neque enim parum difficile fuit ex fyluis, montibus, amp;nbsp;luftns colligere t.ham ferarummultitudme, quaru multx forfan fpecics ignotx erant ; amp;nbsp;crat in plenfque eadc,qua nóc cernufius terocia. Quarc fandum virum animat Deus,ne eadifftcultatc territus,8lt;fpc lucceftus abieâa.deficiat. Hic tame aliqua primo intuitu repugnantix fpecies apparef.quia quù bina prius dixinet,leptc nucponit.Solutio in próptueft-.quiaantehac numeru noexpreffit Mofes, fedtatumdixit ma-fculis addédas fuifte foeminas fuas comités; aefi dixiffet, iuftti fuifte ipfumNoah no promneue coaceruare animalia,fed paria ex illis deligcrc ad propagand.ï fobolem. Nunc auté de numero fermo eft. Porró feptem amp;nbsp;feptem, intellige non totidem pariaex finguhs genenbus, kd terna, quibus fuperadditur animal vnum facrificii caufa.Voluit aute Dominus triplo maiore reftare mundorü animalium numerum,quód maior futurus cratbominibus illorum vlus.ln quo re-putandaeft paterna eins erganosbonitas-.quainducitur vt noftri in omnibus rationem habcat.
, vt «.nfemtwr feme». Hoceft Vt inde nafcatur fobolcs.Cxtcrumhoc refertur ƒ ipfum Noah.Etfienim folusDcus proprièloquédo viuificat,refpicittameDeus quas feruo luopartes iniunxerit; amp;nbsp;minifterii refpeftu iubeteum animalia colligere,vt fernen viuificct.Nec mirum, quûEuangeliiminiftridicanturvitamfpftitualecoferrc.lnpai-ticulaquxproximefcquitur, Ler fûcicmomra, «rr., duplex ineft confolatio,quod aqux poft quam ad tempus terram operue-tint,rurfus fintceffurx,vtappareatfupcrficiestcrrxarida.Deinde,quo nontantuna uper fies futurus fit Noah ; fed Deibenediaionc augendus fit animaliû nurnerus,vt (c longe late que diffundatpertotumorbem.ha in medio interitufuturainftauratioillipromittitut.Multasin CO eft Mofes,v t oftendat Deum modis omnibus cur afie retinedumNoah in verbi lui oblequio, amp;nbsp;fanaum virum prorfus acquicuiffc.V tilis fane doftrina, ptxfertim quu aliquid incrcdibile promittitDeus,velminatur;quûnôlibétcrrecipiunthomincs,nifiqnodillisvideturprob^i-le.lam nihil minus carnis iudicio cófentaneum crat,qu'ammundu a fuo opifice de ^i. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oc
crat totum naturx ordiné ah co fancitû cuertere.Quare nifi probe admonitus luiftct. oahdc hoc ternhiliDei iudicio,nunquâ aufus fuifiet crederc-.ne Deum fibiipfi contrar lu fingeret. V ox tnç’n,quahic vtitur MofesÇ origine habet à ftado-.fed propriè fignificat quidquid v iuit,ac v iget.
s ît fiât K0»b iHxht omnia. Noneft nuda repetitio prions fcntctixifcd cundem amp;nbsp;perpetuum ohedientix tenorelaudatMofes in feruandis omnihusDei mandatis ; aefi diceret,quacunque in parte placuit Deo cius ohedientH prohare,ilium femper fuifte conftante Nec certe vni,vcl , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alter! Deimandato pareredecet,vtmutilaohedient!ade€unaus,deindetetubducas, 1. enendu
\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eftenimilludlacobi,Quivetuitoccidere,furari etiam,5lt;mcecharivetuit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;. ,
6 ^ratfixanwwmannmwm. Non fine caufa herum defcrihitxtatcmNoah.Hoccnimvitio \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inter alialahorat fencaus, qubdhomines reddit magis fegnesgt;ac morofos. quo magis perlpi-
euc apparet fidesNoah,qux in xtateillanondefecit.Sicutiautemmagna uerat virtus^per c^ tinuos centum annosnonlanguefccre ; itanon parumlaudis merctuï eius promptitu o,(^uo arcamingredi!uftus,extemplb parct.Quum paulo poft fuhiieit MoleS mgre um nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;°
pter aquas diluuiv.nonexpon! debet,quafiirruentihusaquiscoaftus fit in area ngerc. e quia verbo treme€a£tus,diluuiumquodridebant omnes a\.ü,fidecernebat.Ql^rerur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ature-
iusfidesinhacparticula,qubdfcilicettupracxlumSlt;terYamoculoscxtulcrit.
Ex«tniirwli mwnAo. Nunc cxprimithAofes quod dubium aàbuc erat,qnomo^ Ici icet col-dcamp;.a fuet'mt animalia in arcam. dich autem fponte v enifte. Hoc ficui videtur abiurdum, me-
-ocr page 78-Cap. VII. éz
COMMENT.
nioria reperat quod prius didum fuit,ini «o omnc genus animalia fe obtuïifÏc Adar,vt ilhs nomina imponeta Ncc fancaliadccaufahorremusierarum afpcdum,nifi quiaexcuHb Deiiu-go imperium illud perdidimus, quo pra:ditus erar Adam. Fuit auté illa quadam natuiæ prions reftitutio, quum Deus ad Nosh adduxit quæ cnis opera, Sc minifterio iêruari volebat.Neq? cnim fecus indomitas belluas in {iia area cótinuit Noah, quàm in corte aluntur gallinæ, amp;nbsp;an-feres.Nec verb fuperuacuum eft quod additur, Venjfie ipfjfenimalia ficut Deus ipfi Noah præ ceperat. fignificatcnim Deum benedixift'e obfequio Noah, neirrituseflet eiuHabor.Impoffi-bile erat fecundum hominem, vtmomento vno tabs fieret omnium animalium concurfus. Sed quia Noah fimpliciter Deo euentum commcndans,quod fibi iniunftum eft exequitur.-vP ciftim Deus virtutem additpræcepto fuo,neeft'c6tucareat. Imo proprie loquendo,hæccrat promiffio,Dci mandatis annexa. Ideo ftatuendum eft, fidem Noah plus valuiftc omnibus pla-gis, amp;nbsp;retibus ad capturam animalium. Eandcm quoqueianuam fuifte, qua leones, Sc lupi, amp;nbsp;tigres cum bobus, amp;nbsp;agnis placide fe in arcam reciperent. Atque hæc vna ratio eft, quadiffi-cultatcs omnes vincamus, dum facile efte Deo perfuafi, quod nobis impoffibilecft,alacritateni ex fpe concipimus. Quomodo binaingrefiafint animalia,priusdidû eft.Demenie quoque,di-uerfas intcrpretumopinioncs^ctulimus. Nam quum Hcbræi annum in rcbusfacrisà Martio incipiantnnnegotiis autem terrenis à Septembn : velquod idem eft,duo æquinoâià duplex a-pud illos efficiant anni exordium.; quidam putant lacrum annum hic notai i : alii verb politi-cum. Cætetùm quia prior annorum ratio diuinitus ordinata fuit. Sc naturx etiam magis con-fentaneacft,probab]liusvidetur circa vernum tempus cœpiftediluuium.
’i Rupti frntovinfi ßnte^. Reuocat nos Moles ad memoriam primæ crcatioiiis. Terra cniiît naturalitcr aquis operta erat : Sc fingulari Dei beneficio fadu eft vt loco cefterint, quo vacuum aliquod fpatium animantibus daretur.Et hoc fateri coguntur Philolbphi, prætcr naturam ef-IcjVt aquis infr.a fubfidentibusaliqua terra: portio cm ineat. Scriptura autem inter Deimira-culahoc recenfet,qubd maris impctum arcct quafi repagulis, nc partem terræ fubmergat, hominibus in habitationeconcelfaeft. Dixit etiam primo capitc Moles,alias aquas furfumm cælo fuift’e fufpcnfas-.qucmadmcdum Sc Dauid tradit,tcncri inclufas tanquam in vtre. Dcni-que in regione terræ habitabili Deus theatrum horninibus crexit, Sc fit arcana cius virtutc, aquæ fubterraneæadnos mcrgcndcsebulliant amp;nbsp;fimul confpirentaquæ cælcftcs. Nuncautem dicit Moles,quum Deus mundum pcrderc vellet diluuio, metas illas fuifte reuullas. Atquehic nobis confiderandumcftmirabile Dei confilium, potcratcnim tantum aquarum certis alueiï» aut terræ venis includcre, quod ad humanæ vitæ vfus fufficerct : fed confultb inter duo fcpulquot; chra nos pofuit,nc fecurè contemnamus eius gratiam,vnde vita noftra dcpendet.Namelemen-tumaquæ,quod vnum cxvitæ principiis conftituunt Philofophi,morte nobis furfumacdeor-liim minatur,nifi quatenus rctineturDci manu.Qubd dicit ruptos fuifte fontes,amp;apcrtas radas, metaphoricæ funt locutiones, quibus intclligit nonfluxifte aquas vfitato laffe pluuiam c cælozfed fublata diftindione quam vidimus à Dco fuiflc pofit.â, nulbs amplius fuilfe lèras quæ violentum impctum cohibercnt.
Il Etßi:tpluwd, Quanqua aquarum clauftra fregit Dominus,non tarnen vult vno inomen-to crumpcrc,vt terram protinus abforbeantifcd pluuiam diebus quadraginta continuatipartim vtNoah longa meditatione altiusmcmoriæ fuæ infigat quod prius verbo cdodus didicerat: partim vt impii ante mortem fentirent non inanes fuilfe, quas ludibrio habucrant,minas. Qiii enim tâdiu illulcrantDei paticntiædigni erant qui paulatim iufto eius iudicio fc perire lêntirér, quod illis inftar fabulæ per cet um armes fuerat. Atque ita Dominus plerunque iudicio fua tem-peratjVt per otium melius ex pendant homines,quæ fubitb tranfitu poffent eos attonitos redde-re.Sed hic le profert mira ingenii noftri prauitas: qubd fi repente ira Dci fc effundit, fine Icnfu obftupefcimus : fi autem progreditur certo modo, vilefeit ipfa confueiudine: quia nec Dei ma-num libenter agnolcimus finemiraculis : amp;nbsp;facile quafi obdudo callo,ad confpcdum cperuin Dci obdurefeimus
ji ipfôeodemdiem^refl'ttseflî{odh,0-sem. Sequitur rcpetitio lâtis verbolàpræntbiftori.îdiluuii brcuiter perftringit Mofes : lcd tarnen minime luperflua.Confilium cnim Spiritus fuit,ncs re-tinere in cofideratione tam horrendæ vltionis, cui nulla verborû atrocitas par futura erat. Ad-hæc,nihilhîcnarraturnon difficile creditu. quarc eadem fæpius inculcatMof.’s,vtquantûuis remota fint .à Icnfu noftro,fidcra tarnen apud nos obnncant.I ta narratio de animalibus hue fpe-dat,fide fandi Noah è fyluis,amp;: latibulis attrada efteiex vagis fuis difeurfibus collcda m vnu lo cu,acfi Dei manu adduda foret. V idemus ergo vt non fruftrà in hac parte infiftat:vt feiamus nô fonuitb, nec hominum induftria lèruatas fuifte fingulas animalium fpccics : fed quia Dominus quidquid voluit laluum mancrc,de manu,quod aiunt,in manum ipfi Noah porrexit,amp; obtulit.
-ocr page 79-i N G E N E s.
16 Ef elM/it enm üontimii. Neque hoc temcrè additum eft,nec leuitcr præteriri decct. O por* tuit amplam effe iaiiuâ quæ elephantem caperct. Nec fane vlla tam firma, amp;nbsp;tam tenax picatio, nulla etiam tam folida compadio cflc potuit:vt non filtern multis rimis immenfa vis aquæ pc-netraret ; præfcrtim in tam violenta irruptione, amp;: iadatione tam fæua. Ergo Mofcs,vt anGm præcidat vanis fpeculationibus,quas nobis curiofitas noftra figgerit, vno verbo pronûtiat non humano artificio,fed diuino miraculo faâum efie vt immunis fuerit area à diluuio.Dubiû qui-dem non eft quin tue nouo ingenio,amp; per fpicacia donatus fuerit N oah, nequid deefiet ad fir uétu ram arcæzfèdne fucceffu carerethæcipfagratia,necefiefuit accedere aliquid maius.Q^re ne (en fus noftri captu metiamur modum feruandæ arcæ,docet Moles non pice, vel bitumine tantùmi lèd magis arcana Dei virtute,amp; oppofita eius manu cohibitas fuifieaquas ne irrumperent.
17 efidiluHiiitn. Copiolus etiam in eo eft Moles,vt totum orbem aquis fubmerlum
fiiiflc demonftret. Porrô hue narratio referenda eft, ne tribuamus fortunæ diluuium quo periit mundus:quemadmodum hominibus folenne eft vélum àliquod obtendere Dci operibus,quod e-ius vel bonitatem,vel indicia in illis obfcuret. Atqui dum clarè exprimitur delctum fuifte quic-quid in terra vigebat,hinc colligimus certum, amp;nbsp;illuftre fuifte Dci indicium: præfcrtim quû Ib-lus Noahrcfiduus maneatiproptcrcaquôd verbum in quo contirÄbatur falus, fide amplexus fit-Deinde in mcmoriam rcuocat quod prius diximus,quam defperata fcilicet fuerit hominum im pietas,amp; quàm grauia fcclera quibus ad totum orbem delendum induâus eft Dcus:qui certè pro fua ingenti dementia opificio fuo peperciftet,fi mitiori remedio vidiftet fore locum. Hæc aurem duo cregionc inter fc oppofita, fimulconiungit: quod deletum fuerit totum humanum genus: interim verb Noah cum fua familia falnus eualerit. Hine difeendum eft, quid illi profuerit Den vnum fcqui pofthabito mundo:quod non tam facit Moles laudandi horQinis caulà,quàm vt nos ad eius imitationcm inuitet.Cæterum ne à Deo nos abducat peceâtium multitudo,patienter fc-rendnm eft quod nos ludibrio habent impii,nobifque infultant : donee exitu ipfo oftendat Do -minus fibi obedientiamnoftram probatam efte.Hoc fenfu Petrus baptifmifiguram fuifte docct t-Vct-i-d-n quod Noah ex diluuio vniuerfali emerfit. acfi diccret,modum falntis, quam per baptifimum co-fequimur, congruere cum liberatione ilia Noah: quoniam hodic quoque mundus plenus eft in-crcdulis:ficuti illo tempore terrain occupabant: ideoque nos àmaiori turbafcgrcgarciiccefte fit, vt nos Dominus ab interitu eripiat.Eadem rationc apte, amp;nbsp;merito arca,Ecclefiæ confertur. Sed tenenda eft fimilitudo,qua inter le mutuo relpondcnt:ea autem in IbloDei verbo confiftit: quia ficuti Noah Deipromiftionem Icquutus, collegit fe cum vxore amp;nbsp;liberis, vt fub quadam mortis fpecic à morte emergcret:fic nos mnndo renuntiare,S.' mori conueniat,vt nos verbo fuo Domi nus viuificet. neque enim alibi tutaeft falutis cuftodia.Ridiculi verb funt Papiftæ,qui arcam no bis fine verbo fabricant.
Cap. V I I Î.
I p Ecordatus eft autem Deus Nóah,5t omnisbeftiæ, amp;nbsp;omnis animalis quæ IVerant cum coin arca,8t tranftrefecit Deus ventumfuperterram,amp;quieue runt aquæ:
i Et clauferuntfe fontes abylft, feneftræq» cæli,amp; probibitaeftpluuiade cælo.
5 Et reuerfæ funt aquæ à fuperficie terræ, eundo, amp;nbsp;redeundo, amp;nbsp;defecerunt a. quæ in fine quinquaginta amp;nbsp;centum dierum.
4 Et requieuit area in menfe leptimo ,m feptima décima die menfis fuper motes Ararâth.
S Et aquæ ibant amp;nbsp;deficiebant vlque ad menfem decimum: in decimo, in prima menfis vifa funt cacumina montium.
é Et fuit,in fine quadragîta dierum,aperuit Noah feneftra arcæ,quâ fecerat.
7 Et mifit coruum,amp; egreffus eft,egtediendo, amp;nbsp;redeundo, donee iiccarentur aquæ quæ erant fuper terram.
S Et mifit columbâ à fe,vtvideret an extenuatæ effent aquæ à fuperficie terræ.
9 Et non inuenitcolumba requiem plantæ pedis fui,amp;reuerfa eft ad eum inar cam:quiaaquæ erantin fuperficie omnis terræ.Et mifit manum fuam , amp;nbsp;ac-cepit earn introduxitque earn ad fe in arcam.
10 Et expeâauit adhuc fepté dies alios,amp; addidit vt mittetet columbâ ex area.
Cap. VIII. ^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
11 Et venit ad eum columba tempore vcfpcrtino, amp;nbsp;ecce folium oliuæ raptura erat in ore eins: amp;nbsp;cognouit Noah extenuatæ effent âquæ à fuperficie terræ.
Et expedauit adhuc feptetn dies alios, amp;mifit columbam: amp;nonaddidit vt reuerteretur ad eum amplius.
Et fuit primo amp;nbsp;fexcentefimo anno, in primo,^n prima menfis, ficcatæ funt aquæ à fuperficie terræ.remouitautemNoah opcrimentum arcæ: amp;vidit,amp; ecce ficcata état facies terræ.
14 Et in menfe fecundojn feptima amp;nbsp;viccfima die menfis,aruit terra.
iç Loquutus eft autem Deus ad Nôah,dicendo,
lé Egredere ex area,tu,amp; vxor tua,amp; filii tui,amp; vxores filiorum tuorum tccum.
l'j Omnébeftiam quæeft tecum,exomnicarne, tam de volatili,quàm deani-mali,amp;omni reptili quodreptatfuper terrain,educ tecum,amp; femoueâtinter-ra,amp; crefcant,multiplic Atùrque fuper terram.
18 Et egreffus eft Nôah,amp; filii eius,amp; vxor eius,^ vxores filiorum eius cum co.
’9 Omnis beftia,omne reptile,amp;omne volatile,omne quodmouetur fuper terram,fecundum familias corum egreffa funt ex area.
20 nbsp;nbsp;Etædificaiiit Noahaltare Domino ,amp;tulit ex omni animali mundo, amp;nbsp;ex
Omni volatili mundo,amp;obtulitholocaufta in altari.
Odoratufque eft Dominus odorê quietis. Et dixit Dominus in corde fuogt;
, Nó addam vt maledicam vitra terræ propter hominem: quia cogitatio cordis hominis mala eft à pueritia fua : nec addam vitra vt pcrcutiam omne viuens quemadmodum feci.
22 Pofthac omnibus diebus terræ fementis amp;nbsp;meffis, amp;nbsp;frigus amp;nbsp;æftuSj amp;
amp; hyems, amp;nbsp;dies amp;nox non eeffabunt«
I ^ecordiituiefldtttemDeU'S'aoah. Nuiicpeculiaritefdefccndit Mofesad illatn alteram paró Noah fpe lalutis fibi diuinitus promifhe non fuifTe fruftratum.Recordatio ifta de qualoquituf Moles,non modo ad externam rei apparentiam,vt loquuntur, fed ad fandi quoque viri affe^“ refen i debet. Certum quidem eft,Deum ex quo femel Noah in fuû præfidium receperat, nun-quam fuifle illius immemorem. imo no minore miraculo fadum eft ne luffocatus in ergaftu-lo periret, quàm fi in aquis demerfus vixifTet fine fpiritu. Et paulo ante dixit Moles arcana Dei claufura retentas fuifteaquas,ne in arcam penctrarent.Sed quu vfque ad quintum menftm flu-duaret in aquis area, mora ilia qua pafiiis eft Dominus feruum luum anxiè, ac miferc crucia-ri,quædam videri potuit obliuio. Nec dubium eft quin cor eius varie æftuauerit, quum ft 1^1^ diu protrahi cernerct.potuit enim colligere,fibi logins prorogatam fuifte vitam, quo rcliqnis omnibus miferior foret. Scimus autem quàm nobis vfitatfi fit, Deum fingereabfentem,nifi quum eins præfcntiam clara experientia fentimus.Etfi autem promiffionem quam ftmel amplexus erat,mordicus ad finem vfque retinuit: grauiter tarnen variis tentationibus cocufiiim tuific crcdibile eft : amp;nbsp;Deus proculdubio data opera fic exercuit eius fidem amp;r patientiam. Cur enim non triduo extindus eft mundusJEt quorfumattinuit aquas,poftquam fununos monte» tcxcrant,quindccim cubitis altius furgere : nifi vt Noah,amp; eius domeftici,ad ineditada Dei indicia melius afiucficrent : periculo autem defundi,agnofcerent ft ex mille rnortibus creptosî Difeamus ergo hoc cxcmplo recumbere in Dei prouidcntiam,dum maxime obliuiofus vide-tur. tandem enim ipfaauxiliidcclarationeteftabitur ft fuilfenoftri memorem. Quod fi nos ad diffidentiam folicitat caro,non tarnen eius inquietudini cedamus : vcrùm fimulac obrcpct hxc cogitatio,Dcum abieda noftri cura, vel dormire, vel procul abefle, ftatim cû hoc clypeo occurramus, Dominus qui opem fuam pollicitus cftmiftris,in teporenobis aderit, vtreipfa fentiamus ilium habuific curam noftri. Nec parum habet ponderis quod additur, Deum ani-malium qitoquc fuilferecordatum. nam fi propter falutem hominibus promiflam,ad brutas pccudes,fer.afquc beftias extenditur eius gratia: qualem erga filios fuos futurum putamus, vbi fidem fuam tam libcralitcr,lândéqueobftrinxitê ^.ttranlire nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hine clarius li
quet,Moftn de effedu memoriæ loqui:ncmpe quod reipla, certóque experimento cognouerit
-ocr page 81-I N G B N B S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ès
Noih vium fuam cura:cfle Dco. Cætcrùm quumarcana(ùa vii'tutc ficcarc polTct Dcus terrain,vento vfus cft; eandem quoque rationcm tcnuit in ficcâdo Mari rubro. Arque ira ttftatum cffe voluit,quemadinodum aquas præfto ad obfêquium Iiabucrat ad iram fuam excqucnd â,fic nunc ad præftandumremedium in manu fua cfle ventos.Q^anquam autem hîc finguîaris refer-tur hiftoria à Mofe, docemur tarnen non fortuitô furgerc ventos,fed Dei iuffu excitari, ficuti e-tiamdicitur Pfal.io4.a.4,celcrcs efleDei nuntios.amp; ibidéjDeum fuper alas eorû equitare.Deni-que elcmccorum varieras ac concrarii motus, mutuique cófliólus ad præftandûDeo obfequium confpirant.Subiicit etiam Mofes aliaadminicula qtiibus fadum eft vt minuerentur aquæ,ac in fua ftationem rcdirent.Summa cft,Deum, vt ordinem prius à ft pofitum reftitucret,aquas rcuo-caftc ad fines præftriptos:vt aquæ cæleftes, quafi concretæ,in aere pendcrentialiæ latcrent in fuii gurgitibus: aliæ fluerent diftinâis alueisimarc quoque in fua mole confifteret.
} I« fi ne antiim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dieriim. Qmdâ totû tempus norari putât,ab initio diluuii vfque ad
aquarum diminutionem:atque ita comprehendunt quadraginta dies, quibus Mofts continuam fuifiepluuiamretulit.Ego autem ficdiftinguo,quôdvfqueaddiemquadragcfimû, nouisfubin-dc incrementis aquæ ftic extulerint : deinde eundem ferè ftatui:^ tenuerint centum amp;nbsp;quinqua-gintadicbus.vterquc enim numerus,menfts fex amp;nbsp;paulo plusdimidio cfficit.Dicit autem Mofts circiter finem ftptimi menfis fieapparuifte aquarum diminutionem vt areafubfiderct in ftm-rno cacuinine montis, vel fundu aliquem attingeret. Ac toto illo temporis fpatio clarius often-dere voluit Dominus horrcndamillam mundi vaftitatem, non cafu fortuito terris incubuifte, ^èd illuftre efft iudicii fui documcntinliberationem verôNoab,m3gnificum fuifle,^ xterna me-rnoria dignum gratiæ fuæ opus. Quanquam fi menftm ftptimum à principio anni numeres (quod nonnulli faciunt) non autem ex quo arcam ingreffus eft Noah, refidentia de qua loquitur Mofes,citius côtigit,nempe quum iam à quinque menfibus fluûuarecœpiftetarca. Sihæc fecû-da ftntentia recipitur,cadc erit decem menfium ratio:ftnfus enim crit, oâauo poft eoeptum dilu uium menft, extitifte montium cacumina. De nomine Ararat,ftquor quod magis rcceptum cft. Ncc ftnc video cur quidam Armeniam efftnegenticuius altifiimos eftemontes, .1 vetuftis feri-ptoribus vno ftrè conftnfu proditum eft.Chaldæus ctiam Paraphraftes fpeciem defignat,quôd fucrint montes Cardu, quos alii Carduenos vocant; Quod autem loftphus arcæ fragmenta fuô tempore illic reperta fuifle tradidit,8f Hieronymus fuo quoque tempore refidua mafifte, verum-ne fit,in medio relinquo,
6 ïnfinequadra^itia, dZentw.Hincconüccrelicct quanta anxietatc conftridum fuerit fanfti vi ri pedus.Poftquam in folido loco àream hxrcrc fcnferat,non tarnen ante dicm quadragefimuni audet feneftram aperirc : non quod exanimis torperet, fed quod tam formidabile vindiétæ Dei cxemplû tanto cum metu fimul amp;nbsp;mocrore pereufferat, vt omni confilio deftitutus,in arcæ fuæ latibulo tacitus quiefteret. Tandem coruumamittit, à quo eertius indicium ficcatæ terræacci-piat.Sedcoruus nônififœdas paludes cernens,circumuolitâs receptum ftatim quærit. Ncc vero dubito quindeinduftria coruum elegerit Noab, quem feiebat cadaucrû odorc aÛici pofte, vt lon-gius euolaret, fi ïam animalibus patuiftet terra : atqui corüus obuolitans, non longius difeedit. Miror aute vnde ncgatio,quæ in Hebraico Mofis textu no habetur,in Græcam amp;nbsp;Latinam ver-fioncin obrepftrit: quû ftnfum prorfus mutet. Inde nata eft fabula, Retentû fuifle coruû inuétis cadaueribus,vt hofpitcm fuum negligeret.Poftea ftquutæ funt futiles allegoriæivt ftmper nuga-ri appétit hominum curiofitas. Atqui primo egreffu columba imitataeft coruumiquia rcuolauir in arcam:deindc ramum oliux in roftro fuo attulit.Tcrtiô,quafi manumifla, libero cælô,amp; libéra terra fruitur.In ramo oliuæ quidam philofopfiantur : quia pacis infignecrat apud vetercs: fi-cut laurusjviftoriæ.Sed potius exiftimo-quod olea non naftatur in montibus, nec valde proccra fit arbor, Dominum dedifle aliquod fignum ftruo fuo vnde colligeret amœnas regiones, 5e fe-races bonarum frugum iam aquis purgatas cfte.Quia Hicronymi verfio habet ramum fuifle vi-rcntibusfoliis,quiputarunt diluuium coepifle menft Septembri,opinionis fuæconfirmatio-nem inde fumunt.Atqui verba Mofis nihil tale fonant.Et fieri poteft vt Dominus voicns Noah aniinam recrearc,columbæ ramum obtulerit,qui fub aquis non prorfus emarcuerat.
ly 'Lo^uutu! efl Deu^sad Noah- Etfi non parum expauefaäus erat Noah Dci iudicio, lau-datur tarnen hac in parte eius tolerantia,quöd terram habens ante oculos, quæ domicilium of» fert, non audet tarnen exire.Nimiæ timiditati,atqueetiamignauiæhoc tribuerent prophani hommes: fed fanótaeft timiditas,quæcx fidei obedientianafeitur. Sciamus ergo fanóta modc“ ftia retcntumfuifleNoah,nefibifrui permitteret naturæbcncficio,doneepræeuntem haberet Deivocem. Paucisquidem verbis hoc perftringit Mofts : fed ad rem ipftm attendere conuc-i nit. Spontc autem hoc in mentem venire omnibus debet, quantæ virtutis fuerit, poft in g redibiî d
é.i.
-ocr page 82-Cap.VIII. 46
COMMENT.
vnius anni tædium,vbidiluuium cefrauit,amp; illuxit noua vita:nô tarnen ex fêpulchro pedem mo. ucre fine mandato Dei.Ita videmus côtinuo fidei tenorc obfêcutum ciîe Dco fandum hominem, quia Dco iubente ingreffus erat arcam: illic continetur donee exitum Deus patcfaciat : amp;nbsp;in fuo foctore iacerc niauult,quàm liberum fpiritum colligcrc, donc^migrationem fuam fentiat place-rc Dco. In rebus etiam minutis hanc moderationcm nobis Scriptura commendat, ncquid tcntc-mus nifi certa confeientia. Quo minus in ièriis negotiis ferenda eft hominum temeritas, fi Dco inconfulto facere fibi concédant quod vifumcft.Noneft quidem expedandumvt Ipccialibus o-raculisinfingula momenta pronuntiet Deus quid fado opus fit: penderc tarnen nos ex orccius dccctjVt certo perfuafi fimus nihil nos aggrcdi,nifi cius verbo conlentancum. Petendus eft etiam Spiritus prudentiæ,amp;confilii,quo nunquam eos deftituit,qui le dociles amp;nbsp;morigeros eius m.âda-tis præbent.Hoclcnfu refert Moles Noahegreftum eftccx arca,poftquam cælcfti oraculo fretus, cognouit nouam fibi habitationcm in terra dari.
«7 Crefâtnt,mttltipliaentûrijue. His verbis erigcrc voluit Dominus animum Noah,vt confidc-ret Icruatam fuiffe in area lbbol«n,quæ ad totum mundum rcplendum excrcfccret. In fumma, promittitur ipfi Noah mundi reparatio: vt feiat mûdum in area fuifie inclufum-.nec perpetuam fore,cuius conipedu exanimis concidere poterat,folitudinem ac vaftitatem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alüre D»
tnitto. Sicutmultisdocumentisobedientiam fuamteftatusfucratNoahificgratitudinisfuæfpc-cimennuncedit. Docctautcm hîc locus inftituta fuifie ab initio facrificia in hune finem,vtfc homincs talibus exercitiis ad celebrandam Dei bonitatem, amp;nbsp;gracias illi agendas afiucfaccrcnt. Sufficerct quidem Deo nuda linguæ confelTio,imô tacita agnitio cordis:fed feimus quàm multis incitamentis indigeat noftra pigritics.Ergo quum olim Sandi patres fuamcrga Deum pictatem ûcrificüs profcflfi funt, minime Iiipcruacuus fuit corum vfus. Adde quôd femper illis ante ocu-los fy mbola proponi oportuit, quibus admoncrentur nihil fibi efic cum Dco abfquc mcdiatorc. Nunc Chrifti exhibitio vmbras illas vctcrcs fuftulit. Quare adminiculis vtamur quæ Dominus præfcripfit, Porro quû dico facrificia celcbrandis Dei bcneficiis in vfu fuifie fàndis patribus, de vna tantum fpecic loquor.namhæc oblatio Noah, pacificis refpondet, ac primitiis. Sed hîc qux-ritur quo inftindu obtulerit Noah Dco lâcrificium : quia nullum habebat mandatum.R efpou-dco, quanuis dilcrtc non exprimât Mofes Deum iuffiffe vt id facerct, pofie tarnen ex confequen* tibus certum indicium fieri, adeóqucex toto contextu, fubnixum fuifie Noah Dei verbo,eiufquc mandato frctum,cultum hunc præftitific, quem illi placerc indubie feiebat. Diximus antchac eX vnaquaq; fpecie fcruatü fuifie fcorfum vnû animal.diximus quorfum id fieret. Porrodeftinari in facrificium animalia,inutileerar,nifi cófilium hoc Dei patefadumefiet fando Noah, qui Saccr-dos erat futurus ad madandas vidimas. Adhæc dicit Molès dcleda fuifie facrificia ex mundis a-nimalibus. Atqui certum eft Noah non finxifie fibi difcrimcn:ficuti non cft in hominu arbitrio. V nde conficitur,nihil nifi Deo authore fufeeptum ab eo fuific.Cótinno etiam poft fubücit Mo-fês odorem facrificii gratum fuifie Dco.Tenéda autem cft generalis régula,fcctere corâ Deo ad* tus ornnes.qui fidci odore perfufi non funt.Sciamus ergo altarc Noah fundatum fuifie inP^i bo.Et idem verbum inftar falis fuifie cius facrificiis,ncinfipidacficnr.
tl Et oioratu! eft Domims odorem. Odorem quictis nominat Mofcs,quo placatus fuie Deus, ac-fi rite litatum efic dixifict.Cæterum nihil abfiirdius cft,qu.im Dcum imaginari putido vifcerum Sf carnis fumo fuifie placatum. Sed Mofes hîc fuo more Dcum humana perfona induit, vt fe ad rudispopulicaptumaccommodct.Nequcctiam putandumeftipfum facrificandiritum perfe gratum fuifie Deo tanquam meritorium opus ; fed finem opcris infpicerc conuenit, non autem hærerc in extrema larua.Quid fibi aliud voluit Noah,quàm profiteri fuam, amp;nbsp;animahum vitam vnius Dei mifericordiæfcacceptam rcferrc’Hæcpietas bonum,fûaucmque odorem coram Dco fpirauit.quemadmodum habetur Pfàlmo ii6.c.i2,Quid rependam Domino pm omnibus quæ contulitJCaliccm falutis accipiam,amp; nomen Domini inuocabo. Dixit Domi/»*^cordeftio. Senfus eft, Deo fuifie hoc decrctum, ne pofthac terræ malcdiccrct. Ac magnum pondus habet locutio. quanquam cnim non retradat Deus quod palam orc protulit, magis tarnen afficimur quum au-dimusaliquidcffcillifixumapudfc: quia tale intcrius decrctum nullo modo Acrcaturis pendet. Suma cftgt;quód certo ftatuerit Deus mundti pofthac diluuio nunqua perdere. Neque cnim Malc-dicendi verbum generaliter accipitur:quia feimus quantfi pcricritex terræ faecunditatc,polrqua corrupta eft hominis pcccato, amp;nbsp;quotidic variis modis fentimus câ maledici.Et feipfum exponic paulo pôft,dicens,No«percutiamultrâaiümamKiuentcm.^cc^iccnimhisvcrbisquamlibetvindiftâ c-fignat:fcd quæ dcleat orbem terrarii,Sf intcritu affcrat tarn humano generi,quam rcliquis anima-libus. acfi diceret, fc mundum rcftituific hac Icge,vt pofthac diluuio nópcrcat.Sic quû Dominus Icfa. 54.c.^,pronûtiat fè vna populi captiuitatc fore contentû, câ côparat aquis Noah, quibus ter*
-ocr page 83-I N G E N E S; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;éj
rS.nónififemelfubmergî voluic. Qu/aco^tatiocordKhamani. Vidctuf paru côgruercbæcratio.nam fl tanta eft hominis prauitas quæ ira Dei prouocare non definat,nccclTe eft vt accerfat mundo exi tium.Imo Videtur fccû pugnare Deus,qui prius arguebat perdendum effe mundû,quia defpcrata crat eius perucrfitas.Scd hîc altius eius confilium expendere oportet. Vuk Deus aliquâ efTc homi-jnum focietatem, quæ in terra habijt. Atqui fi traââdi fint pro mentis,quotidianis diluuiis opus foret.Quare ita fe poerias fumpturum docet de fceleribus fecundi mundi,vt tarnen confcruet ali-quaterrxfaciem,necabfumatcreaturas quibus earnornauit. Vt videmustalcm adhibcri modii tarn publicis quàm fpecialibus Dei iudiciis,vt eóftet tarnen mundi vniuerfitas, amp;nbsp;natura curfum fuum retineat. Porro quum hîc pronuntiet Deus qualcs vfque ad fincm mundi futuri fint homines, palam eft totum genus humanum prauitatis amp;nbsp;malitiæ damnari. Nec tantum de cori u-ptis moribus fertur fententiaifed ingenita illis vitiofitas efte dicitur, vnde nihil quàm mala fca-turiat. Miror autem vnde obrepferit adulterina ilia verfio, quod cogitatio prona fit ad malû:nifî quod credibile eft locfi ficfuiffeab his corruptfi,qui de naturæhumanæ corruptionc nimisphi-lofophicè difputarût.Durum illis videbatur,hominem quafi diaboli mancipium fubiieere pec-cato.Ergo mitigandi caufâ, propenfum efte ad vitia dixerunt. Sÿ quum c ca.’lo détonât cælcftis îudex,malas effe cogitationcs : quid lenire iuuat, quod nihilominus fixum manctJ Agnofeant i-gitur homines, fc vitiofum efte figmentym, quales ex Adam nafeuntur : idccquc nonnifi prauas cogitationcs fè fingere, donee fiant nouumChrifti opificium,ac eius Spiritu in aliam vitam for-mentur.Nec dubium eft quin Dominus ipfim mentem hominis prauam,amp; vitio prorfûs infe-ftam efte dicat,vt omnes, quæ inde prodeunt, cogitationcs malæ fint. Si talis eft in ipfb fonte de-feâus, fcquitur aftèclus omnes efte malos : amp;nbsp;opera iifdcm fordibus afpcifi efte ; quia ncccfte fit vt fuam fàpiant originem.Non enim tantum dicit homines male interdum cogitarciftd indefi-nitaeft oratio, quæarborem cumfrudibus compleditur. Ncc obftatquod carnalcsSt profanj homines gencrofo fæpe ingenio pollcnt,confilia fufeipiant in fpcciem honefta, amp;nbsp;quædam vir-tutis documentaedant.Nam quia mentem habet Dei contemptu, fuperbia, amorc fui,ambitio-ne,hypocrifi,fraudibus, vanitate corruptam,fieri non poteft quinomnes corum cogitationcs tailbus vitiisfint implicitæ.Rurfùstendcrcnequeiitinreftumfincm.vndefit vtobliquæ,amp;con-tortæ,ficuti funtjiudicctur. Omnia enim quæ fub virtutis colore placenr,inftarvini funt fœtido vafis odore corrupti. Nâ ficuti prius diâai eft, ipfi quoque naturæ affeâ:us,qui per fc funt lauda-biles,original! tarnen peccato vitiati funt, ac propterintempericm à fua natura dcgcncrâtzqua-les funtmutuus amor inter coniuges,patcrnus amor erga libcros,amp; fimilcs.Et particula quæ ad-ditur,A pueritia, melius exprimit homines nafci malos: vt oftendat, fimul ac per ætatem cogita-tiones formate incipiunt,fe habere corruptam mentis radicé.Philofophi quodnaturæ hîcDcus adfcribit, inhabitum tranftcrentes,infcitiam fuamprodunt. Ncc mirum; f lacemus enim no-bis,acblandimur:ita non perfpicimus quàm Içthalis fit peccati contagio, 8: quâta prauitas fen-fus omnes noftros occuper. Acquiefeendum tarnen eft Dei iudicio, vbi hominem pronuntiat fic peccato efte mancipatum,vt nihil fàni,ncc finceri proférât. Q^anquam fimul tenendum eft,cul pam in Deum rciici non poftc:cuius origo eft in defedioneprimi hominis qua ordo creationis euerfus eft. Deindehuius feruitutis prætcxtu non eximi à culpa amp;nbsp;reatu homines : quiactfi toti ad malum ruunt,non tarnen extrinfeca vi trahuntur, fed proprio cordis fui motuidcnique nonnifi voluntariè peccant.
IX PofthacoMnibuf dieJrui. His verbisiterumreftituitur mundusinintegrum. Tantaenim rerum omnium confufio amp;nbsp;deformitas terram obruerant,vtquadamrenouatione opus effet. Quaratione Petrus veterem mundum appellat qui diluuio periit.Dcniquc ordinis naturæ inter- i-Ptf-wt ruptio fuerat diluuium. Defierant enim Solis amp;nbsp;Lunæ vices : nulla hyemis amp;nbsp;æftatis diftinâio. Q^areteftatur Dominus fibi placcre vt omnia récupèrent fuum vigorcm,îlt; redeanr ad fuas fun-âiones. Perperam ludæi annum in fcx partes diuidunt,quia Moles æftatem hyemi opponés, popular! more totum annum fie partitur. Nec dubium eft quin per frigus amp;nbsp;calorem cadem tempora defignet. Sub nominibus fèmentis amp;nbsp;meffis, commoda notât quæ ex cæli amp;nbsp;acris temperie ad homines perueniunt. Siquis obiieiat, non cerni quotannis æqualc temperamentum : refpon-fio in promptu eft, Turbari quidem noflris vitiis mundi ordinc,vt multi fint inæqualcs motusgt; fæpe Sol iuftum calorem ncget,niues aut grandines in roris locum fucccdant,aer variis tempe-ftatibus mifccatur.Sed quanuis non ita temperetur mundus,vt perpétua fit æqualitas: cernimus tatnen præualcre naturæ ordinem,vt quotannis recurrant hyems amp;nbsp;æftas, continua fit dicrum Sr ’aoiäium fucceffio, terra fuas fruges æftate amp;nbsp;autumno parlât. Dicit autem (unilis dieitii Krrte, pro quod cft,quandiu durabit terra.
edi.
-ocr page 84-COMMENT.
Cap. I
é8
Cap. IX.
Ï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;benedixit Deus Nóah,amp; filiis cius, amp;nbsp;dixit ad cos,Crefcitc,amp; multiplica-
EZ mini,amp; replete terram:
Et timor vefter, amp;nbsp;pauor vefter erit fuper omiwm beftiam terræ, amp;c fuper ogt; mne volatile cæli, cum omnibus quæ gradiuntur in terra, amp;nbsp;omnibus pifeibus marisz^Kû manui veftræ tradita funt.
? Omne reptile quod viuit, vobis erit ad vclcendum : ficut virentem herbam dedi vobis omnia.
4 Veruntamen carnem cumanimaeius,7»lt;«e/?fanguiseius,noncomcdetis.
Î nbsp;nbsp;Et profcûü fanguinem veftrum,qui vobis eft in animas,requiram,de manu
omnis beftiæ requiram ilium, amp;nbsp;de manu hominis, de manu viri fratris eius requiram animam hornig is.
6 Qui eftuderit fanguiné hominis in hominc,fanguis cius effundetur : quia ad imaginem Deifecit hominem.
7 Et vos crelcitc,amp; multiplicamini,amp; generatein terra,amp; multiplicemini in ca.
8 Et dixit Deus ad Noah amp;nbsp;ad filios eius qui cum eo erant,diccndo,
9 Et egOjCcce ego ftatuo paûum meû vobifcû,amp; cum femine veftro poft vos,
lo nbsp;Et cum omni anima viuente quæ eft vobifeum, tam cum volatili, quàm cû
animali, amp;nbsp;omni beftia terræ vobifeum, ab omnibus quæ egrefla funt ex arcs, cum omni beftia terræ.
n Etftatuam padum meum vobilcumjamp;nonexcidetur omnis carovltràaba-quis diluuii,amp; non erit vitra diluuium vt difperdat terram.
“ Et dixit Deus,Hoc eft fignum fœderis quod ego do inter me amp;nbsp;vos Stoninc animam viuentem quæ eft vobifeum in generationes feculi:
B Arcum meum ponam in nube,ôt erit in lignum foederis inter me St terrai^' 14 Et crit,quû obnubilauero nubê fuper terram,tune apparebit arcus in nubc. IV Et recordabor fœderis mei quod eft inter me amp;nbsp;vos,amp; omnem animam vine tem cû omni carne:amp; non erit vitra aqua ad diluuiû,vt difperdat omné carne.
i6 Et erit arcus in nube,amp; videbo ilium, vt recorder paâi perpetuiinter Deum amp;nbsp;omnem animam viuentem cum omni carne quæ eft fuper terram.
17 Et dixit Deus ad Noah, Hoc eft fignum fœderis quodftatui inter me Stomnem carnem quæ eft fuper terram,
18 Erät autem filii Noah qui egreffi funt de arca,Sem,Cham,amp; lepheth: amp;nbsp;Cha eft pater Chenaan.
19 Tres ifti, filii Nóah:amp; abiftis difperfaeft vniuerfa terra.
20 Cœpit verb Noahcolere terram,amp;plantauit vineam:
21 Et bibit de vino,amp; inebriatus eft,amp; difeooperuit fe in medio tabemaculi fui.
22 Et viditCham paterChenaan,turpitudinem patrisfui, amp;nuntiauitduobus fratribus fuis in platea.
23 Ettulerunt Sem amp;Iephethveftimentum,Stpofueruntfuperhumerumam-bo ipluSf euntes retrorfum,opcruerunt turpitudinem patris fuii St facies eorû erant retrorfum,amp; turpitudinem patris fui non viderunt,
^4 Expergefad’ ante Nôahàvino fuo,cognouit quod fecit fibi fili’fuus minor. Et dixit,Maledilt;ftus Chenaan,feruus feruorum erit fratribus fuis. Et dixit,Benedilt;ftus Dominus Deus Sem,amp; fit Chenaan feruus eis,
27 Dilatet Deus Iepheth,Sthabitet in tabcrnaculis Se:amp; fit Chenaan fcruuscis*
-ocr page 85-I N G E N E s.
2S Et vixit Noah poft diludium trecentos annos amp;quinqiiag!nta annos.
Fucrunt autcm omnes dies Nóahnógenti anni amp;nbsp;quinquaginta annnStmof tiiuscft.
I senedixit üfui üodh. HiiWconiicimus.quanto metu proftratus fuerit Noah.quôd Deus tories, ac tam prolixe in co confirmando infiftit. Nam quum hîc dicit Mofts Deum benedU xiffe Noah,amp; filiis cius.non fimplicitcr intelligit redditâ illis fœcundi taris gratiâ efle:fed pare faélum fimul Dei confilium de noua inftauratione mundiaiam vox Deijqua ipfos alloquitur* benedidioni annexa eft. Scimus bruta animalia nonnifi Dei benediiâione fobolem procréa-re: fed hîc priuilegium commémorât Moles quod in folos homines competit. Ergo ne viri i quatuor cum vxonbus rrepidatione rorrcptfquorfum fuerint erepti,dubitent, vitx conditio-nem Dominus illis in futurum præfcribit,vt fufeiret genus humanum ex morte in vitam. Ità non folum eodemverbo mundum renouât, quo ipfum prius creauit: fed verbû hominibus de-ftinatjVt legitimum coniugii v fum recuperent:fciant curam gignendæ fobolis placcrcDeo:o-rituram ex le progenicm confidant,quæ le per omnes terræ pÉagas diftundat,vt iterum habite-^ tur:tametfi vafta amp;nbsp;deferta fuerit. Ncc verb promifeua generatio hominibus concefia fuit, fed de integro lànxit Icgem coniugii quam ftatuerat. Etfi autem ad vagos concubitus quodammo do extenditur Dei bencdidio,vt inde nafeatur foboles; eft tarnen ilia adultcrina foccunditasdé gitiina aurem nonnifi ex vocali Dei benediftione manat.
2 vauor ue/kr. Hoc quoque ad mundi reftitutîoncm maxime fpclt;ftabat,vt maneret pencS homines imperiû in reliqua animalia.Etfi auté beftiæ poft lapfum hominis induerât noua ferô ci.â:manebât tarnen cius dominii reliquiæ,quod Deus initio cótulerat. Eundé nûc quoque ftatu fore promittit. Videmus quidc feras beftias violenter irrucre in homines,difcerpcre multos,ac laniare:fcd nifi carû truculcntiâ mirabiliter compefccret Deus, protinus aôlû effet de generc hd mano.Ergo quod de aeris intempérie,amp;tcmporum inæqualitatc diximus,inhac etiam parte lo cum habet.Grafiantur quidé fanæ beftiæ,amp;in homines multis modis fæuiunt. Non mirû.nam quum proteruè lafciuiamus aducrfusDeu.cur non in nos beftiæ infurgercntdnterim Dei pro-uidentiaarcanû eft frænû ad cohibédos earû impetus. Vnde enimfit vt ferpentes nobis parcati nifi quia illorum virulétiam comprimit? V nde fit vt non lanienr,difcerpant,ac deuorent quidquid eft hominum tigres, elephanti, leones, vrfi,Iupi, amp;nbsp;aliæ innumeræ feræ, nifi quod ifta fub-icétioncranquâaliquo repagulo continéturcQuodergo manemus falui,hocfingulariDei præ-fidio 8: tutclæ acceptum ferri debet.Quid enim alias futurum putamus, quum videâtur in per-nicicm noftram natæ,amp;furiofa nocédiïibidinc ardcant’Porrô frænû quo Dominus beftiarum fæuitiam compefcit,ne le in homines profundat,eft quidam timor amp;nbsp;pauor, que illis Deus in-fculpfir,vt reuereantur eófpeftum hominum. Hoc pcculiariter de regibus Daniel prædicat,eos feilicet imperio potiri,quôd metum eorum, amp;nbsp;formidinem Dominus tam hominibus, quàm beftiis incutiat. Verum vt illc primus eft timoris gradus ad tuendâ generis humani focictatem: itaquatenus generale imperiû in beftias Deus hominibus tradidit,in lummis amp;nbsp;infimis viget nefeio quæ occulta nota, quæ non patitur ferarum læuitiâ fuo impetu gralfari. Alia tarnen hîc notatur vtilitas, amp;nbsp;quæ latius patetmempe vt in fuum comodû animalibus fruantur homines^ amp;in varios vfus pro fua induftria,amp;nccefTitatc applicét.Ergo quod boucs ferédo iugo alfuefcutj quod domatur equorum ferocia vt lêffores admittant,vel portandis oneribus clitellas recipiat: quod lac fuppeditât vaccæ,féque mulgeri patiûtur:quôd fub manu tôlbris oues obmutclcunt, pédet ex ifto dominio,quanuis imminutuni fit magna ex parte,nô tarnen prorfus abolitum eft;
î omnereptile quod uiuittUol'iserit ad uefeendu. Vitra progrcditur Dominus,amp;animalia in cibû hominibus concedit,vt eorum carne pafeantur. Quiaauté nunc pnmû Moles hoc iuris hominibus datum' fuilTc refcrt,colligunt omnes ferè interprctcs,homini ante diluuium fas non fuiffè vefci carnibuSjfed natiuos tantû fruftus terræ illis fuifie pro cibo. Sed argumentû non latis fir-naûeft.Egoenimprincipiû illudtenco, Deühicnon plus largiri hominibus,quàm dederat: fed tantû reddere quod fuerat ablatû,vt polfelfioné bonorû,vndc fueràt depulfi,iterû cernant.Nàni quum prius madarét Dco viaimas,amp; iugularc illis feras licerct, ex quarum corio, pellibus ve-ftes fibi, tabcrnacula conficercnt;non video quænam cos abclîi carnium religio impedierit. Cæterù quianô magni refert vtrûuis fentias,nihil alfirmo.Hoc meritô pluris nobis effe deben quod carne animalium vefcimur,id nobis Dei beneficio concclTum effemos non rapere more prædonum,quod libido noftra appetitmec ty rânicc fundere innoxium fanguinem pecudû:fed tantum fumere quod manu Domini oblatum eft. Audiuimus quid Paulus dicat, liberum elfe vefci quibuftibet,modo adfit côfciétiæ certitudozimmundû auté elfe quidquid fibi quifque im naundu fingit.Ynde autem hoc hqminijVt tranquillo animo non temerè, nee per cftf encm li-e.iii.
Kow.i4.r.i4
Cap. X. 70 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
ccnti.î,fe(l coram Deo quibuflibct vefcatur cibis,nifi quia iure donationis/ibi aiuinitusin ma« jiTïw.4.è., mi traditos cognofcitîQuare eodc Paulo tefte,verbû Dei nobis creaturas fanótificatjvt pure illis,Solicite vefcamur.T ollatur vcrbû illud è medio,nulla panis buccella quifquam corpus fuû pafcet,acreficiet,quin fimul animam inquinet.Ergo no dubiû eft quinfidei noftræ côfulerc voluerit Dominus,quii difèrtc teftatus eft per Mofcn liberurJ fe carnium vfum fecifie homi-nibus,ne dubia amp;nbsp;trépida confcientia illis vefcamur.Simul tarnen nos ad gratiarû aâioné in-uitat.Ideo amp;Paulus verbo precationé addit, modum faniftificationis definiens, illo quénuper citauijloco.Iam verb hæc nobis à Domino data libertas,quâ publicis tabulis confignatam elfe voluit,Gonftantcr nobis retinéda eft.Pofteros enim Noah omnes bac voce alloquitur,vt bene-ficiû fuum cômune omnibus fæculis faciat. Quorfum hoc.nifi vt fibifortitcr védicent fideles, quod à Deo authore profeâum effe noruntî Tyrannis enim minime ferenda cft,poftquâ Deus omniumopifex terra amp;nbsp;aéré nobis aperuit, vt inde tanquâ ex eins promptuariis alimenta fu-mére liceat, nobis ab homine mortali claudi,qui ne limacem quidem, vel mufc.â create poteft. De externa prohibitionenon loquor:fed atroce Deo iniuriam fieridico, quum tantum licen-tiæ damus hominibus,vt illicitû ÂTe pronuntient quod Deus licere voluit,amp; confeientias verbo Dei folutas fiditiis fuis legibus obftringant. Q^d autem Deus veterem populum ab im-mundis animalibus prohibuitrquia temporalis fuit ilia exceptio,hîc taceturà Mole.
4 verunumen carnemin arùnufnn. Qmdam ita cxponût,Mcbrum ex viuo animali abfciftiini ne comedatis. Quod nimis ieiunû eft. Cæterû quû copula nulla fit inter duas iftas voces media, {ânguinis amp;nbsp;animæ: 110 dubito quin Mofes de anima loquutus, fanguiné exegeticc addiderit; quafi diceret,carne cum fua vita quodâmodo vorari,vbi fanguiné fuo imbuta comeditur.Qua re vita amp;fanguis,nó ponuntur tanquâ res diuerfæ,fed vnü fignificant.non quôd fanguis per fc vita fit: fed quia in eo præcipuè vigent Ipiritus vitalcs,quoad fenfum noftrum, quafi tefiera vita repræfcntat. Et hoc difertè exprefium eft,quo magis abhorrèrent homines ab efu fanguinis. Nâ fi immane amp;nbsp;barbarû eft animas vorare,aut deglutire viuas carhes,feritaté fuâ produnt homines fanguiné ededo. Porto minime obfcurû eft quorftim tédat hæc prohibitio, nempe voluit Dominus in abftinentia pecuini fanguinis, homines ad manfuetudiné aftiiefacerc: ne fi iß vidu feto amp;effræni nimiû audaces effent,non parcerét etiä tandc fanguini humano.Tenéduni tarnen eft,rcftriâ:ioné hâc parte fuiffe pædagogiæ veteris-Quare fuperftitione nô caruit quod tc-fèttTcrtulianuSjfuotéporenefas fuifteapudChriftianos pecudû fanguinéguftare. Nam quod Apoftoli Gentes ad btcue tempus iuficrunt fetuarc hune titum,non ideo faâum eft vt ferupu-iniieerét cofeientiis, fèd ne offendiculû apud rudes amp;nbsp;infirmes parerct lànâa alioqui libettas. f itutiiiHe fan^nem ueflrum. His vetbis clarius teftatur Dominus ft non animaliû tcfplt;^^*^ vetare vfum fanguinis: ftd quia pretiofamhabeat hominum animam : amp;nbsp;Legis fuæ finem vni-cumefle, vt communcm illis inter fe humanitatem commendet. Melius ergo Hieronym^^
. nbsp;nbsp;particulaqtlt;, reddidit enim, vt fit caufæ redditiô: quàm qui aduerfatiue legunt, Alioqui fangui-
nem veftrum amp;c. Ad verbüm tarnen optime fie vettere licet, Et fane fanguincm veftrû. Totus autem contextus mco iudicio ita Icgendus cft,Et vtique fanguincm veftrü,qui eft in animas vc-ftraSjVcl in animabus vcftris,vel qui vobis eft in animas,hoceft qui vos viuificat amp;nbsp;végétât qua-tum ad corpus,rcquiram:de manu cûdorum animalium rcquirâ cum:de manu hominis,de ma-jiu inquam viri fratris eius rcquiram animam hominis.Diftindio qua conftituunt ludari quatuor homicidii fpecies,friüolaeft. nam fimplicc amp;nbsp;genuinum fenfiim expofui, quôd ti vitam noftram faciat,vt inultas pafiurus non fit cædcs. Hanc veto rem pluribus verbis incul cat, quo magis deteftabilem reddat eorum fæuitiam, qui vim amp;nbsp;manus proximis fuis afferunt. Eft autem hoc non vulgare Diuini in nos amoris teftimonium, quôd tutelam vitznoi^rx £u-ftipit, amp;nbsp;ft mortis fore vindieem déclarât. Quôd pœnas ft de animalibus fumpmm dicit,pro violata hominum vita : ad exemplum pertinet. Nam fi in hominum gratiam itafeitur brutis animalibus,quæ cæco impetu feruntur ad paftum : quid futurum de homine putamus, qui in-iuftc,5c crudclitcr,ac præter natura: fenfum,in fratrem fuum irruit?
C Q»/ efitderit feingànem }yomtnii. Particulaqua: mox fubiieitur, in ho»üne, ad amplificatio-nem valet.Quidam exponuntCoram teftibus.Alii referunt ad fequentia,Quôd per hominem fundcturfanguis.Sed omnes iftæ interpretationes coada: ftnt. Tenédum ergo quod iamdixb fceleris atrocitatem magis exprimihaclocutione, quôd quilquis hominem occidit, ftnguinem amp;nbsp;vitam fratris ftii haurithi ipfo. Quod ad fummam rei fpedat, falluntur,meo iudicio, qui pu-tant fimpliciter legem politicam hîc ferri, vt plcdantur homicidar. Equidem non nego, in haC Dei fententia fundatam efie pœnam, quam amp;nbsp;leges ftatuunt, amp;nbsp;indices exequuntur. Sed verba plus compledi dico. Scriptumeft, Viriftnguinumnondimidiabuntdiesfuos.Etvidemusa-lios in compitis,alios in lupanaribus,plerofquc in bellis mori.Ergo vt conniucât Magiftratus,
-ocr page 87-IN G B N E S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^71
aliundcimmittit Deus carnifices,qui fànguinariisHominibus mcrcedem fuam rcpendant/Sic autem Dcus vindiótamminaruracdenunciathomicidis,vtarmet«iamgladio Magiftracus ad cædcs vlcifcédas,nc impunc fundatur fanguis hominû. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;imagnem ßei fidt hamttwi».
magis fupcriorcmdodrinam ôbnfirmct Dcus/'c nô tcinerè,necde nihilo tam folicitü cfTc ad-monet de hoininiim vira. Indigni quidcm funt homines fi eorum dûtaxar habetur ratio,quos curct Dcuszlèd quiaferunt imaginem Dei infculptam, violari fe exiftimat ineorum perfona. Ita quum nihil proprium habeât homines,vnde fibi cócilicnt Dei gratiam,fua in illis dona rc-fpicit,quibus prouoectur in eorum amorcm Si curam. Scdulo autem notanda eft dodrina, ne.. minem pofTe fratnbus fuis efie iniurium,quin Deumipfum lædat.Quæ fiprobe in animis no-fthsinfixaclTct, longe tardiorcselTemus adinferédas iniurias. Siquis obiieiat imaginemillam deictam cfTeifoIutio facilis eft, manere adhuc aliquid refiduum,vc prxftet non parua dignitatc homo.Deinde ipftim cæleftem fidorcm,vtcunque corruptus fit homo,fine tarnen primæ crea-tionis habere ante oculos : cuius exemplo reputare nos decet quorfum homines condidcrit, Sc quaexcellcntiacosdignatusfitpræanimantibusrcliquis. •
7 Et «a- cre^dee. Sermonem fuum iterum conuertit ad Noah,5: cius filios,vt ad ftudium pro-pagandæfobolis coshortetur: acfidicerct,Videtis mcinrcntumeftefoucndo,amp; tutdohumano generi. Vos itaque in eius propagationem operam mihi veftram impendite. Intérim feminis conferuationem illis commendans.à cædibus,S.’ iniuftis violcntiis deterret. Præcipuustamé fi— nis fuit iile quem prius attigi,vt animos expauefados erigeret. Neq; enim in bis verbis nudum eftpræceptumjfcd promiftio ctiam cótinetur. Dixit dwj ad Hoah. Nc memoriadiluuiinouos fubinde terrores incut iat, quotics cxlum nubibus obdudum fuerit, quafi iterum mergendafit terra,eximitur hæc anxietas.Et certè fi reputamus quanta fit addiffidétiâ humani ingenii propen fio,nó iudicabimus fuperuacuum fuifte hoc tcftimonium,etiam apud Noah. Erat quide rara,amp; incomparabili fide vfquead miraculum præditus : led nullum potuiteftc tantum eóftan-tiæ robur,quod nó ilia tam triftis,amp; horribilis Dei vindidapercelleret.Érgo quoties maior a-liquis, amp;nbsp;continuus imber diluuium terris mniari videbitur, opponitur fultura, in quam lan-dus vir recumbat. Etfi autem magis indigeant hac cqnfirmatione eius filii, qüàm ipfe: Dominus tarnen potiffimum in cius gratia loquitur. Atqüchue refcreda eft particula.Et ad fi'ia: eitt: qui cmnipfoerant. Qui fit enim vt Deus cum filüs Noah fœdus fuum pacifcens, eos bene fperare ii • bcatïNcmpe quia cóiundi funt patri fuo,qui fœderis eft quafi ftipulator,vt fecundo loco in fc-cictatem accédât. Cæterùm minime dubium eft quin Dei cófilium fucrit,omnibus eius poftc-ris cofulere. Non ergo priuatum f jcdus cum vna tantum domo fancitum fuit : fed omnibus populis commune,amp; quod feculis omnibus vfquead finemmundi vigeat.Et fane quum hodic nó minus.exundet impictas, quam ætate Noah, plufquam necelTc eft hoc Dei verbo tanquam mille feris S: clauftris cohiberiaquas,nead nos perdendos erûpant Quare nos hac promilTio-ne freti, expedemus diem extrcmum,quo ignis cælum Si terram abfumcns purgabit.
9 Cum omni attitMinuinx. Tatnetfi gratia quam Dominus promittit,ad animalia quoquccx« tediturmon tame fruftra Dominus folos compellat homines, qui fidei fenfu percipere poftunc hoc beneficium. Communitcr fruimurcælo Si acre cumbcftiis,S: eundehaujimus vitale fpi-ritum:fedhoc nóvulgare priuilcgium cft,qubd nobis verbu fuii dcftinat,vndedifcamus pater-niim,quo nos profcquitur,amorê. Ac ties hic notandi funt gradus. Dcus enim quafi in re prx-Icnti,pacifciturcum Noah S: ciusfimilia,ne fibià diluuiomctuât.Dcindcfcedusfuumad po-fteros tr3nfmittit,non tâtîim vt continua effedus fucceftio ad alias ætates perucniat.fcd vt fide quoqueapprehedant hocteftimonium,qui poftca nafcétur,amp; idé fibi quodfiliisNoahpromil^ fum cftc ftatuant.Tertió déclarât fe brutis quoque animalibus fore propitium: tantum vteffe-dus fine fenfu amp;nbsp;intclligcntia,ad tuédam illorii vitam pertincat. Vnde rcfelli poteft Anabapti-ftarum infcitia,qui Dei fœdus infant ibus cómune cfic ncg.ât,quia præfcnti fide caret. Quafi verb vbi Dcus falutepromittitin mille generationes,nó fint intermedii patres infâtium, quoru officium eft de manu (quod aiuti in manum acceptâ a Deo promifTioné illis tradcre. Quotquot autc ab hoc Dei prxfidio vitam fuam retrahut ( vt bona pars hominü hoc Dei fœdus vcl cote. mnit,vcl ridet) hac fbla ingratitudine digni funt qui mcrg.mtur in ignem æternum . Nam etfi terrenaeft promiftio,voluit tarne fuorum fidemexerceri Dcus, vt agnofcant fingulari eius be-ncficio certum in terra fibi fore hofpitium,donee in cælum coHigantur.
It Hjc ferderu. Additur fymbolum quod promifTionc obfignet, in quo refulgcc idmirabilis Dei indulgentiarqui vt folidam verbo fuo fidem apud ncs alTerat,talibus admini-culis vti non grauatur.Quanquamautcdc fignorum vfu plenius differuimus capitc fccundo, breuiter tarnen hiccxvcrbisMofis tencdumeft,figna perperam à verbo feparari. Verburri ap-pcllojUon quale iadlat I'apiftæ,quo pané,vinum,aqua,oleû magicis fufurris incant.ât, fed quod
e.iiii.
-ocr page 88-Cap. IX. 7i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
fidcm ædificct, qucmadmodum hic Dominus clarè alloquitur lanâum Noah, amp;nbsp;eius filios. Deinde figillum anneâit certitudinis caufa. Quarc fi auellitur Sacramentum .a verbo, definit cfTc quod vocatur. Sit inquam vocale fignum oportet, vt vim fuam retineat, nee degeneret a fuanatura. Nee tantum inanis eft, ac ludicra Sacramentorum adminÄlratio vbi verbum Dei filet: led meras Satanæpræftigias fccum trahit. Inde etiam colligimus,hoc fuifte proprium Sacramentis ab initio,vt ad fidei confirmationé valercnt.Nam certè in fœdere inclufa eft promiftio, cui fides refponderedebet. Videturquibufdamabfui dumefic,fidem talibus adminiculis fulciri. Sedqui fie loquuntur, primùm quanta fit ruditas mentis noftræ, amp;nbsp;imbecillitas non expendunt. Deinde quam debent arcanæ Spiritus virtuti operandi laudem non tribuunt. Dei quidcmvniuseftfi-dem inchoare amp;nbsp;perficerc;{èd quibiis vifum fuerit organis,quorii libera eft penes ipfum eledio.
IJ Armmmeiwifondniwnube. His verbis magni quidem Theologi indufti funt vt iridem negarent fuifte ante diluuium. quod friuolum eft. Neque enim Mofis verba fonant fabricatutn fuifte arcum qui prius non eftet: verum notam fuifte illi infculptam,quæ Diuinægratiæ fignum hominibus daret. Id v t clarius paÄat,memoria repetere cóuenit quod alibi diximus,quædâ natu ralia efte figna: quædam verb præter naturæ ordiné. A tque huius lecundæ claftis quanquâ multa paftim exépla in Scripturis extât,fingularia tarnen funt,neque ad commune pertinent ac perpetuum Ecclefiæ vfum.Terrenisenim dementis vti placuit Domino, quæ véhicula effent tollen-dis furfumhominum mentibus. Ita arcum cælcftem,qui naturaliter prius fuerat, hîc confecrari puto in fignum Sr pignus : atque ita nouum illi munus imponi,quando ex feipfo rci potius con-trariæ fignum foret. diuturnam enim pluuiam minatur. Sit ergo hic verborum fènfus, Qup-ties vos terrcbit pluuia,arcum refpicite.Nam quâuis pluuiam videatur cogéré ad obruendas terras: vobis tarnen futuræ ficcitatis teftis etit : atqueitamaiorc vos fiducia ftare tune decet,qu.àm liquide ac fèreno cælo.Proinde non eft quod rixemur cum Philofophis de iride.nam etfi ex na-turalibus caufis oriuntur colores illi: facnlegi tarnen funt qui Deo ius, amp;nbsp;arbitrium,quod in cre aturas habet, cripcrc conantur.
ly Kearddborfcederts. Mofês Deum totics loquentem inducens, admonet præcipuas efte Verbi pancs,amp; inde æftimâda figna. Hiimanitus autem loquitur Deus, quum fc iridis afpeßu re ditui um dicit in fœderis fui memoriam.Sed hoc ad fidemhominum referri debet,vt Deumco gitent non efteoblitum fui foederis,queries arcum fuum tetenderit innubibus.
i8 irantfibi ^oah. Filios Noah'enumcrat Mofes non modo ßbitrâfitû fadurus ad fèquenté hiftoriam:fcd vt vim illius promiftionis magis illuftret, R eplete terra. Nos enim quàm efficaX fuerit Dei benediftio,melius inde côcipimus,quôd ex ta paucis hominibus breui prodiit imme fahominummultitudû:amp; quèddomus vna,amp; quidc exigua,intot numerofas genres excreuit«
ïo cœprï uerd Noah. Non ita interpreter, quafi tune primum colendis agris operam lt;1^^^ cœperit : fed potius,mco iud.cio, fignificat Mofes, Noah collcdo animo, quantumuis efict ft-nex,rcdiifte ad agrorum culturam,amp; pnftinos fuos laborcs. Cæterum an vinitor fuerit,incertum eft. Vulgo creditur nullum fuifte vinivfum ante id tempus. Ac co libentius receptafuic opinio, quod honeftus effet prætcxtus adextenuandum pcccatum Noah, Arqui fruâun^'^*^*’’ qui prx aliis omnibus excellit.neglcftum iacuiffe,amp;.' inutilcmmnhi non eft probabile-l^*^*!^^ tiam dicit Mofes,quo primum die vinum guftauit Noah,fuifte ebrium. Ergo hoc in medio re-Iinquens,potius ex ebrietate Noah difccndum efl'c arbitror,qu«am foeda, amp;: deteftabilis res fit e-brieras. Sandus Patriarcha, infignefrugalitatis S: teperantiæ exemplar,turpcm,acpudendum inmodum fui oblitus,nudumfèin terram proiicir,vt patcat omnium ludibrio.Qu^^æ igitur ftjdio colenda nobis fobrietas, nequid fimile, vel ctiam deterius contingat: Dixit olim profanus ille philofophus,Vinumcffctcrræ fànguincmiideo quum fèintempcranter ingurgitant ho mines,meritô poenas terræ matri lucre. Sed mcmincrimus potius,quia nobile Sc pretiofum Dei munus homines turpi abufu prophanant,ipfum efte vltorc. Ac feiamus Dei iudicio Noah pro-dudum fuiffe in theatrum,vt aliis omnibus documentoeftetne felargiorcpotuinebricnt. Po-terat certe venia vtcûquedari fando viro, qui labore defund us, vini potu fècxhilaras,iuftamfc mercedem capcrc purat.Atqui Deus ætcrnâ ilh probri macuki inurit. Quid igitur otiofis ven tribus,amp; gurgitibus inexhauftis futurum putamus.quibus hoc vnum propofitum eft certamcn quomodo quamplurimum vim abfumant: Etfi autem durum fuit corredionis genus, bene tarnen cd fèruo Dei adum eft, dum ad fobrietatem rcuocatus fuit,ne vitio,cui femel fuccubuerat^ indulgere per gens fc ipfum perderct: quemadmodd ebriofos homines videmus cotinua intern perie tandem obrutefecre.
22 cham pater chanaan. A ccedit ad augendd mœrorê Noah hæc ciredftantia, quod a proprio fil io illuditur.Tencndd fempcr memoria cft,diuinitus fuifte inflidâ ilii hanc poenam,partim quia no leuc crat eius delidum:parrim vt in eius perfona,teperantiæ documentd omnibus
-ocr page 89-IN G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7j
fcculis^Dcus ftatuerct.Hoc per Cc mcrccur ebrieras, vt filiis fuis ludibrio fint, qui Patriscælcftis imagine deformant.Nä ccrtè,quantû in fècft,mcntem fuâ obruunt ebriofi,féque ratione priuâc vt in pecudes dcgenercnt.Meminerimus autem,fi tam grauiter vkus eftDominus vnicû fandi viri lapfum, nô minus {cuerû fore vltorcm aduerfus cos qui fe quotidie inebriât,amp; eius rci fatis multaexcmpla verfatur ante oculos. Intérim Cham,patrem côtumeliofê fubfânnans.prauû ac malignû ingeniû prodit. Scimus parentes fecundum Deum reuerenter colendos cfle : atque vc nulli fint librijiiec conciones,hoc nobis aiTiduè didat naturaiSc vno omniû confenfu receptii cft.pietaté etiam erga parentes,matrem elfe omniû virtutû. Nequam ergo amp;nbsp;peruerfi, contor-uq; ingenii fuifie oportet iftum Cham, qui non modo ex paths dedccore voluptatc cepit, fed earn traducere voluit apud Fratres. Eft aurem hoc non paruum fcandalum:primô quod N oah falutis humanæ minifter,amp; reparationis mundi princeps, in tam graui fenedutc domi ebriuS procLibit.Deinde quod Cham impius amp;nbsp;fcclerat’,ex Dei finduario prodiit.Odo animas Cele^ gerat Deus quafi facru, amp;nbsp;penitus omni forde purgatu feme ad renouanda Ecclefi.â. fed pccca tu Noah fatis,oftendit qua necefie fit retineri homines Dei fræno,quantalibet vinute cxcelLat. impietas Cham nobis demoftrat qu«â profunda fit malitiæ raefix in hominib’,qux aftiduè pul-lular,nifi vbi vis Spirit’ potentior eft.Qubd fi in facroDci afylo inter tâ paucos diabolus vnus feruatus eft, ne miremur fi hodie in Ecclefia, vbi longé maior eft turbahominû,permixti fint bonis improbi.Nec dubium eft quin grauiter vulnerati fuerint animi Sem amp;lapheth,quum ta le ludibrii portentum in fratre fuo cerncrcnt,amp; ex altera parte turpitcr humi proftratus iaceret pater.Tam foeda certe métis alienatio in principe noui mudi,amp;fando EcclcfiæPatriarcha non aliter eos reddere attonitos potuit, qu'am fi arcam fradam amp;nbsp;illifam rimas agere ac diftilire vi-diflent. Hoc tarnen fcandalum no minore animi magnitudine fuperant, quàm modeftia tegut. Vnus Cham ridendi paths Shnlcdandi anfam cupide arripit:quemadmodum folent prxpofte-h homines fcandala captarc quæ ad pcccandi licentiam obtendant. Ac ætas co minus excufabi-1cm reddit : non enim erat lalciuus aliquis puer, qui inconfideratè ridendo, ftultitiam fuam pro-dcret : annum iam centefimum exceflerat. Ergo probabilc eft ita protcruc infultafie path, vt fibi impunè pcccandi licentiam acquireret.Tales hodic videmus pcrmultos qui vitia plufquam ftu diofc conquirunt in fandis amp;nbsp;piis hominibus, vt fine pudore ad omnem nequitiam Ce proficiat: imo ex hominum vitiis quærunt quomodo fc obdurent ad Dei contemptum.
ÏJ Ef tulerunt Sem lapheth. Hic duoru fratrum tam pictas quiun modeftia laudatur:nc apud eos vilefcat maieftas patris,{cd qu.î illi debcnt,reucretiam fem per foueât,amp;integram cólèruent,a probri eius confpedu aucrtût oculos. Atque ita teftâtur fibi verè curæcflc honorem patris,dum oculos fuos violari putant, fi fponte nuditatem eius afpexerint qux probrofa erat : fimul ctiara verecundix fuæ confulunt.Namvt capite tertio didum fuit,adcó pudendù nefcio quid habet ho minis nuditas, vt vix quifquc afpicere ft audeat fine teftc. Fratri ctiam fuoexprobrant impiani protcruiâ,quôd patri nó pepcrcifict. Hine verb difeamus quàm grata Deo fit pictas,cuius exem- , plu quod hic refertur, pro infigni S pihtus elogio habedum eft. Quod fi pictas erga terrenu pa-trem,tam cximia amp;nbsp;laude digna fuit virtus : quanto maiori pietatis ftudio colendaeft ftcra Dei maieftase Ridiculi verb Papiftæquifœtidas idoli fui,imb totius impuricleri fpurcitias, pallio Sem amp;nbsp;laphcth tcgcrc volunt.C^antu inter probrum Noah amp;cxccrandas tot fccleru faditates interfit,quæ cælum terram cótaminant, dicere fuperfedeo. Sed patres fc probent oportet An-tichriftus amp;nbsp;cornuti Epifcopi cum tota illa colluuic,fiquid honoris fibi deferri volunt.
24 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;auxm Noah. Videri pofict Noah quanuis iuftam excadefeendi caulam ha-
beat,parü tarnen modcftc,amp; grauiter ft gcrere.Debuit faltem coram Deo tacitus deflere fiiuiri peccatü:amp; pudore quoque apud homines pœnitentiâ teftari.Nûc quafi nihil ipfe deliquerit,in filium ftium plufquam feuere fulminât. Atqui nó refert hîc Mofts conuitia quæ bile amp;nbsp;iracun-dia percitus cuomuerit : fed loquentem potius inducit prophetico fpiritu. Quare non eft qiiod lt;lubitemus,fin(ftum virum vere,vt par erat,culpæ fuæ ftnfu humiliatum cfrc,amp;probè reputaf-ft quid meritus efiet munc verb venia donatum,amp; abolito rcatu prodirc Diuini iudicii præco-ncm.Ncc verb dubiû eft quin fanftus vir,miti alioqui ingenio præditus,amp; vnus inter optimof patrcs,cum acerbifiimo animi dolore protulerithac ftntentiam in filiü. Videbatcum mirabi-iitcr ftruatu efte inter paucos,amp; locum habuifie in ftledifTimo flore generis humani.Nunc ergo quumore fuo cum abdicarc ab Ecclefia Dei cogitur,nó dubium eft quin malcdiftioni fihi gra niter ingcmuerit.Sed hoc exéplo moneri nosDeus voluit,rctinenda efic fidei côftanti.â, fiquando videmus eos deficcre qui nobis coniundicrant: nec frangi nos debcre: imb ficcxcrcendam effc quam Deus ftucritatem mandat,vt ne vifeeribus quidem norths parcamus.Quum autem nónifi Deimftiniftu tam duram fcntcntiâ pronuntict Noah, ex pœnæ atrocitatecolligcre decet quàm' Bbommabilis fit Deo impius parentum contemprus ; vt facrum naturæ ordme pcruertit,amp; ma-
-ocr page 90-Cap. IX. 74 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
ieftatcm,imperiumque Dei in eorum pcrfôna violât,quos fuo loco præcfic iuffit.
ïy uidledi^! chdnddn. Q^æritur primo loco cur Noah .à filio ni«aledicendo abftincs ,fcucri« tatêpœnæ, quaillceratdignusjnnepotcminnoxiumftringat. nequeenim Dei iufticiæcon-fentaneumcft, parentumdelidta rciicere in filios. Sed relpgnfio fatis notât ft, Dcumctiamfi indicia fua in filios amp;nbsp;ncpotes impiorum proftquitur, nunquam tarnen fæuirc cótra infontes: «juiareperienturctiarnilli in culpa. Quare nihil abfurdi eft,fl patrum Icelera vlcifciturin reprobis filiis: quando eius iræfubiedtoscflenccelTeeft, quofcunque Spirituftio dcftituit. Sed mirum cft quôd Noah nepotem malediccs ,fiiium Cham authore m fceleris filentio prætercat. lud^is videturhabitafuifîegratiæDci ratio: amp;quiatantoeumhonoredignatusfuerat Domi-nùsjfeiedamfuiftemalcdidioneminfilium. Sed futiliscfthæcconiedura. Mihiccrtcdubium non eft, quo magis apparcat pacnæ grauitas, tranfferri vfque adpofteros : acfi Dominus palàm tcftatum feciftet,non fibi fufficerc vnius hominis pœnam, fed maleduftionem fuam eius quoquc pofteris affixam fore,vt per côtinuas ætates ferpat. Interim non eximitur ipfe Cham,quû Deus filium eius fimul inuoluens,indicium fuum exaggerat. Alia etiam quæftio obiicitur,Cur ex plu ribus filiis Cham Deus vnum Æriendum deligat. Sed ne hîc fibi nimium permittat noftra cu-riofitas, memincrimus non fruftrà Dci indicia vocari profundam abyftum : amp;nbsp;indignumefic, vt Deus, ad cuius tribunal nos omnes fèmel ftare necefte ent, iudiciis noftris, v'cl potius ftultx temeritati fubiaceat. Eligitquos vifum cft, in quibus gratiæ, amp;nbsp;manfuetudinis fux fpccimcnc-daf.alios deftinat in finemdiuerfum.vt fint iræ amp;nbsp;feueritatis documenta.Hîc tametfi cæcutiunt human.x mentes : quifque tarnen noftrum fuæ infirmitatis fibi confcius, tribuere potius Dco laudcmiuftitiædi{cat,qu.àmvtfe infana audacia inprofundamabyftumpræcipitet.Quuin totum feme ChamDeus malediâioni obnoxiumhabcrct,Chananitas fibi nominatim fumpfit quos præ aliis malediceret.Et hinc colligimus profcânm à Dco fuiftehoc iudicium:quod ipfo tandem euentu comprobatum fuit.Qualis certè futura eftet Chananæorum conditio,Noah hu’ naanitus non tenebat. Quare in rébus obfcuris, amp;nbsp;reconditis Spiritus direxit eius linguam. Rc« ftatadhuc aliadifficultas:namqunm ScripturaDcum peccatahominum vlcifcidocctintef-tiam amp;nbsp;quartam gcncrationem, videtur hune iræ Dei modum præfigere. atqui vindida, cuius nunc fit mentio,in dccimamvfqucgenerationem fè expandit.lvcfpondco,Scripturæ verbis non præfcribi Dco legem,quam ilii tranfgrcdi non liceat,ne liber fit in puniendis pcccatis vitra quatuor generationes.Spedaiîda eft tantum pœnarum amp;nbsp;gratiæ comparatioiqua docemur fie Deu efte iuftum fcclerû'vindicéjVt tamé magis ad mifericordiâ propeniùs fit.Mancat interim illi fua ■libcrt3s,vtfuamvindidamquoufquevifumfuerit,extendat. Sernusfr-uoramerît. Phrafisha:c Hebraica, Chanaan poftremum forc,vcl infimum inter feruos fignificat : acfi didum eftet, tantum Icruilis ericciuscondirio,fcd vulgari feruitute deterior. Videtur tarnen inernic,aclufo-rium fuiftetamicueriamp;horribilis vaticiniifulmen, quumChananæi robcre,diuitiis,8eopibus præfticerint,longéque,amp;' latè fuerint dominati. Vbiergoifta lèruitus’Primùmrefpondeo» Deum fie minari hominibus,vtnon ftatim exequatur quoddenuntiat : nunquam tarnen inanes , amp;nbsp;fine effedu efteeius minas. Deinde iudici«i Dei non Icmpcr expofita efte oculis nofths, ncc carnis Icnfu apprehendi. Chananæi exeuftb feruitutis iugo, quod illis diuinitus erat impo-ficum,etiamimperiû ad fè rapucrunfC æterû quanuis adtépus infultent,nonramencorâDeo cenletur libéra eorum conditio. Sicuci quum iniufte premuntur fideles, ac tyrannicè vexanrtir ab improbis : non tarnen coram Dco extinda eft fpiritualis eorum libertas. Hac autem Diuini iudicii probatione conrentos efte nos oponet, quôd Deus feruo fuo Abrah.æ dominiuæ terræ Chanaan promific,amp; tandem Chananæos excidio deuouit. Cæterùm quia Papa tantop^^^con-tendit fe interdum prophetare, ficut fecit Caiaphas: ne omnia illi ncgarc vidcamiiGtitulum quo fe ornât, à Spiritu ûndo didatum efte non nego.Sit igitur fcruus îèruorum, qucinadmodum Chanaan.
16 DjnüfMi Deit} Sem. Noah reliquis filiis bcncdicit,fêddiucrfb modo. Locaturc-
nim Sem in fummo honoris gradu.Atque hæc ratio cft cur Noah in benedidione eius prorum-pat in laudem Dci, nec hæreat in hominis perfona. Hebræi cnim,quum de rara aliqua, ncc me-diocri cxcellcntia fermo habetur, ad Deum confeendunt. Ergo fandus vir, quum vberrimam Dei gratiam lèntirctfilio fuo Scmdcftinatameftc,ingratiarum adionemaifurgit. Vndccolli-gimus non ex carnis fenfu loquutum cftc,{cd de arcanis Dei beneficiis cum diftercre, quorum e-uenrus in longum tempus differendus erat.Denique bis verbis Diuina,vcl cæleftis notatur futu-rabenedidioSem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t' u u ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-
17 vilatet Dm lapheth. In vocibus Hcbraicis cocinna allufio eftlaphthe Icpheth. Origo auté verbi eft nns quod Hebræ’is fignificat ladare blandis verbis : vel allicere in hanc,vcl illam par-
I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7V
tcm. Hîc tamc ferè omnes interprètes pro dilatarc accipiunt. Quæ expofitio fi rccipitur,(ênfus eritjPoftcros laphcth, vbi ad tempus dilTitiremoti fucrint à tabernaculis Sçmjcxpanfum tandem iri, vt propius accédant, amp;nbsp;fimul habitent quafi in communi domicilio. Mihi tarnen mag is probatur altera verfio,Blande reducer, vel inclinabit Deus laphcth.Forrô vtruhuis icquamur, prædicit Noah temporale forediÄdium inter Sem amp;nbsp;laphcth : quanuis ambos domui fuæ tineat,amp; ambos nuncupet legitimos hæredcs.Deinde venturum tempus, quo rurfus coalefcant in vnum corpus, amp;nbsp;commune habcant domicilium. Certo verb certius eft,vaticinium hîc de rebus fêcundum hominem incognitis proferri,cuius non aliurn fuifie authorem quàm Deum, cuentus demum oftendit. Duo annorum millia amp;nbsp;aliquot fccula f luxerunt, antequam Genres amp;nbsp;ludæi in vnam fidem aggregaten tu r. T une filii Sem, quorum maior pars diffluxerat, amp;nbsp;le ablcjdcrat à Ginóla Dei familia, fimul collcdi funt, vt lub eodem tabernaculo agerent. Gentes ctiamex laphcth progenitæ, quæ diu palantes,ac vagæ fuerant.in idem tabernaculum receptæ funt. Deus cnim noua adoptionc vnum populum ex diuerfis cffecit, amp;nbsp;fraternam vnitaté làn-ciuir inter aliènes. Atque id faftum cft fuaui Si blanda Dei voce, quam in Euangelio protulit: amp;nbsp;quotidie adhuc impletur vaticiniumhoc, quümdifperfas dies inuitatDeusad fuum gre-gem,amp; hinc inde colligit qui rccumbant cum Abraham,Ilàac,amp; Iacob in regno cælorum.Hxc verb non vulgaris fidei nollræ fultura eft, qubd Gciltium vocatio non tantiim æterno Dei có-filio dccrcta,led palam ore Patriarchæ teftata fuitme repente,vel fortuitb putemus eftc fadumj qubd vitæ æternæ hærcditas communiter omnibus propofita fuit.Cæterùtti loquutio hæc,Hrf-h/stif ïdfhethw taherndotbi sew,mutuam,quæ eftc amp;nbsp;coli debet inter fidcles,lbcictate nobis comme-ftat. Nam quia Deus ex progenie Sem Ecclefiam fibi clegcrat, hac lege poftca cooptauit Genres,! vt le ad populum ilium conferrent, penes quemcrat vitæ foedus.
»8 £i uixit ^oah. Tametfi nudis verbis breuiter perftringit Moles ætatem lànâi viri,annales autem amp;nbsp;memorabiles rerum euétus non recenfet: venire ramen nobis in mente debent qust certa funt,amp; alibi commémorât Scriptura. Intra annos centum amp;nbsp;quinquaginta ram numero-fact tribus filiisfobolesexcrcuit,vt laris, fupérquccxpertus fit quid illavaleret Dei benedi-dio,Crcfcite,amp; multiplicamini.Non videt vrbem vnamduntaxat luis nepotibus rcfcrtam.nec lemen fuum in trecentas familias diffufum efte ; fed populos ex vno complurcs ortos, qui am' plas regiones habitent. Hæc mirifica propagatio, quum vifibile eftet Diuini erga eum fauoris fpcculû gt;nbsp;ingéti haud dubiè eum lætitia perfudit. QÙinquagenarius enim ferè erat Abrahâ quu mortuus eftatauus cius Noah. Interim multa viderc coaólus eft, quæ fandum eius peftus in-credibili mot rore cruciarent. Vt alia omittam, vidit in familia Sem dirütum, vel faltem mu-tilum ac lacerum Dei fan6tuarium,qub recipiédi erant filii laphcth. Nam quum iplê pater A-brahæ delèrta ftatione,prophanum fibi tabernaculum erexiftet, perquam exigua reftabat corû portio qui vno puræ fidei confenfu Deum colerent.Quibus dolorum tormentis eum cohfece-rit horrenda iftadlffipatio, nullis verbis fatis exprimi poteft. Qiyre Iciendum eft,plulquama-cutos illi fiiifte fidei oculos, qui Dej gratiam in feruanda Ecclefia, prælcnti hominum malitia obrutam,procul intueri nondefinerent,
cap.x;
* iftæfuntgenerationes filiotum Noah,Sem,Chainamp;Iépheth:quibusnati iZLfunt filii poft diliiuium.
’ Filii Icpheth, Gomer, amp;nbsp;Magog, amp;nbsp;Madai, amp;Iauan,amp;Thubal, amp;nbsp;Méfech,ôf Thirâs.
5 Et filii Gomer, Afehenas amp;nbsp;Riphath amp;nbsp;Thogarmâh.
Et filii Iauân,Elifah amp;nbsp;Tharfis,Chitthim amp;nbsp;Dodanim*
î Ab iftis feparatæ funtinfulæ Gentium fêcundum terras fuas,fingulæ fecun-* dum linguam fuam,fêcundum familias fuas in gentibus fuisi
Et filii Cham,Chus amp;nbsp;Mifiaim amp;Phutamp; Chenaan.
7 Et filii ChuSjScba amp;nbsp;Hauilâh amp;nbsp;Sabthâh amp;nbsp;Rahamâh amp;nbsp;Sabthechaè Filii autem RahamâhjSeba amp;nbsp;Dedan.
Et Chus genuit Nimrod-.ipfe cœpit efte potens in terrai
9 îpfe fuit potens in venatione coram Domino : idcirco dicitur, Sicut Nim
rod potens venatione coram Domino.
Et fuit principiû regni illf Babel amp;Erechamp;Achâd amp;Chalnéhin terra Sinhar*
-ocr page 92-Cap. X. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
“ E terra ilia egrefTus eft Aflur, amp;nbsp;ædificauit Nineueh amp;Rehoboth ciuita-ternjST Chelah.
Et Réfen inter Nineuéh, amp;nbsp;inter Chélah: ipfa eft ciiiitas magna.
*5 Et Mifrâim genuit Ludim amp;nbsp;Hanamim,amp; Lehftbrm,amp; Naphthuhim. H Et Pathrufim,amp; Cafluhim,vnde egrefli funt Peliftim Chaphthonm. ’S Et Chenâangenuit Sidon primogenitum fuum,amp; Heth,
EtIebufi,amp;Emori,amp;Girgafi,
’7 EtHiuui,amp; Arci,amp;Sini,
i8 Et Aruadi,amp; Semari,amp;r Hamathi:amp; poftea fparfæ funt familiæ Chenaanæi.
Et fuit terminus Chenaanæi à Sidon ingrediente te Gerâr vfque ad Haz-zâhjdonec ingrediaris Sedômamp; Hamorâh,amp; Admâh,amp; Seboim vfqj ad Lâfah.
Ifti filii Châ per familias fuas,per linguas fuaSjin terris fuisjin gentibus fuis. 21 Ipfi quoque Sem natus,etiam ipfe fait pater omnium filiorum Eber, frater léphethmaior.
22 Filii Sem,Helam amp;nbsp;Afturjamp; Arphachfadjamp;Ludjôt Aram.
25 Et filii Aram,Hus amp;nbsp;Hul,amp; Géther,amp; Mas.
Et Arphachfad genuit Sélàh, amp;nbsp;Sélah genuit Eber.
Et ipiî Eber nati funt duo filii, nomen vnius Péleg: quia in diebus eius di-uifa eft terra:amp; nomen fratris eius loctan.
26 Et loctan genuit Almodâd,amp; Séleph,amp; Hafarmaueth,amp; larah^
^ 7 nbsp;nbsp;EtHadorâm,amp; Vzâl,amp;Diclâh,
28 Et Hobâl,amp; Abimael,amp;Sebà.
29 Et Ophir,amp; Hauilah,amp;Iobab.omnes ifti filii loctan.
JO Et fuit habitatio eorû à Mefâh,donec ingrediaris Sephar montemOrientis. 31 Ifti filii Sem perfamilias fuas,perlinguasfuas,in terris fuis,in gctibusfids. 52 Iftæ familiæ filiorum Noah per generationes fuas, in gentibus fuis fiis diuifæ funt gentes in terra poft diluuium.
I jß^efutit^ner^onet. Sicuiaccuratiusexcutercgencalogiaslibeat,quæ hoc capitcSlt; proximo refcruntur à Molèjdiligentiam non improbo. Et quidam interprètes non infœlicitcr fuani induftriam 8f ftudiumhîc pofuerunt.Fruantur ergo per me licet laborum fuorû mcrcedc.Mihi tarnen fatis erit breuiterattingere quæoblcruatu magis vtilia ccnfco,amp; quorumcaufai-ftos catalogos à Mofe feriptos eße arbitrer.Primùm in nudis iftis nominibus, habemm tamé fragmentum aliquod hiftoriæ mundi:amp; proximû caput oftendet quotanni à diluuio vique ad tepus illud quo Deus fœdus fuû pepigit cû Abrahâjinterceflerint. Eft auté in primis digna co-gnitu fecûda hæc origo generis humani:amp; deteftabilis eft eorû ingratitudo, qui quû ex patrib’ amp;nbsp;auis fuis audiftent,quàm mirifica fuiftet intra breue tempus mundi inftauratio:ipontc tamé gratis Dei,amp; falutis obliti funt. Sepulta fuit .à maiori parte diluuii mernoria. Qiwmodo, vel in quem fine fèruati eflentjpauciftimis curæ fuit. Multis poft fèculisjquia Dei iudicio,amp;: milc-hcordiæ caliginé induxerat impia hominum obliuio, ianua Satanæ mendaeüs aperta fuit:cu ius artificiofaéiumeft vt profani Poets futiles, adeóque noxias fabulas fpargerent,quibus veritas operû Dei adulterata fuit.Mirc ergo certauit cum hominti malitia Dei bonitas,quód tam ingratis,amp; fcris,amp; barbahs prorogata lógius fuit vita.Iam nafutis hominihus.quibus ab-furdü nó eft nullü agnofccre mundi códitoré, tâ fubitamûdi propagatio incredibilis videtur, atq: ideo quafi fabulofa ridét.Fateor equidé,fi lènfu noftro sftimare libeat quod tradit Mofts, pro fabula haberi pofte. Sed nimis peruerie faciüt qui nó attédüt Spiritus fânâi cófiliu. Quid enim oblccro,voluit Spiritus,nfti inlblita Dei potétia, non autem naturaliter,nec vulgari more ficaudam fiiifte trium virorum fobolem,vtterramlógc,latéque impIeretiQmbus hoc Dei miraculum propter fuam magnitudinem fabulofum eft, multo minus credent Noah, eiufquc filios amp;nbsp;vxores inter aquas Ipirafte, fine foie 8r acre vixiftc animalia ferè per integrum ^inum. Hîc ergo Cyclopicus eft furor, quod de reparatione generis humani dicitur, ludibrio habere: quia illic inæftimabilis Dei potentia refulgct.Quanto fatius erat in cat urn rerum hiftoria, quas
-ocr page 93-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77
Noah non fine ingenti admiratione oculisfuis vidit, Deum fufpiccrcjnairari eins virturcm, bonitatcmcelcbrare,amp; ciusmanumagnofccre,niyftcriis refertam non minus in reftituendo, quàm creando mundoe Notandum verb eft,in tribus Catalogis, quos deferibit Mofes, non nu-merari fingula capita:fèd innepotibus Noah tantum rccéftri qui Gentium fuerunt principes. Nam vt quifque inter fratres inglt;iio,virtutc,induftria,vcl aliis dotibus excelluit,fibi peperit no men,5i potenti.î,vt alii fub eorû vmbraquicfcétes, primatum illis libenter concédèrent. Ergo in filiis Iaphetb,deinde Cham,amp; Sem, tantum cos qui célébrés fuerunt, amp;nbsp;ex quorum nomini-bus vocati funt populi,recen(èt Molcs.Porro cur à laphetb incipiat Moles, fccûdo loco ad Châ defeendat, quanuis non confteteerta eau fa, probabilc tarnen cftprimamclaftemdari filiis la-pheth,qui multis regionibus peragratis,amp; mari ctiam traiedojlongius à patria reccftcrant.quia ludæis minus notæ erant Gentes illæ, ideo curfim cas attingit. Secundum locum aftignat filiis Cham, quorum notitiam magis familiärem ludæis reddebat vicinitas. Quia autem continuo tenore hiftoriam Ecclcfiæ texcre inftitucrat, progeniem Sem, vnde ilia defluxit, in vltimum locum differt. Quarc non fpedandaeft in ordine dignitas,quum primos omnium ftatuat Mofes, quos volcbat tanquamobfcuros leuius attingere. Cætcrùm bec quoque habendum cft,cminc-refilios huius lèculi ad tempus, vt in eorum gratiam conditus videri pofi'it terrarum orbis, led gloriam eorum, vt fluxa eft,cuanelcere:Ecclcfiam verb fub ignobili, cótemptóque habitu quafi humi ferpendo,Diuinitus lêruari, doncc caput tandem fuo tempore exerat.De nominibus iam præfatus fum, anxiam eorum inueftigationcm me aliis relinquerc. Quorundam ex Scripturis ratio manifeftaeft ,ficutiChus, Mifraiim, Magdai, Chanaan,amp; fimilium : in al iis, conieduræ funt verifimiles: in aliis maior cft obfcuritas, qu.àm vt certi aliquid excogitan queat:amp;r quæ interprétés afferunt commenta,partim longé funt detorta amp;nbsp;coalt;fta, partim infipida,amp; quæ nibil habent colons.Certè friuolæ curioCtatis cfte videtur,certes ac diftinftos in fingulis nominibus populos quærerc.Quum dicit Molês,à filiis laphetb dtuifas efTe Gentium infulas,intclligc par-ticos inter fe tranfinarinas regiones. Nam Græcia 8e kalia, aliæque terræ continentes, Hebræis non minus qu.àm Rhodus, vcl Cyprus,infulædicuntur proptermarc interpofitum. Vnde col-ligimus.cx illis gentibus nos elfe oriundos.
8 chifs tiemród. Chus principcm fuifTc AEthiopum,ccrtum cft:de filio cius Nemrod pc» culiaréhiftoriam refert Moles,qubd cœperit fupra vfitatû more cmergcrc. Porrb fie interpre-tor,mediocrem tunc fuifte hominum ftatum, vt fiqui aliis præeflcnt, non ramen dominaren-tur, nec fibi regium imperium fumerent, feddignitatc aliqua contcnti,ciuilem in modum re-gerenc alios,8e plus autboriratis habercnt,qu«am potentiæ.Hunc cnim vctuftiffimum fuifte mii-diftatu luftinus ex Trogo refert. lam dicit Mofes Nemrod, quafi oblitus foret le hominé efte, oceupafte alriorc gradu.Viuebat tunc adhuc Noah,magnii amp;nbsp;venerabile omnibus fuifte cerni eft.Erant Se alii præftantes viriilèd talis eorû eratmoderatio,vr æqualiraté colcrét cù fuis mino rib’,qui fpôte magis eos reucrebâtur,quàm imperio coaâi.Huius modeftiæ fines turbauit,ac per fregit ambitio Nemrod.Porrb quû fatis eóftet hoc Mofis elogio inuri tyr.âno ætern.î probri no tâ,hinc ftatuere licet quantû Deo placeat moderata adminiftratio inter homines. Et certè quif-quis fehominécircmeminerir,lubés cum aliis Ibcictaté colet.Quaiitû ad verba fpelt;ftat,TX pro-priè venationéfignificat,vt yolüt Grammatici Hebræi. accipiturtamc fæpepro cibo. Siueautê dicat Mofes fuifte robuftum in vcnatione,fiue in rapiéda præda, metaphoricc fignificat truculc-tü fuifte hominem,amp; belluis propiorem, quàm hominibus. Particula Qori Do»«,'M,cxprimcrc mihi videtur qubd Nemrod cximcrelc conatus fi t c numero hominum, quemadmodû fuperbi homines ventofa confidentiafefeefferunt, vt reliquos omnes quafi ex nubibus dcfpiciant. Q«“*quot; frapterdixtur. Q^niam vcrbum eft futuri temporis,ita refolui poteft, Nemrod potens, amp;nbsp;impe-riofus fuitjVt diccre liccat,qucmlibctfortemtyrannum eftealterum Nemrod. Placer tarnen Hie-ronymi verfio,inde manafle prouerbium.de fortibus amp;nbsp;violétis,cos fimilcs cfte Nemrod. Ncc du bito quin Drus primum tyrannidis autorcm odiofe per omnium ora traduci voluerit.
IO vmjôpiw»regrû illius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sedéimpcrü Nemrod dcfignat Moles.Arque vibes quatuor illi
fubiedas fuifte dicit: fiucearû fuerit coditor, fiue iuftos inde dominos cxpulcrit. Tâctfi autem fit alibi Chalnéb métio, celeberrima tarnen fuit omniü Babylô: ncc ramen ca fuifte amphtudine, amp;nbsp;tâ magna ftrutäura fuifte arbitror,qualé propbani fcriptorcscclebr.ât.Scd fieri poteft,quû amœ-nain primis,Sefoecudaeffet regio,vt loci ebmoditas alios deinde inuitauerit ad vrbeamplianda. Quare Ariftoteles in Politicis cam ab vrbiû ordine fubduiääprouinciæ côparat. Hinc faétû cft vt multi opus Semiramidis effe tradantzà qua alii non fuifte conditam,led ornat.â dunraxat,amp; pô fibus coniundâ docent.Tcrra Sinear addita eft ad nota diferim inis:quia altera quoqueBaby Ion AEgypti fuit,quâ hodieCairû vocât.Sedquæritur quomodo Babyloniens tyrânus fuerit N trod quû fequenti tandc capitc fubiieiat Mofes incocpt.â illic fuifte turrim,quæ nomé à linguis côfufis '
-ocr page 94-Cap. XL 87 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
fortita cft.Qmdam îrspo» cfle volunt,amp; quod poftca de ædificio turns narrabit Mofcs/uiHc tcporisordiiie prius.Quinetiâ addunt.quia male celTerat turris ftruftura^mutatu fuifTe confiliu vt vrbe conderent.Atqui ego magis exiftimo 'oe?'enejamp; nomen vrbi tribui .à Mofe, quod poftca ex nouæ rei euentu fuit impofitumiHæc conieduræ ratio eft,quôd iam tune multos fuifte eius loci incolas probabileeft,qui tantam operis molcm aggrefti funilt;^ieri ctiam poteft vt Nemrod fa-mæ amp;: potentiæ fuæ coniulens,boc prætcxtu infanam eorû cupidinem accenderit, extruendû efte præclarû aliquod monumentum in quo æterna illorû memoria extaret. Cæterùm quia Hcbræis tritû eft:,quæ breuiter attigerât,fufius deinde perlequi,prioré illam fentétiam prorfus non reiieio.
Il Lisrrailldegre^uiefl A/fur. AfTurvnumfuifteexpofteris Semcredibilecft. Vulgôautéob-tinuit opinio hæc,per occafioncmjbîc verba de eo fieri,quôd quum habitaret in viciniaNemrod, violcter inde expulfus fucrit.Hoc modo barbaram fcrociam Nemrod notaret Moles. Et certc hi folent efte fruâus magnitudinis,quæ modum non tcnct:vnde prodiit vêtus prouerbium, Magna régna efte magna latrocinia.Neceftc quidem eft alios aliis præclTeifcd vbi graftatur ambitio, amp;nbsp;libido altius emergendi quàm par eft,non modo Iccum trahit maximas amp;nbsp;multipliées iniurias:lcd ad dilTipationem quoque humaiM’ Ibcietatis prona vergit. C.TterLim potius ampledor corum fententiam,qui Aft'ur,hoc loco non hominis, lcd terræ fie ab iplo vocatæ, nomen efte dicunt: ita lènfus erit,Nemrod amplo amp;nbsp;opulcnto regno nó contentum, longius fua cupiditate vagatû efte, amp;nbsp;protulifte imperii fui fines vfque in AlTyriam, amp;nbsp;illic quoque nouas condidilTe vrbes. Obftat tantum vnus Ifaiæ locus,23.c.i5,vbi ait,Ecce terra Chafdim,populiisnôfuit,Aftur fundauiteam» quum dclèrta incolcrent, amp;nbsp;redegit in ruinam,amp;.'c. Videtur enim Propheta diccrc vrbes ab Afty-riis conditas fuifte in Chaldæa,quum prius eius incolæ vagi,ac difperfi forcnt,tanquâin deferto. Sed fieri poteft vt de aliis regnorû mutationibus,qua.’ poftca fecutæ funt, loquatur Propheta. Na quo tempore penes Aftyrios erat monarchia,quû ingenti copia florerent,credibilecft ChaId.T3i quam fibi fubiugauerant, longa pace ornafte, amp;nbsp;auxifte, vt videri poftet ab illis fundata. Scimus autem qufi viciftîm Chaldæi imperiû rapuiftcnr,Babylonc in altum encôhi fuifte minis Nineues.
21 ip/z jusque Sem. De filiis Sem verba faólums Mofes breui prooemio vtitur:quod in aliisnó fcccrat.Neque id fruftrà : quiacnim hoccratcleâum .1 Dco genus, voluit à cæteris Gentibusfe-gregare fpeciali aliqua nota.Hæc etiam ratio eft cur nominatim dicat patrem efte filiomm Eber, amp;nbsp;fratrem lapheth natu maiorem.Nam bcnediâio Sem non ad omnes promifeuè eius nepotes peruenit, fed rclèdit in vnafamilia . Quanuis autem ipfi quoque nepotes Eber dcfciucrintà vcl'o Dei cultu,vt iurepoftet illoscxhæredare Dominus,non tarnen extinda fuit prorfus,lcd tantum ad tempus Icpultabenediélioidoncc vocatus eft Abraham,in cuius honorem fingularis hîcnobi litas tribuitur generi Eber,ac nomini.Eadem etiam de caufa fit mentio lapheth, vt confirmetur ilia promilTio,Blandè alloquetur Deus lapheth,vt habiter in tabernaculis Sem.Nó vocaturhoc loco Sem frater Chamiquia refedus ex fratrum ordine,amp; iure fuo abdicatus fuerat.Tantum inter Sem amp;nbsp;lapheth manet fraternitas : quia tametfi diuifi crant,fadurum lê tamé rcccpcrat Dei’s vt ex diftîdio rurfus coircnt.Quantû ad nomen Eber,qui gentileefte negant,fed deducunt à itUjhoc vno loco fatis fupérque refelluntur.
Cap. X I.
I P?Rat autem vniuerfa terra labii vnius,amp; verborum eorundem.
2 LL Et fuit,quurn proficifeerentur ipfi abOrientejinuenerunt planifié in terra Sinharjamp;habitaueruntibi.
} Et dixerunt qnifque ad proximum fuumjAgitejlaterificemus latereSjamp; corn buramus ad combuftionem. amp;nbsp;fuit eis later pro lapide, amp;nbsp;bitumen fuit eis pro cæmento.
4 Etdixerunt, Agite, ædificemus nobis vrbem, amp;turrim, cuius caput fertingtt ufque ad carlum: amp;nbsp;faciamus nobis nomen, ne forte difpergamur in fuperficicm vniuerlæ terræ.
V Et defeedit Dominus vt videret vrbé,amp; turrim quâ ædificabât filii bominû. 6 Et dixit Dominus,En populus vnus,amp; labium vnû eft omnibus ipfis : amp;boc efi incipere eorum vt faciant, amp;nbsp;nunc non probibebitur ab cis quod cogitaue-runt vt facerent.
7 Agite,defcendamus, amp;nbsp;confundamusibilabium eorû,vt non audiant vnuf-quiique labium proximifui.
-ocr page 95-I N G B N E s; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j
* Et difpcrfit Dominus cos inde fuper facicm omnîs tcrræ, S: cefTaucrût ædi-ficarc ciuitatem.
9 Propterca vocauit nomen eins Babel: quia ibi cofudit Dominus labium v-niucrlæ terræ,amp;inde difperfiteos Dominus fuper facie vniucrfæ terræ.
Hæ funtgenerationes Sem.Sem filius centum annorum genuit Arphachfad duobus annis poft diluuium.
“ Et vixit Sem poftquam genuit Arphachfid, quingentos annos: amp;nbsp;genuit fi-liosamp;filias.
Et Arphachfad vixit quinque amp;nbsp;triginta annos,amp; genuit Sélah.
B Et vixit Arphachfad poftquam genuit Sélah tres annosamp; quadringcntos an-nos:amp; genuit filios amp;filias.
Et Sélah vixit triginta annos,St genuit Eber.
Et vixit Sélah poftquam genuit Eber, tres annos amp;nbsp;quadringentos annos: amp;nbsp;genuit filios ôtfili as.
Et vixit Eber quatuor amp;nbsp;triginta annos, St genuit Péleg.
17 Et vixit Eber poftquam genuit Péleg,triginta annos St quadringetos annos: amp;nbsp;genuit filios St filias.
18 Et vixit Péleg triginta annos,St genuit Rehu.
Et vixit Péleg poftquam genuit Rehu, nouem annos St ducentos annos: St genuit filios St filias.
20 Et vixit Rehu duos St triginta annos,St genuit Serug.
« Et vixit Rehu poftquam genuit Serûg,ftptcmannos,St ducentos annos : amp;nbsp;genuit filios St filias.
22 Et vixit Serug triginta annos,St genuit Nachor.
25 nbsp;Et vixit Serug poftq genuit Nachor,ducentos annos:St genuit filiosSt filias.
24 Et vixit Nachor nouem St viginti annos,St genuit Thare.
2^ Etvixit Nachor poftquam gcnuitThare,noucndccim annos St centum an-nos:8t genuit filios St filias.
25 Et vixit Thare feptuaginta annos,St genuit Abrâm,Nachor,St Haran,
27 Et iftæ funt generationesThare: Thare genuit Abrâm,Nachôr,amp; Haran: St Haran genuit Lot.
28 Et mortuus eft Haran coramThare pâtre fuo in terra natiuitatis fuæ in Vr Chafdim.
*9 Et acceperunt Abrâm StNachor vxorcs: nomen vxoris Abrâm,Sarai:St nomen vxoris Nachôr,Milchah,filiaHaran patrisMilchâh,Sipatris Ifchâh.
JO Et fuit Sarai fterilis: non crat ei natus.
Tulit autem Thare Abram filium fuum, St Lot filium Haran,filium filii fiii, amp;nbsp;Sarâi nurum fuam,vxorem Abram filü fui:St egrefti funt cum eis de Vr Chaf dim,vt pergerentin terramChcnâan: Stvenerunt vfque ad Charan, St habita-^ uerunt ibi.
Î2 Et fuerunt diesThârc quinque St ducéti anni,St mortuus eft Thare in Charâ.
I Errff dutem uniuerßt terrd Idiii urûuf. Quia prius vno verbo mcntio fada fucrat Babylonis, nunc fufms profequitur Mofes vndeloco inditû fucrit nomé. Eft autem biftoriaapprime mémo rabilis, in qua perfpicimus quanta fit hominû contumacia aduerfus Dcû, amp;nbsp;quàm male in iudi-ciis eius proficiant.Etfi auté prima fpccic no apparet mali atrocitas:teftatur tamen pœna quæ fê-quuta cft,quâtoperc Dco quod ifti aggrcfti funt,difplicucrit.Qui hoc confibo exttudâ fuiffe tur-rim diuinant, vt perfugiumeffet impiis,atqucafylum,fiquâdo diluuio terra Deus obrucrc vellet:
-ocr page 96-Cap. XI.
8o
C O M M E N T.
non video quid fequaturprætçr cerebri (ùifomniû. Verba cnina Mofis nihil tale fonant: fed hic tantumin(anaambitio,amp; luperbus Dei contcmptusnotatur.Turrimcxtruamus(inquiunt)cu-ius fummitas vfque ad cælos pertingat,amp; parcmusnobis nomen. Videmus cófiliumjamp; fufeepti opcris finem.Narn quicquid accident,volunt immörtale habere in terra nomendta quafi inuito Deo ædificantÆf certè ambitio no tantum hominibus iniuria eft,fed aduerfus Deu ipfum pro-terua. A rcc extruere,nó adeo magnu per ie crimen eranfed æternû fibi monumetû ftatucrc,quod feculis omnibusdurarct,id verb effrænem fuperbiâ vnà cum Dei contemptu fpirat. Atquehinc nataeft fabula Gigantû,quos finxerût Poetæ montes impofuifle môtibus, vt louem c cælefti folio detraherét.Nec verb multû remota eft allegoria hæc ab impio confilio quod Mofès perftrin git.fimul enim ac mortales fui obliti, altius q par fit, le efferunt, inftar Gigantû cum Deo ipfos bcllare certû eft. Non profitenfur id quidé orezlcd aliter fieri non poteft, quin rcâà Devi impetat quifquis fuas metas tranigrcditur.Qubd ad tepus attinet,extat Berofi fragmentû,(fi tarnen habe dus eft talium nugarû autorBerofus) voi inter alia numerâtur anni centû triginta.à diluuio, quû turrim extruerc cœperût. Cæterû vt idoneo autore careat hæc fèntentia, magis tarnen quibufdâ probatur,q quæ ferc apud ludæQs obtinuit,trccécos circitcramp; quadraginta ânos diftantiæ ponés inter diluuium amp;nbsp;ftruélurâ. Nec plus coloris habet quod tradunt iidem, architedos iftos opus cfte aggrelTos, quia iam longé latéque tune diffufi erant homines, amp;nbsp;complures dedudæ Colo-niæ-.vt vidèrent,præfobolefcente indies copia,breui fibiefielogins migrandû.Sedhuicargume-toopponitur fingularisDeibenedidio inmultiplicando humanogénéré.Quinetiamomnem controuerfiam dirimere videtur Mofcs.Nam poftquam Arphaxad recefuit tertium inter filioî Sem, Pclsg deinde abnepotem eius nominat,cuius téporc linguæ diuifæ funt.Ex annorum VC' rb fupputatione quam ponit,certb patet vnum modb fæculum interfuifie.Scd notâdum eft no dici ftatim poft natum Pelcg diuifas fuifie linguas:nec vfquam tépus certum præfigi.Cætcrùm ad ingentes miferias Noah Kic cumulus accefiit, qubd audiuit fceleratum hoc confilium à fuis pofteris captum elfe.Ncc dubium eft quin maximo dolore vulneratus fucrir,quum viderct eos deuotis animis ruerein fuam pernicicm. Sed Dominus fan dum virum extremo quoq; fenio ita exercuitme continua pugnarum fucceffio nos exanimet. Sicui magis arrideat quod recepu^ eft vulgb apud Iudæos,diuifio terræ ad primas tranfmigrationes referenda crit,quum coepe’^^ homines in varias regiones diftribui : fed répugnât quod fimul habuimus proximo capita de monarchiaNemrod. Verùm mediamlcntentiam teuere licebit: qubd fub extremum forte fc-nium Peleg contigerit linguarum confufio. Vixitautemducentis fcrèamp; quadraginta annis. Nec critabfurdum,fidicamus imperium Nemrodduobus vel tribus leculis duraftc.Ego certè, vt in rebus dubiis, libenter admitto longiüs temporis fpatium à diluuio ad côfilium turris ex-truendæ. Cæterùmquumdicit MoCcsterramfiiifJê labii unim, raram Dei gratiam comnaendat: qubd interhomines procul difpcrfbs,fàcrum tarnen focietatis vinculû voluerat manere, vt cô-munem haberêt inter le linguam.Et ûnè prodigii loco habéda eft linguarum diucrfitas.Nam quum mentis carader fit lingua,qui fit vt homines ciufdem rationis participes,amp;nati ad focia-lem vitam,non eadem inter fe lingua communicct’Ergo vitium hoc,quia cum natura pugnar, Mofes accidcntale cflcdocet,pœn.4mquc diuinitus efichominibus inflidam,vtdifiipatctur eo-rum linguæ,quia impie in Deum confpiraucrât. Debuerat linguæ vnitas inter cos fouerepie-tatis conlènfum : atqui hæc turba de qua loquitur Moles, poftquam fe .à puro Dei cultu,amp; fan-do fidelium coetu alienauerat, coalefcitad mouendum Deo bellum. lufta igitur Dei vindida diuifæ funteorumiinguæ.
t inueneru^t planitiem in terra Stnhar. Coniicerclicetexhisvcrbis,Mo{ènloquidcNcmrod,5{ populo quem fibi colIegerat.Cæterùm vtdemus Nemrod præcipuum fuifiedueem extruendæ tantæ molis.quo formidabilc fuæ tyrannidismonumetum ftatucret: difertè taménarrat Moles nô vnius hominis confilio,vel libidine fufceptû fuifie opus, fed omnes fimul confpirafie; vt culpa in vnum,vel paucos reiiei non pofict. Dixit i(iradproximamfmin],]:ioc eft mutuo fe cohor-tati funtmec tantum cupide manum quifquc præbuit,fed alios etiam impulit ad audendum,
5 Laterißxm»! lateret. Significat Mofes non facilitate operis,necaliis cômodis,quæ fead manum offerrent, fuifie indudos:fcd potius cû magnis amp;nbsp;arduis obftaculis ludatos efie.quo magis augetur fceleris grauitas.Qm fit enim vt in opère difFicili,5c laboriofb fe fruftra macèrent, acconfidant,nifi quiatanquam phrenetici fè proiiciuntaduerfusDeumî Sæpcanccefiariis operibus deterret nos difficultas:ifti aurcm quum lapidibus amp;nbsp;cæmcto carcant, non tamé du-bitant ædificiû aggredi quod nubcs tranfcendat.Moncmur itaque hoc excmplo, qub fe homi-num libido proripiat, dum ambitioni fuæ indulgent. Quod etiam non tacuit profanus Pocta, Audax omnia perpeti, Gens humana ruit per vetitum nefas. Et paulo poft, Nil mortalibus arduumeft, Cælum ipfum petimus ftultitia.
-ocr page 97-IN GENES;
8i
4 Pfrtin^ ufqwadclt;elu. Hypcrbolica eft locutio, qua magnificc per iadantiâ ftru(fturæ,quâ inoliuntur,altitult;iincm extollunt.Atque hue pertinet quod mox attexunt, Paremu! nobif nome»-. fignificant enim talc fore opus, quod miraculi fpecie non modo fpedantium in feconuertat oculos, fedpaftim vfque ad vltimos terrarum fines eelebretur. Hæc perpétua mundi demen« tia cft,neglcâ;o cælo immortaliFatem quierere in terra,vbi nihil eft no caducurri amp;nbsp;euanidum. Ergo no alio fpeeftant eorû curæ,amp; ftudia,nifi vt fibi acquirant in terra nomen. Hæc tam cæca cupiditas meritó ridetur à Dauidc Pfal.49.a.7.Acpræfertim,quû experiétia(quæ ftultorûma giftra cft)pofteros maiorû exemplis cdoâos nô rcducat ad fànâ mentem,fed furor ferpat in om nés ætates.Notû cftillud luuenalis, morsfolafateturQuâtulafinthominû Gorpufculalt;Atqui ne mors quidem corrigit noftra fuperbiam: ncc côfeftionem miferæ noftræ fortis ferio extorquer.nam fæpe in fepulturis plus eminet fupcrbiæ,qu.am in pompa nuptiali. Exemplo tarnen hoc monemur,quantoperc nobis expédiât humiliter viuere,amp; mori. Atque hæc pars cft nô vl-tima veræ prudentiæ,quû in media vita mors nobis verfatur ante oculos quæ nos ad modeftia afiuefaciat. Nam quifquis magnus cfte in terra appétit,vbi côtumeliofus fuerit in homines,tan dem facrilegaeius audacia prorûpct contra Deum ipfum,vt*Gigantû more cælum oppugnet*
Ne ßrte differ^mur. Vertuntquidâinterpretes,Antequamdifpergamur.fcdhocnon patitur hnguæ proprictas. periculo enim,quod inftarc credibile erat, occurrere cogitant:acfi dicerenr, Fieri nô pofte,vt crefccte numero,omnes ipfos regio ilia femper caperetndeo extruendû cfte æ-dificium quod illicftabile Sr perpetuûferuarcteorûnomcn,quanuisindiuerfas plagas difperfi ‘ forent.Quæritur tarnen vnde illis futuræ difperfionis memoria.Coniiciunt nonnulli à Noah fuiftemonitos,qui mundû ad priora fcelera,amp; corruptelas reuolutû cernens, Spiritu Prophe-tico horrendam aliquam diftipationem fimul præuiderit. ac putant illi,Babylonios, quû dire-dèDeoobfiftcre non poftent,oblique conatoseftepocnam,quædenuntiataerat, auertere.Alii putâtarcano Spiritus inftinftu vaticinatos cftede fua pœna,idq; prætcr animi fenfum.Atqui coaétæfunt iftæcxpofitioncsincc vlla ratio cogiqad malcdilt;ftionc, quæ illis inftifta cft,traherc quod dicunt. Scicb.ât terra cfte condit.â vt habitaretur,8f vbique fua vbera ad homines alendos porrigere: amp;nbsp;ipfa multitudo cos docebat, fieri non pofte vt diu tam anguftis finibus mancrent inclufi.quarc vbi aliô migrandum erit,turrim voluntoriginis fuæefteteftem.
y ’DefandicDotniiuii. Sequiturpofteriorpars hiftoriæ,in quadocet Mo{es,quàm facile Dominus vefanos illorum conatus euertcrit,ac difeufterit totum apparatû. Neque enim dubium eft quin ftrenue aggrefti fint quod animis præfumpftrant.Sed prius admonct Moles,diftimulafte aliquantifper Deum,vt fubita linguarum confufione incœptum opus abrumpens, clarius iu-dicii fui fpecimen ederet. Sic enim plcrunquc impios tolérât, vt non modo quietus, amp;nbsp;ccftanti fimilis,multaeos nefaria machinari finat,fedlætoetiâfucceft'u promoueat impios amp;nbsp;peruerfos eorumconatuS,vtcostandéaltius præcipitet.Defccfusenim, cuius meminit Mofes, ad homines referturpotius,quàm ad Deum,qucmfcimus loco non moucri. Verum fubindicat,fenfim amp;nbsp;quafi lento gradu Deum apparuifte vltorem. Defccndit ergo Dominus vt viderct, hoc cft rc ipfapatefccit fibi non efte incognitum quid Babylonii tentarent.
é E»jgt;ofulwurnti. Quidam itacxponunt,Dcûcôqueri detam præfrafta hominû tnalitia,vt fe iufto dolore ad vindifta extimulet.nô quod in ipfum cadât vlli affcduSifed vt difeamus non negligi ab ipforcshumanas:amp; ftuéadmoduminuigilatfalutifidclium,itaintentumefte ad ob* feruandam impiorû malitiâ,ficut habetur Pfaimo J4.c.7gt; VultusDomini fuper eos qui male-faciuntjVt fuccidat è terra memoriâ eorû. aIü putant côparationc cfte minoris amp;nbsp;maioris: aefi diâumcftet,Pauciadhuc funt, amp;nbsp;vnatantuna hnguavtuntunquidigitur non audcbunt,fi ob multitudinem in varios populos difperfi fucrint?Scd mihi potius videtur fubefte ironia: quafi Deus fibi difficultatcm proponeret reprimendæ illorum audaciæivt fit fenfus, Populus hic fir ma côfpiratione agglutinatus eftieadé inter fe lingua cômunicant.qua igitur rationc frâgi po' terûtîCæterùm ironicè fubfannat ftolidâ, amp;nbsp;præcipité eorûconfidentiâ;quiadû vires fuas æfti mât impii,nihil nô fibi arrogât. inäftre iftud,de quo loquimr, fcdulû conatû fignificat vn.à cû violêto operâdi feruore. Ita per côceftionem Deus nullam fore ædificii interruptionem dicic, rebus ita compofitis.
7 Agtedefcenddmu!. Diximus perhypotypofin rem nobis depingi à Mole: quo illuftrius fit pciiudiciû.Proindenûcinducitloquenté Deum, qui pronuntiatabfquenegotio düTipatura iri quod illi nunquâputaftent vllomodo tardari pofte-Talis autem cft verborû fenfus j Non v* tar multis machinis:fed tantû fufflabo in cos.vt confufis lingu is ridiculi difiiliant.Quéadmo-autem numerofamanu colleda moliebantur vfque ad nubcs côfcenderc: ita ex oppofito eus fuas copias aduocat,quarû obiefto præfidio arceat ilium furorem. Quæritur tame quaf-nam copias defignct.ludæi putant ad Angelos haben lermonem.Sed quoniâ nulla fit Angelo-
-ocr page 98-Cap.XI.
82
COMMENT.
Pr«wrr-iilt;^-|9gt;
rum mentio:amp;Dcus in pari fccum gradu conftituit quos alloquituncoaßa cft illâ cxpofitio,amp; meritó reiicitur.Potiushic locus priori refpódct,quem habuimus in hominis crcationezquum diccbatetiâ Dominus, Faciamushominé adimagincmnoftram. Aptèenim,amp; concinnèmagno populo æternam fuâ fapientiam,amp; virtutem Deus opponinacfi dicerct,Non opus fibi efTc alicnis auxiliis,lèd intus fibi luppctere quod ad cos delcndos ffffficiat.Quare exhoc loco nó inepte probatur, fubelTc in vna Dei efTcntia t res perfonas. Porro hoe vindifta: Diuinæ exéplum ad omnes ætates pertinct: fempcr infana libidine pruriunt homines plus audcndi.quam fas fit. T eftatur auté hæc hiftoria Deum talibus cófiliis, 8c ftudiis fempcr aduerfum fore: adcóquehic ante oculos depidü cernimus quod dicit Salomon,Non cft con(ilium,non eft prudcntia.nó cft robur contra Dominum.Nifi adfit Dei benedidio, à qua vnaprofperum exitum fperare lieer, euancfcerc quidquid tentamus ncceftc erit.Quü vero perpetuum fibi bellum eftc Deus pronun tiet cum immodica hominum audacia, infœliciter ceffurû eft quidquid præter eins nutum ag-gredimur,etiamfi creaturæ omnes furfumamp; deorfum nobis certatim opem fuä offerät.Cxtc* rum quanuisadhuchodie mundus häc maledidioné fubftineat:in media tarnen pœna amp;nbsp;hor-ribih iræ Dci aduerfus hominurfi fuperbiä documcnto,mira refulgct Dei bonitas, quod diucr fis linguis Getes vitro citróque inter fc communicant: præfcrcim verb quod omnibus linguis vnum Euâgelium publicauitper totumorbem, 8c Apoftolos donolinguarum inftruxit.C^o fadum eft vtin vnitatem fidei coalefcercnt.qui prius miferè diuifi er.ât. Hoc fenfu dicit lefaias communcm omnibus fore linguam Chanaan fub regno Chnfti : quia etfi différant fermoni« fônOjvnum tarnen idémque loquuntur,dum clamant Abba Pater.
8 Ef difierjit eos Dotnmns. Fuerant i.i prius difperfi homincs:ncquc id loco pœnæ céfèri debuit, quu ejt Dei benedidionc poti’,amp;: gratia flucret. Sed quos prius honorifice diftribuerat Domin’ in varia hofpitia,niic cum ignominia diflipar,huc Sr illuc cos difpelles, quafi laceri corporis mêbra. Hæc igiturnó fimplcx fuit difpcrfio ad rtpIed«T terra,vt fuos vbiq; haberet cultores St incolas:fcdvioleta difiedio:quia præcipuü fouendæ inter eos cóiundionisvinculu cxedû fuft'
9 Propterea uocamt runten eiw Babel. En quid profeccrint ftulta ambitionc parandi nominis-fperabât infculptam fore in turri æternam originis fuæ mcmoriam : Deus non tantum van» fiduciaeos fruftratur,fèdinurit ætcrnumdedccus',vt pofterisomnibus fint cxccrabiles proptef tantam cladem generi humano eorum culpa inftidam .Habcnt quidem nomen, fed non qual^ optaucrant. Sic Deus corum fuperbiam probrofedifiitit.qui fibi plus vfurpant,qu.àmliceat' Hine autem refellitur eorum error qui Babyloncm .à loue Belo deducunt.
ÏO HÆpint^nerationes Sem. De progenie Sem nonihil dixerat Mofes proximo capitc:fednuc hominu nominib’ annoru fpatiu conncdit:ne incognita nobis eftet miidi vita.Nifi cnim uishæc defcriptio cxtaret,hodienefciret homines quantu teporis Adiluuio intercefterit^^^^“ vfquc die quo fœdus fuûpepigit Deus cum AbrahA. Porro notâdû, quod honoris cauf»f^^^’ annos miidi A progenieSem numerat:quemadmoduAnnales. fuos infigniut hiftorieijRtg^’ Confulu nominibus.Neq,- tame hoc tâdignitati,amp; meritis familiæ dctuIit,quAm gratuitx fux adoptioni.nam vt ftatim videbimus.defciuit magua ex parte pofteritas Sem A vero Dci cultu. Quaredignicr.At quos Deus nó modo cxpûgcrct è fuis faftis.fed è mundo prorfus tollerer. Cæ tcrùm pluris cft illi fua eledio,qua familiâ iftam difereuit ab omnibus populis, quAm vt inter-cidere propter hominû peccata finat.Idco ex pluribus filiis Sem vnu Arphaxad,cx filÜs Arpha xadvnûSela,ab illoquoq; vnûEberdcligit,vfquedû ad Abrahâveniaf.cuius vocatie»,Ecclefiæ renouatio céferi debet.Quantü ad rcliquos fpedat.probabilc cft nódum cópleto fa-’culo ad im« pias fuperftitiones dilapfos efte. Nâquu Deus ludæis exprobret patres eorû Tharc 8c Nachof fèruiftc diis alienis, lofue 24.a.2:fciamus-autc domû Sem,in qua illi nati crantjfuhf^peculiarc Dci Sacrariû.vbi vigere maxime debebat pura rcligio:quid putamus aliis cotigdfc,qui ab initio quafi emâcipati videri potenîteHinc verô prodigiofa humani ingenii ta malh’» Stprauitas, quAm inflcxibilis durities apparet. Viuebât adhucNoah,amp;.' filii cius oculatidiluuii teftes:nargt; ratio illius hiftoriæ non minus timoris meutereillis debebat, quAm vifibilis Deicôfpedus.ab infantiaimbuti funt iftis pr incipiis: qualitcr velic Deus coli,quAm reuerenter parendû fit eins verbo:quAmgrauis cos omnes vltio maneat,quiordiné ab eo pofitû violaucrinnrerinen tame nequeût quin fua vanitate corrupt! diffluât. Interca minime dubiû cft quin fandus Noah pro fingulari fuo zelo 8c hcroica fortitudinc, modis omnibus dimicauerit proaftcredaDei quin achter,amp; feuere inuedus fuerit, imô fulminaucrir contra perfidâ nepotü fuorù apoftafia. quii omnes ad folû cius nutû tremere par effet, nullis quamlibct clamofis obiurgationibus mo ucntur,quin furore fuo abrepti pergât.Ex hoc potius fpcculo,quAminanibus Sophiftarü blan ditiisjdifcamus quAmfœcûda fitcorruptio naturænoftræ.Qjmdfi Noah, amp;nbsp;Scm,aliiquc tanti dod:ores,plufquâ animofc certando, côfequi tarnen nó potuerunt quin præualcrctmundi im-
-ocr page 99-IN GENES.
83
pictâs:ncmircmur fi hodie quocj; contra omnia dodrinx,admDnitionu,amp; minaru obfi-acnla fc proficiat mûdi libido ad impios amp;nbsp;peruerfos cultus. Interea notandii eft,qu.àm firmu in fandij nominibus fuerit fidci robur.quàm infatigabilis patiétia,quàm infraólü pietatis ftudiö.qui tot fcâdalis.quibufcû afTiduc luélâdû erat,nunquâ ccfierût.Scitè ergo Lutherus incredibiles, quib* costorqueri ncceficfuit,eruciat’,1ÿultis martyriis côparat.îllacnim nepotûalicnatio àDco nô aliter eos affecit,qu.im fi fua vifceranon modo difcerpiaçlaniarijiêd in Satanæ cloacas Si ipfos inferos proiici vidificnt.Quu autem mundus ita refertus effet impiisjpaucos Deus mirabilitcr côtinuit fub verbi fui obfequio, vt Ecclefiâ ab interitu feruarct. Quanqu.î auté diximus pâtre amp;nbsp;auû AbrahîC fuiffe apoftatas,amp; credibile cft no ab illis primû ccepiffe defedioné:quia tarnen in illo generc propter Dei eledioné ihelufaerat Ecclefia:amp; aliquos Deus fuperftites vfq,- ad vo cationc Abrahæ habuit,qui ipfum pure colcrétxontinuâ lineâ deducit Mofcs,atque ita in fan-doru catalogo illos recêiet.Vnde colligimus,quemadmodû paulo ante monui,quanto in pre tiohabeat DeusEcclefiam,quænumerohominûtamexigua,cûdo tamenmundo præfertur.
antuni annori!. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Moics törtifi ordine pofuerit Arphaxadinter filios Scmjquæritur
quomodo nûc natû effe coueniat bicnio poft diluuiû.Refpofio facilis cft,Ex catalogis quos récitât Mofes,nô poffe exaéfè ftatui, quo quifque téporenatus fit,quu interdum prioré locû vni aflàgnetjqui tarnen nafcédi ordine cft pofterior. Alii refpondent nihil effe abfurdi,fi référât Mo fes duobus annis cóplctis tertiü filium gcnitii effe.Sed folutio quam pofui,triagis genuina eft.
17 ThiireAbram. Hic quoque Abrâprimus locatur inter fratresmo quia fuerit primo-gcnitus.quantû ego iudicoffed quia Mofes intentus ad hiftoriæ fuæ fcopû,nô admodû folicitus fuit in ordinâdisTharc filiis. Ac fieri poteft vt alios ctiâ filioS genucrit.Nam quôd peculiariter detribus meminit Mofes,ratio in próptu cft,propter Lot fciliccr,ac vxores Ifaac amp;nbsp;lacob.Nûc cur Abram non fuiffe primogenitum exiftimcm,brcuiter reddenda eft ratio.Tharc paulo póft dieet Mofes in patria mortuûeffc, priufquâ rclufta Chaldæa,pater Chartas migrarctiAbrâ verb tue quinque annis maioré feptuagenario fuiffe, dû Charris egreffus cft,vt in terra Chanaan, conccderet.Acdifertchîcannorü numerus poft mortem Tharc fubiicitur.Nunc fifingamus-feptuagefimo patris anno fuiffe natum,fimul fatedum crit ex eius ætate nobis fexaginta annos irttercidere:quodabfurdiffimûeft.Lutheridiuinatio,quôd Dcusobliuionefcpelierit tempus il ludjVt fine mundi nobis abfcôderet,primùm friuola eft:deinde folidis Sc claris argumetis rcfel , li poteft. Alii ad priorem egreffum violcter torquct:ac putint cu Charris vnàcum pâtre fubfti-tiffe ad annos fexagintatquod minime cófentaneum eft. Quorfum enim tantu moræ in medio itinere traxiffet? Sed hîc laboriofa difputatione nihil opus cft. Quoto ætatis fuæ anno patriam reliquerit Abram,Mofes tacet : feptuagefimo quinto ætatis anno dicit in terraChanaan venif-fe,quum pater ducctefimo 8e quinto vitæ fuæ anno effet mortuus.Quis no inde colliget,natum fuiffc,quü pater ccntefimfi amp;nbsp;tricefimum annû attigiffet’At primus inter tres nominator quos diciturgenuiffcTharc,quü ipfcleptuaginta effet annoru.Fatconfed talisrccitatio nihil ad gra-dus nafeendi prob.ados facit,quemadmodu diótumeft. Nec verb Mofes quoto vitæ anno filios gcnueritThare,exprimit:fedtâtumfuperaffextatcmillam,priufquâ tres gigneret filios de qui-bus agitur.Quare ætas Abrahæ ex altera coparatione nofeenda cft: dum fcilicct ci feptuaginta quinque annos attribuit quû mortuus eft pater,cuius vita vfque ad ducentos Sc quinque annoi perucnit.Firmu quoque Scvalidum argumentu ex ætate Sarai ducitur. Conftat nonifi dccenio minorcm fuiffenatuquàm Abram. S i fratris iunioris effet filia,patrcm fuum neceffarib annis æquaret.Qui vel priuignam fuiffe Nachor, vel adoptione tantum filiam excipiunt, nihil affe-^ runt præter mcrum cauillum.
»8 Mortuifseflaaran. DiciturHaranmortuus corafaciepatris:quia eu rcliquit fuperftitem. Dicitur auté mortuus in patria,nempc Vr. ludæi ex proprio loci nomine appellatiuu faciuntj acdicunt mortuu effe in igne.Nam vt in fingendis fabulis funt audaces, nugantur ipfum cum fratre Abramjquia idololatria fugerent,in ignem .à Chaldæis raptos effc.-Abram verb elapfum fuiffe fidci conftantia. Atqui vicefimu quartti caput lofuc quod fupra citaui,pal.im dcclarat to-tarn domum non minus fuperftitionibus fuiffe infèdam,qu.àm effet ipfa regio. Fateor quidem abigncduófum effe nomen, vt nomina vrbibus vcl ex fitu.vcl ex euentu aliquo imponi folent. Fieri poteft vtfacruignemillicfoucrint, velmagis confpieuafuerit Solis claritas. Alii ficdi-ââvrbcm volunt,qubd in valle fita effet.namonw Hebræi valles nominant. Sed non cft quod deea re valde fimus anxii: fufficiat qubd Mofes de Abræ patria loquutus, continuo poft expri-mit fuiffe VrChaldæorum.
Jo Effiiit Saraißerilts. Non modb libcris caruiffeîAbrâdicit,fcd caufam ponit,vxoris fterili-täte: vt feiamus nonnifiinfigni miraculo faéfû cfie,qubd poftea pcpcrit Ifäac, quemadmodum fuo loco plcnius tralt;ftabimus, ita humiliarc voluit feruû fuum Deus. Nequeenim dubium cft f.ii.
-ocr page 100-Cap.XII, 84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
quin accrbum ex orbitare fenferit dolorem. Videt fine modo fcaturirc palTim impios, qui terram operiant:(blus priuaturlibcris.Quanquam autem adhuc ignaruscratfuturæ fuævocatio-nis,voluit tarnen Deus in eius pcr(bna,quafi in fpcculo,palam faccre vndc,amp; quomodo Eccefia emergat.nam tuncquafiinaridotruneo fiib terra dclituit.
TttlitMtctnThiirefiliiimfuwn. Debuit bic fieri capitis inicjuiquia vnû cx prxcipuis librtca-pitibus traftarc incipit Mofes,ncmpe Abræ vocationc. Neque enim folû refert MolesTherah folurnmutafre,leddifce(Tuscôfilium:5f finemfimulexponit.relifto natali folo iter ingrelTum efie vt venirct in terraCbanaan.Vnde colligereproptum eft, ipfum nôtamducé,vel autorem fuifTe profcdionis,quàm filii comitc.Ncc obftat œ primas ei aflfignatMofeSjquafi ei’ aufpiciis, amp;nbsp;du(4u poti’.quàmDei mâdato egrefiTus fiicrit Abrâ.nâ hoc honoris defertur patrio nomini. Necdubito quin Abram quû patré videret fpôte oblcqui Dei vocationi, vicifiim fe morigeiû illi præbucrit.Patri ergo authoritas tribuitur,quôd filiû fuû tulcrit.Prius enim vocatû fuific«à Deo Abrâ,qu.àm pedemex natali {blomouerec.plulquâliquidô mox coftabit: patréfuiflevo-catum no legimus.Côiicere ergo licet,illi patefaéiû fuifle Dei oraculû ex filii rclatu.Neq; enim prohibebat migrâdi mandatû, quin Abram patri fuo teftatü faceret fc no alia de caufa ab eo di-fccdcre,nifi quia Dei imperiû omnibushumanisofficiispræferrct. Hæc fane duo extra cotro-uerfiam colligimus ex verbis Mofis, Abrâ diuinitus vocatû efle, antequâ Therah patriam reli-querit ; deinde ipfum Therah nô aliô fpcâafTe, nifi vt in terra Chanaan venir«,hoc eft vt fc fi-lio adiungeret voluntariü comitem.Idco coftituo non longo tempore ante mortem patria fua cefTiflc.Ridicuhi enim eft,quû patria egreftus rcél.à peteret terra Chanaan,fexaginta annos ho-fpitem in aheno oppido hæfifTe.Magis verifimilecft,£ènem annis confc(ftû,morbo amp;nbsp;lafTitudi-ne fuifte abfumptû.Et tarnen fieri poteft vt Deus fufpéfos aliquâtifpcr tcnucritiquia dicit Mo-fes habitaftein Charâ. Vcrû ex lêquétibus patet nô fuifte tam diuturnâ rcmorâ,quû fêptuagefi* moquinto ætatis anno inde egrclfus fit Abrâ,qui deuexa iâætatc,vtpotc ftcrilitatc vxoris expef tus,illuc côcefterat.Porrô oppidum,quod Hebræis Charâ vocatur,Scriptores omnes vnocoH fenfutraduntefteChartas in Mcfbpotamiafitas.Tamctfi Lucanuspocticèmagis,qu3mverè in Aftyria locat.locus fuit Craffi interitu amp;nbsp;cladc Romani exercitus Celebris.
Cap. XIÎ;
' l'^Ixerat autem Dominus ad Abram, Abie terra tuajamp; è cognationc tua, domo patris tui,adterram quam oftendam tibi.
2 Et faciam te in gentem magnam, amp;nbsp;bcnedicam tibi, amp;nbsp;magnificabo nomen tuum,amp; eris benedidio.
5 Etbenedicambenediccntibustibi:amp;maledicentibustibi,maledicam:5;bc-nedicentur in te omnes familiæ terræ.
4 Et abiit Abram quemadmodû loquiitus fuerat ad eum Dominus:amp; perrcxic
cum eo Lot: Abram auté crat filius quinque annorû amp;nbsp;feptuaginta annorum, quando egreflus eft de Charan.
S Et cepit Abrâm Sarai vxoremfuamjamp; Lot filium fratrisfui,amp;omnemfub-ftantiamfuam quam acquifierant,Ranimas quasfecerantin Charan,^egreflî funt vt pergerent in terram Chcnaan,amp; venerunt ad terram Chenaan.
Et tranfiuit Abram in terram vfque ad locû Sechém,vfquc ad quercum Mo-réh: Chcnaanæus autem tune erat in terra.
7 Et vilus eft Dominus Abræ,amp; dixit,Semini tuo dabo terram hanc.ôf ædifica
uitibialtare Domino qui apparuerat lîbi.
8 Et tranftulit fe inde ad monté ab Oriente ipfi Beth-ehtetenditque taberna-culum fuum :Beth-el erat ab Occidcnte,6r Hai ab Oriête:amp; ædiheauit ibi altare Domino,amp;inuocauitnomen Domini.
9 Profedus eft amp;Abram,eundoamp;proficifcendo ad Meridiem.
Et fuit fames in terra : amp;nbsp;defeendit Abrâm in AEgyptum vt peregrinaretur ibi:quiagrauis fames erat in terra.
n Et fuit, quando appropinquauit vt ingrederctur AEgyptum, dixit ad Sarai vxorem fuam,Ecce nunc noui quod mulierpulchraafpedu fis:
n Erit itaque,quû viderint te AEgyptn,dicét,Vxor eius cft:amp; occidétme,amp; te
IN GENES.
«S ïcruâbunt viüam.
»} nbsp;Die nûcjSoror mcà csivt bene fit tnihi^ppter te,amp; viüat anima mcàter te.
H Etfiiit,quum ingrederetur Abram AEgyptum,vidcrût AEgyptii muliercm qubdpulchra effet val Je.
iç Quum igitur vi Jiffent cam principes Pharoh, laudauerunt cam Pbatoni : amp;nbsp;fublata eft mulier in domum Pharoh.
tS Et ipfi Abrâm bchefecît propter earn ffuerûtque ei pecudes,amp; boues,amp; afini j amp;nbsp;ferui,amp; ancillæ,amp; afinæ,amp; cameli.
Pereuffit autem Dominus Pharoh pereuffionibus magnis, amp;nbsp;dottium cius^ caufa Sarai vxoris Abrâm.
’8 nbsp;Vocauitque Pharoh Abrâm, amp;nbsp;dixit, Cur hoc fecifti mihi? vtquid non indi- i
cafti mihi qubd vxor tua effet?
*9 Vtquid dixifii,Soror mca eft? amp;nbsp;tuli earn tnihi in vxorern: Si nunc ecce vxor tua,cape,amp; vade.
«0 Et præcepit fuper eum P haroh viris,6: dimfferunt eum,amp; vxorern eiusiamp; om niaquæcrantei.
I Dixerat^ue Dominnf dd A^rdin. Neleftorcs inofctur infulfa capîtû dinifio,fcntcntiâ bâc currt Huobus proximis verfib’vno tenorc corexat. Dixerar prius Mofês egreffos cfTe ex patria Tbc-rab Sf AbrâjVt in terra Cbanaâ conccdcn’t.Iam exponit nô leu it arc fuifie impulfos, vt plerun-que folent tetnerarii amp;r vagi bomincs: ncc patriæ faftidio, quod plcrifque morofis côtingir,alià fuiflcpertraiâos: neC maleficii Caufa profugos: ncc induâos ftultaaliqua fpc,vel illccebris, vt multos fuacupiditasbucamp;r illucrapit; fed Abram diuinitus iuffum fuiiTecgrcdijncc pcdêmo-üine.nifi præcuntc Dei vcrbo.Qm Deû Abræ Icquütûeïfeexponût poftpatris mortem,facile refutantur ipfis verbis MoGs. nam fi iâ patria Càfebat Abra, amp;nbsp;inquilinus alibi degebat, fuper-uacuû foret Dei mandatû.Exi è terra tua,de patria tua,S? domopatris tui.Acccdit amp;nbsp;Stephani authoritas,qui certè idoneus céferi meretur huius loci interpres. iIle verb clarè teftàtur Deum apparuifle Abrahæquû effet in Mefopotamia, priufquâ moraretur in Chanâ.Deinde hoc ora-culû récitât quod nûc exponim’ractandécôcludithacdecaufa Abrahâex Ghaldæa migraffe. Ncc verb negligédû eft quod poftea câ.iç b.y,repetit Deus, Ego fû Domin’, qui te cduxi de Vr Gbaldæorû. Nam inde clicimus,nó tunc primo diuinitus porreââ illi fuilfe manu, poftquarn Charris habitauerat:fed quû adhuc domi in Chaldæa maneret. Hoc verb Dei mandatû de quo fiultè ambigitur,fuffiGerc nobis debet ad coarguendü contrariû errorc.Ncquecnim Gc alloqui potuit Deus,nifi hominéadbue nido fuoaffixù rebus intcgris,amp; fine vlla vitæmutatione inter cognatos quictum S: tranquillü.alioqui ad manûcratexccprio,Patriâ reliquiiprocul .a cogna-tionemea abfum.In fumma,hoc oraculû refert Mofes,vt feiamus tam longinquâ profcftionc Deimâdato ab AbrâSf pâtre eius Therab fufccpt.'ieffc.Vndectiâ apparet, Therah ficfuiftc fu-perftitionibus dclufum,vt tarnen Deutirncrct.Difficile fuit fené iam fradû amp;nbsp;caducum,ex patria fua auelli-Quædâ igiturvera rcligio,licct fuffocata,adhuc animo eius fuberat.ldco qùü mi lediétueffe locû agnofeat ex quo iubetür cgredi filius.non vult illic perireifcd ci fc adiôgit fociu que Dominus cripit.Qualis,obfccrO, hic futurus eft teftis extremo die ad damnandâ noftram jgnauiâ'Facilis illi erat,8t plauflbibs ad manii excufàtio.fc domi qiiiefcèrcj quia nibil fibi præ-ceptû foret. Atqui in tenebris infidelitatis cæcutics, ad trâfucrfam tarnen lu eis fcintillâ oculos apcnt.Nûc vbi direétè nobis affulgct Dei vocatio,nômoucmur.Porrb bæc Abræ vocatio,infi gne gratuitæ Dei miièricordiæ exéplum eft.an aliquo opcrû merito Deû anteuerterat Abram? an ad eum accefferatean eius fauoré fibi cbciliaucrateimb femper memoria repetendû eftcquod prius adduxi ex ebeione Iofua)in fæce idololatriæ fuiffe demerfummunc vlcrb manu pori igit Deus,vt errante reducat. Sacrû os fuû aperire dignatur, vt Satanæ præftigiis decepto viâ falu^ tis monftret. Ac mirum eft,mifcrû hominem,aeperditû tot finctis Dei cultoribus præfern,vt penes ipfum refideat vitæfoedus,in co fufeitetur Ecclefia,ac ftatuatur fidcl.û omniû patèr.Scd bocconfultbfaâ:umeft,quo illuftrior in eius perfona effet gratiæ Dei commendatio.Eftenim exemplar noftræ omniû vocationisnn quo pcrfpicimus,mera Deimiferieordiaexnihilo fu-fci tari quæ non funr,Vt effe aliquid incipiant.
Jibiêterratud. Vidcturiuperuacuacffe verborum congerics.Hucquoqueâcccdit,qubd Wo-fes alibitam concifu$,rem vnam plana,amp; facilem,tribus loquendi formis exprimit. Sed alitcf f.iii.
-ocr page 102-Cap.XII. 8ó nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
res habet.Nam quû per fc trifte fit exilium, amp;nbsp;dulcedo natalis foli omnes fibi fere deuindos te-neat,data opera infiftit Deus in mâdato relinquendæ patria’,vt penitus Abrx animû tranffigat. Si vno verbo dixiftct,Rclinque patriammô leuiter quidé pupugiftet eius animû:fed tarnen ma-gis perfoditur.quü audit, cognation! amp;nbsp;domui paterna.’ cflc renuntiandû. Neque tarne putandu eftjDeum ex (èruorum fuoru moleftia crudelc voluptatem ftpere:lcd ita omneseoruaffedus cxaminar,nequas latebras relinquat in eorü cordib’. Multos videm’ ad breue tepus fernere, qui deinde cógelafcunt. vndchoe, nifi quia ædificât fine fundamétoîErgo Deus probe cxcutere xo luit omnes Abræ {cnfus,nequid tcmcrc,vel incôfideratè fufcipcret,ac ftatim pœnitctiadud’vc la retro fl ede ret .Qua re fi conftârercupimusDeü fcqui,omnia incómoda quænos mancnt,otn nés difficultates.pericula omnia feduló meditari cóuenit:vt nó tantû fubitus zelus flores emit-tatjled ex alta,amp; bene fixa radice pietatis frudus tota vita proferamus. Ad lerram qnam oßenda» bii. Aliud examen ad probandam fidem Abræ. Cur enim nó extemplo Deus terram defignat, nifi vt fcruum fuum fufpendcns,melius experiatur quam verc addidus fit verbo fuo’ aefi dicc-ret,Iubeo teclaufis oculis egrcdi:acinquirere veto quo te fim dudur’,donee abnegara patriato tü mihi te dedideris. Atque hoe verum eft obiequii noftri experimentü, quü nobis nó fapimus, fed cómittimus nos Domino.Quoties ergo aliquid à nobis rcquirit,nó oportet nos ita de cuen-tueffefolicitoSjVtmetus amp;anxietas remoram nobis iniiciant. Nam Dcum claufis oculis fcqui ducern præftat,qu.àm prudentia noftra frctos,per flexuofos circuitus,quos illa nobis finget, er-rare.S iquis obiiciat, pugnare hoe cum fuperiori fententia,vbi dicebat Mofes, profedos effe eX patria Therah amp;nbsp;Abram,vt in terram Chanaan venircnt:facilis eft folutio.fi prolepfin admit-timus in fermone Mofis,qualis hoe ipfo capitc (equitur in nomine BethehS: frequéter in Seri pturisoccurrit.Ncfciebant quo venturieffennfed quia illis deliberatu erat, venire quocunque Deus vocaret,Mofes in perfona fua loquens,tcrram nominat,quæ nondum ilhs cognita, poft-caAbræ patefada fuit. Verum eft igitur co confilio profedos, vtvenirent in terram Chana-an;quia accepta promilfione de terra monftranda, patiebantur fe .à Deo regi, donee quod pob licitus fucrat,reipfa præfta ret .Quan quam fieri poteft vt Deus probato Abræ affcdu,non mul-to poft illi dubitationem cxemerit. Nefeimus enim quo temporis articulo innotucrit ei, quo^ ad tempus duntaxat abfeonditum effe Deus voluit.Satis eft quod fe Deo verc obedire teftatus eft Abram:quumfuas in eins prouidenti.î curas rciiciens,amp;quafiineius finum exonéras quitl* quid eum rardare potcrat,patrium rclinquere nó dubitauit.inccrtusvbi tandem fixurus pedena effet.nam hoc modo carnis prudentia in ordinem fubada fuit,8: omnes fimul affedus domiti. Quæri tarnen porcft,Cur Deus fcruum fuum potius in terram Chanaan tranftulcrinqu-if’’ Oricntem,vbi cum aliquot fandis patnbus viduruserat.Quidam ne vidcatur fadac^*^ æ tcrius mutatio,illuc dedudum fuiffe volunt,vt cum atauo Sem habitaret,qucm i pfi Mel-chifcdec imaginantur.Atqui minime quadraret, fi tale fuiffet Dei confilium, Abram al io iter ftexiflc.imo nonlegimus congrcfl'um fuiffecum Melchifcdec,nifi dum redibatex Sodomiti-co prælio.Q^àm vcró friuola fit corum diuinatio,quôd Mclehifedeefuerit Scm,fuo locovidc-bimus.Quod verb adrem de qua nunc agitur,fpedat,longe aliud fuiffe Dei confiliu quàm pu tcnt,cx finequi tandem fcquutus eft.colligitur. Gentes illæ propter dcploratamalitiamexitio deuotæ er.ft. Voluit Deus inter eas fcruum fuum ad tempus peregrinari,vttcrræhxreditatcm fide cerneret,cuius poffeflio longo demum tempore poft cius mortem poftcros manebat. Quarenon aliadccaufatraiiccre inillam terram iufliis eft,nifi quia cuacuandacrat fuis indige nis, vt fem ini cius darctur poffidenda. Magni auicm interfuir, Abraham, Ifaac, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in ilia
terrafuiffeinquilinos,amp; ciusdominium diuinicus fibi promiffum fideamplexos clfc,vt maio-rc animo ad earn occupandam pofteri corum fc acciiigercnt. 'eaciam te in ^ntem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hadc-
nus retulit Mofes qu id faccrc iuflus fuerit Abram:nunc promiffioncm annedit Dei mandate, idque non leui de caufa. Nam vt pign fumus ad parcdum,fruftr.a præcipcrct Dominus, nifi fi* mul addira gratiæ amp;nbsp;benedidionis fuæ fiducia nos animarct.quod tametfi pHus attigi in hifto-ria Noah, non truftrà nunc itcrum inculco.nam amp;nbsp;hie locus poftulat vt aliquid dicatunamp;eiui dodrinæ, cui tanrum inert pondus,rcpctitio fuperuacuavideri non debct.Nam certu eft fidem non córtare,nifi fundata fit m Dei promilfionibus.Atqui fola fides obedientiâgénérât.Ergo vt formentur animi ad fequendii Deü,nó fufticit fimplicircr mandate quid velit: nifi bcncdidio. ncm fua fimul promittat.Notanda veto promiffio eft,quod futurus fit Abrâ in gente magnam CUIUS fterilis crat vxor. Poterathæcvaldeeffecfficax, fi Deus ex reipû fpcmobtuliffctrnunc veto quum vxoris ftcrilitas perpétua orbitatem ilh minctur, frigida effet nuda promiffio, nifi torus pendcrer Abr.i ex ore Dei.quare vxoris vtcrû ftcrilc ccrncns,in verbo tarnen Dei magna gencem quæ promittitur,fpe apprehendit. Atque hanc gratia magnifiée extollit Icfaias, ji.a.z, quod Deus feruu fuu Abram,quem vnicu, amp;nbsp;folitariu rcpcrit, fua bcncdidionc auxerit in tan»
-ocr page 103-IN GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;87
tum populum.Nomcn ’u,quû dcteftabile fit Iudxi$,honorifice Hoc loco, ficuti multis aliis,ca-pitur. Atq; hoc cmphaticc didû eft,quod no modo poftcros ex fiio femine habiturus fit in magno numero: fed pcculiareni,amp; ab aliis fegregatum populum,qui eenftatur proprio nomine.
t senediatmtiki. Hocaliquacx parte additum eft ad expofitionem proximæ fêntentiæ.Nce. nimdefperet Abram,benedidio^cm fuam proponitDeus,quæplusmiracülocfficerepotcrar, quàm naturaliter in aliis fieri cernitur.Latius tame patet hæc benedidio,quam ad fobolcinem pc vt profperos amp;nbsp;Ixtos in omnibus fuis negotiis habeat fuccefTus. Quod ex Icqucnti context« patet, Magnifia,lgt;o nomen tutunyUtfit benediÜio. Foelicitas enim promittitur, quæ omnes paffim ad-miratione afticiat,vt fibi Abræ perfonam in formula bencdicendi,quafi exemplar fumât. Alii refoluuntin adicaiuum,Eris bcnediâio, id eft omnes benedicenttibi. Sed prior fenfus magis conuenit.Nonnulli ctiam adiuè exponunt, acfi didum cflct,Non refidebit in tc mea gratia vt ea folusfruaris : fed longé manabit in omnes genres. Sic igitur cam nunc apud tc depono, vt redundet in totum mundum. Sed nondum ad iftam communicationem Deus progreditur,vt moxdicam.
Î ztbenediatmbenediantilttitibi. Hîc mira feprofert Dei bcnignitas, quod familiariterpaèifci-tur cum Abram:quemadmodum folcnt homines cum fociis amp;nbsp;paribus fuis. Hæc enim folen-nis eft foedcrum inter reges, amp;nbsp;alios formula, vt eofdem fibi fore hoftes, amp;nbsp;amicos mutuo pro-mittât.Hoc certè inæftimabile eft rari amoris pign’,quôd Deus fe eoufquc noftra caufa demit-tit.Q^nquam enim vnum hîc hominem compellat,alibi cundem erga fuos fideles déclarât af feftum. Communemitaqucdoârinam coll igere licet, Dcum itanos fauorc fiiocompleâi,vt amicis noftris bencdiclurus fir, amp;nbsp;vltionem de hoftibus fumpturus. Monemur autem hac fert-tcntia,quantumuis paci ftudeant filii Dei,nunquam ramen il lis hoftes defore.Ccrtc fiquis v«-quam tranquille fegeffit inter homines,Vt mcrito effet amabilisomnibus,interpræcipuos nu meraripoteft Abram. Nequetarnen hoftibus caruit: quia diabolum habuit fibi aduerfarium, qui improbos habet in manu fua,quos ad inferendam bonis moleftiam impellere non definit. Non eft igitur cur nos exanimet mundi ingratitudo, fi multi nobis gratis infefti fint, amp;nbsp;nulla iniuria prouocati nocerc ftudeant:fed hoc vno folatio cotenti fimus, quod commune Déus no bifeum bellum fufeipit. Adhæc, fuos Deus ad colcndam cum omnibus bonis fidem amp;nbsp;humanitärem hortatur: amp;nbsp;rurfum,vt ab omni iniuria abftineant. Eft enim hoc non vulgare incita-mentum ad fideles iuuandos, quod fiquid in eos officii contulerimus. Deus rependet: ncc me-diocriter nos terreredebet, quod bellum nobis denuntiat, fiquem ex fuis lædimus. Benediten-tKrm te. Sicui I0CÛ hunc reftridè accipere libeat, quod prouerbiali figura fumpturi fint Abræ nomen, qui filiis, vel amicis bencdicent:fruatur fuo fenfu. hoc en im patitur linguæ Hcbraicæ phrafis,vt dicatur futurus Abram infigne foelicitatis exemplar. Ego tarnen latius extcdo:quia idé promitti hoc loco arbitror quod Deus inftà,i2-d.i8, clarius répéter. Arque hue me deducit Pauli autoriras,qui promiffionefemini Abrahâ,hoc cftChrifto,datamcfrc dicit quadringetis amp;nbsp;triginta ante legé annis. Atqui fupputatio annorû ftagitat, vt promifia fit in Chrifto benedi âio, quûveniret in terra Chanaan. Ergo Deusmcoiudicio,bencdicendasprônuntiat Gères o-mnes in feruo fuo Abrâ:quia in lumbis cius inclufus erat Chriftus.Hoc modo non tantû figni-ficat ipfumforeexéplar,{cd caufam benedidionis; vt fittacita âtithefis inter Adam amp;nbsp;Chriftû, Nam quum nafeamur omnes maledifti, ex quo alienatus cft primus homo à Deo: hîc nouunx temedium nobisoffertur.Nec obftat quôd ab ipfo Abram minime petenda fit benediaio,quia diciturhoc,Chrifti refpcâu. Hîcpetulanter infurgunt ludæi, acmulta Scripturæ teftimonia coaccruant,cx quibus patet Benedicerc,vel malcdiccre in aliquo, nihil efte aliud,qu.àm ad cius fimilitudinem bcnc,vel male prccari.Sed corum calumnia nullo negotio diluitur.Fateor,fæpe veru effe quoddicût,fèd no fempcr.Nâ quu dicitur,Vt tribus Lcui benediceret in nomine Dei^ Dcuteron.io.b.8,lfaiæ é^.c.i6,amp; fimilibus locis,fatis conftat Deum prædicari bonorumomnium fontem,nealiunde vllâ boni partem petat Ifracl. Quum igitur locutio fit ambigua,con-cedant ncceife cfthunc velillû fenfumdeligendû cfle,prout rei amp;nbsp;caufæaptiusconuenit. Sum-pfit autem Paulus axioma, quod inter pios omnes receptumeftjac pro confefib haberi debet, Totum humanum genus obnoxium efte malcdilt;âioni:ideôquebenedicifanâumpopulumfo la Mediatoris gratia. Vnde conftituit fœdus falutis,quod pepigit Deus cum Abram,non ftabi-le,ncc firmum c{rc,nifi in Chrifto.S ic igitur præfentcm locum interpretor, quôd Deus benedi-dionem promittat feruo fuo Abræ,quæ poftea fluet ac manabit ad omnes populos. Sed quia a^ libi fufius hæc res cxplicanda erit,nunc tantum breuiter perftringo.
4 £f iibijt Abram. Hæc vcrba arripiunt in erroris fui fuffragium, qui Deum putaiît Abræ lo quutû effe in Charan.Sed facile refellitur cauillum.poftquam cnim profedionis caufam inter-pofuit,quia fcilicct coaftus effet Abram Dei mâdato natale fol uin relinquere:nunc redit ad hi* f.iiii.
-ocr page 104-Cap.XII,
88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
ftoriæcontcxtum Cur ad tempus fubftitcrit Charris Abram,nefcimüs:nifi quod ilb’manu iü-iecit Deus,ne ftatim confpcduterræ potiretur, quam licet adhuc incognita, patriæ tarnen fux prætulerat. Nuncdicitur Charris egrcHus, vt inceptum iter conficcret : quod ctiam proximus verfus eófirmat, vbi dicitur tuliflc Sarai vxorem, amp;nbsp;Lot nepotem fuum. Qj^madmodü enim duólu amp;nbsp;aufpiciis patris profedi erant ex Chaldæadta nunc lt;^m eft familiæ caput Abrâ,quod à pâtre cœptum erat,cxequitur amp;nbsp;abfoluit. Quanquâ fieri poteft vt tune quoque hortatus fue-rit eum Dominus ad pergendum, quia mors patris interuenerat, S: fccundo oraculo priorem vocationcm confirmauerit. Hoc verb certum cft.laudari hoc loco fidei obedientiammeque id fimpliciter,fed conftârem St perpetuû tenorem. Neque enimdubito quin diccre voluerit Mo-fes non poenitétia fubftitifie Charris Abram, quafi à redo vocationis fuæ curfu dcfled;eret:fed habuiffe femper infixum animo Dei mandatum. Itaque paniculam hanc, sicuti loqtmtus erat va ad primum oraculum referre malo, vt dicat Moles in propofito fuo ftetific, nec morte patris abruptû fuifie ftudiû obfequcdi Deo.Cæterum hîc nobis vno verbo præfcribitur totius vitæ formandx regulamcquid fcilicet aggrediamur nifi Dco autorc.Quidquid cnim de virtu-tibus,acofficiisdifputent homines, nullû opus laude dignû eft,nec cenlèri inter virtutes mere-tur,nifi quod Dco placcat. ipfeautem teftatur pluris fibi efte obedienti.â,qu.im facrificia.Quare tune rite crit côpofita vita noftra,fi pédeamus ex Dci orc, nec quidquâ fufeipiamus ni fi ex cius verbo. Ac notandu cft,non de vno aliquo particulari opère hîc agi,fcd de generali pic,redéque viuendi prineipio. Vocatio enim Abræ tradatur,quæ comunis cft typusvitæ omniû fidelium. Non omnes quidem promifeuè iubemur patriam dcfcrcre:atque hoc in Abram fpccialc eflefa teor : fèd communiter omnes vult Deus fubefte verbo fuo, St viuendi legem ex orc fuo petcrc, ne fuo arbitriojvel hominû placitis circunferantur.Ergo Abræ cxemplo folida noftri abnega-tio præcipitur.vt viuamus,5t moriamur vni Deo.
J Aiüma! qud!ficerdtm charan. Animæ,lcruos St ancillas fignificât.Atquehîcprimùm fit fen* üitutis mentiozvndeapparct non multo poftdiluuium malitiahominum accidifle vt libertés, quæ natura comunis crat omnibus, bonæ parti humani generis perirct. Vnde autem babucrit initium fcruitus,nô facile didueftmifi quôd vulgo obtinuitopinio,à bellis ortamcflc:quiavi-dores quos bello ceperant, fibi parère coegerint. atquc inde nomen mancipii dcducunt. Siu^ autem belli lureopprciTi fuerint, fiueinopiacoadi qui primi feruitutem feruicruntzhocqu’* dem certum eft, violenter fuificcorruptû naturæ ordincm; quia idco crcàti erant homines,vt mutuam inter ft focicratem colerent.Etfi autem aliis alios præefie vtilecft,ftru.îdaerat ramen» vt inter frarrcs,æquabilitas.Cæterùm,quanuis redo temperamcto,qualcoptandû cfiet,contra-ria fit ftruitus, St cius initiû vitio non carucritmon tamé propterca fequitur, vfum qui deinde moribus receptus eft,quern excufat ncceftîtas,efle illicitû. Potuit igitur Abram feruos tam pecunia cmptos,quàm fibi domi natos vernas poftïdcre. V uigare cnim illuddidu,Qimdab initio non valuit,tradu temporis conualefcerc non poteft:aliquas(vt fatis notum cft)cxccptiones admitrif.St eius rei exemplum habebimus infr.i,cap.48.
6 trdn/iuit Abram in arram. Hîc oftendit Mofes Abram,ex quo terram ingrefifus eft,non ftatim repcriflchofpitiu vbi quiefceret.Nomen cnim trdfitus, St pofitus loci,longâ fuiftc itincriJ diftantiam oftendunt. Sichern non procul abeft à monte Garizim verfus deftrtum St plagam Mcridionalem .Quarc pcrindc eft acfi diccret Mofts, rurfus probatam efle Abræ fidcm.quâdo Deus eum vagâdo totamterräperagrare paftus eft, priufquâ ftationem aliquâeidaret.C^am cnim durum eft,quü Deus profeftus fit forc ft eius hofpitcm,non exigu um fairem angulü mo-ftrarijin quo pedem figatJ Verum vtmagis acmagis cxcrccatur ad fuiabncgationé,per circui-tus crrarc cogitur. Elon quidâqucrcctû, alii conuallem vertunt: alii putät nomen efte propriti loci.EgoMorch propriü cfle loci nomen nó dubitoiftd Elon vallcm.aut quercum interpretor: non quôd vnica fuerit arbor, fed mutatio cft numeri. arque hoc pofteriusmihi magis arridet. chanan^ut autem. Non tcmcrc hoc de Chananæo additur:quia nó Icuis fuit tentatio in getrtem illam perfidam,St improbam,omnifquc humanitatis expertem incidere.Quid tune in metem venire potuit ftndo viro, nifi ft proditum eftc pcftimis hominibus, à quibus mox iugulandus eflet,vel infeftam ac miferam inter continuas iniurias St moleftias vitam adurusî Atqui vtilc fuit talib’ eum rudimetis alfucfieri ad fpem meliorc. Nam fi benigne St comiter exceptus eftet in terra Chanaan, nihil melius fperandum erat, quam vt inquilinus illicdegcrct. Nunc altius crigit Deus cius animum, vt ftaruat ft terræ dominû, St hærcdcm delctis incolis,aliquädo forc. Adde quôd aftidua inquietudinc monctur rcfpicercin cælum. Nam quü rcrræhærcditas præ-cipuc i 11 i efiet promiftamequead nepotes pcrtinerct.nifi in cius gratiam: fequirur no illi inftar vltimæ metæ præfigi terram,in qua tam male St inhumaniter tradatur, ftd cælum illi propo-ni vbiquiefcat.
-ocr page 105-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8^
7 Ef utßnefl Dornrui!. Nunc tcfert non fui/Tc prorfus dcftitutum Abram, quin Deus illi ma-num porrigeret.Notandû tameneftquo fubfidii gencreeius tetationibus Deus fuccurrat.Nu-dum illi verbum offcrt:amp;: quide talc, vt rcputarc poflet Abram fc habcr i ludibrio. Semini cius terram daturu fc pronuntiat: fed vbi Gmen,vcl fpes feminis, quû orbus fit,ac fencx,amp; ftcrilem habcat vxorcs Fuit igitur folatiut^hoc carni infipidû.Scd alium guftûhabuit fides: cuius proprium eft,omnes piorum fenfus cóftriélos tenere verbi rcuerctia, vt fufficiat vna Dei promif. fio.Intcrca ctfi reipfa quoque fubleuat Dcus,amp; mitigat feruorum fuorum mala:non tarnen in-dulgct pro carnis voto, led quatenus expedit. Hine difeamus, vnû hoc in malis remedium de-bcre nobis fufficcre,dumnos verbo fuocompcllat Deus, vt cum mentes noftræ propitiû lèn-tiant: nec laxanda efie fræna importunis carnis noftrædefideriis. ipfc vero Deus partibus fuis nó décrit,quin gratiæ fuæ teftimonio crigat afflidos. nbsp;nbsp;ùtedifiaitutaltare. Altarc boc,fymbolû
fuit gratitudinis. Simulatqtic illi apparuit Deus,erigit altarc. In quem finé?vt Dci nomenin-uocet. Videmus ergo intentum fuifle agendis gratiis,amp; in beneficii memoriam altare ab co po fitum. Siquis roget, annon potueritabfque altari Deum colerc: refpondco, nonfufficcrcintc-riorcm cordis cultum, nifi accedat externa apud homines profeffio.Pietas habet quidcm pro-priam in corde fcdcmzfed ex ca radice,confeiTio poftea tanquam friidus cmergit. Sumus enim creati in hunc finem, vt anim.a St corpus offeramus Deo. Efat fua Chananæis religio : altana habebant offcrendis facrificiis : fed Abram, ne fe mifeeat eorum fuperftitionibus,domefticum crigit altarc vbi facrificct:acfi domi fuæ regium Deo folium ponerct.Cxtcrum quia fpiritualis eft Dei cultus:Sc fine redo finc,ac lcgitimo,non modo inanes, ac nihili funt omnes ceremoniæ, fed verum Dei cultum fuco fa, mendac'ique fpecie adulterant: fedulo notandum eft quod dicit Mofcs,extrudum eftc altarc ad Deum inuocandum.Ergo altarc forma eft Diuini cultus:inuo. catio aute, fubftantia amp;nbsp;veritas.Hæc nota facile à puris cultoribus hypocritas difeernit, qui in externis pompis plus xquo funt libcralcs,fcd nudis cercmoniis defungi volunr.Ita vaga eft to-ta corum religio : quia in nullum fcopum certo dirigitur. Intentio quidcm ill is finalis eft (vt balbutiunt) Deum colerc:fed propius ad Dcû accedit pietas: idcóque nó ludit externis figuris, fed veritatem ac fubftantia refpicit. In fumma.non aliter acceptæ funt Deo cercmoniæ,quàm dum ad fpiritualcm Dei cultum referutur. Inuocarc nomen Domini, vel in nomine,bifariam exponitur : nempe Deum precari : vel eius nomen laudibus celebrate. Sed quia res coniundx funt prccatio amp;nbsp;gratiarum adio : vtranque libenter compledor. Diximus autem fuprà capitc quarto, non fruftrà per fynccdochen fub hac vna fpecie totum notari Dei cultum: quia null« pietatis officium pluris æftimat Deus : nee vllum facrificium gratius habet nomims fui inuo-cationc.vt teftatur Pfal.^o,d.2j,8f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;occurrit altaris nomc,fimul in menté
veniant facrificia. nd ab initio teftatum effe voluit Deus humano gcneri,nullû ad fc patere ac-ceffum abfque facrificio. Ergo Abram ex generali pietatis dodrina, facrificiis cæleftc fibi fan-duariumapcruit,vt Deum ritecolcrct.AtquiDcumfcimusnunquam pccudumfanguincfuif feplacatum.Quarefcqujtur,Abrx fidcminChriftifanguinemdircdamfinftc.Scdabfurdum videtur, quôd fuo arbitrio altarc fibi extrait Abram, qui ncque facerdos crat.ncc difertum ha-bebat Dci mandatum. R-efpondeo,Mofis contextuhuncfcrupulû cximi:non fimplicitcr Deo altare pofuifte dicitur Abram, fed Deo qui apparuerat. Ergo altare in ilia rcuelatione fundatû fuit:necab ca feparari debet,cuius tantum pars eft, atquc appendix.S upcrftitio Deum,qualem hbuerit, fibi fabricat: deinde varies illi cultus affingit. Vt hodic Papiftæ magno fupercilio co-Icre Deum fc iadant, quum incptiût luforiis fuis pompis. At laudatur Abræ pietas, quôd Dcû. fibi patefadum eredo altari,coluit. Etfi autem docct Mofes quo confilio altarc erexcrit Abra quum refert illic inuocafte Deum:fimul tarnen innuit placuiffe taie officium Deo.nam elogiû Spiritus fandihæc loquutio continet, quo pronuntiat Dcû rite ab illo fuilTc inuocatum. Alii quidem ferociter fè Deum colcre iadabant : fed Deus folum Abram laudando, omnes Gentiû ritus quafi fœdam nominis fui prophanationem répudiât.
8 Et trdn/hilit. Q^um audimus Abram ex co loco mouiffe vbi Deo altare extruxerat,dubiû efte non debet quin aliqua ncceffitatc compulfus fuerit. Illic expertus eft hofpites parum pro-pitios.Ergo tabcrnaculum fuum aliô tranffert. Quqd fi patienter tulit Abrâ cotinuos errores, nullo modo excufabiles funt noftræ deliciæ,quum aduerfus Deum fremimus,nifi quietum ni dum nobis conccdat.Certè quum Chriftus cxlum nobis aperucrit,8f illuc nos pal.àm quotidic ad fe inuitet:non inique ferendum eft, fi nos in mundo inquilinos elfe vclit. Summa ergo hu-ius loci eft,Abram fuifrcànt.7iu/4.(i»,ideftinftabilcm: quem titulum Paulus tribuit Chriftianis. ,.COT-.4.r.iji Cæterum manifeftaeft prolcpfis in voce Beth-cl. Sic enim locum nominat, vt fermoncm ac« commodetfuæætatishominibus. nbsp;nbsp;ttadiftcaïutibialtare. Infatigabilc pietatis ftudium in A- -
bram laudat Mofes. his enim verbis fignificat,quoeunque locorum fubmde venir, in externo
-ocr page 106-Cap.xn. 90
COMMENT.
Dei cultu (èexercuiffenum ne communes habcret ritus cum impiis:tum vt familiam füam iii fincera pietateretincrct,Probabileautem eft non paruam indeinuidiam illi conflatâefte:quia nihil eft quod impios magis vrat,quàm diuerfa religio,in qua non modo fc contemni iudicat, fed caecitatis prorfus dânari. Et feimus fa:uos, ac fuperbos fuifte Chananæos, qui ad vlcifccn* das contumclias nimis própti effent. Atquehæc forte ratiqifuit tories migrandi,quod in fuu probrum acciperent vicini quæ extruebat altaria.Imo quod no fæpius fucrit lapidatus,admi-rabili gratiæ Dei acceptum referri debet. Qjjia tarnen fandus vir hoc à femerito rcquirico-gnofeir, vt teftetur fc peculiarcm habere Dcum,nec fallaci fimulationc cum abncget-.Dei glo-riam præferrc vitæ fuæ non dubitat.
9 eft Alrdw. Hæc tcrtia fuit fandi viri migratio intra breuc tcpus,ex quo aliquod hofpitium rcpcriftc vifus eft. Certum eft non fponte, ncque animi caufa (vt leues multi homines fblcnt)huc illuccurfitafte;{edfuerunt aliquæneccftirates quæ ilium cxpellcrcnt,vtdilccrct continuo vfu fc inea terra,cuius crat dominus, non modo efte peicgrinumi fed quaft miferutn erronem. Frudus autemex tot mutationibus fcquutuseft non vulgaris , quod fingulasterrx partes,ad quas accefrit,quantum in fecrat,conatus eft dicarc Deo,amp; fidci fuæ odorc perfudit.
IO Orta (uttem eft ßnte!. lamlongè acriorreferturtentatio,qua fides Abræ ad viuum exami-nata fuit.Neque enim tantum circumagitur per diuerlbs terræ flexus.fcd in ex ilium profliga-tur ab ca terra quam Deus illi amp;nbsp;pofteris dederat. Notandii cft,Cbaldæam fuifle in primis fcr-tilcm: aftuetus opulentiæ venir Chartas, vbi fatis commode vixiftc inde coniicitur,quia man-cipiis amp;nbsp;facultatibus audus eft.Nûc quum fame expellitur ab ea terra vbi fibi fœlicé vitam,5^ omni bonorum copia refertam Dei verbo fretus dcfpQndcrat,quid fccum cogitate poteft, niß probe munirus effet contra Satanæ machinas:Ccntics euerfafuiffet cius fides. Et feimus, quo-ties nos fruftratur opinio,nec pro votis res fuccedunt,cantilcnam hanefubito .à came nobis «h dari,Deus te dcccpit. Atqui Moles qu.àm fortirer vehementem iftum impulfum fuftinuerit A-bram,paucis oftendit. Non verbofis quidem clogiis magnifiée prædicat eins conftantiam:fc‘^ vna vocula fatis demonftrat vfquc ad miraculû infigncm fuiffe, quum dicit veniffe in AEgX' ptum,vt peregrinaretur illic.Nam fignificat animo nihilominus retinuiffc terræ fibi promit* læ poffeffionem,quanuis inde fame ciedus,vidus quæritândi caufa alio fugerct. Moncmut autem hoc excmplo,ludandum effc feruis Dei contra multa obftacula, vt ftadium vocatiouis fuæ confidant. Memoriaenim fempcr reperendum eft, Abram non vnum qucmhbetcffec’^ fidclibus,fcd communem omnium pattern,vt fead eius imitationem omnes former. Ergod inftabilis eft prælëntis vitæ códitio,amp;innumeris mutationibus obnoxia,memincrimusquU' cunque nos impellant famis amp;nbsp;bellorum æftus,aliæque viciffitudincs, quæ fubindc præterfpé accidunt, redû tarnen curfum tenendum cffe.-atque vt hue amp;nbsp;illuc agitetur corpora, fideiu de-here inconcuffam ftarc. Porto non mirum eft quû Chananæi vitam vtcunque tolerarent» A-bram priuatim confulcrefibi coadum. non iugerum vnum agri habebat : negotium illi crat cum immani, amp;nbsp;improbiffimo populo, qui centics eum inedia pcrirc paffus effet, qu.àm opem tuliffct laboranti.Tales circunftantiæ, fidci laudem amp;nbsp;fortitudinis in Abram amplificant: pri-mùm,quôdfamelicus,quoad corporis vidû.lbla Dei promiffionelepafcit ; deinde quod nulla vi ab co loco, vbi habitarc iuffus eft, nifi ad breuc tempus auellitur. In co multum plctifquc diffimilis,quos leuiffima quæque occafio tranfuerfum rapit,vr fuam vocationem déférant.
II Dixit ad Sarai uxorem ftiom. Narrat quale confilium fetuandæ vitæ cepcrit Abram, quum propinquus effet AEgypto.C^oniam autem locus hicinftar fcopuli eft,ad quern multi impin gunt,fobrie,amp; reuerenter cxpendcrc conuenit quarenus excufatione dignus fit Abram, amp;nbsp;qua-tenus culpandus.Primùm fimulationi.adquam inducit vxore fuam,vidctur aliqu’d effemen daci i admixrum. Quanuis autem poftea cxcufct Ic no mentitum effc, ncc aliud finxiffc quam res habebat: hoc ramen magno vitio non caruit, quod per cum non ftetit quo minus vxorcm proftituerct. Nam quum vxorem effe diffimulat, denudat cius pudicitiam Icgitimo præfidio. Arque hinc latrandi materiam proterui quidam cancsarripiunt, landum Patriarcham Icno-ncm fuiffe propriæ vxoris : atque vt fibiaftute cauerer,ncqueiilius pudori,nequefuo bonori pepcrciffc.Sed virulcntam iftam malediccntiam rcfellerc promptum eft : quod fcilicet altius rclpexerir Abram,quum tara in aliis animi magnitudine præditus fucrir. Deinde qui fadum eft vt AEgyptum potius petcret, quam rediret Chartas, vel in patriam, nifi quod migrando, Deum ante oculos habet,eiufque promiffioncm animo fuo radicitus infixamiQuum igitur .a verbo Deinunquamfenfus fuosdeflcxerit,indcctiamcolligerelicet,curvitæfuæ tantopcre metuat, vt eius pcriculum alio maioti cffugcrc conctur. Centics hauddubie mori præopraffcr, qu.àm vxoris fuæ famam ita proiicere,amp; cius,qua vnicè amabat,coniugio priuari.Scd dum in k rcputatinclulam effc lpcmlalutis,fcfontcm effc Ecclcfiæ Dei,ftuftrà nifi viuat,fibi amp;nbsp;femi-
-ocr page 107-IN GENE S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5)1
ni promiflam cffe Bcnediftioncm: ho iam priuato carnis afledu vitam fuam æftimat, fed quia effcâum Diuinæ vocationis euancfcerenon vuk in mortefua , tanta fèruandæ fuæ vitæ cura tâgitur,vt reliquaomniapofthabeat. Hucufquc laudem meretur, quod redo viucndi fine vita quouis prctio redimcrc parat us eft.Scdquod obliquam banc rationem excogitat,qua vxorem fuaminadultcnipericulumcontcit,minimccflcexcufabilis videtur.Side vitafua(ôlicitus crat,quod iurelicuir,faltem debuit fuam curam reiieere in Deum.Non ob flat qu idem, fat cor, Dci prouidentia quominus fibi profpiciantfidelestfed itavtnepræfixasfibi metas tranfilianr. Hinc fcquitur reft um fuifle Abræ finem, (cd in ipfa viaaberrafle: vt fæpe nobis contingit,ctia quum ad Deum tendimus, tarnen ab eius verbo per incogitantiam captandis illicitis mcdiis deflederc. Id wo præfertim vfu venire folet in rebus pcrplexis : quia dum cxitus nullus ap-parct,facile in varios circuitus abducimur. Quäuis ergo temerarii fint indices, qui præcifc dâ-nant hoc faftu Abræ: particularis tarnen lapfus non negadus eft, quôd ob mortem propinquä trepidansjdifcriminis euentum non commifit Deo,ne vxoris pudicitiam rnalè proderet.Qua« rehoccxemplomonemur, in rébus implicitis,amp;dubiis petendumefle à Domino confilii amp;nbsp;prudentiæ Spiritum: amp;nbsp;fimulcolendameiTefobrictatem,nequidtemereprætcrciusverbum tentemus. No«* .j«oy muber/Î!pulchra ajpeclv. Qi^ritur vndc ifta Saræ pulchritudo,quæ iam crat vetula. Nam vt demus formæ elegantia prius cxcelluifle, anni certè gratiam detraxerant: amp;nbsp;feimus quantum fendes rugæ déforment optimas,amp; pulcherrimas facies. Primo refpôdeo, minime dubiû efle quin tune maior fuent in hominibus viuacitas: feimus autem vt vigor fu-ftineat forma. Deinde valuiteius fterilitas adfcruandâ formam intcgrâ,totumquc corporis ha bitum-.quia nihil eft quod magis foeminas débiliter,quàm frequentes partus.Cæterû non dubi-to quin formæ jntegri'as in ilia ætate fingulare fuerit donû Dei. Cur auté fenio deteri fanâæ fœminæ formam ta cito nolucrit, nefeimus, nifi quodmagnæ, amp;nbsp;duræanxietatis caufamari-to fuit formæ illius decor.Et communis vfus docct,qui ftata,amp; mediocri forma contenti non funt, magno fuo damno {entire quanti conftet immodica pulchritudo.
it trùitaque. Videtur iniurius efle AEgyptiis Abram, quôd de illis male fufpicatur, à qui' bus nondum læfus fuerat. Certè quum charitas non fit fufpicax, videtur inique facere quôd hon modo libidinis eos infimulct,fed ctiam fufpedos habeat homicidii.Refpcdeo.non fruftrà fandum virum ab ea genre fibi metucre,de qua multa finiftra audierat. Et iam alibi tantam ho minum malitiam erat expcrtus,vt meritô quidvis timere polTet à prophanis Dei côtemptori-bus.Neque tarnen quicquam pronuntiat de AEgyptiisifed vxorem in fententiam fuam addu-cere volcns,quidaccidere poffit,mature admonet. Sic autem abftincrc nos iubet Deus à mali-gnis.finiftrifque iudiciis, v t tarnen cauere ab ignotishominibus permitratzidquc fit citra fratrû iniuriam.Nequetarnen nego quinhæctrepidatio Abræmodumexcefferitiacfccitpræpoftera anxictas,vt fe altero vitio implicarer.fieuti iam diximus.
JJ i.auiaufrunteaf^'P'irhoni. Quanuis peccauerit Abram nimium timcndo,£r ante tempus, tarnen euentus docet non fruftràeum timuiflcivxorcnim il 1 i crepta ducitur adRcgem.PriinA autem de AEgyptiis in generc loquitur Mofesipoftea ad aulicos dcfccdit.quo fignificat rumo-rem palfim de forma Sarai vulgatum elfe : cupidius verô ab aulicis tuifle exceptum, qui fibi plus licentiæ indulgent. Quôdautcm fubiieiteos nuntialfe Régi,hinc colligimus quàm vêtus fit corruptcla,quæ hodie fine modo grafiatur in aulis Regum.Nam quum omnia blanditiis,amp; adulationibus illic plena fint: tu verô proceres hucpræcipueintendunt ingenium, vt fubinde affer.ât quod Regibus arrideat. itaque vidcmus vt quifque gratia inter eos poliere cupit,nó lcr uilibus modo blanditiis,fcd lenociniis quoque efle deditum. nbsp;nbsp;nbsp;Etfiblata efl muber. Q^um ab-
duda fuerit, amp;nbsp;in aula habitauerit ad tempus aliquod, multi à Rege corruptam putant. Neque cnim crcdibilecft,quum homo libidinofus eamhaberet in manu, pcpercilfccius pudicitiæ. Id quidem promeritus fuerat Abram,qui locum non dederat gratiæ Dci,nec vxoris caftitatem in «us fidem amp;nbsp;cùftodiam depofuerat : ftd plaga, quæ mox fequuta eft, fatis oftédit habitam eius curam fuifle àDomino: amp;nbsp;hinc colligctc licet intadam ftctiffc.Tametfi auté hoc in loco nihil exprimit Mofes,excomparationetarnenfimilishiftoriæconiicimus nondefuifle tune quo-queilli Dei præfidium, quum in codem effet periculo. Non pafliis eft Deus cam violai i à Rcgc c»».:».*« Gerar: an Pharaonis libidiniexpofitam putabimusJ An pluris duxiftet fcmel corruptam fub-iicerefecundo probro,quàmfcruarc,quæ femper integra,caftàquevixcrati Dejnde fi fe Abræ tam propitium exhibuit, vt crus vxorc iterum ab ipfo proftitutâ ab ignominia eriperet.quo-modo non iuiffetobuiam priori periculoî Et forte viguitadhuc illo {cculoma;or integntas, vt non tam profufæ eflent Regum libidines. Deinde quum fubiicit Mofes, Abram Saræ cau-fa fmffe hbcraliter tradatum : hinc colligimus à Pharaonc ipfam honorificè fuilfe exceptami
-ocr page 108-Cap. X n Î. 92 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
amp; non habitam loco Gorti. Quod ergo dick Mofcs dcdudam fuifTc in palatium rcgis,non in-terprctortuifle fadti, vt ftatim cum legedormiret ,fcd vt rex folcnnirkucamducerct vxorc.
17 itpercujjit Dominas. Si fimpliciter narraret Mofes Deum fumpfiffcpoenam de Regc ob co mifTum adulterium.non tam aperte conftarct confultum ab co fuine Sarx caftitati.Sed quum diGrtèexprimit percufTam fuifledomum régis propter Sa^ai vxorcm Abrx, meoquidem iu-dicio omnis dubitatio tollitur, quod Deus in gratiam Grui fui manum fuam armatam in rem pore Oppofuerit,ne Sarai violaretur. Atqucbicinfignchabemus documentum, quam lolicite feruos fuos curet Dominus, qui contempti,amp; ignobilis aducnx patrocinium fuftepit contra poteirifTimum Regem : quemadmodum Pfalmo lo^c.ia, celebratur hxc hiftoria, 8c fimilcs: quum eiTcnt numero pauci, 8c inquilini in terra, tranfeuntes degentcin gentem, vagantes inter diuerfos populos, quod Deus coargucrit pro ipfis Reges, prohibens ne rangèrent Chrîftos fuos, 8c ne Prophetis fuis nocerent. Vndcetiam fumi poceft fentcntiænuperexpofitæconfir-matio, Nam fl Deus rharaonem coarguit, ne Abram Ixderet ,Gquitur ilLxfum feruafle Sarx honorem. Nosquoquetalibuscxcmplisedodi, fciamus,vtGunquepaucitas,amp;.' infirmitasno-ftra contempta fit coramundo,nos tame Deo pretiofos cfie,vt Rcgibus,atque ctia toti mundo fe hofte declarer noftra caufa.Sciamus nos cius prxfidio tegi,nc eoi ti,qui pluspofi'unt.libido 8( violcntia nos opprimât. Scdquænturaniuftè Pharaoni inflióla fuerit bxc poena, quum ne-que infidiari alterius thoro,neque per vim vxorem rapere in animo habucrit.Refpondco,Nó Temper xftimanda effe noftro iudicio hominum fada : fed potius cxamin.îda efiead trutinam Dei : quia fxpeaccidit vt reperiar Dominus quod iuftè in nobis puniat, dum nobis videmuf efieextra noxam,nofqueomni rearu abfoluimus. Potius difeant reges exhachiftoria,fuam potentiam frxnare, ac moderate vti fuo impcrio : denique voluntariam fibi modeftiæ legem imponere.Quanuis cnim in Pbaraone non palam appareat culpaiquia tarnen fidum monito-rcm non habet inter homines,qui cius licentiam compefcereaudcat,è cælo caftigat ilium Do-minus.Qjtod ad familiam,crar quidem innoxiaifcdhabet Gmpcr Dominus iuftas caufas,licet nobis occultas,cur ferulis percutiat qui nihil videtur talc mcriti.Quod Gruo fuo Abrx peper-cir,patcrnæ eius indulgentix adlcribi deber.
18 voatu'irtint’pharoh. luftc Pbaraoexpoftularcum Abram,penes qucmpræcipuacrat culp2* Nulla hîclcgitur Abn-erefponfio: Sc forte iuftæ aeveræ reprehenfioni fubferipfit. Poteft ramen fieri vt omifta fuerit excufatio à Mofe : cuius confilium erat, Diuinæ prouidentix fped' men oftenderc in Gruando Abram, Sc vindicando eius coniugio. Quanquam autem agnouit Abram fe dare iuftam ftultitix fux,vel præpofteræ cautionis pœnam:fccundô tarnen in idem vitiumrclapftis eft,vt fuo loco videbimus.
ÏO Pracef'itiiuf phnroh. Quod fide publicadeduciiubct Pharao Abramcxtraregnumgt;vidcri pofiet idco faâumeftc vt pcriculo occurreret: quia fibi gentisodium conflaucrat Abram,qua-fi Dei flagellum iliac Geum atruIifiTet.Scd quia hæc coniedura parum firma eft.fimphcius ir’* terpretordatam fuifle Abrxexcundi copiam, 8c cuftodes additos.neprædæ pateret. Scimus cnimquàm fuperbi fuerint AEgyptii,amp; crudcles: Scobnoxiusinuidix crat Abram, repente ditatus,tanquam fpolia Iccum auferret.
Cap.XItl.
■ afeendic Abram ex AEgypto,ipfeamp;vxoreius,amp;omniaquæcrant ci, amp;nbsp;JZ_ L ot cum co ad Meridiem.
2 Et Abram diues erat valde pccore,argeritOjamp; auro.
J nbsp;nbsp;Et perrexit per profediones fuas à Meridic vlque ad Beth-éljvf«!^^ ad locum
vbifuerattabernaculum eius in principio,inter Beth-el amp;nbsp;Hai,
4 Ad locum aitaris quod fecerat ibi in principio:Stinuocauit ibi Abram nomc Domini.
5 Et etiam ipfi Lot ambulanti cum Abram erant pecudes, amp;nbsp;boucs, amp;nbsp;taber-nacula.
6 Et non fercbat eos terra, vt habitarent paritcr : quia erat fubflantia cortim multajamp; non poterant habitare pariter.
7 Er fuit contentio inter paftorcs pecudum Abram,amp; paftores pccudum Lot: Ci Chenaanæus amp;nbsp;Phcrizæus tunc habitabant in terra.
I N G É N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^5
8 Et dixit Abram ad Lot, Ne nunc fit contentio inter me amp;nbsp;te, amp;nbsp;inter pafio-res meos amp;nbsp;paftores tuos,quia viri fratres fumus:
9 Nunquid no omnis terraeft coram teelêpara te nunc a me.fi ieris ad finiftrâ, dextram tenebo:amp; fi ad dexyam ieris,finiftram tenebo.
10 Et leuauit Lot oculos fuos,amp; vidit omnem planitiem lardén, qubd tota cf. fet irrigua, antequam difperderet Dominus Sedom amp;nbsp;Hamorah, ficuti hortus Domini,ficut terra AEgypti,ingrediente te in Sohar.
n Et elegit fibi Lot omnem planitiem Iardén,amp; profedus eft Lot ab Oriente, amp;feparaueruntfe alter ab altero.
“ Abrâm habitauitin terra Chanaâ,amp; Lot habitauit in vrbibus planitiei, amp;nbsp;te-tendit tabernaculum Sedom vfque.
’5 Viri autem Sedom erant mali,amp; fcelerati coram Domino valde.
H Et Dominus dixit ad Abram, poftquam lêparauit fe Lot ab eo , Leua nunc oculos tuos,amp; vide à loco vbi es, ad Aquiloncm,Meridiem, Orientem, Si Oc-cidentem.
’S Quia omnem terram,quam tu vides,tibidabo amp;nbsp;femini tuo vfque in fcculû. Et ponam fernen tuum ficut puluercm terræ : quia fi poterit quifquam nu-nierare puluercm tcrræ,etiam fernen tuum numerabit.
17 Surge,ambula per terram in longitudinem eius,amp; in latitudinem eius: quia tibidabo earn.
j8 Et tetendit tabernaculum Abram,amp;venit,amp; habitauit in Qucrcubus Mam-ré,quîE funt in Hebrôn,amp; ædificauit ibi âltare Domino.
I Et afeendit Ahram. Initio capitis, Dei gratiam in protegendo Abram commendat Mofes; quafaftumeft vt non tantum reuerfus fuerit incolumis, fed fecutraxerit magnas copias. Hæc enim circunftantia notanda eft, quum pecorc amp;opibus grauis AEgyptum rclinquciet, paca-tum ei fuifle itenquiamirum eft paftbs fuiftc AEgyptios alio tranfferri quod apud ipfos acqui-fierat Abram. Deindeoftendit Mofes, Abræ fuas diuitias non fuifte obftaculo, quin ad finem propofitumconftanterrcfpiccrct,acillucpcrgeretindefeftbcurfu. Scimus quâtopere multos impediant modicæ facultates, ne inc.xlum caput attollant. qui verb abundant maiore copia, non modo pigri torpcnt,fed prorfus in terra demerfi funt.Quare Abræ virtutem vulgari alio-rum vitio opponit Mofes, quum narrat nullis impcdimentis fuifle rerentum quominus terra Chanaanrepeterct. Potcratcnim,vt multi folet, fibi delicias facerehonefto prætcxtu,ncpc fibi licere in AEgy pto manere.fauente ac propitio Deo, cuius benedidione illic no vulgare fen ferai. Atqui non obliuifeitur quid fibidiuinitus mandatum fit. Ideo quafi folutus, quo vocatus eft properat. Quare diuitibus omnis excufatio tollitur ,fi in terra defixi, ad Dei vocationem non attendunt.Q^anquam duo hîc extrema cauenda funt. Multi perfeftione Angelicam con-ftituunt in paupcrtate,acfi pictatemcolere,amp; Deum fequi non licerct,nifi abiedis diuiciis.Pau ci quidem Cratem Thebanum imitantur, qui in mare proiecit opes fuas,quôd fc fore faluum, nifi ill is perditis,nó putaret.Multi tarnen fanatici,diuites procul repellut .à fpe falutis:acfi fola paupertas,cælorû effet ianua:quæ tarnen pluribus impedimentis interdum homines inuoluit, qu.am diuitiæ.Scitè auté Auguftinus,qui diuites pauperibus aggregari admonet à Deo in candem vitæ hæreditatem: quia Lazarus pauper in finum diuitis Abrahæ receptus fuerit. Rurfus cauendum eft ab altero vitio,ne feilicet remoram iniiciant diuitiæ,vel nos aggrauent quominus expediti pergamus in regnum cxlorum.
J Etperrexitperprofiéhanesßtoi. His vcrbis docet Mofes,non prius quicuiffe Abram,qu.àm reuerfus effet in Bethel. Nam etfi tabernaculum tetendit multis in locis, nuUibi tarnen fixit pc-dem,vt firma illi effet ftatio.De Meridie no loquitur refpedu AEgypti:fed intell igit vemlfc in partem ludææ Auftralem : itaque longo itincre, amp;nbsp;molcftiis pleno, in cum locum veniffe.vbi mancre ftatuerat. Subiicit deinde Mofes, eredum fuific illic prius ab eo altare, Sr tunc quoque inuocaffedeintegro nomen Domini : vtfeiamus fandum virumin Deocolendo, amp;nbsp;teftandi pictatc fempcr fui fuilfe fimilem. Quod exponunt quidam, loci incolas fuifle addudos ad purum Dei cultum: nec verifimile eft, ncc ex verbis clicitur. Diximus autem alibi quid valcat
-ocr page 110-Cap. XIII. ÿ4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
hxc locutiojnuocare in nomine Domini,vel nomen Dominimempe profiteri vcnim,ac purum Dei cultum.Ncquecnim duodeci cs folùm rora vira inuocauit Dcum Abram; fed quû ilium celeb rarer, acfolcn ni ritu paLàm faccrct nibil fibi eße commune cum Gentium fuperfti-tionibus,tuncdicitur inuocaffc Deum. Quanuis ergo Deum (empcr coluerit,amp; feexercucrit in quotidianis precibus: quia ramen no qnotidie externa pr^cfTione tcftatus eft apud homines fuam pictatem, hxc virtus fpecialirer laudatur à Mofe. Idco cum altari debet coniungi inuo-catio:quôd fcilicet oblatis facrificiis teftatus eft quern Dcum coleret, vt feirent Chananæi non efte deditum communibus idololatriis.
J LcetiamippLot. Sequitur rncómoditas quam ex fuis diuitiispafTuseft Abram,qüôdfcili-cei .à nepote fuo, quem vnicè amabat, auulfus fucrit, non ftcus ac fuis vifeeribus. Cert c fi data fuiftet optio,maluiflct diuitias abiicerc, quam difeeftionem ab eo faccre, quem loco vnici filü habebat.non tarnen aliud vitandis rixis remcdium inucnit. Anhocmali velnimiæ eiusmo-rofitatijvel nepotis proteruiæimputabimus; Atqui Dci potius confilium fpedandum iudico. pcriculum cratnefibinimium placcrct Abram in fua Fortuna :quemadmodum rcsfccundx plurimos cxcæcant. Ergo opum dulccdinem quafi aceto temperat Deus ; nec patirur ftrui fui animumilla nimium dclimri. Quumautemfallax opinio ad diuitias plus æquoappetcndas nos impellat.quia nó fentimus quantas incommoditates fecum trahant: valeat huius hiftorix memoria ad cohibendum ilium immodieü amorem. Deinde quoties aliquid moleftiæ ex fuis copiis fentiunt diuitc’:, hac medicina purgare animos fuos difcant, ne pracfentibus bonis vitra modum fint addiâi.Er fané nifi frænum fubinde iniiccret Dominus,quo labcrctur homines, quumprofperis rebusdiftluunt’ Rurfus fiinanguftiascogimur,fciamus hocquoque modo Deum occultis carnis noftræ vitiis mcdcri. Denique, qui abundant, fp in is Ie circundatos efte memincrint,amp; caucant nc pungâtur.Qinbus res funtarlt;ftæ, amp;nbsp;magis rcftriâæ,fciantdiuinitus fibi profpici,nemalis amp;nbsp;noxiis laqueis impliccntur. Trifte fuit hoc diuortium Abræ animo; fed multum potuit mali latcntii corrigere, neardorcm zelieius fuffocarentopcs. Qu^odfitali antidoro opus habuit Abram, nc m-ircmur fi Deus fæpc inflifta aliqua plaga,noftra lafeiuiam comprimât.Neque enim fem per cxpeâat dum lapfi fuerint fidelcs:ftd ill i s in futurum profpi-cit.Sic Abra: ferui fui nó correxit auaritiam,vcl fupcrbiam:fcd anticipato remedio effccit,ne-quibus illcccbriscius animum inficerct Satan.
7 Lt frit oantentio. Qi^d lam attigi de diuitiis, de magno ctiam famulitio fentiendum eft. Vi-demus quàm ambitiolc multi ingérem fcruorum turbam, 8: quafi populum appetat. Sed quu tanti cóftitcrit Abræ magna familia.difcamus paucis famulis libenter content i efte, vel etiam prorfus carerc,fi ita Domino vifum fuerit.Fieri enim vix potcft,quin magno fticpitu miftc^' turdomusin magnohominumnumero.Er vfuscomprobatverumefie proucrbium,Qoolt;I turba ferè fit turbulenta.Iam fi inæftiinabilc bonum eft quies amp;nbsp;tranqiiillitas.-fciamus optime nobis confuli, dum cxiguam habemus domum, amp;nbsp;famulis priuati extra tumultum degimus. Soliciteetiamcauendumefie monemur hoGcxemplo,neSatancbliquisanibusnosin cer-tamen committat. Vbi enim mutua inter nos odiaaccendcre non poteft, alicnis rixis nos in-uoluit.Concordes crant inter fe Lot Abram: fed contentio inter paftores exorta,inuitos ra-pit, vt cogantur alter ab altcro difccdcrc. Neque tarnen dubium eft quin fuos fidc’itcr inftitue-rit Abram ad fouendam pacem: fed non tantum profccit fuo ftudio, Sr conatu, qum ift** tan-quamflabellis, pelTimumdifcordiæigncmdomifuæaccenfum vidcar. Quarcnih'l niirum fl (æpe in Ecclcfiisexorianturturbæ,vbimaior eft hominum numerus. Habuit ciroftertrecen tosferuos Abram; fam ilia Lot minime fuifie parem vcrifimilecft. quid igitur fict inter quin-que,vel lexmillia, præfèrtim vbi inter fc libera capita confligunt J Cætcrum vtnos ciufmodi fcandalis turbari non oportet, ita modis omnibus cauendum eft nc contentiones cffcrueant. Nifi enim mature obuiam eatur,mox in pcrniciofum dilTidium erumpent. chanantcui (j' vherifreui. Amphficandi mali caufa hoc addidit Mofes. Tantum enim contentionis ardorcm fuifie admonet.vt ne præfèntis quidem exitii mctu reftingui potuerit,vcl ftdari. Totidem ein fti crant hcftibus,quot habebant vicinos.Nihil ergo ad cos perdcoos deerat,nifi occafio quam ipfifuis rixis præbtbant. Sic homines dcmentatcæcus furor, vbi femel pr.rualuit rixandi intempéries,vt morte oculis fubiedam fccurc côtcmnant.Cæterum etfi non fempcr obfidet nos Chananæi,veifamur tarnen inter hoftes quandiu pcregrinamur in mudo. Quare fiqua noftræ amp;fratrii falutis cura rangimur,cauédæfunt côtentiones,quænos Satanæ iugulandospræbct.
8 It dixit Abram ad Lot. Docct primùm Mofcs, vbi iurgium ortum effe videt Abram,agerc officium boni pan ilfamiliâs, quod pacem cóponcre ftudcat inter domcfticos : demde fua mo derationcquærere tollcndimail remedium. (^anquaro autemfolifcrui litigabant,nó tarnen Ùüih-Adicit, liemlt;ncfr (ontenbo inter me te,fieri poteft quin .àdomefticis tontagiorixae
I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;95
ad dominos pcrucniat, quanuis alioqui benè inter fè confentiant ; ncc tandem poiTe integram manere amicitiam præuidet, nifi in tempore mederi ftudeat ferpenti malo. Cæterùm vinculu fanguinis commemoratmon quia hocfolùm valere debuerit ad fouedam inter cos paccmzfcd vt magis fledat amp;nbsp;molliat nepotis fui animum.nam vbi minus cfficax eft apud nos timorDci quàm par cflet,vtile eft alia eriam a^minicula colligcrequænos in officio contineant. lam vC' ro quum hac lege adoptatî fimus omnes in Dei filios,vt alii aliis mutuô fratres fimus,minoris eft apud nos hæc facra coniundio quàm deceat.nifi ad fedandas contentiones fufficiat.
9 Uutitiutd nonomnis terra. Hæc illâeft quam dixi, moderatio :quôd Abram iurgii placandi caufa iure fuo fpontc cedit, nam vt mater omnium certaminum eft ifiMtetiûa, hoc eft vincendi ciipiditas,5f ambitioûta vbi quifque placide,ac moderate aliquid de proprio iure cedit, inuen-tum eft optimum remedium omni amarulentiæ tollendæ. Poterat quidc honefto prætextu A-bram ius fuum quod remittit,pcrtinacius tucri:fêd pacis redimendæ caufa nihil detrclt;äat:idcö optionem nepoti fuo permittit.
10 Et leuanit Lot oculos. S icuti no parua laude digna fuit Abræ æquitas,ita merito culpâda eft inconfideratio Lot,quam hîc deferibit Mofes. Debucrat potius modeftia ccrtarc cum patruo: arque ita naturæ ordo ferebat. vcrùm perinde acfi modis omnibus effet fuperior, priores fibi partes vfurpat:8t regioné,quæ vberior vidctur,ac magis amocna,fibi eligit. Ac profeéto necef-fecft.quifquis cupidius intentus eft in fua comoda, erga alios effe inhumanum. Nec dubiû eft quin hæc iniquitas pupugerit animum Abræ.fèd tacitus deuorauit, ncquam forte nouæ offen-fioni occafioné daret. Atque omnino ita nobis agendû eft, quoties eos quibus coiunâi fumus, videmus nonfatis officii effe mcmores:alioqui nullus erit turbarum finis.Quôd Paradifo Dei comparât planiticm Sodomæ vicinam: multi interprètes exponût, quafi dixiffet cximiam,ac in primis fertilem: quia Hebræi quicquid excellit,Diuinum appclUt. Ego tarnen locum nota-ri puto,vbi initio locatus fuit Adâ. Neque cnim generalis fimilitudo ponitur .à Mofc,fcd dicit regionemillamfuiffeirriguam:ficuti de primo hominis domicilio idemnarrauit, quôdflu-uius in quatuor partes diuifus illud irrigaret. idem cti.a addit de parte AEgypti. V nde clarius liquet,vna tantum in fpecie locum hune cum aliis duobus conferri.
ij xiriautem sedom. Putabat Lot ft beatum cfTc, quôd tam opima contigiffet habitatio : ftd tandem difeit elcâionem, ad quam temerc non minus quàm cupide feftinauerat, infœliciter fibi ceffiffe : quia negotium habet cum fuperbis perucrfifque hofpitibus, quorum mores ferre longé durius erat, quàm cum terræ fterilitate luôari. Ita dum fola profpeâus amoenitate du-citur, dat panas ftultæ fuæ cupiditatis. Ac difeamus hocexemplo,non credendum effe oculis noftris.ftd cauendas potius effeeorû illecebras, ne incautos multis malis circumueniant : que-admodum Lot,quû fe putaret Paradifumincolere,vfquc ad inferos propèdemerfuseft.Sed vi-deturmirum,quû extremis fceleribus dânare velit Mofts Sodomitas, cur eos dicat malos fuif-ft coram Domino: cur non potius, coramhominibusi nam quum ad Dei tribunal vcnitur,o-mne os obftrui oportet,ac totum mundum dànationi effe obnoxium. quare videtur extenuan-di caufa fie loquutus Mofts.Sed res aliter habet:intelligit enim non laboraffe communibus vi-tiis,quæ pafTim graffantur inter homines, fed execrandis fceleribus fuiffededitos,quorum clamor afcéderet vfque in cælum, vt poftea videbimus,amp;: vindiâam .à Deo expofccret.Quôd autem cos Dominus ad tempus tulit:nequc id modo, ftd fertiliffimam regionem incolere paffus eft, qui tarnen luce amp;nbsp;vita plufquâ indigni erant : hinc difeamus, non elTe cur fibi blandiantur impii, quum eos Dominus ad tempus tolerat:imô benigne,ac liberaliter eos traââs, fua indul gentia certat cum eorum ingratitudine,Licet tarnen ipfi in fua luxuria exultcnt,imô ferociant contra Deum, monentur filii Dei ne illorum fortunæ inuideant, fed paulifper expeftent dum cos Dominus ab ebrietatc excitans,adhorribile indicium vocet. Ideo Ezechiel de Sodomitis lo layrkift/o quens, caufam cxitii illis fuifle commemorat, quôd faiuri pane amp;nbsp;vino, ac deliciis referti, fu-perbam crudelitatem in paupcrcs exercucrant.
14 Lt Dommis dixit ad Airam. Nunc refert Mofts poftquam diuifus fuit Abram à fuo nepotc, placandoeiusanimo adhibitumfuilfediuinitus folatium. Nondubiumeft quin acerbiffimu fuerit diuortii illius vulnus, quu ablegare coadus eft que fua vita no minus charum habebat. Quû ergo loquutu cffeDominvi refert,notanda eft temporis circunftantiaiquafi diccret,allat.i effe medicina,quædolorem eius Icniret. Atque itadocet optimum remcdiummitigandæ,amp; cu râdætriftitiæ,inverboDeicffcpofitû. Lena nunc omlostvos. Quu femini Abræ Dominus terra promittit, admirabile eius confiliii in difeeffu Lot perfpicimus.Tcrra vni deftinaueratifi cum co Lot manfiffet, permixtifuiffent vtriufque libcri. Vitiofa quidem fuit diffidii caufa:fed Do minus pro immenfa fua fapientia inbonum finem côuertit,nequâhærcditatis partem poftcri Lot occupét.Hæc ratio eft cur dicat,Quacuque terra patct,cam tibi, ac filiis tuis addico.Q^arc
Cap. XI II. 9^
COMMENT.
nó eft cur tibi nitnium triftis, àc molefta fit ifta folitudo, amp;nbsp;orbitas, cui præcLira nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dein
de conftabit.Etfi enim idem iatn Abræ promifiTum fuerat:Dcus tarnen fuam promiflione nuc accómodat ad præfentis triftitiæ remedium. Atque ita tenendum eft,non modo repetitâruiflc promiflTionem quæ Abræ fidem aleret ac ftabiliret : fed datum fingulare oraculum vnde ret Abram (èmini fuo fuifie côfultum,dum Lot fuerat ab *gt; diuifus. Lutheri fpeculatio hic,vt aliis locis, nihil habetfblidi, quôd Deus per Propbctâquempiam loquutus fit. Quumterra»« /èculum promittitur, non fimpliciter notatur perpetuitas: fed quæ fine accepit Chrifti aduentu. De ca voce DhiPjinfcitè rixantur ludæi: fed quû varie fumatur in Scriptura,hoc loco ( vt nuper attigi)totû Legis tempus compleditur. ficuti tœdus quodpepigit Dominus cû veten populo, pluribus locis vocaturætcrnum: quia officium Chriftifuit mundum fuo aduentu renouare. Atquimutatio quamChriftus attulit.non abolitio fuit veterum promifTionLi,fèd potius con-firmatio. Qupd ergo nunc Deus non populum vnum habet peculiarem in terra Chanaan,fed vbique diffufum per omnes mundi plagas, id non obftat, quominus rite promiffa fuerit xter* na terræ pofleffio femini Abræ vfqueadftituram renouationem.
16 itporktmfimentunmßattpuluerem. Ego omiffis argutiis, in quibus aliide nihilo philofoph.î-tur, fimpliciter pulueri fernen Abræ conferri interpretor propter immenfam multitudinem. nec ccrtc aliunde petendus eft fenfus, quàm ex verbis Mofis. Neceffe autem fuit hoc adiungi, Deum illi fernen fufeitaturum, quo adhuc carebat. Videmus autem vt Deus femper eumin verbo fuo contineat,amp; ab ore fuo pendere velit.Puluerem refpicere iubetur Abram: fed vbi o* culos in domum fuam conucrtit,quid fimile habet cum immenfb puluere otbitas’Hoc ergo iu ris vendicat Domin us, amp;nbsp;tribui vult verbo fuo,vtfolum nobis fufficiat.Hoceçiam magisridi-culum videtur, quod iubet Deus Abram peregrinari, donee luftrauerit totam terram. Quor-fum cnim hoc fadurus cft,nifi vt clanus agnofeat fè inquilinurn,amp; côtinua inquietudinefru-ftrà côfedus,dc ftabili fix.aque pofieffione dcfperetJ Quomodo enim fibi perfuadeat,fe eius tef-ræ effe dominum,vbi vix aquam bibere licet, quanuis puteos magno fudore effoderitJ Verùm hæcfuntfidei exercitia,vt in verbo cernât quæ procul abfunt,amp; lênfus carnis latent. Eftcnifi^ fides afpedus rerum abfcntium: amp;nbsp;verbum habet inftar fpeculi, in quo abfcóditam Dei gratia cernât. Nec hodie difiimilis eft piorum conditio, nam quum omnibus fint odio, contemptui» amp;nbsp;probris fubiaceant, vagentur inftabiles, pellantur etiam interdum hue amp;nbsp;illuc , nuditate inopia laborent: mundi tarnen hæreditatem,qux promiffa eft,apprchenderc ipfos oportet. Er go difeamus fie terram perambulare, vt omni quiete exclufis, vnicum fuperfit refugium ad verbi fpeculam.
i8 Et tetendit Alram taberndotlwm. Hic Mofcs narrat fandum virum noua Dei promifiiou^^ ere dum,terram magno animo peragraffe,quafi folo intuitu earn fibi fubiiceret.Itavidcmus qua^ turnilli profuerit oraculû:non quôd aliquid infohtum audieritex ore Dei: fed quia apta pfa^' fenti dolori mcdicinam,amp; tempeftiuam habuit,vt colledo animo in cælum confurgcrct.Tan-dem fandum virum commemorat Mofes perado circuitu reuerfum effe ad Qucrcetu,aut val lem Mamre,vt illichabitaret. Sed rurfus pietate eius cómendat, quôd eredo altari, Deum in-uocauerit.Porrô iam aliquotiesexpofui quid hoc valcat.n.î ferebatipfe altarein corde fuo:fed quum prophanisialtaribus plena effet terra, in quibus Chananæi, amp;nbsp;aliæ genres cultum Dei a-dulterabat,profeffus eft Abram fc verum Deum colere: neque id fortu itô, fed quemadmodum ex verbo patefada illi ratio erat. Inde colligimus altare, cuius fit mentio,non réméré eius manu credum,fed eodem Dei verbo confecratum fuiffc.
. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.XIITL
I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuit, in diebus Amraphel Regis Sinhar, Arioch rex Elafar, Chedor-laho-
J^lmer rex Helam,amp;Thidal rex gentium,
2 Fecerunt bellum cum Berah regc Sedóm,amp; Birfâh rege Hamorâh,Sinab rege Admah,amp; Seméber rege Seboim,amp; rege Bélah,ipfa eft Sohar:
J Omnes ifti coniundi funt in valle Siddimnpfa eft uaiHs Maris falis.
4 Duodecim annos lêruicrant Chedor-lahomer, amp;nbsp;decimo tertio anno de-fecerant.
ç Et decimoquarto anno venit Chcdor'lahômcr,amp; Reges qui erât cum eo: amp;nbsp;pereuflerunt Rephaim in Aftheroth Carnâim, amp;nbsp;Zuzim in Ham, amp;nbsp;Emim in Sauéh Ciriathaim,
6 Et Hori in monte luo Sehir,vfque ad planitiê Pharan, quæ eft iuxta defertû.
I N C K N E S.
1 Rcuerfi flint ante, amp;vcncrûtadHen-mifphat,ipfaeftCades:amp;percufreruht omnêagrum Amalccitæ,amp;etiam Emoræum habitante in Hafefôn-thamar.
8 Et egrefluseft Rex Sedôm,amp;: Rex Hamorah,amp; Rex Admâh,amp; Rex Scboim, amp;nbsp;Rex Bélah, ipfa eft Sohar. Stordinauerunt cum eis præliumin valle Siddim
9 Gum Cedorladmer rege Helam, amp;nbsp;Thidhâl rege gentium, amp;nbsp;Aæraphél rege Sinhâr,amp; Arioch rege Elafar:quatuor Reges cum quinque.
Vallis autem Siddim plena crat puteis cæméti: amp;fugerunt Rex Seddm amp;nbsp;Ha niorah,proieceruntque fe illuc,amp; refidui in montem fugerunt.
“ Et ceperunt omnem fubftantiam Seddm Hamorah, omnemque efcam corum,amp;abierunt.
Cœpcrunt quoque Lot, fubftantiam eius, filium fratris Abram, amp;nbsp;abic-runt:amp;ipfe habitabat in Seddm i
Et venit quidam qui euaferat, amp;nbsp;nuntiauit Abram Ebræo , amp;nbsp;ipfe habitabat in Quercubiis Mamré Emori fratris Efchdl,fratris Haner:amp; ipfi erant faderati cum Abram.
H Audiens autem Abram quod captiuus diiöus eflet frater funs, armauit à fc inftitutos pueros domus fuæ,oâ:odccim amp;nbsp;treccntos,amp; perfequutus eft vfqtie ad Dan.
Et diuifit fe fuper eos node,ipfê amp;nbsp;ferui eiuSjamp;percuffit eos,perfequütûfquc eft eos vlque ad Houah,quæ eft à læua Damméfec.
Et reduxit omnem fubftantiam, amp;nbsp;ctiam Lot fratrem fuum, 5! fubftantiarh eiusrcduxit,atque ctiam mulieres amp;populum.
*7 Et egreftiis eft Rex Seddm in occurfum cius, poftquam reuerftis eft ipfe à cæ dendo Cedorlaomer, amp;nbsp;Reges qui erant iêcum,ad vallern Sauéh: ipfa eft Val-
Et Mélchi-fedecRex Salem protulit panem amp;vinu:5f ipfeer4f facerdos Dco altiflîmo,
’9 Et benedixit ei,amp; dixit,Benedictus Abra Deo cxcelfo pofTefTori cæli amp;terræ. Et bencdiâus Deus excelfus,qui tradidit hoftes tuosin manu tuâ. amp;nbsp;dédit ei decimam de omnibus»
21 Et dixit Rex Sedom ad Abram,Da mihi animas,amp; fubftantiam toile tibi.
22 Et dixit Abram ad Regem Seddm, Leuaui manûmeam ad Dominum Dcû excelfum,pofteftbrem cæli amp;nbsp;terræ,
2j Si à ftlo vfquc ad corrigiarn calceamenti,amp; fi accepero ex omnibus quæ funt tibime dicas,Ego ditaui Abram.
24 Prætcr ea tantum quæ comederunt pueri,amp;partcm virorû qui profeûi funt mecum,Anér,Efchdl,amp; Mamré,ipfi accipient partem fuam.
* Ef fiiit w diebtti illii. Hiftoria qux hoc capitc refertur, tribus maxime de caufis memoratu di gna eft, nempe quod Lot Sodomicas leni caftigatione hortatus fit ad poenitentiam : nifi prorfus fuifient indociles,ac deploratæ in fua malitia peruicaciæ: Lot auté iifdem flagellis percuiîus fuc-rit,qui illeftus amp;nbsp;inefeatus terræ pinguedinc, fefc impiis amp;nbsp;fceleratis permifeuerat. Deinde qued Deus eius mi^ertus,Abram vindiccm,amp; liberatorem illi excitauit.qui captiuum è manu htûiim criperct.voi incredibilis Deibonitas,amp;.' ergafuos bencuolétia confpicuc relucet:quando in vnius bominis gratiam multos plufquam indignos ad tempus feruat. Tertio, quôd Abram diuinitus ornatus fuit infigni vidoria, Se ore Melchilcdec benediftus, in cuius perfona regnum amp;nbsp;ßcci do-tiuin Chrifti adumbratum efte,ex aliis Scripturæ locis patet. Q^d ad fummamhiftoriæ perti-mt,borribile fpeculum fuit humanæ turn auaritiæ,tum fuperbiæ.Habcbat adhuc genus humanû tres fuos patres,Sem,Cbam,amp; lapbeth: quorum afpcftu admonebâtur omnes fibi ex vna domo amp;nbsp;arcaefle origincm.Porro originis memoria, fraternæ coniundionis facrûerat pignus,vt mu-g.i.
-ocr page 114-Cap.XlHL 98
COMMENT.
tuis officiis alii alios iuuarcc.Prxualet tame ambitio,vt ferro,amp; armis vitro citróqnc graflentuf, ac quifque conetur alios fubigere.Quarc dum hodie vidcmus fine modo tumultuari principes, amp;nbsp;terram cócutere pro fua potentia,meminerimus vetus effe malum: quû fèculis omnibus domina di libido nimiü regnauerit inter homines. Simul tarnen notcmus,nullvi efie detcrius vitiii animi alticudine,qua multi heroicü affcdum efie putant. AmbitigCedorlaomcr fax totius belli fuit.nâ iplê inccnlus dominandi cupidine,trcs alios attraxit in belli focietateiSodomitas verb, amp;nbsp;coruin focios fupcrbiaadarma fumcnda cópulit,vt iugii cxcuterent. Cæterùm quod tot rcgcs cómcmo-rat Mofes,Scm adhuc fuperftite(quanquam «à prophanis hominibus tanqua fabulolum ridetur). nihil h.abct abfurdi,fi modo rcputamus tantâ human! generis propagationc fingulare fuiffe Dei miracuIû.Nâquû Dominus ipfiNoah,eiüfquefiliisdicerct, Crcfcite,amp; miiltiplicaminiiad Ipein inftaurationis cos erigere voluit,quæ vfitato naturæ ordine loge eflct cxccllctior. Perpetua guide eft ilia bencdiôbo.quæ vigcbit vfque ad mtidifincifcd yim eius extraordinaria tunc extareopor tuitjvnde palam agnofcercnt primi illi patres nouum mudum in area diuinitus fuifie inclufum. A Poctis Deucalion fingitur cum vxore fua iadis poft tergum lapidibus ftrerc poftdiluuium ho mines. Sed talibus nugis dcludineccftccftmiftras animas,vbi à pura Dei verirate difcefTerint. Si hoc artificio abufus eft Satan ad fidem abrogandam Dei miraculis. Quiacnim tam cito aboleri non potcrat diluuii mcmoria,amp; infolita noui mûdi propagatio:ncbulas,fum.umque inicâis puc-rilibus figmentis fparfit,vtpro fabula haberetur quod prius certo conftabat. Notandum tarnen eft,Reges yocari à Mofc,quicunque in oppido aliquo,amp; mcdiocri hominum coctu primatunitc-nebànt.Quæritur an Rcgcs ifti,qui Cedorlaomer fequuti funt,procul habitauerintiquia vocatur Thideal Rex gentium. Sunt qui longe lateque diuerfisgentibus imperafte fingunt: quafi rexre^ gum fuerit. Vetus etiam interpres Arioch exPonto acccrfitiquod valde abfurdum eft.Potius eX-iftimo hanc fuifie nominis rationcm, quod manum haberet collcditiam ex profugis amp;nbsp;erroni-bus,qui fe relida patria ad cum contulerant.Ergo quia vnum, amp;nbsp;natiuum no erat populi corpus« ledconfiatum ex promifeua turba, regnum gentium apte vocatumeft. Quod prxlium commifibm in valle Sidim, vcl campeftri, quæ tunc crat Mare lahsinon dubium eft quin monuum,vcl Afphaltites notct.Scicbat quibus deftinatus cfietmagifter,idcô verba adrudemp® pulicaptumfemperattemperat :amp; hoc fere foicnnc habet in locorum nominibus, qucniado’°' dumpriusattigi.Tarnenantcprælium commifiumcommémorât Mofes cæfos pafiirnfiillc regionis incolas. Verifimilecftomnes fuifie difiipatosiquia nullum habtbant ducem, cuius au-fpiciis bellarec,donee quinque Reges obuiam progrcfii funt inftrudo exercitu. Etfi ante Cedof' laomer tyrannidcmagis.quàmiuftoimperio rot fibi populos tributaries fccerat, arque itairO' probanda eft eius ambitio: iufte ramen plcôtunturfubicâi, quia tcmcrc rebellaucrant.
minimè fpernenda eft libcrtascfubicâio ramen quæ femel nobis impofita eft,fine obliqua aduer-fus Dcum cotumacia cxcuti no poteft;quia Omnis poteftas diuinitus eft ordinataictiamfi æiù® à libidine dominandi manauerit.Ergo alii ex rcbcllibus inftar pccudum malt;ftâtur:ahi etia fi arma induer int,amp; parari fint ad refiftcndum, pelluntur ramen in fugâ: ira infocliciter omnibus CC' dit contumax negatio tributi.Et notandæ funt tales hiftoriæ,vt inde difeamus aduerfo Deo pu-gnarc,quicunque anarchiamquærunt. F«^r«w Rex sodomy Quidam exponüt cecidifi^pu-teos: quod vcrifimilc non eft: quum minimè locorum ignari cficnt : id potius extcrnis hoftibus accidifiet. Alii dicüt feruandæ vitæ caufa illuc delapfos cfie.Ego autem, vt in vltima defpcratio-ne fieri fblct,mortcm vnam alia morte mutafic intclligo. acfi dicerct Mofès.tam formidabilcs il lis fuifie hoftiû gladios,vt non dubitarent fc præcipitcs i.4ccrc in foucas. Subiieit enim continuo poft,qui fâlui euafcr.it,fugifrein montes. Vndeperifie colligimus qui in foueas corruerant.Tan* tùm feiamus non tam 1 acorum ignorantia deceptos,quàm pauorc exanimatos cecidifie.
n ceperunt quoque tot. Dubium eft, domine fubftiterit Lot,quum cgrcfii funt alii ad pugnam» amp;nbsp;illic deprehenfus fuerit ab hoftibus: an verb arma cum reliquo populo induere coadus fucrit. Quia autem eins non meminit Mofcs,nifi quum ad vrbisdireptionem vëtum eft, probabilis eft coniedura,confcdo prælio domi captum efie inermem. Primùm autem hîc ccrnimus,commu-nes cfic bonis Si malis ærumnas. Deinde quo propius cóiundi fumus fceleratis Si impiis,quuni in ipfbs Deus vindidam fuam exerit,citius ad nos peruenire flagella.
15 venit quidam quieuaferat. Hæc eft fecûda pars capitis,vbi exponit Mofcs,quû Deus feruum futi Lot refpiccret, Abrâ illi dcdific libcratoré,qui eum è manibus hoftiû eriperet. Sed hîc oriu-tur variæ quæftioncs, An Abræ homini priuato licucrir armarc familiâ côtra Reges, Si publicû bellü fufciperc. Ego verb non dubito,ficuti Spiritus virtute inftrudusinbcllû defcendit,fic cæle-ftimâdaro fuifie munitiim,nc vocationis fuæmctastranfiliret.Nequchoc nouû videri debet,quu fpecialis cfiet cius vocatio.creatus iam erat rex illius tcrræ.Quâquâpofiefiîo in aliud repus diffe-rebatur, Deus ramé fingulare aliquod fpccimécius poteftarisdare voluit,quæ adhuchominibus ignora crat.quale præludium legimus in Mofc,dum AEgyptium occidit,priufquâ fc vindicc ac
-ocr page 115-IN GÈNES.
liberatorem fur gentis palam proRterctur. Atque hoc ideo notandum efi;,nc éx hoc faöö régü-lam fibi conftituant qui le Se 1'uos cupercnc manu armata dcfendere,quoties aliqua vis illata cll; Poftea videbimus cundé Abram patienter j amp;nbsp;molli animo tulifleiniurias, quænon minus eius animum exacerbare poterant.Po^o quod nihil temcrc aggreflus fit Abra,quin potius Deo pro-batumfuit eius confilium; paulo poft liquebitexclogio Melchiftdec. Ideo ftatuamus fingula-ri Spiritus direólioncfufceptii fuiffe ab eo hoe bellum. Siquisexcipiat,vlterius tarnen progreC. fumefTejquam fas eftct,quum vidores præda Sfcaptiuis fpoliauit,ac Sodomitas reftituitin inte-grum,qui eius tutelx minimè cómiffi crant:Refpondeo,vbi conftatDeum illi ducé,amp; authorem fuilTejquod ex approbationc colligitur,nóeftecur difputemus de arcano illius iudicio.Sodomitas perditis, ac deletis corum vicinis, quia omnium deterrimi crant,ad indicium atrocius deftina ucrat.Excitat igitur lèrufi fuumAbram,qui caftigatione fatis dura admonitos liberet,quo magis incxcufabiles reddantur.Itaque non magis incxéplum trahi debet hic pcculiaris Spiritus fandi inftindus,quam totum bellum quod gcftit.Quód ad nuntiü pertiner,qui Abræ renuntiauit So-domx clademmon recipio quod quidam fingunt,pium fuiftc hominem.Cóiiccre potius licet ho miné domo profuguuijSe nudatum omnibus bonis,venifte ad Abram,vt aliquid humanitatis e-liceret. Abram vocari Ebræum,interprctor non tranfduuiatilem,vt quorundam fert opinio:fed lt;]uia progenitus erat ex Eber.Eft enim gentilitiu nomen. Et Spiritus fandus benedidum illud à Deo genushonorificcrurfusjiïcprædicat. '^r4nt fxderatiatm^bram. Apparet Abr.ï temporis fucccftufuifteliberalius exccptum,vt foedus amp;nbsp;amicitiam haberet cum terræ principibus. fecc-runtenim heroicæ hominis virtutcs,vt minimè fpernendum ducerent. Imó quum tantamfa-miliâ haberet, po tuit iplêquoquc inter reges habere locum,nifi fuiftet extraneus,amp; hofpes. Sed Deus itaeiuspaci confulere voluit per temporale foedus, vtnunquamillispopulispermixtus fuerit. Porró diuinitus totum hoe negotium fuiffe gubernatum, vel inde coniieere promptum cft,quódfociiciusquatuorRcges,vttunc crattemporum ccditio,fatis validos,amp; vidoriæ fiducia inftatos, aggredi cum magno periculo non dubitarunt. Certè vix vnquam in gratiam aduenx coufqueprogrcffi efirent,nifi arcano Dei impulfu.
14 captiitn,} duéhn e/fet f'4Kr. Caulam fufcepti belli breuiter exprimit Mofês,vt Ab ra
c feruitutc cognatü fuum criperet.Interim memoria tenendfi eft quod prius dixi, non temerè ar-repta ab illo fuiffe arma, fed fumpta ex manu Dei,quieumtcrræ dominû conftituerat. Quantû ad verbaattinet,nefcio cur verterit vêtus intcrpres,NumerauitAbrâexpeditos fuosvernaeulcs. Nam verbum pn, euaginare, vcl cdueerc fignificat. Vocat autem Mofes feruos iftos o’aun, non qui ad rem militarem cdodi,formatique cfrent,vt fentiunt plerique: fed potius meo iudicio,qui educati fuerant fub eius manu,amp; eius difeiplina à pueris imbuti,vt animofius fub fide, amp;nbsp;aufpi-ciiseius bellarent,amp;quidvis diferiminis fubire parati effent eins caufa.In tanta verô familiæ coi piapræter induftriam fanai viri,Dei benedidionobis confideranda eft qua præter vulgarem amp;nbsp;lolitum morem audus fuerat.
ly rtdiui/îtfe- Qmdam exponuntqubd Abram foins cum domefticis copii s in hoftesir ruerit. Alii, quod ipfe, amp;nbsp;tresfœderati partit! fuerint fuas turmas, vt hoftibus incutcrent plus terroris.Alii Hebraica effe phrafimputant, pro irrumperein medios hoftes. Ego fcenndâ expo-fitioncm magis ampledor, quod ex diuerfis partibus hoftes inuadens,fubitô illos pcrciilerit. Na hue quoque valebat temporis circunftantia,quod nodu illos aggrefltis eft.Quanqu.a autem eiufî modi audaciæ exempla in prophanis hiftoriis oeçurruntifidei tamé Abræ aferibi debet,quod exi gua manu numerolum exercitû,amp; vidoria fuperbu inuadere aufus eft .Qi^d auté paruo negotio vidor euafit,ac intrépide perfecutus fit qui logé numero plures erât,Dei gratiæ acceptû feremus.
17 H egre[[ui efi rex sodowæ.Quanquam fciebat rex Sodomæ A bram nonnifi in nepotis fui gra tiam fumpfifie arma, honoris tarnen caufà obuiam illi prodit, vt fe gratum præbeat. Nam humanitatis officium eft,etiam quæ non ex profefro,fed ex re nata,amp; occafione.vcl per accidens (vc loquuntur ) nobis collatafunt beneficia,agnofeere.Porrô hoc totum ceffit in maiorem Dci glo riam,qubd ita celebrata fuit Abræ vidoria. Locum etiam defignat vbi Abræ rex Sodomæ oc-Currit,nempcVallem Regis:quam fie vocatam fuifife potius exiftimo àRcge aliquo,quàm quod animi caufa reges illuc conuenirent.
18 Ef Melchifidfc rex Salem protidit. nbsp;nbsp;nbsp;Hoc tcrtiû eft ex tribus præcipuis huius hiftoriæ capitt-
bus, quod Melchifedec fummum Eçclefiæ patrem Abram conuiuio exceptum benedixit faccr^ dotiiiure,amp; décimas ab eorecepit. Non dubiumeft'quin huius quoque Regis occurfu Deus celebrem, amp;nbsp;ad pofteros memorabilem Abræ vidoriam reddiderit. Sed altius amp;nbsp;excellentius myfterium fimul adumbratum fuit, nam quum fandus Patriarchaquem in fummum honoris gradum extulerat Deus, fefubmifit ipfiiMelchifedec,nondubiumcft quinilium eonfti^ tueritvnicumtotius Ecclefiæcaput .nam finecontrouerfia folennis benedidio quamfibiv-gii'
-ocr page 116-Cap.XIII.
lOO
COMMENT.
furpat Melchifcdcc, præcipuæ dignitatis fymbolû eft.Siquis cxcipiatjfuifle faccrdote:anno cerdos erat AbrâîErgohîc nobis aliquid fingulare commedat Deus in Melchifêdec,dumfideliû omniû patri cum prxfert. Verum fingula verba ordinc expendere fatius erit, vt melius rei fum-mam deinde colligamus.QiKid Abram excepit hofpitio ac cms comités,regium fuit: bencdiâio autem propric ad munus facerdotis fpeftat.Ideo fic cótexi dœent Mofis verba, Mclchilcdec rex Salem protulit pancm amp;nbsp;vinum: amp;nbsp;quum effet facerdos Dei,benedixit Abrx. ficdiftinde quod fuum eft,vtrique pcrfonæ tribuitur.Laffum amp;nbsp;famelicum exercitü rcgia liberalitate refccit:quia verb facerdos erat, folenni prccationis ritu primogenitum Dei filium, amp;nbsp;Ecclefiæ patrem benedixit. Porro etfi hunc vetufliffimum fuiffe morem nó nego,vt qui Reges erant, fàcerdotio fimul fungcrcntur:hoc tarnen in Melchifêdec fuiffe extraordinariû apparet illo feculo. Nee verb vul* gari clogio ornatur,dü Spiritus ratum habet eins facerdotium.Scimus qult;àm tue corruptavbiqi fuerit religio,quü Abr.ä ipfc,qui ex facro genere Sem amp;: Eber oriundus erat,in profundo fuperfti tionii gurgite cü patre fuo amp;nbsp;auo demerfus fucrit.Ideb multi fuiffe Sem diuinantzquibus ne fub-feribam, multis caufis impedior. neque enim Dominus virum æternamemoria dignumnouo tantum amp;nbsp;obfeuro nomine indicaffet, vt maneret ignotus.Dcindeprobabilc non eft ex Oriente migraffe in Iudæ.f,8f ex Mofe nihil tale colligitur.Tertib fi habitaffet Sem in terra Chanaan,nó ita flexuofis ambagibus vagatus effet Abram,vt antehac retulit Mofes,donec fuum atauum falu raffet. Plurimbm verb ponderis habet quod admonet Apoftolus,hüc Mclchifcdec,quifquis fuc-rit,nobis fine vlla originc,quafi è nubibus delapfus effet, in mediü proferri, amp;nbsp;fine mêtione vH^ mortis fcpelirieius nomen.Inhominc autem ignoto clarius refulgetmirifica Deigratia,quod inter mundi corruptelas,folus in terra illa integer ac fincerus fuerit pietatis cultor amp;nbsp;cuftos .D-mitto deliria quæ Hieronymus adEuagrium coaceruat:nc lecloribus finefruftumoleftus fjni,a-dcóque putidus.Salc pro Hierofblyma accipi libenter credo,atque hæc opinio magis rcceptaeft-Quanquam fiquis malit contrariam fcutentiam amplcfti, qubd oppidum fuerit in planitie fiub non repugno.Hieronymus hac in parte varius eftzqued tarnen alicubi narrat,ætate fua quædaiu adhuc veftigia palatii Mclchifcdecfuperfuiflcex vetenbus ruinis,mihi nonfit vcrifiinile. Nunc videndum fupereft quomodoinfculptara habuerit MelchifêdecfiguramChrifti,amp;fuerit qn^f*
erbafunt Dauidis Pfalmo iio. a. 4, lurauit Dominus,amp; non pocnitebit cum. Tu es fa* cerdos in æternum fêcundum ordinem Melchifedec. Prius eum in fede regia locauerat, cuinült;^ vcdicat facerdotii honorem. Confiât autem fub Lege fic diftinäa fuiffe duo hæc officia,vt gibus nefas effet facerdotium arripere. V t demus verü fuiffe quod narrat Plato,amp; paffim occur-rit apud Poetas,receptum olim fuiffe communi Gentiu vfu,vt Rex idem effet acfacerdosziuD^* uidem amp;nbsp;eius pofteros nullo modo quadrabat, quos Lex vetabat alterum munus prorfus atrin-gere. Ergo quod veteri Lege diuinitus conftitutum fuerat, inhuius facerdotis perfonaabrogari oportuit. Nec abs re Apoftolus facerdotium vetufto illo amp;nbsp;vmbratili præftantius notari cóten-dit,quod iureiurando fancitur.Porrb donee ad Chriftum ventum fuerit,non reperietur ac facerdos,qui inter omnes cmineat. Quemadmodii autem nemo extitit prætcr Chrifturn,quJ Mechilcdecdignitatcæquaret,nedû præcelleretzitahinccolligimus,inillius perfona oblatam fuiffe patribus,Chrifti effigiem. Nec fane Dauidfimilitudincm àfêcôfiâam profert.'f^^^H^*^^^ diuinitus ordinatum fuerit Chrifti regnum,amp; quidem iureiurando interpofito,teflatur. nec du-bium eft quin idem per manus iam olim à patribus traditum foret.Summa cft,Chriflum ita fore fecundum à Deo regem,vt criam in facerdotem vngatur, amp;nbsp;quidem perpetuumz quod nobi» cognitu plufquam vtilc eft,vt difeamus regiam Chrifti potentiam coniungerccu facerdotis officio. Idem ergo qui vnicus Sc æternus conftitutus eft facerdos, vt nos Deo rcconciliarct, ac per-afta expiatione intercedcret pro nobis, Rex etiam immenfa virtute pollet ad tuendam falutcm noftrâ,nôfque fuo præfidio tuendos.Ita fit,vt eius patrocinio freti,intrepide nos fiftamus coram Dei facie,quern feimus fore nobis propitiUm, amp;nbsp;inuido eius brachio confifi gt;nbsp;fccure gloriemur contra omne hoftium genus.Qui verb alterum munus feparant ab aItero,Chrifh)m lacérantes, fidem dimidia fua fultura priuatâ labefadant.N ot.idum etiam qubd rex æternus vocatur Chri-ftus inftar Mclchifedec.Nam quum eius vitæ nullum affignct finem Scriptura, quafifuperftitc omnibus fcculis relinquit z certe non tcporalis,fed æterni regni figuram nobis pingit,vcl adum-brat in eius perfona.Quum verb Chriftus morte fua munus facerdotis peregerit,fcquitur vno il Io façrificio femel placatum effe Deum,vt nó aliunde iam pctenda fit reconciliatio.C^arc aao-cem illi iniuriamfaciunt,ac honorem diuinitus illi iureiurando datûnefando facrilegiocripiunt quiconque vel alia erigunt facrificia expiandis peccatis,vel alios facerdotes fabricant. Atque vti-namidprudenter expenfumfuiffetà vetuftisEcclefiæ fcriptoribus. Nequeenimram frigide, imb tarn infeitè tranftuliffent ad pancm amp;nbsp;vinum fimilitudinem Chrifti amp;nbsp;Melchifêdec,quxlo gè in aliis rebus confiftit. Putarunt imaginem effe Chrifti Melchifêdecz quiapanem amp;nbsp;vinum
-ocr page 117-IN GENES.
obtulit. Addiit cnim Chriftâ corpus {tju,qui panis eft viui{icus,amp; ûnguiné,qui Ipiritualis c tus,obtuline. Atqui Apoftolus dum in cpiftola ad Hcbræos exaftiftinic colligit,Sefigillatim cac quitur quidquid fimilc cum Chrifto habuit Melchidelcqdc pane amp;nbsp;vino verbu non facit.Si vera cftct T crtulliani,amp;fimiliu arguti^nimiæ negligétiæ fuiflct fingulas panes,quæ leuis moincti crût excutiendo,præcipuû caput ne vna quidc fyllaba dignari.De laccrdotio autc quum tam prolixe amp;nbsp;accurate difputet Apoftolus,quàm craftaeflet ifta obliuio,infigne facrificium, in quo tota vis facerdotii inclufa erat, non attingereiEx benediaionc, amp;nbsp;decimis honoré cius probatrquanto il-lud ad rem aptius quadrabat, non agnos, aut vitulos,fcd mundi vitam, hoc eft Chrifti corpus, Sr fanguinc in figura obtulifte’His rationibus abundè rcfellitur vetcrum commentum. Quaquam ex verbis Mofis latis luculeta refutatio fumi poteft. Ncque cnimilhclegitur quidquâfuilîe obla turn Deo,fed vno cótextu fic habetur,Obtulit pancm vinâ:amp;quû clTet facerdos Dei altiftimi, benedixit illi.Quis non videt vtrique verbo cómune effe relatiuum : ideóque tam pane Sr vino refeâûcffe Abram, quàm benedidioncornatum’Bis vero ridicuh Papiftæ, qui oblationé panis Srvini adMiftale fuum facrificium detorquét.Nam vtMelchilcdcc fibi conforme habeant,fatcri necefte crit pané Srvinû inMiffa ofterri. Vbi igitur tranfubftantiatio,quæ præter nudas fpecies ni bil relinquitjDcinde qua audacia Chrifti corpus fois facrificis immoladum tradunt ; quo prarte-xtu,quü vnicus vocetur focceffor Melchifèdec FiliusDei,innumeros illi fobrogâtî Videmus er go quàm infolfè non modo deprauent hunc locum,led abfque vllo colore balbutiant.
ftpo
19 Et benedixitei. Nifi inter fc cohærcant hxc duo membra, Sacerdos erat Dei,Sr benedixit, nihilhïc nifi vulgare referet MoIcs.Mutuo cnim fibi bcnedicunthomines;hoccft,benèprccan-tur alii aliis.Scdhïcnobis defcribiturDci Sacerdos,qui pro iure officii minoré amp;nbsp;fibi fubieûum ûnâificat. Ncquccnimvnquam fuifictaufos bcncdicere Abram,nififèhacin panecxccllerc præ ipfo nouiftet. In hunc modum iubentur Lcuitici fàccrdotes populû benedicere: atque id effi-cax ratumquefore Deus promittit.Sic Chriftus in cælû afeendens, fublatis manibus Apoftolos benedixit, tanqu.! gratiæ Dei minifter: ac tune exhibita fuit huius figuræ veritas. Sibi enimtc-ftatus eft iniunâum fuiffe bencdicenda: Ecclefiæ à Pâtre munus,quod in Melchifedec adumbra turn fuerat. ienediéhtt Abram Deo ex. Huc tendit Melchifedec, vt confirmer,ranrnque faciat Di-uinæ vocationis gratiâ fanfto Abræ.Honoréenim defignat, quo Deus ipfom pcculiariter orna ucrat,.à reliquis omnibus lcgrcgans,Srfibi adoptas in filiû.Et Deum,à quo eleéfus fuit Abrâ,pof fcftbré vocatcæli Sr tcrrærvt difcernat àfiditiis Gentiû idolis.Poftea quidem aliis titulis fe vc-ftiuit Deus, vt propiorc nota fefamiliaréredderet hominibus,qui pro fui ingenii vanitate,quum Deû audiüt cæli amp;nbsp;terræ opificé, vagari no definunt,donec in fois figmentis euanefeât. Sed quia jam Abræ innotuerat Deus, multifquc oraculis formata erat cius fides, fatis habet Melchifedec creationis elogio teftari verumcffcjSr vnicû Deum quem colit Abram. Quanquam autem ipfo quoquehabebat finccrû veri Dei cultum: Abram tarnen benedidum Dei vocat,æterni foederis refpeau: acfi diccret,quafi hærcditario iurc rcfidcrc Dei gratiam in vnafamilia Sr gentc,quia v-nus Abram ex toto mundo fcledus effet. Additur deinde fpccialis viéforiæ gratulatio, non qua-lis inter prophanos homines volitarc folet,dum alii alios vétofis cncomiis cffcruntifod Mclchi-fcdec gratias agit Dco:8cvilt;âoriam quam adeptus eft fanéfus vir,quafi figillum facit gratüitæ c-ius vocationis.
ÎO Dédit ei décimât. Sunt qui intelligât datas fuiffe décimas Abræ: fed aliter A poftolus,qui docet in lumbis Abræ dccimatum fuiffe Lcui,quum Abram præftâtiori facerdoti décimas ob-tulit.Et fànè abfurdum effet quod illi priores volunt : quia fi Dei facerdos fuit Melchifedec,re-cipcrc décimas oportuit potius,quàm dare.Ncc verô dubium eft quin Dco in perfbna Mclchi-fedec munus obtulcrit Abram, vt in talibus primitiis foa omnia dicaret. Seipfum ergo fpontc dccimauit Abram in gratiam Mclchifodccrvthonoremhabcret cius fàcerdotio.Porro quum id non perperam,ncc temerèalt;âum fuiffe confier,merito colligit Apoftolus,in hac figura facerdo-tio Chrifti Leuiticum fuiffe fubicélû. Aliis poftca de caufis décimas Leuitis dari iuffit Deus fob Lege: Abræ autem fcculo tantum facra oblatio fuit,gratitudinis pignus ac teftimonium. Incertum tarnen cft,fpoliorumnc décimas,an bonorum,quæ domi poffidcbat,obtulcrit.Scd quia ve-rifimile non eft,liberalem fuiffe de alieno, Sr prædæ decimam partem largitumeffe, ex qua ne filum quidem attingere voluit : potius coniicio fumptas fuiffe has décimas ex propriis eius fa-cultatibus.Qnanquâ non admitto quotannis fuiffe folutas,vt quibufHam placet: potius meo iu dicio, fomel illi dicauit hoc munus, vt fummum Dei facerdotem agnofccretrncc tune potuit de lïianuCquod aiunt)in manum tradere: fed foleunis fuit nuncupatio, cuius paulo póft fcquutuj eft effedus.
« Dixit rex sodomæ. Quia Motes intcrpofita obiter mentione Regis Salem,cótexrum for-inonis foi de rege Sodomæ abruperat, illuc nunc redit : ac docet non tantum gratulandi caufa
g.iii.
-ocr page 118-COMMENT.
regem Sodomæ venifle Abrx obuiam,fed vt debito præmio ipfum afficerct.Totamergo prx-dam illi remittit, cxccptis hominibus; .icfi diceict. Magnum eft quod homines recupero : tibi reliqua omnia cedant in beneficii premium. Atque hoc quidem laude dignum eft,quod fegra turn homini præbct:modo ne ingratus eftetDeo,cuius nec feueritate,nec dementia redditus eft melior. Fieri ctiam poteft, vt ftruili modeftiæ fimulatione hdino inops, amp;nbsp;bonis omnibus nu-datus,captauerir Abræ fauorcm, vt faltcm captiuos, amp;nbsp;vacuam vrbem fibi haberet.Certe poft-ea videbimus Sodomitas accepti beneficii fuiftc immcmores,dum fuperbè amp;nbsp;cótumeliofe fan-ûum Lot vexarunt. Vetushæccærcmoniaad vim amp;nbsp;naturam iurifiurandi exprimendamval de appofita fuit. Manu cnim ad cælum fublata,oftcndimus nos Deum aduocare teftem:amp; fimul vltorem,fi fallimus.Lcuabant quidem olim manus in fuffragiis, vnde Grxeis verbum pro decernere:fed in iurandi ritu alia fuit ratio. Teftati cnim funt fe ad Dei præftntiam confu-gcre,Sc quafi accerfcrc tarn præfidcm vcritatis,quàm periurii vindicem.Mirum tarnen videri po teft, cur tam facile ad iurandum profiliat Abram, feiebat cnim hoc reucrentiæ habendum cfie Dei nomini, vt eo parce, amp;nbsp;tantùm pro neceflitate vtamur. Rdpondco,duas illi fuiffe iurandi caufas. nam quia folent flexuofi homincs alios metiri fna vlna, raro fidem habent fimplicibus verbis. Putaftét igitur rex Sodomæ Abram nó feriô ius fuum remittcre,nifi intcrpofitum fuif' fet Dei nomen.Deinde magni interfuit vulgô omnibus patere,bellum mcrccnarium ab co non fuifte geftum. Satis declarant temporum omnium hiftoriæ, ctiam qui iuftas habucrunt bellan-di caufàs,fuifte tarnen incitatos priuatis commodis.Atque vt acuti funt homines ad excogitan dos prætextus, nunquam illis défunt caufæ, quanuis folacos cupiditas ftimulet. Ergo nifiani-molê repudiaffet A bram belli fpolia, vulgatus ftatim fuift'et rumor, fpecie recuperandi nepotis» prædæ aucupio fuifte intentum. Quod ill i non tam fua caufa folicite cauendum fuit,qu.àm glo-riæDci ftudio,cui aliquid finiftræ notæ afperfum fuiftet.Præterea munire fe voluitAbram Dei nomine tanquam clypeo contraomnesauaritiæillcccbras. Variis cnimmodistcntarcciusani mum non defîiftct Rex Sodomæ,nifi mature blandis captationibus præcifa fuiftet anlâ.
ij sidfiloufqueadairriÿdm. EclipticamiurandiformamhabentHcbræfinquaftibaudien-daeftpoenæimprecatio.Alicubiplenaexpreft'iooccurritinScripturis,HocfaciatmihiDomi-nus,amp; hoc addat.Quia tarnen horrendumeft incidere in manum Dei viuentis,quo maior in iu ramentis colatur religio,abrupta ifta loquutio homines admonct'vt fecum reputent quid agat. perinde cnim eft acfi manum fibi iniieerent, ac refifterét in medio fermonis curfu.Hoc quidein fixummanct,nunquam tcmcrc iurarehomines quin Dei vindiólam prouocent in fuum caput, eumque fibi aducrlarium conftituant. nefirts diats. Quanquam præ ft ftrunt hæc verba cla turn animum, ic famæ nimis dcditum:quia tarnen laudatur hac in parte Abram à Spiritu, fan-da hæc fuit animi magnitude. Veru exceptio additur, quod nolit fuam liberalitate fociis dam nolam cfte,ncceosfubiicere fuis legi bus.Namamp; ifta eft non minima pars virtutis,ficredèagc re, vt alios non cogas ad tuum exemplum, quafi ad regulam. Spedet igitur quifque quid ftrat fua vocatio, quid officio conucniat,nc alii aliis fuo arbitrio præiudicent. Nimis enim imperio-fa eft ifta morofitas, quum aliis inftar Icgis præfcriptum efte volumus quod fequimur ipfi tan« fluam redum,amp; officio noftro confentaneum.
Cap. XV.
I D Oft hæc fuit verbum Domini ad Abram in vifioncjdicendo,Ne timers A-1 bram,ego feutum era tibi,merces tua multa valde.
2 nbsp;Et dixit Abram,DomineDcus,quid dabis mihi?amp; ego incedo orbus,amp;filiiis
derclidionis domus mcæ erit ifte Dammefec Elihezer.
5 Et dixit Abram,Ecce mihi non dedifti fernen, amp;nbsp;ecce filius domusmeæ hæ-res meus eft.
4 Et ecce verbum Domini ad eum,dicêdo. Non erit hæres tuus ifte, fed qui c-gredietur de vifceribus tuis,ipfe hæres tuus erit.
Ç Et eduxit eum foras,amp; dixit,Sufpicc nuc cælum,amp; numera ftellas,fi poteris numerate cas.Et dixit ei,Sic erit fementuum.
é Et credidit Domino, amp;nbsp;reputauit ilhid ei ad iuftitiam.
7 Et dixit adeum,Ego Dominus,qui eduxi te de Vr Chafdim, vt daré tibi ter-ram iftam, v t hæredites earn.
J5 Et dixit,Domine Deus in quo cognofcam quód hæreditabo earn?
2 Et dixit ad eum,Tollc mihi vitulam triennem,amp; caprä triennem,amp; arictem
-ocr page 119-IN GENES.
10)
triennem,amp; turturem:amp; pullum columbarum.
Et tulit fibi omnia ifta,amp; diuifit ea per medium,amp; pofuit quamlibctparton di uifionis fuæ eregione fociæ fuæ,fed aues non diuifit.
Et defcenderunt auesfu{Ä:r cadauera,amp;abigebateas Abram.
“ nbsp;Et fuit,foie occumbete fopor cecidit fuper Abra:amp;eccc terror tenebrofus amp;
magnus cadens fuper eum.
Et dixit ad Abram jCognofcen do cognofee quod peregrinu eritfemcn tuum in terra non fua:amp;feruient eis,afFligentque eos per quadringentos annos.
’4 Etetiam gentemeui feruicrint,egoiudicabo:amp;pofteaegrcdietur eumfub-fiantia magna.
Ettuingredierisadpatrestuosin pace,fepelieris in canitie bona.
Et generatione quartareuertentur huerquianondum eft compléta iniqui-tas Emoræi.
’7 Et fuit,foie occûbente caligo efat,amp;ccce furnus fumans,amp; lampas ignis quæ tranfibat inter diuifiones ipfas. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’’
In die ipfo pepigit Dominus cum Abram fœdus,dicendo, Semini tuo dabo terram hanc,à flumine AEgypti,vfque ad flumen magnum,flumen Perath.
Ccnæum amp;Cenizæum amp;Cadmonæum,
20 EtHitthæumamp;Perizæumamp;Rephaim.
21 EtEmoræum ôrChenaanæumamp;Girgafæumamp;îebuIæum.
1 Ttutuerlitm Domtiü. V ideri poffet rebus Iætis,amp; eX voto fluentibus fupcruaeua füifle bæc vifio:præ{crtim quum Dominus feruum fuum quafi triftem,ac metü aftlidum,boho animö efle iubeat. Idco quidam diuininr Abram reuerfum à libcratione fui ncpotis,aliquoinéDmmodo fuilTc affeâum, cuius nulla fit à Mofc menrio ; ficuti Dominus fuos fæpe humiliât, ne in rebus prolj?cris exultent, quum autem deiedus eflet Abram,rurfus nouo oraculo fuiftecredum. Sed quia nihil tale coniicere licet ex verbis Mofis, alia potius fuifie caufam fentio. Primo,qu.auis illi vndique plaufus darentur, non dubium eft quin variz cogitationes in eius animum fubierinti Tametfi prarlio deuidi fuerat Chedorlaomer,8lt; cius focii,eos tame prouocaucrat Abrâ, vt pof-fent colledis nouis copiis amp;nbsp;refedis viribus.rurfus terram Chanaan aggredi. Nec eius periculi metu vacabât terræ incolæ.Deinde,vt rara fœlicitas comitem ferè inuidiam fècum trahit,mul-tis finiftris fermonibus obnoxius efie cœpit Abram,poftqua cum vidorc exercitu quatuorRc-gum confligere aufus fuerat. Siniftra etiam fufpicio oriri potuit,forc mox vt vires fuas,quas ex-pertus crat cótraextrancos Reges,in vicinos, amp;nbsp;hofpites fuos conuerteret.Ergo ficuthonori illi fuit vidoria,ita non dubium eftquin formidabilem,S.’fufpcdum multisrcddiderit,amp; conftauc-Titmultorumodiæquumfibi quifqueex ilüus fortitudine,amp; foelici fuccefiu periculum finge-ret.Nihil igirur mirum,fi commotus fuerit, amp;nbsp;anxic multa agitauerit,doncc ilium Deus auxi-lii fui fiducia de integro crexit. Potuit etiä alius elfe finis oraculi ; nempe vt Deus contrario vi-tiooccurreret. Poterat enim Abram vidoriaelatus, yocationis obliuifti, vt principatum fibi acquireret, amp;nbsp;vitæ erratiex, affiduxque vexationis txdio appeterct mcliorcm fortunam, quictum vitæ ftatum. Et Icimus quam procliuc fît hominibus, Iccundx amp;nbsp;ridentis fortunæ blanditiis inefeari. Anticipât ergo Deus.Se priufquam fandi viri mentem occupet ilia vanitasj naemoriam illi renouât fpiritualis gratiæ,vt illic penitus acquiefcens,reliqua omnia defpiciat Quia ramen verbum hoc,Nemctuas,perinde fonat quafi Deusmœrcntem, vet folicitUm leni-re aliquo folatio vclitrprobabile eft eum tali confirmatiohe habuiife opus:qüia videbat multos maligneobftrepere fuæ vidoriæ,amp; fenedutemfuam duris moleftiisforcexpofitam. Quan-quamfieri poteft vt Deus nó ideo ipfum timere Vetet,quia metu fit perculfus:fcd vt fortiter con temncre,ac pro nihilo ducere totum mûdi fauorcm, amp;nbsp;terrenas opes difcanacfi dixifiet. Modo me vnum habeas propitiij,non eft curmetuas.Me igitur vno contentUs in mundo,vt hadenus cœpifti, peregrinare: ac potius c cælo pendeas, quàm in terra fis defixus. Quicquid fît, Deus ad fc rcuocat fèruû fuum,oftendens longé maiora bonailli apud fe repofitaefi'e,ne in vidoria fub-fidat.Dicit autem Mofes muifione loqu»tu»i effe Deum: c[uo fignificat additum verbo fuifievifî-bilealiquodgloriæDci fymbolum : quomaior authoritas oraculo conftarct. Fuit autemhic vnus ex duobus ordinariis modis,quibus le Dominus olimmanifeftare Prophetis fuis folebat, g-üii,
-ocr page 120-Cap. XV. 104
COMMENT.
P/ÖLi6.b.t
ficuti habeturNumeroru cap.i2.b.6. quot;üf timedtklram. Tamctfipofterior in contextu eft pro-miflTio.præccdit tarne ordine:quia ex ca pendet confirmatiojqua Deus cor Abræ .à metu libérât. Hortatur Deus Abram, vt tranquillo fit animo:fed vbi fundata eft talis fccuritas, nifi dum fidc apprehendimus nos curæ eße Deo,ac in eius prouidétiam recumbimusîPriorcm igitur locum tenet promi{Tio,quôd Deus fit clypeus Abræ,amp; fatis amplanftrcesicuiannexa eft quafi appendix exhortatio, Ne metuat,tali falutis fuæ præfide,amp; fœlicitatis authore fretus.Ideô quo magis pcrfpicuus fit verborum {ènfus,in{crcnda eft caulàlis nota,Ne timeas Abram:quia ego lum cly peus tuus.Porrô clypeinomine fignificattutum fcmperforefuopræfidio Abram. Mercedem îè appellans,fè vnû illideberc fùfticcrc admonet.Sicuti autem illius refpcdu generalis fuit hare doärina, vt feiret viftoriam nô fummum, neque extremum bonorum efle,quibus ipfum pro-fequi Deus ftatuerat: fie idc nobis omnibus in vnius hominis perfona feiamus promitti. Nam hac voce quotidie fideles fuos Deus cópcllat,quia femel tuendos fufcepit, fibi curæ fore, vt ûl-uos conferuet fub manu fua, virtuteque protegat. Quemadmodum verb clypei officium ac vi-cem fibiDeus tribuit vt fe ad dcfenfionc falutis noftræ opponatnta hæc promiflîo inftar mûri ahenei merito nobis efle debet, ne in vllis periculis vitra quàm opoaet trepidemus. Quia auté variis amp;nbsp;innumeris carnis cupiditatibus circûadi homines fubinde ftuâuant : deinde nimium addiéti funt præfentis vitæ defiderio:fequitur alterum membrum,quoDeus ft vnum ad omnes bcatæ vitæ numéros fufficere fidelibus teftatur. Merces enim tantundem valet ac hærcditas,vel fœlicitas.Id fi animis noftris probe infixumeffetjin folo Deofumm.ï ac plenam nobis effe bonorum perfedionem, facile modum ftatueremus prauis defideriis quæ nos miftrè fblicitant. Senfus autem eft,nos verc demum fœlices e{re,vbi Deumhabemus propitium .neque enim fo-lùm nos cumulât omni benignitatis copiaifed ft nobis fruendû offert, lam quid vltrà eft quod appetant homines, vbi Deo fruuntur? Sciebat Dauid quid valeret hæc promiffio, qui gloriatuf fbrtem fibi præclaram obtigifre,quia Dominus fit fua hæreditas.Cæterùm quia nihil difficiliu* eft quàm frænare prauos carnis appetinis,amp;rtam fœda eft ac impia hominum ingratitudo,vt vi% vnquam illis Deus fâtiffaciat: non fimpliciter mercedem ft Dominus ipft vocat, fed ampl^un valde,qua fàtis fuperque contentos elfe nos decet.Ea verb vberrima fiducia: materia eft,8fftlilt;12 fultura. Nam quifquis fibi perfuaftrit vitam fuam protegi Dei manu, nec ft vnquam miftrum fore illo propitio,amp;adhunc portum in omnibus fuis cuns ac moleftiis confugietroptimumin-uenictmalis omnibus remedium.Non qubd omni prorfus timoré amp;nbsp;curavacui fintfidelcs,quan diu inter diferiminum amp;nbsp;ærumnarum procellas iaàantur:ftd quia fedatur trepidatio in eorum animisramp;qucadmodû pluris eftDei præfidiû,quàm omnia pericula,fie timoré fiducia exuperat
î Domine Dew. Hébraicus textus habet, nin’ nnN.Ex quaappellationecolligitur, notamah' quam Diyinæ gloriæ inftulptam fuiffe vifioni, vt Abram nihil de authore ambigens, intrépide in hanc vocem erumperet. Nam quum mirus fallendi artifex fit Satan, ac tot præftignS fub Dei nomine illudat.-certum ac notabile diferimen conftare oportuit veris amp;cælcftibus oraculis quæ fanûorû patrum fidem ac mentes ftuduare non finerent. Ergo in vifione cuius fit mentio* patefadafuit Abræ Dei maieftas, quæ ad fidei cius certitudinc fufficeret. Nó qubd Deus qualis eft apparuerit: fed quatenus capi poterat humano ftnfu. Sed paru modefte ft gerere videtur qui tam magnifica promiffione pofthabita,dc orbitatc conqueritur:amp; Deo obftrcpit,quianullû ha-denus dederit ftmen.Quidoptabilius fuit,quàm recipi in Dei tutelam,amp; eius fruitione beatum effe’ Parum igitur verecunda videtur obie(9:io,dum Abram, quafi oblatum illud fibi incompa* rabile bonum paruifaciens, non acquiefeit, donee fobolem habeat.Sed excufàri primum poffet Abræ Iibprtas,qubd curas,quibus angimur,amp; moleftias quibus grauamur,in finum fuum eftiin dere Dominus permittit. Deinde confiderandus eftfinis querimoniæ. nequeenim fimpliciter folitarium ft effe docet : ftd quia omnium promiffionum effedus à ftmine pendebat, non im-meritb tam neceffarium pignus fibi dari poftulat. Nam fi mundi benedidio Ü nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ahun-
dc,quàm ex ftmine fperanda eft.-vbi præcipuum iftud caput fibi deeffevidennon mirum eft alia quafi euanefcere,fàltem non placarc cius animum, nec vota fàtiare. A tque hxc eadem ratio eft cur Deus non modo æqui boni confulat ftrui fui querimoniam, ftd precationem ftatim pro-pitiusexaudiat. TribuitquidemAbræ Mofesaffedum,quinaturàliteromnibusinfidet:ftd hoc non obftat quin altius fpedarit dum tantopere hærcdem appétit ex ft progenitum. Et ecr-tc non exciderant eius memoria promiffiones illæ, Semini tuo dabo terrain hanc. item, In fe-mine tuo benedicentur omnes genres.quarum prior fie reliquis omnibus annexa crat,vt fubla-ta, illarum fidem labefadarct. pofterior verb totum gratuitum falutis pignus in ft cótinebat. Ideoritè Abram quæcunquepromittit Deus,illicincludit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ern.i- r-
Efeg) inecio orlgt;»s. Loquutio eft mctaphorica. Vitam noftram fimilcm elfe ftadio ftimus. Abram quum prouedæ iam effet ætatis,dicit ft coufque progrcffum,vt pauxillum fibi ex cur-
-ocr page 121-ÎN G E N E S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iof
fu rcftet.Ianij inquit, prope ad metam peruentum cftrcôfedo itaque yitæ curfu orbus moriar. Adiungit indignitatis augcdæ eau ƒ a hominem alicnigenâ fibi hærcdem fore. Neque cnim du-bito quin Datnefèc gentile fit patriæ nomen : non autem proprium matris, vt faifo putarunt quidam: acfi dicerct,Ne vnus quidé ex conlànguineis meis hæres mibi obtinget:fed homo Sy-rius ex Damafeo. Forte enim eiSn Abrâ in Meïbpotamia emerat. Simul vocat filium Mefec: de qua voce non conuenit inter Grammaticos. Quidam à ppui deducunt, quod eftdifcurrcfe, Zi vertunt occonomum,vel procuratorem:quia hue amp;nbsp;illuc ad negotia difeurrat qui amplæ do mus curam fuftinet.AIii à pw,amp; pocillatorem vertut : quod mihi videtur parum cógruere.Di-uerlam interpretationem magis amplcâ:or,quôd vocetur filius derclidionis: quia amp;nbsp;ptio ihter-dumpro relinqucre lumitur. Quanquam nô intclligo fie dici.cui omnia relióturus fit Abram: led quia non alibi refidu.â fpem habeat.Perindeeft igitur meo iudicio,acfi vocaret filium orbi-tatis : quia hoc delcrtæ amp;nbsp;fterilis domus teftimonium erat,hæreditatem ad hominé extraneum dcuolui, qui locum vacuum amp;nbsp;derelidum occupet. Poftea contemptim vocat lèruum, aut ver-nam.Fz7j(«,inquitgt;do»«lt;)- wæ hera meni erit. Contéptim ita loquitürzaefi diceret,Milcra eft mea cô-ditiojcui ne liber quidem homo fuccedet. Q^ritur tarnen quomodo amp;nbsp;Damafeenus amp;nbsp;vernà Abræfuerit.Solutio duplex eft,filium domus vocari, non qui in ca natus fit, fed tantum in eac-ducatus:vel ex Damafeo oriundum cffc,quia ex Syro pâtre ortus erat.
4 aSerit haref tuui i/k.üinc colligimus probatû fuifte Deo votû Abræ.Vndeetiâ fèquiturillud alterû, nô carnis affeàu impulfû quot;fuifte Abr.â adhâc precationé : fed pio,fanâ:ôq; benedidionis, quæ promiflacrat, fruendæ defiderio. Nectâtùm illi promittit Deus lèmé: fed ingenté populü, qui numeroamp; multitudine æquare poftit ftelias cæli.Qui allegoricè exponût,cælefte promitti le men quod ftellis côfertur,fruâtur fuo iènfu-.nos verô tencamus quod magis folidû cft,ftellarum côfpeàuadiutâ fuifte Abræ fidé.Nâ quo melius fuos Dominus aft’iciat,amp; efficacius penctret in corû métes,poftquâ aurcs pulfauit verbo fuo,fimul etiâexternis fÿmbolis excitât oeulqs,vt au-ribus côfentiât.Quare nô fuperuaeu’ fuir ftellarû afpeâ;us,fed hac cogitatione ferire debuit ani mû Abræ, Deus qui folo verbo t.înumerofum exercitû répété produxit, quo cælû prius inane amp;vaftû ornaret:nônne poterit vacua domû fobolc replere-Caetcrùm ncceftc nô eft nodurnâ fin gère vifioné,quia tune apparuerint ftellæ quæ interdiu oculos fugiunt.nâ quû hoc in vifione gc ftum fuerit,mirabilc fpeculû habuit Abrâ,quod res abfcôditas palàm móftraret.Itaque quâuis pedé nô moueret.taméextra tabernaculû per vifioné cduci potuit. Quæritur nûc de quo femi-ne intelligêda fit promiftio. Et certû eft neque pofteros Ifmaclis, neq; Efau in hoc ordine céferi : quia legitimû Icmé à promiftione céfctur,quamDeus refiderc voluit in Ifaac amp;nbsp;lacob.De pofte-ris tamé Iacob eadé oritur dubitatio-.quia multi qui ab eo genus traxerût fecundum carné,quû dégénérés cftent,atque alieni à fide patrû,feipfos abdicarût.Refpôdeo,fcntenti.â banc promifeuè ad totû populum extendi, quem Deus fibi adoptauit. Sed quia multos fua infidelitas alienauit, veniendum eft ad Chriftum,qui veros amp;nbsp;genuinos filios ab adulterinis difccrnit.Hoc modo A-bræ pofteritas redigitur ad paùcitatem,vt deinde magis augefeat. Nam in Chrifto colliguntuf ctiam Gentes,amp; fide inferuntur in corpus Abrahx,vt locumhabeant inter legitimos eius filioS; Qua de rc plura decimoftptimo capite dicenda rurfus erunt.
6 EfcrediditDomiru. Qw® vberé amp;nbsp;reconditâdoàrinacôtiheathiclocus,ncmonoftrûcô-ii'ccret,nifi face nobis prxtuliftet Paulus.Sed hoc mirû eft,ac prodigii fimile,quôd quû fpiritus Dei tatîtâ lucé accenderit,claufis tamé oculis plerique interp return,non fecus atque in noélis tc-nebrisvagentur.Iudæos omitto,quorû nota eft cæcitas.Sed qui Paulû habeb.ât dilucidû inter-pretem,tam infipidè deprauafte hûc locû,prodigii loco(vt dixDhabendû eft.Quanquâ inde ap-paret nullâ in rem fèculis omnibus Satanâ magis incubuifte,qu«àmvt gratuitâ fidei iuftificatio-né.quæhîcdifertè afteritur,velextingucret,vel fuffoearet. VerbaMofis funt, Credidit Domino, amp;nbsp;reputauit illi iuftitiâ. Laudatur priore loco fides Abræ, qua Dei promiftione amplexus cft.Secûdô additur fidei elogiû, quod inde iuftitiâ adeptus fit AbrâcorâDco,idq; imputatione. Na vcrbÛ3iôn,qUo vtiturMofes,relatiue ad iudiciûDei pofitfi cft,ficutiPfalmo io6.eqi,vbi dici tur,Zclus Phinees efte illi imputatus in iuftitia.Quid tamé hoc valeat,melius ex antitheto pate bit.Lcuit.7.b.i8,dicitur, Expiationefadano imputabiturhomini iriiquitas. Rurfum i7-a.4i Sanguis imputabitur illi viro.Ita z.Samuelis iq.d.iÿjdicit Semci,Nó imputet mihi rex iniqui-taté.Cui affine eft quod habetur a.Regû u.c.]^,Non imputabat viris quibus dabant pecunia ad opus.hoGeft,non exigebant rationé pecuniæ: fed illos fidefua finebant adminiftrare. Nunc ad Mofen redeamus.Quéadmodû reos effe corâ Deo intelligimus, quibus imputatur iniquitasiita quibusimputat iuftitiâ,cos probat quafi iuftos.quare iuftitiæ imputàtionc,ih humerû St ordiné iuftorû receptus fuit Abrâ.Paulus enim vt vim ae naturâ,vel qualitaté iuftitiæ buius diftinàc nftédatjdeducit nos ad cælefte Dei tribunal. Ideo infullc nugantur,qui hoc ad famâ proîjitatii trahunt,quafi vit iuftus,St reétus fucrit habitus Abrâ. Ncc tiünus infeitc textû eorrûpunt^qùi
-ocr page 122-Cap.XV. 106 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
dicunt Abrâtribuifle Deo gloria iuftitiæ, vtcius promilTis tuto acquiefccrc audcrct, fidele illü ac veracé agnofcens.quanuis enim non exprimât Mofes nomen Dei tarnen vfitata loqucdi ratio in Scripturis omné ambiguitatétollit. Dcniquenóminorisftuporis,quam impudetiæ eft quû bocilli imputatû fuifiedicitur in iuftitiam,aliû fenfumcóminifci, quamfidé Abræfuifie pro iuftitia apud Dcii. Sed abfurdu efle videtur, iuftificatu efl?Abram quod æque numerofum crediderit fore feme fuû,atque ftellas cæli.Neque enim potuit efle nifi particularis fides, qux ad integram hominis iuftitia minime fufficit.Dcinde quid terrena amp;nbsp;teporalis promifTio ad æter-nam faluté valuit:Refpódeo,iftud Credere,cuius meminit Mofes, nó ad vnu mébrum reftringi, fèd cópleóhi totam promiftionem quæ hïc refcrtur.Deindc Abrâ nó ex prxfènti tâtùm oraculo xftiimffe promiflu fcmc,fcd ex aliis, v bi addita erat fpecialis benedtöio. Vnde colligim’ nó vul gare,nee quodlibet fèmé fperafte,,fèd in quo benedicedus erat müdus. Siquis peruicacius infiftar, coaóic ad Chriftü torqueri quod de liberis Abræ cómuniter diótü eft:primùm negari non poteft Deü promiftionc ante fcruo fuo faóta,nüc rurfus iterare,vt eius querimoni^e refpódcat.Dixun’ autem,amp; res ipfa clarè demôftrar,promiftæbenediâ:ionis intuitu cópulfumfuifte Abrâ, vttan-topcre fèmé optaret. Vnde fèquitur,hanc promiftionc nó arrcptâab illo fuifte fèorfum ab aliis. Verum vt hoe totu remittâ,côfiderandù cftedico quid hïc agatur, vt inde fiat de fide Abræiudi-ciû. Deus nó hoc, vel illud tatü feruo fuo promitrit,qualitcr fpecialibus interdû bcncficiis citra paterni fui amoris guftü incredulos quoque afpergit : fed fè propitium illi fore teftatur,amp; præ-fidio,grati.iquc fua frctii in falutis fiducia cófirmat.Nam cuius Deus eft hxreditas, is nó caduco gaudio cxultat,fed quafi iam in carlu fublatus,fblido æccrnævitæ gaudio fruitur.Imó hoe axioma tenedu eft, Omnes Dei promilTióncs,qu.T fidclibus deftinatur,ex gratuita Dei mifèricordia fluerc,amp; teftimoniaefte paterni amoris,acgratuitæadoptionis,inquafundataefteorûfalus.Er-go nó dicemus iuftificatu cfte Abrâ,quia verbulu vnum arripuerit de generâda fobole : fed quia Dcû in pâtre amplexus eft. Ncc fane aha de caufi nos iuftificat fides, nifi quia nos Deo recoci-liatmeq, id fuo merito,fed dum gratia nobis in promiftionibus oblata recipimus, ac certo pcr-fuafi nos amari à Deo tanquafilios,de jeterna vitanó dubitamus ldeo Paulus à cótrariis ratio-cinatur, nó opcribus iuftificatu fuifte, cui imputata eft fides in iuftitia. Na qui iuftitia operibus cófèquitur,ilhus mérita in rationé veniût corâ Deo. Atqui fide iuftitia apprchcdimus,dum nos fibi gratis Deus rccociliat.Vnde fcquitur ceftare opcru mérita,dum ex fide iuftitia quæritur.vl-tro enim à Deo donari,amp;vcrbo offerri necefteeft,vteâ quis fide pofTideat.Hoc vt clarius intelli-gatur,quudicit Mofes, imputât.! fuifte Abræ fide pro iuftitia, nó fignificat ift.i fidé prim-âtuifiquot;*^ iuftitiæ caufàm,quæ cfficics dicitur,{èd formale dûtaxattaefi dixiftet, iuftificatu ideo fuilfcA brâ quia in paterna Dei beneuolentiâ rccumbés,mcræ cius bönitari,nó fibi,nec fuis ineritis cofifus fuerit.Nâ id præcipuc tenendû eft, fide aliunde iuftitia mutuari qua apud nos deftituimof- ^bo-qui perperâ opponeret Paulus opcribus fidé,vbi de obtiiicda iuftitia agitur.Et mutua inter pro-miftionégratuitâamp;fidcrelatio,nihildubitationisrelinquit. lamnotâdaeftrcporiscircûft.itia' Fide iuftificatuscft Abrâmultis poftannis.cx quo .à Dco vocatus, rcliéta patria yolûtariusexub infigne patictiæ amp;nbsp;côtinentiæ fpeculû fuerat, poftquâ fe totü findimoniæ dcdidcrar,poftquâ fc aftiduè exercés in fpirituali amp;externo Dci cultu ferc angelica vita mediratus fuerat.Sequitur er gOjvfquead vitæ finé fidei iuftitia nos in ætcrnû Dei regnum pcrduci.Qiu in parte multi nimis crafte hallucinâtur.Côcedunt illi quidé iuftitiâ quæ gratis peccatonb’ donatur,filt; indignis of-fcrtur,folafide recipi-.fedhocadmomcntû téporis reftringüt,vt iuftus fit bonis opehbns,qui ab initio fide iuftitiâ femel adeptus eft Hoc modo fides nihil aliud eft,qu.àm initiû iufh'^'æ’ cotinuo autévitæ dccurfu in operibus iuftitia côfiftit. Atqui prorfus infanos efte oportet qnlt; fæ nieptiûn Nam fi angelica Abræ integritas per tot annos fidclitcr vno tcnorc culta,nô obfti’^h quin ad fide cófugeret petédæ iuftitiæ caufa-.vbi gentiû reperietur tanta perfcâ:io,quæ Dei côfpeâum fufti-neatêErgo ex ratione téporis certô colligiinus nó efte iuftitiæ fidei fubrogandâ operû iuftitiâ,vt quod ilia inchoauerir,hæc perficiat:fed fide iuftificari fàndos quâdiu in mûdo viuût .Siquis ob-iiciat,crcdidifteprius Abrâ Deo, quû voCantc fequutUs eft,féq; cius tutclæS^ euftodiæ permifit: in próptu eft folutio, hïc nó haberi fermohé quâdo primùm iuftificari coeperit Abrâ, vel Deo credereifed vno in loco doceri,vel referri quomodo tota vita iuftificat’fuent-N.â fi ftatim a prima eius vocationeita loquutus foret Mofes,plus coloris haberct illa,qu.â dixi,cauillati«^fidci iu ftitiam initialé,vt ita loquar,tâtùm effe,nó perpetuâ.Nûc veró quû poft tantes progrefius diet tur adhuc fide iuftus efiennde facile apparet gratis iuftificari fanéfos vfq;ad morté.Fateor quidc poftquamSpiritu Dci regeniti funt fidcles,iuftificandi modü à priori nónihil differre.Nam qui tantum ex carnenati funt,cos omni bono vacuos Deus fibi recócihat:amp; quü nihil in ipfis inue-niat præter horrédam malorü colluuié,imputatione iuftos habct.Qiiibus auté Spiritü finéfita tis Seiuftitiæ cótulit,eos cum fuis donis côpleditur.Cæterùm vt bona eorü opera Dco placcar, ca quoque ipfa iuftificari gratuita imputationcoportet:quia fern per aliquid yitii fube • Maner t.imcn interea illud fixüjcrcdédo,non opérande iuftificari coram Deo homines,du gratia de
-ocr page 123-IN GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;107
obtinétjCO quod merccdc opcribus mcreri ncqucât.Quôd ante indc Paulus contédit Abra operib’ iuftitia no efle promeritû,quâ ante circücifionéamplexus eft,cu fupcriore doélrina no pugnat.Ta-Ic quidéeftargumencû Pauli, Circucifio Abræ pofteiior fuir iuftitiaipfius,ordinctépons:e.!go eau fa effe non potuir. neceffario cnimeffciäü fuû præccdcrct. Fateoretiâ Paulûbacrationcnjri,quôd opera nónifi ex paiäo Legis meriftria fint: cuius paóti circuncifio quafi arrhaamp; fymbclû ponirur. Sed quéadmodû Paulus vim amp;nbsp;naturâ circûcifionis non definit ex pura amp;nbsp;genuina Dei inftitlitio-ne, fed potius difputatexeorii fenfu quibufeâ habebat negotium : ita fœdus quod ante Deus pepL gerat cum Abram,non attingit,eo quodadpraefentem caufam fupcruacuaerateiusmentio. Valet igitur vtrunque.quod Abræ luftitia paóio Legis acceptaferri nequcat.quando circuncifioncrn præ cefiit. Deinde quod perfedifTimi cuiul’que iuftitia perpetuo in fide confiftat, quando Abram cum tota virtutiâ luarum præftantia poftdiuriirnam,nec minus fingularem Dei obferuantiam,fide ramen luftificatus eft. Nam hoc quoq; poftremo dignri eftobleruatu, tranfferri ad omnes Dei filios quod de vno hominc hîc narratur, Nam qufi pater fideliû non abs re vocatus fucrit.-deinde no plu-rcs fint confequendæ falutis modi:iurc Paulus reale,non perfonale iuftitia hoc loco defcribi doccc.
7 Dawws- Qinamagnopcrc noftra intereft,Dcù habere totius viræ noftræ ducern,vt Icia-mus non ternere d ibiaaliquain viam nos fuific ingrefibs:ideo Dominus Abr.i in curfu vocationii fuæ confirmât,ac in memoriam reuocat primu liberationis bencficiû : acfi dixiftetjEgo poftquam hianû tibi porrexi, vt ex mortis labyrintho tecduccrc, gratia mcâhucufque profcquutus fum.Tu igitur mihiviciftim eóftanter pergédo rcfpôde,amp; fidétuam à principio ad fine vfq,- confolida. Imo nô folius A bræ rcfpedu hoc did i eft, vt Dei promifTiones à prima fidei fuæ origine colligés, corp’ vnumefficererifed vtdifcant omnes pii vocationis fuæexordiûab ipfovfque Abrâcômunipâtre ftuereiatque ita cû Paulo fecurè iadcnt.fcire fc cui crcdiderint,ac Deum qui in Abræ perfona fibi Ecclefiam fegregauit,fidu depofitæ apud fe lalutis fore cuftodem.Quqd auré in hue fine cômemo-ret Dominus fe fuifte liberatorem Abræ,inde parct, quodpromilTionem quam nuncdaturus eft, primæ redemptioni annedit: acfi dicerer,Non incipio nunc primùm terram hanc tibi promittere. Nam hac decaula te ex patria cduxfvt te eiusdominû amp;nbsp;hæredem côftitueré.Nunc igitur in eandc formam tccum pacifcor,ne tefuifte dcceptü,vel inanibus verbis ladatû purcs:amp;.' memoré te primi padi efte iubeo, quo meliore fultura nitatur nouapromftfio, quam nuncmultis poft annis repeto.
8 Damine Oc«, w qua a^ao^^atm. A bfurdû efte videtur quod Abra qui fimplici Dei verbo fide prP ha-bebar,nec quæftionévHâ mouebat de promift’ionib'’fibi datis.niic difeepeat verûnc fit quod audit ex öre Dei. Deinde parti honoris tribuit Deo, qui nô tantum loqueti obmurmurat,fed aliunde fpon-fioncm fibi da ri exigir. Adhæc vnde fidei fciétia,nifi ex verboîFruftrà igitur Abram dû ab ore Dei non pendetjde futura terræ pofteifione cenior fieri cupit.ftcfpondeo, Dominum hoc interdü ccce derefiliis fuis, vt libéré obiieiant quæ veniunt in mente. Neqj enimadeô præcifè eu ipfis agit,quin patiatur fe rogari.imo quo certius perfuafus erat Deû efte veracc,6t eius verbo magis addidt;s,co fa miliari’curas fuas in eius finû exonérât. / ddequôd lôgior mora nôparuû erat obftaculû.l cftquâ magna vitæ parte fufpéfum tenuit Deus, nûc fenio côfcdû,amp; nil quàm morte amp;nbsp;fepulchrû ante o-culos habentc,dcintegro terræ dominû fore pronûtiat. Ncq,- tamé propter difficultaté refpuit quod videri poterat incredibile: fed in mediû profert qua anxietatc intus prematur. Atque hcc fidei poti’ teftimoniueft,quàmincredulitatis fignû,quod Deû interrogat. Impii,quiadiucrfis cogitât lonibus implicites habétanimos,promiffion^s nulle modo admittût:pii verb qui fentiunt incarne lua iin-pediméta,fubmouét,ne viam obftruant verbo Dei, amp;nbsp;vitiis quorum fibi côfcii funt.remediu quæ-runt.Notandû tamcn.fpeciales fuifte aliquos inSandis motus,quos nunc in exemplum n ähere nó liceret.NcqueenimquiaEzechiasamp; Gedeon certa miraculapoftularunt,idcm nobis hodic ten tan-dum eft. fufficiat confirmationem petere, quam Dominus ipfe fuo arbitrio eligendam cenfucrit.
9 ToUemihiuiadtim. Alii pro vitulatrienni vertunttriplicatâ: amp;nbsp;in vnaquaque fpecie animalium, numerum ternarium conftituunn magis tarnen rccepta eft eorum fentcntia,qui de ætate accipiunt. Porro etfi Deus negate feruo fuo noluit quod petcbat,minimc tamé quod camis veto fatiffaccrct, conceffit.Quid cnimex iuucncæ,amp; capræjamp;^nifhs madatione certitudinis accedetîNam fàcrificii cxitus,de quo paulo poft videbimus, adhuc latebat Abram. Quod ergo fine controuerfia mandato Dei obtempérât,cuius tarnen nullus apparet profedus,indefidci fuæ obedientiam probat : nec fuu votum alio fpedafte, quàm vt obftaculo fublato,rcucrenter, vt par erat, acquiefeeret in verbo Domini. Difeamusergo quæ Deus confirmandæ fidei noftræ offert fubfidia,placidc ampledi,etiam fl iudicio noftro non refpondeant.quin potius ludicra eftc vidcantur: donee tandem ex effedu palam fiat,eum nihil minus quàm lufiffc.
IO Ef iiuiÇtt eapermiiimt. Nequa pars huius facrificii careat myfterio,fabrieandis argutiis multû infudâtquidâ interprètes.fed eolendanobis eft fobrietas,vt iam aliquoriesmonui.Cur triumgt;gene-rumanimaliaprætcraucs fumerc iufihs fuerit, me nefeire fitcor: nifi vt ipfa varietate teftatu fierce omnes Abræ pofteros.cuiulcunque eftent ordinis,in facnficiû offerendos cftc,vt ex toto populo,8e fingulis partibus facrificiû vnum fieret. Suntetiâ alia quoni rationc fiquis curiofè cxquirat,igno*
-ocr page 124-Cap.X V. io8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
rantiam meä fateri no pudebit:quia per inccrtas fpcculationes difcurrere no libet.Porro hæc fum-mi eft meo iudicio, (^^od occidi Deus iubet animalia,qualis futura fit Ecclefiæ códitio oftédit.0-pcabat cercior fieri Abrâ de promifi'a terræ hæreditate:nunc initiû à morte fore docetunhoceft fibi amp;nbsp;fuis prius elfe moriendû,quàm vt fruantur terræ dominio. Q^ôd madata animalia in partes fè-cari iubet,credibile eft hune vetuftû fuifie ritû in fœderibus pangendis,qui deinde adGétes quoque tranfiit,fiue ineunda efîct aliqua fbcictas,fiue cxercitus luftrandi. Tranfibât autc per médias partes vcl (ociijvel milites,vt fanélius in vnum corpus coalefccrcnt fâcrificio fimul inclufi. ludæis quidé vfita tü fui fie hune more teftatur leremias cap. 54 .d.i8,vbi Deû ira loquentc inducit. Violarunt fœ dus meumquû vitulumcôciderint in duas partes, amp;nbsp;tranficrint inter diuifiones eius ram principes Iuda,quàm proccrcs Ieru{alem,amp; totus populus terræ.Quanquam fpecialis hîc mihi videtur fuifle ratio,quôd fcilicet admonuerit Dominus genus A bræ nô tantum fimile fore mortuo cadaueri,fèd etiâ lacero amp;nbsp;dilTcdo.Grauior enim fimplici morte fuit feruitus,qua ad têpus oppreffi funnquia ta me offertur Deo facrificiû,mors ipfa in nouam vitam ftatim côuertitur.Atque hue pertinet quôd partes eregione opponés Abra, inter fê coaptatiquia ex diffipatione rurfus colligendæ er.ât.Quàni veto difficilis fit Ecclefiæ rcftitutio,amp; quàm multis moleftiis referta, oftendit horror quo Abram eorreptus fuit. Videmus ergo res duas fuifie oftéfas:duram {èruitutcm,quaferc vfqueadintcritum amp;nbsp;lacerationem premendi erant Abræ filif: deinde redemptionem, quæ infigne pignus foret Diui-næ adoptionis. ac ineodem fpeculo monftratanobis fuit generalis conditio Ecclefiæ, ficutipro' prium Dei officium eft create earn ex nihilo,S: .à morte excitare.
II Etdefanderunt Met. Qtianuis dicatum fit facrificium Deo,non tarnen ab auium incurfu amp;nbsp;vio-lentia immune eft.Ncque cnim fideles,poftquam recepti fiint in Dei tutelam,fic tegfi tur eius manu quin vndique impetantun quando Satan Slt; mudus negotium illis faceficre non definunt. Ergonc violetur facrificium quod Deo femel obtulimus,fcd purum,illæfumque maneat, contrarii infultus non fine moleftia St fudore abigendi funt.
II Sopor œcidit. lam vifio fomnio mifcctur.ltaque Dominus fpecies illas duas coniungit, quas paulo ante retuli ex duodecimo Numcrord cap. b.é, vbidicitur,Q£umappareo fcruis meis Pro phetisjin vifione, vel fomnio eos alloquor. Vifionis fafta fuit mentio : iam narrat Moles fupcrad-ditum fuifie fomnium.Accedit etiam horribilis caligo, vt cognofcat Abram no vuigareefie fom-nium.fed diuinitus hoc totum gcri. quanquam cum præfcnti oraculo analogiam habet ,ficuti có-tinuô poft Deus fuis verbis exponir,Sciendo fcias peregrinum fore femé tuum,amp;c.Diximus alibi» Deum non fuifie folitum inanibus, amp;nbsp;nudis fpeâris fuorfi oculos ferirc : fed præcipuas Icmpcr vifionibus verbi fuifie partes. Ita hîc non mura fpccies ingeritur Abræ ocuiis, fed annexe oraculo docetur quidfibi velit externû amp;nbsp;vifibilefymbolum. Notandum veto quôd antequamfib° donatus fit Abram,fernen fuum diu fore captiuum St feruum audit.Nam ita cum fuis agit Dominus : exordium fêmpcr facit à morte,vtmortuos viuificans,virtutéfuam melius illuftret. Hoc qui-dem partim Abræ caufa teftatum efic oportuitifed maxime eius pofteros fpeftauit Dominus,ne in luis ærumnis deficerent,quarum exitum fore lætum St fœliccm Dominus promilèrat: prælênim quû ipfa diuturnitas ingenti tædio non caterer. Ac tria gradatim ponuntur, Quôd annis quadrin-gétis vagati oporteatfilios Abræantequaadipfos perueniat promifiahærcdiras: deinde quôd lêr-ui futuri fint: tertiô, inhumaniter ac tyrannicè tradandi. Qjuare mira fuit St fingularis Abtæfides, dum in oraculo tam ttifti acquieuir,vt Deum fore liberatorem ftatucret,poftquâ ad fûmmû aimu lum progrertæ efient miferiæ.Q^ritur tarnen quomodo conueniat an norum numerus. Quidam fupputationem incipiunt ex quo egreffus eft Charris. Sed ma gis probabilc videtur notari dûtaxat tempus intermedium : acfi diâum foret,Patienter expeftent pofteri tui opottetiqui'i vfque ad annum quadringentefimum præftare non decreui quod nunc polliceot.-imô eoufque durabit iplbrû lèruitus.Secundûhancrationédicit Mofes duodecimo Exodi cap.f.4o,habitafiefilios Ilfael qua-dringentis St triginta annis in AEgypto : quum tarnen ex lèxto capitc, colligere promptum fit,nô vitra ducentos St trigintaannos,vel circitcr,elapfos efie,ex quo defeenditilluc Iacob,vfque ad libe-rationem.Vbi ergo reperiemus ducentos annosreliquos,nifi oraculi refpcdiu: Cuius rei omnis du-biratio tollitur à Paulo,qui tertio ad Galaras cap.c.i7,tantundem annorû numerat a gratuito vitx foedcre,vfquead Legem promulgatam.Infumma,non fignificat Deus qu.àm diuturnaàprincipio vfque ad finem futura fit populifcruitus;fed quoufque promifiîonem fuam fufpcndere,vcl differre vcl it.Quôd autem omittit annos triginta,non nouum eft,neque infrequens, vbi anni exaâè nô fup putantur, attingi tantum maiorcs lummas. Videmus autemhîcbreuitatiscaulà, in quatuor lècula diftinâum fuifie torum illud tépus.Ergo in breui fpatioomifio nihil eftabfurdi: hoc præcipuècô-fiderandum eft, quôd Dominus,vt fuorum patientiam exerceat, promifiîonem fiiam vitra quatuor fccula fufpendit.
14 Centern ai! feriderint-. Subücitur nulle conlolatio, in quahoeprimum eft,quod teftatur Deus fc populi fui fore v indicem. Vnde fcquitur illi curæ effe fàlutc corû quos amplexus cft,ncc pafiiirû
-ocr page 125-I N G E N É s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;io^
vt impunè vcxcntur ab improbis amp;nbsp;fceleratis. Etfi autcm diicrtè hîc vindiftam.fc de AEgyptiis fumpturum pronuntiac,patet tarnen idem indicium ad omnes Ecclefiæ hoftes: ficuti etiam Mo-fcs in fuo cantico ad omneS ætates S: populos extendit, quod Dominus pœnam exiger de iniu-ftis pcrlccutionibuSjMihi vinda,inquir,cgo rependâ.Deut.p.e.j^.Ergo quotiesinhumaniter trà dari nos côtinget à tyrannis(qud8 ferè ordinariû eft Ecclefiæ)fuccurrat hæc confolatiojpoftquâ tolerantia noftra crucc fatis probata fuerit, Dcum,cuius arbitrio fichumiliamur,eundem foreiu dicem.vtboftibusnoftris iuftum fæuitiæ,quam nunc exercent, præmium rependat.Exultent nûc licetebria lætitia, tandem patebit ipfo exitu fœlices effe noftras miferias : infauftos verb corum triumphos, quia Deum, qui de nobis folicitus eft, fibi aduerfum habent. Sed meminerimus locum efledandumiræ Dei,quemadmodum Paulus hortatur, ne ad expetendam vltioncm fera-mur præcipites.Spci quoque dandum elfe locum,vt nos fub malorum onere grauatos, ac gemc-tcsfuftincat. Indicategcntcm,pcrinde valet atquevocare adiudicium,vt Deus lèiudicem palàm oftcndat,vbi diu tacitus quicuerit.
’î in^reJierii aJpdtrej tu»? wpace. Hadenus Dominus cum lêruo fuo Abram pofteros intui-tus eft,vt communis eflet omnibus confolatio: nunc fèrmoncm ad ilium folum conuertit : quia peculiar! confirmatione opus habebat.Hoc autcm leniendæ eius triftitiæ remedium eft, quôd mo riturus fit in pace poftquam ad vltimum fenium peruenerit, Quod exponunt quidam de morte incruenta,vbi nulla vis amp;nbsp;manus infertur : vel de morte facili, quum fponte, amp;nbsp;naturalitcr defi-ciunt fpiritns vitales,amp; vita ipfa finevllodoloris lènfu maturitate fua concidinmeo iudicio fri-gidum eft. V oluit enim exprimerc Moles non modo lôgam fore Abræ fenedutem, fed placidâ, cuimors læta amp;nbsp;pacata refpondeat. Senfus eft igitur,Q£anuis tota vitapriuandus fit Abram ter-ræpofteffionemon tarnen illidefuturam quictis amp;gaudiimateriam, vt vitafœliciter defundus, profperc ad patres fuos concedat.Et certè mors præcipuè reprobos à filiis Dci difccrnit,quorum in vita fors ferè eadem,amp;fitT^ibs conditio eft: nifiquôdvtpiurimùm deterius habent filüDei. Quarc fingularebonum meritô céfèn debet pax in mortc,quæ diferiminis illius, quod nuper at-tigi,tcftimonium eft.Hoc etiam prophani homines in tenebris palpando fenferunt. Citât Plato libro primo de Republica carmen Pindari, Qtód fiqui iufte, amp;nbsp;fände vitam trâlcgerint,eos Ipes comitetur fuauis,cordaalens,Sr feneduté nutricns.quæ verfatilem hominû mentem maxime gu bernât. Quia homines male confeios inter varia tormenta miferc æftuarencceffe cft:fpem bona; colcientiæ præmiû efteaftcrcs Pocta,camripo^lt;!gt;lt;iy appellat,hoceft lènedutis nutriccm.Nam quû iuucnes procul adhuc àmortc difTiti, fccurè dclicientur,{ênes débilitas fua folicitat,vt migrandn fibi alTidue cogitcnt.iam nifi eos crigat fpes melioris vitæ, nihil rcfiduum eft prætcr mileros pa-nores.Denique vt fibi indulgeant reprobi tota vita,amp;: ftupidi in fuis vitiis dormianr,mors corum turbulenta fit nccefte eft, dum fideles fuas animas in manum Dci fine metu,amp; triftitia deponnnt. Vndeamp; Bileam inhanc vocemcrumpcrecoadus fuit, Moriaturanimamea morte iuftoium. Porto quiatam optabilem vitæ claufulam non habent homines in manu amp;nbsp;poteftate fua, Dominus èruo fuo Abræplacidam amp;quietam mortem promittens, fuumbeneficium efie docct. Ac videmus vt Reges ipfi, quicunque in mûdo fe bcatos elfe fomniant,in morte tumultucntur: quia amp;nbsp;cæcis pundionibus fuorum fcelerum vrgentur, amp;nbsp;in morte nihil prætcr intérim appre-hendunt. Abram verb voluntarius,ac lætus ad mortem perrexit,quum in Ifaac haberct certu be-nedidionis Diuinæ pignus,amp; feiret meliorem vitam fibi in cælis effe repofitam.
lé üondiwiaunpletaefiiiücitiiim- ^idetur abfiirdaefferatio,quæinnuitnon aliter faluos fore Abræfilios,quàm aliis pereuntibus.Rcfpondeo, modeftè amp;nbsp;humiliter arcano Dci confilio cedé-dumeffe. Quia terr.! illam dederat Amorrhæis, vt perpetui effent eius incolæ, fignificat fc nbnifi iufta de caufa eius poffeflfioncm ad alios tranfferre . aefî diceret, Ego femini tuo huius terræ do-minium fine cuiufquam iniuria concedam.Tef ra hodie à legitimis poffcfforibus occupatur,qui. bus cam tradidi. Donee ergo fuis fceleribus promeriti fucrint vt iure pcllantur, ad pofteros tuos non perueniet eius dominium.Itaadmonct vacuâdamcffeterram,vt nouis incolis pateat.Atque hic locus infignis eft,fie diftribui hominibusholpitia in orbe terrarum, vt Dominus quietos populos in fila quenque ftatione confèruet, nifi dum fè propriis fceleribus inde exturbant. Nam lo cum habitationis fuæ polluendo, terminos Dci manu fixos quodammodo rcuellunt,qui alioqui immobiles manercnt.Cætcrùm Dominus fuamtolerantiam hîc commendat.iam tune indigni crant Amorrhæi quos terra alerct:Dominus tarnen non modb eos fuftinet ad breue tempus, fed quatuor fecula ad pœnitentiam concedit. Atque hinc apparet quàm non fruftrà toties in Scri-ptura prædicct fe tardum effe ad iram.Sed quo benignius homines expedat, fi tandem non rcfi-pifçunt,fidobftinatimanentjCofèuerius tantam ingratitudincmvlcifcitur.ldebPaulus dicit thefaurumiræ fibi coaccruare,qui fibi in peccatis indulgent,dum eos bonitas Dci,amp; clemétia ad pœnitentiam inuitatiatque adeo nihil faciunt lucri in mora,vt pœnæ atrocitas duplicetunqué-
-ocr page 126-Cap. XVI. na nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
admoduiïi contigit Amorrhæis, quos tandem penitus cxcindi iubet Dominus, vt ne infantibu» quidem parcatur.Ergo quum audimus Deum c cælo taciturn expeftare, doncc ad fuum cumu-luminiquitatesconfeendant : feiamus minime torpendi efle tempus,ièdpotius fc vnufquifquc folicitetjvc cælefte iudicium antcuertamtis. Didum cft olim ab homine prophano,iram Dei léto gradu ad vindidam fui proccdere,{êd grauitate fupplicii pcnïîrc tarditatem. Quare non cft cur co diffimulâte fibi placeant reprobi:quoniam ita quiefeit in cælo,vt non definat efle iudex mun-di,nec officii fui in tempore obliuifeatur. Cæterùm colligimus ex verbis Mofis fie dari repro bis fpatium ad refipi{cendum,vt tarnen iamexitio fuo deuoti fint.Quidam, piy pro poena accipiûf, acfi didum effet, illam nondum maturuiffe.Scd prior expofitio melius conuenit,nullum fceleri-bus finem efie faduros,donec vltimum excidium fibi accerfant.
»7 LaefrrtMTfrmttK. Additafuitrurfus noua vifio adfanciendamoraculifidem. Priusobic-da caliginc pcrculfus fuerat Abrannnunc in medio clibani fumantis videt lampadcm ardentcin. Multi facnficium igné confumptum fuific exiftimant ; ego autem potius fymbolum futurs li-berationis fuiifc interp retor, quod cumreipfa congrueret. Sunt cnim duærcs in fpeciem contra-riæ,fumi obfcuriras,amp; lampadis fulgor. Hine Abram fore cognouit vt lux è tenebris demum e-mergeret. Quærcndafèmperanalogiaeft fignorum cum rebus, vtmutuo refpondeant. Deinde quia fymbolum per fc ex''.r.;meeft cadauer,ad verbum,'quod annexumeft, femper debet referri. Atqui hic in verbo,libertas femini Abræ in media feruitutc promiffa fuit.Non potuit autem roa gis ad viuum depingi Ecclefiæ conditio,quàm dum facem ardente ex fumo prodire fecit Deus» nc affliâionum caligo nos obruatifed bonam vitæ fpcm in mortefoucamus-.quia futuru eft tandem vt Dominus nobis affulgeat,fi modo in facrificium nos illi offeramus.
iS I» dieipfopefigt. Libeiitcradmitto quod fuperiUs attigi,fôlcnni ritufancitumfuific focdus, quum fcd.a fucrût animalia in partes. Videtur cnim efie rcpetitio,in qua dccct quorfum fpeda-iicrit facrificium illud cuius mcminit. Vbi ctiam obferuare licet quod dixi, femper cóiungi verbum fymbolis, ne inanibus cærcmoniis finefruôtu pafeantur oculi. lufiïtDeus fibiofferrianb malia:fed finem amp;nbsp;vfum addita paôlione,fimul monftrauit.Cæterùm fi Dominus per facramé-ta nobifeumpacifeitur, colligimusgratiscius efie teftimonia,amp; fpiritualium bonorumqu« inde manât,tefieras.Populos quorum terras daturus crat Deus filiis Abræ,idco reccnfct,vt cou-firmet quod prius de numerolà fobole dixit.Neque cnim exigua hominû manus futuracrauft^^ ingens multitudo, cui Dominus habitationcm tam longe,latéquc patentem deftinat. Prius lu-quutus erat de folis Amorrhæis,quorum tune forte hofpes crat Abram: fed nunc amplificanlt;J^ gratis fus caufinominatim alios omnçs recenfet.
Cap. X V 1.
I rj T Sarai vxor Abram nó pepererat ci: erat autem ci ancilla AEgyptiaA no-jLL men cius Hagâr.
i Et dixit Sarai ad Abram,Ecccnuncconclufit me Dom inus ncparefcn^’i’^' gredere nunc ad ancillâ meam,Ii forte ædificer ex ea.amp;paruit Abrâ voci Sarai.
} Et tulit Sarai vxor Abram, Hagâr AEgyptiam anciilam fuam in fine decern annorum quibus habitauit Abram in terraChenaan, amp;nbsp;dédit earn Abram vi-rofuoin vxorcm.
4 Et ingreflus eft ad Hagar, amp;nbsp;concepit : amp;nbsp;videns quod concepifi'^^ » defpc-dfui habuit dominam fuam inoculis fuis.
; Et dixit Sarai ad Abram, Iniuria mealuper te: ego dedi anciU^æ^^^*^^^ finu tuo : amp;nbsp;videns quod concepifTetjdefpedui fum in oculis eius:iudicet Do-nus interme amp;nbsp;te.
Et dixit Abrâm ad Sarai, Ecee ancilla tua in manu tua, fac ci 9.nod bonum eft in oculis tuis.amp; aftlixit earn Sarai,amp; fugit a facie eius.
-7 Et inueniteam Angelus Domini iuxtafontem aquæ in deferto,iuxta fon-teminviaSur.
8 Et dixit,HagarancillaSarâi,vnde vcnis,amp; qubvadiseEt dixit,A facieSarai dominæ meæ ego fugio.
9 Et dixit ei Angelus Domini,Rcuertcrc ad domina tuam, amp;nbsp;humilia te fub
IN GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hr
manibus eius.
10 Et dixit ei Angelus Domini,Multiplicadomultiplicabo fernen tuum,amp;non numerabitur præ multitudinc.
n Et dixit ei AngelusDo mini,Ecce esprægnâs,amp; paries filium, amp;nbsp;vocabis nomen eius Ifmaehquia audiuit Dominus afflidionem tuam.
a nbsp;Et ipfe erit ferus homo,manus eius in omnes, amp;nbsp;manus omnium in eum : amp;
coram omnibus fratribus fuis habitabit.
ij Et vocauit nomen Domini qui loquebatur fibi,Tu Deusvidcns me.quia dixit,Nonne etiam hîc vidi poft videntem mee
H nbsp;Idcirco vocauit puteum, Puteum viuentis videntis me:ecce eft inter Cades
amp; Bared.
’S Etpeperit Hagar ipfi Abram filium: amp;nbsp;vocauit Abram nomen filii fui que pe périt Hagarjlfmaél.
Et Abram erat odoginta annorum amp;fex annorum quando pcperit Hagar Ifmael ipfi Abram.
j Zitraiuxor Abram. Hic nouambiftoriam refcrt Mofcs, quod Sarai longiorismorætædio rationem alienam à verbo Dci apud fe quæficrit,qua fernen cx marito fuo fufciperet. Videbat fc cfTe fteriIem,S: pariendi ætatcm cxcelTcrat.Nouo igitur reinedio opus cflc colligit,vt promiflam bencdiétionemobtineat Abram.Confilin verb ducendæ fccûdæ vxoris non ab ipfo Abram,fed .à Sarai profedum elTc,nominatim récitât Mofcs;vt fciamus fandum virum nó libidine impul-fuin fuide ad bas nuptias, fed quum nihil tale cogitaret,hortatu vxoris fuiflc indudum. Q^æri-tur tamen,an fobolis tantum defidcrio Sarai ancillam fuam in locum fuum fubftituerit. Id qui-dem nonnullis videtur.atqui mihi non eft crcdibile,piam matronam earum prominîonum,qux tones marito repetitæ fuerant,non fuilTe confciam. Imo id plufquam confeflum elfe debet inter omnes pios,matrem populi Deieiufdemcummaritogratiæparticipcmfuifle,acIbciam .Non igitur naturaliter tantum,vtfieri folet,prolcniappétit Sarai : fed bencdiâionis'quamfciebat di-uinitus promifiam enc)potiundx voto.coniugalemthorum fpontealteri cedit: nó quoddiuor-tium faciat cum marito,fed quia marito alteram vxorem a(rignar,c qua liberos fufcipiat.Et fané fi vulgari modo prolcm optafiet,potius in mentemvenilTet adoptione faccrciquàm dare fccû-dæ vxori locum. Scimus enim qu«âtus fit in mulienbus zelotypiæ ardor.Ergo promifiionis intuitu iuris fui oblita,nonnifi de procreandis Abræ liberis cogitat.Mcmorabilccxemplu,cx quo non exiguus frudus ad nos redit.Sic enim laudabile fuit votum Sarai quoad finem,vel fcopum in quem tendebat,vt tarnen m ipfo progrefiu nó leuiter peccarit,quöd orbitatis impatiens,! Dci verbo difcefi‘it,vt verbi effcäufruerctur. Dum fterilitatem fuam,S: finium rcpiitat, obrepit de-fperatio.nifi aliunde liberos gignat Abram : in eo iam eft aliquid vitii- Verum vt res eflct defpc-rata,non debuit tarnen quicquam aggrcdi,nifi Dei voluntati, amp;nbsp;legitimo naturx ordini confcn-taneum.Dcus ex fando connubio propagari voluit bumanum gcnus-.Sarai connubii legem pcr-ucrtit,lelt;ftum coniugalem,qui duobus dicatus crat,polluendo. Nec valet excufatio, quod concu-binam vxoris loco efte voluerit:quiafixumillud manercdebuerat,mulierem viro adiundäefte, vt efient duo in carnem vnam.Tametfi iam polygamia apud multos inualucrat:legcm tarnen il-lam.qua duo inter fc mutuo obligantur,conuellere nunquamfuit in hominu arbitrio.Nec culpa ctiam vacauit Abram,quod ftulto,ac præpoftero vxoris confilio obfoquutus eft.Ergo vt vitiofa fuit præcipitantiaSarai:itarcprehenfionedigna eft Abræ facilitas. Vtriufquc autcm claudicauit fides,non in fubftantia quidem,fed in medio ipfo,vt loquuntur,vel agcndi ratione, dum fobolem quæ à Deo fperanda erat,extra legitimamDei ordinationcm quærere feftinant. Vnde etiam mo-nemur.quàm non fruftr.à Deus fuos quicfccre,amp;r cum filcntio cxpcdare iubcat,quotics eorumvo ta diffère ac fofpcndit. Nam amp;nbsp;qui ante tempus properant,non modo anteuertunt Dci prouidc-tiam,fed Dci verbo non contcnti,fe proüciunt vitra metas. Verum videtur aliud fpedafteSarai, quæ nó modo Abram cupit fieri patrem: fed maternum etiam ius, amp;nbsp;honorem fibi vult acquire-re.Refpondeo.quj feiret infemine Abræbenedicendaseffeomnes gentcs,mirûnoncfTe fi focic-tate honoris noluent priuari:ne refcd.a .à corpore benedido, quafi putridû membrum ,cxtranea quoque à falute promifta foret, üonpefererat ei. Videtur excufandi caufaboc pofitum.Et certc Mofes fignificat non antè petiifte fubfidium ab vtero ancillæ,qu.àm vbi neceffitas id faccrc coc-git.Et verba eius declarant, patienter amp;nbsp;modeftè expedafte quidnam fadurus effet Deus vfquc
-ocr page 128-vVI. ni
Cap.
COMMENT.
dum fpes in totum præcifa forctgt;quum dicit fe ab illo concluiâm ne amplius pariat.Quid igitur in ca culpæ repcricmus i Ncmpe quod debuerat hâc curam reiicere in finum Dci,ncc eius virtutc alligarc ordini naturæ,vcl reftringcrc ad fuum iênfum.Deinde quôd ex præterito colligens quid poftea futurum fit,non cogitât in manu cffc Dei vuluam quam concluferat,rurfus aperire.
ï si/irK aidifiier. Pbrafis Hebraica, pro co quod eft,fieri »atré.Qjunquâ filiari quidâ expo-nunt. Et ccrtè p,quod eft Hcbra?is filius,buic verbo rcfpondet. Scd quia metaphoricc fic vocati funt filii,quod generis fulturar fint,amp; familiamædificent,retinédacft propria verbi fignificatio. Fcrtumvero quem pariet Agar,iure dominiifibivendicatSarai,quia fibinon pariebantancillæ, ficuti nec corporis fui habcbant poteftatcm.Dum autem prior maritum compellat, non modo _ admittit concubinam qux inftar pcllicis futuraerarifed ingcrit amp;nbsp;obtrudit. Atquchinc apparcr, ex quo homines fibi plus fapere permntunt quamfas eft,procliuemeficinde lapfum ad tentan-da illicita media.Ex zclo fidei nafcitur Sarai afteduszfed quia non fubiicitur Deo, vt eius oppor-tuhitatemcxpeâet, ftatim tranfilit ad polygamiam, quæ nihil crat aliud quàm iufti coniu- gii corruptio. Porro quum Sarai tam fanda mulicr, inftar ftabelli, ad eandem qua ipfa fcrucbat impatientiam maritum fbliciter:hinc d ifcamus quàm ftdulo nobis agendx fint excubiæ, nequa occulta traudc nos circunueniat Satan .Nequccnim improbos tâtùm,amp; ftelcratos fubornat qui ex profefib fidcm noftramoppugnent : fed vt incautos opprimât,clam interdum acfurtim per bonos St fimplices nos adoritur. Vndiquc igitur cauendx funt eius infidiæ, ncquâ per cuniculos obrepat. itpdriüt Abram. Vacillatquidcm Abræfidcs,quumàDci verbo declinans, vxoris impuifu ad remcdium quod diuinitus prohibitu erat,tranfferri fcpatitur.Rctinet tarnen fundamentum : quia non dubitat quin tandem fenfurus fit Deum vcrace.Quq cxemplo docerour non efic cur dcfpódeamus animos, fiquando fidem noftraconcutiat Satan, modo ne labefadc-tur in cordibus noftris Dei veritas. Intereaquum vidcmus Abra qui per tot annos inftar inui-athletæ fortiter luftatus fuerat, amp;nbsp;tam ardua obftacula tranfcenderat, nunc momento vno icntationi fuccumbere:quis noftrum fibi non metuat .à fimili periculoîQuantunuis ergo diu H conftantcr in fide ftetcrimus,quotidie rogandus eft Deus ne in tenrationcm nos inducat.
Î Ef dediteam Abram uirojiio. Qualefucrit Sarai confilium,exprimit Moles, ncque enim doffli fux voluit erigere lupanar, nec ancillæ fuæ produdrix vel mariti lena efte. Impropriè tarnen vocatur vxor,quæ præter Dei Legem in alienum thorum inducitur.Quarc feiamus hunc con-cubitii fic illicitum fuifie,vt inter Icortationem St coniugiû quafi médius fucrit. Idcmomnibu* commends accidir,quæDci verbo alTuuntur.Quamlibct enimhoncftotcganturprætextUjCor-ruptela fubeft,qux à verbi puritatc dégénérât,eamque v itiat.
4 Er deßie£hti frit dotm-ideiui. Hic narr at Moles mox Icquutam fuiffepœn.â nimiæfeftinaticnis, Præcipua quidem culpa penes Sarai refidebat : quia tame Abr.i nimis fc crcdulum pratbuerar, vtrunque pro mcrito caftigat Deus: Sarafquod graue St acei bu fuir,fupci be dcfpicitur ab an-cilla:Abram iniuftis querimoniis vexatur.ira vidcmus ambos fuæleuitatis pjcnasdare:8t fuc-ccfTudeftitui commetum, quod à Saraiexcufum,nimis cupide amplexus focrat Abr.i. Intcrca proponicur nobis in Agar exemplum ingratitudinis,quæ infigni bcncficio St honore afteda,do minam fuam contemptui habere incipit. Quia autc hic eft plufquam vulgaris morbus, afiuc-faciantle fideles ad tolerantiam, fiquando illis taminiquamerccsprobencficiis rependitur. Præfcrtim vero nos moucat infirmitas Sarai,quæ ancillæ contemptum ferre nequit.
ƒ ïnttiria meafrperte. Hæcquoque pars caftigationisfuit,quôdhumiliata fuit Sarai,vt fibi ad tempus exciderct,St intempérie pcrcita adeô le impotenter gererct.Certc quantum in fe fuerat, præcipitem egerat maritum : nunc proteruè illi infultat, quanuis innoxio.Nihilenina affert ift quo fit culpandus Abnâ.ExprobratquôdancilLâ illi dederit in finû,ab cafecontemniqueritur; fed nondü Abræ animumtctauit,vchtne malam caufam iuuare fuo patrocinio ha vero cæcus eft iracundiæ impetus, temerè hue St illuc irruit, St fine inquifitione damnat qni prorlus .a culpa funt immunes. Siqua vnquammanfueti, St placidi fuit Ipiritus mulier, ea virtutccxcelluit Sarai.Quumergo vnaoftenlàcxcuftamilli videmusfuifiepaticntiam,eomagisquifque no-ftrûm ad temperandos fuos motus intentus fit. ludixt Domimis tntermeorte. Abutitur Dei nomine, ac illi propemodumexcidit eius rcuerentia, quæ tanropere piis commédatur. Prouocat ad Dei iudicium. Quid hoc ahudeft quàmexiriumcapiti fuoaccerferc’nâvbi fciudiccm intei^ polùerit Deus, necefieeft vt vindidam abaltcrutroexigat. Abrâ nihil intulitiliiuriæ.Supereft igitur,vt Dcum,cuius iram fibi, vel marito temerè imprecatur, lêntiat vltorcm. Si de profana aliqua mulierc hoc referret Moles,poffet quafi vfitatum contemni. Nunc vero in perlonamatris fidelium oftendit l^ominus primùm qu.àm violentus fit iracundiæ fcruor,5t quorfumhomines abripiat. Deinde quantoperc cæcutiât qui fibi indulgct in proprns ncgotiisivt difcamuit nobis fufpcdi elfe quoties res noftra agitur. Aliud etiä hic notatu in primis dignu cft,domos o-
-ocr page 129-I N GENE S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iij
prime conipofitas interdum iurgiis non carcre: imo hoc malum pcnctrarc vfquc ad Eccicfiam Dei. nam domam Abræ, qux htibus turbatur, fómus fuifle Viuam Ecclefiæ efFigiem. Qród ad rixas domefticas pertinet,fcimus præcipüam parte vitæfocialis,quamfacrauit l)cus inter homines,in Goniugio efTc: amp;nbsp;tarnen iiiterucniunt varia incommoda, qur fingula illud bonum velar maculis afpergant. Ad has mWeftias deuorandas lefe comparent fideles oportet. Ad earn rem Valde proderit reputarc huius mali originemjquicquid enim tholeftiarum in coniugio fentiunt homines, pcccato imputarc debent.
« iaeandüa tua Apparet cX refponfo Abrar, qUata fuerit eiüs humahitas,amp;f modeftià. Nó iurgatur cum vxore:amp; quum optimam caufam habeat, pcrtinaciter tarnen cam non tuetiir: fed vxorem fibi datam fponte remittit. Denique pacis redimendæ caufa maritalcm, amp;nbsp;paternum exuit affedd. Nam quum Agar infeftæ dominæ arbitrio permittit,non indulget tànquâ vxori, amp;fpé in vtero cius conccptâ,quodâmodo ncgligit.Ncc dubiii eft quin tâ xquusj ac placidus fuerit in ferédavxorisintemperie, quia totavitamorigeraexpertus eratiMagna tarnen virtus fuir, animii fuû in tanta indignitacc frxnard.Cîctcrû hîc quæri poteft.quomodo cura feminis benedi
ex cius animo tunc cuânucrit. Grauidacft Agar: fernen ex ca proditurum fpcrar,ex qvo pro-mifia cft mundo falus. Cur non pofthabita Sarai,fuum illuc amorem.ftudiumquc magis applp cat’Vcrû hinc colligimus.omnés humanas cogitationes effluere, 8e abirc in fumti fimulatq; gra uior incident tétatio.Sûpta præter Dci mandatû vxore,rem bcne,8e foclicitcr ceffifTc putat dunï prægnantcm vider, âc fibi placet in ftulta audacia. dum repente exorirur contchtio, nihil habet tófilii,amp;: fpem totâ abücit, vel faltcm obliuifcitur. vt nobis acciderc neceffe ell, quoties aliquid aggredimur prxterDci vcrbü,vt ad primü quenque trepidationis vcntii mentes labalcan^qua-rum vna cfthxc Habilitas,Deü habere authorem. Intcrea fidem ferui füi à rubigine Deus repur gat. fuû cnim amp;nbsp;vxoris figtnentu mifeédo cum verbo Dci, il lä quafi fufföcaüerar.quäre vr rur-fus ad liquida eluceat,rclccatur illud fupcrftuum.Hoc modo Deus prauis nortris confiliis fe op-poncnsjà focordia nos ad fanamétem reuocat.Simplex data erat promiirio,Scmini tuo bcncdi-cam. Additamétum Sarai fuperuencrat, nullum fore fernen nifi fuppofititium ex Hagar, lututti hoc humanx cogitationis.quo deformata promiftio fucrat,abftcrgi oportuit,ne aliter fipcrct A-bramquàmexpuro Deiverbo. Itäfflixiteam sarai. Verbün3y,quovtiturMofes,affijgci'eamp;: humiliarefignificat.Ego pofitum elfe interpreter pro in ordinc cogère. Cætcrû difficile fuit ira-tæmulieri in reprimenda ancillar infolctiamodû tenerci Quare fieri poteft vt acrius qu;im par eratjfxuicrit in illâ,non ta officii fui memor,quàm de vicifeeda offenfa cogitans.Quia nihil gra uius exprimit Mofcs,quod certû cft ampled or:iurc fùo vfam fuiffe Sarai in compcfccnda artcil læ protcruia.Et certè ab euentu iudiciû facere licct,non tam fxuitia domina-,quàm propria con i' tumacia impulfam fuiffcHagar vt fugcret.Malè fibi confeia erat:nec probabile eft,nifi pluhbus
amp; quidem atrocibus offcnfis tantoperc accéfam fuiffe Sarai. Sera il is igitiir ingenii muher, amp;nbsp;iri-domitæ ferocix,fugcrc maluit,quàm humili culpx agnitione redire in gratiam.
7 EfmttenitHîc docemurquàmclemcnteragatDominuscumfuis,licetgraucà pœnas meriti fint.Sicuti pœnam Abræ amp;Sarai prius mitigauit,ita nunc paterno oculo refpicit Hagar : vt totam domum fua gratia prolcquatur. N on parcit quidem illis prorfus, ne vitia eo-rumfoucanlèdmoderatisrcmcdiiscorrigit,Probabilequidemeft,quumin defèrtumSürproféra eft Hagar, de reditu in patriam cogitaffc.Dclèrti tarnen 8e folitudinis videtur fada effé mt-tio, vt feiamus milère afflidam extra hominum confpedum erraffe, dum illi Angelus occur-rit.Tametfi autemvifionis formâm non exprimit MoHs:non tarnen dubito quin humano corpore indutus fucritjin quo tarnen fulgcrent manifeftæ cxleftis gloriæ notæ.
8 Hrfgjr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sarai. Hoc epitheto déclarât Angelus,tarnet fi è manibus dominæ elapfa foret,
manere ramé lêruâ:quia no furto,nec plagio.Hd rnanumifiione pariaturhbertas. Porrô hac etiâ voccoftenditDeus,fibiprobariordincmpoliticû,necciusviolationcmcxcufabilcmcffe. Dura tune erat lèruitutis conditio:ac gratis Domino agendæ lunt quôd abolira fucrit ca barbaries. amp;nbsp;tarnen Deusè cælopronuntiauit,fibi placerevt ferui iugum perferrent, ficuti ctiam per os Pau-linon vocat lèruos adpileû:nccdominos,illorû vfu priuat:lèd tantûbenignè amp;nbsp;libcraliter iubet tradari.Colligitur etiam ex temporis circuttftantia, non modo necefiitatc colcndumcffepoîiti-cüm ordinem,fcd propter confeientiam parendum effe Icgitimis impenis. Nam quanuis Hagar fugitiua,non vi amplius 8e manu ad obfcquium cogi poffet, nort tarnen coram Deo murata eraf eius conditio. Eodemargumento probatur,fiquandofcruosduiiuspremant domini: vcl qui præfunt,fubiedos afperius qu.àm pro æquitate, vrgeant: ferendum tarnen effe illorum rigorcmi iieciuftamexcutiendi iugieffe caulàm,licetnimisimpcriofè poteftatem fui cxerccant. Infüm-ma, quoties in mentem venir, aliquem traudare luo iurc, aut nos vocarione lulH ex imere, auri-bus noftris infonet vox Angeli, aefi Deus inieda manu nos rctrahcrct. Reddcnt olim ratioiieni h.n
-ocr page 130-Cap.X V I. 114 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
Deo, qui fuperbc vel tyrannicc dominati fucrint: fubieâis intcrea corutn ferenda eft a{pcritasgt; donee fuccurrat Deus,cuius proprium efterigereabie«äos, amp;nbsp;opprefTos leuare. Si fiat compara-tiouusMagiftratuum longé tolerabilius eft,quam fuerir dominium illud vetus. P atria vero po teftas naturalitcr amabilis eft,ac fauorc digna. Si cobibita fuitDei iufiu fuga Hagar,multo min* vcl populi feret lafeiuiam qui in fuum principem protcruiet, fei filiorum contumaciam, qui le parentum obftquio fubduxerint. vndeuerusi Non inquirit quafi de re dubia: fed vt nullum fubterfugiis locii efle Hagar nouerit, præcifc obiurgat eius fugam:acfidixiftet, Deferta ftationc tua nihil vagando proficics:quia manum Dci tandem nóeffugies,qux illic te collocauerat. Fieri etiam poteft vt difeeftum exprobret ab ea domo quæ terrenû Dei tunc facrariû crat.neque enim ignara erat Deu illic pcculiari modo coli.Quanuis'autem crudelitatis domina fuam oblique in-fimulet,dicés fc fugere ab eius côfpeâu: Angelus tarnen,vt fubterfugiis omnibus via obftruat,iu bet reuerti amp;nbsp;fe humiliare. Quibus verbis primû fignificat,nimis auftero vel impotent! eoru qui præfunt,dominio nó folui fubicftionis vinculum:deinde in ipfam Hagar, mali culpa retorquet, quod fe contumaciter dominx oppofuerat:amp; fuæ conditionis immcmor, infolentius amp;nbsp;ferocius quamdecebat ancilla,fe extulerat. In fumma, quû mcrito ob fua delufta plelt;ftatur,iubet remediu ab eorum correâione pctere. Etcertè quum nihil melius fit,qu«im obfcquiis 8c tolerantia,eorû placarc duritiem,quibus in nos eft poteftas:vbi noftra fupcrbia funt offenfijtuncpræfèrtim dan-da eft opera vt ad manfuetudinem humilitatc fledantur.
10 Multiflicando multipliaibo. V t mitigct offcnfionc,amp; quod in prxccpto graue erat, fblatio ali-quo leuet, beneduftionem promittit in foctu quern geftat. Poterat quide iurc fiio Deus prxeife iniungere quod iuftû erat: fed quo libetius faciat Hagar,quod officii fui effeagnofeit, quafi bla-ditiis cam allicit ad parendum. Atque hue fpeâât promifTiones, quibus nos ad volûtarium ob-fequium inuitat.Neque enim feruiliter vult nos trahere,vt coadi præftemus quod nobis mada^ turn eft:ideo blandas, amp;nbsp;paternas inuitationes mifcct,amp; liberaliter nó fècus ac cum filiis,nobifcn agit.Quod Angelus faóturum fc promittit quod vnius Dci propriu erat, in co nihil eftabfurdi: fatis enim vfitatum eft,Dcum induere perfonam fuam miniftris quos mittit,quo maior conftet verbo eius authoritas.Quanquam non improbo quod plcrifquc veterum placuiqChriftum me-diatorem fempcr omnibus oraculis præfuifTe: amp;nbsp;hanc effe caufam curdei maieftas Angelis tri’ buatur. Qua de re aliquid iam fuprà attigi,amp; opportunius plura alibi dicentur.
II Ef pariesßliu.ExponitAngelus quod breuiter de femine dixcrat,quôdnumcrari prxmul titudine nó pofret:ac initium facit ab Ifmaelc,qui caput amp;nbsp;origo futurus erat. Tarnetfi aute poft-ea videbimus fuifle reprobu: tarnen honorifico nomine ipfum dignatur, vt temporale bcneficiu ornct cuius particeps fuit Ifmacl, quia filius erat Abrx.Sic enim intcrpretor:quôd Deus monu-mentum extare ad pofteros voluerit patemæ bencuolentiæ qua complcxus eft totam Abrx do-mum.Quanuis enim ad Ifinaelem non fpeàaret vitæ æternæ fœdus : ne tarnen prorfus expers gratiæ foret,patrcm magni amp;nbsp;famofi populi Deus ipfum conftituit. Atque ita videmus vt prx-fentis vitæ intuitu fè extenderit dus bonitas ad carnale Abræ fernen. Quqd fi nomen Ifmacl æ-ternum temporalis fui beneficii memoriale effe voluit,minimè ferenda crit noftra ingratitudo: nifi cæleftcs eius,ætern.afque gratias vfque ad morte cclebrcmus. Audiuit Domima »lt;lt;»• Non legimus Hagar in fuisanguftiis confugiffe ad preces : atque hoc coniieerepotius licet ex verbis Mofis, quum obftupefceret in fuis mifêriis, fponte veniffe Angclum. Notandum igitut eft duobus modis refpici homines à Deo,vt iuuétur: vel quum fupplices eius fidem 8c auxiîium implorant:vel quum eorum malis fuccurrit,etiam non rogatus. Ac propriè quidem cos exaudi-re dicitur,qui eum liberatorem precibus inuocant. Intcrdum tamé quum muti iacent homines, nec vota fua præ ftupore ad eum dirigunt,exaudiredicitur eorum mifèrias.Hoc pofterius in Hagar fuiffeimpletum probabile eft: quia per defertum erranti Deus fponte occurrit . Cæterum quia Deus vtplurimum auxilio fuo deftituit incredulos,donee lentis malis confeóri tabelcât,vcl cos ftatim abforberi patitunnemo noftrum ignauiæ fuæ indulgcat,fèd malorû fenfu admoniti, protinus ipfum quæramus.Interim tarnen hoc ad fidei confirmationem non parum valet, preces noftras minime fpretum iri à Domino,qui focordes 8c ftupidos auxilio fuo præucnit: 8c qui adeft non quærentibus cum,multo magis piis fuorum votis propitium fore.
n ïpfeeritfims, Declarat Angelus qualis fit futurus Ifînael. S implex autémeoiudicio fen-fus eft,Fore hominem bellicofum,5c hoftibus formidabilé,vt eu nemo impune laceffat. Voeem Nns,quidam fylueftrem cxponunt,8c vcnâdis feris addiftum.Atqui non aliunde petendavidetur expofitio, quàm ex contextuifèquitur enim continuo póft,M4»«f ointra otnnt!, mamit ottiniafi œntra etMtj. Quæritur tarnen an céféri inter Dci beneficia hoc dcbeat,manu armata vitæ fuæ ftatu tuerizquû pacenihil magis fit expetendu.Nodus ita fôlui potcft,Quod Ifmael,licet eû hoftiliter oppugnent omnes vicini,8c vndique ad eum perdendû confpirent:vnus tarnen fàtis magna vir-tute ad repellendos omniû impetus præditus erit. Cæterùm exiftimo Angelum minime plena
-ocr page 131-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iiÿ
gratîam, fed medium aliquid Ifmaeli promittcrc. In primis optadum eft vt pacem habeamus cum omnibus.Quia boc Ifmaeli negatur,quod fecundum eft ordine,ini datur,ne hoftibus fue cumbat,fed fortis fit,amp; robuftus ad vimeoruni propuIfandam.Non loquitur autem de hominis perfona, fed de tota progeni^; neque enim quod fequitur, in vnum hominem aprè quadra-ret.Si hæc expofitioplaceat,ilon fimplex, necmera bcnediôtio hîc promittitur: fed tolerabilis ftatus, vel mediocris, vt fentiat Ifinacl.eum pofteris fibi in gratiam paths Abræ diuinitus aliquid concedi.Itaque minime in Deibeneficiis reputandum eft,omnes habere jnfeftos, Si violenter omnibus refiftere : fed hoc tanquam remedium,amp; leuamen mali additur,fuftinendis ho ftibus parem fore,qui multos habebit aduerlàrios, uabitabit eregone fia. Qiÿ hoc nonnifi in populum propriè competat, inde melius perfpicimus eos falli qui locum refthngunt ad Ifma dis perfonâ. Porrô alii intclligunt pofteris Ifmaelis fixam habitationé fore corâ inuitis fratri-buszacfi diceret,violcnter occüpaturos terra quâ inhabitent,licet obftare conentur fratres. Alii contrariam ftntentiam afferunt, Ifmaelitis in magna hoftiumcopia non deforc tamé amicosi amp;nbsp;fratres.Ego verb neutram fententiam probo: potius enim fignificat Angelus, populum hfic à reliquis feparatum fore .acfidiceret,Non erit pars,vel membrum vnius gentis:ièd totum corpus cfticict,vt habeat diftinâum amp;nbsp;fpeciale nomen.
B voattiit nomen Domini. Non dubito quin fignificet Mofes Hagar, poftquâ admonita fuit ab Angelo, mutafte animum: atque ita fubaôtam ,fê vertifte ad preccs. Nifi forte hîc linguæ po-tiUs confefno,quàm mutatio animi notatur.Ego tarnen hue magis inclino, quôd Hagar prius fel'Ojamp;r indocili ingeilio prxdita, Dei prouidetiam nunc agnofeere demum incipiat.Cætcrum quod quidam Deum vifionis vocari putat,qui apparet,ac fe patefacithominibusxoaâum eft. Potius Hagar,quum prius fibi vifa eftet fortuito raptari per defertum.nunc ïcntit,ac fatetur diuinitus gubernari res humanas. Qmfquis autem le refpici à Deo perfuafus eft,ncceftc eft vt am bulet quafi fub eius oculis. uinne etiam hic utdi foß uidentem nui Qiaidam vertunt, Annon vidi poft vifionem mcam; Verùm fie legitur vt reddidi. Porto fententiæ obfcuritas nobis varias expo-fitiones pepcrit.Nonnulli exHebræis dicunt miratam fuifteHagar vifo Angelo: quia nufquam Deum confpici putabat nifi in domo Abræ. Sed hoc frigidum eft : amp;nbsp;ludæos ita læpe ineptire cogit fua ambitio.dnm in iaâanda gloria generis fui omne ftudium ponunt. Alii fie accipiunt. An ego vidi poft vifionem méamîhoc eft, adeb tarde vt videndo cæcutirem? Secundum eos duplex fuit vifio Haganprior nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Angcio nihil cælcfteapprchenderct: altera autem
vera, poftquam tada eft Diuiilitatis fenfu. .Quibufdam videtur fubaudiendaefle negatiua rcf. pôfio:acfi diceretjNon vidi ilium abmûtem. vt ex fubita difparitione colligat Hagar fuiife Dei Angclum. In fecundo etia membro di/îcntiünt interprètes. Hieronymus vertit,Poftcriora vi-dentis mc.quod multi ad obfcuram vifionem referunt : vt fit metaphorica loqüutio. Quemad-i modum enim non perfpicuèagnofcimus homines à tcrgo:itadicuntur videre tergum Dei qui-busnôpaLàm, neque ad liquidum fe manifeftat- atque hæc opinio communiter rcccptaeft. Alii diuerfa figura Molen vfum efic exiftimantidorlu enim, Dei pro felu ir£Ecius accipiHt:ficuti lu-cere nobis dicitureius facies,dum fe propitium,acfauentem oftendit. Ita fecudiieos fenfus eft, Putaui meelapfamcfte,neamplius Deiferulis,Vèl caftigationi obnoxia eftem: fed hîc quoque mihi infenfum efte fentio.Hadenus breuiter retuli quid alii tradant.Quanquam autem fingulis expofitionibus refutandis infiftereconfilimn non eft : libéré tarnen dico neminemhorû inter-pretum Mofis mentem aftequutumcflc. Libenter quidem recipio quod afferût quidam, Hagar mirari Dei bonitatem:à quo fuerit etiam in delêrto refpcÂa. fed illud neque nihil eft,neque totum. Primùm fe obiurgat Hagar,quod quum prius nimis cxcutiuiftet,nunc quoqüe niiiiis tàr-de,amp; fegniter oculos ad Deum cernendum aperuerit. S uum enim torporem .à circunftantia loci Si temporis amplificat. Sæpius multis documétis expertaerat fe refpici à Domino:cæcuticj tamé côtemplèrat eius prouidentiâ,acfi clâufis oculis illû fibi coram oblatû præteriret.Nunc lè aceufat quôd no citius experreefta fit, fimulatquc apparuit Angelus. Loci etiam notâtio multü momenti habet,quôd Deus qui le illi adefte femper teftatus fuerac in dottio Abræ,nunc fiigiti-uam profequutus fit vfque in defertû.Illa ccrtèiam nimis crafta fuerat ingratitudo,cæeutire ad præfentiam Dei:amp; quum lè ab eo relpici agnofceret.non viciftim ad eius intuitum oculos tollere. Sed hæc turpior adhuc excitas, quû vaga Si exul iuftas fux peruicaeix pœnas daret, refpici aDomino,nec prxlèntemeti.îtunc agnofcere.Nunc videmus quorfum tendat obiurgatio,An-tehac Deum non quæfiui, nec ad cum refpcxi nifi coaâa, quiimprior fuo me intuitu dignatus «Ifctînâc etiam in dcfcrro,vbi mali s affliaa,faitem expergcfieridebucram, mco moreobftupuii iieque in cælum vnquam fuftuliflem oculos, nifi prius fuiftem à Domino rcfpeéta«
•4 idcircouocanit. Ego eorû fententiæ fubfcribo.qui verbû xnp bidefiniteaccipiûtzquod fatis tritum eft linguæ Hebraicæ. Qœ fenfus clarior fit, poteftin paftluum refolui, qiiôd vocatus fit h.ii*
-ocr page 132-Cap.X VU né nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
putcus .Hanc tarnen vulgarem appellationcm ab Hagar profedam fuiflc arbitrer, quæ yna fim-plici confcflîonenon contenta,teftatam in futurum tempus efle volucrit Dei gratiam : ideoque cius teftim onium quafi permanus tradiderit. Hinc colligimus,quàm vtile fit plagis domari,qub cunquenon fua (pontehumiliantur.Hagar,quæ femperferqj rebellis fuerat,tunc vero pror-fus exculTcrat iugum, nunc alia prorfus apparet, poftquam malis frada fuit cordis eius diirities. Quanquam non (blis plagis in ordinem fuit coada: fed acceflît etiam cæleftis vifio qux cam pc nitus corrigeret. Atqueidem nobis neceflarium cft,nempe vt Deus nos manu fua caftigans,fpi-ritu etiam fuo ad manfuetudincm fubmittat. Quidam ex Hebrxis nomen ab 1 (macle viuo, amp;nbsp;Deo vidente impofitum fui(fe dicunt : quafi duplicis eflet gratix teftimonium, quod I(mael a morte rcuixerit,amp; Deus refpcxcrit Hagar eius matrcm.Sed illi perperam mutilant qux coniun-da funt.teftari cnim voluit Hagar fe à Deo viuo,vel autorc vitx fuifTc refpedam.
Ef ttoatm Abram. luffa quidem fuerat Hagar nomen illud darefilio-.fed Mofes naturx or dincm (cquitur, quia patres nomlnis impofitione, quam habent in filios poteftatem teftantur. Colligere autem promptum eft,Hagar vbi domum rcuerfa eft,qux accidcrant rctulilTc. Ergo A-bram Deo fe morigerum amp;nbsp;gratum oftendit:quia amp;nbsp;(ilium nominat ex Angeli mandate,amp; De* bonitatem in exaudienda mileria Hagar célébrât.
Cap. X V 11 I PT fuit Abram nonaginta amp;nbsp;nouem annorum:amp;vifus eft Dominus Abrâm, I—dixitque ad eu,Ego Deus omnipotcs,ambula coram me, amp;efto perfeâus.
* Et ponam paiftum meum interme amp;nbsp;te,amp; multiplicabo te vehementiftime* j Et proftrauit fe Abrarn fuper faciem fua,amp; loquutus eft cü eo Deus, dicédo, 4 Ego,ecce paâum meum tecum,amp; eris in pattern multitudinis Gentium.
$ Er no vocabitur vitra nomen tuum Abram: fed eritnomentuum Abraham: quia pattern multitudinis Gentium pofui te.
é Et multiplicabo te valde,amp; ponam te in gentes, amp;nbsp;Reges ex te egredientur.
7 nbsp;Et ftatuam fœdus meum inter me amp;nbsp;te,amp; inter fernen tuum poft te ingcnc-
rationes fuas,in fœdus perpetuum,vt firn tibi in Deum,amp; femini tuo poft
8 Et dabo tibi amp;nbsp;femini tuo poft te, terram peregrinationum tuarum,omnem terram Chenaan in pofTeffionem perpetuamjamp;' ero eis in Deum.
2 Et dixit Deus ad Abraham,Et tu paiftum meum cuftodies,tu amp;fcmcn tuum poft te in generationibusfuis.
10 Hoe paâum meum quod cuftodictis inter me amp;vos,amp; inter fernen tuû poft te,«f circuncidatur in vobis omnis mafculus.
n Et circuncidetis carnem præputii veftri, amp;nbsp;erit in fignum foederis inter me amp;VOS.
*2 Et filius odo dierum circuncidetur in vobis; omnis mafculus in gencratio-nes veftras,verna,amp;emptus argento ab omni filio alienigenæ qui non eft de fc-mine tuo.
Circuncidendo circuncidetur verna tuus,amp;emptus argento tuo,amp; crit paâû meum in carne veftra in padum perpetuum.
^4 Et præputiatus mafculus cui non circuncifa fuerit caro præputii fui,cxrermi nabitur anima ipfa de populis fuis,^w4 padum meum irritum fccit.
Et dixit Deus ad Abraham,Sarai vxoris tuæ non vocabis nome Sarai,fed Sarah eft nomen eius,
Et benedicam ei,amp; etiam dabo ex ea tibi filium,amp; benedicam ei, amp;nbsp;erit in gc tcs:Reges populorum ex ea erunt.
17 Et proftrauit fe Abraham in faciem fuam, amp;nbsp;rifit, dixitquein corde fuo, Nu-quid viro centum annorum nafeetur an Sarah mulier nonaginta anno-rumpariete
I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;117
Et dixit Abraham ad Deum,Vtinam Ifmaél viiiat coram te.
^9 Et dixit Deus,Vere Sarah vxor tua pariet tibi filium,amp; vocabis nomen eius if hac: ôr ftatuam paâ:um meum cum co in paélum perpetuû, amp;cum feminc eius poft eum.
Et pro Ifmael audiui te : ecce benedixi ei, amp;nbsp;crefccre faciam eum, amp;nbsp;multi-plicarc faciam cum valdc valde:duodecim principes generabit,amp;ponam eum in gentcm magnam.
Et padum meum ftatuä cum Ifhac quern pariet tibi Sarah in tempore hoc, anno altero.
22 Et finiuit loqui cum co,Si aftendit Deus ab Abraham.
2j Et Abraham tulit Ifmael filium fuum , amp;nbsp;omnes vernas domus fuæ, amp;nbsp;om-né acquifitum argento fuo:omnis mafculi in viris domus fuæ circuncîditcar-nem præputii eorû in ipfomet die,ficut loquutus fuerat cum eo Deus.
Et Abraham crat virnonagintaamp; nouemannorum quando circuncifi fuit caro præputii ipfius.
2 ^ Et Ifmael filiuseius erat tredecim annorum quando circuncifus eftripfe in carne præputii fui.
26 In ipfomet die circuncifus eft Abraham amp;nbsp;Ifmael filiuseius.
27 Et omnes viri domus eius,verna domus, amp;nbsp;emptus argcto a filio alienigenæ, circuncifi fiint cum ipfo.
I Konagnta çj- nouent annortttn. Mofcs annos tredecim vitæ Abram tranfilit : non quod in-terea nihil acciderit memoratu dignutn,fed quia Spiritus Dei fuo arbitrio delegit quae cognitu maxime ncccflariaerant. Cofulto autemdefignat quantum temporis effluxerit ex quo natus eft Ifmael vfque dum promiflus fuit Ifaac : vt feiamus ipfum diu acquieuifte ineo filio qui tandem abdicandus erat,amp; quafi inani fpecie delufum. Interea videmus vt eum Dominus circunduxe-rit.Et fieri poteft vt ipfe fua culpa moram attulerit promifTioni, dum propcrauit ad fecûdas nuptias . quia tarnen nihil tale exprimitur à Mofc, in medio rclinquo. Sufficiat fumcre quæ certa funtmempc quod Abram vnico filio contentus,lemen aliud appetere défient.Orbitas prius ip-' fum ad preces alTiduas Se gemitus ftimulabat.fic enim animo eius infixa cratDci promiftïo,vt ar denter ferretur in eius complementû.Nunc fe voti compote fallb exiftimans,obieftu carnalis fi lii ab expetedo fpirituali Icmine abducitur.Rurfum mira in eoDei bonitas fe exerit,dû in fpem noua prærer opinionem amp;nbsp;votum iplc Abram erigitur, fibique datû clTe repente audit,quod pe-tere nunquam in mente veniffet. Si quotidie precibus flagitafietjUontam apercé nobis cóftaret gratuito Dei dono fuifteilli conce{rum,quàm dum offertur non cogitanti,nec petenri.Priufquâ tarnen ad Ifaac veniamus,ordinem amp;nbsp;côtextum verborum notare opcræpretium eft. Primùm dicit Mofes Dominû illi apparuifTc : vt feiamus no arcana tantû reuelatione dclatû fuilTe oracti lum,lèd vifionem fimul additâ. Cæterû non muta fuit vifio,lcd aiïnexum habuit verbum vndc proficeret Abræ fides.lam verbum fummatim hoc continet, quôd Deus fœdus pacilciturcum Abram.deinde quale fit fœdus ipfum,declarat,amp;- tandem obfignat addita tefiera. De«5 0-ntrUpotens. Pro Deo hîc habetur Hebraicum nomé El,quod «à potentia deduélum eft.Eodc per-tinet epitheton ’nïi, acfi pronûtiarct Deus, fe ad protegendum Abram fatis habere virtutis,quia nunquâ aliter confiftit fides noftra, quâin dû certo perfuafi vnicû Dci præfidiû nobis fufficere, quicquid faluti noftræ in mundo aduerfum eft, Iccurè defpicimus.Non iaftat ergo Deus poté.. tiä fuam quæ penes ipfum fupprefia lateat, fed quam expheat ergafilios fuos, vt inde materiam fiduciæ cócipiat Abrâ. Ita in his verbis inclulà eft promilTio. AmMa coram me. Quidbæc loquu tio valeat,alibi diximus.In fœdere pâgendo ftipulatur Deus .à feruo fuo obedictiam. Sed nô fru ftrà præfatus eft Deus fe forte elfe Deum,amp;inftru(âû virtute ad fuos iuuâdos:quia rcuocari ab a-lüs omnibus oportuit Abram,vt totum fe vni Dco addiccret. Nemo enim vnquam ad Deû le colliget, nifi qui creaturis in ordinem coadis,ilium vnû lufpiciet. Dei vero potentia vbi femel ^gnitafueritjfic nos in eins admirationem rapere dcbet,amp; eius reuerentia occupare mentes no ftras,vt nihil ab eo colendo nos impediat. Porro quia Dci oculi,fidem S: veritatem cordis rel-piciunt,iubetur Abrâ integritati operam dare.Nam hominé perfedionum Hcbræi nominanr, qmanimoeftnon fucato, nccduplici, fed fincerc reditudinécolit. Infumma, integritas cuius h.iii.
-ocr page 134-Cap. XVIL ii8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
hic fit mentio,hypocrifi opponitur.Et fané vbi cum Deo negotiu eft,non rcftat fimulationi lo* eus.lam verb difeimus ex his verbis in quern finem Deus Ecclcfiam fibi colligat:nepe vt (andi fint quos vocauit.Fûdamentû quidê vocationis Diuinægratuitaeftpromiftiorftdhoc côtinuo póft fequitur,vt Dci iuftitiæ fe confecrent,quos ipfc fibi delcgit in populum peculiarcm. Nam hac Icgcfilios fibi adoptât,vt vicilTim patris obtineat locum,« honorem. Sicut autem ipft non mentitur; ira iure mutuam fidem à fuis exigit.Quarc ftiamus fidelibus Deum ideo patefieri,vt fub eius confpcdu viuant: amp;nbsp;ilium fibi non operum modo ,fcd cogitationum arbirrû ftatuant. Vnde etiam colligimus,non aliâ efie piè,rcdéquc viuendi normam, nifi quû pendemus à Dco.
X Ponamfœdu^ ntetvm. Nunc plenius amp;nbsp;vberius exponere incipit quod breuiterattigcrat.Di-ximus bimembre fuifie Dei fœdus cum Abram. Prius membrum erat gratuit! amoris teftimo-nium,cui anncxacrat beatævitæ promifiio.Alterum vcró,exhortatio ad fyncerum colendæ iu ftitiæ ftudium.Qina Deus vno tantum verbo leuem gratiæ fuæ guftum dederar, amp;nbsp;mox ad vocationis finem defeenderat, vt Abram efiet integer: quo libentius mentem, vitamque formarc ftudeat tarn ad reucrentiam Dci,quàm ad integritatem colcndam: fubiicitur vberior gratis dc-claratio,acfi dixifiet Deus, V idc qu.am benigne tibi indulgcam.non enim pro imperio fimpli-citer.quod iure mco licebat,integritatem abs tc poftulo: fed quum nihil tibi debeam,gratis dc-feendo ad mutuum foedus.Cæterùm non loquitur quafi de re noua : fed foederis quod ante pe-pigerat, mcmori.î renouas,melius confirmât ac fanciteius certitudiné. Nó enim folet proferrc Deus noua oracula quæ prioribus fidem abrogent, vel obfcurent eorû luce, vel cfficaciam cncr-uent: ftd côtinuat quafi perpetuo tenorc quas femel dédit promifiiones. Quare no aliud voluit his verbis, quam ftabile ratùmque fore illud fœdus, de quo prins audicrat Abram:nominatini vero caput illud commemorat de multiplicando ftminc,quod deinde fæpius repetet.
î ^tproflraiM/èA.bram. Scimus hune veterê fuifie adorandi ritum.Porrô teftatur Abram le Deum agnofccre,ad cuius confpedum filcre omnis caro,féquc humiliate debet : deinde quic-quid didurus eft Deus,fè reueréter fu{cipere,amp;ftudiofc amplcvii.Quôd fi hæcfidci cófcfiio fuit, tenendumeft,fidem quæ rccumbit in Dei gratiam,non polfc àpura confcientiadifiungi.Deus fuam gratiam Abræ offerens,fincerum iuftè fanâéque viuendi affedum ab eo requirit: Abrarrt fê profternens,obcdienter le vtrunque rcciperc déclarât. Memincrimus ergo, vno amp;nbsp;eodemfi-dei coinplcxu, gratuiram adoptionem,in qua falus noftra pofita eft,cum vitæ nouitate iungen-dam cfic.Etfi autem nullum verbum profatur Abram, clarius tarnen tacendo loquitur, quàm fl magna amp;nbsp;ïbnora voce clamaret,folidum le obfcquium præftarc Dei verbo.
4 l.go,eaepd^ni meiim. Qui tranlfcrunt, Ecce,ego ferio tccum fœdus : vel, cccc ego amp;nbsp;fœdus meum tecum:mihi non videntur fideliter Icnftim Mofis redderc.Primô cnim Deus,le elfepfO' nuntiat qui loquitur:vt certa verbis fuis conftet authoritas.Nam quia non alibi,quàm in na eius veritare fundari poteft fides noftra : id nobis ante omnia teftatum efiTc oportet, ex eius orc profelt;ftum efie quod nobis proponitur. Ideo pronomen Ego,vice præfationis fcorfum legendum eft:vt quicto animo fit Abram,amp;exempta dubitationc oblatum fœdus fufeipiat. Vn de colligitur vtilis doólrina. fidem nccefiario ad Deum referri: quia vt nobifeum loquantur o-mnes Angeli St homines,nunqu5 tanta conftabit ill is authoritas quæ animas noftras ftabiliat. Nec fieri poteft quin fubinde vacillemus,donec perfonct vox ifta c cæIo,Ego fum.Vndcetiam apparct qualis fit rchgio Papatus, vbi pro Dci verbo, tantum iaâantur hominum commen-ta.Merito autem continus fluftuationi obnoxii funt, quiconque ex hominum ore pendentes, non fine Dei iniuria plus illis arrogant,qu.àm fas crat.Nobis veto non aliud fit credendi prin-cipium quàm iftud Ego, non à quolibet, fed folius Dci orc prolatum. Quod fi contr.d ft ingérant hominum myriades, ac fupercilioft cIamitent,Nos,nos: fufficiat vna ifta vox Dci ad inanem pluralis numeri fonitum dilfipandum. Er« wpdirem multitudinis gentin^ft. Quæritur quæ-nam fit ifta Gentium multitudo. Satis conftat populos diuerfos originem duxific à fancto Pa-triarchi. namifmaelin magnum populum excreuit: Idumæi ex altera partc,longè latéquc diffufi funt:ex aliis etiam filiis, quos ex Ccturafufcepit, fluxerunt amplæ familiar. Sed longius refpexit Mofes, quod fcilicet fide inftrendæ effent Gentes in genus Abræ,licet ab co non progc-nitæ fecundum carnem: cuius rei Paulus nobis fidus eft interpres ac tcftis.Nequc cnim Arabes, amp;nbsp;Idumæos,aliôfquc colligit,qui Abram cfficiant plurium Getium patremrftd ad totum mun dum extendit nomen patris,vt vndiquein vnam Âbræ familiam coalelcant Getes alioqui ex-traneæ,amp; inter fe difiitæ.Fateor quidem duodecim tribus ad tempus fuifie quafi totidem populos: fed tâtum vt præludiû effet irrmenfæ eius multitudinis,quæ tandem aggregata eft in genus Abræ.Quod autem Mofes filios intclligat,quifidc regeniti,in nomen Srgenus Abræ tranftunt, hac vna ratione fatis probatur. Ncqueenim carnale Abrægenus indiuerfos populos ftcari po-tuit,quin ftatim cenferi inciperent alieni quiconque ab vnitatc difcefierant.Ita Iunaelitas,Idu-
-ocr page 135-I N G E N E S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iiÿ
mæos, 8: reliquos euomuit Eccicfia, vt pro cxteris reputarcntur- Non crgo Abram multarum gentium pater ideo vocatus eft, quod feparandum efTet eius fernen in diuerfas gentes:fed potius, quod gentium varieras colligenda ad iplum foret. Mutatio etiam nominis, tefl'eræ vice additur. Abraham enim vocari incipit, nbsp;nomen ipfum admoneat non fore vnius familiæ patrcm: fed
orituram illi progeniemex imméfa multitudine præter communem naturæ modum. Ideo tories Dominus hanc promilTioné inculcat.ipfaenim reperitio nihil vulgare promitti admoner.
7 Ef inter Jemen tunm pofl te. Non dubium cft quin difcernat Dominus Abrahæ genus à relique mundo. Nunc videndum quem populum defignet. Fallunturautem qui putantfolos hîc cledos norari,amp; fine dilcrimine comprehendi omnes fideles,ex quocunque (ccundum carné po pulo defcendant.Reclamat enim Scriptura,pcculiariter à Deo fufeeptü fuiffe Abrahæ genus ab row,ii.£.i(lt; eo progenitum. Et clara eft Pauli dcéîrina de naturalibus Abrahæ filiis, quod fint lanfti rami, quiaex fancla radice prodierinr. Ac ne quis ad vmbras Legis id rellringar, vel allegoria eludat, alibi difertc tradit Chriftu veni{fe,vtCircuncifionis effet minifter.Quare nihil certiusefi:, quam Denfœdus fuum pacifci cum filiis Abrahæ,qui naturaliter ex eogignedi erant. Siquisobiiciat, hoc minime cüproxima fententia congruere,vbi diximus Icgitimos corä Deo reputari Abrahæ filios,qui perfidem infiti in eius corpus,domfi vnam efficiunt: facilis eft cóciliatio,modo cer tos ponamus,ac diftinftos adoptionis gradus,quos ex variis Scripturx locis colligere licet.Initio ante fœdus iftud par amp;nbsp;eadern erat totius mudicoditio.Simul verb ac dilt;5tumfuir,Ero Deus tuus amp;nbsp;feminis tui poftte-.nó fccus à rcliquisgentibus diuifaeft Ecclefia,atque in mundi creatio-neluxe tenebris emerfit. TuncpopulusIfraelquafigrexDei in proprium eius ouile receptus cftireliquæ genres tanquam feræ beftiæ,per montes amp;nbsp;fyluas,aut,defcrta errarunt.Quumhæc di gnitas qua excelluerût filü Abrahæ præ Gentibus,à folo Dei verbo penderet, gratuita Dei ado. ptio adomnes ipfos communiter pcrtinuit.Nam fi G êtes Dco Scvitaxterna priuat Paulus,quia àfœdercextraneæ eranf.fcquitur omnes Ifraelitas,domcfticos fuiffe Ecclefix,amp; Deifilios,amp;vi-tææternæhæredes.TamerfiautcmDeigratia,nô natura exccllebant fupra Gentes,amp;bæreditas regni Dei ex promiffione illis obuenerat,non ex carneidicûtur tarnen interdum natura differre à reliquo mundo. Ad Galat.capite 2.c.is,amp;alibi,Paulus naturaliter vocat fanétosiquia continua ferieprofequinolebatDeus gratiamfuamerga totum fernen. Hocfenfu,quifueruntexludæis incredulijfilii tarnen regni cæleftis a Chrifto vocantur. Neque his répugnât quod dicit Paulus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“
nonomnes qui funt ex Abram,ccnferi legitimos filiosiquianon funt filü promiffionis fed car- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
nis tantum. Nam illic promiffio non generaliter accipirur pro externo verbo, quo Deus fuam gratiamtamreprobis,quàmeleétis conferebat,fcdadefficacemvocationcmquamintusobfi-gnat per Spiritû fuû,reftringi debet. Ac rem ira habcre,nullo negotio euincitur.cômunis cnim crat omnibus promiffio,qua Domin’ eos omnes in filios adoptauerat ; in ea negari nô poteft o-tlari fuiffe omnibus æternâ falutc.Quidfibi crgo vult,quod Paulus,quofd.a promiffionis iure fi lios cenferi negat nifi,quôd de oblata extrinfecus gratia no amplius difputat, fed de ea quâ cffica citer folielefti percipiùt’Hic iam nobis duplexfiliorûordo inEcclefiaemcrgit,Qmaenimtotu ■populi corpus vnaSt eadê voce in ouile Dei colligitur, omnes fine exceptio ne hoc refpeêtuha' bétur filii,in omnes cômunitcr côpetit Ecclefiæ nomem fed in arcano Dei facrario non alii cen fenturDei filü quàm in quibus fide rata cft promiffio.Tametfi auté diferimen hoc ex fonte gra tuitæ eleélionis manar, vndc eriam exoritur ipfa fides: quia ramen per fe nobis abfconditum eft Dei confilium,ideo fidei amp;nbsp;infidelitatis nota, veros filios àfpuriis difcernimus.Hæc ratio amp;nbsp;œ-conomia ad promulgationemvfqueEuangelüdurauif.tunc autemdirutamaceria, Genres æ-quauit Deus naturalibus filüs Abrahæ. 111a fuit Gculi rcnouatio,qua filü vocari cœperunt qui prius extranci fuerant .Queries ramen comparatio fit inter ludæos amp;nbsp;Gentcs,hæreditas vitæ il lis tanquam légitima tribuitur-.iis autem dicitur efte aducntitià.lntcrim impletur oraculum ib lud quo promifit Deus Abraham multarum gentium fore patrcm .Quumenim prius continuo tenore naturalibus filiis Abrahæ fuccedcrent nepotes, amp;nbsp;benedidioab co exordium fuumha-bens,defiueret in nepotes-.Chrifti aduentus ordine retrograde, in eius familia inferuit qui prius à femine eius diuifierant': tandem forasciefti funt ludæi, nifi quod penes eos manet occultum elcêtionis femen,vt reliquix faluæ fiant. Hæc de femine Abrahæ femel difta effe oportuit, quæ nobis facilem aditum adea quæ fequcntur,patefacient. i» ^nerationihut Juif. ABratum fiicceftio clarè teftatur ficaffumptos fuiffcinhcclcfiam Abrahæ pofteros,vt illis nafeeren-rnr filii ciufdem gratiæ hæredcs. Hoc modo fœdus perpetuum vocatur vfque ad mundi reno-uationcm,quæ contigit aduentu Chrifti, Fateor quidem carcre fine, ptopriè vccari pofte æ-tcrnum,quatenus ad totam Ecclefiam pertinet : fed illuftfemper fixum maneat oportet,feriem ætatum,Chrifti aduentu partim abruptam fuiftc,partim mutatam:quia dirutamaceria St tan-
h .üii
-ocr page 136-Cap, XVII.uo
COMMENT.
dem cxhærcdaris naturalibusfiliis,adfcititium genusex omnibus mundiplagishabere ca-pit Abraham, vtßm tAi iti Deum. Vno hoc verbo clarè docemur,fpirituale hoc fuifle foedus, non præfentis tantum vitæ refpedu fàncitum, fed vnde fpem ætcrnæ fàlutis conciperet Abraham,amp; in cælû vfque eueâ:us,folidam perfeâ.imque beatitudigé apprehenderet.Nam quos fibi Deus in populum adoptât, quum fuæ iuftitiæ faciat,bonorumque omnium participes, cælcftis quoque vitæ hæredes conftituit.Notemus ergo,hoc efle præcipuum fœderis caput,quôd fe filüs Abrahæ Deum fore promittat is qui viuentium Deus eft, non mortuorû.'Sequitur deinde qua-fi audarii vice,Qiiôd terram fe daturum pronuntiat. Fateor quidem maius aliquid amp;nbsp;præftan-tius adumbratum fuifte fub terraChanaan: id tarnen non obftat quin eius promiftîo,accefrio fuc rit illius fummi capitis,Ero Deus tuus.Q^nquam autem rurfus affirmât Deus ficuti antca,ipß Abrahæ fê daturum terram : feimus tarnen nunquam potitum fuilTe eius dominio,fcd fblo iurc contentus fuit fandus vir,licet nulla illipofteftioconftaret : ideôqueexfuaperegrinatione târ-quillus in cælum migrauit. Iteru repetit fe pofteris Abrahæ fore in Deum,ne in terra fubfiftant, fêd cogitent altius fe deduci.
9 Et tupa£lummeiwtcußodief. Sicuti olim fœdera non modo in publicas tabulas refereban* tur,fed in æs incidi,vel lapidibus infculpi ft)lebant,quo magis teftata amp;nbsp;Celebris effet eorum memoria: ita nulle Deus in carne Abrahæ fœdus fuum infculpit.Fuit cnim Circuncifio quafi fo-lennc monumentum eius adoptionis,qua genus Abrahæ eledum fuerat in pecul iarem Dei po« pulum.Habuerant antea pii alias cæremonias quæ certitudinem gratiæDei illis fàncirentinunc verb Dominus fœdus nouum nouo genere iymboli obfignat. Cur autem tot feculis hoegratix fiiæ teftimonio carere paffus fuerit humanum genus, ratio nobis abfcondita eft : nifi quôd vi-demus tune fuiffe inftitutum,quando vnam certam gentem fibi delegit. quod ipfum ex arcano eius confilio pendet. Porro tametfi ad docendi methodum aptius forte effet fummam eorum Colligere, quæ de Circuncifione dicenda funt : quod tameri interpretis officio magis quàdrarc arbitror,orduiem côtextus fequar.Primùm quum fœdus Dei à Mofe vocatur Circuncifio,m' de colligimus inclufam in ea fuiffe gtatiæ promifiîoné.Nam fi notaduntaxat,vel tefferafuiffet externæ profeffionis apud homines, nullo modo quadraret nomé fœderis,quod ratû aliter non cft,quàm dura, illi rcfpondet fides. Atquc id commune eft omnibus facramentis,vt verbum Dei annexum habeanr,quo fe nobis propitium elfe teftatur, nófque in fpem falutis inuitat: imo nb hil aliud eft facramentum quàm verbum yifibile, vel fculptura amp;nbsp;effigies gratiæ Dei quæ verbum melius illuftrct.Quod fi mutua eft inter verbum amp;fidem relatio,fequitur fincm hune amp;nbsp;v-fum facramentis propofitum cfte, vt fidem adiuuent, promoueant,ac confirment. Qui verb fi-dei adminicula elfe negât, aut verbi fubfidia ad fidem roborandam, fœderis nomen expunganc neceffeeft: quia aut luforic amp;fallacitcr fe in fponforem offert Deus,’vel illicreperit fides quofê fulciat,amp; vnde cenitudinem fùam confirmet.Etfi autem tenenda eft diftindio inter verbum Se fignum : feiamus tamen,fimulatque in oculis fignum ipfum incurrit,deberc in auribus perfo-narc vcrbum.Itaque dum hoc loco iubetur Abraham feruare fœdus,non modo nudû cæremo-niæ vfum illi Deus commédat,fcd vult præcipuc ad finem attcdere.amp; certc quum anima figni, fit promiflio,vbi inde auulfâfuerit,nihil præter mortuum amp;nbsp;inane Ipcdrum reftat • Hæc ratio eft cur dicamus abolira fuiffe à Papiftis fâcramenta:quia extinâaDei voce,nihil apud eos præter mutas figuras refiduum manet.Friuolumverô eft quôd iaftant pro verbo magicos fuos ex-orcifmos. Fœdus cnim vocari nequit,nifi quod clarè patefaéf û à nobis perfpicitur vt fidem æ-dificet : cui nihil fimile habent hiftrioncs ill i,qui geftu tantum, vel confufo fufurro quafi tibia ludunt. Nûc tenemus quomodo rite euftodiatur fœdus,quum fcilicet præeunte vcrbo,fignum ampleftimur in gratiæ teftimonium, ac pignus. nam ficut dato chirograpboDeus fidem nobis datam obftringit, fie à nobis ftipulatur fidei amp;nbsp;obedientiæ confènfum. Notatu etiam dignum quodfcquitur,i»£cr »«certe.Quodoccmur non adexternam modo confeffioncm fpeéfarefa-cramentum,fed medium effepignus inter Deum amp;nbsp;hominis confeientiam.Ideo quifquis per fâ cramcntaadDeumnondirigitur,eorum vfum profanat.Cærerû metonymicc fœdens nomen ad Circuncifionem tranffertur,quæ fie verbo implicita fuit vt non poffet ab eo fcparari. cir^ amddeturtnuobifomnismaßulus. Tametfi maribus pariteramp; fœminispollieituscrat Deusquod circuncifione deinde faneiuit : tarnen in vno fexu totum populum fibi confecrat. Nam quum hocfymbolo fanciaturquæ promifeuè maribus amp;nbsp;fœminis data'eratpromiffio:ccrtum autem fît,confirmatione fœminas æquè ac mares habuiffe opusihinc conficitur ordinatum fuiffe fymbolum in vtriufque fèxus gratiam.Nec obftat quôd iubentur finguli ficramentis commu* nicare,fiquem inde fruéium capere voluntiquia nulla ad cos qui vfum ne^igunt,pcruenit yti-litas .Incifum cnim hac lege fuit in marium corporibus Dei fœdus,v t eiufdem figni participes
-ocr page 137-IN GENES.
izi fociæquc forent etiam fœminæ.
Il cirMnàdetii carnemfreefuüi, Vaide abfurdum prima fpecie,ac ridiculum videri potuit hoc mandatum. Tradatur facrum fœdus quo iuftitia, falus,amp; fœlicitas proimittitur,quo difeerni' tur fernen Abrahæ .à reliquis gcntibus,vt fit fandum Sgt;i benediâum. T anti myfterii infignc fta-tui in pudendis partibus, quis cÆfentaneum eflc dicate Verum vt Abrahâ ftultefcere oportuit; quo fe oblcquentem Deö præbcretâtàqujfquis fapiet,fobriè,amp; fimul rcuerenter fufpiciet quod ftultc mandaffe videtur Deus.Et tarnen quærendum eft,an aliqua inter fignû vifibile,amp; rem fi, gnatam analogia hîc affulgeat.Nam figna quæ ad leuâdam infi rmitaté noftram inftituit Deusî ad modulum noftrum aptari par eft, ne profeâu carcant. Porro duabus de caufis probabile eft Dominum iufTifTepræputium circûcidi: nempe vt oftenderct vitiofum elfe quidquid ex homi-negignitundeinde ßlutem ex benediéto Abrahæ femine proditurâ. Primùm itaque quidquid ex fua generatione proprium habent homines,Deus in Circuncifione damnauitzvt oftenlà nä-turæ corruptio,illos ad carnemmortificandam adduceret. Vnde etiam conficitur, pœnitentiæ fuifte fymbolum. Simul tarnen illic quæ in Abrahæ femine promiflaerat benedidio,notata,fi-gnat.4qj fuit. Quod fîcui abftirdû videtur in ilia corporis parte datam eflc tam præclaræ, amp;nbsp;Angularis gratiæ tefleram; eum quoque falutis fuæ pudeat, quæex Abrahælumbis fluxit : fèd ita infatuate mundi fapiétiam Deo placuitjquo magis fuperbiam carnis dciicerct. Atque ita iam ft-cundo loco habemusjteftatam hoc fîgno fuifle Dei amp;hominum reconciliationem,quæ in Chri-fto fuit exhibita.Qi« rationc figillum iu ftitiæ fidei .à Paulo vocatur. Hoc de analogia rei, amp;nbsp;fl-gni breuiter attigifle fufficiat.
«ï itfiliuf oéb) dierum iiratnàdetw. Nuncdiem odauum Circuncifioni præfcribit Deus ; vnde apparct partem fuifle pædagogiæ, fub qua veterem populum tencrc voluit. Nam maior ho-die, laxiôrquc in Baptifini adminiftratione permifla eft libertas. Cæterùm de numero dicrum, quidam anxic difputandâ eflc negantiquia Dominus infantu cneritudini pepcrccrit: quâdoqui-dem pcriculo né carebat,adhuc ab vtero rcccntibus vulnus infligere.Etfi autem facere poterat nequid noxæ, aut læfîonis afferret circuncifio, nihil tarnen in co abftirdi crit, fi dicamus habi-tamabeo fuifl*erationemteneræætatis,vtteftatumludæis faceretpaternum fuumergaipfb-rum liberos amorem.Ahis hoc nimis eflc frigidum videtur: itaque fpirituale myfteriu in dierum numero quærût. Allcgoricc feptem diebus notatam fuifle putant vitam præfcntcm: ofta-uo die iufliflc Dcum circuncidi infantes, vt oftendcret meditandam quidem efle carnis morti-ficationem toto vitæ curfu,fed nonnifi poft cius finem complcri. Auguftinus etiam ad Chrifti rcfürreófionem Deum fpedafle exiftimat,qua abolira fuit externa circuncifio,amp;veritas figuræ exhibita, Septenario numero, præfentis vitæ curfum defignari, probabile, amp;nbsp;rationi confènta-ueumeft. Ergo oélauus dies ad figurandumnouæ vitæ exordium videri poteft à Domino po-fitus. Sed quia nufquam expofita in Scripturis ratio legitur, nihil aufim aflercre. Qüarc tencrc fufficiat quod certum eft ac folidum:nempcDeum in hoc fÿmbolo fie repræfêntafle veteris hominis interitum,vt tarnen oftenderct le reftitucrehomines in vitam. siue uerna,lîue emptitius.QiM præcipit Deus Abrahæ, vt quofcunque habet fub fua poteftatc eircuncidat, in eo rclucet fingu-laris eius amorerga fanâum Abrahâ, quôdtotameius domû fua gratia cömpleditur. Scimüs olim vix in hominû numero habitos fuiffe fcruos.Atqui Deus ipfos in fèrui fui fauorem fibi fi-iios adoptat. adhanc mifericordiam nihil omnino addi poteft. Deiicitur etiam carnis fuper-bia, quum Deus nullo perfonarum refpelt;äu,ingenuos feruis aggregat. Cæterùm in perfona A-brahæ legem hanc feruis fuis omnibus præferipfn;,vt quofcunque habent fibi fubieótos, in ciuf-demfideifbeietatemadduccre ftudeant.Singulæenimpiorumfamiliæ tötidem Ecclefiæeflc debent.Ergo fi pietatem noftram probare cupimus, danda opera eft vt quifquc noftrum in ob-fequium Dei compofitam domum habeat. Nee tantum iubetur Abraham domi fuæ natos di-care,amp; offerre Domino,fèd quofcunque poftea acquifierit.
’5 I» paclum ferfetuiim. Duplcx potcft efle fenfus:vcl quód Deus gratiam fuam,cuius teftimo-uium ac pignus erat Circucifio,ætcrnam fore promittat: vel quod fignum ipfùm perpetuó fer-Uari velit.Equidemnondubito quinad vifibile fignum perpetuitas iftareferridebeat. Sedqui inde colligüt,hodic quoque inter ludæos vigere illius vfum, meo iudicio falluntur. Nam ab il-lo axiomate difcedunt,quod nobis fixum efle debet, Qimm finis Legis fit Chriftus, perpetuum tempus quod cæremoniis Legis tribuitur, fuifle finitum ex quo Chriftus apparuit. Templum Perpetua erat Dei fèdes,iuxta illud, Hæc requies mea in feculum feculi, hïc habitabo.Sabbathü tton temporalis, fed perpétua erat populi fanétificatio. neque tarnen negandumcft quin illis fi-Aern attulerit Chriftus.Non aliter de Circuncifione quoque fentiendum eft. S i obiiciant ludæi, violatamhoc modo fuifle Legem à Ghrifto : refponfio facilis eft, fic abrogatum fuifle exter-
-ocr page 138-Cap. X V IL 122 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
num vfum,vt ftabilita fucrit cius veritas.Nam Chrifti demum aduentu infolidum fancita fuit CircûcifiOjVt femper duraret, ratumque efTcr fœdus illud quod femel Deus pepigit. Porro nc-quem V i fib ill s figni mutatio perturber,tenenda eft ilia,cuius memini, feculi renouatio, quæ va-rietatc quadam interpoli ta, perpetuauit quæ caduca alioqui fuiftent.Ergo licet vlus Circunci-fionis ceflaueritmon tarnen iplà définit efte fœdus lèculi veTperpetuumifi modo Chriftus fta-tuitur médius,qui mutato figno,veritatem fanciuit.Q^d autem Chrifti aduentu ceftaucrit externa Circuncifio, ex Pauli verbis liquct-.qui no tantum docet,circûcilôs elfe nos Chrifti morte, fpiritualiter,non figno carnali : lèd Baprilînum nominatim in locum Circuncifionis fubro-gat,CoIoir.2.b.ii.ncmpeCircLicifioniBaptifmusfuccederc non potuit,quin earn tollerer ème-dio.Ideo amp;nbsp;proximo capite,inter ipfam amp;nbsp;præputium quicquam intcrelfe neganquôd tune Ici licet res media foretjac nullius momenti. Vnde refellitur corum error qui adhuc inter ludæos vigere putanr,quafi pcculiare genris lÿmbolum quod nunquam abrogari debuerit.Fateor qui-demfuilTc illis ad tempus permiftam, donee melius innotefceret libertas perChriftum parta: fed ita vt vim fuam minime retinucrit. Abfurdumenim foretduobus diucrfis fignis in Eccle-fiaminitiari: quorumaltcrum veniireChriftumtcftetur,acconfirmer: altcrum vero,adum-bret quafiabfentem.
14 CW non dratnd/â fûerit afro. Quo maiorc ftudlo colatur Circuncifio, Deus grauem pœ-namdenuntiat fiquis earn neglexerit. Sicuti autem inde perfpicitur, quantæ illi curæ fit falus hominum : itahorum Ibcordia coarguitur. Nam quum Deus amoris fui, æternæque vitæ pi* gnus ram benignè offert : quorlum minas addit, nifi vt corum tarditatem exciter, qui ccleritcr accurrerc debebant’ Hæc igitur pœnæ denuntiatio, fœdæ ingratitudinis homincs infimulat, quôd Dei gratiam vcl refpuant, vel contemnant. Cætcrùm docet hic locus non impunc celfu-rum talem conrcmptum.Quoniam autem folis contemptoribus pœnam Deus minatur, colli-gimus nihil infantibus nocuilfe fuum præputium,fi ante dicm oftauum mortui effent. Satis c-nim ad eorum falutcm cfficax erat nuda Dei promiffio. Neque fie eam obfignauit externis ü-gillis, vt ipfis virtutem fuam adftringeret. Atque omnem huius rci controucrfiam dirimit Moles ratione addita, quôd fœdus Dei irritum fccerint. Porrô feimus non violatum fuiffe fœdus,quumablataeratfacultas. Sciamusergo falutcmgeneris Abrahæ inillo verbofuiffc inclulam, Ero Deus lèminis tui. Quanuis autem Circuncifio vice confirmationis accelfcrit. non tarnen feciffet quin vis amp;nbsp;cfteâus verbo conftaret. Sed quia in hominum arbitrio non cft, quæ Deusconiunxitdiucllere: nemo fpcrncrc, vel negligere fignum potuit, quinverbum i-pfum abiiccrct, féque oblato illic beneficio priuaret. Solum ergo negleftum tam feuere virus eft Dominus. Siqui verb infantcs,falutis telferaper mortem priuatieffent,illis pcpcrcit,quia fœderi Dei nihil derogauerant. Eadcm hodic ratio in Baptifhao valet. Qmfquis neglclt;fto Ba-ptifmo,fenuda promiffionecontentumeffefimulat,conculcat quantum in fe eft Chrifti fan-guincm : vel faltem ad liberos fuos ablucndos fluere non patitur. Ita figni contemptum fequi-tur iufta pœna gratiæ priuatio, quia impio figni 8; verbi diuortio, vcl potius laccrationc viola-tur Dei fœdus. Exitio autem addicerc infantes, quos fubiramors ad Baptifhaum offerri palfa non eft priufquam vlla paren turn negligentia interccderet, crudclitas eft ex fuperftitione nata. Quin ad cos pertineat promiffio,minimc dubium eft.Qmd verb magis abfurdutn.qu.^m fi cius vim cneruet fymbolum.quod cius confirmandæ caufà additur’Quare vulgarem fentétiam qua fertur Baptifmus necelfarius effe ad falutcm,ita moderari oportet,ne Dei gratia,amp; Spiritus vir-turcm alligctexternis fymbolis,amp; Deii fallaciæaceufèt. mm irritum. Tuncenim ratû cft Dei fœdus vbi fide ampledimur quod promittit.Siquis obiieiat ab hac culpa innoxiosfuif-le infantes,qui fenfu adhuc carebant: refpondco non debere nimis vrgeri hanc vocc,quafi Deus infantes proprii deliâi reos peragat : fed tenédaeft antithefis,qubd ficuti Deus in patris perfo-nafilium infantem adoptatiquum répudiât pater tale beneficium,dicitur infans fe abdicat e ab Ecclcfia. Idcnim valet Iocutio,DcIeri c populo,quem Deusfibi elegerat.Q^d^^ponunt quidam non fore ludæos, neque in cenfu populi babituros locum,quibus præputium rclidum fuc-rittnimis frigidü cft. Longius progredi oportet,qubd Deus fcilicet in populo fuo non agnofcct, qui adoptionis notam ac tefferam non geftabunr.
ly idrai uxoris tua. lam Deus legitimum Abrahæ fernen ex Sarapromittit Fucrat (quem-admodum dixi) ilia nimium præccps, quum ancillam nullo Dei mandate in vieem fuam fub-ftitucret : nimium etiam facilis Abraham, qui vxorcm ftultc, amp;nbsp;réméré Deo præire volentem fcquutus fuerat. non ramen obftitit v triufque culpa,quin Deus patcfaciar, il lis fc daturum fernen , cuius fpem fibi quodammodo præcidcrant. Vndc clarius rcfulgct gratuita Dei bonitas: qubd tametfi cius curium fuis obftaculis impediût homines,adeos nihilominus pcrucnit.Por-rb Saræ nomen Deus mutât, vt cius principatum , qui in priori nomine trat rcftnâior,longe
-ocr page 139-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î2j
latéquecxtcndat.Nam litera » poflefiluû pronomen apud Hcbræos valet:nûcca fublata, Deus vult fine excepdone Saram vbique dominam amp;nbsp;principem ce’ebrari:îdque in côtcxtu cxprimi tur,quum Deus fe filium illi daturum promittit.ex quo tandem Gentes amp;nbsp;Reges nafcantur.Etfi autem prima fpecic ampliffima eft ifta benedidio,longe tarnen vberior eft, quàm verbis præ lê ferat:ficuti paulo pôft videbimu#
17 Et froflrauit fi Abrdhdt» mfidem. Hoc non modo rcuerêti£e,fed fidei quoque tcftimoniû fuiti Nam Abraham no tantum Deum adorat, fèd gratias agens, fide ie reciperc St amplefti teftatur quod promifliim erat de filio.Hinc etia rififle colligimus,nó quod vel fperneret, vel pro fabul«l duceretjvel reiiceret Dei promifTioné : fed vt fieri plerunqUe in rebus minime cxpeâatis foletj partim gaudio exultas,partim admiratione extra le raptus,in rifum prorumpit.Neque enim in eorum Æntentiam defeendo qui ex fola lætitia rifum hunc manafie putant : quin potius exifti-mofimilemattonitofuifle Abrahâ. quodetiamproximainterrogatio cofirmat, Nunquid cen-tenario nafeetur filius;E tfi cnim no répudiât quafi vanu,quod diôtû ab Angelo fucrat:fè tarnen nó fecus affici oftedit, ac i ncredibili nuntio allato. Ita rei nouitas cu percellit, vt ad breuc tepus obftupeat: fc tarnen humiliât corâ Deo, amp;nbsp;mete cófu{us,potentiam cius in terra proftratus,fidc adorat.Nam quod hæc non fuerit dubitantis oratio ,teftis eft Paulus ad Romanos cap.4.d. 19, qui negat Abrahâ confiderafte corpus fuu cmortuü,vel cffœtâ vuluam Sara;,vel difquifiiffe per infidelitatem,{cd fpe lupra ipem credidifte.Et quod rcfertMo{cs,d/xj//è Ahrdhdm in cordeßio:nö ita interpretor quafi diftindè hoc animo cóceperit : fed vt multa nobis etiam prætcr meditatione obrepunt,repentc in mentern fubiit perplexa ifta cogitatio,Quidhoc rei eft,vt cétenario nafca-tur filius;Atqui videtur hatc quædam inter carnis fenfiim amp;nbsp;fidem difceptatio : nam etfi Abraham reuerenter ft coram Deo profternens,eius verbo mentem fuam fubiicit:rei tarnen nouita-teadhucturbatur.Refpondeo,admirationcm hanc quæ viam nonobftruebat Dei poteiitiæ, nó fuifte fidei contrariam.-imó inde melius enituit fidei vigor,quod per tam arduum obftaculum e-merfit.Ideo non reprehenditur quod riftrit,ficuti proximo capite Sara.
18 Etdixic Abrdhdtndd Deum. Noniam tacitus ftcum miratur Abraham; ftdinvotti acpreca-tionemeffunditur.Q^anqua turbati adhuc,amp; vacillantis animi vox ifta eft,o fcvel vtin.â) uiudt ly^eZ.Quafi enim minus fperarc audcat,quam promittit Deus, in filio iamnato fubfiftit : non quod promiffioné de noua fobole rciiciatiftd quia iam accepta gratia cótentus eft, nifi longius ftextenderet Dei libcralitas.Non ergo refpuit quod offert Dominus: fed quum ampledi paralus fit,ex infirmo tarnen carnis fenfu illi effluit iftud,Vtinam Iftnael, Quidâ ita putant loquutu Abrahâ, quod primogenito fuo metuerit. Sed nulla eft ratio cur pUtemus talimetu perculfum fuiffe Abraham,ne Deus alteru filium dâdo,priorem auferrer : quafi pofterior eius gratia prio-rem abforbeat.Et hunc fenfum refellit Dei re{pôfio,quæ paulo póft ftquitur. Illud ergo quod dixi, certius eft, precatum fuiffe A brahâ vt fibi rata effet ac ftabilis Dei gratia in quaacquiefec-bar.Porro incogitanter inhoc votu erupir,qufi præ lætitia,nondti caperct quod ex ore Domini audierat.vf«ere ardw Domino tantundem valet,ac ftruarieius præfidio incolumé:vel ab ipfo benc-dici.Petit igitur Abraham à Domino,vt quam Ifinaeli dédit vitam,conftruet.
»9 yerê Sdrd. Quidam aduerbiumSatt, accipiunt pofitum pro Vere. Redius tarnen alii qui auxefim contineredicüt.Excitat cnim Deus torpentem ferui fui animum : aefi diceret, Obftat tibi vnius gratiæcôfpcfl:us,nctealtius erigas:itafit vtnimis anguftè fenfiis tuos cocludas.Nûc igitur animum tuum dilata, vt quod de Sara promitto,fimul admittas.Nam fpei ianua ad verbi latitudinem patere debet. 'Ecfldtudmfoedu.j menm atm eo. Spirituale fcedus reftringit ad vnam familiam, vtpromiffamantè benediéiionem inde fperare Abraham difcat. quia enim peruer-fttn fibi Ipem abfque Dei verbo finxerat, earn rcuelli prius oportuit ex eius corde : quo melius nunc in cælefte oraculum recumberet, ac in folidamDei veritatem figeret anchoram fidei fuæ, quæprius in falft imaginatione fluffuauerat. Fœdus perpetuum vocat quo ftiprà diximus,ftn-fti.Deinde exprimit nó fore alligatum vni tätum perfonæ, ftd commune totius generis, quod continua fucceffione perucniat ad poftcros. Videtur tarnen abfurdum efle, quod circuncidi iu-bcat Deus Ifmaelcm, quern fua gratia priuat. Rcfpondco, quanuis Dominus Iftacprimogcni-tum,amp; caput conftituat,à quo manarc velic falutis f(xdus:non tarnen Iftnaelem prorfus exclu-dcrc:quinpotiusdumtotam Abrahæ domumadoptât,Ifmaclem fratrifuo Iftacquafi infe-rius membrum adiungit,donec ft amp;nbsp;patris domo,8t fraterna focictate abdicct. Superuacua igitur C ircuncifio non fuit,donee à fcedcrc cxciderec : quod tametfi penes ipfum non crat depofi-tum,potcrat tarnen participate cum fratre fuo I fiac.In fumma,nihil aliud fignificat his verbis Dominus,qu.am Ifaac Icgitimum promiffæ benedidionis fore hærcdem.
»0 Ef pro ifindcl. Clarius inter duos Abrahæ filios difeernit. Nam alteri promittens opes*
-ocr page 140-Cap.XVII. 124 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
dignitatem,amp; alia qux funt præfentis vitæ, carnis filium cfle oftendit. Peculiare autcm for dus cum Ifaac pacifcitur,quod mûdum amp;: hanc caducam vitam tranfcendit: non quodfpem ætcr-næ faint 1 s Ifmacli præcîdat: fed vt doccat à genere Ifaac petendam effe falutem vbi refidet.Cæ-terùmcolligimusex hoc loco, fandos patres minime in terra Dei promiffionibus rctentos fuifCe, fedpotius incælumeuedos.Namquicquidoptabile^ftterrcnæ vitærcfpedu,Deus li-beraliter, amp;nbsp;prolixe Ifinaeli promittit. amp;nbsp;tarnen quicquid in cum donorum confcrt,nihili æfti-mat comparatione foederis, quod ftabiliendum crat in Ifaac. Sequitur ergo, non opes, nec po* tentiam, nec quidquam aliud temporale promitti filiis Spiritus: fed xternam benedidioncm, quæ fola fpe pofTidetur in hoc mundo. Ergo vt nunc 8c deliciis, 8c bonis omnibus affluamus, cuanidaeft tarnen noftrafœlicitas, nifi fide penetremus in cælefteDci regnum,vbimaior 8cal-tior nobis repofita eft benedidio.Quæritur tarnen,an terrenæ folùm vitæ cura habucrit Abraham,dum pro filio prccatus eft.id enim videtur innucre Dominus, quum fcilli dedifte pronun-tians quod petebat,non commémorât nifi quæ diximus. Sed confilium Dei non fuit totum A-brahæ votû comprehenderc: tantum fignificat,lfmaclis,pro quo folicitus erat Abraham,ratio-nem aliquam fibi fore, vt appareat commedationem patris non fuifte irritam.T eftari enim voluit tanto fe amorc complcxum effe Abraham, vt in cius fauorcm totum genus refpiciat, 8c pc-culiaribus beneficiis dignetur. AfccnditDeu} ah Abraham. Continethæc loquutio vtilemdo-drinam, quôd fcilicet Abraham cerrô cognouerit hanc vifioncm à Deo effe. hue enim fpedat ifte afeenfus. Piis autcm necefleeft eorutn omnium quæ audiunt, atithorem Deum patefieri, ne hue illuc circunferantur, fed è cxlo tantum pcndcant.Quôd autcm ntinc Deus poftquanalo quutuseft,in gloriam cæleftem non palàmcxtollitur coram oculis noftris, id de fidei noftræ certitudine nihil minuere debet : quia femel plena in Chrifto manifeftatio exhibita fuit, quam nobis fufficere æquum eft. Deinde quanuis Deus vifibili figno quotidie furfum non afcendat, in eo tarnen non minus refplendet eins maieftas, quód nos tranfformans infuam imaginem, furfum attollit. Deinde fatis authoritatis conciliât verbo fuo, dum ipfum cordibus noftris per 5piritum fuum obfignat.
15 Ef tulit Abraham Ipnaelem. Nunc Mofes A brahæ obedientiam commendat, eo quod ft» totamque familiam,prout iuffus crat, circunciderit. Necefie enim eft prorfus fuifte Deo ad-didum, qui fibi vulnus cum acerbo dolore, nee fine vitæ pcriculo infligerenon dubitat.Huc ctiamaccedit temporis circunftantia, quod non diftdt in altcrum diem, fed ftatim paret Dei mandato. Nec tarnen dubium eftquin ludatus cum variis cogitationibus fucrit. Vt innunie-ra aha omittam, hoe illi in mentem venire potuit,Ego quum tandiu vexatus fiierim multis rebus aducrfis, 8c per diuerfaexiha iadatus ,nunquam tarnen à Dei verbo deftexi: ft hoe fymbo-lo volcbat me fibi confecrare in ftruum, cur vfquc ad extremum fenium mcum diftulid Quid hoe fibi vult, quod faluus efte nequeo, nifi alterum pene in fcpulchro pedem habens, pcllicu-lam mihi abfcindam e Sed hoe illuftrius obedientiæ documentum fuit, quód fuperatis omnibus obftaculis, celeriter, 8c fine mora perrexit quo Deus vocabat. Nee minus præclarum ineo fidei fuæ fpecimenedidit : quianificertó amplexus effet Dei promiffioncSiminimc tamprom-ptus futurus erat ad obftquium. Hinc igitur tanta alacritas, quód variis tentationibus, qux concutcrc eius animum, hucque 8c illuc abftrahere poterant, verbum Dei oppofuit.Duoetiam hic obferuatu digna funt.Primùm quóddifficultatenonabfterritus fucrit Abraham, quo minus Deo præftaret officium quod debebat. Scimus ingentem illi fuiffe turbam domi, 8c quæ ferè populum vnum æquarct; Vixcrcdibile erat paffuroseffe tot virosfc cum fpecic ludibrii vulnerari. Ita meritó timendum erat, ne magnum tumultum cxcitarct in familie tranquilla: imó nc vno impetu maior pars fcruorum aduerfus cum infurgeret; fretus tamc Dei verbo,rem impoffibilem ftrenuè aggreditur. Deinde videmus qu«àm probe inftitutacius domusfuit:quód non vernæ modo,Ted extranei homines,Sc pecunia empti, moleftü, 8c carnis ftnfu pudendum vulnus placide excipiant. A pparet igitur fcduló curaffe Abraham vt paratos ad officium ha-beret.Et quoniamipftfub fanéfadifciplinacoshabuit,mcrcedemtulit fuædiligentiæ,quód tam faciles in re plufquam ardua expertuseft. Sic hodierem faélu impoffibilem præcipcrc Deus videtur, quum vult paffim tori mundo Euangelium fuum prædi cari, vt.à morte in vitam reftituat. Videmus enim quanta fit omnium ferè peruicacia, qu.àm multis,8c quamvalidis jnachinis obfiftat Satan : vt ipfis denique principiis obftruâæ fint omnes viæ : præftare ramen fingulos officium dccet,nec impedimentis cedendum : tandem conatus noftros, 8c labores fuc-ce{fu,qui nondum apparet,minime fruftrabitur.
-ocr page 141-ï N GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ixç
Cap.XVIII.
i pT vifusefi illi Dominus in QucrcetôMamré: amp;ipfefelt;lebatinoftiotaber LZ.naculi,quum incalefcerct dies.
X Etcleuauitoculos fuoSjôgt;vidit,amp;eccetresviriftabantiuxtaeum;amp;vidit,amp; • cucurrit in occurfum corum ab oftio tabernaculi, amp;incuruauit fe fiiper terra.
î Et dixit,Domine mi, fi nunc inueni gratiamin oculis tuis, ne nunc tranfeas àferuo tuo.
4 Tollatur nunc parum aquæ,amp;lauate pedes vefi:ros,amp;innitimini fub arbore.
5 Et capiam buccellâ panis,amp; fulcite cor veftrum, poftea trâfibitis:quia idcir-CO trafiftis ad feruû veftrum. Et dixerût,Sic facias quemadmodû loquutus es;
6 Et feftinauit Abraham ad tabernaculum ad Sarâh,amp; dixit,Feftina,tria lata fa rinæ fimilæ confperge,amp; fac fubcinericios panes.
7 Et ad boues cucurrit Abraham,amp; tulit vitulum tenerum amp;nbsp;bonum,amp; dédit puero,amp;feftinauit vt pararet eum.
Et tulit butyrum,amp; lac,amp; vitulum quem parauerat,amp; pofuit ante eos, amp;nbsp;ip-fe ftabat iuxta eos fub arbore,amp; comederunt.
9 Et dixerunt ad eum,Vbi cft Sarah vxor tuaeEt dixit,Ecce in tabernaculo.
Et dixit,Reuertendo rcuertar ad te fecundum tempus vitæ, amp;nbsp;ecce filius en? .. Sarah vxori tuæ. Sarah autê audiebat in oftio tabernaculi, quod erat poft eum H Et Abraham Sc Sarah erant fenes o- proueêæ ætatis,defierâtq; efle ipfi Sarah via ïècundum muliercs.
12 Et rifit Sarah intra fcfe,diccndo,Poftquamfenui, critmihivoluptas?amp; do-minus meus fenuit.
1} Et dixit Dominus ad Abraham,Vtquid rifit Sarah,diccndo,Num ctiamve-rè pariam,amp; ego fenuiî
4 Nunquid'abfcondetur a Domino quicquamead tempus reuertar ad tefccû-dum tempus vitæ,amp; ipfi Sarah erit filius.
K EtnegauitSarâhdicédo,Nôrifi:quiatimuit.Etdixit,Nequaquâ:quiarififii.
i6 Etfurrexerunt inde viri,amp;rcfpexcrunt contra facié Sedôm:amp; Abraham ibat cum eis vt dcduceret eos.
17 Et Dominus dixit. An ego celabo Abraham quod ego facio?
18 Et Abraham erit in gcntcmmagnam,amp;fortem,amp;benedicentfibi in eo om-nes genres terræ.
^9 nbsp;f^ia noui eum:propterea præcipict filiis fuis,amp; domui fuæ poft fe, amp;nbsp;cufto-
dient viam Domini, vt faciantiuftitiam, amp;iudicium: vt venire faciat Dominus fuper Abraham quodloquutuseftfupej-gyjn.
*0 Et dixit Dominus,Clamor Sedom amp;nbsp;Hamorah certè multiplicat’ eft,amp; pec-catum eorum vtique aggrauatum cft valde.
21 Defcendam nunc, amp;nbsp;videbo an Iccundum clamorem eius qui venir ad me, fccerint confummationem:amp; fi non,fciam.
»2 Et verterunt fe inde viri,amp; perrexcrunt in Sedomfipfe verb Abraham adhuc ftabat coram Domino.
’î Et acceffit Abraham,amp; dixit,Nunquid ctiam difperdes iuftum cum impioî
24 Si forte fuerint quinquaginta iufti intra ciuitatem, nunquid etiam difper-des,amp;non parces loco propter quinquaginta iuftos qui funt intra earn?
2î Abfit tibi vt facias fecundum rem hanc,vt mori facias iuftum cum impio,amp;
-ocr page 142-XVIII. utf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
C3p-
fit iuftus ficut impius :abfit tibi,an qui iudex eft omnis terræ no faciet ludiciu!
Et dixit Dominus,Siinuenero inSedom quinquaginta iuftosintraciuitate, parcam toti loco propter cos.
Et refpondit Abraham,amp;dixit, Eccenunccœpéloquiad Dominum, amp;funi puluisamp;cinis:
Si forfitan defucrint de quinquaginta iuftis quinque,nuquid difperdes propter quinque totamciuitateme Et dixit, Nondifperdam, ft inuenero ibi qua-draginta amp;nbsp;quinque.
29 Et addidit adhuc vt loquerctur ad eum, amp;nbsp;dixit, Si forte inuenti fucrint ibi quadragintajEt dixit,Non faciam propter quadraginta.
JO Etdixit, Ne nunc fit ira Domino mco, amp;loquar:fi forte inuenti fuerint ibi trigintaeEt dixit,Non faciam fi inuenero ibi triginta.
JI nbsp;Et dixit,E cce nunc cœpi loqui ad Dominum : fi forfitan inuenti fucrint ibi
vigintifEtdixit,Non difperdam propter viginti.
J2 nbsp;nbsp;Et dixit,Ne nunc fit ira Domino meo, amp;nbsp;loquar,tantumodo femel; fi forfi
tan inuenti fucrint ibi decemeEt dixit,Non difperdam propter decern.
B Et perrexit Dominus quando finiuit loqui ad Abraham, amp;nbsp;Abraham reuef-fus eft ad locum fuum.
I Ef Mfrs efl illiDonnnu!. Incertum eft dicatnc Môles, poftearurfus apparuifTc DcumAbf^-hx:an priorcm hiftoriam contexens,alias circunftantias exprimât, quarum nondum fadac^^^ mentio. Mihi tarnen prius illud magis placet,quod Deus ferui fui animum noua vifionccófir' maucrit,ficut aliis fubindc at que aliis adminiculis opus habet ûndorû fides.Fieri ctiam poteft» vt in gratiam Saræ repetita fucrit promiffio. Quid fi Deus hoc modo gratiæ magnitudinéor-nare voluerit ? Neque enim id fatis magnifiée pro dignitate cxtolli poteft, quod promitiil*’*’ Ifaac,ex quo tandem mundo affulgeat redemptio amp;nbsp;lalus. Quicquid horum fit,vidcmus iuftaHi fuifte caufam cur iterum promiftus fucrit Ilaac.De voce Mamrc,diximus capite dccimotcrtiO' Verifimilc eft tllic fuifte qucrcctum,vbi propter loci coramoditatem habitauerit Abraham.
I Efeccetres idri. Priulquam ad præcipuum caput defeendat Mofes, fandi viri hofpitalita-tem nobis defcribit. Ac Angelos nominat viros : quia humanis corporibus induti,nó alii«l fe fcrebant quàm fe homines efte. Idquefadqmeft confulto,vt cos tanquam homines excipies, charitatem fuam probaret.Nequeenimnoftris officiis,quæ verafuntcharitatis documenta, indigent Angeli.Porro hofpitalitas in illis prxeipuum locum iure obtinct : quia non vulgaris eft virtus, iuuarehomincs incognitos, àquibus nihil fperaturmcrccdis. Solentenim vtpluti* mum homines,quum alii aliis ft impcndunr,mutuas vices captare : qui autem hoipitibusA ho-minibus incognitis benignus eft,gratuitô fe liberalem efte probat. Qhare non parumftudisme retur Abrahæ humanitas,quôd homines fibi ignotos,a quibus nihil beneficii acccperat,amp; vndc nulla fpcs erat mutuæ gratiæ, vitro inuitat.Quid ergo fpedauit AbrahameNcmpcvt hofpitum neceffitati fuccurreret. V idet laftbs ex itincrc,calorc ctiam confeftos efte non dubitat:reputat in-feftum viatoribus diei tempus, folari igitur, amp;nbsp;leuare cupit qui fic laborant. Et ccrtè ipft natu-ræ ftnfus iuuandos maxime efte hofpites didat : nifi nos cæcus amor noftri ad mercenaria po-tius officia impclleret. Nullienimmiftricordia, amp;nbsp;auxiliodigniorcs, quàm quos videmustam amicis quàm domefticis commodis deftitui. Itaqueamp;fanduminprimisolimhabitü fuitius hofpitii apud omnes populosmec probrum vllum magis deteftabile,quàm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vel inhofpita-
1cm vocari. Bclluina cnim eft crudclitas, fuperbe dcfpicere qui ordinariis prælidiis nudati ad 0-pcmnoftramconfugiunt.Quæritur tarnen an itapromifeuè folitus fuerit quoftibet cxciperc Abraham.Maior enim futurns erat concurfus,quàm vt turbæ làtiffeciftet.Rclpondeo,quæ erat hominis prudcntia,difcrimcn ab co habitu fuifte inter hofpites. Etcerte inuitatioquam hic rc-fert Mofcs,aliquid habet nó vulgare. Nec dubium eft quin Angeli in ore Sthabitu aliquid rarx dignitatis præ fe tulerint, vt dignos nó tâtùm cibo amp;nbsp;potu, ftd ctiam honore ftatucret Abrahä. Qui putant huius officii tam fuifte ftudiofum, quia edodus eftet à patribus Angelos fub fpecic humana fæpe verlàri in mundomimis argute phiIoft»phâtur.Rcclamat et iam Apoftoli autho-ritas,qui negat tarn ab ipfo, quàm à Lot cognitos primo fuifte Angelos, quu putarent ft hofpi-tio excipcrc homines. Sic igitur habendum efl^quu Abraham vidcrct homines afpedu teueren-
-ocr page 143-î N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;127
dosA qui finguhris præftantiæ notas habcrcnt,obuiam fuifTe progrefTiim, honorifîcè ßl 11 ta He, amp;nbsp;rogaiTe vt quiefcercnt. Et tune maiorânt integritas, vt pollet minore penculo ius hofpitalc coli,qu«àin nuncin tanta hominiim perfidia. Itaque tam frequentes cauponæ prauitatis nlt; ft a* teftes funt,falt;âûmque noftra culpa arguunt, vt præcipuum inter nos humanitatis offjciu cbfo-leuerit. Etfe. Hocreuerentiæfymbolû incomunivfufuitapud Orientales.Qtiod vetufti quidam Scriptores hincmyiteriumclicereconati funt, Abrahâ vnumex tribus quos vi-dcrat,adorafie,ideôque tres in vno Deo perfonas fide efie intuitum: quiafriuolû eft, Si obnoxiu fannis amp;nbsp;calumniis/omittere fàtius eft. Ante enim diximus ficcxceptos fuifie Angelos à fanfto virojvt officium præftarc hominibus voluerit.quôd auté eius benignitatem ornauit Deus.amp;hac mercede dignatus eft,vt Angelos illi hofpites offerret, id nó ante agnouit,quàm fe in fine pradii patefecilfent.Human’ eft igitutjacciuilis honor que illis exhibet.Quôdautc vnû peculianter fa. lutat,probabile eft ideo faâû elfe,quia præ aliis duob’cxcellucrit. Scimus eni Angelos v tplurimü apparuifte cû capitc fuoChriftoùtaq; hîc in trib’Angelis vnû defignat Mofts legationis prîcipc'.
J Ne nunctranfeM. Quôd tam blandè,imô fuppliciter rogat Abrahâ, non dubium eft quin fa-ciat permotus ea quam dixi,caufa. Nam fi obuiis quibufque maftaffet vitulos, ftatim immenfis fumptibus exhauftaeius domus fuiftet. Eorû ergo virtuti, amp;nbsp;eximiis dotibus honoré habuit, ne Deû côtemneret.Ita nec paftim tam libcralis fuit,vt erronibus,vel aliis quibuflibet gregariis ho minibus fupplicaret-.nec eum induxit ambitio,vt erga tres iftos folito benigniüs fecftunderet:fcd amor,amp; ftudium donorum Dei, amp;r virtutum quæ in illis emicabant. Qued verô fruftum panis tantum offert,non tantum vitandæ iaôlâtiæ caufâ,beneficiû quod erat daturus,extenuat: fed qi o facilius confilio eius,amp; precibus obtempèrent, vbi perfuafi fuerint fe non fore nimis graues, ac moleftos.Neque enim libeter fumptus,vel laborê afferunt modefti homines. Lotio pedû illo ft-culo,amp; in caorbis plaga valde trita fuitifortc quodnudis pedibus inter fummos calores iter facc-rent.optimumautcm hoc erat Icuandæ laffitudini remcdium,fi pedes calore aduftos lauarent.
y idcirco tritnpfh! adJêruivmHcfirutn. Non intelligit côfultô,vcl data opéra veniffcjVt hofpitium quxrerent: ftd opportune id accidiffe fignificat,acfi diccret, non fortuitô in cû locû dclapfos efie, fed Dei cófilio,amp; manu addudos.Ergo ad Dei prouidentiâ rcfcrr,qucd tam corn ode in locû ido neuminciderint, vbi ft paulifperreficiât,donee mitigeturcalorfolis. Porrô quumeertum fit ex fincero animi ftnfu italoquutumeffeAbraham,ftatuamusciusexcmplo,quoticsnobisoccur-runt fratres.qui noftro auxilio indigent,eos diuinitus nobis offerri.
6 EtfißmtKit Kiraham. Refertur Abrahæ fedulitas in traftandis hofpitibus:amp; fimul oftendit Mofts quàm benè côpofitam domû habuerit.Denique paucis verbis pingit nobis pulchrâ occo-nomiæ figurâ.Difturrit Abrahâ,partim vt mandet quod vult fieri : panim vt quod propriû eft patriffamiliâs exequatur.Sara in tabernaculo ft cótinet, non vt defidiæ indulgcat, ftd potius v t fubcat ipfa quoque laboris parte. Præfto adfunt famuli ad obftquiû. Hæc eft fuauis bene morata: domus fymphonia,quæ tam repente extare nó potuit, nifi longo vfti afiiiefafti ad reéfâ difcipli* nâ finguli fuifient. Quôd autem dicit Mofts comediffe A«2E/of,quæftioncm parit. Sunt qui exponât comedentium fpecié tantum præbuifie.Q^d commétum,ex alio errorc illis in mentem venir, quia nó veris corporibus,ftd tantû fpeâris imaginâtur fuiffe indutos. Atqui longe aliter mco iu-dicio res habet.Phmû,non fuit hæc prophetica vifio vbi oculis ingerûtur rcrum abftntiû imagines,ftd reipfâ vencrût Angeli in domum Abrahæ. Quare nó dubito quin Deus, qui totum mun-dum exnihilo condidit,amp; quotidiemirus eft in formâdis creaturis artifex, corpora illis ad tépus dcderit.in quibus iniundû fibi munus peragerét.Sicuti auté verc ambularût,loquuri funt,amp; per-fundi aliis officiisûta verè comedific ftatuomô quôd efurircnt,ftdvt latcrent vfque ad tépus reue lationis. Cæterum vt Deus quæ in vfum temporalem creataerât corpora,extcmplo in nihilum redegitâta nihil abfurdi erit,fi dicamus confumptum fuifte cibum vn.i cum corporibus.Quem-admodum autem has quæftioncs attingere vtile eft,nec vlla religio vetanfic rurfum nihil melius qucàm fob ria folutionenos efie contentos.
? vil ffl îaraî Hadenus pafius eft Deus Abrahâ præftarc quod officii fui crat.Poftquam veto eius charitati locû dédit,nunc fe manifeftareincipit in fuis angeli s. Qtiôd Mofts nunc très lo-quentes inducit,nûcvniloliattribuitftrmonem:rano eft.quia tres fimul vnius Dei perfonam rc ferunt.Tenendum ctiam memoria eft quod nuper adduxi,vni dari principem locum,quia Chri-ftus qui viua eftPatris imago,fub Angeli forma patribus ftepeapparuit: Angelos autem,quorum caput eft,habuit comites.Quôd autem de Sara intcrrogant-.colligere inde licet,rurfus hicpi Omit ti Abrahæ filium,quoniam iTla prioris oraculi teftis non fucrat.
10 Ketitrtendo reaeriar ad te. Hieronymus vertit,VitaComitércucrtariacfi Deus humano mote loquens dixiiret,reuenar fi vixero.Scd abfurdû effet, Deû qui iammagnificè potentiam fuam prædicat,ftrmoncm ab hominibus mutuari.acfimortalis forct.Quænam,obfecro,conftaret ili-figni huic oraculo maicftas,vbi de æterna mundi falute agiturâProbari igitur nullo modo poteft
-ocr page 144-III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
fcnfus illc,qui promiffionis vim amp;autlioritatcm prorfus cncruat.Ad verbum cft,Secüdum tempus vitæ. quod nonnulli de Sara exponuut, acfi dixifiet Angelus, tune adhuc fuperftitem fore Sa ram.Sedreftiusdefoetucxponitur. promittit enim Deus feventurumiufto amp;nbsp;legitimoparicn-di tempore,vt Sara vitalis foetus mater fiat.
, n Er4«r feut! O' froueûa ictitti!. Hue verfum inicrit Mo{ês|^t fciamus merito S arx vifiim fuilÏc ïncredibile quod dicebat Angelus.Liberosenim promitti decrepitis fênibus,pratter naturam eft* De Abrahâ tarnen poteft moueri quæftio:quû interdû viris vltimo feniü ad gignendu adhuc ro-bur füppetat: ac præfertim illo fcculo res nó ita fuit infrequens. Sed Mofes bic cóparatiue loqui-tur.na quia Abrahâ, quandiu per ætatc vegetus erat,cü vxore vixerat fterilis: vix tüc potuitgenc rare,quü iam effet ferè fcmimortuus.Ifmaclcm quidem fenex genucrat, fed præter expeâatione. Nûc verb duodecimo poft anno patré ex vetula,effoetaque mulicre fieri poffe,vix crcdibile crat. Præcipuc tarnen Mofes in Sarainfiftit: quiaab camaximumcrat impedimcntum.Cf/fd«frlt;lt;r,m* quit,)?er; s ara Jècundtwi wam muliernm. Quo gencre loquendi verccûdc menfes notât, qui mulicribm fluunt.Vn.1 autem cum fluxu mcnftruo définit concipiendi facultas.
1. Per. i-a.f
IX Ef rißt intra fe Sara. R ifêrat ctiâ prius Abraham,vt proximo capite vifum cft:fèd minime fimilis fuit amborum rifus.Nequc cnim admiratione amp;nbsp;lætitia effertur Sara,vtDci promiftione admittatifèd vt loqueti Dco fide abrogct,fuâ,amp; mariti ætatem perperâ eiusverbo opponit.Ncquc tarnen fallaciæ aut vanitatis Deû ex profefto infimulat : fed quia in rei intuitu defixa, quid pofht naturalitcr fieri, tantum expendit: mentem verb fuam non attollit ad rcpütandam Dci poten-tiam,fidem loquenti Deo temerè abrogat.lta quoties Dei promiffioncs, amp;nbsp;opéra proprio fenfugt; amp;nbsp;naturæ legibus metimur, fumus in eum contumeliofi, quanuis nihil talc animis noftris infi-deat.-quia non aliter fuum illi honorem deferimus, quàm dum cius verbo fubiieimus quicquid obftaculi occurrit in cælo amp;nbsp;in terra. Cæterùm ctfi exeufanda non cft Saræ incredulitas : non tarnen diredè répudiât Dei gratiam, fed pudorc tantum, amp;nbsp;verecundia rctinetur, neprotinu* credat quod audit. Et verba ctiam fummam modeftiam teftantur. Pudicitiæ cnim fignum eft quod dicit, Poßquam amßnwmu!, daremûße operam reiuetwreic J Quarc notemus,nihil minus fuiffe Si' ræ propofitum, quàm Deum facere mendacem: fed in eo tantum peccafre,qubd vfitato natur« ordini nimis affixa,Deo gloriam non dédit, vt quod mente concipere non poterat miraculum» ab CO fpcrarct. Notandactiam admonitio cft, quam indc colligit Apoftolus, qubd Sara Abraham dominum fuum vocat. Nam mulicrcs hortatur, vt illius cxemplo maritisfintobfequen-tes amp;nbsp;morigeræ. Multæ quidem hune maritis fuis titulum non ægrc concedunt, quo«tarnen imperiofo fuo faftu in ordincm cogéré non dubitant: fed Apoftolus pro confcfTo fumit,Saram ex animi fènfu teftatam effe quid de marito fentiret. nec verb dubium eft, quam verbo profeff» cft modeftiam, veris quoque officiis probaffe.
TJ it dixit Dymiwts. Quiaiampatefadain Angelis crat Dei maieftas,cius noméexprimit Mo fcs.Prius auté docuimus quo fenfu ad Angclû tranfferatur Dei noméùdco nûc repetere neceffe nó cft: nifî qubd femper notare opcræprctiû cft, tam prctioftim effe Domino verbû fuum, præfèntc cenfèri velit,quoties per miniftros fuos loquitur. Deinde quoties fe patribus manitc-ftauit,Chriftû fuifte quafi intermediû,qui nó tantum verbi rcfpcétu fuftinet Dei perfonam,fed verc amp;nbsp;effentialitcr Deus cft.Quia auté nó humano iudicio deprehenfus fuerat rifus Sarx, ideo difertè teftatur Mofes reprehéfum fuiffe à Deo. Atque hue pertinét circûftantiæ,qubd taberna-culû fucrit à tergo Angcli,amp; Sara intra fê,nó corâaliis riferit. Rcprehéfio autc oftédit ai incrc-dulitate fuiffe côiundum Saræ rifum.Nequecnim leuc fubeft pondus huic fcntctiîCjA» Deo qttampoteßelßenKrifitumi Sed Angelus Saram obiurgat,quôd Dei potentiam intra fênfus fuimetas incluferit. Subeft igitur antithefis inter immefam Dci virtuté,amp;inrcr anguftû modulû,quc fibi ex carnis rationefingebat Sara.Qmdâ voce îlt;SB,occultû vertût:quafi Angelus fignificet Deum nihil latere.Sedalius cftfênfus,quód fcilicctnôdebcatcxhominû fenfù æftimari Dei faailtas. Neque enim mirû cft in rebus arduis nos défi cere,vcl fuccûberc difficultatibus: Æd loge alia cft Dei ratio,qui è fublimi dcfpicit quæ nos altitudine fua detcrrét.Nûc videmus qualcfuerit pec-catû Saræ,qubd fcilicct iniuriâfeccritDeo,nô agnofccs inæftimabilccius potctiam.Et fane ita rcs habct,fpoliari Dcû fuavirtute ànobis,quotics cius verbis diffidimus. Videtor primo afpc-du Paulus frigide laudarc Abrahæ fidem, quum dicit non confideraffe corpus fuum emortu-um,feddcdifi'c gloriam Deo:quia perfuafùs fucrit poffeimplere quod promifèrat.Atqui fi pro-. bc cxcutimus diffidentiæ fontem, reperiemus ideb nos dubitare deeius promiffis,quiadeeius potentia maligne detrahimus.Nâ fimulatqueoccurrit aliqua maior difficultas, quafi nobis fa-bulofüm cft quicquid promifit Deus: imb fimulac loquitur, peruerfâ ifta cogitatio fè infinuat, Quomodo fict quodpromittit?Talibusanguftiisconftridi,amp;.'occupati,excludirnusciuspo-tcntiam,cuius notitia millemundos fuperat.In fumma,grauiirim.â Deo iniuriam tacit,qui non
-ocr page 145-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;12^
pîusabcofpcratjquàmfènfus fui modulo comprehenderepotcft. Inttrca coniungi debet verbum Domini cum potentia. nibil enim magis præpofterum, quàm inquirere quid poifit Deus,poftbabitaeius voluntate.Ita fe in profundum labyrinthum demergunt Papiftæ.quû difputant de abfoluta Deipotentia.Ergonifi velimus abfurdis dcliriisimpliesri,præcédât verbum inftar lampadis opÄrtet, vt indiuiduo inter Ic nexu cohærcantcius potentia, Sc voluntas.Hane regulam nobis præïcribitApoftolus,quura dicit.Certo perfuafus fum quod Ro».4.rf.M qui promifit, potens fit etiam præftare. Iterum promifTionem re petit Angelus, quod feam-dinn tempus uita, aut viuentis, Venturas fit: hoc eft anno vertentc, vbi maturum pariendi tempus aduenerit.
ly EfwgtKÄSiirrf. AltetumSaræpeccatumgt;quodrifumruummcndaciotcgere,aclcpeli-re conata eft. Neque tarnen obftinatæmalitiæ fuit ifta excufatio, quemadmodum hypocrite effugia captare folent,vt fui maheant flmiles vfque in finem. Diuerfus fuit Saræ affedusi nam qüum propriæ cam ftultitiæ pœniteat.metu tarnen perculfa, fe fecifte negat quod Dco difpliccrelèntit. Vnde colligimus quanta fit naturænoftræ corruptcla, qua fit vt Dei ti-ïnor virtutum omnium caput, in vitium degencret. Notandum porrô eft, vnde timor, cuius meminit Mofcs,Saræ animum repente fubierit: nempe quia Deus occultum eius pecca-fum detexerat. Videmus ergo vt Dei maieftas, dum feriô à nobis fentitur gt;nbsp;Ibcordiam à no* bis excutiat:præfertim autem ad hune fenfum cogimur, vbi tribunal cofeendit Deus,amp; pcc cata noftra in lucem profert.
iieeiualt;iuam:fed rißflt. Non multis vetbis litigat Ahgeîus î fed prxcifè falfam negationem réfutât. Hincdifcanius nullonos profcâü tergiuerlari, vbi .à Domino arguimur ; quiâ nos vno ftatim verbo iugulabit-Caucndum ergo ne imitemur corum petulantiam qui vanis co-loribus Deo illudunt:amp; tandem irruunt in craftum eius contemptum. Vtcunqucenim dif. fimulet ad tempus,horribili tarnen ifta voce in capita noftra fulminabit, Non ita eft vt ob-tenditis. In fumma, non fufficit reuereri Dei iudicitim, nifi etiam peccata noftra ingenue, amp;nbsp;fine tergiuerfatione, vel ambagibus fatemur.Duplex enim damnatio eos orancs manct, qui Dei iudicium effugere volentes, ad difiimulationis afylum fe conferût. Pura igitür afteren-da eft confeffio, vt aperte damnati ,veniâm impetremus. Cæterum quôd arnica reprehen-fione contentus fuerit Deus.ncc grauius vltus eft duplex Saræ peccatum : hinc pcrfpiciinuS vt comiter interdum fuis indulgcat. Seuerius traftatus fuit Zacharias, qui ad nbuetti men-fes obmutuit- Sed noftrumnon eft pcrpetuam Deo legem præfcribere,quificuti pocnis fuos ad refipilcentiam adducit : ita quoties vifum eft, nihil pocnarum infligens,eos fatis hu-miliat.In Sara quidem fingulare mifcricordi^ fpecimen cdidit,quod illi omnia condonans, ' manerc nihilominus voluit Ecclcfiæmatrem. Intereanotandum eft quanto nobis fatius fit nos coram iplb rcos pcragi,amp; conuidós filcre,qu.àm nobis delicias facerc in pcccatis, quemadmodum bona pars mundi fokt.
16 Etfurrexeruntuiri iUi, Vijgs iterum appellat Mofes, quos aperte teftatus eft fuifte Angelos.Sed nomenillis aforma,quam induerant, imponit. Nequetarnenputahdumeft, cir* lt;nbsp;cundatos fuiftchumanis corporibus, ficuti Chriftus naturam noftram fimul cum carne induit: fed Deus illos corporibus ad tempus induit i in quibus vifibiles effc poftent Abrahæ, amp;nbsp;familiaritcr cum eo loqui. Duxiffe autem eos dicitur Abraham, non officii human! caufa, quemadmodum initio eos exceperat: fed vt debitumhonorem Angelis præftaret. Friuolum cnim eft quod diuinant quidam, creditos fuifte ah eo Dei Prophetas, qui propter verbu ex* ularent.Prorfus fcicbat Angelos cfte,quemadmodfi mox clarius videbimus. Sed in via pro* fequitur,quos retinerc non audet.
’7 Ane^ celaho Alrahami Qupd Deus quafi de re dubia confultat,id facit in hominum gra* tiam.quid enim fafturus eftet,iam ante decreucrat. Sed voluit Abraham hoc modo ad repu-tandas cxcidii Sodomæ caufas reddere magis attentum. Duas aurcm rationes aftert cur fufi cofilium antequam exequatur,patefaccre ei velit.Prior eft,quod iam ipfum dignatus fit fin* gulari honoris priuilegio. Secunda,quôd ad pofteros erudiendos id futurum fit vtile, ac fro* gifcrum.Ergo hoc verbo,rcuclationis fcopus Sc vfiis breuiter notatur.
18 ^Abrahameritin^ntsmmdguam. HcbrâicèhabeturjEt eftendo erit* fed copuladn aduer-bium caufale refolui debet. Namhæc eft ratio qua attigimus, quod Deus horribilis fuæ in Sodomitas vindidæ cofeium facerc velit feruum fuum, quia peculiaribus ipfum donisan-tc alios omnes ornauerat.Sic cnim continuât fua bencficiaerga fidclcs, imo auget, ac priora nouis rccctibufque fubindc cumulât. Atque in hunc modum quotidie nobifeura agit.Qmd
i.i.
-ocr page 146-Cap.XVin. 150
COMMENT.
enimcaufîceftcurafliduo tcnorc innumeras nobis gratias conférât, nifî quia femel nos pa-terno ainore complexus, feipfum abnegate non potcft e ideôque feipfuin in nobis, fuaquç dona quodammodo honorât. Quid enim hîc præter gratuita fua dona commémorât ê Ergo beneficentiæ matcriam ex fcipfo, non ex Abrahæ meritis fumit. Neque enim aliunde A-brahæ benediâio fluxit, qu.àm ex Diuinægratiæ fonte. Dtfcimus autcmexhocloco,quod ctiam experientia docet, peculiarc cffe Ecclcfiæ priuilegium, cognofcere quid fibi vclint, Sf quorfum fpedêt Dei iudicia.Deus quidem fceleribus pocnas infligens, pakàm fe reiplamun di iudicem probaf.fcd quia fortuitô accidere omnia vidctur,Dominus per verbum affulgcC filiis fuis, ne cum incredulis cæcutiant. Sic olim quum manum fuam ad omnes mundi pla-gas extendcret, in ludæa ramen iàcrum os fuum continuit : hoc eft,quum genres omnes fc-rirct cladibus, amp;nbsp;rebus aduerfis, folum ramen cleftum populum verbo admonuit per Pro« phetaSjCarum feefleauthorem: imó ante tempus fore prædixit,qucmadmodum habetur a-pud Amos, An erit quicquam quod occulter Dominus feruis fuis ProphétiséMemincrimu» ergo Dcum,cx quo beneficus erga nos efle coepit, nunquam fatigari, donee fuas gratias alias aliis contexens.falutcm noftram compleat. Deinde poftquam nos {cmcl adoptauit,amp; illuxic mentibus noftris per verbum fuum, fimul eiufdem verbi facem tenere ante oculos noftros accenfam,vt iudicia, amp;nbsp;pocnas fcclerum,quas impii fecurè ncgligunt,fide confidcrcmus. h» fideles in reputadis omnium temporum hiftoriis verfari decet,vt de variis cladibus qux pH-uatim, amp;nbsp;publicc impiis acciderunt, fern per indicium ex Scriptura faciâttt. Verùm quxri-tur,an exponi Abrahæ necefic fuerir Sodoraæ excidium, antequam accideret. Rcfpondco, quoniam adeo hebetes fumus in operibusDei reputandis,minimè fupcruacuam fuifle hanc rcuclationem. Quanuis clamitet Dominus res aduerfas, iræ fuæ flagella efle, nemo ferc au-fcultat:quia caufas prauis imaginationibus carnis noftræ aliô tranfferimus.Admonitio au-tem quæeuentum præccdit,nô ita nos torpere,nec fortunâ, vel aliud quodpiam figmchtum D iuini iudicii loco imaginari pat Jtur. Ita olim necefle fuit,vt populum, licet ferreum, pra;-* diâiones magis afficcrcnt,quàm fi iam acceptis plagis fuiflent à Prophetis admoniti.Qji?rc ex illis ctiam generalem rcgulam fumere conuenit, ne profeétu careant quæ quotidic cerni-mus Dei iudicia. Sodomam, dum adhuc integra cft,ac fuis del ici is fuauiter vacat,Dominé’* perituram denuntiat feruo fuo Abrahæ. Hincomnis dubitatioeximitur,noncafu periifle» fed diuinitus fuifle affliâam. Hinc ctiam caufa,quæ exprimitur, longe cfficacius hominu® animos pungat, ac ftimulet necefle eft. Idem poftea de aliis ftatuendum. nam ctfi nobis qus fadurus efl no prædicit Dominus,vult tarnen nos oculatos efle operum fuorum teftes, amp;nbsp;co' rum caufas prudenter cxpcndcre:nonautemconfufo intuitu hallucinari,ficuti incrcduli videndo non videntcs,illorumfinem peruertunt.
19 Proptereaprtedpittfiliisfuis. Sccundaratio curfuiconfiliiparticipem faccrcvelitDeus Abraham: quia non fruftr.à, ncc inutiliter id fe fafturum præuidcat. Simplex autem fênfus cft, admitti Abraham in confilium Dei, quia fideliter boni patriffamiliâs officium fadurus fit in fuis docendis. Hinc colligimus, Abraham de Sodomæ cxcidio non fua tantum vniui caufa certiorem efle fadum, fed in gratiam generis fui. Quod diligenter notandum cft:p^’ indeenim valet hæc fententia, acfi Deusin Abrahæ perfona pofteros omnes comp^^^^^.' certè non ideo fuam voluntatem nobis Deus exponit,vtnobifcumintercateiuscoS'^’^æ» fed vt eins teftes fimus ad pofteros, illique à nobis acceptam de manu (quod aiun£)in manum nepotibus tradant Quarc patres fedulo incumberedccct, vt quod didiccrunt à no,filiis fuis communiccnt.lnhuncmodum propaganda cft nobis Dei veritas, nefibiquif-que priuatim tantum fapiat:fcd alii alios pro fua vocationc,amp; fidei modo ædificent. Ncc verb dubium eft quin crafla ignorantia, quæ in mundo régnât, iufta fit ignauiac hominum vl-. tio.JMam quum maior pars ad oblatam cælcftis dodrinæ lueem oculos claudat, plurcs tarnen cam fuflocant, ncc tranfmitterc curant ad filios. Iure ergo Dominus vt panam de mundi pigritia,prctiofum vcrbifuithcfàurumfubmouet.Ac notanda cft particula Po/ quadocemur non modo curam noftrorum habendam efle quandiuviuimus, vt cos rega-musquafi indicm:fcddandamcflcopcramvt Deiveritas,quææternaeft,poft mottemno-ftram viuat, ac vigeat : vt nobis mortujs fupcrftes mancat fanfta viucndi ratio. Mme præ-' tcrca colligimus,vtiles efle cognitu hiftorias,quæ ad incutiendum terrorem yalcnt.Upus c-nim habet carnis noftræ fècuritas acribus ftimulis quibus pungatur ad Dci timorem. t-que hoc doârinæ genus nequis tantum ad cxtrancos fpcâare purer, Dominus propne deftinat Abrahæ filiis, hoc eft Ecclcfiædomcfticis. Infulfienimfunrac perucr 1 interpre
-ocr page 147-IN GENES.
tes, qui fidem euerti contcndunt,fi terreantur confeientix. Nam quum fidei nihil magis con-trariumfitquam contcmptus,amp;torpor,optime cum gratis prxdicationc confentit eado-drina, quæ homines fubigit ad Dei rimorem, vt afflidi amp;nbsp;famelici, ad Chriftum feftinent.
rt cujmdient maw Domini. His verbis fignificat Moles non modo in hunc fincm proponi Dei iudicium,vtexpaucfcant qui fibP^er focordiam placet in fuis vitiis.atque hoc modo coadi,ad Chrifti gratiam fufpirent:fed vt fideles ipfi, qui iam prsditifunt Dei timoré, magis ac magis in ftudio pictat is proficiant. V ult cnim Sodoms cxitium narrari,non tantum v t eiufdcm vin didæmetuimpiiadDeumtrahantur,{èd etiamvt melius formenturinveraobedientiaqui iam Deum colere cœpcrunt. Ita lex non tantum ad initium refipifeentis valet, fed etiam ad continuos progrelfus. Quum addit Moles, vtfidant iulhtiamGriudiawn,breuiter oftendit quails fit via Domini, cuius mentionem fcccrat. quanquam non plena eft definitio : fcdabolfi-ciis feefids tabuls per fynecdochen breuiter oftendit quid potilfimum à nobis requirat Deus. Neque id Scriptursinfolens eft,pis,redsque vits defcriptioncm petereex feefida Legis tabu la.non quod pluris fit charitas, quàm Dei cultus: fed quia fuam erga Deum pietatem probant, qui redc,amp; innoxic viuunt cum fuis proximis. luftitis amp;nbsp;iudicii nominibus squitatem com-pleditur,qua tribuitur cuique quodfuumeft.Si diftinguereplacet,Iuftitiapropricvocaturrc-dicudOjSe humanitas.quam cohmus cum fratribus noftris,dum ftudemus omnibus beneface-te : ab omni autem noxa, fraude amp;nbsp;vi abftinemus.Indicium verb eft, mileris, amp;nbsp;opprelTis ma-num porrigerc, tueri bonas caufas, dare opera m ne debiles iniuftè Isdant ur. Hsc funt légitima cxercitia, quibus fuosoccupari Dominus iubet. Vt uenireßeidt Domtmnlûper A.brdh.im t^uod ioqmttur eßßtper eum. Significat Molcs compotem promilTs fibi gratis fore Abraham, fi fuos crudiat in timoré Domini, domumque fuam probe gubernet. At fub vnius hominis perfona communis omnibus piis régula traditur. nam qui hac in parte torpent, abiiciunt, quantum in feeft, vel fupprimunt Dei gratiam.Ergo vt perpétua nobis duret, ac pofteris etiam fupcrfit donorum Dei poftelTio, cauendum eft ne torpore noftro intcrcidant. Fallb tarnen bine colli-geret quifpiam fua diligentia efficcrc fideles, ac mcrcri vt Deus qus promifit impleat.Trita e-nim loquendi ratio eft Scripturshac voce,vT,confcquentiam magis notare,qu.imcaufam. Etfi enim fola Dei gratia falutem noftram inchoat, Sr abfoluit : qma tarnen Dei vocationem lequendo, curfum noftrum peragimus, dicimur etiamhoc modo falutem à Deo promiftam conlequi.
JO clamor s»dotnlt;e. Hic clarius exponerc incipit Dominus cófilium fuum Abrahs de quinque vrbibus perdendis. quanqua Sodomam tantum, amp;nbsp;Gomorrham, qus aliis magis famo-fserant,nominat.Prius verb qu.àm pœns faciat mentionem, fcelera in medium producit,vt feiat Abraham iureplcdi qui perduntur.alioqui hiftoria aderuditionem non fpcäarer. Sed hinc pcccandi metus, quum lentimus hominum culpa iram Dei prouocari. Dicit clamorcm pro fcelerum grauitatc multiplicatum fuifle:quia vtcunque fibi impunitatem promittant im-pii mala fua tegendo,amp; cum filentio Srquieteferantur ab hominibus , peccatum tarnen in au-hbus Dei alte Ibnarc necefte eft. Ergo hsc loquutio fignificat faóla omnia noftra quorum pu-tamus fepultam efte mcmoriam,ad Dei tribunal proferri: imb fponte pofeere vindiâam,quâ-uis nemo fit qui accufet.
« Deßenddmnunc. Qmahoc fingulare fuit exemplum irs Dei, quod Deus celebrari per o-mnes states voluit, amp;nbsp;in Scriptura pafiTim inculcat : idco qus in Diuinis iudiciis reputanda lunt, diligenter exprimit Moles.quemadmodum hoc loco moderationem ipfius Domini commendar,qubd non ftatim fulminet aduerfus impios: nec ftatim vindidam fuam prscipi-tet:lcd vbi res penitus funt deplorats,tunc demum exequatur quam fufpenfam diu tenuit poe-nam. Neque fruftrà Dominus compofito, amp;nbsp;rcélè temperato ordine ad poenas fe progredi tc-ftatur : quia quotiesnos caftigat,iufto feuerius nobifcum agereeum putamus. Imb quum mira tolerantia nos cxpedct, donee ad vltimû impietatis venerimusiSr obftinatior fit noftra ma-litia,qu.àm vt amplius parcendum fit:de nimia tarnen rigoris feftinatione conquerimur.E rgo quafi in illuftri tabula fuam in nobis ferendis squitatem depingit, vt feiamus nunquam cum nifi maturis fcelcribus adpœnas exigendas prorumpere. lam fi Sodomam exaduerfo re-fpicias, horribile illicoccurret ftuporis exemplum. Perinde enim acfi nihil fibi foret negotii cum Deo infultant Sodomits:extinâo boni St mail fenfu.pecudum inftar in omni generc fœ ditatis fe prouoluunt : perinde aefi nunquam reddenda eftet vits ratio,fibi in vitiis adulantur. Quoniamhîcmorbusfeculisomnibusnimiumgralîatuseft.achodieplulquam vulgarisap-paret: hanc circunftantiam notare operspretium cft, quo tempore fibi,excufib Dei metu, indulgent Sodomitæ,ac impunè fibi fore promittunt quicquid peccarint, Deum capere de i.ii.
-ocr page 148-Cap.XVin. 132 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
ill is pcrdcndis confilium : amp;nbsp;tumultuolb fcclerum clamorc excitatum, defccndcrc in terram. quo tempore illi altum fomnum dormiunt. Qinre fiquando Deus fua iudicia differt, ne ideo putemus nobis melius cne:fed antequam fcelerum noftrorumquerimoniæcius aurcs fati' gent, minis eius expergefadi, mature ad cum placandum p^percmus. Quoniam aiitcm tabs Dei tolerantia ànobis comprehendi non poteft,eum huma no more loquentem inducit Mo-fes. RnrriW conßwjnutionfm. Nomen hebraicum nSa quod hic vfurpat Mofes, tarn perfcâio eft,vel finis cuiufque rei.quàm cófumptio. Ideo Hieronymus vertit,Si opcre cóplcuerint.Nec veródubiro quinfignificecMoftsvenineDcum,vtinquiratanadfummum cumulum con-feenderint pcccata:qucmadmodum prius dixit,nondu complétas efte iniquitates AmorrhæO' rum. Summa eft igitur, vifurum efte Dominum fintne prorfus deplorati.vtqui ad extremum malorum Ie proieccrint:an verb fint adhuc in medio curfu, vnde rcuocari queant ad fana men tern: quiafunditus pcrdcrc nolit iftas vrbes ,fiquomodofanabilis fit corum malitia. Alii ver-tunt,Si ita feccrint, iam adeft vltimus interitus:fin minus, videbo quatenus fint puniendi.Scd prior illc fenfus melius quadrat.
it Abrahamadhucipfeftabat. Primùm dicit Mofes viros vlterius progreftbs cfre,fignificans fermonefinito Vale dixifi'c Abrahæ,vt domum redirct.Deinde fubiicit Abraham ftetiftc cora Domino: vt folcnt qui dimifti non ftatim abcunt, co quod aliquid adhucdicendum,vel agendum rcftet.Et feite Mofcs,quum de itinercfitmcntio,AngeIis,hominu nomen attribuit: Abraham verb no dicit coram hominibus ftetifte, fed coram facie Dei:quia tametfi oculis cernebat hominum fpccies.fide tarnen Deum intuebatur.Et verbacius fatis demonftrantnb loquutum efte quafi cum homine mortali. Vndc colligimus,præpofterc .à nobis fieri, fi nos externa fym-bola quibus fe Deus repræfcntat, morentur, vel impediant quominus rcâà ad cum tendamus. Natura quidc propenfi fumus ad hoc vitiu: fed co magis lult;ftlt;âdum eft, vt fidci fenfu ad Deum ipfum euehamur, ne externa figna in mundo nos retineant. Porrb acceftit ad Deum Abraha, reuerentiæ caula. Neque enim fe contentioß opponit, quafi ius intcrceftionis habcat:fed tantii fupplicitcr deprecatur: 8f fingulæ voces, quanta fuerit fandi viri humilitas,amp; modeftia often-dunt. Fateor quidem Sanftos interdum carnis fenfu abreptos, fibi no tempcraftc quin oblique faltem Deo obftrcpcrent. fed hîc Abraham nonnifi reuereter Deum compellat:nec quicquam illi excidit reprehenfionc dignum. Videndum tarnen quo affedu impulfus fuerit Abraham,vt fuas pro Sodomitispreccsinterponerct. Quidam putantdevnius nepotisfalute magis fuiflc an xium.quàm Sodomam amp;nbsp;reliquas vrbes curafre:vcrccundia tarnen retentum, nc magno po pulo neglelt;fto,vnum hominem nominatim fibi dari pofccret.Atqui minime probabile eft,tali fimulationc abufum efte. Ego certe communi erga quinque populos mifcricordiataâum efte no dubito, vtdcprccatoraccedcret.Q^bd fi omnia expendimus, magnas habuit caufascur idfaceret. Nuperilloscripueratcxhoftium manu: nunc repente de lendos efte audit. Conii-cerepotcrat,bellum illud tcmerc eftefufeeptum: viéloriam fuam dniinituscftc maledidam: quafi Deo inuito, pro indignis amp;nbsp;fcelcratis arma fumpfiftc. potuit his cogitationibus non le-uiter torqueri. Ad hæc creditu difficilecrat, tarn ingratos efte omnes, vt nulla recentis libera-tionis memoria apud cos vigeret. Atqui fas illi non fuit vno verbo cum Deo difputare, poft-quam audicrat quid illi ftatutum forct.Quid enimmeriti fint homincs,amp;quàm feuere cos tra-âan expédiât, vnus file optime nouit. Cur ergo non acquiefeit Abraham? Cur fibi aliquos Sodomæ iuftos efte fingit, quibus ncgleólis Deus confufo impctu adfæuiendum profiliatiRc-fpondcOjSenfum humanitatis quo permotus fuit Abraham, Deo placuifte. Primùm, quia to-tam illi cognitioncm, vt dccet,pcrmittit. Deinde, quia tantum folatii petendi caufa, fobriè Sf fubmiftc interrogat.Qubd tantæ multitudinis interitum exhorrct,nihil mirum. Videt homines ad imagine Dei crcatos : fibi perfuadet in ilia ingenti turba paucos faltem efte intcgros.vcl nonomnino improbos,amp;malitiædcditos.Quod ergo ad veniam impetrandam valerecxifti-mat, Dcoobiicit. Vidctur tarnen perperam faccre, qubdimpunitatcmmalispoftuletingra-tiambonorum. Cuperet enim Deumloco parccre, fi quinquaginra illicbonosinueniat. Re-fpondeo, non vfque co extendi preccs Abrahæ, ne Deus flagcllis fuis attingat vrbes i I las, fed tantum nc funditus illas perdat : acfi dixiftet, Domine vtcunque vltionem fumas de impiis, .innon aliquod domicilium iuftis relinques?Cur funditus pcriret ifta regio,quandiu reftabui.t incolæ .1 quibus habitetur ? Non ergo petit Abraham vt impii boms permixti manum Dei ef-fugiant : fed tantum vt Deus publicam degente tota poenam fumens, ab cxitio tarnen bonos qui refidui cruntjcximat.
15 Nft»qiiidetiamdiß)erde!iuflumgt;. Cenum quidem eft, dum corpus aliquod popuh Deus caftf gat,fæpe in eafdcm inuoluipœnas bonos cum reprobis.Sic Daniel,EzechieI, bldras,amp; Cmilcs
-ocr page 149-IN GENES.
«jui pure Deum in patriatolcbant, quafi violentaprocellaincxilium abrepti funt : quuni ta-mendidumforet,Euometterrahabitatoresfuos proptcreorum fcclera. Sedquumita coni-muniterirafciinfpcciem omnibus videtur Deus,ad finemrefcrreoculosdccetjqui longe a-liosabaliisdifcernit.Namfiagr^cola tritici grana quæ fimul cum palea boum pedibus cal-cantur, vel pcrcutiUntur flagcllo, Icgrcgare in borreum nouit, longe melius fideles fuos, poft-quamadtépus caftigaucrit,ab impiis qui vcluti funt inutiles qui{quiliæ,colligct,ne fimul pereant : imó tandem cuentu ipfo probabit fe perditos noluifle, quos poenis fanabatiTantuenim abeft vt ad perdendum ruat^ quoties fuos temporalibus poenis fubiicit, vt potius medicinana affcrens,corum falutem procurct.Ego verb non dubito quin Deus vltimum intcritum Sodo-mæ denuntiaflet: atque hoc fenfu nunc excipiat Abraham,minime conièntahcû efife vtcadem pariter ruina iufti cumimpiis concidant.Nihil tarnen abfurdi crit,fidicamus Abraham,quod bene fperaret de malorum refipifcentia, Deum rogafife vt illis parcerct : quemadmodum fæpc contingit,vtpaucorumrefpeólu,Dcus clementerpopulumaliqucrn tradet. Scimusenimmi-tigari publicas pocnas:quia Dominus fuos benigne, paternóque oculo refpicit.In eUndem ftn-fum accipi debet ipfius Dei refpófio,S; m tneJio Sodomiemuenem quinquagtMiulhiyiDÜ loco propter eo! param. Nequetarnenhîcperpétua legefc Deus obftringit,neliceat,quoties ita vifum fuerit, im-pios etiam iuftis cóiundos ad pœnam traherc. Atque vt oftendat liberam fibi efife iudieandi po teftatem,non fern per xquabilcm in hac parte rhodum fcruat.Qui Södomx parfurus erat pro-pterdccem iuftos.hanc ic veniam Hierofolymxdaturum ncgat.Sciamus ergo Deum hic fibi necefTitatem non imponetc, fed ideo ficloqui,vrmelius teftätum faciat fe non Icuitcr profilirc ad perdendam vrbem,cuius nulla portio finccra reftabat.
î; a« iudex uiüuerße terr.em iud. Nó admonct officii fui Dcum:qücmadmodû fiquis iu-dicidicat, Vide quid ferat tuum munüS,quid locó iftodigUu fir,quid}5erfonx conueniaf.fcdl natura Dciratiocinatuf,impofifibileeffe vt quiequam inique defignet. Eodem,fatcor, loquedi modo fiepe obmurmurant Deo impii:fedlongç aliter Abraham.Quanuis cnim miretur quo-modo Sodomam delerc cogitet Deus, in qua perfuafus eftaliquem efife bonorum hominum numerum; retinet tarnen principium iftud, fieri non pofifc vt Deus qui iudex eftmundi, amp;nbsp;natura atquitatem amatjmo cuius voluntas lex eft æqui amp;nbsp;reäi, vel minimum deficdat àiufti-tia. Interim hanc fibidifficultatem qua angitur,expediri cupit. Sic quoties diuerfie tentatio-nes in animis noftris confligunt,amp; aliqua repugnantiæ fpecies in Dei operibus occurrit, modo fixa mancat de iuftitia eius pcrfuafio, quæ nos excruciant anguftias in cius finum cffundc-rc licebit, vt nodos infolubilcs nobis foluat. Videtur Paulus ex hoc loco rcfponfionemfum-pfifife.quaeorum blafphemiam compefcitjqui Deüm impietatis infimulât,Nunquidiniquus cftDeusîAbfit. Quomodoenim apudéumihiüftitia, quimundum iudicatJad Romanos cap. 5.a.5. é. Inter iudiccs terrenos non fèmper valerct hæc ratio : quos fubinde vcl errorc falli, vel gratia fledi,vclodio accendi.vcl corrûpi muneribus, vel aliis modis ad iniuftitiam traduci con tingit. Sed quia nihil iftorum in Deum cadit, cui naturalitcrcompcritmundum iudicarc, fiè-quitur nihilo màgisdedudi ab æquitate Deum pofife,qu.àm abnegare feipfum ne fit Deiis.
17 Etfw»puliiis. Ità præfatur Abraham obtinendæ veniæ caufa.Quid enim eft mortalis ho mo, vbi cum Deo confertur i Fatetur ergo le nimis audacem elfe,qui tam familiantcr Deum interrogat: id tarnen cius indulgentia fibi concedi pctit.Notandum eft,Abraham,quo propius âd Deum acce(fit,eo melius fentirc qu?im mifera fit,amp; abiefta hominum conditio. Solus cnim eftgloriæ Dei fulgor,qui homines ftulta,amp;ebria fui fiduciaeXutos pudorc cófundit/iSr pcnitus humiliât.Quifquisitaqucfibialiquidefifevidetur,in Deum conuertatoculostacprotinus (c nihilcfTcfatebitur.Cæterùmnon oblituscrat Abraham fe anima immortali præditum efife; fed quod maxime contemptibile eft digit, quo fe omni dignitatc exihaniat. Videtur tarnen fo-phifticè cum Deo luderc Abraham,quurn paulatim ex primo numero diminucns,vfquc ad fextam interrogationem procedit. Refpondco,potiusturbati animifuififchuncfermoncm. Primùm anxiè laborat pro Sodomilis.Q^arc nihil omittit quod ad fuam folicitudinem pla-candam facit. Quum tam comiter illi fubinde refpondeat Dominus, feiamus non fuifie im-portunum,nec moleftum.Quod fi pro Sodomitis dcprccans.vfquc ad fextum votum placide exauditus fuit.multo minus vniufcuiufquc preccs reiicict Dominus,quæ pro Ecclefia funden-tur, ac fidci domcfticis. Porto in co quoque refulgct Abrahæ humanitas, quod tainet fi Sodomam fœdiifimis corruptclis refertam feiat, induccrc tarnen in animum non poteft.omncs fee Icrum contagione efife infedos. quin potius in æquitatem propendet,vt in magna turba latere putetaliquos probos. Eftcnimhochorribileportcntum,ficpertotumcorpusgraftarifccle-Mim colluuiem, vt nullum membrum purum maneat.Scd doccmur hoc cxcmplo, qu.im impotenter graffetur Satan, vbi femel inualuit peceatidorainatio. Ncc certe miriim eft, quum
i.iii.
-ocr page 150-Cap.XIX. J54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COM M E N T.
tanta fithominumin vitiapropcnfio,tamlubrica facilitas, alîos ab ali is corrumpi,donee ad fingulos fçrpat contagio. Nihil ergo magis periculofum, quant agerc vbi régnât publica fcçle rumliccntia;imô nulla cft tam peftiferalucs, quant ea niorunt corruptio.cui nec Içges, ncc iu? dicia, nec alia remedia obfiftüt. Quanquam autem fœdilTimum crimen quod Sodoma: regna-bat,proximo capite exprimée Mofès: tenendû ramen eftquJddocet Ezech.i^.e,48.4£), nô fta-timad tam execrabilc flagitium prolapfos fuifle Sodomitas: fed initio illic regnafle luxum ex faturitate panis: deinde fcquutâ efle fuperbiam, amp;nbsp;crudelitàtem. Tandem quum in fenfum rc* probum, coniedi elTcnt, in belluinas quoque libidines præcipites adi funt. ErgoE extremum hune furorem horrcmusgt;colcnda nobis eft temperantia amp;nbsp;frugalitas:-fcmpérque timendû ne redundans vidus copia nos ad luxuriam impellat: ne propter opes fuperbia intumefeant ani-mi,ne deliciæ ad libidinum intemperiem nos folicitent.
Cap. XIX.
I venerunt duo Angeli in Sedom vcfperi, amp;nbsp;Lot fedebat in porta Sedom. C amp;nbsp;vidit Lot J amp;nbsp;furrexit in occurfum eorum, amp;nbsp;incuruauit fe in facicm lu-perterram.
i Et dixit, Eccenuncdominimci declinate obfccro addomum ferùi vcftri, amp;nbsp;pernQÜ;^te,amp; lauate pedes veftros:amp; manè furgetis,amp; pergetis in viam veftrâ« Et dixçrunt,Nequaquam,fed in plateapernodabimus.
3 Et vehemêter compulit eos,amp; decliriauerunt adeum,vencruntque ad domû eius: amp;nbsp;fecit eis conuiuium, amp;nbsp;infermentata coxit,amp; comederunt.
4 Antequam dormirent,viri ciuitatis viri Sedom gyro cinxerunt domû à pue-ro vfque adfenem,omnis populus ab extremo.
S Et vocauerunt Lot,amp; dixerunt ci,Vbi funt viri qui venerunt ad te nodceeduc cos ad nos,amp;cognofeemus eos.
é EtegrefluseftadcosLotadoftium,amp;oftiumclaufitpoftfe.
7 Etdixit,Ne quælôfratresmcimalefaciatis.
8 Ecce nunc mihi funt duæ filiæ, quæ non cognouerunt yirum, educam nunt cas ad vos,Ôr facite eis ficut bonum erit in oculis veftris:tantùm viris iftis ne fa ciatis qiiicquam,eo quod venerunt in vmbram tigni mei.
Et dixerunt,Accede hue. Dixerunt præterea,Vnus venit ad peregrinandiim: amp;nbsp;iudicabitiudicandojnunc magis malcfaciemus tibi,quàm ipfis. Et vim fcce runt in virum ipfum Lot valde:amp; appropînquauerunt v t frangèrent oftimn.
10 Et miferunt viri manum fuam, amp;nbsp;introduxerunt Lot ad fe in domnæ, amp;nbsp;o-ftium clauferunt.
Il Et viros qui erant adoftium domus,percuncruntcæcitatc, àminimo vfquC ad maximum,amp;laboraueruntvt inuenirent ollium.
12 Etdixerunt viri ad Lot,Adhuc eft aliquis tibihîce generum, amp;filios tuos, amp;nbsp;filias tuàs,amp;omnia quæfunt tibi in ciuitate,educ de loco:
Quia dilperdimus nos locum hunc:eo quod creuit clamor corû coram Do* mino:amp;mißt nos Dominus ad perdendum cum.
,4 EtegrcfruseftLot,amp;loquutus cft ad generös fuos qui acceperantfilias eins, dixit, Surgite, egredimini de loco ifto, quia difperdit Dominus ciuitatcmi amp;nbsp;fuit ficut ludens in oculis generorum fuorum.
iç Et quum aurora afcendifret,inftabant Angeli,ipfi Lot dicendo. Surge, cape vxorê tuâ,amp; duas filias tuas quæ adlunt,ne mrtê pereas in punitione ciuitatis.
16 Et tardabatzfir apprehenderunt viri manum eius,^ manu vxoris eius, amp;nbsp;manum duarum filiarum eius, eo quod parceret Dominus ei: amp;nbsp;eduxerunt eum, amp;nbsp;pofuerunt eum extra vrbem.
IN G E N E Si nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îjç
*7 Et fuit, quum cduxifTcnt ipfi cos foras, tiixit,Euade prô anima tua,ne refpi-ciàs poft te,nec ftes in tota planitietin monte lêrua te,ne forte pereas*
’8 Et dixit Lot ad eos,Ne quæfo Domini rnei,
i? Ecce nunc inuenit feruusîuus gratiam in oculis tuis, amp;nbsp;magnificafti miferi-cordiam tuam quam fecifti mecum,vt viuificares animam meam:amp; ego non potero feruate me in monte,ne forte hæreat mihi malum,amp; moriar.
Ecce nunc ciuitas ifta propinqua,vt fugiam illuCjSr eft parua: euadam nunc illucmunqilid non parua eft,amp; viuet anima mea?
Et dixit ad eum,Eccc fufcepi faciem tuam ctiam in hoc,vt no fubuertam ci-uitatem,vt loquutus es.
Fcftina,ferua te illic-.quia non potero faccre quicquam, donee ingrediaris il-luc.idcirco vocaùit nomen ciuitatis Sohar.
Sol egreflus eft fuper terrain,amp; Lot ingreflus eft Sohar.
H Et Dominus pluit fuper Sedom amp;nbsp;fuper Hamorâh fulphur amp;nbsp;ignem à Domî no è cælis:
Etfubuertitciuitatesiftas, amp;omnemplanitiem, amp;omhes habitatores vr-* bium,amp;germen terræ.
ië Et refpexit vxor eius poft eum,amp; effeda eft ftatüâ falis.
27 Et furrexit Abraham manè ad locum vbifteterat coram Domino*
28 Et refpexit fuper faciem Sedom amp;nbsp;Hamorah, amp;nbsp;fuper omnem faciem terras planitiei:amp; vidit,amp; ecce afcendèbat fumus terræ,hcut fumus fornacis.
»9 Et fuit,quû difperdcret Deüs vrbes planitiei,rccordatus eft Deus Abraham, amp;nbsp;emifit Lot è medio fubuerhonis quando fubuertit ciuitates, in quarum v-na habitabat Lot.
îo Et afeendit Lot de Sohar,amp; habitauit in mote, amp;nbsp;duæ hliæcius cum eorquia timuit habitare in Sohâr,amp; habitauit in fpelunca,ip{é,amp; duæ filiæ eius.
Et dixit primogenita adminorem,Pater nofter fenex eft,amp; vir nô eft in ter-r^jVt ingrediatur ad nos fecundum morem vniuerlæ terræ.
Jî V eni,potum demus patri noftro vinum, amp;nbsp;dormiamus cum eo, amp;nbsp;viuificc-mus de pâtrenoftro fernen.
îj Et potum dederunt patrifuo vinum, node ipfa.amp; ingreffa eft primogenita, amp;nbsp;dormiuit cum pâtre fuo: amp;nbsp;non cognouit quando dormiuit ipfa, nec quan* do furrexit ipfa.
H Et fuit in craftino,dixit primogenita ad minore,Ecce dormiui heri fero cum pâtre meo,potum demus ei vinum etiam hœ node: amp;nbsp;ingredere, dormi cû co, amp;nbsp;viuificemus de pâtre noftro fernen.
Et potum dederunt etiam node ipfa patri fuo vinû.amp;furrexit minor, amp;dor miuit cum eo:amp;non cognouit quando dormiuit ipfa,nec quâdo furrexit ipfa* Et conceperunt duæ filiæ Lot,de pâtre fuo.
^7 Et peperit primogenita filium, Sf vocauit nomen eius Moâb: ipfe eft pater Moâb vfque ad diem hanc.
Et minor etiam ipfa peperit filiutniÔr vocauit nomen eius Ben-hammi: ipfe eft pater filiorum Hammon vfque ad diem hanc.
1 EtKenfruMJwAK^/itnsedom. Q^æriturcurvnuscx tribus Angclis fubitö difpareat,diio tantum Sodomam veniant. ludtei (vt funt audaces in comminifeendis fabulis) vnum venifle nugantur ad perdendum locum:alterum,qui Lot fcruarct. Verutn ex contextu Mofis apparct illud cfle friuolum : quia ambos videbimus Uberationis fuifle miniftros. Simplicius eft quod i.iiii.
-ocr page 152-Cap.XIX. 156 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
prius adduxijHoc fiiifTc Abrahæ pcculiaris gratia; loco concefTumjVt Deus non modo c media Angelorii turba duos ad eu mitteret.fcdfamiliarius fcilli patcfaceret in Filio luo. Vnus enim, vt vidimus, principe locum, vt dignitatc fupcrior,obtinuit. Quanqua autem Chriftus femper fuit mediator, quia tarnen magis obfcurè ipfi Lot patefaft^s fuit quàm Abrabæ; tantum duo Angeli Sodomâ vcnerunt.Quód Moles narrat,Lot circa vefperam in porta vrbis fcdiflezmul ti ex quotidiano more feciffe contcndunt,vt bofpites ad Ic rcciperet.quia tarnen caulam fubti-eet Müles, illud pro certo alTcrere temerarium foret. Fatcorquidem non ledilTcvt ignauihomines folent : fed non minus probabilis eft coniedura, veniftcobuiam luis paftoribus, vt co-gendis pccoribus adelTet. Hofpitalem quidem fuiftc clarè demonftrat tam comis inuitatio quæ .à Mofe defcribitur.Cur tarnen fubftitcrit tune in porta vrbis, incertum eft : nifi quod bc-nefaciendi occafioné prætermittere noluit,quum oblati eflent holpites, quibus impendcre officia fua poftet.Reliqua petantur ex proximo capite.
2 }i€quaquam,fedMifUted. Non ftatimaftentiunturAngeli,quomeliusfandiviri afFeducx-plorcnt.Ncque enim præbendæ tâtum cœnæ caufa domum eos crat dudurus, fed vt à ciuium vi,amp; iniuriistuendos fufcipcrct.Perinde ergo agunt Angeli, acfitutum eilet in via publica dor mire: atque ita perditam totius populi nequitiam feire fe diftlmulant-Nam ft idco clauduntuf vrbium portæ, vt fcrarum hoftiiimquc incurfus arceatur: quàm indignum eft atque abfurdu, grauioribus periculis intus efteexpofitos qui illic degunte Ergo ad exaggerandum populi fee-lus ita loquuntur Angeli.Lot autc Angelos cogendo adIc venire,vt .àcomunigcntis pctulatia cos protegat,melius oftedic quâræ fibi curæ fint bofpites, nequid probri,aut iniuriæ patiaiitur.
î ttfiateifconiduinm. Hoeverbo Stains fcquetibus,notâtMofes Angelosfolitolautiusfuif-fe tradatos. nequeenim lie Lot cum omnibus indifferenter agebat. Sed quum ex dignitatco-ris amp;nbsp;habitus,coniiceret homines efte non gregarios,placentas coxit, St liberale parauitconui-uium.Iterum dicit Mofes Angelos comediftemon quodhaberent opus, led quia cæleftis natu-ræ manifeftandæ nondum maturum crat tempus.
4 Antvciuam dormirent. Hîc in viîo facinore Mofes v iuam Sodomx effigicm ante oculos pro-ponit. Hincenim perfpicuum eft.qu.im diabolicus in omnenefas fuerit corû confenfus, quôd tam facile omnes ad teterrimam obfcœnitatcm confpirant. Quanta fuerit improbitas St pro' teruia.inde patet,quôd quafi exercitu collcdo,hoftilitcr ad oblidendâ domum Lot infurgunt. Quàm cæca St immanis I ib ido,vt fine pudore brutorum animalium inftar concurfantequan-ta tcrocia, St crudclitas, quôd contumeliofc minâtur fmdo viro,St extrema quœquc intentât? Hinc etiamcolligimus.non vno tantû vitio laborafte.fed proiedos fuiftc adomiicm peccandi audaciam.vt nullus illis pudor reliquus fucrit.Et Ezcchiel(ficut nuper rctulimus,)lcitc côme-morat àquibus malorum initiis in extremamturpitudinem defluxerint. Eodem ctiâpertinet quod dicit Paulus, Deum vlcifci hominum impietatem, quum cos in tantam cæcitatem pro-iicit,vt per nefandas libidines vagetur, St dedecore aflFiciant fua corpora. Vbi autcexcuflbpu-dore laxata funt fræna libidini,focdam St immanc barbariemmox Icqui necclTe eft,ac multas feelcrum fpecies fimul mifeeri, vt fiat plufquam deforme chaos. Quod fi Sodomitas opprelhc tam IcueraDei vltio,vt furore exca’cati,flagitiis omnibus fe proftitucrctznobifcû ccrtc vix mi-tiusagetur,quorumeo minusexcufabiliseftimpietas,quoclarius Dei veritas nobispatefada fuit. Afuero u/quead fènem. Multa fubticct Moles,qu.T ledori vitro venire in mentem pof. funt: quale cft quôd non meminit .1 quibus concitara fuerit multitudo. VerifimiR autem eft, qu.xdam fuiftc flabella : fed tarnen hinc pcrfpicimus quàm voluntarii ad patrandû feelus fue-hnt, qui velut figno dato ftatim conueniunt. Oftendit etiam quàm nullus fuerit pudor apud cos refiduus.'quia nec Icncs retinuit v lia grauitas,nec pueros modeftia quæ illam ætatem dccet. denique abolitam fuiftc oinné honefti curâ, peruerfùmque naturæ ordinem fignificat, quum dicit,.àpucro vfquc ad fenem conuolaftc ab extremis vrbis partibus.
y vbifunt turi. Tamctfi in animo habebantturpiter hofpitibusadpræpofteramlibidincm abuti,vcrbo tarnen aliud obtendunt. Quafi enim peccauerit Lot,dum homines incognitos m vrbem admifit cuius ipfe erat inquilinus, iubent ipfos coràm produci. Qu.idam, Co^noferecx-ponunt rem habcrc, atque ita verterunt Græci interprétés. Sed ego alio Icnfu pofitum elfe hoc verbû arbitronaefi dicerent,Volumus feire quofnâ tu hofpites in vrbem noftrâinducas.Scri ptura enim rem pudédam modelte hoc verbo notarc Iblet.Petulâtius ergo de nefando concu-bitu loquuti cftent Sodomitæ : verum tegendæ fuæ nequitiæ caufa, hîc imperiole cum fando viro cxpoftulant, quôd aufus fuerit rcciperc homines ignotos. Hîc tamé oritur quæftio. nam fl hoc modo Iblebant quoflibet hofpites vexarc Sodomitæ,quid alüs falt;^ô fuiftc dicemusJ Lot enim non tûc primû hofpitalis elfe cocperaf.-illi autc lèmper fucrant lib^inofi.Filia^uas pro-bro cxponerc paratus eft Lot, vt holpitcs cripiat. Quotics iam eas proftitucrc necelTc fucrar,
-ocr page 153-I N G È N È s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;137
fl non alio rcmcdio placari potcrat eorum rabies,qui viros ad ftuprum flagitabantdam vero fi taleinftarcpcriculum Lor nouifiet.bortandi potins eranthofpitcs vtfe mature fubducercnt. Meo quidem iudicio, tamctfi Lot vrbis mores nouerat, minime tarnen fufpicatus cft quod ac-cidit, vt impetum in ædes fuas ûccrent : arque id videtur nouum fuific. Sed oportuit fcilicer, quum ad habendum de populo illo examen miffi efient Angeli, in hoc deteftabile facinus om-nes prorumpere. Sic impii,poftquam diuin malitia fua fecurè exultarunt,tandemfurio{e ruendo,exilium fuum momento accelerant. Voluit ergo Deus, quu adiudicium vocarct Sodo mitas,quafiextremum fceleratæ vitæ adum ederc,amp; fpiritu vertiginis cos in fcelus impulit,cu ius arrocitasjloci interitumlongius differri non fincret.Quemadmodum enim fanfti viri Lot hofpitalitasinfigni præmioornata fuir,quod nefeiens Angelos hominum loco excepit,amp; con-uiuasdiabuit domi fuæ: ira Deus grauiorc poena virus eft obfeoena alioru libidincm, qui dum ftuprum Angelis inferre conati funt,non tantiim in homines fuerunt iniurii,fcd facnlcgo furo rc cæleftem Dei gloriam violarunt quantum in fc erat.
6 i^effititflaieosLot. Q^od Lot foras egrcditur,féquepcriculoopponit,hincapparet quanta fide coluerit fandum ius hofpitii. Rara fane virtus, quod hofpitum falutem, amp;nbsp;honeftatem præfert fuæ vitæ, quia femel protegendos fufcepitihæc tarnen animi magnitudo requiritur à filiis Dei.ne fibi parcant, vbi agitur officium amp;nbsp;fides. Quanuis autem iam grauiter obfefta do-ßio fua læfus foret, blanditiis tarnen mulccrc ftudet feroces animos, dum fuppliciter rogat vt à fcelere fuperfedcant, amp;nbsp;fratrum titulo eos dignatur. Apparet autem qu.àm truculenta fucrit illorumimmanitas, amp;nbsp;quam violcntuslibidinis furor, dum tanta manfuetudine nihil fleófun-tur.Huc verb tendit tam belluini furoris dcfcriptio,vt feiamus non ante fumpt.î fuifte de illis poenâ,qu.àm dum ad extremû fcelerum progrefti eftent.Meminerimus autem reprobos, vbi iu fta Dei vindifta excæcati funt, ruere quafi deuotis animis per quoduis nefas : nec quicquam o-mitterc,donee fe Deo S: hominibus prorfus exofos amp;nbsp;deteftabiles reddant.
8 Mifofunt du^ fliiS. Sicuti non vulgarem laudem merctur conftâtia Lot, qubd caput fuum pro hofpitum defenfioneoppofucrit: ira nunc admixtum fuifte defeôtû narrat Mofes, qui tan-tamciusvirtutéaliqua macula afperfir.Côfilio cnimdeftitutus, vtin reb’perplexis fieri folet, illicitum remedifi excogitar.Filias cnim fuas ad ftuprû proftituerc non dubitat, vt compefeat indomitum populifurorem.Atqui mille potius mortes obeundæ erant,qu.àm incunda talis ra tio.Sic ramen ferè funt Sanôtorum opera:quianihil ab ipfis tam abfolutum exit,quod non ali qua in parteclaudicet. Vrgerur quidem Lot extrema neceftitate : nec mini eft quod filias fuas ftuprandas offert,dum videt fibi rem cife cum fcris beft ii s. Inconfidcratctamcn mali vnius re-medium quærit ex altero malo.Q^d eius culpam quidam cxtenuant,facilè patior:rcpreheiv fionc ramen non caret,quod malum malo compenfat.Sed moncmur hoc exemplo,vbi Dominus Spiritu inuidæ fortitudinis nos inftruxit,rogandum etiam efte vt Spiritu prudentiæ nos gubcrnet:ncc vnquam fanum iudicium,moderatiimquc rationem excuti nobis finat. Tunc e-nim demum rité in officio pcrgcmus,fi in rebus turbatis compofita mete cerncmus c^uid fadu opus fit,quid licear, quid expediat:amp; præfenti animo quoduisdiferimen fubirc parati erimus. Noncnim minus periculofumcft captadis prauis confiliis raptarihuc amp;nbsp;illuc metes noftras, qu.àm tumultuari metu.Rcdadi autem in vltimas anguftias,Dominft precari difcamus,vt exi turn aliquem aperiar. Alii diuerfo prætcxtu Lot excufant, quod filias fuas feiuerit minime ex-peti.Ego autem non dubito quin cffugiu,quod ill i primum occurrit,quærere volcns,.à via defle xcrit. Hoc quidem extra dubium eft, tametfi nondum difertis verbis profefti eranr Sodomitæ quàm turpi cupiditate æftuarét,Lot ramen ex quotidianis eorum flagitiis iudicium fcciftc. Si-quis abfurdum efte obiiciat,totum populfi duos viros ad ftuprum captaffe.R efpondeo,quia cri men illud confuctudine amp;nbsp;vfu fibi licitum efte fingcbant,paucis inftigantibus turbâ fuifte con-citatam. Sicuti contingit vbi nullum habetur relt;äiamp;iniuftidifcrimcn.Quumdicit Lot haeJe cott/i ftiiife teSbitnfuttn, fenfus eft, fibi commiffos efte à Domino, feque perfidiæ reum fore, nifi protegereeos ftudeat.
9 prfer/febwe. Quod Lot ram dure cum fuis precibus rcpellitur,quibus tamcn ad fedandam eorum proteruiariinihil aptiusadduci potcratihincapparet qu.àm indomitus fuerithuius gen tis faftus. Ac primo quidem minantur, fi intcrcederc pergat, pcius mulcf atum iri, quàm quos dcfcndit.Deinde exprobranr, quod homo cxtraneus,iudicis partes fibi fumat. Singulis autem verbis demonftrant quaturgeât fuperbia.Vnum opponiitmultitudini:acfi diccrent.Quo iurc tu folus imperium tibi vcndicas in totam vrbem? Deinde fe indigenas efte gloriantur,ilium vc roinquilinum. Talis eftetiam hodiePapiftarum laâantia contra pios verbi miniftros: pau-citatem enim illis probri loco obiiciunt, fe autem numero longe præftare. Deinde longa fuc-ccftionc fupcrbiunt : ideóque ferendum noncfleclamitant, vt ànouishominibus arguanturlt;
Cap. XIX. b8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;comment.
Verum quamlibet contumacitcr luftentur impii,ncfcrationifubiiciant,fciamus nonnifi in fuam ruinam efferri.
IO Fxwiyêrwwf uirimt/tumfuam. Iterumviros Dominât Moles, non qui fuerint,fed qualesvifi fucrintjfignificans.etfi enim cæleftem fuam virtutem exercr^ncipiunt, nondum tarnen dccla rant fe angelos efle diuinitus c cælo raiflbs.Hic autcm docet Mofes, Dominum,quâuis ad tempus difTimulet dum in difcrimine fideles verfantur ; nunquam tarnen ipfbs defcrerc quin ma-num in ipfo(quod aiunt)articulo porrigat.Ita in feruando Lot auxilium fuu diftulit,donec ad extrema ventum foret. Quietis ergo animis locum demus cius prouidcntix: quod vocationis noftræ propriû Gft,quódque ipfc mandat,intrépide fèquamur.quanuis nospcriclitari finat, tarnen oftendet fe nunquâ fuifie noftri obi itum. V idemus cnim, quia domum fuam tegendis ho fpitibus Lot claufcrat,vices illi rcpcndi,quû Angeli nó modo aperta rurfus ianua eum ad fc rc-cipiunt,fcd oppofitis Diuinæ potetiæ repagulis impios ab acceflu prohibent. Ncc verô(vt nu-perattigi )humanû modo officium illi pr«Tftant, fêd armati Dei virruteadfercndamilliopcm accedunt. Qupd dicit Mofesperat/fo! fùi][ehominn cxdtate, non fieaccipias, quafi oculis priuati, vel capti fuerint : fed ita hebetatos effe corü vifus vt nihil difeernerent. Illuflrius autéfuit hoc miraculum.qu.àm fi eruti prorfus illis, vel confixi fuilfentoculi : quia apertis oculis non fecus ac cæci palpant,vidcndôquenon vident. Simul exprimerc voluit Mofès qu.àmferrca fuerit il-lorum obfiinatio.ianuam Lot non inueniuntifequitur in ea quærenda laboralfe.atqui hoc mo do fu riofe cum Deo bcllû gcrunt.Cætcrùm nó femel hoc,nec fobs Sodomitis accidit:fed in reprobis quotidie impletur,quos Satan fafeinat tanta amctia,vt forti Dei manu percufli,ftupida contumacia contr.à ire pergant. Atque huius rci ne longius petamus cxcmplü, videmus quàm tremendis pœnis vltus fit Deus vagas libidinesmec tarnen mundus in certam perniciem, qux ante oculos ingeritur,præfraÂa audacia ruerc définit, nahes hicquempiam. Tandem quorfum venerint, amp;nbsp;quidnâfaôluri fint, Angeli denuntiant. Tanta enim erat poftremi adus indigni-tas,vt Lot fentire iam deberct tolcrabilcm Deo non effe populum ilium. Primo autem dicunt fê venifie ad perdendam vrbem: quia mtltipliattusfùerit clanwr. quibus verbis fignificant non vno tantum fcelere prouocatum effe Dcum:fcd pofiquâ diu illis pcpercerit, nunc tandem immen-fafcelcrum congerie propè coaclum,ad fumendas pœnas defeendere. Sic enim habendum efi» quo plura peccata accumulant homines, eo altius furgere eorum malitiâ, amp;nbsp;propius ad Deum accedcre,vt vindiâam expofeat. Quare ficuti Angeli Dcù hadenus fuiffe longanimcm,mul-tæquc tolerantiæ teftantur : ita rurfus fignificant qualis cosomnes exitus maneat, qui congcgt; fta fcelerum mole,quafi Gigantüinftar,cælumoppugnaturi, maioriindies audacia fècfferût. Excidii vero caufam non tantum ideo cômemorant, vt Lot iuftitiæ amp;nbsp;æquitatis laudem Deo tribuat,fèd vt metu pcrculfus, ad migrationé magis feftinet.N.â quæ carnis noftræ ignauia cft, lente amp;nbsp;frigide ad effugiédum Dei iudiciû accingimur,nifi ferio eius terrorc incitati: ita Noah diluuii metu territus,ad fabricandam arcam ftudiû fuum applicuit.Interea Angcli in fpem cri gunt fandi viri animû,ne trcpidctivel formidinc occupatus,8lt; faluti fuæ diffidés,tardior fit ad exitum.Neque cnim eum modo faluû fore promittunt,fèd vitro illi condonât fuorum vitam. Dubitandum vero illi de fua vita nó fuit, quû inftar audarii,alios quoque gratis fibi côcedi vi-dercr. Quæritur tarnen,Cur fuam gratiam offerte Deus voluerit ingratishominibus, à quibus repudiatum iri nouerat.Eadem de Euangelii prxdicationc moucri poteft quæftio.nequc cnim ignorât Deus paucos fore falutis côpotcs, quam promifeue omnibus offerri iubet: fed ita magis inexcufabilcs redduntur increduli,quû falutisnuntium rcfpuunt. Ideo autcm ptæcipuc iu betur Lot fpem liberationis fuis deferre,quo maiorc fiducia Dei gratiâ amplcxus,ftrenuc,citô-que fê ad difeeffum accingat, de falute fua nó dubitâs. Probabiliter auté colligitur ex hoc loco, nullos illi in vrbe fuiffe tunefilios: nam hortatu Angclorû fàltem conatus effet eos extrahcrc. Prius legimus amplam illi fuiffe,amp; numerofam feruorû manum : fed hîc quoniam libéra tantum capita céfentur, nulla fit eorum mctio.probabilc tarnen cftaliquos fuiffe cum co egrelfos, quiannonam,amp; aliquid fupclledilis attulcrint. Vndcenim filiabus yinum in monte deferto, quod patri fuo porrigcrcnt,nifi quædâ afinis,vel camelis,vel plauftris adueda effent, de quibus Mofes nihil meminitJ Fieri tarnen poteft vt in magna turba multi cum Sodomitis perire ma-lucrint, qu.àm ad quærendam falutem domino fuo focii effe amp;nbsp;comités. Sed ha;c quæ Spiritus Dei non patcfecir,in medio rclinqucrc præftat.
1} Mifitnos Dommis ut per damas. Docet hic locus,Angelos tamiræDei,quam gratiæcffc mini-ftros.N cc obftat quod alibi propric fandis Angelis thbuitur hoc pofterius; ficuti quû dicit A* poftolus ordinatos effe in corû falutcm,quos Deus in filios adoptauit.Et Scripturapaffim tefta TfaLyi-c-v. tur,mâdari illis pioruiTj cuftodiâ:contr.àverô,pronuntiat Deû fua indicia per Angelos repro-p^i77.e.4lt;gt;. bos cxcqui.Tenendû cfiim cftiifdem iudiciis Deum præficcreclcdos Angelos quæ per repro-
-ocr page 155-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;159
bos exerçât. Abfurdüm cnim foret tranfferri ad diabolos hunc.honorem,vt cenfeatur præcfTe Dci iudiciis.Ticuti nec voluncâriû ilIiobGquium præftant:fcdpotius contumacia furentes ad-uerfus eum,inuiti tarnen trahuntur vt fiant eins carnifices.Sciamus ergo non alien« efie ab cle dis Angelis munus, vt armati adexequendâ Dei vindidam,amp; infligendas pœnas dclcendant. Sic-Angelus Domini, exercitum oennacherib, qui Hierofolymam obfidebat, node vna dele-uit.ficSc Angelus excrtogladiovifus eft à Dauide,quû peftisaduerfus populum fæuiret. Suprà ' autem admonui,repetere Angelos quod Abrahx dixerant de clamore:vt loci deteftatione Lot tnagis impellant ad fugam capencndam,amp; iræ Dei metu folicitent ad quærendam ûlutem.
^ÿreifusi.ot. Fideslanâi viri Lotineoprimûenituit, quôdlèriôpertimuit,achumiliatuseft ad Del minas, deinde quod in medio tarnen exitio, promifiam fibi falutem apprehendit. Quod autem in focietatc generös fuos inuitat,talis fedulitas decet filios Dei, vt modis omnibus iuos criperc ftudcât ab exitio. Quum autem dicit Mofes vifum fuifie iocari,fenfus eft,contemptum furflejSt derifum pi urn {ènem,amp; pro fabula fuifie habitu quod dicebat:quia putarctillideliriis captum,fruftra fibi periculû fingere.Non ergo vifus fuit ill is Lot ludere ex profeffojaut venific nugandi caufa: fed fabulofum duxerunt eiüs fermonem : quia vbinon fubeft religio, amp;nbsp;timor Déijtanquam inane S; luforium euanefeit quicquid de fcelerum poena dicitur.Atquehinc per^ Ipicimus quam exitialcmalum fit fccuritas,quæ impiorum mentesfic inebriat,imô fafcinat,vt Deum non amplius putent federe in carlo iudice: atque ita ftupidi torpent in fuis malis, donee fubita ruinaopprimâtur quû dicunt. Pax amp;nbsp;fecuritas.Præfertim verb, quo propius inftat Dei vindi(fta,magis crcfcit,amp; obdurefeit corn obftinatio.Nihil quidem impiis magis trepidum eftj ac meticulofum,vbi Dci manu vrgctur.Sed doncevi coaâri præfenté fuum interitum fentiant, omnes minas vel fuperbis ludibriis rciiciunt,vclcontcmptim prætcreunt.Atqui eorum focor diaexpcrgefacere nos debet ad Dei timorcm,vt fempcr fimus foliciti:tunc verb maxime,vbi fignum aliquod iræ Dei feprofert. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*
If iftfkÂdnt Laudata fide Lot amp;pietatc, Mofes aliquid human! fuifiepafiumoftedit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«
quia tardantem Angeli inftigant.Pon ó,caufa pigritiæ efie potuit,quód fe in exilium abire cogitât : itamultiplices curæ amp;nbsp;metus trepidum animum perturbant, dubitat cnim quid profu-gofuturum fit, vbi rcliâa domo amp;■ fupellçôile,nudus amp;nbsp;inops in defertum aliquem locum fc contulcrit. Ncqueinterca rcputat,idem fibi faciendum efiequod naufragis, qui vtfalui peruc-niant ad portum,mcrccs,amp; quicquid habcnt.in mare abiiciunt.Deum quidem vera loquutum efic non dubitatmec rccufat.ficuti iufius eft,alio migrarc:feb quafi fatifeens fub fua infirmitate, multifque curis implicitus claudicando lente incedit, qui propere, nulLaque mora interpofita excurrere dcbuerat.Cætcrùm in cius perfonatarditatis noftræ fpcculum propofuit Dei Spiritus,vt torpore excufib,fimulac auribus noftris infoûuit vox cælcftis,adpromptâ obedientiam difeamus nos accingereralioqui præter ilia pigritiam,quæ naturaliter nobis infidet,multas remoras iniicict Satan. Vt autem Angeli melius Lot extimulent,metum ingerunt, wferdattir tnurbisini^tate, vel pana. Nam pi;;, vtrunque fignificat. Non quodinnoxios temerè Domi-nus in eundem cum impiis aecruum coniiciattfed quia dignus eft qui pereat,qui fibi confulere non vultfimb qui admonitus vt caueat.fua defidia ruinx fc exponit.
lé ^ttardaidt,^apfr^henderuM K^ri, Prius verbisinftabat Angeli;nucmanu,amp; reipfa quafi vio Icnter hominem ad migrandum compellunt. Mira lane hominis tarditas, qui quu certo per* fuafus fit non fruftra minari Angelos, nullis verborum ftimulis incitatur,donec manibus corum trahatur extra vrbem. Dicit Cbriftus, licet fpirituspromptus fit, carnemefi'einfirmam; Milt;nfc.26lt;/.4». hic deterius vitium notatur,quôd fua ignauiacaro fpiritus alacritatem rcftinguat,vt leta clau-dicationc vix reptare pofiiit. Atque huius quidem mali fua cuique experientia teftis cft.quo ma-iore ftudio fideles eniti decct, vt fc ad Deum lequcdum expediantxauere etiam, ne velut furdis auribus difiimulcnt cius minas.N^c veto tam ftudiofè vnquam,amp; acritcr fe vrgcbunr,quin adt buc plus fatisin officio cunclentur.Notatu etiam dignfi eft quoddicit Mofes, Dominum lèrui mifertum efic,dum apprehenfacius manu per Angelos,extra vrbem eum rapuit. Sicenim nc-ccficcft nos fæpe violenter trahi, vnde fpontè non eximus. ficui obftaculo funt vel diuitiæ, vel honores,vel alia cius generis,quominus liber ac folutus Deo fe addicativbi cotinget minui fuis fortunis, vel cogi in ordincm: Iciat manumfua apprehendi .a Domino: quia non fatis profccc-rant verba amp;nbsp;exhortationes. Non eft ergo cur xgre feramus fanari violentis remediis morbos quibus corrigedis no fatis efficaxeftdoótrina.V idetur etia maius quidda notarc Mofes,ncmpc hJciclementiâ certafTc cum pigritiaLot. nequecnimper cumftabatquincunófandopropin-quumiam interitum fibi accerfcret:Dominustamcn non modo illi ignofcit,fcd quia vult fal-uumefie,quafi reftitantem adhibita manu trahit.
17 ïuddtpr»druffMUM, Hoc additum fuit à Mole,vt lciamus no modo ad momentum nobis
-ocr page 156-Cap. XIX. 149
GOMMEN T.
porrigi manu à Domino,vt falutem noftrâ închoetmcc opus fuum mutilû relinquerc.fcd pef. ducerc vfque ad exitum.Hoc certc non vulgaris gratia? crat,prædiftàm fuifle ipfi Lot Sodomx niinam,ne incautum opprimeret: cercâ fpcin falutis cffc illi datam per Angelos: denique ex pe-riculo manucfic fublatu. Dominus tarnen tot bencficiis non^ontentus, quid pofthac agendum fit admonct. ita illi curfus reôlorcm fè præbct,donee ad falutis metam peruenerit. A/ergo autem refpicrre vetatur Lot, vt lèntiat peftiferuin Ic domicilim relinquere. Primùm, nequo cius defi-derio titilletur: deinde, vt melius reputet quàm fingulari Deibcneficio ex inferis emerferiti Prius retulit Mofes,quàm fœcunda cfler,ac opima ilia planities: inde migrate Lot iubetur, vt fentiat.quafi c medio naufragio iêfuiflelibcratû .Tamctfi autem Sodomæ habitans,cor fuum aiTiduccxcruciabat.-fieri tarnen vix potuit quinex tam profunda fcelerû colluuiealiquidfor-dis côtraheret.nunc itaque à Domino purgandus,deliciis priuatur,in quibus nimium fibi pla-cuerat.Nos quoque bine difcamus,Dcum optime laluti noftræ confulcre, dum refeindit qua: fuperflua font ad carnis delicias:atque vt nimiam indulgcntiam corrigat,ex fuaui,iucundaquc planitie nos ablcgat in defertum montem.
18 Dixit Dot eot.Hîc aliud vitium Lot reprehcditur.quôd no fimplicitcr paret Dco,ncc pa-titur fc cius arbitrio {êruari,fed nouû fibi modum cxcogitat. Montem afTignat Deus,qui futu-rus fit loco afyli: vrbem ipfe fibi potius digit. Falluntur ergo qui cius fidem in bac precationc ficextollunt, vtperfedum ftatuant probe orandi exemplar, nam Mofis potius confilium eft, docerefidem Lot non prorfus fuifleab omnibus vitiis immunem,vel pur.â.Tencndû cftiHud axioma, Vitiofas effepreecs noftras,nifi inverbo fundatæ fint.Lot verô non tantum verbode-ftiîuitur, fed præpofterè fibi contra verbum indulget.talis ccrtc importunitas,fidci nibil habet affinc,Deindefubitapoenitcntia,ftultæ cupiditatis pœna fuit.Sic cnim vacillate ncccfic eft co$ omncs,qui fe Deo non fubiiciuntifimul ac voto vno pot iti funr,noua ftatim inquiétudenafei-tur,quæ mutate fententiam cogit.Sic in fumma habendum eft,Lot minime culpa vacate,duni fibi vrbem ad habitandum poftulat.nam amp;nbsp;fe opponit Dci mandate, cui acquicfccredébebat: amp;nbsp;in dcliciismancrccupit,quibus vtileerat cumfubmoueri. ideo perindcfacit,acfiægcrvelfc' dioncm,vcl potionem amaram detredet, quam tarnen medicus præfcribit. Quanquâ non in-telligo.precationcm Lotfideprorfus fuifievacuam.-quin potius ficeum «àviadeflexifiefentio, vt non modo procul no difccfTcrir,{cd ad cam tenendam mente fucrit intentus. Pendebat enim femper à Dei verbo:fed in fpecie vnadecidit, dum locû fibi negatum dari ftagitat.Ita püs f^n-étorum defideriis aliquid fepe lutulcntum amp;nbsp;turbidum admixtum eft. Nec me latet, fingulaf* interdû Spiritus motu impclli,vt videri poftint à verbo difccderc,ncque tarnen cius fines trâfi-liant.Scd immodicus carnis affeâus in Lot ft prédit, quod dcliciis quas fugere debebat, tur implicitus.Temcritatis veto teftiscftinconftantiajquôd fibiipfi mox difplicet.
19 Dm nunc inuenitferutu tHui ^atiam. Qini duos vidcat,ftrmoncm ad vnû dirigir. Vndc colli-gimus,Lot né fubftitifieinAngclis:quia fatisperfuafus crar,ncque propriû illis cfie imperium, nec falutem fua in corum manu efie pofit.i.Eorum veto confpcdu nô fecus ac fpcculo,ad con-tcmplandâ Deifaciem vtitur. Cæterùm Dei beneficia Lot non tam gratitudinis fuxteftanda: caufa cômemorat,qu.àm vt maiorem inde fiduciam fumât plus petendi. Quia cnim neque lar-giendo vnquâcxbauritur Dei bonitas,nccfatigatur: quo magis facilem experti fumus, co nos ad bene fperandum animofiores efiedccet. atquehoc quidem fidei proprium eft, confirmatio-nem patere in pofterû ex prætcritis gratia: experimentis. Nequeerrat in eo Lot. tantùm perpe* ram fubfumir,dum extra verbûcgrcfius,fibi indulget.Idco dixi cius prccationem ex fidei quidem fonte manafic, fed ex luto carnalis affedus traxifie aliquid turbulentû. Erge Dci miferi-cordia frcti,nc dubitemus omnia ab eo fperare, ftd quæ ipfe pollicitus eft, optaréque permittit.
No» potero meßruare in mente. Non obftrepit quidé Dco(vt îblent irnpii)dcftinata malitia:quia tarnen no recumbit in verbumDcijclabitur amp;nbsp;propc cftluit.Cur cnim cladé metuit in monte, vbi Dei manu protegédus crat:tutâ vero ftationem fibi fore eófidit co in loco, qui amp;nbsp;Sodomx vicinus crat,amp; fimili vindida: propter impuros, prauófq; incolas obnoxius? V crùm ca feilicct eft hominû natura,vt falutem fibi locarcmalint in ipfis inferis, qu.am in cxlo quotics fenfum proprium ftquuntur.Vidcmus ergoquantopcrc Lot erret,qui montem nulla fcelcrum conta-gionc infed urn fugicns, ac fufpedum habens, vrbem deligit quæ flagitiis fcatens, non potcrat Deo non cficcxofa. Paruamefieobteditjquofaciliusexorct.Acfi diccrct, Se tantum angulum perere, vbi faluus deliteat. Rede id quidem,nifi ab afylo diuinitus fibi conccflbdifccdcns,aliud fibi propria tcmcritatc fingeret.
»I ïmßtfapißcietn ttarn. Infcitè ratiocinantur quidam;precationcm Lot Deo placuiflciquia roganti annuerit,3C dedcrit quod petebat .Neque cnim nouum cft,conccdi interdum per indulgcntiam .à Domi no,quod tarnen illi non probatur. Sic autem nunc indulgct,vt paulo poft car
-ocr page 157-I N G È N E S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î4I
ftiget cius ftüItitiamJnterea tarnen quû tam benignè, amp;nbsp;comiter prauis fuorum votis morem gerat, quidfiet fiadpurâ Spiritus ciusmodcrationcm rite côpofitæeruntnoftræpreccs, atque ex eius verbo conccptæePoftquam verô de loco veniâ dédit Angelus, iterum ad fcftinationetn hortando,eius pigritiam obiurgat. üonpofßpmßareqmdqMm. Quia Angelus nôtantùmvindex miflus ad perdendani Sodonaam cÂt, lcdmandatü quoqueacceperat de feruando Lot, idco le negat prius illud fafturum, nifi boc pofterius fimul adiungat : quia non fit in arbitrio miniftri diuidere quæ fimul Deus iniunxit.Quqd tarnen alii exponere malüt in Dei perfona, naihi non dilplicet.Quanquâenim in fpeciem duraeft locutiomihil tarnen habet abfurdi, quod Deus re-probos perdere ncqueat.quin feruet fuos eleftos.Nee ideo putandum eft alligatam efife eius vir-iutem,dum fibi ipfc eft necefiitas:vcl aliquiddeeius libertate, impcrióque diminui,dum fponte fe,amp; libéré obftringit.Prælcrtim verô memincrimus, facro nexu coniunftâ cfic cius potetiani cum gratia,amp; promifTionüfidc.Qro fir, vt verè amp;aptè dicaturnon pofte nifi quod vult,amp; pol-licitus eft, hæc vera eft, atque vtilis dodrina. Minus tarnencrit fcrupuli, fi ad Angelos referas qiu certum habebantmandatum,cui vel minimum aliquid detraherc fas non erat.
»4 EtDonurmipluit. Succinótchïc Mofes, vcrbifqucadmodum fubmiftis cxcidiu Sodomæ perftringit,atquealiarum vrbium.Rei atrocitas longealiam amplitudinem.imo tragicos ver borum fonitus pofcebat.Sed Moles fimplicitcr more fuo Dei indicium rccitans,quæ verbis la tis vehementer exprimere non poterat,meditanda ledoribus relinquit.Noftrum igitur cft,om ncs fenfus in illamhorribilem vindiófa intcnderc: quæ quû non fineingenti cæli 8e terræ con-cuftione acciderit,meritô ad folum cius nomen expauefeimus: ideóque tam frequens cius men tio in Scripturis occurrit. Noluit autem Dominus folo terræ hiatu abforberi vrbes illas : fed Suo illuftrius eftet iudicii fui fpecimé,è cælo ignem amp;nbsp;fulphur iaculatus eft.Hue pertinet quod dicit Mofes, Domimm pinite igné à Donum). Emphaticacnim rcpctitio eft, quod no vfitato natu-rx ordine tunc Dominus plucrit: led tanqua cxerta manu palam fulminaucrit prætcr fohtum morem : vt finis conftaret nullis caufis naturalibus conftatam fuifte pluuiam illam ex ignc amp;nbsp;fulphure. Vcrùm quidem cft, nunquam fortuitô aerem rurbari,ac Dcû minimæ cuinfque plu gt;nbsp;uiæ agnofeendum efte authorem.nec exeufabilis eft Ariftotclis prophana fubtilitas,qui quum tam acute in Metcoris difputct de Iccundis caufis,Dcû alto filentio lepel it. Moles tarnen hîc di-lèrtè extraordinarium Dei opus nobis cómendat: vt feiamus no fine aperto miraculo dclcram fuifte Sodomam.Quod veteres Chrifti diuinitatemhocteftimonio probare conati funt,minime firmu eft.ac fine caula meo iudicio tumultuatur, qui acrius ludæos exagitant, quia non ad-mittant tale probationis genus. Fateor quidem Dcum femper agcre per manu Filii fui, ac tam mcmorabili vindiélæexemploFiliû præfuiftc nódubito. fed paru folidè ratiocinari dico, qui plures inde perfonas eliciût:quLi Mofis confiliû fuerit, Icôlorû oculos ad fpedâdam Dei manu ctigere,amp;acucre.Q^ôd auté quæri folet hoc loco,Quid meriri fuerint infanres,qui eodem cum parentibus interitu abforpti funt.Solutio facilis eft,In manuDci efte humanum genus,vt quos voluerit,exitiodeuoueat:quos autem voluerit,mifcricordia profcquatur.Deindc,quicquid iudicii noftri modulo metiri non poftumus,arcano eius iudicio debcrcfubiici.Poftiemô,totum illud lèmen fuifte malediâum amp;nbsp;execrabilc,vt ne minimis quidem iure pepercerit.
té itreßexit uxoreius. Hîcmirabilc Dciiudiciû refert Mofes,quôd vxor Lot fuerit in ftatuâ falis côuerlâ.Huius autéhiftoriæ prætextu , Mofen fubfann,ît nafuti,amp;proterui homines.nam quumhæcmetamorphofis nihilo plus coloris habeat quàm quas Ouidius côfinxit, nihilfidei mereri iaiftant.Egovero Satanæartificio faftû eftepotius arbitror,vt Ouidius fabulofè nugâ-do.huictaminfigni Diuinævindidtædocumentofidéobliqué derogauerit. Sedquid profanis hominibus cominifei Iibuerit,noftranihil refert. Tantum expcdcreopcræpretiû eft, num ab-furdu quidjvel incredibile côtineat Mofis narratio.Ac primùm quæro.quû ex nihilo creauerit Deus homines,cur illi no liccat cos dû vifû cftûn nihilû redigere.S i hoc côceditur.vt necefte eftj curnonetiâ fi placucrit,in lapides conucrtet’imô ifti boni philofophi qui Dei potétiæderoga-do,acumen fuû oftentât,non minora quotidie miracula in naturæ curfu ccrnunt.Quomodo c-nim obrigefeit cryftallus in fuâ duritiéî amp;nbsp;ne rara excpla collig.r,Quomodo é femine tnortuo amp;nbsp;putrido generatur viuû animahQuomodo ex ouis procrcantur aucseCur ergo ridiculum in vno opère illis miraculû eft,cuius innumeradocumêtafateri cogutur: amp;nbsp;quibus côfentaneum non videtur,corpus mulieris in falis maftamutatum efte, quomodo futurû credent vt refurre-ého cadaucr in putrediné collapfum inftaurctê Quod autédicitur vxor Lot in ftatuâ falis cou-uerfacfte,neimagincraur anima in falis naturâmigrafte. ncquccnimdubiûquin viuat,vtciuf dem nobifeum refurreélionis focia fit,quæ inufitata mortis fpecieafteâa eft, vt omnibus foret cxcmplo.Cætcrùm nomen falis nô refero ad faporem;fed quia ftatua notabile aliquid habucrit quod viatorcs moncret.Oportuit enina notas aliquas illic efte impreftas,vnde ones colligèrent
-ocr page 158-Cap. XIX.
142
COMMENT.
cfTeilludmcmorabilcportcntu. Aliiftatuafalisintcrprctaturincorruptibilem, quæpcrpetuo duraret.fed prior cxpofitiomagisgenuina eft. Nunc quæritur cur Dominus tam feuere impru dentiä mifèræ fœminæ vltus fit.nequeenim rcfpexir quafi Sodomâ redire cuperet. Forte adhuc dubitasjcertius experimentûoculis habere voluit.Fieri etiâpoteft vt pereuntis populimiferta, oculos in earn partem rcflexerit. Mofes certc non exprimiiîdata opera reluélatam effe Deo:fcd quemadmodü ciusjac mariti liberatio incoparabile erat mifericordiæ Dei cxcp]um,ita eius in-gratitudinem puniri æquu fuit. lam fi expédamus omnes circunftâtias, certû eft nô fuifte leuc eius deliétû. Primùm refpiciédi cupiditasjcx incredulitate profefta eft: nulla auté atrocior fieri poteft Dco iniuria,qu«im dum eius verbo abrogatur fides.Deinde ex verbis Chrifti colligiæus prauo aliquo defiderio fuifte titillata:nec libérer, Sodomarclida properaftequo Deusvocabat. feimus cnim quorfum nosiubeatmemorcscftevxorisLot,ncfcilicet àmeditatione cæleftis vitæ,mundi nos illecebræ impediât.Probabile eft igitur Dei gratia non contenta diffluxifte in praua defideria:cuius etiâ rei fignû fuit tarditas.maritû enim .à tergo fcquut«a efte fignificat Moles, quû dicit rcfpexiftepoftcû. ncqueenim refpexit ilium verfus: fed quia lente pergédo,minus progrefta erat,vt illo effet pofterior.Etfi autc de æterna eius falute nihil aftcrerc licet, probabilc tarnen eft Dcû infliéta temporali poena, eius animæ pepercifte. quemadmodü fæpe fuos in carne caftigat,vt falua fit ab æterno interitu anima. Sed quia illud nô admodum vtile cognitu eft, ac fine periculo nefcitur,potius inexcmplû intenti fimus,quod Deus fèculis omnibus comnin ne elfe voluit.Si nos terrer pœnæ grauitas,memincrimus nô leuius hodic peccarc eosqui non a Sodoma,fcd ab inferis ipfis liberati,aliô qu.â ad propofitâ fupernæ vocationis palmâ refpedâr.
«7 Efßfrrexit A.brdhanh Redit Mofes ad Abrah.â, ac oftendit minime ab co ncglcâû efte quod ex ore Angeli audierat.in locu enimvenifte narrat,vnde iudiciu Dei fpedarc poftct.Neq; cnim fufpicandû eft(quod de vxore Lot nuper diximus)plus fidei habuifte fuis oculis,qu.àm Dei ver-bo:amp; quiadubitaretjVenifTecxplorâdicaufa.Quinpotiusex côtextu colligimusipfum,quum iam perfuafus effet nô fruftr.iloquutû efte Angelum, ex rei fpeâaculo côfirmationem petiilfe* quæ tam illi,qu.àm pofteris vtilis futura erat. Nec verô dubiû eft quin rota ca nofte graues cru-ciatus pertulerit de falute nepotis fui Lot:an certior redditus forer, nefeimus: roagis tamé in ea conicifturâ inclino.quôd de illo anxius fuerit.Et fieri poteft vt inter fpcm Srmetû dubius,obuiâ proceftcrit,vifurus liberatus effet neene. Etfi auté nihil præter fumû ccrnit,qui rcfiduuseffcfo* let ex magno incendiorhoc tarnen i 11 i fignû .1 Domino datum cft,vt teftis foret ad pofteros p« næ tam memorabilis.Dcus quidc in ipfoloci afpcdu voluit ætcrnû extarc monumentum:feft quia vtmûdus libenter iudicia Dei cbfcurat,facile creditû fuiftet vel talcm ab initio fuifteloci naturam,vel fortuitô accidiffe: Dominus vindidamfuamoculis Abrah.T fubiieere voluir,vt præconis munus apud pofteros obiret.
19 v^ecordatu: efl DeusAhrahæ. Tametfi nô Cxprimit Mofes patefaâa Abrahæ fuifte liberatio-né nepotis,quû ramen dicit in illiusgratiâhûc fuifte ab interitu feruatû,probabilc cftnô fuiffe prinatû cacôfolatione qua maxime opus habebaf.ac eius bcncficii confeiû fuifte,pro quocutn gratias agcrc decebat. Sicui abfurdû efte videtur,fànlt;ftû hominé Lot alteri fuiffe coceffum» non refpefta fuiftet à Domino propria eius pietas:rcfpôdeo,hæcduo inter fc fatis benc côgruc-rc,Quod Dominus,vt fuis omnibus auxiliari folet,iuftû Lot quéelcgerat,amp; que Spiritu fuo rc -gebar,curæ habuerit; interea tarnen teftari voluit in eius vita quantoperediligeret Abrahâ:cui nô modo falutem præftabat,fed alios cti.î dabat incolumcs.Cætcrùm tencre côucnit,qnôd gra tuito facit Dominus,nec aliûde induâus quâ fua bonitatc,ideo aferibi hominû pietati vel pre-cibus,vt ad Deum colendû amp;nbsp;orandû incitemur.Quâ fe mifêricordcm Deus exhibnerit in fer uâdo Lot,paulo ante vidimus.nec verô periifter,etiâfi non fuiftet nepos Abrahx.Dicit tarnen Mofes,quôd Lot non confumptus eft eodem exitio quo Sodoma,id datû fuifte Abrahx. Quod fi Dominus gratiam.qua feruum fuû dignatus eft,ad nepotem vfque extendit qui i^ui quafi extraneus erat ab eius familia:quanto melius vnufquifqucfideliû fperaredebet,eandem gratiam fuis domefticis minime defuturam efte: Iam fi Dominus vbi nobis fauet,alios ctiam quinobis côiûiâi funt,amplclt;ftiturnoftracaufa:quato maiorhabebiturab eo noftriratio;Qu^oddicitur Lot habitaffe in illis vrbib’:fynccdochica eft locutioifed difèrtè id pofitû fuit ad illuftrandum miracultcquia nônifi fingulari Deiprouidétiafadû eft vt perditis quinq; vrbib’,vn’ cuaderrt.
JO AßenduLotdeSodr. Demóftrat hæchiftoria,quod prius attigi,tcmerariis côfiliis qux fibi ex carnis fenfu fabricât homines,nunquam profpcrc fuccedereipræfèrritt’ vana fpeillccii, vel impulfi prauis votis,à Dei verbo difeedût. Etfi enim plerunq,- inter initia fœlix videtur te-méritas,amp; proprer Ixtos euctus exultât qui libidine fua ferûtur:Dominus tarnen tandémalcdi cit quicquid nôeft fuis aufpiciis fufçeptü:fempérquc implctur illud Icfaiæ, Vx qui ordiuntur telam,amp; nô ex Spiritu Domini:quiagitât côfilia,amp;oseius nôintcrrogât.Lot quû iuffuseffet fc rccipere in môté,maluit habitarein Soar.Poftquâei côccfta fuit habitatio ex animi voto,mox
-ocr page 159-IN GÈNES.
»45
ipfu pœnitct ac pigct. trépidât cnim,ac fingulis mométis Sodomæ exitîû loco vicino,vl)i forte regnabat fimilis impictas acnequitiajinftare putat.Cæterùm répétât memoria ledores quod di xijÉadufuiffemira Dei indulgentiajVt neque ftatim,neque grauioré pœnâ dederit.Dominus cnimad tempus illiignofcens, tandem effecit vtfui pcccati iudex effet. Neque enim vi,aut manuhominû expulHis fuit è Soai*fedcæca animianxietasin cauernameum fugauit acra-puit,quia carnis fuæ cupiditaté potius, qu.àm Dei mandata fcquutus erat.Atque ita in caftigâ-dis fidelibus pœnas mitigat,vt illis cedant in optimâ medicinâ.Nam fi præcifc ageret cumeo-rû ftultitia,confufi prorfus iaccrêt. Dat igitur fpatiü refipifeendi, vt Ipontc çulpam agnofeât.
Et dixit frinw^nita. Hîc prodigiû narratur .à Mole,quod ledorcs merito obftupcfacerc debet, enim venire in mente poteft filiab’ Lot inceftus côcubitus,quû adhuc prope in oculis ver-fetur horribilis Dei vindida in Sodomitas,cuius præcipuâ fuifie caufam fciebat foedas ncfaiV d.4fquclibidines;Etfi aute non ta libidinis ardore,quam ftulto propagâdæ fobolis dcfidcrio im pulfæ funt ad tale flagitiu,nimis tame cæcus fuit furor,quam natura didat,modeftiä pudorém queabiicere,amp;belluino more cófundcre omne turpis amp;nbsp;honefti difcrimc.Cæterùm quo melius tencamus rei totius fummä.fingula ordinc tradada funt. Ac primo,quod ad confiliû primogè nitæ filiæ Lot fpedat,cui deinde minor obfequuta eft, ita fine cótrouerfia ftatuo, neutra carnis illecebris fuiffc induda,fed tantii de procreada fobole cogitafle.Qualis enim ifta fuiffet rabies, patris iâ fenis concubitû appetcre’Dcinde quodfurtim tantùmvnanode femaior infinuat,{ö roré veró fuâ proxima nodefupponit:grauidæ,in patris amplexû redire no curant:indc colli-gimus nô aliô fpedaffe nifi vt matres fiercnt.Ncq; tarnen mihi probatur eorû diuinatio,qui di cùt,craffo errore fuiftedeccptas,ç putarent totû mundû vnà cû Sodoma abforptû cfte.Nuper cnimhabitauerât inSoar:dcinde fub oculis patebât amœnæ regiones incolis ncquaquâ vacuæî prætcrea ex pâtre didicerât.fpccialc pœnâ Sodomitis,amp; aliis vicinis inflidâ cftc.Ncc verô igna ræcrant vnde genus pater duxiffetiSt qualé patruû fequutus effet ex patria, Quid igitur? Népc quû perfuafum illis effet, domos liberis fulciri,durû illis ac trifte fuit fteriles manere.Et videri poterat orbitas pâtre mortuo intolerabilis:quia tûc fe defertas fore,omniq; auxilio nudatas cct nebât.Hinc ergo prxpoftera cupidttas.hinc cæcus ad inceftû coitum expetendû impetus,quôd fôlitariâvitammetuûtquæmultisærûnisexpofitafit.Nccdubitoquin Moles référât nô quid prætexuerint, fed quid loquutæ fint ex veto animi fenfu.Seméergo procreate cupiût, fecundû confuetudiné Gentiû omniû.Ideo enim adducût totius mundicxcmplû,quia iniquüefl'e iudi-cât,vt deterior fua fit,qu.àm aliorû côditio, Vbiq;,inquiût,elocâtur pucllæ,quæ filios fufeipiât, amp;nbsp;fuas familias ita ædificét:cur ergo ad perpétua orbitaté dânatæ eflemus? Interea tarnen non ignorât,le immane aggredi facinus. Cur enim patré inebriât, nifi quia fatis côiiciût adduci ad eófenfum no poffe-Si illc ab inceftu abhorret,neccfre eft filias fimili cófcientia tangi.Nullo igitur modo funt excufabilcs,ggt; fead obfcœnû concubitû proftituût,à quo naturaliter gétes om« nés abhorrét. Et certè quû vulgarib’ quoque peccatis culpâ fuam agnofeere cogâtur homines, quomodo fe in portentofo fcclere abfolucrent,quin cos metus aliquis ex Dei iudicio pungat? QMrefiliæLot,repugnâtc cófcientia,fe ad facinus hoc præcipitant.-necalia fuit fallcndi patris ratio, quam notitia turpitudinis,quâ ab ipfis danari ncccffc fuit,quu feirent naturæ ordini effe contraria. Verùm hincapparct quo rapiantur homines dû lèquûtur quodplacetmihil fcilicct tam abfurdû,imô belluinûcft,quô nô ruamus,vbi frænû laxamus carninoftræ.Quarehocno bis omnium votorû principiû fit,fcifcitari quid Dominus permittatme veniat in mente quic-quamnobis appetcre,nifiquodperciusverbûlicet. ïtutrnonefimterr^. Nonintelliguntom-ncs genres effe cxtinâas, quemadmodû hallucinati funt multi interprètes: fed quia metu in ca-uernâcompulfæ,delcrtam vitam agebant,querûtur,fpe coiugii fepriuatas.Et certè ita feorfum degebât àreliquis gétibus,acfi in priuatû aliqué mundû effent relegatæ.Siquis obiiciat,potuif-fe peterc à pâtre maritos: rcfpondco, nihil effe mirû fi pauore oppreffæ.nô aliud,qu.àm quod in. manu er,at,fuis malis remedium quxfierint.Putabantcnim fedelèrto môtc,amp; cauernæ latebris inclufas,nihil amplius habere cum gcnerehumano cómercii.Etfi auté fieri poteftcquemadmo dum prius admonuDvt aliqui ex feruis fimul habitaucrint,imö id vcrifimileeft,quia vix aliter poterat vinu fuppetere in caucrna.nifi plauftro fuiffet cum reliqua annona aduedüzramen quia feruorü nuptias afpcrnätur,negantfibi maritos effefuperftites. Porro nomen terræ, in priore mcbro,pro plaga il la vel regione pofi tü effe arbitronaefi dicerét, Regio hæc nullos amplius ha bet viros,qui nos ducant vxores fecundû moré totius orbis.Eft enim hîc tacita antithefis inter vniuerfam terrä,amp; certam eins parte. Sed hoc primùm fccleftè,quôd propagâdi generis huma niftudio fanóta naturæ legem violât. Deinde perperâ amp;nbsp;impiè,ç non ad ipfum mûdi opificem confugiunt,vt orbitati,de qüa anxiæ funt,medeatur.Tcrtiô,focordi.â fuam in co prodûr,quôd animos habentes in terra defixos,nulla cælcftisvitæ cura tanguntur.Qi^qu.î autem pro certo affcrcre nô audeo,quantû temporis cffluxcrit inter Sodomæ excidiû.S: inceftû Lot cum filiab’ fuis,probabile tarnen eft,fimulac vencrunt in cauernâ, folitudinis horrore perculfas, hoc nefa-
-ocr page 160-Cap. XX. 144 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
riu confiliu Scdetcftabile captalTe.Nec fine potuit diuturna effe habitatto Lot in càlierna,lt;}üin cibo amp;nbsp;potu dcftituerctur.Quemadmodti ante patré ipfum fubita formido inftar procellæ ab-ripueratjita filiæ præ impatientia non fuftinent faltcm ad paucos dics,ncc Dcum inuocant,ncc quærût .1 patre confilii5,fed bruto ardorc præcipircs feruntur. Hine perfpicimus quam repente illis effluxerit memoria tam fuæ liberationis, qu.im pœntetfodomiticæ : quarum vtraque perpétue in earum mentibus rcfideredcbuerat. Atque vtinamhocno adeo vulgare eflet internos vitium:fed vtroque modo ingratitudinem noftram nimis aperte prodimus.
55 'Ët nonco^rtcuit. Tametfi Lot no peccauit feiens,quia tarnen illi ebrietas ftuporis eaufa fuit» Icuatur quide vtcunque eius oulpa,{ed non tollitunimo dubiu non eft,Dominii hoe pœnæ généré vltü fuiflecius intcperantiâ.Eftenimhoerarû 8c prodigii fimile, itapotu hebetari omnes hominis fenfus, vt libidine quafi mortuus profundat.Ego quide ita omnino ftatuo.nó t.â vino fuifTe obrutu,qu.am propter fua inteperiem diuinitus pereuflu fpiritu ftuporis. Quod fl Deus fanâo patriarehæ non pepercit,putamus nos fore inultos,fi eunde fequamur luxûiQuare feia-mus hoeext'plo, temperantiæ lege nobis præferibi, vt paree amp;nbsp;frugaliter vefcamur. Et tarnen impuri quid.i homines Lot obtendût,quafi impictatis fuæ patronû.Cur non potius eófiderant in quàm nefandâ turpitudiné prolapfus fit, quia vino præter modu abufus erat? Nee fimplici-ter,vtdixi,reput.âdû eft quid ferat per fe ebrietas,amp; quib’aliis vitiis fitimplieitaiftd ad Dei vin didâ attéderenos dcoet,qui hae de eaufa extarc 8c celebrari fceulis omnibus voluit tragicûboC faeinus,vt abomination! eftet cbrietas.Quotidic quide teftatur Dominus atroeib’pocnisqua-topcre fibi difpliceathoevitiu:fed quû videmusAbrahæ nepotéhofpitem Angelorû,homineni infigni ornatû fanóhtatis clogio,ineefto eoitu foedari,quia ft inebriarit,quid Wluonib’St pof-cis futurû eft,qui fe quotidic vino inebriât’Sed bac de re plura diximus in caput nonû,vndcpc tere lieebit. Q^âtùm ad verba fpeâ:at,vbi dicit MofesLot no fenfiftedû filia aeeubuit 8c xitiquidâ itacxponût,difcrimcn nohabuifteinter filiâvcl extraneâ.verùm nifi prorfus fuifict ftupidus,manè crapula folutus,colligcre potcrat,ft rem habuifte eum filia.Qmdam,vt eius cul pam exténuent,non tam largo potu fuifife inebriatû dicunt,quàm mœrore opprcftum.Ego ve-rô illud retineo,quo excellentioribus donis præditus erat,feueriorepQenafui(redignum:ilt;leô-que ftnfum illi ablatum cftc,vt inftar brutæ pecudis ft ad libidinero proiieeret.
VißtrrexitnünorndtUj^dornüKttcueo. Hiclocusdocetqu.àmpcriculofum fitftmclcadcreiô Satanæ laqueos.nam qui illisçaptus eft,magis acmagis intricatur.Lot ïbbriû fuifte,amp; frugiho mincm certum eft. Siue triftitia confedum adortæ funt filiæ, fiue quouis alio modo pellcdus fuit ad immodicû potum,vbi femel ad intemperantiâ lapfus eft, poftridie ft iterû corrumpi pa titur.Ergo prineipiis ftdulô obftandû eft:quia fieri vix poteft quin ft vitiis prorfus addicâtqui corû dulcedine funt inefcati.Ideo malorû irritaméta no fecus ae mortiferæ peftc$,caucda funt: 8c omnis blâda inuitatioad peccandû,nofecus ae vcneficiû,timéda. Circunftantiâetiâhâcno tare operæpretiù eft:Lot interSodomitas,in ilia fcelerû colluuie, quæ ferè cælû 8c tcrr.1 fuo tore infcftabat,caft’amp; integer verfatus eft inftar cuiufdâ Angeli. Vnde illi Sodomæ t.îtaintegri tas,nifi quia malorû quib’obfidebatur,cognitio,folicitû amp;nbsp;eautû reddebatenûc in motefteurû, nouis in fi di is circûucnit Satan.E rgo hoc exêplo nos ad vigilâtiâ hortari voluit Spirûus: quia vbi minime putam’,ab bofte inuifibili nobis tédûtur retia:ficuti prius narrauit Mofts,inPara difo Ad.î fuilTe deceptû.Quqd fi nobis ipfi fufpedi crim’,id nos côtra ones hoftis noftri aftutias fatis prouidos redder, nemo enim eft qui non ad fe fallendû mille Satanæ lenocinia circûferat.
J7 Zf peperit frimo^nita. Hæchorrenda fuit cxcæcatio,quôd filiæ Lot pudorc depofito, quafi virtutû fuarû trophæû crigerent,fuû dedccus æterno monumeto ad pofteros teftatæ funt. filiis fuis nomina imponût,vel potius,in eorû perfôna.duobus populis.-vnde ones cognofeât adulte-rinâefte progenic, 8c ex incefto coitu ortâ.Prior iadat filiû fuû eftcàpatreialtera verb fibi filiû ex propinqua cognatione efte genitû.ita «îbæfacinus impudéter diuulgât,cuius pudorc abdcrc ft potius debucrant in æternas latebras.nec côtentæ ftculi fui infamia, fcclus fuû in aliasætates traducûc.E rgo no dubiû eft quin àSatana fafcinatæ,omne turpis 8c honefti diferime oblitæ fuc Komla.f, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rint.Paulus dicit reprobos poft diuturnâ licentiâ peccâdi,tandépriuari doloris ftnfu.Talis ftu
piditas proculdubio puellas iftas occupaucrar,quû eas non puduit inceftus fui probrum palam vulgare. Tale porró vindiftæ Dei exemplû nobis proditum eft,ne admiftb aliquo pcccato, fb-cordiæ nos dedamus,ftd Dei metu nos cxcitemus ad poenitentiam.
Cap. XX.
I profeébus eft inde Abraham ad terra Meridianâ, amp;nbsp;habitauit inter Cades Surjpcregrinatufque eft in Gerar.
z Et dixit Abraham de Sarah vxore fua,Soror mca eft. Et mint Abimelech rex Gerar,amp; accepit Sarah,
IN G ENE S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,4
J Et venît Deus aJAbimélechin fomnio nodis, amp;nbsp;dixîtei,Eccc és mortuus, propter vxorem quam accepifii;amp; ipfa rnaritata eft marito.
4 Et Abimélech non appropinquauerat ad earn, amp;nbsp;dixit,Domine, Num gen-tern ctiam iuftam occidesî#
Î Nunquid no ipfe dixit mihi,Soror méa eft ipfa ctiâ dixit, Frater meus cfif in integritäte cordis mei,amp; in munditiamanuum rriearum feci hoc.
Et dixit ad eum Deus in fomnio,Etiam ego noui quod in integritate cordis tui feeifti hoc,0f prohibui etiam ego te ne peccares mihiiidcirco non permifi ti bi vt tangeres earn.
7 Etliunc redde vxorem viró,quia Propheta eft, amp;nbsp;orabit pro tc, amp;nbsp;viuesj^ ft tu non rcddideris,fcito quod moriendo morieris tu,amp; omnc quod eft tibi.
® Et furrexit Abimélech mane, amp;nbsp;vocauit omnes feruosfuos, amp;nbsp;loquutus eft omnia verbaifta in auribus corum,amp; timuerunt viri valde.
9 Et vocauit Abimélech Abraham, amp;dixitei,Quidfeciftinobiseamp;quid pecca ui tibi, quia induxifti fuper me, amp;fuper regnum meum peccatum grande? o-pera quæ non debent fieri,fecifti mecum.
*0 Et dixit Abimélech ad Abrahâm,Quid vidifii,quia feeifti rem hanc? n Et dixit Abraham,Quia dixi,V erè non eft timor Dei in loco ifto:amp; occi dent
me propter vxorem mcam.
« Et etiâ verè foror mea filia patris mci eft,vcruntamen non filia matris meæ: fuit mihi in vxorem.
ij Et fuit, quado circunduxeriint me Angeli de domo patris mei, dixi ei, Hæc eft mifericordia tua quam facies mecum, in omni loco ad quem veniemus,dic demc,Fratermeusefti
»4 Et cepit Abimélech pécules boues,amp; leruos,amp;anciilas,amp;dedit Abrahâm î StreftitLiit ei Sarah vxorem eins.
ÎÎ Et dixit Abimélech,Ecce terra meâ corâ te,îloa bono corâ oculis tuis habita. 16 nbsp;Et ad Sarâh dixit,Ecce dedi mille argéteos fratri tuo,ecce eft tibi operimen-
tumoculorum,omnibus quifunt tecum. amp;nbsp;in omnibus corredafuit.
17 Et orauit Abrahâm ad Deum , amp;nbsp;fanauit Deus Abimélech amp;nbsp;vxorem eius,5f ancillas eius,8r pepérerunti
îS Quia claudendo clauferat Dominus fuper omnem vuluam domUs Abimélech propter Sarâh vxorem Abrahâm.
t itprofiShise^mde. Quodde Sodomæexitiohâl^fatiitMôfcSjquâfuro'iiÉ/ijj,» fuit:nûc redit ad hiftoriæ fuæ contextum, népe quid adum fit cutn Abraham, ^uohiödö fc ipfc gcfrcrit,amp; eu tuta tus fitDominus,quoufquc illi nafccrctur promifibm lemen,futuræ Ecclcfiæ origo. Dicit autem . Abrahâ vcnilTe in terrâ Auftralenttnô quod fines hæreditatis fibi datæ egrelTus fit,fed quia prius hofpitiû relinqués, concelTit Mcridié Verfus. Porrô regio quam defignat,magna ex parte poftea cecidit in forte tribui luda.Quod tamé hâbuerit tnigrâdi confiliû,vel qux eum necelTitas ad mu tandum locû impulerit,nefcitur;nifi quod pcrfualum nobis elfe debet,nô leui de daufa fedé aliô tranftulifie,prælertim qüû illi nuper pollicitus effet filiu ex Sara,quc ne optarc quidem debebat. Diuin.lt quidam trifte lpedaculû,quod illi affiduè ingerebatur ante oCulos,fugiffe.Plànitic cnim qux nuper alpedu ta amoena fuerat,amp;: mültiplici frugû copia referta,cerncbat mutât.! in defor me chaos.amp; certè éeri poteft vt fulphüris odore perfufi fuerint vicini omncs,aliifque corrupte-lis infedi,quo melius fentiret tam memorabilc Dei iudiciû.ldco nô malè quadrat, Abrah.1,qui a maledid’fucrat loctis .a Domirio,eius deteftatione aliô fuiffetradûXrcdibile ctiâ eft(quod illi fubinde aliàs contigit) abadû fuiffe hofpitfi malitia amp;nbsp;iniuriis. Nam quo liberalius Dominus füàmilligratiâpatcfeccrat,viciffimcius tolerantiam exercer! oportuit, vt meditaretur fc per-egrifium effe in terra.Et Mofes diligeter exprimit, eum babitaffe tanquam inquilinum in ter-' ra Gerâr. Ita videmus fandâ illam domû,hue illuc difpullam fuiffcjho fccüs ac quifquiliæ folcc, k.i.
-ocr page 162-Cap. X X. 14Ó
COMMENT.
quum impiis fixa effet ftatio.Sed piis vtile eft hoc modo inftabiles effc in terra, nc in commoda amp;quietahabitationeanimumfigentes,cælihæreditatemamittant.
I Dixit de Srfr4»xore.Inhachiftoria proponit nobis Spiritus fandus illuftretaminfîrmænu manitatis,quàm Diuinæ gratiæ fpeculum, Prouerbium vulgare cft,accepto malo ftultos faperc. Atqui Abraham ingentis periculi oblitus quod fibi in AEgyjÂb acciderat,in eundem rurfus lapi dem impingit:quum tarnen data opéra caftigaffet eum Dominus, vt in totam vitam vtilis effet. illaadmonitio.Ergo in exemple fànéti Patnarchæ colpicimus quàmfacilis obrepat nobis tum pœnarûjtum indulgétiæ Dei obliuio.N.î quqd illi in mente non venit ft Deû ftmcl tentaffe,nec per fuam culpâ ftetiffe quin vxor ad alienü virum tranfiret, in eo excufàri nimis crafia fbcordia nô poteft. Sed fl penitus nos excutimus,ncmo ftrè reperietur qui non in eodégenere ftepius ft linquerc agnofeat. Adde quod etiâ ab ingratitudine immunis non fuit Abrahâ:quia fi reputaffet mirabiliter ftruatâ fibi .à Domino v xorem, nûquam ft rurfus feiens ac volens coniecifTet in talc periculum.Gratiam enim priorem diuinitus fibi oblatam,quantum in fe eft,irritam facitCstc-rùm notandaeft peccati fpecies,quam fupràattigimus. Nequeenim (quod impii homines cainl-lantur) Abraham vt fibi confuleret.vxorem fiiam proftituit. fed quemadmodum prius de ftni.i-da vita anxius fuir, donee fernen diuinitus fibi promifTumhabcrer, ira nunc vxorem grauidam vidcns,vt tantabenedidioncpotiatur,de vxoris pcriculonon cogitât.Ergo fi probe omniaexpe dim.us,infidelitatepeccauit,minusDeiprouidcntiæ,quàmdebebat tribucns.Vndc ctiâmonemur quàm tutum non fit propriis confiliis fidere.Redus nanquecft Abrahæ affcdus,du ad Dei pro-miflionem attendit.Sed quod Dei auxiliumpatienter non cxpcâans,ad illicitam rationem dc-ftcdit,ea in parte reprehcnfione dignus cft. Er tm/tt jibimelech. Non dubium cft quin Dominus à feruo fuo confilii temerc fufccpti pœnam exigere volucrit. Ac talcs diffidentiæ fuæ frudus pef-cipiunr,quicunquc non recumbunt,vt par erat,in Dei prouidentia. Exagitant quidam proterui homines hune locumiquia nihil minus conftntaneum videtur, quàm vctulam fcnio décrépira .à Rege expetitam effe.vt earn è mariti finu raperet. Sed refpodemus, primùm nefeiri qualis fuc-rit cius formajiifi quod fupr.à teftatus eft Mofes fingulari præftantiafuific.Fieri autem potuit vt ætate non adeô detrita effet. Videmus fæpenumero fœminas anno quadragefimo magis rugo-fis,quàm fint aliæ ftptuagenariæ.Sedhîc aliud confiderandum:quôd infôlita Deigratiacxcel-Icrct Saræ venuftas inter alias cius dotes .Fieri ctiam poteft vt Rex Abimclcch, non tam elcgau-tiaformæ accenfusfuerit,quàmquodmatronam efifevidebat raris virtutibus præditain. P®' ftremô tenêdum eft,banc totam rem gubcrnatamfuifie Dei manu,vt iuftam ftultitiæ fuxmcr-cedem fuftiperet Abraham. Qma autem videmus vtplurimum in Dei iudiciis cæcutirc qui i^^ naturalibus rerum caufis nimis acuti funt, nobis hoc vnum fufficiat : Abimelech, qui Diuina: vindidæ minifter crar,arcano motu fuiffe impulfum.
Pyâ/.iof.â.i4
5 ïtuenit Deta ttd Abimelech noélu ferfimnam. Hîcoftcdit Mofes Dominum ita ft mcdiunagcf-fiffe vt pœnam de ftruo fuo fumens, paterne tarnen illi ignofterct : quemadmodum ft quoti' die erga nos tempérât, fie nos admonens fuis ferulis.vt ftueritatem dementia amp;nbsp;bonitas longe fuperet.Hinc etiam colligimus,maiorem piorum curam ipfum gerere, quàm capiat ftnfus car-nisjdum pro dormientibus excubat.Iam amp;nbsp;hoc diligenter notandum eft : quantumuis à mundo fpcrnamur,ei tarnen nos effe pretiofos,in quorum gratiam Reges quoque ipfts corrigitjqtr^tn-admodum habetur in Pfalmo. Sed quoniam hæc rcs plcnius duodecimo capite tradata fuit,in-de pétant ledores quæ nunc data opera omitto . Quod autem veniffe Deus dicitur, i^ refertur ad Regis ftnfum, cui proculdubio patefada fuit Dei maieftas ; vt certô fentirct diuinitus ft co-arguijiion ludi inani phantafia. Ectemertun^e!. Quanquam Deus in fauorem Abrahæ, quem fide Srpræfidio fuo tegebat,Regem Abimelechaggrcditur,fimul tarnen in genereoftendit quan-topere fibi difpliccant adulteria. Et certè hîc non fit diferta Abrahæ mentio, qnin potius additur communis ratio adtuendam coniugii fidem,Morieris,quiamuliercm rapuiftl qrræ viroiun da erat. Diftamus ergo his verbis datum fuifife præccptum humano generi,nequis alienam vxo rem attingat. Et certè quum nihil findius fit coniugio in hominum vita, non mirum cft fi Do-minus mutuam inter viros amp;nbsp;vxorcs fidem cafté coli velit,ac fe vindicem fore denLitiet,quoties violatur.Vnum quidem hominem tantum nunc alloquitur:ftd vox iftaperftmare in omnium auribus debet,Adulteros,quâuis ad tempus impunè exultent, ftnfuros tandem Dcumvltorem: quia coniugiis præfidet.
4 Et Abimelech wn dfpropimqaauerat. Quü ft i.i viduaffet Abraha,Dominus mature ft opponit vt illi integra mancat vxor. Antehac quum à Pharaone abdudam narrauit Mofes,hoc taciturn præterit,læfànc an intada fuiffet cius pudicitia. Sed quia tüc quoque cius vindieem ft profefifus eft Dominus,qua nunc .à probro tutatus cft,dubium effe nó debet quin vtroque tempore feruata fuerit eius integritas.Cur enim nunc prohibuiffet Regem Gerar ab eius concubitu,fi earn prius
-ocr page 163-I N G E N B S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147
ab AEgyptio corrumpi pafTus foret. Vidcmus autem quum Dominus auxilium fuum differt, vt fidelibus, nonnifi in extremo arciculo manum porrigat,clarius oftendere quàm admirabilis fit fuaprouidcntia. üm»Gentem etiamiuflam oaides: Quôd quidâ ita exponût quafi Abimclech tacite fè cum Sodomitis conferatinimis forte argutum eft; Simplicior mibi videtur fenfusiDo-mine,quantunuis acritcradulteri;y^unias,an ièira tua in homines innoxios efFundet,qui crrore potius lapfi funt,quàm fcientcs ac volcntes peccarint e Porrô ita fc purgare videtur Abimelcch quafi nihil fuftincat culpæ: Dominus tarnen eius excufationem admitrit amp;nbsp;probat. Scd viden-dum eft quomodo amp;nbsp;quatenus fe corde integrum amp;nbsp;manibus innocentcm iadet.Nô çnimmun ditiem fibi arrogat,quæ nulla prorfus macula afpcrfa fit: fêd tantum negat fcortandi libidine' e pertyrannidem,vel confultô,alterius vxorc cfle abufum.Scimus quantum interfit inter fcelus amp;nbsp;dcli^um: ita non quouis reatu fe cximit Abimeléch,fed tantum oftcndit nulliüs Ce confcium fuifte fcclcris, vt tâ atroci ftipplicio pledatur.Nec aliud eft cordis fimplicitas,qu.àm ignorantia, quæ malæ confcientiæ opponitur- Manuum verô iuftitia, nihil quàm moderatio,dum le à vi amp;nbsp;iniuriis abftinent homines. Cætcrùm hæc interrogatio qua vfus eft Abimelcch, ex cômuni pic-tatis fenfu profcâa eft. nam hoc natura qüoque didat, Deum in pocnis irrogandis feruarc iu-ftumdifcrimen.
6 Ex hoc DeirefponibcolligimuiCquemadmodumnupermonuijnonfaï-
fô teftatum fuifte Abimelcch de fua integritate. Intérim tarnen quod Dominus verameius cxcu fationem efte eoncedens, nihilominus ipfum caftigat: hinc difeamus non prorfus vacare culpa qui humano modo puri funt. Nullus cnim tam iuftus exculâbilis cenfètur error,cui no aliquid deterius admixtum fit.Quare non eft quod le quifquam fûo iudicio abfoluat.quin potius difeamus opera noftra ad examenDciexigere.Neque enim fruftràdicitSolomon,Relt;âæ videturho-minibus viæ fuæifcd Domini eft ponderare corda.Quod fi culpam non effugiunt qui nô viden, tur fibi male confcii,quid nobis fier fi propria confeientia intus conftfiâi tenebimure Ef pro. luibuite. Hæc ratio fignificat non modo habiram à Dco fuifte Abrahæ rationem, ftd ip-fiLis quoque Regis. Nam quia in animo nó habucrat ftuprum inferre alienæ vxori,Deus illi pro pitius eft. Et hoc Ixpe contingir,vt Spiritus fui fræno rctineat qui errore labuntur:ficuti etiam ametia 8f fpiritu vertiginis précipites agit, qui prauo aftelt;ftu,amp; libidine fcientcs pcccât.Qucm-admodû autc prophano Rcgi, quiadeliberata malitia nô pcccabat, rcmediû in ttpore attulit, ne culpâaugeret: itafidü fuis euftodéfe quotidic exhibetj ne ex leuibus deliâis ad fcclera profiliât.
7 Titnunc reide uxorem. lamnoiiloquitur Deus de Abraham, tanquam de homine quolibet, fêd peculiariter fibi charum efte oftcndit, vt coniugalcm eius thorum priuilegio quodam tuen-dum fufeipiat. Prophetamhonoris caufa vocat,acfi diceret magnum,amp; eximiæ præftantiæ vi-rum ab co læftim eirc,ne miretur duriorcm fibi inflidam fuifte pœnam.Quanquam autem pro-pric nomen officii eftilatius tarnen hîc patere exiftimo,nempe pro homine feledo,amp; qui Deo fa miliaris eft.Nam quia tune nulla extabat ^criptura,non modó per fomnia, amp;nbsp;vifioncs fe Deus patefecit: fedfibi ctiam delegitraros amp;præftantcs viros,quipictatis fernen fpargercnr,quo magis inexcufabilis effet mudus. Quia verb propheta eft Abraham,quafi mediator inter Deum amp;nbsp;Abimelechftatuitur.Eratquidem tune quoque vnicus mediator Chriftus: fed hoe non ob-ftabat quominus alii pro aliis dcprecari poftent. Prxfertim verb vt quifque fandimonia pol-lebat,amp; Deo erat acceptus: quemadmodum Apoftolus docct,multum valere aftiduas iufti pre-ccs.Nec verb nobis negligenda eft hodic talis intcrceffio:modb ne Chrifti gratiam obfcuret,vel ab co nos abducat .Q^bd autem hoe prærcxtu ad mortuorum patrocinium confugiun t Papi-ftæ,infulfum eft. Q^madmodum enim hïc Dominus non ad Noah, vel ad alium quempiam ex mortuis patribus amaiidat Regem Gerar, fed ad viuum, amp;nbsp;præfencem Abraham: ita non a-iiudhabemus præceptum,quàm vt alii pro aliis viciftimonido, charitatem inter nos colamus.
itßnonreddiieris, Hinc difcendumeft quorfum fpedent minæ,amp; denuntiationes quibus homines terret Deus:nempe vt violenter ad pœnitentiam cos compellat,qui nimis tardi funt.Ihi-tio præcifc didum fucrat, Tu mortuus es : nunc additur conditio,nifi reddideris. Idem tarnen vtriufque orationis eftfenfus. Sed initio afperius loquitut,quo maiori tcrrorc peccatorem vr-geat. Nunc poftquam fubadus eft,confilium fuum clarius exprimens,fpem venix amp;’ falutis re-liquam illi facir.Ita foluitur nodus,quo fe multi impediunt, dum vident Dcum non femper, vcl ftatimexequi quasdenuntiauitpoenastquiaidvelmutaticbfilii fignum efTe putant, vcl Dcum aliud verbo fimulare, quàm apud fe decreuerit. Niniuitis per Tonam minatus eft excidium-.de- ro»c inde pepercit.Non reperiunt imperiti, quomodo altcrutrum ex duobus abftirdis effugiant:ncm-pe qubd fentciitiam fuam retradauerit Deus,vcl fe fadurum finxerit quod in animo non habe-bat. Atqui fi tenemus principium illud,minis omnibus inclufam efte pœnitcntiæ dodrinam, folutaerit difficultas. Tametfienim primb homines aggreditur Deus quafi perditos, idebque
k.ü.
-ocr page 164-Cap.XX. 148 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
præfcntcm illis mortis mctû incutit:finis tarnen fpcâandus eft.Nam fiad pœnitentiam cos inui tatjfequitur illis fpem veniæ rclinqui,modo refipiicant.
8 Effurrexit Kbimelech mane. Docet Mofès quàm efficax fucrit oraculum. Nâ Abimelcch Déi voccexpauefadus,maneconfurgit,non tantum vt celeriter pareat iplèiniunâofibi mandate, lcd fuos quoque ad idem agendum hortetur.Tam prompt^bedientiæ exemplum,quod in rege profano monftratur, omnem torpori noftro exculàtionem tollit, apud quos tam male Dei obiurgationes proficiunt. Apparuit illi Deus per fomnium: fed quum per Mo{èn,Prophetas,8lt; ApoftoloSjvnigenitum denique Filiû quotidie in aurcs noftras clamet,tot teftimonia minus valere,ac vigere abfurdum eft,quàm fomnii vnius vifionem.
J Ef uoafiw AbimelechAbrdhant. Sunt qui putant Regem Gerar de Abraham nô conqueri:lêd potius teftari fuam pœnitentiam.Si tarnen probe expendimus vcrba,confcflio cft mixta expoftu lationi.Quanuisqueratur iniufte fecifle Abraham,in eu tarnen non tranftert culpam,vt omni le rcatu liberet. Ac iure potuit reiieere culpæ partem in Abraham, ficuti Eacit: modo fimul pecca-tum fuum agnofeeret. Sciamus ergo Regem iftum non feci He quod hypocritæ folent. Nam fi-mulatquc culpandis ahis oblatus eft prætextus,{ècurè ft abfoluunt:imó hæc illis videtur eftc légitima purgatio,fi alios in focictatcm reatus trahant. Abimelech autem quauis queratur ft fuif-fe deceptum,8f lapfum imprudcntia-.ft tamé interca magni peccati damnare non dubitattPer te, inquit, non ftetit quin ego me, amp;nbsp;totum regnum maximo fcelere obftrinxerim. Non eft ergo cur ft quiftjuam aliunde induólum fuifle obtendens ad pcccandum,culpam à ft deriuct. Notan-dum verb eft,adulterium hic vocari grande peccatum,quod non vnum modo hominem,ftd totum populum quafi piaculo obligat.Non poterat fané ita loqui Rex Gerar, quin ftcrofaniftum agnofeeret ius coniugii. Atqui hodie Chriftianos, faltcm qui ft hoc nomine venditant, iocofc extenuare tantum nefas non pudct,a quo profanus homo tantopere abhorruit. Sciamus tarnen Abimelcch verum fuifle Diuini iudicii præconem, quod fuis cauillis fruftra eludcrc conantur miftri homines. Ac in memoriam fubinde rccurrat illud Pauli, Nolite falli: propter hxc cnim ïfhef.s.b.t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;venir ira Dei in contumaces.Quod pcccatum facit totius regni commune,ratione non caret, nâ
fcelcrum impunitas totam regionem quodammodo polluit. præftrtim verb in Regis perfona iram Dei in totum populi corpus prouocari notum eft.Q^ maiore ftudio amp;nbsp;cura rogandus eft Deus,vr quos nobis præfccit cum imperio.etiam Spiritu ftiogubernet. Deinde vt relt;^ioncm,in qua nobis hofpitium concefllt,immunem ab omni piaculo,puramque conferuet.
IO hicßcereiiH^c interrogatione profpicit Rex in futurum tempus.Cogitat no
temerc hac fimulatione vfum fuifle Abraham: quum grauiter offenfus fuerit Deus,in idem rur-fus pcriculum incidere metuit.Ergo tam folicita inquifitio teftatur voluifle incommodo mede-ri. lam æqui, amp;nbsp;manfueti animi no vulgare fignum eft, quod Abrahæ liberam defenfionem permittit. Scimus quàm præcift amp;nbsp;ferociterexpoftulent qui ft læfos fuifle putant. quo maiori laude dignafuit ifta Regis moderatio erga hominem extrancum,amp; ignotum.Intcrea difeamus eius exemplo,ficexpoftularecumfratribus, fiqua nobis fada fit iniuria, vt illispoflerefpondereper nos licear,ac liberum fit.
11 Ef dixit Abraham. Duo funt huius refponfionis capita. Nam primb, ft metu indudum fuifle fatetur vt coniugium fuum tegeret. Deinde excuftndi cauft ft mentitum fuifle negat. Etfi autem mcritb teftatur Abraham non fraudulento confilio, nec vt cuiquam noceret, tacuiflede fuo coniugio:reprchenfionc tarnen dignus fuir,qubd timori fuccumbens, qu.âtum in fccrat pro-ftituit vxorcm ad ftuprum. Quarc in eius excufttionc adeb laborandum non eft : quft quicquid inftarct diferiminis ad præftandum mariti officium in aflerenda pudicitia vxoris,magi$ corda-tum,animofumque efle decuit. Adde qubddiffidentix fignum fuit,illicitam aftutiam commini-fei .quodadfufpicioncmpertinet,quanuispafl'imgraflaricerneret immancm fcclerumliccn-tiam: iniquum ramen fuit tam finiftre indicate de populo vno, quern nondum expertus erat. 0-mnes enim fingit homicidas. Sed quia de his rebus fatis diflerui capitc duodecimo,nunc obiter attigifle fufficiat. Interim hæc fumma tenenda eft, Abraham non difputare an legitimam cau-fam habuerit coram Deo.-ftd tantum ad placandurn Abimelcch intentum efle. Cæterum notâ-da eft hæc locutio : vbicunque non regnat Dei timor, facile ad omne fcelcrum genus prouoliii hominesivt neque parcant humano fanguini,nequc à rapinis, violcntia,8^ contumcliis fibi tem-percnt.Et certè folus eft Dei timor,qui nos murua humanitate deuincit,continet in modeftia,amp; truculentiam cohibet, ne belluarum inftar,alii alios voremus. Fiet quidem interdum, vt qui timoré Dei vacui funt,æquitatis fpcciem colâtiDeus enim vt ftruet ab interitu humanum genus, impiorum libidines occultofrænocompeftit. Sic tarnen omnino habendum eft, apertam efle quibuf libct iniuriis ianuam, vbi cuanuit pictas,amp; Dei timor : cuius rei nimis darum hodie do-cumetum extat in horhbili fcelcrum diluuio,quod totam ferè terram occupât. Vnde enim tam
1 N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i4gt;
«lultiplex fallcndi fraudandîquc varieras, tanta pcrfidia 8: crudclitas, nifi quia Dci content. ptuoppreiTa eft ornais æquitas ? lamquoties nobis difficile certamen cft cuni feculinoftri cor-ruptclis.veniat nobis in metcni ætas Abrabæiquæ quum iinpietarc Si aliis fceleribus referta eG. fct,fanauni tarnen virum ab officio non abduxit.
IX Ef erirfw uerêforor meA efl. Nonnulli Saram putant germanâ fuiffe Abrabx fororem,non tarnen vrehnam^vt pote quæ ex iecundavxore nata effet.(^ia ramen nomen hoc latins pater a-pud HebrxoSjlibenter diucrfam conieâuram ampleâ:or,in iecüdo gradu fororem illi fuiffe: ira verû erit iftud,communemhabuiffe patré,hoc eft auum,ex quo perfratres germanos defeederât. Porto eleuat pcccatû fuum Abrahâffuùmque filérium à mendacio difeernit. amp;nbsp;cçttè verè pro-fitebatur fc fratremeffe Saræ. Verbis quidemnon aliud quàm quod res crat,fimulaffepatet:vbi tarnen omnia exeuffafucrint,vel friuola, vel faire nimis iciuna fuit defenfio. Nam quû data o-pera prætexucrit fbroris nomen, ne quid de côiugio fufpicarctur homines, fôphifticc errâdi oc-cafionc illis præbuit.Quare licet verbis non mentitus fucrir, tarnen quoad rem ipfaiti fimulatio fuitmendacio implicita. Nee verb aliud habuir propofitû, quàm teftari apud Abimelech nihil fcfraudulcter egiffeifedin re trcpida,ex prxtextu cognationis captaffe obliquü mortis effugiu.
gt;5 Q^Ando ciroinduxerunt »k An^li. Quia hïc verbum habetur plural is niimcri, 1 ibentcr dc Angehs expono,quódcircuduxerint Abrahâ per varios crrores.Ç^idânimis arguteperfona-rü colligut trinitatéiquafi fcriptum effet,Dii me fccerüt errare. Eateor quidem nomé o’nSN pro Deo paffim accipi in fcriptura:fcd ttic femper verbi numer’ cft fingülaris. Vbi autc accedit ver bum plurale,tunc Angelos, vel principes fignificat. Sût qui purent Abrahä,quia fermo cii rudi 5t nó probe cdoäo homine crar,cx vulgari gentiu more fic loquutum: fed infcitc,mco iudicio. Quid en im atrinebat,creä:is altaribus palam faccrc vni ic,jr proprioDeo colcndo effe addidü, fifas deinde fuiffetcundem quem coluerat,Deum lingua abnegate: Quade re fupta diximus,vE locus ferebat.Cxteriim non conqueritur de Angelis Abraham,quódfallaci corum dudu vaga tus fuerit: fed notat qualis fucrit pridem fua conditio, nempc qubd rcliäa patria non modo in terrain longinquam migrauerit, fed fubinde coaäus fuerit mutare hofpirium.Quare nihil mi-tum.fi eum neceffiras adincundanouaconfiliaimpulerit.Siquis roget.Cur peregrinationis fuæ Angelos faciatduces:Refponfio eft in promptu,Quanuis fcirct Abraham ic vniusDei arbitrio amp;nbsp;prouidentia peregrinariiad Angelos tarnen träfferrc,quos fibi alibi fatetur datos effe itineris duces.Summa aute fermonis hue tendit,vt feiat Abimelech Abrahâ cum à malitiofaaftutia rc motûfuiffc,tummcndacii experte, deinde,quia crraticam amp;nbsp;inquietam vitamdcgebat, Sara ex compofito femper idem dixiffe quod in tcrraGcrar.Tam mifera fandi vi ri anxictas Abimelech ad mifericordiam fleôlerc potcrat,vt irafei defincrct.
’4 Ef cepit khimelechpeatde!. Antèiii AEgyptoquoquepcculioSemuncribusdonatüsfuc-rat Abrahâ. fed hoc diucrfum,quôd Pharao ipfum aliô difccderc iufferat : Abimelech veto do-miciliûin regno fuo offert. VtrûquccrgoRegc nó vulgari metu perculfum fuiffe confiât.Nam quum fentirent fe à Domino correptos,quiamolcftifuerant Abrahæ,nullam inucniût eius pla* candi rationé.nifi bcneficiis illatam fando viro iniuriam côpcnfent.Poftcrior auté illadiucrfi-tas hinc manauit,quôdPharao duriter reprehenfus,nihil qu.àm formidiné conccpit,vt Abrahæ confpeffus illi vix effet tolerabilis.Abimelech verô licet territus fuerit,mox ramenaddita cou folationc fedatus cft:quum dixit illi Dominus, vropheta eß, orAht pro le. Neque cnim aliud pacan-do timori rcmedium cft,quàm dum fèDominus propitiû fore déclarât. Atqui non magno pro-fedu præftat Deo peccator quâtum metus extorquer. Sed hoc vera: pœnirériæ fignum cft, corn pofito animo,fedat.ique confeientia morigerû fè,amp; docile Deo præbcre. Quod autem permific Abimelech Abrahæ ho fpitii locu in ditionc fua,hanc eius humanitatem fcquutaeftnon parua bencdiâio,quôd illic natus cft Ifaac,fleuri proximo capitc videbimus.
^ß tibi in operiwntS ock'ornm. Qjha his verbis fubeft aliqua obfeuritas, varie exponi folct lo-cus.Pricipiü difficultatc caret.N.ä quum mille argenteos dediffetAbimelcch,ne fufpeda fit libc talitas,pronütiat fe Abrahæ dcdiffc: amp;nbsp;Quia tarn honorificc acceptus fucrit, non effe habendain fcorti loco eins vxorem. Sed quod fequitur magis obfeurum cft. zrit tihiuelum. Multi interprètes ad munus referunt. quod mihi perper.ä faccre vidcntur.Hcbræi quia neutro genere carct,foemi ninû vfutpât eius vice.Mofes autc maritùhocloco potius indicat,amp;fcnfus optime cóuenit.Do cetur cnim Sara,maritû cui iunda cft, inftar velieffe quofe regere debear,ne expofita fit alienis, Paulus dicit velum,quod capitc geftat mulicr,fubicäionis effe fymbolü.Id quidem etiä ad cæ- i.cer,-»Mt.!-.i9 libes perriner, quia in eum fine ordinatus cft fexus.fcd hoc aptius, amp;nbsp;magis propric in muliercs viris côiunâas cópctit,quod fint ipfo matrimonii ordinc quafi vclatæ.Sic ergo interpretor,T u fivirocarercSjODnoxiacffcsmultis pcriculismûc quumtibi pudicitîæ cuftodcDe’ præfecerit, dccuit te latere fubvelo illo.Cur igitur tefpôtc nudafti:Hæclegitimaobiurgatiofuit,quôdSara
k.iii.
-ocr page 166-XXI. 1^0
COMMENT.
lè in rnariti poteftacc efTe diflimulans, Diuino præfidio fe nudaflct:atque ita rcprchcia fuit. Hoe quoque meœbrû torquct interprétés. Mihi hæc natiua expofitio videtur efle,quód pafliis fueric Dominus Sar.ï .à profanoRegc coargui,quo maiorc verecüdia earn afficerer.Loquétiscnim pcr-fonam maxime attendit Mofes: quia pudendum fuit matrcm^dclium àtalimagiftro repjehen di. Alii putant notari profedum à Mo{è,quód tali documento enidita.fibi aliter poflhac agendum effe didicerit.Scd potius notare videtur Molès-quam dixi corredionis fpcciem,qucd fcili-cet humiliata fuerit Sara,quum in difciplinam profani hominis tradita fuit.
17 Et oraw'e Abraham. V traque in parte mirificus rcfulfit Dei fauor erga Abraham:quód ar-mata manu,ipfius iniuriam vitus cft: amp;nbsp;deinde ipfo dcprccante, placatus erga domum Abimc-Icch. ld autem teftatum effe oportuit, fanatam fuiflc domum A bimclcch ad cius preces, vt tali beneficio deuindos fibihaberetlociincolas: Cæterum pœnæ genus quod exprimitur,totam domum fterilem fuifre,quæftionem mouerc poteft. Nam fi poftquam grauida erat Sara,in tcr-ram Gerar conccifit Abraham:amp; antequam nafccrctur Ifaac, totum hoc,quod narrauit Moles impletum eft:quï fieri poteft vt tam exiguo tempore apparucrit fteril i tasf S i dicamus indicium Dei modo nobis incognito tuncfuilfe perfpedum, non malèquadrabit refponfio. Ncfcio tarnen an inüerfa fuerit hiftoriæ feries.Et certe hoe forte magis probabile vidcri queat,ia tune A-braham in terra Gerar habitafie quum illi promiftus fuit Ifaac:fed partem hac,quac prins omif-fa fucratjà Mofe nunc fuifie inlcrtam. Siquis excipiat,Abraham vfquead luinam Sodomx ha bitafie in Mamre: nihilabfurdi erit, fi fateamur quod hïc demum narrat Mofes,prius contigil-fe.Ego tarnen quiaadfideiædificationem parum facit temporis notatio,vtraque opinionem in medio relinquo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. XXL
» Dominus vilitauit Sarah quemadmodum dixit:amp;f fccitDominus ipfi Sa 1 .rah quemadmodum loquutus eft.
i Et cócepit,amp; peperit Sarah ipfi Abraham filiu in fenedute eius,in tempore quod illi dixerat Deus.
Î nbsp;Et vocauit Abrahä nomc filii fui qui nat’ erat ei,que peperit ei Sarah,ifhac.
4 Et circuncidit Abraham if hac filium fuü,filium oüo dierum, quemadmo-dum præcepcrat ei Deus.
5 Et Abraham erat centum annorum,quando natus eft ei ïfhacfilius fuus. é Et dixit Sarah,Rifum fecit mihi Dcustomnis qui audierit,ridcbit mihi.
7 Et dixit, Quis nuntiaffet Abraham ladare filios Sarahequia peperi filium in fenedute eius.
8 Et creuit puer, amp;nbsp;ablaâatus eft: amp;nbsp;fecit Abraham cóuiuium magnum in die qua abladatus eft ifhac.
9 Et vidit Sarah filium Hagar AEgyptiæ,quê peperit ipfi Abraham,ridetem.
lo Et dixit ad Abraham, Eiice ancillam hanc,amp;filium eiustquia non hxredita-bit filius ancillæ huius cum filio mco,cum If hac.
II Et difplicuit res valde in oculis Abraham, propter filium fuum.
12 Et dixit Deus ad Abraham, Ne difpliceat in oculis tuis fuper pucro,amp; fuper ancillatua:in omnib’quæ dixerit tibi Sarah,audi vocem eius: quia i^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vo
cabitur tibi fernen.
B Et etiam filium ancillæ in gentem ponam,quia fernen tuum eft.
14 Et diluculo furrexit Abraham , amp;nbsp;tulit panem, amp;nbsp;vtrem aquæ, dédit Hagar,er pofuit fuper humerum eius,amp; puerum:amp;dimifit earn, amp;nbsp;perrcxit,amp; erra jit in deftrto Bcer-febah.
1Ç Etdefecerunt aquædevtre,amp;proiecitpuerum fubtervnamarborum.
lé Et abiit,amp; fedit eregione,clongando fe quantum eft iadus arcus: quia dixit, Nó videbo quâdo morietur puer.amp;ledit eregionc,amp; elcuauit voce fuä,amp;fleuit.
17 Et audiuit De’ voce pueri,amp;clamauit Angelus Dei ad Hagâr de cæhs,amp;r dixit ci,Quid tibi eft Hagarene timeas, quia audiuit Deus voce pueri cx/öot vbi eft.
18 Surge,toile puerûjôf tene manu tua cum: quia in gentem magna ponâ
IN GENES.
IÇI
20
21
22
Etaperuit Deusoculos eiiis,amp;viditputeum aquæ,amp;perrexit,amp;împîeuit v-trem aqua,amp; potiim dedit pucro.
Ec fuitDe’cu pucro,amp; creuit,amp;habitäuiti dcfertô,amp;fuitiaculatorfagittari’. Et habitauit in dcferto P^a,amp;accepit ei mater eius vxore de terra AEgyptii Et fuit tempore illo , dixit Abimelech amp;nbsp;Phichdl princeps exercitus eius, ad Abraham,dicendö,Deus tecum eft in omnibus quæ tu facis.
Nuncitaque iuramihi per Deu hic ft mentitus fueris rtiihi,amp;filio meo,amp; né-
poti meo : fecundu mifcricordiam quam feci tecu, facies mecum, amp;nbsp;cum terra in qua pcregrinatus es,
*4 Et dixit Abraham,Ego iurabo.
Et increpauit Abraham ipfum Abimelech propter puteum aquæ quem rapuc rant fcrui Abimelech.
Et dixit Abimelech,Non noui quisfecerit hoc, amp;nbsp;etiam tu nonindicafti mihi, neque etiam ego audiui præterquam hodie.
*7 Et accepit Abraham pecudes St boues,amp;deditipfi Abimelech,amp; pcrcuflerûÊ ambo foe dus.
28 Et ftatuit Abraham feptem agnas pccorum fcorfum.
Et dixit Abimelech adAbrahâ,Quidfûtfeptê agnæ iftæ, quas ftatuifti feorfhî Jo Et dixit,Quiafeptc agnas capiesè manumea:vt fit mihiin teftimoniû quod foderirn puteum hune.
P Idcirco vocatus eft locus ipfe Bcer-fébah:quia ibiiurauerant ambo»
}2 Et pereufterût fœdus in Beer-fébah: amp;nbsp;furrexit Abimelech, amp;nbsp;Phichól princeps exercitus eius,amp;rcucrfi funt in terram Pelifthim
B Et plantauit nemus in Beer-fébah,amp;inuocauit ibi nomêDomini Dei feculi* Et habitauit Abraham in terra Pelifthim dies multos.
t itDommfMßüKtt saram. Hoc f api tenon tantum Ifaacnatiuitasdefcribitunfed quia iri cius incuiubulisviuâ Ecclefiæ fuæ piduniDeus propofuit.mcmorabilé quoquebaede rebifto riam referct Mofcs.Principio autédicit Deû vifitafle Sara,ficutpromiferat.quiaomnisgenc-ratio ex Deigratia fluit,ficut habetur inPfalmo,Dei beneficiu efTefruàum vehtris-.non abs ré pyiZ.K7.hj. Dominus cos,quibus fobolé dat, 8: libcros,vifitarcdicitur.Etfi enim naturaliter videtur gigni fœtus ex fuo quifque gcnerc: nulla tarnen aninialibus fubeft fœcunditas, nifi quatenus vim i'uâ Dominus cxeritjVtimpleaturilludjCrefcitc,5: multiplicamini. In procreatione auté humant generis fpecialis refulget eius benediétio: ideo quiuis mulieris partus,illius vifitatio iurc cenfe-tur.Scd altius refpicit hoc loco Mofes, nempe quod præter vfitatû naturæ ordinc natus fucrit Ifaac.Nâ cômunis gignédi ratio,amp; vis ilia quâ Dominus hominibus indidit,in Abrahâ amp;nbsp;eius vxore ceffauerat. Ergoarcanâamp;infolitâ Dei virtutc, quæ naturz lege fuperior eft, Mofes hîc cômendat. neque immeritô:magnopcreenim refcrtvtfciamus gratuitâ Deibonitatétam in o-rigine.quàm in progreftu Ecclefjfr regnaremcc aliûdc nafei Dei filios,quàm ex mera eius mife-ricordia. Atque hæc ratio eft cur Abraham noantè pâtre fec;erit,quàm prope exaruiftet eius cor pus. Ac notandû eft quod vifitationem, cüius meminit,in promiffione fundatâ efte dicit Mofes, vififam DomirM! saramliait fromi/érat. His vctbis effedum anneéfit fuæ caufæ:quo magis perfpicua fit pcculiaris Deigratia, cuius fpecimcextatingcnitura Ifaac. SitantùdixifTet refpcftam fuifle Sara à Domino,quum filiû peperit,inucftigari poterat altior caufa. A t nemini dubium eft quin gratuita fuerit promiftio,qua donatus fuit Ifaac patri Abrahæ,quum fruftus fit cius adoptioniSj quænonnifi meræ Dcigratiæ aferibi poteft.Ergo quiDei opus rite amp;nbsp;prudenter in generatione Ifaac reputare volet, necefteeft vt àpromiffione incipiat. Magnam quoque cmphafinconti' net repetitio, nbsp;nbsp;nbsp;Dominutau» ^dra,liatt locinutu!fiierdt Lcdorcs enim quafi inieda manu rctiner, vt
in confiderando tam infigni miraculo infiftant. Interea Dei fidem commendat Mofes, acfi di-cerct,nunquam fruftrà vanis promifTis ladarc homines: nec minus veracemeffead præftâdurti quod promifit,quàm ad promittendum libcralis eft ac fpontaneus.
» VcferitAbrahie. Sccundum tritumloqucndimorchocdidumcft:quiamulicrnequcfi-miliæ caput eft, neque proprie fibi parie,fèdmarito. Scdquod lèquitur notatu magis dignum
k.ilii.
-ocr page 168-Z- « XXI. 1^1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
cft, injêne^x eiiUf amp;nbsp;iuxfaiempm fkitntwn, quod Deus prædixerat: nam leneélus Abrahæ non pa rum illuftrat miraculi gloriam. Et iara tertio ad Dei verbum nos reuocat Moles, vt nobis lèm-peroccurrat veritatis eius conllantia. Tamctfi autem communiter Abrabæ cius vxori præ-diftü fuerat tépus,nominatim tarnen hic honor tribuitur Can^o viro:quia ii'j eius prxcipuègra tiam data fuerat promiflîo.Quanquam vtrunque diftindè habetur in contextu.
5 Et »oßiwf Al^raham «lt;jw£m.Non intelligit primû nominis authorem fuilTe,lcd retinuilTe quod prius ab Angelo fuerat inditum.Scd hæc obedicntia laudedigna fuit,quôd nonmodo ratamha buit Dei vocem,fed quôd fuas partes,quatenus Dei miniller erat,executus cft.Nam quod apud eumdcpofuerat Angelus, præconio fuoapud omncs celeb rauit.
4 Et arainddîc. Eundemobcdientiætenorem prolequitur Abraham,dum filio fuo nopar-cit.Q^âuisenim durum illi foret,tenerum infantis corpufculum vulnerare:pofthabito tarnen humano alfeólu,Dei verbo obtemperat.FecilTeautem narrat Mofcs ficutiiulTus fuerat à Domi no:quia nihil pluris eft,quàm finccrum Dei verbum habere pro rcgula,nec plus làperc quàm li ceat.Hæc præfertim modeftia in facramentis cxigitur, ne vel aliqua fibi fabricent homines: vel quæ à Domino mandata funt.fuo arbitrio in qucmlibet vfum trâfferant. Videmus auté quàm intemperanter hîc pruriat hominum libido.innumera enim facramenta comminifci aufi funt. Et ne longius petamus exemplum,Quum Deus Chriftianæ Ecclefiæ duo tâtum tradiderit,Pa-piftæ feptem fe habere iaâant. Q^afi verb fit penes ipfos excudere faluris promift'iones,quas fi' gnis .à fe confiais fanciant. Quàm multis verb commentis polluta fmt apud eos làcraméta,re-ferrefuperuacuumeft. Hoc certè palàmcft,nihil illis minus elfe curæ,quàmlêruarc quod Dominus præcepit.
y Et Abraham erät œntum annorwn. Rurlus cómemoratMolcs ?ibrahæ xtatem:quo melius ad miraculi confiderationem exciter Icftorum mctes.Etfi autem folius Abrabæ mentio fit,memi-nerimus tamc,hoc loco nobis cum proponi,non tanquam libidinofum hominem,fèd mantum Saræ,qui ex ea legitimum Icmé extremo dcmum Icnio procrcauit, quum fteriles fuiflent in vi-gore fuo.Nam in eo præcipuc refplenduit Dei potcntia,qubd quum vitra fexaginta annos fte-rilc illis fuifiet coniugium,effœtis iam,amp; lèmimortuis fubitb natacft proies.Sara verb,quodu-bitationem,qua dcliquerat.com penlèt,nunc magnificè quibus decct clogiis prædicat Dei beneficium. Ac primo dicit datam fibi àDeo cfie gaudii mâteriam:nec vulgaris gaudii,lcd de quo fibi gratuléturomnes. Deinde quo magis amplificet.mirantis perfonâ induit ac intcrrogat, Qujs hoc nuntialTet Abrahæ ? Quidam iftud Kidebit mh:, ita exponunt, quafi cum pudore dicat. Sara fefore vulgi fibulam.Sedprior lènfus melius quadrat, Quifquis audiet,ridebit mccum,gratu-landifcilicetcaulà.
7 Qj^isfMtt'itifJ'et Abraha laéktre. Futurum verbû loco lubiudiui pofitum cfie intcrpretor. Sen-fus autem cft,hoc nemini morralium fuific vcnturum vnquam in mcntem. V ndc conftituit,fo-lum Deum authorem efie:amp; iam lèipfam ingratitudinis damnat, qubdtarde fidc habucrit narrant! Angelo. Quiaautemfiliosnominatinpluralinumero, ludæifabulam ftio more fabricant,qubd quum rumor fparlus efiet,fuppofititium efie partum,allati fint à vicinis plurimi infantes,quos laftando puerperamfe fuifie probarct Sara. Q^fi verb non pcrinde id cognitufacile fucrit quû I faac pcndcnté conlpiccrent ab cius vberibus : ac non clarior,amp; in promptu fue-rit demonft:ratio,fi lac digitis exprcfiiim ante oculos fluxifiet. Bis autem inepti funt acfitui lu-dæi,qui non intcliigunthancloquendiformam perinde valere acfi Saravocaretlcnutricé.In-tcrea notandum,qubd Sara laólandi munus cum partu coniungit.ncquc cnimDominus libcris, priufquamnafcantur, alimenta in matrum vberibus fruftràpræparat.Sed quas matrum hono re dignatus eft, hoc modo nutriccs cbftituit: amp;nbsp;quæ fœtus fuos aleregrauantur, lacrum naturæ vinculum,quantum in fe eft,abrumpunt.Si morbus, vel aliud quidpiam impediat,iufta cft ex-cufätio:fcd puerperas fpontc, amp;nbsp;per delicias fugcre laftandi moleftiam,vtdimidiæ tantum fint matres,turpis eft corruptcla.
8 Et ere Mt puer,O' dbl. lam narrare incipit Moles quomodo abdicatus fuerit Ifmael ex Abra hæ familia,vt folus llaac Icgitimi filii amp;hærcdis locum tenerct.V idetur quidem hoc priino af.
*^^.**' « nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pedu efie friuolum, qubd Sara de nihilo lucccnlcns,rixam domi excitauerit. Sed Paulus docet
fublime hic nobis myfteriu proponi de perpctuoEcclefiæ ftatu.Et certè fi perfonas reputamus, ftatuemus no fuifie rem luforia,qubd fideli û omniû pater filiû primogenitû diuinitus abdicate iufius eft:qubd Ifmael,licet eiulHem Circûcifionis particcps,in alien.ô gerite tranfit, ne amplius in femine benedifto cenlcatur: qubd in fpccicm laccratur Ecclcfiæ corpus, vt dimidiatantum pars mancat:qubd Sara ancillæ filiû domo cxpcllcns,vni I faac hærcditaté in folidum vcndicat. Quarc fi ad hanc hiftorià legend.â afferatur ca quæ debet attentio, Iponte le proférer myfterium
-ocr page 169-IN GENES.
illtidjdequodifTcricPaulus. VtficitAbrahamamuiuium. Quæriturcurnonporiusnarali, velCir-cuncifionis die. Qupd arguce pliilofophatur Auguftinus,cekbrari diem abladationis Ifaac, vt difcamus eins excmplo non amplius cfTe pueri fenfu; himis coaótum eft.Nihilo etiä magis con fentancum quod alii dicunt, Abgham, nc Gentium mores imitaretur,dicm fumpfifTe qui tunc in communi vfu non erat. Imo neri poteft vt honore, amp;nbsp;lætitia natalem quoque filii fui profe-quutus fuerit. Sed huius conuiuii propter aliam caufam fpecialis fit mentio : quia tune depre-henfus fuit hfus IlmacI.Nequc enim eorum conieduræ afientior, qui putant nouamhiftoriam texi, amp;nbsp;cum hac moleftia ludatam fuiffe quotidie Saram: donee tandem ciedo impio derifbrej domum fuam purgauit.Probabilc quidem eft aliis quoque diebus fimili petulatia elatum fuifie Ifmael : non tarnen dubito quin di^rtc exprimât Mofes, eius ludibria in fblenni illo conucn^ tu Saræ apparuific, amp;nbsp;ex eo tempore fuifie tradufta. Cæterùm lautitias cóuiuii non refert Mofes in malam partem : fed tanquam de re licita loquitur .Nihil enim prohiber quominus fan-äi homines amicos ad cominunem lætitiam inuitent,vt Deo fimul gratias agentes,fblito hila-rius epulentur. Colenda eft quidem femper temperantia amp;nbsp;fobrietas, dandaque opera vt tani apparatus ipfc fit frugalis, quam modefti conuiuæ. Tantum dico non adeo auftcrc Deum no-bifeum agere,quin liberalius interdum amicos cxcipere permittat, vel dum celebrâdæ funt nu-ptiæ,vcl dumhberi nobis nafeuntur. Fecit ergo Abraham conuiuium magnum, hoc eft extra-ordinarium : quia non folebat quotidie tarn fplendidc inftruere menfam. ea tarnen fuit copia, qua: minime in luxumdifflueret. Adde quod pro modo facultatum ita lautus fuit in traftädis auiiciSjVt ignotis etiam holpitibus fufficercr,qucmadmodum prius vifum eft.
9 it uidit Sara filium Agar. Q^madmodum ridendi vei bum bifariamaccipiturapud Latinos : ira amp;nbsp;Hebræi tam in bonam,quàm in malam partem verbo fuo vtuntur : vnde participium pnxojdedudum cft. Non fuifie puerilem lufum, amp;nbsp;innoxium,ex indignatione Saræ appa-ret. Fuit igitur maligna fubfannatio, quaproteruus adolefcens fratrem adhuc, infantem prae fe contempfit. Ac notandum eft epitheton qüod hïc Ifmaeli datur,amp; nomen Ifaac ab cadem o-riginedefcendcre. Ifaac patri, Sr aliis, fandi, legitimique rifus materiaerat : vnde amp;nbsp;nomen il-li fuerat diuinitus impofitum. Benediftionem Dei, ex qua talc gaudium manabat,inludibrium cóuertit Ifmael. Ergo taquam impius illufor,fratri Ifaac opponitur. Ambo,vt ita loquar,funt filiirifus,ïèdlongè diuerfo lênfu.Ifiacrifumex vteromatris fècumattulit : quoniaminfcul-ptum gerebat certumgratiæ Deiteftimonium. Sicigitur domum patris exhilarat, vt lætitia cruinpat in gratiarum aéhionem. Ifinael au tem canino fuo rifu Sc prophano, fanétum illud fi-dei gaudium abolerc conatur. Nee dubium eft quin fe manifefta illius contra Deüm impietaS hac fubünnatione prodiderit. Ad cam vfquc ætatem peruenerat, vt minime ignarus cfiet pro-miiTæ gratiæ, ob quam tanto gaudio efterebatur pater A braham •. ipfe tarnen fuperbe fibi pla-cens.in fratris perfona Dco,8c eius verbo, Abrahæque fidei infultat. Quare non fine caufa tarn atrociterincum Saraexcanduit,vt iuberetincxiliumprofligari. Nihilenim fanftocordi a-cerbius, quam Dei gratiam videre derifui cxpofitam. Atque hæc ratio cft cur Paulus rifum vocetperfccutioncm:Perfcqucbatur(inquiOis quifccundumcarnemerat,fpiritualefemcn.Gla dióne ac manu ’ Imo virulcntis linguæ ludibriis, quæ non corpus lædunt, fed vibrantur in i-pfam animam. Poterat quidem Mofes pluribus verbis exaggerate crimen : fed ego data opera loquutlim fuifie puto tarn concifc,quo magis deteftabilcm rcddcrct petulantiam, qua Dei verbum ill uditur.
10 iii(e anciUam Non tantum exacerbatur Sara in cum qui pcccauit, fed videturimpcrio-fiusagerecummarito, qu.àm modeftam vxorcm deceat QuodpriusAbraham vocauitdomi-num, Petrus oftendit non fide egifie.dum earn fandis, caftifque matronis in exemplum volun-tariæ fubiedionis proponit. N une autem non folùm marito in ordinem coado regnum domi vfurpanfed quern reucreri dcbucrat,fuo arbitrio obfequetem cfic iubet-Hic quanquam non ne-go Saram muliebri affedu pcrcitam modum cxcefiifie,non tarnen dubito.tam arcano Spiritus inftindugubernatam fuifie eins linguam amp;nbsp;mentem, quàm prouidentia Dei totum hoc negotium diredum fuit.Magni quidem amp;nbsp;tremendi iudicii miniftram fuifie,controucrfia caret. Et Paulus vocem hanc non tanquam futile conuitium quod irata mulicr cffutiucrit,fed tanquam cælcfte oraculum adducit.Etfi autem maiorem quàm priuatæ muiicris,perfonam fuftinct, non lamcncripit marito poteftatem, fed legitimum eiedionis præfidem facit. Diff/licMit inemlis a-Irahx. Quanquam multis iam oraculis certior fadus erat Abraham, nónifi ab vno Ilaac pro-diturum fernen benedidum : paterno tarnen amorc captus, non fuftinct cxcindi Ifmaelcm, vt hærcditas penes eum maneat integra,cui diuinitus conceffa erat : atque ita duas mifccndo gen-tcs,difcrimen .à Deo pofitum,quoad in fc eft,confunderc cupit. Vidcri fane hoc abfurdum pof-
Cap. XXI. 1^4
COMMENT.
IctiQUod Dciminiftcrcxcoimpiilfufertur .led Deus non modo vteum hlimilictjficeumiudi-cio priuat:{ed ctiam vt tedatum faciat fcculis omnibus,lt;à fuo vnius arbitrio pendere gratiæ fuæ difpeafationem. Porrô vtæquiorcanimo ferat fandus vir filii fui difceflum, duplex ei confö-latio proponitur. Nam initio Deus promiflionem de Ifaac fadam.in memoriam reuocat ; acft diceret, fatis, fupcrque efle quod illi relinquitur llaac, in quo intégra manct {piritualis bencdi-dio . Deinde Ifmaeiem quanuis à domo paterna cxulet,curx tarnen fibi fore promittit, amp;nbsp;ori-turosex eopofteros qui populum vnumefficiant.Cætcrùmquid valeathæcloquutio, vomrli« iyâ4fyê»ieM,fupr.àdecimofeptimocapiteexpofui.Et Paulus ad Romanos,ÿ.capite,b.K, interpre-tationis loco ponit verbum Mgt;gt;l^lt;:^,hoc eft cenleri, vel reputari. Atqui certum eft hoc modo re* fedum fuüTeex Abrahæ familiaalterumfilium,neamplius nomenhaberet intereiuspofteros. Deusenim ftgregato Ifinaclc totam Abrahæ progeniem ab vnocapitc fluxurameftc o« ftendittlfmaeliquoquegcntemfuamforepromittit,fedcxtrancam ab Ecclefia,vt ineo di-uerfa fit fratrum conditio, quod vnus conftituitur fpiritualis populi pater, alteri datur carna-le fernen. Vnde mcrito colligit Paulus, Non omnes qu i fernen funt A brahæ, veros eftc, amp;nbsp;gc-nuinos filios : fed qui ex Spiritu geniti funt.Sicut enim gratuita promiftione fadus eft Ifaac legitimus filius, ita inter pofteros qui fequuti funt, eadem Dei gratia diferimen ftatuit. Sed quia de variisAbrahx filiis diftcruimus quantu fatis erat,fupr.a decimofeptimo capiteinunc earn rem parcius attingo. Qjiicti'ùd dixerit Sara. Dixi nuper,quanuis Sara: minifterio ad tantam rem vfus fuerit Deus ipotuiffc tarnen ipfam labi in agendi modo. Nunc iubet Abraham morcm gerere vxori: non quod probet eius affedum, fed quia compleri vult opus, cuius ipfeeft author. Atque itaoftendit non debere ftia confilia exigi ad communem normam : præfertim vbi de falute Ecclefiæ agitur.Data enim opera vfitatu naturæordinem inuertit, vt fc inchoatorcm, amp;nbsp;perfedorem vocationis IfaacefTe probet. Quia verb præfatus fumhanc hiftoriamaltius a Paulotradari,fummabreuiter colligcndaeft. Primodicit allegoriCc Icriptaefic quæhîcle* guntur : non quod omnes promifeue hiftorias, ad ftnfus allegoricos torqueri velit, quemad-modum Origcnes,dum vbique allegorias venatur,totam Scripturam corrumpit: amp;nbsp;alii nimis cupide eius exemplum æmulando, fumum ex luce dederunt. Nec modo vitiata fuit Scripturx fimplicitas, fed fidcs pcnc labefadata fuit, mulrifque deliriis aperta ianua. Confilium autem Paull fuit,piorum mentes ad confiderandum in hac hiftoria Dei arcanum erigere : acfi diceret, ad fpirituale Chrifti regnum fpedarc quæ de A. brahæ domo refert Moles, vt certc domus ilia viuafuit Ecclefiæimago. Cæterùmhæcallegoricaeft fimilitudo,quam Paulus commendat. Quum duo geniri fint Abrahæ filii, alter ex ancilla, alter ex libera,duas efic eorum fpecies colligit qui in Ecclefia gignuntur : Fideles quos Deus Spiritu adoptionis donat vt hæreditatefru-antur:Laruatos difcipulos qui fc fimulant efte quod non funt, noménque amp;nbsp;locum inter Dei filios ad tempus vfurpant.Qjmfdamitaquc docct fcruilimodoconcipi,amp;nafci:alios autem quafi ex matre ingcnua.Deinde profequitur filios effc Agar,qui generantur ex fcruili Legis do-drina. Qui autem gratuitamadoptioncmfideamplexi,cx Euangcliidedrina gignuntur, cos efte liberæ matris filios. Tandem ad alteram fimilitudinemdcfccndit ,dum Agar cum monte Sinai comparât, Sara verb cum cælefti lerofolyma. Etfi autem paucis hie perftringo, quæco-piofe quarto ad Calatas capitc,.à me explicata repcrient ledores : in hac tarnen breuitate minime obfeurum eft quid docerc velit Paulus . Scimus ex incorruptibili verbi femincnafei veros Deifilios : fedvbi à Legis amp;nbsp;Prophetarum dodrina fubducitur Spiritus qui cam viuificat,vt tanttimmortualitcrafuperfit:corrumpitur fernenillud,vt nonnifiadulterini filii nafcantur in feruitutem. Quia tarnen ex Dei verbo,licet corrupto, in fpccicm nafeuntur, vnam inter Dei filios fpeciemconftituunt. Interca nulli funtlegitimi hæredcs.nifi quos Ecclefiaex hbcrali E-uangclii femine conceptos in hbertatem parit. Dixi autem in his duabus perfonis rcprælenta-ri perpetuum Ecclefiæ ftatum . Namhypocritæ non tantumfiliis Dei permixti funt iii EccI^ fia.f'd illis conremptis fuperbè totum ius amp;nbsp;honoremfibi vendicant. Etqucmadmodum 11-mael vano primogeniti titulo inflatus, fratrem Ifaac fuis fannis vexabat : ita ifti fuo fplendo-re confifi, redam fimplicium fidem contumeliofè exagitant, amp;nbsp;rident : quia fibi omniaarro-gando,gratia: Dei nihil faciunt rcfiduum. Porrb hinc moncmur, non aliis ftabilem efle falutis fiduciam, nifi qui gratis vocati, totam fuam dignitatem in Dei mifericordia locant. Rurfus piorum confcichtias validis amp;nbsp;firmis armis inftruit Spiritus aduerfus eoru ferociam qui fallact Ec-lefiæ prætextu fè venditant. Videmus non efle nouum cxcmplum,vt primum locum occupent in Ecclefia Dei, qui tarnen nonnifi laruæ funt. Quare dum hodie magnifiée exultant Pa-piftæ, non eft cur turbemur inani,vcntofaque eorum iadantia. Qubd longa fucceflione glori-antur, tantundem valet acfi IfmacI primogenitum ft clamaret.Difcerncre igitur necefle eft inter veram amp;nbsp;laruatam Ecclefiam. Notam verb exprimit Paulus, quam fuis cauillis nunquam
-ocr page 171-J N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ISV
oblitcrarepoterunt.Namperinde'accxiguoflatu corrumpunturmagnæampullænra vnohoc verbo rota illorum gloria extinguitur,filios ancillx non fore xrcrnos hærcdcs.lntcrim patienter ferenda eft illoruniinfolcntiajquandiucorumtyrannidi frænumDeus laxabit .Quibus cnimopprobriis nos hodic grauant,olim etiam à ludæis feciili fui hypocritis.oppreffi fucrunt Apoftoli. Nccaliter de Ifaactrffimphos fuos egit Ifrnaefquàm fi viàoriapotitus eftet.Q^are nihil mirum ft ætas noftrafuoshabeatifmaelitas. Scdnetalis indigniras nos frahgat,aflidue nobis occurrat hare confolatio,non fem per in Ecclefia manfuros qui in ca eminent.
14 If iiluado furrexit Abrahxm. Q^àm accrbumfanâi viri animo vulnus inflixerit eie-dioprimogeniti filii:exdupliciconfolatione,qua doloremmirigauit Deus,colligerc licet. Filium ergo ablegat, non fecus acfi fua ipfius vifccraauellerct. Verum affuefadus ad paren-dumDeo,paternum amorem,quernprorfusexuere nonpotcft,fubigit.Hxc veraeftfidei amp;nbsp;pietatis probatio, quum eo vfque ft abnegate coguntur fideles,yt ipfbs quoque primæ nature affedus, qui per ft mali non funt, ncc vitiofi, rcfignent Derarbitrio.Non dubium eft quin vahis curis atftuauerit tota node, fccum varie ludatus fuerit, ac pertulerit ingenres cruciatus: furgittamcn mancyt orbitatemfuam maturenquoriiam itaplacerc Deo nouit. Er tulitfdnemt ©• utrem. Non tantum fignificatMofts Abraham mandaffc euftediæ matris filium fuum:ftd quail ccftifte iure patrio, nam ipfumalienari oportuit, nepofthae reputaretur Abrahæ lemen. Quàm tenui autem viatico vxorem fuam cum filio donateDagenam aquæ,amp; panem hu-mcro imponit. Curnonafinam làltem onerat mediocri annona?Cur non comitem addit v-numexftruis,quorumfuppetebatdomicopia? Atqui veloculosilli Deus claufit,neveniret in mentem quod plufquam libenter fadurus erat : vel eo confilio reftrinxit viaticum, vt non procul à domo fubCfterét. Optaffet enim proculdubio habere fibi vicinos, vt quibus opus eftet officiis ipfos iuuaret. Interim voluit Deus, vt tam dura amp;nbsp;tri ft is efiet I finaelis abdicatio ; vt e-ius exemplo terrorem fuperbis incutcrct, qui præftntibus donis ebrii, gratiam ipfam, cui dc-bent omnia, fuo faftu conculcant. Ideó ad miftrabilem exitum cos deduxit. Poftquam enim errarunt in deftrto, deficiunt aquæ, amp;nbsp;mater à filio difcedit : quod dcfpeiarionis fignum erat. Hæcmerccsfuit fupcrbiæ qua fruftr.à inflati fuerant. Dccebat eos gratiam Dei populis o-mnibus in perlbnalfaacoblatam,humilitcramplcdi: atqui impie fprcucrunt quem Deus in fummum honorem extulerat. Debebat agnitio donorum Dei eos ad modeftiam formarc. Et quia illis nihil magis optabileerat, quàm aliquem angulum tencrc in domo Abrahæ, nullam fubiedioncm refugerc tant! boni caufa debebant : nunc quas fua ingratitudinc meriti crât pœ-nas, Deus ab illis exigic.
17 Audirntautem Deitfuoam fufri. Dixerat prius Mofes Agar fleuiftc: qui fit ergo vt fletu e-ius prætcrito, folum pueri clamoré Deus audiat? Si dicamus indignam fuifle matre, cuius pre., ces gratiam impetrarent, filius certc nihilo dignior. Nam quôd quidam caftigatione ilia lefi-puifte putant, incertaeft coniedura. Eorum poenitentiam, cuius nullum mihi fignum appa^ ret,Dei iudicio rclinquo. Ciamorem verb pucri auditum fuilTc interprctor,non quod fide pre^ catus fit, fed quod Deus promiftionis fuæ memor,ad præftandam illis mifericordiam fJexus fuerit.Ncqueenim Mofes narrat vota fua, 8r gemitus, eos in cælum diiexifte : quin potius cre-dibilecftficplorafifcfuasmifci'ias. vt ad Dei opem non confugerent. Verum Deus in illis iu-uandis non quid à ft petcrenr, fed quid feruo fuo Abrahæ de Ifmaclc pollicitus foret, refpexir. Hoc fenfu videturdicere Mofes exauditam fuiftc voce pueri, quod Icilicct filius crat A brahæ. Quid tibi eßAgari Obiurgat Angelus ingratitudinem Agar, quod in extremas angiiftias reda.» da,non cogitat fibi aliquando in fimili diferimine propitium iuiflc Dcum,vt cum liberatorem cxperta,rurfus ft in eius fidem confcrat.Monet ramen Angelus paratum fore eius ærumnis re. medium,fi modo quærat.Ergo in particula,Q«,/d4g«? obiurgatio eft,quod fccófufo ploratu fru-ftràexcruciet.Pofteaquû dicit, noli titnere,ad fpcmgratiæ cam inuirat S: hortatur.Scd quid fibi vult quod addit. Ex loco ubi eßgt; Vidcri poteft tacita fubelTc antithefis inter locum ilium,amp;■ domum Abrahæivt ftaruat Agar quanuis à Dei landuario exulans erret in deftrto,no tarnen ft penitus à Deorelilt;ftam, quoniam ipfum habeat cxilii ducc.Vel cmphatica eft loquutio, quod abicéius puer in folitudine,amp; pro dcrcliéio habitus, Defi tarnen propinquumhabeat. A tque ita Angelus, vt anxiæ matris defperationi fuccurrat,iubet ad eum locum redire vbi filium depofuerat.Moe-rorc enim (vtfieri folct in rebus deploratis ) obtorpuerat, amp;: iacuiftet quafi exanimis, nifi vocc Angeli foret erefta. Cæterùm in hoc exemplo pcrfpicimus quàm verè diâum fit fufeipi nos à Domino,vbi àpatre Sc matre abiedi fumus.
i8 Tolle fueruw. Qiio plusanimi ad filium educandum habeat, cófirmatilli Deus quod ante Abrahæ fxpius pollicitus fucrat.Matribus quide natura præfcribit quid filiis debeannfed que-admodû nuperattigi, conciderant omnes ftnfus Agar, nifi Deus nou.i fiduciaearn rccreaftcr, vt coUcóto vigore ft accingeret ad exequendum maternum munus. Quod ad ßniem pcrtinet, quida
-ocr page 172-Cap. K XI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T.
rcpentè emcrfifTc. Scd cjiiu dicat Mofcs apertos fuifTe cculos Agar^nô autc ap erta,vcl perfoß'am fuüTe terra : in hanc lèntentu magis inclino,quód prius dolore attonita,quod expo-fitnm crat oculis non cerncbat : nüc autc dcmum poftqua illi vifum reftituit Dcus,viderc inci-piat.Atque hoe in primis notatu dignum, vbi nos fuagubernatione dcftituit, gratiainqucfuam lubrnouit Deus, fubfidiis omnibus etiam quæ ad manu fup^tût nó fccus nos priuari, quam fi procul remotacfTent.Itaq; rogâdiis eft,nô tâtùm vt nobis largiatur quæ nobis vfui funt, fed fi-mul vtendi prudentiâ conferar.alioqui claufis oculis tabelccrc inter medios fontes contioget.
to ixßi't veui fwpHero.Plurib’modisdicituradcflcDcushominib’.Adcftenimcledis fuis,quos pcculiari Spiritus gratia gubernat. adeftetiâ interdû quoad externâ vitam.nó elcâis modo, fed cxtraneisjdû eximiaaliqua benediétioneeos dignatunqucadmodû Moles hoc loco nó vulgare gratia cómendat,quateftatuseft Dominus non irrita clTc fu.â promilfioncjdumllÎTiaelé fauorc luo prolcquitur,quiafilius eft Abrahæ.Hinctamc colligitur generalis dodrina: quôd adolcfcût homines,quôd cæli luce amp;: cómuni Spiritu fruûtur.quôd terra illis aliméta fuppeditat,hoc totû Dco eße tribucdû.Tâtùm hoc tenendû cft,profpcros Ilmaclis fucceßiis inde fluxißc,quia in gra tiä patris Abrahæ illi terrena benedidio promißaerat. Quoddicitur Agar fumpfißc filio vxo-rem,ad ordine politicu Ipedat. nä quü præcipua pars humanæ vitæ fit côiugiû,in co cótrahcdo liberos parétibus fubeße 8e eorû cófilio parère æquti eft. Hue ordine,que natura præfcribit ac di-datjvidcm’ à fero hominc llmael in barbarie deferti fuiffe lèruatû, vt in duceda vxorc fe matri fubiiccret. Vndc pcrfpicimus quàm immane monftrû fuerit Papa, quâdo facrum hoc ius natu-ræ labefaâarc aufus eft. Aceeßit etiam impudentia,quôd impio parentum contemptui fc priui-legiumdarc iaâauit, in lànâi coniugii honorem. Porrô vxor AEgyptia quoddam futuri inter luaclitas Se Ifnaelitas dißidii præludium fuir.
it Ef ßtic répare ilia. Foedus hoc inter Abrahâ Se A bimclech fuißc pereußum ideó narrat Moles, vt feiamus poft varias agitationes aliquid tadéquietis datü fuiße fando viro. vitra annos fexa-ginta vagus Se inftabilis caftra fubinde moucrccoadus fuerat. Tamctfi autc Deus eum vfqgt;' morte peregrinari voluit,fubRcge ramen Abimclcch cbcefilt illi tranquilLi habitationc.Et có-filium Mofis eft doccre,Quomodo acciderit vt locü vnü diutius Iblito rencrct. Notada eft temporis circüftantia,népc pauló poftquam filiü abdicauerat. Videturenim folatiii hocingétitri-ftitix fuccedere, nó tantu vt à cótinuis moleftiis aliquid relaxationis habeat, fed quo fe alacrius exhilaret,8e quietius occuper incducando filiolo Ifaac. Quanqua certü eftnó omni ex parte Ix-tum illi fuiße focdus:fcnfit enim obliquis modis lê tctari,rnultófq; in ca regionc eßc,quibus gw uis Se exofus cßct.Rcx certè illó lè habere fufpedû aperte profitebarur: fuit tarnen hic furainus honor,quód rex loei ad hominc inquilinü vltró accdfiqvt fœdus cû illo lànciret.Quæritur ta mé,An æquis legibus fœdus hocpereußum fucrit,vt inter fociosfieri foIetÆgo certè nó dubi to quin debitum Regi honoré hbenter detulerit Abraham : ncc verifimile cft,Regé habuific in animo detrahcre fibialiquid,quod in Abraham tranflerrct .Quidigiturf ncmpequûliberûilh hofpitium perm irrerer,voluit tarnen lureiurando habere fibi obftridu. Dewn-arm eß Arnica,blandâq; præfationc vtirunnon accufat Abrahâmô queritur aliquo ft officio fuißeff^“ datûîfcd eius fe amicitia expetcrc dicit :finis ramé eft vt fibi ah eo caucat. Sed quæritur,vnde ilh fufpitio,vel metus, primiim ab hominc cxtrancoidcinde probo 8e modcfto.Primùm fcim’pro* fanos homines fæpe de nihilo eße anxios, vt ctiâ rebus quietis trepidét. Deinde Abrahâ vir reue renriadignus crat: numerus ftruorû illi domi crat inftar cxigui populi : ncc dubifi quin fux illi virtutes multü dignitatis cóciliauerint.ita fir, vt cius opes Abimclech fufpedas habeat. Sed quû ille priuatâ fui rationé haberet, Dominus qui rerü cuentus optime moderari nouit, hoc modo confuluit ferui fui quicti. Cætcrùm Abrahæ excmplo difeamus, fiquando nobis apud filios fc-culi inuidiam confïabunt Dci dona,tam modeftè nos gcrerc vt nequid in nobis defiderent.
îj Sz mentiturfireris mthi- Ad verbû eft,Si méticris.eftcnim defediua loquutioHebræis rrirain tor mulis iurâdi:qu.æ fie refolui debet. Si fefcllcris datâmihi fidé,Dcû inuocabimus, vt médius im ter nos iudex ftdeat,fcq; oftédat periurii vltoré. M étiri auté hîc quidam accipiut,pro inique 8r fraudulétcr agcre:alii auté pro dcficerc.Ego fimpliciter intcrprctor,acfididû forer,nihil perfide ages mccû,vel cü meis nepotibus.Sua auté beneficia ccmcmorat Abimclcch,quo cfficacius illû hortetur ad colcndâ boni fidé.n.i quû humaniter acceptus foret, fœdæ ingratitudinis reû tore denûtiat Abimelech.nifi vicißlm ftudeat quæ accepit beneficia péftrc. Miftricordiâ faccrc cum aliquo.Hebræis fignificat,cleméter amp;nbsp;benignè eu tradarc.Neq; enim fupplcx venir Abimelcch, vt Abrahæ miftricordiâ implorer: quin potius fibi ius regium vcndicat,vt patebit ex contextu.
14 Ef dixit Abraham,iurabo. Quanquâ iurc potior,tamé nihil reeufat quod fit ex officio boni Se moderati viri. Et certè quû filios Dci fpontcadquoduis officium propenfbs eße dcccat,nihil magis abfurdum eft,quàm fe præbcredifficiles vel morolbs, vbi ab ipfis poftulatur quod æquu eft. h^rarc etiam non abnuit : quia rem licitam elfe nouerat, facroDci nomine interpofito pada
-ocr page 173-t N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÎS7
inter homines fancire.In fumina,videm’ Abrahâlibenter ïê fubmittere vocationis fuæ legibus.
zy Ef MJcrepitKit Abrdh^im ip. quot;Videtur iniufta querimonia.Nam fi læfiis erat,cur non vfus fuit ordinario remedio’Sciebat Regem efle bumanum,babcre ctiam aliquod pieratis fernen,comiter amp;nbsp;honorificè ab illo traâatus fueratxur æquum iuris fui defenforem fore diffidittQuod fi acce-ptam iniuriam deuorare malueræquàmRégimoleftus eficicur nunc culpam quafi confeio,il-li adfcribite Sed fieri poteft vt intellcxerit Abraham,fadum hoc efiènimiaR egis tolerâtia. Gerte non fine caufa expoftulafTe, ex eius moribus amp;nbsp;ingenio colligcre licet : atque hinc perfpicitur fandi viri moderatio,quôd aquæ fua induftria amp;nbsp;labore rcpertæ,vfu priuatus,non tumultuatur, vt ferebat iniuriæ atrocitas: id enim perinde erat aefi cum loci accolæ ftrangulare conati efient. Cæterùm vt patienter tam grauem iniuriam tulit,ita quum illi præter fpem fumedæ fiduciæ of-fenur occafio,in pofterum fibi cauct. Videmusetiam quo tempore pauló commodius habere vi-fus eft Abraham,amp; aliquid leuationis nadus eft, quàm acriter eum Dominus exercuerit. Gerte non leue examen fuit,dum pro aqua certare coadus eftmec ea cômunffcd cuius puteû effoderat.
»7 ïtdccvpic Abraham peaide!. Hinc liquet no fuifie fœdus pcrculTum qualiter folent inter fe pa eifei æquales:gradum enim fuum reputat Abraham,amp; in fymbolum fubicdionis,munus offert exgregibusfuis RégiGcrar.namproco quoddicûtLatini,Federevedigal,veltributû,Gal-læè dicimus faire homma^,ticbrxi dicût,Munera offerre.Nec verô expedat Abraham dum fibi a-liquid iinperio Si vi extorqueatur à Rege, fed voluntariohonorepræuenit, que feit effe loci do-ininuin.(planta in homimbus graffeturdominâdi cupiditas, plus fatis notû eft.quo plus laudis meretur Abrahæ pudor,qui non tantum alieno abftinet, fed iniuffus offert quod fecum ftatuit ex officio deberi. Alia tarne fuboritur quæftio,Quum fibi diuinitus traditû feiret Terræ dominiû, an fubiedionem profiter! licucrit,qua alterum dominum agnofeeret. Verùm folutio facilis eft; quôd poffeffionis adeundæ nondum aduenerat tempus', nam fpe tantum dominus, re ipfa pere-grinus erat. Q^arc habitationem meritô redemit, donee pofteris eius daretur quod illi promiA fum fuerat.Sic paulo póft videbimus pretiû foluiffe pro vxoris fepulchro. In fumma, priufqud manuDei locareturinlegitimo terrædominio,nondubitauit cum incolis locitranfigcre,vt precario,vel mercede apud ipfos habitaret.
Ef ftatuit Abraham/èptéa^aat pemrum feorft^nt. Récitât Moles aliud caput fœderis,ncmpe quod nominatim Abrahâ fibi de puteo caucrit,vt liberum haberet aquæ vfum.Statuit autem in mediii lèpté agnas: vt Rex honorario m unere donatus,comprobet, raumque habeat putei foffionem. Gontrouerfiam enim mouere poterant incolæ,quôd priuato homini amp;nbsp;inquilino non liceret pu-teumfodere. Nunc vbi interceffit publica Regis authoritas, confultum eft Abrahæquieti,vt nemo illinegotium faceffat. Agnas multi accipiunt pro nummis bac forma pereuffis. fed quû pnus fada fit ouium Si boum mcntio:nunc verô continuo póft fubiiciat Mofes feptem agnas fèorfum pofitas,nummos hic fabricarc ablürdum eft.
î» ïdcircouocatuieftlocus. lam fcmcl ita nuncupauit Mofcs,fed fecundum prolcpfin.Nunc au tem déclarât quando Si qua de caufa inditum fuerit nomenmempe quôd illic ambo iuraffent. i-deô tranlferoPutcum iurifiurandi.Alii vertunt Puteum fcptcm.Sed Mofes aperte .à iurando de-ducit.ncc refert quôd à rationcGrâmatica paulùm difeedit pronuntiatio,quæ in nominibus pro-priis adeô curiofè nô obferuatur:amp; certè etymologiam non reftringit Mofes ad puteû,fed totum fœdus compleditur.quanquam non repugno quin Moles ad lèptenariumnumerum alluferit.
55 ïtplaniauit Abral^am «ewwr.Hinc apparet plus requietis datum fuiffe Abrahæ poft initum fœdus,quàm hadenus habuerat.nunc enim arbores plantare incipit,quod tranquillæ, fixæque ha-bitationis fignumeft:nequeenim prius Icgimus velarbuftumvnumplantaffe .Quare videmus Vt mutata in melius fuerit eius conditio: quia ftatariam vitam ( vt ita loquar) agere licuit. Quod dicitur inno.Ttft'e nomen Domini, ita intcrpretor, deintegro inftituiffe folennem cultum Dei, quo fu-amgratitudinem teftatam faceret. Ergo Deus poftquam circunduxerat feruum fuum per continuas ambages,aliquid relaxationis fub extremum feniumillidedit. Atque ita cii fidelibus fuis interdum agtr,vt variis proccllis iadatos,rcfpirare tandem finat.Quatum ad Dei inuocationcm, feimus Abrahamquocunque vcnerat,nunquam ceffafle ab hoc pietatis officio.Nec verô pericu-lis deterritus eft quin fe veri Dei cultoremprofiteretur,quum hoc nomine vicinis inuifus foret. V erùm prout auda illi erat habitandi commoditas,in profitendo Dei cultu animum coIlegit.Et quia fub regis tutela Iccurius iamdegebat, forte ex profeffo teftari voluit hoc fe Deo acceptu ferre .Er hac de caufa videturafcriptumepitheton D««ctergt;M:acfidiceret Abraham,fenontranfi-iffe in fide Regis terreni,nec fe nouo fœderi cófidere,vt à Deo æterno difcederet. Cur Dei cultu inuocationis nomine per lynecdochen defignet Mofes,alibi cxpofui.Poftrcmó hïc dicitur pcrc-grinatus effe Abraham in ea terra, vbi tame ftatum domiciliumhabebat: vt fciamus animum e-lus non fic defixum fuiffe in illa quictc,quin Icmper expenderet quod prius audierat ex ore Dei,
-ocr page 174-Cap.XX. is8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
Cc fore inquilinum cum pofteris vfque ad annos quadringentos.
Cap. X X I Ia r^T fuitjpoft hæc Deus tétauit Abraham,amp;dixit ad eum,Abraham.Et dixit, l_Ecceego.
* Et dixit, Tolle nûc filium tuum,vnicum tuum, quem dilexifti Tfhac, amp;nbsp;va-de ad terram Moriah,amp; offer eum ibi in holocauftum fuper vnum è montibus quem'dixcro tibi.
i nbsp;nbsp;Et furrexit Abraham mane,8f ftrauit afinum fuum, amp;cepit duos pueros fuos
fccum, Ifhac filium fuum: óf fcidit ligna holocauftizamp;furrexit, perrexitqgt; ad locum quem dixeratei Deus.
4 Die tertia Icuauit Abraham oculos fuos,óf vidit locum procul.
Ç Et dixit Abraham ad pueros fuos, Manetc hïc cum afino : óf ego óf puer per-gemus vfque illuCjóf adorabimus, rcuertemurque ad vos.
Et accepit Abraham ligna holocaufti, óf pofuit fuper ifhac filium fuum, accepitin manu fuaignemóf gladium,óf perrexerunt ambo pariter.
7 Et dixit Ifhac ad Abraham patremfuum,dixit inquâ,Pater mi.Et dixit,Ecce egOjfili mi.Et dixit,Ecce ignis óf ligna:óf vbi pecus in holocauftum?
8 Et dixit Abraham, Deus profpiciet fibi pecudé in holocauftü,fili mi. Et perrexerunt ambo pariter.
Et venerunt ad locum quem dixerat ei Deus : óf ædificauit ibi Abraham al-tare, óf ordinauit ligna, óf ligauit ifhac filium fuum, óf pofuit eum fuper alta-re fuper ligna.
lo Et mifit Abraham manum fuam, óf accepit gladium vtiugularet filium fuu.
II nbsp;Et clamauit ad eum Angelus Domini de ca:lo, óf dixit. Abraham, Abraham.
Et dixit,Ecce ego.
il Et dixit,Nc extédas manum tuam in puerum,Óf ne facias ei quiequam : qui^ ftunc cognoui qubd times Dcum,ncc prohibuifti filium tuum vnicum à me.
IJ Etleuauit Abraham oculos fuos,óf vidit, óf ecce aries poften« detêtusin per-plexitateßtimrtim cornibus fuis : óf perrexit Abraham, óf accepit arietem, obtu-litque eum inholocauftum pro filio fuo.
14 Et vocauit Abraham nomen loei ipfius, Dominus videbit. idcirco dicitur hodie,In monte Dominus videbit.
iç Et clamauit Angelus Domini ad Abraham fecundó è cælo,
Et dixit. Per me iuraui, dixit Dominus, certè pro eoqubdfecifti rem hanc, óf non prohibuifti filium tuum vnicum tuum,
17 Qubdbenedicendo benedicam tibi, Óf multiplicando multiplic^bo fernen
tuum ficut ftellas cæli, óf ficut arenam quæ eft iuxta litus maris: óf hæreditabit fernen tuum portam inimicorum fuorum.
18 Et bericdicentur infemine tuo omnes getes tcrræ,eo q? obediuifti voci meæ. i^ Et reuerfus eft Abraham ad pueros fuos,6f furrexcrunt,perrexcrüntque pariter in Beer-fêbah,óf habitauit Abraham in Beer-febah.
20 Et fuir,poft hæcnuntiatfi fuit ipfi Abrahäm,dicendo,Eccc peperit Milchah etiamiplafiliös Nachor fratri tuo,
21 Hus primogenitum fuum,óf Buzfratrem eius,0f Cemuel patrem Aram,
22 EtChéfedjóf Hazo,óf Pildas,óf ldlaph,ófBethuel:
2j Et BethuélgenuitRibcah. oétoiftospeperitMilchahipfiNachórfratri A-brahâm.
î N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1S9
14 Et concubîna cius,cuius nomen Reumah,peperit etiâ ipfâ Tébah amp;nbsp;Gaham, amp;nbsp;Thahâsjamp; Mahachâh.
1 itfitit. Caput hoc hiftoriam in primis memorabiïcm continet.Qjunüis cnim toto vitæ curfu mirifica fidei amp;nbsp;obedientiæ decutnenta ediderit Abraham': nullum tarnen præftantius cx-cogitari potcft,quàm filii immolatio.Aliæ enim tentationcs, quibus eum Dominus exercucrat, ad eum mortificandum fpedabant : hæc autem,vulnus morte ipfa longe accrbius intlixit. Quâ-quam hîc nobis aliquid maius,5f altius paterno dolore,amp; cruciatu confiderandum eft,qui ex filii vnici morte conceptus,fanfti viri pcâus tranffodit. Trifte illifuit vnico filio' priuari: triftius e-ripi fibi violenta morte:longc verb duriftimum,cóftitui ipfum carnificem,qui propria manu eu maclaret. Alias circunftantias nunc omitto,quas fuis locis notabimus. Verùmhæcomnia ficû fpiricuali certaminc confcientiæ,quod fuftinuit,conféras,lufus funtduntaxat,velvmbratiles pu-gnæ.Neque enim orbitas illi fua lugenda fuit, quôd occidere iubebatur vnicum hæredem fpem memoriæ amp;nbsp;nominis,decus amp;nbsp;columen familiæ: lêd quia in cius perfonaextingui,amp;perire vide-baturtota mundi falus. Nec illi certamen erat cum carnis paftionibus, fed quû totum fc addice-re Deocuperet, ipfa eum pietas,amp; religio hue illuc diftrahebat. Nam quafi Deus fecum ipfe pu-gnet,puerû ad mortem poftulat,in quo fpem æternæ falutis propofuit. Itaque hoc pofterius mâ-datum, quidam erat fidei interitus. H une hiftoriæ præfentis guftû ledoribus dari vtile fuit, vt re-putent quantopere fcdula amp;nbsp;afTidua meditatione digna fit. nbsp;nbsp;Paß hac irniamit nbsp;nbsp;nbsp;AÎ/raham. Non
debet hoc reftringi ad vhimam vifionem:quin potius varioscuentus,quibus furfum deorfumia ôatus fuerat Abraham:8c rurfus paulo quietiorem vitæ ftatû,quo nuper potiri eœpit effœta iam fenedutCjCompledi vno verbo Mofes voluit. Inftabilem vitam per continua exilia egerat vfque ad annum oftogefimum: multis contumeliis, iniuriifquevexatus,ægrè in continua trepidatio-nemiferamac folicitam vitam tolerauerat:abca terra in quam le Deiiuftu, 8; aufpiciis contulc-rat,eum in AEgyptû cxpuleratfames.Bis illi vxorrapta fuerat è finu:diuulfus fuerat à ncpote:eû capitis fui periculo quû bello captus eflet,liberauerat. Sterilis vixerat çum vxorc,quum tamé to taeius fpes à fobolc pcnderct.Tâdem filiumadeptus, cxhærcdare, amp;nbsp;procul domo cxpcllere coa-äus fuerat.Refiduus manebat Ifaac, fingulare quidem, fed vnicû folatiumzpace domi fruebatur, nunc repente fulminât è cælo Deus filio mortem denuntians. Senfus eft igitur,hac tenrationc,tâ-quam extremo adu,longé feuerius, quàm antca probatam fuifte Abrahæ fidem. nbsp;nbsp;Tentnret Den.s
Abrahdm. Dum negat lacobus quenquam a Deo tentari,{achlegas eorum calumnias refcllit,qui vt malorum fuorum culpam .à fe dcriuent,Deum fubftituere rcum conâtiir. V erc ergo conten-dit lacobus nô debere alio tranfferri peccata, quorum radicemhabemus in noftris concupifccn tüs.Nam etfi venenum fuum inftillat Satan, amp;nbsp;fuis flabellis prauas in nobis cupiditates inflam-niat:non tarnen extrinfeco impulfu ferimur ad peccandum: fed nos caro noftra folicitat, amp;nbsp;cius illccebris fponte obfequimur.Neque tarnen illud obftat quo minus ctiam Deus fuo modo tctarc nos dicatur: ficut Abraham tentauit,hoceft;adduxit ad ferium examen, vt fidei experimentum in feruo fuo caperct. n/x/r adeu^n. Specicm tentationis defignat Mo{ès,quôd fcilicet verbi ftii fidetn in fànda anima contrario verbi fui aricte perculerit. Ideo enim nomine ipftim compcl-lat,ne ambiguus fit mandat! author.N ifi enim certô perfuafus fuiffet Abraham vocem efte Dci, quæ filium Ifaacoccidiiubebat,facile folutusfuiftetmolcftia.fretusenimcertaDci promif. fionc, quafi Satanæ fallaciam repudiafTet : ita nullo negotio difeufta tentatio fuiftet. Nunc om-nis ambigendi materia tollitur, vt fine controuerfia agnofeat oraculum efte Dei quod audit. In-terca Deus quodammodo duplicem induit pcrfônam,vt diftidii,amp; repugnantiæ fpccie, quam in verbo fuo præ lé fert,diducat, amp;nbsp;laceret fàndi viri pedus. Hæc cnim ad fouendam conftanti.â fidei vnica eft ratio,fi omnes fènfus noftros ad Deiverbumcolligamus. Atqui talis fuit tune Verbi difcrepâtia.quæfidé Abrahæ laceraret. Qnareniagnafubeftemphafis verbo loqucdfquod Deus fcilicet non vfitato modo periculum fecerit de fide Abrahæ,fcd in certamen cum verbo fuo tra-xerit.Qmcquidtentationum nobis ingeritur,fcimus in manu nobis efte vidoriam,quandiu firma inftrudi fide fumus: aliter verb ad refiftendû nos minime pares fore. Si ablato verbi gladio vidi fumus,quid fi codé quo nos armare folet,gladio impetat Deusîld autem contigit Abrahæ. Cæterùm quomodo hanc tentationemfide eludatus fit Abraham, pofteafuo loco videbimus.
'R.efpondtt,T.aee^. Hinc apparct fandum virum minime fibi à Satanæ præftigüs timuifte.Ne-que enim fie prompti funt ad parendum Deo fideles, vt ftulta cos credulitaS ad quambbet dtibi^ vTionis auram circunferat.Quum verb Abrahæ conftaret à Deo fc vocari,promptum obfcquc-
ftudium hoc refponfo teftatus eft. Perindcenim valethæc locutio aefi diceret, quicquid Deo iniungere libuerit,{c ad id exequendum præfto adeftc.Nec verb expedat dum hoc vcl illud difei“ te imperet Deus,fed fe ad omnia fimplicitcr,amp; fine cxceptione obediétem fore promittit. Atqüé
-ocr page 176-Cap. XXII. 1^0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
hæc vera dcmum eft fubicdio,diim prius ad agendum parati fumus, quàm cognita fit nobis Dei volûtas.Omnes quidem videmus idem iadàre quod Abraham, fed vbi ad rem vetum eft,iugum Dei refugerc.Sed fanlt;ftus vir paulo póft reipfa demóftrat,quam verè 8i fcrio profeffus fit ft abft que mora difeeptatione fub Dei manu fore.
Ï Tolle ndncflinm tuum. lubetUr Abraham filium immc^are. Si Deus tantum dixifict mori-turum,plufquam atrocitcr animum eius vulncraftet hie nuntius. Quicquid cnimgratix à Deo fperare potuit,in hacfola promiftione inclufum erat,In Iftac vocabitur tibi fernen. Vnde necef-fario colligebat, fuam, amp;nbsp;totius humani generis falutem pcrire, nifi Iftac maneret incolumis. nâ »■Car. j.rf.îo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÇQ verbo cdodus erat,Deum finemcdiatore non efiehominibus propitium.Etfienimillud Pau
li nondum fcriptu crat,Omnes Dei promifliones in Chrifto efte,Etiam amp;r Amcn:crat tame cor-di Abrahæ infculptum. V nde autem fpcrafl'et nifi ex IfiiacîEo igitur res cecidit, vt appareat Deu nihil quàm lufifTe. Atqui non tantum illi nuntiaturmorsfilii, ftdiubetureumfuamanuocci-dcre:acfi non modo abiicereqfcd confcindcrct,vel proiicerct in ignem ftlutis fuæ fyngrapham: ac nihil fibi rcliquum faccrct pr.xter morte amp;nbsp;inferos. Sed qua?ritur,Q^omodo duce fi^de adfilii immolationcm defcendcrit,quum illi propofitum cfiTet cótra verbû Dei certamen,cui fidem in-niti nccefie eft.Huic quxftioni refpondet ApoftoIus,Heb.ii.d.iÿ, idco nó fuifte à verbo abreptû» quia Dcum Iperauitex mortuis cineribus promiftam benedidionc pofic cxcitarc. Duriterqui-dem cius animum quafiari,amp; violenter percclli oportuit, quum intus confligcrcnt Dei manda-tü amp;nbsp;promifiio.Sed poftquâ ftatuit,Deum,quocum fibi negotium efie certus erat,ipfum fibi non pofic aduerfari: quâuis non ftatim modu inucniat tollendæ repugnantix, fpe tarnen fua conciliât cum promifiionc mandatum, quia indubic perfuafus Dcum efie fidelem, eius prouidentiaï rclinquit fuccefiiim que ignorât. Intcrca quafi oculis claufis,pcrgit quo iubetur. Hunc honore meretur Dei veritas, non tanttim vt alte cmincat fupra humanamedia, vcl Ibla abfque mediis fufficiat:ftd etiam vt obftaculis omnibus fit fuperior.Hîc iam melius perlpicimus fpeciem ten-tationis quam notauit Mofts. Difficile ac moleftum Abrahæ fuit,obliuifci ft efie patrem acma-ritum, amp;nbsp;exuere omnes hominis affedus : fubire coram mundo fœdæ feuitiæ infamiani,qnod filii carnifex fuifict. Sed iftud altcrum lóge grauius,8c magis horribilc,quôd Dcum fibi,ac vciquot;' bo fuo aduerfum efie concipit : deinde quod Ipcm promifiæ benedidionis cxcuti fibi cogitat, dum ex complcxu rapitur Ifaac. Quid enim illi amplius cum Deo, vbi rollitur vnicum gratia? pignus’Sed quemadmodum prius ftmen ex cffocto corpore fuo cxpedans,fpe fua tranfccndcrat quod fperandum videbatur : ita nunc dum in morte filii apprehendit viuificam Dei potentia» vt benedidionem fibi ex filii cineribus promittat, ex tentationis labyrintho emergit. nam vt Deo parcrct,mordicus promifiTionc tcncre nccefie fuit,qua collapft cxcidit fidcs.Prorniff’o^“' tern apud cum femper viguit: quia amp;nbsp;amorc quo femel cum Deus complexus fuerat, mordicus rctinuit,amp; eius potentiæ fubiccit quxcunquc ad turbandumcius animum crigebat Satan. Pro-mifiionis vero implendx modum ftnfu fuo metiri noluit, quern fcicbat ab incomprehenfibiH Dei virtute pendere.Reftat vt ad ft vnufquifq; noftrum hoccxéplû accomodcr. Indulge!qut* dem infirmitati noftrx Dominus, vt fidem noftram non ita ftucrc amp;nbsp;acritcr examinct ; docu-mentum tarnen in Patre omnium fidclium ederc voluit,quo nos ad cómunem fidci probationc vocaret.Namfidem qux auro amp;nbsp;argento pretiofior eft, fine probationc otioftm iaeerenon de-cct:amp; expcricntiadocetjfingulos pro fidci fux modulo à Deo cxaminari.SimuI etiam notemus Dcum fcruos fuos tentare,non tantum quum fubigit carnis affedus, ftd omnes eorum ftnfus redigit in nihilum,vt ad plenam fui abnegationcm cos adducat. vnieum tuttm quengt;'dil‘xifr‘ fl non fttis efiet,filii madationcm vno verbo impcrare,velut repctitisidibus ftndi viri animu altius tranffigit. Vnicum vocando, vulnus rcfricat nuper inflidu al tcrius abdicationc. deinde rcfpicit etiam in futurii tempus,quod nulla fpcs fobolis gignendx fuperftes efict. Si primogcni ti filii luduoft mors efie lolct, qualis efie debuit Abrahæ ludus ? Singula verba quæ ftquuntuO cmphatica funt ad exafperandum dolorem. Oedde, inquit, ^uem tuunicê amas : nec paternum modo amorcm dcfignat,ftd qui ex fide oricbatur. Amabat filium fuum Abraham, non tantum vt fert natura, amp;nbsp;vulgo lolent patres filios habere in deliciis : ftd quia in co paternum Dei amorcm intuebatur.dcniquccrat Ifaac vitx ætcrnæ {peculum,amp; bonorum omnium pignus.C^arc non tarn in paternum A brahæ amorcm videtur Deus impctum faccre,quàm fuam ipfius bcnc-uolentiam calcarc pedibus.Non minor fubeft emphafis in nomine Ifaac,quo admonebatur A-braham,nulquam alibi gaudium fibi rcftarc.Ccrte quum aufertur qui in matcriam lætitix da-tus eratjperinde eft acfi Deus ipfum ad xternos cruciatus damnare;. Semper cnim mcnmria tenendum eft, non fuifie Iftac ex communi filiorum ordinc, fed in cuius perfona promiflus ^at Mediator, \ttde i'n tsrram lAoriah. Hac circunftantia non par urn creuitdoloris acerbitas. INo
-ocr page 177-IN GENES.
lêi
vult cum Deus ftatitnfîlii maftationc dcfiingi,fcd cogittoto triduo earn i fi ci nam iftam in animo alcrc:vt fe comparans ad madanduin filium,fenfus omnes fuos grauiuscxcarnificct. Adde quôd ncque locumnominat, vbi dirumillud facrificiüm offerri vclit:s«per«»«w hwntmm (in-quit)^«ew übi oflendam.Sic prius quuni iubebat ex patria migrate, fufpcnfam cius menttm tenuit. In hoc autem negotio minus toleral^lis fuit mora,qux iandum hominem quafi cquulco impo fitum fæuiirimè torqueban Duplex autem huius fufpefionis vfus fuit.Nihil magis procliueno bis eft,quàm fipere vitra menfurâ.Ergo vtnos fibi Deus verè dociles aemorigeros habeat, de-ftitui nos proprio confilio vtile cft: amp;nbsp;nihil efle refiduum,nifi vt nos eius arbitrio eircumagen-dos tradâmus.Deinde ad perfeucrantiamhoc valuif.ne fubito tantum motu fe obiequentéDco præbcret.Nam dum iter non rcftclt;âit,nec varia confilia agitatrhine apparet ftudiû eiUs tali fuif-fe conftantia firmatum.vt nulla varictate flederetur.Terram Moriah Hieronymus expofuit vi fionis,quafi à verbo ngt;ndedudüm effet nomen.Sed hanc fentétiam omnes linguæ Hebraicæ pc riti improbant. Mihi nihilo magis arridet quod quidam interpretâtur Myrrham Dei.Et eertè hoc plurium conlcnfu rcccptum cft, deduci à verbo m» quod doCerc, vcl nt quod timere fignifi. cat. Adhuc variant interprétés, quod quidam putant Dei doârinam commendari. 5'equamur quodmagis probabilc cft, terram vocari Diuini cultus, vcl quod cam Deus peragendo faci ifi-cio delcgerat,ne difputet Abraham cur non potius alibi:vel quod iam illic deftinatus crar tem-plo locus.atquc hoc fècundumlibéteramplcdor,Deum illic præfcntem cultum .àferuo fuo A-braham poftularc, quia iam arcano fuo confilio ibi locarc ftatuerat ordinarium cultum. Meri-to autem à timorc nomen accipiunt facrificia,quæ Dci reucrentiam teftantur. Porro minime dubium cft quin locus fit vbi poftca conditum fuit tcmplum.
î Ef furrexit kbrahdi» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hæc promptitudo oftendit quanta fucri t Abrahæ fîdes. înnu-
meræ cogitationcs venire poterant fando viro in mentcm,quarum fingulæ eius animum mole fuaobrucrent,nifi fideobduruiffet. Ncc dubium cft quin Satan inter nodis tenebras ingen-te curarû aceruû illi congeftent- Luôtâdo paulatim cas vinccre,heroicæ virtutis fuit.lllis veto fuperatis,ftatim fc accingerc ad explendû Dci mandatum, imô manc furgercùngcnti miraculo non caret. A lii tam diro ac tcrribili nuntio proftrati concidifrcnt,amp; quafi exanimes obtorpuif-fent; Abrahæ primum diluculum ad fcftinationem vix fatis cft. Paucis ergo verbis magnifies cxtollit cius fidem Mo{cs,quum tambreui temporis fpatio,abforptam ab ea tétationem narrat qux plurcs fecum labyrinthos trahebat.
4 vidit locum. Nempe vidit oculis qui prius arcana vifione oftcfüs èrat. Cirtcrùm vbi di-citür leuaffe oculos,non dubium cft quin fignificctMofcs.mirè anxium fuiffe toto triduo.Quôd feruos fuos fubfiftcrc iubet, eo confilio facit ne quafi deliro fêni amp;nbsp;infano manum iniieiant.At-quehîclè profert animicius magnitude,dum cogitationcs tam bcnc compofitas amp;nbsp;tranquillat habet vt nihil tumultuantcr agat.Qupd tarnen fè cum puero reuerfurû dicit,fimulatione amp;mcn dacio carcre non videtur. Quidâ putant vocem hatte propheticè ab co fuiffe cmiffam:fed quia certumeftquoddefeminc in Ifaacfufeitando promifTumcrat,nunquam illi ftiiffcelapfum:ficgt; ri poteft vt in Dei prouidentiam recumbens, fupcrftitem filium in morte ipfa fibi propofucriti ac ficuti claufis oculis ad occidendû filium pcrgcbat,ita nihil abfurdi eft,fi confufe in rc obfcu-raloquutum fuiffe dicamus*
7 wf.Hîc nouum tormétumerigit Deus,quo faucium iam multis vulncribus Abrahaî
pedus, magis,magifque excruçict. Ncque enim dubium cft quin linguam Ifaac eófultó tum ad blandam hanc appellationem flcxcrit Deus,turn ad interrogationem direxerit, nequid ad extre-mam doloris atrocitatem declfet. Hune tainen adhuc impetum fuftinet inuido animo fandus vir:atquc adeô non turbatur in propofito curfu,vt oftendat fc penitusDeo affixum,nihil admit-rerc quod vel eius fiduciam folicitet, vcl obfèquium impediat.Sed notarcoperæpretium eft, qua-liter nodum infblubilem explicet: nempe in afylum conftigit Diuinæ prouidentiæ, dck-j fibipro-•»debit. Hoc exemplum nobis ad imitationcm proponitur. quotics aliquid præcipit Dominus, multa fubindc occurrunt quæ nos debilitent-.dcficiunt nos mcdia,confilio dcftituimur,cxitus o-mnes videntur præclufi. Talibus anguftiis vnicum rcmedium cft,ne dcfpondeamus animos : fî fucceffum Deo permittimus, vt viam per inuiapatefaciat. Nam vt Dco fâcimus iniuriam, ni--hil ab co fperantes nifi quod fenfus noftri pcrcipiuntii ta non vulgaris illi honos à nobis pra;fta-tur,dum in rebus confufis,acquicfcimus tarnen in eius prouidentia.
8 ttperrexeruntambo. Hinc tum Abrahæ conftantia,tum filii modeftia perfpicitur.Namob-ftaculo illo rcmilfior fadus non eft Abrahamifilius autem in refcllendo patris rcfpcnfb non in-hitit.promptum enim erat cxciperc, Quorfum ligna amp;nbsp;gladiû attulimus fine pccude.fi Deus fa crificium fibi fieri mandauit’Sed quia certa aliqua rationc,non obliuione patns omiflam effe vi ôimamreputat,quiefcir,ac filet.
ti.
-ocr page 178-Cap. X X11. léi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
9 uenfrauf ad locum. Muka confulto prætcrit M ofes,lt;ju£c tarnen confideranda furit ledo-ribus. Vbi meminit akaris extrudi,continuo poft addit,ligatum fuifleIfaac.Atqui Icimiis tunc medix fuiffe xtatis,vt vcl patre eftet robuftior,vel fake par ad rcfiftendu,fi viribus certâdû eftet. quarc vim reludanti amp;nbsp;inuito allatam fuifle non arbitror,{edpotius vkro ipfum cefTifle. Atqui vix fieri potuit vt fe ad morte offer ret, nifi Diuini oraculi^ertior iâ faótusffed hoc fermone prx tertio,tantum récitât Moles fuifle ligatum.Siquis obiiciat fliperuacuum fuifle ligari,qui volun-tarius ad mortem oppetendam foret: refpondeo,San(flum hominem ita obuiam iuifle periculo, nequid in medio a6tu accidcret.Mira quidem eft Mofis in narrando fimplicitas ,ftd qux plus vc hementix continet, quàm fi tragicc omnia cxaggerarct. Summa tarnen hue redit, Abraham,vbi ad feriendum filium ventum eft,ftmper fuifle fut fimilem,tantâmque fuifle animi eius fortitudi dincm,vt fenilis manus ad peragendum facrificium fufficerct,cuius folo afpedu, totum corpus liqucfccre ac diftlucre potuit.
»I Et clamauit ad etwi An^lus Domini. lam deuiâa crat interior tentatio, quum Abraham ma» num intrépide ad cxdendum filium fuftulit, ac fingulari Dei gratia tarn infignem vidoriâ adc-ptus erat.Nunc verb fubiicit Mofes repentè prxter {pem,lxtocucntu mütatam fuifle eius trifti tiam.Poetx in fuis fabulis,vbi res defperatx funt,Deum aliqueminducunt qui fubito ex maebi na apparet. fieri poteft vt eiufmodi figmetis,miros,amp; ftupedos Dei occurfus obfcurarc conatus fit Satan:dum fuis ad opcm fcrendam, ex inopinato affulfit. Nota certè amp;nbsp;Celebris omnibus po-pulis efle debebat hxc hiftoriaivcrum aftu Satanx non modo adulterata fuit Dei veritas,amp; con-uerla in mcndacium,ftd etiam trada ad fabulandi materiam,quo maiori ludibrio foret. Noftru verb eft intentis mentibus confidcrare, qu.am mirabiliter in ipfo articulo Deus turn liaacreuo-caucrit à morte in vitam, turn Abrahx filium fuum quafi c fepulchro cmerfum rcftitucrit. Ex-primit autem Mofes vocem Angeli c cxlo fonuifle : vt feiret Abraham profedumcfleàDco, vt eadem fidei direckione manum retrahcret qua extendcrat. Neque enim quicquam in tanta re, nifi Deo authore vel fufcipere,vcl relinquere fas fuit.Nos quoque eius cxcplo difeamus minime fequi quod nobis efle probabile fenfus carnis dikabit: led Deus Iblo fuo nutu,agendi,amp; ceflandi modum nobis prxfcribat.Ncc verb Abraham Deum inconftantix infimulat,quia iuftam cxer-cendx fidei fiix caufam fuiffe perpendit.
n nunc cogmui qttod times.Coadi eft Auguftini expofitio,Feci tc cognolccre.Sed quomodo ali-quid Deo innotefcit,cui femper omnia fuerût prxlcntiaeNcpc hominû mo ribus fe conformas, quodexperimeto probauit,fibi nucdiciteflc cognitu.Nequeenim pro immefa fua fapietiajft^^ pro noftra infirmitate nobilcti loquitur.Simpliciter ante intcll igit„ Abrahâ reipla teftatum elk quàm lènb Deu timeret.Q^xritur tarnen,annon multa ftix pietatis documeta ante iam dede» rit. Refpondeo,quando hucufque eu progredi volebat Deus,tunc vera demu probatione,quæ in aliis muko Icuior fufticcret,dcfunâû efle.Sicuti autem Abrahâ Deum fe timercoftedir,proprio amp;nbsp;vnigenito filio non parcensiita eiulHem timoris commune à piis omnibus teftimonium cxi» gitur in abnegationc fui. Quia autem coiitinuam militiam nobis iniungit Deus, cauendum eft ne fibi quifque miflionem ante tempus poftulet.
»5 it eararies pofletwi. Quod lèxtödie mudicreatum fuifle huncarictcmludxinug^^t^^l'^' mile eft aliis eorum commentis. Miraculo quidem oblatum fuifle, non eft quod dubitemus, fiuc tue primu creatus fuerit,fiuealiude adduftus.dare enim voluit Deus feruo fuo yndelxtus ipfe hilaris fuaue làcrificiû offcrret:amp; fimul admonuitdereddenda gratiarfi aftione. qubdin locü 1 làac fubftituitur aries,quafi in fpeculo nobis oftendit Deus,quis fit mortificationis noftrx finis, vt fcilicct Spiritu Dei in nobis vigente, nobis mortui, tarnen viuæhoftix fimus. Neeme Iatct,magis fubtilcs allegorias pofleelici: fed quantum firmitatis habcant,non video.
4 r nomen loci ip/lui. Non modo gratias agendo in prxlentia agnofeit, mirabiliter fibi à Deo fuifle cófultum:ledgratitudinis fuxmonumentu ctiâ pofteris relinquit. In vkima anxietatead Dei prouidentiam cófugerat. id le non fruftrà fecifle teftatur. neque enim arictem fortuitb illic errafle,fcd diuinitus oblatuefle agnofeit. Qubd autem fucceflu temporis mutarumfuit loci no-mcn,data opera,non errorc,fa(kum eft.Nam qui adiuum verbum,vidcbit,in pafliuum tranftule-runt:docere hoc modo volebant, Deum non tantum fuis proljïicerc, led manifeftum etiam au-xilium illis oftendere,vt viciflim confpicuus fit.Ordincilludcft prius,Deum occulta fuaproui» dentia ftatucre,amp; ordinäre quod nobis expedinlcd inde altcrum péder, vt manu luam ad nos cx-tendat,leque veris experimentis faciat vifibilem.
ly T.t clamauit Anoint Do.adÂ.îgt;raha. Quodpollicitus fucrat Deus Abrahx antenaturnifaac, nunc itertim confirmât amp;nbsp;làncit,poftquamrcdiuiuus furrexitab altari non lecus atque c lepul-chro:quo pleniorem agere poflit triumphum.Loquitur autc Angelus in perfona Dei: queadmo dum ante diximus,quo plus authoritatis habcat iplbru Icgatio, quam eius nomine perferût fimul
-ocr page 179-IN GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;têf
maieftitcm induere. Videntur tarnenbæcduo parurn inter feconfcntanea.nucin mcrcedis loco cenferi quod ante gratuito promiffum erar. S cimus autem gratiæ, amp;nbsp;mer cedis nullum eiTe confênfum.Iâ vero quum benediâio,quæ in fcmlne promittitur.fpem falutis cótineanfequituf vitâxternam opcribus rcpendi.Ac Papiftæ audaâer locu buncamp; limiles arripiunt vt opera me ritoria effe probent bonoru omnii^ quæ nobis confert Deus. Atqui ego banc maebmâ aptif-fiinè in eos retorqueo. Nam fi gratuita ante promiiTio fuir quæ nunc mercedi afcribitur, ceftat gratiæ acceptù ferri debere quicquid opcribus Deusrependit.Certe priufquâ nafeefetur ifaac, iam rata erat bæc cadem promiiTiomec quicquam nunc præter cófirmationcm accepit. Si vir-tute fua promeritus ell Abrabam tantam cópcnfatiönemjirrita crit Dei gratia quæ eum præue-nit.Ergo vt ftabilis fit Dei veritas in gratuita eius bonitate fundata,ftatui necefle eft vocari ope rummer cede quod gratis donatur.Non vtbonitatisfuælaudéobfcürctDeus.vel aliquacx parte minuatjfed tantuin vt fuos animet ad rede agendi ftudium,vbi fua officia illi fic placcre intel ligunt, vt mcrcede etiam dignefiinnibil tarnen quafi debitum folucns,fcd mei cedis titulum im-ponens fuis bcneficiis. atque in cti nibil eft diferepantiæ. Bis enirn fe liberalem oftendit Dominus,dum ftimulos ad pic viuendum nobis addere voles, ad opera noftra trâffcrt quod meræ be neficentiæ propriû erat. Perperam igitur Papiftæ benignas iftas Dei inuitationes,quibus torpo-rena noftrum corrigere vult,in diuerfum fincm torquctivt furs meritis arroget bomo quod me-rumeft Diiiinæliberalitatis munus.
v ü:erediabic fernen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Significat Abrabæ fobolcm boftiu fuorum vidricem
fore, nam S: in portis erant propugnacula, amp;nbsp;in bis iudicia exercebanttir.Quanquam autem fte pc ludæis paffus eft Deus tyrannicè dominari boftesific tarnen moderatus eft fuas vindidas, vt fupcrior tâdem effet bæc promiffio. Porro memoria tenendû eft quod de ft minis vnitate prius ex Paulo diffcrui. bine cnim colligimus, non quibufiibet Abrabæ filiis,ftd Cbrifto promirti yi doriam Sreius membris,quatenus inter ft fub vno capita cobærent.N ifi enim tencamus notam aliqua,quæ inter legitimos amp;nbsp;dcgcncrcs Abrabæ filios difcernat,promifcuc bæc promiffio tam Jfinacbtas,amp; Idumæos,quàm populu Ifraelcóprebédet.atqui vnitas popuii à capitedcpédet.1-dco Propbctæ quoties ratam facerc volunt bancDci promiffioncjboc principiu fumunt,quod fubDauidecoalefcét in vnfi corp’,qui fineillodiuififunt.Rcliqua ex capite duodecimo petatur
tp Er perrexerunt pariier wi Beerfeba. Repetit MofcS, poftquam dura ilia 8i incrcdibili tcnta-tione defundus eft Abrabam, quietam ilb fuiffe ftationcm in Becrftba.Hanc narrationc,8e quaf proximè ftquitur de cognationc eius auda,idco inferuit Mofts,vt feiamus fandum bominem, poftquam redudus eft ex mortis abyffis,non vno modo fuiffe exbilaratum. Sic cnim cfiDeus re ficere voluit,vt effet quafi nouns bomo.Quanquä alia de caufa recenfet Mofes progeniem Na-cbor,quia fcilicct inde vxorem fumpturus effet Ifaac.Rara enim fit in Scripturis,fœminarum mentio : amp;nbsp;credibile eft plures filias fuiffe genitas ipfi Nacbor, ex quibus vna tantu Rebecca hie ponitur.Concubinæ filios ab alüs diftinguit,quia minus fplendido loco erantmon quod inftar fcortibabita fuerir concubina,red quia ftcundaria erat vxor,non autem materfamili.îs, quæ bó norum focietatem baberct cum viro. Neque tarnen fi in animo habuitNachor ftxundam ducc re vxorem,idco Icgitimam polygamiam cftecinftd ex aliorum confuetudine, fibi licitû effe pu-tauit,quod ex peffima corruptcla natum erat.
Cap. X X 11 L Ï fuit vita Sarah,cëntûanni amp;nbsp;viginti anni amp;nbsp;feptc anni:anni vitæ Sarah. 2 CEt mortua eft Sarah in Ciriath-arbah, ipfa eft Hebron in terra Chenaan. Et venit Abraham ad plangendum fuper Sarah,amp; ad lugendum earn.
Î nbsp;Et furrexit Abrahä à racie mortui fui,amp; loquutus eft ad filios Heth, dicendo,
4 Peregrinus amp;nbsp;aduena fum vobilcuttl i date mihi hæreditatem fepulthri vo-bilcum,amp;fepeliam mortuum meum afaciernea.
$ Etrefponderuntfilii Heth ad Abraham,dicendoei,
6 Audi nos, domine mi: Princeps Dei es in medio noftrinn eledis fcpulchris noftrisfepeli mortuum tuum: nemo è nobis fepulchrum fuum prohibebitàtc ne fcpeliasmortuum tuum.
7 Et furrexit Abraham,amp; incuruauit fe populo terræ,filiis Heth.
8 Et loquutus eft cum eis,dicendo,Si eft in animis veftris vt fepeliam mortuÛ mcû a facie mea,audite me,ôf intcrccdite pro me apud Hephrón filiu Sohar, l.iilt;
Cap.X XIII. 1^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
9 V t det mihi fpeluncam duplicem quæ ep- ei in fine agri fui: argcnto pleno det cam mihi in medio vcftri inhæreditatem fepulchri.
xo Et Ephron habitabat in medio filiorum Heth: amp;nbsp;reljîondit Ephron Hittæus ad Abraham in auribiis filiorum Heth, in^wnWomnium ingredientiura portam ciuitatis fuæjdicendo,
II Non,domine mi,audi me: Agrum dedi tibi, Si fpeluncam quæ eft in eo, tibi dedieam,in oculis filiorum populi mei dcdi tibi:fcpcli mortuum tuum.
12 Et incuruauit fe Abraham coram populo terræ.
IJ Et loquutus eft ad Ephron in auribus populi terræ, dicendo, Veruntarnen fi tu, vtinam audias me : dabo argentum agri,cape à me, amp;nbsp;fepeliam mortuuin meumibi.
14 Et refpondit Ephron ad Abraham,dicendo ci,
iç Domine mi,audime:Terraquadringentorum feclorum argenteorum ey? inter me amp;nbsp;te,quid eft?amp; mortuum tuum fcpeli.
16 Et obediuit Abraham ipfi Ephron, amp;nbsp;appendit Abraham ipfi Ephron arge-tum quodloquutus fuerat in auribus filiorum Heth, quadringentosfeclosar-gcnteos tranfeuntes per mercatores.
jy Et confirmatus eft ager Ephron, qui erat in fpeluncaduplici, qui erdt coram Marnre ager,amp; fpelûca quæ erat in co,amp; omnis arbor quæ erat in agro, quæ ent in omni termino eius per circuitum:
18 Ipfi Abraham in poffeftionem, in ockUs filiorum Heth, omnium ingredien-tium portam ciuitatis eius.
Et pofteafepeliuit Abraham Sarah vxorem fuam,in fpelûca agri duplici coram Marnre.hæc eft Hebron in terra Chenaan.
20 Et confirmatus eft ager, amp;nbsp;fpelunca quæ erat inco, ipfi Abraham inhærcdita tem fepulchri à filiis Heth.
1 Eïpàt uita Sdrd. Mirum cft cur MoGs qui vno vcrbo indicat mortem Saræ ,tam muleis profequatur fepuliuram. fed pofterius non efle fupcruacuum,mox videbimus. Mortem fuo mo re cur tam breuiter attingat,nefcio:nifi quôd plus confiderandum relinquit ledoribus,qiiam eX' primat.Videbant Sanfti patres mortem fibi cum reprobis communem effe. Neque tarnen fuc-runt deterriti quin vitam ærumnis refertam ægrè trahentes, ad metam intrépide pergerent.Vn-de fequitur,mêlions vitæ fpe animatos,fatigationi non cefTifle.Saram annos c x x v 11 vixiifcdi cit Mofes.Quia autem ad fingulos numéros repttit nomen annorum,fabulantur ludxi hoc ideo faiâum,quôd tam formofafuifTec anno cjquàm x x:in flore autéætatis tâ pudica,quàm anno fe-ptimo. Hoc illis folennc eft, dum in ornanda gente fua G probate volunt argutos/riuolas inep-tias comminifei, quæ pudendam infeiriam predant: ficuti hoc loco prorfus ignaros linguæ fux elfe quis diccret,in quatrita eft eiufmodi repetitio.Quod etiam alii in voceo’n argutantur, minime folidû cft.Cur vitas plurali numero Hcbræi pronûtient,ratio non videtur mibi pofle mclior reddi,quàm quôdLatini quadrigas dicât,non quadrigam.Scio multiplicemefle hominis vitam, quia præter animam vegetatiuam, deinde præter Gnfum quem habent cum brutis animalibus communem,mente quoque amp;nbsp;intelligentia pra:ditifunt.Plaufibilis quidem argutia,fed quæ ni-hil habet folidi. Plus coloris habet corum opinio,qui varios vitæ humanæ euentus notari putât: quæ quum nihil habeat ftabile,Gd inter aftiduas vicifliitudines æftuet,mcritô in plures vitas diui-ditur. Ego tarnen fimplici linguæ vfu côtentus fum,cuius nô Gmper curiofè quærendaeft ratio.
I inCiridch arhd. Exdecimoquintocap.g.Ç4,loGicapparetmagisantiquûfuiflevrbisnomé, quæ poftea Hebron vocari cœpit.Cæterùm de etymologia non conucnit.Quidam ab vrbe qua-druplici dedudum efle putant nomenificut 'jgx’wwi- Græci appellant, vrbem tribus ordinibus di-ftindamrSe regioncm Decapolim à Decem vrbibus. Aliis placet nomen elfe Gigâtis Arbah,quc vcl tyrannum, vcl conditorem vrbis fuifle exiftimant. Alii à quatuor Patribus nomen loco datum fuiffe maltint,qui illic cum vxoribus fiicrunt Gpulti, Adam, Abraham, Ifaac, amp;nbsp;lacob.Ego de re incerta amp;nbsp;non admodum neceflariai, Gntentiâm libens fufpendo. Hoc verb ad præfentena
-ocr page 181-1 N G E N E Si hiftoriam magis intefeft,quomodo alibi mortua fit Sarajquàm vbi domicilium liabcbat Àbra bam.Siquis excipiatjfcdéatnbos mutaflc:refiagantur Mofis verba,qui vcnifledicit Abrahâ vt mortuû fuum lugeret. Nâhinc colligere proptum cft,morti non intcrfuifle. nec verifimilc eft tabcrnaculis folùm fuifle difiunlt;âos,vt lugcndi caufa decé aut viginti pafTus côficerct,neglcâ:o potiorc officio.Hac de caula fufj|icantur quidâ,pcrcgrc tune fuiiTc profeâuæ.Mihiverô magis videtur probabilcjtunc illis hofpitium fuüTe in Hcbrô,vel laite in vallc Mamrc,quæ vrbi vici-na cft.Poftquâ enim exiguû illi tempus ad refpirâdum datum crat,mox ad folitas peregrinatio-nes redire coaólus eft. Et quanuis taceat Mofes iufta mariti officia Abrahlt;â præftitiffc viuæ ad-huc vxoriiomitti quod indubiû amp;• pro certo habendû erat,cxiftimo:amp;de ludu verba fieri,quo-niâ res côiunda e.rat cum cura Icpulturæ. Seorfum quidé habitaffe,poftea videbimusmô quôd regionibus diffiti forent, fed quia in propriis tentoriis,licet contiguis,finguli degerent. Neque id diffidii vel rixarum fignû fuit,lèd familiæ amplitudini magis imputandû eft.Nâ vt multum negotii habuit Abraham in regendo tot lêruorû grcgc,ita vxori nihilo facilius fuit,ancinas ha^ berc fub cafta amp;honefta cuftodia.Iplà igitur copia,quâ fimulmifceri tutu no erat,familiam par tiri eos coegit. Sed quorfum attinuit, lugédi caufaad cadauer accedereeannon vt dolorc ipfum minime prouocaret,làtis triftis acerbâque morsvxoris fuitspotius quærendûerat eins leniédi re-medium,quàm vt indulgentia foueret,atqueetiam augeret.Refpondco,fi Abraham ad vxorem niortuam venir, vt largiorc fletum eliccfer,fiblquc cor feinderet nouis vulncribus; nô effe pro-handû exemplum. Si verb amp;nbsp;vxoris mortem priuatim defleuit quantû ferebat humanitas, ac in eo fibi moderatus eft : deinde cómuné human! generis malcdiâioné profcquutus eft volun-tario luffumihil in vtroque effe vitii.Nihil enim triftitiæ eX mortis intuitu fenrire,barbarics eft magis ac ftupor,quàm animi fortitudo.Cxterum quia homo fuit A brahâ,fieri poteft vt modu exceffcrit.Et tame quod paulo poft fubiicit Moles,eü furrexiffe .a mortuo luo,ad laudc modéra tionis pertinet. idque Ambrofius prudeter ex pendit, hoc exéplo nos doceri, peruerfe eos faccre quife in mortuis lugendis nimium occupant.lam fitunc fine dolori impofuit Abrah.â,féqueco hibuit quu adhuc obfeura effet refurredio: nulla exculatione digni funt qui hodie frænum im^ patientiæ fuæ laxant,ex quo nobis in Chrifti refurredione tarn plena confolatio fuppetit.
J J^ociuutmefladfiliosKeth. Q^o ritufepelierit corpus vxoris Abrahâ,fiictMolès;tantûinre-citada fepulchri emptione prolixe infiftit. Qua id de caufa,mox videndû crit,vbi pauca de iure fepelicdi attigero.Qhâtaeius rei omnibus feculis,amp; apud omnes populos religio fuerit,fatis no tumeft.Diffimilcs quidem fuerunt C£eremonia:,S:variis fuperftitionibus certatum fuit.intcrim comunc omnibus fuit,fepclire mortuos.Neque id ftudiumvel ex ftulta curiofitatc,vel ex inanis folatii voto,vel ex fuperftitione profedum eft,fed ex naturæ lènfu.quem Deus hominû menti-bus indiditmeque vnquam euanefeere paffus eft,vt fibiipfis telles effent futuræ vitæ.Ncc credi-bile eft,ex animo loquutos effe qui in lêpulturæ ludibriû immanes quafdâvoces iadarunt.Forti quidé animo fepulturâ non aliter quàm diuitias,amp; honores,8c reliqua viræcômoda,côtcmnere nos oportet,vt priuari æquo animo feramus.Negari tarnen non poreft quin fepeliendi cura fe-cû ferat religio.Et certè quemadmodû dixi,diuinitus hoc ab initio populis omnibus infculptü fuit,vt mortuos lêpelirct,vnde amp;fanda illis fuerût fepulchra.Fateor nô femper veniffe profanis hominibus in mente fupcrftitcs effe à morte animas,amp;fpé etiam refurredionis corporibus relin qui,nec fe tam pia meditatione exercuiffe quoties mortuos in fepulchris côdebant. fed non facit coru incogitantia quin eorum oculis fubieda fucrit imago futuræ viræ,vt effet inexcufabilcs. Abrahâ verô quû fpé refurredionis haberet penitus infixam in corde fuo, vifibile eius lymbo-lû fedulôjVt decebat,coluit.Quati auté fccerit,hic apparet, quôd le pollutionis rcû fore putauitj fl corpusvxoris poft morte cum aliis mifcerct.Nâ in hûc finem fpeluncâ emit.vt fibi ac fuis fin dum purûmquelèpulchrum haberet.Pedemterræ vbi tentoriumfigerct,habcrc non curauit: lèpulchri tantum habuit curamiprælèrtim verô in ca terra peculiare amp;nbsp;domefticum fibi effelc-pulchrum voluit,quæ in hæreditatem promiffa crativt teftatû pofteris faceret,ncc fua, nec fuo-rummortc extindam cffeDei promiffionemiquin potius tune vigere;amp; qui luce Solis,amp;:fpirita cômuni orbatierant.promiffæ tarnen hæreditatis femper manere confortes. Ipfis enimtacen-tibus, amp;nbsp;mutis, clamabat Icpulchrii mortem non fuiffe obftaculo quominus eius poffeffionem adirent. Quæ cogitatio locum habere nó potuit, nifi Abrahâ in cælum fide fufpiccrct. Et dum cadauer vxoris nwrtunmßtum vocat, talc fignificat mortis elfediuortium , vt aliqua luperfit con-iundio. Porrô ius mutuæ necclfitudinis inter viuos amp;nbsp;monuos non aliud fouet, ac conleruat, quàm futura reftitutio.Sed præftat fingula breuiter ordine expendere.
4 Vere^irMs ^aduem fîtw. Hue tendit præfatio,vel Vt fuppliciter rogâdo,facilius impetret quod cupit:vel vtomnem cupiditatis inuidiâ tollat. Fateturergo, quia nonnifi precariûhofpi-tiû inter ipfos habet,fibi nullu patere lèpulchrû,nifi eorû conceffu. Quia auté viuo permiferant l.iii.
Cap. X X111. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
in fua ditionehabitarc-.humanitatis erar,(epulchrum non negare mortuis.Si hie fcnfiis arridcr, turn fibi ab humilitate fauorcm conciliar Abraham: rum benignè lècum àfiliis Heth aâum elîc prædicans, ftimulum illis ex laude addir, vr eadem qua cœperunr, liberalirate vri perganr. Alter quoque fenfus nonmalè quadrat,quôd Abrahâ,vtemptionis odium auertat,cupere fe dicat,non in præfènris vitæ vfum,non ambirione,vel auaritia,fed tantû^e inlcpulti iaceâr mortui.ac fi di-cerctjEgo apud vos,ficuti hadenus, verfari peregrinus non reeufo, non inhio veftris prædiis vt propriû ali quid po{Tidês,dc æqualiratc vobifeû certé:mihi locû habere fufficit vbi fèpeliamur.
Dei e; w medio noflri. Ofterunt Hethæigratuitum lèpulchrum Abrahæ,vbicûquc cligere placuerit. Teftanrur autemhoc le Abrahæ virturibusdare. lam ante vidimus,quicquid excellit,Diuinum Hebræis vocari.Ideo principem Dei hoc loco intellige eximium 5c fingulari præftâria. Et meritô,qucm propter virrutes colunt,hoc infigniunt elogio:vt fe Dco vni afenbe-re teftentur quicquid virtutû in hominibus laude amp;nbsp;reuerentiadignû eft, lam aliquodpictatis fernen in eo le profère, quôd honore dignâtur Abraham Hethæi, quem raris Spiritus Dei donis ornatumefle agnofcût.Profani enim amp;nbsp;feri homines barbaro fallu quamlibet pra.’clara Dei do na,non fecus ac margaritas porci,conculcant.Et tarnen feimus quàm multis vitiis refertx fuc rint illæ genres: quo fœdior eft, magifque pudenda noftra ingratitudo,fi Dei imaginé,dû ante oculos noftros fulget,nullo honore profequimur.Sanditas morum, Abrahæ fauorem côciliat apud Hcthæos,vc inter leeminerc non moleftè ferant. quæ igitur exeufatio nobis, fi virtutes in qu ibus confpicua eft Dei maieftas, minore in pretio babemus ? Diabolicus verô eft corum furor,qui Dei gracias non delpiciunt folùm,{cd ctiam ferociter oppugnant.
7 itfurrexit Abraham. R ecufat oblatum beneficium ab Hcthæis:quodco confilio faflum quidam interprctantur,ne fe in re tantulaobnoxiûrcdderet. Atqui potius hoc modo teftari voluit nullam fibi efic gratuitam ab incolis pofieftionem, qui Dei manu eiiciendi erant vt in eo-rum locum fucccderet.fempercnim omnes fenfus habuitin Dcum intétos.vt nudam eius pro-miftionem, præfenti terræ dominio longè præferrct. Modeftiam quoque fanóli viri comnaen-dacMofes,quum^rrexilJè dicit ut adoraret populum ren-lt;c.Quantum ad nomen adorationis pertinet, fimpliciter pro reuerentia accipitur, quam quis dcclarat geniculationc, vel alio corporis geftu-Earn porrô communiter tam hominibus, quàm Deo déferre licet, fed diuerfo fine.mutuo homines coram hominibus, vel genu ftedunt, vel caput incuruant,nempe politici honoris caula. Idem fl religionis caufa fiat, facrilcgium eft. Religio enim non alium,quam vnius Dei,cultuin admittit. Acpuerilirer nugantur qui in vocibus duliæ 5c latriæ fucum faciunt, quum Scriptu-ra generaliter adorationé ad homines träfferri prohibcat.Cæterùmncquismiretur Abraham tam fuppliciter 5c fubmifte agere,fcicndu eft id fuifte ex cómuni more 5c vfu. Orientales enim immodicos fuifte in cæremoniis,notum eft.Si Græcos vel Italos conféras nobifcum,fuJ^’JS il-lis parcio res. Atqui Ariftoteles quude Afiaticis 5c aliis barbaris loquitur, vitiû illud notât,quôd nimis multas habeantadorariones.Quare non eft quodnoftris moribus metiamur hunchono-rem,quem populo terræ exhibuit Abraham.
8 sieftim atUmts ueflrii. Eos deprecatores conftituit Abrahâ apud Hephron, vr fibi Duplice fpeluncam vendat.Quidam fpcluncam fic fuifte compofitam putant,vt altera fuperior fuerit,al tera inferior. Liberum fit cuique ftqui quod magis placuerit : ego tarnen potius diuino, vnum fuifte aditum,fcd intus medio interftitio diuifam fuifte fpeluncam. Hoc potius ad rein pertinet, quôd Abraham, iuftum pretium ofterens, æquitatem colit ac feruat. Quotufquifq'JC’^^P^rhur qui in emprionibus 5c aliis negotiis,non fuum cómodum captet ex aliénaialt;ftura:Nadum ven ditor duplo maiorem,quàm æquumcft,indicaturam facit, vt quamplurimum ab emptore ex-torqueat:rurfus emptor, veditorem tergiuerfando ad vile pretium trahereconatur: nullus eft licitandi finis. Quantumuis autem fpeciofbs habcat colores auaritia, facit ramen vt reditudi-nis Sc iuftitiæ hinc inde obliuifcantur qui inter fe contrahunt. Hocetiam deinde notare operx pretium eft,qu0dfepiusedicit Abrahâ ft agrumemerein fepulturævfttm. Arque in ea re tam verbofus eft Mofcs,vtdifcamus cum patre noftro Abraham,ad fpem refurreftionis mentes no-ftras erigere. Dimidiam fui parte ablatam efte videbat:ftd quia certus crat non exulare vxorcm à regno Dei,mortuam in fcpulchro rccondit,donec fimul colligatur.
II Audi me. Tametfi ferio inftabat Hephron vt gratis Abrahæ agrum donaret,manctt?-men fanâus vir in fuo propofito,actandceum precibus fuis ad veditionéagri cogit.Dû ftcxcu fat Hephron,magis exiguum efte pretiü dicit quàm vt contendere debeat Abrahâ.quadringen-tis autcfichs æftimat.lamquû lofephus ficlu valuifte dicat quatuor drachmasArticas,exfuppu tatione Budæi colligimus, pretium agri fuifte circiter ducentas 5c quinquaginta libras Frâcicx monetæ.Non tâ fcrupulofus erat Abrah.â quin rcccpturus fucritmaius aliquod donû,nifi certa ratio obftitifiTet. Amplis enim munerib’ tam .à Rege AEgypti,quàm a Rege Gcrar donatus fuit:
-ocr page 183-IN GENES.
1^7 fed regulam illam tenuit, Neque omnia,nequc paffim, neque ab omnibus fumenda efTe.Nupcr autemexpofuiagrumcmiire,ne pedem terræ vilius hominis dono pofTidcrct.
i6 Ef appendit Ahrahitm. Nefcio quid Hicronymo vencric in mentem, quum dicit Ineram vnam detraftameflc ex nomineHephron poftquam Abrahæ precibus viâ:us,pecuniam pro agro acccpit.quia vendito fepulc]^o,truncata fuir,vel imminutaeius virtus-.nam amp;nbsp;nomen He phron vbique codé modo fcriptum legitur. Neque hoc ipfi Hephron imputari debuit in pecca-turn,quod légitimé fundi fui preriû coadus accepit,quum liberaliter dare paratus foret. Siquid in ea re peccatum fit,totam culpa fuftinet Abraham.Sed quis iuftam venditionem damnarc au dcat in qua vtrinque religio,bona fides, amp;nbsp;æquitas fèruatur? Atqui fêpulchri refpedu agrum c-mebat Abrahä. Sed an idco gratis cedere debuit Hephron,ac iepulchri prætextu, iure fuo frau-dari? Videmus ergo meras efie nugas. Canoniftic tamcn,vt præpofteri funt amp;nbsp;infulfi,temere ar-repto Hieronymi diólo,ftatuerunt immane fore facrilegium,fi vendantur fcpulchra.Interim ta men omnes facrifici Papales nundinationc iftam fecurc exercent:amp;quü fateantur coemeterium commune efle lepulchrum, nullum effodi patiuntur nifi ibluto pretio. Ar^ftt^os tranpnnasper mermtoref. nbsp;nbsp;nbsp;Sicloquitur Mofes.quodhic pecunia? vfus,mutua fit inter homines communi-
catio. Eaautem præcipuè veriàtur in mercibus emendis amp;nbsp;vendendis. Qtód autem in fine ca- ' pitis dicit Mofes agrum ab Hcthæis Abrahæ ftabilitû fuiffe in pofieffionem : fenfus eft, emptio-nemfuifie publice confignatam.licct enim priuatus homo véderet,populus tarnen interfuit ra-tûmque habuit quod à duobus contraélum crat.
Cap.XXIÎII.
I r^T Abrahâfenexvcnerat in dies,amp; Dominus benedixit Abrahä in omnibus. 2 IL Et dixit Abraham ad feruum fuum feniorem domus fuæ, qui præerat o-mnibus quæ erant ei,Pone nunc manum tuam fub femore mco:
î Et adiurabo te per Dominum Deum cæli, amp;nbsp;Deum terræ,qubd no capies v-xorem filio meo de filiabus Chenaanæi in cuius medio ego habito:
4 Sed ad terram meam,amp;ad cognationem meam perges,amp; capies vxorem filio meo Ifhâc.
î Et dixit ad eumferuus, Si forfi tan noluerit millier venire poft me ad terram hanc,nunquidreducendo reducam filium tuum ad terram vnde egreftus es?
Et dixit ad eum Abrahâm,Caue tibi ne forte reducas filium meum illuc.
7 Dominus Deus cæli, quitulit meè domopatrismei, amp;è terra cognationis meæ,amp; qui loquutus eft mihi,amp; qui iurauit mihi dicendo,Semini tuo dabo ter ram hanc:ipfe mittet Angelum fuum ante te,amp; capies vxorem filio mco inde.
8 Qubd fl noluerit mulier pergere poft te, mûdus eris ab adiuratione m.ea ifta: duntaxat filium meum ne reducas illuc.
9 Et pofuit feruus manum fuam fub femore Abraham domini fui, amp;r iurauit ei fuper re hac.
10 Et accepit feruus decem camel os è cam élis domini fui, amp;nbsp;perrexit, amp;nbsp;omne bonû domini fui erat in manu eius;amp; furrexit ,amp; profeû’ eft in Arâm nahara-im,adciuitatem Nachor.
Il Et genufleftere fecit camelos extra ciuitatem adputcum aquæ tempore vef pertino,tempore quo egrediuntur multeres quæ hauriunt.
12 Et dixit. Domine Deus domini meiAbraham ,occurrerc fac nunc coram me hodie,amp; fac mifericordiam cum domino meo Abraham.
ij Ecce ego fto iuxta fontem aquæ,amp;filiæ virorum ciuitatis egrediûtur ad hau-riendam aquam.
’4 Sit ergo,puella ad quâ dixero,Inclina nunc hydriam tuam,amp; bibam:amp; dixe-rit,Bibe, amp;nbsp;etiam camelis tuis potum dabo: ipfam præparafti feruo tuo Ifhâc; amp;per hoc fciamquodfeceris mifericordiam cum domino meo.
Etfuit.antequam ipfe complcuiflet loqui,ecce Ribcâh egrediebatur,quæ na l.iiii.
-ocr page 184-Cap.xxnil.iés nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
ta erat Bcthucl filio Milchah vxoris Nachor fratris Abraham,amp;hydna eius erat fiipcr humcriim cius.
xé Et puella crat pulchra afpedu valde,virgo,amp; vir non cognouerat eâ:quæ de-fcendit adfontem,amp;impleuit hydriam fuamjamp; afccndit.
17 Et cucurrit feruus in occurfum eius,amp; dixit, Potum da mihi nunc parum a-quæ de hydria tua.
18 Et dixit,Bibe domine mi. amp;nbsp;feftinauit,amp; demifit hydria fuam fuper manum fuam,amp; potum dédit ei.
19 Et compleuit potum dare ei:amp;dixit,Etiam camelis tuis hauriam,donee com pleuerint bibere.
io Et feftinauitjôr effudit hydriam fuam in canale,amp; cucurrit adhuc ad puteum vt hauriret: amp;nbsp;haulit omnibus camelis eius.
il Et virftupebatfuper eatacens, vt feiret vtrum fecundaflet Dominusviam fuam,annon.
« Et fuit, quû copleuilTent cameli bibcre,protulit vir inaurem aureâ,femiflîs pondus eius: amp;nbsp;duas armillas,crflt;»yî«t fuper manus eius:decê aurei pondus caru.
î5 Et iam dixerat,Filia,cuius es e indica nunc mihi. nunquid eft indomo patris tui locus nobis ad pernoôlandume
»4 Et dixerat ad eum, Filia Bethuél fiim,filii Milchah, que peperit ipfî Nachor. Et dixit ad eum, Etiam palea, etiam pabulum multum eft nobifcum,etiam locus ad pernodandum.
20 Etinclinauitfe vir,amp;incuruauit fe Domino:
27 Et dixit,Benedidus Dominus Deus domini mei Abraham, qui non dercli-quitmifericordiam fuam,amp; veritatem fuam à domino meo. Ego in via, duxit me Dominus addomum fratrum domini mei.
28 Et cucurrit puella,amp; nuntiauit domui matris fuæ fecundum verba hæc.
2^ Et ipfi Ribcâh erat frater,amp;nomcn cius Laban,amp; cucurrit Labân ad virû foras adfontem.
P Fuit auté quû vidiftet inaurc amp;nbsp;armillas in manibus fororis fuæ, quum au-diftet ipfe verba Ribcâh fororis fuæ dicédo,Sic loquutus eft ad me vir: venir ad virum,amp; ecce ftabat iuxtacamelos,iuxtafontem.
îi Et dixit,lngrederebencdide Domini,vt quid manes forisîamp;ego^paraui do-mum,amp; locum camelis.
32 Et venir viraddomum,amp;foluit camelos, amp;nbsp;dédit paleamamp;pabulum came lis,amp; aquam ad lauandum pedes eius,amp; pedes virorum qui erant lecum.
53 Et pofitum eft coram eo, vt comederet: amp;nbsp;dixit. Non comedam, donee lo-quar verba mea. Et dixit,Loquere.
34 Dixit igitur,Seruus Abraham fum,
3S Et Dominus benedixit domino meo valdc,amp; magnificatus eft,amp; dédit ei pc eudes amp;nbsp;boues,amp; argêtum,amp; aurum,amp; feruos,amp; ancillas,amp; camclos,amp; afinos.
3Ó Et peperitSarâh vxor domini mei filium domino meo poA fencôluté fuam, amp;nbsp;dédit ei omnia quæ funt ei.
37 Et lurare fecit me dominus meus,diccndo,Non capics vxorem filio meo de filiabus Chenaanæi,in cuius terra ego habito:
58 Sed ad domum patris mei perges,ôt ad familiam meam,amp; eapies vxorem filio meo.
IN G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;169
J9 Et dixi domino meOjForfitan non perget mulierpoft me.
40 Et dixit ad mCjDominus in cuius confpeâu ambulaui,mittet Angelum fuu tccum,amp; fecundabit viam tuam, amp;nbsp;capies vxorem filió meo de farailia mea, amp;nbsp;de domo patris mei. •
4» Tune mundus eris ab adiuratione mea, fi veneris ad familiam meam: amp;nbsp;fi nö dederint tibi,eris mundus ab adiuratione mea.
42 Veniigiturhodie adfontem,amp;dixi,Domine Deus domini mei Abraham,(i tu nunc fecundas viam meam per quam ego ambulo,
4ï Ecceego ftoiuxta fontem aquæ,amp; fit,virgo quæ egredietur adhauriendum, amp;nbsp;dixero ei,Da mihi potum nunc par urn aquæ de hy dr ia tua :
44 Et dixerit mihi, Etiam tu bibe, amp;nbsp;etiam camelis tuis haunât iplaßt vxor qua præparauit Dominusfilio domini mei.
4S Ego antequam complerem loqui in corde meo,ecce Ribcah egrediebatur,amp; hydria eius erat fuper humefum cius;amp;’ defcendit ad fontem,amp; haufit:amp; dixi ad cam,Damihi potum nunc.
Et feftinauit, demifit hydriam fuam defuper fe, amp;nbsp;dixit,Bibe, Si etiam camelis tuispotum dabo:amp; bibi,amp; etiam camelis dedit potum.
47 Et interrogaui eam,amp; dixi,Filia,cuius ese Et dixit,Filia Bethuélfilii Nachór quem pepcrit ei Milchah. Et pofui inaurem fuper nares eius, Si armillas fuper manuseius.
Et inclinaui me,incuruauiq; me Domino,amp;benedixi Domino Deo domini mei Abraham ,qui duxit me per viam veritatis, vt acciperc filiam fratris domini mei filio eius.
49 Et nunc fi facitis mifcricordiä Si veritatem cu domino meo, indicate mihi;
amp; finon,indicate mihi,amp; vertam me ad dexteram,vel ad finifiram.
Et refponderunt Laban Si Bethuél,amp; dixerunt, A Domino egrefla eft rcs;nó polTumus loqui ad te malum,vel bonum.
ri Ecce Ribcah coram te,accipc, Si vadc: Si fit vxor filio domini tui,quêadmo-dum loquutus eft Dominus.
Î* Et fuit,quado audiuit feruus Abraham verba eorum, incuruauit fe fuper terrain Domino.
B Et protulit feruus vafa argentea. Si vafaaurca, amp;nbsp;veftes, Si dedit ipfi Ribcah, amp;nbsp;pretiofa dedit fratri eius,amp; matri eius.
Î 4 Et comederunt,amp;bibcrunt,ipfe,amp; viri qui erant cum co,amp;pernodauerunt. Et furrexerunt mane:amp; dixit,Dimittite me ut uaiUm ad dominum meum.
SS Et dixit frater eius amp;nbsp;mater eius, Maneat puella nobifcum per dies vel decern,poftea* ibis.
S^ Et dixit ad eos,Ne rctardetis me,amp; Dominus fecûdauit viam meam; dimit-tite me,amp; ibo ad dominum meum.
S7 Et dixerunt, Vocemus puellam,amp; interrogemus os eius.
S8 Et vocauerunt Ribcah, amp;nbsp;dixerunt ad earn, Nunquid ibis cum viro iftoe Et dixit,lbo.
S9 Et dimifèrunt Ribcab fororem fuam,amp;nutricem eius,amp; Icruum Abraham, amp;viroseius.
Et benedixerunt Ribcah, Si dixerunt ei, Soror noftra es, fisin millia decGtn niilliumiamp;hæreditet fernen tuum portam odio habentiumillud.
-ocr page 186-X X1111.170
COMMENT.
él
Et furrexit Ribcah amp;puellæ eiiis,amp;afcencleruntfupcr cameloSjóf perrexemt poft virum:amp; tulit feruus Ribcah,amp; abiit.
Et îfhâc vcniebat quavenitur à Puteo viuentis videntis me : nbsp;ipfe habita-
bat in terra Mcridiana. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•
Etegreftus erat Ifhacadorandum in agro,dum declinaretvefpera : cleua-uit oculos ftioSjör vidit,amp; ecce cameli veniebant.
Et eleuauit Ribcah oculos fuos,amp; vidit lfhacjamp; proiecit fe de camelo.
lam ante dixcrat ad feruu, Quis eft vir ifte qui ambulat per agrum in occur-fum noftrue Et dixit feruus,Ipfe eft domin’meus. amp;nbsp;accepitvelUjSf operuit fc,
éé
Et narrauit feruus ipfi ifhac omnia quæ fecert.
Et introduxit ea Ifhac in tabernaculû Sarah matris fuæ,amp; accepit Ribcah,fu itque ei in yxorernjS; dilexit earn :amp; confolatüs eft fe Ifhac poft matrem fua.
Î It Abraham fem X. Trâfit Mofcs adnarrâdûmatrimoniûlûacquôd fcilicet Abrahä quûfc 'videret fenio confcólü,filio profpexcrit,ne vxoré duccret in terra Chanaâ.Nâ hoc loco difertc exprimit Mofes, Abrahâ fuifle fené, vt fciamus ipfa ætate fuifle admonitû de quæréda filio fuo vxore.Nâ lênedus iplâ, quæ vtplurimû nó procul diftac à morte,ad ordinandû familiar noftrar ftatû inducere nos debet,vt nobis quoq,- mortuis inter pofteros lalua pax mancat,vigeat timor Domini, amp;nbsp;ordo rcéhè côpofitus. Erat quidc viridis adhuc fenedus Abrahæ, vt poftca videbi* mus: led quum annos fuos fupputaret,maturc duxit confulendii elfe filio fuo.Profani homines partim quia nó fatis honorificè de côiugio fentiût : partim quia nô cxpcdunt quantû momenti fuit in côiugio Ifaac:mirâtur in rebus tam minutis occupari Molên,vel potius Dei Spiritû.Vc rùm fl adfit ea quæ debet in facris legédis religio, facile erit intelligcre,nihil hîc effe lùperfiuû. Nam quia vix fibi pcrfuadét homines, Dei prouidentia vfque ad coniugia extedi : tanto magis in hanc parte infiftit Mofes: præcipuè vero docerc voluit Deum fingulari cura domû Abrahx dignatum elfe,quôd Ecclefia inde oritura effet.Scd præftabit fingula ordinc fuo digerere.
1 Ef dixit Abraham ad feruitm ftwn Jêaiorem. Cômune hîc quidc patrû officiü præftat A brah3,du laborat amp;nbsp;folicitus eft de cligéda filio fuo vxore. Sed aliquâto longius refpicit: quia enim facro fœdere Deus ipfum à Chananæis diuiferar,meritô timet ne I faac,affinitate cû illis fc implicâs, Dei iugû excutiat. Put«it alii tantopere illi difplicuiflc prauos gentiû illarû mores,vt cenfuerit infœlix foreconiugiû filii.fi inde vxoré acciperet. Vcrùm pcculiaris fuit ilia quam dixi ratio, quodgenus fuû cü Chananæis mifeeri nolucrit, quosfciebatdiuinitus iâcfie exitiodeuotos.T mô quûillorû intérimmittédus efiet in terræ poircfiioncjiniunaûei diffidiü fuit quafi cûper-petuis hoftibus.Et quanuis apud eostranquillè habitauerit ad tcpus,non tamé fobolc potuit habere cum illis communc,quin confunderct quæ Dei mandato diftinéfa erant.Ergo integerhac in feparatione manere voluit, amp;nbsp;fuos lêruare integros. Powe manum tuam. Satis confiât folennem fuiffe iurifiurandi ritinlèd an primus cum induxeritAbrahâ,an vero «à patribus acccperit,nefci-tur.Plcriquecx ludæis Abraham fuiffe authoré tradût: quia eorû iudicio,rantundc valcbathæc cæremonia,acfi lêruus per lànélitatcDiuini foederis iurafrct:quia in ea corporis parte erat circu cifio. Chriftiani vero fcriptorcs manu femori impofitam iudicanr,inhonorembenediéfi Icmi nis:fieri tarnen poteft vt aliud fpeâauerint primi illi patrcs.Et funtex ludæis qui afferut fuifie hoc fubiedionis fymbolu,quû fuper fémur Domini feruus iurarct.Eft quidc illud magis plau-fibile,hoc modo iuraffe veteres per Chriflu: fed quia nó libérer incertas diuinationes fequor,rc in medio relinquo.Quanquâ mihi fimplicius hoc poftremû videtur,quôd ferui du fc fideles do-minis foreiurabât,fubieâ:ioné hac cæremonia reftari foliti fucrint.præfcrrim quû dicât in qui bufdam Oriétis partibus adhuc feruari hune moré. Profanum quidé ritum «onfuiffc,qui Dei gloriæ quicquam dctrahcrct,indc colligimus,quôd interponitur Dei nomen.Manum quidem admouet feruus ad femur Abrahæ: fed hîc feruum adiurat per Deum cæli terræ crcatoré.at-que hæc fanéla eft iurâdi régula, quû Deus teftis inuocatur amp;nbsp;iudex. ncque enim alio tranfferri poteft hic honor fine Dei côtumelia. Porro docemur cxéplo Abrahæ,nô peccarecos qui iufîu-randû légitima de caufa exigût. Neq; enim hoc inter Abrahæ vitia narratur,fcd in maximâ ci’ laudé:ncgotiû vero fuiffe maxime ferium prius oftédi,népe vt in pofteris ratû effet Dei focdtis, iam quàm folicitc adhibito iurciurando cauerct,iuftis rationibus impulfus fuit.Ea proculdu-bio indoles,imô virtus relucebat in Ifaac,amp; præter diuitias iis animi corporis doribus polle-bar,vt multi cius affinitaté cupide appeterét. Timet igitur pater ne poft morté fuam ilium fuis blanditiis captét terræ incolæ.Iam vt fortiter refiftat blanditiisjquarû laqueos pauci effugiunt iuucnes, pudoretarnen Stmetu offenfionis vinei poffe cogitât. Iis amp;nbsp;fimilibus pcriculis occur-
-ocr page 187-IN GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lyi
rcrc voluit fandus vir, quum iureiurandoiiiterpofito ferui. fui fidcm obftrinxit: 5; fieri potcll vt cum impulerit occulta aliqua neceffiras.
5 Qwd'dnon aeäpiauxore. Hine apparct qualis difciplina floruerit in domo Abrahæ.Tamerfi bic feruus crat:quia tarne à patrefamiliäs præfcdus crat,nó obftitit illi fua códitio quin fccüda à dominoilli poteftasefiet,vt iple^uoquc Iliachæresac fuccefTor,eius imperio le fubmittcrcr. Tantum valuit Abrahæ authoritas amp;nbsp;reuerentia, vt feruum fuo loco fubftituensifblo nutu aut verbo,ius quod fibi ægrè retinent alii patreffamili«is,illi acquireret. Perfpicitur etiam modeftia Ifaac,qui le i feruo regi pafTus eft.fruftri enim cum Icruo tranfigeret Abraham, nifi filium fuu oblèqucnté Stmorigerum fore perfuafus cfiet.Patet igitur quam reuerenter patre coluerir:quia hiceiusobedientia confifus,famulumfecurc aduocat. lamhocexemplum cómunis rcgulæ in-ftar nobis efie debet, non licere filiiffamilias matrimonium contraherc, nifi ex parentum arbi-trio:amp; certè hoe didat naturæ æquitas, vt in re tanta,filii à parentum voluntate pendeant.quo magis deteftanda eft Papæ barbaries,qui facrum hoc vinculum abrumpere aufus eft.Quare co-hibendaeft iuuenum Iafciuia,ne patribus inconfultis,temere ad nuptias conuolent.
4 Sedadtrrrammeiim^^ndaignationem. Videtur inlococligendo, hoclequutusefTc Abraham; quod libetius inde vétura erat vxor filio,quæ gê tili, vel cóterranco nuberet.Qma auté poftea fc-' quitur feruü venifte in Padâ Aram :.hinc quida colligut Mefopotamia fuifie parriam Abrahæ: fed facilis effet huius nodi folutio.Scimus Mefopotami.â nó modo earn regionc fuifle qux inter 'I'igtin amp;nbsp;Euphrate cótinebatur :fcd Chaldææ quoque parte fub fè comprehendiffe.nâ Babylô fæpeàprofanis feriptoribusinealocatur. Hcbraicû nomen tantundé valet ac Syria ftuuiatilis. Aram vocant Syriam,quæ nó procul à ludæa incipics, Armeniam,amp;alias amplas regiones late cóplexa,ferè adEuxinû pótum extcditur.Quû auté terras propriè defignât quas alluût,vcl præ terduunt Tigris 8î Euphrates, addût nomen Padâ.Scimusenim Mofennon fubtiIitGr,fed pîe-beio ftylo loquutû effe.Verùm quia poftea cap.29.3.4,referet Mofes Charris habitaffe Laban fi lium Nahor:mihi verifimile cft,hunc qui in Chaldæa fubftiterat,quiamoleftum foret rcllnque re natale folum, fucceffu temporis animû mutafte : vel quia eum cogebat pietas adeffepatri jam decrepito amp;nbsp;caduco: vel quia commodam i 1 lie non minus qu.àm in patria,habitationem efte au dierat.Gertè non fimul migrafle,ex capite vndccimo notum eft.
y Ef dixit ad eum fern«!. Quôdde Ifaac nihil obiicir,coniiccre licet ficdceius probitate fuiffe perfuaftim,vt patri morigerum fore nó dubitet. Laudanda autem eft eius religio, quod non réméré ad lurandum profilit : fidei amp;nbsp;diligentiæ quæ ex officio eius erant, fidcm iureiurando in-terpofito facere licuit. Sed quia ab aliorum voluntatc pendebat negotii cófeétiojhanc except!o-nem meritó amp;nbsp;prudenter adducir,Qu^id fi puella nolit fequi?
6 Keßrtdreduaitfiliu meHilluc. Si forte ex voto nó repcrictur vxor,eius rei cuctfi Domino cómé-dls Abraha,quod præcipuû eft mordicus retinet,ne filius Ifaac in patria rcdcatiquia hoc modo fe promiffa hxreditate priuaffct.Maluit igitur fub fpe inquihnfi verfari in terraChanaa,quarn inter cognatos in folo natali quiefeere. Atq; itavidem’in rebus perplexis amp;nbsp;cófufis nulla cura-rfi agitatione abduóifi à Dei mâdato fuifteanimû fanéfi viri. Ac nos eius excplo moncmur,per quæuis obftacula fequendumeife Deum.Poftea tame declarat fcmelius fperare.Quibus verbis confirmât fpem ferui fui,vt co alacrius profperum euentfi animo præfumés,ad iter fe accingat.
7 -DominutDettscali. Duplici argumeto colligit profpcrè ccffurfi per Dei gratia quod de filii cóiugio délibérât. Primùm,quiaDeus nó fruftr.i ipfum è patria in aliéna terra adduxcrit:deindc quia non falfb pollicitus fuerit terra in qua peregrinus habitat,daturü eius femini.Meritó aurc cofidcrc potuit talé fore cofilio fuo exitû,quod nónifi Deo authore,amp; quafi eius aufpiciis fufcc-perat.Sol’ enim Dei intuitus,eP animû auertit à filiab’Chanaa. Videtur tamé parti fcitè collige re, Detivxoré daturü filio ex patria amp;nbsp;cognationccui vale dixit. Sed quia nónifi authorc Deo cognatosreliquitjcoru animos flexurû fperatvt propitii fint ac fauétes.Interea ex prætcritisDci bcneficiis ftatuit fibi in præfcnti negotio manü ci’ nó deforeiacfi diceret,Ego quiDei m.idato pa tria reliqui,amp;cui’ cótinuu auxiliû fü expertus in mea peregrinatione,nó dubito eudé fore itine-ristui gubernatoré:quia eius promiffione fret’ hoe tibi m-idatti iniugo. Modü iuuadi defignat, quódDeus Angelü miffurus fif.quia fciebat Angclorti opera fuis opéferrc:idque iä multis docu mentis cognouerat. Dcum cæli vocando,celebrat eius potentiam,quæ fiducix materiam dabat.
jo Etaccipttfirmt; decéatmeloi. Camclos fccü deducit,qui teftétur Abraha hominé effe diuitéamp;co piofü,vt ficilius impetret quodcupit.Nequeenim ingenua puella facile paffa foret in lóginqua regioné fe abftrahi,nifi cómoda vitæ ratione propofita. 1 pfum per fc exiliü fatis trifte cft,vt pan pertas comes nó accedat.Ergone mctti inopiæ abfterreatur puella,quin potius ca liberalis códitio inuitet,camclos decem inuneribus onerat,vt rcipfi probet in Chaldæa domefticamAbrahx opulentiam.Quod fcquitur, owww kMiæ fih/bmtiam fiiffi maw firm : quidam ex Hebræis male cxponuntjferuû in tabulis deferiptas amp;nbsp;côfignatas omnes Abrahæ copias feed tuliffe. Eftcnim
-ocr page 188-Cap.XXIlIL 127
COMMENT.
caufæ rcdditiojnecui minus probabilc vidcatur (èruu fibi fumpfiffe tätum poteftatis. Ergo quia dixcrat Mofèsferuûhominccû râlauto Sr fplédido apparatu itcr fuifTe ingrefrum,moxfubiicic in eius arbitrio idfuiflre,quód totam Abrahæ fubftantiam in manu haberet.Quü dicit venifTe in vrbé Nachormeque vrbis nomc exprimit,ncc parte Chaldææ, vel alterius regionis vbi habita-batrlêd tantum dicit generaliter venifTe in Syriam fluuiorum: de qua vocealiquid fupraattigi.
n Da-ftine dsm dotmii mei. Seruus cófilio deftitutus,ad precesTe cófert.Neque tarnen finipliciter petit cófiliü .àDomino:fèd puellâ qua deftinauit vxorc Ifaac,fibi offerri cû certa nota,vnde col-ligat fibi diuinitus oblata efTe. Quod in re ta cófufa no ftupet quafi attonitus,fed in preces colic 6to animo erûpit,pietatis amp;nbsp;fidci fignu cft.Scddiuinatio qua vtitur, cu veraoradi régula no fa-tis videtur cógruerc.Primü feimus neminé rite precari,nifi qui vota fua Deo fubiicit.Quareni hilminus côfèntancti,quàm noftro arbitratu quidqua Deo præfcribere. Vbi igitur ferui religio qui pro fuo dcfiderio lege Deo imponitJDeinde nihil in prccib’noftris ambiguu cfTe debet: cer-titudo ante nónifi ex verbo petcnda.Lî quû fibi diuinationé fingat fèruus, videtur perperä .1 légitima orâdi modeftiadifeedere. quû enim eû deficiat promifiio.dc re tota nihilomin’ fieri cert’ cupit.Atqui Deus votû eius exaudiés,ipfoeuétu demóftrat fibigratû fuifîe.Ttaq; fciédû eft,qu.î-uis fpecialis promiffio in proptu no extaret, feruum tame no temere, nee pro carnis libidine fie fuifTeprccatû, fed arcanoSpirit’ inftinftu.Ncque enim obftat lex cômunis, qua deuinâi funt 0-mnes pii.quinDominus vbi aliquidextraordinariû dare cóftituir,illuc quoq: feruos fuos impel lat:nó quod eos abducat à verbo fuo,fcdtâtùm quia in forma orandi fingulare aliquid cocedit. Sûma autéeft,Domine fi occurret puellaquæ rogata vt potû mihi præbeat,etiâ benigne Sr comi terofferatcamelis meis,hâcego petâ vxorc dominomeo Ifàac.acfi mihi abs te de manu inma-num tradita foret. Videtur quidé dubiâ côiefturâ arripcre:fèd quia in Dei prouidetiam recûbif, certo perfuafus eft fibi indiciû illud inftar oraculi forerquiaDe’ que habet expeditionis fuæ fidé,eû errarenô finet.Interim hoc notatu dignû,quôd fignû notitiæ nô procul accerfit,fcd ex re præfènti fumit.Nam quæ ignoto hofpiti ta humanaerit, fuo officio fpccimédabit probæ natu-ræ.Hoc ideô ob{cruarecôuenir,ne curiofi homines hoc exéplû ad vana præfàgia trahât. In ver bis Eæc notâda funt,Deû hcri fuiAbrahæ cópellat:nó quôd ipfè ab eius cultu fit alien’,fed quia res de qua agitur,3 promiffione A brahæ data pcdet.Nec fane illi orandi aliûdc fiducia,quàm ex fœdere quod Deus pepigerat cû Abrahæ domo. Qmtrrerejàc nunc. Hieronymus vcrtit,Occurrc: fèd verbû eft tranfitiuû,quo fignificat Abrahæ fcruus fie Dei côfilio amp;nbsp;manu difponi hominum negotia,vt non fint fortuit! rerum euentus : aefi diceret,Domine fruftrà hue Sr illue circiinfpi-ciam,fruftrà meo labore,induftria,amp;r variis artibus fuccefium captabo.nifi tu negotium dirigas. Quum veto continuo poft fubiicit, fdc mi/iricardidmcum feruo tuo, fignificat non alio fe iurefretum hoc audcrc,nifi quia Deus gratiam fiiam Àbrahæ pollicitus fuerat.
ly Antequam ipfe campleutljèt loqui. Côtextus Mefis fàtis demóftrat nó ftultè conceptû fuifl^ VOtû. Ipfàetiâ celeritas rarâ Dei indulgctiam oftédit,quôdhominénô patitur Deus diu cû anxietatc ludari.Domo quidc prius exierat Rebecca,qu.àm ille precari inciperetifed tenédû eft,Domin« penes que Sr téporû mometa funt,S:hominû grcfrus,fic vtrinque teperafie omnia,vt preuidétia fuâ clarè teftatâ faceret. nâ interdû noftra defideria lôgi’ fiifpêdit,vt prcc.tdo fatigari.vidtamiir tamé opéra lufific.Scd in hoc negotio ne obfcura cfTet fua bencdiélio,rcpctè affulfir.Idcm S: Da nieli côtigit,cui âte fine precationis apparuitAngel’.Tametfi auté noftra fcgnitiafæpe cotingit vt Dominus ad præftandû fit tardior, fæpe tamédifferri expedit quod petimus. Interim certis cxéplis palàm Sr cofpicuc probauit,quâuis nô ftatim rcfpôdcat euétus,nunquâ tamé irritas efie fuorum preces.-imô femper illud impleri,Antequam clamcnt,fibi curæ efie corutn neceffirates.
Il Ef mrßvpebdtßtper e.? fttcô-.Admiratiohæc fêrui Abrahæ,oftédit fuiffeanimi dubiû.Secû tacit’ explorât an iter fuû Deus fortunaucrit.Nihildû igitur habet certi de ilia Dei gubernatione, cuius fÿmbolû,vel tefferâ fibi ipfè fumpfèrat;Refpôdco,nûquam ita numeris omnibus abfolutam efie in fanéfis fidé,quin multæ dubitationes occurrant.Nihil igitur abfurdi,fi fèruusAbrahæ in generc,Dei prouidétiæ fccômittés,inter multas cogitariones altcrnctatque æftuet.Deinde fides quanuis pacatos Sr quictos reddat piorû animos, vt patienter Deum cxpeôtcnt, non excutit tarnen illis omnem curam:quia necefte eft patientiam ipfam folicira expeétatione exercerfdonec compleat Dominus quod promifit. Cæterùm quanuis hæfitatio ifta fêrui Abrahæ,vitio nô ca-reat,quia manat .à fidennfirmitatc : ideô tarnen exeufabilis eft, quôd non aliô deflcâit oculos, fèd tantùm ab euentu confirmationem petit,vt fibi Deum adfuiffe fentiat.
ît Protulitucrintiurem. Qüôdprctiofismonilibusornatpucll.î,fiduciæfig*'‘éieft.Nâquû multis documétis confier probû S: frugi miniftrum fuiffe, non proiieeret fine delcdu opes domini fîii. Seit igitur non male collocari munera ilia: vcl fairem bonitate Dei fretus,quafi fururi coniugii arrham,fideliter difpenfat.Scd quæritur,an Deo probentur ciufmodi ornamcnta,quæ non ram ad munditiem, quàm ad pôpam fpedant. Refpondco,nô fêmper referri in Scripturis quæ imi-
-ocr page 189-I N G ENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I7J
tari conucniat. Quicquid generaliter præcipic Dominus, pro infîexibili régula habendum eft. Particularibus quidem exeinplis inniti, non modo periculofum eft, fed ctiam ineptum Si abfur-dum. lam in cultu corporis quantopere Deo non faftus tantum, vel ambitio, ftd omnis luxuries difpliceat, feimus. Vt abfit interior cordis cupiditas, damnat immodicum amp;nbsp;fuperfluum ni-torem,qui in femultorumvitioruÿ continet illecebras. lam verb vbipura cordis fyncernas in fplendido ornatu repcrictur’Raræ certè hoc efte virtutis omnes agnofeunt. Neftrü quidem non cft,præcifè quolibet ornatu interdicere.quia tarnen praua aliqua vanitate corruptum eft quicqu:d frugalem vfumcxcedit:pra:fcrtim vcrô,quiahacin parte inexplebiliseftmulierumcupiditasmó tantum mcdiocritas colendaeft, fed etiam abftinentia, quoad fieri poteft. Et clanculum obrepit ambitiOjVC ornacus paulo nitidior mox in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ebulliat.Quantum ad inaures amp;nbsp;armillas Re-
bcccæ fpclt;ftat,ficuti non dubito tunc in vfu fuific apud diuitcs,itafercbat feculi integritas,vt parce Si frugaliter illis vterentur. Si tarnen vitium non cxcufo.Nos quidem nihil iuuat exemplum, vcl fublcuar,fi prauas libidines quas etiam fublatis fomentis reftinguere plufquam difficile cft,ti-tillamus,amp; magis accendimus: quæauro fulgercappetunt mulieres,corruptclæluæpra’textuni quærunt in Rcbccca.Cur no igiturad aufterum iilud viiæ genus, amp;nbsp;rufticum laboremfc pei inde conformant ? Sed quemadmodum iam dixi, falluntur qui Sandorum exempla contra com-J^unem Dei Legem fibi poffc fuffragari putant.Siquis obiiciat,hoc ab honeftæ,caftæque puellæ Vïrecundia abhorrere,quód ab homine extraneo, amp;nbsp;nunquam prius vifo inaurcs. Si armillas re-cepit: Primùm fieri poteft vt multos lèrmones Mofes prætercat vitro citróque habitos, quibus adduftam fuiffc probabile eft vc recipere änderet. Poteft etiamfieri vt priore loco narret quod or dine erat pofterius. Sequitur enim paulo póft in contextu, ftruum Abrahæ fcifciratum, aiiufridm c/fet fili^. Simul reputanda nobis eft feculi illius integritas. Vnde fit vt puellam vrbe folam egre-di probrofum non cffct,nifi quod tune mores hominum nó adeó feueram pudicitiæ cuftodiam rcquiiebant : Ex contextu quidem apparct,ornatum illi non turpis lenocinii caufa datii effcifed que parentibus proferret, quo facilior ad fponfalia effet ingreffus.De pretio non confentiunt interprétés . Inaures æftimat Mofes dimidio ficlo,armillas decem ficlis. Hieronymus pro dimi-dio pofuit duos ficlos.Ego genuinum fenfum effe exiftimo, quod armillx decc ficlos valuerint: frontale vero vcl inaurcs dimidium, hoc eft quinque ficlos. Nä quum nihil poft voccmypa ad-datur,relatio eft ad maiorem numerum. Alioquin minime concinna effet proportio inter armillas Si ornarum capitis.Porro fi pro quatuor Atticis drachmis ficlum accipimus, Icuc pretiume-rit.Itaque pondus auri notari puto,quod mulro maiorem fummam conficerct,quam nummus.
16 itmeliruititfeiur. Q^um audit ftmus Abrahæ ft incidiffc infiliam Bathuclis, magis ac niagis in fpem bonamerigitur.Neque tarnen,vt profani homines foicnt, tanquam occurfu for-tuito gaudet : ftd Deo gratias agir, eins prouidentiæ acceptum ferens quod rcâà fuei ic tarn opportune dedufffus quo volcbar. Non ergo iaäat ftcundam tortunam : fed Dcum prædic.it clc-méjer,amp; fidel iter eg iffc cum Abrahamihoceft miftricordiæ fuæ caußt,veraccm in promiffis ad-implendis fuiffe. Tniffertur quidem ad homines locutio: ficuti paulo póft verfu 49,in hoc codé capitcftquitur,si^chlt;« cßti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ueritatem cum domino meo Abraham,i'ndicate w«/3/.Propi ictamen
in Deum compctit,quód gratuitófaueat hominibus, idecque propenfus fit ad bencficcntiam. deinde,quód eorum fpem nunquam fruftrando,fidum ft ac veracem probet.Docct igitur hxc gra-tiarum adio,femper anteoculos habédameffe Dei prouidcntiam,vt illi tribuamusquicquid no bis profpere fuccedit. wntiamc mdonutm marif. Fieri poteft Vt ftorfum habitauerit mater Rcbcc-cæ.nô quod diuifam haberet familiam a marito:fed vt filias,amp; ancillas fub cuftodia fua haberct. Simplicius etiam exponere licet,rcóta veniffe in cubiculum matris, quia liberius illi quàm patri remgefta'm narrare poterat. Probabile autem eft, quii vxoris relaru faóius certior effetBathuel, vtriufque iuffu miffumfuiffe filiü Laban qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;expofirionc nó indiget.
tionoomedamdome. Incipit Mofts oftendere qualiter addudifuerint parentes Rebcccæ, vc earn nepoti ftio datent in vxorem.Qupd ftruus appofito cibo vefti reculât nifi re confeóta,in co perfpicitur kdulitas eins, amp;nbsp;fides, arque hoc interbeneficia quibus Deus ftruum fuum Abraham dignatus eft,mcritó cenfebitur,quód ftruum tam fidelem amp;nbsp;officio intctumhabucrit. Cæterùm quum fanffæ difeiplinæ hæc fucrit merces, ne miremur pauciffimos talcs inueniri, quando tam male paffim reguntur.Porto tametfi viderUr fuperuacuû texerc fermonem-.nihil tarnen eft quod non ad præftntem caufam valeat.Sciebat hune affecium ingenitum effe parentibus à natura, vt non libenter filias fuas procul amandent. Primùm igitur commémorât Abrahæ diuitias, ne du -bitent virolocupletifiliâlocare.DcindeexponitJfaacgenitum fuiffc ex matre verula-.nontantû vt feiant infigni Dei miraculo fuiffe patri donatum, vnde coniieere licebat diuinitus ad res ma-gnas,amp; præclaras effe ordinatum : fed vt ab ætate accedat commendatio.Tertló, affirmat,lfaac vnicumforcpatrishæredcra. Quartô,rcfertfeiurciurandoadaaumeffe vt quærercthero fuo
-ocr page 190-Cap.XXIIII. 174
COMMENT.
Ifaac vxorcm c cognatione fua. Hoc autcm ftudium Abrahæ ad cos mouédos valdc cfficax erat. Quinto,refert Abrahâ fpcrafle Dcumfore itincris dueem, vt omniaiHi fua négocia comittebau Sexto,in quam formant precatus fit Deum récitât. Septimo, teftatur quicquid fua precatione co plexus crat,fe à Domino impetraffe-.vt appareat côiugium iftud, de quo aéturus eft,placerc Deo. Nunc videmus narrationis finem efie,vt Rebeccæ parentibi^perfuadeat ncque fallend! caufa fe fuifle mifiummec fe aftutc, vel obliquis artibus quicquâ egifle: fed in timoré Domini, vt poftu-lat coniugii religio. Deinde nihil fe petere quod non il lis vtile fit,amp; honorificû. Denique, Deum fuific totius rei moderatorem. Porto quôd feruus Abrahæ Angelû Dci fibi expeditionis dueem fore perfuafus,ncque preces ad illû conuertir,nequegratiarü aâioné:hincdifcamus,Angelos no ideo nobis cohftitui benediftionû Dei minilfros vt à nobis inuocentur,vcl Dei cultû in fe tr.âf fèranf.quemadmodû hæc fuperftitio ferè in toto mundo grafiatur ,vt homines ab vnico bonoru omnium fonte ad riuulos parte fiduciæ fuæ deriuent. Particulam illam, Dem in aa'm oonfpeôlu am-bulaiù, quanuis alii ad pfobitatem, amp;nbsp;bonam confcienti.â Abrahæ référant: ego potius de fiducia interpretor, quôd fcilicet Deum fibi propofuerit vitæ gubernatorc, feque illi curæ efl'e confifus, ab eius gratia pependerit. sifàdtî! nufencordidm. Nuper dixi quid valcat hæc locutio,ncmpe hu manitatem præftare,?: bona fide agere.Ita modeftè amp;nbsp;fuppliciter rogat,vt in coniugiû Ifaac, Si Rebeccæ confentiant.Si repulfam ab illis pafius fuerit,iturûdicit fè vel addextrâ, vel ad finiftra, hoceft alibi fibi profpCâurû. Dextrâ enim St finiftrâ.rcftæ viæ opponit quadeduétus adipfoï , fucrat.Futilis auté argutia quam adducunt quidâ Hcbræfquôd iturus fit ad Lot,vel ad Ifinael.
JO KDomiwegre^cteflref. Qmâexhominis fèrmoneperfuafifuntDcumhuiuseficconiu-gii authorem, negant fibi fas efie quicquam difeeptandi caufa loqui. Dicunt autem à Domino rem egrefiam : quia voluntatem fuam claris fignis patefecerat. Hinc perfpicimus,quanuis partim fuffocata cfiet vera religio,partim vitiofis errohbus infclt;âa,nunqiiam tame ita penitus ex-tindum füifie Dei metum quin ftaret hocaxioma,amp; omniû animis infixum maneret, Dco P“' rendum efTe.Quqd fi miferi idololatræ,qui ferè à pictate defciucrant,fc Deo fubicccrunt,quôd ab eius nutu defledere nefas effet; quanto nos ad obfequium promptiores effe conuenit: Ergo fimulac comperta nobis eft Dei volûtas,non tantum filcant linguæ,fed omnes fenfus quiefeât: quia facrilega audacia eft vllam cogitationem quæ repugnet,admittcre. Adorauit. Iterum rc-petit Mofcsjfcruum Abrahæ gratias egiffe Deo : nec abs re hoc pietatis officium toties inculcat: quia quum nihil magis rcquirat à nobis Deus, plufquam fœda ignauia in bac parte le prodit. Agnitio beneficiorum Dei, facrificiumeftoptimi odoris : imo cultus omnibus fàcrificÜs præ-ftantior.Innumerisaffiduè bencficiis cumulantur homines à Deo.Ergo minime ferenda eft in-gratitudo,nifi le in illis celebrandis exerccant.
f4 Efßirrexerunt ntane. In hoc fctmoneaccuratius infiftit Mofês, partim vt fidèle ferui (lu-dium in explendis domini mandatis commendet : partim vt dôceat,cius animum Dci S piritu fuifife accenfum. fie enim ardet, vt nullas inducias aliis,hcc fibi vllam relaxationem concédât. Tametfi ita fegeffit vt probiim St frugi fèruum dccebat: non tarnen dubium eft quincum Do-minus impulerit in gratiam Ifaac.Sic Dominus pro fuis dormientibus excubat, abfentium nc-gotiaexpedit ac conficif.omnes affedus quoad expcdit,fîcâ:it ad cos iuuandos.Q^bd dies dece, quibus difeefium Rebeccæ differ ri poftulant Laban St mater, quidam accipiunt pro annis, vel menfibus, nimis coadum eft. Fuit enim muliebre votum matris, quia ægrè ferebat protinus c finu fuo pucllam abduci.
j7 vocemu!fuellam. Qjium fimplicitcr filiam fuam prius dcfpondcrit Bathuefnune panim conftanter manere videtur in propofito. Vcrùm quôd prius fine exceptione fili^ fuam obtule-runt.intelligi debet, quantû in ipfis erat. Nunc verô docct Mofes cos tyrannidem uô exercuiffe in filiam,vt muitam extrudcrct,vcl cogèrent nubere cui nollet:fed liberum ci confenfum detu-liffe. Sacra quidé in hoc negotio parentibus authoritas effe debet:fed tenenda cft media ratio, vt fponte,ac mutuo confenfu inter fê côtrahât partes.Qiiôd tam præcifc rcfpódetRcbecca,nóita accipere côuenit,acfi domû p3tcrnâconténcrct,vel procax iuuécula maritû nimis cupide appc tcrct:fcd quia rem patris authoritare,St matris cófcnfu tranfadâ effe videt,ipf^ quoque annuit.
y9 Ef dinnfiritn^ 3jbaih puelldm. Primo refert Mofes honefte dimiffam fuiifc Rebeccam: quia adiunftailli fuit nutrix. Porrô mihi dubiû né cftquin nutriccs habuerintdomefticas quæan-cillæ erantmô quôd rnatres prorfus ab officio ceffarér, fed quôd educationis curam mandatent vni certæ ancillæ.Didæ igitur funt nutriccs quæ matres fubfidiaria opera iuuabât. Poftea lub-licit,aigiutoîiüihenedidffe. quo verbo fignificatprccatos illi effe fœliccm ftatum. Scimus folen-nem omnibus fcculis,ac gentibus hune fuifife ritum, vt fauftis ominibus coniugia profequi feieret. Tamctfi autc multû degeherauit pofteritas à pura St genuina patrû ratione : voluit tame Deus publicû aliquod extare teftimoniû,quo admoncrctur homines non efife légitimas nuptias,
-ocr page 191-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î7V
ni n quæ rire confecratæ forent. lam benediftionis formam, quæ hîc refertur, in cotomuni vfù fLiiflTe probabile eft: quia natura didat, propagationem fobolis effe proprium coniugii fincm.Ec fub vidoria comprehenditur fœlix vitæ ftatus.Dominus tarnen eorumlinguas direxit ad vati-cinium quod ipfis ignotum erat.Porft»; ho/httm pej^Jere,fignificat imperio potiri:quia in portis cxer cebantur indicia,Sr in illis prop^^nacula vrbium erant.
it egrelfui erac ifaœ. Apparetlfaacfèorfumàpatrehabitanecvclquôdnimiscopiofàcrat familia:vel quod ita fcrcbat vfus.Et forte iam aliam vxorc induxerat Abraham:vt fugiendis iur giis vifum fuerit commodius, iliumvtiproprio domicilio. Sic magnæ opes fuis rnoleftiis pcr-mixtæ funt. Gerte inter terrenas Dei bencdiclioncs nulla fuiflet Abrabæ dulcior, quàro fimul a-gcre cum filio. Eius quidem confuetudine, amp;nbsp;v fu priuatum fuifle minime arbitrer. Nâ qua picrate fuit Ifàac,omnibus proculdubio ofFiciis erga patre dcfungi ftuduit.hoc tantum de£uit,quód non codem vfi funt domicilio. Narrat autem Moles quomodo fadum fit,vt I faac inciderct in v-xorcm,priufquam ilia domum venirct.Dicit enim fub vefperam egrclTum elTe mcdicandi,vel o-randi caula.Vtroque enim modo verbum Hcbraicum muiexponi poteft. Crcdibile eft tcciftc id ex:more, amp;nbsp;leccfTum precibus fuiffe quæfitum, quo mens omnibus auocamentis Ibluta, libcrius Deo vacarct.Siue autem meditationi,fiue precibus dare operam volucnt, Dominus læto ifto oe- -curfu præfentiæ fuæ fignum illi dedit.
^4 it eleMnù ocitlot fuot. Coniicerc facilè licet, Ilaac confpedis camclis in earn partem fiexifte iter,vilcndæ fponfæ defiderio.binc data fuit fcifcitâdi occafio Kebeccæ. Audito verb rc-fpófo,mox honoris caufa ex camclo defiliit,vt Iponfum falutaret. Nâ quôd metu pcrculfam dc-cidifte quidam putant,nullo modo conuenit. Longius iter confeccrat, quàm vt dcbucrit multis comitibus protclt;fta,tantoperc cxpauefcerc ad vnius hominis confpcâum. Fallutur autem interprétés illi,quia in verbis Mofis nô expedunt rationc poftea rcddiivt fit fenftis,Rebecca quû vidif-fet Ifaacjdefccnditcx camelo:quia ex lèruo quxfierat quifnam cffctùlle autem dixerateftefilium domini fui.Nequeenim de quolibethomine obuio feifeitari in mentemvcniftetilcd quia iam ad-monita tuerat non procul abelTc domum Abrahæ,vnum faltem quempiam ex domefticis elfe lu fpicatur.Dicit ctiam Moles vélum fumpfifTciquod pudohs,amp; pudicitiæ fignum fuit.NâSc inde nubendi verbum deduâum eft,quôd fponfas maritis vclaras dare folebant.Eundcm quoque ritû â patribus feruatum fuifte non dubito.Qjm turpior,Se minus exeufabiliseft feculi noftri lafciula^ in quo fponlârumornatus data opera ad proftituendum pudorem componitur.
67 Efi«trod«xzf erf»;iy44cwftïl^fr«(/«l'w«'Pi'imôdeduxitintabernaculû: deinde accepit in vxo-rem. qua verborum lèric legitimum nuptiarû morem à barbarie difeernit Mofes. Et certè hoc poftulat coniugii lanélitas,ne fe,pecudum inftar,mifceant vir ac mulicr : lcd fide muruô data, Se inuocato Dei nomine fimul habitent. Prxterca notandû eft, Ifaac non tyrannico patris imperio coadum fuifte ad ducendum vxorem : lcd poftquam animum ad cam adiecit, libère fumpfifte: amp;nbsp;ex animo fidem coniugalem dedifte. y.tamj'ol(ttu! eflfi jfhac. Quum tune primû fedatus fue-i. rit dolor ex obitu matris,colligimus quanta fucrit cius vehementia. iam enim fatis longum tem pus effluxerat.Hinc etiam colligere licet,tenerum fuifte,amp;mollem afîeôlum Ifaacmec vulgaritcr matré fuam amaftc,cuius morte tam diuturno luélu profequutus eft. Arque hoc vtilc eft cogni tu nefanôlos patres immani amp;nbsp;ferreaduritiefuifte fingamus : ficuti quidam fortitudinc in feritatc locant.Tantùm danda opera vt mitigetur dolorme vel in fremitus impios prôrumpat,vcl fpcm futurs refurredionis obruat.Ncc veromeerorem Ifaac prorfus exeufo: tantum admoneo,quod eft humanitatis non debere prorfus damnari.Etfi autem id vitiofum fuit non pofte dolorem ab-ftergereexanimo,doncc præualeret oppofita coniugii lætitia: Mofes tarnen hoc in Dei benefî-ciis numerat,quôd qualccunque remedium feruo fuo adhibuit.
Cap. XXV.
’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;addidit Abraham,amp; accepit vxorem,cuius nomen eratCeturâh.
’ 1—/ Et peperit ei Zimran,amp; Iocfan,amp; Mcdân,amp; Midiân,amp; ifbah,ôf Sûah.
î Et locfân genuit Seba,amp; Dedan.Eilii autê Dedan fuerunt Afi'unm,amp; Letu-fim,amp; Leummim.
4 Filii verb Midiân,Hephâh,amp;Héphcr,amp;Hanôch,amp;Abidah,amp;Eldàah.omncs iftijfiliiCeturah.
S Et dedit Abraham omnia quæ erant fibi,ipfi ifhâc.
é Et filiisconcubinarum quæ crant ipfi Abraham , dédit Abraham dona, amp;nbsp;e- -mißt cos ab ifhac filio fuo,adhuc fe viuctcjad Orientem,ad terra Orientalem.
-ocr page 192-Cap.XXV. 17Ó nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
quot;J Et ifti funt dies annorum vitæ Abraham quos vixit,cêtum annî amp;nbsp;feptuagin* ta anni amp;nbsp;quinque anni.
8 Et obiit,amp; mortuuseft Abraham in fencôhitebona,fcncx, amp;fatur: Si con-grcgatus eft ad populos fuos. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•
9 Etfepelierunt cum Ifhac amp;nbsp;Ifmaél filii cius in Spelunca duplici,in agro E-
phron filii Sohar Hittæi,quæ eft ante Mamré.
’° I» agro quem emit Abraham à filiis Heth, ibi fepultus eft Abraham amp;nbsp;Sarah vxoreius.
ï’ nbsp;nbsp;Etfuitjpoftquammortuuseft Abraham, bencdixit DeusIfhacfilioeius, Si
habitauit Ifhâc apud Puteum viuentis vidcntis me.
“ Et iftæ generationes Ifmaél filii Abraham,quem pcperit Hagâr AEgyptîa an cilla Sarah ipfi Abraham.
B nbsp;Et hæc nomina filiorum Ifmaél per nomina fua, per generationes fuas. pn-
mogcnitus Ifmaél, Nebaiôth,amp; Cedâr,amp; Abdeél,amp; Mibfam,
14 EtMifmah,amp;Dumah,amp;Mafâ.
iç nbsp;Hadar,amp;Thema,îetur,Naphis,amp;Cédmah.
Iftifiintfilii Ifmaél ,amp;ifta nomina corum per villas fuas, amp;nbsp;per palatia ta diiodecim principes per familias fuas.
*7 Et ifti funt anni vitæ Ifmaél,cétum anni, Si triginta anni, Si feptem anni : Si obiit,amp; mortiius eft,amp; congregatus eft ad populosfuos.
Et habitauerunt ab Hauilahvfque ad Sur,quæ eft ante AEgyptum,ingrcdi'' ente te in AiTurtcoram omnibus fratribusfuis habitauit.
19 Et iftæ funt generationes Ifhâc filii Abraham:Abraham genuit Ifhâc.
20 Et erat Ifhâc quadragenarius quando accepit Ribcâhfiliâ Bethuél Aramsî dePadân Arâm,fororem Labân Araraæi,fibiinvxorem.
21 Et orauit ifhâc ad Dominum refpeâ:uvxorisfuæ,quia fteriliseratzamp;’cxoÆ-,tuseftab ipfo Dominus,amp;concepitRibcâhvxoreius.
22 Et collidebant fe filii in vtcro eius,amp;dixit,Si ita,vt quid cgoeamp; iuit adinter-rogandum Dominum.
2 J Et dixir Dominus ad earn, Duæ genres funt in vtero tuo, amp;nbsp;duo populi â vi-fceribustuis feparabuntfc : amp;populus populo robuftiorcrit, ^maiorfcruicC minori.
^ 4 Et implcti funt dies cius vt pareret,amp; ecce gemini erant in vtero eius.
2 ç Et egrelfus eft prior rufus,totus ipfe ficut pallium pilofum : St vocauerût no men eius Efau.
2 ^ Et poftea egreflus eft frater eius,amp;manus cius tenebat calcaneû Efau,amp;vocl runt nomen eius lahacdb. li hâc autem crat fexagenarius quando peperit cos.
27 Et creiierût pucri:amp; fuit Efau vir peritus venationis, vir agricola; Si lahacob
crat vir integer manens in tabcrnaculis.
28 Et dilexit ifhâc Efau,quia venatio erat in ore ci\amp; Ribcâh diligebat lahacdb,
29 Et coxit lahacdb codionem:amp;venit Efau ex agro,amp;cratlaftus.
jo Et dixit EfauadIahacdb,Facmecomcderenuncde rufojufoiftozquialaf- . fus fum.idcirco vocarunt nomen cius Eddm.
jî Et dixit Iahacdb,Vende hoc tempore pnmogenituram tuammihi.
32 _ Et dixit Eiau,Ecce ego vadovtmoriar,amp;vtquidmihiprimogenitura?
35 . Et dixit lahacdb,Iura mihi hoc tempore. Et iurauit ci:amp; vendidit primogc-
-ocr page 193-ï N G H N E S.
nituram fuam ipfi lahacob.
Î4 Et lahacob deHit Hcfau panem, coâiônctn Icnticularum, amp;nbsp;comedit, at-qiie bibit.amp; lurrexit,amp; abiit,contempiïtque Hefau primogenituram.
t ttdddidûAbrdh^im^dcaplt.^ Valdeabfurdum vidctur, quôd Abraham,qui triginta oâo ante Saræ mortem annis emortuo fuifle corpore dicitur,ca demum mortua nouam vxorcm in-ducar.Certè id indignum fuit eius grauitate. Adde quôd Paulus fidem cius cómendans,nó mo-do cffœtâfuiffe vuluam Sarædicit quû gigncdus eflet I{âac:fêd ipfius patris corpus fuiHecmor-tuum. Ergo ridiculum fuit fadû Abrahæ, fi poft viduitatcm fencx plufqua dccrcpitus vxorem duxit.Deinde à Pauli verbis di{crcpat,quôd anno centcfimofrigidus, amp;: ad generandum impô tens, quadragintapôft annis genucritcôplurcsfilios. Multi vt effugianthoc abftirdü, Ceturam candé faciunt cum Hagar. Scdcorum commctum ftatim refcllitur in contcxtu:vbi dicit Mofc» Abraham donadedifiefiliiscócubinarum.Etex i.Chron.i.c.52,idéapertccolligitur.AIii con-iiciut viuétc adhuc Sara Abrahâ fumpfiftc fibi noua vxorem. Quod tametfi graui reprehenfîo-ncdignû fuir,nô tarnen à fide abhorrer.Scimus hoceftc ordinariû,vt nimialiccntiæ vfurpario-ne audaces rcddantur homines.Ira legé coniugii femel tranlgrcffus Abrahâ, fortaftis poft dilli-dium Hagar polygamiæfinem non fecit. Adhæc verifimile eft, diuortio, quod ilium cum Hagar facerecoegit Sara, vulneratumfuifTc cius animum.Hoc quidem fanéto Patriarchs probro-fum,vel faltem minus décorum fuit. Sed inter omncs conieduras nulla mihi videtur probabi-lior.Eam fi recipimus,alieno loco inferta crit narratiotficuti frequenter folet Mo{cs,quæ tcrai-pore prsccduntjin alium ordinem reiiccrc.Arque vt hæc ratio non vrgeat,rcs tarnen ipfa often dit eftc in hac hiftoria hyftcron protcron.Nonàgefimum annum exceflcrat Sara quum peperic filium Ifaac:mortua eft cctefimo vicefimo fcptimo ætatis fus aniao.Duxit Ifaacvxorem annos quadraginta natus.Ergo ferè quadricnnium inter matris obirum amp;nuptias intercefiit.Sî poftca yxorcm duxit Abraham,quid il 1 i in mentem venir, quum iam v iduitati plures annos aftucuiC fet'Coniiccre ergo licet Molen,vbi in feribenda Abrahæ vira ad extremum alt;äum ventum eft, interponere quod omilcrat. Nondum ramen folutus eft nodus. Vndeenim nouus illi admulid brem cócubitum vigor,quum teftetur Paulus iam prius emarcido füiftc corpore’ Sentit Augu-ftinus nonexigui modo temporis datum illi fuifte robur,quod ad gignendum Ifaac fufficerer^ icd Diuina inftaurationc refloruiffe in rcliquum vitæ tempus.Quam ego fentétiam, turn quia miraculi gloriam arnplificat,tum aliis de caufis libenter ampledtor.Nec obftat quod prius dixij miraculo genitura fuifie Ifaac, quod eftet fpirituale fernen, nam propriè in cius gratiam rcui-guit caducum Abrahæ corpus.Quôd alii poftca geniti funr, quafi accidentale fuit. Sic ilia Dci benediétio.Crefcite, amp;nbsp;multiplicamini, quæ coniugio annexa eft,ad vagas libidines extenditur. Certè fi vxorc,fupcrftite adhuc Sara (quod mihi magis probaturj induxit Abraham, indignus erat cuius adulterino coniugio Deus bcncdiccrct. Cætcrùm ctfi nos latct cur hic gratis cumulus ad iuftam menfuram acceficrir,!!!co tarnen relucct mira Dci prouidentia,quôd quum ex a-liisfiliisdefeenderintmultæ non obfcurægenres,penes folumIfaac refedit fpiritualefœdus^ cuius alii infigne in carne fua geftabanc.
conatbindrn^n. Narrat Mofcs.quû propinquus effet morti Abrahâ,cofilium ab co ini-tum fuifle quo lires à morte fua inter fi lios dirimeret : nempe quôd Ifaac vnicû inftituens hærc.^ dcm,rcliquos munenbus ornatos a fe dimifcrit.Dura quidé in fpecicm,amp; crudelis ablegatio: fed Dei ordinationi ac decreto relpôdens,vt pofteris Ifaac integra terræ pofTcflio maneret. Neque c-nim Abrahæ licebat hæreditatem fuo arbitrio partiri, qua iam in folidum donatus fucrar Ifaac. QMrc nihil rcftabat,nifi vthac illis ratione,quæ defcribitur,côfulerct. Nunc fiquis vnû ex filiis cligens fibihæredcm,rcliquos excludat, faciet ipfis iniuriam, ac iniuftæ exhærcdationis face per-niciofâs lires domi fuæ accendct.Q^tc notanda eft fpecialis ratio,qua no indudus modo,fcd co-pulfus fuit Abraham ad filios hæreïitate priuandos, amp;nbsp;procul dimouendos : ne fcilicet illoruni inreruétu turbari necefle foret quodde Ifaacdiuinirus pronuntiatum fucrat. Diximus alibi Hc^ hræis vocari concubinam quæ thori eft focia,nô autem bonorum omnium. Idem etiam gentiû omnium more rcceptum, amp;nbsp;legibus fancitum fuit. Sic poftca videbimus Lca amp;nbsp;Rachel primarias fuifle vxorcsiBilha verô amp;nbsp;Zilpha fccundo fuifle gradu,vt féru i li s maneret earUm conditio^ quanuis in thorum coniugalcm receptæ forent.Cum hac lege Hagar amp;nbsp;Ceturam vxores Abraham duxiflct,licitum illi fuifle videtur exiguamtâtum ex bonis fuis partcæ filiis carumèroga-re:imô ab vnico hæredc ad eos æquas partes trâfferrc,neq:fas,neque æquum füiflet. Et forte nul la de fucceflione futura lis erat, vel contentio; fed eos proculemittcns, illud quod dixi periculu anticipat,ne partem terræ occupent,quam Deus folis pofteris Ifaac totam deftinaucrat.
7 Ef i/bfunt dies. Defccdit iam Mofès ad morte Abrahæ. Ac primo quidem in eius ætatc no-m.i.
-ocr page 194-Cap. X X V. 178 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
tandus eft numerus annoru quitus peregrinatus eft. Miræ cnim amp;nbsp;incôparabilis tolerâtiæ lau« fuit,quod per centû annos oberrâ$,quû Dominus eû varie circûageret,nuda Dei promiflione co tentus fuit tam in morte quàm in vita. Eant nunc,quibus anni vnius, vel paucoru inquietudine ferre moleftum eft:quu Abraham pater fidelium no modo centû annis inquilinus fuerit, ftd etia inter plurima exilia iadatus.Interea tarnen difertè exponit M»fes,Dominû quod pollicitus tue-rat illi præftitifle, Momris finfchtte bona. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;afperam militia certauit:
fuit tarnen non lcuis,nec exigua cofolatio, quod inter tot ærumnas Deo vita fuam curx efle feP ret.Quod fi vnus ille Dei intuitus eum totavita fuftinuit,ne intergrauiflimos flu(ftus,intermultas dolorum accrbitatcs,intcr curarû æftus,immélàm denique malorum congcriem dcficcrct:di-fcamus amp;nbsp;nos,ne vnquam fatigemur in hanc fulturam rccumbere, quod Dominus fœlicem vl-tæexitum nobis promifit:amp; quidem longe clarius quàm patri noftro Abrahæ.
8 Ef obitt Abritham. Fallunturqui putant hac particula notari fubitam mortcm:quafi nodiu-tino morbo confeftus fuerit, fed expirauerit fine dolore. Quin potius intelligit Moles non exe-ptum fuifte à çômuni forte fidelium patreme languefeât nobis animi,quu exterior homo noftcr corrumpitur:fcd illam renouationem, quæ in fpe eft abfeondita,meditates, labafeere fragile hoc tabernaculum æquis animis finamus.Non eft igitur cur nos ex.ague amp;nbsp;emarcidum corpus,hebe tes oculi,tremulæ manus,amp;: membrorum omnium dcfeâ:io nos exanimet, quominus patris no-ftri excmplolæti amp;nbsp;alacres ad morte properemus.Cxterùm tametfi cómune hoc habucrit Abra ham cum genere humano,népe lênio concidere,amp; tadem deficere-.paulo poft Molês quoad mortis formam,difcrimcn inter ipfum amp;nbsp;promifcuum hominum vulgus ponit,ncmpe quod mertum Jttm/èneéhttebond,Mcxfâtur.Huius({mdcmbonï videntur increduli plcrunqueefle participé: imö cóqueritur Dauid hoe quafi priuilegio ipfos excellere. amp;nbsp;in libro lob fimilis habetur que-rimonia,ipfos fœliciter cóplerc tempus fuü,donec in punfto ad lêpulchru defcendant.Sed tcnc-dum cft memoria quod prius dixi,præcipuam pattern bonæ fenedutis in bona confcientia,ani’ mo fereno amp;nbsp;tranquillo cofiftere.Vnde fcquitur,nônilî in veros iuftitiæ culiores côpctcrequod Deus Abrahæ promittit.Nam verè non minus quàm feitè dicitPlato,bonam fpcm efle ideóque lèncs male lîbi confeios miferc cruciari,amp; intus lacerari quafi perpétua carnificina. Si-mul verb addenda eft quod Plato nefciuit,hoc nobis conferre pietatem, vt bona feneâus nos ad fcpulchrum vfquc comitctunquiatranquillæ mentis euftos cftfides. Eodem ferè pertinet quod mox additur, Sdturumfitiffe dierum, vt non appeteret vitæ prorogationem. Videmus quàm multos cóftringat vitæ cupiditas: imô vttotusfercmundus inter faftidium prælcntis vitæ, amp;nbsp;inexpk-bilem famem langueat. Singularis ergo Dei gratia,vitæ faturitas,vt ex ca migrate parati fimus.
Ef congre^fus eflàd populo: /ûor. Libcnter amplcdor eorû fententiam qui hac locutione ftatum futuræ vitæ notari volunt. Friuolum hoc forte videbiturprofanis hominibus, quum Dauid in-ftarpecudum colligi dicatreprobosin fcpulchrum. Verùm fipropiusexpendas,noncxtabit hæc colleéiio,fi in nihilum redigantur animæ.Scpulturæ continue» poft fiet mentio.Nuncdici-tur ad patres fîios colledus efle Abraham : quod minime congrueret,fi euanefeat hominis vita, amp;nbsp;in nihilum homines diffluant. Quarc Scriptura ita loquendo,refiduum à morte facit altcrius vitæ ftatum,vt migratio è mundo non fit totius hominis interitus.
9 itfcpelierunfewn. Hincapparet,quanuismultô prius abdicatus efletifi-nael, non fuifletarnen à pâtre fuo alienum,qui in celeb tandis mortui excquiis filii officio fungitur .Hoc autem 1 f-mael potius quàm rcliqui,co quod vicinior état.
n itifl^^nerationf: ifrud. Non eft fupctuacua narratio.Initio capitis breuiter attigit quid fadum eflctfiliisCcturæ. Hîcconfultôprolixioreft, vtdemonftret ratam confpicuoefledu fuifle Dei promiflionem,quamdecimofeptimo capitc habuimus.Primô,non vulgaf^ fuit Dci donum,filios illiduodccimnafci,qui nomen,amp;principatumintotidemfamih’S tcnucrint. Sed quia promiflioni cuentus refpondet, præcipuè reputanda nobis cft Dei veritas cum fingu-lati bencuolentia,amp; honore quo feruum fuum Abraham dignatus eft, quâdo in aduentitiis quo-que bcncficiis tam benigne ac libcralitet cum ipfo egit. Nam aduentitium iurc ccnfcbitur,quod fuperadditumeft vitra fpiritualefœdus. Ideô Mofès poftquam vicos rcccnfuit,m quos diftti-buta fuit pofteritas Ifmaelis,lcpelit in pofterum totam illam gentem, vt folida perpetuitas tantum in Ecclefia mancat,iuxta illud Pfalmi centefimi fecundi,d.29,Filii filiorumhabitabût. Ad-hæc. Moles quafi digito admirabileDeiconfilium oftendit,quôdregioncm.à terra Chanaan diftindam aflignans filiis Ilrnael,cum illis profpexit in futurum tempus, tum vacuam hæredi-tatem filiis Ilàac lcruauit.
18 cordm omnibus fratribud fuis hdbilauit. Maior pars intctptctum hoc accipit de morte: aefi di-xiflet Mofcs,brcuiorem fuifle Ilmaelis vitam,quàm fratrum qui diu fuerunt illi fuperftites.Scd quia verbum bsa, refertur ad mortem violentam, Moles autem teftatur Ilmaelcm fato fuo de-
I N G E N E s.
funäum: probari no potcft ilia expofitio.Ghaldæus paraphraftes fubaudit nomen forrisiatque huilcfenfumelicitjSortemillicecidilTcjVtnonproculafi'atnbushabitaret. Ego ctfiinrenon mulcum difcrcpo,non piito tarnen fie torquenda efie vçrba. Verbum bsa, iaccre interdum, vel quiefccre, Si habitarc fignificat. Simplex igitur Mofis fermo eft,lfmaeli datam fuifie habitatio-llem eregionc fratrum, vt vicinîs quidem efict, fuos tarnen haberet diferetos fines. Neque enim dubito quin ad oraeulum refpexerit, quod deeimofexto capite habuimus, vbi inter alia dicebat Angelus matri eins Hagar,Manebit coram fratribus fuis,vel figet tabernacula.Cur hoc de Ifina-ele potius, quam de aliis ?nifi quiamigrarunt in Orientalem plagair : Ifinael verb, licet gentem habcret diuifam à filiis Abrahæ,propham tarnen habuit iedem in eorum vicinia. Interim obfer uandum quoque eft Dei confilium, quod IfinacI, licet propc fratres fuos fubfiftcret, fubduâuS tarnen fuit in fuamftationem,ncmixtim cum illisagerct, fed in confpclt;ftu,vcl eregionc. Pon o iacendijvel quiefeendi verbum non reftringi ad perfonam Iftnaelis.fatis darum eft.
19 Ef ^nerdtiones ifd4c. Quia velut accidentale erat quod de Ifmaelitis dixit Möfes.nunc ad prxeipuum hiftoriæ cótextum reuertitur: vt fcilicet Ecclefiæ progrefTus nobis dcfcribat. Ac primo quidem repetit de vxorc,fumptamfuiffeex Mefopotamia. Sororem Laban Syri diicrtè vocat-.quiafuturuseratfoccr lacob,acde eomultadifturuscrat. Sedhocin primis notatudignum,quod refert primis annis fterilcm fuifte Rcbeccam. Poftea autem videbimus non tribus, vel quatuor,fed viginti annis duraffecius fterilitatem,vt concepta fobolis defperatio fubitæ be-nediftioni plus lucis afferret.Scd nihil minus rationi confentaneum videtur,quam quod Eccle fix propagatio tarn exigua,lentaque fuit. Abraham extremo fenio iciunum, vt videtur, longæ orbitatis fblatium acccpit.quod fpemnominis reliquit in vno tantii capitc.lfaac prouedæ iam ætatisjimô in fenium deuexæ nondum pater eft. Vbi feme illud quod æquabit ftellas cxliiQuis non illudereDeum putarct,quum inancs,amp;folitarias relinquit domos,qüæ fccundum cius verbum ingenti populo refcnxefTcdebucrantiVeruminEcclefia oportet impleri quod in Pfalfno habetur,quod Ixtam habitarc faciat multorum filiorum matrem,quæ fueratfterilis.Paruacnim Sc contemptibilis origo,Ienti,amp; debiles progreffus,propagationcm, quæ poftea fpe, amp;nbsp;opinione maior fequitur,clarius illuftrant:vt feiamus cælefti virtutc,amp; gratia,non modis naturalibus Ec clefiam nafci,amp; crefcere.Ficri quidem poteft vtDeus immodici amoris cxcefTum corri2erc,vcl tcmpcrarc voluerit in Ifaacifed illa ratio in primis obferuanda, fanöü ferne è cælo donari, non communi naturæ ordinenafei oportuiffc : vt Ecclefiam non ex hominum induftria proucnire/ fed à fola Dei gratia manarc difcamus.
II EeorduittO-c.frouxorefua. Sutqui vertantprrfyênfeKxere: ac intelliguht.hoc idco fadum vt ipfa quoque adderet fuas preces,vt coniunéhmDeo ftipplicarent.Scd altera Verfio fimplicior, Porrb orandi ftudium teftatur Ifaac feiuifte fe ideo liberis priuari,quödDeus non bcncdixificn Deinde fœcunditatem peculiare efle Dei donum. Tamctfi cnim fparfi, Sc quodammodo effufa fuit in totum humanum genus gratiagignendæ fobolis,cum vocem illam protulit Deus, Crc-£cite,8f rnultiplicaminiivt tarnen feiamus non fortuito nafei homines, varié gignendi gratia di ftribuit.Ifaac ergo quod in hominfi arbitrio pofitum non eft,aDeo petendum efi'e agnouit.Iam verb no vulgari fidei conftantia præditum fuifte apparet Quiimilli notu efict Dei focdus, cu-pidè,fiquis alius,femcnappetebat.Non igitur tunc demu iHün mente precari vcnit,quLi fpc fua per annos ferè viginti fruftratus effet. Quanquâcrgo Mofes vno tantum veibo dicit precibus à Deo fbbolem impctraffe:ratio tamédióf:at cótinuas fuifie multorii annorû prcccs.ln eo relucec fandi viri tolerantia, qubd dum videtur fruftrà in acrem vota fundere,orandi tarnen ardorcm non remittit.Sicuti autem Ifaac nos fho exempio ad oradi perfèucrantiâ inftituitific etiâ often-dit Deus nunquam fe ad vota fidclium furdas habere aurcs,licet in longum tempus différât.
« Et aüidebdntfè. Hic noua tentatio repente exurgit, qubd fê infantes in vtero maths mü tub Gollidunt.Côflidus ifte tantum mœroris affert matri,vt mortem præoptet.Ncquc mirumi nam melius fibi fuifte cogitât ccntics mori,quam horribile in fe illud edi portentum,Vt gern ini fratres in vtero fuo inclufi,iam inteftinum bellum gérèrent Jtaque falluntür qüi muliebri impa tientiæ tribuunt hanc querimoniam,quæ non tam dolorc,vel cruciatu extorta fuit,quàm moil-fth deteftatione. Senfit cnim proculdubio confliéium hune non moucri nâturaliter, fèd mon-ftrofümelfe,8cquiatrocem,ac tragicumaliquemexitumportcnderct. SimulverbiræDiui-næ metum obrepere neceffe fuit: ficuti fideles non fubfiftunt in fènfu prælentis mali,fcd ad eau fam defeendunt ; atque ita apprehefo Dei iudicio,expauefcunt. Cætcrùm tametfi initio grauiuiJ quàm par eft,turbatur, amp;nbsp;in fremitum erumpens, modüm Sc temperiem non fcruat:paulo pôft tarnen rcmcdiumadhibet,ac folatiumdoloh fuo. Atque ita fuo exemplo nobis præferibit, dan-dam elfe operam ne in rebus anxiis nimium indulgcamus triftitiæ,veleæcatormcnta intus fouentes, corda noftra vramus. Primos quidem motus cohibere difficile cft: verum priufquani
m.iiï
-ocr page 196-|
Cap. XXVI. i8o |
COMMENT. |
impotentius fc cfFcrant,cos frxnare,amp; in ordincm cogcre oportet.Ac in primis .à Domino pctc-da eft moderatio: ficuti hîc refert Moies iuifte Rcbeccam vt Dominum confulerct; quia fcilicct nihil fedando animo fuo aptius fore cenfuit, quàm fi de confilio Dei fada certior, ftfe ad cius o-bedientiam componcret.Quanuis enim trifte refponfum, vel minus optabile darctur, leuamcn fimul aliquod à Deo propitio fperauit in quo acquiefccret.Sed nîcemcrgit quxftio,qualitcr Rebecca Deumconfuluerit.Multorum confenfu recepta opinio eft, feifeitatam ex aliquoProphc-ta cfte.quidnam hoc effet monftri.Et videtur innuerc Mofes aliquo profeóiam efte vt oraculum audiret.Scd quoniam diuinatio ilia nihil habet coloris,magis in diuerfam partem inclino,quód fecefTu quæfito,intentius orauerit,vt rcuelationem c cælo haberct. Nam eo tempore quofnam præter maritum, amp;nbsp;foccrum Prophetas in mundo, nedum in vicinia, repcriffet ? Deinde video tunc fere Dcum voluntatem fuam patefecifte oraculis . Tertio, fi rei magnitudinem expendi-mus,arcanum illud ore Dei m.agis,quam hominis teftimonio manifeftari decuit. Noftra ratio diuerfaeft. Namneque talibusmiraculis hodicresfururas Deus portendit: amp;nbsp;in regendo virx curfu abunde nobis fufficit Legis amp;nbsp;Prophetarum,amp;Euangclii dolt;ftrina,quæ perfeótam fapien-tiam compleft itur.
t5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Primo refpondet Deus, quod inter {c pugnant gemclli fratres, longius pa-
tcrc,quàm ad eorum perfonas. hoc enim modo oftendit quod inter eorum pofteros futurum e? rat diffidium. Emphatica autem eft locutio quum dicit duas efte genres .nam quum fratres eflent amp;nbsp;gemellfadeóque vnus finguisrnon putabat mater ita difiunftum iri,vt diuerfos populos efti-cerent: Deus ramen inter eos,qui coniunfti erant natura, difceft'ionem fore pronuntiat. Deinde exprimitur diuerfacóditio,quód viftoriapencs vnu populufutura fit.quddoquidc bine tumul-tus,quôd pares efte non poterantifed altero reiefto alter eligebatur. Nam quum ægrè ccd.ant re-probi,neccfteeft Dei filios pro fua adoptionemultas molcftias amp;nbsp;certamina fubire. Tçrtiô,Do-miausaffirmât, inuerfo naturæ ordine natu minorcm,qui inferior erat,forc viftorcm. Niic vi-dendum eft quorfhm pertineat hæc viftoria. Qui ad terrenas diuitias,vel opes hoc reftringunt, frigide nugantur.Neque enim dubium eft quin hoc oraculo edofti fucrint Ifaac Sr Rebecca,foe-dus f Juris non fore duobus populis commune: fed tantum in poftcris lacob conferuatum iri. Initio generalis erat in fpcciem promiffio, quæ totum fernen comprehenderet : nunc ad partem vnam reftringitur. Hæc ratio confliftus, quod Deus fernen Iacob, cuius par amp;nbsp;eadem videbatur eftfcconditio,diuidit,vt partem vnam adopter, alteram abdicct:pars vna nomen, amp;nbsp;ius Ecclefix obtineat,reliqui extranei ccnfeanturipencs vnam partem refideat bencdiftio,qua priuentur alii» ficuti poftea contigit.Scimus enim Idumæos fuifte abfciftos ah Ecclefiæ corporc:fœdus autem gratix in familia lacob fuifte depofitum.Si caufa diferiminis quæritur, non reperictur in natura : nam eadem eft vtriufquepopuli origo. Non reperietur in mcritis : quia adhucambo capita in vtero matris inclufàerant quum exortum eftdiftidium. Quinetiam voluit Deus, vt carnis fuperbiamhumiliaretjdetrahcre ipfis hominibus omnem fidueix 5r gloriæ materiam. Poterat priorem educere lacob ex vtero:atqui primogenitu alterû conftituir,qui inferior tandefuturus
I crat.Cur ita pofitum à fe ordincm confulto inucrtit,nifi vt feiamus pofthabito dignitatis refpe-ftu,gratuito eleftum efte lacob, qui promiftx benediftionis hxres foret’Summa eft igitur,quôd Deus prxtulit lacob fratri Efati, vt pater eftet Ecclcfix, hoc non fuifte redditum eius mentis, vel induftriaquxfitum, fedprofeftum .àmera ipfius Dei gratia. Sed quum de toto populoagatur, non arcana, qux in paucis rata eft eleftio : fed communis notatur adoptio, qux tarn late patet, quàm prædicatio externa verbi. Quia hoc tarn breuiter perftriftum, obfeurius eftepoffen memoria répétant leftorcs quod fuprà dccimofêptimo capite expofui : nempe Deum adoptionis fux gratia complexum efte omnes Abrahx filios,quia cum omnibus focdus pepigi^ fruftrà omnibus promifeue offerri voluit falutis promift'ionem,amp; Circuncifionis fymbolo in corum carne obfignari :cæterùm fuifteex populo vniuerfo fpccialealiquoddelcftumfe’^^’^’^^os mum cenferi légitimes Abrahx filios,qui arcano Dei confilio deftinati funtadfalutcm .Fidcs quidem fp iri males filios .à carnalibus difccrnit:fcd nunede principio difcretionis,non autem de fymbolo vel nota quxftio eft.Deus ergo totum fernen lacob fine exceptione clegir, ficuti pluribus locis teftatur Scriptura:quia omnes pariter iifdem gratix fux teftimoniis dignatus eft,ver-bo nempe, amp;nbsp;ficramentis. Sed alia femper viguit peculiaris eleftio, quxin certo amp;nbsp;finitehomi-num numero continebatur, vt in communi intcritu fcruarct Deus quos vellet. Nunc exoritur nobis quxftio . nam quum de priori eleftionis fpecie nunc traftet Mofes, Paulus ad fecundam torqtict cius vcrba.Siquidem dum probare vult non omnes qui origine funt Iudxi,efie vitx hx-rcdcs:nec omnes qui fècundum carnem ex lacob defcendunt,pro veris Ifraclitis habcriifcd Dcu pro fuo bcneplacito quos voluit eligere : teftimonium hoc adducit, Maior fèruietminori. doftrinam gratuitx eleftionis extinguercconantur,perfuadcrecupcrcnt Pauliquoque verba
-ocr page 197-IN GENES.
i8i
nónifi de externa vocationedebereinrelligi: fed contextus aperte reclamat,féquenómodo in-fulfoSjfed impudentes efle oftendunr^ dum tarn claræ luci tenebras vel fumum tentât induccre. Ne glorietur in carne Eûu,inquiunc,ad fratre natu minoré tranffertur eius dignitas:quia noua huic aiFertur promiiTio. Fateor aliquid effe quod dicunt:fed quod in caufa præcipuum erat,ab i^ pfis omitri dico.extcrna enim voÄtione definiiit quod hic ftatuitur diferimen. Atqui nifi velint irritum facere Dei fœdus,concédant neceffe cft,confortes externæ vocationis peræquè fuifle E-fâu Sr lacob.vnde patct,arcano Dei confilio fegregari quibus communis erat vocatio.Et ftatus difputationis Paulinæ notus eft.quod quum ludæi inftati Ecclefiæ titulo Euangeliû refpuerent, labafcebat fides fimplicium : quia probabile non crat,Chriftum amp;nbsp;falutem in eo promiflam,ab cleâo populojgcnte fanóla,amp; naturalibus Dei filiis pofTe reiiei. Hîccontendit Paulus,non om-nés qui defeenduntex Iacob fecundum carncm,cne veros Ifraelitas,quiaDeus gratuito arbitrio eligat quos habere vult æternæ falutis hæredes.Quis non videt Paulum à communi adoptionc âd particularem dcfcendcre:vt Iciamus nô omnes qui locuna occupant in Ecclefia,pro veris Ec-clefiæmembris reputari’Certè palàm ab ordinefi-lioruDci abdicatad quos(ficut alibi dicit)fpe-â;abat adoptio:vnde certô conficitur ad probandamhanc {ènrentiam,aptari ab ipfo Mofis tefti-ihoniuin,quôd Deus ex filiis A brahæ certos fibi eligat in quibus ftabilis fit efFicax adoptionis gratia. Q^omodo igitur Paulum cum Mofe conciliabimus;Rcfpondeo,quanuis Dominus to-tuin fernen Iacob à gcncrc Efau {èparet,id tarnen fieri Ecclefiæ intuitu,qu.T in pofteris Iacob in-clufa erat.Et certè ad hune finem referebatur generalis populi cleûio, vt Deus EccIcfiam habe-ret ex reliquo mundo fegregatam. Quid igitur abfurdi fi Paulus ad ipecialem elcétionem,Mofis verba accommodât, quibus prædiâumeft Ecclefiam fore ex fèmine lacob’Atquehuius rei fpc-cimen in ipfis capitibus fuit exhibitum.lacob enim non tantumexterna voce à Domino voca-tuscft,fedpræterito frarrehæres vitæeleélus.Quod Dei bcneplacitum inperfona vnius lacob Mofes commendat, meritô Paulus longius trahit. ac ncquis putarct poftquam hoc oraculo di-ftinftæ fucrunt duæ genres,elcdionem indifferenter fpeâaffc ad omnes filios lacob: aliud oracu lum opponit Paulus, Milèrebor cuius miferebor.vbi videmus Icgregariex promifeuo generefi-liorum lacob,certum numerum, in quibus feruandis fpecialis regnet Dei cleétio. vnde apparet Dei confiliû prudenter animaduerfum fuiffe à Paulo:quôd fcilicet primogeniture honorem à maiori ad minorem tranftulerit,vt fibi Ecclefiam ex feminc lacob,quam vellet,non hominnm meritisjlcd mera gratia deligeret.Tametfi autem colligendx Ecclefiæ media, Deus roti populo cômunia effe voluit,finis tarnen in que refpcxitPaulus præcipuc fpedandus cft,vt femper fit a» liquod hominum corpus in mûdo,quod Dcû pura fide inuocans,cuftodiatur vfque in finem.Fi xum itaque maneat hoc dodrinæ caput, Q^d ex hominibus alii pcreür,alii faluté confequun-tur, caufam ex arcano Dei bcneplacito penderc. Vnde enim fit vt qui funt ex A braham geniti, non in eodem iure confiftant’Difpar certè conditio neque huius virtuti,neque illius vitio aferi bi poteft,quia nondû nati erant.Qma hoc refpuit communis hominum fenfus,extiterût omnibus lèculis acuti homines, qui Dei electioncm proteruè vexarcnt.Mihi verb nunc propofitum nô eft fingulas eorum calumnias rcfcllere,aut diluere:nobis tenere fufficiat quod cxPauli inter-pretatione colligimus, quu m codem interitu dignum fit humanum genus, amp;nbsp;eodem reatu con-ftriàum, alios gratuita mifericordia liberari, alios iuftè relinqui fuo cxitio-.nec ideo al iis pra:-ferri quos Deus digit,quia fandos Deus præuideat,fed vtfandi fint.Quôd fi prima origo fan-âitatisjDeielediocft: fruftràin hominibus quæritur diferimen,quod in folo Dei arbitrio refi-det.Siquis anagogen defideret:quia multi hypocritæ in medio Ecclefiæ vtero inclufiad tempus, inanititulofupcrbiunt,amp; leinfolentcriadandoexultât aduerfus veros Deifilios : fubindecx« urgunt inteftini conftidus qui matrem ipfam duriter torquent.
14 Ef impletifûnt diei. Docet Molês inteftinü vteri certamen, vlque ad partum duraffc.ne* que cnimfortuito accidit, quod lacob arrepto fratris talo conatus cft prior exire. Hoc fymbo-lo teftatus eft Dominus non ftatim eledionis fuæ conftare effedum : quin potius medium iter multis certaminibus amp;nbsp;moleftiis refertumeffe. itaquenomen à fuaafperitate fortituseft Efau: quod iam a prima infantia virilem in modum formatus effct:nomen vert» lacob, fignificat gi-gantem ilium cumrobufto fuo infultu,fruftr,à ludando fuiffe deuidum.
17 ïtcreueruntparituli. Nunc breuiteramborû mores nobis Mofes deferibit. Ncc verb lacob ab eximiis amp;nbsp;præclaris dotibus cômendat,quæ laude Sememoria dignæ fint, lcd tantum dick fuiffe fimplicem. on quidem pro integro amp;nbsp;fincero vtpiurimum accipitur: fed hîc referri debet ad antithefin.poftquam Efau robuftum fuiftè, amp;nbsp;venationi addidû,virûmque agrefté retu-lit:ingeniû lacob opponit manfuctü, quia domi quictc coleret.vt potuerit videri ignauus ficuti Græcjquot;wnT«çappcllât, qui domi rcfides.induftriæ fuæ fpecimennoproferunt. In fumma.tan-tundc valet côparatio,acfi Mofes Efau à ftrenuitatc laudaret:Iacob auté diceret otio domeftico
m.iii.
-ocr page 198-Cap.XXV. 178 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
fu ifTe deditum. talé fuiffe prions indolem,quæ virum animofum fore promittcrct: huius vcrè, quæ nihil haberct cómcndatione dignum.Quum cælcfti decreto ad lacob delatus iarn foret pri-mogenituræ honor, cur ilium Deus in tugurio iaccre, amp;nbsp;inter cinercs torperc finit: nifi quia clc-ftionem fuam interdum ad tempus vult latere,nequid fuis præparationibus tribuant homines*
ï8 Ef dilexit ifhdc V-làu- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;melius oftenderet Deus,fatzin fua elcftione efie firmitatis.vt
aliunde nullo adminiculo iuuetur,imô ad fuperada quæuis obftacula iatis efie valida : pafiiis eft Efau fratri fuo patris amorc amp;iudicio præferri, vt figura quædâ reieditii hominis in Iacob ex-taret.Qj^m ergo tot circunftâtiis clarè dcmonftrctMoIcs,in lôlo Dei bcneplacito fundata fuif fe adoptionem Iacob,minime ferenda eft eorum improbitas qui cam fufpedunt ab hominis ar bitrio:vel partem ad media(vt loquuntur)amp;præparationes tranftribunt.Sed qui fieri potuit vt pater oraculrnóignarus,propenfior tarnen in primogenitû foret,quem diuinitus reiedumfeie-bat’pietatis enim amp;nbsp;modeftix fuiflet affedfi potius fuü fubigcrc,vtDeo pareret. Priores amoris partes fibi naturaliter primogenitus vendicat: fed qui in ordiné coadus erat Dci oraculo, cum ßipra fratre cxtollere, patri liberû nó fuit. Multo etiâ magis pudcndû,8f làndo Patriarcha indi-gnum,quod mox fubiieit Molès,guftu carnis ferinæ fuifte iilcdû, v t filium Efau magis amarct. Tantumne valuifTeapud eû palati delicias, vt oblitus oraculi,contcncret in lacob Dei gratiâ:ad cum verb quem Deus reieccrat.animû præpoftcrc applicarct? Eant nûc Iudæi,amp; in carneglo-rientur:quû lûac pluris cibû faciens quàm deftinatâfilio hæreditatc,gratuitü Dei focdus,quan turn in fè erat peruerterit. neque cnim exeufationi locus eft,quin cxco, vel faltem nimis incon-fiderato amore primogeniti filii altcrû pofthabuerit.an aduerfb vitio laboraucrit mater, incertum cft. Sic cnim plerunquc videmus feindi parentum ftudia.vt fiquem ex filiis amari videt v-xor à marito, contraria æmulationc in alterum magis incliner. Amauit Rebecca filium lacob præ Efau.Si vaticinium fccuta, redè: fed fieri poteft vt fuerit ctiam incompofitusamor.Atquc hac in parte nimium fc prodit naturæ corruptcla.Nullum làndius coniugio vinculum cft mu-tui eóftnfus, acceduntetiamnoui nexus inliberis:atquidifiidiioccafioncm fæpepræbét.Qui^ tarnen paulo pôft videbimus Rebeccam præcipuc in Dci benedidionem intentam fuifte, pro-babilis coniedura eft,Dci authoritate fuifte indudam,vt primogenito mlnorem prxfcrrct. in-tcrca ftultus patris amor adoptionis Diiiinæ gratiam magis illuftrat.
19 Ef coxtt i(tœb coâionem. Parum à lufu pucrili differt hæc hiftoria,Coquit lacob pulmcntii: redit ex venatione frater laftus ac famclicus,cibum primogenitura rcdimit.Qualis obftcro ifta côucntiodnediæ fratris vitro fuccurrcredebcbat lacob.Quum rogatus negat,quis nó inhuma-nitatis cum damner? Qimd iurc primogenituræ cedere cogit, illicita efte videtur ac friuola pa-dio. Sed in re nô magni mométi probauirDeus ingenium Efau:amp; rurfum Ipccimen extarc vo luit pietatis Iacob:vcl(vt magis propriè Ioquar)quid latcret in vtroque patcfccit.Falluntur qui-dem multi,dum hinc caufâm eledionis lacob fulpcndunt,quôd aliquâ in co dignitatc prxuidc-rit Deus : amp;nbsp;Efau idcô reprobatum fuifte putant, quôd futura cius impictas Dci adoptionc indi gnû reddiderit priufquam nafeeretur. Paulus gratuirameledioné ftatucns,quærcndû eftedi/cri-men negat inhominû perfonis,ac primo quidéilludaxioma fumit,Qmi perditü fit àfuaorigi ne humanû genus,amp; exitio addidu,quicunquc falui fiunt,nônifi mera Dei gratia ab interitu li-bcrari.Ideôq; nó præferri alios aliis proprio meritoifed quûperæquc omnes gratia indigni fint, fèruari quos fuo arbitrio Deus elegit. Deinde altius côfcenditiquû Deus mudi fit opifcx,ftio iure ita efte vitæ Stmortis arbitrû,vt ratio nó fit ab co cxigédazfêd cius volûtas fit caulâ cauiàrû,vt ita loquar.Nequc vero hoc modo Paulus tyrânidé Deo affingit,ficuti Sophiftæ de abfoluta cius poteftatc nugantur.Scd quû habiter luce inacceftam,Sc indiciacius omnes abyftbs fupcrét,prüderer iubet Paulus in folo ci’propofito acquiefcercme fi homines nimis curiofi efte appct.ât,im-menfum illud chaos omnes illorû lênfus abforbeat.Stultc ergo ex hoc loco æftii^i^t quid.â,quu ex duobus fratribus altcrû Deus elegit,altero pofthabito: præuifa fuifte vtriufqu^ mérita. Nam vtdiffcrretlacobabElàujncceftefuicipfumà Deodifcerniialioquifratrinôdftfhfihsfutur’c-rat.Et ftmper illudPauli memoria tenendû eft,ncminé præ altero cxcellcrc fua induftria aut vir tute,fed lôIaDei gratia.Cætcriim quâuis parcs cftent natura ambo fratres,inEfau tamé perfona quafi in fpcculo,Moles nobis rcpræicntat quales fint omnes reprobi,qui fuo îgenio rclidi,a Spi tuDei nó gubcrn.îtur.In perfona autélacob oftedit nó efte otiofam adoptionis gratiâ in eledis: quia Dominus e.î fua vocatione efficaciter obfignar. Vndc ergo fit vt venalem habcat primoge nituram Efàu,ni fi quiaSpiritu Dei priuatus,tcrram duntaxat làpit’vnde fratri lacob vt fc proprio vidu fraudans,inediam patienter ferat,nifi quia Spiritu fàndo duce ftipra rnundum fê at-tolIitjSc ad cæleftem vitâ afpiratfProinde diftamus quofcunquc Spiritus fui gratia nó dignatur Deus, animales efte ac brutos,amp; vfqucadeo deditos caducæ vitæ,vt de fpirituali Dei lægno non cogitent :quos verb Deus regendes fufeepit, non itateneri implicites carnis illeccbris, quin
-ocr page 199-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;185
fupcrnæ vocation!intcnti lînt. Vndcfequitur, rcprobos omîtes manerc dcmerïos in corrupte-lis carnisiEleàos vero Spiritu fanclo renouari-vc fint i?ei figmentum adbona opera crcati.Si-quis cxcipiar.pofTe Deo parte culpæ afcribi.qui ftuporem Stprauas cupiditatcs reprobis ingcii i-tas non corrigit:folutio in promptu eft,côfcicntiæ ipforiim teftimonio,quo damnarc ïc cogun-tur,Dcum ab fol lu. Quare nihil aÄid fuperefi-, nifi vt à facie Domini fileat omnis caro, ac tetus mundus fe obnoxium cfTc confitens eius iudicio,humilietur potius quàm fûperbè litiget.
50 Tac me comedere mne de rufà. Quanquam his verbis déclarât Elau,fc minime appetere lau-ritias,fcd qualicunque cibo côtenturri cfle(vtpote qui pulté à colore,faporis immemor,contem-ptimdefignat) coniieere tarnen licet, rem (crio animaduerfim fuiffe à parétibus. neque enimex rc ludicfa nomen illi fuiiTet impofitû. Cæterùm quôd appétit, St rogat, nibildû in eo repichen ■ ûonc dignum admitrit:{cd vbi dicir,En ego mohanad quid mihi primogenituraeprofanam çu-piditatcm,terra’quc Stcarni prorfus àddiâam prodit.Neque vero dubiû eft quin ex animo tefte-tur fc mortis fenfu vrgeri.Fallûtur eriim qui fie accipiüt eius verba,Ecee morior,acfi diuturnæ vitæ fe fore negarer,quia vcnâdo quotidie feris obieâus verlatur in dilcrimine. Ergo vt prælen tem morte effugiat,primogcnitura cibûrediminneque tarnen idco definit grauiter peccare,dum primogenituram nihili ædimat, nifi in bac vita profit. Nam bine fit vt fpirituale bonû terreno amp;nbsp;caduco permuter.Qua rationc vocat eumApoftolus profanüm ivtpotcqui inp: âeienti vita ftibfidés,altius non afpirct. A tqui hoc demû fuilTet verè fipcre,ccntû potius obircmortes,quàm fc primogenitura abdicarc,quæ adeo vnius æcatis angulbis inclufa nô erat, vt cæleftis vitæ per-petuitate ad pofteros quoque tranfmitteret.Niinc vero quia nullâ, nifi in mudo, fœlicitatc con cipit Efau,anima eius in pulmcnto fepultacft. lam fibi quifque noftrû profpiciar : quia terreftre nobis omnibus ingeniû eft,fi naturâ fequamur ducé,cælefti hæreditate facile nos abdicabimus. Veniatigitur fubinde in métem Apoftoli exhortario, Ne fimus profani quemadmodum Efau.
55 ummihi Nonagit crudehter Iacob cumfratre, quia nihil illi eripit, fed tantum con-firmationé appétit iuris fibi diuinitus conceffifldquc facit pio confilio,vt elcdionis fuæ fidémelius indeftabiliat. Intcrcaftupor Efau notandus eft,qjuiinterpofito Dci nomine primogenitura vendere non dubitat.Quanuis prius fame,tanquam oeftro pcrcitus,ad pulmentum inconfidcra-tc ruerct: vbiexadlumcft iufiurandum, tuncfaltcm aliqua obrepere debuit religio,quæbrutam CLipidiratem corrigeret. Atqui vêtri addiôtus,ingratitudinis fuæ teftem conftituit Deum ipfum;
54 Ef laabdedic. Quanquaprimafpecicfrigidaamp; fupemacuaelfe videturnarratio; magnu tarnenfubeft pondus. Primo enim commendat MoftspietatemGndi Iacob,quôd adcælcftem Vitam adfpirâsjcibi appetitum frænare potuerit.Ccrtc nô erat ftipes:cibum,quo fimem fedaret parando,ftomachum magis irritauerat.Quaread tolcranda incdiam,fibi vim facere necefte ha-buit.Carni verb in hune modû domandæ nunquâ par fuifTet, nifi in eo viguifTct fpirituale mêlions vitæ defiderium. Ab altera parte paucis verbis emphatice traducitur miraEfau fratris fè-t curitas,co)wdK,tó/f,p,TexïMtof.quorfumhxc quatuor ponuntur; Nempe vt feiamus quod continuo poft fcquitur,pronihiloduxifTc illudincóparabilcbonu quo priuatus crat.Celebratur ab hiftoricis Laccdæmonii captiui querimonia. Exercitus diu obfeifus, propter aquæ inopiam ho-ftibus fe dediderat.Poftquâ è fluuio biberût,O cômilitoncs(dixit ille;quantulavoluptatc inæfti-mabile bonû perdidimus.Mifer ille,rc£fin6ta fiti ad fe reuerfus,amiflam libertatem gemcbat.E-fau faturatuSjfe longe præftantiore bono,quam fint centû vitæ,fpoliatum non expcndit,vtpa-bulumfemihoræ redimeret. Ita folent profani omnes : alienaticælefti vita,nihil fc iaâüræ fe-Ciftclenriunt, donee à cælo fulminer Deus. Quandiu potiuntur carnis votis,à tergo illis eft ira Deinta fit vt ftupidi pergaiit in fuum exitium. Qu^are difeamus, fiquando mundi illecebris dc-cepti,a rcéla via dcflexcrimus,cclcriter nos expergcfaccre. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. XXVI.
I r^Tfint fames in terrapræter famem priorem quæ fueratin diebusAbra* L_hâm,amp;perrcxit Ifhâc ad AbimélechRegem Pelefthim inGerar.
J Et vifus eft ei Dominusjamp; dixit,Ne defeendasin AEgyptumzhabitain terra-quam dicam tibi.
J Inhabitaterram hanc,amp;erotecum,amp;benedicam tibi: quia tibi amp;feminituô . dabo omnes terras iftas:amp; ftatuâ iuramentû quodiuraui ad Abrahâpâtre tuû. 4 Et multiplicare faciam fernen tuum ficut ftellas cæli,amp;dabo femini tuo om nés terras iftastbenedicenturquein femine tuo omnes gentes ferræ:
Eo quod obediuerit Abraham voci meæ,amp; euftodierit euftodiam meâ,præ-ccptamea,ftatuta mea,amp; Leges meas.
Et habitauit ifhacinGerar. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m iiii
-ocr page 200-Cap.XXVI.i84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
7 Et interrogauerût viri loci de vxore cius,amp; dixit, Soror mea cft.quia timuit dicere,Vxor mea eft:ne forte occiderent me viri loci:propter Ribcâh quiapul chra afpeôlu erat.
8 Et fuit,quum prologati efient ci ibi dies, afpcxft Abimélech Rex Pelifthini per fencftram,amp; vidit,amp; ecce If bac ludebat cum Ribcâh vxore fua.
9 Et vocauit Abimélech lfhâc,amp;dixit,Verc ecce vxor tua cft:amp; quomodo di-xiiti,Soror mea efteEt dixit ad eûlfhâc,Quia dixi,Nc forte moriar propter ea.
lo Et dixitAbimélechjQuidhocfecifti nobisepaulum abfuit quin dormierit v-
nus c populo cum vxore tua,amp; venire feciffes fuper nos delidum.
Il Et præccpit Abimélechomni populo dicendo, Quitetigerit virumhunc, vxorem eius,moriendo morietur.
12 Et feuit If hâc in terra ipfa,amp; reperit in anno ipfo centum modios:amp; bene Ji-xitei Dominus.
IJ Et creuit vir,amp; perrexit pergendo,amp; crefeendo, donee crefeeret valde.
14 Et fuit ei poffeflîo pecudumamp;poirelTioboumjôf prouentusmultus,amp;inui-derunt ei Pelifthim.
xç Et omnes puteos quos foderat ferui patris fui in diebus Abraham patrisfui» obthurauerunt Pelifthfm, amp;nbsp;impleuerunt eos terra.
Et dixit Abimélech ad lfhâc,Abi à nobis:quia fortior es nobis valde.
17 Et abiit inde Ifhâc,amp; manfit in vallc Gerâr,amp;habitauit ibi.
18 Et reuerfus eft Ifhâc,amp;fodit puteos aquæ quos foderant in diebusAbrahâm patris fui:amp;obthuraucrant eos Pelifthim mortuo Abraham: amp;nbsp;vocauit cos no minibus fecundum nomina quibus vocaucrat eos pater fuus.
19 Et foderunt ferui Ifhâc in valle,amp;inueneruntibiputeum aquæ viuæ.
20 Et litigauerunt paflores Gcrârcum paftoribus Ifhâc,dicendo, Noftraefta-qua.amp; vocauit nomen putei Héfec:quia litigauerunt cum eo.
il Et foderunt putcumalium,amp; litigauerunt etiam fuper eo:amp;vocauit nomen cius Sitnâh.
a Et trâftulitfcindc,amp; fodit puteum alium,amp; non litigauerunt fuper co:ôrvo cauit nomen eius Rehoboth: amp;nbsp;dixit. Quia nunc dilatationem fccit Dominus nobisjamp;creuimusin terra.
2j Et afeendit inde in Beer-fébah.
24 Et vifus eft ei Dominus node ipfa, amp;nbsp;dixit, Ego ftim Deus Abraham patris tui:nc timeas,quia tecum fum,amp; bencdicam tibi,amp; multiplicarefaciam lémê tuum propter Abrahâm feruum meum.
Et ædificauit ibi altare,amp; inuocauit nomen Domini,amp; tetendit ihi taberna-culum fuum:amp; foderunt ibi ferui If hâc puteum.
Et Abimélech perrexit ad eum ex Gerâr, amp;nbsp;Ahuzâth yû erat ex amicis eius, amp;nbsp;Phicholprinceps cxercitus eius.
*7 Et dixit ad cos Ifhâc,Cur veniftis adme,amp;vos odio habuiftis me,amp;emififtis me ne cflem vobifeume
Et dixerunt, Videndo vidimus quod effet Dominus tecum,Stdiximus, Sit nunc iurametum inter nos,inter nos amp;nbsp;inter te,amp; percutiamus fadus tecum, *9 Si fcccris nobifeum malum: quemadmodum non tetigimus te, amp;nbsp;quemad-modum fecimus tecum duntaxatbonum, Ôfdimifimus te in pace.tu nunccs benedidus Domini.
-ocr page 201-IN GENES.
18s -
50 Et fccit eis conuiuium,amp; clt;lcrunt,atque bibcrunt.
Et furrexerunt mane : amp;nbsp;iurauerunt alter alteri : amp;nbsp;deduxit eos If hac, Si abie-runt ab eo in pace.
Et fuit,in die ipfa veneruÄt ferui if hac,amp; nuntiauerut ei de putco quern fo-derant,amp; dixerunt ci,Inuenimus aquam.
B Et vocauit eum Sibhah: idcirco nome vrbis eft Beer-fébah vfque ad dié hac. 34 Et erat Efaii quadragenarius, Si accepit vxorem lehudith filiam Beeri Hit-tæi,amp;Bofmathfiliam ElonHittæi.
3S Et irritabant fpiritum ifhac Si Ribcah.
1 Efßetßime;. Eodem fere tetationis gencre quo probatus bis fuerat Abraham,Ifaac quoque filium vexatû fuifTc refert Mofès.Quàm verb durus amp;nbsp;violcntus fuerit hie infultus,antehac ex-pofui.Molefta iam amp;nbsp;afpera crat ilia conditio, quod Deus feruos fuos in terra qua ft illis datu-rum promiftrat,hofpites volcbat efTe.qui fubinde in nouas ftdes migrarent: fed hoc minus to-lerabile videtur,quôd ne illic quidem percgrinari,ac inftabilc,motoriamque (vt ita loquar) vi-i tam agere palTus cft,ftd propemodum fame confccit.Quis non diccret Dominum fui oblitum, vbi filiis fuis quos in fidem,cur.4mque fuam recepit, ne parce quidem amp;nbsp;tenuiter alimeta fuppe-ditatîVerùm ita fanftos patres exercuit Deus,vt corum exemplis cdelt;äi,non fimus in tentatio-nibus nimis effocminati amp;nbsp;molies. Q^od ad verba pertinet, quanquam duplex fuit fterilitas té-pore Abrahæ,Mofts tarnen nonnifî vnius meminit,cuius recentior erat memoria.
t ^uifusefleiDomimii. Nolidubito quin caufæ fit redditiocur ftpotius Ifaacin illam regio-nem contulerit,quàm profedus fit in AEgy ptum,quod forte illi commodius fuiflet: ftd cæle-fti oraculo rctentumfuiffe docct Mofes, vt non fuerit libera optio .Nunc quæritur,cur Dominus Ifaac proh ibeat ab AEgypti accefiu,quo patrem cius defeendere pafius fuerat. Tametfi non exprimitur à Moft ratio, coniiccre tarnen licet, iter illud magis periculofum filio fuific. Pote-rat quidem hune quoque Spiritus fui virtute inftrucre Dominus, vt patrem eius Abraham, ne cum AEgypti fœcunditas, amp;nbsp;dcliciæ fuis illccebris corrumperent : ftd quia co temperamento fideles fuos gubernat, vt non ftatim corrigat omnia eorum vitia, amp;nbsp;in folidum purget : corum infirmitatibus occurrit,amp; idoncis rcmediis mala quibus illaqueari po(Tent,anticipat. Quia igi-tur plus infirmitatis efft cognouit in Ifaac quàm in Abraham fuerat, diferimini cumobiieere noluit. Fidelis cnim eft qui fuos tentari non finit vltrà quàm funt ferédo. Sicut autem ftatuen- gt;.Cor.io,f,,, dum cft.quâlibet arduæ tentationes, amp;nbsp;oncrofe nobis incumbant, nunquam auxilium Dei no-bis defore ad vires fuggerendasnta viciffim cauere oportet ne temerè irruamus in pericula: ftd fua quenque imbccillitas monere debet,vt folicite amp;nbsp;timide ft contineat. Habita w; terra. lubet fubfidere in terra promiffa:ftdea legevt inquilinus ineaverfetur.Atqueita fignificat nondum adefie tempus quo fruatur eius dominio. Spe quidem hæreditatis promiflæ animum eius fu-ftentat : ftd hune honorem vult haberi verbo fuo, vt inter externas agitationcs intus quiefeat Ifaac.Et certè nunquam meliori fulturx innitimur, quàm dum ab ore Domini fufpcnfi,poft-habito rerum præfcntiumafpeôlu,bcnedi(âionemeius quæ nondum apparct,fiducia apprehen-dimus. Cæterùm promiffionem antè datam rurfus inculcat, vt ad parendum alacrior redda-tur Ifaac.Sic enim ab ignauia ftruos fuos cxpcrgefacere folct Dominus, vt ftrenuc fibi militer, dum fubinde affirmât non irritum fore eorum laborcm. Etfi enim gratuitum amp;nbsp;liberale obft-quium à nobis tanquam pater à filiis,exigit, cb tarnen vfque ft demittit ad captum noftrum, vt oftenfopræmio nos inuitet arque hortetur.
y Eo cjHodebediuerit Alraham. Non intelligit Mofts,Abrahæ obedientiam fuific caufam cur ci firma, ratâque fuerit Dei promiffio : ftd fuprà capitc zz.d.iS, vbi fimilem locum habuimus, diétum fuit quodgratis fidelibuslargitur Deus, interdum ipfis præter merirum aferibi, vt fuum ftudium probari Domino feientes, ft totos arden tins in eius cultum addicant amp;nbsp;impen-dant.Ita nunc Abrahæ obedientiam commendat, vt ad cius imitationem ftimuletur Ifàac. Tametfi autem nondum erant feriptæ leges, ftatuta, ritus, præcepta amp;nbsp;cæremoniæ, his tarnen vo-cibus vftjs eft Mofts, quo melius exprimeret quàm ftdulb vitam ftiam compoluerit Abraham ad vnius Dei arbitrium : qu.àm ftudiofè abftinucrit ab omnibus Gentium inquinamentis,5c quàm exadè tenuerit redum pietatis curfum, ne deflederet ad dexteram, vcl finiftram. Nam his elogiis Legcm fuam fæpe Dominus célébrât cohibendæ lafciuiæ noftræ caufa:acfi dicerer, nihil illic ad perfeétam régula deefie; ftd omnes abfolutæ fanditatis numéros cam compledi. Senfus eft igitur,Abraham vita fua penitus ad Dei nutû formata, in puro eius cultu ambulafie.
-ocr page 202-Cap.X X V I. 186 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
7 Et nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niri loci nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rctcrt Mo{cs,finiili modo cjio patrcni Abi «.bam, tciira-
tum fuiiTe Ifaac in vxoris raptu. Necdubium eft quin per illius veftigia dedudus fucric, vt fi-militudine ipfaadmonitus/efocium adiungerct eius fidei. Quanquamhac in parte vitium pa-tris fugcre potius debebat, quàm imitari. Nec enim dubium eft quin fatis teneret,matris pudi-citiam bis fuiiTe in magno diferimine : 8e quanuis mirabilittr Dei manu erepta foret, vtrun-que tarnen fuæ diffidentiæ poenas dcdilTe.Quod ergo nunc Ilaac ad eundem impingit lapidcm, in eo excufari non poteft eius focordia. Expreffis quidem verbis vxorem non abnegat : fèd in co primum culpandus eft, quod lèruandæ vitæ caufa, ad fimulationem mendacio non abfuni-Icm confugit.deinde quod vxoremà fide coniugii.abfoluens, alienis proftituit. Sed præcipuc culpam,vt dixijcxaggerat, quod domcfticis exemplis non artendens, fponte illa in manifeftum difcrimen proiicit. Vndeapparct quanta fit naturænoftræ addiffidentiam propcnfio,amp; quàm facile fit in rebus perplexis confibo deftitui. Quum autemtot periculanos vndique circun-flrent, rogandus eft Dominus vt nos Spiritu fuo confirmet, ne mentes noftræ metu amp;nbsp;trepi-datione ditfluant amp;: cuancfcant:alioqui fubinde perperam aliquid tentare continget, cuius fta-tim,amp; tarnen iêro nos pœniteat.
8 Aßiexit Ahimelech Rex Pclifîhhfiperfineflram. Mira Del illdulgentia, quôd non modo dupli-cem culpam ièruo fuo ignofeere dignarus eft, fed manum etiam illi porrexit, amp;nbsp;rcmedio mature adhibito,quod illc fibi accerfierat malum ,mirabiliter auertit, Non paftiis eft vxorem è gre-mio eius rapi, quod bis Abrahæ contigcrat,{cd excitauit Regem profanum, qui ftultitiam eius placide amp;nbsp;fine moleftia corrigerct. Cxterùm qüanuis taie fuæ benignitatis exemplum propo-nat Deus, vt fideles fiquando lapfi fuerint, fibt clcmcntcm amp;nbsp;propitium fore confidantifecuri/ tas tamé cauenda eft, quando videmüs fingulari priuilegio exemptam à. prebro fuifie fanftam mulievem, quæ tune vnica Ecclefiæ erat in terris mater. Intcrca coniiccre licet ex iudicio Abi-melech,quàm fanftè amp;nbsp;pudicè verfatüs fucrit Ifaac, in quem finiftra ftifpiciocadere nópotuit. deinde quanto maior tunc viguerit intcgritas,quàm noftro feculo.Cur enim non damnat Ifaac feorrationis’ nam probabile crit,aliquid flagitii latere,quum fororis nomen aftutc obtendens, vxorem cfic tacite negaret.Ego igitur non dubito quin religio, vitæque boneftas ad tuen dam e-ius exiftimationem profuerit. C^o exemplo docemur fie eolendam efle iuftitiam tota vita, ne quid de nobis fceleftum vel turpe fufpicari poffilit homines. nihil enim eft quod melius ab o-mni infamiæ nota vindicet, quàm vita pudicè amp;nbsp;temperanter aéia. Addendum tarneneft illud quoque quod pofterius attigi,non ira vulgatas amp;nbsp;profulàs illo tempore fuifie libidines,vt de ho-{pire non improbo obliqua fufpicio animum Regis fubirct. Quarc fibi facile pcrfuadet,Rebcc-cam vxorem elfe, non feortû, Inde etiam probatur leculi illius caftitas,quôdfamJliarcmlufuni Ilàac cum Rebecca pro coniugii indicio accepit Abimclech. Non enim de coitu loquitur Mo-fesjlèd de aliquo liberiorcgcftuiqui vel difiblutæ lafciuiæ,vcl coniugalis amoris teftis cfiet.Nuc eô perrupit licentia,vt mariti difiolutos vxorum cum alienis lufus taciti ferre cogantur.
lo c^uid hocfeaßj mbifi Non caftigat Dominus Ifaac ficut erat promeritus : forte quia non ita ad patientiam inftruôlus erat vt pater, quare ne ipfum exanim,et vXoris raptus, cleméter Deus anteuerrit.Quo tamen plus vcrecundiæ afferat reprehenfio, magiftrum amp;nbsp;ccibrem illi deftinac hominem profanum. Àdde quôd non tam noccndi,quàm exprobradi animo,eius ftultitiâ ob-iurgat Abimelech.Hoc verô penitus animû fmfti viri vulncrarc debuit,quum delißum luum videret etiam cæcorum iudicio obnoxium efie. Quare meminerimus in luce quam nobis Deus acccnditjcfieambulandum: ne increduli ipfi qui tenebris ignorantiæimpliciti funt,ftuporé no-ftrum coarguant.Et certc quum voci Dei obtemperarc negligimus,digni fumus quos ad boucs amp;nbsp;afinos ablegct.Non exagitat quidé, nec perfequitur Abimelcch rotum pcccati'i Ilàac, led vna tanriim culpæ partem attingit. Vcrùm leuiter vno hoc verbo admonitus debuit vitro ft d.ina-re,quôd ft amp;■ vxorem Deo non cómcndans,qui ft vtriufque cuftodc fore promiftrut,fua incrc-dulitate ad illicitum remedium delapfus eflet. Hocenim proprium habet fides, quôd nos intra metas diuinitus præfcriptas continet,nequid tentemus nifi ex eius mâdato,vel permifiii. Vnde ftquitur vacillafic fidem Ilàac,quû ab officio mariti defiexit. Colligimus præterca ex verbis A-bimelecb.fenfumhûc gentium omnium animis infixum fuilTe, vt làncfti coniugii violationem crimen cfiefcircntcxlcftivindióladignum,fiblquc.iDei iudiciometucrent. Namctficraffis nebulis obtenebratæ funt hominum mentes, vt fubindc halIucincntur,Deus tarnen aliquod iu-fti amp;nbsp;iniufti diftrimen manere voluit, vt fuum quifque reatum circunferat, fintque omnes in-excufabiles.Quôd fi incredulos quoque ad fuum tribunal citatDeus,ncciuftamdamnationetn effugere patitur,qu.im horribilis pœnanos manet, fi notitiam quam Deus confeientiis noftris infculpfit,malitia noftra dclcre conamur?
Il EfprxcepitA.binulecb. Quôdcapitalepœnamdenuntiat,fiquishominiinquilinoiniuriam
-ocr page 203-IN GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;187 .
feccritjfingulari priuilegio hoc fuiffe cdidu coniicere licet. Ncquc enim cinußibct iniuriæ tam rigide vindicari folét. Vnde porró hoe ftudium Regi, vt fanftioré habeat Ifaac omnibus indi' genis,5f cum ferc fibi xquiparct, nifi quód in co relucct quædâ Dei maieftas, quæ talem ei redc-rentiam conciliate Deus autem vt ferui fui infirmitaté fublcuct,modis omnibus ad hunc fauo-remprofani hominis infleditanftnum. Nee dubium eft quin Regem ctiam eins verccundia impulcrit ad cum tarn folicite tuendum. Namhomine trepidum cfle videns,qui propriæ vxo-ris iadura vitam redimere paratus fuerat,co propenfiorc animo fauet cius periculis, quo tutus in ftja ditionc,ftcurulque degat.
IX ïtfenit if bac. Hîc Mofes narrare pergit quomodo Ifaac manifeftum fruftû perceperit pro-miffx fibi à Deo benediftionis. Dicit cnim,quû lêminafrer,prouentum centuplo fuifte maioré; quæ rara eft etiam in illis terris vbertas. Addit etiâ fuifte diuitem pecoris, habuifte amplum fa-niulitium.Horû vero omnium laude tribuit Dei benediétioni : ficut etiam habetur in P/âlmOj pySiu?.«.» Dominum fuis dormientibus affatim fuggcrerc quod illis fufficiat.Quæritur tarnen quomodo fercre potuerit Ifaac que Deus tota vitaperegrinari iubebat. Sunt qui putât agrû aliqué emifte, amp;nbsp;ita vocem njp,ii^tcrpretantur pofteffioné: ftd contextus eorû erroré coarguit:quia paulo póft nulla venditio fandum virum morata eftquominus vafa alio trâffcrret:dcindc quum eius vocation i,Deiqucmandato agrorum emptio contrariacfter, hoc proculdubio tamnotsbile vitiû nô præteriiftctMofes. Addc quôd dû ftatim fit exprefta métio tabernaculfhinc colligimuSjquo' cunque veniftetjhofpitis more precariô habitafte.Ergo tenédum eftjfàtionem hanc in agriscon-duâitiis efte fadam. Quanquam enim pedem nonhabebat propriæ pofteffionis, vt tarnen officium boni patriffamili.îs præftaret,familiæ fuæ vidum parare debuit;amp;fortè eius fedulitatem acinduftriamacuitfamcsjvtfibiin pofterumdiligentius profpiccret. Memoria tarnen repeterc conuenit quod nuper attigi,abundantiam quam fuo labore adeptus eft,Dei gratiæferri acceptâ.
T4 Et in^derunt ei philifihim. Docemur hac hiftoria benedidiones Dei quæ ad præfentis ac ter-renæ vitæ vfum fpedant,nunquam puras efte amp;nbsp;liquidas, ftd permixtas aliquibus molcftiis,ne focordiamex nimia quiete amp;nbsp;deliciis côtrahant. Quare difeamus omncs,nô nimis cupide magnas opes appctcre.Siqua inquietiidinc vexetur diuitcs,fciant fc expergefieri .i Domino, ne fuis lautitiis indormiâtipaupcrcshoc folatio fruâtur,quôd inopia fuis etiam cômodis nô carer.Neq,-enim vulgare bonû eft,extra inuidiâ,tumultusamp; rixas viuere.Siquis obiiciat,Kocin gratia non cfle imputandû,quôd Deus Ifaac opibus amplificans,inuidix,contcntionibus, amp;nbsp;multis turbis cumexpofuit:folutio in prôptu eft,molcftias omnes quibus fuos Deus exercer, nô obftare quo-minus quæcunque largitur beneficia,paterni eius amoris guftû rcrineât Denique fie tempérât que in hoc mûdo fauoré déclarât filiis fuis,vt acerbis interca pundionibus eos extimulct ad cæ leftisvitæ rcfpedû. Cæterùm non leuisifta fuit tentatio, quôd elementumbeftiis etiâ omnibus cômunc,fandoPatriarchæ negatû cft:quo æquius nos ferre decet mediocres iniurias.Quôd fi-quando indigne læfi efferuefeimus, fubeat in memoriam.nondum fairem adeô immaniter no-bifeum agi vt cum fandollàac.quide aquacertare coaduseft. Addcquôd non fimpliciterere-ptum illi fuit aquæ elemctum,fcd obruti funt putei,quos fibi 8r pofteris foderat Abraham.Ex-trema igitur fuit ifta crudelitas, hofpitem non folùm omni officio fraudarc, fed etiam cripere quod paths fui labore quæfitum,finc cuiufdam incommodo poffidet.
16 DixitetiamA],:melech. incertû eftfpôtcncexpuleht Ifaac Rex Gerarex fua ditione,an aliô côcederc iufteritjquia videbat popularibus efte inuifum- Potuit enim hoc modo amicè illi côfu-lere.quanqua verifimileeftalienatû fuifte eius animû ab Ifaac.nâlub finem capitis référer Moles,odiofè de ipfo quoqj,vt de aliis,conqueftû fuifte fandû hominé.Sed quia de eius alfedu nihil certo aflerere poftum’, tcncre fufficiat quod plus habet mométi : fieri cemuni hominû malitia, vt vulgo lufpedi fint qui longe fuper alios eminét.fatietas enim ferocitatem parit .Quare nihil magis procliueeft,quàm vt fuperbè le iadent diuites,féquc infolentius quàm par fit,efferant,amp;’ fuæ potcntiæ ncruos intendant ali is opprimendis.Nulla quidem talis fufpicio cadere potuit in Ifaac : fed communis vitii inuidiam fuftinuit. Vnde colligimus quanto vtiliornobis fæpe fir,amp;: magis optabilis mediocris fortuna, quæ faltcm quictior eft, nec tam expofita odiorum procel-lis,vcl finiftris fufpicionibus obnoxia. Cæterùm qu.àm rara amp;nbsp;infolita f^uerit Dei benedidio in augendoIfaac,hinccolligitur,quôdeius opes tamRégi qu.àm populoformidabiles funt.Co-piofa quidem à pâtre hærcditas illi obucncrat:lcdMolès oftcndit,ex quo terram illam ingrclTus eft,ita breui creuifte vt incolis vifus fucrit minime tolerabilis.
j8 itßditputeosaqute. Primum videmus landûvirû ta odiofum fuiftevicinis,vtcoadusfueric flbi receftùmquærere aquarûinopé.Nullaauté æquèmolefta,amp; ad vitæ vfumincômodahabi-tatio,quàm quæ aquarû penuria laborat. Addc quôd pecoris copia,amp; feruorû amplitudo inftar parui excrcitus,aquatione opus habcbat.quare vidcm’miris anguftiis fuifte cóftridü.Quod au-tchæc vltimaneccffitaseûadtcntâdâ vindidânô inftigat, fingularis tolcrâtiæ fignücft*Scim’
-ocr page 204-Cap.X X V I. 188 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
enim vt fxpe humanis Sc modcftishominibus paticntiam cxtorqueant leuioreS iniurix Siquij vires dcfuifle obiiciat:fatcor quidem bello gerendo parem no fuiflc. fed quu pater Abrabâ quadri ngentos (eruos armauenr,ipfe quoque cenè habuit (eruorû turmam,qux vim à vicinis illata facile rcpellerct. Cætcrùm fpcs quam fequutus erat, quum in vallem Gerar cócederet, iterum il-li repente abfeinditur. Sciebat patrem Abraham illic propres puteis,amp; «à fc reperris vfum efle. Q^anquam autem occlufi erant, latis tarnencrat venas aquarum cognitas habere,ne fodiendo laborem fruftrà impenderet. Porro quod putei poft Abrahæ difccftiim obftruâi fucrant, hinc colligitur quam parum gratus fuerit hofpes incolis. Quanuis enim puteis ipforum regio mc-lior redditacfict,hac tarnen vtilitate fe priuaremalunt,qu;'im habere vicinum Abraham, nequa enim commoditas ipfum inuitet, obduâis puteis viam illi quodammodo præcIudunt.Mos vc-tcribus fuit,fiquem volcbat extindum Sc refeäum ab hominum focietatc, intcrdicercaquaamp; i-gni.Philifthini vt è fua vicinia Abraham fubmoueant,ei fubtrahuntaquæclemcntum. v«a«lt;f eo! nomintbn-s. Noua puteis nomina non indidit, fed quæ impofita fucrant .à pâtre fuo Abraham in vfum rcftituit,vt bac memoria vêtus poffeffio renouarctur. Sed fuperuenies violentia muta-re nomina ipfum cogit, vt faite monumeto aliquo tcftatü faciat, ac Phihfthinis exprobret qua fecerant iniuriam.Nam quum puteum vnum vocat ïurgium vel rixam,alterum Hoftilitatem, iure,vel honefto titulo poffiderc negat qtiod hoftiliter vel prædonum more rapucrint. Interim rcputarc conuenit inter iftas rixas non minus afperum fuifte illi certamen cum fiti amp;nbsp;aqux in-opia,qua ilium conficeretentabant Philifthini.ficcnimtcxendacfthiftoria.Primùm fuo more breuiterperftringit Moles reifummam,quôdfcilicetlfaac in animo habucrit putcos olim à pâtre inuentos rurfus fibi aptarc, amp;nbsp;quafi poftliminio rcpcterc amiftam poftcffionem. Deinde fufins exequitur,quum opusaggreftiis foret, fuo laboreinique fraudatumefle. Quôdautemin tertio puteo gratias Deo agit, amp;nbsp;Latitudines ideo appellat quôd per Dei gratiam hberior aqua; copia nunc fuppetat:fpecimen eft inuiftæ patiétiæ. Ergo quâlibctduriter vexatus fuerir, quum tarnen moleftiisdefunftus tam placide gratias agit Deo,amp;eiusbonitaiem célébrât,fc inter medias turbas compofitum,amp;: fedatum animum rctinuifte oftendit.
îj U dfcenJic w Reerfebd. Sequitur vbcrior côfolatio, amp;nbsp;ad rccrcandum fanéti viri animum plane cfficax. Quôd tranquillo puteo fruitur,indc iamagnofcitpropitium fibi efle Deiim-Scd quia apud fideles plus habet póderis vna vox Dci,quàm bonorum omnium cógerics: nó dubiu eft quin lætius oraculù hoc exceperit Ifaac, qua fi mille nedaris riui fluxiflent. Et ccriè Mofes confultô gratiam hanc,quôd cum Dominus verbo fuo crexit,magnifiée cômendat : quo difca-mus reliquis Dei bcncficiis ita fuum honoremtribuere,vt palmam femper obtincat paterni a-moris tcftimoniü, quod nobis verbo fuo reddit. Viâus, veftitus, bona valetudo,pax, abi pto• fperifucceflusdiuinæ bonitatis guftumnobis prxbcnt.fcd quum familiariter nos alloqi’butjac difertè pronûtiat fe efle patrem,illic verô eft quod nos ad fatietatem penitus reficiat. Quænam migrandi caufafucrit vt Ifaac afcédcret Beerfeba in vêtus patris hofpitiû, non explicit Mofes. fieri poteft vt Philifthini fubindc cum laccflerc nó deficrint:atque ita Sanftus vir implicabilis eorû malitia: pertæfus, lôgius difccflerit.Temporis quidem circüftantia probabilc facit ,moe-ftum Sc anxiumfuifle.Ex quo appulit in locum ilium,prima node Deus illi apparet. hicnota-turaliqua temporis opportunitas. Porrô quotiesantehacretulit Mofts Deum apparuifle A-brahx, fimul docebat Sandum virum vel grauibus curis torqueri, vel perplcxum teneri in a-liquo timoré,vcl demerfum efle in triftitia,vcl poft multasærumnas quafi laflitudinc con-fedum:vt conftarct rcmpeftiuè,ficuti pofeebat ncceflitas,manum .à Deo illi porredant)«^ ma-lis fuccumberet. Ita nuncad Ifaac venireinterprctor,vt variis milèriis defeflum S.' icmifra-dum inftaurct.
14 Et utßff eßet Dominus. Vifiohxc, ficut alibi diximus,præparatiofuir, vt Deum attentius audiret, ac certior fieret fibi negotium elfe cum Deo. Sola cnim vox, minus habuiflet cnergiæ. A pparct ergo Deus, vt fidem, ac rcucrcntiam verbo fuo conciliet. In fumma,vifioncs fuerunt Diuinæ prælêntiæ quafi lymbola, ne dubitarent fandi Patres Deum efle qui verba fadurus c-rat. Siquis obiieiar, non làtis hoc firmû fuiflc, quû fimilibus præftigüs fepe ilhidat Satcâ, fitquc velut Dei fimia: tenendum memoria eft quod alibi diximus,dilucidam, Sc minime ambiguam notam Dei vifionibus fuifle infculptam, vnde cas à fallaciis certô difeernerent fidèles, ne fides corum fufpéfa foret.Et certè quu Satan nónifi in tenebris illudat, ab hoc periculo eximit Deus filios fuos, vultus fui fplédorccorfi oculos illuftrâs. Cæterùm gloriâ fuâ nôin folidû patcfccit Deus fandis Patribus,fed forma induit ex qua cum pro captus fui modulo agnofccrct.nam vt immenfa eft Dei maieftas,ncqi humano fenfu cóprchédi poteft. Sc fua magnitudinc totum mu-d'j abforbet. Adde quôd ad Dei præfcntiam necefle eft homines pro fua infirmitatc non modo
-ocr page 205-I N G E N E s.
Iiqucfccre,fcdprorïusinniHiIumredigi. Quarc non fignificat Mo {es vifîimfuifTe Deumqualis Si quantus in fe eft,{ëd prouteius confpeétum ferre poterat Ifâac.Cæterùm quôd diximus vifio-nem Diuinitatis tefté fuiffe, vt fides côftaret oraculo,ex contextu melius patet.Neque cnim mu-tum {pcôlrum fuiefèd mox (èquutus cft fèrmo,qui fidem adoptionis gratuitæ,amp; falutis ftabilirec in animo Ilàac. yww De«^ Abraht^. Hue fpeôhat præfatio, vt omnium promifiionum, quæ faâæ ante fuerant,memonam renouer,ac mentem Ifaac dirigatad perpetuum fœdus,quod cum Abraham pereufium, ad pofteros quafi per manumtranfînitti debuit. Præfatur ergo Dominus fc ilium cfieDeum qui ab initioAbrahæ loquutus eft:ne hocoraculum à prioribus lèparet Ifaac. Qi^oties enim gratis fus teftimoniû répétât apud fideles,' nouas quidem fulturas fùppofuit eo-rum fidei,ipfàm tarnen in primo fœderc,quo fibi eos adoptauerat,nindatam manere voluit. Arque hæc nobis ratio tenenda eft,vt Dei promiirioncs,ficut indiuiduonexu cohærcnt,colligeredi fcamus.Et principium illud fcmperoccurrat,Dcum ram benignè nobis promitteregratiâ, quia gratis nos adoptauit. Ne timers. Q^oniam hæc verba alibi expofita funt,nunc ero breuior. Pri mô notandumcftjin hunefinem Deum alloqui fideles,vttranquillct eorum animos.Nam fub-lato eins verbo, vel ftupidos torpere, vel inquietudine torqueri necefle cft. Vnde fcquitur, non a-liunde prodire nobis pacem, quàm ex ore Domini, dum falutis noftræ præfidem fè reftatur. no quod tune immunes fimus ab omni metu: fed quia ad fêdandas perturbationes fatis efficax eft fi-dei fecuritas. Poftea Dominus amorem fuum ab effedu demonftrat,quum fe benedidurum I-faac promitrit.
»y it^dificamtibi. Ex aliis locis fatis cognofcimus,Mofèmhîcde folenni cuitu loqui.Nam interior Dei inuocatio neque altari indiget,nec pcculiarem habet loci dcledum. amp;nbsp;certum eft, Sandos,vbicunque agerenr, Deum coluiffe. Sed quia pietasteftimonium habere debet apud homines, 1 faac credo, amp;nbsp;confecrato altari profitetur fè verum, amp;nbsp;vnicum Deum co 1ère : arque hoc modo à polkitis Gentium facris fc difiûgirmec fibi vni,fcd torifamiliæ altare erexit, vt iIlic cum fuisomnibusfacrificiaperageret.Porro quum ad externa fidciexcrcitiacondirumfuenr altare, inuocatio Dei tantundem valet acfi dixiftet Mofes, IfaaccelebrafTe Dei nomen, amp;nbsp;de fua fide te-ftatum effe. Habet etiam alterum vfum vifibilis ifte Dei cultus, vt fcilicet homines pro fua infir-mitate ad timorern Dei fè cxtimulent,amp; exerceant. Adhæc, quum feiamus tune mandata fuifie facrificia,tenendum cft,Ifaacnontemerè lufifTein Deo colcndo,fedfidei rcgulam feruafîè,nequid nifi ex Dei verbo fufeiperet. Vndeetiâ colligimus quàm præpoftera fit, amp;nbsp;erraticapatrum imi-tatio, nifi Dominus fimili mandato nos illis coniungat. interca clarè fèmant verba Mofis.quæ-cunque fidèles pietatis excrcitia fufcipiunt,ad hune feopum eflè deftinanda,vt colatur,amp; inuoce-tur Deus.Hueigitur ritusomncs,amp; cæremoniasreferri oportet.Cærerùm quanquamfàndis Pa tribus ordinarium fuit,quocunque loco tabcrnacula figebanr, altare extruerc : colligimus tarnen ex feric verborum,'poftquam Deus fèruo fuo Ifaac apparuit,hac de caufaextrudum fuiffe ab eo altare,vt gratitudinis fuæ fignum daret. ir ßderunt ibi fer ni ifhac putenm. Mirum eft,quum loco iam impofittim effet nomen à puteo,Ifaac rurfus aquam illicquærere,præfcram quum ius putei Abraham fibi,amp; pofteris à Rege emiffet.Addc quôd difficilis, amp;nbsp;laboriofa fuit effofl'io.Neque c-nimfruftrà dicit Mofes, veniffe poftea feruosqui nuntiarent inuentâefiè aquam.Ego itaque non dubito quin vbique inter illius regionis homines inita fuerit confpiratio, vt fandum hominem aquarum inopia cxpellerent,vt hic quoque putcus Seba fraude obftrudus fuerit. Oftendit etiam contextus,priorem colendi Dei curam fuiffe fando patriarchæ : quia poftquam narrauit Mofes extrudum fuiffe altare,de puteo meminit. Iam opcræpretium eft notare,cum quantis molcftiis affiduè ludati fint fandi illi patrcs:quibus vinccndis,vel ferendis nunquam pares fuifTcnt,nifi loge alieni à noftris lautitiis.Quàm enim nobis acerba effet aquæ difficultas,qui fepe Deo obftre-pimus,nifi fuppetat vini copiaeHis ergo excmplis ad tolerantiam fe affuefaciant fideles: amp;nbsp;fiquâ-do alimenta, amp;nbsp;reliqua vitæ fubfidiaillos dcficiunt, oculos conuertant in Ifàac, qui fiticulofus in hærcditate fibi diuinitus promilfaerrauit.
té Ef Abimelechperrexitadeum. Similem prorfus hiftoriamhabuimus capite ai.c.za.Ergo Do minus filium Ifaac codem fauore profèquutus eft^quem Abrahæ oftéderat.Hæc cnim benedidio eft non vulgaris, quôd Abimelech eius amicitiam vitro appétit. Adde quôd illi non paru.!cura, amp;nbsp;anxictas eximitur,quôd vicini,qui tot modis eum infcftaucrant, nunc fibi ab eo timentes,ami-cum habere cupiunt.Érgo Dominus infigni honore affecit fèruum fuum, amp;nbsp;fimul eius tranquil-litaticonfuluit.Certè arcanoDei inftindu addudum fuiffe Regem,minimè dubium cft.Cur c-nim, fl metuit, non alio remedio fibi cauct? Cur eô fè demittit,\t priuato homini fupplicet’ Cur faltcm potius non accerfit,vel mandat pro imperio quidfacere ipfum velit’Sed animû eiusDeus pcrculcrat,vt regalis fupcrbiæ oblitus,paccm,amp; foedus ab homine nec cupido,nec bellicofo, nec magnis copiis inftrudo peteret.Itaquehominum animos in Dei manu effe difeamus, vt cos non
-ocr page 206-C,p.-XXVI.
190
COMMENT.
modo ad mâfuctudiné flcdat,qui prins fcrociaturgebât,ïcd terrore humiliet,quotics illi placet.
Pro«fr6.io.i-ü
cnr uenijh; ad tnii Non modo de acceptis iniuriis expoftulat Ifaac,fed denuntiat in pofte rum feillis non pofte fidem habcre,quum expertus fit ipfos in fc hoftili efte animo. Atquc bic locus docetjlicere fidelibus de fuis adüerfariis conqueri,vt eos à nocendi libidine, fi poftiint, rcuo-cent,ac prohibeant ipforum vim, fraudes, amp;nbsp;iniurias. Ne^e enimlibertas patientia: répugnât: neque hoe .à fuis requirit Deus, vt quiequid noxæ illatum fuerit, taciti deuorent, fed tantum vt animos amp;nbsp;manus contincant à vindiÄa.Quod fi puri,amp; compofiti erunt animi,neque etiamvirulents erunt linguæ,vt delifta exprobrent:fed hoe tantum habebunt propofitum,vt improbos pudore compefcant malitia.Nam vbi nulla ex querelis fpes eft profeftus, tacendo pacem alere prsftat'.nifi forte vt qui fibi in malcficiis placent,reddantur inexcufabiles. Cauendum femper quidem eft,ne vlcifcendi cupidinc ad exprobrandum linguæ profiliant : amp;nbsp;quemadmodiim di-cit Solomon,Odium detegat rixas. vidinwt Domirmmtibiade/fe. Hoc argumento probantfenon infidiolc,fcd bona fide focdus petere,quiâ Dei fauorem agnofcant ergallaac.Purgandaenimfuit ilia fufpicio,quôd tam comiter fe illi offerrent,cui prius fine caufa infenfi fuerant. Continet tarnen hæc eorum confeftio valdc vtilem doéfrinam.Profani homines dum bcnediftum Domini appellant,cui rcótè amp;nbsp;fœliciter fuccedunt omnia, Deum teftâtur bonorum omnium efte autho-rem,à quo folo fluat omnis profpcritas. Nimis itaque pudenda eft noftra ingratitude, fi Dei be-nedidionem claufis oeulis prx’terimus,vbi nobifeum benignè agit.Deinde profani homines e. ius amicitiam fibi cxpetendamducunt,cui Dominus fauet:vt certè nulla eft melior,nccfanäior cominendatio quàm ex Dei amorc. N imis ergo peruerfê cæcutiunt, qui non modo negligunt quos Deus fibi charos efte tcftatur,fed inique etiam vexant. Pronuntiat Dominus fê forevin-dieem fiquis lædat,quos fub præfidio ftio habet, maior pars hac tam horribili denûtiationc no mouetur, quin fceleratè bonos amp;nbsp;fimplices afftigat. Atqui videmus incredulis hoc diôatum fuifte .à naturæ fenfu,quod ore Dei teftatum vix credimus.Sed mirum eft cur fibi timeât ab bo-mine innoxio:amp; iuramentum cxigant,nequid noxs vel damni afferat.Debebât quidem ex De« fauore ftatuere probum efte virum,ideóque nihil inftare ab co pcriculiiquia tarnen ex fuo ingc-nio amp;nbsp;moribus eum æftimant, probitati quoque diffidunt. Et tabs perturbatio fere incrcduleJ exagitat, vt fecum ipfi diffideant, vel faltcm inter répugnantes fententias alternent ac «ftnent, nec quicquamhabcant fixum amp;nbsp;xquabile. Principiacnimredi iudicii quæ exurgunt in eorum animis,mox prauis affedibus fuffocatur.itafit vt euanefcat quod probe conceptum eft:vel fab tern corruptum non perueniat vfquc ad bonam frugem.
19 Quemadnwdnm nonteMalaconfeientiaeos vrget,vt cupiant fibideuindum,amp;0^' ftridum habere, ideo iufiurandum poftulant ne noceat. Scicbant enim iure humano pofte yl-cifei quas perpeflus erat moleftias : hoc tarnen diffimulant : imo mirifice iadant fua beneficia-Fuerat quidem initio non vulgaris Regis humanitas: nechofpitalitermodo egerat cum lûac, fed peculiari honore cum dignatus fueratifcd ad extremum minime perftitit.Cæterùm fidut ex communi hominum more, quum fuadelida quocunquepoftunt artificio, amp;nbsp;colore fucant. Atqui fl quid peccauimus,ingcnue potius fateri culpam dcceret, quàm negando, eorum animos qui læfi funt, magis vulnerare. Ifaac tarnen quia fans habet pupugiftc eorum confcientias,non vltchus cos infequitur. Neque enim extranei nobis ita vt domeftici tradandi funt : ftd fi nihil proficitur, relinquendi funt Dei iudicio . Quanquam ergo iuftam ab illis cófeffioncm non extorquer Ifaac : nequid tarnenhoftile intus alerc putctur,fcrire cumillis focdus non reculât. Ita fuo excmplo docet,fiqui ft à nobis alienarunt.non efte repellcndos vbi ft offcrunt.Nam fi pace iubemur perftqui,etiam quum videtur .1 nobis fugerc, loge minus difficiles efte conucnit,dum ft vitro inimici rcconciliantipræftrtim fiqua in futurum corredio Iperatur, etiam fi nondum vera refipiftentia apparet. E t eos conuiuio excepit non tantum redimends nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;caufa, ftd fi-
mul vt oftenderet fe omni offenla depofita,illis efte amicum. T« nunc es lenedi^b*! Dow. Vulgo ita exponunt quafi blanditiis eliciant gratiam, vt blandiri folent qui rogant: fed hoc magis niiflc additu arbitror diuerlb fenfu.Cóqueftus fuerat iftaede ipforum iniuriis,quod per inuidiamex-pulfus foret:rclpondét non elfe cur aliquid doloris refiduum maneat in eius animo quum tam bcnigne,amp; pro voto à Domino tradetur:acfi dixiirent,Quid tibi vis.’ annon contetus cs prat-fenti fortuna’ vt demus nos bonorum hofpitum officio no fuifte fundos, benedidio tame Dei ad delendam temporis illius mcmoriam abunde fufficit. Forte tarnen his verbis iterum confirmant fe bona fide cum co agcre,quia fit in Dei tutcla.
}i Ef iurduerunt dlter dlteri. lurare non dubitat Ifaac:partim vt Pbiliftinos magispacatos ha-beat,partim ne fit illis lufpedus. Atque hæc légitima eft iurandi ratio, dum ftft mutuo obligat homines ad pacem colcdam.Sufficcre quidem dcberct fimplcx promiffio: fed quia facit hominum vel fimulatio, vel inconftantia, vt alii aliis diffidant, Dominus nomen fuum commodat,
-ocr page 207-IN GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i^ï
vt hxc paâis noftris .icccdat Gndior confirmatio. ncc tantum permittit, fed etiam mandat vt iurcmusquoties id nccelTitas cxigit.Interim cauendu ne eius nomen réméré iur.îdo profanetur.
5t Ef frit tn die iffr. Hinc apparet( vt paulo ante dxi)non vno téporis momento rcpertas fuifie aquas. Si quxritur,vnde ei iumentis,amp;familiæper illos diesaquatio:egoqujdem no dubito quin vel pretio emerit, vel longe coaftus Äerit petcre, fiquis humanior repertus eft,vnde precario fu-mcrct.Quod ad nomen fpeâatjfalluntur mco iudicio,qui aliud efle putant,quàm pnus impoßie rat Abraham, nam quia vox Hebrxaambigua eft, Abraham ad fœdus allufit, quod cum Rege Gcrarpepigerat:nunc vero Ifaac veterem memoriam repcrens,fœdus à ft percuftumcóiungit.
54 Ef erdt ifruquddrd^Mrim. Multis de caufis refert Mofts coniugia Efau.Quod enim ft mi fcuit cum terræ incolis .àquibus diuifum erat fanlt;ftum Abrahægenus, amp;nbsp;affinitatescontraxir, qux ilium implicitum tencrcnt,quoddam fuitabdicationis eiuspræludium.Hocetiam mirabili Dei confilio fadumeft,vt ftndo Patriarchæ.ciûfque vxori graues St moleftæfuerint nurus,ne paulatim ftapplicarcnt ad reprobum ilium populum. Si placuifTcnt Gentis mores,amp; nadi fuif ftnt probas,amp; morigeras puellas,forte ex eorum confenfu inde Ifaac quoque duxiftet vxorem. Cóiugiiaucem inter ft illigari fas non fuit, quos Deus volebat eftehoftes perpetuos. Vndc enim Abrahæ pofteris terræ hærcditas,nifi ex eorum interim,apud quos ad tempus peregrinabanturî Ergoinaufpicatisiftis coniugiisillecebras Deuspræcidit,vtpofitum àfedifl'idium manerer. Hine verb conftat quàm paterne diledusfuerit Efau ab Ifaac • Nam etfi ftndus vir filii vxorcs iurehabctodio,amp;in cas exacerbatus eft eius animus, ilium tarnen fummabeneuolentia profc-qui non définit, vt poftca videbimus. De polygamia alibi didum eft. Sic inualuerat corruptcla Eæc palTim apud multos populos, vt mos quanuis vitiofus pro lege eftet. Non mirum igitur fi. Homo carni fuæ addidus,fux libidini duas vxores fumendo indulfit.
Cap.XXVII.
IT fuit,quum fenuiffet If hac, amp;nbsp;caligaflent oculi eius ita vt non vidcret, vo IZeauit Efau filium fuum maiorenijamp; dixit ad eutti,Fili mi. Et dixit ad eum, Ecce adfum.
’ Et dixit,Eccenunc fenuirnon noui diem quo moriar.
J Nunc igitur cape quæfo inftrumenta tua,pharctram tuam, amp;nbsp;arcum tuum, amp;nbsp;egredere in agrum,amp; venare mihi venationem.
4 Et fac mihi cibos fapidos quemadmodum diligo,amp; affer mihi,amp; comedam: vt bencdicat tibi anima mea antequam moriar.
Î Ribcah autem audiebat dum loquerctur ifhac ad Hefau filium fuum: amp;nbsp;pcr-rexitHefauin agrum,vt venaretur venationem ,vt afferret.
Et Ribcah dixit ad lahacob filium fuum,dicendo, Ecce audiui patrem tuum loquentem ad Hefau fratrem tuum,dicendo,
7 Affer mihi venationem,ôt fac mihi cibos,6f comedam, amp;benedicam tibi co ram Domino antequam moriar.
8 Nunc igitur fili mi,obedi voci meæ in eo quod præcipio tibi.
9 Vade nunc ad pecudes, cape mihi inde duos hoe dos caprar urn bonos, amp;nbsp;fa ciam ex eis efcas fapidas patri tiio quemadmodum diligit.
10 Et afferes patri tuo,amp; comedet,vt bencdicat tibi antequam moriatur.
u Et dixit lahacob ad Ribcah matrem fuam,Ecce Hefau frater mcus,eft vit pi-lofus,amp; ego vir læuis.
u Si fortè palpauerit me pater meus, ero in oculis eius tanquam illufor ; amp;nbsp;ve-nirefaciam fuper me malediólionem,amp;nonbenediüionem.
ij Et dixit ei m ater fua, Super me ßt malediâio tua fili mi : veruntamcn obedi voci meæ,amp; vade,cape mihi.
‘4 Et perrexit, amp;nbsp;accepit, amp;nbsp;attulit matri fuæj amp;nbsp;fecit mater eius cibos fapidos j quemadmodum diligebat pater eius.
Et accepit Ribcahveftes Hefaufilii fui maioris deleâabilcs, quæ er^nt apudfe in domo,amp; induit lahacob filium fuum minorem*
-ocr page 208-Cap.XXVII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
Et pelles hœdorum caprarum circûdedit manibus eiuSjamp;læuitati colli eins, 17 Deditque cibosfapidos panem,quos parauerat,in manu lahacob filii fni. 18 Et venit ad pattern fuû,amp; dixitjPater mi. Ille autem rcfpondit,Eccc adfum: quisesfilimie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•
Et dixit lahacob ad pattem fuum, Ego fum Hefau ptimogenitus tuus,feci quemadmodum loquutus es ad me: furge nunc, fede, S! comede de vcnationc mea,vt benedicat mihi anima tua.
20 Et dixit ifhâc ad filium fuum, Quid hoc feftinafti ad inueniendam feram fili mi?Cui refpondit,Quiaoccurrere fecit Dominus Deus tuns coram me.
21 Et dixit Ifhac ad lahacob, Appropinqua nunc, amp;nbsp;palpabo te fili mi,vttuin fis ipfe filins meus Hefau,an non.
22 Et appropinquauit lahacob ifhac patri fuozqui palpauit eum,amp; dixit. Vox, Vox lahacób efi::amp; manus,manus Hefau.
2j Ét non agnouit eum:quia erant manus eius ficut manus Hefau fratris fui pi-lofæramp;benedixitei,
24 Et dixit,Tu es ipfe filius meus Hefau?Rcfpondit,Sum.
2 j Er dixi c, Admouc mihi,amp; comedam de venatione filii mei,vt benedicat tibi anima mca. Et admouit ei,amp; comcdit:attulitquc ei vinum,amp;bibit.
Et dixit adeumifhac patereius, Appropinquanunc,amp;ofculareme,fiHæ^* 27 nbsp;Et appropinquauit, amp;£ ofculatus eft eum, amp;nbsp;odoratuseft odorem veftimen-
torum eiusjamp;benedixit ei,amp; dixit,Vide odorem filii mei ficut odorem agricui benedixit Dominus.
Et det tibi Deus de tore cæli, amp;nbsp;icpinguedinibusterræ, amp;multitudinemfiu menti amp;nbsp;mufti noui.
29 Seruiant tibipopuli,amp;incuruentfé tibi populi; cfto dominus fratribus tuis» amp;inciiruent fe tibi filii matris tuæzmalediccntes tibi,maledidierunt:amp;bcnc-diccntestibi,benedilt;fti.
îo nbsp;Et fuit,quando compleuit Ifhac bencdicere lahacób, fuit inquam,tantum
egrediendo egreftus crat lahacób à facie Ifhac patris fui, amp;nbsp;Hefau frater cius venit â venatione fua.
Etfecitetiam ipfe cibosfapidos,amp;attulitpatrifuo: dixitq; patri fuo» Surgit pater meus,amp; comedat de vcnationc filii fui,vt bcncdicat mihi anima tua.
52 nbsp;nbsp;Et dixitei Ifhac pater eius.Quis es? Ille reIpôdit,Ego fum filius tuus,primo-
genitus tuns Hefau.
35 Et expauit ifhac pauorc magno vehcmcntiftîmè, amp;nbsp;dixit, Quis vbi eft qui venatus eft venationem, amp;nbsp;attulit mihi, amp;nbsp;comedi ex omnibus, antequam venires: amp;bcnedixi ei,etiam benediduserit?
H Quum audiftet Hefau verba patrisfui, clamauitclamore magno, amaro valde valde,dixitque patri fuo,Bencdic mihi,etiam eeo^fj«^ pater mi»
K nbsp;Et dixit,Venit frater tuus dolole,amp; accepit bcncdidicnem tuam.
Et dixit,Verè vocatum eftnomen eius lahacób,amp;fupplantauit meiam dua-bus vicibus:Primogenituram meam accepit,amp; ecce nunc accepit benedidio-nem meam.Et dixit,An non referuafti mihi afnd a benedidionem?
i7 Et rcfpodit Ifhac,amp; dixit ad Hefau,Eccc dominû pofui eu tibi, amp;nbsp;omnes fi'i trcsei^dcdi ei in fcruos,frumetûqi,amp;vinûadixiei,ôrtibinûc quid faciâ fili mii
Et dixitÈfaüadpatremfuum,Nunquidbencdidiovna eft tibi pater miâbe*
-ocr page 209-I N G E N E s.
nedic mihi,Sr etîâ egoßlius tuuf pater mi.amp; eleuaiiit Hefau voccm fuâ, Si fleuit. Etrefponditlfhâc pater eius,amp;clixit ad euiii, EcceJcpinguedinibusterræe-rit habitatio tna,amp; derore cæli dcfuper.
4° Et in gladio tlio vines,amp; fr^tri tuo feruics:5;erit,quando dominabcris,fran-ges iugum eins à collo tuo.
41 Et odio habuit Hefau lahacdb propter benediâionern quabenedixerat ci pa ter eins: Si cogitauit Hefau in corde fuo, Appropinquabunt dies Indus patris rnei,amp; occîdam lahacob fratrem meum.
4^ Et nuntiata funt ipli Ribcah verba Hefau filiifui maioris:amp;i'nifit,amp;r vocauit lahacob filium fuum minorem,amp; dixit ad eum, Ecce Hefau frater tuusconfo-latur fe fuper te,vt occîdat te.
45 Et nûc fili rni obedi voci mcæ, Si fnrgc,fngc ad Labân fratrê meû in Charâ-44 Et habitacum eo dies aliquot,donee auertatur furor fratris tui à tc.
Donee auertatur ira fratris tui à te , Si obliuifeatur eorum quæ fecifii ei. Si tnittam,Sf accipiarn te indc.vtquid orbabor etiam ambobus vobis die vna?
4^ Et dixit Pkibcah adifhac, Angufliis affeda fum invita irtea propter filias Hcth:fi accepcrit lahacob vxorcm de filiabus Heth,licut iftas defiliabns terræ, vtquideft mihi vitaî
1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i/ilt;lt;f.lnhoc capitehiftonâcuinonmagnavidcturfubcncvtilitas,mukis
verbis profèquitur Moles.Hæc funiina cft,Quû patris iuffuegrefTus domo cflctEfàii ad vcnâdû, Iacob fub eins habitu,marris aftu frirtim induftti fuilTe vt benediftionc iurc naturæ primogeni-to debit.â fubripcret.Pücrilis etiâ lufus videtur efle, qiiôd pro carne ferina patri hücdû porrigit: quôd cxuuiis indut’fc hirfutû cfTe firnulatiquôd fub fratris nomine bcncdiAionc mcdacio elicit. Atqui vt feiamus Mofen no frufti'à,vt irï re maxime feria infifterc: primo notandû eft quôd bc-nediâus fuit Iacob .à patrcjhoc fyinbolo côfirmâtü fuiifc oraculû quo Dominus eû fratri prætü IcraCiBenediâio enim de quabicagituraio vulgaris fuit prccatio,fcd légitima autoritas diuinitus intcrpofita,quæ teftatâ faccret cledionis gratiâ. Promiierat Deus iàndis Patribus le illorü femi-iii perperuô foreDcû.IIli vt pofteris certaefTet fuccefTiOjtnorituri eps in pofTeiTionem mittebâr, «luafi accepta .à Dco gratiâ de manu in ttialiû traderét. Sic Abrahâ bcnediccdo filiû Ifaac, cü fo-lenni ritü fpiritualis vitæ bærcdc côftituit.Eodcm nunc cófilio Ifiac, quia ienio côfclt;âus,paulo pôft évita fibi migrandû cfTc cogitât,vult primogenito filio bencdiccre,vt in fua fimilia refideat æternû Dei foedus. Nec verô hoc vel tcmerc,vcl priuato nomine fibi Patriarebæ fumpferüt;fed publicifuerütac diuinitus ordiuati telles.Hue pertinet dlud Apoftoli ad Heb.cap.7.b.7,qui minor eft,à potiore bencdici.Solehâtcnim iamtûc fideles mutuo charitatis officio alii aliis benedi-cere : ièd Patriarchis Dominus peculiarc hoc munus iniunxit, vt foedus quod cû illis pepigerar, amp;nbsp;quod toto vitæ curfu iêruabât,quafi dcpofitû adpofteros tranfmittcrét.Idcm pofteamandatu lacerdotibusdatû fuifgt;ficuti côftatcxNfumerorû cap.é.d.24,amp;aliis 'imilibus locis.EigoIfiacfi li'ébenedicendo aliâ quàm patris amp;nbsp;priuati hominis fuftinuit perfonam. Dei enim Prophera Si interpres fuit,qui eiufdem qua acceperat,gratiæ filiû hærcdem nuncuparet. Vnde apparcr quod iam dixi, Molen in bac rc traélâdanon abs rc tam prolixû effe. Singulas verô circüftantias fuis locis expendemus:quarum hæc primaeft, (^ód Deus benediólionc Efau ad Iacoberrore patris tranftulit.idcô dicit Moleshebetes fuiffe eius oculos.Obtufo etiam vifu fuit Iacob,quum nepo-tes fuos Ephraim amp;nbsp;Manall'c benediceret.fcdnon obftitit caligo iUn quin manus fuas rranfuer-fas prudenter dirigeret.Deus autem palTus eft Ifaac decipi,vt oftenderct non hominum arbitrio Iacob,prætcr naturæ ordinem.ad ius Si honorem primogenituræ extolli.
t i.mnuc/ètMi,nSnoui diéqutmoriiir. Minimè dubiii eft quin Ifaac quotidie filiis fuis bene preca-tus fit tota vita, conftat ergo extraordinariû fuiffe hoc bencdiótionis genus.Porrô quôd dicit fe nefeirediem mortis, tantundc valet acfi dixiffet, morte fibi decrepito amp;nbsp;caduco fingulis momé-tis inftarCjVt nihil téporis fibi promittere auderet.Quemadmodû fi millier grauida dicat,quum maturû aduenir panendi tempus,fibi nullû effe iam certû dicm.Fcrunt quidem finguli in medio ætatis vigore fecum mille mortes : imô fœtus adhuc in matrum vtero inclufos mors fibi vedi-cat,amp;per fingulos ætatum gradus comiratur. fed quo propius fenes vrget,ita eâ fibi affiduc ante oculos poncre dcbcntinec fccus in mùdo peregrinan,quàm fi altcrû iam pede in fcpulchro ha-n.i.
-ocr page 210-Cap. XX VII. 194 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
berét.In fumma,Ifaac mort! vicinus vult in fil!! fui perfona fuperftité De! Eccleliâ relinqucre.
4 vt benediat tibi anima mea. Miré implicitâ fuit Saiiiâi vir! fidesxû ftulto tamé amp;nbsp;inconfidcra to carnisaffcólu,generale in eius ammo fidci principiû viget,quû filium benedicens, ius hæredi-tatis fibi diuinitus promifiæ duce Spiritu fando côfignat. Interim cæcus rapitur in amorépri-mogenit! filii,vt eu altcri præfcrat,atquc ita cû oraculo Dci^udetur.Ncquc enim cumlaterc po-tuit quid pronütiafiet Deus antequâ nafeerétur. Siquis eû exculct,quôd nullo Dei præccpto iul-liis fuerit minoré præferre, atque ita confuetum mutare naturæ ordinem:facile hoc rcfellitur, quia quum feiret repudiatumefie primogcnitû,in eo amâdo nimis pertinax fucrit.Deinde quod ab vxore certior faduscæleftis relpôfi,de fuo officio !nquirereneglexit,minimè exculàbilis fuit eius ignauia.Nequeenim fuæ vocationis prorlùserat nefeius: peruerfus ergo filii amor, quæda
fuit cæcitatis fpecies,quæ illi magis obftitit,quàm externa ocuîorum caligo.Hoc tarnen vitium quanuis rcprehenfione dignum fit, bencdicendi iure non priuauit fandum virum, quin amp;nbsp;ilH ûlua autboritas mancrer,amp; vis arque cfficacia eius teftimonio integra conftarct,perinde acfi lo-quutus è cælo foret Deus ipic.quade re iterum paulo pôft aliquid attingam.
ƒ Et RjW audiehdt. Nuncfuflus exponit Mofcs quo artificio ad bencdidionem peruenerit Iacob.Friuolum fine hoc videtur,quôd fènex muliebri aftutia deceptus,per infeitiam Sc crrorc effutiuerit quod nolebat.Et certè vitio non caruit Rcbeccæ dolus, quanuis maritum fano confi-lio regere non pofTet, non tarnen hæc légitima fuit agendi ratio, vt eum circunucnirct tali falla-cia. lam quum per le damnabilc fit mcndacium, in co grauius peccauit, quôd talibus præftigi'* in re facra ludere aula eft. Sciebat immutabileeftedccrctum, quo elcûus amp;nbsp;adoptatus fuerat h' cob.cur non igitur patienter expeélatjdum re ipfa confirmer Deus,ratiîmqueelle oftendat quoi Icmel è cælo pronuntiauit î Ergo cælcfte oraculum fuo mcndacio obfcurans, quantum in le eft promiftamfiliogratiâabolet. lamfi reputemus vndc illi tâtus fatagédiferuoriexaduerfap^irt^ le proférer eximia eius fides.Nâ quod maritum in fe prouocare,hoftile inter fratres odiû aceen-derc.diledû filiû Iacob obiieere prælcnti mortis periculo, totâmque domû turbare non dubirat: hoc certè nôaliûdequàmcx fidemanauit.Animo eius penit’infixa erat hæreditas àDeopromif ra,e.î feiebat filio Iacob decreû elîe.Ergo in fœdus Dei recûbcns,5; memor accepti oraculi, mû-dum obliuifcitur.Itaque videmus nô rci9:o,ncc moderato zcio permixtâ fuifie eius fidé.Qyolt;l ligenrer notandû eft,vt feiamu s,no femper purâ amp;nbsp;Iiquidam notitiâ luccrc in animis piorû,vt in fingulis adionibus à Spintu lànélo regâtunlcd exiguâluccm,quæ via illis monftrat,variis igno rantiæ amp;nbsp;errorü nebulis elfe implicitâ: vt redd curfum tenétes,amp; in feopum intenti,fubindcta-men labatur. Denique tam in Ilàac qu.àm in vxore primatü obtinuitgeneralis fides. Vterqueve ro particular! ignorantia amp;nbsp;aliis viriis,vcl .à via paululum deflexit, vel certè impegit in ip^*^ via. Q^dautem nihilominus firma ftetit Dei cicéfio, immô quod permuliebrem fallaciamconfi-lium fuum excquitur,hoc modo graruitæ fuæ bonitati totambenediâionis laudem vendicat.
Il Etdixitlahdcol^adKil/aih. C^ôdïacobnon lpôtelcpatrioffcrt,quinpotius metuitnede-prehenfa impoftura maledidionem rcportetifidei valde contrariû eft. Nam quû docet Apofto-lus pcccatû elfe quicquid ex fide non eft,ad hâclbbrietatéinftituitfilios Dei,nequiddubia Srper-plexa côfcientia aggredi fibi permittant.Hæc cenitudo vnicaeft bene agedi régula, quû Dcimâ-dato fret!,intrépide pergimus quocûque iplê vocat.Iacob ergo lècii dilccptans,lèfidedeftitui o-ftendit:amp; certè quanqu.â ea nô prorfus vacuus erat,hac tarnen in parte coarguitur eius dcfèâus. Vcrùm hoc excplo rurfus docemur,particulari vitio nô lèmper extingui fidem.nec taméfiDeus interdû feruis fuis hucufquc indulger, vt in eoru lâluté vertat quod perperâ ab illagitur, ideo à nobis fuméda cftpeccâdi licentia.Mirabili Dei milèricordiafiilt;ftü eft vtnon exci^^^^h Iacob à gratia adoprionis.Quis nô fibi potius metuat,qu.àm audacior reddatureQmî autena dubitationc obtenebrarâ videmus fuifie eius fidc,difcamus à Domino petere Spiritü prudédæ’ qui grefiiis o-mnes noftros gubernet. Acccfiitaltcrû nô leue erratûicurenim nô potius Deu reucretur,qu.àrn patris irâ formidat’eur nô illi in mente venir,turpê fandæ Dei adoption! macula afpergi, dû rc-dépra mcdacio vidcturcNa quanuis in reétû fine fpcâ:arct,obliquo tarnen ifto cuniculoirrepere nô licuit.Intereanô dubiû eft quin fides inter ifta impedimenta excelIuerit-Quid enim fuit eau fæ cur nuda,amp; in Ipeciem inania patris vota quieti fuæ,qua tûc potiebatur, domefticis cômodis, propriæ deniqj vitæ præfcrretJSecûdû carne rcs imaginaria erat,patris bencdièlio,cuius tâ cupi-dus fuitjVt fciés amp;nbsp;volés le proiieeret in magna difcrimina.Quorfum hoc,nifi quia fimplici Dei verbo fidc adhibcs.fpc abfcôditam pluris fecit,quàm optabilem ftatû quo fruebaturî Addc quod iræpaternæmetus ex vero Dei timoréoriebatur. Vererilèdicitncfibimalediâionemaccerfat. Atqui non tantopere .1 verbal! increpatione fibi timeret, nifi pluris facerct depofitam in manu patris grat!am,qu.àm mille vitas.Dci ergo intuitu patrem, quiillius miniftererat,timuit.Nam quum Dominus videat nos in terra reptare,perhominummanus nos ad fededucit.
-ocr page 211-IN GENES.
t5 sup:r me (it ttulediétii tud,fih »ù. Rurfîim hîc peccat Rebecca,qnôd ita præcipiti zelo ardet,vc non expendar,Deo improbari quod male tcntatum perfcquitur.Securé malediétionis ream fe facit. Vnde autem tam fupina confdcntiae Nullo enim Dei mandato ihftruda,cófilium ex fuo capite ceperat.Nemo tame zelti hunc,quanuis præpofterû,tam ex pietatc,quàm ex fpcciali Verbi Dei reucrctia profeâum cfîc n^abit. Nam quum oraculo admonita cflet,potiorcm cotarrt Deo effe lacob.arcanæ eius eleftioni pofthabuit quicquid vifibile erat in mundo amp;r quod naturae fcnfus diâabat.Ergo hoc excrriplo doGemur,vt modeftè quifquc amp;nbsp;folicitc ambulet in men fura fuæ vocationis:nec vltr.i progredi audeat,quam Dominus verbo fuo permittit.
14 Et perrexit, cTdOspit. Quanquàm verifimile eft, non fola matris authoritate comotuni fuin'c lacob, vt illi morem gereret, fed rationibus quoque fuifle perfuafum:peccauit tamtn.vo' cationis fuæ mctas tranfilics.Qi£um noxam in iefufciperct Rebecca,docuit proculdubio nemi ni fieri iniuriâ:quia ius alicnû Iacob non iubripcret,fèd benediélionc peteret cælcfti öraculo fibi decrctä.Fraudis ctiâ bonefta fuit,8t probabilis exGufatio,quód Ifaac,nifi deceptus foret,ad labc-faäanda Dei clcótioncm iam accinâus erat. Ergo Iacob rion fimpliciter ab eo quöd reâum eif dcfleftit in matris obfequiu.fèd potius Dei verbo obtéperat.Interim vitio(vt dixi)nó caret par-ticulâris erronquia talibus fallaciis adiuuanda non fuit Dei veritas. Paterna quidem benediftiö Diuinæ gratiæ fignaculû crat;fateor: fed cxpeâarc potius dcbuitdùtn è cælo Deus remediünî ^fferret,mutans animû patris Ifaac,amp; linguam cius gubernans,quàm illicitum aliquid tentarc. Nam fl Balaam qui linguâ vxnalé proftituerat,cohibitus .1 S piritu fuit,vt præter animi fui fen- N«OTf.î2.cii fumbeiicdiceret cleâo populo,quem exitio deuoucrc optabat: quanto potentius idem Spiritus linguam fanftiIfaacflcxiflct,quimercenarius non erat Propheta,fcd Deo fideliter obfequi cu-piens,tantum errorc in contraria partem rapiebatur: Qu?nquam ergo in fumma rei, fides præ-Juxit faniâo Iacob,bac tarnen in parte temeritatis culpam fuftihet,quôd Dei prouidentiæ diffi-dcns,ad benediétionem patris occupandam fraude obrepfit.
1? fîi^n tfau. Prius timidus,amp; anxius erat lacob: nûcdepofito metü àudâlt;9:er,8lt; fccurc menti tur. Q^o exéplo docemur, vbi quis femel legitimos offleii fines trâfgreffus cft,nullû effe liccntiæmodû. Quare nihil mclius,quàm vt fe quifquc contineat ihtraçancellos fibi diuinitus præfcripros,nec plus tentâdo quàm fus eft, ianuâ Satanæ aperiat. Qimd behcdiélicnéfraude pe^ titjféquc mendaciter infinuat,prius admonui quatenus id cum fide pugnct.Ncqiié cnim obftitit boe particulare vitiü,§j deflexio à rcäa via, quin tarnen fides ex oraculo femel cócepta curfurïi vteunque tcncret.Quod reditus celcritatc excufans,fcrä fibi aDco oblatam dicit,appofitè ad régula pietatis loquitür:peceat nihilominuS quod facrü Dci nomen fuis mendaciis permifcct.Ita vbi .1 veritate dilcciTum eft: quæ Deo in fpccicm defertur rcuerentia,nihil aliud eft quàm gloriæ eius profanatio. Quod profpernm fucceffuin habucrit venatio, Dci prouidetiæ tribui æquurrt cft.nequod imaginemur fortuitum bonu.Sed quü cius boni quod fibi noh contigit,falfo Dcum effe authorem obtendit Iacob, idque ad captionem fuam tcgcnd3m,periurii culpa nön caret.
tl Appropifj^ud pdlpabo. Hiiic appatct iufpeólam fuiffe fraüdem pio viro, ideóquc va-Ciiiafte. Quare videtur irrita bencdilt;âio,quæ nullam hdei fultur.ï habet. Scd ita placuit Deo per-agcrc opus fuum per manum Ifaac,vt ipfum tarnen miniftrum, confilii fui participetn non ft ccret.Nec abfurdum eft quod inftar cæci,nefciens in alium,qu.àm putabat,bcncdiâioncm tranû tulit. Etquiddam fimile habet ordinaria paftorum funäio. nam quum Deo homines exclus mandato reconcilient, non difeernunt tanlen ad quos pcrucniat reconciliatio. ita feinen proii-ciunt,incerti de fruélu.QuaJC Deus quod illis iniungit munus, amp;nbsp;poteftatem, minime ad eortim iudiciuin aftringit. In hunc modum non abolct ignorantia liaac cælcfte oraculumiac Dèus ip-fe,quanuis deficiant miniftri fetifus, implcrc non definit quod ftatuerat.Atque hic fitis dare re-fellitur Papiftarum figmentum,C|uod in Sacramcnto,totavis äb intentionc hominis confccraM-tis pendeat.quafi vero in arbitrio homing fit Deum fruftrari.Cæterùm mcmoriatenendum eft quod iam aliquotics dixi,quanuis hallucinetur Ifaac in filii perfona,non tarnen fruftr.a bcnedicc-rciquia vniuerfalis fidcs in animo cius refidet,cumquc ex parte gubernat. Quod ex taétU iudiciu ficit.voce pofthabita,fidei naturx eófentanefi hon eft.Itaquequód ad pcrfön.a, plane in eius mete dominatus eftcrror.Ncque tame id fecura negligentiafaétum eft:quià fedulô.irtro anxiè in 0-mnes partes fe vcrtit,nc primogcnitüm iure fuo priuet.Sed Dômino placuit ita hebctarc eius feh fus,partim vt oftenderet fruftrà obniti homines ad rriutandum quod femel dccreuinqUia fieri nó poteft quin ftabilc ratumque mancat eius confilium, vcl toto mundo répugnante, partim ctiam vt præpoftcMim amorcm,quo nimis primogenito fuo affiitus erat Ifeae,cörriperet hoc caftiga tionis genere. Vndeenim tam curiofa inquifitio,nifi quod immodicus amor Efaü änimum cids prorfus occupäs,ab oraculo ipfumauertit: Quiaergo naturx plufquam par fit indulgct, digntis eft qui vtroque modo excutiat. Quo magis cauendum eft ne in gerendis Dei negotiis frxnünix
h.ii.
-ocr page 212-Cap. XXVII. 15^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
humanis noftris affedibus laxcmus.
x(gt; Approfinqtiarnmc,^o/ätläre nu. Scimus ofculumtunc fuiffein vfu,quebodic quoqucmul-tæ Gentes retinene.Cæterùm profani homines dicerent merum effe Indicium,quod fenex obtu fo iam ingcnio,deinde fatur acbene potus,vota fua in comic.a perfonam effundit.Sed quia prius Mofes retulit Dei oraculum, quo deftinata erat minori adojÄio, reucrenter arcanam Dei proui-dentiam fufpicere conuenit, cuius nullus eft relpeóius apud profanos homines.Nec verb cibi, amp;nbsp;potus illeccbris ita captus fuit liàac quin (obria mente reputaret quid fibi mandatum effet diui-nitus,ac ferio ex certa fuæ vocationis fide hoc ipfum aggreftus fit,in quo pro carnis fuæ infirmi-tate v.acillatjac claudicat. Ideo non ab externa ipecie, fed ex cælcfti decrcto æftimanda nobis bc-nedilt;aio eft : ficuti deinde ex fucceffu patuit, neque Den fruftrà lufilTe, neque hoc ab hominibus tcmere profcôiû.Et lane fi eadem nobis adfit religio quæ in corde fândi Patriarchæ viguit, nihil impediet quominus in hominis infirmitate nobis clarior refulgeat Dei virtus.
»7 videodorem filif gt;neigt; Nondifplicet allegoria quaminducit Ambrofius huicloco. Iacob natu minor fub perfona fratris primogeniti benedicitur: veftes, quas .i fratre mutuatus eft,gratuin fuauómquePatri odorcm fpirant. Ad eum modû nos benedici Ambrofius docet,vbi fub Chrifti nomine in confpcâû Parris cæleftis prodimus: veftem iuftitiæ,quæ nobis odore fuo fauore con ciliet,ab eo fumimus: denique vbi fubftituimur in eius locfi. Videturautéliàachîc nihil opta-re filio,amp; voucre nifi terrenum.Hæc enim verborum fummacft,vt bene illi fit in mûdo,vberem terræ prouentum colligat, fruatur læta pace,amp; honore inter alios cmineat. Cæleftis regni nulla mentio. Atque hinc fadum eft vt indofti homines,minufquc in vera pietate excrcitati,Sanlt;ftos illos Patres fingerent nonnifihuiuscaducæamp;’fluidæ vitæ intuitu, benedidos fuiffe .à Domino, verùm longé aliter effe, ex pluribus locis conftat. Quod autem in terrenis Dei gratiis hic fubfi-ftit Ifaac.facilis eft folutio.Ncque enim Dominus ficuti nos hodie redà ad cælum vocat amp;nbsp;extol lit:ita.olim Patribus eidem fpem futuræ hæreditaris fimpliciter pofiiit ante oculos, fed quafi ob-liqiio circuitu cos deduxit.Sic terrain Chanaan cæleftis bæreditaris fpeculum,amp; pignus illis effe voluit.In omnibus beneficiis iymbolacxhibuit fauoris paterni :non quidem vt contenti bonis præfèntibus cælum négligèrent, vmbram tantum inanem fedantes, vt quidam delirant : fed vt pro temporis ratione talibus adminiculis adiutfpaulatimin cælum affurgercnt.Quia cnim nó-dum patefaftus erat Chriftus,primitiæ refiirgentium, amp;: æternæ acincorruptibilis vitæ hypo-ftafis, fpiritualc eius regnum fic fub figuris tantum adumbratum fuit, donee venirct plena temporis maturitas. Sicut autem omnes Dei promififioncs externis illis iymbolis implichæ erann^t quafi veftitæ: ita fandorum Patrum fides eandemtenuit nienfuram,vtpcrtcrrcna rudimenta fuos progrefiiis in fublime faceret. Quanquam ergo temporales Dei gratias in medium propO' nat Ifaac, nihil tarnen minus in animo habet, quam fpem filii includere in mundo: quin pofiu* in eandem altitudinem, ad quam intentus crat,eum attollit. Cuius rei nonnulla ctiam ex vorbi* probatio elici poteft. hoc enim eft præcipuum caput, quod dominium illi in populos affigi’^^* Vnde autem fpes tantæ dignitatis, nifi quia genus fuum eleâum effe .à Domino perfuafus amp;nbsp;quidem haclege, vt ius regni penes vnum confifteret ’ Interimilludprincipium tenerefuffi-ciat,Sanftum virum,vbi profperum vitæ curfum filio precatur,Deum illi propitiuni optarc, in cuius paterno fauore folida Si æterna fœlicitas nobis conftat.
19 Mdledicentatibi. Memoria tenendum eft quod prius diximus, non effe hæc nudavota, qualiter fo’ent patres bene prccari fi liis fuis : fed promiffiones Dei fimul effe inclufas. Nam Ifaac legitimus eft Dei intcrprcs,ac Spiritus lândi organum: ideóque efficaciter,tanquamex Dei per-Iona malcdiftos fore pronuntiaf,quicunquc filii falutem oppugnauerint. Itaque bare promiftio-nis lànéfio eft,qua Deus fideles in præfidium iuurn recipiens,futurum fè hoftem denuntiat com hoftibus.Huc fpeftat rota benedidionis fumma, vt Deus ieruo fuo lacob beneficuni Ie in omnibus patrem cxhibcat,vt ilium principem conftituat,amp; caput fandi amp;nbsp;clefti populiivt eum tuca-tur fua virrutc,ac pi'opugncr,falutcmque eius cuftodiat contra omne genus hoftium.
30 rdntumegrediendoegre/fuierat, Hic additur quomodorcpuIfâmpaftusfueritEfàuiquæ cir-eunftantiaadfanciendam benedidionemlacobnon parumvaluit.Nifienim repudiatuseffet Efàu,vidcri potcrat honore nondumpriuatus quem illi natura dabat. Nunc vero déclarât Ifaac, fieri non pofte quinratum fit quod geftitex Patriarchæ officio. Hîc verb rurfus apparet gratuiti hocdoni fiiiftc,qubd lacob fratre prætcrito, primogenituram obtinct. Nam fi vtriufque opera inter fc conferas,Eßu patri obfequitur,frudum venationis fiiæafFert,ex præda laborc fuo parta cibum patri fuo coquit, nihil nifi verc affirmât: deniquenihil in co reperies non laude dignum. lacob domo non cgreft us, hocdum pro ferina carne fupponit,mendaciis fe pluribus infinuat, nihil affert quod eum itirc com mcndet,multis autem in rebus reprehenfioncm meretur. Fateri ergo nccefteeft, caufameuentusnon pendereexoperibus, fed latere in æterno Dei confilio.Nc-
-ocr page 213-IN GENES.
^5gt;7
quctatncniniuriareprobaturEGu, quia fufciperc reóbo animo nihil poffunt qui non reguntur Dei Sp.irituztantùtn illud fixum maneat,quum æqualis fit omnium coditio, fiquis alteri præ-fcrtur,non proprio mcrito excellere,fed quia eum Dominus gratuito elegit.
j5 Ef expauic ifattc. Hic iam rurfus emicat fides, quæ in corde fanâi viri fuffocata fucrat, nou.afque fcinrillas profert. Nrccnimdubium eft quin timor hicoriaturex fide. Addequod non vulgaris à Mofe dcfcribitur, fed qui fanftum virum prorfus attonitum reddidit. Nam quum fibi probe confcius fit fuæ vocationis, acideo pcrfuafus fit iniunâas fibi efie diuinitus partes nuncupandi hxrcdis, apud quern fœdus vitæ æternæ deponat: cognijto fuo errore expa,-uefeit, quod in re tanta, amp;nbsp;tam ièria paftus fit Deus ipfum errare. Nifi enim reputaftet D.eura fuiftehuius aâ:ionispræfidem,quidobftabat quominus ignorantiamprætexeret, atquectiam cxcandefceret in lacob, qui fraude, amp;nbsp;malis artibus obreplcrate Verum erroris fui pudore con-fufus,fimul tarnen colleâo animo ratam efte benedidionem agnofcit quam protuleratmec veto dubito quin tune expergefadus in memoriam rcuocare coeperit oraculum,cui minus atten tus fuerat.Quare faniftum virum non impulit ambitio vt fui propofiti adeô tenax eftctivt præ-fraélihomines folent,quod femel,licet ftultc,aggrefri funt, ad extremum vfque perlcquiifed ra-ræ,amp; eximiæ fidei vox ifta fuit, Quem benedixi,illc er it benediâus. nam carnis aft'eâui renun-tians,Deo iam fc totum addicit,Scillû benedidionis à iê prolatx authorem agnofccns,dcbitam illi gloriamtribuit,vt retradare non audeat.Atque huius dodrinæ vtilitas ad totam Ecclcfiam pcrtinet,vt certô feiamus efficax,8f ftabilc fore quicquid Dci mandato nobis promittunt Euan gelii præcones : quia non loquuntur vt priuati homines, fed tanquam ex Dei ipfius mandato. Ncque enim obftat miniftri infirmitas,quin Dei verbo conftet fua fidcs,vis,S: eftedus.Comma nibus miferiis, amp;nbsp;morti obnoxius eft, qui ætcrnæ fœlicitatis, amp;nbsp;vitæ fponforem fe offert : atqui nihilominus efficax eft promiffio. Peccator cft, qui nos à pcccatis abfoluit : at quia munus illi diuinitus iniundum eft,huius gratiæ ftabilitas in Deo fundata,nunquam labafeet.
54 cldmaiut clanure magw. Tametfi in petenda benedidione perfiftit E{àu,fimul tarnen de-fperationis fignum edit, quo fit vt nihil proficiat: quiafidei ianuam non ingreditur.Fletus qui-dem,magnôfque clamores vera quoque pictas exprimit Dei filiis:fed trepidans Efau,plenufquc formidinceiulat : poftca fonuicô in acrem votum illud emittit, vt ipfê quoque benedidionem pcrcipiat. Quibus verbis coarguitur cxcacius incredulitas. nam quum vnica tantum benedi-dio depofita foret apud pattern, alteram fibi dari poftulat, quafi in eins arbitrio fît promifeue efflare bcnedidioncs præter Dcimandatum.Hicnobis fuccurrat Apoftoliadmonitio,quôd E-fau lachrymis amp;nbsp;clamofo vlulatu amiffam benedidionem rcpofcens,paenitentiæ locum nó in-nenerit. Nam qui vocantem Deum fcqui negligunt, fruftrà poftea ipfum inuocant, vbi terga Vertit.Q^andiu nos alloquitur Deus,amp; inuitat,quodammodo aperta cft regni cælorum ianua: hacopportunitate vtendum eft, fî ingtedi cupimus iccundum illud Prophetæ,Quærite Domi-Hum dû inueniri poteft,inuocatc eu dum propè cft.Cuius interpres Paulus,répus acceptabilc,amp; ^cor.f.d.rt die falutis effe definit,quû nobis per Euangcliu affertur gratia. Qin tempus illud elabi finunt,{ê-rô deindc,amp;finc profedu pulfant:quiaDeus eorû focordiâ vlcifcitur.Timendû ergo ne fî præ-fenté Dei voce furdis auribuscfflucre finimus,ipfc viciffim furdus fît ad clamores noftros.Scd quæritur,quomodo cum hac repulfa promiffio ilia côueniat,Simul ac ingemuerit peccator,amp;c, Deinde non videtur congruere Dci clemétiæ,reiicere corum gemitus,qui miferia fua fradi,ad cius mifêricordiam confugiunt.Refpondco,pœnitentiam,fi modo verafit,ac fînccra, intempe-ftiuamnunquam fore quin veniamimpetret peccator qui fibi ex animo difplicet:fcdhoc quo-lt;^ue modo gratiæ fuæ contemptum vindicat Deus, quôd in animum iêriô non inducût ad cum reuerti,qui obftinatc repudiarunt eius gratiam.Itafit vt in reprobum fenfumdati,nunquam ve ta pœnitentia tangantur.crumpét quidcm in lachrymas hypocritæ,fîcuti facit Efau,fcd cor intus quafî ferreis vcdibus obftrudum manebit. Ergo quum fide, amp;nbsp;pœnitentia vacuus ad petendam benedidionem Efau prorumpat,nihil mirum cft fî rciieitur.
-veriuoattumefl nomen eiiti idhicolf. HincapparctnullopœnitentiæfcnfutangianimûEfau» quiafratrcmaccufansjin fc nihil culpx rccipit. Atqui initium pcenitentiæ eft,dolor ex peccato , conccptus,amp; fui ipfîus difplicentia.Debucrat in fe defccnderc Efau,vt fuus effet iudcx.Primoge-nitura vendita,quafî famelicus canis,ad offam amp;nbsp;pulmétum prouolaucratmunc quafî nihil pcc cauerit,tantum fratri iralcitur. Deinde fiquid ponderis habet benedidio,cur non expendit,non fola hominis fraude,fcd Dei prouidentia fc inde fuiffe depulfum? V idemus ergo vt palpas quafi cæcus în tcnebris,viam non tencat.
37 /Ert?domimimpafuitibi. Apertiusconfirmatlfaacquodpriusdixi,quumaurhorbe-nedidionis fit Deus, irritam fieri non poffe, vel cuanidam. Neque enim hîc magnificè iadat
n.iii.
-ocr page 214-Cap.XXVIL 198 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
fuattï dignitatem,fed intra miniftri fines,ac menfura fc continens, fibi liberum cfic negat quic-quam mutarc. Semper enim rep neat quod verum eft,quum Dei perfbnam fuftinucrit, fibi non liccre vltr«a progredi, quam ferat mandatum. Hine fcilicet debuit Efau difeere vnde cxcidifict fuaculpa, vt fe humiliarct,fratrique fuo pocius fe adiungcrct jpenedidionis eius particeps futu-rus fecundo gradu, quam vt aliquid feorfum appeteret. Sed praua cupiditas eum abripit, vt re-gni Dei oblitus,nonnifi priuata fua commodafeâetur, ac curet. Iterum notanda eft loquuno, qua fuæ benedtdioni Ifaac certam vim,amp; effcélum aficrit,acfi in eius voce inclufumfuiifet imperium, frumenti Sr vini copia, adeóquc quicquid Abrahæ Deus promiferat. Sic enim Deus à fe vno pendere vult Fideles, vt ramen fccLirc in verbum recumbant, quod illis annuntiari iu-bet hominum lingua. Sic remittere pcccata dicuntur, qui tantum gratuitæ veniæ nuntiifunt, ac interprètes.
38 îiun^nidbenedi^lioimdefltibi; Videturanimumcolligere Efau: fed pofthabitaanimæ cura, ad carnisfaginam inftar porei deuoluitur. Audierat nihil patri efferefiduum, nempequia fie refidebat in Iacob plena, fólid.aque Dei gratia,vt nulla cfict extraeius domû foclicitas. Q^^-rc fl bene fibi efie optabat Efau, ex illo fonte haurire debuit,fcque potius fratri fubiiccre,quàm abdicate àfœlici eius confortio. Mauult tarnen priuari fpirituali gratia , modo propriumaliquid, amp;nbsp;fcparatum poffideat, quàm domi efie inferior. Q^ôd vnica efiet bencdiâio, qua frater Iacob Diuini foederis hæres nuncupatus fuerat, latere eum non potuit. quotidie enim concio-n.abatur Ifaac de fingulari illo priuilegio, quo Deus Abraham,amp; eius pofteros dignatus fuerat. Nec tain grauiter paulo ante conqueftus efiet, nifi lênfifiet incomparabili bono fc fuifie ptiua-tum. Ergo ab vnica benedidione difeedens, oblique Deo renuntiat, amp;nbsp;le ab Ecclefiæ corpore refcindit,tantum caducam hanc vitam curans. Atqui fatius ei fuifict rerum omnium inopiami fere confici in hoc mundo, St languentem fpiritum ægrè traherc, qu.àm torpere i n temporali-bus d.liciis Quod poftea fcquitur, ipfum fieuifie cum eiulatu, fæuæ, ac fupcrbæ indignationis magis,qu.àm pœnitentiæfignumeft.Nequeenim quicquam rcmiferatexfuafcrocia,fedfrcme bat, quemadmodum folent truecs beftiæ.Sicimpii, quum vrget eos poena, falutem fuam amif' fam l'jgent,lèd interea non definunt fibi placere in fuis vitiis : adeóquc non afpirant ex animo ad Dci iufl:itiam,vt potius cupiât extindum efie élus numen.T ails eft in ipfis inferis ftridor den tium,amp; fletus, non qui reprobos ad Deum quærendum extimulet, fed tantum cæcis tormentis eos conficiat.
39 Eopdepiti^cdinibns terra:. Impetrat tâdcm Efau quod petiit.Nam fc primogeniturxgradu,amp; honore deiedum videns,maluit extra fandum populü fibi profperè efie in mundo,qu.im fubire minoris fratris iugum.Sed videtur fecum pugnare Ifâac,qui nouam benedidionem pro-fert: quum antè teftatus fit fe dedificfilio Iacob quicquidapud feerat depofitum. Refpondco,i-dem hoc loco notari quod prius de Ifmaele didum eft. Nam Deus, quod ad prxfentem vitam fpedat,exaudiens Abrahæ preces,mox ramen addita exceptione reftringit,quod in Ifaac ramen vocandum efiet lemen. Nec veto dubitotquin fandus vir cernens filium minorcm Iacob diui-nitus ordinatum elfe bcatæ viræ hæredem,conatus fit primogenitum Efau in fraternæ focieta; tis vinculo retinere,vt ab Ecclcfia,fanlt;dóque amp;nbsp;eledo grege non difcederet.Nunc vbi vider per-tinaciter ipfum aliô tendere,pronuntiat qualisfuturafiteius conditio. Interimfpirim^bs be-nedidio penes vnum Iacob integra refidet : cui le adiungere Elau reeufans, Ipontc à regno Dei exulat. V idecur taméhuic vaticinio refragari quod dicitMalachias,i.a.3:nam duos fratres Efau amp;nbsp;Iacob inter fe comparans,inde odio habitum fuifie Efiudocet, quia illipofielfm^^fs fit in defertis : atqui Ifàac pinguem illi promittit terram. Duplex folutio cft,vcl quod Propheta corn paratiuè loquens, Idumæam merito vocet delcrtum præ terra Chanaan, quæ longé crat vbe-rior . Vcl quod ætatem fuam rcfpiciat. tametfi enim horrenda fuerat vtriufque terræ vaftitas, breui tarnen refloruerattcrra Chanaan, quum regio Edom quafi perpetuæ fterilitati damnata, amp;nbsp;draconibus addida foret. Quanuis ergo Deus populi fui relpedu ablegauerir Elàu in montes defertos, illi tarnen terram làtis per fc fœcundam dédit, vt minimè inanis fuerit promifiio. Nam motofa ilia regio tum fua habuit pinguedincm,tum cælefti rore adiuta fuit,vt v idum in-colis produccret.
40 Et mglddio tuo nine;,^fratri tuo Jeruiet. Notandum eft hic prædici quæ nunquam impleta funt in perfona Elau: ideôquc vaticiniumcfie de rebus procul adhuc remotis. Nam adeo nihil dominationis obrinuit Iacob in fratrem, vt reuerfus ex Padan Aram, lùpplexobfequia illi fua dctulerit : amp;nbsp;lubiedionis cxcufTio, cuius hîc meminit Ifaac, m longinquum tempus refertur. Denuntiat igitur qualis pofteros Efau maneat conditio. Et primum dicit gladio fuo viduros. cuius verbi duplex elfe poteft Icnlîis : Velquod cindi hoftibus, militarem amp;nbsp;inquietam vitam
I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;192
âfturi fint: vcl quod liberifuturi fint,ac fui iuris. Nullum enim lus gladii,vbi nulla eft liberras. Vidctur priorfcnfus magis quadrarc,vtpromifiïoncm fuamreftringatDcus,nefeEfauni-tniscffcrat.nam pace nihil cft optabilius. Moneturquidcmamp; fanitus populus, femperaliquos hoftes fore qui eum infeftent. Sed hoc longe aliud,eil quàm fuo gladio viuerc,quod tancur.dem valet acfi dixiflctjfilios Efau prædnnum more prxfidium fuü in armis,amp; violdntia m2gis,quàna in iurelegitimohabituros. Secunda rcrtriftio cft, quôd gladio armatus licct, non tarneneff'u-giet fratris fubieétionem.Nam Idumæi tandem eledo populo fa«ai funt tiibutarii. fed non fuie diuturna fèruitus: quiaHiuifis regnis concifafuit ilia potentia, quæ vicinos omnes in officio, amp;nbsp;fub metu tenebat. Voluit tarnen Dominus vel ad breue tempus,in ordinem cogi Idumæos.vt vi fibile fpccimcn huius vaticinii proferret. Reliquo tempore vaga, amp;nbsp;effrxnis libertas Efau omni fubieftione fuitmifcrior.
4« Et odio hiihiut iput lahacol. Hincclarius patet lachrymas Efau adeo profedas nó fuiffeà ve-fa pœnitcntia,vtfuriofæ magis iracundix telles fuerint. Neque enim occulco modo odium fouet aduerfus fratrem,fèd pai.àm in fceleratas minas crumpit. Atque hinc apparet qu.àmaltæ fùe tint malitiæ radices, quod fibi in nefanda fratris cæde indulgct. Profanactiam, amp;nbsp;ficrilega in cocontumaciafeprodit, quôd fc ad decretum Deiabolcndum gladiocomparât. Efficiamin-9uit, ne promifia fibi hxrcditate fruatur. Quid hoc aliud eft, quàm v im bcnedidionis cxinani-te.in qua pattern feicbat Dei prxeonem fuifTcjac miniflrum: Viua prxtcrca hypocritæ effigies nobis proponitur. Mortem patns fibi luduofam fore fimulat : amp;nbsp;certe pictatis officium cfl, lu-gerc mortuum pattern.Sed quum ad impiam fratris cxdem properanti tarda fit mors patris,8c fimul cius propinquitatc Ixtctur; mera fiófio cfl quod diem Indus nominat. Qiia etiam fronte humanum aifedum obtendit, qui fraternæ cxdi inhians, codem memento omnia naturæ iura eucrtcrc molitur:Ficri etiam potefl vt ipfc naturæ fènfus confeffionem ci extorfent ,• qua fei-pfumgrauiusdamnarct. Sicut Dcusimpios fæpcpropria voce coarguens, magis incxcufabiles rcddit.Quod verô crudclem animum cohibet fola verccudia-.nequc magnæ laudi tribuendum efl,amp; flupidum brutûmquc Dei contemptum prodit. Valet quidem interdumetiam apudpios hominum rcucrcntia,ficuti de laccb proximo capitchabuimuszfcd altius mox confcendunt,vc præualeat timor Dei, cuius obliuio fie occupât impiorum corda, vt in hominibus folisfubfî-dant.Ergo quifquis hominum metu amp;nbsp;pudore àmalcficio abflinet, non multum adhuc profe-cit.Hoctamen maxime elogio à Papiflis fua confcffio laudatur, quôd multos abflcrrct à pcc-cando,ne cogantur fuum dedecus proferre.Longé veto alia cflpictatis régula,vt confeientia no ftra fibi Deum tcflem amp;nbsp;arbitrum proponat.
41 TE-tnuntidtafuntip^i^ibcah. Nunctranfitum facitMofès adnouam hiftoriam, quomedo Iacob c domo patris profugus,in Mefbpotamiam fccontulerit.Fuit autem haud dubic hæc per-quàm molcfla,dur.àque tentatio fandæ matronæ,dum ex fuo fado mortis diferimen filio inflate vider.Cætcrùmfide ludatacfl,vtfcmcl partam gratiæpofTcfTionem rctinerct. Nam fi mulic-bn affedu propenfà fuiffet in amorcm minoris filii,hoc cette optimum crat compendium , vc primogenitura ad Efàu rcdirct. fie enim fublata fuifict æmulatio, amp;nbsp;placatus cius furor, qui do' lore amiffi iuris fui ardebat.Quôd ergo non tranfigit Rcbccca,fcd filium fuum horratur ad vo-luntarium cxilium, amp;nbsp;priuari mauult cius prxfentia, quàm vt illc benedidione femel rcccpta cédât ; hoc certc raræ fidei fignum cfl. lam luforia videri potetat patris benedidio, vt mirum fit à Rebecca amp;nbsp;Iacob tanti ficriiadeô tarnen cos non poenitet,vt acerbam exilii pœnam non recu-fenc, modo fècum auferat Iacob prolatam .à pâtre vocem.Porrô hoc excmplo doccmur,paticn-terferendumcfic ,fi fpcm mclioris vitæ crux fèquitur cornes : imô fihac lege Dominus nos a-doptat regni fui hærcdcs, vt inflabiles in mundo peregrinemur. Ideoemm extrufus c domo pa-terna,vbi quictus vitam finite potcrat,inalicnamtcrram migrate cogitur Iacob: quiailh pro-miffacflDeibcnedidio.Sicuti autem accepta: gratiæ iadura temporalem cum fratre pacem rc-dimere non tentauit : fie nobis cauendum efl ,ne vlla catnis commoditas ,vel mundi illcccbræ nos .1 curfu vocationis abducant. quin potius magno animo feramus varias iadationcs, modo fpei anchora nobis in cælo fixa confiftat.Qi^m dicit Rebecca hanc E fàu confolationcm ef-fe,vt fratrem interficiat,fcnfus cfl,non poffe alio modo placari,quàm impia cæde.
44 Haamp;ift» cum ej dies cliquât. Hac circuliflantia mitigat exilii acerbitatem JMam ad leuadum in rebus aduerfis mœrorcm non parum valet temporis brcuitas.Et crcdibilc crat non tam per-tinax fore odium Efau, quin illud Icnirct fratris abfentia. Hcbraicè ad verbum habetur, Vnis dicbus.Verùm fignificat R ebecca,fii-nulatque vitro ceffetit Iacob,mcmoriam offenfæ ex corde Efau deletum iriiacfidixiffet, Tantum paulifpcraliô te confer ,amp; momentofèdabimus eius i' racundiam.
n.iiii.
-ocr page 216-Cap.XXVIII. 200 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
4y vtqtiidorbdboretidt»amlolmuolisdieufid’. CurduplicerncrbiwtciïictuitRcbcccaïncqucc* nim pcriculum crat vt lacob tam placidomitiqueir.gcnio pr£cditus,aducrfus fratrcm infurgc-rct. Vidcmus ergo vtRcbccca Deumncfandxca;disforcvltorcmftatuat. Deindequanuis ad tempus dilTimulet Deus,ac indicium fufpendat,nccefle tarnen illifuifRt ïc à parricida fubducc-rc.Ex illo itaque naturæ iure pronuntiat fc penitus orbam fofeiquia eum qui fuperftes crit,hor-rcre ac deteftari cogctur.Quod fi Dei indicium antequam paiefierct,animo præfumpfit Rebecca,amp; homicidam exterminio addixit,quód pcrfuafa ciTct tatum fcclus nó fore impunitum:mul to minns ad manifefta Dei flagella conniuere nos decet.
4Ä Dixit Kibcah ad ifhae. Quum poflct clanculum aufugcre lacob,mater tarnen illi difceC fum à patreimpetrat. Sicenimferebat bené cópofitaœconomiæratio,amp;dilciplina.Qupdau-tem aliam caulàm prætexit apud maritum,cxcufari à mendacio poreft,quia neque totum,ncquc nihil dicit. Minimè dubium eft quin verc aflirm.et, fc cruciari cb nnrus Hetheas vfque ad vitx tædiumûnterius verb malum prudenter eclat,ne Ictbalc infligat marito vulnusideinde ne ma-gis inflammet rabiem Elan: vt fæpc impii,qnum deteâû cft corum fcelus,dcfpcratione magis ef ferâtur. Etfi autem prauis nuruum moribus faâum eft vt Rcbeccæ odiofa fit totius gentis affî-nitas, in eo tarnen rurfns cnituit mirabilis Dei prouidentia, quôd fc non immifcuit neque im-plicuit lacob cumfuturis Ecclefiæ Dei hoftibus.
Cap. XX VIII-
X vocauit Ifhac îahacôb,amp;benedixit eitpræccpitque ci,amp; dixitci,Nonca-£_ pies vxorem de filiabns Chenaan.
Z Surge, vade in Padân Aram, ad domum Bethuél patris matris tuæ, amp;nbsp;cape tibi mde vxorem de fiîiabus Labân fratris matris tuæ.
3 Et Deus omnipotesbenedicat tibi,amp; crefeere faciat tc,ô;multiplicare faciat
te,amp; fis in cœtum populorum.
4 Etdet tibi benediâ:ioncm Abrahamjtibi,amp; feminituo tecum,vt hæreditatc accipias terram peregrinationum tuarum,quam dédit Deus ipfi Abraham.
$ Et mifitlfhâclahacob, amp;perrexit in Padân Aram ad Labân filium Bethuél Aramæi fratris Ribcâh,matris lahacób amp;Hefau.
Et vidit Hefau quod benedixilfet Ifhac Iahacôb,amp;mififlct eüm in Padân A-ram vt caperet fibi inde vxorc:amp;benedicendo eijpræcepilTet ei dicendo, Non accipies vxorem de fiîiabus Chenâan:
7 Et obediuiffet lahacob patri fuo amp;nbsp;matri fuæjamp;iuiflct in Padân Arâm:
8 Videns præterca Hefau qiibd malæ filiæ Chenâan in oculis Ifhâc patrisfui:
9 Tune abiitHefauad ifmaéljamp;accepit Mahalâth filiam Ifmâélfilii Abraham lôrorem Nebaiôth,fuper vxores fuas,fibiinvxorem.
10 lahacob verb egrelTus eft c Becr-fcbâh,amp;r perrexit in Arâm,
Il Etoccurritin locum,amp;pernodauitibi, quiaoccubuerat fol: tulit de îapi-dibiis locijamp;pofuit fub capite fuo,amp;dormiuitin loco codem.
Il Et fomniauit,amp; ccce fcala ereâa erat fuper terram,5f caput eins tangebat cæ lum:amp; ecce Angeli Dei afeendebant amp;nbsp;defeendebant per earn.
13 Et ccce Dominus ftabat fuper earn, amp;nbsp;dixit, Ego Dominus Deus Abrahâm patris tui,amp;r Deus II hâc:terram fuper quam tu dormis,tibi dabo amp;femini tuo.
14 Et erit fernen tuum ficutpuluis tcrræ,amp; multiplicaberis adOccidentê,amp;r ad Orientem, amp;ad Aquilonem,amp;adMeridicm:amp;benedicenturin teomnes fa-miliæ tcrræ,amp;in femine tuo.
iç Et ecce fum tccum,ôc euftodiâ te quocunque profedus fucris,amp; redire facia te ad terra hanc,quianô derelinquâte, donee faciam quod loquutusfum tibi.
1Ó Et expergefaôius cft lahacob à fomno fuo, amp;nbsp;dixit, Vcre eft Dominus in loco ifto,amp; ego nefeiebam.
I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;201
*7 Et timuit, amp;nbsp;dixit,Quam terribilis eft locus ifte/ non cft hîc nifi domus Dei, amp;nbsp;hîc eft porta cæli.
»8 Et furrexit lahacob mane,amp;tulit lapidem quem pofucrat fub capite fuo, amp;nbsp;pofuit eum in ftatuam,amp; Äfudit oleum fupra fummitatem eius.
*9 Et vocauit nome lociipfius Bethél:amp; quidé Luz erat nomen ciuitatis prius, »0 Et voiiit lahacob votum, dicendo. Si fuerit Dcusmecum,amp;- cuftodierit me in viaifta per quam ego ambulo,amp;dcdcrit mihi panem ad vefcendum,amp;vefti mentum ad operiendum,
Etreuerfus fueroinpaceaddomumpatrismei,eritDornïnusmihiin Deû. Et lapis ifte quem pofui in ftatuam, erit domus Dei : amp;nbsp;omne quod dederis mihi,dccimando decimabo illud tibi.
« Kc uoatm't ijâ4c lahacobfCrbfnedixtt. Quæritur an ideo quôd infirma cÏÏet prior benediâio, nunc dcintegro idem repcrat Ifaac quod prius dixit. Atqui fi Dcicrat prophcta,ac interpres,fta bile ac perpctuû cïTe oportuit quod femel ex ore eius prodierat.Refpondeo, quanuis per fè effi-caxefietbenedidiOjtamcfidem Iacob tali fubfidio babuifie opus: ficuti Dominus dumealdem fubinde promifTioncs iterans,fibi ac fuo verbo nihil derogat,fed potius eius certitudincm com-mendatferuis fuis, nequando in corum cordibus propter carnis infirmitatem vacillet. Porro memoria tenendum eft quod dixi,l faac prccari non vt priuatü hominem,led faeciali Dei man-dato inftruâ:um,vt fœdus apud {cdcpofitum,infilium fiium lacob trafmittat.Magnopere au-tem interfuit,lacob nunc demum à patre fcicntc,amp; volentc bcncdici, ne in pofterum tempus ex paternierroris, ac propriae fraudis memoria obreperetdubitatio. Nuncigitur Ifaac confiilto ad filium fuum lacob verba dirigens, iure illi benedidioné deberi pronûtiat,ne putctur,quum prius deceptus fuit,fruftrà fub alieno nomine verba fparfiftc.
1 Surge,naif. Priorc locomâdat vtaccipiatvxorcc generematerno. Poterat peraliqucm ex leruis acccrferc, ficuti adduda fucrat illi Rebecca : fed inuidiam forte déclinât, ne hocaccipiat Efau in fuam contumcliam.quod fratris coniugium magis folicitc quam fuum curetur.
Î Ef Deui oinnifoten! benedicar tibi. lam fequitur benedidionis forma,quæ verbis aliquantum à priorc differt, in eundem ramen fcopum tendit. Primo optât lacob à Deo bcnedici,hoc eft au geri amp;nbsp;propagari in fua fobole, vt crefcat in cœtum populorum, hoc eft vt gencrct mulros po-pulos,qui in vnum corpus fub codem capitc coalcfcant, acfi dixiftet, Orientur ex tc plures tri-tgt;us,quæ vnum populumefficiet atque hoc quidem aliqua ex pane implctum fuit, quum Mo-fes populum in tredecim claflcs diftribuit.Quanquam altius refpexit 14ac,quôd fcilicct aggre-gandi tandem effent ex variis gentibus ad domum filii fui, vt hoc modo ex ingenti,amp; prius di-fperfa multitudine fieret coetus vnus.Nequeenim dubium eft quin per manus trädere volucrit quod acceperat,qucmadmodum continuo póft mcmoriam primi fœderis célébrât, inde velue ex fonte, fuam banc bcnedidioncm deriuans: acfi dixiffer, quidquid babebat iuris à pâtre,fe in eum tranfferre, vt penes eum mancret viræ harreditas fecûdum Dei fœdus cum Abraham per-cuffum.Qui hoc per fimilitudinem didum effe exponunt,quafi optarct Iacob,quæ prius A bra-hæ Deus beneficia contulerat, in filium fuum pariter conferri : fenfum verborum nimis exte-nuant.Nam quia Deus haclege fœdus pepigerat cum Abraham, vt ad pofteros manarct,ab e-ius pcrlbna, tanquam à radicc initium fieri oportuit. Ergohærcdem Abrahx conftituit Ifaac filium lacob,qui depcficæ apud cum benedidioni, ciufque icmini promiffæ lucccdat. Quod c-îiam clariuspatetex proximocontextu, vbiterrædominiûilliaffignat,co quod Abrabædata fuerit. Porro in hoc membro, perfpicimus quanta fidei conftantia recubuerint fandi Patres in verbum Domini. nam alias non vulgaris crat tentatio, iadari hofpites, amp;nbsp;pcregrinos in ter* ra, cuius poffeftio iam ante centum annos diuinitus illis addida fucrat. Viderr us autemvt infuis erroribus ,amp; inquiéta vita non minoris æftiment quod Dominus illis pollicitus eft, quam fi plena iam conftaret fruitio. Atque hæc vera eft fidci probatio, quum folo Dei verbo fulti, quanuis agitemur inter mundiftudus, non aliter perftamus, quam fi fixa iam nobis cfTec incælis ftatio. Et Ifaaccontra hanctentationcm difertè filium fuummunit, terrdm feregrina^ ÿo««wff»«vocans,cuiuseum conftituit dominum. Nam his verbis admonet, fieri quidem pof-fe vt vagetur tota vita,verùm id non obftarc quo minus rata fit Dei promiffio, vt ca vna conten tus,patictcr tempus reuelationis expedet. Videtur ctiam pluralis numerus maius quiddam ex-primere,quód fcilicct non femel dfitaxa^fed diucrfis modis amp;nbsp;affiduè futurus fit peregrinus lacob . Quia tarnen Hebraica phrafis non ftmper habet talem cmphafim,cgo hac in re no infifto.
-ocr page 218-Cap.XXVIIL 202 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
Hocmagis notandum eft, fcrio, rigidóque examine probari fidem Tacob, dum illi verbo tenus folum promittitur terra,vndc procul reipfa eiiciiur ob hâc ipfàm caufam. Videtur cnimludi-brio haberi,quum iubetur vt potiatur terræ dominio, ca relióla, valere iuftajin longinquum cxiliumabire.
6 vidit quod Inlcritur bicbreuis narratio de Efaü?quæ ideo cognitu vtilis eft, quia ex ea dilcimus,impios,quanuis lafeiuiant aducrfusDcum,amp; cótempta cius gratia,votis fuis po-titi fibi plauddt,nó tarnen pofte illA penitus conténerc. Ita mac Efau benedidionis dcfidcrio pu gitur,non vt ad illâfinccrc,amp; ex animo afpiret,(cd râpretiofam eftc videns,ad camexpetenda in uitus compcilitur. Accedit altcrum vitiû,quia non quarrit vt oportet, nouum enim amp;nbsp;alienum modum excogitat,quo fibi Deum, amp;nbsp;patrem rccócilict:idco profedu caret cius ftudium.quan-quam Deum non ita videtur curare,modo propitiû babcat patrem. A tqui ante omnia debuerat profanû ingenium, pcrucribs mores, amp;nbsp;corruptos carnis affedus exuere. Deinde placide ferre caftigationc fibi impofitam. nam hune Icnfum illi didabat poenitetix ratio, Quia hadenus in-dignû me primogenitura rcddidi,meritô fratri fum pofthabitus.Nihil ergo refiduum cft nifivt me humilicm: amp;nbsp;quia ex honore capitis depulfus fum,mibi fufficiat vnû faltcmeflc ex Ecclcfix membris. Etcertè optabilius illi fuiftet in obfcuro aliquo Eeelefix angulo hærcre, qu.àm refe-dû,amp; auulfum ab cledo populo,cum fuperbo primatu cminerc in terra.Nihil talc aggreditur, fed per ambages nefeio quas patrem vtcunquc placarc conatur - Ac Mofes fub hoc typo nobis ad viuum depingit omnes hypocritas .Nam quotics ipfos vrget Dei iudicium,licet vulncrctur pœnarû dolore,non tarnen quærunt veraremédia, nam vna tantum fariffadionisarreprafpe' cie,fimplcx amp;nbsp;integra ab illis conuerfio negligitur:dcindc in ilia quoque fpecie nihil quàm fu-cumfaciunt.Quum totus rcfipifccre deberet Efau, nonnifi vnû coniugii vitium corrigereten-tauit hociamnimispræpoftcrc. Sequitur tarnen alter defedus. namvxorcs, quæ parentibus exofar erant,rctinens,lèdcfundumputattcrtiainduda. Atqui hoc modo non Icuatur parcntu moleftia,nec purgarur domus. lam verb vnde fibitertiam inducit vxorcme Ex gcncrc Ifmacl, quemfcimus fiufl'cdcgenercm,amp; cuius pofteritas à puro Dei cultudcfciucrat.Huius rci inügi’*^ hodie documentum cernitur in fidis, ac perfidis Mediatoribus, qui rcligionis diftidia pulchrc fe componcrc putant, fi modo indudis coloribus, corruptclæ nimis craftæ tegantur. Rcs ipf^ fateri cos cogit,adeô fœdos crrorcs,atquc abulùs in Papatu graftatos efte, vt reformationeom-niiîo fit opus: fed fuctorcmilliusCamarinxmoucrinolunt: tantum igiturcmplaftris cupe-rent fœditatcmocculcrczldqucctiamcoadi faciunt. Nam prius’fuas abominationcs vocahint facrum Dei euhum : lêd quia verbo Dei in lueem nunc protradi funt, idcô defeendunt ad bac noua artificia.Scd fruftrà fibi dclicias faciunt,in quibus fub perfona Efâu hîc à Mofe damnan-tur.Valcat igitur putida,quamfimulât,rcformatio,quæ nihil fimplex aftcrt,ncc finccrutn.Por-rô quia hîc morbus humano gcncri infitus cft, vt hbenter quifquc aliquo fiditio prætextu clu-dere Deum tcntcr,fciamus nos nihil agcrc, donee rcuulfis .à radiée peccatis,penitus Deo nos ad« dicereftudebimus.
lo Ef egrc/fw jahäcob. Inhuiushiftoriæ côtextu hoc in primis notandum cft, quomodo in vnius hominis capitc Dominus Ecclefiam fuam turatus fit. Nam Ifaac propter iênium, inftar trunci aridi iacebanamp;quanuis larcret in cius corde viua radix,nulla tarnen amplius in cffxta 8f fterili ætatc fpes fobolis reftabat.Efau viridi quidem,amp; florido ramo fimilis,plurimum oftenta tionis amp;nbsp;pompæ habebat:lèd momentaneus tantum erat ille vigor.Iacob tanquam exedus fur-cuius,in terram longe diftantc tranffcrtunncquevtillic infitus, vel plantatus rcburamp;magni« tudinem acquirat,fcd vt cæleftiirrigationctindus, nó fccus atqucin acre pulluler. Mirabilitcr enim cum fouet Dominus,amp; vigorem ei fuppcditat,doncc rurfus cum traducat in domum pa-tris.Intcrcadiligenter obfcrucnt lcdorcs,quóddum iplcbcncdidus Dei in cxilinmcücitur,data fuit reprobo Elaugloriandi materia,cui relida cratvacua pofteftïo,vt iam fine æmulo fccure regnarct:nc turbemur fiquando impii tanquâ votorum cópotcs, nobis oppreftîs triûphos fuos cfflant.Nomen Bccrfeba ponitMofcs,quia quum vnus eftet ex finibus terræ Chanaâ,ifquc magnum delcrtum Meridiem verfus,ab Oricntali plaga in quam tedebat Iacob,remotior crat. Deinde Chartas fubiicit, vbi Abrabâ c patria fuaegreftus,aliquâdiu habitaucrat. Apparct auré pium fenem Tharc, quum filium Icquutus eft,vcl fc illi itineris comirem adiunxit, non venilîc Iblum Chartas, vbi mortuus cft, fed alterû quoque filiû Nachor cû fuis codem migrafte. Nam capitc vndecimo habuimus.Tbare fumpfifte filiû fuum Abraham,8f Lot nepotem, amp;nbsp;Sarai nu-rum fuâ. V nde colligimus lubftitifte tune Nachor in Chaldæa fuo natali Iblo.Nunc quum di-cat Moles Laban babitafte Charris, inde coniicerc licet,ne inhumanus videri poftet Nachor pa trem dclcrcns,collcdis vafis ad cum poftca veniftc.Paucis autem verbis admonct Moles,quam
-ocr page 219-JN G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;20J
durum, ac laboriofum fânâo viroiterfucritoblongamdiftantiam. Cui etiam additur altera circunftantia, quod humi fanaiisvirfubdiocubuit fine comité,fine hofpitio. Sicuti autem breuiter hæc tantum attingit Mofes, ita ncque ego prolixis verbis vtar : res cnim per fe Icquk tur. Q^re fiquando nobis videmur afperius traftarijin mentem veniat fandi viri exemplum, quodlautitiasnoftrascorrigat. *
It Ztfimniauit. Docethic Moles quam opportune leruo fuo Dominus, St in ipfo(quod a-iunt)tcmporis articulo luccurrerit.Quis enim non dixifiet landum lacob à Deo negligi,qui ad incurfum ferarum expofitus, 8c obnoxius omnibus cæli terræque iniuriis,nihil vfquamatixi-lii,vel folatii reperiebate Verùm vbi ita redadus eft in vltimam necefiTitatem,Dominus repente illi manum porrigit,eiufque moleftias præclaro oraculo mirifice fubleuat.Sicuti ergo prius cnituit inuida eius perfeuerantia,fic Dominus nûc paterna: erga Fideles fuos curæmcmorabi-le fpecimen edit.Tria autem hie ordinc notanda funt: primo, qnod Dominus apparuit ipfi la-cob in fomniozdeindefpecies vifionis,qualisdefcribitur à Mole: tertio,verba oraculi. Quurn fomnii fit mentio,non dubium eft notari certum illud reuelationis genus, quo Dominus olim erga feruos fuos vti foiebat. Cognouitergo lacob, hoc fibi diuinitus offerri fomnium quod à vulgaribus diffcrrctfidque fonant Mofis verba,quum dicit apparuiffe Deum in fomnio.Dcum enim viderc non poterat lacob,vel (entire præfentem,nifi certis noris diftinda fuiffer eius ma-ieftas. Er ear fatla. Hic narratur forma vifionis,quæ ad rem maxime pertinet, quod Deus le oftenderir fcalæ infidens,cuius extremi fines cælû S: terram tangebât, amp;nbsp;quæ Angelos vehebat, vt commearent è cælo in terram. Quoda quibufdam Hcbræis Scalaaccipiturprofiguradiui-næ prouidentix, quæ cæli Sc terræ gubernationem complcditur, quadrare non poteft: aliud e-nim fignum aptius dediffet Dominus. Nobis verb qui principiû hoc tenemus, in Chrifto fundatum fuiffe Dei fccdus,amp; Chriftum cundem æternam fuiffe imaginem Parris, in qua fandis Patribus fe patefecir,nihil inhac vifione perplexum eft,vel ambiguum . Nam quum per pccca-tum alienati fint homines à Deo, quanuis ipfc omnia implear fua virture St fufti neat, ,i nobis tarnen non percipitur ilia communicatio, quæ nos viciffimadipfumalhciat: quin potius tale diffidiumeft,vt eum ànobis auerfum effe putanres, eum vicilTim fugiamus. PorroAngelfqui-bus mandata eft human! generis cuftodia, tametfi in fuum munus ftrenue incumbunt,non tarnen mutuo communicant nobifeum, vt familiaris fit 8c quafi lenfibilis eorum prop inquitas. Solus ergo Chriftu« eft, qui cælum terræ coniungit: hîc folus eft Mediator, qui perringit .à cælo vfquc ad terrain: ille idem eft per quern omnium bonorum cæleftium plenirudo deorfum ad nos fluit, nólque viciffim ad Deum confeendimus. Idem quum fit caput Angelorumefficit vt tnembris fuis terrenis miniftrent.ltaquc(Vtlegimus Iohan.i.g.^i.)hunc fibi honorem propriè veridicat,qubd poftquam manifeftatus fuerit mundo, Angeli afeendent ac defeendent. Ergo fi fcalam dicimus effe Chrifti. effigiem, hæc expofitio nihil habet coadum. Nam fcalæ fimilitu-do optime conuenit Mediatori, per quern minifteriurn Angelorum, iuftitia, 8c vita, omnefque Spiritus fandi gratiæ gradatim ad nos defeendunt. Nosetiam, qui non tantum eramus defixi in tcrra,fed in maledidionis abyftb,ipfifquc inferis demerfi,ad Deum vfquc cófccndimus. Sea-îæ autem infidet Deus excrcituum:quia in Chrifto habitat plenitudo diuinitatis.Se hinc etiam fit vt ad cælû V fque pertingat. Tametfi enim humanæ etiam eius naturæ data eft à Patre om-nis poteftas,non tarnen fidem noftram verc fulciret,nifi effet Deus in came manifeftatus. Qui particulamSî),vertunt prope, totum lènlum corrumpunr. Exprimerecnim voluit Moles ple-nam dcitatem refidere in Mediatoris pcrfona.Nec verb Chriftus tantum ad nos acccffit,led in-duit naturam noftram,vt nos vnum lecum cfficeret.Qubd autem fcala fymbolu fuerirChrifti, hæc etiam ratio confirmat,quia nihil magis conlentaneum fuir,quam vt Deus in Filio fuo foe. dus æternæ falutis fancirct ftruo fuo lacob, Atque hinc ad nos pcruenit inæftimabile gaudiu, vbi audimus Chriftri itacxccllere fupraomnes creaturas,vt fit tarnen nobis conifidus.Dci qui-demmaieftas, quæ fe hic confpicuam profert, terrorem incutere debet, vt omne genu coram Chrifto curuetur,eum fufpiciant,atque adorent omnes creaturæ. Sc fileat in conlpedu eius om-nis caro. Sedarnica amp;nbsp;fuauis eius imago fimul pingitur,vt feiamus eius defeenfu, cælum nobis effe apertum.S: Angelos nobis familiäres effe redditos. Nam inde nobis fraterna cum ipfis fo-cietas,qubd commune vtrifque caput ftationem habet in terra.
15 E^o Dontinut Dens Ahrdham. Hoc tcrtium eft caput, quod notandum effe dixi : frigerent e-nim mutæ vifioncs.itaquc verbum Domini quafi animaeft,quæ eas viuificat.Figura igitur fcalæ inferior appendix fuit huius promiffionis : ficuti externis fymbolis Deus verbum fuum il-luftrat amp;nbsp;ornât, vt maior illi turn claritas, turn authoritas accedat. Vnde etiam probamus fri-uolacffe Sacramenta in Papatu, quia nulla illic Dei vox auditur quæ animas ædificet. Notemts itaque Deum,quoties fe Patribus oftendit, loquutum effe, nefufpenfos teneret muta vifio. No^
-ocr page 220-Cap.XXVIII. 204 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
mine Hin’admonet Deus fcvnicumefTemundiopificcm , ne alios fibi deos quærat Iacob. Sed quia per le incomprehenfibilis eft eius maieftas, vt ie ad captum lerui fui accommoder, ftatim additjfe efTe Deum Abrahæ amp;nbsp;Ilaac.Erfi enim necefle eft tenere, Deum,quem colimus, eum cf-le qui folus eft:quia tarnen dum ad eius altitudincm afpirant fenlus noftri, inter prima initia e-uanefcuntjColenda nobis (cdulo eft lire fobrietas, ne plus dc^pfo Icire appetamus, quam nobis oftenditjSt ipfc pro immenfa fua bonitatc ad noftrum modulum fe accommodans,nibil omit-tit quod expédiât in lalutem noftram. Quiaautem fpccialefoedus pepigerat cum Abraham Sc Ifaac, Deum feillorumnominans, ad veramfidei originem rcuocat feruum fuum Iacob,amp;'in perpetuo fœdere eum rctinet.Hoc (acrum eft pietatis vinculum,quo inter Ce cohærent omnesfi-lii Dei,quum .à primo ad vltimum candem làlutis promiftiionéaudiunt, amp;nbsp;confentiunt in fpem vnam.Atque hic frudus eft cius benedidionis quam nuper à pâtre accepcrat:quiaDeus ore fuo pronuntiat cumfoederis hæredem, ne putetur inane fuifle hominis præconium. nbsp;nbsp;Terwwin
dormis- Tcmm cius pofteris fuifte datam legimus: ipfc verb non folum vlquc ad mortem in ea fuit hofpes,fcd ne mori quidempotuit. Vnde colligimus, fub terrae pignore,vel'arrhaali-quideimclius,amp; præftantius fuifte datum : ficuti Abraham fpiritualis fuit cius terræ pofteftbr, ac nudo eius intuitu contentus in cælum præcipuc fufpcxit. Notemus autem, fernen Iacobhîc reliquis Abrahæ filiis opponi, qui fêcundum carnem ex co promifeuè genus duccbant: fed exc-di crant .à genre fânda. Ex quo verb ingrefti funt filii Iacob in terram Chanaan, perpétua illis fuit hæreditas vfque ad Chriftum, cuius aduentu renouatus eft mundus.
î4 Ef eritfernen tun/m ftcutpulws terra:. Hue redit fumma,quicquid Abrahæ pollicitus fucraC Dominus,tranfinitti ad filios Iacob. Intérim fandum virum oportuithoc Dci teftimonio fre-tum,contra fpem fperare. Quanuis cnim ampla, amp;nbsp;magnifica cftet hæc promilfio, quocunque , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tarnen fe verteret Iacob, nihil bonæ fpci affulgcre tune potuit. V idebat fè hominem folitariumî
nulla tune conditio exilio melior crat : reditus incertus crat, amp;nbsp;plenus difcriminis. fed iraeum raediis omnibusdeftituivtilefuit,vt«àfolo Dei verbopendcrc difccrct. Itahodicfi libcralitef omnia nobis promittir Deus, interea verb vacuus ad nos accedere videtur, hoc tarnen honoris , amp;nbsp;reuerentiæ eius verbo nos déferré conuenit, vt fidc diuites fimus,ac pleni. Tandem verb poft mortem Iacob euentus docuir quam efficax fucrit hæc promiftio.Qim exemplo docemur. Dominum minimefruftrari fuosfideles,quanuiseorum bonorum quæpromittit,effedum poft eorum mortem vfque différât. nbsp;nbsp;'E.t beneditentfein teomnes fines terree. nbsp;nbsp;Hoc membrum plus
habet ponderis, qubdin Iacob amp;nbsp;eius feminc rccuperanda fit benedidio, à qua in primo parente totum humanum genus cxcidit. Quid aurem fibi vclit hæc locutio.fuprà cxpofui,ncpe qubd Iacob non tantum futurus fit exemplar bcnedidionis,vel formula, fed fons amp;nbsp;caufa, vel hypo-ftafis. Quanquamenim fæpehocgencrcloquendinotaturcximiaquædam fœlicitas,in mul-tis tarnen Scripturæ locis tantundem valet acbenedidionem fuam petcreab aliquo, eiqueac-ceptam refcrreificuti benedicere fe in Deo homines dicuntur,qui ilium agnofeunt omnis boni authorem. Ita nunc fore promittit Deus, vt fe in Iacob,amp; eius feminc benedicant omnes genres,quia nulla vfqu.â rcperictur faclicitasgt;nifi cx hoc fonte prodeat.Cætcrùm quod Ch riffci proprium eft non abfurdè tranfferturad lacob, cuius in lumbis tunc erat Chriftus. Ergoquate-nus eo tempore Chrifti perfbnam fuftinuit lacob, in ipfo dicuntur benedicendx omnes genres: fed quia aliunde pendebat tantiboni exhibitio,mox viceexpofitionis additur,»« semine. Nec obftat(quemadmodumalibidixi)qubd nomenfeminiseftcollediuum. Nam quiaomnesin-creduli honore S: gratia fe abdicant, amp;nbsp;hoc modo extranei ccnfcntur,vt feminis vnitas conftet, ad ipfum caput necefte eft venire.Hoc quifquis rcucrcnter expendet, facile videbir in hac inter-pretatione,quæ Pauli eft,nihil effe tortuofum,vcl coadum. cufhdiam te. lam tentarionfqux obrcpcrc potcrat Sando lacob, mature Deus occurrit. Nam etfi in alienam terram ad tempus extruditur, fe tarnen il li fore cuftodem pronuntiat donee eum reduxerit. Longius deinde exte-dit promiftioncmjqubd nfiquam eum deferet,vfque dum compléta fint omnia.Duplex autem huius promiftionis vfus fuit.Nam amp;nbsp;animum eius rctinuit in fide Diuini foederisidcindc vt fei ret non aliter fccum bene agfnifi promiftæ hærediratis compos foret.
16 exper^ßiht! efl iahMob. Iterum confirmât Mofes non vulgarefuifte fomniû.Nam qui cxpcrgifcitur,tûc faltcm agnofeit fê delufum fuifte fomniando.Dcus autem fignû infculpfit a-nimo ferui fui,vt vigilâs cognofeeret cæleftc fuifte oraculum quod dormiés audierat. Porrb in fuis verbis vitrb fc accufàt lacob,ac Dci bonitarcm cxtollit, qui fe non quærcnti offerte digna-tus eft. Putabat enim lacob fèillic efte folummunc poftquamapparuit Dcus,miratur,amp;.’ exclamatie plus adeprû cfte,quàm fperare aufus fuiftet.Ncc tarnen dubiû eft quinDeum inuocaucric lacobjamp;côfifus fuerit fibi ducé cfteitincris:fcd quia no eb vfque progrcftacrat eius fides,vt per-fuafus effet Deum fibi cftetam propinquû,meritb gratiam hanc amplificat. Sic quotics nos an-tcuertit Dominus,amp; plus præftat quàm conceperint mentes noftræ, exemple patris noftri mire
-ocr page 221-IN GENES.
20Ç
mur Dcum nobis adfuKTe. Porro fi quifque noftrum rcputet, quàm cxigua fit fidcs fua, fcmpcr omnibus iuftaerit fic loqucndi ratio. quis enim modulo fuo capit immenfam donorum conge-riem,quanos fubinde cumulât Deuse
17 tttimmtac dixit. Mirumefl:curtimucritlacob,quumtamfuauiterloquutusefiet Deus: cur locum vocct tcrribilem, vbi itcredibili gaudio refeâus fuerat. Refpondco, quanuis fcruos fuos exhilaret Deus, fimul incutcrc illis metum, vt cum verahumilitate, fuique abncgatione di-fcant eius gratiam ampleóti.Non igitur intelligas formidine attonitum fuifie lacob, qualitcr rc probijfimulac Cc oftcâit Deus,expauefcunt : fed incufius fuit illi timor piæ fummiffionis magi-fter. Appofitè etiam locum ilium vocat Portam propter Dei manifeftationc. Nam quia Deo in cxlis locatur quafi regia fcdes, vcrè prædicat Iacob fe vilb Deo, in cælum penctrafle. hoc fen-f.i Euangelii prædicatio vocatur regnum cælorum,amp; lâcraméta dici poffunt cælorû portæ, quia in Dei confpeâurn nos admittunt.lnfulfè tarnen Papiftæhunclocû adfua templa dctorquent, quafi in foctidis lupanaribus habitet Deus. Atque vt demus,non effe impiis fupcrftitionibus pol-luta loca quæ hoc titulo infigniunt, tarnen in nullum locum competit hie honor, ex quo Chri-ftus deitatis fuæ præfentia totum mundum impleuit. Tantum fidei adminicula, vt nuper docui, quibus nos ad fe Deus attollit,cælorum portæ vocari queunt.
i8 Efßirrexit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mofes lanólu patre no fuifie contentu prælènti gratiaru aâ;ionc,niû
gratitudinis fuæ memonam adpofteros tranfmitteret.Ergomonumentü erigens, nomenque lo co imponcns,dignum efie fignificattaminfigne Dei beneficium, quodleculis omnibus celebre-tur.Ideo Script ura non tâtùm Fideles iubet canere Deo laudem inter fuos æquales.lêd illis etiam præcipit vt filios ad officia pietatis erudiant,cultumque Dei propagent ad nepotes. Ptpofwt eitm inlkttuatn. Non in telligit Moles fadum effe ex lapide idolum, led vtvifionis infigne foret. Vtifurquidem Deus hac voce naxo, quumftatuas fibierigi vetat, Leuitici 26.3.1, quia ad venerationem fere proftabant omnes ftatux,acfi Dei effent imagines.led aliud fuit confilium Ia cob, nempe vt teftimonium relinqueret vifionis fibi exhibitæ, non autem vt Deum lymbolo il-lo,vel figura rcprælentaret. Nó ergo pofitus fuit ab eo lapis,vt in crafiam aliquam fuperftitioné dsprimcret hominfi mentes,led potius vt furlumerigeret. Oleum adhibuit quafi conlècrationis lignum, neque immérité, nam quum in mundo nihil fit nifi profanum abfque Spiritu Deimul-la cft etiam pura religio,nifi quam cæleftis vndio lânffificat. Atque hue fpeffauit Iblennis conic crandi ritus,quem Deus in Lege fua præcepit, vt difeerét fideles nihil fuum inferre, ne templum acDcicultum polluèrent. Etfi autem nulla adhuc tempore Iacob, literis traditaerat doârina, certum tarnen eft Ulo pietatis principio fuifie imbutum, quod Deus ab initio piorum cordibus indidit. Quarc non eft fuperftitioni tribuendum quod oleum fuper lapidem cffudit:quin potius teftatus eft quod dixi, nullum fine fanffificatione Spiritus, placere cultum Deo, vel purum effe. Alii fubtilius philolbphantur, lapidem fymbolum fuifie Chrifti,in quem effufæ funt omnes Spi ritus gratiæ,vt de eius plcnitudinc hauriant omnes. Sed nefcio an Mofi, amp;nbsp;ipfi lacob venerit tale aliquid in mentcm.Mihi fufficit quod prius retuli, eredum fuifie lapidem, vt teftis effet, vel memoriale, vt loquûtur,eius vifionis,cuius vtilitas ad omnes ætates pertinet. Quæritur, vnde oleu fando viro in folitudine.Qui refpondent ab vrbe vicina fuifie emptum, longé meo iudicio fal-luntur.Locus enim tunc vacuus incolis fuit,vt mox dicam. Ego vero potius coniicio, pro temporis necefiïtate.quôd non femper occurrerct hofpitia,lecum aliquid tuliffe viatici. Porro quia feitur frequente in illis partibus olei vfum fuifie,nihil mirfi,fi olei lagenula cum pane geftauerit.
19 PtuoatMt nomen lociipftus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Abfurdû efie videtur,qu0d Mofes vrbem fuifie comemorat,
vbi paulo ante dixit,lacob fub c.t1o dormifle.Cur enim hofpitium non quærebat,vel Icabdebat in aliquem teâi angulumî Sed facilis eft folutio, quod vrbs nondum extruda tunc fuerit. neque enim ftatim obtinuit hoc loci nomen quod lacob irnpofuerat, fed diu lepultum latuit: imo quu poftea illic conditum effet oppidum, nulla faóta eft mentio Bethel, acfi nunquam iliac tranfiffet lacob.Neque enim feiebant incolxquift illic geftum effet: lùo igiturarbitrio vocarunt vrbem Luz:quæ nomen hoc retinuit vfque dum Ifraelitæ occupata tcrra,qiiafi poftliminio prius nome quod abohtum fuerat,in communem vfum vocarunt. Notandum autem eft quod quum pofteri ftulta æmulatione Deum colerct in Bethel, quia id fiebat præter Dei mandatum,fèucrè in ilium cultum inuedi funt Prophetæ,vt locu nominarentBethauen,hoceft Dornum iniquitatis. Vnde colligimus, quam tutum non fit inniti Patrum exemplis fine Dei verbo.Cauendum ergo fum-mopere, vbi agitur de cuitu Dei, ne in legem trahatur quod ab hominibus femel fadum eft, fed inflexibilis maneat rcgula,quam Deus ipfc verbo fuo præfcripfit.
to Ptuowt idhacob uotum. Voti huius finis fuit,vt fe gratû amp;nbsp;memorc oftendcret lacob,fi Deu expertus effet beneficum.Sic pacifica in Lege offerebant,ad teftandam fuam gratitudinem. Qufi autem gratiarum adio lacrificium fit optimi odoris:quæhuc fpedabant vota,Dominus fibi pla
-ocr page 222-|
Cap.XXVII. 2oé |
COMMENT. |
ccre oftendit.Itaquc hue qUoque nobis fpedandum eft, vbi quæritur quidna, Si quomodo liccat Dco vouere. Nimia cnim eft quorundam niorofitas,qui in totum damnare vota malunt,quàm ianuâ aperire fuperftitionibus. Atqui fi peruerfa eft corum temeriras, qui fine delcâu vota pro-fundunt, caueridum eft ne fimus illis fimiles in aduerlâ parte, vota omnia promifeuè tollcndo, Porro vt legitimum fit votum,ac Deo placcat,primo necefto^ft vt tendat in redum finem: deinde nequidvoueant homines nifi quod per fe Deo probatur,amp; quod illis dédit in manum. Vbi exeuffæ fuerint fingulæ huius voti partes,videbimus ûndum Iacob ita fibi moderatum effe, vt horum,quæ dixi,nihil omitteret. Primo nihil aliud in animo habet, quam gratitudinemfuam ttftari.Deinde ad legitimum Dei cultum reftringit quiequid fadurus eft. Tertio, non fuperbe promittit fupra quam dataeft facultas,{eddécimas fiiorum bonorum in facramoblationem de-ftinat.Quare facile refellitur Papiftarum ftultitia,qui vt confufam votorum fuorum farraginc probent,vnum vel alterum votum fbbriè conceptum arripiunt : quuminterim eorum licentia nullum modum teneat.quiequid in buccam venit,nihil pudet eos Deo obtrudere: hic fibi cultu fingit in carliis abftinentia:alter inperegrinationezille fi dies certos vel cilicio,vel aliis rebuslän dificet.Nec Deo tantum vota nuncupant : fed quofeunque vifum eft ex mortuis, admittunt in Ibcietatemhuiushonoris. Eledionem perpetui cælibatus fibi arrogant. quid tabs proteruia fi* mile habet,vel affine exempio lacob, vt fibi inde integumentum captent i Veriim vt hxc omnia ad liquidum conftent, in primis tenenda eft verborum expofitio. Videtur abfurdum effe, quod lacob cum Deo pacifcitur,fe fore cius cultorcm fi dederit quod optât. Quafi verb cum gratuito eolcre, in animo non habuerit. Kefpondeo, hoc minime ex diffidentia nafti quod talis conditio jnterponitur,quafi dubitet lacob de affiduo Dei præfidio : fed infirmitati fuæ hoc modo confu-lere,dum fe voto concepto ad celebrandam Dei bonitatem comparat.Superftitiofi non fecus a-gunt cum Deo atque cum homine mortali: fuis ergo illeccbris cum delinire tentant. Longe di-Uerfum fuit confilium lacob, nempe vt femagis ftimularet ad pietatis officia. Sæpius audierat ex orc Dei,Semper tibi adero.Huic promiffioni votum anncdit,vt fit quafi appendix. Videtur quidem prima fpecie quafi mercenarius feruilem in modum agere : fed quia totus pendet à pro-miffiombus fibi datis,amp; ad illas format fuos affcdus,amp; verba: nihil aliud quam fe in fidei confir mationem exercct,amp; adminicula colligit quæ nouit infirmitati fuæ congruerc.Itaque quum pa-his amp;nbsp;veftium meminit, non eft quod propterea dicamus ilium de terreno folum viftu luiffe fo-licitum-.quin potius inftar fortis athlctæ,contra violentas tetationes ludatur.Rerum omnium fe inopem videbat: fames amp;nbsp;nuditas mortem illi affiduè minabantur, vt de innumeris periculis taceam.Ergolcfearmatfiducia, vtomncfubfidii genus in Dei gratia fibi repofitumeffe ftatucs, per quæuis obftacula, amp;nbsp;difficultates pergat. Namextremx inopiæ confeffio eft quum dicit, Si Dominus pancm mihi,amp; veftitum fuppeditet.Quxritur tarnen, quum auus Abraham feruurn fuum mififfet cum fplendido comitatu,cum camclis amp;nbsp;pretiofa fupclleâilc,cur nunc lûac filiu fuum ableget fine vllo comité, ac propè fine viatico. Fieri poteft fic fuiffe dimiffum, vt crudelis Efau animus tarn miferabili fpeólaculo ad mollitiem flefteretur. Qiwnquam alia,mco iudicio» potior ratio fuit. Nam Abraham veritusne filius Ifaac maneret cum fuis cognatis, iufiurandu exegerat à leruo ne ilium pateretur in Melbpotamiam ire.Nunc quia lànftumllàaccogit necel-fitas aliud de filio lacob decernerc, laltcm hoc cauet nequid cum morctur quo minus tandem ad fe redeat.Nullis ergo opibus euminftruit,vcl Iautitiis,quæ men tem cius illaquccnt:fed pau-percm,amp;: vacuum confuho amandat,quo expeditior fit ad rcditum.Itaque videmus vt domum patris fui præferat Iacob regnis omnibus,nec fibi ftabilem quietem alibi optet.
n irit Dominits mihi in Dentn. His verbis ft obftringit lacob, ne vnquam à pure vnius Dei cultu defeifeat. Nec enim dubium eft quin hic coplexus fit pietatis fummam.Scd videtur pro-mitterc quod longe fuperateius vires. Ncquccnimvitxnouitas,fpiritualisiuftiti3,intcgriras cordis,piaque totius vitæ moderatio penes ipfum erant. Re{pondeo,quum vouent ftndi qux ab illis requirit Deus, quorum ex pietatis officio debitorcs ftmt, fimul ampft^l’5^æ^ catorum rcmiffione,amp; auxilio fui Spiritus Deus promittit. Ita fit vt propnis viribus nihil arrogent : deinde vt quiequid exadæ perfcóiioni deeft, non vitiet eorum cultum, quia Deus cIc' menter,amp;.'paterna indulgentia illis ignofcit.
tl lapis iße qnempoßui inßatuam. Hæc cærcmonia appendix fuit Diuini cultus-ncquc enim externi ritus veros faciunt Dei cultores, fed tanmm pietatis funt adminicula • Cæterum quia tunclibemmfuit fanélis Patribus vbiqueerigercaltaria,libamenfudit lacobfuper lapidem: quoniam alio facrificio tue carebat. Non quod fuo arbitrio Dcum colucrit:(nam direftio Spi-ritus vice legis feriptæ fuit ) ftd quod propitio, amp;nbsp;volente Deo licebat, erexit eo in loco lapide, qui teftis effet vifionis.Porro hæclocutiomctonymica eft. Quod lapis erit Bethelrficuti V-fu communi receptum eft ad externa fignatranffcrre, quod proprie rebus figuratis conuemr.
-ocr page 223-IN GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z07
Quàm infcite hoc ïanâ;o pictatis exercitio abufà fuerit poftcritas,iiupef attigi.C^od de oflfcreii dis decimis proxime fequituf,non fimplex eft cærenionia,(èd charitatis officium annexum habet. tria enim ordiiie enumerat Iacob, Spiritualem cultum Dei : deinde externum riturn, quo pictatem ftiam adiuuct.ac fimul profiteatur apud homines : tertio, oblationem, qua ft ad fratres , benigne iuuandos cxerceat.nequeftiim dubium eft quin decimx in vftim ilium ceffcrint.
Cap. XXIX. leuauit lahacob pedes fuosjamp;rperrexit ad terram filiorumOrientalium.
z Et vidit5amp; ecce puteus erat in agro, ecce quoque ibi tres greges pecudum qui cubabant iuxta ilium: quia e puteo iplo potum dabat gregibus,amp; lapis ma-gnus crac fuper os putei.
J Et congregabant fe illucomnes greges,amp;reuoluebantlapidem aboreputei^ potumque dabant pecudibus:amp; reftituebat lapide fuper os putei in locû fuû.
4 Et dixit ad eos labacób,Fratres meivnde eftis’Et dixerüt,De Charan fumus.
Î Et dixit ad eos,Nunquidnoftis Labanfiliu NachóreEtdixerunt,Nouimus.
Et dixit ad cos,Nunquid eft pax eie Et dixerunt, Fax: amp;nbsp;ecce Rachel filia eius veniens cum pecudibus.
7 Et dixicjEcce adhuc dies magnus:non eft tempus vt congregetur pecuszpotu date pecudibus,amp; ite,pafcite.
S Qui dixerutjNon poftumus,donee congregentur omnes greges, amp;nbsp;reuoluât lapidem ab ore putci,amp;potum demus pecudibus.
9 Adhuc eo loquente cum eis,Rachel venit cum pecudibus qu£E erat patri fuo: quia paftor erat.
Fuitaute, quando vidit lahacob Rachel filia Laban fratris matris fuæ,amp;r pe-cudes Laban fratris matris fua:,acceftit Iahacób,amp;reuoluit lapidem ab orc pu-^ci,amp; potum dedit pecudibus Laban fratris matris fuæ.
Etofculatuseft lahacob Rachel, qui eleuauitvoccm fuam,amp;fleuit.
“ Et nuntiauit lahacob ipfi Rachel qubd frater patris fui efiet,amp; qubd filius Ri bcah effet zcucurrit itaque,amp; nuntiauit patri fuo.
b Et fuit,quum audiftet Laban auditionem lahacob filii Ibroris fuæ, cucurrit in occurfum eius,amp; amplexatus eft cum,ofculatufque eft eum,amp; deduxit eum ad domum fuam,amp; narrauit ipfi Laban omniahæc.
Et dixit ei Laban,Profeólo os nieum,amp; caro mea es.Et habitauit cum eo mê fern integrum.
Et dixit Laban ad lahacob, Nurn quonia frater meus es, feruies mihi gratis? indica mihi quæ fit rnerces tua.
Et Laban egt;-4wduæfiliæ:nomenmaioris,Leâh:amp; nomen minoris,RachéI.
’7 Et oculi Leah,erant teneri:at Rachel erat pulchra forma, amp;nbsp;pulchra afpeftu.
Et dilexit lahacob Rachél:amp; dixit, Seruiam tibifeptem annospro Rachel filia tua minore.
Et Dixit Laban, Melius eft vt dem earn tibi, quam dem earn viro alteri: ma-nemecum.
Seruiuititaque lahacob pro Rachel feptem annos : amp;nbsp;fuerunt in oculis eius «cut dies pauci,eo qubd diliger et earn.
Et dixit lahacob ad Labân,Davxoremmeam:quia complet! funt dies mei, Sfingrediaradeam.
Et congregauit Laban omnes viros loci,amp; fecit conuiuium.
Fuit ante vefpcri,in vefpera accepit Leah filia fuam,amp;adduxit earn ad ilium,
-ocr page 224-Cap.XXIX. 208 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
amp; ingrefTus eft ad. earn.
24 Et dédit Labân ci Zilpâh ancillam fuam,Leahfiliæ fuæ ancilîam.
2^ Et fuit mancjamp;’ ecce erat Leâh:amp; dixit ad Laban,Quid hoc fecifti inihienun-quid non pro Rachel feruiui tibieSr vtquid decepifti me?
26 nbsp;Et dixit Laban, Non fit itain loco noftro,vt detur minorante primogcnitâ,
27 nbsp;Comple hebdom adam huius,amp;dabimus tibi etiam hanc pro feruitutc quam
feruies mihi adhuc feptem annos alios.
28 Et fecit lahacob fic,amp; compleuit hebdomadâ illiiis, amp;nbsp;dédit ei Rachel filiam fuam in vxorem.
Et dédit Laban Rachel filiæ fuæ Bilhah ancillam fuam,in ancillam.
Et ingreftus eft etiam ad Rachel : amp;nbsp;dilexit etiam Rachel magis quâm Lcah, feruiuitque ei adhuc feptem annos alios.
51 nbsp;nbsp;Et vidit Dominus qubd exofa effet Lcah, amp;nbsp;aperuit vuluam eius, Sgt;t Rachel
erat fterilis.
32 Et concepitLeâh, amp;peperitfilium, vocaultqucnomeneiUs Reubén:quia dixit, Nempe viditDominus afflidioncm meam.nuncenim diligetmevit meus.
Et cocepit adhuc,amp;r peperit filium,amp;dixit. Quia audiuitDominus qubd ex-ola cffem,dcdit mihi etiam hune. amp;nbsp;vocauit nomen eius Simhon.
j4 nbsp;Et concepit adhuc, amp;nbsp;peperit filium,amp; dixit. Nunc vice hac copulabitur vir
meus mihi,quiapeperi ei très filios.idcirco vocauitnomen eiusLcui.
Et concepit adhuc,amp; peperit filium, amp;r dixit. Vice hac confitebor Domino, idcirco vocauit nomen eius Ichudah:amp; deftitit à pariendoi
I Ef leuanit lakicih peda Jùo^. Refert iam Mofes aduentum laccB in Meibpotamia» modo à Laban auunculo fuo exceptus fuerit. Tamctfi autem videtur fupcruacua ciTc narratio, nihil tarnen continet non Vtilecognitu.Præclarum eniin fjdci robur cômendat in Iacob,qüom dicit IcuaiTc pedes, vt veniret in terram incôgnitam.Rurfum Dci prouidetiam vult à nobis cx-pendi,quôd inciderit Iacob in paftores Laban,à quibus in hofpitium, quod quxtcbaf,deduâus eft.Neqne cnim hoc fortuite» contigit,fed occultaDei manu in ilium locum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cftramp;fimul
diuinitusoblati funt paftorcs,qui cum doccrent,ac certiorem redderent de omnibns.Ergo quo-tics inter perplexos circuitus incerti vagabimur,fidci oculis contemplanda eft arcana Dci pro-uidentia,qux nos noftrâquc negotia gubernans,ad infpcratos exitus pcrducif-
4 Tratre! mei unde e/hsi In hoccongrciTu apparet quanta fuerit fcculi illius integritas- Et i enimfraternum nomen fæpc ab improbis amp;nbsp;fcclcratis per abufum polluitur, non dubiunK^-men eft quin tune fidelius cuira fuerit humana ibcietas.Hinc fit vt Iacob fratres compcllct homines ignotos, haud dubic ex recepto vfu. Frugalitas auté in eo perfpicitur, quôd Rachel ope-ram fuam gregi aquando impendit. nam quum feruis abundet Laban,qui fit vt filiam fn^m ad vile amp;nbsp;fordidum minifterium dcmittat,nifi quia turpe erat in otio, mollitic,ac deliciis educate liberos:Sicüt hodie contrà,poftquam ambitio,fuperDiâ,amp; mollior cultus mores cffoeminarunG vilefeit cura rei domcfl:icæ,vt magnam partem officii fui pudcat. Ex eadem morum te manauit, quôd Iacob ad confobrinæ fuæ ofculum propenre aufus eft. nam in vita cafta, modefta multô maior erat libertas.Kodie impuritas,Se hbidinum intempéries, facit vt non mo ■ dô fufpeâa fint ofcula,fcd afpeâus quoque metuatUr. neque immcritotquando mundus omn^ genus corruptelis refertus eft,tant.aque perfidia graffatur, vt rari fint virorum amp;nbsp;mulierurn pu dici congreftus.Quareantiqua ilia fimplicitas acerbos gemitus exprimercnobis debet,vt oe hæc corruptio in quam prolapfus eft mundus,nobis difpliccat,ncquenos,ac domos no ra$ 1 ficiateius contagio.Cætcrùm in contextu Mofis inuerfaeft fèries.Nequc cnim prius o eu at^ eft R achclem Iacob,qu.àm docuiffet fê cfTc eius cognatum. Atque hinc etiam illc fletus.quia p tim gaudio,partim memoria domus patcrnæ,humanôque affeéfu in lachrymas crumpit.
15 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ndrrauitipjîLdhanomniahitc. QuumpriusvidiftetLabanvnumexferuis nbsp;nbsp;ra æn
vulgari opulcntia refertum,finiftra de nepote opinio ftatim illi venire in mentem potmt. S
-ocr page 225-209
IN GENES.
neccHe fuit findo lacob.difccflus fui caufas exponcrc, S: cur in illo contemptibili babitu dimif-fus effet • Et crcdibilceft à matre fuiffeedodum, quibus indiciis acnotis fidem fuæ cognationis faccret. Ideoexclamat Laban, vere'or?«e»w nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,fignificansfatisfibicfle faâum :acfi-
gnis minime dubiis perfuafum fe adduci vt lacob agnofcat nepotem. Hæc notitia cum ad hu-manitatem incIinat.Namboc diiäat naturæ fenfus, vt quifanguine coniunâi funt, alii alios iu-uarc ftudeant.Quanquam autem ardius eft inter cognatos vinculum, latius tarnen patere debet noftra benignitas,vt fe ad totum humanum genus diffundat.Quod fi inter fê vitro citróque có-iunâi funt omnes Adæ filifmultó efficacior effe debet fpiritualis cognatio,quam Deus inter Fideles conciliât, amp;nbsp;qua nullum eft fandius mutuæ beneuolentiæ vinculum.
14 Ef habitAuft atm eo menfetnintegnim. Quanquam non dubitat Laban quin lacob fius ex fo-rorc fit nepos, eius tarnen mores vnius mcnfis decurfu explorât. Deinde eu eo de mercede trâfi-git. Hine autem colligitur fandi viri probitas, quod ignauus non fuit apud auunculum, fed fe honeftis laboribus cxercuit,ne gratis in otio alienum pancm ederet : Vt fateri cogatur Laban, et præter vidum, mercedis aliquid deberi. Q^im dicit, WtntiMd quonidtn frater mem es, fermes tmhi graiisi poteflduplexefle fenfus, Vclquodnimisabfurdum fit aciniurium,fraudarc iuftamer' cedepropinquum,cuius maiorhabendafit ratio,quamextranci cuiuflibet:velquod fubcolore propinquitatis nolit gratuitas operas exigere. Hæcfecunda expofitio melius quadrat, fi-cutietiam fere omnium confenfu rcccptaefl.Nam vno contextu Icgunf,An qUia tu frater meus cSjideofcruiesgratis’Porrô notandumeftquorfumhæcnarrcnturà Mofe.Nam primo fumma æquitas nobis proponitur in Laban,ficuti hic fenfus ferè omnium mentibus ingenitus eft,lufti-tiam mutuô eolendam effe, donee aliô ipfos abftrahit cæca cupiditas. Et Deus æquitatis iudi-cium infculpfit hominum naturæ,vt prorfus exeufatione careant quicunque immodico priua-ti commodi ftudio ab ea régula déclinant. Sed paulo pôft, vbi ad rem ventum eft, Laban huius æquitatis oblitus, tantiim quid fibi vtile fit cogitât. Notabilc certè exemplum. nam rarô in ge-neralibus principiis errant homincs,ideô fatentur vno ore,ius fuum cuique reddendum. Simul autem arque ad propria negotia defeendunt, cxcæcat eos peruerfus fui amor,vel faltem taies nebulas obducit, vt in coiltrariam partem ferantur. Quare difeamus fenurn nebis ihiiccre, ne propria vtilitas ad opprimendam iuftitiam præualeat. Atque hinc natum eft prouerbium, Neminem in fuacaufa idoneum elfe iudicem : quia finguli plufquampar eft fibi addiéf i, quid return fit obliuifcuntur.Quare rogandus Deus vt affeâus noftros Spiritu redi iudicii temperet, accohibeat.Quod ex compaâo agere vult Laban, ad vitandas lires amp;nbsp;querelas valet, Notum eft vêtus illud diftum, Légitimé agendum efte cum amicis,ne legitime agere poftea cogamur. Vn-deenim tot ftrepitus foren fès,nifi quod quifq; plus æquo erga fè liberalis,in alios eft reftridiofî idco certis paâionibus opus eft ad concordi.! fouendam, quæ iniquitatem bine inde præueniât.
Seruiamtibifptem‘innos. Momento fe prodit iniquitas Laban. Turpisenim barbarie« «ftj quôd filiam fuam mcrccdis loco permutât cum operis lacob. Nam bæc qutedam eft vendu tionis fpecies.Potius debuer at non modo filiæ dotem cofignare, fed liberalius agere cum futuro genero. Atqui afïinitatis prætcxtu laboris eum mcrcedc fraudat, quod prius iniuftum efte cofef-fus eft.Clarè ergo perfpicimus quod prius âttigi: quanuis ex vtero matris generale iuftitiæ noti-tiam habeant homines,fimul tarnen ac eorum vtilitas in medium prodir, rcipfa iniuftos efte nift Dominus cos Spiritu fuoreforrnet.Nequeenimbîcrarum aliquid,velinfolitum refert Mofes, fed quod ferc femper accidit.Etfi enim filiæ ad quæftum .non proftant,plcrofque ramen fie tranf-uerfos agit lucri cupiditas, vt proftituant honorem fuum,animâfqUe vendant.Cæterum quôd in amorcm Rachel magis propenfus fuit lacob, fiue quia propter lippitudincm minus formofà erat Lea,fiue quôd fôla oculorum gratia placebat,quum Rachel formæ elegantia omni ex parte excellercrnon eft penitus vitio tribuendum. Videmus enim vt naturaliter arcanus quidam affc' dus amores concilier. Tantum cauenda eft intempéries, amp;nbsp;quidem eodiligentius, quôd difficile eft eiufmodi affedus frænarc,nc ad fuffocandam rationemlafciuiant.Ergo qui formæ eicgaii tiaducetur in appetenda vxore,non fimpliciter peccabit,modo fêmper emincat ratio quæin or dinem amp;nbsp;obfèquium amoris lafciuiam cogat. In co tarnen forte pcccauit Iacob, quôd nimium fibi indulgens,cum primogenitæ iniuria Rachelem natuminorem fibidari petiit : imôetiain quôd oculos fuosfèquutus, minoris qu.àm decebat,fecit virtutesLcæ.hxcenim nimis vitiofa eft inrempehes,quum fibi quis vxorem ex formæ tantum intuitu eligit, quum ingenii præftan-tiaordine præirc debcat.Vebementia autem,8f femor amoris in co fc profert,quôd nullum feri-tit laboris tædium per fèptem annos: fed caftitas fimul coniunda fuit, quôd tam longum tempus patienter, amp;nbsp;quieto animo inter aftiduos laborcs tranfègit. Ac iterum rcfuîget fcculi illius integritas, amp;nbsp;continentia, quôd quum fub codem habitarent tedo, amp;nbsp;familiaris vfus intercede-ret,pudice tarnen fc gefferit lacob,S; ab omni ftagitio abftinuerit.ïdcô poft exadum tempus di-
0.1.
-ocr page 226-Cap. X XIX. 210 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
citjD4 ituhi uxorerftiW in^ediar ad eam:quo fignificat intaftam adHuc efle virgincm.
12 E[ aingregitiit Laban. Non intclligit Mofes inftruftam fuifle coenam ton populo, fed piu-rimos vocatos fuifle conuiuas, vt in fplendidis nuptiis fieri iolct. Nec dubium eft quin maioi c ftudio incubuerit ad conuiuium i 11 Ltd ornandum, vt pudore obftriftum tenerct lacob : ne con. iugium in quo dcccptus crat, pro nihilo tarnen ducere audereff Hine autem colli’gimus, quanta fuerit tunc coniugalis thori religio. Hæc cnim occafio fallend! Iacob fuit,quod vt fpófarum pu dori confulerent, velatas duccbant in cubiculum : nunc reieda vetcri difciplina, homines taâi funt quafi lèmibeftiæ.
ly Ef dixit ad Laban. lure expoftulat lacob defraude fibi fada.Et refponfio Laban,tametfi habet aliquid coloris,fraudem tame minime excufat.Non erat moriselocare filias natu minores maioribus præteritis: amp;nbsp;iniiiriam feciftet primogenitæ,confuetum ordinem turbando. fed non ideo debuitdolofè fpondcrc Racbclem, amp;nbsp;in locum eius Learn fupponerc. Potius debuitin tempore moncrcipfum lacob,vt animumadiiceret ad Learn: vel ab vtroqueconiugiodefiftcrct. Sed hinc difeamus improbos, amp;nbsp;fallaccs, vbi femel deflexcrint, nullum facere peccandi fincm. interea fucum femper aliquem obtendere, vt culpam à fe reiiciant. Iniuftè prius egcrat cum ne-pote,lcptcm annorumoperas pro filiaexigendo: iniuftc fine dote filiam mercedis locoproftitue rat: hoc vero longé indignius,{ponlam perfide nepori furari,perucrtcrc facras coniugii leges,amp; nihil integrum vel faluum relinquere.Videmus tarnen vt fumum fpargens,honeftam dcfenfio-nem le habere putet,quia mos regionis non erat minores præferre maioribus.
17 Cample hebdomtdatnhuim, lam occalluit Laban ad maleficia. alteros cnim leptemannos nepoti extorquer vt illi nubat altera filia . S i decc alias habuifiet, paratus fuifict omnes expone-rc:imó filiam vitro quafi venalem obtrudit,fufque deque faciens illicitæ nundinationis dedeciis, modo inde lucrum reporter.In co autem grauiter peccat,quod non tantum polygamia implicat nepotein fuum.fed inceftis coniugiis ipfiim amp;nbsp;filias polluit. Siqua vxor à marito non diligitur, cam repudiari praeftar, qu.am altera induda teneri velut captiuam, amp;moerorc confici. itaque Dominus per Malachiam diuortium polygamia magis tolcrabile effe pronuntiat. Laban aua-ritiacæcus, filias inter fe committit, vthoftiliter totavita diftideant. Peruertit etiam omnia naturæ iura,dum germanas forores in ledum vnum coniicit,vt altera fit altcrius pcllex.Quuna hæc flagitia Ifraclitis proponat Moles in generis fui primordiis, non eft quod cos inflet fu.a no-bilitas, vtnimiumglorienturfcex Patribus landis efi’egenitos.Qu^a'''funuis cnim excellât lacob, non tarnen iIJinafeitur foboles nificximpuracolluuie,dum præter naturam mifcentiir vno in Icdo duæ forores quafi bclluino more, amp;nbsp;duæ poftea concubinæ vcIut in cumulum accc-dunt. Vidimus quidemfupra hanc licentiam nimis fuifie vulgarem inter Orientales : fed non fuit inhominum arbitrio, legem coniugii diuinitus ab initio lancitam, praua confuetudinc c-uertcre. Itaque modis omnibus inexcufabilis eft Labâ.Etfi autem culpam lacob aliquatenus cx-culat necelTitas, non tarnen cum prorfus abloluit. Potcrat enim Learn dimittcrc,quôd vxor non effet legitima.Coniugium cnim facit, mutua maris St fœminæ voluntas amp;nbsp;confenfus: cui nihd magis contrariumeft qu.im error. lacob autem fic cam vxorem, lt;à quafolutus erat ac liber, in-Uitus retinet,vtmalum duplicctpolygamia,triplicct vero inccftuofisnuptiis. Ita videmus cf-ferbuiffe immodicum amorem Rachclis, qui femel in eiusanimo accenfus fuerat, vt nequemoderatio, ncque confilium vigeret. Quod ad verba fpedat, diuerlbs Icnlus affcrunt interprètes. Qtndam pronomen demóftratiuum ad hebdomadem referunt:alii vero adLeam,quafi didum effet,non dudurum effe Rachelem,donee habitaffet cum fororc eius hebdomade vna.Ego verb potius de Rachelc interpretor, vt coniugium eius altero feptennio redimat: non quod Laban in finem vfquc illius temporis diftulerit nuptias, fed quia in nouam feruitutem fe addi-cere coadus eft lacob.
Jo £t dilexit etiam Kachel,nuÿ! quim Lea. Non dubium eft quin Mofis confilium fuerittra-ducere peccata lacob: vt nobis timeredifeamus, omnefque noftras adioncs ad vnicam verbi Dei normam cxigere.Nam fi ita prolapfus eft landus Patriarcha,quis noftrum à fimili ruina fecurus crit, nifi Dei præfidio fcructur J Et fimul apparet quam pcriculola fit Patrum imita-tio,pofthabita Lege Domini.Et tarnen in ca fibi tantopere placent ftulti Papiftæ,vtpro Lege leruandum non dubitentquicquid à Patribus fadum legunt. Addequbd fibi Patres afcilcunt talibusfiliisdignos: vt delirus quilibet monachuspluris fitapudcos,quàmomnes Patriar-chæ.Qubd fpernitur Lea à marito,non fine eius culpa accidit,meritóque earn Dominus cafti-gat,quód ipfa quoque paternæ fraudis cólcia,forori maritum indigné abduxerat:fed eius culpa non exculat libidincm lacob.
}i Ef ifdit Damin^t. Hoc loco oftendit Moles præpoftcrum amorem lacobfuiffe corredum a
-ocr page 227-IN GENES.
in
DomsnOjVt folet Fidclium affeâ;us,quum nimis ebulliunt, ferulis domare. Diligitur Rachel no fine lororis iniuna,cui no habetur debitus honor.Doininus ergo fc vindicem interponit,amp; apto rcmedio animum lacob Flcftit in earn partem à qua nimis auerfus erat. Docet autem hie locus, fobolcm pcculiare effe donum Dei, quum illi diîertè tribuitur hæc poteftas, quod alteram red-dat foecundam,alterius vtcromaltdicat.Norandum prætcrea, quod fobolis procrcatio maritos vxohbus magis concilier. Vndc Stcómunes liberos verercs dixerunt pignora:quia ad augendum mutuum amorem,amp; fouendû non par urn valeant .Quod Mofes exofam fuiffe Learn tradit,(cn-fus eft,non fuifte dileólam vt parerat.Nequecnim infenfus illi erat Iacobgt;vel cam odio profcque . batur:fedhoc verbo amplificat Mofes vitium illud,quia non præftabat mariti officium : nec fa-tis amice,amp; honorificè priorem vxorcm tradabar.Hoc diligenter notarc operæprctium eft, quia multi fedefundos putant.modo ne erumpant in odium capitale. Videmus autem vt Spiritus fan dusodiohaberi pronuntiet,qui non fan's amantur.Iam fcitur,in hunc finem creatos efte homines,vt inter le diligant.Qu^are nemo ab odii crimine innoccs erit coram Deo, nifi qui proximos fuos amore complcditur.Non modo obfeura fimultas in odium reputabitur,fednegledus fratrum,amp; frigus charitatis,quod paffim regnat in mundo.Cxterùm vt finguli propius inter fe co iundifuntiitadandaillis opera eft vt fandiorc amoris nexuinterfe cohæreant. Addequodin.. ter coniugcs,etiam fi aperte non diffidcahtjfi tarnen minus amatttcr fe colun t,faftidium no pro4 cul abeft ab odio.
voaiMt nortien ew Kuleit. Rcfert Mofes Leam hon fuiffe Deo ingratain .Nec fane dubito quin tunc melius expenfa vulgo fuerint Dei beneficia,quam hodie. Profanus enim ftupor mentes ferè omnium occupât,vt pecudum inftar quæcunque bonitatis fuæ documeta profert Dcusj ingurgitent. Porro Lea non modo fuæfœcunditatis Deum facit aüthorem,fcdcaufâm fimul aftignar, quodaftlidio fua refpeda fucrit à Domino: amp;nbsp;filius fucrit datus, qui mariti affedmad ipfam conuertat.Vnde probabile eft,quum fe vidcret contemni,ad prcces confugiffc, vt leuamc aliquod è cælo haberet. Nam gratiarum adio documentum cft quod fchomines ante in preci-bus excrcuerint-.ficuti qui nihil .à Deo fperarunt, fua focordia obruunt quiequid bonorum in cos contulcrit. Infculpit ergo Lea in perfbna filii AWH/diworjquo fe ad Dei laudes inciter. Doed etiamhiclocusrefpici.àDominOjquiiniuftèabhominibus fpernuntur. Vndeapprime vtilis cófolatio redit ad Fideles, quos vtplurimum contemptibiles cfTe in mundo experientiaoftendit. ergo quoties duriter,ac contumeliofè tradantur, ad hoe afylum confugiant, hac de caufa magis ptopitium effe Deum. Idem fequuta cft in fccundo filio Lca. Nam ab auditu nomen illi impo-Mit,vt fibi in memoria reuocctexauditos à Domino fuift'c fuos gemitus. VndeconiicimusCquod pauloantè dixi)quo tempore vrgebataffhdio,depofuifrefuos dolores in finum Dei.Tertium fi-liuin à coniundione nominat:acfi dicerct,iam nouam copuLâ interccdcre.vt magis ametur à ma xito In quarto fu.â rurfus erga Deu pietatem dcclarat. nam eum à laude ideo nücupat, quod fin-gulari Dei beneficio datus fit.Iam prius quidem gratias cgerat Domino-.fed quia vberior laudis materia fuppetit,fatetur non femel,neque vno modo,fed fæpius fe Dei gratia adiutam cfTc.
P T vidit Rachel quod non pâreret ip fi Iahacob : amp;nbsp;inuidit Rachel forori fuæ, dixit ad Iahacôb,Da mihi filios:fin minus,mortua fum.
Et iratus eft furor lahacób in Rachel, amp;nbsp;dixit, Nunquid pro Deo fum, qui prohibuit à te frudum ventris?
Et dixit,Ecce ancillameaBilhahjingrederc ad ea,amp;pariet fuper genua mcas amp;nbsp;erit etiam mihi filius ex ea.
Et dédit ei Bilhah ancillam fuamin vxorcjamp;ingreflus eft ad earn lahacób.
Et concepit Bilhah,amp; peperit ipfi lahacób filium.
Et dixit Rachel, îudicauit me Deus, amp;nbsp;etiam audiuit vocem meam, amp;nbsp;dedic mihi filium.idcirco vocauitnomen eius Dan.
Et concepitadhucpeperit Bilhah ancillaRachel, filiumfecundum ipfi lahacób.
Et Dixit Rachél,LuótationibusDiuinïs luófata fum cum forore mea,etiam
præualui.amp;vocauit nomen eius Naphtali.
Et vidit Leah quod ceflaftet parère, amp;nbsp;accepit Zilpah ancillam fuarrt, amp;nbsp;dc-^
-ocr page 228-COMMENT,
dit cam lahacób in vxorcm,
io Et peperitZilpahancillaLeahipfi lahacób filium.
H Et dixit LeahjVenitturba.amp;vocauit nomen eins Gad.
u Et peperitZilpahancillaLeah filium fecundunfipfi lahacób.
15 Et dixit Leah, Vt beata dicar: quia beatam me dicent filiæ. amp;nbsp;vocauit nomen illius Afler,
*4 Et perrexit Reuben in diebus meffis triticeæ, amp;nbsp;reperit madragoras in agro, amp;nbsp;attulit eas Leah matri luæ. Et dixit Rachel ad Lcah,Da quæfô mihi de man-dragoris filii tui.
Et dixit ei,Nunquid parum cft quód abftuleris virum meum, vt auferas etiâ mandragoras filii mei e Et dixit Rachel, Idcirco dormiat tecum hac node pro mandragoris filii tui.
Et venit lahacób ex agro velperijSf egrefiTa cft Lcahin occurfum eius,amp;dixif, Ad me ingredieristquiamercando mercatafum te mâdragoris filii mei.amp; dor miuit cum ea node illa.
17 Exaudiuit Deus Leah,amp; concepit5amp; peperit ipfi lahacób filium quintum.
18 Er dixit Leah,Dedit Deus mercedem meam: quia dedi ancillam meamviro meo.Et vocauit nomen cius ïftachar.
^9 Et concepit adhuc Leah,amp; peperit filium fextum ipfi lahacób.
Et dixit Leâh , Dotauit me Deus dote bona : vice hachabitabit mccum vit meus:quia pepcrieifcx filios.amp;vocauit nomen ciusZebulun.
21 Et poftea peperit filiam,amp; vocauit nomen eius Dinah.
22 Et recordatus eft Deus Rachel,amp;exaudiuit cam Deus,8faperuit vuluailliiis* 2} Et concepit, amp;nbsp;peperit filium, amp;nbsp;dixit, Amouit Deus probrum meum.
24 Et vocauit nomen eius ïoféph,dicendo,Addat Dominus mihi filium aliiim-iS Fuit auté,quum peperiflet Rachel lofeph, dixit lahacób ad Laban,Dimittc me,amp; ibo ad locum meum,amp; ad terram meam.
Da vxores meas,amp;liberos meos,prbpter quas feruiui tibi,amp;ibo: tu enimno fti feruitium meum quod feruiui tibi.
*7 Et dixit ad eum Laban,Si,quæfo,inucni gratia in oculistuis: expcrtusfum qubdbcnedixitmihi Dominus propter te.
Et dixit,ïndica mercedem tuam mihi,amp; dabo.
29 Et dixit ad eum, Tu nofti qualiter feruierim tibi, amp;nbsp;quale fuitpecus tuum mccum:
50 Quiapufillum quod fuit tibi ante mc,crcuitin multitudinem,amp;bencdixit Dominustibi ad nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pedis mei.nunc quando facia etiaego domui mert?
3’ EtdixitjQuid dabo tibieRefponditIahacób,Nódabismihi quicquam.fifc-ccris mihi hoc,reuertar,pafcam,pecudes tuascuftodiam.
3^ Tranfibo per omnes pecudes tuas hodie, remouendo inde omne pccus par-uum pLinûis paruis refperfum, amp;nbsp;refperfum maculis latis : amp;nbsp;omnem agnum rufum in ouibus, amp;nbsp;refperfum maculis latis, amp;nbsp;refperfum pundis paruis in ca-pris: amp;nbsp;ent mcvccs mes. quiclt;j,uid tulefuerit.
33 Et teftificabitur mihi iuftitia mea in die craftino quum vcncrit ad mercedé meam coram te: quiequidnó erit punlt;Tisparuisrefperfum, amp;nbsp;maculis latis refperfum in capris,amp; rufum in ouibus,furto ablatum erit à me,
34 Et dixit Laban,Eccevtinamfitlccundum verbum tuum.
-ocr page 229-1 N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;215,
jç Et remouit in die ilia hircos minores variegatos amp;nbsp;maculis latis relperïos, omnes capras punâis paruis refperlàs, amp;nbsp;maculis latis refperfas,omne in quo erat candor, ôt omne rufum in ouibus: amp;nbsp;dédit in manu filiorum fuorum.
5^ nbsp;Et pofuit viam trium dierûinter fe amp;nbsp;inter lahacob: nbsp;lahacob pafcebat pc-
cudes Labân refiduas.
57 Tulitautcfibi lahacob virgam populeâviridem,amp;amygdalinam, cafia-neam, amp;nbsp;decorticauitin eis cortices albos, denudationem candoris qui erat in virgis.
Et ftatuit virgas quas decorticauit,in fluêtisjin canalibus aquarum(ad quos veniebant pecudes ad bibendum ) eregione pecudum, vtcoirent dum vcnirct ad bibendum.
59 nbsp;Et coibant pecudes prope virgas, amp;nbsp;pariebant pecudes nbsp;nbsp;nbsp;lineis difiindos,
amp; punâris paruis refpcrlos,amp;’ maculis latis refperfos.
4° nbsp;Etoues feparauit lahacob,amp;pofuit faciès pccudum ad fxtu; lineis diftindos:
S! omne rufum in pecudibuscr4f Laban :amp;pofuit hbi grcges fcorfum,amp; nonpo fuit eos iuxta pecudes Laban.
4» nbsp;Fuit autê,in omni coitu pecudûprimitiuarum,ponebatlahacôb virgas in o-.
culis pecudum in canalibus,vt coirent ad virgas.
4^ Adferotinos verô coitus pccudum non ponebat:amp;crant ferotina,ipfîus La-* baiT.primitiua autem ipfius,lahacob.
45 Et creuit vir fupra modum :fueruntque ei pecudes multæ,amp; ancillæ,amp; feruij amp;cameli,amp;alîni.
I EtMiîitKdchcl. HîcindpitnarrareMofcsdomefticis lurgiisdiftradûfuifle Iacob.Quan-Suamauté Dominus de eo pœnâ fumebat,quôd vxorcs duas,amp; præcipuc forores duccndo,non( huitcr peccalTetjfuit ramen paterna caftigatio:8r Deus ipfc,vt filüs fuis dementer ignofeereiô-lct,manû quodâmodo fuftinuit. V nde etia fadum eft vt nô ftatim rcfipucrit,fêd noua deliÂa ad., diderit prioribus.Primo autede Racheledicendû eft.Quiafororis côtcmptu,amp;dolore exultât, F)oininus banc prauatn lætitiâ compefcitjbencdidioné fiiam inLeam inclinans,vt æqualis fit ''triufquc conditio. Audit claram Ibroris confeffionem:amp; quatuor filiorum nominibus mone-^ur,Dcum illius mifertü elfe,vt gratia fùa fubleuarct,quæ indigne ab hominibusdcfpcda erat. Inuidia tarnen vritutjiaec ferre poteft quicquam in ea efle vxoriæ dignitatis. Videmus quid fa-dat ambitio. dum enim excellcreappétit R acbebne forori quidem parcinaeparum abeft quin iracundiam fuam euomat in Deum, quia foccunditatis dono camornauit. æmulatioenim non tx iniuriis nata eft:fed quia fociam ferre,ac parc non fuftinct, quæ tamé iure inferior erat. quid faceret prouocata,quæ forori fua forte contentæ inuidetîPorrô Mofcs hune morbum in Rache le oftendens,omnibus infixumcffeadmonctjVt quifque noftrum euulfis eius radicibuSjadfcpuf gandum inuigilct.Vt autem medeamur inuidiæjfuperbiam faceflercjac noftri amoré oportet; ficuti Paulus hoc vnum côtentionibus remedium prxfcribit, nequid per inanem gloriam fiat.
» Etiratu! eßfuror idcob. Impedit amoris mollities ne vxoré offendat Iacob:rci tarnen indi gnitas tandc cum cogit,quii vider cam.petulantcr infurgcrc nô modo in fôroré,quæ pic fànâé-que cum gratiarû adione Dei donis fiucbatunfèd inDeû ipfùm,cuius mcrccs eft fruâus vétris, vt habetur Pfâl.iry.b.j.Ergo irafciturlacob,quôd vxor nihil tribuatDei prouidétiæ.ac liberos fortuitô nafci fingés,illi generis humani cura ac gubcrnationéeripiat.Fortc iam triftis erat Iacob ob vxoris fterilitate.Nûccrgo verctur ne ipfius ftultitia Deû magis exafperet, vt duriorib’ fiagcllis vtatur.Hæc fanâa fuit indignatio,quumDco legitimum honoré aflerat Iacob, amp;nbsp;vxo-rem caftigans,admonct ncque temerc,ncquc fruftnà accidilfe quôd haftenus fuerit ftcrilis.Nanî quû affirmât vtcrû eius claufum fui fie .à Domino,cam oblique perftringit vt fc potP humilict,
} EaxdncillA med Eilhd. Hîc vanitas muliebrisingenii pcrfpicitur.Ncquecniminducitur R a-chcl vt ad Dominû côfugiat, fed ill ƒ ciris artibus prorûpit ad viâoriâ.Iraquead tertiû coniugiû rapitur Iacob. Vnde colligimus nullü effe pcccatis finc,vbi femel neglcdacft Dei inftitutio. Ac que hoc eft quod dixi.non ftatim Dei ferulis rcductû ad fànâ menté.Facit quidé hoc vxoris im* pulfurfed an vxor illi pro Deo cft,.i quo folo côiugii lex petenda eft? Atqui vt morigerû fe vxori prxbcar,vcl eius importunitati obtempérer,reccderc no dubitat à Dei mâdato.Parère fiiper gc-p.iii.
-ocr page 230-I
cap. XXX. 214 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
pua,nihil aliud eft quàm fcefiim alrcri cducandu tradcre. Ancilla cratBiIha.Sibi igitur nSpepe- ; rir,ftd4oOTiîKExqnæ fœtum fibi vendicansftnde matris honorem adepca cft.Idco exegetipeaddi mr,fibdbor^ ycl xdificabor fjicerf^nam verbum quo hîc vtitur Moles,lt;à filio,de,4i^itur: quja hhçr^ funt qïiàfi domùs fultura.Impiè verô Rachel,quæ peruerfo m«dio,nô Iccus ac inuito Deo, ma-terfairii'I'ias fieri appétit. ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’
r.tanœpit Mirû eft quôd Deus adulterinû coniugium prolishonorcdignatusfucrit: fed ita hrtçrdû^benéficiis certat cum hominum malitia,amp; indignosïqa grptià profcquitur.Ncc ■, verô lemper æqualiter pünjt4iorû delidamec torporéeadé cclcritateex.cutit,fed maturfi corre dionis tepùs expeâat.Itaque inter legitimosfilios ceferi voluit qui ex hoc vitiofo côiugio pro-geniti erât,ficuti paulo antè Mofcsvxorc vocauit Bilha,quæ tarnen pcllex dici merebatur.Atq,-hîc ceftht vuigans regula',Quod ab initio no valuit,nûquâ traâu téporis câualcfcere.Quâuis e-nim irrita eftet ƒ adio, in qu«î maritus .Slt; vxor perperâ côtra Dei màndatû, fandumqueiiaturx ordinc defeenderat, fit taméfingulari priuilegio vt côiugiihonore obtineat quæ per fc adulte,-rinaerat coniundio-Tandem verô incipit Rachel Deo adferibere quod fuum’ eft : fed hæccius cófeftió ambitione implicita nihilfinceru,vel rcdum'fpirat.Magnifice prædicat fufccphrtûiftc ■? caufam fuâ à Domino.-Quafi verô læfa eflet .àforore, vt Dei fauore crigi debuerit : quafi Ctjaiïi non fe priuare tétauerit eius auxilio. Videmus ergo vt fublaudis fpGt'ic,pôtius iniuriam Dlt;ô fa-. ciatjCum fua.’ cupiditati fubiiciens.Adde quôdhypocrita^ imitatur,qui in rebus aduerfis c.QPd^ Deu claüfis ocülis rüctes,vbi profperiorafftauit fôrtuna,vctofa iadantia irilolcfcut,acfi omnibus eorû fadis,amp; didis faueret Deus.Nôtam ergo Dei bonitaté célébrât Rachel,quàmfibi iplâ plaudit. Qhare ePcxéplo edodi Fideles abftincât à lâcro Dei nomine per hypoerifin pollucdo. gt;
8 -LuôkitionilwDimnis. Alii vertunt,Cóiundionibus Dei cóiundafum.vt gloricturIerccu-peraft'equodperdiderat:veicertè,gradu honoris Icæquatâfuifteforori. Alii,DupIicataftimdu , plicationib’Dei.vtrique vero dcduciit nome amp;nbsp;verbü à radice Srs qiiod cfl filti rctortu.Et prior ’ quidé fenfus hue redit, quû parc forte adepta fit Rachel, nó efte iâ cur foror quicqua fibi propriu arroget. Almr verô,maioré iadätiä exprimit,dum le vidricé amp;nbsp;quafi duplo fuperiorc facit.Sim ■ plicior tame fenfus ab aliis, meo iudicio,affcrtur,quôd ludata fit Diuinis aut præclaris ludatiq-nib’.NaHebrtei omnécxcellenti.î Dei.nomine fignificâtiquia vt maxime vna quxquc res excel lit,ita Dei gloria in ea rcfulget. Atqui peruerfa eft gloriatio qua forori infultaqqui'i potiusvenia fuppliciter precari debucrit.InRachele ante nobis depingitur human! ingenii fuperbiaiquia vt plurimu ita fe effcrutquos Deus fuis bencficiis ornauit,vt in proximos fuos cótumeliofc fcro-ciat. Adde quod ftultc fc præfert in fœcLiditateforori,quaadhuccft inferior. Sed hue quoq; mo rc habent qui faftuolc inftati funt, vt præ fuis opibus licet cxiguis, quæ aliis Dominus contuÜG dona maligne extcnuent.Fortè ctiam numerofim fobolem,acfi Deum haberct fibi obnoxium, Iperauit.non qualiter lolent pii ex acceptis bcneficiis fpcm concipereiled lecura carnis præfum ptîone fibi ex reiplanihil non promifit.Nullu igitur hadenus piæ modeftiæ fignum dedit. Vn-de hoc, nifi quia temporalis fterili tas nondum cam probe domucrat: Quo magis cauendum eft fiquando nobis poenas relaxat Deus, ne cius benignitate inftati euanefcamus.
9 uuiiit'Lea,quad alfdlfetparère. Redit Mofes ad Lc.â,quæfiliis quatuornócótenta,rationéex-cogitat qua lèmpcr retineat fuperiorc gradû: itaque ancilla quoque fuam viciftim fupponit. Et digna quidé crat Rachel tali peruerfi cófilii mcrcede.n.â forori palmâ eripere cupicns.nô rcpii-tat idé quod in cam machinatur, fibi paulo pôft inftare. Grauius tame pcccat Lca, quû malis St improbis artibus certat. Intra breue tepus experta fuerat mir.î Dei bcnedidioncinunc quia pau-lifpcr parère defiit, quafi nûquam experta effet Deigratiâ.Jn pofterü defpcrat. Quôd fi câ folici-tat defiderii feruor,cur nô ad fonte benedidionis recurrit;Quôd igitur obtrudit ancillâ,non im patientiæmodô, lcd etiam diffidentiæ fignûeftiquia fimulcum memoria Diuinæ milêricoidix extinda eft in corde eius fides. Et fcimus,quicüqucin Dominû recumbut,cos tranquiîlo,fcdatô-que effe animo,vt patienter quod daturus eft expedét. lufta autc infidclitatis poena eft,quû qti is nimia fçftinatione impingit.Qu,o magis cauendi funt nobis carnis impetus,!! cupimus rcd.î nere vi«î.C^antû ad nomen Gad, varie exponitur hic locus ab interprctibus.In hoc quidc con ueniuntjidcm valerenJaiacfi dixiflet Lca,venit fœlicitasifed alii nj, putant fauflum elle louis fy-dusialii Mcrcuriû finguntialii Iccundâ fortunâ. Adducunt Ifaiæ Icxagefimû quintü c.iput,b.i r, vbi habetur,OffenitGad libamé.Sed côtextusProphetæ potius de cælcfti militia, vel falforum deorû turba hocdeberc intelligi oftcdit,quia mox lcquitur,quôd ftcllis immoler,mcfifque im-plcât multitudinedeorû.pœnademû fubiieitur, quôd ficuti ingenre numerû deorû fabricaïut, itanumerabiteos Dominus.Quôd adpræfentélocum fpcdat,nihil minus probabilceft quam Lcâ magica fupcrftitione extollerc louis lydus in Dei locum, quæ faite principiû illud rctine-bat,ab vnoDeo fluere propagationem humani generis.Miror ctiam interprètes de profpera for tuna hoc accipere, quum Mofes infr.à ,cap.4^.c.i9, in contrariû fenfum nos ducat.Ncquc enim
3 N GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;21V
quadraret allufio,qua poniü,Exert7!-« eti^» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cófilium Leæ fuilTet de filiorû turma fibi gra
tulari. Nam quumlefquialtera parte fupcrior cfTctjprœdicat ïe habere in magna copia liberos. Quod le fœlicem prxdicat in icxto filio, hinc rurfus apparer quanti habita tune fucrit fœcun-ditas.Et certc hic raruseft honor,quummortalcs infignic Deus facro parctunititu]o,5i pereos humanum genus ad imagincm fiftm conditum propagat.
14 îf fîfrrexit Keuhen. V idctur in fpecic leuis,amp; puerilis efTe narratio,quod puer fruélus ne-feio quos ex agris domum reporter,cos dono matri fuæ afferatûnde mater à forore redimat no-âis vnius concubitum.Continet tarnen vtilcm doôlrinam. Scimus quàm ftultè fupcrbiât lu-dæiinextollendagentis luæ origine: vixcnim dignâtur agnofccrefcex Adam, amp;nbsp;Noecum re-liquis fuifTe progenitos.Et certè exccllûc Parnâ dignitate,vt Paulus teftatur: lcd hoc nô référât Kom.9.a.t Deo acceptû.Q^redata opera voluit Spiritus arrogantiâ ilia rctunderc,quû eorû genus defer! pfit à fuo exordio tam humile amp;abieäü.Neque enim hïc nobile theatrü crigif,in quo fe oftentét, fed eos humihans,gratia Dei attolht,quôd Ecclefiam fuam cduxcrit ex nihilo. Qiwntü ad !pe-ciem fruólus pertinet, nihil habco quod pro certo affcram. Odoriferum quidcm tuifle,ex Can-ticicapitc y.d. ijjcolligituriquia tarnen Mandragoras,omncs vertunt,ea de re non litigo.
ïy nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;parten e/i quod ab/lulerif utrutn. Plus cogitandû lcftoribus rclinquit Mofes,quàm
verbis exprimât,ncpcaffiduis contcntionibus,amp; iurgiis rcferramfuifTcdomü illa. Stomacbofè cnim loquitur Lea,quód pridem cxacerbatus erat animus,vt fororem fuam blandè amp;nbsp;comiter affari non poiTet.Fortè non adeo rixofxcrant natura:fcd Deus confligere eas inter fc paHus cft, vt polygamix poena ad pofteros cxtarct.Ncc dubium cft quin fimultas ifta domcftica, imo ho-fti'e diiTidium fanfto viro magnum dolorem Secruciatum attulerit:{èd idcó fc diftrahi videt in diuerfas partes,quia coniugalis vinculi vnitatem præterius S: fas abruperit.
17 ixMtdintt Dem Ledm. Difèrtè pofuit hoe Mofcs,vt fciamus qu.am indulgenter egerit Do minus cum illa domo.Quis cnim putaret,dum odiofe fbrori fux negat Lea frudus .à puero col leéios,8t hoe pretio noólem mariti mcrcatur, vllumcfle prccibus locum?Admonet igitur Mo-fes iftis deliftis veniam fuilTc datam, vt Dominus opus fuum in tâta infirmitate complete non dcfierit.Infcitc vero Lea, quód filium fibi datum,pcecati mercedem eflc iadat. Nam fidem vio-lauerat fanóh cóiugii,quum nouam pclliccm opponcret forori fuæ. Tantum vero abeft à con felTionc culpæ,vt meritum fuum prædicet.Fateor aliquid fuifle coloris-.fignificat enim non tam libidinefe ad zelotypiam accendi, quàm pudico amore, quia familiamaugere, amp;nbsp;honeftæ ma-triffamiliâs ofheiü præftarc cupiat.Sed quanuis fpeciofus fit prætextus hic apud homincs,Dco tarnen placercnon poteft fandi coniugiiprofanatio. Erratigitur,noncaufampro caufafii-mendo: Idque co magis notandum cft, quód vitium hoe in mundo nimis graftatur, vt gratuita Lei dona fibi in mercedéhomines deputent:imó etiam ialt;ftcnt fua mérita,vbi Dei verbo dam-nantur.Infêxto filio purius.ac redius æftimat Deibonitatem, quum Deo gratias agit, quóde-ius beneficio markus pofthacfuturus fibi fit coniundior.Etfi enim prius cumeahabitabatjRa-cheli tarnen plus fatis addiâus, magna ex parte alienus erat ab altera. Liberos autcm,qui in le-gitimo coniugio nafcuntur,fociandis parentum animis vincula efte,prius didum cft.
ti Etpoßsa peperitfiliam. Nefeitur an alias quoque filias habuerit lacob.ncquc enim Scriptu ræ infolens cft quum genealogias rccenfcf,focminas omittcrc,quæ proprium nomen non fufti-ncnt,fed latent iub virorum vmbra.Interca fiquid memoratudignum quibufdam foeminis ac-lt;:iderit,fpecialis carum fitmcntio.quod in Dina propter raptum'de quo poftca dicetur) locum habet : fed quoniam poftcaindignum indicant filü Iacob vt foror in alienam gentem abnubat: lt;lc aliis autem filiabus Mofes nihil meminit,vel quód elocatæ fint in terra Chanaan,vcl in AE-gyptum dult;ftæ:probâbile eft folam hanc ei fuifte natam.
ÎÎ Et recordittus^ efl Dem ^dchelii- Quum nihil prius,vel poftcrius fit coram Deo,nulla in cum-obliuiocaditjVtfucceffu temporis reminifei opus habeat : lcd Scriptura,Dei præfcntiam, Sc memoriam ab effedu nobis deferibit : quia talem eumconcipimus, qualis rc ipfa apparet.Por-ro an omnium poftrema conceperit Rachel, certo colligi non poteft ex verbis Mofis. Qui in hocloco unpo»'®e97i/gt;o)’efteaffirmant,mouentur hac ratione,quödfi natus eftetlofeph poft re-liquos Fratres,non cógruerct ætas,quâ Moles notabit capite 4 i.f.46. Sed in co fallütur quod nu ptias Rachelis ab altero feptennio numerant. Atqui ex contextu certo euincitur, quanuis operas fuas padtis elfet Iacob pro Rachelc,Fuiffe tarnen ea mox potitó,quia ab initio erupit æmula-tio inter duas fororcs. Certè Moles hoc loco fignificat Icram Dci benedidionem fuifie, quum deliberis iam defperalfet Rachel,diiique probro habita fuilfetcius fterilitas.Porro faufti ominis caufa imponit nomen filio,fibi ex vno fpem duorum facicns.
Dinutte ibo. Quum propofita laborum mercede rctentus fucrit Iacob,videri poftet hoc aftutc captaire,dum miftionc petit à focero.Fgo tarnen non dubito quin iam tune in animo
o.iiii,
-ocr page 232-Cap. XXX.
2,é nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
habucrit rcuerti, Sr /bum confilium ingenue profelTus fit. Primo quia muleis modis expertus erat, quam iniquus, qu.imquc perfidus,Si crudclis efiet Labanmihil mirum fi ab co difcedcrc optaucrit fimul ac data eft facultas. Deinde quiim longo temporis fpatio interpofito {pcrarcc placatum eftefratrisanimum, fieri non potuit quin redire ad parentes magnopere cuperet: præièrcim tor moleftiarum pcrt.Tfus,vt vix deterior alibi timenda efiet conditio. Sed Dei pro-mifiio ad reditus defidcrium acerrimusfuitftimulus. Ncqueenimbcnedidionemabiccerat, quæ il!i propria vita fuerat charior. Hue etiam pertinct quoddicit, N adam ad locum mcum,5t terrain meam. non enim ideo tantum fie nominat terrain Chanaan ,quôd illic natus efiet, fed quia diuinitus fibi datam efie noucrat.Nam fi natalis /bli relpeótu dixifict ft reditum appetere, ludibrio excipi poterat,quôd pater eius erraticam,amp; inftabilem vitam cgifier, in varia fubindc bofpitiamigrans.Sic igitur ftatuo,quauis alibi commodehabitafiet, viguific tarnen femper in eius animo Dei oraculum, quo terra Chanaan illi deftinata erat. Quod autem inieda eft illi ad tempus remora,confilio diftefius non repugnat.nam hoc illi partim extorfit nccefliitas, quia ft extricate non poterat è /bceri laqueis: partim etiam voluntarie cefTit, vt fibi St familiæ aliquid acquircrct,ne inops,ac nudus rediret in patriam. Hie verb detegitur immanis ipfius Laban im-probitas.Poftquain nepotem fuum, Si generum duris,amp; afiiduis quatuordccim annorum labo ribus fere conftcit, nihil tarnen mcrcedis in futurum offert. Euanuit iam ilia æquitas quam i-nitio prx ft tulerat.Nam quo maior fuerat ftndi viri tolerantia,eo plus vfurpat in ipfum been tiæ. Sic pioru facilitate abutitur mundus: amp;nbsp;quo ft placidius gerunt,co ferocius infultat. Cate-rbm quanuis ouiu inftar,Iuporu violentiæ,amp; iniuriis in hoc mundo fumus expofiti,metucduin tarnen non eft ne lacerent nos,vel deglutiant,quando nos cæleftis Paftor fuo præfidio tuetur.
17 siqueefo mtfenigratiam. Hine perfpicimus qu.àm no onerofus fuerit hofpes lacob, quem iftis blanditiis demulcet Laban vt moram longiorcm ab ipfo impctret.Nam vt fordidus,^ tc nax erat : nifi certumex eius præftnria lucrum fenfifiet, non fuifict pafius momento temporis domi fuæ hærcre.Quod ergo non modo ipfum non exrrudit,ftd anxiè retinerc ftudct,hinc col-ligimus ftndum virum incredibilcslaboresfumpfifie,quinômodôpopulofiefamiliæalimen-tisfufficcrent, ftdvbcrcm etiam quæftum afferrentfocero. Quarenonimmerito poftea que-rctur ft diei a;ftum,8s: nodis frigus pertulifie. Q^nquam minime dubium eft quin pluris qui-bufvis laboribus fuerit Dei bencdidio,vt perfpiccret Laban lacob effe vcluti quoddam copia-cornu. quod etiam ipft fatetur .ncque enim eius modo fidem, Si diligentiam commendat, fed nominatim prædicat quod in eius gratiambenedidus fuerit à Domino. Apparet igitur fic cre-uifie opes Laban ab aduentu lacob,vt è cælo ftillaret quafi vifibilis quæftus.Porrô quia verbum lam apud Hebræos idem valet atque auguriis vcl diuinationc cognofeerc, diuinant quidam interprètes magicisartibusedodumfuifie Laban,fibivtilemac lucrofam fuifiepraftntiamlacob. Alii tarnen exponuntfimplicius,quod experimento probaucrit. Mihi videturefie tranfla-tioiacfi dixifict,nó ftcus fibi perfpedam efle Dei benedidionem, acfi vaticinio teftata foret, vel augurio comporta.
19 T« noßt quali ter ^ruieiM» tibi Hæc rc/ponfiolacob non eô tendit, vtmcrcedis fuæ pretium augcatiftd expoftulâs cum Laban,inique Si inhumanitercum facerc dôcet,quôd adhuede tempore prorogando fatagit. Neque enim dubium cft quin omnibus animi fui votis rapcrctur in terram Chanaan . itaque reditus quibuflibet diuitiis fuifiet illi potior. Interim tarnen oblique fteerû fuum tam doli,quàm inhumanitatis infimular, vt aliquid ab co extorqueat,fi diutius manendum fit. Ncque enim fperarc poterat vt ft vitro ad æquitatem demitterct perfidus illc veterator. nec verb fimpliciter diligentiam fuam laudat lacob, ftd negotium fibi fuifie often-ditcumhomineitiiufto Si crudeli. Hocintereanotandum eft, quanquamftrenuc laboraucrat, ipfum tarnen nihil afcribere labori fuo,fed Dei benedidioni hoc ferre acceptû, quôd locupleta-tus fucrit Laban. Etfi enim quum bona fide incumbunt homines in munus fuum, non ludunt operam,proftdus tarnen ex fola Dei gratia pendet. Quod ctiam de efficacia dodrinæ Paulus tc-ftatur, longius pater, cum qui plâtat,amp; cum qui rigat nihil cfie: ficuti ilia fimilitudo ex generali experientia fumpta eft. Duplex autem cft huius dodrinæ vfus.quicquid enimaggrediar,vclad quodcûque opus manus mcas appliccm,meum cft petere à Domino vt laborem meum benedi-cat,ne irritus fir,ac inanis. Deinde fiquid fim adeptus,ftcundæ partes funt laudem Dco tribucrc, fine cuius gratia fruftràhomines mane furgunt,ftfatigâttotum dicm,ferô eunt cubitum,man ducant anguftum pancm. Se pauxillum aquæ guftant cû mœrorc.Qjmd ad verba attinct,quum dicit lacob erat quod habebannamßieSlumeo : bcneScdextrc tranftulit Hieronymus, Antc-quam venircm.nam faciem lacob pofuit Mofts pro eius aduentu,amp;habitatione.
50 îiunc quand» frdam etiam egpi Quum alteri tandiu impenderit fuas operas,iniquum efie ra tiocinatur propriam domum negligi. Nam hune ordiné natura præfcribit,vt quifquefamilix
-ocr page 233-IN GE NE s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II7
ßbi cormiiiTæ curamgerat. Q^ó ctiam pertinet Solomonis diÄum, Eibe aquam ex fontibus tuis,St detkiant riui ad vicinos.Si folus fuiflet Iacob,liberalius potcrat alienis commodis feto-tuin addicere : nunc quum maritus fit quatuor vxorum, 5t pater numerofæ fobolis, non debet quos ex Dei manu alendos fufeepit obliuifci.
V Non drfte mihi quicqudtn. N^tâdaeft antithefis inter hoc membrum St pofterius.Nam Iacob non poftulat fibi certum 5t finicum mercedis pretium,{cd bac côditione tranfigit cum La-ban, vt fibi acquirat quicquidex puris 5t vnius coloris ouibus, amp;nbsp;cap ris varium, 6t maculis aC perfum nafeetur. Forro in verbis aliqua eft obfcuritas. videturenim Iacob maculofas oucs fi-bi pofeere iain in præientia mercedis loco. Sed ex tertio verlu, qui poftea Icquitur, alium len-fum colligere licet, quôd fcilicet Iacob fegregari paftus fuerit quicquid variegatum erat in grc ge, ac filiis Laban pafeendum tradi: ipfe autem retinuerit oues 5t capras nullis afperfas macu-lis.£t certè abfurdumeflet,Iacob partem gregis nue fibi vendicarc,quum nuper confeflus fit fe haâcnus nihil feciftelucri.deinde quæftus fuiftet iufto vberior:ncc fpes erat hoc poffe impetra-ri à Laban.Exoritur tarnen quæftio,qua fpc,vel quo confilio induélus fuerit Iacob, vt hanc con» ditioncm olfcrret.Paulo póft narrabit Moles aftutia ipliim fuifle vfum,vt ex puro grege nafee-rentur varii 5t maculofi fœtus, fed capite lêquenti longe plus exprimer, Iacob diuinitus fuifle admonitum. Quanquamergocredibilenoneratpaétioncmhancvtilemfando viro forc,cx-hfti tarnen oraculo oblcquitur,ncc aliter ditefccre cupit qu«àm ex Dci placito. Traiftatus autem fuit Laban pro fuo ingenio.nam quod fibi lucrofum fore putabat,libérer arripuit: Deus autem improbam cius cupiditatem fruftratus eft.
55 nbsp;nbsp;Ef teflißcahitiir mihi iußitiamed. Ad verbum cft,Rcrpondebit in me iuftitia mca.Sed parti
cula,’3, tantundem valetac Mihi, vel Pro me.Senfus tarnen clarius eft, quod Iacob profperum fucceflum nonnifî ex fidc,8t integritate fua expedat. In proximo verbo diflentiût interprètes. x Quidam enim legunt,Quando tu venies ad mercedem meam, Alii verô vertentes in tertia per-fona.dc iuftitia cxponunr,quôd fcilicet ad mercedem ventura fit,vel ad rem^uncrandum Iacob, ^anquam vterque fenfus bene congruit, ego tarnen ad iuftitiam referre malo: quia mox fub-iicitur, caram le. Effet autem impropria locutio, Venies co ram oculis tuis ad mercedem meam. Nunc fatisliquet quid fibi velit Iacob, teftaturenimlè .àDomino Iperarefidciamp;probitatis fuæ teftimonium, ex fœlici laboris prouentu : acfi dixiflet. Dominus qui optimus eft iuftitiîc iTieæ teftis ac vindex,re iplà monftrabit qu.àm fincerc,amp; fideliter mehadenus geflerim.Etfi autem fæpe Dominus improbos malis artibus locupletari patitur, amp;nbsp;vbercmillis quæftum per-mittit, dum fraudando,aliéna bona ad le rapiunt : hoc tarnen non obftat quin benedidio eius, bonæ fidej æquitatis ordinaria fit cornes. Quarc hoc fiducia: fuæ fignum merito Iacob de-dit , quod laboris fui frudum commifit Domino, vt inde paterct qualis fuifleteius integritas. lam clarus eft verborum Icnfus, Iuftitia mea palàm pro me teftabitur: quia Iponte occurret ad me retnunerandum/idquctam manifeftè,vt te quoque non latcat.Subeft autem tacitaexprobra tio,lènfurum elfe Laban quàm inique fupprelferit fandi viri labores, quàm nequiter diffimu-lauerit feilE debere quantum reipfa breui Deus oftendet. Eft enim lubaudienda antithefis in-terfuturumac præteritum tempus,quum dicit,Gras mihi refpondebit: quia fcilicet heri S: nu* dius tertius nihil æquitatis exprimere potuerat ab iplo Laban. Quicquid rum erit funétu pandt refperfum. Obligat fcfe Iacob ad crimen ac pœnam furti, fiquam ouem puram ex grege fub-duxerit:acfi diccret, Siquid apud me reperias non afperlum maculis,volo mihi in furtum im-putari:quia nihil præter maculolàm fobolem mihi dari poftulo. Alii fccus exponût, Quicquid f gtfge tuo dcfiderabisjà me repofcas,acfi furatus cffem.fed hoc mihi videtur nimis coadum.
Et remoMt in die illa. Hinc certius cognofcitur padionis forma.Separat Laban oues,5f captas maculis diftindas .à puro gregc,hoc eft albo vel nigro,amp; cas filiis fuis pafeendas commit« tit interpofito tridui itinere,ne ex promilcuo coitu verficolor nafeatur loboles. Sequitur ergo, grege quem pafeebat Iacob, nihil refiduum fuifle nifi vnius coloris. ita exigua Ipcs lucri lan do viro reftabaticommodis veto ipfius Laban optime erat conlultum. Apparet etiamex loco rum diftantia,qua fuos greges diuific,non minus fufpiciofum fuifle,quàmauarum,vt Iblct im-probi alios metiri fua vïnaivnde fi t vt femper diffidant ac trépident.
37 Et tulitfihi lacob uirgampopuleam. Primo intuitu abfurda videri pofletMofis narratio.nam vel fraudis damnare voluit làndum Iacob,vel laudare eius induftriam. Atqui ex contextu patc-bit aftutiam hanc vitio non verti. Ergo videndum quomodo fit exeufabilis. Siquis obtendac coadum fuifle multis Ibccri iniuriis,nec aliud quæfiifle nifi vt priores iaduras larcirenaliquid forte coloris habebitdcfenfio, coram Deo tarnen nec firma eft, nec probabilis. namquanuis iniuftè nobilcum agatur,non eft tarnen certandum pari malitia.Et fi fingulis proprias iniurias vlcifci,vel incommoda farcirc permifliim foret: nihil opus efletiudiciis,indéquecmergeret
-ocr page 234-Cap.XXXL 2iS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
horribilis confufio. Non dcbuit igitur lacob ad banc verfotiam confugerc, vt degencres babc-* Rom ji li 12^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fœtus,led rcgulam potius fcqui quam Dominus per os Pauli tradit, vt ftudeant fideles bono
malum vincere.Hæc fimplicitas,fateor,colenda fuit ip fi Iacob,nifi Dominus c cælo aliud man-dafict.Sedin eoeft-îsgt;ej'nfoi',quôdMoles priusrem geftam narrat,deinde fubiiciet Iacobni-bil tentafic nifi exDei præcepto.Q^are non cft quod cum fibi ^atronum afcifcant qui malign is amp;nbsp;fraudulentis bominibus fimilcs opponunt fallacias, quia tantum licentiæ fibi non dédit proprio arbitrio, vt callidè circunueniret foccrum, à quo indigné dcccptus fuerat: fed quod à Domino conccfium erat lcquutus,intra iuftas metas fe continuit.Fruftràetiammeo iudicio difpu-tant quidam vnde boc didicerit Iacob, longóne vfu, an ex Patrum dodrina. nam fieri potcft vt de rc prius incognita fubitó edoókus fuerit. Siquis obiiciat, abfurdum elfe, banc fallend! artcm à Deo fuggeri:facilis cft rcfponfio,nullius fraudis autorcm cfie Deum,quum fcruo fuo manum porrigit. Nibil illi magisproprium,elufque iuftitiæmagis confentaneum,qu.àm fcvindicem interpoliere,vbi aliquid iniuriæ fadurn cft. Noftrum verb non eft agendi modum illi præfcri-bere. Paftus eft retincri à Laban, quod iniufte poffidebat : ftx verb annis benediüioncm fuam ab eo fubcradam trâftulit in ftruum fuum Iacob. Si terrcnus iudex furem damnet in duplum, vel quadruplü,nemo obftrcpit:cur per nos Deo minus liccbit, qu.im bomini mortali, amp;nbsp;cadu-co’ Habebat alias rationes in manu, ftd arcanam fuam gratiam coniungere voluit cum ftudio amp;nbsp;induftria Iacob, vt palàm illi mcrcedem rependcret, qua per longum tempus frauda tus fue-rat.Coaâus enim fuit Laban apcrirc oculos, quibus claufis alicnum fudorem, imb länguincm haurirc confueuerat. Porrb quantum ad pbyficam rationcm IpeÄat, latis notum eft,alpe(äuni in coitu ad formam fœtus multum valerc.Id quu mulieribus accidat,præcipuè in brutispecu-dibus locum babet,vbi nulla vigct rationed violcntus libidinis impetus graflatur.Tria autcm fecit Iacob. Nam virgas dccorticauit, vt aliquam albedincm nudarct corticibus incifis: St ita varius,ac multiplex cftet color.Deindc tempus elegit, quo mafculi amp;nbsp;fœminæ aggregabantur. Tcrtib pofuit in aquis virgas: quia ficut potus animalia vcgctat,fic incitat etiam ad coitu .Hoc modo accidit,vt virgæ in conlpclt;ftu cirent quum incalclccbant.Qubd de robuftis,ac debilibus dicit Moles,ficintcllige,in priorcadmiftura,quæ fit fub initium Veris,Iacob poluifie virgas in canalibus, vt fibi vernos fœtus acquirerct,qui meliorcs crant: in ftrotina verb admifiura circa Autumnum,tali artificio vfum non clTe.
45 Ef crenit mr/upm modum. Hoc ideo addidit Moles,vt Iciamus non fine miraculo fadum elfe vt tarn répété ditclcerct. Videbimus poftea qu.îtæ fucrint cius opes. N am inops prorlüs ma io res fibi copias intra lex annos de nibilo confccit, quàm quifpiam mediocriter diucs viginti, aut triginta annis poftet. Nequis fabulofum ducat quod cum vfitata rationc non congruit, oc-currit Moles,ac dicit extra ordinem auftum fuifte famftum virum.
Cap.XXXL
* audiuitverbafiliorum Laban clicentiutn,TulitIahacób omnia quæ crât 12patrinoftro:amp;de bis quæ erat patri veftro,acquifiuit omnê gloriam banc.
2 Et vidit labacob facie Laban,amp; ecce no erat cû eo ficut beri er nudiuftertius.
5 Et dixit Dominus ad Iabacób,Reuertere ad terram patrum tuorum,8fad co gnationemtuam,amp;r ero tecum.
4 Et mifit Iabacob,amp; vocauit Racbel amp;nbsp;Leab in agrum ad pccudes fuas.
S Qui dixit ad eas, Video faciem patris veftri quod no lie ergame ficut hen cr nudiullertius,amp; Deus patris mei fuit mccum.
6 Et VOS noftisqubdomnibus viribus meis feruierim patri veftro.
7 Et pater vefter mentitus eft mihi, amp;nbsp;mutauit mcrcedem meam decern vici-bus:ôr non permifit ei Deus vt malefaceret mihi.
8 Si ita dicebat, Punâis paruis rcfperfâ crunt merccs tua:pariebant omnes pe-cudes pudis paruis relperfa.amp;fiita dicebat,Lincis diftinda erunt merces tua: tunc pariebant omnes pecudes lineis diftinda.
9 Etabftulit Deus pecus patrisvcftri,amp;dedit mihi.
IO nbsp;nbsp;Et fuit,in tepore quo coibat pecudes,Icuaui oculos mcos,3t vidi in fomnio,
amp; ecce hirci maiorcs afeedebant fuper capras varicgatas,pundis paruis refper-fas,amp; maculis latis relpcrlas.
. IN GE NE S.
” - Et dixit adme Angelus Denn fomniö^ïaftacób,Et dixùÈccéadfuiTi.
li Et dixit,Leua nunc öculostüosï,amp; vide omnes hitcos maiörcs altendentcs fu per capras lineis diftinóias j^undis paruis refperfas, macülis latis refpcrfaSi vidi enim omniaquæ Laban facit tibi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
B ■ Ego Deus Bethel, vbi VnxHii ftatuam, vbi vouifti mihi- votiitn: hünc furge, egrcderedetefFa{hae,^amp;‘reuertere?^âdtèframcôgn-ationistuæi —
14 • ' Et refpondi-t Rachel amp;nbsp;Leah;^5f'4ixcrunt ci^ N unquid adhüC éftnobis pars amp;nbsp;• hiredUas in-dôtnô pattts-noftrie ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• -'Xuj c;:::;*- .
’S Nonne cxtraneæreputatæ fumus ab eo,qubdvendiditnöS/amp;cönfijmpfite-îiam-eonftâmidôdô-aVgenWîh-nqfErüme'
Quiaomnes diuitiæ quas abftulit Deus dpätre'noBro, nôftræ fün'e,-ac filio-* tümno^Torirnâinuncigiturorçiniâ quæ dixitDe Us ad tè,faèi--
Etfurrexitïahacôb,amp;fuftulït*hîîôsEiôS'ô;vxôfes-'fiiâsdü^e'rcamelôs, - ' • ‘■■'Et abduxit ômnespècudesïbàs^amp;'ômnê'fubftîâritt^’fuânî quami acquifierat, pecudes acquilîtionis fuæ quas acquifierat in Padân Aramy vt vehîret ad ifhac patremfuum-mterramChenàan.' ■ ■ nbsp;nbsp;■ - ••r' - quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
- Laban autem profedus erat ad tondendûoues fuas,amp; furâtâeftkaêhél idôla quæerantpatrifuo,
20 - -Et furatus eft lahacdb cor LabâAramæi, quia non indicâuit éLqnbd fugeret : '
■' Etfugit ipfe,amp;omniàqüîê étant ci: amp;nbsp;fiirrexit,-amp;trâfiuitftùthen,pôfùitque faciemfuam ad montem Gilhad.
• EtnurttiâtûnafuitipfiLâbàn-die’tertiajqübdfugeretlahâcob.brKj-.ùjx-.
Et-venitDeusad Làban Aramæuminlbmnio noôlis, amp;nbsp;dixit e'î, Gaue tibi • ne forte loquaris cum lahacób à bono vfque ad malum.
Et dixit Laban ad ïahacób,Quid fecifti,amp;furatus es cor tneû,amp;àbdüxifti fi-liasmeas ficut captiuasgladioe
Vt quidabfcondifti te vt fugcres?amp; furatus es ine,5f nonîndkafii mihi, amp;nbsp;di mififiem te cumlætitia,ôt canticis,cum tympano amp;nbsp;cithara.
Et non permififti mihi vt ofcularcr filiôs meosamp;. filias mcas: hué-ftultê egifti^ pfaciendo.
5t • Et refpondit Iahacôb,amp; dixit ad Laban,Quia timm,fi dixiflem,ne forte rape rcs filias tuas à me. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: nbsp;nbsp;nbsp;■ z' gt;
Is cû quo inuencris deos tuos,nô viuat cor-â fratrib’ noftris: agnolcc fiquid eft apud me de nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cape tibi.nefciebat autê lahacdb q? Rachel furata effet eos. ■
Et venir Laban in tabcrnaculum IahaGdb3amp; ifl tàbcrnaculum Leâh,amp; m tæ-bernaculum ambarum anciliarüm,amp;non iniienit. Stegreffus de tabernâculo Lcâh, venir in tabcrnaculum R-achét . . r
-ocr page 236-Cap.XXXI. 220 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
H nbsp;nbsp;Rachel autem acceperat î(lola,amp; pofuerat ea in clitellis carneli,amp; fedebat la.
per ea:amp; contreôauit Laban totum tabernaculum ,amp; non inuenif.
55 Et dixit ad pâtre fuû,Ne fit ira inoculisdominimei ,ggt;nô poflimfurgere a facie tua-.quiacôfuetudo mulierû éft mihi.amp; fcruîatuseft,amp;nô inuenit idola,
50 Et ira fuit ipfi Iahacôb,amp;iiirgatus eft cû Laban:amp; refpodit lahacôb,amp; dixit ad Laban,Quæ eft præuaricatio mea, quod peccatû meû, perfccutus es me? .Quando contrcôafti omnem fupelleâilem ineâ,quid inuenifti ex omni fu-peîlcdlili domus tuæeponc hic coram fratribus meis amp;nbsp;fratribus tuis, amp;nbsp;déclarent inter nos ambos.
5S lam viginti annos ƒ«/ tecum,oues tuæ amp;nbsp;capræ tuæ non abortiuçrunt:amp;aric
tes pecudum tuarum non comedi.
59 Raptum non att üli tibi,ego pœnas luebam pro eo:de manu mea requirebaS illud quod furto ablatum erat tam die quàm node.
40 ifrf fui vt interdiu confumeret me æftus, amp;nbsp;gelu in node, amp;nbsp;recedebat fom-nus meus ab oculis meis.
41 lam mihi viginti anni in domo tua:fcruiui tibi quatuordecim annos pro duabus filiabus tuis, amp;fcx annos pro pecudibus tuis,amp; mutafti mercedem mea decem vicibus,
Nifi Deus patrismeî,DeusAbraham,amp;pauor ifhacfuiflet prome,certènûc vacuum dimififtes me: affÜdionc meam amp;nbsp;labo rem manuum mearum vidit Deus,amp; increpauit « node præterita.
4J Et refponditLabân,amp; dixit ad lahacdb,Filiæ,filiæ meæ funt:amp; filii,filiiinei
funt:amp; pccüdesjpecudes meæ funt : amp;nbsp;quicquid vides,meû eft. amp;nbsp;filiabus meis quidfaciamiftishodie,velfiliisearum quospepereruntê
44 Etnuneveni, percutiamus fœdus egoamp;tu, amp;erit in teftimonium interme amp;nbsp;inter te.
4S Ettulitlahacdblapidemjôferexitilluminftatuam.
4^ Et dixit lahacpb fratribus fuis, Colligite lapides.amp; tulerunt lapides, amp;nbsp;fece-
runt cumulum, amp;nbsp;comederunt ibi fijper cumulum.
47 Et vocauiteum Labân Icgâr Sahadutha:amp; lahacob vocauiteumGalhcd.
X 48 Et dixit Labân j Cumulus ifte fit teftis inter me amp;nbsp;te hodic. Idcircovocauit nomen ciusGalhed,
49 Et Mifpâh: quia dixit, Speculetur Dominus interme amp;nbsp;te , quandolatebi-mus alter alterum.
70 Siafflixerisfiliasmeas, amp;fiacceperisvxorcsfuperfiliasmeas,noneft quif-quam nobifcum,vide, Deus eft teftis inter me amp;nbsp;te.
51 Et dixit Laban ad lahacob, Ecce cumulus ifte, amp;nbsp;ecce fiatua quam ieciinter meamp;te:
52 Teftis cumulus ifte,amp; teftis ftatua quod ego non tranfibo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad te cumulum iftû:amp;^ tu non tranfibis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad me cumulum iftû amp;nbsp;ftatua iftâ ad malû,
î 5 Deus Abraham amp;nbsp;Deus Nachor iudicet inter nos, Deus patris eorû. amp;nbsp;iura-uit lahacob per pauorem patris fui ifhâc.
54 Etmadauit lahacob vidimam in monte,amp;vocauit fratres fuos vtcomede rent panem. amp;nbsp;comederunt panem:amp; pernodaucrunt in monte.
SS Et furrexit Laban mane,amp;ofculatus eft filios fuos ac filias fuas,bcnedixitquc eis,amp; abiit:amp; reuerfus eft Laban ad locum fuum.
-ocr page 237-IN GENES.
221
» It Melinit Hfrbct. Quatiquâ Iacob flagrabat patriæ defiderio,vt de reditu aflidtiè cogirarer, bine tarnen apparct mira eins tolerâtia,quôd animû fuû fufpenditdonec noua occafio iè offert. Neque tarnen virtuti mixtum fuiffe vitium ncgo,quôd non magis feftinaucrit ad red it um: fed infixameius animo femper fuiffe Dei promiffionem paulopoftconftabit.Tantum in bac parte aliquid humanum paffus eft,quod peculii parandi caufa,rcditum fuum in fex annos diftulit. nam quum fiibinde pada mutaret Laban, merito potuitilli vale dicere. Cæterum vi amp;nbsp;metu fimiilfuifferetentum,ex clandcftinafuga colligimus. Nuncfaltemmiffionis petendæbonefta caufa erat,quod filiis Laban graues amp;nbsp;odiofæeifenteiusdiuitiæ; non tarnen audet libéré ab bac inuidia feeximere, fêd clàm fugere cogitur. Qu Au is tarnen aliquo modo excufàbilis fit tarditas, pigritiæ coniundam fuiffe probabile eft.ficuti Fideles,dum adDeum contendunt,non tantofer uore fæpe properant vt deceret. Qiiare fiquando nos retardât carnis fcgnitics, difeamus ardorc Spiritus flabcllis accendere.Nec dubium cil quin fêrui fui infirmitatem correxerit Deus, eùm-que lente pergentem ftimulauerit. Nam fi benignè, amp;nbsp;hilanter cum eo egiffet Laban, indudus fuiflet eins animo fopormunc trifti afpedu cxpellitur. Sic Dominus fæpc fuorum fàluti melius confulit,improborumodiis..liuori,amp;maleuolentiæ cos fubiiciens.qutîm fi blanditiismulceri fi' neret.Longc vtilius fuit fando Iacob, focerum, ciufqucfilios habere fibi infenfbs, quàm comi-ter obfequentes fuis votistquia illorum fauor,Dci bencdidionecum priuaffet.Nos quoque plus fatis experimur quid valcantmundiillcccbræ,amp; quàmfacile illis affluentibus,bonorutn cæle-ftium obliuio nobis obrepat. Quare ne molcftc feramus expergefieri .à Domino, quû rebus ad-ucrfis iadamur,vel nobis parum propitius efl mundus. namodia,minæ,probra,obtrcdationes plus fæpc nobis afferunt vtilitatis, qu.àm fi omnes vndique applaudercnt. Porto notanda eft in-butnanitas filiorum Laban,qui perinde queruntur acfi fpoliati effent à Iacob. Scdhoc morbo la borant fordidi amp;nbsp;nimium tenaces,vt fibi ereptum effe purent quicquid non ingurgitât. N.â quû infâtiabilis fit corum cupido,ncccfie eft vt profpera aliorum fortuna nen fècus eos excruciet ac fi hoc modo redadi effent ad egeftatem. Non refpiciunt iuréne,an iniuria Iacob tantas opes ac-quifierif.fed idcô vruntur,amp; inuident,quia tantundem fibi detradum effeinterpretantur. Prius confeffus fuerat Laban fe ditatum fuiffe aduentu Iacob: imô in eius gratiam fe benedidû fuiffe Domino.nunc obmurmurant eius filii, amp;■ ipfè quoqucmœrorc torquetur, quôd ciufdem be-i^edidionis Iacob ipfefadus fit parriceps. Hincperfpicimusquàmcæcafitauaritiaquænullû babet fatietatis modum. Vndeetiam meritô radix omnium malorum vocatur à Paulo,quia amp;nbsp;pfrfidos,amp; crudelcs, amp;nbsp;ingratos, St modis omnibus iniquos effe oportet, qui omnia vorare cu-piunt.Notandum prætcrea eft,quôd filii Laban pro ætatis feruore dolorem fuum euomunt.Pa-^crgt;vtcallidus veterator tacet,vulru tarnen malitiam fuam prodit.
î ^dixit Dogt;mnusitd lahaaib. Hincclariuspcrfpiciturfandi viri timiditas,quôdmalumfibi loccro inftare vidcns,non tarnen pedem mouerc audet,nifi nouo oraculo eredus.Dominus an tem qui reipf^ jana illi oftenderac moram non cffelongius trahendam, verbis quoque fuis eum Solicitât. Hoc exemplo difeamus, quanuis Dominus rebus aduerfis nos ad officium inciter,pa~ futn tarnen indeprofeduros, nifiaccédât verbi ftimulus. Et videmus quid reprobis contingat: nam vcl ftupent in fuis malis,vel in rabicm profiliunt. Quare vt nobis profint return docume-ta,rogandus eft Dominus, vt nobis verbo fuo affulgcat. Hue tarnen pr.Tcipuè fpedat Mofis cô-filium, vt feiamus Iacob Deo duce reuerfum elfe in patriam. Terra verô Chanaan non idcô di-citurelTe Abrahæ St Ifaac,quôdindeoriundi effent,fed quia illis inhæreditatem diuinitus pro-milfaerat.Quare hac voce admonitus fuit fandus vir,quanuis peregrinus effet Ifaac, cor.â Dco tarnen hæredem ac dominum effe eius terræ,in quamhil præter fcpulchrum poftidebat.
4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vxorcs fuasaccerfir,vtfuum illis confilium exponat, eâfquead fugæ fo-
cietatem hortetur. nam probi mariti officium erat, fecum ipfas abduccre: idcô confeias fieri o-portuit. Neque verô tam cæcus erat quin multa periculafecum reputaret. Difficile erat mulie-res quæ nunquâ paterna domo egreffæ erant,in longinquam regionem per iter incognitum tra-hete. quinetiamtimendumerat, ne præfidium fibi quærcntcs,maritum fuum hoftibus prode-renr. Multos in tali perturbationc animus linqueret, vt coniugali fide pofthabita, priuatim fibi côfuIercnt.Conftanter ergo Iacob,qui diferimen fubire mauult, quàm probi mariti,amp; patriffa-tnili.as officium déférât. Si negalfent vxorcs,cogebatDei vocatio difcedete.Scd quod longe fiiit optabiliuSjilli Deus concclfit,vttota familia vno confenfu ad fcquendum parata foret, quinetiâ vxorcs,quarum mutuis rixis domus antea ftrepebat, libenter nunc in exilium confèntiunt. Sic Dominus, vbi officio noftrobonafide defungimur,nccquicquamfubtctfugimus corum quæ ipfèmaiidat, in rebus quoque valde pcrplexis votorum nos compotes facit. Porrô quod vxorcs ad fe in agrumeuocat Iacob,hinc colligimus quàm laboriofafuerit eius vita. Certè hæc illi vcl primafuiffet vitæ commoditas,habitare domi cum vxoribus. Senex iam erat, multis labonbus
I
-ocr page 238-Cap.XX XL «2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
confcâus; quo magis egebat illaru minifterio. tugurio tame contentus, vt gregi inuigilct, feor-{iim ab ill is degit.Quod fi gutta æquitatis in Labâ amp;nbsp;ei’ filiis fuiflfetjnullâ habebât inuidiæ cauß.
i video freiem patris. Duo funt huius orationis capita.N am primo de fua integritatc difle tît,ac de foceri perfidia expoftulat. Deinde teftatur profedionis authorem ßbi efie Deum:quo li bentius Rachel amp;nbsp;Lea fe comités adiungant.Qina autem exi^o tépore ad magnas diuitias per-uenerat, finiftram omnem fufpicionédiluit ; fuæ ctiam diligetiæ teftes easappellat. Qu.âquain aütem non omnia figillatim perlèquitur Moles,non tarnen dubium eft quin iam multis docu-métis perfpeéia illis effet viri probitas;amp; rurfum notæ patris iniuriæ,fraudes,amp;rapacitas.Quod mcrccdem decies fibi mutatam effe conqueritur, probabile eft numerum denarium pro multis vicibus poni.Quanquam fieri poteft vtintra fex annos toties pada refeiderit Laban,quum duplex quotannis admifiuraefter. Veris fcllicetjac Autumni,qucmadmodum diximus.Cæterùm narratio hæc fomnii tametfi pofterior eft in côtextu, oftendit tarnen ßndum Iacob nihil ten-tafte nifi ex Dei præfcripto. Prius rem geftam fimplicitcr retulerat Mofes, vnde profedum cf-lèr confilium fubticensifcd nunc in perfona ipfius Iacob dubitationem tollit.ncqucenim men-titum fuiffc fignificatjVt hoc artificio eluderct vxorcs,lcd fandum Del feruum verc,amp; abfque fii co profitentem inducit quod res erat.Nam alioqui non abfque nefando facrilcgio abufus fuif-fet Dei nomine, vifionemhancconiungcns cumprioreilla, in qua vidimus apertamilli cxlo-rum ianuam fuifie.
15 Dez/j Bethel. Non miru eft quod Angelus fufeipiat Dei perfonam: vel quia in verbo fuo Deus Pater ßndis patribus tanquam in viuo fpeculo,apparuit,idque fub Angeli fpecic: vel quia Angeli ex Dei mandato loquentcs,mcritö tanquam ex cius ore verba concipiunt.Nam amp;nbsp;Prophetis hxc loquendi forma v fitata eft, non vt le extol lant in Dei locum, fed tantum vt Dei maieftas ineius verbo, cuius miniftri funr, refulgcat. Nunc quid valeat loquutiohxc,propiiis expendere conuenit. Non ideo fe vocat Deum Bethel,quöd vnius loci anguftiis inclufus fit, fed vt promiftionis fuæ memoriam feruo ftio renouer. Ncque cnim eovfque perfedionis confceii-derat ßndus Iacob,quin adhuc craftioribus rudimcntis opus haberet. Exigua tune vigebat lux dodrinæ, amp;nbsp;ea quidem multis obfeutis vmbris implicita. Torus ferè mundus ad fiditios decs defciueratiregio illa,imö domus foccri,adultcrinis fuperftitionib’ referta erat.Ergo inter tot ob ftacula nihil illi difficilius fuit,quàm fidem fuam vni vero Deo obftridam,deuind.amque tene-re.Quare in primis pura illi religio cómcndatur,vt inter vagos mundierrores, ineius Lei, que ftmel cognouit,obedicntia,amp; cultu ft contineat. Dejnde promiffiOjquam prius acccpit,dcinte-gro illi confirmatur, vt femper ad peculiareillud fœdus intentus fit, quodpepigerat Deus cum Abrahâ.eiûfque pofteris.Ita dirigitur ad terrä Chanaâ,quæ propria erat cius hæreditasmc temporalis Dei benedidio, quam ftnfurus erat paulo pöft,cius animum in Mefopotamia occuper. Nam quum hoc oraculum prioris illius tantum appendix fuerit,quicquid pofteabonorumcon tulit Deus,referri ad ilium primum finem dcbuit.Coniiccrc etiam licet ex hoc loco,lacob pt ius domi fux de vero Deo,8r vera pietatc cócionatii cfTcjVt fandum patremfamilids decebat. Abfur dè cnim cft'utirct hunc ftrmoncm, nifi iam cdodæ fuififent vxores de magnifica illa vifione.Eo-demetiam fpedabatquod prius dixit, Deitm Patritfiu opem ftbi tuliffe. Perindeenim eft aefi palam Dcum,qucm colit,à deo Laban difcerncret. Iam vero quia tanquam de rebus notis familiariter ciufroodi fermonemhabet ad vxores, probabilis eft conieduranon ftetifte per Iacob quomb nus ipfas vnius Dei notitia finccraquc pietatc imbucrct.Hoc autem oraculo teftatus eft Dominus ft piorum femper effe memorem, eriam dum proiedi, ac defeni efle videntur. Quisenim no dixiftet miferum Iacob iam omni cxlefti auxilio nudatü cfifciEt Dominus-quidem ftro illi apparet,fed prxter fpem oftendit nüquam ft cius fuififc oblitum.Eundcmhodic quoque ipfum erga ft ftntiet omnesfidelcs, fi modo iniufta violentia tyrannicc opprefifi ab improbis, patienter fuftincant,donee cos tandem opportuno tempore vindicet.
T4 Et reIpondit Ketchel. Hic impictumeernimusquoddocet Paulus ad Rom. Sæ-zS, filiis Dei omnia adiumento efic in bonum. Nam quod inique à patre fuo tradatx fuerant vxores Iacob, quod minime ferebat fexus mollitics.quum cas maritus abduccre vult in longinquam,amp; igno-tam rcgionem,ad ftquendum voluntarix funt.Ergo fi plurimos,amp; acerbiffimos dolores hauri re coadus eft Iacob, optima nunc compenfatio cum folatur, quod vxores cius non retinet ni-mius paternx domus amor : quin potius malorum txdio vidx,fugam vna cum co cupide ca-peflfunr.Nihil cft,inquiunr,quod nos moretur apud patrcmiideo cnim adhxrent filix patribus, quod cenftntur familix membra.Qu.am verb crudclis hxcfuit abdicatio,quod non tantum fine dore nos proftituit, ftd vénales eriam habuit,amp; pretium vorauit quo nos vendiderate Pecu-niam accipio pro vendirionispretio.Qucrütur cnim,nó ßltemdotis loco ad fe fi udum perue-nifle quod à marito iniuftè extortum fuerattftd hoc quoque lucrü ab auaro patre fuppreflum.
-ocr page 239-i N GENES.
225
idco intefpónitur pafticula öji, quæ amplifîcat apud Hcbræos. Namhocindignitatcmnon param augebat,quod inexplcbilis hicgurges,quæftum ex turpiffîæa nundinarione faéium abfor-buerat. Notandum autcm cft addiélas tuncfuiffenaarito, ideôque liberum illis fuifle à pâtre dil-ccfTuiTijpræfertim quum feirent manum fibi à Deo porrigi.Nequeenimdubium eft,quuna per-fuafæ cfîcnt îacob fidum efTc Dci Pjgt;phetam, cælcfte oraculum ex ciüs ore libenter efle amplc-xas.nam in ipïa claufiila nontam eins voto Ce fubfcribere,quàm Dei mandato oftendunt.
té nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ornnf) dimtite quaiab/hdit Deuf. Confirmant quidem Racbel amp;nbsp;Lea lèrmonem Iacobgt;
fed tarnen profano vuigi m ore, non viuo amp;nbsp;puro pietatis fènfu. Quod enim Deus fèrui fui mû fercus,eum pccuüari fauore dignatus fuerat,obiter attingunt; interim verb rationi parum firmæ infiiKmtjfibiiure deberi quod auferunt,quia pars hæreditatis ad eas pertineat.Non enim ratioci-nantur,quas pofiident diuitias effe fuas, quôdiufto mariti labore quæfitæ fuerint: Ced quia no de-buerint fraudari fua dote,amp; nunc légitima hæreditate priuari .Hac de caufà etiam liberos fècum nominant.qui ex Gnguine Laban erant progeniti. Hoc modo non folum obfcurant benedidio^ nem Dei,fed plus fibi indulgent licentiæ, quàm æquum fit. Maligne etiam æftimant mariti fui hbores,dum illorum fruâum à ic prouenire iadant.Quare hineminimèpetéda cft régula,quo-modo fuum euique tueri,vel quod iniufte ereptum eft,recuperarc liceat.
17 Effùrrtxit ubdcob. Difeeffum Iacob pluribus exequetur poftca Mofès: nunc tantùmbrc-uiter furrexifie dicit:quo fignificat fimulatque impetrare potuit ab vxoribusvt lècum migrarétj nullis amplius obftaculis ccflifte.In quo virile animi eius robur, amp;nbsp;conftantia perlpicitur.Mul-taenim leâoribus cogitanda relinquit Mofès,ac præftrtim tempus illud intermedium, quo fàn-ftus vir inter multipliées curas hauddubic .xftuauit .Credideratcxiliumfuum exigui fore tem-poris;per viginti annos parentum amp;nbsp;natalis foli confpcéiu priuatus, multa grauia amp;nbsp;acerba per-tnlit,quorum tolerantia potuit obdurefcerc, vel filtern ita opprimi,vt quod refiduum crat vitæ, illic confumeret.Iam in fenium vergebat ætaseius:fencs autem frigus tardiores reddit.Atqui fu ga quam parabat,non carebat periculo.Ergo fpiritu fortitudinis inftrui necefle fuit,vt hic vigor de quo loquicur Mofès, amp;■ alacritas pedes eius attolleret. Quum autem legimus furtiuum fanâi Viri difcefrum,amp; plenum dedecoris, difeamus fiquandô nos Deus humiliet,ad hæc exempla me tes noftras conuerterc.
'9 furata e/l Vidchel. Quanquam Hebræi interdum a’s-in vocant imagines quænon proftant ad cultum:quia tarnen nomen hoc ferè in malam partem accipitur, non dubito quin fuerint dii penatesdomus Laban. Et ipfè difertè paulo pbft vocabit deos fuos. Hinc verb apparet quanta fit hunaani ingenii propenfio ad idololatriam: quando fæculis omnibus grafiatum eft hoc vitiû, vt fibi homines expeterent vifibiles Dei figuras.Nondum à morte Noah elapfî erant anni ducé-ti:Sem verb paulo ante dcceftefatùllius doârina per manus tradita maxime inter pofteros Tha-re vigere debuerat, quia hanc fibi domum, quafi vnicum in terris facrarium clegerat Dominus, vbi purius coleretur : vox autem ipfius Sem, vfque ad mortem Abrahæ perfbnabat in illorum auribus : atqui iam ab ipfb Tharc illuc quoque exundaucrant communes fuperftitionum fordes, ipfb P^triarcha Sem viuo adhueSt loquente.Quanquam autem minime dubiumcft,cum qua po tuit vehementia conatum fuiftè,pofteros fuos reduccre àd fanam mentem, videmus tarnen quid profecerit.Nec verb credibile cft,Bathuelem vocationis Abrahæ prorfus fuifle ignarum,ncque ta men ideo rctraftus cft cum fuis ah ilia vanitate.Non tacuit etiam fandus Iacob per annos viginti,quin confulendo,amp; monendo crafla ilia vitia corrigere ftuderet-.fèd fruftrà,quia violcnto fua curfu præualuit fuperftitio.Ergo idololatriamhumanis mentibus ferè efle ingenitam,ipfa ori-ginis vetuftas teftis eft. Sic autem infixam eflè,vt vix reuelli queat, oftendit obftinatio.Iam verb hoc magis abfurdum, qubd ne Rachel quidem ab hac contagione fânari potuit tam longo temporis tradu.Maritumfæpeaudierat de vero St genuino Deicultu concionantem:fic tarnen ad-diftaeft corruptelis,quas à pueritia imbiberat,vt illis terram à Deo eledam inficere parer. Deum fè fingit ducem fèqui cum maritofinterim idola,quibus eius cultum peruertat,fecum trahit.Fieri etiam poteft vt nimia indulgentia vxoris nimium dileftæ fuperftitioncs aluerit. Quare difeant fanfti patreffamiliâs nihil diligentiæfacerereliquum, ncquavitiorum macula in fuis vxoribus vel filiishæreat. Quidam parum confideratè Rachelem cxcufant,qubd pio furto,patris domum idolis purgare volueht.Nam fîhocfuiflet confilium,cur intranfitu Euphratis inquinamenta ilia non àbiccit; cur non poft difeeflum patris prodidit marito quodegcratîSed nihil opus cft con-ieduris, quumex contextuhiftoriæ palàm fit, idolispollutam fuifle domum Iacob vfquead ra-ptum Dinæ.Non ergo pietas Rachelem, fed infanus fupcrftitionis pruritus ad hoc furtum im-pulit: quia Deum coli non putabat,nifi fub idolis. nam hic morbi fons eft,qubd homines quum fint carnales,carnalem quoque Deum imaginantur.
10 r-tfitr4tu!^ellitf,bacobœrLttba». Hebraicalocutio, qua fignificat Mofès lacob clàm, velfunim
-ocr page 240-Cap.XXXI. U4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
migraflecclato fbccro.Interim quibus anguftiis cóftriétus fiicrit lacob notare voluit ,quod nul lum nifi in fuga cxituin babuit. Laban enim rota vita captiuum tcnerc ftatuerat, non fecus acfi glebæ addidus, vel in mctallum damnatus foret. Proindc nos quoque cius exemplo difcamus, vbi Dominus nos vocat, fortitcr contra omncgenus obftacula cniti: nee miremur fi multæ ar-duædifficultatesfe nobis ingérant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•
ïi Et mmtiatttm frit. Triduifpatium Dominus Icruo fuo dcdit,doncctraic(äo Euphrate in ff-nes terræ promiflæ ingrefliis cfTet. Et forte interea refrixit iracundia Laban,cuius primo feruo re fæuiores fuiiTent impetus. Quod autemdeinde permifit in medio itinerccum intercipi» voluit hoc modo fuü auxiliü illuftrius reddere. Optabile quidc erat nó intcrpellari eins curfum, nec hoftili foceri aduentu mortis terrorem ei incuti : led quum Laban inftar truculentæ ferx nihil quam cædes fpirans,repente à Domino compefcitur,hocad confirmandam fanäi viri fi dem longe aptius,amp; vtilius fuit.Nam ficuti in ipfo iuuando clarius enituit Dci potentiadta C' ius prxfidio frctus.per reliquas tentationes animofius perrexit. Quo docemur, quæ nobis ad tempus moleftæ lunt perturbationes,eas tarnen in falutem ccderc:fi modo obedienter nos Dci arbitrio fubiicimus,qui ita nos confultô exercer, vt reipfa melius oftendat quam de nebis gerit euram.T rifte crat,ac milerabiic fpedaculum,quód Iacob tantam familiä trabens, profuge-ret quafi fibi male cófcius: hoc verb logé acerbius, magifque formidabile,quod Laban cius ca-piti imminet,exitiü intentäs.Modus verb liberationis qui delcribitur aMofe, omnibus trium-phis nobilior fuit.Nam Deus è cælo ad opem feruo fuo ferendam defccndens,fe medium op-ponit,acmomcnto compefeit indomithm ilium furo rem quoardebat Laban.
*5 Ef dfrecuMs efl eitw itintre frptem dienen. Quia iam placata, vcl faltem frænata erat crudeli-tas Laban,non ander atrocius minari : feddcpofita fcrocia,ad fiftas,amp; mendaces blanditias dc-fccndir.Faótam enim fibi iniuriam conqueritur,qubd celatus fuerit de difeefTu Iacob, quem fo-lenni gaudio profequi in fignum paterni amoris,opt3fret. Ira hypocritæ, vbi ablata illis eft Ix-dendi amp;nbsp;nocendi facultas ,falfis querimoniis bonos amp;nbsp;fimplices onerât, quafi penes ipfos refidcat culpa. Quare fiquado iniqui homincs,amp;r perfidi, vbi nos improbe vexaiierint,prxtextum æquitatis à fua parte obtcndunr,deuoranda eft nobis hxc iniquitasmon qubd prorfus omitten-da fit iufta defenfio, fed quiaeftugerc non poftumus quin peruerfi homines femperad maledi-cendum facundi fint, ac fcelerum culpam in nos, qui fumus innoxii, fine pudorc rctorqueant. Interim prudenter cauendum eft nc occafionem,quam captant,ipfis demus.
19 ißfirtitudo w trunrf mea. Diuerla eft apud Hebrxos loquLitio,iManus mea eft ad robur.leftis tarnen clarus cft,qubd denuntiat Laban fibi vltion é efte in promptu. Quida exponunt, Manus meaeft ad Deu.Sedex aliis locis apparet.hN pro virtute accipi. V erùm ftulta iadâtia inftatusLa ban,ftcum ipfe pugnat. nam quum .1 Deo prohibitus fucrit quicquam ten tare aduerfus lacob, vbin.a crunt illx vires quas prædicat? Videmus itaque vt cxco impetu ft præcipitet, quafi pro fua libidine quiduis inuito Deo poftit.Deum enim fibi aduerfum efte fentiens, gloriari tarnen de fuis viribus non dubitat. quorfum id,nifi tanquam futurus Deo fuperior: Denique fempe* incredulitatis comes eft fupcrbia:vt increduli quanuis fraöi, contra Dcum tarnen proteruè m-furgere non definant. Accedit deinde aliud malum, qubd fe à Deo iniuftc opprimi caufantur.
Sed Deui patra ueflrt. Cur non etiam fatetur Deum ftjum, nifi qubd prius eius mentem fa-feinauit Satan, vt in tenebris errarc malit,quaini Ce ad oblata lucem verteree Velit nolit,ccderc cogitur Deo Abrahxj amp;nbsp;tarnen débita ilium gloria fraudat, commentitias dcitates, in quibus dclufus fucrat,retincns.Videmus ergo vt impii,licet Dei virtutem experti, non ramen eius im perio Ce in folidum fubiiciant.Quare vbi Ce patefecit nobis Deus,fimul pctedus c cxio eft Spiritus manfuetudinis,qui in illius oblcquiumnos infiedat Si fubigat.
JO nbsp;nbsp;vt quid frratui et deot weosi Hoc fecundum eft accufitionis caput, quo grauatur lacob,
qubd non defidcrio patriæ,neque aha iufta amp;nbsp;probabili caufa difeefterit: quandoquidemfurto ft implicuit. Graue Si probrofum crimen, à quo tarnen procul aberat lacob. Sed hinc difcamus neminem tam innoxiè pofte viuerc in mûdo.quin probra interdû,amp; dedecoris notas im* meritb fuftineat.Qimtics id nobis contigerir, fuftentet nos cximia illa promiftio, qubd Dominus fuo tempore innocentiam noftram inftar auroræ proférer. Nam hoc artificio nos à ftudio rede agendi abducere molitur Sata, quu citra culpamnoftram falfis calumniis traducimur, Atque vt ingratus eft mûdus,peftimâ fæpc mercede bencfaâis repédit. Reperti funt quidâ qui heroica magnitudine fîniftros rumores conténerét, quia pluris apud eos eftet reda conftientia, quàm peruerlà populi opinio. Sed Fideles,ne vnquâ eos dcficiat côfcictia,inDeû refpicerccon---. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uenit. Cæterùm videmus vt Labâ D’snn vocet deosmon quia deitaté illic putaret clTe inclufam,
ftd quia in honoré deorû imagines illas colebat. Vel potius qubd Deo lâcra fadurus, vertebat ft ad illas imagines.HodieTolo vocis diferimine Papiftæ fe argute elapfos exiftimant,quia ido-
-ocr page 241-I N GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iij
lis fuis non tribuant nomen dcorum. Atqui friuolum effugium eft, quum fint in re ip fa prorfus fimiles.nam quicqmd honoris dcberi fatentur vni Deo, eorani piduris.vcl ftatuis profundunc. Veteribus autem idololatris non defuit prætextus, quod metonymice deos vocarent imagines rcpræfêntandiDei caufaeonfiótas.
EtrfJpoWàiJjrfcokBreuiterdiluit vtróqucaccufationiscaput.Defurtiuodifccfru modeftè fc,ac vcrecûdè cxcufat,quia vcritusTiierit ne fpoliarctur vxoribus. Hoc autem modo parte cul-pæ in fe fufeipir, quia fat is habet .à concepta malitia fe purgatc. Non difputat rhetoricè,3n fur-tim difcederc licucrit,fèd in medio rclinquit vitiofufne fuerit ille timor. Hanc medeftiam inii-tari difeant omnes filii Dei,ne immodico tuendæ fama: ftudio ad contentioncs profilianf.ficuti multos videmus de nihilo fæpe rragœdias mouerc,dum nihil quantumuis leuiculiim fibi obiici fuftinent. Hacigitur cxcufàtionecontentus fuit Iacob, dum fenihil fcelerarè cgifTeprobat.Sc-quitur alterius capitis defenfio, in qua Iacob fiduciam fuam oftendit, morti adiudicans apud quemdeprehenfum fuerit furtum . Et loquitur quidemex animo, fed fi comperta tune fuifi'et veritas, neccffccrat ipfum leuitatis fuæ puderc.Quanquam ergo fibi nô male confeius cft,nimia tarnen feftinatione peccat,quôd non prius fedulô inquirit,quàm de re fibi dubia pronûtiet. De-buerat tam vxores,quàmfilios vocare,amp; à fingulis fcifcitari vt rcshaberet.Perfuafus quidem eft tambene moratam fe habere familiam vtnulla in eius mentem veniat furti fufpicio: fcddifci-plinæ fuæ non ita côfiderc debuit quin metueret vbi erimen obiicitur.Quare difeamus de rebus incognitis fufpendercindicium, difeamus item pro aliis non fponderc,ne temeritatis noftræ fern nos poeniteat. Adde quôd hinc etiam fadtum eft,vt pollutio, quæ ftatim exterminari potuit, diutius fubftitcrit in domo Iacob.
51 Kdcheleffe;- Dw. Narrat Mofes quomodo fuum furtum oceuîtanerit Rachel, îiempe quôd infidens idolis,mcnftrua fe pan fimulauit. Quæritur autem, pudoréne an pettina-ciaidfecerit. probrofum crat in furtodeprehendi : timebat etiam grauem mariti fèntentiam. ^ihi tarnen probabile eft,non tam pudoré apudeam valuifte, quàm obftinatumidololatriæ ftii dium.Nam feimus quantopere mentes hominum demelitct fuperftitio.Ergo quafi incompara-bilemthefaurum nada forcqquiduis fibi potius tentandum efieduciqquâ vt eo priuctur. Qiiin-ftiam patris amp;nbsp;mariti offenfam mauult incurrcrc,quàm abiicerc fuperftitionis materiam. Dolo etiam accedit verborum mendacium,vt multiplici reprehenfionedigna fit.
5« itiï-a/ùit ipß iahii(vh,amp;efl Peccat ircrum Iacob,litigans cum focero de rc non fâtis eompcrta,8e erimen ei calumniæ perperam impingens. Quanuis enim fuos omnes putarct cfte extra noxam,fua tarnen negligentia deceptus eft. S ibi quidem moderatur,quôd expoftulâs cum haban non certat conuitiis : fed in eo excufabilis non eft, quôd fufeipit totius familiæ caufam, quuin extra noxam non eflet.Siquis metu retentum fuifte cxcipiat,quoniam magnam comitum n^anumfecum adduxerat Laban: rcs ipfa oftendit animi potius fui modeftia ita compofitum fuifie.Libcrè enim refiftit, nec vllum oftendit formidinis fignum : tantum à maledicendi pro-teruiaabftinet. Deinde fubiieit iuftas fibi caufas fuppetere eur aeeufet Laban:non quôd rccrimi nandi animo contra focerum velit infurgere, fed quia vtile erat cognatos amp;nbsp;comités Laban o-mnium fieri teftes,vt ex longa tolerantia Iacob, eius integritas meîius pateret. Cômemorat autem laeob non modô fe fidum fuiftegregis euftodem, fed laboremquoquefuum Deibenedi-âione profperfi fuifte : addit præterea fe multatum fuifte omnibus damnis. In quo Laban ma-gnæ iniquitatis infimulat. nequeenim Iacob vltrô foceri fui auaritiam, rapacitatem oblatis fomentis accendere debuit, fèd coadus ceffit eius iniuriis. Quum dicitfimntitnfuut» ab ocalisfrgffe, non tantum fignificat nodes fe duxifte infomnes, fed ludatum effe cum ipfa natura, vt débita quitte fè fraudaret.
41 îii[i Deuspatrif met. HîcDcigratixafcribitIacob,quôddomumnonrcdeatprorftis va-cuus. quo non folum exaggerat peccatum Laban, fed occurrit obiedioni, quæ videri poterat eius querinaoniis aduerfa. Qjuôd ergo diucs cft,foccri benignitate fadum efle negat,fèd fe à Do mino rcfpedum efte teftatunacfi dixiftet,Per te non ftetit quin mihi vlterius nocercs:fcd Deus que habui propitiû,tibi obftitit. lam quû Deus non fit patron’ malæ fidci,ncc improbos iuua-re fblcat,indccognofeitur integritas Iacob,quôd Deus feeius vindicé interpofuit.Notâdû auté cft,quôd Deum .‘Xbrahæ nominatim ab omnibus diis fiditiis feparans,nôaliû cfte verû Deum âdmonet.quo firnul demóftrat fè veræ pietatis efte cultoré. Timorcm Ifaac pafTitiè accipe pro Deo que Ifaacreuerebatur.ficut propter rcuerétiam quæ illi debctur,vocaturtimor,S: tremor populi fui-Et paulo pôftcodccapite fimilislocutio recurret. Pii auté Dcû fie timét vt minime horreât adeius côfpcdû ficuti reprobiifed trépidâtes ad eius iudiciû,foiiciiè corâ ipfô ambulât.
mea,ç^[4borémafuiumearu. Hoc didû eft ex pietatis fènfu,quôd Deus afflido,amp; fide-liter probéq; fe geréti opé tulcrit.Ergo vt nos fauorc fuo fublcuet Dominus,difcam’ officio no-
-ocr page 242-Cap. XXXI. 22Ó nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT
ftrorite defiingi:nôfugiamuslcgitimoslaborcs:multis etiammoleftiis pacércdimcre ncdctrc. dcmus.Deinde fi duncer amp;: inique nos traftenede quibus bene erimus meritijin fpc Si filentio fc ramus crucem noftram,donee fuccurrat nobis Dominus, neque enim ad extremum vfquc nos defcret,ficuti totics teftatur Seriptura.Difertè verb laeob focerum fuum vrget propria eonfei^ fione. Curenimeum increpuerat Deus,nifi quiaeontraiu^ fas innoxiu hominem perfeque-baturê nam fieuti nupcr attigi,malis Si iniuftis caufis fauere,a natura Dei abhorrer.
45 £:/ƒlt;«,ƒ//gt; mea funt. Nune loge aliter loqui ineipit Laba,quam prius.videt fe nullamam-plius habere litigandi eaulam.Ergo eonuidus,fepultis iurgiis ad placidum, amicumque fermo-nem delabitur.Cur ego,inquit,tibi infeftuseiTem,quû fint omnia inter nos eómuniaeAn ego in vi feera mca fæuiré’ nam Si vxores tuæ,amp; liberi tui,languis meus funt. quare ita me erga vos aftici par eft,aefi gereremomnium peribnam. Perinde iam rclpondetatque homo æquiflimus. Vndc autem tam repente illi natahumanitas.qui nupcr nullo reâi vcl praui delcâ:u,in pernieiem Iacob rapiebatur, nifi quod agnofeit Iacob bona fide fccum cgiffe,amp; tandem neceffitatc fuifie co-adû, vt confiliû hoc furtiui difeefp caperete Atquehoc fignû fuit hominis no prorl’us dcfpcrati. nam multos cernere licet tam perditæ impudentiæ, vt rationibus v iôi Si obruti, ftupida tarnen contumacia rucre non dcfinant.Colligimus autem ex hoc loco,licet auar itia,peruerfique alii af-feftus indicium Si fanam mentem eripiant,manere ramen in animis hominum infculptam ve-ri noritiam, qu.'c fcintillas excitata emittit, nifi in totum malitia dominerur. Siquis prius dixif-fct,Quid agis Laban ! quamam ifta fcritas,contra vifeera tua infurgerce minime fuidet auditus. præcipiti enim furore ardebat.Nunc vitro ipfe fibi fuggcrit,ac prædicat quod ab alio audirc no luiflec. Conftat igitur lucem atquiratis, qua: nunc emergit, fuilTe in eius animo fuffocatam • In fumma, folus amor noftri nos cxcxcat: quia reóiè quifquc noftrum iudicat, vbi non funt intermedia: perfonæ.Cæterùm fi contigerit nos ad tempus turbari, danda faltcm opera eft vtprxua-leat tandem ratio. Si æquitas. Quod fiquis ad malitiam fe obduret, manebit tarnen infculpta il-la,quam dixi,interior Si occulta notitia, quæ ad cum damnandum fufficiar.
44 Verattiämt; fœdui cz «lt;• Hîc Licit Laban quod folent homines male fibi confcii,dum fibi cauet.-imutua vmdióia.ac talistrepidatio amp;ranxictas,iuftaeft maleficiorummerecs. Addc quod improbi alios fempcr æftimât ex proprio ingenioivnde fit vt vndique fibi metuat. Quarc tale ferè exemplum ante narrauit Moles,quu Abimclech focdus cum Ifaacpercuflit.Quo magis ftudendu eft,fi animis lcdatiscfrecupimus,vtlyncerc amp;nbsp;innoxic verlcmurcumproximis.Intcr-ea docet Mofes qu«àm placabilis fuerit lacob, amp;nbsp;quanta facilitate pafius fuerit fe adduci ad con-cordiam.PIurimas amp;nbsp;grauiftimas iniurias pertuleratmunc omnium oblitus,manum ad beneuo Icntiam libcntcr porrigit: Si adeo pertinax non eft in tuendo iure fuo, vt quodammodo pr^uc-niat ipfum Laban,lapidcm primus ftatucns. Et fané filios Dei no modo pacem alacritcr ample* lt;fti dccet,led ctiam cupide inquirere, fieuti iubemur Pfalmo 54 .c.iv.Q^od ad lapidum accruum fpc(ftat,fempcr vfu rcceptum fuir, cærcmoniam aliquam adhibcrc, quæ pada vtrinque fancirct. Nunc congeries lapidum extruitur,vtctiâ ad pofteros vigeat foederis memoria. Q^od has partes occupât Iacob,iam diximus fignum elfe propenfi ad pacem animi. Libère quidem conque-ftus cft,dum ita oportuit: fed vbi ad pacificationem ventumeft, demonftrar fe nihil al ere vene-ni. Quum mox fubiicit Mofes, eos tomedif/e/ùperdmuutn, non obleruat hiftoriæ leriem. Prius c-nim vtrinque padæ funt ac didæ leges, qu«im eelebratum conuiuium. led hæc figura (vtpriuJ vidimus)fatis vfi tara eft.
47 Ef HoaiMt eum Laban. Eodem fenfu vterquc nomen ex fua lingua tumulo imponit. V apparet Laban vfumfuifTe lingua Syriaca,quanuis ex genere Heber clfcprogenitus.Scd no mi-rum cft,quôd inter Syros habitas, tam linguæ,quàm mo ribus getis alfucuerir. E t paulo ante bis vocatus eft Syrusiacfi Moles degenerem Si alienum ah Hcbræis dixilfet.Scdhoc fupcriori hiftoriæ minime congrucre vidctur,vbi legimus filias Laban impofuilfefiliis fuis Hebraica nomina. Vcriim Iblutio non cftdilficilis.nam quum magna fit iftarum linguarum inter fc affinitas,faci-lis fuit vnius vocis in alteram inflexio. deindc,fi morigeras fibi vxores habuit Iacob,nó mirum eft,fi eius linguam didicerint.Ipfe autem proculdubio in hoc incubuit: vtpote qui fcicbat fami-Iiamfuam.ircliquisgcntibus fegregatam elfe. Quod autem fupr.a vfus eft Moles nomincGa-laad,prolcpfis fuit, nam quum ætati fuæ feriberet, non dubitauit rcceptum nomen ponere.Cæ-terum bine colligimus, cæremonias Si ritus ad id quod inter fe ceftituunt homines,reterri debe-re.Quæ etiam régula in Sacramentis valere debet : quia fi tollatur verbum, quo nobilcum paci-feitur Deus,inutilcstantum,amp;mortuæfiguræreftabunt.
49 specuktur Dimtw. ludicio Dei vindicandum commendat Laban quicquid alter in altcnî abfentem peccauerit.quafi diccrct,Quanuis ad me vlquc no perueniat iniuriæ notitia, quia pro-cul abcro,Dominus tame qui vbiqucadeft,fpcculctur. Quam fententiara clarius p^olo poft ex-
-ocr page 243-I N G E N E s.
primit diccns, Nemo nobifcû eft, Deus inter me amp;nbsp;te erit tcftis.Quibus verbis fignificat Deum tuneacerrimû fore cuiuflibetfeeleris vindicé,vbi nullus fedebitinmûdoiudex. Etcertè fiqua in nobis vigeret religio,longé magis nos moueret Dei prxfentia,quàm omniû hominû confpc-âus. fedfit bruto Garnis noftræ ftupore,vt nonnifi homines reuercamur: quafi impunè illuderc Deo liccar,vbi no coarguimur hoAinü teftimonio. Veni fi hoê c6munis naturæ fenlus didauit ipfi Laban,Venturas in Dei indicium fraudes,quæ mundo funt abfconditæ:pudeat nos qui in E-uägeliilucc verfnnurjatebras fallaciis noftris captare.Hincctiam collige legicimum iurifîur.â-di vfum, quem etiam Apoftolus in epiftola ad Hebræos notat, nempc quod homines finem coh-trouerfiis fuis faiäuri,ad Dei indicium confugiunt.
jö ttftdorperif uxoregt; füperfiliditneM. Hane perfldiæ fpcciem förc intelligit Laban fi alias fî-bivxorcs Iacobadiungat. Atqui ipfecumadpolygamiam coegerat.vndeenimpluresvxores fanfto viro, nifi quod dolofe in locum Rachelis fuppofita fucrat Lea? Sed yitium, cuius perperâ author fuerat,auaritia fua excæcarus,nunc ex fynccro natur.T fenfu damnar,. Er certè v bi abru-pitur coniugii vinculum,quo nullum inter homines landliuseft,tota humana locietas labefada-tur.Q^are phrenetic! homines,qui hodic in tuenda polygamia fibi placent,non alio indice opus babentjquàm Laban. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;,
Î} Deus A-brahie. Hoc quidem rite fit amp;nbsp;ordine, quod Laban per Deinomen adiurat lacob. Hæc cnim foederum eft fanâ:itas,Dcû vtrinquè aduocare, vt inultam pcrfidi.i no finat. Sed pef-perä vero Deo idola cómifcet, quibuscum nihil illi eft cómune.Ita fcilicethominesfuperftitio hlbus implicitijlacra profanis,5r puræ deitati hominiim figmenta promifeue mifeere folct. Co gitur Deo Abrahæ aliqnid dare honoris,in fuis tarnen fordibus demerfus iacct:§r nc dctcrior vi-.deatur fua rcligio,antiquitatis fuco cam colorât. Dcum enim patris fui appclläs,gloriatur fibi à t’iaionbus elfe traditû.Intérim lacob fuperftitiofe nô iürat.Difcrtè cnimexprimir Moles,no* ïiifi per timorem Ifaac inraftc,vt feiamus non annuilTe focero præpofterâ formam didanti,fiGU Óinulti,vt impiorumgratiam captcnt,eandcm fibi rcligionc cumipfis elfe fimulant. Atqui vbi kernel innotuit vnns Deus,maligne fupprimitur à nobis cius veritas,nifi fua luce omnes errorû J^cbulas difeutiat. Nec dubium eft quin iur«âdi formx relponderit ûcrificium, vt fcilicet à puro I^ei cultn omnia inquinamenta arceret.
H Ef uocauit fratresßws ut comederent. Quod hofpitio comiter recipit lacob affines fuos,à quitus ittalc traèlatus fucrat,in eo manfuctudincm fuam teftatur. Singular! etiam Dei bcneficio fa ^urnefte notât Mofés, quôd poft atrocem illâ proccllam, qux interitum fando viro minitabay ^'^brcpente enituit placida ferenitas. Eodem pertinct quod ftatim fequitur,Laban amicè digref-futn fuiffe. nam hoc modo palàm oftendit Dominus fc euftodem efle ferui fui, qui cum velut ®ücni perditam mirabiliter è lupi faucibus eripuit. Nec vero tantum fedatus fuit furor Laban, fed paternum affcdum,qnafimntatus in nouum hominem,induit.
. B Benedixitque eis. Notandacft circunftantia perfonæ,quôd fcilicet Laban,qui à picrate de-friuerat,amp; improbis erat ac fceleftis moribus,morem ramen behedieendi retinuit.Nam hinc do ceniur, nequa impiis fuperfit cxcufàtio ignorahtix, principia quædam notitix Dei hærere in i-P^ôrutn Gordibus.Nam indemos bcncdicendi,quodcerto pcrfuafifint homincs, Deumvnum, bonorum omnium cftcauthorem.Quanuis enim fupcrbè quiduis fibi arrogent, vbi ramen ad fc ipfos rcdeûtjvelint nolint fèntire cogûtur,qiiicquid bonorû eft,nonnifi à foloDeo prouentre.
Cap, XXXIL lahacob abiitin vîam fuam,amp;occiirrerunt ci Angeli Dei.
* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Et dixit lahacob,quando vidit eos,Caftra Dei funt hæc* amp;nbsp;vocauit nome
^ociilliusMahanaim.
î Et mißt lahacob nuntios ante fe ad Hefau fratrem fuum ad terram Schir in tegionem Edom.
4 Et præcepit ci s diccdo. Sic dicctis domino mco Hefau, Sic dixit fcruus tuus lahacob,Cum Laban habitaui amp;moratusfumhucvfquc*
S Et funt mihi boues amp;a(îni, pccudes, amp;nbsp;ferui, amp;nbsp;ancillæ, amp;nbsp;mifi vtnuntiarem domino mco,vt inuenirem gratiamin oculis tuis,
teuerfi funt nuntii ad Iahacôb,dicendo, Venimus ad fratre tuum, ad Helau,amp; etiam pergit inoccurfum tuum,6f quadringenti viri cumeo.
7 Et timuit lahacob valde,amp; anguftiis afFeduscft,ôt diuifit populum qui erat p.ii.
-ocr page 244-|
Cap. XXKM. nS |
COMMENT. |
fecum,amp;pccudcs,amp; boucs,amp;camelos in duas turmas.
8 Et dixit, Si venerit Hcfau ad turmam vnam, Si percufTcrit cam, turma qux rcmanferit cuadet.
Etdixitlahacob,Deuspatrismei Abraham,amp;Ocuspatrismeilfbac,Domine qui dixiftiad me,Rcuertere ad terram tuam,8f cognationcm tuam, amp;bc nefaciam tibi,
ÎO Minor fum cunûis mifericordiis. Si omni vefitate quam fccifti cum fcruo tuo: quia in baculo meo tranfiui Iarden huc,amp; nuc fadlus fum in duas turmas.
n Erue me nunc de manu fratris mei,de manu Hefau.timco enim cum, nefor tc vcniat,amp;percutiat me,matremque cum filiis.
12 Et tu dixiflijBenefacicndo benefaciam tibi, Si ponam fernen tuum feut ha-renam maris quæ non numeratur præ multitudine.
1} Et pernodauitibi noâe ipfa, amp;nbsp;accepit ex iisquæ occurrebât admanum fuâ m unus mittendum ad Hefau fratrem fuum,
14 Capras ducentas,Si hircos viginti;boucs ducentos. Si arietes vigintj:
1Ç Camclos ladanteSjSf pullos carum triginta:vaccas quadraginta, Si iuucneos decemiafinas viginti,amp; pullos decern.
Et dédit in manu feruorum fuoru, lingulos greges feorfum : dixitquc adfer-uos fuos,Tranfite ante me,amp;interftitium ponetis inter gregem Stgregem.
Et præcepitprimo,dicendo. Si occurrerit tibi Hefau frater meus, ôtinterro gauerit tc,dicendo,Cuius cs,amp; quo pergis,8f cuius funt ifta ante teê
18 Dices, Serui tui lahacdb munus eft, milTum ad dominum meum Helâu : Si ecce etiain ipfe eft poft nos.
E t præcepit etiam fecundo,ctiam tertio, ctiam cundis pergentibus poft grc ges,dicendo,Secûdum verbum hoc loquemini ad Hefau quâdo inuenietis cû.
20 Et dicetis etiam, Ecceferuustuus lahacob eft poft nos. dixit enim, Placabo faciem eiüs munere quod vadit ante me: Si poftea videbo faciem cius. fi fort^ fufeipiat facicm meam.
21 Et tranfiuit munus ante cum:amp;iple pcrnoélauitnodeipfa cum turma.
22 Et furrexitnoâe ipfa, amp;nbsp;accepit duas vxores fuas, amp;nbsp;duas ancillas fuas, Sc vn-decim liberos fuoS}amp; tranfiuit vadum labboc:
aj Et accepit eos,amp; tranfire fccit cos torrentem,tranfirc inquamfecitowwW^Ji’® crant fibi:
24 Et rcmâfit lahacob folus ipfe:amp; ludatus eft vir cû co donee afeendit aurora.
2ç Et vidit qubd non præualeret ei,amp; tetigit palam femoriseius:amp; mouit fc pa la femoris lahacob,ludante illoxum eo.^
aé Et dixit,Dimitte me,quia afeendit aurora. Cuî refpôdit, Non dimittam tc» nifibenedixeris mihi.
27 Et dixit ad eum,Quod eft nomen tuum’Etait,lahacôb.
Et dixit. Non lahacob dicetur vitra nomen tuum, fed Ifraél; quîa princeps ' fuifticum DcOjamp;hominibus præualebis.
*9 Et interrogauit Iahacôb,amp;dixit,Indicaquæfb nome tuum. Et dixit,Vtquid intefrogas de nomine mcosSi benedixit ei illic.
30 Et vocauit lahacob nomen loci,PenieI: Quia vidi Deum facie ad faciem, euafit anima mca.
31 Et ortus eftei fol,quando tranfiuit Penueljamp;claudicabat in feiaorefuo. :
1 N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;229
5^ Idcirco noncomeduntfilii ifraél ncriium cótraöionis quîeftinpalafemo-risjvfque ad diéIiâc:quia tetigit palam fcmoris laliacôb in ncruo côtradionis.
I Er ufirfcoA aliit tn uiamfudm. Poftquam c foccri fui manibus,hoceft ex præfenti morteela-pfus cft Iacob,nunc in fratrem intuit,cuius æquè,vel ctiammagis timenda crat atrocitas.nam eius minis expulfus fuerat à patria. nullaautem mclior illi fpes proponitur. Trépide ergo non lêcus arque ad madationem pergit.Cætcriim quia fieri vix poterat, quin mœrore fradus con* ciderec,tépeftiuc Dominus fuccurrir,amp; cum ram ad hoc certame, quàm ad alia præparat, vc fc fortcminomnibusjinuidumqucathlccam præftet.ErgevtfciarDci prarfidio fc régi, Angeli dif-pofitis vrrinquecaftris , obuiamci procedunt. Hcbræi interprètes putantab vna parte locata fuifiè Angelorû cadra, Deum potius ex oppofito ftetifTc. Atqui mulco probabilius eft, Angelos fuific in bina cadra didriburos à diucrfis latcribus Iacob, vt agnofeeret fê vndique cinôtum, ac munitum effecxledibus copiis.-ficuti Pfalmo54.b.8,habetur,Angelos,vt Deicultoresferucnt, cadra per circuitumipforum metari.Quanquam no difplicct corum fententia, qui dualem nu-æerum loco pluralis fimpliciter accipiunt,vt fuerit Iacob circudatus continuo Angelorum ex-creitu. Porrô duplex fuit huius vifionisvti litas. namquiafànftusvirinfiturumtcm-pus val-dc anxius erat,hunc cruciatum mature illi eximerc Dominus voluit, vel fairem leuationis ali-quid afferre, ne tétationi fuccumbcrct. Deinde voluit podquam Iibcrarus effet à fratre,præteri ti beneficii memoriam infigcrc eius animo, nequando efflueret. Scimus quàm procliuis fit in boininibus bcneficiorum Dci obliuionmô dum manum fuam ad eos iuuandos extentam habet Deus,vix centefimus quifquc oculos furfum attollit.Ideo neceffe fuit vifibilem Dei tutelâ fin-fto viro datui in cófpcótu,vt tanquâ in illudri theatro cerneret non fortuitô Ce nuper creptum effe ex manu Laban,fcd quôd Angelos Dei pro fehaberet pugnantes, vt certô fperaret contra ftatris conatus paratum fibi fore corum auxilium. Denique vt fuperato diferimine, memor effet ab illis Ce fuiffe protcéium.Hæcautcm doârina ad nos omnes extenditur,vtdifcamus,in ma nifedis Dci gratiis inuifibilem eius præfcntiam intueri. Præcipuc tarnen fàndum virunj no-uis armis ad fubeundum quod indabat certamen indrui neceffe fuit. Ncfcit an mutatus fit frater Efau, an verb faôus deterior. Arque hue magis inclinât fufpicio, virum finguinarium ni-bil nifi hodile moliri. Ergo ad firmandam in futurum tempus eius fiduciam, nô minus quàm 3d prærcritægratkr recordationcm, apparent Angeli.Fiduciam quoque non parum amplificat numerus. nam etfi fatis fit fingulos Angelos nobis dari cudodes, liberalius tarnen agit nobif-cum Dominus. Qinre maligne exténuant Dci gratiam ,qui tantum ab vno A ngelo quenque noftrum defendi putant. Needubium cd quin Diabolus hocadu fiduciam nodramaliqua ex parte minuere conatus fit.Gratitudo fanéfi viri notatur a Mofê dû loco nomen imponit, qua-perpetuæ memoriæ fymbolum.
î Ef »Mpt ïdhacob muitio;. là tune Dci prouidentia faâû cd,vt Efàu rclido pâtre verfîis mon-tem Seir vitro Ce contuicnt: atque ita cefferit ex terra promiffa, quo vacua eius polfeffio mane-rctpoderis Iacob abfque fraterna cædc. Ncqucenim vel patris imperio coaéfum credibile ed, vcl idcohabitationc mutaffe, quia fratre inferior haberi vellet.potius côiicio multis opibus lo cuplctatum fuide,quæ ilium ex paterna domo extrudercnt.Scimus cnim profanos,amp; huius fe-culi filios præfèntibus cômodis ram cupide inhiarc,vt quum fe aliquid offert corum cupiditati confêntaneum,illuc bruto impetu ferâtur.lmpcriofus amp;nbsp;ferox crat Efau,marri infenfu s,patris quoque rcucrentiamcxcufferat, amp;nbsp;fe viciffim feiebat illis elfcexofum. vxorcs affiduas pugnas moueb.int;du|-ijni illi,ac moledum crat filiifamiliàs perfonam fcnili iam ætatc agere.nec cnim füperbi homines liberi fibi videntur quum quis fupra cos eminet.Ergo vt folurus alicnis legibus degcret,feorfum .à pâtre degere maluit,ac tali illccebra inefeatus ed,yt promiffæ hæredita» tis imnaemor, locum fratrifuorelinqucrct. Diuinitusautemidfaélumcffedixi, quemadmo-dum per Malachi.à Deus ipfê pronuntiat,fuiffehancquafi relegationis fpeciem.quôdin mon-tem Seir deduâus ed Efau.Etfi enim fpontc migrauir,arcano tarnen Dei confilio terra ilia pri uatus ed, quâtâtoperc appetierat. Præfenti verb dominâdi cupidincillcftus, indcledu cæcu-tiit,quum terra Seir mon tuofa amp;afpera,minûfquefertilis Sramoena cffct.Porrb celcb ré virum fuiffe apparct, qui nomen regioni ex fuo nomine impofuit. quanquam verifimile ed, terra E-dom dici per prolepfin à Mofe, quæ deinde ita vocari coepit. Quæritur iam,vnde rcfciucrit la-cob fratrem fuum in ilia partchabitare.Quanquam pro certo nihil affcro,probabilis ramen cd conieéàura, fuiffe à matre admonitum. neque enim in tanta feruorum copia defuit fidclis nuntius.Et facile ex verbis Mofis colligitur,antcquam rerram ingreffus effet Iacob, de nouofratris domicilio fciuiffe id quod erar. Scimus autem multa crus generis à Mofe fuiffe omiffa, quæ le-ôorjbus facile in mentem venire poffunt,
p.iU
-ocr page 246-Cap.XXX 11.250
COMMENT.
4 sicdixtiidomiwmeo. Narrat hîcMofcs quàmanxius fuerit Iacob in placando fratrc. Supplex cnimifta dcprccatio nonnifi ingentiac diro cruciatu cxtortafuit. Scd videtur abfur-da e(Te fubmiflio,qua dominium illi deferr,pro quo vfquc ad vitæ difcrimc certaucrat. Sienini primogenitus eft Efâu, quid fibi refiduum facit Iacob ’ quorfum attinuit tantum fibiaccerfcrc inuidiæ, tot fubire difcrimina,S: tandem viginti annorum qi^ilio multari,fi nunc le frath fub-iieere non rccufâtjRcfpondeo,quôd dominium temporale conccdit,hinc nihil decedere arcanx bcnediótionis iuri. Seit effeólum Diuinæ promiflionis adhuc efîc fufpcfum: ergo fpe futurx hx reditatis contentusjn prxfentia nô dubitat fratrem fibi honore prxferre,ac le profiteri eius 1er-uum.Nec verb in bis verbis quicquam fidum fuit,quia paratus erat fratrc humeris portare:mo dó neius futur! temporis,quod adhuc erat abfconditum,pcrderet.
y s unt mhi boue:. Non iaâantiæ caufa fuas diuitias prædicat Iacob,fcd vt hoc modo ad hui manitatem fledatur Efàu. Nimis cnim turpe ac pudendum fuiflct,qui in longinqua terra per Dci gratiam ditatus fiicrat, immaniter fugare. Adde quod futurx xmulationi anfam prxcidit: nam fi inanis, ac famelicus venilTet, poterat Efau ex difpendii fui metu nouam indignationein conciperc.Tcftatur ergo Iacob Ie non venire vt patris fubftantiam fuggat,vcl ditetur cum fra-tris ia(âura:acfi dixiflct,Salua fit tibi hxreditas terrena: ius enim tuû per me non minuetuntan' tùm me finas viuere.Hoc exéplo monemur qualiter fouenda fit nobis pax cum improbis. Non prohiber quidem Dominus quin ius noftrum tucamur, quoad permittent aducrlarii : led iure noftro potius cedendum cft,quàm vt certamen oriatur noftra culpa.
6 Ef rfuerp funt nuntii. Efaubeneuolentix caufa progreditur obuiam fratri fuo : fed lacoh reputans immanem eius fcrociam,inflatos fpiritus, ac tiuces minas, nihil humanum ab eo cx-peâat. Et Dominus ferui fui animum tali anxietate, licet de nihilo, ad tempus premi voluit, vt precandi feruorem magis acccnderer.Scimus enim quale in hac parte frigus generet fecuritas. Ergo ne fides nullis ftimulisexcitatain nobis torpcat,multa lx pc nos timcrepatiturDeus,qux timenda no liint.Nam quanuis vota noftra prxueniens, occurrat mails noftris, remedia taincn occulrat,donecfidemnoftram excrcuerit.Intereanotandum cft,filios Dei nuquam poliere tarn robulla conftantia,quin fimul carnis infirmitas in illis le prodat.Nam qui fiduciam imaginan-turomni timorevacuam, nunquam guftarunt quidnam fit verafides. Non enim fein hunefi-ncm Dominus nobis adfore promittit, vt pcriculorum lenfu cxuatilcd ne prxualcatmetus, 8t nos defperatione obruat. Adde quod nuquam omni ex parte folida eft noftra fiducia, vt prauas^ dubitationes,amp; vitiolbs metus rcpcllat,licuti optandum foret.
7 Er dimßtfopuh^ji. Refert Mofes,Iacob ex re prxfenti cepifte confilium.Familiam enif^ in duas tiirmas diuidens, ancillas prioreloco ftatuit,vt primum infultum, fi ita nccclfe fit,fufti' ncantivxores verb libéras longius à periculo fubducit. Atquehinc quidem colligimus, noniw expauefadum fuifte lacob, quin res luas componcrct. Scimus vbi panicus terror occupât mos, nihil fuppetcre confilii,lcd velut exanimes ftupere, qui rebus fuis prolpiccredeberct. Ergo ex fide! Spiritu hoe manauit,qubd aliquam diftâtiam interpofuit Iacob inter duas familiîc fu^t partes,ne fiqua inftaret clades,totum faltem intercideret Ecclefix fernen. Nam hoc confiliolt;h' midiâ parte madationi obtulit,vt ad rcliquos fuperftites tâdem pcrucnirct hxreditas promd^^-
7 vet/fptitrismeiAhMhie. Rebus fuis,vt prxlens luadebatncceftitas, difpofitis, iam adpre-ces leconuertit.Teftis autemeft hxcprccatio,nófuifire tantometu oppreftum fandum viruro, quin vidrix emcrgcret fides.Ncquc cnim diibitâter lc,amp; luos Deo commedat: led tarn pronrif-fionibus Dei,quamacceptis bcncficiis confifus,fuas curas,amp; moleftias in eins finum reiicit.Di* ximus autem fuprà, quorfum fpedent hxcepitheta qux tribuit Deo, amp;nbsp;quid valcant : nempe quum longius diftent homines à Deo, qu.im vt ad eius altitudinem per fe confeendant, ipft ad Fideles delcendit.lta Ic Deum Abrahx vocans amp;nbsp;Iliac, filium iplbrum lacob comitcr .^d fc in-uitar. neque enim lando viro difficilis ad domefticum Deum crat accefius. Deinde quia totus mundus in luperftitioncs defluxerat, peculiari notadilcerni voluit Deus adomnibus idolis, vt populumeledum in fœderefuo tenerct. Ergo lacob Deum Patrum fuorum nominatim com-pellans, promilfiones in illorum perlbna fibi datas, in medium fibi proponit: ne dubio animo prececur,lêdtutô rccumbat in illam fulturam.qubd promiftx benedidionis hxrcs,Dcumpro-pitium habiturus fit. Et lane orandi régula nobis ex verbo pctenda cft,nc tcmcrc ad Deum pcr-rumpcre tentemus, led ad cum pergamus quatenus Ic nobis patefecit. quod ex proximo con-textu clarius patet, vbi lacob Dci mandatum, amp;nbsp;promiftioncm in memoriam rcuocans,quafi duabus columnis innititur. Etcertchxc légitima eft orandi ratio, vt Fideles Deo vocanrirc-fpondeant: atque ita inter huius verbum, amp;nbsp;illorum vota mutuus fit confcnfusificuti nulla fua-uior,vel magis concinna lymphonia fingi poteft. Domine, inquit, iulfu tuo redeoidcindc fali^ tern rcuerfo pollicitus es: AEquum eft igitur vt temihi prxbcas itineris ducem. Hxcfandaeft
IN G E N E S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijl
præfumptio, quum officio ncflro defuncfli fccnndum Dei vocationcm,familiari ter ab ipfo pc-timus qiiicquidpromifit, quando fenobisgratis obftringensjfadus eft qiiafi voluntaritis debb tor . Quifquis autem nullo Dei mandato aut promiffione fretus, vota concipitmihil quam vanas ampullas proiicit in acrena.Hic ctiam locus certius cófirinat quod prius diófum fuir, laccb nonfalfô prætexuifTc apud vxoï^s, Deum fibi reditus ciïcauthorem. Nam fi tune mentitus foret,nulla nûc fuppeterct bcnc fperandi materia. Atqui ad cælefte tribunal cum bac fiducia pro-dirc nô dubitat, fè manu Dei protedum iri,cuius aufpiciis redire in terrain Chanaan aufus cft.
10 MinoratnÛiimifiricotdiii. Tametfi loquutio hæc dura cft Latinis auribus,fenfùs tarnen obfcurus noncft.Fatctur Iacob pluribus fe Dei bcncficiis fuiflb cumulatum,quàm fperare au-fus foret: idcôque multum abefTe vt adimpetrandum quodpoftulat,quicquamaflêrat dignitatis, velmeriti.Dicit ergo feminorem fuiffe Dei gratiisiqui.a indignus crat in qucmDominus tamliberalitcrpræclaradonaconfcrrcr. Porto vt melius parcat finéti Patriarcbæconfilium, notandus eft Satana: aftus. nam vt propriæ indignitatis fènfu nos ab orando decerreat, cogita-tionembanc nobis fuggerit,Quis tu es,vt in Dei confpcôium ptodire audcasêHanc tetationem mature præuertit Iacob,dum præfatus IcclTeindignum fuperiotibusDei donis,fimul tarnen a-gnofeit non effe Deum bominibus fiinilem.vt continuandiSjSeaugendis beneficiis vnquam laf feur.Interea Iacob ex eo fiduciæ materiam colligit : quia Deum ram bencficum fæpe ïam cx-pertus crat. Ergo in duplicem feopum refpcxir:quiaamp; occurrcrc voluit diffidendæ, qux ex in-genti donorum Dei cumulo obrcperc potcrat:amp; dona ilia in diuerfàm partem conucrtir,vt fibi promitreret cundem erga fe Deum fore, qui hadenus fuerat. Duas autem voces ponit, Mifera-tioneSjS: Vcritatcm,vt fignificet Deum merafua boni täte induci vt nobis bencfaciat-.S; boc mo do fidem fuam probate. Atque bæc copula Mifcricordiæ cum Veritatc paftim occurtit in Seti-pturis: vt feiamus bona omnia nobis ex gratuito Dei fauorc flucreieotum veto nos fieri espaces,dum eins promifTioncs fideampledimur. (îjiidwbdailoniio. Non enumerat Iacob fin-gulas Deigratias: fedfub vnafpecie alias comprebcndit,quôd quum inops amp;nbsp;folitarius viator lordancm tranfiftet,nunc dines,amp; multis copiis refertus veniat.Notâda eft autem antitbefis in. ter Baculum amp;nbsp;Duas turmas:in qua priorem folitudincm,amp; inopiam cum præfcnti abundan-tia comparât.
Il 'E.rnenK. Poftquâ pluribus Dei bcncficiis Ce obftridum effememinit, quàm vt fua me-t'ita iadare pofTctjSt feinde ad fpemmaiorem crexitinûc fuam neccftitatcm commémorât, ac-f'd;ccrct,Dominc,nifi tot præclara dona in nibilum velis tccidere,iam tempus eft vt mibi fuc-
, amp;■ exitium aucrtas quod mibi àfratreimpendet. Expofito autem fuo metu, claufulam ^diungitdebencdidionefibipromifTa, vtlciteruinpromiftionibusfibidatisconfirmer. Ma-tteiTi cum fi 1 iis occiderc,prouerbialitcr apud ludxosdiduinfuifteputo, pro nibilrcliquumfa-cet'..uj.etapbora ab auibus fumpta,quum pullos vnà cum matribus rapiuntaucupcs,totumquc mdu'.ïieuacuant.
'5 Et doepir de fe ad manam. Q^d muncribus placate fratrem ftudet,non facit diffiden-tia quafi Dciptæfidio ietutuin fore dÆitet.Hoc quidem inter homines nimis commune eft vi tairn,vtDcum prccati,fe hue amp;nbsp;illuccircumag.ât,fibiqucvanafubfidiacomminifcantur:quum hic ptæcipuus fit orationis frudus, in filcntio amp;nbsp;quiete cxpedarc Dominum. Sed aliud propo-fttum fuit fando v]ro,qu.àm fàtagcrc,S: tumultuarirquafi vnico Dei auxiliocontcntus non fq-tet.Quâuisenim certo petfuafus fit,hoc vnum fibi fufficere,quod Deum habet propitium,non tamen oinittir quæ in manu funt mcdia,fucccftum in manu Dei reponens. Etfi enim ptecando curas noftras rciieimus in Deum, vt pacatis fimus ac tranquillis animis, non ramen hæc fecu-ritas ignauos tcddcre nos debet.Nam Dominus quæcunquc nobis adminicula porrigir,vult in vfunaaprari.Multumverô àturbuîétismundiftudiisdifterthæcpiorumfêdulitas: quiamun-dus à Dei benedidionc induftriam fuam fcparans,quid redum fit, vel liceat nonexpendit r deinde femper trépidât, amp;nbsp;fatagendo inquierudincm fuam magis ac magis folicitat: Pii autc non afiundc labor b fui profedû fperantes, quàm ex Dei mifericordia, mentem fuam quærendis medus tantum ideo applicant,ne fuo torpore fcpcliantDci dona;defundi fuo officio.pcndent ab cadeni Dei gi atia:mcdiis veto dcftituti,nihilominus quiefeunt.
14 ^aprdsdueerdas. Hinc perfpicimus quanti promiffionem fibi datam æftimauerit Iacob, dum tantam return fuarum iaduram faccrc non reeufat. Scimus quæ magno fudore,ac molc-ftiiS partafiint, in maiori haberi pretio, I taq; vtplurimû magis reftridi funt ac tcnaccs,qui fuo labotc ditati funt.Hæc veto etiamex magnis opibus nô leuis fuit diminutio:quadraginta vac-cas,trigintacamelos cum pullis,tauros viginti,amp; totidemafinas cum pullis,capras ducentas,amp; tori de n oues.cum viginti arietibus,S; totidem hircis date. Atqui bbeter banc fibi muldam in-iungic Iacob,vt fecutum in patriam reditum comparet. Certè non difficile fuiftet angulum a-p.iiü.
Cap. XX XI 1.252 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
quem rcperircjvbi rebus integris degcrcimcc minus cómodaalibi fuiffet habitatio. Scd nc per-dac promiffionis frudium, tanto pretio quietum in terra Chanaan hofpitium a tratre fuo redi-mic. Pudenda eft igitur noftra mollitics amp;nbsp;tarditas, qui pedem maligne rcducimus à redo yo-cationis noftræ curfu fimulatque aliquid perdendum eft. Clara amp;nbsp;fonora voce mandat Dominus quidnam agere nos velit: fed quia aliis moleftum eft fartÿias colligerc, torpidi irxent: alios deliciæ retinent:alios impediunt vel diuitiæ, vel honorcs:deniquc pauci fcquuntur Dcum, quia vix centefimus quifque diminui fuftincr. Quod diftinguit fpatia inter nuntios, S.’ alios aliis di-uei fo tempore fubmittit, hoc facit vt paulatim mitiget fratris fcroci.i:vnde iterum colligimus, non ita pcrculfum fuiftc metu,quin fua negotia prudenter difponeret.
ÎÎ Efßirrexit Mók ip/à. Poftquam Dominum precatus eft,rcbüfquc fuis conftiluit,iam fum-pta fiducia fe committit periculo. Quo exem.plo docentur Fideles, quoties inftat difcrimcn ali-quodjhunc tenendum efte ordinem: primo vt ad Dominum redà confugiant:deinde vtaccom modent in præfcntem vfum quxeunque ftoftcrunt media : tertio vt ad quemlibet euentumpa-ratfintrepidè pergant quoeuque Dominus prxeipit. Sic Iacob,ne in ipfo aniculo deficiat,träf-itum non formidat, quem cernit plenum efle periculi, fed velut claufis oculis curfumfuü pro-ftquitur. Ergo cius cxemplo in rebus pcrplexis fuperanda eft anxietas, ne ab officio nos prohi-beat,vel morctur.Solusmanet.præmiffis vxoribus,ac liberismon vt audiraillorum clade cffti-giat, fed quia folitudo adprecandum erat aptior. Neque cnim dubium eft quin vltima quxquc rnctuensjtotus iiiuocandi Dei ardorc correptus fuerit.
Î4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;efluircumeo. Quanquam hæc vifio priuatim ipfi Iacob apprime vtilis fuit.vt
præfciret multa fibi adhuc reftare certamina, amp;nbsp;fe omnium fore viâorcm certô ftatucret:mini me tarnen dubium eft qtiin Dominus ineius perfonacomune fuis omnibus tentationum,qux ipfos mancnt,amp; affiduè in bac caduca vita fubeunda; funt,fpecimen cxhibuerir.Quare hune vi-fionis finem tenere cóuenit, omnes Dei feruos in hoc mundo effe velut athletas: quia Dominus cos variis luiftarumgencribus cxcrcct. Porto non dicitur vel Satan, vel mortalis quifpiamho-mo cum Iacob ludatus effe, lcd ipfc Deus : vt feiamus ab iplb probari fidem noftram : amp;nbsp;quoties tentamur,verè nobis effe cum conegotiummon tantum quiamilitamus fub eius aufpiciis: lcd tanquam antagoniftanobiieum in arenam defeendit,vt vires noftras explorer. Hcc quanquam prima fpecie abfurdum videturexperientia tarnen, amp;nbsp;ratio verumeffe docet. Nam fleuri ex eius grati.a profperi omnes fucceffus manantûta res aduerfæ vel fcrulæ funt,quibus pecca-ta noftra caftigat : vel fidei ac patienriæ documenta. Quum autem nullum fit tentationis genus quo non examinetDominus fuos Fideles,aptè congruit fimilitudo,quôd velut conlcrtis mani-buscongredituradluffam. Ergoquod fub vifibiliforma femeldemonftratum fuitpatrino-ftro lacûb, quotidie in fingulis Ecclcfiæ membris impletur, vt cum Deo ludari in tentationi-ft/rf 9 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;neceffe habeant. Alio quidem modo tentare nos dicitur qu.àm Satan:lcd quia folus ipfe cru
els amp;nbsp;afflidionum author eftducémque amp;nbsp;tencbras,ficut apud Icfaiam dicitur, Iblus créât: ten-tare dicitur, quatenus probationcmfidei noftræ fumit. Scd iam quæritur, quifnam contrata-lem antagoniftam fubfiftere queat,cuius folo flatu difpcrit, amp;nbsp;euanefeit omnis caro,cuius afpc' du liquefcunt montes,cuius voce vel nutu concutitur totus mundus. I raque vel minimum cer ramen cum eo tcntare,infana effet temeritas. Verùm huius nodi facilis folutio cft.Ncquecnim aduerfus eumpugnamus,nifi amp;nbsp;eius virtute, amp;nbsp;armis. nos enim adludam prouocans, fimulad refiftcndum inftruit, vt contra nos, amp;nbsp;pro nobis pugnet. Denique talis eft huius ludæ partitio, Vt nos vna manu aggrediens, altera defendat : imô quia plus roboris lîippeditat nobis ad refi-ftendum,quàm in nobis oppugn.tdis cxpliccr,appofitè Stpropriè dicemus finiftra manu ipfum contra nos lu(âari,dcxtcra autem pro nobis. Nam kuiter nos oppugnans,vires inuidas fuppe-ditat quibus fuperiores fimus.Ipfe quidem apud fc integer manet: fed aliter exprimi non poteft duplex illa ratio qua nobifcum agir, quod humana virga nos percutiens, non exerit plcnas vires in tcntationc:fidei verb noftræ concedens vidoriam,feipfo in nobis fortior eft.Qbanquam autem iftæ loquendi formæ alperæ funt,durities ramen facile mitigabitur vbi ventum fucrit ad praxin. Nam fi tentationes font certamina:feimus autem non effe fortuitas, lcd diuinitus no-bis iniungi: hincfequitur Deum agercantagoniftæperfonam : vnde reliqua dependent, quôd fcilicet in iplà tentatione infirmus apparct contra nos,vt vincat in nobis.C^idam hoc ad vnam tentationum Ipecicmrcftringunt, vbi Deus pal.àm amp;quafi ex profeffo aduerlârium oftendit, quafi inexitium noftrum armatus.Et certè.à vulgaribus ludis differreillam fateor: amp;nbsp;præ aliis eximiü amp;nbsp;quafi heroicû robtir poftularc. Ego tarnen libcnter omnegenus certamina comple-dor quibus fuos Fideles Deus cxercct:quâdoquidem in omnibus Deû habent antagoniftâ,licec non femper fe illis infenfum aperte clamer.Quod virû nominat Mofes, que paulo pôft Dcum fuiffe teftatur, locutio eft fatis trita. Quia enim fub hominis Ipecicapparuit Deus, inde nomen
-ocr page 249-IN GE NES.
mutuatunficuti propter vifibile fymbolum,Spiritus vocaturcolumba: Sc vicifCimnomé Spiritus tranffertur ad colurnbam. Quod autem no citius exhibita fuit hxc vifio fando viro, hac rationefafturn elTeinterpretorjquod Deus ipfumtanquam robuftum,amp; bcllandi peritummili tern ad duriores pugnas vocarc ftatucrat. Sicutienim tyronibus parcitur,nec ftatim trahuntur iuuenci ad aratrumnta mollius fi^s Dominus exercer, donee viribus colleâis magis obduruc-hnt.Ergo lacob ferendis ærumnis afTuefaétus.nûc ad icriam militiam producitur. Forte ctiam Dominus ad certamcn refpexit quod rue inftabat. Sedego in ipfb terræ promiffæ ingrclfu ad-monitum fuifTe arbitrer,non effe cur tranquillam vitam fibi deinde fperaret. Poterat enim re-ditus in patriam videri quædam mifTionis fpecicsdta lacob inftar emeriti militis,ad quietem (e dediifet. Quare pluiquam vtile ei fuit doceri.qualis eum mancrct conditio.Nos quoque in eins perlona docemur,toto vita: curfu bellandum effe: nequis fibi quietem promittens, vitro le deci-piat. Atquehæcadmonitio valdcneceirarianobis eft. Videmusenim qu.im procliuesaddefi-diatn fimus. Vnde fir vt no Ibium inducias in continuo bcllo,lèd in medio cóftidu pacem ima-ginemur,nifi nos Dominus exciter.
Et uiditquoi nonpraualeret ei. Hic nobis defcribitur vidoria Iacob,quam ramen non fine vulncre adeptus eft.Quod dicitur Angelus,vel Deus luftator vclle ex arena difcedere,quia lê non fore viótorem videtimorehumanoloquitur Mofes. Scimus enim vt Deus efuamaieftate ad nos defccndens,quæ propria funt hominum,in Ictranfferre foleat. Nouerat certe Dominus pugnæ euentum, antequam in arena defeenderet: imo iam ftatucrat quid faóturus elfer, vcrû e -ius cognitie pro ipfarei experientiaponitur. Teti^tpalam. Quanquam vidoriapotitur Iacob: percutittarneneum Angelus infemore,vndeilliv*lquead vitæfinem durâtclaudicatio. Etfiau-tem noóturna vifio fuit,Dominus tarnen extare veftigiû illud diebus omnibus voluit,vndc pa-teret inane nó fuilfc lomnifi. Porró hoe figno piis omnibus oftéfum eft, quomodo in tentatio-nibus emergât vilt;äores:ncmpe fie vt interim lxdantur,ac vulnereniur.Scimus enim Dei virtu teminnoftra infirmitateperfici, vtgloriatio noftracumhumilitateconiundafir. namfifta-renr nobis integræ vires, nulLaque elfer ex certamine læfio,vel luxatio, ftatim caro infolefcerer, amp;nbsp;obliuifeeremur Dei auxilio nos vicilfe. Acceptum autem vulnus,amp; qux inde lêquitur débilitas,ad modeftiam nos cogit.
Dimittc me. Deus vidoriæ laudem leruo fuo conccdit,8lt; dilcedere paratus eft tanquam virtute imparmon quod inducias petere opus habcat, cuius partes ftint inducias, vel pacem dare, queries itaplacuitifed vt gloriari poffit lacob de gratia fibi collata. Mirabilis triumphandi ratio:vbi Dominus, cuius v irtuti tota laus in Iblidum debetur: infirmum ramen homficionem quafi viétorem v ult excellcre, amp;nbsp;cum infigni elegie in fublime attollit. Simul commendat in-fraâam tolerantiam lacob, quod longe duróque conflidu perfunótus,ftrenuè ramen per.^ gat.Et certe hic legitimus eft certandi modus,ne fatigemur donee vitro Dominus icccdat. Pc-tere quidemlicet vt confulat noftræ infirmitati, amp;nbsp;pro fua paterna indulgentia teneris acdebi-libus parcat. Sub onere etiam licet gemere,amp; exitum optarccertaminum: interea tarnen cauen dum eft ne lalfitudine mollefcant animi,vel faltem ne deficiât.quin potius danda opera, vt col-ledis aiiimis Sr viribus, indefelfi in luda perftemus. Ratio quam alfiguat Angelus, quod exorta jam fit aurora, hue tendit, vt feiat lacob nodurna vifionc fe diuinitus fuilfc cdoftum. nbsp;nbsp;nbsp;uon di~
nittamtenifi, Hincapparet à lanfto viro tandem cognitumfuifieantagoniftam.nequecnim hxc vulgaris precatio eft, quod benedici poftulat.Qui inferior eft,à maiore bcnedicitur: ideo v- mi.;!.;, nius Dei propriu eft nos benedicerc.Nec verb ipfum lacob benedixerat pater, nifi cælcfti mandate,quafi Dei perlbnam fuftinens.Talc etiam munus Saeerdotibus erat impofitum fub Lege, vt tanquam diuinæ gratiæ miniftri amp;nbsp;interprétés, populo benedicerent. Cognouit ergo Iacob athletam ilium, quocum pugnauerat, Deum effe : quia bcncdiélionem ab eo petit, quam ab ho-minemortalifimpliciterpcterenonlicebat. Sicmeo iudiciointelligi debet Olèælocus capite duodccimo,a.5,Inualuit Iacob præ Angelo, Sc roboratus eft, fleuit Sc rogauit eum Significat e-nim Propheta, poftqu.ä vidor cuaferac lahaccb, fupplice ramé fuilfe Dco,amp; cü lachrymis pre-catum.Cæterrimdocct hic locus lemper nobis expetendam elfe Dei benedidioncm, quauis vf-que ad membrorum luxationem, duram Sc grauem eins præfcntiam expert! fimus. Namfiliis Dei longe præftar, mutiloS amp;nbsp;fèmifrados à Deo benedici,qu.àm pacem in qua torpefcant,appe tere:vel fubducerc le à Dei confpedu,vt ipfo valere iulfo,cum impiis lafeiuiant.
i8 Hon IahaoobdtcetMr ultra nomen tutim. lacob ab vtero nomen adeptus erar,ficuti vidimus: quia fratrem fuum arrepta planta pedis conatus fucrat rctincrc. Nunc Deus nouo eum nomine, amp;nbsp;magis hcroico infignitinon vt alrerum illud prorfus abolcat,quod fymbolum erat mcmora-bills gratiæ: fed vt alriore gratiæ fuæ progrelfum teftetur. Ex duobus ergo nominibus, priori feefidum tanquâ magis honorificu præfertur. Nomen à verbo mv fiuc Tjiy deducitur,quod do-
-ocr page 250-Cap.XXX III 1.254
COMMENT.
rninari fignifîcatjacfi Princeps Deivocatus foret. Nam paulo anteadmonui Dcum forntudi« nis fnæ laudem tranfferre in {acob,vt in eins pcrlbna triumpHct.Expofitio nominis quæ conti nuo poft anncâitur, fie habet ad verbum apud Mo{èn,Quiadominatuses cum Dco,vcîcrga Dcum,amp; ergahomineSjSt præualebis.Scnfus tarnen ab Hieronymo fideliter redditus cfle vidc-tur,quöd fi Iacob fchcroicègefiît cumDco,multo magis fuperiorfuturus fithominibus.Nam certc confilium Dci fuit, feruum fuum tarn infignis vidoriæ fiducia infttult;ftum,ad varias pu-gnas dimitterc,nc in poftcrum vacillaret.Non enim hominum more nomen imponit,fed rem ipfam fimul confert,vt certö refpondeat cuentus.
2gt;
SxoJ- 5).C.Ur
2? ïndiaiqu^fon.omentutim. Vidcturhocpugnarecum fuperioredodrina.Nupercnimdixi, quumIacobbeneditftionem peteret, fignum hoc fuifiefubmilTionis. Cur ergo nunctanquam animi dubius,de co inquirit que prius Deu confeffus eft? Sed facilis eft lölutio. Quanquä eniin Defi agnofeat Iacob, obfeura tarnen S: humili notitia non contentus, altius confccdere optât. Ncc mirü eft,fi findus vir in hoc votü prorüpat,cui fe Deus patefccerat fub multis inuolucris, vt nondum familiaris cfict,nec liquida cognitio: imo certum eft tali defiderio flagrafic fanftos omnes fub Legc.Talisetiam Manuc precatio Icgitur ludicfi 15.C.18 Cuieademadiungitur Dei rcfpófio,nifi quod illic Dominus nomenfufi pronfitiatmirificumeftc, Si arcanum,ne vltcrius inftet Manue.Sûmaigiturhæceft,quôd Dominus,licet piû fit votü Iacob,nó obtempérât,quia nondum maturû erat tepus plenæ reuelationis. Nam Patres initio oportuit in cxigua aurorx luceambularc.'St Dominusgradatimft illis patefecit:doncc tandcexortus eft SoliuftitixChri ftus.in quo perfeétus apparet fulgor Hatc ratio eft cur ft magis confpicufi exhibuerit Mofi,cui tarnen datfi non eft,illius gloria confpicere njfi .à tcrgo.Scd quia inter Patriarchas,amp;A poftolos médius erat,Dcum,qui Patribus abfeoditus fuerat,facie ad faciem vidific præ ilhs dicitur, lam quum ad nos propius accefterit Deus,nimis impia cft,ac deteftäda noftra ingratitudo, nifi ardeti ftudio tantx gratiæ obuiam currimus,qucmadmodü etiam Petrus admonet primo capite prio ris Epiftolat. Notandumcft,quanuis pie expetat Iacob Dcum plenius cognofcerc: quia tarnen v’tia fuæ ætatis metas prouehitur,repulfam pati.Nam Dominus anfam eins cupidiratipræci-dens, in fua benedidione acquicfccre ipfum iubct.Quod fi fanäo viro negata fuit mcdiocris da ritas,quam nunc adepti fumus:minimc tolerabilis erit noftra curiofitas,fi vitra præfcriptamà Deo menfuram perrumpat.
50 Eriiooi'ät idhdcob nomen loci. Laudatur itcrum gratitudo Patris noftri Iacob,quöd ftdu-1Ô curaucrir ne vnquam intercideret memoria gratiæ Dci. Monumentum ergo poftcris relin« quir,vnde cognofeant Dcum illic apparuific:fieuti etiam nó erat priuata vifio,fed ad totani Ec-clcfiam fpedabat. Porro non tantum prædicat Iacob ft Dci faciem vidiffc,fcd fimul gratias a-git quod d morr fuerit ereptits. Hæclocutio frequenter occurrit in Scriptura, ac trita fuit in vc-teri populo.Nec vero rationc carctmam fi à Dci confpedu contremilcit tcrra,liquefiunt mon-tcs,caligo cælis obducitur,quid miftris hominibus accidere ncccfic eft’ Imo quum ne ab Ange-lis quidem capi poftit immenfa Dci maieftas, quin eos potius abforbcat, fimul ac nobis affulft-rit eins gloria, totos euancfccre, ac in nihilum redigi ncccfic erit,nifi nos fuftentet, ac protegat. Quandiu præfentem non ftntimus Dcum, fuperbe nobis placemus. Atquehæcimaginariaeft Vita,quam ftultc fibi arrogat caro,vbi dcorfum inclinât. Fideles autem, dum ft illis Deus often d t,quolibet fumo ft magis euanidosefieftntiunt. Deniquevt cófufaiaceat carnis fupcrbia,ad Deum venire ncccficeft.Sicfatetur Iacob fingulari Dci indulgentiafadum efie vt liberatus fit abinteritu,vbi Dcum confpexit.Quæriturtamen,quum tenuemduntaxatguftfi pcrccpcritglo ria.’ D?i)Cur i actet ft ipfirm vidifi’e facic ad faciem. Ilt;cfpondeo,'nihil efie ablürdi quod Iacob vi-fioncm banc magnificè præ al iis cclcbrat,in quibus non ita palàm apparucrat illi Dominus.Et tarnen fi comp.irctur cura fpicndore Euangelii,imô etiam Lcgis,erit inftar fcintillæ, vcl obfcu ri radii.Simplcxergo ftnfus cft,quôd Deum infolito,amp;extraordinariomodo vidcrit.Iam fi Iacob t.intopere exultât, fiblque gratulatur in ilia tenui notitiæ menfura, quid nobis hodie agen« dum eft, quibus Chriftus viua deiimago per Euangelii fpeculum ante oculos verfatur ’ Difta-mus ergo oculos aperire,ne in meridie cæcutiamus:ficuti nos Paulus hortatur,fecundæ ad Co-rinth.capitc 5,amp; 4.
31 ttcldudicabat. Pr jabilceft,accolligcrcctiam licetcx verbis Mofis,claudicaticncmfûif ft abfque doloris fenfu,vt clarius pareret miraculum.Nam Deus in carne ftrui fui fpedaculum exhibuit omnibus ftculis ,ex quo difeerent Fideles neminem tam robuftum efie athlctam, qui non ex lu fta fpirituali plagam aliquam refcrat : quia in omnibus fempcr hærct infirmitas, ne» quis vitra modum fibi placeat. Quod récitât Mofts ludæos abftinuifieà neruo fra(fto,vcl parte iila coxendicis, fuperftitionefadumnoneft .Scimus enimilludftculumfuificEccIcfiæpucri-tiam.Quare Dominus fideles,qui tunc vixerunt,fub pædagogia continuit. Nunc quanuis poft
-ocr page 251-IN G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijî
Chrifti aducntum libcrior fit noftra conditio, vigcrcapud nos débet ciusrei memoria, in qua Deus veterem populum fub externo ritu exercuit.
Cap. XXXIII.
J T leuauit lahacób oculos fuos, amp;ccce Eïau veniebat, amp;nbsp;cum eo e-£2 rant quadringenti viri:^ diuifit liberos cû Leah amp;cum Rachel,amp; cum am-babus ancillis.
2 Et pofuit ancillas amp;nbsp;liberos earum prius, amp;nbsp;Leah amp;nbsp;liberos cius poftcriorcs.
Rachelautem amp;nbsp;lofeph poftremos.
3 Et ipfc tranfiuit ante eos,amp; incuruauit fc fuper terram feptem vicibus,donec appropinquaret fratri fuo.
4 Et cucurrit Hefau in occurfum eius,6t complexus eft cum,amp; iadauitlc fuper collum cius,amp; olculatus eft cum,amp; fleuerunt.
Î Et leuauit oculos fuos,amp; vidit vxores liberos,amp; dixit, Qui ifti tibia Et dixit,Liberi funt quos donauit Deus feruo tuo.
Et appropinquaueruntancillæ ipfæ,ôt libcri carum,amp;incuruaucrunt fe.
7 Etappropinquauit etiamLeah, amp;libericius,amp;incuruaueruntfe: amp;nbsp;fubindc appropinquauit lofeph Rachel, amp;nbsp;incuruauerunt fe.
8 Et dixit,Qui ifti,tuane omnis turma ilia quam obuiam habuieEt dixit,Vt in uenirem gratiam in oculis domini mei.
9 Et dixit Hefau,Eft mihi mnltum frater mi, fittuum quodtuum eft.
10 Et ait Iahacób,Ne quæfo:fi nûcinueni gratiam in oculis tuis,accipe munus lîieum è manu mea:quia idcirco vidi faciem tuam acfi vidcrem faciem Ange-propitius cris erga me.
” Cape quæfo benedidione meâ quæ allata eft tibi: quia donauit mihi Deus, quia funt mihi omnia. amp;coegit eum,amp;accepit.
Et dixit,Proficifcamur,amp; ambulemus,amp; ambulabo ante te.
gt;5 Et dixit adeum,Dominus meus feit quod pueri teneri funt:5t pecudes,amp; bo Ues foetæ funt mihi:amp;y? pulfauerint eas die vna,morientur omnes pecudes.
ranfeat quæfo dominus meus ante leruum fuum,amp; ego ducam me pedete-tim ad pedem gregis qui eft ante me,amp; ad pedem puerorum, donee veniam ad dominum meum in Sehir.
»Î Et dixit Hefau,Stare faciam nunc tecum de populo qui eft mecum.Et dixit, Vtquidhoceinucniam gratiam in oculis domini mei.
Et reuerfus eft in die ipfaHefau per viam fuam in Sehir.
Et lahacób profeétus eft in Suchôth,amp;ædificauitfibi domum,amp;pccudibus fuisfecittabernaculaiidcircovocauit nomen lociSuchóth.
i8 Et venit lahacób incolumis in ciuitatem Sechem quæ erat in terraChenaan, quando venitipfc de Padan Aram,amp;manfit ante vrbem,
gt;9 Et emit partem agri,in quo tetendit tabernaculum fuum,demanu filiorum Hamor patris Sechem,centum nummis.
Et ftatuit ibi altarc:amp; vocauit illud,Fortis Deus iftael.
» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïdhMib 0CJtlo! fuo{. Diximus quantum fibi à fratre metuerct lacobmunc vero
quum appropinquat i pie Efau,nó folùm renouatur,fcd etiam crefeit terror .Nam etfi cordatus anirtiofufque atblcta defeendit in hoc certamen, no tarnen cximitur à periculi Icnfu. quo fit vt neque anxietatc amp;nbsp;metu vacuus fit. Viro cnim crudcli manebat femper eadem odii cauia. Ncc probabile erat, ex quo digrefius à domo patris viuebat fuo ingenio,mitiorc efle reddir um. Ergo vt in re dubia,magncquedifcnminc,c.t feriediftinguit liberos amp;nbsp;vxores,ne totu feme inter var,fiquid holble tentet Efau,fcd p.trs habeat fugiendi tempus. V nû hoc prxpofterè videtur ab
-ocr page 252-Cap.X XXIII. 256 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ç O M M E N T.
cofierijquod Rachclcm,ciufque filiii lofcplialiis omnibus prxferr, quü in ludacmincatbcncdl öionis capuc.Sed de ludacxcufatio in promptu cfl,quód nódimpatefadüfucrat oraculum,cuius paulo ante mortem certior fadus cft,vt fimul fieret tt ftis ac præco.intci im negandum non cft quin amori Rachelis nimium indulgcat. Hoe quidem præclaræ virtutis eft, quód fernen ali-quodferuarecupiens,turmas anteitjVtïcquafi viftimam off^rat^fiita opus fit amp;cxigatnecelTi-tas.Neque enim dubiu cft qum Dei promilTio magiftra illi, ac diredrix fueht ad hoe cófilium. nee veto poterat,nifi cæleftis vitx fiducia erelt;ftus,tam forcitcr ad morte occurrere. Accidit quidem interdum,vt pater fui oblitus,vitamcxponat pcriculo pro filiis: fed alia fuit ratio fândi Iacob, cuius animo penitus infixaerat promiffio Dei, vt ncglcda terrain cælum fufpiccrct. Sed quum Dei verbü fcquatur,affeâ:u tarnen carnis paululum à reâa via deftcdit.Neque enim fan-âis patribus tam pura omni ex parte cóftitit fides,quin hue vel illuc deflexerint.Cæterùm prx ualuit femper SpirituSiiac cos .à fcopo abducerct carnis infirmitas,fed curfum fuu tenerét.Q^o magis quilque noftrû fufpedtus fibi efte debet,nc idco purü fc omni ex parteefle putct,quiaina-nimo habet rcâè agere.nam fânfto propofito fubinde caro fè admifcet,obrcpùntquemulta vi-tia,6lt;: corruptelar.Deus autem benignè nobifcum agit,vteiufmodi vitia non imputet.
5 EtnicKrfi4''fitfißiperarr^/êptem uicibtts. ld quidem potuit faccre honoris caufa.Scimusenim O ricntales populos longe pluribus cxremoniis deditos fuifte,qu.àm quæ apud nos funt invfu. Mihi tarnen magis probabilecft,non fimplicitcr exhibitum fuifte fratri hunc honorcmifed Iacob Dcum adorafte,partim vt gratias ageret,partim vt habcrct fratrem propitiu.Dicitur cnim feptics adorafte priufquamaccedcret.crgo priufquamveniret in fratrisconfpc(ftü,iam primum reuerentiæ,vcl cultus fignû dederat. Vnde coniicere licet quod dixi,non homin,fed Deo tributu fuifle hue honorem.Ncquc tarnen hoc obftat quin fupplcx ad fratrem acceftcritjVt fua humili-täte manfuefaccret eiusferoeiä. Siquis obiiciat,hoc modo ius primogenituræ ab eo fuifie dimi-nutüiRcfponfio facilis cft,fidei oculis findum virum altius fpecftafte.fcicbat cnim bcncdiäio-nis effeäum in maturum tempus diffcrri,idecque nunc efte inftar feminis fub terra putrcfaäi. Qmuis itaque patri monio fpolictur, amp;nbsp;contemptibilis ad fratris pedes iaceatiquia tarnen falua primogenituram fibi manerc nouit, hoc occulto iure contentus, honores amp;nbsp;diuitias pro nihilo habet,neque réfugie in præfèntia cenferi fratre inferior.
4 Ef atatrn't Kefdu in oaurßttn eiui. Quod Efau prxter fpc bencuolus,8t amicus fratri occur-r it,fingulari Dci gratia falt;äum eft. itaque hoc modo probauit Deus fe hominum corda habere in manu,vr duritiem quoties vifum eft molliat,acfæuitiâ mitigetideniquc non fecus cicuret eo$ ac domari folcntfcrx bcftiæideindefècxaudifteprcces ferui fui Iacob. Q^are fiquando nos ter* rent hoftiü minx,ad hanc facram anchorä cófugcre difcamus. Varie quidé operatur Deus,ncc femper crudeles animos ad humanitärem infledir,fèd dum cbulliüt, vi fua cópcfcit, ncquid no-ceant.Verùm fi ita expediet,nó aliter eos nobis placabit,quàm hîc videmus placatumEfau fuif^ fèfratri fuo Iacob. Fieri eriam poteft vr fæuitia intus claufa,præualucrittéporalishumanitatis fcnfus.Qualitcr videmus AEgyptios mometo coaôfos fuifte ad humanitatc,quâuis nihilo mc-liorcs elTent reddiri, ficuti teftis eft quæ paulo pôft emergit rabies: ita credibile eft malitiâ Efau nûc fuifte quafi conftridam, neque id modo,fed diuinitus tadû fuifte cius animum, vt fraternû afiedtum indueret. Namin reprobis quoque viget naturæordo àDeofàncitus.nôæquabiliqui dem tenore, fed quatenus vindi tcnétur,ne omnia cædibus mifccant, idque ad generis humani conferuarionemvaldcncccftariumeft.Pauci enimreguturadoptionis Spiritu,vtmutuâ inter fe charitatem tanquâfratres fincerc colat. Quod igitur fibi viciftim parcunt,nec furiolc ruunt alii in aliorum perniciem,nô aliunde accidit qu«àm arcana Dci prouidentia,quæ ad tuendû hu-manum genus inuigilat.Atqui Deo magis prctiofacftFideliumfuorû vita,ficuri peculiari cos , curadignatur.Quarc nihil mirum,fi in gratiam ferui fui Iacob truculentum animum Efâu ad manfuctudinem compofucrit.
y Ef leua'^toailo!fuo?. Narrat Mofès colloquium inter fratres habitû.Sicuti ante lachrymis amp;nbsp;ampicxu teftat’fuerat Efàu fraternii affcdum:ita minime dubiû eft quin de liberis gratulâdi animo inquirat. Refponfio Iacob tam pietatem,quâmodcftiâ fpirat. nam quü refpôdet datam fibi efte à Deo ta copiofàm fobolé,agnofcit amp;nbsp;fatetur nô ita liberos naturalitergigni,quin femper verû fit illud,mercedé,vel munus Dci efte frudum vétris.Et certè quû brutorum animaliû fœcüditas Dei fit donû,quâto magis hoc in hominib’locûhabet,qui creantur adcius imaginé? difeât igitur patres fingularé Dci gratiâ expéderc in fua fobole,ac celebrate.Modeftiæ eft,quód fe nominat Iacob fratris fui feruû. Vbi iterû memoria repetere cóuenit quod nuper attigi, fan« dum viru in primogenitura nihil terreni cômodi,vel honoris captafre,quôd illi abûdè fufFice« ret arcana Dei gratia vfquead tépus manifeftationis. Ac nos quoque cius exemplo,quandiu in terra peregrinamur,ab ore Domini pédere dccct, nemoleftum fit nobis fub vmbramortis te-ncri nos inclufos, doncc vita noftramanifcftenir. Nam ctfi in fpeciem mifèra eft, aç malcdida
-ocr page 253-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;137
noftra conditio,Dominus tarnen verbo fuo nobis bcncdicit:atquc boc vfiö nomine foeliccs prö-nuntiat,quia nos habet pro filiis.
Ef ‘ippropwqtütuerunt dnet!Le. Relida patria vxorcs Iacob in longinquam regionem quafi cxulcs venerant.Nunc primo ingreflu,mortis terror illis obiicitur:amp; quum leprofternunt cori EGu,nefeiunt an adorent fuum cÄ^nificem. Hæc tentatio valde illis acerba fuit, ac duriter cru-ciauit fandi viri animum : fed ita oportuit probari eins obedientiam, vt nobis omnibus exem-plo foret.Cæterum hîc nobis illuftre fpcculum proponit Spiritus fandus,in quo cótemplemur Ecçlefiæformam qualis in mundo apparec. Etfi enim multa Diuini fauoris figna extât in fami-lia Iacob,adeô tarnen nulla illic eft confpicua dignitas,vt coram hominc profano cum indigna» contempeu iaceat. Ipfe quoque Iacob præclarè fecum agi putat, ü in ca terra, cuius erat hærcs ac dominus,quafi precario habitare per fratrem liceat.Ergo patienter feramus fi hodic quoque Ec clefiægloria fordido velamine obteda,ludibrio fit impiis.
8 i:ijttilh,tudn^omn4!tw'bd,c;-c. Noninterrogatquafiprorfhsignarus, vtpotequi audierat ex ferais dono fibi miftbs efte boues,amp; camelos,amp; afinos,ac reliquum pecus:fed vt munus fibi ob-latum rccufer.nâ vbi aliquid nobis non placet,folemus quafi de re incognita feifeitari. Inftat ta-mclacob,ncc fine rogandi facit,donee impetret vtrecipiat frater.hocenim quafi pignus erat re-conciliati animi. Porro vt perfuadeat fratri, teftaturhocfibi foremagni bencficii loco,fi ille no rccufètacciperc quoddatur.Nequeenim libenteraccipimus,nifi quod certo feimus libcraliter, amp;nbsp;hilari animo nobis offerri. Quia autem fieri non poteft vt ornemus ex animo, nifi quos dili-gimus:dicit lacob fenon aliter lætatum effefratris confpedu,qu.im fi Deum, vel Angclum vi-difict. quibus verbis fignificat non modo fe vere amarc fratrem, fed ctiam in pretio habere. Sed Videcur Deo facerciniuriam,quemreprobo homini comparat.Dcindc videturmentiri: quia fx data fuiftet optio,nihil magis optafret,qu.im vitare fratris occurfum. Vtriufque nodi facilis eft folutio. trita Hebræis eft loquendi forma,Diuinum vocare quicquid excellit. Et certè Efau fie mutatus, non obfeura erat gratiæ Dci imago : vt merito dixerit lacob in illa arnica amp;nbsp;fraterna receptione fè perindeexhilaratum,acfi Deum, vel Angelum vidiffct,hoceft aefi Deus fignum aliquod dedilfet fux præfèntiæ. Nec verô fiôtè loquitur, vel aliud fimulat, quàm habet in ani-mo.Ipfc enim omni odio vacuus amp;nbsp;purus,in præcipuis votis habebat, quibufeunquepoffet offi ciis erga fratrem defungi,modô vicilfim ille fratrem fe præftaret.
’® Acâpe munus meumê manu mea. Poteft nomen hoc tampaffiuc,qtiàm adiuc fumi.Si aôfiuè accipias,fenfuserit,Accipemunus,quomeam ergatebcneuolétiamteftari volui. Si paffiuèex-ponas,ad Deü rcferetur:acfi dixiftet Iacob,Qi£æDominus mihi per gratiam fuam contulit,ego tecû 1 iberaliter communico,vt Diuinæ quam pcrcepi benediftionis mecum aliqua ex parte fis confors. Cæterùm vt in voce non infiftamus, continuo poft clarè profitetur Iacob, quicquid poftidet,non eftefruôtum laboris fui, vel induftriæ, fed acceptum fc referre gratiæ Dei : St hac ratione fratrem adducere conatur ad recipiendum munus: aefi dixiflet,Dominus earn in me co piam eftudit, cuius pars aliqua finemco damno ad te exuberet. Q^âquamautem præfentiscir-cunftantiæ intuitu fie loquitur lacob : cft tarnen ingenua confeffio, qua célébrât Dci gratiam. Perfonant quifiemeadem ferc verba in omnium linguis:fed pauci funt qui verè adfcribât Deo quod habent. facrificat enim maior pars fuæ induftriæ : vix centcfimus quifquc perfuafum ha-bet,fluercquicquideftbonorûcxgratuitofauorc Dci.St tarnen natura hic nobis infculptuseft fcnfu$,fêd eum ingratitudine noftra dclemus. Supr.à vifum eft qu.àm laboriofa fuiffet vita la-cob:tamen perpeffus ingentes moleftias,lolam Dei mifcricordiam célébrât.
1» Vrofiafi^rnur. Quanquam Efàu ad beneuolentiam propenfus eft,diffidit tarnen Iacob: no quod timeatinfidias, vel quod putet fubamicitiæ prætextu latere perfidiam : fed vt præcaue-atnouas offenfàs. fuperbusenim,Stferoxhomo,rurfusleuibus decaufis exulcerari poterat. Quanquam autem nô defuit fàndo viro iufta ratio timcndi,non audeo tarnen negare quin mo* dumexcefterit eius anxietas. Sufpeda illi crat liberalitas Efau : fed cur non fèntit Deum ftarc medium,quem iam clara certâque experiêtia pro fua falute excubare didicerate Vnde enim tam incredibilis mutatio animi in Efau,nifi quod diuinitus ex lupo conuerfus fuerat in ouemeDifea mus igitur hoc exemplo curas noftras fratnare : ne vbi Deus nobis profpexit, trepidemus quafi in rebus dubiis,
15 Donünus meut Muit. Vera quidem funt quæ cxcufandi caufa obtendit lacob-.nontamen fine mendaciohos colores inducit:nifi forte quia nolcbat grauis acmolcftus effefratri.Scd quum alio poftea conuertat iter, apparet aliud finxiffe quàm habebatin animo.Dicit fetrahere multa impedimenta,idco fratrem iubetpræcedere,E^,inquit,«/«««»» meadpedem puerorum,hoc cR Ictè pro-grediar,quoad feret puerorum inceffus'.ita commode fubfequar,doncc ad te perueniam in Seir. His verbis promittit quod falt;âurus nô crat.nam relii^o fratrç,in diuerfum locum profedus eft.
-ocr page 254-Cap.XXXÏIL
COMMENT.
Atqui Deo magis pretioG cft verkas,tjuàm vt nobis permittat ctia fine noxa métiri, vel fallere. ideo cauendu eft, v bi timor aliquis pcricnli métes noftras occupât,nc adhxc effugia déclinent.
17 Ef profêólu! eß m suchoth. In vocc SucHotb Mofes paulo poft prolcpfin eftc often-dit. Cfcdibile autem eft lacob i 11 ie per aUquot dies quieuifte,vt familiam, amp;nbsp;gregcm à lôgæ vix laffitudinc reficeret. nam ad cum vfquc locum nulla contig^at tranquilla ftatio. Et ideo taber-nacula vocauit locum illü,quia nufquam hadenus pedem figcre aufus fuerat.Quâuis enim plu-ribus aliis locis fixent tabernacula, in hoe tarnen loco Diuinat gratiae memoria fignauit, quod nunc demurn in aliquo hofpitio mancre datum efiet.Quia autem habitation! non erat commo dus locus,vltr.a perrexit lacob,donecvenirct in Sichern. lam quum vrbs recens haberet nomen à filio Hemor,priftina ctiam appcllatione notatur. nam ego interpretibus fubfcribo,qui Salem proprium nomen efte putant. Quanquam non contendo fiquis diucrfam fententiam malit fc-qui, Iacob incolume venifie in Sichern. Cætcrùm vtcunque vocata fuerithæc vrbs Salem, no* tandum tarnen eft, aliam fuifte ab ca quæ deinde Hierofolyma diéla eft; ficuti ctiam vrbes dux, Suchoth vocatx funt. Qród ad ré fpcâat,videtur abfurda fuiftc cmptio,cuius meminit Mofes. Nam Abrahfi nihil tota vita aliud emcrc voluit quam fcpulchrum:amp;lfaac filius,negle(fto prx-lent! vfu agrorum, paterno illo iure contentus fuit, nam Se hac lege Deus ipfos eóftitueratter-ræ hxredes ac dominos,vt peregrini eftent vfque ad mortem.Perperam igitur faccre videtur Ia cob,quód non expclt;ftans maturum tcmpus,agrum pecunia fibi comparat.Rcfpondco non ex-primi à Mofc qux Icâoribus fponte in mentem venire debent.Certè ex pretio colligcre prom ptumcft, quàm non fucrit cupidus {andus vir. Expendit centum nummos : an latifundia fibi acquirerctam exigua pecunia potuit,ac non potius angulum aliquem,vbi fine moleftia dcgcrck Addc quod difertè narrat Mofes partem illam emifte vbi tetederat eregione vrbis.Ergo neque prata, neque vites, neque terram arabilem poffedit. Sed quum ei domicilium non concédèrent indigenæ propc vrbem ,placauit cos, pacemque redemit exiguo pretio. Hac cum neceftitas facile cxcufar,ne diccre quis poifit, ab hominibus cmifTc quod ex gratuito Dei dono fperadum c* rat: vel quum promiftiim terrx dominió fpc ampledi deberet,ad fruitionem nimis feftinafie.
ïo Lcßattiitibi itliare. Locum adeptus lacob, in quo familiam alerc poftet, folcnncmcrcxit Dei cultumificuti de Abraham Se Ifaac fiipra teftatus eft Mofes.Nametfi vbique locorum pre* cibus, Se aliis cxcrcitiis ad purum Dei culcum intenti crant, non tarnen ab illis ncglcda fuit externa pictatis cófcftiOjvbi Dominus ftatioilé aliquam,in qua manercnt,cis ccCcfTic.Nam quem-admodum alibi monui, quoties Icgimus extrudum fuiftc altare, finem Se v fum fpedare dccct: nempe vt vidimas oftcri ent,Se puro ritu inuocarent nomen Dei,vt pal àm hoc modo teftata ef lètcoru rcligio,acfides.Hoc ideo dico,ncquis putettemerè ipfos lufilTe in Dei cultu. curx enim illis fuit fuas adiones ad régula diuinitus prxfcriptam dirigcre,quæ illis à Noe Se Sem per ma-nus tradita fuerat. Qinre fub altari per fynccdochcn intclligant Icdores externü pictatis tefti-monium.Porro hinc optime pcrfpicitur quantumDiuini cultus ftudium vigucrit in lando vi-ro, quod variis moleftiis fradus, non tarnen altaris obliuifcitur. Ncc priuatim folùm arcanö mentis fcnfti Dcumcolit;fcd in cxremoniis vtilibus,8e à Deo m.ddatis feexcrcct.Scicbatenim adminiculis egere homincs,quandiu in carne agunt.ncc abs re inftituta fuilfc facrificia. Aliult;l tiam propofitumhabuit,vt tota familiacodem fidciIcnfu Deumcolerct. Pium enim patremfa milias fedulo curare dccuif,ne profanam habcrct domum,fcd potius vt illic Deus tanquam in Sanduario rcgnarct. Addc quod quum regionis illius incolæ ad multas fuperftitiones dclapß» verum Dei cultum corrumpcrcnnfclc ab cis difccrncrc voluit lacob.Erant certe Sichimitis,5t aliis vicinis Gentibus fua altaria. Q^d ergo lacob diftindam rationem domi inftituit, itatc-ftatur Ie peculiarem habere Deum,nec degenerem eftc .à landis Patribus,d quibus profeda crat integra genuinaque religio. Non carcbat hoc inuidia,quôd Sichimitx,8e rcliqui indigne ft co* temni fcrebant.fed quiduis potius ftindus vir cligendû duxit, quàm vt ft idololatris mifcerct.
Ef uocauit illud,rorti! Detts ïfrMl. Videtur altari parti cógrucrc nomé,quod perindc fbnat acfi lapidu.vel cefpitu congeries vifibilis foret Dei ftatua.Scd alia mes fandi viri fiiit. nam quia al-tarc/«HAwimoo, crat,ac pignus vifionû omniû,ac promiftionû Dei,hoc titulo ipfum ornat in hide fincm,vt quoties altare infpcxcrit,Dci recordetur. Eundc ftnftim habuit ilia Mofis épigraphe, Dominus auxiliû meum.Item qua Ezechiel nouàHicrofblymâ infignit;Domin’ibi.Et quidc in iftis loquedi formis impropriaeft tranflatio,ftdqujc rationc no caret. Na ficuti externis fÿm bolis ftu]tc,amp; perpera affigûtDeumïuperftitiofî homincs,Sf quafi ex cælefti folio detrahunt,vt fubiedii habeât craftis fiais figmetis: ita pic amp;nbsp;rite fideles à terrenis fignis in cælum côfcendût. Hæc fumma eft,quôd teftari voluit iacob nó alium ft Dcii colerc,nifi certis oraculis patefadii, vt difccrncrecum tuto poftet ab omnibus idolis. Atque hacc nobis modeftia ftruanda eft,ne de myfteriis Sc gloria Doiriini ftcurc loquamur, ftd ex fidci ftnfu, quatenus fcihcct ex verbo fuo
-ocr page 255-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• ijV
nobis cognitns eft. Adde quôd pofteros fuos refpexit lacob.nam quia illi Dominus bac lege äp-paruerar,vr foedus falutis apud ipfum deponcrec,monumentum reliquit,vnde poft eius morrcra difeerent nepotes religionc fuam non ex tcncbricofb puteo,amp; obfcuro,vcl ex turbida lacuna,ftd ex liquido,puróq; fonte fluxifte:acfioracula,amp; vifiones quibusedodus fuerat,alrari infculperet.
• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. X X X I I I 1.
Ï PT egrefla eft Dinah filia Leah, quam pepererat iph lahacob, vt videret fi-ULlias terræ.
i Ec vidit cam Sechem filius Hamor Hiuuæi principis terræ,amp; tuliteam,amp; co cubuit cum ea,amp;humiliauit earn.
3 Et adhæfit animaeiusipfi Dinahfiliæ lahacob,amp;dilexit puellam: loquu-tus eh ad cor puellæ.
4 Et dixit Sechem ad Hamor patrem fuum,dicendo, Cape mihi puellam hanc invxorem.
S Audiuitautem lahacob qubd violaffet Dinah filiam fuam: amp;nbsp;filiieius erant cum pecudibus eius inagro:amp;hluit lahacob donee venirent ipfi.
Et egrefius eft Hamor pater Sechem adIahacób,vtloquereturcum eo.
7 Et filii lahacob venerunt dcagro:^«/ quum audierunt ipfi,dolore aftedi funt virijiratiquefunt valde: quiaflagitium defignaftetin Ifrael, vt coiretcum filia lahacob. fic non fiet.
Et loquutus eft Hamor cum cis,diccndo, Sechem filii mei complacuit anima in filia veftra:date quæfo earn illi in vxorem.
Etaffinitatemcontrahitenobilcum :filiasveftrasdabitis nobis, amp;filiasno-ftras accipietis vobis:
’° Et nobifeum habitabitis,amp;terraerit coram vobis, habitate, amp;nbsp;negotiamini in ea,amp; poftcftioncs acquiritein ca.
Et dixit Sechem ad patrem eius,amp; ad fratres cius,Tnueniam gratiam in ocu-lis veftris:amp; quod dixeritis mihi dabo.
Augetemihi valde dotem, amp;donum:amp; dabo quemadmodum dixeritis mi-fiijSc date mihi puellam in vxorem.
b Et refponderunt filii lahacob ad Sechem amp;nbsp;Hamor patrem eius in dolo,amp; lo quuti funt,(quia violauerat Dinah fororem fuam)
4 Et dixerunt ad eos,Non poftumus facere hoc,vt demus fororem noftram, vi ro cui eft præputium:quiaopprobrium eftet nobis.
Vcriintamen in hoc acquiefeemus vobis, fi fueritis ficut nos, vt circûcidatur in vobis omnis mafculus.
Et dabimus filias noftras vobis,amp; filias veftras capiemus nobis : amp;habitabi-mus vobifeum, amp;nbsp;erimus in populum vnum.
’7 Quod fi non obedieritis nobis,vt circuncidamini:capiemus filiam noftram, Screcedemus.
Et placuerût verba eorîîin oculis Hamór,amp;inoculis Sechem filii Hamor.
^9 Nec tardauit iuuenis ad perficiendum negotium, quia complacuerat ei in filia Iahacob:amp; ipfe erat honorabilis præ tota domo patris fui.
Et venir Hamor amp;Sechém filius eius ad portam ciuitatis fuæ,amp; loquuti funt advirosciuitatisfuæ, dicendo,
Viriifti pacific! funt nobifeum, amp;habitabunt interra,amp;negotiabunturin ea (amp; terra ccce lata eft fpatiis ante eos) filias eorum accipiemus nobis in vxo^ rcs, amp;nbsp;filias noftras dabimus eis.
-ocr page 256-Cap.XXXI 111.140 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
Veruntamcn in hoc acquicfcent nobis virijVt habitent nobifeum, vt hntpo pullis vnus,quando circuncifus erit in nobis omnis mafculus,quemadniodum ’ ipfifunt circuncifi.
îj Greges eorum,amp; fubftantia coriim, amp;nbsp;omnia iuBienta corum, nonnenoßra cruntetantum acquiefcamus eis,amp;habitabunt nobifeum.
*4 Etaflenfi funtHamoramp;Scchem filio eiusomnes quiegrediebanturperpor tarn ciuitatiseiusiamp;circunciderunt fe omnis mafculus,omnes egredientes per portam ciuitatis eins.
Et fuit in die tcrtia,quum eflent ipfi dolore affeüi,acceperunt duo filii laha-cob Simhon êi Leuifratres Dinah,quifque gladium fuum,amp; venerunt adeiui-tatem confidcnter,amp; occiderunt omnem mafculum.
Et Hamdr S£ Scchem filium eins occideriint acic gladii, amp;r tulerunt Dinahc domo Sechem,amp;r cgreffi funt.
^7 Filii lahacob progrcflifunt fuperoccifos,amp;pra:dati funt vrbcm,quia viola-uerant fororem fuam.
»8 nbsp;Pccudes corum,amp; boues eorum,amp;afinos eorum,amp; quæ étant in vrbe,amp; qnx
in agro, acceperunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»
Et omnemfubftantiam eorum,amp;omnes paruuloscorum, amp;nbsp;vxorcseoruni çaptiuas duxerunt,amp; prædati lunt,amp;omnia quæ erant in domo.
50 Et dixit lahacob ad Simhon amp;nbsp;ad Leur,Turbaftis me,vt fœtere faceretis me habitatoribus terræ,Chcnaanæo amp;Perizæo:amp; ego paucos mecü habco,amp;con gregabunt fe aduerfum me,amp; percutient me,amp; difperdar ego,amp; domus mca.
31 Etdixerunt,Nunquidvtcummeretriceagetcumfororenoftra?
1 Et egre/fd efi Dinah. Continet hoc caput,durum certamen,quo rurfum Deus (cruum fuum cxcrcuit. quàm pretiofiei fuerit caftitas filiæ, ex totius vitx probitatc coniiccre promptûcft. Qmitn ergo violatam audit, plufquam acerbtt doloris vulnus hocdedccus infligit cius animo, atqui paulo póft triplicatur dolor, quumfiliosvlcifcendicupidinefacinusnefanduaggreftot cfteaudit.Sed fingulaordine fuo expédamus.Rapitur Dinaad ftuprum, quod relifta patris do-mo, liberius vagata eft quàm oportuit. Dcbucrat quieta mancrc domi, ficuti amp;nbsp;Apoftolus prx-cipit,Slt; natura ipfa didat. nam in puellas etiam cópctit virtus ilia, quam vulgare prouerbiuni mulieribus tribuit,vt fint nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vel domus cuftodes.Doccntur ergo patreffamili.âs fub arâa dî
fciplina Alias fuas tenere, fi cas ab omni probro immunes habere cupiât.nam fi inanis curiofi-tas tarn grauitcr punita fuit in filia fandi lacob, non minus hodic pcriculi infirmis virginibo* impendet, fi in coetus publicos audacius amp;nbsp;cupidius prodeant, amp;nbsp;in ft prouocent iuuenum H-bidincm. Neque cnim dubiumeft quin flagitii culpam ex parte in ipfam Dina reiiciat Mof«» quum dicit cgrefiam efle vt videret filias regionis,qux debebat fub matris oculis in tabcrnacu-lo latere.
5 Etdamp;icfttdtumdeiuiipßDinah. SignificatMofts non ita abrepra fuifiead ftuprfi,vt ca ftmel abuftis Sichern contempftrit: quod vulgaribus fconis accidcre folet.Dilexitcnim earn vxoris loco:ac necircuncidi quidem renuit, vt earn haberct in vxore.ftd præualueratlibidinis feruor, vt dedecus illi prius inferret. Quanuis ergo liberali amp;nbsp;honefto amore Dinam complexus fit, in ilia tarnen intempcrie iam grauiter peccauerat.Loqui dicitur Siche ad cor puella’,hoc eft comi ter earn affari,vt blanditiis ad ft alliciat. Vnde ftquitur,inuitæ Sr repugnanti vim fujfie allatam.
4 Ef dixit s echem àd Udmor. Clarius hoc loco exprimitur Sichern optafie Dinam fibi vxo-rem.taon ergo tarn cffrænis fuit eius libido,vt ftupratam ludibrio habcret.Oftenditur prx’tcrca laudabilis modeftia, quum patri imperiu defert. neque enim fuo ipft arbitrio aggreditur quiO' quam de coniugio pacifci,fcdauthoritati patris hoc permittit.Etfi cnim præcipiti libidims ar-dore turpiterexciderat,nunc tamenad ftipfum redicns,dult;âû naturæ ftquitur.Quo magis fibi iuucnes caucrc debent nein lubrica ætatc,carnis lafeiuia eos ad multa flagitia impcHar. Plus c-nimhodic licentiæ palTim grafiatur,vt nulla moderatio à turpitudine iuuencs arceat.Cxteium quum Sichern natura duce amp;nbsp;magiftra, patrem coniugii fui autorem efic velit.hinc colligimus ius iftud, quod habent parentes in filios, eftc inuiolabilc: vt qui id labcfadarc ccnantur,ca;luni
-ocr page 257-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;241
tcrrx mifccant. Q^re quû Papa in honorem coniugii fâcrum illud nature vinculum abrum-pcreaufus fit,fatis fupérque valebit vnus hic iudex fcortator Sichern ad barbarie illâ damnandâ*
f Ef nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Inlèritverfum vnum Mofes dctacitomœroreIacob. Scimuseos qui
contumeliis afluetinonfunt,longégrauius affici fiquidprobricontingac.Ergovir cordatus, quomagis ftuduerat domum habife puram omni macula, caftam amp;nbsp;benemoratam, eo magis vulneratur. Sed quia Iblus eft domi, diflimulat, amp;nbsp;intus dolorem fuum ablbrbct, donee redcant filii ex agro,Porró his verbis no inrelligit MoCes lacob vindidâ diftuliHe vlque ad illoriim redi-tum:lcd quia loluscrar, confilio amp;nbsp;Iblatio deftitutus.quafi exanimem iacuilTe.Scnfus ergo eftjin-genti dolore fuüTe oppreffum,vt etiam obmutuerit.Polluendi verbo docct Moles quænam vera fithominum mundities.dum fcilicct caftitas lande colirur,amp; quilque vas fuum in honoré pof-fidet.Qiûfquis autem corpus fuum ad fcortationem proftituitjfoedc Ic confpuicat.Quod fi pol-luta dicitur fuifle Dina, cui ftuprum per vim intulerat Sichern: quid de voluntariis adultcris, amp;nbsp;fcortatoribus dicendum?
7 ttßliiiahdeob ueneruM de Agro. Incipit narrare Mofes tragicumhuiushilloriæeuentum.Sce Idle quidem,amp;: impie Sichern cgerat:lèd hoc longe atrocius,amp; magis nefarium, quod filii lacob, vt fe vlcifcantur de priuato vnius hominis delido, totum populum trucidant. Leuitatem ceftc, amp;nbsp;proteruiam iuuenis vnius minime decebat tot hominum cæde crudeliter lancire. Deinde quis iplbs indices conftitucrat,vt audeant fiiis manibus iniurix fibi illatæ vindidam exequiJAcccfiit etiam perfidia, quod fub foederis prætextu ad patrâdum tam immane facinus progrefli font. In lacob porro mirabilis tolerantiæexemplum defGribitur,quitotmalisafiIidus,non fuccubuit. Sed in primis reputanda nobis ell Dei mifericordia, qua fadurn ell vt focdus gratiæ maneret in polleris lacob.Qmd enim minus confenraneum,quàm vt toto mundo pollhabito,pauci homi-* nesjinquibus régnât tam belluinus furor cum implacabili malitia, in Dei populo, amp;nbsp;filiis cen-feantur e Videmus certe per iplbs non lletiffe quominus à Dei regno prorius defeiuerint. Vnde apparet fauorem,quo dignatus ell ipfos Dominus,gratuitum fuiire,nec fundatum in corum mentis.Eadem quoqueindulgentia nobifeum aginecefie ell,qui fubinde elfluimUs,nifi pcccatis no-ftris Deus ignofcat.Ell quidem iufta offenfionis ratio in filiis lacob: quia no folum priuata fua gt;gnominiatangûtur,lèd eos excruciat fceleris indignitas,quôd ex domo Iacob,quafi ex Dei fan-éluario,trada fuerit foror ad llupru.Nam hoc prxeipue vrgcnt,quôd in eledo,amp;fando populo tale dcdecus admitti nefas fuerit: fed ipfi odio peccati vnius,ad plura, 8e minus toleranda fcclcra furiolc profiliunt. Cauendum ergo ell ncpoftquam in damnandis aliorumdclidis fcucri fucri-ttius indices,incófiderate ruamus.præcipue verb à violcntis remcdiis abllinendu cfoquæ malû, quod corrigere cupimus exuperat. Etßc nonfiet. Cómunitcr vertunt interprctes,Nó fie fieri de-cet.Sed aptius,mco iudicio,refertur hoc ad filios Iacob,quôd llatuerint apud fe hie iniuria minime ferenda.Atqui perperâexigendæ vindidx ius fibi rapiunt.cur no potius expendüt. Deus qui infidé præfidiumque fou nos rccepit,iniuriâhanc no patictur inultàm:nollrû interea cil fi* lere,ac pQcnam,quæ in manu nollra pofita non eft,permitrcreeius arbitrio.Hinc difeamus allé* nis pcccatis ita iralci,nequid tarnen præter officium noftrumtentcmus.
8 Lotiuuttt, eflHemor. Qwnquam iullc excanduerant filii lacob, debuit tarnen bac tanta comitate Hemor placari eorumindignatio, vellàltemaliquatenusmitigari.Qupd fi filios lacob ipfi Sichern reconciliare non potuit humanitas patrls Hemor, ipfe quideni Icnex dignus c-rat que benignè exciperent. Videmus qu.àm æquas côditioncs offerat. ipfe vrbis princeps crat: filii lacob inquilini.Êrgo plufquam truces animos fuilîe oportet, qui ad lenitaté flexino font. Adde quôd fupplex deprecatio ipfius Sichern hoc merebatur, vtferuido eiusamori veniam darent.Q^bd ergo implacabiles manét,fignum eft valdc crudelis foperbiæ.Qmd hoftibus fois faânri erant, fiqui ex profclfo eos læfifientiquando ad eius prcces, qui cæco amore deceptus,in-continentix errore,nonmaligno confilio ipfos læfit,non fledunturj
15 Et reßondfrunt ßlji lahaoob. Initiumperfidiæ narratur. nam quum rabie magis quàm i-ra accenfijin totam vrbemgraftarivellent, amp;nbsp;contra tantum populura viribus eftent impares, cxcogitantnouam fraudem, vt vulneribus debiles répété adoriantur. Itaque quummilcris Si-chimitis nullus vigor ad refiftendum fuppcteret,trucidatio fuit magis quàm cædcs:quod fccle-ris atrocitatem in filiis lacob amplificat,quibus nihil penficll,modô rabicm foam explc.ît. Ex-cnlântquod quum lègregati fint à reliquis Gentibus,v_xoresex fuo généré incircuncifis dare non liceat.Qimd quidem verum erat, fi ex animo loquuti forent : atqui falfo obtedunt facrum Deinomen: imôduplexeius profanatiobis làcrilegosefieoftendit. Nequecnimillis curæeft Circuncifio :fedinhocvnumintentifunt, quomodomilèros homines imbcllcs opprimant. Deinde lignum perperam diuellunt .à fua vcritate,acfi quis depofito præputio,repente in Ecclc fiam Dei tranlèat.Atque hoc modo fpiritualc vitæ lymbolum polluût dum ad eius focietatem
Cap. X X X11 IL 242 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
promifcuCjSf fine deledu admittunt homines extraneos. Quia tarnen probabilcm colorem habet corum fimulatio,notandumeft quoddicunt, probrofum fibiforefi vironon circunci-io dcdcrint fororemfuam. Hocquoque verum eft,fi quidem autorcs habcret idoneos.nam quia Dei infigne in came fua geftabant, nefas illis fuit cum incredulis coniugia contrahcre. Sic amp;nbsp;hodienosà profanis feparat Baptifinus nofter, vtinfaigt;iænotam fibiaccerfat quifquis Ic cum illis mifcct.
itpldateruntuerb^. Profcquiturhiftoriam Mofcs,donec ad Sichimitarum cædem veniat. Quod tarn facilcm{epr£cbuitHcmor,non dubiû eft quin hue precibus filii induftus fueht. Vn-de apparct nimia boni fems indulgcntia.debuerat initio (euere corrigerc filii dcliâum : non mo* dö tegit quantum poteft,{cd quibuflibet eius votis obfequitur. Laude quidem dignafuiftet hare moderatio,amp; æquitas, fi æquum poftulaïTet filius: nüc veró quod in filii gratiam fenex incogni-tam rcligionem fufcipit, fibique vulnus in carne fua patitur infligi, à ftultitia excufari non po-tcft.Dicitur iuuenisnontardaffe, quia vehementer amabat puellam,amp; dignitatepollebat inter fuos ciuesiquia propter honorem principatus facile obtinuit quod volebat.Nihil cnim profuif* fee fcruor ille amoris,nifi ad manum fuilfet facultas conficiendi negotii.
tl yiriifhpadfici.Rmioncm agendi defcribit Mofes, qua pcrfuafi fuerunt Sichimitæ ad reci-picndas leges quas impofucr.rt filii lacob. Difficile fuit adduci totum populum,vt paucis homi-nibiis exteris in re maxima fe fubiicerent.Scimus enim quantopcre difpliceat religionis muta-tio : fedabvtiliratiocinanturHcmorSt Sichern.atquehæccftnaturalisrhetorica.Quanuisc-nimmagis plaufibilis fit honeftas, friget tarnen vtplurimumin fuafionibus. Vtilitasautcma-pud vulgus quidvis ferc impetrat: quia maior pars quod fibi expedite putat, cupide fedatur. Secundum hoc confilium, Hemor amp;nbsp;Sichern laudant à probitate,amp; tranquillis moribus domum lacob, vt ftatuant S ichimiræ vtilc fibi effe tales rccipere hofpites. Addunt terram fatis amplam cftcjVt nulla prioribus incolis iaâura timen da fit. Rcliquas deinde commoditates colligunt : in-tcrcapriuatacaufamaftutê fubticent. Vndefcquitur.omnes iftosprætextusfallaccsefie.Sedhic nimi’d vulgaris eft morbus,vt primarii homines,qui autoritäre pollcnt,dû ad rationes fuasdo* mefticas omnia rcferót,fimulét tame (c in cómunc profpicere, amp;nbsp;publicx vtilitatis ftudiû obté-dât.Et quidem optimos fuifl'e totius populi cred 1 bile eft,ac fingulari virtutepræditos,dequibus hîc fit fermo. Principe enim Sichimitæ fibi delegerant Hemor, vt qui eximiisdotibus prxftarer. videmustame vtreditudinis fpeciemcntiantur,acfallat. Vndectiapcr(picitur,hypocrifinita penitus infix.! efte humanis ingcniis,vt miraculii fit puni ab cajStvacuu quépiam reperiri,præfcr tim vbi priuam cómodum agitur.Hoc exemplo difcant qui præfunt,finccritatc in pubheis con filiis fine obliquo fui refpedu colere. Viciffim teperent fibi populi,ne fuæ vtilitati nimiü inhiét: quia fubinde cótinget cos vana fpecie incfcari,nó fccus ac hamo pifccs.Na vt cæcus eft amor no ftri,fine iudicio ad fpe lucri trahimur.Et Dominus etiam praua hanc cupiditatcm,ad quam nos plusæquo propélose(Tevidet,iuftècaftigat,dumfucum nobis fieri finit.Dicit Mofes fermoncm habitum in porta vrbis,vbi tunc haberifolebant public! conucntus,amp; cxcrceriiudicia.
t4 it afjen/ifunt Hamer çj- Seclxmßlioeiuj. In fpeciem hie aftenfus modcftiæ amp;nbsp;humanitati ad-fcribi poffet.Nam quod comiter obtempérant fuis principibus, amp;nbsp;benigne hofpites admittunt ad ius æqiiû ciuitaris: in vtroque S: modeftos amp;nbsp;humanos fc præbent. Verum fi reputamus quid valucrit circuncifio,facile patebit ipfos fibi amp;nbsp;propriæ vtilitati fuiffe nimis addidos.Sciuntno uo facraméto fe traduci ad diuerfum Dei cultû.Nondû cdodi erât ablutiones, amp;nbsp;facrificia, qui-bus tota vita a{rueuerät,efre inutiles nugas.Ergo tâ fccurc mutata religio crafTum in ipfis Dei co temptû prodit.Nunquâenim fuperftitioncs fuas tâ fubito abiiccrct qui fcrio Dcû colunt,nifi fa na dodrina 8c rationibus couidi.iMalaigitur confeietia Sichimita:,amp; fpe lucri excæcati,tanquâ {emibeftiæ,ad ignotum Deû tranfcunt.Luftrate infulas(inquit Propheta) fitnc aliquagens quæ dcfcrar fuos dcos.qui ramen non funt dii.Hoc Siebimar fadum cft,quum nullum in rcceptis fu-perftirionibus oftenfum fuifiet vitium. Quarc no eft quod miretur quifpiam,fi leuitatcm iftam îequurus eft triftis exitus.Quanquam non ideo excufabilcs funt Simeon amp;nbsp;Lcui,dû fæuitiæ fuæ indulgent: imô in co magisdetcftabilis apparet corum impictas, quod non tantum contra homines pctulantcr ruunt,fcd quodâmodo infultant facro Dei focdcri,de quo ramen vnicè gloria-bantur.Ccrte vt ipfis hominibus non parccrent, fola tarnen hxc rcueretia cohiberc debuit iplo-rum ferociam,dum reputarent vnde Sichimiris débilitas.
If Simeon or Lei« fraeret Dinah. Quia die tertio Mofes editam fuifle ftragem dicit,putant He-bræi tunc ingrauefcere vulneris dolore.Probatio tarnen non fatis firma eftmec verb in co mul-tum eft momenti.Quanquam autem duos tantum catdis authorcs Mofes nominat,mihi ramen non eft verifimilejpfos venifTefoIos.fcd fûifTe duces turmar. Habebat enim lacob amplam fami liam.Sf fieri poteft vt aliquos etiam c fratribus afciucrint. quia ramen corurn confiho, amp;nbsp;dudu
-ocr page 259-î N G È N E S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»45
res geda cfî’.iîîis tribuitur,ficuti à ScipioncdicitUr Carthago deletà. Vôcàt ctJâ Mofès ipfoS fra-trcs Dinæ, quia vtcrini erant. fuprà vidimus Dinam fuiflie filiam Leæ. quare Simeon amp;nbsp;Leui» quorum gcrmana ah vcroque parente erat foror, oh violatam eius pudicitiam mag is cxardcu Ergo non tam commune fanâiamp;^Ieâi generis probrum ipfos impulit,vt falfô nuperiaôta-bant,quampcculiaris ignominia.Cæterùm nullus eftleâorum,qui non perieagnofcat quàm immane,amp; execrandumfuerit hocfacinus.Vnus tantum peccauerat ; iniunam plut ibus bcne-ficiis penfareftuduit: non fatiatur crudclitas Simeon amp;nbsp;Lcui,nifi totius vrbis cxcidio. fi' fub prætcxtu foderis, contra amicos amp;nbsp;hofpites, in media pace moliuntur quod in proftflb bello contrahoftes non effet fercndum.Hinc perfpicimus quàm dementer egerit Deus cum populo illo,dufn ex pofteris hominis fangiiinarii,adccque fcelcfti latronisjSaccrdotes fibi conftnuit.E-ant nunc Iudæi, amp;nbsp;nobili fua origine fuperbiant. Atqui pluribus documentis gratuitam füam mifcricordiam afferuit Dominus,quàm vtcam obfcuret maligna hominura ingratitudo.Hinc verb agnofeimus Mofen non loquucû ex fenfu carnis.fcd organum effe Spiritus fandi, cæleftif-que ludicis praeconem. nam quum Lcuita effet, adeo generi fuo non partit, vt patrem fuæ tribus perpétua infimia notarenon dubitet. Nec dubiumcftquin Dominus confultô impurisS^ profanis hominibus os obftruerc voluerit. Sicuti Lucianici homines fatentur Mofen fum-muinfuiffe virum.raræque pra.'lfantiæ,fêd qui fibi magni populi imperium aflu amp;nbsp;vafririe com paraucrit. quafi verb homo acutus Seperfpieax, non aghouerit ex hoevno fcelcre plurimum decedere honori fui generis . Vcrùm nihil aliud habuit propofitUm, quàm Dei bonitatemcr-ga populiim fuum cxtolleremihil verb minus captaffc, quàm vtdominaretur. indcclarius li-quet ,qubdfaccrdotii munus alib tranffercns.filios fuos tantum miniftroseffe iuffit. Quantum ad Sichimitas fpedat,licet coram Deo non effent innoxii,vtpotc qui fua comoda religioni prætulerant quam putabant effe légitima, Dominus tarnen non pro eorum delido tarn atroci-tcr eos puniri voluit,fed immane exemplum edi pafius eft propter vnius puellæ raptum,vt fccil lis omnibus teftatum faccrctquantopcre exofashabeat libidines. Addequbd quû à principeci-i« uitatis orra effet iniquitas, iure ad totum corpus populi extenditur poena. Nam quum Deus ma lis amp;nbsp;vitiofis principibus nunquam nifi iufto iudicio imperium tradat, nihil mirum fi illi dum pcccantjfubditos eodemfecum reatu inuoluunt. Cæterùm hoc excmplo difcamtls ficubi impu-nè grafTantur fcorrationcs,Dcum tandem cb grauiorcs pœnas fumprurum. Nam fi vnius puel-læ ftuprum horribili rotius vrbis ftragc vltus eft, nó dormiet.nec ceffabit fi vulgo populus vnus fcortandi liccntiam fibi permittat, amp;nbsp;vitro citróque alii ad aliorum ncquitiam conniueant. im-probe quidem filii lacobifed notandum eft diuinitus feortationé hoc modo fuiffe damnatam.
»7 riliiiah-icobfrogreßi(tinf. Oftedit Mofcs nó contentos fimplici vindida fimul ccuoläffe ad prædam.Qubd ad verba fpedar,dicuntur progreffi effe fuper mortuos,vel qubd per ftragem ca-dauerum iter fibi fcccrint, vel qubd vitra cædem fè proripuerint ad prædam. vtiouis modo ac-cipiaSjdocet Mofes non fuiffefätiatos priori fcelerc,nifi cumulum hunc adderent. Efto, in fun-dendo ünguine iracundia cæci fuerintiquo tarne iure vrbem diripiunt? Hoc certè iracundiæ nó poteft afcribi;fed hi fcilicet humanæ intemperärix ordinarii funt fru(ftus,vt qui fibi in vno fee-lercpatrando frænum laxauerit, in aliudmox prommpat. ita filii Iacob ex homicidi» fiunt etid prædoncs,amp; ad crudelitatem accedit auaritiæ cumulus.Quo magis folicitä opera dare conucnit cupiditatibus noftris fræn.âdis, ne altera fit alterius flabcllü, vt demü ex mutua inflammationc horribileemergat incendiu. praefenim verb abarmata violentiacauendü, quæ fecü trahit mul tos pertierfos amp;nbsp;feros impetus. Dicit Mofcs hoc feciffe filios Iacob, quia fororem fuam polluc-rant Sichimitæ. atqui tota vrbs minime confeia fuerat. fed tantum notât Mofcs qualiter affcifti fucrint cædis authorcs. Tametfi enim videri volunt iufti iniuriæ vindiccs, non tarnen refpieiüt quid fibi liceat,nec prauis afïeólibus domandis animum intendunt ; ita nullus eft pcccandimo^ dus. Siquis malitfublimiusaccipereradDei ludicium referri poteft locutio,qubd tota vrbs fcc-Icrc deuinäa fit,quia principis libidini nemo fe oppofuerat. forte etiam multi côfenfcrât,qubd de iniufta hofpitü cótumelia non valde effent foliciti. Prior tarnen fenfus mihi magis arridet.
p Ef iixit \dbacob. Declarat Mofcs damnatum fuifte facinus à fanäo viro, nequis eum có-filii participem fuiffe putct.Expoftulat autem cum filiis, qubd ipfum apud terrx incolas fœtere fecerint, hoc eft tarn odiofum reddiderint vt nemo ferre queat. qubd fi inter fc confpirent vici-* nægenres: fc imparem fore ad rcfiftendum.quum exigua fit præditus hominum manu prx tan-to numero.Difertè etiam Chananæos,amp; Pherezæos nominat, qui nulla iniuria laceffiti.iam natura plus fatis ad nocendumerant procliucs. Sed præpoftcrc facere videtur lacob, qubd negle-fta Deioffenfa, proprium tantum diferimen fpeôtat. cur non potius eorum crudcîitati irafei-tur’curnonoftênditurperfidiae cur rapacitatemnonexprobrat? Scdprobabile eft, quum'ad-huc attonitos rccenti fcelere videret,ad eorum captum verba accommodaffe. Agit enim tanqüâ q.ii.
-ocr page 260-Cap- X X V. 24^
COMMENT.
cum furiofi$,quiad rccipicndam placidam dodrinam idonci non funt. Idco ftomachofc con-qucritur,(c potius ab illis occifuni,quàm Sichimitas.Scimus cnim,rarôamp; vix trahi homines ad pccnitentiam.nifi pœnæ mctu:præfenim vbi ad fucandum dclidum fuppetit fpeciofus aliquie color. Deinde nefeimus an Mofes ex longa caftigationc pa4^em hanc cxccrpferit, vt intelligc-rent leftores tamvefanumfuiflefurorem Simeonis amp;nbsp;Lcui,vtadfuum,totiufqucfamilixcxi-tium magis quàm brutæ pecudes obftupcant.nâ hoc dare pcrfpicitur in eorum rcfponfojquod non modo barbaram feritatem fpirat,fed oftenditeos nihil {entire.Barbaric^ eft, quod excufant ob vnius hominis noxam totum populum à fe occifum, amp;: vrbem direptam. deinde quod tarn prxcife,amp; contumaciter patri refpondent. tertio quod vindidam temerc fumpta,obftinatcdc-fcndunt.Sed prodigiofus eft ftupor.quod præfcnti fua,parentum,amp; vxorum.fobolilquemonc non tanguntur.Ita doccmur quanroperc homines dementet iræ intempéries. Monemur ctiam nequaquam fufficerc.vbi crime parti aducr/æ obiicere licet, ftd videndum fempcr efle quatenus progrcdi nobis liccat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXXV
Ï T^T dixit Deus ad lahacob,Surge,afeende in Beth-el,amp;mancibi:amp;facibial. Ltare Deo qui vifus efttibi dum fugercs à facie Hefaufratris tui,
* Et dixit lahacob familiar fuæ,amp;omnibusqui crant fecum,Rcmouetcdeosa* lienos qui funt in medio vefiri,amp; mudate vos,veftimcntaque vcHramudatc.
J Et furgamusjamp;afccndamus in Beth-el,amp; faciam illic altare Deo, q'uiexau-diLiit me in die anguHia:mcæ,amp; fuit mecum in via quaambulaui.
4 Etdederunt ipli lahacob omnesdeos alienos qui erantinmanu fua, amp;inau* res quæ crant in auribus fuis, St abfeondit eos lahacob fubter quercum qux c-ratapudScchem.
Ç Et profedi funt.amp; fuit terror Dei fuper vrbes quæ crant in circuicibus coru, amp;nbsp;non perfcquuti funt filios lahacob.
6 Et venit lahacob in LLiz,quæ eft in terra Chcnaan,hæc eft Bcth-el,ipfc amp;nbsp;om nis populus qui erat cum co.
7 Et ædificauit ibi altare, St vocauit locum El Bcth-el: quia apparucrât ei Angeli dum fugeret à facie fratris fui.
8 Et mortua eft Deborah nutrix Ribcah,St fcpultaeft fubter Beth-el fub quer cu:St vocauit nomen eius Alldn bachuth.
9 Et vifus fuerat Deus ipli lahacob adhuc,dum venirct ipfe de Padan Aram, benedixeratei,
IO Atque dixerat ei Deus, Nome tuum eft lahacob: non vocabitur nomen tuu vltrà lahacob,fed Ifracl erit nomen tuum.St vocauit nomen eius ifracl.
If Et dixit ei Deus,Egofum Deus omnipotens,crefce,Si multiplica tc:gcnSjSi cœtus gentium erit ex te,Streges è lumbistuis egredientur.
Il Et terram quam dedi Abraham St Ifhac, tibi dabo, Stfemini tuo poft tc da-bo terram iftam.
IJ E t afeendit ab eo Deus è loco in quo loquutus eft cum eo.
14 Et ftatuit lahacob ftatuam in loco in quo loquutus eft cum eo,ftatuam lapi deam: St Jibauit fuper illam libamen,8tclFuditfuperillam oleum.
IÇ Et vocauit lahacob nome loci in quo loquutus eft cum ipfo Deus,Bcth-cl. lé Et profcifti funt de Beth-el: erat autem adhucferme miliare terræ advcnic-dum in Ephrath,St peperit Rachél,Sf dilficultatcm palTa eft dum pareret.
Fuit autem, ea dilficultatcm patiente dum pareret, dixit ci obftctrix. Ne ti-meas,quia ctiam ifte tibi lîlius.
lî Et fuit,egredicnte animaeiusdum morcrcturjYOcauit nomen eius Benoni. St pater eius vocauit cum Beniamin.
-ocr page 261-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;24^
Etmortua eft Rachel,amp;fepultaeftinviaEphrath,hæc eft Bethlehem.
10 Et ftatuit lahacób titiilum fupcr fepulchru eius’.hic eft titulus Icpulchri Rachel vfque ad diem hanc.
21 Et profeduseft lfracl,amp;tetendit tabernaculum fuum trans turrim Heder.
22 Et fuit quûhabitaret Ifraél interra ipfa,profedus cft Reuben,amp;côcubuitcû Bilhah côcubina patris fui.amp;audiuit Ifraél.Et fucrût filii lahacób duodecim.
Filii Leah, primogenitus lahacób Reubén,amp; Simhôn,amp; Lcubamp; Iehudah,amp; Iflachar,Sf Zebulun.
^4 Filii Rachél,loféphamp;Biniamin.
Et filii Bilhah ancillæ Rachel,Dan amp;nbsp;Naphtali.
Et filii Zilpâh ancillæ Leah, Gad amp;nbsp;Afér. Ifti lunt filii lahacób, quinati funt ci inPadan Àrâm.
*7 Et venit lahacób ad Ifhac pattern fuum in Mamré ciuitatem Arbah,hæc cft Hebrônjn qua habit au it Abraham amp;nbsp;If hâc.
Et fuerunt dies lfhac,centum anni amp;odogintaanni.
»9 Et obiit Ifhac,amp;mortuus cft,amp; collcdus eft ad populos fuos, fcnex,amp;farur dicrum:amp;fepclierunt eum Hefau amp;nbsp;lahacób filii cius.
gt; Et dixit De«# rfj lahacok Narrat Mofes quû in vitimas angiiftias redadus efîct Iacob, Dcû illi mature, 8: quafi in ipfo articulo adfuifie. Arque ita dcmonftrat in perfona vnius hominis Deum Ecclefixfuam, quam femel amplexus eft, nunquam defercre quin làlutc eins procurer. Series ramen notâda cft. neque cnim Deus ftatim apparuit feruo fuo, fed paftus cft macrorc, amp;nbsp;curis ingentibus prius torqueri, vt patientiâ dilcerct, iblatiûmque ad extremam ncccftitatc di-ftulit .Gerte miferrimus tune crat ftatus Iacob. Nâ omnes vndique infefti efie poter.âr,vt quot-quoterant vicinæ gères, totidem mortibus eftet obfeftus:ftupidus verô non crat quin fua peri-culapcrfpexerit. Inter iftos curarum æftus iaâari fandum virum, adcôque tormentis cruciari paftus cft Deus,doncc quadam refurredionis fpccic quafi femimortuum fanauit. Quotics hûc locum,amp; fimiles lcgimus,nobis in mentem veniac,prouidétiam Dci,etiam quum maxime dor-mirc videtur,pro falutcnoftracxcubare. Nondicit Moles quantû temporis inanxictatc deten-tus fuerit Iacob,fed ex contextu colligere licet,fummopcrc fuifte pcrplcxum, quum Dominus cum rccreauit. Porrô notandum cft,præcipuam mcdicinam, qua Icuatus cft,f:tam fuifte in ver-bo,Loquum5 Ç0. Dominus.Cur non miraculoeum tranftulit inaliam partcm,vt omni dilcri-mincftatimeximcrettCurnonctiam abfquevcrbo manum illiporrexit,amp;compelcuit omnium ferociam, ncquis ci noccrc tentaret’ Sed Moles non fruftrà in bac parte infiftit: nam hinc docemur vnde fumma in malis noftris petenda fit confolatio : amp;nbsp;fimul ctiam hoc efte præci-puum vitæ noftræ exercitium, pendere ex orc Domini : vt certô pcrfuafi fimus, fimul ac falu-tem promifit,optime nobifeumagi: needubitemus per médias mortes incedcrc. Alia ctiam vi-fionis fuit ratio,vt Iacob non modo rc iplà fentiret Deum efte fuum liberatoré: lcd verbo prx-monitus.quicquid poftea fecutum eft,Deo tribuerc difccret.Nam vt tardi Iumus,ac hcbetcs,nu da experientia minime fufticit ad teftandam Dci gratiam, nifi accedat fides ex verbo,. Afænde in Bethfl. Quanquam Dci confilium cft feruum fuum à morte in vitam crigere, videri tarnen potuit ipfum habere ludibrio. nam exceptio in prompeu crat,Tu quidem præcipis Dominc,vC afccndam,fcd viæ omnes funt obftruiâæ. Tantum enim mihi incendium conflarunt filii,vt ne in latebris quidem tutus mancam. Vix digitum mouere audeo, quid igitur fict, fi cum magna turba nunc caftra mouere incipiam; annon mco ftrepitu noua in me odia prouocabo i Sed hoc modo optime probâta fuit fides Iacob, quôd feiens Deum fibi dueem, amp;nbsp;præfidem irineris efte, cius aufpiciis fretus fefcaccinxit. Porto non fimplicitcrimpcrat Dominus quid fieri vcîir, fed addita promiftione lcruum fuum confirmât. Nam quum in memoriam rcducit le cundem cft le Deum qui prius apparuit quumtrepidus fugeret,his verbis inclufa eft promiftio. Eode quo-que altarefpedat. nam quum fignum fit gratiarum aèlionis, fcquitur, Iacob illuc venturum efte incolumem, vt merito Dci gratiam cclebret. Afylum autem in Bethelpotius, qu.àm alibi digit, amp;nbsp;aftignat Deus, quiaipfc loci afpcAus ad eximendum terrorem plurimum valcbat, quummemoria repeteret vifam illic fibi fuifte Dcigloriam, Porto qin'i ad gratitudincm Deus
q.iii.
-ocr page 262-Cap.XXXIIII. 24'^
GOMMEN T.
feruLirn fuum hortatur,in hunc fincm fe bcncficum eflc Fidelibus admonet, vt ipfi viciÏÏim eins gratiæ omnia fc dcbcre agnofcant,amp; fc in ca cclebranda exerceaiit.
z itclixit ïahacvh fimtlirtifua. Hîcdefcribitur quàm pro'mpra fucritobedientia Iacob. Ne-que enim audito Deo ambigir, vel fccum difputat quidnam fadu opus fit : fed pront iiilTus eft, ad itcr propere fc comparât. Vt autem oftendat fe Deo pare^, non tantum vafa colligit,fed fi-mul purgat domum fiiam idolis. Nam fi Dcum cupimus nobis elfe propitium, tollenda funt omnia impedimenta quæ ipfum à nobis quodammodo fubmouent. Cæterùm hineperfpici-mus quorfum tenderet funiim R achelis. neque cnim voluit (vt diûum eftfpatrem à fuperfti-tione retrahere,fed in eius vitium fuccefTitmeque venenum hoc apud fêcontinuit,fcd fparfit in totam familiam.Sic pefTima contagionc infeda fuit ilia fanéta domus. Vndc etiam patet quanta fit hominum ad impios, amp;nbsp;vitiofos cultus propcnfio, quando domeftici Iacob, quibus pura religio tradita crat, tam cupidè oblata idola arripiunt.Nec verô prorfus infeius fuit lacobifcd credibile cft nimis fuifle vxorium, vr fua indulgcntia peftem domi tacitus alcret. Et certc vna voce tam fcipfum, quàm rcliquos coarguit ac damnat, idolavocans aliènes deos. Vndecnim hoc diferimen, nifi quia feiebat vni Dco fe deberc elfe addidum? Tacita enim fubcft rclatio inter Dcum Abrahæ, amp;nbsp;alios omnes quos fibi mundus perperam fingebat : non quod in arbitrio Ab rahæ effet, ftatuere qiiifham verus effet Deus : fed quia illi fc Deus patefeccrat, nomen quo-que ab ipfo mutuari voluit. Ignauiam ergo fuam fatetur Iacob, quôd idola m domum fuam admiferir,quibusdiuinitusclaufàfueratianua. Namvbicunqucaffulgctvcri Dei cognitio.nc-ceffe eft quicquid prxter puram eius notitiâ fibi fabricât homines, procul faceffere. Sed quum vcl vxoris blanditiis fopitus fuerit Iacob, vel carnis incuria officium fuum facerc ncglexerit, nunemetu pcriculi expergifeitur, vt magis intentus fit ad Deumpurè eolendum. Sihocacci-dit fanôlo Patriarchæ,quanto magis in rebus profperis metuéda nobis eft praua carnis fccuri-tas’ Cæterùm fiquando talis obrcpfèrit torpor Se negleâ:us,faltcm excitent nos amp;nbsp;ftimulent pa ternx Dei caftigationcs, vt quicquid vitiorum defidia contradumerit, fèdulo purgemus. lam hic relucct immenfa Dei boni tas qui domum Iacob idolis pollutam,pro facrario tarnen habere dignatus eft. Quanuis cnim permixti ei effent idololatræ, imo vxor idololatriæmagiftra in eius finu dormirct, grata Dco femper fuerunt eius fâcrificia.Ncquc tarnen tam benigna Dei facilitas in danda venia,vcl culpam fanfti viri leuat, vcl nobis tarditatis occafio effe debet. Etfie-nim fupei ftitioncs non probabat Iacob, per ipfum tarnen non ftetit quominus fcnfim obrüc-rent putum Dei cultum. Nam ab vna R.acheleprofcda corruptela,iam longé vagari corpef^t. atque idem docent omnium ætatumexempla. Vix enim vnquam fie obtinet Dei veritas inter homines,quantumuîs ftrenuè in ea afferenda laborent pii dod:ores,quin aliquid fuperftitionum in vuigi parte refideat.Si accedit diffimula.tio, breui ferpit malum, donee totum corpus occuper. Tali fomento inualuit fuperftitionum côgcries,quæ hodic graffatur in Paparu.C^are prin cipiis acriter obftandum eft, ne vera religio, Paftorum defidia amp;nbsp;filentio peffum cat.
ddteuoiycrnunateue/hnienta. Exhortatioeftadexternam profeffionem poenitentiæ. Vultenim Iacob,vt domeftici, qui prius fepolluerant,mutatis vcftibusnouammunditicm tefteuiur. Bodem etiam confilio amp;fine,pcft confiatos aureos vitulos iuffus eft à Mofê populus ornatü fuum exuere. in co tantum diuerfa ratio fuir, quôd populus depofito ornatu fupplcx rcatum fuum lu-gubri amp;i fbrdido habitu confeffus eftiin domo autem Iacobmutatæ funt veftes,vt qui contami’ nati fuer3nt,quafi noui homines prodirent.finis tamc,vt dixi,fuit idc: vt hoc externo ritu different idololatræ quanta effet fcelcris fuiatrocitas. Etfi autem virtus interior cftrcfipilcentia, 3C federn in corde habet,cæremonia tarne hæcminimè fuperuacua fuit.fcimuscnim quàm frigide fibi difpliceant homines in peccatis, nifi multis ftimulis pungantur. Deinde hoc quoque inter-eft gloriæ Dei,vc rcatum fuum homines non modo intus reputct.fèd palàm etiâ ftmul teftentur. Summa igitur hæc eft, quanqu.â Deus nihil diferte m.idauerat de purgâda domo,quia tar^n al tare iufferaterigi Iacob vt purum Deo obfequium prxftaret,tollenda impedimenta curauezat-que hoc feciffc,quum ipfa neccft'itas ad quærendum Dei auxilium cum cogeret.
4 Ef dtdount lahamh. Quanquâ fatis morigeram domû habuit fanlt;âus vir.quodwmcn in abiieiendis idolis eius imperio tam facile omnes obrem perant,periculi metu fadum eflenon dubiro. Vndc etiam colligimus quantoperc nobis expédiât malis expcrgefieri. Scimusquam pertinax fit, ac rebellis fuperftitio. Si in ftatu pacato amp;nbsp;læto taie aliquid iuffiffet Iacob, maior pars do lofe occultaffet fua idola:quidam etiam forte contumaciter negaffent. nunc vrget tp os Dei manus,vt prompris animis ccleritcr refipifcant.Et probabilceft pro temporis circunl an-tia concionatum fuiffe Iacob deiuftoDei iudicio,vt metum illis incutcrct.Quodcnim luoct ip JÔ! mundari, pchnde eft aefi dixiffet,Halt;âenus fœdati fuiftis corâ Dominomunc quû tam clemcn-
-ocr page 263-J N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^7
eer nos refpcxcrit, cluitc fordes iftas,nc facicm eius rurfus à nobis auertant, Abfurdum tarnen vidctur quod lacob idoladefodcrit fiib qucrcii,ac non potins contriuerit.ac ignc confumpferic; qucmadmodumde viculis aureis legimusfccifTeMofcn,Se Ezcchiam delèrpcntcæneo.Neque cnitn truftrà locus exprimitur:fêd pcrftringitur infirmitas Iacob,quia in ftiturum tempus non fans prouidus fuerit. Et forte Deniinus nimiam prioris temporis conniuentiä Se mollitié virus eft, quod prudentia vel animo eum deftituit: cius tarnen obedientia,licet aliquid habuerit rc-fiduum vitii,Deo acceptafuit:quia feiebat hoc fando viro eife propofitum,idola è medio tollere,8e in fignum doeeftationis terra obruere. Inaures minime dubium eft fuifle fuperftitionis in-fignia,ficuti hodie in Papatu cernuntur innumeræ nugae,quibus impietas ft oftentat.
Î Efß«t terror Deißifer urbem. Nunc re ipft apparet no fruftrà promiftam à Deo ftlute fuif-ft fando viro,quando inter tot hoftilcs gladiosnon modo tutns,ftd ctiam quietus incedit.Exci dio Sichimitarum omnes vicini populi in odium familiæ vnius exarftrant, nullus tarnen ft ad vindiiäam commouet. Ratioexponitura Moft,quôd terror Dei ceciderit fuper cos,qui com-primeret violentos illorum impetus. Hine difeamus in manu Dei efte hominum corda,vt for-titudine inftruat qux per ie debilia funtiSe rurfus quoties vifum cft,emolliat ferrea duritie. Pati-tur quidem interdû multos euomerc fuperbiæ fuæ fpumas,quibus deinde ftiû præfidiû opponir: ftdmetufæpeeffœminatqui inftarleonuanimoficrant. ficvidemusgig.îtesiftos quicétiesvo-rare poterât fanâ:ûlacob,fubita formidinc percelli vt liquefcât.Proinde quoties furerc impios videmus innoftra pcrnicicm,nemetu concidât,8e defperationefrangantur corda noftra,veniat nobis in memoria hic Dei terror,quo facile domatur quantumuis furiofa totius mûdi audacia.
7 Eftedifiamitibialtère. lamdidûeft curoportueritfanftos Patres quocûqucvenirent,pro-priû ac diftindum à rcliquis gétibus habere altaremépe vt teftatum facerét fe nô colere promif-cuos deos,quibus tune pafTimaddidus crat mundus,fcd fibi peculiaré cfteDeû.Nam etfi animo colitur Deus, confcftio tame externa,fidei comes indiuidua eft. deinde quâtopere nobis vtile fit adminiculis ineitari ad Dei cultu,ncmqeft qui no cognofcat. Siquis obiiciat,nihil in fpecie di-uerfum apparuiffe:rcfpondco,hoc fuifTe non paruu difcrimcn : quod quu alii diis incognitis te-nierc, St zelo inconfiderato airaria extruerent, lacob femper Dei verbo fe aftrinxit. Atqui nullum eft legitimum altare, nifi verbo cóftcratum. ncc vero alia nota excclluit cultus lacob, nifi quod nihiltentauit præter Dei mandatû.Quôd loco nomen imponit Deus Bethel,vidctur quidem eftenimis craftum:amp; tarnen hoc quoqueelogio laudatur fanäi viri fidcs,idquc iureiquado quide fe intra fines diuinitus præfcriptos continet.StuIti funt Papiftæ,dura ex bruta propemo-dû inodeftia laudem humilitatis affedant.Fidci verb humilitas laudabilis,dum fapere non appe tirplufquam Dominuspermittat. Sicutiautéquûadnos defeendit,quodammodo feextenuat amp;nbsp;balbutit nobifcu,ita ctia nos feed balbutirc vult. A tque hoc eft verè fapere,vbi Deû amplccii-’^ur,prout ft ad modulum noftru accómodat.In hunc modû lacob no argute di/putat de eifen tia Dei,fed oraculo percepto familiärem fibi Dcum facit.Quia autem fenfus fuos ad rcuela-tionem dirigit,grata,vt dixi, balbuties ha;c,8t fimplicitas Deo cft.Porro quanquam hodie cla-rior illuxit Dei notitia,quia tarnen Deus in Euangclio quoquenutricis pcrionam ftifcipit,difta mus mentes noftras fubiiccrcitantùm meminerimus cum defeendere ad nos, vt furfum nos at-tollat. Ncqiic enim terreno more idco loquitur vt nos à cælo arceat, ftd potius vt hoc vchiculo nos fubicuct. Interim tenenda eft régula,quoniam ex cxlefti oraculo impofitum fuit altari nomen,verum amp;nbsp;rite difpofitum fuifte ædificium fidci.nam vbi non perfonat viua Dei vox,quic-quid pomparum ingcritur,inanibus Ipcdris fimilc eftificuti in Papatu nihil cernerc licet præter ycficas vento refertas. Addc quod lacob continuum fidci fuæ tenorem oftendit,cx quo Deus fc illi manifeftarccœperat : quia hoc fibi proponit, quod Angeli apparuerint. Nam quum pluralis fit verbi numerus,de Angelis libehtcr interpretor.neque hoc fuperiori dodrinæ contrarium cft.etfi cnim confpicua illi tunc fuit Dei maieftas quatenus capcre potcrat,nó abs rc tarnen Angelos cómcmoratMofts,quos vidit lacob afeendere St defccdere per ftalæ gradus.Ncque cnim fccus tiic intuitus eft Dei gloria in Angclis,quam Solis fpledor per radios ad nos vftjue manat.
8 ït mortua efl Deborah. Hîc breuis inferitur narratio mortis Deboræ, quam colligere licet fanftam fuifte matronam,amp; quam domus lacob non ftcus ac matrem venerata eft. nam ftpul-tam fuifte raro cum honore, amp;nbsp;luftu non vulgari,teftatur perpetuum loci nomen. Paulo póft narrabitur mors amp;nbsp;ftpultura Rachelis ; nullum tarnen ad pofteros ludus fignum fuifte tranf miftum dicct Mofts. ergo auiæ loco ab omnibus fuifte habita probabilc eft. Sed quxritur, quo-modo tunc fuerit in contubernio lacob, qui nondum ad patrem perucncrat : ætas autem anus dccrepitæ ad longinquam profeâionem minime crat idonca. Diuinant quidam interpretes miftam fuifte à Rebecca inoccurfumfilii lacob. fed non video quid habeat coloris eorum con ieâura.Nec tamchabeo quicquamccrti,quodaffcram:nifi forte quod in gratiam alumnæ iam q.iiii.
Cap.XXXV.248 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
àpucro dilcxit îacob:amp; quumcxi!iicaufamfcirct,pietatis ftudioipiiim fequuta fit.Moles cer-tc non fruftr.à tam infigni elogio célébrât eins mortem.
vifus ci fucrat Dcus,quum in Mefopotamiam concederet. I Acrca variis mod)S,prout vfus tide
ratjteftatus fucrat Deus fc illi vbique per totam peregrinationem adefte: fed niiceum in locum
rcducitur, vbi illuftrius, magifque mcmorabile oraculum illi datum fuerat, vt nouam deinre-
gro fidci confirmatione accipiat. Benedidio Dei hoc loco nihil aliud qu.àm promiftio eft. nam
fleuri bona precantur homines alii aliis,ita Deus perfeftæ fœlicitatis fe fore authorcm dentin-
tiat.Porro nihil tunc nouum atidiuit Iacob,fed eadem illi repetita eft promiftio,vt poftliminio
in patriam rcuerfus,collcfto nouo fidci vigore,animofius reliquum vitæ curfum conficeret.
• IO Honuoatbiturwmen tuitmultrd. Quis fithorum verborumftnfus,ante diximus.Nequcc-nim abolctur prius noinc, fed præfertur altcrius dignitas quod poftea illi inditum eft. lacob c-nim ab vtero vocatus fuerat,quod fortis fuiftet cum fratre luiftator.Ifracl autem poftea vocatus eft,quod cum Deo antagonifta congrefius,vilt;ftoriam obtinuit. non quod propria virtute præ-ualueritCnam animum,amp; vircs,amp; arma .1 folo Deo mutuatus eft)fed quia gratuito ifto hono* re Dominus ipfum ornare voluit. Facit igitur comparatio vt nomen lacob obfeurum fit, i-gnobilc præ nomine Ifracl.Quidam fubaudiunt,Non tanttim vocaberis lacob, ftd fimul adde- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j
tur cognomen Ifracl. fed altera expofitio mihi fimplicior videtur, quod vetus nomen minus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!
in fe fplendoris Habens,fccundo cefiTuru fit. Q^od Auguftinus affert,fpeciofum eft magis quàm folidum,præftntis vitæ intuitu vocatum fuific lacob : nomen vero Ifrael ad futurâ vitam fpe-darc. Mancat ergo illud fixum,duplex nomen inditum fuifie fando viro,quorum pofterius Ion gè excelluir. Videmus enim vt Prophetæ vtrunque fæpe coniungant, gratiæ Dei conftantiani ab initio vfquead finem notantes.
II ßitii oeM omnipotent. Fortitudinem fuam hoc loco,vt alibi,cómcndat Deus,quo ccr-tiusin cius fidem rccumbat Iacob. Deinde fadurum fc promittit vt creftat Iacob, S: augefcat non modo in gentem vnam,ftd in congregationem Gcntium.Quum Gentis meminit,non du-bium eft quin fignificct adeo numerofam fore eins fobolcm, vt magni vnius populi corpus, Sf nomen efficiat.Sed quod de Getibus {cquitur,videri poftet abftirdum. Nam fi ad Gentes refer-re placeat, quæ gratuita adopcione infitæ funt in genus Abrahæ : impropria erit loqutitio. fi verb de naturalibus filiis intelligas,maledidio potius erit,quam gratia, feindi Ecclcfiam in plures populos,cuius faltis vnirateconftat.Mihi verb vtranquegratiam videtur complexusfuifleDn minus his verbis. Nam quum fub lofue diftindus fuit popultis in tribus, quafi in totidem pO' pulos propagatum fuit Abrahæ lemen : neque tarnen eo modo diuifum fuit corpus, ideo voca-tiir Gentium congrcgatio,qubd in illadiftindione vigerct tarnen facra vnitas. Hoc quoquead Gentes non male extenditur, quæ quû prius difperfæ forent,in vnam congrcgationc fidei vinculo colledæ funt. Etfi autem fecundum carnem non fuerunt ex Iacob progcnitæ,quia tarnen fides noua illis fuit nafeendi origo: foedus autem falutis, quodfpiritualis genituræ fernen eft a Iacob defluxitimcritb fideles omnes in cius filiis cenfentur, fccüdum illud, Patrem multarum gentium conftitui te. itre^tèlnMbittuisegredientur. Hocproprièmeoiudicio,adDauidcm,c-iûfquc poftcros referti debet.Nam regnum Saulis Deo probatum non fuir,idcóquc non fuit fta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,
bile.regnfi verb Ifracl nihil quàm corruptela fuit legitimi regni. Fateor quidcm interdum nu-merari inter Dci beneficia,quæex malo principio orta funt. ftd quia hic mera amp;nbsp;liquida Dei bcncdidiorefertur,delolis Dauidisfucccftoribuslibcntcrintelligo. Tandem Iacob conftituf tur terræ Dominus, tanquamaui fui Abrahæ amp;nbsp;patris Ifaac vnicus hæres. Clare cnim abdi- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;।
cat Dominus Elau à fanda familia, quum ad folos poftcros Iacob hærcditario iure tnrnftertur terræ dominium.
ij Ltafcendit abeo Deiis. Aftenfus hic Defanalogiä habet cum defeenfu. Deus cnim qui cx-lum amp;terram implct,locii non mutando,defcendcre tarnen ad nos dicitur quotics aliquod prx-lêntiæ fuæ fymbolum exhibet,quod paruitati noftræ relpondeat. Afcendit ergo .à Iacob, quum difparuit ab eius oculis, vel finem habuit vifio. Atque hac loquendi forma Deus verbi fui pre- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1
tium nobis commendat, qubd fcilicct gratiæ fuæ teftimonio nobis propinquus fit. nam quia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,
inter nos,amp; cxleftem eius gloriam longa eft diftantia,ipfe per verbum ad nos defcendit.Hoc vc rb demum in Chrifti perfbna lolide impletum fuit, qui fuo in cxlum afcenfii fidem noftrâ ita extulit,vt femper tarnen nobi/cum Spiritus fui vinutehabiter.
14 i.tfintuitïahacDb/httudm. Quanquam fieri poteftvt in memoriam fecundxvifionisrur-fus ficrum monumentum erexcrit, eorum tarnen fententiæ facile fubferibo, qui referri put^t quod prius geftu fuerat. Quafi diccrctMofcs, illud efte vetus Dei tcmplum,in quo libamcn fu-
-ocr page 265-IN G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;24;
Herat Iacob, neque cnim eo venire iulTus erat habitandi caufa, fed vt recentior loci conipcótus veteris oraculi fidem renouaret,ac melius fanciret.A libi legimus extruftafuifle à fanftis Patri-busaltaria,vbidiutiusmancrcinanimohabcbant : fed alia, tunc fuit namquum folennc votutnin Bethel nuncupaflet lacob, fi fofpes redudus fuiflet à Dominoaiuncgratiarum adio ab co cxigitur,poftquam reus vo»fadus cft,vt confirmatus alio tranfeat.
16 Ef frofiétißint de tiethel. Vidimus quantum doloris vulnus attulerit fàndo Iacob raptus filix,quantum terroris incuflerit crudele facinus duorum filiorum.Nunc texentur varix cru-cesjquibus fubinde per totam fenedutem duriter aftlidus fuit, donee in AEgyptum profedus, nouam Ixtitiam concepit ex confpedu filii loIeph.Scd ilia quoque fuit grauilfima tétatio,.à ter ra promilTa exulare vfque ad mortcm.Nunc defcribitur mors diledx vxoris, quam paulo poft ftquetur inceftus coitus primogeniti cd vxoreBilhah. Paulo póft Ifaac pater illi moritur. dein de eripiturfilius lofeph,quern putat .à fera beftia laniatum. Dum perpetuo ludu propemodum tabefcit,cxoritur fames, vt vidum pctere cogatur ex AEgypto.Illicretinetur in vinculis alter filius, donee etiam priuctur ftio Beniamin, quern vnicè charum non ftcus à fe dimifit, quàm fi auulfa illi effent fua vifccra. Videmus itaque quàm afpera militia, amp;nbsp;continuo malorum tenorc affuefadus ad fpem melioris vitæ fuerit. Quod autem i tineris laffitudine priufquam adhofpi-tium pertingerent,ex partu mortuaeft Rachel,hxcdolori augendo non parua acceffio fuit.Cx-terùm quôdorbatus fuitvxore dilediffima, probabileeft ideo contigiffe, quia Dominus amo-ris intemperantiam corrigere voluit. Learn Spiritus findus ignominia non notât, quum fan-d:a effet mulier,maiorîque virtute prædifa:Rachelis tamé venuftas pluris erat apud lacob.Hoc vitium in fando viro amara medicina purgatumeft, quum illi ablata eft vxor.ac fæpe Dominus Fideles ita fpoliat donis fuis, vt peruerfum eorum abufum caftiget. Audacius quidem im-piidona Dei profanant:fi diutius conniuct Deus,grauior ex eius tolcrdtiaipfos manet condem natio.Suis veró peccandi materiam tollens,ipforum faluti confulit.Quifquisergodiuturnum donorum Dei vfum expetit,difcat illis non abuti,fcd pure amp;nbsp;fobric frui.
«7 Dtxit ei ob/ktrix. Scimus veteres fobolis valdcfuiffccupidos,ac prxfertim mafcuIæ.Quôd ergo Rachel hoe cófolationis genus non admittit,hinc colligimus dolore fuiffe penitus oppref fain.Ergointer cruciatus mortua eft, nihilaliud qu.am triftempartum, amp;nbsp;dolores fuos cogitas, ex quo fenfu nomen imponit filio: quod tarnen vitium poftea correxit lacob- Nominis enim nautatio fatis oftendit,iudicio eius damnatum fuiffe mœro ris exceffum in vxorc,qux filio fini-
ac probrofam not.ï inulferat. nam ingratitudine non caret triftitia,quæ fènfus noftros i-occupât in rebus aducrfis,vt nos Dei beneficia nó exhilarent,vel faltcm aliquid afpergant dul cedinisad dolorem mitigandum. Additur deinde fcpultura,cuiu$ tantaapud fandos Patres vi-gerenon po tuit religio, nifi oh fpem futurx refurredionis. Quotics ergo legimus de fepeliédis naortuis fuis,quafi de raro aliquo officio,fuiffe folicitos: veniat nobis in mentem finis illcquem dixi. nequecnim ludicra fuit exremonia, fed viuum futurx refurredionis fymbolum. Fateor quidem profanos ac dégénérés homines paffim tune in mundo impenfam opcram fêpeliendis mortuis temerc dcdiffe,tâtùm ad inane ludus fblatium.Sed quâquâ illi à vera origine in craffos errores dilapfi crant:fecit tamê Dominus,vt integer apud fuos ritus hic mancret.quin ctiam a-pud incredulos teftinaoniü extare voluit,quo incxcufabilcs femel reddatur. Nam quu fine ma-giftroingenitus fuerit omnibus hic affedus,vtmortuos fepelire vnu effet ex pietatis officiis,cla rè hoe illis didauit natura,corpus hominis ad immortalitatem effe códitum : idcóque fic conci-dcre in morte,vt non prorfus intereat.Statua,vel monumétum eodem fpcdauit. Nullam areem oxtruxit,quxinfigne effet glorixfux apud pofteros: fcpulchri veromemoriâerigerecurx ha-buit,quxomnibusfcculisteftiseffet fecundx vitxmagis fuiffeaddidum. amp;Dei prouidentia fhperftcs durauit hxc admonitio,donec ex AEgypto rcuerfus eft populus.
»» Ef cBncubuit citm Bilhah. Triftis nunc, imó tragica hiftoria refertur de inceftuofb concu-bitu Ruben cum nouerca. Vocat quidem Mofes Bilham concubinam lacób: fedquanquam nó cóucncrat in manu viri, vt effet mater familias ac bonorum fócia, tarnen quoad thorum légitima erat vxor,qucadmodû ante vidimus. Siquis extraneus fândi viri vxorcm ftuprafret,affcdus fuiffet magno probro-.fed loge atrocius fuit,tanta cotumeliam à proprio filio pati.Qmilc vero, amp;nbsp;qu.àm deteftabilc probrum, quod duarii tribuum mater non modo fè adulterio contaminât, fed etiam inccftu?Q^d flagitium fic à natura abhorrct,vt ne inter Getes quidem tolerabile vn qua habitum fuerit. Et certè miroSatanx artificio penetrauit tlt;âta obfcœnitas in fandam domii, vt irrita vidcri poffet Deielcdio.Qmbufcunqj poteftmodis Deigrat iâineledis peruertere Satan conatunid quum efficere nequit,eam vel infamat,vel faltem obfcurat.Hincfit vt turpia fx-pc exempla in Ecclcfiam obrcpant.Et Dominus hoc modo huntiliari fuos patitur,vt fibi atten tins caucar,vt magis fnlicitè inuigiicntad prcccs,difc.intq,ab cius mifcricordia in totti pendcre.
-ocr page 266-Cap.X XXVI. 2ÇO
COMMENT.
Mofés tantum refert, Iacob de federe hoc fadum eße certiorcm: dolorem vcrôciusfubtietf, nó quodfucrit (neque enim tam erat ftupidus, vt dolorem fuum non (entiret) lèd quia pro rei grauitatcexprimi nó potuit mœror.Nam hïcprorlus videtur fpedalTe MoCes quodpi' dor ille in Iphigeniæ immolationc fecit,qui patris facie vclauit,quum lugétis vultum non pol-fèt fatis exprimere.Præter æternum familiæ dedecus crant aiia, qua: fandi viri pedus tranlïigc rét.Rimmaeius foelicitas erat in lobolc, vndectiam toti mundo prodituracrat lalus.quumiam duo fuiffenc perfidi amp;nbsp;fanguinarii latroncs, nunc primogenitus fcelere vtrunque fuperat. Sed hinc illuftrior apparuit gratuita Dei eicdio, quia filios lacob nó ex dignitaw prxtulit toti mu* do:deinde quód quum ram foedè lapfi effent,firmanihilominus amp;nbsp;efficax ftetit. Talibusexem-plismoniti, difcamus nos contra horrenda fcandalamunire, quibus Satan turbarenos ftudet. Accommoder etiam hoe quifque ad priuatam fidei fux cófblationem.ira enim labuntur inter-dumetiam boni,quafi ;i gratia exciderint. tales ruinas ftatimexcipiat defperatio neceffeeft, ni-fi Dominus ex oppofiro fpcm veniæ oftendat. Infigne hïc fpcculum proponitur in Ruben,qui poft extremum facinus, gradü ramen Patriarchæ in Ecclefia rctinuit.quanquâ fimul manendu eft fub timoris amp;nbsp;vigilantix cuftodia,ne incautos opprimât tcntatio,atque ita circunueniant Satanæ infidiæ. Nequeenim fœdæ libidini patronum dare voluit Spiritus fandus, vt in cócu-bitus inceftuofbs quifque ruat:fcd potius in perfonahonorificahuius fceleris turpitudinem tra-duxitjVt inde magis folicitc omnes abhorreant. Hic locus etiam Nouati errorem refcllit. Probe cdodus(,erat Ruben: fymbolum Diuini foederis à prima infantia in carne fua gcftabat,imó regenitus erat Dei Spiritu. videmus quale fucrit præcipitiû.vnde credus eft incrcdibili Dei mi fèricordia.Non eft igitur cur lapfis fpem venix prxcidantNouatiani,amp; fimilcs phrenetici:quia non leuis Chrifto fit iniuria,fi ab eius aducntu magis reftridam effe putamus Dei gratiam. fiternnt^lü lahaah duodedm. Recenfet Mofes iterum filios lacob continuafèrie.pnmus intereos ponitur Rubé non honoris caufà,fed vt maiore probro oncretur. nam quo maiori quifque honore ornatus eft à Domino,co grauiorem fuftinet culpam,dum Satanæ poftca fe mancipasjlo-cum fuum dcfcrit. Videturautemcatalogumhunctexerc Mofes antemortem Ifâac, vtdifccr-nat progeniem lacob ab Idumæis,quorummentio fier proximo capite. Nam morte Ifaac fons fandi generis quafi in duos fluuios feorfum fuit didudus: fed quia Dei adoptio in altera tanti5 parte fe continuit.ncceffc fuit alterum genus ab altero diftingui.
18 Ltftfernntdiei ïfhdc. Mors Ißac non narratur fuo ordine,vt mox patebit ex contextu. fed alibi vidimus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mofi familiare effe. Cæterùm quum dicitur mertuu!
ac plenw tf/ew«,fcnfus eft, cxpleto vitæ curfu defundum effematura morte, itaque hoe ad Dei benedidionem pertinet.Quanqua verba iftanon modo ad temporis fpatium, fed fimul ad fandi viri affedum refero, quód fcilicet Ifaac vitæ fatur, libenter amp;nbsp;placidé concefferit è mundo. quofdamenim fenes dccrepitos cernerelicet, qui tarnen non minus vitæ cupidi funt, quàm in flore ætatisiS: quum fint filicernia, mortem nihilominus exhorrent. Qu.iquam ergo inter Dei benedidiones cenfetur longa vita,non tarnen fufticit anno rum numerum fupputare,nifi homi nes fè diu vixiffe fèntiant:Deiquc gratia amp;nbsp;ætate fua content!, ad migrandû fe eóparent. Porto vt animi compofiti fint ad talem moderationem,fenes fibi bene confeios effc oportet,vt nó réfugiant Dei confpedum.nam malaconfcicntiaimpios terroreperfcquitur,amp;cxagitat.Adiun-git etiam Mofes fepultumfuiffe Ifaac à duobus filiis.Nam quia tunc minus dare tcftatacratrc furredio.S: cius primitiæ nondum apparucrant, eo diligctius exerceri decuir fandos Patres in externis cæremoniis.vt ita fpcdaculum inreritus in morte corrigerent.Qupd autem Efau prio-rem obtinet locum,hinc rurfus docemur frudum paternæ benedidionis non fuiffepcrccptum à lacob in hac vita, nam qui iure primogenitus erat, altcri adhuc fubiicitur poft morte patris.
Cap. X X X V I.
J iftæ funt generationes Hefau,hic eft Edom.
2 IZL Hefau accepit vxores fuas è filiabus Chenaan,Hadah filiam Elon Hitjæi, amp;nbsp;Aholibamah filiam Hanahfiliam Sibhon Hiuuæi,
J Et Bofmath filiam Ifmael fororem Nebaioth.
4 Et peperit Hadafi ipfi Hefau Eliphaz:amp; Bofmath pcpcrit Rehuel,
Î Et Aholibamah peperit Iehus,amp; lahalam, amp;nbsp;Corah. ifti filii Hefau qui nati funt ci in terra Chenaan.
é Et accepit Hefau vxores fuas,amp; filios fuos,amp; filias fuas, amp;nbsp;omnes animas domus fuæ,amp; pecudes fuas,amp; omnia iumeta fua, amp;nbsp;omnem acquifitionem foam qua acquifierat in terra Chenaan; amp;nbsp;iuit ad nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terra à facie lahacob fratris fui.
-ocr page 267-IN GENE S.
7 Erat ehim fubftantia corum multa, ita vt non quirct habitare pariter:amp;non poterat terra peregrinationum eorum ferre cos,propter fubftantiam eorum.
8 Et habitauit Helaii in monte Sehir:Hclau eft Edom.
9 Et iftæ funt gcnerationes Hefau patris Edom in monte Seit.
10 Ifta funt no mina filiorum Hefau:Eliphaz f lius Hadah vxoris Hefau, RehucI fili us Bofmath^xoris Hefau.
II Et fuerunt filii Eliphaz,Theman,Omar,Sephó, amp;Gahatham,amp;Cenaz.
« Et Thimnahfuitconcubina Eliphazfilio Hefau , Ôc peperitipfiEliphazHa-malec.ifti filii Hadah vxoris Hefau.
B Etifti funt filii Rehuel: Nahath,amp; Zerah, Sammah,amp; Mizzah. ifti funt filii Bolmath vxoris Hefau.
H Et ifti fuerunt filii Aholibamah fili æ Hanâh filiæ Sibhdn vxoris Hefau ;amp; pc-perit ipfi Hefau,lehujflf Iahalam,amp; Corah.
'Î Ifti duces filioru Hefau. Filii Eliphaz primogcniti Hefau,duxThcman, dux Omar,dux Sephó,dux Cenaz,
Duc Córah,dux Gahathâm, dux Hamaléc.ifti funt duces Eliphaz in terra E-dom.ifti funt filii Hadah.
17 Et ifti funt filii Rehuel filii Hefau, duxNahath,dux Zerah,dux Sammah,dux Mizzah; ifti fût ducesRchucl in terraEdomiifti funt filiiBofinath vxorisHcfau.
18 Et ifti funt filii Aholibamah vxoris Hefau, dux Ichus,dux lahalam, dux Corah .ifti funt duces Aholibamah filiæ Hanah vxoris Hefau.
19 Ifti funt filii Hefau,amp; ifti duces eorum:ipfe eft Edom.
Î0 Ifti fût filii Sehir Horæi habitatores terra: : Lotan,amp; Sobal,5f Sibhón,amp; Hanah.
Et Difón,5tEfcr,Sf Difan. Ifti ducesHoræorûfiliorû Sehir in terraEdom, Etfucruntfilii Lotan,Hori,amp;Hcmam:amp;foror Lotan,Thimnah.
Et iftifunt filii Sobâl;Haluan,amp;Manâhath,amp;Hebâl,Scphô,amp;Onâm.
»4 E t ifti funt filii Sibhon : Aiâh amp;nbsp;Hanâh. hic eft Hanâh qui inuenit mulos in deferto,quum pafeeret a fi nos Sibhon patris fui.
Et ifti lunt filii Hanâh:DiIbn,ôtAholibâmâhfilia Hanâh.
Et ifti filii C)if£n..Hlt;.mdân,6£Efbân,amp;Ithrân,amp;Chcrân.
VJ Ifti funt filii Efer:Bilhân,amp;Zahauân,amp;Hacân.
î3 Ifti funt filii Difân:Hus,amp;Arân.
I fti funt duces Horæorum,dux Lotân,dux Sobâl,dux Sibhôn,dux Hanâh, JO Dux Difon, dux Efer,dux Difân. ifti funt duces Horæorû in ducibus eorum in terra Sehir.
ji Et ifti funt reges qui regnaucrunt in terra Eddm, antcquam regnaret rex fu-per filios Ifrael.
Et regnàuit in Edom, Bélah fi lius Behor: nomen ciuitatis cius Dinhâbah. jj Et mortuus eft Bélah, amp;nbsp;regnàuit pro eo lobâb filius Zérah de Bofrâh. Î4 Etmortuuseft Iobâb,amp;regnàuitproeo Huflamcterra Auftrali.
Jî Et mortuus eft Huffâm , amp;nbsp;regnàuit pro co Hadâd filius Bedâd qui pcrcuftlt Midiân in agroMoâb:5t nomen ciuitatis cius Hauith.
Etmortuuscft Hadâd,amp; regnàuit pro eoSamlâh de Mafrecâh. îj Et mortuus eft Samlâh,amp; regnàuit pro co Saul de Rehobóth fluminis. 58 Et mortuus eft Saul,amp; regnàuit pro eo Bahal-l^nan filius Hachbor.
-ocr page 268-|
Cap.XXXVI. 2SO |
COMMENT. |
39 Et mortuus eft Bahai- hanân filius Hachbor,amp; rcgnauit pro eo Hadar: amp;nbsp;nomen ciuitatiseius Pahumomcn autem vxoris eins Mchetabclfilia Hatred filiæ Me-zahab.
40 Etifta flint nomina ducum HefaU,per familia»ftias,pcrloca fua, fccundum nominafua: duxThimnah, duxHaluahjdux letheth,
4* nbsp;nbsp;Dux Aholibamahjdux Elahjdux Pinon, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*
42 Dux CenaZjducThcmaiijdux Mibfâr,
43 Dux MagdicljduxHiram.iftifunt duces Edómpcrhabitationesfuas,in terra hæreditatisipforum.ipfe eft Hefau pater Edom.
( Ef fitM ^nerdtiones ifiu. Quanqüâ extraneus ab Eccicfia fuerit Elau coram Dco:quia tameri ipie qiioquc tcporali benediélione afperfus eft, vt filius Ifaac,hæc ratio eft cur Mofes cc-lehret ipfius genus,amp; fatis longii catalogumgcntis ab co progenita: conlcribat. Eft tarnen hoc clogium inftar honorific^ fcpulturæ. Tametfi enim præccllat Efau cum fuis pofteris, hæc tarnen dignitas bullæ fimilis eft,quia fub figura mundi comprehcnditur,quæ cito pcrit.Qucmad modum ergo prius didum fuit de aliis profanis gentibus, ita nunc extollitur Efau in fublimc tbeatrum.Scd quia nullus eft diuturnus ftatus extra regnum Dei, cuanidus eft qui illi tribuitur fplcndor,amp; quafi fubdudo aulæOjdifpcrit tota ilia pompa. Teftari quidem voluit Spiritus faii-ôus non inane fuifie vaticinium quod protulerat Ifaac: fed fimul accius effedum oftedit, quafi oppofito velo,ad confiderandum genus lacob oculos noftros conuertit.Iam licet ex tribus con iugiis liberos fuftulcrit Efau,in quibus poftea enituit Deibcncdid:io,non tarnen ideo probatur polygamia.nec excufatur impura hominis libido: fed in co magis admiranda eft Dei bonitas, lt;jua: malis principiis pratter naturx ordinem bonum exitum dedit.
6 l-tiiMddaliam terrant.ißidf lahäoJ). Non intclligit Mofes cófulto profedum fuifie Efau vt fratri cederct.nam vt fuperbus erat,amp; fcrox,nûqu.î pafius effet vidcri inferior.Scd Mofes, poft-habito cófilio Efau,arcanam Dei prouidentiam commcdat,qua cxpulfus illc in exilium fuit,vt vacua maneret terræ poffeffio vni lacob.Præfêntis vtilitatis ftudio conceffit Efâu in montem Seir,ficut alibi didumeft.Nihil minus habet prGpofitum,quàmfratri ccnfulcrc: fed Deus cx-cum hominem manu fua direxit,ne locum occuparct in terra quam fciuo fuo dcftinauerat.Ita fæpc accidit,vt prxtcr animi fententiam profipf irnpii cledis Dei fihis:?; dum præfcntibus co-raodis inbiat prxeeps corum cupiditas,ætcrnâ corum falutem prcmoucant,quGs alicqui cupe-rent perditos.Difcamus igitur ex præfènti loco ta in rebus fortuitis,vt Ioquûtur,quàm in pra-uis hominum confjliis occultam Dei prouidentiam, quæ omncscucntus in fincm à fèprafixû conuerrit, fidei oculis fpeculari. Nam quum cgrefiiis fit Efau, vt fcorfum extra patris dernum comrnodius ageret,abiiiTcdicituràfaciefratris fuizquia Dominus itaftatuerat.Diciturautcin indefiniteabiiffcin terram,quia incertus confilii doraicilium in variis locis quxfiuit,donee o-blatus eft mons Scir,qt{cmadmodumGallicc dicitur,i/ƒ^neßaUi a ßgt;n adnenture.
9 Ef iß^eßtnt^ncrationes ùefaupatris zdom. Quanquäbinominis fuit Efâu,hoc tarnen loco fccu-dum nomen refertur ad pofteros qui vocati funt Idumæi. Nam vt apparent quid ci Dominus in gratiam patris Ifâac cotulerit, eum difênè appellat Mofes pattern Celebris S: famofi populi. Et certehoe non parum ad réinterfuit, vim S: complcmentu vaticinii perfpiccre in progcnic Efau.St'enhrt tam potêtcr viguit Dei promiifio erga hominc extrancii,quato fc potetius cxcre t crgafilio5’,quoru propria eft adoptio,amp; proinde gratia? hæreditas-Obfcurus homo crat Efau.amp;r in ilia regione hofpes. Vnde ergo fit vt répété exeo emergat Reguli, amp;nbsp;magnum populi corpus ftorcat,nifi quiahenedidiocx orc Ifiacprofcda,cffedu ipfbrata fuittNcquc cnim abfqucxinu lo in fblitudiric rcgnauit Efau,quum montem Scir prius incolcret no ignobilis populus. Natn ideo refert Mofesjprius ftrenuos fuiffehomincs qui habitarctin terra illa:vtnouo aducnætan-tampotenttim acquircrc non facile fucrit,nifidiuinitus effet adiutus.
14 KiceßAnaquiinifenittnulof. Mulorü fbbolcsadulterinaeftex admiffuracquiamp;afin.T.Eiu$ authóré Mofes dicit fuifie Ana. Porro hoc in laude induftrix no pono. ncquccnim Dominus fruftra animalium genera initio diftinxit.Scd quia filios fCculi vtplurimum folicitat carnis va hitas.vtingcniu ad res fupcruacuas appliccnr, prxpoftcrumhoc ftudiumnotauit Mofes tn A-na,cui non fatis fuit copiam habere animalium,nifi ex prodigiofo coitu dcgcncrcs foetus .tecer-feret. Addequod hinc cognbfeimus plus cfic temperantix in brutis animalibusad fequendam naturx legem,quam in hominibusqui vitiofis mixturas cxcogitant.
31 quiregtiduerutit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mcmotia tcncndfi.eft quod paulo ante diximus,fubitocxccl-
lere rcprobos,vt ftatim cócidat,fitdthcrba tedorü qux radice caret, præcocéliabct vigoré, fed
-ocr page 269-IN GENES.
citius arcfck.Duobus fîliisîûac promifla fucrat hæcdignitas,quôd oriûdi cflcnt ab ipfis Reges.
priores incipiunt regnarc Idumæi.ita videtur detcrioreflTelfraelisconditto.Scdtandem fucceC-fus temporis docuit quanto melius fit humi rcptando, ajtas agere radices, quàm præpoftcram cxcellentiammoniento acquircrc quæ ftatimeuancfcat.Non eft ergo cur filiis feculi cclcres læ titia: progreffus inuidcant Fideles,Sum ipfi lente pergunt:quia longe pluris eft ftabilis ilia foeli-citas,quam Dominus ipfis promittit,ficuti habetur in Plalmo,Filii filiorum habitabuntiamp; eoru Pftd.Mt,d.ï9 hærcditas perpétua cnt^
Cap. XX XV H.
I Cthabitauit laliacob in terra peregrinationum patris fui,in terraChenaan.
I Iftæ hint generationes lahacoh. lofeph filius feptemdecim annorum pa fccbat cum fratribus fuis pecudes,amp; erat puer cum filiisBilhah,amp; cum filiis Zil pah vxorum patris fiii.St retulit lofephobloquutione corum mala patri corû.
î Et Ifraéldiîigcbat lofephpræ cundis filiis fuis, quiafilius fenedutis eratci: Ôtfecerat ci tunicam multicolorem.
4 Etviderunt fratresciusquodeumdiligeret pater corum præ cundis fratri-btis cius,amp; odio habebant eum ,amp;non poterant alloqui cum pacificé.
Somniauit autem loféph fomnium,amp;' nuntiauitfratribusfuis,amp; addiderunt amplius odio habere cum.
Et dixit ad eos,Audite quæfo fomnium hoc quod fomniaui.
7 Ecee enim ligabamus manipulos in medio agri : amp;nbsp;ecce furrexit manipulus meus, amp;nbsp;ctiam ftabat: amp;nbsp;ecce circundabant manipuli veftri, amp;nbsp;incuruabant fe manipulo meo.
S Etdixcrûtci fratres eins, Numregnadofegnabisfupcrnosî num dominâdo dominaberis nobis’St addiderunt adhuc odio habere eum propter fomnium e-ius,amp; propter verba eins.
9 Et fomniauit adhucfomnium altcrum, narrauitillud fratribus fuis, amp;nbsp;dixit,Ecce lomniaui fomnium adhuc;amp; ecce fol,amp; luna,amp; vndecim ftellæ incur uabantfemihi.
10 Et narrauit patri fuo,amp;fratribus fuis:amp;incrcpauit eum pater eius,amp;dixit ci, Qnid eft hoc fomnium quod fomniaftie num veniedo veniemus cgo,amp; mater tua,amp; fratres tui vt incuruemus nos tibi ad terram?
II nbsp;Et inuidcruntei fratres eius{amp; pater eiusobferuabat rem.
12 nbsp;Etprofedi funt fratres eius vt pafcerentpecudes patris fui inSechern.
ij Et dixit Ifrael ad Ioféph,Nónnc fratres tui pafeuntin Sccheme vcni,amp;mittâ te ad eos.Et dixit ei,Ecce adfum.
14 Et aitei,Vadc nunc, vide incolumitatem fratrum tuorum, amp;nbsp;incolumitatc pccorum,amp; refer mihi rem.amp;mifit eum ex vallc Hcbrón,amp; venit in Sechem.
1Ç Et inuenit eum vir,amp;ecce errabat in agro.interrogauit autem eum vir ille,di ccndo,Quid quærisî
Et dixit,Fratrcs meos ego quæro,nuntiaobfecro mihi vbi ipfi pafcant.
17 Et dixit vir illc,Profeófi funthinc. audiui cnim cos dicentes,Eamus in Dothan. Et perrexit lofeph poft fratres fuos,amp;inuenit cos in Dothan.,
18 Et viderunt eum è longinquo. amp;nbsp;antequam appropinquarct eis,machinati funt contra eum vtintcrimerent cum.
»9 Et dicebat alter alteri,Ecce magifter ille fomniorum venit.
20 Nuncigitur vcnite,amp;occidamusillu, proiiciamus cum in vnac cifternis:
amp; dicemus,Beftia mala dcuorauit eum: amp;nbsp;videbimus quid erunt fomnia eius.
-ocr page 270-Cap.XXXVILîÇ4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
21 EtaüäiuitReubcjamp;cripuit eum è manu corû,amp; JixitjNcpcrcutiamuscum ranima.
22 • Et dixit adcosRcubén,NcefFundatis{ânguincm:proiicitccumin cifiernam banc quæ eft in defcrto: amp;nbsp;manum ne mittatis in eum. vt erueret eum c manu eorumjVtreduccretcum ad pattern fuum.
t} EtfuitjVt venit loféph ad fratresfuosjexuerûtloleph tunica^ua,tunica mul ticolore quæ erat fuper eum.
24 Et tulcrunt eum,amp; proiecerunt eum in ciftcrnam:amp; cifterna erat vacua,non
cratin eaaqua.
2Ç Etfederunt vtcomedcrentpanem,6rïeuaueruntoculosfuos,amp; viderunt, Si ecccturbalimaelitarum vcniebat deGilhad, amp;cameli eorum portabant aro mata, amp;nbsp;fefinam,amp;r ftadcn,ambulantes vt deferrent in AEgyptum.
Et dixit lehudah fratribus fuis,Quæ vtilitas, li occiderimus fratré noftrum, Si celaucrimusfanguinem eius?
Venitc,amp; vendamuscum ifmaelitis: amp;manusnoftra ne fit in eum,quia frater nofier,caro noftra eft:amp; paruerunt ei fratres eins.
28 E t tranfierut viri Midianitæ mercatoreSjamp;r extraxerut, Si fufiulcrunt ïoféph
ê ciftcrna, Si vendiderunt loféph Ifinaelitis viginti argentcis, Si abduxcrunt loféph in AEgyptum.
29 Erreuerfus eftReubén ad cifternam,amp;ccce non erat loféph in cifterna,amp;fcï dit veftimcntafua.
50 Et reuerfus eft ad fratres fuos,amp; dixit,Puer non eft,8r ego quo,ego bot ji ' Et tulcrunt tunicam loféph,amp; iugulaucrunt hircum caprarum. Si tinxeriinC tunicam in fanguine.
ji Et mifcriint tunicam multicolorcm,amp;rdeferrifeceruntad patrem fiium, amp;nbsp;dixerunt,Hancinucnimus,agnofcenimc vtrum tunicafilii tui fit,an non.
Et agnouit earn. Si dixit, Tunica filii mei cft:beftia mala deuorauit eum, ra-piendo raptus eft loféph.
54 Et fcidit lahacób veftimenta fua,amp; pofuit faccum in lumbis fuis,amp;luxitfu-per filio fuo diebus multis.
Et furrcxcrunt orancs filii eins, amp;omncs filiæ eius, vt confolarentur eum, Si noluit confolationem admittere ; amp;nbsp;dixit, Certè delcendam ad filium meum lügens ad fepulchrum. Si fleuit eum pater eius.
Et Midianitæ vendidcrût eumin AEgypto Potiphar fatrapæ Parhóh, pnn-cipifatellitum.
I Ef hdbitiitiit idh-icd). ConfirmâtMofès quod prins reftatus cft.diicfilu Efàu reliAam fuif fc terrain fando lacob, vt vnicus clÏetcius polTefTor. quanquam in fpccicm nc glcba quidem il-li acccfTirjfed nudo terræafpcducontcntiis,cxercuitfidem fuam. amp;nbsp;Mofes nominatim eum patri fuo comparatjqui tota vita fucrat in illa terra percgrinus.Quanquam ergo fratre in aliud do micilium tranflato, non parum adeptus erat lacob : Dominus tarnen profeólum ilium ab eius oculis abiconditum cfTc voluit, vt à promiflionetotus penderet.
X ißte funt^ne rati ones iahacob. V oce nnhin.non tam gcncalogia in tclligi debet,quam res ge-ftæ,ficutiex contextumelius conftat.Nam Mofes ita præfatus, nó enumcrat filios amp;nbsp;nepotes, fed exponit vnde nata fit inuidia fratrum contra lofcph, vt tada nefanda confpiratione ilium vendcrent. aefi dixiffct, Poftquam breuiter complexus fum gcnealcgiam Efau ,nunc ad feriem meæ hiftoriæ reuertor,quid contigerit in familia lacob. Porro de nefando fcelerc filiorum lacob verba fadurus Mofes, binc orditur, quód lofcph prar aliis charus eflet patri fuo,quia cum proueda demum ætategenucrat. teneri etiamamoris fignum ponit, quod ilium tunica vefti* ret contextaex varüs coIoribus.Atqui nihil inirum fuit,pucrum .ipatrc fene in deliciis haberi.
-ocr page 271-IN GENES.
mm itafieri foler, nec inuidi.x locus et% quum robuftior ætas,natura dilt;^.îte,hac in parte ccdat. Moles vcro banc fuiffe odii caufam diciï,quód magis propenfus in eum, quàm in alios cßcr pa tris animus.Odium concipiunt fratrcs in puerum, quern vident tenerius .à patre diligi; quia in eius fenedute natus eft.Siamoris fbcii elTenolunt,cur faltem non induIgenteHincergo perfpi-citur malignû, perucrfumqueeorqjn ingenium. Quod autem tunica verficolor, amp;nbsp;fimijes nu-gæ ad machinandam cædcm eos inflammantjn eo le prodit deteftabilis crudelitas.Dicit etiam iMolcs inde odium crcuiffe,quôd malos fratrum lermones detuleritlofepb ad patrcm.Quidam Verbum malum,e^ponunc facinus aliquod no ferendum. Sed alii redius fentiunt,querimoniâ fuiffe pueri,q'iiadurius eii fuis cóuitiis vexabantfratres.Nam quod fequiturapud Molen,cxe-gecicè additum fuilTe inrerpretor, vt Iciamus quand de caufa male amp;nbsp;boftilitcr rradatus fucrit. Quæritur cur tantum filios Bi Ihæamp; Zilphæhîcaccufet Moles, qui tarne filios Lcæ ab eodem crimine poftca non eximct. Adde quod vnus ex fil iis Zilphæ Ruben, reliquis omnibus mitior fuit. Sufpicio probabilis clt, quiaex concubinis,non ingenuis vxoribus nati eranr,liuore citius infedos fuiffe eorum animos:quafi genus à matribus feruilecontemptum ipfisalferret.
Î EffomiüdMt lofephßmnin^t. Pollquam prima odii femina retulit Mofes,nunc altius cófccn dit,nempe admirabili Dei confilioclcdum fuilfe lofepb ad res maximas: idque fomniis fuilfc teftatum:atque ira fratrum odium in rabiem erupilfe.Somniis autem patefccit Deus quidfidu rus effet, vt poftea lciretur nihil contigifTe fortuito, led quod cælefti decreto fixum erat, per f le-xuofos circuitus demum fuo tempore fuilfc completum.Prædidum fucrat Abrahæ, lèmc eius fore peregrinum extra terram Chanaa. Vt in AEgyptum tralèat Iacob,hæc ratio diuinitus fta-tuitur,vt lofcph AEgypto præfedus tempore famis.patrem cum totadomoaccerlàt,eifquc alimenta fuppcdirct.Nunc ex principiis quænarrantur, nemo taie quicquam coniicerct. Filii Iacob in eius necem confpi rant,fine quo lâluicfrenequcunt,imô qui illisordinatuscft fàlutis mi-nifter.Infotieam coniedus,vix èfaucibus mortiscripitur.Circumadus percafus varios,vide. tur alienus elfe .à paterna domo.Poftea in carcercm,vclut in alterum lepulchrum,dciicitur, vbi perlongum tempus ferè tabcfcit.Nihil ergo minus conlentaneum^qu.àm vt per eius manu Icr-uetur familia Iacob,quando ab ea relèdus,amp; procul abdudus,nc inter viuos quidcm céletur.Nc-queenim fpes vlla reftabat liberationis, præfertim ex quo à pincerna ncgiedus fucrat,quin d.â-natus ad perpetuum carccrem, illicpurrelcerct. Atqui Deus per tales anfradus oblique peregit quod ftatuerat. Q^re in bac biftoria non modo pulcherrimû habebimus Diuinæ prouidentiæ cxemplui-ji; fcj quoque duo in primis notatu digna accèdent, nempc quôd Dominus miris amp;nbsp;inufitatismodis opus fuum peragat : deinde quod Ecclefiæfuæ falurem non ex magnifico fplendore producat,fed àmorte amp;nbsp;lèpulcbro.Qu^inttiâ in perfona lofeph viiia exprimiturChri ftieffigies,ficuti melius liqucbit ex contextu.Sed quiabæc fæpius repctendaerunt, fequamur fi-luin verboru Mofis. Deus pcculiari honore puerum,qui inter duodecim pcnultimus erat, mera gratia dignamr^pj-jmatum illi deferens in fratres. Quo enim merito, vel qua virtute adeptum elfe diceinus.vtfratrum dominus elfer? Suoquidem poftea ingenti beneficio vifus cfthocacqui-rcre:led gratuituj-n fuilfe Dei donum,cx fomnio intelligimus, quod ex bencficentia lolcph minime pendebat; quin potius mero Dei bcneplacito deftinatus tu it princeps, vt erga fratres be-neficus elfer. Porroquüduobusmodistuncfolitus fuerit Dominus reuelarc fua arcana, vifio- nmw.hU nibus,amp;Ibmniis-.hicnotaturalterafpecies.Namcertcvulgari morefæpius fomniaucrat lofeph: fed Moles fignificat diuinitus oblatum fuilfe fomnium, quod vim amp;nbsp;podus haberet ora-culi.Scimus ex diurnis cogitationibus fæpe nafei fomniadnterdum corporis male affedi figna elfciled quoties confilium fuum innotefcerc per fomnia voluit Deus,fimul inlculpfit certas no tas quæ à fluxis friuolifque imaginationibus ilia difcernercnt,vt folida conftaret fides, amp;nbsp;autho ritas.lta lofeph certô perfuafus fuit non inani fjaedro lè fuilfc delufum, vt fomnium fuum pro cælefti oraculo intrépide proferret.Etfi autem fub agrefti lymbolo promilfum eft illi imperiû, videtur docendo non fuilfe appofitum. Scimus pecuarios fuilfc,non aratorcs,filios Iacob. Quû nulla illis fuerit melfis quam colligèrent, videtur hoc parum congruerc quôd adorctur eius ma nipuIus.Sed forte confultô hanc fimilitudincm elegit Dcus,vtdoccret,vaticiniurn hoc non in præfcnti fortuna lofeph fundatum clfe,nec imperii materiam fore ex bis quæ ad manum fuppc tcrent,fcd fore aduentitium bonum,cuius caufa alibi qu.'im domi,quærenda foret.
8 N;w« regnandoreg^idbif/«gfrwf? Hic clarè nobis oftenditur vt paternus Dei fauor erga Ele-dos quafi flabelluna fitexcitandis contra cos mundiodiis.Corrigi hoc modoiniuftum odium decuit, quum audirentfilii Iacob lè fruftrà Deo obniti.Pcrindcenimeftacfi Deus lemediû op-ponens,eorum furorem compefeeret his verbis,Carebit profedu impia veftra confpirario.nam crepetis Iicet,hunc egoprincipem conftitui,ad cuius perniciem vos rapit fcclefta inuidia. Forte ctiam hoc lôlatio fandi adolefccntis moleftiam leuare voluit. Atqui fecit illorum obftinatio,
-ocr page 272-ap.X X X VI. zsó nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
vt magis inftamniarctur.Difcamus igitur non ægrè ferre, ß quando nobis affulgcns Dei gratia, nobis inuîdiâ conftct.Cæterùm plus fatis acuti funt fomnii interprètes filii Iacob:{êd qua-fl fabulant dérident,quia répugnât corum votis.Ita fæpe côtingir,eos qui male affedi funt,pro-tinus capere quid velit Dcus:fed quia nulla reuerentia tanguntur, contemncre.Huic verô con-tuntacia: fuccedit ftupor,qui priorent illam perfpicaciant dejet.
9 Ef fomniduit adhucfontrun^. Idem eft huius fomnii feopus, Vnû eft diferimen, quod Deus vt plus fidei conciliet oraculo,figurant c cælo proponit.Spreuerant fratres lofèph quod de ma nipulis duaum fueratmûc Dominus ad cæli intuitum eos euocat, vbi reluccsi augufta maieftas. Q^æritur tarnen quomodo hoc conueniat, venturam efie matrem vt adorer, quæ iam mortua crat.Q^ôd Hebræi quidam interprètes ad Bilha referût,frigidum eft,amp; fine talibus effugiis fim-plcx confiât fenfus. nam Sol amp;nbsp;Luna vtrunque caput fantiliæ defignantûta in hac effigie cernit lofeph fc adorari à tora paterna domo.
IO Ef increpitit pater. Si fufpicatus effet Iacob ex vana ambitione coceptum effe font nium.iure filium increparct: vertint fi agnofeit Deum effe fomnii authorem,non eft quod ex-poftulet cum filio.Quôd autem agnouerit,hinc colligere licct:quia rem feriô eófideraffe poftca dicitur.Mofès enim ipfum difeernes à filiis,hos nihil prætcr inuidiæ virus fpiraffe dicif.illum verb fècum reputaffe quidnamhoc vellet.quod fieri non potuit,nifi taftus fuifTct reuerctia. Sed quum cius animo infideat quædam religio, quomodo filium obiurgat ; hoc certè non eft fuum Deo honorent,eiufque verbo reddere. Venire enim hoc in mentem debuit ipfi Iacob, quanuis cius imperio fubeffet lofcph,Prophéties tarnen perfonam fuftinerc.Credibile eft,quia filios ccr nebat tammaleuolos, vt occurrerèt periculo, fimulaffe quod nô erar. Ncque enim ipfè fomnio fuit ofîenfusifèd exafperari noluit corum animos,quibus propter fupcrbiâ tolerabilis non trat fùbiedio.Ego certè placâdæ côtentioni ftudentem,filiû aftutè reprehediffe non dubito. Quan-quam hæc ratio minimè Deo probatur, vrfingamus nos verirati effe aduerfos, dum ftudemus eorum iracundiam fedare qui contrà infaniunt. Debebat potius ingenue hortari filios ne ad-uerfus ftimulum calcitrarcnt. Vel certè hæc tenendaerat moderatio. Si vulgare fomniumefti fine ftomacho rideatur: fi autem à Deo manauit, nefas eft obloqui. Poteft ctiam fieri vt fênis a-nimû pupugerit abfurditas. Scimus enim quàm difficile fit omnem altitudinem protinus cx-uere. Sed priorexpofitio melius congruere videtur. Certè quanuis paululü à reda lineadecli-net lacobjin eo tarnen apparet non vulgaris pietas,quôd facilè præualuit oraculi reuerétia.Im-pia verb contumacia in filiis fè prodit,dum in maius odium prorumpunt .Nam quanuis fom-nium fpcrnant,non tarnen de nihilo vruntur.Libenter habuiffent fratre ludibrioifcd conftrin-git eos occultus quidam Diuinitatis fenfus,vt aliquid authenticum,velint nolint,fentire cogan tur.I nterea impellit eos cæca ferocia,vt Deo prætcr animi propofitum refiftant. Ergo vt Deus nos morigeros fibihabeat,difcamus abiiccre altos fpiritus : quia docilitatis initiuni eft,dum fuftinent homines fè cogi in ordincm. Damnabilis fuit in filiis Iacob hæccontumacia, quod fubiedionis odio non modo repulerunt Deioraculum, fèd eius nuntio, amp;nbsp;præconi infeftifuc-runt.Nunc quanto minus exeufabilis erit noftra durities,nifi placide colla fubiieimus iugo Do mini,poftquâ humilitatis doâ:rin3,quæ nos fubigir,adcôque mortificat, nô modo clarius nobis teftata eft, fcdprctiofo Chrifti fànguine fâneita? Cæterû fimuîtos videmushodierefradariosj qui renuant Euangeliû ampledffed côtrà proteruè infurgât,nô turbemu r quafi re noua, quû fu perbiæ morbo laborer totû humanû genusiEuangelio autem in nihilû redigatur rota carnis glo ria.Quin potius feiamus prarfrados mancre omncs,nifi qui à Spiritu Dei fubadi mâfuefcunt.
lî ^.tprofêélifufitfrdtreteitn. Antequamdencfando parricidii confilio trader Mofcs,profe-dionem lofèph defcribens,multis circunftantiisatrocitatemfccIerisamplificat.Acccditadeos frater officii gratia,vt fraternè de ipforum ftatu inquirat. Venir partis m.âdatomequc rame in-uitus obfequitur,ficutiex rcfponfo eius patet. Anxiè illospcrquirit: Si quanuis mutaffent locû, non tarnen parcit labori ac molcftiæ,doneeeos reperiat. Ergo plufquam immanis eft corurn crudelitas,qubdtampio,amp; humanofratrinecem machinarinoncxhorrcnt.Nuncvidemus nô effe fuperuacuum.quod dicit Mofès,hominem erranti lofcph fuiffe obuium, qui diceret fratres migraffe in Dothan. Nam quo maior fuit eius fèdulitas, amp;nbsp;infatigabile ftudium, eo minus ex-eufationis merentur à quibus repenfa fuit tam indigna merces.
i8 Et mdemnteum êlonginquo. Hinc rurfusMofts generis fui famæ per adulationéminime parcens,cius principibus inurit æternæ infamix notam,odiôque amp;nbsp;execrationigentiû omnium eos exponit. Siquando inter profanes homines frater fratri cxdem intulir,Tragcediis profciffa fuit talis impietas, ne in exemplum tranfiret. Quod autem fratres nouem fimu 1 in ncccm inno. X ii adolefcentis confpirant,amp; tanquam feræ beftiæ in ipfum fànguinarüs manibus infiliutmi-
-ocr page 273-IN GENES.
ZV7
Iiil talc in protanis hiftoriis rcperietur.Horribilisergo,inió diabolicus furor inuafit filios lacob, quum abicdo naturæ fênfu, ira parati fuerunt in fanguinem proprium Ixuire. lam verb præ-terfcelus impia contra Deum proteruia damnatur à Mole his nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,^ndd.efifomniorum ma^jkr.
Cur cnim mifcro infiiltantjiifi quia in Ipem dignitatis non fpcratx cælefti oraculo vocatus fuc rat? Adde quod hoc modo fuum ftagitium turpius ipfi traducunt, quam fiquis eos ex profedo a-trociter lacerate vellet.Hacfibi perfequedi fratris fatentur caufam clTe,quódfomniaucrir. Quad verb inexpiabilis fit offenla.quod fi indignatur lbmniis,cur non potius cum Deo bellum gerütJ Ncceficenimhabwit lofeph,quodfibidiuinitus rcuelatucrat,quafipretiolum dcpofitumexci-pere.Scd quia non audcnt refta Deum impeterc, nebulas fibi inducunt, vt fublato Dei refpedii, contra fratrê furere liceat.Si talis cæcitas abripuit Patriarchas,quid rcprobis fiet,quos obftinata malitia trâfucrfos agit.vt Deo ad cxtremfi vfque rcfifterc non dubitent? Ac videmus vt le vitro perturbct,atqueacuant,quoties Dei minis,vel caftigationibus offenfi,vindiâæ expetcdæ caufa contra miniftros infurgunt. imo idem omnibus nobis fubindc contingcrct,nifi Deus fræno in-icdo nos manfuefaceret. Quantum ad loleph ipfum fpeâat,rarus Dei fauor oftenfusei tuit, ac in fummam dignitatem eueàus eft,led per fomnium: quod nunc probrofa fratrum fublanna-tione eluditur.Accedit fimul cofpiratio, vt parum àmorteabfit.Ita Dcipromiftiojquæ eum ad cæloscxtulerat.ferè in lêpulchrumdcmcrgit. Idem amp;nbsp;nos cxperimur, quibus gratuita Dei ado-ptio ingreftus eft in multas ærumnas.Nam ex quo nos Chriftus in gregem luum colligit, variis tnodis permittit Deus nos deiici,vt propiores fimus infcris,quàm cælo.Ergo animis noftris in-fideat exemplum loleph.ne turbemur, quumex Dei gratia multæ cruces nobis pullulant. lam cnim fupràadmonui, amp;nbsp;res ipfa clarè teftatur, adumbratum fuifie in loftph,quod plenius deinde in Chrifto Ecclcfiæ capite exhibitum fuitjVtfingula membra ad imitationem fc forment.
»0 Vraiicidmuÿ eii'/n i'nttnam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Prætextumiamantecædempatratamquærunt tegen-
do apud homines fceleri.Interea minime illis venir inmcntc,non pofteDei oculos fugere quod hoininibus fuerit abfconditum.Scd ita ftupidaeft hypocrifis, vt mundi infamiam fugiens, Dei iudicium negligat. Interim hic quoque morbus humano ingenio penitus infixus eft, extremis lt;îuibufquc fcclcribus fucum inducere.Nam etfi fceleratos coarguit interior iudex,fe tarnen im-pudentia confirmant,ne dedecus fuum apud alios appareat. Et mdehimu! quid ennt ^omnid. Qua-fi vnius hominis morte aboleri pofiit Dei veritas,voti fc compotes fore ia(ftant,vbi fratrem oc-cidcrint,nequid profint fomnia.Hoc quidem non cogitant ex profcftb,fed eô præcipites agit tur bulcntus liuor,vt contra Deum impingant.Quicquid autem moliantur qui fie in tenebris luda-tur cum DeOjirriti demum abeunt corum conatus.Deus enim per medias abyfibs viam lemper inueniet, vt quod dccreuit exequatur. Quod fi nos luis ludibriis exagitant increduli, ac fuper-bc triumphant,fidem nihil nobis profuturam: ne exanimet nos, vcl débiliter eorum infolentia, quin fccuri pergamus.
” d.udiMt 3.eulgt;tn. Opcræpretiumcftnotarc,quumaliiadlanguincm fundendum cur-rerent, cuiufn.jj.^Qperjferuatusfit lolèph.Rubencertevnainrcomniumnequiftimusextitc-rat,quâdofce(ijijcj-at paths cubile. Et ilia tamelfrænis libido aliis vitiis implicita,prauæ naturæ lignum erat. Nunc repente folus ad pietatem refpicicns,amp; fraterni officii memor,impiam co iurationem diftoluit. Incertum eft an fatiffadioné quæfierit,qua rediret cum pâtre in gratiam. Eius quidem fuifie confilium teftatur Mofes,filium patri incolumem rcdderc: vndc probabilis eft illa,quam dixi.coniedura, vitam fratris putafie idoneam mercedem, qua fibi recôciliarct pa tris animum.Vtcunque res habeat,hæc tarnen humanitas,quam in fratrclibcrandopræfti tir,te ftis eft non fuifie proieâum ad omnia fcelera. Et Deus forte hoc pœnitentiæ teftimonio, non-nihil leuarevoluit priorem eius infamiam. Quo docemurnonefic à peccato vno quantunuis a-troci,æftiniandos homines,vt nobis defperata fit eorum falus.
« Vroiiàte m ciflernam. Pia fallacia,ad quamdelcédit Ruben,quantoperc exarferit fratrum rabies fatisdemóftrat.Neque enimpal.àmopponerelèaudet,ncque.àfcelercdehortari:quia vidc-bat rationibus nô elfe locum ad cos mitigandos. Nec verô corum truculentiam hoc extenuar, quod conlèntiunt,quafi ad clemcntiam flexi fucrint. Nam fi alterutrum ncccfie fuit,præftabat eorum manibùsftatim occidi,quàm lentafamcin cifterna perirc:quodeftcrudelifiimumfup. plicii genus. Crafia porius hypocrifis noranda eft, quod crimine fcfcrè exéptos putant, modo ne fratrem iugulando, manus intingant fanguine. Quafi verô ad rem quidquâ interfit,an fra-tiemquisgladiocôfodiat,anfufiocandointerficiat. Dominus enim quumludæos acculatper Ifaiam,quod manus habcant plenas fanguine,non intelligitelTe ficcarios:fedlanguinarios idco vocat, quia non pcpcrcerint milcris fratribus. N ihilo igitur meliores liint filii Iacob,dum fratrem adhuc viuum in terram proiiciunt,vt lèpultus cum morte fruftr.à luiftetur,amp;r poft longos cruciatus intercat:dum eifternam cligunt in dcfcrto,vndc nullus mortalium pereuntis clamo-
r.i.
-ocr page 274-Cap.XXXVII.2s8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
rcmexaudiatjfcdgemitus afccdant in cælû vfquc. Barbara autem iftacogiratio fuitjNo percini eins anima, vcl Non percuri cum in anima, fi manibus fuis fanguiné non hiurirent: quia altera mortis fpecics non minus violenta fuit dû volebant fame necare. Sed Rubé ad brutos corü afe dus fermonem accômodans,fatis habuit præfentcm illorû impetû quouis artificio reprimerc.
Yxaerunt lolêphtunica/ùa. Videmus vt fidione amp;nbsp;mendacio referti fint homines. Secure fratrem dénudant : non exhortent manibus fuis prouccre in foucam, vbi ipfum inedia confi-ciat deeem gladiis peior: quia feelus occultû fore fperant, amp;nbsp;allatis exuuiis, nulla domi futura fit cædis fufpicio: quia fcilicct credet pater laniatû fuiffe à fera beftia.Ita fccleîlas métes hebetat Satan, V t friuolis effugiis feipfas irnplicct.Fons quidc pudoris eft côfcienriatfed fuis illecebris de mulcctSatan quos femel laqueis fuis côftrinxir,vt ipfe verecundiæfenfus,qui cos debueratreos ad tribunal Dei citarc,magis obduret. Latebras enim nadi, longe audacius ad pcccandum per-rumpunt,quafiimpunècômittantquicquidfugithominumoculos.Hicverè reprobus eft îen-fus.hicfpiritus vertiginis amp;nbsp;ftuporis, folotcnerihominum pudoreicalcato autem Diuiniiudi-cii metu,quiduis audere.Quanquam autem non omneseoufquc proiedi funt, vitium tamé hoc nimis commune eft,plus deferre honoris hominibus qu.àm Deo.In verbis Mofis emphaticaeft tunicæ repetitio.quôd infigne illud paterni amo ri s,mollire non potuit corum animos.
ly Et federije «f amederent panem. Mira fuit hæc barbaries,fratre quantû in fe erat occifo,quictc cpulari.nam fiqua humanitatis gutta viguifTet in corû animis,laltcm quafdam intus pûdioncs fenfîfTent. imô plerunque deternmus quifquc poft facinus peradû expaucfcit.Quû in tanta fo-cordiâ prolapfi fint Patriarchat, eorû exemplo timcrc difcamus,nc iufta Dei vindidaidélethar gus fenfus noftros occuper. Interca admirabilécofilii Dei progreffum expédere conucnit.Iam trâfierat lofeph per duplicê morté-.nûc quafi tertia morte praeter fpé è fepulchro eruitur.Quid enim fuit aliud pro mâcipio vediextraneis hominibus,quàm è medio tolliî Imô deteriorred-ditafuit cius conditio.-quia Ruben c cifternaclàm edudû patri reduxiffetjnuncin diuerfam or-bis parte fine fpe reditus trahitur. Sed il le occultus erat f lexus, per que Deus eu ftatuerat in fii-blime cuehere. Ac vltimo tandécuentu innotuir,quâto fatius fuerir procul à fuis abduci,quàni faluü domi manere.Porrô fèrmo Iudæ,quo perfuader nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ut uendatur lolêph, aliquanto plus
habet rationis.Ingenue enim fatetur reos homicidii fore,fi in cifterna perire finât.Quid lucrife cerimus,inquit,obtedo fanguincimanus enim noftræ nihilominus fanguinc pollutæ eriit. lam aliquantulû remiferat furor,vr confiliû humanius admitterét.nam quâuis immanis perfidia ef fetjfratré hominibus incognitis vendere:aliquid ramen fuit,viuû dimittcrc, vt faite pro manci-pio alerctur.Illam ergo diabolicæ vefâniæ f lammâ,qua toti ardebant,fedatam fuifie videmus, dum le nihil proficere agnolcunt cælando hominû oculos:quia homicidium in Dei confpedu venire necefte fit. nam primo,non lècus omni le reatu foluebât, qu.àm fi nullus federet in carlo iudex.Valereetiâ apudeos incipit naturæ {cnfus,quc prius dcleuerat odii crudelitas. Et certè in reprobis etiâ,qui videtur humanitaté prorfusexuiffe,tépus demóftrat aliquid mancrerefiduu. Quû ebulliût praui amp;nbsp;violéti affedus,impcdit tumultuofus ille feruor ne fuas partes agat natura. Sed nullæ funt tam ftupidæ mentes, quas non interdum mordcat fcelerum fuorum reputa-tio. Nam vt inexcufabilcs ad Dei indicium veniant homines, .à lêipfis primùm damnari opor-tet.In hoc à reprobis differunt lânabiles, quos Dominus ad refipifectiam adducit,quôd qiium illi cotumaciter obruant fcelerum fuorum notitiam, hi paulatim .à peccandi licentia ad ratio-nis obfequium fledûtur. Cæterùm quodhîc ludas de fratregermano admonct, Dominus per Propheram ad totumgenus humanum extendir. Quoties igitur praua libido ad iniuftam virn, vel aliam noxam impellit:veniat nobis in metem (âcrum hoc vinculum,quo deuindaeft inter le hominum focietas,vt nos à maleficiis cohibeat.Nocerc enim non poteft homo homini, quin carni fuæ infenfus,totum naturæ ordincm violet ac peruertat.
î8 Et tranperunt uiri Mididnita. Putant aliqui loîêph codem in loco bis fuifie venditû. Ccr-tum enim eft, quii Abrahæ fuerit filius Madian ex Cetura, diftinôtos fuifie eius filios .a fil iis 1 f-mael : amp;nbsp;Moles non temere diuerfanomina pofuit.Sedcgo ita interpretor, vénale quibufiibet expofitum fuifie lolêph.Qiul verô àMadianitis ncgleótafuifietcmptio,fuifie Ifmaelitis vendi-tum.Porrô quum meritô pofient fulpcótos habere plagii venditores, fecir rame lucri cupidiras ne inquirerét. Addc quôd probabile eft,in itincre faltem fuifie feifeitatos quifnam cfiet lofeph. Sed tanti apud eos nô fuit cômune genus, quin ex co quæftû cupide facercr. Cætei um docet hic locus, quâto præftitcrint carnalcs Abrahæ filii eledæ ftirpi, in qua tarnen fpes futuræ E cclefi.r jnclufa erat. Videmus ex duobus fil iis Abrahæ fie propagatâelfe fobolé, vt inde hue illuc com-meétnegotiatorcstpars auté,quâ fibi Dominus elegerat,adhuccxiguacft.Scdiia filii fèculi,période ac frudus præcoccs, citô ad liimmas opes,amp; fœlicitatis culmcn perucniuntiquum Ecclcfia per maximas difficultates lênfim rcptando,ad mediocrem ftatum longo tepore vix pei ucnicr.
-ocr page 275-1 N G E N E S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;25^
29 £treuerßa eß 2.euben. •Colligcre hinc licct R.uben, finiuùco aliquo ncgotio furrim elapfum eHc à fratribus.vc infciisomnibus fratré è cifternaeduôium patri rcddcrccndeóque tunc abfuißc quo tempore venditus eft lofêph.Nec vero mirumeft,ipfuni hiifte præuctum,quum le in diucr fum iter vertifter, vt per ambages ad ciftcrnamtendcrct.Nunc verb dcmum Ruben,Ipc ablata, cófilium fuum aperit fratribus,quod prius fateri aufus noiifucrat,nc ftatim iugularctur puer.
31 Et tiilerunt tuniatm lofiph. Rcdcunt iamad primumil'ud commetum.Ncquid de ipforum crimine lulpiceturpater,{anguinolcntamtunicammittunt,vnde coniiciat laniatum fuifteab a-liqua beftia.Quanquam autcm brcuiter hoc perftringic Mofes,ego ramen exiftimo aliquos po~ tins mififteex feruis, qui fceleris confcii non eftent,quam è fuo numero. Dieet cnim paulo poft filios amp;nbsp;filias venifTe vt aliquid fblatii mocrenti afferrent.Q^anquam autcm in verbis aliqua vi-detur fubefte infultatio, mihi tarnen vidétur potius hoc mandafte, vr fufpicionc à fe auertcrent. Finguntenim fibi confufumefte animii,vt in rebus trepidis fierifoIet.Quicquid tarnen cT-cogi-tcnt.huceos adigit fuû fcclus, vt nunc patris animu Icthah dolore vulnerent. Hoc fcilicct profi-ciunt fuis integumentis hypocritæ,dum culpa vnamcft'ugerc volunt,vt coaceruent peccatu pec cato.Qp \d ad lacob fpc(ftat,poftqu.i tot modis tentatus,femper viótor cmerfèrat, mirû eft nunc doion iuccuberc. Cerie mortefilii plus illi mœroris afferre, quàm inceftuofum vxorisftupru,
Sichimæ clade cum filiæ raptu côiun61â,nimis abfurdd eft. Vbi inuitftum illud robur.quoeti.i contra Angeld prxualuit? Vbi tot patientiæ do(?umenta,quibus cum fubindc cxcrcuerat Deus ne vnquam deficcretî Hic profefto ludus nos admonct,neminc tam heroica virtute inftrudum, in quo non refideat carnis infirmitas, quæ fè interdum in rebus no magnis prodit. vndc cria ac-cidit,vt qui longo traâu affuefaóti lunt ad crucem, ac ranquam veteranimilites quofvis inful-tus fortitcr excipere dcbcbant,inftar tyronum labafcant in Icui aliqua pugna.Quis ergo noftru fibi non timcat,vbi videmus fanólum lacob poft innumcra patientiæ documenta diftluere?
3r it/urrexei-untomncifiliieins. Clariushac circunftantiacxprimiturtriftitia.’molcs,quódad Win leuandam conueniunt omnes filii amp;nbsp;filix.Surgendi cnim vcrbo,communis dehberatio no-tatur,quódcx compafto vencrint, quia vrgebat ncccftiras. Sedhine pater quàm multiplex ho-ininibus ingenita fit fimulario.Füii lacob perfonam fufcipiuntminimc fibi congruenrem. Pie-tatisenim,.àqua alieniffimi funt,officio fungütur. Si Deumrefpicerent,agniraculpa,ctiàfinullum occurreret mali rcmcdium,pocnitcntiatarnen frudum aliquemprofcrrct. Nuncinani fa-hffadione non fecus ac vento, pafcuntur. Hoe exemplo docemur quantopcre fugienda fit nobis fimulatio,quæ homines nouis fubinde laqucis implicat. Et nolmt œnjêlalionem admitore. Qux-i’itur an prorfus à tolcrantiæ virtute cxciderit Iacob, hoc enim vidétur fonarc cius verba. Ad-«Ic quódgrauius peccat, quando feiens amp;nbsp;volcns dolori indulgcr. hoe enim cft quafi data opera dolorcm,qui plus latis cft rebellis Deo, exaccrbarc. Sed ego hocadlcuationé doloris, quæ pote-r^thumanitus afferri,reftringo.Nihil enim minus conicntaneum eft,quàm làndum virum,qui tmrtaanimi manfuctudinc iugum Dei tora vitatulcrat, nunc inftarequi indomiti,frxnü mor-dédumarripcre,vt dolorem fponte alendo, fè ad indomitam ferociatn cófirmct. Ego itaquenó dubito quÏQ fc Domino nuc quoque fubmifèrir, quanuis humana fblatia relpuat. Videtur etia odiofc perftringere filios,quorum inuidiam,amp; maleuolu animum crg.a lolcph cognoucranaeft exprobret pluris fibi vnû hue efte ilhsomnibus.quia mortui fcpulchrû magis appetat,qu.àm frui cüfuctudinc decc viuorû quos habebat fuperftites.nam paruulu Bciamin excipio.Inrerca noex-eufo doloris cxccftum,que nuper dânaui.Et certè obrutû fe triftitia dcmôftrat,de fcpülchro per inde loqués,acfi morte non cocederent filii Dei ad melioré vitam.Arquehinc difcimus,quâ cæ-: c.a fit doloris intéperics,quæ fidei lumen ferc in Tandis fuftocar.quo diligentius adeâ fræn.âdam nos eniti côuenit.Iob cxcclluit fumma picratcividemus tarnen,poftquam magnitudine doloris opprefTus cft,quàm profano more homines nó fecus ac pecudes in morte permifceat.S 1 triftitia vfqucadeo obtenebratæ fucrunt Angelicæ illæ fandorum virorum mentes,quâtô denfior çali-go nobis incuber, nifi cam Dominus verbi, amp;nbsp;Spiritus fui fulgorc difeutiat, amp;nbsp;nos folicirc ob-uiamtentationi eamus, antequam nos demergate Præcipuum verb doloris temperamentü cft, futuræ vitæconfolatioiad quam quifquis fêapplicat,timendûnôeft vtabforbcatur dolohsex-ceftii.Quäquam autem probandus noneft immodicus dolor Iacob,Mofis tarnen confilru fuit, infamia notarc ferrcam illam duriticm,quæ in filiorum cordibus nimis immanitcr graftata cft. Videbantper fenon ftarc quin pater dolore confedusmifereperireftdeniquevidebant fuo fcelcrciamcfTe occifum.Si vulnus fanarenequcunt,cur fairem non ftudcnr dolorem aliquarc-nus Icnirc’ P lufquam ergo crudcles funt, quibus adco curx non eft patris vira, vt ne verbo qui-dem mitigationem,quæ in manu erat,afferre dignentur.
58 vendiderunt enm m Äi-Qipto. Trifte fpedaculLi,quöd ita per varias man’ circuagltur lofcph. Hæcenim non paruaindignitasadprioréeiusmiferiâacccflït,quôdtanquâvcnale mancipiq
r.ii,
-ocr page 276-Cap. XXXVIII. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C O M M E N T.
proftituirur. Dominus tarnen interea cius curam agere non dcftitit.Iriîô rotaride manu in ma-num idco paiTus eft, vt tadcm rcipfti conftarct, mirifice cæicfti du£tu vcnifl'e ad principatii illu lt;}ui fomniis promiffus fuerat. Putiphar cunuchus vocatur,nó quod caftratus eftetzfed apud O-netalcs vficatum fuit,Satrapas,8lt;: aularu principes infignire hoc nomine.In dignitate, quam il li tribuit iMofes, ne Hebræi quidcm conucniuntmam quidam txponunt lanionum præfeâutn. quos fequuti funt Græci.fed ego potius aliis aftentior,qui dicunt præfedum fuiflemilitûznon quod toti militiæ prxcftet,verum quia regios fatellites habebat fub manu fua, amp;nbsp;imperiozqua-Ics nunc funt capitanci euftodiæ, fi alterum munus côiungas qued exercent præfetîihofpitii. Namïdex39 capitccolligerelicebit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* XXXVIH«
I £2^ in tempore ipfo defeendit lehudâhàfratribusfuis, amp;nbsp;declinauit ad JELvirum Hadullamitem,amp; nomen eins Hirah.
2 Etvidit ibi lehudah filiam viri Chanaanæi,amp; nomen cius Suah: quiaccepit eamjamp;ingfeirus eft ad earn.
3 Quæ concepit,amp; peperit filiumjSf vocauit nomen eius Her.
4 Et concepit adhuc,amp; peperit filium,amp;’ vocauit nomen eius Onân.
5 Et addidit adhuc, amp;nbsp;peperit filium, amp;nbsp;vocauit nome eius Selah, erat autemin Chezib,quando peperit ipfa eum.
é Etaccepit lehudahvxorêipfiHerprimogenitofuojamp;nomeeiusThamar.
7 Et crat Her primogenitus lehudah malus in oculis Domini, amp;nbsp;intercmit eu Dominus.
8 Et dixit lehudah ad Onânjngredere ad vxorem fratris tui, amp;nbsp;affinitatê con-trahe cum ea, amp;fulcitafemenfratri tuo.
9 Et cognouit Onan qubd non fibi futurum effet femcn:5r erat,quando ingre diebatur ad vxorem fratris fuijcorrûpebat femen fuper terram,ne ponerct fernen fratrifuo.
10 Et difplicuit in oculis Domini quodfecit,amp;mori fecit ctiam eum.
Il Et dixit lehudah adThamârnurum fuam ,Mane viduain domo patris tui, donee crefearSelah filius meus.dicebatcnim,Ne forte moriatur ctiam ipfc,fî-cut amp;■ fratres eius. amp;nbsp;perrexit Thamar,amp; manfit in domo patris fui.
Et multiplicati funt dies, amp;mortua eft filia Suahvxor lehudah ; amp;rconfola-tus eft le lehudah, amp;nbsp;afeendit ad tonfores ouium fuarum,ipfe,ôf Hirah amicus eius,Hadullamita in Thimnath.
J} Et nuntiatû fuit ip fi Thamar,diccdo, Eccefbcer tuus afeendit inThimnath ad tondendum oues fuas.
14 Et remouit veftes viduitatis fuæ à fe,amp;operuit/c velaminc,amp; cælauit fe, man
fiïque in oftio Henaim,quod erat iuxta via Thimnath. viderat cnim quod cre-uerat Sclâh,amp; ipfa non fuerat data ci in vxorem.
IJ nbsp;Etviditearnlehudah, amp;nbsp;putauitcamcfrcmcrctrieemroperueratenim fa-
ciem fuam.
16 Et declinauit ad earn è via:amp; dixit,Age quæfo,ingrediar ad te.non cnim no-
uerat quodnurus fua effet. Ilia dixit. Quid dabis mihi,fî ingrediaris ad me?
17 Et aitjEgo mittam hœdum caprarum de pecudibus.Et dixit. Num dabis pi snus donee miferisî
18 Et dixit,Quod pignus vis vt dem tibieEt dixit,Sigillû tuum, amp;nbsp;palliû tuû, amp;nbsp;virgâ tuâ quæ efl in manu tüa.Et dédit ci:amp; ingreffus eft ad eSjör cocepit ex eo, ’9 lila furrexit amp;nbsp;abiit, amp;nbsp;remouit velamen fuum a fe,amp; induit fe veftib’ viduitatis fuæ.
Etmifît îehudahhœdum caprarum pcrmanumamicifuiHadullamitæ,vtca peret pignus c manu mulieris,ôt non inuenit earn.
-ocr page 277-. î N G B N B ÿ:
Et întcrrogauît virosloci illius,dicendo, Vbi eft mctctrixilIainHcnaim iu-xta viameEt dixerunt,Non fuit hic meretrix.
Et rcuerfus eft ad lehudah,amp; dixit. Noninueni earn: amp;etiamviri illius loci dixerunt,Non fuit hic meretrix.
Et dixit lehudah, Capiat fibi, ne forte fimus in probrum : ccce mifi badum hune,amp; tu non inuenifti earn.
H Et fuerunt circiter tres menfes,amp; nuntiatum fuit ipfi lehudah,dicendo,Eof-nicata eft Thamar nurus tua,amp; etiam ecee eft grauida ex fornicationibus.Et di
»s
xit IchudahjEducitc eam,amp; comburatur.
i6
Ipfaeducebatur, amp;ipfamiiitadfocerufuü,diccndo, De virö cuius ha:c funt fum grauida.Et dixit, Agnofee quæfo cuius fint figillû,amp; palliû,amp; virga ifiæc.
Et agnouit lehudâh,amp; dixit,îuilior me eft: Idcirco enim fidt, qubd no de-dicam Selâh filio meo.Et non addiditadhuccognofeere cam.
’7 Et fuît,in tempore quo parturiebat ipfa,ecce gemini erant in vtero eins.
Eint autc,ea patiente, unui dedit manum nbsp;nbsp;accepit obftetrix,amp; ligauit ad ma
num eius coccinum,dicendo, Ifte cgreflus eft prior.
Etfuit,quiim retraheret manum fuam,ecceegreffustft frater eius, amp;nbsp;dixit, Currupiftifuper te interftitium’amp;vocauit nomen eius Peres.
ή Et poftca cgreffus eft frater eins ad cuius manum erat coceinum: amp;nbsp;voeauit nomen eius Zerah,
« l» fempyreipfodef(rndit,cxf- Prlufquam vitcrius in narrandabiftoria Tofeph procedat Md ^fs.infcrit gcnealogiam Iuda:in qua pills operæ ideô impcdit.quia inde originem duôlurus erai hedeptor. Neque enim fine iaâura,côtinuacius tribus ièries ignorari potuitjvndcpetendacrat filus.Et tarnen hic nô cclebratur gloriofa nobilitas: fed buius quoque familiæ fummû dcdecuS t^aducitur Nibilrefertquod fibis ludaanimos infîaredebeat:Ied pocius püdoré incUtcrè.Quâ-^'•ntnaüicmprimafpecietalibusprobris nonnihilmaculari vidcturCbrifti dignitas:quiata-^cnbîc quoque fpedatur illaexinanitio, cuius meminit Paulus,porius in eiusgloriâredundat, quàm vt vel minimûaliquidex eadetrahat.Pnmùm,Chrifto fumus iniurii,nifi vnus ad dclcn-ignominias nobis fufficiat,cx quibus increduli arripiûc fcâdali matcriam.Deinde feimus in ^0 maxime fulger e diuitias gratiæ Dcfquôd Chriftus carne noftra induens,in n ib ilû rt digi vö luit.Denique probris infame oportuit cÎTc ipfiusgenus, vt co vno côtenti, nihil extra eiim quagt; ramusdmo ne in ipfo quidera quæramus fplcdorem terrenum, ficuti carnis ambitio femper in earn partem nimis procliuis eft. Hæc igitur duo notemus, Peculîariter honorem haben tribui Iuda,quæ diuinitus elcóia erat,vndeemcrgcret mundi fâlus;deinde ipfishominum perfouis mi-n.raè honorificum efte Mofis fermonemme quicquam fibi, vel Patribusarroget îudæi. Interea memincrimusChriftum nihilgloriæmumarià fuis maioribuszimô nihil habere gloriæ in car ne repofitum, cuius præcipuus, amp;nbsp;maxime illuftris in ci uce triumphus fuit. Porrô ne macula: quibus afperfum fuit cius genus,nos offcndant.fciamus immenfa eius purirate non fccus omnuS ipfas eliii.ac fol quicquid fœtoris eft in terra amp;nbsp;acre abforbcns,niundum purgat.
î EtWjfZty lehndahßlidniricl'enddntei. Quod negotiatorem vertut quidam, mihi non placet. Peruerfam enim libidine luda infimulat Mofes,quôdvxorêfibifumpfcritexeagctccû quadiui nitus æternû filü s Abrahæ diftidium indiftu crat. Neq; enim vcl ipfum, vel alios fratres laubat bac lege le peregrinari in terra Chanaan, vt poftca cxcifis, ac perdit is incolis, promiiToeius do-minio potirentur. Merito itaque hoc in vitio députât Moles, quôd fc vetitx atfinitan implicuit liidas; amp;nbsp;Dominus tandem foboli ludæ fufccptæ maledixit, ne ludæ nafeeretur princeps Se caput familiæ,ne etiam ex ea Chriftus defccnderet. Hoc quoque inter excrcitia patientiæ lacob nil merari debet,quôd improbus illi nepos ex luda natus eft, cuius eum malitia non latuit. luuene e medio fublatum fuilTe Dei vindióia dicit Moles. Dealiis quos cito mors eripuit in primo æ-tatisflore,non idem dicitur.lnfigncmergo,amp;' omnibus notammalitiam fuiftenon dubito, cuius poena in morte apparuit.Quanquam autem ianfto Patriarchs acerba per Ce huit tentatio,nihil ramen eiusanimum magis cruciauit, quàm quôd vix fperarc poterat ratarrt fore Dei pro-mi{nonem,vt penes nequam,acpcrditos homines maueret gratis hæreditas.Certc inter hit* r.iii.
-ocr page 278-Cap. XXX VIII. iéi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. •
manæ fœliciratis partes cenfetur polytccHnia. Sed hxcfàndi viri peculiariserat ratio,quod Deus fernen illi eledum amp;nbsp;benedidum promifèrat. Nunc verô vnà cum fobole augeri videt, ac puliulare malcdiâionis Icmcn quod fperatam gratiam obruat. Dicitur quidem er nuluifialfe aram Domino, non tarnen hominibus obfcurafuit eius improbitas : fed intelligit Mofes non la-boralTe tantum communibus vitiis, quin potius ita fceleribus fuifle deditum, vt non fucrit to-lerabilis coram Deo.
7 Ef meeremtt eu^ Dominuf. Scimus longam vitam cenferi inter Deidona udqucmcritô. nam quum bic minime fit fpernendus honor, creari nos ad imaginem Deif quo diutius quis in mundo alitur, vt quotidic fentiat paternamerga fe Dei curam, hoc liberalius à Domino traâa-ri certum eft: imô inter tot mifèrias,quibus referta cft vita,eminct tarnen hæc Dei bonitas,quôd nos ad fe Deus inuitat,atque in fui cognitionecxercenfimulquc tanta dignitate ornât, dumim-perio noftro fubiieit quicquid in mundo eft. Quare nihil mirum, quôd Deus beneficii loco vi-tam hominibus prorogat. Vnde fèquitur, quum immatura morte tolluntur impii, illis infligi fcelerum pœnam.perindcenimeftacfi iudiciumferret ccæloDominus,indignos cÏÏcquos terra fuftineat, indignos qui communiluce fruantur. Diftamus itaque, quandiu in mundo nos Deus rctinet, meditari eius beneficia ; quo alacrius pro fe quifque ftudeat vitam ab co acceptam in eius laudem referre. Quanquam autem hodic quoque mortis celcritas inter Dei flagella dc-putanda cft, quia perpetuo viget doétrina ilia, Viri lânguinum, amp;nbsp;dolofi non dimidiabunr dies fuos ; hoc tarnen iudicium Deus fub Lege magis exercuit, quum obfcurior adhuc foret futurx vitæ cognitio. Neque enim ex quo refurredio nobis in Chrifto patcfadla cft, tantopere mortem horrori efie conuenit. Arque hoc inter nos amp;nbsp;veterem populum diferimen alibi notatum cft. Nunquam tarnen generalis régula ftatui potuit, placere Domino, vcl charos cfie, quorum vira diuturna efiet.quin potius interdum in pœnæ cumulum protraxit Deus reprobis vitx tc-pus. Et feimus Cain fratri fuo Abel pluribus feculis fuifle fupcrftiré. Sed quemadmodum tem-poralibus Dei beneficiis non femper,neque in omnibus conftat perpetuus amp;æquabilis tcnoniti nec viciflim temporales pœnas eodem femper modo exequitur.Satis eft,quod ad prælêntem vi tam fpeâat, quædam pœnarum 8: præmiorum exempla proponi.Adde quôd fleuri ærumnx vi tæ præfentis, qux ex naturx corruptela fupcrueniunt, non extingunt prim.i Sr natiuam Deigra tiam : ita viciflim mors, quum per fc Dei malcdiélio flr, fupernaturali remedio cedit Eleiflis in filutem, tantum abeft vt quicquam noceat. Prxfenim hodie ex quo primitiæ rcfurrcâionis in Chrifto oblaræ funt, nihilo deterioreftcorum conditio qui citô tolluntur c vita: quia Chriflus ipfe lucrum eft tam ad viuédum,quàm admoriendum. In morte autem Her clarafuit,amp; nota-bilis vindida Dei,vt facile conftarct quadam velut forde purgari terram.
8 ïngredere ad uxorem Tametfldc fratemis coniugiis, vt frater fuperftes lemen monuo fu-feitaret,nulla adhuc lex perferipta cratmon tarnen mirum eft folo naturæ inftinâu hue propen fos fuifle homincs.Nam quum nafeantur fînguli homines ad totius generis conferuationem.fi* quis moritur fine libcris,videtur hic quidam naturæ dcfelt;ftus. Humanû igitur efle putarunt,nomen aliquod acquircre mortuis,ex quo pateret ipfos vixifle. Vnicaauté ratio fuit.Iibcroscx fw* tre fuperftitc genitos adlcribi monuo,nequis eftet in familia aridus ramusiatquc hoc modo fte-rilitatis ignominiam delcbant. Addc quôd quum mulier data fit viro adiutrix, vt quxquein ali-quam familiam nupferat, quodammodo eius familiæ nomini erat addida. Secundum hanc ra-tionem Thamarnon prorfuserat libéra quinfidcmhabcret obftridâ domui ludæ adprocreâ-dum aliquod femcn.Etfl autem hoc non cft ex pictatis rcgula,Dominus tarnen tanquam huma-nitatis officium, hominum cordibus indidcrat,ficuti poftca ludæis in fua politiamadauit. Hinc colligimus, quàm malignus fuerit Onan,qui hune honorem fratri fuo inuidit,ac fernen corrû-pere maluit,qu.im fratri mortuo paternum titulum acquirere: atquehoc totum in communegc ncris dcdecus redûdat. Videmusvt multi amicis proprios filios in adoptioné concédant: irnma-nis ergo fuit barbaries germano fratri ncgarc quod cxtrancis datur. Adde quôd non fôlû tratre debito iure fraudauinlêd maluit feme in terra putrcfccrc,quàm fub fratris nomine gignere filiû.
10 Et dtfpliaiic inooilif Domini. Parum verccundè ludæi de rc pudenda garriunt. Breuiter atti* giffe mihi fufficict quantum pudor eloqui finit. Monftruofà rcs eft volûtaria ftminis effufio extra congreflum viri amp;nbsp;mulicris. A coitu autc le data opéra rctrahere vt lemen in terram décidât, duplex eft monftrinquia hoc cft Ipem generis cxtingucre,amp; filiû qui fperandus cflcr,occidere an-tequamnafeatur.Hæcmaximeimpictas damnaturnunc.à Spirituper osMofis,quôdOnan quafi violento abortu fratris fui fobolé ex vtero materno auulfam non minus crudeliter,quam foedè in terram proiccit. Adde quôd hoc modo generis humani parte,quantum in le crat,abolc-re conatus eft.Siqua mulier fœtum ex vtero mcdicamcntis abigat.inexpiabile cenfetur crimen,. amp;nbsp;meritô : codem piaculi gcncrc le obftrinxit Onan, terram fuo Icmmc ilîficicns, ne Thamar
IN GENES.
hominem concipcrct futurum terræ incohm.
n it dixit lehudah ad ih^tmar. Innuit Mofes Thamar non fuifle liberam, vt in aîiam domuni abnuberct:,quandiu 1 ub iure fuo earn volebat rctinere ludas.Ficri quidem poteft vt fc vitro fub-miferit arbitriofoccri, quumliceret negate: verba tarnen {onarebocvidentur,vfu Semoribü» fuifTe receptum.nc Thamar in alicnam familiam tranfuet,nifi volente foceroj quandiu fuit fuc-celTor qui lemen ex ea fufeiperet. Quicqiiid fit, nimis inique agit Judas, fibi deuindam tenens, quam fraudare decreuit. Nec vero cauia fuit cure domo fua liberam migrate nollet, nifi quod veritus eil irtconihintiaî notam. Sed ranti non debuitefie ambitiofus iile pudor, vterga nurum fuain perfidus effet,ac crudclis, Adde quod hxc iniuna ex prauo iudieio orta eft:quia caufas mor tis filiorumnon reputans.falfo aciniuilè culpam tranffert in mulietem innoxiam.Infoelix ere dit ffie coniugium Thamar : cur ergo vt fibi confulac, maritumque alibi rcperiat,non permit-titeSed illud quoquefacit perperam, quodquumfiliis caufaexitiifuerit propria improbiras, fi-niftre iudicat de ipfa Thamar,cui nihil imputari potuit. Nos veto hocexemplo difeamus, quo-tics nobis quicquam contingit aduerfi,non alio culpam tranfcribere,ncc accerfcrc hinc inde dü-bias fiifpicioncs.fcd pcccata noftra excutere.Caucndum etiam ne tantopctedominetur ftultus pudor:vt dum famam ftudemus illæiàm tueti apud homines, nobis minori cura? fit bona cori-ïcientia coram Deo.
gt;5 ir rmntidtxm frit ipftThdmar. Narrat Mofes quottiodo iniuriam fibi fada vita fit Thamar. Vrincipio dolu non olfecif.icd longo temporis fucceiTu, poilquam adoleuerat Sela, dcccptam fc vidcns,ad vindiâam ic conuertit. Nec veto dubium eft quin fecum diu meditata fuerit, quafi coxcrit hoc confilium. Nam deprofedionc ludæ no allatus eft fortuito nuntius: fed quia in oc-cafionem intenta,cuftodes appoiuerat qui fingula eius fada referrent. Quanquam autem turpe, amp;nbsp;proba fccmina indignu confilifi cepit: crimen eius bæc circunftantia aliquatenus lcuat,quôd îudæ congreftum non appétit, nifi in cxlibatu. Sed interim cxco mentis errorc in aliud fcclus adulcerio non minus dctcftabile rapitur. Adulterio violata fuifict coniugii fidcs : inceftuofo hoc coitu eUeria fuit tota naturae honeftas.Hoc diligenter notandum,ne ad ill ici ta remédia profiliât qui læfi funt. Libido non impulit Thamar vt fc ad ftuptum proftitueret. Doluit quidem veti-tas fibifuiffcnuptias,vt domi fterilis maueret: fed nihil habuit propofitum qu.àm fôccro exprO-brarefraudem ilia qua ipfâm dclufêrat: interim videmiis atrox facinus fuifte admiffûm.Hoc ac-ciderc folct ctiam in bonis caufis,vbi quis plufqu.î par eft,carnis fux affedibus indulgct.Quod tfehabitu viduitatis attingit Mofes, ad modeftiæ Icgé pertinet. Neque cnim viduas decet elegâ-tior veftitus qui virorum oculos alliciat.Idcôquc Paulus vxoribus plufquam illis conceditequia légitimes habent maritos,quibus placcrc ftudeanc.
’4 Et moiifit m ofro He iditn. Varic hunc locum exponunt interprétés. Àd verbum eft,in oflio fbntium^vel oculorum. Quidam putant fuifte fontem in duos nuos didudum; alii propatulum notari cxiftimant,in quo fc oculorum intuitushuc illuc varie diffundit.Rcceptior eft tertia ex-pofitio, vocaribiuiumhaclocutione: quia tuncianua aperituroculis,vtinduaspanesexcanc quos vna via in fc continet. Probabile eft locum fuifte vndc confpici poftet Thamar: eui tarnen propinquus cftfet receftus, ad quem poftet diuertere ludas, ne in via publica amp;nbsp;cclcbri fub omnium oculis fcortarctur. Quod autem dicitur facicm vclâftc : hinc colligimus tune non fuifte tam cfFrænem feortandi licentiam, quàm hodic graftatur multis in locis-Nam fe ad feortotum morcmcompofuit, nequid fufpicaretur ludas. Et Dominus hanc verecundiam corum qui fla-gitiofe viuebant,cordibus infculptam mancre voluit, vt fibi telles cftent fux turpitudinis.Nam fi poftent homines maculas elucre fuis pcccatis.fcimus nihil libentius faduros efte. Vndc fequi-tur, dum lucem fugitant, horrorcinuitos tangi, vt Dci iudicium prxueniat ipforum confeiert-tia. Paulatim quidem maior pars ad ftuporcm,amp;impudentiamdiffluxit,vtfuaflagitia minus folicitcoccultent :nunquamtarnenbelluinaeorum intempérie,qui impunèpeccarccupiunt, naturæ fenfum prorfus dcleri paftus eft Deus, quinfua obfcœniras vcl improbiffimos cogat ad pudorcm.Putida igitur fuit Cynici illius proteruia, qui in ffagitio deprehenfus, fine rubore ia-dauit fê plantarc hominem . In fumma, velamen Thamar oftendit fcortatiönem non tantum co ram Deo, amp;nbsp;Angelis turpem, amp;nbsp;foctidamrcmcftc,fed àfuis quoque authoribus fempcr fuiC fedamnatam.
,J it Ktdit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Magnum luda? probrum,quod ignotac muiicris concubitUm repen
te appétit. Senex iam erat:itaque vel in hominc lafeiuo fbla tarnen xtas debebat intemperantiac feruorcm reftinguerc. Mulieremproculafpicit :capi formxvenuftatenon poteft: pruritus tarnen non fecus in eo accenditUr,qu.im in equo,quiadequarumodorem adhinnit. Hine colligi-mus.no admodum viguiftc in eius corde vel Dcitimorem,vel redi achonefti ftudium, qui tam Cupide ad feonationem prorupit. Proponiturautem ideo nobis in excmplû, vt difeamus quàm
r.iiiû
-ocr page 280-|
Cap, X X X VIII. 2^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. | ||||||
|
• I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ z6ç
cictaterneu’-n acccrfit.Quod autcm ftatim agnofcit îudas,probifati tribiiendnm eft. Videmus cnim quàm multis Eillaciis obregcre fua peccata omnes fcrè fbleant,donee in lucem protrados omnis inficiandi ratio deficit. Hîc quanquâ nemo adeft qui vi, aut minis extorqueat confeffio-nem,fponte ad earn defeendit Iudas,?e maiorem culpæ partem in fc recipit Qu^od tarnen pecca tüm futim confclTus, de pœnatacet: bine colligimus,qui duriteraliis fucccnfent,ad dandam fi-bi veniam effe plufquam flexibiles. in hoc ergo nobis imitandus eft,vc fine carnifice,amp; equuleo tantum valent apud nos veritas,ne peccata noftrajquorum Deus nos admonet, coram toto mu-do fatcri pudeat.Sftl fugienda cil ifta inæqualitas,nc in alios rigidi,nobis clcmenter parcamus^ Hæcctiam hiftoria teftis eft quantopere interfit neminem damnari,nifi prius auditum-.non lo. lùm quia fatius eft abfolui noccntcs,quàm infontem quempiam perire, fed etiam quia defenfio niLilta in medium profert,quæ iudicii formam interdum mutarecogunt. iufhorme ey?.Impropria eft locutio. neque enim fimpliciter probat faâum Thamar, lcd comparatiuc loquitur:acfi diceret fe iniuftè,amp; fine caufa iratû fuifie mulieri,à qua potius aceufandus fuerat.Porrô ex fuc-cclTu apparet,quàm Icgnitcr fe müdus gerat in exigenda Icclcrum pœna, vbi nemo infiftit pri-uatus vindex fuæ offenfe, Atrox amp;nbsp;nefandumfacinus admifium erat. quandiufe læfum puta-uitludas, acriter inftitit. apertaergo ianuafuitiudicio.Nunc vbi aeeufatioceffat, vterquecia-bitur. Atqui certatim omnes decebat infurgerc : lednouum non eft, commune officium à fin-gulisnegligi.Significattamcn Mofes feria pœnitentiataffum fuifie ludam: quianurumfuam poftca non attigit.Simulque confirmât quod prius dixfnaturâ ingenitum effe tanti fi agit ii hor rorem. V ndc enim fi t vt abftincat à congreffuThamar,nifi quia naturaliter iudicat,ncfas effe fo-ceruna cum nuru fua congredi; Hoc turpis amp;nbsp;honefti diferimen, quod natura diffat, quicunque tentant conuellere,Deo palàm Gigantummore, bellum inferunt.
î? 'Eax^fninierant pnutero. Q^anquamamp;ludas erroris fui, amp;nbsp;Thamar improbæmacbina-ttonis veniam obtinuit, voluit tarnen Dominus monftrum in iplo partu ad ipfos humiliandos edere.Simile quiddam prius acciderat in Iacob amp;nbsp;Efau,fed ratione diucrfaiquemadmodum fei mus prodigia nunc in bonam, nunc in finiftram partem tendere. Hic vero minime dubium eft fiuingemeili in iplb partu notas fecumafférant parentum infamix. Nam amp;nbsp;ipfis vtilc fuit re-nouari fui pudoris memoriam:amp; publici etiam exempli interfuit, flagitium illud æterna infa-mia notari. In verbis obftetricis ambiguus eft fenfus.quidam rupturam pro fecundinis accipi-^nt, quibus ruptis cgreditur fetus. Alii rclt;ftius,quód miretur obftctrix,quomodo perrupto in-terftitio Phares prior egreffus fuerit. nam frater ipfum prægrcfius, inftar muri intermediiep-pofitus erat. Nonnullis videtur efie imprecatio : quafi diffum effet, Super te maneat ruptura. ^ed Mofes,quantum ego iudico,non aliud notarc voluit, quam monftrum animaduerfum fuif-fe in partu.
Cap. XXXIX.
, n Tiofeph dudiiseft in AEgyptum , amp;nbsp;emit cum Potiphar princeps Par-princeps fatellitum,vir AEgyptiuSjè manu Ilmahelitarum,qui dedu-xerant eum illuc.
j Et fuit Dominus cum lofeph: amp;nbsp;fuit vir profpere agens,fuitquc in domo do mini fui AEgyptii.
3 Et vidit dominus eius quodDominus effet cum eo:amp;omnia quæipfe facie-
bat,Dominus profperabatin manu eius.
4 . Et inucnit lofcph gratiam in oculis eius,amp; miniftrabat ei: amp;nbsp;præpofuit eum domui fuæ:amp;omnia quæ crant ei dedit in manum eius.
j Fuit autc,ex eo tempore quo præpofuit eum domui fuæ, amp;nbsp;omnibus quæ e^ rant ei,benedixit Dominus domui AEgyptii propter Ioféph:amp;fuit benediôio Domini in omnibus quæ erant ei in domo amp;nbsp;in agro.
6 Et reliquitpmniaquæ erant fibi ,.inmanuloféph ,.amp; non cognouitcum eo quicquam, nilî panem quem iple comedebat.erat autc lofépli pulcher forma, îipulcherafpedu.
y Et fuir, poft hæc leuauit vxor domini eius,oculos fuos fuper loféph, amp;nbsp;dixit, Concumbe mecum.
8 Et renuit,amp; dixit ad vxorem domini fui, Ecee dominus meus non cognouit
mecum quid ftt in domo: amp;nbsp;omnia quæ erant ei,dedit in manum meam.
-ocr page 282-Cap.XXXlX.
COMMENT.
9 nbsp;Non cft maîor me in domo hac:amp; non prohibuit à me quicquam,nifi te, co
quod tu fis vxor eius: amp;nbsp;quomodo faciam malum grande hoc,vt peceem con*-tra Deume
xo nbsp;nbsp;Et fuit,quum loqueretur ipfa ad loféph quotidie, Si no parcret ci vt cum ca
concumberct,amp; vt eflet cum ca:
K Fuit inquam,fccundum dicm banc ingreflus cft domû vtfacçret opus fuunu amp;nbsp;non erat quifquam ex viris domus illic in domo:
xt Et apprehendit eum per veftimentum eius, dicendo, Concumbe mccum.fiî rcliquit veftimentum fiiumin manu cius,amp; fugit,cgreftulquc cft foras.
IJ nbsp;Et fuit, quum vidifict ipfa quodreliquiflct vcftimêtum fuum in manu fus,
amp; fugiflet foras:
14 Vocauit viros domus fuæ,amp; dixit ad cos,diccndo,Videtc, adduxit nobis vi* rum Hcbræum,vt illuderet nobis:ingrcfius cft ad me vt côcumberct mccum, amp;nbsp;clamaui voce magna.
iç Et fuit, quum audiffet ipfe qubdelcuaflcm voeem mcam,amp;clamaflem,reli quit veftimentum fuum apud me,amp; fugit,egreflufquc cft foras.
ïé Retinuit autem veftimentum eius apud fe, donee veniret dominus eius ad domumfuam.
17 Etloquutaeftadeum fccûdumvcrbaifta,diccdo, Ingreflus eft ad me fcfuus Hebræus vt illuderet mihi.
18 Et fuit,quum elcuaflêm voeem mcam,amp; clamaflem, rcliquit vcftimcntunï
fiium apud me,amp; fugit foras.
12 Fuit autem, quum audiffet dominus cius verba vxorîs fuæ quæ loquutacft ad eum,dicendo,Secundum hæc fecit mihi feruus tuus:iratus eft furor cius.
*0 Et accepit dominus ipfius loféphGum,amp;pofuit cum in domo carceris,in lo CO in quo vindi regis vinciebantur, fuitquc illic in domo carceris.
il Fuit verb Dominus cum lofcph, amp;inclinauît adcummifericordiam,5tde-dit gratiam eius in oculis principis domus carceris.
ii nbsp;Et dédit princeps domus carceris in manu îoleph omnes vindos qui crat m
domo carceris:amp; omnia quæ faciebant illic,ipfe faciebat.
jç Neque princeps domus carceris videbat quicquâ ex nf7/w;erd«f in manu ciusî CO qubd Dominus crat cum eo,amp; quodipfc faciebat,Dominus fecundabat.
I ^tiofiphdeduShiiejl. Vt rcliquam hiftorix partem contexat Mofès,quod breuiter atti-gerar ircrum repecit,venditum fuifle lofêph Putiphari AEgyptio.Deinde fubiieit Deum fuif* fe cum Ioleph, quia profpcrc in omnibus ei fuccederet« Tametfi enim fæpe impüs fluunt omnia ex voto', quos tarnen Deus fauorc fuo non profequitur : vera Icntentia cft ac propria locu-tio, Nûquam bene efle hominibus,nifi quatenus benignum le illis Dominus exhibet* Nam rç-probos quoque quibus meritô infenfus cft,ftia bcncdidionc idco ad tempus dign^x^^’'^^ ad pde-nitentiam ipfos comiter inuitet,imô alliciat,magifquc inexcuGbilcs reddat.dum manent obfti natinnterca eorum fœlicitati maledicit. îtaque dum fe ad fummum fortunæ vcnifTc putant,in exitiû illis vertiturprofperitas, in qua fibi placebant. Porrô quotiesbenediéüonc fuadeftituit homines fiuc extraneos,fiuc domefticos, arefccre ipfos ncccflc cft: quia nônifi cx fonte illo quic-quam bonorum fluit. Fingit quidem fibimundus fortunam,qua: voluat res humanas, vcl quif-que induftriam fuam adorat : verùm Scriptura ab ill a praua imaginatione nos retrahens, rcs aduerfas fignum efte abfcntiæ Dci,ftcunda$ verô præfèntiztcftatur. Cæterùm minime dubiu eft quinpeculiarisamp;rarus Dcifauorergaloféphapparucrit,vtfacile conftarctaDeo benedi-ci. Subiieit tarnen continuo póft Mofes, lofcph fui fie apuddominum ßtiw», vt feiamus non pro tinus cuedum fuifîe in fublime,vt honorifica effet cius conditio. Libcrtate nihil tunefuiffetop-tabilius: atqui cenfétur inter mancipia. quafi preçario viuit, quum doxnini arbitrio fubieâa ut
-ocr page 283-. I N G E N E S.
cius vita.Dilcamus ergo.ftiam inter noftras miferias fêntircDci gratiam,nobifquc fuffîciatjfi-quid acerbi ferendum cft,dulcedinc aliqua afpergijne Dco ingrati fimus,qui hoc modo fê nobis ad eiïe déclarât.
5 Ef »«dîrdominti! eiu! qu3d. Hinc clarius liquct quod nuper attigi,nô vulgari nee vfitato modo Dei gratiamenitiiifle in lofeph, quando homini profano, amp;nbsp;bac in parte ferè cæco confpi-cua cHe potuit.Quo turpior eft noftra ingratitudo, nifi lætos omnes fucceflus ad Deum autbo-rem referimus, quum tories admoncat Scriptura. nihil hominum velconfilia, vel laborcs, vel quæcunquecxcogftant media proficere,nifi quatenus Deus benedicit.Quôdauté Putipharidco maiorem habet rationem lolèph, vt eum domi fuæ præficiat : hinc colligimus, religione tangi profanes homines J vtDeogloriam tribuere cogantur. Rurfùm tarnen (è prodit ingratitudo, quum Deum contemnit, cuius dona fuo pretio æftimat in perfona lofeph. debiierat fairem in-quirere quifnâ effet il le Deus, vt Ce ad Icgitimû etus cultum formarctverû fatis habet,quatenus priuatim fibi vtile elfe putar, a^nofeere lofeph diuinitus gubernari, vt eius opera cum vberiorc fruiStu vtatur, Q^ietpfefidebdt,Dom’itiifroß!erdbatinmMueiiti. Mira hæc fuit ratio,quôd inlucrû AEgypriis ceffit tota ilia bencdiâio, qua Dominus paternum fuum amorem erga lofèph tefta-ri voicbat.Nam quum fibi lofeph neque fêreret,ncque meterct,nihilo redditus fuit locupletior. Sed hoe modo faclum eft vt humanius eum, hberalius tradaret fuperbus homo, qui alioqui porerat tanquam vili,fordidóquc mancipio abuti.Et fæpe Dominus tali fâgina impi obos man fuefacir,ne male accepti,fu.T indignationis rabiem aduerftis pios conuertant. Hinc verb perfpi-cimus,qu.àm effufa fit Dei gratia erga Fideles,quum beneficentiæ fiiæ partem ab ip fis ad repro-bos vfqucderiuet.Docemurctiam quid fit Eleâos Dcifilioshofpitio rccipcrc,velfeillis adiun gere, quos fie comitarur Dei gratia, vt odorem fuum ad cos qui vicini funt diffundat. Sed quia non multum prodeffet faturari temporalibus Dei bcncficiis,quæ reprobos fuffocant,arque ob-niunt.huc votis omnibusrcdercconucnit,vt nobis propitius fit Deus.Longécnim melius fuit ipfi lofeph in eius gratiam augeri Putipharis opes, quàm Putiphari amplum quæftum ex eo facere.
£f omnti ejuæ e^aru Hune frudum diuini erga fe amoris 5/ beneficentiæ perce-pit Iofcph,quôd folatio al iquo fèruitutis leuatus cft,faltcm ad breue tempus.Sed noua eum ren-tatio paulo pôft excepit. Nam gratia qua adeptus erat,non modo recidit in nihilum, fed origo amp;caufafuit durions forrunæ. Præfedus erat lofeph flipertotam domum Putipharis. Ex illo honoris gradu abripitur in carcercm, vt repente traharur ad mortis fjpplicium. Quid tunc in ’nentcm venire potuitjnifi à Deo reliélum fe,ac proditum,fubiiide patere nouis cladibus.-Quin ctiatn imaginari potuit Deumquafi ex profeifo fibi infefrum elfe. Docetigirur hæchifloria, ^ngulari perfpicacia opus effe, vrfidei oculis pii confiderent Dei beneficia, quibus mitigar cru-cis accrbitarem.Nam quum auxilii ferendi catifa mauum illis porrigere vifus eft,fæpe lüx,quae affuirerar.momcnro cuancfcir,amp; in eius locum fuccedit denfior caligo. Atquibîc clarè apparcr, Vt Dominus,licet fuos inter aduerfos fludus fubinde iadet,nô tarnen cos fruftrerur, quum mala eorum interdum remperans, rcfpirandi tempus illis concedit. Sic lofêph, quanuis cxcidcrit a fua præfcij^u-a, nûquam ramen derelitftus cft,nec inanis fuit ilia relaxatio, qua änimum erexit non ad fuperbiam, fêd ad tolerantiam noua: crucis. Et certc in hune fincm mifêriis noftris oc-currit Dcus,vr deindecolleâis viribus,quafi récentesmelius parati fimus adalios confliâus.
Et erjt lofiph pulehr ßnna. Quum formæ clegantia fanfto lofêph magnæ calamitatis occafiO fuerit,difcamuS non adeô appetere corporis dotes, quæ gratiam apud mûdum conciliant, quin forte fua quifque contentus fit. V idemus quàm multis péri eu I is obnoxii fint qui pulchritudi-ne cxcellunt. rarumenim ac difficile eft, vt fe contincant ab omni lafciuia. Qiianquam in lofeph ea vigebar religio, vtomnem impudicitiam horrerct : ahunde tarnen ilIi perniciem moli-tuseft Satan, ficuti ex Dei donis laqueos ad venandas animas conficcrc fblet. Quarc fêdulô ro-gandus eft Deus, vt inter rot pcricula Spiritu fuo nos gubernans, puras ab omni macula con-fêruetdotes quibus nos ornauit. Quódvxor Putipharis /e«d/fcortlt;/9s-dicitur,bac loquendi forma fœminasomnes Spiritus fandus admonet,vt ficordi efteaftitas, fibi modeftiam apponant euftodem. Nam 8c ideo vélum geftant in capitibus, vt feab omni praua illecebra cohibcant. nô quôdmulieri virosafpicercnefas fit,fêd impunis Sc luxurians afpedus hic notatur àMofe.Sæ-piusantea vifus illi fucrat lofêph fine vitio:nunc verb primùm oculos iniicit,amp; audaciusaepe tulantius, quàm modeftam fœminam deceat, venuftatem cius obfcruat. Ita oculos videmus fuilfe quafi faces inflammandæ cordis libidini. Quoexemplodoccmur,nihil magis procliue elfe, quàm vt fenfu-s omnes noftri animum prauis cupiditatibus inficiant, nifi valde intenti fî-mus ad cauendum. Neque enim Satan alfiduc ingcrerc definit quæ nos ad pcccandum titillent. Obiedam peccandi materiam tumfacileconcipiüt fenfus,tum cupide amp;nbsp;celcriter in animum
-ocr page 284-|
Cap.XXXrX. :^8 |
COMMENT. |
perfcrunt.Quare fedulô amp;nbsp;oculis amp;auribus,amp; reliquis partibustnodcrariquifqucftu(icat,nlfl totidcm Satanæ ianuas aperirc ad innnios cordis affedus velit:præfcrtim quum tencrrimus fie oculorumfenfus,.bis frænandis adbibenda eft non vulgaris cautio.
y Conatmbemeaiin. Moiêsrerumcapita,amp;fummasbrcintertantumdelibar. Ncquccnim dubium cft quin variis artibus conata fit impura mulicr pium iuuencm ad icpclliccrc,amp; obii-quisblanditiis fcinfinuauerit, priufquam ad tampudendumlicentiægenus prorumpcrct. Sed Mofes, aliis omiiTis, oftendit eovfque impulfam fuific turpi libidine, vt verita non fuerit aperte flagitarecoitum lofeph. Sicuti auteiTiha:c obfcœnitasinfigni document) cft, quàmcæcoi amp;furiofbs impetus habearcarnis libido: ficin pcrfbna lofeph præclarum fidei amp;contincn-tiæ fpeculum nobis proponitur.fides amp;nbsp;integritas in co conftat,quôd lofephco magis fcobftri-dum cfte agnofcit,quo plus poteftatis fibi ab illo permiftum eft. Hoc quidem habet ingenui ho mines amp;nbsp;cordati, vt quo plus illis fiditur, co minus fallcrc fuftincant : verùm rara eft virtus, vt gratis probitaté colant quibus nocedi cft facultas.Quare no immeritô laudatur àMofê lofepb, quôd authoritatem fibi à Domino permiifam fræni loco cfte ducit,ne officii fines trâfiliat. Ad-dc quod gratitudinis quoque fuæ fpccimen exhibuit, beneficia heri fui in mediû proferens, nc-quod illi probrum inferret. Et certe hinc hodic tanta paffim confufio, vt homincs fint quafi ft-mibelluæ, quod fàcrum illud mutuæ focietatis vinculum abruptum cft.Fatentur quidem cm-nes, fiquid beneficii ab altcro acceperint, ci fèdeuindos effe : alii ctiam aliis ingraritudincm ex-probrant:(èdpauci funtqui finccrc iêquaiitur exemplum lofeph. Ne tarnen videaturhumani-tus tantum rctinen,fimul Deioffenfam commémorât. Et certe ad vincendamtentationem nihil magis valuit, qu.àm Dei timor. Sed confulto heri fui humanitatem commendat, vt à fcclc-fto propofito defiftat improba mulicr. Eodem ctiam fpeciat cxccptio ifta cuius meminit,Tehm inquitjextrp/Sjeo quad eitu uxorlî^iOmniatrailidithenti tnmdnuw tneam. Quorfum hoc,nifi vt côiugil fC-ligio corruptum mulieris animum vulncrct,amp; à vefano illo furore faneteErgo non'tantum ftre-nuè ludatur vt fe.à prauis illcccbris expédiât, fednift indomitaeffetmulierislibido,optimum remedium proponir. nos verb feiamus côiugii fandiratem per os lofepb hîc nobis laudari,ac-fi Dominus affercret fc fidei côiugalis effe præfidem, ne impunè effugiant fuam vindidam qui-cunque alicnos thalamos violant. Nam quafi medius efi'et fponfor inter virum amp;nbsp;vxorcm, mu-tuam ab vtroque caftitatem exigit. Vnde fcquitur,pratter iniuriam quæ infertur hominfgraui-ter lædi ipfum Deum.
10 latjueretur ipfdad loßphquotidie. Hîc laudatur conftantia lofeph,ex qua apparet fo’ lidum in eius animo Dei timorem regnaffeiquo fadum eft vt non modo vnum impetum repu* lerir, fed ad extremum perftiterit tentationum omnium vidor. Scimus qu.àmlL'bncus fitlap-fus, dum aliundc nobis flabclla fufeitat Satan : quia videmur culpa exempti, fi eius partem fu-ftinet qui nos ad flagitiuin inducit. Eximia igitur fortitudinc Spiritus præditum fuiffc oportet findum lofeph, qui contra omnes impiat mulieris illeccbras inuidus ad extremum fftetit. Quo magis dctcftabilis cft mulieris improbitas, quæ nec tempore corrigitur, ncc compefeitur pluribus repulfis. Quum hominem cxtrancum, amp;nbsp;promancipio venditum tamfragi,ac domino fuo fidum videt,quum etiam fandè ab eo monctur, ne iram Dei prouocct: quàm indomita cft libido,quæ nihil verccundiat admittitîQuia verb hinc perfpicimus quorfum pcrrûpant homines,vbi carnis intempérie fuffocataefthonefti ratio, rogandus eft Dominus, ne Spiritus fui lumen opprimi hoc modo finat.
U Et^;t/èctinditm diem hanc. Hoc eft,temporis fucceffu,quum ilia non defifteret ftuprum of* ferre fando lofeph,tandemacciditvtvimblanditiisadiungeret. PorrbhîcMoles quafi ccr-taminis epitafin deferibit. lam nobile, amp;nbsp;memoria dignum continentiæ fpedaculum ediderat lofeph,qubd iuucnis totics continua multorum dicrum fer ic tenratus, cundem feruaucrat teno-rem : amp;nbsp;in ca ætatc,cui veniadari folet, fi intemperantius cbulliat, fibi moderatus fucrat pluff quam omnes fênes. Sed nunc, quum paLim infàniat mulicr,ac in rabicm verfus fit amor, quo magis arduum eft certamen, eo plus meretur laudis animi magnitudo, quæ contra hune inful-tum inflexi b ills pcrftat.Subeundum fibi fimæ St vitæ diferimen videbat lofeph ; famam pro-ftitucre mauult,ac vitam potiusrelinquereparatus eft,quàm vtfcelerefecoramDeo obliger. Qini taie in iuucnecxemplû proponat nobis Dei Spiritus, quidexcufàtionis maturæ a’tatis vi ris ac mulieribus relinquit.fi fpôte fê proiiciûr,vel leui impulfu cadutiHuc ergo cniti nos dccct, vt vnius Dei refpcdus ad domandos omnes carnis affedus præualeanimô vt pluris fit nobis rc da St integra côfcicntia coram Deo, quàm totius mundi applaufus. Neque cnim quifquâ aliter probabit virtutc fè ex animo colerc,nifi qui vnoDco tefte côtctus,quæuis probra fubirc nô du-bitabit,potius quàm vtab officio declinct. Et certe quu inter profanes homincs volitarinthæc
-ocr page 285-IN GENES.
26^
prouerb ia, CófcicnciamcfTc mille teftesApuIcHerrimura theatrumrvaldc pudendus cftllupor noftcr,nifî apud nos ita cmincc Dei tribunal, vt pcruerfa mundi iudicia in ordine cogat. Qua-re facciTant vani illi prætcxtus. Ego fcadalum eftugcre volui: Veritus turn ne in finiftram partem traherent homines quod redè egiffem: quia Deus non latis fibi honoris deferri iudicat,nifi. quum,pofthabita famæ cura,fcquimur quo nosvocat vnus ipfc.nó quod famam fimphcirer ne-gliglt;^e nos velit,fed quia indignum eft,ac abfurdLi,non præferri eum hominibus. Procurent er go,quantum in feeft,Fideles,vt proximos ædificent probæ vitæexcmplo: arque inhunefinem ab omni finiftra nota prudenter caueant; verum fi necefle fit mundi infamiam fubire, per hanc quoque tentationem in redo vocationis Diuinxeurfu pergant.
4 Adduxit twb'tf uirtim ’Hehrtcw». Hîc videmus quid faciat defperatio. Nam ex amorc in fu-rias prorumpit fcclcrata mulier. Vndeclarc patct,quàmbeluinos impetus fccum trahat libido, vbi laxatæ funt habenæ. Certè vbi femel regnum occupauit Satan in miferis hominibus,hue il lue raptandis nullum finem faciet, donee eos fpiritu vertiginis 5.' amentiæ précipites agat. Videmus etiam quomodo ad pertinacia reprobos obdurct,quos impcrio fuo tenet deuindcs. Sæ-pc quidem Deus fceleratis terrorem iniicit,vt crimen fuum trepidatione prodantrac fieri poteft vt in vultu,amp; verbis huius impuræ fœminæ figna malæ confcicntiæapparuerint: ea tarnen du-ricie ipfam confirmât Satan,vt confilium perdendi fandi iuuenis audader capiat, arque extern porc fraudem excogitet qua infontem opprimât nô Iccus aefi diu in otio medirara illi foret exi-tium. Prius fccretii captaucrat,nequis adeflet teftis:nunc aduocat domefticos,vt hcc veluti prx iudicio fandum iuuené coram marito condemuet. Adde quôd mari turn inuoluit fiib reatu, vt pudorc cogat de infontc poenam fumere: Tuaünquit)culpafadû cft vt me ludibrio haberct hic alicnigcna.Quidreliquum facit rrtarito, nifi vt claufis oculis, purgandi fui eau fa ad vir didam properct? Quanuisergo pauidi fint fceleratiomncs,fimul tarnen callum exftuporefto contra-hunt,ncquis cos impediat metus quominus ruant contumaciter in emne præcipitium, S; bonis fimplicibus proteruè infultent. Notandaautem nobis efthæc fandi viriprobatio, vt nobis curæ fit induere Spiritum fortitudinis, qui ne ferrea quidem impiorum duritie frangatur.Hæc ctiam altéra rentatio non Icuis fuit, quod tam indignam humanitatis fuæ mercedem reportât. Probrum mulieris filentio texerat, vt integrum effet refipifccre,fi fuiffet fânabilis. Nunc fibi ex ^odeftia fua creatum mortis diferimen vider. Quôd non fuccubuit, inde cognofeimus fincc-re illi fuiffe propofitum gratis Dco feruire. Atque idem nobis agendum eft, nequa hominum ‘*^gratitudo nos ab officio dimoueat.
'9 ditdi^fet dominui eins uerbd uxoris fït^e. Quum tam probabilis effet color,non mirum tantum valiiiftc zelorypiam,cuius nimis vehementes,ac feruidi funt motus, vt fe tam credu-luna prxbuerit Putiphar vxoris calumniis.Excufari taménequit eius lcuitas,quód fèruü,qucm
amp; probum effe cognouerat, indida caufa ftatim in carcerem detrudit. Decebat certè mi-^us effe vxorium.Itaque iuftam ftultæ fuæ facilitatis mercedem rctulit,quôd feortum honori-hcc aluit vxoris loco, ac propemodum lenonis partibus fundus cft. Ac commune quidem oni nibiis efthoc cxemplum:docentur tarnen præcipuc mariti,adhibcdam fibi cfTc prudentiam,nc vxorum arbitrio tcmerc hue il lue ferantur.Et certè quum paffim videmus ludibrio haberi,qui vxoribus nimis obfcquuntur,fciendum eft corutn ftultitiam iufto Dei iudicio traduci,vt Spiritum granicatis, amp;nbsp;moderationis pctcrc difcamus. Ncc verô dubium eft quin ÎMofes diferré Pu-tipharis condemnet Icuitatcm, quôd ftatim, audita vxorc, excandefeit in lofcph, ac non fccus, quam fl conuidus foret,iracûdiæ fuæ indulgct:nam ita excluditur omnis æquitas, nulla admit-titur iuftadefenfio-.denique veritas, amp;nbsp;caufæ cognitio procul rciieitur. Sed quæritur quomodo zelotypiacfferbucrit Putiphar,imô quomodo vxoremhabuerit, quem prius dixit Mofesfuif. fc cunuchum.Facihs fblutio eft, eunuchos in Oriente vocari folitos fuiffenon modo qui caftra-ti cfrcnt,vel natura frigidi,fcd quofuis fatrapas amp;nbsp;magnates.Quare tantum valet hcc nomen ac* fi dixiffet Mofès vnum fuiffe ex aulæ proccribus.
îo ^pofuitenmitidcttwaircerif. Quanquamnoncxprimit Mofcsquàmduriterinitiôaffli-dus fuerit lofcph,colligere tarnen promptum eft non in libera euftodia pofitû fuiffe, fed in ob-feuram aliquam foucâ detrufum. Pollebat authoritate Putiphar : infularium habebat in rnanu ua amp;'arbitrio.quid clcmétiæ ab homine zelotypo,amp; iræ feruorc abrepto fperari potuitçNcc du jucft quin per manustraditum à Patribus fuerit quod refertur in Pfalmo io^.b.i8,copcdibus uifieinclufum,amp; ferrum penctraffe in animameius. Quale verô innocentiæ præmium i nam ccundum carnem probitati fuæacceptum referre potuit quicquid patiebatur. In hac verô ten tatione valde perplexum atque anxium coram Deo gemere ncceffe fuit. Quanquam autem pic CCS ciuç non commémorât Mofes:quia tarnen certum cft cruce non fuiffe opprefTumjncque ob-tnurmuraffe, fimul probabilecftrccubuiffe infpem Diuiniauxilii, Porro hæc vnaeftfultuia
-ocr page 286-Cap.XL. nbsp;270 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
quxnos in malis fuftinetihæcctiâatmanoftra funr,quæ nos inuidos præft«ïnr,ad Dcû cófugerc.
îi ^t/Kt romruisat^nio/eph. Hoc non luifTe primo die faôum.quôd à fuis anguftiis lcuatits cftlofeph jcxttftimonio Prophaænupcr citato conftat. Et Do'minuscum conlùlto adextrc' madeduci pafl'tis eft, vrcû qtiafi c fcpulchroeduccrct. Scimus ante ficuti Solis lumen clarius in obfcuroloco cófpicitur,ficin mifèriarû caliginemelius fpledere Deigratiam,dû præter fpein nobis fuccurrit. Porro dicic Moles d«(k« adfûijfejeruofno lo/êp??^ quiagratiâ fuâ,vcl milcricordiam ad Dcû inclinauitivt fciamus Deû,etiam quû nos ab iniulla violentia libérât, vel quû nos adiu-uat in bona caufa-.fua tame bonitate,vc hocfaciar, induci.Indigni enim fumi^ quious auxilium fuû accômoder,nifi caulâm à Iciplo pctcrcr,quia milêricors eft.Ccrtè fi in hominibus quærütur meritaquæDeü obftringant,rcpcrta fuiffenc in lofcph.teftatur tamcMolês gratuito Dei fauorc fuiffeadiutû.Qiunquâ hoc nô obftat quin repenfa illi fuerit pictatis fuæ merccs,quæ facile con-uenit cfi gratuira Dei bencficentia. Modus etiâ gratiæ adiungitur,quôd Dominus fauoréilli de-derit apud magiftrû carccris. Dubiû quidc nôcll.multis decaufis gratiolùmfuifie lolèphmam amp;nbsp;virtusfibifauorcm conciliât :amp;antch,icoftendit Mofes, fandum virum multisnominibus fuificamabilcm.lèd quiafæpc contingit filios Deinonminus inhiimanitcr prcmi,quàm fiom-nium deterrimi forent, nominatim exprirait Mofes humanum tandem fuifie magiftmm car-ceris: quia animuseius,qui fpontead æquitatem propenfus non crat,diuinitus flexus e£t. Ergo quôd depofita truculccia,benigne,placidé fc geffit magifter carccris,hæc mutatio .à Dco pro fefta eft,qui corda hominum pro arbitrio lùo gubernat.Scd mirumeft non timuific infulaiiû, ne inoffcnfam Putipharis incurrcrctiadcóquc Putipharcm ipfum, quumobfiftercnullo nego-tio polTcî.tam benigne, amp;nbsp;lib s raliter traéiari pafium elTc hominem, cui capitaliter infcllus erar. Verc quidem refponderi poteftdiuinitus retentam fuiffceius feuitiamilcd probabilecft fulpc-dam.ac tandem cognitam illi fuiirc.afturiarn vxoris.Scd quanuis placatus effet làndo lolèph, noluifie tarnen cum ftio dedccorcabfoluere. intereainfignis integriras lofeph in eo leproferr, quôd quû euftos fit carccris, hbenamque gubcrnationem fuftineat, non tarnen aufugir,lêdma-turum cxpeôtat liberationis fuæ tempus.
Cap. XL.
ï fuit, polï hæc peccauerût pincerna Regis AEgypti,amp;piflor domino fuo HRcgiAEgypti.
a Et iracus cft Parhoh contra vtrunque fatrapam fiium,contra principcm pin cernarum St contra principcm piftorum.
5 Et pofuit illos in ctiRodia domus principis fatellitum, in domo carccris,in loco in quo loféphvinâus eraf.
4 Et præpofuit princeps fatellitum ipfum îoféph eis,amp; miniftrabat eis:fuerût autem per annum in euHodia,
ç Et fomniaucrunt fomnium vterque ipforum, quifquc fomnium fuiim no-£tc eadem : finguli fecundum interpretationem fomniifui, pincerna amp;nbsp;piftor qui fuerant Régi AEgypti,qui erant vintfli in domo carccris.
6 Et venit ad eos Ioféph manc,amp;viditcos,amp;ccce erant triftitiaalfeâi.
7 Et interrogauit principes Parhoh ,qui erant fecum in euftodiadom^ domi-
ni fuijdicendojCur faciès veftræ funt afïliâæ hodiee
8 Et dixcrût ad eum, Somniû fomniauimus, amp;nbsp;qui interpretetur illud no cft. Et dixit ad eos lofeph,Nonne Dei funt interpretationesenarrate quæfo mihi.
Et narrauit princeps pincernarum fomniû fuumipfi Ioféph, tÜ^it ci, Mc . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fomniante,ecce vitis erat coram me.
10 Etinviteerant tres rami:5^ dum florerct afeendit flos eius,czna^turauerunt botri eiusvuas,
JI Et calix Parhoh erat in manu mca,amp; accipiebam vuas, amp;nbsp;exprimebam cas in caliccm Parhoh,amp; dabam calicem in manu Parhoh.
12 Et dixit ci Ioféph,Hæc cft interpretatio ciustTres rami,tres diesfunt.
IJ Infine trium dierum eleuabit Parhoh caput tuû, amp;nbsp;redire fâcict te ad locum
-ocr page 287-IN GENES.
27«
tuum, amp;nbsp;dabis calice Parhoh in manu eius fecundum confuetudinem primam quando eras pincerna eius.
14 Sed memétomei tecum,quum bencfuerit tibi:amp; fac quæiô mecum mifcri-cordiam,amp; mentionem mei fac Parhoni,amp; educerc fac me c domo hac:
n QLiiafurto auferendo, furto ablatus fum è terra Hcbræorum : amp;nbsp;etiam hie non feci quicquam vt ponerent me in carcerem.
Et vidit princeps piftorum quod bene interpretatu s effet,Stdixit ad lofeph, Etiam me fomniante,ecce tria caniftra alba fuper caput meum.
^7 Et in caniftro fuperiori erat ex omni cibo Parhoh opere piftorio, amp;nbsp;aues co-medebant illud c caniftro quod erat fuper caput meum.
’8 Et refpondit lofeph, amp;nbsp;dixit, Hæc eft interpretatio eius: Tria caniftra, tres dies funt.
^9 In fine tri urn dierum auferet Parhoh caput tuum à te, amp;nbsp;fulpendet te in li-gno,amp; comedent aues carnem tuam à te.
20 Et fuit,in die tertia,dic qua natus fuerat Parhoh, fecit conuiuium omnibus feruis fuis, amp;nbsp;eleuauit caput principispincernarum, amp;nbsp;caput principis piftorum in medi o fer uorum fuorum :
21
22
Ac redire fecit principem pincernarum ad propinationcm fuam,amp;dedit call cem in manu Parhoh:
Principem autem piftorum fufpcndit, quemadmoduinterpretatus fucrat
Et non eft recordatus princeps pincernarum ipfius lofeph St oblitus eft eius.
» Pofl h^cpeauuerant. lam vidimus,quum eflet lofeph in vinculis,habit.ifuifle eius curam 3 Deo, Vnde cnim rclaxatio illa,nifi ex gratia cælefti'Ergo antequâ apcriret Deus ianuam fcr-^0 fuo ad exitum,vt cum opc fua iuuaret.penetrauit in ipfum carcerem. Vcrùm fequitur benefi-t'iuin longe fplendidius,quôd non tatum libcratur à carcere, ledeuehitur in fummum honoris gradum.lntcreafanftum virumpermirabiles, amp;nbsp;valdc perplexos circuitus deduxit Deiproui iitia.Mittutur in carcere pincerna amp;nbsp;piftor R egis:exponit illis lofeph fua fomnia. Qjna pin cernæ promiffa fucrat reftitutio,lux aliqua fpei affulget fando Iofeph:quia rcceperat ille,poft-quain in ftajum futi rcuerfus effet, fe fore fuffragatorcm ad impetrandam veniam. Sed itcrum breui coticidit fpes ilia, vbi pincerna de mifero verbum apud Regem facerc non dignatur. Tue ergo fibi Vifus eft lofeph perpétua obliuionc fcpultus,quoad Dominus lumen fuftocatum,ac fc rc extinâutn, deintegro repente accendit. Ita quum rcâà eruerc pofTct ex carcere fanóium vi-rum, per flexuofas ambages eum circunducere voluit, quo melius probaret eius patientiam, amp;nbsp;exitu ipfo patefaceret miras fe habere rationes, nobifquc abfeonditas: vt falutcm, quam nobis promifit,difcamus non metiri proprio fenfu : fed finamus nos verfarihue illuceius manu, donee opus fuum pcrficiat.Pincernam amp;nbsp;piftorcm intellige non quof libet ex vtroque ordinc,fed qui rcliquis omnibus præcffent:nam paulo poft vocantur cunuchi,vcl proceres.Ridiculum ve ro eft quod fuo more fingit nugator Gerundenfis, caftratos fiiiffe ignominiæ caufà, quum illis irarus fuiiTet Pharao. Duo igitur erant ex primariisaulicis. Clarius autem iamexprimit Mo-fes carceremfuiftbfub Putipharis imperio.Vnde cognofeimus quod prius dixi, mitigaûfuif-feeius iram, quando nonnifiex eius confenfu tarn dementer egitinfularius cum lofeph. Imo nuc Putiphari tribuit Mofês illas humanitatis partes,quod fidci lofeph piftorcm pincernam commifit.Nifi forte nouus tunc fuccclfor Putiphari datus erat.quod facile refellitur ex cotex ' tu, quia paulo pbft dieet Mofes præfcdum fuifte enftodia: herum lofeph. Quti dicit Mofes fuif-feillos per dies in carcere detentos,quidam intelligunt annum integrum, fed falluntur meo iu-dieiorpotius notatioeftdiuturni,amp; tarnen incertitemporis,qucmadmodûexaliislocispatct.
J i^tfomiuaiteruntjomnitint. Quod prius de fomniis attigi,mcmoria rcpctendû eft,multa fci-licet friuola nobis obiici,qux trâfèunt per porta corneam: quædâ tame vaticinii habere vim amp;nbsp;podus.Huius generis fuerunthæc duo fomnia, quibus Deus occultum rci futuræ euentum pa-tcfecit.N ifi cnim cæleftis oraculi infculpta illis tuiffet nota,no ira mente cófternati fuiffent pim cerna amp;nbsp;piftor. Fatcor quidem vanis, amp;nbsp;temere côccptis fomniis vehementer interdum turbarf homines: fed ita vt paulatim rcfidcat terror, amp;nbsp;anxictas. Sed Deus pincerna: ac piftoris animis
-ocr page 288-Cap.XL. 272 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. .
aculeum infixerat, qui cos qniefccrc non fineret. Quo fit vt magis atrentus fit vtcrque ad inter-pretationem fomnii lui-Idco difcrtc exprimit Moles fuiiTc rei certæ præfàgium.
ë Uuenitadeos lofephmane. Sicutinuperfumpræfatus,hicfideioculismiram Deiprouiden tiam intucri conuenit.Tametfi eniin certiores de fuo exitu redditi funt pincerna amp;: piftor,id ta men no ram eorum refpedufadum eft,quam in gratiam Io{èph,qucm Deus hocmodo voluit régi innotefcere.Ideo arcano inftinâu triftes Stattonitos reddidit,quafi manu ipfos dirigeret ad feruumfiiumlofeph. Norâdum autem cft,nouo Spiritus aftiatu donum Prophetiæ,quo priiis carebat.in carcerefuifteadeptum. Quû prius fomniaret,fufpenfus tamcn,*ic Diuinæ reuelati-onis dubius manebat : nunc aliis certus eft interpres. Quanquâ autê dum feifeitatur mœftitix cau{àm,de fomniis forte no cogitât, ex proximo tamé verfu apparet cum accepti Spiritus doni fuifte fibi confcium:amp; bac fiducia ipfos hortatur ad referéda fomnia,quôd futurus fit interpres. Aniwn (inquit) D« fùnt mterpreiatione^iCmè nô arrogâtia ad fe trâffcrt quod propriûDei efle fatc-tur,{cd pro vocationis fuæ modo illis fuû officium defert. Hoc ideo notandû eft, ncquis fortuito plus fibi vfurpet, quâ à Dco cocelTumcfic nouit. Nâ ideo tam diligéter admonet Paulus varie diftribui Spiritus dona,amp; cuique imponicertâ perfonâ,ncquis fè cupide ingérât,vcl alienû fufci piat munus:quin potius vt fe intra vocationis fuæ præfcriptum finguli contineant.Nifi vigeat hæc modeftia,mifccri omnia nccefic eft:quia ftulta multorû temeritate laccrabitur Dci veritas, turbabitur pax amp;côcordia:nihildcnique ordinis faluü manebit.Sciamus ergo lofeph interpre-tationc fccurè promitterc,quoniâ bac gratia diuinitus fcinftrudu amp;nbsp;ornatum efle noucrat. Eo-dé pcrtinct quod interrogat de fomniis. Neque enim vitra quâ permittit fua facultas,progredi tétat. non diuinat ergo quid fomniauerint, fed fatetur fibi occultu. Alia fuit Danielis ratio,qui »«B.tf.* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;diuinationis Spiritu præditus erat, vt fomnium cxponcrct Régi Babylonio, quod effluxerat ex
dus mcmoria.llle ergo fretus ampliore Spiritu,vtrunquc profiter! non dubitat. Verùm lofeph cui dimidia tantum pars data erat,fe continet intra legitimam menfuram. A dde quod non tantum fibi cauct ab audaciailèd hoc ipfum quod habet,Deo acceptum referens, ingenue teftatur à fcipfo nihil fuppeterc. Non ergo fuum acumen, vel perfpicaciam iaétar,fed tantum Dei mini* fter vult agnofci.Hâc régula fequantur qui exccllunt,ne fibi plus tribucndo,quàm par eft (quod plerunqueaccidit) Dci gratiam obfcurent. Cohibendaporrô eft iftavanitas,nô modo vtDeus îolus cmineat, nec iure fuo fraudetur, fed vt Prophetæ,dolt;ftores,amp; alii quicunque cælcfti gratia pollent.humiliter fc fubiieiant direélioni Spiritus. Notandum etiam eft quod dicit Mofes, fo* licitum fuifte lofeph de eorummœftitia qui fccû erant in carcere. Sic enim malis manfuefiunt homines,ne alios miferos defpiciant: adcôque communes miferiæ fympathiam générât. Quare nihil mirum fi nos variis ærumnis exercer Dominus,quando nihil nos magis dccct,qu.àm hu manitas erga fratrcs,qui malis opprcfti contemptibiles iacét.Eam verô experientia difeere nc-ccftecft:quia ingenitanobis ferocia rebus profperis magis ac magis inflatur.
Il Tre^ram.tresdiesßint. Non proferthîc lofeph quod verifimile putauit,tanquâflexilo-quus quifpiam coniedor, fed afferit ex rcuelatione Spiritus quid fibi velit fomnium. Cur enim tribus palmitibus dies potius,quàm annos notari dicit,nifi quia id fuggefterat Dei SpiritusîPe-culiari ergo inftinâu fupra naturam confeendit lofeph, vt fomnium exponat: amp;nbsp;mox pincer-næ fe commendans,acfi iam reftitutus foret,quàm certa fit,S: indubia fuæ interpretationis fides oftendit:acfi dixiftet,Perfuadeas tibi,proditum efte à Deo quod ex me audis. V bi etiam oftedit quàm honorificède oraculis Dei fentiat, nô minus fecurè de futuro eftedu pronûtians, quant fl rcs iam effet exhibita. Sed abfurdû efife videtur, quod lofeph Prophetiæ fuæ mcrccdé exigit-Rcfpondeo nô ira loquutum eftc,vt vænalem proftitueret Dei gratiam: fed quia in mentem i 11 i venir,modum liberationis nunc fibi à Deo cfte propofitum,quem refpuere nô licerer.Equidem non dubito fpem melioris fortunæ diuinitus illi fuifte factâ.Deus enim qui iam à pueritia prin ciparfi illi bis promiferat,intertotanguftiasnô omniprorfus confolationeeumdcftituir. Hæc autem occafio non aliunde quàm à Deo oblatacr at .Quare non mirû eft fi lofeph in cum fincm accommoder. Quantum ad verba fpcâ:at,Toüerelt;ap«f, fignificat erigere aliquemex humili,con-tempt.àquefortuna, vt cenfèatur aliquo loco. Tollet ergo Pharao caput tuum,hoc eft, educette ex tenebris carceris, vel iacentem leuabit, vt in priftinum ftatum reftituat.ma cnim pro loco,amp; ordine fimpliciter accipio,non autem pro bafi.
4 Tacquieß tneatm mijericordiant. Tametfi modus hic loqucndi tritus eft Hebræis pro huma nitatempræftare:nontarnendubium eftquinfimpliciterloquutus fitlofeph prourferebattri-ftis amp;affli(ftaeius fortuna.quo magis pincernæ animum ad feredam fibi opem fleóierct.Inhoc tarnen præcipue infift it, nullo fcelerc illuc fe fuifte detrufum, ne pincerna homini iimoxio pa-trociniumfuumrecufet.Namquanuisvtplurimum patronosrepcriantquincquiftimi funr, res tarnen per fè odiofa amp;nbsp;infamiseft,commendatio ambitioneclicita, quæ fceleratum homing
-ocr page 289-IN GENES.
^73
.iiuftjpœna eripit. Probabile autcm eft, I ofc ph expofuifle toram foam caußm, donee pinccr-Hx folidam innocentix foæfidcm facerec.
E-t i»dit prinœp! pifcoriwi. Non curat qnàm dexter amp;nbsp;ifidus interpres fuerit lo/eph : fed quia Ixtum amp;nbsp;vtile nuntium focio attulerat, ip(c quoque interpretationem appétit,qua ex animi fen tcacia fore fperat. Sic pertnulti âd verbum Dei afpirant cupidi amp;nbsp;alacrcs, non quia fimpliciter copiant régi à Domino,fibiquc pateficri quod rechim eftzfed quia fomniant mcras delicias. vbi autemeorumaffeftibiis non refpondet doctrina,tnftcs amp;nbsp;vulneraridifcedunt.Quanquana au-tem fbmnii expofitio infuauis Sc acerba futura erat,loleph tame quod fibi reuclatumeft,fine fu« cödeclarans,munusfibidiuinitusiniüä:umbonafideexcquicur.HxclibertasProphétisé do-ftoribus colenda eft,ne dubitent fua dodrina vulnus infligerc quibus Deus mortem denuntiat. Nemo eft qui non cupiat fibi fieri delicias. Hine fit vt maior pars dodorum, dum ob/cqui vulc prauis mundi votis,vcrbû Dei adulterer Quarenemo lynccruserit verbi Dei minifter, nifi qui 1 prêtainuidia,quoticsopusfuerit,in variasoffenfas incidercparatus,fuamdoccdi rationemad Dei mandatum formabit. Optafict quidem lofeph vtriqtie bene ominari: fed quia in eiiis arbi-ti io non eft dare profperam cuique fortunam;quod reliquum cft,ingenue pronuntiat quicquid à Domino accepit. Sic olim,quanuis populus Propheras fibi optarct, qui promitterent vini amp;nbsp;olei amp;nbsp;frumenti copiam, ac Tandis Prophetis obftrcperer,quia nihil ftillarent præter xrumnas (nam hæc querimonia apud Michæam refertur ) tarnen lèruos Domini, qui ad denuntiandam vindidam miffi erant,feucrè pergcre oportuir,quanuis odia fibi,ac pericula accerlcrent.
19 Auferetparhohaiputtuiirndte. Ambigua quidemeft locutio, quxtam in bonam,quam in malam partem fumitur.pro eo quoddicimus Ad alique refpiccrc,vel Habere eius raticnem.Vi' detur tame hie effe allufio,acfi dixiftet lofeph,Pharao caput tufi leuabit vt adimat. Porro quod Moles narratjVtriqucfuifTcfadum vtprædixcratlolcph.-hocfymbolo confirmât verum fuif- • nbsp;nbsp;'
fc Dei vatem, ficuti apud lercmiamhabetur. Nam quód interdumpoenäminati font Prophe- t, tsCjàquibns Deus abftinuit,ideofadum cft,quiatalibus vaticiniis annexa eratcóditio.Sed quo-ties præcifè loquitur Dominus per foruos foos, quicquid prxdicit,cffedu finciri necefie cft. I-deo nominatim Mo les cxleftis oraculi fidem commendat in lofeph. Quód narrat Mo,fc^,r'ha-raonem die fuo natali magnfi conuiuium celebrafie, fcimus moré hunc femper fuifte in vfo,nó Regibus modo, fed hominibus quoque plebeis. Nee mos ifte improbandus efiet ,fi modo redu fincmtenercchomines,gratiis fcilicet Deoagcndis,àquocreatifont, éeducatijamp;quéinnumc ris modis experti font beneficum patrem. Sed eaeft mudi prauitas, vt qux probe inftituta font olim .àpatribusjin contrarias corruptelas vtplurimum detorqueat. Ita vitiofo vfo receptü fuit vtonmes ferc die fuo natali ad luxum amp;nbsp;crapulam fc proiieerent: deniqueficcolerent Dei me-rrroriam,vt Deum vitæ fox authorcm,quafi data opera obliuioni datent.
‘5 Ef no eß recorddtuîpri^ceps PmeerndrS. Hxc fuit gtauifiTima probatio patientix lofeph, ficuti prius attigimus.Na quia fuffragatoré naâus erat, qui nullo negotio cruere ipfum pofiet ex car-c^re,præfertim quia diuinitus oblata crat hxc occafio:ccrta falutis fiducia concepta,in fîngulas horas intentus erat. Sed dum ad bienniû vfquc fufpéfos manet, nô modo euancfcit fpes iila,fcd maior quàm prius defpcratio incumbit. Ergo in eius perfonadocemur omnes,nihilcfremagis prxpoftcrum,quàm Dci auxilio tépus prxfcribcre, qui cófoltó anxiaexpcâationefuosdiu fo-fpéditiVt ipfb experimento verc foiant quid fit fperare. Adde quôd hoc modo gloria liberationis lofeph fibi palàm afiercre voluit.Nâ fi pincernx deprecationedata illi effet libertas,vulgô credi tum fuiffet hominis beneficium,non Dei hoc effe. Cxterum quód dicit Mofos pincernam obli-tumfuiffo ipfius lofeph,fic accipe, quód non aufos eft vllameius mentionem facerc, nequid in-uidix fubirct,vcl moleftus effet ipfi Regi.Hocenim aulicis folénc eft,perfide infontcs prodcrc,8e potius tradcreiugulandos,qu.amvtofiendanteos àquibus metuunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. X l7l.
r Cfnitjn fine duorum annorum dierum, Parhdh fomniauit, amp;nbsp;ecce ftabat •L_.iuxtaflumen.
* Ecceautëèflumincafcendebantfeptcmvaccæpulchræ arpeâu,amp; pingues carne,amp; pafeebanc in carcélo.
î Et cccc feptem vaccæ aliæ afeendebant poft eas è fluminc, turpes afpcâu,5{ tenues carnejamp; ftabant iuxta vaccas erdnt iuxta ripàm fluminis.
4 Et comederût vaccæ turpes arpcâ:u,amp; tenues carne, feptem vaccas pulchras afpeâu amp;■ pingucs.amp; expergefadus eft Parhoh.
î Et dormiuit,amp; fomniauit fecundo:$t ecce feptem fpieæ afeendebant in cul-movnopingucsamp;pulchræ. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;U
-ocr page 290-Cap.XLI. 274 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. ,
Et cccc feptem fpicæ tenues,amp;r arefadæ Euro,oriebantur poft eas.
7 Et deglutiuerunt fpicæ tenues,feptem fpicas pingues amp;nbsp;plenas.amp; expergefa-dus eft ParhóhjSf ecce fomnium.
Et fuit,manc cófternatus eft fpiritus eius:mifit igitur:amp; vocauit omnes ma-gos AEgypti, amp;nbsp;omnes fapiêtes eius, amp;nbsp;narrauit Parhóh eis fomnium fuum, amp;nbsp;non erat ex eis qui interpretareturipfi Parhóh.
9 Et loquutus eft princeps pincernarum ad Parhóh,dicendo, Peccatamca ego reduco in memoriam hodie.
10 Parhóh iratus eft contra feruos fuos,amp; pofuit me in euftodiam domus prin-cipis fatellitum,me amp;nbsp;principem piftorum.
XI Et fomniauimus fomniü node eadem, ego amp;ipfe : vterque fccudum intcr-pretationem fomnii fui fomniauimus.
12 Et ibi erat nobifcum puer Hcbræus,feruus principis fatcllitû,5f narrauimus ei, amp;nbsp;interpretatus eft nobis fomnia noftra, vtrique fccudum fomnium fuum interpretatus eft.
IJ Et fuit,quemadmodum interpretatus eft nobis,fic fuit:mc redire fecit adlo-cum meum,amp; ipfum fufpendit.
14 Et mißt Parhóh ,amp;vocauit Iofeph,amp;ccleriter eduxerut cum c carcere. S to-tondit ƒ?,amp; mutauit veftes fuas,amp; venit ad Parhóh.
Et dixit Parhóh ad lofeph, Somnium fomniaui:amp; qui illudintcrprctctumô eft :amp; ego autem audiui de te dici quód audias fomniü ad interprctâdum iHud. ló Et refpondit lofcphad Parhôh,dicendo,Prætcr me Deus refpondebit inpa-cem Parhónis.
17 Et loquut’ eft Parhóh ad Iofeph,Me f5niantc,ccce ftabä iuxta ripa fluminis, jg Et ecce,ê flumine afcendebant feptem vaccæ pingues carnc,amp; pulchræfor-ma,amp;pafccbantin caredo.
lÿ Ecce veró feptem vaccæ aliæ afeendebät poft eas tenues,amp; turpes formaval de,amp; tenues carnemon vidi ßmilcs illisin tota terra AEgypti in turpitudine.
20 Et comederunt vaccæ tenues turpes,feptcm vaccas priores pingues.
21 Et venerunt adinteriora earü,amp;non cftcognitu quód veniffent ad intcriora carü:amp; afpedus earu turpis quemadmodü in principio.amp;expergcfadusfum* az Vidi præterea dum fomniarê,amp;ecce feptem fpicæ afcédebant in culmo vno plenæ amp;nbsp;pulchræ.
23 Ecce ité feptem fpicæ paruæ amp;nbsp;tcnucs,percu{ræ Euro germinabant poft eas, 24 Et deglutiuerunt fpicæ tenues,feptc fpicas pulchras.Et dixi ad magos,amp;non fuit qui indicaret mihi.
2Ç Et dixit lofephad Parhóh,Somnium Parhóh vnum eft:quæDeus facit,indi-cauit Parhôni.
26 Septem vaccæ pulchræ, feptem anni funt: amp;nbsp;feptem fpicæ pulchræ, feptem annifunt. fomnium idem cft.
27 Et feptem vaccæ vacuæ amp;nbsp;turpes, afeendentes poft eas,feptem anni funtî amp;nbsp;feptem fpicæ vacuæ arefadæ Euro,erunt feptem anni famis.
a8 Hoc eft verbum quod loquutus fum ad Parhóh, quod Deus facit,vidcrc fecit Parhónem.
29 Ecce feptem anni veniunt abundantiæ magnæ in omni terra AEgypti.
JO Et furgentfeptem anni famis poft cos: amp;eritin obliuionc omnis abundan-tia in terra AEgypti,amp; confumet fames terram.
-ocr page 291-IN GENES.
*-7î
J! Etnoncognofccturabundantiain terra, propter famem iplam fcquentem, qiiiagrauiseritvalde.
JÎ Et propterea iteratum eft fomnium ipfi Parhoni diiabus vicibus, quia fir-, ma eft res à Deo, amp;nbsp;feftinat Deus facerc cam.
Î5 Nunc igitur prouidcat Parhoh virum prudentem,amp;fapientcm,8r conftituat ilium fijper terram AEgypti.
^4 Faciat Parhob,amp; præficiat præfcdosfuper terram,amp;quintam partem fumat à terra AEgypti in feptem annis abundantiæ.
K Et congregent totam annonam horum annorum bonorum qui venient, co gregentinquam frumentum fub manu Parhóh,cibum in vrbibus,amp;ferucnt. Et erit cibus in depofitum pro tcrra,pro leptem annis famis qui eruntin terra AEgypti,ôe non fuccidetur terra propter famem.
Etplacuitfermo in oculis Parhoh,amp;in oculisomnium feruorum cius.
Et dixit Parhoh ad feruosfuoSjNûinucniem’talévirù in quofitSpiritusDci? J:? Et dixit Parhoh ad lolcph, Poftquam cognofeere fccit Deus te totum hoc, non eft intelligens amp;nbsp;fapiens ficut tu.
40 Tueris fuperdomummeam,ôr ad os tuu ofculabitur omnis populus meusi tantum folio maior ero te.
41 Et dixit Parhoh ad Iofeph,Vidc,pofuitefupcromncm terram AEgypti.
4* EtrcmouitParhohannulum fuumemanufua,pofintqjilluminmanulo-leph: amp;nbsp;indui fecit cum veftibus byftinis,8r pofuit torque aureum in collo ei us, 45 E t c qui tare fccit cum in curru lecundi, qui erat fibi: clamabantque ante cu, Abreehjitfe/?coftituit cum fupcr vniuerfam terram AEgypti.
44 Et dixit Parhoh ad lofcph,Ego Parhóh,amp; fine te non leuabit quifquam ma-nnm fuam amp;nbsp;pedem luum in tota terra AEgypti.
4S Et vocauit P arhoh nome Ioleph,SaphnathPahaneah,jlt;/ eß- uir mi tthfconditareueldtt expoßtor. dcdit ci Afcuath filiam Poti-phcrah principis On in vxorcm.ôt egreffuseft lofeph fupcr terram AEgypti.
4Ö lofeph vero erat vir triginta annorum quado ftetit coram Parhoh Rege AE-gypti:amp; cgrefTus eft lofoph à facie Parhóh,amp;tranfiuit per omnê terra AEgypti.
47 Etprotulit terra in feptem annis faturitatis ad colledioncs.
48 Et cógrcgauit de vniuerfis cibis fepté annorûqfuerût in terraAEgypti,amp;po fuit cibù in vrbib’:cibu agri ciuitatis qui cratî circuitu ei’,pofuit in medio ci’.
4? Et congregauit lofeph frumentum,tanquam arenam maris multum valde, adeo vt ceffaucrit numerari,quia non crat numerus.
ÎO Et ipfi lofcphnati funtduo filii antequam veniret annus famis,quos pepc-rit ci Afnath filia Poti-pherah principis On.
V Et vocauit lofeph nomen primogeniti, Mcnafteh : quia dixit, Obliuifei fecit me Deusomnislaboris mei,amp; omnis domus patris mei.
I* Et nomen fccudi vocauit Ephraim:quiaJ/xjf,Crefccre fccit meDcus in terra afflidionismeæ.
B Et finiti font feptem annifaturitatisquæ fuit in terra AEgypti.
^4 Inceperut verb feptem anni famis venire, quemadmodum dixerat lofcph: fuitque fames in omnibus tcrris,amp;inomni terra AEgypti erat panis.
Et eforiit omnis terra AEgypti, amp;nbsp;clamauit populiis ad Parhoh pro pane. Si ^ixit Parhoh omnibus AEgyptiis,Itc ad lofcph:quod dixerit vobis facietis.
f.ii.
-ocr page 292-tap. XL I. 276 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. •
$6 Et fames erat in omni fuperficie terræ:amp; aperuit lofeph omnia horrea in qui bus erant vendidit AEgyptiis:amp; inualuit fames in terra AEgypti.
S7 Et omneshabitatores terræ venerunt in AEgyptû vt cmerenta loleph: quia inualuerat fames in omni terra.
I in fine dnorum annorum dtrrum. Quâta anxietas intcrea Gndi viri animu opprcfferif,quiß que noftrû ex feipfb coniiciat.nam vc teneri fumus amp;nbsp;molies,vix ad breuetepus difFerri nos pa timur. Atqui prætcr diuturni teporis moram,alio tentationis genere feruû fiftim exercuit Do-minus,quia omnes Ipes humanas ei abftulerat.Ideo annos dierum ponit Moles pro integris Sc plenis.Quo melius reputemus inuidu foftitudinis tenoré,notâdus quoque eft ille,qué dixi,fle-xus Diuinæ pfôuidéciæ,quo circunducitur lolêpb,donee ad Regis notitia emergat. In Regis fo mnio hoc primu notatu dignu eft, quod intçrdû Deus oracula fua vfquc ad incrédules amp;nbsp;pro-phanos homines extederc dignatur. Hie certe rarus fuit honor,de future quatuordccim anno-rum euetu doceri. Nee vero (ecus Pharaoni patefafta fuit Dei voluntas,quàm fi verbe cdoâus foret, nifi quod aliunde petéda eft interpretatie. Qj^nquâautéEcclcfia: fuæ Deus peculiariter verbû fuu deftinat,nô tarnen videri abfnrdû debet,quôd aliénés ctiâ interdum in fcholâ fuâ ad-mictit fub diuerïb finc.Doâ:rina,Ecclcfiæ propria cft,quæ in fpé vfque ætcrnæ vitx dcducit:fi-lii autem lèculi tantum de prxfcntis vitæ ftatu obiter docentur.Si notemus hoc difcrimen,non mirabimur quædâ oracula prophams Sccxtrancis hominibus cômunia efle:quâuis fpiritualcm vitx dodrinâ quafi hærcditatis fuæ thc{aurum,poiridcat Ecclefia. Quôd priori fomnio alteru fuccefTitjdüabus de caufis fadum cft. nam amp;nbsp;Pharaonis animé expcrgcfaccre voluit Deus,que maiore ftudio inquircrct:deinde obfcuræ vifioni plus lucis addere. Deniquecundé inhoefom nio,qucm in quotidiana rationc,progre{rum fequutus eft.nam quod femel tradidit,lècundo rc-pctit,ac interdum fæpius inculcat, non folùm vt altius in animos penctret dodrina, magifquc afficiat,fcd etiam vt familiarius innotefeat mctibus.Qi^ôd autem altcro fomnio Deusmagis il-luftrarc voiucrit quod obfcurc tantum indicaucrat, ex co patet quod figura propius ad rem ac-cedit. Vidit primùm Pharao pingucs vaccas à maeilentis vorari. Hoc non tam aperte móftra-bat feptem arinorum abundâtiam,amp;r totidem penuriam in tritico amp;nbsp;aliis feminibus,quàm Ipi-carum afpeâius.Similitude enim melius congruit.
8 Ma«? cmflemtnK rfl ffiiritus eiui. Aculeus rclidus eft in corde Pharaonis, vt feiret cû Dco fibi efTc negotium, ifta enim anxictas,quafi interior fuit Spiritus Dei obfignatio, quæ lomnio fidem faceret. quanquam dignus eft Pharao qui frudu rcuclationis priuetur, dum le ad mages amp;nbsp;ariolos confert, quibus folenneerat, Dei veritatem in mendacium céuertere.Arcane inftin du conuiôius eft,lbmnium à Deo profcAum aliquid portenderc: impoftorcs quærit qui accen fam diuinitus lucem fuis fallaciis obtcnebrcnt.Atquchæccft humani ingenii vanitas,fibierro-ris duces acmagiftros accerfere. Nondubium quidem cft quin veraces efic Prophetas credidc-rit: fêd quia fpontc conniuet,ac voluntario errorcaddccipulas properat, non fatis cum exeufat falfa opinio:alioqui homines oculos claudcdo, cum aliqua plaufibili cxculâtionc Deo impure jlluderçnt. Ac yidemus vt fibi multi patrocinium quærant ex crafta ignorantia, qua feientes ac volentes le implicant. Pharao igitur, quantum in fe erat, vaticinii fruftu fe priuauit, magos quærcs cius intcrprctcs.Sicuti videmus quotidicaccidcre,vt veritas multis euanefcat,quia propria focordiavelnebulasfibiinducunt,vclnimis cupide arripiunt fallâ Stadulcerina commenta. Vcrùm quia Dominus regno AEgypti volebat tune fuccurrcrc, Pharaonem ab crrorc quafi manu amp;nbsp;vi retraxit. No» erat amieâor ex eit qui interfretaretur. Hoc remcdio Deus occurric ne fomnium interciderct.Scimus qu.àm ventofum amp;nbsp;impudens hominum genus fuerint ario-li,amp; quàm audader fe venditarint.Qm fit ergo vt Régi non rcfpondcantdicebat enim quiduis nugari apud hominem credukim, amp;nbsp;qui fê deludilibenter paftus eflet. Neigitur ab inquirendi ftudio dcfiftat,non reperit quod Ipcraueratapud lues magos.Et Dominus tamimprobos fallen di artifices obmutefccre cogit, nequem inducant fucum. Addc quôd hoc modo Regis cura ma-gis acuitur.quia rem valde feriam,amp; arcanam efte reputat,qux magorum acumé fugit.Quo exemple docemur,optimè nobis profpici, quum decipi volentibus errorum fomenta Dominus ftjbducit:hócquein fingulari gratia reputâdumeftc, quum vel tacét pfeudoprophetæ, vcl quo-uis modo nobis detegitur corum fatuitas.Cætcrùmhinc Régi promptum fuit colligerc, quam fnuola effet ac nugatoria fapientix profcfrio,qua præ aliis turgebât A Egyptü-Diuinandi enim fcientia,quæ cxlos ipfos tran{cêdcret,pollcre le iadabât.Nunc qu.âtum ad cos attinet,Rcx con filij inops, Ipéque fua defticutus angitur : ncque tarnen feipfum cxpcrgcfacit, vt .a fuperftitionc fua rcfipiat.I ta videmus homines quanuis admonitos,manere tarnen in fuo torporc. Vndc cla-rcpcrfpicitur, quàm inexeufabihs fit mundiobftinatio,quiilluûones palam è cælo ftultitix damnatas,feólari tarnen non defiftit.
-ocr page 293-, i N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;277
f Er ioqnfau: eflprhtcepr pmcrrtsarnm. Qiunquam Dominus tunc AEgypti m ifei tus cft, noft tainc hoc vel in Regis, vcl in terræ gratia faftum cft,fed vt lofcph è carcere tandem emer gciet. Deinde vt tempore famis Ecclefiæ fuppeterent alimenta, nam ctfi annona non ahum in fincm repofita fuitjnifi vt profpeôlum eiTet regno AEgypti,præcipuam tamé Ecclefiæ fuæ cura Deus habuit, quæ apud ipfum pluris eft decern mundis. Pincernæ ergo, qui de lofeph filcre ftatue-rat, voxexprimituradliberandum fanôtumhominem. Quodautemdicit,Pf«ato hodiir m menwridm reducam, ita.iquibufdamaccipitur, acfi ingratitudinis culpam agnofeeret : quia non præftiteratdatamfidem. Scdaliuseftfenfus.nequeenim dccarcerefuo loquipoteratjnifîhae præfacionc interpofita,nequaRegi obrepcretfiniftrafufpiciojquafifamulus iniuriâ fibi faâam putarct:vel ilequa eum pungeret offcnfio,quafi nonfentiret ille beneficium fibi præftitum.Scî mus quàm teneri fint Regum animi:amp; homo aulicushoc logo viu expertus crat.Itaquc præra-turmeritô lèin carceremfuifle conieftum. VndcfequiturfaôtumfuiflcRcgisGlementia,vtrc-difetadpriorcmftatum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,
14 t.tmifltP4fhohamp;-uocauit. In pcrlbha fuperbi Régis quafi in fpcculo ccmimus quid proficiat necefhtas.Quibus res lætîc funt ac profperæ,ctiam quos eXiftimât Prophetas,audirc vix di gnâtur.-tantû abeft vt aurcs præbcâthominibus ignotis. Quarc Pharaônis côtumaciâprius do-^ mari oportuit,vt accerlèrct lolcphjcumque fibi magiftrum ac dodorem præficcret:^ imo hxc ea-dem præparatio Eleftis quoque nccçfiaria eft,quia nunquam verc dociles cftenr,nifi fubaâo car nis faftu.Quoîics ergo in grauGs molcftias coniicimur,quæ nos perplexes amp;nbsp;anxios tenen t,fcia-mus Deum hoc modo nobis confulcre,quo fibioblcquentcs reddat.Q^ôd narrat Moièsjoieph antequam venirct in confpcftum Régis,Ÿcftes mutafïc:hinc coniieimus fordidè fuifte veftitum. Eodem referri mco iudicio debet quod de tonfura additur. Nam quum fœminca eflet gentis il-lius mollitics, probabilc eft,qui niton amp;nbsp;clegâtiæ ftudebant,comam potius âluifte. Vcrùm fleuri veftium fqualorcm exuit lolèphûtancquid pædoris habeat rcfiduû,raditur.Sciamus ergo Dei icruum in fordibus iaeuifte vfque ad diem liberationis.
’l it dixit Parhah lt;td lo/ëfh. VidemUs vt ie difcipulii ofFerat Pharao ipfi lofcph,quia ex pin-cernx’ rcUtu perfuafus eft efte Dei Propheta.Coada eft quidem humilitasjfed hoc nobis dhertc cxprimitur.ne vbidifeendi facultas nobis offertur, Spiritus donis rcuercter locum dare pigcat. Quâquam aurcm dum Pharaoncm ablegat lofeph ad Dcurn,ncgaTe videtur fc fore interpretem iomnii,alio tarnen fpeétatcius refponfio.Nam quia fe apudhominem profanum,amp; fuperftitio-Jiibus deditum verba faccre fciebat,fuam in primis laudem Deo afterere voluitiacfidixifTct, Ni bil bac in parte valeoj nee quicquam ex meipfo præftabo : led Deus iplc fblus arcani fui crit in-terpres.Siqui^ obiiciat, quoties hominiim opera Deus vtitur,coniungidebcreillorum mini-fterium cum cius maiidatohd quidem fatcor,fed ita vt in folidum gloria penes Dcum refidcat^ fccundum illud Paulijnihil effc qui plantant,vCl rigant. Cæterùm lofcph non modo Pharaoncm guftu aliquo pictatis afficere cupit, fed interpretation is donum vni Deo adfcribens,fc defti-tuifatetur vtab illo impetret.Q^re nos quoqueexemplo iânéh lofcph difeamus, etiam apud iticredulos celebrate Dei gratiam: ac fi ianiiam præclüdant integræ,plcnæquedoâ:rinæ, dahda faltem opera eft vt iiiftillemus aliquas pietatisguttas.Hoc quoque nobis in mentem veniat, nihil minus fercndumeftc,quàm vt fibi quicquam proprium arrogent homines.Nam hic primus eft fapiendigradus, nihil fibi arrogate, fed modefte fateri ex fonte gratiæ Dei manare quicquid laude dignumeft.Præfertim hoc notatu dignumcft,vc cuique Spiritus intelligentia: datus c ex lo fucrit,idoncum amp;nbsp;fidumfore Dei interpretem.
ifi Deus refpondeiit in faàm parboh. Hoc ex animi fui affedu addidit lofcph. nondum cnim quale futurum effet oraculum tenebat. Ergo prophctico nomine fauftum amp;nbsp;optabile promitte-re non pomit: fed quemadmodum fincere proferre debuit quod à Domino acceperat, qualccii-i que id effet, quantumvis trifte, vel acerbum : ita rurfum minime olsftitit hxc libertas quin Ix-tumeuentum Rcgi optarct. Prccatio igitur cft,non vaticinium,quod hie de Regis pace dicituri
17 Me fotnnianx. Tota hxc narratio expofitionc non indiget : tantum enim repetit Pharaó quod prius vidimus.nifi quôdaddit,vaccas macilcntas, confuftiptispinguibus, nihiloredditaS clfe mcliorcs. quo teftari voluit Deus, tântam fore fterilitatem, vt congeftafrumenti copia nori libcraliter alercntur homines, fed famchei xgre vitam trahcrct.Quod lofcph fomnium vnum effe refpondet : fimpliciter intelligit vnum St idem duabus figuris oftenfum fuiffc Pharaoni. Prius veto quam interpretationem fuam in medium proférât, non effe cuanidum fomnium af-fcritjfcd Diuinum oraculum. Nifi enim à Deo profcâafuiffet vifio,ftultumfuilfetanxièinqui-rere quid portenderet. Nunc autem in feifeitando Dei confilio no fruftra laborat Pharao. Cx-terum notanda eft loquendi forma, quia lofeph non tantumdicit,Deum quod aliunde eontin-gct,prxdicere, fed quod ipfc fadurus effet. Hine nanque colhgimus, Dcum non otiofe fpccula-
-ocr page 294-Cap. X LU. 27» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. •
ri fortLiitos rcriimcucntus, ficuri Philofophiplærique garriunt, (èdfuoarbitrio ftatuerequid futurum fit. Quarc in rcrum prædiftione non rcipondet de tabulis fatabbus, ficuti Apollincra fuLim Poctæ fingunt earum rcrum cffc vatcm, quæ non funt in eius manu: fed pronuntiat,quic-quid eueniet, fuum fore opus. Sic Ifaias, vt fuam vni Deo gloriam afTerat, ei vtrunque tribuit, res futuras patefacere,S: ftio imperio moderari omnes rcrum euentus. Clarnat enim Deum non fallere,necmcntiri,vt folent idola; amp;nbsp;ilium prxdicat vnicum efle bonorum amp;nbsp;malorum autho-rcm:permala,res aduerlàs iritclligcns.Quare nifrDcum velimus c folio fuo deiiccrc,non minus fuamilliin agendo potentiam, quàmpræfcicntiam relinquereoportet. At^uchic locus idco oblèruatu dignior efoquia omnibus feculis multinebulones dimidiam gloriæ fuæ partem Deo eripere conati funt:amp; nunc,vt dixi, multos Philofophos delcâat idem figmentum: quia ablür-dum cfleputantjDeo adfcriberc quicquid rcrum in mundo agitur.Quafi vero fruftràpronun. py«/.}àa.7 nbsp;nbsp;nbsp;tiet Scriptura,iudicia eius profundam eifeabyffum.Seddum ad cerebri fui cenfuram Dci opéra
exigunt,repudiato cius verbo, malunt de cælcftibus myfteriis Platoni crederc. Quod Deus, in-quiunt.præfcius eft rcrum omnium,nulla inde necefTitas inducitur.Quafi verb nudam præfcié tiam dicamus rerum caufameffe: acnon potiushanccopulam tencamus .1 Mole pofitam,qux futura font Deum præfcirc.quoniam ca faccrcdecreuit.Ipfi verô infcitè ac perperam ab xterno Dei confilio,amp; continua aéiione eius prouidentiamdiuellunt. Hoc in primis perfuafum habere expedit, quoties fterilis eft terra,fiuc gelu,fiue vrcdo,fiue grando,fiuc aliud quidpiain in caufa fit, hoc totum Dei confilio gubernari.
55 Itproftereatxrâtum eflfomn(M4», Nonintelligit lofephmutabileefTc fiquid Deus Icmcl t.i-rum protulerit:fed ne in animo Pharaonis vacillaret rei oftenfæ fides.Nâ quia nihil nifi ex fta-bili, fixôque fuo confilio pronuntiat, Icmel loquutum efte fufficit. Sed noftratarditas, amp;nbsp;incon-ftantia fæpius cadem ipfum repetere cogit,vt cordibus noftris infideat quod certo apud eum dc-cretû eft. alioqui quàm verfatilc nobis ingeniû eft, tam varie forfum deorfom à nobis voluitur quod fomel eius ore audiuimus,donec labafcat. Porro loléph nô modo firmitudiné cæleftis dc-creti cômendatjfcd fimul propè inftare denuntiat quod facerc Deus cóftituit,ne Pharao ipft logions mor?; fiducia dormitet. Nâ ctfi fatemur Dei indicia fomper capitibus noftris inftare, nifi tarnen nos ftimulct temporis maturitas,illorum cura St metu frigide afficimur.
35 Et nancproiudeatßbi parhoh. Plus prxftat îofeph,quàm focrat rogatus. nequcenim tantu fomnii eft interpres.fed vt Prophetæ munus impleat,dodrinam St confilium adiungit.Scimus enim veros Dei Prophetas.ac Icgitimos non fimplicitcr prædicere quid futurû fit,fed malis im-pendentibus remedia oftenderc.Poftquam ergo de vicibus quatuordecim annorum vaticinium edidit Iofeph,nunc docet quid vtilc fit fatftu, St Pharaonem vt partibus fois inuigilet hortatur. Atquehæc vnafoitnotarum, quibus Deus Prophetas foos fomper à fiôfitiis vatibus difoernit, quôdeos inftruxit docendi,hortandiqucgrati3,nercsfuturas inutiliterprædicerct, Demus A-pollinis, magorumque omnium vaticiniafoiftevera, necflexiloquisambagibusintorta: quor-fum tarnen fpc(ftabanr,nifi vt peruerfo fiducia præcipites agerent homines, vel defperationcob-rucrenteLongè alia prophetandi ratio diuinitus præfcriptafuit,quxad pictatem formater homines, ad refipifcentiam adducerer, metu perculfos cxcitaret ad preces. Porró quia vaticinium hoc,CUius fit mentio, nonnifi ad temporalem caducæ vitæ vfum editum erat, non vltrà progrc-ditur Iofcph,quàm vtadmonearin quemfinem obieôlum cifueritfomnium:acfidicerer,Ncte reuelationis pœnitcat,hunc cius fruéiû accipe,vt regnitui penuriæ foccurras.Quanquânon du biumcft quin Deus linguam eius gubernauerit,vt prouinciâhancei mâdaret Pharao.Nô enim aftutè fe in finuat,nec reuelationis dono ad priuatû quæftû abutitunfod illo infoio, quod diuinit* ordinatû eratjin fou fine perducitur,népe vt domus Iacob famelica nutritiû prætcr fpc reperiat.
jy Sub Parhonis- Quia res profperæ ira inebriâthomines,vt fibi maior pars in pofterum n(') profpiciatjfo’d abûdantiâ,quæ ad manu eft,fua intcperic abforbeat: admonet lofcph hoc Régi curandû eftcjVt terra habeat repofitâ annonâ. Adde quod vulgus, quû in tell igeret non fruftra colligi tanta frumenti copiam «à Regc.fod infolito malo rcrhediu quæri,fo quoque ad frugalitatc côpofoit.Cxtciû quia luxuries femper ferè in copiagrafiTaturjSt Dci benediftioné dilapidat,ne-ccfiTariii fuit imperii frænum. Hatc ratio eft cur horrea fob Regis manu conftitui prxcipiat lofcph,atque illuc frumentû cógeri.Côcludit tandem fomnium foifte vtile, quâuis primo intuitu trifte,amp; inaufpicatum forct:quia ftatim poft oftenfum vulnus,cius curandi ratio allata crat.
58 Non muentemu! falem uirum. Videmus qu.àm bona fit magiftra neccffitas.Si crcâdi funt prae-felt;fti,veriudices,vcquifquefauore pollet, pofthabito dele«ftu,ad honorem prouehitur. vndefit vt fæpius obrepant qui font maxime indigni. Tametfi autem turbari videmus politicum ordinc, multifque incommodis inuolui hominû genus, quia malis artibus fe temerè ingenât ad res incognitas qui minus apti funt:ambitio tarnen præualet,æquitatcmquc fobuertit.At necefTitasfa
-ocr page 295-• I N G E N B 5.
^um iudiciumextorquée*NiHil dicte Pharao quodnó fie naturaliter omnium eordibus infeul« p:ufn,nônifi idoneis.Sf quos Dcusncccfrariisdotibusinftruxit,diberehanoreg mîdari.àed ex-perientia plus fatis docet,cffluerecx memoria hanc naeuræ Icgem.quocies liberu tft impunèpcc-carc.Ergo vriliter fubadafuit Pharaonis fupcrbia,veambitione valere iulTaiCxterum hominem amp;nbsp;nuper carceri manci patum, quia virtute cxccllit, omnibus fuis avilit is præferat.Badem nceef-fitas continuit regni procçres, ne fuo more côtenderent vt ad le quifque primatû traheret.Quâ-quamautemcoadafuiemodeftia, quoniam eospudebat bono publico obftarc, dubium tarnen non eft quin Dcus’metum illis ineufterie, vt vno omnium conftnfu lofepheoti regno prsveftet. Notandum etiam eft quôd Pharao,quanuis à fuis ariolis infatuatus cfTct,Spiritus tamêdona célébrât in lolèphr ncmpe quia nùquam fie homines obbrutcfcerc Deus patitur, quin virtute fuâ intenebris adhuc palpét. Ira quantumuis impia defedio eos abripiat, manet tamc rcfiduus Dci-tatis fenfus. Interim nimis friuola eft notitia, quæ priorcm vefaniam non corrigit. nam Dcuin qucmorcprædicat,contemnit:nccquicquamconcipit prætcr confufumnclcioquod numen. Hæc particularis notitia fæpe irradiat profanos homines, vt tarnen non rcfipifcant.CJ^o monc. naur quodlibet vnum ex principiis,donec folida cmergat pietas amp;nbsp;vigeat^parui cfle momenii»
40 T« erts ßiper domum meam. NÓ tantum AEgypto prxficitur Iofcph,ied ornatur etiam régi U infignibus,vt reuercntcreumomnescolant,pareantque imperio* Annulus fignatorius inferitur ineius digitum ad fancienda décréta. ByfiTinis veftibus induitur,quæ tune in dcliciis,ncc vulgari pretioerât. Locatur in curru, quod maxime erat honorificum. Sed quairitur, an fanâo viro fh» hierit cum tam fplendida pompa prodirc.Rcfpondeo,tamctfi vix vnquam à vitio pura.' fint lau-titiæ, ideôquc optima fit in externe culru frugalitas,nô tarnen quemlibet fplcdorcm in R egtbu» amp;aliis mundi principibus damnandû cfirc,modô ne vel nimis cupide cumappctant,vel fupcrbè oftentent.Colenda quidem femper eft mcdiocritas : fed quia nô fuit in arbitrio loftph modum præfcribcrc,autoritas veroRcgia abfque vfitato ornatü ci concefiTa non fuiffetjlibcrû ci fuit plu» accipcrc, quàm optandum erat. Nam fi optio decur feruis Dei, nihil tutius eft qu.im rcicindcre quicquid poterunt ex lautitiis. Vbi autem ncceflceft fe accommodate ad publicum morcm, Câ-uendaeftillis oftentatio amp;nbsp;omnis vanitas. Quod attinetad verba, vbi nos vertimu», «»(«f pepitlui'ad os tuMM, alü legere malunt, armabitur : alii, cibabitur ad nutum, vcl mandatum tuuni^ fed quia propria verbi pitn fignificatio cftofculari, non video cur in atium fenftim tor-Sécant interprétés. Nequetamen folcnrtc adorationis lymbolum htc notari puto, lcd metapho» rica potiuslocutiocfle videtur,quôdpopulusamice excipiet,atqueobcdicntcr amplcxabituf S'^icquid profelt;9:um crit aborclofeph:acfidixiflec Pharao,quicquid iufTcrit, vno populi eófen-fu, quafiofculumomhes porrigerent,cxcipi volo. Currumiècundi legunt Hcbrxi inconftru-ôioncjpro curru Proregis, qui lecundas à Rege tenet. Senfus tarnen clarus eft, lolèph omnibu» AEgypti proceribus antcponi.Dc voce 113« variæ funtopinioncs. Qui patrera tcncrura eXpoa ^unt,quia teneradhucannis Iofcph,fcnili dotatus eftet grauitatc Sr prudcntiagt;mihi procul acccf fere videntur quod fuo commento rcfpondeat.Qui vertunt patrem Regis,quafi didio fit cx He-braico nomine Arabien v copofita, paulo plus habet coloris. Equidem fi vox fit Hcbraica, ßiihi videtur magis probabile quod aliiafferunt,Genu fleftc.Scd quiafufpicor AEgyptiacaspo tius voces referri à Mofe, ta hoc loco,qu.im paulo pôftieôfulo ledoribus nc fc fruftra torqueit. Et fané ridicule arguti funt, qui nomé Hebraicû à Rege AEgyptio impofitû efte putât, quod ab illis vertitur vcl mundi redcptor,vcl my ftcrioru expofitor.Græcos fequi malo,qui vtruque nomen in tadum reliiiquendo,fatis oftendunt fibi videri extrancæ linguæ.Quod focerû lolcph ia-cerdotem fuiffe vulgô exiftimant, quanquam nô rcfello,vix tarnen adducor vt eredam,Qu^^^ jgitur jnia principcm fignificet ficuti faccrdotcm,GÔfentancû efte videtur,vnu FuifiTc ex aulx prk moribus,qui etiâ fatrapa vcl præfedus foret ciuitatis On.
4^ irat uir triffnaanaorum. Duas ob eaufas refert Moles qua xtatc prouedui fuerit îefepb ad regni præfcduram.Rarum cnim eft vt fcncs iuucnibus lè regendos tradant. Vndc finguUfi Del dono fadum fuifiTe colligitur,vt fine inuidia regnaret lolcph, acilli reucrentia Sf maiefta» fupr* annorumnumerum conftaret. Namfi pcriculumfuitnc Timotheum contemptibilem tedde-ret iuucntus, non minus contemptui obnoxius fuiflTet lofeph, nifi diuiriitus patta illi fuüfet au-thoritas.Quanqujjy^ earn propria induftria fibi acquitcrc non potuit, ad earn tarnen au-gendam,amp; confirmandam probabile eft eximias virtutcs,quas in cum contulerat Dcu8,non pa rum valuific.Secunda ratio notandæ ætatis cft,vt fecum expendaht ledores diuturnas eius xrû-nas,quibus varié afflidus fuerat. Atque vthumaniter tradatus foret, potùit tarnen ttedeciman» norum exihum grauiflTima efie tentatio, quôd reditus ad paternam domum non tantum vincu îo feruitutis, fed etiam carccrc obftrudus foret. E rgo nonnifi longa tolcrantia probatus, me) 10-. rem ftâtum obtinuit. Subiicit deinde Mofes, fcdulô amp;nbsp;cxadifTinu fide fuis partibus efté defun-f «iilt;
-ocr page 296-Cap. X L11. 280 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. •
dum.Nam circuits iftc,cuius fit mcntiojuon vulgaris diligcntiæ figHum fuit.Potcrat ccrtc .iflii mere legatos, in quorum humeros maiorem laboris amp;nbsp;molcftiæ partem reiiceret : fed quia diui-nitus Ic vocatum clTe nouit, tanquam rationem apud tribunal cxlcfte redditurus, nihil oncris reculât. Ac paucis verbis incredibilis illius prudentia .à Mofe laudatur, quod repenteoptimara feruanditritici rationem inucnerit. Arduusenim fuit labor horrea per fingulas vrbes cxtrucre, qux integrum vniusanniproucntum,8t præterca quintam partem caperent.Iplâautemdifpo-fitio non minoris perfpicaeix documentum fuit, ne cuiufque regionis inco|i$ viâus longe petendus ertet.Paulo poft adiungitur integritas,quæ non minori laudedigna fuit, quód fcilicet in illa immenlâ congcrie ab omni licentia abftinuit, non lêcus aefi modica tantum procuratie in-iunda foret. Vtriufquc autem virtutis laus eft, quod poftquam immenfos aceruos collegit, non tarnen quiequam remittit ex folita diligentia, donee omnes lufeeptæ prouincix numéros abfol-uat. Satictas (vt in veteri prouerbio eft) faftidium parit:ae proinde abundantia vtplurimü igna-uiæ mater eft. V ndeergo fit vt æquabilem teneat curium fedulitas lofeph, nee præfentis copix afpedu fiat rcmiffiorjnifi quiaprudenterexpendit nullam fore tantam copiam, qua leptem an-ni ftenles non dcglutiant?Fidem quoque amp;nbsp;raram publicæ falutis curam in eo prodidit,quôd af-flduo leptem annorum iabore derefliis non eft,nec vnquam quicuit,doncc in leptem alios annos profpeólum effet.
JO Ef ip/t lofephndtifiintduo flii. Quanquam aliquid pietatis fpirant nomina, quæ ex rerum c-uetu filiis impoluit Iolcph,quiainillis Deigratiamcclcbraf.vix tarnen in totum potcftcxcufa-ri obliijio paternæ domus, quam fibi indudam elfe dicit. Hæc pia cft,ac landa gratiarum aiftio, quod Deus obliuifci eum fecit priftinas omnes xrumnas : fed nullus honor tand efte debuit, vt defideriumSt memoriam paternæ domus ex animo deponeret • Sit licet lêcundus Rex AEgy-pti,infoclix tarnen eft eius conditio,quandiu ab Ecclefia cxulat.Quidam vt purgent à culpa fan-âum virum,cxponûteumlætari prælcnti Dei gratia, vt pofthacillatas fibi à fratribus iniuriai non recordetur.Sed hocmeo iudicionimis coadum eft.Nccvero anxic laborandum eftinex-cufando peçcato lofeph: quin potius moncri nos arbitror quâtopere cauendum fit à mundi il-Iecebris,nc metes noftras plus,quam par fit demulceant.Ecce enim Iolcph,quanuis pure Dcum colac,hoiKgt;ris tarnen dulcedinecaptusobnubilatam habet mentem ,vt paternædomus immc-mor,fibi in AEgypto placeat. A tqui hoc fere erat à Dei grege difccdcre. Hæc quidem laudabiliJ modeftia, quod Diuinæ erga fc bonitatis prædicandæ ftudio, ipfum non pudet affliâæ fonunx monimetum ftatuere in filiorum nominibus. Qui ex obfeuro amp;nbsp;ignobili loco tradüód funt in fublime,cupercnt extindam efte originis fuæ notitiam,quia fibi probrofam efte exiftimant. Sâ-âo itaque I ofeph pluris fuit Diuinæ gratiæ cómcndatio,quam fucofa in futurû tépus nobilitas.
ƒ5 Utfinêtifünf fèptetn anni. lam prius infueta fertilitas, vndc patebat lofeph vcrû fuifte va-tcm,nomen illi amp;nbsp;famam conciliauerat: atquc hoc modo cohibiti fuerant AEgyptii nequid tur-barum in cum mouerent. amp;nbsp;tarnen mirumcft, in tanto gentis fallu toleratum rebus prolperis fuifteexterihominis imperium . Qu^æ verb fequutacft fames, durius,afperiûfqucfrænumfuit ad domandos altos amp;nbsp;fcroces fpirirus,vt fc adoblèquium fubmitterent.Qjnnqud vbi dicit Mo-fes fuifte annonam in tota AEgypto,quum fame laborarent vicinæ regiones, innuerc videtur a priuatiscjuoque reconditumfiiiffe triticum. Et ccrtc, vt alibi diximus, fieri non potuir quin de fame véturavulgatuseftct rumor, qui metum amp;nbsp;folicitudincm palfiminiecitvtfibi quifqucco fuleret.Nequc tarnen adeô prouidi fucrunt finguli,quin breui conliimptum fit quod lêruaucrât. Vndeapparuit quàm dextrè amp;nbsp;prudenter ab initio fcnfiftct lolcph nó fore faluam A Egyptum, nifi publicè fub Regis manu congefta effetannona.
JJ iteadiofeph. Eft qu idem hoc R egibus minime inliictum,quum extremis malis vrgentur fubditi,deliciis vacarc.Scd aliud fibi vult Molès.nequecnim diftribuendi frumeti cura le exonérât Pharao,vt immun is ab omni molcftia quictem colat : lcd quia tantum fidei habet fanâo lo-lêph,vt libenter omnia ei pcrmittat,ncc velit in fulccpto muncrc turbari.
Cap. X L 11.
I jPTviditlahacob quodeflet frumentum in AEgypto :amp;dixit lahacobfilüs Cftns, V tquid afpicids vose
a Et dixit,Écee audiui quod cftfrumentum in AEgypto:defcenditeilluCjamp;C“ mite nobis indc,amp;: viucmus,amp; nonmoriemur.
5 Et defeenderunt fratres Ioféphdecem,vtcmcrcntfrumcntum in AEgypto.
4 (Et Biniamin fratrem lofephnon mifit lahacob cum fratribus fuis:quia dixit,Ne forte accidat ei mors.)
-ocr page 297-• I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;38i
ç Et vcncrunt filii ifrael vt emerent in medio vcnicntium:erat enim famesin tcrraChenâan. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
6 loféph aiitem erat dominus fuper terramnpfevcndebat omni populo terræ. vcncrunt inquam fratres Iofeph,amp; incuruaueruntfê ci in faciem fuper terram.
•J Et vidit loféph fratres fuos,amp; agnouit cos,amp; alicnum fe oftédit eis: locutuf-queeftcum eisdurajôr dixit cis,Vnde veniftise Etdixerunt, De tcrraChenâan ad emendum cibum.
8 Et agnouit loféph fratres fuos,amp;ipfî non âgnoucrunt cum.
9 Et rccordatus eft loféph fomniorum quæ fomniauerat de eis, dixftquc cis, Exploratores eftis,ad videndum nuditatcm terræ vcniftis.
Etdixerunt ad cum, Nequaquam,domine mixfedferui tui vcncrunt ademé-dum cibum.
“ Omncs nos filii eiufdem viri fumus: vcraccs fumus,non funt ferui tui cxplo-ratorcs.
« EtdixitiIIis,Ncquaquam;fednuditatem terræ vcniftis ad videndum.
Et dixeruntjDuodecim ferui tui fratres fumus filii viri eiufdem in terra Che nâan:amp; ecce minimus eft cum pâtre noftro hodie,amp; vnus non eft.
H Et dixit ad eos loféph, Hoc eft quod locutus fum ad vos,dicendo, Explora-tores eftis.
K In hoc probabimini: per vitâ Parhohfi cgrcfli fucritis hinenifî quum venc-rit frater vefter minimus hue.
ÏÓ Mittite ex vobis vnum,ôr accipiat fratrem vcftrû,vos autem vindi critis,amp; tgt;abûtur verba veftra,an veritas fit vobifeû : fin minus,per vitam Parhoh qubd ‘Exploratores eftis,
’7 Et congregauit cos in euftodiam tribus dictus.
Et dixit eis loféph die tertio,Hoc facite,amp; viuetis,Dcum ego timeo.
'9 Si veraces eftis,frater vefter vnus ligeturindomoeuftodiæ veftræ,amp;vos itc, auferte alimentum ad expellendum famem è domibus vcftris.
40 nbsp;Et fratrem vcftrum minimum adducetis ad me, amp;nbsp;vcrificabuntur verba vc*
ftra,amp;non moriemini.amp; fecerunt ita.
H Dicebat autem alter altcri,Verè deliquimus contra fratrem noftrû; quia Vidi mus anguftiam animæ cius, dum deprccaretur nos, ôf non audiuimusfidcirco vçnit fuper nos anguftia hæc. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’
ji Et refponditRubén ad eos,diccndo,Nônnc dixi vobis diccndo,Ne pcccetis in puerum, amp;nbsp;non audiftiseôt etiam fanguiscius ecce rcquiritur.
’î Etipfi ignorabant quôdaudiretloféph:quiaintcrprcs erat inter eos.
’4 Et vertit feab eis,amp; fleuit:amp;reucrfuseftadcos,loçutufquc eft cis:6f accepit ab cis Simhón, ligauitqueeum in oculilt;s eorum.
’ï Et præcepit loféph, Sfimpleuerunt vafa corum frumento ; pneo-p/f etiâ vtre-ftituerent argentum eorum, vniufcuiufquc in facco fuo, amp;nbsp;datent eis efcam ad iter.amp; feciteis fic.
Et tuleruntfrumentumfuum fuper afinosfuosjamp;abierunt inde.
*7 Aperuit autem vnus faccum fuum,vt daret pabulum afino fuo, in hofpitio: vidit pecuniam fuam,amp; ecce erat in ore facci fui.
* nbsp;nbsp;Et dixit fratribus fuis,Redditaeft pecunia mea,amp;etiâecce eft infaccomco.
Et cgreftum eft cor eorum,amp; obftupuerunt,altcr ad alterum dicendo,Vtquid,
-ocr page 298-Cap.XLII.îSi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. •
hoc fccit Deus nobise
29 Et vencrunt ad lahacdb patrcm fuum in tcrram Chenaan,d( annuntiaucrunt ci omnia quæ accidcranteis,dicendo,
}o Locutus eft vir dominus tcrræ nobifcum dura, amp;nbsp;cofiituit nos tanquam cx-ploratorcs terræ.
}i Etdiximusadeüm,Vcracesfumus,nonfumuscxpîoratorcs.«
5t Duodecim fumus fratres filii patris noftri : vnus non cft, ôc minor hodic cft cum pâtre noftro in terra Chenaân.
}5 nbsp;nbsp;Et dixit nobis vir dominus terræ,In hoc cognofeam quod vcraces eftis, Fra-
trem veftrum vnum dimittite {r\ccüm,amp;i frumentum ad expellendu»i fame domorum veftrarum capitc,amp;itc.
Et adducite fratrem veftrum minimum ad me, amp;nbsp;cognofeam quod nö eftis cxploratorcSjfed vcraces:fratrc veftrum dabo vobis,öf in terra negotiabimini.
JÇ Et fuit, ipfis cuacuantibus faccos fuos, cccc vniufeuiufque ligatura pccunix fuæ erat in lacco fuo : amp;nbsp;viderunt ligaturas pccuniarum fuarü,ipfi, amp;nbsp;pater corum, amp;timuerant.
Et dixit ad cos lahacdb pater corum. Me orbaftis,Iofeph non eft,amp; Simhdn non cft,amp; Beniamin capietis:aduerfum me funt omnia hæc.
57 Et dixit Reuben ad pattern fuum,diccndo,Duos filios meos mori facias,ni-ft reduxero eum ad teîda eum in manum meam,amp; ego reducam cum ad tc.
Et dixit. Non defeendet filius meus vobifeum, quia frater eius mortuus eft, amp;nbsp;ipfe folus remanfit;amp; accidet ei mors in via per quam ibitis:amp; deftendere fa-cietis canitiem meam cum dolore ad fepulchrura.
X rtiüdttïahaai. Incipit hoc capitc Mofes traâarc quarnam occafio traxcrit lacobcunt tota familia in AEgyptum: arque ita nobis confidcrandum rclinquit quam occultis modi$,8f inopinatis perficiat Deus quicquid ftatuit. Q^nquam igitur Dei prouidentia per Ie labyrin* thus cft:vbi ramen rerum exitus cum principiis coniungimu$,pcrfpicuc nobis refulget admi-rabilis ilia operandi ratio, quae idea non agnofeitur, quoniam à ienfu noftro longius remora cft-Impedit etiam nos propriaignauia,nc fidei oculis Dcum cernamus mundi gubcrnacula tc-nentem : quia vel fortunam imaginamur euentuum dominam : vel in propinquis 8f naturali-bus caufis hxrentcs, ex carum cotextu vela nobis obtedimus. Quum ergo vix vlla Diuinx pro uidentiæ illuftrior pidura extet,quam hæc hiftoria,probe fe in eius meditationc exerceat pii k* dores, Vt res in fpeciem fortuitas Dei manu dirigi agnoftant. * vtquid ajpiatis uot. Muruo Ie afpiceredicunturhomines, dû alius aliumcxpedat, amp;nbsp;inopia confilii nemo quicquam ten-;; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tare audet. Reprehenditur igitur à lacob filiorû ceftatio, quod nemo illorum præfènti nccefti-
tati qccurrereftudeat. Dicit autem Mofts profedos fuiflein AEgyptu patris iuftu, amp;nbsp;quidem abfquc Beniamin : quo fignificat tuncapud cos valuiftc patris rcuerentiam , quia non obftitit inuidiagt;quin rclidis vxoribu$,amp; libcris longinquum iter arriperent.Addit etiam venifte in'eo-fluxu magnæ turbæ: quod laudcm lofcph amplificat, qui tori AEgypto ftjppcditans alimenta, amp;nbsp;ad menfuram dilpenfans vfque ad finem ftcrilitatis, aliquid etiam vicinis gentibus fub-ftdiiinipertiat.
6 Uio/èfheratdotnituirfuperterraM. Coniungit honorem loftph cum fide amp;nbsp;induftria.Nam etfi poticbatur fiimmo impcrio:fiibiit ramen quicquid potuit oncris,non aliter quam fi mcrcc- -narius opcram fuam locarct.Quo cxempio difeendumcft,vt quifquc honore præccllit,fic debe re efle maxime negotiofum. Eos vero qui otiUm cum dignitate appetunt, fandum Dei ordine penitus corrumpcre. Porro intelligc venditum fuiftc frumentum à lofeph, non quod dimcn-fiis fit ipïè propriis manibus,vcl pecuniamtradaucrit, quum in multis Regni partibus vcnalc effet, nec felus ad horreum vnum fufficeret:verum quia tota in eum moles incubuit.
7 Er alifnum fi ofiendic eU. Quæritur quo animo lofeph fratres ita minis amp;nbsp;terrore cxcrucicr. Nam fl tadus fuit accepta ab illis iniuria,cxcufari non poteft vindidÆ cupiditas. Atqui proba-biiccft,ncque iracundia,ncquc vlcilcendi ftudio fuiffe impulium: iêd duabus iuftis caufis fuiffç addudû Vtita facerct.Nam amp;nbsp;fratrem Beniamin recuperate optabat;amp; quafi adhibita quæftio-
, I N G B N E S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iij,
nccxcutcrevolcbatqüid habefcntin animo, refipuiflcnt nécnciqualis deniqueabeo tempore finûct corum vira. Nam fi pnmo colloquio G. patefecilTct, timendumeratne pâtre celato, dete-ftabile quodadmiGrant Gelus tegcrc volcntes ,nouo Gelere augerent : fuberat etiam non vana de fratre Beniamin fufpicio,nequid perfidiæ ac crudelitatis in cum tcntaflcnt.Operæprctium cr go fuit,propiiis eos excuti,donee de ftaru paternæ domus çertior faâus loGph, confilium ex re ipfa caperet:deindc aliquid caftigacionis anteveniam infligi,quo melius Geleris fui a'trocltatem cxpenderent.Nam quod G poftea tam placabilem humanumque præbuit,nôn fadum cft quod Gdatoanimo paufetimad mifericordiamflexus fit:quinpotiusquûalibifubiicietMoGs G-cclTum quæfiine,quia fe amplius continere nó poterat,fimul innuet fletu fuiHe rcprclTumjquan diu Guerofuit vultu,atquc itacodem Gmper miGricordiæ affedu fuifle præditum .quot;Et apparet peculiaris fuiffe inftindus ad toeâ banc adionc. Neque enimhoe vulgare fuit, quod loGph cö« fpeólis tot fuarum calamitatum authoribus nó cxcanduit, neque mutatus eG,nequç:in expro-brationcs erupit: Gd compoGit vulcü amp;nbsp;fermonem,quafi diu per otiummeditatus foret quod aâiirus fuit. Sed quæritur rurGm, anno eulpanda fît eius fîmulatio, quæ mcndacio coniunda fuit, fîmus enim quantopere Deo placeat integritas, amp;nbsp;quàm Guerè à fuco amp;nbsp;fallaciis fuos pro* bibcat. An Deus fpeciali motuGruum fuumgubernauerit,vt à communi réguladifeederetei-tra culpam,nefcio:fîcuti interdum piè fideles quxdam defîgnant,quæ in exemplum trahere no licet. Hoc quidem in fandorum Patrum fadis Gmper cauendum eft,ne ab ealege,quam Domi nus cómuniter omnibus præfchbit,nos abducant.Êx generali Dei mandate colehda eft nobis fînceritas.Quôd aliud fîmulauit loGpb qu.àm res erat,hoc prætcxtu minime exeuGbimur, fî^ quidfîmile tentamus. Nam vtyeniam obtinueritliberras priuilegio concefla, fîquis priuato cxemplo fretus Legem Dei euertere nó dubitet,vt fibi licitum faciat quod illic vetatur,meriro fuæaudaciæ pœnas dabit. Et tarnen non magnopere fudandurn efîe arbitror inexeufando loGpb: quia magis probabile eft,aliquid bumanitus fuifîc pafiTum, quod illi Deus ignouit : fola c-nitneius indulgentia fîmulationcm,quæ per G vitio non carcbat,reatu eximere potuit.
9 ttrecordiitu^eßiofephfomniomn. Quû de adoratione fada eilet mentio .àpueroIoGph,rciab-furditas fratres admacbinandumncfandamcædem compulcrat.Nuncquanuis incognitum a-dorent,nibil tarnen illis melius cft:imó bæc vnica Glutis ratio eft, dum G ad pedes eius profter-nuntjfupplices ab eo recipi. Irrita interim fuit eorum côfpiratio,qua cæleftc decretum euertere conatifunt, ne iugum fubirenr. Sic Dominus vipræfradoscogit: non Gcusac féroces equiSi rcfradarii,quo magis calcitrando ludantur, co durius amp;nbsp;violentius tradari folent. Quare nibil melius quàm fe ad manGetudinem placide côponere,vt fuam quifque Grté,licet minus Iplen-didam,æqui boni confulat.Abfurdum tamé videtur quod tune fua fomnia in memoriam reuo cauerit loGpb, quafi intermedio temporis tradu oblitus foret, quod fieri non potuit quin illi exciderent Dei promiftioncs. Rclpondeo, nibil bîcreferri quod nonfubindenobis accidat.na ctianafi cordibus noftris infîdeat verbum Dei,non tarnen aftiduc occurrit, quin potius interdû fulfocatur,vt videri qucatcxtindumipræGrtim vbi afflidionu caligine opprimiturfidcs.Por-ro nibilmirum, fî longa malorum congeries quadamobliuioncGpelicrat contraria eius Gm-nia.Deus in fpem magnæ amp;nbsp;præclaræ dominationis.eum extulerat.In foucam Gpulchro non abfimilem coniieitur. Inde pretio vendi tur,rapitur in longinquâ terram. A cfi parum dura per G foret feruitus,in carcerem occluditur.Et quanquam nônibil mitigatur ærumna, dumferreis compedibus eruitur,fpes tarnen exitus vcl nulla, vel exigua erat. Neque tarnen exiftimo fpem ab eo conceptam prorfus deictam cftcjGd obdudam nebulam, quæ confolationis lueem fubdu ceret.Sccutu eft diuerfum genus tentationis: quia nibil procliuius eft,quàm vt fumma amp;nbsp;infpc-rata fœlicitas fuos alumnos inebriet. Atquc ita fadum elfe nuper legimus, vt Gndo viro obre* peret paternæ domus obliuio.Non fuit igitur Gmniorum memor quantum decebat.Probabi-lis etiam aliaexeuGtio afferri potcft,quôd ftatim cum reieuétu fomnia contulerit. Et certe bæc virtus fuit non vulgaris, quod cernebat,mox traberc ad confirmandam Diuini oraculi fidem.^ Nam facile colligitur,vctuftatc temporis minimeobfoleuiftê fomnia,quorum tampróptamemoria fuggeritur. Siedifeipuliverborum Domini recordati funt, poftquam .à morte refurre» xerat:quiaex rci confpedu plenior notitia affulfît,quumobGuræ tantum fcintillæ prius in eo-rum cordibus micarent.
ly Per uiiam Parhoh/igt;Ex formula quoquciurifiurâdi noua quæftio oritur.nam quod in Lege præcipitur,ne iuremus nifî per nomen Dei: iam tune piorû cordibus infculptum fuit:quan- Deuf,e.e.ti. do bunc vni Deo honorem elfe babendum natura didat,vt iudicium illi déférât homincs,fum-mûmquefidei amp;nbsp;veritatis arbitrum S: vindicem côftituant.Si dicamus non fîmplex efte lufîu-randüjfed etiam obteftationis fpecié: aliqua ex parte exeufabilis erit fandus vir. Qm per Deu iurat,eum vult medium intcrcedere,vt pœnâexigat periurii. Qui per vitam fuam vel caput iu-
-ocr page 300-Cap.X L11.1^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•
tant, quafi fidei fuæ pignus in medium deponunt quod maxime habent pretiofum. Hoe medo non rranffertur ad hominem mortale Dei maieftas:quia longè aliud eft,cum citare telle qui ius habet vlcifcendi.quàm per rem maxime chard aflcrcrevcrumeflc quod dicimus Sic Mofesquû Dw.jtAs cîclum 5t terram in tcftimoniû aduocat,nô adfcribit illis deitaté,vt fabricet ncuaidcla:fcd quo plcnior Legi conftet authoriras.fignificat nullam fore mundi partem quxnon apud Dci tribu hàl dcpopûli ingfatitudinc clamct,fi falutis dodrinam refpuar.Qüanqud in bac iurddi formula,qua vtiiur lolcph, aliquid elfe fateor quod meritô culpetur.fuit cnim profana adulatio apud AEgyptios,iurarc per vitam Rcgis.Sicuti per genium Principis Romani idlabant,poftqud in-üalucrat {èruitus,vt Cælarcs fuos diis aequarét.Ccrtèiufiurandûhoc «à fincera pietate abhorrer. Vnde perfpicere licet, nihil efledifficilius Tandis Dei feruis, qu.àm purosverlàri intermundi fôrdes, vt nihil inde maculæ contrahant. Nullis quidem aulx corruptelis ita vnquam infedus fuit lofcph.quin parus maneret Dci cultonvidcmus ramen,dum fe ad prauam loquendi côfuc-tudincmaccommodat,aliqua labe fuifTc afpcrfum.Repctitio ctiam oftendit,vbi quis femel ma-lo aflueuit,nihil efle procliuius, quàm idenridem pcccarc. Videmus cos qui fibi temerè iurandi licentiam fcmcl fumpfè runt, ctiam quû res friuolx tradantur, tertio quoque verbo iufiurandu aliquod cffutirc.Quo maior adhibenda cft cautio, nequa talis indulgentia nos in praua confue* tu dinc obdurct.
,7 tcamgre^’/iteoiinculhiiam. Hîcnonvcrbismodo,vtantca,lcdreipfàfratribuslcafpcrû prxbctiofcphjdum in carccrem omnes concludit tanquam mox ad fupplicium rapturusiac per triduummetu cos cruciat. Diximus autem paulo ante,ex cius fado non effe petendam feuere ac rigide agendi rcgulamiquia dubium eft redéne feccrit, an fccus. Deinde timendum cft ne longe abfintab cius manfuctudine, qui cius exemplum obtendent: vt nontam veri imitatorcs futuri fînt,quàm fimix. interea plané liquet quorfîim fpcdaucrit. neque cnim pœnam mitigar, acfi triduo placatus foret: verùm vt de redimendo fratre, quem ipfc obfidem rctinct,magis reddat folicitos. Cxterùm neimmodicus pauoreos à reditu deterreat, bona fide cum illis fc adurum promittit, atqucvtid perfuadear,prxfaturfcDeum timcrc. qux locutioobfcruatudignaeft. Loquitur cerrè ex intimo cordis fenfu: fc verô, quia Deum metuit, redum amp;nbsp;veraeem fore déclarât. Ergo bonx,probxque confcicnrix, vtcum hominibus fidem Sexquitatem colamus, principium amp;nbsp;fonseft Dei timor. Apparct quidem interdum aliqua in Dei contemptoribus probitas: fed qux citô in fumum abit, nilî frxno illo cohibeantur praui carnis affedus, metu-endum cfte Deum, quia futurus cft mundi iudex. Nam quifquis non cogitât reddendam fibi ef* ferationé, nunquâ ita integritati ftudcbir,quin fcquatur quod fibi vtilc cfte putar. Quare danda operacft,fl à pcrfidia,dolo,crudelitate,amp; omni improbo nocendi ftudio puri cfTe cupimu$,vt inter nos vigeat religio. QuotieS autem minus fincerè, vcl humaniter internos agimus,palàm fc prodit impietas.Nam quicqüid in mûdo cft rcditudinis,aciuftitix,brcuielogio complexuseft Iofcph,quum dixit fe Deum timcrc.
ti Ltdiaebatalter altert. Infignis lôcuscft,quôdfilii Iacob in vitimas anguftias rcdadfadniif-(ùmantc annos trcdccim parricidium reuocant in memoriam. Priufquam vrgerct cos affblt;ft’°» torpcbant.Nuper ctiâ retulit Mofes de morte lofeph intrépide locutos effe, acfi male fibi eóftü non cftent. Nunc vcroquafi ingredi coguntür in fuas confeientias. Videmus itaquevt icbus aducrfis examinct Deus homines, amp;nbsp;excuftis blanditiis non modo pungat corum anin^o^ ar-canometu, fed confcftioncm cxtorqucatquarhlibcntcrfugercnr. Atquc hoc genus examinis plufquam nccefifarium nobis cft.Miracft hominû hypocrifis ad mala tegenda: quod fi accedat impunitas,focordia duplicatur. Quarc nullum remediû fupcrcft,nifi vt afflidionibus amp;nbsp;pœnis expergefiant qui torporem fibi inducunt, quandiu illis parcit Dominus. Aliquid ergo profecit lofeph, dû fratribus fiais peccati fènfum extorfit, in quo fccurc fibi placebânt.Et Dominus corum mifêrtus cft, integumentum auferens, quo fc nimis diu fcfcllcr.ât: ficuti quotidie nos manu hominum caftigans,ad tribunal fuum reos citât. Quanquâ parum prodeftet, excrccri rebus aducrfis, nifi intus corda tangeret. videmus cnim quàm pauci, licet duriftimis pœnis admoniti, pcccata fua repurent: nemo certè nifi inuitus ad hanc notitiam defeendit. Quaredubium nô cft quin Deus,vt filios Iacob ad pœnitcntiâ adduccret, tam arcano Spiritus inftindu,quàm exter na caftigatione eos compulcrit,vt peccatum nimis diu fèpultum fenrire inciperent. Cbfcrucnt ctiam ledores non tantû arripuifte filios Iacob quod propinquû crat, fed venifte illis in metem pœnas diuinitus varie peccatoribus infligi.Et ccrtc vt apprehédamus Dci iudicia.prccul oem los cxtenderc conuenit. Deus quidem interdum prxfentes de pcccatis poenas exigens, ca velut in theatro fpedanda locat: fxpc tarnen quafi aliud agens, obfcurè velut ex renebris pcccata no-ftravlcifcitur.Si tantum intuiticftentfilii Iacob præfèntcmcaufâm, nihil aliud poterant quam obftrepcrc, amp;nbsp;conqueri fibi fieri iniuriam: fcquuta fuiftettandemdefpcratio. Sed durn expen-dunt quàm longe latcquc pateat Dei prouidentiajomifta occafîone qux ante oculos eft, ad Ion-
-ocr page 301-, IN G E N E s.
gin quam caußm afccndunt.Porrô dubium cft.dicantnc Ce fees fieri fuper fratre fuo.vcl fratrii fui caufaian fatcantur fc pcccafie.nam Hebraicum nomen o’OtNambiguum eft, quia nunc ad ipfum facinus commifliim, nunc ad pœnam refertur : ficuti latine piaculum, feelus, amp;nbsp;cx-piationem fignificat. Ad fummamrci parum refert vtrumuis eligas. peccatumenim agno-feilt in rcatu vel pœna.Scd mihi fimplicior magis genuinus videtur hic fènfus eflc,quôd mc-rito pledantur,quia tam crudelcs fucrint aduerfus fratrem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;utdimus animée duf. Htttth.jM
lurta Dei vltionefieri agnofeunt, vtfuppliciter deprecando nihil obtincant,quiainexorabi-les fucrint ipfi erga€ratrcm.NondumChriftus ore fuo potulerat hanc fentcnriam,Q^a menfura menfi fueritis,rcmcticntur vobis alii:fed naturalitcr tencbât,mi/éricordia indignes ciTc qui fuif feilt crudeles.quo magis cauerc nos dccer,nead t or Scrip tu ræ minas furdi fimus.Horribilis eft il la denuntiatio, Qm obturauerit aurem fuam ad clamorem pauperis,vicifiim clamabit ipfe, amp;nbsp;FrMwraij., non exaudictur. Ergo dum tempus cft,difcamus humanitärem colerc, compati miferis,fuppli-cibus manum porrigere auxilii ferendi caufa. Quod fiquando afperius nos traftari ab homini-bus contingat,prccefque noftras fuperbe refpuiitunc ültem nobis in mentem veniat fiquid pa-rum dementer à nobis adum eft. nam ctfiante tempus lâpere præftaret, eft tarnen aliquis profe* ftus quoties nos fupcrbè alii dcfpiciût,rcputarcannon eandem in nobis duritiem expert! fint, quibusnobifeum negotium erat. Frater,inquiunt,in vltimancccfTitatefupplex nobis fuit-.repu-diauimus eius preceszhæc igiturDiuinaeft talio quod nihil impctramus.His verbis teftantur di uinitus regi hominum corda, vt vel ad æquitatem fledantur, vcl inftexibili rigore obdurefc«ât. deinde exolàm effe fæuitiam Dcoiquia quû eius bonitas per cælum amp;terram diifufa fit:amp; benc-ficétia non homines modo implcat,fèd brutis quoque animalibus cxpofita fit: eius natura: nihil naagis eft aduerfum,quam fcrociter abiieere qui fidem noftram implorant.
» t.trfßgt;ond2t Kmben. Qma conatus fuerat eripere lofcph ex fratrum manibus,ve patri lal uuni reftitueret,culpam eorü cxaggcrat,quód nullum tunc fanum cófihum admifcrint: ac verba ficaccipio quafi nimis fcram poenitentiâ illis exprobret. Quód autem hac confeifione non-dum contentus eft lolcphquin Simeonem detincat in vinculis,amp; fufpcnlbs perplexófque alios dimittatinó fit maleuolentia, led quia de fratre Beniamin Srftatu paternæ domus fecurus nó eft. ^urc enim timere potuit nc fraternæ cædis machinationc prodita,vt defperati homines folenr, furfus effent aggrcffi nefadum aliquod facinus,faltem deferto patre in aliam partem fugifTenr, tarnen eius fadum pro lege habendum eftiquia nó lèmper expedit tam effe auftcros:imo cauendum eft ne triftitiaabforbcatur pcccator,nifi mites Sefaciles ad dandam veniam fimus. L deo Spiritus difcretionis c cælo petendus eft qui nos modcrctur,ncquid vel turbido impetu, vel immodica duritie à nobis fiat. Hoe quidem memoria tenedum cft,fub afpero vultu lofeph non hnern modó amp;nbsp;manfuetum affedum, fed tenerrimam mollitiem latuiffe.
*7 Ef aperMt unas faaum fuum. Quo confilio pretium frumenti occulte in fratrum faccis reponi iuffer it Iofeph,coniiccrc facile eft.timebat enim nc pater iam exhauftus,ad emendæ rur-fus aniionæ fumptum non fufficeret. 1 pfi autem inuenta pecunia,quó fe vertant ncfciunt, nift quód expauefadi,Dei manum fenriunt fibi effe aduerfam. Nam valdc fuiffe attonitos inde ap-paret, quód vitro nó rcdcunt purgandæ innocctiæ fuæ caufâ.promptum enim malo remedium cratjiîifi fuiffent prorfus cxcæcati.Qinrc rog.îdus eftDcus vt in rebus dubiis ac turbulentis non modo fortitudincm,fed ctiam confilium fuppeditet. V idcmus etiam quid valeat magna turba, nifi Dominus prxfit.mutuó fc cohortari debebant fi! ii lacob,^^ in commune difpiccrc quid fa-doopuseffet:verûcelfat omnis deliberatio,nihil vcl folatii vclremedii afferrunimô dum quif que alios turbatos videt,mutuô inter fè trepidationem augent.Nihil ergo in rebus mifèris pro-derit hominum focietas,nifi è cælo nos Dominus confirmer.
î8 vtq'fidhicfiat ï3eufnobifi Non expoftulâtcum Deo.acfi putarent fibi abs rc creatum effe pcriculum : fed videntes pluribus modis fibi effe infenfum, miferiam fuam déplorant. Sed cur non porius fènfum fuû cóuertunt ad lofeph? Prompta cnim erat fufpicio, fraude id effe fadum, quia vellet nouas infidias ftrucre.Quî fit igitur vt hominis immemores,rcdà fibi Deum vindi-ccm proponant ê Nempe quia lêmel corum animos occupaucrat hæc cogitatio, iuftam, amp;: qualé promeriti erant,mcrcedcm peccatis fuis rcpédi-.quicquid deinde malorum concurrit,eodem re-ferunt.Prius,vt diximus,obtorpuerant. ex quo autem viuo Diuini iudicii metu tangi coepertir, femper ante oculos fc ingerit illius prouidentia. Sic Dauid,poftquamdidantc intus Spiritu di-dicit c cælo miffaseffe ferulas quibus caftigatur,quanquam fibi aliunde mala palam infligi vi-r det, non tarnen hue illuc diftrahitur, fed Dcum prccatur vt vulncribus velit mederi quæ fecit. Hæcnon vulgaris prudcntiacft,ac pcræquc etiam vtilis,quoticsaliquid aducrfi contigit, ad re-putanda Dei iudicia nos affuefacere. Videmus vt increduli dum fortuitos cafus imaginantur, vcl in accufandis fuis hoftibus defixi funt, fremendo amp;nbsp;tumultuando tantum exafperent dolq-
-ocr page 302-Cap.XLII. 28Ó nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. «
rem,irâmquc Dei ma gis accédant. A t veró qui fqu is fein rcpv.tâdispcccatîs fuis excrcuiqflmul-atque aftligirur, Dcumfibi iudiccm in côfpcdu ftatuens, coram co fehumiliât: amp;nbsp;fpcvcnixad pitientiamfecomponit. Scdmcminerimus non vcrè agnofci Dciprouidcntiam,nificcniun-dam cum iuftitia.Nam etfi iniufti fæpe funt homines, quorû manu nos caftigat,tamcn incom-prthenfibili modo fua iudicia per cos exequitur quibus obloqui.vel obftn pcre fas no cft.Nam amp;nbsp;reprobi interdumjicet Dci manu fc pcrcuti agnofcant, de ipfo tarnen conqueri non de0nût; quemadmodumin exempIoCaindocuitMofcs. Ego tamcn querimioniam hanc non inter-pretor proferri à filiis Iacob, vt Deum infimulent tyrannicæ violcntiæ, ftthjuia perculfi metu ex poena iterata non leuiter fibi iratum effe colligunt.
19 Ef nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad ïahacol) panent fHnm. Longa eft fuperioris hiftoriæ repetitio, fed non fuper-
uacua:quiacxphmcrc voluit Mofes quàmanxiè patri exeufauerint quôd retélus effet Simeon in vinculis, amp;nbsp;quàm cnixe contenderint,vt eius liberandi caufa fibi liccret fratré Beniamin de-ducerc.Hocenim ad rem non parum facit.Scimus quàm acre fit incdiætelum:quum vnica effet penuriæ leuâdx ratio, annonam ex AEgypto adueherc, Jacob fc domû ccnfici mauult,quant Beniamin dare rcliquis comitem. Quid hoc fibi vult,tam pra’cifc negare quod filii ncceftitatc coadi petcbant,nifi quia fufpcdos habebat’quod etiamex eius verbis clarius perfpicitur, dunt illis fuam orbicatem imputât. Quanuis enim aliquid coloris haberet quod dixerant, à fera be-ftiafuiffcdifccrptum: hærcbat tamcn in ægro corde fanâi Patriarchæ cccultum ex fufpicionc vlcus : quia aduerfus innoxium puerum non minus crudelc, qu.àm hoftile illorum odium plus ûtis nouerat. Porro hoc nobis cognitu vtilc cft : nam hinc apparct quàm mifera fuerit fanâi viri conditio, cuius anima tredccim contmuisannis tam dira torfitanxictas. Addcquôdipfa taciturnitas, grauius illi tormentum fuit,dum forbere cogitur quam conccpit moeftitiam. Summus vcro mail cumulus tcnratio fuit, quæ ipfum præmcbat quafi luföria, inanifque fuif fee Dei promiffioiNullaenimilli fpcsnifiex promift'ofemine. atqui diabolos fcdomialerc videt,àquibus nonmagis cxpedandafitbcncdidio.quamvitaexmorre. Extindum putabat lofeph.rcftabat vnus Beniamin integer: quomodoex tam vitiofa fobole prodiret mundo falusï Magna igitur conftantia inftiudum fuiflc oportet, qui in Dei verbum rccumbcrenon deftitif» ac Ecclefiam,cuius nulla fere fpccics rcfidua crat, fe domi foucrc certo perfuafus, fiIios tolcrauit qaoufque rcfipifcerent.Hoc exemplum nunc ad fc accommodent fideles,ne horrenda vaftitate, qux vbiq’JC fere cernitur,labafcant eorum animi.
jy iplis eudoiantihus/dao^fuo!. Hicrurfus apparct quantum in itincrcpcrterritifuerint,quod laltcm quifquc faccum fuum ferutatusnoeftpoftdeprehenfamin vnopecuniâ.Hæcvcrô fcri-pta funt, vt feiamus fimulac formidinc perculfi funt homines, nc guttâquidem cófilii,ac fans mentis fuppctcrc,quoad cos Dominus tranquillct. Porro no fatis confidcratc in co fc gcffit lo-feph, quod fummi doloris matcriam patri intulit,cuius tame penuria: fuccurrere in animo ha-bebat.Quo docemur,non fcm.per vel prudentiftimos fibi caucrc,quin aliquid ex co rum fadis mergat quod nolicnt.
^6 Me orba[hi. Non cxprobrat quidem aperte Jacob filiis fuis fraternæ cædis crimcn:pcr* inde tarne irafeitur acfi duebus fublatis iam ad tertium perdedum feftinent. Dicit cnim hac 0-mnia mala in fe vnum recidcrc, quianon purateos affici vt dccerct,ncc communem illisdolorem effe,fed fecure ludere in fratrum cxitiis,acfi eorum vitaad ipfos nihil pertincat.Quod vero Ruben duos filios patri maétâdos offert, nifi Beniamin illi reducat: videtur effe plufquâ barba-rum.Scilicet Iacob nepotes fuos occideret? quid auté folatii caperct in fua ipfius vifccra fæuics’ Scd hoc eft quod prius attigi,fuiffe fufpC(âos,quôd perfide fcgcffiffcnt erga lofèph.-vndc neceffe liabuit Ruben tam atroci obteftatione dilucre Paths fui timorcm, fidémque facerefe amp;nbsp;fratres nihil impium^ moliri contra Beniamin.
58 Non de/cendetfllius metii uiii/êutn. Iterum confpicimus quafi in viuapiftura, quanto m.œ-rore conftriéfus fuerit fandus Iacob. Vider totamdomumfamclicam:mauult tarnen .à vita, quàm à filio fuo diuclli:vnde colligimus non illi ferreû pedus fuiffc,fcd eo plus laudis meretur crus patientia, quod cum carnis infirmitatc certans, non fuccubuit. Tametfi autem eius verba Mofes rhstoncc non amplificat,fiicile tamcn pcrfpicimus maximo dolorc exaeftuafte, quû hoc filiis obiiecret, Vos in pattern nimiû eftis crudclcs, qui tertium àmefilium abripitis, poftquam vno atque altero fum fpoliatus.
Cap.XLIII.
1 f ames grauis crat in terra.
Z 12 Et fuit,quumfinifTentedercalimcntum quodattulcrant ex AEgypto,Ji xit ad eos pater eorum,Reuertimini,emitc nobis pufilluni cibi.
-ocr page 303-4 Simifcrisfratremnoftrumnobifcum,defcendemus,amp;emcmus tibi cibum. ÎQubd (1 no;n (nifcris,nÓ dcfcendemus:yir enitn ille dixit nobis,Non videbi tis faciem meam nififuerit frater veftcr vobifcumi
7 Et dixerunt, loterrogado interrpgauit viriHe de nobis amp;nbsp;cognatione noftra, dicendojNum adhuc pater vefter viuitenum eft vobis fraters amp;.nuntiauimus ei fecundum verba ifta:nunquid fciendo fcichamus qubd didurus circt,Dcfccn-dercfaciatis fratrem veftrume
* ’ Et dixit lehudahadifraél pattern fuum,Mitte puerummecuni,amp;furgcmus, Stproficiicemur,amp; viuemusjamp;nó moriemuretianos,etiain tu,ctiam paruuli r^oftri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i ?
9 Egofideiubeoproilló,demanumearcquiraseuni:nifireduxerocumadtc, amp;nbsp;ftatuero eum ante te,p.oer)æ obn'oxius ero tibi omnibus dicbus.
’° Quia nifi tardaiiiffemuSjCerte nunc retierh fuiifemus iam bis.
: Et dixit illis I Iraél pater eornm, Si ita nunc oporter,hoe facitc,tonitc de opti-^ïiis fruûibus terræ in vafis veftris,amp; deferte ad virum munus,puhlluni refinæ ^pufillum mcllis,aromata,amp;'ftaólen,pineas,amp; amygdalas.
Et peçuniam duplicem capite inmanibus veftris : amp;nbsp;pecuniam repofitam in ore faccorum veftrorum reponetisin manu veftra,li forte error eflet.
Et fratrem veftrum capite,amp; furgite,reuertimini ad virum.
Et Deus omnipotens det vobis mifericordias ante virum, amp;dimittat vobis fratrem veftrumalium, amp;nbsp;Biniamm. amp;nbsp;ego quemadmodum orbatus fum, or-^^rusfum.
Et ceperunt viri munus hoc, amp;nbsp;duplicem pecuniam ceperunt in manufua, Einiamin: amp;nbsp;furrcxerunt,amp;defcenderunt in AEgyptum,amp;ftetcrunt coram loféph.
Et vidit loféph cum eis Biniamm, amp;nbsp;dixit præfedo domus fuæ, Adduc vi-ros in domum ,amp; maâa,amp; præpara’.quia mecum comedent viri in meridic.
*7 Et fecit vit quemadmodum dixit loféph: amp;nbsp;venire fecit vir homines in do-rnum loftph.
Ettimucrunt viri qubdaddudieftentin domum loféph, amp;dixcrût,Propter pecuniam quæ reddita eft in faccis noftrisin principio, fumus addudi, vt vol-uat fe contranos, amp;nbsp;iadet fe fuper nos,amp; capiat nos in lêruos,amp; afinos noftros.
Et acceflerunt ad virum qui crat fuper domû lofcph,amp; loquuti funt ad eum in oftio domus:
Et dixerunt,Quæfumus domine mi,defcendendo defeendimus in principio ad emendum eftam.
Et fuit,quum veniffemus ad hofpitium, ÄraperuifTcmusfaccos noftros, cc~ ce pecuniavniufcuiulqucerat inore facci fui:pecunianoftrafecundum podus fuum:amp; rctulimus cam in manu noftra.
Et pecuniam aliam detulimus in manu noftra ad emendum efeam : nefei-tnusquis pofucrit pecuniam noftram infaccis noftris.
‘î Et dixit,Pax vobis,ne timcatis,Dcus vcftcr,amp;r Deus patris veftri dédit vobis
-ocr page 304-Cap.XLIII. 288 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
thcïâurû iri farcis vcftris,pecunia veftravcnit ad me.amp; adduxit ad eos Simhon, 24 nbsp;Et venirefecit vir ille homines indomum Iofeph:amp;dedit aquam,amp; lauerunt
pedes fuosjamp;dedit pabulum afnis eorum.
iS f araucrunt autem munus, dum veniret lofeph in meridic : audierunt enim qubdibi comefturi eflent panem.
• Et venitdofephaddomum, ^’attulcrunt cimuniis quoderat inmanu coru in domum:amp; incuruauerunt fe ei fuper terram.
'Et interrogaüit cos dc profpcritatCjó: dixit,Num fanus cft'patcr vefter fenex quemdixeratis?numadhucviuit? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,
a8 Et dixcrunXiPröfpcrè cft feruo tuopatri noftrotadhucviuit.^ procidcrunt, amp;nbsp;incuruauerunt fe.
Et Icuaùit öculosfuos,3r viditBiniamin fratrcmfuum,filïum matrisfiiæ,^ dixit,Num iftc eft frater vefter minirhus quem dixeratismihft Et dixit, Deus mifcrcatur tLii,fili mi.
50 nbsp;nbsp;Et fcftinauit lofeph, quiaincalucrat miferatloncs cius fuper fratrem fuum,
amp; quæfiuît vt f lerctangreiïus cft itaque cubiculum,amp;’fleuit ibi.
Et lauit faciem fuam,amp; cgrcftiis eft,amp; vim fecit ftbi3amp;dixit,Ponitcpancm. jj Et pofuerunt ei ftorfum, illifque feorfum:amp; AEgyptiis qui comcdebantcü cojfcorfum.non enim poterat AEgyptiieomedere cum Hebræispancm: quia abominatio erat AEgyptiis.
Et federunt coram co, primogenitusfecundum primogenituramfuam, amp;nbsp;paruus iuxta paruitate fuä:amp; admirati funt viri vnufquifque ad proximu fuu» 34 Et accepit partes à facie fua ad illos,amp; multiplicauit partem Biniaminplul-quam partes omnium illorum,quinquc partibus.amp; bibcrunt,amp;incbriaucrunt lecumeo.
ï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in terra. HocCapite Hamtiir fecuda in AEgyptumprofcöiofilionim
lacob, quuni prior annona cófumpta eflet. Quæri autem poteft hoe loco, quomodo familiam vel ad paucos dief alucrit lacob tarnexiguo tritico.nam vt demus plures à fingulis duftos fuif-fe afinos, quid hoe ad pafcendos trccentos homincsïN am quu maiorc fêruorum numero abun-daret Abraham,amp; dc lèruis Ifaac fupra fada fucritmentio: non cft credibile fic prorfus nudatu fuincIacobjVtftruusnulIus rcftarcc.Si dicamus hominemaduenafamefuiflccoaftum adoffl-nes vendendos:inccrta eritdiuinatio.Mihi videturmagis confcntaneum,gIandibus,hcrbisAi'^ dicibus viditafTe.Scimuscnim Orientales,prælëi tim vbi vrget aIiquancce(Titas,contcntoselTc tcnui amp;nbsp;arido viäu. amp;nbsp;videbimus paulo poft,in illa tritici penuria, fuiftc aliorum fruftuu prO' iicntum.Sicigitur3rbitror,non plus cmptum.fuiftc tritici quam quodipfi Iacob libcrifqueac nepotibus in frugalem reftridum cibiim fufficcrct : feniis demenfum aliunde fuiftc confedu. Nec vero dubium eft quin tota regio pro feruorum alimentis ad glandes amp;nbsp;huiufmodi fubßdia confugere coadafuerir,acpanis triticeus fucrit diuitum lautitiæ.Dura porrôfuir hxetentatio quod landus Iacob,cuius curam fufeeperat Dcus,inediapropemodum cum fuis tabcicit, qued terra cuius conftitutus erat dominus, vt illic foelix rerum omnium copia afflucret, panem etia peregrino negat. Potuit cnimgrauis cum dubitatio perccllere quid fibi vcIlctpr.TclarailJa pro-miftiOjFgo fum Deus Sadai, crefee amp;nbsp;augefee: ego tibi bcncdicä. Vtile nobis eft hxc fandorum Patrum certamina haberecognita, vt iifdem quibus viccrüt,armis pugnantes,nos quoque inui di ftcmus,quanuis Deus prxftnti auxilio nos deftituat.
5 Et dixttad rmn le’mdah. Videtur ludas aliquid affingcre,vt à patre extorqueat quod fcicbai non libenter daturuftedprobabile eft,multos vitro citróquchabitos fuifl'e ftnnoncs, quos Moles fuo loco non recenfuit.Nec mirü eft,quü tarn cupide appetcret loftph cófpedum fratrisfui Beniamin,quibufeunque potuit medis in hoc incubuifte. acficti poteft vt teftificatio, hoc eft légitima fponfio, fi cuti in iudiciis fieri folet, intcrccfterit de fiftcndo fratre. Hoc vero notatu di-gnum,rcfcrri longam difeeptationem à Mole,quam habuit cü filiis fuis Iacob,vt ftiamus quam ægrè paftus fit à fe auelli filium fuum Beniamin.Tamctfi cnim vrgeat fames,non tarnen dc illo
-ocr page 305-I N G E N E s.
rctiamda fccus cótendtt,quam fi de rotius fainiliæ falute certaret. Vnde itcrum coniicimus,fi-lios habuilîc fufpeélos ncfariæ confpirationis. Qaa ctiam de caufa ludas fponforcm (c offert. Ncquccnimdccuentu quidqua.promittit,fèd tanru vc fèSt fratrcspurget,hac lege Beniamin rc cipit in fuâ cuftodiâ.vt fiquid ei tuerit illatû iniuria:,pœnâ ipfè,criménquc fuftineat. Porro ab exéplo Iacobtolerantiâ difcamus,fi frpe Dominus,quafi adhibitis tormctis,mulra nos przter animi lententiam faccrc cogat. neque enim aliter filiü dimittit, quà m fi ad morte proftitüerct.
K TdefruéHbnî optimis, Quanquâ fruâus quos cnumerat Mofès,magna ex parte non erac admodum prctiof^quia tarnen non ea erat conditio fàndi Iacob vt munus aliquodicgium mit tcrct,prout ferebatmcdiocrisfacultas.rationemhabuitplacandilofeph.Deinde fcimusfruiâus non pretio fcmper æftimari.Cæterùm poftquam filiis mâdauit quod vtileefie ducebat, tandem conuertit le ad preccs,vt Deus fauorcm ipfis apud præfedum AEgypti concilier. V trunque no-bis agendum eft, quoties in aliquo negorio perplexi fumus. nam nec quicquam eorum quæ cx-pcdiunt.vel vfui fore videntur,omitterc conuenit: amp;nbsp;tamé in folum Deum rccumberc oportet. Nihil enim ignauiæ affine habet fidei tranquiilitas,fed quifquis profperos rcrum fuarum fuccef fus à Domino cxpelt;ftat,fimul difpicit quæ in manu funt media,applicatquein vfum præfcntc. Hanc vero interea modeftiam feruant Fidelcs,vt omnibus fedulo tentatis,nihil tamé induftrix fuætribuant: fedeerto perfuafi fint irrita fore quæuis ftudia,nifi Dominusbcncdicar. Obfcr-uandumquoque in forma prccationiseft,qubd Iacob hominum corda Deiarbitrio fubiieit. Dum nobis negotium eft cum hominibus.idcó non rcfpicimus in Dominum,quia ipfum non agnofcimus,vt par crat,arcanum clfc cordium moderatorcm.Atqui quantumuis effræni impe-tu fcrantur homines,certum ramen eft diuinitus corum affedusflcdi in vtranuis partem,vt fc-tociam mitiger,quoties vifum fuerit: vcl ad fæuitiamimpcllat,qui prius mafueti fuerant. Sic là cob,qudquain expert! crant filii fui aufteramduritiem in lofcph, cor ramen eius in manu Dei fore confidit,vt repente ad humanitärem formetur. Sicuti autem, vbi nobis iniqui funt homi-f’^Sjfpcrandaeft à Domino 8t petenda mutaiio in meliusnta rurfus tenendum eft, non fieri fine Dei conûlîo,quôd fe afperius erga nos gerunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j
’4 Ef egi quemädmsdiit» orhatu^fitm. Videtur parum fibi conftarc lacoh. nam fi ex fide concc-pta fuit ilia prccatio,qu.ï nupcr retulit Mofcs,debebat efte quietior.faltern gratiæ Dei locû dare. Atqui videtur fibi præciderc omnem fiducia: anfam, vbi nihil prætcr orbitatem fibi refiduum facit.Vox eft defperati hominis, Orbus manebo ficuti fum. Quafi verb fruftra prccatus fit, vel fiftè profefTus rcmedium efie in manu Dei. Verum fi expendimus ad quos dirigat fermoncm, faciliseftfolutio. Dubium certe noneft quinfirmusftetcrit in promiflionc fibi data : ideóquc fpcrauerit aliquem precis fuæ frudumipungerc tamcn fuos filios voluit, vt maiorem habcrent fcatris fuicuram.Fuitcnimhæcnon vulgaris commcndatio,quum vidèrent patrem dolorc ptorfusconfedum,amp;fereexanimcm,doneefilium Beniaminfaluum recipcrct. Varie rameri hæc verba interprètes exponunt. Quidam putant cum cóqueri, quod nunc in torum orbus fiau Allis videtur hie cfic fenfus,nihil poffe dctcrius accidcrc.cx quo lofeph pcrdidit,quem omnibus pi'æfcrcbat. Alii volunt dupIiccmorbitatemnotari:acfidixifTet,Careo duobus filiis, nunc cos tertius fequctur.Quid autem fi interpretemur,Video quid agatur mecum: ego fum miferrimus fenex: dotuum quæ nuper populofa crat, ferè defertam video, vt in genefé dcplorct fc nudari o-Äinibus filiis, non de parte folum loquatdr. Confilium porro eius fuit, iniicere filiis folicitudû ncm,quomaiorifideStftudioinfuumofficiumincumberent. - f
^dixit p-4:yfc?!)do««f/«lt;c.Hincpcrfpiciturfratcmu$animusIofcph. quanquam incertum eft, fucritne plane reconciliatus, ficuti paulo poft fuo loco attingam. Gæterùm etiamfi mcmor offenfæ fratres fuos minus amaucrit,lógè tameabfuit ivindilt;fta;Qinaante fufpiciofum crat,ho mines exteros St ignobiles à fummo regni præfeéto amice tanquânotos hofpitcs,conuiuio ex-cipi,nouum metii concipiut filii Iacob,quód vclit omnesin vincula cóiicerc,idcóquc pccùniam dolofc in faccis fuifte abfcóditam,vtfingédi crimiinis elfer occafio. Probabile tarnen eft veiiilfe illis in mente fcclus cómiffumaduerfus Iofeph,amp;metum hunc à'mala conlcicntia fuilfc profc-dum. Nifi cnim eos torqucrct Dei indicium, noncrat c;uifa curmerucrent tinram pcrfidiam. Abfurdumvidetutjhomincsignotoscóuiuiotxcipi à viro principe,fummarquedignitatis.Scd cur non inclinantpotius in diuerfam coniclt;âurâ,Hocidco faccre præfeâum AEgypti, vt ami-cis noufi Sc infolitUm fpedaculumexhibcat.vndecimgcrmanos fratres inmenfavnafedentes; Fiet quidem interdum vt etiam optimos quofque muadat fimilis anxrictasifedmalo hoc tribuc-rc Dei iudicio, quod filii Iacob,qui fibi male confeii erantob fratrem inhumanitcr traiftatum, fiifpicantur codemmodo fecum agi : (c tarnen mature purgant priufquamdefurto querirur. Spontc autem profiter! repertam fuifie in laccis pecuniam, amp;nbsp;domo relata in próptu numcfàrè,
t.i, . ■
-ocr page 306-Cap.XLIII. 290 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
magnum innoccntiæ fignum crat.Porró hoc facerc occupant in ipfo atrio,quia fufpicio fubc-ratjfimulac domum ingrcfli forent,quxftionem habitum iri.
ij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quia oiWHebraris non modo pacem, fed profperum quenuis amp;nbsp;optabilent
ftatum lartófque cuentus fignificat, bifariamexponi poteft hie locus : vel quod procurator domus lofcph iubcat ipfos pacato efle amp;nbsp;fccuro animo:vcl quod illis bene amp;nbsp;foclicitcr effc pronun tict.Huc quidc redit fumma,non efle timendi caufam, quia res ipforu bene habeât. Quia autem humanitus fieri non poterat,vt pretiii tritici,quod in faccis fucrat repcrtum,foluiflcnt,hoc Dei granæ afcribit.Quanuis enim tunc in mûdo vera religio ferè extinda eflet, yoluit tarnen Deus ^mper in hominum cordibus aliquam bonitatis fuæ notitiam habere, vt eflent inexculabilcs. Hine fadum cft,vt natura duce Diuinum vocauerint increduli omne præftantius bonum.Por ro quia fic inualuerat corruptio,vt fingulis Gentibus liberum eflet diuerlbs colere deos:procu-rator domus lofcph Dcum,quicoliturafiliis Iacob,ab idolis AEgyptiis dilcernit. Probabilis tarnen coniedura eft, aliquo pictatis guftu hunc homine fuifle imbutum. Scimus quanta fucrit Gentis illius arrogantia,vt totum mundii in dcorû cultu dcfipcrc putarct.Ergo nifi melius ali-quid didiciflct,nunqu.i dignatus foret tanto honore alios,quam patriæ fux dcos. Deinde mira-cülum nó aferibit Deo terræChanaan,{cd patri eorû pcculiarc Deum afTignat.Ego itaque non dubito quin lofcph,licet palam in receptis fuperftitionibus nihil corrigcre liccrct,domi faltcm conatus fit crigcre verum vnius Dei cultum, ac femper infixü tcnucrit firdus illud, de quo puer à pâtre audiuerat.Qupd eo magis notandum cft,quia fine odio in gente tam fuperba non potuit fandus vir vel minimum à cômunivfu defledcre.Ergo in pcrfbna oeconomi laudatur virtus lo feph, quia publicam jnuidiam non veritus,intra priuatos parietes vero Dco honorem tribuit. Siquis roget, vndc fciucrit Iacob efle veri Dci cultorcm: in promptu cft rcfponfio, lofcph non vfqucadcofuiflecrudclcm ,quin Simeoncmcaptiuum dementer iuflerittradari. Quanquam pro obfidc rclidus erat,fi tarnen creditus fuiflet cxplorator, duriter cum tradaflet euftos carcc-ris.Mandatum ergo aliquod dari oportuit humanx vel mediæ tradationis. Vndc probabilis cli citur côicdura,lofcph domus fux præfcdo,qui à confiliis interior crat,rem apperuifle.
ly Donfcueniret lo/èjih meridie. Dubium cft,fucritnc ordinaria hæc prandendi hora AEgy-ptiis,an citius folito propter cóuiuas accubucritillo die lofcph. Vcrifimilc tamc cft,notari con fuctum prandendi more. Quanquâ Qrientalibus quoque populisdiucrfâcflc potuit vidus ra-tioinô foli tarnen AEgypto in vfu fuerût prâdia:fcd ludxæ amp;nbsp;aliis vicinis regionibus.Credibi' le tarnen cft,fuiflc illis coenarû loco.quod Si longx méfx forent, ncc calidis gentibus tolerabilis fuiflet noftracdacitas: prxfcrtim quum folito lautius cxcipcrcthofpitcsiqucmadmodû tune fa dû efle paulo pôft cóftabit. Lotio pcdû,vt antca vidimus, hofpitalitatis ofliciû fuit.laflitudinis fànâdæcaufa:amp;quôd in illis partibus facile erat vredinc côtrahcrc, quotics iter pedibus faccret Hoc ctiâ antiquo more fuit magis honorificum, fcrcula fingulis mitti à lofcph, qu.àm à coquo diftribui. V drum hæc quia Icuia funt,Sf nihil ad pictaté coferût, Icuitcr tantû delibo : omitterc ctiâ prorfus,nifi quôd fcrupulû cximcrc ïperitis interdûvtilc cft:modô id parce Sebreuiter fiat.
ît ftüm poterant Ai^ptii. Mofes non poflc dicit,quod tanquam illicitû horrcbât.QuJa cnim obftabatreligio iconftridi fucrunt, ne poflent quod non audebant. Docct autchic locus quanta fucrit gentis illius fupcrbia.vndc cnim fadû cft vt tantopcrc deteftarentur Hebrzos, ni' fi quia fe folos in mundo puros amp;nbsp;fandos,Dcôque gratos eflcfingût i Præcipit quidc Deus fui* cultoribus,vt fc ab omnibus gentiû inquinamentis abftincât. Vcrùm vt quis fe ab aliis feparct, purus fit ipfe oportet,ac mtcgcr.Pcrpcrâcrgo id ad fetrahunt fupcrftitiofi, qui intus geftantfua immunditié,Slt; quibus nülla confiât finccritas. Altcro quoque morbo labo rat fuperfiitio, quod fcilicet plena efifafiuSjVt cundos homines vitiorum prætcxtu,defpiciat.Quæritur tarnen an b dco fcparati fucrint AEgyptii .à Ipfèph,quodcum quoque pollutum duccrcnt.Hoc cnim viden-tur Mofis verba innucrc. Si hoc rccipitur,tâti fuit illis falfa religio, vt præfedû contumcliis affi cere non dubitaucrint.Potius tamen coniicio,Iofcph honoris caufa feorfum ab illis accubuifle, quoni.â abfurdû effet vocari ab co conuiuas, qui c^uncm menfam rcfpuerét. Itaque probabflc efi,difiindû ipfi lofcph fùifle ordiné,quoniâica ferebat eius dignitas: AEgyptiis autenon fuifle promixtos filios Iacob, quia illis eflentabominabilcs.Nâ ctfi nota crat origo lofcph,trâficrat ta men ad AEgyptios,vceflet quafi vnus c corporc.Quoctiam confilio nome impoAtû a Rege fuc rat, quû fummæ prjcfcduræ infignibus cû ornaret. Cxtcrùm quû videmus Ecclefiâ Dci a pro-fanis hominibus tûc adeo fupcrbè fuifle dcfpedâ,nôcfi quod mircmur,talib’ hodic probris nos quoquefubiiei. Interim d.âda opera cfi vt nos à fbrdibus mûdi puros Domino feruemus : amp;nbsp;ira fiudiû hoc teperandum, vt fimus à vitiis potius alieni,quàm ab hominibus. Nam idco fan-dificat filios fuos Deus,vt à vitiis infidelium inter quos vcrfantur,fibi caucannnihilominus in fôcietatem pictatisalliciant, quiconque funt fanabilcs. Duo autem hîc videnda funt: nempe vt nobis probe confier fidei nofirx veritas ; deinde ne morofitas noftra nimia fine frudu multos
-ocr page 307-I N G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;291
a Domino prorfus alien?::,qui alioqui lucrifîeri poterant. Nequeenim præcife iubemur abomi-nari inipios,vt: eu illis non vcfcamunfcd fociei;aréfugere,qiix nos eodem iugo implicet.Confirmât prætereabic locus quodprius docui,Hebræos non àtranfitu fluminisCvtfalfô quidam, opi-nantunfed ab atauo fuo Heber,fie fuifie vocatos.Neque enim famiiliæ vnius tenuis amp;nbsp;procul diffus adeo Celebris erat fama in AEgypto,vt publici difTidii caufaforCt.
35 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fea(!t^,Hprbnû^»itur.'t paw.Quâquâ inter filioslacob quatuor, erâtex ancillis nati:
quia tame natu maiores iunt,ordincpræcedût fratres iuos minores, qui ex matrib’ ingenuis de-fcenderât.Vndea]^aret,alTuçfaô:osefieàpatrcad hûc ordinétenendû.V bi ergo illud,dieet quif-. piâjNô erit bæres nlius ahcillæ,cû filio matriffamili.as?Equidé exifl:imo,quû cælefti oraculo per os Saræabdicatus fuerir Ifmael,ficuti poftca Bfau-.Iacobmaturè cdoâû fuifie,quofcuqjgenuifiet filios.totidc fibi promifeueefie hæredes.Hinc ifta xquabilitas, vt quifq; pro æ tat is gradu,vei pri mûjvel mcdiûjvel vltimû locum teneret.Huc autéfpcclat côfiliû Mofisfiicet vltimus efietBéia-min, honore tame aliis omnibus fuifie prælatû: quia fe nô côtinuerit lofeph, quin fui erga eu a-moris præcipuû fignû darct.Habebat quidé in animo fe regere: lèd affedus dominatur,vt præter animi propofitü in declarationé amoris fubitô erûpat. Ex fine capitis colligim’ quod nuper atti gijlautius fuifie couiuiuin qtm large amp;nbsp;hilaritcr,prx’rerquotidianû moré excepti fucrint. Hoc e-nim fignifieat verbu O3i::,quod inebriari vertut: vel quia né femper vinû bibere folebant: vel quia in méfis hofpitalibus maiôf erat ihdulgétia.Néque tarnen hic notatur vll.a intcperics(nc vinolé-fi homines cxéplum fanétorû Patrum fuo flagitioprætexant)fcdhôneftamodefiaque libéralités.Fateorejuidem verbû efie mediû,amp; quod fæpe inmalâ partem capitur:vt fupràcap.^.c.ai,^ fimihbus locis.In loco tarnen præfenti clarüeft Mofis confiliû.Siquis excipiat,frugalem cibi amp;nbsp;potus vfum non alium efie,quàm qui alendo corpori fufficit: refpondeo, quanuis alimenta pro-phè fubfidia fint noftræ necefiitatis, vlterius tamé progredi legitimû eorum vfum. Neque enim præter vitalem fuccû fruftr«à cibis inditus eft fapor:fcd vf nos cæleftis Pater fuis deliciis fuauiter oblcéiet.Nec fruftra Piàimo 104. b. i v, laudatur eius benignitas, vbi dicitur vinum creare quod hominis cor exhilaret. Cætcru quo humanius nobis indulget, eo magis folicitc reftringere nos decctad frugalem vfum.Scimus enimquàm effrænes fmt carnis appetitus.Vnde fit vt in copia ferc femper lafciuiat,penurix verô fit impatiens. Nobis verb tenendaeft ilia Pauli ratio,vt feia nwsefurire Sc abundare.hoc eft,folicite cauedum, fi largior fiippctat copia, ne ad luxuriam nos ébripiat:rurftjs vidcndum,vt inopiam æquo animo feraraus.Dieet forte quifpia,plus fans inge niofam efie carné ad fucandum luxum:ideóque nihilo plus effe illi dandum.qu.àm nccefil tas po-ftulat.Et certè fatcor,fedulô quod præfcribit Paulus, R om. i j. d. 14, feruandum efie,ne illius cu-râagamus ad cocupifcenrias.Sed quiamagnopere intereft pioru omnium, traquillis cofeientiis pcrcipere ex Dei manu fut! viclû,tenere necefie eft quoufq; licitus panis amp;nbsp;vini vfus lè extendat.
Cap.XLIIII.
1 PT præccpit præfeâo domus fuæ, dicendo,Impie faccos virorum efca,qua-Ctum potucrint ferre,amp; pone pecuniam vniufeuiufque in ore facci fui.
2 Et feyphum meum, feyphumiargeteum ponc in ore facci iunioris, amp;■ pecuniam alimenti eius.amp; fecit fecundura verbum lofeph quod loquutus fuerat.
1 Mane illuxic,amp; viri dimiffi funt,ipfi afini eorum.
4 Ipfi egreffi erant vrbem,nec longé abierant,amp; lofeph dixit præfeâo domus fuæ, Surge, perfequere viros,amp; appréhende eos, ôt dices eis,Vtquid reddidiftis malum pro bonoj
Nonne hic eft in quo bibit dominus meus,amp;iple augurâdo auguratur in co? male feciftis quod feciftis.
Et apprehendit eos,amp; loquutus eft ad cos verba ifta.
Et dixerunt adeum, Vt quid loquitur dominus meus fecundum verbaifta? 8 abfit à feruis tuis vt faciant fecundum verbum hoc.
Ecce pecunia qua inuenimus in ore faccorû noftrorûretulimus ad te è terra Chenaan : amp;nbsp;quomodo furati eftemusè domo domini tui argentû vel aurum?
Is cum quo inuentus fuerit è feruis tuis,moriatur : amp;nbsp;etiam nos erimus domino meo ferui.
10 Etdixit, Etiam nuncfecundum verba veftra ita fit: is cum quo inuentusfile rit,erit mihi feruus,amp; vos eritis innocentes, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t.ii.
-ocr page 308-Gap.XLlHî. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;GOMMEN T.
XI Etteftinauerunt, Sf dcpôluerunt vnufquifquefaccuin fnum fuperterram:amp; apcriierunt finguli faccurn fuum.
Scrutatus eft autemzà maximoincepit, amp;in minimô finiuit: amp;inuentuseft fcyphus infacco Binianiin.
B Etfciderunt vcftimenta fua,5r onerauit vnufquîfque afinum fuum,amp; reucr fifuntinvrbem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„
14 Vcneruntque lehudahamp;fratreseiusarddomûïoféphjS; eralfadhucipfcibi;
amp; proftrauerunt fc coram eo fuperterrairi.
Et dixit ad eos lofcph, Quod facin’ eft hoc quod feciftisenónne noftis quod augurandoauguratur vir qui eft ficut egoe
Refpodit lehudahjQuid dicemus domino mcoequid Ioquemurjamp; in quo iu ftificabimus nose Deus inucnit iniquitatem feruorum tuorumzeccefumusfer-ui domini mei,etiam nos,etiam ille in cuius manu inucntult;cft fcyphus.
17 Ille autem dixit, Ablit à me vt faciam hocz vir in cuius manu inuentus eft fey phus, ipfe eritmihi feruuszamp; vos afeendite in pace ad pattern veftrum.
18 Et accelTit ad eum Iehudah,amp; dixit, Quæfo domine mi,loquatur quæfo fet-uustuus verbum in auribus dominimei zamp;ne irafcatur furor tuusinferuum tuumzquia tu ficut Parhoh.
Dominus meus interrogauit feruos fuos, dicendo, Nunquid eft vobis pater vel frater?
20 Et diximus domino meo,Eft nobis pater fenex, amp;nbsp;puer fenedutû paruus,amp; frater eins mortuus eft z amp;nbsp;remanfit ipfe tantu matri fuæ,amp; pater eP diligit eu.
Et dixifti feruis tuis,Defcedere facite cû ad me,amp; pona oculû meû fuper cû. Refpódimus verb domino meo, Non poteft puerrelinquere pattern fuum; teliquerit pattern fuum, morietiir.
Til autem dixifti feruis tuis, Nifi defeedat frater vefter minimus vobifeum, ne addatis vt videatis faciem mcam.
^4 Fuit igitur,quando afeendimus ad feruum tuum patremeum,amp;narrauimus ei verba domini mei,
Dixit pater nofter,Reuertimini,emite nobis puftllum cfcæ.
Et diximus, Nonpoflumusdefeenderez ftfuerit fraternofter minimusno-bifcum,defcendemuszquia no pofTumus videre faciem viri illius,fratrc noftro minimo non exiftente nobifeum.
^7 Et dixit feruus tuus pater meus mobis, Vos noftis quod duos pepererit mihi vxor mca.
28 Egrefliis eft vnus à me,amp;dixi,Certe rapiedo raptiis eftzamp;no vidi eu hadenus. Et capietis etiam hunc à facie mea, amp;nbsp;accidet ei mors,defcendercque facie-tiscanitiem meam in malo adfepulchrum.
50 Nunc ergo quumveneto ad feruum tuum pattern meumzamp;puer non fuerit nobifeum,amp;anima eius ligataeft cum animaipfius;
51 Erit lane, quum videritipfc quod non lit puer, moriefur, amp;nbsp;defeendere fa-cient ferui tui canitiem ferui tui patris noftri cum dolore ad fepulchrum.
P Seruus cnim tuus fideiulfit pro puero patri meo, dicendo, Si non reduxero cum ad te,obnoxius ero pœnæ patri meo omnibus diebus.
5? Et nunc maneat quæfo feruus tuus pro puero feruus domino mco,puer autem afeendat cum fratribus fuis.
IN GENES.
H Quomodoeriimäleendamad patremmeum,fipuernonfuentmccumj nc forte videam malum quod inueniet patrem meum.
I Ef prxxpitJifnut!. Hîc nàrrat Moïês qtiatti aftütiam cómeritus fucrit lofepb ad tc-tados fracrumanimos. DiximuS autem alibi, quum nobis ex Deimandato colcnda fir fimplici-tasjhoc exemplo amp;nbsp;fimilibus non liccré ad obliquas amp;nbsp;dolofas ânes deSeéherc. Fieri enim poteft vt pecdliariSpiritus motu ad boe confilium impulfus fuerit lofepbrficuti eria certa illi nee vulgaris ratiofuir m.agisexaâcinquirendiqualiteraffedifuerintfrarres. Cbaritasfufpiciofanon i.cer,i}j.f eft.Cur ergo târoperc fratribus difFidit,nec fibi qüicquam boni perfuadet,nifi poft rigidiirn examen habitum’ Verumqiiiaplufquamcrudelesamp;perfidos expertus fuerat,excufabilisefteius uiipiciOjfimutatos in melius non credit, donee penitus perfpeöambabeat cognitam ecrum poenitentiam. Quia autem raractiam in hac parte; amp;nbsp;admodum difficilis virtus eft,mcdum te-nere: cauendum eft ne in auftera agendi rationeimiternur exemplum lofepb,nifi dcpofita omni vindifta,fimusab omni odio puri amp;nbsp;immunes.Nam cbaritas,vt liquida cft,amp; ofnni turbidoim petu caret,optime dilt;ftabit quoufque prógrcdi expédiât. Quæritur tarnen,fi facile adduâi eftent filii Iacob ad prodendâ falutem Beniamin,qdidEadurus fuerit ipfe lofeph.Coniicerc cnim prô-ptum cft,cxploraiTc eorum fidcni,Vt fi eos comperifTer improbos,rctento Beniamin,turpiter à fc ciieerer. Hocautem mododefertus fuiftet patcr,amp; pelTundata Ecelefia Dei.Et certe non fine fucf periculo eos cxaminat:quia fieri vix potuit, quin graüius aliquid amp;nbsp;afperius ih eos ftatueret, fi i-terû lapfieftent. fingulariergo Dei gratia faâum cft.vt alioS fe probarint quàm timucrat. Duplex interca fuit eius examinis vtilitas:quôd fratrum integritas bene cognita magis placauit c-ius aninium:deinde quôd aliqua faltem ex parte, priorcm infamiam, quam ex fcelcre ftio con-iraxcrant,apud pofteros leuauit.
i Ef /îyphn») gt;ne:(^Hyfcypb.imdr^nteiim. Mirulti Vidcri p’oftct, in tanta opulcntia non potins irt ^ureo calice bibiffe lofcph. Gerce vcl illius Icculi maior adbüc contiheritia fuit, ac minus fum-peuofus fplendor.vel hoc tribuendum eft hominis tcmpcr.âriæ, qbôd ih fumma liccria, medio* cri tarnen culcu,St nicido potius qu.àm magnifico contentus fuit. Nifi forte propter artificium celatürâ hoc argentum pluris fuit aurorquemadmodum ex profanis hiftoriis conftat,fæpc ina ioris pretiifuifteformam quànimâtcriam. Probabile tarnen eft, lolêpbinuidiæ fugiendæcau-fafuifte in fplendoredomcftico mcdiocrem .Nifi cnim prudenter fibi caaiftet,ftatim ex æmula-honenatum fuiftet illi cum aulicis certarricn. Porrô feyphû includi iwbet in faeco Beniaminj ■vt furti conuiâum fibi addicat,rcliquis dimiffisîomnes tarnen pariter accufat,tanquam infeius quifnam eorum crimen defignaucrit. Aeprimû quidem exprobrat ingraticudinem,qüôdtain amice rccepti,peflimam mcrcedem rependerint. Deinde incxpiabilc crimen efte contcndit:quia remomniû prctiofiftimâ abftulcrint, nempe calice in quo amp;nbsp;bibere folebat, amp;nbsp;augurari. Idque tacit perfuüocconomû, quem in tyrannide amp;nbsp;prædonum violentia non excrcucrat. Vnde col-^’S^j^onfuifi'cilliprorfusabfcöndicumhcri confilium.
du^ratur in eo. N äric expoiiitur hoc membrum. Qmdam enim ita âccipiunr,' quafi lofepB confultos à lê ariolos fimulet,vt furem cognofccret. Alii autem vertut, In quo ten^ tando tentauit vos,vcl rimando rimatur. Alii,quôd fey phus fubreptus quafi finiftrû omen fucrit ipfi lofepB.Mihi tamé videtur genuinus efte Icnfus ille:quôdfcypbo ad diuinationesS: magi cas artes vfus fucritrquod tarnen finxifte diximus augendx inuidiæ caufa. Sed etoritür quæftio* quomodo fibi permittat loféph taie figmentum. PræterqUam enim quôd auguriaprofiteriilli nefas fuit^erperam S: indigne exieftis gratiæ laudem tranifert ad dxmonia. Prius negabat fe idoncumfore fomnii interpretem, nifiquatenus veritatem Deus ftiggereret: nunctorum illud gratiæ Dei clogiuni oblitérât : amp;nbsp;quod deterius eft, magum feiadans pro Dei Prophetà, irrt-pie profanât Spiritus failéli donum.Certc iil hac fimulatioric graùitcr eum peccafte,ncgâdumi eft. Ego tarnen fie fentio: modis omnibus quoad potuit, initio cónatum efte, fuum afterere
CO honôrémrac minime per eum ftetifte quin toturil AEgypti regnum cognolceret; illuni riô tp^gicis artibus, ftd cxlcfti dono exccllere tantafolcrtia Veriim qUia magorum præftigiis a6 lueti erant AEgyptiijpræualüit vetuftus error,vt lofcph aliuln efte crcdercnt.nec dubito quin rumor illc in plcbc vagatus fitîquanuis illo répugnante amp;nbsp;inuito.Nunc quum fe extraneum bd rnirtcm fingatIofeph,vnoCôntextumuItamcnd3tiainuolucns,vanamhancopinioncmàvul-go.mutuatur,quôd auguria captet. Vnde colligimus, vbi femel quifpiam à refta linea defiexiti qiiam procliuis fit in varia peccata lapfus.Quarc hoc cXcmplomoniti,difcamus nihil nobis permitterc nifi quod feimus Deo probari.Prxfertim verô cauendaeft omnis fimulatio.quæ nd xias impofturas vel parit,vcl confirmât.Deinde moncmur.nonfufficere fiquis fe ad tempus op ponatcxorientivitio:nifiaccedatconftantiaadrcfiftcndum,quantumuis ebulliat.îSîimisenini tdiii
-ocr page 310-Cap. X L V. x^4
COMMENT.
Icuitcf dcfiingitur,c|ui femel teftatus fibi difpliccre quod malum erat,poftca fuo filentio vcl con-niuentia quoddam alTcnfus fignum prxbet.
7 it dixeruntadeMn. Intrépide excufantfilii lacobjCo quod bona confcientiafiduciamil-lis daret. Vtuntur etiam argumento à maiore ad minus. relata cnim fpontc pecunia, quam in fuum commodum impune vertere licebat,fe fidem fuam probafTe contendunt, vt credibilenó fit,modiGoIucro fuifrecxcæcatos,quo fiimmum dedccuscum præfcnti vitæ diferimine fibi accerferent. Itaque quanuis pœnam fubire parati funt, fi deprehenfum apud cos fueric furtum. Vbi repertus eft feypbus in facco Beniamin, nullas eorum querimonias refect Mofeszfed tatum narrat confeiffis veftibus accrbiftimum moerorem efte teftatos. Nec verb dubito quin re inopi-nata perculfiobmutuerint . Nequeenim fbla doloris magmtudoeos reddidit attonitos : fed quod fe pœna; obnoxios cernebant, quum fibi non eftentmale confeii. Itaque vbi ventum eft jn confpedum lofeph, noxam fatentur. non quod agnofcant obiedum fibi fcelus, fed quiaex* çuiando nihil proficercnt.acfi dicant,Nihil tergiuerfari iuuat in re manifefta. Hoc fenfu dicunt, iniquitatem fuam à Deo deprehcfamiquiactfi fraudis obfeura fuberat aliqua fufpicio,quod ipfis iniuftc grauandis fuiftet ilkidexcogitatumxaufam in abfeonditum Dei iudicium tranfcriberc malunt. Quidam interprètes credunt, confeftbs fuiffe fcelus contra lofeph perpetratum. Ve-f ùm opinio ilia facilè refellitur, quia conftanter dicunt, .à fera fuifte difeerptum, vel fortuito ca. fuperiifte. Ergo fimplicior fenfuseftillequemattuli;etiamfinon extetfadi veritas,eos tarnen diuinitus reos pcragi. Nec verb fimulate loquuntur: fed aliud non habent turbati amp;nbsp;attoniti in re pcrplexa, nifi qubd fentiunt arcano Dei iudicio inflidam fibi fuiftc hanc plagam. Atque vti-nam hue confugcreiir, qui Dei ferulis percufti, caufas non ftatim percipiunt, amp;nbsp;quum fine cau-fa infeftos fibi homines fentiunt,rcuocarcntin memoriam arcana Dei iudicia, quibus humilia-ri nos decet. Cxterum qubd fudas omnium nomine loquitur, hinc colligcrclicet,iam tunc pri matum obtinuifiTe inter fratres. Et Mofes caput ac principemeum confrituir,difcrte exprimens eumamp; alios venifte. Quanquamenimnondumfolcnni patris iudiciodclata ad cum effet pri-mogenituræ dignitas,erat tarnen deftinata. Cenc non occupât loquendi partes, quin authoritas in cius verbis emineat. In verbis lofeph itcrum memoria repetcrc conucnit quod prius dixi: quanquam initio ftuduerat lofeph Deo gloriam tribucre, nunc tarnen peccaredumfeariolum vel diuinum fimuIat.Quidam vt culpam cxtenuent,non artem augurandi, fed iudicii folcrtiarii notari dicunt.fcd nihil opus cft,excufandi hominis caufa, ad coadas cxpofitiones confugerc.na ex communi plebis fenfu loquitunatque ita ftuItè conceptam opinionem fouet.
i(î Emfnmx! feruidonüni mei. Prius vocabant fe feruos modeftiæ caufa: nunc fê mancipia il-li addicunt.Cxterum in perfona Iofcph,poenæ grauitatem mitigant. atque ita fpccies eft depre-cationis,nc capitis fupplicium de illo fumatur,ficuti initio padi fucrant.
J7 A.bßt dme. Si in animo habuit lofeph retento vno Beniamin alios dimitterc, quantum in fe eratjpeftimo diftidio Ecclefiam Dei laccrauit. Sed antchac admonui (quod etiam ex conte-xtu eliccre promptum eft)nó aliud fuifte eius confilium, quàm vt altius penctraret in eorum a-nimos. Oftcnfaquidemtimendafuit,fifenfiftct fratremillis nonfuiftc curat: fed Dominusoc-^ currit pcriculo.dumfecit vt folicita ludæ cxcufatio non folura mollirct eius animum,fed etiam lachrymas S: profufiim flctum exprimerct.
18 Loe^udtur firuu! tnuiuerbnm. Suppliciter rogat ludas Vt fibi detur loquendivenia:qult;gt; niam prolixa futura erat narratio. Quoniam autem grauantur ac indigne ferû t proccrcs fiquis cos nimis familiariter compellet, pr-rfatur ludas fe non efte nefeium quanto honore excellât lo fêph in AEgypto: vt teftetur non protcruia fe,fed ncceftitatc fieri audacem. Poftea récitât quo-modo .à patre difeeft'erint. Duo autem funt capita:qubd lethalem triftitiam afferent patri fuo fi reuerfifuerint abfquc Beniamin : deinde qubd cius rcducendi fponfionc, priuatimfè obftrinxe-rit.Qubd ad ludum patris fpcdat.non vulgare pictatis fignum eft qubd fubftitui mauuk in locum Beniamin,aC perpetuum cxilium feruitutemque obire,quàm mifèro fên i afferre exitii cau-fam.Fidem verb fuam in co probat, qubd vadem fe opponit quo fratrem libcrct. Qh*^ bræis nunc culpam,nunc reatum fonat,quidam vcrtunt,Peccaucro in patrem mcum:vel,reus c-ro pcccati. Alii verb, Obnoxius ero: proptcrca qubd promiftionc mca deceptti fc efte queretur. Hie poftcrior fenfus melius quadrat,qubd fcilicct dcdecus ac reatum non eft'ugiet apud patrem, quafi adolefccntem fidci fujecommiflum impie prodidcrit.
ETnonpotuit lofeph fe comprimere coram omnibus qui ftabant iuxtafe, amp;nbsp;clamauitjEducire omne virum à me. amp;nbsp;non ftetit quifquam cu eo quango oftendit fc lofeph fratribus fuis.
-ocr page 311-I N G s N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;29Î
* Et emifit voce fuâ nbsp;nbsp;fîetu: S? audicrut AE gyptii,auHiuît domus Parhob.
} Et dixit loféph fratribus fuis,Ego furïi lofeph.num adhuc viuit pater meus?
amp; non potucrunt fratrcs cius refpondere ei :quia territi erant à facie eins.
4 Et dixit loféph fratribus fuis, Accedite quæfoadme.Etacceflerunt.Et dixitj Ego fum loféph frater vefter quem vendidiftis in AEgyptum.
î Et nunc ne dolore afficiamini,amp; ne fit ira in oculis veftris qubd vendidcritis me hucmam pr«pter vitam mifit me Deus ante vos.
lamenim duo anni famis fuerûtin medio tcrræ, amp;adhucquinqueanni funt in quibus non erit aratio amp;nbsp;meffis.
7 Et mifit me Deus ante vos, vtponam vobisreliquias in terra:amp;rvtviuificcnl vos euafionc magna.
* Et nunc non vos mififtis me hue, fed Deus: St pofuit me iri patrem ipfi Par-hôh,amp; in dominum omni domui eins,St dominatorem in tota terra AEgypti.
9 Feftinate,8t afeendite ad patrem mcü,amp; dicite ei,Sic dixit filius tuus loféphj Pofuit me Deus in dominum toti AEgyptozdefeende ad me,ne ftesè
*0 Et habitabis in terra Gofen y amp;nbsp;cris propinquus mihi, tu, St filii tui, St filii fi* liorum tuorum,St pecudes tuæ,St boues tui,St omnia quæiunt tibi.
” Etalam te ibi,quiaadhuc quinque anni famisfunt: ne forte paupertatc con-ficiaristuSt domustua,Stomne quodeft tibi.
w Et cccc oculi veftri vident, St oculi fratris mei Biniamin, qübd os meum lo-quitur ad vos.
B Nuntiatc aute patri mco omnem gloriam mcamin AEgypto, St omnia quas vidiftis:Stfeftinate,Si defeendere facite patrem mcurn hue.
14 Et iadauit fc fuper coli um Biniamin frattis lui,6tflcuit, Biniamin quoque f leuit fuper collum eins.
1Î Et ofculatus eft omnes fratrcs fuos,5f flcuit fuper eos, St ^flea loquuti funt ftatreseius cumeo.
Et VOX audita eft in domo Parhoh, diccndo,Vencrunt fratres loféph. St pla-^-cuit in oculis Parhoh,St in oculis feruorum eins.
’7 Et dixit Parhohad loféph,Die fratribus tuis,Hoc facitc, onerateiumenta ve fita,amp;itc,ingredimini terram Chenaail.
gt;8 Et capite patrem vefirum, St familias vcfiraSj St venitc ad me:St dabo vobis bonum terræ AEgypti:Stcomcdetispinguedinem terrae*
^9 Et tu iulfus es, Hoc facitc, capite vobis de terra AEgypti ctirrus pro paruulis vcfirisjSt pro vxoribus veftris: St tollitc patrem veftrum,St vcnitc.
io Et oculus vefter ne parcat fupclleäili veftræ ; quia bonütn omnis terra: AE-* gypti veftrum crit.
Fccerunt ergo fic filii Ifraél, St dedit eis loféph currus iuxta fermonem Par-hohjSt dedit eis efcam pro itinetc.
Omnibus ipfis dedit vnicuique mutatorias veftes, Stipfi Biniamin dedit tre-centos argenteos,St quinque mutatorias veftes.
Patri aute fuo mifit lecundum hoc,dccem afinos ferentes äeboRO AEgypti^ 5! decem alinas ferentes frumentum, St panem,St cfcam patri fuo pro itinere*
*4 Et dimiht fratres fuos,St abierut :Sf dixit ad eos,Ne tumultuemini in via.
Et afeenderunt ex AEgypto,St veneruntin terram Ghenaan,ad lahacobpa* tfcmfuum.
t.iiib
-ocr page 312-V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
Et nuntiauerunt ei,diccndo, Adhuc lofeph viuit: amp;nbsp;qiïod ipfe dominaretur in ornni terra AEgypti. amp;nbsp;diflolutum eft cor cius:quia non credebat cis.
27 Et retulcruc ei onrnia verba lofcph quæ loquut’ fucrat ad eos:amp; vidit ciirrus quos mifcrat loféphvt ferrent cum,amp;:reuixitfpiritus lahacóbpatriscorum.
Et dixit lfraél,Siifficit,adhLic lofcph filins meusviuit:ibo,amp;vidcboeLimaiv teqiiani moriar.
I Efrwnpotuil lofeph Jè amtirlere. Narrat lioccapitcMofcsquoinodofc^ratribuspatefcccrit lofeph. Ac primo doccr,ip!um fibi vim tccifTc quâdiu aiiftcrum acdurum vultum præ fe tulit. Nunc visfraterni amoris qiiem fupprcficratjquantifper fpirabat atroces minas,maiore impetu fcprofundit:vndeapparctquàm nihil fxuumautcrudcle antèfiicrit in eins animo. lamquod itacrumpit inlacbrymas,plus laiidismcrctur iftamollitics vcl teneritudo, quàm fi xquabile tcmpcramentum (cruadet. Stultè enim Stoici, quiberoicam virtutemcfTeducunt milcricordia non tangi.Acqui fi inflexibilis ftctilTct Iofcpb,quis non pronuntiarct vcl ftupidum vel ferreum fuifTe hominemiNunc auté violento affcchi lê prodit tam hcroica cius magnanimitas,quàm Di uina moderatio,quód ir.r Si odii victor fuit: vt tam ardéter amarct,qui fcclcflé ad machinadum illi exit ium nulla iniuria laccffiti cófpiraucrant. lubet autem omnes abirc,nó quód eum pudeat fui generis (nequeenim difTimulat paulo póftcfTefratrcs fuos, aelibenter patitur in palatiii Rc' gis tamam pcrtcrridèdcorû pudori confulit.ne ftcinus illuddeteftabile niultis tellibus innotc-, îcat.Atquehæc nóvltima pars cicmétiæ fuir,quod voluit icpultumcfrecorii dcdccus.Videmus ergolubmotos luifTctelles nonaliadecaula nifi vt liberiusfratres confirmarct.Nequeenim fo lum illis pcpercit,corum facinusnon traducens:lcd cum illis feorfum inclufus, ab omni verbo-rumacerbitate abftinuit,vlrróqucamicaconfolationecosdignatuscft.
Î t-ppfMn lofeph. Q^anquam luculcntum manfuctudinisS.'amoris fui fpccimencdiderat, vbi tarnen nomen fuum apcrir, non fccus terretur fratres quàm fi in eos fulininarct.Nain dum feed reputant quid meriti fint.adcô formidabilis illis elf potentia Ioteph,vt fibi nihil proponât nifi mortctvbi autémetu ira cermt attonitos.iam nihil exprobrat, fed tantum laborat in lcdàda corum perturbationc.imô tandiu blande cos dcmulcct,donee quiecos amp;nbsp;hilares reddidcrit.Quo cxcmplo docemur cauendii nobis elfe ne triftitia obruantur qui verè ferio pudore humiliati funt. Quandiu ad obiurgarioncs furdus eft peccator, vcl lecurc fibi bläditur, vcl improbc Si cóiu macitcr monitioncs repel lit, vcl per hy pocrifin leexcufat, maior adhibendacll feucritas: fed fine habcat rigor oportet,fimulac proftrarus iacet.pcccanque notitia trépidât: filtern fuccedat modc-ratioqux fpe veniæ crigat eiedum.Ergo vt refta fit ac bene compofitalcueritas,induendusefthic interior alfcclus lofcph qui fuo tempore cmergat.
4. Amdite quxfo ad me. Hoc vcrbis quibuflibet cfïîcaciuscft,quôdeos in am.plcxücomitcrin-uirat.Simul tarne quacunque poteft verborü dulccdinc cura amp;nbsp;timoré illis eximit. Sic quidc tc perat fennoné,vtcos modefte accufct,ac rurfum folctunlógè tarnen fipcreminct cófolatio,quia defperationi propinquoselfe vidcbar,nifimature fuccurrcrcr. Porro le véditucómemorans,no rcfricat Iccleris memoria expoftulandi animo, fed quia Icmper vtile eil hærcrc pcccati fenfum, modo ne iminodicus terror milcrum hominé poftagniram culpam ablorbcat.Quia autéplus fitis territi crant fratres lolcph, infccunda parte magis infilbt,vt vulncri mcdcatur. Huepcrti-net ifta reperitio.quod Deus in corum falutcm ipfum milcrit : quod ciufdem Dei confilio prx-milTus fucrit in AEgyptum, vt eos fuperftites conlcruarct : quöddenique non ab ipfis relcgatus fueritin AEgyptum,ledaddudus Deimanu.
8 Nonua;mlt;f!/hsmehuc. Locusliicinfignisclb,quodocemurnunquam ficturbarireäumor-dinem hominum prauitate amp;nbsp;malitia,quin Deus cofufos amp;nbsp;turbulétos corn impetus in bonum fincm dirigat.Monemur etiamquomodo,amp; in quem vfum nobis confideranda fit prouidc tia.Qiiumdcea curiofi homines dilputant,non modo pofthabito fine,milcent ac peruertunt o-mnia,fcd quæcunque polTunt abfurdaexcogitantad fugillandam Dei iulbtiä. Atquehxc pro-tcruia facit,vt cupiant nonnulli pii 8i modefti homines fcpultam elTchanc doélrinx partem, fi-mul enim atquchoc in mediumprofcrtur,DeummunditotiusgubernacuIa tenerc,vt nihil nifi cius nutu Si imperiogcratunqui parumrcuerenter Icntiunt dc myftcriis Dei, ebulliüt in varias quæftioncsjiion friuolas tantum, lcdetiam noxias. Vcrum vt cohibendaeil protana ifta intempéries, ita modus tenendus eft ne crafiam appetamus ignorantiam earum rcrum, qux non tantum patefaélæ funt verbo Dei, lcd apprimè cognitu funt vtiles. Pudet bonos viros taten, non-nifi volentc Dcofieri quicquidfufcipiunt homincs:ncftatim obftrepâtcffrænes lingux,vclDeü elfe pcccati authorcm,vcl non elfe verrendum impiis hominibus vitio,quod Dei confilmm cx-cquuntur.Arqui etiam fircfclli non polTctfacrilcgus ille furor,nobis fulficiatcumdeteftari: in-
-ocr page 313-IN GENES.
497
tcrim quod claris Scri^turæ teftimoniis proditum eft tenercconuenit,quidquidmacHincntur homines, tame inter illorum ftrepitus Dcumècælomoderarieorum eonfiliaamp;conatus: deni-que per ipforum manus peragerc quod apud fc deereuit. Boni viri, qui Dei iuftitiam exponerc verenrur impiorum calumniis,ad diftinftioncm iftam confugiunt,quód Deus aliafieri vclit,a-lia permittac.Quafi veró,ipfo ceffantc,quiduis agendi libertas fit penes homines.Si tanni paflus ciTct lofcph in AEgyptum deduci.non cum ordinaftet falutis miniftrum patri Iacob,8f filiis e-iusi quod nunc ei difêrtè tribuitur. Faceffat igitur inane illud commcntumjquod Dei tantum pcrmiftu,non autem confilio,aut voluntatc mala fiant, quæ ipfe poftea in bond fincm cóuertit. Malaintelligo hJhiinum rcfpclt;ftu,quibus ni hil aliud propofitum eft, quam pcruerfc agerc. Si-cuti autem in ipfis refidet vitium, fic amp;nbsp;tota culpa in cos cófcrri débet: Deus autem mirabiliter per illos operatur, vtex impuris fæcibus liquidam iuftitiam eliciat. Arcana hæc agendi ratio eft, fenftique noftro longe altior. Itaque non mirum fi carnis lafeiuia contra infurgat. Sed co di ligentius nobis cauendumeft,neimmcnfam iftam altitudincm reftringcreadnoftras anguftias tentemus. Fixa igitur mancat fèntcntia hate, dum exultât hominum libido, amp;nbsp;fe intemperanter iaâat hue vel illuc, Deum præefTc, amp;nbsp;arcano fræno eorum motus dirigcrequocüque vifum cft. Simul tarnen hoe quoque tenendum cftjdiftinófc agere Deum, vt nihil in cius prouidentia vitii hæi cat:nihil cius décréta affine habeant hominum vitiis.Cuius rei puleherrimum fpeculum in hachiftoriaoculis noftris fubiieitur.Vcditus fuit loiêph à fratribus. quorfum,nifiquiaperdi-tuin quouis modo,extind:umquc volebantildem opus Deo adferibitur, fed longe diuerfo fine, vt feilicet tempore famis nutntium prætcr fpcm habcret domus lacob.Ita breui temporis fpa-tio voluit quaii occifum lofcph, vt répété vitæauthorcm ex fcpulchrocduccret.Vnde apparct, quanuis idem cum improbis initio agerc videatur.longam ramen effediftantiam inter illorum fceliis amp;nbsp;admirabilc cius iudicium.Nunc expendamus verba lofcph. Videtur in fratrum fola-tiiim induccrcculpæillorumobliuioné. Atqui femus noeximi reatuhomines, quanuis Deus prætcr fpcm in bonum amp;nbsp;fœliccmcxitum tranftcrat quod ipfi perperam tentant. Quid enirn ludæ profuir, quod ex fcelcratacius perfidia prodiit mundi redemptioeSed Iofcph,quâuis pau-lifper fratrum mentes fubducat à fceleris fui intuitu,donec ab immodico pauore refpirenr: non ramen culpam in Deu deriuat, vcl illos plane abfoluit, ficuti clarius videbimus vltimo capite^ Et certè ita habendum eft, non atftimanda effe hominum fada ex cuenru, fed prout vel ceffarût in fuo officio,vel aliquid tentarunt pratter Dei mandatum,amp; vitra vocationis fuat metas cgreffi funt. Ncglexit aliquis vxorcm, vcl liberos, nec corum ncceffitatibus fcdulo adfuit: quanquam noni-noriuntur,nifi volente Dco,nihil ramen hoc prætcxtu iuuatur mariti,amp; paths inhumani-r3s,qui eos impie deferuit,quû fuccurrercdeberet.Quare nihil proficiunt, qui fibi male confeii, rrgendis dclidis obtendunt Dei prouidcntiam.Sed rurfiis quoties Dominus eorum malitiæ oc r^nrrit, qui nobis nocere ftudent: neque idmodo, fed praua corum ftudia inbonii noftrum convertit; hoc modo affeftus carnis noftra: tempérât, nófque atquiores, amp;nbsp;magis placabiles reddit. Sic vidcinus lofèph dextrum fuiffe prouidentix Dei intcrpretc,dum inde captauit argumenta dandæfratj-jjjyj veniæ. Sceleris in ft commiffi indignitas cum accendere potcrat, vt totus vin-diffx cupidit^fc feruerct: atqui dum reputat fuperatam fuiffe corum malitiam, mira amp;nbsp;infolita Dci bonitjjç iniuriæ,humaniter cos ampleâitur, quorum dedccus gratia fua Deus texe rat. Et certc fcpdicndis fratrum pcccatis ingeniofa eftcharitas: idcóquc in hunc vfum libenter accommodât quxcunquc ad iram placandam amp;nbsp;fedanda odia faciunt. lofcph etiam in aliii ftn-fum rapitu r, quoJ diuinitus elect us fueht ad iuuandos fratres. V nde fit v t non modo oftenfara. iHis rcmittat,fcd cupide iniumftis fibi partibus defungi cupicns, tarn à metu amp;nbsp;anxietare, qu.im *b inopia ipfos liberet.Hxc ratio eft cur ft ordinarii afferatjVt rcliquias illis ponat,hoc eft,feme ^nferuet refiduum,vel potius ipfos cóftruct fuperftites,idque prxclara amp;nbsp;admirabili euafione. Qvum ft patrem Pharaonis dicit, non effertur inani iadantia,vt folcnt vani homines:neque o. pesfuasventofe oftcntat,fcdcxtam magnificojamp;’incrcdibilicucntu probat non fortuitô,ncc r^fft vt in locum ilium perucncrit: quin potius mirabili Dei cofilio eredum fibi fuiffe fublime folium,vndc path amp;nbsp;toti familixfuccufrat.
9 sJ?dixitßlittf tuHs lofiph. In hoc mandato oftendit ft potentid fuam idco iadarc,quo mclio-re fiducia patrem animer, ftimus qu.dm tardi fint ftnes. Deinde fandum lacob difficile crat ab Qærcditatcdiuinitus promiffa autllere.Ergo lofeph propofita ncceffitatc,qu«àmoptabilc fub-gt;dium obtulerit Dominus commémorât. Qi^xritur tarnen quomodo illis in mentem non ve-ent oraculum, de quo .à patribus edodi fucrant: nempe hofpites fore amp;nbsp;ftruosin aliéna terra. Jdeturenim loftphmcras deliciashicpromittcrcgt;quafi in poftcrum nihil aduerfitimcndum orct. Q^nquam à Mofe nihil exprimitur, ego tarnen probabili cóiedura moucor,vt eredam aco noi^ fuiffe oraculi immcmorcm.Nifi enim cxiefti vinculo retentus foret,nunquam poft
-ocr page 314-Cap.X L V I . 198 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
tranfadum famis tempus ItctifTct in AEgypto. Nam illic fponte manendo,Ipcm hxreditatis à Deo promidx abiiccre vilus cfTet. Quod ergo ad terram Chanaan reuerti non curat,fed tantum cadauer fuü illuc deferri iubet,ncc filios fuos ad celcré reditum hortatur, fed fubfidcre in AEgy pto finit,nó facit focordia,vel quod delinitus fit illecebris AEgyptfvcl pertxfus terrxCbanaaj fed quod fe,amp; genus fuum ad ferendam illam tyrannidem comparât,de qua admonitus fucrat a patre Ifaac.ideo,quód liberaliter primo aduétu excipitur, in lucro députât: fed interim animo præfumit quod dicäum fuerat Abrahx.
16 Ef audiia e(i htdotw. Qupd nunc refert Mofes,ordine præcefTit.Priufquâenim lofcph pattern accer fercc,fama de fratrum aduentu in Palatiu perucnerat. Nee vero tarn audaäer pol-licitus fuiffet lofcph fratribus fuis domiciliü in AEgypto, nifi Regis pcrniiflu. Quod ergo bre-uiter attigerat Mofes, nunc pluribus exponit,Rege propenfo, amp;nbsp;hilari animo declarafTc quanti faceret lofcph, quod vitro patri 8e fratribus eins opimam AEgypti partem detulir,quam inco-lerent.Et ex alio Mofis loco apparet, quandiu vixit, dementer amp;nbsp;benigne tradatos fuiffe Ifra-elitas.Nam primo capite Exodi,b.8, initium tyrannidis 5c fxuitix dicitur fadum à fuccefTorc cui notus non erat lofeph.
ït Dédit uaicuiquenut'anriMueßet.Q^ä viatico fratres inflruit, nó mirûifedquorfum attinuit pecunia,Sc veftibus onerare,qui mox redituri erantîEgo certè nondubito quin patrem fuii,fra-trumque vxorcs rcfpcxcrit,quo minus moleftii effet terra Chanaä relinquere. Vix enim credr bilem fore nvitium fciebat,nifi manifefla fymbola pahàm geftarêt. Qmanquä fieri poteft vt non folumallicercccntauerit abfentcs,fed fratribus ctiammagisacmagisvoluerit teftatum facerc fuum amorc.Prior tarnen ratio plus apud nie habet ponderis,quia ornandi Beniamin maior illi fuit cura.Quôd pro veftibus mutatoriis,vel mutationibus veftiü,Hieronymus tranftulit binas ftölaszSc alii interprétés eum fecuti,diffimiles veftes,cxponunt:nefcio an firmü fit. Potius fentio veftes fuiffeelegantes, quibus ad nuptias, ac dies fblennes vterentur. Nam mutationi quotidia-num vfum tacite opponiarbitror.
14 Ne tiimultuemtrif. Quidam exponunt, lofeph rogare fratres vt placido fintanimo, ncc fuperuacuo metu fc turbcnt:fed potius ad mutuam pacem cos hortatur.Nam quum verbumuquot;’ nunc tremcre,velexpauefccre,nunctumultuari fignificet: pofterior fenfus melius congruit cit-cunftantiæ loci. Scimus enim filios Dei non modo effe placabilcs fiquid ipfis iniurix illatu fue-rit,fed eti.ä curare vt alii inter fe cocordes agant.Placatus erat lofcph fratribus: fimul etiam eos admonet nequid turbarum moucant.Timendu enim erat ne quifque fe purgando, crimen tr.'if-ferre in alios ftuderct,atquc ita furgeret contentio. Hxc humanitas lofeph nobis imit.âda eftgt; obuiam eamus,quantum in nobis erir,rixis,Sc verborum certaminibus. Nam Chriftus à fuis feipulis non tantum exigit vt pacis fint amantes, fed etiam v t fint pacifici. Quarc noftrum eft opportune iurgiis omnibus materiam Sc öccafionem tollere. Prxtcrea feiendû eft,quod fratfi-bus prxeepit lofeph, nobis omnibus à Spiritu Dei mandafi, nc fcilicct alii alios exacerbemus* Qina aute accidcre fere folet in cómunibus dclidis, vt tergiuerfando alii alios maligne grauet, difcamus finguli agnofcere,8c fateri propriam culpam,nc éx altcrcationibus cfferucant pugu^:.
16 ï-tdilfulutumeliaireiHi: Scimus quofdam fubita 8c inopittata Ixtitia fuiffe exanimatos.^f*’ -quidam intclligunt fuffocatum fuiffc cor lacob, quod velut cxtatico ftupore correptusfueri’^’ Sed Mofes aliam caufam afTignariquod fidem non habens filiis, inter fpem Sc metum fucrit.Scimus aütcm.qui addito incredibili nuntio fufpenfi hxrdt, torperc quafi exanimes. No fuit ergo fimplex lætitiæ affcólus,fcd mixta quxdam perturbatio, qux concuffit metem lacob. Ideopaulo poft dicit Mofes rcuixiffecius fpiritum, vbiadfêipfumrcüérfus, com pofito animo, Verum effe ctedidit quod audicrat. Amorem veto fuum erga lofeph non elanguiffe tépoHs fpa-tio oftcndit.quod non aliad fibi viuendi pretiû ftatuit,quàm vt frui liccat cius çonfpcfto* fibi cotinuij indixerat mœroré vfquc ad fcpulchrû: nunc vero Ixta fibi fore morte ptoniitiat, Cap.XLVI.
I r; T profedus eft Ifrael,amp; omnia qüæ erant ci,amp;venit in Becr-febah,5f ûcrifi i . cauit facrificia Deo patris fui îfhâci
i Et dixit Deus ad ifrael in vifionibus nodis,dikit inqüanl,Iahacób lahacob* Ilie refponditjEcce adfum.
Î Et dixit,Ego fum Deus, Deus patris tuimc timcas defeendercin AEgyptûî quia in gentem magnam ponam tc ibi,
4 Ego defeendam tecum in AEgyptum,amp;ego afccnderc etiam tc facia afccn-dendotlofeph quoque ponet manum fuam fuper oculos tuos.
-ocr page 315-ï N GENES. - ;
î Et flirr ex it lahacob 4e Beer-fébah, Sc fiiflukrût^Iii Ifraél lahacob pâtre fiiû amp;nbsp;paruulos fuos, amp;nbsp;vxores fuas fuper currus quos miferat Parhoh ad ferêdû eu. é . Eteeperunt pecudesfuas,amp;fubftantiam fuaiii quam acquifierant in terra Chenaan,veneruntque in AEgyptum lahacob amp;omnc fernen eius cum iplb, 7 Filii eius,amp; filii filiorum eins cum co, filiæ eius,amp; filiæ filiorum eius:amp; om-
nc fernen fuum deduxit fecum in AEgyptum.
8 Hæcfuntaufcmnominafiliorumlfraél,quiingreflîfuiltinAEgyptum,Ia-hacôb,amp; filii eius:primogenitus lahacob Reuben.
Et filii Reuben,Hanóch,amp;Phallu,amp;Hefrón,amp;Charmi.
Et filii Simhôn,Icmuél, Sgt;i lamm, amp;nbsp;Ohad, amp;nbsp;lachi'n amp;nbsp;Sóhaf, Si Saulfilius Çhenaanitidis.
“ Et filii LcuijG erfon, Kehath,amp;r Merari.
U Et filii lehudâh. Her, amp;nbsp;Onân, amp;nbsp;Sclâh, S: Pères, amp;• Zérah : Si mortuus eft Her amp;nbsp;Onanin terraChcnâan.Fucrunt autem filii Péres,Hefrôn,amp; Hamul.
B Et filii I(fachâr,Tholâh,5r Puuâh,amp; Iob,amp; Simron.
’4 Filii verb Zebulun,Séred,amp; Elôn,amp; îahleél.
K Ifti funt filii Leâh, quos peperit ipfi lahacob in Padâ Aram, amp;nbsp;Dinah filiani cius.ómnes animæ filiorum eius,amp; filiarum eius fuefunt triginta amp;nbsp;tres.
Filii autem Gad,Siphionjamp;Hâgghi,Suni,amp; Efbon, Heri,amp; Arodi,amp; Arcli.
17 Etfilii Aßr, ImnâhSi Ifuâh, Si ifui,amp; Berihah, amp;nbsp;Sérah loror eorum. Filii verb BerihahjHéber amp;nbsp;Malchiél.
** nbsp;nbsp;Ifti funt filii Zilpah,quam dédit Laba Leah filiæ fuæ,amp;peperit iftosipfila-
fiacbbjfcxdecim animas.
’9 FiliiRachel vxoris lahacob,îoféph Si Biniamin.
* 0 Natifunt autemipfi loféphin terra AEgypti,quôspeperiteiAfenathfilia Pbti-phérah principis On,Mena(réh àr Ephraim.
Et filii Biniamin, fuerunt Bélafi, amp;nbsp;Bêcher, Si Afbêl, Gerah, amp;nbsp;Nahaman, Ehi,amp;Rbs,Muppim,Sr Huppim,amp; Arde.
Ifti fût filii Rachel qui nati fût ipfi lahacob; omnes animæ, quatuordecim. Et filii Dan,Huflim.
* 4 Et filii Naphthali,lahfeél,amp;Guni,5tIêfer,amp;‘Sillêm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■
2î nbsp;nbsp;Ifti funt filii Bilhâh, quam dédit Laban Rachel filiæ fuæ, amp;nbsp;peperit iftos ipfi
lahacbbiomncs animæ,feptem.
Omnes animæ quæ vencrunt cum lahacob in AEgyptum,quæ egrefiæ funt de femore eius, præter vxores filiorû lahacob, omnesinquam animæ fuerunt fexagintaamp;fex.
» 7 Et filii Ioféph qui nati funt ei in AEgypto, animæ duæ. Omnes animæ do-^ mus lahacbbquæ ingreffæ funt in AEgyptiim,fucrunt feptuaginta.
* 8 Etiehudah militante fe ad Ioféph ad præparandum locum ante fein Gó-fen,amp; vencrunt in terram Golen.
* 9 Et ligauit Ioféph currum fuum. Si afeendit in occurfum Ifraél patris fui in Gbfen:amp;côfpedus eftei. Si iaâauitfe adcollum eius, fleuitque fuper collura eius adhuc.
10 Et dixit Ilraél ad Ioféph, Moriarhac vice,poflquam vidi facie tuam; adhuc cnimtuviuis.
P Et dixit Ioféph fratrib’ fuis,amp; domui patris fui, Afcendâ,amp; nuntiabo Parhoh,
-ocr page 316-Cap.X L V IJM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
amp; dicam ci)Fratres mei, amp;domus patris mei, qui erantin terra Chenaan, vc-neruntadme.
3Î Etviripaftorcspecudumfuntï quiaviripecuariifunt:amp;pecudcscorum,5f boues eorum,amp; omnia qult;e: erant cis adduxerunt.
35 Et erit,quüm vöcaucrit vos Parhóh,amp; dixerit,Quod eft opus veftrumï
54 Dicetis, Viri pecuarii fuerüt ferui tui à pueritia nottra amp;nbsp;vfque nunc, ctiam nos, etiam patres nottri. vthabitetis in terra Gófcn; quia aborfiinatio AEgy-ptiis eft omnis paftor pecudum.
1 ieprojéébt; efl ifidel. Quia relifta terra Chanaan fandus vir aliômigrarccogitur.fâcrifi-cium in ipfb egreifuóffert Domino, vt fibifirmu amp;nbsp;ratum effeteftetur foedus quod Deus ipic cum Patribus pepigerac. Nam quum foleret fc excrcerc inexterno Dei cultu,fpccialis quadani fuit huius facrificii ratio. Et certe fulturis tune maxime opusJiabuit, ne labafceretcius fides. Priuandus enim erat hxreditate fibi promiffa,?; eius terr« confpedu,qute cæle-ftis patrix imago crat, amp;nbsp;pignus. An non venire in mentem potuit,c hadenus vana fpe fuiffe dcluium.'’ Ergo memoriam Diuini fœderis renouans,opportiinumrcmediumadhibcr, ne à fide cxcidat: ideó-que Gcrificat in ipfis terrx finibus,ficuti nuper dixi,vr fciamus aliquid fuiffe prxter confuctum morcm.Et hunc cuitumexhibet Deo paths fui,vt tcftctur,quâuis ab ea terradifcedat,in quam vocarus fucrat Abraham,non tarnen fcdcfcifcerc à Deo iïlo,in cuius cultu fucrateducatus.In-fignisfanc conftancia,quoddumfameeiiciturinalicnam regionem, vtncpcrcgrinariquidcni in terra liccat,cuius legitimus crat dominus: iuris tarnen abfeonditi fpem animo inclufàm rc-tinct.Non fine inuidiapatrium Dcum co]cndo,diffidium palam habebatàrcliquis gentibus. Qijid autem proderatdiftinda ab omnibus religioîQuod ergo eum non pœnitet coluiffe Deu patris fui,amp;: in cius timorc ac reueretia nunc quoque perftat:hinc colligimus quam altas in ve-ra pictate radices egiffct.Sachficio autem fe cófirmat, 8e fidem iuam profitccur:quia licet pictas externis fymbolis alligata non fit, noluit tarnen eafubfidiancgligere, quorum vfumminime fupcruacuum effe expertus erat.
* itdixitDemadi/rafL HocmodoprobauitDcus flbipIaccreSacrificiumIacob,amp;vici^-flmmanumilli porrexit.vtdcintcgro foedus fuum fanciret. Vifio nodurnaadhocvaluit,vt maior córtaret oraculo maieftas. Iacob quidem vt docilis erat,8c promptus ad Dei oblcquium» vi 8c terrore minime cogendus fuit: quia tarnen homo erat carnc circundatus, vtilc fuit quafi prælènti Dci gloriaaffiefvt verbum efficacius in cor cius penerrarct.Cæterùm memoria repc-reire conuenit quod prius docui, annexum fuiffe vcrbi’m:quia nihil, vel parum profuiffet muw vifio. Scimus vt fuperftitio hbenter nuda fpedra arripiaf.quo fit vt Dcum tranfformet. autem fine verbo nulla extarcpotefi: viuaDci effigies, quotics apparuit Deus feruis fuis,fimul locutus eft. Quarc in omnibus fignis femper attenti fimus ad cius vocem, nifi vclimus Satans; prxftigiis dcludi.Quöd fi vifioncs,in quibus refulfit Dci maieftas,verbo animahoportuit: figna arbitrio hominum confida obtrudunt Ecclcfiæ, nihil aliud quàm inanes prophani th^^quot; tri pompas oftcntant.Sicuti in Papatu quæ vocantur Sacramcnta,mortüa.- funtlarux,qw2e feras animas .à vero Deo abducunt.Notctur itaque mutuahxc rclatio,qüöd vifio prxcedifjqi’^ plus dignitatis verbo concilict, 8e verbumquafi vifionisanima continuo Icquitur. Neevero dubium eft quin ca fucrit vifibilis glorix Dci fpecics, quæ Iacob fufpenfum ac vacillätem non rclinquerctjied exempta dubitatione,folidccum fulciret, quo fecurc poffetamplcdi oraculum.
5 idhaaib,iahaa)b. Hue fpedat repctitio,vt magis attentus reddatur.Nam cum famiharitcr compellans Deus, fc melius infinuat in eius animum: ficuti ctiam in Scriptura,comitcr nos al-licit.vt fibidifcipuIosprxparet.Docilitas ctiam findi viri inde patet, quod fimulac perfuafus eft Deum Ioqui,fe præftoeffercfpondet: nempc vt rcucrenrcrcxcipiat quiequid didumfuerit: fcquaturquocunque fucrit vocatiis,mandat.aqucomnia capeffat. Subiicitur deinde promiffio, qua Deus ferui fui fidem confirmât 8c rccrcat.Qu^ia trift is erat in AEgyptum defcenfus,bono Sc alacri animo effe iubet,eo quodfemper futurus fit ciusGuftos:amp; poftquâilliccû auxeritingente magnâ,irerû fit redudurus vndc nunc cxire cogit. Ac præcipua quidc cofolatio in hoc cardinc verfatur,quod non perpetuo vagabiturin diuerfiscXiliis,fcdtandéfri'cturfperata hærcdiratc. Nä quia Diuini amoris, bonorti fpiritualiu, 8c foclicitatis ætcrnæ fymbolûeratpoffeffioterræ Chanaâ, fi ca fraudatus effet fädus Iacob,nihil,aut minimû iuuiffet diuitiis, omniquehonoru 8c opugenerc in AEgypto cumulari.Rcditusauté qui promntitur,nô debet intclligi de cius perfoj na,fcd ad pofteros fpcdat.Sictiti autclacob promiffionefretus,intrépide dcfccdcre inAEgyptu iuberur:ica piorû omniu cft.illius cxcplo vires ex Dci gratia colligere.vt fc ad parendû cius ma-datis accingât.Elogiû quo fc Deus infignit, fuperiora oracula obfignat quæ per man’ acceperat
-ocr page 317-IN G E N B S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jor
hcob .1 Patribus. Cur eifim no fc potius cæli amp;nbsp;tcrræ opificc nuncnpat.quâ Deum I{àac,vel A-brahr, nifi quia ex primo fœderedependct dominium terræ Chanaan, quod iteratô nuncpro-mittitJ Simuletiamdomefticis cxcmplis animat fèruum fuum, ne in fua vocatione conftanter pcrgeredefinat.Minimcenimdecebat.quum patrem fuum Ifaac vidiircr,auumquoqueaudiflctgt; quanuis diu per ingentes molcftias circumaâi efient, nullis vnqiiâ tentationibus ceflifTe, ipfum in eodem ftadip lafTitudine côfici:præ(èrtim quum inter moriendum,tradita pofteris fuis lam-pade, fidei lucem domi fuæ fupcrftirem relinquerefedulô curaflent.In fumma, monetur Iacob, Deum fibi per obliquos amp;nbsp;multipliées circuitus nô efle quærendù.quem à pueritia didicit præ-fidcm eße domus Abrahæ, modo neabeius pietate degcnerct. Cæteriim quatenus in hac parte valere debcat Patrumautboritas,alibi diximus.Ncquecnim Deiconfiliumfuit,vcifehominU bus fubiiccrcjvel fine delcftu probare quicquid à maioribus proditû effet, vtpote qui toties damnat in ludæis ftultam Patrum imitationcm:fed in pura fui notitia teuere Iacob.
4 Et ïofefhfonft mmm, Claufula bæc addita fuit tcftjndæmaioris indulgctiæ caufa.Quan quamenim,dum optabat Iacob fibimortuoclaudioculos manu Iofcpb,buicvoto quædam im plicita erat carnis infirmitas: non tarnen grauatur Deus morcm gerere, vt noui exilii dolorem tcraperet.Porrô feimus vetuftiffimum fuiffe ritum claudendi oculos: atquc vt quifque lângui-ncjvcl amorc erat proximus,fuiffe boc officio defundum.
î If furrexit uhacoL Surgendi verbo, videtur notare Mofês fumpfiffe lacob ex vifione no-uum vigorem. Quanquam enim nô cxcidcrant aliæ promiffiones : valdc tarnen opportunum fuit rccentis memoriæ fubfidium, vt terram Cbanaan in corde fuo geftans, æquo animo ferret ciu s abfentiam. Quum autem dicitur fecum tuliffe quæcunque acquifierat, vel pofîederat in terra Cbanaan, probabilecft vnà cum pecore veniffe fèruos amp;nbsp;ancillas. Atqui in egreffu nulla eo-rumfitmcntionmô paulo pôft, quumfingula familiæ capita enumerat Mofes, veniffe dicit lê-ptuaginta tantum animas. Siquis dicat,Iacob inedia coaôtum feruos manumififfe, vel cafu ali-quonobis incognito cos pcrdidiffezfrigida crit diuinatio.nihil enim babet coloris,quum indu-ftrius effet paterfamili.âs, amp;nbsp;terrenis Dei benedidionibus £loreret,nudatum prorfus fuiffe vt ne fcruulus quidera ci rcftarct.Magis probabilc efl,quumad feruilcs operas tradi funt,fcruis quo-que fuiffe fpoliatos in AEgyptoifaltem non rclidam illis fuiffe copiam,cuius fiducia quicquam audcrent.Quanquam autem in liberationis biftoria de feruis fubticet Mofes, ex aliis tarnen lotis eliccre promptum eft.non abfque fêruis egreffos effe.
, 8 üiecßtm autetn nonirnd. Rccéfètfilios amp;nbsp;nepotes Iacob,donecad fummâ numeri perueniat. Quod autc feptuaginta tâtùm ponit animas, S tcpbanus auté, Ad.7.b.i45quinque fuperaddit, li brariorum errorcfadum effe non dubito.Infirma enim Auguftini fblutio eft, quod Stcpbanus per prolepfin eos annumeret qui poftca nati fùnt in AEgypto; longe enim maior catalogus tc-xendus fuiffet. Deinde répugnât boc Spiritus fandi côfilio, quemadmodum paulo pôft videbi-mus: quia bîc non agitur, quantam fobolcm lacob moriens fuperftixem reliquerit, fed quo die defeédit in AEgyptû quâta ci fucrit familia. Septuaginta animas à fc progenitas duxiflfc narra-tur, vel illic rcperiffe,vt comparatio huius tam exigui numeri cum immenfa ilia multitudinc, quam Dominus cduxir,mirificam benedidionem magis illuftrct.Quôd autem imputandus fît error bbrariis.inde côftat,quia apud Græcos interprétés tantum in vnum locum obrepfitralibi autem cum Hebraica fupputatione conucniunt.Facilc autem fuit, vbi notis fignantur numeri, corrumpi locum vnum .H inc ctiam fadum fuiffe fufpicor,quia Hebraicæ linguæ fcrc ignari c-rant qui tradabant Scripturam,vt locum in Adis vitiatum effe putantes, perperam verum nu-rnerummutarint.Si cui tarnen magis placeat,Lucârudibus,amp;elemétariisbocdediflfe,qui Græ-cx ledioni affueti erant.non contcndo.In verbis quidem Mofis nulla cft ambiguitas,ncc eft cur nos tâtula res torqucat,in qua nibil cft abfitrdimcquc enim mirum eft,literam vnam altcrius loco innotulis fuiffe pofitâ. Hoc magis ad rem pcrtinct,quorfum à Mofe referatur tam exiguus numerus,expenderc.Nam quo minus confentancû cft,bomines feptuaginta non ita longo tem pons fucceffu in tantum populum creuiffenta inde clarius Dei gratia relucct. Atque bæc quo-que ratio eft cur numerumbune fæpius celebret. Fuit enim bæc minime bumana propaganda: Ecclefiæ ratio, quum folitarius vixiffet Abrabam vfquc ad Icnium, poft mortem Ifâac refta; et ynus lacob, audus verô mediocri familia in angulû AEgypticonclufùs foret, repente featurire incrcdibilem populu ex fontearido. Quod Saul vnus ex filiis Simeonis dicitur natus ex Cba-nanitidc,quum aliorum matres non nominet Mofês, non dubito quin confultô probrum genc ris notare volucrir. Caucrunt enim fèdulô faiidi Patres,ne fe connubiis mifccrent cum genre il la,à qua cælefti dccreto diuifi erât.Quod Mofes,perferiptis nominibus filiorum Lcæ,in epilogo dicit fuiffe triginta tres animas,quü tarnen nô plures triginta duàbus pofucrinira accipio, lacob primumin ordinc dcbcrc céferi.Ncc obftat quod dicit totidem ilü fuiifc filios,vcl fUias ex Lca.
-ocr page 318-Cap.XLVII.pz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
Etfi enim pröpriè dc filiis h.ibctur fermo,iniciii ramé fiimitur à capitc. Äam quod Hebræi locbc bed Mofis matrem fubaudiunt,quia niims coaótü cft,repudio. Defiliabusetiam mouctur qux-ftio,annon plures habucrit, quàni duas .Si tatum nominarctur Dina,dici polTec cxpreiTam eius mentione fieri propter fingularc facinus quod ci contigerat. Sed quia in progenie Afcr alteram fœminarn numcrat Mofes, potius coniicio vel eas adhuc fuifle innuptas, vel folas.Nam de vxo nbus nulla hîc fit mentio.
18 EC lehuJahnußtduie fedilofeiyh.Qnia.regio iliadelcfia fuerat à lofcphinbofpitiumpatri,amp; fratribus,ideo nunc rogat lacob, vt locum paratum adueniens reperiat. boccnim valet loquu-tio, qua Mofes vtitur. non quod fibi ædes extrui, amp;nbsp;ornari poftulct:fed tantum vt fine moleftia illic tabernaculæfigerc liceat. Vacuum cnim locum illialTignari oportuit, ne tumultuandian-fam incolis daret,illorum pafcua,vcl3gros occupans.In cógrefTu verb lacob cum filio loiepb, Mofes vehemente lætitiæaifefiü exprimit : vt fciamus fanfios patres no fuifiehumanis affeâi-bus exutos.Tenendum autem eft, licet ex bonis principiis nafcantur affefius, ftmper tamenex carnis intemperantiaaliquidvitii contrahcrc:maximeque hoc habere vitiofum,quôdmodum femper excedunt: vnde fequitur,non tollcndos penitus cfte,ftd tempcrandos.
51 EC tMntidbo Pdrhoh. Poftquamhonoris caufa obuiâ patri fuo prodiit Iofeph,vtilitati quo-que cius profpicit.Na ideo confilium dat,vt fe,amp; omnes fuos dicat cfic pccuarios,qub locum ha bitandi aRege impetret in terra Golcn. Quanquam autem hæc continctia laude digna eft,quôd in priuatis commodis nihil fibi imperii vfurpat.fed perinde acfi vnus eflet c media plebe,Regis nutum expC(ftat:videtur tarnen callidè prætextum comminifci,quo Regem circunucniat.Vide-mus quid cupierit. quum foccunda efiet terra Gofen, amp;nbsp;opimis pafeuis nobilis, ca commoditas illexit eius animum,v t illic pattern locate vellet.Nunc veto terræ pinguedinem difirimul3ns,a-lium obtendit colorcm,Iacob cum luis filiis reiefiitios efie homines, idcóque ftceftum quxretc, in quo feorfumab AEgyptiis habitent, Sed folutio huius nodi non admodum difficiliseft.RC’ gi enim fatis fuperque nota erat fertilitas terræ Gofen,vt fraudi, vel aftutiæ no fuerit locus: vt fe pe Reges nimis profufi funt,multaque ftulte dilapidant,quia nefciuntquid largianturzimo Pha rao fpontc non petentibus detulerat optimum amp;nbsp;clcdifiimum in regno locum. Hæc itaquccius largitio dolofc non fuit elicitaiquia liberum ei fuit æftimare quid daret.Et certc Iofeph vt mo-dcfte ageret, necefte habuit hoc prætextu habitationem in terra Goftn peterc. Abfurdum enim fuilfet,vel faltem nimis rufticum,homines obfcuros,8lt;: nouos inquilinos fedem in optimo,amp; có-modiffimo loco fibi petcrc, quafi iurc in ipfos compctcrct optio. Suo igitur,amp; patris pudori vt confulat Iofcph,caufim aliam adducit,quæ perinde vcracrat.Nam quum lt;a paftorum confiietu dineabhorreant AEgyptii, R egem admonet commodum illic forcfccelfum. In eo nulla eft fi-mulatio,quia alibi nufquam quietum hofpitium patebat.Cæterum tametfi finfiis Patribus durum fuit ira probrofè reiici,amp; quafi fœtere toti populo,hæc tarnen ignominia, qua notati funt, maxime illis profuit.Nam AEgyptiis permixti,huc il lu c difpergi potcrant. nunc quia detefta-biles fLint,amp; indigni reputantur communi confuetudine, in hoc diuortio muruam interft vni-tatem melius fouent,ncc diftipatur Ecclcfiæ corpus, quod Deus à toto mundo fegregauerat. Sic Dominus fæpe nos à mundo contcni,vcl rciici petmittit,vt ab eius Ibrdibus liberi amp;nbsp;folutijlam ditatem colamus.Dcnique nonpatitur nos illigari terræ vinculis,vtin cælum feramur.
Cap.XLVIÎ.
i pT venit Ioféph,amp;nuntiauit Parhôh,5fdixitjPater meusjamp;fratresmeijamp;pe 1—-cudes eorum,ôt boues eorumjamp; omnia quæ erant eiSjVcncrunt c terra Che-nâan, amp;nbsp;ecce funt in terra Gofen.
2 Et de extremis fratribus fuis cepit quinque viros, amp;nbsp;ftatuit eos ante Parhdfi. 5 Et d.ixit Parhoh ad fratres eius, Quæ funt opera veftraeEt dixerût ad Parhoh, Paftores ouium funt ferui tui,etiam nos,etiam patres nofiri.
4 Et dixerunt ad Parhoh, Vtperegrinaremur in bac terra, venimus,quianôcft pafeuû pecudibus quæ funt feruis tuis : grauis enim fîmes cft in terra Chenâan. nunc igitur habitent quæfo ferui tui in terra Gofen.
Ç Et dixit Parhoh ad loféphjdiccndo, Pater tuusamp; fratres rui vcncrunt adtc. é Terra AEgypti coram te eft, in optimo terræ huius habitarefacpatremtuù, amp;nbsp;fratres tuos: habitent in terra Gofen. Et fi cognoueris qubd fint inter eos vi-ri robufti,pones eos præfedos pecorum fuper ea quæ funt mihi.
-ocr page 319-IN GENES.
7 Et aJduxit lofcpinpfum lahacob patre fuiim, amp;nbsp;ftatuit cum coram Parhoh, amp;nbsp;falutauit lahacob ipfum Parhoh.
* Et dixit Parhoh ad lahacob,Quot funt dies annorum vitæ tuæe
Et dixit lahacob ad Parhoh, Dies annorum peregrinationum mcarum funt triginta St centum anni, pauci amp;nbsp;mali fucrunt dies annorum vitæ mca:, amp;nbsp;non attigerunt dies annorû vitae patrum meoru in diebus peregrinationû fuarum.
*0 Et falutauit tahacob ipfum Parhoh,amp; egreffus eft à facie Parhoh.
“ Et habitarc fccit lofeph patre fuum, amp;fratres fuos, St dedit cispofTcfTioncm in terra AEgypti in optimo tcrræ,in terra Rahamcfes,quemadmodum præcc-pcrat Parhoh.
Et aluit lofeph pattern fuum, amp;nbsp;fratres fuos,amp; omne domum patris fui pane, vfquc ad os paruuli.
Et panis non erat in omni terra; grauis cnim fames crat valde,amp; elanguit ter ra AEgypti amp;nbsp;terra Chenaan propter fam cm.
H Et collegit lofeph omne pecunia quæ inuéta eft in tena AEgypti amp;nbsp;in terra Chenaa, ƒ alimeto quod ipfi emebât,amp;ïtulit lofeph pecunia in domu Parhoh.
Et confumpta eft pecunia c terra AEgypti, amp;nbsp;c terra Chenaan. amp;nbsp;venit om-nis AEgyptus ad Ioleph,dicedo,Da nobis panem ; èi vtquid moriemur coram tcedefecit enim pecunia.
Et dixit lofeph, Date pecudcs veftras,amp; dabo vobis pro pecudibus vcftris,ft dcfccit pecunia.
*7 Et adduxerunt pecudcs fuas ad lofeph, amp;nbsp;dedit cis lofeph panem pro equis, ^pro grege pecudum, amp;nbsp;pro armento bourn,St pro afinis:amp;fuftentauit eos pa Î1C pro omnibusgregibus illorum anno ipfo.
Et finitus eft annus ipfc,amp;vcnerut ad eû anno fccûdo,amp;dixcrût ci,Nó abfcó lt;îcmus a domino mco, quod integra pecunia, amp;nbsp;grex iumétorû apud dominû nicû:non remanfit corâ domino mco prætcrquâ corpus noftrû amp;nbsp;terra noftra, *7 Vtquidmoriemurinoculistuis, ctiamnos,ctiam terranoftrae emenos,St terrain noftram pro pane,St viuemiis nos St terra noftra ferui Parhoh ; St da fernen,amp;viucmus,St nonmoriemur,St terra non defolabitur.
Et emit lofeph omnê terra AEgypti pro Parhoh;vediderunt enim AEgyptii vnufquifq; agrû fuû,quia inualucratfuper eos fames,St fuit terra ipfi Parhoh.
Et populum trâfirc fecit advrbes ab extremitate termini AEgyptivfque ad extremitatem eius.
Tantummodo terram facerdotum non emit, quia pars facerdotibus eratà Parhoh, St comedebant partem fuam quam dederat eis Parhoh ; idcirco non vendiderunt terram fuam.
Et dixit lofehp ad populum, Eccccmi vos hodic, St terra veftrâipft Parhoh cccc vobis femen,Stleretis terram. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;= gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!
Etcrit jcfrugibus dabitis quintam pàrtcm ipfi Parhoh, St quatuor partes e-runt vobis profemine agri,St pro cibo vcftro,Si eorum qui funt in dornibus ve ftris,5t adeomedendum pro pariiulisyeftris.
’î Et dixerunt, Viuificaftinosi,inueniamus gratiam inoculis dominime'i,St c-^ rimus ferui Parhoh. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•• jLi. -
Et pofuit illud loleph in ftatutumvfqucâddiem hanc fuper terram AEgypti ipfi Parhoh pro quinta/-«rre: terra taméfacerdotû duntaxat nô fuit Parhoh, *7 Ethabitauit liraél in terra AEgypti, in terra Gofen: St ftationem habuerùt in
-ocr page 320-Cap.XLVIL5O4
COMMENT.
ca,amp;crciicrunt,amp;multiplicati fimt valdc.
28
Et vixit lahacób in terra AEgypti fcptemdecim annos: amp;nbsp;fuerunt dies laha-cób annivitæciusjfeptemariniamp;quaàragintaamp; centum anni. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-
Etappropinquauerunt dies Ifracl vtmoreretur, amp;nbsp;vocauit filium fuumlo-fépli ,amp; dixit ei, Si quæfo inueni gratiam in oculis tuis, pone quxfo manum tuam fub femore mco,amp; facies mecum mifericordi^m veritatem, Ne quæ
fo lepelias mein AEgypto. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•
}o Et dormia cum patribus meis, amp;nbsp;tolles me ex AEgypto, amp;nbsp;fepelies me in Ic-pulchro eorum.Et dixit,Egofaciamfecundum verbum tuum.
3’ Et dixit,lura mihi.amp;iuraaitci,amp;incuruauitfe Ifraélad caput ledi.
t tf uenii ïofeph. Oblique fê infirmât lofcph, vt habitationé fratribus fuis à rege obtineat ill terra Gofen. Hxc tarnen modcftiaCvtdiximusjvafriticcarct.Nam Sf Pharao ftatim agnofcit quid illc cupiat:amp; liberaliterei concedit,præfatus terram Gofen bonitatc cxcellere. Vndecolli-gimus, iudicio, non ignorantia dedilfe quod dabat: nee ignarum fiiifle voti lofcph, quanquam fimpliciter petcre non änderet quod eifet optimum. Quod fubfifterc in ca regione patremiuiTit cum maiori fratrum parte,facilis cft excuiario.Ncque enim pccus fccum rrahere poterant: nee rclido pccorc,venire ad regem falutandum,donee attributaillis cfTct ftatio, vbi fixis tabcrnacu-lis res fuaj componcrent-FuifTct enim parum ciuilcj nondumaudito Regis permiflu,Ioeum vc-lut fibiaddiólumoccupare. Sufpcnfiergoin regione illa barrent, donee cognita Regis volun-täte certius conftituant domum fuam . Quod lofcph exfratrtm fxtremtate adduxit, vulgo ita cxponunt,qui minus procera: ftaturæ erannfuilÏc addudos in confpcâum Regis: quia timc-dum erat nerobuftiores in militiamtraherct.Scd quoniam Hebrxis nicp,.vtraquc extremitatem fonat,principii fciliccr,ac finisiaffumptos fuiflc arbitror exprimisSt vltimis,yt illorum intuitu de omnium ætateiudicium rex faccrct. • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;
Î Pdjkre! oiüittn. Fuit hxc confcifio paru honorifica filiis lacob ,'ac prxferrim ipfi lofcphï cuius fîimmaamp; propè regia dignitas,türpi macula notabatur.Eratenrm apud AFgyptios,vtdi ximus,hoc pudendum infame vitæ genus. Cur ergo lofcph quod in manu erat ccfilium non cepit, vt fratres fuos vel ad agriculrurâ,vcl ad aliam quâuis honcft.îamp; liberalem arte traduccretJ noncnim vitæ paftoritiæ fiecrantaddiâi.vtefientagriculturæ prorfus cxpcrtcs:vcl quin pof fentafiuefcerc ad alias viucndi rationes. Arque vtnon ftatim fecilTcnt quæftum,vidcmus qnàm parata illis fuerit Regis liberalitas.Nec verô difficile crat aulicis muncribus fflès ornari.Quj ergo vt cos lolcph fcics ac volens ignominiæ fubriçiat, coi adiundum crat priuatum ipfius dc' dccustnifi quia non magnoperccurât téporalemilium contemptiiiFuiftet hocinitioplaufibikj fplcndidè viücrc inter AEgyptios jfcd'âffixifuificnt çxitiali nido. Nuncfordida amp;nbsp;cottnipribids viuédi ratio intcrftitiû eft quo fcpäran’turab AÊgypfiis: inió lofephcofulrô videtur dafeoper-^ . Yc nobilitas,quâ fibi acquifierat,mdmcnto cxcidat:'riè pplléros tcncàt in AEgypto demerfes, fc^ potius coalefcât in corpusauitæ familiæ.Quôd.fi ùQ venitf illis hæc ratio in mctc.mininiè tame dubiû eft quin corû linguas gubcrnaucrit Dominus, yroçcurrcrct nqxî^miiuui Xjpurómq’’ A' diferetû retinerct Ecclefiæ corpus.Hîcqùoqucîocusdocct quantofitius fit vclcxtremû^^^ê^l’^, tenere inatrio Domini, quàmextra Ecclefiâ occupare media palatia.ldconçniôlcftti ncbisfit ra.undi conteptu amp;nbsp;probris redimere- fâcrâ cumfilfîs Déi vnitarcm: ficotieam îofèph oinnibus AEgypti lautitiis prætuIit.Quôd fiquis alitcr-purè Ded fçrujrc non potcft/:]u.im fi mûdo le fœ* tidum rcddatjhicomnisfaceiratambitio.Hoc crat confiliû Dei,fub.iiifamia conclufbs tênérçfi7 lios lacob,doncc illos in terra Chanaâ rcftitucrct: quo igitur fcintegros,fcruét ad liberationéfi- -bi promîftam,fc pecuarios efTcnô diîrtmulant.lt;üâticndû ergô ne inanis honoris cupiditas nos ef ferat,vbi Dominus nó aliû falutis modû oftendit q fi indrdiné cogàtnUr.Quafe libenter fimus' ignobilcs ad tcpus,vtnos olim Angeli in focictatcmÆtçriiæ fiiæ glojjærecipiât.Hoc ctfâexcpio ' monentur quieducati funt in vilibys opificiisjnô'cftir curi/lps fuæ,forti$ pudeat- Satiseninafu-pérque illis effe lt;fcbct,quôd vitæ ratio qüam fcquuntjuf,lcgitima cft ac t)co g^^* P^dorc ctiam, non vacabat altéra confeftio, vbi dicunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ftd indc emeffit non
pœnitendus fruâaîs* Nam qnàd pauctSf.famelitfIdiïfcciidàtideindc infhrtilætiotarï.vt viit qirif-quamcos alloqui dignetur: ex iis renebris illuftriordeinde refulfit Dciglbriîi qaum ingenum populummirabilitertertiofecqlqedqxit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' •./ .'i*' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
y Ef dM^Vdrhohdd XÎ^io^póftutoifcnfus Ebarao quùm frbi locurn ad peregrinandu dari peterét, Dei gratiæ tribuedû eft. N.î fcimus nihil Règes indignius ferie qüam bénéficia Ijia
-ocr page 321-IN G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;}oç
rcfpui.Domiciliû pcrpetuû illis offert Pharao,animum verô porius ad difccffum adiiciunbSi-quis hoc modeftix adfcribat,quia fupcrbum fuifTet petcre ius ciuitati s,vt eodem cum indigenis iurc viuerét,habet hoc quidé nonihiî coloris, fed tarnen vanûcft.nâ dum fè poftulât admitti ho fpites amp;nbsp;inquilinos.in tempore fibi cauent ne vinculo feruitutis obftriélos habeat Pharao.No-tumeftillud Sophoclis,»«??«ft'Operæpretiûergo fuit filiis Iacob,ab ipfo limine teftari.qua lege habirare cuperent in AEgypto. A c tâto minus excufabilis fuit crudelitas, quû aduerfus padû fuerunt tam duriter oppreffi, nec illis permiflus exitus,quemdifeÿc ftipulati fuerant.Dicit quidem Ifàias prætextum aliqucm fuiffeAEgyptio Régi in hac parte,quia fponte in eius ditionem fe contulerant filii lacobdcd per côparationcrft Ioquitur,vt grauius accufêt A{fyrios,qui pofteros Iacob in patria fua quietos armis inuaferant; atque inde expulerant iniufta violentia.Ergo ius hofpitale fccleftè violatum fuit, quû fcruiliter oppreffi funt Ifraclitæ^St negatus in patriam rcditus,de quo tacite pcpiger.ît,quüm profeffii fuc-rant fè illic fore hofpitesmam à Rege fides, amp;nbsp;humanitas pra’ftandacrat femel in patrocinium fuum receptis.Itaque fibi coram Deo caücrunt filii Ifrael, vt de AEgyptiis poffent mcrito eon-queri.Sed quia fecundum carnem nihil illis profuit data .à Rege fides, illoriim excmplo fideles fe ad patictiam crudiant. Hoc enim folennccffivt quifquis aulam tyranni ingreditur,neccfficba-bcat libertatcm in limine deponere.
J uJixit PaM. Non tâtumhoc refertubvtfciamushumaniterexceptamfuiffiedomutn Iacob,fèd ctiain nihil datum futffie .à lofèph nifi Regis mandato.Nam quo maior crat eius porc-ftas,coreftriôiiorcffic debuit,nclibcralis de Régis fubftantia tam ipfum qu'im popülum frau-darct.Atque vtinani valeret apudProceres mûdihæc moderat io,vt fein priuatis negotiis non aliter gererent, qu.àm fi effent plebei : nunc verô nulla illis videtur fua poteftas, nifi cam expc^ riancur peccandi liccntia.Quanquam autem lofeph Regis permiffiu in optimis pafcuis fuos lo cat,non tarnen in altera parte vtiturRegis bcneficio,vtpræfeâ:osordinet Regiipccorismô tan-tû quia hæc vtilitas inuidi.a illis côflafict apud multos,fed quia nolcbat tali illeccbra implicari.
7 jLtddduxit lofephipßwipdtremiahdcob. Tametfi vno contextu narrat Mofes adduâû fuif. fc Iacob ad Regem,non tarnen dubito quin aliquid temporis intcrcefferibnempc donee locum in quo ftaret adeptus, familiam tutius amp;nbsp;magis foluto animo relinqueret ; amp;nbsp;fimul ipfe paulif-per refedus foret ex itineris laffitudinc. Quum autem dicitur Pharaoni bencdixiffcjhoc verbo non vulgaris A’ profana falutatio notatur à Mofc,fcd pia fand.ique ferui Dei prccatio. Salutat cnina filii huius fcculi Reges A principes honoris caufa,ad Deum vero minime affurgunt. A li' ter Iacûb,qui ciuili rcuerétix adiunxit pium illud ftudium,vt Regis falutem cómendaret Deo. Atque hancregulam prxfcribit ludxis lercmias, vt pro pace Babylonis orent, quandiu in exi-Iio viuendum crit:quia pax illius terrx amp;nbsp;imperii,in Ie contincat illorû pacem.Si hoc officium tttiferis captiuis iniûgitur,quibus per vim extorta fuit libertas,amp; erepta patria,quanto plus Re i txW.,,«,» gi tanahumano amp;nbsp;benefico debuit lacob ’ Cæterùm qualcfcunque fint qui dominantur, iubc* mur pubheas pro ipfis prcccs concipcre.Ergo cadem priuatim à fingulis lubicétio requiritur.
’ Q^otfuntdie: annortwi. Hxc familiaris interrogatio confinaaat, comitcr amp;nbsp;abfquefaftu exceptunj fuiffe lacob : fed refponfio longe plus habet momenti, quod tempus peregrinationis fuxdefinit cetum Atrigintaannos.Nam hinc colligit Apoftolus ad Hcbrxos,cap.ii.c,i5.d.ié”, memorabilena illam do(ärinam,quöd Deus non crubucrit vocari ipforum patcr,quia feaduc-nas,A hofpites confeffi funt in terra. Vnius quidem hominis duntaxathïc fit mentio : fed quia fic imbutuscrat à patribus, A candem filiis difciplinam pernaanus tradidit, communiterom-nes infignit Apoftolus eodem elogio. Ergoficutieos non puduit vagari toto vitæcurfir, A ex-terosatque inquilitios probrofc vocari quocunque veniffent : ita Deus incomparabili honore ipfos dignatus cft,vt cæli effent hxredes. Atqui vt prius didum fuit, nullis vnquam magis propria A hxreditaria fuit in mundo fcdcs,quàmfanais patribus terra Ghanaan.Dicitur quidem Dominus funiculû ieciffe,vt fingulis gétibus fuos termines attribuërctifcd xterna poflfeffio per continuos xtatum gradus nulli vnquam genti promiffa fuit, ficuti poftcris Abrahæ. Quo igi-tur animo nos mundum incolere oportet,in quo nulla nobis certa quies, vel fixa ftatio prómifi. fa eft eQmn potiushæc comnaunis omnium piorum conditio fub regno Chrifti dcfcribitur à Paulo, vt ferantur inftabilesuaon quódexiliisfinguli perxquè iadétur, fed quia Donairiiis om- , nes fuos,nc affixi fint nidis terrenis,quafi tubx fbnitu ad peregrinandum vocat.Ergo fiucin pa-tna quis mancar,fiuc locu fubindc mutarc cogatur, in hac mcditationc fe probe cxerceat,hofpi, tari fc ad breue tempus in terra,donce confedo curfu in cælcftcm patriam naigret.
9 Pduciç^ma'ißeruntdie:dnnorufHMCiemetc. Videtur maligne coiaqucri lacob,quodexiguo tcmpoîcvixerit.Deinde quod intra cxiguum temporis fpatiuna multas A graues ærumnas per-
v.i.
-ocr page 322-Cap.XLVII.5o6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
tulerit: cur non potius ingentes, .icmultiplices Dei gratias rcccnfct, quæ ûtis ad malorutn om-negenus compenfationem valebant; Adde quod de vita; breuitate indigna eft cius querimonia: curenim illi leculum vnum, amp;nbsp;tertia pars alterius non fufFicit; Verum fiquis rite verbacxpen* datjfuam potius gratitudine teftatur,célébras Dei bonitatem erga patres fuos.Neque enitn tant déplorât fuum fenium, quàm vigorem patribus diuinitus collatum cxtollit.Ccrtc nouû amp;nbsp;info lens no erat,videre hominem ilia artate fra(äum,amp; caducû,8lt; iam propinquû fepulchro. Quarc hæCjVt dixi,cóparatio tantum ad laudem Dei fpeâabat,cuius maior crga.Abrahâ amp;nbsp;Ifàac exti-terat benediôrio.Cæterùmpatribus iè non comparât in miferiis, quafiilli iq^ulgentius traólati fucrint,quos fcimus omnibus tentationum modis ad extremum fuiflcprobatos:fcd negatie ad . nbsp;illorum annos acccderc. acfi diccret, Ego quidé ad cos annos prouedus fum, quibus matura fc-
nedus aliis eife folet: imó iuftus vitæ terminus complctur. atqui patribus mcis vitam proroga-uit Dominus,vt lógè cxceiferint. De malis autédiebus idco mcminit,fignificans non tam annis fc fraólum efle amp;nbsp;confedum.quàm laboribus amp;nbsp;moleftiis. acfi diccret, Potcrant adhucin mc vi-gere integri ienfus, nifi quod amp;nbsp;continuis laboribus,amp; triftiiTimis curis, amp;nbsp;grauiiTimismiicriis exhauftx fucrunt vires. Videmus nüc vt nihil minus in animo habucrit fanftus vir, qu.hncx-poftularc cum Deo. V ideturtamen abfurdum clTc,quód vitam fuam breuiorem faciat,qu.tm pa trum. Vnde enim diuinat fibi tantulum adhuc reftarc, vt non pertihgat vfque ad illorum an-noseSiquis cxcipiat eum ex debili Sc iêmimortuo corpore feciile conieduram, parum firma c-rit folutio.liaac enim triginta ante mortem fuam annis obtufo iam vifu Sc tremulis membris erat. Sed nihil abfurdi cft quod Iacob,acfi ante oculos eilet fepulchrum, morti fc in fingula momenta deftinct.ïncertû tarnen,quantum temporis arcano Dei confilio fibi dccretü foret: quarc de vita rcfidua fecurus perinde loquitur,acfi poftridic moriendum foret.
1 : Ef tt[uit,0-c.njque ad or partudi. Qmdä os paruuli cxponut,acii aluiifet loicph patrem Sc to-tam familiam, ficuti pucris in os cibus ingcritur:ac putat emphaticam cife locutionem,quôd in fame non magis folliciti fucrint de comparando viâu, qu.àm pucri, qui ne manum quidem ad cibum extedunt. Alii vertunt pube:fed ncicio quo ienfu. Alii fimplicitcr accipiunt pro rationc amp;nbsp;numero paruulorû. Mihi genuinus eife videtur ienfus, quod omnes à maximo vfque ad minima pauerit. Nó defuit ergo panis vniucrfæ domui Iacob, quia cura îofeph prouifum fuit vt fuppeteret alimenta vique ad paruulos. Hoc modo cômendat Mofes tam Dci dementi.!,quàm pietatem Iofeph. ncque cnim vulgare exemplum fuit quod efurientibus agricolis fecurè pafti fucrunt fuo demenfo,quibus granum tritici non erat.
13 ^.languit terra Hoc memorabile fuit Dei iudiciû, quod regiones fertilifTimx , quæ an-nonâ longinquis Sc tr.ifmarinisgctibus fuppedirât,ad tanta inopiâ redadæ fuerint.vtfrrc tabc-icerent.Verbüquidênnhquo vtiturMoics,duobus modis cxponitur.Quidâdicûtprxfaæc ad infaniâ côpulfos fuiire:alü vfque adeo cibo fiiüTe deilitutos,vt dcficerét:fed vtrouis modo acci-pcrc libeat,vidcmus aliorû nutritios,tunc prorfus famclicos fuiiTe.l taque nô cft quôd fiixabun dantiæ côfidant qui colût feraccs agros, fed agnofeât largû prouentû non tam emergereex ter-ræ vifceribus,quàm arcana Dei benedidione c cælo ftillari,vel potius deflucrc.NulIa cft enim tanta pinguedo,quæ non mox fterileicat,vbi.falem Deus afpcrftrit loco pluuiae.Intcrca oculos vertere conuenit in iftud fingulare Dei beneficium, quôd fuos aluit in media famc,quemadmo-dû habetur PfaI.jy.b. i9,Cæterùm,fi nos inedia probate velit Dcus,fimul rogâdus cft vt nos ad tolcrandâ æquo Sc mâfucto animo cfuriem former, ne fimiles truculentis, imo rabiofis feris tu-mulruemur. Q^anquâ autc crcdibile cft,efFerbuiftc graues motus in diuturna penuria, ficuti fer tur veteri prouerbio,Vctrem non habcrc aures:fimplicior tarnen mihi videtur icnfus,quôd fa-mi fuccubucrint AEgyptii amp;Chananæi,atquc ita velutexanimes iacuerint.Porto hocctiâcon filio Moics famis hiftoriam proicquitur,vt inde patcat euentu fuifleprobatum vatieinium lo-^ph:amp; cius folertia 8c induftria tam bene ac dextrè occurfum fuifte maximis periculis,vt meti tô AEgyptus, iàlutis fux authorcm agnofccrc debcrct.
14 Etade^t. Primô docet Moics bene amp;foelicitcrcciriftc R cgi A Egyptio,quôdreifrumcn-tariæ procurationéarbitrio vnius Iofeph permiierit. Deinde fincerâamp; fidamadminifttationc ipfius Iofeph laudat. Scimus quàm pauci regias pccunias attredent, qui nô iècoinquinct pecu-latq.In tantis veto pccuniæ aceruis nô minor erat prxdandi licentia,quàm difficilis continer.-tia.Moiès veto dicit,quicquid collcgerat pccunix Ioiêph,attuliire in domum Regis. Rarabæc, Sc incomparabilis fuit integritas,intertantos accruos puras icruarcmanusi Nec verófieri po-tuir vt ièadeô temperanter gererer,nifi frarnû illifuiftct Dci vocatio.Nam quos ambitio cohi-bet .à furtis Sc rapacitate,nifi hominum oculos Sc iudicia timcrcnt,ftatim manus extenderent ad prædam. Iofeph autem fine teile pcccare potuir:vnde ièquitur,purumDci timorem viguiifcin eius animo. Sc tarnen no deerant plaufibiles, amp;nbsp;fatis bene fucati prætcxtus ad furti excuiâtionc,
I N G B N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,307
Quum tyranno fcruias,cur non tibi liceatpanéaliquam lucri in tuum commodum fubducc-fc; Quo magis apparct folida probitate fuifîc munitum, quando illccebras omncs repulit, ne ex alicno per fraudem ditefcere cuperer.
E.tanfîtmp.'a e/lpeatniii. Non intelligit Mofès quicquid fuit nummoriim in AEgypto,re« daâum tuifTe in fifcos Regis.Nam multi erant ex aulicis proceribus à fame immunes:fed fim-plex fenfus eft, omncs ferè fuiffe exhauftos, vt iam vulgo pecunia non lufficeret ad emendum frumentum: amp;nbsp;tandem extrema ncccHitas ad Iccûdum remedium, de quo paulo pôft loquètur, AEgyptios comjjulerit. Porro tametfi videntur dcfperatione accéfi,procaciter infurgerc contra Iofeph:contextus tarnen oftédit nibil minus fuiiTc illis propofitum, quàm contumacia fua terrerc cuius mifericordiam fuppliciter implonât. Quare hæc interrogatio,c«rmoriemurcoram teî non alio tendit,quàm ipfos effe pcrditos,nifi fubueniat cius clemcntia.Sed quæntur quomodo vitam tolerauerint Chananæi.Certè dubium nô eft quin grauis peftilcntia incdiæ cornes multos abftulcrit, nifi fubuentum fit ab aliis regionibus: vcl herbis ac radicibus milcrc viftitarint. Et forte no tanta illic fuit fterilitas,quin dimidià vcl tertiâ viâus fui parte ex agris colligcrent.
16 Date peaide! ueßrat. Miferabilc fuit illud fpcâ:aculum,amp; quod ferreos animos fieftere de-beret,vidercdiuites agricolas, qui prius aliis quoque rcpofitâ habebât in fuis honeis annonam, nunc vidû mcndicarc.Itaque crudclis videri poftet lolèph, quôd inopibus amp;nbsp;exhauftis panem gratis non crogat,{cd cos etiam fpoliat omni pecorc, ouibus,S.' afinis.Scd quia alienü negotium tradat lolèph.cius rigorcm crudelitatis damnarc non audeo. Si per feptem annos fertiles vi ex-tortû eftet frumentû ab inuitis,nunc tyrannicc pecudes amp;nbsp;armenta illis eripcretded quia liberum illis fuit in priuatis horreis reconderequod Régi vendebant,nunc iuftas focordiæ fuæ pœ nas luunt.Nec aliud cernebat lofeph.quàm diuinitus eos nudari,vt vnus R ex ditclcei ct omniû fpoliis.Adde quôd quu illi fas eftet vénalefrumentû exponerc,mutare cû pecohbuslicuit.Rc-gis certè erat frumentû: cur ergo pretium ab cmptoribus non cxigerctJ Atqui pauperes crant,i-deôquc ipforû inopiæ fuccurri æquum fuit.Si valeathæc rcgula,illicita crit maior pars cmptio num.Nemo enim quod poftidct,libcntcr vendit .Quare fi iufta fuit pecoris æftimatio,nondû video quid in fado lofcph rcprchenfione dignû fit: prxfcrtim quû rem propriam non agerct, ïèd creatus eftet rei f.umentariæ præfcd:us,ea lege vt Regi,non fibi,lucrum acquirerct.Siquis cxci-piatjdebuifte fàltcm hortari Regem, vt vberrimo pecuniæquæftu côtentus foret: refpondeo,cx multis pauca obiter narrari à Molè.Cuiuis autem coniicerc próptum eft,tanti momenti negotium non fuiftetranfadum à lofcph, inconfulto Rege Srinfeio. Quid autem fi confiliariishæc vifa fit arqua moderatio, vt pro fuis pecoribus alimenta in totum annû fumerent agricolæe De-nique quum ftemusSe cadamus vnius Dei arbitrio, quod Lex cius in medio rclinquit,damnarc noftrum non eft.
'* Et uenerunt adeumanno fecundo. Annum fècundum Mofes non à fame fupputat,fcd ex quo defeccrat pecunia. Quia verô fincm ftcrilitati inftare ex oraculo feiebant,non in vidum modo frumentum fibi dari poftulant,fcd in fationcm quoque. Vnde apparct,nimis ferô cos fapcre,ac ncglcxiftc vtilcm Dei admonitioncm,quo tempore fibi in futurum profpicete debuerant. Porro non commémorant fibi deefte pccuniam amp;nbsp;pecora, vt cxpoftulcnt cum lofèph, quafi inique ab CO nudati fuerint : fed vt admoneant, hoc vnum reftarc vt agris fuis redimant vidum amp;nbsp;men,féque non aliter fore faluos, nifi ad hanc padioncm defeendat lofeph. Impudcntiæ enim fuifïet,nihil pretii vel compenfàtionis offerre. Præfantur autem nihil fibi cfte ad manum,ideô-que adum cfte de fua vita,nifi agros cmcrc velit lofeph.atque vt mifericordiam cliciant,iterum rogant cur fincrer ipfos mori, adeoque agros ipfos. hæc enim eft mors terra:, quum defèritur e-r ius cultura,vt in vaftitatem redada,nihil amplius proférât.
»0 it emtt lofèph»niiem terram. Hîcverô crudelis Seinexplebilis auaritiæ cumulum cfte quif-piâ putaret quôd miferis agricolis lofcph agros etiâ eripit, ex quorû prouentu regnû alucrant. Sed iam prius oftendi, nifi damnarc libeat quoduis emptionum genus,non cfte cur fadum lofeph eulpetur. Siquisdicatabufum cfteipfôruminopia,hocvnumad exeufationemfufficir, quodnullæ eius infidiæ,nulla circûuentio,nullavis,nulla: mina: ad hanc ncccftitatc côpulcrunt AEgyptios. curauit bona fide, parique induftria Regis ncgotiû:impcrio fundus eft fine violcn-tis edidis.Vrgcntcfamc licuit vénale cxponcrc triticû tam diuir'ibus,quàm paupcnbus:pccor.'i deinde nóminus emere licuit. nûc ad extremû cur fas nô eftet iufto pretio agros Régi acquire-rcrHucacccdit quôd nihil extorquer,fed ex corû poftulato cum ipfistrâfigit. Fateor quidé non promifcuè fiimcdû cfte quicquid offcrtur.nam fi durior premit ncccftitas:qui eâ quouis modo cupiteffugcre,ad iniquas padiones defccndet.Ergo quum quis ad fe fraudandû nos inuirat,non 1 '.eo protinus fumus excufabilcs: fed ego lofcph nô hoc tantum colore defendo,quôd vltrô illi f uos agros detulerint AEgyptii,qui vit.â quauis mercedcrcdimerc parati fuiftcnt:hoc dico,fimul
v.ii.
-ocr page 324-Cap.XLVII. 508 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. ,
debcrc cxpcndi, (èriutam ab co Hiiße æquitatem, quanuis nibil illis rcfiduum feccrit. Durior fuilTet conditio,fl fuiffent addudi in perpétua feruitutéznûc libera corpora illis cóccdit,ac tant« deagris pacifcitur,quos forte naaior pars populi à paupenbus emerat.Si veflibus nudaret quos frumento pafeit, hoc effet obliqué amp;nbsp;lente cos iugulare. Quidenim intereft, faménc,an frigorc hominem mori cog.imdofcph autem AEgyptiis ita fuccurrit,vt in pofterum liberi fint,amp; fuo laborc modiocrem viflum comparent. Ç^anuis cnim fedes permutent, omnes tarnen crean-tur Regis villicimeque agros tantum,fedinftrumcnta, quæ emerat,illis rcmittit lofeph. Vndc apparet quam potuit clemcntiam ipfum adhibuiffe ad cos leuandos. Intcrin»caue.ît qui mmis ad rem funt attenti, ne falfô prætcxant exemplum lofèph ; quia certum eft, vitiofos elfe coram Dco contraéfus omnes,qui ad charitatis rcgulam non formâtur: amp;nbsp;æquitatc ilia, quæ intus nobis arcano naturæ feiifu diftatur,fic agendum effe cum aliis vt nobifeum agi volumus.
ti Et fopulwn trdnßre fiett dd urhes. Accrba quidem fuit hæc tranfportatio: verùm fi reputa-mus quanto fatius fuerit alio migrarc, vt liberi coloni effent, qu.àm glebæ affixos ad fci uilcs 0-peras manciparimemo non fatebitur tolerabile,imô humanum fuiffe hoc imperium-Si coluif-fet quifquc agrum fuum ex morc,grauis vifà effet tributi exadio. Mediam ergo rationcm cxco-gitat Iofcph,quæ nouum amp;nbsp;infolitû onus midget,nouos agros, impofito tributo,afTignans.Ex-poni etiam aliter polfct hic locus, quôd lofeph omnes agricolas tranfirc in ciuitates feccrit,vt illicaccipcrét annonam,amp; publicas tabulas conficcrent. Si placeathic fenfus,quôd olim diftin da fuit AEgyptus in prouincias,quæ poftca vocatæ funt K)/uw,probabile erit hinc dudam fuiffe origincm.Et certc tamRcgi priuatim,qu.im communiter toti populo damnofa hæc tradudio fuiffet,quôd peritiam amp;nbsp;vfum in nouas fedes afferre non poterant. Quia tarnen res non eft ma-gni momcnti,amp; ambigua eft verbi fignificatio,in medio relinquo.
M Tdntuvmuxloterrdmfacerdotum. Except!.àcommun!legefueruntfacerdotes,quôdRcxillis demenfum præbcrct.Dubium quidcrn eft,fuerKnc præfentis ncccffitatis hoc fubfîdium, an fo* litus fucrit cos fuo fumptu alere. fed quia de eorum agris meminit Mofês,in illâ coniedurâ po-tius inclino,quôd quum prius effent locuplctes, quiaftcrilitas illis quoque fuum reditum abftu lcrat,priuilcgio cos Rex ornauerit.hinc fadum eft vt immunes corû agri mancrent .Quaquam de ftatu illius terræ mulca fine iudicio fabulantur vctcreshiftorici:quod tamé dicunt agricolas exigua mcrcede côtcntos,Reg! amp;facerdotibus fcrerc Srmctcrcmefcio an ex hac lege lofeph pro-fedû fit:fed illis omiffis.magis ad rem pertinet notàrc quod Mofês difèrtc teftatum effe voluit: nempe profanoRegi fingularc fuiffe ftudiû Diuini cultus,dum facerdotes gratis aluit.vt eot um agris amp;nbsp;facultatibus parccret. Nempe hoc nobis fpcculu ponitur ante oculos,in quo cernamus infixum effe hominibus pictatis fenfum.quem prorfus delete nequeût.Quôd tales aluit fâcrifi-cos Pharao,qui fuis impofturis dementabant populü, non minus ptaux,quàm ftultæ fupcrfti-tionis fuif.hoc tarnen per fc cófilium laude dignum fuit, quôd Dei culttim iacêrc paffusnô eft: quod breui futurum erat fi fame deficcrent facerdotes. Vndc colligimus, qult;àm fedulô cauen-dum fit, ne præpoftero zelo quidquam tentemus : quia nihil procliuius eft in tanta naturæhu-manæ corruptcla, quàm vt rcligio infnuolas nugas degeneret. Cæterum quia ex redo princi-pio manauit inconfiderata hæc deuotio, vt loquuntur: quidnoftris principibus agendû cft,qu* Chriftiani cenferi volut? Quum adeô folicitus fucrit Pharao de fuis facrificis,vt in fuum tins regni exitium alcrct,ne erga fiditios dcos effet impiusiquâtum fàcrilegium eft, ab his ncgli-gi Icgitimos probùfquc fàcrorum miniftros, quorum operam Deo probari,fibique faluificâd^c norunt?Scd quæritur,an fas fuerit fando lofeph fufcipcrc hanc prouinciam. fie cnim fouédis impiis fuperftitionibus operam fuam locabat. Ego verô ficut facile concedo in tam ampla, amp;nbsp;ardua,amp;mult i pi ici fundione procliué in varia delida fuiffe lapfum,ita fadû hoc precip dam • nare no audco.Neque tarnen inficior quin deliquerit vel hoc ipfo, quia nó fatis cordate fuperftitionibus reftiterit. Sed quoniam nulla illi lege iniundum crat, vt fame conficerct ficcrdotes, Rcgii autem frumenti nó prorfus ad fuum arbitrium difpcnfator forct,fiRcx gratis cibaria da-ri facerdotibus volebat, nihilo magis liberum fuit, illis quàm aulicis proccribus negate: itaque talcs alumnos non libenter fufcepit.fêd quum Rex inuito obtrudcrct,rcpcllerc nó potuit,etfi indignes feiebat qui vel fimo boum v efccrcntur.
tj E: dixit lojèfh ad pofulum. Hîc .iMofè deferibitur fingularis humanitas lofeph,quæ ficutl tune compefeuit omnes querimonias, itahodic calumnias meritô difeutit ac rcfell!t:hom!ncs nudos,amp;r quafi profugos m fuas poffcfTïoncs æquiffima lege reftituit,vt quinnâ pattern annui te ditus Régi foluant. Hoc olim iure paffim Reges fuiffe vfos notû eft, vt décimas exigèrent : belli verô rempote vcdigal iftud duplicabant.Qiiid ergo iniuriæ dicemus AEgyptiis fadum,quod lofeph agrosRegi fuo emptos quinta reditus parte onerauit,præfcrtim quum longe vberior fit ilia rcgiOjVt minore quàm alibi moleftia frudus colonis ad fe alendos proueneritJSiquis cxci-
-ocr page 325-1 N G E N E S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, }o^
piat.’îiagis ingcnuum fuilh, quîntam iftam pârtcm Régi acquirére: fôlutio in promptu cft,non modo vcilc fuiïTc ad exemplum,fèd ctiam ad quictem. populi,obftrui os morofis. Née certè alio fpcdiauit obliqua ratiojqua veftigal quintæ partis infinùauir Jofcph,nifi vt terras^fuas alacrius ararent AEgy ptii, quum pcrRiafi forent cleméter fecum agi tali paftione^ A tque hoc modo cx-preiTa confclTio illis fuit.quæ à Mofe refertur: primo cnim agnofeunt fc vitam ci debere: fccû-do non reeufant clTe (crüi Regis. V nde colligimus fanôlum virum ita fc medium gcffiflçjVt mâ gnopcrc Regemaugci^:r:ncquetarnen populum opprimerettyrannide. Atquevtinamadhanc moderationcm le «ÿjmponcrent omnes præfcdi, vtduntaxat fine populi iniuria curandis Rc-gumeommodis ftudcreiit.Gelcbratur vox Tiberii Cæfaris minime tyrannica, quein tarnen 8é valdc fanguinarium, incxplebilem tyrannum fuifie confiât, Pafioris cfie tonderepccus, non degluberc. Hodie verô Reges fe libère dominari nô credût,nifi fubditos prorfus deuorent, ncdû excorient.Nullos vero ferc imperils ornant, nifi qui iuraci prodeunt ad lanienam exercendam. Quo plus laudis meretur dementia Iofeph,qui fie AEgypti fiatum tempcrauit,vt cumimmen-fo Regis quæftti coniuiiifiacfict tolcrâbilis populi conditio.
gt;7 Ef h.ibtia-M i/rael. Non intclligit Mofes, Iacob amp;nbsp;eins fi Iios proprictariös fuifTc cius a-gri.quem illis habitandum conceflit Pharao, ficuti rehquæ partes AEgypti incolis in perpe-tuam datæ funt: fed commode illic ad tempus cgiffe, amp;nbsp;fie prccarios fuific pofitfibrcs, vtfimul tranquilli efient. Hinc fadumefi vt tantoperc crefeerent exiguo temporis fpatio. Ita-que ad fequentis temporis hiftoriam pertinet quod narratur à Mofe.dmô mine redit ad propriû biftoriæfuæ contextum, in qua illi propofitum fuitdocere quomodo Eeelefiam fuâ Deus pro-texerit à multis mortibusmeque id modo,fed mirabilicer cxtulcrit arcana fua vinutc.
i8 Ef tùxit lahâcob. Non vulgaris fuittentatio fando feni per tot annos à terra Chanaan «ularc.Eftojpræfentifame compulfus illue fe eôtulitxurtarnen quinquennio tranfàdo,rcucr-nonliccteNcque enim ftupidus illic torpcbat,fedideô quicfccbat.quôd liber non pateretegref ius.Qnare hac ctiam in parte non leuiter eius patientiam Deus exercuit. Q^nlibct enim fua-ues efient AEgypti dcliciæ.priuari tarnen eius terrx afpedu, quæ exprefla erat cælefiis pan iæ i-mago.plufquam miferum fuit.Apud filios quidem feculi præponderant terrena commoda: lcd w fuie fandi viri pietas, vt fpiritualis boni iaduram nulla apud cum carnis vtilitas penfaret. Scdaltius vulncratur,vbi vider fibi mortem infiareiquia non modo priuatur ipfc hærcditate fi-bi promifia,fcd filios dubiæ fidei, vel faltcm infirmar, in AEgypto quafi in fcpulchrodemerfos Eelinquit.Porrô eius exemplum nobis proponitur,nelanguefeant nobis animi,vel mollcfcanc lungæ militiæ tædioiimô quo magiseos in terrain deprimere conatur Satan,co maiore veheme tia intendant,ac nitantur in cælum.
üaacaiticfi'itimßutM ïofefh. Hinenonmodoco’îigituf anxictaS îacob,lcdinuidama-gnanimitas. Quod nullæ opes , vellautitiæ AEgyptieumdeliniunt, quin fufpiretad terram ^banaan,in qua femper afperam amp;nbsp;laboriofam vitam traxcrat.magnæ virtutis cfi.Sed hæc fidei confiantia longe cxcellüit, dum cadauer fuum interram Chanaan referri iubens, filios ad fpena liberationis hortatus efi. Ita fadum cft, vt mortuus, quafi tubæ clangore, viuos amp;nbsp;fuper-ftttes aninaauerit. Quorfum enim tendebat tanta lêpulchri cura, nifi vt apud pofteros rata cfict Dei promiflTio : Quanuis ergo fiuduata fit eius fides,adeo tarnen naufragium pafiTa non cft,vt a-liosinportumdeduxerit. Porrô iufiurandum exigit àfilio lofcph,non tam diffidentiÆ caufa, quim vt admoncat rem agi maxime fcriam. Noluit certè leui iurciurando profanarc Dei no-incnifed quo fandior crat,magifque folennis promifiio,debuit omnibus eius fi 1 lis inmente venire,magni fuific momenti referri cius cadauer in patrum fcpulchrum.Probabile ctiam cft,pru denter cogitafic de leuanda filii inuidia. Nam AEgyptüs minime gratum fore feiebat fcpulchri delcdum,qui contumeliofus crattoti regno; Scilicet hic alienigena quafi in tam fplcndida,amp; hobili terra idoncum loCum nonreperiat fuoCadaucri.fepelin vult in terraChanaan. Ita'que quo libcrius hoc à Rege petcrc audeat Iofeph,amp; facilius impctrct.facramento ipfum obftringit. Et certè hoc prætcxtu pofica vtetur lofèph,vt ofienfionem décliner. Eadem ctiam fuit ei ratio cur fibi dari pofccrct à lofeph,quod omnibus filiis communeeratofficium. Nam rcliquishoc vix fuifiet permifTumiaggredi autemnifi data venia talefacinusaufi non cfrent.Nullaautem pc nés extrancos amp;nbsp;fordidos homines gratia erat, vel authoritas. Adde quod præ aliis expergefieri nccefic habuit lofcphineblanditiis AEgypti captus,paulatim à fuo gcnere dcfcifceret.Sciédum tarnen cft,confultô interpofitam fuiffc facramenri reuercntiamàlacob,vt doceretlcnon fru-ftrà née temerè fcpulchrum appetere in ca terra,vbi paru bénigne acceptus, vbi multas ærum-nas perpefius fLicrat,amp; ex qua tandem fame cxpulfus profugcrat.Quôd iubet manu femori fup poncre,quid fibi volucrit hoc fymbolum,diximüs capitc i4.a.2.
V.iii.
-ocr page 326-Cap. XL VII I. 510 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
50 Ef donniiimatmpdtrilùf. Patct ex hoc loco, dormiendi verbum quoties ponitur pro mori, non ad anima refcrri,fed ad corpus. Quid autemcius interfuit rccódi cum pathbus in fpelunca duplici,nifi vt teftata fieret eorum focietas poft mortem:Quo autem vinculo fimul fuel unt con-iunóti,nifi quodeffeótusfideiipforumne morte quidemextingui potuit; Quafi ex eodernfc-pulcbro fonaret vox irta,nunc quoque nobis eft communis hæreditas.
v.tMcuruanitfeiß-4el adcapac leâi. Hac voce itcrum confirmât Moles Iacob pro fingiilari bono duxifie,fibi promifiiim fuific à lofeph quod petierat de fcpultura. Nam ad gratias Deo a-gendas,quo poteftconatu debile corpus incitat,tanquam potitus re maximyptabili.Diciture-nim adorafle ad caput Icétuli: quia quum plané afiurgere non pofiet è leâo, in quo iaccbat,fe ta* men in formam prccantispronovultucomponit.IdemhabeturdeDàuide,primiRcgû a.b.io, quum fupremi voti compos faótus, Dei gratiam célébrât. Græci verterüt, ad fummitatem vir-gæ: quos Apoflolus fèquutus eft ad Hebræos capite ii.d.21. Etfi autem fimilitudine vocisfuifTe dcceptosapparer.quiaapudHebræos no’o ledum,nma baculum fignificat: Apoltolus tarnen fi* bi permifit locum citare qualis tuncerat in communi vfu, ne rudes de nihilo offenderet. Pori o qui exponunt Iacob adoraffe feeptrum filii,nimis infulfi funt.Aliorum expofitio fàltem tolcra-bilis cft,quôdbaculo innixus, caput incuruaueht. Sed quu nulla fit in verbis Mofis ambiguitas, fufficiat memoria tencre quod dixi,gaudii fui magnitudinem hac ceremonia pakim feciiîe.
Cap. X L V I I I.
I CT fuit,poft hæc dixit qmffiam ad loféph, Ecee pater tous ægrotat, amp;nbsp;accepit duos filios fuosfecum,Menaflehamp; Ephraim.
2 Etnuntiauit ipli lahacob wntim dixit, Ecce filius tuus lofcph venit ad te. Si roborauit fe lfracl,amp;fedit fuper ledum.
5 Et dixit lahacób ad lofëph, Deus omnipötens vifus eft mihi in Lu2in terra Chenäan,amp; benedixit mihi:
4 Et dixit ad me,Ecce ego crefeere facio tc,Sf multiplicari facia te amp;nbsp;dabo te in cœtum populorû,amp;dabo terra hanefemini tuopoft teinhæreditatê perpétua.
S Et nunc duo filii tui,qui nati funt tibi in terra AEgypti, antequam venire ad te in AEgyptum,meifunt, Ephraim amp;nbsp;Menafleh, ficut Reuben amp;nbsp;Simhdn e-runtmei.
é Et liberi tui quos generabis poft cos,tui erunt:fecundum nomen fratrû fuo-
rum vocabuntur in hæreditate fua.
7 Et me veniéte de Padân,mortua cft mihi Rachel in terra Chenââ in via, quû adhuc eflet miliare terræ ad veniêdû in Ephrâth:amp; fepeliui cam in via Ephrath, ipfa cft Beth-lehem.
8 Et vidit Ifraél filios loféph,amp; dixit,Cuius funt iftiî
Et dixit loféph patri fuo, Filii mei funt quos dédit mihiDcus hic. Et dixit, Duc cos quæfo ad mc,amp; benedicam eis:
to (Oculi cnim Ifraél graues étant propter fenelt;ftutcm,nec poterat viderc}amp; ac cedere fccit eos ad illum,amp; ofculatus eft cos,amp;amplexatus cft eos.
Il Et dixit ifrael adloféph, Videre faciem tuamnonputabam, amp;eceeviderc fccit me Deus etiam fernen tuum.
12 Et eduxit loféph cos à genibus fuis,5tincuruauit fe in faciem fuâ fuper terra. IJ Et tulit loféph ambos ipfos,Ephrâim ad dexteram fuâ a finiftra lfrael,amp;Me-nafleh ad finiftram fuam à dextra Ifraél: accedcrc inquam fecit ad eum.
14 Etextendit Ifraél dextéramfuam,amp;pofuit fuper caput Ephraim qui erat mi nor:Stfiniftramfua luper caputMcnaftéh’.confulto dirigens manus fuas,qubd Menaiféh foret pnmogenitus.
ïç nbsp;nbsp;Et benedixit ipfi loféph,amp; dixit,Deus in cuius cófpeélu ambulauerût patres
mei Abraham amp;i If hàc,Deus qui pafeit me ab ætatc mea vfque ad diem hanc.
-ocr page 327-IN GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jti
16 Angelus qui redemit mé ab ômni malo, benedicat pueris, vocetur in cis nomen mcum,amp;nomen patrum mcorum Abraham amp;nbsp;lfhac,amp; inftar pifcium lint in rilultitudinem in medió terræ.
J7 Et vidit lofcph quod porieret pater fuus manum dexteram fuam fupcr caput Ephraim,amp;f difplicuit in oculis eius^ amp;nbsp;fufteritauit manum patris fui vt remo-uereteam àcapitc*Ephrâim,fupercapütMénafleh.
18 Et dixit lofe^h patri füö,Non fie,pater mi: quia iftc eft primogenitus, pone dexteram tuamfuper caput eiusi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
’9 Et renuit pater eius,amp;dixit, Nouifilimi, noui,etiamipfeeritinpopiilumi amp;nbsp;etiam ipfe crefeet, tarnen frater cius minor crcfcct magis quam ipfe, amp;nbsp;fernen eius crit plcnitudo gentium*
20 Et bencdixit eis in die ipfa,dicendo,In te benedicet lfrael,dicendo, Ponat tc Deus ficLit Ephraim amp;i\4enairéh.amp;pofuit Ephraim ante Mehafleh.
Et dixit ifraél ad Ioféph,Ecce ego morior,amp; erit Deus vobifcum,amp; redire fà ciet vos ad terram patrum veftrorum.
Et ego dedi tibi partem vnam fupcr fratres tuos,quam cepi è manu Emoræi gladio mco amp;nbsp;areu meo.
« Vofl hxc dixit. T ranfit Mofes ad vltimum aâum vitæ Iacob, quem videbimus in primis luinemcmorabilcm.Namquû feiret nô vulgare fibi à Domino impofirâcffe perfonâ, vtpatrû Ecclefiæ parer effet,prophcticû munus,quodfimuliniun(âumerat, de futuro Ecclefiæ ftatu fuB niortcm impleuit. Priuati homines teftamentis res domcfticas confticuunti fed huius ïânfti vi-h longé diuerlà fuit ratio, cum quo Deus fœdus fuum hac lege pepigerat, vt gratiæ fucceflio ad pofteros deflueret. Sed antequam ad bac rem tradandâ penitus ingrcdiar,notâda funt hæc duo, quæbreuiter attingit Mo{cs:quôd lolcph admonitüs de rnorbo patris,ftatim iter arripuerit:de-indequod Iacob auditoeius aduentu,infirmum actremulum corpus attollereconatus fit honoris eaufa.Ccrtc ideô tam cupidusvifendi patris fuit Io(èph,amp;rpromptusadreliqua pietatis officia,quôd pluris duceret effe filium Iacob, qüàm cétum regnis præcffe.Nam quôd filios fuos ^dducit, pcrindc elf acfi ab ea terra in qua nati erant, eos cmanGiparcr,ac rcftitucret fuat origini.
enim ccnftri poterant in genere Abrahæ,quin fe foctidos redderent AEgyptiis.Atqui loi feph quibiiflibct opibus,Se gloriis dedecus iftud prxfert, modo in facrum Ecclefiæ corpus coa-lefcant;patcj-tarnen ci affurgens, beneficium manu eius acccptumjqubdecet honoreprolêquiJ tur. Arque interim paret vaticinio.quod filios prius in rabiem acccderatjiie illis graue fit ac rao-leftum,ii Ephraim Se Manaffe duarum tribuum capita conftituat.
5 it dixit lacvb ad lojêph. Confilium fanóU vih fuit rctrahcrc filium fuum ab opulentia S£ bonoribus AEgypti, eumque deintegro aggregate ad fahftum genus,à quo paulilper diuifus fuc rat.Porrô ncc generis fui excellentiam, ncc prxfentes diuitias, née potentiam magnifiée iadat demulccndicius caufa, fed vnicum Dei fœdus proponit:ficuti æquumelf, vtgratia adoptionis, fimulac nobis offertur, fenfus omnes noftros occupans, quicquid in mundo fpîendidum eft ac pretiofum abforbcat.Infignis certè eft hic locus.Summus eft dignitatis fplendor in lolcph. futurum videt vtex nominis fui memoria ad pofteros tranfeatpræclaranobilitas.amplû illis patrimonium relinquere poteftmcc difficile eft prouehere in Regisgratiâ, vt inter regni procercs locû obtincant.Talibus illccebris quàmfacile fit nô modo incfcari.lêd prorfus fafcinari,nimisî milita cxcpla oftédunt. Imô maior pars experientia fua cognofeit, fimulac minima fpes à mû-doaffulgenà Domino nos abripi,amp; alienari àftudiocæleftis vitæ- Sipauculæguttæ ira inebriâc carné noftra.quâ pcriculofum eff ex pleno dolio biberee Atqui omnibus AEgypti diuitiis amp;nbsp;ho-noribus Iacob vifionc opponit,in qua ipfumDeus cû fuo genere in populû adoptauerat.Quotics ergo nos mûdi bl.iditiis irretirc tétabit Satâ,vt è cælo abducat,reuoccmus in memoriâ quorfumi vocati fimus,vt pra: mcoparabili vitæ æternæ thelauro, quicquid alioqui carni optabile cft,for-deat. Nam fi tantum honoris olim vifioni oblcüræhabuit lânélus lofcph, vt Iblo eius obicôtu AEgypti oblitus,ad contemptum Ecclefiæ gregem cupide tranfierinquàmpudéda eft hodie no-fttaamétia,quàm fœdus ftupor,quàm deteftabilis ingratitudo,fi nôperæquc lâltéafficimur.vbî nos cælcftis Pater,apert .a regni fui ianua plufqua fuauitçr ad fc inuitat’Simul tainé notadû eft,à faniâo Iacob nô obtrudi vanas imaginationes,quibus filiumlaftet : lcd certâ Dei promiffioné^
v.iiii.
-ocr page 328-Cap. XL vin. pz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;comment. ,
in quam tlttô rccün-sbaïjprofcrrc. Vnde docciriur,non alibi qtiàm in folo Dci vcrbô.ritc fundari fid^ijnflciKi hæc ilb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vllis inacbinis concufla vnquain labafcat. Quaic
di{camus,quoties fîiis auocamentishucillucdiducere nos tentât Satan, mentes noftras ad ver bum Dci colligere,amp; tam folidè inniti bonis abrcondiris,vt quæ caro videt riunc paipat, alto fpintu fpernamus.Sibi Deum apparuifTedicirin terra Chânaan,vr lofcphâd eam afptiâs.cor-dis affcdhicxuletà regnoAEgypti. vtbtnedixitmihi. Hoc loco bcncdiccndi verbum non fonat præfentem efteâum,vcl cxbibitioncm fœlicis vitæ,ficuti plcrunqucdicittir fuis bencdiccrc Do-minus..dum fauorcmjqu.o ipfos profequiturjc ipfa.declarat, vt palàm fiat ipfcs efic beatos, quia in eins prxfidtum reccpti'funt.Sed laccb fè bcncdiöum fcntit, quia promifiam fibi'gratiam atn plcxusjdecffeâunon dubitat.Itaquecxegeticèaccipio quod continuo pôftfequitur, Vdàamacre-Jcire,8çp. Piqmifit autemDominus fefadurû, vt cocrus pcpulorum ex ipfo dcfccndcrct; quia tre dccim Tribus,ex quibusynum gentis corpus conftabat, quafi totidem erât populi: ted quianô-nifi preludium hoc erat eius amplitudinis, qua; poftca fccuta cft, quum Deus îparfo per totuin orbem feminç,Ecclcfiapi ftbi ex cunâis gçntibus collegit, fie benediâioné m veteri figurapr.T-ftîtânh âgftofcimuSjVt tamen vltrà progredi conucniat.Quum ergo excrcuit populus in tantam mulcirud!nem,8lt; ex duôdecim Patriarchisfluxcrunt trcdccim populofæ Tribus, iam tune in-cepttcrcfccfeiiicoetumpDpuloru. Sedex quo fpiritualis Ilracl per omnes muhdi plagas diffii-Tus cfi,amp; variæ genres in vnâ Écclcfiam aggregatx funt, infolidû ccp’eri coepit multiplicatio. Quarc nihil mirû fi fanôus Iacob hoctam prxclâfUm Diuini'Faucsrisfpecimc tari æftimet, niiî ^twd'procul abfcondirumcrat à carnis fcnfiiifcd quia Dofntnus eum iam diu (ufpcnfum tenue ratjdixificnt profiini homines Icnile hoc efic dcliriû. Et paucos fimilcs iolèph inuenirchodie li-cerct,qui pofthabita bonorii quæ ad manu funt dulcedinc,animos ad nudum oraculum prorfiis adircdrcL At verb ficuti làcob fiducra inui'fibilis gratix frctus,omnetentationi?gt nus tranfeen-dcr'atnt.'i liuiic eins filiiis,amp; vertrs fidei hxrcs reucrctcr fentitde oraculis Domini:promin'ioncnt qiiâm ccxlofluxifTepcrRiafus eft,licet inllarfomnii foret,potiorchabens omnibus A Egypti dt-uiriis,quibiisfruitur.’ i« hxied/.'atrm pn-pezK.iw.Qti id valcathæclocutio,alibi diximusmépe quod tuturi'cfiTcnt Ifraclirx perperui terra; bxrcdcs vfquc ad Chrifti aduentu, quo renouatus tint mû-düs. Vox Hcbraica ahiy, à quibuiÜam pro diuturno (blum tcmporcjab ahis pro xternitate acei-pitur. fed quia gratiàm olim Patribus adumbratam Chriftus vfquead fincm mundi continuât, pófTclTio fecuh mco iudicio,tantundcm valet atque ætcrna.Nam veteri populo vfquc ad renoua tidnem'per Chriftum induftampromHTa fuit ilia tcrrxportio: nunc ex quo totum orbem Do minus populo fuo dicauit,plenior nobis confiâthxrcditatisfruitio.
\ y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lui. Iacob lingulari priuilcgio filiti fuum omar,vt vnus faciat duo capitaihoc
cfi.vt duocius filii acfi hærcdes efientin primo gradu, xquo iurc cii patruis fuccedanr. Sed quid hô't'eft;quôd fcncx de^crepitus tanquam regale patrimonium.nepotibus fuis afiignat fextam c-iUs terræ partem, in c|uacrrauitinquilinus,amp; ex quAnunc itcrum profuguseft? quis non fabtn lari ipfum dixifiet; Vuigare pi ouerbium efi, neminem dare quod non habet. Quid ergo profuit ipfi Iofeph,iinaginario titulo confiitui eius tetrx dominum,in quavix donaton permifi'umfi'it aquam magno fuo laborc effofiam bibcrc,amp;.’ ex qua tandem cum fames cxpulitzScd hincapparct quànl fiabili fide innixi fueriht fandi Patres verbo Domini, quibus fitius fuitex orc eins pen-dere,qu.àm fixam habere ledcm in terra. lacobin AEgyptocxul moritur : amp;nbsp;interca AEgyptt prarfeftii ex fua dignitate in exiliu cuocat,vt bene illi fit ac foeliciter.Iofcph,qui.i patre agnolcit Dci Propheta,qui nihilex capitcfuofibriéar,nonminoris xfiimat oblatii fibi quodnulquâap-parct dommtu,qu.àmfi‘ia in manu cfictl Porro quod lacob aliosfilios lofcph, fiqui fint,ccfcri in familiis duorûfratr.ûiubct,perinde efi acfi illos in adoptionc darctduob’jquos ipfefibi adoptat.
7 me ueniente de Vtiddmi Ideo mortem amp;nbsp;fipulturam vxoris fux Rachel cóincmorar,vt ma tef num nomen ftimhlus fit ad pungendurfi animum lofiph- Nam quti oriundi efient ex Syria omnes filii lacob, honpdhim ad rem ihrerfuit, probe illis cognitam eficquam prius habuimus hifiqriam,nempe quop pat'er Déi iufiu ^aüfprciis in terra Chanaan reucrlus fccum vxorcs du-xifict.Nam fi fccminis'gtaùenon fuit.rclt^a'paffia in longinquaim terrain migrare,illarum cx-cniplum noii leue incitamentum filiis cfiFe dcbtiir, vt AEgypto valere iufia, codem Deo iubentc adpofiTidchdam tcrràrti‘Chanaan firenue fê accingerent.
’ fe tf mdic ifrael lo/èpli. Non dubito qüip depucris feifeitatus fuerit,priulquam ecrs niincupa-rcfbærcdés^ Sed in côtextif Mofis efi urEpô» ®eji'7^jgt;«».Et in refpôfionc lofcph notâdum efi quod alibi attigimus, frudlum* ventris non fortuitÖ hafei, fed numcrari inter cximia Dci Dona. Et hac qùîdcmtôtefiio palTimTolitat in omnium linguisdcd pauci funt,qui ex animo feme à fegenitd Deb açcepitùin referailt.ÿndé fit vt maiqrpars fobolis fubindc magis magitque dcgcneretiquia digria efi mundi ihgratitudo quæ frudlû bciïedidionû Dei non fêntiat.Nûc breuiter tenendû eft
-ocr page 329-ÎN GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51J
Molîs confilium, ncmpe foienneinrerpDfrtum fuiflc lymbDlum,c(uô rata effet aJoptio. Manus nepotibusfuis imponit Iacob, quorfum e nempe vt confirmer locum fè illis dare inter filios* atqueira vnus lofepb duo capita efficiat.Noncnim votum boc fuit priuati hominis, quemad-: modâ pofteris fuis faufta precari folent aui amp;nbsp;patres:fèd Diuina fuberat authoritas,ficuti euen « tu comprobatum poftea fuit.Ideôquc propè fibi adduci iubet, vt nôutim illis honorem cóferat tanquam difpenfator a Domino creatus: lofêph viciflïm ab adoratione exordium facit,gra-tias agens Deo. •
n Ltduxit ïojfffjeos. Latius cxplicat Mofes quod vno vcrboperftrinxcrat.Iofcph autc filios è gremio fuo edudos ad patris genua admouit,nó modóhonoris caufa,fcd vt Dei Prophetæ bc nediccdos otferret; quia certo perfuafus erat,nó vülgan hominü more fandum lacob appetcre nepotum complexütfcd quatenus erat Dei intcrpres.depofitam apud fe gratiam ipfis veile con-ferre.Quanqua aurem Ïn diuidenda terra Chanaâ acqualcs illis portioncs cum filiisattribuit,al-tius tarnen fpedauit mahuû impofitiomempe vtduo effent ex ÉcclefiæPatriarchis,Sc honorific cum primatum tenerent in fpirituali Dei regno.
14 Et extendit Idexaramfnam. Quum hcbctcs fenio effent oculi,vtafpedu no difeerneret vternatu maior cffcr,confulro tarnen mahus fuastranfucrfis pofuit.ldcodicit Mofcs,quod w-* telli^reßarit mantis /«dr, quia non temcrccas proiecit. ncc palpandi caufahuc vclilluctranftu-ht: led deleótu adhibito feiens ac volens manum dexteram direxit ad Ephraim, qui minor crat natuifiniftramautemprimogenitoimpofuit. Vnde colligimus Spiritu Dei huiusadionisfuif-fe præfidem,qui arcana ftia luce fanfti viri mentem irradias, acutius eum vidcrc fecipquim qui valde erant pcrfpicaccs.De lymbolo plura dicere fupcrfGdeo,quia ex aliis locis pctere heebit.
’t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mentuma»t/]ieclv. Etfi lacob commiffam fibi gratiæ Dei difpenfationcm efi'c noue-
fat.vt cumaffeâu bcnedicerct nepotcs:nihil tarnen fibiarrogar,fed fupplex ad preces defeendir, nevel minimum quid ex Deigloriadelibct.Namficutiipfe legitimus erat beneuiólionis mini-ûer: ita Deum viaùm agnofci authorcm oportnit. Atque bine communis fumenda eft régula o-ninibus Ecclefiæ miniftris ac paftoribus.Quanuis enim non folum vocentur carlcftis gratiæ re-ftes, fed il lis donorum fpiritualium iniundta fitdifpcnfatio' vbi tarnen ad Dcicomparationcm ventû eft,nihil flint; quia vnus ille omnia in fc continec.quarc difeant fc vitro in ordine cogère, ne Dei nomen obfcurent.Etccrte Dominus minime ca lege fibi miniftros cóftituit,vt fibi quid-Anam abroger; itaque non fine facrilegio appétit mortalis homo feorfum aliquid à Deo vidcri. In verbis hoc primo notandum eft, quod Dçû inuocat, in cuius confpedu ambulsuerûr patres Abraham amp;nbsp;I faac. nam quia à fœderc cum ipfis pereuffo benediftio pedebat, fidem corû inter-uenirenccclfe fuit.Deus illos fibi amp;nbsp;pofteros elegerat in populum: fed idco elficax fuir ilh pro-milfio,quia fide apprehenfa,viuam radicem egit. Atque ita faétü cft,vt ius fucceffionis ad ipfum lacobtranfmiferint. Videmus nunc vt Patrû fidem non fi'uftra,ncc intempeftiuè in medai pro ponat, fine qu*nô fuiffet legitimus gratiæ fucceffor ex Deifoedere: non quod'Abrahaôc 1-faac fibi Sf pofteris acquifierint tantum honorem, vel à fcipfis oxcellucrint: fed quia Dominus fide confignatac fancit qur nobis promittitbeneficia,ne effluant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;paföt me. lam adproprifi
fenfumdefeendit lacob, quodfcilicct vfquca pueritia Diuinum erga fefauorem varrismodis affidue fit expert us. Nuper benedidionem fuamfundauitan-Deinotitiacx verbociuscécepra, amp;nbsp;Patrtim fide;nuncalteram cófirmationem adiungitab ipla experientia; acfrdiccrct, no inani verboru m fonitu fe benediftionem efifundere, fed cuius fruftum tota vita perccpcrat.Quanuis autem promifeue folemfuumfupcr bönös amp;nbsp;malos oririfaciat Deus,amp; incrcdulos non minus pafcaqqu.im fideles; quia tame his folispccaliarcm paterni amoris fui fenfum in vfu donorum fuoruin præbet,meritô lacob ad fidci ftiæ confirmationemhae rationc vtitur,quod femperDdi auxilio pfotedus fuerit. Pafeuntur Dei libcralitatc, imô fâginantur incredulirfcdnon Iccus G ingurgitant ac porei, qUibus tametfi ex arboribusdecidunt glandes, roftrum tarnen habent rcr ræaftixüm.Atquihocin Déibencficiispcræcipuumeft, vt nobis pignora fint, vel tcfreræparcjci. ni eins erga nos amoris.Iacob ergo ex pietatis fcnfu,quo præditi fut filii Dci.rite ad gratiæ pro-iniffæ probationctri accommodât qiræcunquc in cum Deus contulcrat bona; aefi diccret fêlucü lento exeplo clfe.quàm verèSt bona fide pepigiffet Dominus,fè Abrahæ filiis fore in- patrc.Nos quoque hinc difcamüs probe cxpcndcrc amp;nbsp;meditari quæcunqueex Dei manu pcrcipimus beneficia, vt totidem adminicula fint ad confirmändäm fidem noftram.Hæc optima eft ratiq quæré* di Dei,vbi àverbo incipimiis;deinde âWeditexpçrimcntalis,vt ita loquar,cognitio;Quûautem hîc non vulgaris fandi viri gratitudorcfiâlgfcât,cius tarnen laudé auget hæc circünftantia,quôd inter multipliées ærumnarum,quibüS pTopiepppreffus fuerat, côplexus, alfiduam Dei bonita-tem celcbrat.Quanquam cnim rara amp;nbsp;mififiesDci vrrtute prier er vfitatum morem crcptus fiie rat ex pluribus periculis, fuît tamé cxcclfi fortlfqüc animi fuperare tot ac tanxardua obftacula,
-ocr page 330-Cap. X L V 1. 514
vt ad Deibonifcateiti fidci alis vola'rct,necmalortim cogcric obrui, qiiin candem bohitatcm cer-neretindenfistenebris. An^lm ciui redemit me. Sic Angclumadiungit Deo,vt cum parem fa-ciat.Certè Diuinum illi cultum tribuit, cadem ab co qux à Deo, petens. Si de Angelo quolibet indifferenter accipias,abfurdaerit locutio: quin potius Deihomcniaeperfonam fuftinensin bcnedicedo filio,hac parte Àngeliscftfuperior. Quare necefie eft Chriftum intellighqui AngC' li titulo no temere infignitur, eo quodperpetuus fucrit mediator. Et Paulus prions ad Corinth» capite io.a.4, teftatur fuiffc Angelu ilium,qui dux Sc præfes itincris fuit rctcri populo.Nondia quidein miffus à Patre erat, vt fuiccpra cafne noftra propids ad nos accederft: fed quia femper vinculum fuit coniunótionis hominum cum Deo, nec aliter quàm per ipfum,Deus fc olim pa-tefecit,merirô vocatur Angelus. Adde quod Patrum fidcs in futuram ciusmifTionem intenta crat. Angelus ergo fuit,quod iam tue radios fuos fuilderer,Vt ipfo mediatore SandiDeo appro-pinquarent. Semper cnim longius inter Deum amp;nbsp;homines diffidium fuit, quàm vt fine mediae tore quidquam cómunicationis effc poffer.Cæterùm qu.âuis in fpccie Angeli apparuerit Chri-ftus,tenendum tarnen eft quod dicit Apoftolus ad Hebraros, z.d.i^, non induilfe naturam An-gclieam, vt effet vnus ex Angelis, ficuti fatftus eft verus homo, nam Sc quum humana corpora iiiduerunt Angcli,nó tarnen ideo fach funt homines. Qma autem monemur his verbis propriû Chrifti munus effc, nos tueri, amp;nbsp;cripere .à malis omnibus: cauendum eft nc impiaobliuio banc gratiam fcpeliat.imo quo nuncclarius nobis exhibitaeft, quàm olim Sandis fub Lege,ex quo palà.m clamat Chf iftus fibi in cuftodiaefie datos Fidcles,ncquis eorum pereat,co plus vigeredebet in cordibus noftris, turn vt cclcbretur magnifiée à nobis, qua par eft laudc, turn vtadqux-rendum illud optimi noftri cuftodis prxfidium inciter. Idquc nobis pJufquam nccefTariu eft.na fi repuramus quotnos pericula circunftent, nullu fere diem prærerimus, nifi ex mille mortibus erepri.vndc id,nifi quod curâ noftri gerit filius Dei,qui ex Paths manu nos tuendos fufeepit.^
16 Ef uoeetur m eis nomen meitmt. Hæc nota eft adoptionis,cuius nuper fada eft mentio. fuum c-nim illis nomen imponit,vt locum obtincant inter Patriarchas. Neque cnim aliud fibi vult phrafis Hebraica,quàm cenferi fub nomine. Sic dicitur inuocari nomen mariri fupcr vxorcm, Ifaix q.a. i,quia vxor à capite, cui fubeft, nome mutuatur. Quo magis ridicula eft Papiftarum infcitia,dum hinc probant mortuos in prccibus effc inuoeandos:Iacob,inquiunt,poft mortem fuam inuocari vult .à pofteris.Quid?an vt rogatus fuccurrat, ac non potius vt eiufdcm nominis focietas Ephraim amp;nbsp;Manaffc Patriarchisacccnfeat,vtduas tribus cffici.ît in facro populoîFor-rô mirumeft, quûhocprætextu innumerosfibi patronos fabricatifint Papiftæ, Abrahamra-men,lfaac, Sc lacob tanquam indignos fuilfe prxteritos- Sed Dominus hoc brutoftuporcim-piam nominis fui prophanarionem virus eft. Ad promifTione quoque refertur quod addit la-cob proximo membro, utcrefainimmultitudinem. Summa hue redit,vt Dominus in ip fis cópleat quod Patriarchie pollicitus.eft.
17 Leiàditïofêfhquod. Quia complicatis tranfuerfum brachiis manusita compofuerat Iacob,vt finiftramprimogeniri capiri.imponeret,hunc ordincm quafi præpofterum corrigere vö luit lofeph. Putabat autem hebetudine vifus ipfum errarc.fed arcanum fecutus erat ducem Spi-ritum Dei:vt ius honoris,.quod natura primogenito contulcrat, in minoremtranfferrcr. Nam ficuti temere fibi non fumpfit benedicêdi parteszita nihil illi fas fuit proprio arbitrio tentare.Et tandem euentu paruit didatum illi c carlo fuiffe quicquid protulit. Quod indigné fert lofeph Manafirc,qui iure naturae prior crat,reiici in fècüdumgradum, nafeitur hie .affedus ex fide, fan-d.aquc Prophetici muncris rcucrcntia.Patrem enimin puerulicomplexu hallucinai i facilcpaf Lus effet, nifi quiaagnofeit quatenusDiuineX gratix minifter eft, non agere ludicramfabuJam, fed è terra pronuntiare quod Deus ratum habebitin eælo.Fallitiir ramen quod pcigratiam confuetonaturae ordini alligat, aefinon Dominus fxpcconfulto ius naturæmutaret: vt feia-mus in mero eius arbitrio effe pofitum quod gratis nobis confert. Si cuique rependcrct Deus quod debirum effet, poffetmerito ciusgtatiis certa régula præfigi: fed quumhemini quicquam debcat, iure fuo in conferendis donis liber eft. Prxfertim verónequis incarncglorietur,cos quibus nulla competebat propria dignitas cligens, gratuitam fuam mifehcordiam data opera illuftrat. Quidcaufæ effc dicemus cur Ephraim fupra germanum fratrem,cui vfitata Icge cef furus erat,extuleriteSiquis excipiatoccultum fuiffe aliquodcxcellentiæ fèmcn:nonmodofuti-litcr nugatur, fed impie peruertit Dei confilium.;Nam quû .1 feipfo. Sc fua liberalirate caufam Deus fumpferit,cur ex duobus alterum alteri prarferret-jminori honorem.idco.detulit,vt often-derct fe nullis hominum mentis obftridû,libçrç,prout vifum eft, dona fua diftribucrc-Qvian-quam autem hxc Dei libertas ad omne bonorum genus- cxtendituJtj in prima tarnen adoptionc clarius eminet,vbi ex perdita colluuie quos vifum cftjinAiutc pr^deftinatiQuare per nos inte-. gramaneat Deo fûa poteftasiSc fiquando obftrcpitfcnfus carnis;îioftrx,§;iamus nullos hîc me^
IN GENES. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51,
lius fapcrcjOjUam qui in mirabilibus Dei iudiciis cæcutiutlt,vt caufâm diferiminis no alibi quæ-rant, quam in ipfo. Vidimus fûpràobtufos amp;nbsp;hebetes fuifle oculos lacob: fed præpoftcrè brachia complicâs vt fc formet ad Dei elcctioncm, magis eft perfpieax, qüàm filius lofcph qui pró carnis fènfu nimis acute inquirit.Qui ex operum intuitu indicium fadum efte délirât,fatis hoc vno declarant fe prima fidci rudimenra no tenere. Nam vel communis vtriufque adoptio,Ma-nafiefcilicctac Ephraim, gratuitum fuitdonum, vel débita merces. Dehocfecundomcmbro omnis ambiguitas tcjlitur multis Scriptura: locià, vbi Dominus fuam bonitatc célébrât,quia jpopulum ilium gratis dilexit vteligeret. lam nemo tarn rudis eft alphabetarius, qui non inde colligatcx duobus altcri prioremgradumnonpromeritis tribui, fed gratis dari,quoniamità Domino placuit.Q^od ad geftum fpc(ftar,ridicula eft quorundam argutia, qui diuinant inclu-fiim in co fuific crucis myfterium.Ncque enim alio refpexit Dominus, nifi vt cóucrfio dextrac amp;nbsp;finiftræ manus vfitatum naturæ ordincm mutarcc.
19 EfMW2 jp/êeric mpopulos. Noil difputat lacob vter fit alterodignior,fed tâtumpronuntiat quid Deus apud fede vtroque decreucrir,amp; quid futurum fit longo poft temporisfucccfTu.Cau-fas ergo non aliunde accerfit,fed hac vna contentuseft,quod multiplicabitur Ephraim præ Magt; nafie.Et certè in folo Dei confilio abfeondita eft noftra dignitas,donec vocationc fua palam fa-ciat quid nobis fieri velit. Interim tollitur praua æmulatio, quum ManafTe fua forte cótentum efie iubet. Proifus itaque infmiunr,qui aridas amp;nbsp;perforatas cifternas effodiunt, vbi caufas repe-riantDiuinæ adoptionis, quum vbique vno verbodefiniat Scriptura, vocari in falutem quos root.s/.i?. Deus elegit: primum verb eledionis fontem, liberum eius beneplacitû efte. Forma benedidio-nis quæ paulo póft refertur,melius confirmât quod attigi,commendari in vtroque Dei gratia, vt Manafie fibi plus datum efi'c rcputans,quàm fuerit promeritus, fratri fuo non inuideat.Cæ-tcriim iftud benedicere in Ephraim amp;nbsp;Manaftc, nó accipitur vt prius.quum didum eft,Bcnedi-centur omnes genees in feminc tuoifed fimplex fenfus eft,confpicuâ in duobus filiis lofcph Dei gratiam fore,vt populus Ifracl exemplar bene prccandi inde fumpturus fit.
icclixitïfraelad lojêph. Kepecit lacob quoddixerat.Et certc omnibuseius filiis,præfertim verb ipfi lofcph,non vna vel fimplici confirmatione opus fuit,nc ftationcm fibi figerent in AE-gypto,fed animis habitarent in terraChanaâ. Mortis fuæ in hunc finemmeminit, vt æternam Dei veritatem minime ab hominum vita pendere admoneat: acfi dixifTer, Vita quidem mca vc breuis St caduca fuit,dilabitur:fed promifTio Dei,quæ nullum habet finem, me quoque mortuo (vigehit,Nulla filiis vifio oftcnfi fuerat,fcd fandum fenemDeus intermedium foederis fui fpb-förem ordinaucrat. Scdulb itaque iniundum fibimunuscxcquitur, mature præcauens ne fuo intericu vacillct corum fides. Sic quu Dominus per homines mortales verbum fuum mundo tradiderit.quanuis illi perado vitæ curriculo fecundum carnem mortui fint, non tarnen fimül extinda eft vox Domini,fed nos hodic viuificat.ideo Petrus fe daturum operam fcribit,vt poft fuum difceffumdodrinæfibi commifiæEcclcfiafitmemor. Ad terram patriwi ueßrorutu. Non abs re fibi St patnbus vendicat terræ dominium, in qua femper vagati fuerant tanquam exteri. nam quia vidcri poterat quodammodo intcrcidifie Dei promiffio, filios erigit in bonam fpcmj amp;nbsp;heroico animo pronfitiat terram efte fuam, in qua vix tandem fcpulchrum adeptus eft,idquc precario.Vnde autem tanta fiducia, nifi vt ad fidem verbo Dei habedam fuo exemplo affuefa-ciat filios? Hæc autem nobis ctiam cbmunis eft dodrina:quia nunquam fatis folidc innitimur Dei verbo,quâdiu fenfîbus noftris fumus affixi. Imb donee covfquecmergat fides vt apprehen dat quae procul remora funt,nefcimus quid fit loqucnti Deo fubferibere.
ït tte^deditibipitrtem.Viic lacob vtplus animifaciat filio lofeph,parte vn.â ei aftignat extra lortem. Secus alii exponunt,quódduplicem ipfum hæredem nuncupans in duobus filiis,fupra alios vna portione orner. Sed minime dubium eft quin certam regionc noter.Et Iohannes,cap. 4.3.5, controuerfiam dirimit. namdeagro vicino vrbi Sichar, quæ olim Sichimafuerat,lo-quen$,eum effe dicit que lacob donauit filio lofcph.Et lofuæ vltimo capiteg.jz.dicitur venif-fe in pofieffionem duobus filiis lofeph. Cxterum in voce aavj quæ partem Hcbræis fignificar, allufio eft ad nomen proprium loci. Sed hîc exoritur quæftio, quomodo agrum ilium fibi par-turn dicat gladio St arcu, quern pecunia cmerat, ficut diftum fuit fuprà 53.4.19, St itcni refertur prædiifto capire lofuæ. Sed quiaexigua tantuagri portio,vbitabcrnaculalocarct,cmptafucrar, non dubito quin hicIbgeamplius fpatiu cbplexusfuerit.Nam ex prerio æftimare promptum eft quantulus fuerit fundus illc quem ante excidium vrbis poftederat. Donat ergo nunc filio Io feph non modo locum fui tabernaculi, qui centum numis coftiterar, fed agru qui publicus fuc-rat vrbis Sichimæ. At videndum eft quomodo partum fuo gladio fuifte dicat, quu incolæ fee-leftè St crudclitcr.à Simeone amp;nbsp;Leui occifi fuiffent. quomodo igiturabiîlisiureviftoriæeripi potuit,quibus bellum iniuftc illatum cftevel potius,in quos fine bello perfide fxuitum fuitjHie-
-ocr page 332-Op.XLiX. jié nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
ronymus adallcgoriam cófugit,quód vel pecunia,quæ fobur vocatur,veliuftitia partus fuerit. Alii prólcpfin effcexiftimantjquafi de futura acquifîtionc loquatur Iacob: quod etfi non repu-diojvidetur tarnen nonnihil coadum.Ego huepotius inclino: primum quod velit teftari, nihil fe duobus filiis Simeon amp;nbsp;Leuieripcre, qui latronum more graflati,nonfucrant Icgitimi vido-rcs,neque vnquam potiti fuifTcnt vno agri pedc poft ftragé editam. Adco enim illis nihil accef-fit, vt patrem fugcre cocgerintzncc patuiftet effugium, nifi miraculo fuiftent erepti. Cæterû vbi inani tituloeoscxuit Iacob,ius vidoriæ ad fe tranfFcrt,quafi diuinitus fib» cóccftum. Etfi enim abeorumfcclcreftmpcrabhorruitjScillud proximo capitc deteftabitur: qif a tarnen armauc-rant toram cius domum,quafi fub eius aufpiciis militarunr. Q^od libenter fecifiet, cófcqui non potuit,vt falui eflent ciucs Sichimæ.agnim tarne,corum interitu vacuu amp;nbsp;delcrtum idco fuum facit, quia in cius gratiam homicidis Deus pcpcrccrat.
Cap. XL IX.
» T vocauit lahacob filios fuOs,êr Jixit,Congregatcvos,amp;annuntiabo vobis JLI quod euenturum efl vobis in nouiflimo dierum.
. nbsp;nbsp;nbsp;Congregatevos,amp;audite filii lahacob, audite inqua Ifrael patrem veftrum.
5 Reuben primogenitus meus tu fortitudo mea, amp;nbsp;principium roboris mci, cxcellentia dignitatis,amp; excellentia roboris.
4 Velocitas fait tibi inflar aquæ,nô excelles: quia afeendifli cubile patris tui,tuc polluifli flratum meum,euanuit.
S Simhon amp;nbsp;Lcuifratres,arma iniquitatis,in habitationibus eorum.
In fecrctum eorum non veniat anima mca,in cœtu eorum no vniaris lingua mea:quiain furore fuo occidcrunt viru,amp; voluntatc fua eradicauerunt muru.
7 Maledidus furor eorum,quia robuflus:amp;ira eorum, quia dura efl: diuidam eos in Iahacób,amp; dilpergam cos in Iflacl.
® lehudaher tu,laudabûttcfratrestui: manustuacritinceruiccinimicorum tuorumjneuruabunt fc tibi filii patris tui.
9 vt catulus leonis lehudahe prædafili mi afcedifli:incuruauit fc, cubuit ficut lco,ficutlco maior,quis fufeitabit cum?
»O Non rccedet feeptrum ex Ichudah, amp;nbsp;legif lator è medio pedum cius,donee veniat Mafiah, amp;ei eritaggregaciopopulorum.
Ligansadvitêpunumfuum,amp;adramumfiliumafinæfuæ:Iauitinvinovc-ftimentum fuum,amp;in fanguine vuarum opcrimentum fuum.
iz Rubicundus oculis à vino,amp; candidus dentibus à lade.
ij Zebulun in portu marium habitabit, amp;nbsp;crit in portum nauium,amp; terminus cius vfqiie ad Sidon.
14 IlTaehar ut afinus ofleus, Cubans inter duas farcinas,
IÇ nbsp;Et vidit requiem,quodcfletbonum:amp; terra quod eflet pulchra, Ôfinclinauic
humcrum fuum ad portandum,amp; fui t tributo Icruiens.
i6 Dan iudicabit populum fuum ficut vnus c tribubus ifrael.
17 Erit Dan ut ferpens iuxta viam, vt cerafles iuxta femitam, mordes calcancos equi,amp; cecidit cquitans rctrorfum.
Salutem tuam expedaui Domine.
* 9 Gad,exercitusfuccîdeteum,amp;ipfefuccîdet ad extremum.
20 Afér eri t pinguis panis eius, amp;nbsp;ipfc dabit delicias Regis.
21 Naphthali ut cerua dimifla,dans eloquia pulchritudinis.
22 vf arbor frudificans lofeph, vt ramus crcfccns iuxtafontem, ramiinccdent fupermurum.
23 Et amaritudine affecerut eu, amp;nbsp;iaculati fut,amp; odio habucrut eum fagittarii*
IN G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31
Et manfit in fortitudinc arcus eins, amp;roborauerùtfe brachia manuum eins à manibus potentis Iahacób,inde paftor lapidis Ifraél.
îj K Deo patris tui,amp; adiuuabit tc:amp; ab Omnipotente,amp;bcnedicet tibi benedi âionibus cælifurfum,benediâionibus abyflî cubantis deorfum, benedi dioni-bus vberum Si vuluæ.
i6 Benedidiones jfltris tui fortiores fuerût benedidionibus genitorum meo-rum,vfquc ad tÄrminum collium perpetuorum crunt fuper caput Ioféph,amp; fu per verticem Nazarei inter fratres fuos.
t? Biniamin ue lupus rapiet,mane comedet prædam,amp; vefperi diuidet fpolia.
28 Omnesiftæ tribus liraél duodccim:amp;hoc eft quodloquutus eft eis pater eo rum,amp; benedixit cis,vnicuique fecundum benedidionem fuam,benedixit eis.
î? Et præcepit eis, amp;nbsp;dixit ad cos,Ego congregor ad populum meum : fcpelitc nie cum patribus mcis in fpclunca,quæ eft in agro Hephron Hittæi,
JO In fpelunca, quæ eft in agro duplici, quæ eft ante Mamré : in terra Chenaan, quam emit Abraham cum agro ab Hephron Hittæo in poflcftionc fepulchri.
Ji Ibi fepelierunt Abraham amp;nbsp;Sarah vxorem eius: ibi fepelierunt ifhâc amp;nbsp;Rib-câh vxorem eius,5r ibi fepeliui Leâh.
Jî Emptio agri fpeluncæ quæ eft in co^it z filüs Heth.
55 Et fincm fecit lahacob præcipiendi filüs fuis: amp;nbsp;collegit pedes fuos in Iccto amp;nbsp;obiitjSr aggregatus eft ad populos fuos.
’ E» »«ßjwf lahaab. Proximo capitc narrata fuit benedidio Epraim amp;• Manaflcjquia ante-9^301 Iacob de toto gentis ex fc oriundæ ftatu düTcrcrct, duos illos nepotes in corpus filiorum inferi oportuit.Nunc quafi fupra cælos cucdus,non in bominis pcrfona.fed ex orcDci qualis in iongum vfque tempus futura fit omnium conditio,pronuntiat. Atque hoc quidem primo no-t3rc conuenit,quum tredecim tune haberet filios,cum in fingulis eorum perfonis totidem Gcn tes vel tribus fibi proponere. in quo mirus fidei eius fplcndor confpicitur. Qiûa enim fæpius à Domino audierat fbbolem fuam multiplicandam efle in populofos coetus,hoc oraculum fubli mis fpcculæ vice ei cft,vnde cernât qux fcniîim humanum procul latebant.Quanquâ non fim-plcx eft fidej confcfliOjin quateftetur Iacob fcquicquid à Domino fuit promiiîum fperare: fed exurgit fupra homines ,tanquam interpres aclegatus Dei, qui futurum Ecclefiæ ftatum ordi* nct.Porrô quia videbant interprètes nobile amp;nbsp;magnificum effe hoc vaticinium,putarunt nô fa-tis ornari pro nbsp;nbsp;dignitatc,nifi noua quædam myftcria excuderct. Ita faftum cft,dum certatim
contendût profundas allegorias crucrc,vt difeeiferint à genuino verborû fcnfu,fui fque figmen-tis corruperint quicquid in fblidam piorum ædifîcationem hîc proditum erat« Nobis autem UC vilefcat literalis fenfus,quafi non fatis altas fpeculationes contineat,obfcruâdum cftSpiritus lanâi confilium. Primo ante tempus certiores redduntur filii Iacob,qualis ipfos mancat fortu-î33,vt agnofeant peculiarem fui curam elfe Deo : amp;nbsp;quanquam eius prouidentia totus mundus regatur,ic tarnen vtdomcfticos aliis gentibus prxferri.Vidcturin fpeciem hoc humile,amp; con-temptum,quod tribui luda promittitur vitifera regio, qux optimi vini copiam producet: item pafeuorum vbertas,qua: lac fuppeditet.At fiquis expedat illuftre in hoc fuæ Elcdionis teftimo-uium Dominû reddcrc,quôd tanquam paterfamilias ad curam vidus dcfcendit,amp; in rébus quo-queminutis demóftrat fàcro foederis vinculo filiis Abrahæ fècflcdcuindum: altius myftcrium non requirct.Sccûdô,fpes hærcditatis promiffar deintegro illis renouatur. Atque idco,quafi ma nu cos in poiTeflioncm mitteret Iacob, qualis cuique habitatio contingat, familiariter,nô fccus in rc pra:icnti,cxponit. An rci tam feriæ confirmatio fanis amp;nbsp;prudctibus leâoribus vilcfcct’ Hoc tarnen prxcipuum eft caput, quôd propius illis defignat Iacob vndc illis venturus fit Rex qui plenam fœlicitatcm afferct. Atquehoc modo exponif quod de feminc bcnediéio obf cure prominum fuerat.His rebus tantum ftibeft pondcris,vt fimplcx earum tradatio, fi modo dex-tri fimus interpretesgt;mcritô nos in admirationcm rapere debeat.Atque vt alia omittam,nó vul ptophetiæ vtilitas hoc vno conftat.quod impuris amp;nbsp;profanis hominibus,qui fidem ofi libéter detrahcrcnt,os obftruitur,nc amplius obftrepere aufinr,cælcfti inftindu loquutum
Fingamus Mofèn non referre quid olim vacicinatus eftet 1 acob, fed in fua perfona loqui:
-ocr page 334-Cap.A LI X. 518 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
vndc tamcndiuinarepotuitqiixinulristandcfeculis poftca contigeruntrquale cftvaticiniumdc regno Dauidis. Ncc vero dubiumeft quin Deus forte iuiTcritdiuidi terrain,ncqua fubiret fufpi cio lofuæ ex coinpadojS: ficuti à magirtro edoótus erat,partiri intcrT 1 ibus.Poftquam terra po titi funt Ifraclitx, partitio non fit hominum arbitrio . Vndc fit vt tribui Zabulon obtingat ba* bitario própe litus marisitribui vet o AfTcr frumetaria planities,8e fortito aliis cueniat quod hie habetunnifi quod Dominus fua oracula effedu rata efle voluit, palamquc oftedit nihil tunc co tingcre,quod non pridem teftatus efict futurumdam cnim redeo ad ver^ Mofis in quibus indu cirur fanólus lacob delonginquis rebus dificrcns,quod .1 Spiritu fando didicit.Sedoblatrat quidam proteruicanes,VndcMofi notitia fermonisinobfeuro tugurioanteducentos annoshabi-tiîAntequam refpondeam, vicilTim rogo, vndc illi cognitio locorum terræ Chanaan,quænon fecus ac pcritus dimen{ór,in fingulas Tribus afiignateSi hæc cxleftis fuit fcictia(quod fateri ne* ceffc eft ) cur negabunt irtipii ifti blatcroncs diuinitus ci fuifle reuclata quæ Iacob prædixerat? Addc quod inter multa alia quæ lanâi Patres per manus tradider.ât,hæc prædiftio tunc pafiiin nota eife potuit. Vndc fit vt populus tyrannice oppreiTus opem Dei liberatoris inclamet ? Vn-de fit vt ad Iblum auditum promiftionis olim datæ,animos in bonam fiduciam crigat, nifi quod Diuinæ adoptionis quædam adhuc vigebat mcmoria’Si vulgo eelebre fuit Dominifadus, cuius imptidcntiæ etit negate quod de hærcditatc promifta cognofei opcræprctium fuit, .à lêleófis Dei fcruis cxadius fuiftc obfcruatii'Nequc cnim Dominus oracula fua protulcrat ex ore Iacob, quæ poft cius mortem fubita obliuio dclcrct, quafi in acrem fonitus nefeio quos cftlaftet. Quin potius doärinam multis ætatibus communem prodidit,vt feirent poftcri cx quo fonte fibi ma-narettam rcdéptio,quàm terræ hærcditas. Scimus quàm cundater, imô timide fufeipiat Moles iniundam fibi prouinciam, vbi ad fuos liberandos accerfitunquia feiebat cum gente indoci-liamp; præfrafta fibi forenegotium. Certisergo mandatisinftruâum venire ncccftcfuit, quæ fidem vocationis facerent. Ideô has prædilt;âiones,non lêcus ac publicas tabulas,cx farZiioribus Deiarchiuisprotulit,nctemercipfumprorumpercquisputaret. Congre^uos. Initiofibiat-tentionem conciliât Iacob. Grauitercnimpræfatur,fibique Prophetæ authoritatemvendicat, vt filios admoncat le minime priuatum teftamentum de rebus domcfticis condcrc; fed oracula apud ipfumdepofita iam verbis aftcrcrc, donee fuo tempore fcquatur euentus. Ncque cnim fuis votis aurcm præbcrc iubet, lcd in cœtum ipfbs cogit foleni ritu,vt audiant quæ fuccefiu temporis ipfis occLirrcnt.Porto non dubito quin iftam dictum fucccftîoncm, de qua loquitur, AEgy-ptiaco exilio opponat,vt fufpcnfis animis expedet promifTum fibi ftatum.Iam veto cx fuperio-ribus colhgerc promptumeft, inhocvaticinio comprehendi totum tempus ab exitu AFgypti vfque ad Chrifti regnummon quôd fingula enumeret lacob.Icd quia in fummis rcrû, quas bre-uiter dclibat,conftituit fîxum ordinem,ac curfum,donee apparcat Chriftus.
î Keuben nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Orditur à primogcnito,non honoris caufâ.vt fuum gradum ciafierat,
fed quo plus illi inurat pudoris,cûmque iuftis probris humiliet.Nam primogeniturahîc dciiei-tur Rubentquia incefto coitu cum noucrca paternum cubile pollucrat.Scnfus autem verborum eft,Tu quidem natura primogenitus debueras exccllerc, quum cfles virtus mea, amp;nbsp;principiu vi-rilis fortitudinis : fed quia dcfluxifti inftar aquæ, non eft quod amplius tibi quicquam arroges. Nam ab inceftus tui die abiit amp;nbsp;cuanuit ilia dignitas,quam natali diecx vtero attulcras.Nomen pN,quidam pro femine,alii pro dolore accipiût,arque itavertunt. Tu virtus mea,8e principium doloris. vcl feminis.Quibus placet vox doloris,rationcm hanc affignant.quia liberi parentibus curam amp;nbsp;anxictatem affer.ât.Atqui fi hæc fignificatio probatur, potius efict antithefis inter vir-tutem amp;nbsp;mœftitiara.Sed quia vno contextu Iacob dignitatis elogia rceenfet,quæ in primogeni-tum competunt.non dubito quin principium fuæ virilitatis nominet. Nam quum homines in filiis quodammodo reuigefeant, merito vigoris principium dicitur primogenitus. Eodem per-tinct quod ftatimfequitur, quôdfuctit cxccllentia dignitatis, 8e cxccllcnti.a roboris,antcquani vtroque iure fe priuafiet.Ponit enim Iacob filio Ruben ante oculos priftinum honorem,quia ci J. cor.s.a.! vtile eft,probc fentire vndccxciderit.Sic Paulus dicit fc Corinthiis obiiccre,quibus foedati {tint pcccata,vr cos pudefaciat.Nam quia nobis in vitiis blandimur,vix aliter ad lanam mentem re-trahitur quifquc noftrum,poftquam lapfus eft,nifi fuæ turpitudinis fenfu tâgatut. Porto ad nos vulnerandos nihil aptius cft,quàm vbi intergratias, quibus nos præuenit Dominus, 8e pœnas culpa noftracontraâ:as,ftaruitur comparatio.i?oftquam nudatus eft Adam bonis omnibus,acri tercinonabfquc fubfannationc Deus exprobrat,Ecce Adam quafi vnus ex nobis. Quorfum hoc,nifi vt fecum repurans quantum ab illo homine diftet, qui nuper coditus ad imagmem Dei tot præclaris dotibus pollcbat,confufus, 8e proftratus déplorer præfcntcm miferiam ; Videmus ergo ncccfiarias nobis cfieexprobrationcs, quo nos ad viuum magis afiiciat ira Domini. Sicc-nim fit non tantum vt nobis difpliccanr peeçata,quorum iam pœnas ferimus, fed criam vt ma-
-ocr page 335-INGENES.
ion curx fit,qua: in nobis rclîdcnt Dei donajfedulô tucri,ne forcordia noftradifpercât.Qui cx-ccllcntiam dignitatis,ad {àccrdotiumrvirtutis autcm.ad regnum referunnnimis arguri,mco iu -dicio funt interprètes. Ego fimplicius accipio,Si in iuo gradu ftctiiîct Ruben, primarum omnis cxcclicntia: futurum fuiflc penes eum.
4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Significatnonftabilemfuiffebonorem, {cdcuanidum,cuiadditanon fuit
euftos bona eöfeientiazatq,- ira primogenitura abdicat.Caufàm expnmitjnc querarur fe inibn-tem plcdiznâ amp;nbsp;hoc v»Idc ad rem intereft,côuinci reii fui fceleris, ne pœna careat profcÂu. Vi-demusaute Iacob ^utû carnis affedu, ftrenuc amp;nbsp;magno animo exequi Prophetæ munus. Ne-que cnim iracundiæ tribuendû eft hoc iudiciû,quafi priuatim fe pater vlcifci de filio cupiar:fcd a Spiritu Dei profedii eft, quia optime quid fibi impofitum fir oneris meminit Iacob, Verbum nSj», in clauiùla Icntcntiæ fignificat abire, vel diff lari, vt fumus aicédens diieutirur. I deo fenius cftjdilapfam cfte,accxtinôi:;vexccllentiam Ruben, ex quo polluit leéiu patris. Nam de Icfto cx-ponerc, qubd défient leétus elfe coniugalis Iacob propter repudium Bilha,nimis trigidum eft;
î simeancrLeiti. Duobusfiliis Simeon amp;nbsp;Leui.ftragemvrbisSieheexprobrar,pa'n.4m-queiniungit tanti fceleris. VndecoIIigimus quantoperc exofa fit Deo crudelitas,quia pretiofus eft illi hominum languis. Perinde cnim eft aefi duos iftos homicidas ad tribunal fuum ci tarer,ac vindiftam cxpolceret,quum iè putarent iamclapfos. Quæritur ramen an non iIIis pridem data eftet vcnia:quôd fi iam ignouerat Deus, cur ad fupplicium rurfus eos reuocat. Rcfpondeo, turn ipfis priuatim fuifte vtile, turn fpedaftead exemplum, non impunitam manerc illam cædem, quâuiseius veniam adepti foret.vidimus enim prius,quum admoniti effent «à pâtre,procul fuifde abea triftitia quæ pœnitcntiæ initiû eft:5r credibileeft magis deinde ac magis bruto quodam torporeobftupuiftcinfuomaleficio, vel faltemamaradifplicentianon fuifteleriô taftos. Ti-^endum etiamcrat ne pofteri ad eandem feritatem aftuefcercr, nifi horror diuin itus fuiftet in-cuftus.Ergo Dominus partim vt eos humiliarcr,partim vt documentum ftatuerct omnibus fe-culis, ætcrnæ ignominiæ pœnam illis inf lixir. Porto hoc modo non retinuir pœnam remifta culpa,vtftultc Papiftæ fomniâtifed quum verc amp;infolidu placatus cftet,apram in futurum tem pus corrcólioncm adhibuit.Fingunt Papiftæ dimidia tantü ex parte peccata ab co rcmitti:quia noluit gratis abfolucrc pcccatores. At Scriptura longé aliter,non exigi ab eo pœnas quæ delida côpcnfent,icd quæ purgent corda hypocrifi,amp; blanditiis partim exuftïs inuitent eleftos ad pœ-nitentiâ,ad folicitudinécauendi excitent,fub timoris amp;nbsp;reuerentiæ fræno contineant. Vnde lê-quitur nihil magis cfte præpofterû, quàm fatiffaâionib’ redimi quas meriti fumus pœnasracfî humano more fîbi folui vellet quod debetur.quin potius optime inter fe conucniunt,gra tuita poenarû remiftîo, S: caftigatoriæferulæ,quæpot? occurrût futuris vitiis,quàm perfequâ-tur quæ iam admifta funt. Vt redeam ad Simeon amp;nbsp;Leui : qui fit vt Deus poft longum tempus pQEnam quamdiftulerat inf ligens, quafi fugituos reos ad indicium retrahar: nifi quia impuni-tas fuiffet illis damnofaeS: tarnen medici potius,quàm iudicis partes fufcipit,quia non ideo par cit yt Gnet : ncc duobus tantum ægrotis medetur, fed aiitidoto præuenit aliorum morbos,^ fi-bi a crudclitatc caueant.Hoc quoque in primis memoratu dignumeft,quôdMofès in vulganda gentis fuæ infamia Dei eft præco,nec verb commune tantum totius populi dcdccus profert, fed fpecialem Tribui ex qua natus cratjignominiam inunt: vnde palàm apparcr,nihi! dedifte carni vel fânguini, nec gratia vcl odio fuifte induâum vt quicquam fucarct,vel ab hiftoriæ fide def le-ûeretiverùm ficutielcdus à Dominocrat minifter ac teftis,memorem luæ vocationis fuifre,vc non fincerc modo/ed etiam cordate, os fuum veritati prorfus dicarct. Hic comparatio fit non modo inter filios Iacob,fcd etiam inter familias- quæ ab ipfis f luxerunt. Hîc certè apprime op-portunum crat tempus, quo gentis fuæ nobilitas cyræ eftet Mofi. Adeo autc operam cncomiis non iinpcndir,vt ingenue æternoprobro infamer gentis fuæauthorcm,quodinomncs redun-der. Lucianici cancs,quiMofi doéfrinam arrodcrc conantur,vafrum fuifte hominem obredunt, qui fibi apud craftum vulgus acquificrit imperium. Sed fi hoc propofitû habuit, cur non etiam profpexit fuisTilios quibus in fublimc vehendis operam dare fuafiftet ambitio,ficerdotii hono teabdicans,ad humileamp; gregarium minifteriumablegat. Quis non vider Diuino potius confi-lio,quàm humana prudentia occurfum fuifte impiis calumniis ? ideôquc honore priuatos fuifte fummi amp;nbsp;fingularis viri hæredes. ne qua in co finiftra hærerct fufpicioî Verum vt tacc.â de fi li ; s 8e ncpotibus,quôd in perfona Leui totum genus fuum traducit, in co agnofccic licct non hominem,fed Angcluminftinftu Spiritus fandi loquentem,Se purum omni carnis .aiîciftu.Cæteiùm priore loco de criminc pronuntiat : deinde pœnam fubiieit. Crimen eft, quod arma violentix fint in eorum tabernaculisûdcôque teftatur fe tam lingua,quàm corde adhorrcrc ab co rum con-filio, quia pro fua libidine vrbcm vn.à cum incobs exciderinr. în vczbis diftentiunt interpre-î«- Namnnaa quidamaccipiunt progîadiis,quafidixiftctIacob gladios ipfoium fccleiarà
-ocr page 336-Cap.XLIX.32o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
fuîfTc politicos {anguine innoxio.Scd rcftius fcnçiiint qui vertunthabitationcsiacfi dixiHct^nia {1.1111 vim penes cos h.ibitarc,quia adco fanguinarii fuerant. Vocem laa pro lingua pofitam eflc vt aliis locisjiion dubito.arque ita fenfus clarus eft, quod lacob ex animo dctcftetur patratum a filiis fcelus,nec vllum alTenfuni lingua prxbcat. Quod idco facit, vt fibi dilplicere incipiant, Sc alii omnes odio habere difcant perfidiam cum fæuitia coniundam. Furor proculdubio pcruer-fum amp;nbsp;cæcum irximpetumfignificat. Libido autem,moderatæ ration! opponitur: quianuHo lure graftati funt.In voce quoque nw variantinterprctes.Quidam taurym vcrtunt,ac putant al legorice notariSichimitas,qui {atis robufti, amp;nbsp;valid! craiitad tuendam vÿam,nificos Simeon amp;nbsp;Lcui {ua fraude amp;nbsp;perfidiaeneruaftent.Scd diuerlaexpofitio longe eft aptior, quod muriilub-uerterint.Namfccleris atrocitatemindeamplificat lacob,quodncxdificiis quidempcpercc-rint filii.
7 tiMióhn furor eorwn. nbsp;nbsp;Tenendum eft memoria quod dix!,diuinitus nos moner! per os
fanóti ProphetæjVt ab omnibus improbis confiliisalicni fimus. Væ pronûtiat Iacob illorum fu rori: quorfum hoc, nifi vt frænum fibi ali! iniiciant, Sc fibi caueant à tali {æuitiaîQuanquam vt nuper attigi.non Gtis fucrit purasferuare manus,nifi ab omni Ibcictate procul fimus rcmoti.Et-fi enim non {emper in nobis eft,iniuftam vim arccre,vitiofa tarnen eft diftimulatio quæ ad con-{enfus fpecicm accedit. Valcat hic confanguinitas. Sc quæcûque purum indicium corrumpunt: quando videmus fandum patrem Dei mandato tarn feuere in filios tonarc.Iram Simeon Sc Lcui eo magis deteftabilemcflepronuntiatjquia Sc initio violenta, amp;nbsp;vfque in finem implacabilis tuerit. Diuidam eo; in idhicob. Videri quidem pofTet abfurda hæc ratio,quod Iacob filios ordinal Eccicfiæ Patriarchas,amp; Diuini foederis hæredcs nuncupans, malcdidioncm ipfis denuntict bca txfortis loco. Necefte tarnen fuit .1 caftigatione cum incipere, quæ locum facerct gratis Dei, quemadmodum in fine capitis iterum rcpetam.Poenam verb mitigat Deus, dum honorificunj illis in Ecclefia nomen,iufque integrum relinquitiimo in credibi li s cius bonitas ex inopinato rc-fulfit,dum pœna Lcui in laccrdotii præmium fuit conuerfa. Difperfio tribus Lcuiticæ à crimi-nepatrishabuitorigincm,nc fibiin peruerfa,illicitäqucvindiftaplaccrct. Atqui Deus,quiini-tio produxit lucem è tcncbris,cau{âm aliam inuenit cur difpcrfi eftent hue amp;■ illuc Leuitæ non tantum abfque probro,{cd etiam cum magno honore, ncquis fcilicet terræ angulus prebis do-doribus carcrct.Dcniquc {pcculatores eos, Sc præfeûos fuo nomine in fingulis partibus confti-tuit,acfiæternæ falutis {emen vbiquefpargerct,vcl cmitteretgratis fuæminiftros. Vndccolli-gimus quanto illi magis optabilc fuerit caftigari ad tempus in fuum bonum, quam impunè in peccato fuo iacentem putrefccrc.Ncc verb ablurdum cft,quum diftribuitur terra, amp;nbsp;Lcuitis da-tur Vibes procul inter Ié difTitSjhac caufa fupprcftajdiuerfam prorfus adduci,qubdDominus fit ipforü hæreditas. Nam hoc vnum effc ex De! miraculis nuper dixi,lucem cx tenebris profcrrc. Sidamnatus cfict Lcui in lóginquum exilium,hac pocna erat digniftimusmunc gradatim illi parcitjdum vitam erraticam in paterna hæreditate affignat. Deinde remifia ignominiï ta,poftcros eius fub pi æclaræ legation is titulo in diuerfas partes amandat. In Simeone durauit quoddam,licet obfcurum,maledidionis veftigium:quia filiis eius non contigit {brtc,propria regio,fedtribui ludæfucruntpcrmixti ,ficutihabetur lofue i^.a.i. Pofteaprofedi inrnontcin Seir,cxpulfis inde Amalecitis,eorum ditionepotiri funt, vt feriptumeft primi Chronicon, cap. 4.g.4o.Hicetiam perfpicimus quam heroicia fueritpedus fand! Iacob,quidecrepitus fenex. Sc cxul, in priuato amp;nbsp;ignobili ledulo decumbens, tarnen quafi ex fublimi magni Rcgis folio pro-uincias filiis fuis adiudicat.hoc autem iure fuo facit,quia feiebat apud le depofitum efic nbsp;nbsp;nbsp;^oc-
dus,quo nuncupatus erat terræ hærcs,ac dominus:5e fimul authoritatem fibi vcndicanquatenus perfonam fuftinet Prophetæ Dei. Magnopere enim noftra intereft, quum infonat verbum Dei auribus noftris,cius effedum fide apprehcnderc,acfi eius miniftris m.îdata eftet corum qux pro-nuntiantcxccutio.Ideo St leremiæ didum fuit, Ecce conftitui te fuper rcgna.vt plantes amp;nbsp;euch las,xdificcs Sc deftruas.Sic pafTim iubentur Prophetæ obuertere facies fuas ad loca quibus mina tur,acfi copiofo exercitu inftrudi impetum faccrent.
S luditestu, [tuidabunt te frdtre! tui. In verbo laudandi allufio eft ad nomen ludæ. Sic enim àmatre vocatus fucrat,qubd materia eftet laudandi Dei. Nouam ctymologiä affert patcr,quöd cclebrc erit,amp; {plendidum cius nomen inter fratres, vt ab omnibus inftar primogeniti colatur. Duplex quidem portio quam nuper attribuit filio lofcph.ex iure primogenituræ pendebanfed quia tranflatumfuit regnum ad tribum Iuda,mcritb laud.ibileforc cius nomen pronuntiat la-cob.Nam dignitas lolcph temporalis fuit.Hicautc de ftabili Sc diuturnoimperioagitur, quod penes filios ludæ futurum erat.Hine colligimus quum Deus perfedum regiminis ftatum infti-tuerct in fuo populo,monarchiam ab eo eledam efte. Qubd autem Regis crcatio in Lege,partim hominum libidini,partim cælcfti dccreto tribuitur, hoc ad regn! exordium referri debet: quod.
-ocr page 337-IN G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pi
idcoinaufpicatû fuit,quia antequam vcniifet in maturum tempus, populus Regem fibi dari tu-multuofc pctiit.Itaque fccit ilia præpoftcra feftinatio, vt regnû in tribu lu da no ftatim eredum iucritjfedprodieritquafi abortiuuspartus in perfonaSaulis:tande verb,Dei aufpiciis,amp;legitimo ordine,{ccundûvaticiniûlacob,emcrfitprincipatus tribus ludain Dauidc. îAanastud. His verbis fignificat, ludam non fore immunem ab hoftibus: fed quanuis multi negotium illi face{fant,amp; cum lurc fuo depellere conentur, vidoriam ei promittit. non quod femper hoftibus fuis præ-ualucrint filii Dauidi»( neque enim pafTa eft corum ingratitudo vt hæc Dei gratia continuum haberet, ac xquab^lem curfum ) fed hac faltcm in parte fuperior fuit luda, quod in ilia tribu ftetit regia fedcs quam Deus probabat,amp; quæ fundata crat in eius verbo.Nam ctfi opibus,ac po-puli multitudin c magis floruit regnum IfraeLquia tarnen adulterinum fuit, no habetur eius ra-tiomcc verb fucofo fuo fplendorc obruerc debuit gloriam Diuinæ cledionis tribui ludæ in-fculptam. In Dauideergo plane cnituit vis Seeffedushuius vaticinii rdeindein Solomonc: po-fteaquanuis mutilum fucrit regnum, mirabilitcr tarnen fcruatum fuit Dcimanu:alioqui cen-ties breui tempore concidifTet.Ita fadii eft vt iugum fuis hoftibus impofuerint filii ludx.Qubd autem decern tnbus abripuit dcfedio,ncgenu flcdcrentfiliisDauidis.hoc quidemmodo turba-tum fuit legitimum regimen, illicita cbfufio induda : Dei tamendecretum violari no potuit quin ius maneret penes tribum luda.
? zatulus Iconic luda. Similitudo haceproximam fèntcntiamcófirmat,Qubd hoftibus for midabihs futurus fit luda. Videturtarnen alluderc lacobad imminutioncm quæ contigit vbi roaior pars populi defeiuit ad Icroboam. tunc enim Rex luda fimilis efte coepit Iconi dormien-ti:ncque enim credis iubis terrorem fuum late effudit, fed quodammodo accubuit in fjjelunca. Latuit tarnen quædam occulta Dei vinusfubillofopore,vtcum turbare aufinonfucrint,qui naaximè optaffent perditum, amp;nbsp;qui adinferendam perniciem viribus pollebant. Ergo poftqud lacob imperium detulit vni ludæ fupcr fratres, vice corredionis nunc ftibiicit ctiamfi eius po-tentiam imminui contingat, fore ramen hoftibus fuis tcrribilcm, non fccus ac leonem dum in fpelunca fua iacet.
JO No» readet Jâftrum. Quanquam obfcurus eft hie loeus, non tarnen v fqueadeb difficile fuiffet genuinum fenfum eliccrc,nifi ludæi maligne pro more fuo,nebulas induccrc tentaffent. Certum eft Mcffiam hie promitti,qui oriturus erat c tribu luda. Quum vltrb dcbcrcnt ad cum ^naplcxandum occurrcrc, data opera quæuis effugia captarunr, quibus fe amp;nbsp;alios procul in fic-^uofas ambages abduccrcnt.Non mirum ergo fi amaritudinis amp;nbsp;contumaciæ fpiritus,rixandU que libido ita eos cxcæcauit,vt in clara luce hue illuc turpiter impcgerint.In Chriftianis tarn-ctfi piafuit illuftrandæ Chrifti gloriæ fedulitas,eft tame in comm fcmorc aliquid nimium.N.â nimis præcifc vrgent quædam vciba, nihil aliud proficiunt,nifi qubd fubfannandi anfam præbcnt ludæis, quos neceffccftfirmisac validis cancellis circundari,vndeclabi ncqueât.Nos crgotalibus cxcmplis moniti,finccontentione verum loci fenfum quæramus. Primb tenendit eft Spiritus fandi confiliumiquodhadcnus non fatis animaduerfum,vel non fatis diftindè ex-pofituna fuit.Poftquam tribum îuda ornauit imperio,ftatim pronuntiat Deum tuendo ftatum regni illiusjcuram populi habiturum,donee ad fummum cumulum perueniat promiffa fœlici-tas-Namficaftcriturdignitas ludæ,vt tarnen fcopus fit communis populi totiusfalus. Bencdi-dio femini Abrahx promiffa, vt prius vidimus, nifi ab vno capitc fluerct, rata effc non potcrat. Ide nunc teftatur Iacob,veturum_cffc Regem fub quo fuis numeris conftabit promiffailla focli-citas.Hoc ne ludæi quidem negabunt, vbi viguerit mcdiocris benedidio in tribu luda, fpe mêlions amp;nbsp;exccllcntioris ftatus hie dari. Altcrum ctiam libcntcr concèdent, plenæ 8f folidæ fœ-licitatis amp;nbsp;gloriæ vnicum authorem effc Mcffiam. T ertium caput quod ne ip fis quidem repu-gnantibus facerc licet,nunc addamusiRcgnum quod incepit à Dauide,præludium fuiffc quoddâ acvmbratilc fpecimcn maioris illius gratix qux inaduentum Mcffiæ dilata fuit, ac fufpcnfà. Nullum quidem fpiritualis regni guftum concipiunt: iraque opes potius fibi fingunt,amp; poten-tiâjfuauéquc otiu,amp; terrenam amœnitaté fibi proponüt,quàm iuftitiâ, vitæ nouitatem cum gra tuita peccatoru vcnia.Fatenturnihilominus,quxfub Meffia fperandacratfoclicitas,vctcri fuo regno fuiffe adumbrata. Nunc redeo ad verba Iacob,Dlt;»»lt;’f «ew/at s/Zob, inquit,reyideto fâptrutn, vel dominatio m luda. Primb videndum eft quid fignificct vox mh’w.Quia Hieronymus vcrtit,Qui mittendus cft:putat nônulli fraude corruptû effc locum,ac litcrä n fuppofitam fuiffe in locum n. quod licet firmum non fit, veri tarnen fimilc eft. Qubd ex ludxis quidam locû notari volût vbi diu rcpofirafucrat area foederis, quiapaulo ante exordiu regni Dauidis in vaftitatem redadus cft,rationc prorfus caret. Neque enim hic prxdicit lacob quo tcporc ordinandus fit Rex Dauid: fed regnû fore ftabile in eius domo.quoufque impleat Deus quod pollicitus eft de fingulari bene-didione feminis Abrahx. Adde dura effet,accoadalocutio,Silo venire: pro, venire eius fincm,
x.i.
-ocr page 338-Gap.XLîX. zß nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
Loge rcâius congruentius exponunt alii interprètes,filium cius:S’« cnim filius Hcbræîs dici-tur:n vero pofitum ciTe dicunt loco i relatiui. Atque in hune fenfum maior pars defeendit. Sed i-terum à mente Patriarchæ perperam difl'idcnt ludæi dum hoc referunt ad Dauidem.^ Nam fi-cuti nuper attigi,nô promittitur regni origo in Dauide,fcdabfoluta perfeétio in Mcflia. Et ccr te tam craffa abfurditas non lôga refutatione indiget. Quidenim hoc fibi veilet,Regnum fincm non accipiet in tribu luda, donee erccium fuerit? Certè rcccdcrc nihil aliud eft, qu.hn defincre. Deinde cótinuam feriern ponit lacob, dum fcribam recefTurum negat cx^edibus. Nam regem in iblio iam locatü efte oportet, vt fcriba fedeat inter eius pedes. Dcfcribituf ergo nobis regnû, quod poftquam conftitutum fuerit,non definct quoufque fuccedat perfeftior ftatus:vel quod i-dem valet, futurum Dauidis regnum hoc ntulo commendat Iacob : quia teflera, ac pignus eflet beatæ illius gloriæ quæ iam olim Abrahæ gencri deftinata erat.ln fumma,regnum quod tranf fert in tribum luda, non fore vulgare pronuntiat : quia inde tandem prouenict promiftæ benc-didionis complcmentum.Scd hîc procaciter infurgunt ludæijquôd euentus noftrum errorem coarguat. Nam regnum ad Chrifti vfque aduentum nequaquam durafte conftat:quin potius ex quo in exilium traduâus eft populus,fceptrum fuilTe confraâum. Verùm fi fidem habent va ticiniis,antcquam illorum obiedionem diluo.velim mihi rcfpondeant, quomodo hîc regnum affignet lacob filio luda. nam quum vixdum firma eflet eius poflèflio, repente laceratumfuiiîc feimus, totâmqucferc eius potentiam occupatam à tribu Ephraim. An Deus fecundum ipfos hîc per os laeob euanidum aliquod regnum promifit? Si excipiant,non ideo fuifle fradum fcc-ptium,quanuis magna populi pane fpoliatus fuit Roboamihoc cauillo minime cffugietinquia dilèrtc imperium ludæ ad tribus omnesextenditur his verbis, Genu curuabunt coram te filü matris tuæ. Nihil ergo contra nos afferunt ,quod non protinus in ipfos vicilTimrctorqucrcli-ceat.Nondum tarnen foluta eft quarftio,fateor: fed hoc præfari libuit, vt ludæi depofito calum« niandiftudio,remipfamdifcant placidenobifeumexpenderc. Perpetuam gubernationemin tribu ludahocferc modo contexere folentChriftiani. Quum ab exilio rcuerfus eft populuî, loco feeptri Regii fuifle dicunt principatum qui vfque ad Machabæos durauit. Deinde fuccef-fiflctcrtium regiminis modumiquia fumma iudicâdi poteftas penes feptuaginta fuerit,quos ex genere regio deledos fuifle,ex hiftoriis conftat. Adeôautem non conciderat iliaRegii gcncrit authoritasjVt Hcrodes ad caufam dicendam citatus.vix capitale fijpplicium eflugerif.quia con-tumaciter fe fubduxcrat. Concludunr igitur noftri,quanuis non rcfplenduerit regia inaicftas a Dauide vfque ad Chriftum, ftetiflè tarnen aliquem principatum in tribu Iuda:atque ira impIc' turn fuifle oracuIum.Hæc quanquam vera funt,maior tarnen loco probe excutiendo adhibenda eft dexteritas. Ac primo tenendum, Tribum luda iam nunc conftitui principem inter alias, vt dignitatc emineat,quanuis nondum adepta fli imperium.Et certè primatum ei fuilTc vitro com cefTum à reliquis,cx quo redemptus fuit populus,tcftis eft alibi Moles. Secûdo loco renendûeft, huius dignitatis fpecimen magis luculentum in regno proponi quod aulpicatus eft Deus inDa uide.quâquam auté paulo pôft fequuta eft defeâio, vt exigua portio dominationis in tribu ftetcritnus tarnen diuinitus ei collatû minime potuit eripiûdeo quo tempore fumma opulentia refertumerat,altôque fallu turgebat regnû Ifracl,dicitur tarnen accenfa fuifle Hierofolymxlu cerna Domini. Pergamus longius: quû regni cladéprædicit Ezechiel,cap.zi.f.aé, fatisdemon-ftrat quomodo Iccptrû à Domino feruandû fuerit donee in manus Chrifti venirct. Toilecida-rim,(inquit)aufer coronâihæc non erithæc:perucrfam,peruerfam,peruerlâm pono cam,donee veniat cuius eft. Videri poflet primo afpeélu vaticinium lacob cxcidifle,dum ornatu regio fpn. liatur tribus luda. Sed hinc colligimus non fuifle Deum allridum, vt vifibilem regni gloriani c fublimi lèmpcr oftendcrct. Alioqui falfæ eflent aliæ promiffioncs, quæ lôlii diruti, laccraû reftitutionem prædicunt,Eccc dies veniunt,quibus fufeitabo tabernaculum Dauid, quod ceci-dit,Se ædificabo rupturas eius,amp;.’ quæcorrucrât inftaurabo.Amos ^.c.ii.Quanquamablurdum cflêt plures citarc locos, quû paflîm occurrat hæcdoélrinain Prophetis.Vnde colligimus non ita ftabilitum fuifle regnum,vt æquabili tenorc lèmper fulgcret:fed quod ad tempus collapfum ac deforme,poftea recuperaret amifltim Iplendorcm. Videntur quidem Prophetæ eius ruinis fi-nem facere,reditum ab exilio Babylonico:lêd quum regni inftaurationcm non aliter quam tem pli amp;nbsp;làcerdotii promittant, vt folida veritas nobis cóftet, ncceflc eft totum tempus .a libcratiq-ne vfque ad Chrifti aduentû compledi.Pcruerfa igitur nôvno tantû die,ncquc in vno capitc,fcd diu, amp;' variis modis corona fuit, donee earn Deus Chrifto luo Regi legitimo aptarct. Et certe 1’ ii-*.« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;faias Chrifti origincm defcribit longe ab omni regio Iplcndorc alienam:Orietur(inquit) virga
ètrunco liai, amp;nbsp;furculus è radicibusciusafeendet. Cur Ifai potius,qu.àmDauidem nominat, nifi quia ex ruftico priuati hominis tugurio potius, qu.am illuftri palatio proditurus crat MeS
-ocr page 339-, IN G E N E s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iii
fiaszCur arbore excifa, nibil prêter truncum $1: radices refiduû facit, nifi quia ad Chrifti vfquc manifeftationém ferè pedibus calcaiida crac regiii maieftas J Siquis cxcipiar,aliter fonarc verba Iacob:folutio in promptu cft,quicquid vnqiiâ Deus de externo Ècclcfiæftatu promifir,ita fuif. fe reftringendum.vt indicia fua interim exccrcerct punicdis hominum pcccatis, fidémque fuo-rum probaret. Fuit quidem hæc non Icuis tentatio , quum tribus luda in tertio fucccnbrc, ma-iore regni parte nudatafuit.Grauior etiam fèquuta eft,quum Régis filiiin patris cofpcdu iugti lati func, ipiè oculis ^offis Babyloncm tradus eft, totumque Regium genus tandem ieruituti Stexilio addiâurA Omnium verô grauilTima, quum reuerfus in terram populus,minime cer-nerct quod fperauerat, fed in trifti diiTipationc iaceret. Cæteriim tûc fanôti fideioculis feeptrij fub terra abfconditum contemplantes, non conciderunt, vel fradi fueruntanimis, vt defifte-rent à fuo curfu. Videbor forte nimislargiri Iudæis,quia realem, vt vocât,dominarioncmcon tinuotenorenonftatuoin tribuluda. Noftrienim,vteuincantftultaadhucludxos MeiTiæ cxpcftationctcneri fufpenfôs,in hoc infiftût,«à tempore HerodisceflafTe imperium illud, de quo vaticinatus crat lacob.quafi verô quingentis antcannistributarii non fucrintzquafi etiam non extinâa fuerit Rcgii generis dignitas,quandiu gralTata eft Antiochi tyrannis:quafi denique Af-monæi fibi non vfurpauerint Setitulum honoris 8f potentia,donec Romanæ ditionis fadi funt ludæi.Ncc verô fufficit qux obtenditur folutio-.difiundim promitti velregnu,vel mediocrcal* quod regimcnicx quo autem deictum fuit regnum,fuperftites mafiffc fcribas.Ego cnim,notan-di inter legititnum regnum amp;nbsp;tyrannidem diferiminis caufa,adiundos fuiffe eôfiliarios agno-fco,qui publicum ftatum rite amp;ordineadminiftrcnt.Qimd ergo ex ludæis quidam exponunt, ius regnâdi datum efle tribui I uda, quia netas fuerit alio^anferri, non autem quod gloriam co ronx femel eredam perpetuari nccelfe fuerit : aliqua ex parte huiefententiæ lûbfcribere necef-fe arbitror .dico aliqua ex partciquia nihil hoc cauillo proficiunt 1 udæi,ad figmentû venturi fui ^ciïiæ trahentes vetuftû regni excidium. Tenendum cnim memoria eft quod prius admonui, dum Iacob vfque adMefTiæ aduentû fuftincre vult fuorû animos,ne longioris moræ tædio de-ficiant,fpccimcn in téporali regno proponeretacfidixinct,non efle cur Ifraclitæ collapfb Daui-dis regno fpes fuas hue illuc inclinentiquia non alia fuccedet mutatio quæDci benedidioni ref-pondeat,donee apparcat redcmptor.Quôd duriter aliquot annos ante Chriftû exhibitû vexât» gés fuit, ac fcruilitcr opprefla, mirabili Dei confîlio fadum eft, vt continuis ftimulis adoptan-dam redemptionem pungerentur. interea ftarc oportuit aliquod gentis corpus, in quo vigeret promiifio. Nunequum patria extorres per quindecim ferè fecula diffipati abfquc politia iaceant: quo prætextu fomniant ex vaticinio Iacob venturum fibi redemptoremJ Equidem vc cotû calamitati non libenter infultonta nifl ea fubadi oculos aperiunt, libère promttiojdignos ciTc qui millics abfque remedio pereant. Fuit autem hxc continendæ fidei valdeappofita ratio, quod Dominus filios Iacob in vnam tribum oculos coniicerc voluit,nc alibi faluté quærcrcnt: ac ncquaeos vagaimaginatio circumageret. Quoetiam finccclebratur huiusfamilix eledio, dumfxpius in Pfalmis confertur cum Ephraim amp;nbsp;rcliquis, ac præfcrtur. Nobis etiam adfidei certitudinem non parum vtilecft,dum Chriftum duobus anno rum millibus,antequam prodi i'ct,audimus non modo promiflum fuiflc,fcd defignata cius origine,quafi digito oftenfum.
^eientdggre^ofgt;opuloritm. Hic verô non vniustantû populiRegéforcpronuntiat,fedcutu» aufpiciis colligendæ fint variæ gétes,vt fimul coalcfcant.Scio quidé varié ab interpretibus vo-ccmexponi-.fed qui dcducunt à radice nnp, vt fit debilitatio quod de falutifcro Chrifti principa-tu didum erat,perperam 8c abfurdè ad fanguinariam qua crêpant fuperbiam detorquent.Si obe dientiæ nomé placcat,vt alibi vertut,idé mancbit fenfiis cum illo primo que Icquutus fum.Nam hæc colligenJi ratio eft,dum in obiêquiûcôfentiunt fimul,qui prius ferebâtur in diuerfa ftudia.-Etfi autem antehac tribus ex feorituras Iacob amplificandi gratia vocauirpopulos,latiustamé extéditur ifta collcdio.Nam corpus populi per familias compicxus quum de ordinario princi-patu ludæ verba faceret.nunc noui Regis fines ampliat,acfi dicerct.forc ex tribu IudaRegcs,qui inter fratres éminçant,8c quos adorent ciufdé matris filii: fed tandé fucccfliiru qui fibi alios po* pulos fubiiciat.hoe auté feimus inChriftum compctcrc,cui promiflafuitmundi hærcditas,fub cuius iugum redaftæ funt gcntes,ad cuius nutumaggregati funt qui prius fucrant difpcrfi. Por ro hîc mcmorabilc teftimonium habet Gétium vocatio, quod in fœderis focietatem inferendæ fuerint,vt fub capite vno fièrent vnus populus cum naturalibus Abrahæ filiis-
n Li^aduttempiillnm fuivm,^ttd,crc. lam de fitu regionis loquitur quæ forte filiis ludas obtigit: fignificat autem tantam illic fore vitiû copiam,vt paflim obuiæproftcnt non fecus at-que alibi vepres,vcl infrugifera arbufta.Nâ quum ad fæpes ligari foleât afini,vites ad hune cott temptibilc vfum députât.Eodem pertinent quæ fcquuntur hypcrbolicæloqncndiformæ,quô4 ludas lauabit veftem fuam in vino, 8c oculis crit rubicundis. Tantam enim viniabundantiant
x.ii
-ocr page 340-Cap.XLIX. 324 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•
fore in tclligit, vc promifcue ad lotiones, pc rinde vt aqua, effundi qucat fine magno difpendio: affiduoautcmlargioréque illius potu rubedinem contraduri fintoculi. 5ed minime confenta-neum efie videtur profuiam intemperiem, vel proiedionem inbenedidione cenlèri.Relpon-deo,quanuis laudetur vbei'tas amp;afflucncia,non tarnen abufum permitti. Siliberaiius nobiltuin agir Dominus :necarnisincontinentiam prouoccnt fua dona, regulam alibi prafcribitpure Stfrugaliter vtendi. Sed hoc loco Iacob quidliceat omitrens, copiamej^ebrat quar adluxu-riam exceflus vitiofos ac peruerfos fufficerct, nifi vltró fibi temperent filiiluda. Allegonis quæ nonnullis forent magis plaufibiles,ideoabftineo,quiaintantis Dei mj^eriis ludere non placet,ficuti initio capitis præfatus fum. Vilis amp;nbsp;abieda rcs altis illis fpeculatoribus vifa eft,terra: partitio in qua lê Deus exeruit,vt Mofi feruo fuo fidem aflereret. atqui nifi ad brutum ftupo-rem ingrati fimus, totosin admirationem rapi decet,quôdMofes qui regionem Chanaan nun-quam viderat, de fingulis eius partibus perinde dilTcrit,acfi de paucis iugeribus manu fuaexcul-tis verba faccret.Iam vt de vitibus fama ad eum perlata eflet,Iudâ non potuir,nifi duce Spiritu, copiofis vindemiis præficere-.vclopimis pafcuis,quLi dentes eius ladis potu câdidos fore dicit.
Zitbuloninfortuin nurtf. T ametfi ha:c benedidio nihil rarû vcl eximiû continct,ficuti nec aliæ quædam fequentes: hoc tarnen fatis præclarum nobis efle debet, quôd perinde tune valuit acfi Deus ad filios Ifrael liberandos manum è cxlo porrigeret,ac fingulis diftribueret fua domicilia. Antequam fortis fiat mentio,regio maritima datur tribui Zabulon,quam forte poft an-nos ducentos adeptaeft. Scimus autem quanti momenti fuerit illahæreditas, quæ inftararrhs veteri populo ratam ci us adoptionem fccit. Ergo hoc varicinio animaridecuit non modo tri-bum vnam,fcd totû populum,vt alacritcr oblatâ gratiâ,certôquc rcpofitam capcftcrcnt.Portio auté Zabulon non folum fore maritima dicitur, fed etiam portuofa : nam eius terminum con-iungit Iacob agro Sidonio : in quo tradu, feimus commodos amp;nbsp;nobilcs fuiffe portus. lam non folùmhoc vaticinio excitarefilios Zabulon voluit Deus, quo magis ftrenuc leaccingcrcntad terram adeundam:fed etiam confirmarc,ex quo fperata ftatione potiti funt, nc fonuito fibi acci-difle Ibrtem putaret,fid Dei arbitrio fibi diftindc profpedum amp;nbsp;ordinatum fuifte hofpitium.
»4 ilfitchar. Hic partim mentio fit hærcditatis, partim indicatur qualis futura fit huius fa-miliæ conditio.Quanquam vocarur afinus oficus ob fortitudinem, qua ferendis labonbus fuffi ciet, ac præièrtim rufticis ; fimul tarnen noratur pigritia. Nam paulo póft additur, ftruili fore jngcnio.QMre fenfus eft,filios Iflachar,licet robore pollcat, quietos tarnen magis,qu.àm corda-tos fore,amp; ferendæ feruituti paratos.non fecus arque latera fua clitcllis amp;nbsp;farcinis muli accomo-dant.Ratio etiam exprimitur,quôd fertili amp;nbsp;amano fuo agro contenti, modo quictc fruantur, non réfugient vicinis fuis penderc tributum.Quanquam autem hæc tolerantia neque laudijUC-que vitio pakam ill is datur,probabile tarnen eft ignauiam exprobrari, quod eos impedit molli-ties,ne in libcrtate fibi diuinitus concefta mancant.
16 Dan ittdiittbir. Allufio eft ad nomenmam quum HebræiSjjn iudicarc fignificet,Rachel Deo gratias agens, fi Iio fibicxancilla nato inde nomen impofuerat, quafi Deumhabcrctcaußefux iurifque vindicem. Nunc rationcm nominis alio conuertit lacob, quod filii Dan partem gU' bcrnationishabcbunt in populo. Nam infeite ïudæiad Samfonem reftringunt,quia vnustoti populo prarfuerit, quu de perpetuo magis familiæ ftatu habcarurfermo. Intclligit ergo lacob, licet Dan ex cocubina fit natus, vnû tarnen fore ex iud icibus Ifracl: quia penes eius fobolem communi politia pars gubernationis amp;nbsp;imperii erit, vt tribus ifta caput vnum efticiat. Sccudo loco verfutii eius ingeniû defcribitur.Comparat enim lacob populum hue ferpentibus, qui ex larebrisfurtim adoriûturincautos, quibus noccrc vohit.Scnfus ergo eft,non fore tâ animofum vt ftrcnuè amp;nbsp;ingenue in apertum certamen defeendat, fed aftu amp;nbsp;infidiis pugnaturum- Interca tarnen oftendit fuperiorcm fore fuis hoftibus, quos manibus confettis aggredi non audcret, vt ferpentes occulto morfu equum amp;nbsp;fefforcm deiiciunt. Hoc etiam locoiudiciû diftrtè non inter pon itur,laudinc,an probro duceda fit aftutia tribus Danihuc tarnen magis inclinât conicâura, inter vitia rcfcrri.vcl fairem incómoda,quód libero congreftu hoftibus fe non opponcns,occul tis tantum fraudibuspugnabit.
18 salutemtuamexpeâatuDom, Quæriturprimum quxnam occafiofanólumvirum im-pulerit, vt abrupto fermonis fui contextu, fubito crumperct in hanc vocem. nam quum Mcf-fiæ aduentum nupcr promittcrct, opponunior fuiffet falutis mentio. Ego quidem cumcxifti-mo, quum velut ex altafpccula generis fui ftatum variis inclinationibus fubindeobnoxium fore cernerer, imó proceUis iaftandum quæ .à lubmerfione parum diftarcnt,folicitudine amp;nbsp;me-tu fuifte commotum . ncquccnim paternum affcâum exuerat : vt nullam prorfus fanguinis fui curam gercret. Videns igitur multas rnoleftias, multadifcrimina, multos inful tus, multas etiam clades, quæ lèmini fuo totidem minantur cxitia, fieri non poteft quin condolcat, atque
-ocr page 341-IN GEN E S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;32Î
étiarri (ecahdiim hotnincÂi turbetur.Vcrû vt viftricc animi conftantia contra orfinctcntationû genas infu rgat, fefe ad Dominum tranffert, qui pollicitus fuerat fe illius populi fore præfidcm. Nifi obfofuetiir hxc circunilantia,non video cur nunc potius quàm principio, vel in fine exclamée Iacob,Gin falutem Domini fperarc.Quumautcmfeobiieeret triftis rerum contufio, non modo ad concutiendam cius fidem violenta,lcd animum penitus obruendum plus lâtis oncro. fa,optimum remedium fuit clypeum hune opponcrc. Neque ctiam dubito quin filiis fuis eófu-lucrit, vi eos fecum in candem crigeret fiduciam.Porrô quia fibi iplc author fpenâdæ falutis elfe non pocerat, nccelfe fuit in Dei promilTioncm rccumbere. Eodem ctiam modo nobis Eccicfia: conferuatiohodie ^cranda eft.Nam ctfi videtur iaâari in mari turbultto, acpenè fluâibus dc-mergi,adcôqucgrauiores proccllaein pofterum timendæ font: tamé inter multipliccsinteritus fperanda eftfalus inliberatione quam Dominus promifit .Fierictiam poteftvt Iacob Spiriiü præuidés,quâta in fois pofteris futura clTct ingratitude,perfidia,8e militia,quibus foffocari pof-fet grana Dei,contra has tcntationcs luöatus fit. Quanquam autem non fibi priuatim Iacob la-lutcm, fed pofteris fois omnibus fpcrauit: hoc tarnen notatu dignum eft, quod in multa fccula oftendit falutiferum Deifoedus, vt femortuo Dcum fore vcracem nondubitet. Vndectiam fo-quiturjinter vltimos fpiritus,amp; quafi in media morte,vitam æternam apprchcndifte.Quod fi il-Ic in obfeuris vmbris,rcdemptionc proculoftcnlafrctns,ad mortem intrépide pcrrcxit,quid no bis agendum eft, quibus clarus illuxit dies s vcl quæ cxculàtio nos manct,fi nobis inter fimiles agitationes labafeit animus?
gt;9 cad turm. Alludit ctiä Iacob ad nomen Gad. Sic vocatus fucrat quod ex matre cius Lea numerofam fobolc genuiftet lacob. Nunc admonct patcrjctiam li nomen adeptus fit à multitu-dinc,fore tarnen ei negotiû cum magno hoftium numero,vt ad tempus opprimendus fit. A tque hoc ideo prxdicit.nc pofteri viribus fuis cófififoperbiantjftdcomparent fead fubcûdas arrûnasy quibus cos humiliare volet Dominus, amp;nbsp;iam decrcuit.Cætcrû vteoshortatür ad tolcrantiâ, ita moxaddico folatio,erigit Se animat,quod tandem ab oppreffionc cmcrgcnf,vt dchoftibus fois à quibus viâi fuerant ac profligati, triumphum agant, fed id nonnifi in finc.Porro vaticiniunl hoc ad totam Eccicfiam accommodari potcftiquæ non vno tâtum die impctitur, fed nouis fob-indecladibus atteritur,donecadcxtrcmum cam Dominus attollit.
îo DeA/fer. Tantum hærcditas Afterattingitur,quâoptimi frumenti Se foauiftïmi feraeem pronûtiatforcjVt alicno ftibfidio nô indtgeat quoad vidu qui domi foppctet.Regias deheiaspro' exquifitis pofuit.Siquis obiieiat no effe magnû pane fapido 8e delicato vefei: refpondeo,Gonfide-randum fuifte finem,quôd fcilicct inde agnoucrint paterna Dci cura fc pafei.
»« üafhshali. Putant quidam laudari celcritatem in tribu Ncphthaliimihi alius fenfus mà-gis probatur, quod fe facundia 8e verborum foauitatc magis, qu.im armorum violcntia tucbl-tur ac defendct'Eft autem non pœnitenda virtus.humano blandôquc fcrmonc mulccrc féroces anitnos,placarc iram accenlàm,fiqua cxcitatacft oftenfio,fimili artificio cam Gdarc.Ergo hoc cj logioinfignit filios Ncphthali, quôdhumanitati,foauibus verbis, 8e pacis artibus magis ftude-buntjquàm vt fe armorum præftdio muni.ît.Comparat autem eos ccruxdimifta:,quæ venatio-s nccapta non occiditur,Gd potius fouctur in deliciis.
« Vtarborfruäißcaw. Alii vertunt filium dccoris:8e vtrûqüc conucnit.fcd idco in priorcm fcnftim magis inclino,quia mihi v idetur refpicerc lacob adeius nome quo notatur acccft'io,vcl incrcmcntum.quanquammihi non difplicct fimilitudinemeftc fumptam ab arborciquæ iuxta fonte pl.itata,ab irrigua terra humoré Se luccû haurit quo melius crefeat. Sühaa eft,quôd ad cre feendû fit natus, inftar arboris prope fonte fitæ,vt fua pulehritudinc 8e prcccra ftatura, propin-quaobftacuIafoperet.Ncquccnimintcrprctorcôcurfumfore virginûfupcrmuros,quas illcxe rit arboris côfpedtis: fed cótinua metaphora, tcncros ac minôi es ramufculos filias voeari exifti nao.Difcurrcrc autc dicûtur fuper muros,cû fefe altèdilfundunt. Porrô nô fimplicitcr de tota tribu habetur fcrmo,nec mcrû vaticinium eft futuri teporis, fed perfona loGph cû fuis pofteris mifcctur.Ita quædâ ei prophe côucniunt,alia ad duas tribus,Ephraim Se Manaftc,pcrtincnt. Sic quu I ofeph prouocàtû fiiiftc dicif,peculiaritcr id referri ad ipfum folct.Quia autc arbori eu cô-tulcrat,itahoftes tafratrcs,qu.imPutipharSeciusvxoré vocatlàgittarios.Poftcatamcfimilitii^ dincm mucat,quia lofcph fimilé facit ftrenuo iaculatori,cuius arcus nó langucfcit,8e cuius brachia nó laxätLir,ncc quicqu.îrcmittüt ex foovigorc. quibus verbis prædicatinuiâ.âciüs forti-tudinem: quia nullis quâlibct du ris infcftifque idibus fuccubuit. Simul tame admonct,nó propria virtute ftetifte cius brachia, fed roborata fuifte Dei manu,que infigni clogio nominat forte Iacob:quia fuâ fortirudinc præcipuc in Écclefia côfpici vult,ac folgere.interea déclarât auxiliu quo adiutus fuit Iofeph,indc profedu efte, quia domu illam fibi Deus cooptaffet. Nam hoc fo-licitc curarûtfanéU Patres,vt fibi Se fuis in memoru venir« gratuitû Dei focd’,quotics aliquod
k.iii.
-ocr page 342-Cap.XLIX. 52^
CO M MENT.
beneficium î p fi s prxftitum fuerat. Et certè turpis focordiæ eft non inquircre ex quo fonte biba-mus aquam.Interea tacite decem filiis fuis exprobrat impium amp;nbsp;facnlegum furorcm,quôdnc-cem fratri fuo machinando Gigantum more bellum cum Deo geffcrint.fimul in po fier um ad. monct, vt Dci potius rutelaprotegi mahnt,quam cum fibi infenfum fentire,quia pariter omnibus auxiliari vclit.Hinc aute cömunitcr ad omnes pios manat valde vtilis confolatio, dû in mc-j.Q Ecclefix refiderc audiüt Dei virtute: modo etiä in ipfb vno gloriétur,ficuti Pfalm’ docet, Hi in curribus.illi in cquis,nos aute in nomine Domini inuocabimus.Cau^ü ergo eft filiis Iacob, ne viribus fuis confifi, fc précipitent, fed potenter ac magnifice fe gerant iii Domino. Quod proximo fequitur,varias expofitiones admittit. Quidam vertunt, indepa/ior lapii ifi-ael, acfi di-ccrctIacob,ipfumfuifTenutritium,amp;rupcmvelfulturam domus fuæ. Aliilegunt,Paftor lapi. dis in genitiuo cafu:quod mihi placet,nifi quod in fenfujmeo iudicio errant, dum iapidem acci-|)iunt pro familia. Ego ad Deum refero,qui paftoris munus feruo fuo iniunxit. Vndc autem fa-dum eft v t gentem fuam aleret,nifi quia Diuinæ beneficentiæ erat minifter c Porro fub hoc typo depida eft nobis imago Chrifti, qui antequam emergeret vidor mortis amp;nbsp;author vitæ, pofi-tus fuit in fcopum contradidionis, in quem certatim omnes iaculati funt,ficuti nunc quoquee-ius exemple Ecclcfiam multis laculis configi oportet, vt admirabili Dei auxilio feructur. Por-ro ne maligne fratres inuideant fando lofeph.amabilem eins vidori.ä ipfis reddidit, Iacob ideo liberatum fuiffe docens,vt eorum nutritius fieret vel paftor.
îj A Deo pétris tui. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iterum plenius confirmât lofeph nó propria indufiria, fcdDci gra
tia ereptum fuifie ex mortc,amp;: in tanta dignitatem inuedum .minimè autem dubium eft quin o-mnibus piis commendet meram Dci bonitatem, nequid fibi arrogent, fiueelapfi fint ex pericu-liSjfiue confeenderint ad aliquem honoris gradum. ADeopdtrif, hoc titulo Deum infigniens,rur-fus ex faederc,Sf gratuité adoptionis fonte deriuat quicquid bonorum percepit lofeph. acfi di-xifter,quôd paternam Dei curam in te iuuando expertus es,volo hoc fœderi quod mecum pc-pigit,acccptumreferas. Intérim, vtalibididum eft, Deum iliumquempofteris eolendum tra-dit,ab omnibus fiditiis idolis fcparat. Poftquam autem tam in vidu,qult;àm in fobole,amp; eius eon feruatione modis omnibus lofeph benedidum foreteftatuseft, propinquam amp;nbsp;ferc præfenta-ncam vimhuius fuæbenedidionis afterir,dicens lè efficaciuscibenediccre,quàm ipfebenedi-dus fucrit à patribus. Quanquam enim ab initio verax fuerat Deus in fuis promiffis .cffcâum tarnen perinde diftulit,acfi verbis tantû Abrah.î,Ifaac,amp; Iacob ladaret. Nam quoufquc in AE-gypto multiplicati funt Patriarchæ’ vbi immenfum illud fêméquod æquaret arenam maris S: ftellascæli’Nô abs reigitur Iacob maturû venific tepus pronunriat,quo vis benedidionû emer get,quæ velut in profundo latucrat. Porto hæccôparatio nobis hodic logé plus alacritatisad-derc debet, nâ plena gratiæ Dei vbertas, quæ in Chrifto aftluxit, quicquid bonorum percipit Sf fenfit lofeph,cctuplo fiiperar. C^^ddeextremitdtenwntinm fubiieitur, quidam adlocorû diftantiâ, alii ad téporis perpetuitaté referri voIût.Ncc male côuenitvtcrque fènfus:vel quod fœlicitas lo lêph fê loge latéque ad extremes vfque mundi colles diffunder, vel quod durabit quoufquc fta-bunt colles feculi,qui funt firmifTima terræ portio.Dicit autéfore fuper caput ipfius,ne putetur vota fua in aerem fpargere. Nam hac voce notatur fubfiftentia, vt ita loquar. Tandem vocat lofeph vu inter fratres vel quia fit eorum corona propter communcm gloriam quæ ab ipfo omnes redundat : vel quia propter dignitatem quaexcellit, ab omnibus fit fègregatus. vtroque enim modo fumi poteft.Sciendû tarnen eft excclicntiam hanefuifie temporalem,quia ipfumfi-mul cum aliis in ordinem cogi oportuit,vt feeptro ludæ fc fubmitteret.
27 Beniamin ut lupus. Quidam ex ludæis damnari putant Beniamitas, qui quum fcch^^® libidines inter fe graffari tâquam prædoncs paffi forent,demû ob ftupratam Lcuitæ vxorc' hor-renda cladeexcifi funt ac ferè deleti. Alii, honorificum efte encomion volût, quo ornetur Saul, vel Mardochæus,qui ambo fuerunt ex tribu Beniamin.Noftri paru aptè ad Paulum apoftolum torquent, qui ex lupo couerfus eft in difpenfatorcm.Mihi nihil magis videtur probabile,quam ingenium ac mores totius gentis dcfcribi,quôdcx præda vifturi funt. Ideo dicit, manértifturotjÇ^ nordturoSyuefperi diusfuro: fpolid.qmbm verbis notatur prædandi affiduitas.
2? Omnes ijla tribus ifrael,duodecim. His verbis docerc voluit Mofès non fubfiftcrc hæc vati-cinia in filiis Iacob, fed patere ad totum eorum genus. Haftenus quidera fàtis daté oftendimus non de fblis eorum perfonis verba ficri,fcd hocaddendû fuit,quo magis ad cæleftc Spiritus ma ieftatem attenderentleftoresVidct Iacob filios duodccim.Demustuncccntuplum fuificftirpis humerum vfque ad pronepotes.atqui, quid fcxccntis vel mille hominibus futurum fit, no pro-nuntianfed regiones amp;' populos iudicio fuo fubiicit:ncque fc temerè proiicit.quia pofteaeuentu compertum eft, Deum i 1 li certô diftaffe quod faccre apud fc decreuerat. Porro quum fidei oculis intuitus fuerit Iacob quæ non folum procul remota crût, fed prorfus ab humano fenfu abfcon-
-ocr page 343-. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IN GENE i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J27
ditâjvx noftræ praüitati, fî ad ipfum complemcntumjn quo apparct confpicua veritas, oculos chndimiis. Scdquôddicitur Iacobpcfterisbencd)xilTc,rationiconfoliuitiminiæèvidctu:.ni Ruben primogenituraabdicans,nihil lætum velfàuftum protulir * Simeonem quoque Si Lcui dctcftacus cft. Nec vcrô caufari lidct antipbrafin cfTe in verbo bencdicendi;quod lads confiât in bonam nô finillram partem pofitum fuinc à MofcÆgo hæe ita inter fe concilio,quôd pirnæ té parales.quibusfilios dementer amp;nbsp;paterne caftigauit Iacob, fœdusgratix non fubuerterint, vbi fita crat bencdiftio:qfiin potius deletis maculisjllos reftituet int in priftinum honoris gràdom, vndeexcideranr, Altem vc Patriarchæ efTcnt in populo Dci. Et hocquotidie Dominus in fins probat,pœnas.quibus cos oilerat, licet pudorcm S: dcdecus infligant.adeo non obftarceorùm foc licitati,vt fint potius adminicula. Nifi hoc modo purgati forent, timédum crat ne magis ac ma' gis obdurefccrent in fuis vitiis,amp; pus occultum noxiæ putredinis materiaforct,quæ tandem pe-nctrarct ad ipfa vifeera. Videmus quàm libcnter fibi indulgeat caro, ctiam vbi nos Deus ii æ fi;æ figniscxpcrgcfacit.quidigitur,fi conniueac femper, futurum putamus? Quia aiitem pœnis mo-» niti refipifcimus, hic finis nô modo malediâioncm,quæ initio {êntitur,abforbcr,fedctiam facie vt Dominus puniedo magis bencdicat.quàm fi parceret.Hincfit vt morbi, paupertas,fames,nu-ditas,mors ctiam ipfa, quatenus fâîutcm noffram promouent, quafi mutata natura benediàio-nés meritô reputentur:pcrindc ac fànguinis mifTio non minus quàm alimenta,ad lànitatcm cô-fcrt.Qj^m in fine additur,iKx.'aßmm cuique henediéhonem, iterum cefirmat Moles, non taHtuin filiis bcnc precatû efTc lacob ex paterno voto, fed protulifTe quad Deus in ore eius pofucrat; quia tandem probauitcuentus efficaces fuifTc Prophetias.
»? pnecepit eis. Aiitehac vidimus lacob filio lofeph peculiarire r mandafic vt fcTuis fou iiTterraChanaan fepelicndum curaret.Nuncrepetit Mofes idem omnibus filnsdatum cficmâ-datumivt hanc prouinciam vno confenfu obircnt,amp; mutuo alii alios iuuarcnt i n prxffando officio. Cur autem tanta illi fcpulchri fueht religio, alibi diximus. quod femper tenendum eft, ne fanâi viri exemplum fine iudicio ad fupcrftitionem trahatur. Certc in terrain Chanaan defer-ri nonoptauit,quafi illic fepultus,cælo propior effet, fed vt eius poftcfiionem mortuus cerncrer, quamtotavita nonnifi precario tenuerat. non quôd pnuatim vllaindeadeumrcdiret com-tnoditas,qui iam fuo curfu defundus cratifcd quia vtile e/at renouari hoc fymbolo promifiio-nis memoria apud filios fuperftites, vt ad earn afpii arcnt.Intcrea colligimus non ha’fiffe eius a-nimum in terra: quia ni fi cælum illi fuiftet hxrcditas,nunquam fperaftet Deum in gratia mortui fore erga fuos tarn liberalem . Iam quo plus ponderis habeat mandatum, admonct non fibi nunc primum hoc venifie in mctcm,fed fe àmaioribus ita efl'e cdodum. Abraham,inquit,fepul chrum illud fibi amp;nbsp;fuis cmittnos hadenus legem ab ipfo traditam fände coluimus. V iolanda i-gitur à vobis non eft, vt poft mortem quoque nota aliqua gratis Dci in nobis maneat.
55 litoolleÿ:pedes. Noneft fuperuacualocutio,ncmpcquaexprimerc voluit Mofes placi-dam fandi viri mortem : acfi dixi{fet,fandum fenem tranquillo animi ftatu membra direxiftc quo volcbat,qualitcr fani St vegeti fc ad fomnum componere folcnt. Et certè mirum ei conftarc mentis vigorem,St præfcntiam neceftc fuit,quum mortem in labris ferens, ita præclarc exccu-tus eft iniûdum fibi Prophetæ munus. Nec dubium eft quin tabs fe cfficacia Spiritus in co pro-tulcrit,quævjt:iciniisfidcm St rcucrcntiam acquircret apud eius filios. Simul tarnen notarecon uenit, hunc effebonæ confeientiæ frudum , qud finehorrore migramus è mundo. Nam quum mors natura fit formidabilis,mira carnificina impios exagitar,dum fc ad Dci tribunal ci tari fen tiunt. Porrô vt nos bona confcicntia pacatos St quietos ad fepulchrum dcducat, Chi ifti refur-redionicam inniti necefteeft. tunccnim voluntarii ad Deum pergimus, fi nosmelioris vitxfi-ducia excipiat: tunc caducum hoc tugurium relinqucrc graue no crit, fi immortalc domicilium nobis occurrat.
Cap. L.
’ CT iaâauic fe lofeph fuper faciem patrisfui,amp;fleuit fupcr enm, amp;ofculatus Cefteum.
’ Etpræccpit loféphfcruisfuis medicîs vtaromatibuscondirêcpatrcm fuumî amp;nbsp;aromatibus condiuerunt medici ipfum Ifraél.
î Et complet! funteiquadragintadieS’.fic enim cômplcnturdieseorw^(«con-diuntur aromatibus.amp; fleucrunt cum AEgyptit feptuaginca dicbus.
4 Ettranlieruntdiesluduseius: amp;loquutus eft lofephaddomum Parliohdi-ccndo,Si,quæfo,inuenigratiam in oculis vellris, loquimini quæio in aunbus
x.nii.
-ocr page 344-Cap. L. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT. •
Parhohjdicendo,
5 Pater meus adiurauit mc,dicedo, Ecce ego mcriornn fepukhro mco quod fodi mihi in terraChenaan,fcpelies me.nunc igitur afeedam obfecro, amp;nbsp;fcpc-liampatrcm meum,amp; reuertar.
Et dixit Parhóh,Afcendejamp; fepelipatre tuüm,qucmadmQdû iurare fccitte.
7 . Et afccndit lofeph vt lepeliret patrem fuuma: fcenderuntqiicum eo omnes Icrui Parhoh feniorcs domus eius,amp;omnesfenioresterræ AEgypti:
8 nbsp;nbsp;Et omnis domus lofcph, amp;nbsp;fratres eius, amp;nbsp;domus patris eius: tantummoJo
paruulos fuos,amp; pecudes fuaSjôr bouesfuosreliquerunt in terra Gofen.
3 nbsp;Et afeenderunt cum co etiam currus,ctia équités,amp; fuit turma grauis valde.
Et venerunt vfque ad aream Atâd,quæ eft trans larden: amp;nbsp;planxerûtibi plâ-lt;ftu magno amp;nbsp;graui valdç:amp; fecit patri fuo ludum feptem diebus. -
“ nbsp;Et viderunthabitatores terræChenaanæi luäum in area Atâd, amp;dixeriint,
Ludusgrauis eft ifte AEgyptiis.idcirco vocauit nome eius Abel-Mifraim, Ai^ftiorum,qui cft trans larden.
“ Etfeccruntfil.iieiuseiiîc,qiiemadmodumpræccpcratcis.
Et tulerunt eiim filii eius in terram Chenaan,fepelieruntq5 cum in fpclunca agri duplici quam emit Abraham cum agro in poncftionem fcpulchri, ab He-phron HittæoanteMarnré. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;
14 Et reuerfus eft lofcph in AEgyptum ipfc,amp; fratres eius, amp;nbsp;omnes qui afccn-dcrant cum eo,vt fepelirent patrem eius,poftquam fepeliuit patrem fuum.
’V Videntes aute fratres lofcph quodmortuus eftet pater eorum,dixerunt,For tafte odio habebit nos lofeph, amp;nbsp;reddendo reddet nobis omne malum quo af-fecimuscum.
10 Proptcrea mandariit ad lofeph,dicendo,Patcr tuus præcepit antequam mo-reretur,dicendo,
^7 Sic dicetis lofeph, Obfecro parce nunc priuaricationi fratrum tuoru,amp; pcc cato eorum: quia malum intulerunt tibi. nunc igitur parce quæfo præuarica-tioni feruorum Dei patris tyk Et flcuit lofeph,dum illi loquerentur cum co.
18 Et profedi funt etiam fratres eius,amp; proftraucrunt fe coram eo,amp; dixerunt» Ecce fumus tibiferui.
^9 Et dixit ad eos lofeph,Ne timeatismunquidenim loco Dei fume
Et voscogitaftisaduerfum me malum‘.Deus-lt;«»»gt; cogitauitilludinbonum, vt faceret fecundum diem hanc,vt viuificarct populum multum.
21 nbsp;nbsp;Nuncitaque ne timeatis,ego alam vos, amp;nbsp;paruulos vcftros.amp;confolatus eft
eos,amp; loquutus eft ad cor corum.
Et habitauit lofcph in AEgypto.ipfe amp;nbsp;domus patris cius;amp; vixit lofcph cc-tum amp;nbsp;decem annos.
Et vidit lofeph ipfi Ephraim filios tertiæ gencrationis:etiam filii Machir filii Mcnafteh cducati funt fuper genua lofcph.
24 nbsp;nbsp;Et dixit lofeph fratribus fuis,Ego morior,amp; Deus vifitando vifitabit vos,amp;
afcêdere faciet vos è terra hac,ad terra qua iurauit Abraham,lfhac,amp; lahacob.
Etadiurauit lofcph filios lfrael,dicendo, Vifitado vifitabitDeus vos,amp;tol-letisoffamcahinc. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
»6 nbsp;Et mortuus eft lofeph filius.centum amp;nbsp;decem annorum; 5lt; aromatibus con-
dierunt eum,amp; pofitus eft in area in AEgypfo.
-ocr page 345-IN GENES.
52^
I ïf iafkttMt fi ïo/èph. Hoc capitc brcuitcr narratur quid contigcrit poft mortem lacob. Earn vero Mofts duplici ludu celcbratam fuifte commémorât, natiuo, vt ita loquar, Si cercmonia.-li.QuoH lofcph fupcr facicm cius procumbes,lacbrymas eftundit: hoc ex vero purcquc affedu manat.Q^od eundem lugcnt AEgyptii feptuagintadiebus:quia fit honoris caufa,idque ex con-fuctudinc,plus oftentationis habet ac inanis pompa:,quam veri doloris. amp;nbsp;tame vtplurimû hoc modo lugcri fblet mortui,vt iufta ill is Ibluâtur. Vndcetiânatû eft prouerbiûjHæredisludû fub larua rifum efie.E t qffanquam interdû fcrio dolore punguntur animi; aliquid tarnen addit pic-tatis teftandæ atfeÄatio, vt in confpedu hominum lachrymis largins indulgcant qui fine tefti-bus amp;nbsp;arbitris parcius flcrcnr.ltaque amici qui fub folatii prætextu conucniunt, fæpc diuerfum officium fèquuntur,vt fletum vbcriórcmcliciant. Quanquam autem ritus lugendi mortuos ex bono principio ortus eft, vt fe in meditanda generis humanimaledidionecxerccant viuijmul-tis tarnen vitiis Icmper inquinatus fuit:quianequead verum fuum fincm diredus eft, neque ad iuftum modum compofitus. Quantum ad genuinum dolorem fpedat,quem nobis non accerfi-mus,fed qui ex intimo corderiumpit.noneflct per ft culpandus,fi modum tcncret.Nequcenim hîc rc^eheditur Ioftph,quôd triftitiam flctu dcclaret:quin potius laudatur cius pietas.Sed fræ-no amp;nbsp;nàoderationeopus cft/ile intcmpcrantcrdolcndo, cotra Dcu cæco impetu feramur. nam exceffiil doloris ftmpcr ad contumaciam nos præcipitat. Porro mitigatio præcipuè ex fpe fu-turx vjpæ ftcundum Pauli dodrinam pctenda eft.
I Etprteerpit io/ephferids fms. Quanquâ olim plus opera: ctiam abfq,- fuperftitione impefum fuit ftpulturis, qua poft fpecimé refurredionis inChrifto exhibitum: feimus tarnenapud AE-gyptios plusfumptusamp; pomparum, quam apud ludæos fuifiei imo hiftorici vctcrcs hoc inter res illius gentis principuc memorandas rccenftnt. Dubium quidem non eft (vt alibi diximus) quin ritus fcpeliendi mortuos à landis Patribus fluxerit, vt fpeculum efiet refurredionis futu-ræ : fed quéadmodum ftmper in ccrcmoniis magis operofi funt hypocritx, quam qui lolidam return fubftantiam tcnent:fadum eft,vt qui à verafide defciuerant,longe plus oftentationis fibi afciuerint,quàm fideles,quibus conftabat fymboliveritas amp;nbsp;redus vfus. Si conferimus ludæcs nobifcum,vmbratiles illæ ceremoniæ, in quibtis cos Dominus occUpari voluit, immodicæ ho-die forent:quarum tarnen prævicinisgentibus tolcrabilis fuit apud cos mcdiocritas.Qrorfum autem tantum laboris fufcipcrcntprophani homines,tantumqueprofunderer pecuniae,ncfciC' bant.H inc colligimus, quam inanis, ac nugatoria res frt,externis tantum fignis attendcre,vbi no viget finccradodrina, quatgermanam origincm, Icgitimumqtic fincm oftendat. Scpelire mor-tuos,pietatis excrcitiumeft. Condire aromaticis vnguentis cadauera,olim viriofum non fuit, nempe vt aliquod fijturæ incorruptionis fymbolum palam extaret. Fieri cnim non poteft quin grauiter nos percellat mortui hominis cófpcdus, aefi vnus idemqueinteritusnos vnàctim bru ris pecudibus finediferimineabibrbeat. Hodicnobis Chrifti refurredio contrahanctentatio-nem fatjs firmacft fultura. Vctcrcs aurem, quibus nondum illuxerat plcnus dies, figuris adiuti fucrunt: fed quibus ad fpcm rrtelioris vitæ non fiierunt creda: mentes, nihil aliud quàm nugati funtjftultéque æmulati fandos Patres. Denique vbi non fpirauit odor fidei, vt cognofteret ho-mines aliquid fibi à morte effe refiduum, infipidx fucrunt omnes condituræ. Imo quum mors illis effet æternus corporis interitus, in pretioftm euftodiam recôdere quod perierat,impiafuit facræamp;’vt:ilis ceremoniæ prophanario. Nunc quod lofeph AEgyptiis ft conformât, quorum fuperflua curiofitas ludibrio nô caruir,mecu potius qu.àmiudicio, velapprobationcfeciffe cre-dibileeft.Et forte perperam æmulatus cft AEgyptios,nedeterior effet patris fui,quàm aliorum conditio. A tqui præftabat,fe ad frugalem patrum vfumrcftringcrc.Cxterùm vt ipftexcufabi-lis fucrit,nobis hodic idem non licet.nifi cnim vclimus Chrifti gloriam obrucrc,colcnda cft ma ior lobrictas.
5 ^oompleti/ûnteîeiMdra^iadies. lam admonuimus Moftn dcccrcmonialiludu verba fa ccre:ideôque legem non præfcribere,vel exemplum ftatuere quod ftqui nobis liceat. Nam legibus certi quidam dies fucrunt præfixi, vt effet aliquod temperamentum: ambition! tarnen aliquid datum eft. Aha autemcohibédi doloris regulanobis .à Domino traditur.Er loftph ft ma-gis ad peruerfos AEgyptiorum mores inflcxit, quàm par erat:vt fibi licitum efle fingit mundus quidquid cqnfiietum cft: imo quod paffim inualuit,non ftcusac violenta exundatio,trahit omnes fibi obuios. Septuaginta dies quos Moftspræfinitad fblenncm ludum, Herodotus libro 2. condituræ affignat. Diodorus verb ftlituramtriginta diebus compleri ftribit.Condicndi verb modum Vterqucftdulb exequitur. Et quanuis fucceffu temporis folcrtiamcreuiffenon negem: difciplinam tarnen illam à maioribus fuiffe traditam mihi vcrifimilecft. Er locutus eft ioftph. In-ftriturbreuis narratio de impGtratocómcaru,vt lofeph cum bona régis paceamp; venia paternu funus in fcpulchrum duplicis fpcluncæ deferret,Quanquam autem non vulgari gratia police
-ocr page 346-COMMENT.
bar,aulicos tarnen adhibet fuffragatores.Cur id,nifi quia rcs odiofa ernti Nibil cnim,vt alibi di-ximus, AEgypriis minus fuit tolerabile, qu.àm corum terram fperni, de cuius (ànditatc illi in primis gloriabantur.Itaquc ïofeph, vtoffenfâm aliàderiuct, nccefTitatcm obtendit; acfi diccret non effe fui arbitrii,eligcrc partis icpulcbrum, quia iuramento interpofito fidem illi fuam obligt; gaucric.Quare videmus Icruili timoré fuilTe opprcirum,quominus fponte amp;nbsp;libère fidem fuam profiteri anderer, quando alterius perfbnam fufeipere cogitur, vt in mortuum tranfferat quidquid eft inuidiæ.Qjm fimplicior, magifqucintegra .à filiis Dei requiraturtonfeftio, nemo fe ta-libus velis occulter: quin potius peterc à Domino Spiritum fortitudinis amp;nbsp;Æftantiæ difeamus qui nos ad teftandam pietatem dirigat. Qupd fi libera nobis eft per homines pictatis profcfllo, gratias agamus.Iam quod loftph nifi Regis pcrmiflii pede moucre non audct,hinc colligimus fpledida illafortuna,quafi aurciscompedibusfuifledeuindû. Er certe tabs eftomniu conditio, qui honore amp;nbsp;gratia in aulis Regum praeccllunt, vt fanis hominibus nihil melius fit,quàm pri-uata forte contentos eftc. Alia ctiam circunftantia mitigat lofeph quam meruit o{fenfam,quum dicit,non nuper venifte in mente patri fuo ftpulchrum appetere in terra Chanaan:quia pridem fibi effoderat. vnde fequitur,non fuifte indudum terræ AEgypti faftidio.
6 Ef dixit Pharao. Vidimus vt media via inceflerit loftph.Neque enim volcbat prorfus ab of ficio deficere: prætextum tarnen captans ex partis mandato, non fatis cordate fc gerebat. Hac quidemmodeftiafledi potuit Fharao.vtcius precibus ram facile annueret : neque tarnen idco probatur mollities, vt fibi in ea indulgeant filii Dei. quia fi intrépide quo vocat officii ratio fc-quantur, euentum, qualis optandus eft, prætcr fpem dabit Dominus. Nam etfi humanitus ipH 1 ofeph bene ceffit blanda fua fubmiffio, certum tame eft fuperbum Regis animum à Deo fuba-dum effc,vt tarn benigne conecderet quod rogatus fuerat.Notandü ctiam quantopete vigucrit iurifiurandi religio apud cæcos amp;nbsp;incredulos.Qiianuis enim non iuraucrit Pharao,nefas tarnen fibi cffeducit,fidem ab altcro datamfuo impcrio violari. Hodieautem ficextinda eft in mundo Dei reuerctia,vt fere pro mcro ioco ducat homines vitro citreque fub Dei nomine fallerc. Sed ram effrænis licentia Dei indicium non impunc effugict, cuius iudex futurus eft ipfe Pharao.
7 Pta/irndic lofeph. Profequitut Mofcstotamfcpulturxhiftoriam, vbi quod fcribit de ludu renouato tarn .à loleph amp;nbsp;ftathbns,quam ab AEgyptiis, minime apud nos inftar rcgulæ valere debet. Scimus enim,quianunquam fibi modcratur caro,homincs rum dolcndo, turn gaudendo ferè peccarc. Nec verb excufari potefttumultuoius ille clamor, quern mirati funt loci incolx. Et quanquam lofeph ffptern continuos lugedo dies redum fincm habucrit propofitum, vitio ramen non caruit exceffus.Neque ramen abs re voluit Dominus tam honorificc funus hoc celc-brari:magnopere enim intcrfuit quafi fub lime trophæum erigi,quod memoriam fidei lacob ad poftcros vfquctranfinittcrct. Si clam amp;nbsp;plcbcio more fuiffet fepultus,protinus extinda effet fa* ma: nunc verô,nifi data opera ctccutiant, affiduc illis ante oculos verfatur nobile fpedaculum» quod fpem hxrcditatis promiffæ foueat:vcxillum quafi credum cernunt futuræ libcrationis, v bi complctum fuerit tempus. Quare non tamhîcfpcdandus eft honor mortui, quàm viuorum vtilitas. Imo AEgyptii ignari quid agant, facem præferunt Ifraelitis ad tenendum vocationis Diuinae curfum:idem faciunt Chananæi,dum locum nouo nomine illuftrant. nâ hinc faduni eft vt recentior vigcrct agnitio foederis Domini.
14 Pt reuerjmefi lofeph. Quanquam lofcph St reliqui multa pignorain AEgyptorcHque-rant,vtrcucrti ncccffe fuerit, crcdibile ramen eft magis Dei oraculo illuc fuiffc rctrados. Ncquc cnimvnquam permifit Deus fedemarbitrio fuo cligere: fed queadmedum prius Abraham, Ifaac,amp; lacob circumcgerat,ita corum filios in terra Goftn velur cancellis inclufos tenuit. Nec verb dubifi eft quin iandi Patres oraculumillud,quod cap.iç.c.ijhabuimus,fidelicuftodiafcr-uatum inftar pretiofi thclauri filiis rcliquerint. Rcdcunt igitur in AEgyptum,non tantum prx-fenti neceffirate coadi,fed quia iugum Dei manu ccruicibus fuis impofitum excutere fas no eft. Quod fi non omnes Dominus volunrario oblequio deuindos fibi habuit, mentes tarnen con-tinuit occultis habenis, ne ft alib fubduccrent: neque tarnen aliud coniiccre licet, qu.àm cius timoré fuiffc rctentos,ne de ty rannica opprcffione admoniti,quæ inftabat,eam effugerc rentaret.
• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Scimus non ita manfueto fuiffc ingcnio,quin fubinde contra Icuiora onera calcitrarcnt.Quarc
Ipccialis hac in parte eos religio domuit, vt quicti amp;nbsp;filentes ad ferendam duriffimam ftruitu-tem ft pararent.
ly Pt uiderufitfr-ure! lofeph. Hîcnarrat Mofts filios lacob poft mortem patrisanxiosfuiffc,nc lofeph vindidam illatæfibi iniuriæ rcpofccrct.Vndcautcm hic metus, nifi quia ex fuo ingenio cum æftimant? Quod tarn placabilcm experti crant,vcræ erga Deum pictati non tribuunt, nec reputant fingulare effc Spiritus donum : quin potius diuinant folopatris refpedu hadenus fuiffe cohi bitum,vt tantummodo vltioncm differret. Atqui ram peruerfo iudicio magnam i»;;
-ocr page 347-iuriam ci faciunt,qui cam liberali ter cos tra(äando, animum fuum omni odio 8( rnaleuokntu purum ccftatiiserac.In Dcumetiam redundat pars iniuriæ,cuius rara gratia in modcratione lo^ feph enitucrat.Sed hinc colligimus, cæcis püâionib’ turbari malas cófcientias, vt in clara luce impiiigät. Frat res fuos rcatu ablbluerat lofephdpfi autem ftimulis peccatiexagitatur, vt ffbi fpo te intefti fint. Ncque enim per eos ftetit quominus pcena.qua: remifla erat,fibi accerfcrennquia merito vlcerari potuit animus îofeph illorum diffidctia. Quid ènim hoc fibi vult,quod vitam bisSrtercius mifcricgrdiædebentes, adhucmalignè fufpedum habentîNec tarnen dubïtaquin pridem rcfipuifleat à fuo Icclere: fed quia forte nondum fatis purgati crat.tali anxictate amp;nbsp;mo-leftia torqueri paüus eft Dominus,vt aliis exemplo eiTentjmalam conlcicntiam fibi efle tarnifi-ccni:deinde vt nouo culpx fuæ feniu cos humiliaret.nam quum fratri ie obnoxios fiftant, cæîe-fte Dei tribunal,nifi plufquam ftupidi fint,obliuifci non licet.Qi^otidic videmus impleri quod dicit Solomon,vt fcilicet impius nemine pcrlcqucnte fugiat : fêd ita Deus ad reddendam ratio- Pro-fri.-s«.*» nem fugitiuos cogit.Cupcrent fupino fuo torpore tam Deo quam hominibus illudere: amp;nbsp;obfti-nationis callum, quantum in fc eft, cordibus fuis obducunt; interea,velint nolint, trepidant ad ftrepitumfolii cadentis,ne Dei indicium abolcat fecurus carnis torpor.Nihiltranquilla mente optabilius eft. hoe fingulari bono, quod ab omnibus expetitur,dum fcclcratos priuat Deus,ad integritatem colcndam nos inuitat.Præiêrtim vero, quum Patriarchæ iam fui fccicris poenité-tiaaffccti,poïï longum tarnen tempus tam duriter expergefiant, nemo noftrum fibiindiilgeat, fed fcquifqs diligenter examiner,ne hypocrifis arcana iræ Dei fpicula intus foueat:fcd cordibus noftris ad iiquidu dcfæcatis affulgear,bcata pax,cui locum duplex cor non conccdit.Hæcetiam iufta merces cos omnes manct qui ad Deum fincerè Si ex animo non accedunt, vt fc ad hom.inis inortalis indicium filtere cogâtur.Quare non alia eft ratio,qua: nos inquictudinc eximat.nifi vt cum Deo redeamus in gratiam.Hoc remedium quifquis contcnet,inuitus fibi timebit non tantum ab hominemortali,led ab vmbraquoquc,vel flatu.
»6 Ef ma^ddrunt. Quia pudet ipfos vcrba faccre,pacis interprètes fnbornât,quibus plus fi-dei adhibcat loftph. Sed hic quoqne perfpicimus,confilio amp;nbsp;ratione deftitui, qui fibi male cófcii funt.Nam fi hac de re folicitus fuit Iacob,cur non filium,quern habebat tarn morigerum,recoil ediauit ipfe fratribus’ Deinde quorfum nunc attinct per internurios tentare, quod coram melius poterantîPuerilitcr ergo eos agerepatiturDominusivt corum excploedodi,nullum ex fri» uolis commentis profedum fpcremus. Sed quæritur, vnde filiis lacob oblati fuerint homines, Seibus talc mandatum committere audercnt.neq; cnim res vulgaris fuit,exccrandum illud. fta-gitiü exteris dctcgere.apud AEgyptios quidem fubirc hanc infamiam,nimis fuiftet abfurdum, Itaqucnulla magis probabilis conielt;fturaeft,qu.irn eledos fuiftedomefticosteftes ex feruorum ttumero:quorum etfi mentio falt;fta non eft à Mofe,quû narraret lacob migrafte in AEgyptym: ^liquos tarnen abduótos fuifte certis rationibus colligerc promptum eft,
’7 obficro para quxfi. Non diftimulant ft grauiter peccafte,adeóque culp.i non extenuat, Vt feipfos vitro grauent multa verborii congcrie. Veniaergo fibi dari non poftulant quafi leuc Itt deli(äi4m;£ed atrocirati criminis primiimauthoritatc patris ftii,deinde iacrûDei nomen op-ponût. Laude digna fuiftet hæc confeftio, fi rcda amp;nbsp;fine ambagibus ac figmentis ad placandum fratrem progrefti effent, lam quum ex pictatis fonte hauftrinr,cóftntancum effe remitti pecca-tum Dci /cruis: hinc fumeda eft communis cxhortatio,fi ab Ecclefiæ domefticis læfi fuerimus, ne fimus ad ignoftedumnimis rigidi ac difficiles. Hæc quidé humanitas in gcncre ergaomnej nobis præcipitunfcdvbiacceditrcligionis fbcietas,plufquâfcrrcaeftnoftradurities,nifi admi-ftricordiam flexibilcs propenfîque fimus. Ac notandum eft,quöd difertè exprimunt Dcum la-cob:quia pcculiaris fides amp;nbsp;cultus,quibus à reliquis gentibus diftinäi erant,cóiungcrc ipfoamp;de-bebantardiore vinculoiacfi Deus, qui familiam illam adoptaucrat,reconciliandæ gratig fpon for in medium prodiret. Dumilltloqueréntr. Non poteft certo elici ex verbis Mofis,an tue co-ràm adfuerint fratres Ioftph,ac locuti fint quum fieuit.Diuinät quida interprètes adam fuifle ex compofito fabulam,vttcntato per alios animo Ioftph,paulo poft medio ftrmoni interucne rint.Ego in diuerfam magis ftntentiam inclino:quum ex nuntiis cognofeeret eos cruciari,fru-ftraque fibi ipßs molcftos effc,fympathia fuiffc tadum.Deinde ad fe accites omni cura amp;nbsp;metu liberafte.Porro quod fratrum moeftitiæ Si anxietati tam amice illachrymat,infigni documen tonos admiftricordiäinftituit. Quodfi nobiscum iracûdiæ impetu vclodii pertinaciaarduu cit ccrtamcn,petcdus à Domino eft lenitatis Spiritus,cuius vis no minus cflficaciter hodie ft exc ret in Chrifti membris,quam olim in lofeph.
»9 üwiqwdenim loco Deißttni Quidam putant his verbis repudiatum ab co fuiffc honorem: äcfi diceret, perperä fibi deferri, quia nonnifi Deo vni debetur: fed hoc nihil habet coloris.quû æpc alias paflus fit hoc modo fe çoli,amp; longe alium fratribus animura effe fciat,quàm Dci cul»
Cap.L. jjx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.
tum in hominem mortakm tranïFerrc. Mihi ctiam nihilo magis probatur ältct fenfus,quod fc pœnam fiimptiirum negec,quia Deus non fit.Ncquccnim ita fibi temperabat arctaliada iniu-ria,vt Deum fore vhorem fperarct. Alii lertiüm fenfum affcrunt,quód refpondcat Io(cpb,con filio Dei non fuo.totü hoc negotiü geftum eHccquem ctfi non plane rciicio,quia ad verum accc-ditjUon tarnen pro vero amplcdor. Dux füllt particulxapud MofeUjCX quibus oritur difficul-tas,’3 3t nnn, quarum prior Ixpius eft caufälisjintcrdum autc interrogatiua: pofterior vero nunc vicemdénotât vtlatinum Pro, nuncfubicdioncm.Itaqucduobusmodislt;erti poteftlocus,An ego fum vice Dei;vel,Quia cgo fub Dcofum.Si interrogatiue legere placet,]|^nificat mco iudi ciojfe Deo minime parc c(Te:vt quod ille in lalutc difpo(uir,in pcrnicicmcóuertat. Atqui nó mi n’cómodc fie vertcrclicebit:Ncmetuatis,quia ego fub Dcofumrvtadmoneat Iofcph,quiaDci imperio fubcftmó fuu efle prxire, fèdfcqui. Vtr.ïuis tamé expofitionéeligas, quoad rei fumma paru intereft.Nâquia lolèph Diuinx prouidétix finé expédit, quafi iniedo frxno cópcfcit fucs affcótus,nc intcpcranter exultét. Erat quidé miti humanóqjingenio:lcd nihil cft fcdâdx eins ira-cudix ihelius vel magis appofitû,quâ lê Deo regcndii lubmittcre.Itaq; vbi nos vindidx ctipidi • tas folicitatjhuc refêrcdi funt omnes lcnfus.Porró,quu hac rationc fratres traquillos Si lècuros efle iubcat,quia Icgitimum Deotribucnshonorc,libentcr fuftineat eius imperio parereihincdi-fcamus tune optime nobilcu agi,vbi negotium nobis eft cum hominibus modeftis, qui Deum fibiducem prxficiunt, eiufqucplacitis non modo fubeiÏefuftinentjledlibenter oblequuntur. Nam fiquis impotenter carnis libidine feratur, mille ab co nobis timédx erunt mortesmifi furo rem cius Dominus violenter frangat. Sicut autem vnum hoe eft fedar dx iracundix remedi-um,agnofcerc quinam fimus, Si quid iuris in nos Deo competat; fie rurfum vbi penitus infede-rit hxc cogitatio,nullus eft tam furiofus ardor,ad quem mitigandum non fufficiar.
tr itHO!agt;^'ajhfde)ne. Probè,vtdiximus,Dci prouidcntiamconfiderat Iofeph,vtfibinon modo dandx vcnix,fcd ctiam cxcrcendx bencficcntix legem ac neccftitatcm imponat.Tametfi auté hac de rc fatis multa difteruimus c-apitc 4Ç,nonnihil tarnen nunc quoque repetere vtilc crit. Ac primo quidc notâda cft ièrmonis diucrfitas. nam quum illic lofeph fratrum dolorem lenirc amp;nbsp;metum leuarc ftudens, corum fcclus quo poterat artificio tegeret ; nunc paulo apertius amp;nbsp;li-berius cos caftigatifortc quiaeorum aftutia offcnditur:idem tamé rctinct principium,quum ar-cano Dci confilio deduftus fît in AEgyptum,vtfrarribus vitx miniftcrclTer jfibi incumbedum in hoc cfte.nc Dco refiftat-.aefi dicerct,Quiim vitam vcftram Deus apud me dcpofucrit, ego bel lum cum CO gercrem, n ifi fidelis eftem cius grat ix d i! péfator,quam mihi dedit in manum .Seite intcrca inter praua hominum côfilia,5f admirabilcm Dei iuftitiam diftinguitjfumm^m rcrum omniûgubcrnationc Dco itatribuens, vt nullam ex hominum vitiismaculam côtrahat.Ven-ditio lofeph facinus crudelitatc Si perfidiadcteftabilefuit: atqui veditus non fuit, nifi ca-lcftide-crcto.Ncque cnim folùm quicuit Dcus,amp;: ad tempus conniuens,frxna hominum malitix laxa-üit,vt hacoccafionc pofteà vtcretunfed ordincm agcndi,qucm voit bat certum fixtimqj efle,fuo arbitrio ftatuit. ita vcrc S^ propriè dicemus fceleftafratrum paâionc,8t arcana Dei prouidétia venditum fuifte lolcph.Non tarnen fccit commune opus, vt quicquam Deus côiundum vcl affine haberet improbx corum cupiditatiiquia dum illi inachinantur fratri exitium,eorum fak-tem c fublimi procurât.Vndeetia colligimus.regcndi mundi varias illi efte rationes. Hocqui-dem promifeuè ftatuendum eft,nihil nifi eo volcnte,ficri-.quia amp;nbsp;hominum confilia moderatur, êe voluntates flciâit,5f conatus vertit hue vclilluc,amp; cuentus tépcrativerùm fiquid rcûc amp;nbsp;iufte fufcipiunthomincs,intus cos Spiritu fuoagit acmouct.vt meritô feraturilli acceptû quicquid boni cft. fl autem Satan Si impii ebulliunt, ineffabili modo per corum manus ita agit, vt penes ipfos refideat improbitas,amp; illis culpa imputetur. Neque cnim ad pcccâdum Spiritus impulfù, fieqti fidcles ad rede agendum fcruntur,fed fibi ipfi authorcs func,amp;r Satanam fequûtur ducem. Sic videmus vt in media caliginc noftrx iniquitatis rcfulgeat Dci iuftitia.Nam neque Deus vn-quam iufta agendi cauiâ dcftituitur,amp; homines peruerfa ftia voluntas rcaru conftringit. Quum audimus Deum fruftrari fpes hominü improbas,amp; noxias cupiditates: hinc nó vulgaris ad nos redit confolario. fatagant cnim vt volent impii,tumultuentur,cxlû deniqueacterram mifeeât, nihil tarnen proficient fuo feruorcmec modo irriti concident corû impetus, léd in contrarium fucceftum voluentur,vt falutem noftram quanuis inuiti promoueant.Ita quicquid veneni con cipit Satan,Dcus in mcdicinam clcftis fuis tempérât. Qiianqiiam autem hic Deus w titffe dicitur, quia profpcrum, Ixtûmq,- fucceftum mortiferis principiis ex inopinato attulcrat: reâè tarnen St iuftè cibum reprobis in vcnenum,luccm in tcncbras,mcnfam in laqueum,vitara deniquein mortem conucrtit.Siadrantamaltitudincm non pcruenianthumanxmctcs,myftc ria qux non capiût,fupplicitcrpotiusadorcnt,quâfigulina vaftula fuperbi.it côtra fuû opificc.
lo Vf Mutfiaretpopul.m. Fine prouidentix Dci ad fuûofFiciu accômodat lofeph. Et hxc fo-brictas adhibeda femper eft,vt quifquis Dcucx alto mûdi gubcrnacula tenctem fide Ipeculatur,
-ocr page 349-IN GENES.
îiî
fc intra vocationis fuæ mctas contincac : imo arcanis Dei iudiciis admonitus, in feipfum dc-icendat, féque ad officium hortetur. Quod fi non protinus apparet ratio, cauendum tarnen eft nc voiitemus per confiifos, amp;nbsp;crraticos circuitus, quemadmodu fanatici homines folct. Quod dicitlofephfediuinirus eleâumeffe, per quern multus populus feruetur , quidam ad AEgy-ptios extendunt: quod tamctfi non improbo, reftringere tarnen malo ad domum lacob. nam Dei bonitatem hac circunftantia lofcph amplificar, quod fua opera ab interim ereptum fuerit Ecclefix fcmen.Et certe in paucis hominibus ingens ilia multitudo,quam paulo poftDeus extu litjvitam adepta elf,cuius alioqui antequam nafcerctur,extinlt;ftum elfct fernen.
n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hoc verb folida: acnon fucatæ reconciliationis fignum fuit, non modo
abftinere à maleficio amp;nbsp;noxa, fed etiam vincere bono malii,ficuti Paulus præcipit. Et certe qui cefiat in officio,quum iuuandi fuppetat facultas,amp; res opem eius flagitet.hoc ipfo demóftrat fc non oblitum effe iniuri^ç. Quod ideo diligenter notandum eft, quia vulgo nimis ieiune maior pars feremitterc offenfas definir,fi non retaliat. quafi verb no fit hoc vlcifci, quum manum rc-trahimus ab auxilio. luuare^tratrem, fi dignum exiftimares : opem tuam implorât in ncccffi-tate,tu defcris,quia de temalc merituseft; quid tibi obftat præterodiume Ergo tunedemu pro-habimus,nobis à. maleuolentia puros effe animos,fi beneficiis profequemur hoftes, à quibus in-lt;hgnè tradati fumus. Dicitur lofeph nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, quiafuauiter amp;nbsp;amice cos compel-
r.»
lansjomnem illis fcrupulum exemit : quemadmodum prius vidimus Sichern loquutum effe ad cor Dina,quû blanditiis folari conatus eft,vt illati ftupri immemor,coniugio animii adiiceret.
» Ef hdbiiauiilojêph. Non fine cauG referc Mofes quadiu vixerit lofeph; quia diuturnitas temporisinfraftam eius conftantiam clarius oftendit. Quanuis cnim honore amp;nbsp;potentia cmi-ncretinter AEgyptios, coiungitur tarnen cum domo patris fui. Vndc cóiiccrepromptum eft, paiilatim vale dixiffcuulicis opibus, quia fibi nihil melius effe duccbat quàm vilefccrc, necum Krrenadignitas à regno Dei fepararet.Spreuerat ante illecebras omnes quæ eius mentem occu P^repoffentin AEgyptomuc vltenus progrcdineceffchabet,vtdepofito honore adignobilcm ftatuin defcêdatjfiliófque fuos à fpe fucceffionis ablaftet.Scimus qu.im anxiè laborrnt alii,turn ipfi minuantur, turn vt integram fortuna pofteris relinquant : atqui lofeph per annos fexa-gintahuc tantum omnia ftudia impendit,quomodo fe amp;nbsp;fuos in ordinem cogcret,nc fua cos ma gnitudoArenuigregcDominiarceret.Deniqucferpentes imitatus eft,qui exuuias fuas abiiciut, vetuftate exuti,nouu vigorem colligant. Vidit abnepotes ex fua ftirpe : cur non vna cum li-hcris crefeit etiam folic itudo vt illis profpiciat? Verùm nulla illi vei nobilitas,vel opuletia tan-malit paftoritiæ vitæ addidos conténi ab AEgyptiis,ac cenferi in familia Ifrael.Cæ tcrunain numcrofa fbbolc. viuo adhuc amp;nbsp;fuperftiti Dominu;; guftu aliquem fuæ benedidionis præbuit^ vnde fpena liberationis conciperet. Nam inter tot tentationcs opcræprctium fuit qui-bufdana fubfidiis4'nimari amp;nbsp;fulciri,ne fuccumberet.
‘4 Et dixit loJephfrMribuißtff. Primufne an vltimus fratrum mortuus fuerit lofeph,an pars aliqua fuperuixerit,inccrtum eft.Hic quidem Mofes fub fratrum nomine non folos germanos, fed cognatos alios compleditur.Quofdam verb ex fingulis familiis primarios fuilTeeius iuffu vocatos exiftimo, à quibus totagens certior deinde fieret. Quanquam autem alios quoque Pa-triarchas idem madaffe credibile eft,quia omnium ofia pariter in terram Chanaan de lata funt; fpecialis tarnen vnius lofephfit mentio ob duas caufas.Nam quum propter fummam a'lthori-ratem coniedi effent in eum omnium oculi, meritb debuit illis præire, amp;nbsp;folicitc cauerc nccui remoram iniiccret dignitatis fuæ fplcndor.Sccundb,magnopere ad exemplum interfuit,cogno ^ci atoto populo eum, qui regno AEgypti fecundus præerat, pofthabito tanto honore, gradu iuofiiiffe contentum,vt tantum nudæ promiffionis hæres foret, ttwrior. Perinde valet lo-S‘Jutio,acfiiubcrct fratrcs fuos benefperare fcmortuo.quiaimmortalis fit Dei veritas.nameos penderc non vult à fua,vel alterius vita,vt Dco vUum terminû præfcribant,fèd patienter quic-feere,donee opportunum adueniat têpus. Vnde autem hæc tanta illi certitudo,vt futuræ redem-ptionis teftis fit, ac fponfbr, nifi quôd .à pâtre fie cdodus fucrat ê Neque enim Deum ci appa -ruiffe legimuSjVel oraculum per Angelos è cælo fuiffe allatum;fcd quia certô perfuafus erat Iacob dodorcm amp;r Prophetam diuinitus fuiffe creatum,qui foedus falutis apud fe depofitum ad fi lios trâfmitterct, no minus fecurè in eius teftimonium rccumbit, quàm fi oblata fuiffet aliqua vifio,vcl Angelos c cælo dclapfos vidiffct.Nifi enim verbi auditus ad fidem nobis fufficiat,indi gni fumus quibus cumagat Dcus,quem fraudamus fuo honore.Non quôd fides ab hominibus pendeat,fed quia per os hominum loquentem Deum audit,amp;cxternaeorum voce patitur altius fedcduci.Deus cnim quod per homines pronûtiat,Spiritu fuo obfignat incordibus noftris. Ita neque alibi quàm in ipfo fundata eft fides:amp; tarnen hominû prædicationi non deeft f'uum pondus amp;nbsp;reuercntia.Itacompefcitur proteruacorû curiofitas.uuivifionibus inhiâtes, ordinarium
-ocr page 350-Cap.L. 334’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;COMMENT.IN GENES. .
Ecckfîx miniftcrium contcmnunt : acfi abfurdum foret,Deum, qui olim Patribus c cælo fc o-ftendit, vocêc terra emittere.Atqui fi reputarent quam magnifee in Filii vnigeniti perfona femel ad nos dcfccnderit,non ita improbe appeterent cælum quotidie fibi aperiri. Vt tarnen hoe taceam.quu vidcant Io{êph,qin patribus hac in re inferior erat, quod nullius oraculi particeps, pietatis dodrinaab ipfis imbutus fuerat, pari fide cum illis certare, nimis ingrati funt ac mali-gni,fi huius gratiæ focietatem faftidiant.
vi/ifando Kißtalit Dein nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;His verbis innuit quafi obliuione lepultoffore quandiu manc'
bunt in AEgypto.Etcertepcrinde fuit illudexilium,acfi Deus tergiim illis fd tempus obuertc-rct. lofepb tarnen in cum mentis oculos intendere nó definit, ficuti habetur apud Prophetä,Ex-'i-ij nbsp;nbsp;pedabo Dominfi qui abfcódit faciem fuam à domo Iacob. Hiceti.â locus clarc docet quorfum
fpedaucrit tam anxia lèpulchri cleélio, nempe vt redemptionis figillum foret. Poftquam cnim fidelem elfe Deum afiferuit,qui præfiabit fuo tempore quod pollicitus eft,continuo poft fratres fuos adiurat.vt ofla fiia tranfterant. 111 æ vtilcs crât reliquiæ, quarum afpedus clarc peribnabat hominum morte minime cxtinôlum effe æternum Dci fœdus,in quo lolèph tutô quieftere iu-bet pofteros.Nam iufiurandum Dci adducerc fàtis habet,vt de fuo exitu nihil dubitent.
EXCVDEBAT ROBERTVS STEPHANVS IN SVA OFFICINA ANNO
M. D. L III I. X I I I. C A L.
A V G V S.
-ocr page 351- -ocr page 352-