|
VIERDE.BOE K,
Kande Befchrijvingh der Stadt
AMSTERDAM
Vervattende, aUe de
Oude en Nieuwe Gebouwen.
'DOOR
I. C O M M E L Y N
te zamen geftelt.
|
||||
|
Inhoudt, envervolgh derGebouwen, £5V,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Udt Stathuys, Pag. }
Nieuw Stathuys. 4
Des zelfs Achtergevel. 9
Ocde Kerck. - 49
___„ , _ Nieuwe Kercfc. 6i
Nieuwëzijds Kapel, of Heylige Stede. <ss
Oudezijds, tiï St. Olofs Kapel. 76
Zuyaer Kerk. 78
XfSÊct Krrk. 8Ö
Noorder Kerk. 82
Iranfe.ofWaleKerk. 84
Engel'e Kerk. 8«
XuïefcheKcfk.varibuyten. 94
ILuterfcheKc.-K, van binnen. 95
Remonftrantle Arminianen Kerk. _ $6
Mennonifte Kerk der Vlamingen. 97
Mennonifte Kerk der Waterlanders, 59 Der Joden Tempel of Synagoge. loo
Het kalp, of Tucht-huys, 103
Het Spin-huys. »07
Nieuwe Werkrruys. 110
Gaft*huys. «n
De Eeyaerdt. 120
Teft-huys. 112
Oude zijdtsHuys-zitten-huy«. 11«
Nieuwe zijdts Huys-zitten-huyt. 117
't Groote Wees-huys. 12»
Biakon wees-huys. »34
Franie , ofWale Wees-huys. »37
Aelmoffenievs- huys. «19
AelmolTeniets Wees-huys. »43
Oudemannen-huys. 14$
Dol-of Krankzinnig-huys. 151
lazarus, of Leptoos-huys, «ƒ5
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Haar omvaardt op Koppertjes-ma»nd*g.
Sint loris Hof.
Weduwen Hof.
Begyn Hof.
De Beurs.
Koren-beurs.
De Nieuwe Brug.
De Oude Waag.
De Nieuwe Waag.
Stadts Excijs-huys.
Koren-meters huys.
Widel-bank.
Bank van leening of Lombaert.
Schooien.
Doorluchtige School.
Biblioteek, Boekery.
Medecijns collegie.
Schouw-burgh.
Handt- en Voetboogs Doeleai
Kolveniers Doelen.
Scherm-fchool.
Stadts Wapen- en Koren Huyzen.
Oude zijdts Heeren Logement.
Nieuwe zijdts Heere Logement.
Oude Stadts Herberg.
Nieuwe Stadts Herberg.
Kiftemakers-pandt.
Vleys Hallen.
Vifch-markr.
Nieuwe Vilch-markt.
Jaar-markten.
Ofle-markt.
Verken-markt.
PaMde-scaikr.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Papz
|
||||||||||||
|
VIERDE BOEK,
|
||||||||||||
|
VAN
oAtte de Stads, zoo oude als nieuwe
GEBOUW E N
EERSTE HOOFTSTVK.
STADTHUIS.
|
||||||||||||
|
DOch eer ik aanvang de {lich-
ting, vorm en verfcheide ver- trekken van dit nieuwe Stad- huis te befchrijven, zal ik ten ruighften de ftand en gele- gentheidvan't oude, dat hier eertijds op de zelve plaats, doch verder voor uit ftont, voor oogen ftellen. Pontanus, in zijnbe- fchrijvingh van Amfterdam, fchreef'er te zijner tijt aldus van: Het Stadthuys beflaat meeft uyt gebakje fleen, behalve den ingang en Vyerfchaar, die van wittegehouwejleenen z-ijn,- 'De Tboren voornamelijk jleekt vrj af, en is redelijkjioog vanjpits. Welkj)ok^in den Jare zefiten hondert en een, aljfe nad'eene z-rjde bégofl over te hangen en te hellen, op een belandere kunfl in zijn voorigejlandt in drie dagen weder te rechtgeftelt wierdt, gis blijkt uyt zieker knuppel-veersje, dat toenyeder tn de mondt hadt, en de groote menigte der jluyzen en huyzen in het zelve Jaar opgrrecht,te ken- nengeeft. De andere TZuyten-werken van het-Stadt-
huys zijn zoo heerltjkjiiêt, of met zoo. cierltjk^ en kofielvjk. My dunkt dat ikjenigzins d'out- heyt kan afnemen Uyt de beelden-, die boven de traliën van de Vyerfchaarfionden, en Willem de ze/Ie van dien name,en in 't getal de zxven- en-twmtigfte Graaf-Jacobajn Philipsgeby- |
||||||||||||
|
naamt de Goede, en zijn huyfvrouw > ver tot*
nen. Van de welkenThilips, ontfangende van. zijn nichte Jakoba in den Iare veertien hon- dert acht-en-twintig het Graaffihap vanHol- landt, of immers het Stadthouderfchap des Graaffchaps, troude in den Iare veertien hon- dert dertig, zijn derde hnyfvromve Iz-abella, dochter van Joannis,Koning van Tortugaal. Invoegen dat men hier uyt lichtelijkjvan den- ouderdom, ofoudtheyt van ditgeflicht 'gijjing kan maken. cBinnen,beneffensverfcheyd.e ver- trekken , zijner twee heerltjkke Zalen; waar van d'eene aan de rechterhandt leger is, heb- bende , op de vercieringe van den ingank, een opfehrift, met gulde letterengefchreven, das den dagh en'tjaar, in hetwelk^deHerdoo- pers,hetgeheele Stadthuys ingenomen hadden, kort en beknopt verhaalt, d'Ander Zaal, ter lincker zijde is hooger, injgelijks, wijt en breet „ van waar ookjtot den volke afles van Wille- keuren', en andere befcheyden, na 't lm den- van 't Stee-klokje gedaan wordt. In d'andere vertrekken hebben "Surgermeefieren, of Sche- penen Trez-orieren en Sekretarizen, hun ver- gader-plaats. Daar en boven zijn hier noch vier katneren , of veel eer recht-plaatzen, waar van de voomaamfie de Weeskamer» d'ander de AJfurantiekamer,de derde de Wif- felbmkis, en de vierde en leftede Vyerfchaar,. A die |
||||||||||||
|
Oude
Stadthuis éefckre- ven. |
||||||||||||
|
Befihrijvinge vm
te zien waren, en dat het overige gebouw Stadtbw.
lange Jaren te vooren gefticht was. Die dit J eerfte drijven, zoeken dit mede te bewij-
zen uyt de te pronk gefielde beelteniflen der Graven en Gravinnen. Doch dit, de- wijl zulks met de vorige reden kan weder- leydt worden, ftaat mede op gelijke lofle voet, en derhalven onaannemelijk. Niet dat mijn gevoelen is, of ftaande wil hou- den, dat dit gebouw veel jonger, en lang daarna", zoude gefticht zijn, want dit zou de bouvaliigheyt en d'oudtheyt van 't ge- bouw zelfs wederleggen, maar dit wil ik alleen zeggen, dat men uyt de beelteniflen der Graven,die op de galdery van de Vyer- fchaar ftonden, niet befluyten kan, dat onder de regeering der zelven dit Raadt- huys , veel min de Vyerfchaar, zoude ge- fticht zijn. Ende dat yemandt zoude wil- len hier op inbrengen, dat daarom het beelt van Willem de zefte hier mee ftondt, ver- mits de ftichting al voor zijn doodt begon- nen was, en tot onder de regeering van Fi- lips geduurt had, fchijnt vry wat ongerijmt te zijn, dewijl het gebouw zoo kunftig, noch overgroot niet was, dat tot het ftich- ten van 't zelve zoo veel Jaren zouden van nooden zijn geweeft. Én genomen, dit |
|||||||||||
|
die allenthdlve ntcthoogey&ere trd' luchügh is. Dus verre 'Pontanus.van de Tooren, daar Pontanus{preekt, en die zoo verre aan d'eoverhing, was zeer cierlijk met heve uurs klokken verciert, dochzelve, om het afvallen voor'.te koden Jare zeflien hondert vijftienmen, endefteeklok op het ftomfpits gehangen, als te zien is uyt hftaande afbeeldtzel van dit oudhuys. Wat aangaat het navorzederdoms van dit Raadthuys, uyteniffen der Graven en Gravinnenmen , op delefte na, namelijk Filides Gemalin,zoo Pontanus fchrijft,de letteren onder de zei ven aan ddegalderyvan deVyerfchaar ftovry onzeker, en ftaat op een lWant fchoon hen ter eere dezefen opgerecht wierden, het volgniet, dat het Raadthuys juyft ongeering van een der zelven geftkhgelijk Wülem de zefte, wiens bemede op ftondt, al zeventien joverleden, eer Ftlips de Goede Grazoo konde dezelve Filips, die duytgezeyt zijn Vrouw, was, di
|
|||||||||||
|
hadt al in de ftichtinge van 't Raadthuys
eenigh fchijn, zoo kon het evenwel geen plaats in het ftichten van de Vyerfchaar hebben.Dat evenwel het overige gebou,de Vyerfchaar in Jaren overtrof, gaf de bou- valiigheyt van 't eerfte,daar in tegendeel de ' Vyerfchaar noch vry vaft en hecht was, ge- noeg te kennen. Doch in wat Jaar eigentlik deVyerfchaar en het overige Raathuys ge- fticht zy, daar is geen zekerheydt van, dan alleen dat men by gifling kan zeggen, dat de Vyerfchaar, of zoo wel de Vyerfchaar als het overige gebouw onder de regeering van Filips de Goede, vermits hy, nevens zijn Gemalin, de laatfte waren , die daar op ftonden, gefticht zy. Dees beelteniflen, die, gelijk de huys-goden uyt den brandt vanTrojen door^£neas geredt wierden, |
|||||||||||
|
ftondt, alree veel jaren, (Tchoonze hem ter
eere, zijn beeltenis daar op geftelt hadden ) doot zijn,eer het ftichten van dit Raathuys begonnen wiert; dewijl gemcenelijk, na't overlijden van Koningen en Vorften, zo- danige pronkbedden worden opgerecht, zulks datze zoo wel Filips zijn beeltenis na zijn doot, daar op konden hebben, alsze Graaf Willems beeltenis, na zijn doodt, daer op hadden geftelt. Anderen zijn van ge- Voelen, dat onder de regeering van een dei- bovengemelde Graven niet het gantfche Raadthuys, maar alleen de Vyerfchaar in den Jare veertien hondert veertig, om dat de beelteniflen van Wi&em de zefte, zijn dochter Jakoba, Hartog Filips de Cjoede, en noch een wiens naam daar niet uytgedrukt ftondt, boven de traliën van de Vyerfchaar |
|||||||||||
|
wier-
|
|||||||||||
|
AMST1RBAM. IV, Buh
|
||||||||||||||
|
. Stadthuii,
|
||||||||||||||
|
SifHllbufc-
|
||||||||||||||
|
__ |tHB^,_STATHI>YS-""
|
||||||||||||||
|
verfcheyde lager gerechts-banken, (door
dien de ftadt dageliks in menigte van volks, en by gevolg ook van pleitzaken,aanwies,) wierden opgerecht,zoo is endelijk by Bur* germeefteren, en de gantfche Vroetfihaf be- flooten, een nieuw Ra/ukhtfy? van de gront op te bouwen, en, nademaal zich geen ge- voeglijker noch bequamer plaats, dan die pfaf* van het oude Stadthnys in de gantfche ftadt daartte', vertoonde, daar toe weder de zelve plaats geordent. Doch de grondt, van dit nieu- we , om de Merkt ruymte te geven, meer achterwaarts, dan die van 't oude was, ge- nomen ; invoegen dat zich dit tegenwoor- dige Sta.dtbu.js, of defzelfs grondt by na achter het oude, en op ontrent vijftig voe- ten na, tot aa» de Nieuwe IC<r£ftrekt. Te A a dien |
||||||||||||||
|
wierden uyt den brandt, daar't oude
Stadthays in omquam, toen medegeret, en ftaan, tot een.gedachtenis en kenteeken, noch ten huydigen dage op de Thre^ory van dit nieuwe Raadthuys te pronk. Na 't gevoelen van zommigen, doch zonder eenige zekerheyt, zou dit oude Stadthujs wel eertijdts een Kloofler geweeft hebben. Zoo veel kan men zeggen, dat'et nader- handt met Sinte Eli^abethsG'aflhnj/s, ver- groot is, daarvan deftraat, hier nevens, denaam vmCjafthup-fteeg, noch ten huy- digen. dage voert. Vermits nu de bouvalligheyt van dit ge-
bouw, door den ouderdom van tijt tot tijt toenam, zelfs ook te kleen viel, en de plaats té bekrompen was, dewijl'er noch |
||||||||||||||
|
Nittm
Stadthuys u huwen. |
||||||||||||||
|
Bejchrijvinge van
hondert acht-en - veertig, den acht-en- St*dthuu
twintigften vanWïjnmaant, onder de Re- ■ geering va.nBttrgermeefteren,de Graaf,Tan-
kras , Valkenier, en Schaap. Op deze fteen, van wit gehou we Marmer, de grootacht- bare Heeren, die onder deZuyder hoek van dit gebouw tegen over de Kalveffiraat legt, ftaat dit opfehrift: |
|||||||||||||
|
dieneynde, en om met't geboufpoedigfte voort te varen , begvoorts al andere wooningen daar oen die achter het oude, als ook teden neffens het zelve tot aan de^■r^ftonden, mitfgaders het Kal dat nevens deXe^itondt, inzeftien hondert drie en vier en ve
|
|||||||||||||
|
Stadthuis.
|
|||||||||||||
|
in den Jare zeftien hondert zes-en-veertig,
den tienden v&nWintermaant, het Gevan- genhujs of Boejen, die zedert dien tijdt in Het algezonderde Rafphuys, achter het Al- lemoe&eniers hnys verordent wierdt, af te breken en weg te graven. En om met kunften voorzichtigheydt,
in het ftichten van dit gebouw te werk te gaan,wierden tot het ontwerpen van fchet- zen of modellen, waar na dit gebouw zoud' gefticht worden, verfcheyde Bomv-mee- fiers aangezocht. Endelij k, na rijpen over- leg, wierdt de fchets, door Jakib van Kampen en DanielStalpert ontworpen en geordent, met goetvinden en toeftemming van de groot-achtbare Heeren hurgermee- fteren en de gantfche Froetfehap, by de vier Commijfari&en, als de Heeren Cornelis de Graaf van Waveren> Maarzjeveen en Geel- vink, ( die geftelt waren om op 't voorge- beelde ontworp te letten, en in't bouwen op alles goede opzicht te nemen J opgeno- men. Hebben ook dezeüoifivmeefters, hun vervliegend verftandt, en fchrandre herf- fènen, aan dit meefterftuk, zoodanig doen blijken, dat de lofen eere, die hen'er van toekomt, noyt de vergeting zal overgele- vert worden. In Loumaant dan, desjaars zeftien hondert acht-en-veertig, wierden derooftersinhet gegraven Fondament ge- legt, endentwincigftendes zelvenmaants d'eerfte, en den zeften van Wynmaant des Jaars zeftien hondert negen-en-veertig de lefte palen, die ten getale van dertien duy- z-ent zes hondert en negen-en-vijftig be- liepen , daar in geheyt. Ondertuffchen wierdt de eerfte fteen van
dit gebouw geleydt, in den Jare zeftien |
|||||||||||||
|
Den eerfien Fondament-fteen is
gelejtdoor GERBRANT PANKRAS,
JAKOB de GRAAF, SYBRANT VALKENIER* en
PIETER SCHAAP,
'Der Heeren 'Sitrgermeefteren Zoonen en
Neven. Den acht-en-twintigften OEtober. M. DC. XLVIII. 't Zelfde opfehrift is geftelt in de^w-
fihaar, op een zwarte marmere fteen, met uytgehouwe en gulde letteren in't Latijn. Nauwlijks hadt men vier Jaren, zedert
het leggen van d'eerfte fteen, met het ftich- ten van dit gebouw bezigh geweeft, als in den Jare zeftienhondert twee-en-vijftig, den zevenden van Hoymaant, tuffchen Za- terdag en Sondag, des morgens omtrent Verhrm- twee uren in't naarfte van de nacht, zon- den van der te weten waar by het toequam, hetou- iouje, diStadthms van 't welk achter alree een ge- deelte was afgebroken, en 't overige tot be- hulp was blijven ftaan , door de vlam t'ee- nemaal, uyrgezeyt een gedeelte alleen van- 't muurwerk en de Tooren, door vuur en vlam verflonden wierdt. De Heeren 'Bttr- germeefteren lieten terftondt, op dit droe- vig geluydt, de wallen en poorten, als ookdeftraten en bruggen, met burgeren en zoldaten, om het graauw, dat geweldig op buyt vlamde, en geerne aan 't plunde- ren |
|||||||||||||
|
*t Ftnitt-
■ment , Maften
daarin. |
|||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV Boek.
|
|||||||
|
tot het uytvoeren van lijfftrafbare Zaken, StaMititl
eenige kamers boven d'oude Waag, daar ?"i voor dan ook het Schavot ftondt, opge-
recht, geordent; zulks alles by voorraat in 't kort weder op den ouden voet ge- bracht wierdt. Des Maandaags den acht* ften van Hoymaant, wiert deTooren, ver- midts hy dreigde om te vallen, gelijk ook na de middag, met het afvallen van een groot ftuk, gefchiede, met dikke kabels gefchoort, en daar na met de puy van 'tStadthujs af, en allengs weg genomen. Verwonderens en aanmerkens waardig is het, dat in zoo fel een brandt niemandt doot bleef; ja niet een zonderling gequetft wierdt; te meer alzoo in 't Noorden van de Tooren een tonnetje buffekruyts ftondt, dat, zoo haaft de brandt daar aan quam , met een groot ftuk uyt de muur te ftopen, zoo groot een flag gaf, als of er een gefchut was los gegaan; zulks het volk ook uyt ver- baaftheydt weg vloodt , en elk om een goet heen komen zag. In dit ongeluk, queet zich de gantfche burgery met redden van ftats oude papieren, boeken, gek, dat by zakken vol uyt de Wijfelbankjop ftraat ge- fmeten wierdt, trouwlijk. Veel aloude gedenkteekenen, niet te min, zoo van ftadts oude papieren , als de fchilderyen der Naekt-loopers, en hun ftrarFe, die- or> Schepens Kamer hingen, wierden door de vlam (want alles ie bergen was niet wel doenlijk,) vernielt. Geen kleene fehade wierdt'er ook aan 't geit, dat door de hitte van de vlam weg fmolt, (behalven het gee- ne dat door eenige handt-gauwe luyden, die zich in fchijn van te helpen, daar mede ondergemengt hadden , heymelijk, hoe nauw de wachten op denD^;^ ook toezicht namen, wierdt geftolen) en eenige dagen daar na uyt de puynhoopen, in 'tbyzijn van de burgerwacht , aan klompen van dertig en meer duyzent gulden geftolt, e- veneens als uyt de mijnen van Peru, wiert uytgegraven, endaar onder van daan ge- haalt , geleden. De brandt echter hadt aari I A 3 'tnieu* |
|||||||
|
3tuithuis, ren wilde, te fchutten, bezetten. Geen
kleyne fchrik was ook onder de Afajeftraat en gantfche Burgery, dewijl al de vrees was, dat de brandt door eenige quaatdoen- ders, om door dit middel het graauw op de been te brengen, en dan haar perzo- naadjete {pelen, mochtegefticht zijn. De- ze vrees wierdt vergroot met het vinden des zelven uchtens omtrent de klok vier u- ren, wanneer de brandt op zijn felfte was, van eenige tonnetjes buffekruydts in een fchuytje, onder de Reebrug, op de Trinee- graf ty die datelij k by de Burgeren wier- den aangehaalt, en in 't water gefmeten. De brandt des uchtens omtrent de klok acht uren meeft geflift zijnde, bleven even- wel, om alle voorvallende onheylenvoor te komen, de poorten, ketenen, en draay- boomen, met een goet deel burgeren en Zoldaten, bezet. De Heeren "Burgermee- fteren lieten noch dien zelven avondt, om op alles goede ordre te ftellen, den Raadt vergaderen, en hielden haar by een kom- fte inde herberg van de Prins, achter de Waag. En wierden ook terftondt weder behoorlijke plaatzen tot Burgermeefters, Raadt, Schepens en Wees-kamer voor eeni- ge dagen (want daar na wierdenze op'tPrin- - een Hof verleydt) in de zelve herberg be- quaam gemaakt. Dien zelven avondt wiert aldaar ook noch afgelezen, dat de gene, die eenige goederen, geit oft brieven, uyt de brandt mochtegebergt, en by zich heb- ben , weder te voorfchijn zoude brengen, en daar voor tot vergelding een goede ver- eering genieten; maar dat de gene,die eeni- ge goederen by zich had, en niet aanbracht, in tegendeel aan den lijve geftraft zoude worden. De reft van de overige Banken wierdt ook met alle vlijt herftelt,en de Wtf- fe'bankjerikont op Jan Rooden-poorts-Toren gebracht, daar de Koopluyden des anderen daags terftondt weder in 't affchrijven ge- rijft wierden. Tot de DezMlate Boedels en zXffwaMie Kamers, wierden eenige ka- mers op het oudt Wèji-lndifch'hHjs , en |
|||||||
|
6 Befchri
stadthuis. \ nieuwe Stadthuysjdzt'er achter aan quam,
-———■ en al vry hoog toen boven der aarde ftont, geen vatten. En wierdt ook in 't minfte door de vlam, fchoonze tot aan de hooge fteygers door de windt wierdt voortge- dreven , en met haar tong de zelve quam lekken, niet geblaakt of gerooft. Zedert, na het doorftaan van deze ramp,
wierdt met zulk een vlijt en arbeydt, met het opbouwen van dit nieuwe Raadthtiys voortgevaren, en 't zelve ook in vier Jaren tijdtSjZedert het afbranden van 't oude, tot zoodanige volkomentheydt gebracht, dat d&HeerenBtirgermeejiereti, en de gantfche Majeflraat den drie-en-twintigften van Grasmaant des Jaars zeftien hondert vijf- en-vijftig, befloten daar op, fchoon het Eerfie zit- noch dak en kaploos was, hun eerfte zit- tingin't plaats te nemen; en ook den eerften van Zl ' O^maant daar aan d'inwydingh, (op welken dag men ook ter gedachtenis van dit inwyen de voornaamfte Jaar-merkt, Kermis geheten, zag verleggen, doch in 't kort weder op d'oude tijdt herleggen,) met groote prail en plechtigheden gedaan wierdt. Qfdrt van En is dit gebouw, dat ons nu te bezich- Btmkmjl, tigen, t'ontdekken ftaat, in zich zelven na d'ordre der bouwkunft van top (om zoo te ipreken) tot teen, methetpuyk der vijf al- oude kolommen, als-de yoniz,e,Ror»amz^, en /Coratf/'^diealle drie met uitmuntende architraven, friezen, modeljons, lijften, en cierlijk uytgehouwe kapitelen pronken en pralen, zoodanig doorwrocht en aan een gefchaakelt, en doorgaans van binnen en buyten met hangende feftonnen en an- der fruyt en beeltwerk zoo net en cierlijk qpgetoyt, datin'tgant/che gebouw hoe groot het ook is, naauwlijks eenige wan- fcliiklijkheydt of ydle Iedigheydt te verne- men is. Want de. voet-ftallen, lichten, galderyen en kamers van de onderfte gront van de voorgevel, ftaan in zoodanige ge- lijkmatigheydt en wel gefchikte ordre te- gens die van. djaclnergeyel, en die van de |
||||||
|
vinge van
Noordzy-gevel, tegens die van de Zuyd- StsMëil
zy-gevel, en weder de kolommen, lichten ____.
en galderyen, kamers en feftonnen van de
tweede en derde grondt van de voorgevel, tegens die van d'achtergevel, en die van de Noorderzijd-gevel, tegen die van de Zuy- derzijd-gevei, mitlgaders de vertrekken, kameren en galderyen vande drie gronden, in zoodanige gevoeglijkheydt tegen mal- kandere aan, en boven malkandren teleg- gen, dat dit gebouw, wegens deze over- een^ftemming en gelijkmatige ordre, met recht voor 't achtfte Wmeki-wondcr mach gehouden worden. Drie fteene gronden of verwelfzelen,
behalve d'alleronderfte, daar opdeWifeL bank^j, en gevangeniifen der genen, die op - de hals zitten, alsook de Provifie-kelders vande Pander enZypier zijn, heeft dit gebouw. D'onderfte van deze drie, isbin- nens werks twaalf voeten, negen duymen en een derdendeel, de tweede zes-en-der- tig voeten, en de derde mede zoo hoog van verdieping. Het werk of opftal van d'alleronderfte grondt is rontom met ge- bakke fteenen omtrent zeven voeten bo- ven het heywerk opgehaalt, het overige buytenwerk, zo van d'eerfte, tweede als derde grondt, beftaat altemaal uyt witte gehouwen "Bremer en Bentemer fteen.Doch eerwe, yeder grondt in des zelfs vertrek- ken,in't bezonder van binnen gaan bezich- tigen , zullenwe eerft in 't gemeen, de breete en diepte van de grondt, dien dit ge- bouw beflaat, als ook d'omtrek, des zelfs . opftal, hoogte, en hoedanig het zelve van buyten geftelt is, ten toon te ftellen. Aan de voor en achter-gevel is dit ge- Brettten
bouw buytens werks breet twee hondert ■**'&** twee-en-tachtig voeten vier duymen en een derdendeel, endiep f dediepte vande grondt, op zijn breetfte genomen, te we- ten van het middelfte uytfteekzel, van de voor tot aan het middelfte uytfteekzel van d'achter gevel) twee hondert vijf-en-der- tig voeten, en acht duymen j want zonder |
||||||
|
umÊKmmÊÊÊSËMBÊÊÊËBm
|
■BBBHH^n
|
||||||||||||||||||
|
■>a?* - --•■■■>■>»■'.'.
|
|||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. /^ &w*.
|
|||||||||||||||||||
|
fpringht een weynigh buyten het naakte StxMuül '
werk voor uyt. De uytterfte uytfleekze- ------=
len van de zijd - gevelen komen in bree-
te en veerte van uytfteekken buyten het naakte werk geheel en al met d'uytfteek- zelen van de voor en achter gevel over-een. Aan yeder gevel zijn twee tuflchen-plaat- zen , die inwaarts gaan , en tuffchen het uyterfte en middelfte uytfteekzel inleg- gen. De twee tuflchen - plaatzen van de voorgevel , die geheel en al met de tuf- fchen-plaatzen van d'achtergevel over een komen, en recht tegen eikanderen over- ftaan, zijn yeder breet vier-en-vijftig voe- ten , een duym en drie vierde delen; zulks Brettitr de voor als ook d'achter gevel in alles breet *ew is twee hondert twee-en-tachtig voeten vier duymen en een derdendeel. De twee zijd-gevels tuflchen-plaatzen, die mede in alles met eikandere over-een-komen, zijn Brettam yeder breet ftijf negentien voeten; invoe- "eZ^f>*i gen yeder zijd-gevel in alles breedt is twee hondert en twee voeten, en vier duy- men. Het onderfte van 't opftal, dat een voet-
ftal is, en rontom 't Stadthuys gaat, is hoog 't onfterjk achtien voeten vijf duymen, en drie vierde *Pft*h delen. In deze voetftal ftaan rontom aan de voor achter en zijd-gevels vierkante lang- ' werpachtige, met dikke yzere of kopere traliën bezette, lichten, die de vertrekken van d'eerfte verdieping verlichten. In ye- der hoek-uytfteekzel van deze voetftal, van de voor zijd , en achtergevel, ftaan drie lichten; maar in het middelfte uytfteek- zel van de voorgevel zijn negen ronde boo- gen, vijf treden verheven van de ftraat, te weten, voor zich ten Ooften zeven op eenry, en ter zij de van dit uytfteekzel ten N oorden en Zuyden op yeder hoek een. In het uytfteekzel van d'achtergevel zijn me- de negen openingen, maar verfchelen in geftalte van de negen bogen, die in het middelfte uytfteekzel van de voor-ge- vel zijn: want in 't midden is een lang- werpige vierkante ingang, en ter weder- . zijde |
|||||||||||||||||||
|
het middelfte uytfteekzel van de voor en
achter gevel, die yeder zeventien voeten en acht duymen uytfpringen, is de grondt op zy alleen maar twee hondert. voeten en vier duymen diep. Hoog is dit gebouw, . h et dak daar onder, doch de Tooren daar buyten gerekent, hondert zeftien voeten, en ftijf drie vierde delen van een duym. In 't begin was het voornemen dit gebouw alleen maar op de breete van hondert en zcftig voeten, doch op de jegenwoordige zelfïte diepte, (daar op ook alree al de pa- len ingeheyt waren) te maken; maar in den Iare zeftien hondert acht-en-veertig, aan- gewakkert door het afkundigen van de vrede met Spanje , veranderde men van voornemen j en wierdt de grondt tot de boven-gemelde breete genomen, zulks'er ook veel ingeheyde palen, vermidts toen ook de muuren van de meefte vertrekken breder wierden uyt-gezet, tegenwoordig nu ledig en vergeefs komen te ftaan. - De voor achter en zijd-gevels van de
grondt en opftal van dit gebouw fteekken uyt op verfcheyde plaatzen , door ver- fcheyde uytfteekzden ofpaveljoenen, tuf- lchen de welken tuflchen-plaatzen komen die inwaarts gaan. Aan de voorgevel zijn drie dufdanige uytfteekzelen of paveljoe- nen, die geheel in breete, getal en diepte met d'uytfteekzelen van d'achtergevel o- ver-een-komen. Het middelfte uytfteek- zel van de voorgevel heeft de breete van negen-en-tachtig voeten en eene duym, en fpringt voor uyt van het naekte werk of tuflchen-plaatzen af te rekenen zeventien voeten en acht duymen. Maar de twee uy- terfte uytfteekzelen van de voor en achter- gevel zijn yeder breet twee-en-veertig voe- ten en zes duymen, en fteeken van het naakte werk vier voeten voor uyt. De twee zijd-gevelen ten Noorden en Zuyden, die in alles met elkandre over een komen, heb- ben yeder mede drie uytfteekzelen, waar van het middelfte breet is negen-en-zeven- tig voeten drie duymen en een half, en |
|||||||||||||||||||
|
Stadthuis,
|
|||||||||||||||||||
|
VCt'pt.
|
|||||||||||||||||||
|
Qtvih.
|
|||||||||||||||||||
|
Befchrijmnievm
|
||||||||||||||||
|
d'onderfte en bovenfte ry lichten, zietmen StttMuit",
cierlijk en kunftig uytgehouwe feftonnen " - "* hangen. Behalven deze twee ryen lichten, tulfchen de.Remeyn&e kolommen in, is'er in yeder tufTchen-plaats van de zijdgevels ten noorden en zuyden een rondt licht, -dat de trappen en portalen, daar men na de derde verdieping gaat, verlicht. Boven deze eerfte ry Romeynz* kolom- &>?»i*n>tn
men, ftaat noch een ry Körimiz* kolom- „** • men , byna even als de Romeynz^, met haar conterplinten en ornamenten zes-en- |
||||||||||||||||
|
sttMttii. zijde vier langwerpachtige vierkante lich-
■ ■ ■ ten eenvormig met de vierkante lichten, die rontom in deze önderfte voetftal ftaan. In yeder middelde uytfteekzcl van de Noorder en Zuyder zijdgevel, van deze voetftal, ftaan zes diergelijke vierkante lichten, en in yeder tufTchen-plaats van de voor en achter-gevel, vijf, en van de zijdgevels, twee. |
||||||||||||||||
|
önderfte
Kolommen i/a» btty-
tetit |
Boven het cimatie van deze voetftal,
ftaanrontom aan de voor, achter en zijd- tevels , Romeynz>e kolommen, die met
|
|||||||||||||||
|
aar cierwerk of ornamenten, zes-en-der-
tig voeten en vijfduymen hoog zijn. In yeder middelfte uytfteekzel van de voor en achtergevel ftaan'er twalef: te weten, • van voore van 't uytfteekzel acht op een ry, en ter wederzijde, van yeder middelfte voor en achter uytfteekzel, ten Noorden en Zuyden twee , en in yeder uyterfte uytfteekzel van de voor, achter, en zijdge- vels, zes: te weten, van voore in't uyt- fteekzel vier op een ry, en ter wederzijde . van yeder uytfteekzel, een. In yeder tuf- fchen-plaats van de voor en achter-gevel zijn'er vier,en in yeder middelfte uytfteek- -i ■*el van de zijdgevels, zeven. Zulks dat'er in alles, in deze önderfte ry, negentig Ro- meynz>e kolommen zijn: te weten , dertig in de voor en dertig in d'achtergevel, en Lichten vijftien in de noorder , en vijftien in de dimrlrtt zuyder zijdgevel. TufTchen yeder twee kolommen, ftaan, zoo in dë voor, ach- ter-, als beyde zijdgevels , twee ryea lichten, die de vertrekken van de twee- de grondt verlichten, recht boven mal- kanderen, en ook recht boven de lichten van d'onderfte voetftal, (met de welke ye- der ry in 't getal over een komt.) De lich- ten van de bovenfte ry zijn vierkant, en even zoo breet, als de lichten in d'onder- fte voetftal, maar die in d'onderfte ry zijn langwerpig vierkant , en eens zoo lang, maar even breet, als de lichten in d'on- derfte voetftal en ry van deze twee ryen. In 't midden tuflehen deze kolommen, en |
dertig voeten vijfduymen, enzeven-en-
vijftigfte delen van een duym hoog. Tuf- fchen deze kolommen komen mede twee ryen lichten recht boven malkanderen, die Lichten de kamers van de derde'grondt verlich- daarin, ten , en met de twee ryen lichten , die tuflehen de Romeynz* kolommen in ftaan i in groote. getal en fatzoen geheel en al over een komen. In yeder tufTchen- plaats van de zijdgevels, is mede tuflehen deze Korintiz* kolommen, een rondt licht of gat, dat de trappen en portalen van de derde verdieping verlicht, en recht boven het licht dat tuflehen de Romeynz* kolom- men is, te leggen komt. TufTchen deze Korintiz^e kolommen, en d'onderfte en bo- venfte ry lichten,hangen mede cierlijk uyt- gehouwe feftonnen, als tuflehen de Ro- meynzCe kolommen. Op de lijft of orna- menten van deze Kormize kolommen, ruft het voor, achter en zrjddak, dat boven hetdsk. niet fpits toeloopt, maar omtrent vier voe- ten op de kruyn breet, met leyen gedekt, en omtrent vijf-en-twintig voeten hoog is. Zulks d'opftal van dit gebouw (van d'on- hoogte van derfte voetftal af te reken en, tot bovenaan 't gebouw. de top van 't dak) hondert zeftien voeten, en ftijf drie vierde delen van een duym hoog is. Te weten , de önderfte voetftal is achtien voeten, vijf duymen , en drie derde delen, de Romejn^e kolommen zes- cn-dertig voeten en vijf duymen , en de Korintiz,e zes-en-dertig voeten, vijf duy- men en zeven vijftigfte delen j en het dak |
|||||||||||||||
|
i. ontrent
|
||||||||||||||||
|
AMSTERDAM IV,
|
||||||||||||||
|
&i(tithé£
|
||||||||||||||
|
Stetlthdt1,
|
||||||||||||||
|
ontrent vijf-en-twintig voeten hoog. In
het midden, twTchen de voor, achteren zijddakken is een vlak plat , dat met de tinnen van de dakken gelijk komt, met loot overdekt, daar rondtom ook een leu- ning van dit plat (dat recht boven deze burgerzaal komt te leggen, en ook even zo lang en breet is, te weten, hondert twin- tig voeten lang, en zes-en-vijftig voeten zeven duymen en dertien zeventiende de- len breet) kan men over de gantfche ftadt, omleggende landeryen, en zeer wijdt en verre in de Zuydrrz^e, en 't Leydtz.eM.eer, zien.' Op veder hoek van de voor, achter, en zijddakken, ftaan, op een witte gehou- wefteenevoetïtal, in't rondt, en met de jtaarten tegen malkanderen aan, vier ver- |
gulde kopere Arenden, op welker hoo£
den een kopere Keyzerlijke Kroon te ru- ften komt. De vier Arenden, die op de zuyderhoek tegen over de Kalverftraat ftaan, zijn van gegoten, d'andere twaalf Arenden enaldeKroonen, die op d'an- Schorf.tii dere hoeken ftaan, van geflage Koper ge- nm. maakt. Langs heen, op de platte tinnen van deze dakken, ftaan ook achtien wit- te fteene Schoorfteenen, namelijk vier op het voor > vier op het achter, en vijf op yeder zijddak. In yeder hoek van de twee open plaat fen daarfè ten Noorden! en Zuyden tegen de Burgerzaal aan komen , ftaat oncter het dak, een groote Waterbak, van hinneii met loot heilagen, daar in gedurigh eeni- B • gehon- |
|||||||||||||
|
kap heven
|
||||||||||||||
|
10 Befchrtjz
StaMuit. ge hondert tonnen Water ftaan , dat van
-L . het dak daar in loopt, om by ongeluk
van brandt hethoute dak of kap werk en
eenige Solderingen den brandt onderhe-
vigh, te kunnen befchermen. Ten dien
Water- eynde ftaan'er ook vier groote kopere Wa-
fauytert. terfpuyten op de Wapen-zolder.
Het middelfte uytfteekzel van de voor
en achtergevel > is boven gedekt met kap- pen, waar in heerlike en over levens groote Eee! d é, door deBeelthouder^mw Ouellijn in Marmer gehouwen, vertoont worden. 'voorgevels In de voorkap of topfpits van de voor tv/pit* ofOoftergevel, die twee-en-tachtig voe- ten lang en achtien hoog is, zit boven op een verheve zetel een bedaarde en Hatelij- ke Maagt, uytbeeldende Amfterdam. Öp haar rechterknie houtze een ayroht fchilt, daar op de drie Kruyzen ftaan uytgehou- wen, op haar hooft pronktze met de Key- zerlijke Kroon , Maximiliaans fchenkaad- je. Twee Leeuwen, die voor haar te wach- ten zitten • ftutten haar ftoel. In de lin- ker handt heeftze een vreden of olijftak > ter wederzijde reyken haai- vier Zee-go- dinnen lauriere of palme kranzen , met wier en mofch hcvlochten, toe. Twee andere Zee-godinnen komen in haar fchoot allerley aardvruchten, en boomgewaiTen , opdragen. Voor de zetel, of troon van haar, baggeren in zee twee Tritons, die, als ook meer andere watef-Goden enGol dinnen, de lof en wijt beruchte faam van deez' ftadt op hun kinkhorens verrpreyen en uyt trompetten. Ter rechter zijde van " deiJWaegt, vertoont zich Vader JVcp- tuyn , met zijn drietande vork, op zijn wagenfchulp. Beelden Op de lijft van deze voorkap , zullen •J> d* 10- ftaan, drie kopere gcgote Beelden, yeder
van twaalf voeten hoog te weten, boven op de toppunt van de lijft de Vrede, hou- dende in de rechterhand de Palmtak en in dehnker deValroe vznMerkuur, enter rechter zijde op d'eene hoek van de lijft de Voorzichtigheydt, en ter Hnkcr zijde op |
inge vtm
d'ander hoek de Rechtveerdigheyt» met StgMuis.
defchaalder gerechtigheydt in de linker, '' en de roede in de rechterhandt.
Ind'achter of wefterkap van d'achter- Achter, gt-
gevel > die met de voorkap in lengte en vels *'l~ hoogte geheel en al over een komt, wordt ^lU* de Stadt en deflelfs groote Koophandel door een aanzienlijke Dochter uytgebeelt. Op haar hooft heeftze de gevleugelde hoet van Merktfftr, achter haar de maft en ree, met d'aangeflage zeylen van 't Koggefchip oft 't oude Amfierdamz,s Wapen. s'Is om- cingelt met allerley Smmmans ghereedt- fchap , als graatboog, pafTer, kompas, kaart, ftuur en kaartboek: voor haar voe- ten zitten de twee oude Watergoden, uyt- beeldende het fchiprijkTen den Amflel. Ter wederzijde van deze Amftelz,e Maagt komen d'inwoonders uyt al de vier ge- deelten des weerelts, en de vruchten, die in yeder gedeelte vallen, haar op offeren en aanbieden. Boven op het toppunt van de lijft van Beelden »j>
deze achterkap, en ter zijde op yeder hoek *' ™' zullen mede drie kopere gegote metale Beelden, van twalefvoeten hoog, ftaan, te weten: op het toppunt in 't midden de werelt-torzende Atlas , ter rechter zijde de Matigheydt, met een teugel in de han- den , en ter linker zijde de Wakkerheydt, met een fakkel in de linker, een boek in de rechterhandt, en een kraeyende Haan ter rechterzijde onder aan haar voeten. Op de voorgevel in't midden boven de Toeren,
kap ftaat een vierkante voetftal, of pede- ftal, breedt en diep negen en dertig voe- ten, entweeduymen; boven het cima- tie van deze voetftal wordt tegenwoordig een ronde Tooren, verciert met acht hal- ve Kormtiz^e kolommen, gemaakt, en zaf (haar voetftallen en ornamenten of cier- werk daar onder gerekentj hoog eenen- veertig voeten en drie duymen zijn. Tuf- fchen de pedeftden op de tronk, als mede tuflehen de kapitelen, zullen cierlijke fè- ftonnen hangen, en tufTchen de kolom- |
|||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek n
|
||||||||||||||||||||||
|
StaMHït. men de vleugels, Impofia en Archivolta,
■ even eens als de poorten van de Korintiz>e orde. Boven yeder kolom zal op 't orna- ment of 't cierwerk een gegoten koper beeldt, en op 't zelve ornament een ron- de kap van zeventien voeten hoog (daar boven ook een lanteern van acht voeten zes duymen en een half, en endelijk op deze lanteern een ronde kap zal komen te ftaan) geftelt worden. Dus verre is van dit gebou in 't gemeen, en des zelfs buyten ge- fteltenis en cieraat gefproken, nu zullenwe het beeldt en binnen-cieraat, doch eerft de yertrekken, die op d'eerfte, tweede en der- de gront ftaan,in 't kort gaan bezichtigen. |
tien fteene trappen (daar onder een turf- Stsdthëf.
hok isj van tien voeten breedt, na de twee- de grondt, en ten ooften , deze trappen
voorby, in de galdery en na de vertrekken van deze eerfte grondt. In het middelfte paveljoen van d'achtergevel, recht tegen dit middelfte boven - gemelde paveljoen over, is, in plaats van de Vyerfchaar, en een gedeelte van de galdery, die voor ds Vyerfchaar leydt,en het turfhok, in 't mid- den recht tegen de Vyerfchaar over, een galdery van twee-en-veertig voeten drie duymen en een derdendeel diep , en twee- en-dertig voeten en negen duymen breet; en ter wederzijde van deze galdery zijn'er j in plaats van de galderyen die ten noor- den en zuyden van de Vyerfchaar leggen, en een gedeelte van de galdery voor de Vyerfchaar, als ook het portaal voor de trappen,t\vee vertrekken, die yder even zo breet zijn als de galderyen ten noorden en zuiden van deVyerfchaar;maard'eene van deze twee, ten noorden, die aan des Cy- piers wooningen hooren, is twee-en-der- tig, d'ander dertien voeten diep, zoo diep is ook yeder van de twee ten zuyden, die aan de T anders wooningen vaft zijn. Uit deze brede galdery van het middel- Onderfle
fte Paveljoen van d'achtergevel, en uyt het £*W«y« portaal achter de Vyerfchaar van het mid- delfte Paveljoen van de voor-gevel, komt men in een galdery, die rondtom by na voorby al de vertrekken van d'eerfte gront loopt. De ooft-zijde van deze galdery is binnenswerks, te weten, van het noord end, (daar onder, zoo verre als zich d'oo- fterzy van de noorder open plaats ftrekt, vier kelders of gevangenirfen zijn , daar in de genen gebracht worden die de hals verbeurt hebben) tot het zuyd-end, (daar onder è.zWt(felbankjs) daar men ter we- • derzijde na de tweede verdieping klimt, tweehondert twintig voeten lang, en door- gaans twintig voeten negen duymen en een half breet; zulks datze negentien duy*- men en tien zeventiende delen breeder is, B % als |
|||||||||||||||||||||
|
Beneeden
deiivm binnen. |
Op d'eerfte of ondergront, is voor eerft
in het middelfte paveljoen van de voor- |
|||||||||||||||||||||
|
gevel , vijf treden verheven van de ftraat
af, een galdery, die van de ftraat af met ne- gen bogen ingaat, en twaalf voeten negen duymen en een derdendeel (de hoogte van d'onderfte verdieping) hoog van verdie- ping, en binnenswerks ('t geen overal in 't ftellen van de voetmaat der kameren en vertrekken te verftaan is) tachtig voeten en vijf duymen langh , en thien voeten diep, is. Achter deze galdery vertoont |
||||||||||||||||||||||
|
Pyer-
fchaar, |
zich in 't zelffte Paveljoen de Vyerfchaar,
|
|||||||||||||||||||||
|
die dertig voeten negen duymen en een
zeventiende deel breet, negentien voeten en drie duymen diep , en twee verdiepin- gen , namelijk, vierenvijftig voeten, tien duymen en drie derde delen hoog is; want haar avendelfteene verwelfzel, komt met dat van de galderyen van de tweede gront, in hoogte over een. Ter wederzijde van de Vyerfchaar, te weten , ten zuyden I*g*vgen. daar den ingang is, en ten noorden, is
een galdery , die twintig voeten negen duymen en twalef zeventiende delen breet, en even zoo diep als de Vyerfchaar is. Hier na, gaande ter wederzijde door twee fteene bogen, volgt ter wederzijde |
||||||||||||||||||||||
|
ftrttisï.
|
||||||||||||||||||||||
|
een portaal, van tien voeten diep, en zoo
breet als de voorgaande galdery: tryt dit portaal gaat men ter wederzijde by ach- |
||||||||||||||||||||||
|
[
|
||||||||||||||||||||||
|
T* B*fikf<
Stadthuis, als yeder tufTchenplaats van de noorder en
"* zuyderzijdgevel, daar de ooft en weftzij- de van deze galdery tuffchen komt te leg- gen. De weftzijdevan deze galdery, is ten noorden met twee (onder welkeene, ten noorden, met twee kelders of gevangen- huyzen zijn) vertrekken,die tot de pijnka- mer hooren, en een gang daar men na de gevangen-huyzen gaat, als ook een voor- kamer of portaal van de Cypiers wooning bezet. De twee vertrekken tot de pijnka- mer , tuffchen de gang der gevangenhuy- •zen en pijnkamer gelegen, zijn yeder een- cn-twintig voeten negen duymen en twee derde deelen breedt, en twaalf voeten drie duymen en twee derde delen diep. Het Cyp'urs Qfiers voorhuys en het gedeelte van d'ach- mning ter galdery, is yeder breedt twintig voe- ten negen duymen en twee derde delen, en even zoo diep, als de galdery, die ront- om gaat, zelfs is. Het overige van de weft- zijde van de galdery, ten zuyden, is lang tachtig voeten zes duymen en een derden- deel. Maar de zuydtzijde van deze galde- ry , van het ooften tot het weften, heeft delengtevan honderten tweevoeten. De noortzijde> die voor de Gijz,elkamers komt te leggen, van deze galdery , (daar onder op d'alieronderfte grondt, zes diergelijke evenbreede en diepe kelders,. of gevanke- niffen zijn, die alleen haar licht fcheppen van de noorder open plaats door fmalle langwerpige vierkante lichten, met dikke yzere traliën bezet, en daar in alleen de genen gebracht worden , die den hals ver- beurt hebben j heeft een en de zelfde leng- te , met defTelfs terftondt verhaalde z uyd- zijde; doch ftaat aan te merkken dat de zel- gtvimgtn- ve met zes gemeene gevangen-huyzen, ye- bttysu». der fcherp tien voeten en tien duymen breedt , en tien voeten en een derden- deel diep, en een gang van zeven voeten vier duymen en twee derde delen breedt, bezet is. Invoegemenbequamelijk, zon- der dit beletzel, rondtom deze onderfte galdery $ (even eens als om de galderyen |
||||||
|
van de tweede gront) zou kunnen wande- stsMnir",
len.Want defe galdery heeft een en de fèlf- " de lengte, en breete met die van de tweede gront,komen ook beyde regel recht boven malkandre te leggen, en loopen rontom de twee ope langwerpige' vierkante plaatzen, die in 't midden van dit gebouw, onder den blooten Hemel, ten noorden en zuy- den , tegen over de middelfte uy tfteekze- len van de zijdgevels, leggen, en de gal- deryen, de grooteerqerzMal, en voor- namelijk de kelders, ofgevangeniffen van d'alieronderfte grondt, als ook defflffèl- banh^, en Provizie-kelders van de T ander en gevangenis-hoeder, door haar menig- vuldige m fchijnende lichten verlichten. Yeder van deze twee ope plaatfèn, daar in Openpïaat* 't midden van yeder eenig cierlijk Fon- ƒ«»* teyn-werkzal geftelt worden, is binnens werks twee-en-zeventig voeten zeven duy- men en een half lang, en twee-en-veertig voeten, en ftijftwee duymen breet. Tuf- fchen deze ope plaatzen (noch als op deze onder-grondt■) leyt een ruymte van Zesen- vijftig voeten zeven duymen en een half breedt, even zoo breedt als de 'Burgerzaal is, die daar recht boven komt te leggen, en zoo lang als d'ope plaatzen zelfs zijn. Dit vak is in verfcheyde vertrekken afge- deelt, want in't midden is langs heen een Wapenkamer ofAmmonitie plaats van ne- W*pen-- gentien voeten negen duymen en een half kamtr'- breedt, waar in eenige baffen, om.intijdt van noodt of onraadt voor 'X Stadthuys te kunnen planten, en daaar mee de Merkt en' xStadthuys te beweeren , leggen zul- len. Ten noorden van deze Wapenkamer, zijn mee zes gemeene gevangen-huyzen, als tuffchen de Gijz^lkamers, en de noort- zy van de noordér open plaats, in de noort- zyvan de galdery, te-weten, yeder tien voeten en fcherp zes duymen breedt, en tien voeten en tien duymen en een half diep. Tuffchen deze gevangenhuyzen ,en de noorder open plaats, is een gang van acht voeten, tien duymen en een halfbreet, dier--
|
||||||
|
■■IHHHHHME^
|
|||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
|||||||||||||||||||||
|
13
|
|||||||||||||||||||||
|
diergelijke evenbreede gang is ook tuf-
fchen de zuyder open plaats en de Wapen- kamer. De kameren en vertrekken, die rondtom tuffchen de galdery van deze on- derfte grondt en buyten muuren van dit gebouw ftaan, en voor het meerdee] haar ingang van de zelve hebben , zijn deze. Ten zuyden van de Vyerfchaar heeft men voor eerft, in de zuyder tuffchen plaats Van de voorgevel, twee kamers, yeder van eenentwintig voeten negen duymen en twee derdedeelen breedt , en dertig voeten ("zoo diep als de kamers zijn, die op d'eerfte en tweede grondt in de tuffchen plaatzen komen te leggen, en door tuf- fchen-muuren niet afgefchoten zijn,.) diep. In de voorfte van deze twee kamers, zijn daags de Roedragende Boden,en des nachts de 'Burgenvachten',mxix in d'achterfte heb- ben de Boekhouders van defVjjelbankJhxm verblijf. Hier naaft aan (noch al in de zelf- fte tuffchen-plaatSy1 zijn twee vertrekken, yeder van negen voeten, negen duymen en een derdendeel breedt, en mee dertig voeten diep. In het voorfte van de galde- ry af te rekenen, zijn de Boekhouders, in het achterfte, aan de ftraat, de Commif- farizxn van deWijfelbank. De vertrekken in de noorder tuffchen-plaats van de voor- gevèf-zijn even zooveel, even breedt en diep, en even eens afgedeelt. In de twee voorfte grootfte kamers, die van het por- taal van de trappen ingaan, en met de ka- mer van de Roedragende Boden , en de "Boekhouders van de Wtffclbmkj.n breete en diepte over een komen, hebben de Zolda- ttn hun wachthuyzen ; de twee vertrek- ken daar achter, die van de galdery ingaan, hooren aan de kamers, die in het uyterfte uytfteekzel van de voor en noorder-zij d- gevel ftaan, en daar in de Maatfihappy van Niemv Amfterdam haar zitplaats heeft. In de zuyder tuffchen-plaats van de ach-
tergevel ; die recht tegen over de zuyder tuffchen-plaats van de voorgevel leydt, en even veel plaats beflaat, zijn yerfcheyde |
vertrekken, die aan deTanders woonin- SmAthm.
gen hooren. De grootfte, die in 't mid- •
den van deze tuffchen-plaats leyt, en haar Pan^rf
licht van de ftraat fchept, is eenentwin- ' *'J tig voeten vijf duymen en een half diep, en drie-en-dertig voeten, en ftijf negen- duymen breet. Voor deze kamer ten 00- ften is een gang Van zes voeten tien duy- men en twee derdedeelen diep, en zoo lang als de tuffchen-plaats is. Ten noorden en zuyden van deze groote kamer, is ter wederzijde een vertrek, diep veertien voe- ten en zes duymen, en even zoo breedt, als de kamer van de "Boekhouders van de Wijfelbank^ In het noort-end van deze tuf- fchen-plaats , tuffchen de gang en het eene noorder vertrek, is een trap, daar de Pan- der na. Schepens kamer gaat. Deruymtein de tuffchen-plaats van d'achter-gevel ten noorden, die recht tegen over de tuflehen- plaats van de voorgevel ten noorden leyt, is by na even eens, en in even veel vertrek- ken afgedeelt, als de boven-gemelde zuy- der tuffchen-plaats van d'achtergevel: te weten, in een Pijnkamer, die even Zoo Pijnkamer breedt en diep is, als de Tanders grootfte kamer, en in twee vertrekken, die aan de Cjpiers woon ing hooren, waar van 't eene zoo diep is als de Pijnkamer, en negen voe- ten negen duymen ende een derdendeel breedt, (en 't ander, daar achter een trap komt, waar langs de Qpier na Schepens ka- mer gaat,) even zoo breedt en diep als het vertrek dat achter de trap komt, daar. de Pander mee na Schepens kamer gaat. Voor de Pijnkamer is hier ook een gangh van zes voeten tien duymen en twee derde deelen breedt, even als achter de Panders breetfte kamer. Het vak, dat in het zuydt- oofter hoek Paveljoen leyt, is in drie ver- trekken of kameren , daar 'mdeCommtf farifen van de Wijfelbankjaxxen, afgedeelt.; waar van d'eene kamer twintig voeten en een derdendeel van een duym breet» en vierendertig voeten diep is, (zoo diep ook al de vertrekken zijn, die in de hoek Pa- Bl "véljoehs |
||||||||||||||||||||
|
Sttdthub.
|
|||||||||||||||||||||
|
Kameren
*f 't on-
derft' ot- Jhsl, |
|||||||||||||||||||||
|
Roedra-
gende Ba- den j en Wachtka- mer, |
|||||||||||||||||||||
|
Wifelbtni
|
|||||||||||||||||||||
|
Zoldaten
rcacht- $I<HltS,
|
|||||||||||||||||||||
|
X'4 Befchrif
StitdtMs. veljosns zoo vm d'eerfte als tweede gront
•■ ^eggen ■> en ™et door een tuffchen-muur afgefchoten) de tweede twee - en-twintig
voeten , en een derdendeel van een duyrn 'diep, en zoo breedt, als de derde, die tien voeten en twee derde deelen van een duym in't vierkant is. In even veel en diergelij- ke even breede en diepe vertrekken, daar in de Maatfchappy van Nieuiv Amfterdam zit y is ook het vak van het noordt-oofter hoek Paveljoen , en dat van het zuydt- wefter hoek Paveljoen (een gedeelte van de Panders wooning) als ook dat van het noordt - wefter hoek Paveljoen, daar de Cjpierzijn wooning heeft, afgedeelt. In detuffchen-plaats van dczuydt zijdgevel, ten ooften, naaft de kamer van de Com- Trkpftn miffarifen van de Wiffelbank^, zijn de trap- mhven. pen, daar by men boven na de tweede grondt, en onder na de Wtjfelbankjg&t '■ diergelijke twee trappen, waar langs men na de tweede grondt gaat, zijn ook in de noorder zijdgevel ten ooften , en in de zuyder zijdgevel ten weften, byde'TW- ders wooning; maar tegen over de trap- pen van deze laatfte tuffchen-plaats, is ten noorden een trap, die na de kelders ofge- n* banden, vangenhuyzen gaat, der genen , die op den hals gevangen zitten. Naaft de trap van de Wijfelbankj zijn in 't middelfte Pa- veljoen van de zuydt-zygevel, drie kame- ren ; in de voorfte en middelfte zitten óntfmt- d'Ontfangers van de Wijfclbankj, d'achter- gersvm ftc js d'Ajfay-kamer. De voorfte, alsook tmk^'ln de Afaj-kémer ^ zijn yeder breet twaalf *ffl»ï-U- voeten, enfeherp elf duymen, demid- *»«•• delfte ze venenveertig voeten eeneduym, en drie derde deelen, en alle drie veder
dertig voet diep. Maar de plaats, die in 't middelftePaveljoen van de noorder zijd- gevel, leydt, is in vier Gijzelaars kamers en een gang tot de zelve van zeven voeten vier duymen en twee derde deelen-' breet, (zoo breedt ook de gang is, tuffchen de GyztUU- noorder open plaats, en de zes boven ver- mm' haalde gemeene gevangenhuyzen , voor |
||||||
|
nnge vm
de q^el-kamers leggende) afgedeelt. De Stsdthuit.
twee middelfte van de vier Gi/zel-kamers , ■ zijn yeder breedt drie-en-twintig voeten
en feherp een duym, mnar de twee uyter-/ fte ten ooften en weften, yeder tien voe- ten j en feherp zes duyïnen, en alle vier yeder twee-en-twintig voeten, en een der- dendeel van een duym diep. Dus verre van d'eerfte of onder grondt. Na de tweede grondt, die op de hoog- de Tweed*
te van d'eerfte voettlal begint, klimt men , êr«"tf»p- gelijk gezegt is, ter weder zijde achter de ^'"S**"* fyerfchaar , langs breede fteene trappen op. Op deze gront, daar men door een breede deur ingaat , vertoont zich voor eerft recht r.yt, ten weften de Burgerzaal, die tuffchen d'epe plaitzen inleyt. Deze "Burgerzaal is b onder t twintig voeten lang, Burger* zesenvijftig voeten zeven duymen en een **"'♦ half breedt , en acht-en-negentig voeten hoog van verdieping. Op deze tweede gront is mede een gsldery, gelijk op d'on- derfte grondt, en heeft eene lengte en ee- galdery". \ ne breete met de zelve, loopt rontom de opeplastzen, en langs heen voor by al de vertrekken en kameren , die haar ingang van deze galdery hebben, op deze gront, en ons nu te bezien ftaan. In het middelfte uytfteekzel van de
voorgevel, is voor eerft ten zuyden van de Burger- PJerfchaar Burgemeeflers kamer, en aan de mee ft ers, ander zijde ten noorden de Juftitie-kamer; e" J*]*'*'** en zijn yeder breedt twintig voeten negen amer' duymen en twee derde deelen , en diep dertig voeten. Tuffchen deze twee ka- mers, (te weten, voor de Vjerfchaar of boven de galdery die voor de Vjerfchaar op d"onderfte verdieping is) is de puy of af-les-plaats„ breet twee-en-dertig voeten en negen duymen, en diep tien voeten en zeven duymen. In de zuyder tuffchen- plaats van de voorgevel, naaft Burgermee- fiers kamer,isBurgemeeftersvertrek, breet Burger- vijf-en-veertig voeten zeven duymen en meèfttrs een half, en diep dertig voeten; en daar vtrtre*: naaft aan, noch al in de zelve tuffchen- plaats
|
||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
»f'
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
zijn ,. (te weten met eikandere en de tuf-
fchen muur daar onder gerekent) zo breet als de Zekretary met haar vertrekken , en ook zo diep, namelijk dertig voeten. In de zuydwefter en noordwefter hoek uitfteek- ze Is van de achtergevel, is ten zuyden de Trez,ory Extraordinaris , breet twee-en- twintig voeten en een derdendeel van een duym, en diep vierendertig voeten; en achter de zelve twee vertrekken, waar van het eene de breete heeft van tien voeten en twee derde deelen van een duym j en de diepte van twee-en-twintig voeten en een derdedeel van een duym,maar 't ander ver- trek is tien voeten en twee derde deelen van een duim in't vierkant. Het uytfteekzel ten noorden , daar in men de Rekenkamer, en haar vertrekken heeft, is even eens afge- deelt. In de zuyder tuffchen-plaats van de achtergeveljheeft men naaft d€Trez,ory Ex- traordmaris een portaal tot de felve kamer, daar achter is't vertrek van de Qommijfari- z,en van dekyyne Zaken, breedt negen voe- ten, negen duymen en een derdedeel, en diep achtien voeten. Hier naaft aan volgt deffelfs kamer, die drie-en-dertig voeten en negen duymen breedt, en dertig voe- ten diep is, en na deze kamer, (noch al in de zelve tuffchen-plaats.) een Schepens ver- trek, breet negen voeten en een derdedeel, en diep vijftien voeten, daar door men uyt en in d'eene kamer van d'ander gaat. De noorder tuffchen-plaats van d'achter- gevel, is even eens afgedeelt als de zuyder, en daarin zijn deze plaatzen: Te weten, in 't midden de Schefens Extraordinaris ka- mer , die even zoo breedt en diep is als de kamer van de Commijfariz^n van de kjeyne Zaken, en ten noorden achter de Schepens Extraordinariskamer, een portaal tot de Rekenkamer.,T'en zuyden van Schepens Ex- traordmaris kamer is een vertrek , daar door men uyt deze in Schepens kamer gaat. In het middelfte uytfteekzel van d'achter gevel, is de Schepens kamer, breet tachtig voeten, zes duymen en een half, endiep twee-
|
Sudthuitl
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
plaats, is een gang tot deTrez^ry Extra-
ordinaris. De noorder tuffchen-plaats van de voorgevel, is even eens afgedeelt, te weten in een Raadt^aal, die zoo groot als Burgemeefters vertrek is, en een gang tot de Weeskamer, die zoo groot als de gang van de Tre&ory is. In 't zuydt-oofter hoek uytfteekzel voor, heeft men ten zuyden de Trez,ory Ordinaris, en des zelfs vertrek. DeTre&ory heeft de breete van twee-en- twintigvoeten en een derdendeel vaneen duym j en de diepte van vierendertig voe- ten , maar 't vertrek de breete van tien voeten en twee derde deelen van een duym, en de diepte van een-en-twintig voeten vijf duymen en een derdendeel. In het noorder hoek uytfteekzel van de voor- gevel , en het oofter hoek uytfteekzel van de noorder zijdgevel, is de Weeskamer, en des zelfs vertrek. ~DeWeeskamer is mede, gelijk deTreziory, breedt twee-en-twin- tig voeten en een derdendeel van een duym, en diep dertig voeten. Het ver- trek heeft ook een en de zelve breete en diepte met het vertrek van de Trezjry. In de vier tuffchen-plaatzen van de zijdgevels, zijn de terneene trappen, die ten zuyden en noorden,recht tegen malkandre over ftaan, o m na de kamers en vertrekken van de der- de grondt te gaan. In het middelfte uyt- fteekzel van de zuyder zijdgevel heeft men in 't midden de Zekretary , en ter we- derzijde een vertrek; de Zekretary heeft de diepte van dertig voeten , en debreeten van zevenenveertig voeten eene duym en twee derde deelen, en yeder vertrek de breete van tien voeten en zes duymen, en de diepte van eenentwintig voeten en eene duym. In het middelfte uytfteekzel van de noortzy gevel, ten noorden, tegen de Zekretary over, is ten ooften de AJfuran- tie kamer met deffelfs vertrek, en ten we- ften daar alleen maar een tuffchen muur tufïchen komt, de Dezjjlate-boedels kamer met def'e'fs vertrek. En is dit vak, daar in beyde deze kamers en haar vertrekken |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Stedthuit.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Raadzaal.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Trezory
Extraordi*
naris.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Trczory
Qrdimris. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Reken-
kamer., |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Weef-
kamer. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Cemmija-
rizen van kleine Za- ken. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Schefertf
vertrek. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Zekretary.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Schepens
Extraordi^
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
naris.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
AJfuranfit
kttmer |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Schepen*
kamer. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
en van de
Dezolate
hsedeis.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i6
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Befthrijvinge va»
en ftaan derhalve noch meefl alle ledig. De Stadthuis*.
kamers, evenwel, in het middelfte uyt- - fteekzel, en de twee tuffchen-plaatzen,
van d'achter gevel recht boven de kamers van Schepens Ordinaris en Extraordinaris > als ook van de Commiffariz,en van kleene Zaken , zijn tot de Krijgs-raadt^aal en Krijgt deflelfs vertrekken, verordent. Maar het ™A~***l> bovenfte deel van deze verdieping van de derde grondt, zal een wapen-zolder ver- ftrekken, en daar op allerhande wapen- tuyg gelegt worden. Boven deze grondt komt het dak te
leggen, dat, gelijk te voore gezegt is, op d'ornamenten van de Korinti^e kolommen ruft. Na 't bezichtigen der vertrekken,kamc-
ren en galderyen,die zich op d'eerfte,twee- de en derde gront vertoonen, zullenwe het beeldt en ander cieraadt, dat in de galde- ryen en kameren, voornamelijk van de tweede grondt ,' en boven de deure der zelve , te zien is , ten toon ftellen, en met de Vyerfchaar, die by na geheel en al uyt wit Marmer beftaat, van onderen op beginnen. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
twee-en-dertlg voeten en negen duen voor Schepens kamer een portaalna des Schoms Komptoir, &c. enderzijde een vertrek voor AjivokTrokurmYen, dat de breete van ddertig voeten twee duymen en eeen de diepte van dertien voeten hee
De galderyen van deze tweede gzijn doorgaans zesendertig voetevan verdieping; zoo hoog van verzijn ook eenige kamers, als Bttrgevertrek, de Raat^aal, Zekretarygedeelte van Schepens kamer. Dehoogte zouden ook hebben al d'andmers, die inde voor en achter,en zuydtzijdgevel, van deze galdegen. Doch d'andere zijn door eenring, in twee even hooge verdiepyedervanachtienvoeten hoog, aftcn. Boven deze kameren van achtten hoog, zijn (noch al op de zelfdeverfcheyde andere kamers, die dzoldering, gelijk gezegtis, vandfte afgelcheyden zijn: want bovenfitrantic-kamer is de kamer van dtlijks Zaken, en boven de De&olate
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
$t/edthuif.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
vertrekken
«tan metier |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ilotgtew»
de tweede v&diepttg.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
t'trfihey-
den inge* fchnten
kamers. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ten zuyden heeft dePyerfihaar zijn in- -/"""
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
kamer, de kamer van do Zeekaken, bo-
ven de Schepens Extraordmarls de Cypiers kamer , boven 't noorder gedeelte van Schepens kamers, het Schoms Komptoir, en boven de kamer van de Commijfariz,en ijAit de klecne Zaken, een kamer dien de Pander tot zijn verdoen heeft. Na deze tweede grondt, volgt de der-
de , en laetfte. De verdieping van deze grondt, is doorgaans door een zoldering, even als op eenige plaatzen de verdieping van de tweede grondt, in twee ongelijke deelen, afgedeelt. d'Onderfte verdieping is hoog zeventien voeten tien duymen en een derdendeel, de bovenfte veertien voe- ten. In deze onderfte verdieping zijn rondtom mede verfcheyde vertrekken, en ■kameren, doch, dewijJze noch niet vol- komen voltoyt zijn, zijn daar in noch geen zekere Ampt-genootfchappcn geordent, |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
gang , die met twee zeer zware metale
|
ingang.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
deuren, van elf voeten hoog en t'zamen
zes breedt (die in 't midelen, daar een ge- weldige flang omgeilingert hangt, ter we- derzijde open gaan , en yzelijk op haar metalen pannen gieren,) toegefloten wort. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ScUuts
Ctm^uir. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
De twee derde bovenfte deelen zijn door-
|
deuren tisti
Koper: |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
derde
grindt* |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
luchtig, en met boogswijze fcherpe en fte-
kelige traliën doorwrocht. Op de traliën van d'eene deur leggen kruyslings twee flagzwaarden (een gevlamt,en 't ander on- gevlamt) over malkanderen. Op d'ander deur ziet men de blixem van Jptpijn. On- der de twee flagzwaarden itaat de eene helft van het veyrs van Virgilïtts , dat The- zjew. by hem in de Hel, om het volk van Thejfalten, dat op buyt en roof leefde, tot Godtsdienft te vermanen, en zich aan zijn ftraffe (want hy zit daar op een gloeyende fteea-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Vertrek"
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
A M. IV Bock. i7
Ten weften,tufTchen deze naakteVrou- Stadthuis)
wen beelden, op de linkerzijde vanden "----------»
ingang boven de Richterbank, ftaan drie 3 gefcbit-
breede vakken, yeder van acht voeten en <&»#»• een half hoog, en zes voeten breedt, en daar in drie aloude gefchiedeniflèn, in wit Marmer, overkunftiguytgehouwen, die alle drie hier opflaan, en te kennen wil- len geven, dat'et recht zijn gang, de rech- ter onzijdig moet gaan, en geen onrecht- veerdig, maar een rechtveerdig oordeel vellen , noch zich ten opzicht van hooge of lage perzoonen, door giften of gaven laten omkoopen. In 't middelfte ziet men Ko- ning Zalomon, op zijn Richterftoel zit- 1 v»n2ai ten , en het beruchte duyftere gefchii, lmm- tuffchen de twee twiftende Vrou wen , o- ver het levendige kindt, beflechten. In het eene, ten zuyden , laat zich de
Roomz,e 'Bargemeefter, Saleuktis , 't eene * Saleih oog uytfteken , om 't halve gezicht van '- zijn beklaagden zoon te fparen, en onbe- fproken en oprecht, zich in 't recht te too- nen. Deze Saleukus, 200 Cicero, Euz,e- bitts , Laarttus , Stobxtts fèhrijven , was een Prins en Wetgever te Lokris, en hadt, even eens als Solon t'Athenen > Lykurgus te Lacedemone, die van Lokris wetten gege- ven : onder andere wetten , had hy ook een wet tegen d'overfpeelders gemaakt, waar by de gene, die in overfpel bevon- den wierdt, van beyde zijn oogen zou- de berooft worden. Het gebeurde nu, dat juyft zijn zoon op deze mifdaat, dewi; 1 hy met zekere getrouwde vrouw boeleerde , betrapt wierdt ; en fchoon de Burgers, eerbiedigheydts halve, vermidts het een Burgermeesters zoon was, hem wilden be- vrijden , heeft de Vader daar nooyt toe kunnen gebracht worden, dat hy zijnen zoon deze mifdaat quijt fcholt. Endelijk., als de Burgeren vaft aanftonden , om hem vry te hebben, zeyde de Vader Saleukus 't rDewijlzAilks. dan mv' ■wilis, dat mij»' z#oa z,al losgelaten worden, wilikju daar ing»' hoor tarnen, doch op die voorwaarde, dat C my |
||||||||
|
AMSTERD
|
||||||||
|
StsMuif. fteenrots) te willen fpiegelen, luyts keels
l uytfchreeuwt; en op d'ander deur, on- der de blixem, de ander helft, die bey-
de aldus luyden: Difcite juftitiam moniti,
Et non tonner e dives. Dat is:
Xeer rechtvaardigheyt te betrachten ,
En geen Godtheyt te verachten. Boven aan tufTchen de traliën in, hangt
aan d'eene deur het Koggefchip, of't ou- de Stadts Wapen of Zegel, en aan d'an- der deur de drie Kruyzen, het voornaam- fte deel van't hedendaagze Wapen. Het onderfte of derde deel van deze twee deu- ren is doorgaans vaft, en niet doorluchtig noch tralivormig, en ftaan daar in zeer kunftig gewrocht, doodts-hoofden, been- deren en menfchen fchinkels. Vyrfchatr Het binnewerk van deze Vjerfchaar, als vtnbm- kolommen, richterftoel, bank .trappen, en het meefte beeltwerk, is altemaal van witte zuyvre Marmerfteen gemaakt. Ten noorden en zuyden ftaan twee ( behalve de halve die men inde vier hoeken ziet) geftreepte of fluytswijs uytgeholde twee ryen kolommen, van twee op een ry, bo- ven malkanderen. d'Onderfte, die met haar cierwerk ontrent de hoogte van vijf- tien voeten hebben, zijn na de Joni^e, maar de bovenfte, die met haar conter- plinten en cierwerk achtien voeten hoog zijn, na de Korintiz,e ordre gemaakt. Dier- gelijke twee ryen, kolommen, van vier op eenry, ftaan, ten ooften, enweften / van de Vjerfchaar boven malkanderen. Maar ftaat aan te merken, dat tenweften in plaats ^an de onderfte ry Joniz,e ko- lommen , vier naakte Vrouwen beelden ftaan, met haar kapitelen op't hooft. Bo- ven deze Korintiz* kolommen is noch on- trent negen voet recht ftaant werk , en daar boven komt een Avendel fteene ver- welfzel. |
||||||||
|
iS Befchri)
Stadthuis', nty het ^#g, ^ mijnen z,oon het ander oog,
- om al&oo de wet te vervullen, werde ujt- geflehen, 't geen ook volbracht wierdt.
3 Smtus. In het andere, ten noorden, laat Bru- tus zijn twee zoonen, na datze eerft wel dicht met roeden aan een paal gegeeflèlt waren, met een bijl de hoofden voor de voeten leggen , dewijlze met de genen eedt-gefpan gemaakt hadden , die de Tar- quijnzj Koningen, (weynig dagen te voo- ren van Br mm zelfs uyt der ftadt gedre- ven , ) weder in hun rijk poogden te her- ftellen. Want twee hondert vierenveer- tigjaren was Romen, zedert des zelfs eer- fte ftichting, onder zeven Koningen, als Romulus , JVuma Pompejus, Tullus Hofli- lim , Ankus Martini, Tarquinius Triskus, Servim Tullus , en Tarquinius Superbus, geweeft. Endelijk, mits het onteeren van de kuyze Lukretie , zetteden Brutus en d'overfte Kolatinus, Koning Tarquinus af, en brachten de regeering aan tweejaarlijk- se 'Burgermeefleren , welk ampt zy zelfs heteerfte aannamen. Maar eenige jonge- lingen , uyt adellijken geflachte geipro- ten, die den vryen toom onder de Konin- gen gehadt hadden, en gewoon waren ko- ninklijk te leven, ftiet'et geweldig tegen de borft, datze nu niet meer als de gering- fte geacht werden; zulks zyvaft, tot het herftellen der Koningen , begoften te ar- beyden. Midlerwijl quamen'er Gezanten van d'uytgejaagde Koningen, zonder ge- wag te maken van herftelling, eyflehende alleen de goederen weder. Met deze Ge- zanten hielden deze Jongelingen des nachts heymelijk, over het herftellen der Koningen ,fpraak. En deze zaak voor eerft denVitellenenJiquilen-, gebroeders, aan bevolen. De zufter van de Vïtellen hadt ten man den Burgermeefler Brutus; uyt welk huwelijk twee vryeJongelingen 71- tus en Ttberius, die van hun Oomen mede tot dezen aanflag gebezicht wierden, voortgekomen waren. Van zoo hoog- wichtige zaak wierden denGezanten brie- |
||||||
|
wge Van
ven, tot teken van trouwheydt, aan den Staèkmt.
Koning overgelevert te worden, gelangt, daar door ook het fchelmftuk aan den dag
quam,de zaak door een van Vitetlen knech- ten, die lucht van haar heymelijke raadt- flagen gekregen hadt , bekent gemaakt zijnde, wierden de Gezanten aangehou- den , op de brieven gepaft, en aangehaalt. De verraders, terftomdt by den kop ge- vat, en eerft naakt, ftrenglijk, aan een paal gegeeflèlt , daar na 't hooft met de bijl, voor de voeten gelegt. Dit vonnis ging ook over de twee zoonen van 'Brutus, die in't aanfehijn van den Vader gerecht wierden. Boven op een vierkante voet- ftal worden Romui en Remulus , eerfte ftichters van Roomen, van een Wolfin ge- zoogt. Onder, tegen de voetftal aan, zit J-upiter met de blixem in zijn' handen, de hoogvliegende Arent, zijn veugel, nef- fens zijn zijde, en ziet vaft 'tuytvoeren van't vonnis aan. Onder deze drie afgebeelde gefchiede-
niffen, is een witte MarmereRichterbank, daar men by drie witte Marmere trappen van de vloer af, opgaat. Daar tegen over zijn drie diergelijk*
evenhooge en breede ope vakken , of in- zichten , met dikke kopere traliën bezet en doorvlochten. Om yeder middelfte trali van deze inzichten, ziet men twee flangen geflingert, en boven de zelve de gevleugelde hoet van Merhuur, uytbeel- dende zijn valroe. Langs heen, ontrent vier voeten van de aartaf, zijn onder aan de lijft van yeder kop ere trali zes openin- gen , om daar door by onraat of ander ongemak , met baflfen en musketten , tot befchermingh van Stadt en Raadt- hujs, de Markt te beweeren. Tuflchen de gedachte gefchiedeniöen en de twee bo- vengemelde naakte Vrouwen beelden , zijn twee finaller vakken, zeer cierlijk met loofwerk doorwrocht en uytgehouwen. In het eene, ten zuyden, vertoont zich het Kogge-fchip, in 't ander, ten noorden, |
||||||
|
AMSTER1
StuMuisi' het hedendaagze wapen van Amfierdam
- met de Keyzerlijke Kroon , daar boven. Recht tegen deze vakken over, tuffchen
de Joniz,e kolommen in, zijn twee dier- gelijke vakken; in 't eene ftaat in wit Mar- mer uytgehouwen, meer als levens groo- te de Gerechtigheyt, in 't ander de Voor- zichtigheydt. Twee even hooge en bree- de vakken, zijn ten noorden van dePjer- fcbaar, alsook ten zuyden daar recht te- gens over, doorluchtig, en met dikke ko- pere traliën, de bondelpijlén in 't midden. Ten weften van de Vyerfchaar boven, tuf- fchen de Korinti^e kolommen in , drie langwerpige vakken, met glazen daar in, om de binnen - opgangen te verlichten. Diergelijke even breede en hooge lichten, ftaan ook ten ooften van de Vyerfchaar, daar recht tegen over.Ten ooften tuffchen yeder paar Korintvce kolommen, als ook ten weften , noorden en zuyden , ftaat mede een langwerpig fmal vak. 't Gefchie- de in den Jare zeftienhondert achtenvijf- tig , dat'er vier van de twaalf Oud-Burger- meefleren geftorven, alleen acht in 't leven waren. Ter gedachtenis, van dit uytfter- ven,wierdt in yeder vak het wapen van ye- der van deze achtoverblijvende Bugermee- fteren gehouwen: te weten, in het noorder vak aan de weftzijde ftaat het wapen van de Heer Schaap, en daar recht tegen over aand'ooftzy, dat van de Heer Corver: in 't zuyder vak aan de zelve weftzijde, dat van de Heer van Weiveren, en daar recht tegen over, aan d'ooftzijde, dat van de Heer Banning Kok^: In het ooftervak aan de noortzijde van de Vyerfchaar, dat van de Heer van Swieten, en daar recht tegen o- ver, dat van de Heer Haydehoper, en in het wefter vakaan de noortzijde, dat van de Heer Cornelis de Graaf, en daar recht tegen over aan de zuydtzijde, dat van de • - Heer vander Meer. Boven de gefchiedenis van Salomon ziet men het eenoogdige Hooft van fJAÏedn&a, dat Palias op haar wapen-fchüt voert; en ter rechter zijde |
A M. IV. Boek. 1$
boven Saleukus, het hooft van haar zufter Stadihm?:
Emyale , en ter linker zijde boven 't hals-
gerecht van Britus , dat van Senjo , die
beydeyzelijk van gefchubde flangen krie- len. Deze drie gezufters, die by de GVv^- z,e en Latijnse Toeten Gorgones genaamt worden, zeydt men, dat de dochters van Phorcus waren, en alle drie maar eene oog hadden. Maar de Toet Seremts zeyt, dat de gezufters Gorgones, dochters van eene fchoonte waren , en dat de Jongmans, alffe haar aanzagen, over hare fchoonte ftom van verbaaftheydt ftenden, en hier uyt ook de verziering, dat de gene, die haar aanzag , in een fteen veranderde, haar oorlpronk genomen heeft. Perzeftswierdt van1?o ij debles tot de Gorgones gezonden, om 't hooft van Med.uz,a, om dit aan Da- naë', Perzeus moeder, op verflingert wa- ren , te fchenken, Perzeus by de Gorgo-i nes , die 't hooft met fchubbige flangen hadden bevlochten , de mondt vol felle tanden, kopere handen en vergulde vleu- gels, komende, vondthaar, tot zijn ge- luk , juyft in flaap, en floeg terwijl 'er Zu- fter Med.uz,a 't hooft af. De Gorgones, ont- wekt, vlogen tegen hem, om hem te ver- nielen, aan, endeden alle dieze zagen in' fteen veranderen : maar zy vermochten tegen Terzeus , om dat hy met Plutoos helm bedekt was , niet. Perzeus bracht endelijk dit hooft, nadathy daarmee o- ver al gevlogen, de fchoom Andromeda, gezien, verloft, en tot zijn vrouw geno- men had, by den Koning PolydetJes, wien Perzeus de verkrege eer mifgunde;des nam Terzeas het hooft wederom, en veran- derde , na veel gedults, Poljdeiles, dien de kracht van 't hooft onbekent was, daar mee in een fteenrots. Deze verziering van T er zeusm Medusa, leert deftrijdt tuf- fchen geeft en vleefch: want by Perz.eus wordt de redelijkheydt der ziele, en by zJfyCedu&a de vleefchelijke genegentheden tot welluft, die de menfeh allengs 't ge- voelen der reden beneemt, en de wijsheyt C z in on» |
|||||
|
2.é Befchrij -
sttdthuh, in ongevoelijke fteenen verandert, ver-
<■ onder een dikke witte Marrriere boog, een witte Marmere Richter-ftoel. Voor aan de zelve wordt de ftilzwijgentheydt , door een vrouw met de vinger op de mondt, een doodts-hooft nevens naar, en een Gans vliegende met een fteen in de bek o- ver den Tierg Taurus , afgebeelt. Want qualijk kunnen de Ganzen zwijgen, der- halven nemenze alffe over den BergTau- rm vliegen, om van de Arenden, die zich daar veel onthouden, niet gehoort te wor- den , elk een fteen in de bek. Boven op de lijft of't verhemelt van 't geftoelte ziet men fchreyende kinderen met een doots- hooft tuflehen hen: diergelijke fchreyen- de kinderen, als ook twee geweldige Han- gen , geflingert om een boom of ftijl, met een appel by 't loof in de bek, gevat, ziet men ter wederzijde van 't geftoelte; zoo- danige twee om een boom geflingerde flangen, vertoonen zich ook ten zuyden daar recht tegen over, ter wederzijde van den ingang en de Ioni^e kolommen. Om hoog recht boven deze Rechterjloel,
in het vak tu'flchen de twee Korintiz* ko- lommen in, ftaat op een langwerpige vier- kante zwarte Marmere voetftal,een fchoon en minnelijke Maagt, uytbeeldende Am- fierdam. In haar rechter arm praaltzemet de valroe van Merkyur, voor haar linker borft heeft met de rechter en linkerhandt een wapenfehilt gevat , daar op de drie Kruyzen, Stadts wapen)'ftaan uytgehou- wen. Boven op de Keyzerlijke Kroon, dienze tot cieraat op haar hooft heeft » |
|||||||
|
ftaat een Arent , met zijn' vleugelen; Stadthuis.
om haar te befchermen , boven haar wijt Kroon geflagen; en ter wederzijde, onder aan haar voeten , eenwacht - houdende Leeuw. Ter linker en rechterzijde van; deze Maagt , hangen aan kunftige uyt- gehouwefeftonnen, de wapenen der vier gemelde "Burgermecfleren, onder wiens re- geering , dJeerfte fteen-legging van dit Raadthuys gedaan is. Ter zijde van de voetftal, daar de tJMaagt op ftaat, zitten twee oude moedernaakte Zee-goden, Nep- tuyn en Glankus, uytbeeldende de twee vis- rij ke Riviren, het Ten den Amflel. Achter d'eene die ter linker zijde zit, en den Am- fteluytbceh, ziet men een hoop lies, den- zen y biezen, yrezen en ander groen re- vier en flootgewas.Op zijn fchoot keeft hy een uytftortende waterkruyk, een krans van donze loof om zijn' hooft, en nevens hem een Otter, met beyde pooten om zijn linker been geflagen , cf'ander, ter rechter zijde, uytbeeldende het T, zit alleunendc op een Anker, en heeft mede een uytftor- tende watervat, dat rijkelijk viflchenuyt- levert, op zijn fchoot, over zijn armen een vifth-net hangen, onder hem een Zee-gt^ drocht, achter hem het bovenftedeel van 't Koggefihip met aangeflage zeylen, in zijn linkerhandt een breetftuurbortjcn op zijn hooft een muts van voorftevens van firhe- pen. Voor aan de zwarte Marmere voet- ftal daar de Maagt op ftaat, ftaat ook het opfehrift van d'eerfte fteen-legging, met gulde letteren in 't Latijn gefchreven, en. kyt aldus.: |
|||||||
|
IV. CaK
|
|||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek. 2ï
|
|||||
|
StxAthuis. tadtbuis
IV. Cal. Nov. cl o. loc. XL vin.
QUO COMPOSITIUM EST BELLVM
QUOD FOEDERATI INF. GERMAN. POPVL1 CÜM TRIBVS PHILIPPIS POTENTISSIMIS HISPANIARUM REGIBVS TERRA MARIQJJE PER OMNES FERE ORBIS ORaS ULTRA OCTOGINTA ANNOS FORTITER GESSERUNT ASSERTA PATRI^E LIBERTATE ET RELIGIONE AÜSPICIIS COSS. PACIFICATORUM OPTIMORÜM GERB. PANCRAS, JAC. DE GRAEF, SIB. VALCKENIER, PET. SCHAEP, CONSULUM FILII ET AGNATI TACTO PRIMO FÜNDAMENTI LAPIDE HANC CÜRIAM FVNDARVNT. 't Welk, van woordt tot woordt, by na in onze tael
aldus luydt: "DenAchtentwintigen vanWijnmaant, des jaarsz.eflienhondertachtenveertig y tenzeH
venjare, toen 't oorlog, dat de Verecnigde volken van NederfDmtslandt, met de drie mag- hge'Thilippen, Koningen van Spanje ttwater en te lande, bjnaaan aSe oorden des aart- bodems > over de tachtig jaren k[eekmoedelijk^gevoert, en daar door de Vryheydt des Vader- landts en Godtsdienfi in vrj en vej/ligheydt geftelt hebben, leiden , onder de regeering de»; <veortrejfclifklte vree-makende'Bttrgemeefieren , GERB. PANKRAS,
JAKOB de GRAAF, siBRANT valckenier;
en
FIETER SCHAAP, Der 'B.Hriermefiertn Montn en Ntvtn, deerfojtw vAttdhRdddtktqiï
C x Tca
|
|||||
|
iryvwgevm
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
•22
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
TenzuydenvandeFyerfchaar, boven
den ingang, tuffchen de Korintize kolom- men in , is een even groot open vak, dat met twee groote deuren, die in Hur- germeefters kamer open gaat, toegefloten wordt, en is ook even zoo groot, als daar de Maagt ten noorden in ftaat. Achter de Vierfcbaar boven het plat van de trap voor d'ingang van de Burgerzaal, zietmen tegen het verwelfzel aan, zeer cierlijk afge- maalt een vlucht van voglen, en twee Èn- gelen,met een vliegende wimpel in de han- den , daar met gulde letteren deze fpreuk-, op 't ampt der Rechts-geleerden ilaande, te lezen is. Audi & alteram partera.
Dat is:
Velgeen oordeel, zonder ookjie tegen-par-
ty gehoort te he&ben. Inden ingang van de Burgerzaal, han-
gen twee geweldige zware kopere deuren, doorluchtig- en met traliën doorwrocht. Ter wederzijden van deze ingang , zijn |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
het portaal van Schepens kamer. Boven op Stadthah,
de lijft, die op deze kolommen ruft, wordt |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
StMuiil
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ingang n*
Schepenen
kamer.
Beeldwerk
daar ba- ven. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
mede op een voetftal van anderhalf voet
hoog, meer als door levens groote beel- den , in witte Avendelfteen, de Gerech- tigheydt met het zwaardt in de rechter, en fchaal in de linker handt, als ook d'ezel- |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
oorige en goutzuchtige Midas, en d'af-
grijzelijke twift , die 't haoft en de handen van flangen krielen , onder haar voeten vertoont. Ter rechter zij de van de Ge- rechtigheydt zit de naere doodt, heel be- drukt , met een doodt-kleet om 't lijf, de rechterhandt onder 't hooft, en d*uytge- loopc zantlooper nevens haar. Boven zijn hooft, zwieren in 't verfchiet twee gevleu- gelde naakte kinderen , d'eenc met blixem ftralen in d'handen, en d'ander met gezel- roeden op de fchouder. Ter linker zijde van de Gerechtigheydt zit deftraffe, met 't aanzicht van haar afgekeert, endebee- nen over malkanderen geflagen; in haar rechter arm heeftze de Roemze bondel pijlen > daar de Gerechts-bijl boven uyt- fteekt, gevat, de houte ftelt op haar fchoot leggen, en twee dikke yzere boeyens by |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Trap ach-
ter deVier- fchaarna hverit |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ingang
van dt Burger- aaalt |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
twee ope vakken, mede metongemeene haar neder hangen. Boven haar hooft vlie
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
dikke traliën, daar in 't midden twee an
kers over malkanderen leggen, doorluch- tig doorwrocht. Ter wederzijde van den ingang van de Burgerzaal, ziet men heele én halve doorgezaagde bonte en witte Marmere Korintize kolommen, die met haar kroonwerk en lijften bykans de hoog- te van dertien voeten halen , tegens mal^ kanderen aan ftaan. Bovenop de lijft van dezeKorintize kolommen, wordt opeen voetftal van anderhalf voet hoog, Am- fierdam in de gedaante vaneen minnelijke. en zedige Maagt, op een verheve zetel, met een kopere palm-tak in de rechter- handt , meer als door levens groote , in witte Avendelfteen, vertoont. Diergelijke drommen van heel en half
doorgezaagde Korintize kolommen, lieeft men ten wellen daar recht tegen over voor |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
gende in 't verfchiet tweeHarpeyen of Roof-
vogelen. Onder d'andere onwaardeerlijke uyt-
muntentheden , daar deze gantfche twee- grondt in uytmunt, ziet men hier ook in 't midden , op de vloer van de Burgerzaal, twee halve in d'ax doorgefnede aartkloo- ten, en een halve hemels-kloot, waar van yeder in de middelftreep, of diameter, de lengte van ontrent twee-en-twintig, en in zijn omtrek ontrent zesenzeftig voeten heeft. In d'eenc halve aartkloot, ten oo- ften van de "Burgerzaal worden d'omtrek- ken of uyterfte grenzen van de drie ge- deelten des ouden Werelts, als Europa, zAzia en Afrika-, als ook deffelfs Eylan- den , Kapen, Revieren en Zeen, en een ge- deelte van Nieuw Hollandt . door roode |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Aardkloot
een halve Hemel- klott, in de vloer |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Beeldwerk
daar h- |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
en
|
andere gekleurde in-geleyde fmalie
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
fteenen >
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM IV. Boek
|
|||||||||
|
.33
|
|||||||||
|
Leert onder hetgewemel', Ztadthaïi.
Van 't woelige Stadthujs,
Gedenken aan den Hemel,
En treedt vry in 'tgedrujs,
Als van der aardt gerezen,
Op Sterf, en Zon en Maan.
Hier wordt ons aangewezen,
Hoe dat het hier na dezen,
'Den Zaligen zal gaan.
Ter wederzijde van deze "Burgerzaal,
als ook ter wederzijde in de galderyen, ftaan witte Marmere geftreepte offluyts- wijs uytgeholde Korintize kolommen, die met kroonwerk en kapitelen van fpier wit uytgezocht Marmer, pronken. Inde Burgerzaal, ftaan twee dufdani- Kolommen
ge ryen Korintize kolommen , van zeven 'niieBl"'~ op een ry, boven malkanderen, en komen, als ook deffelfs tufTchen in ftaande lichten j recht over de twee ryen kolommen en lichten van de middelfte uytfteekzels vart de noorder en zuyder zijdgevels te ftaan. Behalven deze kolommen ten noorden en zuyden , flaat ten ooften ter wederzijde van den ingang van de Zaal, en ten weften daar recht tegen over ter wederzijde van het portaal van Schepens kamer, een enkel- de ry Korintize kolommen, van twee hoog boven malkanderen. Op de Bremer ftee- ne lijften, met Godlandtze fteene model- jonsvande bovenfte kolommen, die ter zijde ftaan, komt het verwelfzel van de- ze Zaal, dat altemaal van eykenhoutis, te ruften. Langs heen ter wederzijde van de galde-
ryen , ftaan enkelde of een ry hoog Ko- rintize kolommen, doch in plaats van de bovenfte ry kolommen, zijnze ter weder zijde met een halve Korintize kolom ver- ciert. Deze kolommen zij n mede zeer cier- lijk met fneeuw witte kroonwerk, Godt- lantze fteene architraven en modeljons, en Bremer fteene friezen en lijften, kunftig doorwrocht. De acht vleugels of impoften van de Cr°otl *»»?
boogen, *w-
|
|||||||||
|
%t*thjimi't fteenen, zeer konftigh vertoont.
• In d'andere helft ten weften, worden even eens de buytenftc omtrekken der
Landen, Revieren, Kapen, Eylanden en Zeen, daar rontom gelegen, van de Nieu- we Werelt, Amerika, het vierde deel des gantfchen Aartbodems, door diergelijke ingeleyde fteenen vertoont. De halve doorgefhede groote en kleyne kringen of cirkels van yeder halve aardtkloot, die den gantfchen aardtkloot in twee gelijke en ongelijke deelen doorfnijden, als de mid- dag-kring en al d'andere kleene acht krin- gen , als ook ten noorden en zuyden de twee zonn e-kringen , die twee-en-dertig graden van de middag-lini leggen , ftaan hieraltemaalnayeders eyfch, metbreede kopere ftroken afgebeelt. In 't midden tufTchen beyde deze halve
doorgefhede aardtklooten , ziet men de halve doorgefhede noorder hemelskloot, dien wy hier boven ons hooft, onder de Noordt-pool, aanfchouwen, daar in kon- ftich afgebeeldt, de voornaamfte vafte Sterren, als de groote Beer , de Draak, de Boer, de noorderkroon,Hercules,'tvlie- gende paart 'Tegafus, enz. Als mede de Halve He- teken kring. Recht boven deze halve he- ■meh Kloot rnelskloot, zal tegen't verwelfzel aan van velfztl ' ^e Burgerzaal, de zuyder halve hemels- kloot gefchildert worden. KonfiantijnHuy- gens, in zijn fneldichten , paft op deze twee halve aardtklooten, deze Vaarzen: Die op dit vloeren let,
En op dit heerlijk^i'elven, Moet zeggen bj hem zelven, ' Voorzeker deze wet Beflaat in al haar leden, ZJyt hoog ver nuf te lien , Zy leer en ons met reden, De Werelt te vertreden, En opwaarts te aanzien. Op de halve gevloerde hemelskloot,
Voegt hy het volgende .• |
|||||||||
|
^ Befihffi
staMuU: boogen , te Weten , twee onder yeder
" ■" ■ .-. boog, daar men ten ooftenby Burger mee- Jiers en de Jufiicy-kamer, en ten weften by Schepem kamer, ten noorden en zuyden, uyt de Burgerzaal in de galderyen wil gaan, zijn van witte uytgezochte Marmer- fteen, zeer cierlijk met feftonnen, aller- leyloof en fruytwerk, als granaat-appe- len , zonne-bloemen, roozen, pijn-appe- len,kooren-fchooven, druyven, que-appe- len » Indiaanfch kooren en diergelijke vruchten, daar de papegaayen, meerkat- jes, en enkhoorentjes, als ofze leefden, by opklimmen ,-en aan ftaan knabbelen en bijten, verciert. Op devoorfchreven boogen, ten oo-
ften van de Burgerzaal, by Burgermeefiers en.de lufticy-kamer worden de vier Ele- menten of hooft-ftoffen, door vier leggen- de Avendelfteene beelden , yder negen voeten lang ,uytgebeelt. Aan d'eene zij de kwordt het Vuur
door een naakte Jongeling, met een zij de
kleet om zijn bloote lichaam,'t hooft; daar b©ven een vuurvlam uyt komt, kaal, de blixem in zijn linker, een brandende fakkel inde rechterhandt, en een Zalamander on- der aan zijn voeten in 't vuur. Aan d'an- der zijde de Lucht
dooreen naakte gevleugelde Vrouw. Uyt
haarhooft, dat met Sterren gekroontis, komen wolken rijzen , dieze met beyde haar handen om hoog licht, en voor 't val- len befchut. Rontom haar, ziet mengroo- temenigte van Sterren, en tufTchen haar beenen een Arent, en daar onder een Raaf. Aan d'ander zijde het Water
|
||||||
|
'tngevm
door een naakte Maagk Op haar hooft, #*&M/?
dat met een kroon van fchulpen, hoorens, ■' ' zee-takken en peerlen gekroont is, heeft- ze een oudtwets fchip; achter haar, en ter rechter en linker zijde een bos van donzen, en rietgras, daar een Dolfijn met de kop komt doorkijken. Aan haar rechterzijde ziet men haek, riem, ftuurbort, en onder haar voeten, kreeften, krabben, en zeker ander flag van zee-gedrocht. Daar tegen over d'Aarde
door de Godin Cybele, in de gedaante van
een aangename Maagt. Op haar fchoot heeftze een kindt aan haar borft leggen en zuygen, op haar hooft een kroon van too- rens en kafteelen, achter haar een kameel, daar een aap achter op zit met een toom in de handt. Daar boven ziet men allerley vruchten, die 't aartrijkuytlevert; enter linkerzijde een leeuw, haar dier, ( want Cybeles Wagen wordt van twee leeuwen voortgetrokken) en op der aarde onder haar voetea een Schaap leggen, en flangen voortkruypen. Op de twee boogen van de Burgerzaal
ofgalderyen, ten weften bySchepenskn- mer, worden mede de vier Elementen, door vier leggende Avendelfteeae beel- den , van negen voeten lang, doch op een ander maakzel, uytgebeeldt. Door een Arabize Moorin , met een uytheemfch kapzelop 't hooft, en een vreemt maakzel van een nolle fchottel, daar een Phenix 'm verbrandt, in beyde handen, het Vuur
Aan haar rechterzijde heeftze de zon, on-
der haar een van de vier winden, die te- gen haar voeten aan blaaft, 't geen te ken- nen geeft dat'et vuur zonder lucht of wint niet leven kan, maar verftikken moet. Aaa d'ander zijde, daartegenover, de 1 Lucht |
||||||
|
A M S TER D
StaMtut.
-—.—. Lucht
in de gedaante van een fchoone en minne-
lijke Maagt vertoont, In de linker arm heefize een paauw gevat, en in de rechter een Chameleon, die, zoo Plinius fchrijft, van de lucht leeft. Het hayr zwiert haar los om 't hooft, maar heeft geen wolken by zich. Onder ziet men in 't verfèhiet al- lerley flag van gevogelt, in de luch t zwie- ren. Op de ander hoek, door een naakte vrouw, het Water,
In haar linker handt heeftze een water uyt-
fpuytende bol, om haar hooft een krans van donzen en lies, op haar fchoot een wa- tervat, daarzs met de rechterarm op leunt, en dat rijkelijk water en viffchen uytle- vert.Onder haar leyt allerley flag van hoo- rens, fchulpen, en paarlemoer, en achter haarboffchen van donzen, lies en riet-gras. Daar recht tegen over op de zelve zij de, de Aarde}
in de gedaante van de Godin Flora. De
rechterhandt houtze op een grooten aart- kloot , die voor haar op de boog ftaat. Op 't hooft he ftze een krans van allerley flag van bloemen, achter haar wijnftok- ken , tuffchen haar beenen een hooren van overvloet, daar uyt de vruchten op haar fchoot komen vallen, en in de linkerhandt eenzikkel. Langs der aarde, onder haar voeten, kruypen padden en flangen. Boven yeder van deze acht beelden,
hangt een fefton van twintig voeten lang, die elk mede een hooftftof bedieden. In de fefton , boven de vuur uytbeeldende Jongeling, by den ingang van de Burger- zoal, ziet men het Vuur
door allerley vuur gevende werktuygen
|
AM. IV. Boek. K,
uytgebeeldt. Boven aan hangt aan een y- &t«Mu!i,
zere keten, eenambeeldt met hamers en daar op een fterk vuur leyt en brandt, ftaan twee naakte kinderen , die beyde met een vuurflag uyt kayen vuur ftaan. Onder het a'mbeelt ziet men de blixem en donder- klootenvan Vulkaan gefmeet, en daar on- der twee grove ftukken gefchuts kruyf- lings over malkanderen leggen, en voorts vervolgens Mars zijn wapenfchilt met de blixem daar op, twee vyerige zwaarden » brandende vuurdak en fakkel, een ronde keten met vuurflagen behangen, en heel onder aan een wierookvat. Diergelijke vuur gevende werktuygen*
hangen ook boven de vuur uytbeeldende Moor in by Schefens kamer: zkMars zijn panzer en borft harnas, daar ter wederzij- de uytd'armgaten vuur en vlam uytkomt; wapenfchilt, gefchut, blixem en donderkloot, en een keten, met vuurflagen en vuurfteenen behangen. In d'ander fe- fton op de ander zijde, boven het lucht uytbeeldende beelt, by den ingang van de Burgerzaal, wordt de Lucht
door twee water-bellen makende gevleu-
gelde kindertjes, ( daar een Arent onder ftaat) de vier winden, reygers met flangen in de bek, paradijzen en ander gevogelt, afgebeeldt. In d'andere fefton boven de lucht by Schepel kamer, treet eenpaauW op wolken, endaar onder ziet men ook de vier winden, reygers, paradijzen en an- der gevogelt. Boven het water-vertoo- nende beeldt, by den ingang van de Bur* ger^aal, wordt in de eene fefton het Water
door twee zee-kindertjes, die op een zee-
fchulp zitten, en op kinkhorens blazen,
1 D daar
|
|||||
|
Befchrjjv'wge ya»
|
|||||||||||||||||
|
i6
|
|||||||||||||||||
|
voorts vervolgens allerley vruchten, daar SttdthutQ
een haas onder aanhangt. Beduytzelen al- temaal , die d'eygenfchappen van yeder Element of hooftftof, en wat yeder ey- gentlijk voortbrengt,genoeg,zonder bree- der uytlegging, te kennen geven. In d'acht gezichten van deze galdery
van de tweede grondt, ftaan ook witte Marmere beelden , yeder van zes voeten en zeven duymenhoog, op langwerpige KonJIige |
|||||||||||||||||
|
ZUdphuif. daar water uytkomt, vertoont. Onder
«^—_.— hen ziet men donzen en rietgras, en daar onder een zee-kindt op een zee-gedrocht, met een drietande Ntptunus vork, daar aan allerley flag van viffchen., fchulpen, hoo- *ens, kreeften en krabben by neer hangen , in yeder handt. Ind'ander fefton, boven Jiet water by Schepens kamer, wordt'et Water
aiet twee diergelijke zee-kindertjes, ye-
der met een uytftortenc watervat op fchoot, uytgebeelt. Onder hen ziet men een zee-gedrocht, enter wederzijde don- zen en rietgras. Aanhunbeyde linker vif- fefteertebeenen (want de rechter hebben- ze om eikandere geflagen) hangen ter we- derzijde aan een {hoer allerley flag van ïtoorens en fchulpen, en daar onder, aan de zelfde fhoer,daar in 't midden een ander . zee-kindt , die een fchilt-padt aan zijn ftcert heeft hangen, zijn handen aangesla- gen heeft, allerley flag van kreeften en ïrabben. In de fefton, boven de Godin Cy- kek of aarde, by den ingang van de Bur- £«■%<*<*/, wordt d?Aarde
fiytgebeeldt door twee kleyne zatertjes,
die boven aan ftaan. Daar onder ter we- derzijde ziet men een leeuw en leeuwin, met een flang in 't midden* die zich om ee- nig loof geflingert heeft; en hier onder fe- ftonnen van allerley vruchten, die de groote moeder Qbele of aarde , voort- brengt. In de fefton, boven d'aarde,by Schepens kamer, wordt d'Aarde
byna even eens afgebeeldt. Boven zitten
twee naakte kindertjes op allerley vruch- ten.'in 't midden ziet men een herts-hoorn* u\ daar ondei- ter wederzijde een aap, en |
|||||||||||||||||
|
vierkante witte Marmere pedeftalen of {
|
degdderf,
|
||||||||||||||||
|
voetftukken, dieby na de zelfde hoog-
te hebben, en mede, na den eyfch van ye- ders beelt, dat'er boven komt te ftaan, met allerley cierwerk zeer kunftig doorwrocht en opgetoyt zijn. Door het eerfte, de £?o- din Cybele, wordt d'aarde uytgebeeldt; d'andere zeven , als Saturnns , Ittpiter, Mars, Venus, fJ^Ccfhurms, Apollo , en Diaan , vertoonen op een ry de zeven Tlaneten oïVwadflerren , doch ftaan hier niet in de zelfde ordre , gelijkze vervol- gens met haar ronden om 'tAartrijk,(daar- ze , na 't gemeen gevoelen der Hemels- loopkundigers, omloopen) leggen. En vermits d'oudéPoëten met deze en hun an- dere vercierde Godtheen alleen maar fcheenen den menfehen te willen infeher- pen j wat hen, om eerlijk te leven, te doen en te laten ftondt, en d'Egyptenaren, gant- fche wetenfehap (gelijk zulks wijtloopig de Iefuyt Kircher in zijn Obelifcns 'Tamphilim verklaart) onder deze en andere verzierde beelde-teekenen (dieze ook in plaats van letteren gebruykten) de gantfche loop der natuure uytleyden , zullenwe in 't kort d'afkomft dezer Godtheen, en wat d'ou- |
|||||||||||||||||
|
de Poëten niet deze verzieringen
|
zeggen
|
||||||||||||||||
|
wilden, vervolgens hier by voegen.
Tuflchen dè Raadtzaal en dé Weeska-
mer , ftaat inde gedaante vin een bedaarde en zedige Vrouw, de Godin Cy hele, dieby Godin C/f de Poëten voor de Moeder der Goden, ook Rhta,trefta,Ops,en.Telltts, dat is,d'aardege- naamt wordt. Cybele wordt deze Godin ge- heeten,na cenberginir^/'^ofna een lang- i: - werpi£« |
|||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek. ij
brandende fakkels, en ter rechterzijde &t»dtMt.
twee Korybants ratels. ■ Tuffchen de deur van 'Burgermeeflers
vertrek, enden ingang van de Trez,orj„ ftaat de Godin |
|||||||||
|
•ètiidihmu werpige teerling,
|
|||||||||
|
wrocht is, aan heeft, hangt haar tot op de
voeten. H aar kroon, dienze op het hooft heeft, isrondtom met toorens, kafteelen en floten (waar mee de toorens, kafteelen, en flooten, die op het Aartrijk ftaan, af- gebeeldt en uytgedrukt worden) bezet. In haar linkerhandt heeftze een fleutel, om te bewijzen, datze des winters geflooten, en des zomers, alsze de zaden doet voortko- / men, open is: met de rechterhandt, daar- ze gemeenlijk, volgens het verzieren der
Póeten, een Scepter in heeft, (een teken van d'alheerfchenheydt des aartbodems) lichtze hier d'eene zijde van haar kleedt op. Voor haar voeten ziet men hier twee leeu- wen, die des aartrijks oppermacht bete- kenen , en na't verzieren der Poëten, voor haar wagen gaan, daar op vier verzierde gefchiedeniffen ftonden afgebeeldt. d'Eer- fte was, daar de Veftaal&e Klattdie, het fchip, daar Cybele in was , alleen voort trekt: de tweede, daarze binnen Roome, ten huyze van Scipio Narz,ika, wordt ge- bracht, de derde, daarzein Egypten voor de felle Reugen vlucht, en in een Merle verandert wordt. Gemeenlijk wordze ook by de Toeten met een deel gewapende Ko- rybanten afgebeeldt. In de voetflal, daarze op ftaat, ziet men
zeer kunftig, boven aan, twee overvloets- hoorens kruyslings over malkanderen leg- gen , daar uyt allerhande vruchten, als granaten, citroenen, aartjezokken, druy- ven , roozen , koorenfchooven, en wat het aartrijk meer voortbrengt, komen val- len. Ter rechterzijde van haar eene vrucht- hooren, ziet men hrar kroon van toorens en kafteelen, en tuffchen de vruchthoo- rens in, als ook onder aan de vruchten ? al- lerley werk-tuyg tot den landtbouw noo- dig, als houweel, zikkel, fpa, hark, en gie- ter. In 't midden vertoonen zich ook twee |
|||||||||
|
Diana,
inde gedaante van een fchooneen aange-
name Maagt, met haar halve 'boven-lijf bloot, en haar jachtrok boven de knien opgefchort. Op 't hooft heeftze een halve maan , op de fchouder met de linkerhandt gevat een jachtboog, in de rechter een ont- ïleken fakkel] achter haar ziet men een hin- de, en onder aan de voeten ter wederzij- de , twee zee-gedrochten , met de bekken op de voetftal, en de ftaarten om haar ach- terlij f geflagen, als mede krabben en kreef- ten. Diana was de Dochtervan Latoncdiz van Jupiter, op haar fchoonheyt verflin- gert zijnde, beflapen wierdt. Iuno, Iu- pijnsvrouw, hier doorvergramt zijnde, ftiet Latone uyt den Hemel, en deed d'aarde met eede belooven, datze La- tone geen plaats, dan op'tEylandtDelos, ('t geen toen noch in zee dreef, en door de baren heen en weder geflingert wierdt) om te baren zou geven.Latone verlofte van twee kinderen, Diana en Apollo: Diana diende, toenze ter weerelt was gekomen, in 't baren van'er broeder, als vroevrouw. Diana is Latonas dochter, om dat de oeffe- ning der jacht, een bczondre kracht heeft in den menfch, • zijn hartzeer te doen ver- geten , want Latone is op 't Grieks zoo veel te zeggen , als vergeten. Zy had in haar moeders baring zoo veel lijdens gezien, datze van Iupiter verkreeg , om eeuwig Maagt te blijven. Hierby wierdt'er boog en pijlkoker, gclijkze hier ook afgebeeldt is, en zeftig dochteren van d'Oceaan, om haar gezelfchap te houden, en twintig an- dre,die over haar boog,pijlen,brooskens en honden opzicht hadden,gegeven;zy wiert ook over de jacht, wegen havens, boffchen en bergen geftelt. Verfcheyde namen h.id- D 2 ze ook, |
|||||||||
|
2 8 Befchrijv'mge van
|
|||||||||
|
Stadthuis, ze ook, als luno , Hekate, en naar de jacht-
■ . . J luft, of naar de netten, die de Njmph Bri- tomertis had opgebracht, 'Dytt'me. De La- tijnen riepen haar onder de naam van luno hucina, in 't kinderbaren, aan. Want luno is gezegt helpen, om datzede pijnen ver- mindert, en luno, genomen van licht, be- tekent , datze de nieuw-geboorne in 't licht helpt brengen. Met de ontfteke fakkel, dicnze hier in de handt heeft , wordt te kennen gegeven,datze den kinderen 't eer- fte licht openbaart. De Maan, dienze op 't hooft heeft, betekent, dat de vochtig- heydt der Maan, de vrouwen in 't baren vorderlijk is. De boog en pijlen, die haar ten fchouderen af-hangen , bawijzen de onverdragelijke pijnen , die de vrouwen in't kinderbaren gevoelen. De hinde, die nefFens haarftaat, geeft haar fnelheydtte kennen. d'Ouden, zijnde van'er fhelheyt verwondert, hebben haar wieken, en een wagen, die van twee witte hinden, om dat haar wit beft voegt, w.erdt voortge- trokken , bygevoegt; daarze niet anders mede te kennen hebben willen geven, als dat de Maan 't gezwinfte van allen om de aartkloot loopt. Aan de pedeftaal of voet- ftal, daarzeopftaat, zijn mede zeer kun- dige jagers garen , pijlkoker , jacht-tas, Zwijnefpriet, en diergelijk jaagtuyg , dat op de jacht gebezicht wordt, uytgehou- wen. Tulfchen de Trez,orj Ordinaris ka- mer , en de Zekretary, of tulfchen en voor d'ingangen van de trap, leunt |
voor op de bórft toekomt, en met' d'eene SttfoM/t
flip zijn fchamelheydt bedekt. Zijn linker -———; handt heeft hy in de zijde gezet, met een ftokbeurs daar in, op de rechter arm de valroe leggen, aan zijn linker zijde een bok, en de rechter een krayende haan ftaan , die zijn vogel is. Hy wordt by de Poëten voor yupijns, en de Nimf'Mariaas, At- las dochter, zone gehouden. Men hieldt hem ook voor een behendigen dief. Luci- aan fchrijft in zijn zamenfpraak, van Apol- lo en Vulkaan, dat hy middelen om te fte- len , in zijn moeders lijf verzon, ftraks na zijn geboorte, ontftal hy Neptuyn den drie-tant, Mars zijn zwaait, de koeyen van den Koning Admetus, wien Apollo be- waarde, dienhy, van hem metfehieten gedreygt, boog en koker ontftal, en zijn moeders en zufters hembden in de bat- ftoof, en Vulhaans tang, daar hy by was. Zoohaaftwashy nietgebooren, ofwor- fteide met Cupido dien hy ter aarde wierp. Toen elk, om de overwinning hem ver- toefde , en Venus hem kufte, benam hy haar, zonder datze 't voelde, haar gordel. Jupiter, die Venus hierom befpotte, ontftal hy de Konings ftaf.Eens ontftal hy iemant een fchoon paart, en gaf daar voor een re:- rigen ezel, en een nieuw gehuwt man, een fchone vrou, en gaf hem een out tandeloos wijf. Hy was d'eerfte, die de Koopman- fchappen met maat en gewicht, doch niet zonder bedroch, leerde verkoopen; vee- Ie kunflvindingen worden hem toege-ey- gent. De lier zou hy, van een doode fchil- padt, aan de Nijl gemaakt hebben , daar voor hy in 't vree maken, over d'Olfenfte- ling van Apollo , de roe Caduceus, of val- roe , die de kracht hadt, om twee twiftige, daar zy tuffchen beyde geleydt wierdt, te bevredigen , in mangeling hadt. Om dat t'onderzoeken , wierp hyze eerft tuffchen twee fiangen, die heftig beren, maar ftraks vrienden wierden , zoo datze met twee fiangen bewoonden is geweeft, en altijdt tot een teken der vrede wordt gehouden. Hy i - was |
||||||||
|
Merkuur
achter tegen de ftam van een boom , daar
veylom geflingertis, inde gedaante van een fchoone wei-gezette en verfmifte Ion- geling, met een gevleugelde hoedt op 't hooft (want zoo wordt hy gemeenlijk by de Toeten afgebeeldt) zonder baart , en gantfeh naakt; behalve dat hy een zijde kleedt, van achteren op de rug heeft han- gen , dat hem over beyde fèhouderen, |
|||||||||
|
nmoBi
|
||||||||
|
MBMH
|
||||||||
|
A M. IV Boek. 2p
zon met de dampen uyt 't aartrijk te trek- 9t<"?tïmi&
ken, even eens fchijnt als die te ftelen. Hy ~' heeft de haan by hem, om dat hy de Godt der Koopmanfchappen, en by na, van alle kunften is; daar de menfehen vlijtig en wa- kende , gelijk de haan, die voor de wakent- heyt wordt gehouden, in zijn. Zommigen meen en dat de haan, wijl Merkuur voor de reden en 't licht dat tot de kennis aanleyt, wordt gehouden, aanwijft hoe wakker, en zorgvuldig dat de wijzen behooren te zijn, want het is niet gevoeglijk den nacht over teflapen. Andere die, gelijk gezegt is, door Merkuur niet anders als de trekkende kracht van de zon verftaan, zeggen dat de haan hem hierom wordt toege-eygent,de- wijl de haan, den dagcraat, dien de zon maakt, met zijn gekray verkundigt. Zijn wagen wierdt ook van twee hanen, of, zoo andere zeggen, van twee oyevaars, voort- getrokken. Onder zijn voeten , aan de voetftal daar hy op ftaat, hangen ter we- derzijde feftonnen van winde-loof, die kunftig met Merkuurs geflangde ftafftok- beurs, pennekoker, inkpot, en menigte bofle fchaften en pennen, kunftig -door- wrocht zijn. Op d'ander hoek, van de zel- ve zy voor de trappen , tuffchen de Zekre- tary, en de kamer van de Trezjsry Extrair- dinaris, ftaat Jupiter
in de gedaante van een fterk, vleezig en
vierfchooten man. Hy wordt by dt Poëten, gelijk ook hier, ruyg van baart, vol van hayr op 't hooft, en met een glas klaren mantel, volvanglinfterende fterren, en die hem van de linker fchouder afhangt, meteen fhoer onder de linker armistoe- gegefpt, en geeftig met kreuken en vou- wen voor zijn heimelike leden komt zwie- ren, afgebeelt. In de rechter en linkerhant heeft hy de blixem , ter linker zijde een Arent, (met een donderkloot onder zijn linker klaau, en zijn rechter vleugel achter D 3 om |
||||||||
|
AMSTERD
StaAthuis. was d'eerfte, die de loop der fterren waar
■ genomen, jaar en dagen 't onderfcheydig beftek geftelt heeft, en leerde den men-
fchen Godtsdienftigen beleeft te zijn. Ci- cero fchrijft, dat Merkuur et Egyptenaar s de wetten , letteren en manier van fchrijven beeft geleert: en wierdt daarom ook by hen,gelijk Plato getuygt,T&oj* otTheut ge- heten. Om nu te verftaan wat met deze Merkuur gemeent wordt, zoo ftaat aan te merken, dat hy de woordt-voerder of der Goden bode is genaamt , om dat hy den menfehen goede en godtlijke wetten,a's of hy hen de wil der Goden uyt den Hemel op Aarden bracht, leerde. Hy is der die- ven en Koopluyden Godt genaamt , om dat de welfprekentheydt, alffe misbruykt wordt, allerley boosheydt, en ongerech- tigheydt onder den menfehen, uytricht. Metdevalroe dien hyop zijn linker arm heeft, verderen de Toeten dat hy dooden kan verwekken, dat 's zoo veel te zeggen, dat welfprekentheydt macht heeft, den blooden moedt te geven. Gelijk men leeft dat welfprekende hooftmannen deur kunftige vermaningen, hun krijgs-luyden een manlijk en onverzacht hertc infpra- ken. Ook wordt verzièrt dat hy alle doo- demoefte ter hellen leyden. 't Geen ver- ftaan mach worden, dat de welfprekent- heydt d'opgeblaze menfehen den moet kan doen zinken. De vleugelen aan hoedt en hielen, bewijzen dat de welfpreker, fnel van geeft en tong, om zijn woorden be- quaam en vloeyende, als 't behoeft, voor te brengen, moet zijn; want ès. Grieken hadden in 't gebruyk, datze, in hun rede- nen van gevleugelde woorden fpraken. Andere, die zeggen dat Merkuur ni et an- ders is, als de optrekkende kracht der zon, beelden met zijn vleugelen afdefie'fsfriel- heyt, die 't onbekende en verborgen open- baart , want de zon, de dampen door zijn aantrekkende kracht om hoog verheffen- de doet2ev'»egen , hierom verzierden ook de Toeten dat hy een diefis, vermidts de |
||||||||
|
Befchrijvinge <vau
en de donderkloot, die de Arendt onder Sttdthuit,,
zijn voeten heeft, gevende donder en blix- veroorzaakt. Iupiter, is als andere men- fchen geftorven, en in KretA begraven, zoo Lucianus en Epiphanias, die daar zijn graft zag, getuygen: maarKallimachusbekent zijn graft by de Kreten&en gemaakt, doch fchijnt zijn doodt te verzaken , daar hy zegt: |
|||||||||||
|
3°
|
|||||||||||
|
Stadthuis? om zijn beenen geflagen) en ter rede een Ram ftaan.
Iupiter was de zoon van SatOps, die cok'Rhea genoemt wor7ijn naam belangt, by de Latijnehy Iupiter, dat is zoo veel te zeggehulpig, of helpende vader, by dZetts, dat is, oorzaak des levens gDe naam van Iupiter of helpende vhem toe, om alle de nutte dingen
|
|||||||||||
|
tot onderhoudt en trooft, van 's menfchen
ellendig leven voortbracht. Zeer gevoeg- lijk verzieren de Poëten dat hy zijn afkomft van Saturnus, of de tijdt heeft, dewijl hy Voor de hooftftof der lucht wordt gehou- den. Eenige hielden de lucht voor Iupiters cogen 5 andere hielden lupiters zufters en wij£ de lucht te wezen, en hem den hemel des vyers, en dat zy zijn vrouw is, om dat by de lucht, door lupiters hitte verwarmt, en door de zon geholpen, veel dingen ge- ftelt worden .Virgilius,Cicero en Euripides, •Zijn al van een gevoelen, dat den Ether, die Anaxagoras den vyerigen hemel noemde, den opperften Godt zou zijn,'t welk Iupiter ook is. Hy was, zoo men by eenigen leeft, een wijs Koning die onder andre dingen die hy loflijk deed', 't rouwe volk deed' nala- ten 'tmenfchen vleefch eten,dat voormaals, als noch inde nieuwe ontdekte Weerelt, zeergebruyklijk was. Zijn wagen wierdt ook van twee Arenden getrokken, en op de zelfde waren vijf fabelen uytgebeeldt. dEerfte, daar hy Europe, de tweede daar hy GAmmedes ontfchaakt, de derde, daar hy zich in de gedaante van vuur, met Egi- na, Afopus dochter, vermengt; de vierde, daar hy als goude droppelen in DAnacs fchoot glijt; de vijfde, daar hy Saturnus vèrloft. Hy wordt ook vecltijdts van de Poëten half naakt, met lang hayr en een ruygen baart, zittende met zijn blixem in de. handt op een Arent uytgebeeldt. Hem is hier een Arendt by gevoegt, om dat hy in den oorlos; een Arend; in zijn vanen voerde, Pe blixem, die hy ia de handen, |
|||||||||||
|
Vw'graf, o Koning, hebtgein Cr eta wel
genoten;
Maar z,oo niet, dat het houdt uw'godfyk^ hejdtbejloten.
Hier dichte by , tuffchen den ingang
van de Trez,orj Extraordinarts, en de ka- mer van de Commijfari^en van de hleens Zaken» ftaat Apollo t
in de gedaante van een fchoone, jeugdige
en baardeloozeJongeling, met geel hayr op, en een laurierkrans om zijn hooft. Hy is, gelijk ook d'anderen Goden, heel moe- der-naakt afgebeeldt, dan alleen ziet men d'eene flip van het zijde purpere kleedt * dat hem van zijn fchouderen afhangt, en waar in 't geflangde <-JfyCeduz,eKs hooft, na, 't verzieren der.£We/?,ftondt afgefchildert, zeer aardig in kreuken en vouwen voor zijn fchamelheydt zwieren. Op zijn rug heeft hy een pijlkoker hangen, in de lin- kerhandt een boog gevat, en de rechter- handt achter over zijn rechter fchouder, aan de pijlkoker geflagen, gercedt om daar fchichten uyt te trekken. NefFens zijn zij- de en achter hem heeft hy een harp ftaan, onder aan zijn voeten de groote en gruwe- lijke Draak Python, die na de Zuntvloedt uyt der aarde gewofTen (van zommigen, doch ongevoeglijk, voor de Reuzee Ttphon , dien Iuno door een vuyftflag voortbracht, gehouden) en van hem met feherpe jacht- pijlc«
|
|||||||||||
|
JMSTERD
iixithuh. pijlen gedoodt wierdt, met de bek en poo-
II____'_!• ten wijt van een gefpeert leggen. Apollo
was de zoon van Iupiter en Latona, en de
zufter van Diane. Hy wordt genaamt de Godt der Poëten en Artsen, om dat de zon, zijnde vol geeft-gevende kracht, der men- 'fchen zinnen fcherpt en verluchtigt, de lucht matigt, enalzoo onze lichamen in gezondtheydt onderhoudt. Ook wordt hv qehouden voor de Godt der voorzeg- gingen; geüjk Zulks, toen 't geheymenïs tot 'Delphos in zwang ging, te zien was. Hierom wierdt hem deregen, de voor- ziende raven , de doodt , voorwetende zwaan, en meer andere dingen,naar de dee- len van 't jaar, bygevöegt. Hy wierdt van de Griekse Poëten Hecaergos, dat is, van verwerkende, en om zijn blinkende klaar- heyt Vhoebm, en om dat hy verborgen din- gen openbaart, Delius genaamt. Hy en Di- aan zijn in 't Ey landt Delos gebooren , dat is datze in't openbaar en blinkende zijn te voorfchijn gekomen : want Zon en Maan tot grootelichten van Godt gefchapen, al- le wezentlijke lichten op Aarden ontdek- ken en voeden. Hem wordt midden on- der de Mttzxn , a!s haar dans-beleyder , plaats gegeven: want hy is, hem voorde Zon genomen, 't hart des hemels, 's werelts ziel en licht of Iupiters oog. De laurier daar'Apollo mee gekroont is betekent voor- zegging, of waarzegging. En zeker niet ongerijmt, want men zeydt dat Daphne, (de gene die om 't verkrachten t'ontko- 'men , in een laurier verandert wierdt,1 ook Zcphrone, dat is, matigheydt en zober- heydt genaamt wierdt, vermidts de kracht van voor te zeggen , hier uyt ontftaat. Door hem wordt ook fharenfpel, wel- sprekende vermaningen , en wijze trooft- redenen die de verderfelijke bekommerin- gen des herten wegnemen, verftaan. Te dien eynde is hem hier ook een harp byge- vöegt, als mede een lier en vedel, waar me- de gelijkmatige over - een-ftemming des kerneis afgebeeldt wordt. Het dooden van |
||||||
|
AM. IV Boek. 31'
de DraakT'ython, dien Apollo onder de 'Siadth^
voeten heeft, is uyt een geschiedenis ge- ".__'■ -•" "
nomen, te Weten, dat Apollo by de vliet
Cephirus, dicht aan den berg Tarnajfns, eenen grooten Tytan , geheeten Python, toegenaamt de Draakj, ombracht, en dat de toezienders riepen , zendt pijlen óf fèhiet, daar uyt eenvrengdiggejuygder overwinning rees, 't geen daar na altijdt in 't gebruyk bleef, als Ovidius in zijn min- ne-konfb , in 't tweede boek, verhaalt: Roep nuLo paan ,ja,koom, verdubbel den gezangen,
Ihheb'tgevogelt, datikjzocht, in't net ge» vangen. Deuytleggïngvanhet dooden van de* zen DraakPython, is aldus; Python, is bf de Grieken Zoo veel gezegt, als verrotting , die uyt overvloedige vochtigheyt ontftaar, en van Apollo, of hitte der Zon, daar an- ders ziekte uyt ontftaan zou, veroorzaakt wordt. Eenige zeggen dat Apollo, in dit Python dooden , van zijn zufter Diana ge- holpen is, nemende wraak over hem , ora dat hy hun moeder Latona > die bevrucht was, door Iunoos haat, vervolgde. By Latona wordt vergètelheydt, en by Python, d'overvloedige zwarigheden dezes levens, die door vergetel worden weg genomen , verftaan , te weten : door haar kinde- ren , Apollo en 'Diana. Apollo, de lief- lijkheydder maatzang, en Diana, 't ver- maak des jachts, twee dingen die's'men- fchen geeft zeer vermaken. Zijn wagen, zoo de Poëten verderen , werdt door vier paarden, die vuur ten mondt enoo- gen'uytblazen, voortgetrokken. Op de zelven waren zeven fabelen afgebeeldt: d'Eerftewas Phaetonsval. De tweede, Py- thons doodt. De derde, Marzjyas villing. De vierde, daar Apollo, 't Vee van den Ko- ning Admetus hoed. De vijfde, daar hy zich, toen hy voor Ttphetts vluchte, in een raven veranderde. De Zefte, daar hy zich in Leemv en Gier verandert. De zevende zijn ongelukkige liefde tot 'Daphne, dié |
||||||
|
Befchripinge vm
|
||||||||||||||
|
*»'
|
||||||||||||||
|
stadthuis, in een laurier veranderde. Voor aan de
■ - ' voetftal, daar hy op ftaat, hangt allerley fharen-gefpel, als veel, harp, fcharmey,
Zak-pijp, fluyt, luyt, en diergelijk zang-
tuyg.
TufTchen de Schepens Extraord'maris,
en de Rekzn-kgmer, ftaat
Mars
Straf en wreet ziet hy met zijn ruygen
baart uyt zij noogen; dees, daar meeft al d'andere Goden en Godinnen met een zijde kleedt ftaan uytgebeeldt, is, na krijgs-ge- bruyk, hier met een helm, daar een vlie- gende Draak boven op ftaat, en met een zwaar panzer gewapent. Heeft een zwaait op zijn eijde, aan de linker arm een fchilt, inde rechter een geweldige enter ofoor- logs-bijl, en van zijn fchouderen af een lange bloedige obrlogs-mantel , hangen. Achter hem ftaat een Wolf, dat zijn dier is, en aan zijn voeten eer. Raaf. Hyisde zoon van Iptno, die hem, zoo zommige meynen, zonder mans toedoen, in Traden heeft gebaart: want zy was,'om dat Iupher zonder vrouw met het raken van zijn hooft Minerva hadt geteelt, in haar geeft beroert: desgingze, om te onderzoeken hoe zy zonder man mocht bevrucht wor- den, na d'Oceaan; maar zy quam, vermit- ze door 't reyzen was vermo eyt, voor de wooning van Zephyrm vrouw, Flora, Go- din der bloemen, ruften, die haar vraagde, waarom zy dees reys hadt aangenomen ? Toen Imo haar de oorzaak hadt gezeydt, antwoorden Flora, ik zal, indien gy 't voor Iitpiter wilt verbergen , u uw' begeerte doen genieten, 't geen Juno beloofde; hier op zeydt Flora , dat in de velden van Oio- na een bloem, of dauw-diftel ftondt, daar door zy, zooze hem proefde, of aanraakte, zou bevrucht worden. Zy, hier in .F/era gehoorzamende, wierdt zwanger. Ande- re meynen datze haar eyge egenis met haar handt floeg, en zoo zwanger wierdt- |
||||||||||||||
|
't Kindt, toen 't gebooren was, wierdt, om Stadthuis:
dat het een overfte der minnen in den oor- log zou zijn, Mars genaamt, oor-rpronke- lijk uyt het Latijnse woort Mas, dat man- nelijk gezegt is. De naam Mars, na't ge- voelen van Heraklides van Ponten, komt van 't Griekl woort, Ares, dat vervloeking en fchade betekent. Men pleeg hem op 't Ey landt Lemnos menfehen t'offeren, 't geen daar na, om de grouzaamheydt, wierdt afgefchaft. DeVoete» hebben hem verfchrikken, tooren en geroep, die hem als fchiltknapen volgen, tot gezelfchap toegevoegt 5 want hen was geoorloft, al dat hen, aangaande hun Goden, goet docht, te verderen ; des gaven zy Mars, om dat d'Oorlog , door d'onbegraven dooden, peft veroorzaakt, "Bellone tot een voerman: 't gerucht, die haar wieken roeit, en met ware en valze tijding, landen en fteden ver- vult, iszijnvoorloopfter. TtetMars, den krijg, alleen van Inno, dat 's de rijkdom, geboren is, is om dat de rijkdom uyt hoo- vaardy, hoogmoet en nijt, daar den krijg zijn ooriprong van heeft, ontftaat. Ook is den krijg, om wel gevoedt te worden, en veel te krijgen, geerne by rijkdom; wdnt den krijg is om te krijgen. Én de. begeerte tot de heerfchappyen en Koninkrijken, is |
||||||||||||||
|
d'oorzaak van oorlog
|
. Dat Mars, \
|
|||||||||||||
|
den Godt des oorlogs is gehouden, dat is,
om dat hy 't gebruyk der wapenen en heyr toe te ftellen, en al wat tot den krijg noodig is, eerft heeft gevonden. Aan de voetftal daar hy op ftaat, ziet
men allerley oorlogs-tuyg, tweepanzers (want alles is hier dubbelt) z waart, rondas, fchilt, heimet, pijlkoker, trompet en oor- logs-bijl, en diergelijk verderffelijk ge- weer , als ook een rondas, en langwerpig fchilt, daar op Japans gevleugelde blix- em ftaat uytgedrukt. Boven den ingang van yeder deur, van deze twee kamers, is een rondt gat, ter weder zijde van dit gat, vertoont zich een woedende wolf, yeder met een doodt kindt, en omgebracht fchaapa
|
||||||||||||||
|
AMSTER
"$>tadthms\ fchaap, onder haar voeten, en tuffchen
-. haar beyde onder 't rondt , menfchen- fchinkels, doots-hoofden en koorenfchoo-
ven, daar over een Hang kruypt. Boven yeder wolf, ftaat een weenent kindt, met de handen voor d'oogen, en dezen droe- vigen toeftel, die Mars of den Oorlog ver- oorzaakt, beweenen. Boven, op het ront, leggen twee heimetten, en ter wederzijde , boog, pijl-koker, bondcl-pijlen, richter- bijl, en meer ander oorlogs-tuyg. Dicht daar by, tuffchen of voor de twee trappen, daar langs men na de derde verdieping Jslimt, ftaat de Godin Venus,
in de gedaante van een aangename, poe-
zelige en bekoorlijke maagt. s' Is moeder naakt, houdende alleen voor haar heyme- lijkheydt, een vrolijk groene fluyer, waar van de eene flip haar om de linker arm, en d'ander om haar rechter been geflagen is, gelijkze veeltijdts van de Poëten zoo afge- beeldt wordt, om te kennen te geven, dat die Venus, 'm onkuysheydt dienen, van hun eer en rijkdom berooft worden. De Poëten verzieren, dat haar gewaat, datze aanheeft, van de Gratiën geweven, het bovenfte vrolijk groen , het onderfte fchoon geel, met gout, zilver en hemelfch blaauwgeborduurt; maar al dit zoo dun was , dat men daar door, als'er de windt tegen blies-, de fchoonheydt van'er ver- burgen leden zien kon. Haar riem, Ceflus, was ook zeer kunftig doorwrocht. s'Is hier, daar haar de Toeten gemeenlijk ook mee befchenken,met een kroon, van Roo- zen en Myrten, dien haar de Toeten veel- tijdts ook toevoegen , gekroont om der verga.nkelijkheydt der welluften, dewijl de roos haaft verflenft, aan te wijzen, ook wordt de gene die gayl is, uyt verfmading der eerbaarheydt root als een roos, en ge- prikkelt door den angel der zonde. Dat Fiffftyds Mjrtefaem toege-eygent is, leeft |
||||||
|
DAM. IV. Boek 33
men by verfcheyde Schrijvers.Tlutarchus Stadthuis,
fchrijft in 't leven van Numa., dat de vrou- -.:___'
wen in Gras-maant, aan de Godin Venus
offerden, om dat deze maant, deze Go- din toegeheyligt was, en de vrouwen in 't begin van de maant, in hetBadt, met Myrte gekroont, gingen. Venus word? metMyrte gekroont, om dat dit gewas zeer groote kracht heeft , om liefde te verwekken. Andere zeggen, om dat Ve- nus uyt Zee-fchuym gebooren is, en dit gewas zeer geerne aan ftrandt waft. Ter rechter zijde aan haar voeten , ftaat een Zwaan, en ter linker een Duyf. Na 't ver- deren der Toeten, wordt haar wagen van fheeuw-witte Duy ven en Zwanen, voort- getrokken. Dat Venus, nevens andre Die- ren, Zwanen worden toegevoegt, datf, om datdezindelijkfte tot het vryen't be- quaamftzijn, gelijk de Zwaan een van de fchoonfte voglen is. De twee gevleugel- de poezelige kindertjes, die hier by haar ftaan,en de handen over des moeders Icha- melheydt aan elkandre geflagen hebben , zijn Kupido en Antros. De Filosoof Porphy- rius, {chrijft aldus van deze twee >• Venus merkte dat Kupido, een lange tijdt na zijn geboorte, weynig of niet wasgewoffen, maar dat hy even kleen bleef, des ging zy , om hier in te voorzien, aan 't geheyme- nis der Godin Thems, raat vragen, daar wierdt haar geantwoordt, dat Kupido, zoo lang hy alleen bleef, niet zou groeven, des moeft zy hem, om onderlinge liefde te houden , een broeder baren, dan'zou hy, zoo veel als 't noodig was, waffen. Venus gehoorzaamde het geheymenis, en baarde Antros. Kupido begon, zoo haaft deze was gebooren, zijn vleugels uyt te fpreyen, en kloekmoedig voort te ftappen.' Én het is met deze twee zoo gelegen, dat noyt of zelden , d'een yet is zonder d'an- der. Kupido zoekt zich, wanneer hy Kn- tros ziet groeyen, ftraks mee te verheffen. Ziet hy nem kleen, het geen Antros hem dikwils te fpijt doet, hy wordt ook kJeen. |
||||||
|
m
Stadthuis. Dus waft de liefde in de perzoon, die van
- ■■ — ■ ■ gelijke liefde wordt gedreven, want de ge- liefde moet de lievende lieven .Met de gul- de appel, dienze in de linker handt heeft, •wordt het oordeel dat Taris tuffchen de drie Godinn'en,funo, F'alias, en deze Vems, over haar fchoonheden uytfprak, te ken- nen gegeven, en dat de keur op haar viel. Na d'oude gedichten der Voetenjs Mars zonder vader, en Venus zonder moeder ge- booren, van zee-fchuym. Want Saturnus wierp zijn vaders Czlius manlijkheydt, die hy met een zeyns hadt afgefneden in zee datze fchuymde, en van dit fchuym is Ve- nus voortgekomen, d'uytlegging hier van, dat Venus verziert wordt uyt zee-fchuym gebooren te zijn, is, om dat het telige zaat der dieren niet anders is als fchuym, dat ziedend' boven drijft. De zoute vochtig- heydt geeft tot dè teling groot voordeel, en verwekt door'er hittige fcherpte on- kuysheydt. Ter rechter en linker zijde van de vóetftal daarze op ftaat, ziet men zeer cierlijke feftonnen,van Myrte en Roozen- takken uytgehouwen, daar alleen't geen by na Venus toegepaft wordt, aanhangt, als boog, pijl-koker, jachtkan, kam, fpie- gel , hayr-borftel en fhoer-peetlèn , en diergelijk hooft-toyzel. Ter wederzijde van den ingang van de trap, in de vleu- gelsvan de boog, zijn diergelijke fefton- nen, met peerlemoer , fchulpen-, zee- hoorens, en korrende duyvens verzien. Naaft aan de Godin Qbek, ftaat tuffchen of voorby de trappen , daar men na de kamer van de Huwelil^e z,akgn op gaat-, Saturnus,
Hy wordt hier, zoodanig gemeenlijk hem
ook de Toeten af-beelden, geheel grijs, lcaalhoofdig, qualijk geklèedt met een ge- tande zikkelin de linkerhandt , en een kindt ind'ander handt, daar hy de tan- den ingezet heeft, om te verflinden, af- gebeeldt* Achter aan zijn voeten, ziet men |
inge vw
koorenfehoof, ploeg en kouter,en tuffchen Stadthuis.
zijn voeten een leggende zandtlooper, en ————— ter rechterzijde een twee-oorig hooft ftaan. Saturnus wordt gehouden voor den zoon van Celum of Vranus, Koning van Kreten, die men acht te zijn den Hemel, en Veftad'Aarde. Doch eenige twijfelen, wie Saturnus ouders waren. Plato maakt hem zoon van d: Oceaan en Thetis, dat de Hemel en d'Aarde de Oceaan enThetis teel- den, en van deze twee, Phorcysenfóro- nus, of'Saturnus quamen. Het is met de verziering van Saturnus aldus gelegen: Sa- turnus hadt een broeder, Titan, zeer mach- tig en wreet, die hem, hoewel hy d'oudt- fte was, in zijn plaats liet heerfchen, op voorwaarde, dat Saturnus al zijn manlijk zaadt moefte dooden , op dat na zijn doodt,de kroon weder op Saturnus quam. Dit dus befloten, heerfchte Saturnus vre- dig en beleeft, 't Gefchiede dat Ops, zijn zufter en vrouw, hem een zoon baarde, toen bewees hy hem een woordt-houdend man, maar een onmenfèhelijke vader, ver- midts hy dat onnoozel wicht, volgens ook dit af-beeldtzel, verflöndt en ombracht. By Saturnus, wordt verftaan de tijdt, die van den Hemel geteelt is, want eer den Hemel was, was'er geen tijdt; zoo Vlato < in zijn Ttmeus fchrijft, hierom wordt hy ook dus oudt en vervallen, om dat de tijdt oudt is, en van een gulde eeuw, in een yzre eeuw vervallen is, afgebeeldt. Het verderen van 't affnijden van zijn vaders manlijkheydt, betekent, dat'er maar ee- ne tijdt is, en na dezen geen meer, en daarom mochter geen andere Saturnus worden geteelt, om dat'er maar eene, na 't gemeen gevoelen, en geen meer werel- den zijn. Het verflinden van zijn kindt, be- tekent, dat dé tijdt, dien Saturnus zelfs voortbrengt , alles verwoeft en vernielt. De zikkel in zijn handt, de ploeg, kouter, koorenfehoof, zandtlooper, zijnaltemaal beduytzelen, die op 't voorby gaan van de tijdt Haan- Zijn wagen wierdt van twee |
|||||||
|
zwarte
|
||||||||
|
AMSTERDAM. IV Boek.
|
|||||||||||||||
|
3*
|
|||||||||||||||
|
"Stadthuis, zwarte Oflèn voortgetrokken , waar op
~! vijf fabelen waren- afgebeeldt. d'Eerfte was, daar hy zich, om dat hy van Ops,
by de NymfFillika wierdt betrapt, in een Os veranderde. De tweede, daar hy zich met de Latiz,e Emtria vermengt. De der- de > daar hy, meenende Itepiterte eten, in een bedoekte fteen beet. De vierde, daar hy zijn vader lubt. De vijfde, daar hy vmlifpiter, toen hy van de Titans was ge- vangen, wordt verloft. Ten wederzijden van de galderyen op
deze tweede grondt, zijn dubbelde op- gangen na boven, alsmen aan de eene zij- |
|||||||||||||||
|
mei hoog verhefte, en hen voor oogen Stadthuis]
ftelde, het jok van hun ellendige flaver- ———— ny, daarze by de Romeynen onder gehou- den wierden. Tacitm befchrijft deze aan- maninge van Civilis, om de wapenen te- gens de Romeynen op te nemen, in zijn vier- deBoek der Hiftorien aldus:Ten zelven tij- de waren daar twee voorname Heeren, Ju- lius Paulus en Claudius Civilis, zijnde bey- de af-komftig van Koninklijken bloede, die in heerlijkheydt al andere verre over- troffen. Doch d'eene van deze twee, na* meiijk Paulus, heeft Fonteus Capito valze- lijk doen befchuldigen, met de mifdaat van wederfpannigheydt , en heeft hem daar over doen om 't leven brengen. Den an- deren Civilis, heeft hymet ketenen vaft gemaakt, en gezonden tot Nero: doch is wederom ontflagen van Galba. Evenwel • daar na is hy wederom in merkelijk gevaar gekomen onder Vitell, ter oorzake zijn krijgs-heyr hem ter doodt zocht te bren- gen. Hier van daan is ook gefproten den eerfteh oorfpronk van zijne verftoornis te- gens ons, want hy hoopte door middel van onze zwarigheden eenige uytkomfte van zijne zwarigheden te zullen verwerven. Want Civilis was een man zeer uytftekenC boven gewoonlijke wijsheydt der Barbari- zen, en wonderlijk liftig van verftandt, maar mismaakt van aanzicht, hiel hem als een anderen Sertorius en Hanibal. Wij- ders , op dat het niet zoude gefchieden, indien hy openbaarlijk van het Roomze volk quameafte vallen, dat men als dan dieshalve tegens hem als tegen een open- baren vyant zou oorlogen, zoo heeft hy looflijk voorgewent, dat hy vriendtfehap hadt met Vefpaziaan, en zijn zijde volgde. Ook wierden'er zekere brieven van Pri- mus Antonius aan hem gezonden, waar by hem laft gegeven wierdt, dat hy al de hulp-troepen, die van Vitell op ontbo- den waren, van hem zouden afwenden., en dat hy als van wegen de aanftaande fchijnbaarheydtderDuytze beroerten de E 2 legioe- |
|||||||||||||||
|
tngangen
' na de der-
degrondt.
|
de der opgangen ftaat en ziet degalderye
langs, na de andere, dat geeft een (onder- |
||||||||||||||
|
linge aangenaamheydt, voornamelijk: van
de Noord na de Zuydzijde, als de zon hel- der fchijnt. De Vleugels oflmpojlen van defe bogen,
zijn wit Marmer, met allerley Zinnebeel- den, paflènde op de Beelden daarze ter zijden ftaan, verciert. In d'acht perken aan d'enden vande gal-
deryen om hooge, ziet men de gantfche oorlog, doe de Batavieren, ten tijde van Vitell en Fefpajiaan, hier te lande tegen de Romeynen, onder den Velt-overften Clau- dms Civilis , die tegen de Romeynen op- ftondt , voerden , in fchilderwerk afge- beeldt. Want als het vuur van oneenig- heyct, dat dus langtuflchen/^w/Zen/^f/C paz,iaan, gefmeult hadt, ( als breeder by Tacitm in zijn derde boek en Sttetoon in 't leven van Vitell, te lezen is) in een open- bare brandt uytfloeg, namende Batavie- ren, die te dien tijde, met't weg zenden van hun jonge manfehap ellendig gefoolt en in hun vryheydt verkort wierden , de- ze gelegentheydt waar, en onder Claudius Civilis, de voornaamfte aanleyder, de wa- penen tegens de Romeynen, op. Te dien eynde hadt Civilis de voornaamfte der Batavieren, onder{chijn van hentevcr- gaften, in zeker Schaker-bofch, te zamen geroepen, daar hy hun dapperheydt he- |
|||||||||||||||
|
Konflige
Schilderyè', |
|||||||||||||||
|
$6 Befchrijvingevm
|
|||||||||||||
|
nenaan tefpreken, aanvangende zijn re- StadtMil
den van den grooten lof en eere hares -— volks, en haalde wijtloopig al d'veronge<-
lijkingen en zwarigheden die hen aange- daan wierden, op. Zijn reden dus ge-eyn- digt hebbende,en de zelfde meteen groote toeftemminge aangehoort zijnde,zoo heeft hy hen, na de Barbarize gewoonte, al-t'za- men verhonden met eede en andere ver- vloekkingen, in't landt aldaar gebruyke- lijk. Doen dit alzoo beftelt was, "zijn daar eenige Gezanten aan de Caninefaten ge- zonden , om haar mede denzelvenaanflag deelachtig te maken,. en in 't zelfïte ver- bondt te trekken. By den Caninefaten was eenOverften, genaamt Brinio, een Man van roekelooze ftoutigheydt, nochtans van zeer eerlijken afkomfte: Inlgelijkshadt zijn Vader veele vyandige daden aange- recht,en onder anderen ook de zotte krijgs- tochten , van de Keyzer Cajus tot uyt lacchens toe verworpen, zonder ftraf daar voor t'ontfangen. Zoo dan vermits de we- derfpannigheydt zijns huys, heeft hy ook een behagen in deze oorlog gehadt. Over zulks, na de maniere zijns landts, heeft men hem geftelt op een fchilt. En is alzoo om hoog verheven, en op de fchouderen van eenige gedragen,. en voorts plechtelijk tot hun Krijgs-overften uytgeroepen. En dit ophitzen tot de wapenen, als
ook, dat de Batavieren zekren Brinio, na 's Landts gebruyk, op hun fchilden hie- ven , hem tot Overfte aan namen en hulde zwoeren, wordt, in de tweeeerftefchilde- ryen, die in het park boven den ingang van dcTrez,ory Ordixaris, en in het park daar naaft aan, boven het portaal of den ingang van de trappen komen te ftaan,veri toont. De Batavieren, dus de wapenen j onder
den Velt-overfte 'Brinio, aangenomen heb- bende, ontboden terftondt hier op de Vrie- zen , en vielen op twee benden., die in win- ter-leger , dicht aan de ftrandt van de Noordt-we lagen, DtB^avieren, Kant* |
|||||||||||||
|
Stadthuis, legioenen by hem zou houden. Datzelf-
---------- ftshadthemHordeoniusFIakus in zijn te- gen woordigheydt mee vermaant, dat zijn gemoet ftrekte tot Vefpaziaan, en zijn ge- negentheydt geheel tot de Republijk, wiens gantze verwoefting op handen was, indien d'oorlog vernieuwt wierdt, en zoo veel duyzenden gewapende mannen in Italien quamen in tebooren. Civilis dan vaft voorgenomen hebbende van de Ro- meynenafte wijken, verbergde zeer hey- melijk zijn voornemen , en hadt anders geen meyning, dan dat hy alle zijn' zaken wilde richten na gelegentheydt van d"uyt- komfte. Over zulks begoft hy op deze wij- ze de beroerte in te ftellen : Voor eerft wiert het jonge manfchap t'zamen geroe- pendoor bevel vanVitell, om ten krijg aangenomen te worden. Deze aanneming, gelijk die in haar eyge zelfs laftig was., zoo wiften daarenboven de dienaars, tot zulks beftelt, door hun gierigheydt de zelve noch veel zwaarder te makken, uyt oorza- ke datze hier en daar oude luyden en zwakke mannen lieten opzoeken, ten eyrr- de zy daar na gelegentheydt zouden heb- ben- om de zelve voor geit los te laten, de jonge knechtjes , voornamelijk die in fchoonheydt uytftaken, (en by den Bata- vieren is doorgaans een kloeke fchoonheyt onder de kinderen) wierden met onkuy- ze misbruyken onteert. Van wegen dit al- les is'er een groote haat tegens den Romey- nenontftaan, zulks dat daarover eenige opgemaakte aandrijvers van deze beroerte de lieden aldaar zoo verre bewogen' heb- ben , d?.tze opentlijk d'aanteykening tot den krijgsdienfte derRomeynen afgefla- gen hebben. * En voor al heeft ftraks daar |
|||||||||||||
|
•nwdt ver-
tornt ho- ven den ingang mande
Trezory. fm-
musfa*
tmm.. |
|||||||||||||
|
aan Civilis in't tSchakerbos beroepen de
grootfte Edelen van den lande, en ook de treffelijkfte van de gemeente, onder een- fchijn van een groote gaftery; en ziende nu datze, als 't laat in de nacht begoft te worden, door den Wijn vrolijk en ver- heugt wierden > zoo heeft hy haar begon- |
|||||||||||||
|
nefatcn^
|
|||||||||||||
|
AMSTERI
Stttéhuii, nefaten, en Vriezen, èeRomejnen dus on-
' verziens t'ondergebracht hebbende, tafte- den voorts d'andere fterkten aan, en over- vielen deZoetelaars en Koopluyden. I>e Romeynen zich te zwak bevindende, om hetinBataviete kunnen houden , leyden hun fterkten aan Kolen , en toogen met hun Velt-tekens na 't opperfte van 't Ey- landt , onder het beleydt van Aqmlius, meer de naam als de daat, van een Krijgs- heyr daar uyt voerende. Dit verhaalt Ta- cittts in deze volgende woorden i Ter- ftondt hier op valt men met d'opontboode Vriezen ( een overrijnfch volk ) op-twee Vendelen die in winter-leger dicht by den Oceaan lagen. En de Krijgs-knechten za- gen ook den vyandt niet aan komen val- len , en fchoomze de zelve gezien hadden, Zouden ook niet machtig genoeg geweeft zijn die te ftuyten. Weshalven wierden de in winter leggende Krijgsknechten gevan- gen en verftroyt; daar na vielen ze ook der Zoldaten , Jongens en Zoetelaars , die wijt en zijd verftroyt liepen , als ofze geen vyandt hadden, aan. Tevens begon men te loeren op 't uytroeyen van de kafteelen en fterkten, die van d'Overften, vermit- ze de zelve niet konden befchermen, ver- laten wierden. Vendelen, Standerden, en "t overige Krijgs-volk, wierden onder den Overften Aquilius in 't opperfte gedeelte van het Eylandt, meer de naam als de daat, van een Krijgs-heyr uytmakende^gevoert. Want Vitell hadt het befte Volk uyt de Vendelen gelicht, en daar tegens uyt de naaftgelege Dorpen van Duytslandt, een deel loom en onervaren Volk in de wape- nen gebracht. De Veldt-overfte Civilis, die alle zijn
sanflagen dus in 't heymelijk met bedroch Zocht uyt te werken, gink quanzuys,noch d'Overften, datze hun fterkten zoo licht verlaten hadden , beftrafFen; maar ziende endelij k, met bedroch niet meer uyt te werken , toonde opentlijk zijn Vyandt- fchap tegen de Romeynen, en voerde de |
||||||
|
> A M. IV. Boek. 37
Friezin f'Batavieren, enKaninefittex, te- Staithuii.
gen de Romeynen, daar een bloedig gevecht ■ ■ uytontftondt, aan. Hiervan fchrijft7*-
cttus aldus : Civilis, van zins zijnde om- zijn zaken met bedroch uyt tewerkken, gink denHopluyden, datze zoo zonder (lag of ftoot, hun fterkten verlaten had» den,quanzuys, noch beftrafFen. Hywas Mans genoeg met zijn Vendel, het oproer der Kaninefaten te bedwingen. Zy zou- den flechts elk weder na hun winter-legers trekken. Maar in deze zijn raadt lag niet anders als liftigheydt verborgen , want wanneer de Krijgs-benden van eikanderen gefcheyden waren geweeft , konden de zelve zoo veel te lichter verftroyt, en t'on- dergebracht worden. Het quam daar na ook aan den dag, dat niet Brinio, maar den Velt-overfte Civilis, de beleyder van den gantfehen oorlog is geweeft. Dewijl de kentekenen hier van zich allengs open- baarden , alzoo de Duytzen een volk was , die vermaak in 't oorlog hadden ; en de geheymenis van hun zaak niet langer kon- den verborgen houden, Weshalven, toen Civilis zag dat hy met bedroch niet langer door kon, toonde hy opentlik vyantfehap, enftelde de Batavieren, Kaninefaten, en Vriezen, yeder in hun bezondereflagorde. Hier tegen ftelden zich de Romeynen weer in flag-ordre , niet verre van den R hij n-ftroom, daar al de fchepen der Ro- meynen-, dieze, na't verbranden hunner fterkten aldaar gebracht hadden , tegen den vyandt gekeert lagen. Maar na een weynig ftrijdens, liepen de Tungeren tot den Overften Civilis over , door welke fchielijke verradery, de Romeynen tevens van hun vrienden en bondtgenooten jam- merlijk verflagen wierden. De zelfde ver- radery wierdt ook in de fchepen gepleegt. Want een deel Batavize Roeyers, be- goften , quanzuys uyt onverftandt , en als ofze niet beter wiften, de Schippers en Zoldaten in hun werk te beletten, wier- pen zich opentlijk tegen hen op, en roey- I E' 1 den; |
||||||
|
^8 Bejchrif
stadthuis, den met hun fchepen aan der vyanden
- kant.
Deze en meer andere overwinningen,
die de Batavieren op de Romeinen , ten dien tijde bevochten, zullen vervolgens in de overige vier parken van de zuydt-we- fter en noortwèfter hoek vertoont worden. In het park boven de trappen, daar men na de kamer van Hmvlijk^e Zaken gaat., ziet men afgebeeldt, hoe de Batavieren de Romejnen by nacht in hun tenten overvie- len , en voor het meerdeel neder-matften. Want de Romeynz* Vcldt-overfte Cerealis, reyzende op een zekere tijdt mlVuys en Bon, om- de legers aldaar te bezichtigen , quam hy, latende zijn Volk gins en we- der zonder ordre Verftrooyt loopen, te fèheep wederom. De Duytzón deze wan- orde en onverzaagtheydt ter ooren geko- men zijnde , namen een duyftere nacht waar, en, komende de Revier fchielijk af- drijven , de veftingen zonder eenige we- ■derftandt in. In koelen bloede wierden toen nedergemaft, al die wederftandt bo- den. Niet weynig hulp hen hier toe, het losfhijden der fpan-touwen der tenten, die danclen Romeynen op't lijf vielen, en hen in 't vluchten en ter weere te ftellen, zeer behinderlijk waren. Een ander hoop klampte de vloot aan b oort, en fleepteze, met touwerk daar aanteflaan, weg. Nu bekent geworden zijnde , gink 'top een fchreeuwen en roepen, om den vyanden fchrik aan te jagen, daarze in tegendeel te voore alles in ftilte, om hen te verraffen, uytgewerkt hadden. De Romeynen, dus onzacht opgewekt zijnde, grepen ftraks (want weynige waren na krijgs-gebruyk • ;*gewapent, en't meerdeel had maar alleen een kleedt in darmen, en bloote zwaar- den in de handen) na hun wapenen. De Krijgs-overfte met de flaap noch halfin d'oogen en ongekleedt , ftelde het op 't vluchten en ontquam t'zijner geluk zijn vyanden. Want zy het Princelijke-jacht; daar een zijde vlag achter van afwayde, |
||||||
|
nge *um
ziende, dachten dat daar in de Krijgs-over- Stadthuis,
fte was, doch het zelve aangehaakt heb- ■ bende, vonden zich bedrogen. DenOp-
perfte Romeynz.eVdt-oveme. Cerealis hadt dien nacht over by zijn' boel, Klaudia Za- krata geweeft. De wachters leyden de fchult van dezen fchielijken overval op hun Krijgs-overften, zeggende dat hen ge- laft was, zich, om hem in zijn nachtruft niet te fteuren, ftil te houden, en datze hier door in ïlaap waren gevallen. Toen 't nu begoft te dagen, wierdt de buyt met de genome fchepen en 't Princelijke jacht, de Reviere de Lippe afgefleept, en tot een gefchenk zanFelleda, gemaal van Civilis„ vereert. Als nu Civilis, endelijk, door verfchey-
de nederlagen vry gezwakt, en alree uyt Batavie gedreven was , zondt de Veldt- overfte Cerealis overal heymelijke boden, met aanbieding van vrede aan denBatavie- ren, en genade aan den Veldt-overften Ci- vilis. Dit den 'Batavieren ter ooren geko- men zijnde, begoften allengs een weerzin in d'oorlog te krijgen, en lieten zich ver- luyden, datze door Qvilis ftaatgrage ra- zerny tot de wapenen opgehitft en ge- dwongen waren , en hem dit oprnyen met ftraffe aan den halze behoorden be- taalt te zetten; by-brengende ook, dat, by aldienze, ten dienfte van Vefpaz,iaan , d'oorlog begonnen hadden, tegenwoor- dig hy nu het Keyzerrijk bezat. Maar dit gink niet toe in zulken ftilte, oh Civilis, dien 't noch aan wakkerheydt, noch aan 'tondertaften der herte door verfpieders mangelde , kreeg eenig kuntfehap van 't geen dat'er broede, en wel licht beden- ken , dat hy , niet op mogende tegens de hatelijkheydt des hfters,fchie!ijk overftach geworpen zou worden, en halfverwezen., eer hy ter weere raakte. Weshalve , om dit ongeval voor te komen, liet hy aan den Overften Cerealis verzoeken,om met hem tot mondt - gemeenlchap te komen. Te dien e\rnde wierdt de brug, die over de Revier
|
||||||
|
AMJTER D A M. IF. Boet
|
||||||||||||||
|
39
|
||||||||||||||
|
Stadtkw. Revier de Waal geflagen was, in 't midden
' ftein volle rufting düs tegen elkandre over, hief Civilis aldus aan: Indien , manhafte Veldt-overftt■. , my mijn' -verantwoording, ftondt te doen by eenen van Vitels Overften, geen vergiffenis mijn'er mifdaden, noch dat aan mijn woorden geloofx^oude gegeven wor- den , ftondt mj te verhoopen: want tuffchen ansbeyde was alles vol haats envyandtjchap, aan d'eene zjijde van hem begoft, en aan d'an- der van mj gevoet. Maar een onderdanige eerbiedighejdt heb ikjjanouts her altijdt te- gen Vejpazsiam gedragen. Ja wierdt, toen hy noch een gemeen Heerwas, van hem en hy weder van my, met de naam van vriendt genoemt ',gelijkjz,ulks Primus Antonius, door •wiens brieven iktot het oorlog, om te beletten dat de Duytz^e Regimenten, tn 'tFrax&ejong- manfchap niet over 'tAlpifch gebergtegevoert wierde, opgehitft ben, welbewuft is. Doch of toen juyft dit bloedig oorlog bygelegt, en met deze mondt-gemeenfehap de vre- de, als ook hoedanig de zelve gemaakt, wierdt, is, vermits Tacitus ons in dit deel ontbreekt, vry onzeker. Doch aan het ge- ne Tacitus in zijn vierde boek fchrijft, dat namelijk, de Overfte Cerealis overal hey- melijke boden uytzondt, met aanbieding van vrede aan de Batavieren, en genade aan den Overften Civilis., kan eenigzins be- fpeurt worden, dat dit bloedig oorlog met de vrede ge-eyndigt wierdt. Ten anderen getuygt de cfoodz,eHiftory-fchri]ve-rJoz,e- phits, die ook deze oorlog gedenkt, dat- ze met de vrede is ter neder gelegt. En dit wordt vertoont in 't perk boven den in- gang van de Wees en Raadt-kamer. Niet min uytmuntent is ook het overige beeldt- cieraat, dat in de kameren van deze twee- de grondt, en boven der zelve ingangen te zien is: Want, boven de deur ofingang van Burgermeeiter Kamer,
flaat een rondt, zeer cierhjk rondtom met
|
||||||||||||||
|
allerley beeldtwerk"bezet, en ter weder StaMub:
zijde een naakt kindt, yeder met een bon- |
||||||||||||||
|
Beeltwerk
boven d'ini gang. |
||||||||||||||
|
del pijlen, daar een heyrbijl boven uyt-
fteekt, in d'armen.. Voor hen ftaat ter we- |
||||||||||||||
|
derzijde een Arendt , met uytgeftrekte
vleugelen, waar van d'eene in de linker klaauw zeven t'zamen gebonde fchichten, en d'ander in de rechter klaauw, Merhuun geflangde ftaf, gevat heeft. Onder aan, en rondtom het rondt, ziet men fefton- nen van eyke loof, en allerley vruchten; als granaat-appelen, druyven, Indiaanfch kooren en diergelijke Aartrijks giften. Wat hooger boven dit rondt, ziet men Merkuur, met een flagzwaart op zy, op zijn fluyt fpelen, om de hondert-oogige Argus, die zeer vyerig toeluyftertr, door dit zoetgeluyt, zijn koèafhandig tema- ken. Achter Argus leydt eenhondt, die trouwlijk wacht houdt, om dit bedroch voor te komen. d'Uytlegging van deze verzierde gefthiedems is verfcheyde. Door Uytltg* ■ de koe > om dat'et een vruchtbaar dier is, £"^ wordt de menfeh verftaan,want de menfeh willende met menfeheu omgaan, moet vruchtbaar en arbeydzaam zijn, dewijl hy hier toe, als een vogel tot vliegen, geboo- renis. De menfeh, dufdanigdier zijnde, wordt van Godt aan Argus, dat is, de re- den , die aandachtig als met hondert oo- gen alles aanmerkt, te bewaren gegeven: Deze reden wordt van Merkuur, dat 's ey- gen begeerte, en behagen tot welluften, in den zondigen flaap gefpeelt , en ten leften onthooft: dat is, de menfeh van re- ■ delijkheydtberooft, en in een boos leven geraakt,, worden de oogen, die eerft niet dan op alle deugd' en gerechtigheydt za- gen , ten leften benomen, en in de Pauwe- ftaartvan Juno , Godin des rijkdoms, ge- ftelt: 't welk anders niet dan een overda- dige begeerte tot rijkdom, hoogmoedige lufttotydeleeer, een genegentneydt tot uyterlijke fchoonteen fchade des eeefts is. Maar d'Egyptenaars , wier gantfche wijf- heydt ingpodanige verzierde afbeeldtze- - Jen-
|
||||||||||||||
|
Befchryvinge vm
|
|||||||||||||||
|
40
|
|||||||||||||||
|
zen gefchildert .* namelijk, hoe de zoon St*Mwtl
Sueffa, die het Burgermeefterfchap te Roome .- bediende, zijn vader CK FabiusMaximus, die tot hem van den raadt, als Gezant ge- zonden wierdt, gebiedt van 't paart te ftij- gen, geenzins ziende op het bloedt, maar op het ampt dat hy bediende.Want het was by de Romeynen wel uytdrukkelijk verbo- den , dat niemandt te paart zittende, by een 'Burgermeefier mochte komen, maar eeibiedigheydts halve, als hy een Burqer- meefler wilde naderen, daar van aftreden. Weshalve, als nuFabius tot zijnen zoon gezonden was, en de zelve zag, dathyte paart wilde by hem komen, liet hy door een van zijn Trawanten hem weten , dat hy zijn paart zou achter laten, indien hy by hem wilde komen, en als vader beje- gent worden. De vader gehoorzaamt ter- ftondt zijn zoon, zeggende tot hem: Geen- zins , o zoon! heb tkjt Opper-heerfchappj en macht zoeken te verfmaden of verkleenen, maar Meen willen beproeven, ofgeuinuw' Burgermeefiers ampt, na bebooren, al wel zoudt konnen houden. Vondel drukt deze vaderlijke eerbiedigheydt met deze Vaar- zen , die'er onder aan ftaan , uyt: De zoon van Fabius gebiedt zijneygen Vader
Van 'tpaardt te flijgen, voor Staats eer en
Achtbaar heydt, Die hendt geen bloedt, en eyfcht dat hy eer-
biedignader. Dus eert een sJfyCan vanfiaat, het ampt hem
opgelejdt. Boven aan de zolder ftaan de vier wape-
nen , van haar Achtbaarheden deHeeren Burgermee/leren, Graaf, Huydekooper, Spie- gel en Pol, regeerende, als d'inwijding van dit Raadthuys, gefchiede, en die het eer- fte hun zitplaats daar op namen, zeer kun* ftig uytgehouwen en vergult. De gant- fche zoldering is ook doorgaans zeer cier- . ... lijk met allerley zinnebeelden en loofwerk stUa-mri verciert. Ter linkerzijde, by de deur, daar men
|
|||||||||||||||
|
$téJthuit, len verborgen lag, wilden, volgens d'uyt-
i- - legging van dien grooten onderzoeker d;r EgyptiZe outheden, Athanazius IQrcheer,
in zijn Pamphilize Gr afnaait, niet anders door den hondert oogigen Argus , van zSWerkuur om 't leven gebracht, te ver- Haan geven, als den opgank der zonne , die den ftarvoerende hemel van zijn oogen Cwantde fterren zijn niet anders, alsze- kre oogen van den grooten werdt) be- rooft , en de gedaante des hemels veran- |
|||||||||||||||
|
Bttrgsr-
Txecjlsr Kamer •van bal- |
dert en om 't leven brengt. Van binnen in
deze kamer ftaan ter wederzijde vier witte Marmere kolommen , na de Korintize or- |
||||||||||||||
|
de gemaakt, met fneeuw witte kapitelen
en kroonwerk wonder kunftig verciert. De witte Marmere lijften, friezen en ar- chitraven van de fchoorfteen-mantel, ru- ften op vier witte Marmere Korintize,twee platte kolommen. Inde fries van dezel- ve , ziet men ongemeen, kunftig de tri- limfvan Fabius tjMaximm;', Burgermee- fier van Roomcn, in 't kleen en wit Marmer uytgehouwen. d'Impoften of vleugels van de vierkante boog of opening, daar door men ter linker zijde van deze kamer in de Vyerfchaar ziet, zijn mede doorgaans van wit Marmer, enind'eene feftonnen van allerley loof-werk en vruchten, en daar boven op, een ouwets ftuurbort, twee fleutels kruyslings over malkandere , en onder aan 't woordt Trudenter > dat is, voorzichteüjk, uytgehouwen. Aan de linker impoft hangt diergelijke fefton, met een zijde fluyer \ aan een ring geftrikt, die in de muyl van een leeuwshooft vaft is. Deze fefton is ook doorgaans met het zin- nebeeldt van de voorziehtigheydt, daar twee flangen om geflingert hangen, flag- zwaart, bondel-pijlen, fchaal van gerech- tigheyt, het woordt van Forüter, ofkloek- moedelijk, behangen. Af-beeltzelen, die al te maal flaan op der Hurgerrmeefteren macht, en ampt in 't regeeren der Burge- Konfïite ren- Boven de fchoorfteen ziet men een Sfkilaerp kunftig fchilderfluk , door Jan Lieven- |
|||||||||||||||
|
/
|
|||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV, Boek. *r
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Stadthuis', men na de af-les plaats gaat, hangt het ou-
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Fabricmshoudtflandt, inPirrus leger-ten" Stadthuis-
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Afbeelding
<vzn 't Out S'.adthwys. |
de Stadthuys, dat in den Jare zeftien hon-
dert eenenveertig, doorPieter Zaanredam, met al zijn kleuren na 't leven afgetekent, |
||||||||||||||||||||||||
|
Het gout verzet hem niet, noch fchandelijke
zucht,
Noch Eléfants gebries, en felle dreigementen,' Zoo zwicht geen ^JManvanjlaat, voorga- ven noch gerucht.
Boven de fchoorfteen-rnantel ten zuyden , ^""flf1
wordt in fchilder-werk (door Govert Flink» t„^I' gedaan)vertoont, hoezJMarkusKurius, dm. ' zich op zijn Landt en aardt-vmehten , als knollen en rapen, vernoegt houdt, en de groote gefchenken, die hem deRomeyn- « Gezanten, om in ftadt te komen, aan- boden , verftnaat. Hier ónder leeftmen mee deze Vaarzen van Vondel'. Oj> Burgermeefiers wacht , mach Roomen
veyligflapen, ■Ah zS\€arktts Kurius het aangeboden gout
Verfmade, zich vernoegt met een gerecht van-
rapen, Zoo wordt door matigheydt en deugt, de Stock
gebouwt. In deze kamer is ook dit onderftaande ge-
dicht of gelukwenfching j van Konflantijn Hmgens, in een vierkante zwart Marmer 9e^f' tafereel (dat , met een Ebbenhoute lijft «r^f,„i daarrontom,aan de muur te pronk hangt) zeer knnftig met Latijnze letteren,die ver- guit zijn , door eenen E lias Noski i ge" fneden. |
|||||||||||||||||||||||||
|
en rn den Jare zeftien hondeit zevenen-
vijftig gefchildert wierdt,als het byfèhrift, dat ook het jaar en dag, wanneer het zel- ve verbrande, te kennen geeft. Hier hangt ook het onderftaande gedicht van Konftan- |
|||||||||||||||||||||||||
|
Gedicht
kotifig
gefchreven. |
tijn Httjgens, (zeer net met de handt op
papier gefchreven) in een groote zwarte |
||||||||||||||||||||||||
|
Ebbenhoute lijft. Achter Burgermeefters
Tafel, die met de zegelfchroef op d'eene hoek, op een Tapijt ftaat, endaarront- om vier ftoelen met groene ftmveele kuf- fèns j ^daar op het wapen van Amflerdam, van goudt en zilver geflikt is) ftaan, hangt het gcbedt, 'tgeen Burgermeefleren en zes- endertig Raden, in 't aannemen van hun ampt, voor den opperfte Beftierder, uyt- ftorten. Boven den ingang van Burgermeefiers Vertrek»
vertoont zich ter wederzijde van een open
rondt, een zee-gedrocht, daar twee naak- te kinderen d'armen hebben omgéflagen. Hier nevens ziet men ook twee overvloeds hoorens, die vol van allerley vruchten ge- propt zijn. De friezen van de Marmere fchoorfteen-mantels, die op ronde ge- kleurde Korintize kolommen , met fpier Beeldmerk ~™lXX& kapitelen ruften, zijn wonder kun- hovend'm- ftigmet allerley loofwerk en naakte kin- £**£• dertjes, verciert. Boven d'eene fchoor- fteen-mantel ten noorden , wordt in een uytmuntent en groot Schildery (doorFer- |
|||||||||||||||||||||||||
|
Kmftige
Schildery, ten noor- den, |
dinandus Bol gefchildert) de ftandtvaftig-
heydt van Fabricius , in t bedienen van zijn Gezantfchap, aan Koning Pirms, die |
||||||||||||||||||||||||
|
G t$-
|
|||||||||||||||||||||||||
|
hem met goude fchatten en 't briezen des
Olyfants, zocht om te zetten en verfchrik- ken, vertoont. Onder aan leeftmen de- ze Vaarzen , die'er Vondel op gemaakt heeft: |
|||||||||||||||||||||||||
|
Befchrijvinge v&n
|
||||||||||||||||||
|
4-2
|
||||||||||||||||||
|
liafTen of moeren ■> eenige brieven en bon- Stadthuis.
dels papieren hangen, zoo onverbeterlijk
door"Brifee gefchildert, en de handt van
verfcheyde luyden in 't fchrift zoo net na- gebooft, dat yeder vreemdeling van ver- wondering ftaat als opgetoogen, en zich Konjlige ' in't zien vergift. /^W^/pafter, toen deze SMdery Staat over eenige Jaren , in gefchil met ™Jj "?'*' Vranlzrijkyfis, en verbodt, van hier te lan- de geen Frans papier te mogen inbrengen, gedaan wierdt, op dit meefterftuk, deze diepzinnige Vaarzen: tS\€en riep de drukJzunfi en de fchrijf-kunft
z,alverwilderen,
Nu Hollandt ons verbiedt 't gebruykjvan Franfch papier.
Ontjla u van de xjorg, fprakAmflels Trez,o~ rier,
Briz.ee befteltpapier, alshj/ z,ich z,et totfchil- d'ren,
Bezie dat Tafereel. Wat ziet ghy daar om boog,
Tapieren, buien brief, offihijn bedriegt het oog.
Voor de fchoorfteen hangt ook het fchil- fchildery
dery van Jofeph, met zijn elf Broederen ^Jl 'd' voor hem, daarzezich over het weg-dra- gen van de gouden kroezen en fchalen, van hem heymelijk in hun kooren-zakken ge- fteken, ontfchuldigen. Onder aan de lijft leeft men deze Vaarzen: Geheel Egypte brengt den Rijks-voogtfcbat en
have,
En leeft nu zeeven Jaar by 't uytgereykte gave.
Hctvryevolk^dcor noodt wordt koningseyge Jlaven,
Een zJtyCans voorz>ichtigheydt kan duy^en- den verladen.
In een ander fchildery, ziet men hier ook
deze Stadt, toenze noch in haar rnuuren» die'er in den Jare veertien hondert acht- en-tach»
|
||||||||||||||||||
|
GELUK,
Aan de E. E. Heerren
GEERDE
|
||||||||||||||||||
|
R S
|
||||||||||||||||||
|
R E
|
||||||||||||||||||
|
STELREDAM,
In haar
Nieuwe Raadthuys.
|
||||||||||||||||||
|
A M
|
||||||||||||||||||
|
t>oor!uchte fl/chteren van 's Wereltsachtfte Wonder,
fan zoo veelfieens o/n hoog, op zoo veel houts van onder,
Van zoo veelkoftelijks, zoo kmfivJijk verwrocht. Vanzoo veelheerhjkheytstot zoo veelnuts gebracht ; Godt, die u macht en pracht, met reden gaf te wegen, Godt geef u in ''tgebouw, met reden êngenoegen , Te toonen w'ieghy ztjt; en , daar ik 't al influyt, Hey'zy daar eeuwig in , en onheyl eeuwig uyt. Is 't ook zoo voorgefchikt, dat deze marm're rnuuren, Des tsfardfrijks uyterfie niet hebben te ver duur en; En wtrdt het noodigdat het negende verfchijn , Om 't achtfte won Ier werks nakomeling te zijn, Godt,uwer vad'ren Godt, Godt iw<.r kmd'ren vader, Godt, zoonabyu, zy die kmd'ren zoo welnader; Dat hare welvaart noeh een buys bouw' en bezit, Daar ij' dit nieuweJla, als 't oudeftondt by dit. Constanter.
Het verwelfzel is van onderen met aller-
ley loofwerk en verfcheyde zinnebeelden, zeer kunftig gefchildert en vergult.Ter zij- de vande fchoorftenen hangen de wapenen van d'Otid-Burgermeefleren en Raadt s-per- xoonen, die hun eerfte zitplaats in deze ka- mer deden. Boven den ingang van de Trezoriers Ordinaris Kamer
ftaat mede, eveneens als boven den ingang
van Burgermeefiers vertrek, ter wederzij- de van het rondt een vis ('Dianaas bycie- raat) met twee naakte kindertjes. De zol- dering van 't portaal van deze kamer is met een hemels-blaauwe lucht, en daar in al- lerley flag van vogelen, zeer cierlijk ge- fchildert. Van binnen in de kamer boven de deur hangt een fchildery, daar in aan |
||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV Boek.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
+3
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Stadihuh, en tachtig om gemaakt wierden, lag, zeer
levendig met kleuren en verwen afgebeelt. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
gen. Boven den ingang van de
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Stadehttii.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Schildery
'Van ie Stadt Aa. H8i. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Trezory Extraordinaris,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Op de boeke kallen , daar in de Stadts ou-
de gedenk - tekenen en.papieren bewaart worden, ftaan ook noch d'afbeeldtzelen |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
heeft -men tot cieraat in 't midden een ront Beeldt-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
van d'oude Graven en Gravinnen, die op
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
en ter wederzijde een overvloedts hooren, ™
|
boven.
|
aa^
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
de galdery van de Vjerfchaar van 't oude
Stadtbttjs ftohden, te pronk. Ook han- gen hier twee afbeeldtzelen van Maria de Medicis , die in denjare zeftien hondert achtendertig deze Stadt quam bezichtigen. De friezen, architraven en lijften van de fchoorfteen-mantel, die op witte Korintiz.e Marmere kolommen ruft, zijn mede van witte uy tmuntende Marmer gemaakt, en doorgaans zeer kunftig uytgehouwen, en *net allerley loof-werk verciert. Ter zijde Tan de fchoorfteen, hangen ook de wape- nen van de twee Trezorieren, als de Heer /Virdaas Tulp, en de Heer Dronkelaar, die heteerfte, na de inwijding, hun zitplaats op deze kamer namen. Boven d'eene in- gang (want twee ingangen heeftze) van de Zekretary,
wordt de getrouwheydt door een hondt,
diemetdepooten over't lichaam van zijn omgebrachte meefter ftaat, uytgebceldt. Boven d'ander, wordt mede de getrouw- heydt, of veel meer'theelen van gehey- meniflen , door een vrouw met de vinger op de mondt, en het vliegen van een Gans met een fteen in de bek,over den berg 7a»- rtis, uytgebeeldt. Afbeeltzelen en zinne- beelden , die beyde ftrekken, om den ge- nen , die deze kamer bedienen, indachtig te maken, datze hun meefters trouw moe- ten dienen, en de toevertrouwde gehey- meniflen niet aan den dag brengen. Het verwelfzel van deze kamer, dat de hoogte van de gantfche verdieping van deze twee- de grondt heeft, is met allerley loof-werk en zinne-beelden, gefchildert en ten deele vergult. Van binnen ziet men hier ook het afbeeltzel vmJCey&er Kar el de vijfde han- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Perfthey-
den af- beeldztls. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
die allerley landt-vruchten, daar twee Ha-
nen op ftaan, uytleveren, en elk vaneen naakt kindt omvat worden. De zelve af- beeldtzelen ziet men ook voor den ingang van de kamer van de Cemmijfariaen van klejne Zaken; en zijn beyde deze kamers ook met verfcheyde fchilderyen en we- relt-kaarten behangen, en zeer kunftig met allerley loof-werk en zinnebeelden door- wrocht. In de fries f want 't ander cieraat, dat boven op de lijft ftaat, is te voore be- fchreven) van 't portaal van Scliepens Kamer,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
zietmen twee overvloedts hoorens, uve
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Beeldt-
reerk in 'i Port aal i |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
d'eene komen vallen yzre boeyens, kete-
nen , endaar by een handt met eengeef- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fel-zweep -: de fruyt-hooren zelfs is omcin-
gelt met difteien, huift en andere ftekelig loof, aan'tendt Ieydt een voetmaat, en daar by een half gevleugelt oog. Uyt de ander reykt een handt allerley vruchten te voorfchijn, en daar by een handt die de zelve helpt uyttrekken; ook heeft men aan de ander zijde een voetmaat en gevleu- gelt oog. Daar door te kennen gegeven wordt, de belooning der goeden, enftraf- ^ltduy* feder quaden; want, gelijk het fpreek- ' &' woordt zey dt, met de z^elve maat daar men S$re<:k-\ mee ujtmeet, s.al men weer interneten wor~ wwd. den. In de fries van het portaal aan de trap, worden door allerley vruchten de vier ge- tijden van 't Jaar betekent, en daar mee en door een gevleugelde zandtlooper, daar een flang om geflingert is, 't op en afdalen van 't leven van den menfeh. In de witte Marmere vleugels, of impoften van dit zel- ve portaal, zietmen aan de rechter zijde Herkttks knods en Leeuwen-huydt, aan F z d'ander |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'Beeldt,
werk ba- llen d*in- gnngen, |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
h«n beduy-
ding. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
KeyzerCa-
reh afbeel- ding. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
S
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
44 Befchrijvwgevm
Stadtbu'tst d'andei* zijde toom enbreydel. Boven de
|
||||||||||||||||
|
Stadthuis:
|
||||||||||||||||
|
Dezolate Boedels Kamer»
|
||||||||||||||||
|
Spreuk ba-
tien d'm- |
deur van den ingang, ftaat deze Latijnse
fpreuk» |
|||||||||||||||
|
zletmendeverzierdegefchiedenisvan De-dalm, en zijn Zoon Ikarus. Deze Dedalus
|
werk boven,
d'ingavgi |
|||||||||||||||
|
Audi & alteram partem^
Dat is:
Hoort ookjie tegenparty. Ten noorden van binnen, is een gedeel-
te van deze kamer, door een zoldering, daar onder Schepenen hun zitplaats heb- ben , en daar boven, het Schouts komptoir is, afgefchoten. Op een dwers-balk, en zeer cierlijke zuylen, die doorgaans met Uytgefneden en verguit loof en beeltwerk opgetoyt zijn. Het fteene verwelfzel, van het ander gedeelte, ten zuyden, dat de hoogte van deze tweede verdieping heeft, Cierlijk js mede zeer cieiiijk gefchildert en vergult.
yjrwelfztl. in't midden ziet men deGerechtigheyt,
en ter zijde, deSterkheydt enVoorzich- tigheydt, en andere zinne-beeklen , en loof-werk. In de witte Marmere friezen van de fchoorfteen-mantels, die op bonte Marmere Kormti^e kolommen met (pier witte kapitelen ruften , ziet men ook aller- ïey beeldtwerk uytgehouwen. Boven den ingang van Schepens Extraordinaris, als ook
de Reken-kamer,
'üeeldfr 2'et men ^et by-cieraadt van Mars,, die
werk daar tufichen beyde d'ingangen van deze ka- faven. mers, op een pedeftal ftaat; namelijk, fchrcyende kinderen, woedende Ieeuweu, met doode fchapen,naakte kinderen, men- fchen fchinkels en doodts-hoofden onder haarklaauwen, en Mars zijn helm, fchildt, en meer ander, gelijk te vooren alree ge- Zegt is, oorlogs-tuyg. Deze kamers zijn van binnen mede zeer cierlijk opgepronkt, en de zolders kunftig met allerley loof. werk en zinne-beelden, gefchildert en ver- gult. Boven de deur of ingang vande |
||||||||||||||||
|
was, zo de Toeten verzieren, d'aller vernuf-
tigfte en behendigfte Man, die men vondt. Hy was in zijn kunftzeer eergierig,zoo dat hy Teles o£Talus,zijn zufter Perdices zoon, om dat hy de zaag vondt, het leven benam. Invoege dat hy daarom van Athenen, naar Kreten by Minos , Koning van Kreten, die hem om zijn kunft zeer beminde, vluchte. Dedalus verzocht aan tSMinos, onder dek- zel, ofhy, om des Konmgs tooren te ver- zachten , en yet bezonders had willen ma- ken , dat hy in zijn gevangenis een deel veedren en wafch mocht bekomen, 't geen hem werdt vergunt: toen heeft hy twee paar vleugelen, daar hy en zijn zoone mee uyt de gevangenis zijn gevlogen, gemaakt. Mz^v Ikarus, zoo Ovidius in zijn achtfte boek verhaalt, na zijn vaders vermaning niet willende luyfteren, vloog buyten de middel-weg, en quam de zon te na, zulks door deffeifs hitte het wafch , daar zijn vleugelen mee te zamen gelaft waren, be- gon te fmelten, en hy van bove.i neder plofte en in zee verdronk. Maar Dedafas, die de middelbaan hield, quam behouden over, en zette het op eenzeker kafteel te Kuma neer. Men kan, aangaande dit verziert vlie-
gen, als men op de vermaningen acht (laat» die de vader aan zijn zoon, (zoo de gemel- de Ovidius in zijn achtfte boek van dé her- fchepping,en in zijn minne-kunft verhaalt) deed' lichtelijk bemerken, dat'et geen zee- vaart , maar de loop van 's menfehen leven betreft. Zoo dat wy daar door v/orden ge- leert, dat 4e matigheydt in alles vorder- lijk,endeonmatigheydtina!lesfchadelijk defelfi it± fc, want na 't gemeen fpreek-wooft, duyctm^. Maat ftaat,
Onmaat vergaat* |
||||||||||||||||
|
\S
|
||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek
|
|||||||||||||||||||||||
|
4*
|
|||||||||||||||||||||||
|
aan, langs heen, ziet men allerley aart- Stadthuis
vruchten j en ter wederzijde van yeder ' Leeuw, een naakt kindt op deze vruch-
ten zitten. De zoldering van 't portaal van deze kamer is met een hemels blaauwe 't Porto»! lucht, daar in allerley flag van vogelen vliegen > zeer cierlijk en vermakelijk ge- fchildert. Het rondt, dat boven den in- gang van de |
|||||||||||||||||||||||
|
En dit wordt ons met deze twee vliegers,
waar van d'eene behouden overquam, en d'ander onderwegen in zee viel, aangewe- zen. Defgelijks kan de menfch, alshy,in al zijn luften, werkenen wetenfchappen, de rechte matigheydt gebruykt, middel vinden, om uyt des werelts dool-hof, over de grouwelijke, en zoute baren, der ellen- den , tot een gelukkige ruft, als Dedalus heeft gedaan, te vliegen. Maar wil men, in de voorzeyde dingen, onmatelijk zijn, zoo zal men met Ikarus, in een zee der el- lenden vallen , en met fèhande en lafter vergaan. Een vercierzel dat wonder wel op den gantlchen handel der dingen, die in deze kamer afgedaan en beflecht wor- den, isflaande. Boven dit vercierzel wer- denkiften, koffers, verzegelde brieven, papier en reken-boeken, daar de rotten aan knagen en knauwen, altemaal in fteen- werk uytgehouwen, vertoont» Boven de deur of ingank van de Aflurantie Kamer,
ziet men Arion, in zee op een Dolfijn zit-
ten , en op zijn harp fpeelen. De zolderin- gen van beyde deze kamers, zijn van on- deren zeer cierlijk gefchildert en verguit. Wat ooilliker,zijn dé opgangen-na de twee Kameren, gericht plaatzen , van de Zee en Huwelijkse z,aken, van binnen ook op- gepronkt , en de Solders met allerley loof- werk verciert. Het rondt dat zich boven den ingang van de Wees-kamer-
vertoont , is rontom mede met het by- cieraat van de Godin Cjbele, f die tuiTchen deze en de Raadt-kamer op haar Marmere pedeftaal ftaat) verciert. Want boven op het rondt leggen kruysling twee vrucht- hoorens over malkandre: ter wederzijde van het rondt ftaan twee Leeuwen , die yoor de Godin Cybeks Wagen gaan, onder |
|||||||||||||||||||||||
|
Stadthuis.
|
|||||||||||||||||||||||
|
Raadt-Kam er,
te ftaan homt, is by na met de zelfde ziri-
ne-beelden, als twee Leeuwen, vrucht- hoorens, naakte kindertjes,en allerley aart- vruchten, verciert en rondtom bezet. Van binnen is deze Raadt-kamer by na
even eens opgemaakt als 'Burgermeefiers vertrek. In 't midden is de vergader-plaats der zesren-dertigen, die rondtom af-ge- gefchoten, en met groen tapijt-werk be- hangen is. De friezen van beyde fchoor- fteen-mantels, die op bonte Marmere Ko- rintizj kolommen ruften , zijn zeer cier- lijk met allerley loof- en beek-werk uyt- gehouwen. Niet min kunftig is ook boven het fteene verwelfzel doorgaans met zin- ne-beelden en loof-werk gefchildert. In 't midden vertoont zich de Voorzichtig- heydt op een Arent in de wolken. Ront- om haar ziet men de Wijsheydt, Weten- fchap en Rechtveerdigheydt. Boven d'ee- ne fchoorfteen-mantel ten noorden, ftaat een uytmuntend' groot fchildery, daar in Koning Salomon, Offerhandedoet, en om wijshey t bidt, Onder aan ftaan deze Vaar- zen: Daar Salomons gebedt en offer Godt beha'
gen,
Wordt hem de wijsheydt's nachts belooft uyt ys Hemels troon >
KÏÏfet eenen Rijkdom., Eer en wel gewenflt dagen, ,
Waar wijsheydt raden mach 3 daar ff&nt dé
Staat de kroot?.
|
|||||||||||||||||||||||
|
Ciiraat
boven df
ingang: |
|||||||||||||||||||||||
|
van tiUi
nen. |
|||||||||||||||||||||||
|
"Betldt-
werk daar faven.
|
|||||||||||||||||||||||
|
Konjl/ge
Schildt- rjen* |
|||||||||||||||||||||||
|
Cieraat
b'ven
d'mgang.
|
|||||||||||||||||||||||
|
4<S
|
Befchrijvinge Va%
|
|||||||||||||
|
stadthuis. Boven d'ander fchoorfteen - mantel ten
r--"...... • zuyden, ftaat mede diergelijk grootfchil-
dery, daar in Moz.es het volk wetten voor-
fchrijft. Boven de deur ofingang van de Jufticy-Kamer,
|
||||||||||||||
|
die byzcndere ftaten bedienden, lupittrs Stadthuis.
zoonen noemde. Panzanias fchrijft dat '
een Egyptenaar hem eens zeyde, dat Am-
phion en Orpheus twee tovenaren geweeft zijn. d'Een hadt het gerucht dat hy , na zijn believen, klippen en bergen, d'ander dathy beeften enboomen kon verplaat- zen: maar miiTchien is dat niet anders ge- weeft , als datze in 't welfpreken zeer er- varen waren,en dat Amphion in zijn tijt het ruwe volk-, dat wijt van den ander ver- ftrooytwas, door wijze woorden, wet- ten en zeden, tot een lichaam vergader- de , en leerde hen huyzen bouwen , en de ftadt met muuren, beringden : want eem heerfchend' en wijs man, -die met bequa- me behendigheydt zijn gemoedt kan on- derfcheyden, zomtijdts met ftrafheydt, en dan weer, na gelegentheydt met zoet- heydt, is machtig om , door wijze woor- den de allerfterkfte ftadts muuren, dat zijn gehoorzame burgers, te maken: wanteen- dracht die licht verwint en qualijk^ verwon- nen wordt, maakt macht. De Iufticjkamer is van binnen even eens •*„■&■,„ %ai
als de "Bftrgermeefters kamer, ten noorden mervan en zuyden met vier witte Marmere Ko- binnen. rintizA kolommen, daar op fpïerwittemar- mere kapitelen komen te ruften, bezet. Op 't midden van de vloer,die doorgaans won- der kunftiggelegt is.worden de drie kruy- zen, (het voomaamfte gedeelte van 't he- dendaagze wapen, en daar de Iujiicj Rok- ken der Schepen, dienze in 't uytvoeren der vonnifTen , op deze kamer aan hebben, mede verciert zijn) en ter wederzijde van deze drie kruyzen, twee geweldige groo- te flag - zwaarden, door witte ingeleyde Marmere {malle fteenen, heel aartig ver- v toont. De bonte Marmere lijften enar-
chitraven,als ook de witteMarmere fteene friezen vande fchoorfteen-mantels, ruften op ronde Korintize kolommen , die met fneeuw-wit kroonwerk verciert zijn. Ter linkerzijde van d'ingang, gaat menby acht Ingang tti witte gehouwe fteene trappen,die ter bey- de Twen, der
|
||||||||||||||
|
CUraat
boven d'ingang: |
||||||||||||||
|
is mede een rondt gat, dat rondtotn by
na even eens vercieit is, als dat voor Bur- |
||||||||||||||
|
germeejlers kamer. Ter wederzijde ziet
men een naakt kindt, yeder met een bon- del pijlen, daar de Roomz,e gerechts-bijl boven uytfteekt, in d'arm gevat, en onder aan ter wederzijde een Arent, met uytge- ftrekte vleugelen, en dondcrklooten , in deklaauwen. Boven wat hooger ziet men Amphion op zijn harp fpeelen, en daar ne- vens hetftichten van de ftadt Tebes in Beo- tien, Voor hem leyt allerley werk-tuyg, als hamer, winkelhaak, voet-maat,fchiet-loot, waterpers, en diergelijk Timmermans en Metzelaars gereetfchap. aA'mphion, Ko- ning van Tebes, was de zoon van Jnpiter en Antiopa, dochter van M5lem, Koning van Beotien. Hy was een uytmuntencr zang en fpeel-meefter, en de eerfte, zoo Plinius getuygt, die op de Lydiz,e wijze maat zong. Heraclides, zoo Vlutarchns zegt., getuygt, dat Amphion d'eerfte ge- weeft is,die de ftem in 't zingen onder 'tge- luyt des Cijters wift te mengen, en die de Cijterze gedichten heeft voortgebracht; welke wijs van zingen hy van Jupiter hadt geleert. Zommigen achten dat hyeen er- varen toovenaar is geweeft. Doch de ge- meene verciering is, dat hy, hebbende Nisbe, Tmtalus dochter, getrouwt, Te- bes , ftadt in 'Beotien, zonder muuren of toorensbewoonde, en dat hy, toen hy de zelve tegen de Thejfalize vyanden liet fter- ken , zoo lieflijk op zijn luyt of lier begon te fpelen, dat de fteenen van zelfs opfpron- gen, en haar op de behoorlijke plaatzen nederleyden. Om deze verziering te ver- ftaan, ftaat aan te merken, da.t Amphion Xfrtleze» y**Piters zoon w°rdt genoemt, om dat bsduyding. men by outs alle voortreffelijke mannen, |
||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek. 47
frigh en zwaar Vurwerh^, heel en halve Stadthuis.
|
|||||||||||||||
|
Sttéhuh. der zijde met gewe
|
|||||||||||||||
|
uurklok, Speelwerk, en Speelklokken; tot
diens behulp een hofere Ton, wiens middel- UltrKtrk* lijn is zeven voeten, en een half, weegt, vier duyzent vier hondert vierentzeventig pont, in Bhejmaant Anno 1Ó63. daarop- gebracht: daar in zijn zeven duyzent twee hondert gaatjes, met fchroeven , om de Nooten tot allerley wijzen , te konnen ftellen, en omgaande, een aangenaam ge- klank der klokken, te doen hooren. Dus verre hebben wy verhaalt de voor- BeJIuyt^
naamfte bezien waardige aanmerklijkhe- denin dit HeerlijkGebom», dat men met recht mach (hierom} noemen, een Wonder kgnfl-ftukz Zouden wy alle deffelfs by- zonderheden na eys verhalen , den tijdt zoude ons ontbreken, ook geeft het zelve gezien zijnde, veel meer luyfter van zich : als wy konnen uytbeelden, ftaken derhal- ven't overige, en zoo veel 't buytenwerk aan langt gedragen ons wijders, aan deC felfs afbeelding, hier voor. |
|||||||||||||||
|
—-____ ningen bezet zijn, na de trap van deTooren.
In deze kamer worden de vonnifTen der
genen, die met ballingfchap en aan den lij- ve, doch niet aan den hals geftraft worden , (want dat gefchiedt in dePJerJcbaar) ten aanhoóren van de mifdadigen , en de gant- iche Burgery voorgelezen, 's Nachts heb- ben op deze kamer de officieren van de Burger-hooftwacht hun verblijf. ■Afiets Hier uyt gaat men Zuydtwaarts, na de f laats. Puy,of aflees plaats, daar alle keuren en or-
deningen, na voorgaande klok-geluy,voor den volke worden afgelezen : de Soldering is met allerhande cierlijke vonden en zin- ne-beelden kunftig door d'owdzBronkhorjl gefchildert. Wat nu in yeder kamer ver- richt werdt, als ook de ordeningen, waar na zich de beamptenaren van de hooge en lage gerechts-banken te fchikken hebben, zullenwe hier on-aangeroert voorby gaan, endaar van hier na (preken. Endelijk, in den Tooren zal zijn een uytnement kon- |
|||||||||||||||
|
NEGENDE HOOFTSTUK.
Van de Gee(lelijke Gebouwen,
|
|||||||||||||||
|
WY gaan voort, en befchrij-
ven de geeftelijke gebou- wen , daar van ons eerft voorkomen de twee Hoof 1- ofParochyperken, eertijts, voor den Jare een duyzendt zes hondert, zoo genaamt. d'Eene is aan d'Oude zijde, de Oude Kerk,
Ter eer en van Nicolas 'Bifchop, en Sint Jan
Baptifta ingewijd. Zy ftaat tuffchen de JVarmoes~Jlraat, en d'Oude z,i/dts voorburg- walt het noord-oofter gedeelte der zelve, |
1 te weten, het Hooge en ons Lieve Vrou-
we-Choor en d'ingank ten noorden zou- de zijn gegrondt-veft op een zandt-plaat, zijnde een ftaart van 't Muyder zandt, die men zeydt tot hier toe zich uytftrekt en eyndigt. Dit is zeker, dat in een diepe kel- der , van het huys, 't welk ftaat in de War- meftrast, op de zuydt-hoek van d'Enge- Kerkfteeg, een oude gemetzelde put ge- vonden wordt, die, (inzonderheydt by drooge zomers) zöo ichoonen grondt- water op-geeft, als in gant? Amjlerdam niet gevonden wort, zoo da,t groote Vor- ftinnen, uytheeter landen hier komende, en niet
|
||||||||||||||
|
Befihrijvinge "vak
|
|||||||||||||
|
Oude Kwk en nieï gewoon zijnde, te drinken, als wa-
* "'" ter, dat zelve, tot ontallijke reyzen, da- gelijks hebben laten halen. Deze put ftaat niet verder, als een korte fteenworp van d'Oude Kerkten noorden a£ Zodanig zoet en fmakelijk water kan hier niet gevonden worden, of't zelve moet door 't zandt di- ftileeren, en of fchoon verfcheyde putten, van over de vijftig voeten diep geboort zijn, die dan tot in 't zandt raken , daar alle de maften , die onder de zwaarfte gebouwen ingeheyt zijn , mede in ko- men te fluyten,welk zandt gemeynt wort, de rechte vafte grondt van Amflerdam te 7ijn : zoo wordt dit grondt-water bedor- ven , door het water , dat uyt de boven- fteDary, enVeendaarnatoezakt, jade put in 'tOude^jZVCannen huys van twee hon- den twee-en-dertig voeten diep, geboort in 't Jaar 160 5. ( waar van hier na meer zal gezeyt worden) wiens uyterfte diepte in over.de dertig voeten zandt-grondt komt •* te eyndigen, geeft nergens na het befte water, ongetwijffek door de voorfchreven ctorzaak, van de bovenfte vuyle gronden, waar uyt wy befluyten, dat deze zandt- plaat, (daar op, zoo men zeyt, het huys, Haar jupiter uythangt, ftaande op de ooft- zijdc van de voorburgwal, tegen over de Kerk, mede gebouwt is) zich alhier on- derde Kerk , vry hoog komt op te geven. Het ander gedeelte van deze Oude Kerk., is geheyt met elzen palen, en voorname- lijk den Tooren, wiens grondt, d'inwoon- dezsvan-Outewaal, (een buurfchapeertijts een half uur gaans buyten de ftadt gelegen, |
|||||||||||||
|
van't zelve ("als alle andere moeten doen) Oude Rerk
aan de Kerk, te geven, welke vryheydt, zy
lieden, als noch zijn genietende.
Deze Kerk zou nu aiover twee hendert
en vijftig Jaren begonnen zijn geweef: te bouwen, en verliepen wel hondert Jaren al eer die volbouwt was, want zeker naam- looze Schrijver verhaalt, dat men in 't [aar 1500, ( omtrent welken tijdt, hyfehijnt geleeft te hebben) noch bezich was, met deze Kerk te vergrooten, door 't aanbou- wen van verfcheyde kapellen en zijde chooren : ook was doenmaals den Tooren aan deze Kerk, volgens zijn fchrijven, na de natuur en die gelegentheydt al van een tamelijke hoogte, maar by de tegenwoor- dige , ( daar van hier na , breeder volgen zal) niet te vergelijken. Ten tijde van de Roomde Godts-dienfl voor den Jare 1578. was deze Kerk voorzien met drie-en-der- Dertg Al~ tig Altaren, en zeer veel koftelijkcMis- tarén tn. kleederen, en andere Kerkelijke cieraden; ™£:&et9' als ook ttnCibsm of Sacraments-huysken van zilver, zeven voeten hoos?, wegende Zilver Cl- zeventig-mark, dat is vijf-en-dertig pont. bme' J. Tottta/ms verhaalt van noch een cieiiijk en zuyver ftuk zilver-werk,dat in 'tChoor zou geftaan hebben, wel twee-en-vijftig voeten hoog, gaande, (volgens zijn E. zeggen, uyt zeker fchriftelijk verhaal ge- trokken ,) de hoogte van een kolomne te boven. Wdlich Zivertzjn, in de voor-reden van
zijn boek, getittelt, Roomz£ Mmiflerien, ontdekt in een kleen Traktaatje , verhaalt, dat omtrent den Jare vijftien hondert vier- |
|||||||||||||
|
Ptyheyt
aan d'in- votnders |
|||||||||||||
|
doch nu met deze lefte vergrooting, bin-
nen getrokken, als hier'vooren gezeyt is) |
|||||||||||||
|
en-veertig, zeker furies, genaamt Bouwen,
op een nacht door de glazen indezeOWi? Kerkyrzsgeklommen, en de groote zilverc Ciborie met het Sacrament,d^f er in ftondt, daar uyt geftolen hadt. De Majeftraat v™f'Cifa vroeg den Dief, dieendelijk nalangzoe- rie, ken noch gekregen wierdt, waar hy het Sacrament (want het zilver hadt hy aan een klomp t'zamen gefmolten,en aan ccnGout- fmit verkocht) gelaten hadt? gaf tot ant- woordt j |
|||||||||||||
|
wnTo**. gegraven en geheyt hebben , waar voor
vml hun en hunne nakomelingen de vryheydt gegeven wrerdt, dat zy hare dooden , in deze Kerk begravende, een uur lang, zelf met de grootfte klokken mochten over- luyden, of zulks laten doen, midts dan alleenlijk 't arbeyts-loon daar van betalen- de , zonder yet voox de gerechtigheydt |
|||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek,
|
|||||||||||||
|
4#
|
|||||||||||||
|
Oude Kerk woördt, dat hy 't zelve met het kriftalij-
i 11 ne glaasje daar't in lag, van de Minrebroe-
ders brug af,in 't water gefmeten hadt. Hier
op hadt deMajefiraat een deel modder-
pramen en arbeydts-lieden doen iomen>
|
|||||||||||||
|
die t'zamen, in tegenwoordigheydt van oudeRerk
eenPriefier (want het was den modder- -.....v'
luyden verboden het zelve aan te raken) Vrttm
langen tijdt, doch vergeefs, daarom mod- ™j£"ls 3 derden en baggerden. Met grootc menig- tranend |
|||||||||||||
|
tequam hetvolkuyt nieuws-gierigheydt
daar na toeloopen, vamits het gerucht de gantfeheftadtdoorfpreytwas, dat by het Minrebroeders Kloofier na onzen Heere le- zms Chrifim gevifcht wierdt, 't welk, alzoo het een vreemdt en ongehoort ding was zulks te doen, veeltwiftens enherrewer- rens veroorzaakte. Daar wierdt beraadt- flaagtom ter wederzijde twee dammen te leggen, en het water daar tuflehenbeyde uur te pompen > doch dit is niet in het .werkgeftelt. |
|||||||||||||
|
Volgens 't zeggen van eenigè óüde lAn£> Zi/W^
fierdammers, zouindezeOttdeKerkj ook St.mkolas geftaan hebben, een Sint Nikolas beelt Van beeldt ver- loutere zilver en ongemeene zwaarte,doch "W*1*; dit heeft als een Martelaar, \oor't Rooms Geloof moeten lijden , want in den ïare 1578. zou't zelve, doorordre des Ma- giflraats, (die Amfterdam in derStaten han- den niet wilden overgeven3en van al de na- buurige Steden rondtom als belegert, en dapper omgelt verlegen zijnde)gebroken, verfmolten, en die vierkante ftukken zil- G ver- |
|||||||||||||
|
#
|
||||||||||||||||||||||||||
|
VM
|
||||||||||||||||||||||||||
|
mpmge
|
||||||||||||||||||||||||||
|
sJWaar Godt dit heyr verliefden deet de Vloot Oude Kerii
verfiroyen,
Door vuur rontor» ten toon,JUatdie te grondt met kracht.
Looft hem, die z,ijn zjakjecht, in't Jaar tachtig end' acht.
Voor 't hooge Choor , in de middel gjjjH*
|
||||||||||||||||||||||||||
|
OudeRirk. ver geldt daar van gefiagen zijn, wat dit
!■■!.' ' --1 beeldt aangaat, daar van konnenwy niet zekers zeggen, maar dat in den voornoem-! |
||||||||||||||||||||||||||
|
Oude fluh
ken geldt.
|
den Jare 15 7 8. zoodanige ftukken geit ge-
|
|||||||||||||||||||||||||
|
flagen zijn, is de waarheydt, alzoo de zel-
ve by ons en verfcheyde liefhebbers der oudtheydt konnen gezien worden, hier van breder in 't hiftoris verhaal, daar ook d'afbeelding gezien kan worden. Alle de- Ze voorgenoemde Altaren en koftelijkhe- den , tot 't gebruyk der Roomzx Godts- dienft, zijn met de Reformatie des zelfs weg genomen en vernietigt, gelijk hier voo- ren gezeyt is, en 't volgende Vaars te ken- nen geeft, dat noch in de lijft boven de kopere traliën, (die 't hooge Choor, van de middel Kerk af-fcheyden,1 te lezen is. 't Mtsbmykjn GodesKerkjt allengskens inge-
bracht , Is hier weer afgedaan 3 't Jaar zeventigen
acht. |
||||||||||||||||||||||||||
|
voor
'tCboer. |
||||||||||||||||||||||||||
|
Kerkis'tgeftoelte, daar de Heer en regee-
|
||||||||||||||||||||||||||
|
rende "Bttrgermeefters met d'Opper-Schout
in zitten, daar boven ftaat gefchreven. Want daar en is geen macht dan van Gode,
R.om.13. Als men deur de Tooren in deze Kerk
komt, ziet men ter flinkerhandt, in de glazen van 'teerfte zijde Choor, de wa- pens van Hamborg:en wert dit ook 'tHam- Hamberg» borgerChoorgenaamt. d'Oorzaakisdeze; choor: ten tijde dat d'Oofterzen handel en °'ft>-ï'** fcheep-vaart,(die een van d'eerfte was)hicr f^ ƒ»ƒ, in Amflerdam begon te bloeyen, quamen verfcheyde van deze OofterzeKoopluy- den, van deftedenBreemen, Hamburg^ Lttbek^, Dant&ig, Konings-Hergen, &e. met hare Koopmanfchappen alhier ter fte- de; blijvende zomtijdts, zes, acht en tien weken, ja ook wel langer hier leggen, tot dat zy haar goederen verkoft, en andere weder ingekóft hadden > als het dan ge- beurde , dat yemandt van de zelve alhier quamen te fterven %» konde het lijk in de Kerk niet begraven worden: eenfdeels, om Jat men doen ter tijt geen graven verhuur- de als men tegenwoordig doet,want meeft al de graven in de Kerken, d'Inwoonders, als eygen toequamen; andersdeels was^r deGeeftelijkheydt ook tegen, die't volk en d°Eygenaars der graven mede op-maak- ten , voorgevende, dat deze Oofterlingen meeft al Lutheranen en Ketters waren, en volgens dien, de heyligeen gewijde aarde niet waardig. Hier door wierden veel op- rechte en goetaardige zAmfttrdamz,! In- woondere, (die deze Oofterze Koojp-luy- deo,
|
||||||||||||||||||||||||||
|
Deze Kerk is in zijn omgang van bin-
nen groot zes hondert veertig voeten, en breedt twee hondert, zy heeft twee-en- vcertig fterke ronde fteene zuylen, negen en zeftig groote glaze lichten, vijfgroo- te kopere Kaars-kroonen, elk met dertig armen, en twaalf kleynder, elk met zeftien armen. De Predik-ftoel is zeer net ge- maakt, heeft een zware kopere leuning langs d'opgaande trappen , van geeftig loof-werk, zeer cierlijk en konftig door malkander gevlochten; zoodanig zijn ook de platen, boven op den Predik-ftoel en die by den Voorzanger, daar den Bybel en 't Pfalm-boek op leggen. Binnen in'tachterfte van'thooge Choor,
zijn ter gedachtenis van 't vernielen der Spmnze Sc heeps Vloot, in 't Jaar 15 88.de ze Rijmen, met gulde letters gefchreven, 't Heyloosgebroet, gebint, de waarheyt ttyt te reyen,
JJad met de Spaans* Vloot een gvoot heyr op- |
||||||||||||||||||||||||||
|
'itrbotte in
^omgang xt*nhn~ ven- |
||||||||||||||||||||||||||
|
Kopere
gr(wnen> |
||||||||||||||||||||||||||
|
Predik'
foei. |
||||||||||||||||||||||||||
|
Cefihrift j
in'tChw, |
||||||||||||||||||||||||||
|
A M. IV. Boek.
|
|||||||||||||||
|
AMSTERD
Ovtfe Kmk den ï ter oorzaak van den onderlingen
koophandel, wel genegen en goetgunftig warenjafgefchrikt, omhun doodelicha- men by die van haarBloedt-vrienden en Magen, te laten begraven, vreezendeby dezeKetterzelichamen, niet vredelijkte konnen ruften, &c. over zulks moft men deze uytheemze, in een hoek, op de Kcrk- hoven,en dat met groote moeyten, ja noch wel zomtijdts by avondt en t'ontijde, ter aarden brengen, 't welk by deze landt-aart voor een groote fchimp wierdf opgeno- men. Zy hier over klagende wierden ge- raden , om doormiddel van voorfchrijvens van hare Magifiraten, hier ter ftede te ver- zoeken , dat hun toegedaan mocht wor- den, om een eerlijke begraaf-plaats, in een der Kerken te koopen. 't Welk ver- krijgende, hebben die van Hamborg met toeftemming van d'andere Hanz-e Steden alle de graven van dit geheel zijde Choor, voor haar en hare nakomelingen gekoft, waarin zy noch dagelijks, ("als zy willen) konnen begraven worden, mits betalende, tan de Kerk, voor 't openen en toe maken van't graf, even zoo veel, als een Borger voor't zijne. |
|||||||||||||||
|
Si
|
|||||||||||||||
|
vid, onder't fpelen op zijn Harp voor de OudeR(r\
Arke des Verbondts al danzende ten reye ' wordt. Op de binnenfte zijde van d'eerfte deur, kan men zien, hoe Davidden Reus GohtHh den kop af flaat, en op d'andere, hoe hy met dezelve, binnen Jeruzalem komende , van den Rey der Maagden, met gezangen, al juyehende verwellekomt wordt. Het kleyne Orgel aan de noort-zijde, 'tlihynf.
benevens den ingang f waarop alle avon- den , tot vermaak der wandelaars, omtrent een uur lang gefpeelt wordt) is twee Jaren te vooren gants vernieuwt, met aardig uy t- gefneden houtwerk, waar in het oude ea nieuwe Wapen van Amfierdam met eeni- ge Engelen vertoont wordt, wiens kanten en loof-werken zeer cierlijk verguit zijnj om 't Orgel heen is een gald ery, voor de Maat-zangers en Speel-konftenaars: hier hoort men op eenige tijden, onder 't dreu- nen van den algemeenen Orgel-bas veel konftige zang-en fpeel-ftukken , tot ver- noegen der lief-hebbers, fpelen en zingen. De buytenfte zijden dezer Orgel-deuren zijn ook aartig befchildert door C.Brize , met feftoenen van violen, baifen, luyten, cijthers, fluyten,bazuynen, maat-zang- boeken , en diergelijk tuyg , onder die Konft begrepen. Hier aan volgende komt men in een zijde Choor,van outs genaamt, ons Iteve Vrouwe- Choor; dit was wel eer van Lieve d'ommegang afgezondert, meteenhoute £m"e~' affchutting, daar ook alzulke pylaren of kMT'- traliën op ftonden , met een lijft daar bo- ven op, maar die is voor eenige laren ge- heel wech genomen,'zoo dat dit Choor nu met de Kerk gemeen is. Hier ziet men drie drie Kon-, groote,oude,kofte!ijkeen konftigfe glazen, fl'g*&1*-, geteykent door den vermaarden Amfter- "** damzen fchilder, Lange Tier (en tot Ant- werpen gebakken^die ook hier tegen over, aan d'ander zijde ten Zuyden van 't hooge Koor met beyde zijn zonen begraven is, op wiens uytgehouwen zark, ons noch heugt, G 1 rondt- |
|||||||||||||||
|
TaeeSchto-
neOrgelen |
|||||||||||||||
|
Deze Kerk is met twee fchoone Orge-
|
|||||||||||||||
|
len verheerlijkt, het groote, ten weften,
boven den ingank , is in den Jare 1661. gants vernieuwt en zierlijker dan te voo- ren opgemaakt en verguit, met twee nieu- 'tCrttte. we galderyen aan de zijden, voor de Mx-
xAkanten vergroot, die zomtijdts haar lof- lijke konft alhier laten hooren, doch d'ou- de deuren ten aanzien van de geeftigeSchil- deryen, door den vermaarden Heemskerk^, met water-verwe daar opgemaalt, zijn ge- bleven : Op de buytenfte zijde van d'ee- ne deur ziet men , hoe d'Arke des Ver- bondts , door de Triefiers en Leviten, on- der 't geklank van klaroenen en bazuynen, rontom de muuren der ftadt Iericho gedra- gen wordende, de zelve, door de godde- lijke kracht doet nederftorten. Op d'an- dcr deur, hoe den Koninklijke» Profeet 'Da- |
|||||||||||||||
|
Befchrijvtnge vm
|
|||||||||||||||||
|
f*
|
|||||||||||||||||
|
OudeKeyk, rondtom de zelfs randt , eenige duytze
|
|||||||||||||||||
|
van 't Oude-majnnen-huys) voor weymg Q»deKer$\
jaarenin 't twee en tachtentighfte jaar zijns ' -
ouderdoms overleden; hoe zeker perzoon
in 'tgèeftelijk gezondigt hebbende , van.
zijn Biechtvader tot boete opgeleyt wiert,
deze drie glazen ten zijne koften in deKerk
te doen bakken, en die daar te vereeren,
doch doe die daar in ftonden zich abfen-
teerde, zonder voorders te weten hoe 't
met de betalinge gegaan is.
In'tbovenfte deel van 't volgende glas 'tTmeed»
ziet men den ./ƒ»#«/geopent > en de Schaar £*"'• der Engelen , de blijde boodtfehap van Cbriftus Geboorte verkondigen; beneden is een groots vervallen gebouw, daar in afgebeeldt, hoede beyligejofepb en Ma- ria, met'r Kindeken Jez^m alhier, als in een ftal, herbergen , alwaar de Herders ko- men toegeloopen , en de Wyxjt uyt het Ooften, offeren en aanbidden. In 't ver- fchiet, ftaat eenTempel, daar in Chrifii Be- fnijdenis afgebeeldt wordt: Aan d'een zij- de , in 't onderfte, ziet men 'tAmfierdams Wapen met twee Leeuwen , die 't zelve vaft houden , met de Keyz,erfyke Kroon daar boven: daar nevens ftaat een Krijgs- knecht , op de oude Room&e wijze gèkleet die d'Amflerdam&e vlagge voert, aan d'an- der zijde is een'BiJfchop die van eenige knie- lende perzoonen yets aangeboden wordt. Ten eynde van dit Lieve Vromve-Cboor 't Derde
is het derde glas, dat wat kleynder is, hier &**' in ziet mende ftervende sJfyCaria, met een Waflè-Kaars in de handen ; rondtom de koets zijn veelderley flag van Menfchen, die verfcheyde droevige beweegingen uyt- beelden , maar boven is de Rey der Enge- len , die de ziel verwachten, om die ten Hemel op te voeren. Dit is een heerlijk werk, en de kleuren zoo uytnemende, dat al de hedendaagzeKonftenaars, daar voor zwigten. Want zulke heldere » fchoon deurfchijnende glazen nu niet meer ge- maakt worden. Achter 't hooge Choor, in den omgank, zijn noch eenige glazen, heel out , daar in afbeeldingen van veel Gr&m
|
|||||||||||||||||
|
Crafva»
LfiVgePitri |
rijmen gelezen, te hebben, beginnende
|
||||||||||||||||
|
Den konfiigc fchilder Lange Pier,
Met bey sjijn zjonen> leggen hier, &c.
Dochditisnudoord'outheydt, gants
uytgefleten: In't eerfte glas» (dat, gelijk ook het volgende in twee deelen gefchey- den is,) ziet men aan d'eene zijde , afge- beeldt, hoe de Engel G^ra/de H.Maget Maria komt begroeten, en de goddelijke ontfankenis bekent maken. Aan d'ander zijde, hoe dat Sim Eliz,abet, de moeder van Sint lan den Doof er , door de Heylige Ma- ria 'wortbezocht, en aangefproken ; 't ge- bouw in dit glas is heerlijk, en de konft der peffpeèlive of doorzichtinge, heel wel waargenomen: Onderaan ziet men af- gebeeldt de twee <zApoflelen, Sint Paulus met het zwaart, ter rechter, en Sint 'Petrus met de fleutel, ter flinker zijde, yeder heeft een boek by hem leggen, daar zy op wijzen, ter zijden ftaat een Bijfckop; voor d'af beelding der Hejlige Apoflelen leggen geknielt, aan d'een zijde, een aanzienlijk man, in een grauw munniks kleedt, aan d'ander zijde, eenige vrouw-lieden, mede in zoodanige kleederen, doch het hooft gehult zijnde, na het doenmaals gebruyk, met een huyve van dun of kamerijks-doek, daar aan twee lange ftaarten of tuyten, tot op de middel toe, waren hangende, deze waren als geployt en met eenige honder- den kleyne fpeldekens befteken. (Ver- fèheyde oude vrouwen met zoodanig hul- Zel opgetoyt, gedenken noch veel oude Burgers gezien tehebben.) Achter deze vrouwen ftaat noch een vrouw, met een kroon, afceen Koningin verciert. Dit Kerk- glas zou, naar 't zeggen van veele, gelijk ook wel te vermoeden is, van deze knie- lende luyden, aan de Kerk vereert zijn. Andere zeggen, gelijk ook voor dezen
Van een treffelijk Amfterdams Burger, (lange jaaren geweeft hebbende Regent |
|||||||||||||||||
|
'tEerJle
|
|||||||||||||||||
|
AM S TER D
|
53
pens en diergelijks van weynig belang. Oude Kerk.
De zuyder deur in komende, ziet men -i
ter flinkerhandt, een houten hangkam er
ontrent twaalf voeten boven de Vloer, dit |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
QudeKtr^ Graven, Gravinnen, Wapens, eenige Santen
en Santinnen, maar zeer onordentlijk, na |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
andere tu-
tte \ glazen. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
d'over oude manier geftelt,zoo gelapt, en
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
vergaan, dat men daar niets uyt befluy-
ten kan. Naar deze ten zuydt-ooften achter
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
is de plaats, daareertijtsde Cellebroers qua-
men, om de Predikatien, of Mis te hoe- |
Cetlehroers
hang-ka-
mer.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
twee rtieU'
we glazen |
'tChoor, zijn twee nieuwe gefchilderde
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
ren: nademaal het haar niet geoorloft was,
om zich onder 't volk te vermengen, door dien, deze haar beroep daar- in beftont, om alle kranke,inzonderheyt, die van beimet» telijke ziekten aangetalt waren , gerak te doen, de geftorvene uyt te kleeden, in de kiften te leggen, en ter aarden te brengen. Beneen de zelve ingang, is een overwelft
vertrek, daar in al d'oude Handt-veften, en andere brieven , deze ftadt rakende, zoo alfije van de Hollandt&e Graven , en andere uytheemze Koningen gegeven zijn , beruften. Hier in mach niemandt komen dan in 't byzijn van een Bttrgermeefter en twee Schepenen. Van dit vertrek zijn drie ileutelen, een van deze heeft de voorzit- tende Bftrgermeefter, de tweede leyt in de lade van "Burgermeefteren^n de derde wort ter Trez,oryeby het groot zegel, bewaart. Ten noorden van het Choor, ziet men
de Graf-ftede van d'Admiraal Heemskerk- Aan d'eene pylaar hangt zijn degen, helm, &c. aan d'ander keft men in een zwarte Marmere Tafereel een Latijns op- fchrift, luydende aldus: |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
glazen, in 't eerfte ziet men 't Kroonen van
Filips, Koning van Spanjen, afgebeeldt, en daar onder deze Vaarzen. d'Aarts-bijfchop kroont hier met z,iyn handt
1)enfchoonen Filips met diamant, Tot Koning op Kaftiliens troon; Dhs erfde ons Nederlandt die Kroon. In 't ander wordt vertoont Filips de
derde Koning van Spanjen, die het bezegel- de en ondertekende Vree-verbondt, tuf- fchen die Majefteyt, en deze ftaat in den Jare zeftien hondert achtenveertig getrof- fen , over geeft. Onder ftaat het volgende, Filippus tekent met z,if» handen
Het Pree-v er b o ndt met zeeven Landen, En ftaat z,ijn recht en tijtel af, Dit tnjgt het z,egel dat hjgaf |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Berufi-
f laats mmt
de Hand- wften* |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Grafnrm
Heems- kerk. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ter zijden van deze, een nieuw glas,
daar in ziet men At Wapens vannegen-en- zeftig Burgermeefters, die zedert de refor- matie van 't [aar 1578. tot deze tijdt toe, dat hooglofrelijk Ampt alhier bedient heb- ben. Boven de zelve ftaat het oude en nieuwe Wapen dezer ftede, en onder aan ziet men de Wapens dezer zeven vryever- eenigde Nederlanden. Noch drie heel ou- de glazen volgen hier aan, in eene is afge- beelt hoe de kinderen van//r4ê/hetPaafch- lam plegen te eten , d'andere zijn Hifto- rien of oude Legenden, daar men geen be- fcheydt van weten kan. Boven in 't hoo- geChoor zijn ook vier groote glazen, in de welke de kruyzing en opftanding onzes Zaligmakers afgebeeldt wordt. Eenige kleynder glazen zijn daar mede, met Wa- |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
glas met
wapens
•vande
hurger-
mufieren.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Honori & tAlternitati.
JACOBO ab HEEMSKERK,
Amfteledamenji.
Viro fortifftmo gr optimo def atriamerite
qui
Poft varias natas ignotafque navigatimes Fn Novam Semblamfub polo Arblico duas'. In Indiam Ortentaiem verfits Attftralem to- tidem
Indeq; opimis fpoliis Anno 1604. reverfits viclor..
Tandem expditionis maritima adverfitsHiJp G 3 pr*~ |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Noch eeni-
ge glazen. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
f4* Befchrjjvmgevm
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
J&em/kerch
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'-tOfaf- vatv ,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Guit Kerk. prafeBtts eormdem validam clajfem Hercul.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
tdtKtrk;
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ceé"ttrbe Gibralt. vin. Cal.cJfyCayann.
CI3 13 c vu. fudit progligav. ipfe ibidem
pro patria ftrenue dimicans gloriofe occubuit
anima calogaudet', corpus hoc locojacet.
Ave leiïorfam amcpueviri ama & virtutem',
Cujm ergo
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Iaxcb o A3 Hexmskeb-ck
\ïra iortiÜ", et optime dcPairia merifc
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-'•jly.. _
|
ii Lmota/fj *ras nawgabomé
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
poïtrJirciiec 4oOS, in-In. i
T A.^T)ÏM *
f>uj> ï/i/*ttr.....
vujadjlard''cMDCViifiJttaeprtfymrtt-
'iPSE. IB1T3BM- -emte tlitwcatts altmv/e occubuttr. Jninut ctvlc jau4H; Ccrpus hoc loco jacet-, Xai>e Jector^fitttutmdj viri oma, et~v*rtvte*n . CVIV5 T1TKÏO tUu/ton/2. e^Paientt/^.^ayJerjt-J^ovitüBeytf
oXDITTIBVS.T.T *• M,T |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Illffjfr. &potentiJf Fnderat. Provint. Ordi-
nibus P. P. Belg. A. M. P. Dat js in duyts:
Ter eeren, en ter eeuwiger gedachtenis,
Van deri Manhaftigen, en kloekmoedi- gen ZeeheltJ A C O B van H E E M S- KERK. 2?/'* bet Vader landt zeer groote dienfien
heeft gedaan, en, na dat hy verfcheyde zee- tochtenin bekende en onbekinde landen, twee in Nova Zembla onder de Noordt-pool, en ookjwee na Ooftindie, onder de Zuydt- }>Qt>\g*daan hadt, en van daar, als overwin- tttor ] met grooten buyt en zeeg-haftig in den lart 1604. weder in 't Fader landt geko- men , en endelijk^ tot Zeevoogt , om tegen de Spanjert te dienen, gemaaki was, de Spaanze Vloot, »'» «fe Middellandtze Zee onder het Slot, en defladt Gibralter, met eenflout be- ft aan en onver zaagt herte, den achtflen van bloejmaant des laars cidIdcvii aange- ïaft ,verftroyt enge/loopt. Hy zelfs is aldaar, troMwliikjvoor het Vaderlandt vechtende ,ge- fneuvelt. De ziel is bj den Heere,het lichaam ruft op deze plaats. Vaar wel Lezer, en be- min 's mans lof en deugt , wiens halve de Hoog-tJfyCogende Heeren Staten der Ver- eenigde Nederlanden, dit hier hebben doen Jlellen. Heeftgeleeft, veertig laren, twee maan-
den en twaltf dagen. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
~trs eiitr/Ét-dorjfaJtreü^
'Oor&ibmllprAet/cveiA |f |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
%dmtral jfeettLSlzerk.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'Zinnet
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Onder aan ziet men de Zeè-flag, zeer
kunftig uytgehouwen, en daar onder de- ze Vaarzen van P. C. Hooft ftaan. Heemskerk, die dwars door 'tys, en 'tyzer
dorfleftreven, Liet d'eer aan 't Landt, hier 't lijf, voor Gi-
braltar het leven. Ten zuyden van het Choor , aan de
hoek-pylaar, ziet men ook ter gedachtenis van dien ftrijdtbaren Heldt Qornelis Janfz. Graf van van Amflerdam, gebynaamt het Haantje, K. J. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
't hfimitje.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
een zware Marmer Tafereel opgerecht, en
daar in door Kafper van Baarle, eertijdts Trofeffor hier ter ftede, met gulde lette- ren eenige Latijnze Vaarzen, die in 't kort zijn Helden daden ophalen, en aldus luy- den: Virtuti
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Bod.
|
|||||||||||
|
r>
|
|||||||||||
|
Zoo dikvnls heeft hj/haar zteghaftig aange- Oudeintrkl
grepen, En'sVyandsYiopmans, van haarSchip, en maght ontbloot,
'Dat nu den Batavier,tot Spanjens dwang% geen Vloot In Zee behoeft: eenJSchip, een hopman kan, 't bewaren.
Maar 't wijl dees Zeeheld, in het midden van de'Baaren, Zijn lijf en leven heeft vaar 't Vaderlands geftelt,
Is hy Zeeghaftig, en met hooge Eergevelt. O Roomers ! wilt niet op uw' Decien hoog draven,
Dees Marmorfeen houd ookjen Decier beo- graven. MDCXXXIIL
|
|||||||||||
|
Virtuti ac Famas
FortiJJtmi Ducis CORNELII JOANNIS
Amftelodamenfis Cognomento GaIJi
Direötores & Vindices Oceani Sep-
tentrionalis.
jifpicefpeiïator nofine miracula gentis
Cjeftaque viblrici bella flupenda manu Hicjacet, Eount mi duxit vela per orbem Atque Arabum Hejperio Janguine tinxi ta- |
|||||||||||
|
Quem modo pr<edatrix pottiit Drinker ka ti-
mer e , Cum Morinum Capt* fuecubuere rates. Vna trittmphantis toties fefe torfït in hofiem, Puppi & adverfus exuit nna duces, Vt vincatur Iber Batavo non claffibus ultra Efiopus; unaratis, duxfatisunuserit. Qui dumfe patrU mediis bellator in undis Devovet, illufirifunere viBorobiit. Jam Decios jaclare mihi cejfate Omrites H<ec etiam Decii marmora corpus habent. 1 * 5 3-
DatisinDuyts; Ter eer e enter eeuwigergedachtenis van den
kloekmoedigen en Manhaftiqen Zeeheldt KORNELIS JANSZ. van Am- Jlerdamgebynaamt het H A A N TJ E, hebben de befchermers en voorflanders van de 2Voordt-z.ee dit gedenkteken hier doen fiellen. Wilt Letter op onsVolken hare wond'ren mer-
ken; Op haer venuinning, en verwond'rens waar-
de werken. Hier lejdt die geen, wiens Kielde Zee heeft doergexjwerft,
En'ttJfy€iddillandtz,ezJfyCeir met Span- jaaxts bloed geverft, Die DuynJ^rkJieven des. door 't winnen van
haarjchepea» |
|||||||||||
|
^6 Befchripinge van
|
||||||||||||||
|
Ottdelierk. Onder aan heeft de Heer Lamens Reaal,
-- deze Vaarzen daar bygevoegt: |
wederzijde, tuffchendeKorintiz,ekolom- OutteKerk.
men, hangt des boven-gemelden Stichters ——-r~-; wapen benefFens dat van zijn Ed:Gemalin, al te zamen in wit Marmer gehouwen. Aan een van de fchoorbaiken, aan de
noortzijde van het Choor, fchuyns boven het GraiTchrift van Heemskerk^, hangt ook zeker fchildery, daar op aan d'eene zijde Keyzerïtjke de Keyztrlijke sArcnt ftaat afgebeeldt, en Sthtldiry. op d'ander zijde, dit opfehrift in 't Latijn, Anno 1559. Hocinloc»
Celebrata Junt exeqtti<t Caroli Omnti impe-
ratoris jic Hollandite comitis vicejimo
primo Etfecundo die Aprilïs.
Dat is:
In den Jare vijftien hondert negen-en-vijf-
tig, den een-en-twee-en-twintigften dag van Gras-maant is de uytvaart van Key- zerKarelde vijfde, en Graaf van Hol- landt , op dezjplaatsgehouden. Drie Kerkhoven hebben om deze Kerk
gelegen, die alle, eerft voor WeynigJa- ren zijn afgebroken, en der zetver pley- nen met fchaduw-rijke Linde -boomen, zeer vermakelijk beplant. De E.H. Achtbare Heeren , de mee-
nichte der menfehen te mets ziende aan- groeyen, en dien volgens bevindende de Kerken en Kerkhooven tot Graffteden te weynig, ook mede om de dichtgetimmer- de Stadt voor quade luchten (zoo veel mo- gelijkenis) te bevrijden; hebben raatzaam gevonden de Kerkhoven om de Oude en Nieuwe Kerken te vernietigen,en om geen Graft-plaatzen gebrek te hebben, andere Kerkhooven te verordonneeren; ook de Stadt tot het begraven buyten de Kerken te verdeden, volgens deze Ordonnantie vanden 11. September 165 5> Dat zoo wie komt te overlijden hun woon-plaats hebbende van de Kamper-fteyger beoo- ften de Gelderze kay tot aan de halve- maans-brug opwaarts langens de binnen Am-
|
|||||||||||||
|
Hier ruft den Helt,die van xajn vyants Sche-
pen, Ingeven maalqttam zeeven vlaggen /Iepen, Engafvoor 't laatfl op twee z,oo dapper vonkj, Dat d'eene vlood', en d'ander by hem z,on^ Boven een zijde-deur aan 't hooge
Choorten zuydt-ooften, daar gemeenlijk de Bruydegoms en Bruydts ingaan , om getrouwtte worden, ftaan (tot hare waar- fchouwing) metgulde letteren deze Vaar- zen gefchreven. Twifi, hoovaardy, en overdaadt,
|
||||||||||||||
|
ven de
Ckwdeur. |
Doen dat geen huys x,eer langeflaat.
|
|||||||||||||
|
Melanthon.
Ten zuyden van het groot Orgel, is
een Kapelletje f daar in vorige oude tijden, de Vbndt, dat is, het Doop-vat geftaan heeft) nu een zeer cierlijke Grafftede, die i.Lï " de Heer Burgermee/Ier Cornelts de Graaf, cierli/ke Heer van Zuydt-polsbroek,&c. geheel van g?*ftlMtt. witte Marmerfteen heeftlaten ftellen. Ter wederzijde van den ingang ftaan twee Co- rintu^ekolommen, zeercierlijkmetkapi- teelen en kroonwerk verciert. Boven op de lijft ziet men twee fchreyende naakte kindertjes , die tuflehen hen beyde een Zwarte Marmere fteen houden , daar op zit een P'ogelFenix die zich verbrandt, in de zwarte fteen ftaat met gulde ietteren ge- fchreven. Zoozal ookjle opflandinge derdooden z,ijn,
het lichaam wordt gcz,aeyt inverderflpjkc heyt, en opgewekt in onver derfiijkheyt. In het midden is een kopere doorluch-
tige deur, doorgaans met loofwerk behan- gen. Ter wederzijde heeft men ook twee inzichten, die met cierlijke doorwrochte kopere traliën bezet zijn. Boven aan ter |
||||||||||||||
|
AMSTER D A M. IV. Boek,
|
|||||||||||||||
|
11
|
|||||||||||||||
|
Oaife Kerk Amftel tot de Waal, en op de Kerkhoven
'
bruykenhet $t. Arttonïs Kerkhof^ gelegen
buyten Si. Anionis Poort. Van de Picquer-fchuer langs de bin-
nen-Amftel de Tak-fteeg recht deur met deLaurier-graft, en al wat by 't zuyden woont, op't Kerkhof buyten deHeylige- Wegs Poort. Van de Kleveniers-doelen en al wat by
't ooften van het R.okkin is tot aan deNieu- we-Brug rechtdoorgaans, ophetZuyder Kerkhof. VandeTak-fteeg,'tRokkin tot de Zotit-
fteeg recht deur, de Looyers-graft langs tot op de Lijnbaans-graft op 't Nieuwe- Wefier Kerkhcjfin 't Bolwerk. Van de Zoutfteeg langs 't Water, 't Y-
kant om tot aan de Eenhoorens-Sluys, de ooftzijde van de Prince-graft tot aan de Lely-graft op 't Noor der Kerkhojf. En overige de Kathuyztrs-Kerkhojf.
|
|||||||||||||||
|
te kap, op het fteenwerk, heeft de wijte oudtKirkl
van twee-en-dertigvoeten. DeKerk-mee- ■* fters van deze Kerk zijn tegenwoordig
Ca/per van Dronkelaar,
Willem van Erpekom, Abraham de Ftfcher, en Mr. Nicakas Liftingh. In 'tTaar i6<%. zijn alle de Klokken in de- r, .,
zen tooren verandert, verbetert, en ver- {„xUkkn^ gooten, vier groote Klokken zijnder daar men mee luydt, van welk dekleynfte en grootfteof' hoogfte en laagfte met een oc- taaf verfchillen, de twee middelfte gaan op een quint en tartie tuflchen beyden, zoo dat deze vier Klokken, 't zy al teza- men of 3 of 2 daar van teffens getrokken wordende, altijdt een Muzikale over-een- komende of akkordeerende geluydt ma- ken, dat tot noch toe deze kunft nergens is gevonden; een van deze zwaarfte Klok- ken luydt des morgens als men de Poorten en Boomen opent, een vierendeel uursJ des avondts als men fluyt een halfuur, ook luydt men een Klok van negen tot halftie- nen des avonts, die men gemeenlijk noemt de'Boeveklokpxs&t dient voornamentlik om de Burgery te waarfchouwen na de wacht te gaan: De fpeel en flach-klokken in de- ze Tooren zijn 3 ?, alle met de behoorlijke halve toonen die de Muzijk-kunft ver- eyfcht; zy hangen al te zamen bovenden tweeden trans of ommegank, vijf van de laagfte en zwaarfte Bas-klokken, hangen binnen aan de Zolder-balken, de andere hangen van buyten in de Poorten tulfchen deftijlen, aan dikke yzereLatten, yeder Klok heeft twee Hamers van buyten , en een Klepel van binnen in de zelve hangen- de, doch de twee Klokken die 'tuur en half uur flaan, hebben elk noch een Ha- mer , die veel zwaarder is, dan de andere; de manier van ïpeelen dezer Klokken is tweederley, de eerfte gefthiet met de Ha- mers, de tweede jnet3eKlepels, deeer- H fteis |
|||||||||||||||
|
Cierlfke
Tours/j.
|
Met een zeer cierlijk en kunftig ge-
|
||||||||||||||
|
bouwde Tooren, is deze Kerk, verciert.
Hebbende een zeer aartig en doorluchtig in en uytgebogen fpits , met drie tranf- fèn of ommegangen alles van hout, fterk en vaft in malkander verbonden, en zom- mig met leyen,en ander met loot bekleedt. Deze Toren wierteerft begonnen te ftich- ten in den Jare vijftien honden achtenvijf- tig , en na achtJaren arbeydens, in den Ja- re vijftien hondert zes-en-zeftig, als blijkt uyt het opfchrift dat'er aan ftaat, volmaakt. Doch eenige zeggen dat dezeTooren doen niet begonnen is, maar wel datze te zwak ofte te laag zijnde, vernieuwt, fteenwerk verdubbelt, en fondamenten verzwaart zijn, en met een nieuwe doorluchtige kap verhoogt is. Hoog is deze Tooren van de ftraataf, tot de bovenkant van het fteen- werk , hondert en twintig voeten, en de kap, namelijk het houtwerk, tot aan de weerhaan, mede hondert en twintig voe- ten , zulks dat de Tooren in alles hoog is, twee hondert en veertig voetenjen de hou- |
|||||||||||||||
|
5S
Ou&Kerk. fte is in Chriftenrijk genoeg bekent, en
11 wordt gedaan door een groot breedt yzer of Metalen Radt, gemeenlijk een Ton,
ofSpeel-ton genaamt, maar mocht beter naar zijn maakzel een Trommel geheeten worden, leggende in 't Uurwerk dat ee- nige Zolders beneden deze Speel-klokken ftaat, ingefloten; in de ronde buyten-kant van deze Speel-ton zijn veel kleyne vier- kante gaatkens, daar in men van buyten yzere Nooten fteekt, die van binnen vaft gefchroeft worden; deze Nooten zijn van allerhande maat, als heele, halve, vieren- deelen, achtendeelen en zeftien deelen, de- welke al te zamcn in yeder van deze gaat- kens paffen; dicht voor de buyten-kant Van deze Speel-ton daar de yzere Nooten in fteken, leggen 35 yzere klavieren, even Zoo veel als'er Klokken zijn: wanneer nu het Uur, half Uur of qnartier flaan zal, 200 werdt deze Ton, die anders ftil ftaat, van 't Uurwerk ontflooten,en begint door kracht van zijn nederdalend gewicht om te gaan, dan raken de Nooten op de eyn- den der klavieren , de zelve bewegende, tot dat zy voorby zijn; aan deze klavieren zijn koperj of yzer-draden , door fchroe- ven, om die langer of korter te maken , Vaft gefchroeft , welkers andere eynden aan de ftaarten der hamers, die op de klok- ken hangen, vaft gehecht zijn: de yzere klavieren, door de Nooten op de omgaan- de Speelton dan beweegt wordende, zoo worden de Hamers door deze draden op- gelicht en weder op de Klokken nederda- lende , doen de zelve klinken: en op dat deHamers niet op de Klokken zouden blij- ven leggen, en alzoo het geluydt onklaar en dof maken, of op de klok ftuy tende, op - en neer vallende, twee of drie flagen flaan, Zoo is onder elke hamer een yzere veer die de zelve van de klokken aflicht, eneven- . wel zoo veel toegeeft, dat de hamer opge- trokken wordende, de klok na behooren raakt, maar voor die reys daar niet weer op kan vallen, ten zy hy weer opgetrok- |
v'mge van
ken wort: aldus draay t dezen Speel-trom- cWe Ktrk
mei alle Uur eens rondtom, fpelende ge- .-<«. -^-Z meenlijk voor 't flaan der heele Uuren de wijze van een Pfalm, eerft enkel, gebro- ken , verdubbelt, zomtijdts met vier of vijf akkordeerende toonen gelijk, ook wel dat de Bas-klokken de rechte wijs houden, en deSuperius klokken daar boven uyt kol- loreren en fugeeren; voor 't flaan der halve Uuren fpeelt men ook wel Pfalmen ofLof- Zangen, maar duurt omtrent half zoo lang als de heele Uuren; de quartieren fpeelen zonder flach, en hebben flechts een verf- ken van een regel, omtrent maar vijf of zes maten lang; op zommige tijden fpeelt men ook wel May-liedtjes of ander ver- maaklijke deuntjes, na dat het de Meefter in de zin komt, want gemeenlijk worden de wijzen zes of acht maal of meer Jaarlijks verandert. Het Uurwerk op deze Tooren is een zeer konftig ftuk, het is geftelt bin- nen vier groote Yzere Pylaren, die onder en boven met alzulke lijften t'zamen geflo- ten en verbonden zijn: alle de groote Uur- werken die 't zedert dit, in deze Stat,ja by- kans in 't gantfche Landt gemaakt zijn, en noch gemaakt worden, zijn hier na 'ge- booft; het is gemaakt en in dezen Tooren geftelt in 't Jaar i6...doorWöuterGettrtz,enf woonachtig t'Amfterdam, Meefter Smit, die in zijn leven veel konftig werk gemaakt heeft, niet alleen in Uurwerken, maar ook in Yzere traliën met Loof-werk en krullen doorvlochten, ja zelfs voor uyt- heemze Princen als Zweeden en andere, onder alle ftaan alhier twee traliën zeer kunftig, d'eene op de Singel bydeGaft- huys-moole-fteeg,en d'ander op'tRokkin, in deze lefte ftaat een Moor met een pijl in de handt, zoo konftig met de Hamer ge- fmeet, als men van koper of ander metaal zou konnen gieten. Dit zal ik noch voor 't left tot eer van ditUurwerk zeggen,dat alle de Stadts Uurwerkken en Klokken in de- ze Stadt, alle morgen, volgens de Uurwij- zer en 't Klokflag van dezen Tooren moe- |
||||||||
|
ten geftelt worden. Pc
|
|||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
|||||||||
|
'*9
|
|||||||||
|
OudeKerl'. De tweede manier van fpeelen dezer
^.'—LÜl'' Klokken, gefchiedt met de Klepels, die van binnen in de Klokken hangen, en heeft gantïch geen gemeenfchap met het Uur- werk , maar wordt gedaan door handen en voeten van den Meefter ; dit fpeelen noemt men Beyeren, en is tot noch toe, op weynig plaatzen befeendt. De Klepels hangen van binnen om hoog in 't midden der Klokken, aan't een eynde vaft na de gemeene manier, maar't onderfte eynde Van de zelve wórdt door zekere draden , dicht by de onderfte binnen-randt der Klokken, aan een zijde der zelver fchuyns hangende gehouden; de voornoemde dra- den loopen door middel van draeyende yzerkens recht naar beneden , ("doch niet zoo leeg ds't Uurwerk ftaatj binnen een kamerken dat afgeflooten is, aldaar zijn zy I vaft gehecht aan ronde houte klavieren, van vooren het fatzoen van een Trommel-
ftok hebbende, de halve toonen leggen «ïffchen de heele toonen in, doch zijn kor- ter , en fteken zoo verre niet uyt als de hee- le , op de manier van een Clavier-cymbel, maar de klavieren zijn vry wat verder van malkander, want dit werk is te zwaar om met de vingers beweegt te worden, maar moet met de gantfche handt gefchieden, zoo dat dit wel een handt-klavier, en dat van een Orgel of Clavier-cymbel een vin- ger-davier mach genöemt worden. De zwaarfte Bas-klokken worden door een pedaal, of voet-klavier getreden, gelijk men in de Orgels gebruykt, aldus konnen Vier toonen of Klokken te gelijk gehoort worden j den Meefter dan deze klavieren met handen en voeten naar zijn believen nederdrukkende , doet de klepels tegen de binnen randen der Klokken aan flaan, en fpeelt alzoo het geene dat hem belieft, welke klepels, zoo haaft als hy de handen of voeten weder los laat of optrekt, van zelfs van de Klokken afzakken. Hier ftaat te letten op dit onderfcheydt; dat yemant, fpeelende op een Claviercymbel of Orgel, |
zoo lang hy een toon wil doen klinken, OudeRerkl
houdt met zijn vinger, duym, of voet, '______f
des zelfs klavier neder, en zoo lang hy die
nederhoudt klinkt de zelve toon op een Claviercymbel na, en op een Orgel klinkt zy even hardt, zoo lang die Clavicr neder gehouden wordt; maar met dit klokke- fpel is het in tegendeel, want 't zy dat men een toon lang of kort, een heele zang-maat of een zeftiendedeel van de zelve wil hou- den , zoo moet de handt of voet, zoo haaft hy 't Clavier neder gedrukt, en de klepel heeft doen aanflaan, ftraks weder los, an- ders zoude het met het nedcr-houden van het Clavier, de klepel aan de Klok blijven hangen , en alzoo een zeer doffig en on- helder geluydt maken. Staat ook te let- ten , dat deze Klokken, lieffelijker en zuy- verder klinken, als men een weynig daar af is,dan dicht daar onder; de reden is deze, dat men de klank der klokken niet floppen kan, want een klok van zijn hamer of kle- pel geflagen, klinkt en behoudt noch een tijdt lang in zijn eygen toon, door zijn dreun óf naklank, als daar dan kort óp volgt den klank van een ander klok,dat een fewnde of tweede toon van de eerfte, een ander toon die met de eerfte difcorderende is, zoo klinkt den dreun of naklank van d'eerfte,in de klank van deze volgende, dat als dan zoo valfchen geluydt maakt, dat'er de Lief- hebbers'en kenners der Zang en Speelkonft, (als zy op den Tooren, dicht onder de klokken ftaan ) pijn in 't hooft krijgen. Doch gelijk gezeydt is,de lucht en windt breekt dit valfch gedreun zoodanig, dat men óp de ftraten en in de huyzen, de- ze onzuyverheydt niet, maar alleenigde accorderende voorklanken is hoorende. Den Meefter die alle de klokken in deze Stadt en ook in verfcheyde andere nabuu* rige Steden gegoten en toe-geftelt heeft, genaamt Aïonfiear liemoni, is hier komen woonen, alwaar deEd:Heeren hernjeeri plaats hebben vergunt en laten bouwen', tot dezeKlok-gietery bequaam, ftaande H 2, aan |
||||||||
|
£o I_______
|
Befchrijvwge va»
|
|||||||||||||
|
vens elkander geleydt gelijk de Klavieren W. -.Kerks
van een Klave-cymbaal , daar men met twee houte ftokskens hier toe gemaakt, kan op fpeelen, en maken zulk een zoet en helder geluyt oft kleyne klokskens wa- ren , dat vermaaklijk is om aan te hooren, deze kunftis nieuw, en van niemandtals van deze zJMonfiwr Hemonj , voor de- zen gevonden: maar wegen de naklank, is ook beter van verre, als naby gehoort, gelijk wy van de Klokken hebben gezeyt. Wy hebben van deze klokken wat wijt- loopig gefproken, alzooder geen Stadt is die zooveel van kunftige klokken is voor- zien als Amfterdam;ook om dat deze nieu- gevonden kunft hier tegenwoordig wordt uytgevondenenin 't werk geftelt,dat men op geen ander plaatzen meer ziet: wy heb- ben dit ook meeft gezeydr voor de Lief- hebbers en kenners der Muzijk en Speel- zang kunft, die geen luft hierin hebben, mogen dit overflaan. De voornoemde Tooren is waardig om bezien te worden * want hy ftaat in't midden der Stadt, en is heel bequaam om de Stadt en Water- kant over te zien ; de Meefter die het uurwerk en.de fpeel-klokken waar neemt, is heel kunftig in dit werk, gelijk men aan 'tgefpel zelf kan hooren. |
||||||||||||||
|
K Kerk. aan 't zuyt-eynde van de Keyzers-gracht;
hy is d'eerfte die de klokken zoo net op haar behoorlijke toon kan brengen, dat'er niets aan hapert, daar de voorige Meefters een klok wel drie of vier maal moften ver- gieten, die dan noch evenwel niet heel cor- rect was. Maar deze Meefter heeft een vondt gevonden die zeker gaat, want al de klokken die hy giet, is verzekert dat hoo- ger van toon zijn als hy begeert, en om de toon langer te maken, zoo keert hy de klok het onderfte boven, ftellende die vaft in zeker werk-tuyg, daarhy die voor vijf of zes Mannen doet omdrayen,en van bin- nen met fcherpe ftaale Beytels weet uytte drayen , tot dat de klok zijn behoorlijke toon heeft, en dit moet ineen plaats zijn daar geen geraas is, ja men mag ook niet fpreken als men hier hy ftaat, gelijk wy zelf gezien hebben; en dit ftelïenvande toon der klokken gaat vaft; hy doet dit Zoonet, alsyemant op een Veel,. Cyter of Bas de fnaren ftelt. Deze Meefter maakt ook langwerp vierkante ftaafkens van Me- taal ,. of klokfpijs; heel net weet hy ook die op heel en halve toonen te brengen, en de- ze ftaafkens kan men brengen 't zy op Bruyloften of andere gezelfchappen in een kamer waar men begeert, zy worden ne- |
||||||||||||||
|
N I E U W E-K E R K.
|
||||||||||||||
|
4' A NderParochyofHooft-kerk,aan
Jr\ de nieuwe zijde, ten noorden ne- vens het Sxadthuys ftaande, is zeer cierlijk, en, na 't oordeel der Architetten of Boumeeficrs, een der kunftige en netfte van Ettrope. Met het ftichten begonnen zijnde ontrent den Jare veertien hondert en acht, of, na 't gevoelen van anderen veertien; en daar aan hondert Jaren gearbeydt, eer datze voltoyt was. De voornaamfte {lich- ter daar van wezende eenmIVillemEggaem, fchat-rijk Koopman dezer ftede, en zeer gezien by Willem dezefte van dien name, |
||||||||||||||
|
Graaf van Hottartdt. Zeker naamlooze
Schrijver, verhaalt, dat dezeEggaart by den CJraaf'm zoogrooten aanzien was, dat hy deflelfs fchat en hof-meefter wierdt, en de Graaf niet deed' buyten zijn raadt en weten. Verfchevdc treffelijke voorrech- ten en vryheden verkreeg deze Eggaart voor die van ssfmflerdam, en zeydt men, dat noyt Burger deze Stadt grooter dienft gedaan heeft. Na de doot van dezen Graaf Willem (zeydt de zelve Schrijver) bleef Eggaart ©ok geen halfjaar in 't leven, maar ftierfvan hertzeer en mifinoedigheyt op zijn
|
||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek
|
||||||||||||||||||||
|
ft?
|
||||||||||||||||||||
|
ti.Kerk.
|
||||||||||||||||||||
|
doode van deze Eggaan, vermits de twift u. KtrK
vandeHoel&eenKabbeljaftz*, heeft deze ss Kerk tot zoodanige volkomcntheydt niet konnen gebracht worden , als men wel voorgenomen hadt: want heta^WWWof |
||||||||||||||||||||
|
zijn Slot tePurttterent,dat by gefticht heeft.
■ En wierdt het doode lichaam na Amfter- g*a'ttEg' '^gevoert, zeer heerlijk in dezeNieu-
|
||||||||||||||||||||
|
g
|
||||||||||||||||||||
|
graf, MSwteKatrijHeKeribegrzven, dien hy
Vp^r herverdeel gefticht hadt. Mits de |
||||||||||||||||||||
|
Kuit K
|
||||||||||||||||||||
|
/chets, was na de Hooft-kerk van Amiens
itiPikardyen genomen. ByKerkmeefters kamer, tenzuydenvanhetChoor, ftaat noch zijn Graf-fchrift, aan een houte balk twTchen twee pylaren, met gulde letteren gefchreven , dat aldus luydt: |
||||||||||||||||||||
|
Ten zuyden tegen de muur aan," zijn zg»me
waPfn gefchildert zijnde» De Roomden f en. " naddenze de HeyligeMaagt Maria en Ka- tanwtoe-gewijt. Ten tijde van deRoomz* Godtsdienfi, waflê voorzien met vierender- ttj&- tig fchoone Altaren , en kofielijke Mis- **m. klcederen, ook was'er een zilver verguit &hefl kruys van zesentwintig mark, dat is der- Crwy/. tien pont zwaar, waar in, (volgens het zeg- gea) befloten was, een ftukhout van het waarachtig kruys van Chriflus. En noch Stëwr' een zilvere vergulde C^w'f, of Sacrament>uUi' H5 ......'- huy£ . |
||||||||||||||||||||
|
Anno Mccccxvii dexxv. dag in Ju-
lia, fterf den Eerbaren Willem Eggaart, Heer tot Pnrmerent-, gedo)'teert met twee Ficarien, medefundateur van dez4.Kerk^ tobegravenuwderdew bUawweZar}^ |
||||||||||||||||||||
|
Befehrijyinge van
|
|||||||||
|
62
|
|||||||||
|
F. Kefk.. huyskcn Van tweeeridertig mark. En een
-"""*■—~'Maria beeldt van zilver, ook even zoo zWaaf, met noch meer diergelijkekofte-
lijkheden.
-Ter gedachtenis van de naaktloopende Spreuken Herdoopers zach men aan een der bovenfte aan de bal- fchoor-balken,met groote letters aldus ge- **"•» fchreven. In 't Jaar vijftien hondert vijfendertig, wilt
dit onthouwen,
Liepen hier naakt, Mannen en Vrouwen. En aan een ander diergelijke balk , ter
gedachtenis, van 't vernielen der Spaan- se Scheeps-vloot, in den Jare 1580. 'De Spaanse Inloot,
Machtig, en groot. Heeft Godt te niet gebracht, In 't Jaar tachtentig acht. Hondert vijf-en-zeventig Jaren , ze-
dert haar volbouwing, hadt deze Kerk ge- Deze Kerk ftaan, als in den Jare zeftien hondert vijf- efgebrand, en_veertjg y den elfden van Loumaant, op '- **' de middag, ontrent twalef uuren, de zel- ve door verzuym en onvoorzichtigheydt van eenige lootgieters, die onder het dak waren t'arbeyden, aan brandt raakte. Het was dien dag helder, kout en vriezend we- der, enwayde vry fterkuyt den noordt- ooften, zulks dat de lootgieters vuur-pot die aan 't oofteynde, by een open dak-ven- tier, was blij ven ftaan, dat vergeten waste ; fluyten » terwijl zy afgegaan waren om te eten, door de fterke windt het houte dak cerft aan brandt ftak. De vlam, mits het hout van 't gewelfzel gantfch droog was, nam zoo fchiëlijk d'overhandt, en floeg Zógèweldig veorr, dat in min dan een half uur tijdts , de Kerk in de lichte brandt ftöndt. Öm den voortgank van dien te beletten, wierdt geen kleene arbeydt aan- gewent, maar, mits dehoogte, was alles te vergeefs. Zulks dat ten drie uuren na |
|||||||||
|
de middag, 'tgantfche höüte verwclfzel, N Kerk.
dak, toorentje, klokken, orgels, fchoor- ——"rrr. balken, en't geen'er aan vaft was, binnen in de Kerk met groot gedruys nederftorte, voorts verbrande en aan kolen raakte; blij- vende alleen overig de gevels, muuren, en eenige oude gebakken glazen,die men noch ten huydigen dage achter 't Choor ten noorden ziet. De kopere kroonen wier- den ongefchonden gebergt; maar al 't ge- ftoelte der Overheden en Kerke-dienaren, verbrande door 't afvallende brandend hout (want door de groote hitte de Graf- zarken voor het meerdeel aan ftukken bar- fteden, en de hartfteenepylaren, daar 't ge* ftoelte omvaftwas, van eikandre fpron- gen.) De Predikftoel , daar lange Jarert met groote moeyte aan gearbeydt was, en die ten opzicht Pyan allerley aartig beeldt- werk, en ver-inziende gezichten, haars ge- lijk in gantfch Nederlandt, niet hadt, gink mee niet vry, maar wierdt gelijk dereft door Vuur verteert, 't Huyszitten Com- ptoir ftaande aan de zuydtdeure ten alle gelukken noch onbefchadigt; de Papieren., Geit en Menfchen (tot hulpj daar in ge- raakt zijnde, op het Kerkh off gebergt wer- dende door een fteene kouzijn, dat met zijn dief-yzers geweldig uyt gebroken wierdt. Het jaar en dag van dit ongeluk, wierdt, onder andere, di*e op dit droevig afbranden gemaakt wierden, in deze twee onderftaandeVaarzen, aartig dergeheu- geniffe overgelevert:. BH feLLe gVre koVtV, geraakten Ikjot as'.
'Doen 'tnaar het oVt gebrVIkj Deneerjlen laars Da#h Was. o
Dit ongeluk was nauwlijks deze Kerk Weder epz
overgekomen, ofwierdt terftondtby Bar- E^oum. germeefieren en Vroedtfchap, beflooten de zelve weder op tetoyen en te hef ftellen, als medefmet een Tooren, die daar noyt by geweeft was, te verrijken. Verbrande bal- ken , ftukken van neergevalle verwelfzelsj, en geborfte pylafters 3 en voorts alles, wat van
|
|||||||||
|
AMSTERE
N.JCerk. Van boven neder was komen ftorten en
" " over hoop lag, wierden terftontmet groo- te menigte van arbeyts volk daar uyt ge- haalt, en weg gekruyt. Voorts wierdt al- les van buyten en binnen, cierlijker en uyt- muntender gemaakt, als te voore geweeft was. Boven rondtom het dak wierdt de graauwe fèeene galdery, te vooren frukx; weegs begonnen, voltoyt. De zijdwelfze- len ten noorden, ooften en zuyden, te vooren van hout met fteen gewelft, zulks dat'er geen houtewelfzelen meer zijn, uyt- genomen hetgroote middelfte kruys-welf- zel, dat tegenwoordig veel koftelijker als oyt te voore met verguit loof-werk pronkt. En wierdt met dit herftellen, zoo fpoedig voortgevaren, dat daar in, hoewel noch niet volkomen voltoyt, in den Iare zeftien hondert acht-en-veertig, den tienden van "Bloeymaant, het eerfte preken, met een dank-zegging , zoo over de vrede met Spanje getroffen, als over deze nieuwe eer- fte vergadering, door den Leeraar Fredrik^ KJleeer, met groote toeloop van Volk van alderhandegezintheden, des morgens ten negen uuren zijn aanvang nemende, zijn Text ( zoo op de Freede als 't afbranden der Kerk flaande) genomen hebbende uyt EtrpPre- deq6.Tfalmvers9.10.ll.il. Kornet taan- iïkatk na fehoKivt de daden des Heeren, die verivceflin- tajran- geft op aarden Aanrecht: die d'oorlogen doet ophouden, tot aan het ejnde der aarden, den booge -verbreekt, endefpiejjèontweeflaat', de wagenen met vyer verbrandt. Laat af, en wet et dat ikjGodt ben. Ik^ z>al verhoogt wor- den onder de Heydenen, ikjz>dl verhoogt wor- den op der aarde. De Heer e der Hejrfcharen is met ons) de Godt fahobs is ons een hoog ver- Kovfige tfèki Sela. dSEerfte Predikftoel, gelijk ge- Fredikfioel. zegt is, munte in beeldtwerk en verre in- ziende gezichten uytjmaar de tegenwoor- dige,gaat,höewelze, van de voorige fchijnt te zwemen , verre in alle uytmuntende en zijn-rijke ftoffen , en doorgewrocht beeldtwerk, de voorige verre te boven. In de vier platte vakken, voor, en ter zijde |
||||||
|
1 A M. IV. Beek. Q
onder aan'tgeftoelte zijnde, worden de N.mtrl.
vier E-uangeltflen, met hun byvoegzels, en - —-___■-
daar nevens, de Sterkheydt, 't Geloof, Lief-
de , Hoop, Gerechtigheydt en f^bor^ichtig- hejdt, vertoont hebbende. De zeven wer- ken van Barmhertigheydt, in verre inzien- de verfchieten, zoo kunftig en net door kleene beekjes uytgebeeldt, dat yeder in 't aanfehouwen over dien levendighen zwier, ftom, en als voor 't hooft geflagen, ': ftaat. Het Paveljoen of Verhemelte bo-
ven de ftoel hangende, en van onder met loofwerk verciert zijnde , ziet men een Tooren dragen, zoo cierlijk van konft en ommegangen ('menigte van kleyne beelde- kens daar op zwierende) dat het een werk van den tweedeDedalas Ichijnt te wezen. Langs boven over de wijngerts loof door- wrochte leuning van de Preekftoels-trap;, leydt een bochtig kabeltou, komende op eenige kleene Engeltjes te ruften, zoo aar- dig , met gedrayde ftrengen uy tgefteken, dat'et veel eer door een touwflager van hennep fchijnt gedrayt, dan van hout by een beeldt-fnijder gefheden te zijn. Ten weften boven den ingang k een
uytmuntend' groot nieuw Orgel geftelt, 'f Gntl wiens weerga in koftelijkheydt, in gantfth 0rèeh Neer landt niet te vinden is; ruftende op bonte Marmere Korintix^e kolommen, zeer cierlijk met kapiteelen en kroon-werk ver- ciert hebbende. Ter wederzijde dezer ko- lommen een zware vierkante hooge py- lafterof impoftvan wit Marmer, daarin allerley flag van ipeel en zang-tuyg , als Konpgi ^ fluyt, cijther, viool, en bas, te zien is. ijfc^'lde^
,r- 1 ■ 1 /•• L de deuren. Vier deuren, zeer kunftig van buyten en
binnen door den z,inrp/ken Bronkhorfi ge-
fchildert, beiluyten dit Orgel. Opd'eerr fte twee, ziet men van binnen Saulxz paart zitten, enDavid, met het hooft van de Reuze Goliath, Saul met zingende Reyen tegemoetkomen, van Maagden en long- vrouwen , (met vrolijkgejuyg, op pijpen, fchalmeyen , en allerley zoet - klinkende fnaren-fpel, geluyt makende) ter poorte |
||||||
|
&4 Befchyijyinge vm
bf.Ktrk. inleyden. Op de twee andere van binnen, | 1647. vier duyzent vijf hondert dry en N.Kerl
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Sattlop zijn troon zitten , en David, ('die
voor hem op de harp fpeelt) een fchicht toedrijven, van meening, hem (die 't juyft ontduykt) te doorltooten. Van buyten, daar Sattl tot Koning over het huys Ittda, gezalft wert, daar rondtom de Ioffers en Ieugt, met zingen, danzen fpeelen, en vro- lijk geluyt haar ftemmen verheffen. Een ander Orgel, doch ongelijk kleen-
der van pijpen, hoewel immers zoo hel- dervan geluyt, ftaat ten zuyden nevens den ingang van den Dam. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Maften ingehi
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
yt *":
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
negentig groote zware
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
zijn, behalven noch zeventien hondert en
vijftien ftop-maften, vijf en vijftig oude elze palen in de grondt bevonden : alhoe- wel op den 29 van Bloeymaandt een van deZeHeyen opgenomen en vervoert wiert: zulks dat dit fondament zoo aan groote als ftop-maften nevens de elze palen verflon- den heeft, zes duyzendt dry hondert dry en zeftig zoo groote als kleyne maften. Als de laatfte paal op den zeften van Zo- Menigte
mermamdt zoude ingeheyt werden, zag maften ia men meenigte van menfehen en kinderen, SePs">» des naar-middags ter gedachteniffe daar aan heyen, dat de Hey-baas geen kleyne winft toevoegde. Dit volbracht zijnde is op den zes-en-
twintigften van Hoymaandt > des zelvige Jaars zijnde Woendags, des morgens on- trent negen uuren, d'eerfte fteen van de- zen Tooren door Cornelis Bakker, zoon Eerfte fteen van Burgermeefier Willem Bakks? ■> ftan ^e &ele&t' zuydtzijde na 't Stadthuys geleyt, daar on- der tot een vereering, twee hondert gulden aan gout leggende. Zedert, wierdt met grooter yver eenige Jaren daar aan gear- beydt, als of't ernft fcheen te wezeh, om de zelve in 't kort te willen veerdig heb- ben. Maar men veranderde daar na van voornemen, zulks dat'et werk nu al eeni- ge Jaren ftil heeft geftaan; op 't bouwen van den Tooren, en d'eerfte Predikatie al- hier gedaan, wierden deze twee Vaarskens gemaakt. De Wijz,e Magiflraat, om d'Eendracht niet
tefiooreny
Sloot in de Kerk de Vree, en ujt de Kerk den Tooren.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
*tKleyn
Grgd. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ïïortKvtm
■aittege- htuwen 0etnt. |
Midlerwijl men vait vlijtig met het her-
maken , en weder opbouwen dezes afge- brande Kerk doende was, wierdt by Bur- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
germeefieren en de gantfche Vroedtfchap
beflooten, ten weiten de Kerk, tot deifelfs cieraat, een nieuwen Tooren, van loutere ■witte gehouwen fteen, dewijl'er noyt een geweeft was, te zetten, daar toe eenige nieuwe cierlijke huyzen en Portaal tegens de Kerkgevel en by-choorkens in gebout, afgebroken wierden. Men vondt in 't gra- vcn(dat inBloeymaant des jaars zeftien hon- dert zes-en-veertig begonnen wierdt j ee- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
oüt Fm-
damenf
tit een TggriM., |
nige oude fondamenten, tot een Tooren,
dat veel meenden tot een Klokhuys aan ge- geleyt te zijn, waar van het Model noch |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
voor weynig Jaren in deze Kerk, nevens
dit kleynfte Orgel, tegen de muur gehan- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Nietm
|
gen heeft. De roofter van het heywerk
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ftadamtnt-dezesTorensbegon men den 13 van Oogfl-
geheji, maant, des zelven laars, te leggen, en met een blok van twee duy zendt pondt den ze- ven-en-cwintigften, de palen in te hey en. Daar den eerften van Wijnmaant noch een hey, wiens blok mede twee duyzent pont zwaar was, by geftelt is: wiens Hey-blok den vijfden van %lachtmaandt in een Meta- len van veertien hondert twee en dertig ponden verandert wierdt j gelijk mede diergelijk Metale-blok de andere Hey op den zeventienden van Loumaandt toe ge- voegt is: met welke twee Heyen tot den Zeften van Zomer mtandt des zelvige jaars |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ten noorden achter de Preekftoel, ziet
men het Marmer-graft of Tombe, van den Manhaften Zee-heldt Jan van Galen, hem ter eere en gedachtenilTe zijner helden daadt met veroveren van eenige Engelzc Schepen,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Grsfvas
Ianvtm
Gelen,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. W >«*.
|
|||||||||
|
tf.Kxrk.' Schepen, in't gezicht voor Z,«ww, hier
——■— opgericht, leggende geharnaft boven op de Tombe, in wit marmer,helm en pluimaad- je aan zijn voeten.Onder voor aandeTom- be , ziet men de zeeflag, zeer kunftig uyu gehouwen, in welke hy, (door een kogel aanzijn beengewondt, endaar door ge- nootzaakt,'t zelve te doen afzetten) 't leven mofte laten: Doch diezee-flag eerft met grootereere winnende, heeft den ouden Hollandtz^nKoem aan het gants Jtalien be- veiligt. Daar onder deze Vaarzen, met goude letters uytgehouwen te lezen ftaan. tSmf- Hier leyt in 't Gr af van eer, de dappere van
[drift. Galen, Die eerft ging buyt op buyt Kaftilien afhalen,
En meteen Leeuwen Hart, na by 't Toskaner ftrandt,
De 'Britten heeft verjaagt, verovert en ver- brandt. Effen boven de Tombe, tegen de muur,
Tafereel, ftaat een rondtachtige zwarteMarmereTa- fereel, en daar op met gulde letteren in 't Latijn zijn held-daden uytgedrukt wer- den, luydende aldus: Generoffimo Heroi
JOANNI a GALEN, Ejfenf
Qtu ob res, ftpefirtiter & fluiter gtflas fexiesmo anno Duinkerkanorttmpr<edatoriam Navem captatn, & d Barbarij opimafpolia report at*, Ordinum ClAtfiin mari mediterramo prafeBus, memorabili prslio adLivortiam,
t>io Avxiliant* Jnglor, navibus Captis, fugatis, Inceudio &fubmerjirnt deletïs, Commercium Cum diBimaris accolis rejiituit Jdibui Mart. Ao. c i o i o c L111 &alteropede truncttus, nono die poft FiBoriam annosnatus xltiii. obiit, utfeculapergloriam viveret. ISujir. &pr*p6tetitijf.0rdi7iutx iecritt mb.&potenti/r, Arckitslaft qui t/i Awfttkditmi M.HP. |
|||||||||
|
i
|
|||||||||
|
latismDuyts,
1>en Manhafiigen Zee-heldt JAN van GAL EN»
van E S S E N.
T\ Ie om *jf» manlijken gelukkig uytgevoer-
dedaden, als ookjlathy ineen laar ,z4i Duynkerkze roof-fchepen veroverde, en van de Barbaarze volken o/Turken z*er groote buyt bevochte, over een Vloot fchepen inde tjfytiddellandtzé Zee tsfdmiraal mert ge* maakt, heeft door een gedenkwaardige Zee- flag ^Livorne, en door't veroveren, met Gods hulp, verjagen, verbranden en te gron- de booren der üngelzefchepen, den koophan- del met de volken van die Zee den vijftienden van Lentemaant des laars Ci3 id clui I her-> |
|||||||||
|
Befchrijv'wge van
|
||||||||||||||||||||||||
|
66
|
||||||||||||||||||||||||
|
driekruyzigwapenfchilt,befchenkt. Daar N.Kerk.
men onder aan ziet de wapenen der twaalf - Burgermeefiers. In't gefchilderde glas in't J"{fe;l
zuyder-kruys na den '£)am,-wort mee door zujdm. meer als levens groote beelden vertoont hoe Keyz.tr Maximiliaan, -die van Amfterdamy ter gedachtenis, en tot vergelding van de trouwe disnften, hem in 't beleg van Woer- den en Rotterdam bewezen, zijn Keizerlijke Kroon wech fchenkt, om die te mogen voe- ren , boven dit drie-kruyeig Schildt ver- haalt. De lucht boven met de Wapenen van de vier regeerendellurgermeejteren en twee Tre z.orieren behangen.- en onder die van Schout en Schepenen in dienft zijnde. Aan de zelve zijde, nevens 'tChoor, Drie-Vat**
ziet men drie nieuwe glazen , door den m & ***** voor-verhaalden Bronkhorjl getekent en gefchildert ; alwaar vertoont werdt de gezegende ftaat der Vreede, daar Oorlog geboeyt, de Krijg verfchopt, en Mars ge- bonden wordt, doch Vreede met een Olijf- tak in de hant op haar Troon zitten: Twtfi, met het hooft vol flangen onder haar voe- tenhebbende: hier bloeyt welvaart, Zee en 't Landt Haar rijkdommen voortbren- gende, die metdehoorens vanovervloet uytgedeelt, en door alderley flag van uyt- heemze Koopmanfchappen vertoont wer- den ; zonder door de uytgebeelde Boekeff de geleerthey t en konften te vergeeten : de Wapens der alsdoen levende. Zesendertig Raden ofte Vroedtfchappen, de voorgront beflaande., Deze Kerk is lang dry hondert vijftien, Langte en
breet twee hondert' thien voeten, het bc - b^e^M ven werk ruftende op twee en vijftigh hartfteene zuylen; vijf en zeventigh groo- te glazen die verlichtende: pralende met haar heerlijk kooper Choor-cieraazel, be- ftaande uyt zes zware vierkante zuylen, gevultmetzeventhien gevlamde, en veer- 'tChoor, thien andere mindere pylaarkens, nevens en't Koper twee groötë toefluytende deuren, alles met afii',utu^ een kopere balk gedekt, verciert met twee Eeeuwen het ftadts wapen houdende,kon- ftis
|
||||||||||||||||||||||||
|
£v~ Kerk. '■ herfielt, en is, na dat hem zapt eene beene was
.-. "'' afgefchoten, den negenden dag na de Zeege, oadt x L v i 11 Iaren,gejlorven, om eeuwig . pp ds vleugelen der Fame te leven: Vyt laft en bevel van de Hoogmogende Heer en Staten-, heeft deZeeraadt alhier ter Stede, dezx ge- denkteken doen fiellen. En indere 't Tafereel, rondtom met vlaggen, ftan-
cieraden. derden, wimpels, fpietzen, zwaarden,
en alderhandeScheepsOorlógs-tuyg, tot
tekenen van zege, tegen de muur in wit
Marmer uytgehouwen, verciert zijnde.
Ten zuyden van't Choor, tegen over
Kerkmeefters kamer, ziet men op een zeer oude witte Graf-fteen, twee ouderwetze Muylen, ofHolften, met dit opfehrift |
||||||||||||||||||||||||
|
f
|
||||||||||||||||||||||||
|
eengraf.
|
||||||||||||||||||||||||
|
uyt
|
||||||||||||||||||||||||
|
en
|
||||||||||||||||||||||||
|
gehouwen. Daar men van zeydt dat zeker
rijk perzoon zich inbeeldende, niet langer als zoo veel Jaren, te zullen leven, en daar op luftig ging teeren,endekjk na zijn doot, alleen maar een paar muylen overliet. Aan d'ander zijde van den ingank ten
zuyden is een galdery,daar des Zondags de Weeskinderen op zitten, als ter Predicatie komen. Vier vergulde Engelen ziet men boven onder 't kruys-welfzel, aan de vier grootfte zuilen ftaan,die 't felve dragen: als mede het fpitzeToorentjen,dat op 't kruys welfzel, boven de kap al vry hoog uyt- fteekt, daar in drie klokken hangen, die ter Predicatie, en in 't begraven der Rooms- gezinde dooden, geluyt worden. De gefchilderde gebakke glazen, over-
treffen verre in zinlijkheyt en onderfchey- de van werk, devoorigen. Boven alle an- dere uytmuntende, dat ten noorden by de Voorburgwal, in't kruys ftaat, endaar in, Poëtiz,erwijze,vertoont wordt, hoe Crraaf'Wtllem deze ftadt, in 't byzijn van ■Burgermeefieren,en andere Majeflraats per- zoonen ("die den Grave voor deze opgedra- ge eer ootmoedelijk bedanken) met het |
||||||||||||||||||||||||
|
Galdery
•voor de Weeskin* deren. Beelden
onder
'tgroot
we!foei,
Tiorentje
tnKhkken.
|
||||||||||||||||||||||||
|
Kmftig
glas ten Nserden. |
||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERD AM.. IV- Bod.
|
|||||||||||||||
|
6?
|
|||||||||||||||
|
ftig met lof-werk omvangen, dit alles veel
duyzendt ponden koper wegende, ruftet op een heerlijke Marmere voet-ftal. Dit koper-werk wordt alle Ja ars twee maal ge- fchuert, hebbende van onder tot boven, de hoogte van dertien voeten. Noch ziet men alhier hangen zeventhien kopere Kroonen, vijfgroot e en t walef kleyn der • de groote elk dertig, de mindere twintig en zeftien armen hebbende. Bezijden ten ooften de Zuyder Kerk in-
gang , wezende het Kerk-meefters C om- ptoir, en daar benevens Kerken-raadts ka- mer ; die neven Diakonen des Zomers ha- re vergaderinge in de Oude Kerk plegen te hebben, en des Winters in de Nieuwe,mits de plaats te kleyn zijnde,geen gelegentheyt gaf vuur te ftoken. Van waar eyndelijk in denjare 1632. verplaaft wierden, als wan- neer met 't oprechten van de Illttfire Seholè, de Boekkamer uyt dezeKerk boven de zel- vige Schole vervoert is,die geweeft was tuf- fchen dezeKerken-raats Kamer»en 'tCom- ptoir van Kerk-meeftèren, zoo dat het nu gelegentheydt gaf die zoo groot te maken, dat de Kerken-raat daar bequamelijkhun- ne vergaderingen konnen houden, alzoo die dagelijks in getal vermeerderde,de Dia- konen in een kleyn vertrek aan de Noort- zijde(nu des Weesboekhouders zitplaats zijn- de) wel eer haar beholpen hebbende; tot eyndelijk ten zelvige tijde de Diakonye vertimmert, en heerlijk vergroot is, als uyterlijk kan gezien werden. Van binnen haar ingang door een Choorken hebbende, daar binnen de Armen door flinger-gan- |
|||||||||||||||
|
gen tot haar inkomenjzijnde nu deze Kerk if-.kirh.
met het herbouwen (tot het gebruyk der ——— hervormde Godtsdienft) zoo cierlijk dat geen anderen in Chriftenrijk behoeven te wijken. Nu tot Kerk-meefters hebbende- Jakgb Bluts.
' Iohannes Dujs. Lucas Scholten, en
Johannes Rombouts. Buyten de Kerk ten Noordt-weften
't Choor, wel eer zoo een konftig Doot- beenderen-huysken gehadt hebbende, van hartfteen tempels wijs, ontrent denjare 15 60 gebouwt, ingeftort ontrent des Jaars
16 5 6. en daar na wech genomen (ter wel-
ker plaatze in denjare 1659. het Wïjnroe- ders Comptoir gemaakt is.) Men verhaalt dat deMeefter die het bouwde, als doen van Kettery befchuldigt , voortvluchtig was, en om dit werk te voltoyen, vry ge- leyt gegeven wierdt. Van outs zijn alhier twee Kerkhooveh
geweeft, het kleenfte ten ooften, de zuy- der-deur aan den Dam, de naam van 't El- lendig Kerkhof dragende, vermits zijn on- gewijde aarde , daar niet als milHadigers door beuls-handen afgerecht, of dienaar zelven het leven verkort hadden, ook ket- ters (zoo men die doe noemden) begraven wierden,doch met het bouwen van de To- ren en Nieuwe Stadthuys onlangs ver- plaatft; hier vooren in 'c befchrijvcn van de Oude Ker£_verhaalt. |
|||||||||||||||
|
K,Ket-k.
|
|||||||||||||||
|
Kopere
krwntn. |
|||||||||||||||
|
DE HEYLIGE STEEDE,
,Nu
NIEU WE-ZYDS-KAPEL.
\7Anoudtswas dezeK^tf/, die aan de | een tenweften 'm de fefoerftraat, een tent
** nieuwe zijde, tuffchen de Calverfiraat ooften op 't Rokkin, en de laatfte ten noor- cn'tRokèiv ftaatj en drie ingangen heeft, den in de'JDwarsftraat, by deRoems-ge~ 1 I z binden,
|
|||||||||||||||
|
68
|
|||||||||||||||
|
Befchrjjvinge vm
|
|||||||||||||||
|
j£ Tjdsi zinden \ alleen maar met de naam van
^ ■ m Heylige Stee bekent,doch ten huydigen da- Heylige Se Dy de On-Roomzxn de Nieuwe-Zijds- $tee,»a*r Kapel, enzelden de HeyligeStee genoemt. .
|
mirakel, dat hier ter plaats gefchiedt zou x.Zjdt-
zijn, in den lare 1345'. DochdeLezerzy &*M vei-dacht,dat voor deze daar een ander Ka- £ /v/geftaan heeft, maar veel kleynder, voe- Jnklftn- |
||||||||||||||
|
»««' P€Ze nasw0 ^ecft zy Boegen» door zeker | rende de zelve naam, die in den lare 14«. ** K*ff/
|
|||||||||||||||
|
jn«É ty Üa de halve ftade afbrandc. Ter
oorzaak, dat van dit mirakel zoo veel te zeggen valt, zullen \vy een aflehrift van den allereerften brief alhier vertoonen, die de gantze hiftorie verhaalt, op welken alles aankomt. Zoo als de zelve uyt het Latijn, in out Duyts is o vergezet, getrokken uyt zeker boekjen , by na hondert laren out, geprent tot Amfterdam, aan die oude zijde in Sint Annefiraat, hyWitkmJahobs Zoenen Engelen-burg. Anno M.CCCCC. LXVllUmXN.dagJmij. Welken brief |
|||||||||||||||
|
I by den B*!JHw vm Amfiellandt en Sshom,
Schepenen en Raden van Amfterdam, gege- ven en bezegelt is. Dit is de Copye in duytfce, hoé 't heylige
waerdige Sacrament hier tot Am- Jlerdam gevonden vvert. Ü En vvonderlic fcoon mirakel Cri- Mirakel
fti t met alre waerdicheyt teont- *"» etrtjjds
fangen. Is billicx niet te verfvvigen, %£/&. mer
|
|||||||||||||||
|
AMSTER]
27. Zyds- wier met gantfèr innicheyt des herten
K*t'' aller menfcen te openbaren. Het gefcie- " deintGraeffcapvanHollantinderfie- de van y^Aemfielredam, in 't Jaer ons Heeren doe men fcreef M. CCC. ende XL V. des dinxfidaechs voorPalmdach, vvelck was den fejlienften dach in Mar ei. Dat eenfiec menfee begerende te voerfien falicheyt fiinre fielen, ont- boot den Priejler, ende ontfine dat hey- lige Sacrament corts na Vejpertijt, ende hielt et in langen tijt na der finnen on- dergane. Daer na began die fiec- ke menfee op te geven endetecoren, en- de die Vrouwen de daar by warenen- de zijns vvaer namen, aendenckende van den heyligen Sacrament,dat hi ont- fangen hadde , namen dat hi over gaf in een reyn vat ende goot ent in een groot vuer. Dat vuer barnde alle dye nacht door in diefelfde Jlede, overmits crancheyt des fiecken menfees. Des an- deren daechs ontrent friemtijtflontop vvten bedde een van dien vrouwen ende doefi haar j onck kint gekleet had- de , enfoude haer bedde jpreidengevoel- de fifo groot e coude doer alle haer leden, dal fihaer niet mocht onthouden ende alle haar leden worden riende over- mits die groot ecoude. Hierom haefiefi totten viere om haar te vvermen. En- de als dat vier ont daen was, fiachfio- penbaarlic in 't midden der vlammen een witte hofiie ende fi geheel was fulckdanig in forma, ende claerlic als fi, yegefien hadde in des Pr ie (Iers han- den in den autaer. ^Als die Fr ouwe dit f ach, wortfiverfcricl, ende onver- ntaert fiackfi haer hant in die het ten |
|||||
|
) A M. IK Boel 69
des viers, ende nam die hofiie vvten N-Zi)^s-
middel des viers, te maelgeenfiericheyt voelende van die brant des viers. CMer die hofiie die fi vvten viere genomen hadde dien fi gevoelde cout te wefen heeftfigeleyt vvt die een hant in die ander, fiaphans fachfi dat dye witte claer vervve al heel feer wonderlic verwandelt wert in een ander ver- vve gelijk die brant des viers. Desfb wert die Vrouwe zeer vervaert ende riep tot haar een ander Vrouwe die . ,, met haar woonden in 't zelfde huis en- de feyde haer. Siet ie heb hier in mijn hant dat heylige Lichaam ons Heeren JefuChrifli, dat ie met mijn hant ge- nomen hebbe, uyt dit vier, endefigafi die ander Vrouwe in haar hant. Die Vrouvve leyde 't heylige Lichaam m een reyn doec, ende beflotet in haerfcri- ne. Een kort en tijt daarna quam dies Vrouwen tnante huys ende die Vrou- we vertelde hem alle die dingen die daer gefciet waren. Die man vraeg- de van haer,waerfi 't heylige Lichaem geleythadde: Siantwoorde in'tfcri- ne.^Als hi dat hoorde begeerde hi 't hey- lige Lichaam tefien.Ende toe hi 'tfach, nam hi 't in zijn hant ende roerdet met zjn vinger. Doe hi 't geroert hadde docht e hem gevoelic dat 't heylige Li- chaem tot zijn roeringe in zijn hant op- waarts ende nederwaerts beroert wert, gelijkerwijs 't herte van een fnoec al fi opgedaan is. <^Als dit mira-
kel dye Man f ach, wert hifionderlinge feer vervaert, hi gaf zijnen Wive we-
der 't heylige Lichaem ons Heeren.Daer ont boden fi denPriefier ende feyde hem I 3 wat |
|||||
|
Befchrijv'mge Van
|
|||||||||||
|
7»
|
|||||||||||
|
len ende barvoet, met haar offerhan- N ^Ms-
den in die kerke. Ende want alle deze Kapel, voorzeyde punclen van den heyligen Sacrament waerachtich zijn, ende wi bekennen dat fi in der vvaerheytfi gefciedt zijn, als voorfireven is, Joo hebben wi Florijs van Boechorfi, Rid- der , Baliu des magenden Princes des Heren Graefi van Hollandt in den lan- de van K^Aemfiel ende in Waterlant, Scout, Scepen ende Rade der [lede van <>^4emfielred,am , om deze miraculen allen kerfien menfcen te condigen, onfe [gelen hier an gehangen.In 't Jaer ons Heren CM. CCC.XLV. des donredaechs in der oclavam van Paejfchen. Op dezen bezegelden brief fteunt dit
gantze mirakel, korts daar na gaat het zel- ve boekjen aldus voort. Item deze heilige hojlte had een f var te Nader re^ I
vlech^ ende behieltfe lange tijt van die tafltn- denenen ge des mans vinger diet in zijn hant nam doet verh**h eerjlgevonden was , als die vindinge des heili- gen Sacraments-daer af in hout, mer ten laet- fien vergincfe. Die oude heer Pieter die lange tijt na dat
dit mirakel hiergefihiet was,hier f lach te die- nen , ende na te * Regulier sfl erf hier buyten, * yer. pleget tejèggen,. dathifelve meer hedich afch flaat't Re- hier afgegeven had dan van fulcken.vuer èu,-'trs immermeer natxerlijkhomen mochte, want . ""jf'
J r l r iri i ter plantte
menvanaeje heilige ajjcbe plege te geven om daar nu
Godtswiltotgroote heilichdoem, om den luy- 'tP.egulteri
den mede te helpen, nochtans bleef hier altoos Hoflf*''t9m.
r i i r i i J ten die
overjoete rullende ajcbgenoecb. poert.
Een wcynig vorder, vervolgt het voor-
noemde boekjen de hiftorie , met deze woorden, Na dat het heilige endewaerdige Sacra-
mentaldaar by eenen * 'Priejler indyei Pa- rochy
* Den gekerdenHeer Marius, die deRoomfgezinden alhier \
'm zijn leven, plachten te noemen, den Holliadtzen Biflchop, |
|||||||||||
|
wat daergefihiet was, ende toenden
hem 't heyïige Sacrament in de kijle. Ende alshidat [ach verfitchte hi hem f eer fuvaerlic ende leyde 't heilige Sa- crament in die bojfe. CAÏer doe de Prie- Jier woude vvaffcen den doec daer 't heyïige Sacrament in gelegen hadde, ende weder quam tot die kifie vant hi die bojfe gevallen ende 't heyïige Sacra- ment was wech. Daer Joch ten die Priejler ende de Vrouwe't heyïige Sa- crament in de kifie, merfien vondens niet, noch op die tijt en mocht enfys niet vinden. CMerdes anderen daechs lo£ï die Vrouwe de kifie op, ende vant daer openbaerlic in liggen 't heyïige Sacra- ment in eenfchoen doec op een kujfen. Daer ontboot fi denPriefier[onder mar- ren , ende hi is gekomen ende heeft et heyïige Sacrament met groot er devotie ende waerdigheyt weder gebracht in die Kerk. Twee dagen hier na, die Man dies Vrouw es, vant hi haer ver- boden hadde ,dat fi die miraculen die daer gefciedt waren, nyemandt en [oude[eggen , mer dat[i[e heymelic on- der haer [oude houden-, daer hi[atby den vier e, ende hadde zijn kint in zijn fchoot, zoo berejpede hi z,jn Wijf En- de verweet haer dat, overmits haer die lieden kallen van dat wonder dat daer gefiiet was. <^4ls hi dit de- de te hant, viel dat kint )ammerlic ■uyt z,ijn[choot, ver-v aerljck gequelt metten vallende e vel, ende het haddet daar na noch twee war[, ter tijt dof die CMan ende zijn Wij [ende veel van haer vrienden met berouvve devotelic aierfachten 't heyïige Sacrament wol- |
|||||||||||
|
N. Zijds-
Kapel. |
|||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
|||||||||||||
|
7*-
|
|||||||||||||
|
K.Zijds- rochy Kerk^is behoorlicken geftelt, ende veel
Kape>, mïraculen wonderlicken vertoont heeft > in " die gene de aldaer met innicheit des herten biddende hem helpen gekeert, hebben vuerive herten ende devote per jonen, in 't huys daer 't ierft e mirakel in gefciet is, doen of breken, ende een fchocn Kapel daer doen timmeren, ende in deplaets daer die haert en 't vuer daer 't heilige Sacrament in gevonden is, mtiacu- lofelickyerhouden, eenjchoon Tabernakel of- te heilich Sacraments hujs doen maken, ende heer Heken verciert ende met loffangen, ende andere goddelycke officien ende dienften, be- hoorleken doen eeren. In welke Kapel het voerfejde heilige waerdigeSacrament,omtrent honden foren, veel mïraculen vertoonende, in alle eerwaerdicheyt gehouden is. Ende als die Faam van die wonderlickeen
excellente miraculen ter kenniffe van alle men- fchen is gekomen, foo hebben die eerwaerdige ons alderheylichfte Vader; diePms van Roo- men, Cardinalen, BijfchoppenvanXJtrechf veel ojfelaten ende gratijen gegeven, die ofte perjoonlickhem met devotie in dte loffan^e, of- fitien ende dienften der voor&eyde Capelle der Heftiger Stede hem voegen ofte alemofen ofte behulp tot onderhout van die doen fo bijekere brieven , inftrumenten ende bezegeltheeden klaerlicken ende breeder blijekt. Op een tijdt was 't water bet dm een voet
hooch boven die (Iraet, ende dez,e Stede en wert nyenat. Dit is zoo veel het eerfte mirakel aan-
afcoo hj' eeniggezach over hunne geejlelijke perzoonen hier in Hol-
Andthadde, heeft eenTraclaatjegeJ'chrevcn,getytelt, Amfter- Idamseeren opkomen, door de denk-waardige mirakulen aldaar gefchiet ,'m't zelve voegt hj/ hier by, dat den Vriejler tot twee malen toe, deze heyhgi hef ie, m een dooze al heymclijk in de Kerk bracht, en dat de zeive, tot drie reyzen toe, van de vrouw in haar kifl t'elkxns weder gevonden wierdt, daar over heeft hj' 't ten lellen, aan ntte depriejleren, zoo geeft elijke als roereltiijke te verftaan g-geven, dewelke, oordeelende, dat Godt dit mirakel gekondigt eniptnbaar wilde gemaakt hebben, met kruyfen en va- nen , m baar Religie op deze Heylge Stede, daar dat heylige Sa ■ crament gevtmdnwas in procejjie zijn gekomen, en't zelve daar van daan nemende, in groot er te: en en maardigheyt, wet laven en zangen, inde Parochy Kerk hebbeu gebracht,.' f Dat is de Oude Kerk, |
|||||||||||||
|
gaat
|
dat de voornoemde Heer zJtyCariu N. tyds-,
|
||||||||||||
|
zeyt, indenjare 154-6. (dat is eenjaar, &*M
na dat dit mirakel gefchiet is) den "Sijfchop ■.....------
van IJtrecht genaam t Joon , toegeftaan
heeft,' dat alle wonderdaden ter Heyliger Stede gefchiet, en die hier namaals mochten gefchieden, eenigzins Godt tot den Au- theur hebbende, voor een ygelijk opent- lijk afgekoridigt zouden hebben. Wat nu de geloof-waerdigheyt van dit
eerfte mirakel aangaat, moet t'eenemaal gegrondt zijn, op 't zeggen van deze twe« vrouwen en den Priefter, want of fchoon den 'Bailluw van zAmftellandt, Schout, Schepenen en Raden van vimfterdam dezen boven fchreven bezegelden brief hebben gegeven, zoo verklaren zyniet, 't zelve gezien te hebben, gelijk ook den inhout daar van niet mede brengt. En of fchoon de Heeren al aan 't zeggen van deze Trie- fteren vrouwen mochten getwij ffelt heb- ben 5-. zoo en liet die Roomjgez,inden tijdt, doenmaals niet toe, dat zy de Geeftelijk- heydt dit hadden dorven weygeren. Wil men nu geen geloof geven aan des Priefters en vrouwen getuygenis, zoo valt deze gé- heele zaak aan duygen, en alle bezegelde brieven, zoo van Geeftelijke als Werelt- lijke Heeren, zijn al te zaam krachteloos. Wy komen dan tot het tweede mirakel van deze Heylige Stede, getrokken uyt het voorzeyde oude boekjen, Item in 't laar ons Heeren M. CCCC. en- Tweed*
de LIL op Sinte ZJrbaens dach, verbrande bi mirakel, nae dez,e halve ftede van Aemftelredam.w- dedcfe Cape He verbrande mede, metten Ta- - bernaltel ende die monftrancij bleef ongequetft metten Sacrament, ende diefden doec de daer om was bleef 00c ongequetft in 't mits van den brant, dat welckjneerder mirakel was. dan doet Sacrament gevonden worde in den vie— riten v lamme. JDit hoor ende alle die nemeent, zijn neerfielic gekomenfien dis wonderuckhe— denGods-iey.de willende nacder alle dinckftoer-- fien, hebbenoochaer voeten ofte fcoenen ee— nlchfinsgebrant, overmits die herten die noch 'fit'r
|
|||||||||||||
|
Befchrijvinge van
|
|||||||||
|
7*-
|
|||||||||
|
N. Zydt- in 't Aertrijck^ende die ftenen daar omtrent
Kapel. W4s, endefiende hebben haer met Moyfe ver- - wondert, overmits het verbranden des haech die nochtans ongefcent bleef, ende met Gedeon
drooch merckende, het velgefpreyt rontom in 't middel van den velde met douwe begooten, waaromjï (jodin z,ijn wonder like mogenthe- den hebben gloriofelic geprezen , ende haer fchoenen verworpen, nae Moyfes ende Jo- fuees exempel, zJjn met bloote voeten devote- lickomen bidden, aanfiende die heylicheyt des plaetsfoomogentlickbewefen. , Ende alhoewel dat devote menfchen be-
ducht wefende, hadden in tijts gearrebeyt bi Jlotemaeckers, ende ander fmeden, het Ta- bernakel op te breecken, om 't hejlige waerdige Sacrament wt die brandt te nemen, ende by eenen Triefter ergens behooriicken te doen fei- len ,hebben nochtans niet bedreven overmits dataller lej f er en inftramenten diejidaer toe bejichden, tegen haer weder anfwckenfpron- gen , als rieden ofte kennipftocken breeckende, geitje ofGodgebenedijt ende almachtich,men- fcelicke vernuft ofte toeficht, niet en wilde toe- laten. Aiaer miraculofelic z,ijn moegentheyt toonen, om alle goede Chr i/tenen te venvecken tot vaftergeloof , ende meerder devotie tot dat Hejlige waerdige Sacrament, ende alle ando- ren dingen des heyligen kerekes, fo daer inal- leenwaerachtige miracnlengefchien ende fa- licheyt wort vercregen. Óverdenckende, endefiende devote harten,
hoe gemeen burgers huyjen.die doer den brant vernielt waren j rijckelyken wordengerapa- reert, ende des heren hftys bleef defilaet ende verlaten. zAldus moet grijpende, hebben een heerlicker Capel opgerecht, metfeoonder Ta- bernaeckel ende meerder cieragi. Ende ooc die fundatijen ende dien f en tot Gods lof waerde- licken verbetert jende vermeert, het welken ooc die almogende Heer danckelicie nemende, heeft mede terfelfder Heyliger Stede, zjyn be- htilpelicke miractilen gloriofelic vermenichfol- dicht, aenfiende die rechthertige devotie, ende eerbewijfinge der gemeenten. Deze eerfte Kapelle ter Heyliger Sttde,
|
|||||||||
|
is dan mede afgebrandt, in den Jare 1451. N. Zijds-
op Sint Vrbaansdagh, als deze halve ftadt, Kaf el.
by na verbrande. ' „ „
T-x • j T -ij Etrpt Ka-
Dat in denJ are veertien hondert twee- pel, afe-
en-vijftig,denvierentwintigftenvan Bloey- brandt,
maant, by na, deze halve ftadt aan kolen raakte, kan niet geloochent worden, als blijktjuyt zekre gunftbrief,indeFranze tale befchreven,en alhier ter Zekretary nochbe- ïuftende,waar by Filips,Hartog van Borgon- je, die van Amfterdam, tot weder-opbou- wing van ftadt, poort, toorens, en andere gebouwen, d'inkomften van Wardenbroek^, voor den tijdt van twalefjaren,verleendc; doch van deze wonderdaat,die in de Kapel toen zoude gefchiet zijn, noch van de Ka- pel zelfs, wort daar in 't minfte niet gerept. In wat laar nu de tweede Kapelle ter Bouwtijd
HeyligerStede,die tegenwoordig noch ftaat, "om de te. Zou mogen eeboutziin, is onzeker. Het $""vsorf>'"
j j u 1 • Li j &t>"izeker, voornoemde oude boekjen verhaalt vorder
tien mirakelen, die door deze Hejlige Ho-
flie alhier aan verfcheyde menfchen zou- den gebeurt zijn, waar van twee der zelver, door opene brieven ,by Notaris en getuy- gen gefchreven en onderteykent waren, die alle van den voorzeyden Heer Marius in zijn Traétaat van Amfterdams eer en op- komen , aangewezen worden, daar by hy noch voegt een ander, gebeurt aan den Eerts-Hartog van Ooftenrijkj, tJfyCaximili- aan, daar nu Rooms Kcyz,er en Graaf van Hollandt. Want dees in den Jare veertien- hondert twee-cn-tachtig, aan een zwaare koorze in den Hoge vaft rakende, deed5 daar op beloften, van de Hejlige Stede te zullen gaan bezoeken. Waar ophy ook terftondtzou gezont geworden zijn; en, volgens zijn belofte, zelfs in perzoon de- ze Heylige Stede bezocht hebben. Aldaar offerende, na 't zeggen van zeker naam- looze Schrijver, daar J. Vont Anus van ge- wag maakt, een gulden Kelk, met koftelij- keMis-kleederen3 en een uyt der maten groote wafle Kaarze. Alzoo £iet men noch tegenwoordig den zelven Key^er Maximi- |
|||||||||
|
AMSTERDA M. ir. Heek.
|
||||||||||||||||||||||
|
75
|
||||||||||||||||||||||
|
N.Zijds- liaan in een van de glazen, aandezuytzij-
Kaps!, de van deze üf,^/, uytgebeeldt. Alzoo d'Heer Marius het eerfte, van
de bovenfchreven tien mirakelen, niet en verhaaltjgelijk het in het oudehoekjen ge- drukt is, maar yets daar in overflaat, zoo laten wy't zelve hier volgen, in zijn out duyts, te meer om dat het 't eerfte mirakel fchijnt te zijn, dat aldaar gebeurt is. |
||||||||||||||||||||||
|
in't Jaar 1478. zeyt, dat dit mirakel ge-
fchiet is, in 't laar 1547. en Feldenaars Chronijk, die ook alzoo out is, zeyt, in 't laar 1342. en onze voornoemde brief, die noemt het laar 1345. ziet hier merkelijk verfchilindejaren. d'Heer J. Pontanus, in zijn Latijnze be-
schrijving van Amfterdam, haalt dit mira- kel dapper over den hekel „ maar de Roomf- gezinden, inzonderheyt in de voorige tij- den , hebben hier geen twijffel aangefla- gen, zoo dat deze wonderdaden door al d'omleggende landen zeer wijtluchtig met groote verwondering , al om verfpreyt wierden; en door dien de voorige Eeuwen zelfs' by de Roem/gezinden hier te lande, vry wat lichter en bygelooviger waren > dan die nu zijn, zoo wierdt alles voor lou- tere waarheydt aangenomen. Hier over wierden veel bedevaarden van alle gewe- ften alhier ter Heyliger Stede gedaan,en dik- wils groote en rijke beloften en gaven ge- offert , waar door deze Kapel (wy zeggen niet de Papen) grootelijks verheerlikt, en met renten en inkomen verrijkt en ver- meerdert is geworden. Noch dagelijks worden rontom deze Kapel , inzonder- heydtby nacht en t'ontijden veele devote pelgrimafien en bedeyaarden, wollen en barrevoets, gedaan, en dat voornament- lijk eens in 't laar, des nachts, en vroeg in den morgenftondt voor Heilige Sacrament* dagh, éfdagcnmPinxteren. Ook vint men noch zekere willekeure,
daar by de tJfyCajeftraat deze Heylige Stede, orndeftadt des te beter te doen blceyen; mede begiftigt hadt, die aldus luydt: Be- nig <J?¥tan, ofVrouws perzoone, die hintte» derfiede komt, zijnpelgrimagk ter Heyliger Stede doen, die en mach men niet bekomme- ren ,noch beletten binnen der vry beden, nocht daar buyten van onze poorters.Maar Waar 't dat hy om andere ^iken quame, dat zoude ftaan tot 's Gerecht s-kenninge, ende daar zul- len zy tóe doen, als den Gerechte zal goei dun- ken. De feeft of vyerdag van dit Hey.'ige K Sacra- |
||||||||||||||||||||||
|
Kapel.
Ti/dvax
mirakel, mzeker. |
||||||||||||||||||||||
|
Nithitn
mirakel; |
Een blinr man komende voor dieHey-
|
|||||||||||||||||||||
|
ligeStede, hoorde een groot geluyt bin-
nen dieHeylige Stede, ende vraechde, wat daar te doen waer, ende alfmen hem gefèyt had,dat die Gilde-Zufteren van den heyli- genSacrament, binnen die Heylige Stede te famen haergilde-maeltijtaten, endehi om Gods wille biddende, datfi hem voor des heyligen SacramentsTabernaecke brengen wilde,'t welck fi deden,ende hi heeft Godt ynnichlie gebeden, om'fiende te werden, terftont eer hi cnyelende opftont, wert hi klaerlic fiende, endedanckteGode, daer die voergezeyde Gilde-zufteren,dit tegen- woordich mirakel fiende, feer af verwon- dert waren. Dit docht ons aanmerkens waardig, dat
deze Gilde-Zufteren vanden heyligen Sa- crament , op hare gilde-maaltijdt binnen deze Heylige Stede zoo vrolijk waren, dat den blindeman,daar buyten dat zelve kon- de hooren. Noch doet hy volgen twee brieven, van
de "Bijfchoppen van Vytrecht, d'eerfte van Frederi^, tJfyCark^grave van Baden en Bif- fchop, &c. gegeven in den Jare 1504. den derden Otlober. De tweede van Georgius d'Egmont mede-Bijfchopiin 't Jaar 15.5 5. op den leften Augufti gegeven. Deze twee brieven beveiligen deze mirakelen niet al- leen , maar ftaan ook toe de feeftdagen, getijdeniommegangen, bedevaarden hier byzonderlijk toegeftelt. Vorder komt hy tot de oudeHo/landtze Chronijk -fchrij- vers, -doch wijft geen andere aan, dan al- leen de groote Chronijk, maar het Gout- ze Chronijkjen , dat ,eerft al gedrukt js, |
||||||||||||||||||||||
|
Bedevaar-
den her- waart s. |
||||||||||||||||||||||
|
Aanmer-
king daar |
||||||||||||||||||||||
|
Jaarlijhfc.
|
||||||||||||||||||||||
|
mlleim-
tot dient bevtrde- ritir. |
||||||||||||||||||||||
|
JBefchrijvinge vm
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
M
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
f/. Zyds-
Kapd. yutdstg
man V Mi-
mktl. |
Sacrament van mirakelen , wierdt Jaar-
lijks gehouden met een zeer fchoone prö- ceflie of ommegang,desDonderdaags vóór half'Maitrt, waar uyt dèJaarmarkt > die noch alle Jaren alhier ter ftedé, ontrent dié |
Willem Nöört, PiëterHollardt, <f«Al- H.Zijdtf
üeenJAobzeï\,Schepenen «'«Amüelredam- £"?*'• fnêj oir konden en kennen dat voor ons qua- <g .- men de Provizöors, en bewarens van der f^iding Heylige Stede £/'«w« Amftelredammen, en daar van |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
tijdt gehouden wordt , zijn öorfpronk
heeft. Zeker Schrijver , Walig Zivertfz. verhaalt in de voorreden van zijn bóek,ge- tijtelt Roomze Minifterien , ontdekt in een traSlaatje, dat hy over lange laren zeker oude Vrouw, die hem niet vreemt, en met de Paftoor van d'Oude Kerk^ zeer grööt en gemeen was, gevraagt hadt, hóe't met 't Sacrament of Auweltje van de Heylige Stede al gelegen was, en of het zelve dat in 't vuur gevonden was, en zoo groöte mi- rakelen uytgewerkt hadt, nóch alhier ter ftede in wezen was? Waar op de vrouw hem tot antwoordt gegeven hadt, van neen, maar dat'et door de lankheyt Van tijt bedorven zijnde, begon weg te krimpen, Mirakel Zulks dè "Stjfchop van Vytrecht alhier quam, |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
geiteden dat )8jf verkoft hebben bjgoet dunken,
desgemeenen Gerechts van der ftede voor/h. den Gafthujze binnen Amftelredamme, den Heyligen Weg opgaande, eggen en eynden lant; en flot alzoo affehy daar nu gegraven en leg- gende is, alzoo ajfê die Heylige Stee daar leg- gende heeft, uyt den lande dat die ftede leggen- de heeft, indatnaafteweer, opdieZuydt- zAjde van de Heylige Weg voorfz. opgaande van den Amftel tot Slooten recht toe, en zy gaven den Gafthuyze voorfz. van den Hey- ligen Vf^eg en Landen voorfz. eenen Vryen eygendom; en geliedenwelen al'betaalt, den leften penning met den eer ft en. En hier voer zoogelooven deOvermans van den Gafthuy- zen, van des Gafthuys wegen voorfz,. we- der te bewaren den Heyligen VVeg te maken |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
jtuweltje
gmuttigt |
het Zelvige nuttigde, en een ander Auwelt-
|
oftte dien maken, ten eeuwigen dagen in al-
le manieren, als men te maken plecht, dat men vryelijkjp en neder wandelen mach, by goetdunken van den Gerechte van Amfter- dam. In oirkonde, dezen brieve bezegelt met onze Zegele. Gegeven des VVbenfdag na de Heylige Kerfdag,in 't Jaar ons Heer en 1371. Wat nu de waarheydt of onwaarheydt Beflnyt tp
van alle deze mirakelen aangaat, zulks zijn ^*ver' wy niet gezint, verder te onderzoeken, "'' zeggen alleenlijk, dat van het tweede, al- zulke brieven van Schout en Schepenen be- zegelt, nietgetoont worden, als van het eerfte , doch die zouden lichtelijk, alzoo wel, tebekomcn zijn geweeft, alsd'eer- • fte. Wy zullen dan yeder laten gelooven, |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
jfe In plaats van 't voorgaande, dat zoo veel
mirakelen uytgewerkt hadt, inwijde. Dit mirakel heeft ook Zóó veel "uytge-
werkt , dat de Weg die van de ftadt naar den Overtoom loopt, daar na, en ook noch tenhuydigen dage, deHeylige Wég(gelijk mede de ftadts poort, die tegenwoordig op d'aankomft van dtztWeg noch ftaat, maar nueerft daags zal afgebroken wor- dende Heylige-Wegs-Poort genoemt wiert; ook wierdt deze Weg, ten aanzien van de- ze Kerkjm tot gerief van die vmAmfter- veen, Slooten en andere Dorpen, die hier mee ter Bedevaart quamen , gemaakt: want die vva-Amfterveen konden eertijdts |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Wtgn*
itn Over- totmge- |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Jmjiir- niet, dan langs het lange loop-velt,na deze naar hy gezint is, wenfende, met 't oude
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
fpreekwoort, dat hem na zijn geloof mach
wedervaren. En nademaal deze 'Heyhgt Stede na al, by na hondert laren heeft op- gehouden, eenige openbare mirakelen te doen, zoo is *t ook tijdt, dat wy van de zelve zwijgen, maar hier t'Amfterdam zijn alle gelooven vry. |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
vtenzeweg ftadt komen. En dat deze Amfterveenze
legnmn, ^ j^ na js gegraven s blijkt genoeg uyt deze onderftaande Brief, die alhier in't
Gafthuys noch beruft. |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Y Jan Dier, Vrank Dirken, Tijman
Abbe Pietcrfz. Heynrick Molenaar, |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMS TE R D A M. IK Boek.
|
|||||||||||||||||||||||
|
<?J
|
|||||||||||||||||||||||
|
Voorden hervormden Godts-dienft,
waren in deze Kapel zes Altaren, met veel ' fchoone en koftelijke vercierzelen: zy is re- delijk groot, net3 en zeer luchtig gebouwf, islank hondertvijfentachtig, breedthon- dert dertig voeten,heeft dertig groote lich- ten, twintig nette ronde fteene zuylen, tien kopere kroonen , op de Predik-ftoel een fèhoone doorluchtige kopere plaat, zoo ook by de Voorzanger, daar het Boek op leyt. Aan'tDoop-huys zijn drie kopere cierlijke boogs gewijs overbuygzels; hier is ook een kofielijk Orgel, vernieuwt om- trent in 't laar 16^6. Dit Orgel heeft heer- lijke geluyden, de deuren uytnement kun- ftiggefchildert, op de eene, dzsrDavid van de zingende Maagde-Reyen metSna- ren-fpel en Tamboeren wort ingehaalt,ko- mende met het hooft der Reus voor Sauls zegewagen. Aan de ander zijde ziet men David voor Saul op zijn harpfpeelen, daar de verwoede Ketiing dé fpiets David na 't lijf werpt, die 't ontwijkt. Hier is e?n kunftig portaal met geflingerde kolom- men, onder zes groote, en boven zes kley- |
|||||||||||||||||||||||
|
ne; boven't portaal ftaan noch negen of o. Z$dt-
tienkleyne kolommetjes in't ronde, met ^aÜet- een Kapelleken daar boven op, datdeop- perfte top maakt. Binnen, tegen't weft- eynde van deze Kapel is eengalderye ge- Galdery maakt voor deWees-kmderen: Des Woenf- J^r de dags voorde middag, en Sondags na de &£„'*"■ middag, wordt hier in de Hoogduytze, en op andere tijden, in de Nederdmtz^e fpra- ke gepredikt. Zoo oude luyden verhalen zoude deze
Kapel in 't beginzel van de veranderinge eenige tijt ledig geftaan hebben; ook in be- denken geweeft zijnde die af te breken, om de plaats tot eenMarkt bequaam te maken; doch namaals tot Zout-kafTen verhuurt, gelijk over eenige Jaren noch gebleken is aan 't ziltig uytflaan van de Pylaren. Daar nu Kerk-meefters wezende.
Everhar dSchot,
ssïbraham Alewijn i 1 : en
Egbtrtde Vrj, |
|||||||||||||||||||||||
|
0. t§dJh
KapeL
1 6 Alt* ren eer' tijis. |
|||||||||||||||||||||||
|
Gierlijk
Qrgel. |
|||||||||||||||||||||||
|
Keftjfig
p»rt*aL
|
|||||||||||||||||||||||
|
SINT OLOFS-]
Nu, } KAPEL.
OUDE ZY DS- j
|
|||||||||||||||||||||||
|
■p^Eze Kapel ftaat aan 't noort-eynde van
•■-^de Warmeftraat,da.zr deZeedijkbegint, by de Kamperflejger en Niemvebrug, is van outs by de RoomsgezJnden genaamt, Sint Olofs Kapel, door dien zy in haar begin- zel ingewijdt en bevolen is aan Sint Olof, oïOdolfus,Patroon van Noonvegen,d\e,iao Waar van menzeyt, voorvijfhondert laren, in dat landt, te Drent hen, Koning is geweeft, al- |
|||||||||||||||||||||||
|
een kroon op't hooft, en een groot flag-
zwaart of hellebaart in zijn handen, on- der zijn voeten een ander Koning leggen- de, als van hem verwonnen, die om ge- nade fcheen te bidden. Deze Kapel hout Pur- men, niet zonder reden, deoutfteKerk/0*^' van tAmfle-fdam te zijn, daar van wy hier ^^ " vooren als ook van de oude Poort, die daar nevens ftont, en't oudt Stadthuys daar by, breeder gezeyt hebben. In wat tijdt zy ge- fticht is, kan men niet weten. d'Onge- naamde Schrijver van J.Pontamis'm 't laar 1500. zeyt, dat neffens deze Kapel noch een ander ftondt, gemaakt na de Kapelle K z vaa |
|||||||||||||||||||||||
|
na/tmt.
|
|||||||||||||||||||||||
|
daar begraven leydt, en van dieinwoon-
ders Sint Oele genaamt wort: alzo gedenkt ons, noch gezien te hebben, dat Sint Olof in deze Kapel, tegen aan 't houte verwelf- zel gefchildert was, wel gewapent, met |
|||||||||||||||||||||||
|
Èefchrtjvlf^t vm
|
|||||||||||||||||
|
7»
|
|||||||||||||||||
|
pel met een ingang vaft geftaan tehebbéni Ssó^w
en met een Galdery(om meerder toehoor- %*P"' ders te bergen) bedekt was, daar al het Kerk-gereetfchap in bewaart wiert: doch met dclaatfte vergrootinge afgebroken en |
|||||||||||||||||
|
v&n Jeruzalem met onzes Lieven Heeren
Graf. Doch van deze, vint men geen ge- denk-teykens overig. Dat dit een bezon- dereKapel geweeftis, is niet zoo, want mijn gedenket die in 't ooften aan deze Ka- |
|||||||||||||||||
|
S.Qhft
K*£ef.
|
|||||||||||||||||
|
beknoptheydt, heelbequaam tot het ge*
hoor; in 't midden ftaan drie pylaren, en heeft zeven ter zijden aan de muuren, vijf groote dubbelde lichten, onder de galde- ry noch drie kleynder, hier hangen vijf groote kopere Króoncn; is lank hondert vijf-en-twintig voeten, breet negentig, in de lefte vergrooting is 't verwulfzel heerlijk gefchildert, tweemaal wordt hier des Zondags gepredikt, en na de achter- middags Predicatie wordt de Jonkheydt Gecatechizeert en Onderwezen in de foh- damen-
|
|||||||||||||||||
|
vernietigt. Tegenwoordig wordt zy van
rfO»ra>»«*(dievan zulk flag van Santen wiet veel enhouden)genaamt,*/'0#<fe Zijds Kapel, ook wel, de Kleyne Ctpel, ter oor- 2aak dat zy aan d'oude zijde, gelijk d'an- der, (kier boven befchreven) aan de nieu- we zijde gelegen, en ook veel kleynder geweeft is. Zy heeft eencierlijkToorent- je met een trans, Uurklok en wijzers: is in'tIaari<?4(S. een deel vergroot enruy- mer gemaakt; Ook voorzien meteen fchoone galdery, zeer luchtig., en om zijn |
|||||||||||||||||
|
$tmfje.
|
|||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, w Boel
|
||||||||||||||||||||
|
w
|
||||||||||||||||||||
|
z. Kirk. damenten der GereformeerdeGodsdienft,
--.. —• in maniere van Vragen en Antwoorden,
waarlijk een prijzelijke zaak om de kinde- ren wetende in Geloofspunten te maken. Deze Kapel heeft vier ingangen, twee op de Zeedijk^, en twee in de Kapel (leeg, waar van twee , cierlijk van grauwe fteen ge- maakt zijn, boven dieop de Zeedyk, ziet men een menfen geraamte, doots-hoofden cjn beenderen» daar eenige koren aren uyt- waflen, waaronder deze woorden gehou- wen zijn. SPES ALTERA VIT^.
Datis:
^e andere hoop des levens*
Deze Kapel moet in oude tijden Zan-
Oude Zan- gers gehadt hebben,dat goede flikke-broe- gers fneda- gers waren, Nademaal deze volge A.s kluppel-vaarskens daar van noch zijn over- gebleven. |
||||||||||||||||||||
|
Z.KwJl;
|
||||||||||||||||||||
|
De Zangers van Sint Olofs Kapel,
Mogen haar natjenenhaar droogjewweU Tot Kerk-meefters daar nu zijnde.
JofephmDujSy
MarkusHroen,. Johannes Bas, en
Aart Kool. De ftadt dagelijks meer in macht en
volk toenemende, zijn door de Achtbare Regeerders dezer ftede in de lefte vergroo- tinge noch drie Kerken gefticht, eene aan de oude,en twee aan de nieuwe zijde; d'ee* ne aan de oude zijde ftaat by de nieuwe- HoogenBreeftraat, omdatze in 'tzuydéf deel der Stadt ftaat, genaamt de |
||||||||||||||||||||
|
:**?*y
|
||||||||||||||||||||
|
ZU Y DER-K ER K.
|
||||||||||||||||||||
|
s;
|
aat ter plaatfè daar wel eer Speeltuy-
|
|||||||||||||||||||
|
jen eerften fteengelejrt Ctwerkjruym vier
Jaren fiilgeftaan) in 't Jaar 1611. vol- maakt, en op den Pmxterdag de eerfte Pre- EerJliPrf ■ ■ dicatie daar in gedaan. dhaün Dit werk, vermidts het al redelijk groot
is, was volle elf Jaren onderhanden, eer het voltoyt wierdt, en is in 't geheel met zijn Tooren en begrijp van 't Kerkhof, in den Jare zeftien hondert veertien, tot voï- komentheyt gebracht. Deze Kerk is met een cierlijke en hooge
doorluchtige Tooren, ( daar in lieifelijk , welklmkent en aangenaam klok-gefpel hangt, dat zeer helder en zuyver is, doch KföUSré jat hchter en hooger van toon als dar van d'Oude Kerks Tooren) verzien: die in de zuytweft-höek, ten eynde van de wefter-zijdel-gang, te ftaan komt. Drie tranzen of ommegangen vertOonen zich omdezelve, deonderfte terhoogte (van K 5 het- |
||||||||||||||||||||
|
^nen geweeft zijn, die in den Jare 1600.
beflooten wierden af te breken, en tot een Kerk-bouwinge op te ruymen , dat door de volgende peftilentiale ziekte, en andere voorvallen zint verhindert geweeft is; zulks dat indenjare zeftien hondert en drie, eerft het flot-hout geleydt, het Emdament paal-werk, of fondament geheyt, en in gtleydt: »t zelffteJaar, op den twee-en-twintigften van Oogdmaant den eerften fteen gelegt Deneer- wierdt, door Iohan Bikker, zoon van den pen. Steen. jfeer 'Burgermeefter "Bikker ; als ook ten deele blijken kan uyt dit opfchrift, dat aan de muur van de Tooren, met gulde lette- ren te lezen is, en aldus luydt: Tot oeffeninge van de Chrifielijke Godts-
dienfi , is de&e Zuj/der Kerkjn 't Jaar 1603. den twee-en-twimigften Aftgufti |
||||||||||||||||||||
|
/5
|
||||||||||||||||||||||
|
ejchrijvmge van
|
||||||||||||||||||||||
|
het vlakderftmtafterekenen) van hon-
dert en vijf voeten , de tweede dertig, rpntom op de hoeken van deze omgang ftaan witte gehouwe fteene Joniz£ kolom- men, die met haar kapiteelen haar hoogte |
||||||||||||||||||||||
|
uytmaken. De bóVSnfte ommegang, daar Z.K«*;
rondtom een witte gehouwe fteene leu- ning loopt, is (van het bovenfte van de tweede af te rekenen) een-en-dertig voe- ten hoog. Van het onderfte van deze laat- |
||||||||||||||||||||||
|
Z.KtrJtl
|
||||||||||||||||||||||
|
Cterlijkt
TWtit. |
||||||||||||||||||||||
|
PïeruUmutle
|
||||||||||||||||||||||
|
komen ook de bogen der zijdel-gangen,
als mede de ftijlen des middelruyms, te ruften. De hoogte van het middel-ruym, als de menigte der lichten, die rondtom in middel en de zijdel-gangen ftaan, zou- den deze Kerk een groot licht en glans by zetten, zoo die niet te laag gezet was, des duyfter en dompig valt, daar niet weynig toe helpen , de gefchilderde glazen, en huyzendie ten noorden, weften enzuy- den daar rondtom ftaan. Dan dit gebrek wordt eenigzins geholpen , door eenige luy-
|
||||||||||||||||||||||
|
fte ommegang tot aan het kruys van de
haan, de hoogte hebbende van een-en-ze- ventig voeten; zulks dezeTooren in al- les twee hondert en zeven en dertig voe- ten hoog is.De Kerk is binnen werks breet, zijnde een-en-negentig voeten , hondert acht-en-dertig; invoege, die van binnen een redelijke goede ruymte heeft-Het mid- del-dak van hoog boven de zijdeldakken uytftekende, wordt van tien, terweder- lijdevijf, zeer zware groote ronde blaau- wc fteene py laren gedragen: Op welken |
||||||||||||||||||||||
|
ffttpi<vm
iitn. |
||||||||||||||||||||||
|
DeKerkl
iinntn. |
||||||||||||||||||||||
|
Blatm
Steent
Pjlaren.
|
||||||||||||||||||||||
|
AMSTERD
W. KerL luyken, die in 't middelfte verwulfzel (als'-
er gepredikt wordt) open ftaan. Geen Choor, (gelijk inde Kerken, die de Roomf- ge^inden laten ftichten,) heeft men in deze noch d'andere Kerken,diede Gereformeer- den bouwen, ter oorzake dat hun Godts- dienft in 't openbaar doen , en alle uyter- lijke Kerkelijke plechtigheden, en 't doen VanMiJfen, dat de Roomfgez^inde Priejlers voornamelijk in 't Choor deden, verwer- pen. Van binnen ifïè zeer cierlijk met al- lerley noodigheden, tot den Godts-dienft |
|||||||||||||||||||
|
A M. IV. Boek ?p
Twee zware witte gehouwe fteene W.Reri',
Poorten , ziet men voor d'ingangen van —" ~~ het/Gr^/(dat al vry groot is) een aan dè l^n&m Breeflraat, en een san de Zantfiraat, die 't Kerkhof, om haar zonderlinge zelzaamheydt, en kunftnjkevinding, niet oncierlijk ftaan; zijnde beyde boven in 'tfronti/piciftm of voorhooft met menigte van dootshoofden; enkooren-airen daarnevens, verciert. Aan d'eene ingang, in de Zantftraat, die zeven- tien voeten hoog, en elf breet is, en daar in Schop, Spa, Houweel, Beezem, en ander gereetlchap, tot het begraven der dooden gebruykelijk, ftaan uytgehouwen, leeft men deze Latijnse fpreuke. MEMENTO MORT.
Dat is.-
Gedenkt te fierven*
En boven die aan de Breeftraat,ziet mea
zeer cierlijk een doodtbaar met een doodt- kleet bedekt, en daar boven op dootsnoef— den en menfehen fchinkels. Nu volgt de
|
|||||||||||||||||||
|
Glazen.
|
verzien. In de achtien glazen, rontom ge-
|
||||||||||||||||||
|
fchildert, ziet men verfcheyde gilden, die-
ze, ter gedachtenifïè, daarin vereert, en met hun handtwerk uytgebeeldt hebben. In den Jare 1660. is alhier, aan de voor-
fte zijde, daar den Tooren ftaat, een gal- dery, voor de Weeskinderen der'Diakonen van de Gereformeerde Godts-dienft ge- maakt. Ook wordt hier Gecatechizeert, gelijk wy vooren, in de beichrijvinge van tfcOude-Zijds Kapel gezeydt hebben. Tot Kerk-meefters nu hebbende.
Johttn Tajfpel. Thomms Broers. en
i:ElbertcDirkzJ.Del. |
|||||||||||||||||||
|
Galdery
voor de Weiskin- dtrtn. |
|||||||||||||||||||
|
WE S T ER-K ERK,
|
|||||||||||||||||||
|
zeven-en-negentig breedt zijnde: en zeer
doorluchtig en met fteene verwulfzelen,. (die al met haar boogen ter wederzijde komen te ruften, op vijf dikke zware pyla- ren, yeder als een drieling van drie pyla- ren aan een gewolfen) verciert. Van bin- nen heeftze , vermidts 't middel-ruym, ('t welk in de hoogte van de tweede ftaad-- je met twee welvingen doorgelheden) vry hoog is, een zeer wijde luchtige ruymte,. en aangename bevallige fpeling voor 't oog. Heerlijk zijn de Tuskaan&e en Ionizje py- Ordre >vm lafters, van d'eerfte en tweede ftaadje met '' 6'^ajr' allerley cierwerk r en kagiteeden, van bin- nen ■■ |
|||||||||||||||||||
|
A
|
Lzo geheeten,vermitsze in 't weftcr
gedeelte van de ftat gelegen is, komt |
||||||||||||||||||
|
met| zijn Tooren en Kerkhof, tuf-
fchen de Kekers en Princen-graft, recht in een boent , op een groote ruymte te ftaan; zulks datze zich gevoeglijk van alle kanten zien laat, en ook wonder wel in 't oog op doet. Hebbende ten noorden en ooften een groot Kerkhof, en ten zuyden een vierkante Markt, de Wefter Markt ge- heeten ; zulks deze ruyme omleggende plaatzen, de Kerk door acht en dertig gla- De Kerk zen, van binnen zeer licht maken. Van bin- Hmm. nen hondert acht en zeilig voeten lang, en- |
|||||||||||||||||||
|
Bejchrjjvingt VM
groote kopere Kroönen hangen daarbin- y--jrw*t.:,
nen elk van dertig armen; behalven in de K^re -
twee galderyen aan de zijden acht, die Krtsmn. kleynder zijn. Twee houte deur Portalen ziet men hier, zeer aartig gewrocht. |
||||||||||||||||||
|
8©
|
||||||||||||||||||
|
m Kerk] nen opgetoyt. Twee ftaadjen is dbehalve het dak, hoog,*t onderfteen veertig, en de bovenfte van ndertig voeten. Hier op komt ee
|
||||||||||||||||||
|
tuften, van zeven-en-dertig voeten. Vier
|
||||||||||||||||||
|
k
|
||||||||||||||||||
|
Het oefftnmgt vandeChrifielljkeWegie, ir dep E'rfePrf
TVefterKerkgeflicht, Anne mdc. u. Ven **«*• xi. Sefttmbet mdc.xxxi. ofVinxterdag de eerfle Prcdicatie gedaan. Ten weftenifleookmeteen ongemee- citrijkt
ne cierlijkeTooren, alle anderevan deze ^«s. ftadt, in hoogte overtreffende, verzien. Hebbende drie ommegangen of tranzen. d'Onderfte (van de ftraat af te rekenen) hoog zijnde hondert en veertig, de twee- de , Van de onderfte trans, acht-en-veer- tig,
|
||||||||||||||||||
|
Het ftichten van deze Kerk wierdt be-
gonnen, in den Jare zeftien hondert twin- tig , en den negenden van Herfflmaant, de cerftefteen, door Willem de Fry, zoon van FredrikjkHy, BHTgermecjlermfev tijdt, gelegt. Tevooren en geduurende deze bouw by noorden (daar nu hot kerkhof is) een groote houte looze opgeflagen zijnde, om de gewoonelijkeGodtsdienft te oefe- nen. Den tijdt vanditeerfte fteenleggen, ismetverguldeuytgehouwen letteren bo- ende Tooren-deur, als volgt, telezen. |
||||||||||||||||||
|
Etrpi
Steengt' |
||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, ir. Boek.
|
|||||||||||||||||||
|
81
|
|||||||||||||||||||
|
Tooren pas ten halve gemaakt, en wierdt MwAr»
ontrent den Jare zeftien hondert acht-en- K ' dertigeerft tot vólkornentheydt gebracht. ~ Ditfehrijvende tot Kerk-meefters heb*
bende. uidriMK de Weert.
Gtfilliam Penijn, en
NicoLasvxnLiebergen. Ten ooften van de Kerk op deKeyzers-
graft, ftaat een cierlijkeKerkhofs-poort, na de Tuskaanze ordre gebouwt: daar bo- ven op ftaat een gelauriert doodts-hooft, en ter wederzijde etlijke op malkandre; in 't midden recht boven den ingang, leeft men op een zwarte Marmere fteen deze Latiynz,e fpreuk: tMors Fidelium, eftvit&perenmi
initium. Dat is:
He doodt dergeloovigen ■, ishetbe*
ginz>eldes eeuwigen levens. En boven de binnen ingang,deze woor-
den : Bonn mors initium vitd.
Dat is:
Ben goededoodtishetbeginzel'dek
levens.
|
|||||||||||||||||||
|
iïoerder-
Kerk. |
tig,en de derde acht*en-dertig voeten. Van
|
||||||||||||||||||
|
daar tot aan 't kruys noch drie-en-zeven-
a .„*, tig 5 zulks dat de eantfche Tooren ontrent
Hoogt* ° i j ° n-
w wnaien. twee hondert en een - en - zelhg voeten
hoog is, een-en-twintig voeten hooger als d'Oude Kerks Tooren, die alleen maar de hoogte, gelijk te voren gezegt is, van twee Breetc hondert en veertig voeten heeft. Onder onder. in 't vierkant breedt zijnde acht-en-dertig » i voeten. Het gedeelte, dat tuffchen d'eer- fte en tweede omgang te ftaan komt , is zeer treffelijk op de vier hoeken, met ko- lommen en ander bycieraat opgefmokt. Tuffchen deze kolommen ziet men op ye- der zijde het diie-kruyzigWapen-fchilt, met de Keizerlijke Kroon daar op , in 't groot, en witte fteen gehouwen. Het ge- deelte , tuffchen de tweede en derde trans, daar in de fpeel-klokken (die mede onlangs verbetert, en nieuwvergooten zijn) han- gen , als ook het gantfche bovenfte werk, , is doorluchtig, en doorgaans cierlijk op- Groote gemaakt. Hebbende een groote flag-klok,
K./«£. die de heele uuren flaat, over vijftien duy- zent ponden wegende. Boven op de kruyn oftoprpunt van dgze Tooren, komt een geweldige groote Keyz^rlijke kroon, gifte van Keyztr Maximiliaans, te ftaan. Heeft speel-kkk- mede een menigte van fpeel-klokken, die ken. in wel klinkende toon, en aangenaam ge- luyt, geenfïns d'andere bezwijken. Toen
in de Kerk al gepredikt wierdt, was deze |
|||||||||||||||||||
|
NOORD ER-K ER K.
|
|||||||||||||||||||
|
DEze Kerk ("op de weft-zijde van de
Pr ince-graft,) dewijhe ia het noor- der gedeelte der ftadt is, wordt ge- meenlijk de AToorder,by wijlen ook na hare kruys-vormige geftalte, kruys-vormig de Krttys-kerk genoemt. Doch dit kruyswerk met zonderlijcke konftzooaan den ande- ren gevoegt, dat het van binnen acht-kan- tig is, en niet als dat de dakken des middel- kruys onverhindert boven komen uyt te fteken. |
|||||||||||||||||||
|
Wiens vier voorgevels van de kruyzen, 'f Gek**
die zich al en 't halven vertoonen,heel cief- K3tm- lijk in 'toog op doen. Yeder hebbende twee groote lichten, van twee-en-dertig voeten lang en negen breedt, boven wel- ke twee komt in het midden noch een rondt te ftaan , van twalef voeten in de middel-ftreep, endatmetallerleyflagvan heele en halve witte fteene gehouwe krin- gen , doorwrocht, door deze glazen komt L hes |
|||||||||||||||||||
|
%
|
|||||||||||||||||||
|
Sï $tfchrjjv'wge van
|
|||||||||||||||||
|
het licht, vanden dag fpelen, en zet het
gantfche gebouw van binnen , een aange- namenluyfter, encieraatby. Boven de- zelve , ftaat om hoog aan yeder kruys- hoek, een fteenegaldery, vijf-en^zeven^ |
tig voeten , van de ftraat af té rekenen, thutè»
hoog, en een-en-dertig voeten en een half Kerk' breedt. Boven deze galderyen fteekt het - dak op alle vier kruys-hoeken, noch ze->
ventien voeten boven uyt; zulks dat het |
||||||||||||||||
|
Kerk.
|
|||||||||||||||||
|
top-punt van 't dak, van de ftraat af te re-
kenen, twee-en-negentig voeten hoog is. Yeder kruys-voorgevel, onder de breete van twee - en-negentig voeten hebbende. In 't midden boven op het kruys, ftaat een doorluchtig bevallig Toorentje , dat de hoogte, C van de tinnen van het dak af te rekenen, behalve de kloot en 't kruys, daar de haan op ftaat) van vier-en-vijftig voe- ten heeft. Hangende in het onderfte ge- deelte de luy, en in het bovenfte fdat acht- kantig, en doorluchtig is) de heel en. half uurs klokken. |
|||||||||||||||||
|
d'Eerfte fteen van deze Kerk, wierdt
gelegt door den outften zoon van Comelis Da?ikgrfz,Aadts Meefter Metzelaar,in den Eerjle Jarezeftien hondert en twintig, den vijf- &«»f* tienden van Junius, en in drie Jaren tijdts, '&' ('t geen een wonder is,) volbouwt , als blijkt uyt dit opfchrift, dat met gulde let- teren boven de tooren-deur uytgehouwen ftaat. Tot oeffeninge van de chriJielijkeGodts-
dienjljs deze, Nwder Kerk geftkht, Anm
|
|||||||||||||||||
|
Rtsgti-
wande «ff*» |
|||||||||||||||||
|
iwmjt'
|
|||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, ir. Boek,
|
|||||||||||||||||
|
83
|
|||||||||||||||||
|
Behalven de vijf boven verhaalde fteene tTtoria*
KerkenjZijn'er^mits 't aangroeyen der Ge- Kcrk' meente, hier ter ftede in den Jare zeftien " hondert zeftig, noch tot een behulp"", twee groote houte fpijkers of lootzen cpgefla- gen, daar in alleen maar des Zondags ge- leert wordt. d'Eeneaan'tOofterendt van Otperen. deftadt, by het willige Raiphuys, tegen Eylmds, de Schans aan , en d'Oofterze Kerk ge-.,£"'^ naamt, de ander op Bikkers Eylandt, en wordt gemeenlijk d'EylandtsKerk gehe- ten. Op Paafdag 1660. des morgens de eerfte Predicatie daar in gedaan zijnde: hebbende yeder bezonder hare Kerk-mee» fteren die tegenwoordig zijn in de OQSTERSCHE KERK.
Johan Baptifia Hochepiedf
DirikjJdr, der Weyen, Gill'nV/ybrants-) en
Dr. Gerardm de Temjn. INDE EYLANDTS-KERK,
Cornelis van Graaftandt.
Louysvan Oiutytelen-burgy Wdlem Blac.mv, en
Adriaan van hoon. Zijnde beydetotdenGodtsdienft met
zit-plaatze wel geordonneert, ( en yder bequaam tot het gehoor van Godes woort eenige duyzent menfehen te bergen) dat aldaar des Zondoags voor en naar den mid- dag, gelijk in de andere Kerken geleert • wierdt, tot dat in de NieuWe-Stadrs ver- grootinge (die nu onderhanden is) bequa-' me Kerken gebouwt zullen werden-, ne- vens deze Kerkelijke gebouwen, daar de* Gereformeerden hun leere enGodtsdienft, hier ter ftede in de Nedèrdüytze tale lee- ren , hebben de Franzen en Engelzèn ook: hier hun Kerken, daarze in preken. La De
|
|||||||||||||||||
|
Anno MD C. XX. den Xr. Junij
den eerflenJleengeleyt-,Anno MD C. XXIII. volmaakt, ende op Paaf- dag de eerjle Predicatie gedaan. Van binnen ruftze met zijn kruys-wel-
vert, op vier zware geweldige kolommen, die recht m 't midden van de vier ttüTchen- plaatzen komen te ftaan.Tegen welker een dePredikftoel geftelt is. Zijnde dekapi- teelen( of hooft-ftukken jvan deze kolom- men , als ook de architraven , friezen, en kornizen, alle 't zinlijkfte encierlijkftena de Bouwkunft verciert en opgetooyt, ze- ventig paffen heeft deze Kerk in zijn om- gank, en ten noorden van binnen voor den ingang, een kunftig witte fteene uytge- houwen Poort, na deDorize ordre ge- bouwt, van twalef voeten hoog: in 't mid- den het drie-kruyzig Wapen-fchildt, met Keyz,er Maximiliaans fchenkaadje daar bo- ven , en wat hooger het boven-gemelde bouwfehrift. Hebbende ten zuyden van binnen voor den ingang, mede diergelijke Poort na de Dorife ordre. In 't midden hangt een groote kopere Kroon, en vier andere daar rondtom. Van alle kanten fuytgenomen ten noordt - weften daarze met huyzen belemmert is) laatze zich,ver- mitszc op een ruyme plaats ftaat, zien, en doet zich wonder wel en aangenaam in 'toog op , voornamelijk als men op de Prince-graft is, daarze ook met een vier- kant Kerkhof bezet ftaat. Niet te min be- quaam ifle wegens haar beknopte achtkan- tige binnen-ruymte, tot het oeffenen der Godts-dienft, vermits des Leeraars woor- den aan alle hoeken den toehoorderen, ter ooren kunnen komen. Tot Maaflandt- ïtays, Sardam, en Groeningen, is in t Kerken-bouwen dit Model gevolgt. "Wiens Kerk-meefters nu zijn, Daniël Bernarts^
Johannes Ray,
en |
|||||||||||||||||
|
Nwrfo'
Kerk- Eerfte Pre-
dicatie. 'tgebowto
binnen. |
|||||||||||||||||
|
Cierlijke
ingangen. |
|||||||||||||||||
|
Kopere
Kr tonen'. |
|||||||||||||||||
|
M. Jan van Geel,
|
|||||||||||||||||
|
BefchrijvMge vm
DE FRANSE-KERK, |
|||||||||||||||||||||
|
84
|
|||||||||||||||||||||
|
Fr*nx.t
Kerk. |
|||||||||||||||||||||
|
fratt&e
Kerk. |
|||||||||||||||||||||
|
wal, end'andereindeOudeHoogftraat ,
naaft het voorfz. Ooft - Indifch - Huys. Voor welke een witte gehouwe fteenc Poort, van zeventien Voeten en een half hoog, en dertien en een half breet te ziea |
|||||||||||||||||||||
|
OOk wel deWale Kerk genoemt,
enby deRoomze tijden de Pauli- nianen, ftaat tuflchen het Sint Joris Hof en Ooft-Indifch-Huys, heeft twee in- gangen, een op de Oude zijds Achterburg- |
|||||||||||||||||||||
|
nig , datze met haar krullen na dejonize
ordre fchijnen te zwijmen; 't is ook een vreemt flag van bouwen, en by na berif- pelijk, dat d'Architraaf gebroken is, die ten halven in de Fries fpringt, en weder de Fries daar boven. Boven de Architraaf op de Cornice, tuflchen de gebroken fron- tefpies ofvoorkap, komt het ftadts Wa- pen |
|||||||||||||||||||||
|
is, door Hendrikje Keyz.tr ~* eertijdts hier
ftadts Architect of Bouw-meefter, ont- worpen engeordent. 't Is een cierlijkvaft werk, vol vreemde vindingen; waar in des Bouw-meefters zonderling fpits-vondig- heydt te merken is. Want de kolommen zijn ter wederzijde met nieuwe, doch cier- lijke kapiteelen vejciert, nochtans zooda- |
|||||||||||||||||||||
|
Ingang in
de Hoog-
Jirm.
|
|||||||||||||||||||||
|
i
|
|||||||||||||||||||||
|
AMSTERD
|
%f
Boven aan een balk , als men van de E«gtl*4
Hoogftraat ingaat, leeft men- de ftichting Ktrk' met deze woorden; Cejle Eglife a eftéfondée MCCCC I x
Reaccommodée MD CXL VII Ag- grandie kMDCLXL Dat is:
Deze Kerk is gefticht cMCCCC IX
weder bequaam gemaakt MD C- XLVII. vergroot MD CL XL Want indenjare zeftien hondert een- ■**(>.i6<sti
en-zeftig, wierdt deze Kerk ten zuyden, ver&mt' na het Sint Joris Hof toe, vermits de zijd- muur , die met groote balken onderftut wierdt, begon uyt te (patten, en dreygds om verre te vallen, met een groot gedeel- te van het Sint Joris Hof, (waartoe ook eenige huysjes, die langs heen onder de muur ftonden, afgebroken wierden,) ver- groot , en zeer cierlijk met pylafters ca galderyen vermaakt. Wiens Kerk - meefters jegenwoordij*
zijn Antheni fafteUyn*
Jan van Dijk^ Iohannes Pollio, en
SamttelSatttijn. Die mede de regeeringe van St.Joris-
hofF hebben hier na op zijn plaats te be- fchryven^ |
||||||||||||||||
|
pen met de Keyzcrlijke kroon te ftaan;
't welk een heerlijk aangenamen ftandt, en merkelijk vercierzel voor deze ftraat geeft. Boven den ingang, op d'Achterburgwal, ftaat in 't Frans: Cemfis. xxviij. vers xvij.
Ce nejl ici qua la maifon de Dieu> ejr
cejl ici la fort e des deux. Dat is:
Dit en is niet dan een Huys Godes,
en dit is de Poort des Hemels. Boven de kleene deur,ter zijde in 't zuy-
den, leeft men dit: rfeaume. v. vers viij.
J'entrerai en ta maifon avec la re-
verence. Dat is:
ik zal in uw' Huys ingaan met
eerbiedigheydt'. En ten noorden, boven d'anderc ingang
deze fpreuke: Matth. xx). vers xitj.
Ma maifon f era appelle'e* maifon de
priere.
Dat is:
Mijn Huys, zal een Huys desge-
hedtsgenoemt worden^ |
|||||||||||||||||
|
Exgthe
Kerk. I |
|||||||||||||||||
|
Ingang
tf Sint Jms fle/n. |
|||||||||||||||||
|
E N G E L Z E KERK.
|
|||||||||||||||||
|
DEze ftaat op het Bagijnen-hof, en
wiert by de Roomze tijt, de Bagij- neKerkgenoemt. Wanneerze hier Kerk. op dit Hof gefticht is» is geen zekerheydt |
|||||||||||||||||
|
van; doch het blijkt aan d'eenvoudigheyr,-
van 't gebouw, en d'oude muuren, dat'et in d'eerfte hondert laai1 niet gefchiet is.Vare binnen is'ct, hoewel niet groot, zecr-luch- L 3 tig,» |
|||||||||||||||||
|
%6
|
||||||||||||||||||||
|
ejchrijvwge van
|
||||||||||||||||||||
|
tig; meteenToorentjendaarop. Alhier
wert des Zondaags tweemaal, en 's Woent daags voor de middag, in de Engelze tale geleert. Deze Kerk haar te kleyn zijnde wordt tegenwoordig vernieuwt, en ver- |
||||||||||||||||||||
|
groot. Wy verroonen de zelve alhier, ge- Engtht-
lijk die tot noch toegeweeftis. Wiens re- Kerk- geeringe by deKerk-meefters van deNieu- " we Kerk waar genomen wert. Verfchey- de andere gezinden, als Luyterze, Menno- |
||||||||||||||||||||
|
Engelit
Kirk. |
||||||||||||||||||||
|
?-j---$-
|
||||||||||||||||||||
|
Hf' 'ik'' -' ' ii'..... 'I
|
||||||||||||||||||||
|
niften, of Doops-gezinden, Remonftran-
ten,ofArminianen,EngelfcheRruyniften,
Rede» van en Joden, werden ook hier ter ftede toe-
Amfier- gelaten, en hebben hun vergader-phatzen,
niamü*1' daarze nun Godts-dienft opentlijk in oef-
fenen. Een zaak, die, by na, d'eenigfte op-
Jvomft,en behoudenis van deze ftadt fchijnt
te wezen,ea daar by buyten twijffel, bloei-
jen en ftaan zal, zoo lang deze luydeh vry-
heydt van hun Godts-dienft t'oeffenen,
toegelaten wordt.
Bc belchrijvinge der Gereformeerde
|
||||||||||||||||||||
|
Kerken eyndigende, vplgthoe dit gere-
geert en de Litmaten van dien vereenigt blijven,en met Godts woordt bedient wer- den , welke regeeringe ftaat uyt Leeraars, Ouderlingen en Diaconen , daar van de Leeraars jegenwoordig (de Nederduyt- fche) vier-en-twintigfterkzijn, behalven twee om haar ouderdom verfchoont, noch een die in deHoogduytze taal leert, die mede indeKerkenraat verfchijnt. Wiens bedieninge niet alleenis de Gemeente het Woordt Godts eenvoudig zuyverlijk te leeren,
|
||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, IV. Boel
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
*t
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Achtbaare regeeringe en Kerken-raadt op Engeïzt
gerecht; welke noch jaarlijks met een Kerk- Vriendelijke Maaltijt van Combinatie tuf- ""*"" fchen deWereltlijke enKerkelyke regee- ringe beveftigt wert. Dit Claffis befpeurende de fobre tracle-
menten daar haar mede-dienaars te platten lande mede voorzien zijn, en eenige geen groote tijdelijke middelen in voorraat heb- bende , des beducht wezende, dat na haar overlijden de nageblevene Weduwen in een fobere ftaat zouden blijven zitten,heeft raadtzaam gevonden (inden Iare 1618.) met den anderen eenegemeene borze op te rechten om alzulke bedroefde Weduwen Gmem » met een Iaarlijkze penning te verzorgen, y*"*' *<"»•
j • A • t 1 • 1 ° j- "etveduwn |
|||||||||||||||||||||||||||
|
leeren,Sacramenten te bedienen, maar ook
die in alle droefFeniffe te bezoeken ende te trooften: deze by afftervinge ofte't getal niet groot genoeg zijnde, wertmet con- fènttot een nieuwe beroepingegetreden, zulks gefchiet in de groote vergaderinge van Leeraars en Ouderlingen, de Diako- nen nare bezondere nominatie daar toe brengende, zoo dan by meerder-ftemmi- ge de beroepinge voltrokken zijnde, wort de approbatie daar toe van de E E. groot Achtbare Heeren Burgermeefteren (door een geordonneerdeKerken-dienaar enOu- derling)verzocht, die bekomen hebbende wortClaffis daar over vergadert,en met het beroep voortgevaren, de beroepen dienaar zulks aannemende, en van zijn Gemeente (zoo hy eenige bedient heeft) daar toe ontflaginge bekomende, wort de Gemeen- te voorgeftelt, en geen tegen zegginge ko- mende,in zijn dienft beveiligt. Onder de- ze vergaderinge behooren dievanWeefp, Naarden, Muyden neven de Kerken van Amftellandt, Goylandt, en omleggende Dorpen, met die van de Loofdrecht, te zamen een Claffis makende , welke alle eerfte Maandags in de Maant, behalve de extraordinari vergaderingen des zomers tot Amirerdam te-zamen komen, om van alle zwarigheden yder in zijnKerk voorvallen- de, te beraatflagen. Proponenten en Kran- ke-bezoekers teexamineeren, behalven dat de Kerkenraadt alhier alle donderdaags des naarmiddagsKerkenraat houdet, om ker- kelijke difcipïine en andere nootzakelijke te bezorgen: in welke vergadering de E E. Achtbare Heeren Magiftraten mede haar Gecommitteerden zenden, zijnde Litma- ten , die in den Iare 1632. den eerften donderdag in May haar eerfte ceffie geno- men hebbenfniet als een advizeerende ftem daar voerende) doch zulks niet als met ad- vijs en toeftemminge van de Gedeputeer- de van 't Noorthollandtfche Synodus, daar deze Claffis onder is behoorende, volgens zeekker verdragh daar van tuflchen de |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Engèlze
Kerk. Gerefor-
meerden Kerken regeering |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Verkiezing
van Predi- kanten. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
daar toe eenige Articulen beramende, die
als dóen by de gemeen e Broeders onderte- kent , en met den eerften Oclrober des zel- |
der overle-
den diena- ren , te» Platten |
||||||||||||||||||||||||||
|
vigen Jaars haar aanvang genomen hebben. f^tJt'r'
Het tweede lit dezer vergaderingen zijn de Ouderlingen, wien nevens de Dienaren de Kerkelijke regeeringe aan bevolen is,ne- vens haar alle commiffien en Claffiale ver- gaderinge by te woonen, Kerkelijke dif- cipïine te helpen exerceeren, ende in alle zwarigheden de Dienaars des Goddelijken Woordts te onderfteu n en , of daar toe ge- ■ houden zijnde, alle wekcüjke Kerkverga- deringen by te woonen. Deze zijn tot den laar 1661. Zeftien in getale geweeft, ende |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Wie onder
dit Ciajfis
begrepen
zijn.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
als doen tot vierentwintig vergroot, ver-
|
Van de Qk-
derlingen |
||||||||||||||||||||||||||
|
mits 't getal der Predicanten door 't ver-
meerderen derGemeentejaarlijxaangroey- '".JfzL de.. Deze haar dienft geduuren twee achter
een volgende jaren , zoo dat jaarlijks de helft verandert werden , die dan tweejaren moeten leedig zitten, eerze tot dien dienft weder toegelaten werden. De derde graat dezer Kerkelijke regee-
ringe beftaat uyt Diaconen , die hare be- zondere vergaderinge houden , en niet als met de twee andere leden in de groote ver- gaderinge te zamen komen.- deze houden hare by-een-komften mede in de Nieuwe Kerk
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Vaar in
zitten van de Maje- Jlraat 'wee Gecommit- teerden. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Bèfchrtjvlnge *vm
|
||||||||||||||||||||
|
88
|
||||||||||||||||||||
|
deren, kouzen en fchoenen, en de Reke* Engekt
ninge daar van alle acht dagen denPrefi- K'r*« dcnt over te leveren. Welke AalmoefTen " 't gantfche jaar aan alle behoeftige Ledema* ten (zonder onderfcheydt of aan oude of- te nieuwe zijde woonen) uytgereykt wer- den; nochtans zoo Man en Vrouw een van beyde geen Litmaat zijnde van 't Comp- toor afgewezen werden , tot dat die geen Litmaat zijnde , zich tot de Gemeente voegt, of komt te overlijden. 't Onderhout daar de nootdruftige de-
zer Gemeente van leven beftaat niet in't inkomen van Geeftelijke goederen ofte leggende Renten , maar moet wekelijke onder de Predicatien vergadert, uyt de hangende boffen ter Litmaten huyzen, en vier wekelijke Bos-colle&en langens de huyzen by een gezamelt werden ; doch |
||||||||||||||||||||
|
Kerk, aan deNoort-zijde in't Vrouwe- I
koor, waar van in de Kerk-befchrijvinge hier vooren aangeroert is.- zijnde tot den lare i<S<Jz. vierentwintig fterk geweeft, en als doen tot het getal van vierendertig ver- meerdert ; wiens bedieninge gelijk de Ou- ' derlingen mede tweejarig is, en als dan haar ruftjaren hebben: doch alzoo dat al zes nu viermaal in dienft geweeft zijn, van de zelvige moeyelijke dienft verfêhoont blijven. Deze vergaderen tweemaal ter weke, als dingsdags 's avondts ten vier uu- ren , om yder zijn opgeleyde Commiffie te verantwoorden, ook fchriftelijk te boek te ftellen ; ende des donderdags om de Aal- moeflen uyt te deelen; welke vergaderin- ge begint des's morgens ten zeven uuren, veeltijdts eerft fcheydende des avondts om 8.9. ook wel thien uuren en later ten wel- ken tijde aldaar verfchijnen ontrent negen hondert en meerder behoeftige ledema- ten,om hareAalmoeffen teontfangen,zijn- de op veel na niet het halve getal der noot- druftigen, alzoo om de andere Week maar mogen verfchijnen, ten zy door ziekte ofte andere hoogdreygende noot klachtig val- len: uytgezondert de genen die alle zes we- ken haar uytgift genieten: Op welke don- derdaagze vergaderinge meer als vijfduy- zent guldens wekelijk uytgegeven wiert, behalven dit wert de Stat noch onder haar in vier quartieren gefcheyde, en van eenige uyt de vergaderinge bedient, die weder in tween Verdeelt zijn : de eenige helft ge- houden zijnde oude onbehulpelijke Lede- maten ten hare huyzen om de vierthien dagen de Aalmoeflen te brengen, en om de zes weken zulks met naam van Man en Vrouw , volgens t'alphabeth te boek te brengen. De andere helft geftelt zijnde het Extraordinari waar te nemen, als ymandt van de Ledematen in ziekte ofte andere toevallen behoeftig is, alzulk een penning haar uyt te reiken als daar toegeftelt is, zon- der meer ten zy voor haar eygen rekening: desgelijks uytdeelinge te doen vankleede- |
||||||||||||||||||||
|
'Sngelze
Kerk. |
||||||||||||||||||||
|
Van d»
Diaconcn,
en ttjdt <v*n bedie- nen. |
||||||||||||||||||||
|
Héur
dienft om*
trent dm Armen. |
||||||||||||||||||||
|
daar uyt zouden dezeAalmoeflèn niet kon-
nen beftaan, ten ware daar toe quamen de teftamentare Legaten ende giften eeniger |
Haar in-
kemflen maefin.
|
|||||||||||||||||||
|
bezondere miltdadigen. I__________
WelkeKerkelijkeCollecten in verfchey-
de Kerken Ordonnans acht ofte negen- en-twintig ter week zijn, behalven de ex- rraordinarize als proef predicatien, en an- dere , tot welke Collecle in zommige ker- ken dry en andere twee Diakonen vanno- Ditverg»- denzijn: die gehouden zijn op een boete j"™"' van twee guldens waar te nemen, ofte te K«r£«». laat komende een gulden : en na de Predi- catie de vergaderde penningen te tellen, en een fpecificatie daar by zijnde den Preside- rende Diaken t'huys te brengen, ook no- titie daar van de Boekhouder te behandi- gen 1 om in 't Controleur-boek aangete- kent te werden. De vierwekige Bos - collecte door de
vierdeelen der Stadt gefchiedt in quartie- ren, door twee ofte meer Diakonen lan- gens der Litmaten huyzen; Deze Bos-col- Oc* wet leden ingehaalt, enbyfpefificatie overge- *#»»•«» levert, wort by de Prefident overzien, en 't™*™*' by misrekeninge verbeurt yeder Diakon, mjzender daar over geweeft zijnde- een ftuy ver op de Litmaten. gulden.
|
||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, m Boek
|
|||||||||||||||||
|
3*
|
|||||||||||||||||
|
gulden. Alle welke boeten die ongeveer
de dry hondert guldens Jaarlijks beloo- pen, ten profijte der Armen aangewent werden; het Jaarlijks fcheydt-maal, yder hooft voorhooft voor zich zei ven betalen- de , de verkiezinge van Ouderlingen en Diakonen gefchiet na Vrouwendag , als wanneer de politike Magiftraat in hare be- dieninge getreden is,ende dat des dingfdags na de predicatie in de groote vergaderin- fe van Prcdicanten, Ouderlingen en Dia-
oncn;alwaar alleLedematen volgens 't Al- phabeth opgelezen zijnde, met gemeene ftemme omvraag gedaan wertwiemenzal op ftcllen,daar een getal van opgeftelt zijn- de , wert weder gevraagt wie tot Ouder- lingen , of tot Diakonen zullen geftelt werden, dan nemet yder de namen met zich, tot donderdags daar aan naar de pre- dicatie ; als wanneer de vergaderinge we- der geleyt wert, daar elk zijn briefken(met Zijn keur tot Ouderlingen ofte Diakon) den Prezident overlevert; alle deze brief- kens vergadert zijnde worden by de Pre- zident naar getelt, of ook meerder als ver- gaderde perzoonen bevonden werden; de- ze gelezen zijnde, wordt de meefte ftem- men der namen daar uyt gecolleóteert, en de zelvigen voor gekooren gehouden;Dia- konen in hare bedieninge getreden zijnde, eerft de afgaande met een Oratie haar af- fcheyt genomen hebbende, wordt de Or- dre dezer bedieninge de Broederen voor- gelezen , en daar na de OfEcien voor het aanftaande Jaar uytgedeelt. Als voor eerft werdender dry Boekhouders gemaakt,een tot het groote Boek,bevattende alle de Ar- men haar rekeningen zoo wat aan Geldt, Klcederen , Lywaat, als anders genooten hebben. Daarna een die het Controleur- boek hout, zijnde het Boek tegen de uyt- |
|||||||||||||||||
|
giften die by yder Prezident gedaan wer- Gerefir-
den, van welke uytgift alle zes weken re- f/""/* keninge gefchiet: welke Controleur Boek- tetrLr'*' houder hem mede als Schout is dragende, . om op alleBoeten te letten en die in te vor-
deren. En eyndelijk een derde, die het Wees-boek waar nemet, waar in aangete- kent ftaan alle Oude Mannen en Vrouwen diebefteet werden. Dan noch negen Prezidenten, om alle
zes weken een te prezideeren, en alle ge- die colligeerde penningen te ontfan- gen , en te laten cardouzen , de overigen de Boffen en andere C ommiffien waar ne- mende. Noch werden Diakonen twalefDiako- Diaonef.
neffeo by gevoegt, die uyt eerlijke bejaar- J'"'v"lkt: de Matroonen ofte Weduwen alle [aren dienfi, ontrent midden-zoomer in Junio, in de groote vergaderinge by monden verkoo- ren werden; wiens dienftis Oudeonbehul- pelijke Vrouwen en Kraam-vrouwen te bezoeken, en des noots zijnde de behuJ- pelijke handt te bieden , (daar toe van de Prezident middlen ontfangende) TietLij- waat aan te fnijden , en (voor de ftichtinge van 't Weeshuys) der Litmaten meyskens te befteeden, en op haar op voedinge ach- ting te nemen. DcKerkelijke regeeringe in deze boven- Dt Mt'
gemelde ordre beftaande, en tot onder- f""g' /?
L 11 * J i' <-j • i--i uytgaafder hout van zulk een werk der liefde jaarlijks Dïaamen;
veel penningen van nooden, en de manier Jaarlijks,
van die te verzamelen hier vooren befchre- *-*dert der ven zijnde, daar van voor de Gemeente r met open deure van den ontfangft en uyt- gift van dienjaarlijkze rekeninge gedaan wert: zoo heeft het my niet ondienftig ge- acht het Jaarlijkze flot daar van (zedert den aanvang der Reformatie) hier by te voe- gen. |
|||||||||||||||||
|
Gtrefer-
meerde Kerken-rl- ring. |
|||||||||||||||||
|
Verkiezing
•vanonder- Vingen en Diakinen. |
|||||||||||||||||
|
Verdeeling
mande dienfider Diactntm. |
|||||||||||||||||
|
tel-e-
|
|||||||||||||||||
|
M
|
|||||||||||||||||
|
Sefchrijv'mge van
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
■$&
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Rekening van de Ontfang en Vytgift gehouden by Diakonen van de Gereformeer-
de NederdmtfcheKerke binnen Amfierdam, begonnen met de Reformatie den 11 <JMay if78. tot deverkiezingevanden Jare 1663. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1469. 14- i
1745« 4« 4 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3633. 5- '3
23171. 7. 11
18197. 18. 14 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
JI3f. II. 14
Anno |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
320,14. 1
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, ir Stek.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Anno Ontfangen
|
Anno
1610. |
Ontfangen
Uytgegeven Oveigehouden
ontfangen
uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegeven overgehouden
! ontfangen
uytgegeven ' overgehouden
I
ontfangen
Uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegevea overgehouden
ontfangen
uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegeven |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
6%7lh *• 4
ƒ9138. 8. 12 44*8. «3« *
6*3310. ' 10 0126*1. 6. -
2048. 14. zo
81799. - 8
72507. s - 0*9«- IJ- *
7782*. 7. 6
6*8964. 14. it 88/7. il, £
73295% 8. 10
61706. 10. 8 iiƒ8». 18. a
76675. 9- »4
66231. 12. 6 10443. '7' &
79111. 11 8"
71431. 13. 4 ■ ■i. . .
7679. 18. 4
107667. 4, -'
i»27f7- 10, • 14907. 14. "*
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
32137. 19, 11
»7465». 18.12
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Uytgegeven
Overgehouden |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
15951. ontfangen
uytgegeven overgehouden
1600. ontfangen
uytgegeven overgehouden
1601. ontfangen
uytgegeven overgehouden
j£o2. ontfangen
uytgegeven overgehouden
1603. ontfangen
uytgegeven overgehouden
16*04» ontfangen
uytgegeven overgehouden
16*0ƒ. ontfangen
uytgegeven overgehouden
16*06, ontfangen
■uytgegeven overgehouden
1607. ontfangen
uytgegeven 1
/ overgehouden
16«$. j ontfangen
I uytgegevea |
1611.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1612.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1613.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
16*14.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
161 f.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
16*16*.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
16*17.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
)
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
161S.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
91208. 14. : 8
81901. 7. 8 J>?°7. 7- a
io3fi4. 2. 4
89679. 7. 4 13844. 14. 1«
95-531. 19. 8
84667. 11. 11. 1080-5, 7- »5
10083?, * a
99078. 6. 14 1759- **>• 4
Anno |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
16*19.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1620.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
• overgehouden
ontfangen
uytgegeven ©rergehouden
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
10*21.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
16*05.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
overgehouden
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3201, 9. 4
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
M ï
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Befchrifvinge vut*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Anno
1634. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
!•"«■
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I636.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1637.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1638.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
l639.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
164».
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
164:.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
lé~41.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I643.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I644,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
i6W
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
!4?8. j". i
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERD A M. ik Beek
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
9?
188719. 6-
»74.43-17-
»417 ƒ$>
318234.4,12
322371.11,£ $862. 13. 6
281543. »*• -
274310. 18.- 8632. 14. .
269861. 18.8
264095. 3. 8 5766. 15. -
lƒ32ÖI. II. 2
*SÏ39°- + -
n ■ ■■'■•
128. 13. -
24475ƒ. il. i
138301. 1. .. 5464. 10.5
28664y. 3:.^
180499. ift «'4/- 7 3
285362.3.14;
2^1484. - 14 éltl. 17, J
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'Anno Ontfangen
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
115680. = -
115-509, 14. 78. 6 -
231112. i8- -
»3045'3. if- 6(>j. 3 .
13(5048. 12.-
235501. 17.- ƒ40.15.-
131151. 9. -
^2ƒ322. r,- 6870. 8 -
140364. 13..
*394?7. 9 - ,867. 8, -
tS7li7. 11.-
152821. 2. - 4516. Io.-
271681. 16.-
172236. 1. - ^ ■ 1 ■ ii
445. 15 -
^40if\ 19 -
1519J4- 4. -
ioSl. 15. -
15-3141.13.-
154637. 11.- 1494- IP. -
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Anno
16 ïï. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
on tfangen
uytgegeven overgehouden
Ontfangen
Uytgegeven
Overgehouden
ontfangen
uytgegeven overgehoude»
ontfangen
uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegeven Komt te kort
onifangen
uytgegeven , overgehouden
ontfangen
uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegeven Komt te kort
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Uytgegeven
overgehouden
ontfangen
uytgegeven [overgehouden
ontfangen
uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegeven overgehouden
ontfangen
uytgegeven Komt te kort
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1646.
i«47«
.2648.
J6>9. l6fo- »<*53.
1654. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
165«.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1657.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^8.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1655.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1660.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1661.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1662.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Behalve defèn fietmen de Regenten der
Huys-armen, zoo in de Oude als nieuwe
Kerck noch ter weeck dryCollecten onder
de Predicatie doen,en defgelijcks die van 't
Ctlleltm Wees-en-Oude Mannen huys, dele in de
Uifftxrmtn nieuwe.die indeOude-Kerk desSondaaghs
m 't Wtts- haar Aelmoffen twee-maal vergaderen,be-
btiys, waar halven de Schaal ommegangen, die by de
ZZÏÏÏm Huys"armen vijfmaals,Weefen enKranck-
wtrdm. finnigen alle Vierendeel jaars, en Aalmoffe-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
niers alle vierweecken Ianghs de huyfên
gedaan werden. Dit betreffende de Staat derNederduyt»
fche Gereformeerde kerckeaIhier,zo dient te weeten dat deWalfche en EngelfcheGe» meenten haar bezondere Kerckelijcke ver- gaderingen , dïfciplihen en onderhout der Arme litmaaten hebben,zonder andere ge- fintheden daar onder te reeckenen, die yder voor de haaren te zorgqn hebben. M 5 LUY*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Lftytbtnu
Kerkt*. |
||||||||||||||||
|
%.trken.
|
||||||||||||||||
|
LUYTHERZE KERKEN.
|
||||||||||||||||
|
burg Anno 1530. In prezentie van den
Roomzen Kej/^er Carel de vijfde, gelezen, geprezenteert,en aan zijne Majefteyt over- gelèvert hebben. Deze Confeffions-ver- wanten hebben ook in Amfterdam, door |
||||||||||||||||
|
DELuytherzen alzoogenoemtnaZto-
ÜorMmïntts Luterus,ofanders die van de ware onveranderde Augsburgze Con- feflie, wegens haar belijdenifle des Gelooft, (die zy op den grooten Rijks-dag tot Augf- |
||||||||||||||||
|
ée goedt-gonftige toelatinge, van deE.
Achtbare Majeftraat dezer ftede groote Vryheydt haars gheloofs. Want de zelve idoor de Spaanze troubelen nefFens ande- re vroome en voorname Burgeren en In- imthm, gezetenen dezer Stede uytBrabant,Duyts- bLgi. ' landt en ander Landen verdreven. Zijn mmhyti mede als ballingen en vluchtelingen, na |
Hollant enArnftellant komen afzakken,en
alzo zy haar altoos ftil en vreezaam gehou- den hebben,en liefhebbers van d'edele vre- de en vryheyt dezer landen geweeft zijn, ;a ook veel edele Helden, Princen,Graven en Baronnen van deze oefening enGodsdienft inde eerfte troublen en bloedige oorlogen, haar goet en bloet, voor de vryheyt dezer Lan-
|
|||||||||||||||
|
AMSTERDAM, IV, Bock.
|
|||||||||||||||||
|
9S
|
|||||||||||||||||
|
luj/tkirtt Landen opgezet, en de laften des landts
X'rktn> helpen dragen,ookalzoo deGereformeer- Kedenvan de Kerken in de Pfelts en op andre plaat» vrydtm in zen, de Ausburgze Confeffions-verwan- dm Stg&, ten,al voor langen tijt noyt verdocmt,rnaer |
|||||||||||||||||
|
minlijk bejegent hebbcn.Zoo is 't (na 'tvcr- Lvftitnu
loop der eerfte ruwe tijden) dat zy ecrft op *"'***• zolders en in pakhuyzen zeer bekommer- ~ lijk, de oeffeninge van haar Godts-dienft hebben bedient; tot dat Anno 1635. een |
|||||||||||||||||
|
"HP t/tTTl-TFïï S'f'Wlï TCPRC*FC '\7ATKT RTIsTMÜN
jamanap
|
|||||||||||||||||
|
In de zelvige is ook een Orgel, 't welk ® jf
gedurig,voorennadeGodtsdienft,alsook * * zomtijdts met muzikale ftemmen gehoorc wert. Doch deze Kerk door 't vermenig- vuldigen, en aanwas dezes ghezintheydt haartekleyn vallende, zoo dat nauwelijks de helft tot het gehoor komen konden. Zooishaartoegelateri noch een tweede te mogen bouwen. Het voornemen was, deze Nieuwe kerk
in deElandts-ftraat teftichten, daartoe reets eenigehuyzen, waren afgebroken, maar
|
|||||||||||||||||
|
heerlijke en fchoone Kerck hebben ghe-
bouwt. Deze, als de voornaamfte, ftaat op de ooftzijde van de Singel, op de hoek van 'tSpuy,is vry groot,cierlik en doorluchtig, metgefchilderde gebakke glazen verciert. Daar een groote menigte van menlchen konnen ter preke komen: want niet alleen zittenze beneden in 't ruym, dicht op el- kandre.op ftoelen en banken gepropt,maar zijn daar ook drie Galderyen boven mal- kandere gemaakt, om meerder volk te ber- gen. |
|||||||||||||||||
|
Brie G»l-
itryen, |
|||||||||||||||||
|
'9S Befchrijvinge ntm
|
|||||||||||||||||||
|
goetgonftlge toelatinge van de E. Acht- Remen,
bare Majeftraat deze ftadt, ( op 't verzoek ft*"!** van zijne Koninklijke Majefteyt van De- er ' ; nemarken) bewilligt is, daar in wort niet als Deens gepredikt, uyt de drie Konink- rijken , Denemark, Sweden, en Noorwe- gen,veel volks haar in deze wijdt-vermaar- de ftadt geneeren en onthouden, dewijle Deenfe.' *f zy den anderen wegens de fpraak wel kon- ^>rf^ nen verftaan: Deze houden haar oeffenin- p^J,* ge van Godts-dienft op Uylenburg, in be- quame pakhuyzen tot datze goede gele- gentheydt uytvindende, mede een Kerk I ftichten en bouwen mogen. |
|||||||||||||||||||
|
maar mids eenige dwers - drijvende ftijf-
|
|||||||||||||||||||
|
firantzt
Ktrk. |
|||||||||||||||||||
|
zinnige Kerk-broederen (daar deze Ge-
|
|||||||||||||||||||
|
meente geen gebrek van heeft) zich hier te-
gen ftelden, en hun lieten voorftaan, deze plaats te verre van der handt te wezen, is zulks tot nader gelegentheydt achter weeg gebleven , en de opgeruymde ledige plaats weder te koop geftelt. |
|||||||||||||||||||
|
Ttstede
|
Ondertuflchen houdenze noch desZon-
|
||||||||||||||||||
|
vergader- jaagS twee.maal op de Brouwers-graft, in
tbutt. 2^er pakhuys, (dat wel eertijdts de Oude-
kerk plach te zijn, eer deze boven-gemelde
geftieht wierdt) , hun vergadering.
De derde Luytherze kerk die door de
|
|||||||||||||||||||
|
De Kerk der Remonftrants Gereformeerden genaamt
Arminianen.
|
|||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, tv. Boek.
|
||||||||||||||||||||
|
97
|
||||||||||||||||||||
|
T\ E Arminianen ofR.emonftranten haar
■*-^ naam voerende van den fpitfvinnige zeer geleerde Jacobus Arminus geboortig vanOudewater,eertijts Predicant alhier tot Amfterdam, in denjare 1^03. in de Hooge fchoole te Leyden tot Opper-leermeefter indeGodtheydt beroepen; ofte van ze- kere Remonftrantie by zijn navolgers in denjare 1610. aan de Heeren Staten van Hollandt overge!evert,hebben op de Key- zers-graft aan de weftzijde haar Kerk,doch ftaat niet zoo openbaar als de andere, maar met huyzen betimmert, hebbende twee ingangen: van binnen in 't vierkant twee I |
||||||||||||||||||||
|
Jrrmn.
Kerk, |
Galderyen boven elkander,zijnde een wel- Jmi*;
gefchikte plaats tot den Godtsdienft, en Kerk- niet grooter als een Man met zijn.ftem """"'"-"' kan bereyken.- voorts luchtig en tot haar Godtsdienft: wel geordonneert j de Pre- dikftoel in 't zuyden ftaande. De Roornsgezinden,hoewelze hier on-
gelijk grooter vryheyt genieten, als in an- dere Hollandtfche fteden, houden wel on- befchroomt hunne vergaderingen , maar zoo opentiijk niet,als de andere boven ver- haalde gezintheden dat meeft uytpolike inzichten gefchiet. |
|||||||||||||||||||
|
De Kerk der Mennoniften, die men de
Vlamingen noemt. |
||||||||||||||||||||
|
aettïtemt- de '}*hn)iuitj?n~Z~
»4na/>atrti/ie£, dit /es 'flmiami
|
||||||||||||||||||||
|
Öndei
|
||||||||||||||||||||
|
H
|
||||||||||||||||||||
|
S>8
Menrmip /~\ Nder alle geloofs-gezjntheden alhier
z.erk. V-/ ter ftede de vrye oeffeninge haarder |
fagc van
Perfionen, emme in plaetfe vim de overledenen we- Mennm^
vent de drie overige Adminiftrateurs der voorfz.mid- Kerk. |
|||||||||||||||
|
delen , defelve adminiftratie waerte nemen , desful-
len de voorfi. vijf Adminiftrateurs gehouden xjjn ten
allen tijden aen di verdere dienende Diaconen indcr tijt, vifte ende acces te geven in ende tot de Boecken van de voorfi. middelen; als oock. aen de z\ehe Dia- conen van haerluyder Adminiftratie pertinente reke- ninghtedoen. Endefoo wanneer yemant van de vijf Adminiftrateurs der voorfi. middelen f al kpmen te overlijden ,fal wederom by de voorfi. Gemeente, een andere in des f elft plaetfe gekporen werden. ABumin Amftelredam den 10 januari] 1664. |
||||||||||||||||
|
Godsdienfts toegeiaten,zijnDoops-gezinden ofte Mennoniftoorfpronk van eenen Thomas Mumam vmMennoSymons voeren defcheiden in gezintheden en geloofverfcheelende, en diefvolgende eiftat hare befóndere vergaderinge honder welke twee de voornaamftde Vlamingen en Waterlanders.
|
||||||||||||||||
|
mingen tot welken de Vriefchen enHoog-
duytfchen haar gevoegt hebben, oefFenen hareGodtsdienft op de weft-zijde van de Singel, tegen overdievandeLuytherze, daar wel eer geftaan heeft de Brouwery van 't Lam , zijnde een heel nette en wel- gefchikte Kerk, met twee Galderyen, zoo groot als een mans ftem die kan bereyken, deze de grootfte hoop zijnde hebben de grootfte Kerk, doch nau-keurig en in uy- terlijke dingen zoo bepaalt, dat de kopere Kaarskroonen in haar Kerk hangende,heb- ben doen wit verwen, ook veelmaals om kleyne beuzelingen over hoop leggen, als noch't verleden en dit jaar gebleken is, zoo over eenige ftrijdende leer-punsften als in 't verkiezen van twee tot de bedieninghe van hare geemeene middelen, dat zo hoog liep , dat de G. A. H. Burgermeefteren tot vereeningedaartuffchengaan moften, als uyt defè byvoegende refolutie is blijkende. BUrgcrmeefteren, ende Begeerden der Stadt
Amftcrdam , gehoon hebbende de diffcrenten ende verfchihn, gereftn tuffchen die van de Vereenighde Vlaemfche, Vricffche, ende Hooghduyt- fcheDoopsgejlnde Gemeente hier ter Stede, vinden nietgoette treden tot Decifie van de Leer-poinBen of- te Articulen , daerover de voorfi. Verfchilkn en dif- ferenten %ijn ontftaen : maer heiben alkenlij elfden Dienaren van de voorfi. Gemeente belaft ende geor- donneert, gelïjcl^hacr Ed: Gr: Achtbare Maften en- de ordonneren by defen , dat fy haer [uilen onthouden van op dePredic^-ftoel te brengen eenigefubtile Qu<e- flicn ofte Difputen,rakende de eeuwige Godtheyt Je- *fu Chrifti ofte andere pointen,fmakende na de Lee- re der Sociniantn. Dat oock tot de adminiftratie van de bewuftefecretcmiddelendoerdevoorfi. Gemeente fuUcn vakpoien werden twee eerlijcke ende bequame |
||||||||||||||||
|
Doch noch konnende accordeeien is dit tweede gevolgt.
BXJrgermeefteren en Regeerders der Stadt Am-
ftelredamme, gehoon hebbende het verfchil'tuf- fchen die van de Vereenighde Vlaamfche Vriefche, enHooghduytfche Doopsgezin- de Gemeente hier ter Stede genfen, over de electie vandebewufte Twee Adminiftrateurs, volgens haer Ed. Gr. Ach tb. roerige refolutie en laft, van den 1 o dezer lopende maant te verkieftn;hebben ver- ftaan engeordonneert; gelijk fy verftaan en ordon- neeren by defen , dat die van de voorfi. Gemeente, op Ding f dag naaft komende, ten 2 uren, na de mid- dag, van nieuws aan gullen treden tot deeleBieof verkiefingc vanfoodanige TweeAdminiftrateursj hebbende van te veorcn,op morgen,inde Predicatien, by afkondiging, daar toe gedachvaart of geroepen alle de Broeders, foo wel van d'eene, als d"1 ander Partye. Dat ookin de voorfi. verkjefmggeftemtfal worden hooft voor hooft, en de Stemmen by een O- penbaar Notaris, ten dien einde by haar-luy den te verkfefen, gullengecolligcert, en aangetekent wer- den, ten overftaan, en in de tegenwoerdigheit van Twee vanhaar-lieder Oudtften , als , namelijk , een van elke Partye; Sulkf dat het befluit gemaakt werde by de meefte Stemmen.In voegen dat de Stem- men van degenen,die niet compareren , in gene confe- deratie gullen kpmen: werdendedicvandefelve Ge- meente by defen emftig gcrecommandeert te ver- kicfengetrouwe , eerbare, envlytigc Mannen , daar in degantfche Gemeente, foo wel van d'eene, als van d'andere Partye, haar vernoegen gullen kpnnen ne- mtn* Interdicerende en verbiedende hier beneffens ook,HareEd.Gr. Achtb. dievande voorfi. Ge- meente , haar tuffchen dit, en de voorfi;. tijdt van cleBie te bemoeyen met eenige kuyperye of complote- ryen ter fake van defe verkjefir.ge aan te flellen': met expres bevel, dat ook. deze tegenwoordige aBe, op morgen, van de Fredik-fteel aan de Gemeente fal voofgelefen werden. ABum in Amftelredamme den lyfamtarii, 1664.. Hoe'tverder met haar aflojen faLmoct de tijt openbarend
BE
|
||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, IV. 'jfoek, 59
Mnm-
niJ}enKtrL De Kerk der Mennoniften, die men de Water-
landers noemt.
|
|||||||||||||||||||||
|
Men***
ni/lenKerk ■ |
|||||||||||||||||||||
|
YJan Rooden-Poorts-Tooren, op [ dienft;ookraymengroot,heerttweeGal-
|
|||||||||||||||||||||
|
deryen boven malkander, daar veel volk
kan zitten, met eenigefchoone blinkende kopereKroonen verciert. Deze, alsook de voor-verhaaldeMennonift-gezindezijn Mt»»">fê w " gezinden
mild tegen
|
|||||||||||||||||||||
|
B
|
|||||||||||||||||||||
|
1 de weft-zijde der Singel is noch een
ander Mennoniften Kerk die men de
Waterlanders noemt , is mede heel be-
quaam tot het gebruyk van haar Godts-
|
|||||||||||||||||||||
|
Reuk
|
|||||||||||||||||||||
|
uytnemende medelijdende en milt over
haar armen, aan de zelve uytdeelende niet alleen geldt, maar ook broodt, fpek,en ander levens middelen, zulks dat die, ge- lijk de Luytherzen geen arme Comptoiren laftig vallen. Andere van die ghezintheydt zijnder |
|||||||||||||||||||||
|
nochjin eenige puncten onderling VerfchiK
lende, die kleyne hoopkens zijn, en heb- ben daarom geen Kerken ofgroote plaat- zen van nooden, maar behelpen haar in eenige groote huyzen , zoo hier en daar door de ftadt heene. |
|||||||||||||||||||||
|
N
|
|||||||||||||||||||||
|
DE
|
|||||||||||||||||||||
|
Befchryvinge vim
DE JODE KERK,
|
||||||||||||||||||||||
|
100
|
||||||||||||||||||||||
|
Iode Keri-
|
||||||||||||||||||||||
|
Itde Ktrh
|
||||||||||||||||||||||
|
der Groot Achtb. Heeren Regeerders de-
zer Stede. Detweeeerften hier veel [aren geweeft zijnde ; de laatften met den Pool- fchen-oorlog, voorweynig tijt herwaarts aangezakt, te zamen groote vryheyt zo in't |
||||||||||||||||||||||
|
Drie,
iiden. |
rtey T^Ejooden alhier uyt driederley Na-
XJ tien beftaande,alsPortugezen,Hoog, duytz.en Poolen houden mede hun- |
|||||||||||||||||||||
|
ne vergaderingen ofte Synagogen (zoo
zy die noemen) ende datby oogluykinge |
||||||||||||||||||||||
|
haar handen eerze in de Kerk gaan: aarr
weer-zijdeqf: klimt men trappen op, dan komt men in haar Kerk: Boven op de Gal- dery zitten de Vrouwen, van de Mans zijn afgezonden:, en niet van haar gezien, heb- 1 bende aan 't een end een groote houte kas,
die met twee deuren open wordt gedaan,. daar iamen veel koftelijkheydt ziet: on- der |
||||||||||||||||||||||
|
""feeffenen van hun Godts-dienft, als 't drij-
ven des koophandels genietende. d'Eerfte hebbende een redelijke groote plaats, daar toe tweehuyzen bequaam gemaakt, bene- den komt men in een voorhuys of groote Kan gntt- Ieege plaats daar een Watervat is, dat met fte Kerk. een kraan orrigedraayt wort, hier by een hantdoek hangende,Vant de Joden waflen |
||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, ir. Boek. ioi
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
der aftderen de Boeken Mox.es, omhangen
met koftelijke geborduurde kleeden: haró Leeraars ftaan op een verheven hoogte, on- trent drie voet boven 't ander volk : de mannen hebben over de Hoedt een witte doek, die haar over de fchouders en 't lijf hangt, en elk een Hebreeus Boeksken in de hant.Haar Sabbath begint op de Vryd'ag aan den avondt, als de Zon ondergaat, dan fteekt elk in zijn huys hare Lampen aan,als ook in haarKerk,dïe branden tot op Zatur- dagaan den avont,als haarSabbath eyndigt, want de Joden rekenen in 't begin der da- gen van den eenen avondt tot den ande- ren ; in haar Kerken branden geduurig gla- zen Lampen,en op zommige groote Feeft- dagen Kroonen en groote zilvere Kande- laars , een groot geit waardig; gaan op ha- re Sabbatthen prachtig gekleeek, in 'tminft geen werk doende. Hebben haar bezon- dere Vleys-houwers, en in hare huyzen hunne afgezonderde ketels, potten, en an- dere vaten, om de verfcheydenheydt der fpijzen bezonder te koken, zullen met de Chrijlenen niet eeten, om datze de fpijze na haar wijze en gebruyk toe-maken,want zy weten van wat gedeelte van Os, Schaap, of ander ghedierten haar vry ftaat te eeten; worden na de Wet tJMox.es, ai wat man- lijk is, bdheden. In de maande September houden zv het Feeft der Lover-tenten,dan maken zy Hutten of tenten op hare plaat- zen achter de huyzen, die van binnen met allerley Fruy t behangen zijn, of ook wel met wit Linnen, deze Tenten moeten bo- ven zoo met riet gedekt zijn, dat men den hemel daar deur kan zien; dieze elk na haar macht en rijkdom zoo koftelijk oppron- ken als 't mogelijk is; van buyten en bin- nen met groen loof behangen zijnde, daar in zy eenige achter-volgende dagen eeten moeten, tot de tijt dezer Loover-hutte- feeft voor by is. Defghelijcks houden zy jaarlijks in de
maahdt van April op de volle maan , na de Wet Mo&es haar Pafcha. Haai- K^rk- |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
hoven zijn tweederley, dievoordePortu- hde Kerk
geefche-natie in 't Dorp Ouder-Kerkj de |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
hde Kerk.
Manier
•vanGedts- dienfl. Op haar Sabbatfr. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Begravtn
van dmdf. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
andere buyten Muyden tot Muyder-berg,
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
op 't eerfte ziet men eenige ouwerwetze
Graven , verheven met eenige trappen op- gaande ; als eenig van dit volk binnen Am- fterdam fterft,zo haaft de azem daar ayt is, worden terftondt na buyten op haarKerk- hof gebracht, daar een huysken ftaat , in 't welk de Lijken fchoon gewaffen werden,, dieze gout, zilver-geit en andere koftelijk- heytmede op de reys geven. Zouden wy alle hare gewoonten en gebruyken verha- len , zulks vereyfte een grooter Boek. Al- le de verzamclinge dergezintheden maken een groote menigte menfehen, daar door 'twelvaren dezer ftede hier te meerder aan- groeyt. Noch zijnder eenige heymelijke Sekten, die verborgene vergaderinge hou- den , als Scciniaanen, Quakers, en andere Mifgeboorten, die wy alle niet konnen noemen; ten is geen v/onder dat in fuik een groote ftadt onder 't gedrang der hondert duyfenden van menfchen,een mengelmoes van wanfchepzelen zich verfchuylt ? |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Sjzondere
Stf/iu, |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Behalven de boven verhaalde Kerken,
die deRoomfgezinden van outs in hadden, was hier noch Sintc Pieters Kerk, of Ka- |
St, Pieters
Kerk eer- tijds , nu der Hal, |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Sefnydmg.
|
pel, d'outfte, na 't gevoelen yan zommi-
pen, en eertijts de voornaam (Ie dezer ftadt.. Want het is waarfchijrilijk „.zeggenze, dat- ze , ( dewijl d'eerfte Inwccnders fSjfchers waren) hun Kerk na di&jipvfiel genoemt ■ hebben, hoewel andere, gelijk te voorett gezegt is, Sint Olofs Kapel voor de outfte van de gewijde Gebouwen houden. Het benedenfte deel van dit Sinte Pieters Kerk- jen is nu een Vlcefch-hal, 't opperde p'ag de vergader-plaats der Rhethoriikers, (die men d'Qude Kamer noemde) te zijn; nu gefchikt tot een Collegie der Doctoren of Artzen , en Anatomie als ter zijner plaat ze breeder verhaalt zal'werden. Noch was'er |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Feefl der
Loeverhut- |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
St. Jti'kcbs
Kerk eer- tijds.. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
een Sint Jakobs Kerk, ftaande aan de nieu-
we zijde in de bocht van de Nieuwen Dijk |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
pajcha.
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
in' huyzen verandert, en niet overig als het
N 3 To- |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
102 Sefchrijvingé vm
|
||||||||||||||||
|
R*/>- ofte Torentje boven het dak uytftekende.Ook
Tuchtbuys. js>er aan fa zelvige zijde Sint Joris Kapel
" geweeft , die zekere naam-looze Schrijver
(ontrent denjare 1500.) zegget eenMe-
|
laats-huys geweeft te zijn; daar na in een &*ft- »ft*
Oude-Mannen ofteProveniers-huys, nu ^^thuyf. in het Kiftemakers Pant verandert,als bree- s ltrit der hier na. Kapel nu 't Ktfiema-
---------:---------------------------------------------------ktrsfmt. |
|||||||||||||||
|
HET THIENDE HOOFT-STUK.
Van de J-uJtici en Godts-huyzen , en eer ft
Van het
|
||||||||||||||||
|
RASP- ofte T U C H T-H U Y S.
|
||||||||||||||||
|
DE Kerken nubefchreven, volgen de
Iuftiei-huyzen als van den Rechter afdalende, des die de Godts-huyzen moeten voorgeftek werden : deze zijn tweederley, zoo voor Mans als Vrouws- perzoonen. De mannen het Rafp- ofte Tucht-huys toegevoeght zijnde , zullen daar mede een aanvang maken. Dit huys dan de naam dragende na 't zwaarfte werk dat daar gedaan wert, dat is hart hout rat pen ofte tot zagelis breken , om daarmede te verwen, heeft zijn oorfpronk genomen uyt zeker Placaat by de E. E. H. Staaten van Hoüandt en Weftvrieflandt op den 16 Decemb. 1595. uytgegeven,en dat wegens de klachte haar dagelijks ter ooren komen- de over de groote overlaft die ten platte lande door 't geboeft onder fchijn van bedelerye geleden wierdt: des alle Offi- cieren belaft wierdt die op te vangen en den Rechter voor te ftellen, om van haar doen en leven rekeninge te geven. De Achtbare^Regeeringe alhier in den
jare 1595. aan 't roer zittende, befpeuren- de haar gemeente dagelijks aan te groeyen, hebben dit loffelijk Placaat in achtinge ge- nomen , om zulk een fchuym van men- fchen haar quijt te maken doorfchrik van den arbeyt, daar men alhier mede is dwin- gende. Des geen bequamer middel als de |
||||||||||||||||
|
dwangh - huyzen konnende uytvinden ,
hebben voor de mannen dit Klariflen- kloofter verkooren, ende dat ten tijde als mendeStadtvergroöte en met aarde wal- len omtrok, de fteene-muuren weg geno- men zijnde. Deze Klariffen-ordere was in- gefteltin denjare 1225. dooreeneSt. CU- ra,rDifcipnlinne van St.Trancifcm van Affvs* wiens regel als-de Francifcanen zeer ftreng was : Dit loffelijk werk dan vaft geftelt zijnde, heeft men dit kloofter in gevangen huyzen verandert, en voor aan de ftraat met twee geweldige Witte poorten ver- deren des zelfs Voorhooft ziet meoLeeu- wen, Beeren, wilde Zwijnen en Tygers, voor een geladen wagen gaan, met Brezi- liaanfch Hout, Rafpen, en ander werck- tuyg geladen. Boven op de wagen, een Voerman zittende met de zweep in de handt, deze landt-gedrochten temmende: daar onder ditLatynz,e Vaars gelezen wert. Vtrwtiseft domare qu& cunfii pavent.
Dat is:
Het is een deugt van't kloek^gemoet,
Te temmen dat elh^fchrih^en doet. Bovenop de Frontefpies van de binnen
Poort , ftaan twee Tuchtelingen levens groo-
|
||||||||||||||||
|
AMSTERDAM IV. Boel
|
||||||||||||||||
|
10$
|
||||||||||||||||
|
K«f?->fte groote, van witte gehouwen (leen, met
Tuchhuys, het halve lijf naakt, teRafpen. De Poorten gepafTeert zijnde,komt men
door een Portaal, dat met twee deuren ge- opent wert, en dan in een groote vierkante |
binnen-hofF, op welke alle de gevangen Rafp-eftt
Rotten haar licht fèheppen, welmetyze- T<tcktkup. re traliën verzorgt, de Iuftitie-paal te mid- "" den ten toon ftaande.- 't School, Waag en andere gelegentheden daar binnen begre» |
|||||||||||||||
|
pen zijnde, behalve de Keuken en Regen-
ten Comptoir, die ter eerfter inkom'fte van de voor-poorten ter rechterhandt ge- zien werden. Yeder, die in ditRafphuys uyt bevel
van den Gerechte gebracht wordt, 'tzy om dievery, vechten, pijpen ftellen ofee- nigeandereoorzaken, wortterftont, eer hy aan't zagen komt, in eenvochtige en onderaartze kelder,diezoolaagis, dat geen man d?ar in over eynd' kan ftaan, maar by na altijt leggen moet, twee of drie da- |
||||||||||||||||
|
gen gezet, na datze uyt deze kelder ge-
raakt zijn, wordenzetewerkgeftelt, ten zy de Tuchmeefler oordeelde (want hun arbeydt te verlichten en te verzwaren, aan zijnbefcheydenheydtftaat) dat zoodanig Perzoon, ter oorzake van zijn Ionkheyt, hoogen Ouderdom, of eenig ander ge- brek, aan lichaam, handen of voeten tot dezen arbeydt onmachtig is: die wordt dan aan lichter arbeydt gezet, als aan hout, onbequaam om te verrafpen, kleen te kap- pen, dat dan op de meukn des te lichter fijn
|
||||||||||||||||
|
Wit daar
tngelragt Vérden. |
||||||||||||||||
|
■
|
||||||||||||||||
|
104» Befchryvinge 'Van
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Zekretar is en OnderfchoUtén, alhier] «1 ne- Rsfp- iflt
men hun zit-p!aats, inhetgeftoeltevande Tucht^uy'' kerk,daarze dan den genen,die eenige dien- " fte den Gerechte gedaan heeft, voor hen doen komen,en afflag van tijt geven. Doch euvel breekt hen dikwüs dit beklappen van hun fpits-broederen, daar na,op: want hoe- welze voor de feyten, dieze met deze be- klapte gevangen begaan hebben, voor dien tijt niet geftraft worden, zoo worden ech- Dikvils ter de zelve by den Gerechte aangetekent, »«•***£ 1 ■ • j- van hu»
en hen, op nieuw om eenige dieveryen ^ ^
weer in hechtenis geraakt zijnde, daarna te laft gelcydt; zulks dat deze, nevens de laatfte, daarzeop gekregen worden , dik- wilsoorzaak van hun doodt zijn, anders, indienze ftil gezwegen, en zich zelven niet beklapt hadden , den hals genoeg zouden door gehaalt hebben. Maar gebeurt'et in tegendeel, dat yemandt van deze Tuch- telingen uyt breken, en'sHeeren flooten Die uyt* fchenden wil, daar op betrapt zijnde, be- treken halve de ftraffe van met roeden in tegen- j?;*!?' &~ woordigheydt van Schepenen, wel ftrenge- r^ ' lijk gegeeflelt te worden, met opflag en verlenging van tijt geftraft; en daar en bo- ven, met het eene been aan een ketting, aan zijn hok vaft geklonken, of by wijlen met beyde beenen, een maandt of twee, fomtijts wel langer aan een fware fleep ket- ting-, zoo veel als een Man kan torzen, ge- kluyftert en gellooten gaat. Doch om hen Hoe voor alle middelen van uyt breken te benemen, 'ƒ «/**>'*- worden alle avonts de zagen, daarze zich J,*f«f anders van dienen konden, door de Waag- dragen, knechts onthaalt en in de Waag gebracht, en aldaar opgeflooten, en 's morgens daar weder uyt en in de huysjes gebracht. Ja zelfs in de monden der zecreten , dewijlze eertijtsby wijlen hierdoor kroopen, en al- zoo daar uyt raakten, ook te mets het on- gezaagde hou t,om voor den arbeyt bevryt te zijn, daardoor froeten, meteen yzere roofter, (dienze alle Zaterdagen gehouden zijn te reynigen, en door te ftooten) bezet. En op dat dejongeleugt, hier by den G er ech-
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
fijn gemalen wordt. Het hout datze ver-
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Rafp- ofte
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
T
|
werken isverfchevde als Breziiiaans, an-
■'- dcrs Farnabuk-hout, Kampezi, Geel, Sin- teMartens,Tartubes, Pok, Roozen, wit
en root Zandel, Zaiïefras, Verzet-hout, en meer andere diergeUjke zoorten. Manier Twee en twee Tuchtelingen , als ten <om rttf- deele uyt deze byftaande Figuur te zien is,
Pen. en hoe ,. * 1 • r 1 ■ 1 r veel veder "ie met nun tlen °rtwaleven m een huyi-
in een week je zitten, Rafpen dag voor dag, vijftig pont u doen. van dit houtrmet een twaalf dubbelde zaag. Welk het gezaagde hout zy zijn gehouden den anderen dag te leveren, namelijk hon- dert pont; zulks datze met hun beyde, yeder week drie hondert pont hout te Raf- pen hebben. En vermits eenig hout, zoo hart als fteen is, en daar op de tanden dei- zagen licht ftomp worden, en by wijlen gaan omleggen , zijn de Waag-knechts, (die drie in't getal zijn,)gehouden de zelve, na dat'er acht hondert pont hout mede ge- |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Drie
Waag-
|
zaagt is, te vijlen en te fcherpen. Deze drie
Waag-knechts diedenTucht-meefterten |
||||||||||||||||||||||||||||
|
knechts en dienfte ftaan, in wat voor geleeentheyt het
baar «mtu zy/tzy in't heel hout,dat van deKoopman gelevert wort, in te dragen,of't gerafpte in zakken te doen, worden by hem uyt d'an- dere tuchte?ingen,die hy daar toe bequaam acht, gekozen. Ook deelt een van deze drie,d'anderc gekluyfterde, de fpijze om. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Ihelang
detucht- lingen dfisir in zitten. |
De tijt, dieze in dit Huys moeten uyt-
zitten, is lang of kort, na dat de mifcladen, dieze begaanhebbcn, licht of zwaar zijn. Want eenige, die om hun gepleegde dief- |
||||||||||||||||||||||||||||
|
flucken hier ter ftede opentlijk op het fcha-
vot gegeeffelt en gebrandtmerkt zijn. wor- den daar voor twee, acht, tien , ja twintig laren (die het anders reet de doodt zoude bekoopen) ingebannen .Ook is yeder tuch- teling gehouden zijn tijt uyt te zitten, 't zy hy om eenige dienflen, die hy in't beklap- pen van andere dieven, die eer Pc m hechte- |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Manier
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
■
|
nis raken, den Gerechte doet, af-flag van
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
<uan mal- ^
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
kieren iaren kriigt. Te dien eynde, vergaderen
MM&p. tegens Vrouwen-dag of de Verkiezing,
d'Opperfchout, Schepenen, met è& Schouts
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Boek.
|
||||||||||||||||
|
105
|
||||||||||||||||
|
Gerechte ïngebannen (die eerft met bom-
bazijnen weven de koft verdiende) en nu, midts de flechtigheydt der weveryen , aan 't hout kappen, (onbequaam om te verras- pen) gezet wort, zich tot deught zoude fchikken, en, by gebrek van ftichtinge, niet meer van derechte weg des deugds af- dwalen zoude, wordt die by den Tucht- meefter, alle avonden, na het afdoen van haar dagelijkze taxt, in lezen en fchrijven onderwezen. Te dien cynde zijn'er be- zonder, uyt laft van &QzJMajeftraat, de voornaamfte en ftichtelijkfte Zentbrieven der Apoflilen, Spreuken Sc.lomons en dier- gelijke boeken, om hierteleeren, 't geën- te by hun Ouders niet hebben kunnen of willen doen, gedrukt. Alle Zon, en Bid- dagen, wordt voor haar by den Tucht- meefter gelezen, gepreekt, gccatechizeert, en Pfalmen gezongen, evenals in eeno- penbare Kerk. Maar die Rafpen, genie- ten dit onderwijzen , noch hooren- der preke niet , vermits het een gevaar- lijke zaak zijn zonde, voor den Tucht- meefter alleen onder zoo een hoop woe- dende en ongebonde Menfchen by ei- kandere, te verkeeren : dezen dan wor- den de gemelde Boek-en in hun hokken ge- geven , om zich om die te lezen, en die niet konnen, door 't gehoor anderen te {lich- ten. En weten deze Tuchtmeefters, niet alleen, dit ontaarde en ongebonde Volk , met Rafpen te temmen en af te matten, maar ook de Vagebonden, en Straatloo- pers, die zich toonen lam, ftom, kreupel, en lazerisheydt te zijn, met 't flaan van de bollepees en andere ftraffe , op ftaande voet, van hun qualen te genezen. Dat hun genees-middel goet is, geven de kruk- Jken, Lazaris-klappen, en breuk-banden, aan zeker bort op de plaats tegens de muur ten toonhangendegenoegtekennen. De- ze genees-konft , is den tegenwoordigen Tuchtmeefter mede niet onbewuft , die door zonderlinge treken en ftraf van de bollepees,verfcheydc ftommen aan 't {pre- |
ken
|
|||||||||||||||
|
Rgfy- iftt
Tuchthuyi. |
||||||||||||||||
|
en lamme en kreupele, op ftaande Rafi-tfit
voet aan 't gaan gemaakt heeft. Zeker Tucbthuys. Franfman , gelijk de Tuchtmeefter zelfs *" verhaalde, die zich veynfde ftom te zijn, en door dit bedroch zijn koft zocht te win- nen , wiert by den Gerechte gevat, en aan dezen Tuchtmeefter gezonden, om t'on- derzoeken , ofhyin'erdaat ftom was. De Hoe een Tuchtmeefter, evenwel, die niet terftondt f™}'.™^ met de ftrengfte ftraffe wilde te werk gaan, gebracht. feboodt een van de Waag-knechts, dat hy
cm onvoorziens van achteren, een flag, zoo veel hy flaan kon, om't hooft zoude geven, en wel letten of hy eenig geluyt gaf. De Franfman deze flag zoo onverziens op't lijf komende, begon hol en verbaaft eenig geluyt te flaan. De Tuchtmeefter, achtende nu genoeg te hebben, heeft hem zoodanig met de'bollepees afgeroft, dat in min dan een halfuur goet Latijn en Fran- coys leerde fpreken : en als hy hem in 't La- tip vraagde, waarom hy voer de Heeren niet gefprekgn had, gaf tot antwoort, dewijlik^ hen niet verjlondt, en zy my in mijn Moeden tale niet aanjprake». Dies by den Gerech- te met roeden gegeeffelt en der ftadt uyt- gebannen wierdt. Die begeerig is dicrgelijcke exempelen
meerteweten leezePontani befchrijvinge van Amfterdam,het 9 Capittel van't twee- de Boek; verfcheyde vryheden geniet dit Dwanghuys, als ontheffing van alle Ex- cijzen nevens andere Godtshuyzen. Noch dat zoo eenige Regenten ofte Tuchtmee- fters van de Tuchtelingen aangerant wier- den om tot uytbrekinge té overweldigen, en haar in 't verweeren quamen te quetzen, en daar aan ftorven, dat in zulken gevalle die Regenten ofte Tuchtmeefters dies aan- gaande niet aanfprakelijk zouden zijn, vol- gens 'tOctroy by de Staten vanHolIandt daarvan verleentin dato 14Maart 15:97. Gelijke vryheydt bequam de inftelders
van dit huys mede van de voornoemde Hr. Staaten, dat niemant dan zy alleen in Hol- landt en Weftvrieflant Brazilien ofte dier- |
||||||||||||||||
|
De ïevgt
in leien enfchrij- <ven onder- wezen, |
||||||||||||||||
|
Ook in dt
gerefor-
meerde Gtdts- dien/f. |
||||||||||||||||
|
Moe dit
voefte volk getemt Kordt, én bede- l*ms ie- driegeryen *»t$ikt. |
||||||||||||||||
|
Befchrijvinge njAfi
|
||||||||||||||||||
|
loé
|
||||||||||||||||||
|
gelijk hout zouden moogen rafpen; noch- j verWen't wefter ghedeelte van't voor- ««J|;«fo
|
||||||||||||||||||
|
Ra/f- «fte
Tuehthuys. |
||||||||||||||||||
|
tans met dien voorwaarde dat andereHol-
lantfche Steden geoorloft zoude zijn dier- gelijkeTucht-huyzen opt; rechten, om aldaar zoo veel hart hout te doen rafpen, als haar inwoonderen verbruyken konden, zonder in andereSteden verzonden te wer- den , op een boete van twee hondert gul- dens , blijkende by de gunftbrief, gegeven in den Hage den elfde May 1602. Doch alzoo niet tegenftaande dit ver-
lof van de Staaten uyt andere fteden ge- rafpt hout, hier ter ftede ingebracht wiert, waar door by vervolg den ondergank van dit Tuehthuys zoude veroorzaackt wor- den , 't welk by gebrek van werk voor den Tuchtelingen niet kan beftaan, zoo wiert in den Jare zeftien hondert en zeftig ge- willekeurt, gelijk alree by keure van den Jare zeftien hondert zes-en-veertig , ge- daan was, dat voortaan niemandt van de Burgeren oft Inwoonderen dezer Stede, eenig Brazilien of ander diergelijck hout, zoude mogen doen breecken buyten het Tuchthuyze alhier opgerecht, op peene van twee hondert guldens t'elkens te ver- beuren , mitfgaders, gemalen en gebroken hout. Dat oock op gelijke pene voorts, geen gezaagt, gemalen of gebroken Brazi- lien of ander diergelijk hout,elders gerafpt, binhen deze ftadt zoude mogen verkocht, verhandelt of verftiert worden. De Achtbare Regeerders dezer ftede ,
befpeurende 't ontzag dat dit Tuehthuys te wege bracht, en ziende veel treffelijke rijke luyden haar kinderen (door quaat ge- zelfchap vervoert) verwilderen, hebben raatzaam gevonden tot beteringe van zoo- danigen een zekreetTuchthuys op te rech- ten; welke loflijk voornemen in den Jare 1603. vaft geltelt zijnde, hebben daar toe |
||||||||||||||||||
|
noemde Kloofter, 't zelvige met een groo- Tuehthuyt,
te vierkante binne-plaats, eetzaal en kleyne ' bezondere vertrekken bequaam makende. Dit verwildert goetjen kan van de Ou-
ders ofte Voogden daar niet ingebracht werden dan door groote klachten en bewil- linge van Burgermeefteren, mits haar ko- ften en onderhoudt aan de Regenten beta- lende; daar in gerakende werden elk in een bezonder vertrek geplaatft daar des nachts, en ook wel by daag(als 't verkerven)op ge- flooten werden, anders des daags vryheyt hebbende met den anderen teverkeeren, endealle exercitien te oeffenen, ook haar maaltijden te houden , des Winters met goet vuur verzorgt zijnde; daar zoo lang beflooten zitten, als 't haar Ouders belie- ven , en mogen van niemant bezigt wer- den als met toelatinge van de Regenten. De binnen zorg van dit Huys, ftaat aan
een Tuchtmeefter die zorge draagt, dat yeder zijn werk na behooren afdoet, en aan een Binnen-vader of Zipier , die de Tuchtelingen fluyt en ontfluyt , en hen van fpijs en drank verzorgt. Behalve deze Tuchtmeefter en Binnen-vader, of Zipier, zijn'er noch vier Regenten die het Opper- zorg over alles hebben, en rekening van ontfang en uytgift houden. Toen wy dit fchreven zijnde in bediening faliob Hinloopen Firmeers.
Gerard van Tapenbroek^ Rombout Hadden, en HendrikScholten.
Die noch eenige eerlijkeMatroonen by-
gevoegt zijn , de naam van Buyten-Moe- ders dragende; die de Marckt en andere huyzelijke buyten-zorge bevolen zijn. |
||||||||||||||||||
|
Huyj der
•verwilder- de kinde- ren ge' bauwt |
||||||||||||||||||
|
SPIN-
|
||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, ir. Boek
SPINHUYS.
|
||||||||||||||||||||
|
107
|
||||||||||||||||||||
|
hpïnbajt.
|
||||||||||||||||||||
|
Spiuhuys
|
||||||||||||||||||||
|
IN den Jare vijftien hondert zes-en-ne-
gentig, is op het verzoek der Regenten en Opzienders der Armen, als Egbert Pieterfc. oud Schepen, Jan KlaafL. Kloeke, Symon Sjmonfzs. ffmge Kornelis, en Jan |
||||||||||||||||||||
|
Vees, ook een Spinhuys verordent. Ter-
ftondt wiert'er een groot getal van Meyfl jes ingebracht, die langs der ftraten ledig liepen bedelen. Deze wierden terftondt gezet aan Vlas en Wol te fpinnen, Netten |
||||||||||||||||||||
|
De eerfle
ingebracht |
||||||||||||||||||||
|
T '5TXKT-HVI5 ,
Ld-^Jiai/cn. Je f -feuttanlmes |
||||||||||||||||||||
|
te brayen, en ander flag van Wolle-werk
te doen. Andere ook die bevonden wier- den , zich tot hoerderye te begeven, wier- den uyt de Hoer-huyzen in deze heylige plaats, tot groote onkoften der ftadt °lie- huysveft om getucht en gebetert te wor- den. Te dien cynde boven de deur van 't oude huys deze Vaarzen flaande. |
||||||||||||||||||||
|
Omfcbamele meysl^ent, maagden en 'vrouwen i
't Bedelen, leeggaan en doolwcg tefchouwen, Is dit Spinhuyt geflicbt, q> men biereen mach* Elkjaat %ich niet verveelen of rouwen, Uyt Cbaritaat Lier aan de handt te bouwen, Wie weet wat hem ofi de %ijn nochgejibien mach. Met giften
Gedenk-waardig is de miltdadigheydt 'l^be~ (zoo Pontanm verhaalt uyt der Regenten fat,'*""' O 2, mont |
||||||||||||||||||||
|
Befchrtjvinge vm
|
||||||||
|
lo8
|
||||||||
|
gelijkende) daar aan terftont met het ftich- fymhuyf.
ten begonnen wierdt, voltoyt was. Verre —------
overtreft dit nieuwe Gebouw, het oude ^^""
in menigte van vertrekken, cierlijkheydt gSj}!Ci,t. van werk, en al andere noodige behoef- tigheden. In dit huys (in de ftraat zijn in- gang hebbende) gaat men door een groo- te witte gehou we fteene Poort, ter weder zijde met Romeynze kolommen bezet. Boven welcke inde voorkap men ziet de tuchting, door twee Tuchtelinghen, en een Vrouw in't midden; die een derTuch- telingen kaftijt, in Marmer uytgebeeldt. Op welke de Heer P. C Hooft, deze twee Vaarzen, inguldeletteren ghepaft heeft. SchrikjJiet, ikyreekgeen quaat, maar dwing
totgoet,
Straf is mijn handt,maar lieflijkjuijngemoet^ Gelijk mede in de voorgevel op d'Ach-
terburgwal, den arbeydt derTuchtelin- gen, door drie vrouwen beelden, die fpin- nen, nayen en brayden, in witte gehouwen- fteen, uytgebeeldt wert. In dit Spinhuys zitten ghemeenlijck driederley flagh van Tuchtelingen , in drie bezondere vakken by eikandere afgedeelt: het eerfte en twee- de die beflaande, die aldaar om hoerderye, dronken drinken en andere ongebonden- heden gezet werden. Het derde perk 200- danigen, die by vonniffe van Schepenen in 't openbaar(ook wel in 't heymelik gegeef- fèlt, entemetsghebrantmerektdaar voor veel jaren gebannen werden» welken het grootfte getal uyt maken; daarze moeten Spinnen, Linnen-nayen, Breycn, of ander werken doen. Boven deze gemeene Tuch- telingen, zittender noch anderen in een be- zondere Kamer opgeflooten,ftaande opPi- Jaren boven den ingangh; die niet als met voorweten van deRegenten zichtbaar zijn: Dit zijn eerlijcke luyden Dochters door lichtvaardigheydt vervoert, of den drank te liefhebbende, ook wel getroude Vrou- wen , die liever andere als haar eygen mans gerij-
|
||||||||
|
Sfmhup. mont verftaan te hebben) van twee eerba- 1
.----------re Burgers, (en haar naam niet bekent wil- den ftaan) die tot oprechtinghe van dit Vrouwen tucht-huys duyzent guldens- vereerden. Ook hebben haar Hoog-mogende de
Staaten van Hollandt, dit huys als ande- re Godts-huyzen vryheydt van alle lants- laften vergunt. Dit dan de eerfte toeftant van dit huys zijnde, hebben naderhant ee- nige Ouderen (zoo hier als in omleggende Steden en Landen) om het ongebonden leven haarder Dochteren ten goede wee- ge te brengen, met voorgaande verzoeck aan de Achtbare Heeren Burgermeefteren; met de Regenten van dit huys verdragen haar voor eentijt vanjaren, tottuchtinge alhier te befteeden : gelijk mede te mets verfcheyde hoerachtige Vrouws - perzoo- nen uy t oneerlijke herbergen en Bordee- len gehaalt, en by vonnifle van Schepen, alhier tot den arbeydt gebannen zijn. lenijdAt Dit oude Spinhuys, (eertijdts het Kloo- tte// fter vanSintVr&el,) van welke in de Pauze- kl<>>ftir*f- lijke legenden verhaalt werdtdatze een der Ao*i64i, kleyneEngehcheKoningen haar dochter was, en van desEngelfche Opper-Konings zoon, (een Heyden) ten houwelijk ver- zocht wiert,doch om zulks teontgaan,met elf duyzent Maagden na Roomen in pil- grimagie trok, en van daar doorDuyts- landt den Rhijn weder nederwaarts kee- rende, tot Keulen gemartelten begraven is; wekkers hoofden en ghebeenten tot 10999 m getal,(behalven een daar de Stadt Douay mede begiftight is) aldaar in de Kerk, haar ter eeren gebouwt, noch ver- toont werden) geraakte in den Jare zeftien hondert drie en veertig door onachtzaam- heydtderTuchtelingen, (zoo men zeyr) aan kooien, en hrande by na ghcheel af. Toen wierdt zoo lang het Spinhuys in 't Rafphuys, (daar deTuchtelingengekop- pelt heen gebracht wierden) gehouden, tot dat dit tegenwoordige (van buyten en binnen meer een Palays als Dwang-huys |
||||||||
|
AMSTERDAM. IV-Boè.
|
||||||||
|
109
|
||||||||
|
houden, gehouden ïullen zijn de Regen- S/«'»üw.-
ten dezer huyze haar Poorters-ccdulen te "~*" vertoonen, en by gevolg van dien by Bil- jet verlof tot alzulcke neeringhe te beko- men , 't verlangen van dien alle vierendeel- jaafs te vernieuwen, ende dat yder op haa- re behoorlijke daar toe gefielde tijt, op een peene van dubbelt gewin, of na't verzuym echter de neeringh doende een boete van thien guldens: en daar voor viermaal des jaars te betalen. Alle Herbergiers, die Wijn tappen, tien ftuyvers.
IndienzeToebak verkoopen mede tien ftuyvers.
Droogaftery-houders, die Wijn tappen tien ftuyvers.
Voor 't Bier vijf ftuyvers. Droogaftery-houders, geen Wijn tappen-
de tien ftuyvers. Toebak-verkoopers by de fleet tien ftuyvers»
Brandewijn-verkoopers by de fleet tien ftuyvers.
Die gewoon zijn in 't kleen te verkoopen tien ftuyvers.
Alle Tappers die fware Bieren verkoopen tien ftuyvers.
En by aldienze daar en boven Toebak ver- koopen mede tien ftuyvers. By de boven-gemelde keure wierdt den Provooften van 't Spinhuys, die vryheydt töegeftaan, datze mogen in alle Herber- gen , oft andere huyzen daar men WTijn, Brandewijn en Toehak verkoopt,ofDroo- -gafteryen houdt, (van de Regenten van dit Huys gezonden zijnde)gaan om te zien na deSpin-cedulen, die de Herbergiers, Wijn, Bier, Brandewijn-tappers, Drooga- ftery-houders en Toebak-verkoopers, ge- houden zijn haar te vertoonen, ofte by weygeringe die in de boet (daar toe ftaan- de) te beflaan , welke in dry deelen tever- deelen, zoo voor den Officier, Provooft als Spinhuys. Dit zoo veel 't Spinhuys be- langet, volgt als daar toe behoorende O 1 'tNieu-
|
||||||||
|
Spin&uyi. gerijven: Deze mogen niet als met be-
1 " willinge van de Regenten daar gehuysveft werden, mits de mont-koft betalende, om daar zittende tot beter voornemen ghe- bracht te werden,even als in het Rafphuys, een Tuchtmeefter, Cdie ook Binne-vader is) en deze Tuchtelingen , met lezen en voor-lezen uyt de Bybel onderrecht, en, indienzehet verkerven, met flaan en kaftij- den in toom houdt. Zes Regenten, (aan wien alle opperzorg, en rekening van ont- fang en uytgift ftaat) zijn over dit Spin- huys, die mede over het nieuwe Werck- huys geftelt zijn. Toen wy dit fchreven in bediening zijnde. lanA/aas,
Klaas Ianfz,. Klopper,
"Barent Pieterfi. Elias,
t^CichielTielens^,
IerisKrookj
en
HendrikPck!gr+ * ' Behalve andere inkomften, en gewoon-
lijke vrydommen is dithuys met die vry-
heyt by den Gerechte begiftigt, dat nie- mandt alhier ter ftede of binnen de vry- heyt van dien, mach tappen oft eenige ge- lagen zetten,zonder verlof van deRegenten van ditSpinhuys,en't recht daar toe ftaande inkomfttn betaalt hebben. Doch veel tappers voor wn Taf- <Jezen en noch 2ich vervorderende Gela- handmün £en te2etter>> Wijn en Bier zonder verlof iierkot- van Spinhuys-cedulen te verkopen, en zoo fers&c. dit huys in haar inkomften te verkonen: zoo hebben die van de Gerechten ander- maal in den f are Itf 5 5. gewillekeurt; dat alzoo dit huys als doen tot weeringe van alle onbehoorlijke bedelerye met het on- derhout van een nieuw Werk-huys belaft wiert; en zulcks buyten deze inkomften niet machtigh zijnde: dat alle die gezint waren Bierterfleet tet3ppen, Gelagen van Wijn en Bier te zetten, Brandewijn ofte Tobakte flijten, ofte Drooge-gafteryen te |
||||||||
|
ïIq Befihrtjvwge vm
tNI E UWE WERK-HUYS.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ca/lhuyi.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'tlfitmt
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DAt eertijts eenPakhuys van deWeft-
IndizeMaatfchappy placht te we- zen , flaande aan de Y-kant, tegen over Kattenburg of's Landts Zee-Maga- zijn, is voor weynig Jaren , midts de groo- te menigte en overgeven ftouthey t der on- befchofte Bedelaars, (die den Luyden.dik- wils tegen wil en dank yets afper ften, en, onder fchijn van Aalmolfen aan de deuren t'ontfangen, met fteelen beholpen) daar toe bequaam gemaakt , zijnde voorzien met Comtoiren voor deRegenten,Regen- tinnen , Binne-vader en Binne-moeder, keuken, en bezondere Zolderingen daar de Mans en Vrouws-perzooncn arbeyden en haar flaap-plaatzen hebben.- voorts luch- tige uytzicht op 't Y fcheppende. Den ar- |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
beydt, dienze hier doen, is Hennip klop-
pen , Netten breyen , en grof Linnen we- ven,daar afzakken en balen,voor het groo- te Rafphuys, om het gerafpte hout daar in te pakken, gemaakt worden. Om dit ge- boefte en luye Bedel-zakken van der ftraat te houden en uyt der ftadt te jagen, heb- ben de Regenten van 't Aalmoeffeniers- Huys een bezonderen Schout, de naam van Hooft-Provooft voerende, die onder hem verfcheyde Dienaars heeft, en den gehee- len dag langs der ftrate loopen om dit volk op te vangen , en in dit Huys te brengen. DeJuftiti huyzen befchreven hebben- de , zullen het vervolg met de Godts-huy- ze beginnen, en daar van hetGafthuys de eerfte plaats verleenen. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
G A S T-H U Y S.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
der genoemt, zoo de brieven vermelden, is
dit Mannen Gafthuys, midlerwijl het in de Nes was, zeer vermeerdert. Zulks dat in den Jare vijftien hondert en een, een Pefthuys daar by gemaakt wierdt, als Re- genten waren GYSBRECHT LAPSEKER.
FLORIS JANZEN. FRANK KLAASZEN. En
JAN GYSBRECHTZEN. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
H
|
Et Gafthuys of Hofpitaal over hon-
dert en meerder jaren alzogenaamt, |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
wort door Tontanus uyt een oude
onbekende Schrijver aldus befchreven. Daar is ook in de zelve Parochie (van de Eertijds al Oude-Kerk) het vermaarfte Hofpitaal van vsrmtfftrt. Hollandt, hebbende tot Jaarlijkzeinkom- ften meer dan duyzendt guldens ; uyt tweeHofpitalen %'inteTieters en SinteEli- z,abeth, van de nieuwe zijde inde N es ge- bragt. Dat dit Hofpitaal te vooren aan de |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Nattjl het
Stadthttys gejiaan. |
Nieuwe zijde naaft hetStadthuys geftaan
heeft, geeft zulks de Gafthuys-fteeg, die |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Daar na in den Jare vijftien hondert en
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
noch ten huydigen dage de naam daar af
voert, uytdrukkelijk te kennen. Maar ik bevinde, zoolang ditGafthuys in de Nes gehouden wierdt, alleen voor den Man- nen geweeft te zijn; want aan de nieuwe zijde,was toen een ander voor de vrouwen, van den zelven onbekende Schrijver, het Hofpitaal der Moeder Godts, in 't byzon- |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
vier
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
is'er een Brouwery met een Beyert,
en meer andere huyzen by gebouwt, ne- vens een Kerckhof (leggende tuflehen 't voorfz. Pefthuys en de Celle - broeders) door den Biffchop van Haarlem op den 27 May 15 61. gewijt, daar voor by de Gaft- huys-meeftersbefchonken wiert met acht gul-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IKBtck.
|
|||||||||||||||
|
llt
|
|||||||||||||||
|
G*ftht$h fculdens vijftien ftuyvers. Endclijk, in den
wanneer de Stadt de Staaten vanHollandt
en Wilhelm Prince van Orarigie als Stadt-
houder ovcrgelevert wiert) en voorname-
|
|||||||||||||||
|
lijk in den Jare vijftien hondert twee-en- Gaflktyf.
tachtig, wierden bey de Gafthuyzen, zoo _1 wel het Mannen in de Nes, als het Vrou-
wen of Sinte iJWarias aan de nieuwe zijde (op de Nieuwen dijk aan de weftzijde over |
|||||||||||||||
|
1. Ga/ïhm-j Kerck.
'-£• .Hurtemoeders CmïA 3. t 'Verianjt hups iï, Soldaten, nu~4tan-
nen- flufj
'T - tlh-ouwen- hu-ys : |
|||||||||||||||
|
onzer Lieve-Vrouwe Capelle ftaande, als-
*Z*ndtr doengelegcn op de Noorder-hoek van de "wlwezij. Vrouwe-iteeg,nuin huyzen verandert, en de, nu in hetGafthuys noch toebehoorende)verzet, huyzen en in een gebracht; daar toe bequaam ge- wrMrttrt. maakt zijnde de kloofteren der Nieuwe en Oude Nonnen, alle andere Kloofteren de- zer ftede in groot e ruymte overtreffende. De Nonnen,die toen noch bey de kloofte- ren bezaten, daar uyt gezet, en een eerlij- ke Jaarlijkze onderhoudt toegepaft zijnde. Van beyde deze Gafthuyzen ? zoo wel |
|||||||||||||||
|
Sinte Pieten alst^Cariaas of onzer Vrou-
wen , vint men noch zekere ordre van den Jare vijftien hondert zeven-en-vijftig, die ook noch ten huydigen dage onderhouden wordt, waar by verboden wierdt, dat nie- mant eenige zieken voor deze Gafthuyzen zoude mogen leggen, of daar in brengen, zonder verlof der Regenten, op peene van zes gulden, volgens de Willekeure in dato den 18 September 1557. dat nu hare Do- ftor en Chirurgijns aan bevolen hebben. Het St, Pieten Gafthuvs in den Nes Ao» P ' JJ84., |
|||||||||||||||
|
Il2
d*/%*. r5§4. in Burgeflijcke woönïngên veran-
dert,, een ftraat van i? voeten breet recht |
ittgé vm
noch ópgebouwt ftaat: Als vier van Erven <?#«ƒ/'
gepaffeert voor Schepenen tot Amfterdam ————«■- |
|||||||||||||||||||||
|
St. Ptetert
Gaflhuyt
in de Nes tertijds, nu in huyzen 'Verandert.
|
||||||||||||||||||||||
|
ovërde:kleyric Hal daar döóf tot óp het
Rokin fchiétende, blijkende by de Aden van Burger meefteren daar van zijnde in dato 15 Maart 1584. |
||||||||||||||||||||||
|
op St. Martens Avond, 1376. Vrydaags
voor St. Bavons dagh. 1380. den i2Fe- bruary. 1395. en eyndelijk de vierde, ge- dateert 16 Maart 1461..en ten laatftenoch |
||||||||||||||||||||||
|
een van de halve Vijver,. van den 11 Sep-
tember 1411. Alle welke eygendommen van gronden dit kloofter tot in den Am- ftel noch bezeten heeft tot den Jare 1549. als wanneer Burgermeefteren met den Pa- ter over een quamen, dat van de Grimme- neffc Sluys (omtrent dele tijdtghebouwt). langs den Amftel een ftraat van 't Convent (tot gerijf van de Burgery) zoude gheno- men werden ; volgens '\ Accoort daar van zijnde, van den 2 3 July des zelven Jaars. Deze twee Nonne-klöofters by de Gee- Eertijdt
ftelijken tot in den jare 1578. bezeten (als f»«N»r- wanneer de Gbdts-dienft hervormt was) "m k/m' iiïer by de Rcgeeringe beflooten deGee- 'rJV ftelijke Goederen tot- een ander gebruyk tekeeren, en bevindende de Gafthuyzen zoo van Mannen als Vrouwen verfchey- den te leggen, isgoedt gevonden die daar toe bequaam te maken, als doen Regenten zijnde Floris Dirckz,. Otter, facob Canter Picterfz,.Arcnt Hendrik** van WeefpfinCor- nelts Willemfz*. Doch de twee bovenden met de veranderinge der ftadt uytghcleydf zijnde, zijn op den 26 May daar aan in haar plaatzen verkoren Ian Percijx en Wou- ter Cornelifz*. Verheé: toch te vooren Zoo met de Oude als Nieuwe-Nonnen, (die beydèalfdoen ontrent de vijftig fterk wa- ren) een Accoort getroffen zijnde,van haar Kloofter en inkomen van dien te verlaten, en de Gafthuys-meefters over te leveren, mits genietende den huysraat.Huysveftin- D, ^onntn ge, en een jaarlijkx tractement, haar leven bielden gedurende,blijkende by de Accorden daar da*r *"J"* van zijnde en by alle de Nonnen onderte- ^*w!«r kent; gedateert den 11 en 1 $ O&ober, en haar Itvtm- quijtfcheldingen voor Schepenen, den z $ geduu- O&ober 1578. nevens de Approbatien by rrw<fr* Wilhelm Princc van Orangie (als Stadthou- dec
|
||||||||||||||||||||||
|
Dat deze twee Nonnen kloofters niet
wijders zouden geftrekt hebben als tot de fcheyding van de Achterburgwal (gelijk Filips van Zefen in zijneHoogduytfcheBe- fchrijvinge van Amfterdam wil,] en dat de reft na 't weften (voor dezen het Manne- Gafthuys, nu tot een Kerk bequaam ge- maakt) eenTempliers-kloofter zoude ge- |
||||||||||||||||||||||
|
't Tegen*
werdige,
geen Tetn-
ftlierslLh-
fitr: tegen
Filip'van.
Ztftn,
|
weeft zijn, is een taftelijke misflag, niet we-
tende waar zulks gedroomt heeft: vermits bevinde beyde de Nonne-kloofters nevens den anderen te ftaan, als de Oude Nonnen aan deOoft-zijde, en de nieuwe Nonnen |
|||||||||||||||||||||
|
aan de weftzijde, met de achter-burgwal
van den anderen ghefcheyden: De oude haar aanvangh genomen hebbende in den jare 1389. volgens deFondatie en Erf-gift- brief daar van alhier ter ftede voor Schepe- nen ghepafïèert op den eerften April des voornoemden Jaars; deKercken Autaar- wydinge daar op gevolght zijnde den.21 Juny 1401. En daar na dit alles by Hertog Jm van'Beyeren als Graaf van Hollandt, met zijn Gunft-brief op den zeften Augu- fti 1421. beveftigt. De nieuwe Nonnen, genaamt ter Leliën, gelegen ten Weften de Ouden,ftrekkende tot in den Amftel, heb- ben haar beginzel ghenomen in den Jare 1404. blijkende byden Brief van Hertog *s4lbrecht van "Beyere van den 2 July des zelvigeJaars, die FredrikJSiJfchop van Vyt- rarkopden i4juny i4i9- met zijn buile beveftigt heeft. Dat de Paftoor vandè O u- de Kerk (onder wiens Parochie dit Con- vent ghelegen was) op Vrouw Lichtmis 1415. medetoeftont. Omvoordcr te be- wijzen dat deze Conventen ofte Kloofters -noyt by deTémpeliers bewoont zijn,blijkt by eenige navolgende opdrachten van lan- den en Erven -, daar dit Nieuwe kloofter |
||||||||||||||||||||||
|
ütêitr \>f
mijt daar |
||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Bock
|
|||||||||
|
115
|
|||||||||
|
®**huy>. der Van Hollandt) op den zo en 30 De-
re gebracht zijnde, is alle vlijt aangewent, zulks tot den Kranken gebruyk bequaam temaken. Beftaande uyt verfcheyde Ge- bouwen die wy na den anderen befchrij- ven zullen; de eerfte plaats daar van {lel- lende het Mannen gafthuys,daar toe in ge- bruik geweeft zijnde tot denjare 1645.3]$ wanneer Godt de Heerede Nieuwe Kerk met den brandt bezocht; de zieken alf- V M»nntn doen in'tZoldaten huis(hier na te befchrij- VJdtrl'. vcn^ overgebracht zijnde, hebbende81 fchrtven. bedt-fteeden, daar des Zondags heel vroeg de Gods-dienft gepleegt wiert:dat nu dry- maal op dien dagh gefchiet, als des mor- , gensvroeghendes naarmiddaghs (welcke naarmiddags-predicatie tot den jare 16$ 5. in 't vrouwen Gafthuys gheweeft zijnde) door haar eygen Prediker, en van half ne- gen tot elf uuren door de ghezamentlijcke Kerken Dienaars op haar ordre; tot welk gebruyk het bequame Galderyen en cier- lijke Predik-ftoel hadt: zint eenige Bedt- fteden uytgebroken zijnde om banken te zetten, voorts een Zitplaats voorde Magi- ftraat en Regenten, nevens esn Doop-hek- kc(hoewel daar toe niet gebruykelijk) daar by ghemaackt wezende , en met Kopere Kroonen, Leflenaar en Blakers voorzien: aan 't weft-eynde op de Noorder-Galdery tegens de fchoorfteen hangende een heere- lijk tafereel met elf Burgers in haar tijde tot Jeruzalem gheweeft zijnde; zint denjare ^525. tot 1563. daar uyt Philips van Zefen (als hier vooren verhaalt) heeft willen be- fluyten dit een Templiers kloofter geweeft te zijn.- De Aalmoeïïên daar onder de Pre- dicatie vergadert komende tot behoef van 't Gafthuys, uytgenomen die van de negen uurcns Predicatie, die de Diaconye toege- voegt is; hebbende boven een heerlijcke Kooren-zolder, ter zijde een ruyme Hout- tuyn, fteen-hock met noch vier Kooren folders daar boven, en daar benevens on- dereengevel een treffelijke Suykerbakke- |
|||||||||
|
rye, die verhuurt werdt, entenzuyden
een vermakelijke Boogaart met een treffe- lijke muur beflooten, nevens een ruymte ghenaamt het Gafthuys-hof, voor deze woon-plaatze der nieuwe Nonnen, nu tot zes-en-twintig wooningen, ter huur gaan- de,tot haar gebruyk hebbende,twee bleek- velden,nevensRegenbak en fchoone born- pomp : dit alles begrijpende het nieuwe Nonnen-kloofter, gaat men door een van de heerlijkfte Galderyen tot de Brug van de Oude Nonnen, ter rechterhandt daar binnen leggende der Regentinnen Comp- toir daar alle vrydags vergaderen tot hare bezondere bedieninghen, ter linker haar binne-moeders wooninge zijnde; over de brug in'toude Nonnen-kloofter (nu mede het Gafthuys)getreeden zijnde, komt men in 't vervolg van de voorverhaalde Galde- ry, ftrekkende van de Kerk tot der Vrou- wen Gaft-huyzen wel in den jare 15 87. getimmert, daar na op 8 8 - - kloeke fteene pylaren treffelijk overwelft met een koepel daar op vernieuwt: ter welker rechter hant eerft ingetreden wert in de algemeene keu- ken; daar bezijden leggende der Regenten '/ Vromtn Comptoir, (daar dry maal ter week verga- Gnfihuys, deringen tot des Godshuys regeringehou- ComP'"J' ' den) beftaande in twee vertrekken, met g,ntm, m twee uytgangen,de buitenfte op een groo- tndtre ktc teplaats,en fteene galdery van 16 Kolom- mtrs' men uyt-komende , zijnde de vergader- plaatze dergener die de Regenten te fpre- ken hebben; door de andere in een treffe- lijke groote zaal komende, (daar veeltijts in de Zomer des Maandags vergaderinge der Landeryen beleytwert) om vcorts in de grote Galdery te treden,daar aan volgende den Aporeek een vierkante lugtige winkel, van alles daar toe behoorende wel voor- zien ; wiens Apoteker nevens twee knechts aldaar zijn bezondere wooninge heeft, ne- vens dekoften eerlijk Tra&ement genie- tende, doch moet een ongetrout perzoon zijn, die aan bevoolen isalleOrdonnan- tien by den Doctor de Ziecken gheordon- P 2 fteen |
|||||||||
|
Befchrtfvwge vm
als doen het beftier dezer Landen hebben- Gajfhayi.-
|
|||||||||||||||||
|
I!4
|
|||||||||||||||||
|
Gtjlhttjtt* neeitgercet te maken, daar toe h■l tweeTuynen tot verfche Medicin
den,ennaaftzijnWinkel,en de anter de Kerk. Weder in de Galdeden , en ter rechter-handt de br
|
|||||||||||||||||
|
d
|
Onderhout,
hoeveel ___________________________________daar voir
als vier ftuy vers vandeHeerenStaa- te genieren,
ten, en twee van haarzoldye, blijkende mvm K>* by haar brieven, daar noch onder de Re- genten beruftende van dato 15; December 1601, 2,1. Maart en z8.0<5tober 1603.7. September 1605. zevende Julij 1610. en zoo voorts: Wijders van de vergaderinge der E. E. Heeren ter Admiralitey t een en eerhalveGroot, komende van detwalef Groot die op yeder pondt Vlaams van de veroverde buyten en geconfifcheerde goe- deren tot rantzoen by den Vendu-meefter bedongen werden, mits daar voor gene- zende haar kranke bootsgezellen en Zolda- ten ; welk recht dit huys zoo van de Ooft alsWeftindifcheMaatfchap mede toekomt, doch echter niet genieten .• zijnde dit een treffelijke lange zaah ten weder eynde haar uytgangen hebbende, en ter zijden haar keuken, zieken-haart en Binne-Vader en moedersWooning,nevens een ruym bliek- Nadir ge. velt, en vijftig Bedt-fteeden voor de kran- /e£e"'he>* ken, onder een Galderye naaft den ande- huys-.en hot ren (de Bayaart hier na te befchrijven daar 't bedient binnen begrepen zijnde,) en dit alles on- Virt° der 't opzicht van Binnen-Vader en Moe- der 5 met vier dienftmayden, Bayer-vader en nacht-wakers, alle nevens huysveftinge en montkoft met een jaarlijckzc penningh voorzien, welk Vader en Moeder, echte getrouwde luyden moeten zijn: doch nu niet als voor ziecke mans-perzoonen ghc- bruyckelijck; de voorverhaalde Galdery voortgaande zietmen ter flinckerhandt de timmer-Iootze en daar nevens een Anato- Anatmit. mi-huysken, in 't welke geftorve lichamen kuyjken, f wegens vremde toevallige ziekten) veel- maalsgeopent werden, om anderen in toe- komende daar van te genezen : en ter rech- terhant de Brou en Bakkerye,daar dagelijx door Brouwer, Bakker en haar knecht tot der zieken voetzel gebrouwen en geback- ken
|
||||||||||||||||
|
*tVtrhant*
bnys, e»
defelfi bt diening. |
gaande komt men in 't Verbant-huys (wel
eer tot een Pefthuys gebruyckt) een ghe- bouw nevens debrouwery daar aan ghe- |
||||||||||||||||
|
maakt,hebbende twee byzondere vertrek-
ken , het onderfte voor de Mannen en bo- venftevoorVrouws-perzoonen, die daar van alle qualen (uytgezeit de fpaanze pok- ken) de Chirurgie onderworpen, genezen werden; yder vertrek zijn bezondrehaart- ftede (om te vuuren hebbende) te zamen met 50 zo bedtfleden als ioffekrebben ver- zien ; daar toe dry van de ervarenfte Chi- rurgiinsjaarüjks beloont werden, om da- gelijks alle gequetften hier leggende te ver- binden , en tot 'tgebruyk haarder gezonde leden te helpen; tot regeeringe van welk huys een Binne-Vader en Binne-Moeder geftelt zijn, nevens de wakers drie ofte vier Dienft-maagden en een knecht onder haar hebbende, boven huys-veften en koftnoeh een eerlijke Wedding genietende; en ge- lijck deze Binnen-Vader ghehouden is de Landeryen , Stal en OfTen te verzorgen, 200 moet zijn knecht alle befmetten ;n dooden (alhier overleeden) na't Pefthuys voeren, ook drenkelinge met deSchuyt in 't Gafthnys halen; bezijden dit Verbant- h'iys deOffe ftal ftaande,bequaam en 's win- ters een goet getal OfTen te meften, daar toe hoy en alles in voorraat hebbende, wel- ker getal op verre zoo groot niet is als Pon- tanus is fchrijvende, vermits eenige duy- zent ponden vers vlees, voor de zieken ge- Zonder, zoo van Kalven als Scha pen jaar- lijks in de Vleys-hal gekoft werden. Dit bezichtight hebbende treet men over de voorverhaalde brugghe te rugge door de t Galdery in 't Zoldaten huys>, gefticht in den Jare 1587. zijnde in 'theetfte van de Nederlantfche Oorlog, en dat zoo Filtps van Zefin. wil, van de Graaf van Licefter, |
|||||||||||||||||
|
buysgt.
ioum.
|
|||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
m
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
ken wert, genietende als anderen, boven
huysveftinge, enmontkoft een jaarlijcks tra&ement: tot gerijf onder't bleeckvelt van 't verbanthuys hebbende een regenbak van veel hondert tonnen waters. DeGal- dery ter linkerhant omkrommende, zier- men een heerelijke vierkante wandelplaats, geplaveyt en metgrooteboomen beplant, tot vermaak der geener die uyt het zieck- bedde komen : ten eynde deze Galdery vint men het Vrouwen-gafthuys, eertijdts de Kerck der Nonnen, ('daar men tot den Jare 1655. des Zondags naarmiddags ge- predikt hebbe, als doen verleydt zijnde) doch met twee winkel-haken twee derden vergroot, in 't Groot en Kleyne Vrouwen- huys verdeelt, echter een Zaal zijnde, doch yeder zijn bezondt-re binnemoeder, dienft- boden en waackfters hebbende , boven huysvefting en kolt a!s andere Suppooften bezorght, met hare eygene keukens, was- huyzen, en zieken-haarden, toch gemeene bkek-velt, en zes-en-tachtig Bedt-fteeden onder een Galdery achter den anderen be- flooten. Voortgaande nevens 't bleek-velt van 't Engels-huys, komt men door de voorfte binnen-poort (gheftadigh by een Portier bewaart, die mede boom fluyter is)opuyterftep!eyn met fchooneboomen beplant, alwaar ter linker handt de Baiart gevonden wen; hier na te befchrijven. Dat de inkomften dezer Gafthuyzen voor de veranderingè alhier terSteede zober waren, kan befpeurt werden uyt dit nevens gaan- de vertoogh door de Regenten van onzer Liever VrouwenGafthuys in denjare 1545 aan Burgermeefteren gedaan, luydende als volgt: Of huyden h'bbrn Lambert vanRoyen , Jan
Claafzoon, Tatik Vaftertfo ende Hendrik Cornelifzoon j mijnen Heeren den Burgermeefte- ren overgelevert ^ekere cedule inhoudende den Staat van en^er Liever Vrouwen Gafthuys, ende dat het qelvejaar van 31 totten jare van 34. hadden inka- mende Renten de^onsme van thienhondert 63. gul- den sftuyvert, ra vermogen 't oude boek, van den ^elven Gafthuy,ende dat na inljouden't nieuwe boek. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
gemaaktA. 34.™»/?. Gafthuysrijkgmaaktvde Gufthtpr.'
qomme van dertien hondert een-en-vijftiggu/den, en daar toe eenftuk, Lantrjeggtnde ander Stede Cingel,
d'tpel^oude Jlaan tol 800. gulden, ende daar en boven J.39. aan'tvoorft. Gafthuyr getimmertis, >t nieuwe yeklmys , ftaandevoor 1369. gulden 17- fluyvm , dat ook, het spheGafthuys te veorfc- tijd boven de voorfo. percheelen van goeden rijk,wat aan gelden en verjeheven f achten, omtrent %even hon- dert gulden, verrekende devoorfcfer%ocnen,aly>o %) Regenten \ijngewceft van den voorfi. Gafthuy^e, te hebben van mijn Heeren voorfo. acquijt van hare, adminijiratie, d'welk gezien en gehoon; hebben mijn Heeren de Burgermeefteren, in den name de^er Stede den voorfcRegemen van de veorfaadminijira- tie bedankt. Atlumden 3 'Marty. l^^.frecenti- bus Claas Loen Franfz.Mr.Hendrik Dirkfz. Dirk Hillebrants Otter. Burgermeefteren. Deze Godts-huyzen dan al zoo te za-
men gevoegt, en met der Nonnen midde- °ntfavlen len verrijkt, bevint men by de inkomften Xftlfs^ van denjare 1582. geen vergelijckinghe te hebben, blijkende uyt haar Staat van de z Oéiober des zelvige Jaars uyt de Boeken getrokken, behelzende zoo den ontfangh als uytgifte. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Ga/tkiys.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
freurten
Cnjlhuys,
een Reisde Kerk der oude Non- nen, |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Aan Renten
Huyshuuren
Lanthuuren
Renten op Stadt
Colle&en
Huyden van deBeeften
|
37*6- t.n
3 f40. ia 3205'. 1. i IIOO.
75-
200. |
||||||||||||||||||||||||||
|
Beloopende 11836.13. 3,
Daar regens dat jaar te betalen hebbende,tos
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Losrenten
Lijfrenten
Bagijnelijfrenten -
Vondelingen
Boodelqonen
Behoefte tot de Brouwer/.
2o Tonne Botter
8000 é8 Kaas
f Laften Rogge tot 60 gguï.
3 Laften Tarwe tot 90 gguL
5 Laften Mout tot 50 ggul.
3 Laften Garft, Hop&c.
80CO Manden turf, en hout
|
772. 9.
1761.10. 3 y 00.
380. ip 244. 1600.
800. fZO-
42a 390. 350. 280. 480. |
||||||||||||||||||||||||||
|
Jviemcn
<vm*tGafl- buys eer- tïyisfiibtr.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Markt-gelt, zoo aan Vifcb als vers Vleefch
600.
BefprokenMaalnjden. jj0.. ? % Zbw
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
ïié
|
||||||||||||||||
|
elchri/vmge van
Vafte goederen en andere laft, diejaarlijks G»jthuj*.
|
||||||||||||||||
|
Gaftbyi. Zout, Zeep enlamp-Olie 10
|
||||||||||||||||
|
noch veel duyzenden bedraghen. Deze
middelen te mets door Godes zegen en 't zuynig overlegh der Regenten aan wak fènde, heeft daar niet weynig toegehol- pen de milde Teftamenten voor dezen haar befproocken, onder welke twee zijn uytfteeckende: als dat van Heer fornelis Janfz,. Drebber Priefter van dato den F. Tweeuyt- O&ober 1540. by 't welke dit Godtshuys fltk'ndi (uitgezondert eenige legaten) tot zijn Erf- rf£™*~ genaam verklaart, die uitvoerder daar over det'e huy- ftellendeM.fo^MeyBra^Raatsheer in den «»»«'»»- Hage. Het andere van Griete Klaas Korfen A,re* dochter, huysvou van cencnWillem'Barent/k by hem in den echt niet meer aangebracht hebbende als 16557.10. datze, geen Kinderen geteelt hebbende (doch echter bloetvrienden) door gierige fuynigheyt, ftaande houwelijcks zoo vermeerderde dat zyeerftliomcnde te overlijden voor haar gedeelte naaliet een Capitael van hondert- veertigh duyzent vijfhond ert vijf en ne- gentigh guldens, meeft alle in Rente brie- Ven , Schult-brieven » en gereet geit be- ftaande, daarvan defènaarvolgende Godf- huyfen tot Erfgenamen ftellende, als de Gafthuyzen voor twee vijfde-deelen, daar voor genietende zes-en-vijftigh duyzent twee hondert achtendertig guldens. Het Weeshuys en beyde deHuyszitten ("zo aan de Oude als Nieuwe zijde) ydervoor een vijfden-deel acht-en-twintig duyzent een hondert en negentien guldens, blijkende by de fcheydinge dezer Godts-huyzen, met Willem Barentfz,. haar Man gedaan, op den 13 Juny 1602. en by de volgende Re- genten onderteeckent. Jan Poppen, Jan Janfz, Kar el, TkterLaurents Spiegel>Cjeurt Dirkz» en Simon Schaap. Van wekker zuynigheydt breeder by Vtrb«»l
Pontams in zijn Amfterdamfche befchrij- 1"//°$' vinge te lezen is, als mede wat onkoften ^(fey't" dezeGafthuyzen tot onderhoudt haarder a:i6iz. ziekken ontrent den Jare 1612. van noo- dm P»n- den hadden. tmm' Daar
|
||||||||||||||||
|
JExtraordinarizen, Reparatien en Chirur-
gijns 400. Bekopende 1286914.8
Dat van deze jegenwoordige tijt veel is
verfcheelende , vermits bevonden wordt
|
||||||||||||||||
|
't Gunt in
den fan I66j.-uer- wim 'u. |
||||||||||||||||
|
in den Jare IÖ65. dit naarvolgende aldaar
ongeveertverorbert te zijn; hetPefthuys
daar onder begrepen.
|
||||||||||||||||
|
2o Laften Rogge.
,17 Laften Tarwe.
ao Laften Mout.
i Laft Grauwe Erwetea.
x Laft Witte Erweten.
X LaftTurxeBoonen.
•f Laft Grutten-meel.
%\ Laft Garften-gort,
1 Laft Haver-górt.
* LaftBoonen.
6000 SI Rijs,
jooo tè Hop.
36 OiTen,
3000 tiê PruymenbehalvendeRofijnen.
1400 tS Suycker.
5583 68 Sjrroop.
£9000 Manden Turff, uytghezondert het
Branthout. 80 Tonnen Botter.
6$oo 18 Zoetemelks Kazen.
5000 fë Komijne Kazen.
79600 Eyeren.
71740 Mingelen Zoete melk.
60184 Minejel en Karnemelk.
12 Oxhoofden Wijn.
20 Oxhoofden Azijn.
1 Stuk Brandewijn.
3<foo tè Stok-vifch.
52 Tonnen Abberdaan oftegezoute Vifch.
56 Zakken Zout. 32 Steekannen Pekel.
41 Tonnen Zeep. ió Sefters Lamp-Olie. Dry hondert guldens voor vers water tot de Brouwery. Hieronder niet gerekent zijnde 'tgee-
ne de Buyten-Moeders betaalen, zoo aan vcrfche Vifch, Vleefch uyt de Hall. Wol- len , Linnen, en andere nootwendighe- den haar Comptoir betreffende.Noch Do- ctoren, Chirurgijns, Apoteker en andere mindere Suppooften, Item Reparatien der |
||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. ÏV.Boel
|
|||||||||||||||
|
rr;
|
|||||||||||||||
|
Geftèuy*. Daar Worden Jaarlijks (zeythy) behal-
tachtcntig OfFen geflacht: van de welken
men weet, dat de zommigen, op een be- zondre wijze gerheft, behalve het afval en de huyt, boven de veertien hondert pont hebben gewogen. Zesendertig tonnebier, worden alJc acht dagen uyt de Brouwery daar in gebracht, bedragende omtrent de twee duyzent tonnen Jaarlijcks. Jaarlijks worden'er vertiert een-en-zeftig duyzent vier hondert en vier-en-veertig mingelen melks, zeventig tonnen botters, envijf- en-twintig duyzent eyren. Waar uyt een veder by hem zelven licht afmeten kan, koe veel broots en zuy vels dat'er ook toe- behoort. Daar worden opgedaan voor een Jaar, behalven het hout en andere dingen, noodig om allenthalven vier te ftooken, niet min dan twalef duyzent manden turf. Dit heb ik willen uyt de oorfpronkelijke brieven van 't Gafthuys, als een wonder, hier by ftellen, opdat men van de refte, en van al de onkoften giffingh zoude kon- nen maken; en met een, hoe groot d'een- voüdigheyt , ofte veel eer zoberheyt on- zer Voor-ouderen geweeft zy, dewelken achtende datze wat groots bezaten,indien- ze zeyden, dat het Gafthuys over de duy- zent gulden Jaarlijks inkomften verwach- te , gelijk hier vooren uyt onzen naamloo- zen Schrijver verhaalt is. Doch is Filips van Zefen zeer verdoolt
sis hy fchrijvet alhier te zijn over de 800 bcdtfteeden, die yeder zes gulden daags inkomen zouden hebben ; dat jaarlijcks zijn zoude zeventhien hondert zeven en |
daan. De bedfteden en krebben zoo in de Gaftfiuy;.
Gafthuizen,Beyer als Pefthuisjegenwoör- dig zijnde werden niet meer als in de Gaft- huyzen en Beyert z6y. en in't Pefihuys 340. zijnde te zamen zes hondert en zeven ftuks bevonden,voorwaar genoeg om veel zieken te herbergen; die meeft in dit huys vreemdelingen zijn, alsin denjare 1625«- waar bevonden is, als op alle ingezetenen hethooftgeltgeftelt zijnde , en zeven hon- dert ziecken daar in leggende, maar een Poorter bevonden wiert, tot deze fchattin- - ge aangetekent, vóór welke de Regenten 'tzelvige betaalt hebben. Alle welker Suppooften by de Regen-
ten in hare bedieninge geftelt werden. Dit zoo van 't Gafthuys in zich zélve ge-
noeg zijnde volgt de regeringe, beftaande uyt zes flegenten en zo veel Regentinnen, welke Regenten jegenwoordig zijncJ'K*- chiel Popta, Koenraat van Hettjfen, I&aac Commelijü, Mr. Ian Koetenburg, PkterSix en Silvefler Heeremans Heer van Zttydwijk^ De Regenten hare vergaderingen des Zon- Door wie dags van elven tot twaalven,en desWoenf- enJ}tedlt dags en Zaterdags naar de middag houden- tJrfmrt, de. Van alle welke bedieninge zoo wel de- ze als andere Godts-huyzen gehouden zijn jaarlijckx aan Burgermeefteren, vierthien dage na de verkiezinge der Magiftrature (gefchiedende op Vrouw-lichtmis dagh) rekeninge over te leveren, uytwijzende de Willekeure daar van ftaande in 'tKeurboek getekent met de letter C. en de Regenten zulcks aangedient op den 19 November 1592. volghens de Acten daar van onder haarberuftende. 't Gafthuys-hoff ( daar als hier vooren
vermeit, eenige kleyne huyskens ter huur bewoont werden) tot dijn ingangh by we- ■ ften de Beeck zoo aan ftraat als binnen in 'tHoffdoor oudtheydt bouvallig gewor- tTiemr den zijnde, hebben de Regenten in dien Gtfthuft' tijdt, met voorweten van Burgermeefteren v"">nha!" op den 13 Meert 1642. beflooten die af te breken 7 en op die grondt tot vercieringe |
||||||||||||||
|
Bedtjlet-
den in 't Pefihuys, tnU Gaft- huys > en mis/lag •uan F'tlips van Zefen |
veertigh duyzent tweehondert guldens,
daar 't op verre geen een hondert duyzent kanbereyken, datjegenwoordig aanCa- pitaal op achtien maal hondert duyzent guldens begroot wert, zoo dat Olphridtu Dapper in zijn Amfterdamfche befchrij- |
||||||||||||||
|
vinge wil; 't welk zeer veel is verfcheelen-
de, van't vertoogh hier vooren den Iare 1 j^j". aen de Heeren Burgermeefteren ge- |
|||||||||||||||
|
Befchryn)inge vim
|
||||||||||||||
|
iï8
|
||||||||||||||
|
der Stadt negen heerlijke huyzen uyt een-
|
||||||||||||||
|
handen van des Deken en Capittels ghe- -
committeerde een Engelfche Hendrickus. Gafihuyt, Nobel ofte twee goude Bourgonfche Rij- deren, zijnde de Brief gedateert den 15 November 1491-. Gelijke Privilegiën hebben de Gafthuis-
meefteren van onze Lieve Vrouwe Gaft- huys , gelegen in de Parochie onzer Liever Vrouwe (nu Nieuwe) Kerck, van de voorfz Deken en Kapittel mede bekomen, midtsjaarlijks als boven daar voor betalen- de op de Oótave van S. Marten in de win- ter een goude Prjiüppus gulden, volgens den brief daar van bezegelt den ^Oótob. Anno 1J23. welke vryheden van prediken op den 1 December 1530. by't Hof van Hollandt beveftight is; uyt alle 't welke befïotcn v/erdt de Regenten toe te komen Burgermeefteren (als Opper-Regenten) voor te dragen een ofte twee geleerde.god- vreezende perzoonen, om daar uyt een tot de bedieninge des Goddelijken woorts aldaar te verkiezen. Dat zich in dier voegen tot de verand eringe van de Godts-dienft alzoo toegedragen heeft. ja noch verder gegaan is, betuyght zeker out Extracl van uyterfte wille in dit Godtshuys beruften- de, (waardigh om de oudtheyt alhier ge- ftelt te werden ) by welke de Regenten van byzondere Perzoonen bemachtight werden de Mispriefters, haar dienft niet waarnemende, af tefteüen. Item, in den Regenten naam des Vaders, des Soens, ende des Heyli- ""'ifcende gen Geeftes. Jan Klaejfen en Wijn.Tjmens «utntm dochter fijn wijf die defe dienft gefondiert heb- f,atr jl(Ma ben op deWèyd-kaopersOutaer van V.Mif- zetten. fendieweeck. Wekke dienft nae bey-yderdot fullen giffers wefen, die oufte Kerck^mejfter, ende die oufte Hujftt-mej(ler, ende die oufte G aft huus-meyfier van Sinte Pieters. Ende die Mejfiers fullen hebben voer hoer toejïcht dat die dienft wel, bewaert, foe fullen Jï elcx hebben op Corfdach ende op Paefckdach ïen mingelen rinfthe wijns van dat, dat hiertoe gemaeEiis, ende dte Kerckjen gulden Jiaers voer broet ende wijn. Off 'faeckjwaer dat die Prie
|
||||||||||||||
|
Gajihuyt.
|
||||||||||||||
|
derhant te bouwen: gelijkze mede te voo-
|
||||||||||||||
|
renindenjare 1605. en i<5u.opeenbou-
vallige plaats in 't Gafthuys, leggende aan de oude Veften van de Kleveniers Doele tot de doorgangh van't Oude-Mannen en Vrouwe-huys, die plaatfè met eiftreffelij- lce huyzen verbetert hebben. Godtsdimjl Dat de Godtsdienft in over oude tijden in over eu- in deze Gafthuyzen zoo in 't Prediken, Jitjjdtn jyyflk te doen^ &c. alrijt geoeffent is, blijkt 'hJys'eoêf- ty de Gunftbrief haar verleent van den jtm? .RoomfchenKoningh Maxmilianus, uyt kracht van feekere Bulle, hem toe gefon- dcn by Paus Innocentim de achtfte; ver- leent in Room eden eerften April 1488. Welke gunft daer naa Deken en'tCa-
pittelvan'sGraven-haage (onder wie alle Hollantfche Geeftelijkheyt was ftaande) . ten verfoek vanBurgermeeftei-en van Am- fterdam; met deze nevenfgaande punéten vermeerdert hebben: als dat dit S. Pieters Gafthuys, gelegen onder de Prochie van S. Nicolaes (nu Oude) Kerk: haar zieken komende te fterven, (om Godes wille) daar binnen zal moogen begraaven. Dat het Sacrament des heylige Olye ten allen tijden daar binnen op den Autaar geftelt zal werden, om by den Priefter (daar toe vande Vicectireyt van S. Nicolaes Kerk ende Gafthuysmeefteren geftelt) den zieken en andere Dienaaren van dezen huyze zon- der yemant anders, des noots zijnde, daar mede te berechten, mits den Offer daer van komende, den Ficecweyt over te leve- ren. Dat men in des G.ifthuys Kapelle al- le maanden eens een zingende MüTe zal mogen doen, en op de Heylige daagen des 'smorgens prediken, ten zulker uure als ztilkx in de Prochi-kerke niet en gefchiet; dat de zieken en Dienaren van alle hoogh- tijt-gelden vry zullen zijn,blijvende onder en in de Cure van S. Nicolaes Kerk voor- noemt, mits de Gafthuys-meefteren ge- houden wezende daar jaarlijckx op de «ftave van Paafchen voor te betaalen in |
||||||||||||||
|
AMSTERÏ
§i/lbuyt. Triefter niet w dedt als voirfz,-, is foe[tillen fj
~~ hem mogen of [enen, ende en ander daer op fetten alfl hem belieft, &c. Maar dit alles fchijnt met de herftellin-
ge des Godtsdienft mede verandert te zijn, alzoo bevinde dat als in den Iare i J78. de Nonnen haar Kloofters aan deGafrhuys- Bxt n*. meefters overgaven, als doen haarPaftoor dtrhmt is Mr. Even mede verzet is, en op den 15: mrmsdtrt. Noven,j,er 1582. door den E. Kerken- Raad , met toeftaan van de E E. Achtbare Heeren Burgermeefteren, aldaar tot Pre- dikant beroepen is CD. EverhardusHarma- »#/,Amfteraammer, gheftaan hebbende op Maaflant-SIuys: niet tegenftaande de Regenten van gevoelen blijven haar toe te komen zulks aan Burgermeefteren te ver- zoeken, te meer zy hem huysveften en jaarlijkze Wedden betalen. Onder andere Voorrechten meer daar
ditGodtshuys medebegunftightis, zijn, datze genieten van alle zieke of ghequetfte Soldaten (in 's Landts-dienft zijnde) hier komende te legghen, iès ftuy vers daaghs. Voorname Item, van 't Collegie ter Admiralitevt, ™rre:h- Ooft enWeftlndifche Maatfchap 1 i groot van de twaalf tot Rantzoen bedongen van yder pondt Vlaams, komende Van de ver- overde buyten en aangehaalde verkochte goederen , breeder in 't befchrijven van't Soldaten-huys verhaalt. Boven dien, vry- , heyt van alle zoo Gemeene-lants als Staats Excijzen en Impoften, volgens de Ordon- nantie der Verpachtinge, en byzondere Stadts Willekeuren daar van zijnde, den jMeyi57p. icjjunii 1586. enzovoorts. Zijn nevens andere Godts-huyzen tot den 22Februarii 1659. blijkkende by de Refolutie van de Staten van Plollandt &c. vry ghe weeft van de achtfte penningh, in plaats van de vijftighfte ofte verpondinge, Van alle Landeryen, voor denjare 1605. In eygendom bezeten, daar die jaarlijks mede bezwaart zijn gheworden den 27 Augufti 15 80. 2 Meert 1553. en 18 No- vember 1648. |
||||||
|
r A M, TV, Boé> iip
Genieten 't verbeurt-mafcingh vanalle Gt/Uwn
de Turf zoo gebsggert als ghegraven in de ' Buyten-velder als Middel-polder, {trek- kende van de Stad tot by noorden de Am- fterveenfche Kerkwegh ofte groote Loop- velt , volgens Acte haar daar van by Dijk- graaf en Heemraden van Amfterveen ver- leent, ghedateert den 19 November 1626. Bezitten nevens de Huyszitten de groot en kleyne kraan, daar van breeder hier na in hare byzondere befchrijvinge te lezen. Vermogen haar Schuldenaars ter eerfter
inftantie voor den Hove van Hollandt in't recht te dagen, volgens de Bevel-brief daar van verkregen van FredrikJJendrikJPr'ma van Orangie &c. nevens Prefident en Ra- den over Hollant, Zeelant en Weft-Vrie£< landt. Gegeven den 5 December 1626. Konnen alle vierthien dagen van Ren--
ten, Kuftingen en Huyshuren hier ter Ste- de los- en eygen-panden , volgens de Keu- re daar van zijnde van den 20 September 1533-
Zijn volghens 't voorrecht van Keyzer
Karel&h Graaf van Hollandt, van den Ja- re 15 20. een van de vijf grootftcIngelan- den in Amfterveen; en in gevolg van dien een van haar Regenten Heemraad van 't zelvige Dorp en Landeryen daar onder behoorende, daar toe van Burgermeefte- ren van Amfterdam, als Ambachts-heeren te verkiezen. Twee van deze Regenten komen jaar-
lijks als van de vijf grootfte Ingelanden, in Amfterveen aldaar op de rekeninge van de verpondinge, volgens accoort tuffchen die voorfz. Ingelanden en Waarsluyden. door de Gecommitteerden der Staten des landts van Hollandt en Weft-Vrieflandt getrof- fen den 2 Martii 1593. volgens welck ao coort ook de Rekeningen en Gaarboeken van de voorfz. jaarlijkze verpondingen het Gafthuys moeten in bewaringe gheftelt werden. Mede is een van dezes Gafthuys Regen-
ten kiesbaar tot Schepen van't Weeiper- Q karipel, |
||||||
|
120 Befchrifvinge van
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
gaan zitten, volgens de Aöen daar van ^Mnrf.
zijnde in't vierde groote Memoriaal der . StadtAmfterdam F. 88.verfo. Gedateert
den 28Januarii des Jaars 1656. Dit dan van't Gafthuys ghenoegh zijnde, volght de |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
karfpel, en dat uyt des zeivige hooft, als
Ingelandt aldaar. Eyndelijk hebben de Regenten noch
het voorrecht van Burgermeefteren ver- kregen , dat in alle Kerken dezer Stede in |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
%*1»Yt\
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Kerk-meefteren gheftoelte zullen mogen
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
BEYART ofte BANJART,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
November des Jaars 1 ^90. alle Vreemde-
lingen en arme Luyden, zoo wel Vrouws- als Mans-perzoonen, die zulks begeeren y ontfangen worden, en aldaar den tijdt van drie nachten, achter een, zonder langer verblijven mogen,ten zyzy ziekin't Gaft- huys verplaatft werden. Alle inkomende zijn gehouden de Va-
der of Moeder van de Bayart, hun namen in 't inkomen aan te laten tekenen, om in't uytgaan weder afgefchi even te werden, na datze daar dry nachten herbergh ghehadt hebben. Die daar in gelegen hebbende, mogen
binnen de zes weken daar aan volgende, niet weder komen. Alle gaften moeten ue Gajica gedoogen, datze by de Vader of Moeder verden al- van de Bayert ( mede het opzicht over 't le *<*<"^ » Mannen of Zoldaten Gafthuys hebbende) bezocht werden, om hen alle onbehoor- lijke meffen, en ander geweer af te nemen. Zijn mede gehouden den Vader of Moe- der bekent te maken zooze met eenige fchurfte , rappigheyt of andere heymelij- ke gebreken befmet zijn, en dat zoo dra alfTe daar in komen, om het voort kruy- pen daar van intijtste verhoeden. Welke rMtti?~i herberginge hier geweygert werdt , alle "ad'effo- met Lazarye, Spaanfche-pokken, ofte yets l»ft zijnde, diergelijke befmet. Welke Gaften alle-fomender avondts en 's morgens, tot nootdruft, mff '"• vuur en licht , warme koft , dun bief, mitfgaders een ftuk eten, 't zy beter of Spijfe, in kazen broodt, of anders, ter bejeheydent- dr*nk,en heyc van de Regenten, voorgezet werdt. hunwr-.
»/i .. L j 11 /1 r • 1 derver* Metverbodt, byhetvuwr eakaarfeninde u*f
kaart-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
M
|
Et welkers naam uyt te legghen
Philips van Zefen in zijn Amfter- |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
dam zeer bezigh is, en te toonen
die alhier ontrent den Jare 1504. ghefticht te zijn, zonder te noemen waar te vooren gheftaan te hebben. Doch dejegenwoor- |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Wanneer
gefticht, hteft vier |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
dige beftaat uyt vier vertrekken, ghelegen
ter rechter hant, de groote Poort des Gaft-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
"vsrtrekktn huys inkomende, zijnde een fteene Poort-
jen , boven 't welke tot waarfchouwinge dit Gedicht te lezen is. Drie nachten, langer niet, herbergh ik^ die't
behoeft. IDevierdejaaghikjijt, de fcheyfters en't ge-
beeft. Deze Poort des avonts ('t gantfehejaar
door) ten zeven uuren gheopent zijnde ,
worden de Vreemdelingen en anderen om
te herbergen ontfangen; ingaande komt
men door een lange gangh in een ruym
Een groot vierkant vertrek (dat eygentlijk de Bayart
•vertrek ei- {$) verzien met een groote ruyme vuur-
gent.ijk de fl-ec|e) rontom met opgaande banken be-
»*d*»rïn zet' daar de Vreemdelingen (fooManals
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
kernen.
S!aap-k*
mtr en fl»»ï$l«*t-
fin- |
Vrouw-perzoonen) ontfangen, ghekoe-
ftert,gefpijft en gelaaft werden,des winters
met warme en zomers met koude fpijs • die
fenuttigt en uytgeruft zijnde,werden yder
yzonder op haar flaap-plaatzen gebracht, |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
met bedden (tot dertig in't getal) lakens
en dekens voorzien, zijnde dry byzonde- re flaap-kamers, twee voor de Mannen, een voor de Vrouwen , verfcheyde op- gaande trappen hebbende, waarin, vol- • gens de ordeningh van den dertighften |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. ÏV. Boek. 'm
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
haartftede niet langer te blijven, als tot
zeven ofte acht uuren ten hoogften, zon- der daags daar in te komen. Degeenen, die hier in willen vernachten , zijn gehou- den , des avondts, zoo wel by de zomer als winter, voor zonnen onderganck, voor de deur van de Bayert te verfchijnen, op pene dat die te laat komen daar buyten zullen blijven. Yeder moet zich hier wachten , te ple-
gen eenige ongefchicktheydt, *t zy met woorden of wercken , byzonder tegens de Vader of Moeder, maar zich 's avonts met alle bequaamheyt na zijn flaapplaats begeven, zonder dat de mans en vrouws- perzoonen d'een in des anders flaapplaats mogen komen. Ende dit alles om daar da- telijk uytgezet, ofte anders na behooren geftraftte worden. Alle kleederen uytgetrokken zijnde,
werden in rolmanden vergadert, en des nachts in den ingang voor de kamer-deu- ren gevoert, en des morgens yeder de zij- nen weder gelevert. Eenig ongemak ont- |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
ftaande , of overdaat bedreven zijnde f
werdt ( eer de Bayert geopent werdt) de Schout ontboden, om alles tot ftraffe na behooren te onderzoeken. Yemant in de Bayert (gelijk in 't Gaft-
huys) komende te overlijden ; blijve 't zelvige Huys Erfgenaam des overledens naargelate goederen. En vermidts het een deel geboeft en
fchuym van volk is, die hier veeltijts in vernachten, is de Vader en Moeder ge- houden , al de Gaften, voor de Bayert geopent wordt, in de warmhuyzen te la- ten komen, en midlerwijl de flaap-plaat- zen en elders gaan bezoeken, of'er yets van des Bayerts goet mochte vermift zijn. Werdt mede volgens 't negende Artij-
kel van de Willekeure op de Bedelarye (verkondigt den zq Ianuarij 1613.) de Bayert Vader ofte Moeder, ten hoogh- ften belast de uytgaande Gaften te verma- nen haar van Bedelarye te onthouden. Dit als nu van de Bayert genoegh zijnde
volght het |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
PeJIhuys.
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Pejfhuyt.
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Umtmt
overlydexi
dt.'tgaft- huys is erf- gmaam. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Wanneer
daar's avant s zijn moetin, om in te mt- gen komen. Geen onbe- hotr'iijkheit pleegen. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Kernen in
de Warmfj huyfen, waartm^ |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Worden
van Bede* larye afgtj ■masmt* |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Waar bare
k leederen 's nachts zijn. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
P E S T-H UY S,
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
huyfinge ftaande buyten de poort, by
zuyden aan de heylige wegh, ongeveer halfwegen het tegenwoordige Pefthuys en de Stadt dat daar toe bequaam gemaakt, en Het tegen- met fieken vervult, wierd by verloop van wwdge, tijde andermaal te kleyn,onbequaam en te *^J^ dicht aande weg gelegen te zijn bevonden,, buyten, m zulks het den 12 May 1640 verkoft en tot wanneer byzondere woonhuyfen vertimmert is: en £«*•«»*• by raadt des ganfehen Vroedfèhaps op den dertigften in Hoy-maandt desjaars 1630. beflooten , de Regenten des Gafthuys een ruymer te doen bouwen , en het oude te verlaten : daar toe verkiefende zeecker ftuck lants, vijf ofte fès kampen benoorden de heylige weg inde Stads-polder,genaamt de Blaauwe-zock,en'tGaftrhuys in eygen- dom behoorende j halfwegen den Over- Q^z toom |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Eertijds in
de Nes, daar na by't Gajl- huys. |
w:
|
l eer inden jarc 1501.hetGaft.huys
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
noch in de Nes ftaande, daar gebout,
en door de verandering met het felvige van daar verzet, ter zelviger plaatzedaar nu het verbandt-huys der gequetften is, doch met een water en opgaande-brugge van de andere Gafthuyzen afgefbndert, daar het gebleven is,tot het met de vermeerderinge dgr menfehen te kleyn en te dicht inde flat te leggen bevonden wiert,vermits die fiek- te voor befmettelijke en voortkruypende, ten allen tijden geoordeelt is, gelijk Ponta- nm daar van breeder in zijn Amfterdam achter de befchryvinge van 't Gafthuys na gezien kan werden. Des het ontrent den jare i6i6.raatfaam gevonden wiert, buy- ten de Stads wallen in de open lucht te ver- plaatfen, daartoe ordonnerende zeekere |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Naderhant
tmtrent 4o. \6i6. ef de Heyli- ge weg. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
lil Befchrijvlnge vm
|
|||||||||||||||||||||
|
eerften fteen gelei t,uytwijfende de nevens- fefihuyt,
gaande gedichten by den vermaarden Hi- —-———« ftori-fchrijver en hoogh •» dravenden Poet P. C. Hoeft (DrofTaai t tot Muyden) daar opgerijmt, |
|||||||||||||||||||||
|
toom gelegen. AJles daar vervaardicht, en
de Regenten tot ontheffinge der koften vier-en-twintig duyfènt guldens toegeleyt zijnde, is den aanvang gemaackt,en den 20 July daar aan door Kor-nelis Hajfelaar den |
|||||||||||||||||||||
|
Pifi • huys
|
|||||||||||||||||||||
|
Denurfim
Jit en ge- legt, v/n me, e» wmtsi'i |
|||||||||||||||||||||
|
Weet niet ^s^et ^rie h»^'^ J**''' »* z-efiien £en-
uyt wat Wen qttam,
hoeck de Wierdt dit vefticht van 't drie krttyi-voerend'
tgtjL ^d«m-
itnd?ï En op 't leggen van de eerfte fteen.
'grtote I» 't z,eftien hondert, en noch driemaal tien-
Stadtna de Jaar , Leyd' hier den eerftenfteenKornelisHafelaar.
|
Doenmaals het Gafthuys geregeert zijncfe
by Gieter Egbertfz,. Pïnckj 'DirckJVuticrf, Jacob Hendrickx Servaes, Pieterjanfr,. Snoekt DirckjHaJfelaer en Ntcelaes "Baleftel. Vijf volle Jaaren daar aan gearbeyt wefen- de,is 't voltrocken.en tot der krancken ge- J» iijf rijf opeeheemelt, met noodige huyfraadt, ?*ren 340 krebben (in plaats van befloote Bedt- *•*»**«» ftceden) nevens haar bedden, linnen en wollen verfien, welkers onderhout jaar- lijkx veel duyfenden zijn belopende. Uyt- gefèyt den eygendom des gronts., bevinde aan't
|
||||||||||||||||||||
|
Wapen
|
|||||||||||||||||||||
|
"aaf'onféDrofirs en »ndere y<>,r-tudm (ntdektnnert dsr tut-
|
|||||||||||||||||||||
|
heyt') niet v«ng neuten hebben.
|
|||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV.Boek.
|
|||||||||||||||||||||
|
123
|
|||||||||||||||||||||
|
huys bedden te kort komende) gebruyke- Tefthuyu
lijk of om de gewezene krancke mansper- ——— zoonen te verfterken, daar achter de twee keukens zijnde,luchtig op het binne pleyn haar licht fcheppende. Dit lange huys ter linkerhandt omflaande, komt men in het Vrouwen zieken-huys (mede een ingang: in de keucken hebbende) met fehoorftee- nen, krebben en alle nootzakelijckhedën voorzien; daaraanvolgende het Mannen huys, mede als het voorighe gheftoffeert. Den Apotcek, en 't zieken kamer der roo- de-loopen en minder befmettelijke qualen, daar voor ftaande: Dit de dry deelen de- zes vierkants zijnde, volgt het laatfte na de Stadt ghelegen, 't Gezonthuys genaamt, (mede als vooren gemeubleert) en dat ter oorzakc om de Vrouws-perzoonen,van de fmettelijke ziekten verloft, daar in te ver- fterken ; ten eynde des zelvige eenige Dol- huyskens voor kranckzinnigen wezende: alle welke zalen luchtig van venfters zijn, de krebben onder Galderyen ftaande: Ter zijde ten Weftcn een groot Kerk-hoff heb- bende , om alle Lijken zoo hier als in 't. Gafthuys overleden, ter aarde teftellen;; |
|||||||||||||||||||||
|
aan 't gebouw in zich zelven, uytgegeven
te zijn hondert zeven-en-veertig duyzent en 9 guld. 15 ftuyv, in 't voltrekken van 't zelvige zeer yverig geweeft zijnde de Heer cTtcterJanfz,.Snoekj> een der Regenten, •die 't ook met de doot bekoft heeft, want (tot den opzicht) met een fchuyt daar na toe over de vaart gezet zijnde, en in de zel- vige een bange lucht vernemende , zeyde de Schuyte voer zulkx niet vreemt te zijn, vermits menig daar mede na't Pefthuys ge- voert hadd', die niet weder gekomen wa- ren; daar hem zo in öntftelde, dat de ziekte op den hals kreeg, en na weynig dagen overleden is.Dit Huys als boven inde Stats polder gelegen,begaat men van de Heyligc weg over een groote houte brug door een lange genoegelijke beplante laan, voor met een houte ftaketzel en wacht-huysken be- vrijt, voor dezen ten deelen de Leprozen toegehoort hebbende, enbymangelinge vergoet, volgens de Acxen daar van geda- teert den 7 January 1643. ten eynde dezer ingang weder met een ftaketzel bcflooten, door welke men over een fteene brugge ten huyze iniredet, zijnde een vierkant ge- bou,dikvan muuren met grootegebakke moppen opgehaalt, meer een vermakelijk Hecren als Pefthuys gelijkende: hebbende in zijn ommetrek 800 voeten, yder vier- kant 200; met een binne plevn van 140 voeten en een water door fiieden, dat me- de met grooteRiolen onder't ganfche huys is vlietende: op een eylandtin zijn water- graften,en cierlijke geboomte gelegen; van binnen in veel deelen verdeelt: als eerftelijk een groot Paveljoen, ter wederzijde en bo- ven der Pvegenten vertreck, binne-Vader en Moeders woningen, en onder met Pro- vifl-kelders voorzien, het overige in vie- ren verdeelt wezende,alsL»ngehuys, Man- nen en Vrouwen zieken-huys en gezondt- huys,yder 30 voet.breete hebbende: 'tlan- ge huys zijnde de eerfte ingang, wel met krebben en zijn toebehooren geftoffeert, -doch niet als in groote noot (hetMannen- |
|||||||||||||||||||||
|
Ptjihuyt.
Hoe veel
't gekaft heeft be- htlven bit erf, of grottt. Een der
Regenten
verschrikt, en tDaartm; fier ft korts daar na. |
|||||||||||||||||||||
|
Vermake-
lijke in- gang aan de te tg. |
|||||||||||||||||||||
|
des daar een Dood-huysken by gevoeght
is, in welke de Lijken gekift een dagh ofte anderhalf geftelt werden eerfe ter aarde |
Kerkhof*
en 'tbegrtf- ven der dioden*.
|
||||||||||||||||||||
|
Hoedanig"
heyt van 't gehwto, en dejfelft iyzendere hameren. |
|||||||||||||||||||||
|
geraken. Dit zo veel 't gebou is betreffen-
de ; 't gebruyk daar van wezende om alle arme ellendige menfehen met befmettelij- ke ziekten beladen, daar in te hulpe te ko- men om niet in haar ongemak te vergaan, en daar door de Stat en lucht te befmetten; tot dien eynde voor ziel en lichaam een Zieken-troofter en Heel-mcefter daar zijn- de, om yder (in 't zijne) de kranken te hel- pen; daartoe aldaar een bequaamcApo- teek opgerecht wezende, die dagelijkx tryt het Gafthuys geftoffeert werdt. Dehuys- zorge hier van ftaande op een binne-Vader en binne-Moeder, nevens noch een onder binne-Moeder om op de zieken te paffen: tot hun behulp verfcheyde Dienftboden zoo Mans als Vrouws-perzoon«i hebbea- Qj dei |
|||||||||||||||||||||
|
Dior wie,
en tf ba- danïgen manier de zieken be- dient •ver" den. |
|||||||||||||||||||||
|
Befchrijv'mge <vm
|
|||||||||||||||
|
tz4
|
|||||||||||||||
|
de : en dit alles ten laftc des Gafthuys,
die het in deze bedroefde peftilentiale tijt,
' Taarlijckx veel duyzenden van guldens is
Jcoftende, als jegenwoordig met ontrent
|
|||||||||||||||
|
de vierhondert krancken vervult zi/'nde. Hup-%U-
Hier na volgen de Huys-armen, anders **"• genaamtj |
|||||||||||||||
|
Huys-zit-
|
|||||||||||||||
|
H U Y S-Z I T T E N,
|
|||||||||||||||
|
ZYndenaaftdeGafthuyzen de outfte, !
haarbedieningewezende Armehuys- houdende Luyden 't zy met ofte zonder kinderen, door ouderdom, neeringloos- heyt , quade rampen ofte andere qualen overvallen,zulkx niet machtig zijnde, haar huysgezin te voeden, de behulpige hant te bieden, zonder onderfcheyt te hebben van Wat gezintheyt ofte natie zijn, vier Jaren .{nu zes) binnen de Stadt na den anderen vafte huyshoudinghe ghehadt hebbende, uytgezeyt eenloopende perzoonen , Man en Vrouw jonk en fterk zijnde, ofte Jbo- den; die van Dingfdags voor Karfmis tot Dingfdags voorPaafchen wekelijk by haar Witvan van Broot, Botter, Kaas en Turf voor- d?Huys~ z^en wercJen 5 Kraam-Vrouwen vier we- 'jiZoefen ken lang (de Kraam geduurende) nevens gmittm. Witte-broodt dubbelde portie en een gul- den aan geit genietende. Wanneer dit lof- felijk werk zijn begin genomen hcaft,wert niet gevonden, maar wel dat indenjare 1^62. door een zeer rijcke Vrouw Geertje 'Bernerts dezeGodts-huyzen begiftigt zijn Wtmnttr met een rente-brief van vijftig gulden Jaar- eerfi begon- Jjjkx, 0m daar voor dry tonnen botter ne- |!"' mU~ vens het Broodt uyt te reyken : zulkx tot denjare 1616. ingebruyk gebleven zijn- de j is als doen goet gevonden Kaas daar by te voegen, en dat door de milde giften der Burgeren ; Gr iet e Claas Corf. Do. gifte (daar hier vooren in 't Gafthuys befchrij- vingevan gemeltis) daar nietweynig toe Mitde Re- helpende. Om zulkx uyt te voeren wert genten van m de Zomer voor-raat gedaan van Rogge, vwZa?' Botter' Kaas en Turf; Den rijdt haarder Hfditn. Aalmoflen voor handen zijnde, wertee- nige weken te vooren verkondigt wanneer |
en hoedeaantekeninge der Armen, door
de Regenten gefchieden zal. Doch 't bedrogh en verkeerde liften by
den Armen dagelijkx toenemende, heeft men die met verfcheyde keuren zoecken voor te komen, waar van deze volgende vanden derden November 1623. weleen van de eerfte geweeft is, zeggende dat ver- mits by ervarentheydt bevonden wert dat veel luyden zich bevorderen teghens de Winter aan de Comtoiren zoo van deOu- deals nieuwe zijdts Huys-armen aan te ge- ven , om dien aanftaande Winter de Aal- moeilen te genieten, en dat met valfche ge- Ferfchey. tuygen haarder woonplaatze, armoede en den Keu- rechte getal der kinderen ; veel ook noch r^tCieze eenige tijdelijcke middelen en gelegenthe- mt„ aan. den hebbende, die te konnen voeden, zon- gaande. der de noodtdruftighen de AalmoelTen te onttrekken, -en de Comptoiren te bezwa- ren , die van de Gerechten ghenootzaakt zijn geweeft daar in te voorzien. Desghe- ordonneert en gekeurt hebben, ghelijck zy doen by dezen. Dat wie voortaan de Aalmoeflen zullen verzoeken; belaft wer- den wel en deughdelijcke haar armoede, Woonplaatze, oock 't getal en ouderdom haarder kinderen te verklaren, zonder de Regenten te mifleyden , ofte door quade getuycheniffe te vervoeren, en dit alles om tot een ftraffe te water en te broodt gèftelt te werden. Dit zoo heen gaande, 't bedrog en liften
den armen jaarlijkx met haar getal vermes- rende ; en bevinde dat veel deze Aalmoef- fengenietende, geen vafte huyshoudinge alhier zijn hebbende, maar des zomers haar te platte lande op den bedelzak crnerende, ismen
|
||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
|||||||||||||||||||||
|
%i f
|
|||||||||||||||||||||
|
is men genootzaakt gheweeft al zulcke de
Aalmoeflen te verbieden, en Voortaan die aan niemant toe te laten, ten zy zes Jaaren achter een alhier ter fteede vafte woonin- gegehadt hebben, volgens 't verbodt daar van gedaan by de Vroedtfchap op den z 8 October 1650. Zulkxnoch al niet genoegh zijnde om
't onhebbelijk misbruyk der armen, voor te komen, heeft mqn geordonneert de wij- ken der Burgerlijke Capiteynen in minder buurten te verdeden, en over de zelvige Buurtmeefteren te ftellen, wiens bedie- ninge zijn zal, goede toezicht op zijn on- der hebbende Buuren te nemen, vanhaar doen , komen en vertrek kennifle te dra- gen, op haar armoede (die vernemende) goet onderzoek te doen , of uyt meer als een arm-comptoir zijn genietende, en des Zomers naarftig haar eygen broot zoeken te winnen » zukkx befpeurende die aan de Godts-huyzèn, 'tzy Diaconye, Huys- zitten Comptoiroftè Aalmoffeniers te re- commandeer en , en van haar, zoo veel kenne'ijk is, getuygenifle te geven,volgens de Keure daarvan verkondight den 31 Ja- riuary 1652. Om de koften tot onderhoudt dezer
Godts-huyzente vinden, hebbenyeder Comptoir, zoo aan de Oude als nieuwe zijde haare bczondere inkoomen. Haare gemeene voor-rechten zijn nevens andere |
Godts-huyzen te hebben vrydom der.ex--Oa.-fr-*,*
cijzen aller confümptien. Dat nevens #«yp"- 't Gafthuys (tot in vorderinge haarder * pachten; alle veerthien dage vermogen te loof-panden en eyge panden. Dat erfgenaam zijn in alle naargelaten'
goederen der Perzoonen die ten eenigen tijden Aalmoeflen van haar genooten heb- ben , fchoon tot beter gelegentheydt ge- raackt zijn, ten zy by uytkoop daar van bevrijdt werden. Dat de helft genieten in alle Legaten fimpelijk den Armen ghe- maakt by luyden in dienft van de Ooft of- te Weft-Indifche Compagnie uytvaren- de, de andere helft voor de Diaconye zijn- de. Dat alle weken onder de Predicatien dezen in de Oude, die in de Nieuwe Kerk haar Collecten hebben, die aan de Oude zijde des Zondags in de vroeg, negen uu- ren , naarmiddags, en des Donderdaghs in Wanneer de vroeg-predicatie: En deNieuwezijdts °^oe/r^"iH op gelijke uuren des Zondags in de Nieu- de Kerken we Kerk, gelijk mede des Dingfdag in de verwm- wekelijke vroeg-predicatie. Behalven de len* • • Schaal-collecTren , die yeder alle acht we- ken aan zijn zijde van de ftadt zijn inzame- lende ; en 't geene uyt verfcheyde Boflchen in bezondere huyzen ontfangen wert. Dit genoeg voor zoo veel de Huys-zit»
ten in 't gemeen is rakende, volgt haar ver- deelinge die met de ftadt in Oude en Nieu- we zijde gefcheyden is* |
||||||||||||||||||||
|
Oude-*.-
Huys-#t-
ten-hw/s.
|
|||||||||||||||||||||
|
Buurt-
meejlers ingefielt, en baar bedievmg. |
|||||||||||||||||||||
|
Vijheden ,
en voor- rechten tian detA huyx,en. |
|||||||||||||||||||||
|
't Oude-zijdts Huys-zïtten-Huys.
|
|||||||||||||||||||||
|
WAnneer deze haar aanvangh geno-
men hebben is onzeker, doch buy- ten twijffel de outften met de Gaft- huyzen, hare bedieninge en vergaderin- ge tot den Jare 1657. in de Oude Kerk gehadt hebbende, en tot een Provizi-huys om Rogge, Tur ff en andere nootzakelijk- heden tegens de Winter te vergaderen, een groot heerlijck ghebouw, ftaande aan de weft-zijde van de Oude-zijdts Voor-burg- wal, tot in de Nes uytkomende, nu de |
|||||||||||||||||||||
|
Bank van Leeninghe zijnde, daar opzijn
plaats van ghefproken zal werden: Wan- tTaarfr»-, neer dit Provizi-huys gebouwt is, werdt W# niet aangetekent, maar wel dat het voor ler*-j de veranderinge geweeft is 't Klooftere- *tgeen nu ria Magdalem- toegewijdt. Dat ontrent de Bank den Jare 1612 ofte 13. hebben moeten *»*"ƒ*** verlaten, te vooren in den jare 1610. ver- .""* * ordonneert zijnde een nieuw Provizi-huys te bouwen, daar toe verkrijgende zeeckere erven gelegen bezuyden den hoff der Lee- prozen,.
|
|||||||||||||||||||||
|
Haar be-
dien plaats flaats tertijdts tn de oude Kerk. |
|||||||||||||||||||||
|
Bèfihrfjvhge vm
|
||||||||||||||
|
I2<$
|
||||||||||||||
|
Metaal gefchut te beffen). Den armen dus odue-x.1
langhe in de Oude Kerck bedient zijnde, Kuys-x.it* hebben de Achtbare Heeren Burgermee- Un' uys' fteren eyndelijcke mede te rade geworde, haar volghens 't exempel van de nieuwe |
||||||||||||||
|
pr&zen > daar vier heerlijke Pakhuyzen
op ftellende, ten beyde zijden haare vrye uytgangen hebbende, (waar van het zuy- delijkfte jegenwoordigh by de Stadt ghe- bruyknverdt, om een gedeelte van haar |
||||||||||||||
|
Oade-x.]
Huys^it-
ten-huys. Nader'
handt vier grtotePak^ |
||||||||||||||
|
tiert, daar binnen een vermakelijke blom-
perk gezien wert; hier door gemaakte gan- gen ingaande komen daar door de Regen- ten bedient werden; die jegenwoordig zijn JanSelyns.
tJfytarten Kanter.
Jan Lanfman.
Willem van der Doei Sjntonfk,.
Koenraat Klinkt
en
Tiet er Kroonenhttrg. Nieuwe-
|
||||||||||||||
|
zijde te doen ruymen; daar toe aanwijzen-
de der Leprozen hoff; daar een treffelijk ïmmttmt huys op gebouwt hebben, voor en achter Ww dt mct even beciuame uytgangen voorzien :
hedinmg op een opgaande ftoep op treedende komt
ét» dtsgilft men in een voorhuys, ter weder-zijde ver-
hndmig. trekken hebbende, achter nedergaande
* vint men daar de armen bedient werden,
die van achteren door een cierelijkeDorize
Jurtfteene Poort ingaan , in een groote
Vierkante Galderye , met glazen en der
aes-en-dertigh Raden haar Wapenen ver-.
|
||||||||||||||
|
AMSTERDAM. lKBoeh
Nieuwe-zijdts Huys-zitten-Huys. |
||||||||||||||||||||
|
12/
|
||||||||||||||||||||
|
KZ.Hufsz
xittett-
Huj/r.
|
||||||||||||||||||||
|
Kitten-
Huy$. |
||||||||||||||||||||
|
ÏÏTT S SIT T -É, UT. T
~*~ ■ - ', ■ aetv Je Tiïewwe zijde
~4£(ó/cm dasTauvresi Jw3rtntireau-(hutrttei- de-taVitte |
||||||||||||||||||||
|
D
|
At de Regenten van ditGodtshuys
|
|||||||||||||||||||
|
is gëboumter teren Godts en nut der Huys- Dsarts
armen in'tjaar 1486. alhoewel deze Ka- wtrnt mer veel ouder is na'tuytwijzen haarder *f^'rj. - Brieven: het andere geftaan hebbende op frUyU " de ooftzijde van de Cingel ofte Koninghs graft by noorden de Jan Rooden-poorts tooren , welke fteegje daar ten noorden ondergaande noch heden 't Hüys-zitten- fteegje genaamt werdt, toch onzeker wan- neer verlaten, en in burgerlijke woonin- gen verandert. Deze Kerk der Huys-zit- ten vertreck in den Jare 1645. met den Brandt bezocht, en ten naaften by weder herbouwt zijnde j is by de Achtbare Re- R gee- |
||||||||||||||||||||
|
van allen oude tijden hare vergade-
ringe en uytdeelinge der AalmoefTen ti**r h- inde NieirweKerk gehad hebben,is buyten dïen-fditu twijffel, hare Provizi-huys en Bakkery op e£%tuZ dePrince-graft by de Lelie Sluys, nevens Kerk: en twee Turf- huyzen aan de Stadts wallen frovix.it hebbende , te vooren tot tweemaal toe huyzen, daar van veranderende: het eerfte zijnde op de Ooftzijde van deNieuwezijdts ach- ter-Burgwal,achter 't Stadthuys,gebouwt, uytwijzende zeker oplchrift daar ter zij- de in een hartfteenin deHuyszitten-fteeg (daar 't op de hoek ftaat)ftaande. Dit huys |
||||||||||||||||||||
|
12 S ; Befchrijvinge van
|
||||||||||||
|
U.ZMws-
zitten.'. Huis,
|
||||||||||||
|
geeringhe goedtghevonden dit Comptoir
daar uyt te verleggen. Volgens de Acten daar van onder de voorfz. Huys-zitten- 'meefters noch beruftende • daar toe ver- kiezende haar boven ghenoemde Back en Turf-huys, noch tweePakhuyzen voor twee-en-twintigh duyzent guldens daar nevens koopende; dit tot der Armen dienft bequaam gemaakt zijnde, bevint men te verftaan in verfcheyde vertrekken; als voor in komende in een groot voorhuys, heb- bende ter rechter handt des Komptoir- knechts wooninge, enter flinker der Re- genten vergader-plaatze, zijnde heerlijck vierkant* en wel op gepoft, daar aan vol- gende een langh heerlijck Zalet, met der Burgermeefteren wapenen , en Stichters afbeeldinghe (zeer heerlijck door den ver- maarden Konft-rijken Jakob Bakker ghe- fchildert,1 verciert; ter rechterhandt zijnde hetverwulft daar des Komptoirs boeken, brieven en gelden bewaart werden, en daar achter een vertrek, daar de Botter gewo- gen, enKaazen tot den uytgift ghefneen werden: door het Zalet voortgaande komt men ter plaatze daar de AalmoefTen gege- ven werden, zijnde een machtig groot ge- veert, aan dry zijden het licht fcheppende, met hekken en kromgangen zoo vanden anderen gefcheyden, dat de zes Regenten aan dry bezondere plaatzen den Armen te gelijk haar uytreykinge zonder verhinde- ringe doen konnen : door welke krom- gangen de armen genootzaakt zijn de Aal- . moeffen ontfangen hebbende, haar ftok te vervolgen tot alzulk een uytgang (die dry 'verfcheyden zijn) als die haar isleydende. Ditbezigtigt hebbende, komt men ter lin- ker handt, in een dubbelde heerlijke hart- fteeneGalderye op den-pjuly 1649. de eerfte fteen daar aan gheleydt zijnde door Klaas Kemp,Mcolaas van Lith, Jakob Kloeke en Ca/pams Commeltjn, zijnde door twee deuren den ingang der armemachter 'twel- keeen cierlijck vertrek ghebouw t ftaat ter beyder zijde ingang hebbende,in welke de |
jaarlijckfche aanteeckeninghe ghefchiedt; N-Z.Huys*
voorts boven haar Kooren en Kaas - zol- *'»<;»- ders en beneden de Botter kelder, en van yt' buyten een redelijcke voor-ghevel die in tween verdeelt ftaat, de grootfte voor 't huys , d'andere voor de Galdery , de Galderydry, en't huys een ingang heb- bende , verciert met dry konftige uytge- houwe hartfteenen, het werek der barm- hertigheydt in dezen huyzen ghepleeght uytbeeldende, gedaan door den vermaar- den Steenhouwer Mr. . . . Kejz.tr, Dry bezondere Schriftuur-plaatzen daar op ge- paft zijnde, als, Zaligende Barmberüge, want hen z,al Barmhertigbeydt ghefchieden. Matth.^.versj. en ter weder-zijde. Doet wel aan den <zs4rmen , 1) loon is in den Hemel: Dit zoo veel het ghebouw in zich is belanghende, nu volghen de huy- Hxar Twf- zen om den TurfF des Zomers daar in te huyzen, vergaderen, die jaarlijks alhier ontrent de hondert duyzent manden op gekoft wer- den , deze zijn twee , het eerfte over de PafTeers-ftraat aan de Stadts wallen, ghe- bouwt in denjare 1659. dat nu vervoert en bezuyden de Leydtze-poort ghebracht werdt; het andere by de Zaagh-moolens- poort aan de zelvige Stadts barmpte, nu veertien jaren geftaan hebbende. Gelijck de ftadt jaarlijkx in volk vermeerdert, zoo ziet men de armoede niet verminderen, des alle Arm-comptoiren meerder belaft werden, ghelijckzulkxhier merkelijckis Hoeveel blijkende; alzoobevonden werdt over de huysgtzm- negen en veertigh hondert huys-gezinnen j£"f ^„ aan de Nieuwe zijde alleen zeftien weken 16»ekm gefpijft tezijn,die bnhalven deKaas en tach- lang. tentig duyzent manden TurfF, wekelijk verorboort hebben acht laften Rogge en zoo veel tonnen Botter, dat voor dit jaar Hoeveel is beloopende ontrent de hondert dertien Rogge en laften Rogge, en geen minder tonne Bot- Btter. ve": ter: en dat meeft onder Vreemdelingen, "" ert* (geen onderfcheyt van Godts-dienft aan- ziende) die maar bewijzen konnen hier ter fteede zes jaren huyshaudinghe ghehadt te hebben.
|
|||||||||||
|
"EtH
nieuwt
heerlijk
huys tot de
bediening
endejfelfs
haedamg-
heydt.
|
||||||||||||
|
Wanneer
gebtimt.
|
||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK
|
||||||||||||||||||||
|
129
|
||||||||||||||||||||
|
Wttf'ht^sl
|
||||||||||||||||||||
|
Wki'hyt, hebben. De Regenten die aan deze Stadts
-——-— zijde jeghenwoordigh deze laft op haar fchouderen hebben,zijn, Ian Appelman.
sAbraham Ernft van Bajfen.
|
||||||||||||||||||||
|
Tymon Vmeman*
HendrikKleeft
en
Elias Nftj/s. |
||||||||||||||||||||
|
WEES-HUYS.
|
||||||||||||||||||||
|
Vees-ïïtys;
|
||||||||||||||||||||
|
dragende , de opzicht en regeeringe daa
van beveelende de naafte bloet-vrienden ofte by miftrouwing aan vreemde opzien- ders, doch alles onder hare kennifle: Tot %t onder' arme-middellooze Weezen om onder ha- houding re armoede niet te bezwijken isditGodts- dermiddeU huys opgerecht, en dat weynig voor den >tm'ishuj» jare vijftien hondert dry-en-twintigh, na opgerecht. K z uyt-. |
||||||||||||||||||||
|
E
|
Er wy tot de befchrjvinge der Ar-
me Weezen treden, dient die naam
|
|||||||||||||||||||
|
onderfcheyden te werden, hoewel-
TweTderley Ze a'gcmeen iS aan a^c hinderen van Vader
' enMoeder berooft zijnde. Weezen met tij- delijcke middelen ghezegent hebben cüt huys niet van nooden, alzoo de Weeska- mer voor haar en haar middelen iszorghe |
||||||||||||||||||||
|
130 , BefchrijnAnge vm
|
|||||||||||||||||||||
|
aldaar; en uytgaande die met haat nemen. Weet-huys.
Wecken in 'tWeeshuysghewoont hebbende, kf- . . -
mende ponder wettelijke kinderen aflijvig te werden,
van diens na te laten goederen blijvee dit Godtshuys Erfgenaam. Alle Weegen in dit Godtshuys \ijnde,. vermoogen
daar in te blijven totgoetdunken der Regenten. De kinderen in 't Weeshuys woonende en op een
Ambacht gaande, %ijn geduurende die tijt vry van- alle Gilden-onkfiften. Dit alzoo de eerfte inftellinghen van
't Weeshuys zijnde, en de regeeringe daar op geveft wezende, heeft men echter be- vonden dat met veranderinge van tijdt an- dere Wetten van nooden waren : des de vordere Ordonnantien dienftig zijn na den anderen verhaalt te werden : Om dit huys zoo veel te ontlaften als
eenighzins doenlijck zoude wezen, is by voor-raadt in de volle Raadt dezer Steede op den löjanuary 1^54. beflooten. rDat geen kinderen vangekpfte Poorters aannemen %oude, wiens Ouders, oftenminflen de lang/l levende het Poorterfchap geen \even jaren genooten hebben. |
|||||||||||||||||||||
|
Weef-hiiyt. uytwijzen der eerfte Ordonnantien daar
...: omtrent gemaakt; tot het welke te vooren geen kleyne aanleydinge gegeven heeft, de Godtvruchtighe mee - Waardigheydt van Haaf je Klaas in 't Paradijs, van den Heere met groote tijdelijke middelen gezegent, zijnde Huysvrouw van Klaas Jacobfz>.Pa- radijs, hier na ondet de eerfte Regenten te noemen , en dat omtrent den jare 1520. Deze noy t vergetelijke Moeder der Arme |
|||||||||||||||||||||
|
lierfle 'm*
Setfter |
Weezen eenighe kleyne huyskens hebben-
|
||||||||||||||||||||
|
de , ftaande in de Kalverftraat, ontrent de
Nieuwe-zijts Kapel, doen de Heyligher Steede genaamt,hier vooren (fo.éy.breeder befchreven) heeft die vervaardight om tot haren koften daar in op te voeden een klein getal ouderlooze Weeskinderen,en dat on- der 't opzicht en beftieringe van eene Teex- ïves Zweerz,en. Daar in van veel der voor- naamfte Burgeren gevolgt zijnde,dit i's on- getwijffelt d'eerfteoorzaackgheweeft. De Regeeringe dit verder inziende, heeft de hant daar aan geflagen, en tot haar getrok- ken, en om niet ondankbaar te zijn, haar Man in den Jare vijftien hondert negen en twintigh nevens anderen de eerfte bedie- ninge daar van opdragende; die volgens de lijfte als doen waren, Klaas Jacobfz,. Para- des en isïrent Boeleffen, tot Moeders haar tocgevoeght zijnde Jutte Ar ent s des voor- noemde S«/«y.Huysvrouw, en Giert Sj- mons. |
|||||||||||||||||||||
|
Daarna is in den jare 15S2. verftaan. Dat ^Andere
de Weeskinderen %oo langt jein'tWeeshuys mogen keuren, dei- blijven, tot bequaam gouden qijn, haar \clven te er- *>oorige neer en, en uytgaande volgens tijdtsgelegentheydt ver- a»r.g»nn- %ien gouden werden met twee pakkan Kjeeren, en de. andere nootdruftigheden ; te %amen over de twee hon- den guldens bekopende; ujtge^ondert eenige erffeniffe die haar gouden mogen aan beflorven \ijn. De Wees-Vaders ofte Regenten hebben
daar na op den i4FebruarydesJaars 1584. aan die van den Gerechte byRcqueft ver- zocht. Dat van nu voortaan de Kinderen in plaats van qeven, tot haar twaleffte jaar in 't Weeshuys ontfanghbaar %ijn gouden ■■ en uytgaande haar vermogen vry te kpopen, dat haar toegeflaan is; en noch wijders vergunt {des bequaam ■{ijndej haar tot vry e konflen enjludicn te mogen begeven. Daar na op den 4january 1654. deze
materie in den Raadt weder verhandelt zijnde, isvaft gaeftelt. Dat de kinderen tot haar twalef'f aren in't Weeshuys gullen aangenomen werden ; doch niet ofte Vader en Moeder moeten ttï" ven jaren haar Burgcrfchap gehadt hebben. Ten laatften is noch verftaan,dateenWees-
kint een Burgert dochter trouwende %ijn Burger] 'chap daar mede geniet; doch %ijn Burgers-eedt niet gedaan |
|||||||||||||||||||||
|
Dat als boven verhaalt, deze Ordonnan-
tien op den 31 Marty 1523. toegevoegtzijn. Dat niet als Vaderen Moederloog kinderen hier in- genomen gouden werden, maar 9> jaren oudtengem öaflaardtn %ijndè,dcOuders 12 jaar 'tBurgerfchap gehadt Ixbbende. Dat alle Goederen de^e Weeskin- deren door baar Ouders aan beftorven , het Weeshuys toebchooren,ook, eygenblijven gullen, en by niemant vermindert werden , ofzplkx ervarende de kinderen het Weeshuys te weygeren; endeshalven (diegebint %ijn de Weegen het Weeshuys of te offeren, deWccs- Vaderen puikje aan te dienen, om voor de laatfle be- graffenit de. na te late goederen aan te vaarden. De kinderen in'tWeethuys pijnde eenigeErffe-
fiifen aan beflervende, \alhet Godtshuys de vruch |
|||||||||||||||||||||
|
Keuren
ever de Weeskin- deyen , en 't Wees- hup. |
|||||||||||||||||||||
|
ten daarvan tre.{k»n glxduurende hare opvoedinghe I hebbende en kpmendete overlijden, dat in pulken ge-
val*- |
|||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV Boek.
|
|||||||||||
|
131'
|
|||||||||||
|
ter Koeck, want al\oo die %ehc door een wonder lij- Wees- huysi
kffchikkjnge Gods waren geraackf, ^agmendaar-------------
van vreemde dingen. Want al{eo de Schout een vin- M^es-kin-
nig vervolger was, quamen de kinderen t\ijnen huy- deren qs en verwen hem wonderlijke ftuk\ken, daar hy hm noemden altijdtmet Kj>ek.en appelen gekende tepaeyen, hy de Schout de^en naam verkreeg; %y ontdekten veele gebeymnij- *"£« fen , die men tegen die van de Religie voor badde, ja „ , ook dingen die in den Raadt waren gejlooten , waar t verder- voer mennadenHagewillenderey{en,'tbejluytmoft fcfoijF Jlaken. Xy wierpen vinger-hoeden, fpclden, naalden, out doelden andere ter keelen nyt ,jprekende vreemde talen, ja klauterden als Kratten by de wanden en daken op : ^y klopten en raadden aan de deuren van ^ekere Vrouwen , diemen voor Tovercjfen uytkrect. 7.y hadden een %oe vrcejlijk,en belfch gedichte , dat yder daar afgroude, genegen pijnde hielden de^e een S[oo bang en naar we^en, dat men 't altijdt aan hun kpft bejpeuren ; in 't kprt,. %y rechteden %oo veele ku~ ren aan, dat yeder oordeelde ^y waren met een mem- den geeft bemeten: dus verre D. P. Peis. Alzooveel Burgers nieuws-gierig zijnde
veekijdts deze kinderen gingen bezoeken, ghebeurdent dat de Eerbare Anna Jacobs huysvrouw van Adriaan Pan (geen kleyne helper tot de herftellinge van Amfterdam) daar mede quam, daar cenige van deze kin- deren teghen zeyden hier niet te doen te hebben , dat 't huys gaan en daar wel werk vinden zoude, gelijck 't ghebeurde, want daar komende vondt dat vol vreemde ga- ften. De Weezen haar in dit nieuw gebouw
begeven hebbende, endagelijkxvermeer- derende , zulkx weder bekrompen woon- den , is met de herftellinge des Godtsdienft by den Achtbaren Raadt beflooten haar Het uge*~ voor de derde maal te doen verhuyzen, j^^.'JL daar toe verkiezende 't Nonnen-Kloofter st.Lucia St. Lucia toeghe-eygent; wiens Nonnen Kloofler. van de derde ordere St. Francifii waren , ftaande in de Kalver-ftraat, over deNieu- we-zijts Kapelle ('hier voor f0.67. befchrc- ven)ftrekkende voor van de ftraat tot ach- ter aan de Nieuwe-zijdtsVoorburghwal, en ter zijde v?ndeLucien-fteegh tot het ronde Bagijn-hofF. Dit Kloofter daar toe bequaam ghemaakt zijnde, heeft men in- den Jare 1580. de kinderen daar in over ------ R l gezet,
|
|||||||||||
|
Wtif-hup. volle %jn kinderen niet mogen in 't Weeshuys komen.
.. . De Weezen te mets vermeerderendeen de wooningen te kleyn werdende,is by den
Raadt beflooten een grooter te bouwen; Een gnt- en om de middelen daar toe te vinden een *blJat A Lotterye aan te ftellen , zulkx in den jare i5<5i. m vijftien hondert een en zeftigh beflooten de Herberg zijnde, is door de mildadigheydt der Bur- dt Kejzers geren ZOo wel geluckt, dat een treffelijck werck ondernamen en volvoerden , een werk na die tijdt nreer als ghemeen, jegen- woordig in een van de treffelijkfte Herber- gen dezer Steede verandert (de Keyzers Kroon, langhe Jaren te vooren het Oude Weeshuys ghenaamt zijnde, gelegen aan deooftzijdein de Kalver-ftraat, benoor- den de Nieuwe zijts Kapelle, die het noch is toebehoorende: als doen Regenten zïjn- de,en 't Bewint over deze Lottery hebben dcGerritfan Lambertfo.Symon Laurentj Stojter nevens Frans Adriaanfz,.. die tot Buyten Moeders bygevoegt waren Marry Willem Kinnesdocht. EngelGoJfens docht.en TrynDirkJClaafi-'. dochter. Daar hier toe niet wcynig geholpen heeft
dat Burgermeefteren en Regeerders in den jare 1574. verordonneerden , dat wie zijn Burgerfchap kofte , dry guldens ten prof- fijte van dit Weeshuys geven zoude. Dit dan voor de veranderinghe de ftaat
des Weeshuys zijnde, dient TnztPonts.no niet vergeeten.en overhandt van veel oude luyden verftaan,ook byloh.'Bodintts in zijn derde Boek, aan 't zeire Hooft-(tuk ghe- naamt D<tnionotnanie , en Dirc'kJP: Pers in zijn ontftelde Leemv verhaalt werdf, wiens woorden hier gheftelt werden. Na dat de Burgermeefteren 1 an Amftelredam,'t Schout- fchap, alsge^eyt is, aan $icb badden gekeft, heb- ben vecnenVieterFieierfz. eenftrenghverjolgcr der Religiën, in Schout Willems plaatje ghe^et, daar in alle Onroomfcbe $ecr waren ontroert. Doch wanneer de\e te Brufl el vjn eedt \oude doen, maft juyft op die tijdt, dat d'Eedele amwoert op hun ver- ^oek-fchrift kregen, altraar hem de Prince bela(lc, dat by %icb voorzichtig \oude dragen , en niemant megen de Religie gemelt doen. Deje mierde daar na vanden Wees- kinderen ghenaamt Lange Devefr- |
|||||||||||
|
\
|
|||||||||||
|
l$t
|
||||||||||||||||
|
ïr'ifvmge vitn
|
||||||||||||||||
|
Wtu-hiiys. ghezet, als döcft Wees-Vaders wezende,
r Gcrrit Janfz, TreekjtoelfDirkJanfk, Graaf, lan Thomafi, van Alkmaar , Iakob lanjz,
Vinckj en KlaasFranfx,Hnrgermeefter, en Wees-Moederen Li ff bet Ianfd. Br echt He- fens, Neeltje Rejerfd. en Erm Pieters. Wel- ker Kloofters inkomen neven dat van de Carthuzeren (ontrent denjare 1377. ge- fticht, doch onzeker door wienj haar tot onderhout toegevoegt zijn. |
||||||||||||||||
|
met fteene trappen opgaande gezien wert, mes-fay/.
zijnde geen vandeminfte oudeGhebou- wen alhier ter fteede ; het Régenten oude
Comptoir daar nevens ftaande, alhier zijn nu alle de Wees-jongens van de Meyskens afgefcheyden, dm alle ontucht te fchou- wen, hare bezondere wooningen hebben- ' de. De voorkede jaren» voomamentlückjluy^ent %et
honden twee, en dry, als defeft binnen de^erjlede wast ftorvenindit^elveV/ees-huys ontrent drie honden ; en terjlondt , ah de fterfte over was, bevont men in hetzelve huys noch meer alt vier hon- den en vijftig kinderen. Tegenwoordig!} worden bevonden ontrent de vijf
honden kinderen,\oo\ongensalsMeysjes. Daar \\jn tweefchoolmeefters, die de knechtjes en -meysjes leer en le^en enfehrijven: alsookjwee binnemoeders, behal- ve de kleermaker, en nayjier , met knechten en mey- den, die %ich met bakken, de keuken en andere huys- werken bemoeyen- Daarisoock. eenfraay en groe- ten ftal, daar in des Winters, behalven de Offen en Veirjfen, gemeenlijckitwintig koeyen Jlaah, hier is ook. by^onder een bouman endienjimeyt, die botter, kaas en andere dingen tot hetgebruyck.en behoef van dit huys maken. Het bewint en\orge van dit gant- fche huys, wort drie of vier van de voornaamfte bor- gers en eerlijke mannen bevolen. Die wordengemeen- lijk. Vaders, en van ons \ijn\e Regentengenoemt. Uyt de vrouwen van der Stadt \ijn ook. infgelijcks een qeker ghetalgeflelt, die met naam vanbuy ten- moeder s gemeeenlijk. genoemt worden, behalve de^e fijner noch twee binne-moeders, die altijdt in 't huys woonen. Over al de rekeningen van ontfangh en uyt- gift, werden by de^eV'aders ^orge gedragen. De voor- naamfte ontfang en inkomften, komen van de goe- deren , dieeertijdtshet Sinte Lucien, en Katuy- zers Kloofter toebehoorden: want de Majeftraat heeft deinkomflen vanbeyde dqï Kloofters aan dit V/eeshuysgegeven. Dus verre Fontanus. Het houden van Koeyen en Offen, als mede het bakken, daar Pontanus hier boven van ■ vermaant,is in deze huyzinge over veel jaar afghefchaft, als te Veel omflagh hebbende. Het achterfte gedeelte zijn ingang met een treffelijcke hartfteene Poort in St. Lucien fteeg, het oude kloofter, daardeMeyC- kens en jonge kinderen haar vertreck heb- ben , is meeft een nieuw heerlijk gebouw , in denjare 1632. byder handt genomen, als wanneer dit Godts-huys in tween ver- deelt, |
||||||||||||||||
|
Cierlijke
ingang in de Kalver~ Jlraat. |
't Gebouw in zich zelven is heerlijk, een
ingang te vooren ghehadt hebbende in de Kalver-ftraat, zijnde een wel ghemaackte |
|||||||||||||||
|
hartfteene-poort met veel Wees-kinderen
verciert, Op een Duyfoogende; gemaakt in denjare 15% 1. beyder hoek-gevels met twee Weeskinderen, Jongen enMeysken vertoonende.Onder welker eerfte/oo/r van Vondden dit gedicht geftelt heeft. Hier treurt het Weesken met qedidt,
'Dat arm is ronder fijnenfchfdt, En in zjjn armoede z,ou vergaan, Indien men 't ivcxgert by te ft aan: Zooghygez,egent z,ijt van Cjodt, ' Vertrooft ons met u overfchot. En onder het andere.
Geen armer Wees op aarden znverft,
Als die den hoovjlen Vader derft: Hy derft den hoogflen Vader niet, Die ons doet byftant in 't verdriet: cDiesflaat u oogen op ons neer, Den hooi ft en Vader helpt u weer. Dit vöorfte ghedeelte, aan de Kalver-
ftraat over de Nieuwe-zijdts Kapel gelee- gen, doch met huyzen ombouwt, (noch het Wees-huys toebehoorende) wel eer gheweeft zijnde het Oude-Mannen huys, is een treffelijk gebouw, voor dezen meeft der kinderen wooninge; De Poort ingaan- de komt menineenGalderyeop veertien hartfteene zuylen ruftende,ter welker flin- ker handt een ruyme vierkantighe binne- plaatze is, in welke de eetzaal der jonger-, |
||||||||||||||||
|
En vortUre
gthgmt- heyt na binnen. |
||||||||||||||||
|
AMSTERDAM
|
||||||||||||||||||||||
|
IV. Boek.
|
||||||||||||||||||||||
|
m
|
||||||||||||||||||||||
|
ders of fchoenmakers hantwcrck begeven
hebben. Deze Ambachtsjongens zijn, volgens
de boven verhaalde keure, van alle ongel- den der gilden, zoo lang alfTe in 't Wees- huys zijn, vry. Doch alzoo by den Ge- rechte eertijdts bevonden wierdt, dat de Wees-kinderen zich buyten wete en wille der Regenten, tot het een of ander hant- werk beftededen, en van d'eene meefter tot d'ander liepen , zonder hun Ambacht wel te keren, oft eenige winften den Re- genten over te leveren; wierdt in den Jare zeftien hondert een-en-dertig by den Ge- rechte gewillekeurt, dat geen meefters van eenige Ambachten vermogen zouden ee- nigheWees-jongens aan te nemen, "of by hen te laten werken, dan alleen die gene, die hem by de R egenten zelfs aan befteedt wierden, op pene van vijf-en-twintig gul- den te verbeuren, die bevonden worden zulkx gedaan te hebben. De meysjes wor- den binnens huys, verfcheydene hantwer- ken, na hun ftaat, als nayen, fpeldewerk, geleert.- En eenige groot en fterk genoeg zijnde tot het huyswerck gehouden. De . fpijzing die in dit huys gefchiet, is burger- lijk; want op gezette tijde, als Heylige en Zondaghen, hebbenze veranderingh van koft, alsrijs-cn-bry, hufpot met pruymen en razijne; op werkdagen, krijgenze, 's Maandags, grauw erten en potje-beu-
ling. 'Dingsdags, na de ghelegentheydt ver-'
cyfeht. Wbenfdags, groenertenen labberdaan.
Donderdags, boonen en een ftuk vleys.
Frjdags, graauw erten en potje-beuling.
Zaterdags, witte erten en ftokvis.
Dat de inkomften voor de veranderinge
zoober ge weeft zijn isblijkelijk uyt het op- rechten van de voor-verhaalde Loterye, doch de Goederen van dit Nonnen-kloo- fter en Carthuzers daar by komende, daar toe verkregen hebbende de Kerkelijke col- lecten nevens de Huys-zitten in de nieuwe Kerk,
|
||||||||||||||||||||||
|
Wm-huy), deelt, en de kinderen gefchey den zijn, de
eerfte fteen daar aan gheleydt hebbende de |
||||||||||||||||||||||
|
Weet-hu) :.
Ambachti
ymgens, zijn vry vanaiït angelden der gilden. |
||||||||||||||||||||||
|
Ingang
«san het achterjie gedeelte, en verdere gelegent- heydt èinnen, |
||||||||||||||||||||||
|
Hr.GemtMaJJelaar, nu Schepen en Raadt
dezer Steede; intredende komt men op een groote geplaveyde plaats,rontom zoo cier- lijk bebouwt dat het meer eenHeeren hoff, als logement van armeWeeskinderen is ge- lijkende , hebbende ter rechterhandt der |
||||||||||||||||||||||
|
Regenten Comptoir , zeer heerlijck en
koftelijk opgepoft, voorts treffelijke eet- Zalen , flaap-kameren en andere noodighe vertrekken, teghen den ingangh over, een Galdery zijnde, teghens welker gevel op Pylaaren ftaande, alderhande kinderlijke oeffeningen zeer konftig in hartfteen uyt- ghehouwen ftaat, deze plaats overgaande komt men daar de bejaarften haar verblijf hebben. Dit voor zoo veel het ghebouw, een eerfte aanvang dezes Godtshuys is be- treffende, wekker regeeringe beftaat aan zes Regenten, diejegenwoordig zijn, |
||||||||||||||||||||||
|
GunWets-
jongent aan te ne~ men, zan- der weten van de Regenten, |
||||||||||||||||||||||
|
<ts4braham Alewi\n.
Willem Ysbrantfz.. Kieft. Willem van Erpekom. HendrikJ^aJlrik' Floris Reeters, en
Daniël k Stevenen. Wien de opperzorge aan bevolen is; de
Buyten - Moeders de toezicht over Lin- nen, Wollen en andere huys-zaken heb- bende als boven verhaalt , minder bin- nen dienftbooden onder haar ftaande. ■ De kinderen zo knechjensals Meysjens, wekker getal jegenwoordigh niet minder als duyzent is, worden alhier in alle tucht en vreeze desHeeren met zonderlinge zor- ge zoo in geeftelijcke als weereltlijke oeffe- ninge wel opgebragt.De jongens groot ge- noeg zijnde,en wel lezen en fchrijvenkon- nende,leeren gemeenlijk buyten'thuys een ambacht, om tot hare jaren gekomen zijn- de,haar daar mede te erneren; onder welken noytghevonden zijn die haar tot het fnij- |
||||||||||||||||||||||
|
Hot de
hinderen geregeert, en opgevoit Kirden. |
||||||||||||||||||||||
|
Befchr§vmge vm
derdendeelen van het inkomen des Schotï- Diahm*
burghs ("hier na te belchrijven) heeft haar Wat-mys. indieftaatgeftelt, dat haar jegenwoordig "^^^^ zelver konnen voeden. |
||||||||||||||||
|
134
Dsthnen Kerck ~, en met de Schaal viermWeu-huyi. jaars jangs dehuyzen t voorts al
" door deftadt met de Bos ommedaar eyndclijkc noch by komende
|
||||||||||||||||
|
DIAKEN WEE S-H U Y S.
|
||||||||||||||||
|
fe Dyakon "W"ë e s hyy s
'iat/ón. des Tcttwres OryheUns de lds3>L&eeme
|
||||||||||||||||
|
HEt ampt dcrDiaken hier vooren on-
der de Kerkelijke regeeringe op fo. 87. en vervolghens befchreven heb- bende , 200 bevinde dat noch onderhou- den en opvoeden eenighe hondert ouder- looze arme kinderen j wiens ouderen, lidt- maten van de Gereformeerde Gemeente, doch gheen Poorters, (want zonder dat |
||||||||||||||||
|
kondenze in 't groot Wees-huys raken)de-
zerftede geweeft zijn. Deze ouderlooze kinderen pleghenze noch voor eenighe weynigJaren hier endaar, by bezondre Burgers voor een zekere zomme geltsjaar- lijx in de koft, (want kleederen befchaften de Diakonen zelfs) te befteeden; doch ver- mits deze kinderen by luyden raackten, daar
|
||||||||||||||||
|
De Kinde-
ren door deDiacon]» 't ander- houden , eertydts hier, e» daar be- fiiit: |
||||||||||||||||
|
i
|
||||||||||||||||
|
¥
|
||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek
|
||||||||||||||||||||||||
|
m
|
||||||||||||||||||||||||
|
daarze honger leden, en de buyck pas ten
halve vol kreghen, en weder by anderen daar veeltijdts in alle ongebondentheden en ongeregekheden, opgetrokken wier- den; zoo wierdtby'tgantfcheAmpt-ge- nootfchap goedt gevonden, en, ten över- ftaan van de Majeftraat, bedooten een Ge- bouw te ftichten, daar in deze oudërloo- ze kinderen , die wijd en zijd door de gant- fche ftadt verftroyt waren, even eens als in 't groote Wees-huys by den anderen in al- le gefchiktheydt, vreeze des Heeren, met het leeren yan leezcn, fchrijven en een eer- lij ck Ambacht, opgevoedt en groot ghe- maakt mochten werden, om tot haar Ja- ren gekomen zijnde > eerlijck uytgezette werden. Hier toe verkiezende zeeckere hosk-erven, gelegen op Vloyenburg, aan de noortzy van den binnen-Amfl: el , by de Zwanenburgs-brug, diep zijnde hondert zesenzeftig , en breet hondert zesendertig voeten, die de E.E. Heeren Burgermeefte- renhaar op den öjanuary 1656. daar toe vereerden, noch een Erfr daar by koopen- de/daar op den twintigften vanGrasmaant, d'eerfte fteen, door Ionk^Heer hannes van Vloomykj zoon van de Heer Burgermee- fter Cornelis van Vlooswijky Heer van Vloof- wijckj, &c. aan gheleydt wierdt, ghelijk zulkx dit vaarsken is mede brengende. Ten beften van Godts Kerkj, de Stadt, en
V algemeen,
Leydt 'sHurgermeefters ?oon Ian Fïoos- ivijk\ d'eerfte fteen.
De Diakonen machteden en zetteden
tot den opbouw vier van hun Leden, als loanxesTcrinkj, Hendrïkjïchohen, I^akJ-e la Vigne, ^Abraham van Frie&em, om op 't voorgebeelde ontworp van dit Gebouw te letten, en onder't ftichten op alles op» zicht te nemen en zorge te dragen, wiens wapenen ter gedachtenis van hun y ver en vlijt, dienze geduurende dit ftichten be- ftededen,in de vergader-kamer uytgebeelt ftiön,. 't Is een geweldig grcjot gebou, lang- |
||||||||||||||||||||||||
|
werpigh vierkant, paveljoens gewijs van Diakenen
Gevels, en drie ftadien hoog. Vanbuy- -Wets-hwtK ten, in de voor, achter, en zijd-gevels, 'H j ■ een gr'oote menighte lichten, drie reyen heyt van hoog boven malkandren ftaande; die buy- '* Gebtu»K ten en binnen op 730. gefchat werden, tuJtat: en de vertrekken en kameren verlichten, en doorluchtig maken. Den inganck met dertien trappen opgaande, komt men in 't voor huys, daar een fterke yzere Bos ftaat (ghelijck by het ander Wees-huys) en in 't opgaan aan elcke zy een houte Bos, om voor de Wees-kinderen de Aalmoeflen te vergaren.Dit huys is in tween gedeelt,heb- bende aan yeder zijde in 't midden een groote open plaats, tot eenbequamefpeel- plaats voor de Jeugt verftrekkende, in het Gekgent* |
||||||||||||||||||||||||
|
ï>i»kmn
Wtes-hijt.
|
||||||||||||||||||||||||
|
En om
d'onor- dintlfk- hijdt vttr te kmeu, een huys •vter haar gefouwt. |
||||||||||||||||||||||||
|
De plaats
vaar, »anneer,en deur vtie: den esrften Jleengt- kgt. |
||||||||||||||||||||||||
|
eene gedeelte dejongens, en in het ander ^eyt v*n
de meysjes woonende: hebbende elk hare ym^w bezondere eetzalen, werkhuys,fcholen, en flaap-plaatzen (die op de derde verdieping zijn.) Ten linker zijde van d'eene opgank, heeft men een Apotekers winckel met alle genees-middelen voorzien, (den Apoteker daar in 't huys woonende) als ook een be- zondre gemeents Dokter, enHeel-mee- fter, die Iaarlijkx by Diakonen gheloont worden, en ten dienfte van deze kinderen ftaan. Dit huys heeft ook zijn bezondere Kleer en Schoen-maker, die Kleeren en Schoenen voor de kinderen van dit Huys maken , elk van dien hierin zijn bezonde- re kamer hebbende. Achter beneeden aan den binnen-A m ftel voor de Koockens is de Artzeny-tuyn, daar in eenighe kruyden om dagelijkx gebezigt te werden.groeyem |
||||||||||||||||||||||||
|
Ook zijnder bezondere meefters en vrou-
wen , die de jongens en meysjes leeren Ie zen en fchrijven; de jongens grooter zijn |
Hoede
hinderen werden endermi' |
|||||||||||||||||||||||
|
de, gaan buy ten op een Ambacht, doch ztn-ytinp-
zijn gehouden 's middags en 's avonts we- g^oedt der in 't huys te komen, en moghen daar buyten niet vernachten: vol krijgenze op van eten en drinken, en dat van behoorlij- ke burgers fpijze. Werdenjegenwoordigh oyer de zes hondert fterek bevonden. Be- S halve |
||||||||||||||||||||||||
|
i3<5
DMtneH halve de Diakóneffen
Wtuhuys. Binne-Moeders, die óver" nen in 't huys omgaat, zo'ereenige bezondre Diako" dre daar toe gekooren , e'een treffelijcke kamer en■hebben, daarwekelijckehouden,om op alles het öin welke kamer onder alen medete zien zijn deen achter Gevels van dit gde een lijft der gener diJare 165 J. bevel gehadt Dit Ghebouw voltrovoorzien zijnde , is dencember des [aars 1657. dvan gefchiedt, daar toebequaam gemaakt, met Sbezet wëzende, eenighcgiftraten , veel PredikantDiaconen, DiakoneflenVerfcheenèn," eeti tafel i
|
ejcnri/vMge va»
Binne-Vader en i den in alle Kerken van de Gereformeerde pdkatti*
Gemeente, als'er gepreekt wordt, Aal- mes-huj/t moeffen vergadert; daar en boven , gaan Diakon én oock alle Maanden door de gantfche ftadt, aan de huyzen der Lidt- maten Aalmoeiïên halen; dat een groote zom penninghen, en by wijlen Jaarlijcks aan de kant van drymaal hondert duyzent gulden, opbrengt; gelijk hier voor fo.8 8. breeder aangheroert is. Naar uytwijzingh H>e dt van dé rekening, die Iaarlijkx ten aanzien Diakonen, van yeder een gefchiedt, is in't laar i66z..?%"[?[ uytgedeelt, twee hondert duyzent, een- ze„ verJa. en-negentig duyzent vier hondert en vier- deren •. en-tachtig guldens, veertien penningen, zulkx dat haar uytgift (hier vooren f0,90. en vervolgens in 't lange geftelt) van 't laar Haar tnt- dcr Reformatie 15 7 %. tot 't begin des laars f""£ 'f |
|||||||||||||||||||||
|
m
|
||||||||||||||||||||||
|
166 3. dat zijn vier-en-tachtigh laren, be- "/e'fig!'
loopet acht-en-nëgentig tonnen gouts, en laren. vijf-ën-dertigh duyzent zeven hondert en vierentachtig guldens, vier ftuyvers en zes |
||||||||||||||||||||||
|
Gedenk-
waardige wteijding, van dit treffelijk |
de, aan welke D. Petrus Wmevrcngel, hem
vervoegde, ten weder-zijde nevens hem eenige Weeskéns, zoo knechjens als meyf- jens ftaande, met een gebedt zijn aanvang |
penningen. En dat alleen voor deNeder-
duytze Gereformeerde Gemeente die Le- dematen zijn: vermits de Walze of Franze en Engelze Gemeenten haareygen Armen |
||||||||||||||||||||
|
nemende, doende een treffelijk vertooch
tötinwijdinge dezes huys, alles met veel exempelen zoo uyt de Heylige Schriftuur, als andere Schrijvers beveiligende, voort brengende de nuttigheydt die een goede regeeringe uyt zulkx te verwachten heeft, maackende ghehooorzame onderdanen, Voorts de Achtbare Regeeringe ten hoog- ften bedankende voor de milde genegent- heeden tot dezen bouw bewezen, eynde- : lijk alles met een vierigh gebedt tötGodt de Heere befluytende. Déze Weezen hebben des Zóndaghs
's morgens haar Kerckgangh in de Zuyder Kerk, daartoe tot haar zit-plaatze, ne- vens den tooren een verheven Galderye met trappen op te gaan , gemaakt is: den naarmiddagh ten deele met de Catechiza- tie doorbrengende. Om al deze onkoften te vervallen,wot-
|
onderhouden: zonder hier onder d'Ar-
men van de Remónftranten , Luyther- zen, Mennoniften of andere Seóten te re- kenen die haar eyghen Armen onderhou- den. t'Jlmfier* Voorwaar een priJ2elijcke zaack dat de „^Ter-
Majeftraat op hét onderhouden der Kr- ge voor de men zulken goeden order ftelt, daar van drmenge- deze ftadt mét recht mach ghezeydt wor- ^"Z*"' den boven anderen uyt te munten. Ook betoonen Amftels Inwoonders haar zeer medededzaam, niet alleen aan haar Ar- men , maar ook aan buyten-landtze plaat- zen en fteden, daar de Ghereformeerden noot en gebrek zijn lijdende,gelijk in 't laar 16 f 5. noch heeft gebleecken aan de Arme Vandöyzên of Walderizen , in de Va- leye van Piemondt,daar alleen van de ftadt Amfterdam gezonden werden zes en tach- tig duyzent guldens. Als |
|||||||||||||||||||||
|
'Waarde
kinderen ter Kerkt |
||||||||||||||||||||||
|
Vara
|
||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek
|
|||||||||||||||||||||
|
*37
|
|||||||||||||||||||||
|
Walt* Van de Gereformeerde Kerken- 54000 g.
mts-huyi. VandeWaterlandtze en VlaamzeMenno- niften - - - 20000 guld. Van de Luytherze Gemeente - i2ooog.
|
geholpen heeft. WWW»
Eenige jaren te vooren aan de benaude mefh*j?£
Yrs-gheloovigenonder anderen een ham- --------—
reykinge gedaan hebbende van vijfenvijft
tigduyzent zes hondert negen en veertigh guldens, achtien ftuy vers acht penningen» |
||||||||||||||||||||
|
f
|
|||||||||||||||||||||
|
de W»l-
denst,en.
|
|||||||||||||||||||||
|
Komt t'zamen - - - 86000 guld.
Dat haar buyten twijffel niet weynigh |
|||||||||||||||||||||
|
W A L E N WEE S-H U Y S.
|
|||||||||||||||||||||
|
Ül
|
|||||||||||||||||||||
|
rWAiÜ AVeE S - ECLOTS -
X,&„dddifatvde jjauvres OrflieUtvs d& h'&$dlfe Wdlmiie- |
|||||||||||||||||||||
|
teopgerecht; ter oorzake dat'er veel arme
Poorterlooze Ledematen waren,wiers kin- deren na hun doot in 't groote Weeshuys niet komen konden .Dit Weeshuys ftaat aan de zuydtzijde midden in de Laurier-ftraat; met een hart-fteene Poort op de Laurier^ S z grafi |
|||||||||||||||||||||
|
IN den Jare zeftien hondert een-en-der-
tigh, wierdt ook ten overftaan van de Majeftraat, by eenighe der treffelijkfte Burgers; en Diakonen der Franze Ghe- meente een Walen Weeshuys voor d'ou- derlooze kinderen van de FranzeGemeen- |
|||||||||||||||||||||
|
i38
graft uitkomende, in't voorhooft hebben-
de een Duyf, met eenige Weeskinderen, haar dagelijckze oeffeninge doende; zijnde een reedelijcke groote binnen-plaats, om welke der kinderen flaap-plaatzen met een gangh gelegen zijn; verciert met een dry dubbelde gevel en ingang in 't midden,bo- vcn welke te lezen ftaat. La mmfin despauvres
Orphelinsetleglife Walonne. Dat is:
|
ingt WAn
befteet wezende: jegenwoörcligh gekleet fible*
gaande in bruyn Laken; alle Zondagen Wees-huyt. hare Godts-dienft in de Wale Kerk ple- „ . . , gende, daar toe op de Galderye een be- faydt véat zondere zit-plaats voor haar bereyt is. dit huys. Dit huys, hoe wel veel kleynder en zoo e" h?e dt aanzienlijk niet als het voorgaande, is niet wtr^tn te min van nootwendighe behoeftigheden mjerwt- verzien. Hebbende zijn eyge Schoolmee- ««»»*«»?» fter, door wien dejeught in de Franze ta- tev,e<it» Ie, leezen en fchrijven geoeffent word; om grooter geworden zijnde een ambacht tt |
|||||||||||||||||||
|
leeren, de Meysjens tot nayen, breyen en
alderhande huyswerk aangevoert werden- de. Het is ook met een eygen bakkery, daar in het broodt voor deze kinderen ge- bakken wordt, verzien. Hebbende als an- dere Godtshuyzen vrydom van alle zoo gemeene landts als ftadts Excijzen. |
||||||||||||||||||||
|
Het buj/s der arme WeeskinderWdfche Kerk;.
Daar de Weeskinderen, die dredelijk fterk in quamen; te vooderen by gemeene Burgere, omgeit, (doch zonder goede opvo
|
||||||||||||||||||||
|
iELMOESSENIERS-HUYS.
|
||||||||||||||||||||
|
n:
|
||||||||||||||||||||
|
OM vorders alle misbruyken, in de-
ze welghefchickte ftadtvoor te ko- menen dezelve vanBedelerye langs der ftraten gheheel en al t'ontlaften, is by Burgermeefteren met goetvinden van de tes-en-dertigh Raden, in den Jare zeftien hondert dertien den 29 Ianuary, befloo- ten noch een Godtshuys op te richten, on- der de naam vaniElmoeneniers, volgens de Ordonnantien daar van beflooten , en van tijde tot tijde vermeerdert en ver- nieuwt : als den 9 en 19 Ianuary, ook den If April 1614. 22. Ianuary en 16 April Itfztf.' 5 Meert en 15 July 1634 14 Meert 1648. 1 September 165-1. 13. Augufti 1654. Om daar des zomers,als by de Huis- zittcn geen 5tJmoefTen ghegheven zullen werden, aan kranke mizerabele overjarige perzoonen, jonge aankomende kinderen, en zulk een ftagh van menfehen die zonder hulpe niet konnen leven hantreykinghe te doen (met dien verftaande nochtans, alle vagebonden? lediggangers,enfterkeeen- |
||||||||||||||||||||
|
loopende luyden, ook Vröuws-perzonen-
maar een kindt hebbende die te onthou- den) mits hier geboren zijnde,ofte te min- ften driejaren na den anderen vafte wonin- Wa«rmd» gengehMt te hebben. Met die autorifatie A*lmoeJFj* aan de Aalmotleniers.dat geenAmbachts- xSjHinp* luyden eenighe vreemde kinderen zonder fitlt. haar kennifle aan zullen mogen nemen,om voor de koft een ambacht te leeren, en on- der dat dexel die de goede Ingezetenen op den hals te dringen. Welke Ambachtsluy- den in znlcken ghevalle voorAalmoeue- niers wettelijk ontboden wezende, zullen ghehouden zijn op zekere pene te compa- reren , en haar zaken verantwoorden. En om de ingezetenen voor overlaft van
bedelerye zoo langhs de ftraten, als aan der luyden deuren te bevrijden, zijn deze iElmoeiTeniers by die van de Gherechte WUAal- voorzien met een Hooft-Provooft , een mPffen goet getal dienaars onder hem hebbende ^«?«f*e» (de naam vanProvooften dragende)die ge- teïe niet. houden zijn daghelijckxdoor deStadt te gaan*
|
||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. B*tk.
|
|||||||||||||||
|
Ï39
|
|||||||||||||||
|
'Atlmtfi- gaan, alle bedelaars op te vangen, diehaar
niert-httyt. Hooft-Provooft over te leveren , om de - iElmoeflèniers voorgcrteIt,en na gelegent- heydtvan zaken geftraft te werden, vol-
gens de keure van den 31 Iuly 1625.12. |
|||||||||||||||
|
January 1939. eft 17. April 16 f f. met 4*bmtfii,
fcharp verbod aan de Burgery deze voorft. w»^*%a' Provooften in-'t uytvoere» naarder ampt niet hinderlijk te zijn, maar yeelm^r<is hulpelijke haat te bieden. |
|||||||||||||||
|
verhaalt zal werden mede beftemt éêtt
Weeshuys voor haar te bouwen. Noch zijn deze Regenten bevolen, alle
reyzende vreemdelingen behoeftig zijn- de, met een eerlijke teer-penning ofte an- dere behulps-middelen te verzorgen, om- haar aangevangen f eyzen te vervorderen. Eyndelijk alle lijken des verzocht zijn-
de , om Godes wille te doen begraven, ens dootkiften daar toe te leveren. Om dezen dienft na behooren uyt te
voeren, is voor haar op de Singel ofte Ko-
S 3 uihghs^
|
|||||||||||||||
|
Bat vorders deze ^Elmoeffeniers zorge
zullen voor alle ouderloozeWeeskinderen en Vondelingen, zijnde veel honderden fterk, die in'tStadts ofte Diacons Wees- huys niet konnen ontfangen werden; ver- mits de Ouders onbekent, geen Burgers, Poorters, ofte Lidtmaten der hervormde Godtsdienft gheweeft zijn : die alle op de Bragoenjens getekent gaan, en by gemee- ne Burgers in dekoft tot opvoedinghe be- fteet werden: doch zulckx te mets na be- hooren niet toegaande, is ghclijck hier na |
|||||||||||||||
|
Befchrijvlnge vm
|
|||||||||||
|
I4Ö
|
|||||||||||
|
gende, daar de Aalmoeflen in ghefteken JËhmiJ*--
werden. niers *"»"■ Ontfangen alle 't geene by Threzoriers "~"~""
ymant opgeleydt wertjaarlijkx te betalen, zoo yets van deStadt tot weder-zeggen ge- bruyken; ofte die eenig getimmer tegens de keuren ftellen, ofte geftelt hebben. Genieten van yder laft Graen hier ter 1^cb ten'<-
Steede inkomende als volgt, worLTe» Van een laft Tarwe anderhalve ftuyver. hun ttigt*
Van een laft Rogge, een ftuyver. voegt.
Van een laft Mout, een blank.
Van een laft haver, een halve ftuyver.
Datby deHeerenExcijs-meefteren ver-
gadert en haar ter hande geftelt werdt, vol- gens de Refolutie van den 5 July 1627. Dat van alle Huyzen, Erven, Schepen;
en Scheeps-parten die by openbare opvey—. linghe verkoft werden 't rantzoen ten be- hoeve van haar een vierde-part meerder zal betaalt werden als daar toegeftelt is,vol- gens de Refölutien daar van zijnde van den 24July 1Ó24.30 Augufti-163.5. en den 18 April 1642. Dat van alle Lijken die na 2 uuren in de
Kerken begraven werden, genieten zullen een boete van 24 g.na half dry en 3 6 g. endê na dry uuren 48 g. volgens de keure van den 11 Oftober 1613. en 15 December 1618. welke keure daar na op den 24. Juny 1644.verftaan is,dat als men met hetLijk in de Kerk zal zijn eer de klok half dry gefla- gen zal hebben, en zulkx na half dryen en voor dry uuren daar binnen komende, in plaats van 24 g. 36 g. betaalt zal werden, en na dry uuren 48 g.en dit alles boven de eer- fte boete van 24 guldens. Welcke keure op den njanuary 1663.
voor de derdemaal verandert is, en gebo- den dat voor alle Lijeken daar mede men voor half dry uuren niet in de Kerk ofte op het Kerkhof wezen zal, in plaats van zes- en-dertig gulden acht-en-veertig guldens; en die na dry uuren komen, in plaats van acht-en-veertig zes-en-negentig zullen be- taalt werden, Item
|
|||||||||||
|
ninghs-graft aan 'tLeytfche veer dit Aal-
moezeniers-huys ghebouwt, eertijdts ge- weeft zijnde een gedeelte van'tKlarhTen- kloofter, ofte Rafp-huys; en zeker Armen hof ken , zijnde een Gebouw genoegh be- quaam om dit werk der Barmhertigheydt te plegen ; voor aan de ftraat twee wel ge- maakte Gevels hebbende, met een muur enbinnc-plaats aan den anderen gehecht, om welke een Galdery is loopende die met twee deuren de Armen ter plaatze isley- dende daarze gefpijft werden, beftaande in Broodt, Botter enwekelijck een ftuk geit inzichzelven voort voorzien zijnde, ter een zijde met een wooninge voor deBin- ne-moeder, en daar aan voor de Hooft- Provooft, op de Heylige weg zijn uytgang hebbende: en ter andere zijde, met een voor vertreck , binne kamer en cierlijck Comptoir voor de Regenten ; die voor 't oprechten van 't Werkhuys (hier vooren fo.iio.befchreven) de macht hadden, de moetwillige voor een zekere tijdt aan het hennep kloppen te ftellen. De eerfte Re- genten met de oprechtinge daar van zijnde, Symon Symofifz,.
DirkJJlaefz,. Can.
Jacob Dirhx de Lange.
Wjbrant Warwijki
Hujg Ianfz,. van Crajefleyn.
"fan Adriaanfc. Roefl alias ClaeH.-
HendrikJJooft Wtllemfz,.
Om de onkoften tot het onderhout de- zer Armen te vinden werden veel behulp- middelen gebruyckt, waar van dezen wel d.evoornaamfteziin. Dat voor de Aalmoezeniers alle vier we-
ken zijnde dertienmaal in't Jaar, met de Schaal voor de deuren wort omme gegaan, ont de Aalmoeflen te vergaderen , endat door gheqüalifizeerdè perzoonen daar toe by Burgermeefteren geauthorizeert. Heb- ben dry openbare Bonen,als voor de Poort van haar Comptoir, kooren-beurs en op de Nieuwe-Brugg; nevens veele bezonde- renin Herbergen en andere plaatzen han- |
|||||||||||
|
Mint/p-
uien haft-, u ■ - - I
'ï Tegen-
woordige huys waar geboiecst, en dejjilft hoedamg- heyds. |
|||||||||||
|
Mét fat m-
Atrhouden
dezer ar- men doer jialmoeffin werdt be- wrdert' |
|||||||||||
|
AMSTER D A M. IV. Boek.
|
||||||||||||||
|
141
|
||||||||||||||
|
Dez,e volgende Offieiengeven yder 100 Aalmoefc
Haven-meefter. nim %'
|
||||||||||||||
|
■Aslmteffi- Item genieten van alIeAmptenof Of-
niers huys. ficien, daar ymandt by de E. Heeren Bur- "" germeefteren mede begiftight wert, zoo- danigen penning als in de navolgende Or- donnantie uytgedrukt ftaat; van welke be- talinge aan Burgermeefteren de quitantie moet overgelevert werden. Volgens or- derevan den Z4juny 1624. Genieten zekere portieuyt'tgeene be-
talen die haar Poorterfchap kopen, 't welk haarjaarlijkx door de Heeren Threzoriers gezonden wert. Trekken mede eenigh inkomen van de
Lijken die by nacht begraven werden; als • van een kraam-kint x 5 g. een kint boven de 10 jaren out vijftig guldens, van 1 o tot vijf- entwintigjaren hondert guldens, en boven de vijf-en-twintigjaren, hondert vijftigh guldens: achtervolgende 't ghebodt daar van gedaan op den 12 Ianuari 1665. Noch is op den 19 Oclober des zelvige
jaars verordonneert dat alle Bierdragers in 't lollen van de Wijnen buytens landts hier ■ter fteede komende , van yder Oxhooft Franze Wijn een ftuy ver boven zijn ghe- zette loon ontfanghen zal: en van yeder ftik Brandewijn mede van buyten komen- de vier ftuy vers; om by de overluyden van 't Gilt verzamelt, en maandelijke en aan de Aalmoefleniers behandigt te werden. Al- le 't welke wegens deRijnfche Wijnen aan de Kraan-meefter mede belooft is. - En dit alles boven de vry willige giften
en legaten, daar dit Godts-huys (boven vrydom van Excijzen) mede bcgunftight wert. Alle 't welke noch niet ghenoegh zijnde
om dit huys te onderfchragen,zijn de Bur- germeefteren ghenootzaacktjaarlijckx het ontbrekende met een groote zomme geldt te voldoen. Volgbt de bovengenoemde Lijfl vanTaxa-
tie van de vergunde dïenflen. Doelens 500
Conchergje zoo
Secretarizen 15 o
|
||||||||||||||
|
Subftituyt-Schouten.
Boekhouders ? , ....*.< , Caflïers £ van de Wiffdbank.
Secretaris van Amfterveen.
Gefchut en Klok-gieters. Capiteyns van de Zoldatea, Dez,e volgende geven Procureurs.
|
Lijfie, hoe
veel yeder die in eeni- ge dienfien dezerStadt komen, a»n d'Aalmtef. <Q finten
' 'hebben uyt
te heren. |
|||||||||||||
|
Notarizen.
Boden van de twee Trezoryen,
Klerk van de Trezorye extraordinairst Makelaars. Stadts^Booden. Koopmans Boden. Cipier ^ Van 'de Anuranti kamer.
Secretaris < Defolate Boedels.
/Zeerechten. TVandeWhTelbank. Dienaars "£ Van't Staal-hoff. Suppooften van de Bank van Leeninge. Schout van Amfterveen. Afïlagersvan Schepen. Fa&oors van de Vifch. Keurmeefters van de Zeepo Grave-makers. Beurs-knecht. Opzichter op de Wallen. Meefter Scheeps-timmerman. Stadts Onder-Fabrijk. ■■■■■' Meefter Timmermanf -----------Meefter Steenhouwer.
------------Meefter Metzelaar.
Stadts Penning-meefter, gevet 55
Stadts Vroemeefter. ?
Hooftprovooft van d'Aalmoeffeniers.5 ^°
'Deze vo Igende geven Z 5 Stadts loopende Booden.
'S Van de Reken kamer.
C Van de A uuranti kamer.
Dienaars c Van StadsExcijsmeefters. C Van de Say-hal.
C onfta pels en BofTcbieters. Kotters, rcol-
|
||||||||||||||
|
BefehrifVtvge vm
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
ï4*
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Aalmefe. Colleéteurs van de vreemde Eieren.
niert-buys. Ykersvan de Maten. '" Roy-meefters. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Meeters. Settefs, Portiers, -Mlmotjfi.
Boom-fluyters. Waag-dragers. niert huy!*
Turf-dragers, en diergelijken»
Turf-vulfters.
Boode van Amfterveen.
Hondtflagers in de Kerken.
Schuytevoerders van 't bier.
Knecht van 't Scheepmakers gilt.
Beftelders van Brieven,
Stadts Trompetters,
Meeters van Maften.
Meeters van Hout.
Hout-telders.
Stadts Barbiers.
1 Smits.
Courantiers.
Kalk-dragers. Vinders-van de Nieuwe Vifch-markt. Ghenieten vanyeder (Vrydomtot het
Bier-belchoyen bekomende) dertigh gul- dens. Als mede de boeten van alle frauden daar de Bierfchoyers in vervallen -y volgens refolutie van den 25 Julii 16 f4. Dit de voornaamfte inkomften ziinde
daar dit Godts-hüys mede onderhouden wert: bevinde daarjegenwoordig Regen- ten van te zijn. Mr. Jacob Keetenburg.
Daniel de la Bijlrade.
Jan Slikker.
Jacob de Afareez..
Air. Jan de Waal.
Johannes'Bailti.
Welke bedieninge bevinde driejarig te zijn; de twee outften in dienft jaarlijkx af- gaande ; die volghens de eerfte inftellinge van dien dienft namaals vry zijn : Nevens de Hooft-Provooft veel luyden tot haren dienft hebbende ; als een Binne-Moeder |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Meeters van de
|
Wolle-lakenen.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Zijde-lakenen
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Capiteyn van de Waal-redders.
Sluys-wachter van St. Anthonis Sluys. DtzA volgende geven twintigb gulden.
Vcer-luyden. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Keurmeefters van
|
Haring.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Kalk en Steen,
Roedersvan £ OHe
Knecht van de Rouaanfraarders.
Biujouw van de Laken-hall.
Stadts-roeper.
Knecht van 't Schippers-gilt.
Burger Provooften.
Knecht van 't Timmermans-gilt.
Dez* volgende geven vijfthien gulden,
Rafineerders van Rafijnen.
Wrokkers van de Henp. Boekhouders van de Waag. Deze volgende geven twaelfgulden.
Vinders van de gedachte Beeftsn.
Opzichter van 't Turf-huysjen.
Lichter-luyden.
Schrijvers op de Bierhuysjens.
Stadts Speel-luyden.
Knecht van de Kooren-beurs.
Boekhouder van de Nieuwe Vifch-markt.
Looters van de Nieuwe Vifch-markt.
Weegers in de Wagen.
'JDeze volgende geven thien guldens.
Keurmeefters van de TurfF. Ykers van kleyne maten. Schatfters. Kleyne Koopmans booden op Steeden in de Provinciën.
Beftelders van de Brieven op'tEnghels Komptoir.
- Vez,e volgende geven fes gulden.
Bierdragers. Waal-redders. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
(in 't huys woonendej Chirurchijn, Ocu-
lift, Breukfnijder, Apoteker, Bakkers, he- vens een MeefterefTe die de zeere of fchurft hoofden geneeft,tot noch toe op deSchans aan de Heylige-wegs-Poort inde Lafcaret- |
Welke ftr-
zoancn ttt dienft van deze ar- men , san êtbujs. |
||||||||||||||||||||||||||||
|
te woonendc, en anderen,
^Nieu»
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM- IK «-
't Nieuwe Aalmoeflèniers-huys, |
|||||||||||||||||||
|
m
|
|||||||||||||||||||
|
't Nieuwe
jialtnitefft- nkrs huys. |
|||||||||||||||||||
|
Jltdmuffh-
niert huys. |
|||||||||||||||||||
|
overwegende de lofTcopvoedinge van ee-
nige der zelviger, by veel ghemeene Bur- gers in de koft befteet, hebben 't Chrifte- lijck geacht daar in tijdelijcks te voorzien, om dat in den Raadt te brenghen. Zutkx |
|||||||||||||||||||
|
DE Achtbare Heeren Burgermeeflc-
ren uyt de Aalmoeflèniers verftaan- deden grooten aanwas der ouder- loozeWeezen, met welke jaarlfjkx meer e« meer bezwaart werden, en daar nevens |
|||||||||||||||||||
|
Erff ghelegen in de Nieuwe Staèsvérgroo-1^*'
tinge, aan de zuydt-weft zijde van de Prin- ™^,* ce graft, tuffchen de Leytze graft en Leyt- *tgeh«a» zeftraat. Dat na 't uytwijzen dezer Figu- begonnen, re (na 't Model getekent.) een heerlijk ghe- bouw zijn zal: Pen i z December des zel- vigejaars het heywerkbegonnen zijnde, dat zoo voorfpoedigh voort ging, dat op T de» |
|||||||||||||||||||
|
daar overwoghen zijnde , is in den jare
zeftien hondert dry-en-zeftigh beflooten, een nieuw grooter AalmoefTeniers - huys op te rechten, om deze arme Weeskens daar in te herbergen, die de vreezeGodts eneerlijcker opvoedinge in te planten, en het ander werk daar in te doen: daar toe de Regenten begunftighende met een groot |
|||||||||||||||||||
|
Jmihy*
dingen, tot liet bouwen •van een Nieuwdal- meejfe- *iers huys. |
|||||||||||||||||||
|
BefchrijvMge v-a»
|
||||||||||||||||||||||||
|
den 17 Meert des volgende Jaars door Ian
deFbsuyt der aller Regenten naam deeer- fte fteen daar aan gekyt is: hebbende aan ftraatmettweeFrontilpicende breete van tweehondert vijfen veertigh voeten, ne- yens twee zijdel vleugels en achter omtrek ' yder van vier en veertigh voeten met een hooge muur omtrokken; het gantfche errf de breete uy tbrengende, van dry hondert dry en veertig voeten. Neven vier ingan- gen, vier verdiepingen hoog zijnde; het binnenfte met negentigh venfters het licht daar door fcheppende , zijnde het ghe- heele werk in tween verdeelt, het eene tot wooninge derknechjens, het ander voor de meysjens; yder zijde een vierkante bin- nen plaats van vijf en zeventigh en een hal- ve voet hebbende, daar alle binne kameren haar licht op zijn fcheppende; de twee gal- deryen ter zijden twintigh en een halfvoet wijt zijnde, met blinde zijdelmuuren; wel- ker onderfte inkomen hoog zijn zal twalef Voeten: daartuffchen de twee open plaat- Zen voor inkomende, zijn achter't voor- huys 't Infchrijf-comptoir en ruymte daar de wekelijke uytdeelinge gefèhieden, de " kromzwierende hekken tot in en uytgaan- |
de Armen daar nevens, en ter beyde zijde, 't Wem
de wooningen des Hoofts-Provoofts. Bot- ^tmoefe- ter-fhijders, en Schoenmakers , en in 't ^ Achter - gedeelte , dat van de Binnen- Moeder, voorts Keukens, Botteleryen washuys • alle haar lichten voor, achter en op de binnen-plaatzen fcheppende. Ter wederzijde opgaande komt men op't twee- de vierkant, zeftien voeten hoogte heb- bende:ten midden de voorgevel nevens den anderen zijnde der Regenten en Regentin- nenComptoiren,yder zijn vertrek en voor- huys hebbende ; daar nevens ten zuy- den de linne-nayfters-winkel,en ten noor- den Secretaris wooninghe, met Eetzalen boven de Galderyen; in 't achterfte de Eet- plaats derZuppooften, tuflehen de Wolle- nayfters winkel, enghemeene heertftede leggende, de lichten als op 't eerfte verdiep fcheppende. Het derde en vierde verdiep. Het eerfte de hooghte van veertien, het tweede van thien voeten hebbende, zijn tot Schooien, Sieke kamers, Slaap-zalen °^ die |
|||||||||||||||||||||||
|
't Niem
Aal», oefe- niers-huyïy Br eet e, en
diept. |
||||||||||||||||||||||||
|
gordere
gelegent* beydt kin- pen. |
||||||||||||||||||||||||
|
en Kleer-zolders bequaam gemaakt.Zulkx ™dat dit volbouwt wezende , een heerlijk
|
en
vierde ver*
|
|||||||||||||||||||||||
|
'.Als mede
de kame- ren, en «n dere ver- trdktJit |
||||||||||||||||||||||||
|
ftuk werkx zijn zal, geen kleyneluyfter en dieping,
cieraat dezevergrootinghe toebrengende. |
||||||||||||||||||||||||
|
H E T. OUD E MANNEN-
|
||||||||||||||||||||||||
|
En
|
||||||||||||||||||||||||
|
V R O U W E N-H U Y S.
|
||||||||||||||||||||||||
|
IN denJare vijftien hondert en vijftig,
xaPontani fchiïjvens, is by de eerbare - meer ghenoemde Haafje Klaas Zaliger, in't Paradys, in haar leven Poortrefle de- zer fteede en mede ftichfter van het voor- befchreven Weeshuys een merkelijke zom penni-gen totopbouwinge vaneen arme Oude Vrouwen-G afthuys nagelaten, dat terftont na haar doodt wierdt by der hant genomen, en op een ledig erfF, recht te- gen over de Kapel, ghenaamt deHeylige Steede, (waar over het Gafthuys ook ghe- |
||||||||||||||||||||||||
|
noemt wiert het Heylige SacramentsGaft-
huys) gebouwt. Dit Godtshuys voltoyt zijnde, is bevonden van de bovengemelde zom penninghen overghefchooten te zijn twaalf hondert gulden. De eerfte Regen- ten daar van wezende Iacob Hendrik^ en Claas Gaaf CUafz,. Moeders Trijn Paulis en <is4a\ Duine. Maar alzoo 't getal der ar- me oude Vrouwen, die in dit Gafthuys woonen zouden , niet hooger gëftelt was als op twaalf perzoonen, en de ghemelde HaajjeKIaas in haar uy terfte wille en ftich- tingc
|
||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, IE Boek,
|
|||||||||||||||||||||
|
Hf
|
|||||||||||||||||||||
|
meVrouwen,noch twaalf oude armeMan-
nen, met een Priefter in 't voorzeyde Gaft- huys ingenomen zouden worden, uytma- kende 't zamen vijf-en-twintig perzoonen. Weshalve is oock het zelve Gafthuys by |
|||||||||||||||||||||
|
tingeyan geen arme oude Mannen gewag
gemaakt hadde: zoo is door toedoen van eenen Ian rBarent/k,.cPriefier, by den Edele tJfyCajefiraat dezer ftede ingewilligt,dat'er nsvens de boven-gemelde twaalf oude ar* |
|||||||||||||||||||||
|
m Oude
Mannen en Vrumen- Hxys. |
Het Oude
Mannin en Vrmmtn-
Huys. Daar 'm
eertijdts 14 armen 2 eneenprie- fier inder* faudetu |
||||||||||||||||||||
|
DitGodtshuys in dien ftant tot den ja-
re zeftienhondert blijvende, en de Regen- ten befpeurende dat d'oude arme Men- fchen binnen dezer ftede met den ghetale van vijf-en-veertig niet half geholpen kon- Dat noch de worden, hebben met goedtdunken en tewejnig. raadt van d'Ed. Majeftraat der zelver ftee- de, tot vordering van de voorzeyde Ar- men een algemeene Loterye opghericht: waar uyt gevolght is, dat 'sJaars daar aan dit tegenwoordig Gebouw gefticht , en op den negenden van Ooghftmaandt hier |
|||||||||||||||||||||
|
den voornoemden Heere ïan Bar entten,
begiftigt met een rente van acht-en- zeven- tig gulden Jaarlij kx,eeu wig erfelijke Ren- te, 't Getal der Armen met der Stadts in- woonderen aangroeyende, is in den Jare vijftien hpndert zeven en negentig dit ge- tal van vijf ofte vier-en-twintigh oude ar- men tot dien tijdt in dit Godts-huys ghe- weeftzijnde, uyt medelijden, en wegens |
|||||||||||||||||||||
|
"P het ge-
tal |
de vermenigvuldinge, op vier-en-veertig
|
||||||||||||||||||||
|
Urvm *** perzoonen vermeerdert, en dat in hoope
t*Peh. van de behulpzame milde hant diedeBur- gerye daar aan houden zouden. |
|||||||||||||||||||||
|
irifvmge vm
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
T4<S
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Het Oude in gekomen zijn, hondert arme zoo oude j
Mwim en i\iMinen ajs Vrouwen. Ter ghedachtenis |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
verzegelt < gelijk de andere korff met de
namen der inleggers mede gheflooten en verzegelt is; en daar mede de Lotery ghe- opent zijnde is geduurigh zonder ftil ftaan nacht en dagh na den ander uytgetrokken, dat over de zes weecken duurde, als doen Regenten zijnde Pelgrom van Dronkelaar.
|
Kit Oude
Mannen en
Vrouwen-
Huys.
1
Manier
va» uyt- trekken
derPrtjzen, en hoe lang 'tgedüurt heeft. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Vrouwen
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
van deze Lotery van wekkers toeftel en
uyttrekkinge (gefchiede op de kolk, ftaan- |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ee,
ter
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
«gr»).
|
de tegens Kooren-meefters huysje, hier na
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
te befchrijven) men noch ziet een Schil-
dery in der Vrouwen Eetzaal hanghen, zijn het afbeeldtzel des Tonneels, met een 'zwerm van veel duyzent krioelende aan- fchouwers, daar deze Vaarzen inde lijft om gefchreven (laan. Deez,' onze Lotery,
Met hr-tip der Bmgery, Voedt honden dertig grijpen,
In dit huys nietvwgebouwt, Daar 't ander twintig ottdt
En vier maar f Lach te [fijnen. Zijnde een heerlijck ftuk werkx, twee
zeer oude arme luyden Man en Vrouw, nadietijdt gekleedtj (levens groote) daar by hangende. Deze Lotery wel uytvallende , is het
getal derArmen voorts tot hondert en der- tigh vermeerdert , en alzoo tot den jare 1604. gebleven, als doen daar noch twin- tig by komende ; dat naderhandt tot twee honaert gebracht is: mogelik omtrent den Jar*' 1616. als haar de Achtbare Heeren Burgerrheefteren voor de tweede maal be- gunfnghde van een Lotery op te Treilen, tot uytvoeringe van welke de Nieuw (doe St. Anthonis) Marckt verkooren wierdt; 't Toneel, en alles vaardigh zijnde, qua- men die van de Regeeringhe des naarmid- dags in ordere van het Sradthuys op 't To- neel , by haar een bezegelde doos hebben- de, daar de Brief kens der prijzen in befloo- ten lagen. DeNietjens op een groot zeyl op't Tooneel uytgcftort zijnde, is by Bur- gerrneefteren het doosjen geopent, en de Briefkens der prijzen voor alle mans 00- gen daar onder ghemengelt, en zoo te za- aien in dekorffgedaan/en by Burgerrnee- fteren geflooten en met het Staats wapen |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
' Huys
t »is, gil -.m
si. i óo ï en l o o »r- wen daar in: Door 'ton-
rechten van eenho- tery, duur tot bivor- dirt. |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
HendrikJIendrick^en.
en
Paultts Q/tafcen. Dit dan 't voornaamfte zijnde aangaan-
de de eerfte inftellinge, aanwas en jegen- woordige ftandt van dit Godtshuys; volgt debefchrijvinghe van dit als nu ftaande je- genwoordig gebouw, gelegen op een ge- deelte van het oude Nonne Kloofter, van de dwars floot uyt de Oude-zijdts Ach- ter burgwal tot in de oude Steede-veft (nu Kleuveniers burgwal) loopende, tot aan het kleyne Vrouwen-Gafthuys ftrekken- de; welke brugg' op de Achterburgwal, over de voornoemde floot leggende, by |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
haar noch moet onderhouden werden;
weleerhet.Gafthuys toebehoort hebben- de , (doch onzeecker hoe daar aangeraackt zijn) als bewezen kan werden met de huy- |
Hit ttgati
woordtge
Huys, »0» der ie- fchrtven,
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
'tGetalder
ermen tot 130 ver- meerdert , naXerhtnt tot 100 gebracht, V*or dt
tweed» maal, Lo- tery o^gt- /Uit. |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
zen op de Achterburgwal tegens dit Ou-
de Mannen hnys tot aan deze floot toe- ftaande, en uyt de koop van de Erven op de Kleuveniers burgwal, by noorden haar poort gelegen, op den 15 January 1604. van de Regenten van 't Gafthuys ghekoft; daar voorts dry heerelijcke Huyzen, ne- vens eenige kleyntjes in haar ingangh op- houden. Het Gebouw in zichzelven heer- lijk yierkant zijnde, hebbende twee ingan- gen recht op den .-anderen uy tgaande, yder meteen treffelijcke hartfteenePoort ver- derf, waarvan de zeven wöoningen in de ingang van de Achterburgwal, het Gaft- huys in eyghendom zijn toebehoorende. Het binnenfte om een groote openinge ge- bout zijnde, beftaande in een wel verordi- neer^
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Bock.
|
|||||||||||||||||||||
|
H7
|
|||||||||||||||||||||
|
neerde Blom-hofF en Bleek-velt, in 't wel-
ke de vermaarde geboorde diepe put van 232 voeten diepte (onder de Stadts gron- den befchreven) is leggende,te midden met een breede geplaveyde gang van den ande- ren gefcheyden; om welke openinghe ten dry zijden der armen wooninghen onder ver-welfde Galderyen ghelegen zijn, yder twee te zamen in een huysken zijnde: wel- ker glazen voor dezen met de wapens der Godts-huyzen Regenten verciert waren: het overighe vierde deel zijnde verdeelt in een voorhuys, ter rechter handt hebbende der Regenten Comptoir, waardig te be- 2ichtigen; en daar achter de groote Eetzaal voor de Oude mans perzoonen, ter weder- zijde met een fchoorfteen voorzien,daar des Winters geftookt wert, voorts met fchil- deryen en ander huysraat wel opgehemelt; gelijk het voorhuys niet minder met fchil- deryen (op haar ghelegentheydt flaande) is pronckende: Achter dit voorhuys we- zendede groote Keuken j zoo net van alles voorzien, dat een Princen keuken zoude befchamen, haar Kelder, Turf-fchuur en andere gemakken daar nevens hebbende; Dit dan ter rechter en achter 't voorhuys gelegen zijnde, volgt de flinker zijde, be- ftaande uyt diergelijcke Eetzaal, de oude Vrouwen tot haar gebruycktoege-eygent mede met haar fchoorfteenen en fchilde- ryen wel opghefinokt, inwelclce men op blauwe treden, met een kopere leuningh verciert,in der Buyten-moeders Comptoir is gaande: en dit alles behalven de andere vertrekken, als zieken-huys en dicrgeïij- ken. Hebben haar gezette tijden, van yets bezonders tefchaffen; als op Paafch-dagh worden zeftien hondert Eyeren.gekookt, voor yeder perzoon zes, met een pint goet Bier,en Wittebroodt. Defgelijk op Pinxte- ren voor zes perzoonen een Schapen-bout, met een pint Wijn, en een mangel goedt Bier voor elk, zoowerdenze ook op Ker- mis opgedift, dan maken haar deze oude Lieden eens vrolijk, waarlijk een goede en |
|||||||||||||||||||||
|
treffelijk gewoonte in een ftadt daar Zulke Hit Oude
zorge wordt ghedraghen voor den ouden Mannen- vervallen ouderdom : Behalven noch de '" Vr°"~ bezondere vrolijcke maaltijden, die haar uys |
|||||||||||||||||||||
|
Het Oude
Mannen. en Vrou- wen-huys. |
|||||||||||||||||||||
|
by wijlen door d'een en d'ander by uyter- Ook na en
fte wille befproken werden, en diergeiijke dan «uw- onverwachte voordeden meer; als onder 7 f mml' 1 1' ■*.* * 1 • tudenhou-
anderen op den 22 May 1642. gebeurt is, ^
als wanneer zijn hoogheydt Fredril^Hen* Schenkagie
dril^prince van Ortngie &c. met de Ko- van Print ninginne van Groot - Brtttangie deze ftadt ^enrJri^ quamen bezoeken, en om alles tebezich- aan de oud* tigen, in dit Godtshuys medegeleyt wiert, Lieden, naar welcke ordonneerde yder Arm zoo An; ,<s4*# Man als Vrouwsperzoon met dry gulden 6 aan geit te befchenken die na opteykenin- ghe haarder namen meerder als twee hon- dert perzoonen fterek bevonden wierden. d'Opperzorg van dit Huys, en 't hou- den van rekening, ftaat aan (behalven de buyten Moeders) vier Regenten of buy- ten Vaders. In 't Jaar zeftien hondert vier en zeftigh zijnde Willem Taamv,
^Anthoni Gommen, e/fdriaan Boekns, En
jirnoüA de Raad. f |
|||||||||||||||||||||
|
Bltmhof.
Diepe Vut, |
|||||||||||||||||||||
|
Behalve deze is'er een Binne-vader erï
Binne-moeder,die over alles,wat binnen in het huys omgaat, zorge dragen, en ordere ftellen dat dit huys alle nachten by twee van de in zijnde Oude-mannen bewaackt werdt, op verbeurte van fes ftuy vers, die fijn wacht verfuymt. De inkomften des Godts-huys die geen
Geeftelijcke Goederen ( zoo ick meene ) genooten hebben, beftaan meeft behalve haar eerfte oude middelen. Ende Collecten diefe nevens de Huys-
fitten tweemaal des Sondaaghs onder de Predicatie inde Oude-kerck doen. In een derdendeel van den ontfanghft
van 't geene 't Schouwburgh ( hiei na te
T 3 befchrij-
|
|||||||||||||||||||||
|
Twee oude
Mannen wakender 's nachts, |
|||||||||||||||||||||
|
Hoe de oude
Lieden ge- fpyft wer- den , of ee- nigt byfon- dere tijden van'tjaar. |
|||||||||||||||||||||
|
Hoe, en \
wanneer ColleBen
doen; en 1 andere in- kornjleiu. |
|||||||||||||||||||||
|
Befchrijv'wge vmt
komften hebbe konnen vernemen; vol- hwo«</<
gen, zoo de ordere waar op deze oude Ma**>en- Luyden in dit Godtshuys in en aangeno- e" ?"" men werden: als waar na haar (daar in _____ zijnde) hebben te dragen. |
|||||||||||||
|
i48
|
|||||||||||||
|
befchrijven) Jaïtrlijcks is opbren
In de Bofièn zoo aan haar inkdeuren ftaande, als in befonderhuyfen hangende.
In Legaten en ErffenifTen;
|
|||||||||||||
|
Hit Oudt
Mannen- en Vrou-
fftn-htiy.s.
|
|||||||||||||
|
( het Oude Mannen en Vrouwen Gaft-
huys befproocken zijn ) verftaan werden haar en niet het gemeene Gafthuys toe te hooren. In de naargelate goederen, die de oude
Mannen ofte Vrouwen met de doot ont- ruymen. In een halve Aem france Wijn van ve-
der, wanneer het Wijn-koopers-gildt fal bekomen hebben. Volgens refolutie van dendertigfrenjanuarij 1606. In 't genieten van de Wan-mate ofte
Wan-fchepel, van alle Granen als Tarruw, Rogge, Erweten, ront ofte platzaat, van Ooftenofte Weften komende, en hier ter ftede uyt het water verkoft werden, meer zijndealsfes Laften. Volgens de keure van den twintighften Januarij, 1649. In 't Broodt ( ontrent de negen gulden
bedragende) dat een Backer fijn proef doende moet backen, beftaande in Tarwe en Witte-broot; tot welke proefdoen dit huys geordonneert is, volgens de keure van den tweeden September 1652. In Jaarlijkze huyshuuren , van eenige
huyfèn haar toe behoorende. In den ommegangen , diefè doen ten
huyfèn van de Berger ofte Stockvifch-ver- koopers , als wanneer haar Schepen van Bergen in Noorwegen overgekomen zijn, om als dan voorraat van Stockvifch voor haar Godtshuys te vergaderen. Geüjcke verfamelinge mede hebbende
van Haring by de Haring-pakkers, als de BuyfTen uyt zee komen. By de Grutters, om Gort.
By de Noordtvaarders.
En eyndelijke by de Bier-befchoyers;
yder van deze alle elk zoo mildelijk geven- de, als hem Godt in 't hert is zendende. Dit dan voor 200 veel als van haar in-
|
|||||||||||||
|
Ordonnantie voor de oude Mannen
ende Vromven, die in defen Godts- huyfe aangenomen werden. DAt geeneMan of Vrouw-perfbo-
nen in defèn Godtshuyfe zullen in- genomen werden, ofte zy zullen daar inne brengen omme tot heure eygen behoef te befigen, een goet bedde, drie Wat dt dekenen, tweeOorkufTens,fesSlaaplake- eerfi'»>ko- nen met fes Sloopen, fès goede Hembden, ^"den"" ' twee Stoelen met twee Stoel-kufTens, een daar in te mingelens en een pints Kan, eenGardijn, brengen een Valletjen, en twee guldens aen Geit, ketben. die zy aan den buyten Moeders zullen be- talen. ..'.}■ Sullen oock geen Mannen ofte Vrou- Sullen »»-
wen in defen Godtshuyfe mogen ontfan- getr°"n't > 1 e .v ook Voor-
gen werden, oite zy moeten zijn vrye per- ter t r
foonen, ongehouwt, en ook Poorter ofte Voort êrji
Poorterflè dezer Stede Amftelredarnme, ZS"-
Alle perfbonen 200 Mannen als Vrou-
wen die in defen voorfz. Godtshuyze aan- genomen zullen werden, moeten over de vijftig Jaren oudt wefen, mitfgaders dat alle de goederen die zy ten tijde als zy in 't Hoe oudt voorfz. Godtshuys komen zijn hebbende f"llen Z'J": en alles wes by haar metter doodt dezer 00,at wereltontruymtwerdt, waar, hoedanig yetseKven- die fouden mogen zijn, altoos zullen er- de, dit ven, verfterven en eeu we! ijken blijven aan G°dtshuys den voorfz.Godtshuyfe; fonder dat ye- -'M'- mandt van de voorfz. perfoonen daar af fal mogen weg-maken by forme van uyterfte Wille of yet weg geven ofte verfteken tot nadeel van den voorfz. Godtshuyfe. Dat ook alle perfbonen 't zy Mannen
ofte Vrouwen, die in defèn Godtshuyfe innegenomen werden, altoos ten tijde van hare inkomfte gehouden zullen zijn aan den
|
|||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
|||||||||||||||||||
|
10
|
|||||||||||||||||||
|
den Regenten haren ftaat en gelegen theyt
byware woorden in plaatfe van eede, re verklaren : gelijk fy 't zelve ook ten allen tijden fullen moeten verklaren,als fy vande Regenten tot fiilks verfbcht werden , alles op de verbeurte van de verfwegen goede- ren, en daar-en-boven met fchande uyt het voorfz. Godtshuys geftooten te werden om tot geenen tijden daar inne wederom ontfankbaar te zijn. Sullen ook alle Mannen ende Vrouwen
die in dezen Godtshuyze ontfangen wer- den , gehouden wezen te tranfporteren , ende op te dragen den Regenten, die huy- zen of erven die zy ten tijde haars inko- mens fullen hebben, of dewijle zy luyden in den voorfz. Godtshuyze woonende zijn , zullen erven, ende dat ten behoeve van den zelven Godtshuyze, midtsdat zy luyden de vruchten van dien zullen mo- gen genieten na goetdünken van de Re- genten. Alle winningen die yemandt het zy
Man ofte Vrouw in't voorfz. Godtshuys zijnde, zal doen, daar mede fullen fy hen- lieden eerlijken mogen onderhouden, fon- der yemandt ter wereldt, het zy bloedt- vriendtoft vreemde, yets daar af te mo- gen geven, oft ook 't zelve oneerlijk deur brengen, op pene ("zoo yemandt byden Regenten bevonden werdt ter contrarie gedaan te hebben ) van uyt den voorfz. Godtshuyze gezet te worden. Soo wat woonftede yemandt van de
Mannen ofte Vrouwen by de Regenten ofte Moeders aangewefèn worden , daar zal hem yeder mede laten genoegen, al waar 't fchoon dat die voorfz. Regenten ofte Moeders heur lieden tot meermalen deden verhuyzen, zonder dat yemandt eenig voordeel in: den voorfz. Godtshuy- ze fal hebben. |
|||||||||||||||||||
|
Het Oude
Ititmnen- tn Vriti- wen-huys. Dat baar
ftaat, inko- mende , be- kent zullen maktn. |
|||||||||||||||||||
|
Het Oud*
Order voor de oude Mannen en Vrouc- Mannen.
wen, in dit Godtshuys levende, hoe wen-huys.
haar daar in nullen hebben te ■■■..■ . |
|||||||||||||||||||
|
dragen.
ALle oude Mannen en Vrouwen
werden toegelaten, over dag te mo- gen uytgaan na haar welgevallen, mits dat een yeder hem vervoege weder in 't huys te komen om op hun maal te paffen, voor de middag eer de klok van ellef uuren M'ie" da- flaat, en tegens den avondt, des Somers Sel9ks^'" beginnende van Maydagh tot Alderhey- m*arwan- ligen voor zeven uuren, en des Winters neer weder van Alderheyligen tot May voor fes uu- '" *M^"* ren, en wie na die tijdt in het Huys komt ' of langer uyt blijft zonder daar toe van te vooren confent van de Binne-vader ver- zocht te hebben, zal fes weken van de Ta- fel gebannen wezen. Een yeder Man ofte Vrouw, werdt by
dezegewaarfchouwt haar te wachten 'tzy by dage ofte avondt niet befchonken ofMttdnxi dronken in 't Huys te komen, die ter con- m u *$"' trarie bevonden werdt zal fes weken uyt het Huys gezet worden. Weit ook' mede fcherpelijk aan een ye-
der verboden hem te wachten Toebacq te GeettTit' drinken, 'tzy in't openbaar ofteheyme- y"%te
.... ,. J . r, , J , drinken, lijk, cue ter contrarie doet, en daar op be-
vonden werdt, zal zonder genade zijn fês weken hebben. Na datter geluydt zal zijn om te gaan
eten , fal hem een yeder in de Zale vervoe- Wanneer een, en met goede order elk op zijn plaats **»****&
■ t 111 gM'lenki'
|
|||||||||||||||||||
|
Harein-
komften,tn vort/ere, aan dit Gedtshuyi cp te dra- gen. |
|||||||||||||||||||
|
Fan bare
winften in dit Huys, terlyk lt~ ven; maar niet vegk fcbenken s ufaiinut V-rdien, |
|||||||||||||||||||
|
gaan zitten, en na het gebedt gedaan en
|
twen.
|
||||||||||||||||||
|
gefproken zal zijn, en eenige plaatze open
uaande, zullen de naafte daar aan in fchik- ken, en zoo vervolgens tot de laatfte toe, en die geene die dan na datter gelezen is komt, zal voor dien tijdt zijn plaats ver- liezen en achter aan gaan zitten, zonder eenigh tegens zeggen, op verbeurte van deur de Binne-vader, die daar toe by deze gequalinceei t is, vari de Tafel gebannen te werden. Vor» |
|||||||||||||||||||
|
Haar aan-
gewezen
tüficnfteile niet te ont- zeggen. |
|||||||||||||||||||
|
Bzfóoriijvinge vm
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
lp
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
klink bten ftaan , zónder dezelve met Do! ofte-
grendels ofte andere dingen van binnen K**»f*- toe te maken, op dn de.Binne-Vader en #«^f" Moeder tot allen tijden met haar byhcb- ' bende fkutels daar on verhindert mo<?en
inkomen > alles op de verbeurte van haar zes weken. Dat ook niemant eenige Appelen , Ra- G«w*#«-"
pen, Bokkens, of yet andeis in hun floo- anderl^in ven nochte tefte in haar huyskens ofte ka.- haarTefie* mers en zal mogen braden, op de verbeur- braden, te als voorfchreven. Eyndelijk zullen alle Mannen en Vrou-
wen in dezenGodshuys woonende,elk an- der in alle eerbare gefchiktheyt bejegenen, mitlgaders alles wat haar by de Regenten Dt Regen- en Moeders geboden ofte verboden werdt ttn^nMoe^ tot allen tijden gehoorzamen en nakomen, iïf-è'l op de verbeurte van zes weken op denDijk itLnWt gezet te werden , zonder haar daar tegen te fteilen, op verder verbeurte van voor al- tijdt daar uyt te blijven , en niet weder daar binne ontfankbaar te zijn. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Do! «fit
Krtmk- zinitig- Httys. |
Vorders werdt een yeder Vrouwe toe-
gelaten voor hiar ze! ven, en niet voor an- deren te ha'en twee kolen vyers, zonder |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
___dat yemandt meer als een teft voor haar
Vyer, hoe zei ven in haar kamer fel mogen hebben,
■veel, maer om m naar ftoof te gebruvken, en het zel- «nierm,n ve vyer nieuwers anders te halen als in de httkn. keuken, op pene van haar zes weken. Ook en zal niemandt eenige groote
teften ofconfooren op haar kamer mogen
houden, grooter als het voorfchrift dat
haar by de Buyte-Moeder daar van zal
Geen gm* werden vertoont, nochte ook eenige ko-
ter tefien- \tn en zal mogen dooven , nochte ook ee-
tJïgeZ «ge doove kolen van buyten in brengen,
doove. km- die daar op bevonden zal worden, zal zes
/en te hun- weken uyt het Huys gezet worden.
<&»• En om het perij kei van brandt zoo veel
doenlijk is voor te komen, zal een yeder
zoo Mannen als Vrouwen, voor'tluyen
van de klok ten half tienen, haar licht en
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Wanneer
haer licht
en vyer zuilen uyt- duin. |
vyer, wel te degen uyt doen, ende de
deur van haar kamers, en huyskens op de
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Het Dol- of Krank-2innigh-Huys,
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
T S een van de jonghfte Godtshuyzen de
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
ne daer deze veerzen en jaer getal onder te
lezen zijn. Dit Cjodts-hujs isgbefiicht uyt liefde milt
van aert,
En toomt de Dolhejdt die z,ich zelfs, noch niemant fpaert. 1562. Dit in dezen ftant tot den jare I f91. al-
zoo geftaen hebbende, en te met tekleyn werdende, oock niet wel van tijdelijcke middelen verforght wezende , hebben de Regenten als doen ter tijdt by de Achtba- |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Is een v*w
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
ildtffuy- l^^ft.' alzoongenaamtomd'atdege.
zemen van nen die "ier gehcrbergt werden met dol meterftge- ofte krank-ztnnigheyt zijn geflagen , en flieht. in de herffen-vliezen geraakt; beftaaude in oudt en nieuw, en zoo te zamen gelaft dat een Godtshuys zoude fchijnen , zoo de twee poorten aen de voorgevel met haer jaarghetallen zulkxniettekennen gaven; hét outfte zijnde't noorder gedeelte, ge- legen op de Weft-zijde van de oude veften nu Kleuveniers - burghwal, recht achter 't Bos ofte Ooft-Indifch Hhjs ; tot yders \ verwonderingh by een bezonder perzoon HendrickPawwelfe,, ('herkomende uyt liet geflachte der Bouleffens,) gebouwt, heb- bende den ingangh een heerlijcke fteene poort, met het Stadts Wapen en daer on- der het zijnen, met dat van zijn Gemalin- |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
re Magiftraet-zooveel tewegeghebracht, jym
|
•een
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
dat haer het aenftellen van een Lottery toe Lotery ht-
geftaan wiert. Gelijk zulkx alles dit nevens vordert, 'gaande gefchrift te kennen geeft, ftaende {"* n,*der~ met gulde letteren op een zwarte fteen bo- «•«ƒ,>. ven het eerfte huysken teghen over den in- gang gehouwen. Godï |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Boek.
|
||||||||||||||||||||
|
*P
|
||||||||||||||||||||
|
Boeleflèn, dewelke tirfieTundateur De/»fit
was van dit Hup, en de Stichter van *>*»*' |
||||||||||||||||||||
|
0odt vj lof f rijs en eer.
I J&2. Is deze f laats tot behoefvati de krank-
zinnigen. Godten den armen toege-ey- gent, van den Ed. Hendrik Pauwelfz. |
||||||||||||||||||||
|
Krank.'
zinnig-' Httjfj. |
||||||||||||||||||||
|
x.mmg-
Huyt. |
||||||||||||||||||||
|
xi.Dolhnyskens.
|
||||||||||||||||||||
|
i J91 ./> tot handthaving van zopGedvmcb*
|
||||||||||||||||||||
|
^i^ialfffippour les aeius vt/ên/ex
|
||||||||||||||||||||
|
tot xxviij. toe vermeerdert \ de woeiZ
ninghen en de Galdery herbouwt, ten aanzien vanfraayheyt ende timmeragit merkelijkjverbetert, als Regenten va% dezen huyze waren: Ian Hendrikjz. Hoop J
Pieter Symonfz. van der SchtlUnt \
En
Symon Janfz. Fortttyn. Dankt ende denkt,
V Zulks
|
||||||||||||||||||||
|
Hge en ChriftelijkeinftettingejeHpfiblij-
ke Loterye opgerecht, waer door 't zelve grootelijks verrijkt is» ende toegenomen. Onder Regenten:
t
l%ndrikVtrwer,
^ Klaas yakobjz.
En
Hendrik Korneltfz. TSttyk- Itfïj. /; >+ ghetal van d( Dolhuyskens
|
||||||||||||||||||||
|
Btfehrijv'mge van
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
lp
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Dit Gebouw aldus te zamen gheraackt Dol «ft*
zijnde j isjegenwoordigh een van de wel- Krank' |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Zulks mede blijckende uyt zekere or-
dening , by de Magiftraat ten tijde van de {lichting, nopende het onderfcheydt der genert,die hier in mogen komen, ingeflelt, welkisluydende: |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Dol ofte
Krank- scinnig-
Huys.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
&■
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
gheordonneerfte (hoewel niet de grootfte) H '
Godts-huyzen , van binnen in 't vierkant___
met luchtige galderyen om een open bin-
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
"Verdere
gens heen de Dolhuyskens nevens deri an- SeleSe}lt
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
n
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Beruerende de^akevanUDolbuys, daerofmede
watten voornoemden J\ade gecommuniceert worde; is eyndelijkengere\olveert(na dat de meeninge van wij- Wie duur /e» Hendrik Pauwelfz.Z^er, eerftefondateur ingebracht van het qelveHuys verbaaltis)dat men in't^elve zullen mr- Hup %>udc admitteren ofte ontfangen, voor al den itn. Pooiteren ende oogden Ingefetenen de^erjlede, die met ktanckj[innigbeydt bevallen worden; oock. den
vreemden die hier ter fiede werckende, ofte hare han- tering plegende , alhier tot krankheyt van finnen ge- taken* endegeqmdt in de^er ftcde gekomen %ijn,%on- der daar inne voor de^e tijdt te ontfangen den vreem- den ofte andere uytbeemfche personen die hier in Iqank&innigheydt gebracht worden. Wel verflaande dat men altijt de Focrteren de^erftede prefereren zul- len , voor de Inwoonden geen Poorters wegende, ende de Inwoonden voor den zreemden, die hier terftêde 0erk.ende oftebanteringe doende, alhier met krank? qinnigbeydt bevallen worden. ABum den vijftienden fuly Anno 1562. Welcke voornoemde Lotery (noch op
het Regenten Comptoir uytgefchildert is hangende) doch onzeecker waar en op wat daggeopent;, zoo wel uytviel, dat de Re- genten beflooten dit Godtshuys voorts te vergrooten j zijnde het zuyder gedeelte, by ons het nieuwe Dolhuys ghenaamt, ftreckende van het noorder ofte oude ghe- bouw, tot de ondergaande Spinhuys fteeg: de voor-ghevel mede met een hartfteene poort (nu toegemetzelt) pronkende, zeer . jtonftig uytbeeldende het fpijzen en laven .der krankzinnigen, meteenigeDolhuys- kens, en doorluchtighe yzere traliën zeer aardig daar bygemaakt,doch oneygentlijk, en alleen maar om 't oogh te vergenoegen , want de krankzinnighen heel anders be |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
deren tot acht en twintigh in getal gemet-
|
heyt vai
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
't gehinte
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
zelt ftaan, wel met ftereke muuren over-
welft , hebbende yeder een krebb' een hey- melijk gemak en boven de deuren (die dub- belt zijn, debinnenfte met een gat, om daar door gefpijft te werden, altijdt gheflooten ftaande doch de buytenfte niet, voorze o- vergeven razen en tieren) en groote ronde openinge daar het licht door fcheppen: het binne pleyn in 't vierkant gelegen in tween verdeelt zijnde, het eene tot een bleeck- velt, het ander tot een blomtuyn, verciert met een fteene Vrouwe-beek, op een voet- ftal ftaande, alsuytzinnignaakt het hayr om haar hooft hangende, dat al weenende met handen uyt-trekkende, daar de Dol- heyt mede uytgebeelt wert: Dit Gebouw met der tijdt te kleyn zijn-
de , zoo hebben de E. Achtbare Hr. Bur- germeefteren voor de derdemaal raatfaam gevonden, 't zelvige weder te vergrooten, en dat in denjare 1637. vaftgeftelt zijnde, zijn daar noen dertien Dolhuyskens onder Galderyen ,om een vierkant open pleyn lo- pende achter aan gemaakt, het getal nu te zamen een en veertigh zijnde. Alle't wel- ke met de vergrooting van de ftadt niet ge- noeg zijnde, en hier binnen plaats ontbre- Hoewel kende, hebben voor de vierdemaal ghe- buyskens dwongen geweeft die te zoeken , daar toe *"""*'"* ** verkiezende het Peithuys; dat noch met 3 elders, ofte 4 diergelijke huyskens belaftende. Behalve defè zijnder noch boven ver- |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
waart en gefpijft werden, als het vervolgh I fcheyde andere Dolhuyskens, daar die ge
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
zet werden , die de vrienden niet willen
bezichtigt hebben , en van vermogen zijn haar verteerde koften te betalen. Door de voor-poort deGaldery inko-
mende , vint men terflinkerhandt met ee- nige |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Zal doen blijken: onder welk ciraatfel het
jaargetal en deze vaarzen te lezen ftaan. Diemet krank^innigheydt zyn begaeft,
Dit worden kier gefpijft en gekeft'. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
||||||||||||||
|
*«
|
||||||||||||||
|
betaalt, ende boven dien be{waart metgYootcqvare Dol ofte
contributien,{oo van den hondertften penning van al- Kr ank- Ie, {oo meuble als onmeublegoederen ende anders, en- tmriig- de dat ook 't voorf{.huys als noch niet voordien en is ^uys. van gelijke rechten ende ordonnantie daar van andere Godtshuy{en hier ter (lede v»or{ien {ijn; {ulkx dat gefchapen {oude {ijn, dat de voorf{fcheone funda- tie by gebreke van competente noodtdruftigheydt in korten tijdt {eude te nietgaen, endegeabandmneert werden,ten ware byU mijnenHeeren hierinni behoor- lijkmet bequame middelen word voor{ien^Zoo ift, dat de Supplianten ende hare nakomelingen tot behoef ende onderhoudenijfe van 't voorf{. huys,ende der pa- tienten ofte krankzinnige daar inne we{ende, ofte die namaalsdaar inne noch {uilen ghebracht worden, te gunnen't derdeGodts-btrt in de OudeKjrke,en boven de Beden diegeaccordeert {ijn voor den huy{en van den burgeren ende inge{etenen der /lede, ende voorts tl ordonneren endeftatueren, dat voortaan de vrunden , voogden ofte bewinthebberen van den krankzinnigen menfchen tcgenwoordelijkjn "'t voor f{. huys we{ende, ofte die noch namaak daar ghebracht {uilen worden , gheheuden {uilen we{en den keft der {efocr krankz- innigen te bet aten, indien {y {ulkx vermogen, ende indien {y des niet en vermogen eenighe f aarlij\{e in- kpmften hebben, de{elve, {oo lang {ulkepatienten, ende mi{erabele per{oonen in 't voorf{. huys onder- houden {uilen werden, komen {tillen tot profijt van 't {elvehuys: dat ook indien eenigen van alfulkeper- foonen , die haar kpft niet betaalt fidlen hebben, in 't f elve huys met eenighe doodclijke fieckte bevangen werden,ofaldaar quamen tefterven,dat in alfulke ge- valle alle de goederen diefullcn eenigen metter doot ont- ruymen, komen fullen totprofijt van 'tfelvehuys, ten ware de Bewinthebbers van fulke perfonen van te voren met de Regenten van 'tfelve huys hadden ge- accordeert. Dit doende. &c. Onder aan ftonr. Op 't inhouden van de requefte is mijnen Heeien
den XXXVI. Raden gerefolvecrt,den Supplianten te laten genieten, {ulkx als de Gafthuyzen van den tfaar E- E. zieken , daar leggende oft ftervcngenietende {ijn ; Achtbar- ende voor der als de onder ft aande refolutie hier op ge- heden f nomen breeder inhoudt. AtJumdenlS.Jamiaiy. Anno antmert; 1570. Oor kond mijn als Secretaris Frans Delft. Resolutie. Op den 28. dag in fanuary XVC.en LXX. heb-
ben mijn Heeren Burgermeejleren colLtit gheheuden mitten {es en dertigh Raden de {erft ede, aangaande d'inhouden 'jan {ekere requeftc by de Regenten van 't DolhuysdenBurgermeefteren overgegeven, om- me te hebben meerder fubventie tot onderhoudt van 't{elve huys ende den krankzinnigen menfchen die al- V % daaronder |
||||||||||||||
|
nighe treeden opgaande der Regenten
Comptoir, zijnde een cierlijck groot ver- trek (met een yzere tralie, en /taande lich- ten uytzichtop ftraat hebbende,) die je- genwoordig zijn Reyer Pieterfh. E lias.
HendrïkRyadRey nier/h. en fitter Kloek-T>k op 't Stadts Excijs-huys
verplaatft, nu in zijn plaats geftelt is Salo- mo» Sweerts;en ter linker hant de vergader- plaatze der Regentinnen, Koken en Woo- ninge der binne-vader en binne-moeder, eenigedienftboden onderhaer hebbende; die deze krankzinnigen op paffen, gemack doen, met goede fpijs en drank voede, en des Winterstot haar verwerminghe. heete fteenen in de huvskens brengen; die niet als op veel andere plaatzen met hardigheydt dwingende: Tot haarder hulpe mede een Genees-meefter onderhoudende, om of haar in dolle-razernye mochte komen te bezeren, daar van te genezen. Dat dit Dolhuys tot denjare i Jyo.arm,
en weynigh ofte geenvafte inkomen ghe- hadt heeft, kan uyt dit volgende Smeeck- fchrift(hoewel Jank, doch hier echter noo- dig ingelilft) bewezen werden , uyt wel- ke tebefpeuren is als doen aan Jaarlijckze vafte renten maar ghehadt hebben vijftien guld. dry ftuyv. vijf penning, derefte in le- gaten en onzekere Aslmoeflen beftaande. Geven in alder reverentie te kennen uwe goedt-
willige mede "Burgers de Regenten van 't Gafthuys der krankzinnige menfchen binnen de{erftede, hoe dat 't {elve huys, wegende eenfchooneen nieuwe fondatic, geen ofte {eer !{leyne spiere ofte gewiffe in- kom flen en beeft, als niet meer dan vijftien gul- dens drie ftuyvers vijf penningen jaarlix, daar tegens 't {elve hujs jaarlix behoeft alleen aan eedt- bare waren wel zes hondert vijftigh guldens, behalve noch de gnote reparatie aldaar vallende door Jt breien van de. fatien ende andere accidenten, en- de dat overmits 't verloop en veranderinghen van de tijden door de voorleden troubelcn gevallen, de Lega- ten , Donatien ende Aalmiflen de{enaafle jaren {eer vermindert {ijn, ende noch van dage te dage ge— fchapen {ijn, meer ende meer te verminderen, over- mits de luyden van hare renten veelt niet en werden |
||||||||||||||
|
Dol »fte
Krank- tunnig- Hujs. |
||||||||||||||
|
Vergader-
plaatze, Koken, en andere kg- mtrin- |
||||||||||||||
|
Eertydts
Weyntge in- kttmften: |
||||||||||||||
|
Smeek-
schrift aan de Wet kou- deren ; tot «wj s daar man. |
||||||||||||||
|
Befchrijvinge van
ten lafte op deze ftadt Amfterdam, ver- Lazarus
meerdert is, met voorwaarde dat de krank- vttU' zinnighen daar dry maaltijden des Jaars ' voor nebben zouden, als des Zondags voor
Kerimis ghebradën Weeren - v'eefch; de tweede Zondagh voor Paafl'chen gebraden Lams-vleefch, en de derde Zondagh voor Paafïchen Riis en bry met een halve ftuy- vers Witte-broodt. En dit alles volghens den Brief daar van zijnde in dato den eer- ften December des Jaars als boven, gelijk die in D. Olphr. Dappers Befchrijvinge van Amfterdamïo.Afij. te lezen is, waaruyt of den Goeden tijdt, of't kleyn ghetal der Krankzinnigen tebefpeuren is, en nu om de menighte der zelviger niet onderhou- den kan werden. |
||||||||||||||||||||||
|
ïf4
daar onderhouden worden,vef%oel<ende deStot behulp als voeren te hebben 't derdeoudeProchyKerck, cnde dit boven<ooorp{. huy^egeaccordeert voor den huyingezetenen de^erftede, ende hier toe hengte werden eenigeh anderen articulcn , inrequefle den voorfc. Bladen geleden gemenwelke by den voorfc. l\aden gchoort, enopentlij\egelet melende is by den voorf\ Rthe redengherefolvecrt, 'tvoorf\.ver^oe'tveorfi. derde Bort afteftaan, dan aangdere poincten inden voorfo. requejleghefdat men den huyfe voorfc. rföude accordnieten, van den goeden der gieken aldaargende , ende ook, van dengecmn die in hheydt overlijden , ^ulkcnprofijt als de Galhierghenieten van den gieken aldaar lJiervende. Ende is voorts mijn Hecren deJïerengecommitteert omme tefpreecken mtijdeniers ende den Supplianten , omm
|
||||||||||||||||||||||
|
i,*z»rus
ofte Vi- prom-Hitys, ~Een nader~
refelutie
daar ever- |
||||||||||||||||||||||
|
te mogen vereenigen , te weten als de Getijdeniers
met haar Borden ommegaen,datde Supplianten ook, met een Bordt in de Prochy Kerken gouden mogen gaan ende ^ewGetijdeniersvelgen, omme der goeder luyden AalmoefTen te bidden ende te ontfangen. By mijn Delft. Welk inkomen daar na by de Eerbare
MachteltSchaap inden Tare vijftien hon- derttwee-en-tachtentigh, met een Rente van zeven gulden thien ituyversJaarüjkx, |
||||||||||||||||||||||
|
Tweemaal 's Jaars, wordt tot behoef van Wanneer
dit Dolhuys door de ftidt met deSchaal *££ "'- om Aalmoeflèn te ontfanghenommeghe- VitT^f.n gaan,als des Zomers in d'eerfte week na Sint vin. Ian, en des Winters in d'eerfte weeck na nieuwe Jaar desdingsdaghsaand'oudej en des woenfdaghs aan de nieuwe zijde. Haar voorder inkomen in Renten , Sinzen Lant- huuren en andere middelen beftaande. |
||||||||||||||||||||||
|
Rente van
Machtelt
Schaap aan dit
Huys. |
||||||||||||||||||||||
|
u s,
HUYS.
|
||||||||||||||||||||||
|
LA Z A R
Ofte
LEPROOS-
|
||||||||||||||||||||||
|
fchen door de Stadt haar broodt biddende,
met klap en nap, en wit lint om 't hooft ge- wapent. Daar wordt zeergetwijffeltofde Leprozen en Proveniers die haar koft op St. Joris kopen, in overoude tijden, niet een en de zelvighe wooninge gehadt heb- ben, namentüjkbyen in St. Joris Capell, ghelegen in de Kalver-ftraat(als doen buy- ten de ftadt) tegen over de heylige wegh, nu het Schrijnwerker pant zijnde, en dat de Leproozen, of om de engte der woo- ninghe ofte om andere oorzaacken (jegen- woordigh onbekent) van haar gefcheyden, en dit
|
||||||||||||||||||||||
|
IN dit huys,nu by de SintAntonis Poort
gelegen, worden de genen ghebracht, die met Akker-zieckte of Melaatsheydt gequelt zijn; doch voor dezen gehouden zijnde haar eerft tot Haarlem, daarvan te laten fchouwen,en befcheyt mede te bren- gen. Deze Luyden met zoodanige ziekte befrnet zijnde, hebben hier haar bezondre wooning; de vreemden, hier in komende mochten niet langer als dry dagen daar in blijven, blijvende van die, die alhier haar vafte woonplaats hebben afgezondert, als ■dm genietende vuur, en licht, ondettuf- |
||||||||||||||||||||||
|
Wanneer
het tegen- woordige gejlickr. |
||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM IV. Boek,
|
||||||||||||||||
|
*f1
|
||||||||||||||||
|
'Lêztrtu en dit ghebouw by Noorden den Amftel
«fte Li- aan St. Anthonit dijk buyten de ftadt ghe- froos-Uuyt. ftjcnt hebben, en daar buyten ghebleven " istot men in den Jare 1593. de ftadt by 00- ften den Amftel met aarde wallen begon |
||||||||||||||||
|
te vergrooten, en zoo daar binnen ghe- L*za**t
raakte, hondert tachtentig jaren oudt zijn- 'f" Le- , de, alsdoendenaamvan'tHofpitaal vantrMX~Hu*f' St Maria en St. Nicolaas voerende, uyt- -----—
wijzende zekere gunft-brief by Wihtn de
|
||||||||||||||||
|
X, KZAT&X5S
La-Mai/an^ des lieyreivc |
||||||||||||||||
|
Sefte, vierentwintigfte Graaf van Hollandt
haar op den 27. September des Jaars 1415". verleent, luydende als volgt. Willem by dergenadenGodts Palsgrave op
de;-i Rjiijn , Hertogein Bayeren, Gr ave van Henegouwe, van Hollandt van Zeelandt ende Heere van Vrieflandt. Doen kondt alle luyden. Want dat Hofpitaal van onzer Vrouwe ende fdwSinte Nicolaas, fiaande by den Zeeburg tujfchen onzeftede Aamftel- redam en Oetenwaal, zeer arm ende behoef- tig is als wy inder waarheyt wel verft aan heb- |
ben: Zoo hebben^ om Godts wille ende in
rechte Aalmoeffen , den Overmannen van den Gajlhuy^e voor-zeyt, voor ons ende voor onze nakomelingen verhuurt ende verpacht onzeFiJfcherye van ««.e Walen gelegen tttf- fchen onzer fleede voornoemt ende Ypen- floot,r<tf eenen eeuwelifken erfpacht,jaariijkx voor vijfpondt, zulkx payements als wy daar indettijtvanonze renten nemen, te betalen onze Rentemeêfter van Amftellandt ende van Watertandt, alle jare op SintePieters dage ad yincula^-c. Gegeven indefJageop V 5 dm |
|||||||||||||||
|
Cmjlhritf,
van Wil- lem de zefte, •/». 1415*. aan dit Ktiys vér- ktnt. |
||||||||||||||||
|
ï f 6 Befchrijvinge van
|
||||||||
|
Lazarus d<» 27. tUg September 1415'» WelckeVif-
tfu Li- fehery, by haar als noch jaarlijkx in huur pront-Hu?x. verpacht werdt, en zich is ftrekkende van ■'" ----- pe Montealbaans tooren tot de Sluys by
lapkanftL. Of dit ziekenhuys, en Hojpitaal
van St. Maria en St. Nicolaas, beyde ghe- legen aan St. Anthonis dijk tuflchen 't Zee- burgh en Outer-waal een en 't zelvige ge- weeft is, of yder tot een bezonder gebruyk gefticht, en naaft den ander ftaande, na- derhandt onder de naam van St. Ioris Gaft- &«^tezamengevoeghtis, is onzeker, en kan niet wel bewezen werden: maar wel zoo Pontanus aantekent dat de Regeerders dezer ftede 't zelvige Godtshuys in den ja- re 1440. de naam van St. Ioris Gaflhuys, en de krankheyt daar binne Laz,erye genoernt hebben, als uyt het hooft van zekere Or- donnantie (als doen ten behoeve van dit Godtshuys gemaakt is blijkende.) Daar al- dus gezeyt werdt. Wy Schout,Schepenen ende Raden der ftede
^«Amftelredam doenkondt, ende te we- tene , datuy ter eer en Gods s ende ommeken- nelik^nooty oorbaar, ende profijt der kieken luide» van Lax^arien in St. lorians Gaft- huyze by der ftede van Amftelredam ter zilver z.ieker luiden, ende tot 's Gaflhuys be- hoefvoorzjeyt, geordonneert hebben dez,e na- befchreve puntten &c. Diergelijke Ordonnanties naderhandt
op de Leproozen ghemaakt zijnder meer, alsindenjare 1503. 1547.15"4^. i^o.en 15 5 6. doch meelt onbekent, des het mijn goet gedacht heeft een van die mijn in han- den gevallen, den lezer mede te deelen, om daar uyt de oude ghelegentheydt dezes Godtshuys te kennen. |
Item in den eerften %oögullen die i(ieck\-meeflen Lttarus
die nu zijn ende hier najnaals we^en gullen der z*e~ »fte Le- ken kflpelle ende die huy\inge die daartoe belmren proos-Huys. houden in goeden gerak? ende in dake. " Item %oo en gullen die zieke mee fiers voorfzgeen
tjecken ontfaan of innemen, in den buy Ze voorfz te woonen om rtiemants bede wille mie hy \y , uytge^eyt ons genadigentieere mmHollandt,die gieken en zijn woonachtig binnen den ban van Amftelredamme, endehy en hebbe oock met %ijnre aelinger woonftadt drie f aren lanck. onder een in den ban voorfz- ght- tvoont voer dathy Zjeck. wordt van Latarien. Item zpo \uitn die \iecken ende hoer boden die nu
ZJjn of namaals we\en indenhuy\evoorft\. hoeren Meifiers voorfz- ghehoorzaam ende onderdanig zijn van des %y hem glebieden ende verbieden des hem de Meyfter van de buy\e beveelen gullen te doen ofte laten, gelijl^ofhem 't gerechtevan Amftelredam- mefelve tegenwoordelijk. beval te doen ofte laten. Item Zpo wat gieken die nu ter tijdt in den huy^e
voorfz- woonachtig is ofte namaals woonachtig we^en Zal, die zullen alle haar goeden die zy nu hebben of namaals verkrijghen mogen wezen ende blijven ey- gentlijk ende erflijk, totter Z'eken behoef pen lxiyze voorfz- Item Zoo wat zieken uyt den buy ze fcheyden met
wille ofmetvoorwaarden en zullen na die tijdt daar niet meet in woonen. Item Z00 Z"llen °f beur booden die daar woonen de
Jluter ghehoorzaam wezen in't gene dat hy hem Het ofte verbiet, als of het die meefters des huys zelve da- den. Item Zoo en Z<^ men m ^m buy\e voorfz- geen
luyden herberghen ten %ijn rechte Lazarusp Z'ecken ende die zal men eenen nacht oj'twee, ende daar bo- ven niet. Ende Zullen heer brieven toonen dat zy ge- proeft zijn dattet Lazamze fiecken zijn of men Z al- -. ^e daar niet herbergen. Item f00 wie in den lyuyfe voorfz ■ Komt ern bent
proeven te laten van den Lazarie, die zal van den proeve ende van fijn ftaat geven een ijuareier van een Engelfche nobel, ende daar of f al hebben dat huys voorfz. die eene helfte ende den geenen die de proeve doet die ander helft. Item foo en f al des huys fpijfe nergent anders ko-
ken danbi een Vuur. Ende niemant en f al in den huyfe voorfz- eenige gaflen by hem houden ten eeten by dage, noch des nachts aldaar teflapen. Item foo en f al niemant die in den huyfe voorf(.
woont fcharp oor de Meffe dragen. Item foo wanneermcn in der CapeUe nacht licht
luydt fco fullen den genen die daar inden huyfe s^ijn opbaar knien vallen ende bidden voor al den geenen die totten huyfe ende armen fïeken behoef Aalmiflen |
|||||||
|
OrJinatt- Schout Schepenen ende ï\ade der ftede van Am-
tie van it ftelredammé maken kpndt allen luyden. Dat wy Achtbare om profijt ende nutfchap des huys daar die arme La- Regeer- %arnte* die woonachtig s^ijn buyten Sinte Antho- Atrs Jeztr nis Poortet'w de ban van Amftelredamme ever- Stadt.san gedragen ende bejkotenzijn. Endegeconfirmeertheb- dtt huys: ben al\ulcke ordinantien, ftatuten ende puntten te houden en te doen houden tot des huys behoef voorfz ;
als hier na befchrtven ftaat.
|
||||||||
|
AMSTERI
Lazarus gegeven hebben ofgoet daartoegedaan ofdoen fullen.
ofte Lt" Item fo Jalmen daar avmts in den huyfe als men
protS'Huys. die doeregbejkoten heeft eengoedt vuur aan leggen,
——•— ende een kaarde ontfleecken , ende %eo lange als die
kaarffe ende dat vuur brandt foo fullen den geenen
die in den huyfe %ijn eeten, drinken ende vroolijk] %ijn,
ende als die kaarffe verbrandt is, foo fullenfy alle fla-
f en gaan ende daar na enfal men daar binnen dien
avontgeen vuur maken meer oft licht ontjleken, ten
ware by noode vanfieke luyden.
Mem foo wie in den huyfe voorpt. den Meyfiers oft
den Sluyter des huysvoorfa ongehoórfaam waarin •eenigen Articulen voorfc. ,tfyLagereffe, Laveren 'tfy boode ofte anders wie hy \y, die fullen mogen die ~Meyfiers uyt den huyfe voort fitten fes weecken lank_ te mefenfonder weder f eggen ten waar dat \y meerder CorreBie verdient hadden waar by $y hem mochten daar langher uytfetten om dat huys ende die ^ieekfn immers in vreeden te houden. Item wordt die La^arfchen die in der echt gaan
linnens huys > die hebben dat huys verbeurt. Item wert die vier werf of meer %es weecken die
wordt dat huys verleyt Eeuwig. Item die quaatfpreekj van een ander en dat niet
betogen mach ofte betuygen, die heeft qes weken. Onder ftont gefchreven.
Op huyden den xxvj. Augufti Anno MVCLVI. hebben mijnen die Burger- meefteren geordonneert ende gheftatueert den Vaderen van den voorfz. Leprozen huyzen van nu voortaan geen Proveniers meer aan te nemen , adum ut fiipra, ende ter Ordonnantie van mijnHeeren Onderteykent by my Frans van Delft. En alzoo de bedelarye en ongheregelt- heden der door 't landt loopende Lazaren dagelijkx aanwies, hebben de Heeren Bur- germeefteren (om die in bedwang te hou- den ) genootzaackt ghewceft daar tegens in denjare 1598. een fterck ghebodt te laten uyt gaan; zulckx te vooren by Maurits Prins van Orangie, als Gouverneur dezer landen in denjare 15%6. den ij.O&ober mede verboden zijnde. Oude gele- Het Ghebouw in zich zelven aan den gentheyt, dijk gelegen was met een hoogen muur en 'L hs'eei- Water-graft tot in den Amftel omvangen, tjjés, voor ^en mSang met een ophalende Brug, hebbende zijn eygen kapelleké uytwijzen- |
||||||
|
) A M. IV. Boek ïS7
de deze bovenverhaalde Ordonnantie van Lazarus
den Jare 1 f 5 d. doch onzeker aan wat hoek *f" L'- die in dit Lazarus-huys geftaan heeft, ver- Èrwt'HuJ*' mits daar geen overblijfzelen vanghezien werden, hoe wel bevinde die noch in den jare 1566. en 67. gheftaan te hebben, en by die van de hervormde Godtsdienft, by ongelegentheden gebruykt; en een groot vierkant pleyn, daar de binne huyzinghe haar licht op fthepte: in dien ftant blijven- de tot den jare 1609. als wanneer dezebe- fmettelijcke fieckte hier te lande als uyt de weerelt verdwenen was, des voorgheno- men wierdt dit Godtshuys tot een ander Godtvruchtig werk aan te wenden. Dies den ringrnuur en ingangh by 00-
ften langens den dijk wech genomen zijn- de> heeft men die plaats met acht treffelijke Naderkant huyzen onder vier vlaamfche Gevels we- •verandert,.. der betimmert, (daar de Regenten jegen- **%*« woordig groote huuren van zijn trekken- gj^jt de,) een andere ingang met een hartfteene poort ter zuyden nevens de fchans maken- de. Deze inkomende vint men de voor- noemde plaats geplaveyt, en met cierelijke boomen belombert : in den jare 1609. met een nieuw gebouw in tween verdeelt; recht voortgaande ontmoet men de ver- gader-plaatzen der Regenten en Regent- innen , zijnde tweeheerelijke vertrekken, rijkelijk met Schilderyen ghemeubeleert, Hot iet te- en onder anderen een waardig te bezichti- genmirdi. gen,hangendein 't voor-vertrek van't Re- i' • *"»»«« genten Comptoir, uytbeeldendedenDam *svtrd*"t- ofte Markt dezer fteede, zoo die zich in die tijdt vertoonde , en hoe deze Leproo- zen opCoppertjesMsandagh en DinghA dagh met Sleeden, Pijpen en Trommels door de Stadt reeden , aan der goeder luy- den deur AalmoefTen öntfangende , dea Hoe AiLe* eerftendng haar middagh-maalin'tGaft- prezen etr- huys, en de tweede in 'tWeeshuys hou- *$&' J*l' dende, daar dan wel getradeert wierden; ZlrZtr- welk gebrayktot denjare iócfghcduurt den. heeft, als doen om het groot gheloop des volkx een eynde nemende; gelijk als doen mede
|
||||||
|
t f $ Befêrjfvwgt 'ém
|
|||||||||||||||||
|
*"i
|
|||||||||||||||||
|
mede ophoudende de Kerkelijke Collecte
dieze wekelijke onder dePredicatien in de Oude Kerk achter deHuys-zitten hadden; in welcke Kerckelijcke Aalmoeffen die van 't Qude-Mannen-Huys haar gevolgt zijn: |
Der Regentinnèn vergader-plaatzè daar u%$m
aan niet minder verciert, grooter en luch- "fte *■** . tiger zijnde, haar licht op een vermakelijke ïrm-Hu3'° blomhoffhebbende; daar men voortgaan- • l de de keukens en beefte ftal bezichtiget, |
||||||||||||||||
|
efi,e Lt-
proos-Huys, |
|||||||||||||||||
|
(door het zetten van een nieuwe kalander-
moolen indenjare 1654. de helft ver- kleent, als doen het houden vanMelck- koeyen een eynde nemende. Ghelijckdoenmaals aan deHuyszitten
mede om een kleyn geit overlaten moften haargenuchelijkeboogaart, (met eengraft afghezondert legghencie) om haar nieuw Godtshuys daarop te bouwen (hier voo- renfolio 127. befchreven :) uyt de Oude Kerk verplaatft zijnde. Bit alles bezigtigt hebbende, komt men
|
|||||||||||||||||
|
door de ftal op een luchtig bleek-velt, met
een timmer-loos, en doorluchtighemura- gie, van de eerfte inkomende geplaveyde plaats afgezonden; op welke te bezichti- ge, zijn. De vertrekken der inwoonende Proveniers, (daar haar koft ghekoft heb- Wit* «*«*' bende) en armen, nu meeft in zimpele en ^en f**r eenigc krankzinnighen, in zes ofte zeven ^„„daT' daar toe gemaakte Dolhuyskens beflooten vtrden. leggende, beftaande jegenwoordig te za- men ontrent de zeventigh of tachtentigh fterk zijnde: Alle welke gebouwen in den jarc
|
|||||||||||||||||
|
"trdert
lerkley- ifhuyt.
|
|||||||||||||||||
|
AMSTERD
|
IK Boek. X0
en huyshuuren, vermits, zo vernemen kan ;*»• I«*W
geen geeftelijke goederen gehadt hebben- f' de, als dat by koop verkregen het Nonnc- Ü0«rin- ~ kloofter van Maria Magdalena , ghelegen kompn, en op deWeft-zijde van deOude-zijdts voor- defelfs burgwal, een gedeelte daar van nutte Bank ^/W** van Leninge zijnde: voorts inLegaten,Bof- fèn, en andere vry willige gifte; geen kley- ne afbreuk daar in lydende, als wanneer de Achtbare Regeeringe het geit gekomen zijnde van de landen (in de vergrootinghe van den jare 1612.) haar toekomende en binnen getrokken zijnde, het Aalmoeflè- niers huys toevoegden. |
|||||||||||||||||
|
jarei640. ZOO Verbetert en verciert zijn,
dat grooteHeeren veeltijdts geen verma- kelijker wooningen hebben. DeRegeeringhe dezes Godts-huys be-
ftaat in vier Regenten, en Regentinoen, uyt de voofnaamfte Burgers by Burger- meefteren daar toe verkooren, tegenwoor- dig zijnde C laas B alt ez,eny
Reynier Ie Blocq. HattsauxBerhis en
(jijsbert variWieringm. Deinkomften meeft komende uyt lant |
||||||||||||||||||
|
tt. hrii-
H,f. |
||||||||||||||||||
|
Sint Joris Hoff.
|
||||||||||||||||||
|
eerfl, wet confent van den Prooft van Weftvries-
landt, een groot Jleenen-huyt, van 'twelck.fydt tioort-tydegebruyktentot haar Kjrk. > ^e %uydt-$ij' de tot haar Kjuken: en hadden voort haar Reventer in 't midden van defe twee andere deelen afghefchut. Dus verd Veliuu Wanneer de Leprozen haar van deze
Pro veniers arytSt. Joris Capelle ghefchey- den hebben, en of als doen in haar nieuwe Wooninge weder Proveniers aannamenis onzeker: doch 't blijkt uyt ds Ordonnan- tie hier voor by den Achtbaren Raadt dezer Steede den Leprozen op den zes-en- twintigften Augufti, vijftien hondert zes- en vijftig verleent, dat zulkx haar daar by wel duydelijk verboden is; en by verloop van tijdt nu weder aan gebrekkelijken toe- gelaten wert. Dit gewezen Paulinianen Kloofter (nu Wannttt
St.Joris-hof) wanneer deze Proveniers dat de Pro- bekomen hebben , en van de Leprozen veniers gefcheydèrr zijn is onzeker ; doch buyten 7™^„ twijffel naar de verandering vandeGodts- enzekir. dienft, uytwijzende zeker jaar-getal van 1596. ftaande in de gevel van de zuyder huyskens aldaar: en dat na dien tijt'de Ca- pel van het oudeS. Ioris hoftor, een Schrijn- werkers Pandt(hier na te befchrijven,1 ghe- maaktis, het overige in Burgers woonin - X gen |
||||||||||||||||||
|
TEn zuyden neven deFranfche Kerk,
is het Sint Joris //"<ƒ,wel eer hetP/**- lir.imen Kloofter,gelegen aan de Ou- de zijde, by ooften op de achterburghwal, de Kerk daar van de Walen tot oeffeninge haarder Godtsdienft overgelevert zijnde 5 wiens Regenten niet min het recht van Kerkmeefters daar van behouden hebben. Welckeldoofters Munnicken Paulinianen waren van de derde regel St. Francifci, en daarom mede Tertianen ghenaamt; De- zen te zeer vermenigvuldigt, en 't kloofter te kleyn wordende, of om andere oorza- ken hebben haar verdeelt, eenighe van de haren zich na Hooren begevende; waar van den geleerden Theed. Vclius in zijn Chro- nijk van Horen fo. 3 9. aldus is fchrijvende. Daar waren defe tijdt noch geen kloofleren van
Mansperfoonen binnen Hooren: De Jeronimi- ters warm weder opgebroken .* en de vergadcringhe der goeder Mannen, die den Dalgbelycljt badden, wasvttftroytyifs. envorders, Na lach dit landt noch ledig icnhoe wel daar niemant woonde ,foo bleef 't evenwelgeejlelijli, alt pijnde eengifte, die eens ge- daan %ijnde,niet te wederroepen war.Dit lokft "'t laar 1457. hier tot Hoorn eenige Tertianen vanSt. Paulus Convent binnen Amfterdam, om 'tfelve lant te verdoeken van de Voogden en gever f, die noch iri'tleven waren: en fo hun vafoekhaar geguntwiert, timmrdm noch 'tfelve f aar en petten daarvoor |
||||||||||||||||||
|
Etrtifdtt
'tKlotfter dtr Pauli- nianen. |
||||||||||||||||||
|
Die haar
•Vtrdeelen , enige trek' ken na Hitrn. |
||||||||||||||||||
|
ïlebri/VMge l)m
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
itfo
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
St. Urif
Hef
|
gen verandert zijnde. Het gebouw in zich
telven is met het vergrooten van deze Wa- |
Vrouwen, en, Jndienze willen, meteen St.Itrh*
bezondere dienftmaagt (hoe wel dit Huys Ho£ |
||||||||||||||||||||||||||
|
",——"-"■ len Kerk zeer verkleynt, fdes ook genoot-
zaakt zijn de Proveniers te verminderen,) hebbende nevens die een gekronkelde zo- beren ingang, de poort niet te min rede- lijckgroot zijnde: die intredende komt Ingang m roen op een groot luchtig pleyn, daar bin- wrdertge- nen een Bleek-velt met vermakelijcke op- Ugentheydt gaande boomen omringt, op welk alle ae |
||||||||||||||||||||||||||||
|
haar eygen dienftboden heeft, die op hen m mmn,
allen paffen) voor hun leven lang, voor een derBurgers zekere zom penningen,, dieze eens voor al kim koft uyt tellen , in de koft befteden, en van k">Pe"> fpijs eo drank verzorgen. Zeker een zeer nutte en prijzelijcke inftellingh voor den genen, dieweynigvan middelen, enbe- vreeft zijn, datze met de zelveniet toe zul- len komen, om het overfchot van hun le- ven , zonder d'uyterfte armoede, over te brengen. Dit huys is ook met die vryheyt begiftight, dat alle eetwaren van fpijs en drank, die hier zoo in 't ghemeenbydeze ^^'* Koftgangers verteert , als in 't bezonder ™ls[m by hen ingelegt worden, na gewoonte van dm wiegt*- al d'andere Godtshuyzen, tol of pacht vry regeert zijn. Welker regeeringebeftaat in vier der ****** geachtfte Burgeren , uyt de voornaamfte gedachte dezer ftede, by Burgermeefte- ren daar toe verkooren , en drie eerbare Matroonen : De Regenten jeghenwoor- dighzijn de zelvighen die hier voor f0.85. tot Kerckmeefters van deWalfcheKerck geftelt zijn: Doch nyinthom Cafieley» on- der ditSchrijvens overleden,is in zijn plaats ghevolght "Tieter Schaaf Gèrritfz.. aan wel- ken de regeeringhe en rekeningen van dit gantfche Godtshuys is beftaande: onder haar een binne-vader en binne-moeder ne- vens mindere Boden hebbende , om alk binne huys-zorge op haar te nemen ; mits deze nevengaande Ordonnantie zoo veel mogelijken te onderhouden en te doen on- derhouden. Ordonnantie waar na de Prove-
niers op St. Joris Hof woonende |
||||||||||||||||||||||||||||
|
•van dit
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Wooningen en kamers der Proveniers (re-
delijck groot en na yders ghelegentheydt wel met huysraat voorzien) haar ingang en lichten zijn hebbende; een Beeck tot ver- verzinghe daar achter loopende, met een Born-put, tuffchen 't Bléeck-veldt en de gheplaveyde plaats in ftaande : nevens de voorverhaalde ingang een groote Galdery zijnde, in welke men met fchuyne opgan- gen in de huyzinghe, (op kelders ftaande) is gaande, het eerftc inkomen de koken Wezende; daar nevens voor dezen geweeft 2ijnde der Regenten Comptoir, dan met het vergrooten der Kerk verlaten, haar tot nader ghelegentheydt in der Moeders ver- gader-plaats behelpende; ten weften deze koken gelegen zijnde een engh. bekrompe vertrekjdoch de koken luchtig vierkant en tot haar ghebruyk bequaam; ten zuyden TLttzital, daar achter dé Eetzaal hebbendejvoorwaar en h»e veel na des bouws ghelegentheydt een ruym Proveniers werk, met twee Schouwen voorzien, daar ™tJ "■** des Winters gheftookt weit, zij nde de Eet- plaats dezer Proveniers; jeghenwoor- üigh vijf en veertigh fterck, daar aan vier tafels, aanydérachtperzoonen zittende, ghefpijft werden, eenighehaar portiente nuys ontfangende, daar driemaal ter week Vlees en zoo veel maal Vifch, ofte yets an- ders na gelegentheydt van tijde overvloe- dig gefchaftwert. Eenyits Dit is dan de plaats daar voor dezen (ge- qunmenier lijk nu in 't Lazarus huys) niet als gebrek- ftrfke' kelijke luyden haar koft plegen te koopen: deninl' d°cn naderhandt mede toeghelaten aan oude Burgers alleen, of by wijlen met hun |
||||||||||||||||||||||||||||
|
haar hebben te <
|
'n.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
F
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
LkeTrovenier ^al genieten eenhalffentTiot-
ter ende een halfpondt 'Z.e-etemelcks-Kaas des |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Weeekjc , met een Witte btoodt wegende dat
Deeg anderhalf pandt, ende alle laan een balfpandt Igerffcn. Niemant en galmen eeten in %ljn hiys genden dan
die$iek\is, en niet uyt den buy^e en gaat, tolman- der f |
||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERD AM. IV. Boek. i<ji
|
||||||||||||
|
Weduwen* den geen als by eenfente van de Regenten.
Waf. _ Niemant %al in ^ijnliuysymant logeren of Jïaf en •laten, dan by believen van de Regenten. hemde Pro veniers die des Namiddags een half
finte melcks halen om in huys te eeten , die en [uilen dienavondt niet op''t Hofter maaltijdt moeten ko~ men ; d'anderen die ter maaltijdt komen \almen aan de tafel elkj die dat begeert een half finte melkt geven, om aldaar te eeten, ponder, daar af yets van de taaffel te dragen. Niemant en %alvan de taaffel e'enigh Broodt noch
andere ff ii^e mogen dragen. Ydcr Provenier ^al mogen genieten drie finten
lier dnaghs voor hem %elfs te drincken ende anders niet, ponder daar van yets te mogen wechgeven noch elders toegebruyken. Niemant galmen vier uyt de Koken geven an-
ders dan een kool des daaghs die men met een tanghe mach wechdragen, om vier daar mee te maken. Niemant \al van de kamers daar men eet ende
vierjlookf, van hetzelvevier eenige turven ofte koo- ' len mogen nemen, voordat de maaltijdt tenvelle ge- daan %y, ende datdeVtoveniers hun gullen ghe- tvarmt hebben, als dan \aleenyder welfweegeglom- men kooien in fijn tefle moghen nemen om in %ijn Stove tegebruyken, s;al ookjiiemant langer by den voerfi[. viere mogen blijven, als des avondts tot half negen uuren. Niemant van <fe Proveniers %al hem vervorde-
ren dagelij kx in de koken te gaan ofte fitten, anders dan als %y haar Melk\» Broodt, Botter ofte Kjias halen, ten ware dat de Moeder yemant begeerde tot huif te hebben > die ^al dan vry weqen ende anders niemant. Niemant en ^l de Moer, Meyfgent ofte knecht
|
||||||||||||
|
bekijven tftt tjualijk_ toe Afreken.
Niemant en \al des Weecks meer linnewaaite Hof,
waffchen brengen, dan als volgt, Man ofte Vrouw —— een hemd, twee halsdoeken, ofte twee kragen m de f laatje van halsdtecken, twee Neusdoécken; die Mans een Slaaf mut^e; de Vrouwen twee Mutsen: twee fer^oonen t'^amenjlaf ende gullen moghen alle veerthien dagen in de wa(fe brengen, twee Slaaf - lakmt, twee Sloof en ende eenTeultulaacken, ten fer^oon om de veerthien dagen een Slaaf laken, een Sloof ende om de dry Weken een Feululaken ; voorts van alk andere linden tot difcretie van de Buy ten» Moedert. Niemant en^alHondt, Katt, Hoenderen ofte
andere Beeflenof 't Hof mogen houden. Niemant en \alvande Druyven , Affelen , Fee-
ren , Moerbeien ofte andere Vruchten of 'tHofwaf- fende mogen f lukken, noch de Boomenfchudden ofte de} afgevallen Vruchten of te nemen, noch ook.geen Rgo%en, Bloemen ofte andere kruyden afbreken ofte affnijden. Niemant %al boven noch beneden uyt %üne deur e
ofte Venfiers eenigh water, affche ofte andere vuyL niffèn mogen werf en, maar in 't vuylnis-vat dragen, Eenyeder Provenier \al des avondts voor half thien uuren binnen 't Hof moeten we\en, al^oo men dt Poorteof die uure %al fluyten, ponder die wedet of te doen voor des morgens. 'tlnkomen daar deze Proveniers van ge-
voet werden beftaat uyt inkomendeHuys- huuren , Renten en Kerk-graven; alzoo niet bevinde dat buyten dit Kloofter an- dere geeftelijcke goederen genooten heb- ben. |
||||||||||||
|
WEDUWE N-H O F.
|
||||||||||||
|
Wat f er- T""\It Weduwen-hof, zoo geheten om
*«o»e» I j dat daar in alleen Weduwen en on- d»armo- ' getrouwdeVrouws-perzoon en, on- der zekere Ordonnantie vrye Wooninge
hebben, ftaat op de grondt van een gedeel- te des Kathuuzers-kloofter, byzuyden het Kerck-hoff, na de veranderinghe tot Speel-tuynen gebruykt. Oorfpronk ghe- nomen hebbende uyt verfcheyde Woo- ninxkensdoordeftadtverfpreyt, daar de Regenten van beyde de Huys-armen de regeeringe over hadden, de voornaamften |
||||||||||||
|
daar van zijnde , die op de Heylige-Wég
tegen over 't Rafp-huys aan de noordzij- de ghele^en , gefticht by die van 't Sche- pels gheflacht, en daarom Scheeps-huys- kens geheeten ; doch meer de naam van Volders-huyskéfts voerende, om dat wel eeralsdeLaken-drapperye hier, en door gantfeh Hollandt zeer in zwang ging, de waar etf- Lakens daar plegen gevolt te werden , als tjjdtsmon- die Volders aldaar meeft haar wooningen ƒƒ.»»»*"* hebbende, en tot haar gerijfee" gr^ft cbar door ghegraven was , loopende uyt het X i Spuy, |
||||||||||||
|
Bejèhrjj<vinge<vm
|
|||||||||||||||
|
l6%
|
|||||||||||||||
|
gehadt hebbende tot denjareï^49.ende Wndmt*.
Stadt door 't aangroeyen den Inwoonde- *ffi ren te mets wooningen ontbrekende, is " by de Achtbare Regeeringe in dit voorfz. Rudm Jaar beflooten de twee Poelens, ah die v*nde
vermdt-
ring. |
|||||||||||||||
|
induw* Spuy, door de twee Doelens, wiens gront
#»ƒ. men met de vertimmeringhe in 't dempen ' noch bevonden heeft met een houte bo-
dem beley t te wezen; Deze arme Vrouws- perzoonen alhier dan haar huys-veftingen |
|||||||||||||||
|
de plaats van de Regenten van 't Wees-
huys (als bezitters van dit kloofter) daar toe bekomen hebbende, neven vijftig duy- zent guldens tot betalinghe van de oude Wooningen: is om alle misverftanden in 't bouwen te weeren , de Regenten van 't Nieuwezijdts Comptoir deze zorge aan- bevolen, doenmaals zijnde |
|||||||||||||||
|
Van de Handt enVbet-booge, wiens ge-
bruyk met het vinden van 't Bus-kruyt nu als onnut, en open leedige plaatzen zijnde, aan Huys-erven te verkoopen ; en alzoo zukkxniet bequaam konde ghefchiedcn, zonder deze huyskens aan te tallen, heb- bende alfdoen deE.E.Heeren Burgermee- fteren de Regenten van beyde de Huys- arm-comptoiren beyolen naar plaats uyt te zien , ora deze voornoemde arme Vrouws-perzoonen weder van woonin- gen te verzorgen. Deze boven-genoem- |
|||||||||||||||
|
Ltïcas V. Conijn,
Johan Steur, RombQHt Kemp* |
|||||||||||||||
|
Ci'aas
|
|||||||||||||||
|
163
|
||||||||||||||||
|
A M S T ER D A M. IV. Boek.
|
||||||||||||||||
|
dat een heerlijke openinge is ter lengte van Wedwmen-
hondert twee en vijftig voeten; en zeftig 't' breet, met twee omheynde Bleeck-vel- den, door een geplaveyt middel-padt van ftijf dertig voeten breedt van den anderen gefcheyden, daar een beftrate ommegang Hoedanig* van negen voeten om zijnde, op welcke keyt-uan alle binne huyskens en kamers, haar uyt- e„^e yy_' gang en licht komen; alle te zamen van xondere ontrent de hondert huisgefinnen bewoont: «"»»»£«*• het vierdendeel daar van ten lafte van de Huys-zitten aan de Oude zijde wefèn- de; het overighe de Nieuwe zijde toebe- hoorende, yder huysken zijn kelderken en ander gerij f; behalveneen ongemeenc diepe geboorde Bornput, treffelijcke re-» gen-bakken hebbende, waar van het wa- ter met twee pompen op het middel-' pleyn getrokken werdt: de binne en ach- ter gevel deze met het tegenwoordige, die met het oude Stadts wapen verciert zijn- de, alles met een vryen uytgangh op de Angeliers graft uytkomende. De Regen- ten van de Nieuwe-zijde (als dry viere'n- deelen bezittende) rot haar vertreck een vrye vergader - plaatze boven de voorfte poort hebbende, daar de binne-vader on- der naaft de poort zijn wooninge veror- donneert is. Alledeze huys-gezinnen boven gemee-
neWinterJijckonderhoudt, ydervijf-en- twintig manden turf jaarlijks genietende. Voorts gehouden zijnde haar na deze vol- gende Ordonnantie te dragen. Dat geen Weduwen ofte Vrouw-perQanen, met.Ordonnan.
een Wooning aldaar begiftigt pijnde, daar op %ul* tie voor de len l<omen woonen, voer en al'eer aan i& Regenten invmvend* perfeite ftaat baar der meubelen en anders jutten over- {trzooven. geln>eert hebben. Welcke perfoonen op 't voornoemde boff'niet gul-
len ingenomen werden, ten s{y %y Weduwen \{pi, of- te vrye ongehuwde perfoonen, en dat tot al^ulchjn hoogen ouderdom, dat de Regenten oordeelden, ' baar des van nooden te wefen. Weiverflaande dataltijt't bloedt van dep gif-
ten , en Burgers voor vreemdelingen voorgcflelt en in- genomen gullen werden. Weduwen met een Wooninge begiftigt, enl{inde-
% 3 ren |
||||||||||||||||
|
WeduwsM' Claas van Lith,
H'fm fcornelis Metfue y
- en
Ifaac Commelijti.
Zulkx by der handt genomen wezen-
de heeft men beginnen te graven en het |
||||||||||||||||
|
Wanneer
tt'terfie fieen ge- legt. |
fondament te heyen , dat zoo wel zijn
voortgank nam, dat op den xxviij Februa- ry des Jaars zeftien hondert en vijftig, voor |
|||||||||||||||
|
aan de ooftzijde van de voorgevel de eer-
ftefteengeleytwiert, zijnde vierkant van Bentemer ftof -, daar deze woorden op ge- houwen ftaan, Eèrfte fleen dex^es gebouws, gegrontvefl op den xxviij. February des laars z,eftien hondert en vijf.tig, aWPieterCo- nijn^IacobSteur, Claas Kemp, Nicolaas van Lith, Pieter Elias en Cafparus Com- melijn. Door den Stadts Bouw-meefterD^w>/
Stalpaardt een lankwerpig vierhoekig ge- bouw daar op ordonnerende : voor ter lenghte van twee hondert zes en veertigh voeten > de diepte ongeveer de helft min- der zijnde: De voor-gevel (ja't gantfche gebouw) meer de Princen wooninge, als arme Weduwe huttekens gelijkende; met een ruyme heerlijke ingang in 't midden, daar deze woorden boven ghefchreven ftaan. Httys-z,ittenWedmven-Hof Anno 1 <5 $c.
't Voorhooft verciert wezende met de
gedachten en naam der gifters van de ou- de verlatene huyskens, daar dit hëerlijck werk als van uyt de afche gebooren is• de voornaamfte daar van zijnde de Schepls, Opmeer en, jfan Vijf-vliegen, Keyz.errijk, F eereboom en Vechters-bogart. Dit gantfche voorwerk dubbelde huys-
kèns en kamerkens hebbende (yder met zijn portalen en opgangen veertien voeten breet en achtien ofte daar omtrent diep zijnde) ter wederzijde den ingangh yder achtwooningerf; zoo op de ftraat als aan 't binnen-pleyn haar uytgangen hebbende: |
||||||||||||||||
|
Eer-ft ebe-
ginners "van dit troofielijk Werk. |
||||||||||||||||
|
"Befchrijvmge van
|
||||||||
|
t&4
|
||||||||
|
ordere debinne vader ofte moeder) ymani aanwij- Wtdmtn-
s[en, daar mede gullen $y haar hebben te vergenoe- Hof gen, m ook. ponder tegenfpreken ghehouden \ijn die ————= %o$ dickmaals te veranderen als 't de Regenten gullen goedtvinden. Alle personen op dit hof toegelaten pijnde gullen
haar hebben te verhoeden van twift, gekijf, gevecht, dronken drinkenen andere onbehoorelijke handelin- gen, doch den anderen in alle belceftheyt en eerbaar- heydt bejegmen , en dit alles op de verbeurte dat de aanleyfter daar van voor de eerfte rey\e %es weken» voor de tweedemaaleen vierendeel faars,cn ten derde- maal daar op bevonden pijnde , voor altijdt van '( voorfo. hofgeflelt gullen werden, hebbende de Ou- ders voor haar kinderm te verantwoorden. En dit alles naaruytwijs van''t achtfle hier voorverhaalde Artijkel. Alleferfoonenop 't hofwoonende, gullen gehoor-
zaam \un , en ponder eenig tegen^eggen nakomen alles wat haar van de Regenten , ofte van de bin- ne vader en moeder beioolm werdt, en dit alles op de verbeurte van %es weken en anders, achtervolgmde het achtftem derthimde hier voorgaande Artijkelen. En om beter orderete onderhouden -> stal de binne- vader gehouden fijn de voordeur van 't hof alle avon- den ten negm uuren teftuytm , en de Sleutels na hem te nemen, ponder te vermogen eenige van de daar op woonende persoenen daar na binnen te laten, ten waar %y om een daghum uyt werken gingm,en \ulks tevooren de binnevader aangedient haddm, om haat tot thien uuren op te wachten en in te laten, doch lan- ger niet. '2 Hofgeflooten pijnde, \al de binnevader gehou-
den we\en van binnen om te gaan , en wat licht be- vint, datteghebiedenuyt te dompen-, enyder ver- manen haar vuur uyt de teften in den haart wel te re- kenen om alle ongc/uckvan brandt (daar Godt dit Gedtshuys voor bewaren wil) voor te komen. Dat geen Vrouw, Vrouw-per^oonen, ofte eenigm
van de harm gullen vermogen haar te geneeren met eenige neeringen, als Oly ofte Boekweyde- koexkms, gheba'^ke Viskens ofte alles diergelijckyuur fubjeit pijnde. De klok thien uuren pijnde , %alde binne-vader
alsvoorennochmaal de ronde doen , en wie dan be- .vint yin licht niet uytgedompt te hebben, gehouden fijn \ulk_x de Regenten bekent temaken, ombj haar naargelegentheydt van ^aken daar in voordien te werden. Alle welke Ordonnanticn de luydm in de huys kent
aanftraatwoonmde, mede gehouden gullen \ijnn» te komen, en te onderhouden. Behalve dit voornoemde hof zijnder
noch anderen by bezondere Godtvruch- tigc
|
||||||||
|
IVeJurtifi' ren hebbende, gullengehouden \ijn eer^e op ** veorfc. !
H>f. hof toegelaten werden, etrelijkc en fuffijante Borgen \
• ' tejïellen, dat de Huys-armen na haar overlijden |
tnet de nagelaten kinderen niet gullen belaft blijven, j
:Welke Borgen Mam personen, en tenminften
twee in^t getal gullen yjn, en dat eerlijke Burgers i en inwoonden de\er Stecde, aan wiens beloften de \ Regenten niet hebben te twijjfelm. Die oock ten i dien eyndegehouden gullen %ijn te paffeeren voor No- \ taris en getuygen belmrlijkeVerbandt-brievm voor ■ baar en hun nakomelingen , om de Huys armen na des Ouders affterven van de naghelaten kinderen te cntlajlen, en tot haar te nemen. Weduwmmet kinderen op 'tvoornoemde hof aan-
genomen pijnde, gullen de Ouders gehouden %ijnha- re kjndtoftt kindermin alle eerbaarheyt en deugt op te voeden, en een goedt handtwerkje laten keren; om tot haar farm gekomen pijnde , haar daar mede te onderhanden. Welk. kjnt ofte kinderen op't hof niet langer gul-
len gedultweiden, als de knechten tot hun 19 jaren , en Vrouw personen tot haar 18 jaren ; na wel k_e ja- ren ^ygehoudm $n haar van haar Ouden te fchey- den, uyt het hof te vertrekken, haar qelven te erneeren en teonderhoudm, en dat tot difcretie van de Re- genten. Dan oft ghebeurde dat de Ouden de kinderen (tot
de voornoemde ouderdom gekomen) echter by haar be- hielden , %co gullen $y gehouden %ijn,(by de Regen- ten , binnevader ofte birmemoeder daar toe aange- maant pijnde) die dadelijken van haar te doen ver- trekken , op de verbeurte van hare vergunde woonin- ge, en't hof voor de eerfte rey\e voor %es weeckfn te ruymen, en daar niet weder op te komen, voorop 't nieuw daar toe van dege\amentl\jke Regenten fpeciaal verlof gullen bekomen hebbm. Al^ulke Ouders op 't hof weder toegelaten pijnde,
en daar toe vervallende, dat de uytge\ette kinderen flilyvijgen echter tot haar namen (gelijk, niettever- hoopenftaat) en de Regenten ztllkx ter ooren ko- mende , gullen ponder eenig tegen [preken datelij'kp* van hare vergund* womirtge berooft, uyt het hof ge- fielt , en nimmer daarweder opgenomen werden. Emige personen op 't Hof komende te overlijden,
%oo $al de binnemoeder gkehouden fijn de Sleutels des Overledene achtergelaten Goederen na haar te ne- men , en 't felvigedatelijke der Regenten Dimaar daas Jori'fz. Stzmhoriï (of die dan in dienfi we- ten \al) bekent te maken, om de voornoemde Goe- dererivoorts te T\cgiflreeren en na haar te nemen. Welke Overledens naam, en Inventaris ^yghe-
bouden %ijn de Regenten ter eer fier vergaderinghe
over te leveren , om de naam te boek uyt te royeren
m met de goederen te handelm als na behooren.
Wat woonfteede ^Regenten (ofte door haar
|
||||||||
|
AMSTER
SigijnHof, tigepêrZÓOflêfldoordeStadt tenzelvighe
~. _.!_.......gebruykegetimmert. Als eenige huyskens
gelegen op de Singel ofte Koninkx-Graft,
aan de Ooftzijde tuffchen de fteenc brugh van 't Kattegat en Stroo-markt. Op de Deventer Hout-marckt, in de
Wijde-fteeg , tuffchen de Nieuwe-zijdts Voor en achterburgwal, genaamt de Bou- wers huyskens, geftichtin denJare XVIC XXXV. door Sivert PieterfiL. Sem en Mar- retje zArent Bouwers dochter zijn Huys- vrouw; gelijk haar wapens daar voor ftaan- de, zulkx te kennen geven, die niet als by Vrouws-perzoonen mogen bewoont wer- den , het bloot de voorgang voor vreera- den hebbende. Op de Nieuwe Uterze marckt, aan de
Noortzijde,tufïchen de Halve-maans fteeg en de Amftels Brugg',de naam van de Spie- gels-huyskens voerende; als door ymant van 't zelvige geflacht ten dien eynde ge- bouwt. |
|||||||||||||||||||
|
D A M IV. Boek. ify
Op de Ooftzijde vandeHeere-graftby Stgdnhof.
deHay-brug, genaamt de Hamers-huys- :______:
kens.
Op de zuydt zijde van de Keyzers-
graft, by 't Schou w-burg, ftaat mede ze- ker hofje met kleyne huyskens om Godts- willegaande, ghenaamtLiefde is'tFonda- ment. En eyndelijcke op deNieuwe-braack,
ontrent de Haarlemmer-poort, daar noch twee diergelijke Hof kens gevonden wer- den : het eene door het Okkers gheflachc ghebouwt, wel eer aan de zuydtzijde op de Heylige-weg in een dwars fteechje over de voorverhaalde Schepels-huyskens ghe- ftaan, en met het dempen en betimmeren van de Braak, aldaar verleyt, en op nieuw getimmert. Het andere Rapen - Hofje , mede al-
daer gheleghen , door de Heer PieterA- driaanjx,. Raap. en deE.Arent Dirkf^Bos, Voor weynich jaren bekoftigti |
|||||||||||||||||||
|
Bagijn ofte Begijn Hof.
|
|||||||||||||||||||
|
deze ftadtd'overhandt hadden gheftrch'rji
blijckende by de menighte der oude huy- zen-en Wooningen daar rontom ftaande, die wel onderhouden, en te bouvallig da- gelijckx vernieuwt, en als eygen gronden en goet s gekoft en verkoft werden, en dat onder de voogdye dezer Stadts regeeringe, die haar daar alsVooghden over zijn dra- gende. Met de Kerk, nu by de Engelfche her- f>'Mfgt-
fteldeGodtsdienft bezeten, als boven fo. ggjT**' 8 5. verhaalt, als in tween gefcheyden.- yder zijn bezonder cierlijck groen bleeckveldt hebbende, rontom met een vermakelijcke hagen-dooren beplant; daar deze woonin- ge en haar inwoonderen alle haar verma- kelijk uytzicht op hebben; Voorwaar een plaats bequaam om buyten de Werelt in aller ftilte genoechelijk en heyligliijk te le- ven, daar toe zeer helpende de aangename "kleyne
|
|||||||||||||||||||
|
Watr van
dit ntuim. |
BEgijn-hof, alzoo ghenaamt na haar
|
||||||||||||||||||
|
bezitfters Begijnen (zekere foort van
onbeflootene Geeftelijcke Vrouws- perzoonen, herkomende van de Weduwe Begga dochter van Pipinus Hertoge van Brabandt opper Gouverneur van nAuftra- nien, gheleeft hebbende ontrent den Jare z«s hondert acht en negentig, wiens dagh de Roomfgezinden op den xvij. Decem- ber vieren) oock Cloppen , Klop - z,ufters, Quez,elèn en Geeftelijke dochters ghenaamt. Dithofisghelegeninde ronte en daarom mede 't Ronde Begijn-hof bekent, en dat W*ar dit tuffchen de Kalverftraat, en de Nieuwe- |
|||||||||||||||||||
|
Se».
|
zijdts Vóorb'urgwal,daar 't zich langs heen,
|
||||||||||||||||||
|
tegen 't Water {trekkende is: d'ingang der-
waarts zijnde in de Kalverftraat door de Bagijne fteeg, met een graftConder 't Wees- huys loopende) aigefcheyden. Dit Hof is heeloudt, ententijdt dat deRoomze in |
|||||||||||||||||||
|
ï<>6 Befchnijvlfige vm
kleyne hoofkens en groene Wijngaarden | maakt, niet te min tot het begraven haar
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Beurs.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Biurs.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
der dooden behoudende, dat aldus te werk ■
gaat.
Een van haar mede zufterkens overlee Km haar
den zijnde, wordt ghckift zijnde verciert, d™din bt~ en van twalef van de haren alle in haar zwart geeftelijk gewaat opghefinockt, op een doodtbaar onder de handt dry maal 't Hof omgedragen, en zoo in deze Kerk ter aarde geftelt, zonder die als hier 't ghe- bruyk is op de fchouderen te fchorten; veel licht daar mede de zuy vere ïeerheyt haar- der Maagdom te verftaan gevende. |
|||||||||||||||||||||||||
|
yder voor haar wooningskens hebbende.
Wanneer dit Begijn-hof gefticht is kan
niet gheweten werden, alhoewel - eenigen het dien ouderdom niet toe en fchrijven als het .gebouw des Kerckx wel is mede bren- gende , verdoolt zijnde met het jaar ghetal XVcLXXIIII. voor de poort van den in- gang ftaande, die alsdoen fchijnt herbouwt te zijn; De voornoemde Weduwe Begga, meteenige dezer Begijnen onder haar tab- bert|uytkomende, in een uytghehouwen fleen daar voor ftaande. Haargeeftelijckckleedinghe enRoom-
fche Godts-dienft daar binnen behouden- de, totwelckeoeffeningheeen bezonder huys (met beelden en anders opgepronkt) gebruykende. Een Priefter daar toe daar binnen zijn
wponinge hebbende,zonder andere Mans- per&oopen te gedoogen. De Kerck haar daar toe afhandigh ghe-
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Wammr
gefticht, onzeker. |
|||||||||||||||||||||||||
|
St.fr-
zefhs gildt- kamer. |
|||||||||||||||||||||||||
|
In dit hof ter flinker hant voorde voor-
poort-inkomende , vint men de kamer, of Vergader-plaatze vande Huys-timmer- ' |
|||||||||||||||||||||||||
|
luyden, ofte die van St. lofifs-gildt, een van
de outfte dezer fteede. Dit dan voor zoo veel deGeeftelijke ge-
bouwen zijn betreffende, zullen ons tot de gem eetie Wereltlij ken fpoeden, en met de Koopmans Beurs een aanvang maken. |
|||||||||||||||||||||||||
|
VIERDE HOOFTSTUK.
1 ■ v
Fan de gemene Stadts Ghebouwen,
|
|||||||||||||||||||||||||
|
BEUR S.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
D E-naam, en 't gcbruyck van
het woordt Beurs, volgens Tontanï meeninghe , zeydt men, dat van de Bruggelin- gen in Vlaanderen, zijn oor- ipronk genomen heeft, -om dat byhen, als den koophandel daar noch bloeyde, een Markt was, daar de Koop-luyden des middags en 's avonts op verzamelden, die den naam van Burze of Beurze , van een oud treffelijk huys, dat daar ftondt, en de drie burzen of beurzen in de gevel voerde, ghekregen hadt. Doch men zou konnen duf den , deze naam zijn oorfpronk be- |
|||||||||||||||||||||||||
|
komente hebben, van 't ghebruyk eener
Geldtbeurze; want ghclijkmen in een beurs het geit ontfanget, vergadert, en we- derom uytgeeft , al zoo vergaderen de Koop-luyden op deze Beurs oock te za- men , om koopen, en verkoopen; welke Koopmanfchappen dan , daar na , in en uyt fchepen, lichters, fchuyten, zolders, pakhuyzen, kelders en andere ghelegent- heden worden gelevert en ontfangen, en op der Koopluyden Komptoiren elck in't byzonder, befchreven, verzonden en be- *«<«"» ftiert werden. Gelijk diergelijke Beurzen ^L°"^* ook zijn tot Londen en Antwerpen, deze ^»."'""'"'" byna in alles zeer gelijkende. In |
|||||||||||||||||||||||||
|
\
Bmrs',
•stuur van z.öoge- |
|||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM.
|
|||||||||||||||||||
|
IK Boek.
|
|||||||||||||||||||
|
i*7
|
|||||||||||||||||||
|
Mtm". In voortijden eer dat dezeBeurs gefticht
,""*"? was, hielden de Koop-luyden hare verga-
K^luyden dcringe, des zomers op de Nieuwe Brugg, emijdi ofte by regenachtig weder tndeWarme- •vergadtr* ftrjat indcr jnwoonderen floepen onder |
de Iuyffens; en dat van St. Olefs poort tot Ètm]
ontrent het Heyntje-Hoek-fteegicn des win- ters, (om het ongeftuyme weder teont- duyken) in d'OudeKerk. Hier door was het noort-eyndc van de Wajrmete yes| |
||||||||||||||||||
|
TZoemfÊpheJen. op haat' Kerk ',
'Tj-rns op 1uuir Jttarktr én haveiv; ZBabel op naar ~4ietzel werh ; |
|||||||||||||||||||
|
~Mé,»phis op haarjfeze Graven. ■
'Romen, op £**, JCeerfchappy ; •41 Jz WereUt?Loemt OJJ „^. f Tangos ,
|
|||||||||||||||||||
|
levendiger van \ ghewoel der fnenfchen,
«n d'huyzen aldaar veel waardiger en duur- der, dan aan 't zuydt-eynde • dat nu, door 't verleggen van deze vergaderinghe der Koopluyden,in tegendeel bevonden wort. Dit is een groot gebouw, overdekken- de op vijf gewelfde boogen, als een groote, en ter wederzijde twee kleynen,het Rokin ofte den Binnen-Amftel, een Rivier van hondert vier - en - twintïgh voeten aldaar breet, onder niet te min zijn doorvaart en wa,tcrloo2inge behoudende; de gront eerft |
|||||||||||||||||||
|
gedroogt, met ramen en flothouten wel Hodmig-
verzorgt, die als doen met langhegroote hepv"n zware noortze maften beheyt zijnde .• Een dit^ekim' werk in dien tijt voor geen gemeene ftadts LTS gebouwen wijkende; beflaande een öm- fteenge. treek van zeven hóndert vijftigh voeten *5£'; boven de voorverhaalde breetetwee hon- dert voeten lank wezende. Deze ftichtinge in den Jare zeftien hon-
dert en acht begonnen en alles voor 't zak- ken bewaart, is op den negen en twintig- fte dag van May ofte Bloeymaandt, door Y de |
|||||||||||||||||||
|
Bejchrqvingt vm
en te verzenden; van Schepen te laden en Beurs".
te loflen; van Wiflèl j van verzekering en .._._ andere diergelijke zaken, den Koophandel betreffende: en voorts wat in alle quartie- ren voorvalt. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
I<$8
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
dejongfte zoon van de Heer jRToj
ter/z,. Hooft, voorzittende Burge(en broeder van den beruchtenfchrijver en DichterTietcrKornelifDroft tot Muyden &c.) de eer
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Beurs.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
daar aan geleydt, gelijk zulkx dit neven-
gaande Opfchrift in een zwarte Marmere fteen, in de noort-weft hoek van de Gal- dery met gulde letteren, te kennen geeft: 1)oor Godts zeegen, is tot gerief der Koof luy-
dendez,eBeur zjegeflicht,Anno en iD c v i i i'den xxi x.Meje den eerftenfteen geleydt, en den eerften Augufti ciD 13 exi i I. de eerftevergadering geweeft. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Dit gebouw geheel op verwulfde boo- W»nin-
gen ftaande, die ten wederzijde tot zeven- ie" (i<""' thien aan bezondere luyden tot woonin- °"ert ^eder* gen en winkels verhuurt werden, behal- zijden. ven dry ten ooften twee voor de Beurs- knecht , d'ander het Wachthuys en be- waar-plaatze der Ratelen voor de Ratel- wacht an de oude zijde;op deze Beurze des avondts haar Monfter-plaatze hebbende: behal ven noch zes wooningen, die ter we- derzijde de ingaande poorten verhuurt werden; welkers jaarlijckx inkomen geen kleyne ontlaftinge tot deze zware koften zijn. En op dat alles inordre en gevoeglijck
zoude toegaan, wierdt te dien eyndeby den Achtbaren Raadt terftondtna deflêlfs opbouwinghe, in den Jare zeftien hondert en elfden negen en twintigften van Julius ofte Hoymaandt , deze naarvolghende Poinften beraamt, waar na zich yder in 't verkeeren terBeurze te fchikken hadden. Ten eerften, dat die gewoonlijke vergade- Ordren tot
ringe des middags, van de klokje elf tot twa~ ~f( veJs*' lef uuren^tgeheel Jaar door zjttdegehouden £,„,,ƒ,«_ worden, en dat, na twalef uuren, en een den, en (juartier uurs luydens van 't klokje > yeder daar me- de Beurs, ronder by of ontrent de zelve te trent ir a ■> J , raamt.
moven olwventtaan, z,oude moeten ruynsen, ,„
„ t . i ra i i J Wanneer
op f ene van twalefJtuy vers , ten behoeve van ^erg^e.
de Beurs-knecht. Welcke vergaderinge mede ren.
in de Maanden Mey Iunius,fulius en Augu- ftus des avonts van half zevenen tot half'ach- ten , envoorts't gantfehejaar door een half uur voor 't luyden van de poort-klokjveror- donneert was; doch is niet in pra&ijk ghe- ftelt, als om 't verzenden der Brieven , en andere beletzelen onmogelijk. Ondertijdts allevergadermghe der Kospluyden in Kerken en elders verbiedende. Ghelijck als dan daar mede verbooden wert
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Van binnen, boven de middelfte boog,
is een groote vierkante ruymte, of, de ge- meene vergaderplaats, en langs heen ront- |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Galderyen,
en Fjlaren. |
om breede Galderycn,op twee-en-veertig
blaauweArduyne fteene pylaren ruftende: |
||||||||||||||||||||||||||
|
nevens twee breede dubbelde ingangen
of poorten, ten zuyden en noorden heb- bende ; daar boven in 't midden , met het huydendaaghze wapen in 't groot pron- kende : de zuyderhoek met een cierlijck Toortn, e» Toorentje,Uur\vijzers, heel en halve uurs Sfeefoerk. flag, en wel toon houdende fpeel klox- kens verzien. Onderde middelfte boog, als vooren verhaalt de gemeene doorvaart, Deur- uytnet Y en Damrak in den Amftel, uyt vaart, en en in , door den Dams-fiuys, met neer- |
|||||||||||||||||||||||||||
|
waarom
geJLtten wordt. |
gelaten maften, den gant/chen dag wezen-
de : welke doorvaart des nachts, en als het |
||||||||||||||||||||||||||
|
Beurs-tijdtis, met een boom voorden in-
gang van de Sluys geflooten wert, en dst uyt vreeze van verraat, dewijl alhier dan de zenuwe en het meerdeel der voornaam- fte Burgeren, op een gedrongen en verga- dert wezende; dat met heymüjck leggen van Buskruyt als dan onder de Booge zou- de in 't werk konnen geftelt werden. Alhier verhandelt men, by manier van
{preken, de geheele Weerelt oft haar rijk- dommen : Men fpreekt'er van de prijs der Waren j van Koopmanfchappen te halen |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Verhande-
ling oj> de Beurs. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. I F. Boek.
|
|||||||||||||||||
|
169
|
|||||||||||||||||
|
weit alle bedelarye ,kinderjpel> 't dragen van
Goederen, verkgopen van Nieuwe tijdingen, gekijf en alle beletselen de vergaderinghe hin- derlijk , ende dit alles op een boete vantwalef ofte by Recbts-vorderinge van acht en veer- tigftuyvers. Welke breuke vankijvagie, fchelden,
gheftootof yets diergelijken, daarna op den xix. November des Jaars 1621. ver- hoogt is tot vijf en twintig guldens. Doch deze goede inftellingen met der
tijdt verflappende, zijn mijn Heeren van den Gerechte ghedrongen geweeft die op den xxiij. Oclober 1626. voor de derde- maal te vernieuwen, en met deze by voeg- zelen te verzwaren : dat nlemant hem sal vervorderen op ofte aan dé Beurs sijn Wat er temaken, ah ter verordonneerde plaatse in 't vertrek ter sijde Noor der sijde den ingang, op de verbeurte des opperjie kleets. Ookjnedemet geen kruy-wagens de Beurs
over te komen. Dit zoolor>pende;en dezeKeuren voor-
namentlijckhet uur der vergaderinghe by de Koop-luyden zoo niet konnende on- derhouden werden als 't behoorde; heeft men genootzaaktgeweeft totveranderin- ghe te komen; en voor de vierdemaal op den xiiij. July 1545. te Ordonneeren dat de Beurs voortaan met hek-deuren zoude geflooten werden. Welcke Beters-hekken niet eer dan na half
een uuren sullen toegedaan werden, en tot dry uuren na den Aiiddag toe blijven; voor wel- ke tijdt de Koopluyden sullen gehouden sijn te fcheyden, en deTienrs te ruymen : Mits wie na 'tfluyten daar op bevonden werdt te ver- vallen 'in een breuke van dertig ft uy vers; en gehouden sijn tot dry uuren daar op geflooten te blijven', ten ware sulkx met een boete van sesguldens wilden voorkomen. En om deze Ordonnantien te beter te
doen onderhouden; is alle Makelaars wel ftriktelijck belaft, die in alle poincten na te komen; en dat by overtredinge van dien, voor de eerftg rejstws weken van haar of- |
|||||||||||||||||
|
ficie gheftelt te werden, ofte vijf e» Vtvintigh Bettrt»
guldens tot een boete te betalen; en voor de - twee maal daar in vervallende, voor altijt
haar dienft te verbeuren. In alle welcke boeten mede vervallen
zullen alzulke lnyden die haar het Make- len onderwinden, zonder vrydom byde Achtbare Heeren Burgermeefteren daar toe verkreghen te hebben; en deshalven Beun-hazen ghenaamt werden , en door breuken ten Comptoyre by den Overluy- den daar voor bekent zijn: volgens de keu- re van den xv. Oclober 1649. Doch voor de tweede maal daar in vervallende hon- dert guldens. Alle welcke Keuren ende Statuten daar
na op den XXIV. December des Jaars j 6 «,-$>. weder vernieuwt zijn. Maar als men in den Jarc zeftien hon-
den ende zeftig genootzaakt was het groot middelfte verwelfzel (dat doorlankheydc des tijdts, en om dat het geen halfronde, maar een flaauwe Ovaal, ofPaander boog Dt grtm is, aan de twee eynde, daar de Galdery- hegver- Pylarenopftaan, begon in tebuygen) te """k*** herftellen, met een half ronde boog, aan-w**rM** deze twee eynden daar onder te ftaan .* wierdt'er (de Koop-luyden gheduurende die tijdt haar Beurs-vergaderingen in de Nieuwe Kerck ghehouden hebbende) na 't hermaken,en 't verlichten dezes verwelf- zeis , een generale groote keure, zoo voor den Koopmans, als voor de Makelaars en Beunhazen; alle hier voren op den XXIV. December daar te vooren uyt alle voor- gaande keuren getrokken , gemaakt) ver- kondigt ; zijnde van de volgende inhoudt, dat van dien tijdt af, de middags vergade* ring de klokhalfiwalefsijn aanvang nemen , (vanwelck half uur het Beurs-klockje een Nieiattr quartieruurs zoude gheluydt worden) en erdrtq met de kkkjn hetJU*yten van de hekken, ten '^fjj^ half eenen (als wanneer weder het Beurs- ^opluy- klokje een quartieruurs van te voore ghe- den-, trokken wort) eyndigen souw. Wierdt ook bj dest laatfte keure denMakelaers belafidatz.e, Y z *°« |
|||||||||||||||||
|
Beurt.
|
|||||||||||||||||
|
Bedelarye ,
gekt/f, en andere be- letselen , verboden. |
|||||||||||||||||
|
Water
maken. |
|||||||||||||||||
|
Kruyaa-
gms* |
|||||||||||||||||
|
De hekken
tejiuyten
en waarom. |
|||||||||||||||||
|
Ordre , de
Make- laars , e n Beunhazen rakende. |
|||||||||||||||||
|
Befchrijvinge va»
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
170
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Beurt.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ianuary des zelvfge jaars déze naarvolgen-
de Ordere toevoegende. Dat niemant mach 't Makelaars Gildt bekomen,
voor ^ulkx van Burgermee/leren hem vergunt tt, en Foor ter de^er Steedt pijnde, oek, \jn Eedt daar voor gedaan hebbende. Dat op grootc pene gehouden \ijrihaarMeefters la-
jlen^ecreet te houden; uytgenomenvan JVeeskjnde- ren,enper\oonen onder Voogdy ftaande; van de Voog- den en Vrienden daar toe verkocht pijnde ; en voortt haar Meejlers getrou te %ijn: en van alle handelingen door haar gedaan perfeftc aantekeninge te houden. Me Makelaart wert verhoeden Maatfebap met
den anderen te maken, maarydcrgehouden %ijn eygen dingen te doen. Wert mede verbooden geen twee Godttpermingen
op een party Kyopmanfchap te nemen. Gelijk mede verbooden wert geen hooger loon te ner
men als Burgermeefiers daar toe geftek hebben; ge- lijk.de Kjof luyden mede verbooden wert hooger loon tegeven. Vermogen wijders met geen onvryen ofte Beun-
hazen te correfpondeeren : veel min part ofte deel in eenige Kjiopmanfclappenhebben. Gelijkbaar mede -verbooden is Gaflery hcudinge,
eenighe van haar Gajïen te bedienen: veel min op Zondagen te makelen. Vermogen volgens de keure van xxvj. fan. I579-
voorKoopluyden buytenlandts in Commijfie trekken. Viotfchuywoerde'rs is het makelen verbo-
den, ziet de keure vanden 1 f.Oclob. 1649. Vermogen geen wijf els boven de %eshondert guf-
dens buyten de Wijfelbank te fiuyten: völghens de keure van den xvj. Juny iór^. Allege^woore Makelaars, %ijn gehouden by haar
te dragen een Stoxken met het Stadts wapen. Ziet de keuren van den xx. December, 1636. Vermsgen geen luyden buyten de Stadt woonende
en hier niet pijnde te bedienen, volgens de keure van denxxij. Meert, 1647- Zulckx dat dit wel de fondamenteele
Ordere zydaar haar na hebben te regulee- ren; en gelijk boven ghezcydt hebbe den Koophandel zonder haar niét wel te drij- ven is. Welker getal jegenwoordig over de-: dry hondert en tachtentig bevonden wert. Behalve het vierkante pleyn en verga-
der-plaats der Koopluyden zijn boven de zijd-galderyen , vier vertrekken ofte om- megangen , 't Pant boven de Beurs gehee- ten, daar men langs breede fteene trappen, ter weder zijde opklimt.Hier op ftaat ront- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Bturi.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
___ %oo drahtBews-klókjetenfjalftwaleven begint
■ daar omtrent gelegen, teruymen, en »p de Beurs, Wanneer en weder daar af, ten halfeenen , na 't ophouden van $j>de beurt 7t\elve klokje, \ich te begeven hebben ; zander te ti Urnen, mogen weder keeren of den Dam e» andere openbare plaateen daar omtrent, dan twee uuren daar na; oppenevanvijfen twintig voor d'eerfle , enhondert gulden, voor de tweede rey^e, te verbeuren. Doek weynigh wordt oock deze laatfte keure na gekomen, vermids het opgaan gemeenlijk eerftten, half eenen , en 't afgaan ten twee |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
"Kindere»
wogen daar niet fyetlen. |
uuren, gefchiedt. Geen bedelaars, of kinde-
ren om tcfpelen, met ballen, cliënt, knikkert en ander fpeeltuyg, mogen#cb, om den Kj>0p luyden in hun |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
tdndelmet binderlij knoch laftig te vallen, geduu-
rende de Beurs-rijdt, noch voor of na Beurs-tijdt daar latenvinden, oppenevantwalefftuyvers. Voor tvelk? boete de Schout, oft de Beurs-icnecht, den cvertreder het opperjle kjeet mach afnemen. tiiemandtmacb,geduurende deBmrs-tm,noch
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Giert ree
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
deren daar voor of na ecnige goederen dragen, kruyenoftoüan-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ten, of
kritpn. |
. derc maniere over de Beurs hengen, oockzecn ge-
drukte brieven, blaauwc boekjes, nieuwe ïijdinge, |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
eftyet andett veylen, op pene van een gulden, by den
Schout «//Beurs-knecht, die daar over de goe- deren mach aanhouden, te verbeuren. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
GteAgt-
Veer te trekken- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Niemant mach, geduurende de vergadering, eenig
geweer trekken ofontblooten, ofyemantflaan offloo- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
tenop pene van hondert gulden. En wie een ander
tptetft, verbeurt derechterhant; of ander t, ter befchey- dentheydtvan den Gerechtegheflraft te worden. Wittfchtl- Over 'tfchelden , hoonen , of^oo luyt kijven, dat- den of'kij- er gerucht uy tent/laat, verbeurt daameebterviif- WJT, tn-twmtighgulden, waar •MwdOfficier, d'Ar- tnen, ende Beurs^knecht, elk, een dcrdendeel flrü-
En alzoo den Koophandel tiuTchen
Kooper ende Vèrkooper zonder Make- laars niet wel gedreveiy kan werden, zoo Zijn die tot denjare 1612. zonder eenbe ordere in grooten getale alhier bevonden. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
iVader of
dere voor de Make- laars di tntrmt. |
Des mijn Heeren van den Gerechte da-
gelijckx befpeurendé de gebreken en mif- flagen, onder haar In zwang gaande; heb- ben omden Koophandel voort te zemen |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
goedt gevonden die onder een Gildt te be-
trekken. Een Deken, vijf Overluyden en twee Bos-meefters haar toe ftellende om te dienen, en Iaarlijks by Burgermeefteren verandert te werdea, haar.opden X$V3I. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
/
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM IV. Boek.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
171
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
De Beurs-knecht is ghehmtden tweemaal te''' Beurse
weke, 's avondts by een brandende lamp, na 'tjluy- |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
om op eeit ry, een groote menighte van
houte kaffen of winkels, waar in allerhan- |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Meun',
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ten van de kaffen (om de Waren door het ftoffen niet Dit pandt
' te bederven) tereynigen', Vie eenighvuylnis op het fchoente Pant of de trappen werpt, verbeurt %es fluyvers. maken. De kajfen mogen op vrye Jaar-markten en Ker- Wanneer
miflen, voor vreemde Kjop-luyden des Zondaags de kajfen tt geopent worden, maarna dien tijdt niet. 's Zomers openenen- en 's Winters, na'iluyden van de Poort-klok., wordt Jluytin- dit Pantgeflooten m geopent. Wanneer Mogen oock de wachters van 't Pant niet gaan, de V/ach-
dan een uur na't luyden van de Poort-klok> of dat- ters *uUt* 'er ter wederzijde een kas of meer geopent is. En die afg>aan- na'tluyden van de Poort-kjok^ijn kas niet geflooten heeft, verbeurt drie fluyvers. De Ouders en Meeflers moeten ookyoor de Kinderen en Knechts , vooralle boete inflaan. H°e vfd Yeder kat moet f aar lij ks aan d'Overluyden be- "and'O-
talen, voorfaar-geldt, zes fluyvers •• Dit en de boe- verfy'den ten, wordt in een boffe ge (leken, en de penningen eet*len' door d'Overluyden, (daar van^e laarlijks aanTSux* gerrneeftereo, of hun Gemachtigden,gehouden %ijn rekening te doen;) ten dienjle van 't Pant en eenig» onkpften aangelegt. Én om alle handelingen en neeringen
te beter aan te queken ook de Laken drap- peryen haar hooft weder op fteeckendé, heeft het die van de Gherechten raatzaam Laken gevonden in dezen Jare 1660. een Laken- ^en>Ua^ Vent-Hall op te rechten; Daar toe de zuyt- ^f^^tfo - zijde van dit pant op de Beurs verkiezen- 0t.^ere de.- die met deze naarvolgende Wetten op daarover. den xxx.January dezesJaars voorziende. Faftoor, tt Dat daar toe byBurgermeejleren op de\e Hall een ftellen-
Halmeeftero/?e Faóioor ^algeftclt werden ; die tot verzekering van ^eDrapiers en toe-vertrouwde waren, ter Zekretarye voor twalefduy^entgul- den borge moctfiellen. Dee%' is glxhouden tot gerief en dienft der Koopluyden en Drapiers , de Halle te openen en waar te nemen, des winters van den eer- Wanne»? ften OBober tot den laatften van Meert, 's morgens de Halte ■ van negenen tot's middags ten een uuren, en des na- openen, middag: van twee tot vier uuren: maar van den eer- flen April, tot den kflenSeptember van,smorgens ten achten tot ''s middags ten een uuren,, en des mid- daags van twee tot vijf uuren. Op de^c Hal mogen allérley Latenen om te ver- /tÏÏerUy
kpopen, zpo geverfde, bereyde, als ruwe, en in de Wol Lakenin geverfde Lakens , doch niet minder dan ftukken van daar temt' vijf en twintig ellen, en geen andere dan die binnen gen facn- ftadts wallen gever ft en bereyt zijn, gebracht worden. &"*• DeHal-meefter is gehouden deLakcnen, op
<fc Hal gebracht, op des brengers rekening y mefde r-3^ lengte t-- |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Pant ho-
vende |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
de kramers-waren , als meflchen, zijde
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
goudè en zilvere linten, Boeken, hoeden,
kunftiggedraayten gefneden yvoor-wer- ken , Sec. 't heele laar door verkocht wor- den. Welken Kramers aldaar met haarWaren
voorftaande, die van de Gerechten (als by |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ordre voir
de kra- mers, al- daar voor Jfaandé. Maar op
een plaats winkel hmden. |
form van een Gildt) Overluyden beftelt
hebben. Haar deze volgende Ordonnantie toevoegende, om te weten waarnayder zich zal hebben tefchikken. Voor ecrjl mach niemant op dit Pant , mnckcl
houden, of met Waren, om te verkoop en, voorftaan, dan die Burger of Poorter is. 'Niemant mach op verfcheyde plaateen, (ten %y
neffens elktmdrejlaande)op dit Pant> onder wat dek- |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
mantel dai'et ookjs, winkel houden, noch de kpopers
van d"eene kas te genden tot d'ander, noch dezelve Geen ge- met eenige Waren van de Beurs te leydên, als me- luytma- de geen koopervan eenanders toonbanktreonen, om kent werk %ijn Waren aan den ^elven te verhoopten, op pene |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
doen.
Dagelijkse haar kas openen. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
van drie gulden.
Niemant, om de koopers in 't'koop en niet te belet-
ten, mach hier met de hamer kloppen, brillenJlijpen, of eenig ander geluytmakent handtwerk, doen. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Yeder,ten Zy hy zieK> cfuyt'er fladt was;is gehou-
den alle dagen zijn kas te openen, op pene van vier |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
"Zonder
•verlof haar kas niet ver- huurt». 't Goede
niet veer ophangen. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fluyjers. "Zonder verlofvan Threzorieren, mach
niemant 00ck %ijn katverhuuren, of aan eenander- over doen , op pene van drie guldens te verbeuren. Op Jaar-kermis,q/WereJaar-markt dagen,
mach ook, niemant in't geheel, of ten deel zijn kas verhuuren,om op die Jaar-markten met Kjopman- fchappen te wiÉenvoorftaan, oppenevan ^o.Jluyv. Die zyngoedt aan de balken verdet dan een half ',
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
elle buytcnde kaffen, en nederwaarts, omgeendun- i
kerheydt te maken, lager dan een halve elk hangt, : alsookdie,tgoedtopzijn toonbank hooger dan an- \ derhalf vierendeel leydt, verbeurt tien fluyvers. En \ t>e opgan- diein zijn kajfen rakken heeft, of eenig goedtaan j gtnnïetbe- de luyfelhangt, verbeurt twintig fluyvers. timmeren. Die voor aan A'opgangen van de trappen, voor I de deuren, of aandehoek-kaffen, eenighc borden", l kaarten, of'anderehindemiffenfpijkert, waardoor Geendoove de voor by gaande, in 't bedien afleren, of anders kooien hou- mochten belet worden,verbeurt felkens tien fluyvers. den , of Drie gulden ver beurt degene , die ^ijndoovc-koo- "yuur laten ich beflooten in de kaffen houdt; dezelve, en zjjnvuur
liaan, niet mede naar huys neemt, indien hy door de wacht, die alle avonts, by winter i de kajfen bezoekt, daar op
bekeurt wordt. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Befchrifvinge vtm
|
||||||||||||||
|
IJl
|
||||||||||||||
|
Koor en- kngte, 'merk., 't getal , den prijs ,'enoffe bereydt of
Beun. onbereydt %ijh (dat hy aan niemam tooncn mach) te -----------■ boek , tejiellen : en, is "'t %ijn begeer :n , de splvc te
De Hal- meten, dejuyfte lengte daar op te flaan , dit op ccn
tr.eejier briefje te petten , enden Drapier over te leveren ;
zijn Amp 'twelkjiywedereyfcht, indiendeLakencnverkocht
enwrrich- 0fweder van de Hul gehaalt worden, wek{Brief-
nevens d1'anderen aan een bandt bewaart: En
geniet hy voor'tontfangen en te boekte ftellen, van
yeder half Laken eene fluyver, van eenheel Laken ,
tweefluyvers; en voor 's affchrijven , als ''t wederom
gehaalt wordt, mede zooveel; maar voor't meten,
en de lengte daar op te flaan, eene fluyver.
Om geen redenen mogen de Lakenen , %oo lan"h
M'fe hier op deHaityn, beflagen of bekommen worden. DtfHalmeefter mach geen Latene?}, dan met
gereetgelt, verkopen, en niet; 't y met ver lof van den Eygenaar, (dien hy den kooper, en de prijs van 't verkochte, terftondt bekendt moet maken , 'f ont- fitngen geldt ponder uytflel overleveren, en de lengte en prijs van''t verkochte te boeketten) uyt borgen; en hier voor geniet hy van yeder heel Laken, twee, en van een half, eenegulden. j Het oppergezag over de^e Hal, als ookhetflech- ten van alle misverflanden enverfchilltn, flaat aan %es Personen; twee gematigde uyt JeMajeftraar, twee uyt de Lake neering, en twee uyt de Dra- piers; die by den Gerechte daar toe gekooren wor- den. De Halmeefter moet onyjdigh fijn, en de |
||||||||||||||
|
La'<enen, om giften van den eenen Drapier, den K-ienth
JCpopluyden niet meer aanprijzen, dan van den an- Burs.
deren. '' Om alle deze Ordonnanrien tot gherijf
van den Koophandel en vergaderingh der Koop'uyden wel te onderhouden, heeft het den Achtbaren Raadt goedt ghedacht daar een knecht over te fteUen; wiens werk is 't nevens d^nOmciers de overtreders van deze voorverhaalde Wetten de Breucken af te vorderen. De Beurs te fluyten en te Bturr- ontfluyten , die met het pant fchoon te knecht, en houden, en 't geboeft en fpeelende kinde- J^lf' ren daar van te weeren. Oock ten alle Beurs-vergaderingen aan
twee ofte dry verfchevde hoecken luyts- keels uyt te roepen , den dag en uure wan- neer de Koopmans-booden met de Brie- ven naar andere phatzen vertrekken zul- len , om die daar toe vaardigh te hebben : voor elck een uytroep, twee en een halve fluyver, oftevijfgrooten genietende. Wekk loon by hem mede ghenooten
wert van alle Biljetten van te koop ftaande goederen, die by hem op de Beurs aan- geflagen en uytgeroepcn werden. |
||||||||||||||
|
KOOR E N-B E U ïl S.
|
||||||||||||||
|
DEzeKooren-beurs ftaande op het
Water ten zuyden de Oude-brug, isgefticht in denjare zeftienhon- Waanm dert zeventien ; en dat om den Luyden ■ gebmm. op 't Water;- ter plaatzendaar de Kooren- beurs plagh ghehouden te worden, met zware huys-huur, belaft zijnde , te ver- lichten, en van de Koop-luyden die hun floepen dagelijkx by regen en onweder be- zet hadden, te verloffen; en den gcmelden Koopluyden te dienen , op datze met meerder vryheyt, minder verlet en over- loop der Buuren , en verhinderingh der parfèerende, dat op de ftraat en ghemeene wegen plag te gefchieden , hun Koophan- del drijven mochten. Dit Gebouw is vier- |
||||||||||||||
|
kant , aan dry zijden geflooten en tegen de Hoedanlg-
ftraat open ; zijn omvang zijnde van dry **>* ^*" hondenvoeten, yder breete tachtentigh; 'lGeb<"tw- met een vierkant open pleyn in 't midden; de dry zijden met Galderyen bevrijdt, ruftende op twee en vijftig houte pylaren , vermidts 'tgantfche gebouw uyt't Water op zware eyke palen, in de grondt geheyt isftaandé: alles een cierlijck werken met zit-bancken voorzien, boven welcke veel van de Koopluyden en Maackelaars haar kasjes zijn hebbende , om haar Kooren- munfters in te bergen; ftaande te midden voor aan een konftig Kooper-bus, op een zwaar koopere pedeftaat, in 't welke Aal- moefTen voor de Aelmoeflèniers Armen ver-
|
||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Boel
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
m
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
vergadert werden. Heeft mede zijn eygen
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Op deze Beurs wort drymaal ter week K««#«-
gemarekt, en veel tonnen goudts verhan- teurs- delt, alzoo 't een van de voornaamfte "------
Koophandel alhier is, als des Maandaagj 8
Woensdaags en Vrydaags voor den mid* |
|||||||||||||||||||||||||||
|
iiurs.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Beurs-knecht om de Koopluyden ten
_ dienft te ftaan, en de Beurs van het grie- ten, fl°rt monfter kooien te reynighen , dat
daar over, hem geen kleyne winftis toebrengende, |
|||||||||||||||||||||||||||
|
1
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
D:ê Koïuor-isiytrRS
XntHaurffe dux arahts
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
dag: daar dan een menigte van koopers en
verkoopers uytalle fteeden vergaderen,dat Welke •»*■ een groot k"°el See^ ' en n*et <^an van
ren daar koopen en verkoopen van Tarrttw, Rogge, |
|||||||||||||||||||||||||||
|
nigte van lallen vertiert werden; welckë
Granen meeft herwaarts aangevoert wer^ denuytPoolen, gantfchOoften,,D<«9$» HoogdttytflanAt en elders, en meeft weder na 't weftcn en elders verzonden: zoo dtt deze ftadt niet is als een plaats daar m» verftapefc, loiTetenladet. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
dtltn.
|
n- Boekwijt, Haver, Garft, Mom, ront en flat
|
||||||||||||||||||||||||||
|
^^gefproocken weit, daar als dan mee-
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Kteül
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Befthrtjvwgt Mn
|
|||||||||||||||||||||
|
174«
|
|||||||||||||||||||||
|
WeiMt 't»
|
|||||||||||||||||||||
|
ititittet m
|
|||||||||||||||||||||
|
Bngpn. Nieuwe en andere Bruggen over de Ammerak en Amftel %£„;
gelegen, de Oude en Nieuwe zijde aan den anderen hechtende. |
|||||||||||||||||||||
|
s
|
|||||||||||||||||||||
|
hecht, die deze Revier den naam doet ver- Bruggm
anderen, van het Y tot dezen Dam den '7J Ammerak of Damrak gheheeten, die de- - * ze ftadt alhier met dry lange Bruggen aan den anderen laffet, waai van de eerfte naaft |
|||||||||||||||||||||
|
Den Amftel zijn uytloop in 't Y heb-
bende fnijdt deze ftadt in twee deelen, het eene de Oude en het andere de Niéuwe- zijde genaamt, in 't midden met een Dam ofte Dijk over tweeSluyzen tezamen ge- |
|||||||||||||||||||||
|
ISïïrv^rE"
|
|||||||||||||||||||||
|
Le. Tont Wéitf
|
|||||||||||||||||||||
|
is onzeker; doch wel oog-fchijnlijck die '**>«**
vernieuwt te zijn als wanneer in den Jare "** _l 560. en 1561. ter weder zijde een gedeel- te daar van met fteen gemaakt wiert; zijn- de aan de Weft ofte Nieuwe zijde ter lank- te van ontrent de veertigh paffen op vijf overwelfde Boogen j het Paal - huysken daar
|
|||||||||||||||||||||
|
HetY deNieuwe-Brugh genaamt wordt,
als lange tijdt na de Oude geflagen wezen- de ; 't Damrack daar te vooren met een Boom, rijg palen en Wacht-huysken be- daart zijnde. ' Wanneer deze Brugh alhier terplaatze
geleydt en de wjg palen wech genomen is, |
|||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
|||||||||
|
W
|
|||||||||
|
rende Schepen met weynig verhinderinge Nieuw tp
en ftaande maften daar door te pafleeren, '*gl?'rl ook zonder menfche hulpe weder te fluy-______'^
ten, tevooren den overgang door het op Oorgat in '
en neder doen der val-bruggen zeer on- de midden, gerijflijk zijnde: welke openinge met twee en,"*mTa\ val-deuren gemaackt, die onder en boven zoo in tegenwicht hangen, dat open ghe- drongen, van zelfs ofte met kleyne moeyte weder fluyten, de binne klappen des meh- fchenoorenghelijck zijnde, en deshalven oor-gaten genaamt zijnde: een vont voort- komende van Hendrik Jakobfz,. Staats Stads-timmerman dezer fteede, by hem in Wanneer, denjare XVC zes en negentigh te voor- ""^8"' fchijn gebragt, en alhier in 't werk geftelt j des daar ook vryheydt op bekomen heeft, van die alleen voor een tijdt te mogen ma- ken : Behalven dit Paai-huysken op ofte . , aan deze Brugg ghebouwt, ziet men daar nevens een vierkant verdek op houte py- laren ruftende aldaar gemaakt Anno 1624. Verdek «> dat by onftuymig weder na de zeekant ge- tyl*rt*>. flootenwert, zijnde een van de vermake- lijkfte uytzichten dezer ftede; niet alleen hztgrzzigWkterlandt, maar ook'tluftigh Lazurigh Y-ftroom, met zijn rijeke vlot- gaande Ichepen beoogende: binnen 't wel- ke aangeflagen werden alle vragt-zee-gaan- de Scheepen, met tijdt van vertreck, en waar de fteven na toe wenden. Voor weynig Jaren verleeden in den Ja-
re XVIC. LXI. daar beneven aan de zuyd- zijde, op den Ammerak noch een Schip- pers-beurs Verordonneert zijnde;en dat om Schippers ■ de ftraat en gebuur-huyzen van 't moeye- Bwwvs lijk gedrang der Schippers en Zee-varende luyden teontlaften, alsdevergader-plaats zijnde, daar meeft alle Bootsgezellen en Matroozen gehuurt werden : zijnde een redelijck groot vierkant pleyn , gelijckde Kooren-beurs op paaien ftaande, hebben- de teghen de Brugg een overdeckte Gal- derye, om voor het onweder en reegen tefchuylen, op acht zware houte kolom- men ruftende. Z De
|
|||||||||
|
Kiemt tn daar nevens ftaande; en voor 't zelvige als
**dere 0p Je Kooren-beurs een vierkante Koope- ruggen, ren arm-bos, zeer konftigh, en niet wel Peal-huyf- te openen, alsdiezulkx bekent is, niette- jen, en K«- min voor eenigheJaren door Bus-kruyt firt fas. opgeflagen en beftolen, de Aalmoeffeniers Armen toe-behoorende .• is na die tijdt een koftelijk ghebouw, de Baken en Zee- tonnen te kennen ghevende,ten welke ghe- bruyk het daar geftelt is; als omTiet Paal Vuur, Baak en Zee-tonne geit van de uyt- varende en inkomende Schepen uyt Zee te Watneer ont&ngen: en dat voor het aftonnen van gebwnt, de zee-gaten en 't nacht - vuyren op der n/zeker, zelvige temden •• Een recht dat deze Stadt met Campcn van over oude tijden gemeen gehadt heeft; doch op den vierden Meert vijftien hondert zeven en t\vintig,haar aan- deel daar van ghekocht, volgens de Op- dracht-brief by die van Campen ten dage als boven daar van verleent; met beding dat haar Schepen en goederen uyt zee ko- men de,daar v.in vry zouden blijven: Welk recht deze fhdt behouden heeft, tot den inlandtfche oorlog, ten tijde van den Her- tog van Alba, als wanneer Wilhelm Prince van Orangie en Stadthouder van Hollandt haar dat benomen , en die van Enchttyz,en d >ar msde voorzien heeft; om dat Amfler- 'dam de Spaanfche zjde te lang volgde, en Hollandt vee! te doen gaf. De fteene voet De hmr aan ^e 0°^ °^te Oude zÜ^e» £ecn meer-
'vtrnitum der'lengte als een overwelfde Boogh heb- bende , door haar fteene vleugel met de Camper fteyger te zamen ghehecht: zoo als dit gedicht met heel oude letteren, aan deTy-kant tegem de voorfchreven vleu- gel gehouwen, is mede-brengende. DoenmenfcbreefXMC. LXI. ongtlaaki,
Is de-ce Brug en Camper-hooft volmaakt. Het overige op negen vakken van hout
te zamen gebracht zijnde, ter lenghte van ftijf dry hondert voeten, in 't midden (ge- lijck mede de twee anderen) een opene doorfnijdinghe hebbende, om de doorva- |
|||||||||
|
ij 6
|
||||||||||||||||||||||||
|
ejehripvmge van
|
||||||||||||||||||||||||
|
DefeBrug (voor't bouwen van de gro- \fterien aldus Van is fchrijvende ; Ten tijde Nituttt m
|
||||||||||||||||||||||||
|
Nieuwe en
andere
Bruggen.
|
||||||||||||||||||||||||
|
onzer Voor-onderen als wanneer de Priefte- *"dere
ren en Papen op een Vajien-avond met Fak- hels en Toornen langhs de firaten liepen, en Gefchit- des nachts een ouden vervallen Brug aan demt. hrantftaken > dieze dikmaals over moflen om ujt de Oude in de Nieuwe Kerk te komen, om haar memorien enghetijden waar te ne- men, zoo is 't gebeurt dat deze Bru^ weder hermaaki zijnde, de naam van Papen-brug bekomen heeft, en als noch is behoudende: De- ze Papenbrug van hout zijnde is dikmaals vernieuwt en telkens verbetert; zijnde ter lengte van tw7ee hondert vijftig voeten op twalef Jukken over deze revier ghelegen, is aan de Weft ofte Nieuwe zijde met ver- fcheyde Veer-fèhepen bezet; als ter we- demjde die van Haarlem, Dort, Rotter- dam en anderen. Dus verre dit gedeelte met de dry voor-
noemde Bruggen te zamen vereenigt zijn- de, volgen de overigen ten zuyden den Dam over de Binnen-Amftel ; de eerfte ofte vierde daar van wezende de Lange De Langt. wel eer Roode-brugh; negen water-juk- '^'j u ken daar onder zijnde: die in't begin al j,ru. |
||||||||||||||||||||||||
|
te Beurs als vooren verhaalt by goedt we-
der de vergader-plaatze der Koopluyden gheweeft zijnde) ziet men den gantfchen dagh,en voornamentlijk tegens den avondt van volck krioelen ; daar niet als van Zee en Scheeps-zaken gehandelt werdt. Tot den Lezer.
|
||||||||||||||||||||||||
|
De tiieuwe-brugghier niet alt eenBrugg, maar
elkeen aanhangsel van de Beurt, vergader enhan- del-plaatt der Koopluyden beschreven hebbende ; %oo beeft het mijn niet ondienjiïg gedacht (hoewel ter tfj- de en buyten erdere) de andere Bruggen binnen de fiadt ever den Amftel leggende, die defladt aan den anderen \\jn hechtende, naar den ander en voor den dagh te brengen , en vervolgent van't Y-I^ant binne- toaartt of tehaalen , die tot noch {behalve de Vijgen- dam , en nieuwe fteene Amfiel brug tnflchen deUy- terfche en fVeefpcr poort) ^evenyjn. |
||||||||||||||||||||||||
|
Oude brug,
|
Voor de tweede van deze Bruggen
|
|||||||||||||||||||||||
|
waar van ftelle de Oude ; alzoo onghetwijfïelt ge-
*»«£«- naamt om datze de eerfte gheweeft is in 't *»am. Degin over deze Revier geflagen , heb- bende de lenghte van de dryhondert voe- ten , den Ammerak met vijftien gaten daar door fpoelende; aan 't Y-kant met het Haf- |
||||||||||||||||||||||||
|
felfcheVeer, endaar teghen over dat van
Campen tnZwoll belemmert zijnde, daar nevens het Bierdragers huysken (hier na te befchrijven) ter andere zijde de Deventer Veer-fchepen leggende, en dat voor 't Ex- cijs^huys over de Kooren-beurs. Ptptn De derde en laatfte van des Ammeraks Irug, en Bruggen, is de Papen-brug; doch on zeker
'vaar van ten welke tijdt deze naam bekomen heeft, dit M»m> j-g buyten t wijffel krijgende van den gang der Geeftehken als wanneer met haar Om- megangen van de eene na de andere Kerck gingen; dat voor denlare veertien hon- dert veertien niet kan gheweeft zijn, al- zoo uyt de Hiftorie der Graven van Eg- mondt bevinde de eerfte fteen van de Nieu- we Kerk alhier op den xviij.dagh injulio des zelvige laars geleydt te zijn; te vooren een out bruggeken zijnde, doch zonder naam te weten: Daar Walig Ziwertzen in de voorreden van zijn Roomjihe Mini- |
||||||||||||||||||||||||
|
te hoog geftelt, ismen in denlare 1627.
ghedrongen gheweeft dry voeten en een duym te verlagen; en nu onlanghs met yzere leuninghen te vercieren de oude borftweeringe verrot wezende. De volgende daar aan is de Nieuwe- M<«»«
doele-brugh, ghelegen daar het Rondeel %£%*' (een oude fteikte en Wapen-plaats aan den tfdtseen hoek van den Amftel) geftaan heeft, on- rendeel trent den Iare 163 3. afghebroken; zijnde fiondt- van fteen ghebouwt, hebbende met acht fteene zuylen zeven boogen , eerft in roofters op ingeheyde palen zoo geveft, dat het ghebouw gheen grondt is ra- kende, als dit volgende Veers boven de midden booghen ftaande, is mede bren- gende. Acht zuylen op een rj/, een Bmgh van
zware lafl,
"Begront de Amftel niet) en (laat al-lijk wl va ff. Def
|
||||||||||||||||||||||||
|
D A M. IK Boek. 177
met het vergrooten van de ftadt (de fteene <£?"*
muuren in den Iare 1593. afgebroken) ge- M&' ^ bouwt, hebbende de lengte van dryhon- dert voeten, den Amftel zich daaronder door dertien Water-keelen door de ftadt in Zee loffende. De Borft-weeringen met vier Leeuwen Berfl-we-
verciert zijnde; een werk zoo fterk dat het ™f™}n4* halve metale kartouwen verdraghen kan, als dikmaals in zulke gelegentheydt isghe- bleken: hetMuyder treek-Veer daar ter zijde wezende. Dit zooveel de vergader-plaatzen der
Koopluyden betreffende; volgen de Wa- gen , daar alle Koopmanfchappen by de ponden verkoft moeten gebracht en ghe- wogen werden. |
|||||||||||||||||||||||
|
AMSTER
DcnAmftel ontrent den Iarei Slach-
ter de Claveniers-doelen ten deele vernaut " en tot erven aanghedempt zijnde, heeft
men aldaar op de hoeck over de halve- maans-fteech (op de Reguliers-poort uyt- komendej een derde houte Brug met vijf- , tien gaten ter lengte van twee hondert ze-
ventig voeten geleyt, en dat halve-maans wijze; des ongetwijffelt de naam van Hal- ve-maans brug,daar van is dragende, zijnde een geweldig ftuk werks: daar ter zijde de Weefper trek-fchuyten haar Veer houden. De vierde ofte zevende Brug over den . Amftel , te zamen de Oude en Nieuwe
zijde aan den anderen lafïènde, is den Am- ftel brug genaamt, ghelegen tuflchen de twee Bol-wcrcken aan den Amftel, daar |
|||||||||||||||||||||||
|
De ttete
Wagen. |
|||||||||||||||||||||||
|
Halvt
Maant brug, en wanneer gebwut. |
|||||||||||||||||||||||
|
Jmjlel
hrug. |
|||||||||||||||||||||||
|
DE T W E E W A G E N.
|
|||||||||||||||||||||||
|
TWee Wagen zijn hier ter ftede; haar
naam voerende van wegen dat isye- der zijn rechte gewicht, dat hy be- dongen heeft, te geven, zijnde in allen ge- weften een ghebruyk om gherechtigheydt teoeffenen; ten welken eynde in alle Sta- ten en Steeden ghemeene plaatzen en die- naars verordonneert en be.-eedight zijn, als Waag-meefters,Opzetters en diergelij- ken, daar toe Ballansen Gewicht gebruy- |
|||||||||||||||||||||||
|
kende, van een gezworen Yker van ftadtï
wegen (na de Slaper yder ftadt in de zijne hebbendejjaarlijks over te flaan en teYkeni Deze Wagen ftaan d'eene op de Markt, Waar &»
Plaats ofte Dam, de naam van de Oude /£"''" dragende; d'ander opóeSt.j4nthomsoftQ Nieuwe Markt, eD deshalven de Nieuwe Waag genaamt: niet om dat het Gebouw nieuwer, maar later tot zulk een gebruyls verordonneert is. |
|||||||||||||||||||||||
|
cTO ü D E WAAG.
|
|||||||||||||||||||||||
|
DE Waag op den Dam , is een treffe-
lijk , fterk hecht Gebouw, beftaan- de altemaal uyt blaauwe Arduyn- fteenen, gefticht in 't [aar vijftien hondert een-en-zeftig, 't Jaar te voren d'eerfte fteen daar aan geleydt zijnde door Tiet er Kan- ter, Burgermee fier 'm der tijdt; en dat ter oorzake (zoodoegbezeydt wierdt) dat de Stadt traegh zijnde de Pachters dePacht- penningen af te vorderen , die daer over zoudengheklaagt hebben, metyertooch |
|||||||||||||||||||||||
|
(zooby brandt ofte diefftal) die quamen
te verliezen , dat in zulken ghevalle daar aan niet fchuldig wilden zijn:Des deVroet- fchap (die veellicht niet van doen hebben- de) zouden beflooten hebben daar een heerdijke Wage voor te bouwen; blijken- de de Stadt als doen welvarende te zijn , en in groote voorfpoet te bloeyen: is een tleffelijck vierkant werk, ftaande ten alle Hoedanitc- |
|||||||||||||||||||||||
|
vett
|
|||||||||||||||||||||||
|
Eijde vrvonbekommert; twee via W;ter:, ïey , w'
tachtentg vosten hoogh tot den nock op- Z a getrok- |
|||||||||||||||||||||||
|
Ï7&
|
||||||||||||||||||
|
Befchrijvitige vm
|
||||||||||||||||||
|
fOudt
Watg. |
||||||||||||||||||
|
Wtag.
|
||||||||||||||||||
|
£>. -/VNTcTisrisT^cföI
Tprte d£ iS, ^rtdriatn^,
|
||||||||||||||||||
|
nant U^a/dn
|
||||||||||||||||||
|
getrokken, met een heerelijke hertfteene
Galdery om 't dak verciert, bequaam om daar van, als uyt het gantfch gebouw groo- ten tegenweer te doen; de dry hoecken pralende met het Stadts Keyzerlijk Kroon dragende Wapen, om haar verdienften in denjare 1488. van Keyzer dMaximiliaan ontfangen; de vierde hoek ten weften zoo onder als boven den ingang zijnde: onder, door een konftighe twee-zijdts opgaande trap nevens der aarde ingaande, in welke deur de Schaal van alle fijne waren is han- gende, daar niet als met koper ge-ykt ge- wicht by de kleyneuytflagalspondt, half pondt en 4. oneen gewogen werdt; en dat van waren het pondt negen gulden waer- dig, volgens de Keure vanden 3 i.January |
||||||||||||||||||
|
16iz. de dry andere zijden yder twee
groote opgaande deuren met groote fèha- ien hebbende, om alle grove en andere wa- ren met yzere loot ge-ykt ghewichte te ontfangen en te leveren; ten dry hoek- ken met een breede luyffen verzorgt zijn- de, daar de over leggende Waren voor den regen bevrijt werden , die daar als op den Dam niet langer als dry etmalen mogen blijven, volghens de Keure van den 6. Ja- nuary 1624. De voorverhaalde trappen opklimmen- Boven de
de, komt men in de boven vertrekken, ae *"**&' balken in 't midden op een fteene pylaar piaatf^ ruftende; wel eer de Redenrijkers vergaar- plaatze, nu dienende tot het Guarnezoens Krijgs-raadt-kamer j daar men recht-ple- gin§e»
|
||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, IV Boè.
|
|||||||||||||||
|
179
|
|||||||||||||||
|
MttOM gïnge> over de mifdaden der Soldaten ge-
W*ag. oeffent, om na behooren geftraft te wer-
"* den J daar mede haar Wacht-plaats heb-
bende,om tot bevrydirge van 't Raadhüys
en Marckt nacht en dagh te waken: het
fchalicndak voor 't (pits oploopende, met
|
|||||||||||||||
|
de Fortuyn en Neptunus in plaats van -N?«*»#
Weer-hanen verciert wezende. Doch de WgeS- Koophandel door Godes zegen Jaarlijcks vermeerderende, zulckx dat den Koop- man aan deze Waag niet konde gerij ft wer- den , is men gensjotlaakt geweeft noch een |
|||||||||||||||
|
NIEUWE WAAG.
|
|||||||||||||||
|
Eertydts
|
|||||||||||||||
|
TOe te ftellen,daar toe de oude St. An-
thonis poort verkiezende, die de Nieuwe Waagh noemende, niet we- gens het Gebouw, maar laatft daar toe ge- ordonneert ; is gelegen aan de Oude zijde op de Nieuwe (wel eer St. Amhonis) Markt, zijnde een out vierkant Gebouw, |
voor dezen een van de Stadts-poorten,' des
met verlcheyde ronde tooren en opgaan- de fpitzen Kafteels-wijze voorzien en ghe- fterkt: eenighe jaren na de Stadt bemuure was gebouwt; de eerfte fteen op de xxviij. May 1488. daaraan gheleydtzijnde: als zeecker out opfehrift in de muur is te ken- Z 3 ne* |
||||||||||||||
|
Befchrijvinge v»n
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Alle zoorten van zijde, Coetcenille en Saf- metmt
feraan io. ftuy. Waag.
Indigo 7. ftuy.
Indiaanfche,Straatfche Confituren en Fou-
lie 5.ftuy.
Anijs, Nagelen en Spaans leer 4. ft. -
TabakkojDroogen, Quik-zilver, Verwen, Garen, Wollen, Brafili-hout, gerookte Salm. &c. 3.ft.
Suykeren z.ft. 8. pen.
StijfTel,Canneel,Peper,Noten Mufcaat &c.
Bos-kruyt, Was, Koper, Tin, flechte
Verwen , Anijs &c. 2.ft.
't Schippont Kaas, een ton Botter, minder
na advenant 2.ft.
Syroopen, Amandelen, Verw-hout,Rijs,
blaauwe Rofijnen, en diergelijken.
i.ft. 8.pen.
Yzer, Loot, Tou, Henp, Vifch, Vlees,
Huyden, Swavel, Gomme, Reu-
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
nen gevende; alsdoen van bouwen gekoft
hebbende vijf duyzent dry hondert vijf guldens, vier ftuy vers. Dit beflooten zijn- de, is men in den Iare 1617. (de Sluysdaar onder loopende dry jaren te vooren ghe- demt zijnde)aan't werk gevallen,het voor- fte deel tot de twee torens verlengende, en ter weder zijde openinghe tot de Schalen makende; zulcks dat nu ter vier zijden, Vierfchalen zijn: boven een Burgerlijcke Hooft-Wachthuys, Heel-meefters kamer (hier na te befchrij ven) nevens andere Gil- den-vergader-plaatzen wezende. In deze twee Wagen werden alle Koop-
manfchappen en waren ghewoghen die by 't pont verkoft werden; uy tgezondert het Gefchut en Ankers, die aan deze Nieuwe Waag eygen zijn: Daar toe hier by, naaft aan de Water-kant een Proef-plaats tot de Ankers opgerecht is, wezende een zware |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
tTieuWi
Waag. Hoe veel
dom kojie, |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
'Ariktv
frotf- fhats. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
hoogeeykepaal, daar fchijven in zijn, te-
gens welckede Ankers ftaande opghehaalt werden; een groot eyken blok boven {pits met een zwaar yzer beleydt daar eenighe voeten van daan leggende, op welcke het ftaande Ancker (los ghelaten zijnde) ten midden de fchaft neder geftort wert; zulks |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
verdraghende, en onghekneufl; blijvende Oneffen ghewichten onder de hondert
wordt by een Keur-meefter daar op paf- I ponden, volgens de keure van den xjuny. fèndevoor goedt gekeurt.- welke Ankers j 1524. te rekenen. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
zommighe dry, vier, ja in denjare 1662.
tot zes duyzent ponden zwaar ghefojeet lijn. Doch d'Oude als midden in de ftadt ge-
legen het meefte te doen hebbende; hoe wel eenPachter de zelvigeExcijs van Stadts weghen is pachtende ('tLandtsImpoftals een bezondere pacht verhuurt wendende) welke ftadtsExcijs voor den Iare 1663. ge- golden heeft twee-en-negentigh duyzent guldens behalve 't gemeeneLandts Impoft, die als doe mede verpacht is voor hondert acht-en-negentigh duyzent guldens, dat aanmerkens waardig is: Mits ghenietende van yder hondert pondts wegens van de- ze naarvolgende Koopmanschappen, als volgt. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Alle welke Goederen deWaagfchuldigh, _
moeten z,oo dikmaal betalen als verkoft wer- Vante, den. wïgt, en Doch hier van vry zijnde Boter uytSwe- wegen.
den k?mende;alle Kerken,Godtshuyzen, de Stadt en die Wol om te ver dr af fier en tot Ka- lis en elders te halen. In tegendeel moeten alle Vlas-Kooters of-
te Verkoopjlers dubbelt geldt betalen, van al- le 't Vlas dat ter Wage ontfangen , z,oo bevon- den werden boven de vijftig fondt gewicht in httys te hebben, Gewicht verkoof er s mogen zoo veel onge-
ijkt gewicht ia hnjs hebben als't haar goedt fe. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
"Stadts Ex-
iijs tndtr 't Waag- geldt i en kot 11 tel. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek
|
|||||||||||||
|
i8i
|
|||||||||||||
|
Weuwt
Waag. |
|||||||||||||
|
Burger met "Burger yets te Waag leverende,
moetenyder het halve Waag-geldt betalen: doch met vremde h andelende,kpmt het Waar- geldt te lafte van de vremde. De Pachter wert verbooden om huur-loon
goet in de Waag te bergen. Als mede het dron- ken drinken te beletten; dejgelijkl zorge te dra- gen dat de Schalen gereynigt, en gewicht ghe- jckt werdt; dat hem toegetelt zalwerden, mits gehouden lijnde weder te leveren zooda- nig het zal bevonden werden. 'DeTachter en zijnWaagknecht vermo-
gen alle Scheef en enSchttyten aan de Vijgen- dam en omtrent de Waag leggende, te doen af en aan leggen. De Admiraliteyt vermach met de 'Balans
in haar Pakhuys over te/laan, zonder Waag- geldt fihuldigte zijn. Wmkelhouders vermo- genmet de Pachter accordeeren over't wegen van over de vijftigh fanden. Op't verpachten vandeWaagh inden
Jare i<5io. verftaan, dat het Brazili-hout uytZeeopgheflagen. Alsmede deSpece- ryen, de Ooft-Indifche Compagnie uyt Zeeontfangende; ofte de Kamers den an- deren toezendende; enhaarViöualie de Botteliers by 't ghewicht leverende, geen Waag-geldt fchuldig zijn. Dit de practijk dezes Waags zijnde, zoo
is om den Koopman daar van ghedient te werden daar veel volkx toe van nooden: als Wegers, Boeckhouders, Waagdragers, Pakkers, Sleepers en Schuyte-voerders. De knechts ofte wegers volgens de keu-
re van 't Jaar 15 24. maar vier wezende,zijn jeghenwoordigh met't vermeerderen van 't werckthien; wiens doen is, deKoop- manfchappen op de Schaal gearbeydt zijn- de , af te wegen, en 't getal te Bort te bren- gen , om by de Boeckhouders geboekt te werden, 't oplicht daar van de Pachter be- voolen zijnde;voorts deBalancen en'tGe- wicht klaar te houden , en eyndelijck de Wacgh te openen en teftuyten, mits daar zijnde (boven haar weddmgL) de koft ge- nietende. |
|||||||||||||
|
Boekhouders van Stadts wegen zijnder Niemi
twee, die ghehouden zijn van alles datter w»ag. ghewogen wert Boek te houden, om alle - : — ontftaande verfchillen tufTchen Kooper en Verkooper daar door te vereenigen. Arbeyders zijnder in menighte, doch
-alle Burgers of het Burger-recht hebben- de , wiens werck is ("als van de Achtbare Heeren Burgermeefteren daar toe verkoo- ren) alle Koopmanfchappen te Waagh ko- mende op en af de fchalen te werken: die werden in t ween verdeelt, alsWsag-dra- gers en Vrye luyden. De Waagdragers we- der in Rotten Veemen genaamt, tot vijftien drltydm"t in't getal j verfcheyden zijnde, yder aan 'Zenee' haar hoeden kenbaar, als daar zijn de'Bon- ' te hoeden , Geel-hoeden, Graauw-hoeden, Swart-hoeden', Root-hoeden, Stroo-hoeden* Klap-mtttzen, Engelfche Veem,Amflerdam- fche Veem,Schotfche Veem, Leydtfche Veem, Hoorenfche Veem, Medenblikker Veem, Tef- felfche Veem en Groen-rokken: Yeder haar teken dragende, enKoopluyden hebben- de , wiens Goederen bearbeyden. De Vrye luyden als byloopers, by Vryeluft
ghebreck tot mede-hulpers dienende; en ^m*. daar deze Veemen uyt verkooren werden alfïer een komt te fterven , daar van Bur- germeefteren dry voorgeftelt werden om een daar uyt te kiezen: die dan gehouden isvoorzijn inkornfte aan't Veem daar hy inkomt te tellen dezoromevan vierhon- dert guldens, half ten profifte van 't Veem, en overige voorde naargelaten Weduwe, ofte Kinderen, ofte by ghebreck van dien, in 't gheheel ten proffijte van 't Veem, volgens de Keare van den xxiiij. Decenv» ben 654.. Tot onderhoudt van haar kranken is of den 26. Keuren en
Meert i6l6.verordotmeerteen Bos toe te feilen, yder ordonnan- vry man ter eer f et inkomen daar toe betalende dry *"" guld. en een Veem hebbende zes zuid. volgens de keu- ' ver* re van den 10. f uly 1618. nu acht guldens volgens order e van den 18. Af'ril 1642. lot we!c/(er3os-regeeringhefaar!ijckx vierBos-*
meefers ge fielt werden, ais of den z6. Meert 1616- verordonneert is, Ve
|
|||||||||||||
|
baar
|
|||||||||||||
|
Befchrijv'wge van
|
|||||||||||||||
|
i8i
|
|||||||||||||||
|
Wamt T>e Overluyden faarUjkje by Burgermee/leren te
Waag. verkiezen, wordt aanbevallen achtinghe te nemen
i
arbejden; en alk misbruyken binnen de Wagtn, ge-
vecht en kjjvagie voor komen. Blijkende by de leuren vanden 16. Meert 1616. en iofulyi6i2- Dat alle waagbare Goederen moeten werken, uyt
|jf^<&Pot-afch,Korf-rozijnen en Stokvifch, en dat na de keure van den 10. fuly 1618. den^l. ^iugujli 1658. Dat voortaan ponder kenni(fe vanüurgermeejle-
ten geen vreemde Veemen gullen oprechten, alt vol- gens ordere van den 24. Deccmb^ófó. Dat in 't wcrligbetrcden qjndt,' 't ^elvigegehou-
den \ijn af te werken, ponder daar uyt te hopen, of- teenvryepersonen tot hulpe, ofte andere werken aan te nemen. Begiet de keure van den 10. fuly 1618. den iz. fanuary 1639. ^m 24- December i653. Dat by de Overluyden 't werk. verboodcn pijnde,
qulck? niet onderwinden ; veel min haar daarover tjualijk. bejegenen, volgens de keure van den 21. fa- puary 1620. Dat by oproer gehouden %ijn aan de Waag op den
Dam te verjchtjnen; by brandt ten brandt te komen, tnby harde Vorft teys-bijtcn, volgens de keuren van den lS.May 1616. den 14. Decenib'. 1628. " Vermogen neven Katoren-dragers Speceryen en Caftanien te dragen, \iet de keure van den lv. fuly 1ÓI7- en 18 .Mal 1639. In Gilts- ^aken be^ich pijnde, ver\uymengeen ar-
beydttloen, volgens den 24. OcJober 16$4- Eyndclijck, moeten haar wooningen in deïtadt
houden: en in haar verblijf-plaaizcn ontrent de Wa- gen nietfpeelen ofte drinken ; mitsydcr de dienflboo- den alk vierendeel f aars daar voor betalende twee fiuyvtrs, blijkende bi de keuren van den 30 0#o- ierl6$.cn 8. fuly 1653. Om de Waren en Koopmanfchappen
tothetVerfchepen bequaam temaacken, vint men hier ontrent een menighte van Fé&W» Pakkers,die haar in verfcheyde gezelfchap- pen verdeelt hebben om den Koopman te dienen; doch tot noch toe aan geen Or- donnantie van Burgermeefteren verbon- den: dit niet te min onder haar vaft {lel- lende dat niemant in haar ghezelfchap aan' nemen of moet eenighe Jaren om niet die- nen, eer van de arbeydts-loonen yets is genietende; de kranken ofte afgefloofden echter haar gedeelte uyt den winften ont- fangende, ten zyby haar mede-maggers itytgekoft werden. |
|||||||||||||||
|
Van Slepers met haar Paarden aan de
Waagh flepende , en den Koopman ten dienit ftaande vint men hier een groot ghe- zwarm : dat doorgaans (de goeden niet te na ghefproken) een onghebonden hoop is; haar Stallinge wel eer gehadt hebbende ten weften van de Beurs-fteegh; met het bou- wen van de voorfz. Beurs daar van daan verplaatft zynde ten zuyden benevens de NieuweKerk;daar blijvende tot dit yegen- woordig heerlijk Stadhuys voor genomen wiert, haer defenu in hebbende cierlijke Paarde-ftal vergunt is; gelegen ten weften achter dit voornoemde Stadhuys op een fteene brug, tufïchen de Niewe-zijts voor en achter Burgwal, met twee heerelijke gevels (met hart fteen paarden tuygh ver- ciert) voor en achter met groote, poorten uytkomende; meer een Heeren ftal, als voor zulk flagh van volk gelijkende. Om dit vokk inden bant te houden, zijn die van de Geregten al van oude tijde genoot- faakt gewecft daar ordere tegen te fteüen, en die in den jare feftien hondert en twee in een Gild te betrecken, waar van dit wel de Yoornaamfte hooft- puncten zijn. Dat niet [tillen vervorderen haar Paarden
voortaan by de wegen , ftraaten of in andere
lm den landen te jaagen, maar met haar ey-
gen voeder voederen, volgens de keure van
i7Julyi^i.
Daty der onder de acht hien jaren out ver-
boden isSleef/er tetvefèn. 17. Decemb. 1547. Nu 21. jaren 11. Januari lóci. Dat haer verboden wert met haer Sleden en Paard.en op den 'Dam ofte flraten bujten de verordon- neerde plaatste ftaan, en dat op ziekere boe- ten, uynmjfende de keuren van %.Augufti 1567.10. April i6z\. En om meerder ongeregcltheden voor te kQ-
men eyndclijk\beflootenis haer onder een vaft Gdt te betrecken 11 Januari 1602. jMoogen aewrenomen werkjx'bbende, niet
te biergaen. ibid. Zijn gehouden haer Burger- fchaptewinnen. En binnen de Stadteen jaar gewoont te hebben. Ooksp den Ysbi/tte komen. ibid.
|
|||||||||||||||
|
Hieuwt
Waag.
Slepert.
|
|||||||||||||||
|
Cierlijke
Peerde-Jlal |
|||||||||||||||
|
Ordonnan'
tie en Keu- ren voor dé Slepen. |
|||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
||||||||||||||
|
183
|
||||||||||||||
|
voortaenjaarlijx zoude betaalt werden acht- Weit»»
en-veertich fluyvers; en voor de nieuw-aan- Wm&- komende Gilde-broeders in plaats van twee guldens, achtien guldens; mits de oude Cjilde- broeders de Bos mede verbeterende om haar kranken en oude Cjilde-broedcrs te beter te en- derhouden, volgens de Keure van den 16. Junij \6\%' Dit zoo zijnde, zullen de Waag zijn ey-
gen laften laaten draagcn; en hooren wat van hem zelve is dichtende. Wie dat door droegen zwicht, Ikhott door draagenfiant'. 't 'Bezwaaren van mijn Schaal, Verlicht de lafl van 't lant.
De twee Waagen en Stadts voor- deel van dien genoegh zijnde : volgen de andere Excijfen en Regalen tot behoef der Stats onderhoutop geftelt; als mede de PJaatfèn daar die vergadert werden, die verfcheyden zijn : doch dry voornaa- men, als 't St,!ts Excijs-huys; de twee Bier- Jan ***• dragers Huyskens; en dat van deKoorcn-^ -, ms meeten. De Stad om dele Excijfen van i„ktmJien. haar Burgers te mogen lichten een alge- meene Voor-recht hebbende haar verleent by Hert och Albrecht van Beyeren, de twee en twintighfte Graaf van Hollandt, op den 2<5.Juny desjaars veertien honderten een, inhoudende. 'Dat «feRaaden vanonfer Stede van Amfterdammeataw* zijn ofna- maals wefenzullen,mogenfetten en ordineren tet onfer voorfz. Stede behoef eenen redelijken Excijfe, als hun nut ende oor boor lijke dunken zal. En dat op elkjvat Biers &c-, ende voort op andere goederen, gelijkjie Raaden redely - V°>r- re cht hen zullen ordineren. '-Daar de Schout be- ^"* > "
1 ' 1 3 *' j tijzen te
velen wert daar recht cp te doen. Mits dat r,1Cgen
die van deGerechten of e haar Dienaars in fletlta-,
die jaren datfe inde Gerechten zitten ofte dienen, qenen Excijfen huur en, de Stee de toe- behoorende, noch van haar en wegen doen hu- ren, noch des mede ffaen-, Sec. Volgens het voorrecht van Hertogh Jan van Beyeren, Ruwart van Hollant, gegeven den 18 Januari 142c Aa Dit
|
||||||||||||||
|
Nieimt
Waag. |
ibidem. Genieten een feekerfluk^gelt, die by
noot vanbrant met haar Paarden deeerjte |
|||||||||||||
|
.---------_ 3rant-fpuyt aan-voeren.
En alfoo by ervarentheyt bevonden
wiert dat ontrent de Waag-fi haaien groo-
te mifveritanden en wanorderen ryfen met
Met een ]£rUyers ^[e <je Koopmans-waaren aen de
xsgengeen ÏTT * ir- 1
Koopman Waagquamen tekruyen. Sooisomzulcx
waren ter voor te koomen op den 23. December des
Wage te jaars fcftien hondert een en twintig gewil- brtngen. fjeJceurtj fa van nu voortaengeen Waarén of Koopmatffchapptn met Kruywagens. te Wa- ge zonden ntogengebragt werden. Her laatfte flach van volk aan defèWaa-
gen Eoodig totgerijf van den Koopman zijnde Schuyte-veerders: Die weederin tv/een verdeelt werden; als Vlot-fchuyt en Vht-fchuyt Stevger-fchuyt-Voerders; yder haar be- Zk%*er' z°n"(!«Giit hebbcnik.OnderViot-fchuyt- Voerders, Voerders verftaan werdende alle die haar Schuyten groot ofre kleyn met boomen zijn voortfchuyvende>en niet met Riemen roeyen. Die weiden meeft ,jaa wel alleen aen deWaag gebruykt. Defi alle moeten vol- gens de keure van den \%. Januari 1589. "Burgers ofte f oor ten zijn, en het Giltgewon- Keuren en nenhebben: Ookjilleaengenoomenvrachten Ordonnan- weiver voerenen bewercken', 't zybygebrek^ tien vtar de vm ouderdom ofte andere lichamelijke fwakz Jt've- heden. Mede geen vrachten aen nemen voor haar
Schuyten leedigh en tot den dienfl vaaretigh en* Die by den dagh ofte vragt aengenomen
werden. Ende de aengenomen goederen niet inkrijgende echter haar loon verdienen. Dat haar naamen in 't Cjilde-boek moeten
getekent zijn; gehouden zijnde jaarlucx tot hefarme Gilde-beste geven dryfluy vers; en die namaak in 't Gilt aengenoomen werden twee guldens, volgens de bonen-genoemde Keure van den 18. Januari 1589. Welk bos en in-komen geit van tijde ten tijde als op den 30. November 1590. 22. April 1593. IC September 1613. 31. Mayi6\2. alzoo verhooght is,datvoordryfluyvers bos-gelt nu |
||||||||||||||
|
jgi, Bejehrsjvinge va»
|
|||||||||||||||||||
|
De Brandewijnen. 30000 Kiemt
|
|||||||||||||||||||
|
Kieuw Dit 2'Jn dan de fondarnenten daar defe
|
|||||||||||||||||||
|
m»g. Belaftingen op geligt werden, dat op twee-
"" derley wijfegefchiet; ofte die worden ver- |
|||||||||||||||||||
|
De Confumptie van de Zeep. 18500 Waag,
De Contributie van de Zeep. 14500 ———
Pek en Teer. 2Ó00
Hoorn-Beeften en BezaeydeLande over Am-
fterdam en zijn Dorpen. 7100 Dito over Loenen en de Loofdrech, ende datvoot
%oo verre deHollandtfcbe boodem is jlttleende, te ^amen voor 6. maanden. I ICO H«Brant-hout. 8900
DeKaarfenen'fSmeer. 10200
DeFruyten. 25000
DeRonde-maate. S5<°°
De Goudee» Zijde Lakenen. 8000
De Paarden over de Staden Dorpen, Loenen en
de Loofdrecht. 1000 De Boter. 44000
De Veertichfte penning tp de Schep en. 2200c*
'* Zout dat geconfumeert wen binnen de Stad en Dorpen-, mitfgaders Loenen en de Loof- drecht. 46100 'tHeeren-gelt. 51°o De Waag. (Hier vo'oren verbaalt.) 198000 HoornBeeften en Befaeyde landen owAmfter- dam en s[ijn Dorpen. 15500 Ditoover Loenen en de Loofdrecht; en dat %oo verre de Hollantfche boodem is firec kende, te \amen voor 6. maanden. 2900 De Inkomende Granen. Ï4000 De Turffe» Kooien die binnen de Stad en Dor- pen geconfumeert werden, mitfgaaders de Kooien alleen over Loenen en de Loof- drecht. 179000 Het Beftiaal over Amfterdam alleen- 141000 Dito over Amfterveen, Dietnen, Ouder-kerk, Slooten, Slooterdijk en Ooft-dorp. 7100
D;>e over Loenen en de Loofdrecht- 1300 't G emaal over de Stad en Dorpen. 372000
Binnen gebrouwen en Uytheemfche Bieren.
519000
Ta>ee Stuyvers op de Tonne-bier, ten lafle van de Brouwer. 14500 Dry Guldens op de Tonne-bier , ten lajie van den
Tapper. ioiooo Dito over Loenen en de Loofdrecht. 4000
Te famen belopende, twee Milioenen, tweehondert, dryduyfènt, vierhondert en vijftigh Guldens, tot Veertigh groten 't ftuk. Endedit alles behalven de inkomfren
die by Collecten ontfangen werden: als daar zijn feFcrpondittgeohcAQhJtcpenningk op
|
|||||||||||||||||||
|
Kat die 'm- gaac}ert: door Stadts bemachtightighden
mrdtnT CExcijs-meefters genaamt) ofte van vrem- den tot haaren fchaade en baate gepacht; eenigejaarlijcx, eenigevoor eenige jaaren; mits haar verbindende jaarlijcx zeekere fbm van penningen daar voor aan de Stad te betaakn. Die vergaadert werden zijn de Bierenen
in en uytflag vanGranenjdie openbaar ver- r, pacht werden behalven de Waag, (daar dtorExcls- hier boven van gehandelt is) de Wijnen; meeflirs,of Brande-wijnen-, PytflachvanWijnen; het •verpacht, fortificati-gelt; Bujten-bieren; het Gemaal; m vHlki, Qrmen in Tonnen en Sacken hier te merkt gebracht ; het Beftiaal ; Ferkens Ex- tijs; 't Markt-gelt van de Ver ekens, Kal- veren, Schapen m Lammeren ; Runderen, ExcifS,Huyden; Turjfen Snee-kooien; Brant- hetit; Bikzfleen; uytjlag van Zeep; hakenen en Canefas; Kalk, Cement en Hout-kooien; Brug tot Ouderkerk l ReepILxcijs, 'XWEx- cijs, Afllag van de Vifch. 'VztfX.'Buytemvatcr, ftrek-
kende van Montalbaans Tooren tot het Blauwe Bolwerk. |
|||||||||||||||||||
|
J)eVtffchcryen<
|
|||||||||||||||||||
|
Van 't Gulde-wateriïïpóe
|
|||||||||||||||||||
|
den Amftel en Ammerak
door de Stadt. Van 't Ey landt en êeJVieu- we Vaart tot Zee-burg. L Van de Stadts Graften. 't Veer tot-Mw^y^e^en diergelijken
meer: en dit alles behalven de Impoften, die 't ghemeene Landt van Hollandt alhier zijn verpachtende. f)ievandeneerJienOSoberl66^. tot den laatflen September 1664. over Amfterdamenzijn
Dorpena/s volgt gepacht^ j».
Ftrpach- De Wij nen e" Mee' 264000
tingen bet Wolle Lakenen. 4K50
gemunt Degrove Warenalt Kalk, Steen. ife. 37800
Landt van De Azijn. 8400
HMandt Bokken, SteurenSaias. 50
ttngaandt, |
|||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek
|
185"
|
|||||||||||||
|
op de huyfên : De verpondinge ofte vijfde
penning op de landen : Het Cleyn Segel: De Veertichflepenningh van de FafleGoederen die verkort ofte vermangelt werden: De Veertichfte penningh van de Erffeniffenab inteflato, en andere meer. De Convoy- gelden van deuyt-gaande en inkomende Goederen,als een faak de geemene Provin- ciën betreffende,hierniet by geftelt zijnde. |
ofte daar buyten by de gemeene man ge- Stadtt Ex-
droncken werden:welkeViyheden buyten cij-httys. de Stad zijn ftreckende,buyten dtRegulicrs —"- (nu Vttrfé) Toon tot het lange Loop-velt;
buyten de Hejlige-weghs{n\x Lejtfe) Poort Hie tot aan 't voornoemde Loop-velt, en half- veer die wegen het Dorp Slooten: buyten deHaer- fite^ > m& lemer Pooit tot aan het Dorp Slooter-dijk. $/*£" en buyten de St. Anthonis (nu Muyder) Poort tot Tpe-Jloot, binnen de paaien alom- me geftelt; en dat niet alleen van de Bieren maar ook van de Wijnen, Azijn en Ge- brande-Wijnen. Om dit alles te beter te achter-volgen zijnder van Stads-wegen van outs twee Bier-dragers Huyskens op- gerecht : een aan de Nieuwe, en een aan de Oude-zijde; dat aan de Nieuwe-zijde voor 't bouwen van 'tStadt-huys, daarachter Bier-dr/^ by de Paarde-ftal geftaan nebbende; van gers Huys- daar het vervoert is ter zijde het Ronde ken:t Bagijn-hoff (hier vooren befchreven) op hetSpuy, achter de OfleSIuys: En dat aan de Oude-^ijde naaft de Oude-Brugh, zijnde een groot lankwerpich vier-hoekig hout gebouw inden a^wzz^r^op-paalen ftaande : d' opficht daar van hebbende de Over-luyden err Vaaders van 't Bierdra- gersGilt:welkeVadersBurgers moeten zünf en van de Heeren Burgermeefteren daar toe bemichticht. Gehouden zjjn de Bier- Ordotinax- draagert-huyskens des morgens en avonts te openen tit daar en toe tejlayten,en daar daags geftadig te blijven cm over,en de» forge te draaien dat alle voorvallende werken waar- Oi jicht ers genomen en gedaan werden: voorts, alle mifveyflan- **n&,l,n*ti den en twijï in Overluyden afwfen by -leggen. Dat alle Ceel-werken zoo van Wijn als Bier voor
alle andere werken voor afvullen geven. Wel te letten wat Bier-dragers de werlten of ge-
ven, en boe lange die daar om uyt blijven. S'ondertevermogen Steekpenningen ofgefchenken
te nemen, om jmants werk voor ecn anders te vorderen. Bier-draagers dronken aan 't Üuysktn komende te
fchutten, "'t werker bieden; en die daar tegen feg- gende daags daar aan, aan de Overluyden te verkil' gen, om na behoor en geflraft te worden. Voor alles middelen aan wenden om onder de Gil-
de-broeders vrede te houden. Sullen, noch de Over-luyden niet vermogenymant
A a 2 vm |
|||||||||||||
|
%t»dts Ex-
ti/s- huys. Verpondin-
gen,of ach- ftepenning enamie e inkomjien. |
||||||||||||||
|
Zxcïjsm ti-
jiers , fit- flaats. |
'tGeene de Exc ijs-M eefter ontfangen zijn
dat van de Eieren in en uyt gaande Gra- nen 3 zijnde een van de trefFelijkfte bedie- |
|||||||||||||
|
ninge defer Stede, diejegenwoordigh vier
in getalle zijn , en onder de Magiftrateure gerekent worden; haar Voorfitter altijt een oidt Schepen zijnde, haar fit-plaats op het Stats Excijs-huys,
hebbende,gelegen aen de Oudezijde, op
de hoek van de Oude Brugh,een plaats van H datt'r- over°ude tijdendaar toe gebruykt;doch in
blyd van denjare 1637.cn 163 8.vergrooten herbout;
7 Geboit. zijnde een heerlijk werk,met hart-ftene ge-
vels pronkende, hebbende de hooghte van twee ftadien, de benedenfte lichten tuf- fchen de pilafters met yfte traliën verfterkt zijnde: Daar alle Bierenen inkomende Granen moeten aangegeven werden; en dat volgens de Ordonnantien yder be- zonder daar van zijnde, alhier in 't kort verhaalt. Als dat hier ter StcAegeen vreemde bieren
rdonnan- mogen gel0jl werden ^ voorftllcx deExcijf- Bieren tneefter bekent gewaakt is.
Die bigefivore Bier dragers niet te verwer-
ken, voor by Excijs-meefters Cedulcn ?eble- ken is de Stadts gerechtighejt daar van be- taalt te zijn. Volgens de Keure van den 3 o. November 158f. ï£. T"ly ij8<s. I(j. Juny 1588. 3T. Januari 1634. 14. o<3o- ber (651. 12. April 1658. En dit zoo wel van alle Bieren die zoo
we] binnen de St'ts Poorten als buyten in- de Vry hcyt van dien,'tzy indeTap-huyfen, |
||||||||||||||
|
l8ó Befclmjv,
tftetert van ^ "Bierdraagtrs verlof te geven om van 't werk.
Hxysjf. te h<ys te blijven, ponder dringend noot. Volgens T de Keure van den 30. December 1604. In welk. Huyskens alle Bierdraa^ers gehouden
sijn de: morgens met bet of houden van de Poort-klok. te ver f cl lijnen, en desavonts niette vertrecken voor defelvige Foort-kjok geluyt heeft. Blij kende by de keure van den 1 Januarj 1611. Om dit volk beter in dwangh te hou-
den hebben mijn Meeren vanden Gerech- te goet gevonden haar op den vierden la- nuari 1550. met defe wetten te voor- fien. Dat Burgers moeten %ijn • en niemand des mor-
Merdragas gtns dronken in 't Huysken verfchijnen , ofte des tn ordan- Jaagt in Herbergen te loof en cm te drinken., ■tunmvw . pal aiiegewBme nerven tcrjhnt rullen aanvaar' »>4ev' £(n- en ni t vermogen in 't Huyfken ofte daar buyten te dobbelen, te ff eden ; veel mm den anderen lafte- ren ofte qualijkjoe [preien. Om geen Bier-'fchips la ft te dobbelen, voor ten
tninften lier Gilde-broeders int Huyfken tefamen #»•
De Over-luyden vermogen geen Gilde-broeders
•vtrfchoonen in brm\en vervallen pijnde ; of f ene van
die ^elve te voldoen. Dat gehouden \tjn wekelijke te contribueren tot
onderflant van haar kranke en oude onvermogen mede Gilde-broeders. Dat gehouden {ij» de Excijs-meefleren dagelijcx
Man te brengen wat wijnen uyt Taffers huyf'en ofte kelders uyt-geflagen hebben. Ah mede wat Wipncn tfte Bieren fonder Excijs in-flaan. Dit wel haar voornaamfte keuren zijn-
de } zijn die by gelegentheyd van tijde vermeerdert, verandert ofte verbetert, als den 17. Meert 1575. 4. Meert 1579. 1. Ianuari 1611. 29. Oclober 1652. j. September 1640. 30. Oflober 1648'. 2o. Ianuari 1649. 13. Ianuari itf-o. ay.Iuly i6$7- en zoo voorts. De Bier- dragers gehouden zijnde dit Excijs-huys op haarbeurten by Rotten des nachts te be- waaken. Dus verre van de Bieren en'tgevolch
van dien. Volgen de Granen excijs on-
Qrdsnnan- derworpen. Die hier ter Stede ronder
f ie ever fc confent van de Exci'p-meefters niet in ofte
Granen. Uyt mogen geflagen werden. Volgens de
Keure van den jo Iunij 1524.
|
|||||||||||||||
|
ige vm
JfelkeGraancn inde Stad kpmende^ijngehttt-' Meetert
den daar van aan de Excijs-meefters tebetaakn Hw je alsvolcbt. Vuor een lajl Tarwe ii. Jluyv Rjigge ----------»
10. ftuyv. Garft en "Mout8. fluyv. en Haver jes
Jluyvcrs. De vremde Kfiofman zfjn Granen on* verkpft uyt de Stad voerende daar van vry pijnde , doch met confent van de Excijs- mee fiers; alles of ten boete daar toe ftaande, volgensde Keure van den 17. May 1618. Alle Schippers hier ter Steede met Granen ko-
mende ^ijngehouden die Excijs-meefters aan te ge- vonden voor haar vertrek.denExcijs tebctaalen, net de Keure van den 24. Decemb. 1654. Alle 't welke mede vctflaan wen van Graant»
Sacken en "Tonnen komende blijkende by de Keure van den 6. Augufti 1582. Diergelijke Pacht cp't Gemaal mede
geftelt zijnde , volgens de Keuren van den $■. May 1570. $o.Tulij 1594. M.Oftob. 1604. ij. Augufti i6<£. ii. Augtifr. 1559. Doch zulex buyten ons beftek zijn- de, zullent daar laten. Om welke Granen te bewerken veel Veel Jr-
Arbeyts-luydenvannoodenzijn: als Kc- teytt v4\ ren-meeters, Setters, Dragers, Storten, tct de Ophouders, Lichter ofte Legger-luyden en anc'ere meer. Welke Meters, Setters en Stortcrs haar
vergader-plaats hebben op de Nieuwe- zijts Kolk, geheten het |
|||||||||||||||
|
Meeters H
|
|||||||||||||||
|
nv
|
s;c,
|
||||||||||||||
|
Zijnde een cierïijk fteene vierhoekigh ge-
bouw , met zijn Gevels en uyt-fichten aan alle zijden op een Kelder vry-ftaande, dat geen onhebbeüjck gelicht veroorfaaket; het gekroont dry kruyfigh Wapen boven inde Gevel ftaande; herbouwt indenjare ] 620. de Arbeyders haar vertrek boven ;
in de kelder de Verfchietfters(meefl Vrou- Hoedanig» luyden zijnde) de haaren houdende ; een heyt van't Vader ofte Opfiender over haar alle ge- GehHW:' (telt zijnde; achtervolgende de Keure van den 28. Ianuari 1641. Wien aan bevolen ïs aan te tekenen de Lich-
ters, uyt wat Sc/, e pen diegelofl hebben , met naam van de Schipper van"tgroote Schip : niet alleen om te wecten de vier JsUrkf-dagfn dltt 't gou inde Lich- |
|||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
||||||||||||||
|
Meeters ters mach blijven leggen; maar ook, om te weeten
Huisie Vat uytydet Lichter gemeeten is > cm ^ule\xten Excijs-mecfters Cotuptoyr (en de.' mots pijnde Ordomia?-.- ter Admiraliteyt.. bekent te maken: Mitsgenie- tie voor de tm^e van y^" lAft ^M g>'mcctcn is tme m vier fen- Opfiendir, mngen > die de Meeters gehouden zjjn van de ){eo£- luyden voor hem in te vorderen. Dat mede gehouden zal zijn goede zorge
te dragen dat de Koopman bj Meeters en Set- terswel'gedient wordt; en bj tijde vavjïcckz te, ofte overvloet van werk met Noothulpen onderfleunt werden: die in dien overvloet van wcrk^ookzulltn vermogen te looien. Koreume- Koorn-meeters moeten Burgers zijn, *c, /. binnen de Stat wonen en be- ee dicht. Volgen s de Keure van den ió.October 1556. 18.
Januari 1589. Aioeten op alle Marlden de Graantnme-
r^zalsden 34. Januari 1620. Met de Koren-dragers een Gilt geweefl:
zijnde, zijn op den 18. Januari 15 89. ge- fcheyden : Mits haar Bos en laar lijkfe in- komen deelende : de Meeters voor haar ge- deelten daar uyt krijgende feventhien ten hon- den: De Koren-dragers hét overjehot ge- nietende , des die gehouden zijn te onderhou- den de Sakken, Gangen en Trap-ladders. Moeten ten Ys en r3rant komen: en met den
anderen te begraffenijje gaan. Volgens de Keure van den 18. fanuari 158?. Een Scheeps-weik.?ewon^en hebbende zijn
gehouden ds Schippers naam aan de Vaader ep 't Huysjen aan te geven, eer zulx op 't Ex- cijs doen, 1 ?. januari 1601. Op het Excijs-huys ofte met een Coopman heb-
bende te rekenen,verliejlgeen looting, een ander daar toeverfoeketi.de. Mogen ponder verlof niet van 'tHuysken blijven,
•veel min daar dronken yn, ofdrink-geltoji het werk, feilen: en by de Ovcr-luyden 'r Huysken verboden pijnde, metgemakyertrecken. Volgens de Keu- re van den 3. Januari 1606, Komi-fet' Koren-Setters hebben wel een bezon- t*rt. " der Gilt, doch met de Meetr., bynaeen en de felve Keuren; behalven defevol- gende. Zijn gehouden haar Schepel onder de Schop recht
tefetten, op \ckere boete, en verdere a neftic; en niet tc mogen werken vvor die betaalt habbm. |
||||||||||||||
|
Vermogen te forten wanneer een Meeterjkck,efte M .
vanhuysis. „ - Zijn gehouden als de Overluyden af-kloppen te
verfchijnen. Volgens de Keure van den 15. Meert. 1565. Gemeten nevens de Meters voor haar Gilt van d*
E. E. Heerenter Admiraliteyt van laf inkomende. Granen uyt de Frovincie , voor 't aangeven fder een Oortje, waar van de Meeters gehouden xjjnin haai Bos tefleken drypenningen,cnde Setters eenpenningt het overige werdende onder de gemcene Gilde-broeders; yder in fijnGih verdeelt, fiet de Keure vanden 1$. Februari 1625. Nevens de Meters een kjeyn Scheeps-werk\ wn
12. lajlen endaar onder gewonnen hebbende, vermo- gen dien dagh na ander werk, niet te werpen, eerji Februari 1627. Z ijn nevens de Meters en Koren-dragers by tijden
vim Allarm ofte noot gehouden voor 't Meeters Huys- jen te verfchijnen; volgens de Kjurc vanden .14. D«« cember 1628. Welke Koren-Meters en Koren-Set- •
ters die van de Regeringe eyndelijke op den 23. December 1554. weder onder een Gilt en Arm-bos gebracht hebben; mits uyt y der Gilt twee Gilde-broeders tot Over- luyden hebbende. Tder Meeter en Setter zal gehouden zi/n>
zijn eygen Schepel, Schep en Strekel te hou- den* Boven de Voor-verhaalde Ordonnan-
tien en Keuren die de Koren-dragers met de Koren-meters en Koren-fetters mogen |
||||||||||||||
|
gemeen hebben, zijn defe volgende haar
|
||||||||||||||
|
Ordomtav.
|
||||||||||||||
|
tievter de
nvtbezonderrakende. DatJrerke luyden Ktren-dra- moetenztfn haar ledc-mate maghitgh: enge- gers.
houden alle aangenomen werken te vol- brengen , zender daar uyt te fcheyden ofte verhekelcn, op de verbeurte van in een maant niet te werken. Nagedaan werk, degebruyl^teCangen eriTrappen
ter behoorlijke plaatfc onder de Qude-brugge te oren- gen. DerKoopluydcn aan-gencmen tver\verkpft pijn-
de, genieten ha)'f'tvcr\. En f een Saeken ah vanrt Gilt te huurer^en tot wat prijs; en voorde nrdre daar op. Alsmede op de uytderlirpl aan decade o»- •vnmtgene en frank? Gilde-broeders. F.p dit a'les Volgens de Keure var der x'i, januari t'JTo- Vcrtnogen 1 evens dr IV., ag- dia$ers de Speet rijen
in open facken op te wer!{cn. 31. 'p.!y 1603, Aa i De
|
||||||||||||||
|
l88 \Befchrjj%
*f#'- De Koren-ftorters hebben een en de fel-
* vige alle gemene Ordonnautien met de
Koren-flor. Meeters, Setters en Dragers, doch een be-
ters, en Zonder Gilt en Over-luyden:<?» tot 'tgenut Ophiuderh van hAar Qtlt} 7 verhueren van de Zejlen om de Granen af te fchutten. Volgens de Keure van den i j. July 152z. Doch de- fe nevens de Ophouders zijn op den 4. July «Sf5. met de Korendragers onder een Gilt getrocken : mits inde eerfie dry ja- ren van't Koren-dragers Gilde-b os niet'ge- nietende. En dat vermogen gullen den Ys-bijt onder haar
Gilde-broeders aan te befteden: en jaarlijcx een
vijfde Over-man uyt de Ophouders te hebben
Lichter. Lichter ofte Leger-luyden de laatfte zoort,
Luyden,en die ten dienft van den Coren-handel beho-
tütZ'Z f,e?'m0" BagTYS °fie Pmters Vjn, en onder 't Gilt
f,'™ behooren'. 18. Januari. 1650. Graanen geladen hebbende mogen daar maar dry
maandags marktdagen inden Ammera^medc blyven leggen,mdannietverkochtbyden eygenaar tefolderen. |
nnge vm
volgens de Keure van den 13. Augufti Wffel-
1613. 29.July1621.en31 Januaryifyi. Bank- Vytgcztondert de maanden van November en December. Siet de Keure van den 2. No- vember lf)2I. Dtr Lichter-lttyden gehouden pijnde tot loffmge
door de Stadtefchieten daar ''teen Ceopman begeert, mits door Sluyfen varende 't Sluys-gelt genietende. 24. April 1598. Geladen pijnde de Lichters 'y nachts te bewaken.
En vermogen geen Mat-fchuddingh te verfapen. en dit alles volgens de voorgaande Keure. Vermogen geen nieuwe Vracht aan nemen voor den
Ammera\geruym^t hebben, fiet op den 7. Junij 1612. Dat daaghs ten hooghflen vanVraeht ofte Lcg-gek
niet meer gullen mogen genieten als vier guldens maar mei minder: en in geen ander Gilden %ijn alt Kjren-drager ofte Storter. 21. November 1624. Moeten des nachts haar geladen Lich-
ters, in plaats van bewaken, met Bomen fluy ten, mits daaghs daar voor genietende twee ftuyv. Volgens de Keure van dea ' ?. September 1661. |
||||||||||
|
WISSEL-BA'NK.
|
|||||||||||
|
DUs verre van de Koophandel, Beur-
fè, Waagen, Excijfen en aankleven van dien gehandelt hebbende ; be- fpeurende die alle zonder den Wiflel en Wiffel handelinge niet te konnen beftaati, en die weder zondereen Wiflel-bank; zoo om het fteygeren en baat-föeken in de Munt te weeren, als om de betalinge der mmm WnTel-brieven in Ordere te houden. Soo •igtrtebu hebben die van de Regeringe ("met autho- rifatic van de Mog. Ed. Heeren Staten, en by ndvijs van de Heeren fesendertigh Ra- den derer Stede ) goet gevonden tijdelijk daar inne te voorfïen met het oprechten van een Bank van Wiflel; daar toe een ge- deelte van 'tStadt-huys verkiefende,onVde Penningen daar inftaande, te beeterver- fekerttezijn. Dit dan op den ;i. Januari i6"o9.vaft
geftek zijnde, heeft men om zulex aan te |
vangen dry gemachtigden uyt de Magi-
ftrateure daar toe verkooren: als Frans Wannetr, Hendriks. Oetjens, Out Burgermeerter , '"^J'fj' DrSDirrikfBas en 'DirrikJ-e Vlamingvan fleitxin. Oxtf-hom beyde out Schepenen $ die dit werk in dry deelen verdeelden : yder hare bezondere zit-plaatfe van den anderen af- gefcheyden hebbende; als Boekhouders, Ontfangers en Aflayeurs. Doch defe Hee- ren Commiiïarifen als Hooft op alles het oogh hebbende. Tot Boek-houders (onder een eerclijke
Wedding) vier Perzonen geftelt zijnde, die tot haar behulp noch twee Klerken en een Kamer-knecht toe gevoecht zijn ; die alle gehouden zijn dagelijcx uyt-genomen des Sondaaghs, op haar verordonneerde plaats te vergaderen; daar alle Koopluyden of anderen rekening inde Bank hebbende, gehouden zijn des 's morgens van achten tot
|
||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek
|
|||||||||||||||
|
189
|
|||||||||||||||
|
tot voor elf uuren te verfchijnen, om haar
Briefkenover te leveren wat gelden van haar rekeningen op een anders gelieven af gefchreven te hebben jen des morgens voor acht uuren vernemen wat betalingen op de haaren bekomen hebben , welke par- tyen de voorfz. Boeckhouders gehouden zijn alle dagen precifelijken op en af te fchrijven, met een Klerck des naar-mid- daghs na puncteren; en defe Boeken twee- maals des jaars te fluyten,namelijk,<«'r laa- fie van January, en July ; wanneer ook een ieder die reekening heeft > gehouden is, fijn relt te konnen vragen, om alle nuf- rekeningen voor te komen. Tot Ontfangen mede dry eerlijke Per-
zonen nevens een Knecht om weddingh geftelt zijnde; wiens werk het is alle inko- mende penningen, ongemuntgoudt en filver te ontfangen, (of zoo fpecien ver- focht werden die uyt te tellen) en de Hee- ren CommirTarMèn die over te leveren. Den derde graat deler bedieninge is het
gout en filver te aflayen, daar een eerlijk perfbon (onder wedding als boven) hem des veritaande toe verkoren was, denaam van nsfffayeur voerende, wiens doen het is, alle penningen ofte nieuwe munten (daaraan getwijfelt wert) ook ongemunt gout ende hlver (daar om te doen munten gebracht) te toetfen, alfayen en proef daar van te maken: ook lingotten zuyver te gieten om die aan de Draat-trekkers te verkoopen. In welke Wiffel-bank ook alle Wirfel-
brieven moeten betaalt werden; en dit alles volgens defè nevenfgaande Ordonnan- tien. Dat inde Banck gullen mogen gebracht werden
al^ulkepenningen, maffen , Grcnailien ende bilioe- nen ah y der ^algoetvinden f en die penningen ofte de waarde vandevoorf^. maffen tot $rjn believen daar , |
|||||||||||||||
|
weder uyt treilen, doch dat niet minder als dry hon- Wiffel-
dcrt guldens teffens, en geen kjeynder fpecie alsfclxh Bank. lingen, doch van de kjeyneffecie niet meerier als dry *————■ fuldens op 't hondert; voor de verfekeringe van welke
aar de Stad is Borge feilende. Wortyder verboden geen meer der penningen op de Vorder e
Bankte affignercn , als daar in is hebbende^ op f ene Keuren en va n dry ten hmidert te verbeuren. order,vart Speciën van doen hebbende galmen die hierkon- "' Bank.
nenwiffelen, mits \ooweynich opgeltsgevende alfi mogelijken is. Dat alle Wiffel-brieven ter fomme van fes hon'
dert guldens en daar over in defe Bank\ullen moe- ten betaalt werden. (Dat den II. December 1643. op dry hondert guldens geftelt is) op pene dat ae Betalinge buytcnde Bank voor quaat %al geoordeelt werden ; mits daar en boven noch ver- beurende een boete van vijf en twintigh guldens. Alle welke penningen in defe Wiffel-bank flaan*
de, blijven van alle bekommeringen ontheven. En dit alles volgens de Keure van den 31 Janua- ri 1609. Dat niemant ^alvermogen ymandt tebewyfen of
een party dien dagh inschreven; ten waar die by hem ten ^clvigc dage daar in geerede geleien in ge- bracht ware. Vytwijjende de Keuren van den 9. TAay 1617. en 21. ÖBober 1660. Inwelke Banknamaals tocgelatenis datvoor een
tijt, Ducatons tot 60. ftuyvers, en Kjuys-daaldert tot 48. ftuyvers, gouden mogen gebracht werden, Befiet de Keure vanden 11 November 1638. en6 0i5toberi<>56. Dat geen Gout ofte Silver-draat-trekkexs, Grof-
f eerden baar daarmede bcmoeyende gullen vermogen eenige Lingotten tot het draat- trckk.cn beepuaam» als die alhier inde Bank gemaakt en geaffayt %ijn. Dat ookgeen filver gullen mogengebruyken, dan dat inde Bank van Commiffarifengekoftte hebben,vo\- gens de Keure van den 22 November 1656. Wert verboden op een boete van dry hondert gul-
dens, peen affay op gout ofte filver te maken, alsby den Affayeur van de Wiffel-bank defer Stede. Volgens de Keure van den 10 Januari 1652. Dit van 't gebruyk en ordre defer Wif-
fel-bank, (fteun der Koophandel)in't kort genoeg wefende,zullen ons tot het vervolg bevlijtigen, en tot de Bank van Leeninge anders de Lombart genaamt, voortvaren. |
|||||||||||||||
|
WtffeU
gank. |
|||||||||||||||
|
Afaj/eur,
tn'im
Ampt.
|
|||||||||||||||
|
Welkenen
Hingen , en hoe veel op 't min f e inde Bank U brengm. |
|||||||||||||||
|
D E
|
|||||||||||||||
|
ïpo Befchrijvinge vm
HUYS en BANK van LEENINGE
Ofte
L O M B A A R T.
|
|||||||||||||||
|
tïuys
in B*ȣ van Lee- ttmge tfte Ltmiaart. |
|||||||||||||||
|
Hup
en Bank v#n Let- mngerfte Lombttctrt.
|
|||||||||||||||
|
D
|
It Huys een ftuk van St. Maria
Magdalenas Kloofter: Sufter La-
|
||||||||||||||
|
de Achtbaare Regeringe dagelijcx hooren-
dededr oevige klachten haarder arme Ge- Wterim meente, hoe in rijt van noot door armoe- ^S'recf,r- de gedruktjhaar goederen gedrongen zijn- de te verpanden.by de beleenders en Lom- baart met groote onbehoorelijke woeker gepkacht wierden) befloten hebben (die van zulk een uytzuypende woeker te be- vrijden ) van Stadts wegen een Lcen-banl^ ofte Lombaan op te rechten. Van welke naam
|
|||||||||||||||
|
z,ari door Chriflm van den doode
opgewekt; alfoo genaamt na de Burgt
ttngtded- Magdalumh&r toebehoorende, wel eer
te vun Ma- voor de herftellinge, gelegen ten Wefte op
2n^'f^e' ^e Oudezijts-voorburg-wal,over't esfg-
$tr. " nieten Kloofter, is lange jaren by de Huys-
armen(aandeOude-zijde)toteenTurffen
Voor-raat-huysgebruyckt; tot eyndelijk
|
|||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
|||||||||||||||||
|
ipi
|
|||||||||||||||||
|
Die dagelijx(uytgenomen des woenfdags WtfeU
naar den middachjdes morgens van achten *""*• tot elven, en des naarmiddags van tween ~ tot vier uuren zitdagh houden, om alle panden te beleenen en te laaten loffen; I mits die een jaar en fes weken geftaan heb- benzonderden verftaan-intreft betaalt te Panden tt zijn, alle vierendeel jaars verkoft werden; 'e!een'*' welke Bank in twee bezondere vertrekken tn 'e ^*"* verdeelt is, het eene daar men de Panden beleent, en het andere daar men die loflet; voorts meeniehte van vertrekken en folders hebbende, daar de verfette goederen (yder op zijn verlette prijs bewaart werden : op de Burg-wal tenzuyden een groote open ruymte zijnde, een treffelijke hart-fteene ingangh hebbende;daar alle verftaane Goe- deren viermaal des jaars verkoft werden, zulcx zeer konftich boven de zelvighe poort in een hert-fteen uyt gehouwen ftaande, dat nu vergroot wert. En worden in dit huys niet alleen be-
leent, kleeren, gout, filver, juwelen en an- dere goederen, maar ook allerhande wa- ren en koopmanfehappen, die hier en daar in der Koopluyden Pak-huyfen ofandere plaatzen leggen. Want als dan doen dezs Gemachtigden de zelve uyt de zelvePak- huyzen verdragen en verbruggen, enne- menzein huneyge bewaring; in dien ge- valle , daar op ook het Voor-recht vooralle andere fchuld-eyfTcheren, heb- bende. Dit dan alzoo het begin van dit zeer
prijfèlijk werk wefende, en om'tzelvige ftaande te houden, was men genootfaakt op Ordonnan- den vijfentwintigfen April feftienhondert t'^vm veertien dat met goede Ordonnantien te y^TU ~ onderfchragen; waarvan den inhout,enna tijts veranderinge defe zijn. Vat de Bemachtigden van alle Panden hier ver fet
en beleent minder als honden gulden bedraagende, van yder gulden ter weekjvoor verftaa geit orafangen gullen een Penningh. Doch dat van de P/inden boven de honden, tot
vier hondert vijf-en-tfeventigb guldew bedragen- de, van ell^ hindert gulden ter maant niet meir - B b nullen |
|||||||||||||||||
|
W'tfel
bank. |
naam Lombaart verfcheyde raeeningen
|
||||||||||||||||
|
zijn,doeh wel de waarfchijnelikfte die eerft
Waar <v*n 8evonden te zijn by de Lombaarden, een die naam, Aaeh van Volk gelegen in 't CeltifcbeVrank- Lmbaart, rijkjyp degrenfen van Italien, Lombardijen genaamt; wiens Inwoonderen fcherp-iin- nig en zeer tot den woeker genegen, ten dien eynde haar aan alle hoeken begeven- de om diergelijke Woeker-banken op te |
|||||||||||||||||
|
Filipvan
Zezens dwalinge,
inttrtnt dit wordt. |
rechten; daar toe door geit vryheyt ver-
doekende : al-hoe-wel Philips van Hefen in zijn Hoogduytfche Amfterdamfche be- fchrijvinge fcer verdoolt is dit woort te |
||||||||||||||||
|
willen trekken van Lompen, zijnde verlie-
ten ftoffen, zoo van Zyde, Wolle als Lin- den ; om dat arme menfchen (daar meelt medevoorfienzijnde) dit huys meeft van nooden hebben. Welk voornemen by de Ses-en-dertich
Raaden beflooten en de Huyffitten van plaats verandert, heeft men in den jare 1614.dit huys daar toe bequaam gemaakt; (andere Bankiers 't zy openbaar ofte hey- melijk) zulcx verbiedende: En dat onder deeerfte bemachtighden en beleyders de Heeren Frans Hendrikz, Oetjens, out Bur- germeefter en Jonas Cornelis Witfin, out Schepen. Dit huys ftrekt zich van deVoor-Burg-
wal langhs de Lombart-fteegh tot in de Nes, zijnde met twee hoge gevels ter we- der-zyde een groote breete ; in welke eene gevel op de Burghwal in een fteen deiè woorden gehouwen ftaan A0, eb Id XIV. den 29 nyfpril gefibiede bier de eerfiè bele- ninire. Wmnttr De Bemachtigden van Stadts wegen hier dieeniteh(t' °P ^e ^10** haar zit"P'aats hebbende, die
&ï*hfedt. n*et a's degroote panden beleenen;de min- dere gefchiedende door haar daar toe ge- fielde Dienaar; in't midden vandefteegh den ingang zijnde, wefènde een hartfteene Poort, de manier van beleninge daar boven uy tgebeelt ftande,daar onder dit te kfèn is. Tot trooft der Noctdmftigen is hiergefielt, De Bankyan Leeninge voor em kleyngelt. |
|||||||||||||||||
|
Befchri/vmge vu»
zins verkocht: doch de penningen daarvan jfiflit-
komende over tefchieten, blijven tof profijt bank. van de Eygevtaars, des loopt de rente tot lafi ~ van de Eigenaren zoo lang , tot dat die van |
||||||||||||||||
|
gullen ontfangen atsfeftienjïuyvert.
En van alle Panden vijf honden gulde■ boven bedragende, van'thondert alle anjende maandt genieten gullen een gulden.
|
||||||||||||||||
|
bank.
|
||||||||||||||||
|
de ver kof te panden entfanghen zijn. Voorts Het met
zijn die wiens verflaan-goederen in 't open- hit overige baar ofby monde verkoft zijn, oehouden het tverdge- riJ j J L handelt, overfchot van de penningen , daar van geko-
men , boven alle Renten en Onkojien, binnen dry Jaren (nu een Jaar volgens de Order e van den 24 Meert 1616.) na den verkoop- daghte vorderen en te lichten : op pene dat na dien lijdt het overfchot tot prof 'jt van den Ar- men befreet zal werden 5 zonder dat de eyf- fchers van de overfchietendepenningen, na die tijdt eenig recht zullen hebben die te mo- gen weder eyffchen. Noch de 0p7ienders der (ts4rmen die alzulken penningen zouden mo- gen ontfangen hebben , tot het wedergeven daar van gehouden zijn. Verbiedendeeenige panden hooger als denpenning Hoe heng
fejlien te beleenen, 't %y door trekfinge van M'ijfel- de pan Je» brieven, ofte eenige andere vonden, vereeringen ofte beltenen, wes het \«ude mogen we\en ; op verbeurte dat de bc- dongenvereeringen, en andere voordeden die de Ey ge- naars gullen berftelt werden ; en de overtreders 'ver- vallen gullen in een breuke van tien ten hondert. Met verbodt aan alle Makelaars geen partyen
van Goederen die met geldt bezwaart ofte tot onder- pant ge fielt werden, hooger als den penning ^eflien- tefluyten; en dat op hoo%e peene. Achtervolgen! de Kjure daar van verkondigt, den 2 f April 1614. Doch de Heercn Commiffarifen by ervarentheydt Minder
bevinde dat na veel goederen in Zoorten bekent, den rr>anraig verftaa-tijt verflreken pijnde, niet getracht wert die "><!r "9? te lojfen, ofte (mits den verhopen Intrefi bet alm- lenfars *ƒ de) den tijt te vnlangen; des gehouden fijn die volgens te S&'m' ordere te verhopen ; aan de %elvigengwotefchadege- leeden werdt. By die van den Gerechten op den 24 Meert 1616. en den 9 February 1Ó17. verordon- neert is; dat defchadeaan al{ulk\e goederen te lij- den , tot lafle van de verletten komen gullen; ten welkfn eynde de Makelaars en Inbrengflers gehou* den fjn de ey genaars namen bekent te maken. Alle Goederen alhier op de Tafel ofte by monde Wanneer
gekpftiVJnde kpopers ghehouden met gereet geldt te de gekochtt betalen ; ofte by ver^uym van die ten toekomende goederen tt vcrl{Oop-dagh weder ten lafle van de eerfle kpoper op betaüM. te veylen ; ponder het overfchot r {%o» V dan duurder mechte verkpfi werden) te mogen genieten: achter* I volgende de Kjure van den 8 \tüy 1616. Om
|
||||||||||||||||
|
Weike groore Panden hier vooren in 't
tweede en derde Et gemelt, by de Vroet- fchap defèr Stede op den 28 April 165ö. verordonneert zijn. Dat voortaan in plaats van acht niet meer als
'fes; en van de midddbaare Tanden in plaats van ne- gen, fty en. gulden vier fluyvers ten henden int jaar te.rekenen \ü betaalt werden. Die hier fijn Fanden in brenght, !<anfe t'allen tij-
He weder hffen , wel verfiaar.de dat ^00 wanneer d'Eygenaar fijn panden wil lojfen, in ^uiteenge- val, de wcekj maant en fes welben verfchenen, daar in de panden \ijn ver vallen. De Staat blijft Borge vooral de panden,
die in handen defer Gemachtiaden gelevert Worden; die ookigehouden zijn allen dengee- nen, die ben de leenbriefjes vertoonen, (mits betalende de geleende hooft-zemmen en ver- fchenen intrefi) dezelve te her [lellen, zonder cenigh opzicht te nemen, offe d'Eygenaars zijn van de panden of 'niet, ten zy hen kjaar- lijkbleekfvan quad.er trouwe: want dan wor- den alle gefloole en andere vertrouwde goede- ren aan d'Eygenaars weder <rhe<?even, mids daar voor borge feilende tot vernoegen aezer Gemachtigden. Of't gebeurde dat de panden in dit Hujs
beleent, door brant ofcenig ander vreemt on |
||||||||||||||||
|
'M de
panden |
||||||||||||||||
|
lukken dat geval im>nen te verongelukken , in dien ge-
is voor
tftygi-
M&rs.
|
||||||||||||||||
|
ken fert totvijf honden'guldenen daar boven
geleent zyn,geleden en gedragen wordcn;zwn- de niettemin de zelve Ey genaars gh e houden' in zoodanige zorn van penningen, daar me- de die beleent zijn. Alle panden % 'm dit Huys gebracht, en
aldaar een Jaar en zes weken ghelegen heb- bende, z'onder de verfcheene renten betaalt, of W-mtietr met de Gbemachtiadcn op nieuws verdragen de panden te lebben, zijn verflaan', en worden na zes faw'/om wecken in dit Huys bj openbare opveylinge, vu-Lekt tt ('tgeen viermaal 's Jaarsgefchiedt) op de ta- rnt den. feit ofbinnens hujs door Makelaars of ander- |
||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
193
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Stink». Om deze huyzingé voor dief-ftal en
- ^— andere ongelukken (zoo veel doenlijk) te befchermen, is daar voor onder deBrugh |
||||||||||||||||||||||||||||
|
tende lantarens te hulp hebbende. S'-hnkn.
Dit d'Infteilinge en voor-recht dezes ******—
huyzeszijnde, zietmendaaromtrent een groote menighte van Inbrenghfters woo- J"^»£- nen, die als Makelaars gheoorloftis, der ***'*■ goeder luyden goederen (die haar armoe- de niét derven openbaren) te verpanden. |
||||||||||||||||||||||||||||
|
rrWlW/.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
een Wacht - huysken verordonneert , in
't welke alle nachten gewaakt wert ■, twee onder de haren in t weeSantinel-huyskens, ten beyde hoecken van de fteech' fchilt- wacht houdende; by donker weder lich- |
||||||||||||||||||||||||||||
|
S ■ C "H O O L E N.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Chtervolgende de Privilegiën van
Willem de vierde,xix.Graaf vanHol- landt van den 9 December desJaars 1342. en Maria van Bourgondie, xxv 11. Gravinne, ghegevenden 14Meert 1476. heeft men alhier twee Stadts of ghemeene Schooien; d'eeneaan de Nieuwe-zijde, en d'ander aan' diOude-zijde: Hierin wordt de jongeJeught in &cLatijnz,c, GriekxJe, Franse, en ATederduyt&eTaU, doch voor- namelijk in de twee eerfte, geleert en on- derwezen. d'Oude-zijds^oo/f ftaat aan deNoort-zijde in de Koe-firaat•, eertijdts gheweeft zijnde hef Vrouwen Kloofter, 'Be- thanien genaamt, na de Ordere St. Augu- fiini indenjare 1594. na de herftellinghe der Godts-dienft daar toe bequaam ghe- maakt,- die men zegget te vooren geftaan te hebben op de Weft-zijde van de Oude- zijdts Achter-burgwal, tuflchen de Kerk enStooffteechs-Brugg; daar men over de Bloet-ftraat noch een treffelijke gevel ziet, als een ghemeen huys het Stadts-Wapen voerende; datgemeent wert deRectorsbe- huyzinge geweeft te hebben, gebouwt in denjare 1568. Boven den ingang ten mid- den de Schooien (die in zit-plaatzen ver- deelt zijn) van hartfteen gemaakt (taande een cierlijcke nette poort, daar men deze twee Latijnse woorden voor leeft. |
zAan de Geleerde Godvruchtigheydt.
Het Rectors huys daar nevens tenOo- ff'VRe-
ften deze Schooien in de ftraat leggende, ^0" %*! tezamen gheweeft zijnde de Kerck van 't voornoemde Kloofter; gelijk zuikx het Toorentje daaropftaande genoeg teken-i- nen geeft. De Nieuwe zijdts Stadts School e ghele— ■ét*n *,
gen ten Noorden de Nieuwe-Kerk, wan- ^de ' neer die daar gefticht is is onzeker, doch na allebedenkinge al voor denjare 15 4.4» ; Na uytwijzinge van zekere af beeldinge dezer fteede, in dien Jaredoor eenen Cor- önMei r nelis Anthonijfen Schilder Zeer perfect in wa»"eer hout-fnee aan den dagh gegeven: en in den &l ' J Jare I598.verhanzclt, daar alsdoen aan ge- bouwt zijnde de twee treffelijke woonin- gen voor Rector en Conrector.- Zoo dat" niet kan gedenken waar D. 'Dapper'm zijn tsimfterdamfche befchrijvirighe van daan heeft die ghefticht te zijn ontrent denjare"Depitrt 1 zeftien honderten twintig; maar wel dat boed»n\g, de fchoone breede hartfteene poort voor e"Jp ,*'"*■ den ingang dezer SchooIe■', op welker Cor- vee ten wederzijde Boeken -ftaan', enttif- fchen 't Frontejpies een Mëcfterlijcke Tro- • me, uytwijzende het Jaargetnl van 1.621. als doen zoude vernieuwt zijn; in de Fries der zelvigerPlak en Roede uytgehouwen wezende, daar deze Latijnfchè fpreuke on- der te lezen is. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
jfan d'Ou-
de zijde, tatüjdts V Kloofter •van Be- thanien. |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Waar het
School, en Re&ors wooning •voor dezen. |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Erudit*pietas S. M D C XX V, .
Da; in 't Nederlandts te zeggen is: |
||||||||||||||||||||||||||||
|
&M
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Bh
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
k
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
BefchrjjvingeQm
meeflers na gclegentheyt en ordre der Klaf- DtirhtJiS
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
IJ>*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DtcfJtici. ■
tige SfktS' Ie». |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Bifciplim vha Scipie.
Pat is:
Tuchting is des kvtHsJlenn&el.
|
fin j in welke die verdeelt zijn, nevens twee '&' ****•■
Schrijf-meefters, om de Jeugt t'onderwij- r zen, die de Stadt ten deele;betaalt en onder-
houdt ; het overighe hunner Wedden van |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
de Leerlingen voor het onderwijzen ont»
fangende: alle andere by-fchoolen by be- zondereMeeftersdoorde ftadt gehouden daar onder ftaande. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
■'En in een zwarte fteen daarftaan, met goude letteren deze t
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
tijnfeheVaaiskens.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
En dit alles onder de opzicht van vijf ZcfaUt»
Achtbare geleerde Heeren, by die van de c^en- ^** Gerechten daar toe verkooren,aIs dry Ma- am% ' giftraats perzoonen,met de naam van Scho- largen. vereert zijnde; en twee Vijitutores, daar ghemeenelijke een uyt de Predikanten van de herftelde Godtsdienft, en een Pro- fèflbr uyt de Doorluchtige Schoole, toe ge- ftelt zijn; die opzicht op de Leeraars en Leerlingen hebben,om die alle half jaren te bezichtigen wat ordere daar in 't leeren ge- houden , en de leerlingen mochten ghe- lèert hebben, om die tot hooger te vorde- ren; en naar verdienften, met een Boek f rijzen te vereeren , ter oorzake om haar luft *»ndt kitfi |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
%Arte-,probus,probitate,pitts, pictate, beatfts,
" Vi ver e fiets, hoc Schola culta dabit. MVCXXIIII.
Dat is:
*Deitghy door kunfl wort vroom, door vrom-
hejt ookGodtvrttchtigh. Jhor Godts-vrucht icalig, en alz,oo op 't hoogft
doorlmhtigh. " Zaldeez.'z£trHUtteScboelttgeven, z,ooghy eert Dcwetenfchttpit» die metjverneerjiig leert.
kitiert*, In yeder van deze Schooien heeft men
mMfJltru €Cn Retfor, Con-rtüor, en eenige Onder' |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
te meerder te ontfteken, en tot verder ge» '
|
,-em
waartm |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
leertheydt op te wekken»
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Doorluchtige Schoole.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
DEJeught in deze Schoole tot ken-
nifle der talen zooverre ghebracht, dat gheoordeelt werden bequaamte lijn met haar gedachten hooger te fteygen, en meerder gheleertheydt te zoeken; des genootzaakt na andere plaatzen te vertrek- ken , en uyt het opzicht haarder Ouders en Opzienders te wezen, gevaarlijk voor alzulke teere ipruyten. Zoo hebben de E. E. Heeren Burger-
meefteren en Achtbaren Raadtfniet meer- der als het opqueken der teederejonkheyt ter harten nemende) in bedenkingheghe- nomen oft niet nut en oorbaar zoude zijn een Doorluchtige Schoole op te rechten, om 4cJonkheydtda.arintöt verder gheleert- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
heydt (onder de oogen en opzicht haar-
der Ouders) te vorderen. Des in den Jare zeftien hondert twee en
dertig beflooten en by de zes en dertig Ra- den vaft gheftelt zijnde een Gjmnafinm of- te doorluchtige Schoole op te rechtemZoo wierdtdaar toedeKerck van St^Agnieten ^trt;jdtt Kloofterverkooren; na de veranderinghe de Kerk des Godts-dienft gewceft zijnde het Pack- *"»»'? |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
huys voor de Bemachtigden ter AdmiraU-
|
Kh»ftr<
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
t
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
tej/t, omScheepsghereetfchap te bergen:
ditopgheruymt heeft men in dryen ver- deelt ; het onderftc tot een Pakhuys laten- de , zijn uytgang en opflagh op de Weft- zijde van de Oude-zijdts Achter-burgwal hebbende»het twee verdiepte tot het Au~ ; A$w'mm |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ffattttttr
«fótrscht.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERD AM. IV. Beek.
|
|||||||||||||||
|
i9f
|
|||||||||||||||
|
De ingang op deOoftzijde van de voor- Dmltufc
burgwal wezende, eertijdtsmethuyskens'*' &*M'! bezet, en als doen tot een pleyn gemaakt j. een konftige hartfteene poort, wel eer aan de Stadts Timmer -thuyn (doen achter |
|||||||||||||||
|
&mïut1i' diterium efLes-plaatz* met Stoel, Banken
tige Schtt' en andere nootzaackeljjckheden bequaam makende ; het derde en bovenfle tot de "Biblioteek^ BoeckerjofaBtttkzk***tr (hier »a tebefchrijvenj latende. |
|||||||||||||||
|
rien niet hebbende : die, in de Philozo-
phie, en een van de gelukkigfte Poëten on- zer eeuwe, die oocktot ïnwijdinghe en DttrGef. openingedezeDoorlftchtigeSchoolc'm'thy- t*™ B^"" wezen derPolitike enKerckelijckeregee- ^j^f' ringhe in 't Latijn een meer als ghemeene Oratie ofte Vertoog van den Wquen Koop- man aldaar gedaan heeft, daar in wijtloo- pig aanwijzende wat groote vereeninge en, gemeenschap de Koophandel en wjjsheydf met elkander zijn hebbende. ■— ------ Bb i " Ha&jr |
|||||||||||||||
|
»t Gafthuys, nu een ghedeelt van'de Nieu-
we Doele-ftraat wezende)geftaan hebben- de. Daar toe ter eerfter begin tot Trefeforen
ofte Opper-leermeefieren van Leydm beroe- pende , den Gheleert-vermaarden (jerar- dtts Johannes Voffim en Cafpartts Barleus ofte van 'Bark; die, wel eer Regent van der Heeren Staten Collegie en naderhandt Op- per-leermeefter in de Hiftorien, alsdoen zijn weerga in de Oude en Kerckelijckc Hifto- |
|||||||||||||||
|
Etrjle Ptt.
ftfirsH. |
|||||||||||||||
|
'Befchrjjvmge vm
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
ifS
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Vrydaghs) in't Nederlandt? voor te Ie- Bitliitrttj
.zen. ■ —. 'i., ■...< Na 't overlijden van welker Geleerden
deze plaatzen met andere vermaarde Man- nen vervult werden: welke yegenwoor- digh zes in 't getal zijn, als Jobannes Chri- Wie jM ftenius in de Rechten. Gerardus Blafius in tegenwaar- de Medicijnen. Robertus Kuchenius in de dlgk Pff Hiftorien. Arnoldus Senpverdius en Ja'*e^renz^M nus Klinck^ die in de Philofophie, deze in de Phifica en Ethica , en Alexander de Bie in de Mathematica ofte Wiskunft. Die op hun gezette dagen en uuren, in alle deze wetenfchappen deJeught met grooten lof ren en onderwijzen. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
sMoifKf Naderhandtin andere Wetenfchappeh
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
"*SW
|
- noch meerder Opper-leermeefteren daar
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
beroepende: als in Mathematica ofte Wis-
kunft , Marünus Hortenfius, van Delft ge- boortigh. In deRechtsgeleertheytN~.Ru- Jtus, en eyndelijck de Philofophy en Me- dicijn daar noch by doende; tot deze Ar- noldus Sengwerdius in de Philofophie , en Janus Clinckjn de Phyfica en Ethica; tot de laatfte Gerardus HUfms ftellende. Alex- ander de Bje, navolger van Martims Hor- tenfim, naderhant noch bevelende de Wis- en Meetkunft neven zijn latijnfche leflèn (voor de genen die die tale onkundig zijn) tweemaal ter week (als Donderdaghs en |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
BIBLIOTEECK, BOEKKAMER,
Of
BOEKER Y.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
koopen die'er ontbreken , te vermeerde-
ren : dees noemt men gemeenlijck met een onduytfch woordt Bibliothecarius; en be- kleedt dit ampt tegenwoordigh de Heer Arnoldus Senguerdius, Voorlezer in de Phi- lofophia, ofWijsgeerte. Welke Boekery voor het oprechten' van deze Doorluchti- ge School, in zekere kamer in de Nieuwe Kerk pleegh te wezen; maar zedert dien tijdt heel gevoeghlijk hier verplaatft; daar noch zijnde niet als voor Liefhebbers der geleertheydt gebruykelijk; daar toe van de Kerkmeefters een ileutel bekomende. Dit tot behulp der geleertheydt in't ge- meen .• volght die van de Heelkonft in't byzonder, die verdeelt werdt in't oeffe- nen der Medicijnen en 't heelen der Won- den ; het eerfte der Doctoren eygert zijn-< de, het ander de Chirurgijns ofte Heel- meefters, endegelijckalsaanden anderen gekoppelt. De Domoren hebben haar by- zonder. Medi-
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
B.
|
ven de leesplaats van deze door-
uchtige School heeft men tot meer- |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
der luyfter de Stadts Biblioteecq of
Boekkery; daar op alderhande boeken , ah Duytfe, Franfê, Latijnfe, Griekfe,Spaanfe, Italiaanfë en Hebreeuwfè ftaan ; niet in eene j maar in verfcheydeFaculteyten, als in de Godtsgeleerthey t, die wel het groot- fte gedeelte uytmaken, Rechts-geleert- Wat voor heyt, Artzeny, Wiskunft &c. Ook ftaan hoeken Jefe boeken niet verwert en zonder onder- r m' fcheyt door malkandre, maar yder na zijn rang in de kaffen op byzondre borden Sec. Voor 't wech dragen van eenige handtgau- we Luyden, die> in fchijn van die te lezen, zich by wijlen daar ook laten vinden, zoo kleen als groot, aan lange kopere en yzere rVtnneer ketenen.vaft gemaakt ftaande. Tweemaal hzacht ter weke ftaat deze Biblioteecq open , na- konnen melijk des Woenfdaghs en Saturdaghs na |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
mrdm.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
de middagh, van twee tot vijf uuren. Een
van de Profeftoren zijnde gheftelt om op- zicht en z'orge daar over te dragen, en met |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
\
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
DAM, IV. Boek. tv?
te doorzien wat Drogen, Kruyden, en ah- Medicijns
dere bereyde Medicijnen in haar winkkels Cïïïegie. voorhanden zijn, om over hare geftaltenif-' Jen en bequaamheyt het oordcel te vellen, en' die niet beqttaam vindende na haar te nemen. Die ook gebodenwerdt Zulks vredelijktoete laten; en des belaft zijnde alles ten voorfchijn te brengen. Beziet de Keure van den 29 A- Welke Keure daar na op den 29 Januari
desjaars 1639. wat verzacht is;en de Apo- tekers roegeftaan, dat buyten deze ftriku ordere wel yets in haar winkels zouden mo- gen houden tot gerijf van buyten-lujden en anderen. Doch om dit alles eyndcl ijk op een va- f^pttt-
n t • j T •• kers onder fte voet te brengen, is op den 1 jjanuani >tMed«yns
1638. by de Achtbare Regeeringe ver- Coiï.gege-
ftaan, dat de Apotekers haar voortaan van 'bracht. alle Gilden zullen fcheyden; en onder't op- zichte vandttM.edicijnsColleg\c een eygen- Gilt oprechten. By 't welke geboden werdt geen Ingezs-
tenen alhier Apotekers winkel op te (lellen, ten zy z,y Burgers of ie Poorters zijn; en by dit Medicijns Collegie onderzocht zijn, om by haar daar toe beauaamgeoordeelt te wer- den. En alzulke Inwoonderen voor deze Keurt» ra- reets in de neeringe zittende, haar Burger- kende d'A- ofte Toorterfchap niet gewonnen hebbende, i<*'£*w« 't zelvige op verbeurte van winkelhoudinge ierjiont te koopen. Dat alle Apotekers reets zijnde, ofte na-
maals komende Burqers wezende haar win- hels niet vermogen te openen; voor ter verga- deringe van dn Medicijns en Apotekers by- eenkvmfte aangetekent, te bcek^geftelt, het daar toe (laande recht betaalt hebben : ook^ in de Latijnfche taaiervaren zijn: mitsgoe- de kennijfevan ^Droogen, Kruyden, en andere daar toe behoorende dingen hebbende'. en in haar yegenwoerdighejdtds daartoe ge* ftelde Proef doende. Dat Meefters Knechts die Weduwen win-
kels bevrijden, by dit Qollegie zullen moeten "werden ondervraaght, b e quaam geacht > en als
|
|||||||||||
|
AMSTER
Medicijns Collegie, Ofte Vergader-plaats, boven het Kerx-
ken van S. Margriten Kloofter, in de Nes gelegen (nu de kleyne Vleyshal genaam t) wezende een groote wel opgefmokte ka- mer, met haar knechts wooninge daar nevens: BeiTaande uyt dry Doctoren en twee Apotekarizen, die yegenwoordigh zijn Dr. Francais de Vicq, Dr. Willem Tijo, en Dr. Joan Commerftejn , nevens Char- les Savry en Francois de Penijn: Die alle des Dinghfdaghs ten twee uuren des naarmid- daghs vergaderen, opzicht hebbende op al'es de Medicijnen en 's Menfchen gelbnt- heyt rakende. Daar toe van de E. E. Hee- ren Burgermeeftcren en Raadt dezer Ste- de volle macht bekomen hebbende, vol- gens de Keuren van den i 8 Januari 1641. Daar by wel fcherptlijck verbodenis,
Dat hem memandt zjal vervorderen als Do- blor de Medicijnen te oejfenen, ten zy al vaa- ren' Burger e fte Poorter zy : Ook^ ztjn "Brief ver'oont heeft van de vryheydt en naam op een bekendeHoqge-fchoole wettelijkbtkomen te hebben: Nemaaryemant die niet kpnnen- de tomen, en hem zelven daar toe echter be- quaam achtende t dat eerfl Burger ofte Poor- ter lijnde zu'ks zal vermogen te doen', mits dvooren by deze Bemachtigen onderzocht te zijn, en bequaamgeoordeelt wegende, zulkl de Hecren Bmgermeetleren aan te dienen. Alles achtervolgende de bovengenoemde Keure. Wijders is haar aan bevolen zorge te dra-
gen , dat in alle Apothekers winkels goede krachtige Drogen en kruyd en voor handen kyn, om volgens ghedrufee ordere (anders Difpenfatorium) en der Medicijn-meefte- ren voorfchrift voor de Kranken, daar goede medicijnen en dranken van te bereyden. Ten welken eynde deze Verg-deringe^-
hottden kaI ztjn alle Apothekers winke's twee ofte dry maal des J-aars, of zoo tnenkh- maalals 't haar zal gelieve» te bez.ockfn, en |
|||||||||||
|
Mtdicïjnt
Collegie. |
|||||||||||
|
Waar ver-
gaderen, en uyt xoelke
perzoonen bejiaat. |
|||||||||||
|
Keuren ra-
kende kaar E.ampt.en •uirrichtm- geontrent kit zelve. |
|||||||||||
|
Befchrywftge vim
andere kamer fefCemghde, en gefcament- Sny-fargi.
lijk het Schouwburgh (hier na te befchrij- ven) innamen. Dit, zco hier ter Stede zijn begin genö-
men hebbende , hoewel 'tgebruyk daar van (zoo na te verhalen) veel ouder is; dient dat deze Snyplaats na der Romeynen Schouburgen rondt opgaande gemaakt is, hebbende in 't midden een lankwerpige omdraeyende tafel, om het doode lichaam tot de fnijdinge te ontleden, rontom met vijf ofte fes opgaande circulen befet, daar tot het geficht meenighte van aanfchou- wers konnen geberght werden: den ont- Ieder(dat eenmeefter der Medicijnen is) daar voor ftaande om omdrayende de aan- fchouwers te onderrechten; een groote cierelijke kopere kroon, tot verlichtinge daar recht boven hangende: voorts opge- pronkt * met veelderley geraamten van menfchen en heeften; nevens een wel ge- ftoffeerde kas inftrumenten tot defe ont- ledinge noodigh. Dat deze oeifeninge, ja het Gildt der
|
||||||||||||
|
ip8
|
||||||||||||
|
Snyhargh, tUvoirtnuhoekjngtteykentwer
de Wetten te onderhouden, rondemaniere het eene voor 't ander tege
Dat alle Apotekersgehoudenlijkl tot onderhoudt van dit Coliefiuyvers te betalen. En dat ron■van de&e Vergaderinge geen Mein haar winkels nullen vermogenin andere Steden gemaakt.
Vat dit Coliegie jaarlijks bjren van den Gerechte op den 4x,al verandert werden. En dit alde bovengenoemde Ordonnan
Doch alzoo desSomers dekruyden in haar kracht ftaan,Heeren van den Gerechte op de163 9. verordonneert, dat voornieuwe aankomende Apotekers vqttaamheytge-examineert ofte onfullen worden als van half Aprilfien November toe.
Mits drie jaaren na den andeStede op een winkel nullengedient
|
||||||||||||
|
Chirurgijns hier tet Stede zeer out is blijkt *» ƒ*/*&*'
uytdefe volgende Ordonnantie, verleent "tgebruyk'. inden jare 1497. luydende in groot Re- gifter-boek fol. fz.alsvolght. Wy Schout, Burgermefteren, Schepe-
penen en Raden der Stadt Amfierdam, doen kondt alle luyden. Af o alhier binnen defel Stede tot noch toe geen Ordonnantie noch Politie geiveefl en is onder de gemeene Barbier ,Meefiers Chirurgijns, &c. Uyt welke Ordonnantie is blijkende datfe met Dechtrur^ de Stille-gangh-makers , Klompe-makers, gijns w*- Leefte-makcrs en Schaetfe-makers in een renemyts, Gildt geweeft zijn; en te zamen in een %f^re Gildt-Autaar hebben moeten onderhou- gimekt*?. den; gelijk zulkx by gevolgh uyt het twee- de A rtikel dezer Ordonnantie is blijkende, luydende. Dat foo wie een Leer-kmt aan neemt, om
dit ambacht te leren, diefalfchuldigh en ge- houden wefen 't gemene Gilde tot des Autaars behoef te geven en te betalen twee tonden < wajfche, |
||||||||||||
|
die uyt een andere Stadt ten dien eynde alhier
viet de woon komen, fes achter een volgende jaren. Siet de Keure van den 26" April, 1661. Dit voor fbo veel de Doctoren in 't be-
Jbnder, en met de Apotekers en haer win- kels in't gemeen rakende. Volght'tgene de Chirurgijns is betreffende; doch eer daar toe komen zullen met de Anatomie, Sny-plaats ofte Sny-burgh
Een aanvangh maken, als het fonda-
ment daar al haar konft op gebout ftaat: Gelegen nevens de kamer daar den voor- verhaalde Medicijn-meefters in de Nes op St.Margrita Kercxken (boven dekleyne Vleys-hal) haer vergaderingen houden,- en dat ter zei ver plaatfe daar de Rederijkers haerlcameren fpeel-plaats hadden,- doch van daar verhuyzende als wanneer met de |
||||||||||||
|
flaats
teatr, en é/effilfs hoe-
dttnighejt. |
||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek
|
|||||||||||||||||||
|
199
|
|||||||||||||||||||
|
van den rijkzinnige Poè't Eghert Mcyn- Snf-htrgbl
derfz» ongelukkig inde gevangenis gefheu- — "" ■", velt, als zulex de groote NederJandtfche ™f™^ Gefchiedenis-Schrijver en PoetPieter Cor- ki'JÏ'dr'tnt- nelifi,. FlooftVrofctot Muyden, &c. in 't Utdingh vijfde Boeck zijnder Hiftorie verhakt) £«#»'•« Dr. Johan Fontayn, Lijf-artz wijle zijner V" m' Excell. Prins Mauritz,. Stadthouder en VeltheerdeferVereenighde Nederlanden; en Claas Pieterfz,. Tulp, die zulkx ongeveer anderhalf jaar voor zijn Burgermeefter- fchap verlaten heeft, doen 't Gilt zijnder gedachtenifle meteen filvere Tulpbegif- tende: die alle ten verfcheyde tijden veel ontledingen geoeffent, en geleerde leflên daarover gedaan hebben. Aller welker plaats yegenwoordigh is bedienende Dr. Johan Dejdam, Genees-meefter van 't groot beroemde Gafthuys defer Stede. Dit hoogh-noodigh werk heeft in de
voorgaande eeuwe van 1555. op den 14. Meert de Koninklijke Majefteyt van Ca- ftilien, Sec. als Graaf van Hollandt met ói% volgende Voor-recht beveftight. "pHilips by der gratiën Gods.Kpninl^van Caftï-
ïïen,Graafvan Hollant, &c. Deen te weten dat wy ontfangen hebben de ootmoedige fupplicatien van de Overluyden van de Chirurchyns cwBarbiers onfer Stede van Amfterdam inden name van ba- ren gemenen Gildebroeders■■ Inhoudende hoe aliftfo» dat de voorfo. konfte van Chirurchie cndeknsxo- mie by vele verfcheyde Meeflersexcellcntelijkjen di- ligentelijk_iefchreven is,en noch dagelij kjx meerin't ligt gebraght en verklaart wort, fo dat men daar uyt de [elfde welaan begrijpen en leeren, en is nochtans eenyegelïjkjiiet van quke conditien,dat \y ^odanige boeken metie figueren daar irmegejlelt, \oude vet' f aan kmmen ponder ooghmerkinge ende fufpeftie vanden materialen lichaem, behahen dat daar en i boven de compofltien , junBueren, conduitcn endo voorts de geheele en particuliere difpojttie vanden lic* lame veel beter en volkomendijkfr ge ficn , geexami» neert en ver f aan mach worden uyt de tegenwoordige fnijdingeenfubjetfeAnatomïfdtïe^danfchrifteliik: ende by geconterfeyte figuren. Gelijck_men %ul\x tot vele plaatfen fietpraBiferen, niet alleen tot voor- deelende leeringevande"bAec\ih)n$,, maar byfindet ookjotinfruBievande Chirurchijns, Barbiers en andere die in denmmfchen liahamtbandelingb C c rnkpi* |
|||||||||||||||||||
|
ivajfche, ofte ie waar de daar men tweepondt
wajfche em haept. Welke Gilts-vereeninge geduert heeft
|
|||||||||||||||||||
|
iny-ixrgh,
|
|||||||||||||||||||
|
A*- ijfi.
<*<tndi
Khrnpe- metktrs en andere Gil- dm,gf frfnyden. |
tot in denjare 1550. blijkende uyt de
Klompe-makersOrdonnantie vanden 16 Meert 15-51. Ontrent welke tijt de loffelijke oeffenin-
ge van Ontkdinge zijn aanvangh genomen |
||||||||||||||||||
|
heeft, gefchiedende door een indiekonft
eervaren Medicijn; en dat om de Chirur- gijns ofte Heel-meert ers, (doen met den Koopman aangroeyende) in haar beroep te beter te onderwijfen; daar toe voor die tijdt gebruykende St. Vrfelen Kloofter ( nu het Spin-huys) hier voren befchreven. De eerfte Sniydinghe (daar voor gheval- len) gefchiedende in den jare 1550.cn dat aaneenaldoen niet als al te bekenden dief ^è'tont- *n ^e wandelinge (SufterLuyt genaamt) Uedis,**- otn z|jn mifdaden by'tGereght met de mtlijk doodt geftraft. Zijnde de eerfte hier ter StiJitrLuyt Stede (veel licht in ganfch Hollandc) daar zulkx aan geoefïent is; des doen mogelijk de by-naam van Koeketers (daar in de ge- buur-fteden mede gequelt wierden ) verlo- ren hebben, en voer Menfchen-vilders uyt gekreten wierden,en dat volgens het knip- pelveersken op haar tongen noch rijdende. De naam van Koek-eeters zajnfi quijt,
Menfchen villen geeft beter profijt. Van welkers huyt (doen bereyt zijnde)
|
|||||||||||||||||||
|
Sijn hnyt
hereyt, een fluk daar van noch |
noch heden op de Chirurgijns Gilde-ka-
mer een ftuk gaaf en wel tefienis; daar uyt blijkende het voor geen nieuwe vont |
||||||||||||||||||
|
te zijn, zoojonkr. deBils Heer van Cop-
l<irf,tnm pendamvoorgevtt, en de Wereldt is wijs- makende; de zijne op zommige plaatfen mijtende, deze integendeel noch glaten gaafzijnde. Defè ontledinge naderhant zeer gevor-
dert zijnde door vier achter een volgende geleerde tjfytedicijn-meejiers, dry daar van als Burgcrmeefteren aan 't roer defèr Stads regeringegefeten hebbende, als Mr. Mar- ien Kofier, Dr. Sebafiiaen Egbertz. (Zoon |
|||||||||||||||||||
|
Befchrijvinge van
ledinge der lichamen zoo veel nut niet dede Sny.hurgK
als wel verhoopt was: zijn die van de Ge- ' rechten genootfaakt geweeft een geleert Afedicijn te ordonneren om twee-maal ter week op de Gilde-kamer, (doen- 4ndenOy |
|||||||||
|
2O0
werken, alfoo by onkennijfe ende ignoranti, fyluydenptrculeufelijkenfoude dolen, en ajennen, fenuwen voor aderen fnijden ofteen anderfmts alsGalenus feyt geitje dehoutwerken. Den welken amgeficn en wade voorfc. Steden; hoe langhs hoe meer
|
|||||||||
|
frequentatie vande vremde Natie, en onder and're
vele onbefcheyde e;-: ongeregelde menfebe, de welke door hun groot exces en anderfins dagelij kx vallen in fware vremde inconvenienten en onbekendepcricu- kufe krankheden ; Soo hebben de voor f^ Supplian- ten ten gerieven vande Patiënten, der gehelerGe- meente en andere daaromme gelegen, mitjgaders om hem.wat te /iyleren ende in hen wak.jekerlijk.te mogen treden en te exerceren,, dickwik acn mfe Officierverfichtgchadtommete hebben eenendo- den menfehen lichacm, met fujlitiege-executeert en hequaem totter Anatomifatie, ten eynde omme ten bywefen ende met inftruttie van exporten Medicijns alfulken lichaem te mogen fnijden, ende Anatomi- feren ; maer hoewel onfen voorfo Officier uytfake <voorf\ ende anderfins genomen, Joude genegen wefen omme hen Suppliant daar inne te gerieven, ende wilt daer nochtans niet toe verjlaen ten %y hen Sup- plianten hier op verfien \ijn van onfen opene brieven van Octroy daer toe dienende : omme de welke %y onsfeer ootmoedelijck fijn biddende. So is 't dat tpy de fakevoorfaovergemerkt, ende hier opgehadt 't advijs van onfen lieven beminden den Burgeme- Rerenende Schepenen onfer voorfi. Stede van Amfterdam, genegen wcfende ter fupplicatie en bede vande voorf{ Supplianten^ hebben hen ge- uctroyeert, geconfenteert en geaccordeert, oófcroyeren, confenteren en accorderen mits defen onfe brieven, dat fy eens yaers [uilen hebben tot haerlieder inftruBie eenen doden menfehen lic- haem by de Wet en Juftitie van Amfterdam voorfz. geexecuteert, ter difcretie ende goetduncken van die felve vander Wet, omme daar inne te mo- gen doen haer lieder Anatomifatie eens's jaers te doene, en hen daer toe doen en geven eenen doden men' fchen lichame by henlieden geexecuteert ,fulkx als 't hen believen [ai, fonderhen daeromme te doen eenigh hinder , letfel ofte moeyenijfe ter contrarie, want 't ons alfoo gelieft; des 't oircondefoo hebben wy onfen Segelhier aan doen hangen. Gegeven in onfe Stadi van BrufTel den 13 dach van Maart, in 't jaar ons lierendu)jent vijfhondert vijf-en-vijftigh, ifc Om welk Voorrecht, in beter gebruyk
te brengen en nu van 't Klomp-makers Gildt gefcheydèn wefende: ook befpeu- rende de wan-ordere die onder de Chirur- gijns, in fwarigh gingh, fulkx dat d'CW- |
maals noch boven de kleyne Vleys-hal donnantie
wezende) tot onderwijfinge der Gilde- ^f f" broeders inde Ncderlantfche ta!e over defè Ontledïnge leffen te doen, en de Snijdinge te oeffenen,naar inhout haarder afkondin- ge, van den elfden Januari 160 6. en 29 Ja- nuari 1625. Dat alle Gildebroeders Dinghfdaags en
Vrjdaaghs ten een uure te verfchijnen hebben' om de Lejfen aan te horen , en dat in alk me.
Defnijdinge eens lichaams gefchiedende,.
xjijn de Chirurgijns gehouden eens fis (luy- vers', en andere aanfehouwers t'elleens vier flmvers tot de onkoften te betalen, en plaats nemende, de binnenfie banken te laten voor de Magiftraat, Doctoren en Meefters Chirur- gijns. Dat niemandt tot dez,e Snijdinge een hant
z,al moffen lenen, als die daar toe verwillieh- ^Chirurgijns ujtgefeydt deGilde-knecht, om alle nootz,ak\elijkhedcn aan te brengen. Dat niemandt z,ich z,al vervorderen jets
van dit lichaam wegh te dragen. cDat den Doclsr de fnijdinge ofte leffen
doende , eenige vragen dez.es aawraande voorgefielt x,ynde-, die niet gehouden is te be- antwoorden voor de naafle vergaderinge. Dit zoo zijn beloop hebbende, wort Wie nu o-
dit Gildt by fes Meefter Overluyden zeer wrluyd^
i-i 1 c\- !• • i-i van de
aanzienelijk beihert, die jegenwoordigh cjiirur-
zijn Job van Mekfren, Abraham Honde- gijns.
koter, Iacob Blok\ Manen Kriele^ Ioris van Loon en Tomas Ravens', een van dezen 'De- ken en ander Examinatenr, of in 't Proef opnemen (Ondervrager) wefende ; en dat onder bundige loffelijke Keuren en Or- donnantie haar van de Achtbare Regerin- geverleent, deoutfte daar van zijndevaa den vierden May 15:5:2. die dagelijkx na rijts gelegentheydt vermeerdert werden, |
||||||||
|
■™
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV.Boeh
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
201
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
leertheyt betreffende is het Articeny-hof, schduyg-'
ook Hortus A/edicttsgema.mt,we\ea:buy—■------—
ten de Reguliers Poort gelegen op een ge-
deelte terplaatfe daar het Regulier Kloofier Waafgeïe- (hier voren befchreven) geftaan heeft, na- f^f/l derhant de naam van't Reguliers-hof 'voe- nigbeydt% J rende.- dat met de vergrotinge derStadt, daar men nu inden jare 1664. noch mede befigh is, binnen komt te leggen, tuffchen de Keyfers en Prince Graft ten weften de Vyterfe-flraet, doch veel verkleent en zijn vorige groote niet hebbende; echter cier- lijk en behalve de knechts woninge, ne- vens de Galderije, daar des winters de bo- i men en planten in geberght werden, die de vorft en felle winters koude niet konnen verdragen, geberght werden: met een treffelijk huys voorfien, boven anderen met zijn verheven torentje uytftekende: Waer in alderley flaghvan uyt en inheem- ze bomen, heyfters, kruyden en bloemen, wel ten ghetalle van twee duyfènt, zoo die tot het ghenezen der zieckten van 's menfehen lichaam dienftigh, als die alleen maar tot vermaak en cieraat van 't oogh gehouden worden , groeyen. Alwaar door een geleerde tongh ten zommigeja- renleOTen en verklaringe naarder krachten en gebruyk over gedaan werden. Dit zoo veel de geleertheydt is rakende;
nu volght deNederlantfcheRjjm-konft, en plaats haarder ocffeninghe alhier tel* Stede, genaamt het |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
gedrukt fol.
Alles |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
en in de Hantveften i66r.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Sehoahurg.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
774. en volgende naar te fien zijn
zijnde de Keuren van den öjuli 1656. 11 Januari 1606. 19 Januari 1625'. 4 May 1552. $oMay 1597.13 November 1608. 29 Januari 1655. 3 O&ober en 11 De- cember 1613. 18 December 1615. 17 December 1621. 27 Januari en 14 No- vember 1625. 24julyi6}5. ^oOdober 1636. 20 Januari 1649. 4juty 1659« 6Februari 1663. en3ojanuari 1664. Welke Proef-opneminge der Proevelin-
ge gefchiet by de fes (in tijd diende,) Over- luyden, volgens de daar toe verordonneer- Wttarhatr fe Regelen^ in vijftien dagen tijdt, ten tame'r en ovei'ftaan van ^en Medicijn-meefter die de boe deProef Snijdinge en Leffen is doende .• En dat op opnemen- de Gilde-kamer, yegenwoordigh op de Niemve Waagh ofte Oude St. Anthonis Poort (hier voren fol. 179 befchrevenj we» fende: Zijnde een herelijk ruym vertrek, met ft oei, tafelen banken verfien; pron- kende met eenige anatomifche geraamten, en fchilderijen der geniger die alhier de be- ftieringe gehadt hebben. Alle Maandage des voor-middaghs ten elf uuren vergade- ringen houdende, om alle voorvallende verfchillen , haar van 't Gerechts-wegen aanbevolen , ofte tuffchen Patiënten en Heelders,Meefters en knechts voorkomen- de, (op vrywilligh verblijf) by te leggen. Artzeny-hof.
Het laatfte van allen , de Scholen en Ge-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
SCHOUBU-RGH.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
w
|
ar in men, na't out gebruyk der
omeinen ,door fprekendeen leven- |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Dichters geweefr, den oudnn 'Barden niet
ongelijk, onder da gedaante der Lctter- kenftemars, die zich zei ven niet oneygent- liik, dennaam van Rederijkers toepafteiw De plaatzen daardeze 'Diciftertn hun ver* Zame&gh hielden -, wierden Kamers, en de leden der vesgaderingh ook K.imcriflen genoemt. Deze maakten niet alleen ge- Cc 2 zangen» |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
dige Perzonadien 's menfehen doen
en wandel, om teomhelfen wat eerlijk, en |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Dichters
moor lange |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
te fchuwen wat oneerlijk is,vertoont wort.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Tylen^n Want van aller geheugeniffe her, zijn in
Ntderlant. verfcheyde plaatzen vmNeder-duytslandt, en inzonderheydt in Holkndt, zekere |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
Befchrgvmgi vm
|
|||||||||||||||||||||
|
302
|
|||||||||||||||||||||
|
Stbuhtfi, jcangen, amdeberoemtheydt enhelden-
„ daden der Voor-ouderen te verheerlijken, Muit v/r> « « ï
tiittmtn. cngIans by te zetten j maar vertoonden
' ook hun heldendaden, met levende beel- den op zommige tijden desjaars, 't Ver- |
|||||||||||||||||||||
|
gunnen van d'eerfte plaats ep htm Tofieef Sthuèutè
aan onze Voor-ouderen, 'taanfchouwen -4 van uyt-gekipte voorbeelden van manhaf-
teVelt-overften, het treden in't midden ter ycrgaderingh der oude helden, ea't |
|||||||||||||||||||||
|
Too^TË/I/X/ ,pBS SCHOVBVUGH5-
^l~heatre onUatvjotie les ^rOtfiEJies et CcrtnceJies
|
|||||||||||||||||||||
|
toren van hun voorzichtige dapperheydt
cnftantvaftighcydt, konden, terwijl on- ze gedachten de raatflagen overwogen, end'uytkomfte der zaken, uyt debegin- , * „ zelen afnamen, onze herten, met allerley |
|||||||||||||||||||||
|
nazaten, en d'Uytlantze Stede-houdere»,
die in de byzondere Lantfchappen wier- den ingeftelt, onze Ipraakin korte jaren met veel uytheemze woorden, vermenght en verbaftert ,• te meer om dat ook vele Walfi fteden door een gemene regeringh aan ons verbonden waren. Dezeverbafte- ringh vertoont zich noch tegenwoordigh .. , . inde VUuunx*gedichten van denAuJu- *$„' heer Houwaart; want de Dichters fpraken /füyt. \ de taal der Hovelingen, totdat de Hol- i***>fi Usdtfe Kamers, «n voornamelijk de Oude m£d™ * Kamer
|
|||||||||||||||||||||
|
ie dtqtte
üm4
|
grootmoedige gedachten vervullen. De
gezangen en tooneel-fpelen wierden in |
||||||||||||||||||||
|
2'oude Dtytze Tak befchreven, tot dat'et
Tilips de Goede gelukte, demeefte Neder. Unden den huyze van BoHrgenje t'onder- werpen. Zedert wiert doord'Uytheem- ïcHof-houdingevan dezen Voril, zijne |
|||||||||||||||||||||
|
AMSTERD AM. IV. Boek.
|
||||||||||||||||
|
203
|
||||||||||||||||
|
voor het meerdeel zodanige Perzonen, Stfauturx
die zich weynigh anders als met het van ... buyten leren , hunner rollen bemoeyen. d'Andere vergaderingen en loffelijke ge- woonten fchijnen door de tijdt t' eene- maal te niet gegaan te zijn; doch zooveel als zy van de oeffeningen der "Bardes afwij- ken, zoo veel fchijnenze de Grootsheydt der Laiijnfe Schou~fpeclen nader te komen; want de Treurfpelen die zy nu vertonen» overtreffen verre in heerlijkheydt en uyt- muntentheydt de fpeelen der Oude Ca- mers. De Naam van Rederijkers begint te ver-
gaan , hoewel te Vlaardingen op het Landt, te Noorrwifktxi andere Dorpen, n och eent*' • ge Camers in wezen zijn. d'Uytgevers der Neder dttytfe Letterkunfl geven 't ook te De Nimm kennen, in de toe-eygeningh aan den 'Bttr- vf" Red'- meefleren en Raadt der Stadt Amflerdam, rLgfSVtfz daarze zeggen, dat hetzommigevanhun E. E. zelf belieft heeft, leden des Corners te worden. In zeker Rekenboek des ge- noemden Ouden Camers vint men on- der de Beminders van de Camer in Liefde Bloeyend', de namen vanvijfBttr- gérmeefteren gefpeelt, en onder anderen, Meejler Willem Bardezius Burgermee/Ier ca Raadt., Uyt het midden van dees vergaderingh,
zijn de uytnemenfte Hollandt^e Dichteres voortgekomen. Hier heeft de Drojl en Ridder T. C. Hooft, zijn eerfte Helden- Deftige zangen gefchreven. Uyt deze Camer Dïehttrenl zijn met die Drofl veel edele vernuften op- ^S^f1 geftaan, hier zijn de Gedichten van Kofter ringen en Tïredero eerft gehoort, en Plautus en wartgehi Terentitts in Hollandtfe fpraak herboren. mn^ Hier \\zexVondel zijn Treurfpelen gedicht; hier heeft hy de voetflappen der ouden Bardennagevolgt, inde Helden-zangen, die de verovéringh van Grol, van den Bojch en Maftricht, met een hoogh-dravends toon, ter eeuwiger gedachtenis van den Naffouz,en Overwinner, uyt Trompetten. Maar op dat de vryheydt dev'Dichierm* |
||||||||||||||||
|
Schmhwg. KanternietïAmfterdam, (die van outs In
' • Liefde Bloeyend' genoemt wiert, en in de Nes, boven de kleyne Vleys-hal, daar nu 't
Qolkgium Medicum is, zijn plaatshadt ,) denVaderlandeten dienfte,hun moeders taal gezuy vert hebben, door zoo veel ge- leerde fchriften en gelukkige gedichten, |
||||||||||||||||
|
jimfler-
damfe K* mtr <vtor- Htmelijck weder gt- fuyvert. |
als door hun taai-geleerden in 't licht gege-
ven zijn. Zy gaven in den jare vijftien hondert vier-en-tachtigh de Neder dttytz* Letterkgnft, en het jaar daar na de Redenka- velingh (welke fchriften doorH. L. Spiegel |
|||||||||||||||
|
ontworpen waren) in't licht. Toenbloey-
de dees plaats, als een Doorluchtige School der Lant-tale. H. L. Spiegel, D. V. Koorn- MnzUn- \/sen ? en Rocmer Vf\chrr waren niet alleen nmhhdden beftierders van het geheele werk; maar de der de kant voortreffelijkfte Wethonderen en Burgeren **w, der Stad:, begeerden in hun aangename vergaderingen te komen, om nevens d'an- deren, gelijk van outs hun ftem te hebben. Hier toe betaaldenze jaarlijks anderhalve gulden, om de gemene onkoften der Ka- men te voldoen, en te helpen dragen. Doch verfcheeit evenwel niet weynigh de tegenwoordige flant van onzen Schou- burgh, van de geftaltenifTb des Ouden Ca- mer s. Want eertijts plagh d'Oude Camer 'tOnder* een yergaderingh van uytnemende ver- d'Chfdel?*- ftan<^en te zÜn' die gedichten fchreven, de mtrs.ende Ho Handtfe Taal van onduytze enbaftaart "htdeniaag- woorden zuyverden, en zomtijdts diep- ittr'b zmni'gevragen y voorftelden , daar dan de vernuften der Nederduyt&e Qamers haar pennen op fcherpten, en zinne-beelden en Toneel-fpelen op ontwierpen , die den vofke zeer zelden vertoont wierden. In tegendeel beftaat onze Schouburgh in fes Regenten, dat zijn Befiierders : eertijdts (toenze noch uyt het lichaam der Toneel- fpeelders gekoren wierden ) Hoofden ge- naamt; enin eenige Toneel-fpeelders en Speelfters, die de fpeelen twee-maal ter ! weke, des Maandaaghs en cf>onderdaaghs, op 't Toneel brengen, en den volke ver- aoonen. En zijn deze Toneel-fpeelders |
||||||||||||||||
|
Cc
|
||||||||||||||||
|
dk
|
||||||||||||||||
|
Befchrijv'mge vM
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2044
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
die nu boertwijs, dan met ernft, yeder
't geen zijn plicht betrof, te gemoet voer- den , tot geen wetteloze ongebondent- heydt zou vervallen , zoo heeft het de les- en-dertich Raden dezer Stede doenmaals goet gedacht, twee uyt den haren tot Opperhoofden van d' Oude (famer te Rellen , om de vrye vernuften door de redenen te beteugelen, en de plaats meer luyfter toe te brengen. Hier toe zijn over eenige ja- ren verkoren de -Opperfihoitt, Dotter Jan ten Grotenhuys, en de Heer 'Burgermefier Dotter Cj er ar d Schaap. Dotter Samuel Ko- Jier, heeft benevens deze Oude Camer in de Nes, ook opgerecht een plaats, die hy de Nederduytze Academie noemde5 en nade- maalalle d'Oude Camers elk hare eygene Blazoenen, (dat zijn zinne-beelden en fpreuken tot uitlegging der zelve)gewoon waren, te voeren : Zoo gaf hy deze Aca- demie, tot zinne-beelt een Byekorf daar een deel vergulde Byen (met den honighaan te brengen bezigh) rontom heen vlogen met deTpreuk, of het woortvwr, daar on- der : Gelijk de voorfeyde Oude Camer, tot haar zinne-beelt, het Bloeyende Eglen- tier, met de fpreuk In Liefd' Bloeyende, voerde. Doch eenige tijdt daar na, is deze Academie vervallen, de welke door de Regenten van 't Weeshujs weder wiert op- gerecht , om tot voordeel van 't felve te verftrekken, even als d' Oude Camer dede voor 't Oude Mannen-huys. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
germejleren verzochten, om een nieuwe Sthüburg
plaats te mogen doen bouwen, zoo wiert-----------
dezegelegentheydt waargenomen, en de-
zetwee, fchier altijdt twifbnde Camers, door ordre van Burgermee/leren, te zamen Do<>r B«r- vereenieht; met deze voorwaarde, dat dis &61""*'"6' van 't Oude Mannen-huys zouden betalen Vigj,t. en bekoftigen het derde deelvandegront en bou-koften, en dié van 't Weeshujs, de twee derde delen , gelijk ook het voordeel na zodanige gedeelten, by elk zou geno- ten worden; en dewijl'er ook twift on t- ftondt over 't voeren der Blazoenen of Zinne-beelden en fpreuken, fteunendedic van d' Oude (famer op hun outheydt, en die van d'zAcademie op hun meerder ge- deelte. Zoo vereenighden d' Heeren Bur- germeefleren deze blazoenen en zin-fpreu- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Schoulurg.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hoofden
vm d'oude Kamer, e» tot welken eynde.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ook de 17e-
derduytfe Academie »}gerecht■', door Dotlr. S.KeJler, |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ken mede. Verordonneerde dat het Bla-
zoen voortaan zou zijn, eengulde 'Byekorf, omvlochten met hen bloeyend' Eglentier en |
Ook haar
xJn-fp-eu- ken,aihoe- dawgh. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
daeromzwevende Byen. Met ds fpreuk,
Doory ver,in liefd bloeyende. Aldus is hier op de Keyzers Gr aft, in 't jaar fèftien hondert zeven-en-dertigh, ter plaats, daar wel eer Kofiers Academie phgh teftaan, gebouwt. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Den aA~mfierdamfen Schouburgh , na de
|
De tegen-
be |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
N/tderhant
vervatten, door de Re- genten van 't Weeshuis berjlelt. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
wijze der oude Roomfe Schomv-plaatfen, wrdigh
met een heerlijk Toneel, dat een Konink- *ƒ;;'*;*
lijk Paleys of Hof uytbeelt, verciert. wanneer
Over deze Schouburgh worden door de gebm-at.
Heeren Burgermeefleren geftelt, fes Reeenten W<e daar eertijts, (als gezeyt is) Hoofden genoemt. ""^f^H' |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Oneenig-
heden tuf- fchen d'ou- de en r.ieu,- m Kamer. |
Maar deze twee Camers waren gefta-
digh bezigh, om eikanderen onderfteek te doen, door beloften en gaven , de befte Toneel-fpeelders malkanderen ontrecken- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Aan wien de beftieringh van 't gantfe werk
|
zyn.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
bevolen is. Deze zijn in dit tegen woordigh
laar van fefthien hondert vier en fèftigh. Comelis Wittenoom.
Ian Vos. Tobias van Domfilaar.
Iacob van der Poel. Comelis de Vries. Zy verordenen, overlezen, en overzien Haar. "^
alle Treur- en Bly-fpeelen, Vertooningen en ^J^f™
duchten, al eerze op 't Tooneel vertoont (rent.
wor-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
de, zoo dat nud'een, dan d'ander, met
braaf te fpelen, onder en boven lagh, dat grooten twift, tuffen de Regenten van deze twee Gadtshuyzcn veroorzaakte. Zoo dat- ter de Hoeren Burgermeefïeren dikwils mede g«moeyt wierden. Doch als ten leften d'Académie, die Hechts van hout, licht op- getimmert was, begon te vervallen , en de Regenten van 't Weeshujs aan d'Heren Bnr- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek. iof
Tot het uytvoeren van deze Tooneel' Schuburg.
|
|||||||||||
|
Zchuhurg. worden, en nemen a
|
|||||||||||
|
fpeelen hebben zy eenighe uytmuntende,
(gelijk te vooren ten dee'.e alree gezegt is,) Toonee'-Jpeelders en Speelfiers in dienft, die hier om daghgelt de Vaerzen en Toneelfpec- len, zoo 2?iy - mTreur-Speelen, als Kluch- ten der Dichters, gemeenlijk tv/eemaalter weke, des Maandaags en Donder daags den volke in 't openbaar vertoonen. En wordt hier niet alleen ghefpeelt, maar ook zom^ wijlen met ftomme Perzonaadjen de zaken en 't bedrijf der Voorouderen, en Tijt-ge- nooten, als in Schilderyen voor oogen ge- ftelt. Welk laatfte een oude gewoonte is, die eerft in Egypte, en daar naby de Griekea en Romeynen in 't gebruyk is geweeft. Het Gebouw van dees onze Schouburgh Hoedanig^
, . , , *> ■ heyt vaut
is van binnen ruym en groot, doch eer ^m^
men daar in komt, gaat men van de ftraat af door eeriDorife fteenen Poort. Daer boven de deur ftaan deze twee Vaerzen: |
|||||||||||
|
• te voorfchijn komt, met woorden of wer-
ken , waar door de wettelijke Regeering
van ftaat of ftadt, de Kerk, noch eenige Godts-dienften , of yemant in 't bezonder gelaftert of befpot wordt. De geyle der- tele en ongebontheden , al te onkuys en licht vaerdig voor deleugt en andere tedere ooren, verbannen zy van 't Tooneel. Op dit recht- en miigebruyk der Tooneel-fpee- len, heeft onzen Poëet lood van Vondel dit volgende Graffehrift ter eeuwiger gedach- tenis van den Raadsheer, Nicolas van Cam- pen, een y verig bevorderaar van 't ftichten dezes Schouburgs, in deze Vaerzen geftelt. 't Ontbreydelen der Ieugt, noch godt loos voed-
zelvan
Vervloekte Afgodery, en al wat zy verdichte, Maar ftichtig tijt-verdrijf, was 't oogmerk^ van dien Man,
. Die, tot een oejfen-fchool van deugt, den Schottburg jlichte;
Der arme Weezen troeft, der Ouden fiok^en fiaf,
Zoo fchrijft Pompeus niet, maar Campen op zijn Graf.
Aan de voornoemde Regenten ofBeftier-
ders wordt alle avonden het ontfangen geit boven gebrocht, die alle onkoften daar van betalende, reekkening van ontfang en uyt- gift houden, en 't overfchot, twee, of drie- maal 's laars, aan de Godts-huyzen behandi- Vervolgh gen. Zoo dat d'inkomft, die over de ze- •<vm d:m, venti» laren zomtiits ten achteren plag te inkomen, 2!Jn>nuJaarlljxopbrengt,boven alle cnko- tot profijt ften, meer als elf duyzent guldens, tot on- der Armen, derhoudt van'tGodtfhuys derWeezen voor twee derde deelen, en oude Mannen, voor een derde deel. Zy verordenen ook elk Speelder zijn rol, en met wat kleederen en toeftel, hy op 't Tooneel zal verfchij'nen,ge- ven laft op wat wijze het Tooneel, naden eyfch der fpeelen zal geftelt, en telkens verandert worden.. |
|||||||||||
|
Deweereltis eenSpeel-Tooneel,
Elk^Jpeelt zijn rol, en krijgt zijn deel. Voorts van daar, na 't overgaan van een
open vierkante plaats, daar ter weder zijde op houte Panelen verfcheideVaerzen ftaan afgemaalt, komt men in een Galdery, daar ter linkker zijde, op een Paneel met gulde letteren deze Vaerzen,tot waarfchouwinge van alle ongebondentheden en moetwil, te plegen, te lezen zijn: Geen kind.t den Schouburg laflig zy ,
Tobakzpijp, bierkan, fnoepery, JVochgeenerley baldadigheyt, Wie anders doet, wordt uytgeleyt. De Schouw-plaats, daar het gemeene
volk het fpeelen aanfchouwt, is een half
ront; in de zelve vorm ftaan ock twee ryen f B.uym tf
cierlijkke huysies oft kamertjes boven cl-^98"*
, ,J , J ' .... i J . plaats van. kandre, daar gemeenlijk de geenen in gaan \gmtl,n,
zitten , die van aanzien zijn. Boven deze
huysjes, ftaan in defnwvande bovenfte Dahuysjts: lijft deze Vaerzen: Toneel-
|
|||||||||||
|
Befchrfjvinge vm
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
zo6
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Stbiuhwg. Tooneel-fpel qtidm in 't licht tot leerzaam iijt-
——-—-— verdrijf, Het wijkt geen ander /pel, noch Koninklijke
vonden,
Het boot/i de werelt na, en kitte/t zielen lijf, Of priklgltzd tot vreugt, enjlaat ons z,oete wonden,
V Vertoont in kort begrijp, al 's menfchenydel- heyt,
Waar Demokrijtom lacht, en Herakljjt om fchrejt. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
JVTITER OMNIBVS IDEM. $*hul*r£
Dat is.
Jttpijn isjeder een even geetgunflig.
Boven den ingank van't portaal,of troon,
daar gemeenlijk Keyzers en Koningen gaan zitten, ftaat dit halve Latijn/i Vaers met gulde letteren gefchreven: MENTEM MQKXALIA TANGUNT.
Dat is:
Het tijdelijke beweegt ook^s menfehen ziet.
Boven de deur van't Koninklijkjaleysy
leeft men de woorden: |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Schim-
plaats bt' <ven de haysjtr. |
Doch voor andere, den welken d'ecrfte
plaaft te geringen d'andere te duur vale, is boven deze huysjes weer een half ront,daar |
||||||||||||||||||||||||||
|
de toezienders op fchuyns op-gaande ban-
ken, om eikandere 't zien niet te benemen, ritten gaan. Het Toaneel, daar op de fpee- |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Het Ta-
«eelT |
ïenderDichteren door deTooneel-fpeelders
|
||||||||||||||||||||||||||
|
NE CE DE MAL IS.
Dat is :
TZezwijkjiiet in tegen/poet.
Inde Fries van de lijft voor de galdery
boven het Tooneelfam. deze twe Vaerzen: Twee vaten heeft Iupiju, hyfehenkt nu zuur
dan zoet.
Of matigt weelde en vreugd' met drukjn te~ genfpoet.
Van binnen boven den ingank,ftaat deze
Ipreuk, op 't zinne-beelt van een Bje. 7y quetft en heelt.
Om hoog aan zekere balk leeft men deze
Vaerzen: De Bjenftorten hier het eelfte dat ze lezen,
Om d'oude/lokte voen,en ouder looze weezen. En aan een andere, daar tegen over:
Hetfpel heeft ookjeijn tijt, wanneer 't de tijdt
gehengt, 't Vermakelijken 't nut wordt hier van pas ge-
mengt. Op
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
vertoont worden, is, gelijk uyt het voor-
J;aande afbeeltzel ten deele oock te zien is»
aarin, het Toonecl van binnen vertoont wordt, cierlijk en gevoeglijk met uyt en ingangen, poortalen, galderyen, kolom- men en diergelijke toeruftingen opge- maakt. Gebeurt het nu, dat'er , quan- zuys, eenigeonderaart/è fchimmen ofgee- ®**r mfor ften moeten vertoont worden, te dien eyn- dejzijn'er in'tTooneel, dat onder hol van plankken is, tweelofle houte luykken, die met katrollen, en de verfchijnendegeeften, opgehezen, en hun werk op 't Tooneel ver- richt hebbende, met de zelve tevens we- der neer gelaten worden. Ook is 'er een fierlijk geschilderden Hemel, daar mede men, in fchijn van tufTen door ftralende |
|||||||||||||||||||||||||||
|
tnhvtn.
|
wolken, verlcheyde Perzonaadjen tevens
|
||||||||||||||||||||||||||
|
kan doen afdalen,en weder opnemenjmede
doet men zomtijts eenige Perzonen, verto- nende de Fame of het Gerucht,de Winden, A renden en diergelijke, uyt de lugt neder, en voor uyt fchieten, &?* d'aanfchouwers, die zulks ongewoon zijn, door de lèhielik- heyt doet verfchrikken. Behalve deze cie- raden , ftaanhieren daar ook verfcheyde Spreuken en Vaerzen. Voor den Hemel $m Ut halve latijnfe Vaers van Firgilim: |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Sptden.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Boek.
|
||||||||||
|
20/
|
||||||||||
|
bedenkicelijkke en fchielijkke veranderin- Schtuhrg:
gen van TerfpeBiven of Inzichten, en veel- *" """"! derley Vliegende Werkkcn, die men Machi- nes noemt,) in de plaats te ftellen; op dat d'aanfchouwers alle omftandigheden van Salveran- deplaatzender fpeelen, zhPaleyseny Ste- ^l™da-* den , Dorpen, Zalen, Landtfchappen, Ho- niC^ ven, "Boffen , Rotsen , Bergen , Dmnen, Stranden, Zeen, Piemel, Hel, met hun be- hoorlijk gezwier, van allerley Geeftent, Dieren, Vogelen, Vt/fchen, &c. Soo natuur- lijk en als levendig, benevensd'aAüienen beweeglijkheden der Speelders, zullen kon- nen zien , als d'uytfpraak van hare Rollen, met opmerking, aanhooren. Waarover niet alleen deze ftadt, maar gants Hollandt, ja geheel Nederlandt, als nooyt zoodanige vreemdigheden hier gezien hebbende, ten hoogften met verwonderinge zal op ge- toogen worden. Wy befluyten dan met de Vaerzen van onzen voorfchreven Poëet, fan Vos, die in de Schonburgh boven de pleyn deur, aan de buytenfte zijde te lezen zijn, en de rechtmatige Toneeloefa- ninge yeder een, (op dat zich niemandc daar in verzuyme) duy delijk aanwijzen. De Godtfdienfl roept de stel; het lijfde sorgh
voor 't leven.
Elkjieeft haar eygen tijdt; wee die hier tegen /heven.
Wie tijdt in tijden vint, Wort geen Toneel ontseyt.
Zoo leert men door he*/pel, noch deught in ledighcjdt.
Dit dus verre van 't Schcuburgh en 't ge^
bruyk des zelf, zijndenevens deSchutters
Hoven twee van de outfte vergaderingen.
\ daar men in de Nederlanden van weten ts
I (preken, in ouden tijden veel Voorrechten
1 gehadt hebbende.
|
||||||||||
|
iehuhi-g. Op de Regenten Kamer voor de Schoor-
———— fteen, ftaan deze twee Raatzel-Vaerzen -. Gelukkig is dat landt
Daar 't kindt sip moer verbandt.
Voor de Schoorfteen op deTooneel-/peel-
«ferrKamer leeft men, 't Zy dat ghy[peelt voor/lom, offpreeht,
Let altijdt, in wat kleedt ghy/leekt. Deorwie Al deze Nederduytse Vaerzen,zijn door
gemankt. onzen Holl'andtfen Poëet Joo/l van Vondel
gemaakt. Gelijk de gantfche Schouburg, zoo ten
opzicht van Toezienders, als Tooneel-fpeel- ders, zeer gevoeglijk en alles ordentlijk is gefchikt; alzoo ontbreekt'er ook ganfch niet van toyfel en cieraat^om de Per/onaad- jen, 't zy in mans of vrouwen gewaat, te kleeden. Te dien eynde zijn 'er verfchey- Kheren, en de Kameren, daar in de kleederen en ander kameren toeftel worden bewaart; noch andere zijn- der daar in de Mans-perzoonen; en andere, daar in de Vrouwen; ook andere, daarin Mans-perzoonen, in fchijn van Vrouwen, op 'tTooneel verfchijnende, gekleedt en op gheciert worden. In yeder Kamer is een bezonder perzoon geftelt; die de kleederen waarneemt, dcTooneel-fpeelders helpt op toyen, en na 't fpeelen alles weder op zijn behoorlijkke plaats herftelt. Doch ditTooneel, om dat het veel te
breedt en ondiep is, ook door zijn zwaar- te en vaftigheyt, niet t'elkens met gezwint- Het Ttned l-,evt lichtelijk, na den eyfch der fpeelen te breedt, kan veranc|ert worJen; ft3at eerft-daaqs, M ondiep. . ' .. 11 met tezamen het meette binne-werk des
gantfchen Schouburgs, te zullen uytgebro-
ken worden ; om aldaar wederom, een nieuw Tooneel, (na d'Italiaanse manier, als men nu teP'enetien gebruykt, met alle |
||||||||||
|
Dd SCHUT-
|
||||||||||
|
20$
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Befchrjjvmge vm
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
P*ft
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Schuttert
Havent tfteDtt' lens. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
S C H U T (T E R S HOVEN
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Schuttert ;
Hwen «ft e Doe- lens. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
OFTE
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
D O
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
N S.
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
w
|
ar dit woort oorfpronkelijk van
aan komt, daar geeft den geleer- |
||||||||||||||||||||||||||||
|
van Dooien, zoo veel gezeyt zijnde als van
den wegh afwijken; daar van by hem verder. Defè Doelem ofte Schutten Hoven zijn
hier ter Stede dry; twee de outfte aan de Nieuwe-zijde, een aan de Oude zijde: de twee aan de Nieuwe zijde wel eer naaft den anderen gelegen na 't gene daar in geoeffentwiert; de |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
den Johannes Ifacins Tontanus in
zijnAmfterdamfche Befchrijvinge fol. 144. twee redenen van, ofte van DoelenDoel- Watr vim jen , zijnde de plaats en 't wit daar de At nam. Schutters van voor alle oude tijden en als noch in en na fchieten, en getroffen gefeyt jrort Doel gefchooten te hebben: Ofte |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
HANT en VOET-BOOGS DOELENS
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
genaamd
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
DA M. W.Boeh *°?
|
||||||||||||||||||||||
|
AMSTER
|
||||||||||||||||||||||
|
genaamt; haar ingangen gehadt hebbende
in de Kalver-ftraat (welkers gronden nu met twee huyzen betimmert ftaan) en dat tuflehen deOflen-fluys en deHeylige-weg; haar huyzingen en uytgang aan de ftadts muuren(nu de Singel) neven eygenSchiet- pereken yder bezonder hebbende ; een dwarts grafje uyt hetSpeu tot in deVul- lers-graft (nu gedempt) daar tuflehen bey- den heen loopende,in zulken ftant blijven- de tot in denjare 165 o.als wanneer bevon- den wiert doordemenighte derlnwoon- deren huys-vefting gebrek te zijn, en de j |
elijkepoort hebbende; St.Sebaftiaa» met Sthuiters»
ijlen doorfchooten daar boven ftaande, ^f°fta even het fchutters gereetfehap en eenige ' r. derOverluydenVVapens.In denjare 1605".
(als wanneer het Artillery huys daar tuf- fchen geftelt is) zeer verhanzelt, het Too- rentje daar doen op rakende. De Voet- H«rf*»;g. booes flechter van aanzien , doch van bin- l!?™ ■
D. . 1 .. 1 , het tegen' nen niet minder, met zijn ronde thooren mordige*
van outheyt poggende: beyden doorgaans opgepotft met veelderhande drachten (na tijtswijze) van Schutters, yder na gelegent- heyt aldaar gefchildert: De uytmuntendc |
|||||||||||||||||||||
|
Stbtitiers*
U*fofte
Doelen:-
|
||||||||||||||||||||||
|
Wanneer
weeft met Hujztn il- biurtt.
|
oeffeninghe des Flits ofteHants, enStaale ;
Voet-boogh, met het vin den van't Buffe- ' kruyt uythet gebruyk te wezen ; Des als- |
DorizeHartfteene-poort, met Stale-boog,
Pijlen, en andere alsdoen oorlogs gereet- fehap voorzien, deze gevel (hoewellager,) |
||||||||||||||||||||
|
I geen minder luyfter gevende. Deef- ^
i Deze Doelens hadden yder hare bezon- s^"'"**>■
dere Schutters en Hooft-Officieren, van jj<r% de gerneene Burgerye afgezondert, en be- zonder gekleet, in alle voorvallende zaken de voortocht hebbende; dat nu met de tijt verandert is, niet als Overluyden behou- dende, die uyt de Burgerlijke Hop-luyden verkooren werden: Die van de Hant-boog jegenwoordig zijnde de E.Heeren Joan van de Pol, Out Burgermecfter
Cornelis Cjeelvink-, Joan Blaauw, Joan Vvttenbcgtrt. En van de Voet-boog. HendrikDirkzjnSpiegel3 Out Burger»
I raeefter Joris Bakker,
Gerrit HajfcUar, en
frms RsaaJi |
||||||||||||||||||||||
|
doen befloten is die op te ruymen en tot
Huys-erven te verkoopen , twee dwars» ftraten van 't Spuy tot op de Heylige-weg daar door ordonnerende, die ter gedach- ten iffe van de oude oeffeninge, deHant- en Voet-boog-ftraat noemende -. Welke betimmeringe zo voortging dat in korten tijt met hooge treffelijke huyzen bezet wa- ren. De twee wooningen (door het tuf- fchen-ftaande Bos ofte Artillery-huys hier achter tebefchrijven) van den anderen ge- fchèyden. Dat de behuyzingen van deze twee gewezeneDoelens zeer out zijn is blij-keiijk, en buyten twijffel gebout ontren* die tijt met den omtrek der ftadts muuren' deN'ederlanden alsdoen vol geruchten van oorlogen wezende; de Hant-boogs (uytwijzende de Gevel) een treffelijck werepijnde , van binnen met treffelijke vertrekken en Zaaien, tot vergaderinge der Schu |
||||||||||||||||||||||
|
: voorzien l den ingang ter ?,ijdc een ck„
|
||||||||||||||||||||||
|
Dd z D£
|
||||||||||||||||||||||
|
Befchfjjwmgt vm
De derde ofte
KLAVENIERS DOELEN.
|
|||||||||||||||||
|
2ICS
|
|||||||||||||||||
|
%lsvenitrt
Doelen. |
|||||||||||||||||
|
TkUnieniirt
Doelen. |
|||||||||||||||||
|
IS gelegen ten eynde de Oude Veft ofte
Kleuveniers-Burgwal, naden binnen- Amftel J en dat ter plaatze, daar eertijts ftoen de ftadt noch in haar Muuren lagh) op den Amftelhoek een Rondeel plcget te leggen, bequaam om mede Krijgs-behoef- tigheden in bewaart te worden: met het leggen van de Nieuwe - doelen - ftraat on- trent den Jare ï6^. afgebrooeken en in woonhuyzen verandert 5 noch ter gedach- |
|||||||||||||||||
|
ttrtydti
fin rondeel. |
|||||||||||||||||
|
tenis op die hoek, in de gevel van 't hoek-
nuys, uytgehouwen wezende. Eenige wil- len , dat deze Doelen niet Klaveniers \ als of 't woordt van K/aattw zijn ooriprong zou- de hebben, maar Kloveniers, of, om beter net Franse woordt Coluvre (dat eenbufle of roer betekent) uyt te drukker„CoW/w Doelen behoorde ghenoemt te worden; want, eenbuffe of roer, zeggenze, wiert by onzeVoor-ouders, Coluvre, en eenen, die
|
|||||||||||||||||
|
n
|
||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Boek
|
||||||||||||||||
|
zit
|
||||||||||||||||
|
gefchüdert in den Jare zeftien hondert acht -gjavtnitn
en dertigh, als wanneerze deze Stadt quarn Doelen. bezichtigen. ——rr- Daarbydoor den vermaarden konftrij-
ken Schilder Sandrart , de Hooft-bevel- hebberen en een Rot Schutters gefchüdert ftaan van de Heer Comelis Bikker, Heer van Swieten zijn Vaandel; op't voornoem- de koninklijke beeldt oogendet daar looft van Vondel aldus op is dichtende: De vaan van Zwieten wacht om Medicet
i'onthalen;
Maar voor z.00 groot een ziel, valt Dam en Merkt te kken,
En 't oogh der 'Burgery , te zjwakjvoor zmI- ke firalen,
Die Zon van Chridenrijk, is vleefch, noch vel, noch been,
Vergeef het ^«Sandrart, dat hy haar maah van fleen.
Gelijk men mede in de zelvige Zaal voor
de eene Schoorfteen (ofte Schouw J ziet hangen deze naarvolgende Doel-heeren Doelkeere» (ofteOverluyden) inbaar tijdtwezende; "ytg'fckilz als ,**. Albertus Qoenradus van der Burgh, in
zijn tijt Burgermeefter. Jan van Vloofwijk^
Pieter Reaal, en
Jacob Wtllekens.
Gefchüdert door den vermaarden Gt-
vert Flinckj. Welkers voorbeeldt andere na-komen-
de Doel-heeren, als de Heeren Cornelis Witten, out Burgermeefter.
Roelof Bikjter.
Gerrit Reynfl. En
Symon van Hoorn, nu Burgermeefter.
Mede ghevolght hebben; daar onder
in de Overluyden kamer voor de Schoor- fteen konftig uyt gefchüdert {taande. Dd 3 Ten
|
||||||||||||||||
|
Xlavttt'itr*
Voelen.
Van de
n*am Kit- wnitr. |
die met de bus of roer om-gaat, Colu-
vrier genoemt; blijkende uyt d'oude Kro- nijk van Hollandt, daar dit wpordt dik- wils in die betekeningh gelezen wordt; en voornamelijk daar ghefproken wordt van |
|||||||||||||||
|
Philips vanüorgonje, leeft men de woor-
den: Zy 'verdagen hen van bujfen, boogen, kolovren, en andere Instrumenten. Nieton- waarfchijnlijk i hoewel de genen, die deze Doel,mtt de naam van Klaveniers noemen, zoo heel ongerijmt niet fpreken, en ook eenigzins reden van deze laatfte benaming konrien geven. Want niet alleen ziet men noch ten huydigen dage, een klauw in haar glazen gefchüdert, maar voeren die mede op al haar tin en zilverwerk; en wierden Klaveniers Schutteren genaamt, doenze eerft op-gherecht zijn; metbewillinge de klaam» voor hun wapen te mogen voeren; als blijkt uyt 't vierde punkt, dat aldus luydt: hem, dat de voorfchreve twee hon- dert Klaveniers zMlen hebben d'Altaar van de oude Schutters, in Sinte Niklaas Kerke, en voeren de Klaéuive', ende voorts bruyken en bezigen, Ornamenten, Kelken, Juwelen, en ander, die d'oude Schatten plegen teghe- brujken. Niettemin, ghelijk ghezeght is, vint men doorgaans in d'oude Brieven , de naam van Kloveniers, en niet Klaveniers gefpek. Op de groote Zael van deze Doelen, die,
behalve d'oude Toren, een nieuw en tref- felijk Ghebouw is, ftaan aan de muur en, en voor deSchoorfteenen ongemene groo- TLovftige te, en kunftigh gefchilderde ftukken: By Schilderyen na neele
troepen Schutteren , met hun
Hopmannen , Luytenants, Vendrighs,
Serjanten, en Adelborften, worden in de zelve meer als levens grootte, en, als ofze daar in ftonden en leefden, in volle ghe- weer en ruftingh (niet evenwel na d'oude tijdt, maar zoo als de Schutteren voor ee- nigh weynigh jaren gekleedt gingen en op- trokken) vertoont. Alwaar men mede het van Maria bzdtmis van Maria de Medicis (Konink- JtMedicit. lijkt; Moeder van Frankrijk} ziet hangen, |
||||||||||||||||
|
Befchrijvinge van
|
||||||||||||||||
|
tweemaal ter weke hun maantfchult fchie- Rlavmim'
tende, en die maandt-fchult fchoot, ghe- -Ootlen. houden zijnde een ftoop wijns in 'tgelagh te geven. Dat deze Kloveniers-Schutters ontrent
denjare 1521. opgerecht zijn, blijkt by Vix,e zeker Voor-recht haar nevens de andere Schuttery Doel-Schutters alfdoen op den zeftienden ^f'^L1* Meert van Keyzer Carelde vijfde, als der- tighfte Graaf van Hollandt verleent; by welke haar gezamehderhant op't verzoek en ten bede van Burgermeefteren vergunt wierdt. 'Dat by aldienze na 'tfchieten van de Pa-
pegay, of in andere Doel-fchietende oef- feninge het ghewoonelijke teken gedaan en yryhtyt, in luytgenoeghgeroepen hadden, endanfehie- tende , ycmandt onverhoets quamen te quet- zen of ie te dooden', dat in dien gevalle voor hem, zijn nakomelingen, ofte de zijnen niet ftrafbaar wezen zonden. Ten zelvigetijdt toen deze Kloveniers-
Schutters opgerecht wierden, zijn onder Keure» andere deze naarvolgende Keuren veror- haar vep* donneert; veel zaken begrijpende nu on- l'tnt- kundigh en uyt 'tgebruyk; des terghe- dachteniflè niet konnen naarlaten die te verfwijgen, maar by te voegen. uilzoo mijn Heeren van den Gherechte,
gaarne zien zouden, dat de Schutters, die nu zijn, ofnaniaals Schutters worden zullen, geen onnutte koften deden tot lade van de Schutteryen, op dat de Gezellen lichtelijker, de laften van de Schuttery en zouden moven dragen. Zoo ordonneren wy, ende willekeu- ren de zelve mme Heeren van den Gerechte: Vat van nu voortaan, geene Schutters van Schutteryen, die nu zijnóf namaakgekorem of gemaakt zullen worden , eenige onkoftem zullen mogen doen, daar degemeeneSchut« ters in gehouden zullen zijn te gelden, op Heyligen Sakraments dagh "in de faften, noch in den Zomer meer dan den Coningh een dubbelde ftuyver, elke Ou man een dubbelde ftuyver voor zijn moeyte , die de ftammm, van der kaar zen draaght, boven zijn hant* <- fi'mnm |
||||||||||||||||
|
Khvéftiërs
Doden.
Vefi-Toren,
Swijght Uytrecht ge wamt. |
Ten noorden dezes nieuw ghebouws
ftaat noch een oude fterke hooge Stadts- veften Toren, als doen in de wandelinge Zwicht Uytrecht
.'o J
genaamt, (op welkers ipirs men een yze-
re Papegay ziet ftaan , ter gedachtenif- |
|||||||||||||||
|
fè van de oude oeffeninge, aldaar gepleegt)
welk opfchrift noch ten huydigen dage aan denoord-ooftzy van de Toren, onder tweeDoel-roers, met de trompen kruys- linghs over malkan deren leggende, met gulde letteren , in een witte fteen gehou- wen , te lezen is. Deze Tooren hadden de Kloveniers Schutteren, daarze hun ghe- weer opleyden en bewaarden, als ook de- ze gantfche Doelen tot hun verdoen. Twee hondert mannen was deze Schuttery fterk, op-gherecht in den Jare vijftien hondert twee-en-twintigh : Niet tegenftaande die van de Hant- en Voet-boogh veel ouder Zijn, achtervolgende de oude Voor-rech- ten zoo hierna in 't vijfde Boek aan 't der- tiende Hooftftuk, onder de tijtel van de Schuttery en Soldaten f01.75. nader te le- zen zal zijn. Dit voor zo veel de Schutteryen in't ge-
meen is betreftende : doch de Klouveniers ontrent denjare 1521 opgerecht wezende, is haar in S.NikUas (nu Oude) Kerk, gege- ven het Altaar van de oude Schutters,- dat- |
||||||||||||||||
|
DuteSehut-
ters gehott den haar kruyt te |
ze, als ook een Priefter, voor de boven-ge-
meïdegiften, gehouden waren te onder- houden. Van Stadts wege wierdt hen me- |
|||||||||||||||
|
de drie ponden gezuyvert Zalpeter, zes
ponden loots, en een vyzel bcftelt (om yderzijn eygen kruydt te maken;) Des moefte yder Klovenicr altijdt gereedt hou- den een half pont kruyt en loot, tot ftadts- behoefte; en die bevonden wierdt, als de Overluyden omgingen (dat viermaal des Jaars gefchiedej geen halfpondt kruyt by zich te hebben, verbeurde,tot behoefvan't Gilt, vijf ftuyver?. Houftmint* Over deze twee hondert Klovenieren, «mvan de waren twaalf Hooftmannen, die de Schut- •vrntTf £cfs onder hen verdeelden; met hun volk |
||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IKBoek «3
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
een tó*«r hebbende ; die gehouden-is,
eerhyin zijnampt treedt, in handen van een L Overluyden , dezen eedt te ftaven: Uat.weertghjMéjf^f^Z
^er oprechtelyken rechtvaerdeh^w^en L't,Lwelvandefchooten,alsvand,
getalen, dewelke- g/frf. wsrf', f*
i> ...,.iii ..«,«.« /if anders At |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
KUvenitrs
Dillen- Wijzer daar over, en zijn eed. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
üZ draaft eendubbeldejUyver, endeelke^an
den %deren, Me hem helpen dragen boven hare handschoenen emftujver; ende of die OverlHlden metten voorfehreve Officianten meer koften wonden doen, die zulUnxxJchul- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'■• , ,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
^evete betalen. i> < r l U>tUM~enoefl4(ren, of anders na
7£Z °fi centge Schutters van eemghe ™^J^£^Ufm«an
Schutteryen tot eentge tyden, juweelen ofte ^'tZ ^rden, en dat ghy twtjf- ^ne-Louden fchuten f***^ fS^ifihooten oft getale du gedaan „en mogen doen die mlUgh daar toevj*, \Je-e«J v»" i ,/&efve denfihetende Zedeï^dte.jdaarmdoen.uüenen ^^J^foUo tekennen^ ^uhn „yovergeenen ernvültgen Schu«n» ^Z^ voorts doen dat eengoeten of- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
mogen oiflaa», maar alken over *«**£ %
|
rechte wilder ucrjuui. « -.....,
laten om eemgerhande &c. w waarhk, &*
Tot-ydet Doelen waren eertijdts vier mannen, Overluyden of Doelheeren ge- naamtjdieoveralleshetopperbewmt had- den , zorge droegen, en rekening van ont- fanghen'tiytgift hielden; twee;daarvan |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
•van defteden. jb^^bh^m
Dteïfchut- De Overluyden der Schutteren, als ook
teren gafl' deSchutters zelfs (die eertijdts van aller-
walm. jey zilverwerk, als Schotelen, Lampetten,
Kannen en Schalen , daarze zich lieten in
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Overluf'
den van Ae Doelens, tf Doelheeren |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
o^SeZen eikandere lu^huyttoe- W «^ «twee out blijvende;
bonken , verzien waren) P^enopde- ^s^a n ^ ze,,lsooko?d,Hant-^roetbooghDoe "\™ ?f^ ghekoren wierden. Dat
lens te teeren, en eikandere te vergiften: byte£«c g ., fcand d de En dat voornamelijk tweemaal's Jaars,als, «^ * een getal van vier Heeren
opbeydeSakramentsdagen,indeyaften,M °PP^°g luydenDzijnde ofte gheweeft |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
De tegen-
woordige. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Burger-nuyiuy">." *-._,»- ^
hebbende, en daar toe van Burgermeefte-
ren verkooren; maar deze blijven dat zoo kngh alsze leven, of alsze't zelve w.llen bedienen: dieyegenwoordigh vierBurger- meefteren zijn, als de Groot-Achtbare en wei-edele Heeren:
Cornelis Witten. SymoH van Hoorn, "jindries Graaf. Cornelisnofmjck, HeervanYloof-
wiik,&c. .. -,
Het plach eertijts een gewoonte te zijn,
enwo1tbywijlennochonderhouden,dat
jaarlijksopPalm-SondaghyderDoelheer
ioteenerkentenis van d?f baarheyd en fchuldige plicht, een fchotelKiev ts-ey ren, een dozijn Olykoeken, en een kan Rinzewijn,t'huyssezondenwordt |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
en in de bomer, ^«««v ——-v
dlèen verfchenen d'Overluiden dei:Schu -
teryen en Schutteren; maar ook Schout,
Trezorieren, d'oude Overluyden de twee
Hopluyden, Huurders van de vüTchcrye,
■ Fabrijcimeefter , meefter T.mmerman
en Metzelaar, Orgelift, Zanghmeefter,
Paftoorvan de Schutteryen, alle met hun
knechts, engevolgh.
Alhoewel het fchieten der Foetr en
Hantboovh, met het afbreken en betim- meren dezer Doelhoven uyt de gewoonte geraakt is; zoo wort echter't fchieten met •f U oer na téDoel-ft* in het hof van deze Sleten tKoet'na (eertijdts met een toe- nochntt de KlovemersVoeten, \ j
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
m.
|
galderye ovetftraat aandezeD^« vaft
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ten decle van eenige Liefhebbers, doch
weynigh van de Schutters, gehanthaaft. Tedieneynde.enomop'tgetalderfcho- ten te paffen, noch, naar "t oudt gebruyk,
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
214, Befchrifwnge van
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Scherm-meefter van de Achtbare Burger-
meefteren en manhaftige Krijghsraadt ge* ftelt zijnde ; dezen om de Burgery en Leerlingen in't gebruyk van't halsgeweer te onderwijzen, die om haar't zy-geweer wel te doen handelen, om tot Stadts en Vaderlantsbefcherminge intijtvan noodt bequaam te zijn. Ghelijk (als boven ver- haalt) alles hier na in't vijfde Boek aan't derthiende Hooftftuk fol.73. breder be- fchreven zal werden; Dus verre van de Doelens, Scherm-Jchoól
en aankleven van dien de wapenen tot bé- fcherminge der Stadt betrefFende, volgen de |
||||||||||||||||||||||||||||
|
't Gebriiyk van met de Handt- en Voet-
boogb ten oorlog te trekken , te mets (door de vindinge des BofFekruyts) onnut ghe- oordeelt zijnde,niet als de kloverof't roer, en nevens 't grof Ghefchut, Spieflen, Hei- baarden , en ander hals-geweer in 't ghe- bruyk blijvende: foo heeft men van tijde tot tijdt zich zelven meer en meer tot de oefFeninge en handelinge der zelviger be- geven. Ten .dien eynde van veel Jaren her-
waarts wel ervarene Scherm- enDrilmee- fters daar toe ftellende, om de Burgery en aankomende Jongelingen zulks fmake- |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Stadtt*
W»pen ofte
drtiUery- Huyzen.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Scherm-
Schol.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Waarom
't Scherm- School of- gerecht. |
||||||||||||||||||||||||||||
|
lijk te maken ; des een byzonder Ghe-
bouw daar toe ordonnerende , de naam van Sclierm-Scliool,
Eertijts voerende,* welke oefFeninge v/el eerbo-
t0Z^T ven de Waag (op den Dam ftaande) plach daar na by te geichieden: toch alle gemeene pkatzen do Dmkns.. met den aanwas der Stadten menighte der Inwoonderen te kleyn werdende, heeft men een ander moeten zoeken; daar toe :een Schiet-perck van de Hantbooghs Doe- len (ten noorden het Artillery-huys) be- quaam achtende; 't welk opgeruymt zijn- de j heeft men daar een groot ruym Iucii- tigh hout-gebouw opgerecht; dat niet al- leen tot dit gebruyek, maar mede tot een Monfter-plaats der Bezettelingen (alhier in zoldy leggende) verordonnerende : het welk daar zoo lange gefhan heeft, tot men genoodtzaakt was 'tzel-'ige, in den Jare 1650. met het betimmeren van de Doe- lens te verplaatzen; daar toe gebruykende debinne-barmpte van de Stadts aarde-wal gelegen ten eynde de Turf-marckt, tuf- Ichen de Prince- en Keyzers-gracht: de oeffeningh-plaatze daar in 't midden met een houte Balie af-ghefehoten zijnde, de Scherm- buytenfteommegangh tot het aanfehou- Ti Dff'1' wen bequaam wezende. daar 7oel ^ot we^e oefFeninge dry Drik en een |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Stadt-wapeii ofte Artillcry- i*
Huyzen. Daar die in op-gefloten en gheberght
werden; die hier ter Stede dry zijn, doch twee daar toe gebruykelijk; het alderoudt- fte ftaande aan de weft-zijde van de Ooft- Indifche Kay, maft het Dolhuys, gebouwt in den jare 1555. die van de Ooft-Indifchc Maatfchap tot haar Pakhuys in huur heb- bende , des noch veeltijdts het 'Boshujs ge- naamt werdt, zijnde een heerlijk fterk werk. Het tweede, yegenwoordigh met het Wapen»
derde in gebruyk, ftaat op de ooft-zijde Huyzen, van de Zingel ofte Koninkx-graft by de gXLxtjT* |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Heylige-Weghs Sluys, tufte hen de Kant- fi
|
tn
wanneer
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
en Voet-booghs Doelens; geöouwt n
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
den jaren 1505, ende 1606 ,. gelijk zulks £«*««*♦
't jaar-getal, boven tufTchen de dubbelde gevel, onder't ftadts-wapen ftaande, iste kennen ghevende ; dit is een fterk veel grooter ghebouw , in de Handt-boogh- ftraat uytkomende; ten weder-zyde met gevels en twee groote poorten daar in, om |
||||||||||||||||||||||||||||
|
alderhande grof Metaal Gefchut en Mor-
tieren , (meeft op haar aflfuyten leggende) |
Gefchttt en
ander Oor~ kgs-tuygki |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Petarden en ander fchrikkelijk Oorloghs-
tuygh, in tijdt van noot met der haaft daar uyt te rukken. De folders boven voor veel.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTE K D A M, IV Boek.
|
|||||||||||||
|
fende,heeft men in den jare 1621 en 25 tot £ ^'
Stadts verzeekeringegenootzaaRtgeweelt ^ buJm noch een derde Wapen. ^^^ *£.
aan te leggen, en datJjt grooter^de ^ voorigenidaartoeverkiefendeintweue^ |
|||||||||||||
|
it*itWa* veel Vaandelen, Soliers, met hals-en zijt-
pntftAr- geweerbezetwezende; datinordereleyt
%m. om in haaft te gebruyken. en ten allen tij- de fchoon gehouden wert.
|
|||||||||||||
|
't Vergrooten vande Stadt zulks verey f-
|
|||||||||||||
|
ders daar boven gemeenelijk met Stad«;
SnenCtotvoorraaObeladenzynd e. ontrent, m't ooiten van ae betaal-
Scorende /e Huys- Armen »».ie
a„*\\Ap freleeen naaft haar Comptoir
f ó4aUewelke^«-i»y»»S
|
|||||||||||||
|
dcelby de Haarlemmer-poort zeker Koek
landts, als in een dry-fprongh leggende, op de BMtnrtft, "Brotwcrs-grafien een Bw*k (doen noch water) nu met huyzen bebouwt. ,,. . 1 j ,;m
Daar een geweldige^er-gevelde tim-
meTagie ( van vier ofte vierkanten Wh) op ftellende; twee der zelvgen de Baan, en tweede Browen^fte» ver- cierende; onder, als 't voorgaande,vol Metaal-gefchutenanderegroote Oorlog - Infaumcuten gepropt .ftaapde j de zol- |
|||||||||||||
|
iïschghe
fcèut en vapeiitri. |
|||||||||||||
|
lid
Oudex$ds ofte meer üyt dé Gerechte jaarlijkx tot
Veeren Lo- Ofper-Artillery-Meefters geftelt werden, |
vitfgev/to
meefter, én Ghecommltteerde ter ©«<fc*ff/
Vergadering der Heercn Staten Ge- Htertnu* |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
gment.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Generaal, en &*"*'
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
om over alles 't opper-gefagh te hebben:
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Jrti&ty. dieyegenwoordigh zijn,
mtjltrti De Heer Cornelü Witten, Out-Burger-
|
De Heer Gerrit Haffelaer, out Schepen •-
enCommuTaris vande Wiflèlhanck. |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
+*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
OUDE-ZYDS HEEREN LOGEMENT.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hebue Logémï^t,
Loais JesOfdnJs Setanettrs, au+Vteux Quarher dela 'Vub
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
twee te water op de Stadts palen) aan de
Nieuwe zijde gelegen. Die aan d'Oude-zijde niet als de naam Htt tufo
van 's Heeren Logement voerende, ghelegen Heeren £»5 dwars teghen 'tzuyd-eyndevandeoude-5'7*'"^ zijdsVoor- en Achter-burghwal, aldaar met twee heerelijke fteene bruggen te za- menyerecnigt, de derde (dit Logement i feerefc |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
MitrtH
gminttn.
BMvitldir
pjnt
|
T T Ier Herbergen worden alhier tot
y Burgers gerijf, behalve de voor-be- fchrevene Doelens bevonden, die |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
deStadt zich aanmatigh,gebouwt, en voor
de haren wilgehouden hebben; als twee te lande binnen de Stadt, en tweete water op der zelver palen; die binnen de Stadt §m aan tjft Oude zijde, d'§nder (oevcns de |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
I
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
iïf
|
||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IF.Boé.
|
||||||||||||||||||||
|
, :,, •♦■ bekken ver- Oa*f-Kj*
|
||||||||||||||||||||
|
bereykende) metdetwee dooryzereBa-
lienzoovereenight, dat * ^,^ fchijnen gemaakt te HJn: De grondeen gedeelte van het nieuwe Nonnen-kloolter Wende,wel eer een ledige plaats de Schaf- 1 gen amt, toteyndelijk eenBrouwe- {7dfar op ge timmert is, het wapen van de ry aaar uy ö k^mvsrenae het |
||||||||||||||||||||
|
Hudtnyds
Hteren Lo' gtmtnt- Etrtyts ten
Brtawery, daar na ten Lom' baart. |
||||||||||||||||||||
|
SgeT<tegh*ong»eJm^m«
|
||||||||||||||||||||
|
SSSSK^rfhS £Sl^,*£***g sar
««nrip or.de hoek-cevelftaande. bem "ei" mt Drv - koningen , gezeydt*^
;£j rent- in een Lommert veran- » ^n , welfe tijdt daar na
lert; doenwederbyburgerhjkkeKoop- de uer ^ verknght 1S Z.e de
iuvden bewoont, tot eyndclyk de Surft to J Decemb. ,«*. de jillige
IS gekocht, en tot een Herberge ofte Keur: v 4 ^ d d
Caftelanyebequaam gemaakt heeft, de verkoop> ^ ^ d d
|
||||||||||||||||||||
|
Hoedanig'
heyt van 't Sehuw,
|
||||||||||||||||||||
|
Bruvker denaam vanA-aitaey» yu««~w
beftlande in twee Gebouwen beyde met oe u u„ Vamers en vertrekken voor-
eroote zalen, kameis en vci zien, gênoeghzaambequaam om een tiet- Se hofhoudingteherberen: het nieu- telijkc nor i 6 daar boirNtj rvu ° ■ .... ^^„«orkan foftefron-
|
||||||||||||||||||||
|
SecSende , moeten die eerft gelooft en
|
||||||||||||||||||||
|
tefpies) het Dry-kruyz.gh Keyzerhk .vann . Novemb.desJaars i+ii-
ïekroont Wapen cierlijk voor ztch heb- °P ^;4^^ daar van groote Rechts- ^u» De ; twee leggende Leeuwen dat be- J^ 7ontftonden; tot welker ^£?£?' dekkende; alles in heerlijkheyt het Oude, SSevandeRegeermgefallenUjden ^ aouieuu > k an(}ere Ver- mm^e u c n bebben; als op e u fiJC£. SÏS^ bovenaluytmun- g™S^ W^*U
^^teende, deGroote F*«ge£j£ Sr^^%^ ven de Keuken, haar uytzicht met zemen & „*/ƒ*»«» heeft. g oote kruys-kozijnen zoo van buyten «^^** ., A »«*ƒ"*
hnehs de Voorburghwal, als binnen op J^^«|»»d«!««. eeng^tvierhoekkigebmnen-plaatsheb- v^Sfcb^britvtnmfimfn beuah benlè, koftelijkghemeubleert.bequaam A-Jgg^ ^^_w i«,«M onleenKoninghenf^^ ««ï ZZbben. Uytwijzende de Keure vaa
deren, (diehierookweymghmdeStadt £» > rf . komen, of zijn daar geherberght enwe ^7^,^^/fc^*!^,
oppefchaft)daarallehetgebouwhethcht ,^JdetermJjrt.rayenr>tetopbrengende, nolfcheppende; zoo gelegen dat voor en h?a™^X7gelal^ ten haren fcht- !PïXr ziidemeteengracht van andere dat in'■**>*&& /; ^ Bhjkt ter°fl^engefcheydenis,zulksgeen de.veder veracht «r ^,
naaftseb^eaanfchouwinghverlenende, io Januari i53j;V ^ R van
|
||||||||||||||||||||
|
218 ■___________
|
Befchrijvlnge vm
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Oude-zijds
Betren Lo- gement. |
Alle Welke -verkoopingen by Mandement \
van den Hove in de xij nachten belet zijnde, |
yderopgevejlt perceel genietende hvalefjluj- Oudt-tyéb
vers, en aan twee ofte dry Dienaars te za- "^» ^»1 |
|||||||||||||||||||||||||||
|
men zes fiuyvers, zonder in meer gehouden &en ' * ■
te zijn. Volgens de Keure van den 13 Ja- nuari 1649. Dit noch niet konnende helpen, en de
ftoutheydt zoo aangewoffen zijnde, dat tot zulks haar ook Vrouws-perzonen en Kinderen (onder haar Ouders en Opzien- ders ftaande) begeven. Soo heeft mep op den 1 z December 1662. verordonneert. 'Dat voortaan geen Vrouws-per zonen {om Nechande-
te mifnen) op zodanige opveylingen zander een re *'&*" ^*f
j ■ ■ 1 S J , 1 t> zelfde mif*
meeraer-jarigh mans-perzoon (om haar Bot ^ruyk, '
Jlant te houden, en voor haar belooft te beta-
len) zullen mogen verfchijnen', of geit ge- |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
^^^^ nullen ten alle tijden des jaars mogen verkof t
*~ werden. Ziet 23 Januari 1537. uilzulke verkochte huyzenjn huur zwijn-
de , zal de huur niet langer Jlant grijpen, als ten Jaarna de cerfle May van de Executie. Ziet de Keure van den 23. November 1547. «1 5 November 1560. Dat Koopers van zulke goederen ghehou-
tlen zijn voor May ter Secrctarye verkUringe te doen, of de beloofde penningen een Jaar op renten willen houden, z April 1591. Willige verkoopinge van Huyzen en Ook van Erven binnen dezer Stede en vryheyt van vrymüige &cn ghelegen, by openbare opveylinge, |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
•vtrkuftB'
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
gefchiedt alhier mede alsvooren; deÈy-
genaars het echter vry ftaande deVerkoop- dagh op een ander plaats binnen de Stadt of vryheydt te leggen; Mits dat,deVer- kooper gheheuden zal zijn, tot bevrijdinge van zijn verkof te Huyzingh ofte Erf tot be- lieven van de Kooper Waar-borge te fiellen. Ziet de Keure van den 23 Novemb. 15-47. Gelijkjnede den Kooper verplicht is op dien «vont, of ten langhjle des anderen daaghs des ■vaermiddaghs voor twalef uuren, ten Belie- ven van de Verkooper voor de betalinge v^e- gens de beloofde kufiing-penningen, van zijn gekocht perceel, tot Verkoopers genoegen, va- fie borge tejlellen. Ibid. , Doch byervarentheyt bevindende dat veel ghemeene luyden van weynigh ofte geen middelen haar vervorderen op zoo- Ordere in danige Ver koopingen te verfchijnen, en om |
trokken hebbende, dat weder te leveren, te
vertrekken, en 't Bot van onwaarden blijven. Kinderen ofte Personen onder de vijf-en* twintighjaren oudt, zonder Ouder'i.ojPoog- den daar verfchijnende om plukzfenningen te halen, werdt zulks verboden ', ten waar de Ouders ofte Vooghden haar voorde betalinge vafi maakten. Doch de minder-jarigen haar voor meerder-jarigh uytgevende , enghee» "Borgen weten tejlellen; dat dan zullen ge- tratleert werden , als hier na van alzulke meer der-jarige Koopers geordonneert is. Temandt aan een verkocht huys blijvende
hangen, en tot de betalinge gee» Borgen we- tende tejlellen, zal in't Rajf huys verzekert werden, om voor de eerjle maal vierthien dagen, ten tweedemaal aldaar een maant te werken; en ten derdemaal op zulks weder bevonden zijnde, ter corretlie van die van |
||||||||||||||||||||||||||||
|
den Gerechte ', ten waar de Verkooper met
hem vernoeght waar. Doch alzulken Kooper voorgevende tot de
betalinae middelen te hebben 3 ofte vajle "Bor- gen machtigh is uyt te vinden ; zal hem daar toe tijdt van vier-en-twintigh uurenghegunt werden, midtsten zijne kojlen daar ter plaat- ze. in gijzelingh blijvende: op pene van de voor-verhaalde Jlrajfe. En dat het voorjz. Perzeel andermaal tot zijnen fchadezalop* gevey.lt Werden» X. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Keuren te-
gen 'tbe- driegefyk
taij*t!/f |
de pluck-penningen te genieten, de goe-
deren tot hooge prijs opjagen, die gekoft hebbende geen raadt tot de betalinge ofte |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Borgen, wetende, en die alzoo inftalligh
maken.. Soo hebben die van de Gerechten geordonneert, dat van nu voortaan op al- s&uikeopveylingen tegenwoordigh zijn waleen man de Onder-Schouten met zijn Dienaars, cm alzulke onvermogende Koopers (gheen "Borgen honende Jlellen) ten believen van de Vtrksppcri. in hechtenis temmen; jnidts v*n |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV.B&
|
215'
|
|||||||||||||
|
dat ten profijte van d'Aelmoefieniers Ar- «gg
meDitvande eerfte Stadts-herbergh en't ZÜT'
gebruykvandiengenoeghzijnde; volght «-----
de tweede, anders genaamt het
|
||||||||||||||
|
. - Alle Huyzên, Erven, Landen, ende
^— Let randden meerder te betaalen , en 1 |
||||||||||||||
|
NIEUWE-ZYDS HEEREN LOGEMENT,
|
||||||||||||||
|
kennen gevende, hoewel tot een Vleeshal
hoeckalsdoennochflechtbetimmer ,daaï
weynigh Koopers quamen; zoo dat be flotenwierdt ïie teverleggen, alsmveH haalt zal werden: te vooren niet diepet, wetndealshetvoorgebouw. Daar nam denjarex.022, metdenuytgangh vanhet •r:? * — |
||||||||||||||
|
DAt mede een heerlijk ruymte is,
met Zalen, Kamers, Keuken, Gal- derve ende andere ten zulken ghe* 3S£- bruykeb^uaam' &^M*^
uw* thien hondert zeventhien, ^ dat tot em
Vleeshalen Wachthuys: zjdewtt
hartfteene gehouwe OiTehoofden, daar de
Voor-gevel mede vercicrt isghenoeghte
|
||||||||||||||
|
120
|
Befchrt/v'wge vun
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Nitme- twalefJarigh Beftant, die deze Vereenig- j wegen mede begiftight is; even als die van Nwwt~
zijds Hee- de Nederlanden met den Koningh van ! de Oude-zijde met de Huyzen, en dat *-i)hMee- |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
meeft op de zelvige voet en ordere. ""; "se'
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
ren Loge- Spangien gemaakt hadden, voorgenomen
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
«ti 1 1 ment.
Alhoewel deze twee 's Heeren Logemen- ,
ten (als ook de twee volgende Stadts Paal-
herbergen) die de Stadts eygen zijn, wat meerder Voorrecht fchijnen te hebben ; zoo zijnze echter de zelvige Ordonnantien en Keuren nevens andere Herbergen hier ter Stede onderworpen. Als dat op panden ofte kleederen geen ge- Keuren t-
laagen mogen borgen, veel minder in Lorr- Jer &Hef bert daar geit op halen, om daar uyt betaalt 'r&en' te werden. Achtervolgende de Keure van den 18 Meert 15 50. Dat gheen kransen mogen ujtfeken, of
moeten op de Wijn-pachters boek^voor.Wijn- tappers bekentz>iyn. 9 December 1631. Dat niet mogen te tappen ronder 't Spin-
huys verlof cednle. 20Januari 16^. ty\€ogen metgeenWijnkoopers onder een
dak\#chter noch voor naafi den anderen woo- nen. 24 Februari 16(51. Vermogen niemand1; in kannen ofte vief.
fen wijn t'hnys te zanden. 17 Julii 16 59. Moeten jaarlijks u/t minflen tus tonnen
bier verexcijz,en. • Vermogen des Sondaghs voor den middagh
geen gelagen metten. 6 Januari 1624. Vermogen haar met geen Makelardje be-
helpen. 2 Januari 1612. Werden Verboden gheen Bedelaars te her-
bergen. 29 Januarii 1613. Een doodtjlagh in haar huys begaan z,ijn-
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
m
|
zijnde een Weft-Indifche Maatfchap op
Daar na te rechten (waar van hier na breeder) heeft totgebruyk men deze verlaten Vleeshal daar toe be- |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
van
Weft-lndi.
fche Maafi fchaffl. |
quaam ghemaakt, de opene binne-plaats
met al het achter-werk daar aan bouwen- de , om die aldaar haar zit- en vergader- |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
plaats te nemen, daar mede de naam Vlees-
hal in 't Weft-Indifch-hujs veranderende; daar veel jaren haar verhouden hebbende, tot in den Jare 1647. door der Portugezen verradery in 'Brajïl haar afhandig gemaakt Wan haar is: welk verlies haar zoo drukte, en nu zoo rvsrltu». veelommeflagh niet hebbende, befloten (om koften te fparen) dit huys te verlaten, en haar in haar nieuw-gebouwt Pakhuys te behelpen. Zulks dan weder aan de Stadt (als Eygenaars) vervallende, ismen te ra- de geworden dien hoek mede met een ge- meene Heeren Logement te verderen, tot gherijf van Heeren en Koopluyden, van dien kant in de Stadt komende. Dit is een lankwerpigh vierkant fterk
gebouw, Kafteels-wijze, aan alle hoeken fieittaitig-} vry onbekommert op de Heere-markt aan heytvan't de Haarlemmer-dijk ghelegen; hebbende 5 ' t wee ingangen, d'eene onder de fteene op- gangh na't Wachthuys daar boven, aan den Dijk; d'ander ter zijde ten Ooften, op de binne-plaats; onder 't Stadts wapen dit Oplchrift voerende , Nieuwe - zyds Heeren-Logement: tot zulk gebruyk van binnen metVoorhuys,Galderye,ZaIetten, Kamers en Koken wel doortimmert, alle haar lichten meeft op de binneplaats fchep- pende ; boven de Zijdel-poort een uyt- ftekentGebouw hebbende, om Schepen teverkoopen, daar deze plaats van Stadts |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
di
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Vermogen in jaar en z,es weken niet te
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
tappen, volgens de Keure vanden 10 Sep-
tember 1647. De derde Herbergh die de Stadt haar
aanmatight en verhuurt, is de |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
OU-
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek,
|
|||||||||||||||||
|
211
|
|||||||||||||||||
|
Outtt Stait
kerttrgb. |
|||||||||||||||||
|
tiutte Stuit
herbergh. |
|||||||||||||||||
|
OUDE STADTS HERBERGH,
|
|||||||||||||||||
|
toegang zijnde. Iseenfterk hout vierkant amdatiif.
werk, in 't Y op palen getimmert, en dat heyt van zoo geweldigh dat voor wijkingh niet te &;«/** vreezen heeft; aengeleyt in den Jare 1613. zoo wel als cenigh Waerts-huys binnen de Stadt met zijn boven en neder vertrekken, Koken, Kelder en Regenbak onder 't wa- ter voorzien; hebbende op de Schepen ten weder zijde en over 't Y in Noort-hollant een luftigh vermakelijk uytzicht, dat by; goet weder veel wandelaars derwaarts lok- ket, en de Waart geen kleyne profijten is toebrengende: doch meeft daar geftelt tot lijf-berginghderReyzigers tefcheep over
/.e»
|
|||||||||||||||||
|
EN dat ten opzicht van een tweede,
nadcrhant gebouwt ter plaatze daar wel eer het Roode Blokhuys gheftaan heeft; gelegen aan 't noord-eynde tuffchen de twee rijgh palen daar deStadt aan 't Y- kant mede gefterkt en ghefloten is, (heb- bende eenige openinge tot invaringh, Beo- men genaamt, en dat om datze des nachts methouteboomen vol yzere pennen toe- gefloten werden ) meeft tot herberge en gerij f van den Zeeman en reyzende luyden te water de Stadt aandoende; met een lange Brugh, door twee optrekkende vallen des aachts daar van afgefloten, en daaghs de |
|||||||||||||||||
|
itimt.
|
|||||||||||||||||
|
Befchrijvinge <vm
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
11Z
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Oude&tads Zee komende, en door ftilte belet in tijdts men ofte doorvaart, zijn Bcom-fiuytersge- QudtStadt
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Htxlergh. binnen te zijn : Ten welken gerijve daar
een Veer ofte Steyger voor kleyne Schuy- ten (anders Steyger-fchuyten) ghemaakt is, om Koopluyden, Schippers en ande- ren , aan en van de Schepen te voeren, die niet meer als zjes mogen zjijn , volgens de j Keure vanden 23 Januarij 1641. en niet- te-min het Gilt en Ordere van de Schuyte- Voerders onderworpen. Alhoewel dit een Ghebouw is op 't
Water ftaande, en dien volgens vry van de |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fielt; dien aan bevolen wert, des avonts en Herbergh.
's morgens naa't luyen van de Poort-klok, B meH die te fluyten en te openen, ofte tot allen Boem-Jlüy- tijden haar zulks van Burger - meefteren ters. bevolen zijnde : metverbodt^dat niemandt haar daar in hinderlijk^z,al K,ijn , ziet de Keur vanden 19 Februari) 1562. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Nevens welcke Boom -fluyters- mede
Haven-meeliers geftelt zijn, oplicht heb- bende, dat alle Schepen in 't T, in de laag leg- |
Schepen
•van de p*- hn te leg- gen , m |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
gende, ten minften honden voeten van de pa- Kielha»h„t
len blijven: en de Boomen tuffchen de ge- fielde Duc-d'Alven en ftaande handen vey- ligh open te houden. Dat geen Raa-zeylen met dwars te leggen 'tgebruykder paaien be- letten. Dat geen Schepen als buyten op (Iroom ghekiel - haaldt werden, of binnen in de Rommelhaven. Ofte voor de Scheeps-tim- mer werven, uytgefonden de Rommelhaven voorde&tStads-herbergb ; endiergelijckën. Alles volgens de Keure van 30 Janua. 1634. Gelijk mede geen Schip of Schepen mo-
ghen ankkeren ontrent de Boom van de oude Stadts-Herbergh, anders, dan dat het Schip of Schepen, 't zy ebb' of vloedt, ten minften acht roeden ter zijde van de Stadts- Herberghs-Boom komt te leggen. Op pee- ne van tien gulden t'elkens te verbeuren. Doch vervallen de Schippers in geen boe- te , voor al eer datze eens by den Boom- fluyter gewaarfchouwt zijn. Ten ooften deze Brugh aan de uyterfte
rijgh paaien ziet men noch een bezondere af-gefiooten plaats, in welke niet als Vif- fchers Schuytjens leggen , die met vifch- korven de Vifch door de Water-fchepen gevangen te Markt brengen. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Kiaren
da«r om- trent. |
Bier-Excijs; zoo werdt in de Verpach-
tinge van dien haar zulkx benomen: Ge- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
bonden zwijnde, die als andere Herbergiers in
de Stadt, te betalen: ook mede nevens haar alle andere Stadts Keuren onderworpen; en noch meer: Dat des avents na negen uren geen Schippers, Bootsgefillen ofte ander var ent volk mogen fitten om te drinken; maar die mnScheeps-boort te eenden, en by weygering van dien aan de Soldaten (op de rBrughde ttagtwacht hebbende) hulpe te verdoeken; die Z,ttlks ook_ gheboden werdt naar te komen, volghens de Keure van den 6 O&obcr, |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
P*»hn,«M
Keuren |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
De dubbelde rijgh paaien ofte palifla-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
4»ar over. den daar deze Herbergh op en buyten ge-
bouwt is, verftrekkende voor Stadts wal- len , hebbeo met de zelvigen een Recht: Des op Bjfflraffe verboden werdt die by daagh oft nacht te beklimmen, volgens de Keure van den 16 December 1597. Ook met fiaande z^cylen niet aan te z^eylen, ziet de Keur vanden 6 Auguflij 1532. veel min daar des nachts Schijten ofte Schepen tuf- fchen te berghen, ziet 2 8 September 1594. To.t fiuyting, der welkers Stadts "Boo- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
De vierde ofte laafte van defe Herbergen,
werdt gemeenüjck de NIEUWE STADTS-HERBERGH
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Encemt, en dat ter oorzaak van haar
laatfte timmeringh j want de Steeden |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Amfterddm , Hoorn , Edam , Mannike*
dam en Pnrmersnt in denjaare i6"6c en 6r, om
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. 1V. Boek
|
1 "?
|
||||||||||||||
|
ten tot den anderen te'reyzen. Amfter- Mmwi
dam alleen ten haren laften aannemende St*&s hef het overige van den Dijk tot haar Stadt te _£___ brengen, midts de inkomften daar van ge- nietende: volgens welk verdraghaan vin- |
|||||||||||||||
|
tïïetm om weerdet' nabmirfchap en handelinge
StaAtsher- met den anderen te hebben, over een ghe- lirgh, komen zijnde een Sant- of Trek-padt te TT "TT leggen, om van Bmkfloet aan de Water- enwanneet landtze Dijk met overdekte Trek- fehuy- tfómckt.
|
|||||||||||||||
|
'
|
|||||||||||||||
|
veel kamers en vertrekken voorzien, en
datommenightevan reyzende menlchen te herbergen, het overige voorts sierlijk ghemaakt; de Steyger vierkant met een yzere leuning omvangen, gelijk mede de- ze lange Brugh, dieze aan de Stadt is hech- tende , konnende met een ophalende Val- brughenStaketzel daar van des nachts at- ghefloten werden: een afgaande Steyger tot de af-en aankomende Schuyten heb- bende , dat wegens't gemak een groot ge- riif eeeft; en om zulks in trey n te houden J o p r mes |
|||||||||||||||
|
gen èeVbohvijk, (haar eygen zijnde) tot
aan het Y, met een breede Gracht te door- graven ; aan 't eynde een fterk Hooft voor den ys-gang leggende, om van daar voorts met zware overdekte Steiger-fchuyten het Y, tot aan de Stadts palen over te komen: des genootzaakt waren aldaar om aan te leggen , een Steygeringe te maken; tot H,«tefc. gcrijf daar een Herbergh by ftellende;z.jn- heytmndi de te zamen een fterke houte timmeragie fiitmt op veel zware eyke palen in 't Y, gegront- £$■'"'" veft>de wooningetwee ftadienhooghmet |
|||||||||||||||
|
Befchrijvinge van
|
||||||||||||||
|
224.
|
||||||||||||||
|
met goede Ordonnantien onderftut is;
waar van den inhout deze is. Dat zoo weides Somers als des Winters
door'tganfche jaar met het opgaan vande Boom alhier, en tot Buy k-floot met den dageraadt een Schuyt gereedt z,al zjjn om- den reikende man heen en weder over te voeren. Dat gehouden zijn op ziekere boeten terge-
fielder uure af te varen, en een ander Veer- fchuyt voorts weder zeyl-rede te leggen. jicht-en-twintigh Personen ter gefetter
tture indeVeer-fchuyt wefende, en meerder bevonden lijnde, zijn de Schippers gehouden noch een af te zanden; en weiver te varen ronder zulkx een knecht te bevelen, ten wa- re by Jïekie ofte andere ongelegentheden ter difiretie van Commijfaris. Dat de Schippers en Knegts gehouden zijn
ep 't Veer te blijven van 's morghens tot na een half uur dat des avonts de laatfie Schuyt af- gevaren is. cDat jder Schipper vermagh zijn eygen
Knecht te flellen \ en dronken zijnde niet te varen. Dat niemandt vermogen te lojfen dan aan
de Voolwijk daar 't paart aan-geflagen wen. Datjeder Schipper gehouden is zijn eygen
Schuyt en paartte houden: die by verflerven de navolgers gehouden zijn tot goe~luyden neggen aan te nemen: En een-maal des jaar s by den Op-ziender opgenomen nullen wer- den. *J)e vracht heen ofte weder-varende zal
metdenTolzijn tweeflujvers, kinderen tot thien jaren half geit,daar ondier vrj moeten op de fchootfittende, en van Amfterdam tot aan de zuyd-zijdc van de Voolwijk eenftuyver, funderen als voren. Vooreen afgehuurde Schuyt zoo heen als
Weder zal boven deTol (mts maar acht Per- zonenfierkjeijnde) vijftien ftuy vers betaalt werden, en tot het zuyt-eynde van de Vool- wijk achtJluyvers, doch mee-f als acht Ter- z,enenfterkj zij» de overigengshwdttt haar |
||||||||||||||
|
vraght te betalen : en, een halfuur na 't luy- ^imei
den van de Boom-kl°k,een derde-part meer', Stadts her. des winters na behoren. iergh Paxkens onder de armen dragende zullen ■-■-..... -
vry zijn; koffers en anders te betalen na be-
horen. Cjeen Schuyten na teflepen', noch met Sche-
pen aan de trekzzijde te leggen. Voor overvoeren van ofte na de Vool-
wijk zal betaalt werden als volgh't. Van een Paart 5 ftuyv. Os ofte Koe 4 ft.
Kalf 2 ft.
Verken 1 ft.
Schaap - 8 pen.
Karos ofte Koets-wagea 12 ft.
Een open wagen 8 ft.
Kar <Sft.
De vorder Ordere van Buyk-floot,
Hoorn, Edam, Munnekendam en Purme- Fan d* **»• reynde heen en weder meeft defelvigewe- ^Scl"tJ' zende, uyt-gefèydt deze naarvolgenden. noreH t Dat behalve de Huur-fchuyten alle dagen Edam,
zoowel des Somers als des Winters (deSomer tjmiken- te rekenen van den eerflen April tot den twin- pur^tresr. üghfle September) de Schuyten op defe navol- de, gende uren en plaatfen gehouden nullen zijn te varen. Van Amfterdam over Monikendam op
Edam. Des Somers ten half 'fes uren , half achten, half'tienen, halfeenen, halfdryen en half'vijven. Des winters ten half ach- ten , half'tienen, halfeenen en halfdryen. /^«Amfterdam op Purmerende Des So- mers ten half feven uren, half negenen, half'elven, half'tween , half vier en halffef- lèn. Des winters ten half 'negen uren, half elven, half tween en half Vieren. Van Hoorn op Edam. 'Des Somers ten vijf uren ten achten, ^/ftwaleven, dryen, en ten fef- fèn. Deswinters ten fes uren, negenen , twaleven en drien. Van Hoorn op Pur- merende. Des Somers ten vier uren, feve- nen, tienen, tween en vijven. Des winters ten vier uren, achten, tienen en twee uren. ^«Edam. oven Monikendam */Am-
fter-
|
||||||||||||||
|
Wamt
Stedts her- iergh. |
||||||||||||||
|
<*
|
||||||||||||||
|
Ordonnan-
tie ww dit N urne Vttr, in di Schippert dëartp merende, |
||||||||||||||
|
DAM. IV. Boek. zif
nemen ofte ttyt te laten. En niet te voeren als RWtu*
Perzonen,koffertjenSjmanrjens,Pakjens<?» ^„j"" fakjens. __1_ Mits voor Vracht en Tol genietende van
Hooren op Purmerende ofte Edam, feven ftuyvers. Van Purmerende op Buyk- floot, fes ftuyvers. Van Edam op Moni- kendam dry ftuyvers. Van Monikendam op Buyk-floot dry ftuyvers. De Dorpen 'tujfchen Buyk-floot en dcz,e Steden na pro- portie. In de dry Kermis dagen geen Schttyten aft*
huuren. De vrachten te betalen z,oo haajl de Schuy-
ten aan 't varen z,ijn. Vremde Markt-Jchepen en fchuyten volf^
voerende xjjn gehouden boven de Tol voor yder Perfoon diefe voeren aan yder hekdaarzt de vaart paffeeren, twee ftuyvers voor 'tfchip te bet den. Mits dat de Ingelanden en Bruyckers
haar Heeften vry over 'tpadt mogen leyden m verweyden. |
||||||||||||||
|
AMSTER
ftcrdam. Desjómerstenvïj£\ircn,achten, j
elven, dryen en fèffèn. Des winters ten \ fês uren, negenen, twaalf f» dryen. Van Edam op Horen. Desfomers ten les
uren,negenen, elven, eenenendevieren. 'Des Winters ten fevenen, elven, eenen en vieren. Van Purmerende of Amfterdam. Des
fomersten vijf uren, lèvenen, thienen, ee- nen , dryen en vijven. Des Winters tin vijf uren, fevenen , elven , eenen en ten vijven. Van Purmerende op Horen. "Desfomers
««vijfuren , tienen, twaleven tweenw vijven. Des winters ten Sevenuren, twa- leven, tween en vijven. Mts niet eer vanden Dijck^afte jleken
voor de Schuit (een half uur te voren van Amfterdam afgevaren) &al aangekomen x,ijn. "Dat niet vermogen aan te leggen als tot
Edam, Purmerende en aan den Ouden- dijk. t^Caarwel yemandt drijvende in te |
||||||||||||||
|
VYFDE HOOFTSTUK.
Van het Schrijnwerckers ofte Kiften-
makers-Pandt ende andere Markten. |
||||||||||||||
|
j met Stadts vermeerdering te kleynbevon- mderUnt
\ den:deshetvooreenigejarentot'tIvOckin vergrwt, \ vergroot, en dubbelde breette gemaakt, is, i daar toe een huys ofte twee af breekende; I de twee nieuwe gevels met het Stadts wa- I pen verciert, zulks toonende. I In welk Pandt, dat dagelijks open ftaat, en van yder rmgrfbewandelt werden, ver- mogen alle Kiftemakers, in 't Gildt wezen- de, haar gemaakt Kifte-makers werek te koop ftellen; daar toe by de Achtbare Hee- ren Burger-meefteren een Vrouw veror- donneert is, om op het onderhoud van dit Huys en verkoopinge der Waren te paffen; die een vqn de Gilde-Broeders haar Vrou- F f 2 wen |
||||||||||||||
|
Et Schrijnwerkers ofte Kifte-
makers - Pandt , ftaat in de Kalvers-ftraat over de Hey- lige-Wegh, de naam van't Pandt behouden hebbende, als wel eer de Kerk en 't Pandt van 'tS. Jo- ris ofte Laz>arus-huys geweeft zijnde,"eer de Lazaren en Proveniers van daar ver- plaatften gefcheyden zijn; ziet hier voo- ren in dit vierde Boek, fol. 15 4 en 15:9. Dit lange jaren tot een Koop-huysvan
alderhande koftehjke gemaakte kafien en ander Houtwerk gebruykt geweeft zijnde, de Stadt 't zelve daar toe verhurende,en be- quaam gemaakt hebbende j is eyndelijken |
||||||||||||||
|
K'iflem*-
ktrs Pent; W.iar van die naam. |
||||||||||||||
|
226
wen tot het Pandt behoorende, en wiens
week het is de profijten daar van te genie- ten, haar by gevoeght werdt. Deze te za- men Boek houdende, van alle't welk dat yder Baas daar te koop is brengende, met de prijs daar voor 't te geven is. En dat vol- gens deze Ordonnantie by Burgerrneefte- ren haar op den r-r April r<5i4-, verleent: |
||||||||||||||||||||
|
Hifitm.
|
||||||||||||||||||||
|
Dat het verheft wei\ niet tanger ah dry dagen in
|
||||||||||||||||||||
|
"Kijf en-
waakirs- Pandt. |
||||||||||||||||||||
|
't Pandt zal moven bliiven, cp een boete van twee m»akers-
guldens. & Pmdt- De be-eedighde Vrouw in 't Pandt zittende %al "
gehouden zijn aan tefchryven, wat Pandt-werk,, hoe veel, aan en van wicn het verkoft is > op een boete van thien ftuyver s, zoo menighrnaalin gebreken zm.1 be- vonden werden. Wat Weiken en hoe veel van yder (doch alles vol'
maakt) beneden in 't Pandt; op de eerfte folder ; ofte op de tweede folder, \almogen gebracht weiden. De Pandt-Broeders haar Werk in 'tPandt bren-
gende , zijn gehouden dat te merken, en de prijs daar by , en op de ledige plaatfein goeder ordere tejlellen , zonder yemandts goedt te verfchuyven ofte bezetten. ' Geen Werkjbuyten orderein 't Pandt te brengen-,
't en zy by lootinghe op degemeene Comptoir-dagen; mits dryplaatfcn open blijvende voor Pant-Broedert die daar ztdk. Werk, niet en hebben j op een boete van twee guldens. Yemandt een plaats met loeten gewonnen hebben-
de , is gehouden die binnen vier-en-twintigh uuren te beletten; of by gebreke, tenprofijtc van die'tnaafle lot getrokken heeft. Yemandt. een lot ghetrokj<en , en gheen Werk\
hebbende om de plaats te bezetten, werdt verbo- den die niet te verkpopen ofte wegh tefchenken. Yemandt tot zijn Werkteen plaats vindende * en
een ander twee hebbende is gehouden een te ruymen. Yemandt \xjn Werk, uyt 't Pandt haaiende om
elders te verkpopen, vervalt in het verkpop-gcldt van een halve ftuyver op de gulden, voor de ghefwttorene Opfienfer aldaar. Yemandtin 't Pandt geen langhor plaats begee-
rende is gehouden die aan de Over luiden dry weeken voor Mai ofte Alderheyligen op te feggen. Degeftvoorene Vrouw is gehouden 'sMaandaaghr
enDonderdaaghs'tWerk_, «w'tPandtftaande, te flof}'en, enfehoon te houden. Verfchil ontflaande, is zy ghehouden zulks des
Maandaagljs ten Comptoire te brengen. De Overluyden zijn gehouden \orge te dragen dat
defe Vrouwe haar in 't verkpopen niet zydigh en dra- get, en alle Ordtmnantienftriktelijk,ondcrkeudet. Doch bevindende dat deze Pandt-Broe-
ders ofte haar Vrouwen het Vandt te veel beliepen; is geordonneert: Dat gheen Pandt-Broeders ofte haar Vrouwen,'
(behalven die haar week, is te stiften) in 't Pandt vermoghen te kpmen als des Somers voormiddaghr voor achten, ende des Winters voor negen uren, be- halven tweemaal terweek,als ,t flof-dagh is; ach- tervolghende de Keur vanden 3oOètober 1636, Geliji
|
||||||||||||||||||||
|
Ordonnan*
tien, het Kiftenmaa. kers Pandt en de Kijie- maakers aangaande. |
Vat al '* Werk, in dit Pandr ie koop gebracht, door
wee Vrouwen, een by de E. E. Burgerrneefteren daar toe tejlellen en te be-eedigen; en d'ander een Pandt-Broeders Vrouw pijnde, zalvcrkpft werden , en dat ten pulkenprijfe, als den Baas, het Werk, toe- behorende, haar aan bevoelen heeft, mits van de zul- |
|||||||||||||||||||
|
■ den een ftuyver genietende. Doch met dien verftan-
de, dat de Gilde-Broeder ofte zjpn Vrouw. (wiens beurt het is daar acht daghen te fitten ) haar eigen tperk. vermagh te verknopen; mits de be-eedighde Vrouw haar recht van een halve ftuyver van de gul- den betalende. De Gilde-Broeders Vrouw , wiens beurt het is
't Pandt waar te nemen, zat gehouden zijn daar te blijven van V morghens ten achten tot ten 'elf uuren , en des namiddaaghs van een uuren tot het luiden van de Potrtltlok. En wat Werkyerkpft wert de Vrouw daar dan niet wegende, daar van \alzfgeen verkoop- geit gemeten; gelijk, wede de Gilde-Broeders Vrouw daar niet pijnde. De Gilde-Broeders Vrouw in 't Pandt zitten-
de , is gehouden op de boeten van een gulden, de vol- ghende Gilde-Broeders Vrouw op Wocnfdagh ofte Donderdagh te laten aanzegden, dat het de Maan- dag}) daar aan vohende haar beurt is het Pandt &aar te nemen ; diezxtlks niet gelegen wegende, en ander in haarplaatfe vermagh tejlellen , en die niet jonnende bekomen ; dat in pulken gevalle de tweede volgende Vrouw de plaats van de afwaaidegehouden sol zijn waar te nemen en te fitten, op een boete van twee guldens. Een Gilde-Broeder ofte zijn Vrouw in 't Pandt
kpmendevermegengeen werl^aan te nemen, veel min yemandt ten dien eynde, ofte om yets te verkpopen uyt het Pandt te troonen, op een boete vun vier guldens. In 't Pandt geen werk\zjjnde dat een kpoper be-
geerde , zoo vermagh de Gilde - Broeder ofte zijn Vrouw , wiens week, het is te fitten zulks aan te ne- nien, zender verkoop-geit daar vanfchuldigh te zjjn. Yemandtin'/ Pandt yets willende kpopen en niet
vindende, ook, geen t'tjdt hebbende '? zelvige aan te hefteden ; zoo vermagh de Vrouw van 't Pandt we- tende dat tot een Pandft-Broedcrgneet tejlaan, zulks aan te wijden, mitsvet'kpftpijnde',tverkpop-geldt daar van genietende. |
||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Boek,
|
||||||||||||||||||
|
n?
|
||||||||||||||||||
|
Kjflen-maakengeen openWinkelhuclende,tt>ei$ Pïeefck*
geen f laan in 't Pandt vergunt, volgens de Keu» #?&»• re vanden 19 Jijlij 1656. |
||||||||||||||||||
|
Plee/eb* Gelijk hier- binnen mede geen Werk. verkpfi ma$>
tUÓen- werden met Groen-Ebben-Hout verciert j ziet de Keur van den 33 Januarij 1645. |
||||||||||||||||||
|
'HEESCH-HALLEN
|
||||||||||||||||||
|
•
|
||||||||||||||||||
|
den , en dien volghende S.Pietertot haas?
Patroon hadden : anderen het tegendeel beweerende, S.Olofs (nu Oude-zijds) Ca- pelde voorgang gevende, als inditVierd© Éoek, fol. 75. nader te lezen is. De Groote Fleefch-Hal te kleyn wer-
dende, te vooren op het kerkhof een groot ftuk verlenght zijnde, is men genootzaakf de tweede, S.Margmten Kloofter-kirkxk»* te hulp te nemen; (tegen over de zelvige» door oyderc van de Regeeringe, op den ""' '"""" tl 3 i5Mecï9 |
||||||||||||||||||
|
7
|
Ynder hier ter Steeéte vier, als twee
, aan de Oude-zijde en zooveel aan |
|||||||||||||||||
|
deNieuwe-zijde; die aan de Oude-
zijde in de Nes, deun by den anderen gele- ghen , werden ghenaamt de Groote- en ©« Grtote, Kleyne-VJeefch-Hal. De Groote wel eer tmydts ' S.TietersKerhj deKleyne dat van Mar- $. Pieten grieten Kleofter gewceft zijnde : S.Pieters IS*»» dt nacp",tatti meeninge de oudtfte, hem op Margrieten de naam veftende j vermits onze eerdie in- icktjie^ wQondcren haar met 4c wc-yapjh erneer- |
||||||||||||||||||
|
Befchrjjvlnge vnn
|
|||||||||||||||
|
228
|
|||||||||||||||
|
ïleefch- 15 Meert 1584,door verlaten van S.Pieters \ die niet vermogen tejlachten om ttyt te venten, Vtetfch-
Raüen. Gafthuys, een Straat tot op de Binnen- ' anders als des^Maandaagks., Hallen. |
|||||||||||||||
|
Amftel verordonneert zijnde,) beyde met
Banken en Hangen ten gerijf ophemelen- de : 't kerkhof tuifchen beyden met over- Mhterdt dekte Banken bezet zijnde; daar yderop Hol- zijn plaats, af-gekcurt VTecfch, voorts ge- kookt Vleefch, Spek, Afval en Worften;
als mede, Hoenders, Hazen, Konynen , Duyven endiergelijks verkoft werden. HaUfdt De twee laattte Vleefch-Hallen aan de Wefler- Nieuwe-zijde, zijn gelcghen, defe op de Markt, Refter , die op de Heeren-Markt aan't f"hwt.ï!> Nieuwe-zijdsHeeren-Logement: Die op deWefter-Markt, een treffelijk Gebouw zijnde; geftichtindenjaare 1619. ftaande • aan alle zijden vry; dry ingangen hebben- de, de vierde aan de Keyzers-graft de twee- zijds opgaande fteene-trap beflaande; en ten dry zijden luyffens op houte-pylaren ruftende; boven een Wacht-huys nevens de Kamer van 't Groote-Krarners-Gildt Kaïtpdt zjjnde: Die op de Hecren-Markt is in den Markt' Jaare *659' van ^out getimmert, hoewel
j4tt*oi6ft flecht, niet-te-mingerijffelijk; hebbende gtitnrtt, ten weder-zijden een ingangh, en voor ee- nige Banken tot Hoenderen en diergel ijke koopmanfehappen : in welcke Vleefch- Hallen dagelijks, behalvendesSondaaghs enVrydaaghs, alle foorten van Vleefch te koop hanget; en dat in zulken menighte dat te verwonderen is. Alle met goede Wetten en Ordonnantien voorfïen: erionnan- De eerftè daar van zijnde van den 14 A- tien , vwr pril i^d^- By welken verboden was, Dat de ■vleefch- VYemden geen: qedoot vleefch in de Stadt mo-
Haüen, en , s c ? , Stezers. f/v brengen om te verkoopen 1 maar gehou-
den Zttlks de Finder s levendtgh te pr efemeer en cm de Keuren, enge/lacht zynde, niet als op Maandagen te verkoopen. 'Dat man noch wijf vleefch by de k[cyne
penninghwaart, dat ts, min dan een half deel, verkoopen magh ,'tenzyfy Poorters, Gilde- Broeders ofte Sstfters zijn. Dat Vremden hier met 'Beeflen komende,
sn die tot haar ■milis niet konnendt verkoopen, |
|||||||||||||||
|
De andere daar aan voighende vanden
I Februari) 1502. by welke, Alle Gilde- Broeders een Bankjn de Hal vergunt werd;, |
|||||||||||||||
|
■;;
|
|||||||||||||||
|
'■üts eengeboorne Burger zijnde, voor 't in-
komen betalende vier guldens', haar kinderen namaak twee mldens •• doch een gekafte Bur* ger (mits zeven jaren hier gewoont hebbende) jes guldens. En jaarlijks tot de 'Hos vierftuy- vers. Dat haar Banken niet vermogen over te
laten zonder kenmffe van Burgermeefteren en Qverluyden van 't Gildt', en dat zonder eenige win f e. Yetnant by gebrek van Vleefch een Bankledighfiaande vermagh een ander die niet t e gebruyken. En twee venten, op een Hdnli. haar vleefch niet te koop leggen. Werdt verbooden buyten de Kermis tot
S. Mart en, binnen de huyzen niet minder te verkoopen als een voete vleefch, ofteghekeel Schaap. En gheen Koeyen te f achten van S. Marten tot Vaflen-avondt. Ende dit al- les op glieilelde boeten die jaarlijks onder de Gilde-Broeders verdeelt zullen werden. Van welcke Hallen maar een feutel zal
zijn, om by een daar toe by Burgermeefteren teftellen, die te openen en te fuy ten; zulki dat open zullen fiaan van Alderheyligen tot Va- flen-avondt , van des morgens tenjev'enen tot elf uren , en des naarmiddaghs van tween tot des avondts ten vijf uren. En van Taafchen tot Alderheyligen des morghens van feffen tot elven, en des naarmiddaghs van tween tot fes uren: met bevel acht te nemen datyder 't voer zijn Bank^fchoon houdet', tot belooninge by de Gilde-Broediers te doen tot difcretie van de E. E. Heeren Burgermeefteren. Welke Ordonnantien als de eerftc zijn-
de, zijn van tijdt tot tijdt vermeerdert en verandert. Als op den 51 Juiij i6cz. den 8Julij 1629. den JjFebruarij 1602. den 18 December 1621. den i8Januarij 1642. den 13 Februarij i6oz. den 24junij 1600. den iajulij 15511. den2iNovember 1615. den 26 May iöi8. , Geen |
|||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Bock. 129
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Geen Vleeshouwers vermogen eenigeBeefien
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Gilde-Broeders vermogen naageen gekefte
|
flfck-
Markten.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Vifch-
Mtrkttn. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
ihw•wd
gve
V
|
Beeflen werpen, om die binnen een maant aan
andere Gilde-Broeder te verhopen , maar "
welomvoorhemtejlachten. 5 Maert 1626".
Van welcke verloof te Beeften verboden is
wijnkoop te geven. Ziet den 27 Febr. 1632.
Alle welke Keuren de Gaar-koopers
buy ten de Hal fbande mede onderworpen
zijn. Als mede 't Hoender-koopers Gilt;
die daar-en-boven gegunt is: Datniemant
geplukt Hoenders achter Jlradt te koop magk
dragen. Ziet den 27 Januarij 1621.
Welken op den 1$ Auguftij 1660 van
deVleefch-Houwers af-ghefcheyden, en haar eyghen Gildt bekoomen hebben. Verbiedende een yegclijken \ich met Hoenderen, 1Q>- Hoenieri woonen. Ziet dén 4 September 1596. en «ynen ofte Vogels verkoopenteerneerenvoorBurgers hogers ^ C»M.mk». ,<i9 ] tfjn,cn't Gildt gewonnen Xuhnhebben. Volgens Gildt, tn 9 September 163 8. ; de Keure van 3en 9 September 1661. QrAm
Worden voor geen Vremden gehouden tot | Yemantvan de Gilde-Broeders efte Suffers op een tuvtor *.
koop van Hoenders, ofteyets diergelüken die tSeerin- !Ulvt'.
ge betreffende yegenwoordigh pijnde, gullen vermogen te koten ofte te deelen, ponder nochtans den eenen voor den anderen te werpen, ofte de gewonnen koop over te doen. Ziet den 20 Januarij 1662. Met verbodt daar nergens mede vo»r teftaan, alt
aan de VUefch-Hahn, en daar mede nictlanghs de Jiraten omme te hopen, als met zoo veel een Verspon ander xjjn armen zal kannen dragen. Ziet deo 6 Februari] 1663. Dit 't voornaamfte zijnde de Vleefch-
Hallen betreffende, zullen 't daar by latenj. en tot de Vifch-Markten overgaan. |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Wg
dK
W
em
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
31 Julij 1602.
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
MARKTEN.
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
VISCH
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
I Markt ghenaamt, en daar de Zee-vifch Groet*- tf
verkoft werdt, ftaat ten deelcn op't ver- Zee-vijfk,' welft van de Dams-fluys, een wyde vier- mêr"'< kante openinge, in den jare I £00, zoo met huyzen betimmert, dat. gelijk alsuytdc Stadt gelegen is: welke huyzep langhsden Vygendam, en ter zyden den Dam, deze Vifch-Markt befluytende, de Stadt toe- behooren; en jaarlijks in 't verhuuren veel geks opbrengen ; de Vifch-Markt heeft (om van de Vygendam daar op te komen) |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Jteetvifch-
markttn. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
D
|
E Vifch ' Markeen hier ter Stede
zijn twee, eene aan de Oude d'an- |
||||||||||||||||||||||||||||
|
dere aan de Nieuwe-zijde: die aan
de Oude-zijde in dryen verdeelt zijnde, als inde Zee-vifch-, Rivier - vifch- ende Boeren-vifch-markt; de twee eerften ge- legen ten noorden den Vygendam, aan de Ammerak, op den Dam-fluys; de derde op de felvige Sluys ten zuyden aan den op- gangh van de Beurs. De eerfte, gemeenlijk de Groote Vifch- |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
twee
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
irjjywgê vm
|
||||||||||||||||||||
|
2%Q
|
||||||||||||||||||||
|
Warmoesflxaat door 't Vifch*fteeghje tot
op de Rivier-Vifch-markt : welke Zee- Vifch-markt niet wyder is ftrekkende als de diepte van de Sluys; alle de Vifch- Banken overwelft ooft en wéft ftrekkende, |
||||||||||||||||||||
|
twee groöte overwelfde Poorten, en ter
|
||||||||||||||||||||
|
Marktin.
|
||||||||||||||||||||
|
Markttnf
Zee-vifch,
|
||||||||||||||||||||
|
zijde aan den Amrak een open ingangh,
\n«mmn aan we^e ^e Steygher geleghen is, daar de en "jndert Zee-Vifch Schepen aan komen, en geloft huimig- werden: de vierde toe-gangh van de htjt. _____ |
||||||||||||||||||||
|
Cfe
|
||||||||||||||||||||
|
aan de Dams zijde, op den hoek van den (
Amrak.de Ringh en 't Afflagers Huysken, ftaande, daar alle de Vifch, uyt Zee geko- men,moet gekeurt en af-geflagen werden. Onder welcke Zee-Vifch als Kabbelian, Schei - vifch ( zoo naa haar fchellen ofte fchobben ghenaamt,) Roch , Pieterman, Elfi, Schol, Eyl-bodt, Tongen, Scharren, Kreeften en diergelijken , de Salm mede gereeckent werdt , als een Vifch wel in 't verfch water gevangen, doch in Zee ge- teelt zijnde. |
||||||||||||||||||||
|
Om deze Markt en 't gebruyk van dien Ordoman',
(als tot der Ingezetenen (pij finge noodigh) {'en™er in goede reglement te houden, ismen ge- wfch-' nootfaakt die daaghelijks met Ordonnan- markt. tien en Keuren te onderhouden; daar de voornaamften tot noch toe van zijn: Geen Vifch bujten de Haarlemmer-poort
ofte elders te verkoof en als op de Vifch-markt. Volghens de Keure van den il Auguftij 1564-
Dat alle Zee-vifch hier ter Afar kt komen-
de, ( Salm daar onder begrepen ) gehoftden is inde
|
||||||||||||||||||||
|
AMSTER
in de Ringh af-gheflagen te werden. Voor \
't welke den Afflager tol loon geniet en zal: Van elke Benne Schclvifch; van elke koop-
man fchap vifch; envaneen"EXh 2pen. VaneenSilm 4 pen.
Van een Steur, hovende 20ftuyver s gel-
dende: doch daar onder geldende, vooreen koopmanschap te rekenen, 1 ftuyver. VaneenlLobbe, Bruyn-vifch, Tonyn
en Swaert-vifch. . I ftuyver. E» voorts van alle andere ïee,-vifch, hier
nietgenoemt, na advenant. Ziet de Keure van den 6 Maert 1 $69. Welk loon daar na op den 21 Januarij
1640 in volgender wijfe verandert is: rDat de Aflegger, in plaats vaneen duyt van y der Benne die hypleget te genieten, voortaan keop veor\oop,weftnde vier hennetjes kleyne vifch, ^al genieten vijfduyts, d'andere vifch naar advenant. Welke AiHagh ghehouden isby lootingete
gefchieden: zulklgeloot zijnde, galden Ey- genaar die niet moghen in-mijnen om ander- maal te verknopen ofte vervoeren. Maar yemandt met vifch hier binnen komende om op ten ander te vervoeren; en teghtns zijn wil gehouden en tot afjlagh ge drongen,z,al die mo- gen in-mijnen, en zijn reys vervorderen. Vifch in Bennen op den anderen ghepakt
leggende als Schelvifch, Wytingh, Schol, en diergelijki > zullen ten believen van den Afflager, van eiken koopmanfchaptwee Ben- nen vyt-geftort werden , om 't bedrogh daar tnder fchttylende te verhoeden, eer die afge- Jlagen werdt: uyt-gefeyt Kabbelliau die uyt de Bennen ten af jlagh moet komen: Daar van vry wegende de vifch door de Stadt na andere plaatfen ghevoert werdende :■ 'Doch quade vifch, gevonden werdende in Bennen niet uyt-geftort zijnde, zulks zal ft aan tot Vinders zeggen. En dit alles volghens de Keure van den 6 Martij 1 $69. 'Den Afilagcr is gehouden de penninghen
ttan de afgeftagen. vifch komende dadelijken in te vorderen; en die voort aan-de Aflegger van de Strandt-luyden toe te tellen j 't welk. |
DAM. IV Boek.
|
|||||||||||
|
231
|
||||||||||||
|
den Aflegger verzuymende, zullen de ver- Vtfcb-
mifte ofteghefioolen penningen ten zijne laften Markten, komen. Ziet den 26 Januari] 1616. Twee oft meereen koop mijnende, zal de
deylinge daar van ft aan ten handtwijfinge des Afflagers. Dat de lootinghe van Schuyt- ofte Wagen'
vifch niet anders zalgh'efchieden als ten over- flaan van den Afflagers en Vinder. Tegem welke niet zal moghen gefeydt werden. En ookwaargenomen moet werden. 2 8 Januarij 1641. Na welke lootinge de Strandt-luyden ge-
houden zijn haar dennen te openen, op dat haar vifch befichtight magh werden. Dat mede de Afflager, ofteyemandt anders, niet zal vermogen die in kleynder bennen te leggen. Siet de Keure van den 51 Januarij 1620. Den Afflager, tfte yemant van de zijnen
vermogen geen vifch yemandt t'huys te zen- den , ten zy die in 't openbaar in de Ringh af- geftagen is. Ziet den 1$ December 1626. Welke Afflager &c. verboden werden die
te mijnen om met winfte overr te doen. ZieC den22juliji654. Vifch-Wijven vifthgemijnt hebbende moe-
ten betalen , eer op de volghende Afarkt in de Ringh toe-gelaten werden. En bekeurt zijn- de haar boeten eerft betalen. Twee Vennes moghen maar een 'Bankheh*
ben. En die alle Weecken verwijlen, met verbodt die aanyemc.nden over te doen. Ook^ daar niet van te gaan voor die fchoon gemaakt hebben. Ziet de Keure van den 6 Maert 1569. Dat aan geen andere Banken mogen ft aan^
alsdaar'thaarbcurteis. 31 Januarij 1620.' Vermogen maar een van beydcn tot het mij-
nen in de Ringh te komen. De Vinder, ofte de Vinders haar,niet ',e fchelden; vermogen by mifvcrfrant niet mijnen. 15 Decemb. 1629. Zijngehcuden aan eenTSurger een koop in-
de Ringh aemijndt voor zijn Huys-gezin ont een halve ftuyver over te doen, des zullen de I Burgers niet mogen mijnen. 16 November 16 02. . .
\ G g Mr*
|
||||||||||||
|
Msrktin.
|
||||||||||||
|
*>
u
|
||||||||||||
|
2^5 Bcfchryvinge DM
Vifch- Werdt verhoden mei géén Zee-vifch om te f Dit van de Zee-Vifch-Markt ghenöegh #£**
mrkten- kopen. Zietden2junij 1642, den 6 Maert zijnde. ^rkten. |
||||||||||||
|
DE RIVIER-VISCH-MARKT,
|
||||||||||||
|
len mogen koopen als bj de mandt ofte vieren-
deel. Dat Vifch-koopers Poorters zijnde, en geen
Water • Schepen hebbende , twaalf guldens voor een Bankoop de Vifch-marktghevende, vermogen alderhande vifch te floten, zoo wel van Vreemde als Ingezetene Water-Scheeps- luyden gekaft zijnde. Doch Water-Scheeps- luyden Poorters zijnde, en een Hankvanfcs gulden hebbende, vermoghengheen andere Vifch tefijten, als die met haar eigen Water- Scheepen gevangen hebben. Meer-vifch van hinnen-dijeks komende zal (laan ten zuyden >. en van buyten-dijcks ten noorden, mitsydcr maar twee vlooten hebbende. ■ Niemandt zal zich vervorderen T,Meer~
vifch oftcAel te verknopen, ten zy'tPoor- terfchap, Gildt en een Banl^yan twaalf gul- dens bekomen heeft. Twee Meer-vifch Vennets vermooghen
Kraeg hfiers, ofte Ophaal/Iers te houden, mits part ofte deel in de kflopmanfehap hebbende; met verbodt aan haar huurders B'anck, niet voor te /laan om te verkoopen. nsïlle Vifch-Banken moeten wceklijkjver-
wijfelt , en metgeenTonnen ofieTobbens be- lemmert werden : en die aan niemant over doen. Gheen Vifch - kgopers vermoghen van de
Water-Schepen Vifch ofte Ael te koopen om te vervoeren, maar gehouden zijn die hier ter Markt tefltjten,. Vreemden vermogen geen Meer-vifchl
Ael ofte verfchen Haringh op te koopen om te vervoeren, voor de klpkdesmorgens thien ,en des avondtsjès uuren geflagen zal zijn. DM een Poorter deelinghe magh eyfehen ia
een koop van Meer-vifch ofte Ael, by eet» vreemde Qtn te vervoeren gekoft zijnde; mits nevens
|
||||||||||||
|
GEleghen ten eynde de Zee-vifch-
Markt; en dat ten ooften den Am- merak van den Dam-Sluys afgaan- de.meeft gelijk de voorige,en tot tweemaal toe vergroot; als in den jaare 1624, daar toe eenige achter-huyzen benoorden de Vis- fteegh aan den Ammerak af - ghebroken zijnde ; en in den jare 1 <562,op een fteene voet beooften de Sluys in 't water verwijd. Die weder in tween verdeelt werdt: De voorfte Banken bezet zijnde by Burghers onder 't Gildt behoorende; daar aan vol- gende de Opkoopers, Eygen-vanghers en Boeren. Alle de generale Wetten 'der Vifch-Markten onderworpen;, en in.'tbe- zonder: Dat alle T- en Meer-vifch , den Afjlagh
niet onderworpen zijn, ten zy 't de Eyghe- naars hegeeren '■> AAn den Afflagers.gehouden zijn te betalen: Voor een. Vlootje Vifch, tJtyCout Spiering,
efteVofch, 1 pen. Foor een Tobbe Spicringh, 4 pen.
Voor een, Tobben Vifch, Mout levendtghe
Vifch, 't honden Brafemen, ofte Baerien , thienpaar Snoecken, ofte Karpers, en een vierendeel,.Ach, van. etk^ 1 pen. Wat bj dujten afgejlagen werdi, van elke
koop, 1 pen. En van een Val, ï ftui.
Ziet den <S Maert 1J69.'
Dat Water-Scheeps-luyden niet vermogen
elkander haar gevangen Vifch te verhopen ofte over te doen^ maar gehouden zijn die door haar eygen volkjp de Vfch-Markt, te mark^ tm; Ziet de Keure van den 7 Maert 1530. Dat geen Vóorkoopersvan Water-Scheeps-
liijden ofte Zegenaars, (haar Vifch niet flij- tende, maarin't gros verknopende) Vtfchful- |
||||||||||||
|
RivhyPlf-
Markt > waar, en wanneer |
||||||||||||
|
tiraonnan-
titn voor
■ de Rivier-
iiifch-
Murkt, |
||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Boek:
|
||||||||||||||||||
|
m
|
||||||||||||||||||
|
nevens de Vreemdelingh Jtjn penningen ger eet
hebbende; en dit alles volghens de Keure van den 6 Maert 1569. Water-Scheep luyden vermogen geen Vifch
efte Ael in -voorkoop verloven,voor in de vry- heydt dtfer Stede ten ancker gekomen te z,ijn. Ziet den 27 Odober 15 94. Vreemde Vifch-vangers moghen dagelijcks
ep de Vtfch-marke voorflaan, doch niet langer als tot twaalf of een uuren. Ziet de Keure van i(5September 1649. enzijulij 165 1. Vtfch-Draghcrs hoe en van wieghefteldt,
29 Januarij 1597, moeten een Koper'Visjen op haar borffl dragen. Mogen geen twee dragh- ten aannemen, andere by der handt lijnde. Mogen met vloeken, noch haar onbehoorlijk dragen; veel min de Vtfch in t'hays-brengen verminderen. 29 Januarij 1597. |
Het derde ghedeelte van defe Vifch- Nwmt
Markt is die gehouden werdt bezuyderi de v,^~ Vygendam, aan de opgangh van de Sluys, ar by de Beurs, daar niet markten als Boeren met haar ghevangen Vifch den Amftel in- komende , en daarom gemeenlijk genaamt de Boereit'vifch-markl • daar niet te markt gebracht werdende als Vifch en A el in dien , hoek ghevanghen: en dat niet kleynder, maar wel grpoter, sis volghens de maten „ zoo van klaars, Snoek^, Voorn, Tos, en dierghelijke Meer-vifch, in een Tafereel, of Bordt, op beyde de Markten gefteldt, uyt-ghebeeldt is ;* op een boete daer toe ftaande , door de Heeren van den Ghe- rechte zoo geordonneert, den z l Oc~k>- ber, Anno 1611. |
|||||||||||||||||
|
N I E UWE V.ISCH-MAR K T.
|
||||||||||||||||||
|
makkelijk op te halen: gelijk mede op dé
markt eerr'Huysje voor de Afflager is, en een plaats daar de Vifch-wy ven in 't ronde zitten om die te mijnen; doch dit wordt de Zee-Vifch gedaan, en niet de Rivier-vifch, die elk uyt fijn korven haalt, gelijk 't ook is met de afflagh op de groote Vtfch-markty daar bezonder volk is die Zee-vifch opha- len , en voor de Afflagers zetten, dieze dan afflaat; hier moghen ook de Burghers mijnen, doch geen kleynder parthy als de Vifch-wijven; en op deze Vifch-Markten, kan men den heelcn dagh door Vifch krij- gen tot 's avondts laat, als de kaars al is ontfteken , die by de Winter - tijdt den geheelen avondt branden, daer elk zijn ge- rief kan krijgen, ja tot thien of elf uuren in de nacht. 'Tot welker tweede Vtfch-Marktj ge- Keuren 1
rijf.die van de Gerechten op den 6 Fe- gerecht, bruarij 1663. dezenaarvolgendeKeuren ™^ verordonneert hebben: Vifch- Dat alle Zee-vifch, hier ter Stede, met Markt;
Sebayten ofie Wagen f gebracht, by 't fftysje, |
||||||||||||||||||
|
IN den jaare 1661, is hier ook een Zee-
vifch Markt ter zijde van de Nieuwe- Haarlemmer-Slms, op palen over het
water op-gerecht;.'daar mede allerley fiagh van Zee-Vifch, even eens als op de Grocte- Zee - vifch Markt, hoewel veel minder, te koop komt. Ten zelven tijde wierden ook aan de noord-zy, verfeheyde Banken gemaakt, daar op allerhande T-vifch, met Water- fchepen gevangen , veil is, die, eer defe Kleyne vifchmarkt hier ftont, ten zuy» den van de Sluys verkocht wierd. Dit is een heerlijk ftuk wer'kx3ftaende de
verdekzeis boven de Banken,. alle op cier- lijke ronde dikke yfereftaven, 't getal der zelviger acht en't negentigh zijnde. De plaatfèn aan de eene zijde der Sluys daar de Zee-Vifch komt, feven-en-dertigh zijnde, aan de ander zijde daar de Rjvier-Vifch te koop is, vijftien groote dubbelde plaatzen, of dertigh enkkei de voor dertigh Wijven; 200 dat die op defe Vifch-Markt in alles feven-en-feftigh zijn: ftaat aan het water, Biet een Steyger eji Vlot ,-öid de Vifch ge^ |
||||||||||||||||||
|
G
|
||||||||||||||||||
|
cm
|
||||||||||||||||||
|
%l4. Refchrjjvwge vm
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
den als ten everflaan van den Afflagtr en F*" &*
Pinder; die ook^gehouden zijn baar aldaar M*r-ttn. te laten vinden. Welke Vifch-Jagers gehouden zullen zijn
een ghedeelte van haar Bennen mede te ne~ men , en. dat naa de koop van de Qttde- Pïfeh-Markt. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Aan de NktWt • Brugh , in dry deden ge-
loot zal werden ; waar van twee deelen zullen gaan aan de OuAe , en een deel aan deze Nietme-vifch-markt, Yemandt het komende te weygeren, diens
yifch zal niet afgejlagen iverden. Wilkc lootinge niet anders zal ghefchie-
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
VAN DE MARKTEN.
De Markten hier ter Stee de zijn driederley:
Jaarlijkss Weeklijks en Daaghlijks. 'Vaften- Markt.
Pinkxfter- Markt. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
De Jaarlijkfche Markten zijn de.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
De Kermis, ofte Groote Jaar-Markt,
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
S Magere.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
OfTen- Markten*
^Paarde - Markten. |
Vette.
D AM.
Oofter, Nieuwe, ofteS. Aai
thonis Markt.
Wefter-Markt. Noorder-Markt. Weft-Vriefebe- ofte Schager- Markt.
Stichtfe- en Goyfche-Markt. Biflchuyt Markten. |
||||||||||||||||||||||||||
|
«'sMaandaaghs ,
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
De Week-Markten jöjo^'s Woenfdugh» i op de r>Saerer;¥arlkr-
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
C'syrydaaghs
|
Mande-Mirkt,
Stoele-Markt
Witwerkers-Markt.
Kuypers-Markt.
Oude-Schoene-Markt;
Vodde-Markt.
Glaafe-Markt.
Kooren Markt, op de Koo*
ren - Beurs ; Hier voorea Fol. 17 a. befchreven. |
||||||||||||||||||||||||||
|
'fPrayt -Markten.
Groen-Markt.
Wortel .Markf.
Turf- Markten,
p« Daaghlijkfche Mat&tea rijn de ^ Hout - Markt.
Sant - Markten.
Stroo- Markt. Sreen- en Kalk-Markten*. .Melk-Markten, &c. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
DR
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IF Bock.
|
||||||||||||||||||
|
m
|
||||||||||||||||||
|
DE JAAR-MARKTEN,
|
||||||||||||||||||
|
de plaatfên voor te ftaan en veyl te hebben: 7*-1"- ,
die in Oude tijden gheplaatft waren by Marktt*- 't Stadrhuys op den Dam, na de Nieuwe- " Kerk, en 'tSilveropdc Zaal van't Stadt- huys voor Schepenen-Kamer; de Regen- ten van de Gafthuyfèn daar de huur van trekkende; tot met vermeerdering van de Stadt, de Markt te met te kleyn vallende, van daar, op de ooft-zijde van de Oude- zijds Voor-Burghwal, van de Verke-fluys tot'etGafthuys, verleydt zijn : Tot, di» plaats niet veeljaren behoudende,eyndelijk op de Oofter- ofte Nieuwe-Markt, en an- dere plaatfên door de Stadt/verdeelt wier- denjdat in't eerfte geen kleyne verwerringe fchcen te veroorzaken, yder, by na» ftaan- de daar 't hem goedt dachte) des het hoogh tijdt was daar in te voorfïen: om elk zoort van Kramen, zoo veel mooghlijk, by loo- tinghe, by den anderen te voegen; na uyt- wijfen dezer volgende Keure: 'Dat voertam Burgers, Inwoonderen ofte Kmmtn
Vreemdelingen, die alhier met Kramen bevet' boe gifieldt i ir i 3 norden, et ren te mar kien .geene plaat]en met haar Kra- d(re ^Mf
men smullen mogen beletten, voer en aleer de over.
loBt'mge voldaan en geeyndight z^al wez,en; en op geen andere plaateen flaan, als hun by lootingen aan-gewez,en en toe-gevallen is: en ookjiiet langer nullen moghenvoorfl aan, als tot de tweede Maandagh na Kermis incluys: Tot welker onderhoudinge bemachtight wor- den de Schout, z-yn Onder-Schouten, ds Haven - ^eefrer m Stadts-Roeper. Vol- ghens de Keure van den i-o September, Anno 1620. Na welke Keure alles in ordere gebraght
en yder fijn ftandt-plaatze aan-ghewezen zi nde, zoo werdt uyt deze volgende Keu- ren befpeurt, zulks tot y ders genoegen niet uyr-ghevallen te zijn: de eerfte daar van zijnde de Sv hoen- makers. Die &90 wel binne- als buyten-luyden-
Gg 3 ><•- |
||||||||||||||||||
|
ZYn de eerfte, de Vaden-Markt, zijn '
aanvangh neemende den tweeden Woenidaeh in Meert. |
||||||||||||||||||
|
Markten.
|
||||||||||||||||||
|
Hte veil,
tn wanmer gehouden vtrden. |
De tweede , daar aan voJghende , de
Pinkxter- (van oudts de Sacraments-d?.gh) Markt. zijn begin neemende op den twee- |
|||||||||||||||||
|
den DonderdaghnaaPinkster: vee! licht
tergedachtenifle van't Sacrament van Mi- rakel , datdeRoomfchen voorgeven, hier terStcedein de Hejlige-fleede, (nu Nieuwe* z,yds-CapeL) indenjaare ï4<S8 voor ghe- vallen, en hier vooren Fol. <58 &c. bi eeder befchreven. De derde , ofte grootfte dezer Jaar-
Markten die rijnde, die men gemeenelijk de Kerkz °^te Kerf-Mi^e noemt; ter ge- dachtenifle van 't oud-gebruyk, dat men in 't Paufdom pleghen te hebben van de Kerken te Wyen, en cenighe Heyligen in hare befcherminge over te geven ; Deze haar aanvangh neemende in de M aandt Se- ptember, ende dat op de eerfte Sondagh na S. Lambert; gedurende de tijdt van vier- thien-dagen : in welke geen recht-pleging ghehouden werdt, yder vry ftaande die Jaar-Markten te bezoeken, uyt-gefeydt Burgery, Banditen:en wordt als dan Wapen- fchouw J>ie ver. over deBurgery gedaan. Voor den jaare dicldt.en I(j^0 maar twintigh Vaandelen fterk we» ? rt ' zende, als doen tot vier-en-vijftiph ver- groot, en in vijf Regimenten verdeeldt: als het Blaeuwe, Qrangtc, Witte, Cjeele en Groene ; de vier eerfte Regimenten yder elf, en 't Jaatfte thien Vaandelen fterk zijn- de : vijf d;igen voor en vijf dagen naa, van yder Regiment een Vaandel, in veile ghe- ■weer. op den Dam voor 't SCadthuys ver- schijnende ; dat een groote toelcop van iFenfchen veroorzaakt: de Burghers en Vrevmden ah don vryheyt hebbende met wderhande Waire^ en Koopmand happen, m opgerechte Kraamen, ter veioi donnea- |
||||||||||||||||||
|
2%é Befchrtfwttgevm
gheketirt wierden ( op AM-gewefeneplaatfe ) en daar na op de Öude-Vcft aan Boshuys
|
|||||||||||||||||||||||
|
Jaêri
Markten.
|
|||||||||||||||||||||||
|
Jaxr-
Mtrkten.
|
|||||||||||||||||||||||
|
naa den anderen, en niet verfcheyden van den
anderen te moeten ft aan', behoudens de Bur- gers en Inwoonderren de voorftandt zoutten heb- ben. Ziet de Keure van den 24 Oc~r,ober De tweede daar aan volgende de Kleere-
koopers zijnde, die op haar verzoek dit volgende toe-geftaan is: Vat voortaan op de ghewoonlijke Jaar-
]%Jïfy£arckien vermooghen haar Kraamen te ft ellen aan de over-sijde van de Ooft- Indifche Kay; midts op ghelijclte rooyinghe ftaande met het achterfte op de blauwe-fteenen naa de wal toe; ponder eenighe ftokfgn ofte seylen ujt tefteecken, veel min floepen en hek; 'ken te behangen, en op Sondagen haar Kra- men te openen; ookj-aaghs naa uyt-luyen van de Kramen op te breeken. Op een boete van viiftigh guldens ten prefijte van de Aelmof- ■feniers. Volgens de Keure van den 5 Mar- tij 1644. |
|||||||||||||||||||||||
|
fluys; met Ordere:
Vat van nu voortaan in de Kermis en .
Jaar-Markien haar legh-plaats zal wesen
ten beyde de sijde van de Wefter - Markt, soo in de Keyfers- als Prince-Graft, met verbodt ten geene andere plaatsen met dier- ghelijk^Houtwerk^ in Kramen ofte Lichters voor teftaan. Gelijkjmede ten selvige daghe verboden is,
soo wel in de f aar- als Week^M'arkten op de ftraat aan den Ammerak, het Watergefeydt, voor teftaan met Stoelen, Stoven en Manden: die als voor en op de Wefter- Markt keurende. Ziet den 13 Maert 1647. De Linne-Kraamfter, als mede die met
Aardtwerk en Platteelen voor ftaan, zoo 't fcheen naa haar vernoeghen niet wel ghe- plaatft te zijn; en by de Regeeringe daar op gelet zijnde; %o is verft aan dat de Linne- Kraamen voortaan in de Jaar - Marckten sullen gefteldt werden beweften de Nieuwe- Markt '■> en dat van de Bloedt-ftraat begin- nende tot de Spinhuys-fteegh toe, doch by lotinge,yder niet meer als een lot', sonder dis te vermangelen, verkoopen ofte verhuur en j Voch dat die, op die plaats woonachtigh,ver- mogin haar Kraam voor haar huis sonder lootinghe te ftellen; en soo bevonden werdt naa gedane Ijootinge eenige geloote-plaatfen by Jïekle ofte anders open te blijven , dat die by de laatfte gelootene sullen moghen beset wer- den. Gelij kjnede de Kramen van de Platteelen, 4h medt
en ander Aardtwerk verordonneert ■sun op Vl*n ** |
|||||||||||||||||||||||
|
Ook ever
de Kiften- makers, en Lichters tnet Hout- |
|||||||||||||||||||||||
|
De Schrijnwerkers ofteKiftcn-rnaakers
(Inwoonderen) dus langh, van ouden tij- den , op de Jaar-Markten met haar werk voor-geftaan hebbende, op de Oude- en |
|||||||||||||||||||||||
|
Papen-Bruggen; en doordegroote over-
toght der zelviger befpeurende die te engh Te zijn, soo is men in den jaar e 1647 te ra- de gavorden die te verplaatsen, en dat op de Wefter - Markt; op zoodanige reojinge als haar by de Markt-Meefter aan -ghewesen wierd. Uytwijzende de Keure van den ï2 Maert 1647. Welke Keure den aan-volgenden dagh
mede gegaan is over de Lichters, in de Jaar- Markten ghewoon zijnde metghemaackt Houtwerk te koop te legghen, voortijden in de Ammerak omtrent de Papen-Brugh, |
|||||||||||||||||||||||
|
de ooft-sijde van de Cleveniers Burghwal; bramen
|
en
|
||||||||||||||||||||||
|
ende dat vande "Bosjes-Shys tot die van de Aerdverk,
Verwers-Graft. Ziet de Keure van den zyjulij 1659. |
|||||||||||||||||||||||
|
BE E.
|
|||||||||||||||||||||||
|
'AMSTERDAM. tr.Bnkl
|
|||||||||||||||||||||||||
|
mf
|
|||||||||||||||||||||||||
|
B E E S'T-E N -.'M A R K T;
Van
OSSEN, SCH A P E N3 en VERKENS,'
|
|||||||||||||||||||||||||
|
gehooght zijnde, dat in vier quartieren Ver- M?farS'
dcelende; zo in Offen- als Verkens-markt, ar,tun Ry- ofte Pickeur-plaats, als tot Stallingen) tufl'chen de Wooningen der Markt-Mee- fteren Huyfmgen geleghen; alles zeer or- dentelijck met driften Boomen beplant, dat een aanghename lomber veroorfaak- te; daar de Baüen onder geftelt zijn, om de Beeften aan te binden, twee of dry voeten wijdt fegens den anderen; om het voedtfel daar tuffehen te leggen : welk gantfeh be- grip met een wateiïngh omgraven is, en de toe-ganghen en 't gantfche Pleyn zoo met Dray-Boomen en Baüen bcflooten ; dat gedurende de Markten, de Beeften daar in zeeckerheydt haar verblijf hebben, en niet konnen vervoert werden, voor gheboekt' zijn en den Excijs betaalt hebben; daar toe ten weften in de Stal-Meefters wooninghc het Regifter-en Excijs-plaats zijnde. ;- |
|||||||||||||||||||||||||
|
E Oflen - Markt is een van de
oudtfte Markten dezer Steedc, van oudts geplaatft van de Ofle- |
|||||||||||||||||||||||||
|
Jtt*r«,
Markten] |
|||||||||||||||||||||||||
|
WMtr eer
|
Sluys, gemaakt in denjare 1526.
|
||||||||||||||||||||||||
|
tijdts i de (die buyten twijffel haar naam daar van be-
|
|||||||||||||||||||||||||
|
digi/ en
toafmeer gehturvt. |
" komen heeft, gelijk mede daar van de ftraat
doorgaans van den Dam, de Kalver-ftraat, ghenoemt is) tot aan de oude Reguliers- |
||||||||||||||||||||||||
|
Poort : het Regifter ofteExcijs-Huysken,
aan de weft-zijde op de voorfz Sluys ftaan- de; tot met den aanwas van volk te k'eyn zijnde, de Reguliers - Breeftraat daar toe genomen is: in dien ftandt blijvende tot' den jaare 1629. Als wanneer de Acht- baare Regeeringe befloot die te verande- ren ; daar toe een ftuk Landts, van dry en een half mat, uytkiezende, ghelegen recht voor de Reguliers-Poort, (het Gafthuys toebehoorende) dat ten dien eynde van de felvighe, in koop , overneemeude : op- |
|||||||||||||||||||||||||
|
DE MAGERE OSSEN-MARKT,
|
|||||||||||||||||||||||||
|
N' Eemt zijn begin in 't voor-jaar, in de
maandt van April, doch zonder ge- zetten tijdt, alzoo zulks aan weer en windt ghelegen is, vermits de Beeften uyt Deenemarken en Holfteyn, als dan mager overkomende , om hier te Lande vet te weyden, meeft over Zee te fcheep gebraght werden; en dan uyt de fchepen op langhe nederhangende-bruggen, poften genaamt, daar uyt te lande gedreven werden; welke Arbeyders de naam van Poft-meefters voe- den : zijnde een Bedieninghe daar van Burger-Meefteren mede begiftight wer- den , eade dat volghens deze Ordonnan- ties ï. |
|||||||||||||||||||||||||
|
Magere
®fcn- Markt, |
Dat haar in 't opfshepen va» de "Beefte»ge- Orden •
tropiweUjJ^draghen, en de» Koopman om dit d**r-wsr\- volgende Loo» »aa behoore» diene» z,ulle». Dat va» elkJBeeft, 't z,y Os ofte Koe (ba-
ve» 'tPoJi-geldt de» Arme» toebehoorende) ■-. totthien ee»Schipxjjft'de, van'tftikjenftny- ver ghenieten z>nlle»; e» bove» de thie» tot iwintigh ee» blank., en bove» de twintigh een halveftuyver. Vany der Taart tweeftuy vers. Een Verken dry penningheti} en ydcr Sehaap een dun. WelkLoon en 't Poft-gelt der Armen, medd
gegeven z,ai'werden van alderha»de Beeften,, ten wat plaatje die binnen de St&dtgefcbeefö- oftegeleji nullen werden, ■ |
||||||||||||||||||||||||
|
Befchrijvinge vm
|
||||||||||||||||||||||
|
n\
|
||||||||||||||||||||||
|
De Vittt Behoudens dat de Beeften op den Hoogen-
Ojfmarkt. tyj^ ontrmt Jaep-hanneflen gel&ft zijnde, -— en hier ter Stede komende, met half zoo loon als Poft-gelt beftaan nullen. En op dat den nsirmen en Poft-meeflers in
hare gerechtigheden niet souden verkort werden, zoo verbieden de Heer en Burger- |
||||||||||||||||||||||
|
meefteren eenygelijken geen Poftmeefters zijn- De Pitte
de, op lijf-flraffe, binnen dezer Stede eenige offmarhl Beeflen,in ofte uyt de Schepente werken; uyt "~~"" gejeyt de Hm simden die met haar ejgen Hee- ften , als Varkens en Schapen zelfs te Markt kernen. En dit volgens de Keure van den 5 October 1585. |
||||||||||||||||||||||
|
DE VETTE OSSE-MARKT,
|
||||||||||||||||||||||
|
.r A Nders Slacht-tijt genaemt, zijnbe-
J^ gin nemende de laatfte Maandagh op een-na in O&ober, en ten eynde loopende met de tweede Maandag in No- vember; ten welken tijde hier dagelijks een groote menigte van vette geweyde Qflen, .Zoo uyt Hollant, Gelderiant, Vrieftdnt, V- trecht , Over-jffel en Groeningen komen, yder landtfchap zijn Verkoop-plaatzebe- zonder hebbende: En dat om de groote wanordre die daar onder de Ofle-koopers pleget te wezen,daar groote oneenigheden uytontftonden: Des die van de Gerechten op den 17 Oftober 16 \.^. genootzaakt waren met de volgende Keure daar in te Voorzien. Ordredatr Verbiedendejder buytenzijn aangewefen tver. quartier niet te ftaan; veel min beftaan de plaatfin voor een ander op het Regifter aan-
getekent', dieelkjehoudenzaltot zijnOjfen 'verkpft heeft, in welk^geval gehouden zal zijn, fulkl den sJfyCarkt-meefter aan te die- tien , om alle wanordere te weeren, en die plaatfen na behoor en uyt te deelen, alles op een boete van fes guldens. Den tijdt van de OfTc-markt gekomen
zijnde, zijn de O^e-verkoopersgehouden dieomte'verkoopenop de O.Te-marktte brengen; en eerft-komende, in zijn quar- ' tier de eerfte plaats in te nemen , en behou- ■ de, zonder die als dan elders te veylen: een ofte meerOifen verkoft hebbende, zijn gehouden met deKooper by de Regifter-mee- fterdaar toe be-eedicht aan 't Boekte gaan, en $en verkochten prijs, nevens de Kopers naam |
||||||||||||||||||||||
|
' aan te tekenen; die ookby wantrouw gehou-
den is voor de bétalinge {die na drie dage» gefchieden moei) borge ieftellen. 'Die na de betaalde Excijs, vermogen haar
gekofte Be sflen van de Markt te drijven, eer ft een teken bekomen hebbende, om de Markt- bewaarder e» Slagers tetoonen en over te le- veren , des de Kooper gehouden is vooryeder Beeft jesftuyvers tot Mark-relt te betalen. Tmant te rade zijnde, zijn Lccftep op de
Markl °P Hoy te wudenftaan, zonde? des a- vonts af te drijven, zal zulx vermogen te doen, mits voor yder Beeft over Hficht en dach vijfftujvers betalende. De Recifter - meefter aan-tckenixghc van
verkocht eTieeft en gedaan hebbende, nemet de bétalinge daar van tot zijnen lajlcn, mits ge- nietende de honderfte penning: de Stadt onder fuffjante borgen daar voor inftaande. Tmandt ter behoor eltjki tijdt den Regifier-
meefter niet betalende, en ddar over klagende, |
||||||||||||||||||||||
|
•lijk-
|
||||||||||||||||||||||
|
Executie: Doch de kooper
|
||||||||||||||||||||||
|
niet date
|
||||||||||||||||||||||
|
geen middelen en quade borge hebbende, zal
gehouden zijn te water en te broot in 's Heeren Jlooten tegaen, ofte by waakjvan borge, zal aeRegifi er-nteëfter vermogen de koop te niet te doen. Ziet de Keuren van den 15 Aiigufti f654. 28 April 1659. 24 Nov. 16(52. Gelijk^ zulx mede in 't ver koepen van de kal- veren onderhouden wert. Volgens de Keu- re van den 15 September 1640. Tmant in de Slach't-njt hem willende er ne-
ren met Beeften teftachten ■" Zal zulkx niet vermogen te doen, voor in handen van Bur- ger meefter en tedt zal gedaan hebben , van geen
|
||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDA M. IV. Bock.
|
|||||||||||||||||||
|
*19
|
|||||||||||||||||||
|
ghen tekenen, ofte 't zal de Verkjoper vry Varken-
ftaan 'tghejlachte Beeft te bezichtigen en na mm'kt- hem te nemen; welige Vinders cedulen de Koo- pcrs ghehouden zijn binnen dry dagen den Rcgifter-meefterin handen te leveren, om de fchade te boekmaan te tekenen. Ziet 28 April 1659. Item, 22Januari i<S<5i. Dit van de Qffen en order naarder Ver-
koopinge genoegh zijnde, volght de |
|||||||||||||||||||
|
Varkix* geen bloedt te Uten voor't'Biljet en loet van
*****■*• de betaalde Excijs zal ontfangen hebben, om zulks aanExcijs-meefieren weder televeren. Uytwijzende 't Regifter van de verpach- tinge fol.71. en Keure van 21 Ofto. 1646. Een Slachter in 't ontweyen van een Beeft bevindende 't zelvige niet gezant te zijn 3 is gehouden de Vinders daarop te doen komen;. die dejihade boven de thien guldens niet mo- |
|||||||||||||||||||
|
VARKEN-MARKT
|
|||||||||||||||||||
|
Ordere
d*ar ever. |
|||||||||||||||||||
|
GElegen in 't oofte van deze Beeften-
Markt, hebbende'de form van een dry-hoek, en als de andere met ge- boomte belommert ; voor het wroeten derzelviger, meeft beftraat. Alhier wer- den op de zelvige tijdt, als 't OfTen-markt is, de Varckens verkort; elck Verkooper de zijnen, in Hokken, af-gefloten hebbende; met verbodt, die buyten de Afarkl ™et te mogen venten; volgens de Keure van den 3 Öclober 1631. En dat niet als op 't Mes fchoonte leveren. Regifter van de Verpach- tinge fol. 80. Welke Varckens dryderhande zijn, ofte
gemeft na de gemeene manier; ofte met ipoélingh, afval van Brandewijn, Stijizel; ofte met Vincken, zijnde 't kapfel van het Walvifch-fpek. Waar van de eerfte meftingh goedt en
geoorloft is; de tweede wel niet verboden^ echter flechter , en om te kinnen van de an- deren af-gefondert, ziet de Keure van den 11 Oöober 1650; doch, de derde onueoor- loft, te vuyl en na de Traanftmckende, dien volgende onbequaam tot 's Menfchen voedfel, en te verkoopen verboden ; achtervolgende de Keure van den 12 October t6 58. maar geordonneert die onder de Cjalge begraven te Werden. Een Vareken, verkoft zijnde, magh, niet
|
van de Markt gedreven werden, '/ en zy de
Excijs betaalt is; en moet binnen vier-en- twintigh uurengt'/lacht werden; na 't welke de Verkooper met zijn betalingegehouden is te ■wachten: Van welck in de Slacht - tijdt, voor Markt -geldt betaalt zal werden dry ftuyvers, volgens de Keur van den 3 O<5to- ber 1 63 1. En' niet binnen de Stadt ofte Vryheydt van dien, mogen gemeft werden , als verboden is , by de Keure ^ van den 16 November 1622. Maar wel by de Afarkl-Meefters opvoer gehouden werden , mits in't etmaal een ftuyver daar voor genie- tende , uytwijzende de Keure van den 21 Januarij 1648. De twee overige deelen van defe Beeftc-
Marckt, voort zijnde ( dat tuflehen deze Vareken- en Offen-Markt gelegen is) een groote vierkante Ry-baan , daar daagh- lijcks de Paerden gedrefleert ende gepi- queert werden; ook de plaats tot der Bee- fien Stallingen, die veel en uytnemende langh zijn, om veel hondert Oflen daar op voer te zetten. Een van de twee tot Paerde-ftallingen
bequaam gemaakt, verordonneert zijnde tot een Koop-huys, om de Waren te ver- gaderen, die met de Hefüfe lange wagens te lande na Duytslandt ghevoert werden. Volght de |
||||||||||||||||||
|
Hh
|
|||||||||||||||||||
|
PAER-
|
|||||||||||||||||||
|
Befchrifvinge vm
PAARD E-M A R K T. |
||||||||||||||||||||
|
240
|
||||||||||||||||||||
|
fmrie-
Marlt, |
||||||||||||||||||||
|
Marlt,
|
||||||||||||||||||||
|
DEze is tweemaal des laars, als op
den eerfteriWoenfdagh mLetare, zijnde in deMa«.iit van Meert; en de tweede de laatfte Maandagh in Augu- fto. De eerfte Markt-dsgh daar van ghe- houden zijnde op Maandagh den 26.Au- gufti 16)8. daar toe eenighe van de Oiïe- ftallen, en gantfche Markt op-gherüymt wiert: en volgens 't gebruyk van alle eer- fte aangeftelde Paarde-markten opgeftelt wezende twee pr ij zen ; als een zil vere R of- kam ter waarde van 12 ponden Vlaams, voor die met degrootite hoop Paarden te Markt quam , hem toebehoorende ;en een paar zilvere Sporen van 8 ponden Vlaams, voor die met de fchoonfte koppel Paarden quam markten. De eerfte prijs ghenie- tende een Vriefch - Paerde - kooper. De tweede Meefter Floris Elias, Burger dezer Stede. |
||||||||||||||||||||
|
Daar menighte van Paerden en zo groo-
ten toeloop ven menfchen'waaren, oock Tenten en Caberetten,als op een Vrye- Jaar-markt op-gefiagen wierden ; de Stal- len met volk zo vol gedrongen zijnde, dat de E. E. Heeren Burger-meefteren voor ongeluk van brandt vreezende, genoot- faackt waren teghens de-twee aanftaande Marckt deze volghende Keure op den 22Maert 165 9. te beramen. By welke of een Boete van dry guldens ver~
boden wierd met vuur in de ft allen te loof en y ofie aldaar Tvebakje drincken , en dat z,os. wel of dez^en als die., z,oo vette als magere 'OJfen - Afarkien : tot welke bekeuringhe de M(jkt-T>ieefters en ' s Heer en Dienaren, be- machtight wierden. Dit voor zoo veel als van de Jaar-mark-
ten te zegghen is: volghen nu de Weeke- lijken» |
||||||||||||||||||||
|
Wanneer
tpgerecbf, en Ordere daar ever. |
||||||||||||||||||||
|
Wie de eer-
fie pnjfe* getmken. |
||||||||||||||||||||
|
VAN DE WEKELYKE MARKT-DAGEN.
De eerfte daar van op den DAM»
|
||||||||||||||||||||
|
ZYnde eertijdts de T laats, nu Markt
en Dam ghenaamt; als een toedam- mingh tmTchen de twee Rivieren, '/ Y en den Amfiel, om het zee-water uyt 't Landt te houden : Dezen Dam, ofte Marckt is langhwerp-vierhoeckigh, ten ooften met de Vifch-Markt, ten zuy- den met de Beurs en andere Huyfen , ten weften met het Raatkuys, Nieuwe-Kerk, enten noorden met Huyfen en d'Amme- rak befloten zijnde; de WaAgh aen de noort zijde daar vry onbekommert op ftaande: hebbende thien toegangen,als van 't Water, 'Nieuwen-dijk, ter zijde de Nieunve-Kerk^, ter weder-zijde 'tStadt-kuys: de Kalver- |
||||||||||||||||||||
|
ftraat , Krom-EUeboogh-Jïeeghjen , Beurs-
fleegh, Vygen-Dam en Vijch-markl. Alhier werdt des Maandaaghs de groot-
fte Markt-dagh ghehouden, doch niet als met Botter en Kaas ; en dat in zulken me- nighte, dat het voor den vreemde-man een wonder fchijnt: die daar niet minder als by Ordere tp't een heele Kaai ofte vaatje 'Botter mach ver- rnarkun keft werden ; volghens de Keure van den ^^J* 9 September t<5oq. 8 November 1639. Doch yemandt daar Huys, Pothuys ofte
Kelder m huur hebbende, z>al daar binnen z,yn andereWaren mogen vejlen. Ziet 27Au-. gufti 1631. x6 Januarij en 11 November 1642, i November 16J9, Doek
|
||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV.Boeh
|
||||||||||||||||||
|
24,1
|
||||||||||||||||||
|
mer en Noordt-Hollandtfche achter de Wekelijie
Waagh , tuffchen de Nieuwen - dijck en Markten. 't Water; en die by dejfuk, van de Nieuwen- •■■* dijck langhens dien Keghel tot ten eynde de Waagh. Voorts de Leydtfche, Goutfche, Stollik-
fche, 's Gravifanfche en Texelfche Kaaien ten ooflen en ten zjtyden de reghelvan 't groots vierkante park^: en de gekomijnde Kaafen van daar kopmende , ten noorden over de Waagh. Behoudens, dat de Huysluyden valt de omleggende Dorpen daar haar Ejeren me- de mogen markten. Alles volgens de Keure van den 9 September 1600. 21 Januarij 1613. i^Junij 1616. Cjelijck mede het SpeckJ>ygroote parthyen daar dan toe-gelaten is te verkoopen, 21 Januarij 1613. |
||||||||||||||||||
|
Wikelfie Boch om alle wanordere voor te Jco-
M*rkten. rnen, is elckefoort van Botter en Kaas ye- ~ der zijn bezondere flaa-plaatfe op volgen- de wijfe aangewezen. Dat alle Hollandtfè en Stichtfe Tjotter in vaten haar plaats zal hebben binnen het groete vierkante park^, op den Dam af-getekent ftaande ■> en de Aflèn- delver omtrent de Trappen van de Waagh. De 'Botter by partyen van over Zee , als Vrieflant,Groningerlant &c. komende ,aan de ooji-z,ijde voor de Waagh: en die van daar komende om by vierendeelen en minder ver- kof t te -werden in 't Park van de Beurs-ftraat na den Vygen-Dam, en 't Wwdaas by deVis- G,k Ordre Markl- ■
•van de Welke Order in 't Markten van de Ka-
**«• fen mede gehouden werdt. silsdeEdzm-
|
||||||||||||||||||
|
Ds tweede van deze Weekelijke Markten is de
OOSTER, NIEUWE-ofteS.ANTHONIS-MARKT, |
||||||||||||||||||
|
A
|
||||||||||||||||||
|
Lzoo genaamt na de oude Stadts-
Poort (nu in een Waagh verandert) |
||||||||||||||||||
|
MetScheeplijkverbodtalsdan daar niet eh welke
voor te ftaan met gemaakte Klee deren, Sy- niet veer- den ofte andere Stoffen, Suyckeren, Robijnen, " **#**■.. Confituren en andere Speceryen', als mede Ly- waten, Speldewerkj, oude Vodden en andere diergeltjcken, veel min hraamen op tefiellen; op poene van die omverre te werpen, en 'tgoedt prijs te maken, ofte twaelfguldens te verbeu- ren : Welke Boete ook gelden zal teghens de Huys-luyden die vervorderen halve ofte minder gedeelten van kaafen te verkoopen; alz,o gehouden zjjn die by 'tfcukjn op behoor^ lijkjdoewicht te leveren. Ziet de Keure van den 9 November 1639. Dochyemandtfich met Spckj, Kaas, Er-
weten, Gort, Boonen ofte dierghelijcke Waren ernerende, en op de Marki een Tothuys in huur is hebbende Jat buyten de Markl-dagen buyten 't z,elvige Fothuys ofte Stoepen niet ~al mogen voorftaan; ziet 16 Januarij 1642. Dan wel voorftallen op t_5Mar kt-daghen ne- vens die in Huyfen en Kelders haar woonïnotn hebben ; Uytwijfende de Keure van den H h 2 1 No- |
||||||||||||||||||
|
hier vooren fol. 179 befchreven : is
een groote vierkante Markt, ghelegen tuf- fcheri de Gelderfche Kay en Kleveniers- Burghwal, tenweder-zijden meteen op- fligh voorden ; de voornoemde Waagh daar op aan de noord-zijde vry onbekom- mert ftaande; hebbende acht toegangen, als van de Zee-dijck, Munnicken-ftraat, Bloedt-ftraat, Barnde-fteegh, Breeftraat, Dijckftraat, Keyfèrs- en Konincks-ftraten; daar toe inden jaare 1614. bequaamghe- maakt, te vooren meeft een pleyn en water zijnde, dat gevult en aan-gehooght is; een verlaat daar door loopende. Gtedtren Daar alle Maandaghs - Marckt-Dagen J<*ar te veelderhande Waren te koop ghebracht *>*rkttn, werjen. ais s^ek, Hammen, Penjfen, Som, iJKeel, Gefoute-Vtfch, Tokken, Vriejfe-kop- botter; en andere Waren die aldaargeoorhft &yn by de k[eyne Maat en Gewicht uyt tejly- teir, volgens de Keure van 21 Januar. 1613.
|
||||||||||||||||||
|
Mfi Befchrifvinge <vm
|
||||||||||||||||||||||||||
|
i November 1659. Welk Gort, Boonen,
Erweten, Meel, &c. niet minder zal mo- gen verkoft werden a!sby een vierde-Vat, ' gelijk mede de kaafen by 't ftuk, ten waar Huys, Kelder, ofte Pothuys by 't jaar of- te half Jaar in huur hadden, ziet de Or- donnantie van den 27 Augufti 1 <% 1. Ter wekker plaatje mede gheordonneert |
de voor-verhaalde Keure) veel Kramen Wtfler in
met Lywaat en Kanten ; en ooftwaarts l^erfer Oude - kleeren - verkoopfters ofte Uyt- '. , draaghfters ; dan tuflchen de Bree- en Mdert
Dijk-ftraat, Hoenders, Ganfen, Duyvenr goedirm Vogelkens, Honden en Katten; voorts ^*ar ts 'noordtwaarts na de Keyzers-ftraat , de "' Huysluyden uyt Watertandt die Kaas, |
|||||||||||||||||||||||||
|
Wejler en
üiordtr
Markt.
|
||||||||||||||||||||||||||
|
zjun, die de Medicinale hruyden veji hebben;
en dat op de Hurghwal van de Barnde-fieegh, tot de Koejlraat. Ziet de Keur van 5«No- yember 1655*. En daar aan vervolgens (hoewel tegen
|
||||||||||||||||||||||||||
|
Eyeren, Groen, en andere Waren die te
Markt brengen. Gheèn Quakzaïvers en diergelijk flach van volck gebrek zijnde; doch deze alle zijn met gheen Keuren ofte Ordonnantien voorzien. |
||||||||||||||||||||||||||
|
W ESTER MARKT.
|
||||||||||||||||||||||||||
|
IN 't begrip van de Iaatfte voor deze ye-
genwoordige Uytlegginge gelegen, is redelijk groot, en vierkant langhwer» pig, tuflchen de Keyzers en Prince-gracht, dieze ten Ooften en Weften befpoelt, ten Koorden met haar treffelijke Kerk, ten Ooften de Vleeshal, en ten Zuyden met Burgerlijke woonhuyzen beflooten zijn- de, niet als aan de Prince-gracht open leg- gende ; voorts cierlijck met boomen be- plant, dat geen weynigh vermaak is : Daar des Maandaghs enVrydaghs met den dagh |
||||||||||||||||||||||||||
|
onder de luyfFens om de Hal de Vlas-en
Garen-markt gehouden wert; van't Ruf- landt tuflchen de Klevenicrs en Oudezijds Achter-burghwal daar over eenige jaren verplaatft; die by zomer-tijdt des mor- gens ten zes uuren al gehouden is. Ter welker plaatze op Maandagh voor
de middagh mede ghemarkt werdt met nieuwe en oude gemaakte Kleederen en anderen Huysraat, doch zonder order of eenige Stadts keuren. |
||||||||||||||||||||||||||
|
NOORDER MARKT.
|
||||||||||||||||||||||||||
|
HAar naam voerende, na die hoeck
van de Stadt, daarze tuflchen de Angeliers en Brouwers-gracht op de Weft-zijde van de Prince-gracht ghde- gen is; dat een groot pleyn zoude zijn zoo het niet met de Kerk en Kerkhof (daar midden op gelegen) bezet was. Alhier ziet men des Maandaghs (als in
een Noahs Ark) fchier alles te koop wat bedenkelijk is: zoo van wolle als lywaat, nieuwe als oude gemaakte kleederen, Boe- ken , Garen, Vlas, alderhande Ghereedt- fchap, Huysraat, en wat meer tothuys- |
||||||||||||||||||||||||||
|
houdinge of menfchen voedtzelvan noo-
de zijn zoude; zich ftrekkende (alzoo de Markt tot dit alles te kleyn is) langhs de Weft-zijde van de Prince-gracht tot verre voorby de Prince-brugh; de meefte be- woondersderHuyzen en Kelders daar op en ontrent van die neeringe zijnde.Daar de Heeren van den Gerechte op den 1 Januari 16*27. en 2, April 1632. nochbygevoegt hebben het Stroo, te vöoren te koop ge- weeft zijnde op de Ooft-zijde van de Sin- gel , tuflchen de Kattegats-fteenebrugh en Haarlcrnrncr-fluys; defgelijks de Potten -*........~..... ca |
||||||||||||||||||||||||||
|
vélderh/iH-
degaederen d»*r tt |
||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Boek.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
245
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
oude Vodden , daar mede by komen- Sticbtfiit
de; doch die haar verblijf-ptaatze alhier «» Goyjhe niet langer zijnde als tot denjare zefthien K°r™™* hondert acht-en-vijftigh. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
en ander Aardwerk: volgens de oude Keu-
re van den 2 Meert 15 81. op den Dam, èn daar na op de Oofter of Nieuwe-markt geftaan hebbende: en boven dien noch de |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Wip.Vrit-
fche ofte Schager Markt. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
WEST-VRXESCHE ofte SCHAGER MARKT.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Boom-vruchten , en diergelijke; daar een
grootc toeloop van volk is; en gheen ver- kochte Tarwe by de zak mach ghelevert werden; tenzy de Overlijden van't'Sak^ kers Gilt die door de Koren-meters hebben doen na-met en; ep een boete van dry guldens z.00 met Stadtsfchepel onder-maat bevonden werdt; midts vooryder zakjvan meet-loon genktende z,es penningen, volgens de Keu- re van den 4Juli 1630. Welke Granen van daar komende niet
nullen mogenghemeten werden voer die ver- kocht zJjn, ziet de Ordonnantie van dei* 5 December 1640. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
V
|
Oor dezen gheweeft zijnde op de
Ooft-zijde van de Singel ofte Ko- |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
nings-gracht, daar wel eer de Stroo-
markt geweeft is; en van daar vcrleydt op de zelfde Singel, zuydwaarts aan tuffchen de Lijnbaans-brugh en de Jan Roonpoorts Toren; tot eyndelijk in den Jare 1662. vandaar op de Ooft-zijde van deHeere- gracht tuffchen de Prince en Lely-fluys verplaatft wierdt: daar des Maandaghs al- les gemarkt werdt wat Weft-Vrieflant of- WelkegM. teNoordt-Hollandt isteelcnde; als Lam- deren daer meren Schager Verkens, Hoenders, Duy- mrdttt ven' Eenden, Eyeren» Kaas, droente, Tarwe, Garft, Haver, Boonen , Zaadt, |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
STICHTSCHE en GOYSCHE KOREN-MARKT.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
voegelijkeopflagh, om metSchuyten te 0ritnmni
loffen : die zijn asnvangh nemen zoude ttm daw met den laateen dsgh Januarii des Jaars wwv 1645. met bevel, nergens als daar met die voor/k. Granen te lojfen cn te markten. Vol- gens de Keure van den 13 Januari des zel- vigen Jaars; en dat ep een boete van zxsguld; Eenighe van ai&ulke Granen in z,akki®
verkocht z^ijndi, &al den Verkopper die niet mogen leveren-,veor de Stads Excijs daar van z,al betaalt hebben, volgens de Keure vais den6Augufti 1582. 1 1)at die ooekbj een gezworen Meter zul-
len ghemeten worden; doch niet eer die ver- kocht z.yn, uytwijzende de Keure van de» 4julii 1630. en J December 1640. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
D
|
Te van den Gherechte tot welftant
haarder Inghezetenen op alles het |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
oogh flaande, en befpeurende dat
Welke ws- tot noch toe geen zonderlinge orderege- fakmel weeft was op het Markten van de Granen, als Tarruw, Rogge, Garft, Boekweyt, Hennep-zaat, Erweten, Boonen en ande- re Aard-vruchten uyt het Sticht Uytrecht enGoylanct alhier wekelijks in zakken te Markt komende; vonden goet daar een byzondere Koren-markt van toe te ftellen; des ten verzoek van de gemene Buren ver- ordonnerende de Zuyt-zijde van den Bin- nen-Amftel , en dat tuffchen de Halve- maans-brugh en Paardc-fteegh ,'vermidts de bequaamheydt haarder breedte, en ge- |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hh i
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Va»
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Befchrtjvlnge vat»
|
||||||||||||||||||
|
244
|
||||||||||||||||||
|
Sifcbayt-
markt- |
||||||||||||||||||
|
Sifchuyt-,
markt. |
||||||||||||||||||
|
Van BISQUIET ofte BISCHUYT, en't MARKTEN van dien.
|
||||||||||||||||||
|
Ter welker, plaatze ghebleven zijn tot
den 10 November 1662. als wanneer by Smeekrfchr'ift verkochten op de z>elvige zjjde te mogen blijven, midts verfchuyvende van voor het Kerkhof 'tot de Lely-fluys. Dat haar vergunt wierdt. Zich aldus op de Mark-dagen errieren-
de, ishaareyndelijkje laflegheleydt ten be- hoeve van de Stadt voory der grof ton verkof- te Biskujt z,es, enfmal-ton vier ftuy vers Ex- cijste betalen. Ziet de Keure van den 22 Ó&ob. 1604. Doch eyndelijk a!s de ghemeene Stadt
Bakkers zeer klaehtigh vielen (midts de grootc vermeerderinghe der voornoemde vreemde) over den inbreuk dieze in haar neeringe gevoelden : zoo hebben die van den Gerechte haar op den 27 Januari i6z% het markt va en inbrensw daar van t'eene- maal vei boden. Dat zo (taande tot den 5 September des
zelvige Jaars, als wanneer door veel ver- zoeks en voorfpraak van vrienden eynde- lijk by de E. E. Meeren van den Gerechte verkregen, onvemindert haar Keure; dat op deze volgende voorwaarden om de an- dere Markdagh, ofte alle vierthien dagen als voor dezen, weder zouden moghen markten; en dat tot wederzeggen. Midts dat de Ghemete van Wormer en Andtreor-
Yfp het landt en dez,c Stadt zjutlen bevrij- dere en den van alle aanjpraak^die de Pachters van ^m m£ 't Gemaal wegens dez* keure gouden mogen de Bakkers doen; en dat ter z,omme van acht-en-dertigh toegezeyt. honden ouldens. Dat vorders tot der Stedegherechtigheydt
in plaats van z,es ftuyvers voor elkjra Bt- fihftyt acht betalen nullen. En eyndelijck^ jaarlijks in te brengen in
't Bakkers Arme-bos, de z,omme van twee hondertguldens. Volgens 't akkoort als bo- ven. Dai
|
||||||||||||||||||
|
D
|
E Bifquiet, Bifchuyt ofte Twee-
bak wert alhier binnen deStadt of- |
|||||||||||||||||
|
te in de DorpenWormer en Yfp ge-
bakken ; die hier binnen meeft t'Scheep gaande, d'ander voor de Burger gebruy- kelijkft. Des de Buyten-bakkers (om die te venten) op de Maandaghs markdagen twee Markten als een aan de Oude, en een j aan de Nieuwe- zijde vergunt zijn. [ *De Binne Bifchuyt-bakkers moeten "Bur-
gers z,ijn, en in dies het Bakkers-gilt onder- worpen; volgens de Keure van den 8 De- cemb. 1601. 20Januari 1649. Zijn Z.00 wel als andere Balvers en Koeke~
bakkers ten o-verft aan van Overluyden in't Oude mannen-huys gehouden haar Proef te doen, en thienguldens tot 't Gilt te betalen, ziet 12 Meert 1656. Mogen met haar allen tot het malen van
meel maar by een Molen bedient werden. Uytwijzende de Keure van den 28 Janua- ri 1654. erdttman- De Buyten Biflhuyt-bakkers van ove- Men voor l ren des Maandags teMarkt komende, ple- diBifhuyt gen van oudts niet als aan de Qude-zijde tokktrs. op de Oo£|.er Voorburghwal tuffchen de S. Jans brug en de Verke-fluys te markten: Doch de Stadt te mets vergrootende zijn eyndelijk in tween verdeelt: 'tEene ghe- deelte op dezeBurghwalblijvende, toch wat meerder voorby 't Princen-hof; 't an- dere aan de Nieuwe-zijde op de Ooft-zijde van de Singel ofte Koninghs-gracht tuf- fchen de Gafthuys-molen en Huyszitten- fteegh; daar gebleven zijn tot den 14 Ja- nuari 1660. <tAls wannerr verordonneert is die te verleggen aan de We(l-z,i)de van de Keyz,ers-gracht, op en voor de F/efler-mark£, om aldaar met haar Kramen en Waren voor tejiaan', haar Schuyten (daarz,e mede over komen) gehouden lijnde daarin order e voor ds wal vaft te meeren. |
||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Boel
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hf
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
langbs defiraten tefoop te veylen. Volgens Soeml
de Keure van den 31 Juli enjiJan.io^S. J2,'w 27 Juli I657. • Man
Welke Koeken haarghewicht moeten Mm kt en.
hebben. Ziet 2 8 Augufti 15 43. ' En elders na gheconterfeyt hier verbo-
den. Ziet 7 Augufti 1642. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
'Dat op de voorzijde Markdagh niet lan-
ger meten markten als tot namiddaghs ten twee urnen. Ziet de Keure van den 31 Ja- nuari 1617. Op welke Bifchuyt-markten en nergens
anders mede verordonneert is te marken met ds Deventer en Kamper fake»'} zonder die |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Bloem,
Stoelen en Manden- Markten. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
B O O M- en B L O E M-M A R K T.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
venter Hout-markt, aan d'ander zijde vari
S. Lttcyen-Brtigg': die alle Maandaaghs de gantfehc Somer gehouden wert, hebbende een groote toeloop van volk, haar vermaak daar in fcneppende: op welk alles, wat Flo- ra ons geeft in zijn tijdt, gheveyk werdt; meeft van Haarlemmer Hoveniers geteelt, en hier ter Markt gebracht werdende; te veel en verdrietigh alle de namen daar van te verhalen , de Liefhebbers dieshalven daar van tot de uyt-gegeve Blom-boeker* wijzende. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
D
|
Eze werden beyde des Maandaghs
gehouden ; de eerfte op S. Lttcjen |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Burghwal achter't Weeshuys, en
dat in 't voorjaar ; daar groote vertieringe en handê! met alderhande jonge zo vrucht- dragende als andere Bomen cm te planten gedreven werdt: diemeeft in deVeenen gequeekt, geënt, en van hier in alle quar- tieren van Hollandt en Weft-Vrieflandt vervoert werden. De tweede, de Blom-markt, isgeplaatft
by noorden de voorige, en dat op de De- |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
STOELEN-MARKT,
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
verkoop-plaats te willen hebben, dat groo-
te oneenigheyt baarde; zulks de E. Hecren van den Gerechte genootzaakt waren daar in te voorzien: Ordonneerende dat elkyeder week van plaats z,al veranderen, eenvoort- fchuyvende ; volghens de Keure van dert 6 Februarij 1663. Onder dele Markt en Order, de Spaan-
fche Stoel e-makers niet begrepen zijnde, als een Handtwerck op zich zelven we» zende. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
DEze mede een van de Maandaaghs
Markt-dagen zijnde, heeft wel eer haar flal gehadt op het Water, be- noorden en op de Papen-brngg' j doch de paflagie te eng vallende, isby dievanden Gerechte geplaatft op de weft-zijdc van de Nieuwe-zijds Voor-burghwal; en dat van de Molfteeghs - brugg' tot S. Claes- Brugg' toe; volghens de Keure van den jjanuarij 1654. Daar elk fcheen het voorfitten en befte
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
MANDEN -MARKT.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
DEze is voor dezen op het Water,
omtrent de Vrouwen-fteegh ghe- plaatft geweeft, en op een tijdt met de Stoelen van Markt en plaats verandert: uytwijfënde de zelvighe Keur van den |
3 Januarij 1634. Doen haar plaats veror-
donneert zijnde op de zelvige weft-zijde van de Nieuwe-zijds Voorburghwal; van S.Nicolaas- tot Dirk van Haflèlts-Brugge; Als de vorige mede gehouden zijnde We- kelijk
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Befchrijvinge •üm
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
246
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
kelijk van plaatfe te veranderen en voort te
fchuyven; ziet de voorfz Keure van den óFcbruarij 1663. Dit is een zeer oudt Gildt, al van den
jaare 158<5. ty welkgeboden wert, een Gilde- Broeder Manden van nooden hebbende, die van een Gilde-Broeder te moeten koof en, en niet van bunen in te halen. Vermanen een mkl in't rondt om der Stede
vryheyt geen Tiennen te koopen. En inkomen- de die niet koopen voor een omz,egh gedaan is. Bttyten-layden, en die 't Gildt en Proef niet
hebben werdt verboden metMande-werkje |
||||||||||||||||||||||||||||
|
markten, als op Jaar-markun. Haar Wtdtt- Kuypers*-
wen vermogen de Neermgh aan te houden. Wivatr-
De laatlle Troef-doender isvhehouden het k,e" '* '*"
/-•ij 1 i t j- j ( deSchten- Gildt als knechtte dienen tet door ee» volgen- mary.
de Proef-doender verlofl werdt ; Ziet de ...
Keure vanden 13 December 1586. item
jjanuarij 1604.
Vermogen met geen Mande-werk langhs
de htijz^en te loepen. 16 Junij 1622. Vreemt gemaakt iverkjn Stadt komende
vermogen de Gilde-Broeders oftejemandt an- ders niet te koopen; Ziet den 10 December 1630. |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Kuypers,
WiweT- kers in ou- de Schoen- markt. Virdonnan-
tien voor de Mande - wakers. |
||||||||||||||||||||||||||||
|
KUYPERS-MARKT.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
DTe ghehonden werdt van Gilde-
Broeders niet als kleyn werk ma- kende : en dat des Maandaaghs op de ooft-zijde van de Singhel ofte Koniuks-Graft, van de dwars-fluys in de Achter-burghwal loopende tot aan Jan- Roón-Poorts-Toorens brugg': daar niet als Tobbens , Scherf berden , Emmers, Kuypers, en 't hooghfte een Vleys-Kuyp |
te koop ftaande; doch alles binnen de Stadt
gemaakt zijnde: a!s ghenoeghfaam van de Groote-Kuypers, een bezonder Ambacht zijnde, en dieshalven gehouden een befon- dere Proef te doen; die by niemandt magh gedaan werden, of moet Poorter zijn, en zijn leer-jaren voldaan hebben > 29 Meert 1601. 26May 1628. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
WITWERKERS MARKT.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
'tHttjs-timmermans Gildt begrepen zwijnde.
Uytwijzende de Keure vanden i7Martii 1614. Midts Toorters wegende }enghehou- dcn Proef te doen. Ziet de Keure van dea zi May 1524. Vermogen niet als weekhout te werken,
en dat in haar huyz^n , z,onder bttyten te werken "jets het 'Ttmmermans Gildt raa- laende. Ziet de Keure van den 30 October' 1636. |
||||||||||||||||||||||||||||
|
D
|
Eze werdt des Maandaghs ghehou-
denopdeWeft-zijde van de Singel |
|||||||||||||||||||||||||||
|
ofte Koninghs-gracht, tufïchen de
Warmoes-gracht en Lely-ftraat; daar de Witwerkers voorftaan met vuuren-houts Threzoren, Taaffels, Schenk-tafelkens en ©rdtnnan- diergelijken. Nevens de Lademakers,Spie- tit -voorde gelkas-makers, Koffer-makers, Spaanfihe- mttotr- jlgei.ma^ers, Spiets e-makers, Getouw-ma- kers , Schaef-mahrs en Elle-make_rs onder |
||||||||||||||||||||||||||||
|
OUDE SCHOENEN en KLOMP-MARKT.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
werden ; daar des Maandaghs voorftaan
van het Koren-meters huysjen tot na de Voorburghwal: volgens de keure van den 10 Ja-
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Ezeisvanondts en als noch op de
Nieuwe- zijdsKolk,alwaar deHaar- lemerenWeefper Bieren befchoyt |
||||||||||||||||||||||||||||
|
D
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Boek.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
247
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
fangen. Ziet de keure van 4 Nov. 1595. Kdde-ea
Dat ookjniet vermogen eenige ledige Bier- Gis**'
vaten na haar te halen om op te markten, mark veel min der Buuren floepen belemmeren met Tobak^daar in te drinken. Volgens de keure van den 24lulii 1655. En geen Klompen ofte oude Sehoenen ach~
ter Jlraat t» koop dragen. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
10 Januari 1609.'daar Klompen en niet als
oude gelapte Schoenen en Muylen mogen 'ver- kochten te markl gebracht "werden. Ziet de keure van den 1 z Julii 1621. JUidts daar niet langer markende ah tet
twee uuren na de middagh. Ziet 10 Ianuari 16-9. En haarplaatsen by kotinge moeten on{-
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
fidde-in
Glitzt-
markt. |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Ordonntn-
tien v n Aitn, |
|||||||||||||||||||||||||||
|
V O D D E-MA R K T.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
DAar niet als oude kleeren, lappen en
vodden te markt gebracht werden: de Oofter ofte Nieuwe-markt in 't eerften 200 veel omflagh niet hebbende, heeft dit fatzoen van Koopluyden daar be- ginnen haar ftallen te markten ; tot met het Stroo en Potten by die van den Cjerechte op den 1 Ianuari 1627. op de Noor der ofte Prince-markt verplaatfl sijn. cJ)aar haar soo manierlijk^droegen, dat
met een gelt-boete ghedrongen wierden beter huys te houden. Uytwijzende de Keure vanden 2April 1632. Doch deze Markt te mets te vol wer-
dende, heeft men genootzaakt gheweeft haar weder te doen verhuyzen , en bevo- len in te nemen het eerfte Bolwerk by we- |
ften de Reguliers-poort, daar wel eerheÉ
Turf-huys van de Huys-armen van de Nieuwe- zijde geftaan heeft. Maar aan Burgermeeflers klachtigh val- W&<w »a
lende datze haar aldaar niet konden erne- **""", , . ., , „ markt hou»
ren, vermidts geen gangh van volk was; ^att
ook by regen en winter-weder met gheen bequame toe-paden voorzien waren, is zulks in achtinge genomen, en haar aan- gewezen, dat voortaan hare Markt-dagen sullen houden beneden de Stadts-wal, ach- ter't Leprosen ofte Lasarus-huys, en dat van S.Anthonis Poort (ofte den ingang van'tt voor/k. Leprosen-huys) tet de Lange ofte. Amftel-brugge. Ziet de keure van den 25 lulii 1658. |
||||||||||||||||||||||||||
|
DER UYTHEEMSCHEN KANNEN en GLAZE-MARKT.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
E Hooghduytfche oorlogh in we-
zen zijnde, dat veel Vluchtelingen |
|||||||||||||||||||||||||||
|
ten; dat de Winkeliers alhier geen kleyne
afbrekwas toe-brengende, des daarover aan delleqeerinqe klachtich vielen. Die genootzaakt zijnde haar Burgery de hant te bieden, de oude keure van den 15 Mey 1610. als (riifraande : op nieuws gewille- kenrt en geordonneert hebben. Dat van nu voortaan gheen uytheemfche Persoonen 0ljenMH_ ofte anderen haar sullen vervorderen eenige tien daar Schepen ofte Schuyten af te fchieten, om die over, tot haar neeringe bequaam te maken en te, bewoonen', en dat dese Kanne- en GUse- kramers geoorloft sal sijn des Maandaghs l i ton |
|||||||||||||||||||||||||||
|
dngenbe-
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
D
herwaarts dede komen ; en deze
befpeurende dat met den handel van Si- burgfè kannen en Heylbronfe glazen door dezen Oorlogh t'eenemaal vervallen, wel wat weder te doen zoude vallen ; zoo heb- ben eenige van die, dien Oorlogh ten eyn- de geraakt, en in haar Vaderlandt gekeert zijnde, haar onderwonden daar een proef ran te doen, met die Waren in haar over- lantfche Schepen denRhijn af-komende; om de z.elvige langhs de ftraten uyt te flij- |
|||||||||||||||||||||||||||
|
I
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Befchryvinge vm
, en anders niet \ ofte lange Amflel-bwgh. En dat op boe- ^*M "fte |
|||||||||||||||||||
|
JffeU ofte tot een mr en nA de ml
|
|||||||||||||||||||
|
ten daar toe ftaande. Volgens de keure van J*^
den 30 Ianuari i6-'$>. en 27Ianuari 1652. Dit zoo veel deWeek-markten is be- treffende , zullen tot de Daaghlijkzen overgaan , en daar van de |
|||||||||||||||||||
|
met haar Waren te marken op het Pleyn buy
ten S. Anthonis Poort ; en dan weder na knar Aken ofte Schepen vertrekken; die haar kgh-plaats nullen hebben aan de K,uyd-we(ï z,tfde van de Binnen-nAmflel, bj de Koode |
|||||||||||||||||||
|
fruyt-
warkt.
|
|||||||||||||||||||
|
APPEL- ofte FRUY T-M ARKT
|
|||||||||||||||||||
|
DE eerfte plaats geven. Deze is van
over veel tijden geweeft op de weft- zijde van de Oude-zijds Voorburg- wal tuflehen de Varke-fluys en d'Huys- zittsn (nuLombert-) fteegh; tot ze van daar gebracht is op de Nieuwe-zijdsVoor- burghwal, achter de Paarde-ftal, tuflehen de zelvige en 't Kerkhof van de Nieuwe Kerk: daarze gebleven is tot in Augufto 161 6. Als wanneer de E. Heeren van den Gerechte door de aanwas der neeringe die daar ter plaatfe te klein bevonden; zulx dat te rade wierden die andermaal te vcrplaat- zen; daar toe verkiezende de Weft-zijde van de Singel ofteConinghs-gracht, van de Hay tot de Raam fteegh, daar de Stadts muuren plegen te ftaan, Daar te koop zijn Appelen, Peeren,
Pruymen , Karien, Hafel-nooten, Okker- noten en diergelijke Boomvruchten meer. Zonder die elders als hier terflede in 't gros efte partyen in Schapen of te Wagens te lojfen ofte te laden; uytgez,eyt de Frmten komende van Woerden, Amerffort, Schagen, en emleggende plaateen, die na ouder gewoonte ep haar eygen plaateen nullen verkocht wer- den. Ziet 9 Iunii i<5i<5. Welke neeringh by niemant zal mogen
gedaan werden als by Poorters, en die het Gilt winnen. Ziet i $ Ianuari 1637, tJfyCet verbodt by Slijters elders, 'tx,j ep
den Dam , ofte waar 'toonde z,ijn, daar mede voor te/laan, als in Httyz.cn en Kel- ders in hum hebbende. Ziet de keure van 2 Meert 15 81. 9 Iunii i<Si<J. 51 Ianuari «<S$,f. 1 November i6$?> |
|||||||||||||||||||
|
Zulks op deFruyt ofte Appelmarkt mede
verboden lijnde', en voor al eenige GroJJiers huyz>en met haar Waren ofte ledige manden te belemmeren. Ziet 3 Septemb. 1632. En niet gemeten worden als by gezjworen
Meters en Telders '■> en dat met geykte tonnen* En nergens als op de Fruyt-markt, uytgez,eyt van Gr offers aan de ZJytjïijters ofte vreemde» Ziet 6 Iunii 1616. Die, als mede de Noote en Krijt-ttnnen
daar toe by 't Gilt nullen verhuurt werden. En dat mede van deflort-nooten uyt Zee ko- mende. Alles volgens de keure van den 12 December 1585. Doch dit meten te mets zjoowat toegaan-
de, en te veel ongeneught door de toegift ont- jlaande; hebben de E. Heeren van den Ghe- rechte verordonneert, dat de halve ton van derthien vierde-vaten op vijfthien z,al ver- meerdert werden; en z,ogevult dat een kruys- flokjiaar over leggende-, de ton en appelen kornet te raken. Ziet 31 Januari 16 $j. Caflanien znyn degezjwore Meters gehou-
den te meten met een gheijkte Bojfau; die&e gehouden z,ijn van't Gildt te huur en. Zieê 29 November \6\8. ioDecernb. 1620. En die uyt Zee komende buyten Markt-
dagen niet minder te verkoopen als z,es Bojfu teffens; Franfche en Spaanfe Caflanien daar onder begrepen lijnde. Ziet9junüen2 Au- gufti1616. Vreemden hier met Fruyten in zak"
ken te markt komende , als Caftan;ens Hafel en Okker ofWallhe-noten, Druy- ven , Appelen, Peeren &c. zullen tot ge- rijf van den Burger niet als op Markt-da- |
|||||||||||||||||||
|
\
|
|||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
||||||||||||||||||||||
|
H9
|
||||||||||||||||||||||
|
&r»*n at gen byde penningh waart moghen uyt-
mnii. flijten. Vreemde Kaagh-luyden met Fruyten te
markt komende, moeten in dry dagen haar Waren venten, ofte die den vierden dagh lof- fan , ofte vertrekken. Ziet 9 Januarii 1614. En dat de Appelen en Peeren niet minder
als dry tonnen teffens, en de Noten niet min- |
der als een vierde-part van eengroot hondtrt' Grein-es
Ziet 14 Junü 1614. ™juL De Lichters met Spaanfche en Franfche -
vruchten geladen, z>ip gehouden haar legh- spaanfche
plaats te nemen op de Ooft-z,yde van de Heere- tnFranfche gracht tutfchen de nieuwe HzyenRs&m-ftra- vmktl>s> ten, om by partyen in 't gros te venten, en ner- gens elders. Ziet den 27 06lober 1644. |
|||||||||||||||||||||
|
GPvOEN- en WORTEL-M A RKT.
|
||||||||||||||||||||||
|
"Bevelende dat alle Groen-fchepen komende Ordtman-
vanhange-dijk,deStreekïBeverwijk,Haer- tiervoor dg lem en omleggende plaatz^en met haar Sche- w' pen of te Schuiten haar legh-plaats nullen ne- men aan de Osft-z,ijde van de Prince-gracht bj de Wefler Kerk^, en op de Wefler-marki voorflaan. Ziet i40ciob. 165*1. Dit niet willende lukken ; z,ijn alle
JVoordt-hollanders met Kool, Rapen, Wörte~ len markende, aangewezen de Oofl-z.ifde van de Prince-gracht, en dat van de üeere-flraai tot de kieyne Groenmarktjen de kieyne Groen- markt aan de Wefl-zijde van de voorfchreve Gracht; als van de Oofl-z.i]de ghez,eyt is. tJytwijfènde de keure van den 24 Decem- ber 165-4. En die van Leyd;n met haar Groen-kagen
aan de Wefi-z,ijde van de Prince-gracht; en dat van de Rhee-brugge tot voorby de Lau- rier-ftraat. Ziet 3 o Jan. 1653. ^4 Meert 1656. En dat alle met de Stevens recht tegen de
wal. Ziet 24 Meert 1656. Dat de rBmten-lu]den haar Waren ver-
kocht hebbende', by den Gerechteyemant z,al geftelt werden d.ie haar voorts z,al betalen, en daar boekjvan honden , midts ghenietende twaalf penningen van degulden. Dat alle verkochte Waren door ghezs.vore
Meters en Tellers moeten ghelevert werden. Midts tot loon genietende voor hondtrt Koo- ien , hondert riften Ajuyn, dnyzmtWorte* len, en een ton Rapen, vanyde? acht pe:>m;- gen. Ut Mdss
|
||||||||||||||||||||||
|
D
|
E eerfte (de kieyne Groen-marktJ
haar plaats hebbende op de Ooft- |
|||||||||||||||||||||
|
zijde van de Prince-gracht tuflehen
de Wefter-markt en Rhee-ftraat, ziet de keure van den i4Qctober 1651. d'Ande- re daar teghen over aan de Weft-zijde van de voornoemde Gracht, en dat van de Rhee-brugh tot de vierde boom byNoor- den de Lauriers-ftraat, volgens de keur van den 50Januarii 165:3. Doch daar na verplaatft van de Prince-brugh tot de E- gelantiers-gracht. Ziet 24 Decemb. 1653. W«ar etr- Deze Groen- en Wortel-markt pleeght tydsgehtu- van oudts te wezen ten Weften de Oude- |
||||||||||||||||||||||
|
dm
|
||||||||||||||||||||||
|
zijds Voorburghwal, en dat bezuyden de
Varke-fluys, voor S. Pieters Kerkhof ach- ter de Vleyshal. Daar te koop komende alderley Moes-
kruyt; en op de Wortel-markt veelder- hande Wortelen, Rapen, Kool, Boonen, Kruysbezien , Aardbezien, en diergelij- Jce Aardvruchten meer. Doch dit te veel ghewoels ontrent de
Vleyshallen barende: Zijn die van den ge- rechte te rade geworden die van daar op de bo- even-genoemde Prince-gracht te verleggen, naar uytwijfen van de keur van den 24De- cember 1653. Maar dit een volk zijnde onghebonden
envanweynigh ontzagh, en dienvolgens om kieyne beuzelingen genegen tot kijven en gevecht. Hebben de E. E. Heeren Bur- germeefteren en't Gerecht ghenootziakt geweeft die met goede Wetten in den bant «ehouden. |
||||||||||||||||||||||
|
Befchrifvmge vm
|
||||||||||||||||||||
|
2p
|
||||||||||||||||||||
|
Midts dat de Tenmngh-meefter ofte zy
niet vermogen voor haar ofte yemant anders voor koop te doen. Dat geen Voorkoopers zullen vermogen ee-
r,ige Waren uyt Schepen ofte Schuyten op te ^oopen,veor die aan de Marklgekomen zi]n. Benige Groen-waren zoojchaars te markt
Romende, datyder, haar daar mede erneren- )de, niet konden gerijft werden, zal by de Markt_meefter deelinge en lootinge gefi bieden. Op Sondagen niet te markten. En dit al-
les ronder gevecht ofte ghchjf. Volgens de iiéure van den 14 Oéiober 16 $ 1. Die daar na op den 24 Meert 1656» ver-
andert ofte vermeerdert zijn. Bat Meters ofte leiders boven de maat
sftegetal geen toegift z,ullen (reven , 30JUIÜ 1658. Dat de Markt-meejler zal ghenieten van
|
||||||||||||||||||||
|
jeder Groen-fchuyt van Haerlem , Lfiy- Cmn e»
den, de Streek, Beverwijck,, en omleggen- Wortel- de plaateen , zoo dipkmaals te marckt ko- marlit' men, tweefluyvers', de kleyne Nebbe-jchüyl- jes eenft'uyver ; en de Green-jchuytjes het groen uyt de Tmnen om de Stadt halendeyder een ft uy ver 's Weeks: En de Sleden en Wa- gens met haar waren des winters te markt komende enlojfende, ydereen ftuyver. Ziet 24 Meert 1656. Datüuyten-luyden haar vruchten gelofi
hebbende , dadelijken moeten vertrekken» 15 September 1663. Datyder zijn gekochte Waren op de krny~
wazen aeladen hebbende, als vooren voorts zullen vertrekken. 26 Meert 1656. Op de-Markl de flallingen niet wijders als
tot degroote {henen te ft ellen: en Zoo voorts.. Ziet 24 Meert 16 56. |
||||||||||||||||||||
|
Grien en
Worttl-
ffiarkt.
|
||||||||||||||||||||
|
TUR F-MARKTEN.
|
||||||||||||||||||||
|
DEzezijn tweederley, ofte van In-
landtfche ofte Overzeefche Turf. De Inlantfche Markt van menfchen gedenken altijt geweeft zijnde aan deOoft- jcijde van de Binnen-Amftel, en dat van Grimneffè-fluys tot aardde Stadts Thuyn, nu, de nieuwe Doele-ftraat; tot datze in den Jare 1642. rnet het bouwen van de Gafthuys-huyzen van daarby die van den Gerechte gekeurt is op de Ooft-zijde van dePrince-gracht,beginnende van de Run- ftraet tot de Stadts-veften: die tot gherijf verziende met bequame gelegentheden, zo voor de Opziender, Keurrneefters, Turf- dragers alsVulfters. De Buuren belaft zijnde de wallen op te
ruymen, en niet te beleggen; de Turf-boe- rren daar na toe te fchieten, en met ftaande mallen na den anderen enkel met de fteven tevens de wal te leggen, zonder anderen zich daar achter te voegen, enalzoo een dubbelde rijgh temaken; ten zy by groote drokte, en met als met believen van mijn Heeren van |
den Gherechte. Volgens de Keure van de»
25JUIÜ 1642.. Doch mijn Heeren van den Gherechte
echter bevindende dat by de Turf-luyden in haar goet voornemen bedrogen wier- den ; die haar niet ontziende binnen ko- mende met haar Schepen in de Binnen- Amftelby deHalve-maans-brugge, voor 't Oly-flagers-fteeghje, en elders te gaan leggen , ende aldaar haar Turf te ver- koopen, zonder op de ghekeurdeTurf- markt te komen. Soo hebben die de Va- der en tJfyCoeder van de Turf-vulfters be- laft {zulks vernemende) die Veenluyden in zes guldens boete teftrajfen. Ziet 29 April 1643. Zulks echter niet konnende helpen, de
Turf-luyden voorgevende geen Turf om te verkoopen in geladen te hebben, en des niet gehouden aan de Turfmarkt (om te venten) te fchieten;: maar dat «Heen qua- men die verkoft zijnde te leveren: Soo is verftaan zulke leverantie niet te mogen ge- fchieden,
|
|||||||||||||||||||
|
Wa»r eer-
tijds , en nu gehufan. |
||||||||||||||||||||
|
Orionn»%»
tien daar
over. |
||||||||||||||||||||
|
AMSTERD AM, IK Boek.
|
||||||||||||||||||||||||
|
25-1
|
||||||||||||||||||||||||
|
tfwtmitrkt fèhieden, ten zy deTurf-mmfchriftelijkyer-
~ lofdaartoevandeOffiender ofte Vader van deTurf-vulfters zal bekomen hebben. Ziet
de Keur van den %j Julij 1647. Huysluyden haar Turf aan de Markt
behoorlijk verkoft hebbende, konnen die 1 Gok tm- niet leveren, als doorgefworeTurfvulfters', trtnt de fa n^et Lmnm bekpmen,voor en aleer daar toe ,(„ ter (^omptoire van de hxcijs-meejter aoor een ontfangen loot ofte teken verlof bekomen heb-
ben i die de Toeziender van de Twf-vulfiers moet over geleven 'werden. En om de Stadt haar inkomen niet onbruykje maken > zoo is geen Turf-mm (gelofi hebbende) gheoorloft de Stadts Boomen uyt te varen, voor aldaar befcheyt vertoont zal hebben , den E.xcijs daar van' betaalt te zijn. Uytwijzende 't Verpacht-boekvan den Jare 1650. Niemandt vermach deTurf te veïkoopen
als de Turf-man of zijn Knecht. Ten zy een Turf drager van Keoper ofte Verkoper zulks belafl wterdt, in welkggevaïle van den Ver- koopergenieten zal vier (luyvers van elkhon- dert, en van de Pot ofte Vriefche Turf twee ftvyvers. Ziet 26September 1ÖZ3. 3oJa- nuari 1637. Ook^by niemandt gemeten ofte op-gewerkl
werden, als by gezwoore Mectfters en Turf- dragers; en dat niet als metgheijlzte manden. Ziet de Keure van den 13 Meert 1587. De Turf man is gehouden een mand met
Turf tot een monfler voor de maft te (lellen. Die verkocht, en in 't lojfen zoo niet vallende, is't den Koopergeoorloft de Keurmeefters daar «p te halen, om die te waardeeren ofte af te |
||||||||||||||||||||||||
|
keuren. Ziet de Keure van den 26 Septem. Mutmrlt
1623. Item, 6Jan. 1624. 30Jan. 1637. ■ Turf-vulfters ofte Dragers vernemende
een Huysman metTurfte markt gekomen te V. • zijn, vermogen die niet te bezichtigen} voor , dry uuren gemarkt heeft. Ibid.
De Turf man vermach geen Turf te doen
lojfen, voor op't Toeziender s Comptoir de los-plaats heeft laten aantekenen', en dieghe- . lojf hebbende, binnen een uur daar na te ver- trekken. Ibid. De Turf man zijn Turf verkocht en ghe-
levert hebbende, metgebodt om voorts te ver- trekken ; vermach gheen andere Turf op de Markt op te koopen, om weder te verknopen. Ziet 4J11IÜ 1631'. En om alle ongelukken van brant voor
te komen hebben mijn Heeren van den Gerechte gheordonneert; Dat geen Turf- fchippers, haar Knechts, Turfdragers efti Vu/fiers , in 't opwerken van de Turf haar zullen vervorderen Tobakje drinken, op pe- ne van t'elkins tenprofijte van'tGilt een Rijks- daalder te verbeuren. Volghens de KeurQ vanden 19 April 16(53. De Potten en Aalman met lange en an-
dere Vriefche en Groninger Turf te markt komende : Is haar verordonneerde legh- plaats aan't uyterfie Eylant by hetBlauwe- hooft, en dat aan de zuyd-ooft zijde van de Stiyger, Ziet den 30 Januari 1634. Alhoewel den Aalman hem niet en ont-
ziet met zijn kleyne Ponten ter zijden de Brugh van de oude Stadts herberge t§ markten. |
||||||||||||||||||||||||
|
HOUT-MARKT..
|
||||||||||||||||||||||||
|
gens de Keur van den T7junii 1614. Toch
zulks met het aankomen van de Ooft-In- difche Schepen , en't loiïèn der Waren van dien (ghemeenclijk vallende alswan- neerdeBnrgery meeft doende is haar van Winter-brant te verzorgen) te veel belets veroorzakende: Zoo zijn mijn Heeren de |
||||||||||||||||||||||||
|
H
|
Ier wordt niet verkocht als Brant
ofte Talhout; met Schepen, Schuy-
|
|||||||||||||||||||||||
|
" ten en Kagen van Brabant, Gelder-
lant, Zutphen, Overyffel en andere plaat-
»W ter- Zenkomende: Vanoudts geweeft zijnde
tijts, enn'it °PdeKleuveniersBurghwal, voor en on-
&ht»<itn. treitt het Ooft-ïadjfch ofte Bos-huys,vol-
|
||||||||||||||||||||||||
|
Ii
|
"Sur-
|
|||||||||||||||||||||||
|
3
|
||||||||||||||||||||||||
|
Befchrijvwgï i)M
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2p
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
hantmtrkt burgermeefieren enVrtedtfchapeyndelijkjn
———— denjare \66^.te rade geworden dk deshal- ven te verleggen > daar toe tot legh-plaats verkiezende de Leprozen"Burghwal, en dat •van de Brugh by 't *JA6uy er-v eer, tot aan de voorfz.Leproozen toe , opgroote flraffe zoo elders zullen bevonden werden te markten. Ziet de Keur van den 4 May 1663. |
EnomdeStadtVanhaar inkomen niet $*ntmark
te berooven, is verordonneert dat de twin- ------< tighfie penningh daar van tot Excijs aan haar
betaalt zal werden. Des de Schippers verboden werdt geen
Talhout te reppen voor die betaalt is; (ejigen giivas daar van vry zijnde) en de Telders dat niet eer te tellen. Ziet 't loopende Pacht- |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Ordonnan-
tien voor de aelvt. |
En om alle onheylen tuflchen de Hout-
verkoopers en Koopers yoor te komen, hebben mijn Heeren van den Gherechte |
boek.
Dit nevens den Turf tot der Ingezete-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
nen Brantjaarlijks niet genoegh wezende,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
verordonneert, Dat geen verkocht Talhout
&al gelevertwerden, als door daar toe ghe- zwoore Hout-telders, ten dien eynde haar vergader-plaats hebbende onder de Brugh maft deKleuveniers-Doelen; midtshaar arbeyts-loon daar voor van denVerkoo- per ghenietende. Ziet de Keur van den 2 Mey 1601. 24 October 1635". Die ghehotidm zijn het te k[ejn en ver-
valfcht hout fijt te jchieten. liet. 10 Sep- tember 1613. Ookjhet tellen zelver waar te nemen, op
verbeurte van haar arbeydts-loon. Ziet 17 Juniii.614. |
ziet men menigh Scheeps - ladingh met
Branthout uytNoorwegen herwaarts voe- ren , dat by de vadem gekocht, en def- halven Vaamhout genoemt werdt. Doch mijn Heeren van den Gherechte
veel klachten ter ooren komende, zoo we- gen de quade m?at, als korte, in 't leveren van dit hout vallende, hebben daar Meters enOpzienders toe-gefielt, die zekere Stadts- maat ter handen fiellende , waar na haar zullen hebben te gedragen. Volgens de Keu- re van den i7junii 1594. en den 4 May IÖOI.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Vaamfaut,
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Z A N T-M A R K T E N.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
nootzaakt gheweeft daar tijdelijken in te
voorzien; ordonnerende Dat van nu-aan alle Schippers hier ter Stede met Ballafi-zant te markt komende, gehouden zullen zijn het zelvige te laten meten, en de maat daar van te latenfiellen boven de Roos op de Steven, en dat alle yaren te vernieuwen', aan de ghe- zw>oren Meters daar voor betalende van't Lafi eenfiuyver. 12 Decemb. 1616. 15 Ja- nuari 1620. 25 September 1621. 27Ja- nuari 1624. 1 o Decemb. 1627. en 2 3 Ja- nuari 1649. Met verbodt gheen lafienmeer te verkoo-
pen , als haar teken is houdende. En dat met gheijkte manden te leveren,
rwintigh op-gehoopte manden voor een lafi te rekenen. Dk daar na óf-gefireken vier-en- twin*
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
D
|
Eze zijn twee, ofte die met Sche-
pen ende Ponten door Haarlem, |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
'tY ; ofte den Amftel van 's Gra-
ven-landt in-komen; die't Y inkomen, haar legh- en marktplaats hebbende aan't uj- terfie Ey landt van 't Blauwe-hooft- (anders Realen Ey landt) en dat aan de Noord-wcfi Ziijde van de Steyger. Ziet de Keure van den 12 September 1629. 3oJanuarii634. en 90cl:oberi6'5a. Die van 's Graven-landt op deSingelofte
Koninghs-gracht, naafi het Wachthuys van de Reguliers Tooren. tiet de bovengenoem- de Keur. Grdtimm- En alzoo groot bedrogh befpeurt wiert tim daar }n 't verkoopen en leveren van 't zant, zoo |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
nvtr.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Zijn mj)n Heeren van den Gherechte ghe-
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
m
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
ders daar toe te beflelkn: Ziet de Keure VriefcU
vanden 5 Ianuarii 1663. Steent» Dit alles 't bedrogh der Zant-voerders **^
niet konnende ftutten, is men ejndelijkje * rade geworden 't Zant bj geijkte af-geflreke
kruiwagens te leveren , zeflhien voor een lafl, en die by een ghezwooren Meter te vullen. Ziet 9 November 1663. Welk, Zant by de Tent-luyden niet mach
verkpdn werden 5 als yder aan zijn Markt daar hj geordonneert is, Ziet 12 Decem- ber 1629. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Vritfftht twintigh voor een lafl zullen ghetclt werden.
Stcenen Ziet de Keure van 15 Junü 1616. 10 Juni |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Kalck-
markt. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
1617.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Dat alle het zant voortaan zal op-ghe-
werkt werden by de Steen^tellers en Zetters, en dat niet anders als met wagens ofte geijkte manden, hebbende de groote van thien ofte twalefop een lafl, of zoo veel grooter ofte kkynder als den Gerechte zal ordonneren. Midts dat de <JfyUeter nevens den Schip-
per de wagen ofte mandt zal moeten vullen. Een Opziender ghehouden zijnde de Arbey- |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
VRIESCHE STEEN en KALK-MARKT.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
D
|
Eze (doch mee1!: uyt Vrieflant ko-
mende) heeft haar legh-plaats op de |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
een Opziender geflelt zijnde die zoo wel als
de Meters en Dragers verboden is den Excijs tepachten. Aan w'ien de Schippers, met Kalkje markt
komende ghehouden zfjn haar lafl aan te ge- ven , en te laten keuren; af-gekeurt zijnde te vervoeren. Met verbodt die buyten Keur- me efl er s kennijfe niet op te lojjfen; en die met de lojfmge haar niet hebben te moeyen. Dat in 't meten de tonnen over eyndflaan
moeten. 't sArbeydts-loon verdient zijnde, en de
Kooper dat niet willende betalen, \al'tden Opziender aangedient werden; die %ulks met een Stadts-boode %al invorderen. Tderploegh %ijn eygen loon te deelen : en
dat Toonder den Op - %iender te fchelden. Volghens de Keuren van den 29 April 1615. 19Ianuarii617. 9Novem. 1629. 30 Tanuari 1630. en 9 November 1663. Kalk^beflagen pijnde, onghekeurt niet te
vermetTelen. En geen Hayr-kalkje gebrm- ken als tot het ftrijken van Pannen; maken van Privaten {onder de aarde) Hayr- ofte KalkckyypenvoorLijm-^ieders en dierqdij- kewekewe-rken. Ziet de Keur van den 2% Ianuarii i6s2. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Wefl-zijde van de Konings-gracht
ofte Singel. V.in de nieuwe Haarlemmer- fluys tot Korsjes-brugh. Daar wegens het groot bedrogh deze volgende Ordonnan- tie op geftelt zijn. Qrdmnait- Dat voortaan hier ter Stede geen Steen za l |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
dtfehe.
|
gebracht werden voor die gekiurt is, en af-,
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
gekeurt zijnde te vervoeren. Ziet i\ Nov.
1662. Als mede niet als van gezwoore Tellers en
Zetters op-gedragen werden. En niet voor ghebleken is denExcijs daar
van betaalt te zijn. Welke Telders ghehouden zijn van haar
tellingh goet boekje houden.» En zulkl den Opziender dagelijks bekent
temaken. Die de loffinge en arbeyt ver dobbelen zal.
Moe den arbejts-loon te verdeelen. Alles
volgens de Keur van den <; lanuari 1663. (Dat injgelijks geen Kalkjfte Semcnt ver-
licht zijnde, als met gheijkte maat te leve- ren; die alle zes maanden moeten vernieuwt werden; en dat niet voor dat gebleken is den Efscijs daar van betaalt te zijn. Daar toe |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
MELKj
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Befchrijvitige vM
M E L K-M ARKTEN. |
|||||||||||||||||||
|
»74»
|
|||||||||||||||||||
|
Melkmait
|
|||||||||||||||||||
|
Mdkm»rkt
|
|||||||||||||||||||
|
te nemen, om dierder te verkoopen. Zoo
hebben op groote boeten verordonneert, dat geen Huy sluy den aan eenige Voorkoopers
[uilen verkoopen, noch Voorkoopers van melk^ van de Huysluyden koof en eenigefoete ofge- kernde Afdk, ook geen Huy, byofte ontrent der Stadts Poorten, noch voor de Boomen ofte Talen, maar dat de Huysluyd,en daar mede fullen moeten markten, en te koop bieden; en aan geen Voorkoopers verkoopen-, voor des och- tens de klokjlf uuren f al ge/lagen z>ijn; en . na de middavh des Winters na drien, en So- mers na fejfen; midts dat het echter de Huys- luyden fal vrjftaan daar mede omme te ho- pen , en aan de huyfen te verkoopen. 'Ziet de Keur van den 16 Meert 1652." Doch befpeurende 't bedrogh dat in't
vullen van de Karnemelk en Huy-vaatjes, als mede in de maten daar die mede geme- Ook #/> da ten werden, ghepleeght is. Soo hebben v«ten. mijn Heeren van den Gherechte gewille- keurt, Dat alle Melk^vaatjes en Maten groot ofte kleyn, jaarlijks by den daar toege- fworenXkcr'gemeten, en met het Stadts wa- pen en jaar-getalghebrandtffillen werden; den opjicht daar van bevelende de Over luy- den van 't Kuypers-gilt. Zoeket de Keuren vanden 28 April 1612. 19lanuari 1635. 1 en 5 lanuari 1^36» |
|||||||||||||||||||
|
D
|
Ezen van aller oude tijden, door de
gantfcheStadt, zoo op hoeken van |
||||||||||||||||||
|
Straten als Burghwallen verfpreyt
zijnde; zoo hebben de E.E.HeerenRe- geerders al in den Iare 152,3. daar in zoe- ken te verzien ; voorgevende zulks een groot belet voor den Koophandel te zijn, Qrdonnan. Des ordonnerende dat niemandt met Melk^ tien voor 0ftejjtiy-VatenenBotter-koppen'Xoud.emark- e ze ve. ^ ^ ^an aueene '0p rfe Burghwallen. Z iet de Keur van den 9 November 1523.
Welke Keur daar na in den jaar 1581.
vernieuwt zijnde: is expres verboden daar niet mede voor teftaanof de^P laats (nu den Dam) ofte voor in de Kalver-flraaf, dan alleen of de Gafihuys-Jluys ten 'eynde de Gafl- huys-(leegh, en Burghwallen als van oudts. Ziet de Keur van den 2 Meert 1581. Enalzoo volghens de Keur van den 30
Auguitii57<S. en9luniii6i8. by deE. E. Heere'n van den Gerechte wel fcherpe- lijk verboden is eenige voor-koop van eet- bare Waren te doen , doch befpeurt wiert dat veel baatzoekende Luyden haar onder- wonden by de Boomen en omtrent de Poorten de Huysluyden met Melk, Huy en Koppe-botter te markt komende, te- gen te gaan , en die Waren tot' groote fcha- de vande fchatnele Gemeente in voorkoop |
|||||||||||||||||||
|
ZESTE
|
|||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Boek.
ZESTE HOOFTSTUK. |
||||||||||||||||||||||
|
*ƒƒ
|
||||||||||||||||||||||
|
Wltnngh-
jakkert
Tooren.
|
||||||||||||||||||||||
|
f akkert
Tooren. |
||||||||||||||||||||||
|
T^an oude Stadts Torens, Binne-wachthuy*
Xenf Kranen, Scbeeps Walen en lacbt-baVens.
|
||||||||||||||||||||||
|
TEr gedachtenifTe van de eer-
fte bemuuringh dezer Stede, afgebroken in den Jare itfoi ende twee, ziet men noch op zommige plaatzen, en daar Poorten ge/taan hebben eenige vernieuw- de Torens; nevens die aan het Y kant, nu niet als tot Nacht-wacht plaatzen dienen- |
||||||||||||||||||||||
|
de, om de Ratel en andere Wachten ne-
vens die van de Kerk-torens met blazen der Trompette voor brant en andere on- heylen te waarfchouwen. Die wy voorgenomen hebben in orde-
re na den anderen te befchrij ven j een aan« vangh makende met de |
||||||||||||||||||||||
|
HAR1NGH-PAKKERS- of KRUYS-TOREN.
|
||||||||||||||||||||||
|
Leere, hier ter Stede in hechtenis geraak-
ten : Doch men hieltze hier"by wijlen niec langh zitten, maar plofteze heymelijk by nacht, on verhoort en onverwezen, ach- ter uyt (handen en voeten gebonden) van boven neder in 't Y, daarze dan den leftcn fhak gaven j en verdronken. In welken ftant deze Krttys ofte Haring- Wanneer
pakkersToren gebleven is tot den Jare x6oè. ip-gebon-xt de fteene Stadts-muuren nu eenighe Jaren »hmisr af-gebroken zijnde: als wanneer de Acht- bare Regeringe met de aanwas des Scheep- vaarts beflooten het Y kant met twee To- rens te vercieren; daar toe deze ten We- ften en de Monkelbaam (hier na te be- fchrijven) ten Ooften uyt-kiezende. De Fondamenten tot befwaringe van
dezen bouw wel behayt , verzórght en verdubbelt wezende, heeft men die met deze teghenwoordige doorluchtige fpits verciert, en tot gerijf der Burgers en Zee- varend volk 5 met Uurwerk, heel en halve uurflag Klokken en vier Uurwijzers voor- zien, eyndelijk (tei-gliedachtenifle van de Haringb-p.^kkerye) de Makelaar, tot winc-wijzingemet een vergulde Haringh dekkende. K k Welke |
||||||||||||||||||||||
|
WElke naam van Haringh-V akkers
Toren, daarze nu gemeenlijk mee genoemt wort, heetfze bekomen, om dat daar in de Haring-pakkers en Keur- meefters hun kamer of verblijf hebben : By de Rooms-gezinden van oudts de Heylige Kmys-Tooren ghenaamt zijnde, als noch hetopfchrift aan de zuyd-hoek daarvan in een witte fteen ghehouwen, te kennen geeft. Dit eertijts een lage Toren of ftomp zijnde, ten eynde de Stadts muur aan 't Y- kant ftaande; om nevens de Tooren van Schreyershoek het Roode Blokhuys (zijn- de een Hout-wambas, gelegen tuflchen de Stadts palen, een weynigh beooften de Sparendammer-brugh oft oudeHaarlem- mer-fluys) te befchermen; ten dien eyn- de noch een fteene Tooren (over langh af- gebroken) op de hoek van de Brugh, om op de nieuwe Stadts PaaWherbergh te gaan, wezende. Op deze Hsylige Krujs-Tooren wierden
ghemeeneüjk, ten tijde van de beruchte Nederlandtze.beroerten, de ghenen ghe- bracht,dic om't melden vande ware Gods- dienft, en het afvallen van deRoomfche |
||||||||||||||||||||||
|
fan de
naam. |
||||||||||||||||||||||
|
2 f$ Befchrtjvinge <vm
|
||||||||||||||
|
pakkeryen en TecMhuynefii die voortMn tbping&i
vanMey 1644. van nieuws zullen gheftelt ƒ***«"' werden, te weten de Haringh-pakkeryen T"rm' van de Haarlemmer-dijks Kruys-ftraat be- ginnende , Mtdj eer ft e brugh van 't Middel» |
||||||||||||||
|
Wel^e nterwgewan overoude tijden altijt
tujfchen de Sparendammer brugh en deze Tooren geweefi is', tot met het "vermeerderen ' dezeren andere handelingen die van den Ge- rechte goet gedacht hebbent dat alle Haringh |
||||||||||||||
|
tJtringh-
fakkert
Twren.
|
||||||||||||||
|
fjylant, enop't geheele Middel-Eylant en
Achter Eylandt; behalveu-daar de Teer- thuynen ghekeurt zijn. Volgens de Keure van den 15» Januari 1643. Whf daar Onder deze Tooren hebben de gezwo-
Tblerb1^ rene Hdringh-pakkrs en Keurmeefters; al$ ' '"' mede de Loo«-/»j^ haar vergader-plaat-
zen: van wiens doen hier vervolgens een weynigh verhalen zullen. Welke Pakkers en Keurmeefters ghehou-
den zijn jaarlijks op S.Ians avont in de Zo- mer y in handen vm de E, E,Haren Bw |
||||||||||||||
|
germeefterenhaarEedt te vernieuwen. Ziet
de Keuren van den n September 1563. 8 Augufti 1579. 30 Iunii 1651. Datgheen Haringh voor zuyver zal mo-
gen gekocht ofte verkocht werden,ten zyKeur- meefters die daar voor ghekeun hebben; en verfchil daar over vallende, by haar veref- fent te werden. Ziet de Keur van 11 Sep- tember 1553. Die gepakt zijnde^neven de tonnen by haar
te keuren. Ziet 1 September 1511, 8 Au- gufti 1579. Item 14IU.IÜ i<5$& |
||||||||||||||
|
AMSTERDAM. ÏF.Both iff
deneerften September 1511. 1$ Augufti Haring.
1527. 14 Augufti 1579. en zoo voorts. f*kktrt |
|||||||||||||||||
|
25) WeïkJkeUren dverboden werdt tegen
Ook geen Haringh
|
|||||||||||||||||
|
&4ringh'
ptkktrs
Tnrtn. Ordrt tn
Keurt over de Haringh tn Hjiring- fakkert.
|
|||||||||||||||||
|
Tooren.
|
|||||||||||||||||
|
Van de LOOTS-LUYDEN.
|
|||||||||||||||||
|
teflijten als met een Cirkel gekeurt. Doch uyt-
fchot met een halve Cirkel', en ongetekent t'ee- nemaal verboden. De geüwore Pakkers by meefier Kuypers
verzacht xjijnde om Haring, 'tzy veel ofte Weynigh te pakken; zijn gehouden op het luy- dtn van een klokje (aan deze Tooren han- gende) en daar ontrent uijnde, op de lootin- jre te yerjchijnen j op zekere boete, en verbeu- ringh van die dagh gheen kavelmge te nullen hebben. Ziet 10 Augufti 1601. Aiet verbodt in Schepen ofte Schuyten die
te pakken. Veel min hoop-werkjtan te nemen: tiemaar ghehouden in 't pakkgn haar oogh daar over te hebben; en met haar Merkje hrjinden', dat al vooren Keurmeejiersover- "gelevert te hebben J en van vierthien op twa- U'f tonnen laagh op laagh in te pakkan. En dat niet ah van Haringh na "Sartholomei ghevanghen. Die volgens de Keur ghepakt zdjnde, met het Stadts wapen ghebrandt z*al Werden: de tonnen met vierthien hoepen ge- bonden pijnde; en gheen tonnen ongeijkt uyt haar winkels te genden. Dit alles volgens de Keuren van den u September 15 63. Item 19 Julii 1656. Haringh met de Verfch-jagers, als mede
Brant-haringh eerfi uyt Zee komende, isghe- eorloft op Zondagen te werken. Ziet 3 Au- gufti 1617. Haringh met Perfch- ofte Vent-jagers uyt
Zee komende, en Rockende haar ladinge in't openbaar te verkoopen; mach niet als door de geordonneerde Aflegger ghefchieden. Ziet 30 lunü 1651. Voor-haringh ofte Cjras-haringh is verbo-
den teverkoopen. Ziet 15: Iunii KS55. Dit wel het voornaamfte zijnde den Ha-
ringh-teelt betreffende; behalven noch ee- nighe oude Keuren, in deze voorgaande naar tijdts gelegentheyt verandert; als van |
|||||||||||||||||
|
De Loots-luyden in deze Tooren mede
haar vergader-plaats hebbende ; is haar dien ft alle groote diepgaande Schepen van deze Stadt naar de zee-gaten zeylende,over Pampus, endoor deZuyder Zee over de ondiepten derwaarts te brengen : tot welk ampt niet toe-ghelaten werden, vooren al eer Burgers zijn, van haar ervarentheydt ondervraaght, en daar toe van de Achtba- re Regeeringh vryheyt en loots-teken be- komen hebben, en in dat gezelfchap aan- genomen zijn. Doch alzo onder haar veel- tijdts oneenighey t was, daar met Ordon- nantien in te voorzien. Dat de vijf achter een volgende Loots-luy- Ordre vtoi
den na de lijft haer beurt z,ijnde,gehouden z,ijn imj~' '* met het opgaan van de Boomen, in 't Loots- mans huysken op te pajfen , om de Koopman en Schipper ten dienjl teflaan. Die een Lootf. man van nooden hebbende,gehouden %ijn dei daaghs te vooren die te verdoeken; met toe- latingh een van die vijf uyt te mogen kleden , z,onder aan de eerfleofte tweede gehouden te z,ijn: met verbodt dat gheen Lootsman z,ijn dienfi aan^alkomen pre/enteren, te vreden z,ijndeop dufdanige manier e geroepen tez,ijn\ en dat om Zoodanige loon als de Ordonnantie is mede brengende. Loots-luyden komende voor Schipper ofte
Stuurman Zee te varen, zJjngehouden haar Boekeen Loots-teken de Overluyden over te leveren ', en de reys voldaan z,ijnde, niet we- der te lootten , voor die weder bekomen heb- ben. Metftraffè van 'afz,ettmgh ofte lijflijkj z,oo een Schip komen te verz.eylen', en groote boeten aan de Schippers, indien de diep-gaan- de voet-talen niet recht aangeven. Welke Ordonnantie vreemde Loots-luydett
mede ondenvorpen &ijn. Ziet 31 Meert ic^i • 3 December 165 3« |
|||||||||||||||||
|
Kkz
|
|||||||||||||||||
|
JAN
|
|||||||||||||||||
|
Befchrijvmge vm
|
||||||||||||||||
|
i>*
|
||||||||||||||||
|
CsTn' JAN ROODEN-POORTS TOOREN. 5T2*"
|
||||||||||||||||
|
DAt dit eertijdts een Stadts Water-
poort geweeft is, is zeker; de naam onzeker, alzoo eenige vermeenen die zoo wel Jan Room (ziet het Eer-ghe- dicht by Jacobm Laurentius, certijts Die- |
||||||||||||||||
|
naarder herfteldeGodts-dienft dezer Ste-
de, ghemaakt terghedachteniflè van zijn Siefvader Hendrick^ Iafobfc,. Staats, Stadts Timmerman, wegens alle deStads Gebou- wen,, by hem alhier vpltjmmejt van den |
||||||||||||||||
|
Hoedmigh
tirtydtt. |
||||||||||||||||
|
Xareijo^ tot den lare 1628. Item, de
Bouw-kunft „van Hendrih^de Keyzw) als Jan Rooden-poort ghenaamt te zijn, doch beyde zonder bewijs; nergens toegedient hebbende, alsomnadeSpeelhoven (daar buyten legghende, en Carthuzcrs Kloo- fter) te gaan; zijnde ront, en wel van de grootfte en fterkfte Toorens djc aan de |
||||||||||||||||
|
Stadtsmuuren geftaan hebben^ gelijk her
noch gebleken heeft tot den lare 1616. Als wanneer deStadts-huys Tooren (wegens de fwakke Fondamenten) niet langer hou- baar, en te vooren in den lare 1601. zes voeten over hangende, gherecht zijnde; met haar fpeel- en flagh-werk af-genomen is; dat aan deze hoek van de Stadt zter pnge»
|
||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. /^M
|
||||||||||||||||
|
*&
|
||||||||||||||||
|
SLtguIitn Ofigerijflijk viel: dies by de Achtbare Re-
Twm. geeringh beflooten wierdt (eenighe daar ' toeghenegen zijnde) die te vernieuwen. Dezedanfhandeop de Ooft-zijde van de
Singel ofte Komnghs-gracht tegen deJVicu- weKerk^over, heeft men in dit Voor-jaar omdampt, de Fondamenten gegraven, en een nieuw paal-werk daar om gehèyt; dat Zoo zijn voortgangh nam , dat men op denthienden daghin May daar begonnen heeft een vierkante fteene huyt om te trek- ken , en die tot zijn hoogte gekomen zijn- de , het houtwerk en een doorluchtige fpits daar op te brengen; dat wel verzorght, dat zo wel luy- als flagklokken verdragen kan, als in dien hoek een Poort-klök van noo- den hebbende; de heel- en half uurs flagh- klokken, (met her vermiflèn van die op het Stadt-huys) niet min daar van doen zijnde; tot meerder gc-rijf nevens het uur- werk , vier Uur-wij? s daar aan ftellcnde; voorts met zoo veel hoek ealömmen drie ©mmegange ofte transen (twee üyt witten hare-P lendoorïu fotige lantaereh ver- cieïtj zijnde welftandïghj en een geval- ligh gebouw. De Geweldige (met een onduyts woort
Pnvooft Provooft genaamt) van de inleggende { *.ijnwt- krijghs-befèttinge, alhier zijn wooningh »inp, en gevar!gen;s hebbende : alhoewel daer | by wijlen gevangens (in geen krijghs dienft i zijnde en van groot verlang) opgeflooten j werden, als wat eerlijker als de Stadt-boe- j jens ofte Tucht-huys: de verdiepingen boven zijn wooninge twee boven den an- I deren , daar toe bequaam gemaakt we- zende. |
Wiens beftel wegens de Hoogh-moogen- Reguliers
de Heer en Staaten der vereenighde Neder- T°o^n landen is. Goede toejtcht te neemen dat onder't krijgs-
volk alle onbehoorlijkheden geweert en goede kryghs-difiipline onderhouden werde. Dat alle 'Boosdcenders ende Overtreders JJJJJJJ
vaA den Articul-brief ende Krijgs-ordonnan- tien; als oockyan anderen haare Tlaccaten ende 'Beveelen, gewaakt ofte naa-maals te maaken en uitgegeven , verzekert en inge- vangenijfe gefteii'werden; omtegens haar na krijgsr echten geprocedeert te werden: en voorts alles te doen en waar te neemen wat eengoet en getrouw Provooft na Krijghs-ordonnantien ende InftruElien fihuldigh is te doen : Sulcx dat deze oude ronde ftompetoo-
ren (na uyt-wijs dezer nevens gaande af- beeldinge) in een cierelijkevier-kante door lughtige verandert is. Eenige jaaren lang een houte Brugh daar nevens ftaande, die langh daar na van fteen vernieuwt is, (hier na breeder te befchrijven) onder wel- ker breete van hondert twintigh voeten , defè tooren , tot gemak der woonftede , twee treffelijke overwelfde kelders bekoo- men heeft. Welke ruymte wel te pas gekomen is J
als wanneer het Oude Stadt-huys op den zevende Juli desjaars 165 z. door een onge- lukkig vuyr verteert wiert (ziet hier voo- ren.fol. 4.) om de WhTel-Bank daar zoo la nge te plaatzen: De G eweldige genoot- zaakt zijnde de wooninge te ruymen, en hem zoo lange op het Nieuwe Heere Lo- gement (doe het verlaaten Weft-indifch- huys) te behelpen. |
|||||||||||||||
|
RE GUL IERS-TOOREN
|
||||||||||||||||
|
DEze Tooren ftaat ten eynde de
Kalverftraat; waar die den naam van bekomen heeft, behoeflmen niet veel te onder zoeken; afdaalende van 'jt kloofler(ter Regulier en, (in 't derde Boek, |
||||||||||||||||
|
hier voorin befchreven) van Welke de Poort
(daardeze Tooren uyt voor gekomen is) wel eer de RegulierS'poon genaamt was. Met deStadtsmuuren in den jaare 1488. gebouwt: na die tijdt fterk zijnde, heb- Kk 3 bende |
||||||||||||||||
|
H»»nt
|
||||||||||||||||
|
16*0 Befchrifvinge vm
B.eguïim bende ter weder zijde een fpits; ftrekken-1 huys, langhs de oude ftadts muur naden Kiguhm
|
|||||||||||||
|
Toorin.
|
|||||||||||||
|
de nevens f Rondeel tot befcherminge van Amftel ftaande, een brandt ontftont; die Utren.
den <iAmftel:alzoo in wezen geweeft zijn- dit ganfch werk, behalven 't Wachthuys detotin'tlaatftevandenjaare i6i8.ofte I daarnevens, daar hiernavanftaattever- daar ontrent? alstwanneer uyt een Glas- halen, verteerde» |
|||||||||||||
|
(toen eerft wat voorden wezende) begin-»
nende: Zijnde een fray doorluchtigh bo- ven-werk, met flagh-klokken en vier uur- wijzers verciert, boven 't kruys tot een windt-wijzer, daar op drayende een ver- gulde Os, ter ghedachteniffe dat de OfTe- mark (hier vooren fol. 137. en 138. be- fchreven) alfdoen hier pleget gehouden te werden; doch zulks wat misftaande, heeft men die daar weder van genomen, en in een wakende Haan verandert. |
|||||||||||||
|
' Des by de Achtbare R egeeringe ter ge-
Öachtenifiè dat de oude ftadts muuren en poort alhier geftaan hebben , beflooten •wiert het overblijfzel van de zuyderlijke Wmtittr uyt gebrande tooren, tot cieraat weder op gehu»t«lt te bouwen: haarStadts^tfrcteff ofteBomv- tneefter Hendrick Kejz,er beveelende, daar een ontwerp van te maaken; dathaar E. E. behaagende, is men op den vijfden OSo- ber 16i o. aan den bouw gevallen, die op d« zelvige fondamenten en oude tooren |
|||||||||||||
|
MQNT-
|
|||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Boek, 2$t
MONT-ALBAANS TOOREN.
|
|||||||||||||||||
|
Mout* AU
taant Tn- rtn. |
|||||||||||||||||
|
Mont'AL,
haam-Tn» rtn. |
|||||||||||||||||
|
Die ook MonhflbdAm Tooren genaamt
is; waar deze naam van daan komt, is vreemt, en vreemder dat men die willen ontleenen vanDucd'^lba, Stadt- houder desKóniakx van Spanjen 'm deze |
|||||||||||||||||
|
1 Nederlanden, als wanneer hy indenlare
1568. voorgenomen had, om de Stadtin dwang te houden, aan deze ooftzijde op deLaftagie (een voor ftadt,niet als metKo- xenlj?iji:er?jLijrihaöen,Scheepstimmerwer2 |
|||||||||||||||||
|
Vandt
naam tn tuthtit.
|
|||||||||||||||||
|
ven en diergelijk flach van gebouwen be-
zet) een fchootweegs van de Stadt een Ka- fteel te leggen , om 'tzelvige volgens zijn hoog-dravigh voorneemen de naam van t^Cont-Albaam-Burg te geven: Dat, als de Spaanfche bezettinge, by de Stadt hem met twee hondeit duyzent guldens afge- kort wiert j ter^gedachtenifle daar van de- |
|||||||||||||||||
|
ze Tooren de naam zoude behouden heb»
ben : Daar anderen tegen inleggen die veel ouder te zijn, ja eenige jaren voor't jaar 1544.geftaan te hebben,en daar neven noch een halfront, ter halver wege deSt. An- thonis-dijck tot bevrijdinghe dezer voor- ftadt_enScheeps-waal; denaam veellicht behoudende van eenLijn-baandaarnevens ftaaa-
|
|||||||||||||||||
|
i6i
|
irifvwge v&ft
|
|||||||||||||||||||
|
ftaande; de naam van Monkeh-baan voe-
rende , ghelijck Iacobus Lanrentiws dat in 't voorgheraelde Eer-gedicht zulckx mede aan wij ft. DezeToorenin dieftantblijvende, en
tot een Wacht-plaats, een wooninge voor cle Hooftman van de Waal-redders die- nende, ifler inden Iare 1606. voor-ghe- nomen, die nevens de Haringh-pakkers Tooren een nieuwe doek op te zetten; de oude Stadts-muuren gheflecht en laftagie aan de ftadt gehecht zijnde. Om dit befluyt uyt te voeren heeft men
de oude Tooren en grondt van dien ten beften verzorght; die met een zinnelijck doorluchtigh bovenwerk verhoogende,en tweeflagklokken en vier uurwijfèrs vercie- rende; de wintwijzer daar boven eenZee- |
ridder wezende. Zijn ftant tot in denjare Schreym
1610. alzoo houdende, tot men in Oöob. tm>-«». des zelvige laars op een nacht gewaar wiert 7 ""* die te hellen, en wel zevenen een quart zayf' voet aan een zijde by de fondamenten rie- Metkabelt der gezet te zijn; des men ghehouden was r"htghe- die aan alle zijden met kabeltouwen aan te v""liea' winden, en voorts met lange dikke maften te ondeftutten (een werk voor deze onge- hoort) tot die ontbloot, bevonden wier- door de maal-ftroomen uyt het Y en Am- ftel daar tezamen vallende, uytgekabbelt en verfwakt te zijn: Des men daar een nieuwe vafte voet om geheyt en de tooren daar op met een muur v;:n vijf te halve voe- ten verfwaart en gedikt heeft, daarze als noch is op ruftende. |
|||||||||||||||||||
|
Schrtyert
Toeren.
|
||||||||||||||||||||
|
Citrlijk
mrmatït. |
||||||||||||||||||||
|
SCHREYERS-HOEK ofte SCHREYERS TOREN.
|
||||||||||||||||||||
|
re 1566 ter gedachtenifle in een witte fteen
uytgehouwen, daar in de Tooren-muur geftelt is. Alzoo dit een machtige groote ronde
Tooren is, werdtze, tct verfcheyde ghe- legentheden gebpuykt; toch meeft tot een Waar ne Burger-W3chthuys; en wooninge van de i^ruj/kt. Haven-meefler, wiens doen het is op alle Havens, Wateren, en 't gebruyk van dien achtinge te nemen, (twee van d'Amrak byzonder zijnde) tot alle welke verfchey- de Keuren zoo binnen als buyten 't Y ver- ordonneert zijn ; die ten deele het Y (buy- ten de Palen) betreffende hier vooren fol. 222. inghevoéght zijn, en de Koren-lich- ters aangaande fol. 1 %%. Voorders ghewillekeurt zijnde , Dat
geen Schepen die binnen qehaalt werden, bin- °'*"'"M"»** nen de twee Boomen of Palen stillen mogen jjfa*rt * vernachten; en nergens moeten leggen ah op en ander haar geordonneerde plaateen. "Uft de ztlvi- Vaartuyt* gen in Lichters, Vlot-fchuyten ofte Steyger- fchttjten niet te lojfen, voor daar ghekomen z,un : £» ledigh zjynde haar legh-plaats te ne- men |
||||||||||||||||||||
|
WAs eertijdts aan d'Ooft-zijde de
uytteifte hoek ofte 't Slot van de Stadts muuren , geleydt in den Ja- re 1482: nevens S.Anthonis Poort en Cle- •veniersTooren deeenige volkomene over- blijffelen daar van; zijnde een geweldigh ftuk werks, en daar nevens het ronderftee- ne Bolwerk 't Camper hooft; beyde uyt- waarts geleydt, zoo om de waterkant met haarGefchut te beftrijken, als de Scheeps Waal (doemaals daar alleen zijnde) en 't Y te befchermen: de boven-omgangh daartoe zoo fterk met Borftweeren ghe- maakt , dat bequaam is gröove Stukken daar op te gebruyken. Waar de naam van bekomen heeft, brenght de gelegenthey t mede; alszijndedoemaalsdeSteygerdaar 't varend volk meeft t'Scheep gingh, en van haar Vrouwen tot daar toe gheleydt, veeltijdts al fchreyende arTcheyt namen. Ter welker gelegentheyt men verhaalt
een Vrouw dat zoo ter harte ghenomen te hebben, dat terftont zinneloos en die by- fterwierdt J en derhalve zulks in denja- |
||||||||||||||||||||
|
Vtnde
Mm. |
||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Bo&
|
|||||||||||||
|
ï6i
|
|||||||||||||
|
ichnytrt' me» Utnghs de binne-palen, en dat beooflen
Toomt* de brugh van de oude StadtsPaal-herbergh, * tot daar deHoornfche en Enkh'uy&er Veer' fchepen leggen. Geen andre Schepen %ijn toeghe laten op de
Gelderfchc-Kay te lojfen ofte te laden, als dit daar ver«rdonneert zyn. Lichters met z-aadt ofte anders geladen, |
|||||||||||||
|
werden verboden binnen de Haarlemmer- Scbreftrt"]
Slftys op die Grachten legh-plaat&etenemen; Tnrtn. doch ledigh lijnde tefchieten door de voor- noemde Stadts-paal-herberghs-brugh, om al- daar ten weften langs de kinnepalen te blijven. Vht-fchuyten geladen met Noortzje 'J)ee- len, Sparren, &c. nullen haar legh-plaats hebben van Schreyers-hoekjanghs ds Waals- |
|||||||||||||
|
farghwal. Doch, met Oofters Eykken,
als, Planken, Wagenfchot, &c. 'Bin- nen de Nicuwe-brugh, ten beyde bijden den Ammerak. En met Afch,Teer,Loot 8cc. en alderhande tonnegoet; aldaar aan de ooft* z>ijde tot de GvL\&e-\iïX\t-fteegh: En ledigh gehouden tefchieten op de Waals-burgh-wal J van de Monkel-baans-tooren beginnende. Alk Schepen wen "verbodengeenvaarten |
|||||||||||||
|
te floppen. En door de Sluy/èn mogende', g<£
houden tefchieten daar den Koopman gelieft'. Met geen Roeyfchiiyten binnen de Talen
te z>eylen. Dat alle Schepen metflaande Maft door
Oorgaten vaarende, gehouden z,i]n met tweemaalroepens te waarfihoHwen, En door de Stadt flujiz,en varende Anker voerende, dievoerdejjeechte hten hangen. L 1 ' Poor
|
|||||||||||||
|
2ty Befchrifvinge vm
|
||||||||||||||
|
Dm Schut-fluyfen varende geen deuren
op te winden, voor de aehterfiegejkoten zjijn. Eenige Schepen , Schuyten, Booten,
' ofte Pramen inderjlede-wateren in de Gront leggende en fes nachten vernachtende, xjal de Haven-meefter die doen op halen , uyt-oo- fen, tot hem nemen, en in een halfjaar (nu een maant) nietgelofl zwijnde, voor, de Boeten vvettelvjkdoenverkoof'en. 27 Januari 1656. Dat geen Schippers in haar Schepen langer
licht ofte vuur nullen mogen hebben, als van den 1 Maart tot den laatjren September des morgens na de klok z>es uuren, tot 's avonts ten zeeven uuren : En des Winters van den laatflen September tot den eerften Maart, des morgens na zeeven uuren tot 's avonts ten fes uuren. Die zjjn Schepen teer en wil, is dat gehou-
|
den op lam tefmehen. En dit alles volgen* #tim„
de keure van 30 Januari 1654. Debekeu- vacht' ringe daar van ftaande by de Haven-mee- h»i**n* fter, Waal-redders en Boom-fluyters. Doch daar over verfchil ge ezen zijnde,
isopden 16 Januari 1642. verordonneert dat de bekeuringe van de Rommel-haven alleen z,al z,ij» ten voordeel van de Haven- meefter: en die van de Sluyt-boomen aan de Walen, tenprofijte van de Waal-redders. Diergelijke by na even luydende keu-
ren hebben deHaven-meeJlers van den^?«- #*£r^getekent den 16 Januari 1642. en 2,3 Julii 1659. Gelijk zulks breeder in de grooteHantveften Fol.j 07.308.309. 310. 3ii.312.en313.na te zien is. Dit wegens de Oude Stadts-toorens ge-
noech zijnde, volgen de |
|||||||||||||
|
3innt-
vecht- hnyzen.
|
||||||||||||||
|
BINNE-WAGHT-HUYZEN
|
||||||||||||||
|
Dieder behalve die aan de Poorten
en Boomen door de ftadt tien zijn; vier aan de Oude en fes aan deNieu- we-zijde; yder ftadts gedeelte zijn bezon- dere Hooft-wacht hebbende,elk alle nach- temet een Vaandel Burgers bezet zijnde; die weder verdeelt werden,als aan deOude zijde op de Nieuwe-waag , aan de Regu- liers Tooren , Schreyers-hoek , St. An- thonis en Reguliers Poorten : en Nieu- we-zijde, Op 't Stadt-huys, Nieuwe-Hee- re-logement , Haarlemmer en Heylige- weghs-poort. Twee Vaandelen Soldaten (haar Hooft-wacht op de Oude-waagh hebbende) nevens de Poorten, Wallen en Boomen het overige bewarende. Welke Wacht-huyzen alleuyt gezondertdieaan 't Kam per-hooft , en Reguliers-tooren, yder op zijn plaats befchreven zijn.. Oorzaak tot zulks gevende de menigh-
te der inwoonderen , en binne-lantfche verfchiïlen die te gemoet gezien wierden : des die van de Regeeringe inden jare 1617. ende 1618» daar noch twee plaatzen toe |
||||||||||||||
|
verkooren, en dat beyden over 't water
op palen: d'Eerfte tuffchen de Kamper- fteyger en 't Harder-wyker-bruggeken, zijnde een fterk lank-werpigh vier-hoe- kig werk, zoo groot en bequaam, dat ten tijde van het Oude-ftadt-huys, aldaar ne- vens de Wacht-plaatzen, de Banck van de Zee-rechten vergadert en ghelpannen wierdt. Daar boven de treffelijke by een komfte Ver&*d?'
... . j- • "j rmzi dinnf
der laken-neennge, die op eenige tijden gehouden.
des jaars uyt verfcheyde fteden daar ver- gaderen. d'Andere aan de Ooft-zijde van de Ko-
ninghs-graft ofte Zingel ten eynde de Kal- ver-ftraat, tegen de oude Reguliers poort aan; doen noch niet verbrant en in wezen» Mede een larighwerpigh vierhoekigh ghe- bouw; en zoo bequaam , dat neven de nacht-wacht daar de Vierfchaar tot rechts- pleginge van de Diemer ofte Watey.gr afs~ I Meer gehouden werdt; nevens de verga- Ïderinge van nieuwe Boek, Konft-verkoo-
pers ca Brakkers Gite; behalve 'tkleyne f Kuy- |
||||||||||||||
|
Moe ved
wachthuy-
ZSth
|
||||||||||||||
|
A MS TE RD ATM W Bah
|
||||||||||||||||
|
Krme*. Kuipers en Mandemakersgilt, daar boven
vergaderende. |
denk-teken der Oude-ftadts-müufen, ziet K.rm#
men een van de |
|||||||||||||||
|
Tegen ovecSchreyers-tooren, Iaaftege-
|
||||||||||||||||
|
KRANEN.
|
||||||||||||||||
|
D
|
Ie daar twee zijn; deze yegenwoor-
dige (totonderfcheyt) deGroote,
|
|||||||||||||||
|
dens ; doen ftaande op de uyterfte Stadts
palen : dieze veel licht mede gekoft en voor onkoften vrezende (als zeer verval- len,) hem quijt gemaakt heeft; alzoo uyc het Oude-Kraan-boek (onder de Hnys-ar- men voorfz beruftende) bevonden wert desjaars 1539. daaraan twee honderteen- en zeventien guldens, zeven ftuy vers cou- rant vertimmert te zijn. Waar uyt blijket dat de ftadts palen daar
LI 2 de |
||||||||||||||||
|
en noch een ftaande aan 't Y kant
opBikkers-eylantde kleynegenaamt; bey-
de in Koop de Gafthuy^en, en Huys-armen
aan de NkuvJe-z.ijde dezer ftede, toebe-
**»mn>»u hoorende; voor gevallen in Meert des
Ü7«!' ifrsi538.endatvan eenWolfertindeFuy\,
'- doenm aalsinde Warmoe-ftraat woonende;
ten pryze van dnehondert Philips Gul-
|
||||||||||||||||
|
Befehrijvwge van
|
||||||||||||||||||||
|
2#r
|
||||||||||||||||||||
|
hout van dien , nevens'rouwen, geens, K>*»«.
fchyven en aankleven. Ende dat onder zekere verleende Keuren en Ordonnan-
tien. De outfte daar van zijnde. Vateen -Nieuw Schip van hondert laflen
en daar boven voor 't invetten van zijn Ma- ften betalen zal {van Ooften behouden te huys komende) een laft Rogge. Maar na 't Wejien Orhnnan geweften lijnde, in Hollandt, ofte Zeelandt t'eva"^t behouden over komende, in plaats van de Rog- ge. ,. drie Ponden groeten. Vlaams; en dat tot behoef van beyde de Godts-huyzen. En on- der de hondert laflen na advenant. Voor 't in- zetten van een Maft van twintigh palmen . en daar en boven in een out fchip, van yder Palm vier ftuyvers. En van't uyt zetten halfgek.. Van een Maft beneden de twintigh Palmen tot z^fthien, drie ft uy vers van de f alm. En van zefthienPalmen nederwaarts, twee ftuyvers. , ,. Een Water fchip fynMaft ingevet werden-
de , betaalt voor de Palm eenfluyver en half gek voor uyt-^etten als boven .*• Een Voeder Wijn en daar en boven drie.
ft uy vers.. En minder als een Voeder halfgek.. Moolen-fteenen van 15.16. en 17 Duy-
menzes (iuyvers. Endaar onder half geit.. Een Vlas ofte Hennep-vat vier ftuyvers.
Gegeven in den Iare 1539.
Datzoo zijn beloop gehouden heeft tot
inden jare 15:91. Als wanneer deAchtbare |
||||||||||||||||||||
|
de Groote iuw?z op ftont doenmaalsniet I
wydersvan het'fteene-Bohverck gelegen v. aren , als ontrent de breete van deStadts- ] graften; dat van de yegenwoordige ftant zeer is verfcheelende: vermits bevindemet het vernieuwen van de Kraan inden jare 1643. gefchiet ( kollende 14168. 18.8.) de voet veel dieper't Ywaarts na de ftadts palen uyt geftelt te zijn, en dat ter plaatze; daarze nu in den jare 1664. weder ver- nieuwt wert. Dit is een fterk groot getirnmer,beftaan-
de uyt loutere zwaareeyke-zomer-baken,, en dat ter hooghte van meer als hondert voeten, die de ftandert alleen, bchalvehet iiytftekende Ezels hooft daar op leggende, heeft. Niet gebruykelijk als tot uyt en inzet-
ten van Scheeps-maften^ofTen en laden van alle grove waren* a!s Kerk-zarken, fteen- blokken , Rinze-wijnvoeders, Gelchiit, endiergelijke zwaarte meer: oookwelte mets over groote zware Moolen-fteenen, (de kleyne Kraan tot zulks geordonneert). daar te licht toe zijnde: als dit jaar 1664 gebleken is, aan zeker Molen-fteen, heb- bende de zwaarte van ontrent een-en,- twintigh duyzent ponden, daar men deze groote Kraan toe gebruykte; dis echter tuymelde en 't Ezels-hooft met fich nam, tot groote fchade van de Voornoemde Godts-huyzen. De tweede van deze Kranen genaamt de
Kleyne; eygentlijk tot het loflen en laden der Moolen-fteenen op het Bikkers Ey- lantftaande; is eerftgeplaatft,geweeft aan de.zuytzijde,van 't bovengenoemde fteene rondeel op Schreyers-hoek;en van daar bin- ne de Nieuwe Haarlemmer-fluys, op de ftroomarkt; tot eyndelijk gebraght is ter plaatze daarze nu ftaat. Om deze Kranen tot voordeel der Ar-
men en gerijf des Koopmans wel te ge- bruyken; zoo werden die te zamen ver- huurt, voor een tijt van jaaren; mits de huurder tot zijnen Jafte nemende 't onder- |
||||||||||||||||||||
|
Krantn.
|
||||||||||||||||||||
|
tttedanig-
heyt <van
|
||||||||||||||||||||
|
miniere ir*
donnantit.
|
||||||||||||||||||||
|
Regeeringe met voorweten van zesender»
|
||||||||||||||||||||
|
DtKhynt
Kraan. |
||||||||||||||||||||
|
tigh Raden deze volgende Ordonnantie
op 't Recht en Kraan-loon geftelt hebben. 1. Dat alle nieuwe Schepen twee hondert
laflen,. en daar boven groot wezende., voor 't inzetten van alle haar Maften betalen zul- len twintigh Gulden: l: Schepen van hondert vijf tigh laften tot
twee hondert, vijfthien Gulden. 3. Van hondert laften tot hondert vijftich
thien Guldem 4. Van alle nieuwe Schepen onder dèhon»
dert laften, vanelkenTalm drie ftuyvers. ■ 5". Van alle Schepen niet nieuw wezendé
te betalen m de dikte van haar Maften yali vat-
|
||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
||||||||||||||||||
|
i6j
|
||||||||||||||||||
|
Op 10. Voor een Voeder-wijn en daar Kranen:
en boven, twaalf ftuyvers. En/ie een Toe- laft van vier Amen , en daar en boven negen
ftuyvers. Op il. Van alle Molen-fteenen groot
15. 16. en \j.palmen, wegende ongeveer 3000 a 4000 ponden, voor 't Kraan-recht en arbeyts-loon 'vanyderfteen. twee guldens. Voor Kerk^arhen langh zeeven, breet vijf
voeten, voor 'tftukeen Gulden.■ Sar ken van vier tot fes duy&ent ponden,
twee guldens; van fes tot acht duyfent pon- den, drie guldens; van acht tot twaalf duy- vent ponden, twaalf guldens. Ziet hier van de keure van 13, O&ober.'
11541. Doch dit Kraan-recht en Arbeyts-Ioo-
nen na gelegentheyt van tijde wat te kleyn wezende, hebben mijn Heeren van den Gerechte zulks in den jare 1653. invol- gende voegen gelieven te verbeteren. 'Dat het Gefchut'tRecht van de Kraan
valbetalen; tenvyyemant vulksmetvijney- gen vaartuygh en Gereedtfchap wilde lojfen: Doch andere Schepen, Schuyten ofte Takeh- daar toe gebruykende, dat in vulkan gevalle 't Recht van de Kraan z,al betalen, of het daar medcgeloft ware. Dat geen Schippers ofte Koop-luyden ver~
mogen Stukgoederen te lojfen de Kraan onder worpen, als aan de zelvige; ten zy van d& Kraan-meefter daar convent toe bekomen. hebben; en dat op een Boete daar toeftaande» De Goederen aan de Kraangeloft zJjnde;:
valmenznet de fchepen of'fchuy ten niet ver- trekken , ponder de Kraan-meefter te vrede gcftelt te hebben, en dat op e en Boet e als voor- ren. nAlle verfchillen tujfchen de Kraan-mee-
fterenluyden ontflaande; z,ullen voor Com- mijfariz.en van de Zee-vaken vereffent wer- den. En dit volgens de Keure van den 29 Januari 1653. |
||||||||||||||||||
|
%rmen. van alle Maften twintich Palmen en daar
en boven dik wegende, vanyeder Palm vijf ftuyvers. 6. Maften van vefthien Palm tn daar on-
der , voor de P'alm drie ftuyvers. 7. Water-fchepenvanjeder Palm, een
tn een halveftuyver. 8. Van alle Maften uyt te zoetten volgens de
lijft e hier boven van yder Palm diku half geit. 9. Item die haar Maften rechten nullen
met haar Want, nullen een vierde fan meer- der betalen ah boven verhaalt is ? 10. Voor een Voeder wijn en daar over
talmen betalen drie ftuyvers, en daar onder half gek. 11. Van alle Molen-freenen groot we-
vende en vyfthiender, zefthiender ofte ze- vemhiender, van yder fteenfes ftuyvers; en daar onder haf geit. 12. t/flle Vlas en Hennep-vaten, vullen
van yder vat geven vier ftuyvers. Jille Schippers en Koop-luy den door eenigh
verletvel begeerigh vijnde haar eygen Ma- ften , Voeder-vaten, Mtlen-fteenen ofte Vlas- vaten in ofte uyt te zoetten, vullen daar toe mogen halen engebruyken des Kraans gereet- fchap', en niet te min betalen als boven. Vol- rrens de Keure van den 12 Otlaber 1 f 91. In welker voegen deKraan in 't gebruyk
geblevenistot denjare 1641.als wanneer op't verzoek van de Godts-huyfen deze boven-ftaande Artykelen wat verandert en vermeerdert zijn en dat in maniere als |
||||||||||||||||||
|
Qrdonnan-
t>t van de Kranen "Jtrmdtrt.
|
volght.
Op 'tvijftle Artykel.' Dat alle fchepen
niet nieuw getimmert, betalen nullen voor |
|||||||||||||||||
|
een Maft van twintigh tot zejlien Palmen,
van de Palm vier ftuyvers. Op q. £n de Water-fchepen van dePalm;
twee ftuyvers. Gefchut met de Kraan in of uyt te vetten,
gevet voor Kraan-recht en arbeyts-loon een halveftuyver van'thonden pont zwaarte. Doch'die't zelve Wil doen, is hun vulcklge- eorloft. |
||||||||||||||||||
|
PI'S"
|
||||||||||||||||||
|
W A-
|
||||||||||||||||||
|
Befchrgvïnge vm
|
|||||||||||||||||||||
|
léS
|
|||||||||||||||||||||
|
W*hn.
|
|||||||||||||||||||||
|
mint:
|
|||||||||||||||||||||
|
WALEN.
|
|||||||||||||||||||||
|
ger als acht-en-tachtigh voeten langh en
twee-en-twintigh breedt , dat voor zes duyzent dry hondert en tnegentigh gul- den verkocht is aan een,geen van de minfte Koopluyden, Harmen Hendriks Lijnjlager. , Dit hier alleen tot verwonderinge voor vreemden voor-geftelt zijnde; dat uyt zoo weynigh waters in min als twee Jaren be- lieyt, bedijkt en op'gehooght, zoo veel geit ghetrokken is. WelkEylant daar na met vier lange Bruggen aan de Stadt ghe- hecht, voorts begon betimmert te wer- den , en in vierthien Jaren met meer als ge- mene huyzen volbouwt is. De tweede van deze Walen is die aan de
Nieuwe-zijde, begonnen met de vijfde Sradts-vergrootinge; zijn aan aanvang ne- mende indenjare 1611. en desjasrs daar aan ten volle gebruyke gebraght; öm de Schepen daar in Winter-largh
leggende waar te nemen zijn Waal-red- ders ; beftaande in een opperfte (zijn woo- ninge als voren verhaalt op de Monkcl- baans-toren hebbende) Luytenant en on- der hebbende Redders; gehouden zijnde na de volgende Ordonnantien hare bedie- ningen waar te nemen. Dat de Waal-redders gehouden zijp, beyde
deWalen te bewaken zwnAmftcrdammer Ker- mis tot den laatfl'en Ageert toe: mits genietende voor Waal ofte Waak^gelt van'tlafl (zoo de Schepen over zee zijn voerende) tweeftttyvers; zonder eenige buyten onlzofien in te brengen. Mits diergelijlze tweefitiyvers van 't lafi <zenie- ten by de Kooper te betalen, zoo wanneer een Schip in de Waal leggende verkoft werdt i ende dat zoo dikmaals die daar in leggende verkoft werdt: voor welk^wal-gelt de Schepen ver- bonden blijven, zoo lange die daar inleggen. Geduurende die tijt zijn de Waal-redders
gehouden goedenacht te honden, ten beUeve van Burgermeefieren; en wel te letten op de Schepen
|
|||||||||||||||||||||
|
D
|
Ëze zijn voor de groote Koopvaer-
dy Zee-varende Schepen twee; een |
||||||||||||||||||||
|
aan de Ouderen een aan de Niéuwe-
zijde , beyde bezondere diepe uyt gegra- ve wateren aan deWater-kant van de Stadt gelegen; en deshalven Walen ofte Wellen genaamt, met twee ryg palen en invarende thedan'igj, Bomen gelijk een ftadt omheynght enbe- *****! flooten. Om die des winters daar in veyligh voor
Ysgang, Storm-Winden, Brant en Dief- ftal bewaart te werden. Die aan de Oude-zijde de outftc zijnde
en buyten twijffel ontrent den jaar 1482. met het uydeggen der Stadt daar nevens met een inkrimpende bocht tegens de La- ftagie begonnen; tot welker befchermin- geaan't uytterfte eynde een Wacht-too- renftellende, nu Monkel-baans genaamt. 'Oudtfte Die alzoo in Wezen blijvende tot het J^mï/'' Jaar x^44- a's wanneer men bcfpeurde vcor
betimmer* ^e menichte der Inwoonderen Woonin- **■*. 1611. gen gebrek te wezen; en de gedaghten tot het vergrooten derStadt begonnen te ney- gen: zuïeks voor eerft voorgenomen wiert deze Kom ofte Inwijckte dempen, op te hoogen, en tot Huys-erven te verkoopen. Die in drie perken getekent A. B. C. uyt hondert twee en twintich Erven befton- den; en te zamen van Stadts-wegen op den 5.6. en zevenden dagh injanuario desjaars 1646' aan bezondere Burgers by opvcylin- ge voor vier hondert vijf-en-zeventigh , d'uyzent, acht hondert en acht guldens • verkoft zijn: aan beyde de water-kanten de langhfte erven van hondert twintigh voeten, de duurfte rzes-dityzent vijf hon- dert en acht guldens; en de minften vier- duyzent twee hondert geldende; uy tghe- zonderthet Erf N.z. gelegen aan de hoek van de Kraans-brugh, in 't park A,op bey- de de Burghwallen uy tkomende, niet lan- /
|
|||||||||||||||||||||
|
Nieuwe-
zgdiwaat, gemaakt i 1611.
|
|||||||||||||||||||||
|
QrdtmwT*
tie van de 1 Walen en Waal-red- dert. |
|||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek.
|
|||||||||
|
2<fr
|
|||||||||
|
Walm. Schepen bederfelijk* waren in hebbende, dat
■ die geen fchade komen te lijden; om in zulk^ge- 1<al, de Schippers ofte Eygenaars in rijts daar vantewaarfchouwen, ofteby quadetoezight zulks tot haren laften te komen', des gehouden lijnde by open water dagh ende nacht door de Waal en Schepen te varen, ofte over Ts te gaan, en op verfcheydeplaatzen Byten te houwen. Met ver bot aan de Schippers van geen Bos-
kruyt in de Schepen te laten: Daar van de Waal-redders gehouden lijnde Schippers ofte 1 Inbrengers te waarjehouwen. Dat ook^geen Schapen, geladen daar in ko-
mende dieper zulkn mogen gaan dan neven voeten, en dat by weien van denQverfte Waal- redder. Schepen in de Waalgebraght zqnde, zijn
de Schippersgehoud:/! aeAnkers!: n nen toorts te doen brengen, zander voor of 'op 1 ie Boeghte laten: En in 't overleveren die wel te voorfien van goede touoven en wrijf-houten; en deWaal— redders bekent maken waar haar fcheeps-tou- wen en takelgebergt hebben; daar de Redders gehouden zijn notitie van te houden, om by noot haar daar van de dienen. Dat de Schippers gehouden zipi haar Boots
tot de Schepen behoorende, binnen Scheeps- boort volwater te metten ofte buyten deWalen te bergen na haar welgevallen. DatgeenSchipper ofteymant van de fijnen
zonder voorweten van de Opperfie Waal-red- der %ich vervorderen z,al, by dagh ofte nacht in de Schepen te klimmen. En by nïemant ter Werelt (geduurende de
leg-tijt/vuyr ofte licht dan in te gebruyken.Dat diefchepen inde Braau-haven begeer en te tim- meren daar niet zullen ge braght werden, voor de Me efl er-timmerluy den tot den arbeyt ge- reet zijn. En te diepgaande, dat aan de Tim- mer-7vervenin konnen gebraghtwerden;, dat in pulken geval de Qpper-w• aal-reddergehou- den is plaats aan te wijden om die tot het bla- keren over te halen; alzoo zulks in de Walen verbodenis; en (/ekalefaat zijnde, die weder daar te bergen. Binnen deWalengeen ballaftm defchepen te
|
|||||||||
|
fihieten; Spaanderen ofte andere vuylheyt ever Walttil
boort tefmijten; veelweyniger Pekj Teer ofte ï_j.""jlJ nyirpuys daar in te wermen. Edoch vanApriltotKerf-miffe tot de vaart
gereet zijnde, en by gebrekyan water uyt de Walen niet konnende geraizen; dat het met be- lieven van Commiffarizen en Opper-waal- redder haar geoorloft isfeheeps boorden van binnen te. kalfateren. Dat geen Schepen vermogen aan deKraan
te blijven , anders als om te lojfen ofte laden j veel min dwers langhs de palen om te ba/la-. ften, dan met toeflaan van de Opper-waal- redder. Wert verboden van Amfterdammer-Ker-
m'ijfe tot den laetften Meert de Walen met mar ften ofte Hout-vlotten te belemmeren. Commtjfanzen en Opper-waalredder ver-
mogen ten allen tijden de Walen door te vare» om die te befightigen ofwel bewaakl en alles in order e is. WeIkjvaken zijn aanvang nemen zal den
eer ften November, en duur en tot den laatften Meert, doch eer ofte later na tijt van vorft of- te andere ongelegentheden: 't Welk^ge-eyndight zal't Waal-geit aan niemandt als de Opper- waal-reddsr en zijn bygevoeghde betaalt wer- den. Vcrfchïl rijzendejmoet zulks by haar Com%
miffarïzen afgedaan werden; oftegewichtigh by die van den Gerechte. Dit alles wert de Waal-redders belaftftrikc
kelijkjia te komen: en op May avont verleng van haar dienft te verzoeken. En dit alles volgens de keure van den zz Julii 1 <?z2. Welke Ordonnantie die van deGerech-
te daar na op den 1 Januari 1631. weder vernieuwt, en dit volgende in verandert hebben. Dat een Schip om te kielen acht dagen zal OrJonn/^
mogen leggen in't winter loon; en langer leg- ^"^T*' gende tot drie weken toe half-w aal geit; en miert. daar over in heel Waal-geit te vervallen. Die in de timmer-waal gebraauwt heeft,
en weder wil uyt halen; zijn zulks de kjeyne - Schepen gehouden tedoenin drie, en die boven de
|
|||||||||
|
Befchrijvwge mm
|
||||||||||||||||||||
|
27°
|
||||||||||||||||||||
|
iehonderten vijfikh lajlen in 6 dagen,op ver-
val'van half-waal-gelf, met vsrbot des nachts nivolhyfcheep te laten. Ben nieuw Schip buyten gemaakt, in de
Vaal onder Waal-redders bewarende gc- b-^iht; is 'tgeheele waal-geitfchuldigh. En h.er ter ftedegemaakt niet als een vereeringe', ofte verheft onder Waal-redders wacht leg- gende , half geit. Schepen'boven devijftigh laft zijn ge-
houden in de Walen te over-winteren; en \ erboden tuffchen de Kraan en Stads-her- berghs Bruggen te blijven leggen. Dat me- de de fchepen onder de vijftigh laften uyt halende, daartoe gehouden zijn van den Qpper-waalredder een lootje te ha!en,om niets zonder zijn kennifïe te gefchieden. J)at deOpper-waalredder vermachtaete
laten,dat deSchepen in deWalen geballajlwer- den ; mits Zsorge dragende dat de poort- z,eylen Welhan"en,omgeen z,ant in't water te vallen. J)at de Schepen tuffchen de Waals-boom en
|
Kraan leggende geen vuyr ofte licht xji&engt- . , „ -
braken. '^ * Dat het volkjn de fchepen (in deWalen leg- -,, - « . ■
gende) Zsoo.langzjullen mogen flapen, tot het haar van de Opperwaalredder opgez,eyt wert. Daer na is gewillekeurt,
Dat geen Schuyte-voerders, Stouwers ofte
ymant anders met hun fchmtcn., 'tzy dagb ofte nacht in de Walen nullen komen dan met voorweten van de Capitycn van de waal-red* ders. Ziet iQO&ober. 164.0. En alzo daarover 't betalen van't waal-
geit klachten vielen, is geftatueert, Dat de eygenaars (haarfchepen in deWalen over- wintert hebbende) 't waal-geit betalen nullen voor den laaf en Meert. Ziet 50 Jan. 1660' Defgelijk is mede verboden om alle on-
heylen voor te komen. Dat niemant wie het ookjey opYs ,'t xjyby
daagh of nacht ïu de Walen of tuffchen Stadts palen te lopen kolven ofte opfchaetz,en te rij" den. Ziet de Keur van den 8 Januari 1590. |
|||||||||||||||||||
|
JACHT-HAVENS.
|
||||||||||||||||||||
|
met bomen geflooten; deshalven yder een ïïoedanigh
cierlijk-haven-huysken hebbende, als me- ^ie zHn' de een Haven-knecht, om alles waar te nemen : elck onderhaarbezondere Over- luyden ftaande; Iaarlijks daartoe van Bur- ger-meefteren verkoren. En dat onder deze volgendeOrdonnan-
tie; haar by die vanden Gerechte op den 10 September 1625.verleent. Dat niemant hem ~al vervorderen inde
Havenen der Jachten te kernen ofte plaats |
||||||||||||||||||||
|
DEze.zijnder drie, twee aan 'tT kant,
en eèn in den Amftel. D.e eerfte aan 't Y zijnde tuffchen de ISIieuwe-zijts Waaien Oude Stadts-paal Herbergh. hier voren fol. 121. befchreven. De twee gelegen ten Ooften over't je-
genwoordige Weft-indifch-huys. De der- de buyten de Stadts Graften, aan de ooft- zijde inden Amftel; en dat niet als tot ber- ging van Speel-jachten., die bydelief-heb- bers tot vermaak gehouden werden. Dienftig tot inhaling en uyt geleydingh
van Vorften en andere grootePerzonagien;. en deshalven in drie deelen verdeelt, on- der Admirael, Vtes-admiraal enSchoutbj nacht; yder bezondere koleur van vlaggen voerende, en de yoorrocht van zijn Haven hebbende. Welke Havens alle van huiten en binnen
tot yders leg-plaatze met ingeheyde palen bewaart zynjen 's nachts voor diefftal met |
||||||||||||||||||||
|
daarinne te nemen, als die toegelaten zjjri',
mits na.advénant betalende de onkpften aireets |
Ordonnan-
tie da«r ever. |
|||||||||||||||||||
|
gedaan, of e noch te doen', en dat felkfns op
een boete van ^ofiuyv. metfierk^ qebodt voor alk Jacht luy den daar in zwijnde,of te namaak in komende dez>e (Iriktelijkje onderhouden. Dat dit werk geen kleyne aanzien is ge-
vende, en by verlating, verfterving ofte andere voorvallen deopenzijndeplaatzcn zeer bcgeerigh maakt. ZEVEN-
|
||||||||||||||||||||
|
A M S T -E R © A U. ÏF. Boek z7j
|
|||||||||||||||||||||
|
Staal.
H«JT. &e. |
|||||||||||||||||||||
|
Staal-
|
|||||||||||||||||||||
|
ZEVENDE HOOFT STUK, H#i ^
Drapperye, St aal-Hof, VAar-Hof, """^
Zay-HaÏÏ} ende Z'ijde-Hatt,
|
|||||||||||||||||||||
|
DE Stadts Steenhouwery als in
het volgende achtfteHooft- ftuk verhaalt, ontrent't Ja- re 1625. en 1616. van den Binnen-Amftel over deKleu- veniers-Doelen verleyt zijnde; heeft men die tot opficht van den Laken, Zaye en Zijde neeringe verordonneert, beftaandë uyt vericheyde vergaderingen; waar van de outfte bevinde te wezen de Werd ijns van de Drapperye, die over enige hon- dert Jaren hier, en door de Needèrlanden dapper floreerde: Blijkendeuytdit vol- gende voor-reek, haar (om die Jaarlijks op goed vrijdag te kiezen) by Hertog Wil- lem de zefle, dry^en-twintigfte Graaf van Hollandt3den 20 September des jaars 1411. verleent. Dat Schepenen en Raaden van onzer Steede iwzAmftelredamme voarfz,. die nu z,ijn, ofte namaals wez-en nullen, alle- jaar op den Goeden Vrydag, als afepaüle gepredikt is, vergaderen nullen in onz,e Ste- de-Huys voorfz.. om te kiezen vier ofte vijf goede knapen onzer Stede Poorter tin voor/h. Waardijns van der Drapperye van de La- kenen te wez,en, die in onzer voorfz,. Stede gemaakt Zullen worden, op z,ulke Willckeu- ren ftfdfeOrdonnantien der voorfL. Drap- peryeroerende, gelijken die Schepenen ende Raden voorfL. ten allen tijden, als 't hen oor- baarlijk^dunkt ordineren ende gebieden 7ui- len te houden, op z,ulke boete, als zy dat zul- len doen kondigen. Tehoudelijk^dat die outfle gezworen Klerk onzer Stede voornoemt, die wy des machtigen met defen brieve,den Sche- penen en Raden eenen eedtftaven zal, eer zy deze Wardijnsj^<w z-ullen, op een Cru- fifixi datzjna haretffcftfft Mtm dhulke |
|||||||||||||||||||||
|
Etrtijdts
hitrdt
Sttidtf
StetnhtU'
»trye.
|
|||||||||||||||||||||
|
Waardijns kiez,en z,ullen , om de voorfL.
Drapperye in eeren te houdenxln z,ulker ma- nieren ende wijze als den Klerk die Eede oor- baarlijkgefaeftz-al dunken. Desgelijckx z,oo z.al die zelve Klerck die
voorfz,. Waardijns aldus gekoren jaarlijkx mede Eeden op een Crucifix, in z-ulkerfor- me als hen dat nutfie dunken zal: Ende deze Waardijns zullen een jaar lang dueren ende niet langer, 't en ivare dat een van den Waar- dijns kennelijke breukte in den dienfle, alzoo dat het Schepenen en Rade kennelijk, waart dien zullen zy mogen afzetten, ende eenen anderen daar aan binnen denjare voorfz Mee- zen. Ende hier en z-uUen wj noch niemant toeleggen in hebben. Doch daar na bevindende dat het jaar- Anderejen
lijks afgaan, van alle de Waardijns den nee- »«/**» eyn- ringe der Drapperye niet oorbaar was; zoo 'f""' hebben die van den Gerechte zulkxHertoch Thilips van TSourgondien als Grave van Hol- landt te kennen gegeven, biddende daar inne te voorzien: Die zulkx ter herten ne- rn ende, heeft op den 21. February desJaars 1452. verordonneert; cDat de Schepenen en Raaden voortaan jaarlijkx op den Goeden Vrydagh in't kiezen van de Waardijns een ofte twee van de ouden in dienft zullen la- ten blijven, om de nieuwe Waardijns te onderwijzen. De Eeden, zoo die Scheepenen en Raa-
den in verkiezen van de Waardijns, als die. de gekoorne Waardijns gehouden zijn aan Burgermeefteren te doenjuyden als volgt. |
|||||||||||||||||||||
|
Vóirréch-
ttn tot 'be- vordering van de Drspperyt Anna «4*«.
|
|||||||||||||||||||||
|
Schepenen Ecdt.
|
|||||||||||||||||||||
|
\
|
|||||||||||||||||||||
|
Dal zweert gy, dat gy na u bejle weten
Mm fa- |
|||||||||||||||||||||
|
Btfekrjjv'wge vm
|
|||||||||||
|
2?%
|
|||||||||||
|
desalre notelijkfte l ehoeVê ende te doen zult ürspptryf,
hebben. St**l~ , Welke Werdijns haar vergaderinghe en '•"'
loot-plaats hielden op het Stadthuys, ter plaatze daar men de verkondinghen van de puye deden,boven de WhTel-banck,en des- halven altijt de Zegel-huys genaamt. Doch het fchijnt dat de Draperye hier FervnUen,
ter Stede zoo vervallen is, datzelver haar onweder oude Ordonnantien en Wille-keuren (hier J(^w boven aangeroert) in de nieuwe gedrukte ,551, Handt-veften niet bekent zijn; voor dat die 't Hooft weder opbeurende, in den ja- re 1652. op Goede-Vrydag, daar weder vijffperzoonen met een knaap (onder de naam van Gouverneurs) toegheftelt zijn ; om op dien dag by de Heeren van den Ge- . rechte (onder volgende Keuren) jaarlijcks daar toe be-edicht te werden. Dat deze Gouverneurs waarnemen zul- Ordere
len hetftuk^van ^Draperye, op alzulke ^ Ordonnantien nugeftelt, en voor dezen aan vanden de Werdijns van de hakenen gedefereert. Gereshtt, Dat niemaht het Wblle-weven zal aan-
vangen , voor zijn naam en Woon -plaatze de Gouverneurs bekent te maken: en geen haken te laten vullen, voorzy 'tzelvigein 't vetgeviziteert hebben; om daar na een loot met het Stadts Wapen daar aan te ftaan: met verbodt dat geen Vuiler vermogen zal eenige hakenen binnen de Stadt gemaakt in zijn Mooie ofte Woonplaatze te ontfangen , die dit loot niet en hebben; veel min dat die elders ongeloot, om gevult te werden na buytenen zullen mogen gezonden werden. Dat elk\Werkman gehouden is »p voor-
eynde van yder haken te rechterhandt zijn Merkte weven ;ende het Stadts-Wapen aan beyde de eynden > zoo van heek ah halve La- kenen. Die niet te werken met Onderffagen,Pad-
de-klauwen,Taffèn, dubbele fchooten &c. zonder Boetfchuldigte zijn. Een Laken na vizitatic niet wel gewerkt
zijnde^, %ijit de Gouverneurs gehouden dat telodm, rat B.BB,;?ƒ/<? BBB\ nadat'oo^ |
|||||||||||
|
'er
|
|||||||||||
|
Drappeye, kiezen zult vier ofte vijf goede knapen,
Staal* fieedeP oor teren die u aldernutfte dunken zui- Uejf, &c. ^en jfóy.jyw te wezen van de Drapperye, daar " de Steede en neeringe van der Drapperye al- ler beft by zal mogen ft aan blijven; ende daar inne niet te zoecken noch aan te zien uwes z.elfi, ofte uwer vrienden bate offchade, dan proper lij kjtlle dergemeene Stede oorbaar, eer ende proffijt by uwer wetenheyt ende verftan- de\ al^oo gy wilt dat die Almachtige Heer e die op den Goeden Vrydag zijn bittere pajjie tnde pijn om uwer ende om alle menfchen za- ligheyts wille aan den Kruyze geleden heeft, daar men ofhuyden die memorie behotit in der fleyliger Kerke, dat dat zelve bitter lijden ende aller zijner liever Heyltgen u te bate ko- men in een ft adig ftaan in uwer uyterftenoot alsghy des aller behoef tig ft wezen zult. Werdijns Eedc.
DAt zweert ghy, datghy goede Wer-
dijns wezen zult, en de puntten der Draperye roerende trouwelijken ende wel bewaren zult ende regeer en aljj'e daar al- ler nutfte ende befte wezen zal naar inhou- den der Ordonnantien ende Willekeuren van de Draperye; en of daar in yet mach wezen te verbeteren in ofuyt te doen, dat den Burg- meefteren en Schepenen aan te brengen,ende hen luyden dat te vermaken lat en,ende te doen kondigen naar inhout der hant-veften, tot den meeften oor baar,nutfchap ende profijt der fte- de, omme */<?r Draperye eenen goeden voort- gang te hebben ende in eer e te blijven\end* dat gy daar inne niet en %xlt zoeken noch aanzien ttws zelfs,noch uwer vrienden bate offchade, dan alleen die gemeene oorbaar dez,er Steede by uwen befte wetenheyt ende verftande.Alzo wilt ghy datGod almachtig die op den Goeden- Vrydag om uwer ende om al de menfchen za- ligheyt wille ftraft aan denKruyce, daar omme men huyden die memorie ef behotit in derHey- liger Kerke, zijne bittere paffte ende fijne, en- de aller e zijner lieverHeyligen a in ft aden en te bats laten komen in uwer ttyterfte noot ais gy |
|||||||||||
|
AMSTERDAM. XV. Bock'.
|
|||||||||
|
273
|
|||||||||
|
vonden zijnde, zij»gehouden't zelvige voort üfpperp,
af te weven. En Meefler ofte knecht zal niet ta0£ vermogen een heel ofte half Laken van''tGe- r~' touw te trekken, voor 't voorfz. loot daar aan
zal ge/lagen zijn. De Prenter ofte Knaap is ghehouden alle
weken om te gaan, om de ongetekende Lakens op het getouw te tekenen. 'Die een getouw in huys heeft moet^«Gouverneurs*/? Prenters vizite gedoogen. Leer knechtsaannemende is men gehouden
die ter Hallc aan te doen tekenen. Tder knecht is gehouden zijn eygen Laken
ter Halle te brengen; het Merkt toe geknoopt zijnde, en zoo te blijven tot dat gevijiteert is. Ziet de Willekeure van den 31 January 1652. Meefters van buyten hier komende om
Winkels op te zetten tot het maken vanBsyen, Perpetuanen en dier gelijke Wolle-Manifa- duren, zal het Burgerfchap gefchonkenwer- den. ziet 11 Meert 1661. 't Gevolg van deze Draperye zijnde hee
Laken bereyden,Ververwen'tStalen enT'aar- ren der Wolle en Uytheemfche Lakenen , die wy alle de kortheyt zoo veel zullen be- vorderen als't mogelijk is, en dat vermits den aanlegger vrezende (zijn opgekoft pa- pier ten eynde lopende)dat diergelijke niet meer zoude konnen bekomen. De Laken-bereyden ofte Drooglcheerert
is eyghentlijck een Gilt, ftaande onder hare bezondere Over-luyden , hier ter plaatze haar Gilde - Kamer en Proef-Dis houdende;beftaande uyt vijfOverluyden; waar van Jaarlijkx dry op den eerften Sep- tember by Burgermeefteren verkoren wer- den. Onder welke alle aankomende Meeflers•
Poorters zijnde haar Proef zullen moeten doen;beftaande in Meefters en knechts Troef, en dan niet meer als eenBereyders Winkel hou- den j En dat niet ten huyze van een Laken- kooper zijn meefters proef niet gedaan hebben- de. Die oock_ niet vermogen zal die onder een meefters knecht) maar wel onder een Zoon Mm 1 mee- |
|||||||||
|
Drapptrye, delen zullen't zelvige verbrodt te zijn: en
ti'jp & bevindende dat zoo qualijke gewerkt, datter c' meer als BBB. aan behoorde ge/lagen te wer- den , dat %o lang in 't Blok tefluyten tot de naaft-volgende loy-dag, om dan noch eens geviz.iteert te werden. Een Laken te dun bevonden zal daar een
D. ofte te ongeüjkjen O. ofte te dun en te on- gelijk een D O. aangeflagen werden : doch ivelgewerkl wegende een G.GG ofte GGG. na dat de Gouverneurs zullen oordeelen te behooren. Tder is ghehouden zijn Laken zuyver te
Hoppen ofte te pluyxen. DeVullers wen verboden geen andere vul-
aardetegebruiken, als bj de Gouverneurs voor goet gekeurt zijnde:en die op doende haar zulkx binnen acht dagen bekent te maken om te visiteer en. Een Lakenin de Moolen mishandelt, is de
Vulder gehouden te verbeteren. Buyten luyden wen verboden alhier Wbl-
le te laten fpinnen, op verbeurte van de Wolle: Doch een Keten ofte inflag-fpinder alhier geen werek^ kennende bekomen, vermagh zulkx elders te zoeken. Gelijmde Werkbazen mede verbodemvert buyten der /ieede vrjhejt keteu ofte in/lag te laten fpinnen; ten waar alhier niet gerij ft konden werden, doch echter niet buyten consent. Wert verboden Scheer-ramen ofte Keten-
hafpels te gebruiken , ten zy dat in 't bywezen van «^Gouverneurs met het StadtsWapen getekent &un: en dat tergroote als op de Hall aangewezen wert. Spinners ofte Spin/Iers qualijck^fpinnende
verbeurt boven de boeten haar loon. En ver- mogen geen keten ofte inflag ongehafpelt te le- veren, mits byyder twee roven zijnde, om de quade draden te vermaken. Knechts een Laken beginnende zijn gehou-
den dat half df te weven, en twee ellen aan de andere helft, e» de af geweven helft om te viziteeren ter Halle te brengen étr van haar meefler vertrekken mogen. Doch afgefneden sn aan de overige heeft meer als twee ellen be- |
|||||||||
|
J74* Befchrifvinge v«»
Drapperje, meejier zijnde. Doch dat het een vry Mee-\ ber en ^December. 1607. j April i6zy Drappay^
|
||||||||||||||||||||||
|
%*#' j fi^ ^ineygen.Goetwerkende) vryzalfiaan
'^'' een buytenWtnkelte hebben. Dat elkMeefter op zijn Winkel maar thien
knechts zal mogen houden: En niet beletten dat deOverluyden die komen viziteeren:Doch haar eygen goet werkende, zoo veel 'thaar believen zal. De overige Articulen voorder deMee-
fters en knechts betreffende', als breeder is blijkende by de Keuren van den 9 Sep- tember 1661. 6January 1638.^Decem- ber i654.ftaandein de nieuwe Hantveften F.520. &c. . Het tweede ghevolgh uyt deze Laken-
Drapery, zï)n&zVerwers,en voornament- !"W« voor lijk de Blauw-Firwers,- Die volgens ordre een verfche Blauw-ke-
|
5 April 1624.24January 1634.28 janua- Sta'1' ,
ry 1636. idjunyi<>42. 16 November H°&' &c*
|
|||||||||||||||||||||
|
1650. 14 April 1654.23 December 1656.
i2February 1661. 1 July 1648. 20July en 14 Oftober 1649. en 18 April 1654. Tot alle't welke deStaal-meeftershaar
eygen huys en vergader-plaats hebben, op de Verwers-graft uy tkoomende, (dat door haar knecht bewoont wert) daar achter een overhaal-kamer , Galderye en vierkante open lucht zijnde, om alles te beter te on- derzoeken. Het derde van dit gevolg is het Aar- 't Aar-hof
|
||||||||||||||||||||||
|
Hoffy d'Ingang in de Staal ftraat zijnde;geordonneert terzakede vergoedinge der
|
daar •ver-
richt wert,- |
|||||||||||||||||||||
|
Laken die te kort, te ftnal, met krimpelen ,
banden, vulkreuken ofte diergelijke gebre- ken bevonden werden; daar toe gheftelt zijnde Tarra-meefters, nevens een Nota- ris; die gehouden zijn alle Dingsdage en Donderdaags te vergaderen (dat voor.de- zen op het voorgenoemde Zeegel - huys dezer Steede ge weeft is) haar werk zijnde dedeLakenen te doen krimpen, alsmede over te halen en te bezichtinge, alle gebre- ken daar in bevonden de Notaris aan te wijzen, om die te boek geftelt., getarrct, en den verkoper Kopye daar van over ge- levert te werde, om inde betalinge (vol- gens uytfpraak) kortihge daar van te ge- doogen; By welke de Engelfche Laken - kourters en Kontrolleur ftellen om alle arg-waan weg te nemen. Volgens de Keu- re van den 9 Juny 1590. Gelijcke Tarra-rnéefters zijnder mede Tarra »vn
over de Wollen, zoo daar tuffchen koo- dtWoiïe. pers en verkoopers over de fchade daarin bevonden enige verfèhillen ontftaan; die gehouden zijn die te waardeeren en uyt-r fpraak daar van te doen, achtervolgende de keure van den 15 O&ober 1654. Den aanwafch- van de Drappery-nee-
ringe, hetwnaken van Zayen en dierge- lijke ftoffenvermenighvuldigt, en tot re- |
||||||||||||||||||||||
|
verwerf,
|
||||||||||||||||||||||
|
tel bereydt hekbende, zijn gehouden de Wer-
dijns/f toonen de Weemoes uyt de voorige kuypge/lagen. Ookjle Lokenen niet netten als in klaar water. Engeblauwt pijnde, metgeer nigefpecien opzetten. Nemaar uyt de loogh fihoon epfpoelen en die de Staal- meefters in 't Staal-Hoff op de leuningen leveren; om die na dry lappenlaken tefialen: het eerjle zijnde ftaal; het tweede anderhalf ftaal; en het der- de Dobbelt ftaal; Mitsgehouden die te fteee- ken. om te zien of door blauwt zijn, dochby ghebrekjvan 't Laken,ter difiretie van Staal- meeflers, of anders niet looden. Ook niet te zwarten voor geloot zijn. Alles volbracht zijnde , zijn de Staal-
meeftersghehouden ^Stempels nahaar te nemen, en zelfs op te Jluyten. Mits vermo- gende ten allen tijden de- Venveryen te door- zoeken. De vordereArtijkelen zijn vorder het Ver--
Wen betreffende: uytgezondert dat dege^wo- re Spoelders alle bedrog in 't /poelen befpeu- rende, gehouden zijn de Werdijns dat aan te dienen, ziet 29 April 1502. Alle welke Artijkelen tot verfcheyden
tijden verandert , vermindert ofte ver- meerdert zijn, als op den 30 July 1594.22 |
||||||||||||||||||||||
|
Spoelden.
|
||||||||||||||||||||||
|
Maya 597.15 November. ijtfSMSeptem- delijcke voorfpoet geraakt zijnde. Zoo is
men
|
||||||||||||||||||||||
|
--••
|
|||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Bock
|
|||||||||||||||||
|
tïf
|
|||||||||||||||||
|
Zty-mU. men om die voorts aan te queken,genoot- J des byde Achtbare Regeeringe goet ge- Zw-HtB.
zaakt die met goede wetten te voorzien; f vondenis, ten dien eynde een |
|||||||||||||||||
|
Z A Y-H ALL
|
|||||||||||||||||
|
naamfte Winkeliers, en bekrachtinge der
Heeren Burgermeefteren en Schepenen, te beramen en /tellen alzulke ordre, als tot vordering der zelviger dienftig zullen ach- ten. Eneenighconderrechtinghe(de nee- ringh rakendej van doen hebbende ," de 't zamentlijcke, ofte eenige Notabilen, in StaaUmeti 't bezonder het hooftmanfchap aireede be- rfrfatjltrt dient hebben, door haar knapen te zamen te roepen, (die ook gehouden zijn, tér ge- zetter tijt en plaatze te verfchijnen) om op het voorgeftelde op haar Burgerlijke eedt ten befte t.e raden. Van haar fèntentien voor Schepen en niet te appelleeren, voor 't ghe- wezen voldaan is. De Staalmeefters uyt vijff perzöonen
(doch den 2,3 O&ober 1641. töt'opacht vergroot) vier daar jaarlijks van afgaande; werden als boven by deHeerenBurgermee- fteren en Schepenen, uyt een dubbelt ge- tal Winkeliers, haar by de Hooft-luyden over te leveren, verkoren. Wien doen i's eenige dagen ter weeck op de Zaj-Hallts. vergaderen, om aldaar te ftalen en te loden, 't gene haar by deHooft-luyden met voor-- weten van de Heeren Burgermeefteren en Schepenen aan bevolen wert. Die ook gehouden zijn met voorweten
der Hooft-luyden de Verweryen te be- zigtigen-, en de Verwen ter proeve teftel- len: dat de Verwers zonder tegenzeggen. gehouden zijn tegedoogen. Met verbodt niet te ftalen voor opgaan
en na 't ondergaan der Zonne. En dat volgens dit nagenoemde blaauw
ftaal, bequaam om goet zwart (bruyn flij- tendej te verwen. Een ftaal voorEngelze, Doornikzeen OrJn vm
Rijffelfche Damafien ; mitfgaders Vjt en Smhne» Inlantfée Zayen; en andere Manufacturen. '* vir"t». M m $ f tem |
|||||||||||||||||
|
O
|
P te rechten; zijnde de tweede van
deze vergaderingen, in de zelvige |
||||||||||||||||
|
verlatene Steenhouwerye in den Ja-
re i<?4t. met een muur van 't ander werk afgefcheyden, de ingang in de Staal ftraat hebbende, wezende een treffelijk nieu ge- bouw, met twee onder, en boven vier- kante kameren voorzien; de eene tot ver- gader-plaatsder Hooft-luyden, en d'ander voor d«tftaal-meefters, daar dit Collegie uyt isbeftaande;. voor aan ftraat meteen zinnelijcke gevel pronkende, 't Stadts Wa- pen , Zayen en andere verciercelen (deze neering betreffende, (zulks te kennen ge- vende. De regeeringe daar van uyt* deze twee
Hoofden beftaandc: Yder haar bezonder vergader - plaatze , en knaap hebben- de, Z»y-mu DeHooft-luyden aan bevoolen zijnde, »*t daar dat geen Zayen ofte Raffen hier ter ftecde ™rrj gemaakt; na de verf zullen gezonden wer- den , voor in 't wit geviziteert, geloot en geoordeelt zijn, van goede behoorelijke ftoffe gereet en gemaakt te wezen, volgens de keure van den i September 1640. Deze zijn vier in't getal; waar van jaar-
lijks detweeoutften een jaar gedient heb- bende , by de Achtbare Heeren Burger- meefteren en Schepenen, uyt een dubbelt overgelevert getal', haar beyde in dienft zijnde Hooft-luyden ter handè geftelt, zullen verandert werden. Hebbende bo- ven de voorgaande vizite zorghe te dragen op het verwen, ftaalen, mitsgaders dat deze volgende Ordonnantien pun- öuelijken en ftriktelijken onderhouden werden: met macht óm op alle voorval- lendezaken de welftant dezer neering be- treffende, met goet-dunken van de voor- |
|||||||||||||||||
|
2j6 . Befchrij
Zay-Haü. jtem een ft;aaj vsor jouratten.
~* ~^~^ En noch ^«ftaal voor Goederen gemaakt van linne-ketens en Zayen-inflag. Daar Staal-meefters baar in 't ontdeden enfla-
len gehouden lullen ^ijn na te gedragen. Welke Goederen geblauwt, niet «rHallge-
liacht gullen werden, als welgedroogt pijnde, tlaium* Bie ds Verwers ghehouden %ijn ter Hall te Ie- Vtrroers > veten en op de leuningen tehangen, cm nabe\igtin-
fetoStaal-loot teontfangen. Doch niet wel ge-
ilauwt j die met een bedonder merk te tekenen, om verbetert te werden; endattercorreBie van die van den Gerechte. Met verbodt daar toe niet te gebiuyken heelmin
inhuys te hebben, Smak,Hout, Mul,Slijp, Lek- jnoes, Stof van Indigo, en andere ondienjlige ftof- fenmeer: Maar allemtlijkjot het Blauwen tege- fauyken Indigo, Paftel, Weed ofte Pot- aflche, Kalk ende Krap ; en eenlQiyp.Jlojfeer^elniet meer alt achtman! te verwermen. De Goederengeblauwt pijnde de Merken in te knoopen , om in 'tftalen niet bekent te werden wiens goederen het %ijn. Des de Hooft-luyden ghehouden itijn ten over-
flaan vandeBlzuvf-Verwers alle dry maanden (na de duurte van de Indigo) den prijs van 't Verw- ïoon teflellen J die de Verwers op hooge boeten niet gullen ever treden ; mits alle dry maanden haar Vermw-loon ingeldt ontfangende, ponder eenige Wa- ven in betalinge aan te nemen, 'Lwart- De Zwart-Verwers qjngehouden 't Gocdt wit Venters; vyt de Kjiopluyden huy^en ofte Winkels te halen, af
tt^»'&fc»ejiieBlauw-Verwers;« genoegen over te leveren-.die in tegendeel dat geblauwt pijnde, ^ulkx de Zwart-Verwers hebben te behandigen: Die %ulk* ponder behoorlijk ftaal-loot, niet gullen ver- mogen yvart te verwen, veel min onder haar dak. teontfangen. Metverbodt van geen Blauw-Kuyp te mogen fiolen: En geen andere fcoffen in't qwart tegebruyken, d/yGalle, Gomme, Koper-root, Meede,o/« andere diergelijke floffen tot ver beter in- ge dienende, en haar onthouden van oude 'Zijde-Ver- wers Galle, oude Smak, Spoeling, eenigderhan- de^oorte van Hoert Mulle, Slijp, ofte Vijlzel. Ookjniet te verwen eenige DufFels,Bayen, Voe- ringen, ofte andere Stoffen de kracht van de Ver- we te veel na haar treinde. Met bevel aan 't eyndt daar 't loot hangt een Roos in te binden, en haar Merk-loot aan te hangen. En wel ^orge te dragen, dat de looden bewaart vierden en met van deftuk? fan afvallen, en daarvoor bedugt pijnde, anderen de Staal-meefters daar aan te doen hangen. Dat de Hooft - luyden ten over/laan van de
Zwart-Verwers, als boven alle dry maanden he* Verruw-loon gullen fielten > en de Verwers -haaf Venuw-kun ontfangen. |
||||||
|
inge vm
Dat n•mant deVerwery, 't %y van Bh&uW ZayHaS.
ofte Zwart \ai opjlellen, als met consent van de ■
Heeren Burgermeefteren en Schepenen, mits
al voren in handen van hare Achtb.iarheden de^e volgende Eedt doende. Dat zweert gy, dat gy u alleenlijk be- Eedtvmr
helpen zult met zodanige manier van ver- ^^er'"er'- wen,als u by de Hooft-luyden of 0pdienders is toegelaten, zonder u eenige andere ma- nier van Verwen te onderwinden. Dat gy tot de neeringe van Verwen u toegelaten, nietgebruyken, noch ook binnen uwen huyze hebben en zult, eenige Stoffen tot uwe Ferwerj volgens de Ordonnantie niet geoorloft. "Ende dat gy niet verwen en zult voor minder ofte meerder lcon,als volgens deze Ordonnantie die alle dry hwanden geftelt zal werden. Ende dat ghy volgens deze Ordonnantie 'tzelvighe niet anders zult ontfangen als in gelde,&c.Endedit al- les volghens de Keure van den 8 January 164.1. Doch d' eervarentheyt eenige veranderinge veroor'
fakende, is daar geordonneert. 'Dat de proeve op de Zwarte Verwe met
Wijn-fteen z,al gedaenwerden: En proef hottdende,met een lootgez.cgelt te werd.en,voe- rende op de eene z.ijde een Dubbelden Arent, met omfchrïft Geblauwt Zwart; en op de an- dere z>ijde dez.er Steeden Wapen , en 't om- fchrïft Amiterdsmze verwe. Doch het Zwart ongeblauwtproef houdende, op
de eene \ijde de^er Steede Wapen, en ef de andere ^ijde Gal-zwart. En de\e aUe geen proef houdende, als voor en te verbeteren. Alle goederen tot Karmozij n ofte W«reKoleu- Xarnmiju
ren geblaaut, gullen mede ter Hall als anderen Verf, moeten gebracht werden. En na Karmozijn ght- verwt ;(ijnde,nochmaals ter Hall te kpmen, om weder beproeft, een loot te ontfangen, hebbende opdeeent ^ijde het Amfterdam^e Wapen, en op de andere \ij- de, gever ft met Conchenille, Doch niet wel gever ft die te ver ft e ken. Dat niemant ^alvermogenKarmozijn te ver-
wen voor daartoe be-eedigtis. Etf^eewZilvefter, Kampetiaan ofte andere onbehoorelijke floffcnge- bruyken.TAzr. de Keure van 23 October 1641- Verwers vermoghen geen geverfde Zayen op te vouwen om dt eygenaars te leveren voor geloot \ijn: En ponder Staal - meefters kenniffen buyten de ftadt niet manden. Ge- |
||||||
|
AMSTERDAM. IK Boek.
|
|||||||||||||||||||||||
|
*77
|
|||||||||||||||||||||||
|
Zt/de-Hall. . Gelijk mede alle Heete-parfTers, Kamelot-
. tiers, Kalandriers ofte anderen verboden wen, eenige waren de^e Ordonnantie onderworfen ofte mgeloot pijnde, in haar huy\en te hebben ; "Ten wel- ken eynde nevens de Verwerr, Staal-meefters e«- der^oekgedogen gullen. Ziet de keure van den loFebruary 16^4. Eyndelijck, alzoo bevonden wierdt dat
de Lovers van Bombajijnen, Novaten, Dop- gens&c. in haar bedieningen alzulken voet niet en bielden als wel vereyfte: zoo heb- ben de E. Heercn van den Gherechte op den iojanuary 1642. ghemllekettrt. Dat die voorfz,. Loyers voortaan niet meer nullen loyen als niet. kennijfe van de Hooft-luyden van de Zaj-Hall; en in alles haar ordere vol- ge». Om de Knapen die daar twee ofte meer
zijn; deze Hooft-luyden en Staal-meefters tot hulpe toegevoeght beter ten dienft te hebben, zijnze van Stadts wegen, in en ontrent deze Hall (neven deze volgende ArtikulenJ van vrye woninge verzorgt. Dat de knapen op de Staaldagen ghehouden \ijn |
|||||||||||||||||||||||
|
haar den gantfchen dag ter Halle te vervoegen, em Zyde-Hal.
alles, /j<wr*/«jStaal-meeflers aanbevoolen, na • te komen. Gelijk mede de.' daags te vooren, om op Ordere het ontfang van de Goederen te paffen j en geen jlukr nj'tr d* kenteontfangen,alsbehoorlijkgeloot. En die van de knapen Vermers niet te ontfangen, als met een iehoerlijck. T""!' briefken van haar handt, met het getalder \elviger. S***/-M«- En yder^warte firtering , geblauwt enongeblauwt * ,rs' by den anderen in de Kjtjfen te leggen, ookgeenjluk? ken voor gheblauwt teentfanghen, ten ty aan baat loden daar kundtbaar voor %ijn. Alle welke ftukken %y gehouden %ijn,op de Staal-
dagen voor des morgens negen uuren, met haar looden te verdien, en als dan de Hall dien morgens ten acht uuren te fluyten-.engeenW erwers in te laten voot het loyen gedaan is. Om het geloyt goedt volgens het ontfang Briefken weder over te leveren; en het verjle- kengoet op de Hall gebleven daarop aan te tekenen, omververwten weder ter Hall gebracht te werden. Met bevel '< bedrog en misjlagen de Hooft-luy-
den en Staal-meefters te openbaren; alles ander geftaafden Eede aan handen van mijn Heeren van den Gerechte gedaan. Dit het tweede ghebruyk dezes Ghc-
bouws zijnde. Volgt het derde ofte Iaat^ ftc,de |
|||||||||||||||||||||||
|
Z . Y D E - H A L L
|
|||||||||||||||||||||||
|
Staten der Vereenigde Neederlanden, tegeri
't vervalfchen en verzwaren der Zijde op |
|||||||||||||||||||||||
|
ZYnde een Nieuw treffelijk gebouw,
op de Verwers-graft in 't breede ten toon ftaande; hebbende in 't midden dryfteeneingangen, degrootfte voorde Laken-Halljcen tot wooning van een twee- de knaap, van de Zay-Hall; en de der- de voor deZijde-Hall enKeur-meefters be- huyzinge. Deze Hall in zich zelve met een breede opgang beftaande uyt niet meer als een overgroote ruyme Zaal, door een om- slingerende gefloten tafel in tween verdeelt; het binnenfte ten gebruyk der Regeerders, om hem invryheyt daar binnen te bedie- nen : Daar achter gelegen zijnde de Hooft luyden Kamer,Komptoyren van Ontfan- ger en Boekhouder. d'Oprechting hier vsn aangevangen in
denjare id\-q. zijn oorfpronk hebbende Uyt zeker Placcaat by teAlUgemeencHeersn |
|||||||||||||||||||||||
|
den 29 December 162 5. uytgegeven.
|
Ordonnm-
|
||||||||||||||||||||||
|
Doch om zulkxhier ter Steede in beter tie eV(r t
practijkte brengen, hebben mijn Heeren Zi/dever^ van den Cjerechte gpet ghevonden op den 8 mrh February 1548. tegens het bedrog der Zij- de-verwers en't verzwaren der Zijden ze- kere Ordonnantie te beramen; deninhouc daar van dit volgende zijnde. Dat vtortaan niemantin 't Zijde-verWers gïlc
(den 21 JuguJIi 1626. opgerecht) fyl koomen, voor en aleer \un Burgerfchap heeft gewonnen: oo£ vier achter-volgende f aren by een Mee/Ier geleert tn> gedientheeftynitfveertich Guldens aan'tQilz bèta* lende. Toch alle Meejlers fan buyten inkomend» honden Guldens. |
|||||||||||||||||||||||
|
"Mits•'■•aan handen van de Heeren Burgermee^
|
>
|
||||||||||||||||||||||
|
fleren belu-endeeenige Zijde 3 Florette, Gaïet-
te ofte Kappetoen zwart te verzwaren; waar iiewuw aj'te tfeden bet pont op 12. Oneen* *#*
daav
|
|||||||||||||||||||||||
|
Befchrijvinge vm
|
|||||||||
|
278
|
|||||||||
|
Zijdt'HaS. daar ontrent', en tot zwart maar eens te Gal-
——— len; zonder daar toeghebruycken'Schorffe, Aluyn ofte andere /pede de Zijde verzwa- rende : Ook^geen Nay ofte Stik-zijde onaf- gekopkt zwart te verwen: Item de Zijde een ofte meer dagen op de zwart-ketel gheverft xjjnde, met nieuwe ofte oude Galle te vergal- len : Als mede geenderhande Zijde rouw on- afgekookt met ofte zonder Galle fc hors-zwart te verwen ; alles op groote boeten en Arbi- tralekorreftie. En die niet anders als op 16 Oneen ofte daar ontrent te verwen. Ookjie Karmozijnen oprecht te verwen , zonder daar fwOrzel ofte eemge valfche Stoffen te gebruiken. Mits als noch (tot wederzeg <ren) voor de
KafFatiers en andere Fabriceerden toegelaten zijndeDonsenHavt-Zwart te verwen, doch maar eensgegalt, niet vervalft, ofte met val- ze korrozivefiojf"engeholpen zwijnde. Des dat Alle Zijde-ftoifen bj de Elle en niet bj 't Ge- dicht zullen vef koft werden. En ten eynde alle bedrog van verzwaren
zoude verweert werden; hebben mijn ffeeren van den Gerechte twee Keurmeeftcrs ver- ordonneert ende be-eedigt, om (rezaraenüijk alle Zijde-Winkels, Grosfiers, Zijde-ver- wers,KafFa^affement, Spiege'i, Lint-wer- kers, ende andere Werh^luyden, aan de Zij- de dependerende (doch met haar voorweten tn Stadts-boode) haar huyzen «! Winkels te onderzoeken, of alle ha ar Zijde en.Manufa- fturen,volgens deze Keuregeverft zijn; zon- der haar in't onderzoek hinderlijkste wezen. En zulks, bevindende een pont ofte meer \de refl verzegelende) na haar te nemen > om die in tegenwoordigheit van de Ej/genaars ten Proeve te ftellen : Edoch die {een en twee- maal ontboden pijnde) zulckx weygerende, een van de Overluyden van 't Kramers en Zijde-verwers gilt daar over te halen, om met de Proef voort te varen:zulkx bevonden, en echter daar over, tuffchen den fcygemar f»Keurmeeftcr verfchilontfiaandejat 'tzel- vige by Overluyden up beyde de Gilden in even getale, ter Kamer van de ZijdsrFerr |
|||||||||
|
wers na luyt dezer Ordonnantie zal ttytge» 2ydt~H»U*
fprokenworden. • ———■ Dat vorder geen Winkeliers, Zijde-koo-
pers, KafFatiers, Zijde-reeders, Gout-draat- trekkers, Paffementiers, ofteyemant dier- geujke zullen vermogen verweryen in haar huyzen te hebben, ook^geen Zijde af te zieden ofte te verwen; veel min part ofte deel in ver- weryen ofte verf-ftofFen en aankleven van dien te hebben. Ghelijkjued; niemant zich met den Zijde-
handel ernecrende, hem zal vervorderen de de Zijde-verwers , het verzwaren van de Zijde voor te leggen, op groote peene daar toe fiaande. Oock^niet onderwinden gefchenken ofte meerder arbeyts- loon aan te bieden: veel weyniger die van buyten de Stadt hier in te brengen: maar die van bujten bekomende de Keurmecjlers aangeven. Alle geverfd; zijde niet op te pakken ofte,-
te verkpopen als in papieren met de verknopen namen en merken vet:k"nt. En om't verzwaren der Zijde'bet voor
te komen is goet gevonden een vafte voet op de Verf-loonen in vo'gender maniere te ftellen. Foor het pont verwen van fchoon 2wart
x^.ftujvers. Fan 't Kaffatiers zwart iz.ftuyv.
Van 't hart zwart 1 l.fluy.
Van alle vafte en gegalde Coleuren, zoo ,
zagt als hart, lofluy. mits tot jder pont Zij- Vérfto* de niet meer als vier Oneen nieuwe Galle^f- ^J* brufkende. Van alle Kujp-coleuren zoo hart als zagt,
lofluy. '8 pen. Van alle zoo harde als zagtegemeene Co-
leuren, 10fluy. Van 't Karmozijn root 18 fchellingen
het pont, mits de Konchenilletwz Mexico te rekenen tot z^eventigSchellingen'tpont.Doch. yder vijf Schellingen op ofte aflaanae; het pont verfoon een Schelling te veranderen. 'Desyders pont Rouwe-^ijde te floffeeren
met z-| once dito Conchenille en andere Kar-' , raozijn Coleuren na advenant, \ '~~..... Van |
|||||||||
|
AMSTERDAM. JK Boef.
|
|||||||||
|
*79
|
|||||||||
|
■Eyde.Nal!. Van 't pent Karmozijn, Violet, Taneyt
~ ofte Purper, 14 Schelling. Kolumbijn en Grijzelijn, 9 Schelling, en Schaarlaken root
ïj Schelling; mits af en opflagh als voor en: doch dit alles by voorraat, en 't oordeel van de Overlujden van 't Groot-kramers, Zij- de-verwers Gildt, en twee uyt de Winke- liers .• en dezen niet kennende accordeeren., by die van de Gerechten, zulkx te vereffenen. Afits bj de Verwers {tot verval van de on-
hoflen) vanyder pont geverfde zijdebetaalt zal werden een halveftuyver. Om alle welke beter na te komen, zijn zoo
WZijde-handelaars, Groffiers, Wincke- liers als Zijde-Verwers, yder bedonder ge- houden aan handen van Burgermeefleren, deze volgende Eeden te doen. Eed van de Zij de-handelaars, &c.
Wy helooven en ^weeren dat wygeen Zijde contra-
rie voorjlaande Keure gullen ofte laten verzwaren. Dat wy 001^ ter %ake van dien,geen minder ofte meer- derverf-loon gullen betalen, als de^e Keureis ofte %al ordonneren : cokjvan buytengeen gespaarde Zij- de ontbieden , ontfangen, verkpopen ofte verbande' len,&c. Zoo waarlijk moet ons & o Eed van de Zijde-verwers, &c.
Wy hlooven en ^weeren dat wy in 't afrieden en
- verwen van de Zijde om gullen reguleren na de Kju- rehier boven geflclt; en contrarie geen Zijde verzwa- ren , ofte gedoogen spl^s te gefetieden : nochte ter %ake van dien meerder ofte minder loon ofte vereerin- gen te ontfangen ofte laten ontfangen. Dat wy ons ook met den Zijde-handel niet gullen bemoeyen, veel min daar f art ofte deel in hebben, direBelijl^ ofindire— Belijd Zoo waarlijk moet ons&c. Ziet de Keure van den 8 Februari 1648- zi'de-Hall. Dit alzoo met goede inzigten zijnploy genomen hebbende, en metter rijt weder komende te vervallen. Is men (om 't werk durabel te maken) genootzaakt geweeft, de voorverhaalden Zijde-Hall te bouwen en op te rechten; ende dat onder deze vol- gende wetten. Dat deze Zijde-HaM zal waargenomen
en bedient werden by twee Proef-meefters ttyt de Zijde-koopers, van welke jaarbjkx een zal verandert werden; en twee Keurmee- fters, em Boekhouder, Ontfanger, KalSer |
|||||||||
|
en twee Knechten: dieallewerke-dagenopde Zijde-Ml
Zijde-Hall zullen zitten, des morgens van - • negen tot elf en des.namiddaghs van twee tot vier uuren. Om aldaar alle zoorten van Zij- de en Floretten {om te venven) te ontfan- gen ; doch eerft in Maffen afgetelt ,yder zoon 't zy zwart ofcoleureh befonder; en daar van. nevens yder gewicht,Verwers naam,e» onder- tekenent brief ken ,met datum over te leveren. Om in 't bywezen des brengers naghetelt en overgewoqen te werden, en wel bevonden zijnde te d.oen Boeken; doch piet accordeeren- de zulkx de Eygenaar te doen weten, en de zij- Ordonr.g^ de zoo lang aan te houden; met verbodtgeen *'e»voor Zijde by de Verwers om te verwen, 'tzybin- e e "'
J rJ 1 1 f J■ •*. mars fa*
nenope van buyten anders te ontfangen. En fc Zijde*
geverft zijnde, die in dier voegen weder ter Hall.
Halle te presenteer en, om na ge telt, gewogen ,
gekeurt, en te boek^afgefchreven te werden,
eer de Koopman die vermag te ontfangen.
Verzwaart, verbrodt ojfoqualijk geverft
zijnde, dat zulkx zalfiaan aan 't oordeel van twee Over Uty den van de Zijdekopers,^ twee uyt de Zijde-verwers; om a!zulk~e verfchillen tuffen Keurmeefters en Verwersrt befligten. Dat de Verwers van yder pont gheverfde
zijde noch boven de voorighe gheordonneerde halve fiujver {tot verval der tratlememen enonkoften deze Hall onderworpen) betalen zullen vierpenningen,by den Ontfanger van de verfloonen in te houdemmits de Koop-luy- den en Winkeliers,^;? den Ontfanger dier- gelijke vier penningen boven'tverfloon mede zullen hebben te betalen., Om aan Proei- meefters ter handegefielt te werden. Des Vroefen Kzmmeeïïexsgehouden zijn
alle dry maanden daar van aan de Overluj- den van het Groot-kramers ende Zijde-ver- wers Gilden rekmmge te doen; afgaande de vervallen onkoflen , noch zoo veel by haar houdende als tot het toekomende vierendeel- jaarvan nooden zal zijn; mits het over hete verdeelen,een vierendeel aan het voorfz.grote Kramers-gilt, t» de dry andere vierendeelen aan 't Zijde-verwers gilt. Dat alles ter Halls ommegaande niet geopenbaan zahverden. Nn 1>e |
|||||||||
|
l8o Sefchrijvinge vm
|
||||||||||||
|
tyde-HaS.
|
||||||||||||
|
DegevtnvdeTJjde met ds voeren inqhe- \
|
ij - - .
by Keurmeefters overzien zijn.
Dit alles noch niet ghenoegh zijnde,
heeft men nieuwe overleg gedaan, en dit volgende op 't Tapijt gebracht. Dat de Proef-meefters uyt deZijde-han-
delaars verkoor en, dien handel moeten verla- ten hebben. Dat het tellen van de Maffen onneodig zal
Dat Proef en Keur- meefters voortaan de
Proef van de Zijdegezamentlijkjioen zullen. ziet 31 January 165 2. Alle welcke voorgaande Orderen daar
na noch menigmaal verandert, vermeerdert en vermindert zijn, komende uyt een han- delingh en handelaars wondere practijken in 't hooft hebbende: en dit volgens de Keuren van den 11 January 19 July 16* jöo. en zoo voort, daar den nieuws-gierigen le«- zer toe zende, |
24<U-M«ifi
|
||||||||||
|
merkte papieren op te pakken,en daar b-j te ft el-
len Amfterdamfche verwe onghezwaarde Zijde. De Verwers zijn gehouden alle vierendeel
J4ars, haar boeken met die van de Halle over te zien; mits nochtans de Hall-boeken geloof te geven. Dit alles volgens de Keure van den 7 January 1650. ten welcke dage dit volgende daar noch by gedaan en veran- dert is. Dat de Verwers en haar penningen onder
den Ontfanger niet bejlagbaar zijn nullen. Dat geen Ingezetenen vermogen zullen Tij-
de bftyten der Stede vryheyt te laten verwen. Dat het Boek van de Zijde-Hall in Rech-
te geloof zal gegeven werden. Dat die van 't groote Kramers gilt ghe-
heuden zyn ter Halle te verfihijnen, tot het Jtellen van de verf-loonen. Dat geen Verwers vermogen Rekeningen
|
||||||||||||
|
Sygedaan
in vtran' Arh |
||||||||||||
|
ACHT-
|
||||||||||||
|
28r
|
||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Boel
ACHTSTE HOOFT-STUK. |
||||||||||||||||
|
Stadtt
Werk-kny- zen, Tim- mer-ruyn |
||||||||||||||||
|
Ver vatende de Stadts Werk - huyzen , ah
Timmer-thuyn , Steenhowwery , Steen-thuyn, Scheeps-timmer-
werjf^ Gefchut-gwtery -, en KJ,okgjetery. STADTS TIMMER-THUYN.
|
||||||||||||||||
|
DE Stadts- thuyn zoo altijt van
outs ghenaamt, is de plaats daar al het Hout - werk tot Stadts ghemeene wercken bereydt en klaar ghemaakt werdet; en dat onder 't opzigt van een Meefter-timmerman,behalven de knechts verfcheyde onder - meefters nevens hem hebbende. Welke Timmertuyn al van buytenmen-
fchen gedachten geftaan heeft benoorden deBinnen-Amftel, tegen overdc&We- brug en 'thalf-ront, doenmaals 't eyndt van de Stadts-muuren; wezende een groo- teruymte met een hooge fteene muur om- vangen , neven twee treffelijke hart-ftee- ne poorten tot ingangen; beyde in 't wech- ncmen verplaatft; d'eene aan de Doorluch- tige Schoole op de oudezijdts Voor-burg- wal;d'andere tot een ingang van't Meysjens Weeshttys in St.Lmia fteeg: daar haar plaats behouden hebbende tot ontrent den Jare I(5j2. als wanneer de ghedachten gingen deze hoek beter ten oorbaar te brengen: zulkx dat dit regiment met de Timmer-loo- zsn, en werk-luyden woon-huyskens, ne- vens een hoek van de KleuveniertSDoelens- Hoffen het Rondeel opgeruymt, en tot le- dighe huys-erven afghefteken en verkort rijn; eenhcerelijkebreededoorgang daar |
||||||||||||||||
|
doorroyende, die de naam van de Niette
we-Doele-ftraatgevende," de oude houte Roo-brugh, ineen heerelijke fteene van zeven Boogen veranderende. Tot dien eynde op de Baan^graft tup
fchen deThuyn-ftraat en Angeliers-ftraat en grootehoek ledige erven in nemende, die in tween deeknde, het voorfte deel tot een Hout-thuyn met een water do©r fn ijdende ~ om 't hout te bequamer daar in te voeren; ten wefren een treffelijk gebouw tot opzetting van'tdroogh hout ftaande: 't achterfte tot de timmerwerf gebruyken- dej rontom met logien, zoo tot Schrijn- werkers, Smits, Sloctemakers, Wsgema- kers,als Spijker-kaflen, Brantemmer-huys, als andre gereetfehappen ombouwt zijnde: Dat eyndelijk in den Jare 1660. van
daar weder opgeruymt en vervoert is op de Ooi ïzijde van den Amftel, dicht aan de Nieuwe Weefper Poort (de oude thuyn voorts in erven ghedeelt en betimmert we- zende) ter plaatze daar eerft de logien op gheflagen waren daar het hout-werk tot: den bouw van 't Nieuwe Stadthuys ver- vaardigt wiert; als het voorige alle noot- zakelijke Ambachten daarin begrepen zijn- de: oft, met deze vergrootinge dit werk daar langhftandt houden wil zal dentijt keren. |
||||||||||||||||
|
STEEN-
|
||||||||||||||||
|
Nn x
|
||||||||||||||||
|
Befchrjfvlnge va»
|
||||||||||||||||||||||
|
zU
|
||||||||||||||||||||||
|
Stadts
fVerl^htt)"' %tn, Steen* tugn, &(* |
||||||||||||||||||||||
|
Stadit
Werkhttf tfit, Steen* tuyn. &c- |
||||||||||||||||||||||
|
STEENHOUWER Y.
|
||||||||||||||||||||||
|
OF voor den Jare 1605. alhier een
Stadts Steenhouwery geweeft is, zoude niet konnen zeggen: dan bevinde die in dit bovengenoem- de jaar aan de ooft-zijde van de Binnen- Amftel, als doen een ledige plaats ghelegen te hebben tenooften van de Staal-ftraat; tuflchen de Kleuveniers Burgwal en Ver- wers-graft, (denvoorfz. Amftel als doen tot daar toe noch zijn breete hebbende) ter welker plaatzemen dit Werkhuys ge- fielt heeft, (en dat wegens de gemakkelijke epflag) zijnde groote binnen ruymtemet een muur omvangen; voor woning, werk- loozen en andere ghelegentheden daar ne- vens, en dat om alle Stadts hart-werken (die met den aanwas jaarlijks vermeerder- den) daar by den anderen te bereyden. Daar het gebleven is tot ontrent den Jare ^6^ 5 .ofte 1626. als wanneer men den Bin- nen Amftel daar langens heen begonnen aan te dammen en deHalve-maans brug over te leggen. Die by voor-raat voor een tijdt op de
Wefter-markverzettende: daar niet lan- gher ftaande als tot ontrent den Jaere itfjo. ofte 55. Doen voorgenomen zijn- de die een vafte plaats te geven : daar toe de bermpte van Stats waljtufïchen de Hee- |
||||||||||||||||||||||
|
re en Keyzers graft, en dat tuflchen de fel-
vige, en zeker D warsgraft; dat met een be- quaam woonhuys voor de Meefter Steen- houwer, nevens Werk-logien, Toorentje, Slag-klok en Uurwijzers, bequaam ma- kende : een tweede Stadts Smits en Sloote- makery daar in begrepen zijnde; een plaats als van nature daar toe bequaam , voor geen meerder breete als des Meefters huy- zening hebbende, en achter met de breete als een zwavel - ftaart tegens de Keyzers- graftaanftootendg, daar een groote ruy- me werf gevende om de blokken te bergen,, te zagen, en aan twee zijden op te werken. Doch hier mede geen ftandt grijpende; vermits met deze laatfte vergrootinge in den Jare 1665. tot huys-erven verkoft, en meeft al met over gemeene huyzen betim- mer is. Zulkx dat genootzaakt waren de- Stadts timmer-thuyn daar mede te benau- wen; tot eyndelijke plaats tot haarbey- den gevonden zal werden. Achter deze SteenhouTvery over de Key-
z,ers -graft is noch diergelijk werek-huys" daar 't opzicht heeft den Konftrijke Arms Quillin, en niet als Alba.fi Beeltwerk en diergelijke gehouden wert, tot cieraat van het Nieuwe Stadthetys, en andere gemeene i werken behoorende. |
||||||||||||||||||||||
|
STADTS S T E E N - T H U Y N.
|
||||||||||||||||||||||
|
BOven dit is noch ten eynde de ffeere-
graft op de hoek vande Beulinghftraet, de Stads Steen-thnyti; zijnde de woo- riïnghe van 't Stadts Opper-mcefters Met- zelaar; opzigtopalle de Werken, Metze- laars en Opperïuydèn, nevens Kalk, Steen en diergelijke materialen hebbende , die alhier in voor-raat tot onderhout van kley- nenootweadigheden opgedaan werden: |
||||||||||||||||||||||
|
Doch ditghebomv zal daar niet langb
ftaan houden,alzo de Heere en Leytfegraft daarin den anderen komende, doorghe- graven zullen werden. Des een nieuwe diergelijke Steen-thuymi
(veel groter en heerlijker) ten noort-eynde de Leytfi-graft, met een groot erf daar ach- ter (ten zelvigeghebruyk) reedt gemaakt |
||||||||||||||||||||||
|
wert.
|
||||||||||||||||||||||
|
STADTS
|
||||||||||||||||||||||
|
AM STERDAM, IF- EoeE
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
283
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Stadts
Werkjnsj* X.en, Stee/t".
tuyn, ére |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Stadts
%*n, Steen-'
tbtiytt, &c. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
STADTS SCHEEPS-TIMMER-WERF.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
boven-genoemde Stadts arbeyts-luyden»
als mede die aan haar üeyen werken,nevens de dagh-huuren vry drank genieten. 1 Alhier werden des Zaterdags verfchey» de zoorten van Stadts arbeyders betaalt. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
DEzeisghelegen aan d'ooftzijdevan
de Stadt by de St. sAnthonis-foort op Marken , daar niet als Vlodt- fchuyten, Modder-fchouwen en diergelijk flag gemaakt en herftelt werden. Alle deze |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
GESCHUDT en KLOKGIETERT.'
DEze is gelegen aandeZuyder-hoek I inden Jare 1614. daargeftelt; en dat ter
van delïchel-ftraat enlSaan-graft, oorzake dat men met het vergrotenvan de
zijnde een groot geveert, tot zulk Stadt, en bouwen van Kerken en Toorens,
een werk op Stadts koften ghebouwt: veel gefchut tot befcherminge; en K!ok-
't Wapen en cieraat aan de voor-gevel dat ken tot 't ghebruyk der Toorens van noo-.
te kennen gevende; ende ten dien eynde denhadde.
K L O K-G I E TE R Y.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
DOch een konft te voorfchijn ko-
mende om groote Beelden tot cie- raat van-de Gevels enTooren van 't Nieuwe Stadthuys, ook om de Klokken, lichter van gewighten opMuzijk toon te gieten: heeft men daar een nieuwe Gietery |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
om toegeftelt, gelegen aan de Stadts Berrrr-
pte tuflehen 't Scherm-fchool en 't verlaat ten eynde de Keyzers-graft: alle de Stadts flag en fpeel-klokken daar hergooten zijni- de; die op de Beurs-tooren daar een proef- ftukvanwezende. |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
NEGENDE HOOFT-STU IC
Admirahteyts ofZee-raadts Mof, Zee-Ma~
gaXyn en Uijnbaan.
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Dit Hof, gemenelijk het Tra-
cen Hof, was eertijts het Kloo- fier van Sinte Cecilia (hier vo- ren in '6 derde Boek befchre- ven) een plaats, om 'sLandts Stede-houders, vreemdePrincen en hun Gezanten te huysveften en herbergen, daar toe heerlijke behuyzinge hebbende; meefl: bequaam gemaakt in't jaer 1J94. ak wan- |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
neer den doorluchtigfte Vorfr. Mauritius
Prince van Orangie,(kc. Velt-hecr der Ver- 'l ?™*cmt eenigde Nederlanden, na 't veroveren der ^Jfn'^'"' Stadt Goeningen en Ommelanden hier ter naAm, , fteede quam zegen-pralen: gelijk zulkx de Galdery alsdoen't zijner eere daar binne gebouwt, en 't volgende opfehrift (daar voor fïaandej isuytwijzende, |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Nn
|
Onod
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
284 'Befchryvinge vm
OmdPatribus, Marti Autiaco, "Sata- j twee overige zijnde totMiddelburg in Zet-
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Sttdtt
Wtrk-huy- «.in, Steen- tuyn, &c |
||||||||||||||||||||||||||||
|
St&dtf
fVerk-buj-
Xf», Steelt tuyn, &e. |
||||||||||||||||||||||||||||
|
vifque catervis:
Mentem, animum, roburpr&flas, quod & hoflefugato,
nAutaefo, donasVrbes, Arcefquepotiri, H&c tibi CHRIS TE , dicat votiva Trophea Senatus.
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
landt; en Dokkum (nu Harlingenj'm Fries
landt. Dit alhier tot Amflerdam bemach- tigt uyt de Riddcrfchap van Hollandt Haar- lem, Lcyden, Amflerdam, (Joude cnEdam, yder een, die van Gelderlandt, Zeelandt, Vjtrecht, Vrieflant, Over-yjfel, Groeningen en Ommelanden, uyt de haren elk daar een by voegende. Weickc Hollandtfche Bemachtigheden
yder in zijn fadt by de Raden ofte Froedt- Jchappen ghekooren werden, dieze na de vergaderinghe der Heeren Staten van Hol- landt over zenden; om voorfchrijven aan de algemeene Staten te bekomen; die haar dan beveiligen, en den Eedt afnemen. Deze aan bevolen zijnde kenniflê te dra-
gen en oordeel te ftrijken over alle Buyten , en Trijpen by de Oorlog-fchepen,o£betonde- re met Admiraals beftellinge uyt gevaren, op de vyanden verovert en opghebracht. Gelijke mede over alle verfchillen onder haar ontftaande: mits blijvende dé fauten buyten Scheeps-boort begaan; en niet mi- litaar zijnde, ten ftrafFe van den Rechter daar dien bedreven zijn; Met verbodt zonder der Allegemeene
Staten bezondere toeftemminge voor haar ofte haar onder Ampt-luyden en Dienaars part ofte deel in eenighe beflel ofte vry- buyt-vaarden te hebben. Welke opgebrachte Prijzen voor goede
buyt verklaart en tot gelde ghemaakt zijn- de ; zal overfchot (alle onkoften afgetrok- ken)^ maniere als volgt verdeelt werden j als een vijfde part voor 'tgemeene Landt, een tiende part voor den Admiraal, en het overfchot te verdelen onder de Vjtree- ders van de Schepen, Capittyn, Officiers en Bootsgezellen. Als mede zorge te dragen dat de Zee
voor alle Vyanden en Rooveryen geveylt, en de Koopvaerdy-fchepen na hare veror- donneerde plaatzen met een aan-tal Oor- log-fchepen geleytwerden; daartoe ge |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Dat is:
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Ghy die ons wapent, Heer,
Spaanfch geivelt,
JSTuflaand' ons vyants heyr, |
en k^ert het
nu drijvend |
|||||||||||||||||||||||||||
|
ms het velt \
Om dat gh'ons Staten moedt, het hert geeft |
||||||||||||||||||||||||||||
|
owOrangien,
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
Enfterkt én Batavier mits in doet van Span-
gien, En hem verwinner maakt van, menigh Schans en Stee;
Stelt dit onsO verigheyt hier tot een dank- Trophee. Als nadcrhandt menigwerf gebleken is,
«n voornamentlijk in den Jare zeftien hon- den achten dertigh, als wanneer de Ko- ninginne Moeder Maria de Medicis, en ongeveer vier jaren daar na haar Dochter, de Koningin van Ewgelandt, hier eenighe dagen hun verblijf hadden. Doch met het nichten van 't Oude Heeren Logement is dit uyt de ghewoonte gheraakt, daar nu ralle groote Perzonaadjen, gehuys-veft, ont- fangen en getra&eert werden. In dit voorfz. Princen Hoff, als voorts
ledig ftaande hebben hu en al over veel ja- ren de Zeo-Regenten (met een onduyts woort Admiralstejtm, ofte Raden ter Ad- miraliteytgenaamt) hare gewoonelijke ver- gaderingen gehouden, (zijnde een van de vijf) daar de Stadthouder in tijt voorzitter van was, en deshalven by gevolg het Prin- ten Hoff'genaamt.- Dry daar van 'm Hol- landt zijnde , als in Zujdt - Hollandt tot Rotterdam opde<tJtyCa&e: 'mNoordt-Hol- landt alhier tot Amflerdam; en in Wefl- |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Hoede f ry-
x.en ver- deelt wer- den. |
||||||||||||||||||||||||||||
|
feyttver-
%ader- |
||||||||||||||||||||||||||||
|
Vrieflmdt tot Hoorn ofte Enchujz.cn; de I ftadig een goet gedeelte daaj van vaardigh
J te hou-
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IK Bock.
|
|||||||||||||
|
i8f
|
|||||||||||||
|
Sttdts
Wtrk-huy- **n, Steen- |
|||||||||||||
|
ten welken eynde hem ook toegang ver- Staiit
gunt is tervergaderingheter voornoemde w*kJ>*)* Admiralitejr,daar toe tot behulp hebbende tB'> ^* verfcheydeComrniffien, om deCeclulen ., „ ,_,_,- (zgo tot het laden als loftên) van deinen uyt gaande Koopmanfchappen te teke- nen , en yder bezonder aantekeninge daar van te houden: als mede een Penning-mee» fter, omderZoIdyen, maandt-gelden, en andere Ordonnantien te betalen; De Secretaris ofte Gehejm-fihrijver zijn-
bediening wezende, alle ftukken en Papie- ren dit Collegi, ofte den Landen rakende; mitsgaders alle Gedümen voor dezen Raadt hangende, welen getrouwelijk te bewa- ren; en zoo ter Griffie in ordere te hou-- de, dat des noots zijnde, den Raadt daar in ftonts kan van gedient zijn : En deshaL ven gehouden is de eerfte en laatfte in de vergaderinge te wezen, om van alles daar voorvallende goede aantekeninge te doen; doch geenReJ'olutien te boeken,als met toe- ftemminge van hetgrootfte gedeelte van den Raadt,mits by de zelvigegeparapheert enghetekentzijnde; om uytgezonden te werden daar 't behoort. Ende dit alles volgens zijn verkregene Inftructie ,.. daar met eeden aan verbonden is. DeFifiaal, om zijn dienfl: wel uyt te Vifc*sl,m<
voeren, zal toegang tot den Raadt vergunt *&8 m^' werde, om aldaar te helpen beraden; be- halve in zaken daar gehouden is klachten o ver te doen. Met order welfcherp toe te zien ; dat
geen Vrybayt-fchepen zonder behoorlijk bc- ftel uyt dezen Staat t'Zee varen. Dat in't uyt-reeden der zelver niet ge-
doopen zal, part ofte deel daar in te zullen hebben (ofte van harent wegen daar in te hebben) eenige Luy tenant en, Admiraals , Raden, Gchejm-fchrijver, fyntroleur, Ven* du-merfiers ofte yets diergelijken; als mede geen Hoefden, Cafiteynen, Luj tenanten of- te andere Krijgs-luyden, te water ofte te lande dienende; die zulkx , nevens den Fifeaal wel exprefTelijk verboden wert; en dat:
|
|||||||||||||
|
te houden ; tot welke het Bootfvolk, en
Zoldaten (inderhaaft te bekomen) op het voorfz. HofFaangetekent, gemonftert, be- taalt en voorts Zee-waarts gezonden wer- den. Tot opzigt van welke toeruftinge yder
kamer een beampter is hebbende, met een onduyts woort Èquipagi-tneefter genaamt; die volgens eenighe toegeftelde Articulen aanbevolen is zorge te dragen dat de Oor- log-fchepen, tot 'sLandts minfte koften getimmert, uytgeruft; en alles daar toe van nooden zijnde ingekort werde; doch niet als ten overftaan van eenighe van de voornoemde Heeren daar toe bemachtigt: die uyt Zee komende weder op te leggen; van Scheeps gereetfchap, en oorlogs toe- Euflinge te doen ontloffen, en wel te be- waren : En voor al getrouwelijk te letten , dat het lant zoo in den inkoop van hare be- donge voorwaarden, als arbeyts-loonen, niet verkort werde; mits van alles boek houdende, om zulkx ten allen tijden te verantwoorden; Doch om alle deze on kof ten te verval-
len j werden op alle Koopmanfchappen en andere Waren, te water ofte te lande in ofuytgevoert (volgens Zekere taxatie) Tollen, anders Cenvoy-gdden gelicht; en dat zoo daar geen blijk van is, op verbeur- te der voornoemde goederen; die als dan ten prohjte desghemeenelants daarvoor aangehaalt, gevonft en verkoft werden. Om alle 't welke wel en in ordere uyt
te voeren,[zijn hier toe veel onder Besmpt- luyden, en dienaars van nooden; als Ont- fanger,Gehejm-fchrijver,Advocaat-Fifcaal, Cjeneraalvan de Recherchi, Vendu-Mcefter, Controlleur, Geweldige, en andere mindere. Den Ontfanger zijn beroep zijnde de
Convoy ofte verlof-gtldcn te ontfangen, en volgens ordonr.antien daar van bctalin- ge te doen, mits gehouden wezende jaar- lijkx van zijn ontfr ng enuyrgjft (metbe- hoorelijke bewijzen) rekeninge te doen, teykamere van des Qemrdtieju Rekeninge; |
|||||||||||||
|
S,quipeigi-
Wjler, en *JM empt. |
|||||||||||||
|
*mpt.
|
|||||||||||||
|
jvtftge vm
\ verkoopinge gefchiedt) zullen gheïevert aAw'm\u
|
|||||||||||||||||||
|
AamiwVi-
teyts-Hoff |
dat op de verbeurte naarder dien ften, en
onkoften in alzulke uytreedinge gedaan. Naarftighe onderzoek te doen na alles
|
||||||||||||||||||
|
werden; anderhalve groot, ten behoeve van
|
&c.
|
-iloïï
|
|||||||||||||||||
|
van de Gaflhnj^en der voorfz. Steede, en
|
|||||||||||||||||||
|
daar hetLant in hare Gerechtigheden in
zoude mogen verkort werden ; die den Raadt aan te geven , ftrafen voldoeninge daar van te verzoeken; zonder hem daar buyten in eenige maniere te laten payen; maar alles volgens de Placcaten gerechte- lijk uytvoeren; mits de ingebrachte Buyten in goeder bewaringe te nemen, en goedt onderzoek te doen; volgens de inftruclie daar met eede aan verknocht is. Om dit uyt te voeren verfcheyde Cer-
chers hebbende; wiens dienfte zijn op alle Hoornen mtgangen en plaatseen daar uyt- tocht is, loffing en ladinge gefchiet, dage- lijks goede wacht te houden, om de Verf- tof-brieveirtegcns de goederen na te zien, of alles volgens de gefielde belaftinge wel aan gegeven is; en daar gebrek in vindende, zulkxde GeneraalvmdeRecherchers (over haar geftelt) aan te dienen, alzulke goe- deren aan te halen, en in bewarende handt te nemen; en daar van, Monfters te eyf- fchen, om den prijs te onderftaan. Welke Generaals geen vafte verblijf hebben > maar na 't believen van mijn Heeren de Staten van d'eene Kamer na d'andere verplaatft werden. De Vend::-mecfters aanghenomen, be-
eedigt, en Borgen gheflelt hebbende; is aanbevolen alle Goederen verbeurt ver- klaart , by Biljetten aan te Maan, en in 't o- penbaar te verkoopen; mits de penningen daar van kamende te ontfangen , om den Generale Ontfanger yan de Convojen over te leveren ; al vooren afgetrokken zijnde allequade koften daar opgedaan , en by die van den Raden toegedaan. Des bedin- gende voor Rantzoen ten lafte van deKoo- pers, van yder ponde Vlaams der verkofte goederen twaelfgrooten; om als volgt te yerdeclen: Als zeven grooten ten behoeve yan de gequetfte Bootfgez,ellen : die aan den Generale Ontfanger der Qonvojen (daar de |
dat voorde zieke en gequetfteZoldaten, '■'
die daar veeltijds.in ghezonden werden: Noch zal de Fendu-meefter voor hem ge- nieten twee Grooten, mits voor de pennin- gen inftaande: en de Contrerolleur (zo daar een is) zo voor het Inventaris te maken, als tegenrekening te houden,en andere toezigt op de verbeurde Goederen te hebben, een halve Groot, zonder eenige andere Wedde te genieten; en de overige halve Groot de Gehejm-fchrijver; des alles volgens zijn ln- ftruflie waarnemende. De Contrerolleur be-edigt, zal geen an-
dere Gagie hebben als hier boven verhaalt; en niet te min gehouden zijn de Inftmftie te voldoen, voor zoo veel hem dieis raken- de : hem ook mede laten vinden op alle Schepen diegeloft zijn; om wel fcherpelijk te onderftaan wat Goederen in 't loffen zoude mogen verduyftert ofte verfteken zijn .• En (des noots) den Provooft en zijn Dienaars tot hulpc te roepen. Voorts van alles den Fifcaal kennife te doen hebben. Met bcloofte in koop van Goederen, ofte yets diergelijke part ofte deel te hebben. Eyndeüjke ftaat het de Provooft ofte Ge- Provoejl,
weldige toe alle Vry-buyters ofte andere <**$* Overtreders te vanghen , in befloote amtf' hechteniffe tebewaren en tefpijzen; die voor't recht te brengen; en alles na te ko- men hem van de Rechters belaft zijnde. Welke Raden (eenige plaatzen open we- zende) ftellen en bemachtigen aïlpEqui- pagi-meefters, 'Deur-waar'ders, Vendu-mec- fiers', Booden, als mede Cerchers yder in zijn quartier: doch die met advijs van de Co- mies-Generaal aldaar in tijdt wezende; Doch vanOntfangerSiGeneraals^tfiaals,
Secretanffèn, ColleBeurs en Contrerolleurs, zullen by haar twee bequame perzoonen mijn Heeren de Aigemeene Staten voor- geftelt werden; om daar een uyt te verkie- zen: gelijk zulkx in'r. verkiezen van Zee- |
||||||||||||||||||
|
fier, en Zijn
|
|||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, WBoek.
|
|||||||||||||||||||||
|
*8/
|
|||||||||||||||||||||
|
jdmtraU* Capiteynen mede waargenomen zal wer-
tms-Uof, jen> £ncjft alles volgens haarEedt, ge-
c' ffelt op den 4 July 1635. En Inftrutlien
" vm den 13 Augufti 1597. en 21 January
|
|||||||||||||||||||||
|
1Ö22. ziet C'hartre Chronijky^. t&tatthi/s 'Admraïiï
|
|||||||||||||||||||||
|
van èeHouve eerfte deel F. 2 5. &c. Item
|
&c.
|
'11'?'
|
|||||||||||||||||||
|
Aitz.ema ideelF.752. &c.
Dit voorverhaalde Hofmnkt als tot |
|||||||||||||||||||||
|
ter gedachtenifle van den Doorluchtigfté
Vorft, Willem de eerften, Pr mee van Oran~ gien, &c. tot Delft in de Nieuwe Kerk, in den Jare 1616. opgerecht) d'andere in de Princen-Hofs-fteeg, tuflehen de Voor. en Achter-burgwal: van binnen een groo* te ruyme vierkante geplaveyde plaats heb- bende, 't middel-punct daar van een Ge- richts-paal (tot teken van hoogh gezagh) zijnde.boyen met een vierhoekigeHollant- fche Leeuw bedekt,in een fteene Zee-com- pas ftaande. Het zuyder deel .daarvan een «uk van 'tpudeKlooftergeweeft weaen- ._.— qq <je, |
|||||||||||||||||||||
|
dezejegenwoordighe vergaderinghe ghc-
bmyckelijck , heeft twee treffelijcke in- gangen , beyde met cierelijke hart-ftee- ne Poorten pronckende ; de Wapens en ander fcheeps-gereetfchap daar boven te kennen ghevende, wat binnen verhan- delt wert: deeene als de voornaamfte op •de Fluweele ( ofte oude - zijdts Voor- burgwal) iiytkomende; getekentdoorde vermaarde Bouw-meeller flendri^de Key- z>er, (wiens konft voornamentlijk geble- ken is in het bouwen van d'overkonftige fe^"Ac?^c> hy de ff,MffftrmStai(* |
|||||||||||||||||||||
|
Hoedanig-
va» htt Hof. ■ |
|||||||||||||||||||||
|
Befchrijvinge <vm
s&pgetóyt, dat ten | vintmen yerfcheydc vertrekken, daarin Aimbeül |
|||||||||||||||
|
a58
|
|||||||||||||||
|
de, voor yts eierlij
|
|||||||||||||||
|
A&tnivttli-
teytS'Bvf,
|
|||||||||||||||
|
uytmunte.nde de Raadt-kamer dezer Zee- teyts-Hof P
rechtenen; verciert-met alderley Beekwei'k- ®"e' te Tapijten,vermaarde Zeeftrijden.en ande- Bmnen^s< re gefchilderde ftukkenvan uytmuntende meren. Meeftersjen daar nevens de Wapens derHee- ren in bedieninge zijnde, wanneer dit werk voltoyt was. Én boven deze vertrekken de Gnffy of Secretarye; en daar nevens een; afgezonde ruymte tot bewaringe der Ou- de Boeken, Brieven en andere Papieren, alle daar in goede ordere leggende. TufTchen 't dak dezer huyzinge twe zeer
groote loode Bakken in ftaande, die altijt vol water gehouden werden, om by on- geluckvan brant zich daar van te mogen dienen. Aan welk gebouw vaft zijnde de woo- Gtbeym-
ninge van de Geheym-fchrijver, ombuy- fihrywrs tens tijts ter Secretarye zijn zaken te kon- mmnè'' nen verrichten. Dit is een koftelijck ghe- bouw, geenzinshetbinnenfte (hoewel op een tijtgetimmert) in heerlijkheit wijken- de; wiens gevel op de Voorburgwal, ten; zuyden de groote ingangh ftaande, met hartfteene lijften, Feftoenen en andere cie- ragie is ])ra\ende;d'E([itipagi-Meefters woo- ninge daar nevens gelegen zijnde. De Convoy boven de Noorder ingang in Cenvoy-
d^PHncen-Hofs-fleeg, met een opgaande kamer, trap zoo geplaatft zijnde, dat den Ontfan- ger uyt zijn behuyzinghe (op de Achter- burghwal ftaande,1 daar in zijn toegangh .heeft; in welke de Convoy-cedulen ontfan- gen en recht daar van betaalt wert , dat Jaarlijks veel hondert düyzent Guldens is beloopende; doch den uytgift op zommi- ge Jaren meerder, als dan ghenootzaakt zijnde penningen te lichten. Onder deze kamer ten ooften de voorfz. ingangh, het Pakhuyswezende, daar de aanghehaaldc waren ingheplaatft werden, tot vry ofte verbeurt verklaart zijn. Dat deze hoek de Kerk van 't voornoemde Kloofter geweeft is., geeft zulkx de tooren daar op ftaande ,' te kennen, met zijn flag-kjqk, en uurwij. ] zerverziert. '"' Noch |
|||||||||||||||
|
deele .ghebruykt wierdt tot d*e vergader-
plaats dezev Raden; en te,n deele voor der Burgerlijke Krijg'hs-r.aden s (naderhandt daar voor een tijdt ingehouden zijnde de Stadts Wees-kamer, terwijle het Nieuwe Steede-huys gebouwt wierdt.) Tot het in don Jare zeftien hondert een en zeftigh af- _ gebroken, en daar ter plaatze een andere grooter Koninklijk gebouw geftelt is; on- der op een hart-üeene voet-ftal en zuylen ruftende .- Het bovenfte opftal voorts van harde roode ghebakkene fteenen , konft- cierltjk opgehaalt zijnde, alle venfters en lichten op deze binne-plaats haar gezight hebbende. 't Voorhooft (anders Frontejpies) zeer kun-
ftigmet hartftene Beeltwerk (levens grote) pronkende ; daar uytgebeeldt zijnde een zittende Leeuw,tot bewaringe van de Hol- Imdtfche-thmn, twee vliegende Engelen hem kranzende;inbeyde zijn pooten twee Kruys-ftaande Ankers vattende; (het Wa- pen dezer vergaderinge uytbeeldende) ter rechter zijde met deCjerechtigheyi (geblint en Schaal en Zwaart voorzien) vergezelt, by haar hebbende een naakt kint met den Hopren van overvloet, en daar nevens een Zee-Compas, Graadt-boog en Paffer, ach- ter haar op een Walvifch te voorfchijn ko- mende de Zee-.Godt Neptunus, in zijn lin- kerhandt een drytandige gaffel, en rech- ter een Schip voerende: en ter flinker-zij- deden Krijgs^Godt Mars, met een bran- dende'Fakkel in de handt, en neven zijn voeten een zwarte Ra ve; achter hem zich vertoonendeZee-mannen, Meerminnen , Zeee-paarden en diergelijke gedroghten; voorts Gefchut,Rampaarden, Kruyt-ton- nen. Ankers, Zeylen., Scheeps-kiften, Koopmans ftuk-goederen, en diergelij ke dingen meer. Vier prachtigeSchoor-fteenen het hooft
ten dak uytftekende ; yder een verguit wint-wijzende Oorlogs-fchip voerende. Binnen dit ghebouw de trap opgaande |
|||||||||||||||
|
En hoe ver
|
|||||||||||||||
|
Uiedamg
de Fronte- fyitsge- tïtrt. ' |
|||||||||||||||
|
AMST E R D A M. IV. Boek.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
28p
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
V Émên
"Lee-Mtt-
gazyn. Provoo/},
tngevan- gen-hujs. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
alzoo die voorfz. Wacht' atzülke macht 'sLandts
niet zoude hebben als de ordinaris der z"~Ma~ fteede. Zoo hebben mijn EJE. Heeren van gazyn' . den Gherechte de voorfz*. Steede Amker- . dam,, ter verz,oecl(yAn de b&ven-ghemelde ', Heeren Zee-raden , die vöor&eyde Nacht-
wacht alz,Mke macht gegeven , z.00 tegens alle brant of diergelijkg ongeltikfgn , huys- braak, overlaft, gewelt, en andere onbe- hoorlijkheden, des nachts op de gemeenefira- ten voorvallende, als Andere hare ordinary wachten zjyn hebbende. Volgens de Rezo- lutie van den 2 8-November 1661. geboekt in 't 5 Groot Memoriaal fo.89. Dit voor zoo veel ons noodig gedaght
heeft genoeg te zijn van dit Zeeraats-hof: Staat aan te merken dat de voornoemde Zee-Raden diergelijk gebouw tot bewarin- ge van alle haar fcheeps-behoeftigheden vijfjaren te vooren aangevangen hebben te bouwen ; dat noemende |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Noch heek &t geweldige Trovooft alllier
zijn wooninghe, ftaande op de voorver- haalde Achter-burgwal; en de gevaWgenif- fen daar achter zoo gelegen, dat de gevan- gens uyt Zee komende met fchuyten door zijn wooninge daar in gebracht, opgefloo- ten,en om te verhooren binnens huys,voor den Rechter konnen ghebracht werden. Om dit Hof en 't geene daar toe behoort
voor brant , diefilal en andere onvoor- ziende onghelukken (zoo veel moogelij- ken) te bevrijden; hebben de bemachtig- den teïAdmirditeyt voorfz raadtzaam ge- vonden aan te nemen zeker getal perzoo- nen haar tot een nachtwacht verflrekken- de, ten dien eynde op de Achter-burgwal I teghen over de Princen-Hof-fleegh een Wacht, mitfgaders aan de andere zijde van de zelvige fteeg een Schaarwacht-hmsken ftellende, daar des nachts zes der voorfz. perzoonen , de wacht houden. Doch |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
NdcTst-
wachttn. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
UANDTS ZE E-M AGAZYN.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
de Zee-raden toe bemachtigende ; om op
de Ordonnantie den Bouw betreffende, in alles achtinge.te nemen: deze zijnde de Heeren f Amfterdam*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
EN dat aan 't Tkant, op de zuydt-we-
fter hoeck van Kattenburg, daar de' Nieuwe gedolfde Heert-graft m'tY is eyndigende; daar 4 van de Gecommitteer- |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Cornelis Witten
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Fr.Tteters vander Hoef \, Burgermeefteren tot 2 Haarlemen
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Goude.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
F. Harper s
|
l
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
en
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
HArman VAn Eemvykj Domheer tot Uytrecht.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
maal zooveel deze flichtinge uyt te voe-
ren , en by gevolg van dien, na die jaren van meeft die lallen te zullen ontheft zijn: Als dat zeer gaerne alle haar Oorlogs be- hoeften , van fcheeps gereetfehappen, als anders by den anderen hadden, om daar indcr haaft van ghedient te zijn : die zoo verdeelt leggen dat yders Scheeps-tuych bezonder indèr yl kan aangetaft werde. Öo 2 De
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Gelijk zulkx haar namen enWapenen in
de voor-ingangh aan de zijde!-muurenis te kennen gevende , Tot aanlegh dezes bouws de voornoemde Heeren Zee-rAden bewogen hebbende; zoo de zware huuren die jaarlijks te dragen hadden aan Pakhuy- zen, Zolders, en Kelders (doordeStadt verfpreyt) die jaarlijkx zoo hoog liepen dat rekening maakten, met vier ofte vijf- |
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ffaarem
t«hmt.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Beférjjvhie mn
|
|||||||||||||||||||
|
*s unit f De eerfte gravlngé tot de fondamenten
Zee-Maga* daarvan zijn aanvang genomen hebbende ^*' den 12 September des Jaars 1655.dat ghe- |
graven zijnde is tot In Mem des volgende ^Unèt
Jaars blijven leggen : als wanneer de eer- Ze?-M«&*i ftc fteen geleyt wiert door Xl-?a' |
||||||||||||||||||
|
Esrfiefteen
|
|||||||||||||||||||
|
I^h!^L. ^BurgermeefterenZoonen.
P. Jacob%. ButtegaarjCn
Hejffier van Knyk. [
|
|||||||||||||||||||
|
$ LAlfTS MAGASYX
^Jrcenal Je. lldmiroutz
|
|||||||||||||||||||
|
3Êri dat ter breere van twee hondert
twintig, en twee hondert voeten diep: zoo dat het ten naaften by vierkant is, voor en achter met cierlijke paveljoen-gevels pron- kende; welker voorhoofden (anders Fron- (efpiezen) de zee-vaart zijn uytbeeldende: voorin eenVrouws-perzoon,ftaande in een Zpe-fchelptuflchen twee Ankers, een Zee- Krooa van Scheeps-ftevens op haar hooft |
|||||||||||||||||||
|
voerende, met de rechter arm een fpiegel-
fchip bevattende, en in de flinker een out Romeyns fcheeps roer voerende,voor haar leggende een Globus, Graat-boog en dier- gelijke behoefrighed en; ter wederzijde met Zee-Goden en Goddinnen verzelt; die ter rechter omhelzende veelderhande Zees- oorlogs zaken, als Gefchut, Rampaarden Kruyt-ton, ftampert en diergelijke '• ter flin-
|
|||||||||||||||||||
|
éytvan
|
|||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV. Boek, 291
flfncker Zees-ghereedtfchappen, van tou- / kante binnnen-hof, het gantfche gebouw 'sUnè*
,„.„ ^::„ i,i_f.i.„ ------------J ' van binnen daar haar lichten opfcheppen-^-^"-
de; en met een binne-galdery zooomhe- _
|
|||||||||||||||||||||
|
Zee-M rga-
|
|||||||||||||||||||||
|
m
|
|||||||||||||||||||||
|
mede voorzien zijnde. De Ankers-voe-
rende Leeuw, boven de voor ingangh de wacht houdende: zijnde alles van harde gebakken moppen, met menigte van .deu- ren en venfters binnen en buyten door- luchtig ; daar zoo mede gefpoet wiert, dat in negen maanden tot het ghebruyck be |
ven, dat men door alle uytgaande vertrek-
ken, daar onder droogh tot den anderen gaan konnen ; de zelvige veeltijdts met Steen-ftukken, koopere Draaxkens en aifr der kleyn gefchut, beleyt wezende. Behalve de kelderinge ziet men zich dit werk dry ftadien hoog verheffen; het dub- |
||||||||||||||||||||
|
^
|
|||||||||||||||||||||
|
quaam was; gelijk zulkxditVolgende Op- I bel-dak gefpan voor een vierde ftrekkea
|
|||||||||||||||||||||
|
fchrift ten wederzijde van de afgaande wa
ter-trappen in 't achterfte Paveljoen, (ne vens de eerfte fteen-leggers namen) is te kennen gevende s luydende .• Dit hu-js isgebouwt in 't Jaar z,eftien hon-
den vijf en vijftig. Binnen 9 maanden tot het gebmykgcbragt.
Met een breede graft omvangen zich
uyt heï water verheffende. Nevens haar Scheeps-haven zoo met paal-werk en wach- ten omzet, en befloten, dat zonder belie- ven te water niec kan aanghedaan werden. De ingangh door een groote fteene poort met Dorize kolommen bezet, over een overwelfdebrugh, dooreen tweede, tot in een- groot portaal , (anders voorhuys ghenaamt) zijnde ; De Zolderinge daar van met een vreemt hangent Schuytje' (meteen man daarin) in de Straat Davids bekomen, pronkende; zijn beelteniffe uyt houtnageboo'tft, met zijn zelfi kleederen bekket,daarin zittende, by hem hebbende alle zijn viffchers ghereetfehap: ter weder- zijde tegens de muragie in uytghehouwen hartfteen , de Wapens van de vier voor- noemde bemachtighde Weeren (tot dezen Bouw) uytftekende : voor ter weder-zij- de twee heerelijcke ruyme vertrek-zalen hebbende; welker Noorder, de Schoor- fteen boven de manteling met de Wapens der zeven vereenigde Lantfchappen,en die van deze terftont genoemde Bouw-Hee- ren is pralende. Het voornoemde Portaal recht door
tredende komt men op zeer groote vier- |
|||||||||||||||||||||
|
de, en dat alles tot het volgende gebruyk.
De kelders of onderfte, naaft het water leggende, wegens de Zee-Vloeten en op , wateringen nergens bequaam toe zijnde, als tot berginge van yzere Granaten, Koe- gels, Schuyf-tangen, Bouten, Staven, Ke- ting-koegels, Schroot en diergelijk helfch oorlogs-tuyg; alles in bezondere affluy- tinge ofte kaffen na de groote, zwaarte, maat en gewight nevens den anderen leg- gende: 't middelfte en overige voorts met leedige leggers ofteScheeps water-vaten be- zet zijndejop yder hoek een trap tot de bo- ven-verdiepingen hebbende; yder inby- zondere vertrekken verdeelt zijnde.' Waar lA&rfy toe het eerfte gebruykt wert tot opleggin- gfttt. ge van Anker-kabels, en dierghelijk zwaar fchi,P'. touw-werk , 't overig loopent-want op- gefehootèn daar boven by de zolderinghe opgehemelt zijnde, yder aan de Kabels ge- tekent de dikte, en tot wat fchip het is be- hoorende; voort Stampers, Lepel-ftok- ken , Aanzetters, Wi fiers, Verkeftaar- ten en diergeüjk huys-raat. Het tweede, beladen zijnde met het
zeyl-werk; en dat van yder fchip in be- zondere kaffen, om in tijdt van noot niet door den anderen yerwert te werden: en bezondere plaats (omdieteverftellen) op de zelvige zolderinge aan de zuydt-weft zijde zijnde. Het voorde (zuydt-oofter ghedeelte) een Wapen-plaats van hals en handt-gheweer zijnde, yder in kaflen be- zonder verdeelt; in welke duyzendé (van Mufquetten, Vier-roers, PiftoolenjZabel, Oo 3 hal- |
|||||||||||||||||||||
|
Preemt
fthuytjt.
|
|||||||||||||||||||||
|
}t Gehurji
linnen. |
|||||||||||||||||||||
|
rijvwgc van
gefpanis, doch buyterifte hoogfte, tnf-'s Lmdts
fchen beyden een ruymte blijvende van Zee-Maga- |
|||||||||||||||||||||
|
292
' Landti halve pieken, Braat-fpeeten, Mufqueie-Mitga- tonsiDonder-bufTen, en ander gereetfch
|
|||||||||||||||||||||
|
zijn.
|
|||||||||||||||||||||
|
(om brant in zeylen en want te fchieten)
als fchoon en klaar te zien zijn. De achtergevel en zuyder-gedeelte ten
deele hiervan niet anders bezet zijnde, als met kleyn gereetfchap; beftaande in groot en kleyn JSlok^werkj, Diep-boden, Com- paffen, Cjraat-boogcn, Zant-loopcrs, Vlaggen, Wimpels, (geen kleyn getal van veroverde Schepen daarbyzijnde) Lantarens, Kar- does-kookers, Enterdreggen, Boejens, Lon- ten, Konftapels gereetfchap, en wat meer tot Oorlogs-fcheeps-uytruftinge rioodig is, alles ordentelijk in kaffen, bakken en laa- den verdeelt en aangetekent: Een bezon- ètr&'Boehhottder (daar toegeftelt) hierge- plaatft zijnde, om rekeninge te houden, wat indithuysaan enuytgevoert werdt: daar dagelijckx 't gantfche jaar door een goet g-:tal Sjouwers en arbeyts-hiyden toe van nooden zijnde. Alle deze plaatzen wel met brant-fpuyten, leere emmers, Gie- ters , en diergelijk gereedtfchap bezorght zijnde. Onder 't dack off vierde verdiepingh
tiiet ftaande als ledige vaten om te drogen.
Welk dak aan alle zijden een dubbelt
|
eemghe voeten breedt en diep , rontórri L'
't gantfche huys tot een water-back ver- ftrekkende, geftadig met zeftien höndeit tonnen Hemels - nat vol ftaande, dat de regen van de daken is gevende, enover- loopende zich elders verfpreydt. In allé hoeken groote loode buyffen, ofte goo- tentuffchen demuuren zóo verdeelt leg- gende , en met groote Kooper-kranen ge= flooten zijnde; dat die geopent werdende, alle deze zolderingen met water blank ftel- len konnen; om zoo in brants-noot zich daar van te dienen. Vier fchoorfteenen op de vierhoeken uyt rijzende, boven op met koopere Hemels Spheren pronkende. Ten noorden tuifehen de daken een groot plai- zierigh hoogh padt hebbende, verleende een geneugelijk geficht over de omleggen- de Landeryen, TLnyder-z.ee- en Te met haar vlugh-zeylende Ghebouwen; geen min oogh-vermaak gevende, hare hier voor- genoemde Scheeps-haven in 't Noordwe- weften geftadigh gepropt vol Oorkghs- fchepen (totdendienft vaardigh) leggen- de: alsmede aan de Nooit-zijde langhs .Kattenburg haar /
|
||||||||||||||||||||
|
SCHEEPS-TIMM ER-WERF,
|
|||||||||||||||||||||
|
fchcyd'e Opfienders haar woon-plaatfen
hebbende. Welke muur binnen op de Werf, doorgaans met een fwaare breede Loogie bekleedt is; de treffelijke uytftee- kende Smits-ivinkd, die, en de gantfche Timmerwerf als in tweejen afzonderen- rende. Welke Logie aan Winkels en andere gemakken zoo verdeelt is, dat alle Am- bachten (tot het Scheep-bouwen behoö- rende daar in gedaan werden. KhCompas- Allerhy maken, Kujpen, Swaart-veegcn, Pomp-ma- Hamteerk ken, Blok^maken , Sloot-maken, Schrijn- daartoe • werken ,Boot-maken, Mafie maken, ende nn '* ■. ' diergelijken meer. Het gedeelte van déze Werf
|
|||||||||||||||||||||
|
Trekkende tot aan 't Y, ter lenghtq
|
|||||||||||||||||||||
|
Zdttgte"
tian dim'. |
|||||||||||||||||||||
|
■ J van ftijf vijfthien hondert voeten -
doorgaensmet een hooge fteenemu- ragie van de ghemeaic ftraat afghezon- dert: den ingang da/r van, een grote fteene poort wczende; daar op ftaande een ganfeh fteene doorluchtigh Koepel-Toorcnken, voerende Uurwerk, Wyzer , en Slagh- klokken, twee gekruyfte Ankers het dek- kende : Binnen de Ingang aan d'eener zijde het Schrijvers Comptoir> en ter anderchet Pakhuys van 't Yfer-werk, en andere be- hoeftigheden tot den Scheeps-bouw ftaan- de, entenbeyde zijde derfelvighe, ver- |
|||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, m Boeh
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
*9i
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Werf na 't Zuyden tot den Bouw van de j honderden zoo metale als ylère ftukken Lmdts-
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Ltmdts->
Lynbaan, |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
beleyt) langhs den Y-kan/dit alles fluy- H»'»-™»-
tende. Geen minder luyfter dit alles,ge- " |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Groote Schepen in gebruyk zijnde; het ove
rige na 't Y, tot Sloepen, Booten, en andere |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
kleyne werken; haar Cjefihut-werf (met vende haar
LANDTS-LYN-BAEN.
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
~orderiers d& l'~4'cbmr-atdz etuuComf/^nte- des Indes
Otnefi&Jis :==°*S, |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Ooftr-iniïifi JLéjtihanen,
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
met fleene muuren drie Voeten dik o|ge- *«**•
haalt;de binnemuren op hooge open-boo- wmwtrh, gen dit werk in tweejen deelende : daar dagelijx, door menigte van volkalderhan- de flagh van Touwerk (tot behoeft de* Oorloghs-Schepen) in voorraat ghëfla- gen wert: tot alle 't welke goede opficht van nooden is, des daar (behalve de Equi- pagi-meefter en Opper-Lmflagcr, die de zorgetotden inkoop van de Hennip, en an&re
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Elegen op Ooften-burgh, na-
|
■aft
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
"Langu
foeete. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
m
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
G
|
die van de Ooft-indifche Maatfihap-
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
pye; wezende een groot koftelijk
konftigh gebouw; op de breetevan vijf- en- vijftighvoeten, ontrent detweeduy- zent lank zijnde; het Fondament op fware ingehaydepalen, met dikke planken bes dekt, daar dit gantfche vloer-werk, met aarde bedekt (voorst neder zakken)bo'ogs- wijs is op ruöoide; voorts ter weder-ijjde |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
294 Befchrijvtnge vm
|
||||||||||||||||||
|
andere Baans nootzakelijkheden aan bevo-
len zijn) een onder-baas in is woonende; zijn werk wezende wel te letten dat yder aan zijnarbeyt is blijvende, en door on- achtzaamheytgeen werken verbrodt, en qu3at garen gefponnen wert: wiens woo- ninge voor de Baan aan ftraat ghelegen is; de voor-gevel (tegen 't zuyden) cierlijk met de Wapens van haar£W. Groot-Mo- gentheden, en Feftoenen van hart-fteen, aar- dig opgepronkt zijnde: Voor welke ech- ter de achter - gevel ten noorden op 't Y niet behoeft te zwichten; haar hart-fteen cieraat daar ander ghetuygenis van geven- de ; voornamentlijk der Toeven vrye Nee- derlanden haar Wapenen : De Leeuw des Eendragts (op de Gevel ftaande) die door zijn t'zamen verknochte pijlen, met uyt- |
getrokken zwaardc befchcrmende. Cefl-Jndu
Voorts ziet men dit werk verzorgt metfebe&t'
zijn Teer-ketels (om de gheflagen touwen reer,^etei voor het fchielik vergaan gheteert en be- waart te werden) zoo met muur-werck omvangen, dat by overftookingh voor on- geluk van brandt wéynigh te vreezen is. De Stoof (daar al de Kabels en tomven Stuf.
(geteert zijnde) in leening gemaakt wer- den) den brandt ook onderworpen, met geen minder voor-zorgegeftelt zijnde. Noch een groot Pakhuys, tot bewaring PMuyt
van de opgekofte hennip en andere noot- tothenp. wendigheden daar by ftaande.. De menighte van opgeftelde ankers de ^»ktrs.
gantfchelenghtevan dit werk aandebuy- ten zijde na zuydt-ooften, geen onverma- kelijk gezigt toebrengende. |
|||||||||||||||||
|
Otfl-tttdi-
fche &c.
|
||||||||||||||||||
|
fcor~,'en
achterge- vel. |
||||||||||||||||||
|
TIENDE HOOI'T-STUK.
|
||||||||||||||||||
|
Vcrvaiende de verfeheydeTee-vaarten.Doch
in 't bedonder Van de Oojl-lndifcbe , Wejl-lndifch.e , en Groen-
landtjchè Maatfchappen. |
||||||||||||||||||
|
E Stadt Amflcrdam^zn voor-
naamfteGebouwen daar bin- nen befchreven, uyrgheno- men cenighe weynighe, be- zondereKoopluyden Maat- fchappen toebehoorende , zullen voort varen. Doch eerft haar Y en waterkant (van 'fBlauwe-hooft tot 't uyterfteBolwerk ooftwaarts lijn-recht VTlanghs, omtrent dryduyzent paffen ofte vijfrhien duyzent voeten gelegen) bezigtigen, (naaft Godes zeegen, en wijze regeeringe, eenige oor- zaak haarder jegenwoordighe groote en heerlijkhey t) daarze haar,met haar fcheeps- j-eede, (dagelijkx vol van alderhande groo- te Zee-varende fchepen ghepropt) als een halve maan is vértoonendej des nachts van 4e Stadt met twee rijgen jngeheyde palen |
||||||||||||||||||
|
(in plaats van wallen,) afgheflooten, ver-
fcheyde invaringen (Boomengtmzmtfmet wacht-huyzenbezet hebbende; van alle welkers ghebruyk en ordere hier vooren f0.122. en 262. &c. 265. &c. 2<S9.breedcr te lezen is. Die in den [are 1667,. en \6Ca-. met ftadts vergrootinge bet 't Tivaarts in- gezet zijn; do menighte van binnen fche- pen en fchuyten tot zulkx oorzaak ge-ven- de. Om 't gezigt hier van te voldoen, van
nooden zijnde zich 'te vervoegen op de twee voornoemde uytftekende Bolwer- ken » beyde de Paal-herbergen, Nieuwe brug, Kamper-hooft engantfche water- kant langhs, doch voor al met kleyn vaar- tuyg in 'tY voornoemden dat om 'sLmdts cnStadtt welvaren op't water te zijn drij- ven: |
||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. Iv. Boek.
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
29f
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
ven: yderharebezonderevaarten, oog-
wit , havens en plaatzen hebbende. Waar van de outften (doch nu niet de
aanzienelijkften) die van Noorwegen, De- nemarken , Zweeden, Bergen en Oofien zijn- de : alle van de Noortfche Koningen en Regenten met veel heerelijke voor-rech- ten beveftigt. Als van Albert der Tweeden en Gotten
Koninck; die deze ftadt en haar fcheep- |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Eyndelijk daar bynoch open ftcllendc
den vryen handel op Bergen in Noorwegen,
uytgezondert op de Duyt&e Brugge: vol- gens het voor-recht daarvan verleent op Woensdag na St. fans, dag Ante Tortam Latinam 147c. ziet hier na in 't zefte Boek fol. 153. Alle welke vryheden deze volgendeKo-
ningen daar na beveftigt hebben, als Jo- han, van dato op Zondag Jttdica 1490- op |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
*x tmitt
Zee-Mfga-
xijn. Stheep-
vaarten, Ooft, en Noordt- ifttarts. Vryheden
daar ever. |
'.♦ landtt
Zee-Mit-
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
vaart met een Vic~le op Schoonen isbegifti- j St. Stephani, Proto Afartyr, 1495. op Zon
gende, om daar haar eygen Voogden op te } dag de derde in de Hejligedagen van Wijn- |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
nacht. Van Chrifliernde tweede: gegeven
op den Heyligen Kruys-avondt Exalta- tionis 1507. van Frederikjde eerfte; Dis Convercionis Pauli ij2/\. vanChriftiem de- derde : op' den 15 Oétober 1531. en op Chrift-dagh I54<ï. Item van Frederik^de tweede: den 22 July 15 60. van Chrifiiern de vierde: van den 26 September 1 $96. en eyndelijk van Frederik^ de derde in dato den 18 May 1658. Alle welke Noortze Landen (uytgezeyt
Bergen in Noorwegen daar in 't bezonder van ghefproken werdt) ons zijn leverende Maflen, Sperren, Balken, Deelen, Brant- hout, en diergelijke Greyne en Vuure ge- maakte en ongemaakte waren meer.Bergen ofte Bergen-vaardcrs zoo in bedenken ko- mende ; dat de Ed. Heeren Burgermeefte- ren en Raden dezer Steede goet gevonden hebben in den Jare 1539. daar een bezon- der Gildt van op te rechten: by welken ordonneeren; dat wie als Meefter xdjn eerfle |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
ftellen, met het gebruyk haarder vrye ge-
rechtigheden ; om alle aanklagers en ver- fchiliendoor haar, volgens dezer Stadts rechten te berichten, Ziet hier na't zefte boek fol. 131. Ook mede nevens die van Enchuy^en
en Wieringen vryen handel door gantfeh Denemarken en Schoone: met vryheyt by fchip-breuke (zonder verbeuren) haar ey- gen fchip en goederen te bergen: volgens twee voor-recht-brieven daar van ghege- ven tot Val^t-boodcn op St. Jacobs Apoftel- dagh des Jaars 1368. Gelijke vryheydt van Koophandel by
Chriftoffèldev'Deenen, Zweeden Sec. Ko- nink in Noorwegen mede genietende, vol- gens 't voor-recht daar van ghegeven tot Koppenhagen op St.Bartholomeus dag 144 ?. Zulkx Chrifiern de eerfte door alle zijn
Rijken, daar na vernieuwende; uytgezeyt zijn Schat-landen, als IJlant, Hitlant, Fero en anderen: uytwijzende de brieven daar |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Warm uyt-
de Noort- fche Lcm~ den. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Bergt'
vaarden
gildt.
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
van verleent; op St. sAïgidy dag, en <sJWa- | rejz,e op Bergen doet tot St. Armen Outaar
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
een halve Gulden currente betalen z,al. En
voor knecht vijfthienfluyvers. Dat niemant een anders Boede onder-
huur en z,al. En een Koopman aldaar twee Boeden ophouden. Dat een Koopman verboden werdt geen
Goederen in andere Boeden, als gjjn mede- poorters (om te verkoopen) te arengen. En al- daar geen Waren langhs defiraten vejl te dragen. 'De Berge-Yaarders voor den Rijckx-
P p raadt |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
rias gheboorte 1452. opAfarias visitatie
14^3. opSt.Andries avondt 1454. en op Karf-avont 1458. Welke vryheden de zelvige Koninck
daar na noch vermeerdert heeft met de vryen handel op de Hertoghdommen van Slijswijkcn Holftijn, en in 't bezonder op de Steeden. Huz,em en Flens-burgh volgens 'tbelcheytdaarvan zijndejgegeven op on- zer Vrouwe Ontfangeniffè, 1461. ziet hier na't zefte boek fol. 140. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
t>rdmnan*
tien en Fïyhedtn. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
'29<S
|
||||||||||||||||||||||||||
|
rjfvmg
|
||||||||||||||||||||||||||
|
e <vw
|
||||||||||||||||||||||||||
|
üofl-ln-
difch-Huysl |
||||||||||||||||||||||||||
|
raadt ofOldér-mannen ontbooden, en dry
ofte vier uyt de haren daar toe bemachtigt; nullengeduurende haar ujtwez,en alle Boe- éengejlooten iverden. Geen Meefter z,al vermogen een Boots-
man in 2^/zBoede te flellen om Koopman- fchap te doen, voor daar voor betaalt heb- bende het Outaar en M'aatfthap geit. By verandering van Konink, Bi ffchop,
of yets diergelijke een gcmeene vereeringe te doen zjijnde; datxjulkx uyt 't gemeen byde ruymen z,alvergadert werden. Behalven eenige Scheeps-ordonnantien
Bevinde deze wel de voornaamften te zijn. Ziet de Keuren van den 10 Februarius 1539. en 31 May 1553. en 23 j^nuary Gelijkhaar mede vergunt is met haarey-
^«Broot-eeters, haarPtfch weiver te kip- pen. Ziet "14- November i6z f; Welke Gilde-broeders noch heedeten
dage haar huyzing en Iuft-plaats even buy- ten de Nieuwe vergrootinge aan de Weft- zijde van den Amftel zijn hebbende; ghe - mamt de Berge-vaarders/?amer; daar haar eygen vertrek in houden: Tn 't welk ghe- fchildert ftaat, het verbranden van een haarder fchepen in-Zee, met deze (na tijdts- gerijmde) veerzen daar onder. In't laar 1512. op St.Simoryende Judas
dag,
^ils men den brandt in het Schip opgaan zit?.,
|
||||||||||||||||||||||||||
|
Waren in 'tfchip Z9 Mannen in 't leven,
"Daarvan 13 z,ijn gebleven.
Die haar namen hier onder &c.
Den Oofterzen handel met de Noortze
als in een Werelts-hoek gelegen , en hoo- gen ouderdom groot' ghemeenfchap heb- bende; zullen de tweede plaats gunnen, en bezichtigen met wat menighte van houte kielen Jaarlikx door de Deenfche Ori-zont de Ooft-zee ingeloopen wert, om in Too- ien, Zweedsn, Prujjfen, T oomeren en die geweften verfcheyde Havens aan te doen, ons van daar brengende Pek^, Teer, Kooper, Yz,er, Offen, Haz,ele-nooten; voorts Tarwe, 'Rogge, Garfi, Boelqvi-jt, Was, Klap-kcut, Mout, Haver, en andere diergelijke Koop- manft happen meer. Gelijk deze twee voornoemde vaarten
welde oudtfte zijn; zoo ziet men echter voor"t gemeene beft de nutfte en aanziene- lijkfte die van de Ooft enWeft Indiflhc Maatfchappen te wezen; die hier elk be- zonder afhandelen zullen. « Die van Oofl-Indien niet uyt weelde
maar door dwang van beflagh daar toe ge- perft, (hier na breeder in 't zefte boek van de ghefchiedeniflen inde 5(Jen 37 höoft- ftukkenfol.304.en vervolgens te verhalen) in denjare 1595.haar begin genomen heb- bende ; tot eyndelijk na veel fukkefingh ftaat greep, en van de Achtbare Regeerin- ge Anno 1605. haar out verlaten Bus-hnys (vooren fol.214. befchrevcn) tot haar by™ eenkomften en berginghe der Koopman- ■fchappen in huur namen. Welk |
||||||||||||||||||||||||||
|
difch buyri
|
||||||||||||||||||||||||||
|
Waren liy?
Oojinn, |
||||||||||||||||||||||||||
|
Serges 1
1'aarders khmer,. |
||||||||||||||||||||||||||
|
Oifi-Indi-
fche Maai fchafpje. |
||||||||||||||||||||||||||
|
OO ST-INDIS C H-HU Y S
|
||||||||||||||||||||||||||
|
fchooten, hebbende dry groote hartftee-
ne verwulfde ingangen (als twee in de voorverhaalde Doelen-ftraat, en een op de oude veft naaft het Dólhuys) nietghe- bruykelijk als onder tot vergaderinge van deHeeren van 't Slacht-huys, datze daar achter zijn hebbende j in welke niet alleen Jaar-
|
||||||||||||||||||||||||||
|
GElegen is op de Oude ftadts/ yeft
(nu Ooft-Indifche Kay) aan de zuyd hoek van de Doelen-ftraat, beftaande uyt oude en nieuwe gebouwen; het oude (ghelegen langens de Kay) een groote geweldige ruymte zijnde, in veel vertrekken, Pakhuyzen en Zolders afge- |
||||||||||||||||||||||||||
|
hot danig.
|
||||||||||||||||||||||||||
|
rA M STERP
'eg/Mn- Jarrlijkx veel honderden van Offen ghe-
Jfch huys. f]acnt) ghezouten en in tonnen ghepakt,
- maar ook Spek, Erweten, Gort en andere
levens middelen; voorts alle andere noot-
wendigheden voor de afgaande, Schepen
|
*9f
mlndienbyeen vergadert werdenjenbo- oofl-in*
ven voor die van 't Pakhuys,daar den dage- dl^ *"*?*• lijkzen Koophandel gedreven werti't ove- ""' rige tot berging der fpeceryen, en andere
■fijne Jndiaanfihs Waren., yder bezond,e» |
|||||||||
|
hebben moeten ruymen: Alle haar toegaf*»
gen op een grote vierkante binnenhof heb1» bende; den ingangh van ftraat door een groote cierelijke hartfteene poort, daar op zijnde; ter rechter Zijde een binnen wacht- W*$it\ huys, uyt welke 's nachts fchaar-wachten **?*> ("tot bevrijdingh voor diefftal, en waar- fchouwinge van brandt) geftelt werden» sintuxi Op welke binnenplaats het aangheno- plaats,' men en monfterende Boots en Krijgs volk hare vergaderingen hebben: Om deze ru- we gaften (dienft ghenomen en loop-gek Pp 2 op |
||||||||||
|
ingroef menigte in Pakhuyzen en op Zol-
ders verdeelt leggende, als Noote-mufcaten, Gerojfel-nagelen, Caneel, Foelie en dier- gelijkemeer. v&grott. Het nieuwe gebouw op diverze tijden daar aan gemaakt zijnde; als eerftelijk het zuyder gedeelte > daar na de weft-zijde en eyndelijk 't geene aan ftraattot aan den in- gang van de Franfche Kerk*is ftrekkende; en dat zoo heerlijck en uytftekende, dat voor geen andere Stadts ghebouwen be- hoeft te zwighten, daar toe veelhuyzen |
||||||||||
|
29S Befchrijvinge va»
|
|||||||||||||||||||
|
zen, en anderen beneden als boven; uyt- o«/W#*&
gezondert noch boven inhetzuyderdeel £ƒ«-**<*#*• een welgeftofFeerdeil?«/r'-%jtf«rJ met alle zyn' zoo Scheeps als Landts Wapen tot de oor- log noodig : zonder haar eygen Apotheek^ tot ftofferingh van de uytvarende Chirur- , gijns kifie te vergeeten: alle met huysraat na Lants-aart gheciert: boven al is de ghe- - meene vergader-kamer uytmuntende, zoo van koftelijke Sineze fchilderyen; 't 'Ja* pans Koninklijke hof, Stadt en Kafteel "Ba- tavia; Molukse Eylanden en andere plaat- zen onder haar gebiedt ftaande; ook dier voIkerenKrijgs-ruftingén en andere vrem» dighcden meer: De overighe Zolderingen, behalve de
voorgenoemde fpeceryen , met veelder- hande Katoene lijwaten, Zijde en Zijde- ftoffen, Sappen, Gommen, Verwen, Por- celijn en andere fijne Koopmanfchappen vervult; zulkx dat gantfch Europa daar van kan gefy'ft werden. |
|||||||||||||||||||
|
opdehantontfangen) in den bant te hou-
den : en van alzulke penningen niet ver- fteken te zijn, hebben de Beivinthebbcren dezer Maatfchap op den 18 Odober des jaars 164a. vande Achtbare HeerenBur- germeefteren en Raden vryheydt beko- men , een eygen Provooft te mogen ftel- len; met macht alzulke verbondene per- zoonen (hare aangenomen dienft weyge- rende en zich t'zoek makende ) na te fpeu- ren, vangen en in beflooten hechteniffe te leveren. Alle deze nieuwe ghebouwen in ver-
fcheide vergader-plaatzen (boven de voor- genoemden) afgedeeltzijnde; alsdeghe- meehe groote Zaal , daar tweemaal ter week, tot vaft-ftellinghe van aüeRezo- lutien, vergaderinge gehouden wert; noch die daar de dagelijkfche affchrijvingen ge- fchiéden, en alle acten getekent werden; Reken kamer; Advocaats vertrek; en ver- fcheyde zoo Boekhouders fchrijf-plaat-. |
|||||||||||||||||||
|
«oft-Inêt
Zte-Magit-
ajf».
Trtvotjl
gifleh,
|
|||||||||||||||||||
|
' e» 'tge~
É,"Ujk.
|
|||||||||||||||||||
|
O O S TI N D I S ZE E-M A GAZYN.
|
|||||||||||||||||||
|
DEze Ooft-Tndifche Maatfchap Jaar-
lijkx in macht en vermogen toene- mende, zulxdatin meerder omme-. flag vervallende, en dienvolgende mét het weder koomen haarderlndifche Vlooten, met dit voorgaande niet genoeg behuyft wezende; als dan door de Stadt ghenoot- zaakt Pakhuyzen, Zolders en Kelders by <ternaandttehuuren , dat een groot geit Warneer beloopt. Is in den Jare 1660 met de Stadts giknwt. vergrootinge te rade geworden, haar ou- de Sche-eps-timmer-werf en Pakhuys op Rapenburg te verlaten, en haar opQoften- bttrg te verplaatzen; daar toe aan'tYkant eengront koopende, ter breete van zes- hondert zesendertig voeten,diep acht hon- dert en eenige, rontom in 't water gelegen; en weder met twe wijde dwars-graiten van den anderen in dry Eylandekem ghefchey- 4en, omtotgerijfaan alle hoeken te Wa- |
|||||||||||||||||||
|
ter daaraan te komen.
Op het voorfie ten zuydt-wefien een #<>'<&»'£
geweldig Zee-Magazijn, terbreete van zes 't£e *""'■' hondert zesendertig, en zeventig voeten diep, 4 verdiepingen hooggebout zijnde;, van 't vafte Landt met een ophalende brug van ontrent de hondert dertig voeten, en een Wacht-huysken voorzien, door een hartfteene Taskaanz-e poort, in't midden van 't midden Pavel/een, van de voorge- vel ingaande .•■ die achter ten noorde na het tweede Eylandt door even zoo een poort over een andere brug van tuiïchen de vijftig en zeftig voeten weder uytkomen- de: Aangeley t in 't voorjaar 1661. na dat haar Lijn-baan te vooren zijn begin ghe- rjoomen heeft. Allé deze verdiepingen ten allen zijden meenigte van venfters en pak* deuren tot bequarn« opflagh hebbende» 't gaatJche werk tot bovca doorgaansin de |
|||||||||||||||||||
|
1
|
|||||||||||||||||||
|
A M S T E R D A M. IK Boek
|
|||||||||||||||||
|
299
|
|||||||||||||||||
|
tot cieraat het doorluchtigfte Koepel-too- Ooft~jnflt
ren met flag-klok te verwachten ftaat. Al- Ze?-M0ga£ lesbeqaaam om menigte van groove aan- '*"' komende waren ; als Peper, Suykeren, Salpeter, Indigo, Hout, Campher, Kog* |
|||||||||||||||||
|
0$fi-Jndis lenghtê met een doorluchtige fteen door-
"Lee-Mai*- fl3g booghs-wijs verfterkt; de vloer van
*#"' 't onderfte voor 't zakken met aar-boogen
" overflagen cnaanverfcheyderuymten af-
gefchootenwezende: Daar boven heJ dak
|
|||||||||||||||||
|
Oost -Jndis 2ee Ma ga zyk
~4rfaial des Indes OnetttalËs
|
|||||||||||||||||
|
Daar noort oofïwaarts achter ftaande twee
groote fteene gebouwen,tot Smits en Sloo- temakers werk bequaam; ten dien eyndè daar veel Smits geftelt zijnde. Het derde of uyterfte na 't Y kant, om-
trent vierde halfhondert voeten diep, met haar graft als vooren van't tweede afghe- fcheyden3doch overgaande brug weder te zamen gelaft,en aan beyde zijde ten deelen mede met 2 Pakhuyzen bezet,om alderley Scheepstimmer behoeftigheden en gereet- fchappen in te bergen 5 't overige tot haar PP 3 &£ |
|||||||||||||||||
|
per en diergelijk ; voorts alle fcheeps en
Stiermans gereetfchap, nevens Ooilogs be- hoeftigheden en levens middelen te ver- zamelen en te bergen;om tot de aanftaande reyzen bequaam en gerect te hebben. 't Volgende eylandt (als verhaalt) met
een brug aan het eerfte gehecht, met twee groote houtePakhuyzen(een breede door- gang na de achterfte Scheeps-timmer-werf hebbende) bezet zijnde: en dat om Boo- ten, Schuyten, Maften, Blooken, Rie- amen en ander tout-werk. te vervaardigen: |
|||||||||||||||||
|
$oq iBefchrijvtnge vm
cof. - in&i. timmer wervenlijnde, om eenige fchepen \ ommeflagh dagelijkx eenige honderde af- Ot/l-bi&*
fcheMaM- ghelijk op ftapel te zetten. Aan alle welke \ beyts luyden in 't werk gehouden werden. ïfhe Maêt"' |
|||||||||||||||||||||||||
|
JJjnbcian.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Lijnbaan.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
OOST-INDISCHE MA ATSCHAPS LYNBAAN.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
IS ghe'egen op 't voornoemde Oojien-
|
|||||||||||||||||||||||||
|
zaraen voor een achtfte.yder onder zeven j
en JZnchmz-en en Hooren voor het overige achtftegedeelte, yder onder gelijk zeven; makende te zamen zeftigBewinthebberen: aan wien den handel en Regeeringe dezer Maatfchappye ftaan zal den tijt van een en twintig Jaren; mits gehouden zijnde alle tien Jaren Rekening en bewijs te doen. DeeerfteBewinthebberen daar van als ^"veei
doen wezendein de Kamera-tot Amfter- f^*^ dam. |
|||||||||||||||||||||||||
|
Hoedanig
|
|||||||||||||||||||||||||
|
d
|
barg,tuÜchen haar Magaz,yn en "sLands
Lijn-baan, uytwijzendedeafteekenin- ghe daar van in 't voorige Hooftftuk, ne- vens 'sLands Lijnbaan-aangewezen; met de zelvige een Jangte, Hey-werk, Fonda- menten,aart-boogen, middel-fteene door- luchtige deur-flagh een brcete hebbende; niet als met een muur van den anderen ge- fcheyden; voortsTeer-huys, Teer-ketels, Stoof en andere nootzakelijkheden. Dat onderfcheyt daar in wezende dat haar Pak- "huys (totberging vanopgekofteHenpen geflagen Tou-werk) veel grooter, hooger . en cierelijker is j de middel-deur recht in 't middel Paveljoen opgaande; boven met des Maatfchap merk-teken en andere hart- :fteenen tuyg pronkende. De Baan-z.orger onder haar Eqitipagi-
[Meefter ftaande, daar zijn Wooningh in hebbende; de achter-gevel infgelijk met Feftoen en ander hart werk zich vertoo- ïiende. Alhier wert dagelijkx veel zwaar Kabel-
touw en ander Want ghefiagen; niet alleen voor de uytgaande fchepen, maar om daar mede in't Landt te gebruyken. Mu de Ka.* Deze Maatfchappye by hare Hoogmo- :meren ver- gende vereem'ght, Vèfl: gheftelt en met voor- .ditit zyn. rechteri in hare befcherrjunghe ghenomen (al> hier na in 't zeil e boek aan het zeven en dertigfte Hooft-ftuk mede aangewezen wert) ook een zomme van vier en zefiigh hondert, negen en veertig duyzent negen hondert elf guldens,tien ftuy vers acht pen- ningen verzamelt hebbende; heeft men die in vier vergader -plaatzcn ofte kameren verdeelt: als een tot Amflerdam voorde lielft, onder twintigh; Zeelandt voor een vierde onder twalef ? Delft en Rotterdam te |
||||||||||||||||||||||||
|
Gerard Bikker
Reynïer Pauw f teler Dirkz» Hafelaar Jaques de Velaar yan Janfh.Karel Bernart Berrewijns JohanPoppe Hans Honger Hendrikjittyk •Louys del Beque Dirkyan Os Francojs van Houve Elbert'Lucas f zaakje Majre Sivert Pieterfk,. Sent Gerrit Rsjnfi Markus Vogelaar Joban Harmanfiu. Evcrt'Dirkfz,. . Hiijbracht Wachtmans Ltnart Ray Albert Symoufz,. y<mkheyn
Arent.ten Cjrooten-hujs. |
|||||||||||||||||||||||||
|
^
|
|||||||||||||||||||||||||
|
In de Kamer van Zeelandt.
Adriaan Hendrikfa. ten Haaf,
Jacob Boreel
johan LambertjX, Cook
|
|||||||||||||||||||||||||
|
fyeeb
|
|||||||||||||||||||||||||
|
\
|
|||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDA M. XZ'Éöeil
|
|||||||||||||||
|
r±—-*■
|
|||||||||||||||
|
Ctjt-lndi-
fcht Maat fchapf
Lijnbaan! |
|||||||||||||||
|
Qtfi-lnM-
fche Haat' fcbapi Lijnbaan. |
Jacob Pieterfz,. de Waan
Cornelis Muenix Adriaan Bomene Laurens "Bax Everhar d 'Becquer ArnoldleClerk^ ArnoldVerboeven. Gerard van Schoonhoven Nicolaas Pieterfi,. "Balthaz^r van Vlierden J$althaz,ar de Moucheron. In de Kamer van Delft,
Jan Janfii. Lodenjïijti
Ar ent Jacobjz,. Lodenfiijn Dierikjtrnynfz,. vander Dujfeft" Gerrit Dterikfi,. Meerman Cornelis Aireaanjxj. Bopaars
Michiel Janfz,, Sasbout
Willem joojlen d' Eedel.
Diérikjjerrtifz» tjfyleerman
Johan Raat
Jacob S'ander'fz,. Balbiaan
MendrikjDtfz*.
Jafper Moorman.
In de Kamer van Rotterdam.
Fop Pieterfz,. vander Mïjdc
Willem fan/h.Fran'^ Gerart Hujgenfz,. Pietcr LeenartJ\. Bufch Johan vander Feken Willem Janfz,, van Loon ' Jan Jacob fa. d^^us ts4d,riaan Spiering Cornelis Mate'uefde Jonge. In de Kamer Van Hoorn.
Qaas Jacobjk,. Sijms
Cornelis Cornelifz. Veen Wilkfn Pieterfi:, Krap Pieter Janfz. Liorn. In de Kamer van Enchuyzen»
liHCas Gerritfi,.
Willem Cormlifi.. de Jongt
|
||||||||||||||
|
Ian Tkterfz. Schram
HendrikSjvmter Ian Laurenfz. vanLogzen Dieri!{Dierik/z. Pelzer Gijsbrecht van Berenjieyn Berthoat Ianfz. Steenhuizen. Iacob Iacobfz. Hinloopen Francojs du Gardin , Willem Braker. |
|||||||||||||||
|
Uyt welke vier Kameren eens 'sjaars'
("ofte zoo dikmaals zu^kx den noot ver^ eyfcht) een gemeene 't zamen-komfte van zeventhienperzoonen gehouden zal wer- den ; beftaande uyt bemachtighedcn de- zer Bewint-hebberen; als acht van Am- fierdam, vier van Zeelandt; en uyt de 'Maa$ en 't Noor der quartier yder twee, zijnde te zamen zeftien , tot welke by gebeurte als van Zeeland, dcMaas en 'tJVoorder quar- tier de zeventiende zal bygevoegt werden: welke vergader] ngc de cerlte zes Jaren ge- houden zal werden tot zAwJierdam; en ^'«f dan weder twee Jaren in Zeelandt, en zoo iaderi"&^ voorts ghedurende ; in welcke (de ze- ventiens ghenaamt) befluyt ghenomen zslwerdenvan alle uytreedinge, verkoo- pinge, uytdeelingé, ende anders tot voor- deel dezer Maatfchappye beoogende. Ziet " het Oclroy van den 20 Meert 1601. , Uyt welcke Bewint-hebberen ymant komende te overlijden,ofte anderzints zijn dienft te verlaten; dat in zulken ghevalle de Hooft-medeftanders der zelviger Ka- mer (by aanfiag) tezamen zullen geroepen werden; om uyt de haren bemachtigden te kiezen, die nevens Bewint-hebberen in ^mweS^ gelijkeghetale tot noeminge vartdry per- «****»*#: zoonen zullen treeden , (Hooft-mede- iw ftanders zijnde) uyt welcke Regeerende Burgermeefteren der zelviger plaatze, uyt kracht van zekere acte by de Gecommit- teerde Raden der Heeren Staten van Hollant landt en Wefi-Vricflandt op de 16 MeerE 1602. verleent; vermogen zullen een nieu- we Bewint-hebber te kiezen. Vol--
|
|||||||||||||||
|
Befchrijvinge vsu
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
$0*
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1649 in TamiarJo
1650 in Januario
1651 in Januario
1652 in Januario
1653 *n Januario
1654 in Junio
1655 in Januario
1656 in December
1658 in December
1659 in December
1660 in November
1661 in November
1663 in November 1665 in Januario |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
vjl-indi- Volgens welke Regeeringe, naaft den
icbat"1**" zeeSen ^es Alderhooghften deze Maat- ZjjSttM. -fchappyehaar jegenwoordig na veel zuk- . ; kelens in zulken ftant bevint, dat de inge- irytdeeelin~ leyde Hooft - zommen meer als viermaal gen ut An~ boveri de volgende uy tdeelingen ve-rmeer- aertzyn. IJytdeelingen gedaan in de Jaren
1605 in Julio 15 ten hondert in geit |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
30 idem
20 idem 15 idem 25 idem I2j idem 15 idem I2j idem %7Ï idem 40 idem i22!idem 40 idem 25 idem 30 idem 27* idem. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Coll-Indi'
fet» Maat' febaps Lijnimn. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1606 in Meert
ï6qj in Julio 1608 in April1 in Junio in Augufto in December in Augufto in Februario in April |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
75
|
idem
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
40
20 5°
|
idem
idem
idem
idem
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
57J idem
|
Daartoe in Indiengrooten handel drij-
vende; als met de Keyzer van Ceylon; Ko- ningen van Cambodia, Afartapura, Qtii- nam Kattatvaringe en anderen : ten dien •eynde haar Comptoyren hebbende tot Tayovam op de Chineze kuft; Nmgifacaue in Japan; Afalacca; Zouratta; zAmboina; Banda', Chiam; in de Ai'olucas; Jamby; Atchin; Ariacan; WmgurU; Efpahanin Perzien; op Ceylon; langhs de Kuft van Choromandel; Palimbang en andere plaat- zen: deze alle gehouden zijnde Jaarlijkx haar rekeningen aan 't gemeene Comptoyr op 'Batavia over te zenden. Dat haar in die quartieren machtigh en
onzaggelijk maakt; daar toe haar Jaarlijkx met alle derwaarts-gaande Schepen veel Krijgs-volk toegezonden wert, zoo om haar menigvoudige fterkten te bezetten, als legers te velde te brengen, welkers Zol- dijen bevinde (volgens de Balance uyt de Generale Negotie boeken van Indien 'm 't Kafteel Batavia, onder ultimo Novem- ber 1645.) bcloopen te hebben, zeftien- maal hondert dry en twintig duyzent twee hondert zes en veertig guldens, 7 ftuyvers 14 pen. of 16023246: 7:14- gelijk voor Makcca en op Ceylon gebleken isjuitgefon- dert de zware fcheeps bezettinge, die jaar- lijkx voor Cjoa doen moeten; zulkx datje- genwoordig voor eep van de voornaamfte zuyle»
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
42
62 37;
20
12 |
idem
idem
idem
in Nagelen
in geit
idem
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
1:623
1625 in Augufto
$627 in Meert 1629 in Januario 1631 in Januario 1633 in Januario 1633 in December 1635 in Meert 1635 in May
ÜÖ35 in Augufto 1636 in Meert
1636 in November
1637 in Meert
I63 7 in November 1638 in October
1638 in November 1640 in Januario 1640 in November
1641 in Februario
1641 in November
1642 in December
104} in Januario 1644 in November 1644 in December J646 in Januario 1646 in December 1648 in Januario |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
idem
i7Ïidem I2ridem idem
idem
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
2
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
20
12; in Nagelen
12 idem 25 idem i2Hdem 15 idem 25 idem 10 in Capletten 25 in geit Tt 5 in Nagelen 2 5 in geit 15 in Nagelen 25 idem 50 in geit |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
in Nageicn
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
15 .
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
idem
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
25
20
22
25 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
in geit
idem idem idem |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV.Boek.
|
||||||||||||||||
|
303
|
||||||||||||||||
|
ftaat doet yveren. Daar wy 't by laten zul- TVefi-m-
len, enonsfpoedigentotde |
||||||||||||||||
|
mfk-lnfa- ZUylen defeet* Vrte Neederlanden moeten
fche Ma*t. pq^qIiiwerden:datveelgrooten overhaaj: |
||||||||||||||||
|
WEST-INDISCH E MAATSCHAPPYE.
|
||||||||||||||||
|
DEtwalef-jarige ftilftant van Wape-
nen by de Vereenïgde Nederlanders met deKonink van Spanje» in April 1609. geflooten, ten eynde geloopen zijn- de , en dat men ten beyde zijden zich we- der tot de Wapenen fpoedigden,heeft men tot meerder welvaart het oprechten van «en Wefiindifche-Maatfibappye by der hant fenomen; daar toe van de hooghe O ver-
eden beveftinge bekomende, ifmen tot inlegginge van penningen, uytreeden van fchepen, en alles tot zulkx noodig voort- gevaren. Tot vergaderplaats verkiezende , en
daar toe bequaam makende zekere ver- latene Vlees-Hal, gelegen aan de Haarlem- mer-dijk, opdeHeeremarkt; hier voo- ren fol. 219 en zo befchreven. |
||||||||||||||||
|
Doch de zaken na een ghclukkige op-
komfte (zoo met de veroveringe van de Ba)qia,de todo IpsSanftos; Honduras-vaar- ders; Zilver Vloot, als 't innemen der Qa- petanie van Ternebuk}) zich (door 't be- drogh en valsheden haar vyanden) ten val neygende, en niet meer bequaam in oude portuur teblijven; zijndeBewint-hebbe- renintijtste rade geworden haar veelder onkoftente ontleedigen, daar onder deze oude voorgenoemde vergader-plaatzedus langh van de ftadt in huur gebruykt, me- de begrepen zijnde, en haar met minder te behelpen: Tot welk bequaam makende zeker groot getimmer by haar in den Jare 1042. tot eenPak-huys gebouwt, nu de naam van H |
||||||||||||||||
|
W ES T-IN DISCH HÜYS
|
||||||||||||||||
|
te WalvifTchen te vangen; daarze fpek af-
fhijden, en volgens hare verleende vryheyt te lande Traan van branden, en in quar- teelen herwaarts voeren; uyt 't welke ne- vens de baarden ofte balijnen een groot geit zijrttrekkende. De beaondcic TLccders wel vermogen-
de t'Zee-waarts te vhTchen, het fpek te fnijden, en in vaten te pakken, om hier te lande tot Traan geftookt te werden: te za- men jaarlijkx omtrent de dryhondert fche- pen t'Zee houdende. Die men bevinden in den Jare 1662e
zoo veel gevangen te hebben, dat haar bey- def overfchotonverkoft blijvende, beliep ontrent de dertien duyzent quarteeleni Traan; daar het volgende jaar noch ze- ven en dertig duyzent diergelijke quarree- Qq len |
||||||||||||||||
|
H Ebbende; gelegen op de hoek aan
't Y kant op Rapenburg,tegen over 't nieuwe Waals Eylant, achter in de Peper-frxaat uytkomende; 't voorfte zich met dry gevels zeer heerlijk opdoen- de ; voorts binnen genoeghzaam bequaam om haar overige conqupftc" ixbcftieren, niet als Guinca en zommige andere zijnde; daar noch jaarlijkx eeoige fchepen na toe zendende; met delelvigen te rugh beko - mende Elants en Offe-huyden, Harte-vel- len, Oliphants-tanden , Gout, Bevers- vellen enGuineesgreyn. De derde dezer <^€aatfihappytn is die
op Groenland* hóewei aan anderen mede geoorloft, doch niet om daar te landen: deze reeden en bevraghten een menighte fthepen derwaarts,en dat niet als om groo- |
||||||||||||||||
|
BefcUi/vfagev&h 'k "
haars lighaamsby na het hooft zijndeS en- Prefl-lnl
daar midden in geen grooter oogen als van .^/** UuP^ een Osjnevens twe oorgaten zo kleyn dat "" nau te vinden zijn, doch echter fcherp van ghehoor j en daar boven op twee wint-pij- |
|||||||||||||||||
|
3®*
|
|||||||||||||||||
|
mit-i*- len by geftookt wierden:alle 't wedijchHup. meen geen kieyne wjnft js gevende11--------- pe profjjtelijkfte en wel domzer Viffchen daar meeft na getrachsijn^vW-^ghenaamt; het de
|
|||||||||||||||||
|
-La.~4£u/ati, Jes InJes Occ'utenktlés
|
|||||||||||||||||
|
^>
|
|||||||||||||||||
|
van 2eventigh tot tacVircntigh voeten, ejr
dikte van ongeveer acht vadem; zijn mee- fte vyant deSwaart-vifch wezende. Zoo haaft deViflchers de Vis in 't gezigt"
hebben, werden dry Chaloepen yder met zes mannen te water geftelt, om die voor- waarts in te roeyen; om voor't gewelt van de ftaartbevrijttezijn; daarby zijnde wert van de naafte niet 'tHerpoen(aan een lange lijn vaft) getroffen: De Vifch geraakt, be- geeft zich te gronde; doch met de vaft- gemaaktelijngevolgt, enhet-nietlangon— |
|||||||||||||||||
|
peïï, daarmachtighwateruytblazcnj ne-
vens een tong van achtien voeten lang, en tien breet,in zijn muyl als op een hayr bed Ieggende,aan AéBdtjnen (ontrent achthon- dert in't getal) vaft zijnde; doch zonder landen; welke muyl niet fpits toe lopende vier of vijf vadem kan opfpalken;op beyde zijden een Vim van een vadem lang heb- bende, die in 't fwemmen beweget; met de foart van fevenent wintig voeten breet gro= te kracht bedrijvende; voorts in mannelik <n vrouwelijk onderfcheyden , jter lengte |
|||||||||||||||||
|
► A M. 1F. Boel. 305-
op veel plaatzen zeer zwaar met gout over- Wè$-'u- ; '■
trokken; de zilvere vergulde loveren en ^chtiupj blom-werk aan zilvere kettingen te za- r men gevoegt, daar tuffchen door fpeelen- de , dat een aangenaamheydt gheven- de; te zamen met het fatzoen gekoft heb- bende hondert en vijftig duyzent guldens: Tot welker 't zamen voeginge de groote BurgerZaal op 't Stadthuys verleent wiertj daarze op den 29 en 30 [uly van veel duy- zent menfchen bezigtigt is. Deze Mofcovifchen handel ghefchiedt
zoo wel in geldt, als mangeling waren te- gen waren : tot retouren daar van daan ko- mende, Verkens-borftels,EJants-huyden» Pelteryen, Granen ,'Henp ,Joften ,Talk, Huyden, Cavejart, Pot-afch, gezoute en rookte Zalm , Was en andere koftelijke Waaren meen De Spaanfihe en Ponugeefche vaart niet
minder te achten zijnde ; ons verziende met aangename Wijnen, Confituren, Li- moenen , Orangie-appëlen , Vijgen, Ro- zijnen, Zout, Wol, en voorts Indiaans Zilver, Huyden, Droógen, en wat dat ge- weft meer is gevende. De Frans-vaarders daargeloft hebben»
de,ons herwaarts brengendeWijnen,Zoutj Papieren , Caftanjen 5 en veelderhande nieuwe fnofze manufacturen. De Engelfche Rijken haar vermogen niet
minder te werk te fteïleft, met ons te ver- zien met Lakenen, Sergien en andereStof- fen; voorts Wollen, Tin, Loot, Huyden , Verwen , Krijt en diergelijke Lant-vruch- ^tenmeer. Om alle welcke zegeningen zoo veel
mogelijken te behouden; alzoo jaarlijkx meer en meer befpeurt werdt, alleaanfla- gen bedagt en in 't werk geftelt te werden , die deze Staat en Stadt te onttrekken; zoo heeft hetdewijzeRegeringegoet gedagt, om zoo veel mogelijken daar by tijdts in te voorzien-, op te rechten een Vergaderingè Van ervaarne Koopluyden; en dat volgens den iahout dezer Bekèntmakinge, \ Q.3 a $wf~ |
||||||
|
AMSTER
Wtfi-ïrt* der't water konnende harden, werdtwe-
difcbHtiys. $er boven komende voorts afgemat, en .•- zoo te landewaarts (ofte by de Zee-Vif- Ichers) 'tfcheep gebracht, om als boven verhaalt daar mede te handelen. - Hier aan volgt de vaart na de Midde- iandtfche Zee (anders Straat-vaarders be- kent)dit zijn meeft grote koftelijke wel ten oorlog toegerufte Schepen, haar cours der- waarts op alle Italiaanfche havenen , Mala- gom,Smirne, en andere Turkse en'Barbari- .z,e plaatzen ftellende; en deshalven na de Ooft-IftdifeheMzatfchap de voofdeel-licht- ftete achten: voorgebrachte Koop-man- fchappen van daar halende Rijs , Comij- fien, Lijn&ttat, Vijgen, Robijnen, Amande- len , Wijnen, Olyen, Granaat en andere Ap- pelen, Cattoen, Stoffen, Turkx-garen, en- de dierghelijcke veel treffelijcke Waaren meer: zijnde van zulk een gevolg dat haar eygen Directeurs zijn hebbende: als mede tot Smime en andere plaats van de Staat Con fuls, om in haar handel en gerechtig- heden niet verkort te werden. ; De Mofcovifehe vaart op Archangel by deEngelfchen eerft gebruykelijk, fleept jaarlijkx niet veel minder als vijftig groote fchepen derwaarts; daar heen brengende veelGelts, Lakenen, Wijnen, Haringh, Papieren , Bevers-vellen en andere waren meer: boven al uytmuntende 't geene in denjare 1659. derwaarts gezonden is, be- ftqande in uytnemende Tapijten , over koftelijke geborduurde Karos,en treffelijk gemaakt Zilver werkjdaar ondet een over- grote z,ifoereKerli^kroon,waardig wat naar- der te befchrijven;degroteKronen alhier in de Oude Kerk geiijkformig, doch hooger ea wijder uytftekende; zes ommegangen yder van twalef armen boven den anderen hebbende, om met twee en zeventig kaar- zen te lichten; met zijn Dompers alle van fijn Keur-zilver: twee en twintig hondért, dry entwintigh ponden Trois gewigt ha- lende ;■ yanibinrsen met yzerefchroeven en kooperefchijventè2^eng«^Qegtj roede |
||||||
|
3o6- Eèfchryvlttgè vw
|
||||||||||||||||
|
mMtin Burgermeefteren endè Regeerders der '•
éifrhHuyu. Sta£t ^mjlerdaw } doen te weten. Alzoo
tijt dagelikze experientie bevonden wordt,
dat hoe langs hoe meer veele aan/lagen be- dacht ende in'twerk^geftelt worden, om de Commercie van dezen Staat, ende by gevolge oo\dievan deze Stadt, (waar'tdoenlik) te turbeeren ende elders naar toe te diverteer en, tnde dat by die gelegentheyt aan de particuliere Ingezetenen veele verongelijkingen ende fcha- de worden aangedaan: 2j>o hebben de Heeren Burgermeefteren ende 36 Raden goetgsvon- 4en te doen oprechten een Collegie van Com- mercie beftaande uyt eenige Jer welgemelte Heeren Raden, en uyt voorname ende ervare- rteKoopluyden vanallerley Negotie endeJVee- ringe, om de Heeren Burgermeefteren inder tijdt, op allerley zoopuUtjke als particuliere voorvallen en zaken , by formevanadvijs, te kunnen dienen van Zoodanige wegen ende middelen, door de welke zy Commijfariffen zullen oordeelen dat deze turbeeringe ende diverzie beft zal kunnen tegengegaan ende voorkomen: mitfgaders waar door de zelve Commercie ende Neeringen zullen mogen ge- mainteneert, voortgezet ende vermeerdert Worden: 'Ende injgelijkx in welker voegen de particuliere Koopluyden tot het recouvrerm iianhangeledenefchadenende intreden, ge~ ■voegelikft zullen mogen geholpen, ende zoo- |
eulier, in eenigtrmanieren, érgtnimrdtddt£ Cmmijfc-
gedaan, daar van zy geerne redres endever- rj^Qan- goedinge zouden willen erlangen, omftandelik^ eitltt gelijkmen in dier gelijke voorvallen gewoon is te doen, by nquefte houdende aan de Heeren Burgermeefteren, te laten befthrijven, en- de't zelve requeft met de vereyfte documen- ten, t'allen tijden, ter handt te fteüen ter Se- cretarye aan den Secretaris Nicolai, ofte in des zelfs abzentie aan een der andere Secreta- rijfen* Alle welke Requeften en Documenten den zelven Secretaris m 'tgemelte fillegie zal overbrengen om by Commilfariffèn nagezien en ge-examineert ende vervolgens haar advijt daar over aan de Heeren Burgermeefteren gerapporteert te worden , de welke als dan daar op zullen difponeeren, ende terSecreta- rye. voornoemt doen expedieeren , ende aan de geintereffeerdenslaten toekomen zulkx, ende 'tgeene haar AchtK zullen goet vinden. WelkCollegie ordinaris alle 14 dagen of
Dingsdag na den middag ten 4 uuren, ende extraordinaris, de gewichtigheyt van-de zakg zulkx vereylfchende, felkens op 't ontbieden van den Prezideerende, zitten zal binnen het Stadt huys dezer Stede. Doch dit een nieuwe Vergaderinge zijn-
de/heeft het ons goet gedagt de namen der eerfteBemachtignden hier nevens te voe- gen. |
|||||||||||||||
|
danige verongelijkinge in 't toekomende ghe-
Weert worden: Op dat Burgermeefteren in gevolge, ende na zoodanig gehoon advijs, haar daar van, ten beften van't gemeen ende van de particuliere Ingezetenen, daar ende zoodanig zullen mogen ende kunnen dienen, als hare Achtb. zullen bevinden tebehooren* Ende opdat de goede Burgers ende Ingeze- tenenvan deze Stadt, de verhoopte ende ge- Wenfte nuttighejt van dit voor fz. Collegie zoude mogen trekken, zoo worden by dezen AÜe ende een y'der daar by geinterejfeert we- zende,aangemaant om de indracht endefiha? de die haar zoort van handelinge, Neeringen tnde Hantwerken m 't generaal, ofte aan ydervanJhHalfijjdméiar ontrent m'tfttrti- |
||||||||||||||||
|
Commijfarizenvan de Cvmmercien.
uyt de MagiftratetK
|
||||||||||||||||
|
Mr.Com
|
||||||||||||||||
|
NicoUas van de KJipeSe
Paulus Godtjn op Portugaal.
jHSR* »«»»»-*■•
Paulus van Liebergen *\
fa» Appelman Sop V-anbIjl»<
|
||||||||||||||||
|
R^ik$iït!uïï
|
||||||||||||||||
|
AMSTERDAM, ir. Boé\
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
*>;
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Wcbiel Tielent uyt de Zij de-lakenkoopers. Glat-hufi
fan van Beaumont wegens de Drappiers. «.en &e. facob Elias uyt de Zeep-zieders.
Haar rot Secretaris bygevoegt zijnd© NieotmtikM.- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ÏUihtf- €9ftuKtGr4filaa y
ze» &e. Paulus Venijn >op Ooften. Plorit Refters J fietervatiLut\en wegens Mofcovien."
VirkBlom wegens de Walvifch-vangft, Fitter Blok uyt de Laken-koopers. |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
E L F D EHÓO'F T-S TUK.
Wïrvatende eenbefihryvmghe der be zondere
gebouwen _, als Glds-buy^en, Dool-booVeht, enGilden,-
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
G L A S-H U Y ZEN.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
de de zuydt-zijde de Rooz,e- gracht ver"
plaatft. Eenige vreemde KonftenaarsdeC- gelijkx haar middeler tijt mede onderwin- dende een France glasblazery ten eynde de weft zijde van de Keyzers graft (aan de ftadts wallen) op te rechten-, doch met kleyn gevolg. Dit een van de voornaamfte konften
zijnde; daar onze gheboort-ftadt zich óp heeft te roemen ; heeft jegenwoordig twee ovens, die dertig werk-luyden bewerken , ftaande rontom vry; daar 't zoo mede ge- legen is, dat de fpijs in yzere ketels ofte huy ven daar in gedaan , en aan 't ftnelten gebracht zijnde, het werk met geftadigh ftooken en werken nacht ende dagh zijn voortgang moet hebben; dat men zegget als dan wekelijke ongheveer hondert en zeftig guldens aan brant te verflinden; de fpijs tot den arbeyt vaardig, engloeyent lijm gelijk zijnde, weit uyt yder Oven-, door vijf kleyne openingen, ronromme ftaande, met lange holle yzers daarüyt- gehaalt, en met blazen en flingers alzulk fatzoen gegeven als't den arbeyder gelie- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Waar
'i eerfte Ifbwmt. |
E (jlas - huyz,en ofte C/Us-
blaztryen zijn hier zoo nu als dan verfcheyden gheweeft; d'eerfte daar van ghefticht door een vermaart Burger |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
D
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Hetdardel
waar eerjl^ en tegen- mordig, • |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Jan Zoop
Schrijver, |
zoon van Hendri\Pieterfz>.
en broeder van den onwaardee- |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Kader b£
fchrtVSth |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
relijke kender onzer Vaderlandts outhe-
denPetms Scriveriits ;(zijn nagelaten fchrif- ten dat betuygende) ghefticht engelegen op de ooftzijde van de Klewveniers burg- wal , over de poort van het Oude-mannen- hujs, en dat in den Jare 1602. als het Jaar ghetal daar voor ftaande te kennen geeft; verciertmeteenfraye (naartijdts fatzoen- ze) gevel, den Oven en't blazen in hart- fteen daar in uytgebeeidtftaande. 1 Na den afgang dezer een ander aan 'den dagh komende; daar toe bequaamghe- maakt werdende een ftuk van de overge- bleven ftads-muuren, ftaande tufTchen de oude Reguliers poort en Binnen-Am- ftel; doch met de selvighe poort 'm 't Iaat- fte van't Jaar 1618. door een ongelukki- ge brant te niete gegaan. Doch weynig Jaren daar na om de konft
niet te dempen, een derde uyt deze aflche te voorfchijn komende, ghelegen op de weft zijde van de Keyzers graft tuflehen de Bcere en Rhee-Rrwt: yöof weyoigh Jaren Yan]da« ttiicyn- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Wet tweede,
tnvtr- trandt.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
vet; daar van alles dat de natuur van beelt-
|
RaargïasS
Werfc |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
werk ofte andere gelijkeniflen verleent kan
na gebhzen werden; zulkx dat in 't Chri- ftalijnjegenwoordig^m&?»(doorgantfch Chriftenrijk voor dezen daar voor be- roemt) niet behoeft te wijken, 200 in de 03 3 fat- |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
njvwge V/m.
des het van veel [ verwondering befcfrotlwende de "ïhenJgft |
||||||||||||||||||||||
|
fatzoenen als koleuren:
|
||||||||||||||||||||||
|
"Setlrh
|
||||||||||||||||||||||
|
•#-©*&
|
||||||||||||||||||||||
|
vreemdelingen hier ter Steede komende I van gemaakte werken, uy talie zoorten be- Dutéff.
' bezoght werd; en veeltijdts' ter gedagte- ftaandei aldaar in- kaflèn vaardigh te koop ~ nifle yètsvremts laten blazen.- voorts met I zijnde. |
||||||||||||||||||||||
|
D O O L-H O V E N.
|
||||||||||||||||||||||
|
DE Dool-hooven hier ter fteede zijn
dry, als op de Prince ofte hoek van de Loyers graft: op de Rooz,e graft ènbuytén St. Anthonis poort,in de nieuwe |
||||||||||||||||||||||
|
vergrootinge: die wy tot vermaak in or-
dere voorgenomen hebben te befchrijven. Het eerfte |
||||||||||||||||||||||
|
JtO ü D E DO O L-H O F.
|
||||||||||||||||||||||
|
'
|
||||||||||||||||||||||
|
in debezonderedaartoe geboude behuy-
zinge; zijnde een groote ruymte, met op gaande banken bezet, om een menighte van menfchen hetgezigt te verkenen; daar met het openen der Gordijnen op een To- neel , van uytmuntende wel geproportio- neerdegekkede'Beeldekens, (hare uytwert- dige beweginge ghebruykende) veelder- handeghefchiedeniiïen vertoont werden. Als een Koninklijk Paleys koftelijk ver- ciert; in 't welke Zalomonop zijn Konink- lijke Throon gezeten, met veel Tra W3n- Koning Za. ten en Helbaardiers vergezeltfchapt, van lomms de Koninginne met haar ftaat-gheftoet Tbrtm* eerbiedelijke begroet wert; die hy opftaan- de bezigtight, en neder zittende laat ver- trekken; het Snaren en Orgel gefpel, on- derwijlen de aanfchouwers vermakende. Op een ander vertoont men u de mar- Martelizi-
telizatie óev Apcftelev. Den dans van He- tuier rodias doóxtcr, jahannes den Doopers hooft Aï°fitltn' in een Ichootel brengende. Infgeiijkxxien ftrijt, hoe de Reus Goliath van David'dcov een flinger-werp ter neder ghevelt werdt. Voorts een groote Reus-inne, haar kindt aan de borft hebbende. Als mede daarMars en Venm op een Ledikant bouleerende, doordeZo« pixeApollo ondekt, van V»i- katrns in een yzer net gevangen werden. Daar na werde» op eerj hoog verheven
Toneel
|
||||||||||||||||||||||
|
S gelegen op de zuyt zijde van de Prin-
ce graft; zijnde de hoek van de Loyers graft; wezende een fray groot uytfte- kent ghebouw, en den ingang een hooge verheven poort; die u op een groot binne- pleyn is lijdende: hebbende in 't midden eenGfotte of gemaakt Bergh- werk; be- ftaandeuyt uytheemfche te zamengezog- te ftecnen, vreemde Zee-hoornen en an- der fchelp-werk: Bacchm, Ariadne, en Zilenm op zijn tragen Ezel, met danzcn- de Satyrs omringt, dat verdurende: daar uyt van alle zijden, onder en boven veel Tonteyn-fprnyten te voorfchijn komende; dat de inkoomende ghezelfchappen met verraflïnghe (voornamentlijk aan nieuws- gierig Vrouw-volkj veeltijdts geen kleyn vermaak is toebrengende : het overighe pleyn voorts met Tafels en Banken (om ,te ruften en zich met een dronk teverfrif- fchen) in ordere bezet zijnde. Voorder intredende (mits een ftuyver
fcetalende) komt men in het Dool-hof, met veel om en byvegen bezet eermentothet middel-puncT: kan geraken; daar u op een heuvel een vechtende Thezxus vertoont wert, zich tegens een Centaurm te weer ftellende, zommige gedoode lichamc om hem leggende. • Dit alles bezichtigt hebbende gaat men |
||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
W1
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Ih Boek.
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
jtatügt' Toneel in zeer aardige gebootzeerde Waf-
Wafe-betU fche beelden vertoont Hendrikj&e vierde den ex va» ffafak V3n Vrankrijkj Willem deeerfte, Prins van Orangie, en andere Heeren en |
Gemalinne, (Koninklijke dochter van En- Tweede
gelandt) met haren jegenwoordige als noch ^ol-hof. |
||||||||||||||||||||||||||
|
•**
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
levende Prins: en andere Indiaanfchegroo- ~
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
ten
|
desghelijks mede het bedrieghelijk
|
||||||||||||||||||||||||||
|
Vrouwtje van Mears: wreeden Hertogh
vünAlba en fpits-vinnighe Olivier Krom* weL |
|||||||||||||||||||||||||||
|
Vorften meer, tot tien a twalef in 't getal.
Als mede de laatfte overledenVorft de- zer huyze, met zijn Vader, Moeder en |
|||||||||||||||||||||||||||
|
TWEEDE DO O L-H O E
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
Dit tweede en wel voornaamfteDoa/-
hofvfis eerft door eenen DavidLin- gel-bag van Francfort op de Loyers graft gheftelt; én voor weynighjaren van daar alhier op de Rooz,e graft verplaatft: niet alleen beftaande uyt het Dool-hof, ter rechter den ingang gelegen (daar het gant- fche beflag den naam van is voerende) maar ook uyt kondig Water,Uurwerken, Beel- de-gefpel, en diergelijke fnakeryen meer; meeft zeer aardig uyt hout gefneden: an- deren konftigh van Wafch ghebootzeert, haar door raarder werk, als anderzints zoo bewegende, dat fchijnen te gaan , loopen , danzen, zingen en te fpreken. De gang ingaande, dat door een ciere-
lijke hartfteene poortgefêhiet; komt men op een open pleyn : onder de groente aan alle zijden met luftige prieelkens, tafels en banken (om te ruften) bezet; alle haar ge- zicht hebbende op een konftigh fonteyn- werk, daar ten midden opftaande; met veel kleyn en groot beeldt-werk verciert, ydervan bezondere beduytzelen wezen- de; alle inwendig met water-pijpen door wrocht; diewatergeven.de veelderhande ftralen te voorfchijn brengen, als Kroo- nen, Sterren, Kranzen en dierghelijken meer: de onderfte zijnde de vier deelen désWeerelts, Europa, Afia, Africazn isfmerica; desgelijks mede de vier getij- des jaars, ahdeLenters, Zomer, Herfji en Wmter; nevens de vier Hooft deugden en gebreken 'Onnooz,elheyt, Matighen, 'Barm- kepSnFw^khtighejti voorts Gtcrigheyti |
Hovaardys, Gnlzagheyt, en Wellttft; erï waC'.
hooger de vier Elementen, beftaande uyt' Vuur, Water, Lucht en nAarde; op de bo- venfte voet den noyt gevonden Chrifioffel ftaande (die de Legenden zeggen twalef Cubitus Jank geweeft te zijn) met het kin* deken Jez,us op zijn fchouderen gheladen: Niet alleen alle deze Beelden, maar zelfs de vloer vol Water-pijpen zijnde; die de gapende Vrouw-luyden veelnjts met haar uytfprüytende koele water-ftralen van onderen als nuchtere Kalveren doen hip- pelen , dat de ommeftaanders vermake- keJyk is. Achter deze water-groote ver- toont zich een Toornken, met des Hemels loop, Planecfen, Sterren, Zon, Maan, en konftigs uurwerken verciert; deneene een gantfehjaar, en andere alle vier en twintig uuren haar omloop hebbende: als mede een Dood, met een Zant-looper in de hant, die alle uuren omdrayt; en daar boven ee- nige- aardige Bceldekens, met gheftadige' beweginge, d'eene deur uyt en d'andere ingaande; op de fpits een Haan ftaande» die alle uuren krayt en zijn vleugelen be- weger; met eengebeyer en'klok-geflagh van alle uuren , half en vierendeel uuren. Noch ziet men alhier eenighe Har- ;
derinnekens het ghezelfchap met Spel en Ghezangh vermaakende ; defghe- lijkx mede een man op een hooge voet-ftal (een fonteyn-fprnyt daar uyt-ftralende) de Fiool gebruykende: doch het wonder- lijkfte van alle., dat een Kerk-kroon aan ' de balk hangende, door zes daar op ftaan- de- |
||||||||||||||||||||||||||
|
Tweede
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
yehfipvMge va»
|
|||||||||||||||||||||||
|
310
|
|||||||||||||||||||||||
|
Hit derde <je kaerzen t water ftralen van zich geven. I galderye met blazende Trompetters bezet Wet defdt
|
|||||||||||||||||||||||
|
In 't boven gemelde 'Dool-hof ziet men
degrouv/elijke wreetheden van Ferdinant Hertog van Alba. De Pa rij ze Moort- bruy- loft. Het ontijdigh vermoorden derFran- zen Konink Hendrihjk vierde, en Willem de eerfte, Prince van Orangie: als mede een Proceffie ofte ommegangh van Papen enMunneken; en andere korswijligheden me;r. Hier door wandelende komt men ter
flinker-zijde in een groot beflotenVertrek; daar door bewegendeBeeldekens feer kon- ftigh veel oude en nieuwe gefchiedeniffen Vertoont werden. AWDankls prophetifche gezigte der vier achter een volgende Mo- narchien', door vier fchrikkelijke verfchij- nende Dieren met ftorm-winden uyt Zee tevoorfchijnkomeFide; het eerfte zijnde de BabilonifcheoheSirifche Monarchï, af- gebceldtin een Leeuw met ts4rents-vlettge- Un; daar na de Peruifche ofte Medifche te voorfchijn. komende als een Beer, in de muyl tuflehen de tanden dry ribben heb- bende :. welke voor het derde de Griekfihe Monarchie volghde, zijnde een Luypaart met vier hoofden, en even zoo veel vo- gels-vleugelen: Het vierde ofte Roomfche f'éiedt het laatfte wezende, wasgrouwelik, ebbendej^f re tanden en thien hoorens. Ahafuerus Koninklijke Slot, in 't wel-
ke de .Koningin Efiher al knielende voor -zijnThroonyerfchijnt, die hyden Rijx- /c^rtoerey kende, .opftaande ontfangt; den hovaardige//rf»M« aan zijn zijde ftaan- de; gedwongen de Jood Mor dochay in Ko- ninklijk cieraat te paardt om te voeren ; en daar na zelfs voort aan een hopge galge op gehangen te werden. :JS[evens veel OrgeI-ghefpel,.des-Siots-
|
|||||||||||||||||||||||
|
en laat fit
Doolhof. |
zijnde* en!%t'
Voorts ziet men alhier een Tooren met
verfcheyde Uurwerken, tot Neurenburg gemaakt, en van daar herwaarts gevoert; zijnde een konftigh ftuk, vertoonende de loop des Hemels,Planeeten,Zon en Mane; nevens veel andere beduytzelen , door kleyne beeldekens ten toon geftelt: onder de Werelt-dragende Atlas> befpottende Democrittts en wenende Heraclitus den hoop vermeerende. Achter dezenTooren vertoont zich den
Konink-ZW«/, op de harp fpeelende, twee fnaar-fpeelders nevens hem;ftaande, de hoofden, oogen en vingers bewegende ; de lucht bovert met fpeelende Engelen ver- vult zijnde; een der zelviger hem een Kroon oplettende. En in een ingang de Koninklijke Vorfi:
Talomon, met zijn Moeder:Ber&eba en haar Vrouwen Hof-ftatie. Dan wederhoeïWW door den Pro-
pheet Samptel tot Koning over Ifrael ge- zalft weit; en ter andere zijde daar hy voor de Ark des Heeren danzende van tSÏ€ichael Sauls dochter befpotwert; tuffchen bey- de de Schaap - herders haar verblijdende David (een Herdergheweeft zijnde).tot Konink verheven te zien. Op een ander vertoont men u^an Waf-
fche Beeldekens de gheboorte Chrifli; al- daar het Kindeken inde kribbe is leggen- de, de Moeder Maria, met, haar onder- trouwde Man Joz,eph daar by zittende; en andere diergelijke aandaghtighe Hiftorien meer: die eyndelijk met kortswïjlige pot- zen beflooten werden, en voornamentlijk daar %even wijven ojn, een pfMi bmkjech- ten. |
||||||||||||||||||||||
|
#r
|
|||||||||||||||||||||||
|
Het derde en laatfte D O O i-HOF,
|
|||||||||||||||||||||||
|
beftaande uyt groote Beelden, yder haar
bezonder beduytzel hebbende: de gropte- open plaats jn't ronde met ruft-plaatzen, Prielen ,
|
|||||||||||||||||||||||
|
IS gelegen op de Stadts Singel, buyten
St. Anthonis poort na den Amflel gaan- de.» zijnde inderontebegrepen j Rieeft |
|||||||||||||||||||||||
|
AMSTERDAM. IV Boek.
|
|||||||||||||||||||||||
|
31*
|
|||||||||||||||||||||||
|
Prielen, Tafels en Banken voorzien , in
t midden een Berg-werk van Rotfen en Schelpen hebbende , met inwendigekloo- ven en uytfteekende fpitzen verziert, daar in 't ronde eenige groote Beelden om ftaande;enwatlaager Mercurtus, met de Heydenfche Godinnen Jun$, PalUs en Fenus. De Water-drinker zich boven op den top geftelt hebbende, met een water- |
|||||||||||||||||||||||
|
emmer nevens hem; alle tezamen met haar Het derdt
|
|||||||||||||||||||||||
|
tiet derit
en laafte Dmlhof. |
|||||||||||||||||||||||
|
uytfpritfende Water-ftraalen en aardige
|
Botlbaf.
|
||||||||||||||||||||||
|
ronreyn vertoonende.
Voorts in een beflooten plaats meer an-
dere konftige Binne-werken te zien zijnde; doch meeft al op een draf, met de voor- gaande loopende, dies voorgenomen heb- ben het daar by te laten. Volght nu voor 'tlaatfte |
|||||||||||||||||||||||
|
Fan de Gilden 9 wanneer begonnen > en waar
Vergader-plaatfen houden.
|
|||||||||||||||||||||||
|
Huydekoopers, Loyers en Schoenmakers.
nAnno 1603. op'tRujlant. Spaans- en Zeemleer-bereyders, Leertou-
wers en Leer-verkoopers, Anno 1640. op 't Rujlant. Haringpakkers. Anno \j6yinde ffaring-
pal^ers-toorcn. Bakkers. Anno \ 5^o.aen deReguliers-tooren".
Winkeliers op de Beurs. Anno 1613. hebben
geen Kamer. Vleeshouwers. Anno i^oz. op de grooto
riejs-HaO. Hoenderkoopers. Anno i6zz.0pdegroot$
Hall. Vifch-koopers. Anno 1530. hebben geen
Kamer. Fruyt-koopers. Anno 1^%^. in't Ronde
Baqijn-hojf. Kleermakers. Anno 15 89. aan de Reguliers
tooren. Hoedemakers. Anno \6z\. aan de Regu-
■ lier s-t o oren". Peltiefs en Bontwerkers. tAnno \ 613. Aen>
de Regulier s-toor en. Huys-timmerluyden,Kittemakers,Stoele-
makers, Rademakers, 1524. Blokke- nmakers , Gootemakers, Leedermakers, Vijfelaars, 156$. Witwerkers,Laade- makers, Spiegel-kas- makers, KofFerma- kers, Spaanfche Stoelemakers, Spiefle of Staefinakers, Getouwmakers, Schaaf en R, r EHe- |
|||||||||||||||||||||||
|
BErgevaarders. Anno ^39. haarKa-
mer hebbertae op de Wifixdj'Je van den Amfiel ■ bfijten de Z/yterje poort. Medicijns en Apoteekcrs. Anno 1641. op
de'Klcynt'Hall. Chirurgijns. tAnno 1552. Op de Nieuwe
Waagh, 't Groot Kramers Gildt. Arno 1J54. op de
Wefler-Haü. 'X. Kleyne Kramers. Anno 1621. op de
Wejïer-HaB. Wijnkoopers. Anno ic> f9. in de Koejlraat.
Kuyperstf/2 Wijnverlaters. Anno 1601. in
de Barrende-fleegh. Schilders, Glafemakers, Glafe-fehrijvers,
Beelde-fnijders, Figuur-fnijders, Bor- duurwerkers, Tapiffier-werkers, Gley- werkers. Anno 1579^ op de Nittave- WaAgh. Boekverkoopers, Boekdrukkers, Konft-
verkoopers, Plaatfnijders,Konfl:-druk- kers. Anno 1661. in 't Wachthuys aan de Reguliers tooren. Makelaars. Anno lóiz.epde Nieuwe&ijds
- Foorburghival, op de hoekjuan de Nieuw- Jlraat. Lakenbereyders. Anno 1638. e/> 't Stadhof.
Zayverwers. Anno 1640. inde Zay-Hall.
Zijdeverwers. Anno 16$. indeZijde-Hall.
Gout-en Silverfmits. Anno 1601, in Sint
Anna dwars-Jlraat, |
|||||||||||||||||||||||
|
n
|
||||||||||||||||||||
|
. ï';.i,-.. Widdrayers i6zz.
en Ebbenhout- werkers, i6%6. inde Re- guliers dwars-ftraat. Metzelaars, Steenhouwers, Leydekkcrs,
Lootgieters en Pompemakers, 1532. 1 573. Op de Nieuwe Wtiagh. Smits, Slooterr.ikers, MelTemakers, Har-
nasmakers, S'waartvegers, en Köpèiflaa- gers. 153c. op de Nieuwe Wazgh. Tinnegieters, Kannecïckkers en Leepel-
makers, 1533- op de Scbreyers-Toorn. Kaarfemakers. 1Ó27. op> de yiecshaJl.
Linnewevers. 158,9. aen-deReguliers-toren.
Pafiement en Lintwerkers. ^4 !•*«<& a?r/?e
Blom-dwars -ft raat. Scheeps Timmerluydan en Maftemakers.
1589.155)1- in 't Wachthup aen de Kam- perjieyger. CompaGemakers. 1661.
Lootsluyden. 1632. acndeHarin?p akkers
Toeren. Buytenlants-Vsarders, op Rouaan, Lon-
den, Hamburgh en Bremen. \613. op de Nieuwendtjk, wjjehen de twee Hasrlemer- Sluyfen. Groote Binnelants-Vaarders, 1583» kleyne
|
||||||||||||||||||||
|
BinneJams-yaarders, 1.594. op de Oude
|
||||||||||||||||||||
|
Stats fferbe
Mandema ;ers tooren.
|
||||||||||||||||||||
|
1586'. aan de Reguliers"
|
||||||||||||||||||||
|
Bierdragers. 1550
|
in de Krom-Elbootlo-
|
|||||||||||||||||||
|
Jhegh.
Waagh dragers. 1616. in dé Waagh. Koorenmeeters , Koorenftorters. 1556. Koorendragers, Koren fetters. 15 89- op
de Kötkjh 't tlSffieferi-huysfen.
Moolenaars. 1579,. indeHuydeflraat. Turfdragers. 1619. op de Turfmarkt as.w den zyimfiel.
KlompeenLeeilemakers. 1551. Schoen- lappers. 1590, aen de Nieuwe V/aagh. Houtzagers. 1529. Lichterluydcn. 1+87. onder de Oude-bru*.
Vlot fchuyt- voerders. 1589. Schuytevoerdcrs. 1613. onderde Nieuwe' èmqh.
Sleepers en Kruyers. <>Anr.o 1531. aen de Nieuwe Kerkt
Wy befluyten dit ons vierde Boek, van deze groote en overtrefifelijke Stat, met het navolgende Vaars, gemaakt door den gro- ten Poëet, de Heer C. Huygens. |
||||||||||||||||||||
|
AMSTELREDAM.
GEmeen Verwondering betaamt mijn wond'ren niet ,■
De vremdehng behoort tefw'ijmen die my \iet y Swymt vreemdelinge èn^egt, hoe komen al de M~acbten Van al dat machtig is bejloten in uw Grachten Hoe komt ghy gulde Veen aan 's Hemels oVerdaadt; Takhuys Van Oofl en Weft , heel Water en heel Straat. Twee-maal Venetien, waar''s'teyndeVan uw Wallen; Zegt meer, ^egt Vreemdeling, ^egt lieVer niet met atten; %cemt Roomen, pr'ijft Parijs, kraayt Cayros heerhjkheyt7 Die 't meejle Van my ^wjgt, heeft aldermeejl ge^eyt. |
||||||||||||||||||||
|
Eyndc van 't vierde Boek.
|
||||||||||||||||||||