Dit boek hoort bij de Collectie Van Buchell

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op:

http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Buchell Collection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge

• • the back board

Littefae Latinae

Folio n*. II.

EN MAGNIS I H P E N D I I S, SVMMIS QJVr E L A BORIBVS DAMVS AUllCE. VECTOR

Tlt; Livn PATAVINI LA

TINAE HISTORIAE PRINQJPIS CLV I C dJV ID HACTENVS fuit ædi'tum,fed aliquante quàm anteagt;tùni magnifîcentius, tum emaculatius.

Acceflerunc aucem Quintæ Decadis Libri quincp, nunquam antehac æditi,quos adie cimus ex uetuftiflîmocodice.cuiuscopiam nobis fecic célébré Monafterium Lorfenfe. AdditaeftChronologia henrici glareani, temporum fupputationem, perfonarutn nomina,in quibus antehac it^ens erat coiuiîo,dilucide coramonftrans.

Adiundlus eft index copioiîftimus. nbsp;nbsp;nbsp;Fruere leôlor.feuens illorum induftf iæ,qui

nec fumptu nec labore deterrentur à prouehenda re literaria.

Cautum eft priuilcgio Cæfareæ Maieftatis.nequis intra fex annos has T.Liuq decadas,aut partem earum,intra Ro.impe/ ri} 6nes excudat,aut alibi exeufas importer.

- A

DES- ERASMVS ROTE

R O D A M V S G E N E R O S O ÀDOLÈSCENTÎ CARÖLO MONTIOIO S-gt; D.

T S I N V N lt;x,v A M haôlenus mi'hi contigit facie intueri tuani iuuenis ornatiiïime,tatnen in tuis ad me litteris.mire puris.dodis* argutis»amicis,câdidis, optima tui partem animum, (îc expreflam üideo, ut nullus Apelles corporis effigiem in tabula repræfehtaré polïit euidentius » Tarn ràras tamcp uarias naturæ tuæ dotes ifta præfertim ætate,quum libcnter turn fumma cum animi mei uolu/ ptatc fum exofculatus.Equidem nihil no præclarum expeôtabam â Guilhelmi m o N T i o i i filio.fed ingenue fateor,longe uicifti fpem meâm quam de tuo profeclu conccpcra. Earn epiftolam nd in hoc tantum feruabo.quo me fubinde tui contemplatione deledtet, uerum etiam ut hoc in/ ftrumêto tecum uelut obfîgnatis tabulis agere poiTim,ni(î quà ccepilli perrexeris, donee opé ri puIchernmocolophonéimporueris.Scribisenim teillarnea epiftola, quam Adagfjspræ/ fixGuelutin theatrum produôlû,utuelisnoliscogaris,benefalcatafabula,mulcitudinis aun\ bus oculisep iatisfacerc.Hoc oncristibipermeimpoßtu eflemic à r o L E»nondûianème pœnitetialtera uero farcina,qua te magis etiam premi dicis,folliciru quo paólo meis in te me/ ritis gratiam referas,facile te exonero.Ncc enim metuo ne fallas tuorum de te expedlationé* quin ifta tam prxclara exordia,uel ut melius dicam,primus fabulæ adtus, nobis fpem faciuc fore.ut quemadmodû fuperafti mcam.itauincas Ôi cæterorum expeôtationé. Quod fi præ/ ftiteris.arbitrabor mihi pro.fi quid eft meorum in te ofticiorum,in folidum atqj etiam cumu bte relatam gratia. Vera pietas.qua clariflimiim pattern tuum perpetuo fum profequutus, quamcp nunc in te uclut alteru ilium trâftuli, nd moratur aliam mercedem.quam ut teipfum talcm præftes.qualem optât ilia. Verum ne tibi fabulam iftam faltanti,nihil aliud quam hot tator applauforcp uidear, fed utnonnihil etiam opis adferam, uifum eft tuo nomini dicare T IT V H LI V I V M, Latinæ hiftoriæ principem.iam quidem frequéter excufum.fed nun quam antehacuel magnifîcentius ucl emcndatius,ôi: fi hoc parünl eft,quinqj libris modo re/ pertis|aucftum,quos bonoquodam genio in bibliotheca monafterij lavriSsèni, àüt ut uulgo,“Lorfenfisrepperit Simon grynaev s» uirutinomnigenerelitterarû citra fu/ pcrcilium eruditus,ita prouehêdis liberalibus ftudrjs natus. ïd autem monaftetium eft è re/ gioneVuormaciæ.fiue Berbethomagi trans Rhenum.à c a r o l o Magno feptingentis ab hinc annisamp; eoampliusextruôlum »aelibrorum copiofiflïma fupelle^ile inftrudtum. Nam hæc olim præcipua cura principum fuit, ÔC hic folet effe chariftimus ccenobiotum thé/ faurus. Archetypum erat admirandæ uetuftatis.prifco more perpétua litterarum ferie ira de/ piiftum, ut difficillimum luerit uerbum à uerbo dirimere, nifi dodlo, attentô ÔC in hoc ipfum exercicato. Vnde non parum negoerj fuit in parando exemplari, quod typographicis operis traderetur utendum.Nec minore cura quam fide aduigilatum eft,ne ufquam in deferibendo ab archetypo recederetur. Quod fi pridem magna ftudioforum gratulatione merito exee/ ptum eft,qualecunque fragmentum quod nobis dédit Mogontia: quanto plaufu excipi par cft,tâtam Liuianæ hiftorix acceftîonem.Atqj utinam faxit deus Opt. Max.uthicautor to/ tus amp;nbsp;integer nobis reftituatur.Eius rei fpem nonnullam præbent rumores per ota quorun/ dam uolitantes: dum hic apud Danos, illc apud Polonos,alius apud Germanos,haberi Li/ uiana quxdam nondum ædita iaôtitat. Certe pofteâquam hafee reliquias præter omnium fpem obiecit fortuna, non uideo quur defperemus amp;nbsp;plura pofte contingere. Atque hic mea quidem fententia principes uiri tem fe dignam faCerent, fi prxmrjs propofitis, eruditos ad perueftigandum tantum thefaurum follicitarent.aut etiam ad æditionem perpellerent, fi qui forte func,qui rem public« utilitati paratam.graui ftudiorum iaôtura premût abduntc^.Ve/^ tt 2. hemençet

hcmenter enim abfurdu uidetur,Komines ut parum auri argentiue inueniant, tantis impen/ dqs tantisép pericuh's, ad ipfos penè inferos terræ uifcera pcrfoderc: Si huiufmodi thefauros tanto illis preciofîores,quanto corpore prædantior eft animus,prorfus negligere.nec ulla ue ftigatione dignos iudicare.Midarum hie animus eft no principum,a quo quum feiam tuam indolem quamlongiftime abhorrere, non dubito quin hoc lucru fis auidiftime amplexurus, lam ne quis dubitare poftît,an hæc dimidiata dccas fit uere Titi Liurj.duæ res potiflimu effi ciunt.primum ipfa phrafis omnibus notis fuum autorcm referens,dein argumenta fiue epito mx L.FIori.hifce libris per omnia refpondétes. Itaqj quum feirem magnatibus uiris, nullam efte leólionem magisaccómodam quàm hiftoricoruanter quos facile primas tenet T.Liuius, de Latinis Ioquor,præfertim quum Saluftianum nihil extet, præter duo fragmenta, reputa/ remc^ quantus quàm^ inexplebilis hiftoriarum ,utita loquar, helluo femper fuerit pater tuus,quem no dubito quin hac quoej parte referas, uifus fum mihi non incongrue faôturus, fi hi quinc^ iibri,tibi proprie dicati prodirent in lucem. Quanquam hic nolim te parentis ni/ mium efle fimilem. Soletcnim ille fîngulis diebus à cœna ad mediam uf«^ nodtem incumbe rc libris,non fine uxoris ac pedifequarum tedio.magnoq^ famulorum murmure: quod quan quam illi hatftenus præter ualetudinis difpendium licuit, non arbitrer ramen confultum, ut eandem tu iacias aleam, fortafte non perinde féliciter cafuram. Certe quum pater tuus huic Régi etiamnum adolefcenti focius eftetftudiorum.in hiftorfjs potiflimum uerfabantur,idq^ uehementer approbante pâtre Henrico Septimo fingulari iudicio prudetiaep rege. Adiun (ftaautcmcfthuicæditionûChronologia henrici glareani, hominisexquifî te multiphariamcp docfti,cuius indefatigabilis induftri3,non folum hoc inclytu gymnafium Friburgenfc,uerumetiam totam hanc regionem.liberalibus difeiplinis expolit,cxornat, locu/ pletat.Ea Chronologia commonftrat temporum ordinem,bellorum fpecies,ac perfonarum nomina,in quibus haôtenus fuit mira confufio.fcribarum ac fciolorum uitio induefta. Atqui hæc erat unica hiftoriæ lux. Çuod fi hæc abfit cynofura.cæca prorfus eft in hiftoriarum pela go nauigatio:amp;: nifi hoc adfit filum, inextricabilis error inuoluit leeftorem etiam eruditum in his rerum geftaru labyrinthis. Hoc munere fi tuam epiftolam bene penfatam arbitrabere, tuæiam uices eruntnos tuis impartirelitteris.Bene uale.Apud Friburgum Brifgoiæ,Calen» Martijs.Anno h. d. xxxi

Lgt; FLORI EPITOME HI

S T O RIA R V il TITI LIVII P A T A V INI

LIE RI PRIMI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

D V E N T V S Æneæ in Italiam,amp; res ab eo geftæ, Afcanrj regnum Albæ, Si Syluij Æneæ, ac deinceps Syluiorum regum primo libro continentur, Numitoris filia à Marte coprefta, nati Romulus Si Re mus. Amulius obtrûcatus. Vrbs à Romulo condita. Senatusle dus. Cum Sabinis bellatu. Opima fpolia loui feretrio lata. In cêturias populus diuifus. Fidenatcs.SÎ Veientes uidi. Romulus cofecratus. Numa Pompilius ritus facrorum tradidit. lano temz. plum conftituit, ciusc^ portam, pacatis omnibus circa populis,priz mus claufitæum dea Ægerea fibi congreffus nodurnos efle fimulans,feroces populi animos ad religionem perpulit. Tullus Hoftilius Albanos bello petrjt. Pofthæc trigeminoru puz gna. Horatius abfolutus. Metij Suffetij fuppliciû. Alba diruta. Albani in ciuitaté recepti. Sabinis bellum indidû. Ad poftremu fulmine abfumptus eft. Ancus Martius cæremoz nias a Numa inftitutas renouauit,Latinis uidis,amp; ad ciuitatem afeitis montem Auentinum aftîgnauit. Politorium urbem Latinorû bello repetitam,quam prifei Latini occupauerant.di ruit, pontem Subliciu in Tyberi fecit: laniculum collem Vrbi addidit,fines imperij protulir.

Oftiam

P R I M AÉ D É d A D I S

Oftiam códidit. Tarquin ins Prifcus in And amidtiâ rcccptus. Centum additis patrunt numerum auxit. Latinos fubegic,circu deiîgnauit,ludos edidit.Sabinoru bello potitus,cquigt; tum centuriasampliauit.Tcntandæ fcientiæ caufa Accq Naui] auguris, confuluifle fertur: art id,de quo cogitaret,effici poflet:quod cum illc fieri pofTc rcfpôdiflet.iuflîlïe eum nouacula co tem pKeddere,idcp protinus faôtum. Sabinos præterea acie uicit,Vrbcm muro circûdcdih cloacas fcdt, Seruius Tullius natus ex captiua Corniculana,cui puero in cunis pofito caput arfifle traditu eft:Veientes,atqj Hetrufcos prælio fudir, ccnfum primus omniû egir, luftrum condiditjclafles, centuriascç defcripfit: Pomœrium protulit,colles urbi, Quirinalcm.Vimi nalem.Efquilinumé^ adiecit, templum Dianæ cum Latinis in Auentino fccit. Lucius Tarz quinius Superbus,occifo Scruio eius focero,inuafit regnû. quo die fcelerata Tullia per patrfs iacentis corpus carpentum egit. Armatos circa fe ad cuftodiam corporis fui habuit.Turnum Herdonium fraude interemit: Bellum cum Vôlfcis geflît.ôd ex eorum præda templum loui in Capitolio fecic. Terminus,ôi luuentas non addixere.quorum aræ moueri no pouerunt» Filius Sextus Tarquinius dolo Gabios in poteftaté fuam redegit.Huius filqs Delphos pro/ feôtis.ôC confulentibus,quis eorum regnaturus effet Romæ:diôtum eft,eum regnaturum,qui primus matrem ofculatus effet.quod refponfum cum ipfi aliter interpretarentur: lunius Bruz tus,qui eum rjs profedus erat, prolapfum fe fimulauit, terram ofculatus eft.idc^ fadû eius euentus rci comprobauit. nam,cum impotenter fè gerendo Tarquinius Superbus omnes in odium fuum adduxiflet-.ad ultimu propter expugnatam noôlurna ui à Sex, filio eius Lucre/ tiæ pudicitiâ,quæ uocato pâtre ad fe Tricipitino,6C uiro Collatino, obteflata ne inulta mors eiuseflet, cultro fe interemit, Bruti opera maxime expulfus cfl:cum regnaffet annos uiginti/ quinq;. Tune confules primum creati funt, L Junius Brutus,^ L. Tarquinius Collatinus.

L16 Ri i i

Br V T V s iurciurâdopopulumaftrinxit,neminéregnareRomæpaffurû,Tarquinium Collatinu collegam fuum propter affinitatem Tarquiniorûfufpeetum,coegit côfulatn fe abdicare.ôC ciuitate cedere.bona Regû diripi iulfinagrum Marti confecrauit.qui Campus Martius nominatus efl.adolefcentes nobiles,in quibus fuos quoq^,5^ fratris filios,quia coiu/ lauerant de recipiendis rcgibus,fecuri pereuffitTeruo uindici, cui Vindicius nomen fuit, liber tatem dcdic,ex cuius nomine uindióta eft appellata.Cum aduerfus reges,qui contraólis Ve/ ' ient{um,ô{ Tarquiniorum copqs bellum intulcrant, exercitum duxiffct,in acie cum Arunte fi lio Superbi commortuuseft.eumcç matronx annum luxerunt. L.Valerius coful legem dc prouocationc ad populum tulir. Capitolium dedicatum eft. Porfena rex Clufinoru,bello pro Tarquinfjs fufccpto,cum ad laniculum ueniffet.neTyberim träfirct,uirtuce Coclitis Hó ratf) prohibitus eft.qui,dum alq pontem Sublidum refeindunt, folus Hetrufcos fuftinuit, öd ponte rupto armatus fe in flumen mifit,Sd ad fuos tranauit. Alteru accefTit uirtutis exemplu à Mutio. qui,cum ad feriendum Porfenam caftra hoftium intraflet: occifo fcriba,que regem effe putabat:comprehenfus,impofitam altaribus manum, in quibus facrificatum erat, exuri paflus cft,dixitc^,tales trecentos effe coniuratos in mortem ipfius régis, quorum admiratio/ ne coaólusPorfena pacis conditiones ferre,bellum omifit, acceptis obßdibus,ex quibus uir/ go una Chlœlia deceptis cuftodibus per Tyberim ad fuos tranauit,Sd cu reddita effet,à Porz fcna honorifice remiffa.equeftriq^ ftatua donata eft. Appius Claudius ex Sabinis Romam' transfugit,ob hoc Claudia tribus adieóta eft. Numerus tribuum ampliatus eft,ut effent triz ginta una. Aduerfus Tarquinium Superbura cum Latinorum exercitu bellum infererttem* Aulus Pofthumius dieftator profpere pugnauit apud lacu Regillum. Plebs,cum propter nexos ob æs alienum Sacrum in montem feceffiffet, confilio Menenfj Agrippæ à feditione reuocata eft.Idem Agrippa cum deceftiffet,propter paupertatem publico impendio elatus* Tribuni plebisquinc^ creati funt. Oppidum Volfcorum Coriolicaptum eft uirrute.Sd opez ra Cn.Marti].qui ob hoc Coriolanus uocatuseft. Titus Latinusuirdeplcbe,cü inuifu adz monitus effetiut de quibufdam religionibus ad fenatum perferret,5d neglexiffetzamiffo filio, debilis fa(ftus,pofteaquam dclatus ad fenatum le(ftica,eadcm illa indicauerat,ufu pedum re/ « j cepto

epitome

ccpto.domum rcuerfus eft. Cum Cn.Martius Coriolanus,qui in exilium pulfus,dux Vol ftorum fadlus exerdtum hoftium urbi primo admouiftet,amp; mifti ad eum primum lcgati,po ftea faccrdotes fruftra deprecati eflent,ne bellum pacriæ inferret, Veturia mater, SC Volunia uxor impetrauerunt ab eo,ut reccderet. Lex agraria primum lata eft. Sp.Caffius confula ris regni criminc damnatus eft,necatusc^. Oppta uirgo ueftalis ob inceftum uiua defofla eft. Cum uidni hoftes Veientes incomodi magis, quam graues eflent: familia Fabioru id bellu gerendu dcpopofdt,mifitqp in id trecentos fexarmatos.qui ad Cremera ad unu ab ho ftibus cæiî funt.uno impubère domi relicfto. Res præterea aduerfum Volfcos,0C Æquos,ÔC Veientes, SC feditiones inter patres, plebecp continet, Appius Claudius cofuLcu aduerfus Volfcoscontumacia exerdtus male pugnatueftet, dedmu quemt^ militum fufte pcrcuffit.

LIB R I III

S EDIT I ONES de agrarqs legibus facftç.Capitolium ab exulibus,SC fcruis occupatum: cæfis f)s receptum eft. Cenfus bis atftus eft,priore luftro cenfa funt duium capita cenz tum,quatuor SC uiginti millia, C C X1111. præter orbos,orbas^;fequéti, c x x x 11 mib lia, c C C c XIX. Cum aduerfus Æquos res male gefta cftet:L.Quintius Cincinnatus di (ftatorfacftus.cum rure intentus ruftico operi cflet,ad bellum gerendum ac'cerlîtus eft. Is ui/ (ftos hoftes fub iugum mißt. T ribunorum pleb. numerus ampliatus eft, ut efTent decern; XXXVI anno à prim is tribunis plebis. Petitis per legatos,SC allatis atticis legibus,ad con conftituendas eas, proponendasr^ dcceuiri pro confulibus fine ullis alrjs magirtratibus créa ti,akero SC trecentefimo anno.quàm Roma condita erat:SC ut à regibus ad cófules,ita à con fulibus ad dccemuiros translatum imperium.Ii decern tabulis legum pofitis.cum modefte fc in honore geftiffent; SC ob id in alterum quoque annum eundem efte magiftratum placuif fet, cum complura impotenter feciftent, magiftratum noluerunt deponere, SC in tertium an/ num detinuerunt,donee inuióto eorum imperio finem attulit libido Apptj Claudij. qui cum in amore uirginisinddiflet:fummiflo, qui earn in feruitutem peteret, neceftïtatem patri eins Virginio impofuiurapto ex taberna proxima cultro,ut filiam interimeretxum aliter earn tue fi nó poftet,ne in poteftate ftuprum illaturi ueniret.hoc tarn magnæ luxuriæ exemple plebs incitata montem Auentinum occupauit.coegitc^ dccemuiros abdicate fe magiftratu.ex quiz bus Appius,SC unuscollegarum.qui prædpue pœnam meruerant,in carcerem conie(fti,cæte ri in exilium add. Res præterea contra Sabinos,SC Volfcos,SC Æquos profpere geftas conz tinec,8C parum honeftum populi Romani iudiciu.qui iudex inter Ardeates,0C Aricinos fum ptum agrum,de quo ambigebatur,fibi adiudicauit.

I

L I B R I 1 I I I

Le X D E connubio patrum SC plebis,contentione magna patribus repugnantibus,pcrz lata eft à trib. plebis. Aliquot annis res populi Romani domi militiæcç per hoc genus magiftratus adminiftratæ funt. Item cenfores tunc primum creati funt. Ager Ardeatinis Romani populi iudicio ablatus,miftis in eum colonis,reftitutuseft. Cum fame populus Ro manus laboraret, Sp.Melius eques Romanus frumentum populo (ùa impenfa largitus eft; SC ob id fadlum conciliata fibi plebe,regnum affedfans à Caio SeruilioHala magiftro equiz turn iuftuQuintt) Cincinnati didtatoris occifus eft. L. Minutlus index boue aurata dona/ tus eft. Legau's Romanis à Fidenatibus occifis.quoniam ob rempublicam occubuerat,ftaz tuæinroftris pofitæfunt. Cornelius Coftustribunus militum,occifo Tolumnio rege Vez iencium,opima fpolia fccunda retulit. Mamercus Æmylius didtator cenfuræ honore, qui antca per quinquennium gerebatur,anni SC fex menfium fpacio finito.ob eam rem à cenlori bus notatus eft. Fidenæ in poteftatem redadtæ,eocp coloni mifti funt. quibus occifis Fidez nates cum defeciftentà populo Romano, à Mamerco Æmylio didlatore uidli funuSC Fidez næ captæ,Coiuratio feruorum opprefta eft. Pofthumius tribunus militum propter crude/ litatem ab exercitu occifus eft. Stipédium ex ærario turn primum militibus datum efLRes præterea geftas aduerfum VoIfcos,8C Veientes continet,

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Libri

PRIMAE ÜEC ADIS

LIB R I V

IN obfîJi'one VeiorutabernacuUmilidbusfaótafuntcarescu cfTetnoua.indignationcni cribunorum p’ebis mouit.querentiu non dan plebi nec per hyemem intlin'a: requie.Equi/ tes cum primuin equis fuis mercre cœperunc .Cum inundatio in lacu Albano faóta eflet; ua/ tes, qm earn rem incerpretaretur, ab hoftibus captus eft. Furius Camillus dictator decern annosobfeftos Veioscepit.fîmulachruRomâ tranftulit, decimara partem prædæ Delphos Apollini miiit. Idem tribunus militu,cum Falifeos obiiderct,proditos hoftiu filios parenti/ bus remifît.ftatimcç deditione fadta.Falifcoru uióloria iuftitia cofecutus eft. Cum alter ex ccnforibus.Iulius decefliftet: in locu eius M. Cornelius fuffeeftus eft. nec id poftea faótu eft, quoniam eo luftro à Gallis Roma capta eft. Furius Camillus,cum ei dies à L. Apulcio trû ple.dicla eftet.in exilium abrjt. Cum Senones Galli Clufium obfîderent.ôi legati à fenatu miffi ad coponendum inter eos,0C Clufinos pacem.pugnantes cotra Gallos in acie Cluiinoz rum ftetiftent.hoc faólo coru cocitati Senones urbe infefto exercitu petierunt,fufisq^ ad AI^ liam flumcn Romanis,cepcre urbem,præter Capitoliu,in quod fe iuuenescotulerant. maio/ res natu cu infignibus honoru.quos quifq? gcfterat.in ueftibulis ædiu fedentes occiderunr. Si cu per auerfam parte Capitolij iam in fummu euafiirennproditi clangore anferu, M. Manli) præcipue opera dciedli funt.coadtis deinde propter famé Romanis defpodere, ut mille poti do auri datent,S2 hoc pretio finem obfidionis cmerenFurius Camillus didtator ablens créa tus inter ^cndendu aurum cum exercitu ucnit;3C Gallos poft fextû menfem urbe expulit,ca: ciditqj. Aides loui Capitolino fadla:quo loco ante urbem captam uox audita erat, aduetarc Gallos.Didtum eft ad Veios migrandu eftc,propter incefam,amp; dirutam urbem. quod con^ filium Camillo autorc difcuflum eft.Mouit populum uocis quoqj omen ex centurionc audiz t«.qui,cum in forum ueni(ret,manipularrjs (his dixeratifta miles,hie oprime manebimus,

LIBRI VI

Re s aduerfus Æquos,5i Volfcos,8i Hetrufeos profpere geftas continet. Quatuor tribus additæfunt,Stelîatina,Sabbatina, Prometina, Arnienfis.M.Manlius,qui Capitoliu à Gallis defenderatteum obftridlos ærealicno liberaret, nexos exolueret, crimine affedtati rez gni damnatus.de faxo Tarpeio deiedlus eft.in cuius notam S.C.fadlu cft,ne cui de Manila gente Marco cognomen effet.C.Licinius,ôi L.Sextius tribuni ple.legê promulgarunnut coti fuies etiam ex plebe fierét,qui ex patribus crcabantur.eam legem cum magna cotentione rez pugnantibus patribus.cum rjdem trib.pl.pcr quinquennium foli magiftratus fuiffent,pertu/ Icrunt.Si primus omnium ex plebe conful L.Sextius creatus eft. Lata eft altera lex,ne cuiz quam plus quingentis iugeribus agri licerct poflîdere. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l i ß r i v 11

Dv O noui magiftratus adieifti funt,prætura, K ædilitas curulis. Peftilentia ciuitas laz borauit.eamc^ inßgne fecit mors Furtj Camilli.cuius remediu, Si finis cû per nouas rcli giones quærcret'',ludi fcenici tûc primû fadli funt. Cu dies L.Manlio didta eftet à M.Pomz peio tnb.ple.propter deledtu acerbe fadtu, amp;ob T.Manliu filium relegatu fineullo criminei adolefcens ipfe,cuius relegatio patri obticiebatur,uenit in cubiculum tribuni,ftridlocç gladio coegit eu in uerba fua iurare, no perfeueraturu fc in accufatione:tuc omnia pernitiofaomifla funt. In patentem uoraginé urbis Romæ Curtius armatus equo fe præcipitauit,eacp expie ta eft.Manlius adolcfcens,qui pattern à tribunitia uexatione liberauerat: cotra Gallum proz uocantem aliqué ex militibus Romanis,in fingulare certamen defcendit,eicç occifo torquem aurcu detraxit.quéipfe poftea tulit.ôC exeoTorquatuseft nucupatus* Duæ tribus additæ, Pontina,S£ Publicia. Licinius Stolo lege ab ipfo lata damnatus eft,quod plus quingentorii iugeru agri poftideret. M.Valerius tribunus militû Gallum,à quo prouocatus erat-.infîden te galea coruo,ôi unguibus roftrocp infeftante hoftê,interemit;Si ex eo Coruini nomen acce pit,confu!fp proximo anno creatus eft ob uirtutécum xxiii haberet annum. Amiciria cû Carthaginêfibus iûdta.Campani, eu urgerent''à Samnitibus bcllo:auxilio aduerfus eos â fenatu petito,cu id non impctraret:urbem,atqj agros populo Romano dediderût. ob quam caufam ea quæ populi Ro.fadla cflent.defendi bello aduerfus Samnites placuit, Cum ab

Aulo

EPITOME DECADIS PRIMAE

Aulo Cornelio confuic exercitus in iniquulocu deduótus in magno difcrimine enetiP.Decfj tribuni militu opera (eruatus eft,qui occupato colle fuper id iugu,in quo Samnites fédérât oc cafioncm cofuli in æquiorê locu euadendi dedit,ipfe ab hoftibus circufeflus erupit. Milites Romanos»qui Capuæ in ^ræfidio erant reliólixu deea occupanda urbe cofpiraflentÔC dete (fto có(Ïlio,metu fupplicrj a populo Ro.defeciflenuper.M, Valeriu Coruinu didtatorem.qui cofilio fuo eos à furore reuocauerat,patriæ reftituti funt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l i b r i v i i i

La T I N I cu Campanis defecerunt,ôi miftis legatis ad fenatu conditionem tulerutiut.fi pacem habere uellennalteru ex Latinis cófulem facerent Qua legatione pcrlata, prætor eoru Annius de Capitolio ita prolapfus eft,ut exanimareóT.Manlius conful filiu fuu.quod cotra edidtu pugnauerat aduerfum Latinos,quauis profpere pugnafTct.fecuri percuflit. La borantibus Ro.P.Decius tunc cu Manliodeuouit fe pro exercitu. Si cocitato equo cu in me/ dios hoftes fe intuliffet,interfelt;ftus morte fua Romanis uiótorid reftituit. Latini in deditio/ ncm uencrunt, T. Manlio in urbem reuerfo nemo ex iuuetute obuiâ proceftit. Minutia uirgo ueftalis incefti damnata eft, Aufonibus uidis.in oppidu Cales colonia dedudla eft. Item Fregellæ coloniæ deduôtæ funt, Veneficiû complurium matronaru comprehenfum, quaru plurimæ ftatim epotis medicaminibus perierut. Lex de ueneficio tunc primu coftitu ta eft, PriuernatibuSjCu rebellaffent:ui(ftis ciuitas data eft. Palæpolitani uicli bello.Si ob fidione in deditione ucnerut.Q.Publio,qui eos obfederat.primu imperiu prolatu.Si per con fuies ei decretus triuphus. Plebs nexu liberata eft propter L.Papyrii créditons libidinê.qui C.Publio debitori fuo ftupru inferre uoluerat. Cu L.Papyrius dicftator reucrfus in urbem ab exercitu eflet propter aufpicia repeteda:Q.Fabius magifter cquitu occafione rei bene ge/ renda: inuitatus, cotra edidu eius præliatus eft.qui profpere aduerfus Sanites pugnauit. ob earn caufam cum dictator de magiftratu cquitu fuppliciu fumpturus uideretur: Fabius Ro/ mam profugit,Si cu caufa parum proficeret.populi prccibus donatus eft. Res præterca con tra Samnites profpere geftas cotincr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l i b r i i x

Ti T V s VeturiuSjSi Sp. Pofthumius apud Caudinas furcas.deducfto in locu iniquum exercitu nulla cu fpes euadedi eftec:fœdere cum Samnitibus fadto, Si fexcetis equitibus Romanis obiidibus datisa'ta exercitum abduxerunt, ut omnes fub iugu mitteretur.qdemc^ aiithore Sp.Pofthumio cofule,qui in fenatu fuaferanut eoru deditione, quoru culpa tarn de/ forme fœdus iótum erat,publica fides libcraretuncu duobus trib.plebis,Si omnibus, qufper foedus fpoponderät’.dediti Samnitibus no funt recepti.ncc etia multo poftea fufis à Papyrio Curfore Sänitibus,Si fub iugu miftis,receptisep fexcetis equitibus Romanis,qui obfides da/ ti erät:pudor prioris flagitrj abolitus. Tribus duæ adieétç funt,Vfentina,Si Falerina. Suef/ fa,8i Pontiæ coloniæ deduôlæ funt. Ap.Claudius cenfor aquam Claudia perduxit: uiam ftrauit,quæ Appia uocata eft,Libertinoru filios in fenatu legit.ideoc^ quoniä is ordo uideba tur inquinatus indignistfequetis anni cofules in fenatu legendo obferuauerunqueadmodum ante per proximos cefores obferuatu fuerat. Res præterea cotra Apulos,Hetrufcos, Vm/ bros,Marfos,Pelignos,Æquos,8i Sanites,quibus fœdus erat reftitutû, profpere geftas conti net. Flauius Scriba Libertino patre natus ædilis curulis fuit, per forenfem faeftione creatus. quæ cu comitiq,8i campu turbaret:Si in rjs propter nimias uires dominarct'':ä Q.Fabio cenfo re in quatuor tribus redaóla eft,eacp res Fabió Maximo nome dédit. L i b r i X COLONIAE deduôtç funt Sora,Si Alba. Carfeoli Marfi in deditione accepti funt. Col legium augurû ampliatu eft,ut eftent nouem,cu antea quaterni fuiftent. Lex de prouo catione ad populu à Valerio cofule tune primû lata eft. Duæ tribus adieôlæ funt.Anienfis, ôi Tercntina. Sânitibus bellû indidu.SÎ aduerfus eos profpere pugnatu eft. Cû aduerfus Hetrufeos, Vmbros,Sânites, Gallos P.Decio,Si Q.Fabio ducibus pugnarcf'jRomanusc^ ex creifus in maximo eftet difcrimine:P.Decius fecutus exéplû partis deuouit exercitu,SC mot te fua uidtoriâ eius pugnæ populo Ro.dedit. Papyrius Curfor Samnitiû exercitu,q iureiu rando aftridtus fuo:quo maiore coftantia uirtutis in aciê defcêderet,fudit. Céfus aôtus eft: iuftrum conditu.ccnfa funt ciuiu capita ducéta fexagintaduo milIia,SC trecenta uigintiduo.

Tquot; LIVII P ATAVINI Hl '

STORIARVM AB VRBE CONDITA DECADIS PRIMAE LIBER P R I M V S,

actvrvs neoperæpreti'umfim.ßâpnmordiourbis,rcspo/ puli Romani perfcripferim, nec fatis fciojnec fi fciâ, diccre aufîm. quippe qui cum ueterem,tum uulgatam effe rem uideâ: dum no/ ui femper fcriptores, aut in rebus certius aliquid allaturos fe, aut fcribendi arte rudern uetuftatem fuperaturos credunt. Vtcunqp erit.iuuabit tarnen rerum geftarum memoriæ prinçipis terraruni populi pro uirili parte amp;nbsp;meipfum confuluifle. Et fi in tanta feri/ ptoru turba mea fama in obfcuro fin nobilitate, ac magnitudine eorum,qui nomini officient meo.mc cofoler. Res eft præterea Ôi

immenfi operis, ut quæ fupra feptingentefîmum annum repetatunÔC quæ ab exiguis profez da initijs eo creuerinut iam magnitudine faboret fua.Ôi legentiu plerifcß baud dubito, quin primæ origines,proximaq^ originibus.minus præbiturauoluptatis finnfeftinâtibus ad hæc nouæquibus iam pridem præualentis populi uires fe ipfæ confîciunt. Ego contra hoc qùofç laboris præmium petam.ut me à confpedu malorum,quæ noftra tot per annos uiditætas: tantifper certe,dum prifea ilia tota mente repeto,auertam,omnis expers curæ, quæ feribêtis animum,etfi no fledere à uero,follicitum tarnen eflîcerepofTit. Quæ ante conditam,côdcnz dâmue urbem,poëticis magis décora fabulis.quàm incorruptis rerum geftarum monumenz tis traduturtca nec aftïrmare,nec refellere in animo eft.Datur hæc uenia antiquitati,ut mifeé do Humana diuinis,primordia urbium auguftiora faciat. Et fi cui populo licere oportet conz fecrare origines fuas,amp; ad deos referre autores,ea belli gloria eft populo Romano,ut cû fuu, conditorisq^ fui parentem Martern potiflîmum ferat : tam amp;nbsp;hoc gentes humanæ patiâtur æquo animo,quàm imperium patiuntunSed hæc Si his fimilia,uccuc^ animaduerfa,auc exi ftimata erunt, haud in magno equidem ponâ diferimine. Ad ilia mihi pro fe quifeç acriter intendat animum.quæ uita,qui mores fuerint, per quos uiros.quibusq^ artibus.domi, miliz tiæ(^,âf parcum,S£ audum impenum finlabente deinde paulatim difciplina.uelut difliden/ tes primo mores fequatur animoideinde ut magis,magisc^ lapfi fint: tu ire cœperint præciz pires,donee ad hæc tempora,quibus nec uitia noftra,nec remedia p^ti poflumus,pcruetum eft» Hoc illud eft præcipue in cognitione rerum falubre ac frugiferum,omnis te exempli doz cumenta in illuftri pofita monumento intueri:inde tibi tuæq^ Reipub.quod imitere,capias: inde fœdum inceptu, fœdum exitu, quod uites. Cæteru aut me amor negocq fufcepti fallit, aut nulla unquam Respub.nec maior,nee fandior,nec bonis exemplis ditior fuinnec in qua tam feræ auaritia,Iuxuriaq^ immigrauerint : nec ubi tantus, ac tam diu paupertati, ac parfiz moniæ honos fuerit,adeo quanto rerum minus,tanto minus cupiditatis erat.Nupcr diuitix auaritiam. Si abundantes uoluptates, defiderium perluxum atqî libidinem pereundi J5crz dendiq^ omnia inuexere.Sed querelæ ne turn quidem gratæ futuræ,cum forfitan neceflarîÆ erunt : ab initio certe tantæ ordiendae rei abfint : cum bonis potius ominibus,uotisq^ ac prez cationibusdeorum,dearumc^,fi ut poétis, nobis quoque mos effet, libentiusincipereraus, ut orfis tanti operis fucceffus profperos datent

AM PR! H VH omnium fatisconftat, Troia capta.in cæteros fæûitum uetufti îure hofpid'j,amp; quia

jipacis.reddendæcp Helenæ femper autores fiierant: omne ius belli Achiz uos abftinuiffe.Cafibus deinde uarfjs Antenorem cum multitudine He J netum,qui feditione ex Paphlagonia pulfi,8i fedes,amp; ducem rege Philez __mene ad Troiam amiffo,quærebant:ueniffe in intimum maris Adriatici inu ; Euganeislt;ç,qui inter mare,alpes^ incolebâtpulfîs, Henetos Troianosq^ cas tenuiffe

a terras:

tcrras:amp; in qucm primum egreflî funtlocum.Troi’a uocatunpago^ inde Troia nomen eft: gens uniucrfa Veneti appellati. Æneam ab fimili dade domo profugum,fed ad maiora re/ rum initia ducentibus fatis, primo in Macedoniam ueniffe: inde in Siciliam quærentem fe/ des delatum;ab Sicilia claffe Laurentem agrum tenuifle. Troia SC huic loco nomen eft, ibi cgrefti Troiani ut quibus ab immenfo prope errore nihil præter arma ÔC naues fupereftet: cum prædam ex agris agerent: Latinus rex, Aboriginesc^,qui turn ea tenebant loca : ad ar/ cendam uim aduenarum armati ex urbe atcç agris concurrunt.Duplex exinde fama eft.alq prælio uicftum Latinum pacem cum Æ.nea,deinde affinitatem iunxifte tradunt.alq cum in/ ftruôtæ aciea conftitiflentrpriufquàm fignacanerentiproccftifte Latinum inter primorestdu cemc^ aduenarum cuocafle ad colloquium:percüólatum deinde,qui mortalcs eftentC' unde, aut quo cafu profeóli domo^quidûe quærentes in agrum Laurétem exiflentCpoftquàm au/ dierit multitudinem Troianos efletducem Æneam,filium Anchifæ,SC Veneris:crcmata pa/ tria,SC domo profugos,fedem,condendæ(Ç urbi locum quærere: SC nobilitatcm admiratum gentis,uirirp,ÔC animum uel bello,uel paci paratum,dextera data fidem futuræ amicitiæ fan xifle. Inde fœdus idtum inter duces: inter exercitus falutationem faclâ. Æneam apud Lati/ num fuifle in hofpitio. ibi Latinum apud penates deos domefticum publico adiunxifte fœ/ dus, filia Æneæ in matrimonium data.ea res ut^ Troianis fpem affirmât tandem ftabili, certa^ lède finiendi erroris.Oppidum condut.Æneas ab nomine uxoris Lauiniû appellat, breui ftirps quocç uirilis ex nouo matrimonio fuiC:cui Afcanium parères dixere nomen.Bel lo deinde Aborigines,Troiani^ ßmul petiti.Turnus rcx Rutulorum,cui pada Lauinia an/ te aduentum Æncæ fueranpræfatum fibi aduenam ægrè paties.ßmul Æneæ,Latinoc^ bei/ Ium intulerat»Neutra acies læta ex eo certamine abqt,uidi Rutuli:uidores Aborigines Tro ianicp ducem Latinum amifere. Inde Turnus, Rutulicp diffifi rebus ad florentes Hetrufco/ rum opes, Mesentiumt^ eoru regem confugiunt, qui Cæræopulento tum oppido imperi/ tans.iam inde ab initio minime lætus nouas origine urbis,ÔC tum nimio plus, quam fatis tu/ tum effet accolis, rem Troianam crefcere ratus, haüd grauatim focia arma Rutulis iunxit. Æneas aduerfus tanti belli terrorem ut animos Aboriginu fibi cóciliaret:ne fub eodem iure folum,red etiam nomine omnes eflenuLatinos utranqj gentem appellauit. ncc deinde Ab/ origines Troianis ftudio,ac fide erga regem Æneam ceffere. fretuscp bis animis coalefcen/ tium in dies magis duorum populorum Æneas,quanquam tanta opibus Hetruria erat : ut iam non terras folum, ftd marc etiam per totam Italiæ longitudinem ab alpibus ad fretum Siculu fama nominis fui impleflet : tarne cum mœnibus bellum propulfare poffct: in aciem copias eduxit.Secundum inde prælium Latinis, Æneæ etiam ultimum operum mortalium fuiuSitus cft,quemcunq^ eum dici ius fasc^ eft,fuper Numicum flumen» louem Indigetem appcUant. Nondum maturus imperio Afcanius Æneæ filius erat,tamen id imperium ei ad puberem ætatem incolume manfit. tantifper tutela muliebri (tanta indoles in Lauinia erat) res latina,öC regnum auitum,paternumi^ puero ftetit.Haud nihil ambigam(quis cnim rem tarn ueterem pro certo affirmet)hiccine fuerit Afcanius : an maior quam hic, Creufa matre Ilio incolumi natus,comescp indc paternæ fugæ : quem lulum eundem Iulia gens autorem nominis fui nuncupat.is Afcanius,ubicunep,SC quacunq; matre genitus (certe natum Ænea conftat)abundâte Lauinq multitudine,florentem iam(ut tum res erant)atc^ opulentam ur/ bem matri,feu noucrcæ reliquit: nouam ipfe aliam fub Albano monte condidit.quæ ab fitu porredæ in dorfo urbis longa Alba appellata. Inter Lauinium, SC Albam longam coloniä dedudam triginta ferme interfuere anni.tantum tarnen opes creuerant,maxime îufis Hetru feis : ut ne morte quidem Æneas, nec deinde inter muliebrem tutelam, rudimentum^ pri/ n»um puerilis rcgni,mouerc arma,aut Mesêtius,Hetrufeieç,aut Lilli ali) accolæaufi fint.Pax ita conuencrat : ut Hetrufeis, Latinisé^ fluuius Albula, quem nunc Tyberim uocant : finis effet. Syluius deinde regnat Afcanij filius, cafu quodam in iyluis natus. is Æneam Syluiu créât, is deinde Latinum Syluiuip. ab eo coloniæ aliquot dedudæ, Prifei Latini appellati. raanfit Syluius poftea omnibus cognomen,qui Albas regnarunt,Latino Alba ortus: Alba

L I B E'R P R I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

AtystAti'CaJ)ys:Capi Capctus: Capsto Tybennüs; qui in traicétu Albulæ amnis fubnief/ fus,cekbre ad pofteros nomen flümini dédit. Agrippa inde Tybehni Hb'us;poft Agrippant Romulus Syluius à patte accepto imperio régnât. Auentino fulmine ipfe iôtus regnum per manus tradidit.is fepultus in eo collc,qui nunc eft pars Romanæ urbis: cognomen colli feciu Proca deinde régnât. is Numitorera atcç Amulium procréât : Numitori, qui ftirpis maxiz müserat-.regnumuetuftum fyluiæ gcntis legat.plus tarnen uis potuit.quàm uoluntaspatrisi aut uerccundia ætatis.pulfo fratre Amulius regnat.addit fceleri fcclus. llirpem fratris uirilem interimit: fratris filia: Rheæ Syluiæ per fpeciem honoris ,cum ucftalem cam Icgiflct : pcrpez tua uirginitate fpem partus adimit.Sed debebatur (utopinor) fatis tantæ origo urbis, maxiz micç fecundum deorum opes imperfj principium. ui comprcflaueftaliscum geminum par/ turn cdidiffetîfeu ita rata : feu quia deus autor culpæ honeftior erat: Martern incertæ ftirpis patrembuncupat. fed nec dq, ncc homines aut ipfam, aut ftirpem à crudelitate regia uindiz cant. faccrdos uincfta in cuftôdiam datur : pueros in proflucntcm aquam mitti iubet. Sorte qualt;^am diuinitus fupcr ripas Tyberis eftùfus lenibus ftagnis, ncc adiri ufquam ad iufti curz fum poteratamnis: Si pofte quamuis languida mergi aqua infantes, fpem ferentibus dabar. itauclut defunôli regis imperio, in proxima alluuie, ubi nunc ficus ruminalis eft ( Romula/ remuocatam ferunt ) pueros exponunt. uaftæ tum in qs locis folitudineserant. Tenet fa/ ma : dum fluitantcm alucum, quo expofiti étant pueri : tenuis in ficco aqua deftituiftet : lu/ pam fiticntçm ex montibus, qui circa funt ; ad puerilem uagitum curfum flexifte : earn fum/ miftas infantibus adeomitem præbuiffe mammas: ut lingua lambentcm pueros magifter régi] pecoris inuenerit:(Fauftulo fuifte nomen ferunt)ab eo ad ftabula Laurentiæ uxori cduz candos datos.Sunt, qui Laurcntiam uulgato corpore lupam inter paftores uocatam putcntï inde locum fabulæ,ac miraculo datum. Ita gcniti, ita educati, cum primum adoleuit ætas: necin ftabulis, ncc ad pecora fegncs, ucnando peragrare faltus. hinc roborc corporibus ani/ misque fumpto, iam non feras tantum fubfiftcre : lcd in latrones præda onuftos impetum facerc : paftoribusque rapta diuidcrc : ôi cum his, crefcentc in dies grege iuucnum, ferias ac iocos celebrate. Iam tum in Palatino monte lupcrcal hoc fuifte ludicrum ferunt : ôi à Palan/ tco urbe Arcadica Palantium, deinde Palatinum montem appellatum. ibi Euandrum, qui exeogcnerc Arcadum multis antetempeftatibuseatenucratioca:folenne allatum exAfz cadia inftituiftc : ut nudi iuuencs Lycæum Pana uenerantes, per luxum atque lafciuiam curz rerent. quem Romani deinde uocaruntlnuum.huicdcditis ludicro,cum folenne uotura eftet: infidiatos ob iram prædæ amiftâ: latrones, cum Romulus ui fe defendiftet : Remum cepiffe:captumrégi Amulio tradidifteultro accufantes.criminimaximedabant in Numiz toris agros ab his impetum fieri : inde cos collegia iuuenum manu hoftilcm in modum præz das agere. fic Numitori ad fupplicium Remus deditur. lam inde ab initio Fauftulo fpes fuez rat regiam ftirpem apud fe educari. nam amp;nbsp;expoßtos iuftu régis infantes feiebat: Sî tempus^ quo ipfe cos fuftuliftet : ad id ipfum congruere: fed rem immaturam nifi aut pet occafionem* aut per ncccftitatem apcriri noluerat. ncceftitas prior uenit. ita mctu fubaeftus Romulo rem aperit. Forte Numitori, cum in cuftodia Remum habcret : audiftetqrie geminos efte fra/ tres : comparando eorum ætatem ,amp; ipfam minime feruilcm indolem, tetigerat animurrt memoria nepotum : feifeitandoque codem pcrucnit : ut baud procul eftet, quin Remumt agnofeeret. ita undique regi dolus neólitur. Romulus non cum globo iuuenum ( nec enim erat ad uim apertam par ) fed alqs alio itinere iuftis certo temporc ad regiam ucnire paftori/ bus, ad regem impetum facit. ôi à domo Numitoris alia Comparata manu adiuuat Remus* ita regem obtruncant. Numitor inter primum tumultum hoftesinuafifte urbem, atque ad/ ortos regiam didtirans, cum pubem Albanam in areem præfidio, armisep obtinendam ad/ uocaftet : pofteaquam iuuencs perpetrata cæde pergerc ad fe gratulantcs uidit: externploi aduocato concilio, fcclera in fe fratris, originem nepotum, ut geniti, ut educati, ut cogniti efz fent, cædcm deinceps tyranni, fcque eius autorem oftendit. Iuuencs per mediam concioneni agmine ingreflï.cum auum regem falutaffentifccuta ex omni multitudine confentiens uox ra

a 2, tum

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

tum nomenJmpcn’umqKcgieffccit.Ica Numitori Albana permifla fc, Romulu Rertiuthc]^ cupido cepitjn qs locis.ubi expofiti.ubic^ educati erant: urbis condendæ. Qc fupererat multi/ tudo Albanorum,Latinorum(^. ad id paftores quoc^ acceflerant : qui omnes facile fpem fa/ cerennparuam Albam,paruum Lauinium.præ ea urbe,quæ conderetur,forc.Intcruenit dein de bis cogitationibus auitum malum,regni cupido: atep inde foedum certamen coortum à fa tis miti principio;quoniam gemini eflenunec çtatisuerecundia diferimen facere poffenutdrj, in quorum cutela ea loca eflent:auguri)s legerent, qui nomen nouæ urbi daret ; qui conditam imperio regereuPalatinum Romulus, Remus Auentinum ad inaugurandum templa capi/ unt.priori Remo augurium ueniffe fertunfex uultures.iamc^ nuntiato augurio, cum duplex numerus Romulo fe oftendiffet : utrunque regem fua mulcitudo confalucauerat.temporc illi præcepto, at hi numero auium regnum trahebant. Inde cum altercatione congrefli certami/ ne irarum ad cædem uertuntur.ibi in turba iótus Remus cecidit. Vulgatior fama cfttludibrio fratris Remum nouos tranGluifle muros:inde ab irato Romulo, cum uerbis quoque increpi/ tans adicciflenfic deinde,quicunque alius tranfiliet mœnia mea : interfedtum. Ita folus poti/ tus imperio Romulus:condita urbs conditoris nomine appellata.Palatinum primum,in quo ipfe erat educatusîmuntjt.facra dqs alijs Albano ritu,Græco Herculi, ut ab Euandro inftitu/ ta erant,facit. Herculem in ea loca Geryone intcrempto boues mira fpecie abegiffe memo/ rant:ac prope Tyberim fluuium, qua præ fe armentum agens nando traiecerat : loco herbi/ do,utquiete ÔC pabulo læto rcficeret boues: ôê ipfum feflum uia procubuiffe. ibi cum eum ci/ bo,uinocp grauatum fopor oppreffiffenpaftor accola eius loci nomine Cacus, feroxuiribus, captus pulchritudine boum,cum auertere earn prædam uellet : quia, fi agendo armentum in fpeluncam compuliflet:ipfa ueftigia quærentem dominum eó dedudtura erant : auerfos bo/ ues eximium queneç pulchritudine, caudis in fpeluncam traxit, Hercules ad primam auro/ ram fomno excitus cum gregem perluftraflct oculis : Si partem abeffe numero fenfiffet : per/ git ad proximam fpeluncamtfi forte eo ueftigia ferrent.quæ ubi omnia foras uerfa uidit : nec in partem aliam ferre:confufus atq? incertus animi ex loco infefto agere porro armentum oc/ ■ cepit.Inde cum adtæ bones quædam ad defyderium (ut fit)relidlarum mugiftent: reddita in/ clufarura exfpelunca boumuox Herculem conuertit. quern cum uadentem ad fpeluncam Cacus ui prohibere conatus efrct:idtus claua, fidem paftorum nequicquam inuocans morte occubuit.Euandcr tum ea,profugus exPeloponnefo,authoritate magis,quam imperio rege/ bat loca: uenerabilis uir miraculo literarum, rei nouæ inter rudes artium homines: uenerabi/ lior diuinitate crédita Carmentæ matris : quam fatiloquam ante Sibyllæ in Italiam aduen/ tum miratæ hæ genres fuerant. is tum Euander concurfu paftorum trepidantium circa adue/ nam manifeftæ reum cædis excitus,poftquàm facinus, facinorisc^ caufam audiuit: habitum, formamc^ uiri aliquatum ampliorem auguftioremep humana intuens,rogitat, qui uir eftetC ubi nomen,patrcmcp,ac patriam accepinloue natc Hercules falue,inquit. te mihi mater ueri/ dica interpres deum audlurum cceleftium numerum cccinintibiqp aram hic dicatu iri : quam opulentiffimaolim in terris gens maximam uocef.tuocp ritu colat.dextra Hercules data acci/ pere fe omen,impleturumc^ fata ,ara condita atqj dicata,ait. Ibi tum primum boue eximia capta de grege,facrum, adhibitis ad minifterium daperaqp Potitiqs,ac Pinarrjs, quæ tum fa/ miliæ maxime inclytæ ca loca incolebanttfaólum.Forte ita euenit: ut Potitfj ad tempus præ/ fto effennrjsé^ exta apponerentunPinarfj extis adefis ad cæteram uenirent dapem.inde infti tutum manfit,donee Pinarium genus fuittne extis folennibus uefccrcntur.Potitrjab Euandro edoóti antiftites fach eius per multas ætates fuerunt : donce tradito feruis publicis folenni fa'/ miliæ minifterio, genus omne Potitiorum interqt. Hæc tum facra Romulus una exomni/ busperegrina fufeepit, iam tum immortalitatis uirtute partç,ad quam cum fua fata ducebât, fautor.Rebus diuinis rite perpetratis, uocatac^ ad concilium multitudinej, quæ coalefcere in populi unius corpus nulla re, præterquàm legibus poterat : iura dédit. quæ ita fanefta geneti hominum agrefti fore ratus,fi feipfe uencrabilem infignibus imperij feciflet: cum cætero ha/ bitu fe auguftiorem,tum maxime lieftoribus duodccim fumptis fccit. alij ab numero auium.

quæ

LIBER P R I H V S

qur angurio rcgnum portenderatæum fecututn numerum pucant. me baud pœniïet cotiirtl lentcnnæ elïe: quibus ôi appahtores, ÔC hoc genus ab Hetrufcis fînitiinis, unde fella curuli's* unde toga præcexta fumpta eft t numerum quoq; ipfum duclum placet : ita habuifte He/ trufcosjquodex x 11 populis communiter creato rege, fingulos fi'nguli populi licftores de/ dlerint.Crefcebae interim urbs munitionibus,alia atq^ alia appetendo loca: cum in fpem ma/ gis futuræ mu!cicudinis,quàm ad id,quod turn hominum eraumunirent. deinde, ne uana ur/ bis magnitudo eftet;adi]ciendæ multitudinis caufa,uctere confîlio condentium urbes,qui ob/ fcuram atq; humilem conciendo ad fe multitudinem, natam è terra fibi prolem menticban/ turdocum, qui nunc feptus denfis fentibus inter duos lucos eft:afylum aperit. co ex Knitimis populis turba omnis fine difcrimine liber,an feruus eftet,auida nouarum rerum perfugit.idt]^ primum ad cceptam magnitudinem roboris fuit. Cum iam uiriu baud pceniteret: confilium deinde uiribus parat.centum créât fenatores:fiue quia is numerus fatis erat: fine quia foli cen turn erant, qui creari patres poftent. patres certe ab honore, patricqcp progenies eorum apz pellati. Iam res Romana adeo erat ualida, ut cuilibet finitimarum ciuitatum bello par cftet* fed penuria mulierum hominis ætatem duratura magnitudo erat. quippe quibus nec domi fpes prolis, nec cum finitimis connubia eflent. Turn ex confîlio patrum Romulus legatos circa uicinasgentes mifiuqui focietatem connubiumq^ nouo populo peterent. Vrbes quoqj« ut cætera.cx infimo nafci:deinde quas fua uirtus ac dq iuuent: magnas opes, magnurnc^ no/ men fibi facerc.fatis fcire origin! Romanæ ÔC deos affuifle:amp;: non defuturam uirtutem.proin/ dene grauarentur homines cum hominibusfanguinem genus mifcere.Nufquam benigne legatio audita eft: adeo fi'mul omnes fpernebant : fimul tantam in medio crefcentcm moleni fibi,ac pofteris fuis metuebant.à plerifq? rogitantibus dimiftï,ecquod foeminis quoq; afylum aperuiftentdd enim demum compar connubiu fore.Ægre id Romana pubes pafta: haud dubie ad uim fpedlare res cœpit. cui tempus locumc^ aptû ut daret Romulus, ægritudinem animi diftïmulans-.ludos ex induftria parat Neptunoequeftri folennes:Cófualia uocat. In/ dici deinde finitimis fpeólaculum iubct.quantoq^ apparatu turn fcicbant, aut poterant, con/ celcbrant:ut rem claram ,expecftatam(^ facerent. Multi mortales conuencre ftudio etiam ui/ dendæ nouæ urbis:max{me proximi quiq;,Ceninenfes,Cruftumini, Antcmnates.Iam Sabi norum omnis multitudo cum liberis ac cóiugibusuenit.inuitati hofpitaliter per domos, cum fitum, mœniacp, Si frequentem tedtis urbem uidiftènt : mirantur tam breui rem Romanam crcuifte.Vbi fpedtaculi tempus ueniudeditætç eô mentes cum oculis cranntum ex compofi/ to orta uis:fignocp dato iuuentus Romana ad capiendas uirgincs difcurrit.magna pars forte ut in quern quæq? incidcrat,raptæ . quafdam forma excellentes primoribus patrum deftinaz tas ex plebe homines, quibus datum negotium erat : domos deferebant. Vnam longe ante alias fpccie ac pulchritudine infignem à globo Talaftiquot;) cuiufdam raptam ferunt:multisc^ feiz feitantibus cuinam earn ferrent,identidem,nequis uiolaretjTalaftio ferri clamitatum:inde nu ptialcm hanc uoCem faeftam. Turbato per metum ludicro, mcefti parentes uirginum profuz giunt,incufantesuiolati hofpitq fœdus.deumt^ inuocantes,cuius ad folenne,ludosc]^ per fas ac fidem decepti ueniftent.Nec raptis aut fpes de fe melior,aut indignatio eft minor. fed ipfe ■Romulus circumibat:docebatçp:patrum id fuperbia facftum:qui connubium finitimis negafz fent.illas tarnen in matrimonio in focietate fortunarum omnium,ciuitatisc^, amp;, quo nihil caz rius humano generi fit,liberum fore.mollirentmodo iras:02 quibus fors corpora dcdiftet,daz rent animos.fxpe ex iniuria poftmodum gratiam ortam:eoc^ melioribus ufuras uiris, quoJ annixurus pro fe quifq? fit:ut cum fua uice fundtusofficio fit : parentum ctiam , patriæc^ exz pleat defyderium.accedebant blanditiæ uirorum fadtum purgantium cupidîtate atq; âmorcî quæ maximead muliebre ingenium efficacespreces funt. Iam adrnodum mitigati animi raz ptis erant.At raptarum parentes tum maxime fordida uefte, lachrymisqp ÔC querelis ciuitaz tes concitabant: nec domi tantum indignationes continebant, fed cogregabantur undiqj ad Titûm Tatium regem Sabinorum:ôd legationes eo, quod maximum Tatij nomen in his rez gionibus erat,conueniebant.CeninenfeSaCruftuminiq^, Ô2 Antemnates erant : ad quos eius a } iniuriæ

6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

iniuriæ pars perti’ncbattlcnte agererjsTatius,Sabinicç uiG funtlpG inter fe tres popiili eotn/ muniter belluni parât.nec Crullumini quidem atq; Ancemnates pro ardorc,irac^ Ceninen/ fîum fatis fe impigre moucnt.ita per feipfum noméceninum in agrum Romanum impetum facinfed effufe uailantibus fit obuius cû exercitu Romulus : leuié^ certamine docet uanâ fine uiribus iram cflc:exercitû fundic fugatq^dufum perfequitunregem in prælio obtruncat ÔC fpo lianduce hoftiû occifo,urbem primo impetu capit.Inde exercitu uiôtore reduôtoj'pfc cum fa/ élis qir magnificus,turn fadtoru oftentator baud minor, fpolia ducis hofliu cæfi lufpenfa fa/ bricato ad id apte ferculo gerensin capicolium afeendit: ibiep ea cum ad quercum pafloribus facram depofuilfeufimulcum dono defignauit templo louis finesicognomenipaddidit deot lupicer Feretri,inquit,hæctibi uidtor Romulus rex regia arma fero: téplumCp qs regionibus, quas modo animo metatus fum,dcdico:fede opimis Ipolqs.quæ rcgibus,dudbus(p hoflium cæfisme authorcm fequentes pofteri fcrenuHæc templi eft origo, quod primu omnium Ro/ mæ facratum eftdta deinde dqs uifum, nee irritam conditoris templi uocem efte: qua laturos eo fpolia pofteros nuncupauit : nec mulcitudine compotum eins doni uulgari laudem. bina poftea inter tot annos, tot bella opima parta funt fpolia : adeo rara eius fortuna decoris fuit. Dum ea ibi Romani gerut: Anténatiû exercitus per occalîonê ac folitudind boftiliter in fines Romanos incurfione tacit. raptim ad bos Romana legio dudla palates in agris oppreffit. fufi funt igitur primo impetu,ôi clamore boftesioppidu captum:duplicicp uidtoria ouantem Romulum Herfilia coniux precibus raptaru fatigata, orac, ut parencibus earum det ucniam: amp;nbsp;in ciuitatem accipiat.ita rem coalefcere concordia pofte,facile impctratum.Indc cotra Cru ftuminos profedtus,bellum inferentes.ibi minus etia.quod alieniscladibus cecidcrant animi: certaminis fuiuutroqj coloniæ miftæiplures inuenti, qui propter ubertatem terræ in Cruftu/ minium nomina darent.ô^ Romam inde frequéeer migratû eft à parentibus maxime ac pro/ pinquis raptaru.Nouiftimum ab Sabinis bellum ortunumultocp id maximu fuit.nibil enim per iram,aut cupiditatem adlum eft.ncc oftenderunt bellum prius,quàm intulerunt : confilio etia additus dolus.Sp.Tarpeius Romanæ præerat arci. buius filiam uirginem auro corrupit Tatius:ut armatos in arcem accipiat.aquâ forte ea turn facris extra mœnia petitum icrat.accc pti obrutam armis necauerctfeu ut ui capta potius arx uidcretunfcu prodendi exempli caufa: nequid ufquam fidum proditori eftet.additur‘fabulç,quod uulgo Sabini aurcas armillas ma gni ponderis braebio læuo,gemmatoscp magna fpecie annulos habuerint.pepigifte câ,quod in fi'niftris manibus baberentieo feuca illi pro aurcis donis congefta. Sunt qui cam ex padfo tradendi, quod in fîniftris manibus eftet.dccreto arma petifte d icâttôd fraude uifam agere fua ipfam peremptam mercede. tenuere tarnen arcem Sabini. atque inde poftera die, cum Ro/ manus exercitus inftrudtus,quod inter palatinum capitolinumep collcm campi eft,complcfz fètmon prius defeenderunt in æquum, quàm ira, Sê cupiditate recuperandæ arcis ftimulantc animos in aduerfum Romani fubiere.Principes utrinque pugnam ciebant : ab Sabinis Me/ tius Curtius,ab Romanis Hoftius Hoftilius.bic rem Romanam iniquo loco ad prima fi'gna animo atque audacia fuftincbat.Vt Hoftius cecidit : confeftim Romana inclinatur acies : fu/ faque eft ad ueterem portam palatif Romulus ipfe turba fugientium aeftus, arma ad cœ/ lum tollens,Iupiter tuis,inquit, iuftus auibus bic in palatino prima urbi fundamenta ieci. ar/ cem iam fcclcre emptam Sabini babent.inde bue armati fuperata media uallc tendunt.at tu pater deûm,bominumqùe,hinc faltem arce boftesideme terrorcm Romanis : fugâmque fœ/ dam fifte. bic ego tibi templum Statori loui, quod monimentum fit pofteris, tua præfenti ope feruatam urbem efte ; uoueo. Hæcî precatus, ueluti fenfiftet auditas prcces : bine, inquit. Romani lupicer opcimus maximus refiftere, atque iterate pugnam iubet. reftiterc Roma/ ni,tanquam cœlefti uoce iuftï. ipfe ad primores Romulus prouolac. Metius Curtius ab Sa/ bin is princeps ab arce decurrerat : ôi eftufos egerat Romanos, toto quantum foro fpatium eft.nec procul iam à porta palatij erat.clamitans. uicimus perfîdos bofpitcs, imbclles hoftes. iam fciunt longe aliud efte uirgines rapere: aliud pugnare cum uiris. in cum hæc gloriantcm cum globo ferociftimorum iuuenum Romulus impetum facit.ex cquo turn forte Metius pu/

L r B E R * • P R I M V § nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?

gnabateo pelli facihus fuît.pulfutn Romani perfcquuntur. 8i alfa Romana actes aüdacia vcgt; gts acccnfa, fondit Sabinos. Mcdusi'n paludemfefe ftrepitu fequentium trépidante cquo coniecit. auerteratc^earesetiam Sabinos tantipcriculo uiri ♦ Etille quidem annuentibus,ac uocantibus fois, fauore multorum addito animo, euadit. Romani, Sabiniq^ in media conz ualle duorum montium redintegrant prælium. fed rcs Romana erat fopcrior. Tum Sabi/ næ mulieres,quarum ex iniuria bellum ortum erat: crinibus paHis, feiRaque uefte, uido ma/ lis muliebri pauore, aufæ fe inter tela uolantia inferre : ex tranfuerfo impetu facRo, dirimerc infeftas aciestdirimere iras:hinc patres,hinc uiros orantes, ne fe fanguine nefando,foceri, ge/ nericp refpergerent : ne paricidio macularent partus foos : nepotum illi, liberum hi proge/ niem » ß affinitatis inter uos, fi connubfj piget : in nos uertite iras. nos caufa belli, nos uul/ nerum, ac cædium uiris, ac parentibus fomus. melius peribimus, quàm fine akeris ueftrum uidux, aut orbæ uiuemus. Mouet res turn multitudinem, turn duces * filentium, Si repen/ tina fît quies. inde ad fœdus faciendum duces prodeunt : ncc pacem modo, fed ciuitatem unam ex duabus faciunt ; regnum confociant : imperium omne conferunt Romam. Ita ge/ minata urbe, ut Sabinis tarnen aliquid daretur : Quintes à Curibus appcllati. monimen/ turn eius pugnæ, ubi primum ex profunda emerfus palude equum Curtius in uado ftatuitj Curtium lacum’appcllarunt. Ex bello tam trifti læta repente pax cariores Sabinas uiris : ac parentibus, Ôianteomneis Romulo ipfifecit.Itaque cum populum in curias triginta diut/ deret: nomina earum curijs impofuit.id non traditur : cum haud dubie aliquanto nume/ rusmaior hoc mulierum foerit : ætate, an dignitatibus fuis, uirorumûe, an forte letftæ fint, quæ nomina curfîs datent. Eodem tempore Si centuriæ très equitum conferiptæ font, Ra/ mnenfos ab Romulo, ab Tito Tatio Titienfes appcllati. Lucerum nominis, originis eau/ fa incerta eft. inde non modo commune, fed concors etiam regnum duobus regibus fuit. Poft aliquot annos propinqui regis Tatq legatos Laurentium pulfant. cumque Laurentes iure gentium agerent : apud Tatium gratia foorum , Si preces plus poterant. igitur illorum pœnam in fe uertit : nam Lauinq, cum ad folenne facrificium eo ueniftet : concurfu faefto in/ terfi'eitur. earn rem minus ægre, quàm dignum erat, tulifte Romulum ferunt ; feu ob infî'/ dam focietatem regni : feu quia haud iniuria cæfom credebat. Itaque bcllo quidem abfti/ nuit. ut tarnen expiarentur legatorum iniuriæ, regisque cædes : fœdus inter Romam, La/ uiniumqueurbesrenouatum eft .Etcum his quidem infperatapaxerat: aliud multo pro/ pius, atque in ipfis propè portis bellum ortum. Fidenates nimis uicinas prope fe conuale/ feere opes rati, prius, quàm tantum roboris effet, quantum futurum apparcbat : occupant bellum facere. iuuentute armata immifta, uaftatur agri quod inter urbem, ac Fidenas eft, inde ad Lxuam uerfi, quia dextra Tyberis arcebat : cum magna trepidatione agreftium po/ pulantur.tumultusquc repens ex agrisin urbemillatuS pronuntiofoit.excitus Romulus ( neque enim dilationem pati tam uicinum bellum poterat : ) exercitum educit : caftra à Fi/ denis mille pafluum locat. ibi modico præfîdio relicfto, egreftus omnibus copijs, partem militumlocis circa den fa obfita uirgulta obfeuris fubfiderein infidijs iuffit.cum parte ma/ iore, atque omni equitatu profedlus : id, quod quærebat : tumultuofo, Si minaci genere pu/ gnæ obequitando ipfis propè portis hoftem exciuit. fogæ quoque , quæ fimulanda eratj cadem equeftris pugna caufam minus mirabilem dedit. Si, cum uelut inter pugnæ, fogæq^ confilium trépidante equitatu pedes quoque referret gradum : plenis repente portis effufi hoftes,impulfa Romana acie, ftudio inftandi ,fequendique trahuntur ad locum infidia/ rum. inde fubitoexorti Romani tranfoerfam inuadunt hoftium aciem . addunt pauorems mota c caftris figna eorum, qui in præfidio relidti fuerant. ita multiplici terrorc pcrculfi Fi/ denates, prius pene, quàm Romulus, quique cum eo équités erant, circumagerent frenis equos:terga uertunt:multóqueeffufius,quippe uerafoga,qui fimulantes pauloante fe/ cuti erant: oppidum repetebant : non tamen eripuere fe hofti.Ffærcns in terga Roma/ nus, prius, quàm fores portarum obfjeerentur, uelut agmine uno irrumpit. Belli Fidenatis contagione irritati Veientium animi : Si confanguinitate, nam Fidenates quoque Hetrufçî a 4. focruntî

8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

fucrunt: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I’pfa proptnquitas loci.fi Romana arma omnibus infefta finitimis effent: ffimu

labar.in fines Romanos cxcucurrerunt,populabundi magis,quam iufti more belli.ltaqj non callris pofins,non expedtato hoftium cxerdtu.raptam ex agris prxdam portantes,Vetos re dicre.Romanus cotra.poftquàm hoffem in agris no inuenit: dimicationi ultimæ inftrudtus, intentuscp.Tyberim traniit.quem poffquàm caffra ponerc.Sfad urbem acceflurum Veicn* tes audiuerciobuiam egreffiiut potius acie decernercnt,quàm inclufi de tcdtis,mœnibusép di/ micarent.ibi uiribus nulla parte adiutis, tantum ucterani roborc cxercicus rex Romanus ui/ cit : pcrfecutusque fufos ad mœnia hoftes., urbe ualida mûris, ac fitu ipfo munita abftinuit. agros rcdicns uaftat,ulcifcendi magis quam prædæ ftudio. eacp clade baud minus quam ad uerfa pugna fubadti Vcientes pacem petitum oratores Romam mittunt.agri parte multatis in centum annos induciæ datæ.HiCC (ermè Romulo régnante domi,militiædp gefta.quorum nihil abfonum fidci diuinæ originis,diuinicatis(^ poft mortem creditæ,fuit:non animus in re gno auito rccupcrando:non condendæ urbis confilium,non bcllo ac pace firmandæ. ab illo cnim profedto uiribus datis tantum ualuit.ut in quadraginta deinde annos tutam pacem ha berct.multitudini tarnen gratior fuit.qudm patribus : longe ante alios acceptiffimus militum animis.trecentosep armatos ad cuftodia corporis, quos celeres appellauit: no in bello folum, fed etiam in pace habuit.His immortalibus editis opcribus, cum ad exercitu recenfendu con donem in campo ad Caprç paludcm haberenfubito coorta tempeftas cum magno fragore, tonitribusep tam denfo regem operuit nimboiut confpcdtu eius concioni abftulcrit. nee dein de in terrisRomulus fuit.Romana pubes fedato tandem pauore, poftquam ex tam turbido die ferena ÔC tranquilla lux redijt: ubi uacua fedem regia uiditictfi latiscredebat patribus,qui proximi ftetcrant,fublimem raptu procellaitamen uelut orbitatis mctu iota, moeftu aliquan/ diu filentium obtinuit.dcinde à paucis initio fa(fto,deum deo natum, regem, parentemcp ur/ bis Romanx faluere uniuerfi Romulu iubent: pace precibus expofeunt: uti uolens propitius fua femper fofpicet progeniem.Fuiffe credo tum quoqj aliquosiqui difeerptu regem patrum manibus taciti argucrcnt.manauit cnim hxcquocp,fed perobfeura fama.illa alteram admira no uiri,ôi pauor prxfens nobilitauit.confilio etiâ unius hominis addita rei didtur fides, nacp Proculus iulius folicita duitate defyderio regts,SC infenfa patribus,grauis,uctraditur, quam/ uis magnx rei authordn condone prodit. Romulus,inquit,Quirites parens urbis huius pri ma hodierna luceccelo repente delapfus fe mihi obuium dedit.cum perfufus horrore,uener3 bundusep aftitilTem,petens predbustut cotra intucri fas cffet:abi,nutia,inquit,Romanis: coc leftes ita uclletut mca Roma caput orbis terraru fit.proinde rem militarem colant:fciantcp,ôi ita pofteris tradannnullas opes humanas armis Romanis refifterc poffc.hçc,inquit,locutus, fublimis abijr. Mirutquantum illi uiro nuntianti hæc fides fuerinquamep defyderiu Romu li apud plcbcm,exercitumep fadta fide immortalitatis,lenitu fit. Patru interim animos certa/ men regni.ac cupido uerfabat.ncc dum à fingulis, quia nemo magnopcre eminebat in nouo populotpcrucnerant faótiones.inter ordines certabatur.oriundi ab Sabinis,nc,quia poft Ta/ trj morte ab fua parte no crat regnatu in focietate æquatpoffeffionem impcrij amittcrentifui corporis creari regem uolcbant.Romani ueteres peregrinu regem afpernabâtur.in uarrjs uo/ luntatibus,regem tarnen omnesuolcbant,libertatis dulcedine nondu experta.Timor deinde patres inceffinne ciuitatem fine imperio,exercitum fine duce,multarum circa ciuitatum irrita/ tis animis.uis aliqua externa adoriretur. öC effc igitur aliquod caput placebat : ÔC nemo altert concedcre in animum inducebat. itaq^ rem inter fecentu patres decern decurfjs faótis, fingu/ liscp in fingulas dccurias creatis,qui iummæ return præcffcnticôfociant. dcccm imperitabat: itius cum infi'gnibus imperrj,amp; liótoribus erat.quinrp dierum fpatio finiebatur imperiumiac per omnes in orbem ibauannuumep interuallum regni fuit, id ab re, quod nunc quoqj tenet nomen,interregnu appcllatum.Fremerc deinde plebs multiplicatam feruitutem: centum pro uno dominos faótos.nec ultra,nifi regé, ab ipfis creatu uidebantur paffuri. Cum fenfjflcnt ca moueri patrestofferendum ultro raci,quod amiffuri eranita gratia ineunt,fumma potefta/ te populo permiffaiut no plus datent iuris,quàm detinerent, decreuerut enim:utcu populus

regem

Lr BER. primVs

regem îunîfretjîd fie ratum effeufi patres authores fîerêt.hodieép in legibus,magifirafibüscp rogandis ufurpatur idem ius, ui ademptum:priufquàm populus fuffragiûi ineat, in incertum comicioru euentum patres authores fîunt. Turn interrex cocione aduocata, Quod bonum* fauftum,felixc^ fit, inquit, Quirites regem create, ita patribus uifum eft. patres deinde, fi digt; gnum.qui fecundus ab Romulo numeretur,crearitis:authores fient. Adeo id gratum plebi fuit:ut,ne uiôti beneficio uidercnturn'd modo fcifcerent,iuberentcp: utfenatus dccerncrec, qui Romæ regnaret.Indyta iuftitia,religiocp ea tempeftate Numæ Pompilij erat. Curibus Sa/ binis habitabat confultiflîmus uir, ut in ilia quifquam ætate efle poterat, omnis diuini atquc humani iuris. Autorcm doôtrinæ eius.quia non exeat alius-.falfó Samiu Pythagoram edunt: quem Seruio Tulio régnante Romæ centum amplius poft annos, in ultima Italiæ ora circa Metapontum,Heracleamq?, Si Crotonam iuucnum æmulantiû ftudia cœtus habuifle con/ ftat.ex quibus locis,etfi eiufdem ætatis fuifletrquæ fama in Sabinos,aut quo linguæ commer cio quenquam ad cupiditatem difeendi exciuifletC quoue præfidio unus per tot gentes diflb/ nas fermone,moribuscp perucnifletCSuopte igitur ingenio temperatum animum uirtutibua fuifle opinor magisu'nftrudtumtp non tam peregrinis artibus, quam difciplirta tetrica, ac tri/ fti ueterum Sabinorum:quo genere nullum quondam incorruptius ftiit. Audito nomine Nii mæ patres Romani, quanquam inclinari opes ad Sabinos rege inde fumpto uidebantur: ta/ men neq; fe quifquam,nec faótionis fuæalium, nee denique patrum, aut ciuium quenquam præferre illi uiro aufi,ad unum omnes Numæ Pompilio regnum deferendum dccernunt.Ac citus, ficut Romulus augurato in urbe condenda regnum adeptus eft, de fe quoqj deos con/ fuli iuffit.inde ab augure, cui deinde honoris gratia publicum id, perpetuumé^ facerdotiurrt fuit:deduólus in arcem,in lapide ad meridiem uerfus confedit.augur ad læuam eius capitc uc lato federn cepit,dexcra manu baculum fine nodo aduncum tenenst quern lituum appellaue/ runt.inde ubi profpedlu in urbem,agruméç capto,dcos precatus,regiones ab oriente ad occa fum determinauindextras ad meridiem partes,læuasép ad feptentrionem efle dixit: fignum* contra quod longiflime confpedlum oculi ferebat: animo finiuintum lituo in læuam manum translato, dextra in capite Numæ impofita, precatus eft ita. lupiter pater, fi eft fas hunc Numam Pompilium,cuius ego caput teneo t regem Romæ efle : ut tua figna nobis certa, ac clara fint inter eos fines,quos feci.Tum peregit uerbis aufpicia, quæ mitti uellet. quibus mif/ fis,declaratus rex Numa de templo defcendit.qui regno ita potitus,urbem nouam conditam ui,0i armis,iure eam,legibusquc, ac moribus de integro condere parat, quibus cum inter bel/ la afluefeere uideret non pofle : quippe efferatis militia animis : mitigandum ferocem popu/ lum armorum defuetudine ratus, lanum ad infimum Argiletum indicem pacis, bellicp fecits apertus ut in armis efle ciuitatem, claufus pacatos circa omneis populos fignificarct. Bis de/ inde poft Numæ regnum claufus fuit : femel Tito Manlio con fuie, poft punicum primurri perfeôtum bellum:icerum, quod noftræ ætati dij dederunt ut uideremus: poft bellum Acüii cum ab imperatore Cæfare Augufto pace terra ,mariquc parta . Glaufo eo, cum omnium circa finitimorum focietate, ac fœderibus iunxiflet animos : pofitis externorum periculorum curis ne luxuriarent ocioanimitquos metushoftium,difciplinaqucmilitaris continuerat: omnium primum rem ad multitudincm impcritam,ôCillis fcculis rudern,cfïîcaciflîmam,dcô rum metum infjeiendum ratus eft.qui cum defeendere ad animos fine aliquo commento mi/ raculinonpoflet:fîmulatfibicumdeaÆ.gcria congreflus nodturnos efle:eiusfe monitu* quæ acceptiffima dfis effent,facra inflituere: facerdotes fuos cuique deorum præficcrc. atquc omnium primum ad curfum lunæ in duodecim menfes defetibit annum.qucm.quia tricenos dies fingulis menfibus luna non cxplet : defuntéq? dies folido anno : qui folftitiali circumagi/ tur orbe : intercalates menfibus interponendo itadifpenfauit :ut'uigefimoquarto quoque annoadmetam eandem folis,undeorfieffent,plenisannorum omnium fpatfis dies con/ gruerent. Idem nefaflos dies, faftosep fecit: quia aliquando nihil cum populo agi utile futu/ rum erat.Tum facerdotibus creandis animum adiecit: quanquam ipfe plurima facra ob/ ibauea maxime,quç nunc ad dialem flaminem pertinent.fed quia in ciuitate bellicofa pluresi

Romuli

I

lô nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'■ D E C* P R I M AÉ

Rotnuliiquattt Numx fimiles reges putabat fore.ituroscp ipfos ad bclla : ne facra rcgi’æ uicis defercrentur, flaminem loui affiduum facerdotcm creauic : infîgnitp eum uefte, ôi. curuli rez gia fella adornauit.huicduôs flaminesadiecinMarti unum:alcerum Quirino.uirgi'nesép Ve Itæ legiuAlba oriundum faccrdotium,ôC genri condicoris baud alienum. bis, ut allidue remz pli anttftites cflenuftipendium de publico ftatuit:u{rginitate,alqs^ cærimonfjs uenerabiles, ac fandtas fecit. Salios item duodecibi Marti Gradiuo legit:tunicætg pidtæ infigne dédit : SC fuper tunicam æneum pedtori tegumen. cœlcftiaép arma, quæ ancilia appellantunferre, ac per urbem ire canentes carmina cum tripudiis.folennic^ faltatu iullit.PontiHcem deinde Nu ma Marcium Marei filium ex patribus legit ; eii^ facra omnia exfcripta, exßgnataque attri/ buit:quibus boftijs.quibus diebus, ad quæ templa facra fièrent : atque unde in eos lumptus pecunia erogaretur. cæterâque omnia publica, priuataque facra pontificis feitis fubiecit : ut eiÏet.quó confultum plebs ueniretmequid diuini iuris negligendo patrios ritus,pcrcgrinoscßi afeifeendo ,turbaretur. nec coeleftes modo cærimonias, ted iufta quoque funebria, plaçant dosfÇ manes ut idem pontifex edocerettquæq^ prodigia fulminibus,alloue quo uifu mifla til feiperentunatque curarentur : ad ea elicienda ex mentibus diuinis loui Elicio aram in Auen/ tino dicauitideumque confuluit augurqs,quæ fufeipienda effent, ad bæc confultanda, procuz randaéjgt;,multitudineomni àui,ôi armisconuerfa,ôdanimi aliquid agendo occupât! erantt Ô2 deorum alfidua infidens cura,cum intereffe rebus bumanis cceleffe numen uideretur ; ea piez täte omnium peclora imbueratiut fides, ac iufiurandum propulfo legum, ac pœnarum mez tu ci’jitatem regerent. SC cum ipfi fe homines in régis, uelut unici exempli, mores formarent: turn finitimi ctiam populi, qui ante caftra, non urbem pofitam in medio ad folicitandam omnium pacem credideranuin earn uerecundiam adduóti funtiut ciuitatem totam in cultum uevfam deorum, uiolari ducerent nefas. Lucus erat : quern medium ex opaco fpecu fons perz enni rigabat aqua.quo quia fe perfaspe Numa fine arbitris, uelut ad congreflum dcæ interez baticamcenis cum lucum facrauit : quod earum fibi concilia cum coniuge lua Ægcria effent: SC foli fidci folenne inftitüit.ad id facrarium flamines bigis curru arcuato uebi iuHit. manuc^ ad digitos ufquc inuoluta rem diuinam facere : fignificantes fidem tutandam, fedemc^ eius ctiam in dextris facratam effe. Muka alia facrificia.locatç facris faciendis, quæ Argeos ponz tifi'ces uocanndedicauit. omnium tarnen maximum eius operum fuit tutela per omne regni tempus baud minor pacis,quàm regni.Ita duo deinceps reges,alius alia uia,ille bello,hic paz cc ciuitatem auxerunt. Romulus feptem SC triginta regnauit annos:Numa tres SC quadraz ginta.Tum ualida,tum temperata SC belli, SC pacis artibuserat ciuitas. Numæ morte ad inz terregnum res rcdqt. Inde Tullum Hoftilium nepotem Hoftilij, cuius in infima arce data pugna aduerfus Sabinos ftierat:regem populus iullir. pa tres autores fadti. Hie non folum proximo regi di(fimilis,fcd ferocior etiam Romulo fuir: tum ætas uiresq^, tum auita quoque gloria animum ftimulabat.Senefcere igitur ciuitatem ocio ratus, undiq? materiam excitandi belli quærebat. Forte euenit:ut agreftes Romani ex Albano agro, Albani ex Romano præz das inuicem agerent.imperitabat turn Caius Ciuilius Albæ.utrincp legati fere fub idem tern pus ad res repetendas miffi.Tullus præceperat fuis,ne quid priufquam mandata agerent, faz tis feiebat negaturum Albanumiita pie bellum indici pofle.ab Albanis focordius res adta.ex cepti bofpitio ab Tullo blande ac benigne,comiter régis conuiuium celebrant, tantifper Roz mani SC res repetiuerantpriorcs : SC neganti Albano R?llum in trigefimum diem indixeranr. Hæc renuntiantTullo.Tum legatis Tullus dicendi poteffatem quid petentes uenerint,facit, illi omnium ignanfprimum purgando terunt tempus.Se inuitos quicquam,quod minus pla ceatTullo,didluros:fedimperio fubigi.res repetitu fe ueniifc.ni reddantunbellu indicerc iufi fos.Ad bæc Tullus,nutiate,inquit,regi ueft ro:rege Romania dcos facere teftes:uter prius po pulus res repetentes legatos afpernatus dimiferitiut in cu omnes expetat buiufee clades belli, Hçc nuntiat domu Albani.Et bellu utrinq? fumma ope parabatViuili fimillimu bcllo,propc inter parêtes,natosc^,Troianâ utranqj proleicu Lauiniia ab Troia,ab Lauinio Alba,ab Alba noru flirpe regu oriudi Romani efTent.Euetus tame belli tpinus miferabile dimicatione fecit:

LIBER P R I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I«

quod necacic certatum efttSi teóti's modo dîruris altenus urbis, duo populi in unum confuz fi funt, Albani priores ingcnti exerdtu in agrum Romanum impetum fccere.caftra ab ui be baud plus quinc^ millia paffuum locant:foffa circundant. foHa Ciuilia ab nomine duds per aliquot fecula appellata eft:donec cum re nomen quoq? uetuftate aboleuit.in his caftris Ciz uilius Albanus rex moritur. dictatorem Albani Metium Suffe tin m créant. Interim Tullus ferox præcipue morte regis, magnumep deorum numen ab ipfocapite orfum, in omne noz men Albanum expetiturum pcenas ob bellum impium diólitans, noóle præteritis hoftium caftris,infefto exerdru in agrum Albanum pergit.Ea res ab ftatiuisexduit Metium.is dudt exercitumquâmproximeadhoftempoteft.indelcgatum præmiffum nuntiare Tulloiuz bet:priufquam dimicent,opus efte colloquio:!! fecum cógreflus fit,fads fcirc ea fe allaturum: quæ nihilo minus ad rem Romanam,quàm ad Albanam pertineant.haud afpernatus Tul luSjtametfi uana afferebantur : fuos in aciem edudt.excunt contra ói Albani. Poftquam inz ftruóli utrinq? ftabant: cum paucis procerum in medium duces procedut.ibi infit Albanus. Iniurias, 6: non redditas res ex fcedere,quæ repetitæ funt : Si ego regem noftrum Ciuilium caufam huiufee efte belli audifte uideor : nee te dubito Tulle eadé præ te ferre.fèd fi uera poz tius,quam diólu fpeciofa dicenda funt:cupido imperij duos cognatos.uicinosq? populos ad arma ftimulat.neq? reóle.an perperam,interpretor:fuerit ifta eius deliberatio,qui bellum fu fcepit.me Albani gerendo bello ducem creauere.Illud te Tulle monitum uelimdietrufca res, quanta circa nos, téque maxime fit,quo propiores uos,hoc magis fcis.multum illi terra,pluz rimum mari pollent.memor efto iam,cum fignum pugnæ dabis : has duas acies fpecftaculo fore:utfeftosconfeóloslt;^,fimuluicftorem acuiólum aggrediantur. Itaquefinos dij amant: quoniam non contenti libertate ccrta,in dubiam imperffferuitqcp aleam imusn'neamus aliz quam uiam;qua utri utris imperét, fine magna clade,fihe multo fanguineutriufq; populi de cerni poftit.Haud difplicetres Tuîlo:quâquam tum indole animi,tum fpe uitftoriæ ferocior erat. Quærentibus utrincç ratio inituncui Si Fortuna ipfa præbuit materiâ. Forte in duobus turn exerdtibus erant trigemini fratres,nec ætate nec uiribus difp3res.Horatios,Curiatiostç fuifte fatis conftac,nec ferme resantiqua alia eft nobilior’,tarnen in re tarn clara nominum er ror manenutrius populi Horatffutrius Curiatrj fucrint.autores utroq? trahunt. plures tarne inuenio,qui Romanos Horatios uocent.hos utfequar,inclinat animus. Cû trigeminis agut reges:ut pro Fua quifq; patria dimicent Ferro.ibi imperiu Fore,unde uióloria Fuerit.nihil rccuz fatur,tempus,Si locus conuenit.priiffquâri dimicarentffœdus iëlu inter Romanos ÔC Albaz noseft his legibuszut cuius populiciues eo certamineuiciftennis alten populo cum bona pa ce imperitaret.Fœdera alia alqs legibus,cæterum eodem modo omnia fiunt. Turn ita Faólu acccpimus.nec ullius uetuftior Fœderis memoria eft.Fœcialis regê Tullu ita rogauit.Iubésnc me rex eu patrepatrato populi Albani Fœdus FcrireC’iubente rcgc,Sagmina,inquit,te rex po fco.rex ait.puram tollito.Fcecialis ex arce graminis herbam purâ attulinpoftea regem ita roz gauit.rex,Facisne me tu regium nuntium,populicp Romani Quiritium'ruaFa,comitescp mez osCRex reFpondit. Quod fine Fraude mea,populic]^ Romani Quiritium fiat,Facio. Fœcialis erat Marcus Valerius:patrcmpatratum Sp.Fufium Fccit,uerbena caput, capillosc^ tangens: (paterpatratus ad iufiurandum patrandum,id eft Fanciedum fit)FcEdus, multiscpid uerbis, qua: longo effara carmine no operæ eft reFerreiperagit.Lcgibus deinde recitatis,audi,inquit, lupiter.audi paterpatratc populi Albani; audi tu populus Albanus:ut ilia palàm prima po ftremaq^ ex illis tabulis,ceraùe recitata Funt fine dolo malo: uticp ea hic hodie redtiftime inz telledla (unt:illis legibus populus Romanus prior nó dcficict.fi prior dcFeccrit publico confi Iio, dolo malo : tu illo die lupiter populum Romanum fic Fcrito: ut ego hunc porcum hodic feriâttâtoep magis Ferito,quato magis potes,pollescp.id ubi dixittporcu Faxo fiiice percuftit. Sua item carmina Albani.fuumcç iufiurandum per Fuum di(ftatorem,Fuosq5 Facerdotes per egerunt.Foedere idto,trigcmini,ficut couenerat.arma capiunr. Cum fui utroFq^ adhortarenz tundcos patrios,patriam ac parentes,quicquid duium domi,quicquid in exerdtu fit:illorum tunc arma,illorum intueri manusfferoces à Fuopte ingcnio,6C pleni adhortantiu uocibus,in

medium

It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C» P R I M AB

medium inter duas acies procedunt. Confederant utrinq; pro caftris duo excrcitus,periculi magis præfentis, quàm curæ expertes. Quippe imperium agebatur,in tam paucorû uirtute at(ç Fortuna pofitum. itac^ ergo erethjufpenfîcç in minime gratura fpeôtaculum animo in tenduntur. Datur (îgnumj'nfeflisc^ armis.uelut acies,terni iuuenes magnorum exercituum animos gerentes concurruntmec his.nec illis periculum fuum.fed publicum imperium,feruiz tiumq^ obuerfatur animo : futuracp esi deinde patriae Fortuna,quam ipß Feciflent. Vt primo ftatim concurFu increpuere arma.micantescß Fulfere gladq,horror ingens Fpedätes perftrin git,5i neutro inclinata Fpe torpebat uox.fpiritusc^. Confettis deinde manibus, cum iam no motus tantum corporum.agitatioq^ anceps telorum,armorumc^,fed üulnera quoc^,amp; fanz guis fpeótaculo cHenuduo Romani,fuper alium alius,uulneratis tribus Âlbanis,expirantes corruerunt,ad quorum cafum cum clamaflet gaudio Albanus exercitus,Romanas legiones iam fpes tota j nondum tarnen cura deferuerat, exanimes uice unius,quem tres Curiatij cirz cumfleterant.Forte is integer fuit,ut uniuerfis folus nequaquam par.fic aduerfus (ingulos fe rox:ergo,uc fegregaret pugnam eorum.capefli't fugam,ita ratus Fecuturos,ut quen^ uulnere aftcótum corpus ïineret.Iam aliquantum fpatij ex eo loco,ubi pugnatum eft,aufugerat,cum refpicicns uidet magnis interuallis fequentes : unum baud procul ab fefe abeife.in eum maz gno impetu redijt. Et dum Albanus exercitus inclamat Curiatqs,uti opem fèrant fratri,iam hïoratius cæfo bofte uiëlor fecudam pugnam petebattunc clamore, qualis ex infperato pa ucntiu folet:Romaai adiuuat militem fuum,amp;: ille defartgi prælio feftinat.Prius itaq^ quàm alter, qui nee procul abcrat,confequi poffet : ói alterum Curiatium conficit. lamc^ aquato Marte lïnguli fupercrant,fed nee fpe,nee uiribus pares.alterum intadum ferro corpus,amp; ge minata uiftoria Feroeem in certamen tertium dabant, alter Feflum uulnere,fcifum curfu traz bens corpus,uilt;ftuscp Fratru ante fe ftrage,uilt;ftori obrjdtur bofti.nec illud prælium fuit.Roz manos cxuïtans,duos,inquit,fratrum manibus dedi:tertium caufam belli huiufeemt Roma nus Albano imperet,dabo. Male fuftinenti arma gladium fuperne iugulo defigit,iacentem fpoliat-Romani ouantes,ac gratulantes Horatium accipiut,eo maiore cum gaudio,quo pro pe metum res Fuerat. Ad fepulturam inde fuorum ncquaqua paribus animis uertutunquip pe imperio alten au(fti,alteri ditionisalienæ Fadi, fepulchra extant, quo quif^ loco cecidin duo Romana uno loco propius Albam,tria Albana Romam uerfus, fed diftatia locis,amp;: ut pugnatum eft. Priufquam inde digrederentur, roganti Metio ex Fœdere ido quid imperaz reUmperat Tullus ; uti iuuentutem in armis babeanufurum fc eorum opera, ß bellum cum Veiétibus foret.ita exercitus inde domos abdudi. Princeps Horatius ibat.trigemina fpolia præ fe gerens.cui foror uirgo, quæ defponfata uni ex Curiatqs fucrat;obuiam ante portam Capenam fuit: cognitoep fuper bumeros fratris paludamento fponfi, quod ipfa conlecerat: foluit crines.Si flebiliter nomine fponfum mortuum appellat. Mouet feroci iuueni animum comploratio fororis in uidoria fua, tantôt^ gaudio publico. Stride itacj^ gladio fimul uerz bis increpans transfigitpuellam. Abi bine cum immaturato amore ad fponfum,inquit,obz Il ta Fratrum mortuorum, uiuit^, oblita patriæ. Sic eat, quæcunquc Romanum lugebit boz ftem. Atrox uifum id Facinus patribus,plebic^:fed reccns mcritum Fado obftabat,tarnen ra ptus in ius ad regem.Rex,ne ipFe tam triftis,ingratic^ ad uulgus iudicq,auc fecundum iudiz cium fupplicq autor effet:concilio populi aduocato,duumuiros,inquit,qui Horatio pcrduelz lionem iudicent fecundum legem : facio » lex borrendi carminis crat. Duumuiri perduellioz nem iudicent,ß à duumuiris prouocarinprouocatione certato.ß uincenncaput obnubito: inz Felici arbori refte fufpendito:uerbcrato,uel intra pomœrium,uel extra pomœrium. Hac Ic ge duumuiri creati, qui fe abfoluere non rebantur ea lege ne innoxium quidem pofte : cum condemnaftenntum alter ex bis, P. Horari tibi perduellionem iudico, inquit.lidor colligaz manus. accefferat lidor, inrjciebatqp laqueum. turn Horatius autbore Tullo clemente legis interprété, prouoco, inquit : ita de prouocatione certatum ad populum eft. Moti homines font in eo iudicio,maxime P.Horatio pâtre proclamante:fe filiam iure cæfam iudicarc.ni ita eftet,patrio iure in ßlium animaduerfurum Fuifte:orabat deinde,ne fe, quem pauloante cum egregia

LIBER P R I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÎJ

cgrcgta ftirpe confpexifïenuorbum liben's facerent, inter hæc fenex iuuencm amplexus/poz lia Curatiorum fixa eo loco, qui nunc Pila Horatia appellatur; oftentans, hunccine aiebati qucm modo decoratum, ouantcmque uictoria incedcntem uidiftis Quintes: cum fub furcà uindlura inter uerbera, Si cruciatus uidere poteftis C quod uix Albanorum oculi tam deforz me fpecîlaculum ferre poflent. I Iiôlor,colliga manustquæ pauloante armatæ imperium poz pulb Ro.pepercrunt.i,caputobnubeliberatoris huius urbistarbori infelici fufpendc-.uerbcrà uel intra pomœrium,modo inter ilia pila,ÔC fpolia hoftium:uel extra pomœriû, modo intra fepulchra Curatioru.quo enim duccre hunciuuenem potcftis,ubi non fua decora eum à tart ta fœditate fupplicrj uindicentç’ Non tulit populus nec patris lachrymas,ncc ipfius parem irt Omni periculo animum:abfolueruntq^ magis admiratione uircutis,quàm iure caufæ.Itaqj uc cædes manifefta,aliquo tarnen piaculo lueretunimperatum patri,ut filium expiarct pecunia publica, is quibufdam piacularibus facrifi'cqs faólis, quæ deinde genti Horatiæ tradita funt: tranfmiflo per uiam tigillo, capite adoperto,uclut fub iugu mifit iuuencm. id hodie publice: quoq? femper refeótum manet:fororium tigillum uocant. Horatiæ fepulchrum,quo loco cor ruerat ióla;cóftruótum eft faxo quadrato. Nec diu pax Albana manfit. inuidia uulgi, quod tribus militibus fortuna publica comifta fuerinuanum ingenium ditftatoris corrupit.öi, quoz niam redla confilia baud bene euenerannprauis reconciliare popularium animos cœpit. Igt tur ut prius in bello pacem, fic in pace bellum quærens,quia fuæciuitati animoru plus,quam uirium cernebat efle:ad bellum palam, atcjp exedidto gerendum alios concitat populos: fuis per fpeciem focictatis proditione referuat.Fidenates colonia romana, Veientibus focijs conz filrj aflumpcis,pa(fto tranfitionis Albanorum,ad bellum atq? arma incitantur.Cum Fidena; aperte deiciftcnuTullus Metio,exercitu^ eius ab Alba accito,contr3 hoftes ducit. ubi Anie: nem tranfr)t,ad cofluentes collocatcaftra. Inter eum locum,K Fidenas Veientium exercitus Tyberim tranfierat.Hi amp;nbsp;in acie prope flumen tenuere dextrum cornu,in finiftro Fidenates propius montes confiftunt.Tullus aduerfus Veientem hoftem dirigit fuos, Albanos contra Icgionem Fidenatium collocat. Albano no plus animi erat,quàm fidei:nec manere ergo, nec tranfirc aperte aufus, fenfim ad montes fuccedit. inde ubi fatis fubiftefeferatus eft:erigittoz tam aciem,flu0luansc]^ animo,ut tercrct tempus,ordines explicat. Cofilium eranquà fortuz tia rem darct,cä inclinarc uires.Miraculo primo efte Romanis, qui proximi fteterant: ut nuz dari latera fua fociorum digreflu fenferunt. inde eques citato cquo nuntiat regt: abire Albaz nos.Tullus in re trépida duodecim uouit falios,fanacp Pallori,ac Pauori. equitem clara incre: pans uoce.ut hoftes exaudirent,redire in præliu iubet. Nihil trepidatione opus eftc,fuo iuffrt circuduci Albartoru exercitum, utFidenatium nuda terga inuadat. Idem imperat:ut haftas équités erigerc iubcat. Id faótum magnæ parti peditum'Romanorum coipeótum abcuntis albani exercitus interfepfit.qui uideranid, quod ab rege auditum erat,rati, eo acrius pugnaL Terror ad hoftes cranfit,Ói audiuerant clara uocc dicftum:ÓC magna pars Fidenatium,ut qui coloni additi Romanis eflent,latine feiebât. Itaq^ ne fubito ex collibus decurfu Albanoruni intercludercntur ab oppido:cerga uertunt.Inftat Tullus, fufoeç Fidenatium cornu,in Vcien tern alieno pauore perculfum ferociter redit, nec illi tulere impetu, fed ab eftufa fuga flumen obieeftum à tergo arcebat.Qi^io poftquam fuga inclinauit,alr| arma fœde iaeftâtes in aquant cæci ruebant:alrj,dum cunótantur in ripis,inter fugæ pugnæc^ confiliu opprefti:non alia anz te Romana pugna atrocior fuit. Turn Albanus exercitus fpeeftator certaminis dcdudlus in campos.Metius Tulio deuiólos hoftes gratulatur: contra Tullus Metium benigne alloquiz tuhCquod bene ucrtat)caftra Albanos Romanis caftris iungcre iubet: facrificium luftrale irt diem pofterum parat. Vbi illuxit,paratis omnibus, utaflblet uocari ad cocionem utruq? ex/ ercitum iubet. præconcs ab extremo orfi primos exciuere Albanos, hi nouitate etiam rei mo ti,ut regem Romanum concionantem audirennproximi conftiterc.cx compofito armata cir cundatur Romana legio.centurionibus datum negotium erat ut fine mora imperia exequez rentur.Tum ita Tullus infit. Romani, fi unquam ante alias ullo in bello fuit, quod primum dijs immortalibus gratias ageretis: deinde ueftrse ipforum uirtuti : hefternum id præliu fuir* b dimicatutrt

D EC.

dimicacum efl: cnim non magis cû hoftibus.quàm (quæ dimicario maior, ac periculofior eft) cû proditione,ac perfîdia fociorû.nam,ne uos falfa opinio cencat: iniuflu meo Albani fubiez read i-nonces:nec imperium illud meum,fed confilium,ÔC impcrq flmulatio fuit: utnec uobis ignorantibus dcferi uos, aucrteretur à ccrtamine animus: Si hoftibus circûueniri fe ab tergo ratis,terror,ac fuga inqcerctur.Nec ca culpa,quam arguo, omnium Albanoru eft. ducem le/ cuti func:ut ÔC uos,iîquô ego inde agmen declinarc uoluifrem:fecifletis.Mctius ille eft dudtor itineris huiu3:Mctius idé huius machinator belli:Mctius fœderis Romani, Albanie^ ruptor. audeat deinde talia alius:nifî in hunc infigne iam documentum mortalibusdedero. Centu/ rioncs armati Metium circûfiftunt.rcx cætera,ut orfus erat,peragit. Quod bonum,fauftum, felixep fit populo Romano,ac mihi,uobisc^ Albani:populum omne Albanû Româ traduce re in animo eft:ciuitatê dare plebi:primore3 in patres legere:una urbem,unam rempub. face re:ut ex uno quondam in duos populos diuifa Albana res eft:fic nunc in unum redeat. Ad hæc Albana pubes inermis ab armatis fepta in uarqs uoluntatibus,com muni tarne metq co gente,filentiu tenet.tum Tullus,Meti Suffeti inquit’.fi ipfe difeere poftes fidem,ac fœdera fer uarc:uiuo tibi ea difciplina à me adhibita effet: nunc quonia tuu infanabile ingeniu eft:at tn tuo fupplicio doce humanum genus ea fanefta credere, quæ à tc uiolata funt. ut igitur paploz ante animum inter Fidenatcm, Romanam^em ancipitem geftifti: ita iam corpus paftim diftrahendum dabis: Exinde duabus admotis quadrigis, in currus earum diftentum illigat Metium.deindc in diuerfum iter equi cocitati,lacerum in utroqj curru corpus,qua inhæferât uinculis membra,portantcs.auertêreomncs àtantafœditate fpccftaculi oculos. Primum.ulri mumcp illud fupplicium apud Romanos exempli parum memoris legum humanarura fuit, in alijs gloriari licet: nulli gentium mitiores placuiftc pcenas. Inter hxc iam præmifti Albam erant equites:qui multitudinem traducerent Romam.legiones deinde duôtæ ad diruendam urbem.quæ ubi intrauere portas: no quidem fuit tumultus illc,nec pauor,qualis captarû efte urbiû folet:cum effradtis portis,ftratisue ariete muris,aut arce ui capta,clamor hoftilis,ôi curz fus per urbem armatorum omnia ferro,flammacp mifcet.fed filentium trifte,ac tacita mœfti tia ita defîxit omnium animos:ut præ metu obliti quid relinquerent, quid fecum ferrcnt,defi ' ciente confilio.rogitantescp alij alios,nunc in liminibus ftarcnt:nunc errabundi domos fuas, ultimum illud uifuri peruagarentur. Vt uero iam cquitum clamor exire iubentium inftabat; iamfragortedlorum,quædiruebantur,ultimisurbispartibusaudicbatur:puluisépcxdiftan tibus locis ortus,uelut nube indudta omnia impleueranraptim quibus quifep poterat elaeis, cum larem,ac penatcs,tedtaé^,in quibus natus quifqj,educatusi^ cffer:rclinquentes,exirent: iam continens agmen migrantium implcuerat uias:ôi confpedtus aliorum mutua miferatio ne integrabat lachrymasiuocesc^ etiam miferabiles exaudiebâtur, mulicrum præcipue: cum obfeffa ab armatis templa auguffa præcerirent:ac uelut captos relinquerent dcos.Egreftîs ur bem Albanis Romanus paflim publica, priuataep omnia tedfa adæquat folo. unaeç hora quadringétorum annoru opus, quibus Alba fteterat, excidio ac minis dedit.templis tarnen deûmO'ta enim edidtu ab rege fuerat^tempsratu eft.Roma interim crefeit Albæ ruinis:dupli catur ciuiu numerus-.Cœlius additquot; urbi mons: K,quo frequentius habitarctur,eande federn Tullus regiç capit:ibié^ habitauitprincipes Albanoru in patres,ut ea quoq^ pars reipublicæ crefcerct:legit:Tullios, Seruilios,Quintios,Gcganios, Curiatios,Chlœlios:têplumq^ ordini ab fe audio curiam fecit:quæ Hoftilia ufcç ad patru noftroru ætatêappellata eft,amp; utomniS ordinum uiribus aliquid ex nouo populo adijeeretur: equitum decern turmas ex Albanis Icz git.legioncs etiam ueteres eodem fupplemeto expleuit: amp;nbsp;nouas fcripfit. Hac fiducia uirium Tullus Sabinis bellum indicit, genti ea tempeftate fecudum Hetrufeos opulentiffimæ uiris. armisep. utrinqj iniuriæ fadlæ:ac res nequicquam erant repetitæ. Tullus ad Feroniæ fanura mercatu frequêti negotiatorcs Romanos comprehenfos querebatur:Sabini fuos prius in luz cum confugifire:acRomæretentos. Hæ caufæ belli ferebantur, Sabini baud parum memoz rcs.ôi fuarum uirium pattern Romæ ab Tatio locatam,SC Romanam rem nuper etiam adie dtione populi Albani audlâ,circûfpicere ÔC ipfî externa auxilia. Hetruria erat uicina:proximi

Hetrufeorum

LIBER’ P R I W V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15

Hetrufcorum Veicntcs.inde ob refiduas belloru iras maxime folicitatisad dcfecflionem ani/ mis,uoluntarios traxcre.Ôi apud uagos quofdam ex inopi plebe etiam mcrces ualuir.publico auxilio nullo adiuti funt.ualuittp apud Veientes(nam de cæteris minus miru eft)padta cum Romulo induciarum fîdes.Cum bellum utrinq; fumma ope pararcntzuertiép in eo res uide/ retunutri prius arma inferrenuoccupat Tullus in agrum Sabinû tranfirc.pugna atrox ad fyl uam Malicufam fuit.ubi Si, peditum quidem robore.cæterû equitatu aucto nupcr,plurimum Romana acies ualuit.ab cquitibus repente inuedtis turbati ordines funt Sabinorum.nec pu gna deinde illis conftare,nec foga explicari fine magna cæde potuit, Deuidlis Sabinis, cum in magna gloria,magnisep opibus regnum Tulli, ac tota rcs Romana effet: nuntiatum régi, patribus^ eft:in monte Albatio lapidibus pluiffe.quod cum credi uix poffet: miflîs ad id ui fendum prodigiû,in confpedtu baud aliter,quàm cû grandinem uenti glomeratam in terras agunt:crebri ceciderc cœlolapides.uifi etiam audire uocem ingentem ex fummi cacuminis lu co:ut patrio ritu facra Albani faceréuquæ uelut drjs quoeç fimul cum patria reliclis, obliuio/ ni dederant: Si aut Romana facra fufceperant:aut fortunæ (ut fît) obirati cultum reliquerant deùm.Romanis quoeç ab eodem prodigio nouendialc facrum publice fulceptum eft:feu uo ce cœlefti ex Albano monte miffaCnam id quoej; traditur)feu arufpicum monitu. manfit cer te folennciut quandocunqj idem prodigiu nuntiaretunferiaî per nouem dies ageretur.Haud ita multo poft peftilentia laboratum eft.unde cum pigritia militandi orirctur:nulla tamê ab armis quies dabatur à bcllicofo rege,falubriora etiam credence militia:,quàm domi iuuenum corpora effc:doncc iple quoeç longinquo morbo cft implicitus.tunc adeo fradli fimul cû cor pore funt fpiritus illi feroces:ut qui nihil ante ratus effet minus regiû,quàm iàcris dedere ani tnum:repentc omnibus, magnis, paruis^ fuperftitionibus obnoxius degeret: religionibust^ etiam populum impkret. uulgo iam homines cum ftatum rerû, qui fub Numa rege fucrat: rcquirêtcs.unamopem ægriscorporibusreli(ftâ,fi pax.ueniacp ab dijsimpetrataeffet:crede bantJpfum regem traduntuoluentem comentarios Numæ,cum ibi quædam occulta folenz nia facrifîcia loui Elicio fadla inueniffet: operatum his facris fe abdidiffe: fed no rite initum, aut curatû id facrum effe:nec folum nullam ei oblatam cœleftium fpecicmtfed ira louis folici tati praua religionc fulmine iôlum cum domo cóflagraffe. Tullus magna gloria belli régna uitannos duos Si triginta. Mortuo Tullo,res,ut inftitutum iam inde ab initio eranad patres rcdieratthiq^ interregem nominauerant,quo comitia habente,Ancum Martiu regem popu/ lus crcauit:patres fiicrc authores. Numæ Pópilq régis nepos filia ortus Ancus Martius erat. qui ut rcgnare ccepit: Si auitæ gloriæ memor. Si quia proximû regnum cætcris egregium ab una parce haud fatis profperû fuerataucncglcôlis rcligionibus,auc praue cultis:longec^ anz ciquiffimum ratus facra publica,ut ab Numa inftituta erant,faccre,omnia ea ex comentarrjs regis pontifîcem maximû in album relata proponere in publico iubet.inde Si ciuibus otfj cu^ pidis,8i fînitimisciuitatibus fadla fpes,in auimores,atep inftituta regem abiturû.ïgiturLati ni,cum quibus Tullo régnante idum foedus erat: fuftulerant animos.Si cum incurfi'oncm in agrû Romanû feciffennrepetentibus res Romanis fuperbe refponfum reddiderunt:defidem Romanum regem inter facella,Si aras aôturû effe regnum rati.Mediû erat in Anco ingeniû. Si Numæ.Si Romuli memor: Si præterquàm quod aui regno magis neceffariâ fuiffe pacem credebat,cum in nouo,tum feroci populo:etiâquod illi contigiffet otiu fine iniuria,id fe haud facile habiturum:tentari patientiâ,8i tentatam contemni:temporacp effe Tullo régi aptiora, quàm Numæ:ut tamê,quoniam Numa in pace rcligioncs inftituiffenà fe bcllicæ cærimoniæ proderêcur:ncc gererétur folum,(èd etiam indiccrentur bella aliquo ritu:ius ab antiqua gente Aequicolis,quod nunc fœciales habét:defcripfit:quo res repetuntur.Legatus ubi ad fines eoz rum ucnit,unde res repetûtuncapite uelato(filum lanæ uelamé cft) Audi Iupitcr,inquit: audi te fines:(cuiufcuncp gentis funt,nominat:)audiat fas.ego fum publicusnûtiuspopuli Romaz nuiufte piecp legatus uenio:uerbist mcis fides fit.Peragit deinde poftulata. indc louem tez ftem facit.Si egoiniufte,impiecç illos homines,illascp l'es dédier nûcio populi Romani mihi expofco:tum patriæ copotem me nunquâ fînas effe,Hæc,cû fines fupra fcandit:hæc,quicûq?

b t ei primus

16 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» P R I M AE

ci primus uir obüius fijeritîhæc porta ingrediens.hæc foru ingreniis, paucis ùctbis carminis, concipiendiép iurifiurâdi mutatis,peragit.fî non dedtincur,quos expofcitJicbus tribus Si tri ginta(tot cnim folcnnes funt)peraôlis,bellum ita indicit. Audi Iupiter,Ôi tu Iuno:Quirine, dijqp omncs cœlcftcs,uostj^ terreftres,uos^ inferni audite.ego uos teftor:populu ilium (qui/ cunqj eft,nominat)iniuftum eflcmeqj lus perfoluere. fed de iftis rebus in patria maiores na/ tu côfulcmus,quo paólo ius noftrum adipifeamur. Cum bis nuntius Romam ad confulen dum rcdit:confeftim rex ex bis ferme uerbis patres confulebat. Quaru rerumjitium, caufa rum codixit paterpatratus populi Romani Quiritium patripatrato prifeorû Latinorum,ho/ minibusep prifeis Latinis:quas res nec dederunt,nec foluerunt,nec feceruttquas res dari,fieri, folui oportuit:dic,inquic ei,quem primum fententiam rogabat-.quid cenfes7 turn ille. Puro, pioepf duello qua:rédas cenfeo: itaqj cófentio.cófcifcocp. Inde ordine ali] rogabantur. quan doep pars maior eoru,qui aderanuin eandem fententia ibat: bellum eratcôfenfu fieri folitu: ut fœcialis haftam ferratam,aut fanguineam præuftam ad fines eoru ferrct.Ôi non minus tri bus puberibus præfentibus diceret. Quod populi prifeoru Latinorû,homines(]p prifei Lati ni aduerfus populum Romanû Quirir-iû fecerût,deliquerût:quod populus Romanus Quiri tium bellum cum prifeis Latinis iulTit eiïczfenatuscp populi Romani Quiritium cenfuit, con fenfir,côfciuit:ut bcllum cum prifeis Latinis fiereuob cam rem cgo,populusôp Romanus po pulis prifeorû Latinoiûjhominibuscjî prifeis Latinis bellum indico-.facioép. Id ubi dixiflet; haftam in fines eorum emittcbat.Hoc turn modo ab Latinis repetitæ res: ac bellum indiólu: morécç eum pofteri acceperut. Ancus demandata cura facroru flaminibus,facerdotibusc]^ alijs, excrcitu nouo coferipto proCedus Politonû urbem Latinoru ui ccpit.fccutuscp morem regum priorum,qui rem Romanamauxeranthoftibus in ciuitatem accipiendis:multitudiz nem omnem Romam traduxit.Ôi cum circa palatium fedem ueteres Romani,Sabini Capi/ tolium,atqj arccm,Cœlium monte Albani implcffent: Auentinu nouæ multitudini datum, additi eidem baud ita multo poft,Tcllenis,Ficanaép captis,noui ciues. Politoriû inde rurfus bcllo repetitum:quod uacuum occupaucrât prifei Latini. eaép caufa diruendæ urbiseius fuit Romanis:nc hoilium femper receptaculum effet. Poftrcmo omni bello Latino Meduîliam copulfo.aliquandiu ibi marte incerco,uaria uiôtoria pugnatû cft.nam Si urbs tuta munitioni bus, præfidiocç firmata ualido état: Si caftn's in aperto pofitis, aliquoties exercitus Latinus cominus cum Romanis figna contulerat. Ad ultimum omnibus coprjs connixus Ancus acie primu uincininde ingenti prçda potitusRomâredit:tum quoq^ multis millibus Latinorum in ciuitatê acceptis.quibus,ut iungeretur Palatio Auentinumtad Murciæ datæ fedes. lanicu/ lum quoqjadicdlum,non inopia loci:fed ncquandoca arx hoftiu effet, id non muro folum, fed etiam ob comoditatem itineris ponte Sublicio turn primu in Tyberi fa(ffo,coiungi urbi placuit. Quiritium quoq^ foffa.haud paruû munimentû à planioribusadditum locis-Anci re gis opus eft.Ingenti incremento rebus au(ffis,cum in tanta multitudine hominû, diferimine rcéte an perperam faóli confùfoffacinora clandeftina fièrent: career ad terrorem increfeentis audaciæ media urbe imminens foro ædifîcatur.nec urbs tantu hoc rege crcuit:fcd etia ager.fî nescp’.fylua Mæfia Veientibus adempta,ufcp ad marc imperium prolatû: Si in ora Tyberis Hoftia urbscôdita:falinæ circa fa(ffæ:egregiec^ rebus bello geftis,ædes louis Fcrctrrj ampli/ ficata. Anco regnâte Lucumo uir impiger,ac diuitrjs potens Romam comigrauit, cupidine inaxime,ac fpe magni honoris:cuius adipifeendi Tarquinfjs(nam ibi quoq^ peregrina ftirpe oriûdus eratjfacultas no fucrat.Demarati Corinthr) filius erat.qui ob feditionesdomo pro/ fugus eu Tarquinqs fortecofediffenuxoreibi duôla duos filios gcnuit.nomina his Lucumo, atç^ Aruns fucrut.Lucumo fuperfùit patri bonoru omniû hæres: Aruns prior, cp pater mori tur,uxore grauida reliôla.nec diu manct fuperftes filio patcr.qui eu ignorans nurû uentre fer re,imracmor in teftando nepotis deceffiffet.puero poft aui morte in nullam forte bonoru na to ab inopia Egerio inditû nomen. Lucumoni cotra omniu hærcdi bonoru cum diuitiæ iam animos facerennauxit dudla in matrimoniû Tanaquiffummo loco nata: SC quæ haud facile qs,in quibus nata erat,humiliora fîneret.ea cum illinupfîffet:fpcrnétibus Hetrufeis Lucumo

nem

liber P R I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l'?

nem cxule aductia ortum/erre indignitatênon potuiuoblitacp l'ngcnitæcrga patn’am chati? tatis.dummodo uiru honoratutn uideret:conûlium mi'grandi ab Tarquinqs cepit.Roma eft ad id potiflimu ujfa.In nouo populo,ubi otnnis rcpentina,atqj ex uirtute nobilitas iîttfuturû locum forri,ac ftrenuo uiro.regnafle Tatium Sabinuzacceriilum in regnum Numam à Cud bus:ôi Ancü Sabina matre ortummobilemt^ una imaginé Numæ eile.facilc uiro perfuadet, UC cupido honorû:3i cui Tarquinq materna tantum patn'a eflet.Sublatis itaq; rebus commi grant Romam. Ad laniculum forte uentuerat.ibi ci carpenco fedenti eu uxorc aquila fufpcn lis demifla leniter alis pileum aufertjfuperép carpentum cum magno clangore uolitâs rurfuS uelut minifterio diuinitus miifa capiti apte reponiuinde fublimis abrjt, acccpilTc id auguriû læta dicitur Tanaquikperita.ut uulgo Hetrufci,cceleftiu prodigiorû mulier.excclfa.Si alta fpc rare compicxa uirum iubet.eam alitem ea regionc cœli ÔC eius dei nuntiam ueniflc:circa fum/ mum culmen hominis aufpiciû feciflè: leuafle humano fuperpofitû capiti decus: ut diuinituâ eidem redderetHas fpes,cogitationesé^ fecum portâtes urbem ingrclîî funt: domicilioeç ibi coparatOjL.Tarquiniu Prifeum edidere nomen.Iam Romanis confpicuum eum nouitas, diuitiæcp faciebantiSC ipfc quoq; forcunam benigno alloquio,comitatc inuitâdi, benefieqsq? quos pocerat Gbi conciliando,adiuuabat:donecin regiam quoqj de eo fama perlata eft. notiz tiat^ eum breui apud regem,liberaliter,dextereép obeundo officia,in familiaris amicitiæ adz duxerat iuramt publicis paritcnac priuatis confilqs bello domic^ intereflenôi per omnia ex. pcrtus,poftremo tutor etiam liberis regis teftaméto inftitueretur, Regnauit Ancus a«nos quatuor K uiginci, cuilibec fuperioru regum belli,pacisép ÔC artibus, Si gloria par. lam fîlq prope puberem ætatem erât.co magis Tarquinius inftarcîut quamprimû comitia régi crean do 6erent:quibus indictis,fub tempus pueros uenatum ablegauit.is«^ primus Si petiiTe amz bitiofe regnum,SC orationê dicitur habuiiïe ad cociliandos plebis animos cópofitam. Cum fe non rem nouam peterc:quippe qui non primus,quod quifquâ indignari.mirariûe poflèt: fed tertius Romæ peregrinus regnu affèdlet.SC Tatium no ex peregrino folum,fed etiam ex hofte regem faôlu.ôC Numam ignaru urbis,n5 petentem in regnum ultro accitum.feex quo fui potens fuerinRomam cum côiuge.acfortunis omnibus cómigraffe.maiorem partem æta tis eius,qua ciuilibus ofïicfjsfungantur homincs:Romæ fc,quàm in ueterc patria uixifTe.doz mi,militiæcp fub haud pœnitédo magiftro,ipfo Anco rege Romana fe iura, Romanos ritus didicifre.obfcquio,ÔC obferuantia in rege cum omnibus,benignitate erga alios cum rege ipfo certafle. Hæccum haud falfa memorante ingenti cofenfu populus Romanusregnare iuflit. ergo uirum cæcera egrcgiu,fccuta,quam in petedo habucrat,ctiam régnante ambitio eft, nec minus regni fui firmandi,quam augendx reipublicæ mcmor,eentu in patres legit:qui deinde minoru gentium funtappcllatijfadlio haud dubia rcgis:cuius bencficio in curia ucncrât.BcIz Ium primu cu Latinis gcffic. Si oppidum ibi Appiolas ui cepit: prædac^ inde maiorc quam quanta belli fama fucrat,rcucdta,ludosopulcntius inftruótiustp.cp priores reges,fccit. Tum primu circo,qui nunc maximus dicitundeflgnatus locus eft.loca diuifa patribus,cquitibuscp, ubi fpedlacula Gbi quifqj faccrent:fori appellati.Specfl:auere,furcis duodenos ab terra fpedta cula alta fuftinentibus pcdcs.ludicru fuit cqui,pugiles(p ex Hetruria maxime acciti. folcnncs deinde annui manfere ludi,Romani,Magnifp uaric appellati.ab eodem rege Si circa forum priuatisa:dificanda diuifa funt loca: porticus,tabernæép faóta:. muro quoep lapidco circunz dareurbem parabat:cum Sabinu bellum cœptis interuenit.adcocp ea fubita res fuirait prius Aniencm tranflrent hoftesiquàm obuiam ire,ac prohibere excrcitus Romanus poflet. itacp trepidatu Romæ eft.SC primo dubia uiótoria magna utrinq? cæde pugnatu cft. rcdudlis dez inde in caftra hoftiu copi-)s,datofp fpatio Romanis ad coparandum deintegro bcllum,Tarz quinius equitem maxime fuis deefle uiribus ratus,ad Ramnefcs,Titienfes,Luccres,quas cen turias Romulus fcripferatiaddere alias coftituinfuoip inflgnes relinqucre nominc.id quia inz augurato Romulus feceratmcgarc Accius Nauius inclytus ea tepeftate .augur, neqj mutari, necp nouu confl:itui,nifi aues addixiflenttpofle.ex eo ira régi mota.eludcnsqj artc(ut ferunt) agedum,inquit, diuine tu,inaugura:fieri ne poflit,quod nunc ego mente concipio.cum illc in b Î augurio

lt;8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» PRIMAE

auguno rcmcxpertus profccto futuram dixifTet: atqui hoc animo agitaui, inqüit:te nouacuz la cotcm difcillurum. cape hæc:ôi perage,quodaues tuæ fieri pofic portcndunt, I um ilium baud cuótanter difcidiOe cotem ferunt. Statua Accq capitç ueiato,quo in loco res ada eft: in comitio in gradibus ipfis ad là:uam curiæ fuit.cotem quoq^ eodem loco fitam fuifle memo rant:ut efiet ad pofteros miraculi eius monimentu.augurtjs certe.facerdotioîp augurum tan/ tus honos accellînut nihil belli,domicp pofteamifi aulpicato gereretun concilia populi,exerci tus uocati, fumma rerum, ubi aues nó admififlenndinmerentur. Neqj turn I arquinius de equitum centurqs quicquam mutauitmumero tantu alterum adiecit: ut mille Si trecenti cquû tes in tribus centurqseßent.pofteriore modo fub hildem nominibus,qui additi erantiappelz lati funt.quas nunc,quia geminatæ funtdcx uocant ccnturias. Hac parte copiarum auâ;a,ite/ rum cû Sabinis confligitur.fed præterquam quod uiribus creuerat Romanus excrcitusicx oç culto etiam additur doius:miflis,qui magnam uim lignorû in Anienis ripa iacentem, arden/ tem in flumen conqcerent.uentoép iuuante accenfa ligna,Si pleraq^ in ratibus impaiflra fubli crjs cum hæicrcntipontem incendunt. ea quocç resin pugna tcrrorem attulitSabinisieffufis eadem fugam impedrjt.multicp mortalcs,cu hoftem eflugiflennin flumine ipfoperiere.quo/ rum fluicatia arma ad urbem cognita in Tybcri,prius pene',quäm nuntiari pollet, infignena uidtoriam fecere.Eo prxlio præcipua equitû gloria fuit.utrincç ab corn!bus pofitos,cum iam pclleretur media pedituin fuoru aciesiita incurrifle ab latcnbus feruntiut non fiflerent modo Sabinas legiones ferociter inftantes cedentibusded fubito in fugam auertercnt.montes effu/ fo curfu Sabini pctebantiSi pauci tenuere.maxima pars,ut ante didtu eft, ab cquitibusin flu men adti funt.Tarquinius inftandum perterritis ratus,præda,captiuiscp Romam miftis,fpo lijs hoftium(uotu id Vulcano eratjingenti cumulo accenfis,pcrgit porrô in agrum Sabinum exercitu inducere.Si quanquam male gefta res eratmec gefturos melius fperare poferantita/ men quia cófulendi res non dabat fpatiumn'ere obuiam Sabini tumultuario milite, iterumcß ibi full perditis iam propè rebus pace peticre.Collatia,ôi quicquid circa Collatiam agri erat: Sabinis ademptu.Egerius(fratris hie filius erat regis)Collatiæ in præfidio rclidtus.deditosq^ Collatinos ita accipio:eamcp deditionis formulam efle.Rex interrogauit. Eftisne uos lega ti oratoresep mifli à populo Collatino: ut uos, populumcp Collatinum dederetis C Sumus. EiVne populus Collatinus in fua poteftate'T Eft, Dedicisneuos,populumc]^ Collatinû,urbé, agros,aquam,ccrmino3,deiubra,utenfilia,diuina,humanaép omnia in meâ, populiqj Roma ni ditionemCDedimus.Etego recipio. Bello Sabino perlcdbo,Tarquinius triumphans Ro mam redqt. inde prifeis Latinis bellum fecit. ubi nulquâ ad uniuerlæ rei diraicationê uétum eft.ad fingula oppida cireuferendo arma nomen omne Latinum domuit.Corniculum,Ficul nea uetus,Camcria,Cruftumeriû,Ameriola,Medullia,Nomcnrû,hæc de prifcis Latinis,aut qui ad Latinos defecerâticapta oppida.Pax deinde fadta. Maiore inde animo pacis opera inchoataïquàm quanta mole geflerat bellaiut nó quietior populus domi eflet, quam miiitiæ fuiliet.nam Só murolapidco,cuius exordiu operis Sabino bello turbatum erat;urbem,quam nondum munieraticingere parat.SC infima urbis loca circa forü,aiiasq^ intcriedtas collibus c5 ualles,quia ex planis locis haud facile euehebant aquas: cloacis è faftigio in Tyberim dudtis ficcanSi aream ad ædem in Capitolio louis, qua uouerat bello Sabino, iam præfagiête ani/ mo futura olim amplitudinem lociioccupat fundamenns. Eo tempore in regia prodigiû ui/ fu,euentucp mirabile fuit.Puero dormienti,cui Seruio.Tullio nomen fuit: caput arfifle Icrunt multorû in cófpedtu.plurimo igitur clamore inde ad tantæ rei miraculum orto excitû regem, amp;nbsp;cum quidam familiariû aquam ad reftinguêdum fcrrctiab regina rercntumifedatocp iam tumulru,moueri uetuifle puerû:donec fua fpontc experredtus eflet.mox cum fomno amp;nbsp;flam mam abfifle.Tum addudto in fecretu uiro Tanaquil. Videsne tu puerum huc,inquit: quem tarn humili cultu educamusCfcire licet hunc lumen quonda rebus noftris dubrjs futurû,præfl diurne^ regiæ afflidtæ. proinde materié ingentis publice,priuatimép decoris omni indulgen tia noftra nutriamus.inde puerû liberùm loco coeptû haberi: erudiricp artibus,qbus ingénia ad magnæ fortune cultum excitantur.Euenit facile, quod dijscordj eflet. iuucnis euafît ueræ indolis

LIBER P R 4 M V S

indolis rcgix.ncc, cum quæreretur gcner Tarqm’nio:quifquam Romaliæ'tuucntutis tiHa arte cófcrn potuic.filiamq^ ei fuam rcx defpondit. Hicquacuncp dc caufa tantus illi honos habt tus crederc prohibée ferua natûcumtparuumcp ipfum feruifle.eoru magis fententiæ funuqui Corniculo capto Scrurj Tulltj.qui phneeps in ilia urbe fucrat: grauidam uiro occifo uxorem, cum inter reliquas captiuas cognita elTeuob unicam nobilitarem ab regina Romana prohibi tam ferunt feruitio partum Romæ cdidifTe Prifei Tarquinij domo; inde tâto bcneficio.ôi inz ter mulieresfamiliaritaté auôlamiôipuerû in domo à paruo cducatû in charitatc.atqj honoz rc fuilTe.fortunam matris,quod capta patria in hoftium manus uenerit:ut ferua natus credez rctur,feciflc. Duodequadragefimo ferme anno, ex quo rcgnarc cœperat Tarquinius: nom apud regem modo,fed apud patres, plebemtp longe maximo honore Seruius 1 ullius erau Turn Anci filrj duo etfî antea femper pro indigniffimo habucrât,fc patrio regno tutoris fratt dc pulfosîtcgnare Romæ aducnam,non modo no uicinæ,fed neltalicæ quidem ftirpis:tuni impenfîus his indignitas crefeere: (î ne ab Tarquinio quidem ad fe rediret regnum: lèd præz^ ceps inde porro ad feruitia caderenut in eadem ciuitatc poft centeiimum fere annum, quàm Romulus dco prognatus,dcus ipfc tenucrit rcgnum,donec in terris fuerit; id feruus ferua na tus poifideat. turn commune Romani nominis,tum præcipue id domus fuæ dedecus fore, iî Anci regis uirili flirpe falua.non modoaduenis, fedferuisetiam regnum Romæ paterct.ferz ro igitur cam arccre cotumeliam ftatuunt, fed Si iniuriæ dolor in Tarquiniu ipfum magis, in Scruium eos ftimulabat;SJ quia grauior ultor cædis,fi fupcrefrct,rcx futurus crat,quàm pri uatus’.tum Seruiooccifo,quecunqjalium gcncrum delcgiiict:eundcm regni hæredem fadluz rus uidebatunob hæc ipiî régi iniidiæ parantur. Ex paftoribus duo fcrociffimi dclcóti ad fà/ cinus,qui cofucti erant uterq^ agreflibus ferramétis, in ueftibulo regiæ quàm potucrc tumuiz tuofîflïme fpecie rixæ in fe omnes apparitorcs regios conuertunt. inde cum ambo regem ap pellarent:clamorcç eorum penitus in regia pcrueniflet:euocati ad regê pergunt.primo uterq; uocifcrarirSicertatim alter alteri obftrcpere.coerciti ab lidlore,S: iuffi inuieem dicerc,tandem obloqui dcfiftunt.unus rem exeSpofito orditur.dum intentus in eum fe rcx totusauerteret» alter clatam fccurim in caput dciccit;rclidtocp in uulnerc tclo,ambo fc foras eijeiunt. Tarquiz nium moribundu cutn qui circa erant cxcepiiTcnt, illos fugientes lidlores côprchcndunt.cla/ mor inde,côcurfusép populi,miranciu quidrci eTet.Tanaquil inter tumultû claudi regiam iu benarbitros ciccinfimul quæ curando uulncri opus funt, tancp fpes fubeffet; icdulo côparat: fimuLiî dcflituat fpcs;alia præiîdia molitur.Seruio propere accito cû pene exanguem uirum o(tendi(fet;dcxtram tenés, oratme inultam morte foccri, ne focru inimicis ludibrio efle iînat* tuu eft,inquit,Scrui,iî uir es, regnumon eorum qui alienis manibus pcHimu facinus fccere.ert gc te;deosc^ duces fcquere:quiclaru hoc fore caput diuino quondâ circunfufo igni pottende runt.nuc te ilia cceleftis excitet flammamunc expergifeere uerc.SC nos peregrini regnauimus. qui Gs,non unde natus fis,reputa.fi tua re fubita coiîlia torpcnt:at tu raca cofilia fequcrc.Cu clamor impetustp multitudinis uix fuftineri pofTetæx fupcriorc parte ædium per feneftras in noua uiam uerfustbabitabat enim rex ad louis ftatoris ædem)populû Tanaquil alloquif.Iu bet bono animo eife.fopitu fuifle rege fubito icîtutferru haud alte in corpus dcfcédiffc.iam ad fe rcdi(re:infpcôlû uulnus abfterfo cruoretomnia falubria cflc.cofîderc propedié ipfum cos ui furos. Interim Seruio Tullio iubere populu didto audientê efleicû iura redditurû,obiturûcp alia regis munia. Seruius eu trabea,ÔC lieftoribus prodit:ac fede regia fedens alia decerninde alf)s côfulturû fe regê cife Gmulat.Itaq; per aliquot dies,eu iam expiraffet Tarqtiiniustcælata morte per fpcciem alicnæ fungêdæ uicis,fuas opes fîrmauit.tum demu palàm faêta excoplo ratione in regia orta,Seruius præGdio fîrmo munitus,primus iniuifu populi uoluntate patru regnauit Anci liberi iam turn cóprchenGs fcelcris miniftris,utuiucrc regê, ôf tantas effe opes Serufj nuntiatu cft,Sucfram Pometiâ exulatû ierât.Ncc iam publicis magis cofîlqs Seruius, priuatismunireopes. Si ne qualis Anciliberûm animus aduerfus Tarquiniu fucrat, tab's aduerfus fe Tarquinq liberu effet: duas filiasiuuenibus regijs,Lucio atqj Arunti Tarquinfjs iugit.nec rupit tamê fati necelTitatê humanis c5(îlfjs:quin inuidia regni etiâ inter domcfticoS b 4- infida

2 0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» P R I M AE

infida omnia,atqitnfefl:a facereu Peropportune ad præfends qui'etem ftatus bellum cungt; ' Veientibus, (iam enim induciæ exierant^alijsép Hetrulcis fumptû.iti eo bello,ôi uirtus, 5C for tuna enituit Tullipfufoé^ ingcnti hoftiû exercitu baud dubius rex,fcu patrum/eu plebis ani mus periclicarecunRomam redijc.aggrcditur^ inde pacis longe maximû opus:ut quemadz modum Numa diuini author iuris tuilfenita Seruium côditorem omnis in ciuitate difcrimiz nis,ordinumc^,quibus inter gradus dignitatis, fortunæq^ aliquid interlucet; poften fama fer rent.Cenfum enim inftituic,rcm faluberrimâ tanto futuro imperio: ex quo belli,pacisc^ muz nia non uiritim,ut ante,fed pro habitu pecuniariâ fièrent.tum claftes,centuriascp,amp; hune or/ dinem ex cenfu defcripfit,uel paci decorum,uel bello. Ex rjs,qui centû millium æris,aut ma/ ioremeenfum haberent: lxxx confccitcenturias:quadragenasfenioiû,ac iuniorum.prima claflîs omnes appellati.feniores,ad urbis euftodiâ ut præfto eftent: iuucnes,ut fons beÜa ge/ rerent.arma his imperata,galea,clypcus,ocreæ,lorica,omnia ex æreihæc ut tegumenta corpo ris cftent.tela in hoftem,haftatp,ôigladius.additæ huicclaflï duæfabrùm centuriætquæ fine armis ftipendia facerent.datum munus:ut machinas in bello ferrent.Secûda claftis intra cen turn ufcß ad quinqj ôd feptuaginta millium cefum inftituta.ôd ex his fenioribus,iunioribusc^ uiginti conferiptæ centuriæ:arma imperata, feutum pro clypeo, ôd præter loricam omnia ea/ dem. Tertiæ claflîs in quinquaginta millium cenium cfle uoluit. totidem centuriæ Sd cæ, eoz demép diferimine ætatum factæmec de armis quicquam mucatum:ocrcæ tantum ademptæ. In quarta clafle cenfus quincç ôd uiginti millium:totidem centuriæ fadtæiarma mutata: nihil præter haftam ôd uerutum darum, Quinta claflîs aucta:ccnturiæ triginta fadtæ.fundasjlapi/ destß miftilcs hi fecum gerebant.in his accenfi cornicines, tibicineséj^ in tres centurias diftrî./ buti.undecim millibus hæc claflîs cenfebatur.Hinè minor cenfus rcliquam multitudinem ha buit. Inde una centuria faóla eft immunis militia. Ita pedeftri exercitu ornato,diftributo(p, equitum ex primoribus ciuitatis X11 fcripfît ccnturias.fex item alias ccnturias,tribus ab Ro . mulo inftitutisjfub qfdem,quibus inauguratæ erant,nominibus fecit.ad equos emendos de/ na millia æris ex publico datatôd quibus equos alercnt,uiduæ attributæiquæ bina millia æris în annos fingulos penderêt.Hæc omnia in dites à pauperibus inclinata onera.Deindc eft ho nos additus.non enim,ut ab Romulo traditum cætcri feruauerant reges: uiritim fuflfagium eadem ui,eodemcpiure promifeue omnibus datu eft-.fed gradus faefti-.ut neep exclufus quif/ quam fufffagio uideretunôduisomnis penes primores ciuitatis eflet.cquites enim uocabâtur primi, LXXX indeprimæclaftiscenturiæprimum peditumuocabatur.ibi(îuariarenquod raro incidebatiut fecundæclaflîs uocarentunnec ferè unquam infra ica defeenderennut ad in/ fiimos peruenirent.Nec mirari oportetihunc ordinem,qui nunc eft,poft expieras quinque ôd XXX tribus,duplicato earum numcro,centurrjs iuniorü, feniorumép ad inftitutâ ab Scruio Tullio fummâ no conuenire.quadrifariam enim urbe diuifa rcgionibus.collibusîp.quæ habi tabâtur partes,tribus eas appellauit,ut ego arbitror,ab tributo.nam eius quoq; æqualitcr ex cCnfu conferendi ab eodem inita ratio eft.neqj hæ tribus ad centuriarum diftributioncm,nu merume^ quicqua pertinuere. Cenfu pcrfedto,quê maturaucrat metu legis de incéfis latæ: eu uinculoru minis,mortisedixitiut omnes ciues Romani équités, peditest^ in fuis quifqj centurijs in campo Martio prima luce adcflcnt.ibi inftrudum exercitu omnem fue,oue, tau/ risep tribus luftrauit.idcp conditum luftru appcllatu:quia in cenfendo finis fadlus eft. Milia LXXX eo luftro ciuiu cenfa dicuntur. Adficit fcriptoru antiquiflimus Fabius Pidlor-.eoru, qui ferre arma poftenttcum numcrum fuifte. Ad earn multitudineurbs quoqj amplificanda uifa eft.addit duos colles,Quirinale, Viminalemc^.inde deinceps auger Efquilias:ibicp ipfe, ut loco dignitas fi'eret:habitat. aggere,0d foftis, ôd muro urbem circudat. item pomœriû pro/ fere. Pomeriu uerbi uim folam intuentes poftmeeniu interpretantur efte. eft autem magis circa murum Iocus:quem in condendis urbibus quondam Hetrufci,qua muru dutfturi eranr, certis circa terminis inauguratocofccrabanut neqj interiore parte ædificia mœnibus cótinua rentunquæ nunr uulgo ctiâ coniunguntur: ôd extrinfecus puri aliquid ab humano cuitu patc ret foli.hoc fpatium,quodnelt;j habitari,ncqj arari fas eratmon magis quod poft murû efter^ quàm

LIBER P R I M V S

quim qnou munis poft id:pomcenum Romani appenarunt. Si in urbis increméro femper, quantum mcenia proceflura erantitantum termiui hi confecrati proferebantur. Aucl^a ciui täte magnitudine urbis,formatis omnibus domi,ôi ad bellt,ôi ad pacis ufus,ne femper armis opes acquirerenturtcôlîlio augere imperium conatuseftdimul amp;nbsp;aliquod addere urbi decus. ïam turn erat inclytum Dianæ Epheiîæ fanum. id cómuniter à ciuitatibus Afiæ faôtû fama ferebat. Cum confenfum,deosc^ confociatos laudarec mire Seruius inter procercs Latinoru: cum quibus publice priuatimcp hofpitia, amicitiasep de induftria iunxerat: fæpe iterâdo ca^ dem,pcrpulictandem:ut Romx fanum Dianæ populi Latini cum populo Romano facerêt. ea erat confcflio'.caput rerum Romam efte.de quo tories armis certatû fuerat. id quanquam omiflùm iam ex omnium cura Latinoru ob rem toties infeiieiter tentatam armis,uidebatür: uni fe ex Sabinis fors dare uifa eft priuato confilio imperij rccupcrandi. Bos in Sabinis nata cuidam patrifamiliæ dicitur mirâda magnitudine,ac fpecie.fixa per multas ætates cornua iti ueftibulo templi Dianæ monumétum ei fuère miraculo.habita, ut crat,rcs prodigi] loco eft, f Si cecinere uates: cuius ciuitatis cam ciucs Dianæ immolaftcnnibi fore imperiu.idép carmen peruencrat ad antiftitem fini Dianç.Sabinus,ut primum apta dies facrifîcio uifa eft:boucm Romam adtam deducit ad fanum Dianæ:Si ante aram ftatuit.Ibi antiftes Romanus, cum cum magnitudo uiôlimæ celebrata fama mouifteumemor refponfî,Sabinum ita alloquitur. Quidnam tu hofpcs paras,inquit,incefte fachfîcium Dianæ facereCquin tuante uiuo perfun deris flumine 7 infima ualle perfluit Tybcris.Religione taôtus hofpcs, qui omnia, ut prodi/ gio refponderct euentus, cuperet rite fadlaiextemplo defeendit ad Tyberim. interea Roma/ nus immolât Dianæ bouem. id mire gratum régi, atq; ciuitati fuit. Seruius,quanquam iam ufu haud dubic regnum poftederantamen quia interdum iadlari uoces à iuucne Tarquinio audiebatxfe iniuft'u populi rcgnareiconciliata prius uoluntatc plebis,agro capto ex hoftibus uiritim diuifo, aufus eft ferre ad populum: ucllent, iuberent ne fe regnare. tantôt^ confenfu,’ quanto haud quifquam alius ante,rex eft dcclaratus.neq; ea res Tarquinio fpem affctlandt regni minuit.imo eo impenfius, quia de agro plcbis aduerfum patrum uoluntatem fenferat agi-.criminandi Serurj apud patres,crefcendic^ in curia fibi occafionê datam ratus cft:Ôi ipfe iuuenis ardentis animi,ôi domi uxorc Tullia inquictum animum ftimulante.Tulit enim Ro mana regia fcelcris tragici exemplum,ut tædio regum maturior ueniret libertas: ultimumc^ regnum eftet.quod fcelere partum foret. Hic L.Tarquinius Prifei Tarquini] regis filius,nc/ posüc fuerit.parum liquct: plurimis tarnen authoribus filium crediderim. fratrem habuerac Aruntem Tarquinium,mitisingcnn iuuencm, His duobus,uc ante didtum cft.duæTulliæ regis filiæ nupferât,SJ ipfæ longe dilpares moribus. Forte ita incidcratine duo uiolenta inge nia matrimonio iungerentur: fortuna credo populi Romani: quo diuturnius Serufi regnum efiet-.conftituicp ciuitatis mores poftent. Angebatur ferox Tullia nihil materiæ in uiro neep ad cupiditatem,nccp ad audaciam effe.tota in alterû uerfa Tarquinium, eum mirariæum uiz rum dicere,ac regio fanguine ortum:fpernere fororê:quod uirum naôta muliebri ceftaret auz dacia.Contrahit celeritcr fimilitudo eos:ut ferè fit malum malo aptiftîmum. fed initium turz bandi omnia à fœmina ortum eft. ea fecretis uiri alieni aftuefatfta fermonibus, nullis uerboz rum contumelfis parccre de uiro ad fratrem, de fororead uirum: ÔC fe redtius uiduam ib lum cœlibem futurum fuifte contendere: quàm cum impari iungi: aut elanguefeendum aliez na ignauia efte. fi fibi eum,quo digna eftec,dri dediftent uirum, domi fe propediem uifuram regnu fuifte, quod apud pattern uideat. celeriteradolcfccntcm fuæ temeritatis implet. Aruns Tarquinius, ÔC Tullia minor propècontinuatisfuneribus cum domos uacuas nouomatriz monio feciftenniunguntur nuptijs magis no prohibente Seruio,quàm approbante.Tum uc ro in dies infeftior Tulli] fenedtus, infeftius cœpit regnum efte. iam enim ab fcelere ad aliud fpedlare mulicr fcclus: nec nodtc, nec interdiu uirum conquiefeere pati: ne gratuita prætcrita parricidia eftent. Non fibi defuifle,cui nupta diceretur:neç,cum quo tacita feruiret. defuifte, qui fe regno dignum putaret:qui meminiftet fe efte Prifei Tarquini] filium:qui habere,quàm fperare regnum mallec.fi tu ises:cui npptam efte me arbicror: Si uirum. Si regem appello.fin minus:

DEC»

minustco nue pei'us mutata eft resquod iftic cum ignauia eft fcelus.qùin accingen'sC' no tibi ab Corintho,nec ab Tarquinijs, ut patri tuo, peregrina régna moliri neceffc eft.riq te pena/ tes,patrqé^,3i patris imago. Si domus regia, ÔC in domo regale foliu,ôi nomen Tarquinium creat,uocatcp regem.autü ad hæcparu eftanimi:quid fruftraris ciuitatêCquid te ut regiu iu/ uenem cófpici finisC faceiTe hincTarquinios,aut Corinthü:deuoluere retro ad u:irpem,fratri fimilior,^ patri.His alijsip increpando iuuenem inftigat.nec cóquiefcere ipfa poteft:(Ï,cum Tanaquilperegrina mulier tantu moliri potuiflèt animo:ut duo continua régna,uiro,ac dein ceps genero dediflètupfa regio femine orta nullum momentum in dando,adimcdoqj regno faceret.His muliebribus inftinólus furiisTarquinius,circumire, Si prehenfare minorum ma/ xime gentium patres: admonere paterni benefieij, ac pro eo gratiam repetere: alliccre donis iuuenesitum de fe ingentia pollicedo,tum régis criminibus omnibus locis crefcerc.Poflremo ut iam agendas rei tempus uifum efl:ftipatus agmine armatoru in forum irrupit.inde omniz bus perculfis pauore,in regia fede pro curia fedes,patres in curiam per prasconem ad regem Tarquinium citari iuflit. Conuenere externplo.alfj iam ante ad hoc præparatûalii metu; ne non uenifle fraudi eflennouitate ac miraculo attoniti,etiam de Seruio atflum rati.Ibi Tarqui nius maledidla ab ftirpe ultima orfus, Scruu, fcrua^ natum poft morte indigna parentis fui,non interregno,ut antca,inico,no comitfjs habitis, non per fuftragiu populi,non authori/ bus patribus,muliebri dolo regnu occupaflc.ita natu,ita creatu regem fautorem infimi genez ris hominu,ex quo ipfe fit-.odio alienæ honeftatis creptum primoribus agrum fordidiiîimo cuiqj diuififle: omnia onera,quæ comunia quondam fuerintiinclinafte in primoresciuitatis: inftituiftc céfùm:utinngnis ad inuidia locupletiorum fortuna efteuSi parata,ubi ucllet,egen tifli'mis largirctur.Huic orationi Seruius cum intcrueniffeutrepido nutio excitatus:exteplo à ucftibulo curiæ magna uoce,Quid hoc,inquit,Tarquini rei eftC qua tu audacia me uiuo uoz care aufus es patresT’ aut in fede confidere mcaT” Cum ille ferociter ad hæc.fc patris fui tenere fedcm:multo quàm feruum potiorcm filium régisregni hæredê: fan's ilium diu per licentiam eludentem infultaffe dominis. Clamor ab utriufq? fautoribus oritur: Si concurlus populi fiez bat in curiam:apparebatt^ regnaturu, qui uiciftet. Turn Tarquinius neceffitate iam ipfa co/ gente ultima audere, multo Si ætate. Si uiribus ualidior medium arripit Seruium: elatumq^ c curia in inferiorem partem per gradus defjeit. inde ad cogendum fenatum in curiam redit, fit fuga regis apparitorum,atqj comitum.ipfe propc exanguiscum femianimis regio comita tu domum fe reciperenperuenifletép ad fummum Cyprium uicum: ab ijs, qui miftî ab Tar/ quinio fugientem confecuti erant: interficitur. Creditur, quia non abhorret à cætero fcelere: admonitu Tulliæ id faótum.carpento certe,id quod fan's confiât, in forum inueóla,nec reucz rita cœtum uirorum,cuocauit uirum è curia: regemep prima appellauit. à quo faceftere iufta \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex canto tumultu,cum fe domum reciperenperueniffecc^ ad fummum Cyprium uicum: ubi

Dianium nuper fuit: fleólente carpetum dextrain uirbium cliuum,ut in collem Efquiliarum eueheretur,reftitit pauidus, atq? inhibuitfrenos is,qui iumenta agebat: iacenteme^ dominas Seruium trucidatum oftendit.fcedum,inhumanumcp inde ttaditur fcelus.monumentoqj lo , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eus eft:quem Sceleratum uicum uocant: quo amens agitantibus furijs fororis.ac uiri, Tullia

fgt;er patris corpus carpentu egifte fertunpartemcp fanguinis,ac cædis paternæ cruento uehicu o cotaminata ipfa,refperfaq^ tulifle ad penates fuos,uiricp fui:quibus iratis malo regni prin/ cipio fimiles propediem exitus fcqueretur. Seruius Tullius regnauit annos quatuor Si qua/ draginta:ita,ut bono etiâ, moderatoc^ fuccedenti régi difficilis æmulatio eflet.cæterû id quo/ que ad gloriam acceflit:quod cum illo fimuliufta,ac légitimaregna occiderunt.Idipfum tarn mite,ac tarn modcratum imperium,tame quia unius eftet, deponere eum in animo habuifte quidam authores funt: ni fcelus inteftinum liberanda: patriæ confilia agitanti interueniftet, Inde L.Tarquiniusregnare occepincui Superbo cognomen fadta indiderut:quia focerum gener fepultura prohibuit,Romulum quoq? infcpultum periflc didtitans.primorcs patrum, quosSeruijrebusfauiflecredebaninterfecit.confciusdeinde male quærcndi regni ab feipfo aduerfijs fe exemplu capi pofte,armatis corpus circufepfit, nelt;^ enim ad ius regni quicquam prxtcr

L I B E R . . P R I M Vi â

prxter uim habfcbattut qui neq; popuU luflu.netp authoribus patribus tegharet eb accedcx banut in charitate ciuiutn nihil fpei reponcnti metu regnum tutandu eflet.qucm ut pluribus incutereùcognitionescapitalium return fine cófilijs per fe folus exercebat: pcrcp eam caufiim occidere,in exiliutn agere,bonis mulélare pQtcrat non fufpeélos modo auc inuifos:fed unde nihil aliud,quàm prædam fperare poflet, Ita patrû præcipue numéro imminuto, ftatuitnub los in patres legerc:quo contemptior paucitate ipfa ordo effet: minus^ per fe nihil agi indi/ gnarentur» Hic enim regum primus traditum à prioribus morem de omnibus fenatû confu/ lendi foluitidomefticisconfilrjs rempublicâ adminiftrauitzbellum, paccra,fœdera, focietates per fe ipfe cum quibus uoluitXniuffu populÉac fenatus fecit:diremitép.Latinoru fibi maximô gcntéconciliabat,ut peregrinis quolt;^ opibus tutior inter ciues effet.neqj hofpitia modo cum primoribus eorum, fed affinitates quoq; iungebat. Odlauio Mamilio Thuîculano: is longe princeps latini nominis erat,fi famæ credimus,ab Vlyffe, dea^ Circe oriudustei Mamilio fi liam nuptu datîpercp cas nuptias multos fibi cognatos,amicos^ eius conciliât, lam magna Tarquinf) authoritas inter Latinoru proceres erat.cum in diem certam ut ad lucu Ferentinæ conuenianc,indicit.effe,quæ agere de rebus comunibus uelit.Coueniuntfrequentes prima lu ce.ipfe Tarquinius diem quidem feruauit:fed pauloante quàm fol occideret,uenit. multa ibi toto die in concilio uarijs iaclata fermonibus erant.Turnus Herdonius ab Aricia ferociter iti abfentem Tarquiniu erat inuedlus. Haud miru eflè.Superbo inditum Romæ cognomen: (iam enim ita clàm quidâmuffîtantes,uulgo tarnen eumappellabant)an quicquâ fuperbius eflctquàm ludifîcari fie omne nomen latinumCprincipibus longe ab domo excitis,ip(ùm,qui cocilium indixerit: non adcffe.tentari profeôto patientiam: ut fi iugum acceperint: obnoxios premat.cui enim non appareret:affe£ff:are eum imperiu in Latinos^Quod fi fui bene credidc rint ciues:aut fi creditum illud,ôi non raptum parricidiô fit:crcdere S2 Latinos.quanquam ne fie quidê alicnigenæ deberent.fin fuos eius pœniteat:quippe qui alfj fuper alios trucidentur: exulatum cantzbona amittannquid fpei melioris Latinis portendi'^fi fe audiaptzdomu fuam qucncp inde abituros:neq; magis obferuaturos diem concilij.quàm ipfe,qui indixcrit,obfer/ uct. Hæc.atcp alia eodem pertinetia fed{tiofus,facinorofusq^ homo, hist'p artibus opes do mi naôtus, eu maxime differeret: interuenit Tarquinius.Is finis orationi fuit. Auerfi omnes ad Tarquinium falutandum.Qui fîlentio faôto,monitus à proximis ut purgarct fe, quod id temporis ueniffetzdifeeptatorem ait,fe fumptum inter patrem,ôi filiumzcura rccociliandi eos in gratiam,moratum effe.Si quia ea res exemiffet ilium dicmz poftero die adlurum, quæ co« ftituiffèt.Ne id quidem ab Turno tuliffe taciturn ferunt.dixiffc enimznullam breuiorem effe cognitionem, quàm inter pattern,Si filiumzpaucistp tranfi'gi uerbis poffe.ni pareat patri:haz biurum infortunium effe. Hæc Aricinus in regem Romanum increpans ex concilio abfjt* Quâ rem Tarquinius aliquanto,quàm uidebatur,ægrius ferens, confeftira Turno neeem ma chinaturzut eundem terrorem,quo ciuium animos domi oppreffcratzLatinis inijcerct.SC quia pro imperio palàm interfi'ci non potcratzoblato falfo crimine infontem oppreffît. per aduer/ fæ fadlionis quofdam Aricinos feruum Turni auro corrupitzut in diuerforium eius uim ma/ gnam gladioru inferri clàm fineret.ea cum una noôlç pcrfedla effentz Tarquinius pauloante lucem accitis ad fe principibus Latinorû,quafi re noua pcrturbatus,moram fuam heffernam uelut deorum quadam prouidentia illatam,ait faluti fibi,atq} illis fuifle.ab Turno dici fibi,62 primoribus populorum parari neeem zut Latinoru folus imperium teneat. aggreffuru fuiffe hefterno die in conciliozdilatam rem effezquod author concilfj abfueritz quem maxime pete/ ret.inde illam abfentis infedlationem effe natamzquod morando fpem deftituerit. non dubi tare,fi uera deferanturz quin prima luce ubi uentum in concilium fit ,inftru(ffus cum coniura/ torum manu.armatuscp uenturus fit.dici gladiorum ingentem numerum effe ad cum conue ôlum.id uerum nec'nc fît,extcmplo feiri poffe. rogarc eoszut iade fccum ad Turnum ueniâtr Sufpeelam fccit rem,8i ingeniu Turni ferox,ôi oratio hefferna,Si moraxTarquinijz quod uû debatur ob earn differri cædcs potuiffe.Eunt inclinatis quidé ad credendu animisztamé, nifi gladijs deprehéfisjcætera uana exiftimaturi. ubi eft: eb ueatûzTurnum ex fomno cxcitatuni circunfiftunt

24 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C, P R I M AE

circumfiftuntcuftodesxomprehefis^ feruis,qu{ charitate domini ui’m parabatifccum gladq abditi ex omnibus locis diuerticuli protraherenâenimuero manifefta res uifau'nieôlæq^ Tur no catenæ:ôi confeftim Latinorum concilium magno cum tumultu aduocatur.ibi tarn atrox inuidia orta eft^gladijs in medio pofitis:ut indidta caufa nouo genere led, deiedlus ad caput aquæ Ferentinæ crate fuperne inieóta,faxiscp cógeftis mergeretur.Rcuocatis deinde ad con cilium LatinisTarquinius, collaudatiscp,qui Turnum nouantem res pro manifefto parrici/ dio mérita pœna affeciflent:ita uerba fecit. Pofle quidê fe uetufto iure agere,quod cu omnes Latiniab Alba oriundi finuin eo fœdereteneantunquo ab Tulio res omnis albanacum co/ lonis fuis in Romanum ceflerit imperium.cæterum fe utilitatis id magis omnium caufa cenz fere:ut renouef^ id fœdus’.fecûdaq^ potius fortuna populi Romani ut participes Latini fruan tunquàm urbium excidia,uaftationesc]^ agroru, quas Anco prius, patre deinde (uo regnanz te perpefli finttfemper aut expedient,aut patiatur.Haud difticulter perfuafum Latinis:quan quam in eo fœdere fuperior Romana res erat. cæterum Si capita nominis Latini ftare,ac fen tire cum rege uidebantunSi Turnus fui cuiq? periculi,(i aduerfatus effet,reces erat documen tum.Ita renouatum fœdus. indidlumé^ iunioribus Latinorum: ut ex fœdere die certa ad luz cum Ferentinæ armati frequentes adeffent. Qui ubi ad edidtum Romani régis ex omnibus populis conuenere:ne ducem fuum, neue fecretum impcrium.propriaLK figna haberenumi/ fcuit manipulos ex Latinis, Romanise]^: ut ex binis fingulos faceret, binosep ex fingulis. ita geminatis manipulis centuriones impofuit. Nec ut iniuftus in pace rex, ita dux belli prauus fuit.quin ea arte æquaffet fuperiores regestni degeneratum inalqs,huic quoq? decori obfecifz fet.Is primus Volfcis bellum in ducetos amplius poft fuam ætatê annos mouit: Sueffamc^ Pometiaex his ui cepit:ubi cu diuendita præda XL. talenta argenti,auric^ recepiffet: cocepit animo earn amplitudine louis templûquæ digna deum,hominumcp rege,quæ Romano im pcrio,quæ ipfius etiâ loci maieftate effet.captiua pecuniam in ædificationê eius templi fepoz iüit.Excepit deinde eum lentius fpe bellum: quo Gabios propinqua urbem nequicquam ui adortus,cum obfidendi quoq; urbem fpes pulfo àmœnibus adempta effet: poftremo mini me arte Romana,fraude ac dolo aggreffus eft.nam cum uelut poßto bello,fundametis temz pli faciendis,aliisc^ urbanis operibus intentum fe effe fimularet: Sextus filius eius,qui mini/ mus ex tribus erat:translugit ex copofito Gabios,paths in fe fæuitiam intolerabilem coque rens.Iam ab alienis in fuos uertiffe fuperbiam:amp; liberorum quoq^ cum frequétiæ tædere:ut quam in curia folitudinem feceriudomi quoq? faciat:nequam ftirpem,nequem hæredemrcz gni relinquat.fe quide inter tela,0d gladios paths elapfum,nihil ufquam fibi.tutum,niß apud hoftes L.Tarquint) credidiffe.nam ne errarent,manere his bellum,quod pofitum fimuletur: Si per occaßonem eum incautos inuafurum.Quod fi apud eos fupplicibus locus non fihperz erraturum fe omne Latium: Vo Ifcoscp fe inde.Sd AequoSjSi Hernicos petiturum: donee ad cos pueniat:qui àpatrû crudelibus,atq? impijs fupplicrjs regere liberos fciant.forßtan ctiam ardohsaliquid ad bellu,armacp fe aduerfus fuperbiffimum regem, ac fcrociffimu populum inucturum.Cum,fi nihil mouerentur,infenfus ira porro inde abiturus uideretunbenigne ab Gabinis excipitur. Vêtant mirari:fiqualis in ciues, qualisin focios, talis ad ultimu in liberos éffet.in feipfum poftremo fxuiturum,ß alia defi'nt.fibi uero gratum aduentum eius effe:futuz rumep credere breui,ut illo adiuuante ab portis Gabinis fub Romana mœnia bellum tranfz feratur.Inde in cofi'lia publica adhiberi.ubi cum de alijs rebus affentire fe uetehbus Gabinis dicereuquibus hæ notiores effent: ipfe identidem belli author effet:in eo ßbi præcipuâ pruz denham affumere:quod utriufep populi uires noffet:fciretc^ inuifam profeólo fuperbiam re giam ciuibuseffe: quam ferre ne liberi quidem potuiflent.lta cum fenßm ad rcbellandu phz mores Gabinorum incitaret:ipfe cum promptiffimis iuuenum prædatum, atqj in expeditio nes iret:0C diólis, faótisc^ omnibus ad fallendu inftrudlis uana accrefeeret fides: dux ad ultiz mum belli legitur.ibi cum infeia multitudine quid ageretur,prælia parua inter Romam,Gaz bioscç fierennquibus pleruc]^ gabina res fuperior effet:turn certatim fummi,infimi^ Gabiz norum Sex.Tarquinium dono deum fibi miffum ducem credere.apud milites uero obeudo

LIBER P R I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2$

pcricula ac Iabores,pariter prædam munifîce Iaigiendo,tanta chanïatc efletuc non pater Tar quinius potentior Romæ,quàm Hii'us Gabrjs eflet. Iraq? poftquàm fatis uirium coîlectû ad omnes conatus uidebautum è fuisunum fcifdtatum Romam ad patrem mittinquidnam Çe facere uenetç'quandoquidem ut omnia unus Gabijs poflct,ei drj dcdificnt.Huic nuntio^quia credo dubiæ fidei uidebatunnihil noce rcfponfum eft, rex uelut delibcrabundus in hortutn ædium tranGt fcquentc nuntio filq.ibî inambulans tacitus fumma papaucrum capita dicitur baculo decuflïfle.Interrogâdo, expeôtandoép refponfum nuntius fcflus, ut re imperfcôla rez dit Gabios.quæ dixerit ipfe.quæcç uiderit,refert.fcu ira Jeu odiojeu fuperbia infita ingenio, nullam eum uocem emififle. Sexto ubi quid uellet parens,quid ue præcipcrct tacitis amba gibus,patuit:pnmoresciuitatis,criminando alios apud populum, alios fua ipfos inuidiaopz ( portunos interemit. multi palam, quidam, in quibus minus fpccioià criminatio erat futura: clàm interfedli.patuit quibufdam uolêtibus fugataut in exilium adti funt abfentiumc^ bona , iuxta,atqj interemptorum diuifa fuere.Largitionis inde,prædæcp, ôt dulcedine pviuari corn/ modi,fenfus malorum publicorum adimi:doncc orba coniîlio.auxilioq^ gabina res régi Roz mano fine ulla dimicatione in manu traditur.Gabijs receptis Tarquinius pacem cum Æquo rum genre fecit : fœdus cum Thufeis renouauit. Inde ad negotia urbana animum conuertit. quorum erat primunr.ut louis templu in monte Tarpeio monumetum regni fui,nominisc^ relinqueret.T arquinios reges ambos,patrem uouifle,filiû perfecifle.ôi ut libera à cæteris reliz gionibus arx ca eflet tota Iouis,templiq^ eius,quod in ea ædifîcaretur:exaugurare fana,facelz lacç ftatuinquia aliqua nota ibi à Tacio rege primum in iplb diferimineaduerfus Romulum pugnæ,côfecrata inauguratac^ poftea fuerant. Inter principia côdendi huius open's, mouifle numen ad indicandâtanti imperq molem,traditur deos.nam cum omnium facellorum exau gurationes admitterent aues : in Termini fano non addixere.id omen, augurium^ ita accez ptum eftmon motam Termini fedem:unumq,î deorum non euocatum facratis ibi ßnibus fir ma ftabiliaep cundla portendere.Hoc perpetuitatis aufpicio accepto,fecutum aliud magnitu dinem imperij portendens prodigium eft.caput humanum integra facie aperientibus funda menta rempli dicitur apparuifle.quæ uifa fpecies baud per ambages arcem earn imperrj,ca/ putep rerum fore portendebat.idcp ita cecinere uates,quiép in urbe eranf.quoscp ad earn rem confultandä ex Hetruria acciuerant. Augebatur ad impefas régis animus, itaq? pontinæ ma/ nubiæ,quæ perducendo ad culmen operi deftinatæ erant:uix in fundamenta fuppeditauere.

Eo magisFabio Piólori,præterquàmquodantiquioreft,crediderim XL ea fola taîenta fuifle:quàm Pifoné.qui X L milia pondo argenti fepofîta in earn rem fcribit.quam fummam pecuniæ neq; ex unius turn urbis præda fperâdam:ôC nullius,ne horum quidem magnificenz tiæ operum fundamenta non exuperaturam. Intentus perficiendo templo fabris undiqj ex Hetruria accitis.non pecunia folum ad id publica eft ufus,fed operis etiam ex plebe.qui cum baud paruus Si ipfe militiæ adderetur labonminus tamê plebs grauabatur, fe templa dcûm ædificare manibus fuis.quæ pofthac ÔC ad alia ut fpecie minora,(îc laboris aliquante maioris traducebantur opera,foros in circo faciendos,cloacamcp maximam receptaculu omnium pur gamentorum urbis,fub terram agendam.quibus duobus operibus uix noua hæc magnificen tia quicquâ adæquare potuit.His laboribus exercita plebe, quia ôi urbi multitudiné,ubi ufus non eflet,oneri rebatur efle:Ôi colonis mittendis occupari latius imperij fines uolebanSigniz am,Circeiosc^ colonos mifit,præfidia urbi futura terra, mari c^. Hæc agenti portentum terriz bile uifum.anguis ex columna lignea elapfus cum terrorem fugamc^ in regiam feciflenipfius régis non tam fubito pauore perculit pecftus:quàm anxijs impleuir curis.ltaq; cum ad publiz ca prodigia Hetrufei tantum uates adhiberêtur:hoc uelut domeftico exterritus uifu,Delphos ad maxime inclitum in terris oraculum mittere ftatuit.necp refponfa fortium ulli alrj commit tere aufus,duos filios per ignotas ea tempeftate terras,ignotiora maria in Græciam mifît.Ti tus,ÔC Aruns profeóli.comes his additus L.Iunius Brutus Tarquinia forore régis natus,iuue nis longe alius ingenio,quam cuius fimulationem induerat. Is,cum primores ciuitatis,in quiz bus fratrem fuum ab auunculo interfeclum audilfeuneqj in animo fuo quicquam regi timen c dum,nelt;^

26 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC.PRIMAE

dum.neqî in fortnna concupifcendû reh'nqucre ftatuincontemptuqj tutus cfTetubi in lure pa/ rum prændq eUet.Ergo ex induftria fadlus ad imitationem ftukitiæ.cum fe,fuaq? prædæ efle rcgi fincref.Bruti qdoq} baud abnutt cognomen:ut fub eius obtétu cognominis liberator ille popuÜ Rom. animus latcns aperiretur tempore fuo. Is tum ab Tarquinijs duólus Delphos iudibrium uerius,quàm comes,aureum baculum inclufum corneo cauato ad id baculo tulifle donum Apollini dicitur,pcr ambages tegens efiigiem ingenq fui.Quó poftquàm uétum eft; ' perfeótis paths mandatis,cupido inceffit animos iuuenu fcifcitandi;ad quem corum regnum . Romanum cHec uenturum.ex infimo fpecu uocem redditam fcrunt.imperium fummum Ro mæ habebit qui ueftrum primus ó iuuenes ofculum math tukriLTarquinq, ut Sextus, qui Romæ reliólus fuerat:ignarus refpon(i,expcrs(ß imperq eflet, rem fumma ope taceri iubent. ipfi inter fe utcr prior cum Romam rcdiffet,matri ofculum daret,forti permittunt.Brutus aliö . ratus fpeeftare pythicam uoccm,uelut fi prolapfus cecidiflet,terra ofculo contigit:fcilicet quod ea communis mater omnium mortalium eflet.Reditum inde Romamtubi aduerfus Rutulos bellum fumma ui parabatur. Ardeam Rutuli habebat,gens ut in ea regionc,atq; in ca æta te,diuitr)s præpollcns.eaqj ipfa caufa belli fuinquod rex Romanus tum ipfe ditari exhauflus magnificétia publicorum operum,tum prædadelinere popularium animos ftudcbatprxter aliam fuperbiam regno infeftosctiam:quod fe in fabrorum minifterrjs,ac feruili tandiu habt tos opere ab rege indignabâtur.Tentata res eft phmumjfi primo impctu capi Ardea pofler. ubi id parum procelfittobfîdione munitionibusép cœpti premi hoftes. In ftatiuis (ut Étalon/ go magis,quam acri bello fatis liberi commeatus erannprimohbus tarnen magis, quàm mill 'tibus. regi-j quidem iuuenes interdum otium conuiuiis,comcflationibuscp inter fe tcrcbant.

Forte potantibus bis apud Sextum Tarquiniumgt; ubi SC Collatinus cœnabatTarquinius Egcri) filiusiinciditde uxoribus mcntio.fuam quifep laudarc miris modis.inde certamine ac/ cenfo,Collatinus negat uerbis opus effe. paucis id quidem horis poife feiri, quantum cæteris ipræftet Lucretia fua. quin fi' uigor iuuentæ ineft.confccndimus cquosfinuifimusq? præfcntes noftrarum ingeniaCid cuiq? fpeótatiflïmum fît:quod nee opinato uiri aduentu occurreht ocu lis.incaluerant uino.age fane omnes cita tis equis aduolant Romam.quo cum primis fe inten dentibus tenebhspcrueniflentiperguntindc Collatiam-.ubi Lucretiam haudquaqtiam ut rc/ gias nurus,quasin conuiuio,luxucp cum æqualibusuiderant tempus tcrentesifed node fera deditam lanæinter lucubrantes ancillas in medio ædium fedentem inueniunt.Muliebris cer/ taminis laus penes Lucretiam fuit, aduenicns uir.Tarquiniyjj excepti benigne, uidor mari/ tus comiter inuitat regios iuucnes. ibi Sextum Tarquiniu mala libido Lucretiæ per uim flu/ prandæ capintum forma,tum fpedata caftitas incitât. SC turn quidem ab nodurno iuuenili ludo in caftra rcdcunt.Paucis interiedis dicbus,Sex.Tarquinius infeio Collatino cum comi/ tc uno Collatiam uenit.ubi exceptus benigne ab ignaris cóiïlrj,cum poft ccenam in bofpitale cubiculum dudus effctiamore ardens poftquàm fatis tura omnia circa, fopitiep omnes uide/ bantunftrido gladio ad dormientem Lucretiam uenit.G'niftrai^ manu muliehs pedore op/ prcftb.tace Lucretia,inquinSex.Tarquiniusfum.fcrrum inmanucft:moherc,ficmifcrisuo/ cem. Cum pauida è fomno mulier nullam opem,prope mortem imminentem uidcret:tum Tarquinius fateri amorcm:orare:mifcere precibus minas:uerfarc in omnes partes muliebrem animum.ubiobftinatam uidebanSC ne mortis quidem metu inclinahiadditad metum dedc/ cus.cum mortua iugulatum fcruum nudum pofiturum aittut in fordido adulterio necata dica tur.Quo terrore cum uiciflet obftinatam pudicitia uelut uidrix libido-.profedusc^ inde Tar quinius feroxexpugnato decore muliebri eflet: Lucretia mcefta tantomalo nutium Romam eunde ad patrem,Ardeamtp ad uirum mittinut cum fingulis fidclibus amicis ueniannita fa/ (do, maturatoép opus efleirem atrocem incidifle. Sp. Lucretius cum P. Valerio Volefi filio, Collatinus cum L. lunio Bruto uenibcum quo forte Romam rcdicns, ab nuntio uxoris erat conuentus. Lucretiam mœftam in cubiculo fedentem inueniunt. aduentu fuorum lachryma: obortæ.quærentiép uiro fatin’ faluæCminime,inquit, quid enim falui eft mulieh amifla pudi/ citiaT'ueftigia uiri alieni Collatine in ledo funt tuo.cæterum corpus eft tantum uiolatum:ani/

mus

LIBER P R I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;27

mus tnfons:mors tcflis cn't.fcd date dextras.fîdemq^thaud impunc adultero fore. Sex.Tar/ quinius efl::qui hofti's pro hofpicc pn'ore nodte ui armatus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uos uiri eftis,peftife

rum hinc abftulit gaudium. Dant ordine omnes fîdem:confolantur ægram animi, auertenz do noxam ab coaóta in authorem delidtûmentcm peccare non corpus;ôCundc confilium abz fijerit.culpâ abefle.Vos,inquit,uideritis,quid illi debeatunego me ÔC fi peccato abfoluo, fup/ plicio non libero.nec ulla deinde impudica Lucretiæ exemplo uiuct. Cultrum, quem fub uez ftc abditum habcbat:eum in corde defiginprolapfacß in uulnus moribunda cecidir. Conclaz mant uir.paterq^.Brutus illis luôtu occupatis.cultrû exuulnere Lucretiæ extraólu manânteni cruore præ fe tenens,per hunc,inquit,caîliflîmum ante rcgiam iniuriam (ànguinê iuro:uosé^ dîj teftes facio:me L.Tarquinium Superbum cum fcelerata eoniugc. Si omni liberorum (Hrz pe,ferro,igni, quacunq? dehinc ui po{rim,exaôlurum:nec illos, nec alium quenquam regnare Romæ paflurum.cultrum deinde Collatino tradit.inde Lucrctio, ac Valerio ftupentibus mi raculo rcûundc nouum in Bruti peôtore ingenium;ut præceptum erat,iurant, toticp ah luélu uerfi in iram,Brutum iara inde ad expugnandum rcgnum uocantem fequuntur ducem# Elaz turn domo Lucretiæ corpus in forum dcferuntxoncientcç miraculo(ut fit)rei nouæ,atqj indiz gnitate homines, pro fe quifqj fcelus regium,ac uim queruntur. mouet turn patris mœftitia: turn Brutus caftigator lachrymarum,atq} inertium querelarum, authorcç, quod uiros,quod Romanos dccerec,arma capiendi aduerfus hoftilia aufos. Ferocifli'mus quifqj iuuenum cum armis uolutarius adeB:fèquitur Si cætera iuuentus.inde pari præfidio reliôto Collatiæ ad poc tas,cuftodibuscp datis,nequis eum motum regibus nuntiaretææteri armati duce Bruto Roz mam profedli.ubi eö ucntum eft:quacuqj incedit armata multitudo, pauorem,ac tumultum facit.rurfus ubi anteire primores ciuitatis uidenuquicquid fi't,haud temere eflè rcntur.nec miz norem motum animorum Romæ tam atrox rcs facit:quàm Collatiæ fecerat. Ergo ex omni bus locis urbis in forum curritur. quo fimul uentum eft : præco ad tribunum celerum,in quo tum magiftratu forte Brutus erat:populum aduocauit.Ibi oratio habita nequaquam eiu^pe ôtoris,ingenf)cp,quod fimulatum ad earn diem fuerat;de ui,ac libidine Sex.Tarquinq:de,ftu pro infando Lucretiæ, ôi miferabili cæde: de orbitate Tricipitini:cui morte fîliæ caufa mortis indignior,ac miferabilior eflet.addita fuperbia ipfi'us regis,mifenæcp, Si labores plebis infofz fas,cloacascp exhauriendas demerfæ.Romanos homines uiôlores omniu circa populorum* opifîces,ac lapicidas pro bellatoribus faôtÿs.indigna Serui] Tullq régis memorata cædes:ô£ inuedla corpori patris nefando uehiculo,fîlia:inuocaticç ultorcs parentum dq. His,atrociori busq^ credo ali)s,quæ præfens rerum ^ndignitas haudquaquâ relatu fcriptoribus facilia fubq cinmemoratis, incenfam multitudinem. perpulit : ut imperium régi abrogaretæxulescç eflc iuberet L.Tarquinium cum côiuge,ac liberis.ipfe iunioribus,qui ultro nomina dabant,leólis, armatis^.adconcitandum inde aduerfus regem exercitum Ärdeam in caftra eft profeótus. imperium in urbe Lucrctio præfeôlo urbis iam ante ab rege inftituto reliquit » Inter hunc tuz multum Tullia domo profugit:cxecrantibus quacunq? incedebat, inuocantibusq^ parentum furias uiris, mulieribusqp. Harum rerum nuntrjs in caftra perlatis, cum re noua trepidus rex pergerct Romam ad comprimendos motus:flexit uiam Brutus(fenferat enim aduentum)ne obuius ficreteodemcp ferè tepore diuerfis itincribus Brutus Ardeam, Tarquinius Romam ucnerunt.Tarquinio claufæ portææxiliumq^ indicftumdiberatorem urbis læta caftra accepez fc. exaótic^ inde liberi regis, duo pattern fecuti funtqui exulatum Cære in Hetrufcos ierunt. , Sex.Tarquinius Gabios tanquam in fuum regnum profe(ftus,ab ultoribus ueterum fimulz tatum, quas fibi ipfe cædibus, rapinisc]^ conciuerat : eft interfeólus. L. Tarquinius Superz bus rcgnauit annos V amp;nbsp;x x. Regnatum Romæ ab condita urbe ad libcratam annos c c'x L 1111, Duoconflilesinde çomitqsccnturiatisàpræfeôtourbisexcommentarqs Scruq Tullq creati funt,L.Iunius Brutus,0C LTarquinius Collatinus,

z8 DECADIS PRIMAE liber II.

IB E R riam hincpopuli Romani res pace^bello^ geftas,annuosmagiz ftratusjmperiacp legum potentiora,quam hominum peragam.quæ liber tas ut lætior eflet,proximi régis fuperbia fecerat.na priores ira regnarunt: ut baud immerito omnes dcinceps conditores partium cœptæ urbis,quas nouas ipfi fedes ab fe auôlæ multitudini addiderunt:numerétur.nelt;ç am' bigitur:quin Brutus idem.qui tantu gloriæ Superbo exadto rege meruit: peflimo publico id facturus ftierit : fi libertatis immaturæ cupidine prioz rum regum alicui regnum extorfiiîet.Quid enim foturum fuitjfi ilia paftorum, cóuenarumé^ plebs transfuga ex fuis populis fub tutela inuiolati rempli,aut libertatem,aut certe impunita/ rem adepta.foluta regio metu agitari ccepta effet tribunitijs procellisCôC in aliéna urbe cum pa tribus fcrere ccrtamina priufquam pignora coniugum ac liberorum,charitasép ipfîus foli,cut longo temporeaffuefcitunanimos corum confociaffctç'diflipatæ res nondu adultæ difcordia forenttquas fouit tranquilla moderatio imperi),eolt;^ nutriedo perduxitait bonam frugem liz bertatis maturis iam uiribus ferre poffent.libertatis autem origine inde magis.quia annuum imperium confulare faótum efttquàm quod diminutum quicquam (it ex regia poteftatetnu/ meres.omnia iura,omnia iniignia primi confules tenuere.id modo cautum eft:ne lj ambo faz fees haberent,duplicatus terror uideretur. Brutus prior concedente collega fafees habuit:qui non acrior uindex libertatis foeranquâm deinde cuffos fuit. Omniunwrimum auidu nouæ libertatis populum,ne poftmodum fielt;ffi prccibus,autdonisregijs poffeniureiurado adegit: neminem Romæ paffuros regnarc.defnde quo plus uirium in fenatu frequetia etiam erdints facerencaedibus régis diminutum patrum numerum primoribus equeftrisgradus eledisad trecentorum fummam expleuit.traditumc^ inde fertur:ut in fenatum uocarentur,qui patres, quic^ conferipti effent, confcriptos uidclicet nouum fenatum, appellabant leótos. Id mirum quantum profuit ad concordiam ciuit3tis,iungendosc^ patribus plebis animos. Rcrum dein de diuinaru habita cura.ôC quia quædam publica facra per ipfos reges faxftitata crantmecubt regum defyderium effet,regem facriffculum creant.id facerdorium pontifici fubieceremeaddi tus nomini honos aliquid libertari,cu!us tunc prima erat cura;officerec.ac nefcio an nimis unz dieç earn minimis quoc^ rebus muniendo,modum excefferint.confulis enim altcrius.ram nfz tail aliud offenderitmomé inuifum ciuitati foit. Nimium Tarquinios regno affueffe.initium aPrifeo faólum.regnaffe deinde Scruium Tullium. neinteruallo quidem faAo oblitum tanz quam alicni regni Superbum Tarquinium uelut hæredrtatêgentis,fcelere ac ui rcperiffe.pub fo Superbo,penes Collatinum imperium effe.nefcire Tarquinios priuatos uiuere.non placez re nomen:periculofum libertatieffe. Hie primo fenßm tentantium animos fermo per totam-ciuitatem eft datusTolicitatamcp fufpicione plebem Brutus ad concionem uocat.ibi omnium Ijrimum iufiurandum populi recitat:nemincm regnare paffuros. nec effe Romæ,unde pericu urn libertati foret.id fumma ope tuendum effcmecç ullam rcm,quæeô pertineat:contcmncn dam.inuitum fe dicere hominis caufamec diclurum fuiffemi charitas reipublicç uinceret.non credcre populum Romanum folidam libertatem recuperatam effe. regium genus,regium no men no folum in ciuitatc,fed etiam in imperio effe.id officere,id obftare libertati. Hunc tu,inz quit,tua uolutate L.Tarquini remoue metum.meminimusTatemunefecifti reges.abfoluebez neficium tuumtaufer hinc regiu nomen.res tuas tibi non folum rcddentciues tui authore me: fed Gquid deeft,munifice augebunt.amicus abi:exoncra ciuitatem uano forfita metu.ita per/ fuafum eft animis:cum gente carquinia regnu hinc abiturum. Confuli primo tam noua? rei, ac fubitæ admiratio incluferatuocem. dicere deinde incipientem primores ciuitatis circumfiz ftunt-.eadem multis precibus orant.SC cæteri quidem mouebant minus.poftœ Sp. Lucretius maior ætate,ac dignitate,focer præterea ipfîus agere uarie,rogando alternis fuadendoc^ coez pit:ut uinci fe confenfu ciuitatis pateretuntimens conful ne poftmodu priuato ßbi eadem illa cum

LIBER SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;±9

cum bonorum amiflione,addi'ta^ alia infupcr ignominia acciderennabdicauit fe confûlatuî rebusc^ fuis omnibus Lauinium translatis,ciuitate ceflît, Brutus ex fenatufconfulto ad popu lum tulinut omnes tarquiniæ gentis exules eflentcollegam fibi comitrjs centuriatis creauit P, Valerium:quo adiutore reges ciecerat. Cum baud cuiquam in dubio efletîbellum ab Tar/ quinqs immineretid quidem fpe omnium ferius fuit.cæterum,id quod non timcbantper do/ lum ac proditione propè libertas amifla eft. Erant in romana iuuentute adoleftetes aliquot» nec q tenui loco orti:quorum in regno libido folutior Ejerat: æquales,fodalescp adolefcétium Tarquiniorum,aftiieti more regio uiuere.eam tum æquato iure omnium licêtiam quærcntcs, libertatem aliorum in fuam uertiffe feruitutem inter fe conquerebantur. Regem hominem efle: à quo impetres ubi ius,ubi iniuria opus iît.effe gratiæ Iocu,efte beneficiotôC irafcûôJ igno fccre pofteu'nter amicum,atq5 inimicum diferimen noffe. leges rem furdam, inexorabilê effet falubriorê,melioremcp inopi,quàm potentimihil laxamenti,nec ueniæ habereifî raodum ex/ cefteris.periculofum efteun tot humanis erroribus fola innocentia uiuerc. Ita iam fua fponte ægris animis legati ab regibus fuperueniunt,fine mentione reditus bona tantum repetentes. eorum uerba poftquàm in fenatu audita funnper aliquot dies ea cófultatio tenuitme non red dita belli caufa,reddita belli materia amp;nbsp;adiumentum eftent. Interim legati cum alqs alia molt ritaperte bona repetentes,clam recuperâdi regni confilia ftruere : 6C tanquam ad id,quod agt uidebatur,ambientes nobilium adolefcentium animos pertentabant.à quibus placide oratio accepta eft.his literas ab Tarquinqsreddunf.Ô^ de accipiendis clàm noeftein utbem regibus colIoquuntur.Vitellqs,Âquilr)sc^ fratribus primo commifla reseft.Vitelliorum foror confuli nupta Bruto erat, iamep ex eo matrimonio adolefcentes étant liberi,Titus,Tibcrius^,eos quoq; in foeïetaté confilq auunculi affumunt.præterea K nobiles aliquot adolefcentes confei) aftumpti:quorum uetuftate memoria abqt.Interim cum in fenatu uiciffet fententia,quæ cenz febatreddenda bonateamt^ ipfam caufam moræin urbe haberent legati:quod fpatium ad uehicula comparanda à confulibus fumpfiflennquibus regum afportarentres:omne id tem/ pus cum coniuratis confultando abfumunt:euincunttp inftandotut literæ fibi ad Tarquinios darentur.nam aliter qui credituros eos,non uana ab legatis fuper rebus tâtis afFerriC Datæ lî teræ ut pignus fidei eflcnt,manifeftû facinus fecerunt.nâ cum,pridie(^ legati ad Tarquinios profîcifcerentunôi cœnatum forte apud Vitellios eflèneoniuratiep ibi remotis arbitris multa inter iè de nouo(ut fît)c5filio egiftenttfermonem eorum ex feruis unus excepit.qui iam anted id fenferat agi:fed earn occafionem, ut litèræ legatis darentur,quæ deprehêfæ rem coarguere poftent:expe(ftabat.poftquàm datas fenfit:rem ad confules detulit. Confules ad deprehen/ dendos legatos, coniuratosep profeôli domo,fine tumultu rem omnem opprefterediterarû in primis habita cura,ne interciderent.proditoribus extemplo in uincla conie(ftis,de legatis pan lulum addubitatum eft. ÔC quanquâ uifi funt cômifîftejUt hoftium loco eftentn'us tarnen gen/ tium ualuit.De bonis regis,quæ reddenda ante céfuerannres integra refertur ad patres.illi ut/ dti ira uctuere reddi,uctuere in publicum rcdigi.diripienda plebi funt data:ut contaefta regia præda fpcm in perpetuum cum his pacis amitteret. ager Tarquiniorum,qui inter urbem,ac Tyberim fuittconfecratus Marti Martius deinde campus fuit. Forte ibi turn feges farris diet tur fuifle matura meftî.quem campi frudtum quia religiofum erat confumere:defeôtam cum ftramento fegetê magna uis hominu fîmul immifla corbibus fudere in Tyberim tenui fluen tem aqua:ut medqs caloribus folet. ita in uadis hæfîtantis frumenti aceruos,confediffe illitos limo’.infulam inde paulatim, Si alqs, quæ ferttemere flumen,codem inueeftis fadam.poftea credo additas moles:manucp adiutum:ut tam cminens arca,firmacp templis quoq;, ac porti cibus fuftinendis effet. Direptis bonis regum,damnati proditores:fumptumtp fupplicium, confpedius eotquod pœnæ capiendæ minifterium patri de liberis cofulatus impofuinôi: qui fpeôlator erat amouêdustcum ipfum fortuna exaólorem fupplicq dédit. Stabant deligati ad palum nobiliffîmi iuuenes.fed à cæteris uelut ab ignotis capitibus,côfulis liberi omnium in lè auerterant oculos.miferebatcp non pœnæ magis homines,quàm fceleris,quo pœnam meriti effent.illoseo potiffimum anno patriam liberatam, patrem liberatQrcm,confulatum ortum c î ex do/

JO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C . P R I M AE

ex domo lunia, patres, plebem, quicquid homi’num.deorumt^ Romanomm eflètn'nduxiflè in animumiut Superbo quondam regi,tum infcfto exuli proderent. Confulcs in federn pro/ ceffere fuam ; mifl’icp lidlores ad fumendum fupplicium, nudatos uirgis cædunt i fecuriép fe/ riuntîcum inter omne tempus pater,uultuscç,SC os eius fpedlaculo e{Tet:eminente animo pa/ trio intçr publicæ pcenæ minifccrium. Secundum pœnam nocentium, ut in utrancç partem arcendis iceleribus exemplum nobile eilet, præmium indici pecunia ex ærario, liberras, SC ci/ uitas data. 111e primum dicitur uindidla liberatus. quidam uindidlæ quoq^ nomen tradlum ab illo putant: Vindicio ipfi nomen fuifle. poft ilium feruatum: ut qui ita liberati eflent:in ci/ uitatem accept! uiderentur. His ficut adla eranc,nuntiatis, incenfus Tarquinius non dolore folum tantæ ad irritum cadentis fpei, fed etiam odio, iracp, poftquàm dolo uiam obfeptam Liidit: bellum aperte moliendum ratus,circumire fupplex Hetruriæ urbes:orare maxime Ve/ ientes,Tarquinienfestp : ne fe ortum eiufdem fanguinis extorrem, egentem ex tanto modo regno cum liberis adolcfcentibus ante oculos fuos perire fîncrcnt. alios pcrcgre in regnura Romam accitos:fe regem augentem bello Romanum imperium,à proximis fcelerata coniu/ ratione pulfum. eos inter fe.quia nemo unus fatis dignus regno uifus fît: partes regni rapuif/ fe : bona fua diripienda populo dedifte : nequis expers fceleris eflet. patriam fe, regnumque fuum repetere ; amp;nbsp;perfequi ingratos ciues uelle. ferrent opcm: adiuuarcnt : fuas quoq^ ueteres iniurias ultum irent:toties cælàs legiôliesiâgrum ademptum, Hæc mouerunt Veientes. ac pro fe quifqj Romano fa.ltem duce ignominias demendas, belloc^ amifla repetenda,minaci/ ter fremunt. Tarquinicnfes nomen, ac cognatio mouet, pulchrum uidebatur fuos Romæ re/ gnare. Ita duo duarum ciuicatum exercitus ad repetendum regnum, belloc^ perfequendos Romanos fecuti Tarquinium, Poftquàm in agrum Romanum uentum eft : obuiam hofti confulcs cunt. Valerius quadrato agmine peditem ducit: Brutus ad explorandum cum equi/ Latu antecelTit. Eodem modo primus eques hoftium agminis fuit. præierat Aruns Tarqui/ nius filius regis : rex ipfe cum legionibus fequebatur. Aruns, ubi ex lidlotibus procul confu/ lem eftc:dcinde iam propius,ac ccrtius facie quocp Brutum cognouit:inflammatus ira,ille eft: uir, inquitiqui nos extorres expulit patria. ipfe en ille noftris decoratus inHgnibusmagnifice inccdit. dq regum ultores adefte. concitat calcaribus equum: atq;'in ipfum infeftus confulem dirigit. fcnfi't in fe iri Brutus; (decorum erat tum ipfîs capcflere pugnam ducibus) auide itaqj fe ccrramini offert, adeoCß infeftis animis concurrerunt, neuter, dum hoftem uulneraret, fui protcgendi corporis mcmorut contrario idlu per parmam uterq; transfixus,duabus hæren/ ces haftis moribund! ex equis lapfi fint.G'mul ÖC cætcra equeftris pugna cœpit.ne«^ ita multo poft SC pcdites fuperueniunt. Ibi uaria uidloria, amp;nbsp;ueluc æquo matte pugnatum eft, dextra utrinq^ cornua uicerc : læua fuperata. Veientes uinci ab Romano milite affueti,fuG, fugatié^ funt. TarquinienGs nouus hoftis non ftetit folum; fed etiam ab fua patte Romanum pepu/ iit,Ita cum pugnatum cflet-.tantus terror Tarquinium,atq? Hetrufcos inceffit; ut omiffa irrita rc,nodle ambo exercitus, Veiens,Tarquinienfîscp fuas quifq; abirent domos. Adrjeiunt mi/ racula huic pugnæ:GIent!o proximæ noótis ex fylua ArGa ingentem editam uocem ; Syluani uoeem earn crcditam:hæc diefta. uno plus Hetrufeorum cccidiffe in ac!e;u!ncere bello Roma/ num. Ita certe inde abiere Romani, ut uidlorestHetrufci pro uiólis.nam poftquàm illuxit: nec quifquam hoftium in confpeólu erat ; P.Valerius conful fpolia legit: triumphansep inde Romam redqt. collegæ funus quanto turn potuitapparatu, fecit. fed multo maius mort! de/ eus publica fuit mœftitia, co ante omnia inGgnis ; quia matronæ annum, ut parentem eum luxerunt: quod tarn acer ultor uiolatæ pudicitiæ fuiffet. Confuli deinde, qui fuperfueranut funt mutabiles uulgi animi; ex fauore non inuidia modo,fed fufpicio ctiam cum atroci crimi/ ne orca, regnum eum affcólare, fama ferebac: quia nec coliegam fubrogauerat in locum Bru/ t!:S2 ædiGcabatin fumma Velia. ibi alto,atc^ munito loco arcem inexpugnabilem fore. Hæc dióla uulgo,credicacç cum indignitate angerent confulis animumruocato ad concilium popu ÏO, fummiftis fafeibus in concionem afeendit. Gratum id multitudini fpcólaculum fuit, fum/ miffa Gbi effe imperi} inGgnia : confeffionem^ faótam; populi, quàm confulis maieftatem, uimc^

LIBER SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JI

uimtß maiorctn cfTe, Vbi audire i’ufli:conful laudare fortunam coHcgæ: quod liberata patria iV^iumo honore pro rcpublica dimicans, maturagloria, necdum feüertente intnuidiam, mortem occubuiflet, fe fupcrftitem glon'æ fuæ ad crimen, atc^ inuidiam fupcrefl'e : ex libera/ tore patriæ ad Aquilios,Vitellioscp recidiiTe, Nunquam^ne ergo, inquit, uliaadeo à uobis fpedtaca uirtus erit : ut fufpicione uiolari nequeat Cego me ilium acerrimum regum hoftem, ipfum cupiditatis regni crimen fubiturum timercm Z ego ß in ipfa arce, Capitoliot^ habita/ rem : metui rae credere poflem à ciuibus meis C tarn leui momento mea apud uos fama pen/ det adeo'nc eft fundata kuiter fides : ut ubi firn, quàm qui firn magis référât C Non obfta/ bunt P.Vakrrj ædes libertati ucftræ Quiritesituta crit uobis Velia. deferam non in planum modo ædes : fed colli etiam fubijciam : ut uos fupra fufpeôlum me ciuem habitetis. in Velia ædificent, quibus melius, quàm P. Valerio creditor libertas. Delata confeftim materia o/ mnis infra VeliamiÔC ubi nunc uicus publicus eft, domus in infimo cliuo xdificata» Latæ de/ inde kgesinon folum,quvT regni fufpicione confulem abfoluerent.’fed quæ adeo in cotrarium ucrterentiut populärem etiam facerent, Inde cognomen facftum Publicoîæ eft, Ante omnes de prouocatione aducrfus magiftratus ad popu!um,facrandoqj cum bonis capite cius,qui re gni occupandi confilia iniftet, Gratæ in uulgus leges fuere. quas cum folus pcrtuîiflet: ut fua unius in bis gratia efietitum deinde comitia collegæ fubrogando h..buit,Crcatus Sp,Lucre/ dus conful: qui magno natu, non fufficientibus iam uiribus ad conlularia muncra obeunda, intra paucos dies moritur,Suffc(ftus in Lucretq locum M.Horatius Puluillus, Apud quof/ dam uetcres authores non inuenio Lucretium confulem. Bruto ftatim Horatium fuggerunt, credo,quod nulla gcfta res inßgnem fecerit confulatum,memoria intercidifle, Nondum de/ dicata erat in Capitolio louis ædes, Valerius,Horadustpconiuks fortiti uter dedicaretiHora lio forte euenit-.Publicola ad Veientium bellum profecftus, Ægrius,quàm dignum erat,tule/ re Valerrj ncceftarfi.dedicationem tarn inclyti rempli Horatio dari.id omnibus modis impe/ dire conati,poftquàm alia fruftra tentata erantipoftem iam tenenti confuli fcedum inter pre/ cationem deûm nuntium incutiuntimortuum eius filium efteifuneftaq^ familia dedicate eum templum non pofte,Non credidcrit fa(ftum:an tantum roboris animo fùeritinec traditurcer tum:nec interpretatio eft facilis.nihil aliud ad eum nuntium â propoßto auerfus,quàm ut ca/ dauer eficrri iuberet, tenens poftem.precationem peragitiôidedicat templum. Hæc poft: exaiftos reges domi,militiæc^ gefta primo anno, Inde P,Valerius iterum,T.Lucretius coti fuies fadli, Iam Tarquinrj ad Lartem Porfenam Clußnum regem perfugerant, ibi mifccn/ do confilium, precesC^, nunc orabant : ne fe oriundos ex Hetrufcis eiufdem fanguinis, nomi/ niscp egcntescxulare pateretur: nunc monebant etiam: neorietem morem pellendi reges in/ ultum fineret,fatis libertatem ipfam habere dulccdinis,nifi quanta ui ciuitates earn expetant, tanta régna reges defendannæquari fumma infimistnihil excelfum, nihil, quod fupra cætera emincat,in ciuitatibus foreiadefte finem regnis,rei inter deos,hominescp pulcherrimæ, Porfe ha tum regem efte Romæ,tum Hetrufeæ gentis regem amplum Thufeis ratus,R.omam infe/ fto exerciru uenit. Non unquam alias ante tantus terror fenatu inuaßuadco ualida res tum Clufina erat,magnumq: Porfenæ nomen,nec hoftes modo timcbantifed fuofmetipfos ciues: ne Romana plebs meru perculfa , receptis in urbem regibus uel cum feruitute pacem accipe/ ret, Multa igitur blandimenta plcbi per id tempus ab fenatu data,annonæ in primis habt/ ta cura : ÔC ad frumentum comparandum mifli, alfj in Volfcos, alrj Cumas, falis quoqj uen/ dendi arbitrium, quia impenfo pretio uenibat in publicum: omni fumptu ademptum priua/ tis : portorijs quoq?, amp;nbsp;tributo plcbe liberata : ut diuites conferrent : qui oneri ferendo eflent. pauperes fatis ftipendij pendere: fi liberos educent, Itaque hæcindulgentia patrum afperis poftmodum rebus in obfidione,ac fame,adeo concordem ciuitatem tcnuit:ut regium nomen non furami magis,quàm infimi horrerent: ncc quifquam unus malis artibus poftea tarn po' pularis eftetiquäm tum bene imperando uniuerfus fenatus fuit. Cum hoftes adeflent: pro fe quifeç in urbem ex agris demigrant:urbem ipfam fepiunt præfidrjs.alia muris,alia Tyberi obiedto uidebantur tuta.pons Sublicius iter pene hoftibus deditmi unus uir fuifl£t,Horatius

c 4» Cocks:

DEC» P R I M AÄ

Codes: (id munimcntum illo die fortuna urbis romanæ habuit) qui pofitus forte in ftationc ponds,cum captum repentino impetu laniculum, atlt;ç inde citatos decurrere hoftes uidiftvtî trepidamcç turbam fuorum arma,ordinescç relinqueretreprehéfans fingulos,obfiftens,obte ftanséç deûm Ôi hominum fîdem,teftabatur:nequicquâ deferto præfîdio eos fugere.fi tranfi tum pontem àtcrgo reliquiflentiam plus hoftium in Palatio,Gapitoliovp,quàm in laniculo fore. Itaq? monere,prædicare:ut pontem ferro,igni,quacuncç ui pofTentUnterrumpantzfe im pctum hoftium, quantum corpore uno poftet obfîfti, excepturum. Vadit inde in primum aditum pontisn'nlîgnis^ inter confpecfta cedetium pugnæ terga,obuerfi's cominus ad ineun/ dum prælium armis,ipfo miraculo audaciæ obftupefecit hoftes.duos tarnen cum co pudor te nuit,Sp.Lartium,ac T,Herminium,ambos daros genere/adtiscß. Cum hisprimam periculi procellam,ôi quod tumultuofiftimu pugnæ erat,parumper fuftinuit:deinde eos quoqj ipfos exigua parte pontis relióta,rcuocantibus,qui refcindebant, cedere in tutum coegit.Circunfe/ rens inde minaciter truces oculos ad proceresHetrufcoru, nunc ftngulos prouocare : nunc inz crepare omnes:feruitia regum fuperborum fuæ libertatis immemores alienam oppugnatum uenire, Cunólati aliquandiu funt:dum alius alium,ut prælium incipiant,circunfpe(ftant.pu dor deinde commouit aciem:amp; clamore fublato undic^ in unum hoftem tela confjciunt.quæ cum in obieólo cundta fcuto hæfîftennneq^ ille minus obftinatus ingenti ponté obtineret gra du:iam impetu detrudere conabantur uirum:cum fimul fragor rupti pontis,ftmul clamor Ro manorüm alacritate perfeóli operis fublatus,pauore fubito impetum fuftinuit.Tum Codes, Tyberine,inquit,pater te fanifte preconhæc arma,8i hunc militem propitio ftumine accipias. ita fic armatus in Tyberim deftluittmultisdcfuper incidentibus telis,incolumis ad fuos tra nauitjrem aufus plus famæ habiturâ ad poftcros,quàm fidei. Grata crga tantam uirtutcm ciuitas fuit.ftatua in comitio poiïtaiagri quantum uno die circuarauit,datum, priuata quocg inter publicos honores ftudia emineb^ant.nam in magna inopia pro doraefticis copqs unufz quifcç ei aliquid,fraudans fe ipfe uicftu fuo,contülit. Porfena primo conatu repulius,conftlqs ab oppugnanda urbe ad obßdendam uerfîs,præ(idio in laniculo Iocato,ipfe in plano,ripis^ Tyberis caftra pofuiünauibus undicç accitis,ôi ad cuftodiam:nequid Romam frumenti fubz uehi fineretiSC ut prædatu milites trans flumen per occaftones alrjs,atlt;ç alrjs locis traqcerenu breuicÇ adeo infeftum omnem romanum agrum reddidit: ut non cætera folum ex agris, fed pecus quoqj omne in urbem compelleretur : necp quifquam extra portas propellere auderet. Hoc tantum licentiæ Hetrufcis non metu magis, quàm confilio concefllim. namcç Valerius conful intentus in occafîoncm multos flmul Si eifufos improuifo adoriundi, in paruis rebus negligens ultor grauem fe ad maiora uindicem fèrùabat. itacç ut eliceret prædatoresiedicit fuis: poftero die frequentes porta efquilina, quæ auerflflima ab hofte erat:expellerent pecuSî fcituros id hoftes ratus:quod in obiîdione.ôC fame feruitia infidatransfiigerent. Et feiere perz fugæ indicio:multoc^ plures,ut in fpem uniuerfe prædæ,flumen traqciunt, P. Valerius inde T.Herminium cum modicis copfjs ad fecundum lapidem Gabina uia occultum confidere iu/ bet:Sp.Lartium cum expedita iuuentute ad portam Collinam ftare:donec hoftis prætereatî deinde fe obiicere:ne fît ad flumen reditus.confulum alter,T.Lucretius porta Næuia cum ali quot manipulis militum egreftus:ipfe Valerius Cœlio monte cohortes deledlas cducit. hicp primi apparuere hofti.Herminius ubi tumultum fenfît;concurrit ex infîdf)S:uerfîsfp in Lucre tium Hetrufcis terga cædit.dextra læuac^,hinc à porta Collina,illinc ab Næuia redditus cia/ mor.ita cæfî in medio prædatores,neqî ad pugnâ uiribus pares. Si ad fugam feptis omnibus uqs.fînis^ iîle tam eftufe uagandi Hetrufcis fait. Qbfîdio erat nihilo minus,amp; fruméti cum fumma caritate inopia:fedendocp expugnaturum fe urbem, fpem Porfena habebat.cum C. Mutius adolefcens nobilis,cui indignum uidebatur: populum Ro. feruientem, cum fab regiz bus eflet,nullo bello,nec ab hoftibus ullis obfeflum efte:liberum eudem populum ab fjfdem Hetrufcis obfîderi:quorum fæpe exercitus fuderitiitatç magno,audacicp aliquo facinore earn indignitatem uindicandâ ratus,primo faa fponte penetrate in hoftium caftra conftituindein metuens ne,fî confalu iniuflu,ôi ignaris omnibus iretiforte deprehéfus à euftodibus romanis retraz

LIBER SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55

retraherctur ut transfuga Jorruna tum urbis crimen affïfmâtc:fenatum adrjt.Tranfire Ty be/ rim,i'nquit,patres,ôi intrare,(î poflîm,cadra hoftium uolo,non prædomec populationum in/ uicem ukor.maius,fi dq iuuantjn animo eft facinus.Approbant patres, abdito intra ucftem ferro proficifcitur.ubi eo uenitan confertifTima turba propè regium tribunal conftitit.ibi cum ftipendium forte militibus daretunSC fcriba cum rege fedens pari fcrc ornatu mulra ageret: eumlt;]^ milites uulgo adirent-.timens fcifcitari uter Porfena eflet » ne ignorando regem femet/ ipfe aperiret quis eftèt:quô temere traxitfortuna facinus:fcribam pro rege obtruncat.uaden/ tem inde qua per trepidam turbam cruento mucrone fibi ipfe feceratuiam,cum concurfu ad clamorem faólocomprehéfum regrj fatellites retraxiftent ante tribunal regis:deftitutus turn quoq; inter tantas fortunæ minas,metuendus magis quam metuens, Romanus fum,inquit, ciuis: C. Mutium uocant.hoftis hoftem occidere uolui, nec ad morte minus animi eft,quam ad cædem fuit.amp;facere.SC pari fortia, romanum eft, nec unus in te ego hos animos geflidon/ gus poft me ordo eft idem petentium decus.proinde in hoc difcrimen,fi iuuat,accingere:ut in fingulas horas capitedimices tuo:ferrum,hoftemép in ueftibulo habeas regiæ.hoc tibi iuuen tus romana indicimus bellum.nullam acicm,nuHum prælium timueris.uni tibi,amp; cum fingu/ lis res erit.Cum rex fimul ira infenfus,periculocp conterritus,circudari ignés minitabundus iu beretmiiî expromeret propere,quas iniîdiarum minas per ambages iaceretren tibi,inquit:uc fentias quàm uile corpus fit fjs.qui magnam gloria petunt. dextramq^ accenfb ad facrificium foculo infjcit.quam cum uelut alienato ab fenfu torreret animo:propè attonitus miraculo rex, cum ab fede fua profiluifteuamoueric^ab akaribus iuuenem iuftîflètttu uero abi,inquit,in te magis quàm in me hoftilia aufus.iuberem madte uirtuteeflerfi pro mea patria ifta uirtus fta/ ret.nunc iure belli liberum te,inta(ftum,inuiolatumq^ hincdimitto.Tum Mutiusquafî remu nerans mcritum, quandoquidem, inquit, eft apud te uirtuti honosmt bénéficie tuleris à me, quod minis nequifti:trecenti coniurauimus principes iuuentutis romanæmt in te hac uia graf faremur.mca prima fors fuit.cæteri,utcun(^ ceciderit primum,quoad te opportunum fortuna dederit:fuo quife^ tempore aderunt. Mutium dimiftum,cui poftea Scæuolæ à clade dextræ manus cognomentu inditumdegati à Porfena Romam lècuti funt.adeo mouerat eum amp;nbsp;prix mi periculi cafus:quo nihil fe præter errorem infidiatoris texiflet:amp; fubeûda dimicatio tories, quot coniurati fupereftent:ut pacis conditiones ultro ferret Romanis. • laólatum in conditio/ nibus nequicquam de Tarquinqs in regnum reftituendis:magis quia id negate ipfe nequiuez ratTarquinrjs:quàm quod negatum iri fibi ab Romanis ignoraret.de agro Veientibus refti tuendo impetrarum:expreflacç neceftitas obfidesdandi Romanis:fi laniculo præfidium de/ duci uellent. His conditionibus compofita pace, exercitum ab laniculo deduxit Porfena;ô2 agro romano exceffit. Patres C. Mutio uirtutis caufa trans Tyberim agrum dono dederes quæ poftea funt Mutia prata appellata.Ergo ita honorata uirtute, fœminæ quoc^ ad publi/ ca decora excitatæ. Clœlia uirgo,una ex obfidibus,cum caftra Hetrufeorum forte haud pro/ cul ripa Tyberis locata eftent:fruftrata cuftodes.dux agminis uirginu inter tela hoftium Ty/ berim tranauit:fofpitesc^ omnes Româ ad propinquos reftituit. Quod ubi régi nuntiatum eft’.primo incenfus ira oratores Romam mifit ad Clœliam obfidem depolcedam: alias haud magnifacere.dcinde in admirationé uerfus.fupra Codites, Mutioscç dicerc id facinus efte:ô£ ^ræ fe ferre:quemadmodu,fi non dedatur obfes:pro rupto fe fœdus habiturum;fic deditam, intatftam inuiolatâ^ ad fuos remiflurum. Vtrincç conftitit fides,ôi Romani pignus pacis ex fœdere reftituerût:ôJ apud regem Hetrufeum non tuta folum,fed honorata etiam uirtus fuit, laudatamq^ uirginê parte obfidu fe donate dixit.ipfa quos uellet,legetet.produôtis omnibus elegifte impubères dicitunquod Ôi uirginitati decorum, cofenfu obfidu ipforum probabile erat’.eam ætatê potiftî'mû liberari ab hofte:quæ maxime opportuna iniuriæ effet. Pace redin tegrata. Romani noua in fœmina uirtute nouo généré honoris, ftatua equeftri donauere.in fumma Sacra uia fuit pofita uitgo infidens equo. Huic tam pacatæ ^fedtioni ab urbe regis Hetrufei abhorres mos traditus ab antiquis ufqj ad noftrâ ætatê inter cætera folénia manct: bonis uendêdis bona Porfenæ regis uendêdi.cuius origine morisjneceffe eft aut inter bellum

natam

54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C . P R. I M AE

natam efle,neqj omiflam in pace: aut ami'ciore creuiffc principio, quam hic præ fc ferat dtu/ lus:bona hoftiliter uendendi.proximu uero eft ex fjs.quæ traduntunPorfenam difcedentem ab laniculo caftra opulenta conueólo ex propinquis,ac fertilibus Hetruriæ amis commeatu, Romanis dono dedifletinopi turn urbe ab longinqua obGdione.ea deinde,ne populo immif fp diriperentur hoftiliter.uenifle bona:quæ Porfenæ appellatatgratiam muneris magis figni ficante titulo, quäm audtionem fortunæ regiæ: quæ ne in poteftate quidem populi Romani effet. Qmiffo Romano bello Porfena,ne fruftra in ea loca exercitus addudtus uidere^cum parte copiarum filium Aruntem Ariciam oppugnatum mittit.Primo Aricinos res nec opina ta perculerat.acccrfita deinde auxilia Si à Latinis populis,amp; à Cumis tantum fpei fecere:ut a/ cie decernere auderent.Prælio inito adeo cocitato impetu fe intulerant Hctrufci:ut fundercnt . ipfo incuxfu Aricinos.Curaanæ cohortes arte aduerfusuim ufæ,declinauere paululûiefiùfecç prælatos hoftcs conuerGs Ggnis ab tergo adortæ funt. Ita in medio propè iam uidlores cæfi Hetrufci,pars perexigua duce amiffo.quia nullum propius perfugium erat:Romam inermes amp;nbsp;fortuna^Si fpecie fupplicum delati funt.ibi benigne excepti:diuiGq^ in hofpitia.Curatis uul neribus alij profedli domos,nuntfj hofpitaliu beneGciorü:multos Romæ hofpitum,urbisc]^ chariras tehuic, his locus ad habitandum datus:quem deinde Thufcum uicum appellarunt.

P.Lucretius inde,ôi P.Valerius Publicola tertium confules fadti. Eo anno poftremum le gati à Porfena de reducendo in regnû Tarquinio uenerunt.quibus cum refponfum eflet: mif îurum ad regem fenatû Icgatosimiflî confeftim honoratifïîmus quifep ex patribus.non,quin breuiter reddi refponfum potuerit,non recipi reges:ideo porius deledtos patrum ad eum mif fos.quàm legatis eius Romæ daretur refpotifumtfêd ut in perpetuû mentio eius rei Gniretur: ne in tantis mutuis beneGcijs inuicem animi folicitarentuncum ille peteret,quod contra liber/ tatem populi Romani efret:Romani,niG in perniciê fuam faciles eîTe uellent:negarent,cui ni/ hil negatum uellent.Non in regno populum Romanum, fed in libertate effe.ita induxiflè in animum:hoftibus potius,quàm regibus portas patefacere.eam effe uoluntatem omnium:ut qui libertati erit in ilia urbe Gnistidem urbi Gt.proinde G faluam elfe uelletRomam;ut patiax tur liberam elfe,orare. Rex uerecudia uidtus,quando id certum,atq? obftinatüm eft,inquit: neq; ego obtundam,fæpius eadem nequicquâ agendo:nec Tarquinios fpe auxilq,quod nuh lum in me efltfruftrabor.alium hinc,feu bello opus eft,feu quicte,exilio quærant locutnequid meam uebifcû pacem diftineat. Didlis fadla amiciora adiecit. obGdum quod reliquû erat, reddidit.agrum Veientem, fœdere ad laniculum idto ademptum.reflituit. Tarquinius fpe Omni reditus incifa,exulatum ad generum Mamilium Odlauium Tufculum abfjt.Romanis pax Gda ita cum Porfena fuit. Confules deinde Marcus Valerius,Publius Pofthumius.Eo anno bene pugnatum cum Sabinis,cófules triumpharunt.Maioreinde mole Sabini bellum parabant.aduerfus eos. Si nequid Gmul ab Tulculo,undc etG no apertum,fufpedlum tarnen bellum erat:repentini periculi oriretur;P.Valerius quartum.T.Lucretius iteru confules fadli.

Seditio inter belli,pacist]^ authores orta in Sabinis aliquantu inde uirium tranftulit ad Rjo manos, nâcp Ap.Claufus,cui poftea Ap.Claudio fuit Romæ cognomemeum pacis ipfe au/ thor à turbatoribus belli premereturmec par fadlioni elfettab Regillo magna clientium comi tatus manu,Romam transfugit.Hisciuitas data,agercp trans Anienê.uetus Claudia tribus, additis poftea nouis tribulibus, qui ex eo uenirét agro:appellata. Appius inter patres ledlua baud ita multo poft in principu dignationê peruenit.Confules infefto exercitu in agru Sabi/ tium profedlijCÛ ita uaftatione,deinde prælio afflixiffent opes hoftiu:ut diu nihil inde rebel/ lionis timere poffenntriuphantes Româ redierunt. P.Valerius omniû cofenfu princeps bel li,pacis(^ artibus,anno poft. Agrippa Menenio,P.Pofthumio cofulibus morit'',gloria ingêtû . copfjs familiaribus adeo exiguistut funeri luptus deelTet.de publico eft elatus. Luxere matro næ,ut Brutu. Eodê anno duæ coloniæ latinæ.Pometia Si Cora ad Aurucos deGciut.cum Au tucis bellû initû.fufocp ingêti exercitu,qui fe ingrediétibus Gnes cofulibus ferodtcr obtuleratî omne auruncu bellu Pometiâ copulfum eft.Nec magis poft præliu,^ in prælio cædibus tem peratui eft.SC cæG aliquâto plures erât,^ cap ti:ôC captos paftim trucidauerut.ne ab obGdibus

liber secvndvs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5$

quidem,qui C c C acccpci numero erantu'ra belli abftinuit.Et hoc anno Romæ triuphatura» Sccuti cofules Opitcr Virginius,Sp.Cafljus Pometiamprimo ui,deinde uincis,aliislt;^ ope

' ribus oppugnauerunt.in quos Aurunci magis iam inexpiabili odio, quàm fpe aliqua,aut oc/ cafione coorti,cum plures igni quàm ferro armati excurriflcnt:ca:de, incendiocp cuncla corn/ plent,uineisïncen(îs,multis hoftium uulneratis ÔC occifis.cofulum quoq? alterum (fed uerum nomen authores no adr)ciunt)graui uulnere excquo deiedtum propè interfccerunt.Romam inde male gefta re reditum.inter multos (aucios conful fpe incerta uitærelidtus.Intericdlo de/ ' inde baud magno fpatio.quod uulneribus curandis,fupplendotpexcrcitui fatis eflcntum ira ' maiore belli,tum uiribus etiam auôlis Pomctiæ arma illata.ôô cum uineis refe(flis,aliatp mole belli iam in eo efTetjUt in muros euaderet miles:dcditio eft fadfa.cæterum nihilo minus fœde dedita urbe,quàm (î capta foret,Auruci paffim principes fecuri pcrcuflî:fub corona uenierunt coloni aliquot;) : oppidum dirutum : ager ueniju Confulcs magis ob iras grauitcr ultas,quàm ob magnitudinem perfeôti belli triumpharunt, Infequens annus Pofthumium Cominium,ô£ T.Largium confules habuit, Eo anno Romæ cum per ludos ab Sabinorû iuuentute per là fciuiam feorta rapercntur:concurfu hominum rixa,ac propè prælium fuic:paruacp ex re ad re/ ' bcllionem fpedtare res uidebatur. Supra belli Latini metu id quoq; accefferattquod triginta iam coniurafle populos concitante Qôtauio Mamilio,fatis conftabat. In hac tantarum’'expe ôlatione rerum folicita ciuitate,diôlatorisprimum creandi mentio orca.fednecquoanno,nec quibus faólis confulibus,quia ex faólione tarquiniana cflamp;’nt(id quoq? enim traditur)parum quot;creditum (ît:nec quis primû dictator creatus fit,fatis confiât, apud ueterhmos tarnen autho/ rcs T.Largium didlatorem primum, Sp.Caflium magiflrum equitum,crcatos inuenio.con/ fulares legere.ita lex iubebat,de ditlatore creando lata.eo magis adducor ut credâ Largiura, •quiconfulariserat,potius,quàmM.Valerium Fufium Volefi nepotem ,quinondum conful * fuerat:moderatorcm,ôC magiflrum confulibus appofitum.qui fi maxime ex ea familia legi di ôlatorem uellent:patrem multo potius M.ValcHum fpedlatæ uirtutis confularem uirum le/ giflent. Creato didlatore primum Romæ,poflq làm præferri fecuresuiderunt:magnus pie ' bem metus inceflît : ut intentiorcs eflent ad diôlo parendum.nccp enim ut in confulibus,qui pari poteflate eflennalterius auxilium, neq^ prouocatio cranneqj ullum ufquam, nifi in cura parendi auxilium.Sabinis etiam creatus Romæ dictator eo magis,quod propter fc creatum crcdidcranùmetum ineuffit. itaq^ legatos de pace mittunt, quibus orantibus didlatorem, fe/ natumcp,ut ueniam erroris hominibus adolefcentibus darent:rcfponfum:ignofci adolefcen/ tibus poflc:fcnibus non pofle:qui bella ex bellis fererent.aólum tarnen efl de pacen'mpctra/ taep forenfi quod impenfæ faótum in bellum erat,prçflare Sabini(id enim poflulatum erat) in animum induxiflcnt.bellum indiôlum.tacite induciæ quietum annum tenuere. Confulcs SeruiusSulpitius,M.Manlius Tullus.nihil dignum memoria aótum. T.Ebutius deinde,ô2 C. Vetufius.His confulibus Fidenæ obfeflæ:Cruflumcria capta:Prænefle ab Latinis ad Ro manos defciuit.nec ultra bellum Latinum glifeens iam per aliquot annos dilatum. A.Pofl/ humius didlator,T.Ebutius magiflerequitum magniscopqs peditû, equitumtp profeôliad lacum Regillum in agro Tufculano agmini hoflium occurrerunt. ô£ quia Tarquinios effe in exercitu Latinoru auditum cfl:fuflineri ira non potuit,quin externplo côfligcrent.ergo etiani prælium aliquanto quàm cætera grauius atq; atrocius fuit.non enim duces ad regendam mo do confîlio rem affuere:fed fuismetipfi's corporibus dimicantes mifeuere ccrtamina.necquif/ quam procerum ferme hac,aut ilia ex acie fine uulnere, præter diôlatorem Romanum,exccf/ fit. In Pofthumium prima in acie fuos adhortantem, inftruetemép Tarquinius Superbus, quanquam iam ætate Si uiribus erat grauionequum infeftus admifit, idluscp ab latere con/ curfu fuorum receptus in tutum eft.Etad alterum cornu Ebutius magifter equitum in Oóta uium Mamilium impetum dederat. nec fefellit ucniens Tufculanum ducem : contra quern Si ille concitatequum. tanta cp uis infeftis uenientium haftis fuit:ut brachium Ebutio traieólum

’ fit : Mamilio peólus percuflum. hunc quidem in fecundam aciem Latini recepere : Ebutius, cum faucio brachio tenere telura non poflenpugna exceflit. Latinus dux nihil deterritus uul/

nere

DEC» PRIMAE

ncre prxîiLim ciet.S quia fuos pcrculfos uidebat:accerfit cohortem exulum Romanoruni:cui L.Tarquinij filius præcrac. ca quo maiore pugnabat ira ob erepta bona, patriât^ adêptam: pugnam parumpcr reftituit.Rcferêtibus iam pedcm ab ea parte Romanis, M. Valerius Pu/ b'icolæ frater confpicatus ferocem iuucnem Tarquinium oftcntanté fe in prima exulum acic, domeftica etiam gloria accenfus,ut cuius familiæ decus eieóti reges crant,eiufdê interfcdlt fo/ rent:fubdit calcaria equo:ÔC Tarquiniû infcfto fpiculo petit.Tarquinius retro in agmen fuo/ rum infenfocefïitliofti.Valerium inuedlum temere in exulum aciem ex tranfuerlo quidam adortustransfîgiunec quicquam equitis uulnere equo retardato, moribundus Romanus la/ bentibus (uper corpus armis ad terra defluxit.Diôtator Pofthumius poftquàm cecidiffe ta/ lem uirum,exulcs fcrociter citato agmine inuehi, fuos perculfos cedere animaduertincohorti fuæ,quam deleôla manu præfîdrj caufa circa fe habebandat ßgnumtut quem fuorum fûgien tcm uiderint,pro bofte habeât.ita metu ancipiti uerß à fuga Romani in hoftem; reftituta acics.Cohors diôtatoristum primû prælium inqt:integristorporibus,animisc^ fefTosadorri exules cædunt.Ibi alia inter proceres coorta pugna.imperator Latinus ubi cohortem exulum à di(ft:atore Romano propè circumuétam uidit;ex fubfidiarqs manipulos aliquot in primam aciem fecum rapit.hos agmine uenientes T. Herminius fegatus confpicatus, inter^ cos infi/ gnem uefte armisq^ Mamiliu nofcitans,tanto ui maiore,quàm paulo ante magifter equitum cum hoftium duce prælium inqttut Si uno iétu transfîxum per latus occiderit Mamiliunr.ôi ip fe inter fpoliandu corpus hoftis ucruto percuftus,cum uidtor in caftra eftet relatustinter prt mam curationcm cxpirauerit.Tum ad équités dicftatoraduolat,obteftans:ucfcflo iam pedi/ te defeendant ex equis:ôi pugnâ capeftant.didto paruere:defiliunt ex equis:proaolant in pri/ mumtöiproanteßgnanis parmas obqciunt.recipitextemploanimum pedeftris acies:poftlt;^ iuucntutis proceres æquato gencrepugnae fecum partem periculi fuftinentesuidit.Tum de' mum impulß Latini:perculfaip inclinauitacies.equitibus admoti equitut perlêqui bofte pof/ fènt.fecuta Si pedeftris acies. Ibi nihil nccdiuinæ, nec humanæopis diôlator prætermittens, ædem Caftori uouifte fertunac pronûtiaflè militi præmia,qui primus,qui fecundus caftra ho ftium intraftet.tantuscp ardor fuit:ut codem impetu,quo fuderât hoftem,Romani caftra ca/ perent. Hoc modo ad lacum Regillum pugnatum eft, Diôlator,^ magifter equitu trium priantes in urbem redicre.Tricnnfo deinde nec certa pax,qec belfum fuit, Confuîcs Q.CIœ îius,3(:T.Lartius, Inde A.Sempronius,S^M. Minutius.his confulibusædes Saturno dedi/ catatfaturnalia inftitutus fcftus dies. A. deinde Pofthumius, Si T. Virginius confules fadli.

Hoc demum anno ad Regillum lacum pugnatum apud quofdâ inuenio, A. Pofthumiu, , quia collega dubiæ fidei fuerinfe confulatu abdicafte:dicftatorcm inde faólum.Tanti errores implicant temporum, aliter apud alios ordinatis magiftratibus: ut nec qui confules fecudum quofdam,necquid quoqj anno adtum rit,in tanta uctuftatc non rcrum modo, fed etiam au/ thorum digerere poftis. Ap.Claudius deinde,Si P.Seruilius confules faóli, Inßgnis hic an nus eft nuntio Tarquinrj mortis. Mortuus eft Cumis:quo iè poft fraeftasopes Latinoru ad Ariftodemum tyrannum cotulerat.Eo nuntio ereefti patresteretfta plcbes.fed patribusnimis luxuriofa ea fuit lætitia. plcbi,cui ad earn diem fumma ope inferuitum eratu'niuriæ à primori/ bus fieri cœperc. Eodem anno Signia colonia,quâ rex Tarquinius deduxcrat-.fuppleto nu/ merocolonorûiterumdeduôtaeft, RomætribusunaSixxx fadlæ.ÆdcsMercurrjdedî cata eft idibus Maijs, Cum Volfcoru genre Latino bello ncc^ pax,neq; bellum fûerat.nam 6£ Volfci comparauerât auxilia,quæ mitterent Latinismi maturatum ab diótatore Romano cflctîSi maturauit Romanusme prælio uno cum Latino, Volfcoc^ contenderet, Hac ira con/ fuies in Volfcum agrum legiones duxere.Volfcosconfîlq pœnam metuentes nec opinata res perculit.armorum immemoresobfidesdant ccc principum àCora,at(^ Pometialiberos, ita fine certamine inde abdudlæ legiones, Nec ita multo poft Volftis Icuatis metu fuu rcdrjt ingenium.rurfus occultum parant bellum, Hcrnicis in focietaté armorum aftumptis.lcgatos quoc^ ad folicitandu Latium paflîm dimittunt.fed recens ad Regillum lacum accepta clades latinos ira,odiocp eius,quicuq^ arma fuadererine ab legatis quide uiolandis abftinoit.com/ prehenlos

L r B E R' . s E C V N D V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ji?

prchcnfos Volfcos Romam duxere.ibi traditi confulibus: ïndicatumq^ eft: Volfcos, Hctnp cos^ parare bellum Romarjjs, Relata re ad fenatum, adeo fuit gratum patribuSj ut amp;: capti/ uorum fex millia Latinis remitterent: SC de fœdere, quod propè in perpetuum negatum lue/ ranrem ad nouos magiftratus traijcerent» Enimuero turn Latini gaudere faclo: pacis autho/ res in ingenti gloria elle, coronam auream loui donum in Capitolium mittunt, cum legatis* donot:^,qui captiuorum remiffi ad fuosfuerannmagna circumfufa multitudo uenit. pergunt domos eorum,apud quern quiftç feruierant.gratias agunt liberaliter habiti,culticp in calami täte fuaunde hofpitia iungut.Nunquam alias ante publice, priuatimtp latinum nomen Ro? mano imperio coniundtius fuit.Sed ôi bellum Vollcum imminebat: ciuitas fecum ipfa di/ fcors intertino inter patres,plebcmcp flagrabat odio: maxime propter nexos ob æs alienum* Frcmebant:fe foris pro libertate ôi imperio dimicantes, domi à ciujbus captos amp;nbsp;oppreflos eflettutioremep in bello,quàm in pace,inter hoftcs,quam inter ciues libertatem plebis eflfe.in uidiamc]^ earn fua fponte glifcentem infignis unius calamitas accedit. Magno natu quidam cum omnium maiorum fuorum iniignibus fe in foru proiecit.obfita erat fqualore ueftis : fee/ dior corporis habitus pallore,ac macie perempti.ad hoc prolixa barba,8C capilli efferaueranc fpeciem oris.nofcitabatur tarnen in tanta deformitate:amp;J ordines duxifle aiebanualiacß miliz tiæ decora uulgo miferantes eum iadlabant. ipfe telles honeftarum aliquot locis pugnarum cicatrices aduerfo pedlore oftentabat. Scifeitantibus unde ille habitus unde deformitasC' cum circumfufa turba eflet propè in concionis modum : Sabino bello ait fe militantem, quia propter populationes agri non frudlu modo caruerit: fed uilla incenfa fuerit : direpta omniat pecora abadla:tributum iniquo fuo tempore irapcracum:æs alienum fccilTe. id cumulatu ufil ris primo fe agro paterno,auitotp exuifle:deinde fortunis alrjs; poftremo uelut tabcm perue/ nirfe ad corpus. dudlum fe ab creditore non in feruitium, fed in ergaftulum amp;nbsp;carnificinam ede.inde ollentarc tergum fœdum recentibus ueftigijs uerberum. Ad hæc uifagt; aùdita(^ cla/ tnor ingens oritur.non iam foro fe tumultus continett fed paflim totam urbem peruadit. ne/ XU uindti,foluticp fe undic^ in publicum proripiunt t implorant Quiritium fidem. nullo loco deed feditionis uoluntarius comes. multis paHim agminibus per omnes uias cum clamore in forum curritur.Magno cum periculo fuo,qui forte patrum in foro erant,in earn turbam in/ ciderunt.nec temperatum manibus forenni propere confules P.Scruilius,0C Ap.Claudius ad comprimendam feditionem intcrueniflent. At in eos multitudo uerfa oftentare uincula fua* deformitatemtp aliam.hæc fe mcritos diccre, exprobrantes fuam quifqj alius alibi militiam* poftulare minaciter magis.quàm fupplicitenut fenatum uocaret. curiam«]^ ipfi futuri arbitri, moderatorcsc^ public! confilij circumßftunt. Pauci admodum patrum,quoscafus obtuleratt contradli ad confulesicæteros metus no curia modo,fcd etiam foro arcebat.nec agi quicquam per infrequentiam poterat fenatus. Turn uero cludi,atqp extrahi fe multitudo putare;0i pa/ trum qui abeflent,non cafu,non metu,fcd impediendæ rei caufa abelTe : amp;nbsp;confules ipfos ter/ giuerfarimec dubie ludibrio efle miferias fuas. Iam props erat, ut ne confulum quidem maie/ ftas coerceret iras hominum : cum incerti morando, an ueniendo plus periculi contraherent, tandem in fenatum ueniunt.frequentic^ tandem curia no modo inter patres, fed ne inter cort ■ fuies quidem ipfos fatis conueniebat. Appiusuehementis ingenfj uir imperio confulari rem agendam cenfebat:uno aut altero arrepto.quieturos alios. Seruilius lenibus remedijs aptior, concitatos animos fleôlûquàm frangi putabat cum tutius, turn facilius efle. Inter hæc maioc alius terror. Latini équités cum tumultuofo aduolant nuntio: Volfcos infefto exercitu ad ur/ bem oppugnandam uenire.quæ auditaCadeo duas e^ una ciuitate difeordia fccerat)longe ali ter patres ac plebem affecere. exultare gaudio plebes : ultores fuperbiæ patrum adefle dicerc deos:alius alium confirmare ne nomina darenncum omnibus potius, quam folos perituros, patres militarent:patres arma caperent: ut penes eofdem pericula belli, penes quos præmia effent.At uero curia mœfta,ac trépida ancipiti metu Ô2 ab ciue,amp; ab hoffe, Seruilium confu/ lem,cui ingenium magis populate erat:orare:ut tantis circuucntam terroribus expediter rem publicam. Turn conful miffo fenatu in concionem ptodit. ibi curæ effe patribus offendit : uc d confu/

58 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. P R ï M AE

confuîatur plebt:cætcfum dcliberadoni de maxima quidcm illa.fed tarnen parte eiuitatis, me tum pro uniuerfa republica interueniiïe.necpoflc.cû hoftes propè ad portas effennbcllo præ uertiiïe quicquâ:nec,lî fit laxamcnti aliquid:aut plebi honeitum efTc.nifi mercede prins acce/ pta.arma pro patria non ccpiiïemerp patribus fatis décorum,per mctum potius,quàm poftz modum uoluntate,affliôlis ciuium (uorum fortunis confuluifle. Concioni deinde ediólo adz didit fidcm.quo edixitme quis ciuem Romanum uinôtum aut claufum teneret:quo minus ci nominis edendi apud coniules poteftas fîeret:nequis militis,donec in caftris eflef.bona poffj dcret:aut uenderet:libcros,ncpotesûe eius moraretur.Hoc propofito cdiâ:o,ôC qui aderât nez xi.profitcri extemplo nomina:ôi undiq? ex tota urbe prohpientiu fe ex priuato, cum retinedi ius creditori non eifec:concurfus in forum.ut facramento dicerenc,fîeri. magna ca manus fuit, neçp aliorû magis in Volfcobello uirtus,accç opera enitutt.Conful copias cotra hoftem eduz cif.paruo diriméte interuallo caftra ponit.proxima inde nodte Volfci difeordia Romana fre* tijfiqua nodturna tranlîtio.proditioue fieri pofTit: tentant caftra.fenferc uigilesæxcitatus excr citusîfi'gno dato concurfum eft ad arma.Ita fruftra id inceprum Volfcis fuit, reliquum noôtis utrincç quieti datû.poftero die prima luce Volfci foflis replctis uallum inuadût. lamc^ ab oz mni parte muniméta uellebantur :cum confuLquanquâcuncti undiq},amp;J nexi ante omnes ut fignum daret.clamabant: experiendi animos militu caufa parumper moratus, poftquâ fatis apparebat ingens ardondaco tandem aderumpendû figno, militem auidu certaminis emitz tit.primo ftatim incurfù pulfi hoftesifugiêtibus quoad infequi pedes potuit.terga cæfa.cques ufq; ad caftra pauidos cgit. mox ipfa caftra legionibus ctrcundatis,cû Volfcos inde etiam pa uor expuliftet:capta,direptacp.Poftcro die ad Sueftam Pometiam,quô confugerant hoftes, legionibus dudt is, intra paucos dies oppidu capituncaptû prxdæ datum.indc paulum récréa tus egens miles.Conful cû maxima gloria fua uiótorem cxcrcitû Romam rcducit.deccdétem Romam Ecetranorum Volfcorum legati rebus fuis timentes poft Pomctiâc3ptam,adcunt. His ex fenatuscófukodatapax:agerademptus. Confeftim Sabini Romanos territauerc. tumultusenim fuit uerius,quàm bellu.Noóte in urbe nuntiatû cft,cxcrcitum Sabinu prxdaz bundum ad Anicnem amnem peruenifteubi paffim diripi.atq? incendi uillas. Miffus extern plo eo CÛ omnibus coprjs equitu A.Pofthumiusiqui didlator bcllo latino fuerat.fccutus con/ iulSeruiliuscu deledla peditum manu.plerofcp palantesequcs circuucnit.ncc aduenienti pe/ ditum agmini reftitit Sabina legio.fefifi tum itincrc,tum populatione noófurna,magna pars in uillis replcti cibo,uinoép uixfugxquod fatiscftetuiriû,habuerc.Noctcunaaudito, perfez (ftoep bcllo Sabino, poftero die in magna iam fpe uhdique partx pacis legati Auruncifena/ tum adcunt,ni decedatur Volfco agro,bellu indiccntes.cu Icgatis fimul excrcitus Auruncoru domo profciftus crat' cuius fama baud procul iam ab Aricia uifi tanto tumultu conciuit Ro/ manosiut ncccofuli ordinc patres,nee pacatu rcfponlum arma inferentibusarma ipfi capicn tes dare poftent. Aricia infefto agmine iturmcc procul inde cu Aurucis figna collata:prælioé]^ uno debcllatu eft.Fufis Auruncis uitftor tot intra paucos dies bellis Romanus promifla con/ fulis,fidemép fcnatuscxpcótabancij Appiusamp; infita {upcrbiaanimo,amp;utcollcgæuanâface ret fidéiê^ afperrime potcrat,iusde creditis pecunfis dicerc.deinccps amp;nbsp;qui ante nexi fucrant: crcditoribustradcbantur;amp; neótebanf alfi.Quod ubi cui militi incidcraticollcgâappcllabatî concurfus ad Seruiliû fiebatullius promifta laótabantiilli exprobrabant fua quilep belli mcri/ ta,cicatricescp acceptas-.poftulabantiut aut referret ad fcnatu:aut ut auxilio eflet coful ciuibus fuis,imperator militibus.Moucbant confulé hæcifed tergiuerfari res cogcbat.adeo in alteram caufam no collega folû præcepsierat,fed omnisfaeftio nobiliu.ita mediû fc gerédo,nec plcbis uitauit odiûmcc apud patres gratiâ inqt.Pacres mollem confulê,amp; ambitiofum ratiiplcbs fal laccm.brcuicp apparuitiæquaffecum Appfi odiû.Ccrtamcn cofulibus inciderat: uter dcdica rct Mercurfi a:dê. fenatus à fc rem ad populû reiecit. utri corû dcdicatio iufiu populi data cf/ feticum præcfte annonæ,mcrcatorû collcgiû inftituere, folcnnia propontifice iuftïtfufcipcre. populus dedicationê çdis dat M.Lciftoho primipili tenturioniiquod facile apparcret nô tam ad honorem eius,cui curatio altior faftigio fuo dataefletifatftum:^ ad confulû ignominiam,

Sæuire

LIBER SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jß

Sæilire inde utiq; confulum alter,patrésq^ Jed plebi creuerant aniinûSC longe aha, quam prix mo infticuerant,uiagra(ïabantur,defperatoenim confulu,fenatusq^ auxilio, eu in ius dud dé bitorem uidiflent:undiqj conuolabanunecç decretû exaudiri confuh's prç ftrepitu 5!. ciamorè potcrat:ne(ç cû decreuinet,quifqua obtemperabat.ui ag€batur;mctuscp omnis,ôi pericukitn îibcrtatisjcum in confpcdlu cofulis fînguli à plunbus uiolarentur : in creditores à debitoribus Uerterant.Super hæc timor incciïit Sabini bclli.deleótucp decreto,nemo nomen deditjuren/ te Appio, ôi infeótante ambitionê collegæ:qui populari Glentio rempublicam proderet:ÔC ad id,quod de crédita pecunia ius no dixiflèt:adrjcerec : ut ne deledtum quide ex iènatus côfultd habcret.nonefle tarnen defertâ omnino rempublicâ: necç proieôlum confulare imperium.fé unû Si fuæ,ôi patru maieftatis uindicem fore. Cum circumftaret quotidiana multitudo lieert tia accenfatarripi unu iniîgnem ducem feditionû iuiTit.ilIe,cu à lidloribus iam traheretunprox uocauit.nec cefliflet prouocationi confuhquia non dubiû erat populi iudiciummifî a:gre uidlà pertinacia foret confîlio magis,amp; authoritate principu,quàm populi clamore. adeo lupererâc animi ad fuftinendam inuidiâ. Crefeere inde malû in dies no clamoribus modo apertis, fed, quod multo pernicioiîus erat,feceflîone,occultiscp colloqurjs.Tandem inuiiî plebi cofules ma giftratu abeunt:Scruilius neutris, Appius patribus miregratus. A^Virginius inde.ôi T. Vez tußus confulatu ineunt.Tu uero plebs incerta quales habitura co fuies elfet, cœtus noôlurnos pars in EfquilijSjpars in Auentino facereme in foro fubitis trepidaretconfilrjs:ôi omnia terne? re, ac fortuito ageret.Eam rem confules rati,ut erac,perniciofam,ad patres referunnfed delata cofulere ordine no licuit.adeo tumultuofe excepta eft clamoribus undicç,ôi indignatione pa/ trum.fi quod imperio cofulari exequendu eflecunuidiâ eius confules ad fenatu reijeerent. pro feclo fi elïent in republica magiftratus: nullu futurum fuifle Romæ nifi publicu conciliu. nûc in mille curias,condones^,eu alia in Efquilrjs.alia in Auentino fiant côdlia:difperfam,Ôi diO fipatam elferempublicam,unu Herculeuiru,Cid enim plus elïe,^ côfulem)qualis Ap.CIau? dius fuerinmomento temporis difeuflurû illos cœtus fuifle. Correpti confules eu quid ergo fc --^acere uellentCCnihil enim fegnius molliusue,quàm patribus placeat,a(fl:uros)percun£fi;arent1: decernunt: ut dcleôlum quamacerrimu habeant.ocio lafciuirc plebé.Dimiflb fenatu confules in tribunal afcendunt:dtantnominatim iuniores.cum ad nome nemorefponderet: drcufufa multitudo in concionis modu,negate ultra decipi plebem poflè. nunquâ unum militem habt turosmi præftaretur fides publicadibertatc unicuiep prius reddenda cfle,quàm arma dandai ut pro patna,ciuibusép,non pro dominis pugnent.Confules quid mandatu effet à fenatu,ui? debanttfed eoru,qui intra parietes curiæ ferociter loquerenturmeminê adefle inüidiç fuæ pat tidpem.K apparebat atroxeû plebe certamen.prius itaqj,quam ultima experirêtunfenatunï iteru confulere placuit. turn uero ad fellas confulu propere conuolaucre minimus quifqj natui patru,abdicate cófulatu iubences,ÔC deponete imperium, ad quod tuendum animus deefleb Vtraqj rc fan's expcrta,tum demu confules.Ne prædiôtum negetis Patres Conferipti: adeft ingens feditio.poflulamustut ipqui maxime ignauiam increpant: adfint nobis habêtibus dé Icâum.acerrimi cuiufqj arbitrio,quando ita placet:rem agemus.Redeut in tribunalicitari no? minatim unu ex qs,qui in confpeôlu erant:dedita opera iubent.cu ftaret tacitus: ôi circa cum aliquot hominu,ne forte uiolaretur,conft:itiflet globusdidlorem ad cum confules mittût. quo* repulfo,tum uero indignû facinus effe clamitantes,qui patru confulibus aderant,dcuolant dé tribunali:ut lieftori auxilio eflent.fed ab lidtore nihil aliud,quàm prehendere prohibito, cutri conuerfus in pattes impetus cflctxonfulu intercurfu rixa fedata eft. in qua tarnen fine lapide,, fine telo plus clamoris,atcp iratu,quàm iniuriæ fuerat.Senatus tumultuofe uocatus tumultua fins c5fulitur:quæftionem poftulantibus rjs.qui pulfati fuetanndccernente ferociflïmo quoqji non fententijs magis,quàm clamore Si ftrepitu.tandé cû iræ rcfediflentiexprobrantibus con? fulibus nihilo plus fanitatis in curia,quàm in foro effe,ordine confuli cœpit.Trcs fuere fentert tiæ.P.Virginius rem no uulgabat.de ijs tantû,qui fidem fecuti P.Seruilq cofulis Voîfco,Au? runco,Sabinocç militaflènt bcllotagendû cenfebat.T.Largius,non id tempus effet ut mérita! tantummodo exoluerentur, totam plebem ærc alienodemerfam cffemec fifti pofletni omni?

d Z buâ

4° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIM AE nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,*

bus confulatur.quin (Î alia alioru fit conditio:accendi magis difcordilt;,quam fedari.Äp.CIätj dius 3C natura immitis. Si eiferatas hinc plebis odio, illinc patrum laudibus, non miferijs ait, fed licentia tantum concitum turbaru:0ilafciuire magis plcbem,quam fæuire.id adeo malum ex prouocatione natum.quippe minas elle confulum,non im penu;ubi ad eos,qui una pecca/ uerint,prouocare liceat.agcdu,inquit,didlatorcm,à quo prouocatio non eftjcreemus.iam hie, quo nunc omnia ardenttcoticefeet furor.pulfct turn mihi liótorem,qui feiet ius de tcrgo,uitac^ fua penes unu ilium efle:cuius maieftatem uiolauit. Multis, ut erat, horrida Si atrox uidebat^ Appq fententiairurfus Virginrj Largijtp,exemplo haudfalubrem utiq; Largrj putabant fen tentiamtquæ totam fidem tolleret.mediu maxime. Si moderatum utroq^ conlîlium Virginq habebatur.fed faótione,refpeótué^ rerum priuatarum,quæ Temper offeeere, officientép publt cis confilijs: Appius uicitac propè fuit,ut didlator ille idem crearetur. quæ res utieç alienaflet plebem periculofiifimo tempore:cum Volfci,Æquiq^,ÔC Sabini forte unà omnes in armis eP fent.fed curæ fuitconfulibus,ÔC fenioribus patrum,ut imperium fuo uehemens manfueto per mitteretur ingenio. M.Valerium didlatorem Volefi filium créant. Plebs etfigt;ducrfus fe créa turn diólatoré uidebautamê eu prouocatione fra tris lege haberctmihil ex ea familia trifte,ncc fuperbum timcbat.edidlum deinde àdidlatore propoïîtum confirmauit animos,Scruilij fe/ rè confulis cdióto cóueniens.fcd Si homini,ÔC poteftati melius rati credigt;omiiïo certamine nq mina dedêre.qpantus nunquâ ante excrcitus,lcgiones decem effcdtæ.ternæ inde dâtx cofuli/ bustquatuor dictator ufus.Nec poterat iam bellum differri. Æqui latinum agiû inuaferant. oratores Latinorum à fenatu petebât: utaut mitterent fubfîdiû:aut fcipfos tuendorû finium caufa capere arma finerent.Tutius uifum eft:defendi inermes Latinos, quàm pati retraôtare arma.Vctufius coful miffus cft.is finis populationibus fuit.Ceffcre Æqui campis: locoép ma gis,quàm armis freti, fummis fe iugis montiû tuçabantur. Alter conful in Volfcos profeôtus, ne Si ipfe tereret tempus : uaftandis maxime agris hoftem ad eonferenda propius caftra, di/ micandumep acie exciuit.medio inter caftra campo ante fuu quifep uallum infeftis fignis con/ ftitere.multitudine aliquantum Volfci fuperabant.itacp effufi. Si cotemptim pugnam iniere, Coful Romanus nec promouit aciemmec clamorê reddi paftus, defixis pilis ftare fuos iuflît: ubi ad manu ueniftet hoftis:tum cohortes tota ui gladrjs rem gerere. Volfci curfu Si clamore fefli cû fc uelut ftupentibus metu intuliflent Romanis: poftquam impreftîonê fenfere ex ad/ ucrfo fadlamtôi ante oculos micare gladiosdaaud fecus,quàm fi in infidias incidiftent,turbati uertunt terga.ôi ne ad fugam quidem fatis uirium Rjinquia curfu in prælium ierant.Romani côtra,quia principio pugnæ quieti ftetcrant:uigcntes corporibus facile adepri feftos. Si caftra impetu ccperunt.’ôi caftris exutum hoftem Velitras perfccuti, uno agmine uiôlores eu uiclis in urbem irrupcre.plusq? ibi fanguinis promifeua omniu gencrum cæde, quàm in ipfa dimi/ catione facftu.paucis data ueniatqui inermes in deditionem uencrût. Dum hæc in Volfcis ge runtur:di(ftator Sabinos,ubi longe plurimû belli fuerat;fundit:fugatc^:cxuittç caftris.Equita tu mifto mediam turbauerat hoftiu aciem,qua,dum fe cornua latius pandunnparum apte in trorfum ordinibus aciem firmaucrât.turbatos pedes inuafit.eodé impetu caftra captatdebel/ latuméç eft.Poft pugnâ ad Rcgillu lacu no alia illis annis pugna clarior fuit. didtator trium/ phans Româ inuehitur.fuper folitos honores locus in circo ipfi, pofterisep ad fpedlaculû da/ tustfella in co loco curulis pofita. Volfcis deuidtis Veliternus ager ademptus: Velitras coloni ab urbe miftî:Sd colonia dedudta.Cum Æquis poft aliquanto pugnatû eft, inuito quidêcon/ fule:quia loco iniquo fubeundu erat ad hoftes. fed milites extrahi rem criminantes, ut didta/ tor,priufquàm ipfi redirent in urbem,magiftratu abirenirritaep, ficut ante confulis, promifla eius cadcrêt:pcrpulere:ut forte temere in aduerfos montes agmen erigcret.id male eomiflum ignauia hoftiu inbonum uertic.qui,prïufquaad coniedtu teli ucniretunobftupefadliaudacia Romanoru,rclidtis caftris,quæ munitiflîmis tenuerant locistin aduerfas ualles defiluerc. ubi fatis prædæ,ÔC uidloria incrueta fuit.Ita trifariâ re bello bene gcfta.de domefticarû reru euen tu nec patribus,ncc plebi cura decefterat.tanta eu gratia, tum arte præparauerât fœneratoresi, quæ non modo plebem,fed ipfum etiâ didiatoré fruftrarentur.Nancp Valexius poft Vetufq confulis

LIBER S.ECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'41

cotifuîis reditutn omniu aôtionum in fenatu prima habuit pro uidore populorretuliu^ quid de nexis Reri placeretquæ eu reiedta relatio eflennon plaœo,inquit,concordia: author, opta? bitis mcdiusfîdius propediem; ut mei fimiles Romana plebs patronos habeat. quod ad me attinet-.nec^ fruftrabor ultra dues meostneqj ipfc fruftra dictator ero.difcordiæ inteftinæ,bcl lum externu fecere ut hoc magiftratu egeret refpublica.pax forts parta eft : domi impeditutr priuatus pocius,cp dictator feditioni interero. Ita curia egreiïus didtatura fe abdicauit.appa/ ruit caufa plebis fuâ uieem indignâtem magiftratu abifte.Itaqj uclut perfoluta fide.quoniam per cum no ftetiftet quin præftarctur: dccedctem domum cum fauore, ac laudibusprofecutî îunt.Timor inde patres inccftîtmc fi dimiflus exerdtus foret,rurfus cœtus occulti,coniuratioz nesep fîerent.itacp quanquâ per diôlatorem deledtus habitus eflet:tamen quia in confulu ucc ba iuraflènufacramento teneri militera rati, per caufam renouati ab Æquis belli cduci exur/ be legiones iuffere.quo fadto maturata eft feditio.Ôi primo agitatû dicitur de confulu cçde:uc foluerentur facramcnto:doôtos deinde nullâ fcelere religionem exolui, Sicinio quodâ autho/ re iniuftu confulum in Sacru montera feceififte trans Anienera arané tria ab urbe millia paft fuum.ea frequétior faraa eft.quàm,cuius Pifo author eftu'n Auentinû feccflïoné faôtara efte. Ibi fine ullo ducc,uallo,foftacp coraunitis caftris.quieti rera nullam nifi neceflariâ ad uiôlum fumendojper aliquot dies neqj laceflîti,neq; laceflentes felè tcnuere.pauor ingés in urbe:me/ tucp mutuo fufpenfa erant omnia.timere reliôta ab fuis plebes uiolentiâ patru-.timere patres refidem in urbe plebemuncerti manereeam,an abire mallent.quandiu autê tranquillam,qug fecefterit.multitudiné forefquid futuru deinde: fi quod externû interim bcllu exiftat^ nullam profeóto,nifi in concordia ciuium fpem reliquâ ducere.eam per æqua,per iniqua recocilianda ciuitati efle.PIacuit igitur oratorem ad plebem mitti Meneniu Agrippam, facundura uirum, öi,quod inde oriundus erauplebi carum.is intromiflus in caftra,prifco illo dicendi ÔC horrido modo nihil aliud,quam hoc narrafte fertur, Tempore,quo inhomine no,ut nunc,omnia in unum confcntiebant’.fed fi'ngulis membris fuu cuiep confiliü,fuus fermo fuerat: indignatas re liquas partes,fua cura.fuo laborc ac minifterio uentri omnia quæri:ucntrê in medio quietum oihil aliud,quam datis uoluptatibus frui:confpirafle inde ne manus ad os cibu ferrent:nec os acciperet datum :ncc dentes conficcrent. haciradum uentrem fame domare ucllent: ipfa unà membra,totumep corpus ad extremam tabem uenifle.inde apparuifteiucntris quoque haud fegne minifterium eftctnec magis ali, quam alere eum, reddentem in omnes corporis partes hunc,quo uiuimus uigemustp,diuifum pariter inuenas mature cófcóto cibo fanguinê.Comz parando hinc quam inteftina corporis feditio fimilis eftet iræ plebis in patreSjflexiftè mentes hominu. Agi deinde de concordia cœptu: conceftumc'p in conditiones : ut plebi fui magiftraz rus effent facrofantfti’.quibus auxilq latio aduerfus cófulcs effet : neue cui patrum capere eum magiftratum liceret.ita tribuni plebeij creati duo,C.Licinius,ói L.Albinus.Hitrescollegasfi bi creauerunt.in his Sicinium fuiffe feditionis authorem:de duobus qui fuerint, minus conue nit. Sunt,qui duos tantum in facro monte creatos tribunos effe dicant: ibiep facratam Icgem latam. Per feceffionem plebis Sp. Caffïus, Si Pofthumus Cominius conlùlatum inicrunt. his confulibus cum Latinis populis ieftum fcedus. ad id feriendum conful alter Romæ man/ finalter ad Volfcum bellum miffus,Antiates Volfcos fundit, fugatep: cbpulfos in oppidum Longulam perfecutiis.mcenibus potitur.inde protinus Mucamitera Volfcoru cepit.tum ma gna ui adortus eft Coriolos.Erat tum in caftris inter primores iuuenum Cn. Martius adole/ fcens,6i confilio,ói manu promptusreui cognomen poftca Coriolano fuit.Cum fubito exerci tum Romanum Coriolos obfidcntcm.atcp in oppidanos,quos intus claufos habebat,inten/ tum fine ullo metu extrinfecus imminentis belli Volfcæ legiones profeótac ab Antio inuafîft fent'.eodemcp tempore ex oppido crupiffent hoftcs:forte in ftationc Martius fuit.is cum dez lcdla militum manu non modo impetum erumpentium retudit.fed per patentem portam fe rox irrupit:cædecp in proximo urbis fa£fta,ignem temere arreptum imminentibus muro ædi fierjs iniecit.clamor inde oppidanoru miftus muliebri,puerilicpploratu ad terrorem, ut folet, primo ortus.ôi Romanis auxit aniraum:Si turbauit Volfcos: utpote capta urbe, cui ad feren/ d } dam

DEC.

dam opem ucncrant.Ita fufi Volfci Antiates:Corioli oppidu captum.tatumc^ fua latide obz fti'tic famæ confulis Marrius:ut,nifi fœdus cu Latinis columna ænca infculptum monumcnto eflèt, ab Sp.Caflîo uno, quia collega abfuerat, iólum:Pofthumum Cominium bellû gefTilîe CU Volfcis,memoria ccffiflet^Eodem anno Agrippa Mencnius moritur,uir omni uita paritcr patribus,acplebi caruSjpoft fecelTionem carior plebi fadtus.Huic intcrpreti.arbitroc^ concorz diæciuium,legaco patrû ad plebem,reduólori plcbis Romane in urbê,fumptus fiineri dcfuit, extulit cum plebs lexcantibus collatis in capitagt;Confulcs deinde T.Gcganius,P.Minutius fa óti.Eo anno,cum ói foris quicta omnia bello cflenuScdomi fanata difcordia:aliud multo gra uius malu ciuitatem inuafincaritas primu annonæex incultis per fcceflïoncm plebis agris-.faz mes deinde,qualis claufis folct.uentumc^ ad interitu fcruitioru utiq?,óC plcbis clïctni cófulcs prouidilTent,dimiflïs paffim ad frumentu coëmendum non in Hecruriä modo dextris ab ho ftia litoribus,læuoq^‘per Volfcos mari ufq; ad Cumas;fcd quæfitû in Sicilia quoc^.adeo fini timoru odia longinquis coegcrant indigere auxilqs. Frumentu cum Cumis coemptum elTet; naues pro bonis Tarquiniorum ab Ariftodemo tyranno,qui hæres crat:retentæ lùnt.in Vol fcis,Pontinoc^ ne emi quidem potuir. periculu quoqj ab impetu hominu ipfis frumentatorb bus fuit.Ex Hetrufeis frumentum Tyberi uenit.eo fullentata eft plebs, Incommodo bcllo in tarn ardlis comeatibus uexati forennni Volfcos iam mouentes arma pcftilentia ingens inua

, Gflèc.ca clade coterritis hoftitim animis,ut etiâ ubi ea rcmifi'ftet,cerrorc aliquo tenerentur : Vciitris auxere numeru colonorum Romani : Si Norbx in montes noua coloniam, quæ arx in Pontino eftet,miferut.M.Minutio deinde,ôi A.Sempronio c6fulibus,magna uis frumenz ti ex Sicilia aduedtaiagitatucp in fenatu:quantu plcbi darctur.Multi uenifle tempus premen dæ plebis putabanurecupcradiep iura,quæ extorta fcccftione,acui patribus eftent. In primis Martins Coriolanus hoftis tribunitiæ potcftatis,fi annonam,inquit,uctcrcm uolunt: ius priz ftinum'reddat patribus. cur ego pL eios magiftratns, cur Siciniu pollentcm uidco fub iugu . miflus,tanqua à latronibus redemptusf egone has indignitates diutius patiar, quam nccelfe ,eft';Tarquiniu regem qui no tuIerim:SiciniuferamCfeeedat nunc:auocetplebem; patetuia in Sacrum montem,alioscp collcs:rapiant frumentaex agris noftristqucmadmodu tertio anno rapuercîutâtur annona.quam furore fuo fcccrc. audeo diccre:hoc malo domitos ipfospotius cultores agroru fore,quam ut armati per feccllionem coll prohibeant. Hand ram facile didu eft:facicndûmne fucric,quàm potuiUc arbitror fieri,utconditionibus laxandi annonam,amp; tri bunitiâ poteftate,amp;: omnia inuitis iura impofita patres demcrent fibi. Et fenatui nimis atrox uifa fentëtia eft:ôi ira plcbem propè armauit.Fame iam fc fi'cut hoftcs pcti:cibo, uiëluc^ frau dari:percgrinum frumentum,quæfola alimenta exinfperato fortuna dcderit:ab ore rapimifî .Cn.Martio uinóti dedâtur tribunimifi de tergo plebis Roraanæ fatisfîat.cum fibi carnificem nouum exortu:qui aut mori,aut feruire iubcat.In exeuntê c curia impetus fadtus eftct:ni perz opportune tribuni diem dixiftent.ibi ira eft fupprefla.fe iudicem quifq3,fe dominum uitæ,nc ciscç inimici fadtum uidebat.Contcmptim primo Martius audiebat minas tribunitias.auxiz Iij,non pœnæ ius datum illi poteftati: plebisCp, non patrû tribunos elfe, fed adeo coorta crat infenfa plcbs:utunius pœna defungendum effet patribus.reftiterunt tarnen aduerfa inuidia: ufiéjj'funt qua fuis quifqj,qna totius ordinis uiribus.ac primo tentata rcs eftzfi difpofitis dien tibus abfterrcndo fingulos à concionibus,côciirjsc^,difqcere rem poftcnt.uniuerfi deinde pro cefterc (quicquid erat patrû, reos diceres) prccibus plebem cxpofcentes:unû fibi ciuem,unum fcnatorcm,fi innocente abfoluere nollcnnpro nocente donarent.Ipfe cû die didla nS adeftet: perfeueratnm in ira eft.damnatus abfens in Volfcos exulatû abrjt,minitâs patriæ,hoftilcsc^ iam turn fpiritus gcrens.uenientê Volfci benigne cxcepcreibenigniuscp in dies colebannquo maior ira in fuos eminebahcrebrætp nunc querelæ, nunc minæ pcrcipiebantur. Hofpitio ute batur Accij Tullij.loge is tum princeps Volfci nominis erat,Romaniséç femper infeftus. ita cum altcrû uetus odiû,altcrum ira recens ftimularet:confilia coferunt de Romano bcllo.haud facile credcbantlplebcm fuâ impelli pofte ut toties infclicitcr tentata arma caperent.multis fie pe bellis,peftilêtia poftremo amifta iuLiêtute,fradtos fpiritus efte. arte agendû in exoleto iam , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uetuftate

LIBER SECVNÖVg nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.4^

ûetuftate odiotut reccnti ali'qua ira exacerbarentur animi. Lndi forte ex mftautatiohe ttiagni Romæ parabantur.inftaurandis hæc caufa fuerat ludi's.Mane feruu qufdâ paterEamiliæ non dum comiflo fpedtaculo fub furca cæfum medio cgerat circo, cœpti inde ludi : uclut ca res ni/ hil ad religionem pcrcinuiflet.haud ita multo poft T.Latino de plebe homini fomniumfuit* Vifus lupiter dicere;(îbi ludi præfultorê difplicuifte.niiî magnifiée inftaurarentur hi ludûperi culum urbi fore.irenea côfulibus nuntiaret. Quanquâ haud fané liber erat religione animust uerecudia tarnen maieftatis magiftratuu timorem uicitmc in ora hominum pro ludibrio ab/ iret.magno illi ea cundtatio ftetit, filiû nancp intra paucos dies amifit. cuius repenrinæ cladis ne caufa dubia eflet: ægro animi cadé ilia in fomnis obuerfata fpccies, uifa cft rogitare: fatin’ magnâ fpreti numinis haberet mercedéç'maiorê inftare, ni cat propere ac nutict cófulibus.Ia præfcntior rcs erat:cundtantê tarnen, ac prolatantê ingens uis morbi adorta cft debilitate fu/ bita. turn cnimucro dcoru ira admonuit.feftus igitur malis prætcritis, inftantibusep, confilio propinquoru adhibico,cu uifa.atq^ audita,Si obuerfatû toties fomno Iouem,minas,irasc^ ccc leftes repræfentatas cafibus fuis expofuifletteonfenfu inde haud dubio omniû qui adcrant,in forum ad confules lcdtica defertur.indc in curia iuftu cofulum dclatus, eadem ilia cû patribua ingenti omniû admiratione enarraftenecce aliud miraculû. qui captus omnibus membris de/ latus in curiam cftet:eum fundtum officio pedibus fuis domû rediffe, traditum memoriæ eft* «Ludi quàmampliffimi ut fîerent,fcn3tus decreuit.Ad eos ludos authorc Accio Tullio uis ma gna Volfcorû uenit.priufquàm comitterenf ludi;Tullius,ut domi copofitum cum Martio fue rat:ad confules uenit.diciteffe,quæ fecretô agere de rep.uclit arbitris remotis, Inuitus,inquir* quod fequius fit,de mcis ciuibus loquor.non tarnen admiffum quicquam ab fis, criminatum ueniotfed cautû,ncadmittât.Nimio plus quàm uelim, noftrorû ingenia funt mobilia.multia id cladibus fenfimustquippe qui no noftro meritoffed ueftra patientia incolumes fumus.ma gna hic nunc Volfcorum multitudo cftdudi funtTpcdtaculo intenta ciuitas erit. memini quid per eandem occafi'onê ab Sabinorum iuuentute in hac urbe coraiffum fit.horret animus; ne/ quid inconfultc, ac temere fiat, hæc noftra.ueftracp caufa prius dicenda uobis confules ratua fum.Quod ad me attinct;extemplo hinc domû abire in animo eft;ne cuius facli,di{fticp con/ tagionc præfcns uiolcr.Hæc locurus abijt.Côfulcs cû ad patres rem dubiam fub authorc cer/ to detuliffennauthor magisfut fi't)quàm res ad præcaucndû uel ex fuperuacuo mouit.facftoép fenatufconfùlto ut urbem excédèrent Volfci, præcones dimittuntur, qui omnes cos profi'cifcî ante nodtem iubcrcnt.Ingcns pauor primo difeurrentes ad fuas rcs toîlcndas in hofpitia per/ culitîprofi'cifcentibus deinde indignatio obortatfe ut confcelcratos cotaminatosep ab ludis,fc ftis diebus,ccetu quodamodo hominû deorume^ abaiftos effe. Cum propècotinuato agmi ne irent; prçgrcffus Tullius ad caput Ferentinum, ut quifq? ueniret.primorcs eorû cxcipicns* qucrendo,indignandoc^,Ô^ cos ipfos fedulo audiences fecunda iræ uerba, ôi per cos multitu/ dinem aliâ in fubiccftum uiæ campû deduxit.ibi in concionis modû orationê exorfus, Vetc rcs populi Romani iniurias,cladescp gentis Volfcorû,ut omnia,inquit,obliuifcamini alia; ho diernâ hanc cotumeliâ quo tandem animo fertisC qua per noftrâ ignominiâ ludos comifereC an non fenfiftis triumphatum hodic de uobis effeCuos omnibus ciuibus,pcregrinis, tot fini« mis populis fpedtaculo abeuntes fuiffeCueftras coiuges,ueftros liberos traduótos per ora ho/ minû'Cquid cos,qui audiuere uocé præconisÇ'quid qui uos uiderc abeuntesCquid cos,qui huie ignominiofo agmini fucrc obuij:exiftimaffe putatisCnifi aliquod profedlo nefas cffc: quod R interfimus fpe(ilaculo:uiolaturi fimusludos,piaculumcp meriturindeo nos ab fede piorû,cce/ tu,conciliocç abigi.quid deinde illud no fuccurritC'uiucre nos;quod maturauinjus proficifciCfî hæc profedliojôi no fuga eft;ôi hanc urbé uos no hoftium ducitis; ubi (î unû dicm morati cft fetis’.moriendû omnibus fuit.Bcllû uobis indidlû cft magno corum malo,qui indixere; fi uiri eftis. Ita ôi fua fpontc irarum plcni,ôf incita« domos inde digrefïi funt ; inftigandôquc fuos quifeg populos cffcccre;utomne Volfcum nomen defi'ceret. Impcratoresad id bellum de o/ mniû populorû fententia Iccfti Accius Tullius,Si Cn.Martiuscxul Romanus:in quo aliquan to plus fpei repofitum.quâ fpem ncquaquâ fefellit;uc facile apparcrc.t:ducibus ualidiorem.,cp ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d 4- exerciru

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. P R I M AE

cxercitu rem Romm am cfTc.Circcios profeólus.primu colonosi'nde Romanos cxpuliu libe/ raméç earn urbem Volfcis tradidit-.inde in latinam uiam tranfuerfis tramitibustranfgreflus, Satricnm,Longulam,Polluftiam, Coriolos, nouella hæc Romanis oppida ademif.inde nuuium recepit.tuc deinceps Corbionem, Viteliam,Trcbiam,Labicos,Pedum,cepic. poftre/ mum ad urbe à Pedo ducit ; ôi ad folïas Ciuilias quincp ab urbe millia paffuu caftris pofitis, populatur inde agru Romanuxuftodibus inter populatores miflis, qui patricioru agros inta Clos feruaret:fiue infenfus plebi magistfiue uc dilcordia inde inter patres, plebcmtp oriretur. Quæ profccto orta eflct: adeo tribuni iam feroccm per fe plebe criminando in primores ciuu tatis inftigabaufed extcrnus timor maximu concordiæ uinculu.quâuis fufpeCtos, infenfosq^ inter fe iungebat animos .Id modo no cóueniebanquod fenatus,cófulescp nufquâ ahbi fpcm, quam in armis poncbâtplcbes omnia,bellu malebat.Sp.Nautius iam.ôô Sex.Furiuscon fuies crant.Eosrccen fentes legiones,prælîdia per muros,aliacp in quibus ftationcs.uigiliascp efle placuerat,loc3 diftribuentes multitudo ingens pace pofeentium primû feditiofo clamore cóterruit:deinde uocare fcnatum,rcferre de legatis ad Cn.Martiu mittedis coegit. Acceperuc relatione patresipoft^ apparuit labare plebis animos. miifiq^ de pace ad Martiu oratores, atrox refpofum retulerut.Si Volfcis ager redderctunpolfe agi de pace.ß præda belli per otiu frui uelinumemorem fe ÔC ciuiu iniuriæ,ô^ bofpitum beneficii,adnifuru:ut appareat exilio fibi irritatos,non fraólos animos eife.Iteru deinde qdem milfi no recipiuntur in caftra.faccrdotes quoep fuis inßgnibus uelatos iffe fupplices ad caftra hoftiu, traditum eftmihilo magis quam legatos flexiifeanimu.Tum matronæad Veturiämatre Coriolani.Volumniamcpuxorem frequentes coeunt.id publicu c6filium,an muliebris timor fuerit,parû inuenio.peruicCre certe: ut à Veturia magno natu mulier,SC Volumnia duos paruos ex Martio ferens filiosfecum in caftra hoftium irennSC qua armis uiri defendere urbe non poftent:mulieres precibus,lachry/ mistp defenderent. Vbi ad caftra uentu eft: nuntiatumcp Coriolano: adefte ingens mulieru agmen:primo,ut qui nec publica maieftate in legatis, nec in facerdotibus tanta oftqfa oculis, animoé^ religione motus eflet:multo obftinatior aduerlus lachrymas muliebres erat.dein fa miliariu quidam,quiinGgncmmœftitia inter cæterascognouerat Veturia inter nurum.ncpo tesép ftantemmifi me fruftrantur,inquit,oculi:mater tibi,coniuxcp, SC liberi adfunt. Coriolaz ims propere utamens.confternatus ab fede fua cu ferret matri obuiæ côplexû;mulicr in iram ex precibus uerf3,Sine priufqua complexu accipio,fciam,inquit: ad hoftem, an ad filiu uencz rim:captiua,materne in caftris tuis ßm.in hoc me longa uica, ÔC infelix fcncCla traxit: ut exuz lem te,deinde hoftem uidcremfpotuifti populari hanc tcrræquæ te genuit,atq^ aluit'Tnon tiz bi,quauis infefto animo SC minaci perueneras:ingrcdicnti fines ira cccidifTnoxum in confpez Clu Roma fuit:fuccurrit7iatrailla mœnia domus,ac penarcs mei funt'Tmatcr coniux,liberiq^^ Ergo ego nifi peperiftemtRoma no oppugnarefç'niîî filiij haberedibera in libera patria mor tua eftem^Sed ego nihil iam pad nec tibi turpius.quàm mihi miferius poftummec ut fim mi ferrima:diu futura fum.de his uidcris:quos, fi pergis:aut immatura mors, aut longa feruitus manet.Vxor deinde ac liberi amplexi,fletusc^ ab omni turba mulieru ortus, SC comploratio fui,patriæcp,fregêre tandem uiru.complexusinde fuos.dimittit: ipfe retro ab urbe caftra raoz uit. AbduCtis deinde legionibus ex agro Romano.inuidia rei oppreflum pcrifle tradunnali) alio leto.apud Fabium longe antiquiifimu authorê,ufcç ad feneeftutem uixifle eundem inuez nio.refert certc hanc fæpe eum exaóla ætatcufurpafte uocem. multo miferius feni cxiliu elfc. Non inuiderunt laudes fuas mulieribus uiri Romani. adeo fine obtrcCladone gloriæalicnx uiuebatur.monumento quof^ quod effet:templu Fortunç muliebri a;dificatu,dcdicatuq^ eft. Rediere deinde Volfci adiuneftis Æquis in agru Romanum. fed Æqui Aecium Tulliu baud ultra tulere duccm. Hine excertamine Volfci, Æquine impcratorem coniunClo cxercitui daz rent,feditio,deinde atrox præliu ortum. Ibi fortuna populi Romani duos hoftium exercitus baud minuspcrniciofo,quàm pertinaci certamine confccit.Confules T.Sicinius,0i C. Aquiz lius.Sicinio Volfci, Aquilio HerniciCnâ tj quoq; in armis crant)prouincia euenit.eo anno Her nici deuiCti;cu Volfcis æquo Marte difeeftum eft. Sp.Caffius deinde, SC Proculus Virginius

confutes

L ï B E r’ V S E C y K D VS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^

cohfulcs faéli'.cütn Hernici's fœdus id:um:agn’ partes duæ a dcmptæ.inde dimiJîum Latinis* dimidiutn picbi di'uifqrus conful Caflîus erat.adfjciebathui'c muneri agri aliquantum : qucm publicum poflîderi à priuatis criminabatur.Id multos quidcm patrü, ipfos poflcflores, péri/ culo rerum fuarum terrebat.fed Ô2 publica patribus folicitudo inerat:largitione confulem péri culofas libertati opes ftruere.Tum primum lex agraria promulgata eft Jnunquâ deinde ufcp 3d banc memoriâ (îne maximis motibus rerum agitata.Conful alter largitioni reiîftebauau/ thoribus patribus,nec omni plebe aduerfante:quæ primo cœperat faftidire munus uulgatû a ciuibus ifle in focios, fæpe deinde Si Virginium confulem in concionibus^uclut uaticinantem audiebat.peftilens collegæ munus efletagros illos feruitutem f)s,qui accepcrint:laturos:rcgno uiam fîeri.quid cnim itaaflumi focios,K nomenlatinumç'quid attinuifïc.Hcrnicis pauloante hoftibus capti’agri tertiam partem reddiTniiî ut hæ genres pro Coriolano duce Caflîum ha beantCPopularis iam efle diffuafonSi interceflbr legis agrariæ cœperat. utcrqj deinde conful çertatim plebi indulgere. Virginius dicere-.paflurû fe aifignari agi'os:dum ne cui,ni(î ciui Roz mano alTignentur.Caflîus,quia in agraria largitioneambitiofus in focios, eocp ciuibus uilior crat’.utalio munere Obi reconciliarct ciuium animos: iubere pro iîculo frumento pecuniam ac ccptamretribui populo. Id uero haud fecus,quàm præfcntêmerccdércgni’afpernata plebs, adeo propter fufpicionê infitam regni^uelutabundarent omnia,munera eius in animis homi num rcfpuebâcur.quem,ubi primû magiftratu abfjt:damnatû,necatum(Ç confiât. Sunt, qui pattern authorê eius fupplicq ferant.eum cognita domi caufa uerberafre,ac nccafle:peculiûc^ fîlfj Cereri confecrauifle:fignu indefadtumefTe,Siinfcriptu.ex CafTia familia datum.Inuenio apud quofdæidcp propius fîdci eft:à quçftoribus Cæfone Fabio,amp; L.Valerio diem diólam perduellionistdânatumcp populi iudicio:dirutas publice .xdes. ea eft area ante Tclluris ædé. Cæterij fîue illud domefiicum,nue publicum fuit iudicium:damnatur Scrg.Cornclio,Q.Fa/ bio cofulibus.Haud diuturna ira populi in Caffiû fùit.dulcedo agrariæ legis ipfa per fe dem/ ptoauthore fubibat animos.accenfaép ea cupiditaseftmalignitate patrû:qui deuidtiseoan/ no Volfcis,Æquis(p militem præda fraudauere.quicquid captu ex hoftibuseft,uendiditFa/ bius confuhac redegit in publicu. Inuifum erat Fabium nomen plebi propter nouiftîmû con/ fulemitenuere tarnen patres:utcû L.Æmylio Cæfo Fabius cóful crearetur. co infeftior facia plebes.feditio domcftica bellû externû exciuittbcllo deinde ciuiles difcordiæ intermiffæ. uno animo patres ac plebs rebellantes Volfcos, amp;nbsp;Æquos duce Æmylio profpera pugna uicere. plus tarnen hoftiû fuga, cp prælium abfumpfît. adeo pertinaciter fufos infecuti funt équités. Caftoris ædes eodcm anno Idibus Quintilibus dedicata eft. nota erat Latino bcllo Pofthu/ wio diôlatorc. filius eius duumuir ad id ipfum creatus dedicauit. Solicitai Si eo anno funt dulcedine agrariæ legis animi plebis. tribuni plebis populärem poteftatc lege popular! celez brabant.patres fan's fupcrq^ gratuici furoris in multitudine credcnteseftcjlargitiones, temeri/ tatisîp inuitamenta horrcbât.acerrimi patribus duces ad refiftendum confules fuere.ea igitur pars reipublicæ uicit.nec in præfens modo,fed in ucnientê etiâjannum M.Fabiû Cæfonis fra trem,amp; magis inuifum alteru plebi accufatione Sp.Caffrj.L, Valeriumyonfulé dédit. Certa/ turn eo quoq^ anno eu tribunis eft.uana lex, uanicp legis authorcs,iaótando irritu munus,fa/ ôli.Fabiû inde nomen ingens poft tres cotinuos confulatus,unocp uelut tenoreomnes exper tos tribunicqs certaminibus habitû.itaq? ut bene locatus maniît in ea familia aliquandiu hoz nos.Bellu inde Veiens initu.ôi Volfci rebellarût.fed ad bella externa propè fupererant uires: abutebanturq^ qs inter femetipfos certâdo, Acceflere ad ægras iam omniû.mcntes prodigia cœleftia,propè quotidianas in urbe,agriscpjoftentâtia minas.moticp ira numinis caufam nul Iam aliâ uates canebant.publice priuatimcp nunc extis,nunc per aues confulti:quàra,haud ri/ te facra fîeri.qui terrores tamê eo euafere:ut Oppia uirgo ueftalis damnata incefti pœnas de/ derit.Q.Fabius inde,K C.Tullius confules facfti.Eo anno non fegnior difeordia domi,ôC bel/ lum foris atrocius fuit.Ab Æquis arma fumpta. Veientes agrû quoq; Romanorû populan/ tes inierut.quorum belloru crefeente cura,Cæfo Fabius,amp;: Sp.Furius cofules fiunt. Artonam latinâ urbem Æqui oppugnabât.Veientes pleni iam population^ Româ ipfam fe oppugna

turos

turos tninitabantur.qui' terrorcs,cum compcfccrc debercnt,auxcfe i’nfupcr animos plebis: rcgt; dibatcç non fua fponce plebi mos detreótandi militiâ:fed Sp.Ltcinius tribunus plebis uenif/ fe tempus ratus per ultima ncceflitatem legis agrariæ patribus iniûgendæ.fufceperat rem mi/ litarem impcdiendâ.cæteru tota inuidia tribunitiæ poteftatis uerfa in authorê efl:nec in cum confutes acrius.quàm iplîus cius collegæ coorti funt. auxilioéç eorû deleótum cófules habet. Ad duo fimul Bella excrcitus fcribitur ducédus: Fabio in Veientesu'n Æquos Furio datur. ÔC in Æquis quidem nihil dignu memoria geftum eft. Fabio aliquante plus negoerj eu ciuibus, quàm cum hoftibusfuit.unus ille uiripfe conful rempublicam fuftinuit: quam exercitus odio confulis,quantu in fe fuit,prodcbat.nam cum conful præter cætcras imperatorias artes, quas parando gerendot]^ bello edidit plurimas:ita inftruxiflet aciem:ut folo cquitatu cmiifo exer/ citum hortium funderet: infequi fufos pedes noluit. nec illos, etfi non adhortatio inuifi duels, fuum faltcm flagitium,0i publicum in præfentia dedecus,poftmodo periculum.fi animus ho fti rediflet’.cogere potuit gradum accelerare:aut fi aliud nihil, inftare inftrudtos. iniulfi figna referunt:mœll:iéç(crederes uiól:os)exccrantcs nunc imperatorem.nunc nauatâab équité ope/ ram,redeunt in caftra. Nec huic tarn peftilenti exemple remedia ulla ab imperatore quæfita funt.adeo excellentibus ingenqs citius defucrit ars,qua ciuem reganttquàm qua hoftem fupe rent.Conful Romam redrjt.non tarn belli gloria auôta,quàm irritato,exacerbatocp in fe mi/ litum odio.Obtinuere tarnen patres:ut in Fabia gente confulatus maneret. M. Fabium con/ fulem créant; Fabio collega Cn. Maniliusdatur.Et hie annus tribunum authorê legis Agra/ riç habuit.T.Pontifîcius fuit.is eandem uiâ,uelut procelfilfecSp.Licinio,ingreHus,dele0lum paulifper impedqt.Pcrturbatis iterum patribus Ap. Claudius uidtam tribunitiâ poteftatem dicerc priore anno,in præfentia re ipfa,cxemplo in perpctuutquado inuentu fit,fuis ipfam ui/ ribus dilfolui.neq^ enim unqua deftjturutqui ôi ex collega uidtoriâ fibi,Si gratia melioris par tis bono publico uclit quæfitâ.ôC plures,fi' pluribus opus fit,tribunos ad auxiliu confulum pa/ rates foretSC unum uel aduerfus omnes fatis efle.darent mode ôi cófules,ôi primores patrum operam:ut,fi minus omnes,aliquos tarnen ex tribunis reip.ac fenatui conciliarent. Præceptis Appq moniti patres uniuerfi comiter ac benigne tribunes appellare:amp;i confulares, ut cuique corum priuatim aliquid iuris aduerfus fingulos erat ; partim gratia, partim autboritate obti/ nuere; ut tribunitiæ poteftatis uires falubres uellent reipublicæ eftê, quatuorép tribunoru ad/ uerfus unum moratorem publie! comodi auxiîio delecftum confules habent. Inde ad VeienS bellum profedlitquo undiqj ex Hetruria auxilia conuenerant; nô tam Veientium gratia con/ citatæquàm quod in fpem uentumerat;difcordia inteftina diftolui rem Romana poftc.priti/ cipcst^ in omnium Hetruriæ populorum cócilqs frcmebannæternas opes efte Romanas,ni/ fi inter femetipfos feditionibus fæuiant. id unum uenenum, earn labern ciuitatibus opulentis repcrtam:ut magna imperia mortalia eftent. diu fuftentatû id malum partim patrû confilqs, partim patientia plebis tarn ad extrema uenifle; duas ciuitates ex una fadlas; fuos cuiqj parti magiftratus,fuas leges efte. primum in deledlibus fæuire folitos, eofdem in bello tarnen pa/ ruifle ducibus.qualicunqjurbis ftatu,manente difciplina militari,fifti potuifte.iam no paren/ di magiftratibus moremin caftra quoep Romanu militem fcqui. proximo bello in ipfa acie in ipfo certamine confenfu exercitus traditam ultro uidloriam uidtis Æquis;figna deferta:im peratorem in acie relidlum;iniuftu in caftra reditum.profcdlo fi inftetur; fuo milite uinci Ro/ mam poftemihil aliud opus eftèrquàm indici,oftédié^ bellumtcætera fua fponte fata, ôd deos gefturos.Ea fpes Hetrufeos armaucrat,multis inuicé cafibus uidlos,uidlorescp.Coss.quoque Romani nihil præterea aliud,quàm fuas uires, fua arma horrebant; memoriae^ pefllmi pro/ ximo bello exempli terrebanturme rem committerent eo: ubi duæ fimul acies timêdæ elfenu itaq; caftris fe tencbât,tam ancipiti pcriculo aucrfi. diem, tempusep forfitan ipfum leniturum iras,fanitatemép animisallaturum.Veiens hoftis,Hetrufcicç eo magis præpropere agcre;la/ ceffere ad pugnam primo obequitando caftris, prouocando^:poftremo ut nihil mouebantî qua confules ipfos,qua exercitum increpando, fîmulationem inteftinæ difeordiæ remediu ti/ moris inuentuîSd confules magis non confidere;^ non credere fuis militibusmouû fedrtionis

LIBER SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;4f

gcftLis,Glcntium,ociutnq^ inter arm a to 3, ad hæc in nouitatê gcnerfs, originiscp qua falfa, qua ucra iaccre.Hxc cû fub ipfo uallo.portiscp ftrepercnnhaud ægre cofules pati.ac imperitæ mul titudini nunc indignatio,nunc pudor peâora uerfarerôi ab intcftinis auertcre malis.nolle in/ ukos hoftestnolle fucccfluna.no patribus.no confulibus.extcrna. Si domefticaodia certare in animis.tandem fupcrant externa:adeo fupcrbe,infolcncercp hoflis eludcbat.frequétes in prç torium conueniunt’.pofcunt pugnæpoftulantut (îgnum detur. Confulcs uelutdeliberabun/ di capita conferunndiu colloquuntur.pugnare cupiebanufed rétro reuocanda.ôi addenda en piditas erat:ut aduerfando,remorandocç incitato femcl militi adderent impetû.Redditur rc iponfumammaturâ rem agimondu tempus pugnæ efle:caftris fc tencrcnt.edicût indc:ut ab/ ftincant pugna.fi'quis iniulFu pugnauerit:ut in hoftem animaduerfuros. ita dimiflîs, quo mi/ nus confules uellc credunncrcfcit ardor pugnandi.accédunt infuper hoftes ferocius multo : uc ftatuilTe non pugnarc confules cognitum cft.quippe impune fe infultaturos.no credi militi ac ma.rcm ad ultimu feditionis erupturam; fînemcp ueniife Romano impcrio. His freti occur/ fant portisa'ngcrunt probra:ægre abftinent,quin caftra oppugnent. Enimuero no ultra cotn meliam pati Romanus pofle. totis caftrisundicp ad confules curritur. noiam fen(îm,utante, per centurionu principes poftulannfed paflîm omnes clamoribus agunt.Matura rcs erat: tec giuerfatur tarnen Fabius.deindc ad crefeentem tumultû.iam metu feditionis collega coceden ce,eu (îlentium clalîico feciflct:ego iftos Cn.Manili pofle uincerc fcioiuelle ne Icirem.ipfi fece/ funt.itaq; certu atqj decretum eftmon dare fignû: nifi uidlores fe redituros ex hac pugna iu/ ttnt.confulcm Romanû miles femel in acie fcfellif.deos nunquâ fallet.Centurio erat M. Fia/ uolcius inter primores pugnæ flagitator.uidtor,inquit,M,Fabi reuertar ex acie.fl fallat: loue patrem.Gradiuumcç Marté,aliosépiuratus inuocatdeos. Idem deinceps omnisexercitus in . fc quifqj iurat.Iuratis datur flgnmarma capiunt: eunt in pugnam iraru,fpeic^ pleni. nunc iu/ bent Hetrufeos probra iaccre: nûcarmatis libi quifeç lingua promptû hofté offerri. Omnin illo die,qua plebis,qua patru eximia uirtus fuit.Fabiû nome,Fabia gens maxime enituit,muS tîs ciuilibus certaminibus infenfos plebis animos ilia pugna fibi reconciliare flatuunt.inftrui/ tur acies.Nec ueiens hoftis.Hctrufcæcp Icgiones detredtant. propè certa fpes erat: no magis fecum pugnaturos,quàm pugnauerint eu Æquis. maius quoq; aliquod in ta irritatis animis, amp;nbsp;occafionc ancipiti baud defperandû efle facinus.rcs aliter longe euenit.nâ no alio ante bel/ lo infeftior Romanus (adeo bine contumelqs boftcs,binc confulcs mora cxacerbaucrât) præ/ lium inqt. Vix explicandi ordinis fpaciu Hetrufeis fuit: eu pilis inter prima trepidationé abie/ dtis tcmerc magis quàm cmiflîs pugna iam ad manusj'am ad gladios, ubi mars eft atrociffi/ mus:ucnerat. Inter primores genus Fabiû infigne fpcdlaculo, excmploép ciuibus erat. ex bis Q,Fabiu (tertio bic anno ante coful fucrat) principe in cofertos Veientes eunté ferox uiribus amp;nbsp;armorû arte Tbufeus incautû inter multas uerfantc boftiû manus gladio per pedtus trans figit.telo extradlo præccps Fabius in uulnus abqt. Senfît utraq^ acics unius uiri cafum. cede/ batc^inde Romanus:Cum M.Fabius conful tranOlijtiacentis corpus:obie(fl:acp parma,boc iuraftis.inquitjmilitcsCfugientes uosin caftra redituros C adeo ignapiflîmos bofles magis ti/ metis,quàm loue,Marterac^,per quos iuraftisCat ego iniuratus autuidtor reuertar: aut pro/ pe te bic Q.Fabi dimicans cadam.eonfuli turn Cæfo Fabius prions anni coful. uerbis ne iftis frater ut pugnet te impetraturû credisCdrj impctrabunt,pcr quos iuraucre.ôi nos,ut dccct pro cerestut Fabio nomine eft dignû:pugnando potius,quàm adbortando accendamus militum ahimos.Sic in primum infeftis baftis prouolantduo Fabij: totamq^ mouerunt iccum acicm. Prælio ex parte una rcfl;ituto,nibilo fegnius in altero cornu Cn. Manlius conful pugnam cie/ bat.ubi propè fimilis fortuna eft uerfata. nam ut altero in cornu Q. Fabium, fie in boc ipfum confulem Manilium iam uelut fufos agentem hoftes Si impigre milites fccuti funt : ut illc graui uulnere idlus ex acie ceflit,interfeôtum rati, gradum rctulere. cefliflentép loco:ni conful alter cum aliquot turmis equitum in eam partem citato cquo aduceftus, uiuere clamitans col legam , fe uieftorem effufo altero cornu adefle, rem inclinatam fuftinuiflet. Manilius quoz que ad reftituendam acicm fe ipfc coràm offert.duorum confulum cognita ora accendunt mi litum

48 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.DEC. P R I JW AE

litum anîmos.fimul Si uanior iam erat hoftium acies : dum abundante multitudine freti fubgt; traôta fubfîdia mittunt ad caftra oppugnanda.in quç baud magno certamine impctu fadto, dum prædæ magis quàm pugnæ memores tererent tempusttriarr) Romanij qui primam irz ruptionem fuftinere non potuerannmiflis ad confulcs nuntijs quo loco res eflent,conglobati ad prætorium redeunt:ôi fua fponte prælium ipfi renouant,ôi Manilius conful reueôlus in ca ftra ad omnes portas milite oppofito hoftibusuiam clauferat. ca defperatio Thufcis rabiem magis,quàm audaciam accendit.nam cum incurfantes quacuncç exitum oftenderet fpes, uaz no aliquoties impetu iffent: globus iuuenumunus in ipfum confulem iniîgnem armis inuaz dit.prima excepta à circunftantibus tela:fuftineri deinde uis nequit, conful mortifero uulnere iôlus cadit:fu(îcç circa omnes. Thufcis crefcit audacia. Romanos terror per tota caftra trepiz dos agit. ôJ ad extrema ucntum foret;,ni legati rapto confulis corpore patefecilfent una porz ta holtibus uiam.eà erumpunncofternatoép agmine abeuntes in uiëlorem alterum incidunt confulem.ibi iterum ca:fi,fufic^ paflîm.Vidloria egregie parta:triflis tarnen duobus tam claz ris funeribus.Itaqj confuhdecernente fenatu triumphum, fi exercitus fine imperatore triumz phare pofllf.pro eximia eo bello opera facile paifurum refpondit:fe familia funefta Q. Fabrj fratris morte,rcp.ex parte orba confule altero amiflo,publico, priuatot^ deformem luclu lau ream non accepturum.Omni adto triumpho dcpofitus triumphus clarior fuit.adeo fpreta in tempore gloria interdum cumulatior redit.Funcra deinde duo,collegæ, fratriséjj ducit. idem in utroqj laudatoncum concedendo illis fuas laudcs,ipfe maximam partem earum ferrct.nez que immemor eius,quod initio confulatus imbiberaureconciliandi animos plcbis,faucios mi lites curandos diuidit patribus.Fabijs plurimi datimec alibi maiore cura habiti. inde populaz res iam elfe Fabij: nec hoc ulla re, nifi' falubri rcipub.parte. Igitur non patrum magis quàm plebis ftudrjs Cæfo Fabius cum T. Virginio conful faótus,neque bella,neqj deledtus, neque ullam aliam priorem curam agere, quàm ut iam aliqua ex parte inchoata concordiæ fpe priz mo quoq; tempore cum patribus coalefccrent animi plebis.Itaq? principio anni ceniuit : priz ufquam quifquana agrariæ legis author tribunus exifteret : occuparent patres ipfi fuum muz nus facere : captiuum agrum’ plebi quàmmaxime æqualiter datent. æquum elle habere cosî quoruth fanguinc ac fudore partus fit. afpernati patres funttquefti quoc^ quidam nimia gloz ria luxuriate,ôd euancfcereuiuidum quondam illud Cæfonis ingenium.nullæ deinde urbanæ faôtiones fuere.Vexabantur incutfionibus Æquorum Latini. eo cum exercitu Cxib miiïus, in ipforum Æquorum agrum depopulandum tranfit.Æqui fe in oppida receperut ; murisc^ fe tenebant.eo nulla pugna memorabilis fuit. At à ueiente horte clades accepta temeritate alz terius confulis.acrtumtß de exercitu foretmi Cæfo Fabius in tempore fubfidio ueniflet. Ex eo tempore necçpax,neq; bellum cum Veientibus fuit. res proxime in formam latrocinij uenez rat.legionibus Romanis cedebantu'n urbem ubi abdutrtas fenferant legiones: agros incurfaz bant,bellum quiete,quietem bello inuicem eludentes.ita neqj omitti tota res, neq? perfîci poz teraft. Si alia bella aut præfentia inrtabant,ut ab Æquis, Volfcisc^, non diutius, quàm recens dolor proximæ cladis trapfirtet,quiefccntibus: aut mox moturos fe apparebat Sabinos femz per infertos,Hetruriamép omncm.Sed ueiens hortis affiduus magis,quàm grauis,contumez Iqs fæpius,quàm periculo animos agitabanquod nullo tépore negligi poterat: aut auerti alio fi'nebat.Tum Fabia gens fenatu adqt.conful pro gente loquif'.Alfiduo magis,magno prç iîdio.ut feitis patres cofcriptiîbellum Veiens eget.uos alia bella curate:Fabios hortes Veienti bus date.authores fumus:tutam ibi maiertatem Romani nominis fore.nortrum id nobis uez lut familiare bellum priuato fumptu gcrere in animo ert. refpublica ÔC milite illic, SC pecunia uacet, Gratiæ ingentes aôtæ.Conful c curia cgrertus comitante Fabiorum agmine qui in ue ftibulo curiæ fenatufconfultum expédiantes rteterantidomum rcdfit.iurti armati poftero die ad limen confulis adeffe,domos inde difeedunt. Manat tota urbe rumor : Fabios ad cœlum laudibus ferunt.familiam unam fubqfle ciuitatis onus: Veiens bellum in priuatam curam, in priuata arma uerfum.fi fint duæ roboris eiufdem in urbe genres : depofeant, hæc Volfcos fiz bi,illa Æquos:populo Romano tranquillam pacem agente,omncs finitimos fubigi populos

.LIBER SfeCVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4?

poffe.Fabîj poftcra die armacapiuttquo iüflî eranucoueniunt.Conful paludatus egrediens in ueftibulo gecem omnem fuam fnftruôto agmine uidet;acccptus in medium figna ferri iu/ beununquam cxercitus neqj minor numero,neep clarior fama Si admiratione hominum per urbcminccßmScxSi ccc milites,omnespatricq,omnesuniusgcntis,quoruneminem du ccm fpcrneret egrcgiüs quibuslibet temporibus fenatus:ibant unius famiiiæ uiribus Veicnti populo pcftcm minitantes.fcquebatur turba,propria alia cognatorum,fodaliumép,nihil me dium nec fpem neccurâ,fed immenfa omnia uolucntium animo:alia publica folicitudine exz citata,fauore Si admiratione flupens.irc forces, ire fcliccsiubenta'ncœptis euentus pares redz ’ derexonfulatus inde ac triumphos,omnia præmiaab fe,omnes honores fperare.Prætercua tibus Capitoliu,arccmcp,ôi alia templa.quicquid deoru oculis,quicquid animo ocairrit: prez cantunut illud agmen fauftum,atcp felix mittantzfofpites breui in patriam ad parentes rcftt tuant Jncaflum milTæ prcces.infelici uia à dextro lano porta: Carmentalis profcSli, ad Crez mcram flumenpcrueniut.isopportunusuifus locus cômuniendo præiîdio. L.Aemylius inz de,Si C.Seruilius cofules faóli.Si donee nil aliud,quàm in populationibus res fuinnó ad præz fidium modo tutandum Fabij fatis erannfed tota regione, qua thufeus ager Romano adiaz ■ cenfua tuta omnia,infefta hoftium,uagantes per utrunque finem fecerc. Interuallum deinde haud magnum populationibus fuit:dum Si Veientes accito ex Hetruria excrcitu prælîdium ' Cremeræ oppugnant: Si Romanæ legiones ab L. Aemylio confule adduôlæ cominus cum Hetrufeis dimicant acte, quanquam uix dirigendi adem fpatium Veientibus fuit.adéo inter ’ primam trepidationem, dum poft iïgna ordines introcunt:fubfidiacp locant: inuedla fubito ab latere Romana equitum ala,no pugnæ modo incipiendæ, fed contîftendi adernit locum, ita fuß retro ad faxa Rubra(ibi caftra habebant)pacem fupplices petunc.cuius impetratæ ab infîta animis leuitatc ante deduótum Cremera Romanum pra;fidium pœnituit.rurfus cu Fa bijs erat Veienti populo fine ullo raaioris belli apparatu certamen.nec erant incurfioncs mo ' do in agros,aut fubiti impetus incurfantium:fed aliquoties æquo campo,collatisép fignis eer taturn:genscp una populi Romani fæpe ex opulentiffima,ut tum res erant,Hetrufea ciuitate uidloriam tulit.Id primo acerbura.indignucp Veientibus uifum, inde cófilium ex re natum* infidqs feroce hoftem captadi.gaudere ctiam multo fucceftu Fabijs audaciam crefeere, itaqj Si pecora prædantibus aliquoties,uelut cafu inddiflent: obuiam aifta:Si agreftiu fuga uaftiz ' relióli agri:Si fubfidia armatoru ad arcendas populationes mifta,fæpius fimulato,quam ucz ’ ro pauore refugerutJamc^ Fabij adeo cotempferant hoftem :ut fua inuiSta arma neq; loco* neq; tempore ullo crederent fuftineri poflè.hæc fpes adeo prouexinut ad confpedla procul â Cremera magno campi interuallo pecora, quanquam rara hoftiu apparebant arma: decurz reret.Si cum improuidi effufo curfuinfidias circa ipfum iter locatas fupcraflent: palang pafz fim uaga(ut fit)pauore inieólo raperent pecora:fubito ex infidqs confurgitur.Si aduerfi',Si uu dic^ hoftes erant.primo clamor circulatus exterruitrdein tela ab omni parte accedebant.cocz untibustp Hctrufds iam continenti agmine armatoru fcpti,quo magis fe hoftis inferebat,co gebantur breuiore fpatio Si ipfi orbem colligerc.quæ res paudtatem eoru infignem. Si mulz titudinem Hctrufcorum,multiplicatisin arólo ordinibus,facicbat.tum omifla pugna, quam in omnes partes parem intenderânin unum locum fe omnes inclinanc.eo nixi corporibus, ac misep ruperc cuneo uiam.duxit uia in editum leniter collcm.inde primo reftitere:mox ut rez fpirandi fuperior locus fparium dedit, recipiendiep à pauore tanto animum: pepulerc etiam fubeuntes:uincebactp auxilio loci paucitas:ni iugo circumiftus Veiens,in uerticem collis euaz fiflet.ita fuperior rurfus hoftis faeftus: Fabq cæfi ad unum omnes: præfidiumcp expugnatu. Ç c c VI perifte fatis coucnit:unum prope pubetem ætate rcli(ftu,ftirpcm genti Fabiæ, duz bqscprebus populi Romani fæpe domi bellitp ucl maximu futuru auxiliu. Cu hæc accepta^ clades eft'et:iam C.Horatius, Si T.Menenius cofules erant. Menenius aduerfus Thufeos uiz (ftoria clatos cofeftim mifius.tum quoqj male pugnatu eft.Si laniculum hoftes occupaueret obfeflacp urbsforec,fuper bellum annona premente:(tr3nfierant enim HctrufciTybcrim)ni Horacius conful ex Volfcis eflet rcuocatus.adeoi^ id bcllum ipfis inftitit mœnibus:ut primo .

e pugnatutn

50 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC* P R I M AE

pugnatam ad Spci fît æquo marten'terum ad porram Colh'nam. ibi qaanquam parao moz mento fuperior Romana res fuiumcliorem ramen militem recepto priftino animo in fiitura prælia id cercamen fecir. A.Virginius,0iSp.Seruilius cofules fiunt.poft accepta proximana pugnx cladem Veientes abftinuere acie.populationes erantiÔC uelut ab arce laniculi paflim in Romanum agrum impetus dabant.non ufquam pecora tuta,non agreftes erant.capti dez inde eadem arte funttqua ccperant Fabios, Secuti dedita opera paffim ad illecebras propulz fa pccora præcipitauere in infidias. quo plures erant, maior cædes fuit, ex hac clade atrox ira maioris cladis caufa.atcp initiu fuit* traieóloenim noóleTyben’ caftra Seruilrj cófulis adorti funt oppugnarc. inde fuß magna cæde in laniculum fe ægrc rcccperunt. Confeftim coful ÔC ipfe tranfit ryberim:cafl:ra fub laniculo comunit.poftero die luce orta non nihil amp;nbsp;hefterna felicitate pugnæ ferox, magis tarnen,quod inopia frumenti,quäuis præcipitia,dum celcriora eflent,agebanc confilia:temere aduerfo laniculo ad caftra hoftiu aciem erexit.fœdiustp inde pulfus quàm pridie pepulerat,interuetu collegæ ipfe cxercitusip eft feruarus.inter duas acies Hctrufci,cum inuicem his atqj illis terga darent:occidioncocciß. Ita oppreftum temeritate le lici Veiens bellum. Vrbi cum pace laxior etia annona redrjt.SC adueefto ex Cäpania frumen to:SC,poftquä timor fibi cuicß futurx inopiæ abrjt:eo,quod abditum fijerat,prolato.Ex copia deinde,otioc^ lafeiuire rurfus animi:«K priftina mala.poftquam forisdeeranf.domi quærerc. tribuni plebem agitare fuo ueneno:agraria lege in reßftentes incitare patrcsmec in uniuerfos modo,fed in fingulos.Q.C0ßdius,amp; T.Genutius authores agrariæ legis T. Menenio diem dicunt.inuidiæ erat amiftum Cremeræ præfidium: cum baud procul inde ftatiua conful haz buiftèt. earn oppreflit:cum ÔC patres haud minus quàm pro Coriolano annixi eflent: amp;nbsp;paz tris Agrippæ fauor haud dum exoleuiftet.In mulóla temperarunt tribuni:cum capitis anqui fiftent.duo millia æris damnato mulótam edixerunt.ea in caput uertit.negant tulifte ignomt niam:ægritudine^,indemorboabfumptûefte. Alius deinde reus Sp.Seruilius,ut cófulatu abnc,C.Nautio ÔC P. Valerio cófulibus,initio ftatim anni ab L.Ceditio ói T.Statio tribunis die di(fta,non,ut Menenius,precibus fuis aut patrum,fed cum multa fiducia innocentiæ graz ciæC^ tribunieios impetus tulit. ôi huic prælium cû Thufeis ad laniculum erat crimini.fed ferz uidi animi uir ut in publico periculo ante.G'c rum in fuo non tribunos modo,fed plebé oratio ne feroci refutado,exprobrandoc^ T.Menenq damnationé,mortemcp, cuius paths munere reftituta quondam plebs eos ipfos,quibus turn fæuirec,magiftratus,eas leges haberctpericu lum audacia difcuftit.iuuit ói Virginius collega teftis produólus.participando laudesunagis tarnen Mencnianü(adeo mutauerant animü)profuic iudicium.Certamina domi finita: Vez iens bellum exortû:quibus Sabini arma coniunxerant.P.Valerius conful accitis Latinorum, Hernicoruép auxilfis cum excrcitu Veios miffus caftra Sabina,quæ pro mœnibus fociorû lo cata erâneofeftim aggredituntantamep trepidationéiniecinutdum difperfi altpalij manipuz latim excurrunt ad arcêdam hoftiû uim:ea porta,cui fignum primû intulerat,caperetur.intra uallum deinde cædes magis,quàm prælium efte.tumultus è caftris Si in urbem pénétrât, tan quam Veqs captisa'ta pauidi Veientes ad arma currût.pars Sabinis eunt fubfidio:pars Roz manos toto impetu intétos in caftra adoriûtur.paulifper auerfi,turbaticp funt: deinde Si ipfi ntroep uerfis fignis refiftunt.ôC eques ab confule immiftus Thufeos fundit,fugatcp.eademép hora duo exercitus.duæcp potéti(îimæ,3C maxime finitimæ gêtes fuperatæ funt. Dum hæc ad Veios geruntur:Volfci,Aequicp in Latino agro pofuerât caftratpopulaticp fines crût, eos per feipfî Latini aftumptisHernicis fine Romano aut duce, autauxilio caftris exuerunt. inz genti præda præter fuas rccuperatas res potiti funt.miftus tarnen ab Roma cóful in Volfcós C.Nautius. mos credo non placebat fine Romano duce, exerettuep focios proprijs uiribus, cofilfjstp bella gerere:nullum genus calamitatis.côtumeliæcp nó editu in Volfcos cft. nee raz men pcrpelli potuere:ut acie dimicarent. L.Fuhus inde Si C. Manilius confulcs. Manilio Veientes prouincia cuenir nó tamêbellatu.induciæ in annos x l petentibus datæ:frumen to,ftipendiocp impcrato.Paci externæcófeftim continuatur difcordia dorai,agrariæ legis tri bunicrjs ftimulis plebs furebat. confules nihil Menenij damnatione, nihil periculo dererriti

LIBER i E C V N D V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'51

Seüuilij, fumma ui rcfîftunt.abeuntcs magiftratu cofules Genutius tribiinus picbis arripuif. L. Aemyliüs.ôC Opiter Virginius confulatû incunt. Vopifcu Iulium pro Virginio in quibufz dam annalibus cófulem inuenio.Hoc anno.qtiofcûq? cófuics habuit;rei ad populum Furius, SC Manilius circueunc forditati non plebem magis,^ iuniorcs patrC.fuadcnt:moncnt:hono ribus ÔC adminiftratione rcipublicx abftineant. cófularcs nero fafccs,prætcxtam, curulcmi'p fellam nihil aliud,quàm pompa funeris putcnr.claris infïgnibus ucluc infulis uclaros ad mor tem deftinari. quodiï confulatus tanta dulccdo fitaam nunc ita in animu inducanc: confulaz turn captu ÔC oppreflum ab tvibunitia poteftatc eflc.cófuli uclut apparitori tribunitio omnia ad nutu,imperii4Cp tribuni agenda effe.fi fe cómouerit:(ï refpexcrit patrcs:fi aliud nbsp;nbsp;pkbcm

efle in republicacredidchuexiliu Cn-MarnijMcncnq damnarioné amp;nbsp;morrcm fibi proponat ante oculos.His accenß uocibus patres cófilia inde nó publica,fed in priuato,fcduótacp à plu rium cófcicntia habuere.ubi cum id modo conftarct:iure,an iniuria cripiendos efle rcos: arro ciflïma quxq; maxime placcbat fentétiamcc author quâuis audaci facinori deerat Jgi tur iudi cijdiecum plebs in foro creóla expeótationc ftarcnmirah primo:quod no defccndcretcribu nus:dcindc,cum iam mora fufpedtiorficret:dctcrritu à primoribuscrcdere: ócdefertaacproz , ditam caufam publicam qucri.tandcm qui obucrfati ueftibulo tribuni fuerat:nundant:domi mortuuefleinuentu.quodubi in totam concionépertulitrumonfïcutacics funditurduceoCz cifo:ita dilapfi paflïm alq alio.præcipuus pauor tribunos inuaferar, quàm nihil auxiir) facraz tæ leges haberent,morte collega: monitos.Ncc patres fan's moderate ferre lætitiâ. adcocp ne minem noxæ pœnitebanut ctiam infontes fcciflè uideri ucllenf.palamép ferrenmalo doman dam tribuniciâ potcftatcm.Sub hac peflïmi exempli uiótoria deletflus edicitunpauétibusc^ tribunis flne interceflîone ulla cofules rem peragunn Turn ucro iralci plebs tribunoru magiâ filentio.quàm cofulura imperio: Si dicere:aótu efle de libertate fua: rurlùs ad antiqua reditu: ’ cum Genutio unà mortuâ ac fcpultam tribuniciâ poteftatem-.aliud agendum, ac cogitandu: quo modo refîftatur patribus.id autê unum confiliu efle: ut fe ipfa plebs, quando aliud nihil auxilq habeat:dcfendat.quatuor 5C uiginti lidlorcs apparere côfulibustôi cos ipfos picbis ho minesmihil c5temptius,neq} infi'rmius:fi fint qui contcmnant.fibi quêqj ca magna, atqj hor renda faccre.His l ocibus alq alios cum incitaflent: ad Volcrone Pubîium de plcbc hominê, quia quod ordincs duxiflet.negaret fc militem fieri debcrc:liótor miflus eft à cofulibus. Vole ro appellat tribun? ’..cum auxilio nemo eflencófules fpoliari hominem,Sé uirgas expediri iuz bent.prouoco inquit ad populum Volero: quonia tribuni ciuem Romanu in confpcdlu fuo uirgiscædi malunnquàm ipfî in leólo fuo à uobis trucidari. quo ferocius clamitabanco infez ftius circufcinderc,ôé fpoliarc lidlor.Tum Volero Sé præualens ipfc, Sé adiuuantibus aduoca tis repulfo licftotc.ubi indignantiu pro fe acerrimus erat clamor, eo fe in turbâ cófertiflïmam rccipit clamitans.prouocoîSé fîdem plebis imploro.adefte ciues,adefte cómilitoncsinihil eft, quod expetftetis tribunostquibus ipfis ueftro auxilio opus eft. Cocitati homines ueluti ad prælium fe expcdiuc,apparebatc^ omne diferimen adefle: nihil cuiquam faneftu non publict fore,nó priuati iuris.Huic tantætcmpeftati cum fcconfules obtuliflennfacilecxperti funnpa rum tutam maieftate fine uiribus efte.uiolatis li(ftoribus,fafcibus fradhis c foro in curia com/ pclluntur,incerti quatenus Volero exercerct uidloriâ.Coticefccnte deinde tumuku,cum fena tumuocari iufliflent: queruntur iniurias fuas,uim plebis, Volcronisaudacia.Multis ferocitcr didlis fcnteti‘)S,uicere feniores:quibus ira patru aduerfus temetitaté picbis certari no placuit. Volerone amplexa fauorc plebs,proximis comitrjs tribunu plebis créât in eum annum: qui L.Pinariu,P.Furium cofules habuit.contrac^ omniu opinione,qui cum uexandis prion's an ni confulibus adminiftraturu tribunatu credebannpoft publicam caufam priuato dolore ha bito,ne uerbo quide uiolatiscofulibus rogatione tulit ad populum-.ut pleberj magiftratus tri butis comitqs fieret.Haud parua res fub titulo prima fpecie minime atroci fcrcbatur:fed quæ patricqs omnem poteftate per clientu fuftragia crcandi quos ueIlent.tribunos,auferret.Huic ■adtioni gratifli'mæ plebi cum fumma ui rcfiftcret patres: nec,qux una uis ad refiftendu erat: ut intercederet aliquis ex collegio,authoritatc aut confulum,autprincipum adduci poflenres

e I tarnen

5» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» PRIMAE

tarne fuo tpfa moliminc grains ccrtaminibus in annu cxtrahitur. Plebs Voleronc tribunnm ' rcfidt.patres adukimu dimicationisrati rem uentura, Ap.Claudiü Apprj filium tarn inde à' - patcrnis ccrtaminibus inuifum,infeftumcp plebi.cofulem faciut.collega ei T.Quintius datur, Phncipio ftatim anni nihil phus.quàm de lege agebatur.fed ut inuentor legis Volero,(îc Le Clorius collega eius author tum recetior,tum acrior erat, feroccm faciebat belli gloria ingens:^ quod ætatis eius haud quiG^ manu promptior erat.is, cum Volero nihil |3rætercp de lege lo queretur.infcólatione abftinens coss.ipfe in accufationera Appr),familiæcp fuperbifiPimæ, ac crudeliflimæ in plebcm Ro.exorfus, cum à patribus no cos» fed carnifîcem ad uexandam Si lacerandâ plebem creatû efle colendcrct.rudis in militari homine lingua no fuppetebat liber tati,animolt;p.itacp dcficiéte oratione,quandoquidê no tam facile loquor,inquit,Quirites,^ quod locutus fum,præfl:o:craftino die adefte.aut hic ego in cofpecftu ueftro moriar:aut pcrfe ram legem.Occupant tribuni tempkim poftero die. cófules.nobilitasc^ ad impcdiendam le gern in condone confiftunt.fummoueri Leôlorius iubct,præterquâ qui fuffragiû ineant.ado Icfcentcs nobiles ftabât nihil cedentcs uiatori.tum ex his prchendi quofdâ Letftorius iubet. Côful Appius negarejus efle tribuno in qucnquâ,nifi in plebeium: noenim populi/èd pie/ bis eum magiftratû efle: nec ilium ipfum fummouerc pro imperio pofle more maioru, quia ica dicatur.fi uobis uidctundifcedite Quirites.Faciîe, ôî cotemptim de iure diflcrendo pertur bare Lcdloriû potcrat.ardens igitur ira tribunus uiatore mittit ad confulem: conful liclorem ad tribunujpriuatu efle clamitâs,fine imperio.fine magifïratu.uiolatusqp effet tribunusmi Si concio omnis atrox coorta pro tribuno in cofulem effet;Si cocurfus hominu in forum ex tota urbc codcatæ multitudinis fîeret.fuftinebat tarne Appius pcrtinacia tantam tempcftatêxer/ tatumq^ haud incruento prælio foret-.ni Quintius coful aker cofularibus negotio dato,ut col/ Icgam ui,fi aliter no poffent,dc foro abducerenttipfe nunc plebem fæuiente prcdbus leniffetî nunc oraffet tribunos:ut concilia dimitterenndarcnt iræ fpatiû:nS uim fuam illis tempus ad/ empcurutfed confilium uiribus additurû:ôi patres in populi,ÔC cofulcm in patru fore poteftai te. Aegrc fedaca ab Quintio plebstrauko ægrius coful alter à patribus.Dimiffo tandem con/ cilio plebis :fenatu confutes habent.ubi cum timor,atq? ira inuicé fentétias uariaffennquo ma gis fpatio interpofito ab impetu ad confukandu aduocabâtunco plus abhorrebât à certatioz ne animi;adcoajt Quintio gratias agerét:quod eius opera mitigata difeordia effet.ab Appio petiturtut tanta confularem maieftaté effe uellenquanta in concordi ciuitate effe poffet.dum tribuni,cofulescp ad fc quifqj omnia trahât,nihil relidlu effe uiriu in medio.diftraólamlace/ rataraep rempublicâ per magiftratus.magis quorû in manu fit,quàm ut incolumis fit.quæri, Appius contra,tcfl:ari deos,atq;homines;remp.prodi per metum,ac deferi: non cofulem fe/ natui, fed fenatu confuli decffc:grauiores accipi lcgcs:quàm in Sacro monte acceptæ fint, ui/ lt;ffus tarnen patru confenfu quieuit.lex filentio perfertur. Turn primu tributis comitrjs creati tribuni funt-numero etiâ additos tres.perinde ac duo antca fuerint,Pifo author eft.nominat quoep tribunos,Cn.Sicciu,L.Numitoriû,M.Ducllium,Sp.Icilium,L.Meciliu. Volfci turn. Âequiep inter feditioné Romanam Si bellum coortu,uaftaucrant agrosjut fiqua feceffio pie/ bis ficret:ad fe receptu haberét.compofitis deinde rebus,cafl:ra rétro mouere. Ap. Claudius in Volfcos miffus.Quintio Acqui prouincia euenit.Eadcm in miliria fæuitia Appfj, quædo/ mi,effe,eo liberionquod fine tribunierjs uinculis erat.odiffe plebe plus quàm paternoodio: quod fe uiôlu uidebat ab ea. fc unico confulc obicôlo aduerfus tribuniciam poteftaté, perla/ tam legem effeiquam minore conatu,nequaquâ tanta patrum fpc,priorcs impedierantcofu/ les.Hæc ira,indignatiocp ferocem animû ad uexadum fæuo imperio exercitum ftimulabat. nec ulla ui domari poterantantum certamen animis imbibcrant.fegniter,otiofe,negligenter, contumaciter omnia agere.nec pudonncc metus coerccbat.fî citius agi ucllct agmen: tardius fedulo incederc. fi adhortator operis adeffet: omnes fua fponte motam remittere induftriâ: præfenti uukus demittere:tacite prætereuntcm execrari-.utinuiôtus ille odio plebcio animus incerdu moueretur,omni nequicquâ acerbitate prompta.nihil iam cû militibus agcrc;à cenru rionibus corruptu exettitu dicere; tribunos plebeios, cauillans interdû, Si Volcrones uocarc.

Nihil

LIB ER SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55

Nihil corû Volfd ncfctcbanuinftabantqj eo magisj'pcrâtcs idem certamen animoru aducr fus Appium habituru exercitum Romanu,quod aduerfus Fabium confulém habuiffet. cæte rum mulco Appio,cp Fabio uiolcntior fuic.no enim uincerc tantu noluiuut Fabianus exerci tus:fcd uinci uoluit.produdlus in aciem turpi fuga petit caftramec ante reftitit: êp figna infe/ rentem Volfcû munimentis uidit:fœdamé^ extremi agrainiscædem.tum expreflauis ad pu gnandu:ut uidlor iam à uallo fummoucretur hoftis:fatis tame apparercncapi tantum eaftra militem Romanu noluifie.ali) gaudere fua cladc,atc^ ignominia. Quibus nihil infracilus fez rox Appi) animusgt;cu infuper fæuire uclletxoncionêé^ aduocareucocurrunt ad cum legati^tri buniép monétesme utiep experiri uellet imperiû: cuius uis omnis in cofenfu obedientiû eflet-negare uulgo milites fe ad concionê iturostpaflimép exaudiri noces poftulantiu: ut eaftra ex Volfco agro moueâtur.hoftem uiôtoré pauloante propè in portis,ac uallo fuifle: ingentisc^ mali non fufpicionê modo,fcd apertâ fpeciem obuerfari ante oculos. Viôlus tandêCquando quidem nihil præter tempus noxæ lucrarêtur)rcmifla cocionc iter in fequentê diem pronunz tiari cum iuffiftef.prima luceclaflîco lîgnu profedtionis dcdit.Cum maxime agmen è caftris explicarctur,Volfci ut code figno excitati nouiftimos adoriûtur.à quibus pcrlatus ad primos tumultus,eo pauore (îgna^ ôî ordines turbauit: ut neqj imperia exaudiri, neq; inftiui acies poftcnt.nemo ullius nili fugæ memor,ita effufo agmine per ftragem corporu,armorûcp eua fere: ut prius hoftis defifteret fequi,^ Romanus fùgcre.Tandem colledtis ex diflîpato curfu militibuSjCoful cû rcuocâdo ncquici^ fuos perfecutus eftètn'n pacato agro eaftra pofuit.aduo cataep cócionc,inucdtushaudfalfó in proditorê exercitu militarisdifciplinæ,defcrtoré figno rum,ubi ljgna,ubi arma effent C fi'ngulos rogitâsa'nermes milites, figno amifto figniferos,ad hoccéturioncs duplicariosc^,qui rcliquerât ordinesmirgis cæfos feeuri percufir.r.cætcra multi tudo force decimus quifqj ad fuppliciû ledli. Contra ca in Acquis inter côfulem,ac milite co micate,ac beneffeqs certatu eft.Ôi natura Quintius erat lenionôi fæuitia infelix collcgæ quo is magis gauderct ingenio fuo,eftccerat. Huic tantæ cocordiæ ducis, exercituscp no aufi oftèrre fc Aequi,uagari populabudum hoftem per agros pafti. nec ullo ante bcllo latius inde adtæ prædæ.omnis militi data cft.addebâtur SC laudcs:quibus haud minus præmio gaudét mi litum animi.Tum duci,tum propter ducem patribus quoqj placatior exercitus redqt: fibi pa rentcm,altcri exercitui dominu datum ab fenatu memorîîs. Varia fortuna belli,atroci difeorz dia domi foriséç annu cxadtum,infignem maxime coraitia tributa efticiunt: rcs maior uidlo ria fufccpti certaminis,quàm ufu.plus enim dignitatis comitijs ipfisdctradtu cft,patribus ex cofilio fummouendis:quàm uirium aut plebi additu,aut demptum patribus. Turbulentior inde annus exccpit,L. Valerio,T. Aemylio côfulibus, turn propter certamina ordinû de lege agrariaitum propter indicium Äp.Claudq.cui acerrimo aduerfario legis, caufamcç poflefloz rum public! agri tanquâ tertio cofuli fuftinêti M.Duellius,SC Cn.Siccius diem dixere. Nun/ quam ante tam inuifus plebi reus ad iudiciu uocacuspopuli cft,plenus fuarü, plcnus paterna rum irarum.patres quoep no temere pro ullo æque annixi funtipropugnatorê fcnatus,maiez ftatisép uindicem fuæ ad omnes tribunicios, plebcioscp oppofitu cumultus,modum duntaz xat in certamine cgreftum,obiici iratæ plebi. Vnus è patribus iple Ap.Claudius,ÓC tribunos, SC plcbem,SC fuum iudiciu pro nihilo habebat.illum non minx plcbis,n6 fcnacus prccespcrz pcllere unquam potuere,nó modo ut ueftem mutarct:aut fupplex prehenfarct homines: fed ne ut ex cófueta quidê afperitate orationis,cum ad populum agenda canfa cftenaliquid leni ret:atcp fummitteret.idem habitus oris,cadem cótumacia in nultn,idem in oratione fpiritus erat:adeo,ut magna pars plebis Appium nó minus rcum timcrct,quàm confulcm timuerat. femel caufam dixit,quo femper agerc omnia folituserat,accufatorio fpirituiadco^ cóftantia fua SC tribunos obftupefecit,óCplebem:ut diem ipfi fua uoluntatc producerent: trahi deinde rem finerent, haudita multum interim têporis fuit: ante tarnen quàm prxdicfta dies uenirer, morbo moritur.cuius collaudationê cum tribuni plebis impedire conarêtunplebs fraudari fo lenni honore fupremu diem tanti uiri noluit;ÓC laudationem tam xquis auribus mortui audi uic:quàm uiui aceufationê audierat:SC excquias frequens celcbrauit, Eodem anno Valerius e } conful

54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D EC. primaequot;

conful cum exercîtu in Aequos profcdus,cum hofte ad præli'um di'cerc non poffencaftra op pugnare eft adorrus.prohibuit fœda tcmpeftas,cu grandine^ac tonitribus cœlo deieda. ad/ miratione deinde auxiniigno rcceptui dato,adeo trâquilla ferenitas rcddita: ut uelut numinc aliquo defenCa caftra oppugnare iceru religio fuerit.omnis ira belli ad populatione agri uerti tur. Aker conful Aemylius in Sabinis bellum gcflit.amp; ibi.quia hoftis mœnibus fe tenebat: uaftati agri funt.Incendfjs deinde no uillaru modo.fed etiam uicoru,quibus frequenter habi tabatur.Sabini exciti cu prædatoribus occurriftentiancipiti prælio digreffi,poftero die retule re caftra in tutiora loca.id fatis cofuli uifum:cu pro uidto relinqueret hoftem,intcgro inde de/ cedens bello. Inter hæc bella manête difcordia domi.T.Numitius Prifcus.A.Virginius co/ fuies faóti.Nofi ultra uidebatur latura plebs dilatione agrariæ legis; ultimaéç uis parabatur: cum Volfcos adefle, fumo ex incedrjs uillaru, fugacp agreftiu cognitum eft. ea res maturam iam feditione,ac propc erumpetem rcpreflit. Cofules coacfti extemplo ab fenatu ad bellum, educfta ex urbe iuuentute.tranquiliiorcm cæterâ plebem fecerut. Et hoftcs quide nihil aliud, quàm pcrfulîs uano timoré Romanis,citato agmine abcunt.Numitius Antiu aduerfus Vol fcos,Virginius contra Aequos profcótus.ibi ex infidrjs propè magna accepta cladc,uirtus rai litum rem prolapfam negligetia confulis reftituit.Melius in Volfcis imperatu eft. fufi primo prælio hoftesifugaq^ in urbem Antium,ut turn rcscrant,opulentiflîmâ aóli.quani conful op pugnare non aufus,Cenonem aliud oppidum ncquaquâ tam opulentu ab Antiatibus cepit.

Dum Aequi,Volfcitß Romanos cxcrcitus tenent;Sabini ufc^ ad portasurbis populantes inceflcrc.deinde ipfï paucis poft diebus à duobus excrcitibus,utrocç per irara confute ingrcf/ fo in fines,plus cladium,quàm intulerant,accepcrunt. Extreme anno pacis aliquid fuit:fcd, ucfemperaliâs,folicitæcertaminc patrum, SC plebis. Irata plebs interefle confularibus comi/ trjs noluit.per patres,clientescp patru confulcs creati,T.Quintius,0i Q.Scruilius.fimilcm an num priori confulcs habcnt;feditiofa initia,bello deinde externe tranquilla. Sabini cruftumi nos campos citato agmine tranfgrefti, cum cædes SC incendium circum Anicnem flumen fe/ ciflent,aporta propc Collinaumoenibus^ pulfi,ingentestamen prædas hominu,pecorumt^ egêre.quos Scruilius cofulinfefto exercitu infecutus,ipfum quidem agmen adipifei æquis lo cis non potuit: populationcm adeo effufe fccit;ut nihil bello intadtu relinquerenmultiplicic^ capta piæda rediret. Et in Volfcis rcfpublica egregie gefta,tum ducis,tum militu opera.Pri mum xquo campe fignis collatispugnatum,ingcnti cæde utrinqj.plurimo fanguinc. Et Ro mani,quia paucitas damne fentiende propior erat: gradum retuliffent: ni falubri mcndacio conful fugere hoftes ab cornu altere clamitans cócitaflètaciem.impctu faóto, dum fe putant uincere.uicerc. Coful metuens ne nimis inftando renouarct certamé,fignû receptui dcdit.In/ terceflere pauci dies,uelut tacitis induefjs utrincç quicte fumpta:pcr quos ingens uis hominu ex omnibus Volfcis,Aequisc^ populis in caftra ueninhaud dubitans,fi fenferint,Romanos noóle abituros.itaqj tertia fere uigilia ad caftra oppugnanda ueniut.Quintius fedato tUmul tu,quern terror fubitus exciuerat;cum manere in tentorqs quietum militem iuffiftetHcrnico rum cohortem in ftationem cducit;cornicines,tibicinescjpin equos impofitos canerc ante ual lum iubenfolicitumcç hoftem ad luce tenere.reliquu noólis adeo tranquilla omnia in caftris fuere;ut fomni quolt;ç Romanis copia effet, Volfcos fpecies armatoru peditum,quos SC pin res efre,0i Romanos putabant:fremitus,hinnituscp equorum,qui ôiinfueto fedéte equite,ôC infuper antes agitante fonitu,fæuicbât:intcntos uelut adimpetu hoftium tenuit. Vbi illuxit: Romanus integer,fatiatusé^ fomno,producftus in aciem,fcftum ftando amp;nbsp;uigilqs Volfcum primo impetu perculit.quancp ceftere magis.quàm pulfi hoftes funt;quia ab tergo erant cli/ ui:in quos poft principia integris ordinibus tutus receptus fuit.Conful ubi ad iniquu locum uentu eft:fiftit aciem.miles ægre teneri:clamarc:amp; pofcere;ut perculfis inftare liceat. ferocius agunt équités circufufi ducibusiuociferâtur fe ante figna ituros.Dum cuneftatur conful uiitu/ te militum frccus,loco paru fidcns;conclamant fe ituros clamorcmc^ res eft fecuta.fixis in ter ram pilis,quo leuiorcs ardua euaderéticurfu fubeunt.Volfcus eftufis ad primû impetu miftî/ libus celis,faxa adiacêtia pedibus ingerit in fubeuntes; turbatosq^ idibus crebris urget ex fu periore

LIBER T B R T I V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;55

periore loco.Sic propê oneratu eft fi'niftru Romanis cornutni referentibus iam gradum cota (ul increpando fi'mul temerttatem.fimul ignauiâ,pudore metu excuflïflet.reftitcre primo ob/ ftinatis animistdeinde ut obtincntes locum uires ferebannaudenc ultro gradum inferre:ÔC cia morerenouato comouent aciem.tumrurfus impetu capto enituntur:at(^ exupcrant iniquita tem loci.iam prope erat ut in fummum cliui iugum euaderenttcum terga hoftes dedcre:effu/ foc^ curfu pene agmine uno/ugientes fequêtescp caftris incidere.in eo pauore cadra capiuti tur.qui Volfcoru effugere potuerûuAntium petunt.Antium SC Romanus exercitus ductus, paucos circufeflum dies deditur, nulla oppugnantium noua ui:fed quod iam inde ab infelici pugna,caftriscç amiffîs ceciderant animi,

DECADIS PRIMAE LIBER TERTIVS

NTio CAPTO, T.AemyliuSjôiQ.Fabiusconfulesfiunt.hiceratFa biustqui unus extindlæ ad Gremeram genti fupcrfucrat.Iam priore con/ fulatu Aemylius dandi agri plebi fueratauthor.itaqj fecundo quoq? con fulatu eius ôî agrarrj fe inïpem legis erexerant:SC tribuni rem cotra confa les fæpe tentatam adiutore uticp confule obtineri pofle rati,fufcipiunf. ÔC conful manebat in fententia fua.poflèflores.ôi magna pars patrû tribuni cfjs fe iactari aôtionibus, principem ciuitatis elargicndo de alieno populärem fieri querêtes, totius inuidiam rei à tribunis in confulem auerterât.atrox certamen aderat: ni Fabius cofilio neutri partium acerbo rem expediflct.T.Quintq ducftu ÔJ aufpicio agri capti priore anno aÜ quantum â Volfcis effe: Antium propinquu opportunam amp;nbsp;maritima urbem coloniam de/ duci pofleiita fine querelis poffeflorum plebem in agros tturam, ciuitatem in concordia fore. Hæc fentêtia accepta eft. Triumuiros agro dando créant T.Quintium, A. Virgtnium.P.Fu rium.iudî nomina dareiqui agrum accipere uellent. Fecit ftatim(ut fît)faÔ:idiû copia: adeoqj pauci nomina dedc*re:utad explcndum numerum coloni Volfciadderentuncætera multitu/ do pofcere Romæ agru malle,quàm alibi accipere. Aequi a Q.Fabio(is eo cum exercitu ue ncrat) pacem petierc:irritamc^ earn ipfi fubita incurfîone in agrum Latinu fecere. Q.Serüî lius infequenti anno:is enim cû Sp.Pofthumio conful fuitiin Acquos miffusan Latino agro ftatiua habuit. intra cadra qutcs nccedaria morbo implicitum exercitum tenuir. Extraôlum in tertium annum bellum ed, Q.Fab{o,SdT.Quintio confuIibus.Fabio extra ordinem.quia is uiólor pacem Acquis dederat:ea prôuincia data.Qui baud dubia fpe profcólus famam no minis fui pacaturâ AequosJegatos in concilium gentis midos nuntiare iunît:Q.Fabiû confii lem dicereilè ex Acquis pacem Româ tulide:ab Roma Acquis bellum afferre.eade dextcra armata,quä pacatâ illis antea dederat.quoru id perfidia.SC periurio fiat, deos nuc tedes ede: moxfore ultorcs.fe tarnen.utcuncp fit.etiä nuc.pcenitere fua fponte Aequos, nbsp;nbsp;pati hodilia,

mallc.G pceniteatitutum rcceptu ad cxpertam dementia fore, fin periurio gaudeant: drjs ma gisiratis.quàm hodibus geduros bellum. Hxc dióta adeo nihil mouerunt quen^: ut fegati prope uiolati fint:exercituslt;^ in Algidu aducrfus Romanos midus. Quæ ubi Romam func nuntiatatindignitas rei magts quam periculum cofulem alteru ab urbe exciuit.ita duo confu lares exercitus ad hodcm accedere,acie indruóla:ut confcdim dimicarent.Sed cu forte haud multu diei fuperedet:unus ab datione hodiu exclamat.Odetarc hoc ed Romani, no gererc bellum.in noótem imminente aciê indruitis.longiorc luce ad id certamen,quod indat,nobis opus ed. cradino die oriente foie redite in aciem:crit copia pugnâdi.ne timete. His uocibus iritatus miles in diem poderu.in cadra rcducitur.longam ucnire nodte ratus,quæ moram cer tamini faceret.tum quidecorpora cibo.fomnocp curant.ubi illuxit podero dieiprior aliquan/ to coditit Romana acies.tandem Si Aequi procedere.prælium fuit utrinqj uehemens: quod amp;nbsp;Romanus ira.odioq^ pugnabatiK Aequos confeientia cotradti culpa periculi.öC defpera/ tio futuræ fibi podea fidei,ultima audere,amp; experiri cogcbat.No tarne fudinuerc aciem Ro/ manam Acqui.pulfii^ cu in fines fuos fe rccepident:nihilo inclinatioribus ad pace animis fe rox multitudo increpare duces: quod in àcié, qua pugnandi arte Romanus excellât, cómilTa e 4. ces

' 5^, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

res fit. Acquos populationibus,incurfionibuscp meliorescfletSi multas paflim manus,^ ma gnam molem unius exercitus,reólius bella gerere. Relicfto itaq; caftris præfidio, egrefifi tato cum tumultu inuafere fines Romanos:ut ad urbem quoqj terrorem pertulerint. nec opinata ctiam res plus trepidationis fecit,quod nihil minus,quam ne uictus.ac propc in caftris obfef/ fus hoftis mcmor populationis diet: timeri poterat.agreftesc^ pauidi incidentes portis non populationcm,nec prædonu paruas manusjed omnia uano augentes timoré,exercitus Si. Ie/ giones adefte hoftiû,ôi infefto agmine r lere ad urbem clamabat. Ab his proximi audita in/ certa.cocp uaniora ferre ad alios:curfus,clamorc^ uocantiu ad arma,haud muitu à pauore ca ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ptx urbis abciTe.Forte ab Algido Quintius conful redierat Roma (id remedium timori fait)

tumultuc^ fcdato,uiótos timeri increpans hoftes.præfidia portis impofuit.uocato deinde fe/ natu cum ex authoritate patru iuftitio indicto profeótus ad tutandos finesefTetjQ. Seruilio prxfccto urbis reliólothoftem in agris non inuenit. Ab altero confule res gefta cgregie eft. qui qua uenturu hofte fcicbat,grauS præda. eoc^ impeditiore agmine incedetem aggreftus, iuneftam ci populatione fecit.pauci hoftium euafcre ex infidijs:pra:da omnis rcccpta eft.Sic : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;finem iuftirio,quod quatriduû fuinreditus Quintrj cofulis in urbe fecit.Cenfus deinde adus:

amp; conditu à QuintioIuftrum.Cenfaciuiu capita centu quatuor amp;nbsp;xx millia, C CXI III dicuntur,præter orbos,orbasc^. In Aequis nihil deinde memorabileaótum.in oppida fua fe rcccpere,uri fuagt;popularitp pafti .Conful cum aliquoties per omnem hoftiu agrum infefto agmine populabundus iftettcum ingenti laude,prædacp Roma redqt. Cófules inde Poft/ humius Albus,Sp.Furius.Furios Fufiosfcripferequida.id admoneomequis immutationem i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uirorum ipforu efte,quæ nominum eft,putet.Haud dubiu eranquin cura Aequis alter confii

lum bellum gercret. itaqj Aequi ab Ecetranis Volfcis præfidium petiere. quo cupide oblato (adeo ciuitates hæ perpetuo in Romanos odio cercauere)bellum fumma ui parabatur. Sen/ tiunt HernicÉSi prædicut Romanis;Ecctranu ad Acquos defcifte. fufpeefta Ói colonia Antiü fuinquod raagna uis horainu inde,cum oppidum captu cftètxolugiftet ad Aequos.isé^ rnigt; les per bellum æquicû uel acerrimus fuit.Cópulfisdeinde in oppida Aequis,ea multitudo'di lapfa' cum Antium redinet:fua fponte iam infidos colonos Romanis abalicnauit. Nee dum matura re, cum defedtionê parari delatum ad fenatu effet: datum negotium cftcófulibuS:ut principibus coloniæ Romam excitis,quærerent quidnam rei cflet'f qui cum haud grauate uc niftènttintroduóli à confulibus ad fenatu, ita refponderunt ad intcrrogata:ut magis fufpecti quam uenerant,dimitterêtur.Bellum inde haud dubiu haberi.Sp.Furius confulum aker.cui ea prouincia euenerat:profedlus in Acquos,Hernicoru in agro populabundu hoftê inuenit: ignarus^ mulcitudinis,quia nuf^ uniucrfa cofpcóla fuerat:imparem copfjs exercitu temeie pugnæ commifit.primo concurfu pulfus fe in caftra recepit.necp is finis periculi fuit.nanqj 32 proxima no£ft:e,8i poftero die tanta ui caftra funt circumfefta, atep oppugnata: ut ne nuntius quidem inde mitti Roma poftet.Hernici Si male pugnatu,ói cófulcm, exercitumep obfideri; nuntiaueruntztantumq^ terrorê ineuftere patribus;ut(qüæ forma fènarus cófulci ultimæ fera; per neceflîtatis habita eft)Pofthumio alten' confulu negotiû darctunuideret nequid rcfpubli ca detrimenti caperet.Ipfum cofulcm Romæ manere ad côfcribendosomnes,qui arma ferre poftent:optirau uifum eft:procôfulem T. Quintiü fubfidio caftris cum fociali exercitu mitti. ad cum explcndum Latini,Hernicic^,8i colonia Antium dare Quintio fubitarios milites(ita tum repentina auxilia appelIabât)iuflî.Multipereos dies motus, multicp impetus hincatqj iOinc faôli:quia fuperante multitudine hoftes carpere multifariâ uires Romanas ut non fuffe ôturasadomnia,aggrefti funt.fimul caftra oppugnabatunfimul pars excrcirus ad populan/ dum agru Romanû mifta:urbemip ipfam.fiqua rortuna daret,tcntandâ.L.VaIeriusad præ fidium urbis relidlus: coful Pofthumiusadarcendas populationesfîniu miftus.Nihil remif/ fum ab ulla parte curæ,aut laboris.uigiliæ in urbe,ftationes ante portas,præfidiac^ ih mûris difpofita:8i,quod ncceffeerat in tanto tumultu:iuftitium per aliquot dies feruatum. Interim in caftris Furius conful cura primo quietus obfidionem paftus cflettin incautu hoftem dccu/ mana porta erupit: SC cum perfequi poftet, metu fubftitinncqua ex parte altera in caftra uis

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fieret.

LIBER T E R T I V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

’fierct.Furium Iegatu(frater idem çofulisefat)longiusextulit curfusaiccfuosiHe redeutes per? fequendi ftudio, necç hoftiu ab tergo incurfum uidit.ita exclufùs multis fæpe fruflia conati/ bus captisAit uiam fibi ad caftra facerct:acricer dimieans cecidit.Ec coiul nuntio circuuenti fra tris conuerfus ad pugnâ.dum fc temere magis,quâm fatis caute in media dimicationé infert, uulnere accepto,a:gre ab circûftantibus ercptus,ôi fuortim animos turbauinôi fcrociores ho/ ftes fecit;qui cæde legati,ôi cofuîisuulnere accenfi nulla deinde ui fuftineri potucre,cum côpui fi in caftra Romani rurfus obfideretur.nec fpe,nec uiribus pares:ucniftetcp in pcriculum fum ma reru,ni T.Quintius peregrinis coprjs cu Latino,Hernicoip exercitu fubueniftet. is inten/ tosin caftra Romana Aequosjegariep caput fcrociter oftetantes ab cergo adortus,fimul ad fignu à fe procul editum ex caftris eruptione faCla.magnâ uim hoftiu circuuenit. Minor cx/ deSjfuga effufior Aequorum in agro foit Romano.in quos palatos prædam agentes Pofthu mius aliquot locis, quibus opportuna impofuerat præfidiau’mpctum dédit, ij uagi diflipato agminefugientes in Quintiu uiótorem cum faucio confuie reucrtentéincidêrc. 1 um confula ris exercitus egregia pugna cofulisuulnusdegati Si cohortiu ulcus eft cædem.Magnæ clades ultro citrot^ illis diebus Si illaræ,ôf acceptæ.diftîcile ad fîdem eft in tam antiqua re, quot pu/ gnauerinc,ceciderincuc,exa(fto affirmare numero.audct tame Antias Valerius cocipere fum mas.Romanos cecidiftc in Hernico agro V Mil.ac • G C C. ex prædatoribus Aequoru.qui populabundiin finibus Romanis uagabantunab A.Pofthumio cofuleduo millia Si cccc cæfosîcæteram multitudinc prædam agétem,quæ incident in Quintium: nequaqua pari de/ lundtam efle cædcûntcrfecfta inde quatuor millia: Si exequendo fubtiliter numeru, C C ait amp;nbsp;XXX. IndeRomamreditueft:iuftitiumremiftumeft. Caelumuifumeftardereplurt mo igni’.portcntacg alia aut obuerfata oculis:aut uanas exterritis ofterauere fpecies.His auer tendis terroribusin triduum feriæ indieftæ: per quas omnia deluBra pacem deum expofeen/ tium uiroru,mulierumcp turba implebantur. Cohortes inde Latinæ, Hernicæcp.ab fenatu gratfjs ob impigra'm milidâ a(ftis,remiflæ domos.Antiates mille milites,quia féru auxilium Eoft prælium uenerantrpropè cum ignominia dimifti. Comitia inde habita.creati confujes i.Ebutius,P.Scruilius calendis fextilibus,ut tune prinripiu anni agebatunconfulatû incunt. Graue tempus,Si forte annuslpeftilens erat urbi,agri(^,nec hominibus magis,quàm pecori. SCauxerc uim morbi terrores populationis:pecoribus,agreftibuscp in urbem acccptis.ea col/ luuio miftoru omnis generis animantiu.ôC odore infolito urbanos,8^ agrefté confertum in ar éta teefta æftu,acuigilijs angebauminifteriaep inuicem,ac contagio ipfa uulgabant morbos. Vix inftantes fuftinétibus clades repente legati Hernici nuntiannin agro fuo Aequos, Vol/ feosép coiundtis coprjs caftra pofuiffetinde ingenti exercitu fines fuos dcpopulari.præterqua quod infrequens fenatus indicio erat foctjs,afnilt;ftam ciuitatem peftilcntia efte: mœftu ctiam refponfum tuleretut per fe ipfi Hernici cum Latinis res fuas tutarentur:urbcm Romanam fu bitadeûm ira morbo populari.fi qua eius mali quiesueniatmt anno ante,ut femper alias,fo/ crjs opem laturos.Difceffere focij,pro trifti nuntio triftiorem domum refercntcs:quippe qui/ bus per fe fuftinendum bellum erat: quod uix Romanis fulti uiribus fuftinuiflent. Non diu/ tius fe in Hernico hoftis cotinuit.pergit inde infeftus in agros Romanos, etiam fine belli in/ iuria uaftatos, Vbi cum obuius nemo ne inermis quidem fieret: percp omnia non præfidijs modo deferta, fed etiam cultu agrcfti,tranfircnt:peruenere ad tertium lapidem Gabina uia. Mortuus Ebutius erat Romanus confuhcollega eius Seruilius exigua in fpe trahebat anima: affeóli plericç principum,patrum maior pars:militaris ferè ætas omnis:ut nomodo ad expe/ ditiones, quas in tanto tumuku res pofcebat:fed uixad quietas ftationes uiribus fufticerent, munus uigiliarum fenatores,qui per ætatem,ac ualetudinem poterant:pcr fe ipfi obibant.cir/ cuitio,accura ædilium plebis erat:ad eos fumma reru,ac maieftas confularis imperij uenerat. Deferta omnia fine capite, fine uiribus drj præfides, ac fortuna urbis tutata eft: quæ Volfcis, Aequisép prædonu potius mente, quàm hoftium dédit, adeo cnim nulla fpes non potiundi modo fed ne adeundi quidé Romana mœnia animos eorum cœpinrecftacp procul uifa,atq; imminentes tumuli aucrtere mentes eorû: ut totis paftim caftris fremitu orto, quid in uafto, ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ac deferco

58 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

ac deferto agro .inter tabem pccorum hominumcp.dcfides fine præda tempus tererentzeurn intégra loca.Thufculanum agrum opimum copqs petere poflent'Tfignarepente coueikrent: trâfucrfisc^ itineribus per lauicanos agros in 1 hufculanos colles tranfirét.eo uisomnis.tem peftasc^ belli couerfa eft. Interim Hernici.Latini^ pudore etiam, non mifcricordia folutn moti.fi nec obftitiflent comunibus hoftibus,infefto agminc Romanâ urbem pctentibusmec opem ullam obfeflisfocqs ferrentzconiundto exercitu Romara ^ergunt.ubi cum hoftes non inucniflentzfecuti famâ.ac ueftigia, obui] fiunt defeendentibus a Thufculano in Albanâ ualz lem.ibi haudquaquam æquo prælio pugnatû eft: fidcscç fua foerjs parum felix in præfcntia fuit.Haud minor Romæ Ht morbo ftrages.quàm quanta ferro focioru faôta erat.conful.qui unus fupcrcrat.moritur.mortui Si alq clari uiri: M.Valerius.T.Virginius Rutilius, augures: Ser.Sulpitius.curio maximus. ô£ per ignota capita late euagata eft uis morbi: inopsc^ Icna/ tus auxilq humani.ad deos populu.ac uota uertit.iufti cu coniugibus.ac liberis fupplicatu ire: pacemcp expofeere deura.adid.quod fua quenep mala cogebär,authoritate publica euocati, omnia delubra implent.ftratæ paftîm matres crinibus tcmpla uerrentes.ueniam iraru cœle/ ftium.finemq^ pefti cxpofcunt.lnde paulatim feu pace deum impetrata.feu grauiore tempo re anni iam circuaóto.dcfunóla morbis corpora falubriora efte cœpcre: uerfisep animis iam ad publica curam,cum aliquot interregna cxiftent: P. Valerius Publicola tertio die quam in/ terregnu inierat.cofules créât L.Lucretium Tricipitinu, Si T.Vcturium Geminu:fiue ille Ve tufius fuit.Ante diem ill idus fextilesconfulatum ineunt.iam fatis ualida ciuitate:ut non lb lum arcere bellum,fed ultro etiâ inferre poftet.Igitur nuntiatibus Hernicis.in fines fuos tran/ feendifte hoftes.impigre promiflum auxilium.duo confulares cxercitus fcripti.Veturius mif/ fus in Volfcos ad bellum ultro inferendum.Tricipitinus populationibus arcendis fociorum agro oppofitus,non ultra quam in Hernicos procedit.Vcturius primo prælio hoftes fundit, fugatq^.Lucretium.dum in Hernicis fedet:prædonum agmen fefcllit, fupra montes Præne/ ftinos duólum.indc dimiifum in campos.uaftauere agros,Præneftinû,Gabinumq^: ex Gaz bino in Thufculanos flexere colles.urbi quoq; Romæ ingens præbitus terror.magis in re fuz bita.quàm quod ad arcendam uim parum uirium cftct.Q.Fabius præcrat urbi.is armata iu ucntute.difpofitisc^ præfidijs tuta omnia ac tranquilla fecit.Itacj^ hoftes præda ex ptoximis locis rapta appropinquate urbi non aufi.cum circumaóto agmine rcdircnt,quato longius ab urbe hoftium abfcederent.eo folutiore curazin Lucretifi inciduntconfulcm.iam ante explora tis itineribus fuis inftructum,amp; ad certamcn intentum.Igitur præparatis animisrepétino pa uore perculfos adorti, aliquato pauciores multitudinem ingentem fundunt fugantqpzSC com pulfosin cauas ualles.cum exitus baud in facilicfteczcircumueniunt, ibi Volfcum norae pro/ pedeletumeft, xiiimillia CCCCLXX cecidifteinacicjacfuga, M. CCL uiuoscaz ptos.figna XXVII militaria relata,in quibufdam annalibus inucnio. ubi etfi adicólum nu mero aliquid fitz magna certe cædes fuit. Viótor conful ingenti præda potitus cadem in ftaz tiua redrjt. turn confules caftra coniungunt. Si Volfci, Acquiep afflidlas uires luas in unum contulere. Tertia ilia pugna eo anno fuit, eadem fbrtuna uiótoria dedit. fufis hoftibus eriam caftra capta. Sic res Romana in antiquum ftarum redrjtzfecundæép belli res extcmplo urba nos motus excitauerunt. C.Terentillus Arfa tribunus plebis eo anno fuir, is confulibus ab/ fentibus ratus locu tribunierjs adtionibus datu, per aliquot dies patru fuperbiam ad plebcm criminatus.maxime in confulare imperiu tanquam nimium, nee tolerabile liberæ ciuitati in/ uchebatur.nomine enim tantum minus inuidiofum, re ipfa propè atrocius quam regiu efte. quippe duos pro uno dominos acceptos immoderata.infinita poteftatezqui foluti at(ç effre \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nati ipfi, omnis metus Icgum.omniacp fupplicia ucrtcret in plebem.quæ ne zeterna illis licenz

tia fitzlegem fe promulgaturuz at quinqueuiri creentur legibus de imperio cofulari fcribedis. quod populus in fe ius dederitzeo confulem ufuruznon ipfos libidine,ac licentiâ fuam pro lez gc habituros.Qua promulgata lege,cum timerent patreszne abfenribus cofulibus iugum acz ciperentzfenatus à præfcdlo urbis Q.Fabio uocatur.qui adeo atrodter in rogatione, latoréc^ ipfum eft inuedluszut nihihfi ambo confules infefti circuftarent tribunûzrelidû minaru, atcç terroris

LIBER TERTIVS

terrons Ge. Inlidiatum euiïi,5lt; tempore capto adortum rempubl(cam,(ï quem fîmilem ei'us prioie anno inter morbum.bellumcç irati dij tribunum deditfentmon potuitle lïfti. mortuis duobus confulibuSjtacente ægra ciuitate in colluuionc omniü rerum. ad toîlcndû è republica confulare imperiu latuiu leges fui(Te:ducem Volfcis, Aequisqj ad oppugnâdam urbem futu rum.Quid taridé illi nó licerc Z fiquid confules fuperbe in aliquê ciuiLbaut crudcliter fccerintï diem diccre:accufare his ipfis iudicibus.qnorum in aliquê fæuitû (ït:nó ilium confulare impez rium, fed tribuniciâ potelfatem inuifam,intolcrandamcp facerc:quâ pacatâaeconciliatamcp: patribusdeinte^ro in antiqua redigi mala.neq? ilium fe deprecari quo minus pergat ut cœpe rit.Vos.inquitbabiuSjCætchs tribuni oramusiutprimum omniü cogitecis:poteftatcm iftam ad (ïnguloru auxilium,no ad perniciem uniuerforum comparatam elTe: tribunos plebis uos creatos,non holles patribus.nobis miferuanuidiofum uobisell, defertam rem publica in uaz di.non ius ueftru, fed inuidiam minucritis. agite cum collega: ut rem integram in aduentuni confulum difïerat.ne Aequi quidem,ac Volfci morbo abfumptis priore anno confulibus,cru deli,fuperbotç nobis bello inftiterc. AguntcuTercntillo tribuni.dilataq^ in fpéciem aólio ne,re ipfa fublata.cófulesextemplo accerfiti.Lucretiuscum ingenti prxda,maiore muko glo riarediic.óC auget gloriam adueniensexpofita omni in campo Martio præda: ut fuu quifqj per triduum cognitum abduceret. reliqua uendita:quibus domini non extitere. Debebatuc omniü confenfu confuli triumphus:fcd dilata res cfl,tribuno de lege agente.id antiquius coii fuli fuic.Iaclata per aliquot dies turn in fenatu res, turn ad populum eft. ceffit ad ultimu ma/ ieftati confulis tribunustóCdeftitit.Tum imperacori,excrcituicp honos fuus redditus. Tn'uni phauic de Volfcis, Acquiscp-.triumphanté fecutæ fuæ Icgiones. Akcri cófuli datum:uc ouans fine militibus urbem inirct Anno deinde infequêti lex Tcrentilla ab toto relata collegio no üos aggrefla cófules eft.erant cófules P,Volumnius,Scr.Sulpitius. Eo anno ccelum ardere uifum:terra ingenti coneuffa motu eft.boucm locuta,cui rei priore anno fides nó (ucrat:credf tum.Inter alia prodigia ÔC carné pluiiTetquam in urbem ingens numerus auiu intra uolitan/ do rapuiffe fertur:quod intercidit/parfum ita iacuifle per aliquot diesrut nihil odor mutaref, Libri per duumuiros facroru aditi. pehcula â conuentu alicnigenaru prædiéla; ne qui in loca fumma urbis impctus,cædestp inde fiercnt.intcr cætera monitum-.ut feditionibus abflinercz tur.Idfadlu ad impedienda legem tribuni criminabantuningensc^ aderatcertamcn. Ecce (ut idé in fingulos annos orbis uoluereturjHcrnici nuntiat: Volfcos,amp; Aequos, etfi abfcifïæ res fint,rcfi'cercexercitus:Antrj fummam rci pofitanKeqcerc Antiares colonos;palam concilia facerc’.id caput,eas uircs belli effe.Vc hæc diéla in fenatu funndeleólusedicitur.confules belli adminiftrationem inter fe difpartiri iufk:akcri ut Volfci akcri ut Aequi prouincia elfct.Triz buni coràra in foro perfonare:f tbulam compofitam Vo'fei belli:Hernicos ad partes paratosi iam ne uirtute quidem premi libcrratem populi Romani:fed arte ludi.quia occidione propc occifos Volfcos, Si Aequos mouere fua fponte arma pofle, iam fides abicrit: nouos hoftes quæri:coloniam fidam propinqua infamem fieri;bcllum innoxrjs Antiatibusindickgeri cum plebe R.omana:qua onerata armis ex urbe præcipiti agmine adluri effent, exilio Si relegatio neciuium ulcifcentes tribunos.fic nequid aliud adlum putentjuiclam legem cfre:nifi.dum io integro res findum domi,dum togati fint:caueant:ne poHione urbis pellantur:ne iugum acci pianc.fi animus fit:non defore auxiliu.confentire omnes thbunos: nullum terrore externum, nullum periculu effc:cauifle deos priore anno ut tuto libcrtas defendi poflec. Hæc tribunf,

Ac ex parte altera confules in cofpedlu eoru pofitis fellis delcdtum habebant. eo decurrut tribuni:cócioncmé'pfecu trahunt.citati pauci,uelut rci experiundæ caufa:Si ftatim uis coorta» quencunep liclor iuflu cofulis prehendi(fet,tribunus mitti iubebat.necj; fuu cuicç ius modum facicbanfed uiriu fpe,fed manu obtinendum erat quod intenderes. quemadmodu fe tnbuni geffiffent in prohtbedo dclectu:fic patres in lege,qua: per omneis comitiales dies fcrcbaGim pedieda gerebac.Initiu erat rixæ:cu difeedere populum iulfilTent tribuni.quod patres fe fum moucri baud finebant. ncc fere feniores rei intereranquippe qu.x no cofilio regenda,fed perz mifla temcritati,audaciæc^ eflet.muku SC cófules fe abfl:inebât:necui in colluuione reru maie ftatem

6o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» PRIMAE

ftatcm fuam contumcliæ offerrent. Cæfo erat Quintins ferox iuucnis qua nobiîitate gentis,. qua corporis magnitudine ac uiribus. ad ea munera data à dijs ÖL ipfe addiderat multa belli decora,facudiamcp in foro:ut nemo non lingua,non manu promptior in ciuitate haberctur. Hic cum in medio patru agmine conftitiffcf.eminens inter alios uelut omnes di(ff:aturas,cofi fulatust^ gcrens in uoce,ac uiribus fuis,unus impetus tribunitios popularescp procellas fufti nebat.hocduce fæpc pulfi forotribuni:fnfa ac fogata plebes eft.quiobuius fiieraumulótarus, • nudatusé^ abibauut fatis apparerenfi fic agi licerec,ui(ffam legem effe.Tum propè iam petz culffs alijs tribunis, Ä.Virginius ex collegio unus Cæfoni capitis diem dicit.atroxingenium accenderat eo faóto magis,quàm cotcnuerat.eo acrius obftarelegi:agitare plebem: tribunos uelut iufto perfequi bcllo.accufator pari reum ruerejnuidiæqp flammam,acmateriam crimi nibus fuis fuggereredegem interim non tarn ad fpem perferendi,quam ad laceflendam Cæ/ fonis temeritatem ferre.Ibi multa fæpe ab iuuentutc inconfulte dióla,faiff:acp in unius Cæfoz nis fufpedlum incidunt ingenium. tarnen legi reffftebatur. Et Ä.Virginius identidem plebi. Ecquid fentitis iam uos QLiirites-.Cîcfonem fimul ciuem,amp;: legem,quam cupitis,habere non polfeCquanquam quid ego legem loquordibertati obftat,omnes Tarquinios fuperbia exu/. perat.expc£flatc,dum confuLaut dilt;îlator fianquem priuatum uiribus,amp; audacia regnantem uidetis.Affentiebantur multi, pulfatos fe querentes: amp;nbsp;tribunum ad rem peragendam ultro incitabant.Iam aderat iudicio diestapparebat^ uulgo homines in damnatione Cæfonis liz bertatem agi credere.tum demu coaótus cum multa indignitate prehenfabat fingulos.feque bantur ncceffarrj,principes ciuitatis. T.Quintius Capitolinus,qui ter coful fueratzcum muh ta referret fua,familiæ^ dccora:affîrmabat: neq? in Quintia gente,necj in ciuitate Romana tantam indolem tarn maturæ uirtutis unquamextitilTe.fuum primum militem fuiflcTe fæpe uidentc pugnaffe in hoftem, Sp. Furiustmiffum ab Quintio Capitolino ßbi eum in dubqs fuis rebus ueniffe fubiidio.neminem unum effe,cuius magis opera putet rempublicam reftiz tutam.L.Lucretiusconfulanni prioris,rcccnti gloria nitens,fuas laudes participate cum Cx/ fonetmemorare pugnas-.referre egregia facinora nuc in expeditionibus,nunc in acic:fuadcre. Si monereauuenem cgregium.inftrucffum naturæ, fortunæc^ omnibus bonis, maximû moz mentum return eius ciuitatis,in quancuncp ueniffcf:fuum,quàm alienum mallent ciucm effe, quod offèndat in co:feruorcm,ô£ audaciam ætatem quotidie auferre. quod defyderetur conz filiumtid in dies crefcere.fenefcentibus uitqs, maturefeente uirtute, ffnerent tantum uirum fez nera in ciuitate ficri.Pater inter hos L.Quintius,cui Cincinnato cognomen erannon iterâdo Iaudcs,ne cumularet inuidiam:fed ueniam crrori,atq; adolefcentiæ petendo, fibi,qui non diz ôlojqui no faôto quenquam offendiffef.ut condonarent filium.otabat. Sed ali) auerfabanz tut preces,aut uerecundia, aut metu-.alr) fc.fuosc^ muldtatos querentes, atroci refponfo iudiz cium fuum præferebât.Premebat reum,præter uulgatam inuidiam, crimen unum: quod NT# Volfcius Fi(q;or,qui ante aliquot annos tribunus plebis fueranteffis extiterat: fe haud multq pofl:,quàm peftilentia in urbe fuerat,in iuuentutem graffante in Suburra incidifle.Ibi rixam natam effe: fratremep fuum maiorem natu needum ex morbo fatis ualidum pugno idlum à , Cæfone cecidiffe femianimem:intcr manus domum allatum:mortuumt^ inde arbitrari. nec fibi rem exequi tam atrocem per confules fuperioru annorum licuiffe.Hæc Volfcio clamitan te adeo cocitati homines funt:ut haud multum abfuerit, quin impetu populi Cæfo interiret, Vitginius arripi iubet hominê: ÔL in uincula duci.patricij ui cotra uim reiîftunt.T.Quintius clamitat:cui reo capitalis dies dieffa ffnSê de quo futurum propediem iudiciû: eum indemnaz turn indidla caufa no debere uiolari.Tribunus fupplicium negat fumpturum fe de indemna to:feruaturum tarnen in uinculis effe ad iudicrj diem:ut qui hominê necauerinde eo fupplicq fumêdi copia populo Romano fiat. Appellati tribuni medio decreto ius auxilfj fui expediut: in uinclaconijci uetant: fifti reum, pecuniamcp,ni(î fiffatur populo promitti placere pronunz tiant.fummam pecuniæ quantam æquum effet promitti,ueniebat in dubium.id ad ienatum rci)citur.rcus,dum confulercntur patres,retentus in publico eft.uades dare placuitunum uaz dem III Mil.æris obligarunt.quot darentur,petmiffum tribunis eft.decem fînierunt.totua

dibus

LIBER'TBRTIVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6l

dibus accufator uadatus cft reum, Hi'c primus uades pubïicos dcdit, Dimiflus è foro nodlc proxima iu(Tu confulum in Thufcos in exilium abijt, Judictj die cum excufarctur folum uer tifle exilq caufamihilo minus Virginio comitia habentecolkgæ appellati dimifere concilium, pecunia à patre cxaifla crudelitenut diuenditis omnibus bonis aliquandiu trans Tyberim uc luüi reicgatus agcllo quodam in tugurio uiuerec. Hoe iudicium,5lt; promulgata lex cxcrcuit ci/ uicatem. ab externisarmis otium fait, cum uelut uiclores tribuni pereufa's patribus Cæfonis exiiio propc perlata eflfe credcrent Iegem:ÓC quod ad feniores patrum pertincret,ccdiflcnt pof feiïione reipublicæa'uniores, id maxime quod Cæfonis fodalium fait : auxere iras in plebem; non minuerunt animos.fed ibi plurimum profeólum efttquod modo quodam temperauere impetus fuos.Cum primo poft Cæfonis exiliu lexcccpta ferri eftunftrudti, paratiep cum in/ genti clientium exercitu fic tribunos,ubi primum fummouetes præbuere caufam:adorti funt: lit nemo unus inde præcipuu quicquam gloriæ domuma'nuidiæ'^uc ferret:mille pro uno Cæ/ fones extitifle plebes quereretur. Medrjs diebus,quibus tribuni de lege non agerentmihil eif/ dem illis placidius.aut quietius erat.benigne falutare:alloquiplebishomincs:domum inuita/ rc:adeffe in foro:tribunos ipfos cætera pati fine interpellatione concilia haberc:nunquam ulli neq? publice,neq; priuatim truces efle:nifi cum de lege agi cœptum cflct.alibi popularis iuuen tuserat.Ncc cçtera modo tribuni tranquille peregeretfed refedti quoqj in infequente annum, ne uoce quidem inc5moda,nedum ut ulla uis fierenpaulatim permulcedo,tracftandoc^ man/ fuefecerant plebem.His per totum annum artibus lex elufa eft. Accipiunt ciuitate placidio/ rem confales C.Claudius Apprj filius,K P. Valerius Publicola.Nihil noui nouus annus attu lerat.legis ferendæ,aut accipiéda: cura ciuitatem tenebat. Quantum iuniores patrum plebi fa magis infinuabantieo acrius contra tribuni tendebant: ut plebi fufpcdlos eos criminando fa/ ccrcnt.coniurationem fadlamiCæfonem Romæ eflennterfi'eiendorum tribunorum,trucidati dæ plebis confilia inita.id negotij datum ab fenioribus patrum:ut iuuentus tribuniciam potc ftatem erepublica tolleret; formaép eadem ciuitatis effet: quæ ante Sacrum montem occupa/ tum faerat. Et ab Volfcis,ôi Æquis ftatum iam,ac propè folenne in fingulos annos bellum timebatur:propiusc^ aliud nouum malum nec opinato exortum. Exules,feruicp ad quatuor millia hominum,Si quingenti,duceÂp.Hcrdonio Sabino noëte Capitolium,atqj arcem oc/ cupauere.confcftim in arce faóla cædes eorum,qui coniurare,ôC fimul capere arma noluerant. alq inter tumultum præcipitcs pauore in forum deuolant.alternæ uoccs,ad arma,ôi,hoftes in urbe funnaudiebantur.confules amp;nbsp;armare plebcm,ôC inerme pati timebant-.incerti quod ma/ lum repentinu,cxtcrnum,an inteftinum,ab odio plebis,an ab feruili fraude urbem inuafiffet. fedabant tumultus:fedando interdu mouebant.nec enim poterat pauida.ôi confternata mul titudo régi impcrio.dant tarnen arma, non uulgo:tantum,ut incerto bofte præfidium fatis fi/ dum ad omnia effet.foliciti reliquum noôlis,incertic^ qui homincs,quâtus numerus hoftium effettin ftationibus difponêdis ad opportuna omnia urbis loca egêre.Lux deinde aperuit bel Ium,ducemc^ bclli.feruos ad libertaté Ap. Herdonius ex Capitolio uocabat. fa miferrimi eu/ iufq^ fufeepiffe caufamrut exules iniuria pulfos in patriam reducerct:ôC feruitutis graue iugum demerenid malle populo romano authore fieri, fi ibi fpes non fit:fe Volfcos, amp;nbsp;z¥,quos,ôi o/ mnia extrema tentaturum,ôi concitaturum.Dilucere res magis patribus,atqj confulibus.præ ter ea tarnen,quæ denuntiabantunne Veientium, neu Sabinorum id confilium effet,timere: amp;nbsp;cum tantum in urbe hoftium effettmox fabinæ,hctrufcæép legiones ex copofito adeffent: tum æterni hoftes Volfci,SC Æqui non ad populandos,ut ante,fînes,fed ad urbem ut ex par/ te captam uenirent.Multi.ôi uarrj timores.inter cæteros eminebat terror feruilisme fuus cuiqj domi hoftis effet:cui nec crcdere,nec non credêdo,nc infeftior fieret,fidem abrogare,fatis erat tutum.uixcp Concordia fifti uidebatur poffe.tantum fuperantibus alrjs,ac emergêtibus malis nemotribunos,autplcbem timebat. mâfuetum id malum,ô: per aliorum quietem malorum femper exoriens,tum^ effe peregrino terrore fopitû uidebatur. At id propè unum maxime inclinatis rebus incubuit.tantus enim tribunos faror tenuit:ut non bellum, fed uanam imagi/ tiem belli ad auertendos ab legis cura plebis animos Capitoliura infadiffe contenderent: pa/

f triciorum

éz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

triciorum hofpiccs,clicntcscp, fi perlata lege fruftra tumultuatos eflè fe fenrianumaiore öe ncrint ßlentio abituros.Concilium inde legi perferédæ habere.auocato populo ab armis.Se/ natum interim confutes habcnnalio fe maiore à tribunis mctu oftédente,quàm quem noólur nus hoftis intulerat.Poftquàm arma poni.ôi difcedere homines ab ftationibus nuntiatû eft: P. Valerius.collega fenatum retinéte.fe ex curia proripitn'nde in teraplum ad tribunos uenit. Quid hoc rei cft,inquit,tribuni cAp. Herdonf) duótu Si aufpicio rempublica cuerfuri eftis^ cam felix uobis corrurapedts fuit,qui feruitia non commouit authorfcum hoftes fupra caput fint-.difcedi ab armisjegescp ferri placetC Inde ad multitudine oratione conucrfa. Si uos ur/ bis Quirites,fi ucftri nulla cura tangit:at uos ueremini deos ueftros ab hoftibuscaptos.Iupi/ ter optimus maximusjuno regina.ôi Minerua,alq df),de«cp obßdcntuncaftra feruorum pu blicos ueftros pénates tenent.hæc uobis forma fanæ ciuitatis uideturCtâtum hoftium non fo/ lum intra muros eft,fed in arce fupra forum,curiamq?:comitia interim in foro funt.fenatus in curia eft:uelut cum otium fuperat,fenator fentetiam dicic:alf) Quirites fuffragium ineunt.non quicquid patru.plebiscp cft.confules,tribunos,dcos.hominescp omnes armatos opem ferre, in Capitolium currerejiberare acpacare auguftiflimam illam domum louis optimi maximi dccuitC^RomuIe pater,tu mentem tuam.qua quondam arcem ab his ijfdcm Sabinis auro ca/ ptam recepiftiida ftirpi tuæ.iube hanc ingredi uiam:quam tu dux.quam tuus ingreflus cxer/ citus cft.primus en ego conful quantu mortaJis deum poftum,te,ac tua ueftigia lequar. Vlti mum orationis fuinfe arma capcretuocare omnes Quirites ad arma, fi quis impcdiatdam fè confu}arisimperi},iam tribuniciæ poteftatisXacratarumc^ lcgumoblitum,quifquis ille fitaibi cunep fit.in Capitolio,in foro,pro bofte babiturum.iuberent tnbunfquoniam in Ap. Herdo nium uetarent,in P. Valcrium confulé fumi arma.aufurum fe in tribunis,quod princeps famt liæ fuæaufusin rcgibuseftèt.Vim ultimam apparebatfijturam-.fpedaculoép feditioncm Ro manam hoftibus foreznec lex tarnen ferri,nec ire in Capitolium conful potuit. nox certamina cœpta oppreftit.tnbuni ceffere noóti,timentes confulum arma. Araotis inde feditionis autho ribus.patres circumire plebcm:infcrétesfp fe in circulos fermones temport aptos fcrcrc:admo nerciutuidcrent in quod difcrimen rerapublicam adduccrennnon inter patres ac plebem eer/ tarnen effetfed ßmul patres,plcbemép,arccm urbis, tcmpla dcorum, pénates publtcos priua/ toscp hoftibus dedi. Dum hæc in foro fedandæ dilcordia: caufa aguntunconiulcs intenm.nc Sabini.ne Veiens hoftis moueretur,circa portas,murosc^ difcefferant. Eadem node Si Thu fculum de arce capta,Capitoliofp occupato,Si: alio turbatæ urbis ftatu nuntq u'cniunt. L.Ma nilius Thufeuli tum didator erat.is confeftim conuocato lènatu.atcy introdudis nuntrjs,ma/ gnopere cenfetme expedêt.dum ab Roma Icgati auxiliu petentes ucnianttpericulum ipfum, difcrimcncp.ac fociales deos, fidemep fœderû id pofccre.demerendi beneficio tam potentem, tam propinquam ciuitatem.nuquam parem occaßonem daturosdeos. Placet ferri auxilium: iuuentus conferibitunarma dantur.Romam prima luce uenientcs.procul fpeciem hoftiu prac buere.Æqui.aut Volfci uenire uifi funt.deinde ubi uanus terror abqtzaccepti in urbem agmi/ ne in forum defcendunt. ibi iam P. Valerius relido ad portarum prxßdia collega, inftruebat aciem.authoritas uiri moucrat,affirmantis Capitolio rccuperato,S{ urbe pacata,ß fc doceri fi/ uiftent quæ fraus ab tribunis occulta in lege ferretur : memorem fc maiorum fuorüm.memo/ rem cognominis,quod populi colêdi uelut hæreditaria cura ßbi à maioribus tradita eftencon cilium plebisnon impcditurum.hunc ducem fecuti nequiequam rcclamätibus tribunis,in cli/ «um capitolinura erigunt aciem.adiungitur Si thufculana legio.certare focrj,ciucscp,utri reçu* peratæ arcis fuum decus facerent, dux uterqt fuos adhortatur.Trcpidare tum hoftesmcc ulli fatis rei.prætcrquàm loco fidere.trepidantibus inferunt figna Romani,focfjip.lara in ueftibu lum pcrruperanttempliîcum P. Valerius inter primores pugnam eiens interficitur.P. Volum nius confularis uiditcadente.is dato negotio fuis ut corpus obtcgcrent,ipfe in locum,uicemcp confulis prouolat.prx ardore,impetuêp tantæ rei fenfus non perucnit ad militem. prius uicic, quam fe pugnarc fine duce fentiret. Multi exulum cxde fua fœdaucre templum:mu!ti uiui ca/ ptiiHerdontus incerfedus.lta Capicoliu recuperacum. De captiuis uc quifc^ liber, aut feruus eftec.

LIB ER TERTIVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;65

effet, fuæ fortunæ a quoque fumptû fupplidum eft.Thiifculanis gratiæ aétæîCapitoliufn pur gatum.atcç luftratum.In confulis domum plebesquadrantes, ut funere ampliore efferreturî iaôtaffe fertur. Pace partaa'nftare tum tnbuni patribus:ut P.Valcnj fidem exoluerétanfla/ re Claudiotutcoîlegæ deos manes fraude liberarectagi de lege lîncrct.ConfuLantequàm colz legam (îbi fubrogaffet,negate paffurum agi de lege.hæ cenuerc contentioncs ufqj ad comitia eonfulis fubrogandi. Decembri méfe fummo patrum ftudio L. Quinttus Cincinnatus pater Cæfonisconfulcreatunqui magiftratum ftatim occiperet. Perculfa état picbes confulem ha/ bitura iratum,potentem tàuore patrum,uirtute fua,tribus liberis-.quorum nemo Cæfoni cede bat magnitudine animijConfilium ÔC modum adhibendo ubi res pofeeret,priores erant.Is ut magiftratum ini)t:affiduis cocionibus pro tribunali non in plebe cocrcenda,quàm fenatu ca/ ftigando uehementior fuit.cuius ordinis langore perpetuo iam tribuni plebis non ut in repu/ blica populi romani,fed ut in perdita domo lingua, criminibusc^ regnarét.cum Cæfone Hlio fuo uirtutem,conftanriam,omnia iuuentutisbelli domiép décora pulfa ex urbe romana,ôC fit gata effe:loquaces,feditiofos,femina difcordiarum,iterum ac tertio tribunos peffimis artibus regia licencia uiuere, Aulus,inquit,ille Virginius,quia in Capitolio non fuit:minus fupplicij, quàm Ap.HcrdoniusmeruitC'plus hercule aliquanco:qui uere rem æftimateuelit.Herdonius fî nihil aliud,hoftem fe fatendo propè denunciauit,uc arma capcrctis. hic negando bella effe* arma uobis ademinnudosep feruis ueftris,ô^ exulibus obiecit.ôi uos (cum C.CIaudij pace,Ô2 P.Valcrij mortui loquar^prius in diuum capitolinum figna intuliftis:quàm hos hoftes de fo ro tolleretisCpudct deorum.hominûép.cum hoftes in arcedn Capitolio effcnt:çxulum, amp;nbsp;fer/ uorum dux profanatis omnibus in cella louis optimi maximi habitaret:Thufculi ante quàm Romæfumpta funtarma. in dubio fuinutrum L.Maniiiusthufculanus dux, an P. Valerius amp;nbsp;C.Claudius confules romanâ arcem liberarcnt.amp; qui ante Latinos ne pro fe quidem ipiîs, cum in finihus hoftem haberénattingere arma paffi fumustnunc niiî Latini fua fponte arma fumpfiffenncapti Si deleti eramus.Hoc eft tribuni auxilium plebi ferreCinermê eam hofti tru cidâdam obqcereCfcilicet fiquis uobis humillimus homo de ueftra plebe,quam partem üeluti : abruptam à cætero populo ueftram patriâ, pcculiaremijp remp. feciftis: fiquis ex his domum fuam obfcffam â familia armata nuntiaret:fcrendum auxilium putaretisJupiter oprimus ma ximus,exulum atep feruorum feptus armis,nulla humana ope dignus cratç'ôi hi poftulannuc facrofantfti habeanturCquibus ipfi drj neqj f3cri,neq; fanefti funt.at enim diuinis, humanise^ abruptis legibus legem uos hoc anno perlaturos diéiitatisC'tum hercule illo die,quo ego conz fui fum creatusauaie gefta eft refpublica;peius muko,quàm cum P. Valerius cóful perrjt.-fi tu leritis.Iam primum omnium,inquit,Quirites,in Volfcos, SîÆquos mihi,atc^ collegæ legio/ nes ducere in animo eft.nefcio quo fato magis bcllantes,^ pacati propitios habeamus deos, quantum periculum ab illis populis fuerit:fi Capitolium ab exulibus obfeffum fciffennfufpiz cari de prætcrito,quàm re ipfa experiri,eft melius, Mouerat plcbem oratiocofulis.eretfti pa très reftitutam credebant rempublicam. cóful alter comes animofior,quàm author,fufcepiffe collegam priorem adtionem tam grauis rei facile paffus,peragendi cofularis offierj partem ad , fe uendicabat.Tum tribuni eludentes uclut uana di(fta,perfequi;quærendo quonâ modo cxz creitum eduôturi confules cffent:quos deletftum habere nemo paffurus effetC Nobis uero,inz quitQuintius.nihil deleôtu opus eft:cum,quo tempore P. Valerius ad recipiendum Capitoz lium arma plebi dedit:omnes in uerba iuraucrint:conuéturos fe iuffu confulismec iniuffu abiz turos.edicimus itacç:omnes,qui in uerba iuraftisxraftina die armati ad lacum Regillum adfi tis.Cauillari turn tribuni:ÔC populu exoluere religione uelle:priuatum eo tempore Quintium foiffe.’cum facramenro adaôîi fint.fednondum hæc,quæ nunc tenet feculu, negligentia deum ueneratmec interpretando fibi quifqj iufiurandum,amp; leges aptas facicbatifcd fuos potius mo res ad ea accommodabat.Igitur tribuni,ut impediendæ rei nuîla fpes erat:dc profcrêdo exerz citu agereieo magts:quod augures iuffos adeffe ad Regillum lacum fama exierattlocumc^ tnaugurari-.ubi aufpicato cum populo agi poffet:ut quicquid Romæ ui tribunicia rogatum eQ fet,id comicqs ibi abrogaretur.omnes id iuffuros, quod confules uellent, ncqj enim prouocaz

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f 1 tionem

64 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E c. P R I M ÂE

donem effe longius ab urbe mille pafluutói tribunes,(Î eb aduenianritn aliä tutba Quititium fubicótos forc cófulari imperio.Tcrrebat hæc.fed ille maxtmus terror animos agitabatiquod facpius Quintiusdiólitabatïfeconfulum comitia non habiturum.non ita ciuitaté ægram eflè: ut confuctis remedijs fifti poflet.diólatore opus efle reipublicæ:ut qui fe mouerit ad folicitanz dum ftatum ciuitatis:fentiat fine prouocatione diclaturam cfle.Senatus in Capitolio erat.eo tribuni cum perturbata plebe ueniunt.multitudo clamore ingenti nunc confulü,nunc patrum fidem implorant.nec ante mouerunt de fententia confulê; qudm tribuni fe in auchoritate pa/ trum futuros efle polliciti funt. Tune referente confute de tribunoru, ÔC plebis poftulatis,fe/ natus confulta fiuntmeqj tribuni legem eo anno ferrentmeq? confules ab urbe exercitum edu cerent.in rcliquum magiftratus continuariÄ eos tribunos refici,iudicare fenatum contra rem publicam efle, confules fuere in patrum poceftate.tribuni reclamatibus confulibus refeóli.pa tres quoqj,nequid cederent plebi:Sê ipfi L.Quintium confute reficicbant.Nulla toto anno ue hementior aótio confulis fuit. Mirer,inquiufi uana ueftra patres cófcripti ad plebem autho ritas eftç'uos clcuatis eam.quippe quia plebs fenatus confultu in continuandis magiftratibus foluit:ipfi quoeg folutum uulrisme temeritati mutticudinis cedatis:taquam id fit plus poflc in ciuicate:plus leuitatis,ac licentie habere.leuius enim,uaniusc^ profeóto efl;,fua decreta,6C con fulta toltere,quam aliorum.Imitamini patres conferipti turbam inconfultam : ÓCqui exemplo alijs effe debetistaliorum exemplo peccetis potius,quàm ali] ueftro redte faciant: dum ego ne imiter tribunos-.nec me contra fenatus confultu confutem renuntiari patiar. Te uero C.Clau/ di adhortonut Si ipfe populum romanum haclicctia arccastSJ de me hoe tibi perfuadeastme ita acçcptiirum:ut non honorem meum à te impeditum, fed gloriam fpreti honoris auótam, inuidiamc^.quæex continuato eo impêderetdeuatam putem. Communiter inde edicunt; ne quis L.Quintium confulcm faceret.fi quis feciflet: fe id fuflragium non obferuaturos. Conz fuiescreati Q.Fabius Vibulanus tertium,ói L.Cornelius Matuginéfis. Cenfus adus eo an no.luftrum propter Capitolium captum,cófolem occ{fum,condi religiofum fuit. Q. Fabio,ÓC L.Cornelio confulibus,principio anni ftatim res turbulentie, inftigabant plebem tribuni.bel lum ingens à Volfcis.ôi Æquis Latini att^ Hernici nuntiabant. lam An dj Volfcorum legio/ nes eflètSi ipfam coloniam ingens metus erat dcfeóturam. ægrec^ impetratum àtribunismt bellum præucrti fincrcnt.Cófules inde partin’ prouincias.Fabio ut Antium legiones ducerct, datum:Cornelius ut Roraæ præfidio eflènnequa pars hoftiu, qui Æquis mos erat,ad popu/ landum ueniret.Hernici,SC Latini iuflï milites dare ex fœdere.duæcp partes fociorum in exerz citu,rertia ciuium fuit.Poftquàm ad diem præftitutuuenerunt focfjiconful extra portam Ca/ penam caflra locaninde luftratoexercitu Antiu profeôlu5,haud procul oppido,ftatiuiscpho ftium confedit. Vbi cum Volfci,quia nondum ab Æquis ueniflet exercitusrdimicare non aufî, quemadmodum quieti uallo Ce tutarêtur pararent : poftero die Fabius non permiftim unam fociorum,ciuiume^,fed trium populorum tres feparatim acies circa uallum hoftium inftruxit: ipfe erat médius cum Icgionibus romanis.inde fignum obferuare iuflinut pariter amp;nbsp;focq rem inciperent:refcrrentc^ pedem, fi' rcceptui ceciniflçt. équités item fuæ cuic^ parti poft principia collocat.Ita trifariam adortus caftra circumuenif.K cum undiqj inftareemon fuftinêtcs impez turn Volfcos uallo deturbat.tranfgrcflus inde munitiones pauidam turbamunelinatamep in partem unam caftris expellit.inde effufe fugientes cques,cui fuperare uallum haud facile fuez ratteum ad id fpeótator pugnæ aftitiflètdibero campo adepeus,parte uicftoriæ fruitur,territos cædendo. Magna amp;nbsp;in caftris. Si extra munimenta cædes (ùgientium fuitTed præda maior: quia uix arma fècum efferre hoftis potuit.deletuscp exercitus foretmi fugiétes fyluæ texiflent.

Dum ad Antium hæcgcruntuninterim Æqui robore iuuentutis præmiflb,arcem thufcufa nam improuifo noôte capiunnreliquo exercitu haud procul mœnibus Tbufeuli confidunnut diftinerent hoftium copias.Hæc ceîeriter Româ, ab Roma in caftra Antium perlata mouent Romanos haud fecus,quàm fi Capitolium captum nuntiaretur.adeo recens erat thufculaz norum meritumtôC fimilitudo ipfa periculi repofeere datum auxiliu uidebatur.Fabius omiflis omnibus,prædâ ex caftris raptim Antium CQUchit,ibimodico præfidio relido^citatû agmen Thufculum

LIBER TERTIVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6$

Thufculum rapit.nihilpræter arma,amp;:quod coóli' ad manum fuit cibuferre mili'ti li'cuit.Cotn meatum ab Roma conful Cornelius fubuehit.Aliquot menfes Thufculi bellatum.partc excr dtus conful caftra Æquorum oppugnabanpartem Thufculanis dederat ad arcem rccupcraii dam.ui nunqua co fubire potuit.fames poftremo inde detraxit hoftem.quö poftquam uen/ tum ad extremum cftnncrmesmudicç omnes fub iugum ab Thufculanis miiii. hos ignomi/ niofa fugadomum ferecipientes romanusconful.in Algido confecutus, ad unum omnes oc/ cidit. Victor ad Columen (id loco nome eft) exercitu relióto caftra locat.Et alter confufpoftz quam mcenibus romanis iam pulfo hofte periculu efle defierat: ipfe ab Roma profcCtus* ita bifariam confules ingreffi hoftium fines,ingenti certamine hinc Volfcos,hinc Æquos po/ pulantur. Eodem anno defcifte Antiates,apud plerofq^ authorcs inucnio, L.Corncliu con/ fulem id bellum geftifte,oppidücp cepiftc.certum affirmarc, quia nulla apud uetuftiores icri/ ptores eins rci mentio eftaion aufim. Hoc bcllo perfecfto tribuniciu domi bellum patres ter ritat.Clamant:fraudc fieri,quod foris tencatur exercitus:fruftrationeeam legis tollcndæ cftc. fe nihilo minus rem fufceptam peraóluros. Obtinuittamcn P. Lucretius præfeclus urbis-.ut aótiones tribuniciæ inaduentum confulum difterrentur. Erat öinoua exorracaufa motus, A. Cornelius,5i Q.Scruilius quæftorcs M.Volfcio,quod falfus baud dubie tcftis in Cæfonê extitiftèndiem dixcrant.multis enim emanabat indicfismcq; fratremVolfcq,cx quo femel fue rit æger,unquânon modo uifum in publico, fed ne afturrcxifte quidem ex morbomnikorut]^ tabc menfiu mortuum.nechis temporibus,in quæ teftis crimen coniecifîcf.Cæfonem Romæ uifum:afFirmâtibus,qui und meruerant.fecum cum tum,frcqucntemcp ad fignafinc ullo com meatu fuifte.Ita effe multi priuatim ferebant Volicio iudiccstcum ad iudiciu irc non audcret, Omneseæ resin unum congruentes baud magis dubiam damnationem Volfcij,quam Cæ/ fonis Volfcio tefte Eierat: faciebant. in mora tribuni étant : qui comitia quæftorcs habere de reo,nifi prius habita de lege eflenf.pafturos ncgabant.ita extracfta utraq? res in confulum adz ucntum eft.Qui ubi triumphantes uicftorc cum exercitu urbem inicrunt:quia filetium de lege erat,perculfos magna pars credebantthbunos.atilli(ctenim extremu anni iam erat)quartum affetftantes tribunatum, in comitiorum difeeptationem ab lege certamen auerterant. 5^ cum confules nihilo minus aduerfus continuationem tribunatus, quam fi lex minuendæ fuæ maie ftatis caufa promulgata ferretuntetediftentuieftoria certaminis penes tribunos fuit, Eodem anno Æquis pax eft petentibus data. Ccnfus,res priore anno inchoata,pcrficitur. idt]^ lu/ ftrum ab origine urbis decimum conditum. Fuerunt cenfa ciuium capita centumtrigintaduo millia, c C C c x i x. Confulum magna domi,bellicç co anno gloria fuinquod Si foris paz cem pcperere:S^ domi,etfi' non concors,minus tarnen quam alias infefta ciuitas fuit. L.Minu tius inde,amp; L.Nautius confules fadti duas refiduas anni prions caufas exccpcrunt.Eode moz do confules legem,tribuni indicium de Volfcio impediebant.fcd in quæftoribus nouis maioc uis,maior authoritas erat.Cum M.Valerio Valerq filio,Volefi nepotc quæftor eratT.Quin quot;nbsp;tius Capitolinus:qui ter coful fucrat.is quoniam neqj quintiæ familiæ Cæfo, neqj reipublicæ maximus iuuenum reftitui poflenfalfum teftem,qui dicendæcaufæ innoxio poteftatem ade milTet:iufto,a£ pio bello perfequebatur. Cum Virginius maxime ex tribunis de lege agcret: duum menfium fpatiumconfulibus datum eft adinfpiciedamlegem:utgt;cumedocuiftentpo/ pulum,quid fraudis occultæ ferrctur:fincret deinde fuffragium inire. hoc interualli darum res ■tranquillas in urbe fccit. Nec diuturnam quictem Æqui dederunt. Qui rupto fcEdcre,quocl ieftum erat priore anno cum Romanis : imperium ad Gracchum Cluilium deferunt. is tum longe princeps in Æquis erat.Graccho duce in Lanuuinum agrum,indc in Thufculanum ho ftili populatione ueniut’.plcnicp prædæ in Algido caftra locant.In ea caftra Q.Fabius, P. Vo lumnius,A.Pofthumius Icgati ab Roma uenerunt queftum iniuriastöi cx co fœderc res repe titum.eos Æquorum imperator quæ mâdata habeant ab fenatu romano, ad quercum iubet dicercTc alia interim aólurum. quercus ingens arbor prætorio immincbancuius umbra opa/ ca fedes erat.Tum cx legatis unus abicns,6i hæc,inquit,facrata quercus, quicquid dcorum eft,audiaat feedus à uobis ruptummoft risq^ ÔC nunc querelis adiïnt : ÔC mox armistcum deoz f } rum.

66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. P R I M AE

rum,hominu(p fimul üiolata iura exequcmur. Romam rediere Iegati\Senatus iu(ÏÏt:akefUttT confulem contra Gracchum in Algidum exercttum ducere:akeri populationé finiütn Æquo/ rum prouinciam dedit.Tribuni fuo more impedire deleótum.Si forßtan ad ukimum impedif fennfed nouus fubito additus terror eft.Vis Sabinorû ingens propè ad mœnia urbis infefta populationé uenit.fœdati agri:terror inicólusurbi eft.tu plebs benigne arma cepit.rcclaman/ tibus fruftra tribunistmagni duo exercitus fcripti.akerum Nautius contra Sabinos duxit.ca/ ftrisf]^ ad Eretum pofitis,per expeditiones paruas plerunc^ noólurnis incurfionibus tantam uaftitatem in fabino agro reddidinut comparati ad cam propè intacfti bcllo fines romani ui/ derentur. Minutio nelt;q! fortuna,nec uis animi eadé in gerendo negotio fuit, nam cum baud procul ab bofte caftra pofuiflctaiulla magnopcre clade accepta caftris fe pauidus tcncbat. Quod ubi fenferunt boftesxreuit ex metu alieno (ut fit) audacia.5C noótc adorti caftra, poft/ quàm parum uis aperta profeccrat: munitiones poftero die circundant. Quæ priufquàm un* diep uallo obiceftæ clauderent exitus:quincp équités inter ftationcs boftium emifti, Romam pertulcreiconfulcm.exercitumcp obfideri. Nihil tam nee inopinatu, nee infperatum accidere potuit.itaq^ tantus pauor,tanta trepidatio fuitiquataJï urbcm.non caftra hoftes obfiderent. Nautium confulem accerfunt.in quo cum parum præfidq uideretur:di(ftatoréép dici placeret, qui rem perculfam reftitucret : LQuintius Cincinnatus confenfu omnium dicitur. Operæ/ pretium eft audire,qui omnia præ diuitqs humana fpernunttncq^ honori magno locum,neq? uirtuti putât eftemifi effufe affluât opcs.Spes unica imperij populi romani L.Quintius trans Tyberim contra eum ipfum locü,ubi nunenaualia funtiquatuor iugcrum colebatagrumiquæ prata Quintia uocâtur.Ibi ab Icgatis feu foftam fodiens bipalio innixus,feu cum araret^opert ccrte.id quod conftat.agrefti intentus,falute data inuicé,redditacp,rogatus ut(quod bene uer tcrct ipfi.reicp publicæ)togatus mandata fcnatusaudiret:admiratus,rogitansép.fatis nefalua effent omnia 7 togara propere è tugurio proferre uxorem Raciliam iubet.qua fimul abfterfo puluere,ac fudore,uclatus proceffit: didlatorem eum legati gratulantes confalutantu'n urbem uocanttqui terror fit in excrcitu,exponunt.Nauis Quintio publice parata fuititranfueótumc^ tres obuiam egreff filq excipiuntiindc alij propinqui,atcp amiciitum patru maior pars .ea fre quentia ftipatus antecedcntibus lióloribus deduiftus eft domum, amp;nbsp;plebis concurfus ingens fuinfed ea nequaquam tam Ixta Quintium uidi t,ÖC imperij nimium,à uirum in ipfo imperio uehementiore rata.Et illa quidera nodte nihil,prætcrquàm uigilatum eft in urbc.Poftero die didlatorcum ante lueem in forum ueniffetimagiftrum cquitum dicit L.Tarquinium patriciæ gentisifed qui tum ftipédia pedibus propter paupertatem feciffet: bello tarnen primus longe romanæ iuuetutis habitus effet.Cum magiftro equitum in concionem ucnita'uftitium cdicit: claudi tabernas tota urbe iubetiuctat quenquam priuatae quiequam rei agcre.Tum quicunep ætate militari effent,armati cum cibarrjs in dies quincç colt;ftis,uallisc|5 duodenis ante folis oc/ cafum Martio in campo adcffent.quibus ætas ad militandum grauior cffetiuicino militi,dum IS armapararet,uallumc^ petercncibaria coquerciuflitSic iuuentusdifeurritad uallum peten dum.fumpfere unde cuiq^ proximu fuitiprohibitus nemo eft: impigretp omnes ad edidlu di dlatoris præftô fuere.Inde compofito agmine no itineri magis apto,quàm prælio.fi res ita tu liffetilegiones ipfe di(ftator,magifter cquitum fuos équités ducit. In utroq? agmine quas tem pus ipfum pofccbat,adhortationeserant:adderentgradu:maturato Opus effeiut node ad ho ftem peruenire poffent.confule, exercitumép romanu obfideri:tertium diem iam claufos effe: quid quxcp nox,aut dies ferat, incertu effc:pundo fæpe tempon’s maximaru rerum momen/ ta uerti.accelcra fignifenfequere miles-.intcr fe quoqj gratificantes ducibusclamabant. media node in Algidum perueniunt:SC,ut fenfere fe iam propè hoftes effe,figna conftituunt.Ibi di/ dator quantum node profpici poterat,equo circumucdus,conteplatusc^ qui tradus caftro/ rum,quæc^ forma effct,tribunis militum imperauinut farcinas in unum confjei iubcannmili/ tem cum armis.ualloq? redire in ordines fuos.fada.quæ imperauit.Tum quo fuerant ordine in uia,exercitu omnem longo agmine circudat hoftium caftris:öi ubi fignu datum fit,clamo/ rem omnes tollere iubef.clamore fublato,ante fe quêcç ducere foffara,ÖC iacere uallum. Edito imperio

LIBER TERTIVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;67

împcn'o ngnùm fccutu eftn'ufla miles exequ{tur:clamor hoftes drcufoiiat. fuperat inde caftra hoftium,Sii in caftra cofulis ucninalibi pauorcm,alibi gaudium ingens facit. Romani ciuilem efte clamorem,atq^ auxiliu adefte inter fe gratulantcs,ultro ex ftationibus,ac uigilrjs territant hoftem.Conful differendum ncgat.illo clamore non aduentum modo fignificari:fed rem ab fuis cœptam-.mirumtp efte.ni iam exteriore parte caftra hoftiû oppugnentur.itaq^arma fuos caperCjôC fe fubfequi iubet. Nodle initum præliu eftdegionibus dieftatoris clamore fîgnifîcan tibus ab ca quoq^ parte rem in diferimine efle.Iam fc ad prohibenda circundati opera Æquî parabant-.cû ab interiore bofte prælio cœpto,ne per media fua caftra fieret cruptiotà municti tibus ad pugnantes introrfum ucrfi.uacuam noétem operi dedêrc:pugnatumép cum confule ad lueem eftduce prima iam circuuallati ab diótatorc erannôi uix aduerfus unum excrcitu pu gnam fuftinebant.tum à quintiano exercitu,qui cofeftim à perfeefto opère ad arma redqta'n/ uaditur uallum.hic inftabat noua pugnaalla nihil remiferat prior.tum ancipiti malo urgete à prælio ad preces uerfi,hinc didlatoré.hinc confule orareme in occidione uitftoriâ poncrent:ut inermes fe inde abire finerent.Ab cofule ad didlatorem ire iuftïs ignominiâ infenfus addidit, Gracchu Cluiliû ducem,principcsc^ alios uinólos ad fe adduci iubct:oppido Corbionc dcce di;fanguinis fe Æquorû non egerc.licere abire:fed,ut exprimatur tande confeftîojfubaôtâ.do mitamcp efte gétemTub iugum abituros.Tribus haftis iugum fit,humi fixis duabus.fupertp cas trâfuerfa una deligata.fub hoc iugo diôlator Æquos mifit. Caftris hoftiu rcccptis plenia omnium rerum(nudos enim emifcrat)prædam omnê fuo tantu militi dédit, confularécxcrci tum,ipfumtp confule increpans, carcbis,inquit,prædæ parte miles ex co hofte.cui propè præ dæ fuifti.Si tu L.Minuti,doncc confularé animû incipias habefedegatus his legionibus præe/ ris.Ita fe Minutius abdicat cófulatu-.iuftusc^ ad excrcitu manet.Scd adeo tu imperio mcliori animus mâfuere obediens erat:ut bencficq magis, nbsp;nbsp;ignominiæ hic exercitus mcmor.ôi coro

nam aurcâ dieft a ton* libræ pondo decrcuerit:ÔI ^ficifeentê cum patronû falutauerit. Romæ a Q.Fabio præfcclo urbis fenatus habitus trîûphanté Quintiû quo ueniebat agmine urbem ingredi iuftît.dufli antecurrum hoftiu duccs:militaria figna prælatatfecutus exercitus præda onurtus.cpulæ inftruflæ dicuntquot; fuiffe ante omniu domos:cpulâtesq^ cû carmine triûphali,5C folénibus iocis comeftantiu modo curru fccuti funt.Eo dié L.Manilio Thufculanoapprobati tibus cuneftis ciuitas data cft.côfeftimcp fe diflator magiftratu abdicaftet: ni comitia M. Vol 1er) falfi teftis tcnuiffent.ea ne impedirent tribuni.didlatoris obftitit metus.Volfcius damna' tus Lanuuiu exulatum abrjt.Quintius x v i die ditftatura in fex menfes accepta fc abdicauit. Per eos dies cóful Nautius ad Eretu eu Sabinis egregie pugnat.ad uaftatosagrosca quoq;

cladcs acceffit Sabinis.Minutio Fabius fucceffor in Algidu miflus. Extremo anno agitatuni de lege ab tribunis cft.fed quia duo exercitus aberâtmequid ferret'quot;ad populu,patres tenuere. plebes uicifut quintu eofdê tribunos crearent. Lupos uifos in Capitolio ferunt à canibus fu gatos:ob id ^pdigiû luftratu Capitoliu efte. Hæc eo anno gefta. Scquunt'^ côfulcs,Q.Minu tius, M.Horatius Puluillus.Cuius initio anni cum foris otiû eftcf.domi feditiones rjdê tribu/ ni,eadê lex faciebat.ulteriusep uentum foretiadeo exarferant animis-.niuclutdedita opéra no (fturno impetu Æquoru Corbionc amiftiim præfidiu,nuntiatu eftct.Senatû confules uocant. iubêtur fubitariu feribere cxercitUaatq; in Algidu ducere.Inde pofito legis certaminc,noua de dclcflu cotentio exorta.uincebaturép confularé imperiû tribunicio auxilioicum alius additur terronfabinû excrcitum prædatu defeendifte in agros romanosiinde ad urbê ucnirc.is metus perculitiut feribi milite tribuni finerêt:non fine padlionç tamen:ut,quoniâ ipfi quinquênium elufi eftcntiparûtp id plebi præfidiu foretidecé deinde tribuni plebis crearentur.Expreftit hoc neceftitas patribus.id modo excepcrc:ne poftea eofdê tribunos iubercnt.Tribunicia comitia, ne id quoep poft bellum,ut cætera,uanu cftetiextemplo habita.Tricefimofextoanno à primis tribunis plebis dccê creati funnbini ex fingulis claftîbus. itac^ cautum eft ut poftea crearêtur. Deledtu deinde habito Minutius côtra Sabinos profeflus non inuenit hofte. Horatius,cum iam Æqui Corbionc interfedto præfidio Hortanam etiâ ccpiftent:in Algido pugnat.mukos mortales occidinfugat hoftem no ex Algido modoXed à Corbionc,Hortanac^iCorbioncm

f 4. etiatn

68 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C ♦ P R I M AE

cliam di ruit propter proditu prxndium. Deinde M.VaIerius,Sp.Virginius confules fadti'. Domtjforisc^ otium fuit.annona propter aquarum intemperiem laboratum eft. De Auentt no publicando lata lex eft.Tribuni plebis ijdcm refcóli.Hi fequente anno T.Romulio,amp; C, Veturio confulibus legem omnibus concionibus fuis celebrant. Pudere fe numeri fui nequic/ quam auóli:^ ca res æque fuo biennio iaceret,ac toto fuperiore luftro iacuiffet.Cum maxime hæc agerenntrepidi nunti) ab Thufeulo ueniuntÆquos in agro thufculano cfle.Fecit pudo/ rem rccenseius populi meritum morandi auxilrj.ambocófules cum exercitu miiTi hoftem in fua fede in Algido inueniuntlbi pugnatû.fupra feptem millia hoftium cæfa:a!fj fugati:præ/ da parta ingcns.eam propter inopiam ærarrj confutes uendiderunt.inuidiæ tarnen ad exerci/ tum fuit.ea denic^ tribunis materiam criminadi ad plebem confules præbuit. Itacp ergo ut magiftratu abiere:Sp.Tarpcio,K A.Ætcrnio confulibus,dies didla eft.Romulio ab C.Clau dio Cicerone tribuno plebis.Vcturio ab L. Halieno ædili plebis.uterq; magna patrum indi/ gnatione dänatus:Romulius dccem millibusæris:Veturius X V millibus.Nechæcpriorum calamitas confulum fegniores nouos fccerat confules, amp;nbsp;fe damnari pofle aiebant:Öf plebem, tribunos legem ferre non poffe.Tum abieda lege,quæ promulgata conlenucratztribuni le niusagere cum patribus.Finem tandem certaminum facercnt:fi plebeiæ leges difpliccrenr.at illi comunitcr legum latorcs,Öi ex plcbc^Si ex patnbus,qui utrifc^ utilia ferrent; quæcÿ æquan dx libertatis effentjfinerent creari. Rem non afpernabantur patrcs:daturum leges neminem niß ex patribus aiebant.Cum de legibus c5ucniret:de latore tantum difcreparenttmiffi legati Athenas Sp. Pofthumius Albus, A.Manlius, P.Sulpitius Camcrinusu'uflït^ inclytas leges Solonis defcribere:amp; aliarum Græciæ ciuitatum, inftitura,mores,iura^ nofcerc. Ab exter/ nis bellis quietus annus fuit.quietior infequens P.Curiatio,ôi Scx.Quintilio confulibus, per/ petuo filentio tribunorû.quod primo legatorum,qui Athenas ierantdcgumc^ peregrinarum expeótatio præbuic:deinde duo fimul mala ingentia exortagt;fàmes,pefhlentiac^ fœda homi/ ni, fœdîH^ecori. uaftati agri funt-.urbs alfiduis exhaufta funcribus:multæ, amp;nbsp;claræ lugubres domus.Flamen quirinalis Scrg.Cornclius mortuustaugur C.Horatius Puluillusn'n cuius lo/ cum C. Veturiû eo cupidius,qu{3 dânatus à plèbe erat:augures legêre.mortuus conful Quin/ tilius:quatuor tribuni plebis.multiplici clade fœdatus annus.ab hofte otium fuir. Inde con/ fuies C. Menenius, P. Sextius Capitolinus. neqj eo anno quicquam belli extcrni fuit, domi motus orti.Iam redierant legati cum atticis legibus.eo intentiusinftabanttribunhuttandem feribendarû legum initium fierct.Placct creari dcccmuiros fine prouocatione,S^ nequis eo an/ no alius magiftratus effenadmifeerentur ne plebei,c6troucrfia aliquandiu fuit, poftremo con cefïum patribus:modo ne lex Acilia de Auentino, aliæé^ facratæ leges abrogarentur. An/ no trecentefimo altero,quàm condita Roma crat, iterum mutatur forma ciuitatisiab confuli/ bus ad dccemuiros,quemadmodum ab regibus ante ad confules uencratitranslato imperio. minus infignis,quia non diutürna,mutatio fuit.læta cnim principia magiftratus eius nimis lu xuriauere.eo citius lapfa res eft:repctitumc^:duobus uti mandaretur confulum nomen,impc riucp. Decêuiri creati Ap.Claudius,T.Genutius,P.Sextius,L.Veturius,C.Iulius, A.Man/ lius,P.Sulpitius,P.Curiacius,T.Romulius,Sp.Pofthumius. Claudio,ôi Genutio,quia défi/ gnati confules in eum annu fueranupro honore honor redditustôi Sextio alteri confulu prio/ ris anni’.quod eâ rem collega inuito ad patres rctulcrat.his ^ximi legati tres habiti:qui Athe nas ierant:fimul utpro legatione tam longinqua præmio effet honos:fimul peritos legu pere grinarum ad condenda nouaiura ufui fore crcdcbât.fupplcucre cætcri numeru.graues quoep ætate cleôtos nouiflïmis fuffragrjs ferunt:quo minus ferociter aliorum feitis aduerfarêtur.Re/ gimen totius magiftratus penes Appiu erat fauore plebis.adcoép nouum fîbi ingeniu indue/ rat:ut plebicola repcnte,omnisq^ auræ popularis captator cuaderet pro truci,fæuoc^ infedtaz tore plebis.Decimo die ius populo finguli rcddebant.co die penes præfeôlu iuris fafeesduo/ decim erant:collcgis nouem finguli accenfi apparcbant.ô^ unica concordia inter ipfos,qui con fenfus in priuatis interdu inutilis efteufuma aduerfus alios æquitas crat.Moderationis eorum argumentum cxemplo unius rei notaftè fatis crit.Cum fine prouocationc creati efrentJefofto

cadauere

LIBER T E R T I V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;69

cadauere domi apud P.Sextium patriciæ genti'suirum inuento.prolatocp j’n concîoncmj'n re luxta manifefta.atq? atroci C. Iulius deccmuir diem Sextio dixit : Si accufator ad populû ex/ . titit : cuius rci iudex legitimus erat: deceflïtc^ iure fuo:ut dcmptum de ui magiftratus popult libertati adfjccret.Cum promptum hoe ius uelut ex oraculo incorruptum pariter ah his fum/ mijinfimic^ ferrenntum legibus condendis opera dabatur : ingéticp hominum expcdlatione propoßtis decem tabulis populum ad concionem aduocauerunt:ói,quod bonumdaußumje lixc^ reipublic£e,ipßs,Iibcrisf^ eorum e(ret:irc,amp; legere leges propofitas iuflèrc. fe,quantü de/ cem hominu ingenrjs prouideri potuerit, omnibus fummis, infimiscp iura æquaiïc.plùs pol/ lere multorum ingenia.confiliacjï.uerfarent in animis fecum unamquaq? rcm:agitarent dein/ de fermonibus-.atc^ in medium quid in quac^ re plus,minus'ue'eflet,cóferrent.cas leges habi/ turum populum romanum:quas confenfus omnium non iuffifle latas magis, quam tuliffe ui deri poffeLCum ad rumores hominum de uno quolt;^ legum capite edito fads correétæ uide/ rentuncenturiatis comitris x tabularum leges perlatæ funt.quæ nunc quoq; in hoc immenfo aliarum fuper alias accruatarura legum cumulo fons omnis publici,priuadlt; p eft iuris. Vulga tur deinde rumonduas deeffe tabulas:quibus adieótis abfolui pofle uelut corpus omnis Ro/ mani iuris.Ea expeólatio,cum dies comitiorum appropinquaref.defyderium dccemuiros itc rum creandi fecit.Iam plebs,præterquàm quod confulu nomen baud fecus, qua'm regum pe/ rofa erattne tribunicium quidem auxilium cedentibus inuicem appellationedccemuirisquæ/ rebat.Poftquàm uerocomitia deccmuiris creandisin trinundinum indidla func:tanta exarfit ambitio:uc primores quoqj ciuitatis(metu credo ne tanti pofleßTio imperij uacuo ab fe relidto loco baud fans dignis paterct ) prehenfarent homines:honorem fumma ope ab fe impugna/ turn ab ea plebc,cum qua contenderent.fuppliciter petentes.DimiiTa iam in diferimen digni/ tasea ætate.hiscp honoribusadlis.ftimulabat Ap. Claudium.nefcires utrum inter dccemui/ ros.an inter candidates numcrarcs.propior interdu petendo.quam geredo magiflratui erar. criminari optimatestextollerc candidatoru Icuiflimum quecp,humillimucp.ipfc médius inter tribunicios Duillios,Iciliosq^ in foro uolitarcrper illos fe plcbi ueditare.donec collcgæ quoq;, qui unice illi dediti fuerantad id tempus:coniecere in eum oculos,mirantes quid fibi uellet.ap parère nihil fynceri eflè:profeóto baud gratuitam in tâta fuperbia comitatem foremimium in ordine fe ipfum cogerc:SC uulgari cum priuatis,non tam properantis abire magiftratu,quâni uiam adcontinuandum magiftratum quxrentis effe.Propalàm obuiam ire cupiditati parum auß.obfecundando mollire impctum aggrediuntur.com riorum illi habedorum,quando mi/ nimus natu fit.munus cofenfu iniungunt.ars ea hæc erattne femetipfe create poffet.quod præ ter tribunos plebis,0i id ipfum peflimo exemplo,nemo unquam feeißet. ille enimuero,quocf bencuertat,habiturum fe comitia profeßus,impcdimcntum pro bac occafione arripuit.dcie/ (Stisq^ honore per concionem duobus Quintrjs, Capitolino, Si Cincinnato, amp;nbsp;patruo fuo C. Claudio,conftâtiflimo uiro in optimatium caufa,0i alqs eiufdem faftigt) ciuibus,nequaquam fpleftdore uita; pares decemuiros creanfc in primis.quod baud fecus faótum improbabât bo nûquàm nemo facere aufurum crcdideratCrcati cum co M.Cornelius Malugineßs,M.Scr/ gius, L.Minutius, Q.Fabius Vibulanus, Q.Pctilius,T. Antonius Merenda,Cæfo DuilliuS, Sp.Oppius Cornice, M.Rabuleius.Ille finis alienæ perfonæ ferendæ Appio fuit.fuo iam in/ deuiucreingeniocoepinnouostp colicgas iam priufquam inirenrmagiftratum,in fuos mores formarc.Quotidie coibant remotis arbitris.inde impotentibus inflruóti confilqs,quæ fecrctö ab alrjs coquebanniam baud diffimulando fuperbiam.rari aditus, colloquetibus difficiles ad idus maias rem pcrduxerc.Idus tum Maiae folennes ineundis magiftratibus erant. Initio igi tur magiftratus primum honoris diem denuntiatione ingentis terroris inßgnem fecerc. nana cum ita priores decemuiri feruaffent,ut unus fafees haberet:amp; hoc infigne regiu in orbe fuam cuiufcß uicem per omnes ireufubito omnes cum duodenis fafeibus prodiere.ccntum uiginti li (Stores foru impleuerannöi cum fafeibus fecurcs illigatas proferebant.nec attinuiffe demi fecu rim,cum fine ^uocatione creati effenninterpretabâtur.decê regu fpccies craumultiplicatuscgi terror non infimis folum,fed primoribus patrum.ratis cædis caufam, ac principium quærûut fiquis

70quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

fiquis memorem libertatis uoeem aut in fenatu,aut in populo minffet:ftatim uirgæ.fecurcsc^ etiam ad cæterorum metum expedirentunnam præterquàm quod in populo nihil erat præîî dq, fublata prouocatione: intcrceflionem quoqj confenfus fuß ulerat : cum priores decemuiri appellatione collegæ corrigi reddita ab fe iura tulißent:öi quædam,quæ fui iudicf) uideri pof/ fent:ad populum reiecißcnt.Aliquandiu æquatus inter omnes terror fuinpauîatim totus uer/ tere in plebem coepic.abßincbatur à patribusnn humiliores libidinofe,crudeliterc^ confuleba tur;hominum, non caufarum toti erant:ut apud quos gratia uim æqui babcret.iudicia domi conflabant : pronuntiabant in foro. fiquis collegam appellaßct; ab eo,ad quem uenerat, ita difcedebat:ut pœniteret no prions dccreto fletiße. Opinio etiam fine authore exieratmon in præfentis modo temporis eos iniuriam confpiraflc-.fed fœdus clandeflinum inter ipfos iurez lurando idlum:ne comitia haberennperpetuocç dccemuiratu poffefium femel obtinerent im perium.Circûfpetflare turn patriciorum uultus plcbeipôi inde libertatis captare auram:unde feruitutem timendo,in eum ftatum remp. adduxerant.primorcs patrum odifle decemuiros: odifie plcbemmec probate quæ fiercnt credere baud indignis accidereiauide ruendo ad liz bertatem.in feruitutem elapfosiuuarc nolle:cumularc quolt;^ iniurias:ut tædio præfentiû conz fuies duo tandem,Si ftatus prifl:inus rerum in defydcriu ueniant Jam Si. proceflerat pars ma/ ior anni'.SC duæ tabula: Icgum ad prions anni decem tabulas étant adiedæmec quicquâ iam fupererat.fi hæquoq? leges centuriatis comitrjs petlatæ eflenneureo magiflratu reipub.opus elîet.expcôtabant quàm moxconfulibus creandis comitia edicerenturjd modo plebs agita/ bat:quonam modo tribuniciam potcftatem.munimêtum libertatis.rem intermiflam repara/ renneum interim mêtio comitiorum nulla fieri:ôi decemuiri, qui primo tribunicios hominesi quia id populäre habcbatur:circùm fe oftentauerant plebitpatricqs iuuenibus fepferant latez rateorum catcruçtribunalia obfederant.H ferreagere plebem plcbiscç rcs.cum fortuna,qua quicquid cupitum forct:potétiotisefict.amp;iam ne tergo quidem abftinebatunuirgis cædi alqs ali] fecuri fubqcitSC ne gratuita crudelitas eflef.bonorum donatio lèqui domini fùppliciû.Hac mercede iuucntus nobilis corrupta non modo non ire obuiâ iniuriæjcd propalam licentiam fuam raallc,quàm omniia libertatem. ïdus Maiæ ucnerc.nullis fubrogatis magißranbus.pri uati pro dcccmuiris ncq; animisad imperium inhibendû imminutis,nec^ ad fpeciem hono/ ris infignibus prodeût Jd uero regnum haud dubie uidcrûdcploratur in perpetuum libertasî nec uindex quifquâ exiflinaut futurus uidetur. Nec ipfi folum defponderant animostfed con temni cœpti erant à fînitimis populistimperiumcp ibi efle, ubi non effet libertaS:indignaban tut. Sabini magna manu incurfionê in agrum Romanum fcceredateep populati, cum homi num,atq; pecudû inulti prædas cgilfennrcccpto ad Eretum, quod paßim uagatu erat,agmi/ ne.caflra locant.fpem in difeordia romana poncntes:eam impedimêtum deleôlui fore. Non nunti) folum,fed per urbem agreflium fuga trepidationem iniecit.deccmuiri confultantcjuid fadto opus fit.dcftitutis interpattu.ôC plebis odia addit terrore infuper alium fortuna. Æqin alia ex parte caftra in Algido locanr: dcpopulatumép inde excurfionibus thufculanu agrumi legati ab Thufeulo præfidium orantes,nuntiant. Is pauor perculit decemuirostut fenatum fiz mul duobus circûftantibus urbem bellis,confulerent.citari iubent in curiam patres,haud igna ri qüanta inuidiæ immineret tempeftastomnes uaftati agri,pcriculorumcp imminêtium caû/ fas ih fe congcßuros:tentationecp earn fore abolendi fibi magißratusmi confenfu refißerent: imperiot^ inhibendo acriter in paucos præferocis animi,conatus aliorum coprimerent.Poft/ quàm audita in foro uox efl: ptæconis,patres in curiâ ad decemuiros uocantismclut noua res,, quia intermiferantiamdiu morem cofulendi fenatus:mirabundâ plebem conucrtitquidnam incidiffet:cur ex tanto interuallo rem defuetâufurparent.hoftibus,belloc^ gratiâ habendamî quod folitu quic^ liberæciuitatis fieret. circûfpecÆare omnibus fori partibus fenatoréraroc^ ufquam nofeitarexuriâ inde,ac folitudinécirca decêuiros intueriicum Si ipfi confenfu inuifuni imperiu,amp; plebs,quia ptiuatis ius non effet uocâdi fenatumon couènire patres,interpretaren tur.iam caput fieri libertaté repetêtium:fi fe plebs comité fenatui det:6C quemadmodu patres uocati non coeantin fenatu:fîc plebs abnuatdeledu.HgcfremebatpIebes.Patrum haud ferè

il

LIBER T E R T I V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;71

quifcp in foroj'n uibc rari crât.indi'gm'tate rcru ceOcrant in agros:fuafiimc^ rcru erant,attn'fl5t publicætancu ab iniuria fe abeffe rati,quantû à cœtu.cogreflutp impotétiû dominorû feamo uilïent, citati non conucniebanctdimiflî circa domos apparitores finwl ad pignora ex pienda.fcifcicanducpmum cofuko detreôlarentCrcferûctfcnacu in agris efle. Lœcius id deeem/ uiris accidit:quàm (î præfentcs dctreôtare imperium rcferrent.iubcnt acciri omnes-.fenacume^ in diem pofterum edicunt.qui aliquanto fpe ipforum frequentior conuenit.quo faCto prodi^ ram àpatribus plebs libertärem rata:quod qs,qui iam magiftratu abiflenf.priuatiscp lus abz e(ïet:tanquam iure cogentibus fenatus parutfïet. Sed magis obediéter uentum in curiam cfh quàm obnoxie diôtas fententias accepimus. L.Valcrium Potitum proditum memoriæciï, poft relationem Ap.CIaudq,priufquàm ordine fententiæ rogarcntunpoftulando ut de rep. liceret dicerc,prohibcntibus minaciter decemuiris,prodirurum (è ad plcbem denuntiantegt;tu/ multum exciuifle.Nec minus ferociter M. Horatium Barbatum ide in certamen, x Tarqui/ nios appenantemjadmonentef^.Valerqs, Si Horatijs ducibus pulfos rcgesmec nominis hoz mines turn pertefum efte:quippc quo louem appellari fas fi't:quo Romulum conditorem urz biSjdeincepscp reges appellatos:quod facris etiam ut folenne rctentum fit. fupcrbiam,uiolen tiamc^ tum perofos regis.quæ fi in rege tum codé,aut in filio regis ferenda non fuerint:queni' laturum in tot priuatis'Tuiderentme uetâdo in curia libère hommes loqui,cxtra curiam etiam mouerent uoccm.neqj fe uidere:qui fibi minus priuato ad concionem populum uocare,quàni illis fenatum cogéré liceat.ubi uellent:experircntur quanto ferocior dolor in libertate fua uinz dicanda,quàm cupiditas in iniufta dominatione eflet. De bello fabino eos referre:tanquam maius ullum populo Romano bellum finquàm cum ijs,qui legum ferendarum caufacreati ni hil iuris in ciuitate rcliquerint:qui comitia,quiannuosmagiftratus,qui uiciftîtudinem impert tandi.quod unum exæquandæ fit libertatis:fuftulerint:qui priuati fafces,9i regium imperium' habeât. Fuift’e regibus exaétis patricios magiftratus crcatos:poftea poft feccftîonem plcbis, plcbcios.cuius illi partis eflent, rogitarc. popularesCquid enim eos per populum egifle^optiz matesCqui anno propè iam fenatum non habuerinntuncita habeant:utdcrepub.Toqui proz hibeantCne nimiu in metu alieno fpei ponerent.grauiora,quæ patiantur, uidch iam hominiz bus,quàm quæ metuant.Hæc uociferante Horatio,cum decemuiri ncc iræ,nec ignofeedi moz dum reperircnt:ncc quo euafura res eftet,cernercnt: C.Claudrj,qui patruus Apprj decemuiri crat:oratîo fuicprccibus,quàm iurgio fimilior,perorantispcr fui fratris, parcciscp cius mânes: ut ciuilis potius focictatis, in qua natus eftenquàm fœderis nefarie iéti cum collegis meminifz fet.multo id magis fe.illiuscaufa orare,^ reipublicæ.quippe rempub. fi à uolétibus nequeat, ab inuitis ius expetituram. fed ex magno certamine magnas cxcitari fermé iras: earum cuenz turn fe horrcre.Cum aliud præterquàm de quo retuliftent,decemuiri dicere prohiberénClau dium intcrpellandi uerecundia fuit.ièntcntiâigitur pcrcginnullum placcre fenatus confultum fiêri.omneséq} ita accipiebantrpriuatos eos à Claudio iudicatos:multiLp ex cofularibusucrbo affenfî funt.Alia fententia afperior in fpecicm,uim minorem aliquanto habuit:quæ patricios coirc ad prodendum interregem iubcbat.cenfendo enim quofcucp magiftratus efte,qui fenaz turn haberent,iudicabat:quos priuatos fccerat author nullius fenatus confulti faciendi. Ita la benteiamcaufadecemuirorum, L.CorneliusMaluginenfis M. Cornclr) decemuiri frater, cum ex confularibus ad ultimum dicendi locum confulto feruatus eftet:fimulando curam bel ii,fratrem,collegascp eius tuebatur:quonam fato incidiftet mirari fe di(ftitans,ut decemuiros, qui dccemuiratum petiftent, aut focij, aut ht maxime oppugnarennaut quid ita, cum per toc menfes uacua ciuitate nemo iufti ne magiftratus fummx rerum præeftent, controuerfiam fez cerit:nunc demum cum hoftes propc ad portas fint,ciuiles difcordias ferant. nifi quod in turz bido minus perfpicuum fore purent quid agatur.Cætcrum neminem, maiore cura occupatis ànimis.uerum ex fe præiudiciu rei tântæ aftcrre.fibi placcre de co,quod Valerius,Horatiusc]? ante idus Maius decemuiros abifle magiftratu infimulent:bcllis quæ imminent, perfcótis,rcz publica in tranquillu redaóla,fenatu diferepante agi.ctiam nunc ita fe parare Ap.Claudium: ut comitioru,quæ decemuiris creandis dccemuir ipfc habuerit:fciat fibi rationem reddendam eftè;

DEC.PRIMAE

efle:utrum in unum annum creari finnan donee kges.quæ deeflentperferantur. in præfentîa omnia prætcr bellum omitti placere. cuius fi falsö famam uulgatam, uanac^ non nuntios foz lum,fcd Thufculanoru ctiam legatos attulifle putentdpeculatores mittendos cenfere;qui cev/ tius explorata rcfcrant.fin fides ÔC nuncfjSjôC legatis habcatundelcótu quoq? primo tempore habcri:Si deccmuiros quo cuiq? eorum uideatur,exercitus düceremec rem aliam præuerti. In hanc fcntcntiam ut difccderetur.iuniores patrum euincebant.ferocioresq^ iterum coorti Vale riuSjHoratiuscp uocifcrari:ut de rcpub. liccret diceretdióluros ad populum:fi in fenatu per faz ólioncm non liceat. neq^ enim fibi priuatos autin curia,aut in concione poflè obftaremeq; fe imaginarijs fafcibus coru cciTuros eire.Tum Appius iam propc efle ratus:ut,ni uiolentiæ eo' rum pari rcfifterctur audacia:uiótum imperium efTennon erit melius,inquit,nifi de quo confii Iimus,uoccm mififlc.óC ad Valerium negante fc priuato rcticercjliclorem accedere iufliit.Iani Quiritium fidcm implorante Valerio,à curiæ limine L. Cornelius complcxus Appium, non (quod fimulabatXonfulendo diremit certamen. faótac^ per Cornelium Valerio dicendi graz ria quæ ucllet,cum libertas non ultra uocem exceflifièt:decemuiri propofitum tenuere. confuz lares quoc^, ac feniores ab refiduo tribuniciæ poteftatis odio, cuius defyderium plebi multo acrius,quam cofularis impcrq rebantur efle : propè malebant poftmodum ipfosdccemuiros uoluntate abiremagiflratu,quam inuidia eorum exurgerc rurfus plebem.fi leniter duóla res fine popular! ftrepitu ad confules rediflenaut bellis interpofitis, autmoderationc cofulum in impcri'jsexercedis,pofle in obliuioncm tribunoru adduci. Silentio patrum edicitur delcólus, iuniores,cum fine prouocatione imperium eflet, ad nomina refpondent. Legionibus fcriptis, inter fe dccemuiri comparabant,quos ire ad bcllum,quos prxefle exercitibus oporterct. Prin cipcs inter decemuiros erant (^.Fabius,0C Ap.Claudius.bellum domi maius,quam foris apz parebat. Apptj uiolentiam aptiorem rati ad comprimendos urbanos motus:in Fabio minus in bono conftans.quam gnauum in malitia ingenium efle. bunc cnim uirum egregium olim domi,militiæcp,dccemuiratus,collegæcp ita mutaucrât:uc Appq,quàm fui fi'milis mallet efle. huic bellum in Sabinis,M.Rabuleio,fîe Q.Petilio additiscollegis,raandatum. M.Cornelius in Algidum mifltis cum L.Minutio,0i T. Antonio,K Cæfonc Duillio,amp; M.Sergio.Sp.Opz pium Ap. Claudio adiutorem ad urbem tuendam a?quo omnium decemuiroru imperio dez cernunt.Nihilo militiæ,quàm domi melius refpub.adminiftrata cft.illa modo in ducibus cul pa:quod ut odio eflent ciuibus,fccerar:alia omnis penes milites noxa erat. qui ncquid duólu: atq? aufpicio decemuirorum profperc ufquam gercretur:uinci fe per fuum,atq^ illorum dedez eus paticbantur.Fufi 32 ab Sabinis ad Erctû,Ôi in Algido ab Æquis exercitus erant, ab Ereto per filetium nodtis profugi propius urbem inter Fidenas,Crufl;umcniamc^ loco edito caftra communierant.perfecutis hoftibus nufquam fe æquo certamine committentes,natura loci ac uallo,non uirtute,aut armis tutabantur.Maius flagitium in Algidotmaior etiam clades acce pta:caflra quoq; amifla crannexutusq? omnibus utenfilibus miles Thufculum fe fide,miferiz cordiacp uidturushofpitum(quæ tarnen non fcfcllerunt)contulcrant,Romam tanti crant terz rores allatitut pofito iam decemuirali odio patres uigilias in urbe habendas cefcrcnt:omnesgt; qui per ætatem arma ferre poflentrcuftodire mcenia,ac pro portis ftationcs agere iuberent:ar ma Thufculum ad fupplementu dcccrnercnt:deccmuiros(^ ab arce Thufeuli digreflos in caz ftris militem habcre:cafl:ra alia à Fidenis in fabinum agrum transferrizbellocp ultro inferedo deterrcri hoftes à confilio urbis oppugnandæ. Ad clades ab hoftibus acceptas duo nefanda facinora deccmuiri belli,domicp adficiunt.L.Siccium in Sabinis per inuidiam dccemuiralem tribunorum creandoru,lcceflîoniscç mentiones ad uulgus militum fermonibus occultis feren tcm,profpecul3tum ad locum caftris capiendum mitrunt.datur negotium militibus,quos miz ferant expeditionis eius comitesmt cum opportuno adorti loco intcrficcrent. Haud inultum intcrfecerc.nam circa repugnantem aliquot infidiatores cecidere : cum ipfe fc præualidus pari uiribus animo circumuetustutaretur. Nuntiant in caftra cæterùpræcipitatum in infidias efle Siccium cgregie pugnantem.militesc^ quofdam cum co amilTos. Primo fides nuntiantibus fuinprofeäa deinde cohors ad fepeliendos qui cecideraQt.dccemuiroru permiflu,poftquam

nullum

LFB ER’ T E RT I V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÿl

tiuHüttt fpbh'atutttibi corpus,Si'cciumc^ in medio iacentem,armatumq^omnibüâ irt eum Uéf fis corporibus uidereihortium neqj corpus ullumjuec ueftigia abeucium: prokéto ab fuis iu/ tcrfeclu mémorantes retulere corpus.inuidiæ^ plena caftra erant; ÔC Romam ferri pronnus Siccium placebauni decemuiri funus militare ei publica impéfa facerc maturaflent.S’epultus 4000011 militum mœftitia:peflîma decemuiroru in uulgus fama eft. Sequitur aliud in urbe •notas ab libidine ortu,haud minus fœdo euentu,quàm quod per ftuprum, cædemc^ Lucre/ tiæ urbe.regnot^ Tarquinios expuleranuc non finis folum idem decemuiris,qui regibus,fed caufa etiam eadem imperrj amittendi effet. Ap. Claudium uirginis plebeiæ ftuprandæ li/ ’bido cepit.patcr uirginis L. Virginius honeftum ordinem in Algido ducebat,uir exempli re (ffi domi, militiæc^.pcrinde uxor inftituta fueratdibcriq^ inftituebantur.defponderât filiam L.lcilio tribunicio, uiro acri,ôi procaufa plebis expertæ uirtutis.hanc uirginem adultam, for ma excellentem Appius amorc ardens prctio ac fpe pellicere adortus, poftquam omnia pu/ ■dore fepta animaduerteratiad crudelcm,fuperbam(^ uim animu conuertit. Marco Claudio client! negotiû dedinut uirginem in fcruitutê affereret:necç cederet fecundum libertatépoft« lantibus uindiciasiquod pater puellæabeffet, locum iniuriæ effe ratus. uirgini uenienti in fq/ îum(ibi nanq? in tabernis literarû ludi eranc)minifter decemuiri libidinis manum iniecit.fer/ ua fua natam,feruamcç appellans effeifequiq^ fe iubebaticunólantem ui abftraóluru. Paut da puella ftupête,ad clamorem nutricis fidem Quiritiu implorantis fit côcurfus.Virginij pa tris.fponficç Icilrj populäre nomen celebratunnotosgratia eoru,turbam indignitas rei uirgi/ ni côciliat. lam à ui tuta eraucu affertor nihil opus effe multitudinc cocitata ainfe lure graffa f i,non ui.uocat puellam in ius,authoribus,qui aderant,ut fequcretur. ad tribunal Appfi perz uentum eft.notam iudici fabulam petitor, quippe apud ipfum authorem arguméti^peragin, Puellam domi fuænatam:Eirco^ indeindomum Virginq translatamffuppofîtam eieffe.id fe indicio copertum afferrezprobaturumc^ uel ipfo Virginio iudiceiad quem maior pars inz iuriæ eius pertineat.interim dominu fequi ancillam, œquum effe, Aduocati puellæ, cum Virz ginium reipub.caufa dixiffentabeffe: biduo affuturu,fi' nuntiatum ei fit: iniquum effe abfenz tem de liberis dimicare:poftulant:ut rem integra in patris aduentu differat:lege ab ipfo laLl uindiciasdet fecundum Iibcrtacem,neu patiatur uirginê adultam famæ prius,quàm libertatis pcriculum adiré. Appius decrcto præfatus quàm libertati fauerit, earn ipfam legé declarare: quam Virginij amici poffnlationi fuæ prætendat.cæteru ita in ea fîrmum libertati fore præff diumifi nec caufis.nec perfonis uariet.in h is enim,qui afferantur in libertate: quia quiuis lege agere poffit,id iuris effeiin ea,quæ in patris manu fitinemine effe aliu,cui dominus poffeffioz ne cedac.placerc itacp patrem accerfîriiinterea iuris fui iaôturam affertoré non facere,quin du cat pucllamififtendamep in aduentum eius, qui pater dicatunpromittat. Aduerfus iniuriam decret! cum multi magis frcmerent,quàm quifquâ unus recufare auderetiP-Numitorius puel læ auunculus,ôi fponfus Icilius interucniûndatacp inter turbam uia,cum multitudo Icilij ma xime interucntu refifti poffe Appio crederettlictor decreffe aitiuociferantemq? Iciliu fummo uet.Placidum quoqj ingenium tam atrox iniuria acccndiffet. Ferro hinc tibi fummoucdus fum Appîjinquit: ut tacitu feras, quod cælari uis.uirgine ego hanc fum duôlurus, nuptamt^ pudicam habiturus.proinde omnes collcgaru quoq? liôtores conuocaiexpediri uirgas, amp;nbsp;fez ' cures iube; no manebit extra domum patris fponfa Icilifnô.fi tribuniciû auxilium, amp;nbsp;prouoz cationê plebi Romanæ,duas arces libertatis tuendæademiftisiideo in liberos quoqj noftros, coiugescp regnum ueffræ libidini datum eft.fæuite in tergum. Si in ceruices noftras: pudiciz tia faltem in tuto fit.Huic fi uis afferretunego præfentiû Quiritium pro fponfa, Virginius mi litum pro unica filia,omnes deoru,hominumtp implorabimus fidemmec^ tu iffud unquam dccrctum fine cæde noftra referes:poftulo Appi,etiâ,accp etiam cofyderes quo progrediare, Virginius uiderit de filia,ubi uenerit,quid agat.hoc tantum fciat:fibi,fi huius uindicqs ccffez riticonditioné filiæ quærendam effe.me uindicantê fponfam in libertatem uita citius deferer, quàm fides. Cocitata multitudo erat-.certamencp inftare uidebatur.lidtores Icilium circuii fteterantinec ultra minas tarnen proceffum cff:cu Appius non Virginiam defendi ab Icilio, g fed

74 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;D-E'Ci P'R I M AE

fed inqâietu hotnine,8i trihutiatum etiatn tïunc fpiraccm Jocu fediriotris qu.'trere dicerebtiofi præbiturû fe ilK eo die matcria:fed ut i'am fciret.non td petulantiæ fuæ, fed Virginio abfentt, ÔC patrio nomini,ÔC libertati datum; ius eo die fe non dióturu, nec^ decretum interpofiturû: à M.Claudio petiturum;ut dccederet iurc fuotuindicaricp puellam in pofteru diem pateretur, quod niiî pater poftero die affuifleudcnuntiare fe Icilio,fimilibusq^ kiliÿ.netç legi fuæ latore, nec|3 decemuiro conftantiâdefore; nec fe uticç collegarû liétores couocaturum ad coercédos feditionis authoresicotentum fe fuis litloribus fore. Cum dilatum tempus iniuriæ effet: fe/ ceffiffenté^ aduocati puellæ:placuit omniu primum fratrem Icilij.filiumc^ Numitorrj, impiz gros iuucnes pergere inde reóta ad portam:ôi quantum accelerari poflet,Virginiu acciri c ca ' Itris. in eo uerti puellæ falutem: fî poftero die uindex iniuriæ ad tépus præfto effet. luffi per/ ■gunucitatiséç equis nuntium ad pâtre perferunt.Cum inftaret aflertor puellæ ut uindicaret: Iponforest^ darenatcç id ipfum agi diceret Icilius.fedulo tempus terens:dum præriperet iter nuntq miffi in caftra;manus tollere undic^ multitudo;ôi fe quifq? paratu ad fpondendum Ici lio oftendere.atq; il le lachrymabudus,gratum eft,inquit;craftina die ucftra opera utar: fpon forum nunc fatis eft.Ita uindicatur Virginia fpondétibus propinquis. Appius paulifpcr mo ratus,nc cius rei caufa fediffe uiderctur: poft^ omiffîs rebus alijs præ cura unius nemo eura adibandomü fe recepit;collegisq^ in caftra feribiune Virginio comeatum denc;atque etiâia euftodia habeant.lmprobum confîlium ferum,ut debuit,fuit;amp;: iam comcatu fumpto profe/ (ftus Virginias prima uigilia erabcum poftero die manc de retinendo eo nequicquam literac reddûtur.At in urbe prima luce,cum ciuitas in foro expccftàtione ereëta ftaret:Virginius for didatus filiam fecu obfoleta uefte comitâtibus aliquot matronis cum ingenti aduocatione ia forû adducit.circuire ibi. Si prehenfare homines cœpit:Ôi no orare folum precariâ opcmtfcd pro débita petere.fe pro liberis eorû,ac côiugibusquotidie in acie ftaretnec alium uirum elle, cuius ftrcnue.ac ferociter fadla in bello plura memorari poffent.quid prodefle:fi incolumi ur be quæ capta ultima timeantur,liberis fuis Gnt patiédaC Hæc propè côcionabundus circumi/ bat homincs.Similia his ab Icilio iaeftabantur. comitatus muliebris plus tacito fletu, ulla uox mouebat. Aduerfus quæ omnia obftinato animo Appius (tanta uis amentiæ uerius,^ amoris mente turbauerat)in tribunal afcendihôi ultro querente paüca petitore,quod ius fibi pridie per ambitione didû non effef.priufquâ aut ille poftulatum peragcret:auc Virginio re fpondendi daretur locus:Appius inccrfatur.Qué decreto fermonê prætcnderit,forfan aliquê ueru authoresantiqui tradiderunt.quia nuf^ ullum in tanta fœdirate decreti uerifimilem in uenio:id quod coftat,nudum uidetur proponendû. decrefle uindicias fecûdum feruituté.Prv imo ftupor omnes admiratione rei tam atrocis defixinfilentïum inde aliquâdiu tenuit.deindc eu M.Claudius circûftantibus matronis iret ad coprehendendâ uirginê: lamétabilist^ cum mulierû coploratio excepiffet: Virginius intentans in Appiu manus, Icilio, inquit,Appi, non tibi fîliâ defponduôi ad nuptias,no ad ftuprû educaui.placet pecudû, ferarumep ritu promi/ feue in cécubitus ruereÇpalluri ne hæc ifti (înt,nefcio.nô fpero effe paffuros illos,qui arma ha bét.Cum repelleretur affertor uirginis à globo mulierû, circûftantiumé^ aduocatorû:filentiû fadlû per præconê. Decemuir alienato ad libidinéanimo,negat:hefterno tantû conuitfo Ici/ Iq.uioientiac^ Virginii,cuius teftem Romand populum habeat:fed certis quoep indierjs co/ pertum fe habere: nocte tota cœtusin urbe fadlos effe ad mouendâ feditione. itaep fe haud infeium eius dimicationiscum armatis dcfcendiffe:nô ut quenquam quietum uiolaret: fed ut turbâtes ciuitatis otium pro maieftatc imperij coerceret: proinde quieffe erit nielius.i,inquit li(ftor,fummoue turbam: ÔC da uiam domino ad prehendendû mancipium. Cum hæc into/ nuiffet plenus iræ: multitudo ipfa fe fua fponte dimouit: defertaep præda iniuriæ puella fta/ bat.Tum Virginius ubi nihil ufquam àuxilq uidit:quæfo,inquit,Apphprimu ignofee patrio dolori:(j quid inclementiusin te fum inuedtusideinde finas hic coràm uirgine nutricê percun (ftari-.quid hoc rei iïtC ut,fi fallb pater diêtus fum:æquiore hinc animo difcedam.Data ucnia feducit filiâ.ac nutricê propc Cloacinæ ad tabernasiquibus nûc nouis eft nomê:atq^ ibi ab la nio cultro arrepto,hoc te unogt;quo poffum, ait,modo filia in libertafê uindico. peêtus deinde

LIBER’ T E R T I V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7$

puéîîæ transfîg{r:rcfpcdtanscp ad tributiaLte,i'nquit,Appigt;tuumq^ caput fanguine hoc confe cro.Clamorc ad tam atrox facinus orto excitus Appius cóprehendi Virginiu lubct.ille ferro« quacunq^ ibat,uiatn faCCfc: donee mukitudine etiam profequentiu tucnte ad portapcrrcxit. Icilius,Numitoriusq^ exangue corpus fublatum oftentant populo:fcelus Appti,puellæ infeli cem formam,neceflitaccm patris déplorât, fequentes clamicant matronæ:eam ne libcrorum procreandoru códitionemCea pudicitiæ præmia elTeCcæteracpîquæ in tali re muliebris dolor, quo eft rhoéftior imbecillo animo,eo miferabilia magisqueretibus fubijeit. Viroru,ôi maxi^ me Icili) ÙOX tota tribuniciæ poceftatis,acprouocationis ad populum ereptæ, publicarumcjj indignationu erat.Concitatur multitudo parrim atrocitate fccleris, partim fpe per occafione repetendæ libertatis. Appius nunc uocari Iciliummunc retraeftante arripi; poftremo cum Io/ eus adcundi apparitoribus non dareturu'pfe cum agmine patricioru iuuenurn per turbam ua dens in uincla duci iubet.Iam circa Icilium non folum multitudo,fed duces quoq? multitudiz nis erant,L.Valerius,ôê M.Horatius.qui rcpulfo liótoreji iure agerent.uindicare fe à priuata Icilium aiebat:fi uim afterre conarentunibi quoq; fe baud impares fore. Hine atrox rixa ori/ tur. Valeriu, Horatiumcp liótor decéuiri inuaditzfrangûtur à multitudine fafees. In cocionem Appius afcendit:fequutur Horatius,Valeriusé^.eös cócio audit-.dccemuiro obftrepitur.Iam pro imperio Valerius difcedere à priüato liólores iubebancu fraólis animis Appius uitæ me/ tuens in domum fe proptnquâ foro infeqs aduerfarijs capite obuoluto recepit.Sp.Oppius ut auxilio collegæ effet,in forû ex altera parte irrûpiüüidet imperiu ui uicftum. Agitatus deitj de cô(îlr)S,atcp ex omni parte aflentiendo multis authoribus trepidus,fenatu poftremo uoca ri iuftit.ea res.quod magna: parti patrû difplicere adla decemuirorû uidebantur: fpe per fena turn finiendæ poteftàtiseius multitudinefedauit. Senatus nec plebem irritandam cenfuiuôi multomagis prouidendum,nequid Virginrj àduêtusin exercitu motus faceret.itaq; mifti itj niores pâtru in caftra,quæ tunt in monte Vecilio erantmuntiât decêuiris: ut omni ope ab fez ditioné milites cotineant.ubi Virginius maioré,quàm liquerat in urbe, motum exciuit.Nam prætcrquam quod agminc propè qüadringentoru hominu ucnicns,qui ab urbe indignitatc rei acceniî comités ci fe dederâncôfpeôluseftiftricftûetiam telum,refperfusép ipfecruore tota in fe caftra couertit.ôi togæ multifariâin caftris uifa; maioris aliquanto cp erat,fpeciem urba næ multitudirtis fecerant.Quærêtibus quid rei elfer,flens diu uocé non emifit.tandem ut iam ex trepidatione concurrentiu turba conftitit:ac filenriu fuit: ordine eufta ut gefta crant,expoz fuit. Supinas deinde tendes manus,comilitones appellans orabatme.quod fcelus Ap.Clau dq effet,(ïbi attribucrétaieu fe ut paricidâ liberum auerfarenrur. libi uitam filiæ fua cariorem fuifïe:fï libcre,ac pudice uiucre licitu fuilfct.cüm uclut feruam ad ftuprum rapi uideret:morte amitti melius ratum,quàm cótumelia liberos: mifcricordia fe in fpeciem crudelitatis lapfum.' nec fe fuperftitem filiæ futurum fuiffe: nilï fpem ulcifeendæ mortis eiusin auxilio commiliz tonum habuiflèt. illis quoque enim filias, forores, coniugeselfe. nec cum filia fua libidinem Ap.Claudrj exrindta elfe: fed quo impunitior fit,eo effrenatioré fore^alieha calamitate docuz mentum datu illis cauendæ flmilis iniuriæ. quod ad fe attineat: uxore fibi fato ereptamifiliâ,* quia no ultra uiólura pudica fuerit:mifera,fed honeftam mortem occubuilfe.nó elfe iam Ap prj libidini locu in domo fuarab alia uiolentia eius eodem fe animo fuu corpus uindicaturu,' quo uindicaüerit filiæ.cæteri fibi,ac liberis fuis cófulerent. Hæc Virginio uociferâti fuedama bat multitudo: nec illius dolori,nec fuæ libertari fe defùturos. Etimmifti turbæ militu togati cum'eadem ilia querendo, docédöc^ quanto uifa,quàm audita indigniora potuerint uideri: fimul profligatâ iam rem nuntiâdo Rdmæ c{fe:infecutos^,qui Appiu propè interemptu iri exilium abilfe dicerent:perpulerut:ut ad arma coclamareturiuellerentép lîgna:6iRomâ proz fîcifcerentur.Deccmuiri lîmul ijs.quæ uidcbant,fjsq^,quæ aôta Romæ audicrant,perturbati, alius in aliam partem caftroru ad fedandos motus difeurrut: amp;nbsp;leniter agentibus refponfum nô redditur. impèrio lî quis inhiberet:ôd uirôs,ôi armatos fe effe refpodetur. eunt agmine ad urbem:amp; Auentiriuin(îdut:utquif(^'occurreratplebem ad repetenda libertatem creadosep tribunos plebis adhortantes.alia uox nulla uiolenta audita eft.fenatum Sp. Oppiüs habet,'

76 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E Cgt; P R I .M AE

nihil placet afpcrc agi.qüippe ab ipfis datum locu fcditionis cflc.mittuntur tres Icgati cÓfula rcs,Sp.Tatpeius,C.Iulius,P.iSulpit!us:qui quærctent fenatus ucrbis: cuius iuHu callra dcfe/ ruÜTentCaut quid fibi uellcnr, qui armati Aucntinö obfediflcnt bclloq? auerfo ab hoftibus patriâ fuam cepifTentCNo defuit quid refponderetur:dcerat qui darct rcfponfummuHodum certo duce:nec fatis audentibus fingulis inuidia: fe offerte, id modo à multitudine conclamaz turn eft:ut L. Valerius M.Horatiû ad fe raitterent:his fe daturos refponfum.DimiHis lega/ tis,admonct milites Vii giniuszin re non maxima pauloante trepidatum effezquia fine capitc multitudofueritzrefponlumip quan^ non inutiliterffortuito tarnen magis cófenfu,quam có muni confilio effe.piacere decem creari,qui fummæ rei præcffcntzmilitancp honore tribunos milieu appellari. Cum ad eum ipfum primu is honos deferretur: mcliohbus meisj.ueffhsép rebus referuatej'nquitâfta de me iudicia.nec mihi filia in uita honore ullum iucundû cfle pati tur: ncc in perturbata repub. eos utile eft præeiïe uobis, qui proximi inuidiæ fint, fiquis ufus mci eft,nihilo minor ex priuato capietur.Ita dccé numero tribunos militâtes créât. Neqj in Sabinis quieuit exercitus.ibi quoqj authore Icilio.Numitorioép feceffio ab decemuiris fadta cftzno minore motu animorû Siccrj cædis memoria reuocata, qui noua fama de Virginia adeo fœde ad libidine petita accenderat. Icilius ubi audiuit tribunos militu in Auentino créa toszne comitiorû militariu prærogatiuam urbanacomitia fjfdera tribunis plebis creandis fc/ querêtunpcrirus rcru populariu.immincnscp etiam potcftati,amp; ipfc,priufcp iretur ad utbem, pari poteffate eundem numeru ab fuiscreandum curat. Porta Collina utbem intrauere fub figniszmediaep urbe agmine in Auentinû pctgunt.ibi cóiunóli alteri exercitui x x tribunis militu negotiû dederuntiut ex fuo numéro duos crcarent,qui fumma: rerû præeffcnt.M.Op pium.Sex.Manilium créant. Patres foliciti de fumma reru cum fenatus quotidic eflet; iur/ gqs fæpius terunttempusgt;quàm cofilqs.Siccq cædes decemuiris,ôi appiana libido,ÔC dcdeco ra militiæ obijciebantur. placebat Valeriu, Horatiumep ire in Auentinu.illi negabât fe aliter ituros,quàm fi decemuiri deponerent infignia magiftratus cius.quo anno iam ante abilfenr. Deccmuiri quereres fe inordinem cogi,non ante quam perlatis legibus, quarum caufa creati effentzdepofituros impcriu fe aiebant.Per M.Duillium,qui tribunus plcbis fueratz certior fa/ dta plebs,cotentionibus affiduis nihil tranfigi,in Sacru monte ex Auentino tranfitz affirman te Duillio non prius,quàm deferi urbem uideant,curam in animos patru defeefuramzadmo/ niturum Sacru monrem coftantiæ plebiszfcituros,quod fine reftituta poteftate redigi in con cotdiam res ncqueant. Via Nometana,cui turn Ficulenfi nomen fuitzprofccli,caftra in monz te Sacro locauerc,modefliam patrum fuorû,nihil uiolando,imitati. Secuta exercitum plebs, nullo,qui per ætatem ire poffet, retradfantezprofequuntur coniuges, libchcp,cuinam fe relin/ queret in ea urbe,in qua nec pudicitia,ncc libcrtas lanóla effet C mifcrabiliter rogitates.Cum uafta Romæ omnia infueta folitudo feciffetzin foro præter paucos fenioru nemo effetz uoca/ tis utiq? in fenatum patribus,defertum apparuiffet forumzplures iam,quam Horatius ÔC Va lerius uocifetabantur. Quid expeólabitis Pa.Cófcripti quot;nbsp;Îî decemuiri finem pertinaciæ non faciuntz ruere, ac deflagrate omnia pafluri eflis C Quod autem iftud imperium eft decemuiz ri,quod amplexi tenetis C tedtis,ac parictibus iura diefturi eftis C non pudet liiftorum ueftro/ rum maiorcm propè numerum in foro confpici,quam togatorum aliorum C Quid,fi hoftes ad urbem ueniant,faóhuri eftisC quid,fi plebs mox ubi parum feceffione moueamunarmata ueniat Coccafune urbis uultis finite imperiu 7 atqui aut plebes non eft habendazaut habendi funt tribuni plebis. Nos citius caruerimus patrierjs magiftratibus,quam illi pleberjs.nouam, inexpertamcp earn poteftate eripuere patribus noftrisz ne nunc dulcedine femel capti ferant, defyderiuzcum præfettim nec nos temperemus impcriis,quo minus illi auxiIf) egeant. Cum hæc ex omni parte iaótarenturzuidti confenfu decemuiri futuros fe,quado ita uideatur, in po teftate patru affirmant.id modo fimul orant,ac monentzut ipfis ab inuidia caueaturznec fuo fanguine ad fupplicia patru plebem affuefaciat.Tunc Valerius Horatiusc'p miffi ad plebcm conditionibus,quibus uideretur rcuoGandam,cóponcndasfp res,dcccmuiris quoq^ ab ira, ôi impctu multitudinispræcauere iubentur.Profecffi gaudio ingenti plebis accipiutur in caflra:

quippe

BHI

L r B E Ê. 5r E R T I V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;li

quippe liberatores baud dubic Si motus l'nirio, ôiexitu rci. ob hæc qs aduementibüs gratis adlx.Icilîus pro mukitudine ucrba fadt.idem cutii de codicionibus agcreturiquærentibus Iclt; gatis qux poftulata plebis eflcntî côpofito iatn ante aduentu Icgatorû cofilio ea poftulauitî utapparerct m æquitate return plus,^ în armis reponi fpci.poteftatê enim tribuniciam,pro/ uocationem^ rcpctcbanuqua: ante decemuiros creatos auxilia plebis fuerant.Si.necui frau/ di cfict, condife milites, aut plebem ad rcpetenda per feçeflîoné libertaté. de dccertiuirorum modo fupplido atrox poftulatu fuit.dedi quippe eos æquû ccnfebant: uiuosq^ igni cocrema turos minabahtur.Lcgati ad ea. Quæ coniîlq fuerût.adco æqua poftulafl:is;ut ukro uobis dcferenda fuerint.libertati enim ea præfidia petitist no licentiæ ad impugnâdum alios.iræ ue ftræ magis ignofcendum,^ indulgenduni efttquippe qui crudeÜtatis odio in crudelitatê rui tistôi prius penè.quàm ipfi liberi fitis.dominari iam inaduerfarios uultis.Nunquâmne quiegt; fcet duitas noftra à fupplicqs,aut patrû in plebem Romanam,aut plebis in patres'TScuto uô bis magis.quàm gladioopus eft.fatis fupcrcç humilis eft, qui iure æquo in ciuitate üiuit, necî inferendo iniuriâ,nec patiendo.ctiâ lîquando metuêdos UOs præbituri eftis: cum recuperatis! magiftratibus, legibusc^ ueftris iudida penes uos erunt; de capite noftro/ortunisé^ tune, ut quæep caufa eritjtatuetis.nunc libertaté repeti fatis eft. Facerét ut uellcntpcrmittétîbus cun ôlisgt;mox redituros fc legati rebus perfeétis affirmât. Profedti cum mandata plebis patribus expofuiffenttalfj dccéuiri,quâdoquidem prætcr fpem ipforu fupplicij fui nulla mentio fieret: baud quic^ abnuerc. Appius truci ingenio,8C inuidia prædpua odium in fe alioru fuo in cos metiens odio.haud ignaro, inquir.imminet fortuna. uideo donee arma aducrfarfjs tradâtur^ differri aduerfus nos certamcrt.dandus inuidiæ eft fanguis.nihil ne ego quidé moror,quo mi nus dccemuiratü abeam. Fadtu fenatufeonfuku, ut decéuiri le primo quoq; tépore magiftra tu abdicaréttQ.Furius pôtifex mâximus tribunos plebis crearct: SC necui fraudi effet feceflïo militum.plebiscß. His fenatus eôfulto perfeélis.dimiffo fenatu decemuiri prodeunt in codo/ nemtabdicantep fe magiftratu ingenti hominum lætitia.Nuntiantur hæc plebi.lcgatos quicz quid in urbe hominu fupererat,profequit'‘.huic multitudini læta alia turba ex caftris occurrib cogratulantur libertaté,concordiamc]^ duitati reftitutâ.Legati pro cócione.Quod bonu, fau/ ftumjelixtç fit uobis.reicp publicæ:redite in patriâ ad penateSjCÔiuges,liberosép ueftros.fed qua hic modeftia foiftis:ubi nulliüS ager in tot ufu rerû neceffario tantæ multitudini eft uio/ latüS’.cam modeftia fcrtc in urbcm.in Auentinû itemnde profeefti eftis.ibi felici loco,ubi pngt; ma initia inchoaftis libertatis ucftr«;tribunos plebis crcabitis.præfto crit potifex makirnus* qui comitia habeat. Ingens affenfus,al3critascp cundta approbantium fuit* côüellunt inde fiz gna,profe(ftiq^ Romam certant cumoburjsgaudio.armati perurbem filcntio in Auetinum perueniut. ibi exceplo pontifice maximo comitia habetc tribunos plebis crcauetut,omnium primum A.Virginiu, indeL.Icilium,ôi P, Numitoduauunculum Virginia:, authorcs fecefz fionisttum C.Sicinium,progeniem eius,qucm primu tribürtum plebis creatu in Sacro mon/ tc.proditu memoriæ cft:ôê M.Duillium;qui tribunatu irtfigrtem ante decéuiros creatos geffd rattrtec in decéuiralibus certaminibus plebi defuerat. fpe deinde magis, quàm mcritis eledtû M.Titinnius,M.Pomponius,C.Apronius,Ap.Iulius.C.Oppius. Tribunatu inito L.Idlius cxtemplo plebem rogauittôi plebs fciuit,necui fraudi eftet feceflïo ab decemuiris faéta.confe ftim de confulibus creandis cum prouocationc M.Duillius rogationcm pcrtulit.ea omnia irt pratis Flamintjs cocilio plebis aétaïquem nunc circû Flaminiu appellant.Per interregem dez inde confules creati.L. Valerius,SC M.Horatius:qui cxtemplo magiftratum occcpcrut: quo/ rum confulatus popularis fine ulla patru iniuria,nec fine offenfione fuic.quicquid enim liber/ tati plebis caueretunid fuis decedere opibus credebant, Omniu primum,cum ueluti in cort trouerfo iure eflcntenerentûrne patres plebifcitis C Icgem centuriatis comitrjs tulcre: ut quod tribuni plebis iuffiflcnt.populus tcneret.qua lege triburticqs rogationibus tclum acerrimum datum eft. Aliam deinde cofularem Icgem de proüoCatiortc,unicu præfidiû libertatis,deeem/ uirali poteftate euerfam no reftitüUrtt modo:fed etiam irt pofterû muniuufancicndo nouam legemme quis ullum magiftratum fine prouoçatione crearet. qui creaflet: cum iiis fasc^ effet 0 , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;g î ôcddiî

78 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;-DEC* PRI M AE

occiditnéue ca cædes capitalis noxæ habcretur.ôi cum plebem hinc prouocationc,hinc tribir nicio auxilio fatis firmalTentu'pfis quoc^ tribunis ut facrofandli uiderecur:cuius rei propè iam memoria aboleueraurelaris quibufdam ex magno intcruallo cærimonrjs,renouarunt:ôi cum reiigionc inuiolacos eos,tum Icgc eriam fccerunt:fancicndo;uc qui tribunis plcbis^dilibusa'u dicibus,deceuiris nocuiflet;eius caput loui facru eflcnfamilia ad xdem Ceteris, Liberi,Libez ræcp uenum irent.Hac lege iuris interprétés negant quenquam facrofandtu eflc:fed eum,qui eorura cuiquam nocuerit:id ad facrum fanciri.itaq? ædilem prehcndi,ducitp à maioribus ma giftratibus,quod etfi non iure fiat: (noceri enim ei:cum hac iege non liceat) tarnen argumenz turn effe no haberi pro facrofandto ædilem: tribunos uetere iureiurâdo plebis, cum primum^ earn poteftatem creauit:facrofandlosene.Fuere,qui interpretaretur:eadem hacHoratia lege cofulibus quocç,SC prætoribus,quia eifdem aufpicqs,quibus confulescrearentur:cautu cflc.iu dicem enim confulem appellari.Quæ refellitur intcrpretatio:quod his teraporibus nondum confulem iudice,fed prætorem appellari mos fuerit, Hæ eófulares leges fuere, Inftitutum etiam ab qfdem confulibus: ut fenatufconfulta in ædem Cereris ad ædiles plebis deferrétur: quæ ante arbitrio confulu fupprimebantunnuntiabanturcç. M. Ouillius deinde rribunus plebis plebcm rogauit: plebesc^ fciuit: qui plebem fine tribunis reliquiflent:quicp magiftraz tum fine prouocatione creafrcnt:tergo,ac capite punirentur. Hæc omnia ut inuitis, ita non aduerfantibus patriefis trâfadla: quia nondum in quenquâunum fæuiebatur.Fundata dein/ de ÔC poteftate tribunicia, SC plebis libertatc, tum tribuni aggredi fîngulos tutu maturumé^ iam rati,accufatorem primû Vitginium,ÔC Appium reum deligunt.Cum dicm Appio Virz; ginius dixiflct’.Si Appius flipatus patricqs iuuenibus in forum defccndiflcnrcdintegrata ex/) tempio eft omnibus memoria fœdiffimç poteftatis:cû ipfum fatcliitesép eius uidilïent.Tum Virginius, Oratio,inquit.rebus dubijs inuenta eft. itaeç neqjego aceufando apud uos cura tempus teram: à cuius crudelitate uofmctipfî armis uindicaftis: ncc iftû ad cætcra fcclcra imz pudentiam in defendendo fe adrjeere patiar. Omniû igitur tibi Ap.Claudi,quæ impie nefa riec^ per biennium alia fuper alia es aufus:gratiam facio.unius tantum criminis nifi te uindiz ccs,ab libertatein feruitutem contra leges uindicias nondedifie:in uincula te duciiubco.Nec in tribunicio aukilio Appius,nec in iudicio populi ullam fpem habeb3t:attamcn Si tribunos. appellauiuôi nullo morante arreptus à uiatore,prouoco,inquit. Audita uox iina uindex liber taris exeo milFa ore,quo uindiciæ nuperab libertate didtæ eranufilcntium fccit. Et dum pro fe quifqj deos tandem eflc,ôi non negligere humana fremunt: ôi fuperbiæ, crudelitatié^ ctfi. fcras,nô Icues tarnen uenire pœnas:prouocare qui prouocatione fuftulilFeuÔi implorarc præz fi'dium populi,qui omnia iura populi obtrifleurapi^ in uincula egentem iure libertatisgt;qui li herum corpus in feruitutêaddixi{ret:ipfius Appfi inter concionis murmur fidem populi Roz mani implorantis uox audiebatur. Maiorû mérita in rempub.domi,militiæfp comemoraz baufuum infelix erga plebem Romanâ ftudium coæquâdarum legum caufa: cum maxima ofîènfione patru confuiatu abiffeufuas lcges:quibus manêtibus lator earum in uincula duca tur.cæteru iua propria bona,malac]^ cum caufæ dicêdæ data facultas fit, tum fe experturû. in præfentia fe comuni iure ciuitatis ciuem Romanum die diôla poflulare: ut dicere liccat-.ut iu dicium populi Ro.expcriri.non ita fe inuidiâ pcrtimuiflc:ut nihil in æquitate,ÔJ milcricordia ciuium fuorû fpei habeau quod fi indicia caufa in uincula ducatur:irerum fe tribunos plebis appellarc:8d: monere:ne imitêtunquosodcrint.quod fi tribuni codera fœdere obligatos fe fa. tcantur tollendæ appellationis caufa:in quara côfpiraflc decemuiros criminati funt;aic fe pro uocare ad populum-.implorare leges de prouocationc,ôi confuîares.ôC tribunicias eo ipfo an no latas.quem enira prouocaturû: Ci hoc inderanato indidta caufa non liccat C cui plebcio, Ô£ humilipræfidium in legibus forc:fi Ap.Cl^udio non fitC' fe docuraento futuru:utrum nouis legib.dominatio,an libertas firmata fif.ôJappellatio, prouocatioej: aduerfus iniuriam magiz ftratuu oflentata tantû inanibus literis,an ucre data fit. Cotra ea Virginius,unu Ap.Clau diura ôi legum expertem,ô£ ciuilis Si humani fœderis elfe aiebat. refpicerent tribunal homi/ nes,caftcllum omniû fcelerû:ubi decemuir ille perpetuus,bonis,tergo,fanguini ciuiû infêftus, uirgas.

LIBER. ' T E R- T I V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7ff '

uirgasjfecurescp omnibus minitans,deoru,hominumc^ contemptor,carnificibus, non lido/ ribus ftipatusjam ab rapinis ÔC cædibus animo ad libidinem ucrfo.uirginé ingcnuam in ocu lis populi Romani uelut bello captam,à coplexu patris abreptam miniftro cubiculi fui clienz ti donouindicijs dederinubi crudeli decreto, ncfandist^ uindicfjs dcxterâ patris in filiara arz^ maueritîubi tollentcs corpus femianimeuirginis,fponlura,auunculumq^ in carccré duci iufle? ritjftupro interpellaco magis,quàm cæde motus.amp; illi carccrem ædificatum efle:quod domt cilium plcbis Romanæ uocare fît folitus. Proinde ut ille iterûgt; ac fæpius prouocet: Gc fe iteru, acfæpius iudicem illi ferrcme uindicias ab libertate in feruitutê dcderit. fî ad iudiccm no eau pro damnato in uincula duci iubere. Vt baud quoquam improbante.fic magno motu anf morum.cumtanti uiri fupplicio fua ôiplebi iam nimia libertas uiderctunin carccré eft conic élus.tribunus ei diem prædixit.Inter hæc ab Latinis,ôi Hcrnicis legati gratulatum de cocor dia patrum,ac plebis Romam uenerunt:donumcp ob earn loui optimo maximo Corona auz ream in Capitolium tulerc parui ponderis:prout rcs baud opulcntæ étant: colebanturc]^ reli giones pic magis,quàm magnifîce.lifdem autboribus cognitû eft: Aequos, Volfcoscj fumz-ma ui bellum appararc.Itaq? partiri prouincias cofulcs iuftî. Horatio Sabini, Valerio Äequt cuenêre.Cum ad ca bella delcótum edixiflènt:fauorc plebis non iuniores modo,fed emcritis etiam ftipendqs pars magna uoluntariorum ad nomina danda præftôfuere,eo(p non copia modo,fed gcncre etiam militum ueteranis admiftis fîrmior exercitus fuit.Priufquam urbem egrederentur:lcgesdeccmuiralcs,quibus tabulis duodecim eft nomen: in æs incifas in publia CO propofuerunt.Sunt,qui iuftu tribunorum ædilcs fundtos eo minifterio fcribant. C.Clau dius,qui perofus deccmuirorum fcelcra,ôi ante omnis fratris fîlq fupcrbiæ infeftuSjRcgilIum antiquam in patriam fe contulerat: is magno iam natu cum ad pericula eius deprccanda rcz difteccuius uitia fugcrat: fordidatus cum gcntilibus, clientibuscp in foro prebenfabat (înguz los: orabatép: ne claudi« genti earn inuftam maculam uellent:ut carcere, amp;nbsp;uinculis uidcrenz tur digni.uirum bonoratilîimæimaginis futurum ad pofteros,legumlatorem,conditoremqf Romani iuris iacere uinclum inter fûtes noôlurnos, ac latroncs. auerterent ab ira parumper ad cognitionem, cogitationemcp animos: ÔC potius unum tot Claudijs dcprecantibus conz donarent,quàm propter unius odium multorura prcces afpernarentur. fe quoque id gcncri, ac nomini darc:nec cum co in gratiam rcdifte, cuius aducrfæ fortunæ uelit fuccurfum. uirtute libertatem tecuperatam cffe:clemenria cocordiam ordinum ftabiliri pofte. Etant,quos mo ucret fua magis pictatc, quàm eius, pro quo agebat, caufa. fed Virginius fui potius ut mifez rerentur orabac,riliæq?:nec gentis claudiæ regnum in plcbcm fortitæ, fed neceftariorum Vir ginif, Si triura tribunorum pteces auditent: qui ad auxilium plcbis creati, ipG plcbis fidem, atqjauxilium implorarent.Iuftiores hæ lacbrymæ uidebantur. itaep fpe incifa, priufquam prædiéla dies adeftet, Appius fibi morte cofciuit.Subindc arreptus à P.Numitorio Sp.Op pius inuidiæ proximus: quod in urbe fuerat, cum iniuftæ uindiciæ à collega dicerentur. plus tarnen facia iniuria Oppio,qj no probibita inuidiæ fccit.tcftis ptoduôlus:qui V11 XX enumeratis ftipendijs, oéties extra ordinem donatus, donac^ ea gerens inconfpcdlu popuz li, feifta uefte tergum laccratum uirgis oftendit: nibilum deprecans quin, (î quara fuam noz xam reus diccre poftet, priuatus in fe iterum fæuirct. Oppius quoque dudlus in uincula eft: amp;nbsp;ante iudieij diem finem ibi uitæ fccit. Bona Claudq, Öppijcß tribuni publicaucrc. collez gx corum cxilij caufa folum uerterunt: bona publicata funt. ÔC M. Claudius aftertor Virgi niædiedidta daranatus, ipfo rémittente Virginio ultimam pœnam,dimiftusTybur exuz latum abijt,mancscy Virginiæ mottuæ,quàm uiuæ fcliciores per tot domos ad petédas pcc nas uagati,nullo reliefto fonte tandem quicuerunt. Ingens metus incefterat patres, uultusép iam r)dcm tribunorum crat:qui deccmuirorum fucrât:cum M. Duillius tribunus plcbis inhi' bito falubtiter modo nimiæ poteftatis: SC libertatis,inquit,noftræ, SC pcenarû ex inimicis faz tis cft.itaque hoc anno ncc dicm dici cuiquam, ncc in uincula duci quenquam fum pafturus. nam neq? uetera peccata repeti iam obliterata placet: eu SC noua expiata fint dccemuirorum fupplicrjsîôC nihil admijTum iri,quod uim tribuniciam defydcret,fpondet perpétua côfuluin

• g 4- amborum

amp;O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- D E C» E R I M AE

attiborüm in libertatc ueftra küenda cura.Ea primu moderatio tribuni metum patribus detü; pfiueademcp âüxit confulum itiüidiamtquod adeo tori plebis fuiffent: ut patrü lalutis liberta ris^ prior plébeio magiftratiiij $ patricio cura fuiflet: ÔC ante inimicos farietas pœnaru fua/ rum ccpiiTet;^ obuiam ituros licentiæ eoru cófules appareret. multi^ eratiriqui moliius con fultum dicetenuquod legu ab ijs lataru patres authores fuiflént. neqj erat dubium:quin turz bato reipub.ftatu tepori fucdubuiffent. Confules rebus urbanis coporiris.fundatoc^ plebis ftatujn prouincias diuerfi abiere* Valerius aduerfus cÓiunótos iam in Algido exercitus Aez quorujVolfcorurac^ fuftinuit cófiliö bellum.quod fi extemplo rem fortunæ comififlenhaud (cio an(qui tum apimi ab decemuiroru irtfelicibus aufpicqs Romanis, hoftibustp erant) ma/ gno detrimento certamen ftaturu Ejerit.Gaftris mille paffuum ab bofte pofitis,copias conti nebathoftes medium inter bina caftra fpatium acie inftruóla complebant: prouocatibus^ ad prælium refponfum Romanus nemo reddebat. tandem fatigati ftandö,ac nequicqua exr pcótando certamen Aequi, Volfcitp.poftquam conceftum propemodum de uidtoria crede bant:pars in Hernicos,pars in Latinos prædatum abeût, relinquitur magis caftris præfidiu, quàm fatis uirium ad ccrtamen.Quod ubi fenfit confuhreddit illatum antea terrotem: inftru ttacp acie ultro hoftem laceflÏc. ubi illi cofcientia quid abeflet uirium detredlauere pugnam: creuit extemplo Romanis animus:ô2 pro uiótis habebât pauentes intra uallum.Cum per to tum diem ftetiftent intenri ad certamemodli ceflerc. amp;nbsp;Romani quide pleni fpei corpora cuz rabanthaudqua^ pari hoftes animo nuntios paffim trepidi adreuocandos prædatorcs di tnittunt.recurritur ex proximis locis:ulteriores no inuenti. Vbi illuxinegreditur caftris Roma nus.uallum inuafurus.ni copia pugnæ fi'eret.ßC poftquam multa iam dies erannec^ mouebaz tur quic^ ab hofte:iubet fignainferri conful.motaipacie indignatio Aequos, SC Volfcos inz ceftittfi uidlorcs exercitus uallum potius,quàm uirtus ôiarma tegerent.igitur ipii êfftagita tum ab ducibus fignu pugnæ acceperc. lamc]^ parsegrefta portis erat: deincepsc^ alrj feruaz bant ordine,in fuum quiic^ locu defcedentes:cum conful Romanus,prius quàm totis uiribus fulta conftaret hoftiu acies.intulit Ggna:adortuslt;^ nec omnes dum edu(ftos,nec qui erant, fa tis explicatis ordinibus,prope fludhiantem turbam trepidantiu hue atcç illuc,circumfpclt;ft:an tiumcç fe ac luos,addito turbatis mentibus clamore atc^ irapctu,inuadic. Retulere primo pc dem hoftes.deinde cu animos collegiftennSi undiq? duces uidtis necefluri eftcntu'ncreparet: reftituitur pugna. Conful ex altera parte Romanos merainifle iubebanillo die primu libez ros pro libera urbe Romana pugnare:GbimetipGs uidturos: non ut decemuirorum uidlores præmium eftenunó Appio duce rem geri:fed confule Valerio à liberatoribus populi Romaz qi orto,liberatore ipfo:oftenderent,prioribus prælrjs per duces,no per milites ftetifte ne uinz cerenuturpe efle,cótra ciues plus animi habuifle,quäm contra hoftes:ÖC domi,quam foris fer uitutem magis timuifle.Vnam Virginia fuifte:cuius pudicitiæin pace periculum eflenunum Appiu ciuem periculofæ libidinistat ß Fortuna belli incliner; omniû liberis ab tot milibus ho/ ftium periculum fore.Nolle ominari,quæ nec Iupiter,nec Mars pater pafluri fint ijs aufpicijs conditæ urbi accidere. Aucntini,Sacri^ montis admonebat: ut ubi libertas parta eftet pauz cis ante menfibusteo imperium illibatu referrent:oftenderentqj, candem indolem militibus Romanis poft exadlos decemuiros efle,quæante creatos fuerinncc æquatis legibus imminu tarn uirtutem populi Romani efte. Hæc ubi inter figna peditum diefta dedinaduolat dein/ de ad équités. Agite iuuencs,inquit:præftate uirtute pedite;ut honore atq; ordine præftatis. primo concurfu pedes mouithoftem:pulfum uos immiftîs cquis exigite è campo.no fuftinez bunt impctum:ôi nunc cundtantur magis,quàm refiftunt.Concitant equos:pcrmittunt^ in hoftem pedeftri iam turbatû pugna:amp; perruptis ordinibus elati ad nouüTimam aciem, pars libero fpatio circûuedli,iam fagamundiq? capeftentes plerofq; à caftris auertunt. prætercqui tantesc^ abfterrent peditum acies,ÔC conful ipfe,uiscç omnis belli fertur in caftra,captisc^ en ingenti cæde maiore præda potitur. Huius pugnæ fama perlata non in urbem modo, fed in Sabinos ad alteru exercitû, in urbe lætitia modo celebrata eft: in caftris animos militu ad .æmulandu decus accêdit.ïam Horatius eosexcurfionibus fufticiédo, prælijs^ leuibus expez 's nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;riundo.

LIBER T E R T I V

riimJojafTucPjccnt (îbi pati'us fidere, quam mcminiflc ignomfnîæ deccrtiuiïoru ductu acccz ptæ:paruaq^ ccrtamina in fummam tocius profecerät fpei. Ncc ceiîàbâc Sabini fcroccs ab re priore anno bene gefta laccflere atque inftare, rogitantes quid latrocinq modo procurEintciJ pauci,recurrentcslt;^ tcrcrcnc tempus 'T Si in multa prælia, paruat]^ carperent fummam unius belliCquin illi congrederetur acieCinclinandamcp femel fortunæ rem darentCÄd id quod fus fpontc fads collet^um animoru eratundi^itate etiam Romani accendebantur.iam akcrutn excrcitu uidlore in urbsm redituru:iibi ultro per cotumelias bodem infultare.quando autem fe,ß cum non fine,pares hoftibus foreCVbi hæc fremcre militem in caftris conful fenlit:cocioz ne aduocaca, Quemadmodu,inquit,in Algido res gefta lit, arbitror nos milites audifle, qua/ lem liberi populi excrcitu decuit elTc,talis fuicxonfi'lio collegæ, uirtute militum uidloria parta; cft.Qiiod ad me attinetiid con(ilii,animicß habiturus fum,quod uos milites mihi effeceritis,^ amp;nbsp;trahi bellum falubriter,Si mature perfici poteft.fi trahendu eftiego ut in dies fpes.uirtustßj ueftra crefcat, cadem qua inftitui difciplina cfficia. fi iam fads animi cfttdcccrni^ placetiagi te eum clamoremiqualem in aciem fublaturicftisicollitc hie indicem uoluntatis,uirtutisc^ue ftræ.Poftquam ingenti alacritatc clamor ed fublatusiquod bcneucrtat,gefturu fe illis moré, poftcroq^ die in aciem deduóturu,affirmat.reliquum diei apparandis armis confumptu cd* Poftero die fimul inftrui Romana aciem Sabini uidere: SC ipli iampridem auidi certaminis procedunt.Prælium fuit,quale inter fidentes fibimet ambos exercitus,ueterispcrpetuæc^ allt; tcrum gloriæ,alteru nuper noua uiéloria datum.Conlilio etiam Sabini uires adiuuere.nam cumæquaflent aciem:duo extra ordinem millia,qua: in finiftru cornu Romanoru in ipfo ccc famine imprcflioncm facerentitcnuere.quæ ubi illadsex tranfuerfo fignis degrauabant pro/ pe circuucntum cornu: équitésduarum Icgionu fexcenti fere ex equis deiiliunt: ccdendbusq? iam fuis pcouolant in primumtfimuléç SC hofti fe opponunnôi æquato primum pcriculo,pLi dore deinde animos peditû accendut.uerecûdiæ crat:equitê fuo,alicnocç marte pugnarc:pe/ ditem ne ad pedes quidera degreffo equiti parem efle. Vadunt igitur in præliu ab fua parte omiflum:ôi locu,cx quo exccncranc,repetût:momentocp no redituta modo pugna:fed incli/ natur etiam Sabinis cornu:cqucs inter ordines peditum tcdtus fc ad cquos recipit:tranfuolaC inde in parte altéra fuis uictoriæ nuntius:(îmul SC in hodesiam pauidos,quippefufo fuæ paf tis ualidiore cornu, impetum facit.non aliorû co prælio uirtus magis enituit.Conful prouide/ re omniatlaudarc fortes: incrcparc, ficubi fegnior pugna eflct.cadigati fortiö datim uirorurr* opera edebanntantumc^ hos pudor,quantû alios laudes excitabant. Redintegrato claraore undiq; omnes connixi hodem aucrtunnncc deinde Romana uis fudineri potuit. Sabini fuß pafl'im per agros cadra hodi ad prædâ rclinquunt.ibi no focioru ficut in Algido res,fed fuas Romanus populationibus agroru amidas recipit. Gemina uióloria duobus bifariam præ/ lns,parta,malignc fenatus in unum diem fupplicationesconfulum nomine decreuit. populus iniuflu altero die deques fje fupplicatum.Si hxc uaga,popularise^ fupplicatio dudijs pro/ pè celebratior fuit. Confulcs ex compofito eodem biduo ad urbem accederc: fenatumc^ in Martium campum euocauerc. ubi cum de rebus ab fe gedis agerent: quedi primorcs patruî fenatum inter milites dedita opera terroriscaufa haberi.itaq; indc cófulcs,nc criminationi lo cusedet,in prata Flaminia,ubi nunc ædes Apollinis cd:(circu iam turn Apollinarcm appclla bant)auocaucrc fcnatum.ubi cum ingenti coienfu patru negaretur triumphus:L.Icilius tribu nus plebis tulit ad populum de triumpho confulum: multis diduafum prodcuntibus: maxi/ nae C.Claudio uociferate:de patribus,nó de hodibus cofulestiiijpharc uellc.gratiamcp pro priuato merito in tribunu,no pro uirtute honoré pcti.nuncp ante de triumpho per populum ad:u:femper ædimationê,arbitriumcç eius honoris penes fenatu fuide:ne reges quidé maie/ datem fummi ordinisimminuide.nc ita omnia tribuni potcdatis fuæ implcrénut nullum pu blicum cofiliu finerent cde. ita demu libcram ciuiraté fore:ita æquatas lcgcs:fi fua quifqj iura ordo,fuam maiedaté ccneat. in eandê fententiâ multa Si à cætcris fenioribus patru cu edenc di(da:omnes tribus cam rogatione acccperut.Tum primu fine authoritate fenatus populi iuC fu triumphatu ed.Hæc uidloria tribunoru, plebiscp propè in baud falubrcm luxurià uertit, confpirationc

82 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'D EC* P R I M AE

cofpirat/onc inter tfibunös faóla, ut ijdcm tribuni reficerêtur:Si,quó fuà minus cupiditasemi nerenconfulibusquoq? cótinuarentmagiftratu.confenfum patrum caufabantunquoper coti tumeliam cófulum iura plebis labcfa^ata eflcnt.quid futurü,nondum firmatis legibus fi no uos tribunos per faótiones fuas cófulesadorti eiïentÇ’non enim femper Valerios,Horatiosq^ confules fore,qui libertati plebis fuas opes poftferrent.Forte quadam utili ad tempus, ut co/ mitijs præcfletjpotiffîmu M.Duillio forte euenit,uiro prudenci.ói ex cótinuatione magiftra/ tus inuidiam immincnterri cefnenti.qui cum ex ueteribus tribunis ncgaret ullius fe rationcm habiturü:pugnarcntq^ collegæ ut libéras tribus in fuffragiu mittercf.aut cócederet fortem co mitioru collegis,habituris è lege potius comitia,quam ex uoluntate patru: inieóla cótentione Duillius cófules ad fubfelliaaccitos cum interrogaflet,quid de comicqs cófularibus in animo haberentCrefpondiflcntq^ fe nouos cófules creaturostauthores popularis fententiæ baud po pulares naólus,in concione cum fjs proccfïït.übi cum confules produóli ad populumjnterro gatic^,fi eos populus Romanus memor libertatis per iilos receptæ domi, memor militiæ,re/ rumcp gcftarum,confules iteru faeercnqüidnam faóturi eflènt^ nihil fentetiæ fuæ mutaflènt: collaudatis cófulibus,quod pcrfeuerarent ad ultimum diffimiles dccemuirorum eflè.comitia habuit. ÔC quinqj tribunis plebis crcatis, cum præ ftudrjs aperte petentium nouem tribuhoz rum alq candidati tribus non explerennconciliu dimifit: nee deinde comitioru caufa habuit. fatisfaótum legi aiebat:quæ numero nufqua præfînito tribunis,modo ut relinquerentur,fan/ ciret:ói ab i]S,qui creati eifent, cooptari collegas iuberet.recitabatqp rogationis carmêïitt quo. Si tribunos plebis decem rogabo: fï qui uos minus hodie decem tribünos plebis fecerint: hi turn utic^ quos fibi collegas cooptaffent: ut illi legitimi eadem lege tribuni plebei fint: uc illi,quos hodie tribunos plcbci feceritis. Duillius cum ad ultimumperfeueraffet, negando XV. tribunos plebis rempublicam habere pofre:uióla collegarum cupiditate, pariter patri/ bus,plebic^ acceptus magiftratu abijt.Noui tribuni plebis in cooptadis collcgis patrum uo/ luntatem fouerunt: duosetiam patricios,confularesé^,Sp. Tarpeium,amp; Ä. Acternium coo/ ptaucrc. Confules creati,Sp.HerminiuSiT^Virginius Cælimontanus,nihil magnopere ad patrum,aut plebis caufam inclinati otium domi acforis habuere. L.Trebonius tribunus ple bis infeftus patribus,quod fe ab fjs in cooptandis tribunis fraude captu, proditumep à colle/ gis aiebat: rogationem tulit:ut qui plebem Romanam tribunos plebis rogaret:is ulqj eó ro/ garendum x tribunos plebis faceret. infedtandisép patribus, unde Afpero etiam inditu cfh cognomen: tribunatum geffit. Inde M.Gcganius Macrinus,ÓC C.Iulius confules faóli,con ciones tribunoru aduerfus nobilium iuuentutê ortas,fi'ne infedlatione poteftatis cius,cófcrua ta maieftate patrum,fedauerc:plcbem decreto ad bellum Volfcoru,amp; Aequoru dclcótu fufti ncndo,rem ab feditionibus cótinuere:urbano quoq; otio foris omnia trâquilla cfTe affirman tcs,per difcordias ciuiles externos rollere animosxura pacis concordiæ quoq; inteftinæ caufa fuit.Sed alter femper ordo grauis alterius modeftiæ erat.quiefcêti plcbi ab iunioribus patru iniuriæ fieri cœptæ. ubi tribuni auxilio humilioribus efïent:in prim is parum proderat:dein/ de ne ipfi quidé inuiolati erant.uticp poftremis menfibus cum amp;nbsp;per coitiones potentiorum iniuria fierenôi uis poteftatis omnisaliquanto pofteriore anni parte languidior fermé effet: iamép plebs ita in tribunatu ponere aliqd fpei,fi fîmiles Icilio tribunos haberet:nomina tàn/ turn fe biennio habuifte.Seniores cotra patrum ut nimis feroces fuos credere iuuenes effc:ita malle, fi modus cxccdêdus effet, fuis cp aduerfarqs fupcrefîeanimos.adeo moderatio tuedæ libertatis,dum æquari uelle fimulando ita fe quifep cxtollit,üt déprimât aliû: in difîicili cft:ca uendoep ne metuant homines,metuendosultro fe effîciunSi iniuriâ à nobis rcpulfam, tancp aut facere aut pari ncceffe fiuiniugimus alfjs. T.Quintius Capitolinus quartu,6i Agrippa Furius cófules inde faëli.nec feditione domûnec foris bellu acccperunfcd imminebat utrûq?» lam nô ultra difeordia ciuiu reprimi porerat:Ôi tribunis, 8i plebe incitata in patres:cum dies alicui nobilium diefta nouis femper certaminibus conciones turbaret. Ad quarû primû ftrcpi turn uclut fîgno accepto arma cepere Aequi,ac Volfci:fimul quod perfuaferant fjs duces cuz pidi prædarum:biennio ante deledtum indicium haberi non potuiffe, abnuente iam plebe imperium.

Mt'

L f Ô f It ' t T V

Impèriurti.eo aJüctfuS fe non cflc miflbs cxercitus.diflolui licentia niiVtin mofcm trice pfo cómunii’am patriaRomam effe.quicqutdtrarum,fimultatumcp cum externis fuerit, in ipfoS uerti.occatcatos lupos inteftina rabie opprimendi occafioné efle;Cóiunótis exerciti'bus Lati num primu agrum populati funttdeindé poftqua ibi nemo uindcx occurrebat: turn ucro e:^/ ultantibus belli authoribus»ad mœnia ipfa Romæ'populabûdi regtone portæ Efquiltnæ ac/ ceflere,uaftationé agrorum urbi per contumeliam oftentantes.unde poftquâ tnulci prtfedarti præ fe agentes retro ad Gorbionê agmine ieretQutntius conful ad condone populum uoca/ üit.ibi in banc fententiam locutû aecipio. Etiî miht nullius noxae confdus Quirites fum: ta/ men cum pudore fummo in concioné ueftrâ procefTithocuos fcircthoc poftcris memoriæ tra ditum iri:Aequos,Si Volfcos uix Hernicis modo pares.T.Quintio quartû cofule ad mœnià urbisRomæ impune armatos uenifTe.banc ego ignomtniâ(quanquam iamdiu ita uiuitun is ftatus rerueRut nihil boni diuinetanimus)fi huic potilïimû imminere anno fciifem: uel exi/ liOiUel morte,(î alia fuga honoris no eflettuitaflem.Ergo fi arma ilia uiros babuiflcnt, quæ in portis fucre noftristcapi Roma me confulc potuitC fatis honoru.fatis fuperrp uitæ erattmori confulem tertiu oportuit.Quê tandem ignâuiflîmi hoftiu contempfcrefnos confulcsfan üos ■QuiritesCfi culpa in nobis efttauferte imperiu indignistSC.fi id paru eftj'nfuper pcenas expè tice.fi in uobistnemo deorumec hominum fit.qui uertra puniat pcccata Quiritcstuofmet tan turn eoru pceniteat.Non illi ueftrâ ignauiam côtempferetnec fuai uirtuti confîfi funt: quippc toties fufi,fugaticp,caftris exuti,agro muldlatiXub iu^u miflî.ôi fc,amp; uos noucrc.difcordia of dinum eft uenenû urbis huius-.patrum ac plebis certamina.dum nec nobis imperr),nec uobis libertatiseft modustdum tedet uos patriciorumos plcbeioru magiftratuumtlùftulcre illi ani mos.Pro dcûm fîdétquid uobis uultisCtribunos plebis côcupiftistcocordiæ caufa côceftîmus* dccêuiros defyderaftistcreari paftî fumus.decemuiroru uos pcrtefûm cfttcoegimus abire ma giftratutmanêtc in eofdem priuatos ira ueftrâ,mori,atc^ exulare nobiliftimos uiros,honora/ tiftïmoscç paftî fumus.tribunos plebis create iterû uoluiftistcrcaftis.côfules faccre ueftrarum partiû,ctfi patribus uidebamus iniquumtpatriciu quoq; magiftratu plebi donu fieri uidimus. auxilium tribunitium, prouocationem ad populum, fdta plebis iniunôta patribus fub titulo •æquandaru legu.noftra iura oppreftâ tulimustSJ fcrimus.Qui finis crit difeordiaruC ccquan/ d J unam urbem habere C ecquando comunem hanc efte patriam liccbitCVicfti nos æquiore! animo quiefcimus,quàm uos uiôlores. fatisne eft,nobis uos metuendos efte C Aduerfus nos Auentinum capitun aduerfus nos Saccr occupatür mons.Efquilias quidem ab hofte propc captastÔC fcandentêin aggerem Volfcum hoftem nemo fubmouit.in nos uiri, in nos armati eftis, Agicédum,ubi hic curiam circufedcritistôi foru infeftum feceritis;carcetem impleucri/ tisprincipibusthifdem iftis ferocibus animis egredimini extra portam Efquilinam. autfi nc hoc quidem audetistex mûris uifite agros ueftros ferro,ignicp uaftatostprædam abigi:fuma re incenfa paftîm teefta. Atenim comunis res per hæc loco eft peiore.ager uritur: urbs obfide tunbelli gloria penès hoftes eft.Quid tandem priuatæ res ucftræ quo in ftatu funfTiam uni/ cuiq? ex agris fua damna nuntiabutur.quid eft tandem domi,unde ca explcatis C tribuni uo bis amifla reddcnt,ac rcftituent‘ruocis,uerborumq^ quantu uoletis,ingèrent, Ôi criminum in principes,amp; legum aliaru fuper alias,8i côcionum.fcd ex illis concionibus nunquam ucftrum quifquam re, fortunaep domu aueftior rcdrjt. Ecquis retulit aliquid ad coniugem, amp;nbsp;liberos, præter odia,oftènfiones,fimultates publicas priuatascpCà quibus femper non ueftrâ uirtutc, innocendacpjfed auxilio alieno tuti fi'tis. At hercules cum ftipendia nobis confulibus,nó tri bunis ducibus,ôi in caftris,non in foro faciebatistôi in acie ucftrum clamorem hoftes,non in concioné patres Romani horrebant:præda parta,agro ex hofte capto,plcni fortunarum glo riæcp'fimul publicæ,fimul priuatæ,triumphantcs domum ad pénates redibatis; nunc onera tum ueftris fortunis hofte abire finitis.Hærete affixi c6cionibus;amp; in foro uiuitc.fcquitur uos neceftîtas militâdi,quam fugitis.Graue erat in Acquos,8{ Volfcos proficifciC ante portas eft ‘ bellum, fi inde non pellitur: iam intra mœnia erittôJ areem, K Capitolium feandet: ÔC in do/ mosüeftras uos perfequetur .Bierinio antefenatus dclecftum haberi. Si educi exercitum in Algidum

I

84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E - P R I M AE- -

luffit.feijctnus dcfidcsdomi,mulieru ritu intet nos altcrcantes,p'ræfe*nti pace laetune?: cernentes ex otio illo breui multiplex bellum rediturum.’Hisego gracioradiCtualia eße fcio; fed me uera»pro gratis loqui,amp; fi meu ingeniu no moneret.neceflitas cogit, uellem equidcin uobis placera Quirites:fed multo malo uos faluos elTe:qualicuq} erga me ammo futuri eßis. Natura hoc ita coparatum efl::uc qui apudmultitudinem fua caufa loquitungratior eofit.cu .ius mens nihil præter publicum comodum uidet. nifi forte aßenratores publicos, plebicolas iftos,qui uos nec in armis,nec in otio elfe finünueßra uos caufa incitare, ôi fttmulare putatis» concitati aut honori,auc quæftui illis eftis. amp;nbsp;quia in concordia ordinum nullos fe ufqua elïç Mident;malæ rei fe,quàm nullius, turbarum ac feditionû duces efle uolunt. Quarû rerû fi uos tediu tandem capere poteft: ôi patru, ueßrosc^ antiquos mores uultis pro his nouis fumerc,: nulla fupplicia recufomifi paucis diebus hos populatores agroru noßrorum fufosjugatos^ caßris exuero-.ôi à portis noßris, mœnibusép ad illorum urbes hune belli terrorem, quo nûc uos attoniti eßis: träßulero, Raro alias tribuni popularis oratio acceptior plebi,quam tunç feuerißimi confulis fuit.luuentus quoque, quæ inter cales metus dccrectationem militiæ, te/ lum acerrimum aduerius patres habere folita erattbellum, ôi arma fpeôtabat.ô^ agreßiu fuz ga.fpoliatiép in agris,ôi uulnerati fœdiora qs,quæ fubqcicbantur oculis,nuntiantes,totam ur bem ira impleuere.In fenatum ubi uentum eß:ibi ueroin Quintiu omnesuerfi,ut unum uin dicem maießatisRomanxincueri:öi primores patrum dignam dicere concionéimperiocon fularijdignam tot corifulatibus anteaclis,dignam uita omni plena honoru fæpe geßoru.fez pius mericoru.alios confules auc per proditioné dignitatis patrum plebi adulatos:autacerbe tuendoiura ordinisafperiorcm domâdo mulcitudinem fecißeiT.Quintium oratione mémo rem maießatis patrum, concordiæép ordinû,amp; temporum in primis habuiße.orare cum,çoï iegamép:ut capeßerent rempublicam.orarc tribunosmt uno animo cum cófulibus bellum ab urbe,acmœnibu3 propulfari uellenuplebcmcp obedientem in re tarn trépida patribus præbc rcnt.appellare tribunos comunera patriamtauxiliumcg eorum implorare,uaßatis agris,utbç propc oppugnata.Confenlu omniu delecßusdecernitunhabecurtp. Confules cum in concio pe pronuntiaßentttempus non eße caufas cognofeendixomnes iuniores poßero die prima lu ce in campo Martio adeßent:cognofcendis caufis eoru,qui nomina non dedißent: bello per/ fedto fe dacuros tempus:pro defertore futurum,cuius non probaßcnc caufam: omnis iuuetus aßuit poßero die, cohortes ßbi quæqj centuriones legeruubini lenarores fingulis cohortibus præpofiti. Hæc omnia adeo mature perfedta accepimus: ut figna eo ipfo die à quaßoribus ex ærario prompta,dclatacp in campu,quarta diei hora mota ex campo fint: excrcituscp no/ uus,paucis cohortibus ueteru militum uoluntace fequétibus,manferic ad decimum lapidem., infequens dies hoßem in confpeótum dedit: caßratß ad Corbionem caßris funt coniunóta^. tertio die cum ira Romanos,iïlos,cum toties rebcllalfcnt,confciencia culpæ.ac defperatio irri/ tareumora dimicadi nulla eß fatßa.In exercitu Romano cum duo conlulescflcnt poteßatc pari:quod faluberrimum in adminißrationemagnaru rcrum eß:lümma imperfjconcedcnte Agrippa penes collegam eratiöC prælatus ille facilitati fummittentis fe comitcr refpondebar, comunicando confiliajaudescp.öi æquando imparem fibi.In acie Quintius dextrum cornu, Agrippa finißrum tenuit:Sp.Poßhumio Albo legato daturmedia acics tuendadegatum al terum P.Sulpitiu equitibus præficiunt.Pedites ab dextro cornu egregie pugnauere.haud fe/ gniter refißentibus Volfcis.P.Sulpitius per mediara hoßiu aciem cum equitatu perrupit.un de cum eadem reuerti poßcc ad fuos,priufquä hoßis turbatos ordines rcficeret: terga impiv gnare hoßium fatius uifum eß. momencoep temporis in auerfam incurfando aciem ancipiti terrore dißpaßet hoßes:ni fuo proprio cum præîio équités Volfcorum,Si Acquorum exce/ ptum aliquandiu tcnuißent.Ibi ueroSulpitius negate cundlandi tempus eße,circüuentos,in/ terclufosvp ab fuis uociferans,ni equeßreprarlium connixi omni ui perficeret.nec fugare equi tem integrum fan's eße.conficerentequos,uirosc^:nequisrcuehcretur indeadpræliutautin/ tegraret pugnam.non poße illos refißere fibi:quibus conferta peditu acies ccßißet.Haud fur disauribus didla.impreßtone una totum equitatum fudere:magnam uim exequis præcipi/

tauere

LIBER r E R T I V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8^

taucrc;ipfos,cquosép fpiculisconfodcre.Is finis pugnæ cqueftrisfuiL Tue adorti pcdi'tfi àci'é» tiundos ad confules rei geftæ mittunt: ubi iam inclinabatur hoftium acieSk nuncius detnde Ôi uincentibus Romanis animos anxit: Si referentes gradu perculic Æquos, In media primunl acic üinci cœpti: qua permiflus equitatus turbauerat ordines. fi'niftrû deinde cornu ab Quinz tio confule pelU cœptûan dextro plurimu laboris fuit.Ibi Agrippa ætatc,uiribusép ferox cum Omni parte pugnx melius rem geri, quàm apud fe uideret; accepta figna ab figniferis ipfe in/ ferregt;quædam iacere etiam in confertos hoftes cœpit.cuius ignominiæ metu concitari milites inuafere hoftem. itaæquataexomni parte uidloria cft. Nuncius turn à Quintio ueninuiôto/ rem iam fe immincre hoftiu caRrismolle irrupere antequàm fciatdcbellafu amp;nbsp;in finiftro cor/ nu eiîc.fi iam fudiilet hoftes : conferret ad fe ftgnamt (îmul omnis cxercitus præda potiretLnv Vidtor Agrippa eu mutua gratulatione ad uidtorem collegam.caftracp hoftiu uenit.ibi pau cis defcndentibus,momentoc^ fufis.fîne certamine in munitiones irrumpunt:prædac^ ingcit ti compotem exercitu.fuis etiam rebus recupcratis,quæ populatione agroru amiflæ erant: re/ ducunt.Triumphum nec ipfos poftulafle, nec delatu rjs ab fenatu.accipio : nec traditur cauia fpreti,aut no fperati honoris.ego quantu tn tanto interuallo temporû conrjcio t cum Valerio* atep Horatio confulibus,qui prætcr Volfcos.ôi Æquos Sabini etiam belli perfedti gloriâ pc/ pererannnegatus ab fenatu triumphus eftet:uerecundiae fuit pro parte dimidia rerum confü/ iibus petere triumphnm:ne, etiam fi impetraffcntjmagis hominû ratio, quàm meritorum ha bita uidcretur,Vi(ftoriam honeftam ex hoftibus partam turpe domi de finibus fociorum iu/ dicium populi deformauit. Aricini, atqj Ardeates de ambiguo agro eu fæpc bello certaftenü multis inuicem cladibus feftî iudicem populu Romanum cepere, Cu ad caufam orandam ud niftent: concilio populi à magiftratibus dato,magna côtentione acftum.iam^ editis teftibus eu tribus uocari,ôC populu inire fuffragiu oporteret: cofurgit P.Scaptiusde plebe magno na/ tu.Et,fi licet, inquit,confulcs de rep.dicere:errare ego populu in hac caufa no patiar.Cu ut ua/ num eum negarentcôfulesaudiendu efle:uociferantemq^prodi publicâ caufam, fummouerf iuftîftentîtribunos appellat.Tribuni,ut fere femper reguntur à multitudine magis,^ regunb dedêre cupidæ audiendi plcbi ut quæ uellet, Scaptius diceret.Ibi infît: annû fe tertiû amp;nbsp;oôto/ gefimu agere:amp;: in eo agro,de quo agitur,militaffe no iuuenem.feduicefima iam ftipedia me rentemxû ad Coriolos fit bellatu.eo fe rem uctuftateoblitcratâ,cæteru fuç memoriæ infîxam afferre.agru.de quo ambigitur,fînium Coriolanorum ftiifle:captist]^ Coriolis iure belli publf cum populi Romani facftum.rairari fc:quonâ more Ardeates,Aricinitp,cuius agri iusnunt^ ufurpauerint incolumi Coriolana re: eum fe à populo Romano, quern pro domino iudice fe/ cerintantercepturos fpcrent.Sibi exiguu üitæ tempus fupereftemon potuifle fe tarnen induce re in animu,quin quern agru miles pro parte uirili manu cepiflet: eum fenex quoq^ uoce, qua nna poflet,uindicaret.magnoperc fe fuadere populome inutili pudore fua ipfe caufam dana/ rctConfuIes cu Scaptium no filentio modo,fed cu aftenfu ctia audiri animaduertiftent:dcos* homines^ teftantes flagitiu ingens fieri,patru primores accerfuntxu his circumire tribunost orarcme peftimufacinus peiore exemplo adraitterent indices,in fua rem litem uertendotcuni præfertim.etiâ fi fas fit cura emolumenti fui iudici efle : ncquaqua tantum agro intercipiendo acquiratunquantu amittatur alienadis iniuria focioru animis.nam famæ quide,ac fidei dam/ na maioraefte,^ quæ æftimari poftcnt.Hoc legatos referre domumChoc uulgariChoc focios audireChoc hoftesCquo cu dolore hosCquo cu gaudio illosCScaptione hoc concionali feni affi gnaturos putarent finitimos populosCclaru hoc fore imagine ScaptrjCpopulu Romanu qua/ druplatoris.K interceptons litis alienæ peribnâ laturum. quem cnim hocpriuatæ rei iudicem fecifle : ut fibi controuerfiofam adiudicaret rem C Scaptium ipfum id quidcm,etfi præmortui iam fit pudoris,n5 facfturu.Hæc côfulcs,hæc patres uociferantur.fed plus cupiditas.Ôi author cupiditatis Scaptius ualet.uocatæ tribus iudicaucrunt agrum publicum populi Romani efte« nec abnuitur ita fuifte,fi ad indices alios itum foret.nunc hand fane quicquam caufæ bono le/ uatur dcdecus iudicrj.idq^ non Aricinis,Ardeatibus(ç,quàm patribus Romanis,fœdius atcß acerbius uifum.Rcliquum anni quietum ab urbanis motibus,0C ab externis manfit.

lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h Dccadia

DECADI s PB,IMA£_LIBER .Ct.V A R T V S,

J O S fécuti M.Genutius,ôi P.Curiatius côfules.Fuit annus domi, fon’sép infçftus. nam anni principio Si de connubio patrum Si plcbis G. Canu/ il leius tribunus plebis rogationem promulgauit : qua contaminari fangui/ nem fuum patres.cófundiq^ iura gentium rebantunSi mentio primo lèn/ fim illata à tribunis,uc alterum ex plcbe confulcm licerct fieri: eó proceftit dcindc;ut rogationem nouem tribuni promulgarent: ut populo poteftas eliecjeu de plcbedèu de patribus uellet,confules faciendi.ld uero (i fieret; non uulgari modo cum infimis,fcd prorfus aufcrri à primortbus ad plebem fummum imperium credebanr. Læ ti ergo audiere patreszArdeatium populum ob iniuriam agri abiudicati defcifie: QC Veicntes depopulacos extrema agri Romani: 6C VolfcosÆquosép ob communitam Verruginem fre mere.adeo uel infclix bellum ignominiofæ paci præfercbant.His itac^ in maius etiâ acccptis, ut inter ft repitum tot bcllorum conticcfcerent aótiones tribuniciæ:deleCtus haben, bellum,ar macp ui fumma apparari iubennßquo intentius poflit,quam T.Quintio confulc,apparatum fit.Tum C.Canuleius pauca in fenatu uociferatus: nequicquam territando confulcs auertere plebem à cura nouarum legummunquam eos fe uiuo deledtum habituros,antequàm ea,quç promulgata ab fe,collegisque eftent: plebes fciuiftet: confeftim ad concionemaduocauit. Eo/ dem tempore SC confules fenatum in tribunu,Öi tribunus populum in confules incitabat. Nez gabant confules iam ultra fcrri pofte furores tribunicios.uentu iam ad finem efte ; domi plus belli concitari,quam foris.id adeo non plcbis, quam patrum, neq; tribunorum magis, quam confulum culpa accidere.cuius rei præmium fit in ciuitatc: earn maximis femper audtibus cre/ fcere:fic pace bonos,fic bello fieri.maximum Romæ præmium fcditionum efte; id SC fingulis uniuerfisép femper honori fuifte. Reminifcerentur quam maieftatem fcnatus ipfi à patnbus accepiftennquam liberis tradituri cftennöi quemadraodum plebs gloriari poftet auêtiorem, amplioremcp efte.fincm ergo non fieri,nec ftiturum:donec quam feliccs fcditioncs,tam hono rati feditionum authores eftent, Quas,quantascp res C. Canuleium aggreftum C colluuionc gentium pcrturbationem aufpiciorum publicorum,priuatorumcp affèrrcmcquid fynceri, ne/ quid incotaminati fit:ut difcrimine omni fublato,nec fe quifquam,ncc fuos nouerit.qua cnim aliam uim conubia promifcua habere ; nifi ut ferarum prope ritu uulgcntur cocubitusplcbis, patrumcp'^ut qui natus finignorct cuius fanguinis,quorum factotum findimidius patrum fit, dimidius plebis,ne Iccum quidem ipfc concors.Parum id uidcri: quod omnia diuina, huma/ nat]^ turbentuniam ad confulatum uulgi turbatoresaccingixSd primo,ut alter conful ex plcbe fieret,id modo fermonibus tentafte:nüc rogariiut, feu ex patribus,fcu ex plcbe uclit,populus confules creettSd crcaturos haud dubiecx plcbe feditiofiftimum qucnq^.Canulcios igitur,Ici/ liosfp confules forc.ne id lupiter optimus maximus fincret; rcgiæ maicftatis imperium co re cidcre.ÖC fe millies morituros potius: quam ut tantum dedecoris admitti patiantur. certu ha/ bcre:maiores quoqj.fi diuinaftent,conccdcndo omnia no mitiorem in fe plcbcm,fcd afperio/ rem,alia ex aliqs iniquiora poftulando,cum prima impetraftet,futuram; primo quamlibetdi/ micationem fubituros fuifte potius,quam cas leges libi imponi paterentur. quia tum concef/ fum fit de tribunis-.iterum conceftum efte. Finem non fieri pofte, in cadem ciuitate tribunos plebis,Si patres efte.aut hunc ordinem,aut ilium magiftratum tollendum efte: potiusep fero, quam nunquam obuiam eundum audaciæ,temeritatiq^.illfne utimpunc primo difcordias fe rentes,concitent finitima bellaCdeinde aduerfus ea quæ concitauerint,armari ciuitatem dcfcii diép prohibeantC Si cum hoftes tantum non accerfierint, excrcitus conferibi aduerfus hoftes non patianturCSed audeat Canuleius in fenatu proloqui, fe,nifi fuas Icgcs tanquam uicftoris patres accipi finant,delecft:um haberi prohibiturum.quid efte aliud, quam minari fe proefttu/ rum patriamC’oppugnari,atqj capi pafturumCquideam uoeem animorum,non plcbi Roma. næ,fed Volfcis,ôi Æquis,Ôi VeientibusallaturamCnónne Canuleioduce fe fpcraturos Capt tolium,atcp arcem fcandere pofte:fi patribustribuni cum iure,ac maicftate adcmpta,animos etiam etipuerint'T’Cófules paratos efte duces prius aduerfus fcelus ciuium,quam aduerfus ho ftium arma. Cum maxime hæc in fenatu agerentür, Canuleius pro legibus fuis. Si aduerfus

confuks

LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V A R T V S

confules ita difleruit. Quantopere uos Quintes contemnerent patres : quàm indignos duce? rentgt;qui una fecum urbe intra cadem mœnia uiueretis’.fçpe equidem ôi. ante utdeor animad/ ucrtiiïetnuc tarnen maximetquod adeo atroces in bas rogationcs noftras coorti funt ; quibus quid aliud,quàm admonemus ciucs nos eorum effeC etfi non eafdcm opeshabere, eandê ta/ men patriam incolerc*;’ Altera conubiû petimus:quod finitimis.cxternisq^ dari folet.nos qui/ dem ciuitatem,quæ plus quàm connubiu eft:ho(tibus etiam uiôlis.dedimus. Altera nihil no ui ferimus:fed id,quod populieft:repetimus,atq? ufurpamusxut quibus uelit, populusRomä nus honores mander.Quid tandem eft,cur cœlum ac terras mifceantC cur in me impetus mo/ do penè in fenatu fît faC-tusCnegent fe manibus temperaturos C uiolatutosque denuntient fa? crofandtam poteftatcmCSi populo Romano liberum fuffragium datunut quibus uelit.cófu/ latum mandeciôi non præciditur fpes plebeio quocç,iî dignus fummo honore erit,adipifccn/ di fummi honorisiftare urbs hæc no poteritCde imperio adlum eftÆt perinde hoc ualenple? beius ne conful fiat-.tanquam feruum,aut libertinum aliquis confulem futurum dicat. Ecquid fentitis in quanto contemptu uiuatisC'Lucis uobis huius partem,fi liceatadimant. quod fpira tis’.quod uocem mittitisiquod formas hominum habetisjndignantur.quinetiam (lî dijs pla/ cet)nefas aiunt elfe confulem plebeium fieri.Obfecro uos,(î non ad faftos.non ad commenta rios pontifîcum admittimunne ea quidem feimus, quæ omnes peregririi etiâ fciunt : confules in locum regum fuccelïilfe,nec aut iuris,aut maieftatis quicquam habere, quod no in regibus ante fuerinen unquam creditis fando auditum elfe; Numam Pompilium non modo non pa triciutn,fcd ne ciuem quidem Roraanum,ex Sabino agroaccitum,populi iulTu, patribus au/ thoribus Romæ rcgnalTeCL.deinde Tarquinium no modo Romanæ,fed ne Italicæ quidem gcntiSjDcmarati Corinthij fîlium,incolam ab Tarquint)s,uiuis liberis Anci, regem fadlumî* Seruium Tullium poft hunccaptiua Corniculana natum,pâtre nullo,matre ferua,ingenio ÔC uirtute regnum tenuifteC’quid enim deT.Tatio Sabino dicam C quem ipfe Romulus parens urbis in focietatem regni accepitÆrgo dum nüllu faftiditur genus,in quo eniteret uirtus: crelt; uit imperium Romanum.pœniteat nuncuos plebeq confulisicum maiores noftri aduenas ré ges non faftidierint: SC ne regibus quidem exadtis claufa urbs fuerit peregrinæ uirtuti. Clau? diam certc gentem poft reges exadtos ex Sabinis non in ciuitatê modo accepimus,fed etiam in patriciorum numcrû.Ex peregrinône patricius,deinde conful fiat Cciuis Romanus fi fit ex plebc,præcifa confulatus fpes eritCVtrum tandem no credimus fieri pofte,ut uir fortis,ac ftré nuus,pace belloc^ bonus ex plebe,fit Numæ,L.Tarquinio, Seruio Tullio fimilisC an ne fi fit quidem, ad gubernacula reip.accedere eum patiemurCpotiuscj decemuiris teterrimis morta? lium,qui turn omnes ex patribus erant: quàm optimis regum nouis hominibus fimiles confu les fumus habituriC Atcnim nemo poft reges exadtos de plebe conful fuit.Quid pofteaCnuI/ lane res noua inftitui dcbctCSC quod nondum eft fadlum: multa enim nondum funt fadta in nouo populo: ea ne fi utilia quidem fint,fieri oportetC Pontifices, augures Romulo régnante nulli erantrab Numa Pompilio creati funt. cenfus in ciuitate, SC defcriptio centuriarum, claf/ fiumcp no erat: ab Seruio Tullio eft fadla. Confules nunquam fuetant: regibus exadlis creati funt. didtatoris nec imperium,nec nomé fueranapud patres elfe ccepit.tribuni plcbis,ædiles,' quæftores nulli erant: inftitutum eft ut fi'erent.decemuiros legibus feribédisintra decern hos annos SC creauimus: SC è rcpublica fuftulimus. Quis dubitat, quin in æternum urbe condita,' SC in immenfum crefeente, noua imperia,facerdotia,iura gentium,hominumcp inftituanturî’ Hoc ipfum,nc connubium patribus Cum plebe eftct:non decemuiri tulerunt paucis his annis pelfimo exemplo,cum fumma iniuria plebisT^an elfe ulla maior, aut infignior contumelia pó teftiquàm partem ciuitatis uclutconcaminatam,indignam connubio haberi ç'quid eft aliud,* quàm exilium intra cadem mœnia,quàm relegationem patiCneaffinitatibus,ne propinqui/ tatibus immifccamurCCauent nc focietur fanguis. quid, hoc fi polluit nobilitatem iftam ue/ ftram: quam pleriqj oriundi ex Albanis,SC Sabinis,non gencre,ncc fanguine,fed per coopta/ tionem in patres,habetis,aut ab regibus ledti, aut poft reges exadtos iulfu populi: fyneeram feruarc priuatis confilfjs non poterätis, nec ducendo ex plebe, ncc^ ueftras filias, fororesque

b z étiam

88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. quot;p R I M AE

etiam, ctiubere fincndo e patribusCNemo plebcius patriciç uirgini uim afferrcttpatn'dorum ifta libido cft:nemo iniiitum padtionem nuptialem qucnquam facere coëgiflct. ucrumenim/ uero lege id prohiberi, SC connubium tolli patrum ac plebis, id dcmum contumeliofum plez bi eft.cur enim non confertis:ne fi'tconnubium diuitibus acpaupcribus C Quod priuatorum K conliliorum ubiqj fcmperfuiuucin quam cuicp fœminæconueniffetdomum,nubcrct:ex qua padlus effet uit domo,in matrimonium ducerct: id uos fub legis fuperbiffimæ uincula conijd tis:qua dirimatis focietacem ciuilem:duascp; ex una duitate fadatis. Cut non fanatisme uid/ nus patrido fît plcbeiusÇ’ne eodem itinere eat ne idem conuiuium ineat C nein foto codem confiftatCquid enim in rc eft aliud,fî plebeiam patricius duxeritC fî patridam plebciusC quid iuris tandem mutaturC'nempe pattern fcquunturlibcri.ncc,quod nos ex connubio ucffro pc^ tamus,quicquam eft:præterquàm ut hominum,ut duium numero fîmus.ncc uos (nifî in con tumeliam, ignominiamcp noftram certare iuuat) quod contendatis,quicquam eft.Dcnique, utrum tandem populi Romani, an ueftrum fummum imperium cftC rcgibus exadtis utrum uobis dominatio,an omnibus æqua libertas parta cft.'Oporcct liccre populo Romano,(ï uez lit,iuberc Icgcm.an ut quæe^ rogatio promulgata erit:uos delectum pro poena deccrnctisCÓi fimul ego tribunus uocare tribus in fuffragium coepero: tu ftatim conful lacramento iuniores adiges'^Sd in caftra educesCSC minaberis plebiCminabcris tribunoC QuidCfî non quantu iftæ minæ aducrfus plebis confenfum ualerent, bis iam experti effetis C fcilicet quia nobis confub turn uolebatis,certaraine abftinuiftisÇ'an ideo non eft dimicatum:quod quæ pars firmior,ea/ dem modeftior fuitCNec nunc eritcertamen Quirites. animos ueftros illi tentabunt femper: uiresnon experientur.Itaq; ad bella ifta,feu falfa, feu uera fuut : confules parata uobis plebs eft:(ï connubijs redditis,unam hanc duitatem tandem fadtis:fî coalefccrc,lï iungi, mifccrique uobis priuatis neccffitudinibus poffunnfî fpes, fî aditus ad honores uiris ftrcnuis, ód fortibus datunlï in confortio,fi' in fodetate reipublicæeffe:fî,quod æqux libertatis eft, inuiccm annuis magiftratibus parerc,atlt;ç imperitare licet.Si hxc impcdict aliquis:ferte fermonibus,ói multi plicate fama bella.ncmo eft nomen daturusmcmo arma capturus: nemo dimicaturus pro fuz perbis dominis: cum quibus nee in re publica honorum, nee in priuata connubr) focietas eft. Cum in condonem Si confules proceffiffent ; óC res à perpetuis orationibüs in altercationem uertiffeninterroganti tribuno,cur plebeium confulcm fieri non oporteret C ut fortaflè uerc, fi'c parum utiliter in præfcns certamen refpondit : quod nemo plcbeius aufpicia haberct. ideoq^ decemuiros cónubium diremiffe: ne incerta prole aufpicia turbarentur. Plebes ad id maxime indignatione exarfinquod aufpicari tanquam inuifi dijs immortalibus negarëtur pofte. Nec ante finis contentionurrt fuit:cum ói tribunum acerrimum authorem plebs nacfta effenói ipfa cum eo pertinada certarcf.quam uidli tandem patres ut de connubio ferretur, confenfere: ita maxime rati contentionem de pkbeiscófulibustribunos aut totam depofituros,aut poft bel lum dilaturos effexontentamep interim connubio plebem paratam deleólui fore. Cum Caz nuleius uidtoria de patribus,ÓC plebis fauore ingens effenaccenfî alfj tribuni ad certamen,pro rogatione fua fumma ui pugnannói crefcente in dies lama bcllfideledlum impediunt.Confu les,cum per fenatum.intercedentibus tribunis,nihil agi poftet; confilia principum domi habe bant.apparebat.aut hoftibus,auc ciuibus de uidtoria conccdendum effe.Soli ex confularibuS Valerius,at(ç Horatius non intererant confilfis.C.Claudrj fententia confules armabat in triz bunos:Quintiorum,CindnnatK^,0i Capitolini fententix abhorrebant à cxde, uiolandisip, quos fœdere idto cum plebe facrofandlos accepiffent. Per hxc confilia eo dedudla reseft;ul: tribunos militum confulari poteftate promifeue ex patribus, ac plebe crcari finerent: de conz fulibus creandis nihil mutaretur.eoque contend tribuni, contenta plebs fuit, Comitia tribu/ nis cofulari poteftate tribus creandis indicuntur. quibus indidlis,cxcemplo quicunq; aliquïd feditiofe dixerat, aut feccrat ; quam maxime tribunicq amp;nbsp;prehenfare homines, amp;nbsp;concurfaz, re toto foro candidat! cœpere ; ut patricios defperatio primo irritata plcbe adipifcendi hoz noris, deinde indignatio,f( cum his gerendus effet honos, deterreret. poftremo coadti tarnen àprimoribus, peciere; ne ceffifte pofleffionereipub. uiderentur, Euentus eorum comitiorum

docuitï

LIBER (\VARTVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sif

docui't-.alios animos in contentionc libcrtatis.dignitatisq^, alios fccundum dcpoiîta certami/ na incorfupto iudicio efle.thbunos enim omnes patricios crcauit populus,côtentus eo: quod ratio habita plebciorum eflet.Hanc modcftiam,a:quitatcmq^,ôi altitudinem animi ubi nunc in uno inucneris : quæ turn populi uniuerfi fuit 2quot; Anno trecentcfimo dccimo quàm urbs Ro/ ma condita erat.primum thbuni militum pro confulibus magiftratum incunt,A.Scmproni/ us AtratinuSjL. Atilius,T.Cæcilius.quorum in magiftratu concordia domi,paccm etiam fo/ ris præbuit.Suntjqui propter adiedtum Æquorum, Volfcorumcp bello,ÔC Ardcatium defe/ ôlioni Vcicns bcllum,quia duo cofules obire tot ßmul bella ncquirenutribunos militum tres creatos dicant, fine mentione promulgatæ legis de confulibus creandis ex plebe : ÔC imperio, ôJ infignibus confularibus ufos.Non tarnen pro fîrmato iam ftetit magiftratus eius ius:quia tertio menfe inierunt,augurum decreto.perinde ac uitio creati honore abierc: quod C.Cu riatiu3,qui comitfjs eorum præfucrat:parum reôte tabernaculum ccpifieLLcgati ab Ardeatiz bus Roma uenerunc,ita de iniuria querentes:ut fi demeretur ea,in fœdere atqj amicitia man/ furos reftituto agro appareret. Ab fenatu refponfum eft : iudicium populi refcindi ab fenatu non pofiejpræterquàm quod nullo nec exemplo,nec iure fieret, cocordiæ etiam ordinum eau fa.fi Ardeates (ua tempora expeôtare uelint: arbitriumep fenatui Icuandæ iniuriæ fuæ permit tant;fore, ut poftmodum gaudeant fe iræ moderatos : feiantep patribus æque curæ fuifle, ne qua iniuria in eos oriretunac ne orta,diuturna effet. Ica legati, cum fe rem integram rclaturos dixiffcnt:comiterdimiffi.Patricr),cum finecuruli magiftratu refpublica effet:coiere:Si interre/ gern creauere, contentio, confulésne, an tribuni militum crearentur, in interregno rem dies Complûtes tenuit.interrex, ac fènatus confulum comicia: tribuni plebis, amp;nbsp;plebs thbunorum militum uthabeancur,tendunt.Viccrunt patres:quia ôi plebs patriefjs feu hune, feu ilium de/ latura honorem, fruftra certare fuperfedit : Si principes plebis ea comitia malebant, quibus non haberetur ratio fua î quàm quibus ut indigni præterirentur. tribuni quoep plebis certa/ men fine effeôtu in beneficio apud primores patrum reliquere. T. Quintius Barbatus inter/ rexconfules créât, L, Papyrium Mugilanum, L. Sempronium Atratinum. His confulibus cum Ardcatibus fœdus renouacum eft.Idcp monumcncicft,confules cos illo anno fuifte: qui neq; in annalibus prifcis,ncq; in libris magiftratuum inueniuntur. credo, quod tribuni mili/ turn initio anni fuerunc:co, perindc ac fi totum annum in imperio fuerint, fuffcôlis his confu/ libuSjprætermiffa nomina confulum horum. Licinius Maccr author eft Sc in fœdere Ardca/ tino,Si in linteis libris ad Monetæ inuentos. Et foris, cum tot terrores à finitimis oftentati ef/ fent:ÔC domi otium fuit.Hunc annu.feu tribunos modo,feu tribunis fuffeôtos confules quoqj ' habuinfequitur annus haud dubijs confulibus,M.Geganio Macrino iterum,T.Quintio Ca pitolino quintum confulc, Idem hic annus cenfuræ initium fuic,rei à parua origine ortç.quç deinde tanto incrcmcnto auôta cft:ut morum.difciplinæcp Romanæ penes cam regimen,fe/ rtatus equitumep centuriæ, decoris dedecorisep diferimen fub ditione eius magiftratus, pu/ blicorum ius,priuatorumcp locoru, ueôligalia populi Romani fub nutu, atqj arbitrio effent, ortum autem initium rei eft: quod in populo per multos annos incenfo neque difterri cenfus poteratmeep confulibus,cum tot populorum bella imminerent: operæ erat id negotium age/ re.Mentio illata ab fenatu eft:rem operofam, ac minime confularcm fuo proprio magiftratu egereicui feribarum minifterium, cuftodiæcp Si tabularum cura, cui arbitrium formula: cen/ fendi fubqceretur.Et patres quanquam rem paruam, tarnen quo plures patricrj magiftratus inrcpublica effcnt-.lrriacccpercu'd quod euenic,futurum credo etiam rati:utmox ope eorum, qui præeffent,ipfi honori ius,maicftatemcp adrjeerent. Si tribuni ( id,quod tune erat ) magis neceffariam, quàm fpeciofi minifterrj procurationem intuentes, ne in paruis quoq; rebus in/ commode aduerfarentur; haud fanètctcnderc.Cumà primoribusciuitatis fpretushonor effet:Papyrium,Scmproniumcp,quorum de confulatu dubitabatunut eo magiftratu parum folidum confulatum explercnt:cenfui agendo populus fuffragrjs præfecit.Ccnforcs ab re ap/ pellati funt.Dum hæc Romæ geruntur: legati ab Ardca ueniunt,pro ueterrima focietate, re/ nouatocp fœdere rccenti auxilium propc euerfæ urbi implorantes, frui nanque pace optimo h 3 confilio

confilio cum populo Romano feruata, per inteftina arma non licuit. quorum caufa, atq^ im/ tium traditur ex certamine fadtionum ortum:qux fuere,erunttp pluribus populis magis cxi/ tio,quam Bella extcrna,quam fames,morbiùe:quæé^ alia in deùm iras uclut ultima publico/ rum malorum uertunt. Virginem plebeq generis maxime forma notam petiere iuuencs : ab ter uirgini genere par,tutoribus fretus:qui Si. ipii eiufdem corporis eranc : nobilis alter, nulla re,præter quam forma captus.adiuuabant eum optimatium Itudiaiper quæ in domura quo/ que puellæ certamen partium pcnetrauit.nobilis lupcrior iudicio matris eifc:quç quam fplcn didiifimis nuptijs iungi puellam uolebat.tutores in ea quoq^ re partium memorcs, adluum tendere.Cum res peragi intra parietes nequiflet: uentum in ius ert. poftulatu audito matris, tutorumc|!,magiftratus fecudum parentis arbitrium danr iusnuptiarum. Sed uis potentior fuit.nanq^ tutores inter fuæ partis homines de iniuria dccreti palam in foro concionati.manu fadta uirgincm ex domo matris rapiunt ♦ aduerfus quos co inteftior coorta optimatium acies fequitur accenfum iniuria iuuenem.fîtprælium atrox. Pulfa plebs nihil Romanæplcbi Gmi/ lis, armata ex urbe profedta colle quodam capto in agros optimatium cum ferro, igniep ex/ curfiones facit. urbem quoq; omnis etiam expertem ante certaminis, multitudinc opiHcum ad fperh prædæ euocata,oblîdcre parat.nec ulla fpecics,cladescp belli abcftiuelutcpntadta ci/ uitate rabie duorum iuuenum, funeftas nuptias ex occafu patriæ petentium. Parum parti utrique domi armorum, bellicp efl uifum. optimates Romanos ad auxilium urbis oblcila:, plebs ad expugnandam fecum Ardeam Volfcos cxciuere. Priores Volfci duce Æquo Ciuiz Iio Ardeam uencrunnSi mœnibus hoflium uallum obiccerc. Quod ubi Romam ell nuntia/. tum:extemplo M.Geganius conful cum exercitu profedlus, tria milita pafïuum ab horte lo/ cum caftris cepit : præcipitiép iam die curare corpora milites iubet. quarta deinde uigilia fi/ gna profert : cœptumép opus adeo approperatum ert : ut fole orto Volfci firmiorc fe muni/ mento ab Romanis circumuallatos, quam à fc urbem uiderent.ö!: alia parte conful muro Ar/ dcæ brachium iniunxerat : qua ex oppido fui commearc poflent, Vollcus imperator, qui ad earn diem non commeatu præparato, fed ex populatione agrorum rapto in diem frumento aluiflet milicemtportquàm feptus uallo repente inops omnium rerum erat:ad colloquiu con/ fuie euocato,fi foluendçobfidionis caufa ucnerit Romanus:abducrturum fe inde Volfcos air,-Aduerfus ea conful,uidlis conditiones accipiendas cffc,non ferendas,rcfpondit: neque ut ue/ nerint ad oppugnandos focios populi Romani fuo arbitrio, ita abituros Volfcos effe. dedi imperatorem,arma poni iubct,fatentes uidtos fc efle, Si imperio parère. aliter tam abcunri/ bus, quàm manentibus fc hortem infenfum, uictoriam potius ex Volfcis, quam pacem infi/ dam Romam rclaturum.Volfci exiguam fpem inarmis, alia undiq^ abfeifa, cum tenraflent: præter cætera aducrfa,loco quoc^ iniquo ad pugnam congrclli, iniquiore ad fugam, cum ab omni parte cxdercntunad preces à certamine ucrG,dedito impcratorc,traditise^ armis fub iu, gum mirti,cum Gngulis ucflimentis ignominiæ,cladiscp plenidimittuntur.amp;cum baud pro/ cul urbe Thufculo confediffent: uetcrc Thufculanorum odio inermes oppreffi dederunt pœ/ nas,uix nuntijs cædis relidtis.Romanus conful Ardeæ turbatas feditione res,principibus eius, motus fccuri pcrcuflis , bonisep eorum in publicum Ardcatium redadtis, compofuit. Dem/ ptamq? iniuriam iudicq tanto beneGcio populi Romani Ardcates credebant. fenatui fuper/ ertc aliquid ad delendum publicæ auaritiæ monumentum uidebatur. Conful triumphans in -, urbem redqt:CiuiIio Volfcorum duce ante currum dudlo:prælatiscp fpolijs.quibus dearma/ turn exercitum hortium fub iugum miferat. Æ.quauit,quod baud faciîceft, Quintiusconful lt;nbsp;togatus armati gloriam collcgætqua concordiæ,paciscpdomcrticam curam,iura inGmis.fum, misé^ moderando,ita tenuit;ut cum Si patres feucrum confulem. Si plebs fatis comcm credi/ derinnâf aduerfus tribunos authoritate plura, quàm certamine tenuit. quinep confulatus eo/, dem tenore gerti,uitac]^ omnis confularitcr adla, uerendum pend ipfum magis, quàm hono/ rem faciebant. co tribunorum militarium nulla mentio his confulibus fuit. Confules créant M. Fabium Vibulanum, Pofthumium Ebutium Cornicinem. Fabius, Si Ebutius confules, quo maiori gloriæ return domi.forisép geftarum fuccedere fc cernebant: maxime autem me/, morabilem

L I B'E R CL V A R T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;91'

morabilem annum apud finitimos focios,hoftescp efle: quod Ardcatibusin re præcipiti tan ta foret cura fubuentum: eo impenfius, ut delerent prorfus ex animis hominum infaraiam l'u dictjtfenatufconfukum feceruntruuquoniam ci'uitas Ardeatium intcftino tumuku redacta ad paucos effettcoloni eô præfi'dt) caufa aduerfus Volfcos fcrtberentur.Hoc palàm relatum in ta bulas:utplebem,tribunostp fallcret iudicfj rcfcindendi conGlium initum. cofenferant autem: utmulto maiore parte Rutulorum colonorum,quàm Romanorum fcripta.necagerulîusdk uideretur : nifî is, qui interceptus iudicio infami erataicc ulli prius Romano ibi, quàm omni/ ' bus Rutulis diuifus eiïettgleba ulla agri aflîgnaretur. Sic agcr ad Ardcates redijt. Triumuiri ad coloniam Ardeam deducendam creati,Agrippa Mencnius,T.ClceliusSiculus,M, Ebu/ ciusHelua.Qui præter minime populäre minifterium agro affignando foctis,quem populus Romanusfuum iudicalTettcum plebem offendiflennne primoribus quidcm patrum fatis acz cepti,quod nihil gratiæ cuiufquam dederant:uexationes,ad populum iam die dicta ab tribu niSjColoni afcripti remanendo in colonia,quam teftem intcgritatisauftitiæ^ habcbant: uita/ uere.Pax domi foristp fuic,ôi hoc. Si infequcnti anno,C.Furio Pacilio, Si M. Papyrio Craf/-fo confulibus . Ludi ah decemuihs per feceffioncm plebis à patribus ex fenatufconfulco uoti, eo anno faóti funt.Caufa feditionum nequicquam à Petilio quælîta. qui tribunus plebis ite/. rum ea ipfa denuntiando faclus, neq; ut de agris diuidcndis plebi referrentconfulcs ad fcnaz turn, peruincere potuit : Si cum magno certamine obtinuiiïet ut confulerentur patres, confuz lum,an tribunorum placeret comitia haberi: confulcs creari iuffi funt. ludibrioép erant minæ tribuni denuntiantis fe dclçdtum impediturum:cum quietis fînitimis neq^ bcllo,ncq? belli ap paratu opus enet. Sequitur hanc tranquillitatcm rerum annus Proculo Geganio Macrinogt; L.Menenio Lanato confulibus,multiplies clade ac periculo ini]gnis,feditionibus,fame,rcgno propè perlargitionisduiccdinem in ceruices accepto. Vnum abfuit bcllum externum : quo H aggrauatæ res eifentiuix ope deoru omnium res (îfti potuiflet. Cœpcre à fame malasfeu adz uerfus annus frugibus fuitsfeu dulcedine cocionum amp;urbis,dcferto agroru cultu. nam utrüqj traditur.ôC patres plebem defidem,6i tribuni plebis nunc fraudem, nunenegligentiam confu lum accufabant.Poftrcmo perpulcre plebem haud aduerfante fenatusut L. Minutius præfcz dtus annonæ crearetursfelicior in eo magiftratu adeuftodiam libertatisfuturus,quàm ad eu-* rationem minifterij fui : quanquam poflremo annonæ quoq; Icuatæ haud immeritam graz tiam. Si gloriam tulit. Qui cum multis circa finitimos populos legationibus terra mariep nez quicquam miflis,nifi quod ex Hetruria haud ita multum frumenti aducétum eftsôC nuliû ma mentum annonæ fecilfetsôi rcuolutus ad difpenfationem inopiæ, confîteri cogendo frumenz tum,SCuendere quod ufui mcnltruo fupereneufraudandoep parte diurni cibi feruitia : crimiz. nando inde,Si obijciendo inæ populi frumentarios,acerba inejuifitione aperiret magiSjquàm^ Icuaret inopiamsmulti ex plcbe fpe amiflii potius,quàm ut crueiarentur trahedo animam, caz pitibus obuolutis fein Tyberim præcipitaucrunt.TumSp.Melius ex equeftri ordine,ut illis-temporibus, prædiuessrcm utilem pefrimoexemp!o,peiore confilio eft aggrciïus. frumento nanq? ex Hetruria priuata pecunia per hofpitum, clientiumép miniiteria coëmpto, (quæ crclt; do ipfa res ad leuandam publica cura annonam impedimento fuerat)Iargitioncs frumentifa« cere inftituiuplebcmt^ hoc rauneredelinitam,quacunq^ inccderetconfpedtusælatuscp fupra modum hominis phuati.fecum trahere, haud dubium confulatum ei fauorc, ac fpe defponz dentem.Ipfe,utert animus humanus infatiabilis eo quod fortuna fpondeuad altiora, Si non conceifa tenderesSc quoniam confulatus quoq; eripiendus inuitis patribus cflet: de regno agi tare, id unum dignum tanto apparatu confiliorum, Sicertamine , quod ingens exudandum eflenpræmium iorc.Iam comitia confularia inftabannquæ rcs eum needurn compofitis, maz turisue fatis confiliis,opprcflic.Conful fextum creatus T.Quintius Capitolinus,minime op* portunus uir nouâti resscollega additur ci Agrippa Mencniusscuius Lanato erat cognomen. Si L.Minutius præfcdlus annonæ,feu rcfcdtussièu quoad rcs pofccrçt,in incertum creatus. ni hil enim coftat: nifi in libros linteos utroqj anno relatum inter magiftratus præfedli nomen. Hic Minutius eandem reip.curationem agens, quam Melius priuatim agendam fufccpcratî • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h -4. cum

DEC,

cum in utracp domo genus idem hominum uerfaretunrem compertam ad fenatum refert: tc la in domum Mclq conferriteumc^concioncs domi habere : ac non dubia regni confilia elle: tempus agendæ rei nondum (tare : cætera iam conuenifle : Si. tribunos mcrcede emptos ad prodendam libertatem: amp;nbsp;partita ducibus multitudinis minifleria efle. fcrius fe pene, quam tutum fuerit,ne cuius incerti,uaniq? author efletxa deferre.Qux poftquàm funt audita:amp; un diq^ primores patrum SC prioris anni confules increparent:quod eas largitiones.coetuscp plez bis in priuata domo pafli efient fierijôi nouos confules,quod expeótaflcnt,donee à præfedto annonæ tanta res ad fenatum deferretur ; quæ confulem non authorem folum deiyderaret, fed etiam uindicem:tum T. Quintius, confules immerito increpari ait : qui conftridti legibus de prouocatione ad difloluendum imperium latis,nequaquam tantum uirium in magiltratu ad earn rem pro atrodtate uindicandam,quantum animihabercnt.opus elle non forti folum uiro,fed etiam libero,exolutoep legum uinculis. Itatp fe didtatorem L. Quintium didturum. ibi animum parem tantæ potcflati efle. Approbantibus cundtis, primo Quintius abnuere: amp;,quid fibi uellcnt,rogitare:qui fe ætate exac^a tanta; dimicationi obijeerent C Dein cum unz dicp plus in illo fenili animo non confilq modo,fed etiam uirtutis cfle,quam in omnibus alijs dicerent: laudibuscp baud immeritis onerarent : SC conful nihil rcmittcret : precatus tandem deos immortales Cincinnatus, ne fenedtus fua in tarn trepidis rebus damno, dcdecoriûe reiz publicæ eflendidlator à confule dicitur.ipfe deinde C.Seruilium Halam magiftrum cquitum dicit.Poflero die difpofitis præfîdfjs cum in forum defeendiflet: conuerfacp in cum plebs noz uitate rei,ac miraculo eflet:0i Meliani, atque ipfe dux eorum in fe intentam uim tanti imperij cernerent:expertes confiliorum regni,qui tumultus,quod bellum repens aut didlatoriam ma ieflatem, aut Quintium poft odlogefimum annum redlorem reipublicæ quæfiflct C rogita/ renttmiflus ab didtatore Seruilius magifter equitum ad Melium, uocat te, inquit, didtator. Cum pauidus illequid uellet, quæreret: Scruiliusque caufam dicendam efle proponcrct: criz menep à Minutio dclatum ad fenatum diluendum : tunc Melius recipcre fe in catcruam fuoz rum:0i primum circufpedlans tergiuerfari : poftremo cum apparitor iuflu magiftri cquitum eum duccrct:crcptus àcircumftantibus,fugienscp,fi'dem plcbis Romanæ implorarc:amp;: oppri mi fe confenfu patrum dicerc,quod plebi benigne fcciflenorarc: ut opcm fibi ultimo in diferiz mine fcrrennncue ante oculos fuos trucidari finerent.Hæc cum uociferantem aflccutus Hala Seruilius obtruncat:rcfperfuscp cruorc obtruncati, ftipatus catcrua patriciorum iuucnum diz dtatori renuntiat : uocatum ad eum Melium repulfo apparitorc concitantem multitudincm, pœnam meritam haberc.Tum didlatonmadleuirtute,inquit, C. Scruili efto,liberata repuz blica.Tumultuantem deinde multitudincm incerta exiftimationefadti, ad concioncm uocaz ri iuflinôd Melium iure cæfum pronuntiauit: etiam fi regni crimine infons fuerit: qui uocatus à magiftro equitum addidlatorcm nonueniflct.fe ad caufam cognofeendam confedifle: qua cognica,habiturum fuifle Melium flmilem caufe fortunam.uim parantem ne iudicio fe comz mittetet,ui coercitum cffe.ncc cum eo tanquam cum ciuc agendum fuifle : qui natus in libero populo inter iura,legesCp,cx qua urbe reges exadlos fcirct: eodemcp anno fororis filios régis, ôi liberos confulis liberatoris patriæ, propter padlionem indicatam rccipiendorum in urbem regum,apatrefecuri efle pcrcuflos:ex qua CollatinumTarquinium confulem nominis odio abdicate fe magiftratu,atq; exulare iuflumiin qua de Sp.Caffio poft aliquot annos propter confilia inita de regno fupplicium fumptum : in qua nupcr decemuiros bonis, cxilio, capite muldtatos ob fuperbiam regiam : in ca Sp. Melius fpcm regni conccpcrit, SC quis homoC quaquam nullam nobilitatem,nullos honores,nulla mérita cuiquam ad dominationem pan dere uiam.fed tarnen Claudios,Caflios confulatibus,decemuiratibus fuis,maiorumcp hono ribus,fplendore familiarum fuftulifle animos:quod nefas fuerit. Sp. Melium, cui tribunatus plebis magis optandus,quam fpcrandus fuerit : frumentarium diuitem bilibre farris fperafle libertatem fe ciuium fuorum emifle : ciboep obfjeiendo ratum uidtorem fi'nitimoru omnium populum in feruitutem pcrlici pofle:ut quern fenatorem concoquere ciuitas uixpoflentegem fcrret,Romuli conditoris ab dqs orti,rcccpti ad deosjnfignia atc^ imperiû habcnté:non pro t. . . ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;federe

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L r B E q_v A R T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;95 '

fcelere i’d magis^quàm pro monftro habetidum.Nec fan's eflc fanguinc cius expiatummiG te óla, parictesi^, intra quæ tantum amentiæcôceptum eflendiflîparentur: bonâque contaóla pretijs regni mercandi, publicarentur. lubere itacg quæftores uendere ea bona,atqj in publi/ cum redigere. Dornum deinde,ut monumento area eflet opprefix nefarix fpci;dirui extern/ plo iuifit.id Æquimelium appellatu eft.L. Minutius boue aurato extra portam trigeminam eft donatus.ne plebe quidcm inuita : quia frumentum melianum aftibus in modios xftima/ turn pie bi diuiiit. Hunc Minutium apud quofdam authorcs tranfifte à patribus ad pkbcm,; undecimumrç tribunum plebis cooptatum, feditioncm motam ex meliana cxde fedafle, in/ uenio.cxterum uix credibile efttnumerum tribunorum patres augcri paflostidép potiftimuoi exemplum à patricio homine introducftu : nec deinde id plebem conceflum femel obtinuifte* aut certe tentafte. fed ante omnia rcfellit falfum imaginis titulum,paucis ante annis lege cau/ tumme tribunis collcgam cooptare liceret.Q.CxciIius,Q.Iunius, Sex. Titinnius, foli ex col/ legio tribunorum nccp tulerantde honoribus Minutij legem : ôi criminari nunc Minutium, nuncSeruilium apud plebem, quericp indignam necem Melijnon dcftiterant.peruiccrut igi/ tunut tribunorum militum potius,quam confulum comitia haberentunhaud dubii,quin (ex leCtis ( tot enim iam creari licebat ) ÔC plebef) aliqui profitendo fe ultores fore melianx cxdis, crearentur. Plebs quanquam agitata multis eo anno,ôC uarijs motibus eratmec plurcs,quani tres tribunos confulari poteftate creauit: Si in ijs L.Quintium Cincinnati fiiium : ex cuius di/ dlaturx inuidia tumultus quxrebatur. prxlatus fuffragijs Quintio Mamercus Æmylius, uir fummx dignitatis.L. lulium tertium creant.In liorum magiftratu Fidenx colonia Romana ad Lartem Tolumnium Veientium regem, ac Veientes defecerc. maius additum defedtiont fcclus.C.Fulcinium,C.Iulium Tullum,Sp.Nautium,L.Ro(cium legatos Romanos, caufam noui confilq quxrentcs, iuftu Tolumnij interfeccrunt.Leuant quidam regis facinus.in teftera rum profpero faólu uocem eius ambigua,ut occidi iuftifle uideretur,a Fidenatibus exceptam, caufam mortis Icgatis fuifte. rem incredibilem-.interuentu Fidenatium nouorum focioru con/ fijlentium de cxde ruptura ius gentium, non auerfum ab intentione lufus animum: nec dein/ de in horrorem uerfum facinus. propius eft fidem:obftringi Fidenatium populum , ne refpi/ cere fpem ullam ab Romanis poftet confeientia tanti fcelcris: uoluiftc, Legatorum, qui Fide/ nis exfi erannftatux publicx in roftris pofitx funt.Cum Veientibus, Fidenatibusep, prxter/ quàm fi'nitimis populis ab caufa etiam tarn nefanda bellu cxorlis, atrox dimicatio inftabau Itaqp ad curam fummç return quieta plebe,tribunisep eius,nihil controuerfix fuit quin confit les crearentur M. Geganius Macrinus tertium,0i L.Sergius Fidenas: à bello credo,quod de/ inde geftit:appellatus,hic cnim primus cis Anienem cum rege Veientium fecudo prxlio con/ flixitmec incruentam uitftoriam retulit. Maior itaqj ex ciuibus amiftis dolor, quàm Ixtitia fu/ fis hoftibus,fuit. SC fenatus,ut in trepidis rebus,diólatorem dici Mamercum Æmylium iuftit. is magiftrum equitum ex coliegio prioris anni, quo fimul tribuni militum confulari potefta/ tefucranuL.Quintium Cincinnatumdignum parente iuucnem,dixit,Ad deleiftum aconfu/ libus habitu centuriones ueteres belli periti adieóli : SC numerus amiftbrum proxima pugna expletus. Legatos, Quintium Capitolinum , SC M. Fabium Vibulanum fequi fe didlator iuftit. Cum poteftas maior, turn utr quoque poteftaci par hoftesex agro Romano trans Anienem fubmoucrexollesque inter Fidenas, atqj Anienem ceperunt, referentes caft ra : nec ante in campos digrefti funt:quàm legiones auxilio Falifcorum uencrunt.tum demum caftra Hetrufeorum pro mœnibusFidenarum pofita. Et diólator Romanus baud procul inde ad confluentes confeditan utriufqj hpis amnis.qua fequi munimento potcrat,uallo interpofito, poftero die in aciem cduxit.Inter hoftes uarix fuerc fcntentix.Falifcus procul ab domo mili/ tiam xgre patiens,fatiscp fidens fibi,pofcere pugnam:Veicnti,Fidcnatitp plus fpei in traben do bello efte.Tolumnius quanquam fuorum magis placebantconfilia: ne longinquam mili/ tiam non paterentur Falifci,poftero die fe pugnaturum edicit. DiólatorGac Romanis, quod detreólaftet pugnam boftis: animi acceftere. pofteroép die iam militibus caftra, urbemep fe oppugnaturos frementibus, ni copia pugnx fiat ; utrinque acies inter bina caftra in medium

campi

9^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ö fi C* fi R t M AE

campî procédant»Veiens tnulntudi'ne abundans,qui inter dimicationcm cadra Romana ag grederentur:poft montes circummifît.Trium populorum cxercitus ita ftetit inftruôtus:ut de xtrum cornu Veicntes,(îniftrum Falifci tcncrent:medf| Fidenates eflènt.Diôlator dextro cor nu aduerfus FalifcoSjGniftro contra Veientem Capitolinus Quintius intulitfigna : ante mez diam aciem cum equttatu magifter equitum procelfit.Parumper filentiûiôiquies fuit:nec He trufcis,ni(î cogerentunpugnam inituris:ÔC diClatore areem Romanam rcfpedante-.ut ab au/ guribusßmul aues rite admiGflenuexcompofi'to tolleretur fignum. quod ubi confpcxit; priz mos équités clamore fublato in hoftem emiGt»fecuta peditum acies ingenti ui conflixit.nulla parte Icgiones Hetrufeæ fuftinuere impetum Romanorum. eques maxime refiftebat. equiz tumep longe fortiflimus ipfe rex ab omni parte effufe fequentibus obequitans Romanis,traz hebat certamen, Erat tum inter équités tribunus militum A. Cornelius CoiTus eximia pub chritudine corporis,animo ac uiribus par, memorq^ generis : quod ampliflïmum acceptum, maius auôliusé]^ reliquit pofteris.Is cum ad impetum Tolumnq quacuncy fe intendiiîet.trez pidantes Romanas uideret turmas : infignemqùe eum regio habitu uolitantem tota acie coz gnouiiret:hiccïneeft,inquit,ruptorfœderis humani.uiolatorcç gentium iurisC iam ego banc madhatam uidtimam (fi modo fandli quicquam in terris efle drj uolunt) legatorum manibus dabo.calcaribus fubditis infefta cufpide in unum fertur hoftem.quem cum idtum equo deicz ciflenconfeftim ôi ipfa hafta innixus fe in pedes excipit: aflurgentem ibi regem umbone reiu pinatjrepetitumcp fæpius cufpide ad terram aflfixit.tum exangui detradta ipolia, caputep ab feifum Liidtor fpiculo gerens,terrore cæfi regis hoftes fundit. Ita equitu quoq^ fufa acies: quæ una fecerat anceps certamen, Didtator fugatis Icgionibus inftat : amp;nbsp;ad cadra compulfos cæz dit.Fidcnatium plurimi locorum notitia efiugere in montes. CoiTus Tybcrim cum cquitatu tranfucdlus,cx agro Veienrano ingentem detulit prædam ad urbem. Inter prælium Sd ad ca dra Romana pugnatum ed aduerfus partem copiarum ab Tolumnio, ut ante didlum cd, ad cadra mÜTam. Fabius Vibulanus corona primum uallum défendit : intentos deinde hoz des in uallum.egreflus dextra principal» cum triarfjs repente inuadit.quo pauorc iniedlo,ca:z des minor,quia pauciores erannfuga non minus trépida,quàm in acie fuit.Omnibus locis re bene gcda,didtator fcnatufconfulto,iuflucß populi triumphansin urbem redijt. Longe maz ximum triumphi fpedtaculum fuit Codus fpolia opima regis interfedli gerens. in eum miliz tcscarmina incondita æquantes eum Romulo, cancre. Spolia in æde louis Fcrctrij prope Romuli fpolia, qux opima prima appellata fola ea tempedate erant: cum folcnni dedicatioz ne dono fixit. auerteratq; in fe à curru didatoris ciuium ora : ôd cclebritatis eius diei frudum propè folus tulerat. Diktator coronam aurcam libræ pondo ex publica pecunia populi iuffu in Capitolio loui donum pofuit. Omneis ante me authorcs fecurus, A. Cornelium Cofz (um tribunum militum fecunda fpolia opima louis Ferctrrj tcmplo intuliffe expofui. cætcz rum, prætcrquàm quod ea rite opima fpolia habentur, quæ dux duci detraxerit : nec dueem nouimus,nifi cuius aufpicio bellum geritur : titulus ipfe fpolrjs inferiptus illos, méque arguit: confulem ca Coflum cepiffe. Hoc ego,cum Augudum Cæfarem tcmplorum omnium conz ditorcm aut rcditutorem,ingreflum ædem Ferctrrj louis,quam uctudate dilapfam rcfecit: fc ipfum in thorace linteo feriptum legiffe audidcm:propè facrilcgiura ratus fum: ColTum fpoz liorum fuorum,Cæfaremq^ ipfius templi authorem fubtrahcrc tcdem.qui fi ca in re fit error: quod tam ueteres annales,quodfp magidratuum libri, quos lintcosin æde repofitos Monez tæ Maccr Licinius citât idétidem authores:(cptimo pod demum anno cum T.Quintio Pœz no A.Cornelium Coffum confulem habeanttexidimatio cômunis omnibus cd. nam etiam illud acccdit:ne tam clara pugna in cum annu transferri podet: quod imbclle triéntum fermé pedilentia,inopiacß frugum circa A.Cornelium côfulcm fuit:adeo,utquidâ annales uelut fu nedi,nihil prætcr nomina cofulû fuggerant. tertius ab cófulatu Codi annus tribunu cum miz litum cofulari potedate habeneodé anno magidru equitfi-.quo in impcrio altera infignê ediz dit pugna equcdre.ea libera cóieólura ed.fed(ut ego arbitror^uana uerfare in omnes opinioz nes licet:cu author pugnas rccetibus fpolrjs in facra fedc pofitis.Ioucm propè ipfum, cui uota

crant:

t T B Ë R Q, V A R T V S

crâtîtîîtomùIutM^ irttiicns,haud fpcrnedos falfi tituli teftcsjfèfe A.Corneli'üm Coflutii con/ fulem fcripferit.M. Cornelio Malugincnfe.L.Papyno Craffo confulibus,cxcrcitus in agrum Veientem,ac Falifcum dudli:prædæ abadlæ hominum,pecorumq;:hoftis in aghs nufquam inuentus:ncqj pugnandi copia fadla.urbes tarnen no oppugnatæ; quia pcftilentia populum inuaiît.Et feditiones domi quæfîtæ funtnec motæ tarnen,ab Sp.Melio trib.plebis.qui fauo/ re nominis moturum fe aliquid ratns,amp; Minutio diem dixerat : rogationem de publican/ dis bonis Seruilij Halæ tuleratifaliîs criminibus à Minutio circumucntum Melium arguensî Seruilio cædem ouïs indemnati obqciens.quæ uaniora ad populum ipfo authore fuere. Cæ/ terum magis uis morbi ingrauefcenscuræ erat,terrorcs^,ac prodigia: maxime, quod crebris motibus terræ ruere in agris nuntiabantur tcdla. Obfecratio itaq^ à populo duumuiris præ/ euntibuseftfaóla.Peftilentiorindc annus C.Iulio icerum,ôê L. Virginio confulibus, tantum metum uaftitatis in urbe,agrisq^ fecit : ut non modo prædandi caufa quifquam ex agro Ro/ mano non exircnbelliùc infcrendi memoria pathbus,aut plebi cflenfed ultro Fidenates, qui fe primo autoppido,aut montibus,aut mûris tenucrant: populabundi defcédcrent in agrum Romanum.deindc Veientium exercitu accito (nam Falifci perpelli ad inftaurâdum bellum* neqj clade Romanorum,neq; fociorum precibus potuere^duo populi trâiîere Anienem; atqj baud procul Collina porta figna habuere.Trcpidatum itaq^ non in agris magis, quàm in uc bc eft.lulius conful in aggere,muriscç explicat copias.à Virginio fenatus in æde Quirini con fulitur.diôlatorem dici A.Seruilium placet:cuitp Prifco alq, alij Struôto fuiflc cognomen tra dunt.Virginius dum collegam confuleret moratus.pcrmittcnte eonoôte didtatorem dixit, is fîbi magiftrum cquitum Pofthumium Ebucium Heluium dicit. DicT:ator omnes luce prima extra portam Collinam adeflc iubet.quibufcunque uires fuppetebant ad arma ferenda,præ/ fto fucre:fîgna ex ærario prompta feruntur ad didtatorem.Quæcum agerentur: hoftes in lo ca altiora conceffere. eô didlator agmine infefto fubit: nec procul Nomento fîgnis collatis fu/ dit hetrafcaslegiones:compulit inde in urbem Fidenastuallocç circundedit. fed neqj fcalis ca/ pi poterat urbs alta,K munitatneqj in obfidione uis ulia eranquia frumentum non neceffitatî 'tnodo fatis,fed copiæ quocç abunde ex ante conuedto fufficiebat. Itac^ expugnandi paritcr, cogendiqj ad deditionem fpe amifla,didlator in locis propter propinquitatcm notis ab auer fa parte urbis maxime negledla, quia fuaptenatura tutiifima erat : agere in arcem cuniculum inftituit.ipfe diueriîifimis locis fubeudo ad mœnia quadrifariam diuifo exercitu, qui ali) alqs fuccederent ad pugnam: contincnti die ac nodle prælio ab fcnfu operis hoftes auertebat; doz nec pcrfofto à caftris monte eredla m arcem uia eft.intentiscp Hetruicis ad uanas à certo péri culo minas,clamor fupra caput hoftilis capta urbem oftendir. Eo anno C. Furius Pacilius, ôd M.Geganius Macrinus cenfores uillam publicâ in campo Martio probaucrunt:ibicp primu cenfus populi eft adlus. Eofdê confules infequenti anno refedtos, luliû tertium, Virginiû ite/ rum,apud Macru Licinium inuenio, Valerius Antiâs,ôJ Q.Tubero M.Maniliû,ôC Q.Sulpi tium confules in cum annû edunt. cæteru in tam diferepanti editione Si Tubero, SC Maccr liz bros linteos authoresprofîtenturmeuter tribunos militu eo anno fuifte,tradicû à feriptoribus antiquis diftimulat.Licinio libros haud dubie fcqui linteos placet.ôi Tubero incertus ucri eft. fed inter cætera uetuftate incoperta hoc quoep in incerto pofîtu. Trepidatum in Hetruria eft poft Fidenas captas,no Veientibus folû exterritis metu iîmilis excidipfed etiâFalifcis,mcmo ria initi primo eu ijs belli:quanquâ rebellantibus no affuerant. Igitur cû duæ ciuitatcs legatis circa x 11 populos miftïs impctraflent,ut ad Voltumnæ fanum indicerctur omni Hetruriæ conciliu:uelut magno inde tumultu imminente,fcnatus Mamercû Æmyliû didtatorê iterum dici iuflit. Ab eo A.Pofthumius Tubertus magifter equitu eft ditftus. bcllumcp tanto maio/ rc.quàm proximo conatu apparatu eft:quanto plus erat ab omni Hetruria pcricüli,quàm ab duobus populis fuerat.Ea rcsaliquanto expeeftatione omniû tranquillior fuit.Itaq? eu renun tiatum à mercatoribus eftetmegata Veientibus auxiliau'uftosq? fuo coniîlio bellum initu,fuis uiribus exequi:ncc aduerfaru return quærere focios : eu quibus fpem integra comunicati non Onritum di(ftator,ne nequicquâ creatus efteumateria quçrêdæ bello gloriæ adempta,in pace

96 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. P R I M AE ,

aliqiiid opens edere,quod monumentu effet diôtaturæ,cLipi'ens,cenfuram minucre paranfeu nimiam poteftatem ratusffeu non tam magnitudine honoris,^ diuturnitatc offenlus.Con/ Clone itar^ aduocata,rcmpublicam foris gerendam ait.tutacp omnia præftâda,deos immor/ tales fufcepiffe.fe,quod intra muros agendum effet,libertati populi Romani cófulturum.ma/ ximam autem eius euftodiam effe:fi magna imperia diuturna nó eifent; amp;nbsp;temporis modus imponeretunquibus iuris imponi nó pollet. Alios magiftratus annuos effe: quinqucnnalem cenfuram grauem effetijfdem per tot annos magna parte uitç obnoxios uiuere.fc legem latu rumme plus quàm annua ac femeftris cenfura effet. Confenfu ingenti populi legem poftero die pertulit.Et ut re ipfaiinquitffciatis Quirites,quàm mihi diuturna non placeant imperia:di ôlatura me abdico. Depofito fuo magiftratu, modo aliorû magiftratui impofito finealteri, congratulatione ac fauore ingenti populi domum eft reduôtus.Cenforcs ægre pafli, Marner cum,quod magiftratum populi Romani minuiffentribu mouerunt: oôtuplicatoc^cenfu æra rium iecerunt.Quam rem ipfum ingenti animo tuliffe ferunneaufam potius ignominiæ intuz entern,quàm ignominiam.primores patrum.quanquam diminutum cenfuræ ius uoluiffentî exemplo acerbitatis cenforiæ offenfos.quippe cum fe quifq^ diutius, ac fepius fubicôlum ceti foribus fore cernerenquàm cenfuram gefturum. Populi certe tanta indignatio coorta dicitur: ut uis à cenforibus nullius authoritate,præterquàm ipfîus Mamerci,deterreri quiuerit. Tribu ni plcbis affiduis concionibus prohibendo cofularia comitia, cum rcs prope ad interregnum perduóta effeüeuicere tandcm:ut tribuni militum côfulari poteftate crearentur. uiôloriæ præ mium,quod petebatunut plebeius creareturmullu fuit, omnes patrici) creati funt, M. Fabius Vibulanus,M.Folius,L.Sergius Fidcnas.Peftilentia eo anno aliarum rcrum ocium prçbuit. ædes Apollini pro ualetudine populi nota eft.multa duumuiri ex libris placandæ dcûm iræ, auertendçqj à po|)ulopeftis caufa.fecere.magna tarnen clades in urbc,agriscp promifeue ho minum,pccorumq^ pernicie accepta.famem cultoribus agrorum timctcs,in Hetruriam,ponz tinume^ agrum,ôi Cumas,poftremo in Siciliam quoqj frumenti caufa mifere.Confularium comitiorum nulla mentio habita eft.Tribuni militum côfulari poteftate omnes patrici} créa/ ti funt,L.Pinarius Mamcrcus,L.Furius Medulinus.Sp.Pofthumius Albus.Eo anno uis mor bi leuatameep à penuria frumenti,quia ante prouifum eranpericulum' fuit. Côfilia ad mouen da bella in Volfcorum.Æquorumq^ côcilfjs,ÔC in Hetruria ad fanum Voltumnæ agitata.Ibi prolatæ in annum res:decretocp cautumme quod ante concilium fîerennequicquam Veientc populo querenteeandem,qua Fidenæ deletæ iînt,imminere Veijs fortunam.Interim Romæ principesplcbis iamdiu nequicquam imminente fpe maioris honoris, dum forisocium cfler, cœtus indicere in domos tribunorum plebis.ibi fecrcta conGlia agitare. Queri fe à plebe adeo fpretos:ut,cum per tôt annos tribuni militum confulari poteftate creentur: nulli unquam plez beio ad cum honorem aditus fuerit.multum prouidiffe fuos maiorcs : qui cauerint: necui paz tricio plebeq magiftratus paterent;aut patricios habendos fuiffe tribunos plcbis.adeo fe fuis etiam fordercmec à plebe minus,quàm à patribus contemni. Alrj purgare plcbem:culpam irt patres uertere.eorum ambitione,artibuscp fieréut obieptum plebi fit ad honorem iter, fi pie bi refpirare ab eorum miftis precibus,minisq^ liceanmemorem earn fuorum inituram fuffra gia elfe:SC parto auxilio imperium quoep afeituram, Placet tollendæ ambitionis caufa tribuz nos legem promulgarcme cui album ueftimentum addere petitionis caufa liceret. Parua nûc rcs,amp; uix ferio agenda uideri poffit: quæ tune ingenti certamine patres, acplebem accendir, Vicere tarnen tribuni:ut legem perfenent: apparebatq^ : irritatis animis plcbem ad fuos ftuz dia inclinaturam.quæ ne libera effenttfenatus confultum faeftum eft:ut confularia comitia ha berentur.Tumultus caufa fuit: quem ab Æquis, ÔC Volfcis, Latini atque Hernici nuntiarant. T.Quintius Lucq filius,Cincinnatus,(eidem Si Pœno cognomen additur)ôi Cri.îulius Meti to confules faôti.nec ultra terror belli eft dilatus.Lcge facrata, quæ maxima apud eos uis coz gendæ militiæ erat: dclectu habito, utrincp ualidi exercitus profcôli in Algidum conuenere» ibic^ feorfum Æ.qui,feorfum Volfci caftra cômuniuerc:intentiorc^,quam unquam antc.muz niendi.exerçendi^ militem cura ducibus erat.eo plus nuntrj terroris Romam attulerc. Sena

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tut ‘

LIBER CU V A R T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;97

tut did:atorcm dici placutt : quia etfi fæpc uiôli populi,maiore tamcn conatu, quam alias un/ quam rebellarennôi aliquantû romanæ iuuentutis morbo abfumptum crac, ante omnia praz uicas cofulum,dtfcordiac^ inter ipfos,ÔC certamina in confilqs omnibus,tcrrcbant. Sunt,qui male pugnatum ab bis confulibus in Algido,authores iinneamé^ caufam dicftatoris crçandi i fuiffejllud fatis conftat:ad alia difcordes,in uno aducrfus patrum uoluntatem confcnGlIeme dicerent diólatoré.dónec,cum alia alqs terribiliora affèrrenturmec in authoritatc fcnatus con fuies effent : Q. Seruilius Prifcus fummis honoribus egregie ufus, uos, inquit, tribuni plebis, quoniam ad extrema uentum eft: fenatus appcllanut in tanto difcrimine reipublicæ didtatoz rem dicere confules pro poteftate ucftra cogatis.Qua uoce audita,occa(îoné oblatam rati triz buni augendæ potcftatis,fecedunt:proq^ collegio pronuntiant:placere confules fenatui ditffo audientes effc.fi aduerfus cofenfum ampliffimi ordinis ultra tendantnn uincula fe duci eos iuf furos. Confules ab tribunis,quàm ab fenatu uinci maluerunnproditum à patribus furami im pert) iuSjdatumcç fub iugura tribuniciæ poteffati confulatum memorantes.fiquidem cogi ait quid pro poteftate ab tribuno confules,ÔCCquo quid ulterius priuato timendum foretQin uin cula etiam duci poffent.Sors,ut ditftatorem dicerct(nam ne id quidem inter collcgas conuene rat)T.Quintio eucnit.is A.Pofthumium Tubcrtum^foceru fuum,fcucriffïmi iroperrj uirum, dicftatorem dixit.ab eo L.lulius magifter equitum eft diôlus.fimul cdicitur amp;nbsp;iuftitiumjnccp aliud tota urbe agi.quàm bellum apparari.cognitio uacantiu militiæ munere poft bellum dif fertur.itadubij quolt;ç inclinant ad nomina dâda.Ôi HcrnicisXarinisip milites imperati.utrin obnixe obeditum diôtatori eft.Hæc omnia ccleritate ingenti adla.rclidtoép Cn. Iulio conz fuleadprçfidium urbis,Si L.Iulio magiftro equitum ad fubita belli minifteria,ncqua res.qua tguiffent in caftris,moraretur:di(flator præeûtc A.Cornelio pôtifîce maximo ludos magnos tumultus caufa uouitîprofedlusép ab urbe diuifo cum Quintio côfule excrcitu,ad hoftes per/ uènit.Sicutbina cadra hoftium paruo inter fe fpatio diftâtia uiderantu'pfi quoeç mille ferme paffus ab hofte,diólator Thufculo,conful Lanuuio propiore locum caftris ccperunt.Ita quaz tuor exercitus totidem munimêta,planiciê in medio non paruis modo excurfionibus ad præz lia,lcd uel ad explicandas utrinqi acics fatis patentem habebant. ncc ex quo caftris caftra col lata funt,ceffatum à leuibus præîrjs cftifacilc patiente di(ffatorc,confcrendo uires fpcm uniuer fe uiôtoriæ,tentato paulatim euentu certaminum,fuos præcipcre.îtacp hoftes nulla in prælio iufto reliôta fpc.noôlu adorri caftra confulis rem in cafum ancipitis euentus committunt.Cla, mor fubito ortus non colulis modo uigilcs,exercitum deinde omnem, fèd dieftatorem quoqj. exfomnoexciuit. Vbi præfcntiope rescgebantxôfulnec animo defîcit,nccconfîlio.parsmi litum portarum ftationes fîrmant:pars corona uallum cingunt.In altcris apud dieftatorem ca ftris quo minus tumultus cft,eo plus animaduertitur quid opus faólo fit. miflum extêplo ad caftra fubfidium:cui Sp.Pofthumius Albus legatuspræfîcitur.iplc parte copiarum paruo cic cuitu locum maxime fccretu ab tumultu petit:unde ex ncc ^inato aucrfum hoftem inuadar. Q.Sulpitium Icgatum præfecit caftris: M. Fabio legato aftignat cquites:ncc ante lucem.moz üerc iubet manura,inter nodturnos tumultus moderatu difficilem. Omnia,quæ uel alius imz perator prudens.K impiger in tali re præciperct,agerctfp:præcipit ordine,atq5 agit. 1 llud exiz mium confilq.animicp fpecimen.ôi neuticç uulgatæ laudis-.quod ultro ad oppugnâda caftra hoftium,unde maiorc agmine profeôlos exploratum Eicrat : M.Gcganium cum cohortibus delcôtis mifit.qui poftquàm intentos homines in euentum periculi alieni, pro fe incautos nez glcëtis uigilqs,ftationibusc^ eft adortustprius penè cepit caftra, quàm oppugnari hoftes faz tis fcirent.indc fumo,ut conuenerat,datum fignum ubi confpcôlu ab didlatorc cfticxclamatt capta hoftium caftra:nuntiaricp paffîm iubet. Et iam lucefeebat: omniaép fub oculis erannôC Fabius cum cquitatu impetum dedcratiôi conful eruptioncm è caftris in trepidos iam hoftes feccrat.Diôtator autem parte altéra fubfidia, amp;nbsp;fccundam aciem adortus, circumagenti fe ad diffonos clamorcs,ac fubitos tumultus,hofti undiq] obiecerat uieftorem pcditcm,cquitcmcp. Circumuenti igitur iam in medio ad unum omnes pœnas rebellionis dediffent : ni Veeftius Meffius ex Volfcis nobilior uir faôtis quàm gencrc,iam orbem uoluétes fuos increpans data i uocc.

98 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C . P R I AE

uocc.hic pcritun',inquit,uos telis hoftium eftis indefcnfi, inukiCquid igi'tur arma habetisfaut quid ukro bellum intuliftis$in otio tumukuofijn bello fcgnesCquid hic ftantibus fpei eftCafi deüm aliquem protedlurum uos,rapturumé]^ hinc putatisCferro uia facienda eft.hac,qua me progreflum uideritis, agite:qui uifuri domos,parentcs,coniuges,liberoseftis,ite mecum : non murus.nec uallum.fed armati armatis obftänuittute parcs,nece(Titate,quae ultimum alt; maxi? mum telum efttfuperiores eftis.Hæc Iocutum,exequétemfp dióla redintegrato clamore fecu? ti.dant impreflionem,qua Pofthumius Albus cohortes obiecerahôê mouerût uiólorêtdonec diótatorpedem iam referentibus fuisaduenitteoc^ omne præliu uerfum eft.Vni uiro Meflïo fortuna hoftiu innititur.muka utrincç uulnera,muka palïim cædes eft.Iam ne ducesquideni romani incruenti pugnant.Ibi Pofthumius iôtus faxo»perfraôlo capite acie exccflît. Non dû (ftatorem humerus uulneratus.non Fabium propè aftixum equo femur,non brachium abfcû fum confulê ex tam ancipiti prælio fummouit.Meftlum impetus per ftratos cædc hoftes cum globo fortiftîmorum iuuenum extulit ad caftraVolfcorum:quæ nondum capta erant.eodem omnis acies inclinatur. Conful eftufos uf«^ ad uallû pe-rfecutus,ipfa caftra,uallumcp aggre? ditur.eodem Si dictator alia parte copias admouet.nô fegnior oppugnatio eft,^ pugna fue? rat.Confulem fignum quom intra uallum iniecifte ferunt:quo milites acrius fubirentrepeten do^ (îgno primam impreflioné facftam.Et diôlator prorupto uallo iam in caftra prçlium in? tulerat. Turn abijci arma paflîm:ac dedi hoftes cœpti.caftrisc^ Si his captis,hoftes, præter fe iiatores.omnes uenundati funt.Prxdæ pars,fua cognofeentibus Latinis,atcp Hernicis reddi? tatpartem fub hafta dictator mendidit:præpofitoc^ confute caftrisupfe triumphans inuetftus urbem.didlatura fe abdicauit Egregiæ diôlaturæ triftem memortam faciunt:qui filium ab A.Pofthumio.quod occafione bene pugnandi captus iniuftu difeefterit præ(îdio:ui(ftoré fccu ri pereuflum traduntmec libet credere:ôê licct,in uarrjs opinionibus:ÔC argumêto cft:quod im peria malliana, no pofthumiana, appellata finnquoniam qui prior author tam fæui exempli foret.occupaturus iniîgné titulum crudelitatis fuerit.imperiofo quoeç Mallio cognomen indi cum:Pofthumius nulla trifti nota eft iniîgnitus. Cn.lulius conful ædem Apollinis abfente collegafine forte dedicauit.ægre id paflus Quintius,cum dimiflb exercitu in urbé redifletme? quicquâ in fenatu eft coqueftus. Infigni magnis rebus anno additur,nihil tum ad rem roma nara pertinere uifumtquod Carthaginefes tanti hoftes fùturi,tum primum per feditioncs Si? culorum ad partis akerius auxilium in Siciliam exercitum traiecere. Agitatum in urbe ab tri bunis plebis:ut thbuni militum confulah poteftate crcareturmec obtineri potuit. Confules fiunt L.Papyrius Craftus.L.Iulius, Æquorum Icgati fœdus ab fenatu cum petiflent:ÖC pro» foedere deditio oftentarctuninducias annoru odto impetrauerunt. Volfcorum res fuper ac? ceptam in Algido cladem,pertinaci certamine inter pacis,bellicp huthores in iurgia amp;nbsp;feditio? nes uerfa, Vndic^ otium fuit Romanis. Legem de mulótarum æftimatione pergratam po pulo cum ab tribunisparari confules unius ex collegio proditione excepiffent:ipfi præoccupa uerunt ferre. Confules L.Sergius Fidenas iterum,Hoftius Lucretius Tricipitinus.Nihil diz gnum didtu aótum his confulibus^ Secuti eos cofules,A.Cornelius CoffuSjT.Quintius Pcc nus iterum, Veientes in agrum romanum excurfiones fecerut. Fama fuit:quofdam ex Fidez natium iuuentuteparticipeseiuspopulationisfuiffe.cognitiocp eiusrei L.Sergio,Si Q.Serui lio,amp; Mamcrco Æmylio permiffa.Quidâ Hoftiam relegati:quod,cur per eosdies à Fidenis abfuiftenr.parum conftabat.colonorum additus numerus:agercp iqs bello interemptoru affiz gnatus. Siccitate eo anno plurimu laboratu eft.nec cœleftes modo defuerunt aquæ:fèd terra quoq; ingenito humorc egens,uix ad perennes fuffecit amnes.defelt;ft:us alibi aquaru circa tor ridos fontes,riuoscß,ftragem fiti pecoru morientiu dedit.fcabiealia abfumpta.uulgatiq^ con tadtu in homines morbitôi primo in agreftes ingrucrât feruitiacp,urbs deinde impletur.Nec corpora modo affèóta tabo:fed animos quoqj multiplex religio,öC pleraq; externa inuaßtmo uos ritus facrificâdi uaticinando inferétibus in domos,quibus quæftui funt capti fuperftitionc animi.donec publicus iam pudor ad primores ciuitatis peruenit,cernetes in omnibus uicis,faz celliscß pcregrina,atcg infolita piacula pacis deùm expofcendæ.Datu inde negotiû ædilibus:

ut anû

LIBER QLV A R quot;T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9îgt;

Ut animaduerterenhncqui,ni(î Romani dq^neu quo alio more,^ patrio colcrentur, Iræ ad/ uerfus Veientes in infequenté annum C.Scruüio Hala, L.Papyrio Mugilano confulibus,di/ latæ funt.Tunc quoq; ne confeftim bellum indiceretunne ue exerdtus mitterentur,rcligio ob/ ftitit.fœciales prius mittendos ad res repetcndas cenfuere.Cum Veiencibus nupcr ade dimi/ catum ad Nomentum,Si Fidcnas fucratdndudæcp inde,non pax faôta:quarum Si dies exiez rat:SC ante dicm rebellauerant.miflï tarnen fœdales-.nec eorum,cum more patrura iurati repe tcrcnt res:uerba funt audita. GotrouerQa inde fuinutrum populi iuflu indiceretur bellumCan fatis effet fcnatus confultûcPeruicere tribuni,denûtiando impedituros fe deleôlum:ut Quinz dus conful de bello ad populum ferret.omnes céturiæ iuffere. In eo quoc^ plebs fuperior fuit: quod tenuitne côfulcs in proximu annum crearentur. Tribuni militum confulari poteffate quatuor crcati funt:T.Quintius Pœnus ex côfulatu,C.Furius,M.Pofthumius, A.Cornelius Coffus.ex qs Coffus præfuit urbi-tres delecffu habito profcdti funt Veios.documentoqj fuez rc:^ plurium imperium bello inutile effet.Tcndendo ad fua quiftç coniîlia, cum aliud alq uiz deretur:apcrucrunt ad occafioné locum hofti.incertam nâq? aciem,fignum alqs dari receptui» alqs cani iubcntibus,inuafere opportune Veientes.caffra propinqua turbatos,ac tcrga dates accepere.Plus itaq^ ignominiæ,^ cladis eff acceptu.Mœfta duitas fuit,uinci infueta.odiffe tri bunostpofcere dicffatoré:in eo uerti fpes duitatis.ôC eu ibi quoq? religio obff aret ne poffet nifî ab confule did di(fl:ator:augures confulti earn religionê exemere. A.Cornelius diôtatoré Maz mercum Æmylium dixit:amp; ipfe ab eo magifter equitum eff diôlus.adeo,lîmul fortuna duita tis uirtute uera eguinnihil cenforia animadueriîo effccit,quo minus regimen rerum ex notata indigne domo peteretur. Veientes re lècunda elati, miffis dreum Hetruriæ populos legatis, iaôlando tres duces Romanos ab fe uno prælio fufos.cum tarnen nullam publie! confilq focie tatem mouiffent.’uolutarios undiqj ad fpem prædæ adfciuerunt. Vni Fidenatiu populo rebel/ lare placuit.Ôi tan^ nifi' ab fcelcre bellum ordiri nefaseffeüiîcut legatoru antea,ita turn nouoz ’ rum colonoru cæde imbutisarmis,Veientibus fefecoiungunt.Confultare inde principes duo rum populoruîVcios.an Fidenas federn belli caperent.Fidenæ uifæopportuniores.Itaq; tra/ ieélo Tybcri Veientes Fidenas trâftulerunt bellum. Romæ terror ingens erat:accito exerci tu ab Veijs.hoftibus pofitis ad Fidcnas:eoé^ ipfo ob rem male geffâ perculfa caftra locantur ante portam Collinâ:Ôi in mûris armati difpoijti:amp; iuftitiû in foro,tabernæcp claufæ;fîuntcp omnia caftris.qj urbi fimiliora. Turn trepidam duitaté præconibus per uicos dimiffis dieffa tor ad concionê aduocatâ increpuit:quod animos ex tam Icuibus fortunæ mométis fufpêfos gererenf.ut parua iaólura accepta,quæ ipfa non uirtute hoftiu.nec ignauia romani exerdtus, feddifeordia imperatoru accepta (ît:ueicntem hoftem fcxiesuiôtum pertimefeanttFidenasç^ propè fæpius captas,^ oppugnatas.eofdé Si Romanos,5X hoftes effe:qui per tot fccula fuez rintæofdem animos,eafdé corporis uires,eadem arma gererc.fc quoq^ eundedidtatorem Ma mercum Æmylium cffe:qui ante Veientium,Fidenatiumc^ adiunôlis Falifeis adNomêtum exerdtus fuderittôC magiftrû equitum A.Cornelium cundem in ade fore: qui priore bello tri/ bunus militum LarteTolumnio rege Veientium in cofpedtu duorum cxercituû occifo,fpolia opima louis Feretrq templo intulerit.proinde memores fecum triuphos,fecu fpolia,fecum ui ôloriam effe,cum hoftibus feelus legatoru contra ius gentium interfeôlorû,cædcm in pace Fi/ Jdenatium colonoru.inducias ruptas,feptimâ infelieem defeôtionê,armacapcrcnt.(îmul caftra caftris coiunxiffent:fatis confidere,nec fccleratiffimis hoftibus diuturnu ex ignominia exerciz tus romani gaudiura fore:ÔC populum romanu intelledlurum quanto melius de rcpub.meritt fint,qui fe didlatorê tertium dixerint:^ eos,qui ob ereptû cenfuræ regnum labem fecudæ diz (ftaturæ fuæ impofuerint. Votis deinde nucupatis profeeftus, M Si D paffus citra Fidenas ca ftra locat-.dextra montibus,læua Tyberi amne feptus.T.Quintium Pœnum legatû occuparc montes iubeuoccultué^ id iugu capcre,quod ab tergo hoftibus foret.ipfe poftero die,cum He trufei pleni animoru,ac priftini diei meliore occaiîone nbsp;nbsp;pugna in acié ^»ceffiffent:cunôlatus

paruper.dum fpeculatores referrent,Quintiûeuafiffc in iugum propinquu ard Fidcnarum:fî gna profert:pedituméç aciem inftrudâ pleno gradu in hoftê indudt.magiftro equitum præ/

i i dpitî

dpinne iniuffu pugnam indpiattfe.cum opus (it,equeftri auxilio (ignum daturum:tum uc me mor regiæ pugnæ.mcmor opimi doni,Romuli^,ac louis Feretrq,rem gereret, Lcgiones im/ petu ingcnti confligunt.Romanus odio accefus,impium Fidcnatem, prædonem Veientcm, ruptores indudarum,cruecos legatoru infanda cæde, refperfos fanguine colonorum fuorum, pcrfidos fodosjmbcllcs hoftes cópellans,feótis fimutdiclisc^ odium cxpkt.C6cuflerat pn'/ mo ftatim congreflu hoftemxum repente patefactis Fidenaru portis noua erupit acies, inau/ dita ante id tempus,inufitataq^.Tgnibus armata ingens multitudo,facibuslt;^ ardentibus tota collucens,uelut phanatico inftindta curfu in hoftem ruit: formaq^ infolitæ pugnæ Romanos parumper exterruit.Tum dictator magiftro equirum, equitibusép.tum ex mótibus Quintio accito prælium ciens,ipfe in finiftrum cornu,quod incedio fimilius,^ prælio territum ccffcrat flammis'.accurrit-.clarac^ uoce,fumoquot;nc uióli,inquit,uelut exame apum loco ueftro cxa(fti,in/ ermi cedetis hoftiCnon Ferro extinguitis ignesfnon faces has ipfas pro fe quiftp,fi igni,non tez iis pugnandu eft:creptas ultro inferctisC'agite nominis romani,ac uirtutis patrûaieftræép mcz morcs:uertite incendiu hoc in hoftium urbem:0C fuis flammis delete Fidenasiquas ueftris be neficqs placate non potuiftis.lcgatoru hoc uos ucftrorum,colonorucp fanguis,uaftatiép fines monent.Ad imperium diólatoris mota cunóta aciestfaces partim emilTæ cxcipiuntunpartira ui eripiuntur.utracç acics armatur igni.Magifter equitum ÔC ipfe nouât pugnâ equeft rcm.frc nos ut detrahant equis,impcrat: Si ipfe princeps calcaribus fubditis euedlus efïrcno cquo, in medios ignes infertur:ói alq concitati cqui libero curfu ferunt cquirê in hoftem. Puluis elatus, ' miftuscp fumo luccm ex oculis uiroru.cquoruméjj aufert.ca,quæ milité terruerat,fpecies nihil

terruit equos.ruinæ igitur fimilcm ftragem cques quacunqj peruafcratdedit.Clamor deinde accidit nouus.qui cum utrancç mirabundâ in fe adem uertiflef.diétator cxclamanQuintium Icgatum,ói fuos ab tergo hoftem adortosripfe redintegrato clamore infert acrius figna.Cutn duæ acies,duo diuerfa prælia circuuentos Hetrufeos Si à fronte,amp; ab tergo urgerêtmeq? in caz ftra retro.necp in montcs,unde fe nouus hoftis obiecerat.iter eftet:amp; equitem pafl^i libez ri frenis difpuliftent eqüi:Veientium maxima parsTyberim enufi petunuFidenatium qui lu perfunt,ad urbem Fidenas tcndunt.infert pauidos fuga in mediam cxdcm:obtrücantur in rtz pis:alios in aquam compulfos gurgites ferunt-.etiam peritos nandi lalTitudo,Si uulnera,^ paz uor degrauannpauci ex multis tranant.alteru agmen fertur per caftra in urbem.'codem Si Ro manos fequentes impetus rapinQuintium maxime,ói cum eo digreflos modo de montibus, rccentiftimu ad laborê militem-.quia ultimo prxiio aduenerat.Hi.poft^ mifti hoftibus porz tam intrauereiin muros euadunufuisep capti oppidi fignum ex mûris tollunt.quod ubi diéta tor confpexit:(iam enim Si ipfe in deferta hoftium caftra penetrauerat)cupiétcm militem dift currere ad prædam,fpc inieéta maioris in urbe prædæ ad portam ducinreceptusép intra muz ros,in arccm,quó ruere fugietium turbam uidebanpergit. Nee minor cædes in urbe,quam in prælio fuittdonec abieótis armis,nihil præter uitam petêtes diétatori dedutur. Vrbs,caft:rac^ diripiuntur.Poftero die fingulis captiuis ab équité ad centurioné forte dud:is,amp; quorum exiz mia uirtus fucrat, bin i s, alijs fub corona uenundatis, exercitum uiótorem opulétumep præda triumphans diélator Romam reduxit:iuftoép magiftro equitum abdicate fe raagiftratu.ipfc' deinde abdicat die fextodecimo,teddito in pace imperioiquod in bello,trepidiscp rebus accez perat. Claftibus quoq^ ad Fidenas pugnatum cumVeientibus quida annales rctulererrcm a:quedifFicilem,atcp incredibilcm:nec nunc lato fatisad hocamnetSi tum aliquanto,ut iuete tibus accepimus,arétiore.nifï in traieétu forte fluminis prohibendo aliquarû nauium concur ' fum,in maius(utfit)celebrantes,naualisuicftoria:uanutitulumappctiuere. InfequensannuS

tribunosmilitates confulari poteftatc habuit,A.Sempronium Atratinum,L.Quintium Cin cinnatum,L.Furium Medullinu,L.Horatium Barbatum. Veientibus annoiu xx inducis datx:Si Æquis triennfjicum plurium annoru petiftent. Et ab feditionibus urbanis otiu fuit. ■ Annum infequente neqj bello foris,ncqj domi feditione infignem,Iudi bello uori célébré SS tribunorû milirum apparatu,amp; finitimorû concurfu feccre.Tribuni confulari poteftatc erant, CtCraftuSjSp.Naucius RutiliHS,T.SergiusFidenas,Sex.IuliusTullus.fpc(ftaculucomitatc - . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;etiara

L IBER Q^V A R T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loi

etiam hofpitu.ad quod publico confenfu uenerannaduenis gratius fuit. Poft ludos concioz nés feditiofæ tribunorum plebis fuerunt,obiurgantium mulucudinem:quod admirarione eoz rum.quos odiftenc,ftupens,in æterno fe ipfa tcnerct feruitio:ôi nonmodo ad fpcm confulatuS’ in partem reuocandâ afpirare non auderet:fed ne in tribunis quidem militum creandts (qua: communia cftènt comitia patrum,ac plebis)aut fui,aut fuorum meminiftet.definerct ergo ml rari:cur nemodecommodis plebis agcrct.eô impendi laborem,ac periculu:unde emolumen tpm atq? honos fpcrc£nihil non aggrefluroshomincs:fî magna conatis magna præmia pro* ponantur.uc quidem aliquis thbunus plebis ruât cæcus in certamina periculo ingenti, frucftu ’ nulloîcxquibus pro certo habeat,patres,aduerfus quos tenderenbello inexpiabili fe perfecuz turos:apud plebem,pro qua dimicaueritmihilo fe honoratiorem foremeq} fperandû, neq^ po ftulâdum efle.magnos animos,magnishonoribus ficri.neminem fe plebeium contêpturum:' ubi contemni defiifent.experiendârem deniqj in uno,aut altero efletfit ne aliquis plcbcius fez rendo magno honori:an portento {îmile,miraculoc]5 Gt:fortera,ac ftrenuum aliquem exifterc ortum ex plebc.Summa ui expugnatu efle:ut tribuni militum confulari poteftate,ôi ex plebe crearentur.pctifte uiros domi,militiæqî fpe(ftatos:primis annis fugillatos, repulfos,rifui patri bus fuifle;defift'e poftremo præbere ad contumeiiâ os.nec fe uidere cur non lex quoq; abroge tur:qua id Iiceat,quod nun^ futurum Gr.minorem quippe ruboré fore in iuris iniquitate,cp fi per indignitatem ipforum prætereantur. Huius generis orationes cum aftenfu auditæ incita uere quofdamad pctcndum tribunatum militum:alium alia decommodis plebis laturum fe in magiftratu profîtcntem. Agri publici diuidendûcoloniarumtq^ dcdücendarum oftentatæ fpcs’.Si uectigali pofleftoribus agrorum impofito^in ftipcndium militum crogandi æris.Caz ptatum deinde tempus ab tribunis militum:quo per difccftum hominû ab urbe, cum patres clandeftina dcnuntiatione reuocati ad diem certam eftènt: fenatufcôfultum fieret abfentibus tribunis plebis:ut,quoniam Volfcos in Hernicoru agros prædatum exifte,fama eftct: ad rem infpiciendam tribuni militum proficifcerentunconfulariacp comitia haberentur. Profedi Ap piura Claudium fiiium decemuiri præfèiftuurbis relinquunta'mpigrum iuuencm,5i iam inde ab incunabulis imbutum odio tribunoru,piebisc^.tribunis plebis nec cum abfentibus qs,qui fenatus confultum fcceranrinec cum Appio tranfaóla re, quod cotenderent,fuit, Creati con ■ fuies, C. Sempronius Atratinus, Q. Fabius Vibulanus. Peregrina res,fed memoria digna traditur eo anno faóta.Vulturnum Hetrufeoru urbem, quai nunc Capua eft:ab Samnitibus * captamrCapuamtç ab duce corû Capy,uel(quod propius ucro eft) àcampcftri agro appelz latam.cepere autem prius bello fatigatis Hetrufcis.in focietatem urbis,agrorumcp accepti ;dez inde fefto die grauatos fono,epulis^ incolas ueteres noui coloni noefturna cæde adorti. His rebus aôtis.confulcs fi,quos diximus:idibus Decembris magiftratum occœpere.Iam non foz lum qui ad id miftî eranc,retulerut imminere Volfcum bellumzfcd Icgati quoqj ab Latinis.ôl Hernicis nuntiabantmon ante unquam Volfcos nec ducibus legcndis,ncc exercitui fenbendo intentioresfuifle.uulgo fremere:aut in perpetuu bel!û,3rm3t^ obliuioni danda,iugumcp acci piendum:aut fis,cum quibus de imperio certctunnec uirtute,nec patiétia,ncc difeiplina rci miz litaris cedendum efte.Haud uana attulcre:fcd nec perinde patres moti funt,S^ C. Sépronius, cuiea prouincia forte cueniritan^ conftâtiftimæ rci fortuna fretus,quod uiôloris populi exec citum aduerfus uiôlos duxiflet:omnia tcmcrc,ac negligcnter egit:adco,ut difeiplinæ romanæ plus in uolfco exercitu,^ in romano cftet.ergo fortuna,ut fæpe alias,uirtute eft fecuta. Primo prælio,quod ab Sempronio incaute,incôfultetp comiffum eftmon fubfidfis fi'rmata acic, non équité apte locatoconcurfum eft. clamor indicium primum fuit quo res inclinatura efteuexz citatior,crebriorcp ab bofte fublatus:ab Romanis diflbnus,impar,fcgnis,fæpe iteratus,incerz to clamore prodidit pauorê animorum.Eo fcrocior i lia tus hoftis urgcrc fcutis:micare gladfis, altera ex parte nutant circufpccftantibus galeætôi incerti trcpidanriapplicantcp fe turbç:figna nuncrefiftentiadeferunturab antefignanismunc inter fuos manipulos recipiurur. Nondum fugaccrta,nondum uiÔtoria erat.tegi magis Romanus.^ pugnare.Volfcus inferre figna:urz gere aciem:plus cædis hoftium uidere,quàm fiigæ.Iam in omnibus locis ceditur,nçquicquam

i î Sem/

loï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» PRIMAE,

Scmproni'o confulc obiurgante,atcp hortante.nihil nec impcriu,ncc maicftasualebatdata^ tnox terga hoftibus forentmi Sex.Tempanius decurio equitum labente iam re præfenti anü tno fubueniflef.Qin',cum magna uoce exdamaflènut cquitcs,qui faluam remp,ucllentefle:ex equis defilirentromnium turmarum equitibus uelut ad confulis imperium mods, nifi hæc,in/ quiuarmata cohors fiftat impetu hoftium:aólum de imperio eft.fequimini pro uexillo cufpi dem meä:oftendite Romanis, Volfcisc^tnec^ equitibus uobis ullos équités,nec peditibus efle pedites pares.Cum clamore coprobata adhortatio efleuuadit alte cufpidem gerenstquacutg incedunt,ui uiam faciunt:eö fe inferunt obieótisparmis:ubi fuorum plurimu laborem uident# reftituitur omnibus locis pugna,in quæ eos impetus tulit.nec dubium erat : quin,ß tarn pauci fimul obire omnia poflenuterga daturi hoftesfuerint. Et cum iam parte nulla fuftinerentur? dat fîgnumVolfcus imperatonut parmatis,nouæ cohorti hoftium locus detundonec impetu illati ab fuisexcludantur.quod ubi eft faólumanterclufi équités cum nec prorumpere eadem, qua tranfierant,poflent,ibi maxime cófertis hoftibus,qua uiam feceranf.öC confuLlegionescß romanæ,cum quod tegumen modo omnis exercitus fuerat,nufcp uiderennne tot fortiflimos^ uiros interdufos opprimeret hoftis: tendunt in quecuncß cafum.diuerfi Volfci.hinc cofulem» ac Icgiones fuftinere:altera fronte inftare Tempanio,atq? equitibus. qui,cum fæpe conati nez quittent perrumperc ad fuos:tumulo quoda occupato,in orbera fe tutabätur,nequa^ inultu • nec pugnæ finis ante noólem fuit.coful quoq^ nuf^ rcmiflbcertamine, dum quic^ fuperfuit lucis,hofté tenuit.nox incertos diremit.tantusc^ ab imprudentia euentus utraq? caftra tenuit pauonut relidtis faucqs,ói magna parte impedimenton4,ambo pro uiólis exercitus fe in mon ces ^ximos reciperét.tumulus tarnen circûfeflus ultra media eft noótem.quö cum cireufedenz tibus nuntiatu effet caftra deferta efl’e:uiôlos rati fuos,ôi ipfi.qua quenq^ in tenebris pauor tu lit,fogerut.Tempaniusmetu infidiarû fuos ad lucem tenuit.digteffus deinde ipfe cum paucis fpeculatu,cum ab fauerjs hoftibus feifeitando coperiffet caftra Volfcoru deferta effedætus ah tumulo fuos deuocauôC in caftra romana penetrauubi cum uafta, defertaep omnia,atlt;^ eanz dem,quamapudhoftes,fœditatêinueniflet:priuf^Volfcoscognituserrorreduceret:quibuS poterat faucijs dudlis fecum,ignarus quam regioné conful petiffet, ad urfjem proximis itinez ribus pergit.Iam eo fama pugnç aduerfæ,caftrorûc^ defertorû pcrlata erat:amp; ante omnia dez plorati erant équités non priuato magis,^ publico luótu:Fabiuscp conful terrore urbi quoc^ iniedto ftationes ante portas agebatîcû équités procul uifi non fine terrore ab dubrjs quinam effent.mox cogniti tatam ex metu lætitiâ fecere:ut clamor urbem peruaderet gratulantiu falz üos,uiólorcsc^ rediffe equites:ÔC ex meeftis pauloante domibus,quæcôclamaucrât fuos:proz curreretur in uias:pauidæcp raatres,ac côiuges,oblitæ prægaudio decoris,obuiamagmini,oc currcrent,in fuos quæcp fimul corpore atlt;^ animo uix præ gaudio côpotes,cffufæ. Tribunis plebis,qui M.Pofthumio,5i T.Quintio diem dixeranf.quod ad Veios eorû opera male puz gnatum effet:occafio uifa eft per recens odium Sempronrj confulis rcnouâdæ in eos inüidiæ. itac^ aduocata condone cum proditam Verjs remp.effe ab ducibus,proditu deinde,quia illis. impune fuerit,in Volfcis ab confule exercitum,traditos ad cædem fortiffîmos équités,deferta fœde caftra uoeiferati effenf.C.Iulius unus ex tribunis Tempanium cquitem uocari iuffit.coz ramep eis, Sexte Tempani inquit quæro de te,arbitrerisquot;ne C.Scmproniu confule aut in tem pore pugnâ iniffe,aut firmaffe fubfidqs aciemCaut ullo boni confulis funtftum officioCôi tu'^ne ipfe uieftis legionibus romanis tuo confilio équité ad pedes deduxerisCreftituerisq^ pugnamC’ exclufo deinde ab ade noftra tibi,atcç equitibus nû aut conful ipfe fubuencrit,aut miferit præ fidiumCpoftero denic^ die ecquid præfidq uf^ habuerisCan tu, cohorsc^ in caftra ueftra uirz tute proruperitisCecquem in caftris cófulem,ecquem exerdtum inueneritisCan deferta caftra, relitftos faucios militcsCHæc pro uirtute tua,fidetp,qua una hoc bello refp. ftetindicenda tibi lunt hodie.Denicç ubi C.Sepronius,ubi legiones noftræ fintCdefcrtus fis: an deferueris cohz fulem.exercitumépCuióli deniq; fimus:an uicerimusC Aduerfus hæc Tempanfj oratio incopo fita fuiffe didtuncæterum militanter grauis,non fuis uana laudibus, non crimine alieno læta. Quanta prudétia rei bellicæ in C.Sempronio effet,non militis de imperatore æftimationcm effeffed

L I. B £• R „ .Q_ V A R T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,10 5

eficifcd populi Romani fuifle.cum eum comitqs confulcm legeret Jtaq; ne ab fe imperatoria confilia.neu confulares artes exquirerét: quæ penfi'tanda quoqj magnis 3nimis,atqj ingenijs eflènnfed quod uiderit,rcferre pofle. Vidifle auté fe prius. quàm ab acte intercluderctur, con/ fulemin prima acie pugnantem,adhortâtcm, inter fîgna romana telacp hoflium uerfantem: poftea fe ab cófpcótu fuorum ablatum.ex ftrepitu tarnen ô£ clamore fenfifle ufqj ad noôtem extraôtum certamen:necad tumulum,quem ipfe tenuerat, præ multitudine holbum credere perrumpi potuifle.Exercitus ubi effet,fe nefcire:arbitrari uelut ipfe in re trépida loci præfidio le.fuoscp fit tutatus,ßc confulcm feruandi exercitus caufa loca tutiora caftris cepiffe./Nec Vol feorum meliores res elfe crederc,quàm populi Romani fortunâmodtemcp omnia erroris mu/ mi impleffe.precantemtp deinde ne fe fefifum labore,ac uulneribus tencrent,cum ingenti lau/ de non uirtutis magis.quàm moderationisdimiffum. Cum hæc agerenturdara conful uia la/-uicana ad fanum Quictis erat.eô milfa plauftradumentaép alia ab urbe:exercitum affecflutn prælio.ac uia noôlurna excepere, Paulopoft in urbê eft ingreflus confuLnon ab fe magis eni/ xe amouens culpam, quàm Tempanium meritis laudibus ferens. Mœftæ ciuitati ab re ma/ . le gcfta,S£ iratæ ducibus M. Pofthumius reus obiedtus.qui tribunus militum pro confule ad Veios fucrandeeem millibusæris grauis dânatur.T.Quintium collcgam eius^quia SCin Vob feis conful aufpicio diôlatoris Pofthumq Tuberti, SC ad Fidenas legatus diôlatoris alterius Mamerci Æ-myli] res profpere geiferantotam culpam eius temporis in prædamnatum collez, gam transferêtem,omnes tribus abfoluerunt. profuifleei Cincinnati partis memoria dicitur. uenerabilis uiri,ôi exadtæ iam ætatis Capitolinus Quintius, fuppliciter orans ne fe breui reliz quo uitæ (patio tam triftem nuntium ferre ad Ctncinnatum paterétur. Plebs tribunos plebis abfentes Sex.Tempanium,A.Scllium,ôi Antiftium, SC Spurilium fecinquos SC pro centurio oibus fibi præfecerant Têpanio authore équités. Senatus,cum odio Sempronq confularc no men offenderct-.tribunos militum confulari poteftate creari iuffit. creati funt L. Manlius Caz, pitolinus,Q. Antonius Merenda.L.PapyriusMugillanus.Principio ftatim anni L. Horten/, fîus tribunus plebis C. Sempronio confuli anni prioris diem dixit, quera cum quatuor collez gæinfpedtantc populo Romano orarent,ne imperatorem fuum innoxiumdn quo nihil præz ter fortunam reprehendi poflèt.uexaretægre Hortenfius pati, tentationem earn credens efle perfeuerantiæ fua:,nec prccibus tribunorum,quæ in fpeciem modo iaôlentur,fed auxilio confî dere reum.Itaq? modo ad cum conuerfus,ubi illi patrierj fpiritus, ubi fubnixus SC fidens innoz centiæ animus eifet quærcbat:fub tribunicia umbra cófularem uirum delituiife.modo ad col/ k’gas.uos autem fi rcum perago, quid aóluri eftisT’an erepturi ius populo,K cuerfuri tribuniz ciam poteftatemCCum illi SC de Sempronio, SC de omnibus fummam populi Romani pote/ ftatem efle dicercntmec fe indicium populi tollere aut ucllc, aut poffejied fi preces fuæ pro im peratorc.qui fibi parentis eflèt loco,non ualuifrent:fe ueftem cum eo mutaturos: turn Horten fins,non uidebit,inquit,plebs Romana fordidatos tribunos fuos.C.Semproniu nihil moror: quando hoc eft in imperio confccutus, ut tam carus eftet militibus. nec pietas quatuor tribuz norum.quàm Hortenffj tam placabilc ad iuftas preces ingeniû pariter plebi, patribusf^ graz tior fuit.Non diutius fortuna Æquis indulfinqui ambiguâ uiôloriam Volfcorum pro fua angt; plexi fuerant.^ximo anno Cn.Fabio Vibulano.T.Quintio Capitolino filio Capitolini cou fulibus,duôtu Fabr),cui forte ea prouincia cuenerannihil dignum memoratu adlum. cum trez’ pidam tantum oftendiflent aciem Æqui,turpi fuga funduntur hand magno confulis decore, itaeç triumphus negatusxætcrum ob fempronianæ cladis Icuatam ignominiam,uc ouans ur bem intraret coceftum eft.Quéadmodum bellum minore qüàm timuerant dimicationeerat pcrfe(ftum:fic in urbe ex tranquillo nec opinata moles difeordiaru inter plebem, ac patres exgt; orta cft.cœpta ab duplicando quæftorum numero.quam rem,præter duos urbanos quæfto/ res, duo, qui confulibus ad minifteria belli præfto effent, à confulibus relatam cum SC patres fumma ope approbaffenneonfulibus tribuni plebis certamen intulerunt, ut pars quæftorum (nam ad id tempus patricq creati étant) ex plebe fi'eret.aduerfus quam aeftione primo SC con fijles,K patres fumma ope annixi funt.concedendo deinde ut quéadmodum in tribunis con/

i 4. fulari

«04 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

fulari poteftare crcandis uG funt,id æquc in quæftoribus liberum effet arbitrîum populixum parum pioficcrent:totam rem de augendoquæflorum numéro omittunt.Excipiunt omiflam tnbuni:aIiæLp fubindea’nter quas 6C agrariæ legis.fediriofæ aôliones exiftunt.^pter quos mô tus cum fenatus confuîes tribunos crcari malleuneq; poffet per intcrceffiones thbunicias fe natufconfukum fîcri:refp.à confulibus ad intcrrcgnum,neqj id ipfum (nam coire patricios tri buni prohibcbat) fine cercamine ingenci redit.Cum pars maior infcquêtis anni per nouos tri bunos plebis.ói aliquot interreges certaminibus extraéla effeümodo prohibentibus tribunis patricios coire ad prodendum intcrregem.modo interrcgcm interpcllatibus ne fcnatufconful. tum dc comitrjs çonfularibus faceret:poftrcmo L. Papyrius Mugillanus proditus intcrrex ca ftigando nunc patres,nunc tribunos plebis.deferta omiffamq^ ab hominibus rcmp.deorum prouidétia.curaq? cxccptam memorabat Veientibus inducr]s,amp; cunótatione Æquoru ftare: unde fiquid increpct terroris.fine patricio magiftratu placerc remp. opprimimon exercitum, non duccm fcribédo excrcitui effe.an bello inteftino bcllum externu propulfaturosC quæ fi in unum conucniant:uix dcorum opibus quin obruatur Romana rcs.refifti poffe.quin illi.remit tendo dc fumma quifq^ iuris rnedijs copularent concordiâ,patres patiendo tribunos militum pro confulibus fieri,tribuni plcbis non intcrcedêdo quo minus quatuor quæftorespromifcuc de plebe ac patribus libero fuffragio populi ficrent.tribunicia primu comitia funt habita:crca ti tribuni cófulari poteftatc omnes patricrj.L.Quintius Cincinnatus tertium.Sex.Furius Mez dullinus iccrum,M.Mallius,Ä.Scmpronius Atratinus.Hoc tribuno comitia quæftorum haz bente.pctentibusq^ inter aliquot plebeios filio Antiftr) tribuni plebis.ôC fratre alterius tribuz ni plebisScx.Pompilrj.ncc poteftas,nec fuffragatio eorum ualuit, quin quoru patres, auosc^ confulcsuiderant.cos nobilitatc præfcrrcnt.Furere omnes tribuni plcbis.ante omnes Pompiz lius,Antiftiuscp repulfa fuorum accenfi.quid nam id rci effctC'non fuis beneficiis,non patrum iniurijs.non deniq; ufurpandi libidine.cum liccat quod ante non licuerit.fi non tribunu milita rem,ne qu eftore quidem quen^ ex plebe fadtummon ualuifle paths pro filio,fratris pro fra tre prcccs,tribunoru plebis.potcilatis facrofanctæ ad auxilium libertatis creatæ. Fraudé proz fedto in re effe,5d A.Semproniu comitqs plus artis adhibuiffc, fideiieius iniuria queri fuos honore dcicdtos.Itaq? cum in ipfum Si innocentia tutum,ôd magiftratu,in quo tuncerat,imz pctus fieri non poffet;flcxcre iras in C. Semproniu patruelem Atratiniicic]^ ob ignominiara Volfci belli adiutore collega M.Canulcio diem dixere.fubinde ab eifdem tribunis mentio in fenatu de agris diuidendis illata eft.cui adioni femper acerrime C. Sempronius reftiteratira tis,id quod erat, aut depofita caufa Icuiorem futuru apud patres reum, aut perfeueratem fub iudieij tempus plebem offcnfurum.aducrfæ inuidiæ obrjei maluit:ôd fuæ nocerc cauiæ, quam publicæ deelTe:ftetiCvp in eadem fcntêtia.ncqua largitio ceffura in trium gratiam tribunorum fierct.nec tum agrura plebi.fcd fibi inuidiam quæri:fequocç fubiturum earn tempeftaté forti animomcc fenatui tanti fe ciuem,aut quenquam alium debere cffe,ut in parcendo uni malum publicum fiat.Nihilo demiffi'orc animo cum dies ucnit caufa ipfe pro fe diéla.nequicquâ om nia expertis patribus ut mitigarét plebem,quindecim millibus arris damnatur. Eodem anno Pofthumia uirgo ucftalis de inceftu caufam dixit,crimine innoxia:ob fufpicione propter culz tum àmœniorcm.ingeniumép libcrius quam uirginem decet,parum abhorrens famam.Amz pliatam,deinde abfolutam pro collcgfi fententia pontifex maximus abftinerciocis.colic^ fan -die potius,cp feite iuftit.Eodem anno à Campanis Cumæ.quam Græci tum urbé tenebant, , capiuntur.lnfcquens annus tribunos militû confulari poteftatc habuit Agrippa Menenium Lanatum.P.Lucretium Tricipirinu,Sp.Nautium: Annus felicitate populi Romani periculo potius ingcnti.cp cladc infignis.feruitia urbem ut incéderentdiftantibus locis,cóiurarunt:poz pulocp ad opem paffim ferenda tedlisinrento,ut arcê.capitoliûcp armati occuparent.Aucrtit nefanda cofilia lupitenindiciotp duoru cóprchcnfi fontes pœnas dederÛLindicibus dena mil lia grauis æn's.quæ tu diuitiæ habebâtur,ex ærario numerata.’SI libertas præmiu fuit.Bcllum inde ab Æquis reparari cœptum:ô^ nouos hoftes Lauicanos confilia cum ucteribus iungere, haud incertis authoribus Romd cft allatu. Æquoru iam uelut anniuerfarijs armis affucucrat •

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ciuitas.

L I B E R quot;nbsp;CCV A R T V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I05

dultas. Laufe O S legari mifli cum rcfponfa inde retuîiiTent dubia:quibus nec tune bcllû parad, ncc diutumâ paeem fore apparcrettThufculanis negouu datum,aduerterent animos ncquid noui tumukus Lauicis orirctur. Ad tnfcquéds anni tribunos militû eofulari poteftatc inito ma giftratu Icgad ab Thufeulo uenerunt,L.Scrgiû Fidenaté, M.Papyrium Mugillanû,C.Scrui hum Q.Seruilr) Prifei filiû:quo didlatore Fidenæ captæ tuerant.nundabant legad Lauicanos arma ccpiflc:ôC cum Æquorû exerdtu depopulatos agrum Thufculanû caffra in Algido poz fuiflc.Tum Lauicanis bellum indiólütfadtoé^ fenatulcófulto ut duo ex tribunis ad bellu proz ficifcerentur,unus res Romæ curaret,certamé fubito inter tribunos cxortum.fe quifqj belli dn cem potiorê ferrc:curam urbis utingrata,ignobiléi^ afpernan.Curti parum dccoru inter colle gas certamê mirabudi patres cofpicerennQ. Scruilius,quando nee ordinis huius ulla,inquit, nee reip.efl: uerecudia, patria maieftas altercatione iftam dirimet: filius meus extra forte urbi præcrit, bellum utinam quiappctunt,cófyderatius,cócordiusc^ cupiunt,gcrant.Deleótutn haberi nó ex toto pafTim populo placuiudccem tribus forte dudlæ funt.ex his feriptos iunioz res duo tribuni ad bellum duxerc.Cœpta inter cos in urbe certamina cupiditate cadé imperfj multo impenfius in caftris accendimihil fendre idé:pro fentétia pugnarc:fua confîlia uellc,fua imperia fola rata efîerconi'nere inuicem,amp; côtemni:doncc caftigâtibus legatis tandê ita corn paratum cft,ut alternis diebus fummâ imperfj habcrét.Quæ cum allata Româ eflenndicitur Q^Scruilius ætate amp;nbsp;ufu doôtus,precatus ab dfjs immortalibus ne difeordia tribunorû dânoz fîor rcipublicæ effet,ad Vcios fuiffet:amp; uelut haud dubia clade imminéte, inftitiffe filiout ^milites fcriberct,ôi arma pararet.Nec falfus uates fuit.nam dudlu L.Scrgfj,cuius dies imperfj erat,loco iniquo fub hoflium caftris,cum,quia iimulato metu rccepcrat fc hoftis ad uallötfpcs uana expugnadi caftra co traxilfcttrcpendno impetu Æquorû per fupinam uallcm fufi funu multicp in ruina maiorc,^ fuga opprcffi,obtrûcatiq^:caftra(^ co die ægrc rctêta.Poffcro die circûfulîs iâ magna ex parte hoftibus,pcr auerfam porta fuga turpi defeiûtur.duces,legati^, Si quod circa ligna roboris de exercitu fuit.Thufcuîû petiere.Palati alij per agros paffim mul tis itineribus maioris,cp accepta erat.cladis nuntfj Româ contcnderunt.Minus trepidationis fuit'.quod euétus timori hominû cogruens fueratiSC quod fublîdia,quærcfpiccrcnt,in re trepï dapræparatæerantabtribunomilitûuuffucpeiufdé per minores magiftratus fedato in urbe tumultibfpcculatores propere milfi nûtiauercThufculi duces, exercitûcp efTcthoftem caftra lo CO nó mouifte.ô^,quod plurimû animorû feciudiôlator ex fenatufcofulto ditftus Q. Scruilius Prifcus,uir,cuius prouidentiâ in rep.cû multis alijs tépeftatibus ante experta ciuitas crat,tutn cuentu cius bellitquod uni certamê tribunorû fufpecftû ante rem male geftâ fuerat. Magiftro cquitû creato.à quo ipfo tribuno militû diêlator eratdi(ftus,fîliofuo,uttradidere quidâknam ali] Halam Seruiliû magiftrû cquitû eo anno fuiffe fcribût)nouo exercitu qjfeôlus ad bellum, accitis qui Thufeuli étant, duo millia palfuû ab hofte locû caftris ccpit.Tranlîcrat ex rc bene gefta fupcrbia,negligcntiacp ad Æquos, quæ in romanis ducibus fuerat. Italt;^ primo ftatim prxlio cû didlatorcquitatu immiflo antelîgnanos hoftiû turbafletdcgionû inde fi'gna inferri propere iuffit-.lîgnifcrûcp ex fuis unum cun^âtem occidit. tantus ardor ad dimicandû fuit,ut impetû Æqui non tulerint;uiêlicp acie cum fuga effufa petiftent caftra:breuiore têpore amp;nbsp;cer taminc minor caftrorû oppugnatio fuit,^ prælium fuerat.captis,direptiscç caftris cum præz dam dictator militi conccfliftet,fccuticp fugienté ex caftris hoftem équités renuntiaffent omz nés Lauicanos uiêlosimagnam partem Æquorum Lauicos cofugifleipoftcro die ad Lauicos dmftus cxercitus-.oppidûcç corona circûdatum.fcalis captum,ac direptum eft.Dicftator exerz citu uiêtorc Româ reduêto.dieoêtauo quàm creatus erat, magiftratu fc abdicauit.ôê opporz tune fenatus prius ab tribunis plebis agrariæ feditiones mentionc illata de agro Lauicano diuidêdo ficrent,ccnfuit frequens coloniam Lauicos deducendâ.coloni ab urbe mille Si quin genti milfi bina iugera accepcrunt.Captis Lauicis,ac deinde tribunis militû confulari potefta te Agrippa Menenio Lanato.SC L.Scruilio Stru(fto,amp; P.LucretioTricipitino.iterû omnibus his.Si Sp.Rutilio CralfoiôC infequenti anno A.Sempronio Atratino tertium,amp;: duobus itez rum M.PapytioMugillanojôiSp.Nautio Rutilio.bicnniû tranquillæ externæ res,difeordia / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;domi

J

loö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» P R IM Afi

dotni' ex agrarijs legibus fui’t.Turbatores uuigi crantSp. Medlius quartum, Si. Metiliustefx tium tribuni plebis ambo abfentes creati.Si cum rogarionem promulgaflent utager ex hofti bus captus uin'titn diüideretunmagnæé^ partis nobilium eo plebifeito publicarétur fortunæî (nee enim fermé quiequam agri,ut in urbe alieno folo pofïta.nó armis partum eratmec quod ueniffet.afllgnatum ue publice effet,præterquàm plebs habebat)atrox plebi.patribus^pro/ pofitum uidebatur certamemec tribuni militum nunc in feriatu,nunc in confilfjs priuatis priti cipum cogendis uiam confilij inueniebant.Cum Ap.CIaudius nepos eius.qui decemuir legiz bus fcribendis fuerat:minimus natu ex patrum cocilio dicitur dixiffe.uetus fe ac familiare cotl filium domo afferre:proauum enim fuum Ap.Claudium oftêdiffe patribus uiam unam diff foluendæ tribuniciæ poteftatis per collegarum interceflionem.facile homines nouosauthoriz täte principum de fententia deduci,fî temporu interdum potius quam maieffatis memor adz hibeatur oratio.pro Fortuna illis animos cffe.ubi uideät collegas principes agédæ rei gratiana omnem ad plebem præoccupaffe,nec locum in ea relidtum G bi, haud grauate acclinaturos fe ad caufam lenatustper quam uniuerfo ordini cum primoribus fe patru concilient. Approban tibus cunótis,amp; ante omneis Q. Seruilio Prifco quod non degeneraffet ab ftirpe claudia colz laudante iuuenê,negotiû datur ut quos quifc^ poffet ex collegio tribunoru ad interceflionem pcrlicerent.Miffo fenatu prehenfantur ab principibus tribuni,fuadendo, moncndo,pollicenz doc^ gratum id fingulis priuatim,gratum uniuerfo fenatui foreffex ad interceflîonê coparaue re.Pofteroc^ die cum ex copoßto relatum ad fenatu effet de leditione,quam Mecilius, Metiz liusep largitione peflimi cxepli cocirentreæ orationes a primoribus patru habitæ lunt, ut pro fe quifq; iam nec confiliu Gbi fuppetercdiceretmecfe ullam opem cernere aliam ufquâ,præter in tribunicio auxilion'n eius poteftatis fidem circumuetam remp. tan^ priuatam inopem confugerc.præclaru ipßs,poteftaticp effe non ad uexandu fenatum,difcordiä^ ordinum mo uendam plus in tribunatu uiriu effc,^ ad refiftendu improbis collegis. Fremitus deinde uniz uerfi fenatus ortusicum ex omnibus pattibuscuriæ tribuni appellarenf.tum ßlentio faefto q, qui præparati erant gratia principum,quam rogationé à collegis promulgatâ fenatus cenfeat diffolucndæ reip.effe,ei le intcrccffuros oftédunt.Gratiæ intercefloribus ab fenatu aôtæ.Lato res rogationis concione aduocata proditores plebis c5modorum,ac feruos cofularium appelz Iantes,aliacp truci oratione in collegas inueefti aeftione depofuere.Duo bella infequens annus habuiffet,quoP.Cornelius Coffus,CaiusValerius Potitus,Quintius Cincînatus,M.Fabius Vibulanus tribuni militu confulari poteftate fueruntmi Veiens bellum religio principu diftu liffeùquorû agrosTyberis fuper ripas effufus maxime minis uillarum uaftauit.fimul Æquos triénio ante accepta clades prohibuit Volanis,fuæ gentis populo præfidiû ferre. Excurßones inde in confine agrum Lauicanu faeftæ eratmouisép colonis bellum illatû.Quam noxam cum fc cofenfu omniû Æquorum defenfuros fperaffent: deferti ab fuis ne memorabili quide bcllo per obfidionê,leuemCp unam pugnam Si oppidû,amp; fines amiferc.Tentatu ab L.Sextio tribu no plebis ut rogationé fèrret,qua Volas quoq? ficut Lauicos coloni mitterêtur:pcr interceffioz nem collegarû,qui nullum plebifcitû, nifi exauthoritate fenatus paffuros fe perferri oftendez runttdifcuffum eft. Volis infequete anno receptis, Æqui,coloniac^ co dcdult;fta nouis uiribuS oppidû firmarunt,Tribunis militu Romæcofulari poteftate Cn.Cornelio Coffo,L. Valerio Potito,Q.Fabio Vibulano iteru, M.Pofthumio Rcgilléfi.huic bellum aduerfus Æquos perz miffum eft,prauæ métis hominiiquantûuiéloria magis bellum oftêdit.Nam exercitu imz pigre fcripto,duôloc^ ad Volas,cu leuibus prælrjs Æquoru animos fregiffet:poftremo in op pidum irrupit.deinde ab hoftibus in ciues certamen uertit.K eu inter oppugnationê prædam militis fore edixiffet:capto oppido fidem mutauit.Eam magis adducor ut eredam irç caufam exercitui fuiffe,^ quod in urbe nup direpta.coloniacç noua minus prædicatione tribuni præ dæ faerit. Auxit earn ira poft^ ab collegis accerfitus propter feditiones rribunidas in urbem rcuertit,audita uox eius in condone ftolida.ac propè uecors:qua Sextio tribuno plebis legem agrariam ferenti, fîmul Volas quoqj ut mitterentur coloni laturu (è dicentiidignos enim effe, qui armis cepiffent, corum urbem, agrum^ Volanum effetmalum quidé militibus mcis,inz

LIBER ' Q^V A R T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I07

quit,tîifi quicueriot.quod auditum non conçioné magis,quàm mox patres qffendit. Si tribu/ nus plebis uir acer,nec infacûdus,naôlus inter aduerfarios fuperbu ingenium,immodicamt^ linguam.quam itritâdo,agitando(^ in eas impellcret uoces,quæ inuidiæ non ipfi tantum,fed caufæ,atq; uniuerfo ordini effent: neminé ex collegio tribunorû militum fæpius, quàm Poft/ humium in difeeptationem trahebat. Turn uero fècundum tam fæuum,atqj inhumanû di/ lt;ftum,auditis,inquit,Quirites, ficut feruis, malum minantem militibusCtamen hæc bellua di/ gnior uobis tâto honore uidebitur,quàm qui uos urbe, agrisf^ donatos in colonias mtttuntt qui fedem fcneôluti ueftræ profpiciunt : qui pro ueftris commodis aduerfus tam crudcles,fu/ perbosép aduerfarios depugnant.Incipite deinde miran,eur pauci iam ueftram fufeipiât eau/ fam.quid ut à uobis fperétCan honoresCquosaduerfarrjs ueftris potius,quàm populi Roma ni propugnatoribus datisClngemuiftis modo uoce huius audita, quid id refertCiam fî fuffra/ giura detur:hunc,qui malum uobis minatur:i-is,qui agros,fedest^,ae fortunas ftabilire uolût: præferetis. Perlata hæc uox Pofthumfj ad milites, multo in cartris maioré indignationem tnouit.prædæ ne interceptorem,fraudatoremcp etiam malum minari militibusCltaqj cum fre mitus aperte effet:ÔC. qua:ftor P.Sextius eadem uiolentia coerceri putaret feditioné pofïe,qua mota eranmiffo ad uociferantem quendam militem lilt;ftore,cum inde clamor Si iurgium ori/ retur,faxo idtus turba excedit:infuper increpâte,qui uulneraucrat,habere quæftorê,quod im/; perator effet militibus minatus. Ad hune tumultum accitus Pofthumius afperiora omnia fe/ cit acerbis quæftionibus,crudelibus fupplicfjs.poftremo cum modu iræ nullum faceret:aduo ciferationé eorum,quos necari fub crate iufîerat,concurfu faôto,ipfe ad interpcllantis poenam Décors de tribunali decurrit.ibi cum fummouêtes pafïîm liôlorcs,centurionesc'{? uexarent tur/ bam:eô indignatio erupinut tribunus militum ab exercitu fuo lapidibus coopehretur.Quocî tam atrox facinus poftquàm eft Romam nuntiatum:tribunis militum de morte cokegæ per fenatum quæftiones dccernêtibus tribuni plebis intercedebant.fed ea contentio ex certaminc alto pendebanquod cura incefferat patres:nc metu quaâftionû plebs, iraq^, tribunos militum ex piebe crearet:tendebantcp fumma ope:ut confules crcarentur.Cum fcnatufconfultum fieri tribuni plebis non paterentur: fjdem intercédèrent confularibuscomitqsrres ad interregnum îedfjt.uiôloria deinde penes patres fuit. Quinto Fabio Vibulano interrege comitia haben/ te, confules creati funr, A. Cornelius Coffus, L.FuriusMedullinus. Hisconfulibus principio anni fenatufconfultum faeftum eft:ut de quæftione pofthumianæ cædis tribuni primo quocK tempore ad plebem ferrent;plebscß præficeretquæftioni,quem uellet.à plebe cófcnfu populi confulibus negotiu mâdatur.qui fumma moderationc, ac lenitate per paucorum fupplicium, quos fibimet ipfos confeifte mortem fatis creditum eft:tranfaôta rc, nequiuere tamc confequi ut non ægerrime id plebs ferrct.iacere tandiu irritas fanôtiones:quæ de fuis commodis ferren tuncum intérim de fanguine,ô: fupplicio fuo latam legem confeftim excrceri,K tanta uim ha bere. Aptiffimum tempus erat.uindicatis feditionibus delinimétum animis V olani agri diui/ fionem obqci:quo fadlo minuiflent defyderiu agrariæ legis:quæ poffcffo per iniuriâ agro pu blico patres pellebat.Tunc hæc ipfa indignitas angebat animos,non in retinendis modo pu/ blicis agris,quos ui teneret,pertinacem nobilitatem effc,fcd ne uacuum quidem agrum nupee ex hoftibus captum plebi diuidere,mox paucis,ut cætera,futurum prædæ. Eodem anno ad/ uerfus Volfcos populantes Hernicorum fines,legiones dueftæ à Furio cófule,cum hoftem ibi non inueniflent:Ferétinum,quô magna multitudo Volfcoru fe contulerat:ccpere.minus præ/ dæ quàm fperauerant,fuit:quod Volfei,poftquàm fpes tuendi exigua erat,fublatis rebus no/ «fte oppidum reliquerunt.poftero die propè defertum capitur.Hernicis ipfe ager dono datus. Annum modeftia tribunoru quietu cxcepit tribunus pl. L.Icilius,QFabio Ambufto.C.Fu/ rio Pacilio confulibus.Is cû principio ftatim anni uelut penfum nominis familiæéj?,fcd.tiones agrarqs legibus promulgandis cieret:peftilêtia coorta,minacior tarnen q? perniciofîor,cogita tiones hominu à foro.certaminibus^ publicis ad domû,curâcp corporu nutriendorû auertit: , minusep eâdânofam fuiffe,^ feditio futura fuerit,crcdunt.Defun(fta ciuitate plurimorû moc bis,perpaucis funeribus,peftilentem annuni,inopia fruguneglcdto cultu agrorum (ut plcruqj, fit}exc€/

loS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C . P R I H AB

fit)cxccpît,M.Papyn‘o Atracino.C.Nautio Rutilio confulibus.Iam fames,quàm peftilcntia triftior crat:ni dimifTts circa omnes populos legatis, qui Hetrufcum mare,qui^ Tyberim ao coluntad frumétum mcrcandum.annonæ foret fubuentum.fuperbe ab Samnitibus,qui Ca/ puam habebât,Cumasc^:Iegati prohibiti commercio funt. contra ea benigne ab Siculorum tyrânis adiuti.maximos commeatus fummo Hctruriæ ftudio Tyberis deucxit. Solitudinem in ciuitate ægra cxperti cofules funncum in Icgationes non plus fingulis fenatoribus inucnien teSjCoaôti funt binos équités adijcere. Præterquàm ab morbo,annonac^,nihil co biénio in/ tcftini,externfuc incomodi fuit.at ubi hæ folicitudincs difceflere,omnia,quibus turbart folita erat ciuitastdomi difcordia:foris bellu exortum. M.Æraylio.Ç.Valerio Potito,confulibus, bellum Æqui parabant: Volfcis.quanquam non publico confilio capeflèntibus arma, uolun/ tarqs mcrcedc fccutis militiam.Ad quorum famâ hoftiumCiam enim in latinum,hernicumé^ tranfccndcrantagrum)deleôlum habentem Valerium confulem M.Meneniustribunus pie/ bis legis agrariæ lator cum impedircnauxiliocp tribuninemo inuitus facramêto diceret:rcpeti te nûtiatunarcem Caruentanam ab hoftibus occupatâ effe. Ea ignominia accepta tum apud patres inuidiæ Menenio fuit : tum cætcris tribunis iam ante præparatis intercefloribus legis agrariæ,præbuit iuftiorem caufam rcfîftendi collegæ. Itacç cum res diu dudta per altcrcatio/ ncm efletîconfulibus deos,hominescp teftantibus,quicquid ab hoftibus cladis.ignominiæc;^ aut iam acceptum eflet.aut immineret, culpam penes Menenium fore:qui delcôtum impedi/ ret:Mencnio contra uociferante, (î iniufti domini pofleflîone agri publici cederenc,fe moram delcôlui non facere.decreto interpoiîto nouem tribuni (ùftulerût certamen:pronuciaueruntcç ex collcgfî fentcntia: C.Valerio confuli le,damnum aliamc^ coercitionê aduerfus interceflîo/ ncm collegæ deleétus caufa detreôlantibus militiam inhibenti,auxilio foturos efle.Hoc decre to conful armatus cum paucisappellantibus tribunû collum torfiflèumetu cætcri facramento dixere.Dudlusexercitus ad Caruentanam arcem.quanquam inuifus,infeftusc^ confuli eratj impigre primo ftatim aduentu,deieôtis,qui in præiîdio erant.arce recepit.prædatores ex præ fidio per negligentia dilap(î,occa(îonem aperuere ad inuadendum. Prædæ ex aflîduis popu/ lationibus,quod omnia in locum tutum congefta crant:fuitaliquantum.ucnditum fub hafla conful in ærarium redigerc quœftorcs iuiïit,tum prædicas participem prædæ fore exercitum: cum militiam non abnuiflèt.Auôtæ inde plebis.ac militum in coiulem iræ.itacç cum ex (èna/ tufconfulto urbem ouans introirenalternis incodiri uerfus militari licencia iaóhatitquibuscon/ fui increpitus,Mcnenq célébré nomen laudibusfuincum ad omnem métionem tribuni fauor circûftantis populi plaufu^ ÔC aflenfu cum uocibus militu ccrtaret.plusc^ ea rcs,quàm propc folennis militum lafciuia in confulem,curæ patribus iniecit. Si tanquam haud dubius inter tri bunos militum honos Menenrj,iî peteret,confularibus comitrjs eft exclufus. Creati confules funt Cn.Cornclius CofTuSjL.Furius Medullinus iterum.Non alias ægrius plebs tulit tribuni cia (îbi comitia non comifla.cum dolorem quæftorijs comitrjs fimul oftendit,amp; ulta eft,tunc primum pleberjs quæftoribus creatis:ita,ut in quatuor creandis uni patricio C. Fabio Ambu fto relinqueretur locus:trespleberj,Q.Silius,P.Ælius,P.Pipius,clariflîmarum familiarum iu üenibus præferrentur. Authores fuifle tam liberi populo fuffragrj Icilios accipio, ex familia infcftiflîma patribus,tres in eum annum tribunos plebis creatos,multarum,magnarumc^ rc/ rum molem auidiiïimo adeo populo oftentates:cum affirmaffent nihil fe moturos:fi ncquæ/ ftorqs quidê comitrjs,quæ fola promifcuâ plebi,patribusc^ rcliquiHct fenatus:fatis animi po/ pulo effet ad id,quod tandiu uellenf.Ôi per leges liceret. Pro ingcnti itacp uidloria id fuit pie bi:quæfturamcp non honoris ipfîus fincm æftimabannfed patcfaólus ad confulatu.ac trium phos locus nouis hominibus uidebatunPatres contra,non pro communicatis,fed pro amiffis honoribus fremere:negare:(î ea ita nnt,liberos tollendos effetqui pulfî maiorum loco, cernen/ tescç alios in poffeffione dignitatis fuæ,falfj,flaminest^ nufquam aliô,quàm ad facrifîcâdum pro populo fine imperns,ac poteftatibus relinquantur. Irritatis utriufq^ partis animis,cum 82 fpiritus plebes fumpfiffet:ô2 tres ad populäre caufam celcberrimi nominis haberet du,ces:pa/ très omnia quæftorfjs comitrjs,ubi utrun^ p.lebi licerec,fimilia fore cerncntes,tendcre ad cpn/■ . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fulum

LIBER ’Q.V A. R T V S

fulum comitt’atqùæ nondum promifcua effent Jcilq cotra, tribbnos mtlitutri creatidos dicctet amp;nbsp;tandem aliquando impartiendos plebi honores. Sed nulla erat confularis actio.quam im/ pediendo,id,quodpetebanr,exprimerent:Cum mira opportunitate Volfcos ôi Æquos prçda turn extra fines exiffe in agrum Latinum Hernicumép.affertur. ad quod bellum ubi ex fena/ tufconfulto confules delecftum habere occipiunnobftare tune enixe tribuni, Gbi plebiép cam fortunam oblatam memorantes.Tres erant,ôi omnes acerrimi uiri,generoficç etiam,ut inter plebcios.duo.finguli fingulos fibi confules afferuandos affidua opéra defumunt-.uni concioni bus data nunc dctinenda.nunc concienda plebs. Ncc deleétum confules,nec comitia,quæ pe/ tebant.tribuni expediebant.inclinante deinde fe fortuna ad caufam plebis, nuntq ueniunnar cem Caruentanâ dilapfisad prædam militibus.qui in præfidio erant.Æquos interfeétis pau cis euftodibus arcis,inuafîffe:alios recurretes in arcem,alios palantcs in agris cæfos. Ea aduer/ fa ciuitati res uirestribuniciæaôlioni adiecit. ncquicquam enim tentati ut turn deniq; defifte/ rent impediendo bcllo,poftquàm non ceffere nec publicæ tempeftati.nec fuæ inuidiç:peruiiî cunuut fenatufconfultum fiat de tribunis militum creandisteerto tarnen padlo: ne cuius ratio haberetur, qui eo anno tribunus plebis effet : neue quis reficeretur in annum tribunus plebisî haud dubiæ leilios dénotante fenatu:quos mercedem feditiofi tribunatus.petere confulatum infimulabant.Tum deleôlus haberi, bellumq^ omnium ordinum cofenfu apparari cœptum. Confules an ambo profeóli fipt ad arcem Caruentanam:an alter ad comitia habenda fubff i terit,incertum diuerfi authores faciunt, ilia pro certo habendaa'n quibus non diffentiunt: ab arce Caruencana,cum diu nequicquam oppugnata effct,receffum:Verruginem in Volfcis eo dem exercitu recepcam:populationesép,ôi prædas ôi in Æquis.ôJ in Volfco agro ingentes fa d:as,Romæ,ficut plebis uiôtoria fuit in eo,ut quæ mallent comitia haberent;ita euentu comi/ tiorum patres uicere. nanq; tribuni militum confulari poteilate contra fpem omnium très pa tricq creati funnC.Iulius Tullus,Cn.Cornelius Coffus,C.Seruilius Hala. Artem adhibitam ferunt à patricqs: cuius eos Icilq turn quoqj infimulabant ; quod turbam indignorum candi/ datorum intermifeendo dignis, tedio fordium in quibufdam infîgnium populum à plcbeqs auertiffent. Volfcos deinde, ÔC Æquos, feu Caruentana arx retenta in fpem, feu Verruginc amiffum prælidium ad iram cum impuliffenfama affèrtur.fumma ùi ad bellu coortos : caput return Antiares effe.eorum legatos uttiufqj gentis populos circumiffexaftigantes ignauiamî quod abditi intra muros populabundos in agris uagari Romanos priore anno, Si opprimi Verruginis præfidium paffi effent. iam non exercitus modo armatos, fed colonias ctiam in fuos fines mitti: ncc ipfos modo Romanos fua diuifa habere : fed Ferentinum etiam de fe caz ptum Hernicis donaffe. Ad hæccum inflammarentur animi : ut ad quofq? uentum crat,nu/ merusiuniorum confcribebatur.Ita omnium populorum iuuentus Antium contracta, ibica ftris pofitis hoftem oppehebantur. Quæ ubi tumultu maiore etiam, quam res erat,nuntianz tur Romam:fenatus extemplo(quod in rebus trepidis ultimum cofilium erat) diólatorem dl ci iuffit.Quam rem ægre paffos,Iulium,Corneliumcp ferunt;magnocp certamine animorum rem aólamteum primores patrum nequiequa conquefti non effe in authoritate fenatus tribu nos militum,poftremo etiam tribunos plebis appellarent : confulis quocß ab ea poteffate uim fuper tali re inhibitam referrent:tribuni plebis læti difcordia patrum, nihil effe in his auz xilt) dicerent’.qui non ciuium,non denicç hominu numero effent. fiquando promifcui honoz res,cómunicata refp.effentum fe animaduerfuros: nequa fuperbia magiftratuu irrita fenatus confulta cffent.interim patriefj foluti legum,magiftratuumq^ uerecundia, per fe quoq? tribuz niciam poteftatem agerent.Hæc contentio minime idoneo tempore,cum tantum belli in ma nibuseffeuoccupaucratcogitationes hominu:donec,ubi diu alternis Iulius,CorneIius(p,cuni ad id bellum ipfi fan's idonei duces effent,non effe æquum,mandatum fibi à populo cripi ho norem,differuere:tum Hala Seruilius tribunus militum tacuiffe fe tandiu ait, non quia incerz tus fententiæ fuent:(quem enim bonum ciuem fecernere fua à publiciä confiliaC')fed quia maz lueritcollegas fua fponte cedere authoritati fenatus: quam tribuniciam poteftatem aduerfus fe implorari patercntur.tum quocß.fi res fineret, libenter fe daturum tempus ijs fuiffe ad rece k ptum

IIO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

ptum nimis pcftinads fentcndæ.fed cum belli neceflitatesnon expeiÆcnt humana cofili'a: po tiorem fibicollegaru gratia rempublicam fore.ôCfi maneat in fententia fenatusididlatore no/ ótc proxima didurumiac tiqui's intercedat-.fenatufconfulti authoritate fe fore contentu. Quo fadtojcum baud immerita laudem, gratiamcç apud omnes tuliflendiótatore P. Cornelio di/ dto.ipfe ab eo magifter equitu creams eft.Exemplo fuit collegas, eumc^ intuentibus, gra/ tia atc^ honos opportuniora interdu no cupientibus effcnt.Bellu baud memorabile fuic.uno» atcç eo facili prælio cæfi ad Äntium boftes.uiólor exercitus depopulatus Volfcum agrum. ca ftellum ad lacum Fucinum ui expugnatumiatc^ in eo tria millia hominum captaicæteris Vol feis intra mœnia compul(îs,nec defendentibus agros.Diólatorbello ira gefto, ut tantumnon defuifle fortunæ uideretur:felicitate,quàm gloria maior in urbem rcdrjf.magiftratuc]^ fe abdi cauit.Tribuni militum mentione nulla comitioru confularium babita(credo ob iram diôtato ris creati)tribunoru militum comitia edixerunt.Tum uero grauior cura patribus inceflinquip pc cum prodi caufam ab fuis cernerent. itaeç fîcut priore anno per indigniffimos ex plebeqs candidatos omniû etiam dignorum tedium fecerant : fie turn primoribus patrum fplendore gratiaeç ad petendum præparatis, omnia loca obtinuere: necui plcbeio aditus eflet.quatuof creati funt.omnes iam funôti eo honore,L. Furius Medullinus, C.Valerius Potims,Cn. Fa/ bius Vibulanus,C.Seruilius Hala.bic refeôlus continuato honore,mm ob alias uirtutes,tuni ob recentem fauorem unica moderatione partum.Eo anno.quia tempus induciaru eu Veieti ti populo exierat:per legatos, foecialest^ res repeti cœptæ. quibus uenientibus ad fîncm Icga/ tio Veientium obuiam fuit.peticreme priufquàm ipfi fenatum Romanû adifiTent, Veios ire/ tur. Ab (ènatu impetratum,quia difeordia inteftina laborarent Veientes: ne res ab ijs répété/ rentur, tantum abfuit ut ex incomodo alicno fua occafio peteretur. Et in Volfcis accepta cia/ des:amiflo Vermgine præfidio.ubi tantum in tempore fuitmomenti:ut,cû precâtibus opem militibus,qui ibi à Volfcis obfidebâtur,fuccurri,fi maturatû effet, potuiflet:ad id uenerit exer/ cims fubfidio miffusmt ab recenti cæde palati ad prædandum boftes opprimercntur.Tardi/ tatis caufa in fenam magis fuit,quàm in tribunis. qui, quia fumma ui refiftere nuntiabantur: parum cogitaueruntmulla non uirtute fuperari bumanarum uirium modum, fortiffimi mili/ tes non tarnen nec uiui, nec poft mortem inulti fucre, infequenti anno, P. amp;nbsp;Cn. Cornclrjs Cofris,C.Fabio Ambufto,L. Valerio Potito, tribunis militum confulari poteftate, Veiens bellum motum ob fuperbum refponfum Veientis fenatus. qui legatis repetentibus res,ni fa/ cefterent propere urbe,fînibus^,daturos pcenas,quas Larti Tolumnio dedifïent,refponderi iuffit.Id patres ægrc pafti,decreuere : ut tribuni militum de bello indicédo Veientibus primo quoq; die ad populum ferrent.Quod ubi primo promulgatum efttfremere iuucntusmôdum dcbellatum cum Volfcis effe-.modo duo præfidia occidione occifa cû pcriculo retinerimullum annum elfe.quo nonacic dimicetunSC tanquâ pœniteat labotismouum bellum cum finitimo populo,amp;: potentiffimo parari: qui omnem Hetruriam fitconcitaturus. Hæc fua fponte agi/ tara infuper tribuni plebis accendunt. Maximum bellum patribus cum plebe effe diditantî earn de induftria uexandam militia,trucidandamc^hoftibusobijci:eam procul urbe baberi, atep ablegaritne domi per otium memor libertatiscoloniarumc^,aut agri publici, aut fuffra/ gtj libéré ferendi confilia agitet.prebenfantescp ueteranos,ftipendia cuiufqj, amp;nbsp;uulnera, ac ci/ ca trices numerabant: quid iam integri effe in corpore loci ad noua uulnera accipienda C quid fuperefte fanguinis,qiü darf pro republica poffetç'rogitantes.Hæc cum in fermonibus,concio nibusqp interdum agitantes,auertiftent plebem ab fufeipiendo belloiprofertur tempus ferun/ dælegis:quam,fi fubieôta inuidiæ effet,antiquari apparebat. Interim tribunis militû in VoP - feum agrum duccre exercitum placuit.Cn.Cornelius unus Romæ relitftus.Tres ttibuni,poft quàm nullo loco caftra V olfeorum effe,nec comiffuros fe prælio apparuit: tripartito ad deua ftandos fines difeeffere: Valerius Antium petit,Cornelius Egitras.quacuncç incefferedatepo pulati funt te(fta,agrosé^:ut diftinerent Volfcos.Fabius,quod maxime petebatur, ad Anxuf oppugnandum fine u lia populatione acceffit. Anxur fuit,quæ nunc Tarracinas funt:urbs pro ha in paludes.ab ea parte Fabius oppugnationem oftendit. Circummiffæ quatuor cohortes

cum

L î B E R GLV A R T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hi

Cutn C.Seruilio Hala, cum imminentem urbi collem cepiflent; ex loco alciore, qua nullû erac præ(îciium, ingenti clamore ac tumuitu mœnia inuafere, ad quem tumultû obftupefaóli, qui aduerfus Fabiu urbem infîmâ tuebantutdocû dcdêre fcalas admouendi, plenaq? hoftiu cun/ dla erant:ôi in mûris diu c^edes pariter fugientium,ac reiîftcUtiumjarmatoru, atqj inerraium fuit.cogebantur icaq^ uiôti,quia cedentibus fpei nihil erac,pugnâ inireicum pronuntiatum te/ pente,nequis præter armatos uiolaretunreliquam omncm multitudinc uoluntariam cxuit af misiquoru ad duo millia ÔC quingenti uiui capiuntur.à cætera præda Fabius milité abftinuitî donee eolicgæ uenirêt: ab illis quoeç exercitibus captû Anxur diétitans efle,qui cçteros Vob feos à præQdio eius loci auertiiîent.Qui ubi ueneruntioppidum uctere fortuna opulcntu tres exercitus diripuere.eat^ primum benignitas imperatorum plebcm patribus conciliauit. Ad/ ditum deinde omnium maxime tempeftiue præcipuum in multitudinémunusiUtante metl/ tioncm ullam piebis,tribunorumùe,decerneret fenatusiut ftipêdium miles de publico accipe/ rctxum ante id tempus de fuo quifqi funélus eo munere eflet.Nihil acceptu unquarn à plèbe tanto gaudio traditur.cocurfum itaqj ad curiam efleiprehenfatas«^ exeuntium manüs:amp; pa? tres uere appellatos-.efFeôlum efle fatentibus * ut nemo pro tam munifi'ea patria gt;nbsp;donee quic/ quam uirium fuperefler, corpori aut fanguini fuo parceret: cum comoditas iuuaretrem famb liarem faltem acquiefeere eo tempore, quo corpus addidlum atq? operatum reipublicit eflet, turn quod ultro fibi oblatum eflèt,non à tribunis plebis unquaagitatum,nó fuis fermonibuS efdagitatumad efficiebat multiplex gaudiu, cumulatiorcmc^ gratia ret Tribuni plebis com/ munis ordinum l:ctitiæ,cocordi£E^ foli expertes,negare tarn id lætum partibus uniueriîs,nee profperum fore,quam ip(Î crederent.confilium fpecie prima melius fuiflè,quàm ufu appahtu rum.unde enim earn pecunia confia pofle,nifi tributo populo indidlofex alieno igiéalqs lar/ gitos.nelt;^ id etiam fi cseteri feranupaflutos eos,quibus iam emerita ftipendia eflent:meliore conditione alios militate,quam ipfi militaflentiSi eofde in fua ftipendia impenfas fedfte,0i in alioru facere.His uocibus mouerunt parte plebis.poftremo indiefto iam tributo,edixerut etia tribuniiauxilio fe futuros.fiquisin militate ftipendium tributu non cotuliftet.Patres bene ccß ptam rem perfeueranter tueriiconferre ipfi primitK quia nondu argentum fignatum erat, æs graue plauftris quidam ad ærariu conuehentes,lpeciofam etia collationem faciebant. Cu fe/ natus fumma fide ex cenfu contuliftet : primores plebis nobiliû amici ex compofito confetre incipiunt. quos eu SC à patribus collaudari, SC à militari ætate tanquâ bonos ciues coipici uul/ gus hominu uidinrepente fpreto tribunicio auxilio,certaraen conferendi eft ortu. SC lege pet/ lata de indicédo Veientibus bello, exercitu magna ex patte uobntariu noui tribuni militum côfularipoteftatc Veiosduxerc. Fuete autê tribuni T.Qtiintius Capitolinus, Q.(^uintiuS Cincinnacus,C.Iulius Tullus iteru,A.Manilius,L.Furius Medullinus tertium, M.ÆmyliuS Mamercus, Ab his primum circumfefli Verj funt.fub cuius initium obfidionis cum Hetrufeo turn conciliû ad fanum Vultumnæfrequenter habitu efletparu cóftitit:bellóne publico gen/ tis uniucrfæ tuendi Veientes eflent.Ea oppugnatio fegnior infequenti anno fuit: parte tribu/ norum, exercitusque ad Volfcum aduocata bellum, Tribunos militum confulari poteftatc is annus habuit C. Valerium Potitum tertium,M.Sergium Fidenatem.P.Cornelium Malu ginenfem,CntCorneliu Coftum,C.Fabium Ambuftum,Sp. Nautiû Rutilium iterû. Cum V olfeis inter Ferentinu.atf^ Ecetram fignis collatisdimicatum.Romanis fecuda fortuna pu/ gnæ fuit, Artena inde Volfcoru oppidum ab tribunis obfideti cœpta. inde inter eruptionem tentatam côpulfo in urbem hofte, occafio data eft Romanis irrumpendiiprætcré^ arcem,caî tera capta, in ateem munitam natura globus armatorum conceftît ♦ infra ateem cæfi, captic^ multi mortales.Arx deinde obfidebatunnecaut ui capi poterattquia pro fpatio loci fatis pr® fîdrj habebanaut fpem dabat deditionis,omni publico frumento priufquâurbscaperetur, in ateem conueéto.tedioép receftum inde foret:ni feruus arcem Romanis prodidiftet.ab eo mi/ lites per locum arduum acccpti,cepere. à quibus cum euftodes ttuddarerttur: cætera multitu/ do repentino pauore oppteffa in deditionem uenit.Dituta SC arce.ôC urbe Attena,teduéla: le giones ex Volfds:omniscß uis Romana Veios conuerfa eft.Proditori prçter Iibertatem,dua

k amp;nbsp;rum

lit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' D E nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PRIM AE *

fbm fattiiKarum bona in premium data. Seruius Romanus uocitatus. Sunt, qui Arten am Vcientium,non Volfcorum fuifle credant. præbctcrrorem: quod eiufdem nominis urbs in/ ter Cære,atque Vcios fuit.fed earn reges Romani deleuere:Ceretumcp, non Veientium fue/ rat.altera hæc nomine codera in VoKco agrofuiucuius excidiura eft diótum,

D E C A D I S P R I H AB LIBER Q^V I N T V S.

sJibiparta,Romani,Verjc^inarmiscrant.tantaira,odiocp;utui/ finem adeUc appareret. Comitia utriufq; populi longe diuerfa ratio ne faóta funt. Romani auxere tribunorum militum cofulari potertate nu mcrum.o0lo,quot nunquâantea,creati,M.Æmylius Mamercus iterum, gaÙAj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L.Valcrius Potitus tertium, Ap. Claudius CralFus, M. Quintilius Va/

rus.M.Iulius Tullus, M.Pofthumius, M.Furius Camillus, M, Pofthu/ mius Albinus. Veientes contra, tedio annuæ ambitionis, quæ interdum difeordiarum caufa erat’.regem creauere.Offenditea res populorum Hetruriæ animos non maiorc odio regni,^ ipfius fegis.grauis iam is antea genti fuerat opibus,fupcrbiac^: quia folennia ludorum, quos intermitti nefas eft:uiolentcr dircmifTetîCÛ ob iram repulfæ.quod fuffragio X11 populorum alius facerdos ei prælatus cfTef.artifices.quorum magna parsipfiusfcrui eranuex medio ludi cro repente abduxit. gens itaq; ante omnes alias co magis dedita rcligionibus, quod excelle/ ret arte colendi cas:auxilium Veientibus negandum,donee fub rege cflcnt,dccrcuit,cuius de/ creti fupprefla fama eft Verjs propter metu régis : qui à quo tale quid ditftum referretur, pro feditionis cum principe, non noui fermonis authorcm habebat. Romanis Si fi quictæ res ex Hetfuria nuntiabantur:tamcn,quia omnibus cocilrjs earn rem agita ri affcrcbatur: ita munie/ bant:ut ancipitia munimenta eftent.alia in urbem, Si contra oppidanorum eruptionesuerfa: alijs frons in Hetruriam fpcólans auxilqs,fiqua forte inde uenircnt,obftrucbatur. Cum fpes maior imperatoribus Romanis in obfidionc, quàm in oppugnatione eflet:hybernacuia ctia, tes noua militi Romano,ædificari cœptatcofiliumcp erat hyemando cotinuare bcllum.quod poftquàm tribunis plcbis,iamdiu nullam nouandi res caulam inuenientibus,Romam eft al latumu'n concionem profiliunnfolicitant plcbis animos,hoc illud effe dieftitäres, quod æra mi litibus fint conftituta.ncc fe fcfellifte: id donum inimicorum ucneno illitum forc.ucnifle liber/ tatem plebis.remotam in pcrpetuum.Si ablcgatam ab urbc,6i ab rcpublica iuuenrutem iam tie hyemi quidem,aut tempori anni cedereiac domos,8i res inuifere luas. Quam putarét con tinuatte militiæ caufam efteCnullam profeefoaliam inucnturosiquàm nequid perfrequétiam iuuenum corum,in quibus uires omnes plebis effennagi de comraodis eorum poftet. uexari prætcrea,6i fubigi multo acrius,quàm Veientes. Quippe illos hyemcm fub reôtis fuis agcrc, egregrjs muris,fitucp naturali urbem tutâtes.militem Romanum in opcre,ac laborc,niuibus, pruinisep obrutum fub pellibus durarc,nc hyemis quidem fpatio,quç omnium bellorum ter ra maricp fit quiesiarma deponentem.Hoc neep reges, neqj ante tribuniciam poteftaté créa/ tam fuperbos illos côfules, neqj trifte dieftatoris imperium, neq; importunos decemuiros in/ iunxifte feruitutisiut perennem militiam facerentiquodtribuni militum in plcbc Romana rc/ gnum cxerccrent.quidnam illi confules,dicftatorésuc fadturi cffcntiqui proconfularcmimagi nem tam fæuam,ac trucem fcccrintCScd id accidere baud immerito. non fuifle ne in otfto qui dem tribunis militum locum ulli plcbeio. Antea trina loca cum contentionc fumma patricios explcre folitos. nunc iam odloiuges ad imperia obtinenda ire : Si ne in turba quidem hærere plcbcium qucnquamiqui fi nihil aliud,admoneatcollegas:liberos,6i ciucs eorum, non feruos mil'tareiquos hyemc faltem in domos,ac teôta reduci oporteat: Si aliquo têpore anni paren/ tcs,liberoscp,ac coniuges inuiferc:8i ufurpare libertatcm:5i crcarc magiftratus.Hæc,taliâque uoeiferantes aduerfarium haud imparem naóli funt,Ap.Claudium,reli(ftum àcollegisadtri bunicias fedttionescomprimendas ,uirum imbutum iam ab iuuenta certaminibusplebcrjs: quem authorem aliquot annis ante fuifle memoratum eft per collçgarum interceflîonem tri/ quot;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;buniciæ

LIBER Q. V I N T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;li|

bufticiæ potcftatîs difloluendæ.Is tum iam non promptus l'ngem'o tantum/ed ufu etia èxet?/ citatus talem orationem habuic.Si unquam dubitatû eft Quintes: utrû tribuni plebis ueftra# an fua caufa feditionum femper authores fuerint: id ego hoc anno define dubitari certum ha beo.Si cum lætor tandem longi erroris uobis fînem fadtum eflettum, quod fecûdis potifTimu his ueftris rebüs hic error eft (ublatus:ÔC uobis,ô^ propter uos reip. gratulor. An eft quifquâi qui dubitéttnullis irtiurijs ucftris,fi quæ forte aliquando fuerunt ; unquâ æque quàm munere patrum in plébem,cum æra militantibus conftituta funntribunos plebis offenlos.ac concita/ tos efleCquid illos aliud aut tunt timuifle creditis,aut hodie turbare ucllé,nifi concordiam or/ dinumCquam difïoluendæ maxime tribuniciæ poteftati rentur efle. Hoc hercule tanquâ ard fîces imptobi opus quærunttqui femper â:gri aliquid elfe in rep.uolunf.ut fit, ad cuius cura tionenl à üobis adhibeantur.Vtru enim defenditis,an impügnatis plebemCutru militantium aduerfarrj eftisCan caüfam agitis^nifi forte hoc dicitis,quicquid patres faciuntdifplicet: fiue il lud pro plebe,feu contra plebem eft ♦ Et qùentadrtiodû ferais fuis uetant doniini quicquâ rei cum alienis hominibus elfetpanterqp in qs bertéfîdojac malefîcio abftineri çquum cenfennfi'c uos interdicitis pathbus comercio plcbis:ne nos comitate, ac munificêtia noftra prouocemus plebemtnec plebs nobis dióto audiens atcç obediens fit.Quanto tandcrti,fi quicquant in uo/ bis non dico ciuilis,fed humani eftenfauere uos magis,Si quâtum in uobis eflêt.indulgere po tius comitati patrum,atq; obfequio plebis oportuit 7 quæ fi perpétua concordia fit: quis non fpondere aufit maximum hoc imperium inter fînitimos breui futurum effeÇ’ Atc^ ego quâm hoc confilium collegarum meoru, quo abducere infeefta re à Veqs exercitum noluerunt: non utile folum,fed etiâ neceftarium fuerinpoftea cdifterâ.nunc de ipfa conditionedicere militan/ tium libet. quam orationem non apud uos folum, fed etiâ in caftris fi habeatur ipfo exercitu difeeptâte: æquam arbitrot uideti pofte, in qua fi mihqpfi nihil,quod dicerem,in mentem ue hire poftet:aduerfarioru certe otationibus contentas eft’em.Negabant nuper danda efte æra niilitibus:quia nunquam data eftent.quonam modo igitur nûc indignari po(Tunt:quibus ali/ quid noui adieôtum comodi fit,eis laboris etiam nouum pro portione iniungiC nufquam nec opera fine emolumento,nec emolumentunl ferme fine impenfa opera eft. labor, uoluptasc^ diftîmillima natura,focietate quadam inter fe rtatutali funt iunóta.Molefte antea ferebat mi/ lesfe fuo fumptu operamreip. præbere:gaudebatidem partem anni feagrumfuum colcref quærere unde domi,militiæq^ fe,ac fuos tueri poftet.gaudet nunc fruótui fibi remp.efte: öi læ tus ftipendium accipit.æquo igitur animo patiatur fe ab domo, ab refamiliäri,cui grauis im/ penfa non cft:paalo diutius abefte. an ß ad calculos cum refp.uocet, rton merito dicatC annuä æra habes’.annuam operam ede.an tu æquum cenfes: militia femeftri folidum te ftipendiurri annuum accipereC Inuitus in hac parte orationis Quirites motor. fi'c enim agere debent, qui mercenario milite utuntur.at nos tanquam cum ciuibus agere uolumus:agic]^ tanquam cu pa tria nobifeum,æquum cenfemus.Autnon fufeipi bellum oportuit : aut geh pro dignitate po/ puli Romani,öi perfi'ci quamprimu oportet.perficietur autcm:fi urgemus obfcftos:fi non an/ te abfccdimus:quàm fpei noftræ finem captis Verjs impofuerimus^ Si hercule nulla alia eau/ fa,ipfa indignitas perfeuerantiam im portere debuit.Dccem quortdam atinos Urbs oppugtia/ ta eft ob urtam mulicrem ab uniuerfa Græcia, quàm procul ab domoCquot terras, quot ma/ ria diftansCnos iutra uicefimum lapidem, in cortfpedtu prope urbisrtoftræ annua oppugna/ tionem perferre piget:fcilicet quia leuis caufa belli eft:nec fatis quicquâ iufti doloris eft, quod nos ad perfeuerandum ftimulct.Septies rebellarunt: in pace nunquam fidi fuerunnagros no ftros millies depopulati funt:Fidenates deficcre à nobis coegerunt:colonos noftros ibi inter/ feccrunt:authores fuere contra ius gentium cædis impiç legatorum noftrorum:Hetrariatn o/ ttinem aduerfus nos concitare uoluerunt:hodiccp id raoliuntur: res repetetes legatos ttoftros baud procul abfuit quin uiolatet.Cum his molliter,0C per dilationes bellurn geh oportet C Si nos tarn iuftum odiarn nihil moüét:ne ilia quidetn oro uos mouentfoperibus ingentibus fe/ pta urbs eft:quibus intra muros coercetur hoftis.agturn non coluit:amp;: culta euaftata funt bel/ lo.Si reducimus exercitum:quis eft,qui dubitet illos no cupiditate folura ulcifcendi,fed etiani k J necefti/

»14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E c. P R I M AE

ncccflïtate impofita cx alicno prædandi.cu fua amiferint,agrum noflnim inuafurosCnon dif/ fcrimus igitur bellum ifto cófïlio:fed intra fines noftros acapimus.QuidCillud,quod proprie ad milites pertinet: quibus boni tribuni plebis cum ftipendiu extorquere uoluennt, nunc con fultum repente uolunt;qualccftCuallum,foflamcp,ingentis utranq? rem operis,per tantu fpa tium duxeruntxaftella primo pauca, poftea exercitu audio creberrima fecerunt : munitiones nó in urbê modojed in Hetruriâ ctiâ fpcdlantes.fiqua inde auxilia ueniant.oppofuere. quid turresCquid uineas,teftudinesc]^,SC taliu oppugnandarü urbium apparatum loquarC cu tan/ turn labons exhaullum fit:ÓC ad finem iam operis tandem peruentû:relinquendânc hæc een letis:ut ad æftatem rurfus nouus deintegro bis inftituendis exudetur laborC' quâto eft minus opera tueri faóla‘7amp; inftare,óiperfeuerare,dcfungicp curaçbreuisenim profcclo reseft:fiuno tenore peragitur, necipfi perintermifliones hasinteruallaéplentiorem fpem noftrafacimus, loquorde opere.ó^ de temporis iadtura.Quid7periculi,quoddiftercndo bello adimus: nu ob liuifci nos hæc tam crebra Hetruriæ concilia de mittendis Veios auxiltjs patiutur'?’ ut nunc res fe habet’.irati funnoderuntmegant miftLiros:quantü in illis eft,caperc Veios licet.quis cft,qui fpondeat-.eundem.fi differtur bellum.animu poftea foreï'cum,!! laxamentum dcdcris.maior, frequentiorép legatio iturafit:cum,id,quod nuncoffcndicHettufcos,rex creatus Veijs Ipacio mutari interpofito poftit;uel confenfu ciuitatis.ut co reconcilient Hetruriæ animos: uel ipfius uoluntate régis,qui obftare regnu fuum faluti ciuium nolir.Vidctcquot rcs quàm inutiles fe/ quantur illam uiam confilq:iadtura operû tanto laborc fadlorum: uaftatio imminens finium noftrorum:Hetrurcû bellum pro Veiente concitatuHæc funtthbuni confilia ucftra, non hcr cule difllmilia,ac fi'quis ægro,qui curari fe fortiter p3flus,extcmplo coualcfccrc poftit: ci bi gra tia præfentis.aut potionis longinquum,amp; forfitan infanabilem morbû cfficiat.Si médius fidi us ad hoc bellum nihil pertinerenad difeiplinam certe militiæ plurimu intererat infuefeere mi litem noftrum non folû parta uidloria frui:fed,fî rcs etiâ lentior fit,pati tcdium:ÔC quàmuis fe ræ fpei exitum cxpedlare:ôô,li non fîtæftate perfedtum bellu,hyemcm operiri;ncc,fi(.ut æfti/ uas aues,ftatim autumno tecta ac receftum circumfpiccre, Oblccro uostuenandi ftudium,ac uoluptas homines per niues,ac pruinas in montes fyluasép rapit:bclli neccflltatibus cam pa/ tientiam non adhibebimus,quâuel lufus.ac uoluptas clicerc foletCadeóne effeeminata corpo ra militum noftrorum elfe putamus,adco molles animos : ut hyemcm unâ durare in caftris, abefte ab domo non poftint'Tut tanquâ naualc bellum tempeftatibus captandis.ôi obfcruan do tempore anni gcrantÇnon æftus, non frigora pari poflint ; erubefeant profedlo, fiquis eis hæc obrjciat: contendantep, ôi animis, ôi corporibus fuis uirilem patientiam inelîe:ôÇ fe iuxta hyeme, atq^ æftatc bella gerere pofre:ncc fe patrocinium molliciæ, inertiæt^ mandafte tribu/ nis:ôd meminifle hanc ipfam poteftatem nô in umbra,nec in tedlis maiores fuos creaflc.Hæc uirture milicum ueftrorû,hæc Romano nomine funtdigna:non Veios tantû,nec hoc bellum intueri,quod inftanfed famam Si ad alia bclla,ÔC ad cæteros populos in poftcrû quærerc. An mediocre diferimen opinionis fecuturum cx hac re putatisC utrum tandem finitimi populum Roraanû efte putenneuius fiquaurbs primû ilium breuiftimi temporis fuftinucritimpetum, nihil deinde timcatCan hic fit terror nominis noftriC utexercitum Romanum non tcdiû Ion/ ginquæ oppugnationis,non uis hyemis ab urbe circunfefla femel amoucre poftit C nec finem ullum alium belli,quàm uidloriam noueritC nec impetu potius bella, quàm perfeuerantia ge/ ratCquæ in omni quidem genere militiæ, maxime tamé in obfîdendis urbibus neccflària cft: quaru plerafq; munitionibus,ac naturali fitu inexpugnabiles,famc, fiti^ tempus ipfum uinz cit atqj expugnat:ficut Veios expugnabit: nifî auxilio hoftibus tribuni plebis fuerint: Si Ro/ mæ inuenerint præfidia Vcientestquæ nequicquam in Hetruriâ quærunr. An cft quicquam, quod Veientibus optatum æque contingere poftînquàm ut feditionibus primû urbs Roma/ na,deinde uelut ex côtagione caftra implcanturC At hercule apud hoftes tanta modeftia eft: ut non obfidionis tedio,non denit^ rcgni,quicquam apud cos nouatum finnon negata auxi/ lia ab Hetrufeis iritauerintanimos.morietur enim extcmplo, quicuncp crit feditionis author: neccuiquam dicere ea licebit, quæ apuduos impune dicuntur.fuftuarium meretur ,qui figna

rclinquit:

LIBER quot;CbVÏNTVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II5

rcl(nqnit:aut præ^dio dccedit.authorcs fîgna relinquendi,8i dcferendi caftra, noti iini aut ab teri militi',fed uniuerfis exercitibus palam in concione audiuntur, adeo quicquid tribunus plc bis loquitunSC fi prodcndæpatriæ.diflolucndæcp rcip.eftzafluelcitis audire: 8i dukcdine po/ teftatiscius capti,quælibet fub ea fcelera latere finitis.Reliquum eft: utquæ hie uociferantur, eadem in caftris,öi apud milites agannôi exercitus corrumpant:ducibusép parère no patian/ tur:quoniam ea demum Romæ libertas eftmon fcnatum,non magiftratus,non Icges.no mo res maiorum,non inftituta patrum,non difciplinam ucreri militiæ.Par iam etiam in concioni bus erat Appius tribunis plebis:cu fubito,unde minime quis crederet,accepta calamitas apud Veios.SC fuperiorcm Appium in caufa,0i concordiam ordinum maiorem,ardoremq?ad ob fîdendos percinacius Veios fccit. Nara cum agger promotus ad urbem, uincælt;]^ tantumnon iam iniundtæ mœnibus effent: dum opera interdiu Hunt intentius, quàm noóte cuftodiutur; patefaeffa répété porta,ingens multitudo facibus maxime armata ignés coniecitihoræq^ mo/ mento fimul aggcrem,ac uineas.tam longi tempons opus incendium haufiumultiq^ ibi mor . tales nequicquam opera ferentes, ferro,ignic]^ abfurapti funt. Quodubi Romam eff nuntia/ , tum:mœftitiam omnibus, fenatui curam, metumc^ iniecit : ne turn uero fuftineri nec in urbe feditio, nec in caftris poffet : ÔC tribuni plebis uelut ab.fs uiétæ rcip.infultarent: cum repente» quibus cenfus equeffer erat, cqui public! non erant affignati,c5fi'lio prius inter fefe habito, fe/ natum adeunufadtacp dicendi pocefl:ate,equis fe fuis ffipendia fatffuros promittunt.Quibus , cum ampliffi'mis uerbis gratiæ ab fenatu aeffæ effent : famat^ ca forum atq; urbem peruafif/ feufubito ad cuham concurfus fic plebis.pedcffris ordinis fe aiunt nunc effe: opcramep reipu blicæ extra ordinem pollicernfeu Veios,feu quo aliö ducere uclint.fi Veios duóti fintmeganc , fe inde prius,quam capta urbe hoffium.redituros effe.Tum uero iam fuperfundenti fe Içtiti^ uix temperatum eff.nó enim ficut équités,dato mag{ffratibusnegotio,laudari iuffi : neq? aut in curiam uocati,quibus refponfum daretunaut limine curiæ continebatur fenatus: fed pro fe , quiGp ex fuperiore loco ad multitudinem in comitio ff antem,uocc manibusep fignificare pu blicam lætitiam.beatam urbem Romanam,ói inuiclam,ói çternam ilia concordia diccre:lau dare équités: laudare plebcm, diem ipfum laudibus fcrre:uicff ara effe fatcri comitatem, beni/ gnitatemép fcnatus.ccrtattm patribus,plebitp manare gaudio lachrymx. donee reuocatis in curiam patribus fenatufconfultum fatffum eff: ut tribuni militates concione aduocata pediti/ ,bus,cquitibuscp gratias agerent: memorem pietatiseorum erga patriam dicerét fenatum fo/ .re:placcre autem omnibus bis uoluntariam extra ordinem profeffis railitiam æra procedere.

cquiti certus numerus æris eff affignatus.Tum priraum equis mcrere équités cœperut.Vo luntarius duótus exercitus Veios nó amiffa modo reffituit opcra:fed noua etiam inffituit. ab ■urbe cómeatus intêtiore,quàm antea fubuchi cura:ncquid tam benemerito excrcitui ad ufum .deeffct.Infequcns annus tribunes militum confulari poteffate habuit, C. Seruilium Halara tcrtium,Q,Seruilium,P.Virginiu, Q.Sulpitium, A.Manilium itcrum, M.Sergium iterum. His tribunis dum cura omnium in Veiens bellum intenta eff:negleclum Anxuri præfidium uagationibus militum,ó^ Volfcos mercatores uulgo receptando, prodicis repente portarura euffodibus oppreffum eff. minus militum pcrrjt: quia præter xgros lixarum in modum om/ nes per agros, uicinascp urbes negotiabantur. Nec Veqs melius geffa res : quod tum caput omnium curarum publicarum erat, nam ôi duces Romani plus inter fe irarum, quàm aduer/ fus hoffes animi habuerunt: amp;nbsp;aueffura eff bellum aduentu repentino Capenatium, SC Fali/ fcorum.Hi duo Hetruriæ populi,quia proximi regione erant,dcui(ffis Verjs bello quoep Ro/ tnano fe proximos fore credentes, Falifci propria ctiam caufa infeff i, quod Fidenati bello fe iam antea immifcucranuper legatos ultro citrocp miffos iureiurando inter fe obligati, eu exer citibus nec opinato ad Veios acceffere.Forte ea regione,qua M.Sergius tribunus militû præ/ erancaffra adorti funt: ingentemép terrorem intulere : quia Hetruriam omnem excitam fedi/ bus magna mole adeffe Romani crediderant.eadem opinio Veientes in urbe concitauit. Ita ancipiti prælio caffra Romana oppugnabantur.cócurfantestp cum hue atep illuc figna tranf/ ferrent : nec Veientem fatis cohibere intra munitiones, nec fuis munimentis arcere iam uim.

k 4. actueri

116 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. P I M AE

ac tucri fe ab exterïore poterant hofte.una fpes crauQ ex maioribus caftris fubuehiretur:ut di uerfæ legiônes,aliæ aduerfus Capenatem,ac Falifcum, aliæ cotra eruptionem oppidanorum pugrtarcnuSedcaftris præerat Virginius priuatim Sergio inuifus, infeftusc^. is cum pleraq^ caftella oppugnata.fuperatas mCinidones, utrinc^ inuehi hoftcm nunciaretun in armis mili/ tes tenuinfi opus forer auxilio,coliegam diólitans ad fe miffuru. Huius arrogantia pertinacia akerius æquabat.qui,nequatn opem ab inimico uideretur pctifle;uinci ab hofte,quàm uincez re per cjue maluit. Din in medio cæiî milites:poftrcmo defertis munitionibus perpauci in mà iora eaftra,pars maxima.atqj ipfe Sergius Roma percendcrunt.ubi cu omnem culpam in col legam inclinaret:acciri Virginiu ex ca{lris,interea pr^efle legatos placuit. Acfta deinde in fe/ natu res eft:certatumc^ inter collegas maledidlis.pauci rcipublicæ.huic atq? illi, ut quofq? ftu dium priuatim.aut gratia occupauerut: adfunt.Primores patru,(iue culpa,iiue infelicitate im/ peratorum tarn ignominiofa clades accepta eflèhcenfuere no expcólandü iuftum tempus co/ mitiorum:fed extemplo nouos tribunos militu creandos eHetqui Calendis oótobribus magi ftratum occiperentjn qua fententiam cum pedibus iretuncæteri tribuni militu nihil contradi cere.at enimuero Sergius, Virginiusep.propter quos pœnitere magiftratuum eius anni fenaz turn apparebat’.primo deprecari ignominia;deindeintercedere fenatufconfulto.ncgare fe an/ te Idus Décembres,folennem ineundis magiftratibus diem,honore abituros efle. Inter hæc tribuni plebis,cu in concordia hominum, iecundisep rebus ciuitatis inuiti filentiu tenuifleht: feroces repente minari tribunis militu, nifi in authoritatc fenatus eflent, fe in uincula eos duci iuffuros efle.Tum C.Scruilius Hala tribunus militu.Quod ad uosattinet tribuni plcbis,mi/ nas^ ueftrasmæ ego libcnter experirer quàm no plus in his iuris,quam in uobisanimi eflet. fed nefas eft tendere aduerfus authoritatem fenatus.proinde Si uos definite inter noftra cer/ tamina locu iniuriæ quæreretSC collegæ aut facient,quod cenfet fenatus:aut fi pertinacius ten/ dent,dicftatorê extemplo dicâ:qui eos abire magiftratu cogat. Cum omniu allen fu cóproba/ ta oratio eftet:gaudercnt£^ patres : fine tribuniciæ poteftatis terriculis inuentam efte alia uim maiorem ad coercendos magiftratus-.uidti cofenfu omniu comitia tribunorum militu habue/ re: qui Calendis oólobribus magiftratu occiperent:fecç earn ante diem magiftratu abdicatie re.L. Valerio Potito quartu,M.hurio Camillo iterû,M.Æmylio Mamerco tertiu,Cn,Corne Iio Coflo iteru,C.Fabio Ambufto,L.Iulio Tullo,tribunis militum cofulari poteftate, multa domi,militiæc^ gefta.Nam Si bellum multiplex fuit eode tempore,ad Veios,SC ad Capena, ÔCad Falerios,ôi in Volfcis:ut Anxur ab hoftibus recuperaretur: Si Romæfi'mul de deletftu, fi'mul de tributo conferendo laboratum eft:0i de tribunis plebis cooptandis contentio fuit: Si baud paruum motu duo indicia eoru,qui pauloante cofulari poteftate fuerattexciuere.Omni urn primu tribunis militu fuit,delc(ftum haberitnec iuniores modo cófcripti: fed feniores etiä coaefti nomina daretut urbis cuftodia agerent. Quanto ante augebatur militu numerusttan/ to maiore pecunia in ftipendium opus eraneaé^ tributo confercbaf inuitis conferentibus,qui domi remanebant: quia tuentibus urbem opera quoq? militari laborandu.feruiendumc^ rei/ publicæ erat. Hæc per fe grauia,indignioracp ut uiderenf', tribuni plebis feditiofis cocionibus îàciebant:ideo æra militibus coftituta efte arguendo:ut plebis parte militia, parte tributo côR cerent.Vnu bellu annu iam tertiû trahi:6i côfulto male geri:ut diutius gérât, in quatuor dein/ de bella uno delecftu exercitus fcriptos:ÔC pucros quoq;,ac fenes extraólos. lâ no æftatis, nec hyemis diferimen eftc:ne ulla quies unquâ miferæ plebi fit: qüæ nûc etia ueôligalis ad ultimu faôta fitiut eu cofetfta labore,uulneribus,poftremo ætate corpora retulerint : incultac^ omnia diutino dominoru defydcrio domi inuenerint:tributu ex aflëôta re familiari pendât:çracp mi litaria uelut fœnore accepta,multiplicia reip.reddant.Inter delccftû,tributumq^. Si occupatos animos maioru rcru curis,comitqs tribunoru pl. numerus expleri nequrjt.Pugnatu inde,in lo ca uacua ut patricq cooptareni;. poftiÇ obtineri no poterat: tarnen labefatftandæ legis tribu' niciæ caufa effècftu eft ut cooptarent'^ tribuni pl.C.Lacerius, Si M. Acutius,haud dubie patri' ciorum opibus.Fors ita tulit:ut eo anno trib.pl. C.Trebonius eftènqui nomini,ac familiæ de bitum præftare uideretur treboniæ legis patroefnium. is, quod petiflent patres quidâ primo

incepto

L r B E R , I N T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II.7

mccpto rcpuïfï, tarnen tnbunos tnili'tum expugnafle uociferans, legcm trcbonïam fubUtam,. ói cooptatos tribunos plebis non fuffragqs populi,fed i'mperio patrici'oru, ÔC có dcuolui rem, ut auc patrici'),aut patriciorum afleclæ habendi tribuni plebis fint, cripi facratas leges, extor/ queri tribuniciam poteftatemj'd fraude patriciorum,fcelere ac proditione colicgarum facftum arguere.Cum arderent inuidia nó patres modo, fed etiam tribuni plebis, coopcati pariter,óC qui cooptaueranutum ex collegio tres,P.Curiatius,M.Metilius,Ói M.Minutius, trepidi reru fuarum in Sergium,Virginiumé^ prioris anni tribunos militates incurrunt: in cos ab fe irain plebis,inuidiam(^ die didta auertut.Quibus delectus,quibus tributu,quibus diutina militia, longinquitasc^ belli fit grauis : qui clade accepta ad Veios doleant: qui amilïis liberis, fratri/ bus,propinquis,affinibus lugubres domos habeant : fjs publici, priuatiep doloris excqucndi ius,poteftatemcp ex duobus noxrjs capitibus datam ab fe memorant.omnium nanqj malo/ rum in Sergio,Virginioq? caufasefletnec id accufatore magis arguere, quam fatcri rcos : qui Boxij ambo,alter in alterum caufam cofcranufugam Sergi] Virginias, Sergiusproditionetn increpans Virginij .quorum adeo incredibilem amentia fuifle:ut multo ueridmilius fit: copaz dto cam rem, ôi comuni fraudé patriciorum aólam, AbhisSiprius datum locu Veientibus ad incendenda opera,belli trahendi caufa:Si nunc proditu exercitum: tradita Falifeis Romaz na caftra.omnia fieri;utconfenefcacad Veios iuucncus:nec de agris, necde altjs comodis pie bis ferre ad populum tribuni,frequentiaq^ urbana celebrare adliones,ôi refiftere confpiratioz ni patriciorum poflînt.Præiudiciu iam de reis Sc ab fenatu. Si à populo Romano, Si ab ipfoz rum collegis fadlum effe.nam Si fenatufconfulto cos ab republica remotos efle: Si recufantes abdicate fe magiftratu,didtatoris metu ab collegis coercitos ciTe: Si populum Romanum triz bunoscreaflre:qui non Idibus Decembribus die folenni,fed cxtemplo Cal.octobribus magi/ ftratum occiperent-.quia Rare diutius respublica his manentibus in magiftratu no pofifet. Et tarnen eos tot iudicqs confoflbs,prædamnatoscp uenirc ad populi iudicium:5i exiftimare de funótos fe eflc:fatist]^ pcenaru dedifle:quod duobus mefibus citius priuati fadti fint: neq; inz teiligere:noccndi fibi diutius turn poteftatem erepta effe, no pœnâ irrogatam. quippe Si colz legis abrogatu imperium:qui certe nihil deliquiflent.illos répétèrent animos Quirites : quos recenti clade accepta habuinenncum fuga trepidum, plenum uulnerum ac pauorc inci'détcm portis exercitum uiderint,non fortunam,aut qucnquâdeorû,fcd hos duces accufantem. Pro certo fe haberc:neminein concione rtare,qui illo die non caput,domu,fortunascp L.Virginfj ac M.Sergi) fit exccratus,dctefl:atusc]^.minimc couenire : quibus iratos quifq? decs prccatus fit:in rjs fua poteftate, cum liccat,Si oporteat, non uti. nunqua dcos ipfos admoucre nocentiz bus manus:fatis efife,fi' occafione ulcifcendi læfos armêt. His orationibus incitata plebs denis millibus arris grauis reos condemnat:nequicquâ Sergio mattem comuncm belli,fortunamé^ accufante:Virginio deprecantc,ne infelicior domi,quàm militiæ cHct. In hos uetfa ira populi cooptationis tribunoru.fraudisq? contra legem treboniam faôtæ memoriam obfeuram fecit, Vi(flores tribuni,ut præfentem raercede iudieij plebes haberet;legcm agrariam promulgant: tributumc^ conferri prohibenncu tot exercitibus ftipendio opus efifet:resc^ militia ita profpe re gcrerentunut nullo bello uenirctur ad exitum fpei.nanc^ Veijs caftra,quæ amiffa erant,rez cuperata caftellis prçfidijscp fîrmantur.Prçcrant tribuni militum,M.Æmylius,Si Q.Fabius. M.Furio in Falifcis,Si Cn.Cornclio in capenate agro hofles nulli extra mœnia inuenti: præz dæ a0tar:incendii3c^ uillarum,3c frugu uaftati fines:oppida nee oppugnata,ncc obfefla funt. At in Volfcis dcpopulato agro Anxur nequicquam oppugnatum, loco alto fitum: Si poftep uis irrita erat,uallo foflacp obfideri cœptu. Valerio Potito Volfci prouincia euenerat.Hoc Ra tu militariu return,feditio inteRinamaiore mole coorta,quam bella ttacRabantut: SC cu tribu turn coferri per tribunos no poRet:nec Ripendium imperatoribus mittcretur: xraqj militaria flagitaret miles:haud procul erat, quin caRra quoq^ urbanæ feditionis contagione turbarenz tur. Inter has iras plebis in patres cu tribuni plebis nunc illud tempus cRe diccret Rabiliendæ libertatis:8C ab Sergiis,Virginrjstp ad plebcios uiros fortcs,ac Rrenuos trâsfcrêdi fummi ho noris:nó tame ultra ^ceffum eR: nbsp;nbsp;ut unus ex plebe ufurpadi iuris caufa, P.Licinius Caluus

tribunus

n8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» P R I W AE

tribunus militu confulari poteftate crearetur.cæteripatrici] creatù P.ManiIi'us,Si P. Titimus* PiMcliuSjL.Furius MeduilinuSiL.Popilius Volfco » Ipfa plebes mirabatur fe tanta rem ob/ tinuiflc:non is modo,qui creatus erat,uir nullis ante honoribus ufus,uetus tantum fenator,ô2 ætate iam grauis»Nec fatis conftatcur primus,ac potiflîmus ad nouum delibandû honorem fît habitus. Alt] Cn.Cornelij fratris,qui tribunus railitum priore anno fucrat;rnplcxép ftipen dium cquitibus dederat:gratia extraCtum ad tantu honorem credunt. alq orationem iplum ternpeftiuam de concordia ordinu,patribus plebiq^ grata habuifle.Hac uiôtoria comitiorum exultantes thbuni plebis,quod maxime rempublicam impediebat, de tributo remiferunt. at collatum obediêteismiiTumcç ad exercitu eft.Anxur in Volfcis breui receptum eft: negledlis die fefto cuftodqs urbis Jnfîgnis annus hyeme gelida.ac niuofa fuiuadeo, ut uiæ clauiæ, Ty/ beris innauigabilis fuerit. Annorta ex ante conuetfta copia nihil mutauit. Et quia P. Licinius ut cœperat haud tumultuofe magiftratu maiore gaudio plebis,quàm indignatione patrum* ita etiam geflïtidulcedo inuafît proximis comitijstribunorum militum plebeios creâdi. unus M. Veturius ex pa tricfjs candidatis locum tenuit. plebeios alios tribunos militu confulari po tcftate omnes ferc centurie dixere,L.Titinium,P4Meneniu,Racilium,Cn.Genutium,L.Att lium.Triftem hyemem.fîue ex intempérie cœli raptim mutatione in contrariu fadla» fîue alia qua de caufa,grauis,peftilenstç omnibus animalibus æftas excepit. cuius infanabili pcrnicie quando nec caufa,nec finis inueniebatunlibri Sibyllini ex fenatuiconfulto aditi funt.duumuiz ri facris faciudis.leôtifternio tune primum in urbe Romana faóto, per dies oólo Apollinem, Latonamq^Ôê Dianam,Herculem,Mercuriû,atcç Neptunum tribus, quàmampliüîme turn apparari poterat,fl:ratis ledis placauere. priuatim quoqj id facrum celebratum eft. tota urbe patêtibus ianuis,promifcuoq^ ufu return omnium in propatulo pofîto,notos, ignotosq? paf/ fîm aduenas in hofpitium duótosfcrunnSi cum inimicis quoqj benigne,ac comiter fermones habitos:iurgr)s,ac litibus temperatummincflis quoeç dempta in eos dies uinculatreligioni de inde fuifte,quibus eâ opem deculiftent,uinciri. Interim ad Veios terror multiplex fuit: tribus in unum bellis collatis.nanq; eodem,quo antea,modo circa munimenta,cum repente Cape/ nates,Falifcic^ fubfidio ueniiTent: aduerfus tres exercitus ancipiti prælio pugnatum eft. ante omnia adiuuit memoria damnationis Sergtj.ac Virginij.itaqj maioribus caftris, unde antea ceftatum fuerat: breui fpatio circundueftæ copiæ Capenates in uallum Romanum uerfos ab/ tergo aggrediuntur. Inde pugna cœpta ôC Falifeis inculte terrorem: trepidantesc^ eruptio ex caftris opportune faCta auertit. repulfos deinde infecuti uidtores, ingentem ediderutcædem. Nec ita multo poft iam palantes,ueluti forte oblati, populatores capenatis agri reliquias pu/ gnæ abfumpfere. Si Veientium refugientes in urbem multi ante portas cæfî: dum præ metu ne fîmul Romanus irrumperet,obieótis foribus extremos fuoru exclufere.Hæc eo annoada. Et iam comitia tribunorum militum aderannquorum propè maior patribus, quàm belli eu/ ra erattquippc non communicatum modo cum plebe , fed propè amiflum cernentibus fum/ mum imperium.itaqj clariftimis uiris ex compofito præparatis ad pctcndu,quos prætereun/ di uerecundiam crederent fore:nihilo minus ipfi perinde,ac fi omnes candidati eflent,cun(ft3 cxperientes,non homines modo,fed deos etiam excipicbant,in religionem uertentes comitia biennio habita.priore anno intolerandam hyemem,prodigqsép diuinis fîmilem coortâ: pro ximo non prodigia,fed iam euentus,peftilentiam agris.urbiép illatam haud dubia ira dcûmî quos peftis eius arcendæ caufa placandos effe.in libris fatalibus inuentum fît. comitrjs.aufpi/ cato quæ fierent,indignum dqs uifum honores uulgari.difcriminaé^ gentium confundi.Præ/ terquàm maieftate petentium,religione etiam attoniti homines patricios omnes,partem ma gnam honoratiftîmu quencj],tribunos militu côfulari poteftate creauere,L. Valeriu Potitum quintum, M.Valeriu Maximu, M.Furium Camillum tertiû, LFurium Medullinu tertium, Q.Seruilium Fidenatem iterum,Q.Sulpitium Camerinum iterum.His tribunis ad Veios ni hil admodu memorabile aclum eft.tota uis in populationibus fuit, duo fummi imperatores, Potitus à Falerijs,Camillus à Capena prçdas ingétesegeremulla incolumireli(ftare,cui ferro, aut igni noceri poffet.Prodigia interim raulta nutiari:quoru plerae^, QC quia fînguli authorcs

erant*

L I B E ft ' Ct V I N T V $

crant.parum crédita',fpretaq^: Si quia hoftibus Hetrufcis, per quos eaprocurarenc, arufpices non erant.In unum omnium curæ uerfæ fiinnquod lacus in Albano nemore iine ullis cœlcfti bus aquis.caulàûe qua alia, qua; rem miraculoeximeret,in altitudine iniblitam creuit. Quid' nam eo dq portederent prodigio,mifli fcifcitatum oratoresad dclphicum oraculum, fed pro/ pior interpres fatis oblatus fenior quidam Veiens.qui inter cauillates in ßationibus,ac cufto/ df)s milites Romanos,Hetrufcosq^.uaticinantis in modum cccinit : priufqua exlacu Albano aqua emiiTaforet,nunqua potiturum Veqs Romanum. quod primo uclut temcre iadtu fper ni.agitari deinde fermonibus cceptum efttdonec unus ex ilatione Romana pcrcuólatus pro/ ximum oppidanorum,iam per longinquitaxem belli commercio fcrmonum fadto.quis nam is effet, qui per ambages de lacu Albano iaceret : poftquam audiuit arufpicem cffe,uir baud intaóti religione animi,caufatus de priuati portcnti procuratione »fîoperæ illi effet, confulere uelle.ad colloquium uatcm elicuit.cumcp progreffi ambo à fuis longius effent incrmes,(îne ut b metu : præualens iuucnis Romanus fenem infirmum in confpedtu omnium raptû nequic/ quam tumultuantibus Hetrufds,ad fuostranftulit.qui cum produdhusad imperatorcm,indc Romam ad fenatu miffus effènfcifcitantibus quidnam id effet, quod de lacu Albano docuif/ fet,refpondit:profeôto iratos deos Veienti populo illo fuiffe die, quo fibi earn menteobieciff fènuut excidiu patriæ fatale proder. t. itacç quæ turn cecinerit diuino fpiritu inftindtus ; ea fe nec ut indiôta fint, reuocare poffe: Si tacêdo forfitan quæ df) immortales uulgari uclint,haud minus,^ cælanda effando,nefas cotrahi.Sic igitur libris fatalibus, fie difcipliqa Hetrufea tra/ ditu effe:ut quando aqua Albana abudaffèutum fi earn Romanus rite emififfet, uidtoriâ de Veientibus dari:antequâ id fîat,deos mœnia Veientium deferturos no effc.Excqucbatur in/ de quæ folennis deriuatio effeuSed authorem Icucm, nec fatis fîdu fuper tanta re patres rati, decreucre legatos,fortescp oraculi pythici expejffandas.Priufquâ à Delphis oratores redirêts Albaniûe prodigq piacula inuenirentunnoui tribuni militum cofulari poteftate,L,Iulius Tut lus.L.Furius Medullinus quartu.L.Sergius Fidenas,A.Pofthumius Regilléfis.P.Cornelius Maluginenfis, A.Manilius,magiftratu inierunt.Eo anno Tarquinienfes, noui hoftes exortis quia multisfimul bellis, Volfcoru ad Anxur,ubi prçfidiû obfidcbaf^iÆquoru ad Lauicos.qui Romand ibi coloniam oppugnabanuad hoc Veienti quocp.Si Falifco.ôi Capenati bello oc/ cupatos uidebât Romanosmec intra muros quietiora negotia effe certaminibus patru,ac pic bis.inter hæc locu iniuriæ rati effe, prædatu in agrum Romanu cohortes expeditas mittunt. aut enim paffuros inultam eam iniuriâ Romanosme nouo bello fe onerarét:autcxiguo,coc^ paru ualido exercitu perfecuturos. Romanis indignitas maior, quàm cura populationisTar/ quinienfiu fuit.eo nec magno conatu fufcepta.nec in longum dilata rcs eft, A. Pofthumius,62 LJulius non iuffo deledu(etcnim ab tribunis plebis impediebanf' ) fed propc uoluntariorû, quos adhortando incitauerantcoadla manu,per agru cæretem obliquistramitibus egreffi.re deûtes à populationibus,grauescp præda Tarquinienfes oppreffere. multos mortales obtru/ canttomnes exuunt impedimentis:6C receptis agroru fuorum fpolfjs Romam reuertuntur.Bi duum ad recognofeendas res datu dominis:tertio incognita (erant aute ea pleracp hoftiû ipfo rum)fub hafta uenierc.quodép inde redaôlû.militibus eft diuifum.Cætcra Bella, maximeep Veiens,incerti exitus erât.Iamq^ Romani defperata ope humana,fata,amp; deos fpcdlabdt: eu legati ab Delphis uenerunt,forte oraculi afferentes congruentem refponfo captiui uatis. Ro/ mane, aqua Albana caue lacu contineri:caue in mare manarc fuo fluminc finas.emiffam per agros rigabisîdiffipatâq^ riais extingues. tum tu infifte audax hoftiu mûris, memorquâ per tot annos obfides urbem,ex ea tibi his,quæ nunc panduntquot;, fatis uiôtoriâ datam. bello perfe/ ôlodonu amplu uiôlor admea templa portatoTacraep patria, quoru omiffa cura effa'nftau/ rata,ut affolet,facito.Ingcns inde haberi captiuus uates cœptustcumcp adhibere tribuni mili turn Cornelius, Pofthumiusep ad prodigrj Albani procurationé, ac deos rite placandos cce/ perc.inuentumcp tandem eft,ubi negledlas cærimonias,intermiffumûe folcnne dq argueretî nihil profeólo aliud effe,^ magiftratus uitio creatos,Latinas,facrumép in Albano monte no rite concepiffe.unâ expiationceorum effe:ut tribuni milieu abdicarent fe magiftratmaufpicia

deinte/

«

no nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. P R I M AE '

de integro fepctercntünöC I’nterregnu iniretur.Ea ita fadta funt ex fenatufconfuko.Interrcges tres deincepsfuercjL. Valcrius,Q.Seruili'us Fidenas.M.Furius Camillus.nunquam defitum interim turbari,comitia interpellâtibus tribunis plebis:donec coueniffet prius, ut maior pars cribunorum milicum ex plebe crearetur.Quæ dum aguntunconcilia Hetruriæ ad fanum Vul tumnæ habita.poftulatibuscß Capenatibus, ac Falitcis,ut Veios comuni animo, cófiiiocp o/ mnes Hetruriæ populi ex oblîdione eriperent:refponfum eft;antea fe id Veientibusnegafle: quia undc confilium non petiflent fuper tâta re, auxilium petere no debcrentmûc iam pro fe fortunam fuam illis negare.maxime in ea parteHetruriæ genre inu(îtatâ,nouos accolas Gab los eflcîcû quibus nec pax fatis fida,nec bellum pro certo fit.fmguini tarnen,nomini^.ôê prç fentibus periculis cofanguineorû id dari: ut (îqui iuuentutis fuæ uoluntarij ad id bellum cant, non impediant.Eum magnum aduenifle hoftium numerû fama Romæ erat. eoeç mitefcerc difeordiæ inteftinæmetu cômuni,ut fit,cœptæ.Haud inuitis patribus P.Liciniû Caluum præ rogatiua tribunum militum non petentem créant, moderationis expertæ in priore magiftra/ tu uirum,cæteru iam turn exaôtæ ætatis.omncscp deincepsex collegio eiufdem anni retici ap parebac,L.Titinium,P,Menenium,Cn.Genutium, L.Attilium.qui priufquâ renutiarentur, iurc uocatis tribubus permiflu interregis P. Licinius Caluus ita uerba fecit. Omen concor/ diæ Quirites.rei maxime in hoc tempus utilis, memoria noftri magiftratus uos bis comitqs petere in infequêtem annu uideo:fî ÔC collegaseofdem reficitis,etiam ufu meliores fadlos. me iam non eundem,fed umbrâ,oomenc^ P.Licinq relidîum uidetis.uires corporis cffœtæ: lèn/ fusoculorû,atqj aurium hebctesimemoria labanuigor animi obtufus.En uobis, inquit, iuuez nem,fîlium tenens,effigiem atq; imagincm eius,quem uos antea tribunum militum ex plcbc primû feciftis.hunc ego inftitutu difeiplina mca,uicarium pro me rcip.do,dico(p:uosép quæz fo Quirites dclatum mihi ultro honorem huic petcnti,meiscp pro eo adieôtis precibus manz detis.Datum id petenti patriifîliuscp eius P.Licinius tribunus militu confulari poteftate cum iis,quos fupra fcrip(îmus,declaratus.Titinius,Genuriusq^ tribuni militum profeôti aduerfus • Falifcos,Capenacescç,dum bellû maiore animo gerunt,quàm con(îlio:præcipitaucre fe in inz fidias.Genutius morte honefta temcritatem luens,ante ligna inter primoresceciditiTitinius în editum tumulu ex multa trepidatione militibus colleôtis, aciem reftituit: nec fc tamê æquo loco hofti comilît.Pkis ignominiæerauquàm cladis acccptû.quæ propè in cladcm ingentem uertit:tâtu indeterroris no Romæ modo,quo mulriplcx fama peruenerat: fed in callris quoz que fuit ad Veios.ægre ibi miles retentus à fuga eftzcû peruaîiflet caftra rumor'.ducibus,excrz citucp cæfo uidlorem Capenatem, ac Falifcum, Hetruriæc^ omné iuuentutê haud procul inz de abeiïe.His tumultuoßora Romæ.iam caftra ad Veios oppugnari, iam partem hoftiû ten derc ad urbem agmine infefto credideranticoncurfumcp in muros eft.ôC matronaru, quas ex domo conciuerat publicus pauonobfecrationcs in templis faóte-.precibusqp ab dqs petitu: ut exitiu ab urbis te(ftis,tcmplisc^,ac mœnibus Romanis arcerent:Veioslt;^ eum auerterent terz rorcmifi facra renouata rite,(j procurata prodigia cffent.lam ludi, latinæc^ inftaurata erant: iam ex lacu Albano aqua emiftain agros:Veiosep fata appetcbant.Igiturfatalis duxad exz cidiû illius urbis,fcruandæ^ patriæ, M.Furius Camillus dictator diólus, magiftrû equitum P.Corneliu Scipione dixit.Omnia repente mutaucrat imperator muratus.alia fpes, alius ani mus hominûjfortuna quoc^ alia urbis uideri. Omniû primû in eos,qui à Vefjs in illo pauore fugcrantimore militari animaduertit:efïicitcp:ne hoftis maxime timendus militi cftet.dcindc indiôlo deleclu in diem certâ.ipfe intérim Veios ad cofîrmâdos militu animos intercurrininz de Româad feribendû nouum exercitû redittnullo detreeftante militiâ. peregrina ctiâiuuenz tus,Larini,Hernicicp opera fuam pollicentes,ad id bellû ucnêre.quibus cum gratias in fenatu egiflet didtatonfatis iam omnibus ad id bellû paratis, ludos magnos ex fcnatufconfulto uoz uit Verjs captis fe fadturû.ædcm^ Matutç matris refcdlâ dedicaturû,iâ ante ab rege Seruio Tullio dedicatâ. Profedtus cû exercitû ab urbe expedlatione hominû maiore cp fpe, in agro primû Nepefino cû Falifcis,5C Capenatibus ligna cofert.omnia ibi fumma ratione, cofilioc]^ adla fortuna etiâ,ut fit,fecuta eft.no prçlio tantu fudit hoftcsifcd caftris quoq^ exuitiingériq^

LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V I N T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lil

præda eft potîcus:cuîus pars maxima ad quæftorem rcdaóla eftjhaud ira multum militi da/ tum.Inde ad Vetos exercitus dudtus-.dêfioraépcaftella faôla:8ià procurfationibus,quæ muî tæ temere inter murum,ac uallum fiebâuediôlo nequis iniufFu pugnaret, ad opus miKtes tra dudli.operum fuit omnium longe maximu, ac laboriofinîmum,cuniculus in arcem hoftium agi cœptiis.quod ne intermitteretur opusmeu fub terra cotinuus labor eofdemconfîceretu'ii partes fex munitorum numeru diuifit.fenæ horæ in orbem operi attributæ funt.notflc.ac die nunquam ante omiflum,quàm in arcem uiam facerent.Diôlator,cum iam in manibus uide/ ret uiôloriam efleturbem opulentiffîmâ capiitantumcp prædæ fore, quantû non omnibus in unum collatis ante bellis fuiflètmequam inde aut militu iram ex malignitate prædæparticæ, aut inuidiam apud patres ex prodiga largitione caperet-.literas ad fenatum mifit.Deûm im/ mortalium benignitate.fuis confilijs.patientia militu Veios iam fore in poteftate populi Ro/ mani.quidde præda faciendu cenferent Z Duæ fenatu diftinebant fententiæ. fenis P.Licini). que primû dixiffe à filio interrogatum ferût:edici palàm placere populo.utqui particeps efl'e fîrædæ uellet.in caftra Veios iret.altcra Ap.Claudtj.qui largitione nouam,prodigâ,ina:qua/ em.inconfultâ arguens.îî femel nefas ducerentcaptam ex hoftihus in ærario exhaufto bellis pecunia efletauthor erat ftipendrj ex ea pecunia militi numeradi; ut eo minus tributi plebes cóferrct.eius enim doni focietate fenfuras æqualiteromniu domos; no auidasin direptiones manus otioforu urbanorum prærepturas fortium bellatorum præmia efletcum ita ferme eue niat;ut fegnior fit prædatonut quifqj laboris, periculi^ præcipuam petere parte folcat. Lici/ nius cotra fufpetftam.Si inuifam femper eam pecuniam fore aiebat:caufasc^ criminu ad ple/ bem.fcditionum inde.ae legum nouaru præbituram.fatius igitur efle; recociliari co dono ple/ bis animos; exhauftis, atc^ exinanitis tributo tot annoru fuccurri; amp;nbsp;(entire prædæ frudtu ex eo bello.in quo propècófenuerint.gratius id fore,lætiuslt;]^,quod quifqj fua manu ex bofte ca ptum domu retulcrinquàm fi multiplex alterius arbitrio accipiat.ipfum diótatorêfugere inui diam ex eo criminatp, eo delegafle ad fenatum;fenatu quoqj debere reiedtam rem ad fe per/ mittere plebi:ac pari habere.quod cuic^ fors belli dederit.Hæc tutior uifa fcntetia efttquæ po pularem fenatu faceret.Edidtum itacß eft;ad prædam Veiente quibus uideretur.in caftra ad didlatorem proficifccretur.ingens profedta multitudo replcuit caftra.Tum dictator aufpica/ to cgrcfl'us.cu edixiflenutarma milites caperent; Tuo duótu,inquit,Pythice Apollo.tuoqj numinc inftinólus pergo ad delendâ urbem Veios; tibicp bine décima parte prædæ uoueo, te fimul luno rcgina.quæ nunc Veios colis.preconut nos uidtores in noftrâ.tuamép mox futti ram urbem fcquarc;ubi te dignû amplitudine tua templu accipiar. Hæc precatus.fupcrante multitudine ab omnibus locis urbê aggreditur; quo minor ab cuniculo ingruetis periculi fen fus effet, Veientes ignari fe iam ab fuis uatibus.iam ab externis oraculis proditos.iam in par tem prædç fuæ uocatos deos.alios uotis ex urbe fua euocatos boftiu têpla.nouasép fedes fpe dlare.fec^ ultimu ilium diêagere.nibil minus timentes,^ fubrutis cuniculo meenibus arcem iam plenam boftiu effc.in muros pro fe quifq? armati difeurrunumirantes quidnam id effetî quodjcum tot per dies nemo fe ab ftationibus Romanis mouiffct;tum uelut repétino fôli fu tore improuidi currerent ad muros. inferitur buic loco fabula; immolante rege Veientium, uoeem arufpicis dicentis.qui eius hoftiæ exta profecuiffet.ei uiôtoriâ dari, exauditam in cuni culo mouiffe Romanos milites,ut adaperto cuniculo exta raperenuS^ ad didlatorcm ferrent, Sed in rebus tam antiquis fi quæ fimilia ueri fint.pro ueris accipiantur.fatis babeam.bæc ad oftentationê feenæ gaudétis rairaculis aptiora,quàm ad fîdcm,nelt;^ affirmare, nec^ refellere eft operæpretium. Cuniculus deledtis militibus eo tempore plenus;in æde Iunonis,quæ in Veientana arcc erat:armatos répété cdidit.K pars auerfos in mûris inuadut boftes;pars clan ftra portaru reuellunt;pars,cum ex teôtis faxa tegulæc^ à mulicribus.ac feruitijs iaceréturan/ ferunt ignes.Clamor omnia uarrjs terrétium.ac pauentiû uocibus, mifto mulierum ac puero vum ploratu.complet.Momêto temporis deieólis ex muro undiqj armatis, patcfaólisc^ por tis,cu ait] agmine irruerent; ali] defertos fcandercntmuros;urbs boftibusimpletunomnibus locis pugnatur.Deindc multa iam édita cæde,fenefcit pugnaiSC dictator præconcs cdicere iu l bet:

'I

lis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C, P R I M An

bef.ot ab inermi abftineatur.Is finis fanguinis fuit.dedi inde inermcs ccepti. il ad prædâ mi les permiflu dictatoris difcurrit.quæ cum ante oculos eins aliquantum fpe,atlt;^ opinione ma/ ior,maiorislt;^ pretij rerum ferretundicitur manus ad cœlum tollens precatus efle: ut ficui deo rum, hominûc^ nimia fua fortuna, populicçRomani uideretunut earn inuidiâ lenire quara minimo fuo priuatoincômodo,publicoc^ Romani populi licerèt. couertentem fe inter banc ucnerationem.traditur memoriæ, prolapfum cecidilîe: id(^ omen pcrtinuifle poftea cuentu rem côieclantibus uifum addamnationé ipfius Camilli.captæ deinde urbis Romanæ,quod poft paucos accidie annos,cIadem.Atcç ille dies cæde hoftiû, ae direptione urbis opulentifti/ mæ eft côfumptus.Poftero die libera corpora dictator fub corona uendidir. ea fola pecunia in publicu redigitur.haud fine ira plebis.32 quod retulere fecum prædæ,nec duci,qui ad fena/ tum.malignitatis authores quierendo^rem arbitrij fui rcieciftetmec fenatui,fed Liciniæfami/ liæ,ex qua filius ad fenatu retuliffeupater tam popularis fententiæ author fuiflet:acccptû refc rebant.Cum iam humanæ opes afportatæ,egeftæcp à Verjs eflennamoliri turn deum dona ipfosep deos,fed colcntiu magis,^ rapietium modojcœpere.nancp delecfti ex omni exercitu iuuenes,pure lautis corporibus.candida uefte,quibus deportada Roma regina luno alligna ta erauuenerabundi templum iniere.primo religiofe admouetes manus:quod id fignu more Hetrufeo nifi certæ gentis facerdos attredlare no effet folitus.deindc cu quidamjeu fpiritu di uino tadfuSifeu iuuenili ioco,uisne Roma ire lunoCdixiftcf.annuifte cæteri Deam conclama/ uerunt.inde fabulæ adieótu cft:uocem quolt;q{ dicentis,uelle,audita.motam certe fede fua par ui raolimenti adminicults.fequentis modo accepimus leuem, ac facilem translatu fuifte: inte/ gramq? in AuentinS æternâ federn fuam.quö uota Romani diótatoris uocaucrât:perlatam: ubi templu ei poftea idem,qui uouerat,Camillus dedicauit. Hie Veioru occafus fuit, urbis opulentilTimæ Hetrufei nominis, magnitudine fuam uel ultima clade indicatis: quod decern æftates.hyemescpcotinuascircûfeffa.cum plusaliquanto cladium intuliffet,^ accepiftct:po ftremo iam fato quoqj urgence,operibus tamcn,nó ui expugnata eft. Roma ut nuntiatum eft,Veios captos:quanq^ ôi prodigia procurata iuerant:0C uatum refponfa,SC pythicæ fortes notæ-.Si quanm humanis adiuuari cSfilijs potucrat res, ducem M. Furium maximu impera/ torum omniu legerat: tarnen quia tot annis uarie ibi bellatum erat:multæcp clades acceptæ: uelut ex infperato immenfum gaudiu fuit.ÔC priufquâ fenatus decerneret, plena omnia cem/ pla Romanaru matru gratias dijs agetium erant.fenatus in quatriduum, quot dierum nullo ante bello, fupplicationcs decernit. Aduentusquoep diótatoris omnibus ordinibus obuiam eftufis celebratior, quam ulliusunquaanteafuit: triumphusq^ omnem confuetu honorandi illius dici modu aliquantum exceftit.maxime confpeeftus ipfe eft,curru equis albis iunóto ur/ bem inuedtus’.parumip id no ciuile modo,fed humanu etiâ uifum.Iouis, Solisep equis æqui peratum dieftatore in religionem etiam trahebant.triumphuscp ob earn unam maxime rem clarior,quam gratior fuit.Tum lunoni reginæ templum in Auetino locauit:dcdicauitlt;^ Ma/ tutæ matris.atque his diuinis,humanisc^ rebus geftis,did:atura fe abdicauit. Agi deinde de .Apollinis dono cceptu. cui fe décima uouifte prædæ partem cu diceret Camillus: pontifices foluendum rcligione populum cenferennhaud facile inibatur ratio iubendi referre prædâ po pulum:ut ex ea pars débita in facru fecerneretur.tandemrö,quod leuiffimu uidebatur,dccur fum eft:ut qui fe.domumc^ religioneexoluere uellet: cu fibimetipfi prædâ æftimaftet fuam: decimæ pretium partis in publicu deferrenut ex eo donu aureum dignum amplitudinetcm/ pli,ac numine dei ex dignitate populi Romani fieret, ea quoc^ collatio plebis animos à Ca/ millo alicnauit.Intcr hæc pacifîcatû Icgati à Volfcis,amp; Acquis ucnerut. impetratacp pax,ma gis ut fefla tam diutino bello acquiefeeret ciuitas.quam quod digni petcrent. Veqs capris, fex tribunos militucofulari poteftate infequens annus habuit,duos P. Cornelios, Coffum, Scipionem.M.ValcriumMaximu iteru,C.Fab{um Ambuftum iterum.L.Furium Medulli num quintu,Q.Seruilium tertiu. Cornelijs falifeu bellum,Valerio,acScruilio capenas forte euenit.ab ijs no urbes ui aut operibus tencatæ:fed ager eft depopulatus: prædæép rcru agre/ ftium aótx:nulla felix arbor,nihil frugifêrû in agro reliólum. Ea clades capenatem populum

LIBER CLV I N T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;llj

fubegit.pax pctcntibus data. In Falifcis bcllum reftabat. Romæ interim multiplex feditio cratxuius Icniendæ caufa coloniam in Volfcos, quo tria millia ciuiû Romanorû feriberentur, deducendam cenfuerantitriumuiritç ad id creati terna iugera,ôC feptunces uiritim diuiferant. Ea largitio fperni cœptaïquia fpei maioris auertêdæ folatium obiedtum cenfebant.cur enim rclegari plebcm in VolfcosCcum pulcherrima urbs Veij, agcri^ Veientanus in cofpcôtu fît, uberior,ampliortp Romano agro C urbem quoqj urbi Romæ uel fitu, uel magnifîcentia pu/ blicorum, priuatorumcp teôtorû,ac locorum præponebât. quin ilia quoq? adlio mouebatur, quæ poft captam utiqj Romam à Gallis celebratior fuintrâfmigrandi Veios.cæterû partem plebis, partem fenatus deftinabant habitandos Veios: duasc^ urbes comuncs reipublicæ in coli à Romano populo pofte. Aduerfus quæ cum optimates ita tendcrent,utmoriruros fe ci/ tius dicerent in confpedtu populi Romani, quàm quicquam earum rerum rogaretunquippe nunc in una urbe tantum diftenftonum efteiquid in duabus urbibus fore uidtamne utquif/ quam uidtrici patriæ præfcrret C fineretcç maiorem fortunam captis efte Vctjs, quàm incolu mibus fueritCpoftremo fe relinqui à ciuibus in patria pofte:ut relinquant patriam.atcç ciues, nullam uim unquam fubaôlurâiSi T.Siciniu(is enim ex thbunis plebis rogationis eius lator erat)coditorem Veios fcquantur,relidlo deo Romulo,dei filio,parente,ôC authore urbis Roz mæ. Hæc cum fœdis certaminibus agerentur: (nam partem tribunoru plebis patres in fuam fententiâ traxerant)nulla res alia manibustêperare plebcm cogebatxp quod ubi rixæ comit tendæ caufa clamor ortus eftet,principes fenatus primi turbæ oftèrentes fe,peti,feriri,atq} oc/ cidi iubebant.ab horu ætatibus,dignitatibuscp,ôi lionoribus uiolandis dum abftinebatur:8£ ad reliquos ftmiles conatus uerccûdia iræ obftabat.Camillus idenridem omnibus locis con/ cionabatur.haud mirum id quidem eftTeifurere ciuitatcm: quæ damnata uoti omnium rerum potioré curam,quàm religione fe exoluendi,habeat.nihil de collatione diccre ftipis uerius,i^ dccimæiquando ea fe quifqj priuatim obligaucritdiberatus fttpopulus.enimuero illudfeta/ cercjfuam confeientiam no pati:quod ex ea tantu præda, quæ rerum mouentium fit: décima defignctur:urbis,atq5 agri captûquæ ôi ipfa uoto contineatunmcntidncm nullam fieri.Cum ea difeeptatio anceps fenatui uifa, delegata ad pontifîces eftet: adhibito Camillo uifum col/ Iegio:quod eins ante conceptum uotum Veientium fuiftèt, ôt poft uotum in poteftatem po/ pull Romani ucniftct:cius partem decimam Apollini facratam cfte.ita in æftimationé urbs, agercp uenit.pccunia ex ærario promptarôC tribunis railitum cofularibus ut aurum ex ea coe/ merent,negotium datum.cuius cum copia non eftet:matronæcœtibusadcam rem cofultan/ dam habitis,amp; communi decrcto pollicitæ tribunis militum aurum Si omnia ornamenta fua, in ærarium dctulcrût.Grata ea res,ut quæ maxime fenatui unquam fûit:honoremcp ob earn munifîcentiâ ferunt matronis habitum:ut pilento ad facra,ludos(^ carpétis fefto, profeftoc^ uterentur.Pondere ab fingulis auri accepto,æftimatoc^,uc pecuniæ foluercntur,crateram au/ team fieri placuit-.quæ donum Apollini Delphos portaretur. Simul ab religione animos re/ miferûnintegrant feditionê tribuni plebisiincitatur multitudo in omnes principes, ante alios in Camillum.cum prædam Veientanam publicando,facrandoq^ ad nihilum redegifte. ab/ fentes fcrociter incrcpant:præfcntiu,cum fe ultroiratis offerrent,uerecundiam habent.SimuI extrahi rem ex eo anno uiderunutribunos plebis latores legis in annum cofdem reficiunt:Ô2 patres hoc idem de intcrcciforibus legis annifi.ita tribuni plebis magna ex parte qdé refedti. Comités tribunoru militum patres fumma ope euicerutut M.Furius Camillus crearctur, propter Bella fimulabât parari ducem:fed rogationi tribuniciæ aduerfarius quærebatur.cum Camillo creati tribuni militum confulari poteftate,L,Furius Medullinus fcxtum,C. Aemyz lius.L.Valerius Publicola,Sp.Pofthumius,P. Cornelius iteru.Principio anni tribuni plebis nihil moucrunndonec M.Furius Camillus in Falifcos,cui id bcllum mandatum crat:profîci/ fceretur.diffèrendo deinde elanguit res. ôC Camillo, quem aduerfarium maxime metuerant: gloria in Falifcis creuit.Nam cum primo mœnibus fe hoftcstcnerent,tutiftîmum id rati:po/ pulatione agroru, atep incendijs uillarum coegiteos egredi urbe: fed timor longius progredi prohibuit,mille ferè paftiium ab oppido caftra locanr.nulla rc alia fîdcntcs ea fatis tuta efte, l i quàm

1^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» PRIMAE

quàm difficultate aditus afperisxonfragofisup circa,amp; partsm aisftis,partim arduis urjs. Cx/ terum Camillus captiuû indicem ex aghs fecutus ducé,caftris multa nodlc mons,prima luce aliquanto fupcnoribus locis fe oftendit.trifariam Romani muniebant.aiius exerdtus prælio intcntusftabat.ibi impcdire opus conatos hoftes fundit,fugatcp,tantumcp inde pauoris Fa/ lifcis inieôlum eftiut effufa fuga caftra fua ^quæ propiora erant,prælati,urbem pctcrêt. multi cæfi,uulncracilt;Ç:priufquam pauentes portis inciderent.caftra capta: prædaad quæftores rc/ daôta cum magna militum ira.fed feueritate imperij uidti eandem uirtutem oderant.ôi mi rabantur.Oblîdio inde urbis,Ô£ munitiones, ÔC interdum per occafionê impetus oppidano/ rum in Romanas ftationes,præliaq^ parua fieri:ô£ tcri tempus,neutro inclinata fpe: cum fru/ mentum.copiæq^ aliæ ex ante conuefto largius obfeffis,quàm obfidentibus fuppcterent. uiz debaturc^ æque diuturnus futurus labor, ac Vcqs fuiflèt: ni fortuna imperatori Romano fi/ mul Si cognitæ rebus beliicis uircutis fpccimen amp;nbsp;maturâ uidloriam dediifct. Mos erat Fa/ lifcis codera magiftro liberorû.ôi comité utiifimulq? plurcs pueri, quod hodie quoqp in Græ cia maneuuniuscurædemandabancur. principum liberos ficut fcrè fit,qui fcientia uidebatur præcellerc,erudiebat.l3 cum in pace inftituiflet pueros ante urbé lufus, exercédicp caufa pro/ duccremihil eo more per belli tépus intcrmiflb, dura modo breuioribus, modo longioribus fpatqs trahendo eos à porta lufu,fermonibusq? uariatis longius folito ubi res dédit,progrcf/ fus inter ftationes eos hoftium,caftraép inde Romana in prætoriu ad Camillum pcrduxit. ibi fcclefto facinori fceleftioré fermoné addit:Falerios fe in manus Romanis tradidifTc:quan do eos pueros,quorum parentes capita ibi rcrum fint,in poteftatem dediderit. Quæ ubi Ca millus audiuit:non ad firailem inquit tui nec populum,nec iraperatore feeleftus ipfe cum fee/ Icfto munere ucnifti.nobis cum Falifcis,quæ padlo fit humano, focietas non cft:quam inge/ nerauit natura,utrifcß eft,critrp.funt ôi belli,ficut pacis iuraa'uftcq^ ea non minus quàm forti ter didicimus gerere.arma habemus non aduerfum cam ætatê, cui etiâ captis urbibus parci/ tur:fed aduerfus armatos.ôC ipfos,qui nec læfi,ncG laccffiti à nobis caftra Romana ad Veios oppugnarût.eos tu,quantum in te fi4it,nouo fcclcrc uicifti:ego Romanis artibus,uirtute, ope rc,armis,ficut Veios uincam.Denudatu deinde cum manibus poft tergum illigatis, redueen dura Falerios pueris tradidit-.uirgasq^ eis,quibus proditorcm ageret in urbem uerberantes, dédit. Ad quod fpeôtaculum cocurfu populi primum fado,deinde à magiftratibus de re no ua uocato fenatu,tanta mutatio animis eft inicda,ut qui modo efferati odio, iraép Veientiu exitum pene, quàm Capenatiu paeem mallent: apud cos pacem uniuerfa pofeeret ciuitas.fî/ des Romana,iuftitiaimperatons in foro,5C curia celebrâtur,confcnfui]^omniû Icgati ad Ca/ milium in caftra,arcç indc permiftu Camilîi Romam ad fcnatu,qui dederent Falerios,profi/ cifcuntur.introdudi ad fenatum ita locuti traduntur. Patres conferipti uidoria, cui nec deus, nec homo quifquâ inuideat, uidi à uobis,ôi iraperatore ueftro dedimus nos uobis:rat!, quo nihil uidori puîchrius eft,melius nos fub imperio ueftro,^ legibus noftris uiduros.Euentu huius belli duo falutaria exempla prodita humano generi funt. uos fidéin bcllo, quàm præ/ fentem uidoriam maluiftis:no3 fide prouocati uidoriam ultro dctulimus:fub ditione ucftra fumus.mittitequi arma,qui obfides,qui urbem patentibus portis accipiant: nec uos fidei no^ ftra:,nec nos imperrj ueftri pœnitebit.Camillo Si ab hoftibus,ÔC à ciuibus gratiæ adæ: Fali/ feis in ftipendium militum eius anni, ut populus Romanus tributo uacarer,pecunia impeta/ ta.Pace data,exercitus Romam redudus.Camillus meliore multo laude, quàm cum thum/ phantem albi per urbem uexerâtequi, infignis iuftitia fidec^ hoftibus uidis cum in urbem redifteutacite eius uerecundiam no tulit fenatus,quin fine mora uoti liberaretur: crateramt^ auream donum Apollini Delphos legati qui ferrée, Lucius Valerius,Lucius Scrgius,AuîuS Manilius miftî longa una naue,haud procul freto ficulo à piratis liparenfiu cxcepti deuchun/ tur Liparas.mos crat ciuitatis uelut publico latrocinio partam prædam diuidcrc.Fortc co an no in iummo magiftratu crat Timafitheus quidam Romanis uir fimilior, quàm fuis, qui le/ gatoru nomen,donumcp,ôi deum cui mitteretur, 6C dont caufam ueritusipfe.mukirudincm quoc^.quîc femper fermé regéti eft lîm ihs,rcKgi ont s iuftæ impleuitiaddudosq, in publicum

LIBER CLV I N T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’^5

hofpitiû legatos cum præfidio etiam naui'um Delphos profccutus,Romam inde fofpites re/ ftituic, hofpitium cum eo fenatufconfulto eft faôtum: donacp publice data. Eodem anno in Acquis iiarie bellatum:adco ut in incerto fuerit ôi apud ipfos cxercitus, ÔC Romæ:uiciflent,ui cli'ne enent.Imperatores Romani fuere extribunis militum C. Æmylius,Spunus Poithuz mius.primo rem communitcrgeflèrunnfufis inde aciehoftibus, Æmylium præfidio Vcrru/ ginera obtinere placuit, Pofthumium fines uaftare. ibi eum incopofitoagminenegiigentius ab te bene gefta eunté adorti Aequi terrore iniedto in proximos copulcre tumulos: pauor^ inde Verruginem etiam ad præfidium alterum eft perlatus. Pofthumius fuis in tutum rece/ pris cum concione aduocata terrorem increparet,ac fugam;fufos elfe ab ignauiflîmo,amp; fuga/ ciflïmo hofteîcoclamat uniuerfus exercitus merito fe ea audire: Si fateri admiffum flagitium: fed eofdem corrcdluros eflemecp diuturnu id gaudium hoftibus fore:pofcentes ut confeftim inde ad cadra hoftiu duceret(ca in confpedtu erant pofita in plano)nihil pœnæ rccufabât,ni ea ante nocdé expügnaifenL Collaudatos corpora curare, paratoscp eife quarta uigilia iu/ bet. amp;nbsp;hoftes nodturnâ fugam ex tumulo Romanoru ut ab ea uia, quæ ferebat Verruginé, excluderent,fuere obuiyprælium^ ante lucé(fed luna pernox erat)côminum eft;ÔC haud in/ eertius diurno prælium fuit.Sed clamor Verruginem perlatus,cum cadra Romana crcderet oppugnari,tantum iniecit pauoris,uc nequicquam retinente atcç obiècrante Æmylio, Thu/ fculum palati fugeret.inde fama Romam perlataed Podhumiu, exercitum^ occifum. Qui ubi prima luxmetum infidiaru effufe fequétibus fudulit: cum perequitadet aciem promilfa repetens,tantum iniecit ardoris,ut non ultra fudinuerintimpetum Æqui.cædesinde fugien/ tium,qu3lis ubi ira magis quàm uirtute res geritur,ad perniciem hodium faôta ed.tridemc^ ab Thufculo nuntium nequicquam exterrita ciuitate literæ à Podhumio laureatæ fcquûtur: uidoriam populi Romani ede:Æquorum exercitum deletum.Tribunorum plcbis aâ;iones quia nondum inuenerant finem,Ôi plebs cotinuare latoribus legis tribunatum, Si patres refî ccre intercedores legis annidï funt. fed plus fuis comitrjs plebs ualuit. quem dolorem ulti pa/ tresfunt,fenatufconfulto fadto ut confules,inuifus plebi magidratus,crearentur,annum pod quintumdecimum creati confules L.Lucretius Flauus,SeruiusSulpitius Camerinus.Princi/ pio huius anni fcrociter, quia nemo ex collegio intercedurus crat: coortis ad perferendam le/ gern tribunis plebis,nec fegnius ob id ipfum cófulibus rcfidentibus,omnic^ ciuitate in unam earn curam conuerfa,Vicelliam coloniam Romanam in fuo agro Æqui expugnant. colono/ rum pars maxima incolumis,quia noóle proditione oppidum captum liberam per auerfa ur bis fugam dederatiRomam perfugere. L,Lucretio confuli ca prouincia euenit. is cum exerci/ tu profecdus acie bodes uicit: uiótort^ Romam ad maiusaliquanto certamcnredqt. dies di/ fta erat tribunis plcbis biennq fuperioris A. Virginio,^ Q. Pomponiozquos defendi patru confenfu ad fidem fenatus pcrtinebat.neque enim cos aut uitæ ullo crimine alio,aut gedi ma gidratus quifquam argucbat,prætcrquam quod gratificantes patribus rogationi tribuniciæ intercedident. uicit tarnen gratiam lènatus plcbis irazóC pedtmo exemplo innoxrj dcnis milli bus grauis æris condemnati funt.id ægre padï patres.Camillus palam fcelcris plebem argue re: quæ iam in fuos uerfa nó intclligeret fe prauo iudicio de tribunis intcrccdïonem fudulilTe: quod intercedione fublata tribuniciam potedatem euertident.N am quod illi fperarcnt edre natam licentiam eius magidratus patres laturos, falli eos. fi tribunicia uis tribunicio auxilio repelli ncqueat, aliud telum patres inuenturos ede. confulescp increpabat,quod fide publica decipi tribunos eos taciti tulident,qui fenatus authoritatem fecuti edent.Hæc propalàm con cionabudus in dies magis augebat iras hominum. fenatum uero incitarc aduerfus lege haud defidebat:ne aliter dcfcendcrent in forum cum dies ferendæ legis uenidet, quàm ut qui me/ minident fibi pro aris, fociscç,ô^ deûm templis, ac folo in quo nati edent, dimicandum fore, nam quod ad fe priuatim attincat: fi fuæ gloriæ fibi inter dimicationem patriæ meminide fit fas,fibi amplum quocp cfie urbê ab fe capta frequentari: quotidie fe frui monimcnto gloriæ fuæ:ôianteoculos habere urbem latam in triumphofuo:infidere omnesuedigrjslaudu fuà/ rum. fed nefas ducere defertam, ac reliôtam ab'dqs immortalibus incoli urbemzôC in captiuo.

I } folo

folo habîtare populum Romanum:ô£ uidricem patriam ui'óta mutan'.His adhortati'onibuJ principes concitari,pati'es,fenes,iuuenesq5 cum ferretur lex,agmine faólo in forum uenerunt: diflipaticp per tribus,fuos quifc^ tribules prehenfantes orarc cum lachrymis ccepere ne cam patriâ,pro qua fortifTime feliciflimeép ipfi,ac patres eoru dimicaflent:dcfererent,capitolium, ædem Veftæ,cætcra circa templadeorum oftentates:ne exulem,extorrem populum Ro. ab folo patrio,ac dfjs pcnatibus in hoftium urbem agerentteocß rem adduccrent, ut melius fue rit nó capi Veios,ne Roma defereretur. Quia nó ui agcbat.fed precibustóC inter prcces mul/ ta deorum mcntio erat: religiofum parti maximæ fuit:Si legem unam plures tribus antiqua/ runt,quàm iulTerunt.adeoc^ ea uiôloria læta patribus fuit, ut poftcro die referentibus côfuli bus fenatufconfultüm fieret,ut agri ueientani feptena iugera plcbi diuiderentunnec patribus familiæ tancum,fcd ut omniû in domo libcrorum capitum ratio haberetunuellcntt^ in eam fpem liberos tollere, Eo munere delinita plebe nihil certatura eft,quo minus confularia comi tia haberentur.creati confules L. Valerius Potitus,M.Manlius,cui Capitolino poftea fiait co gnomen.Hi confules magnos ludos feceretquos M.Furius dictator uouerat ueicnti bello.eo dem anno ædes lunonis reginæ ab eodcm didfatorc.eodemc^ bello uota dcdicatur: célébra/ tamcç dcdicationem ingcnti matronarum ftudio tradût. Bellum baud memorabilein Algi/ do cum Æquis geftum cft.fufis hoftibus prius penè,qua'm manus cofcrcrcnt.Valerio,quod perfeuerantior cædcndis in fuga fuit:tnumphus,Manlio ut ouans ingrcdcretur urbcm,decre turn eft.Eodem anno nouum bellum cum Volfinienfibus cxortumtquo propter famem, pe/ ftilentiamc^ in agro Romano ex ficcitate,cal0ribuùcp nimfjs ortâ exercitus duci nequiuit.ob quæ Volfinienfes Salpinatibùs adiuntlis fuperbia elati ultro agros Romanos incurfauere. bellum inde duobus populis indidlû.Caius Iulius ccnfor dcccftinin cius locum Marcus Cor nelius fuffcôtus.quæ tes poftea rcligioni fuinquia co luftro Roma eft capta-.nec deinde un^ in demortui loQum cenfor fufficitur. cofulibuscp morbo implicitis placuit per interregnum re nouari aufpicia.itacp cum ex fenatufconfulto confules magiftratu le abdicaftcntnnterrex créa tur Marcus Furius Camillus: qui Publiu Cornelium Scipione, is deinde Lucium Valerium Potitum interregem prodidit.ab co creati fextribuni militum confulari poteftate:utetiam fi/ cui eorum incomoda ualetudo fuiflct,copia magiftratuum reipublicæ cflct. Calcndis quin/ tilibus magiftratum occcpere L.Lucretius,Scruius Sulpitius,M.Æmylius,L.Furius Mcdul/ linus feptimum,Agrippa Furius,C.Æmylius iterû. Ex his L.Lucretio,Si C.Æmylio Vol/ finienfes prouincia eueninSalpinates Agrippæ Furio,ÔC Seruio Sulpitio.Prius cum Volfini enfibus pugnatum eft.bellum numero hoftium ingens, certamine haud fané afperum fijit. fiifa concurfu primo acics in fugam. millia oôlo armatorum ab cquitibus interclufa pofitis armisin deditionem uenerunt. Eius belli famaeffecinnefepugnæcommitterent Salpina/ tcs:mcEnibus armati fe tutabantur. Romani prædas paftim Si ex Salpinati agro, Si ex Vol/ finienfi.nullo eam uim arcête,cgerunt:doncc Volfinii nGbus feftis belio.ea conditione, ut rcs populo Romano redderennftipcndiumépeius anni exercitui præftarent: in uiginti annos induciædatæ. EodeenannoM, Cædttiusde plcbe nuntiauittribunis: fe in Nouauia,ubi nunc facellum eft:fupra ædem Veftæ uocem nodtis filentio audifte clariorem humana: quæ magiftratibus dici iuberet: Gallos aduentare.Id(ut fît)proprer authoris humilitatê fpretum: Si quod longinqua,eoép ignotior gens erat.Ncq; deorum modo monita ingruente fato fpre ta:fed humanam quoque opem, quæ una cranM.Furium ab urbe amouêrc.qui die diôla ab L. Apuleio tribuno plebis propter prædam Veientanam, fiiio quoque adolcfcente per idem tempus orbatus,cum accitis domû tribulibus,ôi clientibus,quæ magna pars plebis erat: per/ cunôlatus animos eorû,refponfum tuliftet-.fe collaturos quâti damnatus cftet-.abfolucre eum non pofte:in exilium abqt: precatus ab drjs immortalibus,fi innoxio fibi ca iniuria fieret: pri mo quoqj tempore defyderium fui ciuitati ingratæ faccrent. abfcns quindecim millibus gra/ uis æris damnatur. Expulfo ciue, quo manente,fi quicquam humanorum certi eft:capi Ro/ ma non potueranaduentantc fatali urbi clade,legati ab Clufinis ueniunt,auxilium aduerfus Gallos petentes.Eam gentern traditur fama dulcedine frugum,maximeq^ uini noua turn uo

LIBER Q^V I N T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;127

luptate cap ram, alpes tranGfle:agro^ue ab Hetrufcis ante cuîtos pofTcdifTe: Si înuexiflc, in Galliam uinum illiciendæ gentis caufa Aruntem Clutînum, ira corruptæ uxoris ab Lucumo ne.cni tutor is Rierat: ipfo præpotcnte iuuene, ôi àquo expeti pœnæ, nifî externa uis quxfita effet,nequirent; hune tranfeuntibus alpes ducem, authoremc^ Clufium oppugnandi fuifle. . Equidé baud abnuehm: Cluffum Gallos ab Ar-untejeu quo alio Ciuffno adduólos.fed eos qui oppugnauerint Clufiu, non fuiffe qui primi alpes tranfferint,fan's conftat.duccntis quip/ pe annis ante,quam Clufium oppugnaret:urbemlt;^ Romam caperennin Italiam Galli tran feenderunnee cum his primum Hetrufeorum, fed multo ante cum ijs, qui inter Apenninum, Alpescç incolebantjfæpe exercitus GaUici pugnauere. Thufeorum ante Romanorum impe/ rium late terra, maric^ opes patuere, mari fupero infero(^,quibus Italia infulæ modo cingi/ tunquantum potuerinnnomina funtargumento,quodalterum Thufeum comuni uocabulo gentis,altcrum adriaticum mare ab Adria Thufeorum colonia uocauere Iralicæ genres.Grx ci eadem Tyrrhenum.atc^ Adriaticum uocant.Ii in utrumcp mare uergentcis incoluere urbi bus duodenis terras:prius cis Apeninum,ad inferu marc:poflca trans Apenninum totidcniy quot capita originis crâncolonhsmifTistquæ trans Padum omnia loca, excepto Venetorum angulo,qui finum circucolunt maris,ufcç ad alpes tenuere. Alpinis quoc^ ea getibus baud du bie origo eft,maxime Rhetqs'.quos loca ipfa efferarunt,ncquid ex antiquo,præter Ibnum lin guæ,nec eum incorruptu,retinerenn De tranfitu in Italiam Galloru hæc accepimus. Pti/ Ico Tarquinio Romæ regnâte Celtarum,quæ pars Gailiæ tertiaeftipencs Biruriges fumma imperr) fuir.rj regem Celtico dabant. Ambigatus is fuir,uirtute,fortunaé{5 turn fua,tum publi ca præpollcns:quod in impen'o eius Gallia adeo frugu,hominumép fcrtilis fuinut abundans multitudo uix régi uideretur pofte. Hic magno natu ipfe iam exonerate prægrauante turba tcgnumcupiens,Belloucfum,âcSigouefum fororisfiiiosimpigrosiuucncs mifturum fe efte ' in quas dq dediftent augurqs fedes.oftendit.quantum ipfi ucllcnt numcrum bominum,cxct rentmequa gens arcerc aduenientes poftct.Tum Sigouefo fortibus dati Hercynei fakus.Bcl louefo baud paulo lætiorem in Italiam uiam dq dabant.Is,quod eis ex populis abundaban Bituriges,Aruernos,Senones,Hcduos,Ambarros,Carnutes,Aulercos,exciuit.profelt;ftus in/ gentibus peditu.'equitucp copijs in Tricaftinos uenit. Alpes inde oppofitcc eränquas inexu/ pcrabiles uifas baud equidem miror,nulla dum uia(quod quidem córinens memoria fin niff de Hercule fabulis credere libet)fuperatas. Ibi cum uelut feptos montium altitudo teneret Gallosîcircûfpedlarcntq? qua nam per iunóla cœlo luga in alium orbem cerraru trafirennre/ ligio etiam tenuinquod allatu eft'.aduenas quærétes agrum ab Salluuiorû gente oppugnari. Maffilienfes crant innauibus à Phocide profedti.id Galli fortunæ fuæ omen rati adiuuercîuc quem primu in terram cgreffi occupauerant locu,patentibus fyluis comunircnt.ipfi per Tau/ tinos faltuscp luliæ Alpis tranfeenderunn fufistp acie Thufeis baud procul l icino ftumine, cum,in quo confederannagrum Infubrium appcllah audiffenneognominé Infubribus pago Heduorunr.ibi omen fequentes loci,condidere urbem: Mcdiolanu appclIarut.Alia fubinde ' manus Germanoru Elitouio duce ueftigia priorij fecuta,eodem faltu fauenre Bellouefo cum tranfeendiffet Alpcs:ubi nunc Brixia, ac Verona urbes funt,locos tenuereubi cofidunt. poft bos Salluuq:qui prope antiqua getern Lcuos Ligures,incolcntes circa Ticinu amnem, pctie tc Apenninum.deindeBorj, Lingonesep trâfgrcffî,cum iam inter Padum atq? Alpes omnia tcnerentur,Padoratibus traicdlo.non Hetrufeos modo, fed etiâ Vmbros agro pellunnintra Apenninu tarnen fefe tcnucrc.Tum Senonesrecenriffimi aduenaru ab Vfente flumine ufe^ ad Athefim fines habuere.hanc gentem Clufium,Romamcp inde ueniffe coperioud parum eertum cft,folamne,an ab omnibus Cifalpinorum Gallorum populis adiutam, Clufini no uo bcllo extcrriti,cum multitudine,tum formas hominu inufitatas cernerennSC genus armo/ rum:audiretc[3 fæpe ab qs cis Padum,ultracp.legioncs Herrufeorum fufas: quan^ aduerfus Romanos nullum eis ius focietatis,amicitiæue eran.nifi quod Veietes cofanguineos aduerfus populum Ro.no defcndiftennlegatos Roma, qui auxiliu ab fenatu peterenmtfere.De auxi/ Iio nihil impctratura. Icgati tres, M.Fabq Ambufti filq mifli:qui fenatus, populi^ Romani

I 4- nomine

Iî8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- D EC» PRIMAE

nomine agerent cum Gallisine à quibus nullam I'nturiam accepi'flèntXocios populi Romani» atq^ amicos oppugnarent. Romanis eos bello quoeç, fi res cogattuendos efle:fed melius ui Cum bellum ipfum amoueri, fi poflet: Si Gallos nouam gentem pace potius cognofei, quàm armis. Mitis legatio: ni præfcroces legatos, Galliscp magis quàm Romanis ßmiles habuiP fet.quibus, poftquam mandata ediderunt in concilio Gallorum, datur refponfum. Etfi no/ uum nomen audiant Romanorumitamen credere uiros fortes efTeiquorum auxilium à Clu/ finis in re trépida fit imploratum. amp;nbsp;quoniam legatione aduerfus fe maluerint, quàm armis tueri focios: ne fequidem pacem,quam illi anerant,afpernari:fi Gallis egentibus agro,qucni latius poflideant quàm colant Clufini, partem finium cocedant.aliter pacem impetrari non pofTeiÔi refponfum coràm Romanis fe acciperc ucllç.ôi fi negetur agericoram rjfdem Roma nis dimicaturostut nuntiare domum poffint quatum Galli uirtute cæteros mortales præftaz rent. Quodnam id ius effet C agrum à poffefforibus petere C aut minari arma C Romanis quærentibus, ecquid in Hetruria rei Gallis effet C cum illi fe in armis ius ferre, SC omnia for/ tium uirorum effe ferociter dicerennaccenfis utrinep animisad armadifcurritunSC præliû con feritur. ibi,iam urgentibus Romanam urbem fatis, legati contra ius gentium arma capiunu nec id clàmeffe potuincum ante figna Hetrufeoru tres nobiliflîmi, fortiffimiép Romanæ iu/ uentutis pugnarent. tantum cminebat peregrina uirtus. quin etiam Q.Fabius eueôf us extra aciem equo,ducem Gallorû ferociter in ipfa figna Hetrufeorum incurfantem per latus tranP fixum hafta occidit. fpoliaé^ eius legentem Galli agnouere: perép totam aciem Romanum iegatum effe fi'gnum datum eft. Omiffa inde in Clufînos ira receptui canunt, minantes Ro manis.Erant,qui extemplo Romam eundum cenferent.uicere feniores: ut legati prius mitte/ rentur queftum iniurias:poftulatumcp:ut pro iure gentium uiolato Fabij dederentur.Legati Gallorû cum ea,fîcut erant mâdata,cxpofuiffent:fenatui nec faôtum placebat Fabiorû: Si ius poftulare barbari uidebantur. fed ne id, quod placebat, decerneret in tantæ nobilitatis uiris» ambitio obftabat. itaq; ne penes ipfos culpa effet cladis forte gallico bello acceptæîcognitio/ nem de poftulatis Gallorum ad populum rerjciunt.ubi tanto plus gratia,atcç opes ualuere:uc quorum de pœna agebatur,tribuni militum cofulari poteftate in fequentem annum crearen tur.quo fadlo baud fecus quàm dignû erat,infenfi Galli bellum propalàm minantes,ad fuos redeunt. Tribuni militum cum tribus Fabijs creati P.uSulpitius Longus,Q,Seruilius quar/ tum,P.Seruilius Maluginenfis.Cû tanta moles mal! inftaret:(adeo occæcat animos fortuna: ubi uim fuam ingruentem refringi non uult)ciuitas,quæ aduerfus fîdenatcm,ac ueientem ho ftem,alioscp fînitimos populos ultima experiens auxilia,dilt;ftatorê multistempeftatibus di/ xiffettea tune inufitato,atq? inaudito hofte ab oceano,terrarumc^ ultimis oris bellum dente, nihil extraordinarii imperq, autauxilii quæfiuit.Tribuni,quoium temeritate bellum contra/^ dum erat: fummæ return præeranndeledtumc^ nihilo accuratioré,quàm ad media Bella ha beri folitus eratiextenuantes etiam famam belli, habebant. Intérim Galli, poftquam accepe/. re:ultro honorem habitum uiolatoribusiurishumaniielufamc^ fuamlegationê effeiflagran tes ira,cuius impatiens eft genstconfeftim fignis côuulfîs,citato agmine iter ingrediuntur. Ad quorum prætcreuntium raptim tumultum cum exterritæ urbes ad arma cocurrerenf.fugaq^ agreftium fiereuRomam fe ire magno clamore fignifîcabant: quacuncç ibant,equis, uirisep lohge,aclate fufo agmine immenfum obtinétes loci.Sed antecedence fama.nunttisc^ Clufi/ norum,deinceps inde aliorû populorû plurimum terroris Româ ccleritas hoftium tulit.quip pe quibus uelut tumultuario exercitu raptim dudlo ægre ad undecimû lapidé occurfum eft: qua flumen Allia ècruftuminismótibus præalto defluens alueo haud multo infra uiam Ty berino amni mifcetur.Iam omnia cótra,circacp hoftiû plena eranttôC nata in uanos tumultus gens truci cantu,clamoribuscp uarqs horredo cunéla copleuerant fono.lbi tribuni milieu no lococaftris antecapto, no præmunito uallo, quo receptus effet,non deorû faite,fi no hominû memores,nec aufpicato,nec litato inftruunt adé diduétâ in cornuame drcûueniri à multitudi ne hoftiu poffent.nec tamê æquari frontes poteranneu extenuâdo,infirma,SC uix cohærenté tnediâ aciem haberent.paulum erat ab dextera editi lodiqué fubfidiarrjs rcpleri placuit.eacp

res

L I B E R Ct. V r N T V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1X9

tes ut initium pauoris ac fugæ, fie una falus fugietibus fuit, nam Brennus rcgulus Gallorum in paucitatc hoftium artem maxime nmens,ratus ad id captum fupcriorc locum,uGubiGalz li cum acie legionum rcôla fronte concurriflent,fubfidia in auerfos, trâfuerfoscp impetum da rennad fubfidiariosfignacôuerrittfi eos loco depuliflet, baud dubius facilcm in æquo campi tantû fuperanti multitudini uidloriam fore, adeo no fortuna modo,fed ratio etiam cum bar baris ftabat. In altéra acie nihil fimile Romanis, non apud duces,non apud milices erat.paz uor.fugacp occupauerat animos; SÇ tanta hominu obliuio:ut multo maior pars Veios in hoz ftium urbem,cum Tyberis arccref.quàm reôlo itinere Romam ad coniuges, ac liberos fuge/ rent. Parumper fubfidiarios tutatus eft locus.in rcliqua acie fimul eft clamor proximis ab la tere.ultimis ab tergo auditus-.ignotum hoftem prius penè quàm uiderent, nonmodo no ten tato ccrtamine,fed ne clamore quidem reddito,incegri,intadlicç fugcrunt.nec ulla cædes pu/ gnantium fuit, terga cæfa fuomet ipforum certamine in turba impedientium fijgam.circa riz pam Tyberis,quo armis abiedlis totum finiftrû cornu defugit:magna ftrages fadta eft'.muiz tosep imperitos nandi,aut inualidos graues loricis, alijscp tegminibus haufere gurgites.maz xima tarnen pars incolumis Veios pcrfugiuunde nonmodo præfidq quicquam, fed ne nunz tius quidem cladis Romam eft raiftus.ab dextro cornu,quod procul à flumine,amp;: magis fub monte fteteratiRomâ omnes pctiere;ôi ne claufîs quidem porcis urbis in arcem cofugerunt. Gallos quoqj uelut obftupefaólos miraculum uiôloriæ tam repentinæ tenuit. ôi ipfî pauore defixi primum ftcterut,ucluc ignari quid accidiftct:deinde infidias uereri:poftremo cæforum fpolia Icgere;armorum^ cumulos.ut moscis eft.coâccruare. Tum demum poftquam nihil ufquam hoftilc cernebatunuiam ingreflî haud multo ante (blis occafiim ad ucbem Romam perueniuntubi cum prægreftï équités non portas claufas, no ftationcm pro portis excubare, non armatos effe in mûris retuliftent: aliud priori fimile miraculum eos fuftinuit. noôtcmqp ucriti.ôiignotæ fitum urbis,inter Romam,atep Anienem c6fedcre;exploratoribus miifis cir/ camœnia alias^ portas,quænam hoftibus in perdita re cofilia eftent.Romani,cum pars ma ior ex acie Veios petiftct,quàm Romamtncc fuperefle quenquam præter eos, qui Româ re/ fugerant,credercnt:coplorati omnes pariter uiui,mortuicp totam prope' urbem lamcntis im/ pleuerunt. Priuatos deinde luólus ftupefecit publicus pauonpoft^ hoftes adefte nutiatum eft.mox ululatus,cantuscp diftbnos uagantibus circa mœnia turmatim barbaris audiebant. omne inde tempus fufpenfos ita tenuit animos ufep ad lucem altera; ut identidem iam in urz bem futurusuidcretur impetus primo aduetu;quo accefterant ad urbem. manfuros enim ad Ailiam fuiftc;nifi hoc confilrj foret.deinde fub occafum folis,quia haud muitu diei fupererat, ante noeftem rati fc inuafuros;tum in noótem dilatu confiliu efle;quo plus pauoris inferrent, poftremo lux appropinquas exanimare.timoricp perpetuo ipfum malum cotinens fuif.cum figna infefta portis funt illata.nequa^ tarnen ea no(ftc,ncq; infequenti die fimilis iîli,quæ ad Ailiam tam pauide fugerat: ciuitas fuit, nam eu defend! urbê pofte tam parua relicla manu fpes nulla eftenplacuit cu cóiugibus,ac liberis iuuentuté militarem.fenatusc^ robur in arcem» capitoliumc^ concedere; armiscp, SC ffumento coliatis ex loco inde munito dcos,hominesc^, ÔC Romanum nomen defendcre:flamincm,facerdotcst^ ueftales,facra publica à cæde,ab inz ccndrjs procul auferre; nee ante deferi cultum eoru:quam no fupereftcnc,qui colerent. Si arx, Capitoliumcp fedes deorum, fi fenatus caput public! confilrj, fi' militaris iuuentus fupcrfueric imminent! ruinæ urbisifacilem iadturam efte fen!oru,rcl!(ftæ in urbe utiqj perituræ turbæ. SC quo id æquiore animo de plebe multitudo ferrenfenes triumphaîes,c6fularcsép fimul fe cum illis palàm dicere obiturosmec his corporibus,quibus non arma ferre,non tucri patriam pofz fent;oneraturos inopiam armatorû.Haec inter feniores morti deftinatos iaeftata folatia. Verz fæ inde adhortationes ad agmen iuuenum:quos in Capitoliu, atq; in arcem profequebâtur: comendantes uirtuti eorum, iuucntæé]? urbis per trccentos fexaginra annos omnibus bellis ui(ftricis,qua:cuncç reliqua cftet,fortunâ.d!gredientibus qui fpem omnem atqj opem fecû fez rebant;ab ns,qu! captæ urbis non fuperefteftatuerant cxitio;cu ipfa rcs, fpeciesep miferabilis erat;tum muliebris flctus;ÔC concurfatio incerta nunc hos,nunc illos fcquentiu, rogantiumé^ uiros,

I5lt;? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D. E c. PRIM AE

uiros,natosc^ cai fe fato darcnt'T nihil,quod humanis fupereflct malis,relinqucbant magna pars tarnen earum in arccm fuos profecutæ funt,nec prohibente ullo,nec uocante:quia quod utile obfeiïis ad minucndam imbellem multitudinem,id paru humanum erat.Alia maxime plebis turba, quam nee caperc tam exiguus collis.nec alere in tâta inopia fruméti poterat:ex urbe effufa iielut agminc iam uno petijt laniculum.inde pars per agros dilapiïtpars urbes pe tunt finitimas,finc ullo duce,aut confenfu,fuam quiflt;^ fpem,fua confilia,cómunibus déplora tis,exequentcs.Flamen interim quirinalis, uirginesé^ ueftales omifla rerum fuaru cura,quaï facroru fccum ferenda,quæ,quia uiresad omnia ferenda deerant, relinquenda eflent confub tantes,quisue ea locus fideli afleruaturus euftodia effenoptimu ducunt: condita in dolioiis fa cello proximo ædibus flaminis quirinalis,ubi nunc defpui religio efl::defodere.ca:tera inter fe onere partito ferunt uia,quæ fublicio ponte ducit ad laniculum.In eo cliuo eas cü L. Albinus • de plebe Romana homo c5fpexiflet,plauftro coniugem ac liberos habens inter cæteram tur bam,quæ inutilis bello urbe exccdcbatifaluo etiam turn diferimine diuinarû, humanarumej; rcrum irreligiofum ratus facerdotes publicos,facrac^ populùRo.pedibus ire,ferricç fe ac fuos in uehiculo confpici,defccndere uxorem ac pueros iuiTit:uirgines,facracp in plauftrum impo fuit:amp; Cære,quô iter facerdotibus erat,pcruexit. Romæ interim fatis iam omnibus,ut in ta li re,ad tuendara arcem copofi'tis,turba feniorû domos regrefla aduentu hoftium obftinato ad mortem animo expcdlabat.qui eoru curules geflerât magiftratuszut in fortunæ priftinæ, honorumcp,aut uirtutis iniîgnibus morerentunquæ auguftiiïima ueftis eft thenfas ducenti/ bus,triumphâtibûsuc,ca ueftiti medio ædium eburneis fellis federe.Sunt.qui M.Fabio pon tifice maximo præfantc carmen deuouiflè eos fe pro parria, quiritibusc^ Romanis tradant*. Galli ôC quia interpoiîta nocle à contentione pugnæ rcmiferant animos: Si quod nec in acie ancipiti ufqua certauerant præliomec turn impetu,aut ui capiebant urbem:fine ira,fine ardo/ re animorum ingreflî poftero die urbem patente Collina porta in forum perucniunt,circum ferentes oculos ad templa deûm,arcemcp iblam belli fpeciem tenentem.indcmodico rcliôlo præfidio,nequis in diffipatos ex arcc,aut Capitolio impetus fieret,dilapfi ad prædam uacuis occurfu hominum urjs,pars in proxima quæq; teôtorum agmine ruuntipars ultima,uelutea demum intaôla,ôi referta præda petunt.inde rurfus ipfa folitudinc abfterriti,nequa fraus ho ftilis uagos cxcipercttin forû,ac propinqua foro loca conglobati rcdibant:ubi eos, plebis ædi fierjs obferatis,patentibus atrtjs principu,maior propè cunôtatio tenebat aperta, quàm clau fa inuadendi. adeo haud fecus quàm uenerabundi intuebâtur in ædium ueftibulis fedentes uiros,prætcr ornatum,habitumcp humano auguftiorcm,maieftate etiam, quam uultus graz uitâsc^ oris præ fe fercbat,fimillimos dqs. Ad eos uelut fimulachra ucrfi cû ftarcnt:M. Papy riusunus ex his dicitur Gallo barham fuam,ut tum omnibus promiffa erat,pcrmulccnti feiz pione eburneo in caput ineuffo iram mouifle,atq; ab eo initium cædis ortum:ca:teros in fedi bus fuis trucidatos.Poft principum cædem nulli deinde mortalium parci: diripi tcdtaæxhau ftis inqei ignes.Cætcrum,feu non omnibus delendi urbem libido crattfeu ita placuerat prinz cipibus Gallorutôi oftentari quædam incêdia terroris caufa,fi compelli ad deditionê caritatc ædium fuaru obfcflî poifent: Si non omnia concremari tcôta:ut quodcunqj fupereflèt urbis, id pignus ad fledtendos hoftium animos haberentmequaquam perinde atep in capta urbe prima die aut paflîm,aut late uagatus eft ignis.Romani ex arce plenam hoftium urbem cerz nentcs,uagoscp per uias omnes curfus,cu alia at(^ alia parte noua aliqua clades oriretunnon mentibus folum concipcre,fed ne auribusquidem,atqj oculis fatis conftarc poterât.quocunz que damor,fonitus hoftium,mulieru pucrorume^ ploratus, fonitus flammæ. Si fragor ruenz tium teôtorum auertiflenpauêtesad omnia animos,oracç,ôi oculos fleôlcbant,uclut ad fpez (ftaculum à fortuna pofiti occidentis patriæ,nec ullius reru fuaru re!i(fti,præter q; corporu uin dices: tanto ante alios miferandi magis,qui un^ obfeftl funnquod intcrclufi à parria obfide bâtur,omnia fua cernétes in hoftiu poteftate.Nectrâquillior noxdiê tam feede atftû cxcepit. Lux deinde nodtê inquiéta infecuta eft.nec ullû erat tépus,quod à nouæ femp cladis alicuius fpedtaculo ceftaret.nihil tamê tot onerati,at(ç obruti malis flexerut animos,quin etfi omnia flammis

LIBER CLV I N T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJI

flammi's.ac minis æquata uidiflent:quâuis inopem.par que tcnebanucollcm libertin reliôlum uirnne defenderenuSi iam cum eadem quotidic acciderét uclut afifueti malis abalic/ naueranc ab fenfu rerum fuarû animos,arma câtum,ferrumcp in dextris uclut foias rciiquias fpei fuæ intuences, Galli quoep per aliquot dies in teóta modo urbis nequicquä bello gcilo» cum inter incendia ac ruinas captæ urbis nihil fuperede prætcr armatos hoftes uiderent,nec quicquam tot dadibus territos,nec flexuros ad deditionem animos, ni uis adhiberetunexpe riri ultima,ÔC impetum facere in areem ftatuut.Prima luce figno dato multitudo omnis in fo/ ro inftruitur:inde clamore fublato.ac teftudine faôta fubeut.aduerfus quos Romani nihil te mere,nec trepideiad omnes aditus ftationibus fîrmatis,quà figna ferri uidebant-.cà robore ut rorum oppofito feandere hoftem ßnunt: quo fucceflèrit magis in arduum, eo peilt polie per procliue facilius rati.medio fcrccliuoreftitereiatcp inde ex loco fuperiore, qui propè fua fpon te in hofté inferebatiimpetu faôto ftrage,ac ruina fudere Gallos.ut nunquâ poflea ncc pars* nec uniuerlî tentauerint taie pugnæ genus.Omifla itaep fpc per uim,atqi arma fubcundi,ob/ fîdionem parant:cuius ad id tempus immemores,ôC quod in urbe fucrat frumentû, incendijs urbis abfumpfcraneôi ex agtis per ipfos dies raptum omne Veios erat.Igitur excrcitu diui/ fo partim per fînitimos populos prædari placuit,partim obfîderi arcemmt obfidcntibus fru/ mentum populatores agrorum præberenr. Proficifeentes Gallos ab urbe ad Romanam ex/ periendam uirtutê fortuna ipfa Ardcam,ubi Camillus exulabat:duxit.Qui mœftior ibi for/ tuna publica quàm fua,cum dijs,hominibuscp aceufandis fenefccrcta'ndignando, mirâdoc]? übi illi uiri elïent.quifecum Veios, Falerioscp cepiflennqui alia bella fortius femper,quàm fc/ licius geffiflentircpente audit Galloru cxercitum aduentare;atq5 de co pauidos Ardcatis con fultare. Nec fecus quàm diuino fpiritu taôtus, cum fe in mediara concionem inruliflcc,abfli/ nere fuctus ante talibus concilrjs, Ardeates,inquit,uetercs amici,noui etiam dues mci,quan do X ueftrum beneficium ita tulit, fortuna hoc egit mea,nemo ueftrum conditionis mcæ oblitum me hue proceffifle putet. fed res, ac pcriculum commune cogit quod quifqj poffît in re trépida præfidr),in medium conferrc.ôC quando ego uobis pro tantis ucftris in me meritis gratiam referam, fi nunc ceflauero 7' aut ubi ufus erit mei uobis,fi in bello non fueritC' hac ar/ te in patria fteti: ôi inuidtus bello in pace ab ingratis ciuibus pulfus fum. Vobis autc Ardea/ tes fortuna oblata cft ôi pro tâtis priftinis populi Romani benefictjs, quâta ipfi meminiftis, (necenim exprobran da apud memores funt) gratiæ referêdæ,8i huic urbi decus ingens bel/ liex hofte coramuni pariendi.QuæeHufo agmine aduécat:gens;eft,cui natura corpora,ani/ mosep magna magis quàm firma dcdcrit.co in cerramen omne plus terroris quàm uirium fc tunt.argumento fit clades Romana.patentcm cepere urbemæx arce, Capitolioep, quod his exigua refîftitur manu:iam obfidionis tedio uiôti abfccdut:uagi(^ per agros palantur. cibo, uinoep raptim haufto rcpleti ubi nox appétit, propè riuos aquarum fine munimento »fine ftationibus ac cuftodrjs paflîm ferarum ritu ftcrnuiitur, nunc ab fecundis rebus magis etiam folito incauti.Si uobis in animo eft tueri mœnia ueftramec pati hæc omnia Galliam fieri:pri ma uigilia capite arma frequétesime fequimini ad cædem,nô ad pugnam.nifi uiétos fomno üelut pecudes trucidàdos tradideromon reeufo eundem Ardeæ rerum mcarum exitû, quem Romæ habui. Acquis, iniquisé^ pcrfuafum crat:tantû bello uirû neminé uf^ ca tepeftate effe.cocione dimifla corpora curât,intenti quàm mox fignu daretur. quo dato,primæ nodis filentio ad portas eu Camillo præfto fuere.egrcfti hand procul urbe,ficut prxdidum erat.ca ftra Galloru intuta, neglcdhaq; ab omni parce nadli eu ingenti clamore inuadut. nufq? præ/ lium, omnibus locis cædes cftmuda corpora,foluta fomno trucidantur.cxtrcmos rame pa uor cubilibus fuis cxcitos,quæ, aut undc uis eftet ignaros,in fugam,ôi quofdâ in hofte ipfum improuidos tulit.magna pars in agrû Anriatem delati, ineurfionc ab oppidanisin palatos fa lt;fta,circuueniuntur. Similis in agro Veienti Thufcoru fadta ftrages cft.qui urbis iam pro/ pc quadringentefimu annu uieinæ opprclTæ ab hofte inufitato,inauditoép adeo nihil miferti funt,ut in agru Romanu eo têpore incurfioes facerêtiplcniq? prædx Veios ctia præfidiuép,^;; fpem ultimâ Romani nominis in animo habucrint oppugnarc. Viderâc cos milites Romani uagaates

!

»5* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C» P R I M AB

uagantcs per agros,ÔC congregates a gm inc prædam præ fe agentes:amp; cadra cernebât hand procul Verjs pofîta. inde primû mifcratio fui, deinde indignitas,atc^ ex ea ira animos cepit, Hetrufcisetiam,à quibus bellum Gallicû in fe auertiffentdudibrio elfe clades fuas.uix tempe rauere animistquin extemplo impetum facerenncôpreflît^ à Cæditio centurione,quem fibi/ metipfi præfecerant,rem in noôté fuftinuere.tantû par Camillo defuit authoncætera eodem ordine.eodemc^ fortunæ euentu gefta. quin etiâ ducibus captiuis,qui cædi noôlurnæ fuperz fuerant, ad aliam manum Thufeorum ad Salinas profeóti noóte infequenti ex improuifo maiorem cædem edideretdupliciq^ uiótoria ouantes Veios redeunt.Romæ interim pleruncß obfidio fegnis, X utrinc]^ filentiu eflè:ad id tantum intends Gallis, nequis hoftiu cuadereinz ter ftationes poffet.cum repente iuuenis Romanus admirationcin fe ciucs, hoftesqp conuerz tit.facrificiu erat datum in quirinali colic genti Fabiæ.ad id faciendum C,Fabius Dorfo, gaz bino ritu cinótus,facra manibus gerens cum de capitolio defeendiffenper medias, hodiu daz tiones egreffus, nihil ad uocem cuiufquam, terroremuc motus in Quirinalem collem perue nit.ibi^ omnibus folenniter peraólis.eadem reuerteos Fmilitcr codanti uultu gradu^.fatis foerans propitios efle deos, quoru cultum ne mortis quidem metu prohibitus dcfcruidetn'ti Capitolium ad fuos redr)t,fcu attonitis Gallis miraculo audacix,feu rcligione etiâ motis:cuz ius haudquaquam ncgligens gens ed. Veijs interim non animi tantum indies, fed etiam uires crefcebant:nec Romanis folum eo conuenientibus ex 3gris,qui aut pra:lio aduerib, aut clade captæ urbis palati fucranttfed etiam ex Latio uoluntarqs cofluentibus, ut in parte præz dæ edent.Maturû iam uidebatur repeti patriam.eripiq^ ex hodiu manibuszfed corpori ualiz do caput deeratJocus ipfe admonebat Camilli;amp; magna pars militum erat,qui duólu,aufpi cior^ eius res profpere geiferant» Cæditius negate fe comidurum cur fibi aut deoru aut ho minum quif^ imperium finiretpotiuszquàm ipfe mcmor ordinis fui pofeeret imperatorem. Confenfu omnium placuit ab Ardea Camilium acciri: fed antca cofulto Senatu, qui Romre edet.adeo regebat omnia pudondifcriminacp rerum propc perditis rebus feruabat. Ingenti pcriculo tranfeundum per hodiu cudodias erat.ad earn rem Pontius Cominius impiger iu uenis opcram pollicitus,incubans cortici fecundo Tyberi ad urbem defertuninde qua proxiz mum fuit à ripa per præruptum, corp neglcólu hodium cudodiæ faxum in capitoliu cuadit: amp;nbsp;ad magidratus ductus mandata exercitus edit.Accepto inde Senatus dccreto, ut amp;nbsp;comir rijs curiatis reuocatus de exilio iuflu populi Camillus dictator cxtemplo diccretur: militcsc]^ haberent imperatorem.quem uellentzeadem digredus nuntius Veios contenditzmidiep Arz dcam Icgati ad Caraillum Veios cum perduxerezfeu,quod magiscrederc libet.no prius pro feólum ab Ardea,quam coperit legem latamzquod ncc iniudu populi mutari finibus poder, ncc nifi diólator didtus aufpicia in exercitu haberezlex curiata lata ed, didtatorep abfens diz dtus.Dum hæc Verjs agebâtur,interim arx Romæ,capitoliumc^ in ingenti periculo fuir.nan que Galli feu uedigio norato humano,qua nutius à Verjs perucnerat,feu fua fponte animad uerfo ad Carmentis faxum afeenfu æquo, nodte fubludri cum primo incrmem,qui tentarct uiam,præmifidentz tradentes inde arma,ubi quid iniqui edet,altcrni innixi, fubleuâtcsq? inz uicem,ôi trahentes alrj alios,prout podularet locus,tanto filentio in fumraum euaferezut non cudodes folum fallerent, fed ne canes quidem,folicitum animal ad nodturnosdrepitus,cxciz tarent.anferesnon fefellcrezquibusfacrislunoniinfummainopia cibitarnenabdinebatur, quæ res faluti fuit.nanqj clangore corum, alarumt^ crepitu cxcitus M.Manlius,qui triennio ante coful fueratzuir bello egregius,armis arreptis fimul ad arma cæteros eiens uadit.SJ dum cæteri trepidaritzGallum.qui iam in fummo conditeratzumbonc idtum deturbat. cuius calùs prolapiî cum proximos derneretztrepidantes alios,armiscp omidi's faxa,quibus adhærcbat, manibus amplexos trucidât, iamejp Sî alrj congregati telis, midilibusc^ faxis proturbare hoz fteszruinat^ tota prolapfa acies in præceps dcKrri.Sedato deinde tumultu reliquum nodlis, quantu in turbatis mentibus poterat.cum præteritum quoqj periculum folicitaretzquieti daz turn ed.Lucc orta uocatis cladico ad concilium militibus ad tribunos.cum Si redte.ÔC perpez ram fadto pretiü debereturzManlius primu ob uirtutem laudatuszdonatusc^ no ab tribunis

folum

LIBER Q^V I N T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJJ

(blum militu,fcd confenfu ctiam milîtari.cui uniucrfi fclibras farris.Ôi qqaftarios uini ad ædcs eius,quæ in arcc erant,contulerunt:rem diôlu paruamtcæterum inopia fecerat eam argumen/ tum ingens caritatis: cum fe quiflt;^ uidtu fuo defraud as detraôtum corpon,atcç ufibns necef/ farfjs ad honorem unius uiri conferret.Tum uîgilcs eins loci,quos fcfcllcrat afeendens hoftisî citati.ôi cum in omnes more militari fe animaduerfurum P. Sulpitius tribunus militum pro/ nuntiafletzeonfentiente clamore militum in unum uigilcm confjcicntium culpam,deterritusà cæteris abftinuitzreum baud dubium eius noxæ approbantibus cunôlis de faxo deiecit.Inde intentiores utrinqj euftodiæ efl'ezôiapud Galloszquia uulgatum crat:inter Veios,Romamqj nuntiois commcarezôi apud Romanos,ob nodurni periculi memoriam.Sed ante omnia ob/ fidionisjbellitp mala fames utrinq; exercitum urgebat: Gallos peftilentia etiamzeum loco ia/ rente inter tumulos cadra habentes,tum ab incendijs torrido,amp; uaporis plcno, cincrélt;^,non puluercm modo ferente,cum quid uenti motum eflèt:quorû intolerantiffima gens eft,humo/ ric^,ac frigori affueta,tum ædu.ôC angore uexata : uulgatis ueluti in pecora morbis morcren/ tiir.Iam pigritia fingulos fepeliendi,promifcue aceruatos cumulos hominum ùrcbant:bufto/ rumcp inde gallicorum nomine iniigncm locum fccere.Induciæ deinde cum Romanis fadæ: êC colloquia permiflu imperatorû habita.in quibus cum identidem Galli famem obrjeerent: eai^ neceffitate ad deditione uocarentzdicitur auertendæ eius opinionis caufa multis locis pa nis de Capitolio iadatus efle in hoftiu ftationcs.Sed iam neq? diflimulari, nec^ ferri ultra fa/ mes poterat.itaq? dum didator deledum per fe Ardeæ habetzmagiftrum equitum L.Vale/ rium à Veijsabducereexercitu iubetzparat, inftruitep, quibus baud impar adoriaturhoftes: interim capitolinusexercitus ftationibus.uigilqscp feflus,fuperatis tarnen humanis omnibus malis cum famem unam natura uinci non fineren diem de die prolpedans ecquod auxiliuni ab didatore appareret,ppftremo fpe quoep iam,non folu cibo deficiente,5i: cum ftationibus procédèrent propè obruentibus infirmum corpus armis, uel dedi,uel redimi fe quacunq; pa/ dione poffet.iuflitziadantibus non obfeure Gallis, baud magna mercede fe adduci poffe uc obfidionem relinquant.Tum fenatus habitusztribunisep militum negotiu datum, ut pacifee/ rentur.Inde inter P.SuIpitium tribunum militum,Ôi Brennum rcgulum Gallorum coiloquio tranfada res eftzSi mille pondo auri pretium populi gentibus mox imperaturi fadu.Rci fee/ diflimæper fe,adicda indignitas eft.podera ab Gallis allata iniquazSi tribuno reculante, ad/ ditus ab infolente Gallo ponderi gladiuszauditacp intoleranda Romanis uox, ue uidis cfic. Sed dfjcp.Sii: homines prohibuere redeptos uiuere Romanos.nam forte quada, prius quàm infanda merces perficeretur,per altercationem nondum omni auro appenfozdidator interne nitzauferriep aurum de medio, ôi Gallos fubmoueri iubet.cum illi renitentes pados diccrent fefeznegat eam padioné ratam efle, quæ,poftquàm ipfe didator creatus effet, iniuffu fuo ab inferioris iuris magiftratu fada effetzdenuntiatep Galliszut fe ad prælium expédiant: fuos in aceruum conqcere farcinas,0i arma aptare,ferrotp, non auro recuperate patriam iubet,in con fpedu habetes fana deûm,ôi coniuges,amp; liberos,Si folum patriæ deforme belli malis,Si om/ n{a,quæ dcfendi,rcpetifp,ôi ulcifci fas fit.Inftruit deinde acicm,ut loci natura paticbatur,in ie mirutæ folo urbis,0i natura inæqualizôi omnia,quæ arte belli fecunda fuis eligi, præpararfue poterantzprouidit.Galli noua re trepidi arma capiuntziracp magis,quàm cófilio in Romanos incurrunt.Iam uerterat fortunaziam deorum opcs,humanacp confilia rem romanam adiuua bantjgitur primo concurfu baud maiore mometo fufi Galli funt, quàm ad Alliam uicerant, luftiore altero deinde prælio ad odauum lapidem Gabina uia, quo fe ex fuga contulerantt eiufdem dudu,aufpicioép Camilli uincuntur.Ibi cædes omnia obtinuit.caftra capiuturzSi ne nuntius quidem cladis relidus, Didator,recuperata ex hoftibus patria, triumphans in ur/ bem reditzinterep iocos militates,quos inconditos iaciuntzRomulus,ac parens patriæ, condi/ torep alter urbis baud uanis laudibus appellabatur, Seruatam deinde bello patria iterum in pace baud dubie feruauitzcum prohibuit migrari VeioszSi tribunis rem intetius agentibus poft incenfam urbemzSi per fe inclinata magis plebe ad id cofilium.eacp caufa fuit non abdi/ candaz poft triumphum didatura: : fenatu obfccrante ne rcmpublicam in incerto relinqueret m ftatu.

»54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

ftatn.Omm'um primum, ut erat diligériflïmus religionu cultor.quæ ad deos i tn mor ta les per/ tinebanGretulif.ôifenatufconfuItu facinfana omnia,quodea hoftes poffcdiflenttrcftituerenz tur,tcrminarcntur,expiarcnturtÇ: expiatiot^ eorum in libris per duumuiros quærcrcturxum Cærctibus publice hofpitium fierettquod facra populi romani,ac facerdotes reccpiflTcnttbenc ficioeg; eius populi no intermiflus honos deûm immortaliû efletdudi Capitolini Hercnt:quod luppicer optimus maximus fuam federn, ateg arcé populi romani in re trépida tutatus eflecî collegiumcp ad earn rem M.Furius didlator conftitueret ex rjs.qui in capitolio.acqj arce habî carcnt.Expiâdæ eciam uocis noôlurnæ,quæ nuntia cladis ante bellum gallicum audita.neglc/ dtat^ effenmentio illatatiuflumrç Si templu in Noua uia Aio Locutio Her». Aurû.quod Gai/ lis ereptum crattquodcp ex alqs templis inter trepidationem in louis cællam collatumtcum in quæ referri oporteret, confùfa memoria eiTectfacrum omne iudicatum, SC fub louis fella poni iuifumdam ante in eo religio ciuitatis apparuerattquod cum in publico deeflet aurum.ex quo fumma padtæ mercedis Gallis confierettà matronis collatum acceperant: ut facro auro abfti/ neretur.Matronis gratiæ aclæthonosq^ additustut earum,ficut uirorû, poft mortem folennis laudatio eifct.Iis pera(ftis,quæ ad deos pertinebât:quæcp per fenatum agi poterant:tum de/ mum agitantibus tribunis plcbé aftiduis cocionibus, ut reheftis ruinis in urbem parata Veios tranfmigrarent-.in concioné uniuerfo fenatu profequente afcendit:atcg ita uerba fecit. Adeo, mihi acerbæ funt Quirites contentionescum tribunis plebis : ut nec triftiftimi exilq folatium aliud habuerim quoad Ardeæ uixitquâm quod procul ab his certaminibus erâ : Si ob eadem , ha:c non,nifi me fenatufconfulto,populicp iuftu reuocaretistrediturus unquâ fucrimmec nunc me,ut redirem.mea uoluntas mutata,fed ueftra fortuna perpulit.quippc ut in fua fede mane/ ret patria,id agebaturmon ut ego utilt;^ in patria effera.ôC nunc quiefceré.ac tacerem libcnter; nifi hæc quoep pro patria dimicatio elîét: cui deefle quoad uita fuppetat, alijs turpe, Camillo etiam nefas eft. Quid enim repetqmusT quid obfeflam ex hoftiû manibus eripuimus^Zfi re/ cuperatam ipl7 deferimusCSCcum uidloribus Gallis capta tota urbe.Gapitolium tamen,atqj arcem dqtç Si homines romani tenuerint:habitauerint:uidtoribus Romanis rccuperata urbe arx quoq? Si Capitolium defereturCÔC plus uaftitatis huic urbi fccunda noftra tortuna facict; quàm aduerfa feceritC Equidem iî nobis cum urbe iîmul pofitæ,tradita;cp per manus religio/ nes nullæ eftentttamcn tam cuidens numê hac tempeftate rebus affuit Romanistutomnem ncgligétiamdiuinicultusexcmptam hominibusputem.intueminienim horum deincepsan/ norum uel fccundas res,uel aduerfastinuenietis omnia profpcre eueniffe fequétibusdcos.ad/ uerfa fpcrnécibus.Iam omniu primum ueiens bellum,per quot annos,quanto labore geftum non ante cepit fînemîquàm monitu deorum aqua ex lacu Albano emiffa eft. Quid hæc tan/ dem urbis noftræ clades nouaÇ'num ante exorta eft,quàm fpreta uox cœlo emiîfa de aduêtu Gallorum'Tquàm gentium ius ab Icgatis noftris uiolatumCquàm à nobis cum uindicari debe ret,eadem ncgligétia deorum prætermiffumCigitur uilt;fti,capti^,ac redempti tantum pœna/ rum dqs.hominibuscp dedimustut terrarum orbi documéto effemus.aduerfæ deinde res ad/ monuerut religionum.Confugimus in Capitolium ad deos, ad federn louis optimi maximi: facra in ruina rerum noftraru alia terræ cælauimus: alia auedla in finitimas urbes amouimuS ab hoftium oculistdeorum cultum deferti ab dr)s,hominibusqp,tamen non intermiiîmus.rcd dtdere igitur patriam.SC uiôloriam,6C antiquu belli decus amiffumtSC in hoftes,qui cæci auari tia in pondéré auri fœdus,ac fidem fefellerunt-.uerterunt terroré,fugamcg,ÔC cædcm. Hæc cul/ ti,neglelt;ffiqg numinis tanta monumenta in rebus humaniscernentes,ecquid fentitis Quirites quantû uixdum ex naufragiis prioris culpæ,cladisc^ emergentes paremus nefasCVrbcm au/ fpicato,inauguratoc^ conditam habemusmullus locus in ea non religionu,deorumcp eft pk/ nus;facrifîcrj3 folênibus non dies magis ftari,quàm loca funt,in quibus fiant, hos omnes deos publicos,priuatoscp Quirites deferturi eftisC'quàm par ucftrum faeftum cft,quod in obfidio/ ne nuper in egregio adolcfcête C.Fabio non minore hoftium admirarione,quàm ueftra con/ fpciffu cftfcum inter gallica tcla digreftus ex arce foléne Fabiæ gentis in colle Quirinali obqt. An gêtilicia facra ne in bello quidem intermitti,publica facra. Si romanos deos etiam in pace ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deferi

L I B E R Q_ V I N T V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;MJÇ

deferî pUcetCSi ponti{îces,flami'nescp negîigentiores pubîicarum rcligionum cffe, (^uàm pn'/ uatus in foîêni gentis fueritC Foriîtâ aliqnis dicat:aut Veijs ea nos faôturos:aut hue indc miG fiiros facerdotes noftros,qui faciant.quorum neutrum fieri faluiscærimonrjs potert.SC ne om nia gencratim facra,omncscß percenfeam dcos: in louis epulo num alibi, quàm in Capitoiio puluinar fufeipi poteftCQuid de æternis Veftæ ignibus.fignoép quod imperij pignus eufto/ dia eius rempli tenetur : loquarCquid de ancylibus ueftris, Mars Gradiue, tucp Quirine paz terChæc omnia in profano deferi placet facra,æqualia urbûquædam uctuftiora origine urbis^ Videte quid inter nos,ac maiores intcrfit.illi facra quædam in monte Albano, LauinioCp noz bis facienda tradiderunt.An ex hoftium urbibus Romam ad nos transferri facra rcligiofijm fuit:hinc fine piaculo in hoftium urbem Veios trâsfercmusCRecordamini agitequot;dum,quoties facra inftaurentunquia aliquid ex patrio ritu negligentia,cafu ue prætermiflû eft.Modo qu^ tes poft prodigium Albani Iacus,nifi inftauratio facrorum,aufpiciorumc^ renouatio afteclas ucienti bello reipub.remedio foitÇ'At etiam tanquam ueterum rcligionum memores, ÔC perez grinos dcos tranftulimus Romam:ÔC inftituimus nouos. luno regina tranfuedta à Veijs nu/ per in Auentino quàm infigni ob excellens matronarum ftudium,celebric^ dedicata eft dieÇ* Aio Locutio templu propter cœlefté uocem exauditâ in Noua uia iuflîmus fieri:capitolinos ludos folénibus alijs addidimus:collegiumép ad id nouum authore ferratu codidimus. Quid horum opus fait fufcipi:fi unà cum Gallis urbem romanam reliôluri fuimusCfî non uolûtate manfirnus in Capitoiio per tot menfes obfîdionisCfi ab hoftibus metu retenti furaus Cde fa/ cris Ioquimur,Ôi de templisrquid tandem de facerdotibusChdnne in mente uenit, quanta pia cula cômittanturCVeftalibus nempe unà ilia fedes eft:ex qua cas nihil unqu3m,præterquàni urbs capta mouit.flamini diali noefte unam manere extra urbem nefas eft.hos Veientes pro Romanis fadturi eftis facerdotesç’ôi ueftalcs tuæ te deferent Vefta SU flamen peregre habi/ tando,in fingulas noôles quantum fibi,rei^ publicæ piaculi contrahet^Quid alia,quæ aufpi/ cato agimus omnia ferè intra pomœriumtcui obliuioni,aut cui negligentiæ damusCComitia curiata,quæ rem militarem continenneomitia centuriata,quibus côfules,tribunosc^ militâtes creatis:ubi aufpicato,nifi ubi aflolent.fieri pofluntcVeios'^ne hæc transferemusCan comitioru caufa populus tanto incomodo in defertara hanc ab dr)s,hominibusq^ urbem couenietC Sed tes ipfa cogit uaftatam incendi}s,ruinistß relinquerc urbem,Si ad integra omniaVeios migra re:nec hic ædificando inopem plebem uexare.Hanc autê iaôtarimagis caiîfam,quàm ueranj eflc,ut ego non dicam, apparere uobis Quirites puto:qui meminiftis ante Gallorum aduen/ tum faluis tedlis publicis,priuatisc^,ftante incolumi urbe,hanc eandé rem a(ftâ eflèmt Veios tranfmigraremus.Et uidete quantum inter raeam fenteritiam, ueftrameß interfit tribani,uos etiam fi tune faciedum non fucritmuncutiqj faciendum ptjtatis.ego contra (nec id mirati fitis prius,quàm qualc fît audicritis)ctiam fî tune migrandum fuiftet incolumi tota urbemune has ruinas relinquêdas non cenferem, quippe tum caufa nobis in urbem captam migrandi uiôto ria elîct, gloriofa nobis, ac pofteris noftris.nunc hæc migratio nobis mifera ac turpis, Gallis gloriofa eft.nori enim reliquifte ui(ftores,fed amifîfte uiôli patriam uidebimur.hoc ad Alliam, fuga,hoc capta urbs,hoe circunfeftum Capitolium neceflîtatis impofuiflemt defereremus pc/ nates noftrosæxilium^ ac fugam nobis ex eo loco c5fcifceremus:quem tueri non poflemus. Si Galli euertere potuerunt Romatquam Romani reftituere non uidebuntur potuifteCQuid reftatCnifî ut,fî iam nouis copqs ueniant:(conftat enim uix credibilem multitudine efle) Si ha bitare in capta ab fc,deferta à uobis hac urbe uelint:fînatis C Quid fî non Galli hoc, fed uetc/ res hoftes ueftri, Æqui,Volfciiie faciannut commigrent RomamCuelitis ne illos Romanos, uos Veientes eftcÇ'non malitis hanc folitudinê ueftram,quàm urbem hoftium efteCnon cqut dem uideo quid magis nefas fît.Hæc fcelera,quia piger rcædifîcarethæc dedecora pati parati eftisCSi tota urbe nullum mclius,amplius ue tedium fieri poftît,quàm cafa ilia conditoris eft noftrimon in cafîs ritu paftoru.agreftiumt^ habitare eft fatius inter facra,penatcsc^ ueftrost quàm exulatum publice ireCMaiores noftri conuenæ,paftorescp,cum in his locis nihil præteB fyluas,paludestç effetmouâ urbem ram breuiædifîcarunt.nos,Capitolio,arçe incolumi,ftanz m i cibus

15^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C . P R I M AB

tibus templis cleorum,ædifîcarc incefam pigctCK quod finguli faduri fiiimus, fi «des noftrx deflagraflent:hoc in publico inccndio uniuerfi rccufamus facereCQuid tandcm,G fraude,fi ca fu Ver)s inccndium ortum fi't:uentoq^(ut fieri poteft)diffufa flamma magnam partem urbis abfumat:Ftdenas inde.aut Gabios, aliam ue quam urbem quæfituri fumus,quo tranfmigrc/ musCadeo nihil tenet folum patriæ'Tnec hæc terra,quam matrem appellamusç' fed in fuperfî/ cic,tigniscp charitas nobis patriæ pédetC Et quidem fatebor uobisietfi minus iniuriæ ueftræ, quàm calamitatis meæ meminifle iuuattcum abeflemiquotiefcuncj patria in metern ueniret: hæc omnia occurrebant:colles, campicf, SC Tyberis, Si afTueta oculis rcgio,amp; hoc cœlum.fub quo natus,educathst^ cffem.quæ uos Quirites nunc moucant potius charitatc fua: ut manea tis in fede ueftratquam poftea,cum reliqueritis ea,macerent defyderio.Non fine caufa dq,ho minesc]p hunc urbi condédæ locum elcgerunt: faluberrimos colîes,flumen opportunum:quö ex mediterraneis locis fruges deuehatur:quo maritimi commeatus accipiantunmare uicinum ad commoditates.neccxpofiturn nimia propinquitatc ad pericula claffium externarum regio numdtaliæ medium.ad incrementum urbis natum unice locum.argumento eft ipfa magniru do tarn nouæ urbis.trecentefimus fexagimusquintus annus urbis Quirites agitur.inter tot ue terrimos populos tandiu bella geritiszcu interca.ne fingulas loquar urbcs,non coniunóti cum Æquis Volfci.tot tam ualida oppida,non uniuerfa Hetruria tatum terra marirp pollens,at(p inter duo maria latitudineobtinens ltalia;,bello uobis par eft. Quod cum ita fît:quæ malum ratio eft expertis alia experiri C cum iam ut uirtus ueftra tranfirc alio poffit: fortuna certe loci huius transferri non poftit.Hic Capitolium efttubi quondam capite humano inueto refpon/ fum cftieo loco caput rerum, fummamcp imperfi fore. hic,cum augurato liberaretur Capitoz lium,Iuuentas,Terminuscp maximo gaudio patrum noftrorum moueri fe non pafli.hic Vez ftæ ignés: hic ancylia cœlo demifta: hic omnes propitrj manentibus uobis dq. Mouiffe eos Camillus cum alia oratione,tum ea,quæ ad religiones pertinebat-.maxime dicitur.fed rem du biam decreuit opportune uox emifta: quod cum fenatus poft paulo de his rebus in curia Ho fttlia habcrctuKcohortescp ex præfidrjs reuertetes forte agmine forum tranfirent: centurio in comitio exclamauit.fignifer,ftatue fignum:hic manebimus optime. Qua uoce audica,d^ fenaz tus acciperc fe omen ex curia egreffus conclamauittK plebs circunfiifa approbauit.Antiquata deinde lege,promifcue urbs ædificari cœpta.tegula publice præbita eft:faxi,materiæcp cædcn dæ unde quifep uellet.ius fadum prædibus acceptis eo anno ædificia perfeduros. Feftinatio curam exemit uicos dirigenditdum omifto fui,alicnicp difcrimine,in uacuo ædificât.ea eft eau fatut ucteres cloacæ primo per publicum dueftæ, nunc priuata paflîm fubeant teda ; forma^ urbis fit occupatæ magis,quàm diuifæ fimilis.

DBCADIS PRIM AB LIBER VI.

VAE abconditaurbeRomaadcaptameandem urbemRomanifubrez gibus primum.confulibus deinde,ac diôtatoribus, dccemuiriscp,ac tribu/ nis CO nfularibus geftere foris bella, domi feditionesiquincp libris expofuiî res cum uetuftate nimia obfcuras:uelut quæ magno exinteruallo loci uix cernuntur: tum quod perraræ per eadem tempora literæ faere: una euftoz dia fidelis memoriæ rerum geftarum: SC quod etiam fîquæ in commentaz rrjs pontificum, alqscp publicis, priuatisep erant monumentis: incenfa urz be pleræq^ intcriere.clariora deinceps,certioraqi ab fecunda origine,uelut ab ftirpibus Içtius, feraciusc^renatæ urbis,gefta domi militiæcp exponentur. Cæterum primo quo adminiculo creôta erat.eodem innixa M. Furio principe ftetif.necç eum abdicate fe dieftatura, nifi anno circunaéto paflî funt.Comitia in infequentem annum tribunos habere, quorum in magiftra tu capta uros eflennon placuinres ad interregnum redrjt.Cum ciuitas in opéré, ac labore aflfi duo reficiendæ urbis tenerecuninterim Q.Fabio,fimul primum magiftratu abijciab C.Marz tio

LIBER SEX V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;157

tio tnbunoplebis di’cfla diescfl::quod legatus in Gallos,ad quos mifTus eratorator.contra ins gentium pugnafTet.cui iudicio eum mors adeo opportuna,ucuoluntanam magna pars crede ret;fubtraxit.lnterrcgnum inijt P. Cornelius Scipio interrex: Si poft eum M. Furius Camil/ lusiterum.istribunos militumconfulari poteftate créât, A.Valerium Publicolam itcrum, L.Virginium,P.Cornelium,A.Manilium,L.Æ.myliû,L.PofthumiumJi ex interregno cum extemplo magiftratum inifTentmulla de re prius,quàm de rcligionibus fcnatum cófuiuerc.In primis fœdera.ac leges (étant autem eæ duodecim tabulæ. Si quædam regiæ leges) conquiri, quæ comparerét.iuflerunt.alia ex eis édita etiam in uulgus. quæ autem ad facta percincbantî à potifîcibus maxime,ut religione obftridlos haberent multitudinis animos: fupptefla.Tum de diebus religions agitari cœptum:diemc^ ad X v .calendas Textiles duplici clade iniîgnem, quo die ad Cremeram Fabq cæiîiquo deinde ad Alliam cum exitio urbis fœdc pugnatum:à pofteriore clade Allienfem appellarunt:inGgnemlt;ç rei nullius publicc,priuatimép agendæ fe cerunt» Quidam,quod poftridie idus Quintiles non litaflêt Sulpitius tribunus militummeqj inuenta pace deûm poft diem tertium obieótus hofti exercitüs Romanus eftet:ctiam pofttiz die idus rebus diuinis fuperfcderi iuftum:inde ut poftridie calédas quoqj ac nonascadem re/ ligio eftet:traditum putant. Nee diu licuit quietis confilia erigendæ ex tam graui cafu reipu blicæ fecum agitate. Hinc Volfci ueteres hoftes ad extinguendum nomen Romanum arma ceperant. Hinc Hetrutiæ principum ex omnibus populis coniurationem de bclloadfanum Vokumnæfadlam,mercatores afferebant. nouus quoep terror acceftcrat defetftione Latino/ rum,Hcrnicorumép:qui poft pugnam ad lacum Regillum farftam, per annos propè centum nunquam ambigua fide in amicitia populi Romani fuerant.Itaq; cum tanti undiq; terrores circunftarennapparerctc^ omnibus non odio folum apud hoftes, fed contemptu etiam inter focios nomen Romanum laborarc:placuit eiufdem aufpicqs defendi rcmpublicam,cuius re/ cuperata eftet:di(ftatoremcp dici M.Futium Camillum.is diótator C.Seruilium Halam ma/ giftrum equitum dixit:iuftitiocp indiólo delecftum iunioru habuit:ita, ut feniores quoq?,qui/ busaliquid roboris fupereftef.in uerba fua iuratos centuriatet. Exercitum confcriptum,arma tumeß trifariam diuifit.partem unam in agro Veiête Hetruriæoppofuinalteram ante urbem caftra locate iuftït.tribunus militum his A.Manilius:illis,qui aduerfusHetrufeos mittebatur, L. Æmylius præpofitus.tertiâ pattern ipfe ad Volfcos duxit.nec procul ab Lanuuio(Adme/ tium is locus dicitur ) caftta oppugnare eft adortus. quibus ab contemptu, quod propè om/ nem deletam à Gallis Romanam iuuentutem crederent : ad bellum profedtis, tantum Ca/ millus auditus imperator tertoris intulerat:ut uallo fe ipfi,uallu congeftis arboribus fepirent: nequa intrare ad munimenta hoftis poftet.Quod ubi animaduertit Camillusn'gncm in obie (ftam fepem conqci iuftir.S^ forte eratuis magna uenti uerfa in hofte.itaq; non aperuit folum incendio uiam:fed flammis in caftra tendentibus,uapore etiam ac fumo,crcpituq^ uiridis ma teriæ flagrantis ita confternauit hoftes:ut minor moles fuperâtibus uallum in caftra Volfco/ rum Romanis fuerinquam tranfeendentibus fepem incendio abfumptam fuerat.Fufis hofti/ bus,cæfiscp,cum caftra impetu cepiffet diôlatonprædam militi dedit, quo minus fperatä mi/ nime largitore duce,eo militi gratiorcm.perfecutus deinde fûgientes,cum omnem uolfcum a/ grum dcpopulatus eftenad deditionem Volfcos feptuagefimodemum anno fubegit.Vidtor exVolfcis in Æquos tranfrjt,8C ipfos bellum molientes.exercitum eorum ad Bolas oppreftit: nec caftra modo,fed urbem etiam aggreftus,impetu primo cepit. Cum in ea partc,in qua ca/ put tei Romanæ Camillus erat-.ea fortunacftenaliam in partem terror ingens ingruerat. He/ truria propè omnis armata Sutrium focios populi Romani obfidebat.quoru legati opem re/ bus affeótis orates cum fenatum adiftenndecretum tulere: ut dieftator primo quoq^ tempore auxilium Sutrinis fetret.cuius fpei moram cum pati fortuna obfeftorum non potuiftct:confc/ dlaCp paucitas oppidanorum opere,uigilrjs,uulneribuscp, quæ Temper eoTdem urgcbant:per paeftionem utbe hoftibus tradita,inermes cum fingulis emifti ueftimentis,miTerabili agmine penates relinquerent:eo forte tempore Camillus cum exercitu Romano interuenir.cui cum Te mcefta turba ad pedes prouoluiftet: principut^ oratione neceftitate ultima expreftam, fletus m 5 mulicrum.

IjS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C . P R I Aï Aïl

muKerum,acpuerorum,qui'exilfj comités trahebantunexcepiflêt: parcere lamends Sutriaorî iuflîuHetrufcïs fe lucÆumJachrymas^ ferre. Sarcinas inde deponi,Sutrinoscp ibi confiderc modico præfidio reliiflo, arma fecum milité ferre iubet.ita expedito exercitu profcétus ad Six trium,id quod rebatur.foluta omnia rebus(ut fit) fecundis inuenit:nullam ftationéante mœ/ nia,patentes portas,uiôlorem uagum prædam ex hoftium teétis egerétem. Iterum igitur eoz dem die Sutrium capitunuidlores Hetrufci paflîm trucidantur ab nouo hofte:necß fe congio bandi.coeundiép in unu,auc arma capiendi datur fpatiu.cum pro fe quifcp tendcrent ad por/ tasifiqua forte fe in agros eqcere poflènnclaufasCid enim primu didlator imperauerat) portas inueniunt.Inde alq arma capere:alti,quos forte armatos tumultus occupauerat:côuocare fuos: ut prælium inirent. quod accenfum ab defperatione hoftiu fuifletmi præcones per urbcm diz mifli poni arma,ôi parci inermi iufliflentmec præter armatos quenquam uiolari.Tum etiara quibus animi in fpe ultima obftinati ad decertâdum fuerannpoftquàm data fpcs uitæ efttiaz ftare pafifim arma:inermesq^,quod tutius fortuna fecerat:fe hofti offerte. Magna multitudo in cüftodias diuifa:oppidu ante nodtem redditum Sutrinis iuuiolatum,integrumcç ab omni clade belli:quia non ui captum.fed traditum per conditionesfuerat.Camillus in urbem trium phans redqt, trium fîmul bellorum uiélor.longe plurimos captiuos exHetrufcisante currum duxir.quibus fub hafta uenundatis,tantum æris redaétu effut pretio pro auro matronis perz foluto,ex eo.quod fupererantres pateræ aureæ fadlæ fintrquas eu titulo nominis Camilli an/ te Capitolium incenfum in louis cælla confiât ante pedes lunonis pofitas fuiffe. Eo anno in ciuitatem accepti,quiVeientium,Capenatiuméç,ac Falifcorum per ea bella transfugerant ad Romanosiageré]^ qs nouis ciuibùs affignatus. reuocati quoeç in urbé fenatufcofulto à Vetjsî qui ædifîcandi Romæ pigricia,occupatis ibi uacuis teétisVeios fe contulerant.ôC primo frémi tus fuit afpernâtium imperium.dies deinde præftituta.capitaliscp pœna.qui non remigraffet Romam:ex ferocibus üniuerfis fingulos metu fuo quencpobedientesfecit.Et Roma cum frez quentia crefcere:tum tota fîmul exurgere ædifîcfjs: ô£republica impenfas adiuuante: amp;nbsp;ædiliz bus uelut publicum exigentibus opus:ÔC ipfîs priuatis(admonebat enim defyderium ufus)fez ftinantibus ad effedlum operis. intrac^ annum noua urbs ftetit. Exitu anni comitia tribu/ norum militum confulari poteftate habita.CreatfiT.Quintius Cincinnatûs, Q.Seruilius Fi/ denas quintûjulius Tullus,L.Aquilius Coruus,L.LucretiusTncipitinus,Ser.Sulpitius Ruf' fus.Exercitum alterum in Æquos,non ad bellum (uiélos namç fe fatebantur) fed ab odio ad peruaftandos fines,nequid ad noua confîlia relinquerêt uirium,duxcre:alterum in agrum tar quinienfem.ibi oppida Hetrufeorum Cortuofa,amp;Contenebra ui capta,dirutac^. Ad Cortuo fam nihil certaminis fuit, improuifo adorti primo clamore, atcç impetu cepere.direptum opz pidum,atq? incenfum eft.Contenebra paucos dies oppugnationem fuftinuit: laborc^ conti/ nuus non die,non noéte remiffus fubegit eos.cum in fex pattes diuifus exercitus romanus fez nis horis in orbe fuccederet prælio: oppidanos eofdem integro femper certamini paucitas fefz fos obficeretîceffere tandemdocus^ inuadendi urbem romanis datus eft. Publicari prædam tribunis placebaufed imperium,quàm cofîlium fegnius fait.dum cunélantuniam militu præz da eratmec nifî per inuidiam adimi poterat. Eodem anno,ne priuatis tantum operibus crez fccret urbstCapitolium quoq? faxo quadrato fubftruétum eft: opusuelin hacmagnificentia urbis confpiciendum. lam ôî tribuni plebis,ciuitate ædifîcando occupata,conciones,fuasfrez quentarc legibus agrarrjsconabâtur.oftentabatur in fpem pontinus ager, turn primum poft accifas à Camillo Volfcorum res poffeffionis haud ambiguæ.Criminabantur multo eum in' feftiorem agrum ab nobilitate effetquàm à Volfcis fuerit. ab illis enim tâtum, quoad uires,K arma habuerunt: incurfîones eô faeftas. nobiles homines in poffeffionem agri publici graffaz ri:nec,nifî antequàm omnia præripiant,diuifus fît:locum ibi plebi fore.Haud magnopere pie bem moucrant,ôi infrequentem in foro,propter ædifîcandi curam,K eandem exhauftam im pcnfîs,eoc^ agri immemorem:ad quem inftrucndum uires non effent. In ciuitate plena rez ligionum,tum etiam ab recenti clade fuperftitiofîs principibus,ut renouarêtur aufpicia,res ad interregnum redqt.incerregesdeinceps,M,Manlius Capitolinus,Ser,Sulpitius Camerinus,

L.Vaz

L I B E R , s E X T V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15^

L, Valerius Potitus. hic demum tribunorüm militum confulari poteftate comi'ria habuiu L.Papyrium,Cn.Sergium,L.Æmylium itcrû,L.Li'riniû,M.Menenium,L.Valcrium Pubit/ colam tcrtium.creat. hi ex interregno magiftratû occœpere. Eo anno ædes Marris Gallico bello uota, dedicata eft à T. Quintio duumuiro facris faciundis.Tribus quatuor ex nouis ci/ tiibusadditæ,StelIarinaJPometina,Sabbatina,Arnien(îs:eæép trigintaquinque tribuura nu/ merum cxplcucre. De agro Pontino ab L.Sicinio tribuno plebis aôlum ad frcquentiorem iam populum, mobiliorcmq? ad cupiditatem agri, quàm fuerat. Et de Latino, Hernicoq^ bello raentio facfla in lènatu,maioris belli cura, quod Hctruria in armis erat: dilata eft. Res ad Camillum tribunum militum confulari poteftate redqt, collegæ additi quinq^,Serg.Cor/ nclius Maluginenris, Q. Seruilius Fidenas fextum, L. Quintius Cincinnatus, L. HoratiuS Puluillus, P» Valerius. Principioanniauerfæ curæhominum funt àbelloHetrufco: quod lugientium ex agro Pontino agmen repente illatum in urbem.attulit: Antiates in armis efle: Latinorumé^ populos iuuentutem fummifiïïead id bellum, eoabnucntes publicum fuiffe confilium:quod non prohibitos tantummodo,uoluntarios dicerent militate,ubi uellcnt. De/ fierant iam ulla contemni bella. itac^ fenatus dqs agere gratias: quod Camillus in magiftra/ tu effet, diôlatorem quippe dicendum eum fuiffe: fi priuatus effet. ÔJ collegæ fatcri regimen omnium rerum, ubi quid bellici terroris ingruat: in uiro unoeffe: fibicp deftinatum in animo effe Camillo fummittere imperiumtnec quicquam de maieftate fua detraólum credcre:quod maieftati eius uiri conceffiffent. Collaudatis ab fenr.m tribunis,ÔC ipfe Camillus confufus ani RIO gratias egit. Ingens inde ait onus à populo Romano fîbi, qui fe didtatorem iam quar/ turn creaffet: magnum à fenatu talibus de fe iudicrjs eius ordinis, maximum tam honorato/ rum collegarum obfequio iniungi. itacp fîquid labon's, uigiliarumqp adqci poffit: ccrtantem fecum ipfum annifurum, ut tanto de fe confenfu ciuitatis opinionem, quæ maxima fit:etiam conftantem efïiciat.Quod ad bellum,atcp Antiates attineat:plus ibi minarum,quàm periculi cffeffe tarnen, ut nihil timendi,fic nihil contemnenc^i authorem effe.Circunfederi urbem Ro/ manam ab inuidia.ôi odio fînitimorum.itac^ Si ducibus pluribus,amp;exercitibus adminiftran dam rempublicameffe.Te,inquit,P.Valerifociumimperfj,confiltjcç legiones mecum ad/ üerfus Antiatem hoftem ducere placet : tetç Seruili alteroexercitu inftrudto, paratocç in ur/ be caftra habere intentum. fine Hetruria fe interim,ut nuper, fine noua hæccura, Latini,atlt;ç Hernici mouerint: pro certo habeo ita rem gefturum : ut pâtre, auo, tecp ipfo, ac fex tribuna/ tibus dignum eft. tertius exercitus ex caufarfjs, fenioribusq^ à L. Quintio fcribatur: qui urbi, mœnibuscp præfidio fit. L. Horatius arma, tela, frumentum, quæcp belli alia tempora po/ fcent:prouidcat. Te Sergi Corneli,præfidem huius publici confilq, cuftodem religionum,co/ mitiorum, Icgum, rerum omnium urbanarum collegam facimus. Cundhis in partes mune/ ris fui benigne pollicentibus operam,Valerius fociusimperq ledlus adiecit: M. Furium fibi pro didtatore,fecç ei pro magiftro equitum futurum: proinde quam opinionem de unico im/ peratore,eam fpem de bello haberent.Se uero bene fperare patres SC de bello amp;nbsp;de pace,uni/ üerfacp rcpublica eredli gaudio fremunt: nee didlatore unquam opus fore reipublicae: fi taks üiros in magiftratu habeat, tam concordibus iundtos animis, parère atc^ imperare iuxta pa/ ratos, laudemq^ conferentes potius in medium, quam ex communi ad fe trahentes. luftitio indiôlo,dele(ftucç habito,Furius,ac Valerius ad Satricum profeóti. quo non Volfcorum mo do iuüentutem Antiates ex noua fobole ledtam, fed ingentem Latinorum, Hernicorumc^ conduerant ex integerrimis diutina pace populis. itac^ nouus hoftis ucteri adiuntftus com/ mouit animos militis Romani. Quod ubi adem iam inftruenti Camillo centuriones re/ nuntiauerunt: turbatas militum mentes effe: fegniter arma capta : cundtabundosé]?, SC refi/ ftentes cgreffos caftriseffe: quin uoces quoque auditas: cum centenis hoftibus fingulos pu/ gnaturos : amp;nbsp;ægre inermem tantam multitudinem, nedum armatam fuftineri pofte: in e/ quum infilit: SC ante figna obuerlus in adem, ordines interequitans. Quæ triftitia milites hæc, quæ infolita cundlatio eft C hoftem, an me, an uos ignoratis C hoftis eft, quid aliud, quam perpétua materia uirtutis,gloriæc^ ueftræ C uos contra, me duce ( ut Falerios,Vciosc^ m 4. captos.

14° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. P R. I M AE

captos,Si in capta patria Galloru Icgioncs cæfas taccam)modo crigcminæ ufxîtoriæ tn'pli’cçtn triumphum ex his ipfis VolfcisÄ Æ^quis,amp; ex Hetruria egiftis.an tne,quod no dictator no/ bis,fed tribunus fignum dedi,non agnofcitis ducemCnecç ego maxima imperia in uos defy/ dero:ôê uos in me nihil præter me ipfum intueri decet.neqj enim didtatura mihi unquam ant mos fecitmt nc exilium quidê ademic.Iidcm igitur omnes fumus:8C cum eadem omnia in hoc bellum afïcramus,quæ in priera attulimusieundem euentum belli expedtemus.fimul concur reritisrquod quifqj didicit ac confucuit.facienuos uincetis, illi fugient. Dato deinde figno ex equo defilif.S^ proximum figniferum manu arreptum fecum in hoftem rapit: infer miles cla/ mitans fignum.Quod ubi uidere ipfum Camillu iam ad munera corporis ienedla inualidum uadentem in hoftestprocurrunt pariter omnes clamore fublato : fequere imperatorem pro Ic quifqj clamantes.emifl’umetiam fignum Camilli iuflu in hoftium aciem ferunt:idt^ ut repe/ terecur.concitatos antefignanos.Ibi primum pulfum Antiatem:terroremcç non in prima tan turn aciemded etiam ad fubfidiarios perlatum.nec uis tatum milicum mouebat excitata præ/ fentia ducistfed quod Volfcorum animis nihil terribilius erat, quâm ipfius Camilli forte ob/ lata fpecies.ita quocunqj Ic intuliffetmidloriam fecum baud dubiam trahebat.maxime id eui dens fuit,cum in læuum cornu propè iam pulfum arrepto répété equo cum feuto pedeftri ad/ uedtus confpedtu fuo prælium re(htuit,oftentansuincetem cæteram aciem.Iam inclinata res erat.fed turba hoftium ôi fuga impediebatur: amp;: longa cæde cóficienda multitude tanta feftb militi erancum repente ingentibus procellis fufus imber certam magisuidtoriam, quàm præ/ lium diremit.Signo deinde receptui dato,nox infecuta quietis Romanis perfecit bellum.Lati ni nanq^jSd Hernici relidtis Volfcis domos profedti funt.malis confilijs pares adepti euentus.

Volfci ubi fe defertos ab eis uidere,quoru fiducia rebellauerant:relidlis caftris,mcenibus Sa trici fe includunt.quos primo Camillus uallo circundarc, amp;nbsp;aggere.atqj operibus oppugnare eft adortus.Qux poftquàm nulla eruptione impediri uidenminus efle animi ratus in hofte, quàm ut in eo tam lentæ fpei uidloriam expedtaretxohortatus milites ne tâquam Veios op/ pugnantes in opéré longinquo fêle tererenuuidtoriam in manibus efleiingenti militum alâcri täte mœnia undiq? aggreffus fcalis oppidum cepit. Volfci abiedtis armis fefe dediderunt.Cæ terum animus ducis rei maiori, Antio imminebat.id caput Volfcorum; earn fuifte originera proximi belli .fed quia nifi magno apparatu,tormentis,machinisq^ tam ualida urbs capi non poterat:relidlo ad exercitum collega Romam eft profedtus; utfenatum ad excidendum An/ tium hortaretur. Inter fermonem eius ( credo rem antiatem diuturniorem manere dqs cordi fuifte)legati ab Nepete,ac Sutrio auxiliu aduerfus Hetrufeos petentes ueniunt, breuem occa/ fionem efte ferendi auxilq memorantes.eo uim Camilli ab Antio fortuna auertit. nanq; cum ea locaoppofita Hetruriæ,ôi uelutclauftra inde,portæc^ eflènt: SC illis occupâdi ea,cum quid noui molirentur,ÔC Romanis recuperandi,tuendiq^curaerat.Igitur fenatui cum Camille agi placuit,ut omiflo Antio bellum hetrufeum fufciperet.legiones urbanæ,quibus Quintius præ/ fuerauei decernuntur.quanquam expertu exercitum,afluetumc^ imperio,qui in Volfcis erat, mallet; nihil recufauit;Valerium tantummodo imperq focium depopofeit. Quintius, Hora/ tiusc^ fucceftores Valerio in Volfcis miffi.Profedli ab urbe Sutrium Furius,ÔC Valerius par/ tem oppidi iam captam ab Hetrufeis inuenere; ex parte altera intcrceptis itineribus ægre op/ pidanos uim hoftium ab fe arcentes. turn Romani auxilrj aduentus, turn Camilli nomen ce/ leberrimum apud hoftes fociosc^, SC in præfentia rem inclinatam fuftinuit ; SC fpatium ad o/ pem ferendam dedit.Itacç diuifo exercitu Camillus collegam earn in partem circundudtis co pfjs,quam hoftes tenebant, mœnia aggredi iubet;nô tanta fpe fcalis capi urbem pofte,quàm ut auerfis eo hoftibus, SC oppidanis iam pugnando feftîs laxaretur labor, SC ipfê fpatium in/ trandi fine certamine mœnia haberet. Quod cum fimul utrinq^ fadtum eftet ; anceps^ ter/ ror Hetrufeos circunftaret;SC mœnia fumma ui oppugnari, SC intra mœnia efte hoftem uide/ rent; porta fe, quæ una forte non obfidcbatur, trepidi uno agmine eieccre. magna cædes fo/ gi. ^:ium SC in urbe, SC per âgros eft fadta. plures à Furianis intra mœnia cæfî; Valeriani ex/ peditiores ad perfequendos fuere:nec ante nodlem, quæ confpedtum ademit,fînem cædendi fecere.

LIBER. S E X T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I4I

fcccrc.Sutrio rcccptOjtcftitutotp focijs, Nepetc exercitus duólus: qnod per dedtdoncm accez ptum iam tocum Hetrufd habebanuVidebatur plus in ea urbe rçcipiéda laboris fore non in CO folum,quod tota hoftium eratîfed eciam quod parte Nepefinorum prodentc ciuitatcm fa â:a erat deditio,mitti tarnen ad principes eoru placuit ut fecernerent fe ab Hecrufcistfidemcß quam imploraflentab Romanisj'piï præftarent.Vndecum refponfum allatû eflet:nihil fuæ poteftatis e(re:Hetrufcos mœnia,cuftodiasc^ portaru tencre:prirao populationibus agri ter/ ror ert oppidanis admotus: deinde poftquam deditionis quàm focietatis fîdes landtior crat, fafcibus farmêtorum ex agro coilatis duôlus ad mœnia exercitustcompletist^ foHîs fcalæ adz mocæ:SC clamore primo.impetuq^ oppidum capitur.Nepeiïnis inde cdicflu ut arma ponant: parcitp iuflum inermi.Hetrufci pariter armati atcç inermes cæR Nepefinorum quoqj autho res deditionis feeuri percuflî: innoxiæ multitudini redditæres: oppidumt']^ cum præfidio reliz , élum.Ita duabus focrjs urbibus ex hofte receptis, uidlorem exercitû tribuni cum magna gloz gt;nbsp;ria Romam reduxerunt.Eodem anno ab Latinis.Hemiciscç res repetitætquçfitumcç cur per eosannos militem ex inftituto non dcdiflent.Refponfum frequenti utriufqj gentis côcilio eft nec culpam in eo publicam.ncc confilium fuifle.quod fuæ iuuentutis aliqui apud Vollcos miz litauerinueos tarnen ipfos praui confîlrj pœnam haberemec qucnquam ex bis reducem efle. miliris autem non dati caufam,tcrroreqi affiduum â Volfcis fuifle;quam peftem adhærÊtcm lateri fuo tot fuper alia alrjs bellis exhauriri nequifle.Quæ relata patribus magis têpus,quàni caufam non uifa belli habere.Infequeti anno A.Manlio.Publio Cornelio,T.Ô£ Lucio Quinz trjs Capitolinis, L» Papyrio Curfore tribunis conRilari poteftate, graue bellum foris,grauior domi feditio exortatbellum à Volfcis adiunôla Latinorum, atqj Hernicorum dcfeôlione: fez ditio.unde minime timeri potuit,à patriciæ gentis uiro,5i inclycæ famæ M, Manlio Capitoli no.qui nimius animis eu alios principes fperneret,uni inuiderec,eximio fimul honoribus,atlt;^ uirtutibus M.Furio:ægre ferebatfolum eum in raagiftratibus.folum apud exercitus efle:tan tum iam eminere.ut qfdem aufpicrjs creatos no pro collegis,fed pro miniPeris habeancura inz i terim,fiquis uere aeftimare uclit,M.Furio rccuperari patria ex obfidione hoftiû non potuerir* nifi à fe prius capitoliû,atcp arx feruata eflet:SC ille inter aurum accipiendum.ôC fpem pacis fo lutis animis Gallos aggreffus finipfe armatos.capientesq^ arcem depulerit, illius gloriæ pars uirilis apud omnes milices fit,qui fimul uicerint.fuæ uidtoriæ neminem omnium mortaliu fo/ rium elle. His opinionibus inflate animo,ad hoc uitio quoc]^ ingenq uehemens K impotens , poft^ inter patres non quatum æquum cenfebac excellere luas opes animaduertit î primum omniu ex patribus popuiaris faôtus eu plebeqs magiftratibus confilia comunicare, criminan do patres,alliciendo ad fe plebeiam auraminon confilio ferri: famæc^ magnæ malle,bonæ efle: Sinon cotentus agrarrjs legibus, quæ materiaTemper tribunis plebis feditionum fuiflet: idem raoliri cœpic.acriores quippe æris alieni ftimulos elfe,qui non egeftaté modo atqj igno miniam minêtur,fed ncruo.ac uinculis corpus liberum territent:S£ erat æris alieni magna uis, tesdamnofiflîma etiam diuitibus,a:difîcando contradta.Bellum itaqj Volfcum graue per fe, oneratu Latinorum.atcg Hcrnicoru defeétione in fpeciem caufæ ialt;fl:atum,ut maior poteftas quæreretur.fed noua confilia Manlrj magis compulere fenatu ad diélatorê creandum.creatus A.Cornelius Coflus magiftru equitum dixit T.Quintium Capitolinum.Diôtator etii maio rem dimicatione propofitam domi,^ foris cernebatjtamé feu quia celeritate ad bellura opus crat, feu uiôtoria triumphoéç diôlaturæ ipfi uires fe additurû ratus, deleôtu habito in agrum pontinum,quô à Volfcis exercitû induci indidlu audierat:pergit. Non dubito præter farietaz tem tot iam libris aflîduebella cum Volfcis gefta legêtibus illud quoeç fuccurfuru,quod mihi , pcrcenfenti propiores temporibus harum reru authores miraculo fuitiunde tories uicftis Volz fcis,öi Æquis fuffecerint milites, quod cum ab antiquis taciturn,prætermiflumc^ fit:cuius tan dem ego ret præter opinions,quælua cuiq? conieclaci efle poteftiauthor fim; Simile ucri eft, auc interuallis bclloru.ficut nunc in delecftibus fit romanis,aliaatcç alia fobolc iunioru ad belz la inftaurada toties ufos efle:aut non ex rjfdem femper populis exercitus fcriptosiquancK eaz dem femper gens bellum intulerit;aut innumerabilémultitudinéliberorucapitum in eismifle.

locis:

142 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC, PRIMAE

locistqHEcnuncutxfemitiario exiguo militu rdicflo fcruitia romana ab foKtudi'ne m'ndicanr, Ingens certe(quod inter omnes authores conucniatjquaquam nupcr Camilli duótu atc^ au' fpicio acdfæ res erant,Volfcoru exerdtus fuit.ad hoc Latim^Hcrnidtp acceflerât,ôi Circeien' hum quidam,ôê coloni etiam à Velitris.Romanus didlator caftris co die pofitis,poftero cum aufpicàto prodiiTenhoftiac^ cæfa pacem deum adoraffct: lætus ad milites iam arma ad pro/ pofitum pugnæ fignum,ßcut ediólum erat,Iucc prima capientes proceflit.Noftra uidloria eft milites,inquit, fiquid dij, uatescp eorum in futurum uident.itaq? ut decet ccrtæ fpci plenos,Si cum imparibus manuscóferturos,pilis ante pedes poiîtis, gladijs tantum dextras armcmusî ne procLirri quidem abacie uelim: fed obnoxios uos ftabili gradu impctu hoftium cxcipere. ubi illi uana iniecerint miffîlia:ôi effufî ftantibus uobis fc intulerintttû micent gladrj:ôi ueniaç in mentem unicuic^ deos efle,qui Romanum adiuucnt;dcos, qui fecundis auibus in prælium miferint .Tu Quinti equitem intêtus ad primum initium moti certaminis tcneas:ubi hærcre iam adem collato pede uideris,tum tcrrorem cqucftrê occupatis alio labore inferanueclusc^ ordines pugnâtium diflipa.Sic eques,Gc pedes,ut præceperat,pugnant.nec dux lcgiones,nec fortuna fefellit ducem. Multitudo hoftium nulli rei præter numero fréta Si oculis utramc^ metiens aciem,tcmere prælium inijt,temere omifiuciamore tâtum,miftilibusc^ telis,ÔC primo pugnæ impetu ferox gîadios,ÔC collatu pedem, amp;nbsp;uultura hoftis ardore animi micantem fer/ re non potuit.Impulfa frons prima:amp; trepidario fubfidrjs ilia ta:ÔC fuum terrore intulit eques. rupti inde multis locis ordines,motacp omnia:amp; fluêluanti fimilis acies erat.deinde,poftqua cadenxibus primis iam ad fe (^uifq? peruenturâ cædem cernebat,terga uertunt.Inftare Roma nus:ô£ donee armati.confertic^ abibant,peditum labor in perfequendo fuit. Poftquâ iaêla/ ri arma paflïm,fuga^ per agros fpargi aciem hoftium animaduerfum cft : tum cquitum tur/ mx emiflæ,dato figno ne in fîngulorum morando cædc fpatium ad euadendum interim mul titudini darent:facisefle miflîlibus.ac terrore impediri curfum:obcquitandocp agmen teneri: dum aflequi pedes,ÔC iufta cædc confîccre hoftem ponet.fugæ,fequendit^ non ante noêlem finis fiiincapta quoq^,ac direpta eodem die caftra Volfcorum : prædacp omnis,præter libera corpora,militi concefta eft^ars maxima captiuorura e.x Latinis, atqj Hemids fuinncc homi/ num de plebe:ut credi poftet mercede miktaftetfed principes quidam iuucntutis inuenti:ma/ nifefta fîdes publica ope Volfcos hoftes adiutos.Circcicniîum quoc^ quidam cogniti,ô: colo ni à Velitris:Romamc^ omnes miftï pcrcûêtantibus primoribus patrum cadem, quæ diêta/ tori,defelt;ftionem fui quifq? populi haud perplexe indicauerc. Didtator exerdtum in ftatiuis tencbat,minime dubius bellum cum his populis patres iufluros: cum maior domi exorta mo les coegit acciri Romam eum, glifeente in dies feditionc, quam folito magis metuendam au/ thor facicbat.non enim iam orationes modo M.Manlrj,fed fadta popularia in fpedê,tumul/ tuofa cadem, qua mente fièrent intuenda erant.Centurionem nobilcm militaribus fadlisu'u/ dicatum pecuniæ cum duci uidifteumedio foro cum caterua fua accurrit:5i manum iniccinùo. eiferatusq^ de fuperbia patrum,ac crudelitate fœneratorum,ôi miferijs plebis,uirtutibus eiuS uiri fortuna^,tum uero ego,inquit,nequicquam hac dextra capitolium, arcemcp feruauerim, fi duem commilitonemcp meum tanquam Gallis uidloribus captum in feruitutem, ac utneu/ la düci uideam.inde rem creditori palàm populo foluitdibraé]^, ôiæreliberatum emittit,deos atc^ homines obteftantera ut M. Manlio liberatori fuo,parenti plebis Romanæ gratiam re/ ferant. acceptus extemplo in tumultuofam turbam K ipfe tumultum augebat.cicatrices accc/ ptas Veienti,Gallico, alrjscp deinceps bellis oftentansTc militantem,fe reftituentem cuerfoS penates multiplici iam forte exoluta, mergentibus femper fortem ufuris obrutum fœnore efte: uidere lucem,forum, ciuium ora, M. Manirj opera.omnia parentum beneficia ab iîlo fe habere: illi fe deuouere corporis, uitæq^, ac fanguinis quod fuperfit: quodeunq? fibi cum pa/ tria,penatibus publicis ac priuatis iuris fuerit,id cum uno homine efte. His uocibus inftinefta plebes cum iamunius hominis effet, addita alia commodioris ad omnia turbanda confi/ Irj res.fundum in Veienti, caput patrimonrj,fubiecitpræconi. ne quem ucftrum,inquir,Qui/ rites, donee quicquam in re mea fùpererit, iudicatum, addidtum ue duci patiar. Id uero ita

LIBER S E X T -V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;145

accendiï animoâ,ut per omne fas ac nefas fecutun uindiccm libertatis uîdcrétur. ad hoc domi condonâtis in modum ferraones pleni criminum in patres,inter quos cum omiiTo ddehmine uera an uana iacerct,thcfauros gallici auri occultaii à patribus iedrmec iam pofïtdendis publi dsagris contentos eflèjnifi pecuniam quoq^ publicam auertant.ea res fi palàm fiat,exolui p!e bem æce alieno pofle, Quæ ubi obiccta fpes eft;enimuero indignum facinus uiderî, cum con ferendum ad redimendam ciuitatem à Gallis aurum fucrit,tributo collationcm Eaétama'dem aurum ex hoftibus captum in paucorum prædam ceflifle. italt;^ exequebantur quærcndo ubi tantæ rei furtum occultareturjdifFerente^, tempore fuo fe indicaturu diccnte,cætcris omif/ fis eo uerfæ erant omnium curætapparebatt^ nee ueri indicij gratiam mediam,ncc filfi often/ fionem fore.Ita fufpenfis rebus dictator aedtus ab exercitu in urbem uenit.poftcro die fenatu habito cum fatis periclitatus uoluntates hominum difeedere fenatum ab fe uetuiftet: ftipatus ea multitudine fclla in comitio pofita uiatorem ad Mgt; Manlium mifi'tqui ditfiratoris iulTu uo catus cum fignum fuis dediftet adefife certamen, agmine ingenti ad tribunal uenit.hinc fena/ tus,hinc plebs fuum quifq? intuentes ducem uelut in acie conftiterann Tum dictator filcntio fadlo,utinä,inquit,mihi,pacnbusc^ romanis ita de exteris rebus cum plebe conuenianquem/ admodum quod ad te attinet,eamc^ rem,quam de te fum quxfi'turus,conucnturu fatis confi/ do. Spem fadlâ â te ciuitati uideo fide incolumi ex thefauris gallids,quos primores patru oc/ cultentjcreditu folui poffe.cui ego rei tantum abeft ut impedimeto fim,ut contra te M.Manli adhorter libérés fœnore plebe Romanâ:5^ iftos incubantes publicis thefauris ex prxda clan/ deftina euoluas. quod nifi facts, fiue quod amp;nbsp;ipfe in parte prædæ fis, fine quia uanu indicium eft:in uincla te duci iubcbomec diutius patiar à te multitudine fallaci ipc cocitari. Ad ea Man bus nec fe fefellifife ait no aduerfus Volfcos toties hoftes,quoties patribus expediatmcc aduev fus Latinos,Hernicosc^,quos falfi's criminibus in arma agantTed aduerfus fe,ac plebe roma/ nam diClatore crcatum efte.iam omiflo bello.quod fimulatum fit,in fe impetum fierin'am di/ ëtatorem profiteri patrocinium fcencratorum aduerfus plebem:iam fibi ex fauore multitudi/ nis crimen,0d perniciem quæri.Offendit,inqu{t,te A.Corneli,uostp patres conferipti circum/ fufa turba lateri meo.quin earn deducitis à me finguli ueftris benefictjs^interccdeclo,cximcn/ do de neruo ciues ueflros, prohibendo iudicatos addiótosc^ duci,ex eo,quod affluit opibus ueftris,fuftinendo necv States aliorumC Sed quid ego uos de ueftro impendatis hortorCfor/ tern aliam ferte,de capita Jeducite quod ufuris pernumeratu cfln'am nihilo mea turba,quam ullius confpedlior erit. Atenim quid ita folus ego ciuiu curam agoCnihilo magis quod refpon deamhabeo,cp fi quxrasquid ita folus capitolium,arcemép feruarim.Ktum uniuerfisquam potui,opem tuli:SC nunc fingulis feram.Nam quod ad thefauros gallicos attinct, rem fuapte natura facilem,difficilem interrogatio facit.cur enim quxritis quod fcitisC’cur quod in finu ue/ ftro eft, excuti iubetis potius ponatis C nifi aliqua fraus fubeft. quo magis argui præftigias iubetis ueftra3,eo plus uercor ne abftuleritis obferuatibus etiam oculos. Itaq^ non ego uobis ut indicem prædas ucftras,fcd uos id cogendi eftis ut in medium proferatis.Cum rairtcre am bages didlator iuberet:0C aut peragere uerum indiciu cogerer,aut fateri facinus infimulati falz fo crimine fenatus,oblatæcp uani furti inuidiæmeganté arbitrio inimicoru fe locuturum in uin cula duci iuftit.Arreptus auiatore, Iupiter,inqt,optime maxime, lunoc^ rcgina,ac Minerua, cætericp dq deæ^,qui capitoliu arcemcp incolitisrficcine ueftrum militem,ac præfidem finitis uexari ab inimicis C hxc dextra,qua Gallos fudi à delubris ueftrisu'am in uinculis cathenis eritCNullius nec oculi,ncc aures indignitateferebantrfed inuiefta fibi quædâ patiétiffima iufti imperij ciuitas feceratmec aduerfus dieftatoria uim aut tribuni plcbts, aut ipfa plebs attollcre oculo3,aut hifcerc audebant.Conieólo in carcere Manlio, fatis conftat magnâ partem pie bis usftem mutafteimultos mortalescapillum,acbarbam promififterobuerfatacp ucftibulo carcc ris mœfta turbam. Dictator de Volfcis triuphauif.inuidixc^ magis triuphus.cp gloriæ fuit, quippe domi,non militix partu eum,a(ftumlt;:^ de due, non de bofte fremebatamum defuifte tantu fuperbix,quod non M.Manlius ante curru fit dudtus.Tamqj baud procul feditione res erat.cuius Icmendx caufa poftulate nullo largitor uolutarius repente fenatus fadlusSatricum coloniana

144 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

coloniam duo millia ciuium Romanorum deduci iuffit:bina iugera Si femifTes agïî affigna«. Quod cum Si paruum,ÔC pauci's datum,3C mercedem efle prodendi M.Manlq interpretaren tunremedio iritatur feditio.ôi iam magi's infîgnis Si fordibus,SC facie reorum turba manliana cranamotus^ poft triumphum abdicatione ditftaturæ terror Si Iinguam,ÔC animos liberaue rat hominura.audiebantur itaqj propalàm uoces exprobrantiura multitudini quod defenfo/ res fuos in præcipitê femper locum fauore tollat: deinde in ipfo difcrimine periculi deftituaf. fie Sp.Caffium in agros plebem uocantem,fic Sp.Melium ab ore ciuium famem fuis impen/ fis propulfantem oppreffos:fic M.Manlium merfam. Si obrutam fœnore partem ciuitatis in libertärem ac lucem extrahétem proditum inimicis.faginare plebem populäres fuos ut iugu/ lentur.hoccine patiendum fuiftejfi ad nutum dieftatoris non refponderit uir confularisCfinge/ rent mentitum ante:atq? ideo non habuifte,quod turn refpóderet:cui feruo unquam menda/ cq pœnam uincula fuifle^'Non obuerfatam effe memoriam noctis illius,quæ pene ultima.at/ qj æterna nomini romano fijeritmon fpeciem agminis Gallorum per Tarpeiam rupem fcan/ dentis:non ipfius M. Manlq:qualcm eum armatum, plenum fudorisac fanguinisjpfo penè loue erepto ex hoftium manibus uidiftent. fclibris'^ne farris gratia feruatori patrie relatam ♦ Si quern prope cœleftem,cognomine certe capitolino loui parem fecerint, eum pati uinólum in carcere.in tenebris obnoxia carnificis arbitrio ducere animam C adeo in uno omnibus fatis auxilq fuiftc:nullam opem in tarn multisuni efteClam ne noóte quidem turba ex eo loco dila bebatur: refradturosep carcerem minabantuncum remiflo, id quoderepturi crant,ex fenatuS confulto Manlius uinculis liberatur. quo fadto non feditio finita, fed dux leditioni datus eft. Pereofdem dies Latinis,0i Hernicis,ßmul colonis Circeienfibus.Si â Velitris purgantibus fc Volfci crimine belli.captiuosc^ repetentibus ut fuis legibus in cos animaduerterent,triftia re/ fponfa reddita:triftiora colonis,quod ciues Romani patriæ oppugnâdæ nefanda confilia in/ iftent.Non negatum itacp tantum de captiuis. fed,in quo ab focqs tarnen temperaucrant,de/ nuntiatu fenatus uerbistfacefterent propere ex urbe ab ore,atcg oculis populi Romani : ne nP hil eos Icgationis ius externo,non ciui comparatum tegcret.Recrudefeete manliana feditione fub exitu anni comitia habitaicreaticp tribuni militum confulari poteftatc Sergius Cornelius Maluginenfis fecundum, Publius Valerius Potitus iterum, M.Furius Camillus V , Seruius Sulpitius Ruffus iterum, C.Papyrius Craflus,Titus Quintius Cincinnatus fccudum.CuiuS principio anni Si patribus, Si plebi per opportune externa pax data:plcbi,quod non auocata delectu fpem cepitdum tarn potentem haberetducem,fœnorisexpugnandi:patribus,ncquo externo terrore auocaretur animi ab (ànandis domefticis malis.Igicur cum pars utraq; acriot aliquanto coorta effec,iam in propinquu certamen adcratiSi Manlius aduocata domum pie/ be cum principibus nouandaru rerum interdiu,nodtucjp confiiia agitat, plenior aliquanto ani morum,irarucj^,quam antea fuerat.iram accenderat ignominia rcccns in animo ad contume/ liam inexperto:fpiritus dabat,quod nec aufus effet idê in fe dictator,quod in Sp.Mclio Cin/ cinnatus Quintius feciftenSiuinculorum fuorum inuidiam non dictator modo abdicando di (ftaturam fugi(fet,fed ne fenatus quide fuftinere potuiffet. His fimul inflatus, cxacerbatusc^ iam per fe accenfos inçitabat plebis animos. Quoufq? tandem ignorabitis uires ueflras,quaS natura ne belluas quidem ignorare uoluit C numerate fakem quot ipfi fitis, quot aduerfarios habeatis.fi finguli fingulos aggrefluri eftetisitamen acrius crederem uos pro libcrtate,quam illos pro dominatione certaturos. quotenim clientes circa fingulos fuiftis patronos, tot nunc aduerfus unum hoftes eritis.oftendite modo bellu,pacem habebitis. uideant uos paratos ad uim,ius ipfi remittent.audendum eft aliquid uniuerfis:aut omnia fingulis patienda.Quoufq^ mecircufpeCtabitisCego quidem nulli ueftrum deero.ne fortunamca defit,uidcte.ipfe uindex uefter ubi uifum inimicis eft,nullus répété fui:3i uidiftis in uincula duci uniuerfi eum,qui à fin gulis uobis uincula depuleram.quid fperem.fi plus in me audeant inimici C an cxitum Caflq. Mclqcp expeCtemCbene facitis quod abominamini.dq prohibebunt hæc.fed nunquam pro/ pter me de cœlo defcendent.uobis dent mentem oportet,ut prohibeatisrficut mihi dederunc armato,togato^,ut uos à barbaris hoftibus,a fuperbis defenderem ciuibus.Tam paruus ani

mus

LIBER SEXTVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;45 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

mus tanti populi efl:,Lit fcmper uobis auxiliû aduerfus inimicos fatîs fitCnec ullum,m’(î quatc nus impcrari uobis (înatis,cercamé aduerfus patres noritisCnec hoc natura inßtum uobis eft, fed ufu poftîdemini. curenim aduerfus externos tantum animorum geritis, ut imperare illis æquum cenfeatis C quia confueftis cum eis pro imperio certare: aduerfus hos tentare magis, quam tueri libertatem.tamen qualefcunqj duces habuiftis, qualefcuntß ipG fuiftis,omnia ad hue quâtacunç^ petiftis,obtinuiftis feu ui,feu Fortuna ueftra.tempus eft etiam maiora conaz ri.experimini modo öi ueftram felicitatem. Si me(ut fpero)feliciter cxpertu-.minorc negotio qui imperet patribus,imponetis,quàm qui refi'ftcrent imperâtibusdmpofuiftis. Solo æquan nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j.

dæ funt didtaturæ,cofulatusq^,ut caput attollere Romana plebes poftit.Proinde adefte:proz hibete ius de pecunfjs dici.ego me patronu profiteor plebistquod mihi cura mea, SC fides no men induit.uos fiquo infigni magis imperr),honorisue nomine ueftrum appellabitis ducemt

co utemini potentiore ad obtinenda ea,quæ uukis.Inde de regno agendi ortum initium diet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

tunftd nec cum quibus.nec que ad finem confilia peruenerint.fat planum traditur. Ät in par te altera fenatus de feceftione in domum priuatam plebis,forte ctia in arce pofitam,öi immiz nenti mole libertatiagitat.magna pars uociferatur,Seruilio Hala opus effe:qui non in uincu b duci iubendo iritet publicu hoftem, fed unius iaclura ciuis finiat inteftinum bellum.decur titur ad leniorem uerbis fententiam,uim tarnen eandem habente:ut uideant magiftratus ne quid ex pcrniciofis confilrjs M.Manlrj refpub.detrimenti capiat.Tum tribuni confulari pote ftate,tribuniq^ plebismam amp;,quia cunde SC fuæ poteftatis, quem libertatis omniu finem ccr nebant.patrum authoritati fe dedideranuhi tum omnes quid opus faefto fit.cofultant.Cum prætcr uim,ôi cædênihil cui^ occurreret: earn auté ingétis dimicationis fore appareret: tum M, Mcnenius,ói Q.Publius tribuni plebis.quid patru,K plebis certamé facimus, quod ciuiz tatis effe aduerfus unum peftiferu ciuem debetT quid cum plebe aggredimur eum.quem per ipfam plebe tutius aggredi eftC ut fuis ipfe oneratus uiribus ruat.diem dicere ei nobis in aniz mo eft.nihil minus populäre quàm regnum eft.fimul multitudo illa non fecum certari uidez tint:amp; ex aduocatis indices faefti erunt:K accufatores de plebe.patricium reum intuebutur,02 regni crime in medio:nulli magis,libertati fauebunt fuæ. Approbantibus cudlis dié Man lio dicunt.quod ubi eft facftum,primo comota plebs eft, utiq; poftquam fordidatu reum uiz deruntmec cum eo non modo patru quenquam.fed ne cognatos quidem,aut affines, poftrez mo ne fratres quidem A,SC T.Manlios,quod ad eum diem nuquam ufu ueniffet,ut in tanto difcriminenonöiproximiucftemmutarent.Äppio Claudio in uincula dudto C.Claudium inimicu,Claudiamtp omnem gentem fordidatam fuifle.cofenfu opprimi populärem uirum,

quod primus à patribus ad plebem defeciffet. Cum dies uenit,quæ præter cœtus multitudiz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

nis feditiofasép uoces,ôC largitionem,amp; fallax indicium,pertinentia proprie ad regni crimen, ab aceufatoribus obieóta funt reo, apud neminem authorem inuenio. nee dubito haud parz

na fuiffeicum damnandi mora plebi non in caufa,fed in loco fucrit.Illud notandum uidetur: ut fciant homines quæ, ôiquanta decora fœda cupiditas regni non ingrata folum, fcâ inuifa etiam reddiderit.Homines propè c c c C produxiffe dicitunquibus fine fœnore expenfas pecunias tuliffet:quorum bona uenire,quos duci addiftosprohibuiflet. ad hæc decora quoz que belli non comemoraffe tantum,fed protulifleetiam confp{cicnda,fpolia hoftiu cæforum ad XXX. dona imperatorum ad xl. in quibus infignes duas murales coronas, ciuicas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

ofto.ad hoc feruatos ex hoftibus ciues produxifle,inter quos C. Scruiliû magiftru equitum abfentem nominatum. 6^ cum ea quoqj, quæ bello gefta effent, pro faftigio return orationc etiam magnifica fadla dictis æquâdo memoraffet: nudaffe peótus infigne cicatricibus bcllo acceptis:0£ identidem capitolium fpecftans,Iouem,deoscß alios deuocafle ad auxilium fortuz narum fuarum: precatuscj? effe ut quam mentem fibi capitolinam arcem protegenti ad faluz tem populi Romani dediffent,eam populo Romano in (ùo diferimine darétiôê oraffe finguz los,uniuerfosc^ ut capitolium,atcç arcem intuentes,ut ad dcos immortales uerfi de fe iudicaz rcnt.ln campo martio cum ceturiatim populus citaretunSi reus ad capitoliu manus tendens ab hominibus ad deos preces auertiffet;apparuit tribunis, nifi oculos quolt;^ hominum libez

a raffenc

14^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» P R 1 M AE

raflent à tanti memoria decoris, nuquam fore in præoccupatis beneficio animis-ucfo cnminî locum.ita produdla die,in Petclinum lucura extra portam Flumentanam, unde confpeûlus in capitolium non eflèt,concilium populi indieftum eft.ibi crimen ualuit:ô^ obftinatis animis trifte iudiciû,inuifum^etiam iudicibusfadtum.funt quiduumuiros,qui de perduellione an/ quirerent,creatos,auchores fint.Damnatû tribuni de faxo Tarpeio dcieceruntdocuscp idem in uno homine Si eximix gloriæ monumentum,ôC pœnæ ultimæ fuit.Adiedlæ mortuo notæ funt.publica una:quod,cû domus cius fuiflèt,ubi nunc ædes,atc^ ofticina Monetæ cftdatum ad populum eftmequispatricius in arce,aut Capitolio habitaret.gcntilicia altera: quod gen/ tis Manliæ dccreto cautum eft:ne quis deinde M.Manlius uocaretur.Huncexitû habuit uir. nifi in libera ciuitate natus eflet, memorabilis. Populum breui poftquâ pcriculum ab eo nuF lum erat:per fe ipfas recordantem uirtutes defyderiu eius tenuit. peftilentia etiam breui com fecutaonullis occurrentibus tantæ cladis caulîs.ex manliano fupplicio magnæ parti uideri or/ ta.uiolatû Capitolium efle fanguine feruatoris: nec dqs cordi fuifle pœnâ eius oblata propè oculis fuis,à quo fua templa erepta è manibus hoftium eflént. Peftilentia, inopiam Irugu, ÔC uulgatam utriufq; mali famâ,anno infequente multiplex bellum excepit,L. Valerio ; 111, A.Manlio 111, Scr.Sulpitio 111, L.Lucretio,L.Aemylio ii i, M.1 rcbonio,tribunismi litum cofulari poteftate.Hoftcs noui, præter Volfcos uelut forte quadam propè in æternum exercendo Romano militi datos,CirceiosC|î,6c Velitras colonias iamdiu molientes defedlio nem,SC fulpedlû Latium,Lanuuini etiam,quæ fideliflîma urbs fueranfubiro exorti.Id patres rati contemptu accidere, quod Veliternis ciuibus fuis tandiu impunita defedlio eflet:dccrcue runt,ut primo quoq^ tempore ad populum ferretur de bcllo eis indiccdo. ad quam militiam quo paratior plebes effet, quinqueuirospontino agro diuidédo, amp;nbsp;triumuiros Nepete colo/ niædeducendæcreauerunt.Tum ut bellum iuberent,Iatum ad populum eft:ÔC ncquicquam diffuadétibus tribunis plebis,omnes tribus bellum iufferunt. Apparatü eo anno bellum eft: exercitus propter peftilentiam no edudlus.eat^ cundtatio colonis fpatium dederat dcprccan di fenatum:óc magna hominu pars eö, utlegatio fupplex Romam mitteretuninclinabat: ni priuatoCut fit)periculo publicum implicitum effenauthorescp defedlionis ab Romanis metu ne foli crimini fubiedli piacula iræ Romanoru dederentunauertiflent colonias à confilrjs pa/ cis.nec^ in fenatu folum per cos legatio impedita eft: fed magna pars plebis incitata, ut præ/ datum in agrum Romanu exirent.hæcnoua iniuria exturbauitomné fpcm pacis. De Præ/ neftinorum quoqj defedtione eo anno primu famaexorta: arguentibusep cos Thufculanis, amp;nbsp;Gabinis,0i Labicanis,quoru in fines incurfatum erat: ita placide ab fenatu refponium eft: ut minus credi decriminibus, quia nollcntea uera effe: apparcret, • Infcquenti anno Sp.ôi L.Papyrrj noui tribuni militum confulari poteftate Velitras legioncs duxcrc: quatuor colle/ gis Ser, Cornelio Maluginenfe III i, Q.Seruilio,C.SuIpitio, L.Acmylio quartum,tribu/ nis ad præfidiu urbis,amp; fiqui ex Hetruria noui motus nuntiarentur (omnia cnim inde fufpc/ dta eranc)relidtis. Ad Velitras aduerfus maiora penè auxilia Præneftinorû, quàm ipfam co/ lonorum multitudinem fecundo prælio pugnarum eft:ita,utpropinquitasurbishofti amp;(cau fa maturioris fLigæ.ôi unum ex fuga receptaculum effet. Oppidi oppugnatione tribuni abfti nuere:quia ÔJ anceps crat:nec in pcrniciem coloniæ pugnandum cenfebant. litcræ Româ ad fenatum cum uidloriç nuntijs acriores in præneftinû,quàm in ueliternû hoftem miffæ.Italt;ç ex fenatufconfulto,populiép iuffu bellum Præneftinis indidlum:qui coniundti Volfcis anno infequente Satricum coloniam populi Romani pertinaciter à colonis defenfam uiexpugna/ runufœdecp in captis exercuere uidtoriâ. Earn rem ægre paffi Romani M Furium Camil/ lum VII tribunû militû creauere.additi collegæ,A.ÔC L.Pofthumq Rcgillenfes,ac L.FuriuS eu L.Lucretio,ôiM.Fabio Ambufto.Volfcû bellum M. Furio extra ordinédecrctu.adiutor ex tribunis forte L. Furius datur,n6 tam è repub.quàm ut collcgæ materia ad omné laudcni effet:ôi publice,quod rem temeritate eius prolapfam reftituit:amp; priuatim,quod exerrorc gra tiam potius eius fibi quàm fuam gloriam petrjt.Exadlæ iam ætatis Camillus erancomitijsep ‘iurare parato in uerba exeufandæ ualctudinis folitæ confenfus populi reftiterat. fed uegetura

ingenium

L I “B Ë'-R S E X T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147^

ingenium în àiuidô pedlore uigebat, m'rcbatcp integris fenGbus; Si ciuilcs ïam res baud ma/ gnopere obeuntem bella excitabant.Quatuor legiotiibus quaternùm millium fcriptis.cxcrct tu indicfto ad portam Efquilinam in portera diem.ad Satricum profccrtus.ibi eum expugna/ tores coloniæ haudquaquam perculß,fidentcs milicum numéro,quo aliquantum præftabât: opperiebantur.poftquam appropinquate Romanos fenferût: extemplo in aciem proceduc* nihil diiaturi quin pcriculum fummæ rerum faceret.ica paucitati hoftium nihil artes impera/ toris unici,qüibus folis confiderenprofuturas effe.Idem ardor ôi in Romano excrcitü erat,ôi ill altero ducemec præfentis dimicationis fortunam ulla rcs, præterquam unius uiri cofiliumi atqj imperium morabatunqui occafionem iuuandarum rationc uirium trahendo bello quæ/ rebat.eo magis hoftis inftare; nec iam pro earths tantum fuis explicate aciemrted procederc in medium campitôi uallo propè hortium fîgna inferendo fuperbam fiduciam uirium orten tare .Id ægrc patiebatur Romanus milestmulto ægrius alter ex tribunis Militu L. Furius,fe/ tox tum ætate amp;nbsp;ingenio,tum raukitudinis ex incerciiTimo fumencis animos ipe inflatüs.hiç per feiam milites incitatos infuper inrtigabateleuando,qua una poterat,ætate authoheateni collegæn'uuenibüs bella data diôtitans:ôi cum corporibusuigere, Qi deflorefeere animos:cun «rtatorem ex acerfimo bellacore fa(rtum:ôi qui adueniens cartra,urbescp primo impetu cape/ te fit folitus:eum refidem intra uallum tempus terere:quid accerturum fuis.decertutumue hoi ftium uiribus fperantemÇ’ quam occafionem C quod tempus quem infidijs inrtruentem lo/ cumC frigere.ac torpere fenis confilia.fed Camillo turn uitæ fatisjtum glotiæ effe.quid attine te cum mortali corpore uno,ciuitacis,qüam immortalcm cfle deceat: pati confenefccre uiresC' His fermonibus tota in fe auerterat cartra.Si cum omnibus locis pofeeretur pugna:furtinere, inquit.M.Furi non poflumus militum impccum:ôj hortis,cuius animos cuertando auximus: iam minime tolerâda fuperbia infulrat. cede unus omnibus:ÔÔ patere te uinci confîlioiut ma/ turius bello uincas. Ad ea Camillus. Quæ bella fuo unius aufpicio gerta ad earn dié ertent? negate in eis neq? fe,necp populfi Ro.aut cofilq fui,aut fortunæ pcenituifle.nunc feire fe colle gam habere iure, impehoep parê,uigorcætatis præftanté.itaq; fe,quod ad exercitfi attineah, regere confueflc,non rcgi.collegæ imperium fe non porte; impedite.diis bene iuuantibus age ret.quod ètepublica duceret.ætati fuæ fe ueniam etiam pctereme in prima acie ertet. quæ fe/. nis munia in bello finniis fe no dcfuturum,Id à dijs immortalibus prccari: ne qui cafus fuum confilium laudabile effieiat. Nec ab hominibus falutaris fentétia, nec à dqs tarn piæ prcces auditæ funt.primam aciem author pugnæ inrtruitjfubfidia Camillus firman.ualidamc^ rta/ tionem proxarttis opponit:ipfe edito loco fpetrtator intentus in cuentu alieni confilq confti/ lit.Simul primo cócurfu concrepuere arma: hortis dolo,non metu pedem tetulit.Lenis à tet/ go cliuus erat inter aciem, 8i cartra:0i quod multitudo fuppeditabat: aliquot ualidas cohor/ tes in earths atmatas, inrtruétasép reliquetant: quæ inter comirtum iam certamen, ubi ualb appropinquartet hortis: erumperent.Romanus cedenteth hortem eHufe fequendo in locumi iniquum pertradlus, opportunus huic éruption! fuit, uerfus itaqj in uidlorem terror, ÔC nouo horte,Ôi fupina ualle Romanam inclinauit aciem.Inrtant Volfci recentes:qui è earths impe/ tum feceranintegrant illi pugnam:qui fimulata certerant fuga.Iam no recipiebat fe Roma nus miles:fcd immemor recerttis ferociæ,ucterisép decoris,terga partim dabafc:atqj cfFufo cur fu cartra repetebac:cum Camillus fublatus à circiartantibus in equum,amp;: raptim fubfidtjs op pofîtis,hæc ert,inquic,milices pugna,quam popofeirtisC quis homo,quis deus crt,quem accii fare portitisC uertra ilia temericas,ucrtra ignauia hæc ert.fecuti alium ducem,fcquimini riunci Camillum:Si,quod duirtu meo folctis,uincite.quiduallum,S^:cartra fpeélatis Cnemineffl ue, ftrum illa,nifi uicrtorem receptura funt.Pudor primo tenuit ertufos:inde üc citcuàgi figha,obz nertiq^ aciem uiderut in hortem:Si dux præterquam quod tot infignis triumphis,etiam æta/ te uenerabilis inter prima figna, ubi plutimus labor,pcriculumc^ erat,fe ofFerebat: inctepare Ghgulife quife^.Si alios:Si adhortatio inuicem totam aUcri clamore peruafit aciem.Necp al/ tercribunusrei defuic.fed miffus à collega rertituente peditum aciem ad equites,no cartigah do,ad qua rem leuiorem authore eum culpæ fdeietas feceraufed ab iraperio torus ad precesj n i uerfusi

14^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC* P R I M AE

ucrfus.orare finguloS,uni’ncrfoscp:ut fe reum fbrtunæ eius diei cn'mi'nc cximeret Abnucntc,. ac prohibentc collega,tcmcritatis me omni'u pottus focmm,quam uni'us prudentiæ dcdi.Ca millus in utraq^ ueftra fortuna fuam gloria uidet;cgo,ni reftituitur pugna:quod miferrimuni eft:fortunam cum omnibus.infamia lolus fcnriam.Oprimum uifum eft in flutftuante aciem tradi equos:0i pedeftri pugna inuadere hofte.eunt iniignesarmis,animislt;^,qua premi par/“ te maxime peditu copias uidentmihil necç apud duces, ncc^ apud milites remittitur à lumlt; mo ccrtaminc animi.Senfit ergo euentus uirtutis enixe opcm: amp;nbsp;Vo!fci,qua modo ßmulato metu cefteranucunt in ueram tugam effufi. Magna pars amp;nbsp;in ipfo certamine, ôi poft in fugl cæiîxæteri in caftris,quæ capta eodem impetu funt:plurcs tarnen capti:q|.uàm occifî. Vbi inre cenfendis captiuis cum Thufculani aliquot nofcitaretur:fecrcti ab alqs ad tribunos adducunz tunpercueftantibusép fafti publico conlilio fe militafle. Cuius tarn uicini belli mctu Camdlus motus extemplo fe Romam captiuos duóturum ait:ne patres ignari fint Thufculanos ab foz cietate defcifle:caftris,exercituic^ interim.G uideatunpræiît collega.documcnto unus dies fuc rat:ne fua confilia melioribus præferrct. nec tarnen aut ipfi, aut in cxercitu cuiquam fan's plaz cato animo Camillus laturus culpam eius uidebatunqua data in tarn prxeipitem cafum reft publica eftet.ôC tum in exercitu.tum Romæ conftans omnium fama erat: cum uaria fortuna in Volfcis gefta res cffct:aduerfæ pugnæ,fugæé]5 in L. Furio culpam,fccûdæ,decus omne pez ncs M. Furium eftc. Introduclis in fenatum captiuis, cum bello perfequendos Thufculanos patres cenfuiftcnnCamilloé^ id bellum mandaftennadiutorem fibi ad cam rem unum petit: permiftoeß ut ex collegia optareuquem uellencontra fpcm omnium L.Furium optauit.Qiia moderationc animi cum collcgæ Icuauit infamiam: turn fibi gloriam ingentem peperin Nec Eritcum Thufculanis bcllum.pace conftanti uim Ronianam arcuerunt:quam armis non po terant. Intrantibus fines Romanis, non demigratum ex propinquis itineri locis: non cultus agrorum intermiflus: patentibus portis urbis togati obuiam frequentes imperatoribus proz cclfere:commeatus exercitui comitcr in caftra ex urbe.K ex agris dcuchitur. Camillus caftris ante portas pofitisjcaderhne forma pacis,quæ in agris oftetaretur, ctiam intra mœnia effet, fcirecupiensjingreftusurbem.ubi patétes ianuas,ô£ tabernisapertis propofita omnia in mcz dio uidit:intecoscp opificcs fuo quernq; operi:ôC ludos litcrarum ftrcpcrc difeetium uocibus: ac repletas femitas inter uulgus aliud puerorum,ôi mulierû hue atqj illuc cuntium,quà quéc^ fuorum ufuum caufæ fcrrennnihil ufquam non pauidis modo,fcd ne mirantibus quidem fiz mile circumfpicicbat, omnia inquirens oculis, ubi nam bellum fuiftct.adco nec amotx rci ufz quam.ncc oblatx ad tempus ueftigium ullum eranfed ita omnia coftanti tranquilla pace: ut eo uix fama belli perlata uidcri polfct.Vieftus igitur patiétia hoftium,fcnatum eorum uocaz ri iuftit. Soli adhuc,inquit,Thulculani uera arma,uerasep uires, quibus ab ira Romanoruni' ueftra tutarcmini:inucniftis.itc Romam ad fcnatum.æftimabutpatres:utrum plus ante pee næ,an nunc ueniæ rncriti fitis. non præripiam gratiam publici beneficif dcprccandi poteftaz tern a me habueritis:prccibus euentum ueftris fenatus quem uidebitur dabit.Poftquam Ro mam Thufculani uencrunnfenatusep pauloantc fidelium fociorum mœftus in ueftibulo cuz-rix eft confpedlus’.moti extemplo patres, uocari eos iam turn hofpitaliter magis, quam hoz ftilitcr iufterc.Diólator Thufculanus ita uerba fccit. Quibus bellum indixiftis,intuliftisip, patres confcripti:ficut nunc uidetis nos ftantes in ueftibulo curix ucftrx:ita armati, paratiep obuiam imperatoribus, Icgionibustp ueftris proceftimus. hie noftcr,hic plcbis noftrx habiz tusfuit,crttcp (empermifi quado auobis, proep uobis arma acccpcrimus. Gratias agimus S£ ducibus ueftris,Si cxercitibus: quod oculis magis,quàm auribuscrcdiderûc:amp;: ubi nihil hofti Ie crat:nc ipfi quide feccrunt.pace quam nos prxftitimusrcam à uobis petimus:bellum co,fiz cubi eft,aucrtatis prccamur.ln nos quid arma polleant ueftra, fi patiendo experiundum eft: inermes expen'emur: hxc mens noftra eft ,dfj immortalcs faciant,tam felix quàm pia.Quod ad crimina attinenquibus moti bcllum indixiftis: ctfi reuióla rebus uerbis confutare nihil atz tinet:tamen etiamfi ucra firit:uel fateri nobis ea,cum tarn cuidenter pœnituerit: tutam cenfez mus.peccetur in uos:dum digni fitis,quibus ita fatisfiat,. Tatum ferè uerborum ab Thufeu lanis

L ï t E' R- ' S. É X T V §

lanis faiflutn.pacetn in præfentia.nec ita muko poft ciuitatem etiam impctraucrunt.ab Thtl fculo legiones rcduól^. Camillus confilio Si uirtute in Volfco bello.felicitate in thufcülan4 expeditione,utrobic5^ fingulari aduerfus collegam patientia,Ói modcratione infignis, magiz ftratu abijttcreatis militanbus tribunis in infequétcm annum L.ôi P.Valerqs.Lucio v, Pu blio III, óiC.Sergio iii, LicinioMenenio ii, P.Papyrio, Sergio CornelioMalugP ncnfc. Cenforibus quoq; eguit annus, maxime propter incertam famam arris alieni, aggra? uantibus lummam etiam inuidiæ eins tribunis plcbis: eu ab rjs cleuaretur.quibüs fidc magis quam Fortuna debentium laborare creditum uideri expediebat.Creati ccnfores,C.Sulpitiu9 Camerinus.Sp.PofthumiusRegillenfis.cceptac^ iam res morte Pofthumq.quia collcgam fuffici cenfori religio eraninterpellata eft.igitur cum Sulpitius abdicaftet fe magiftrattr.cenfe» res alt) uitio creati non gefterut magiftratu.tertios creari,ueluc dijs non accipientibus in cunt annum cenfuram,religiofum fuit.Eam uero ludificationem plebis tribuni ferenda negabanb Fugerc fenatu teftes tabulas publieascenfuscuiufq?: quianolintconfpicifummâærisalie nûquæ indicatura fit demerfä parte à parte ciuitatis: cum interim obxratä plebem obicdlari alijs atq^ alijs hoftibus.paftim iam fine ullo difcriminc bella quæri: ab Antio Satricu,ab Sagt; trico Velitras.inde Thufculum lcgionesdu(ftas.Latinis,Hernicis,Præneftinis, iam intentari arma ciuium magis,quàm hoftium odio:ut in armis terant plebemmec refpirare in urbe, aut per Qtiu libertatis meminifle finant,aut confiftere in concionembi aliquando audiant uoeem, tribuniciam de Icuando fœnore.SC fine aliarum iniuriarum agentem.Quod fi fit animus plc/ bi memor patrum libertatis: fe nec addici quenquam ciuem Romanum ob creditam pecu/ oiam pafturos: ncque deleólum haberi:donec infpccflo ære alieno,initacp ratione minuendi eius feiat unufquifc^ quid fui, quid alieni fit: lüperfitfibi liberum corpus: an id quoque neruo debcatur. Merces feditionis propofita confeftim feditionem excitauit. nam SC addiceban/ turmultéôiadPræneftini famâ belli nouas legiones feribendas patres cenfuerat.quæ utraq^; fimul auxilio tribunicio. Si confenfu plebis impediri cœpta. nam neep duci addidlos tribuni Gnebannneque iuniores nomina dabant.cum patribus minor præfens cura creditæ pecuniæ iuris exequendi,quàm deleólus eflet: quippe iam à Prxnefte profetlos hoftes in agro Sabi? no confediffe nuntiabatur: interim tribunos plcbis fama ipfa iritauerat magis ad fufeeptum eertamen, dcterruerat.neq; aliud ad feditionem extinguendam in urbe, quàm propè ilia/ turn mœnibus ipfis bellum ualuit.Nam cum eftet Præneftinis nuntiatum:nullum exercitum eonferiptum Romæ:nullum ducem certum efle: patres ac plebem in femetiplos ueribs: occa/ fionem rati duces eoru, raptim agmine fatlo peruaftatis protinus agris ad porta Collinam figna intulere.Ingens in urbe trepidatio fuit, conclamatum ad arma, concurfume^ in muroâ atc^ portaseft:tandemilpab feditionead bellum uerfi,dilt;ftatórem T. Quintium Cincinna/. tum crcauere.is magiftrum cquitum A. Sempronium Atratinum dixit. Quod ubi anditum eft:(tantus eius magiftratus terror erat) fimul hoftes à mœnibus receflere: SC iuniores Româ ni ad editftu fine detreeftatione conuenerc.Dum conferibitur Romæ exercitus:caftra interim hoftium haud procul Allia flumine pofita.inde agrum late populantes,fatalem fe uibi Ro manæ locum cepiffe inter fe iaôtabant: fimilem pauorem inde ac fugam fore, ac bello gai/ lico fuerit. etenim fi diem contaólum religione,infignemcç nomine eius loci timeant Roma/ ni: quanto magis Allienfi die Alliam ipfam monumentum tantæ cladis reformidaturos'Tfpe cies profeefto his ibi truces Gallorum,fonumcp uocis, in oculis.àtcç in auribus fore. Has ina/ nium rerum inanes ipfas uoluentes cogitationes, fortunæ loci delcgauerant fpes fuas.Roma ni contra, ubicunque effet Latinus hoftis: fan's feire eum efle: quem ad Regillum lacum de/ ' uidtum centum annorum paceobnoxiatenuerint. locum infignem memoriacladis iritatu/ rum fe potius ad delendam memoriam dedecoris, quàm ut timoré faciat: nequa terra fit ne/ fafta uiéloriæ fuæ. quin ipfi Galli fi offerantur: illo loco fe ita pugnaturos:ut Romæ pugna/ nerint in repetenda patria:ut poftero die ad Gabios:tunc,cû effccerint ncquis hoftis,qui mee nia Româna intraflet: nuntium fccundæ,aduerfætp fortunæ domum perferret. His utrinqi animis ad Alliam uentum eft.Diólator Romanus,poftquam in confpeélu hoftes erant in/ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0 J ftructi^

15® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.DEC. PRIMAE

ftruéli'jintentiq^: utdesne tu, inquit, A. Semproni loei Fortuna illos fretos ad AHiatn contti/ tiflè^nec illis dq immortales ccrtioris quicquam fidudæ,maiorisue quod fit auxilq.dcdcrint. attufrctusarmisanimisc^jconcitatis cquis inuadcmediam acicm:ego cum lcgioaibus in turbatos, ttepidantcsép inferam figna. Adefte dij telles fœderis: ÔC expetite pœnas débitas fimul uobis uiolatis,nobiscp per ueftrum numen dcceptis. Non cquitem, non peditem fuftt nuere Præneftini. primo impetu ac clamore diflïpati ordincsFunt:deinde,poftquam nullo lo co conftabat acies:tcrga uertunt:confternatiq^,ÔC prætcr callra etiam Fua pauore prxlati,non prius fc ab effufo curlu fiFfcunt;quàm in confpedtu Prænefte foit, ibi ex fuga diflïpati locum, quem tumultuario opéré cômunircnt:capiunt:ne,fi intra mœnia fç recepiflent: cxtemplo ute retur agcndcpopulatiscp omnibus obfidio urbi inferretur. Sed poftquâ direptis ad Alliam caftris uidtor Romanus aderattid quoq; munimentum relidtum: ÔL uix mœnia tuta ratijop** pido fc Prænefte includunt. Oôloprætcrca oppidacrantfub ditione Præneftinorum.ad ca circulatum bellum: deincepsc]^ baud magno certamine captis, Velitras excrcitus dudus. eæ quoque cxpugnatæ.tum ad caput belli Prænefte uentum.idnon ui,fed per deditionem rece ptum eft. r. Quintius femel acie ui(ftor,binis caftris hoftium,nouem oppidis ui captis,Præ nefte in deditionê accepto, Romam reuertit: triumphansc^ fignum Prænefte deueôtum lo uis imperatoris in Capitolin tulit.dedicatumeft inter cellam louis,ac Mineruæ:tabuiacp fub CO fîxa,monumentu rcrum geftarum bis fermé incifa literis fuit, Iupiccr,acqj dij omnes boc dederunt:ut T.Quintius dictator oppida nouem caperet. Die x x, quàm creatus erat,di datura fe abdicauit. Comitia inde habita tribunorum militum confulari poteftate:quibus æquatus patricioru,plebeiorumcp numerus. Ex pathbus creati,P.SiC.Manlij eum L. lulioî plebes C.Sextilium,M.Albinum,L.Antiftium dédit, Manlrjs.quod gcncrc plebcios, gratia Iulium anteibant;Volfci prouincia fine forte, fine comparatione extra ordincm data:cuius SC ipfos poftmodojÔC patres,qui dederant-.pœnituit. Inexplorato pabulatum cohortes mifere, quibus uclut circumuentis, cum id falfô nuntiatum eflet.dum præfidio ut eflent, citati fermv tun neauthore quidem afleruato,qui eos hoftis Latinus pro milite Romano fruftratus cran ipfi in infidias præcipitauerc. ibi dum iniquo loco fola uirtute militum refiftentes cæduntur, cæduntc^: caftra interim Romana iacentia in campo ab altera parte hoftes inuafcrc. Ab du cibus utrobiqj prodita tcmcritate, atqj infeitia res.quicquid fuperfuit fortunæ populi Roma ni:id militum ctiam fine redore ftabilis uirtus tutata eft. Quæ ubi Romam funt relata: prigt; tnum didatorem dici placebat:dcinde,poftquam quietæ res ex Volfcis afferebantur, Si ap/ paruit nefeire cos uidoria,0i tempore uti:rcuocati etiam inde exercitus,ac duces.otiumc^ in/ de,quatum à Volfcis fuilTet,fuic.id modo extremo anno tumultuatum:quod Præneftini con citatis Latinorum populis rebellarunt.Eodcm anno etiam ipfis querentibus penuriam homi Oum,noui colon! aferipti.Rebusep baud profperis bello domeftica quies,quam tribunorunt militum ex plebe gratia,maieftastp inter fuos obtinuinfolatium fuit. Infequctis anni phn cipia ftatimfeditione ingentiarfere:tribunis militum confulari poteftate,Sp. rurio, Q.Serui/ Iio 11, Licinio Menenio 11 i,P.Clœlio,M.Horatio,L.Gcganio. Erat autem Si materia,S^ caufa feditionis æs alienum: cuius nofeendi gratia Sp. Scruihus Prifcus,Q. Clœlius Siculus Cenforcs fadi,ne rem agerent,bcllo impediti funt.nanq^ trepidi nuntrj primo,fuga deinde ex agris,lcgioncs Volfcorum ingreflas fines, popularicp paflim Romanum agrum,attulerc.In qua trepidatione tantum abfuit,ucciuilia certamina terror externus cohiberet: ut contra co infolentior tribunicia poteftas impediendo dclcdui eflTcndonec conditioncsimpofitæ patri? bus:nequis quo ad bellatum effet, tributum darenaut ius de pecunia crédita diceret. eo laxa? mento plebi fumpto,mora dcledui non eft fada.Legionibusnouis fcriptis,placuitduosex/ ercitusin agrum Volfcum legionibusdiuifis duci.Sp.Furius, M.Horatius dextrorfus mari? timam oram, atqj Antium.Q. Seruilius, amp;nbsp;L.Geganius læua ad montes Ecctram pergunt. Neutra parte obuius hoftis fuit, populatioc^ non illi uagæ fimilis, quam Volfcus latrocini) more difeordia hoftium frctus,amp; uirtutem metucns per trepidationcm raptim fccefat,fcd ab iufto exercitu iufta ira fada/patio.quoq; temporis grauior.quippe à Volfcis timentibus,nc lt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;““...... quot;nbsp;interim

liber: nbsp;nbsp;s e X gt;v s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»5»

intérim exefcitus ab Roma cxireuincurfiones in extrema fînium facftæ eranùRomano cotm eciam in boftico comorandi eaufa erat:ut hoftem ad certamê eliceret. Iraq; omnibus paflim tcdlis agcorum,uicisq^ etiam quibufdam cxuftis,non arbore frugifera.non fatis in fpem fru/ gum rckôlis,omni, quæ extra mœnia fiiit, hominu pecudumcp præda abadta, Roma utriq? exercitus rcduôti, Paruo interuallo ad refpirâdum debitoribus dato,pofl:quam quietæ res ab hoftibus eranncelebrari de integro iurifdiôtio:ôi tantum abeiïe fpcs ucteris leuandi fœno risiut tributo nouum fœnus contraheretur in murum àcenforibus locatum,faxo quadrato fit ciundura.cui fuccumbere oneri coaóla plebes;quia quem deledlum impedirenunon habebât tribuni plebis. Thbunos etiam militâtes patriciosomneis coadta principum opibus fecit, L.Æ.myiium,P»Valerium 1111, C.Veturium,Ser.Sulpitium,L.amp;:C.Quintios Cincinna/ tos.Iifdê opibus obtinuere;ut aduerfus Latinos, Volfcoscp,qui coniundlis Icgionibus ad Sa tricum caftra habebantmullo impedientc omnibus iunioribus facramento adadtis, tres exer citus fcribercnnunum ad ptæfîdium urbis:alterum,qui,fiqui alibi motus extitiffennadfubita belia mitti poffet.tertium longe ualidiflîmum P. Valerius,ôd L.Æmylius ad Satricum duxeA rc.ubi cum aciem inftrudlam hoftiû loco æquo inueniffent: extcmplo pugnatum: ôi ut non/ dum fatis claram uicloriam, fie profperæ fpei pugnam imber ingcntibusprocellis.fufus direz mit. Poftero die iterata pugnatôi aliquandiu æquauirtute, fortunaep Latinæ maxime legioz nés longa focietate militiam Romanam edoôlæ,reftabant. Sed eques immilTusordinestur bauit’.turbatis fi'gna peditum illata:quantumt^ Romana fe inuexit acies:tantum hoftes gra du demoti. ut femel indinauit pugnanam intolerabilis Romana uis erat. Fufi hoftes cutft SatricLim.quod duobus millibusinde aberannon caftra pcterent:ab équité maxime cæfi.ca/ ftra capta,direptaé^. Ab Satrico no(ft:e,quæ prælio proxima fuit,fugæ fimili agmine petunt Antium: Ô2 cum Romanus exercitus propè in ueftigijs fequeretur; plus tarnen timor, quàtn ira, celeritatis habuit, prius itaque mœnia intrauere hoftes: quàm Romanus extrema agmiz nis carperc, aut morari poftet, inde aliquot dies uaftando agro abfumpti, nec Romanis fa/ tisinftrudlis apparatu bellico ad mœnia aggredienda, nec illis ad fubeudum pugnæ cafum. Seditio tum inter Antiares, Latinost'p coortaicum Antiares uicli malis, fubadlicp bello, in quo ôi nati crant,Si confenucrant, deditionem fpeólarent: Latinos ex diutina pace noua dez fectio rcccntibus adhuc animis ferociores ad perfeuerandum in bello facerer. finis certamiz nis fuit, poftquam utrifque apparuit nihil per alteros ftare quo minus incepta perfequerenz tur.Latini profedti ab focietate pacis,ut rebantur,inhoneftæ fefe uindicauerunt. Antiares inz commodis arbitris falutarium confiliorum remot{s,urbem agrosep Romanis dedunt.Ira ÔC rabies Latinorum, quia nec Romanos bello lædere,nec Volfcos in armis retinere potuerant: eôerupit,ut Satricum urbem,quæ receptaculum primum cis aduerfæ pugnæ fuerat,igni con cremarent. nec aliud tedtum eius fuperfuit urbis, cum faces pariter facris, profani^ue inqcez renctquàm matris Matutæ templum. inde eos nec fua religio, nec uerccundia deiim arcuifte dicitur: fed uox horrenda édita templo cum triftibus minis, ni nefandos ignés procul dcluz bris amouiftent. incenfosea rabie impetus Thufculum tulit,ob iram,quod deferto commuz niconcilio Latinoru non in focietatem modo Romanam,fcd etiam in ciuitatem fe dediftent, patêtibus portis cum improuifo incidiffent, primo clamore oppidum prætcr arcem captura eft.in arcem oppidani refugêre cum c5iugibus,ac liberis: nuntiosep Romam, qui certioré de fuo cafu fenatu facerer, mifere. Haud fegnius quàm fide populi Romani dignum fuit,exerci tus Thufculum dudtus.L.Quinrius.ôi Seruius Sulpirius tribuni militum duxere.claufas poc tas ThufculijLatinoscp, fimul obfidentium atqj obfeftorum animo hinc mœnia tueri uidêt» illincarcem oppugnare,terrere unà,ac pauere. aduentus Romanorum mutauerat utriufque partisanimos: f hufculanos ex ingenti metu in fummam alacritatem. Latinosex propè cerz ta fiducia mox capiendæ arcis,quoniam oppido potirenturi in exiguam de fe ipfis fpem uer/ terat.Tollitur ex arce clamor ab Thufculanisiexcipitur aliquanto maiore ab exercitu Roma no.utrinq; urgentur Latini: nec impetus Thufculanoru decurrentium ex fuperiore loco fufti nentmec Romanos fubeutes mœnia, molientesc^ obrjces portaru arcere poftunt.fcalis prius

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ö mœnia

«5» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C* • :P R I- M AE -

rnœnîa capta; inde cffiaóla clauftra portarum,6C cum anceps boft is a fronte.K à tergo ut gcret:ncc ad pugnam ulla uis,nec ad iugam loei quicquam lupcreflef.in medio cæfi ad unum omnes.Rccuperato ab hoftibus Thufeulo cxercitus Roma clt rcduótus. Quâto magis pro/ fpcris co anno bellis tranquilla omnia toris erant,tanto in urbe uis patrura in dies,milcriæcg plebis crcfccbanc:cum eo ipfo,quod neceffe crat folui,facultas foluédi impcdirctur. itaqj cuin cx re iam nihil dari poflec. fame Si corpore iudicati, atc^ addióti crcditoribus facisfaciebant; poenaip in uicem fidci cefierat.adco ergo obnoxios fummiferat animos nó infimi folum,fcd principes etiam plebis,ut non modo ad tribunatu militum inter patricios petendü,quod tan ta ui ut licerct tetendcrant: fed ne ad plcbeios quidem magiftratus capeflendos, petendosep ulli uiro acri, experientiep animus elïet: poHeflionemép honoris ufurpati modo à piebe per paucos annos, recuperalfe in perpetuu patres uiderentur. Ne id nimis lætû parti alteri eilet, parua(ut plcruncp lolet^rem ingentem moliundi caufa interuenit.M.Fabrj Àmbufti potétis uiri turn inter fui corporis homines,tum etiam ad plebem,quod haudquaqua inter id genus contemptor cius habebatur: filiæ duæ nuptæ, Ser.Sulpitio maior, minor C. Licinio Stoloni cratallurtri quidê uiro.tamen plebeioieacp ipfa affinitas haud fpreta gratia Fabio ad uulgus , quæficrat.Forte ita incidit.ut in Ser.Sulpitrj tribuni militum domo forores Fabiæ cum inter fe(ut fïc)fcrmonibus tempus tcrcrentdidlor Sulpittj, cum is de foro fe domu rccipcret, forem (ut mos cft;)uirga pcrcuteret.cum ad id moris eius infueta expauiflet minor Fabia.rifui forori fuit miranti ignorare id fororem, Cætcrû is rifus ftimulos paruismobili rebus animo mulic/ bri fubdidit.frequentiaquocp profcquentiu.rogantiumép nunquid ucllctC credo fortunatura matrimonium ei fororis uifumifuiép ipfam malo arbitrio,quo a proximis quifqj minime an/ teiri uulc,pœnituiflc.confufam earn ci^ rccenti morfu animi cum pater forte uidifict, pcrcûdta tus fatin faluæ auertentem caufam doloris,quippe ncc fatis piam aduerfus fororcm,necad/ modum in uirum fionorifîcam,elicuit comiter Icifcirando ut fatcrctur cam efle caufam dolo/ ris.quod iunôla impari eflet.nupta in domo,quam ncc honos,nec gratia intrare pofict.confo lans inde filiam Ambuftus bonum animum habere iufiîucofdem propedicm domiuifuram honores,quos apud fororem uiderat.Indecofîlia inire cum gcncro cccpit,adhibito L.Scxtio ftrenuo adolefccnte,ôC cuius fpci nihil præter genus patricium deeflet. Occafîo uidebatur re/ rum nouandarum propter ingentem uim æris alieni: cuius Icuamen mali plèbes, nifi fuis in fummo imperio locatis nullum fperaret, accingendum ad earn cogitationem cfTe, conando agcndoép iam eo gradum fccifle plebcios,unde fîporro annitantur,pcrucnire adfumma, patribus æquari tam honore.quàm uirtute pofTcnLln præfcntia tribunosplcbis fieri placuit; quo in magiftratu fibimetipfi uiam ad cæteros honores aperircr.creatiép tribuni C.Licinius, SL L. Sextius promulgauere leges omnes aduerfus opes patriciorum, SL procommodis pic/ bisiunam de ærc alieno,utdeduClo eo de capite,quod ufuris pernumeratum cHcttid quod fu pereffet,triennio æquis portionibus perfolucrctur.akcrâ de modo agrorû, ncquis plus quin/ genta iugera agri poflîdcret.tertiâ, ne tribunorum militû comitia fièrent: cofulumc^ utiqi al/ ter ex plebe crearetur. cunôta ingenria, SL quæ fine certamine maximo obtincri non pofient. Omnium igiturfimul rerum,quarum immodica cupido inter mortales efi::agri,pccuniæ,ho/ norum diferimine propofito, conterriti patres cum trepidaflent: pubiieis, pnuatisép confilfjs nullo remedio alio præter expertam multis iam ante certaminibus interceiTionem inuento, collegas aduerfus tribunicias rogationes comparauerunt.qui ubi tribus ad fuffragium incun dum citari à Licinio, Sextioip uiderunt: ftipati patrum præfidqs nec rccirari rogationes, ncc folenne quicquam aliud ad feifeendû plebi fieri paffi funt.Iamép fruftra fæpc concilio aduo/ catocum pro antiquatis rogariones effent, bene habet inquit Sextius: quandoquidem tan/ tum interceffionem poliere placet,iftoipfo telo tutabimurplcbcm.agitedum,comitia indicia tc patres tribunis militum creandis. faxo ne iuuct uox ifta, ueto, qua nunc concinentes colle/ gas noftros tarn læti auditis. Haud irritæ cecidere minæ: comitia præter ædilium, tribuno/ rumcp plebis nulla funt habita. Licinius,ScxtiusCp tribuni plebis rcfeóli nullos curules ma/ giftratus crcari pafft funt.ea^ raagiftratuu folitudo, SL plebc reficientc duos tribunos, SL bis t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;comitia

L I B E U S E X T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I5Î

' winitii tribunomin tnilitu tollcntibus per qm'nquenniu urbem tcnuit. Alia bella opportune quieucrc.Veliterni coloni geftientes orio,quod nullus exercitus Romanus eflet, ÔC agru Roz manu aliquocics incurfauerc:5lt; Thufcuîû oppugnarc adorti func.ca^ rcs Thufculanis uctcri bus focqs.rtouisciuibus opem orantibus uerecûdia maxime non patres modo, fed etiam pic bem mouit.rcmittétibus tribunis plebiscomitia per interregem funt habicatcreaciq^ tribuni milieu L. Furius,A.Manlius,Ser,SuIpitius,Serg. Cornelius,A.ôi C.Valerrj baudquaquam tam obedientem in dele6tu,quàm in comitqs plebem habueren'ngentiép cotentione cxercitu feripto profcôli non ab Thufculo modo fubmouere hofte,fcd intra fuamet ipfa mœnia com pulere.obfidebâturcj^ baud paulo ui maiore Velitræ,quàm Thufculum obfeflum fueratmec ramen ab eis,à quibus obiîderi cœptæ eranuexpugnari potuere.ante noui creati funt tribuni militu Q.Seruilius,C. Veturius,A.Manlius,M.Cornclius, Q.Quintius,M.Fabius.nihil ne ab bis quidem tribunis ad Vclitras memorabile fadlum.In maiore difcriminc domi rcs uerz tebantur.nam præter Sextium,Liciniumcçlatores legum iam oiftauum tribunos plcbis refc â:os,Fabius quoqj tribunus militum Stolonis focer quarum legum author fucrat,earu fuafo rem fe baud dubium ferebat.ôi cum odto ex collegio tribunorû plcbis primo intcrccflorcs le gum fuiflcnt.quinc^ foli eranuSiCut fermé folent.qui à fuis dcfcifcunt)capti,amp; ftupetes animt uocibus alienis id modo,quod domi præceptû crat,interccflioni fuæ prætcndebant: Velitris in cxercitu plcbis magnam partem abeflè:in aduentu militum comitia differri dcberc: ut unt uerfa plebes de fuis comodis fuffragium ferret. Sextius,Liciniusc^ cum parte collegarum, SC uno ex tribunis militû Fabio,artifîces iam tot annoru ufu traôlandi animos plcbis.primorcs patrum produôtos interrogando de fingulis.quæ ferebantur ad populumzfatigabant. audez rent ne poftularc,ut cum bina iugera agri plcbi diuidercntur,ipfi's plus quingenta iugera haz berc liceretCut finguli propè trecentorû ciuiû poflîderét agros,plebcio bomini uix ad tedium nece(îàrium,aut locum fepulturæ fuus pateret agerCan placeret fœnorc circuuentam plebem, ni potius,quàm fortem creditum foluat,corpus in neruu,ac fupplicia dare C Si gregatim quo/ tidie de foro addidlos duci C Si repleri uindlis nobilcs domosÇ' Si ubicunqj patricius babitet, ibi carcercm priuatum efle C Hæc indigna, miferandaqj auditu cum apud cimentes fibimetz ipfîs maiore audiétium indignatione quàm fua incrcpuiffentiatqui ncc agros occupandi mo dum, nec fœnore trucidandi plebem alium parribus unquam fore afïîrmabant, niiî akerum ex plebe confulcm euftodem fuæ libertatis plebs feciffet. contemni iam tribunos plcbisiquip pcquæ poteftas iam fuam ipfa uim frangat intercedendo: non polie æquo iure agi, ubi imz perium penès illos,pcnès fe auxilium tantum (îtmiG imperiocomunicato nunquam plebem in parte pari reipublicæ forcmec clTc quod quifquam fatis putct,fi plebeiorum ratio comitijs confularibus habcaturmilî akerum confulcm utiqj ex plèbe fieri nccefle fît,neminem forc.an iam memoria exifle cum tribunos militum idcirco potius,quàm cofules creari placuiflet,ut SC plebefis pateretfummus bonos: ilii Si XL annis neminem explebe tribunum militum creatum effe';' qui etederét duobus ne in locis fua uoluntate impartituros plebi bonorcm,qui odlonaloca tribunis militum creandisoccuparefolitifîntCôiad confulatum uiam fieri pafz furos, qui tribunatum feptum tandiu babucrint C lege obtinendum efle, quod comitiisper gratiam nequeattSi feponendum extra cèrtamcn akerum confulatum,ad quem plcbi fît adiz tustquoniam in certaminc rclidlus præmium femper potentioris futurus fît.nec iam pofle di ci id,quod iam antca iadtarc foliti fînnnon efle in plcbcfjs idoneos uiros ad curules magiftra tus.nunquid cnim focordius, aut fegnius refpublica adminiftrata poft P. Licinfi Calui tribu natum.qui primus ex plèbe creatus fînquàm per eos annos gefta fît,quibus præter patricios nemo tribunus militum fueric C quin contra patricios aliquot damnatos poft tribunatum,nc mincm plebeium.quæftorcs quoque, fîcut tribunos militum, paucis ante annis ex plebe cœ ptos crcari:nec ullius eorum populum Romanum pœnituifle.confulatum fuperefle plebcijst earn efle arcem libertatis,id columenifî eo peruentum fît, turn populum Romanum ucrc ex? adios ex urbe Reges,ôi ftabilem libertatê fuâ exiftimaturu.quippc ex ilia die in plebem ucn tura omnia,quibus patricq excellant:imperiû,atlt;^ honorem, gloria bclli,genus,nobilicatcm, magna

154 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. ' P R/I H-AE 1

magna tpfis fruenda.màiora liberis relinquêda.Huius generis orationcs ubiaccipi uideretnö uam rogationem promulgant.ut pro duumuiris facris taciundis deceuiri creentur: ita ut pars ÇX plebe.pars ex patribus datromniumcß earum rogationum comitia in aduentum eius exer citus differunt,qui Veiitras obfidebat. Prius circumaótus eft annus, quàm à Velitris reduz. ceretur legiones.ica fufpenfa de legibus resadnouos tribunos militum dilata.nam plebis triz bunos eofdem, duos utique qui legum latores erant, plebes reficicbat. tribuni militum creati L.Quintius,Serg.Cornclius,Ser.Sulpitius,Sp.Seruilius,L.Papyrius,L.Vcturius.Principio ftatim anni ad ultimam dimicationem de legibus uentum: Si cum tribus uocarentur: nec inz terceflio collegarum latoribus obftaretitrepidi patres ad duo ultima auxilia, fummum impc rium,fummumcß ad ciuem decurrunt.diótatorem dici placet.dicitur M.Furius Camillusiqui magiftrum equitum L.zEmylium cooptat. Legum quoque latores aduerfustantum appara turn aduerfariorum ÔC ipfi caufam plebis ingentibus animis armât: concilioq^ plebis indidto tribus ad fuftragium uocat.cum diólatorftipatusagmine patricioru plenus iræ,minarumc^ confediflèttatq^ ageretur res folito primum certamine inter fe tribunorum plebis ferentium le gem,intercedentiumcp:amp; quanto iure potentior interceftio crat,tantum uinceretur fauore lez gum ipfarum,latorumtç:ôC uti rogaftent primae tribus dicerent.Tum Camilius,quandoqui dem inquit quirites iam uos tribunicia libido,non poteftas regit:amp; interceftionem fcceflione quondam plebis partam uobis eadem ui facitis irritam,qua pcpcriftistnon rcipub.magis uni iîerfæ,quàm ueftra caufa dictator interceffioni adero: euerfumc^ ueftrum auxilium imperio tutabor.itac^fi C.Licinius.ôi L.Sextius interceffioni collegaru cedunt,nihil patricium magiz ftratum inferam cocilio plebisifi aduerfus interceftionem tanquam captæ ciuitati leges impo nere tendent,uim tribuniciam à fe ipfa diffolui non patiar, Aduerfus ca cum contemptim tri buni plebis rem nihilo fegnius peragerent: turn percitus ira Camillus lidtores, qui de medio plebem emoueret,mifit, K addidit minas: ft pergerent.iâcraméto omnes iuniorcs adacluru, exercitum extemplo ex urbe eduóturum.Terrorem ingetem incufferat plcbi: ducibus plebis accendit magis certamine animos,quàm minuit.fed re neutro inclinata magiftratu fe abdica uit:feu quia uitio creatus erat, ut fchpfcre quidamtfeu quia tribuni plebis tulcrut ad plebem, idcp plebs fciuit,ut ft M.Furius pro dicftatore quid egiftetiquingentum millium æris ei multa effet. Sed aufpicrjs magis, quàm noui exempli rogatione deterritum ut potius eredam, cum ipfius uiri facit ingeniu:tum quod ei fuffeffus eft extemplo P.Manlius dictator: quern quid creari attinebat ad id certamcn,quo M.Furius uieftus effet 7^ Si quod eundem M.Furium diz ólatorcm infequens annus habuit, baud fine pudore certe fradtum priore anno in fe impez cium repetituru:fimul quod eo tempore, quo promulgatu de multa eius traditur, aut Si huic rogationi.qua fe in ordinem cogi uidebat,obfiftere potuitiaut ne illas quidem, propter quas Si hæc lata erat,impedire:ôô quod ufqj ad mcmoriam noftram tribuniciis,cófularibuscp cer/ tatum uiribus eft, dieftaturæ femper altius faftigium fuit. Inter priorcm didtaturam abdicaz tam,nouamcç à Manlio initam ab tribunis uelut per'interregnum concilio plebis habito,ap paruit quæ ex promulgatis plebi,quæ latoribus gratiora eflent.nam de fœnorc,atq5 agro ro gationes iubebannde plebeio confulatu antiquabant.Sd perfedta utraq^ res effct,ni tribuni fe in omnia fi'mul confulcre plebem dixiffent. P.Manlius deinde didlator rem in caufam plez bis inclinauit, C. Licinio, qui tribunus militum fuerat, magiftro equitum de plebe didto. Id ^gre patres paffos accipio:didlatorem propinqua cognatione Licinf) fe apud patres cxcufaz re folitum, fimul negantem magiftri equitum maius quàm tribuni confularis imperium effc. Licinius,Sextiuscp,cumtribunorum plebis creandorum indidta comitia effent: itafcgererc, ut negando iam fibi uelle continuari honorem acerrime acccndercnt ad id, quod diffimulanz do pctebant,plebem.nonum le annum iam uelut in aciem aduerfus optimates maximo priz uatim periculo,nullo publico emolumento ftarc:cófenuiftc iam fccum Si rogationes promulz gatas,Sd uim omnem tribuniciæ poteftatis: primo interceffione collegarum in leges fuas puz gnatum effe,deinde ablegatione luuentutisad Velitcrnum bellum,poftremo didlatorifi fulz men in fe intentatu, iam nec coliegas,nec bellu, neç diclatoré obftare, quippe qui etiâ omen gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;plebeio

LIBER SEXT 'VS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15$

plébero confuli.magiftro equitum ex plebe diccndo dederitfc I'pfam plebem, SZ comoda mo rah fua.Iiberam urbem ac foru à creditohbus, liberos agros ab imufhs poflcfToribus extern/ plo,fî uelit,habere pofle.quæ munera quando tandem (ads grato ammo æftimaturos,(î inter accipicndas de fuis commodis rogationes fpem honoris latoribus earum incidant Z non efle modeftiæ populi Romani id poftulare.ut ipfe fœnore leuetunSi in agrum iniuria pofleffum à potentibus inducatur:per quos ea confecutus fit,fcnes tribunicios non fine honore tantum, fed etiam fine fpe honoris relinquat.Proinde ipfi primum ftatucrent apud animos quid uel/ lentideinde comitijs tribunicqs declararent uoluntate. fi coniundtim ferre ab fe promulgatas rogationes uelient.effe quod cofdem refi'ceret tribunos plebis:pcrlaturosenim quæ proraul/ gauerint.fin quod cuicç priuatim opus fit,id modo accipi uelinuopus e(Te nihil inuidiofa co/ dnuatione honoris,ncc fe tribunatummec illos eagt;quæ promulgata finuhabituros, Aduerfus tarn obftinata orationem thbunoru cum præ indignitate rerum flupor, filentiumcp inde cæ teros patru defixiffetiAp.Claudius CrafiTus nepos dccemuiri dicitur odio magis irac]^,quarn fpe ad dilTuadendu proceffiifeiSi locutus in hanc fere fententia eife.Neq; nouum,necp inopi natum mihi fit quirites.fi quod unum familiæ noftræ femper obieótu eft ab feditiofis tribu/ nis,id nunc ego quoq? audiam: Claudiæ genti iam inde ab initio nil antiquius in repub.pa/ trum maieftate fuiflcilemper plebis comodis aduerfatos efte.quoru alterum neqj nego,neq5 inficias eo,nos,ex quo afeiti fumus fimul in ciuitate.Si patres,cnixe operam dedifle ut per nos auefta potius, quam imminuta maieftasearu gentium, inter quas nos efle uoluiftis, dici uere poflet.illud alterum pro me,maioribusc^ meis cotendcre aufim quiritesCnifi quæ pro uniuer fa republica fiant,ea plebi tanquam aliam incolenti urbem aducrla quis putet) nihil nos ne/ que priuatos,neq; in magiftrahbus quod incommodum plebi eflec,fcicntes feciflemec ullum fa(ftum,di£ftumue noftrum contra utilitatem ueftram, ôd fi quædam contra uoluntatem fue/ rint,ucre referri polfe. An hoc,fi claudiæ familia: non fim, nec ex patritio fanguine ortus, fed unus quiritiu quilibet,qui modo me duobus ingenuis ortu, ôê uiuere in libera ciuitate feiam: rcticere poflimC L.illum Sextium, C.Licinium perpetuos (fi drjs placet) tribunos tantum licentiæ nouem annis, quibus regnant,fumpfifle,ut uobis negent poteftatem libcram fuffia gt) non in comitrjs, non in legibus iubendis fe permifluros efleC fub conditionc inquit nos re ficietis decimum tribunos. quid eft aliud dicere 7quod pctunt alq,nos adeo faftidimus,ut Cif ne mcrcede magna non accipiamus. fed quæ tandem ifta mcrces eft,qua uos femper tribu/ nos plebis habeamus C ut rogationes inquit noftras, feu placent feu difpliccnt,feu utiles feu inutiles funt,omncs coniumftim accipiatis. Obfccro uos Tarquini) tribuni plebis, putate me ex media condone unu ciue fucclamare.bona uenia ueftra liceat ex his rogationibus legere, - quas falubres nobis cenfemus efleiantiquare alias.non inquit licebit tu de fœnore atqj agris quod ad uos omnes pertinet, iubeas: amp;nbsp;hoc portenti non fiat in urbe Romana, uti L. Sex/ tium,atq; hunc C.Licinium confutes,quod indignaris,quod abominaris, uideas, aut omnia accipe: aut nihil fero. ut fiquis ei,quern urgent fames, ucnenum ponat cum cibo:amp; aut abfti/ nere eo,quod uitale fit, iubcat: aut mortiferura uitali admifeeat. Ergo fi eflet libera hæc ci/ uitas, non tibi frequentes fucclamaflent C abi hinc cum tribunatibus, ac rogationibus tuis, quid fi tu no tuleris quod commodum eft populo accipere,nemo eritqui ferae illud C Siquis patricius, fi quis (quod illi uolunt inuidiofi'us efle) Claudius diccret, aut omnia accipitc, aut nihil feroiquis ueftrum quirites ferretCnunquam ne uos res potius,quàm authores fpeólabi/ tisC' fed omnia femper, quæmagiftratus ille dieet, fecundis auribus,quæ ab noftru aliquo di cetur,aduerfi's accipietisC' At hercule fermo eft minime ciuilis.Quid rogatio qualis eft,quam 'à uobis antiquatam indignantur C fermoni quirites fi'millima.confulcs inquit rogo ne uobis, quos uelicis,facere liceat. an aliter rogat, qui utiq^ alterum ex plebe fieri confulcm iubet C nec duos patricios creandi poteftatem uobis permittitcSi hodie bella fint,quale Hetrufeum fuit, *cum Porfena ianiculum infeditiquale gallicu modo,cum præter capitoliu, atq; arcem omnia hæc hoftiu erant:8i cofulatum cu hoc M.Furio,Si quolibet alio ex patribus L.illc Sextius pe terenpofletisne ferre Sextiu baud pro dubio confulem effe. Camilium de repulfa dimicarc7 Hoccinc

15^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' DEC» PRIMAE

Hoccitie cd in comune honores uocare ut duos plebeios fieri confulcs liceat, duos patridos non liceatCöC alteru ex plebe creari nccefle fit.utrunqj ex patribus præterire liceatCQuacnam ifta fodcta3,quænam confortio eft C parum eft fi cuius pars tua nulla adhuc fuit,in parte eius uenis,nifi partem petendo totum traxerisC Timeo,inquit,nc fi duos licebit creari patricios,ne minem creetis plebeiu, Quid eft aliud dicere C quia indignos ueftra uoluntate creaturi non eftis,neceftitaté uobis creandi quos non uultis.imponam.quid fequitunnifi ut ne beneficium quidem debeat populo,fi cum duobus patricrjs unus petierit plebeius:amp; lege fe, no fuffragio crcatum dicat C Quomodo extorque3nt,non quomodo pctant honores.quærunt: amp;nbsp;ita ma/ xima funt adepturi,ut nihil ne pro minimis quide debeant:ÖC occafionibus potius, quam uir/ tute petere honores malunt. Eft aliquis,qui fe infpici, qui æftimari faftidiat C qui certos fibi uni honores inter dimicantescopetitores æquum cenfeat efteC qui fe arbitrio ueftro eximat^* qui ueftra neceftaria fuffragia pro uoluntarijs.Si ferua proliberis faciat Comitto Licinium.Se xtiumépiquoru annos in perpétua poteftate täquam Regum in capitolio numeratis: quis eft hodie in ciuitate tarn humilis,cui non uia ad confulatum facilior per iftius legis occcafionem, quam nobis ac liberis noftris fiat C fi quidem nos ne cum uolueritis quidem create interdum poteritisiiftos etiam fi nolueritis.necefte fit. De indignitate fatis diiftu eft: (etenim dignitas ad homines pertinet) quid de religionibus, atq? aufpicrjs, quæ propria deorû immortalium contemptio atq; iniuria efttloquarC aufpicqs hanc urbem conditam efte,aufpicr)s bello ac pa ce,domi militiæcj omnia geri,quis eft qui ignoretC penes quos igit^ funt aufpicia more maio rum C nempe penes patres, nam plebeius quide magiftratus nullus aufpicato creatur: nobis adeo propria funt aufpicia, ut non folum quos populus créât patricios magiftratus, no aliter quàm aufpicato creet-.fed nos quoc^ ipfi fine fuftragio populi aufpicato interrege prodamus: amp;nbsp;priuatim aufpicia habeamus, quæ ifti ne in magiftratibus quide habet. Quid igitur aliud tollte ex ciuitate aufpicia,qui plebeios cofules creado à patribus,qui foli ea habere poffunt, aufert C Eludant nunc licet religiones.quid enim eft fi pulli non pafeenturÇquot; fi ex cauea tardius cxierint C fi occinerit auis C parua funt hæc.fed parua ifta no cótemnendo maiores noftri ma ximam hanc rem fecerunt.nunc nos tanquam iam nihil pace deoru opus fit, omnes cærimo/ nias polluimus.uulgo ergo pontifi'ces,augures,facrificuli Reges creentur:cuilibet apieem dia/ lem,dum modo homo fit,imponamus:tradamus ancylia,penetralia,dcos,deorumq5 curam, quibus nefas efttnon leges aufpicato ferantur: non magiftratus creentur: nec centuriatis, nec curiatis comitijs patres authores fiant: Sextius ôi Licinius tanquam Romulus ac Tatius in urbe Romana régnent: quia pecunias aliénas, quia agros dono dant. tanta dulcedo eft ex alienis fortunisprædandi: nec in mentem uenit altera lege folitudines uaftas in agris fieri pel lendo finibus dominos:altera fidê abrogari.cu qua omnis humana focictas tollitur. Omniu rerum caufa uobis antiquandas cenfeo iftas rogationes. quod faxitis, deos uelim fortunate. Oratio Ap.ad id modo ualuit,ut tempus rogationum iubendarum proferrctur.Refecfti deci/ mum rjdem tribuni Sextius Si Licinius de decéuiris facrorum ex parte de plebe creandis per tulere.creati quincg patru,quinc^ plebisigraducp eo iam uia faóla ad confulatum uidebatur. Hac uiôtoria cotenta plebes ceftit patribus,ut in præfentia confulum métione omifla tribuni militum crearêtur.creati A.ôi M.Cornelrj iterû,M.Geganius,P.Manlius,L. Veturius,P. Va lerius V l. Cum præter Velitrarum obfidionem,tardi magis rem exitus quàm dubij.quie/ tæ externæ res Romanis effent: fama repens belli gallici alla ta perpulit ciuitate ut M. Furius didlator quintu diceretur.is T.Quintium Pœnum magiftrum equitum dixit.Bellatum cum Gallis eo anno circa Anienem flumen author eft Claudius-.inclytamcp in ponte pugna,qua T.Manlius Galium,cum quo prouocatus manus coferuit, in confpeclu duotum exercituum cæfum torque fpoliauit:tum pugnatam. Pluribus authoribus magis adducor ut eredam de/ cem baud minus poft annos ea adla: hoc autem anno in albano agro cum Gallis didtatore M.Furio figna coliata.nec dubia,nec difficilis Romanis,quaquam ingentem Galli terrorcra memoria priftinæ cladis attu!erant:uidloria fuit.multa millia barbaroru in acie, multa captis caftris cæfa.palati alq Apuliam maxime petences,cum foga fe longinqua, turn quod paffim

eoS

LIBER

COS fîmul pauor terrorcp dîftuleranuab hofte fefe tutati func. Diôlaton confenfu patrutn,ple biscp triumphus decretus.Vix dum pcrfunôtum eum bello atrocior domi feditio excepit ; Si per ingentia certamina diôlatordenatusé]^ uidtus^ut rogati'ones tribuniciæ acciperétur: Si co/ mitia confulum aduerfa nobilitate habita : quibus L. Sextius de plebe primus Cos, faótus. Et ne is quidem finis certaminum fuinquia patricrj feauthores futures negabant,prope fecef/ fionem plebis res,terribiles(^ alias minas ciuilium certaminum uenitcum tarnen per diôlato rem conditionibus fedatæ difeordiæ funnconceffumq^ ab nobilitate plebi de confule plebeio, à plebe nobilitati de prætore uno, qui ius in urbe diceret,ex patribus creando. Ita ab diutina ira tandem in cocordiam redaólis ordinibus,cum dignam earn rem fenatus cenferet efletmez ritoep idjfiquando unquam alias,deum immortalium caufalibenter faôturos-.fore ut ludi ma ximi fi'erenf.ôi dies unus ad triduum adrjceretunrecufantibus id munus ædilibus plebis,con/ damatum à patricqs eft iuuenibus.fe id honoris deu immortalium caufa libenter aôturos, ut ædiles fierent.quibus eu ab uniuerfîs gratiæ aôtæ effent; faólu fenatus conlultu ut duos uiros ædiles ex patribus diôlator populu rogarenpatres autores omnibus eius anni comitqs fierêt,

DECADIS PRIMAE LIBER S E P T I M V S.

N N V S hic erit infignis noui hominis confulatu, infignis nouis duobus magiftratibus,prætura,amp; curuli ædilitatc. hos fibi patricij quæfiucre hoz norcs pro conceflo plebi altero cofùlatu.Plebes confulatum L,Sextio,cuz ius lege partus erat,dedit;patres præturâ Sp.Furio M.filio Camillo,ædi/ litatem Cn.Quintio Capitolino, amp;nbsp;P.Cornelio Scipioni fuaru gentium uiris gratia câpeftriceperût. L.Sextio collega ex patribus datus L.Æmy ius Mamercus.Principio anni Si de Gallis, quos primo palatos per Apuliam cogregari iam fama erariÔC de Hernicorum defedlione agitata mêtio.Cum de induftria omnia, nequid per plebeium confulem ageretur,proferrentur; filentium omnium rerum, aciuftitio fimile otium iuitmifi quod non patientibus taciturn tribunis, quod pro confule uno plebeio tres patricios magiftratuscurulibus fellis prætextatos tanquam confulcs fedentes nobilitas fibi fumpïîflet; prætorem quidem etiam iura reddentem. Si collegam confulibus, atqj ijfdem aufpicijs créa/ tummerecundia inde impoiîta eft fenatui ex patribus iubendi ædiles curules creari. primo ut alternis annis ex plcbe fièrent,coueneraupoflea promifeuum fuit. Inde L.Genutio,ôi Q.Ser uilio Coss.Ôiab feditione.Si à bello quietis rebus,nequando à metu acpericulis uacarent,pez ftilentia ingens orta.cenforem,ædilem curulem,tres tribunos plebis mortuos ferunttpro porz tione Si ex multitudine alia multa funera fuifle. maximeep earn peftilentiam infignem mors quàm matura,tâ acerba M.Furij fccit.fuitenim uere uir unicusin omni fortuna, princepspa/ ce belloc^ prius quàm exulatum irct:clarior in exilio uel defyderio ciuitatis,qux capta abfenz tis implorauit opem:ucl felicitate, qua reftitutus in patriam fecum patriâipfam reftituit. par deinde per quinq^ K xx X annosftot enim poftea uixit) titulo tantæ gloriæ fuit : dignuscç habitus,quem fecundum à Romulo conditorcm urbis Romanç ferrent.Et hoc,ôlt;: infequenti annoT.Sulpitio Potito,C.Licinio Stolone Coss.peflilentia fuit, eo nihil dignum memoria adlummifi quod pacis deum expofeendæ caufa tertio turn poft conditam urbem leôlifterniz um fuitôC cum uis morbi nec humanis confili}s,nec ope diuina leuaretur: uiôtis fuperftitione animis ludi quoq; fcenici.noua res bellicofo populo (nam circi modo fpeôlaculu ftjerat) inter alia cœleftis iræ placamina inftituti dicuntur. Cæterum parua quoq; ( ut ferme principia oz mnia)Siea ipfa peregrina res fuit.fine carminé ullo, fine imitandorum carminum aeftu ludioz nés exHetruria acciti ad tibicinis modos faltantcs haud indecoros motus more Thufco daz bant, imitari deinde eos iuuentus fimul inconditis inter fe iocularia fundentes uerfibus cœpez re:nec abfoni à uoce motus erant./\ccepta itaep res, fæpiuscp ufurpando excitata. uernaculis artificibus,quia hifter thufco uerbo ludio uocabatur,nomen hiftrionibusinditum:qui non (î tut ante fefeennino uerfu fîmilem incompofitum teraere,ac rudern alternis iaciebâtdcd impie

O cas

158 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* - D E C. P R I M

tas modi's fatyras defcnpto iam ad dbicinêcafttu,motufp congraetih peragebat. Lïuius poft aliquot annos,qui ab fatyris aufus eft primus argumento fabulam fercrendê (fcilicet id quod omnes tum erant)fuorum carminum aótor dicitur, cum fæpius rcuocatus uocem obtudilTet: uenia petita puerum ad canendum antetibicincm,cum ftatui(ïet:canticü egifle aliquante ma gis uigente motu:quia nihil uocis ufus impediebat. inde ad manum cantari hiftrionibus cce/ ptum: diuerbiaeç tantû ipforum uoci relióla.Poftquam lege hac fabularu ab rifu,ac foluto io co res auocabatur;Sii: ludus in arte paulatim uerterat:iuucntus hiftrionibus fabellaru aótu rel» ólojipfa inter fe more antiquo ridicula intexta uerfibus iatftitarecœpit.quçexodia poftea ap/ pcllatajConfertaéç fabcllis potiQïmû attellanis funt.quod genus ludorum ab Ofcis acceptum tenuit iuuentusmec ab hiftrionibus pollui pafta eft.eo inftitutum manet, ut authores attclla^ narum nee tribu moueantur:Ôi ftipendia tanquâ expertes artis ludicræ faciant.Inter aliarum parua principia reru ludoru quoqj prima origo ponenda uifa eft:ut apparerct quàm ab fano initio res in hanc uixopulentis regnis tolerabilem infania uenerit.nec tarnen ludoru primum jnitium procuradis religionibus datu aut religione animos, aut corpora morbis leuauit.quin/ etiam cû medios forte ludos circus Tyberi fuperfufo irrigatus impediflet : id ucro uclut aucr/ ßs iam dijSjafpernantibusc^ placamina iræ terrorem ingentê fecit.Itaqj C.Gcnutio,L.Æmy Iio Mamerco fecundum confulibus,cu piaculorum magis conquißtio animos, quàm corpora raorbi afficerent: rcpctitum ex fenioru memoria dicitur peftilentiam quonda clauo ab didta tore fixo fedatam.Ea^ religione adduótus fenatus didtatorem claui figendi caufa dici iuftir. didlus L.Manlius Imperiofus L.Pinariu magiftrum cquitum dixit.Lcx uctufta eft prifeis li/ teris,uerbiscp fcriptatut qui prætor maximus ßtjdibus Septembribus clauum pangat. fixus fuit dextro lateri ædis louis optimi maximi ea parte,qua Mincruæ tcmplu eft, cum clauum, quia raræ per ea tempora iiteræ erantmotam numeri annoru fuiffe ferunt:cocp Mincruç tern plo dicatam legem, quia numerus Mineruæ inuentum fit.Volfinqsquoqj clauos indices nu/ meri annorum fixos in templo Nortiæ Hetrufeæ deæ comparcre diligens talium monimeiv torum author Cintius affirmat.M.Horatius confiai ex lege tcmplu louis optimi maximi de/ dicauit anno poft reges cxadtos.à confulibus poftea ad diclatores, quia maius imperiû erau folcnnc claui figendi translatum cft.Intermifto deinde more digna etiâ per fe uifa cft res,pro pter quam didtator crcaretur.qua de caufa creatus L.Manlius,période ac rei gcrendæ,ac non foluendæ religionis gracia creatus eflet, bellum Hernicum aftcdfans deledlu acerbo iuucntu' tem agitauiccandemt^ omnibus in eum trikplcbis coortis,feu ui, feu uerccûdia uidfusdidla tura abijt. neq; eo minus principio infequentis anni Q.Seruilio Hala,L.Genutio 11 Coss. dies Manlio dicitur à M.Pomponio tribuno plebis. accrbicas in delcdtu no damno modo ci uium,fed etiâ laceratione corporû lata,partim uirgis cæfîs,qui ad nomina non refpondiffentî partim in uincula dudtis,inuifa erat.ôi ante omnia inuifum ipfum ingeniu acrox, cognoméép Imperiofi graue liberæ ciuitati ab oftentatione fæuitiæ afeirum : quam non magis in alienis, quàm in proximis,ac in fanguine ipfo fuo exerceret. criminiép ci tribunus inter cætcra dabat, quod filium iuuenem nullius probri copertum extorrem urbe,domo,penatibus,foro,luce,cô/ grefTu æqualium prohibitu in opus feruile,propè in carcerem,atq^ in crgaftulum dederit: ubi fummo loco natus didlatonus iuuenis quotidiana miferia difeeret uere imperiofo pâtre fe na turn efte.at qua ob noxamç'quia infacundior ß't,SC lingua impromptus.quod naturæ damnu utrum nutriendum patri,fi' quicquam in co humani eftct,an caftigandû,ac ucxationc infigne faciêdum fuifteCne mutas quidé beftias minus alere,ac foucrc, fi quid ex progenie fua parum profperu fit.at hercule L. Manliu malum malo augere filij: Si tarditatem ingenrj infuper pre/ mere: 6C fiquid in co exiguum naturalis uigoris fit, id extinguere uita agrefti, amp;nbsp;ruftico culru inter pecudes habendo. Omniû potius hiscriminationibus, quàm ipfîus iuuenis iritatuseft animus.quin cotrà fe quoq? parenti caufam inuidiæ, atq? criminu efte ægre paftus, ut omneS dq,hominesc^ feirent fe parenti opem latam,quàm inimicis eius malle : capit confilium rudis quidem,atqj agreftis animûSê quanquâ non ciuilisexempli,tamen pietate laudabile.Infcien/ tibus cundtis cultro fuccindlus mane in urbem,atc^ à porta domum cofeftim ad M. Pompo/

niutn

LIBER S E P T I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15?

nium tribunum pergtt: ianitori opus cfTe fîbi domino eius conuento extemplo ait: nuntiaret T.Manlium Lucq filium efle .mox introduôlus (tienim perdtum ira in pattern fpes erat aut criminis aliquid noui,aut conGltj ad rem agenda deferre)falute accepta,redditaép,efle ait quç cum eo agere arbitris remotis uelit.procul inde omnibus abire iuflis cultrum ftringit: ôi, fuper leëlu flans ferro intento,ni(î in quæ ipfe concepifletuerba iuraret, fe patris eius aceufandi eau fa cocilium plebis nunquam habiturum:(è eum extemplo transfixurum minatur. pauidus tri bunusCquippequi ferrum ante oculos micare,fe folum inermem,ilium præualidumj'uuenem, K,quod baud minus timendum erat,flolide ferocem uiribus fuis cerneret)adiurat in quæ ad/ atflus efl Lierba.ôi præ fe deinde tulit ea ui fubatflum fe incepto deflitiflè. nec perinde ut ma/ luiflet plebes,fibi fuflragr) ferendi de tam crudeli,amp;: fuperbo reo poteflatem fieri; ita ægre ha/ buit filium id pro parente aufum: eoep id laudabilius eratquod animum eius tanta acerbitas patria nihil à pietate auertiffet.Itaqj no patri modo remifla caufæ dieflio efl;fed ipfî etiâ ado/ lefeenti ea res honori fuit. Si cum eo anno primum placuiflct tribunos militû ad legiones fuf/ fragio fieri (nam Si antea ficut nunc, quos ruffulos uocant, imperatores ipfi faciebant) fecun/ dum in fex locis tcnuit,nullis domi militiæq^ ad conciliandum gratiam meritiszut qui rure,ôi procul cœtu hominum iuucntam egiflèt. Eodem anno feu motu terræ,(èu qua ui alia forum medium fermé fpecu uaflo collapfum in imméfam altitudinem dicitunnerp earn uoraginem coniedlu terræ,cum pro fe quifq? gereret,expleri potuifle prius.quàm deum monitu quçri cœ ptum quo plurimum populus Romanus poflèt.id enim illi loco dicandum uates cancbant,fl rcmpub.Romanam perpetuam efle uellent.tum M.Curtium iuuenem bello egregium cafli/ gafle ferunt dubitantes an uHura magis Romanum bonum,quàm arma,uirtusép effet: Silen tio faefto templa deorum immortalium, quæ foro imminent,Capitoliumcp intuentem,amp;J ma nus nunc in cœlum , nunc in patentes terræ hiatus ad deos manes porrigentem fe deuouifle: equo deinde quàm poterat maxime exornato infidentem armatu fe in fpecum immififfe:do/ na^ ac fruges fuper eum à multitudineuirorum, ac mulierum congeflas : lacumép Curtium non ab antiquo illo T.Tatq milite Curtio Metio,fed ab hoc appellatum.cura non deeflet,fi/ qua ad uerum uia inquirentem ferrcLnunc famæ rerum flandum efl, ubi certam derogat ue/ tuftas fidem.se lacus nomen ab hac recentiore infignius fabula efl. pofl tanti prodigfj procu rationem eodem anno de Hernicis confultus fenatus cum fœciales ad res repetendasnequic/ quam milîflet : primo quoep die ferendum ad populum de bello indicendo Hernicis cenfuit, populusép id bellum frequensiuflït.L.Genutio confuli ea prouincia forte euenit. In expeôta/ tione ciuitas erat:quod primus ille de plebe conful bellum fuis aufpicrjs geflurus efletrdeinde uteueniret res,ita communicatos honores profpere,aut fecus confulto habitura. Forte ita tu/ litcafus,ut Genutius ad hofles magno conatu profedlus in infidias præcipitaret'' : legionibus necopinato pauore fufiscofulcircumuentus ab infcfjs quem interfeciflent,occideretur. Quod ubi efl Romam nuntiatum,nequaquam tantum publica calamitate mœfli patres,quantum fcrocesinfelici confulis plebeiq dueflu fremunt omnibus locis:irent,crearent confules ex plebe: transferrêt aufpicia,quô nefas eflet.potuifle patres plcbifcito pelli honoribus fuis:num etiam in deos immortales inaufpicatam legem ualuifleCuindicafle ipfos fuum numen, fua auipicia: quæ ut primum contaefla fint ab eo,àquo nec ius,nec fas fuerit; deletum cum duce exercitum documentofuifle ne deinde turbato gentium iure comitia haberentur. His uocibus curia, SC forum pcrfonat.Âp.Claudium,quia difluaferat legem,maiore nunc authoritate euentum re/ prehenfi ab fe confilq ineufantem, didlatorem confenfu patriciorum Seruilius conful diciude ' Icôtustp.ôi iuflitium indiôtum.Prius quàm dictator, legionesé^ nouæ in Hernicos uenirent, duflu C.Sulpitf) Icgati res per occafionem gefla egregie efl.In Hernicos morte confulis con temptim ad caflra Romana cum haud dubia expugnandi fpc fuccedentes horrantc legato, amp;nbsp;plenis iræ,atq5 indignitatis militum animis eruptio efl faôta. multum ab fpe adeundi ualli res Hernicis abfuit: adeo turbatis inde ordinibus abfceflere. Dieflatoris deinde aduentu no/ uus ueteri exercitus iungitur : Si copiæ duplicantur. Si pro concione ditflator laudibus Icgati, railitumip.quoru uirtute caflra defenfa crât : fîmul audientibus laudes méritas tollit animos:

0 1 fimul

l6o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

fimulcæterosad æmulandas uirtutcs acuit.Ncq; fcgnius ad hoftcs bellum apparatur: qui parti ante decoris memores.necç ignari auôtarum uirium hoftis, fuas quocç uires augcnt. o/ mne Hernicum nomen.omnis militaris ætas excitur.quadragcnariæ odlo cohortes, Icdta ro/ bora uirorum fcribuntur. hune eximium florem iuucntucis eo etiam, quod ut duplex accipe/ rent ftipendium dccreucrant,fpci animorume^ implcucre.immunes quoqj operum militari/ um crant: ut in unum pugnæ laborem referuati plus ßbi, quàm pro uirili parte annitendum fcirent.cxtra ordincm etiam in acie locati:quo confpcôtior uirtus eilet. Duum millium plani/ cies caftra Romana ab Hernias dirimcbat.ibi pari fermé utrinq? fpatio in medio pugnatum eft. primo ftetit ambigua fpe pugna, nequicquam fæpe conatis equitibus Romanis impetu turbare hoftiUm aciem.pollquàm equeftris pugna eftcctu,quàm conatibus uanior erancon/ fulto prius diôtatore équités permiflu deinde eius,relictis equis clamorc prouolât ante iîgna: Si nouam intégrant pugnam.neq^ fuftineri poterant; ni extraordinariæ cohortes pari corpo/ rum,animorumép robore fe obieciifent. Tûc inter primores duorum populorum res geritur. quicquid hinc, aut illinc comunis Mars bello aufert, multiplex quàm pro numero damnum eft:uuigus aliud armatorumnelutdelegata primoribus pugna euentum fuum inuirtutcalie/ na ponit.multi utrineq? cadut-.pluresuulnera accipiunt.Tandem équités alius alium increpan/ tes quid deinde reftaret quærendo,iî necß ex equis pepuliflent hoftemmeep pedites quiequa mométi faccrent: quam tertiam expcótarentpugnam^ quid ante ligna fcroces prolîluifïentC amp;nbsp;alieno pugnarent locoCHis inter fe uocibus concitati clamore renouato inferuntpedem: Si primum gradu moucrunt hoftem, deinde pcpulerunt : poftremo iam haud dubie aucrtunt. necç tam uires pares quæ fuperaucrit res,facile didtii eft: nilî quod perpétua fortuna utriufcp populi Si extollere animos, Si minuere potuit. Vfq^ ad caftra fugientes Hcrnicos Romanus fequituricaftrorum oppugnatione,quia ferum erat diei,abftinuere. diu non perlitatum tenue rat dictatorem ne ante meridiem Ggnû dare poftet:eo in noôlem traeftum erat ccrtamen.Po/ ftera die deferta fuga caftra Hernicorum:Si faucq rclicfti quidam inuenti:agméép fugientium ab lîgnis,cum prætcr mœnia eorum infrequentia fîgna confpeifta effent: lufum, ac per agroS trépida fuga palatum eft.nec Romanis incruenta uieftoria Riinquarta pars militu amiffa : Si, ubi haud minus iacfturæ fuit,aliquot équités Romani cecidere.lnfcquenti anno cum L.Sulpi tius,amp;: C.Licinius Caluus confules in Hcrnicos excrcitum duxiffennnecç inuentis in agro ho ftibus Ferentinum urbem eorum ui cepiffent: rcuertentibus inde cis Tyburtes portas claufe/ re.ca ultima fuit caufa cum multæ ante querimoniæ ultro,citrocp iaeftatæ effent, cur per fœcia les rebus repetitis bellum Tyburti populo indicerctur.Didlatorcm T.Quintium Pœnum eo anno fuiffe fatis conftat,ôi magiftrum cquitum Sergium Cornelium Maluginenfem. Macer Licinius comitiorum habendorum caufa Si ab Licinio confule dieftum fcribif.quia collega co/ mitia bello præferrc feftinante ut continuaret confulacum,obuiam eundum prauæ cupiditati fuerit.Qiiælîta ea propriæ familiç laus leuiorcm authorem Licinium facit.cum mentioné cius rei in uetuftioribus annalibus nullam inueniam: magis ut belli Gallici caufa diétatorcm créa turn arbitrcr,inclinac animus, eo certe anno Galli ad tertium lapidem Salaria uia trans pon/ tem Anienis caftra habuere. Dicftatorcum tumultus Gallici caufa iuftitiû edixiffet: omnes iuniores facramento adeginingentiép exercitu ab urbe profeeftus in citeriore ripa Anienis ca/ ftra pofuit.Pons in medio erat,neutris eu rumpentibus,ne timoris indiciû effet: prælia de oc/ cupando ponte crebra eranf.nec qui potirentur,incertis uiribus fatis difeerni poterat.tum exi/ mia corporis magnitudine in uacuum pontem Gallus proceftît:amp; quâtum maxima uoce po/ tuit,quem nunc inquit Roma fortiffîmum uirum habct,proccdat agédum ad pugnam:ut no fter duorum cuentus oftendat utra gens bello fit melior. Diu inter primores iuuenum Ro/ manorum filentium Riit: cum Si abnuere certamen ucrerentur: Si præcipuam fortem pcriculi petere nollét.tum T.Manlius L.filius,qui pattern à uexatione tribunicia|uindicauerat:ex fta/ done ad didlatorem pergit. iniuffu tuo inquit imperator extraordinem nunquam pugnaue/ rim:non fi' certam uieftoriam uideam. fi tu permittis, uolo ego illi belluæ oftendere, quando adeo ferox præfultat hoftium fignis:me ex ea familia ortum, quæ Gallorum agmen ex rupc

LIBER SEPTIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l6l

Tarpcia deiedt. Tum dictator maóle uirtute i'nquit.hac pi’ctate in patrc,patriac{’ T.ManIt efto:perge,SC nomen Romania inuiólum iuuantibus drjs præfta. Armât inde luucnem æqua les:pedcllre (cutum capït:Hifpano cingitur gladio.ad propiorem habili pugnam. armatum, adornatum^ aduerfus Gallum ftoli'de lætum.ô^Cquoniam id quoep memoria dignum anti/ quis uifum ell)linguam etiâ ab irrifu exerentem producunt. Recipiunt inde fe ad ftationem: QC duo in medio armati fpeótaculi magis more, quam lege belli deftituuntur, ncquaquâuifu ac fpede æftimantibus pares, corpus alteri magnitudinc eximium,uerficolori uefte, piótisq^ ôi auro cælatis refulgês armis.media in altero militaris datura: modicacp in armis habilibus magis quam decoris fpeciestnon cantus,non exultario,armorum(^ agitatiouana,fed peótus animolum, iræ^ tacitæ plenum omnem ferociam in diferimen ipfum certaminis diftulerat. Vbi conftitere inter duas acies tot circa mortalium animis fpe metucp pendentibus : Gallus uelut moles fuperne imminens proieóto læua feuto in aduenientis arma hoftis uanum cæfim cum ingenti fonitu enfem deiecit.Romanus mucrone furreólo cum feuto feutum imum perçu liiret:tococp corpore interior periculo uulneris faótus infinualfet fe inter corpus, armac^ : uno alterocp fubindeidlu ucntrem,atqj inguina haufit: Si in fpatium ingens ruentem porrexit ho ftem.iacentis inde corpus ab omni alia uexatione intadtum uno torque fpoliauit: que refperz furacruore collo circundedit fuo.Defixerat pauor cum admiratione Gallos. Romani alacres ab ftationeobuiam militi fuo progreflï laudances,gratulantcsc^ ad didlatorem pcrducut.im ter carminum propemodum incondita quædam militariter ioculantes Torquati cognomen auditum:celebratum deinde pofteris etiam,familiæqgt; honori fuit.didtator coronam auream addidit donum:mirislt;ç pro concione earn pugnam laudibus tulit. Et hercule tanti ea ad uni/ uerfi belli euentum momenti dimicatio fuit,ut Gallorum exercitus proxima nodte relidtis tre pide caftris in Tyburtem agrum,atqj inde focietate belli fadta,commeatucp benigne ab Ty/ burtibus adiutus mox in Campaniam tranfierit. Ea fuit caufa cur proximo anno C. Petilius Balbus Cos.cum collegæ eius M.Fabio Ambufto Hernici prouincia eueniffet: aduerfus Ty/ burtes iuflu populicxercitum duceret.ad quoru auxilium cum Galli ex Campania rediffent: feede populationes in Lauicano,Thufculanocp,0C Albano agro baud dubie Tyburtibus du/ ribus funt fadlæ.Et cum aduerfus Tyburtem hoftem duce Cos.contenta relpub.eflet: Galli/ eus tumultus didlatorem creari coegit.creatus Q.Scruilius Hala T.Quintium magtftru cqui turn dixinÔC ex authoritate patrum,ß profpere id bellum euenifletjludos magnos uouit. Di/ ólator ad continendos proprio bcllo Tyburtes,confulari exercitu iuflo manere, omnes iunio res nullo detreólante militiam facramento adegit. Pugnatum baud procul porta Collina eft totius uiribus urbis in confpedlu parentum,coniugumcp,ac liberorum;qux magna etiam ab fentibus hortamenta animi,tum iubiedta oculis fimul uerecundia.milèricordiaép militem ac/ cendebant.Magna utrinqj édita cædc,auertitur tandem acies Gallorumtfuga Tybur ficut ar cem belli Gallici petunt.palati à Cos. Pctilio baud procul Tybure excepti, egreflïs ad opcm ferendam Tyburtibus fimul cum his intra portas compelluntur. Egregie turn ab diótatore, tum ab Cos.res gefta eft.Et Cos. alter Fabius prælrjs primurn paruis, poftremo una infigni pugna cum hoftes totis adorti coprjs effent, Hernicos deuincit. Dictator Coss, in fenatu, Si apud populum magnifice collaudatis,öi fuarum quoqj rcrum illis remiffo honore, diótatura feabdicauit.Petilius de Gallis.Tyburribustp geminum triumphum egit .Fabio fatis uifum, ut ouans urbem iniret.Irridere Petilij triumphum Tyburtes: ubi enim eum fecum acie confit xiffeCfpeculatores paucos fugæ, trepidationisq^ Gallorum extra portas egreffos, poftquàm in fe quoq; fieri impetum uiderint, ôi fine diferimine obuios cæditrecepiffe fe in urbem. earn rem triumpho dignam uifam Romanis.ne nimis mirum,magnum cp cenferêt,tumultum ex/ ciere in hoftium portis,maiorem ipfos trepidationem ante mœnia fua uifuros.Itacp infequen ti anno M.Popilio Lenatc, Cn.Manlio Coss.primo filentio nodtis ab Tybure agmine infe/ fto profeôti ad urbem Romam uenerunt. terrorem repente ex fomno excitatis fubita res. Si nofturnus pauor præbuit,ad hoc multorum infeitia qui,aut unde hoftes adueniffent.concla/ matum tarnen celeriter ad arma eft:ôlt; portæ ftationibus,muricp præfidijs fîrmati.ôi: ubi pri/

O 5 ma

ma löx mcdiocrem multitudinem ante meen ia, ncq; alium quam Tyburtem hoftem often/ dit:duabusporris egreflï confules,utrinc^ aciem fubcuntium iam muros aggrediuntur. appa ruitcpoccafionemagis.quam uirtute fretos uenifle:adeo uixprimum impetum Romanorutn fufttnuere.quin etiam bono fuiffe Romanis aduentum eorum conftabat: orientemc^ iam fez ditionem inter patres,amp; plebem metu tam propinqui belli compreflam. Alius aduentus ho/ ftium fuit proximo bcllo agris,quàm urbi terribilior. populabundi Tarquinienfes fines Ro/ manos maxime qua ex parte Hetruriam adiacent, peragrauere : rebusc^ nequicquam repe/ titis.noui confules C.Fabius,ôi C.Plautius iulîu populi bellum indixcrciFabioCp ea prouinz cia.Plautio Hernici euenere.Gallici quoc^ belli fama increbrefcebat:fed inter multos terroreS folatio fuit pax Latinis petentibus data,ôi magna uis militum ab rjs ex fœdere uetufto,quod multis intermiferât annis,accepta,quo præfidio cum fulta res Romana eftetdeuius fuit,quod Gallos mox Prænefte ueniffe.atqj inde circa Pedum confedifle auditum eft.Diótatorem dP ci C.Sulpitium placuinconful ad id accitus C.Plautius dixit.magifter equitum dieftatori ad/ ditus M. Valerius. Hi robora militum ex duobus confularibus exercitibus eledta aduerfuS Gallos duxerunt.Lentius id aliquantum bellum,quam parti utricç placebat, fuincum primo Galli tantum auidi certaminis fuiflenttdeinde Romanus miles ruendo in arma,ac dimicatio/ nem aliquantum Gallicam ferociam uinceret.didtatori neutique placebat, quando nulla co/ gcret res,fortunæ fe committere aduerfus hoftem : quern tempus deteriorcm in dies. Si. locus alienus facerct,fine præparato commeatu, fine firmo munimento morantem : ad hoc rjs ani/ mis, corporibusep, quorum omnis in impctu uis effetzparua cadem languefceret mora. His confilfjs didtator bellum trahebangrauem^ edixerat pœnam, fiquisiniuflus in hoftem pu/ gnaftet.milites ægre id patientes primo in ftationibus,uigilijsép inter fc didlatorem fermoni bus carpercunterdum patres communiter increpare,quod non luftiftcnt per confules geri bel lum.eledtum efte eximium imperatorem,unicum duccm:qui nihil agenti fibi decœlo dcuola turam in finum uidloriam cenfeat. eadem deinde hæc inter diu propalàm, ac fcrociora his ia/ dtaretfe iniuftu imperatoris autdimicaturos,aut agmine Romam ituros : immifeeriep militi/ bus centuriones: nec in circulis modo fremere,fcd iam in principes ,ac prærorio in unum fcr/ mones confunditatq? in concionis magnitudinem crefeere turba: Si uocifcrari ex omnibus lo/ cis ut extemplo ad didlatorem ireturiuerba pro exercitu faceret Sex.Tullius,ut uirtute cius di gnum eflet.Septimum primum pilum iam Tullius ducebat:nelt;^ erat in exercitu,qui quidem pedeftria ftipendia feciftet, uir fadtis nobilior. is præcedens militum agmen ad tribunal per/ git.mirantic^ Sulpitio no turbam magis quam turbæ principem Tullium impertjs obedien/ tiftimum militem, Scilicet didtator inquit condemnatum fe uniuerfus exercitus à te ignauiæ ratus,ÔC propè ignominiæ caufa deftitutu fine armis,orauit me ut fuam caufam apud te age/ rcm.Equidé ficubi loco ceftum, fi terga data hofti ,fi figna fœde amifta obrjci nobis poftent: tarnen hoc à te impetrari æquum cenferemiut nos uirtute culpam noftram corrigerc,ôi aboie ■ rcflagitrj memoriânoua gloriapatereris. ctiam ad AHiam fufælegioneseandem,quam per pauorem amiferant,patriam profedlæ poftea ab Veqs uirtute recuperauere.nobis deum bc/ nignitate,fclicitate tua,populicp Romani Si res,amp; gloria eft integraïquanquam de gloria uix dicere aufimifi nos Si hoftes haud fecus quàm fœminas abditos intra uallum omnibus cotu/ raelfjs eludût:amp; tu imperator nofter,quod ægrius patimur, exercitum tuum fine animis, fine armis,fine manibus iudicas cfteiS^ prius quàm expertus nos eftes, de nobis ita defperafti, ut te mancorum ac debilium ducem indicates efte.quid enim aliud efte caufæ credamus, cur ue/ teranus dux fortiftimus bellocompreffis,quod aiunt,manibus fedeasCutcûcç enim (èhabeat res,te de noftra uirtute dubitafte uideri,quàm nos de tua uerius eft. Sin auté non tuu iftuc, fed publicum eft confiliumiôi confenfus aliquis patrum,non Gallicum bellum nos ab urbe,à penatibus noftris ablegatos tenettquæfo ut quæ dicam, non à militibus imperatori didta cen îcasTed à plebe patribusiquæ ficut uosueftra habeatis confilia,ficfe fua habiturâ dicat.Quis tandem fuccenfeat milites nos efle.non feruos ueftrosCad bellû.no in exilium miflbsC Si quis det fignû.in aciem educat,utuiris ac Romanis dignum fit pugnaturosifi nihil armis opus fit.

otium

L r b' E K Sé PT I M VS

otium Rom« potius quam in caftris aóluros. hæc dióla fint patribus. Te imperator milites tui oramus,ut nobis pugnandi copiam facias: tum uincere cupimus: tum duce te uinccrc: tibi lauream infignem dcferre:tecum triomphantes urbem inire: tuum fequentes curru louis opti mi maximi templum gratantcs, ouantcsq^ adiré. Orationem Tullfj exccperût prcccs mub titudinis:ÔC undicp ut fignum dareuut capcre arma iuberet.clamabant. Diktator quanquatn rem bonamexemplo haud probabili aôtam cenfebat, tarnen faólurum quod milites ucl/ lent:fe recepit:Tulliumî^ fecretô,quæ nam hæc res fit, aut quo acta ra orc,perçu nota tu r.TuI/ lius magnopere à diôtatore petere, ne fe oblitum difeiplinæ militahs,ne fui.néue imperatoriç maieftatis credcrcümultitudini concitatæ,quæ fermé authoribus fimilis effet,non fubtraxiiïc feducem:nequis alius,qualem mota create multitudo foleret,exiftcret. nam fe quidê nihil na arbitrio imperatoris adturum.Illi quocß tarnen uidendu magnopere e(re,ut exercitum in po/ tcllate habcret:differri non pofle:adeo concitatos animos ipfos fibi locû,ac tempus pugnan/ di fumpturos,fi ab imperatore nondetur.Dum hæc loquuntur,iumenta forte pafeentia extra uallum Gallo abigenti duo milites Romani ademerunt.in eos faxa conieôta à Gallis:deinde ab Romana ftatione clamor ortus:ac procurfum utrincç eft.Iamq? haud procul iufto prælio res erant:ni celeriter diremptum certamê per centuriones effet. Anirmata certe eo cafu Tulli} apud diôhatorem fîdes eft.nec recipiente iam dilationcm re, in pofteru diem edicitur acie pu/ gnaturos.Didtator tamen,ut qui magis animis,quàm uiribus fretus ad certamê defeenderet, omnia circumfpicere,atlt;^ agitare cœpinutarte aliqua terrorem hoftibus incuteret. folerti ani/ mo rem nouâ excogitanqua deinde multi nofl:ri,acqj externi imperatores,noftra quoqj qui/ dam ætate ufi funt.mulis ftrata detrahi iubet : binistp cantû centûculisreliêtis agafones par/ tim captiuis,partim ægroru armis ornatos imponinhis ferè mille effeêtiscentu admifeet equi tes:SC noête fuper caftra in montes euadere. ac fyluis fe occultare iubet: ncqj inde ante moue/ ri.quàm ab fe acciperent fignum. ipfe ubi illuxit, in radicibus montiu extendere aciem cœpit fedulo,ut aduerfus montes confifteret hoftis.Inftruêto iam uani terrorisapparatu.qui quidê terror plus penè ueris uiribus profuit: primo credere duces Galloru non defeenfuros in æquiî Romanos : deinde ubi digreflbs repente uiderunt : amp;nbsp;ipfi certaminis auidi in prælium ruunt: priust^ pugna cœpit,quàm fignum ab ducibus daretur. Acrius inuafere Galli dextru cornu: neep fuftineri potuiiTent,ni forte eo loco dictator fuiffet:Sex. Tullium nomine increpans, ro/ gitansep ficcine pugnaturos milites fpopondiffetT’ubi illiclamores fint arma pofccntiumCubi minæ iniuffu imperatoris prælium initurosCen ipfum imperatorem clara uoce uocare ad præ Iium:ôi ire armatum ante prima figna.ecquis fequeretur eorum,qui modo dudturi fuerintCin caftris feroces,in acie pauidi.Vera audiebant: itaeç tantos pudor ftimulos admouit,ut ruerêt in hoftium tela aliénons à memoria periculi animis, hic primo impetus propè uccors turba/ uit hoftes:eques deinde emiftus turbatos auertit. Ipfe dictator poftquàm labantem una par/ te uidit aciem:figna in læuum cornu confert,quô turbam hoftium congregari cernebat:ô^ rjs, qui in monte erant,fignu quod conuenerat,dédit.Vbi inde quom nouus clamor ortus:amp;: ten/ dere obliquo monte ad caftra Galloru uifi funntum metu ne excluderent'', omiifa pugna eft: curfucp enufo ad caftra fercbantur.ubi cû occurriffet eisM. Valerius magifter equitû.qui pro fligato dextro cornu obequitabat hoftiu munimentisiad montes fyluasf^ uertunt fugâ: plu/ rimicj^ ibi à Fallaci equitum fpecie, agafonibus(Ç excepti funt : amp;nbsp;eorû,quos pauor pertulerat in fyluas,atrox cçdcs poft fedatum prælium fuit.Nec alius poft M.Furiû,quàm C. Sulpitius iuftiorem de Gallis egit triumphum.auri quoeg ex Gallicis fpolijs fatis magnum pondus fa/ xo quadrato feptum in Capitolio facrauit.Eodêanno Si à Coss.uario euentubellatum.nam Hernici à C.Plautio deui(fti,fubadticp funt.Fabius collega eius incaute,atfp inconfulte aducr fus Tarquinienfes pugnauit:necin acie tantu ibi cladis accepté,quàm quod c c c .V11 mi/ lires Romanos captos Tarquinienfes immolaucrunt, qua fœditate fupplicfj aliquanto igno/ tninia populi Romani infignior fuit.acceftît ad earn cladem SL uaftatio Romani a^ri:quâ Pri uernates,Veliterni deinde incurfione repentina fccerut. Eodem anno duæ tribus Pontina, Ô2 Publicia additæ.Ludi uotiui,quos M.Furius dilator uouerat/aêti.ôC de ambitu à C.Petilio 04. tribuno

164 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D EC. PR I M ÀE’ '

tribuno plebis authoribus patribus turn primutn ad populum latum eft: ea^ rogarione no' uorum maxime hominum ambitionem.qui nundinas.ôî conciliabula obire foliti erant: com/ preftam credebant.Haud æque patribus læta infequenti anno C.Martio.Cn.Manlio CoSS. de unciario fœnore à M.Duilio, L, Mencnio tribunis plebis rogatio eft perlata : amp;nbsp;plebs ali/ quanto earn cupidius fciuit,accepiccp. Ad bella noua priore anno deftinata Falifci quoq^ ho/ ftes exorti duplici crimine : quod cum Tarquinienfibus iuuentus eorum militauerat : 8i eosî qui Falerios perfugerant.cum male pugnatum eft:repetentibus fœcialibus Romanis no red/ diderant.ea prouincia Cn.Manlio obuenit. Martius exercitum in agrum Priuernatem, inte/ grum pace longinqua induxiumilitemcç præda impleuit. ad copiam rerum addidit munifi/ centiam : quod nihil in publicum fecernendo augenti rem priuatam militi fauit. Priuernates cum ante mœnia fua caftris permunitis confediffent : uocatis ad concionem militibus, caftra nunc inquit uobis hoftium, urbemque prædæ do : (i mihi pollicemini uos fortiter in aciem operam nauaturos : nec prædæ magis, quam pugnæ paratos efte. Signum pofcunt ingenti clamore;celiîcp,ÔC Ipe baud dubia feroces in prælium uadunnibi ante figna Sex. Tullius, de quo ante diótum eft,exclamac. afpice imperator inquit, quemadmodum exercitus tuus tibi promilla præfteupilocp pofito, ftricto gladio in hoftem impetum facit : fequuntur Tullium antefignani omncs : primóque impetu auertêre hoftem : fufum iude ad oppidum perfecuti, cum iam fcalas mcenibus admouerent.in deditionem urbem acceperunt. triumphus de Pri/ uernatibus acftus. Ab altero Cos. nihil memorabile geftum: nifi quod legem nouo exemplo adSutrium in caftris tributim de uicefima eorum,qui manumitterentur,tulit.patres, quia ea lege baud paruum ueóligal inopi ærario additum eftet, authores fuerunt, cæterum tribuni plebis non tam lege quam exemplo mod, nequis poftea populum feuocaret, capite fanxe/ runt, nihil enim non per milites iuratos in confulis uerba, quamuis perniciofum populo, fi id liceret,fieri pofte. Eodem anno C. Licinius Stolo à M. Popilio Lenate fua lege decern milli/ bus æris eft damnatus:quod mille iugerum agri cum filio poffideret: emancipandofp filium fraudem legi feciftet.prohibitum deinceps per tribunos plebis leges in caftris ferri.Noui con/ fuies inde M. Fabius Ambuftus ii amp;nbsp;M.Popilius Lenas 11 duo bella habuere:facile alte rum cum Tyburtibus,quod Lenas geflit: qui bofte in urbem compulfo agros uaftauit. Fa/ lifci,Tarquinienfesc^ alteru confulem prima pugnafuderunt.inde terror maximus fuiuquod facerdotes eorum facibus ardentibus,anguibusC]^ prælatis inceflu furiali militem Romanum infueta turbauerunt fpecie:5i tunc quidem uelut lymphati, ôi attoniti munimentis fuis trepi/ do agmine inciderunt. deinde ubi confules, legati^, ac tribuni puerorum ritu uana miracula pauentes irridebant,increpabantcp:uertit animos repente pudonSC in ea ipfa, quæ fagerant, uelut cæci ruebant. difcuftb itaq? uano apparatu hoftium cum in ipfos armatos fe intuliflent, auerterunt tota aciemtcaftriscp etiam eo die potiti.præda ingenti parta uicftores rcuerterunt, militaribus iocis cum apparatum hoftium,tum fuum increpantespauorem.Concitatur dein de omne nomen Hetrufeum: ÔC Tarquinienfibus, Falifeisep ducibus ad Salinas perueniunt. aduerfus eum terrorem didlator C.Martius Rutilius primus de plebe diclus magiftru equi^ turn item de plebe C.Plautium dixit.Id uero patribus indignum uidcri,ctiam didtaturam in promilcuo efle:omnicp ope impediebant nequid dieftatori ad id bellum decerneretur, parare turue. eo promptius cunóta ferente dieftatore populus iuftit. profedtus ab urbe utraq: parte Tyberis, ratibus exercitu quocunque fama hoftium ducebat traiedto, multos populatoreS agrorum uagos.palantesque oppreftincaftra quoque nec opinato aggreftus cepit. amp;nbsp;v 111 millibus hoftium captis.cæteris aut cæ(îs,aut agro Romano fugatis, fine authoritate patrum populi iuftu triumphauit.Quia nec per didtatorem plebeium,nec per Popilium confulem co/ mitia confularia haben' uolebant:ôi alter conful Fabius bello retinebatunres ad interregnum redit, Interreges deinceps Q. SeruiliusHala, M. Fabius, Cn. Manlius, C. Fabius, C. Sub pitius, L. Æmylius, Q. Seruilius, M. Fabius Ambuftus. In fecundo interregno orta con/ tentio eft : quod duo patricrj confules creabantur : intercedentibusque tribunis interrex Fa/ bius aiebat in x 11 tabulis legem efte, ut quodcunque poftremum populus iuftîftet : id ius

ratura^

LIBER SEPTIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16$

ratutnq^ effchiuflum populi,Si fuffragia effe.Cutn intercedendo tribünî nthi'I ali'ud, quam ut different comicia ualuiflënt:duo patricq Coss.creati funt C.Sulpitius Potitustcrtiij,M,Va/ lerius Publicola:eodemc]^ die magiftratum inierut.Quadringentefimo anno quam urbs Ro mana condita erat,quinto tncefimo quam à Gallis rccepta.ablato poft nonum annum à plez-be confulacu,patricr) Coss.ambo ex interregno magiftratum inicre C. Sulpitius Potitus terz tiurn.M. Valerius Publicola.Empulium eo anno ex Pyburtibus baud memorando certamiz ne captum:(iue duorum Coss.aufpicio bellum ibi geftum eft,uc fcripfere quidæfcu per idem tempus Tarquinienflu quoep funt uaftati agri ab Sulpitio Cos. quo Valerius aduerfus Tyz burtes legiones duxit.Domi maius certamen Coss.cum plebe ac tribunis erat.fidei iam fuæ, non folum uirtutis ducebant efte,ut accepiftent duo patricq cofulatum: ita ambobus patricqs mandare.quin aut toto cedendum efte, (î plebeius iam magiftratus fiat confulatus: aut pofti dendum totum, quam pofleftionem integra à patribus accepiftent.Plebs contra frcmit.quid fe uiuere'Tquid in parte ciuium cenfcriCfi quod duoru hominum uirtute L.Sextiÿac C.Licinq partum fit,id obtincre uniuerfi no poftintCuel reges,uel decemuiros,ucl fiquod triftius fit imz perq nomen,patiendum efte potius,quàm ambos patricios Coss.uideant:nec inuicem parca tur,acq^ imperetur: fed pars altera in æterno imperio locata plebem nufquam alio natam, ad feruiendum putet.Non défunt tribuni authores turbaru-.fed inter concitatos per fe omnes uix duces eminent. Aliquotiesfruftra in campum defeenfum cum eftenmulticç per feditiones aóti comitiales dies : poftremo uióta perfeuerantia Coss, plcbe.eo dolor erupit : ut tribunos adlum efte de libertate uociferantcs,relinquendumcp non campu iam folum, fed etiä urbem capcam atep oppreftam regno patriciorum,mcefta plebs fequeretur. Confulcs rclidti à parte populi per infrequentiâ comitia nihilo fegnius perficiunt.creati confules ambo patricq M.Fa bius Ambuftus tertium.T.Quintius.In quibufdam annalibus pro T.Quintio M. Popilium Cos.inuenio. Duo bella eoanno profpere gefta:cum Tyburtibusép ad deditionem pugnaz tum:Saftula ex his urbs capta.cæteraq^ oppida candem fortuna habuiftenqni uniuerfa gens * pofitis armis in fidem confulis ueniftet. triumphatum de Tyburcibus:alioquin mitis uicloria fuit.In Tarquinienfes acerbe fæuitum,multis mortalibus in acic cæfis: ex ingenti captiuorum numero CCCLVIII deledti nobiliftimus quifcp,qui Roma mittcrctunuulgus aliud truci datum.nec populus in cos,qui mifli Romam crant,mitior fuit.medio in foro omnes uirgis cç fi,ac fecuri percufti. id pro immolatis in foro Tarquinienfium Romanis pœnæ hoftibus redz ditum.Res bello bene geftæ ut Samnites quoqj amicitiâpcterent.cffecerunt. legatis eoru coz miter ab fenatu refponfum:fœdcrc in focictatem accepti.Non eadem domi,quæ militiæ, forz tuna crat plebi Romanæ.nâ etfi unciario fœnorc fadto Icuata ufura cranfortc ipfa obruebanz tur inopesmexumcp inibant.eo nec patricios ambos confules nec comicioru curam,publicaue ftudia præ priuatis incomodis plebs ad animu admittebat. Cofulatus utercç apud patricios manet. Confules crcati,C.Sulpitius Potitus quartu,M.Valerius Publicola iteru.ln bellum Hetrufcumintcntamciuitatem,quia Cæritem populum mifcricordiaconfanguinitatisTarz quinienfibus adiundtu fama fercbat: legati Latini ad Volfcos conucrtere,nuntiantes:cxercitu confcriptu,armatumcp iam fuis finibus imminereu'nde populabundos in agru Romanu uen turos eftc.Cenfuit igitur fenatus neutra negligcndârem efte.utroq? legiones fcribitconfulcscß fortiri prouincias iuft t. Inclinauit deinde pars maior curæ in Hetrufeu bellum : poft^ literis Sulpitij confulis,cuiTarquinq prouincia euenerat-.cognitum eft;depopulatum agru circa Ro manasfalinas:præda:(;p parte in Cæritu fines aueeftam: Si baud dubie iuuentuté eius populi inter prædatores fuiftc.Itaqj Valeriu confulem Volfcis oppofitu, caftraq^ ad finem Thufeuz lanu habcntê,rcuócatu inde fenatus diólatorem diccre iuftit.T.Manliu Lucq filiu dixit.Is,cui fibi magiftru equitum A.Cornclium Coftum dixiftct:confulari exercitu contentus,ex autho ritate patru,ac populi iuftu Cæritibus bellum indixic. Tum primû Cærites tanquâ in uerbis hoftium uis maior ad bellum fignificandu,quàm in fuis faôtis.qui per populationem Roma nos laceftierant: efteuuerus belli terror inuafinô^ quàm no fuarum uiriû ea dimicatio effet,cer ' nebannpoçnitebaccp populationis.ôC Tarquinienfes execrabatitur defeclionis authores: nec

arma»

l66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'DEC. P R I M AE

anna,aut bellum quifquäm apparare, fed pro fe quif«^ legatos mitti l'ubcbât ad petédam etf toris ueniam.Legati fcnatum cum adiffent: ab fenatu reieóti ad populum, deos rogauerunt, quorum facra bclio Gallico accepta rite procuraflcnt: ut Romanos florcntesea fui mifericor/ dia caperet:quæ fe rebus afflidtis quonda populi Romani cepiffet-.conuerficp ad delubra Ve ftæ,hofpitium flaminum.ueftaliumcp ab fe cafte,ac religiofe cultum inuocabant, Eane me/ ritos crederet quifquam,hoftes repente fine caufa fadlosÇ’aut fiquid hoftiliter feciflent î confi/ lio id magis,quàm furore lapfos fecifteC ut fua uetera beneficia locata præfertim apud ta gra/ tos nouis corrumpercnt maleficijsC florentemc^ populum Romanum, ac feliciftimum bello fibi dcfumerent hoftem;cuius afflidli amicitiam ccpiftentCne appellarent confilium, quæ uis ac neceftîtas appellâda eflet.Tranfeuntes agmine infefto per agrû fuum Tarquinienfes, cum præter uiam nihil petiftent:traxifle quofdam agreftiu populationis eius, quæ fibi crimini de/ tur;comites.eos,feu dcdi placeat,dedere fe paratos efle:fcu fupplicio aftici,daturos pœnas» Cære facrarium populi Romani,diuerforium facerdotum,acreceptaculum Romanorum fa/ crorum,inta(ft:um,inuiolatumcç crimine belli hofpitio Veftalium,culciscp dqs datent. Mo uit populum no tam caufa præfens.quàm uetus meritum:ut malefictj, quàm bencficfj potius immemores effent.itaq? pax populo Cæriti datau'nduciasc^ in centum annos fadtas in fena/ tufconfulta refcrri placuit. In Falifcos eodé noxios crimine uis belli conuerfa eft: fed hoftes nufquam inuenti.Cum populatione peragrati fines cflent ab oppugnatione uibium tempe/ ratumdcgionibuscp Româ rcdudlis reliquu anni muris,turribuscp reficiendis confumptum. amp;nbsp;ædes Apollinis dedicata eft. Extremo anno comitia confularia certamen patrum ac pic/ bis diremintribunis negantibus pafluros comitia habcri, nifi fecundum Liciniam legcm ha/ berentur:dîdlatore obftinato tollere potius totum è repub.confulatum, quàm promiicuu pa/ tribus,ac plebi facere.Prolatandis igitur comitrjs cum didiator magiftratu abiftet ; res ad in/ terregnum redqt.Infeftam inde pacribus plebem interreges cum accepiftcnt; ad undccimum interregcm feditionibus ccrtatum eft. Legis Liciniæ patrocinium tribuni iadtabât: propior dolor plebi fœnoris ingrauefcentis crancuræcç priuatæ in certaminibus publicis erumpebât, quorum tedio patres L.Cornelium Scipionem interregem concordiæ caufà obferuare legcm Liciniam comités confularibusiuftere. P.Valerio Publicolædatus à plebe collega C.Mar/ tius Rutilius.Inclinatis femel in concordiam animis,noui confulcsfœncbrem quoqj rem,quf diftinere unanimosuidcbatunleuare aggrefti, folutionem alicni æhs in publicam curam uer/ terunt: quinqueuiris creatis:quos menfarios ab difpcnfatione pccuniæ appellarunt. li meriti æquitate,curacK funt:ut per omnium annalium monumenta célébrés nominibuseftent. fucrc autem C.Duellius,P.Decius Mus,M.Papyrius,Q.Publius,ôC T.Æmylius: qui rem difticilli mam tradlatu.Sd pleruq; parti utriq;,femper certe alteri grauem,tum alia moderatione, turn impendio magis publico,quàm iadtura fuftinuerîit.tarda enim nomina, ôi impeditiora incr/ tia dcbitorum.quàm facultatibus,aut ærarium menfis cum ære in foro pofitis difloluit.ut po/ pulo prius caueretunaut æftimatio æquis rerum pretijs liberauit:ut no modo fine iniuria, fed etiam fine querimonijs partis utriufcp exhaufta uis ingês æris alieni fit. Terror inde uanus belli Hetrufeixum coniurafte duodccim populos fama eflendidtatorem dici coëgit, didtus in’ caftris(cô enim adconfulcs miftum fenatufconfultum eft) C.Iulius:cui magifterequitum ad/ iedlus L. Æmylius.Cæteru foris traquilla omnia fuerc. Tentatum domi per didtatorem ut ambo patrief) cofules crearentur,rem ad interregnum perduxit.duo interreges C. Sulpitius, amp;nbsp;M.Fabius interpofiti obtinuere,quod didlator fruftra tctcndcrat:mitiore iam plcbe ob re/ cens meritum leuati æris alieni, ut ambo patriefj confulcs crearentur. creati ipfe C. Sulpitius Potitus:qui prior interregno abijnôiT.Quintius Pœnus.quidam Cæfone cognomen Quin tio adqciut.Àd bellum ambo profedti,Falifcum Quintius,Sulpitius Tarquinienfe,nufquam acie congreflb hofte,cum agris magis,quàm cum hominibus,urcndo,populandocp.geflerut bella. cuius lentæ tabis fenio uidta utriufq^ pertinacia populi eft: ut primum à confulibus de/ inde permiftu corum ab fenatu inducias peterent.in quadraginta annos impetrauerunt. Ita pofita duorum belloru, quæ imminebant, cura.dum aliqua ab armis quies eflenquia folutio

æris

LIBER S E P T r M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iôj

æris alienî multafum féru mutauerat cîotTn'nos;cenfum agi placui't.cxtcru.cu cenforibuscrcan dis indicfta comitia efïent: profeflus fe petere cenfurâ C.Martius Rutilius, qui primus dicta' for de plebe foerat: concordiâ ordinum turbauit: quod uidebatur quidem tempore alieno fez ciflc:quia ambo tum forte patricfj confules étant: qui rationê eius fe habituros negabant. fed fie ipfe conftantia incœptum obtinuit: Si tribuniomni ui recuperando ius confularibus comiz tqs ami(rum,adiuuerunt.amp;: turn ipfius uiri maieftas nullius honoris faftigium non æquabat: turn per eundem.qui ad dicta tu ram aperuifTetuiamteenfuram quoqj in partem uocari plebs uolebat.Nec uariatû comitrjs e(l,quin cum Manlio Næuio cenfor Martius crearetur. Diôtaz torem quoqj hic annus habuit M.Fabium,nullo terrore belli: fed ne Licinia lex comitrjs conz fularibus obferuaretur.magifterequitum didtatori additus Q.Seruilius. nec tarnen didtatuz ra potentiorem eum confenfum patrum confularibus comitijs fecit,^ cenfortjs fuerat. M.Po pilius Lenas à plebe confuLà patribus L.Cornelius Scipio datus.Fortuna quoqj illuftrioreni plebeium confulem fecitmam cum ingentem Gallorum exercitu in agro latino caftra pofuifle nuntiatum effet: Scipione graui morbo implicito Gallicum bellum Popilio extra ordinedaz turn.Is impigre exercitu fcripto cum omnes extra portam Capenam ad Martis ædem conuc nire armätos iuniores iuffiffet:fignafp eodem quæftorescx ærario deferrc:quatuor cxpletis le gionibus,quod fuperfuit militum,P. Valerio Publicolæ prætori tradidit: author patribus fcri bendi alterius exercitus : quod ad incertos belli euentus fublidium reipublicæ eilet. Ipfe iam fatis omnibus inftrudtis,comparatisé^,ad hoftem pergit. cuius ut prius nofcerct uircs, quam periculo ultimo tcntaret:in tumulo,qucm proximum caftris Gallorum capcre potuinuallutn ducere cœpit. Gens feroXjSJ ingenij auidi ad pugnam , cum procul uifis Romanorum Hgnis ut extemplo prælium initura explicuiffct aciem:poftquàm ncqj in xquum dimitti agmen uiz dit: Si turn loci altitudine,tum uallo etiam integi Romanos:pcrculfos pauorc rata, (imul opz portuniorcs,quod intend turn maxime operi effent: truci clamore aggreditur. Ab Romanis nec opus intermiffum:Ctriarqerat,qui muniebant)0iab haftaris,principibuscp,qui pro muni toribus intenti.armaticp fteterannprælium initum.Præter uirtutem locus quoqj fuperioradz iuuit:utpila omnia,haftæcp non tanquam ex æquo miffa,uana (quod plerunqj fit)cadercnt, fed omnia librata ponderibus figerentur.oneratitp telis Galli, quibus aut corpora transfixa, aut prægrauata inhærétibus gerebant fcuta:cum curfu penè in aduerfum fubiffent: primo inz certi rcftitere:deinde cum ipfa cundtatio Si in his animos minuiffct,amp; auxiffet hofti : impullî retro ruere ait] fuper alios:rtragera('|? inter fe cædc ipfa fœdiorem dare. adeo præcipiti turba obtriti plurcs,quàm ferro nccati.Nccdum certa Romanis uidloria crat.alia in campû digrefz fis fupercrat molcs.nanq^ multitudo Gallorum iènfum omnem talis damni exuperans,uelut noua rurfus exoriente acte integru militem aduerfus uidlorem hoffe ciebat.ffetitcp fupprcffo impetu Romanus:ÔC quia iterum feffis fubeunda dimicatio crat: Si quod cofuLdum inter pri mores incautus agitat,læuo humero materi propè traiedto cefferat parumper ex acic. lamé^ omiffa cundtando uidtoria crancu conful uulncre alligato reucdlus ad prima figna,quid ffas miles,inquitCn5 cum Latino,Sabinocp hoffe res eff : quem uidtû armis fociû ex hoffe facias, in bclluas ffrinximus fcrru:hauricndus,aut dadus eff fanguis.propuliff is à caff ris:fupina ual kpræcipitcs egiffis:ffratis corporibus hoffium fiuperffatisCcompleteeadcm ff rage campos, qua montes repleffis.nolitc expedtarc,dum ftantes uos fugiantanfereda funt figna:Si uaden dum in hoffem.His adhortationibus iteru coorti pellunt loco primosmanipulos Galloru:cu neis deinde in mediu agmen perrumput.Indc barbari diffipati,quibus nec certa imperia,nec duces effent:uertunt impetum in fuos:fuficp per campos,0i prœtcr caffra etiâ fua fuga prælaz ti,quod editiffimu inter æqualestumulos occurrebatoculis,arccm Albanâ petunt. Cófulnon ultra caffra infccutus,quia Si uulnus degrauabat : Si fubfjccre exercitu pugna feffum nouo laz bori nolebat: à perfequendo hoffe continuit.tumulisab hoffe occupatis.Prxda omni caffro^ rum militi data, uidlorem exercitu, opulentucp Gallicis fpolqs Roma reduxit. mora triupho uulnus cofulis attulit. eadêc^ caufa didtatoris defyderiu fenatui fccit:ut effet, qui ægris cófuliz bus comitia haberet.Didlator L.Furius Camillus didlus,addito magiff ro equitû P.Corneliq

î6 8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE'

Scipione,rcddrdic patribus pofleffîonem priftinam cófulatus.ipiè ob id men'tum ingenri pa/^ trura ftudio creacus conful,coliegam Ap.Claudium Craffum dixit.Priufquâ inirent noui cc/ fuies magiftratumztriumphusa Popilio de Gallis aólus magno fauore plcbis : mußtantesc^ inter fe rogitabantmum quern pleberj confulis pœniteretCfimul diótatorem increpabant: qui Liciniæ legis fpretç mercedcm confulatu priuata cupiditate, quam publica iniuria fœdiorcm, ccpilTeuuc fe ipfe cófulê didlator crearetÄnnus hic mukis.uarijscp motibus fuit inßgnis.Gal li ex Albanis montibus.quia hyemis uim pati nequiuerant:per campos, maritimac^ loca ua* gi populabantur.Mare infeftum claflibus Græcoru eranoratp litoris Antiatis,Laurenscp tra ctus, ÔC Tyberis hoftia:ut prædoncs maritimi cu terreftribus congrefTi ancipiti femel prælio decertarcnndubqq^ difceflerint in caftra Galli,Græci retro ad naues.uiólos fe,an uiólorespu tarent.Inter hos maximus longe cxtitit terror: concilia populorû Latinorum ad lucum Feren rinæ habita: refponfumcß haud ambiguum imperantibus milites Romanis datû: abfifteréc imperare rjs,quoru auxilio egerêt.Latinos pro fua libertäre potius, quam pro alieno imperio laturos arma.Inter duo fimul Bella externa defeótione etiä fociorum fenatus anxius.cu cerne ret metu tenendos,quos fides non tenuifiet : extendere omnes impcri) uires confules deleclu habende iuffit.ciuili quippe ftandu exercitu efle: quando focialis ccetus defereret. Vndiq? no urbana tantum,fed ctiâ agrefti iuuentute decem legioncs fcriptx dicuntur,quaternu milliurn ói ducenorum peditum,equitumcp trecenorum. quem nunc nouum exercitum,fiqua externa uis ingruat:hæ uires populi Romani,quas uix terraru capit orbis:contradtx in unû haud faci le efficiant.adco in quç laboramus fola creuimus:diuitias,luxuriamcp. Inter cçtera triftia cius anni conful alter Ap.Claudius in ipfo belli apparatu moritur.redieranriß res ad Camillû:cui unico confuli uel ob alia dignationem haud fubijciendâ dictaturæ, uel ob omen fauftum ad Gallicu tumultum cognominis.diôlatorem arrogari haud fatis decorum uifum eft patribus. Cofulduabus legionibus urbi præpofitis,odlo cû L,Pinario prætore diuifis,memor paternx uirtutis Gallicum fibi bellum extra Ibrtem fumit:prætorem maritima oram tutari.Græcosc^ arcere litoribus iulïit.ôi cum in agrum pontinû dcfcendiflet:quia neq^ in campis congrcdi nul la cogente re uolebat:ÔC prohibendo populationibus,quos rapto uiuere ncceffitas cogcret:fa/ ris domari credebat hoftem: locu idoneum ftatiuis delegit. Vbi cû ftationibus quieti tempuS tererent: Gallus proceflîtmagnitudine atep armis infignis, quatiensep feutum hafta cû filenz tium fecifTet:prouocat per Interpretern unû ex Romanis,qui fccû ferro décernât. Marcus craC Valerius tribunus militû,adolefcens:qui haud indigniorem eo décoré fe, quàm T. Manlium ratus,prius feifeitatus confulis uoluntatem,in mediû armatus proceflît. Minus infigne certa/ men humanum numine interpofito deorum faôtum. nanq? conferenti iam manû Romano coruus repente in galca cofedit in hoftem uerfus. quod primo ut auguriû cœlo miftum IxtuS accepit tribunus:precatus deinde fi diuus,fî diua eftet,qui fibi præpetcm mififtet: uolcns.pro/ pitiusép adeftet:(dicftu mirabile)tenuit non folû aies captam femel fèdem: fed quotiefcûq^ ccr tarnen initum eft:leuans fe alis,os,oculoscp hoftis roftro amp;nbsp;unguibus apperit:donec territum prodigq talis uifu,oculis£p fimul,ac mente turbatû Valerius obtruncat.coruus è cofpcctu cia/ tus orienté petit.Haétenus quietæ utrinqj ftationes fuerc. Poftquàm fpoliare corpus exfi ho ftis tribunus cœpiunec Galli fe ftatione tenuerût:amp; Romanorû curfus ad uiétorem etiâ ocior fuit.ibi circa iacentis Galli corpus cotraélo certamine.pugna atrox concitaf.Iam no manipu/ Iis proximarû ftationum,fed legionibus utrincp eftufis res geritur. Camillus lætû militem ui/ éloria tribuni,lxtû tam præfentibus ac fecundis dr)s,ire in præliû iubet.oftentanscp infignem fpolrjs tribunû, hûc imitate miles, aiebat:ôC circa iacentem ducem fterne Gallorum cateruas. L)r),hominesép illi affuere pugnæ: depugnatumep haud quaquam certamine ambiguo cum Gallis eft.adeo duorû militum euentum, inter quos pugnatum erahutraep acies animis præ/ ceperat.Inter primos,quorû concurfus alios exciuerat.atrox præliû fuit:alia multitudo, priufi quàm ad coieôlû teil uenirct:terga uertit.primo per Volfcos, falernumcp agrû diflîpati funt: inde Apuliâ,ac mare inferû petierunt.Conful côcione aduocatalaudatû tribunum decem bo bus,aurealt;p corona donat.ipfe iuflus ab fenatu bellû maritimum curare,cû prætore iunxit ca ftra.

LIBER S E P T r Aï V S

ftra.ibi,quia rcs trahi fcghitia Græcorutn non comittcntium fe in aciem nidebanturididlatd 'rem comitiorum caufa T.Manlium Torquatum ex authoritate fenatus dixit. Dictator nm giftro equitû A, Cornelio Coflo didto confularià comitia habuit: æmulumép decoris fui ab/ Icntcm M.Valerium Coruinum (idenim illideindecognominis fuit) fummo fauore populi treis Si. uiginci natu annos cofulem renuntiauit.collega Coruino de plebe M.Popilius Lenas 1111 conful futurus datus eft. Cum Græcis à Camillo nulla memorabilis gefta res. ncc illi terra,ncc Romanus mari bellator erat.Pollremo cum litoribus arcerentur:aqua ctiam prætcr alia necefiaria ufui deficiënte,Icaliam reliquerc.Cuius populi ea,cuiuscp gentis clalfis fuerit,ni hil certi eft.maxime Siciliæ fuifle tyrannos crediderim.nam ulterior Græcia ca tempeftate in teftino fefla bello iam Macedonia opes horrebat. Exercitibus dimiffis cu Si foris pax,Öi do mi Concordia ordinu otium elTetme nimis lætæ res elfcnt, peftilentia ciuitate adorta coegic fe/ natum imperare duumuiris; ut libros Sibyllinos infpicerent : eorumcp monitu ledtiflerniura fuit. Eodem anno Satricum ab Antiatibus colonia dedudla:reftitutacp urbs: qua Latini di ruerant. Ec cu Carthaginenfibus legatis Romæ feedus idtum:cu amicitiä,6i focietate peten tes ueniflent. Idem otiu domi forisc^ manfit,T.Manlio Torquato,C.Plautio fecudum co/ fulibus.femunciarium tatum ex unciario fœnus faólum: ôiin penfiones æquas triennq, ita ut quarta prefens elfetTolutio æris alicni difpenfata eft.Si fic quoejj parte plcbis affeóta,fides ta men publica priuatis difficultatibus potior ad cura fenatui fuit.lcuatæ maxime resiquia tribu to,ac deleólu fuperfeflum. Tertio anno poft Satricu reftitutu à Volfcis,M. Valerius Corui nus fecundu conful cu C.Pecilio faólus,cum ex Latio nuntiatu cfiet: legatos ab Antio circutn ite populos Latinoru adconcitandu bellumipriufquàm plus hofliu fieret, Volfcis arma infer re iuffus,ad Satricu exercitu infefto pergit.quo cu Antiates, alijcp Volfci præparatis iam an/ tc,fiquid ab Roma moueretur,copqsoccurriflent : nulla raora inter infenfos diutino odio di/ hîicâdi fadla efl.Volfci,ferocior ad rebeilandu,quàm ad bellandu gens, certamine uidli fuga effufa Satrici mœnia petunt. Si ne in mûris quide fan's firma fpe, çu corona milieu cinóta iam fcalis caperetur urbs:ad quatuor millia.præter multitudinê imbellcm,fcfe dedidere.oppidum dirutu atep inccnfum.ab æde tantu matris Matutæabftinuere ignem.præda omnis militi da taiextra præda quatuor millia deditorum habita, cos uinótos co fui ante currum triumphans egiuuenditis deinde,magna pecunia in ærarium rcdegit.Suntj, qui hanc multitudinécaptiuâ feruorum fuifïe fcribant.id magis uerifimile eft, quàm deditos uenijife. Hos confules fecuti funt M.Fabius Dorfuo,Ser.Sulpitius Camerinus, Auruncu deinde bellu ab repentina po/ pulatione cœptû.mctué^.nc id fadlu populi unius confiliu omnis nominis Latini cffec-.diôla/ coruelutaduerfusarmatuiam Latiu L.Furiuscreatus.magiftruequitum Cn.Manliû Capi/ tolinum dixit. Si cu(quod per magnos tumultus fieri folitu erat) iuftitio indiôlo dcleôtus fine uacationibus habitus eifctdcgioncs quantu maturari potuit,in Aurucos duôlæ.Ibi pra:donu magisquàm hoftiu animi inuenti.prima itaeç acie dcbellatu eft, Dictator tarnen, quia Si uF tro bellu intulcrannSi fine detredtatione fe certamini offerebanndeoru quoqj opesadhiben/ das ratus,inter ipfam dimicationê ædem lunoni Monetæ uouit.cuius damnatus uori,cum ui dtor Româ reuertiftetzdidlatura fe abdicauic.Scnatus duumuiros ad candé çdem pro ampli tudine populi Romani facienda creari iuftit.locus in arcc deftinatusiquæ area ædiû M. Man Irj Capitolini fuerat.Confules didtatoris exercitu ad bellu Voifeu ufi,Soram ex hoftibus,in/ cautos adortijceperunt. Anno poftquàm uota erat,ædes Monetç dcdicatur,C.Martio Ru tilio II, T.ManlioTorquato II confulibus. Prodigiumextemplodedicationéfccutum, fimileuetufto montis Albani prodigio.nancp Si lapidibus pluinSC nox intcrdiu uifa intendi, librisq^ infpcdlis.cû plena rcligionc ciuitas effet: fenatui placuit didtatorem feriaru coftituen/ daru caufa dici.didlus P. Valerius Publicola : magifter cquitu ci Q. Fabius Ambuftus datus eft.Non tribus tantu fupplicatû ire placuit,fed fînitimos etiâ populosiordocp ijs, quo quifqj die fupplicarent,ft3tutus. ludicia eo anno populi triftia in fceneratorcs fadta,quibus ab çdi libus didta; dies eftenntradund'.Et res haud ulla infigni ad memoriâ caufa ad interregnum rc drjt. Exintcrregno,uc id adlum uideri poflet,arabo patricq co fuies creati funt, M. Valerius

P Coruinuô

«7° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» P R I M AE

Corui'nustcrtiutn,A.CorneliusCoflus. Maiora ïam hincbclla K uiribüs hoftiu^ôilongfo' quitatc ucl rcgionutn,uel temporû fpatio,quibus bellatum cftidiccntur.nancp eo anno aduer fusSamnites.gcntê opibus,armiscç ualida mota arma.Samnitium bellû andpiri Marte ge/ ftum Pyrrhus hoftis,Pyrrhum Pœni fecuti.quanta rerû molcsÇ’quoties in extrema periculo/ rum uentumCutin hanc magnitudinem,quæ uix fuftinetunengi imperiû pofletC Belli autem caufa cû Samnitibus Romanis,cum focietate,amicitiacß iundti cflennextrinfecus uenit: no or ta inter ipfos eft. Samnites Sidicinis iniufta arma, quia uiribus plus poterât, cû intuliflent; coaóli inopes ad opulentiorum auxiliû cofugere, Campanis fefe çoniungunt.Câpani magis nomen ad præfidiû fociorum.quàm uires eu attuliflent : fluentes luxu ab duratis ufu armorû in Sidicino puliî agro,in fe deinde molem omnê belli uerterût.nanq; Samnites omiflls Sidi* cinis,ipfam areem tinitimorû,Campanos adortiiunde æque facilis uidtoria.prædæ, atqj glo/ riæ plus cfTeuTifata imminentes Capuç colles cû præfidio firmo occupaflenndefccndunt in/ de quadrato agminc in planiciem,quæ Capuâ,Tifataq^ interiacet.ibi rurfus acie dimicatum, aduerfoep prælio Campani intra mœnia côpuliî,cum robore iuucntutis fuæ occifo nulla pro/ pinqua fpes efleucoadti funt ab Romanis petere auxilium. Lcgati introduôti in fenatum ma xime in hanc fententiâ locuti funt. Populus nos Campanus legatos ad uos patres côfcripti mifit amicitiâ in perpetuû,auxilium præfens à uobis petitum.quâ lî fecûdis rebus norths pe/ tirtemus:ficut cœpta celehus,ita infîrmiore uinculo contraóla clTet.tunc cnim, ut qui ex æquo nos uenirte in amicitiâ meminirtemus:amici forlîtan pariter ac nunc,fubieôti atcç obnoxij uo bis minus ertemus. nunc mifericordia uertracôciliati,auxiliocp in dubfjs rebus defcnfi,bcnc(î cium quoq; acceptû colamus oportet:neingrati,atqj omni ope diuina,humanacp indigni ui/ deamur.Ncqj hercule,quod Samnites priores amici.focijtp uobis faerti funnad id ualere arbi tronne nos in amicitiâ fufcipiamunfed nt ueturtate,ôi gradu honoris nos prçrtcnt.ncqj enim fœderc Samnitium,ncqua noua iungeretis fcedera,cautû ert.Fuit quidé apud uos femper fa/ tis iurta caufa amicitiæ:uelle eû uobis amicû elfe,qui uos appcteret,Campani,ctfi' fortuna prç fens magnifiée loqui prohibetmo utbis amplitudinc, no agri ubertatc ulli populo præterquâ uobis ccdcntes,haud paruaCut arbitror)accertio bonis rebus uertris in amicitiam ucnimus uc rtram.Æquis.Volfciscpæternis hortibus huius urbis,quandocunqj fe mouerint,ab tergo cri mus:6i quod uos pro falute nortra priores feceritis: id nos pro imperio uertro, amp;nbsp;gloria fem/ per faciemus.Subaólis ijs gentibus,quas inter nos,uoscp funt; quod propedié futurü fpondet ßi uirtus.ÖC fortuna uertra:cótincns imperiû ufq? ad nos habebitis. Acerbum óC mifcrum cft, quod faceri nos fortuna nortra cogit.eo uentum ert patres cófcripti,ut aut amicorü.aut inimi/ çorum Campani fimus.fi dcfenditis,uertri;fi deferitis,Samnitiûcrimus.Capuâergo,amp; Cam paniam omné uertris,an Samnitiû uiribus accedere malitis,deliberate. Omnibus quidé Ro/ mani uertrâ mifericordiâ.uertrumép auxilium æquum crt paterc-.ijs tarnen maxime,qui earn implorantibus alqs auxilium dum fupra uires fuas prçrtantgt;omncs ipfi in hanc ncceflitatcm uenerunt.quanquâ pugnauimus uerbo pro Sidicinis,re pro nobisicû uideremus finitimû po/ pulum nefario latrocinio Samnitium peti;Si,ubi coflagraffent Sidicinùad nos traieéturum il îud incendiû eife.Neccnim nunc,quia dolent iniuriâacccptâSamnitcs;fed quia gaudent fibi oblatâ erte caufam;oppugnatum nos ueniunt.an fi ultio iræ hæc, Si no occafio cupiditatis ex/ plendæ crtetiparum fuit,quod femel in Sidicino agro, iterû in Câpania ipfa legiones nortraS cecidereCquæ ert irta tam inferta ira:quâ per duas acies fùfus fanguis explere no potueritCad/ de hue populatiôné agrorû:prædas hominû, atq^ pceudum aélas:inccndia uillarû, ac ruinas: omnia ft’rro,ignifp uartata.Hifcine ira expierino potuitcScd cupiditas expléda ert.ea ad op pugnandâ Capuam rapit.aut delete urbé pulchcrrimâ,aut ipfi poffidere uolunt. Sed uos po tins Romani beneficio uertro occupate eam;^ illos habere per maleficiû finatis.Non loquor apud reeufantê iurta bella populû.fed tarnen fi ortenderitis auxilia ucrtra,nebello quidé arbi tror uobis opus fore.ufq? ad nos cotemptus Samnitium perueninfupra no afcendit.itacp um brauertriauxilfj Romani tegipoffumus.quicquiddeindehabucrimus, quicquid ipfilueri/ mus,ucrtrû id omne exirtimaturi, Vobis arabitur ager câpanus: uobis Capua urbs frequen/

tabiturî

L I B E R :S ;E P T I M V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I7I

tabitur:conditoru,parentum,deoru imtnortaliû numero nobis eritis.nulla coIonia ucftra erit; ’ • . ., quæ nos obfequio erga uos,ficlecp fuperet. Annuité patres cofcripti nutu,numcnc^ ueftrum inuidlum Campanis: Si iubete fperare incolumem Capuam futura, Qua frequetia omnium generu multitudinis profequente creditis nos illinc profeólos'Tquam omnia uotoru,00 lachry maru plena reliquifleCin qua nuncexpeólatione fenatu,populumcp Campanum, coiugesdi/ berosiç noftros cfle^ ftare omne multitudinem ad portas, uiam hinc fcrentem proipe^ates certum habeo,quid illis nos P,C.folicitis,ac pcndetibus animis renuntiare iubeatis. Alterum * refponfum falutê,uióloriam,lucem,ac libertatcm:alteru ominari horrco,quç ferat, Proinde nt aut de ueftris futuris focqs atqj amicis, aut nufqua ullis futuris nobis confulite. Summo/ tis deinde legatis cum cofultus fenatus eflet : etfi magnæ parti urbs maxima opulcntiflimaq^ï Italia:,uberrimus ager, marie}? propinquus ad uarictates annonæ horreu populi Romani fo/ re uidebatur:tamen tanta utilitate fidcs antiquior fuit, rcfpondité^ ita ex authoritate fenatus conful. Auxilio uos Campani dignos cenfet fenatus : fed ita uobifeum amicitia inftitui par cft:nequa uctuftior amicitia,ac focietas uioletur.Samnites nobifeum fœdere iunóti funt.itaqp arma deos prius,quàm homines uiolatura,aduerfus Samnites uobis negamus: legatos, ficuc fas iusq^ eft:ad focios atq; amicos precatu mittemus:nequa uis uobis fiat, Ad ca princeps Ie/ gationis((ic enim domo mandatu attulerat)quâdoquidcm,inquit,noftra tueri aduerfus uim, atc^ iniuriam iufta uinouultis-.ueftracerte dcfendetis.itaq? populum Gampanum.urbemcp Capuam,agros,dclubra deum, humanac^ omnia in ucftra P. C. populiep Romani ditione dedimus:quicquid deinde patiemur,dcditicq ueftri pafiuri.Sub hæc dióta orancs manus ad confules tcndcntes,pleni lachrymaru in ucftibulo curix procubuerut.Comoti patres uice for/ tunarum humanarum,fi ille præpotens populus luxuria potentiaé^ clarus, à quo pauloante auxiliu finitimi petiflent:adeo infra(ftos gereret animos,ut fe ipfe,fuatp omnia poteftatis alie nx faceret.tum iam fides agi uifa,deditos non prodi: neq? faólurum æqua populum Samni/ tium cenfebant:fi' agru urbemt^per deditionem faétam populi Romani oppugnarent.lega/ tos italt;ç extemplo mitti ad Samnites placuit.data mandata: ut preces Campanoru, refpon/ fum fenatus amicitiç Samnitium memoris,deditione poftremo faótam Samnitibus expone rennpeterent pro focietate,amicitiaé^:ut dediticqs fuis p rccrcnt:neq; in cum agru,qui popu li Romani facÆus eflcnhoftilia arma inferrent.fi leniter agendo parum profi'ccrcnndenuntia/ ' rent Samnitibus populi Romani,fcnatuscp ucrbis:ut Capua urbe, Campanoep agro abfli/ nerent.Hxc legatis agentibus in cocilio Samnitium adco eft fcrocitcr refpofum: ut no folutn gefturos fe efte dicerent id bellum:fed magiftratus eoru è curia egrefti ftantibus legatis prxfc clos cohortium uocarennqscp clara uoce imperarennut prçdatu in agrum Campanu extern plo profi'cifceretur.Hac Icgationc Roma relata,pofitis omniu aliarum rerum curis, patres fœ/ cialibus ad res repetendas miffis,bellocp,quia no reddcrentur,folenni more indiólp,dccreuc/ runf.ut primo quoq? tempore de ea re ad populum fcrretur.iufluc^ populi confules ambo cu duobus ab urbe cxercitibus profeóti,Valerius in Campania, Cornelius in Samnium, ille ad montem Gauru,hic ad Satriculam caftra ponut.Priori Valerio Samnitiu legiones ( co naq? omnem belli molem inclinaturam cenfebant ) occurrunt. fimul in Campanos ftimulabat ira tarn promptos nuc ad ferenda,nunc ad accerfenda aduerfus fe auxilia. Vt ucro caftra Roma na uiderut:ferocitcr pro fe quifq? fi'gnum duces pofeere: aftirmare eadem fortuna Romanum Campano laturu opcm:qua Campanus Sidicino tulerit. Valerius Icuibus certaminibus ten/ tandi hoftis caufa,haud ita multos moratus dies fignum pugnç propofuit,paucis fuosadhor tatus. Nc nouum bellum cos, nouusep hoftis terreret. quicquid ab urbe longius proferrent armatmagis magist^ in imbelles genres eos prodire. Ne Sidicinoru, Campanorumc^ cladi/ busSamnitium æftimarent uirtutcm.qualefcunq? inter fe certauerint:neceffe luifle altera par tern uinci. Campanos quide baud dubie magis nimio luxu fluentibus rebus, mollitiacp fua, quàm ui hoftium uiótos efle.Quid autem efte duo profpera in tot fcculis bclla Samnitiu ad/ uerfus tot decora populi Romani:qui triumphos pene plures,(^ annos ab urbe codita nume rctCqui omnia circa fe,Sabinos,Hetruriam,Latinos, Hernicos, Æquos, Volfcos, Auruncos, pi domita

17« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. P R I M AE

domi'ta armis habcatC'qüi Gallos tot prselqs cæfos,poftrcmo i'n mare ac naues fijga comjsiik ritCCum gloria belli,ac uirtute fua quenc^ frecos irc in aciem dcbere:tum eria intucri cuius du ólu.aufpicioc^ ineunda pugna fiuutrum qui audiendus duntaxat magnificus adhortator fit, uerbis tantu terox,operü miiitarium expersCan qui Ôiipfe tela traótare,procedereante figna, uerfari media in mole pugnæ feiat*/ Faóta mea,non dióta uos milites,inquit, fequi uoloinec difciplina modo,fed exemplû etiâ à me petere.Non fadlionibus modo.nec per conciones ufî tatas nobilibus,fcd hac dextra mihi très confulatus,fummamcç laudê peperi.Fuit,cû hoc dici poterat.patricius enim eras:ÔJ lt;à liberatoribus patriæortusiô!: codé anno familia ifta confulaz turn,quo urbs hæc confulem,habuit.ISIunc iam nobis patribus, uobisep plebefjs promilcuuS cofulatus patennec generis ut ante,fed uirtutiseft præmiû, proinde fummu quodq? fpcôtatc milices dccus.Non,fi mihi nouum hoc Coruini cognomé dijs autboribus hommes dedilhsî Publicolarum uetuftum familiæ noftræ cognomen memoria exccfïit. feraper ego plebé Ro/ manâ militiæ domiép,priuatus,in magiftratibus, paruis magnisep, æque tnbunus ac conful, eodem tenore per omnes deinceps cofulatus colo,atqj colui. Nunc quod inftatdqs bene iu uantibus nouum atqj integrû de Samnitibus triumphum mccu petite. Non alias militi fa^‘ miliarior dux fuittomnia inter infîmos militu haud grauate munia obeundo.in ludo prçtcrea militari,cum uclocicatis uiriumcp inter fe æquales certamina incunt: comiter facilis uinccre,ac uinci,uultu eodemmcc quêqua afpernari, parem qui fe offerret factis: benignus pro rc dieft iss haud minus libcrtatis alienç,^ fuæ dignitaris memor:ôi,quo nihil popularius cft;quibus ar tibuspeticrat magiftratus, qfdem gerebat, itaep uniuerfus cxercitus incrcdibili alaentate adz hortationem profecutus ducis.caftris cgreditur.Præiium,ucquod maxime unquam,pari fpe, utrinqj æquis uiribus eu fiducia fui, fine contemptu hoftium,cômiiTum eft, Samnitibus fero/ ciam augebant nouæ res geftæ, ôi paucos ante dies geminata uidtoria.Romanis contra,quaz dringentoru annorum decora.ôê côditæ urbi æqualis uiôloria.utrifcp tarnen nouus hoftis eu/ ram addebat.pugna indicio fumquosgeflcrintanimos.nancp ita conflixerunt,ut aliquandiu in neutra partem inclinarct acies. Tum cóful trepidationem inqeiendâ ratus, quädo ui pel/ ii nó poterant'.cquitibus immilïisturbare prima figna hoftium conatur. quos ubi nequicqua tumultuantcs in fpatio exiguo uoluere turmas uidirmec polTe apcrire in hoftes uiâ: rcueótus ad antefignanos lcgionum,cum dcfiluilfetcx equo:noftrum,inquit,pcditum illud militescft opus:agitédum,ut me uideritis.quaeuqj inceffero, in aciem hoftium ferro uiam faeientemific pro fe quifep obuios ftcrnite.illa nunc omnia, qua nunc ereeftæ mieant haftæ: patefaóta ft ra/ ge uafta ccrnctis.Hæc diefta dcderaticu équités cofulis iuflu difcurrut in cornua: Icgionibusép in mediam aciem aperiunt uiam.Primus omnium conful inuadit hoftcm:ó{ cu quo forte con tulic gradum.obtruncat.hoc fpedtaculo acccnfi,dextra læuaép ante fe quifq^ memorandû prç lium ciet.ftantobnixi Samnitestquanquâ plura accipiunt,quàm inferunt,uulncra.Aliquâdiu iam pugnatu crat:atrox cçdcs circa figna Samnitifi, fuga ab nulla dum parte erar. adeo mor/ tc fola uinci deftinauerant animis.Itaq? Romani cu effluere iam laflitudine uires fentirent: Ä diei haud multum fupcrcfteracccnfi ira coneitant fc in hoftem. Turn primum referri pedem. atep inclinarirem in fugaapparuiutum capi,occidi Samnis.nec fupcrfuiftentmultnni noxui/ (ftoriam magis,qLiàm prxlium diremiftct.Si Romani fatebanturnunquam cum pertinaciore hofte conflidtum.ôi Samnites,cum quxrerctur quænam prima caufa tam obftinatos moüif/ fet in fugamtocLilos fibi Romanoru ardere uifos aiebannuefanosep uultus,amp;: furentia ora.in/ de plufquam ex alia ulla re terroris ortum.Qucm terrorem non pugnæ folum euentu, fed no dlurna profeótione cofefti funt.Poftero die uaeuis hoftium caftris Romanus potitur. quo fe omnis Campanoru multitudo gratulabunda effudit. Cæterum hoc gaudium magna pro pc clade in Samnio fœdatum eft. nam ab Satricula profeeftus Cornelius cóful exercitum in/ caute in faltum caua ualle peruium, circacp infeftum ab hofte induxit: nee prius, quam reci pi tuto figna non potcrannimminentecapiti hoftem uidit.Dum id moræ Samnitibus eft,quo/ ad totum in uallcm infima dimitteretagmen:P. Dccius tribunus militum cofpicit unum edi/ turn in faltu collem,imminentem hoftium caftn's,adituarduum impedito agmini,expcditis ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;haud

LIBER SEPTIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;175

baud difficilem.itacç confuli territo animi,uidesne tu,inquit, A.Corneli cacumen illud fupra hoftemÇ’arx ilia eft fpei',falutiscp noftræ: fi eam,quam cæci reliquere Samnites: impigre capi/ mas.nec tu mihi plus,quàm unius legionis principes haftatos dederis: cum quibus ubi euafe ro in fummum,perge hinc omni liber metu:te^,ôi exercitum ferua.neqj enim moueri hoftis fubieótus nobis ad omnes iótus fine fua pernicie poterit. nos deinde aut fortuna populi Ro/ mani, aut noftra uirtus expediet. Collaudatus àconfuleacceptopræfîdto uadit occultusper faltum:nec prius ab hofte eft uifus:quam Ioco,quem petebat,appropinquauit. Inde admira/ done pauentibus cunótis,cum omnium in fe uertiflèt oculos:ói fpatium confuli dedit ad (èdti cendum agmen in æquiorem locum:ôC ipfe in fummo conftitit uertice. Samnites dum hue, illuccp figna uertunt:utriufcß rei omifla occafionc.neqj confequi cófulem.nifi per eandem ual/ lem,in qua paulo ante fubieótum eum telis fuis habueranr.poftunt : necerigere agmen in ca/ ptum fuper fe ab Decio tumulum.fed cum ira in hos magis,qui fortunam gerendç rei eripue ranutum propinquitas loci,atqj ipfa paucitas incitât:^ nunc circundare undiq; collera arma/ tis uolunc:uc à confule Decium intercludant:nunc uiam patefacere: ut digreflbs in uallem ad/ oriaatur.incertos quid agcrent.nox oppreffit. Decium primum fpes tenuit cum fubeuntibus in aduerfum collem ex fuperiore loco fe pugnaturum:deinde admiratio inceflit: quod nec pu gnam inirenunec.fi ab eo confilio iniquitate loci detcrrerentur:opere fe,uallo(p circundarent. Tum centurionibus ad fe uocatis.Quasnam illa infeitia belli, ac pigritia eftç’ aut quonam mo/ do ifti ex Sidicinis,Campanist^ uidtoriam pepereruntChuc atqj illuc figna moueri, ac modo in unum coferri,modo educi uidetis.opus quidem incipit nemo: cum iam circundati uallo po tuerimus efte.Tum uero nos fimiles iftorum fimus:fi diutius hic moremur, quam comodura fit.ag{tedum,itemecum;ut,dum lucis aliquid fupereft:quibus locispræfidia ponant: qua pa/ leant hinc exitus.cxploremusHæc omnia fagulo gregali ami(ftus,centurionibus item mani/ pularium habitu milieu dult;ftis,ne ducem circumire hoftesnotarenuperluftrauit, Vigiltjsde/ indedifpofitis.cæterisomnibus tefteram dariiubet:ubifecundæuigiÜæ buccina datumfi/ gnum eftet: armati cum filentio ad fe uenirent.Quo ubi.ficut edieftum erat,taciti couenerunt: Hoc filentium milites,inquit,omiflb militari aflenfu,in me audiendo feruandum eft. ubi fen/ tentiam meam uobis peregero:tum quibus eadem placcbut,in dextram partem taciti tranfi/ bids-.quæ pars maior erit,eo ftabitur confilio. N. nc quæ mente agitcm,audite.Non fuga de/ Utos, nec inertia relicftos hicuoscircumuenit hoftis. uirtute cepiftis locum: uirtute hincopor/ teteuadatis.ueniendo hucexercitu egregium populi Romani feruaftis; erumpendo hinc uos m;tipfos feruate.digni eftis, qui pauci pluribus opera tuleritis : ipfi nullius auxilio cgueritis. Com eo hofte res eft, qui hefterno die delendi omnis exercitus fortuna per focordiam ufus non finhunc tam opportunum collem imminentem capiti fuo no ante uiderit, quam captum à nobis:nos tam paucos tot ipfe millibus hominum nec afeenfu arcuerit:nec tenentes locum,, cum diei tantum fupcreflet:uallo circundederit.quem uidentem, ac uigilantem fic eluferitis:fo pitum oportet fallatis:immo ncceflc eft. in co enim loco res funt noftræ : ut ego uobis magis neceftitatis ueftræ index,quam confilij author fim.nec^ enim maneatis,an abeatis hinc, deli/ berari poteft:cum,præter arma,ôi animos armorum memores, nihil uobis fortuna reliqui fe/ ccritJame 8Z fiti moriendum fit:fi plus,quàm uiros ac Romanos decet,fcrrum timeamus.Er/ go una eft falus:erupere hinc,atqj abirc.id aut interdiu,aut noefte faciamus oportet, Ecce hoc aliud minus dubium.quippe fi lux expeôtetur:quæ fpes eft no uallo pcrpetuo,foftac]^ nos fe/ pturum hoftemCqui nunc corporibus fuis fubiedtis undic^ cinxcrit,ut uidetis.collem.atqui fi nox opportuna eft eruptioni:ficut eft:hæc profedlo nodlis aptiftima hora eft. figno fecundæ uigiliæ conueniftis:quod tempus mortales fomno altiftimo premit: per corpora fopita uade/ tis,uel filentio incautos fallentes, uel fentientibus clamore fubito pauorcm inietfturi. me mo/ do fequimini:quem fccuti eftis.ego eandem,quæ duxit huc,fequar fortunam.Quibus hæc fa/ lutaria uidentur:agitedum,in dextram partem pedibus tranfite, Omnes tranfierut:uaden/ temcç per intermifta cuftodrjsloca Decium fecuti funt.Iameuaferant media caftra,cu fupcr/ fcandens uigilum ftrata fomno corpora miles offenfo feuto præbuit fonitum, quo excitatus p Î uigil

I

1^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;” D E C* P R I M AE

uigil cum proximum mouiffettereélicp alios concitarenc,ignan,ciues, an hofles eflènti præfî/ dium erumperet, an conful cattra cepiîlet : Decius,cum non fallerent, clamorem tollere lulTiS tnilitibuSjforpidos fomno infuper pauore exanimat : quo præpediti necarma impigretapez rc,nec obfi'ftere,nec infequi poterant. Inter trepidationem,tumultumép Samnitium, præiidi/ um R.omanum,obuns cullodibus cæfis, ad caftra confulis peruadit. Aliquantum lupererat noôtis:iamép in tucouidebantur e(ïc:cum Decius,maôtiuirtute,inquit,milites Romani efte, uertrum iter.ac reditum omnia fecula laudibus ferent. fed adcófpiciendam tantam uirtutem luce ac die opus eftmec uos digni eftis, quos cum tanta gloria in caftra reduces fiientium ac nox tegat.hic lucem quicti opperiamur.Didtis obtemperatum.atq; ubi primum illuxit:præ/ tnifl'o nuntio ad confulemjn caftra ingenti gaudio concitantur : amp;: tefl'era data incolumes re/ uerti.qui fua corpora pro falute omnium baud dubio periculo obieciflcnt:pro le quifq? obui/ am effulî laudant.gratulantunfingulos, uniuerfoscp feruatores fuos uocanndijs laudes, graz tesé^ agunc:Decium in cœlum ferunt.Hic Dectj caftrenlîs triumphus fuit,incedentis per me/ dia caftra cum armato præfidio.coniecftis in eum omnium oculis, amp;nbsp;omni honore tribunum confuli æquantibus. Vbi ad prætorium uentum eft:conful claftico ad concionem conuocauor fuscp méritas Decrj laudes,interfante ipfo Decio diftulit concionem, qui author omnia poft/ habendi,dum occalio in manibus eftct:perpulit confulem: ut hoftes öd nodturno pauore atto nitos, öd circa collem caftcllatim dilfipatos aggrederetur. crcdere cciam aliquos ad fe fequen/ dum emiftos per faltum uagari. luîlæ legiones arma capere,egreflætp caftris, cu per explo/ ratores notior iam falcus eilet: uia patentiore ad hoftem ducutur. quem incautum improuifo adortæ,cum palati paflim Samnitium milites,piehq? inermes,ncc coirein unum,nccarma ca pere,nec recipere intra uallum fe polfcnt: pauentem primum intra caftra compellunt: deinde caftra ipfa turbatis ftationibus capiunt. perfertur circa collem clamor : Rigatc^ ex fuis quenq? præfidrjs.ita magna parsabfenti hofti ceftit.quos intra uallum egeratpauor:(fuereautcm ad XXX millia)omnes cæfi: caftra direpta, Ita rebusgeftis, conful aduocata concionc P. Decij non cœptas folum ante,fed cumulatas noua uirtute laudes peragitiôd præter militaria alia do na,aurea corona eum.ôd centû bobus,eximiofp uno albo opimo auratis cornibus d'onat.Milt tcs,qui in præfîdio (îmul fuerantiduplici frumento in perpetuum,in prçfentia fingulis bobus, binisc^ tunicis donati. Secundum confulis donationem legiones gramineam coronam obfi/ dionalem clamorcdonum approbantes Decio imponuntialtera corona eiufdem honoris inz dex à prçfîdio fuo impoiîta eft.Hisdecoratus inGgnibus bouem eximium Marti immolauit/ centum boues militibus dono dedit,qui fecum in expeditione fuerant. fjfdem militibus legio/ nes libras farris,Öd fextarios uini contulerunt. omniaq? ca ingenti alacritate per clambrcm mt litarem,indicem omnium aftenfus, gerebantur. Tertia pugna ad Sueflulam commifta eft: qua fugatus à M. Valerio Samnitium exercitus.omni robore iuucntutis domo accito,ccrtami ne ultimo fortunam experiri ftatuit.Ab Sucftula nutij trepidi Capuam.inde équités citati ad Valerium confulem opem oratum ueniunt. Confeftim ligna mota: reliólisc^ impcdimcntis caftrorum ualidoprælidio.raptim agituragmenmec procul ab hofte locum exiguum,utqui/' bus præter equos cçterorum iumcntorum,calonumcp turba abcftet:caftris cepit. Samnitium exercitus,uclut baud ulla mora pugnç futura cffcnaciem inftruibdeinde poftquam nemo ob-uius ibatiinfeftis ftgnisad caftra hoftiu fucccdit.ibi ut militem in uallo uiditimiftic^ ab omni; parte exploratum,quam in exiguum orbem cótraóla caftra effent: paucitatem inde hoftium colligentes,retulerut:fremere omnis acies,complendas efte foftas,fcindendum(^ uallum,ôi in' caftra irrumpendu.tranfacftumcp ea temeritate bellum forenni duces continuiftent impetum militum.Cætcrum quia multitudo fua commeatibus grauis. Si prius fedendo ad Sueflulam. Si tunc certaminis mora,haud procul ab rerum omnium inopia eflct:placuit,dum inclufuspa üeret hoftisifrumentatu per agros militem duci.interim Si Romano,qui expeditus quantum humeris inter arma geri poftet,frumenti fecum attuliftendefutura omnia.ConfuLpalatos per âgros cum uidiftet hoftes:ftationes infrequentes relicftasipaucis milites adhortatus ad caftra oppugnanda ducit.quæcum primo clamore atlt;^ impetq cepiftenpluribus hoftiym in tento^

- v I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rqsfuis»

L I B K' S E P T ï M r S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17$ «

fùis.qüàm m portis ualloép cæRs,Ggna capti'ua in unutii locu confern iufïît. reli'cfliscp dua/ ‘ buslegionibuscuftodiæ ÔCpræfidijcaufa.graui cdi'dlo monitis,utdonccipfe reucrtiflct, præ/ da ablb'nerent: profeôtus agmine inftruAo, cum præmiffus eques uclut indagine diflîpatos Samnites agereucædcm ingentê fecit.nam necç quo figno coirent inter fe: neq; utrum caftra peecrennan longiorcm intendcrcnt fugam,territis conitarc potcrat.tantumcp fugæ ac formi/ dinis fuit,ut ad Xb milliafcutorum,nequ3quamtotcæ(îs,ÔCfi'gnamilitariacur)s,quæinc3-ftris capta erant:ad c b x x ad cofulem deferrcntur.Tiim in caftra hoftium reditum:ibié^ omnis præda militi data, Huius ccrtaminis fortuna SC Falifcos,cum in inducijs eftcntifœdus petere ab fcnatu coëgit : SC Latinos iam cxercitibus coparatis ab Romano in Pelignu ucrtic bellum, Ncc^ ita rei gcftæ fama Italiæ fc finibus tenuit : fed Carthaginenfes quoqj legatos gratulatum Romam mifcre cum coronæ aurcæ donotquç in Capitolio in louis cçlla ponerez tur.fuit pondo XXV. Confules ambo de Samnitibus triumpharunt: fcquente Dccio infîX-gni eu laudc,doniscp:cu incodito militari ioco baud minus tribuni célébré nomen, quàm cou nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t

fulum eftet. Campanoru deinde,Sueftanorumep auditæ legationcs.Prccantibus datum:ut prælidiu eo in hyberna mitreretunquo Samnitium excurßoncs arcerentur.Iam turn minime falubris militari difciplinæ Capua, inftrumêto omniû uoluptatum delinitos militum animos aucrtit à memoria patriæ.inibanturé^ conßlia in hybernis eodem fcelere adimendæ Campa nis Capuæ:per quod illi earn antiquis cultoribus ademiftent: neque immerito fuum ipforum exemplu in eos uerfurum.Cur auté potius Campani agru Italiæuberrimum,dignâ agro urz bcm,qui ncc fe,nec (lia tutari poftînt.’quàm uiclor excrcitus habcrct:qui (uo fudorc,ôi fangut ne inde Samnites depuliftetCAn æquu efle:dedititios fuos ilia fcrtilitate atep amœnitate perz frui’.fe militando feftos in peftilenti,atqj arido circa urbem folo ludlari^aut in urbe infidétent labem crefeentis in dies fœnoris patiC Hæc agitata occultis coiurationibus,necdu uulgata ire omnes confilia inuenit nouus conful C.Martius Rutiliusicui Campania forte prouincia cuca nèrauQ.Seruilio collega ad urbem reliôto.Itaqj eu omnia,ßcut gefta crât, per tribunos comz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

perta SC ætatc haberet,5i ufu dodtus:quippe qui iam tertium cofui eftèt:di(ftatorcp, SC cenfoc fuiftenoptimu ratus,differendo fpcm quandocuq? ucllcnt confiltj excquëndi,militarcm impe turn fruftrari, rumorcm diftîpat in rjfdem oppidis SC anno poft præfidia bybernatura.diuifi cnim erant per Campaniæ urbes: manaucrantep à Capua conßlia in exercitum omnem. Eo bxamento cogitationibusdato, quieuit in præfentia feditio. conful edudlo in æftiua milite, dum quictos Samnites habebat: exercitum purgare miftîonibustuibuicntoru hominum inz ftituit:alqs emerita dicendo ftipendia eftcîalios graues iam ætate efte,aut uiribus parum uali dos.quidam incomeatusmittebantur, finguli primo,deinde SC cohortes quædâ,quia procul ab domo SC rebus fuis hybernaftent; per fpeciem militariu ufuum magna pars ablegati. qua multitudinem conful alter Romæ,prætorép alias ex alijs fîngcndo moras retinebat.SC primo, quidem ignari ludifîcationis minime inuiti domos reuifebât.poftquàm neep reuerti ad ßgna primos,nec ferme aliu,quàm qui in Campania hybernaftent: præcipuecp ex qs feditionis are thores mitti uiderunt:primum admiratio,deinde haud dubius timor inceftit animostconfilia fua emanaftè:iam quæftiones,iam iudicia,iam occulta ßnguloru fupplicia, impotensep SC erre dele confulum,ac patrum in fe regnum paffuros. Hæc qui in caftris erât, occultis fermonibus fcrunt,neruos coniurationiseieëtos arte cófuliscerncntes.Cohors una,cum haud procul Anz xure eftet:ad Lautulas filtre angufto inter mare ac montes côfedit,ad excipicndos,quosconz fui alqs atq; alrjs(ut ante diôtum eft) caufis mittebat. Iam ualida admodum numero manus crauncc quicquam ad iufti exercitus formam,ptæter drecém decrat, incopofiti itaq? prædanz tes in agrum Albanu perueniut:ôi fub iugo Albæ Longæ caftra uallo cingunt. pcrfedlo indc opéré reliqreum diei de imperatore fumendo fententijs decertant,nulli ex præfentibus fan's fi dentcs.qué autem ab domo pofte acciriCquem patrum,aut plebis efte:qui aut fe tanto pericre lo fdens offeranaut cui exiniuria infanietis exercitus carefa reële cómittaturCPoftcro die cum cadem deliberatió teneret:ex prædatoribus uagis qreidâ compertum attulerut: T. Quintium in Thufculano agrrem colere, urbis honorumqréç immemorera, Patriciæ hic uir gentis erar.-

p 4- cui

17^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

cui cum miliriæ magna cum gloria adæ fînem pes alter ex uulnere clauJus feciHct: niri àgcré, uitam procul ambittone,acforo conftituit.Nomineaudito,extemploagnoucrcuiru:amp;,quo4 bene uerteret.acciri lufTeruntfcd parum fpei erat uoluntate quicquam facturum.uim adhibe re,ac metum placuit.Itaq; filentto nodliscum tedium uillæ.qui ad id mi fit erant,intraflent:fo mno graui Quintium oppreflum,nihil medium,aut imperium atqj honorem, aut, ubi reftaz rcc,mortem,ni fequcretur,denuntiantes,in caftra pertraxerunt.Imperator extcploaducniens appeHatus:in(îgniaép honoris cxterrito fubitæ rei miraculo deferunt : ÔC ad urbem duccre iuz bent.Suo magis inde impetu,quàm confilio ducis couulfis iignis,infefto agmine ad lapidem odlauum uix,qua: nunc Appia eft:perueniunt:iflentq^ confeftim ad urbemmi uenire contra, exercitum.didlatoremc^ aduerfus fe M.Valerium Coruinu didtum,audiflent,ôC ma^iftrum cquitum L.Æmylium Mamercum.Vbi primum in confpeclu uentu eft:arma,ßgnatpagno ucretcxtemplo omnibus memoria patriæ tras permulfit.nondum crant tarn fortes ad fangui nem ciuilem : nec præter externa nouerant bella : ultimacp rabies feceifio ab fuis habebatur. ïtatp iam duces,iam milices utrincp congreflus quærere ad colloquia.Quintius, quem armoz rum etiam pro patria facietas teneret,nedum aduerfus patriam:Coruinus omnes charitate ci ues.præcipue milites,Si ante alios fuum exercitum complexus,ad colloquium proceflit.cogni to ei extemplo baud minor ab aduerfarqs uerecundia, quam ab fuis ßlentium datu. Deos, inquit,immortales milites ueftros publicos,meos(ç ab urbe proficifees ita adoraui,ueniamq^ fupplex popofeitut mihi de uobis concordiæ partam gloriam.no uidloriam darennfatisfuit, eritc^,unde belli decus pariatunhinc pax petenda eft. quod deos immortales inter nucupan da uota expopofci,eius me compotem uoti uos facere poteftisjfi meminiffe uultis non uos in Samnio,nec in Volfcis,fcd in Romano folo caftra habere:(i illos colles, quos cernitis, patriæ uertræ efte:fi hune exercitum ciuium ueftrorumzß me confulcm ueftrum: cuius dudtu, aufpiz ciocp priore anno bis legiones Samnitium fudiftis,bis caftra ui cepiftis, Ego ihm M. Vale/ rius Coruinus milites:cuius uos nobilitatem bénéfices erga uos.non iniurijs fenfiftis : nullius fuperbæin uos legis, nulliuscrudelis fenatufconfulti author: in omnibus meis imperrjs in me feucrionquàm in uos.Ac ßeui gcns.ficui fuauirtus.ßcui eriam maieftas,ficui honores fubdere fpiritus potuerunt : rjs eram natus : id ipecimen mei dederam : ea ætate confulatum adeptus cram : ut potuerim treis uiginti annos natus conful patribus quoque ferox eße, non folum plebi.Quod mcum fadtum.diClumue confulis grauius, quam tribuni audiftis^Teodem teno/ re duos infequentes confulatus gcffi:codem hæc imperioia dieftatura gcretunut ncque in hos mcos.Si patriæmeæ milites micior, quam in uos, horreo dicere hoftes. Ergo uos prius in me ftrinxeritis ferrum,quam in uos ego.irtinc ßgna cancnniftinc clamor prius incipicr,atque imz, petus’.fi dimicandum eft. inducite in animum , quod non induxerunt patres, auique ueftri: non illi,qui in Sacrum montem fecefterunnnon hi.qui poftea Auentinum infederunt. expez (ftatc,dum uobis fingulis,ut olim Coriolano, matres, coniugcsc^ crinibus paflis obuiæ ab ur be ueniant.tum Volfcorum legiones,quia Romanum habebant ducem,quieuerunt:uos Ro^ manus exercitus non deftiteritis impio belloçT.Quinti quocunqj iftic loco ieu uolens,icu inz uitus conftitiftüfi dimicandum erit,tum tu in nouiftimos tc rccipito: fijgcrisctiam honeftius, tergumcp ciui dederis-.quàm pugnaueris contra patriam.nüc ad pacificandum bcnc,atcp ho/ nefte inter primos ftabistöi colloqufj huius falutaris interpres fucris.poftulate æqua, amp;nbsp;f ert« quanquam ucl iniquis ftandu potius,quam impias inter nos conferamus manus. T.Quinz tius plenus lachrymarum ad fuos uerfus,Mc quoej?. jnquit,militcs, ßquis ufus mei cft:melioz rem pacis,quam belli habetis ducem.nó enim iiia modo Volfcus,aut Samnis, fed Romanus uerba fcciUuefter confutuefter imperator milites: euius auipicia pro uobis experti, nolite adz uerliis uos uellc expcriri.Qui pugnarent uobifcuminfeftius:öialios duces fenarus habuinqui maxime fuis militibus placeret:cui plurimumuos imperatori ueftro crederetis: eum elegit.pa ccm, etiam qui uinccrc ponunt,uolunt, quid nos ucllc oportet Cquin omiftis ira amp;nbsp;ipe fallaci/ bus auchoribu3,nos ipfos,noftrâque omnia cognitæ permittimus fideiCApprobantibus claz more cunôlis, T. Quintius ante ßgna progreflus, in poteftate diclatoris milites fore dixit:

orauic

L r Bquot; E R O C T A V V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;177

orauit, ût caufatîî miferorum ci'uium fufdpcrèt : fufceptamtp eadem fîJc, qua rctiipublicani adtniniftrare folitus efleutucretur.ßbi fc priuatim nihîl cauere:nollc alibûquàm in innocentia fpem habere.milidbus cauendum, quod apud patres femel plebi, l'tcrum legiombus cauturn fit:ne fraudi fccefiïo eflet. Quinti'ocollaudaco,cæteris bonum animum habere luHis, didlator ‘ equo citato ad urbem reue^us, authoribus patribus tulit ad populum in luco Petilino: necui militum fraudi feccffio effet, orauit etiam bona uenia Quirites : nequis cam rem ioco, ferioue cuiquam exprobraret. Lex quoq; facrata militaris lata eft : ne cuius militis fcripti nomcn,ni(î ipfo uolentc delcreturtadditumcp legi: nequis,ubi tribunus militum fuififet:poftea ordinu duz étor efifet.Sed id propter P.Salonium portulatum eft ab coniuratis: qui alternis propc annis ßC tribunus militum,Si primus centurio erat:quem nûc primipilum appellant, huic infenfi mi/ lires erant : quod femper aduerfatus nouis confilijs fuiffet : Si ne particeps eorum effet,qui ab Lautulis fugififent. Iraq; cum hocunum propter Salonium ab fenatu non impetrarctuntum Salonius obteftatus patres confcriptos ne fuum honorem pluris, quàm concordiam ciuitatis æftimarcntîperpulit, ut id quoq? ferretur. Æque impotens poftulatum fuit, ut de ftipendio equitura (merchant autem triplex ea tempeftate ) æra demerentur : quod aduerfati coniura/ tioni fuiffent. Præter hxc inuenio apud quofdam, L. Genutium tribunum plcbis tuliffe acf populumme fœnerare liceret. Item alijs plebifcitis cauturn : nequis eundem magiftratum in/ tra decem annos capcret : neu duos magiftratus uno anno gereret : utiép liceret confulcs am/ bos plebeios creari.quæ fî omnia conccffa funt plebi:apparct haud paruas uires defedlionem habuiffe.Alijs annalibus proditum eftmeqj didtatorem Valcrium didtumifed per confulem omncm rem adlam; nelt;^ antcquàm Romam uenirctur, fed Romæ earn mukitudinem con/ iuratorum ad arma confternatam eflfemec in T. Quintij uillam, fed in ædes C.Manlij nodle impetum fa(ftum:eumcj^ à coiuratis comprehenfum: ut dux fieref.inde ad quartum lapidetn profedtos Ioco munito confediffemcc ab ducibus mentioncm concordiæ ortam : fed repente, cum in acicm armati exercitus proceflïftent: falutationem factamtôi permiftos dextras iunge te,ac compledli inter fe lachrymantes milites cœpifife: coadtosq^ confules cum uiderent aucr/ fosâ dimicationc militum animostretuliftead patres de concordia rcconcilianda. adeo nihil, præterquàm feditionem fuifteteamc^ compofi'tam interantiquos rerum authores conftat.Ec huius fama feditionis,Si fufeeptum cum Samnitibus graue bellum, aliquot populos ab Ro/ mana focietate aucrtit.Si præter Latinorum infidum iam diu fcedus.Priuernatcs etiam Nor/î bara,atcp Setiam,finitimas colonias Romanas incurfone fubita dcpopulati funt,

decadispriaiae liber O C T a V V s .

i‘ A M confules erant C.PIautius fccundum, L.Æmylius Mamercus? cum

'Av? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;UvllLIUllL» Y üütUlWHJ iLvllI vAvlLlimiJ UUCv

ti populo confediffe ad Satricum,allatum eft.utruncç bellum Plautio for tc eucnit. Prius ad Priuernu profedtus,extemplo acie conflixit.haud ma/ gno ccrtaminc deuiefti hoftes:oppidumcaptum: redditumt]? Priuernati/

3us,præfîdio ualido impofito:agri partes duæ ademptæ.Inde uidtor exercitus Satricum con tra Antiates dudlus.ibi magna utrinque cæde atrox pralium fuit.SC cum tempeftas eos neu/ tro inclinata fpe dimicantes dircmififeuRomani nihil co certamine tarn ambiguo fefli,in po/ fterum diem pralium parant. Volfcis recenfentibus quos uiros in acie amififtent, haudqua/ quam idem animus ad itcrandum periculum fuit, nodle pro uidlis Antium agmine trepido, faucijs,ac parte impedimentorum relidfca,abierunt.Armorum magna uis turn inter cafa cor/ pora hoftium, turn in caftris inuenta eft. ea Lua matri dare fe conful dixit : finesque hofti/ Um ufque ad oram maritimam eft depopulatus. Alteri confuli Æmylio ingreffo ad fa/ bellum agrum, non caftra Samnitium, non legiones ufquam oppofta. ferro, ignique ua/ ftantem agros legati Samnitium pacem orantes adeunt, à quo reiedti ad fcnatum,potcftate ladla

178 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- D ,E C- P . R I M AE

faóta di'œndûpofins feroçibus animispaccm fibi ab Romanis,bcllicp lusaduerfusSidicinos petierunt.quæ feeo i'uftius petcre:quod in amicitiam populi Romanifccundis fuis rebus.non aducrfiSjUt Campani,ueniirent:amp;: aducrfus Sidicinos fumèrent arma,fuos femper hofles,po puli Romani nunquam amicos:qui nec,utSamnites,in pace amicitiam.nec.ut Campanfau/ xilium in bello petiflentmec in fide populi Romani,nec in ditione effent. Cum de poflulatis Samnitium T.Æmylius prætor fenatum confuluiffct : reddendumc^ his feedus patres cca^ fuiflènnprætor Samnitibus refpondit: Nec,quo minus perpétua amicitia effet,per populum * Romanum ftetilfeniec contradici quin, quoniam ipfos belli culpa fua contraóti tedium cepe/ ' rit’.amicitia de integro reconcilietur.Quod ad Sidicinos attinctmihil intcrcedi, quo minus Sa mniti populo pacis,bcllitj^ liberum arbitrium fit. Fœdere ióto cum domum reuertiffenuex/ templo inde exercitus Romanus duétus:annuo ftipendio, Si trium menfium frumento acce/ pto:quod pepigerat conful, ut tempus induces daret, quoad legati redilTcnt. Samnites co/ pijs qfdem, quibusufi aduerfus Romanum bellum fuerant : contra Sidicinos profedti baud in dubia fpe erant mature hoftium urbis potiundæ . Tum ab Sidicinis deditio prius ad Ro/ manos cœpta fieri eft.deinde,poftquàm patres ut feram earn, ultimac^ tandé ncceflitate ex/ prelfam afpernabantur : ad Latinos iam fua fponte in arma motos faôta eft. nec Campani quidem (adeoiniuriæ Samnitium, quàm bencfîcfi Romanorum memoria pra:fentior erat) bis fe armis abftinuere.Ex bis tot populis ingens exercitus duce Latino fines Samnitium in/ greflus,plus populationibus,quàm prælqs cladium fecit. SC quanquam fupcriorcs certamini/ bus Latini eranuhaud inuiti,ne farpius dimicâdum foretiagro hoftium cxceftere. Id fpatiunt Samnitibus datum eft Romam legatos mittendi. qui cum adijftent fenatum : conquefti ca/ dem fe fœderatos pati,quæ hoftes effent paflîtprecibus infîmis petierc: ut fatis ducerent Ro/ mani uiôtoriam: quâ Samnitibus ex Campano, Sidicinoep hofte eripuiflentme uinci etiam fe ab ignauiflîmis populis finerêt.Latinos, Câpanoscp,fi fub ditione populi Romani eftent; pro imperio arcerent Samniti agro.fin imperiu abnuerennarmis coërcercnt. Aduerfus h;rc refponfum anceps datu: quia fateri pigebat in poteftate fua Latinos iam no efte:timcbantcp ne arguendo abalienarent.Campanorum aliam conditionem efle:qui no fœdere,fed per de/ ditionem in fîdem uenifTent.itaq? Campanos,feu uelint,fcu nolint,quicturos.in fœdere Lan/ no nihil efte,quod bellare cum quibus ipfi uelint,prohibeanf'.Quod rcfponfum,ficuc dubios Samnites quidnam fadturum Romanum cenferent, dimifit : ita Campanos metu abaliena/ uit:Latinos,uelut nihil iam no concedentibus Romanis,fcrociores fecit. Ita per fpeciem ad/ uerfusSamnites belli parandi crebra concilia indicentes, omnibus confultationibus inter fe principes occulte Romanu coquebât bellum.huic quoqj aduerfus feruatores fuos bello Cam panus aderat.Sed quanquam omnia de induftria cælabantunpriusc^ quàm mouerentur Ro aiani,tolli ab tergo Samnitem hoftem uolebant:tamcn per quofdam priuatis hofpitijs, ne/ ceftîtudinibuscç coniuneftos indicia coniurationiseius Romam emanarunr.iuftisc^ ante tem pus confulibus abdicate fe magiftratu ,quo maturius noui confules aduerfus tantam molem belli crearentLinreligio inceftîc,ab eis,quorum imminutum imperiu cfleucomitia haberi.itaq^ interregnu initu.duo interreges fuerut,M.Valerius,ac M.Fabius. Creauere cofules T.Man liura Torquatum tercium,P.Decium Murem. Eo anno Alexandrum Epiri regem Italiam clafte appulifte conftatquod bellû,fi prima fatis profpera fuiflennhaud dubie ad Romanos perueniftet.Eadë ætas rerum magni Alcxâdri efttquem forore huius ortum, in alio traftu or bis inuidlum bellis iuuenem fortuna morbo extinxit. Cæterum Romani,etfi defedtio focio rum,nominist^ Latini haud dubia erat:tamcn,tanquâ de Samnitibus,non de fe cura agerct: decem principes Latinorum Romam euocauerunt-.quibus imperarent,qua: uellent.Prætores turn duos Latini habebant L. Anniû Setinum,ôi L.Numitium Circeienfem, ambos ex colo nijs Romanis: per quos,præter Signiam,Velitrastp, SC ipfas colonias Romanas, Volfci etia exciti ad arma erant.eos nominatim cuocari placuit. Haud cuiquam dubiu erat fuper qua rc accirentur.itaq; concilio prius habito prætores, quàm Romam proficifeerétur: cuocatos feab fenatu docent Romano:ôJ quæ atftû iri fecu credât: quidnam ad ca refpôderi placeat,refcrûr,

Cum

L I BE R O C T A- V V S

Cum aliud alq ccnfcrcnttum Ännius» Quanquä ipfe ego rctuli quid relponderi placercnta men tnagis ad fummä rerum noftraru pertinerearbitror.quid agendu nobis, quam quid loz quendu fic.facile crit,explicatiscon(ïlqs,accómodare rebus ucrba.Nam fi etiam nunc fub um bra fosderis æqui feruituté pari po(rumus:quid abeft quin proditis Sidicinis non Romanoru folum,fed Samnitiu quocp diólo pareamusCrefpondeamuscp Romanis: nos. ubi innuerint* pofituros arma.Sin aute tandem libertatis defyderium remordet animostfi foedus focic tas æquatio iuris eft:(i cofanguineos nos Romanoru efle.quod olim pudebaununc gloriari lî ccnfî focialis ullus exercitus qs eft.quo adiunólo duplicent uires fuas:quem fecerncre confules, ab fe bellis proprijs fumendis.ponendiscp nolinucur no omnia æquanturC cur no alter ab La tinis conful daturCubi pars uiriu.ibi öi. impcrij pars eft.Eft quidcm nobis hoc per fe haud ni/ -mis amplum:quippe concedentibus Roma caput Latio effe:fcd ut amplum uidcri poflet.diu turna patientia fecimus.Atqui-iîquando unquâ cofociandi imperrj.ufurpanda: libertatis tcm pusoptaftis’.en hoc tempus adeft.SC uirtute ueftra,6C deum benignitate uobis datum.Tenta ftis patientia negando militcm.quis dubitat exarfiiTe cos:cum plus ducentoru annorum mo/ tcm foluerimusC pertulerunt tarnen hue dolorem, bellum noftro nomine cum Pelignis gelTi/ mus. qui ne noftroru quidem finium per nos tuendorum ius antea dabât: nihil fnterceflerût., Sidicinos in fidem receptos, Carapanos ad nos ab le defeifle, exercitus nos parare aduerfus Samnites fœderatos fuos audierunnnec moucrunt fe ab urbe.undc hxc illis tanta modeftia, niß confeientia uirium ÔC noftrarû.ôi fuarum^^Idoneos authorcs habeo, queretibus de nobis Samnitibus ita refponfum ab fenatu Romano ehe : ut facile apparcret ne ipfos quidem iamt poftulare ut Latium fub Romano impcrio fit.ufurpate modopoftulando eo.quod illi uobis taciti concedunt.Siquem hoc metus dicere prohibettego ipfe audiente non populo Romano modo fenatucp.fed loue ipfo.qui Capitolium incolit:profiteor me diótutum; ut.fi nos in fœ/ dere.ac focietate effe uelint.confulem alteru ab nobis, fenatustp partem accipiant. Hæc fera citer non fuadenti folum.fed pollicenti clamore SC affenfu omnes permiferunt ut ageret: dicez tetcç.qux è rcpub.nominislatini,fîdecp fua uiderentur.Vbi eft Româ ucntum:in Capitolio» ei fenatus datus eft. Ibi cû T.Manlius conful cgiftet cum eiscx authoritate patru:ne Samni tibus fœderatis bellu infcrrent:Ânnius,tanquâ uidtorarmis Capitolium cepiflet : no legatus iutc gentiu loquerctuntempus erat,inquit,T. Manli,uos(p patres cofcripri.tandê iam uos no bifeum nihil pro impcrio agcre:cû florentiftîmu dcûm benignitate nunc Latiu armis uirisep, Samnitibus bcllo uicftis,Sidicinis,Campanisé^ foctjs, nunc ctiâ Volfcisadiuncftis, uideretis: colonias quoq^ ucftras Latinû Romano prætuliffc imperiû. led quoniâ uos regno impotent! finem ut imponatis,nô inducitis in animu: nos quanquâ armis poftumus afterere Latiu in li/ bertatem:côfanguinitati tarnen hoc dabimus.ut coditioncs pacis feramus æquas utrifqj-.quo/ niam uircs quoqj çquari dijs immortalibus placuit.cofulcm alterû Roma,alterûex Latio créa ri oportef.fcnatus parte æquâ ex utraq? parte cfl’etunum populum.unam remp.fîeri.SC ut im/ perij eadé fedes ht.idemcp omnibus nomê:quoniâab altcrutra parte cocedi neceffe cft:quod utrifqj bene uertanfit hæc fane patria potion ÔC Romani omnes uoeemur. Forte ita accidit: ut pare fcrociæ huius SC Romani confule T. Manliu habcrent;qui adeo no tenuit irâ:ut lî tan ta dementia patres coferiptos ccpiflet,ut ab Setino hominc leges accipcrcnt: gladio cindfû in fenatu fe effe uenturu palàm diccret: SC quemeuq? in curia Latinu uidiftet;fua manu intercmz pturu.se conuerfus ad lîmulachru louis,Audi lupiter hæc fcelera,inquit:audite iusfas^.Pere grinoscôfules,5Cpcrcgrinu fenatum in tuo lupiter augurato templo captus,atcp ipfe oppref/ fus uifurus es'Thæccinc fœdera Tullus Romanus rex eu Albanis patribus ueftris LatiniC hæc L.Tarquinius uobifeum poftea feedera fecitC no uenit in mente pugna apud Regillu lacumC adeo SC cladium ueftraru ueterum.SC beneficiorum noftrorum erga uos obliti cftisCCum co/ fulisuocem fubfecuta patru indignatio eflet: proditur memoriæ: aduerfus crebram implora/ tionem deum, quos teftes focderum fæpius inuocabant confulcstuocem Annij fpernentis nu mina louis Romani auditam. certe cum commotus ira fe ab ucftibulo templi citato gradu proriperenlapfus per gvadus* capite grauiteroffenfo impaólus imo ita eft faxo: ut fopirctur.

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Exanimatu

48o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;d EC. PRIM AB

Exanimatu authorës quonîânon omnesfunt-.mihi quocç in incerto relidtu ßt; ïîcut inter fez derum ruptorü teftationem ingenti fragore cceli procellä effufam.nam SC uera efle,amp; apte ad rcpræfentandam iram dcum fidla, poflint.Torquatus miflus ab fenatu ad dimittendoslcga tos.cu iacentem Anniu uidiflct:excl3mat,ita ut populo patribust^ audita uox panter fit. be/ ne habet.drj pium mouete bellu. eft cœlefte numcn:es magne lupiter.haud fruRra te patrcm deûm hominûq^ bac Cede facrauimus.Quid ccflatis Quihtes,uoscp patres côfcripti arma caz pcre dijs ducibusCfic ftratas Icgioncs Latinorû dabo: qucmadmodû legatum iacentcm uidez tis. AlTenfu populi excepta uox cofulis tantû ardoris animis fecit:uc legatos proficifcentcs ctt* ra magiftratuû magis,qui iuflu confulis profequebantur:quàm ius gentium ab ira, impctutp hominû tcgeret. Conlenfît SC fenatus bellu:C6fulest^ duobus fcriptis cxcrcitibus per Mar fos.Pelignostp profcóti,adiunólo Samnitiû exercitu.ad Capuâ.quo iam Latini, focqcpcôue peranncaftra locant.lbi in quicte utriqj cofuli eadem dicitf uila fpecies uiri maioris, quam huz mano habitu,auguftiorisc]^,dicentis:Ex una acie imperatorem,ex altera exerdtum dr)s mani bus,matncç Terræ deberi: utrius exercitus imperator legiones hoftium, fuper^ eas fe deuoz uilTeE:ciuspopuli,partiscp uidloriâfore.Hos ubi noôlurnos uifus inter fe confules contulcrûfî placuit ad auerucandâ deûm iram uictimas cæditfimul ut fi extis eadem, quæ fomno uifa ftie rantzportenderentunakeruter confulû fata impleret. Vbi refponfa arufpicû infidenti iam ani pio tacitæ religioni cogruerunutum adhibitis legatis,tribunisép,ôi imperijsdcûm propalàm pxpofitis,ne mors uoluntaria confulis exercitu in acie terreret:côparanc inter fe, ut ab utra par çe cedere Romanus exercitus cœpiflet:inde fe conful dcuoueret pro populo Romano,Quiriz tibuscp. Agitatu etiam in concilio eft:ut,fiquando unquâ feuero ullum imperio bellû admini ftratum enet:tûc uti difciplina militaris ad prifcos rcdigeretur morcs.Curâ acuebat:quod adz ucrfus Latinos bellandû crat:lingua,moribus, armorû gencrc, inftitutis ante omnia militari/ bus congruentesimilites militibus.centurionibus ccntunones,tribuni tribunis compares colle gæq? ijfdem præfidijs.fæpe qfdem manipulis permifti fuerant. Per hæcncquo crrore milites çaperentuncdiçuntconfulesmequis extra ordinéin hoftem pugnaret.Forte inter cæterosturz marû præfcôlos,qui exploratû in omnes partes dimifïi erannl’.Manlius confulis fîlius fuper çaftra hoftiu eu fuis turmalibus euafit:ut uix teli iadu ab ftatione proxima abefifet. ibi Thu/ fculanicrantequitesipræerat Geminius Metius,uir turn gencrc inter fuos.tum fadtis clarus.is ybi Romanos équités,infignemep inter cos præccdentem confulis fîliû ( nam omnes inter fe utiq; illuftres uiri noti erant}cognouit:unânc,ait,turma Romani cum Latinis,focijsq5bcllum gefturi eftisCquid interea confules,quid duo exercitus colulares agcntC Aderunt in tempore, Manlius inquit : amp;nbsp;cû illis aderit lupitcr ipfe fœderû à uobis uiolatorû teftis: qui plus potcR. polletép.Si ad rcgillum lacum ad fatietaté ucftram pugnauimus; hicquoq; cfficiemus proie/ ^o,nc nimis acies uobis, SC collata figna nobifeû cordi tînt. Ad ea Geminius paululû ab fuis cquo prouedlus.uis ne igitur,dum dies tfta ucnit, qua magno conatu exercitus moucaiistintc rea tu ipfe congredi mccumiut noftro duorum iam hinc euentu cernatur quantum eques La/ tinus Romano præftctÇ' Mouet ferocem animum iuuenis feu ira, feu detreôlandi cerraminis pudor, feu inexuperabilis uis fati. oblitus itae^ imperrj patrrj, confulumcp ediôti.præccps ad id certamen agitunquo uinceret,an uincereturhaud multum interefiet, equitibuscæterisue/ lut ad fpedlaculum fummotis, fpatio, quod parui interiacebat campi : aduerfos concitanc çquos: SC cum infeftis cufpidibus cocurriflcnt, Manlrj cufpis fuper galeam hoftiSpMetq trans ceruicem equi clapfa eft. circumadtis deinde equis cum prior ad iterandum idtum Manlius confurrexiflet : fpiculum inter aures cqui fîxit. ad cuius uulneris fenfum cum equus prioribus pedibus credlis magna ui caput quateretiexcuffit cquitem: quem cufpidc,parmacç innixum, ' attollentem fe à graui calu Manlius ab iugulo, ita ut per coftas ferrum eminerct, terræ affixin fpolqscp ledtis ad fuos reuedlus, cum ouante gaudio turma in caftra, atque deinde ad præ/ torium ad patrem tendit ; ignarus fati luturi, quæ laus,an pœna mérita clïet.Vt me omz nés,inquit, pater tuo fanguine ortum uere ferrent : prouocatus equeftria hæc fpolia capta ex hofle cæfoporto. Quod ubi audiuitconlul: extemplo filium aucrfatus, concionem clalfico

aduocari

I

t I B E R O C T A V V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18r

aduocari l'uflît.quæ ubi frcquens conuenit: Quandoquidemanquit.tu T. Manii ncq; impez hum confulare.neq? maieftatem patriam ueritus ,aducrfus ediótum noftrum extra ordinem in hoftem pugnafti:0i,quantum in te fuitjifciplinam militarem.qua ftetit ad hanc diem Ro mana res:foluifti:mec^ in cam necefiitatem adduxiftimt aut feipub.mihi,aut mci.meorumc^ obliuifcendum fîtmos potius noftro delióto pledhemunquàm refpu.tanto fuo damno noftra peccata luat.thfte exemplum.fed in pofterum falubre iuuentuti erimus. Me quidem cum inz genita charitas liberum,turn fpecime iftud uirtutis deceptum uana imagine decoris in te moz uenfedcum aut morte tua fancienda iintconfulum imperia.autimpunitate in perpetuu abro gandatnec te quidem,fiquid in te noftri fanguinis eft:recufare cenfcam.quin difciplinam mill tarem culpa tua prolapfam pœna reftituas.1 lidondeliga ad palum. Exanimati omnes tam atroci imperio,ncc aliter,quàm in fe quifqj diftriôlâ cementes fecurim,metu magis,quam mo deftia quicuere.Itaq; uclutemcrfo ab admiratione animo cum filentio defixi ftetiflenhtepen te,poftquàm ceruice cæfa fufus eft cruor: turn libero conqueftu coortæ uoces funt: ut neep laz mentis,nelt;p exccrationibus parccretunfpolijscp conteeftum iuucnis corpus,quantum militari bus ftudijs funus ullum concelcbrari poteftzftruólo extra uallum rogo concremaretur: Manz iianaip imperia non in præfentia modo horrenda.fed exempli etiam triftis in poftcru eftent. Fecit tarnen atrocitas pœnæ obedientiorem duci militemtôC prætcrquâm quod uigiliæ,cuftoz diæqî,6C ordo ftationum intention's ubiep curæ erantn'n ultimo etiam certamine,cum defeenz fum in aciem eft:ca feueritas profuit.fuit cnim ciuili maxime bello pugna iimilis.adco nihil az pud Latinos diffonu ab Romana rcpublica,prætcr animos,erat. Clypeis antea Romanis ufi funt:deindc,poftquàm ftipendiarrj faefti funt:fcuta pro clypeis fecere: Si quod antea phalan/ gesfimiles Macedonicis: hoc poftea mariipulatim ftruóta acies ceepitefte. poftremo in pluz res ordines inftrucbatur.ordo fexagenos milites,duos centuriones, ucxillarium unum habez bat.Prima acies haftati erant manipuli quindecim,diftantes inter fe modicum fpatium,mani pulus leueis uicenos milites,aliam turba feutatoru habebat.leues autem,qui haftam tantum, gsefacp gcrerentîUOcabantur.Hæc prima frons in acie floretn iuuenum pubefeentium ad milt tiam habebat.Robuftior inde ætas totidem manipuloru,quibus principibus eft nomen,hos fequebantur.fcutatiomnes,infignibusmaximearmis.hoc xxx manipulorum agmenanz lepilanos appcllabanhquia fub hgnis iam alq quindccim ordines locabantur.ex quibus ordo unufquifq? tres partes habebauearum unamquaq? primum pilum uocabanntribus ex uexilz lisconftabat:uexillum clxxxVI homineserant.Primumuexillum triariosducebat,uez teranum militem fpecftatæ uirtutis-.fecundum rorarios, minus roboris ætate, fadisepttertium accenfostminimæ fîduciæmanum:eo Si in poftremam aciem rçqciebâtur.Vbi his ordtnibus exercitus inftrueftus eftet:haftati omnium primi pugnam inibât.iî haftati profligate hoftem non poflènnpcde prefto eos retrocedentes in intcrualla ordinura principes recipiebant. turn principum pugna crat:haftati (èquebantur.triarrj fub uexillis confldebant: flniftrocrure porz reólo,fcuta innixa humeris,haftas fübcreóla cufpide in terra fix3S,haud fecus quàm uallo fez pta inhorreret acies:tenentes.Si apud principes quoep hand fatis profpere effet pugnatum:a prima acie ad triarios fenflm referebantur.Indc rem ad triarios rediifejCum laboratunptouer bio increbuit.Triärrj confurgetes,ubi in interualla ordinum fuorum principes. Si haftatos rez cepiffent:cxtemplo compreifis ordinibus uelutclaudebant uias:unocp continete agmine iam nulla fpepoft rclióla in hoftem incedebant. rd erat formidoloiîflîmu hofti:cum uelut uiólos infecuti nouam repente aciem exurgétem.auólam numero cernebant. Scribebantur hæquaz tuor ferè legioncs quinis millibus peditum,cquitibus in flngulas Icgiones trecenis.alteru tanz tum ex Latino delecftu adtjeiebatunqui ea tempeftate hoftes erant Romanis:codemcp ordrz ne inftruxerant aciem.Tum ncc ucxilla cum uexillis tantu,uniuerfi haftati cum haftatis,prinz cipes cum principibus,fed centurio quoep cum centurione,fi ordines turbati non eflent:cocurgt; rendum fibi efte feiebat. Duo primipili ex utracp acie inter triarios eranf.Romanus corporc haudquäquam fatis ualidus,cætcrum ftrenuus uir,peritusc^ militiæ: Latinus uiribus ingens, bellatorcp primustnotifTimi inter fe’.quia fetnper pares ordines duxerunt. Romano baud fa

q ds

l8t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. P R I M AB

lis fîdenti uiribus iam Romæ permißum erat ab cofulibus ut fub centurie ne tn fîbi,quem ueb lct,legeret:qui tutaretur eum ab uno deftinato hoftc.iscp iuuenis in acte oblatus,cx ccturione Latino utóloriam tulit. Pugnatû eft baud procul à radicibus Vefuurj montistqua uia ad \ef ferim ferebat. Romani confutes prius quàm educerent in aciem:immolauerût. Decio caput iecinoris à familiari parte cæfum arufpex dicitur oftendiffe:alioqui accepta drjs hoftiam eflê; Manlium egregie litaiïe.Atqui bene habet,inquit Deciusîfi ab collega litatû eft. Inftrudis, Geut antediZtum eft.ordinibus proceflere in aciem:Manlius dextro, Decius læuo cornu præ/ erat. Primo utrincç æquis uiribus, eodem ardore animorum gerebatur resideinde ab læuo cornu haftati Romani non ferentes irapreftioncm Latinoru.fe ad principes rccepere. In hac trepidatione Decius cóful M.Valerium magna uoce inclamat. Deorum,inquic,ope Valeri Opus eft. agedum pontifex publicus populi Romani præi uerba, quibus me pro Icgionibus deuoueam. Potifex eum togam prætextam fumere iufiittôi uelato capite manu lubter togam ad mentum exerta,fuper telum fubietftu pedibus ftantem Gc dicere. Iane,Iupiter,Mars pa/ 1er,Quirine,Bellona,Lares.diui NoucnGles,dq Indigetes,diui,quoru eft poteftas noftrorum, hoftiumcp:dqc^ manes,uos precor,ueneror,ueniam peto,ferolt;^:uti populo Romano Quiri tium uim.uicloriâcç profperetis:hoftestÇ populi Romani Quiritium terrore,formidine,mor tecp afficiatis.Sicut uerbis nuncupauüita pro republica Quiritiü,exercitu, legionibus, auxilqs populi Romani Quiritium,legiones,auxiliac^ hoftium meciim drjs manibus,Tellurit^ deuo ueo. Hæc ita precatus,Iiólores ire ad T. Manlium iubet: matureq^ collegæ fe deuotum pro exercitu nunciare.ipfe incinólus cinólu gabino,armatus in equum inßluir.ac fe in medios ho/ ftes immiGt. Confpeótus ab utraeç acte aliquâto auguftior humano uifu,Gcut cœlo miflus, piaculum omnis deorum iræ:qui peftem ab fuisauerfam in hoftes ferret. Ita omnis terror,pa uortp cum illo latus Ggna primo Latinorum turbauit: deinde in totam penitus acicm perua/ Gt. Euidentiftimum id fuinquod quacun«^ equo inueeftuseft: ibi haud fecus,quäm peftifero fydere ióli pauebant.ubi uero corruit obrutus telisftnde iam haud dubie côfternatæ cohortes larinorum fiigam, ac uaftitate late fecerunt.Simul ÔC Romani exolutis religione animis.ueluC tum primum Ggno dato coorti.pugnam integram ediderunt.nam Ä rorarrj procurrebantin/ ter antepilanossaddidcrâtcp uires haftatis,ac principibus:ö0 triartj genu dextro innixi nutum confuiis ad confurgendu expccftabantprocedente deinde certamine cum alijs partibus multi tudo fuperaret Latinorum,Manlius cóful audtto cuentu colleg.T,cum,uc ius fasep cratlachry mis non minus, quàm laudibus debitis profecutus tarn memorabile mortem eflet ; paulifper addubitauit an confurgendi iam triarijs tempus eftet:deindc melius ratus integros eos ad ul/ timum diferiraen feruari,accenfos ab nouiftima acie ante Ggna procedere iubet. Qui ubi fub/ iere:extemplo Latini,tanquä idem aduerfarij feciflcnt:triarios fuos excitaueruntqui aliquan/ diu pugnaatroci cum amp;nbsp;femetipG fatigaftent:5£ haftasautpræfrcgiftent,authebetaflent:pel/ lerent ui tarnen hoftem;debellatum iam rati,peruentumq^ ad extrema aciem:tum conful tria rfjs.confurgitc nunc,inquit,integriaducrfus feftos.memores patriæ,parétumcp,amp; coniugum. ac liberorum.mcmores confuiis pro ueftra uiótoria morte occumbentis.Vbi triarrj confurrc/ xerunt incegri,refulgetibus armismoua ex improuifo orta acies recepris in interualla ordinum ahtepilanis,clamore fublato principia Latinorum perturbant: haftisc^ ora fodiétes primo ro bore uirorum cæfo,per alios manipulos uelut inermes prope intadti euafere.tâtacp cæde per/ rupere cuneos: ut uix quartam partem relinquerent hoftium. Samnites quoqj fub radicibuS tnontis procul inftruóti præbuere terrorem Latinis.Cæterum inter omnes ciues,fociosfj piÆ cipua laus eius belli penes confules fuit: quorum alter omnes minas, periculatç ab deis fupc/ ri5,inferistp in fe unum uertit:alter ea uirtute,eocç conGlio in prælio fuit:ut fecile couenerit in/ ter Romanos Latinoscp,qui eius pugnæ memoriâ pofteris tradideruntjutrius partis T.Man lias dux fuiflet:eius futuram haud dubic fuifte uicloriam. Latini ex fùga fe Minturnas con*quot; tulerunt.caftra fecundum prælium capta:multicp mortales ibi uiui oppreflî,maxime Campa rii.Decn corpus ne eo die inueniretur,noxquærentes opprcflît:poftero die inuentu inter ma/ ximam hoftium ftragem coopertum telis: ûmusc^ compar morti célébrante collega.fadum«

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Illud

LIBER OCTAVVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l8j

' Illud adtjciendum uidetunifcere confuh',di'ótatoricp,ói prætoriocutn Icgi’ones hoftrum deuo Ueattnon utilt;^ fe,fed quem ueh't ex legione Romana fcriptu duem deuouere. fi is homo, qui dcuotus eft, moritur: probe faólum uideri: ni morituntum fignum feptem pedes altum,aut tnaius in terram defodi:Öi piaculum hoftia cædi.ubi illud fignum defoßum eriueo magiftra/ tum Romanum defcedere fas non cft.fin autem fefe deuouere uolet, (icuti Decius deuouitmi nioriturmeqj fuum, necç publicum diuinu pure fader, qui fefe deuoueritiVulcano arma,(îuc cui alrj diuo uouere uoletjßue hoftia,fiue quo alio uolenius efto.Telo, fuper quod ftans cofui precatus eft: hoftem potiri fas non eft: ß potiatunMarti fuouctauribus piaculum fieri. Hæc «fi omnis diuini,humanicp mods memoria aboleuit, noua peregrinatp omnia prifcis ac pa/ trijs præferendo:haud ab re dux{,uerbis quoc]^ ipßs,ut tradita,nuncupatacp funt,referre.Ro/ inanis poft prælium demum faótum Samnites ueniftc fubfidio, expeólato euentu pugnæ,a/ pud quofdam authores inuenio:Latinis quoc^ ab Lauinio auxilium, dum deliberado terunt tempus:ui(ftis demu ferri cœptum.ôJ cum iam portis prima figna,ö^ pars agminis cflet egreP fe:nuncio allato de clade Latinorum,cum conuerfis ßgnis retro in urbem rediretunprætorem eorum nomine Milionium dixifle ferunnpro paulula uia magnam mercedem Romanis efle foluendam. Qui Latinorum pugnæ fuperfuerant:multis itineribus difïîpati cum fe in ununi conglobaflent:Vefcia urbs eis receptaculu fuit. ïbi in concilrjs Numitius imperator corum: affirmando communem fore Martern belli:utranlt;^ aciem pari cæde proftrauifte-.uiôtoriæc^ nomen tantum penes Romanos cfle:cæteram pro uiólis fortunam amp;nbsp;illos gercre:funeft3 duo confulum prætoria:alterum paricidio filq;alterum cófulis deuoti cæde: trucidatum exercirum omncm:cæfos haftatos prindpesq;,ftragem QC ante figna,ÓC poft figna faóla:triarios poftre/ RIO rem reftituifle. Latinorum etfi pariteraccifæcopiæ finntamen fupplemento uel Latium propius çfle,uel Volfcos,quàm Romam.Itaq?,fi uicieatur eis,fe ex Latinis,0C ex Volfds pop« »is iuuentute propere excita,rediturum infefto exercitu Capuam efte: Romanoscp nihil turn Rîinus,quàm prælium expédiantes,nee opinato aduentu perculfurum.Falladbusliteriscirca Latium,nomenq? Volfcum miflis,quia qui non interfuerunt pugnæ:ad credendu temere fact liores eranntumultuarius undiqj exercitus raptim cofcriptus conuenit.Huie agmini Torqua/ tus conful ad trifanum(inter Sinueflam,Minturnascp is locus eft)occurrit.prius quam caftris locus capcretunfarcinis utrinq; in aceruum conicdtis,pugnatum,debellatumcp eft.adeo enim accifæ res funt:ut confuli uidtorem exercitum ad populandos agros eorum ducenti dederent fe omnes Latini:deditionemc]^ earn Campani fequerentur.Latium,Capuaq^ agro muldlati: Latinus ager Priuernati addito agro,Si Falernus,qui populi Campani fueranufep ad Vultur num flumen plebi Romanæ diuiditur, bina in Latio iugera, ita ut dodrantem ex Priuernati complètent: data: terna in Falerno, quadrantibus ctiam pro longinquitatc adiedtis. Extra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\

pcenam fuere Latinoru Laurentes, Campanorumc^ equites:quia non defciuerat.Cum Lau/ tentibus renouari fœdus iuflum. renouaturc^ ex eo quoranis poft diem decimu Latinarum. equitibus Campanis ciuitasdata:monumentumc^ uteflct,æncam tabulam in æde Caftoris Romæ fixerunt.uedligal quoeç eis Campanus populus iuflus penderc in fingulos quotanis (fiierc autem mille,ôi (exccnti)dcnarios nummos quadringenos quinquagenos. Ita bello gez fto,pecunijs,pœnac^ pro cuiufq; merito perfolutis,T.Manlius Romam redrjt.cui uenienti fe niores tantum obuiam exifle conftat:iuuetutem Si tunc,8i omni uita deinde auerfatam eum, cxecratam^. Antiares in agrum Hoftienfem, Ardeatem, Solonium incurfiones fecerunt. Manlius confuhquia ipfe per ualctudinem id bellum exequi nequierat: didlatorem L. Papyz tium Craflum,qui turn forte erat prætondixît.ab eo magifter cquitu L. Papyrius Curfor diz tftus.Nihil memorabile aduerfus Antiares ab didlatore geftum eft: cum aliquot menles ftaz tiua in agro Antiati habuiflet. Anno infigni uidloria de tot ac tarn potentibus populis, ad hoc cofulum alterius nobili morte,alterius ficut truci, ita claro ad memoria imperio,fucceflere confulesT. Æmylius Mamercus,Si Q. Publius Philotneq? in fimilem materia rcrum,Si ipfi aut fuarum return,aut partium in republica magis,^ patriæ memores. Latinos ob iram agri amifli rebcllantes in campis Senedtanis fuderunt,caftrisqj exuerunt. Ibi Publio, cuius dueftu

q 1 aufpiz

aufpicioc^ res gcftæ erantjn dedi'ti’ohcm acdpicnte Latinos populos,quorum ibi luuêtus zx/ fa cratÆmylius ad Pedum exercitum duxit.Pedanos tuebatur Tyburs, Prænefti'nus,VelP ternuscÇ populus: uenerant Si ab Lanuuio, Antioc^ auxilia.Vbi cum prælijs quidê fuperior Romanus cifct, ad urbem ipfam Pcdum, caftiacç fociorum populorum, quæ urbi adiuncîla erant,integer labor rcftaret:bello infccto repente omiflo confuhquia collegae decretum trium phum audiuitu'pfe quoq? tn'umphi ante uiótoriam flagitator Romam rcdqt. Qua cupidita/ te offenlis patribus.negantibuscp niiî Pedo capto aut dedito triumphû, hinc alienatus ab fe/ ' natu Æmylius feditiofis tribunatibus fimilem deinde cófulatum geflît.Nam neep quoad fuit confuteriminari apud populum patres deftitit, collega haudquaquâ aduerfantc: quia amp;nbsp;ipfe de plebe erat.materiam autem præbebatcriminibus ager in Latino,Falernoq? agro maligne plebi diuifus. 8i poftquàm fenatus finite imperium confulibus cupiens didtatorem aduerfuS rebellantes Latinos dici iuflînÆmylius cuius tum fafccs erant,colicgam diólatorcm dixinab ' eo magifter equitum lunius Brutus didtus. Dictatura popularis ÔC orationibus in patres crû minofis fuit:ö^ quod tres leges fecûdiffimas plebi,aduerfas nobilitati tulinunam, ut plebifcita omnes Quirites tenerennaltcram, ut Iegum,quæ comitqs centuriatis ferrentur, ante initu fuP fragium patres authorcs fierent:tertiam, ut alter utic^ ex plebe,cum co uentum fit ut utrunq? plebeium fieri liceret.'cenfor crearetur.plus eo anno domi acceptum cladis ab confulibus,ac dl ôlacore,quàm ex uidtoria eorum,belliciscp rebus forisaudtum imperiu patres crcdcbant.An no infequenti L.Furio Camillo,C.Menio coss.quo inßgnitius omiffa res Æmylio fuperioris anni confuli exprobraretunPedum armis,uirisq5,öi omni ui expugnandum ac delendum fe/ natus fremit’.coadlió^ noui confules omnibus earn rem præuerti, proficifeuntur. lam Latio iS quot;nbsp;ftatus erat rerum,utneqî bellum,neq; paeem pati polfent.ad bellum opesdeerannpacem ob agri adempti dolorem afpernabanturimedfis confilrjs ftandum uidebatunut oppidis fc tene rent-.ne laccflitus Romanus caufam belli haberet:amp; fi cuius oppidi obfidio nuntiata eflenun/ diq^ ex omnibus populis auxilium obfeflis ferretur. Neqj tarnen nifi admodu à paucis po/ pulis Pedani adiuti funt.Tyburtes, Præneftinicp, quorum ager propior erat. Pedum. perue/ nere. Aricinos,Lanuuinoscp,ôC Veliternos AntiatibusVolfcis fe coniungentes ad Afturæ flu men Menius improuifo adoitus fudit. Camillus ad Pcdum cum T yburtibus maxime ua/ lido exercitu maiore molc,quanquam æque profpero euentu pugnat. Tumultum maxime re pentina inter prælium eruptio oppidanorum fecita'n quos parte cxcrcitus conuerfa CamilkiS non compulit folum eos intra mceniaLed eodem ctiam die,cum ipfos auxiliaqj eorum percu liflet,oppidum fcalis cepit, Placuit inde iam maiore conatu,animoep ab unius expugnatio/ ne urbis ad perdomandum Latium uidlorem circunducerc cxercitu.nec quicuere, ante quam expugnando,aut in deditione accipiendo fingulas urbes,Latium omne fubegere, PræfidrjS inde difpofi'tis per rcccpta oppida,Romam ad deftinatum omnium cofenfu triumphum de/ celferc.additus triumpho honos:ut ftatuæ equeftres eis, rara ilia ætate res, in foro poneretur,

Prius quàm comitqs in infequentem annum confules rogarcnnCamillus de Latinis popu/ lis ad fenatum retulit:atq^ ita dilferuit. Patres confcripti,quod bello armiséj? in Latio agen/ dum fuit,id iam deum benignitate,ac uirtute militum ad finem uenit.cæfi ad Pedum, Aftu/ ramep funtexercitus hoftiutoppida Latina omnia,Si Antium ex Volfcis aut ui capta, autregt; tepta in deditioncm prxfidrjs tenentur ueftris, Reliqua confulratio cft,quoniam rebellando Lepius nos folicitant: quonam modo perpétua pace quietos obtineamus. di} immortales,ita nos potetes huius confilrj fecerunt,ut fit Latium deinde,an non fit, in ueftra manu pofuerint. ‘Itaq^ pacem uobis,quod ad Latinos attinet,parare in perpetuu uel fæuicndo, uel ignofeendo poteilis. Vultis crudcliterconfulerein dcditos,ui(ftosépClicet delete omne Latiutuaftasinde folitudines facere:undc fociali egregio exercitu per multa bella.magnac^ fepc ufi eftis. Vuk tiscxemplo maiorum augere rem Romanam uidtos in ciuitatem accipicndoÇ’materiacrefcen di per fummam gloriam fuppeditaucerte id firmiflîmû longe imperium eft, quo obedientes gaudent. Sed maturato opus eft, quicquid ftacucre placet.tot populos inter fpem, metumc^ itlfpenfos animi habetis: Si ueftram itacj de eis curam quamprimum abfolui, Si illorum ani/ lt;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mos,

LIBER O C T A V V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18$

tnos.dutn cxpcôlatione dupent,feu pœna,feu benefîdo præoecupari oportet. Nodru enîm fuit effîcerc ut omnium return uobis ad confulcndû poteftas eiîet.ueftrum eft dccerncir cuid optimum uobis,rcicp publicæ fit. Principes fenatus relaticné confulis de fumma return lau darc:fcd cum aliorum caufa alia cflet, ita expediri pofïe cofilium diccre,ut pro racrito cuiuft^ ftatucretur.fi de fingulis nominatim referrêt populis.Relatum igitur de fingulis,decretumc^, Lanuuinis ciuitas data:facracp fua reddita cum eo,ut ædes lucus^ Sofpitæ lunonis commu/ nis Lanuuinis municipibus cum populo Romano eflct.Aricini,Nomcntanic^,Slt; Pedani eo/ dem iure, quo Lanuuini ciuitatem adepti.ThufcuIanis feruataciuitas,quam habebantîcri/ menè]^ rebellionis à publica fraude in paucos authores uerfum.In Veliternos ueteres ciues ro manos.quod totics rebellaflent,grauiter fæuitum: Si mûri deicôti: amp;nbsp;fenatus inde abduôlusî iuflîc^ trans Tyberim habitare:uteius,qui cisTyberim dcprehenfuscfletAifc^ ad mille pon/ do clarigatio elfetmcc prius quàm ære perfoluto,is qui cepifiTet extra uincula captura haberet. in agrum fenatorum coloni miflî: quibus aferiptis, fpeciem anriquæ frequentiæ Vclitræ rccez perunt. Et Antium noua colonia mifla,cum eo, ut Antiatibus permitteretur,fi amp;nbsp;ipfi afcribi coloni uellent.naues inde logæ abaôlæzinterdiôlumcç marc Antiati populo eft:ôi ciuitas daz ta. Tyburtes,Præneftinicç agro mulólatimec^ ob recens tantum rebellionis commune cum alijs Latinis crimcn:fed quod tedio imperi) Romani eu Gallis gente efferata arma quondam confociafTcnt.Cæteris Latinis populis connubta,commerciatp,ÔC confilia inter fe ademerunr. Campanis cquitibus honoris caufa,quia cum Latinis rebellare noluiflent: FudanisLp,amp; Forz tnianis.quod per fines corum tuta pacata^ femper fuiifet uia:duicas fine fuffragio daca.Cuz inanos,Sueflulanoscp eiufdem iuris conditioniscç,cuius Capuam efle placuit.Naucs Antiaz tium partim in naualia Romæ fubduôlæ,partim incenfæ:roftrisq^ earum fuggeftum in foro extrudtum adornari placuitrroftracp id templfi appellatum.C.Sulpitio Logo, P. Ælio Peto confulibus,cum omnia non opes magis romanæ,quàm bénéfices parta gratia bona pace obz tinerct:inter Sidicinos, Auruncosc^ bellû ortum. Aurunci à T.Manlio confule in deditionera accept! nihil deinde mouerâneo petêdi auxilij ab Romanis caufa iuflior fuit, fed prius quàm conkiles ab urbe (iuflerat enim fenatus defendi Aurucos) cxcrcitum educcrenttfama affertur Auruncos oppidum defcruifle:profugostç cum coniugibus.ac liberis Sueffam communifle: quænunc Aurunca appellata*. mœnia antiqua eorum, urbéép à Sidicinis deletam. Ob ea inz fenfus confulibus fcnatus,quoru cunôtationc proditi foeij cffenttdidlatorem dici iuffit. diótus Claudius Regillenfis:magiftrum equitum C.Claudium Hortatorem dixit. Religio inde inieóla de diófatoretK cum augures uitiocreatum uidcri dixiflcnc,diólacor,magiftercp equiz tum fe magiftratu abdicarunt. Eo anno Minutia ueftalis fufpeóla primo propter mundioz tem iufto culcum,infimulata deinde apud pontifices ab indice feruo,cum decrcto eorum iufla effec Geris abftincre, familiâcp in poteftate habere: fadto iudicio uiua fub terram ad portam Collinam dextra uia ftrata defofla fcelerato campo.credo ab incefto id ci loco nomeradium. Eodera anno Q^Publius Philo prætor primum de plebe aduerfantcSulpitio confule, qui negabat rationem eins fe habiturum:eft fa0lus,fenatuqj,cum in fummis imperijs id non obti nuiffet,minus in prætura intedente.lnfequens annus L.Papyrio Craflo,Crcfone Duilio con fulibus.Aufonum magis.nouo quàm magno bcllo fijit infignis. ea gens Cales urbem incolez battSidieinis finitimisarma coiunxeranunotp prælio haud fane memorabili duorum popuz lorum exercitus fufus propinquitate urbium ad fugam pronior, öi in fuga ipfa tutior fuit, nec tarnen omifla eins belli cura patribustquia toties iam Sidiciniaut ipfi moucrant bellum, aut mouentibus auxilium tulerant,aut caufa armorum fuerant.Itaq; omni ope annixi funt ut ma ximum ea tempeftate imperatore M.Valerium Coruinum confulem quartum facercnt:colle ga additus Coruino M.Attilius Regulus.öi ne forte cafu erraretur, petitum ab confulibus,ut extra fortem Coruini ea prouincia eflet.Exercitu uidlore à fuperioribus cofulibus accepto ad Cales, unde bellum ortu erat, profcdlus cum hoftes ab fuperioris etiam certaminis memoria pauidos clamore atq? impetu primo fudiifet: mœnia ipfa oppugnare eft aggreffus: amp;nbsp;militu quidem is erat ardor,ut iam inde cum fcalis fuccedere ad rauros uellent.euafuros^ contendez

4 Î

dec. primae

rcnt.Corm'nùs,quia id arduum faótu eratjabore militum potius.quàm perkulo peragcrc in/ ceptum uoluit.itac^ Si Si uineas cgit: turrescp muro admouinquaru ufum forte oh/ lata opportunitas præuertit.nanq; M, Fabius captiuus Romanus cum per ncgligcntiam cu/ ftodum fefto die uinculis ruptis per murum inter opera Romanoru religata ad pinnam mu/ ri refte fufpefus manibus fe demiiîflènperpulit imperatorem ut uino, epuliscp fopitos hoftes ®gê’'^derccur.nec maiore certaminc capti cum urbe Aufones funt,quàm acie fufi erantpræda capta ingens eft: prxfidioc|j impofito Calibus reduôlæ Romam legiones. conful ex fenatuS confulto triuphauinôC ne Attilius expers gloriæ eflèt,iuftï ambo confulcs aduerfus Sidicinos ducere cxcrcirum,dilt;ftatore ante ex fenatus confulto comitiorum habedorum caufa dixerunt L.Æmylium Mamercum:is magiftrum equitum Q.Publium Philonem dixit.Diótatoreco mitia habere coss.creati funt T.Veturius,Sp.Pofthumius. Etfi belli pars cum Sidicinis refta bantamen ut beneficio præuenircnt defyderiu plcbisje colonia deduceda Cales rctulerunu faótocp fenatus confulto ut duo millia quingenti homines eo fcriberentur, tres uiros coloniæ deducendæ,agroc^ diuidûdo creaucrunt,Cæfonem Duillium,T.Quintiû,M.Fabium.NQôi deinde coss.à ueteribus exercitu acceptoj'ngreffi hoftiu fines populando ufq? ad mœnia atc^ urbem peruencrunt. lbi,quia ingenti exercitu coparato Sidicini Si ipfi pro extrema fpe dimi/. caturi enixe uidebantur:ÔC Samniû fama erat conciri ad bellumjiôlator ab confulibus ex au thoritate fenatus ditftus P.Cornelius Ruffinustmagifter equitum M. Antonius.Religio dein de inceftit uitio eos creatqstmagiftratucç feabdicauerunt.SCquia pcftilcntia infecuta eft ueluc omnibus eo uitio contaeftis aufpicrjs.res ad interregnû redfit.ab interregno inito per quintumî demum interregem M. Valerium Coruinucreaticoss.L.Cornelius iterum.ôi Cn.Domitius. Trâquillis rebus fama Gallici belli pro tumultu ualuit ut diótatorem dici placcret. diótus M. Papyrius Crafifus:3i magifter equitu P. Valerius Publicola.à quibus cum deleólus intentius quam aduerfus finitima bella haberetur:exploratores mifti attulerut quieta omnia apud Gal los efle.Samnium quoqj iam alterum annu turbari nouis confilfis fufpedlum erat:co ex agro Sidicino exercitus Romanus non eft dcdutftus.cætcru Samnites bellû Alexandri Epeirenfis in Lucanos traxit.qui duo populi aduerfus regem excurfionê à Pæfto faciétem fignis collatis pugnauerunt.eo certamine fuperior Alexader incertu qua fi'dc culturus fi perinde cætera pro^ ceftjftcntjpacem cum Romanis fecit. Eodem anno céius adusmouic^ ciucs cenfirtribus pro/ pter eos additæ Mctia Si Scaptia:cenfores addiderunt P.Philo,Sp,Pofthumius.Romani fa tfti Acerrani lege ab L.Papyrio prætore Iata:qua ciuitas fine fuffragio data. Hæc co anno do. mimilitiæcç gcfta.Fœdus infequês annus feu intêperie cœli.fcu humana fraude fuit,M.Clau dio Marcello.T. Valerio coss.Flaccum, Potitum^ uarie in annalibus cognomen confulis in/ uenioxæterum in eo parui refert.quid ueri fît.illud pcruelim(oec omnes authores funt)prodi/ turn falsô eftezuenenis abfumptos, quorum mors infamé annum pcftilêtia fecerit.ficutprodi/ tur tarnen res,ne cui authorû abrogauerim fidem,exponenda eft. Gum primores ciuitatis fi/ gt;nbsp;milibus morbis,eodemcp ferme omnes euentu morercntunancilla quædam ad Q.Fabiu Ma ximum ædilem curulé indicaturâ fe caufam publicæ peftis profefta eft,fi ab eo fîbi fides data effet haud futurum noxæ indicium.Fabius confeftim rem ad confulcs, cofules ad fenatum rc/ ferunnconfenfucp ordinis fîdes indici data.Tum patefadlu muliebri fraude ciuitatcm premiî matronasfÇ ca uenena coquerc.ôC fi fe fcqui extemplo uelint,manifefto deprehendi poffe.Sc cuti indicem SC coquétes quafdam mcdicameta,amp; recondita alia inuenerunt.quibus in forum dclatis,ôi ad X X matronis,apud quas deprehenfa crant,pcr uiatorcm accitis,duæ ex eis Cor nelia,ac Sergia patriciæ utraeç gentiscum ea medicamêta falubria effe contéderentzab confti tante indice bibere iufla:,ut fe falfum comentatam arguerent-.fpatio ad colloquédum fumpto cum fummoto populo in confpeôlu omnium rem ad cæteras retuliftennhaud abnuétibus Si illis bibere,epoto medicamento fuamctipfæ fraude omnes intcrierunt.coprchenfæ extemplo earum comités magnum numerum matronaru indicauerut:ex quibus ad ç l x X damnatæ. Nec^ de ueneficqs ante earn diem Romæquæfîtu eft.prodigij ea res locohabita:captisc{5 ma gis mcntibus,quàm confceleratis fimilis uifa.Itacç memoria ex annalibus repetitadn feceffio/ nibus

LIBER O C T A V V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î87

tîtbus quondam plebis clauum ab diólatore fîxum, alienatascp di'fcordfa mentes hommu co piaculo compotes fui feciflcjdiôlatorem claui figendi caufa creari placuit.crcatus Cn.Quinti/ lius magiftrum equitum L. Valerium dixinqui fîxo clauo magiftratu fc abdicarunc. Crcaci coss.L.Papyrius Cra(rusiterum,L.Plautius Venox.cuius principio annt Icgati exVolfcis Fa bratcrni.ôi Lucani Romam uenerunt.orantes ut in fidem rcciperentuniî à Samnitium armis defenfî effent.fe fub imperio populi Romani fîdeliter,at(ç obediéter Ritutos.MiiTi tum ab fez natu lcgati:denuntiatûc]^ Samnitibusuteorum populorum finibus uim abftincrét. ualuitcj! «a legatio.non tam quia pacem uolebâtSamnites,quàm quia nondû parad étant ad bellum. Eodem anno Priuernas bellum initum:cuius foerj Fundanûdux etiam fundanus fuieVitru bius Vaccus,uir non domi folum.fed etiâ Romæ clarus.ædes fuere in palatio cius,quæVacd prata diruto ædifîcio,publicatoqp folo appcllata. aduerfus hune uaftantê effufe fetinummorz banumé^.ôê coranum agrum L.Papyriusprofeôtus haud procul caftnsciuscôfcdit. Vitruz bio nec ut uallo fe tencret aduerfus ualidiorem hoftem fana coftare mcnsmec ut longius à caz ft ris dimicaret.animus fuppetere.uix tota extra portam caftrorû explicata acic fugam magis retro,quàm prælium,aut hoflem expeôtante milite,(]ne confilio, fine audacia depugnat:5lt; ut leui mométo.nec ambigue eft uiclusn'ta breuitate ipfa loci Jaciliqj receptu in tam propinqua caftra baud ægre militem à multa cæde eft tutatusmec ferè quifquam in ipfo ccrtaminc,pauci in turba fugæextremæ, cum in caftra rucrent, cæfi.-primiscp tenebris Priuernu inde pecirum agminctrepidomt mûrispotius,^ uallofefe tutaretur.Ä Priuerno Plautius alter conful perz Uaftatis paffim agris,prædaqî abaóla in agrum fundanu exercitum inducitungredicnti fines fenatus Fudanorum occurriunegant fe pro Vitrubio.leótamr^ eius fecutis precarum ucnifte, fed pro Fundano pôpulo:quem extra culpam belli efle ipfum Vitrubium indicafle:cum recez ptaculum fugæ Priuernum habuerit,non patriam Fundos. Priuerni igitur hoftes populi Ro tnani quercndos,perfequendosép eflejqui fimul à Fundanis, ac Romanis utriufqj patrix imz memores defecerunt. Fundanis pacem eflè,Sê animos Romanos,ôi gratam memoriam accez ptxciuitarisîotare fcconfulem ut bellum ab innoxio populo abftineat:agros,urbcm,corpora ipforum,coniugumq^,ac liberoru fuorum in poteftate populi Romani efte,futurac^.Collauz dads Fundanis confuLlitcrisép Romam miflîs in officio Fundanos efte, ad Priuernum flexit iter.Prius animaduerfum in eos,qui capita coniurationis fucrant, à co fuie feribit Claudius:ad CGC L,ex côiuratis uintftos Romam miftbs:eamcp deditionem ab fenatu non acceptâ:quod egencium,atqj humilium pœnadefungi uellc Fundanum popuîum cenfuerint.Priucrnû duo bus côfularibus exercitibus cum obfideretunalter cos. comitiorum caufa Romam rcuocatus. Carceres co anno in circo primum ftatuti.Nondu perfunôtos cura priuernatis belli tumultus gallici fama atrox inuafit,haud fermé unquam negleôla patribus.Extcmplo igitur cofules no ui L. Æmylius Mamercus,amp; Cn. Plautius eo ipfo die cal.Quintilibus,quo magiftratus iniez tunt,côpararc inter fe prouincias iuftitSi Mamercus,cui gallicû bellum euenerat,fcriberc exerz citu fine ulla uacationisuenia.quin opifi'cû quoep uulgus.SC fellularq,minime milidç idoneum gcnus,exciti dicuntur.Veiosq? ingens exercitus contraôlus:ut inde obuiam Gallis irctur.lonz gius difeedfine alio itinere hoftis falleret ad urbem incedens,non placuit.Paucos deinde poft dies fatis cxplorata temporis eius quiete,à Gallis Priuernum omnis côuerfa uis.Duplex inde fama eft.alq ui captam urbem,Vitrubiumq? uiuum in poteftate uenifte: alq, prius nbsp;nbsp;ultima

adhibereturuis ipfos fe in deditione confulis caduceum præferétes permififle, authores funt: Vitrubiumó^ ab fuis traditum.Senatus deVitrubio,Priuernatibustp confultus confulé Plau tiumdirutis Priuerni mûris,præfidioc^ ualido impofito,adtriumphu accerfit.Vitrubiû in car cercm afferuari iuffit quoad conful rcdiftèt:tum uerberatû necari;ædes eius,quæ eftent in pala tio,diruendas,bona Semoni lano cenfuerunt cofecranda; quodqj æris ex cis rcdactum eft,ex eo ænei orbes faôli,pofiti in facello Semonis lani aduerfus ædê Quirini. De fenatu Priuernaz te ita dccretu, ut qui fenator Priuerni poft defcótioné ab Romanis manfiftetitrans Tyberim eadem lege,qua Veliterni,habitaret.His ita dccretis,ufqj ad triumphu Plautfj filentiu de Pri uernatibus fuitpoft triumphu conful necato Vitrubio, foeijst^ cius noxx,apud fatiatos iam

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;q 4. fuppliz

18 8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

fupplicqs nocenrium tutam mentionem de Pnuernatibus ratus, quom'am dcfcdlionis autho res,inqm't,méritas pœnas Si ab dqs immortalibus. Si à nobis habent patres confcripti : quid placet de innoxia multitudine fieri Cequidem etfi meæ partes exquirendæ magis fcntenti^» quam dandæ funt:tamé cum uideam Priuernates uicinos Samnitibus cfle, unde nunc nobis inccrtiflima pax efl:quam minimum irarum inter nos illos^ relinqui uelim.Cum ipfa per fe resanccpsefienproutcuiufqj ingenium crat atrocius.mitius ue fuadetibus,tum incertiora om nia unus ex Priuernatibus legatis fecit,magisconditionis,in qua natuseflct, quam præfcntis neceffitatis memonqui interrogatus à quodam triftioris fententiæ authore quam poena me/ ritos Priuernates cenfcret:eam,inquit,qua merentur qui fe libertate dignos cenfent.cuius cutn fcroci refponfo infeftiores faótos uideret conful eos.qui ante Priuernatium cauiam impugna/ bant:ut ipfe benigna intcrrogatione mitius relponfum elicerct: c|uid,fi pœnam,inquit,reraittj mus uobis,qualem nos pacem uobifcum habituros fpcremuscSi bonam dederitis, inquit.SC fidam,amp; perpetuam:fi malam.haud diuturnam.Tum uero minari.nec id ambigue Priuerna tern quidam,0i illis uocibus ad rebellandum incitari pacatos populos:pars meliorfenatusad meliora refponfa trabere:amp;: dicere uiri.SC libcri uocem auditæan credi poffe ullum populura, aut hominem deniq? in ea coditione.cuius eum pœniteat,diutius quam necefle fit mâfurum^ ibi pacem efle fidam, ubi uoluntarq pacati fint:necß eo loco, ubi fefuitutem effe uelint, fidem fperandam elle. In hanc fententia maxime conful ipfe inclinauit animos:idetidem ad prin/ cipes fcntentiarum confulares,uti exaudiri poifeta pluribus.diccndo cos demu, qui nihil præ terquàm de libertate cogitât,dignos eflè qui Romani fiantjtaq? Si in fenatu caufam obtinue re:^ ex authoritate patrum latum ad populum eft ut Priuernatibus ciuitas daretur. Eodem anno Anxur trccenti in coloniâ mifii funnbina jugera agri accepcrunr. fecutus eft annus nuh la re belli,domi ue infignis P.PIautio Proculo,P.Cornelio Scapula coss. præter^ quod Frcz gellas(Signinorum is ager,deinde Volfcorum fuerat) colonia dcduôtatôi populo uifceratio data à M.Flauio in funere matris.Erant qui per fpecicm honorandæ parentis mcritam mer/ ccdem populo (bluta interpretarentunquod eum die diôla ab .tdilibus criminc ftupratæ ma trisfamiliæ abfoluiftet. Data uifceratio in præteritâ i u dicq gratiâ honoris etiam caufa fuit; cri/ bunatuq; plebis proximis comités abfens petétibus prælertur. Palæpolis fuit haud procul inde,ubi nunc Neapolis fita eft:duabus urbibus populus idê habitabanCumis crant oriudi, Cumani Chalcidc cuboica originem trahunt.Clafte, qua aduedi ab domo fuerant,mulfutn in ora maris eius,quod accolunt,potuere.Primo in infulas Ænariâ, Si Pithccufas cgrefti,dcin de in continentem aufî fedcs transferre. Hæc ciuitas turn fuis uiribus ,tum Samnitium infîda aduerfus Romanos focietate freta,fiue peftilcntia,quæ Romanâ urbem adoita nuntiabatur, fidcns,multa hoftilia aduerfus Romanos agrum Campanû Falernumc^ incoit ntes fecitJgi^ tur L.Cornelio Lêtulo, Q.Publio Philonc iterum coss.fœcialibusPalæpolim ad res repeten das midis cum relatum eftet à Græcis.gcnte lingua magis ftrenua quàm faAis,fcrox refpon/ fum;ex authoritate patrum populus Palæpolitanis bellum fieri iuftît. Inter confules prouin/ cqs comparatis,bello Græci perfequendi Publio euenerunt, Cornélius altero exercitu Sam nitibus, fiqua fe mouerent, oppofitus. fama autem erat defeeftioni Campanorum imminen/ tes admoturos caftra.ibi optimum uifum Cornelio ftatiua habere. Ab utroq^ confulc exi/ guam fpem pacis cum Samnitibus efte certior fit fenatus. Publius duo milia Nolanoru mil» ' tum,ôC quatuor Samnitium magis Nolanis cogentibus,quàm uoluntate Græcorum recepta Palæpoli miferat.Romæ compertum eft deledum indiôlû à magiftratibusmniuerfum Sam nium ere(ftum:ac uicinos populos, Priuernatê, Fundanumeç, Si Formianum haud ambiguë folicitari.Ob hæc cum legatos mitti placuiffet prius ad Samnites,quàm bellum fierenrefpon/ fum redditur à Samnitibus ferox.ultro ineufabant iniurias Romanorummeep eo negligétiuS ea,quæ ipfi's obrjcerentur,purgabant.Haud ullo publico côfilio,auxilio ue iuuari Græcosmec FundanUjFqrmianuuc à fe (bficitatos.quippe minime pœnitcrc fe uiriû fuarû.fi' bcllû placeat. Cæterum no poffe diftimulare,ægre pati ciuitaté Samnitiu quod Fregellas cxVolfcis captas dirutasc^ ab (è reftituerit Romanus populus: coloniâcç in Samnitiu agro impofuerittquam colon»

LIBER OCTA VVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;13 9

cotoni CO ru tn Frcgellas appellent.eam fe contutneliâ,iniunamé]^ ni Gb i ab rjs, qui fcccrint,de-' raacunipfos omni ui depulfuros efle. Cum Romanus legatus ad difccptandum eos ad corn/ ttîunes focios,atcp amicos uocarer.quid perplexe agimusunquir noftra certamina Romani, non uerba legatorum,nec hominum quifquam dilccptatorjed campus câpanus, in quo con/ currcndum cll.ôC arma,SC cômunis mars belli decerner.Proindc inter Capuam,Sueflulamc^ caftra caftris conferamustSC Samnis Romanus ne impcrio Italiâ regat decernamus. Legati Romanorû cum fe non quo hoftis uocaffeLfed quo iraperatores fui duxiflenc : iturosefïe re/ • fpondiflenttiam Publius inter Palæpolin, Ncapolincp loco opportune capto diremcrat ho/ ftibus focietatcm auxilq mutuitqua ut quifq^ locus premeretur, inter fe ufi fuerant. Itaq^ cura ÔC comitiorû dies inftarettSi Publium imminente hoffium mûris auocari ab fpe capiendæ in dies urbis haud è republica effenaôtum cum tribunis eft ad populum fcrrent,ut cum Publius Philo cofulatu abiflct,proconful rem gereret quoad debellatu cum Grateis eifet, L.Cornelio, quia neeum quidem in Samniu iam ingreflum reuocari ab impetu belli placcbat: lireræ mif/ fx,ut didlatorcm comitiorû caufa diceret.dixit M. Claudium Marcellûtab eo magifter equi/ tum diclus Sp.Pofthumius.Nec tamê ab didlatore comitia funt habitatquia uitio ne creatus effet,in difeuffionem ucnit.confulti augures uitiofum uideri ditffatorcm pronûtiaucrunt.Eara ’ rem tribuni fufpeôlam infamemcp criminâdo fecerunt.nam neq^ facile fuiffe id uitium nofcû cum conful oriente noeffe filentio diceret diôlatoremtneqj ab confule cuiquam publicc,priua/ timep de ea re feriptum cffemec quequam mortah'um extare,qui fe uidiffe, aut audiuiffe quid dicat,quod aufpiciu dirimerettnecç augures diuinare Romæ fedentes potuiffe quid in caftris confuli uitfj eueniffet.cui non apparere,quod plebeius didlator fît dicfttisud uitium auguribus uifumC Hæc,aliac|? ab tribunis nequicqua iadlatattamen ad interregnum res redittdilatisq^ alia, atq? alia caufa comitf)s,quartufdecimus demum interrex Lucius Æmilius confules crcatj G.Petilium,Lucium Papyrium MugilanumtCurforcm in alqs annalibus inuenio. Eodera anno Alexandriam in Ægypto proditum conditam: ÄlcxandrumCß Epeiri regem ab exule Lucano interfedtum fortes dodonæi louis euentu affîrmaffè.Accito ab Tarentinis in Italian! data didtio erat caueret acheruQam aquam,Pandofiamcp urbemtibi fan's eius terminum da/ ri.eocp oeyus tranfmifitin Italiam:ut quammaxime procul abeffet urbe Pandofia in Epeiro, ÔC Acheronte amnitquem ex Moloffide fluetem in ftagna inferna accipitThefprotius (inus. Cæterum Cut ferme fugiendo in media fata ruitur) cum fepe Brutias,Lucanascp legiones fu/ diffet: Heracleam Taretinorum coloniam.Confentiam ex LucanisSipontumc^,Brutiorum coloniam Acerinam,alias inde Meffapiorum, SC Lucanorum cepiffet urbcstSC trcccntas fami lias illuflres in Epeirum,quas obfidum numero haberet,mififfec:haud procul Pandofia urbe irtiminete Lucanis ac Brutqs finibus,treis tumulos aliquantu inter fe diffantes infedit:cx quiz bus excurfiones in omnetp partem agri hoflilis facerenSC ducentos ferme Lucanorum exules circa fe pro fidis habebat,ut pleracp eius generis ingenia funt,cum fortuna mutabilem geren/ tes fîdem. imbres continui campis omnibus inundantes cum interclufiffcnt trifariam exerci/ tum à mutuo inter fe auxilio: duo præfidia, quæ fine rege erant, improuifo hoftium aduentu opprimuntur: dcletisc^ eis,ad ipfius obfidionem omnes conuerfi. inde ab Lucanis exulibus ad fuos nuntfj miffi funt; padloc]^ reditu promiffum eft regem aut uiuum, aut mortuum in poteftatem daturos. Cæterum cum deledlis ipfe cgregium facinus aufus, per medios erum/ pithoftes:SC ducem Lucanorum cominus congreffum obtruncat; contrahensep fuos ex fuga palatos peruenit ad amnem minis recentibus pontis, quem uis aquæabftulerat, indicantcra iter. quem, cum incerto uado tranfiret agmen, feffus metu ac labore m.iles increpans nomen abominandum fluminis, iure Acheros uocaris inquit. Quod ubi ad aures accidit régis; adie/ citextemplo animum fatis fuis;fubftititcp dubius an tranfirct.Tum Sotinius minifier ex re/gt; gijs pueris quid in tanto diferimine periculi cundlaretur interrogans; indicat Lucanos infidqs quærere locum, quos ubi refpexit rex procul grege faólo uenientes, flringit gladium; SC per medium amnem tranfmittit equum. lamc^ in uadum egreffum eminus ueruto Lucanus exul transfigit. lapfum inde cuminhærentc telo corpus exanime detulit amnis in hofliura præfidia.

190

præQdia. Ibi fœda lacerati'o corporis faóla. nanlt;^ præcifo medio partem Confcntiam tïii/ fere: pars ipfis retenta ad ludibrium: quæ cum iaculis, faxisq^ procul incefleretur: mulier una ultra humanarum irarum fi'demfæuienri turbæ immifta, ut parumper fuftinerentprecata» flens ait uirum GBl, liberosc^ captos apud hoftes efleifperare corpore regio utcunc^ mulóla/ to fe fuos redempturam. Is finis laeerationi fuit: fepultumcp Confentiæ quod membrorum reliquum fuic,cura mulierisunius: oflacp Metapontum ad hoftes remifla, inde Epcirum de/ ueóta ad Cleopatram uxorem, fororemtp OIympiade:quarum mater magni Alexandri al/ tcraXoror altera fûit.Hæc de Alexandri Epeirenfis trifti euentu,quanqua Romano bello for/ tuna eum abftinuitjtamen quia in Italia Bella geflit,paucis dixifle fatis fit. Eode anno Icdi/ fternium Romæ quinto poft conditam urberti ijfdem.quibus ante,placandis habitu eft dqs. Noui deinde confules iuftu populi cum mififlentqui indicerent Samnitibus bellum:ipfi ma/ lore conatu quam aduerfus Græcos cuóla parabannSi alia noua nihil turn animo tale agitan tibus acceflerunt auxiIia.Lucani,atcp Appuli.quibus getibus nihil ad earn diem cum Roma/ no populo fuerat:in fidem uencrunt,arma uirosé^ ad bellum pollicentes.fœdere ergo in ami/ citiam accepti. Eodem tempore etiam in Samnio res profpere gefta:tria oppida in potefta tern uenerunt,Alife,Callife,RufFrium:alius^ ager primo aduentu coss. longe, latec^ eft per/ uaftatus.Hoc bello tarn profpere commiflo,alteri quoq; bellojquo Græci obfidcbantur, iam finis aderat.nam præterquàm quod interfeptis munimentis hoftium pars parti abfcifla eran fœdiora aliquanto intra muros ijs, quibus hoftis territabat, patiebantur: ÔC uelut capti à fuis metipfis præfidrjs indigna iam liberis quoc^,ac c5iugibus,amp;: quæ c^tarum urbium extrema funt, patiebantur. Itaqp cum amp;nbsp;à Tarento, Si à Samnitibus fama eflet noua auxilia uentura: Samnitium plusquam uellent,intra mœnia efle rebantunTarentinorum iuuentutem Græri Græcos baud minus per quos Samniti,NoIano^,quam ut Romanis hoftibus refifteret,ex/ pcótabant. Poftremo Icuiflimum malorum deditio ad Romanos uifa. Charilaus,5c Nyngt; phius principes ciuitatis comunicato inter fe ccxifilio partes ad rem agendamdiuifere:ut alter ad imperatorem Romanorum transfugeret:alter fubfifteret ad præbendam opportune con/ fi'lio urbem. Charilaus fuit,qui ad Philonem uenit:ÔC,quod bonum,fauftum,felixc^ Palæpo Iitanis,p0pulocp Romano efl'etitradere fe ait mœnia ftatuifte. eo faólo utrum ab ftprodita, an feruata patria uideatur, in fide Romana pofitum eflezfibi priuatim necpacifti quicquam, nec petere:publice petere,quam pacifti magis: ut fi fucceftifletinceptu,cogitaret populus Ro/ manus potius cum quanto Audio,periculocp reditu in amicitiam fuam eftct:quam qua ftulti tia,0i temeritate de ofticio deceftum. Collaudatus ab imperatore tria millia militura ad oc/ cupandam earn partem urbis,quam Samnites infidebant:accepit:præfidio ei L. Quintiustri bunus militum præpofitus. Eodem tempore Si Nymphius prætorem Samnitium arte ag/ grcflus perpulerat, ut quonia omnis Romanus exercitus aut circa Palæpolin, aut in Samnio eftetifineret fe clafte circumuehi ad Romanu agrum,non oram modo maris,fed ipfi urbi pro pinqua loca dcpopulaturum.fed ut falleret,no^e proficifcendum efle: extemplocp nauesde/ ducendas.Quod quo maturius fieret,omnis iuuetus Samnitium præter ncceflariu urbis pray fidiu ad litus mifla.Vbi dum Nymphius in tenebris,amp; multitudine femetipfam impedientc fedulo alqs alia imperia turbans terit tepus : Charilaus ex copofito ab focijs in urbe rcceptus cum fumma urbis Romano milite impleftet.tolli clamore iuftit:ad que Græci figno accepto à principibus,quieuere:Nolani per aueriam parte urbis uia Nola feréte effugiunt.Sânitibus ex clufis ab urbe,utexpeditior in prçfentia fuga,ita fœdior,poft^ periculo euaferuc,uifa:quippc qui inermes nulla reru fuaru non relióla inter hoftes,ludibriu non externis modo,fed etiâ po pularibus,fpoliati atqj egetes domos rediere. Haud ignarus opinionis alterius,qua hæc pro/ ditio ab Sânitibus facÂa tradituncum authoribus hoc dedi,quibus digniuscredi eft:tu fœdus Neapolitanu(eo enim deinde fumma rei Grçcoru uenit)fimilius uero facit ipfosin amicitiam redifte.Publio triuphus decretus:quod fatis credebatur obfidione domitos hoftes in fide ue/ Bifte.Duo fingularia hæc ei uiro primû contigere.prorogatio imperfj no ante in ullo (a£ta,Si ado honore triûphus. Aliud fubinde bellu cum alterius oræ Græcis exortum.nâqj cumTa/ rentini

t I B B R OCTAVVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;191

rcnttni rem Palæpolitanâuana fpe auxilrj ali'quâdiu fuftinuiflènt: pofl^ Romanos urbe po titos accepere,uelutdeftituti,ac non qui ipfî deftituidentancrepare Palæpolitanosu’ra atqj in/ uidia in Romanos furercteo etiam,quod Lucanos, ôi. Appulos (nâc^ utraqj eo anno focietas coepta cft)in fidem populi Romani uenifle allatum eft.quippe propemodum peruentum ad iêefïc;iamcp in eo rem forçait Romani,aut hoftcs,auc domini habendi iïnr.dtichmcn profe/ fto rerum fuarum in bcllo Samnitiû.euentutp cius uertiream folam gentem reftarc,ncc cam mfam fatis ualidâiquando Lucanus defecerit-.quem reuocari adhuc,impelliq? àd abolcndam focietatem Romanam poflc:fi qua ars ferendis difcordfjs adhibeatur.Hæc confilia cum apud cupidos rerum nouandarû ualuiRenncx iuuentute quidam Lueanorum pretio acciti.dari ma gis inter populäres quàm honefti, inter fe mulótati iplî uirgis cum corpora nuda intulißent in ciuium cœtumiuociferati funt fe,quod caftra Romana ingredi auG eflent.a cófule uirgis cæ fos, ac propc fecuri percuflbs effe, Deformis fuapte natura res cum fpecicm iniuriæ magis» doli præfeferret.concitati hominescoguntclamore fuo magiftratus fenatum uocarc:amp; alt) circundantes concilium bellum in Romanos pofcunt:alq ad concitandam in arma multitudi nem agreftium difcurruntitumultuc]^ etiam fanos confternante animos decernitur ut fccietas cum Samnitibus renouaretunlcgatic^ ad earn rem mittantur. Repentina res quia quam cau (am nullam,tam ne Gdem quidem habebat,coaóli a Samnitibus obfides darc.öi præGdia in loca munita accipere.cæci fraude ôi ira nihil recufarût.Dilucere deinde breui fraus cœpitîpoft quàm criminum faliorum authores Tarentum cómigrauere:(ed amifla omni de fe potedate nihil ulcra,quàm utpœniteret fruftra,reftabat. Eo anno plebi Romanæ uciut aliud initium libertatis fadlum cftiquod neôli defierunt. mucatu autem ius ob unius fœneratoris iîmul libiz dincm.iïmul crudelitatem infîgnem, L, Papyrius is fuit: cui cum fenatusconfulto Publius ob *s alienum paternum nexum dediffettquem ætas, formac^ ad mifericordiâ eliccre poterant, adlibidinem ÔJ contumeliam animum accenderunt: ÔC florem ætatiseius fruôtum aduentiz tium crediti ratus,primo perlicere adolefcenté fermone incefto eft conatus:deinde poftquàm afpemabantur flagitium 3ures,minis territare, atcç identidem admoncre fortunæ: podremo cum ingenuitatis magis quàm præfentis conditionis memorem uideret, nudari iubet, uerbez raêp afferri.Quibus laceratus iuuenis cum fe in publicum proripuiffet,libidine crudclitatemq? conquerens fœneratoris: ingens uis hominum cum ætatis miferatione atque indignitate in/ iuriæ accenfa, turn fuæ conditionis, liberûmq^ fuorum refpccdu,in forum,atquc inde agminc fiido ad curiam concurrit. 6C cum confulcs tumultu repentino coatdi fenatum uoearent, in/ trocuntibus in curiam patribus laccratum iuuenis tergum procumbentes ad fingulorum pe/ des odendebant. Vidlum eo die ob impotentem iniuriam unius ingens uinculum fidei: iuf/ confules ferre ad populum, nequis, nifi qui noxam meruiffet: donee pœnam luerct, in compedibus aut in neruo teneretur: pccuniæ creditæ bona débitons, non corpus obnoxium cflet.itacç nexi foluti: cautumep in poderum,ne nedîerentur. Eodem anno cum fatis per fe/ ipfum Samnitium bellum,K defeedio repens Lueanorum, authorestp defedlionis Tarentint folicitos haberent patres: accedît ut Vedinus populus Samnitibus fefe coniungeret. Quæ res. Geut eo anno fermonibus magis paffim hominum iatdata, quàm in publico ullo concilio eft:ita infequentis anni confulibus L. Furio Camillo iterû,Iunio Bruto Scæuæ,nulla prior po lior^ uifa cd,de qua ad fenatum referrent. Si quanquam noua res erat:tamen tanta cura pa/ tres inccfïît, ut pariter earn fufeeptam negleótamcp timerent: ne aut impunitas eorumlafci/ uia fuperbiai^, aut bello pœnæ expetitæ metu propinquo atq? ira concirent Gnitimos popu/ los. Et erat genus omne abunde bello Samnitibus par, MarG, Pelignicp, Si Marucini: quos G Vedinus attingeretur, omnes habendos hodes. Vicit tarnen pars, quæ in præfentia uidert potuit maioris animi quàm conGlq:(èd euentus docuit fortes fortunam iuuare.Bellum ex au/ thoritate patrum populus aduerfus Vedinos iudît: prouincia ea Bruto, Samnium Gamillo forte euenit. exercitus utroque duedi: amp;nbsp;cura tuendorum Gnium hodes prohibiti coniungere arma. Cæterum alterum confulem L. Furium, cui maiormolesrerum impoGra erat: mor/ bograui implicitum fortuna bello fubtraxit: iufllis'quedicdatorem dicere rei gerendæ caufa,'

longe clarifRmum bcllo ea tempeftate di'xit L. Papyn'um Curforcm:à quo Q^Fabius Maxi/ mus Rutilianus magifter cquicum cft diôtustpar nobilerebus in eo magiftratu geftis,difcor dia tarnen, qua propè ad ultimum dimicationis uentum eft, nobilius. Ab altero confule in Vcftinis multiplex bellum,nec ufquam uario euentu geftum cft.nam ôi pcruaftauit agros:flC populando,atcp urendo teôta hoftium,fataq^,in acicm inuitos extraxit:amp; ita prælio uno âcci dit Veftinorum tes haudquaquam tarnen incruento milite fuo:ut non in caftra folum refuge rent hoftcs:fed iam ne uallo quidem ac foflîs freti dilaberentur in oppida,fitu urbium mœni/ busé^ fe defenfuri. Poftremo oppida quolt;ç ui expugnare adortus, primo Cutinam ingenri ardore militum, aut uulnerum ira,quod baud ferè quifquam integer prælio cxcefferat: fcalis cepiudeinde Cingiliam.utriufq? urbis prædam militibus,quod eos neep portx,ncq; mûri ho ftium arcuerantxonceflît.In Samnium incertis itum aufpicrjs eft:cuius rei uitium non in belli cuentum,quod profpere geftum eft:fedin rabiem atq; iras imperatorum uertitur.Nantç Pa pyrius dictator à pullario monitus cum ad aufpicium petendum Romam profîcifceretunma giftro equitum denuntiauit ut fefe loco teneret; neu abfente fe cum hofte manum confereret. Fabius cum poft profcótioncm diótatoris per cxploratores comperiflet perindc omnia folu/ ta apud hoftes.ac fi nemo Romanus in Samnio eflenfeu ferox adolefcens indignitate accen/ fus, quod omnia in diótatore uiderentur repofira efte: feu occafione bene gerendæ rei indu/ (ftus exercitu inftruólo,paratoc^ profeótus ad Imbrinium (ita uocant locum) acie cum Sam/ nitibus conflixit.Ea fortuna pugnæ fuit,ut nihil reliólum fit, quo ft affuifletdiótator, res me/ lius geri potucrit:non dux militi,non miles duci defuit. eques etiam authore L. Cominio tri/ buno militum,qui aliquoties impetu capto perrumperc nó poterat hoftium agmen:dctraxic frenos cquis:atcp ita concitatos calcaribus permifitjUt fuftinerc cos nulla uis poftet.per arma» per uiros late ftragcm dedêre.fecutus pedes impetum cquitü turbatis hoftibus intulit figna. uiginti millia hoftium cæfa co die traduntur. Authores habeo,bis cum hofte iïgna collata di/ ótatore abfenteibis rem egregie geftam.apud antiquiftïmos fcriptores una hæc pugna inue/ nitur.in quibufdam annalibus tota res prætcrmiiïa eft. Magifter equitum, ut ex tanta cædc muleis potitus fpolr)s,congcfta in ingentem aceruum hoftilia arma fubdito ignc cócremauit: feu uotum id deorum cuipiam fuit:feu credere libet Fabio authore faólum,nc fuæ gloriæ fru/ dtum dictator caperetmomentß ibi feribereuaut fpolia in triumpho ferret. Literæ quoep de , re profpere gefta ad fenatum, non ad diótatorcm miflæ argumentum fuere minime cum co communicantis laudes. Ita certe diólator id faótum accepit:ut lætis alqs uidtoria parta præ fe ferret iram,triftitiamcp:miftbc5^ repente fenatu fè ex curia proripuit,tum ucro non Samni/ tium magis legiones,quàm maieftatem didlatoriam,amp;: difeiplinâ militarem à magiftro cqui turn uidtam Si cuerfam didtitans,(î illi impunc fpretum imperium fûiftet.Itaq; plcnus mina/ rum,iræcç profedtus in caftra cum maximis itineribus ifletmon tarnen præuenirc famam ad/ uentus fui potuit.præcurrcrant enim ab urbe,qui nuntiarent didtatorcm auidum pœnæ ueni rc,altcrnis penè uerbisT.Manli) fadta laudantem. Fabius externplo concione aduocata,ob/ teftatus milites eft ut qua uirtute rcmpublicam ab infeftiftîmis hoftibus defendiftenr,cadeni fe,cuius dudtu aufpicioq^ uicifTent.ab impotenti crudclitatc didlatoris tutarentur. Venire a/ mente inuidianratum uirtuti alienæ, felicitatie^ furere quod fe abfente refpublica gefta egre/ gie eftet:malle,(î mutare fortunam poftet,apud Samnites, quàm Romanos uidtoriâ efTeam/ perium didtitare fpretum:tanquam non eadem mente pugnari uetuerit.qua pugnatu dolcat: tune inuidia impedire uirtutem alienam uoluiflctcupidiftimiscp ablaturum arma fuifle mi litibus,ne fe abfente moueri poftenttôi nunc id furere,id ægre pati:quod Qnc L,Papyrio non incrmes,non manci milites fuerinuquod le Q.Fabius magiftrum equitum duxerit,ac non ac cenfum didlatoris.Quid ilium fadturum fuiftc,fi',quod belli cafus ferunt, Marsép communis, aduerfa pugna eueniftet C qui fîbi deuidlis hoftibus, rcpublica bene gefta, ita ut non ab illo unico duce melius geri potuerinfupplicium magiftro equitum,ôi tune uidlori minetur. Neqj ilium magiftro equitum infeftiorem, quàm tribunis militum,quàm centurionibus,quàm mi/ litibus efte:li poftit,in omnes fæuituru fuifte:quia id nequeat,in unum fæuire:ÔC iam inuidiam tanquam

LIBER O C T A V V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19 J

tanquam ignem fumma pctcrcan caput cofilq, in ducem incurrcre. Si fe fimul cum gloria rei gcftæ extinxiflec.tunc uidtorem uelut in capto exercitu dominante quicquid iicuerit in magi/ Itro equitum,in militibus aufurum.Proinde adcflent in fua caufa omnium libertati.fi conlcn fum exercituseundem,qui in prælio fuerit.in tuenda uictoria uideat, ÔC falutcm unius omni/ bus curx cflc:inclinaturum ad clemcntiorem fententiam animum.poftretno fe uitam, fortu/ nasq^ fuas illorum fidei,uirtutiip permittere.Clamor è tota cócione ortus, uti bonu animum haberctmcmincm illi uim allaturum faluis iegionibus Romanis. Haud mplto poft didlator. aduenit:clafticocp cxtemplo ad cocionem aduocauit.Tum filentio facfto.præco Quintum Fa bium magiftrum equitu citauit. qui fimul ex inferiore loco ad tribunal acceftir, turn didtator, qua;ro inquit de te Quinte Fabi,cum fummu imperiu didtatoris Gnparcantqj ci Conss. re/ gia poteftas,prætoresq^ rjfdem aufpicqs, quibus Conss.creati: æquum cenfeas ncc nc magi/ ftrum equitum didto audiente efte C itemé^ illud interrogo, cum me incertis aufpierjs proie/ dlum ab domo fciremiutrum mihi turbatis religionibus refpublica in diferimen cómittenda fucrit;' an aufpicia rcpetcda.nequid dubqs dfjs agerem C fimul iilud,quæ didtatori religio ira pcdiracntoad rem gerendam fuerinnum ea magifter equitum folutus ac liber potucrit efle^quot; Sed quid ego hax interrogo'T cum,fi' ego tacitus abiffem^tamcn tibi ad uoluntatis interpréta lionem mex dirigêda tua fentetia fucrit.quin tu refpondeas.uctucrirhnc te quic^ rei me ab/ fente agere C uctuerimne figna cum hoftibus conferreCquo ru imperio meo fpreto,incertis au fpicijSjturbatis rcligionibus.aduerfusmorémilitarcm.difciplinamé^ maioru,amp;numen dco/ rum aufus es cum hofte confligere C Ad hæc,quæ interrogatus es,rcfponde:extra ea caue uo ccmemittas.Accedelidtor.Aduerfusquaefingula Q.Fabio cum rcfpódcre haud facile eflet: amp;nbsp;nunc quereretur accufatoré eudem capitis fui,ac iudice efteimodo uitam fibi eripi citius, gloria rerum geftaru pofte uocifcraretunpurgarctc^ fe inuicê.atqj ultro accufaretitunc Papy/ rius redintegrata ira fpoliari magiftru equitu,ac uirgas Si fecures expediri iuftit.Fabius fidera milicum imploransjacerantibus ueftem lidloribusadtriariostumultum iam inconcionemi feentes fefe recepit. inde clamor per totâconcionê eft perlatusialibi preccs,alibi minx audie/ bantur.qui proximi forte tribunal! fteterat,quja fubiedti oculis impcratoris nofeirari poterat: orabant ut parccrct magiftro equitumraeu cum eo excrcitum damnaret. extrema concio, ôd circa Fabium globus increpabant indemetem didfatorcmmec procul feditione aberant: Ne tribunal quidem fatis quietum erat legati circuftantes fellam orabat ut rem in pofteru diera difterret:8d irx fux fparium. Si cófilio tempus daretifatis cafligatâadolcfcenriam Fabrj eftei fatis deformatam uidtoriâmc ad extremû fînem fupplicr) tenderetmeu unico iuucni, neu pa/ tri eius clariftîmo uiro, neu Fabix genti earn inurcret ignominiam. cum parum precibus,pa/ rum caufa profîcerent: intueri fxuienté concionem iubebant: ira iritatis militum animis, fub/^ dere igncm.açmatcriam feditioni non efte xtatis.non prudentixeiusmcminê id Quinto Fa bio pœnam deprecanti fuam uitio uerfurum,fed didlatori: fi occæcatus ira infeftam multitu/ dinem in fc prauo certamine mouiftct.Poftremo ne id fe gratix dare Q.Fabq credcretXe iuf/ iurandum dare paratoseftemo uideri c repub.in Fabium co tempore animaduerti. Hisuo cibuscum in fc magisconcitarcntdiôtatorê.quàm magiftro equitum placarent,iuftî de tribu nali defeédere legati: Si filentio ncquicSp per prxconem tentatoxum prx ftrepitu ac tumultu ncç ipfius diiftatorismec apparitoru eius uox audiretunnox uelut in prxlio certamini fine fe/ cit.raagifter equitum iuftus poftero die adeftè, cum omnes affîrmarent infeftius Papyriu ex/ arfurum agitatum contentione ipfa,exacerbatumc^:clàm ex caftris Romam profuginôi pa/ tre authore M.Fabio,qui ter iam Cons.di(ftatorq?fuerat:uocato cxtemplo fenatu cum maxi meconquercrctur apud patres uim,atcp iniuriam didtacoris-.repente ftrepitus ante curiam li (ftorum fubmouentium auditunSC ipfe infenfusaderat,poftquam comperit profctftum ex ca ftris.cum expedito cquitatu fccutus.Itcrata deinde contentio: Si prehendi Papyrius Fabium iuftît.ubi cum deprecantibus primoribus patrum,accj; uniuerfo fenatu perftaret in cepto ira/ initis animusttum pater M.Fabius,quandoquidêinquit apud te ncc authoritas fenatus, nec ætas mca,cui orbitatê paraSj nec uirtus,nobilitaséç magiftri equitû à te ipfo nominati ualetî r nec

«94 ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D EC. PRIMAE

nee prcccs, quæ fepe hoftem mitigaüere, quæ deoru iras placantjtribunos pJebis appelîotSi prouoco ad populumzeumq^ tibi fugieti exercitustui,fugienti fenatus iudicium iudicem fero: qui certc unus plus quam tua didtatura poteft,polleté^: uidero ceffurusne prouocationi ßs;cui rex Romanus Tullus Hoftilius ceflit, Ex curia in concionem itur. quo cum paucis didlator, cum omni gcnerc principu magifter equitu cum afeendiflet: deduci eum de roftris PapyriuS in partem inferiorem iuffit.fecutus pater,bene agis inquit:cum eo nos deduci iufTiftizundc SZ priuati uocem mittete poflemus. Ibi primo no tam perpetuæ orationes,^ altercatio exau dicbantur.uicit deinde ftrepitum uox.Kindignatio Fabrj fenis increpantisfuperbiam,crude litatemep Papyrii:fe quoep diôlatorem Romæfuiffemec à fe quenquam ne plebis quidé ho minem.non centurionem, non militem utolatu.Papyrium tanquam ex hoftium ducibus, iîc ex Romano imperatore uitfloriam.ôi triumphum petere.Quantum intereffet inter modéra tionem antiquorû,ÔCnouam fuperbiam crudelitatemep. diôlatorê Quintium Cincinnatû in L.Minutium Cos.ex obfi'dione à fe ereptum non ultra fæuifTe,quàm ut Icgatû eum ad exer/ citum pro Cos.relinqueret.M.Furium Camillum in L.Furio,qui cotempta fua fenedutc, authoritate fœdiflimo cum euentu pugnaffetmon folum in præfentia moderatu iræ cfle, ne/ quid de collega fecus populo,aut fenatui feriberenfed cum rcuertiiTet,potifïimum ex tribunis confularibus habuifle,quem ex collegis optione ab fenatu data focium fibi imperq delegcrit. Nam populi quidem,pencs quem poteftas omnium rerû efletme iram quidem unquâ atro ciorê in eos fùiîîè,qui temeritate,atm infeitia exercitus amififfent: quàm ut pecunia eos mul/ ôlaretxapite anquifîtum ob rem bello male geftam de imperatore nullum ad cam diem effe: nunc ducibus populi Romani,quæ nec uidlis quidem bello fas fuerit, uirgas amp;nbsp;fccures uidio*' ribus,ô£ iuftilTimos meriris triûphos intêtari. Quid enim tandem paffuru fuifle filium fuum, fî exercitu amiiîflctC fi fufus,fugatus,caftris exutus fuifiet C quô ultra iram,uiolentiaméj5 eius excelïuram fuifle,quàm ut uerberaret,nccareup C Quam conueniens efle propter Quintum Fabium ciuitatem in lætitia.uiëtoria, fupplicationibus, ac gratulationibus efle:cum, propter quem deum delubra patcannaræ facrifîcqs fument:honore,donis cumulentunnudatu uirgis lacerari in confpeôlu populi Romani,intuentem Capitolium, atlt;^ areem, deosép ab fe duo/ bus prælrjs baud fruftra aduocatos C quo id animo cxercitum,qui eius dudu, aufpicqsc^ um ciflet,laturum quem ludlum in caftris Romanis, quam lætitiam inter hoftes fore C Hæcfî/ mul iurgans,querês,deum,hominum(^ fidem obtcftans,ÔC coplexus filium plurimis cum la/ chrymis agebat. Stabat cum eo fenatus maieftas,fauor populi,tribuniciû auxilium,memo ria abfentis exercitus.Ex parte altera imperium inuiôtu populi Romani, Si difeiplina rei mili ' taris,ôi diôtatoris cdiiftum pro numine femper obferuatum,ôi Manliana imperia, ÔC poftba bita filq charicas publicx utilitati iaólabantur. Hoc etiam L.Brutû coditorem Romanæ li/ bertatis antea in duobus liberis fecifle. nunc patres cornes, Si fenes faciles de alieno imperio fpreto tanquâ rei paruæ difeiplinæ militaris euerfæ iuuentuti gratiam (âcere:fe tarnen perfta/ turum in inccptomec ei,qui aduerfus diôtu fuum turbatis religionibus,ac dubfjs aufpicqs pu/ gnaflenquicquâ ex iufta pœna remifluru.Maieftas imperfj perpétua ne effet,non efle in fua potefl:ate:L.Papyrium nihil de eius iure diminuturu.optare ne poteftas tribunicia inuiolata ipfa uiolet interceflîone fua Romanu imperiumeu populus Romanus in fe potiflîmû dida/ torcm,Si lus didlaturæ extinguat.Quod fi feciffetmon L.Papyriu,fed tribunos, fed prauum populi iudiciu nequicep pofteros aceufaturos: cum polluta femel militari difeiplinanô miles centurionis,no centurio tribuni,nô tribunus legati,non legatus cofulis, no magifter equitum dieftatoris pareat imperio: nemo hominû,nemo deoru uerecundiâ habeat:non edidta impe/ ratoruioo aufpicia obferuenturtfine comeatu uagi milites in pacato,in hoftico errent, imrae/ mores facramenti, licentia folatqua fe ubi uelint,exauthorent:infrequentia deferantur fîgna: ncqj conueniatur ad ediôlum:nec difeernatur intcrdiu,no(fte,æquo,iniquo loco iniuflu impe ratoris pugnenttôC non figna,non ordines feruent:latrocinf) modo cæca,Si fortuira pro folen ni,ôi facrata militia fit.Horu criminum uos reos in omnia fccula offerte tribuni plebis:ueftra obnoxia capita pro licentia Q.Fabq obijcite.Tepétes tribunos,Ôi fuâ iam uicé magis anxios.

L I b‘ E R O C T A V V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19$

quam eius.cui auxili'um ab fc petebaturJiberauit onere cofenfus populi Romani ad prcccs,öi obteftatione uerfus-.ut fibi pcenam magiftri equitum diólacor rcmitterettribuni quoqj inclt natam rem in preces fubfecun,orare diólatorcm infiftunt, ut uentam errori humano.ueniam adolefcentia: Q-Fabii darct:fatiseum pœnarû dedine.iam ipfe adolefcens,iam pater M.Fa/ bius cótcntionis obliti procumbere ad genua, ôi iram deprecari didlatoris. Tum dieftator Fa lentio faólo.bene habet.inquit.quirites. uicit difciplina militaris: uicic imperij maieftas: qux in difcrimine fuerunt an ulla poft hanc diem effent, non noxæ eximitur Q. Fabius.qui con^ tra ediótum imperatoris pugnauiuftd noxæ damnatus donatur populo Romano: donatur tribuniciæ poteftati.precariu, non iuftu auxiliuferenti.Viue Q.Fabi felicior hocconfenfu ci/ ui ta ris ad tueadu te,^ qua paulo ante exultabas uicftoriaiuiue id facinus aufus. cuius tibi ne parens quidem,(i eode loco fuiffet.quo fuit L.Papyrius:ueniâ dediffet. Mecu ut uoles teuer/ teris in gratiam: populo Romano.cui uitam debes. nihil maius præftiteris, fi hic tibi dies fatis documeti dederit utbello.ac pace pari légitima imperia poifis.Cum fe nihil morari ma giftrum equitu pronuntiaffet:digreffum eum templo lætus fenatus.lætior populus,circûfufi, acgratulantes hinc magiftro equitu.hinc diôtatori profecuti funt.firmatumcp imperiû milita rc haud minus periculo Q. Fabf),^ fupplicio miferabili adolefcêtis Manlq uidebatur. Forte ita eo anno euenit.ut quotiefcûcp dictator ab exercitu receffit.hoftes in Samnio mouerétur. cæteru in oculis exemplum erat Q.Fabius M. Valerio legato,qui in caftris præerat:nequam üim hoftiu magis.quàm trucem diôtatoris iram timeret. Iraq; frumentatores cum circûuenti ex infîdqs cæfi loco iniquo effent: creditu uulgo eft fubueniri eis ab legato potuiffe, ni triftia ediôta exhorruiffet.ea quoeç ira alienauit à diôtatore militu animos.iam ante infenfostquod implacabilis Q. Fabio fuiffet:ÔCquod fuis precibusnegaffet.eius populo Romano ueniâ de/ diffet.Poft^ dieftator prçpoiîto in urbe LPapyrio Craffo magiftro equitu,Q.Fabio uetito quic^ pro magiftratu agere.in cadra redqnnecp ciuibus fatis lætus aduetus eius fuitrnec ho ftibus quicquam attûlit terroris.Nancjj poftero die feu ignari ueniffe diôtatorem.feu adeffet an abeffet parui facientes.inftruóta acie ad caftra accefferunt. Cæteru tantu momenti in uno üiro L.Papyrio fuit,ut fi ducis confilia fauor fubfecutus militu foret.debellari co die cum Sa;* mnitibus potuiffe pro haud dubio habitû finita inftruxit aciem loco.ac fubfidrjs:ita omni ar te bellica fîrmauit.Ceffatum à milite:ac de induftria.ut obtreeftaretur laudibus ducis.impedi/ ta uiôloria eft.Plures Samnitium cecidere: plures Romani uulnerati funt.Senfît peritus dux quæ res uitftoriæ obftaret:teraperandu ingeniû fuum effe. Si feueritatémifeendam comitati. itaqj adhibitis legatis ipfe circû faucios milites inferens in tentoria caput.fingulos ut fefe ha/ berent rogitans.curam eorunominatim legatis.tribunisq^.ôi præfecftis demâdabat:rem per fe populärem ita dexter egittut medendis corporibus animimulto plus militu imperatori re/ côciliarentunnec quicquâ ad falubritaté efficacius fuerit.quàm quod grato animo ca cura ac/ cepta eft.Refedlo exercitu cû hofte congreffus haud dubia fpe fua militumep, ita fudit fûga/ üitep Samnitcs:uc ille ultimus eis dies côferendi figna eu dieftatore fuerit. Inceffit deinde quà duxit prædæ fpes, uiôlor exercitus: perluftrauitq^ hoftiu agros, nulla arma,nullam uim nec apertam.nec infidrjsexpertus. Addebat alacritatê.quod diôlator prædam omnem edixerat militibus:nec ira magis publica,quâm priuatu copendium in hoftem acuebat. His cladibus fubaóli Samnites pacem à diótatore petiere:cum quo pa(fti,ut fingula ueftimenta militibus. Si annuum ftipendiu darent:cum ire ad fenatum iuffi effent, fecuturos fe diôlatorem refpon/ derunt.unius eius fidci,uirtuticp caufam fuam comendantes.ita deduôtus ex Samnitibus ex/ ercitus.Didlator triumphâs urbem eft ingreffus:ôi cum fc dieftatura abdicate uellet, iuffu pa trumpriusquàm abdicaret.Coss.cfeauitC.Sulpitiu Longum iterum.Q.Æmylium Cærita num.Samnites infeôla pace,quia de conditionibus agebatur,inducias annuas ab urbe retule runnnec carum ipfaru fanôta fides fuit.adeo poftquâ Papyriu abiffe magiftratu nuntiatum eft,arrccfti ad bellandu animi funt. C.Sulpitio,Q.Æmylio(Âulum quidam annales habet) Coss.ad defedlioncm Samnitium Apulum nouum bellum acceffir. utroque exercitus miffi, Sulpitio Samnites, Apulia Æmylio forte euencrijnt, Sunt qui non ipfîs Apulis bellum ilia/

turn.

196 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» P R I M AE

tum.fcd focios cius gentis populos ab Samnitium ui, atcp iniurijs defenfos fchbant. Cætc/ rum Fortuna Samnitium uix à fe ipfiseo tempore propulfantiu bellum,propius ut fit uero Fa cit,nó Apulis ab Samnitibus arma illata,Fed cum utracp fimul gente bellum Romanis FuiiTc. Ncc tarnen res ulla memorabilis adla: ager apulus,Samniumr^ euaftatu: hoftes nec hie nec illic inuenti. Romæ noólurnus terror ita ex Fomno trépida repente ciuitatéexciuit,ut Capito lium atqj arx,mœnia(^,ôi portæ plena armatorum Fuerint.ôC cum concurFatum,cIamatumc^ ad arma omnibus locis efiTenprima luce nec author,nec cauFa terroris comparuit. Eodem an^ no de ThuFculanis flauia rogatione populi Fuit iudicium. M.Flauius tribunus plebis tulit ad populum ut in ThuFculanos animaduerteretunquoru ope ac cofilio Veliterni, Priuernatest^ populo Romano bellum Feciflent. Populus ThuFculanus cu coiugibus, ac liberis Romam uenitiea multitudo uefte mutata, amp;nbsp;Fpecie reoru tribus circuit, genibus Fe omniu aduolucns. Plus itacp miFericordia ad pœnæ ueniam impetrandam, quàm cauFa ad crimen purgadum ualuit.Tribus omnes,præter polliam antiquarunt kgem.polliæ Fententia Fuit,puberes uerbe ratos necari:coniuges,liberost^ Fub corona lege belli ueniretmemoriamt^ eius iræ ThuFcula/ nis in pœnæ tam atrocis authores raanfifife ad patru ætatem conftatmec quequam ex pollia tribu candidatum’Fermé datum papyriam Ferre Folitum.InFequenti anno Q.Fabio,L.Fuluio Coss.A.Cornelius Aruina did:ator,0i M.Fabius Ambuftus magifter equitu metu grauio/ ris in Samnio belli(c6duóla enim pretio à finitimis iuuentus dicebatur)intentiore deledtu ha bito egregium exercitu aduerFus Samnites duxeruttcaftra in hoftico incurioFe ita pofita tan quam procul abeflet hoftistcum Fubito aduenere Samnitiu legiones tanta Ferocia,ut uallum uFqj ad ftatione Romana inFerrent.nox iam appetebat:id prohibuit munimenta adoririmec diffimulabant orta luce poftero die Faóluros.Diólator ubi propiore Fpe dimicationem uidit; ne militu uirtuti damno locus eflet,ignibus crebris reliólis,qui conFpedtum hoftiu fruftraren tur:filentio legiones educitmec ramen Fallere propter propinquitate caftrorum potuit.eques exteplo inFecutus ita inftitit agmini, ut donee luceFceret, prælio abftineretmec pedeftres quiz dem copiæ ante luce caftris egreffæ.Eques luce demu auFus incurFare in hoftem, carpedo no uiffimosjpremendoep iniquisad tranfitum locis agmen detinuit.interim pedes equitem afle cutuSiSi totis iam coptjsSamnis urgebat. Turn diótator poft^ fine magno incomodo pro/ gredi no poterat:eum ipFum,in quo cóftiterat,locum caftris comuniri iuiSt. Id uero cirefiFuFo undiq? equitatu,ut uallum peteretur,opuscç inciperet,fieri no poterat.Italt;^ cum neq^ eundi, neq? manedi copia efle uidetu'nftruit aciem impedimetis ex agmine remotis: inftruutur con tra Si hoftes,ôi animis,amp; uiribus pares.auxerat id maxime animos: quod ignari loco iniquo no hofti ceflum,uelut Fugientes ac territosterribilesïpfi Fecuti Fuerant.Idaliquandiu æquauit pugnam iam pridem deFueto Samnite clamore Romani exercitus pati.Et hercule illo die ab hora diei tertia ad odhaua ita anceps dicitur certamen ftetifte, ut nccç clamor ut primo Femel cocurFum eft iublatus,iteratus finnecç figna promota loco,retróue recepta: neq^ recurFum ab ulla fit parte.in Fuo quiFc^ gradu obnixi,urgentes Feutis fine reFpiratione, ac reFpeótu pugna/ bant.Fremitus æqualis,tenorq; idem pugnæ in deFatigatione ultima,aut noólem Fpcdlabat. Iam uiris uires,iam Ferro Fua uis,iam ducibus cofilia deerant:cum Fubito Samnitium équités cum turma una longius proueefta accepiftent impedimeta Romanoru procul ab armatis fi/ ne præfidio,fine muniméto ftare:auiditate prædæ impetum Faciunt.Quod ubi dieftatori nun tius trepidus attuliufine modo inquit Fe præda præpediant.alij deinde Fuper alios diripi paP fim.Ferricp Fortunas militum uociFerabantur. Turn magiftro cquitum accito, uides tu inquit M.Fabi ab hoftium equite omiftam pugnam; hærent impediti impedimetisnoftris: aggre/ dere(quod inter prædandum omni mukitudinieuenit) difti'patos:raros equis infidentes,ra/ ros quibus Ferru in manu fit,inuenies:equosc^ dum præda onerât,cæde incrmestcruentam^ illis præda redde.mihi legiones,peditûcp pugna curæ eruttpenès te equeftre fit decus. Equi turn acies qualisquæ efte inftrucftiflima poteft,inue(fta in diftî'patos, impeditosep hoftes cæ de omnia replet.inter Farcinas omiftas repente obiacêtes pedibus Fugientiu,conftcrnatoiûcp equorum neqj pugnæ,neep ftjgæ Fatis potentes cæduntur. Turn deleto propè equitatu ho/ ftium

LIBER N O N V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;197

ftium M.Fabius circûduôlis pauîulum all's ab tergo pedcftrcm acicm adon'tur. clamor indc nouusaccedens ôî Samnittum animos tcrruit didtator.ubi refpcclantes hortiû antefigna/ nosjturbataé^ figna,ôi fluôluantem aciem uidintum appellare, turn adhorran milites; tribuz nos.principesip ordinû nominatim ad iterâdam fecum pugnam uocarc, Nouato clamore (îz gna infcrûtunôiquocunq^ progrcdtebâtur,magismagisc^ turbatoshoftesccrnebât, Eques ipfe iam primis erat in côfpedtu:ÔC Cornelius refpiciens ad manipulos militum,quod manu, quod uoce poterat,monftrabat:uexilla fe fuorum,parmascp cernere cquitum. Quod ubi auz ditum,Gmulqî uifum cft:adeo répété laboris per diem penè totum tolerati, uulnerumc^ obz liti funtjUt baud fecus quàm fi tum integri è caftris fignum pugnæ accepiflcnt, concitauerint fe in hoftem.nec ultra Samnis tolerate terrorê cquitum,pcditumép uim potuinpartim in me dio cæfi,partim in fuga diffipati funt.pedeftres reftantes,ac circûuentos cædunf.ab équité fu gientium ftrages eft faéla:intcr quos ôi ipfe imperatorcecidit. Hoc demum pra?lium Samni tium resita intreginut omnibus concilijs fremerent minime id quidé mirû eflc,fi impio bcllo, amp;nbsp;contra fœdus fufcepto infeftioribus merito dqs, quàm hominibus nihil profperc agercnt: expiandum id bellum magna mercede.luendumt^ eflè.id referre taritu: utrum fupplicia noz xio paucorû, an omnium innoxio præbeant fanguinetaudebantt^iam quidâ norainare auz thores armoru.unum maxime nomen percôfenfum clamantiû Brutuli Papq exaudiebatur,

Vir nobilis, potens^ erat,haud dubie proximaru induciarum ruptor. de eo coaéli teferre prætores decretum fecerunt ut Brutulus Papius Romanis dederetur;ô^ cum eo præda omnis Romana,captiuilt;ç Româ mitterétunquæcç res per fceciales ex feedere repetitæ cflenufccun dum ius fasep reftituerentur.Fœciales Româ ut cenfuerunt mifli:ôi corpus Brutuli exanime: ipfe morte uoluntaria ignominiç fe,ac fupplicio fubtraxinplacuit eu corpore bona eins quoc^ dedi.nihil tame earum reru præter captiuos,Sê fiqua cognita ex præda funt,acceptum eihfed cæteraru reru irrita fuit deditio.diélator ex fenatus confuko triûphauit.Hoc bellum à Coss. bellatum quidam authores funneosep deSamnitibus triumphaifetFabium edâ in Apuliam proceflinc.atq; inde magnas prædas egifle.nec diferepant quin dictator eo anno A. Cornez lius fuerit.id ambigitur; belli ne gerendi caufa creatus fit: an ut cflet qui ludis Romanis, quia L.Plautius prætor graui morbo forte implicitus erattfignum mittendis quadrigis darettfunz étusep eo haud fané memorandi imperij minifterio fe diélatura abdicaret. nec facile cil aut tem rei,aut authorêauthori præferrc,Vit{atam memoriam funebribus laudibusreor,falfiscp imaginu titulistdum familia ad fe quæq? famam reru geflaru,honorumép fallente mcndacio trahut.inde certe ST finguloru gefla,ô^publica monimenta rerum côfufa.nec quifquam æqua lis temporibus illis feriptor extat,quo fatis certo authore ftetur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

DECADIS PRIMAE LIBER N O N V S

E Q_v I T V R hune annu nobilis clade Romana caudina pax T. Vetuz rio CaluinOjSp.Pofthumio Coss.Sanites eo anno imperatoré C.Ponz tium Hercnnq fîliu habuerunt pâtre longe prudentiffimo natu, phmum ipfum bellatorê,ducemcp.Is^ubi legati,qui addedendas res miiïi erât,pa ce infeéla redierunnne nihil aétu,inquit,hac legatione céfcatisæxpiatum ___ eil quicquid ex fœdere rupto iraru in nos cœlefliû futt.Satis fcio,quibuf cunqj dijscordi fuit fubigi nos ad ncceifitatededendi res,quæ à nobis ex fœdere repetitæfue rantajs no fuifle cordi tam fuperbe ab Romanis fœderis expiationê fpretam.Quid enim ulz tra fieri ad placâdos deos,micigandoscp homines potuit,^ quod nos fccimus^Res hoflium in præda captas,quæ belli iure noflræuidebâtunremifimustauthores belli,quia uiuos no po tuimus,perfunôlos iam fato dedimus:bona eorum ncquid ex cotagione noxæ rcmancrct pe nés nos,Româ portauiraus.Quid ultra tibi Romane,quid fœderi,quid dfis arbitris fœderis debeoCque tibi tuaru irarum,quemmeorum fuppltcioru iudicem feramCneminéneq; popu Îum,neq5 priuatum fugio.Quod fi nihil cum potétiorc iuris humani relinquitur inopi:atego ad deos uindices intolerâdæ fuperbiæ côfugiara:ÔC prccabor ut iras fuas uertât in eos,quibas

r î non

»»8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» P R I M AB

non fux redditæ res,no alienæ accumulatæ fatis fînnquoru fæuitiam non mors noxi'oru,non dedin'o cxanimatorum corporu.no bona fequcntia domini deditionem exatient: placari nez queant.nifî hauriendum fanguinê,Ianiandacçuifcera noftra præbuerimus. luftû cft bcllutn Samnites,quibus neceflarium:ÔC pia arma,quibus nulla niiî in armis relinquitur fpes. Proin de cum rerum humanaru maximum momentu (ît quàm propitqs rem,quam aduerfis agant drjs: pro ccrto habete priora bclla« aduerfus deos magis,^ homines gefliflc: hoc, quod in/ ftatjducibus ipfis dqs gefturos.Hæc non læta magis,quàm uera uaticinatus,excrciru cdudo circa Caudium caftra quàm poteft occultiflîme ducit:inde ad Calatiâ,ubi iam Coss.Roma/ noSjCaftraq^ efle audiebatmilites dccem paftorû habitu mittinpecorac^ diuerfos alium ali^ bi haud procul Romanis pafcere iubet præiîdijstubi incidcrinc in prædatores,ut idem omni/ bus fermo coftetdegiones Samnitium in Apulia efle:Luceriam omnibus coptjs circuniîdere; nec procul abene,quin ui capiant. lam Si is etia rumor ante de induflria uulgatus ucnerac ad Romanosîfed fidé auxcre captiui,eo maxime:quod (èrmo inter omnes cogruebat.Haud erat dubium quin Luccrinis opem Romanus ferret,bonis ac fidelibus focfjs’.nmul ne Apulia omnis ad præfentem terrorê deficeretea modo,qu irent,côfultatio fiiit.Duæ ad Luceriam fc rebant uiæzaltcra propter oram fuperi maris patens apertaép,fed quanto tutior,tâto ferè Ion/ gior:altera per furculas caudinas breuior.fed ita natus locus eft.faltus duo aki,fyluoiîé^ funt, montibus circa fe perpetuis inter fe iunôli: iacet inter cos fan's patens claufus in medio cam/ pus,herbidus,3quofusq^:per que mediu iter cft.fed ante quàm uenias ad eum,intrandæ pri/ mæ auguftiæ funnôC auteadem, qua te infinuaueris. retro uia repetendaiaut fi ire porrb per/ gas,per alium faltum arôhioré,impeditioremcp euadendum.In cum campum uia alia per ca uam rupcm Romani deminbagmine,cum ad alias anguftias protinus pergerennfcptas deie élu arboru.faxorumt^ ingentiû obiacétc mole inuenere.cum fraus hoftilis apparuiHcnpræff d um etiâ in fummo faltu côfpicituncitati inde retro,quà uenerât,pergût rcpetere uiamæam quoq; claufam fua obice, armiscp inucniunt.fiftunt inde gradum fine ullius impcrio, ftupor omniu animos,ac uelut torpor quidâ infolitus membra tenet-.intuentescç alfj alios, cum alte/ rum quifq^ cópotem magis mentis,ac confilt) ducerêt:diu immobiles filent.deindeubi præto ria Coss.erigi uidcrc,Si expedite quofdam utilia operi:quanqua ludibrio fore muniétes per/ ditis rebus,ac fpe omni adempta cernebant:tamen ne culpa malis adderenc,pro fe quifcç nee bottante ullo, nec imperante ad muniendu uerfi caftra prope aquam uallo circudant,fua ipfi opera,laboremcp irritum,præter quàm quod hoftes fuperbe increpabant,cu miferabili côfef/ Gone eludences.ad Coss. mœftos ne aduocantes quidé in confiliû,quâdo nec confilio,nec au xilio locus eftet, fua fpotc lcgati,ac tribuni coueniunnmilitesc^ in prætoriu uerfi opcm,quani uix df) immortalcs ferre poterânab ducibus expofeunt, Querentes magis,quàm confulcntes nox oppreftincum pro ingenio quife^ fremerent:alius,per obices uiarû,alius per diuerfa mon tium,per fyluas.quà ferri arma poterât,eamus:modo ad hoftem peruenire liccat.quê per an/ nos iam propè x x x. uicimus:omnia æqua,ac plana erunt Romano in perfidû Samnitem pugnann.alius,quô,autquà eamusCnum montes moliri fede fua paramusCdum hæc immi/ nebunt iuga,quà tu ad hoftê uenies C armati,inermcs,fortes,ignaui pariter omnes capti,at^ uiefti fumus.ne ferru quidem ad bene moriendû oblaturus eft hoftis: fedens bellum cóficiet. His inuicê fermonibus tan^ quietis immemores nox traduefta eft. Ne Samnitibus quidem cofilium in tam lætis fuppetebat rebus. itaq^ uniuerfi Herenniu Pontium patré imperatoris per literas confulendu cenfuerût. Iam is grauis annis no militaribus folu, fed ciuilibus quoq? abfceflferat muncribus:in corpore tarnen affèólo uigebat uis animi,cófilr)cp. Is ubi accepit ad furculas caudinas inter duos fakus claufos exercitus Romanos:cófukus ab nuntio fili] een fuit omnes inde quam primu inuiolatos dimittêdos.quæ ubi fpreta fentêcia eftu'tcrumcp eo/ dem remeante nuntio cofulebatuncenfuit ad unu omnes interfîciendos.Quæ ubi tam difcor/ dia inter fe uelut ex ancipiti oraculo refponfa data funnquanqua filius ipfe in primisiam ani/ mum quoep patris confenuifle in afïctfto corpore rebatur: tarnen cofenfu omniu uidtus eft ut ïpfum in cófilium acciret. Nec grauatus fenex plauftto in caftra dicitur aduedtus: uocatusc^ in confiliura

LIBER NONVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJ?

in côfiliutn ica ferme locutus eft,ut nihil (èntentiæ fuæ mntareucaufas tantG adijeeret. Priore fe côfilio,quod optimû duceret:cum potentiflîmo populo per ingens beneficium perpetuam firmare pacé,amicitiamcp.altero côfilio,in multas ætates,quibus amiflis duobus excrcitibus haud facile rcceptura uires Romana res efleubellum differre. tertium nullum confilium efle, Cu filius,aliic^ principes pcrcuótando exquirerent.quid fi media uia cófilium capereturfuc K dimitterétur incolumes,5è leges ijs iure belli uiclis imponerenturCifta quide fententia inqurt ea eft.quæ nec]^ amicos parat,ncq? inimicos tollit:feruate modo,quos ignominia iritaueritis, Ea eft Romana gcns,quæ uióta quiefcere nefciaCuiuet femper in pedloribus illoru quiequid iftuc præfcns neceflîtas iniunxeritmeep eos ante multiplices pœnas expetitas à uobis quiefee re finet.Neutra fententia accepta:Herennius domum adueótus.Er in caftris Romanis cu fru ftra multi conatus ad erumpendu capti eflent,K iam omniu return inopia eflTeuuidli necefTi/ täte legatos mittunt.qui priraum pacem peterent æquam:fi pacem non impetraret:prouoca rent ad pugnam.Tum Pontius debellatu efle refpoadinSi quonia ne uióli quidem, ac capd fortunam fateri feirentunermes cum fingulis ueftimentis iub iugum mifluruialtas coditiones pacis æquas uiótis,ac utóloribus fore.ß agro Samnitium decederetur; coloniæ abducerentur. fuis deinde legibus Romanu,ac Samnitem æquo fœdere uiClurum.His conditionibus para tum fe efle fœdus eu Coss.feriretfiquid eorum difpliceatjegatos iam redire ad fe uetuif.Edæc cum legatio renuntiaretur, tantus gemitus omnium fubito exortus eft: tantalt;^ mœftttta inz ceflic,ut non grauius accepturi uiderentur, fi nuntiaretur omnibus eo loco mortem oppetenz dam efle, Cum diu filentium fuiflet: nec Coss. aut pro fœdere tam turpi, aut contra fœdus tam ncceflarium hifcerc poflentzTum L.Lentulus,qui turn princeps legatoru uirtute at ho noribus erat: pattern meum inquit Coss.fæpe audiui memorâtem.fe in capitolio unum non fuiffe authorem fenatui redimendæ auto à Gallis ciuitatistquando nec fofla.uallocp ab ignaz Uiflimo ad opera,ac muniendu hofte claufi eflent: Si erumpere fi no fine periculo magno,taz tnen fine certa pcrnicie poflene. Quod fi,ut illis decurrere ex Capitolio armatis in hoftem li cuit, quo fæpe modo obfefli in obfidentes eruperunt: ita nobis æquo aut iniquo loco dimiz candi tantummodo cum hofte copia eflet: non mihipaternianimi indoles in confilio danz do deeflet. Equidem mortem pro patria præclaram efle fateor: amp;nbsp;me uel deuouere pro poz pulo Romano legionibusép, uel in medios me mittete hoftes paratus fum: fed hic patriam üideo: hic,quicquid Romanarum legionum eft: quæ fi pro fe ipfis ad mortem ruere uolunt, quid habent quod morte fua feruent C teefta urbis dicat aliquis. Si mœnia,ÔC earn turbam, à qua urbs incolitur. imo hercule produntur ea magis omnia deleco hoc exercitu: non feruanz tur. quis cnim eâ tuebitur C imbellis uidelicet, atque inermis multitudo C tam hercule,quam à Gallorum impetu défendit, an à Veijs exercitum, Camillumrp ducem implorabuntç' Hic omnis fpes,opesq^ funt; quas feruando,patriam feruamus: dedendo ad necem, patriam dez ferimus, ac prodimus. Ât fœda atque ignominiofa deditio eft:fed ea charitas patriæ eft, ut tam ignominia earn, quam morte noftra, fi opus fit, feruemus. Subeatur ergo ifta quantaz cunque eft indignitas: Si pareatur neceflitati: quam ne dij quidem fuperant. Ite Coss. redtz mite armis ciuitatem : quam auro maiorcs noftri redemerunt. Coss. profecli ad Pontium in colloquium, cum de fœdere uieftor agitaret : negate iniuflu populi fœdus fieri pofle: nec fiz ne fœcialibus,cærimoniat^ alia folenni.Itaque non ut uulgo credunt,Claudiusque etiara feri bit,fœdere pax caudina, fed per fponfionem faóla eft. quid enim aut fponforibus in fœdere opus effet,aut obfidibus, ubi precatione res tranfigitur C per quem populum fiat quo minus legibus didlis ftetunut eum ita lupiter feriat, quemadmodum à fœcialibus poreus feriaturC Spoponderunt Coss. præfetfti, legati,quæftores,tribuni militum: nominâque omnium.qui fpoponderunt extant: ubi fi ex fœdere aôta res effet,præterquam duorum fœcialium noexz tarent. Si propter ncceffariam fœderis dilationem obfides etiam fcxcenti équités imperati: qui capite Iuerent,fi padto non ftaretur.tempus inde ftatutu tradendis obfidibus, excrcituc]^ incrmi mittendo.Redintegrauit ludtum in caftris cofulum aduentus: ut uix ab fjs abftinerét manus,quorum temeritatein eum locum deduóli eflcnt:quorum ignauia fœdius indc.quam

s 4* uetiiflenc

200 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PR, IMAE

ucniflcnt,abitun'.illis non ducem locoru,non exploratorem fuifTeibelluaru modocæcos in fo ucam miflbs.alij alios intucrixotemplari arma mox tradêda,ôf inermcs futuras dextras, ob/ noxiatç corpora hofti. Proponere fibimetipfi ante oculos iugu hoftile. Si ludibria uidloris, amp;nbsp;uultus fuperbos.Si per armatos inermiu iter.inde fcedi agminis miferabilem uiam per fo/ ciorum urbes:reditum in patria,ac parentes:quö fæpe ipfi, maiorescß eoru triuraphantes ue/ niflent.Sc folos fine uulnere.fine ferro,fine acie uidlosifibi non ftringere licuifle gladios, non manum cum hofte cóferre:fibi nequicquâ animos datos.Hæc frementibus hora fatalis igno miniæaduenit.omnia tn'ftiora experiundo faótura,quam quæ præccperantanimis.Iam pri/ mum cum fingulisueftimctis inermcs extra uallum exire iuffî:Ôd primi traditi obfides.acqj in cuftodiam abduôti. Turn à Coss.abire lidlores iuHÎ: paludamcnta^ dctraôta tantam inter eos,qui paulo ante eps execrantes,dedcndosjacerandoscp cenfuerât,miferationé fecit-.ut iuæ quifcß conditionis oblitus ab ilia deformatione tantæ maieftatis uelut à nefando fpcdaculo auerterct oculos. Primi Coss.propè fcminudi fub iugu mifli: turn ut quifq? gradu proximus crat,ita ignominiæ obieôtusnum dcinceps fingulæ legionçs. circumftabât armati hoftes ex/ probrâtes,eludentesq^:gladii etiâ plerifcp intencati:uulneratiquidâ,nccati(^:fi uultus eorum indignitate reru acrior uidloré offendiffet.ita traduAi fub iugum,SC(quod penè grauiuS crat) per hoftiû oculos,eu ex faitu euafifient: etfi uelut ab inferisextraeüi turn primû luce afpicere uifi funtîtamé ipfa lux ita deforme intuentibus agmen omni morte triftior fuit, itaep cû ante noôtem Capuam peruenire poflcnuincerti de fide fociorû,ôi quod pudor præpediebat,circa uiam haud procul Capua omniu egena corpora humi proftrauerût.Quod ubi eft Capuam nuntiatum: euicit miferatio iufta focioru fuperbiam ingenitâ Campanis, confeftim infignia fua Coss.fafcesJiótores:arma,equos,ueftimenta,cómcatus militibus benigne mittunt:ôiue/ nientibus Capuâ cunôlus fenatus.populusip pbuiam egrcflus,iuftis omnibus hofpitalibuâ, priuatisep Si publicis fungitur oHicrjsmecp illis focioru comitas,uultustç benigni,ôi alloquia non modo fermoné elicere,fcd ne ut oculos quide attollercnt, aut confolantes amicos contra intuerentur,efRcere poterant.adeo fuper mœrorcm pudor quoq} effugere colloquia,amp; cœtus hominum cogebat.Poftero die cum iuuenes nobiles miffi à Capua ut proficifeétes ad finena Campanum profequercntunrcuertifTennuocati«'^ in curiam percundâtibusmaioribusnatu multo fibi mceftiôreSjô^ abicdliores animi uifos referrét:adco filcns,ac propè mutum agmen incefliflè; tacere indolem illâ Romanâ: ablatosqp cum armis animosmo reddere falutem, no falutantibus dare refponfummó hifcere quen^ præ mctu potuifie;canquâ fercntibus adhuc ceruicibus iugum,fub quod emifiTi eflent. Habere Samnites uiôloriâ no prxclaram folum, fed etiam perpetuamtccpiffe enim eos non Romam.ficut ante Gallos:fed,quod multo belli/ cofius fuerit,Romanam uirtutem,ferociamcp.Cum hæc dicercntur,audircntur^: amp;nbsp;dcplora turn penè Romanu nomen in confilio fociorum fidelium eflendicitur Offilius Calauius Oui filiuSjclarus genere fadlisép.tum etiam ætate ucrêdus,longe aliter fe habere rem dixifiêifilen tium illud obftinatu,fixoscç in terram oculos,amp; furdasad omnia folatia aures. Si pudorera intuendæ lucis,ingentê molcm irarum ex alto animi cientis indicia efle:aut Romana fe igno rare ingeniataut filentium illud Samnitibus flebiles breui clamores.gemituscp excitaturum: caudinæcp pacis aliquanto Samnitibus,quâm Romanis triftiorem memoriam fore, quippe fuos quencç eorum animos habiturum.ubicuncp congrcfîuri finufaltus caudinos non ubicp Samnitibus fore.Iam Si Romæ fua infamis clades crat, obfcffos primum audicrunt: triftior deinde ignominiofæ pacis,quàm periculi nuntius fuit. Ad famam obfidionis deleôtus habe/ ri cœptus eraudimiflus deinde auxilioru apparatus, poft^ deditioné tam fœde fadtam ac/ ccperunt:extcmplocp fine ulla publica authoritate cocefïum in omnem formâ ludtus eft. Ta bernæ circa forum claufæu'uftitiumcp inforo fua fponte cœpm.prius quàm indidlumdati cia ui,annuli aurei pofitûpenè mœftior exercitu ipfo ciuitas eflemec ducibus folum atq^ autho/ ribus.fponforibusqp pacis irafei: fed innoxios etiam milites odifle:ôi negate urbe.tcdlisue ac cipiendos. Quâconcitationéanimorûfrcgitaducntus’excrcirus.etiâ iratis miferabilis. non enim tan^ in patriâ reuertentes exinfperato incolumes,fedcaptoru habitu,uultuq^ ingrefii fero

LIBER. NONVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tol

ferö in urbcm ita fe in fuis quifq? tcdlis abdiderutut poftero,atcß infequêtibus diebus nemo eorû forum,aut publicum afpicere uellet.CofuIesin priuato abditi nihil pro magiftracu agez re.niiï qUod expreflum fenatus cófulto eft ut didtatorê dicerent comitioru caufa: Q.Fabium Amburtum dixerunt,ÓC P. Ælium Petum magiftrum equitum.quibus uitio creatis fuffeóli/ M.Æmylius Pappus diólatorX. Valerius Flaccus magirter equitu.nec per eos comitia habi ta:SC quia tedebat populum omnium magiftratuu eius annures ad interregnu redijt.interre/ ges Q.Fabius Maximus,M .Valerius Coruinus. is Coss.creauit Q.Publium Philonem,ói L.Papyriü Curforé iteru,haud dubio cófènfu ciuitatis,quod nulli ea tempeftate duces clario res eflent.Quo creati funt die,eo(iïc enim placuerat patribus) magiftratu inierüufolénibuscp fanótis perfeótis,de pace caudina retulerut. amp;nbsp;Publius, penes que fafces erâudic Spuri Poft/ humi inquit.Qui ubi furrexit,eödé illo uultu,quo fub iugu miflus erat,haud fum ignarus in/ quit Coss, ignominiæ, no honoris caufa me primu excitatü.iulTumcß dicere,nó tan^ fenato rem,fed tan^ reum tam infelicis bclli,quàm ignominiofæ pacis.ego tamê,quâdo nec^ de no xa noftra,neque de pœna retuliftis:omifla defenfione,quæ non difficillima effet apud haud ignaros fortunaru humanarum,necefïîtatumcp:fententiâ de eo,de quo retuliftis, paucis per/ agamrquæ fêntentia teftis erit mihf ne, an legionibus ueftris pepercerim: cû me feu turpi,feu neceffaria fponfîone obfl:rinxi:qua tamcn,quando iniuffu populi fadla eft, no tenetur popu lus Romanus:nec quicquâ ex ea,præter quàm corpora noftra,debcntur Samnitibus. Deda/ tnur per fœciales nudi.uincfti^iexoluamus religione populum,G'qua obligauirausmequid di uini, authumani obftet,quo minus iuftum piumcp de integro ineaturbellum.inrerea Coss. cxercitum fcribere,armare,educere placetmecpriusingredi hoftium fines,quàm omnia iufta indeditionênoftram perfeôta erunt.Vos dq immortales precor,quæfocg,(î uobis no fuit cor di Sp.Pofthumium, T.Veturium Coss.cum Samnitibus profpere bellum gerere:at uos fa/ ris habeatis uidifte nos fub iugu miftostuidiffe fponfîone infami obligatosiuidere nudos uin ftos(^hoftibusdeditos,omncm iram hoftium nofths capitibus excipientesmouos Coss.le/ gionescp Romanas ita cum Samnite gerere bellum uelitis,ut omnia ante nos confules bella gefta funt. Qnæ ubi dixit: tanta fîmul admiratio, miferatioc^ uiri inceffit homines, ut modo üix crederent ilium eundêeffe Sp.Pofthumiu.qui author tam fœdæ pacis fuiffenmodo mife rarentur quod uir talis etiam præcipuu apud hoftes fupplicium paffurus effet ob iram direm ptæ pacis.cum omnes laudibus modo profequétcs uiru in fententiam eius pedibus irennten/ tara paulifper interceflîo eft ab L.Liuio,amp; Q.Melio tribunis pïebistqui neqj exolui religions populum aiebant deditione fua:ni(î omnia Samnitibus qualia apud Caudium fuiffent,refti tuerêturmecç fe pro eo,quod fpondédo pacem feruaffent exercitu populi Ro.pœnam ullara meritos effe: nec^ ad extremum cum facrofancfti effent, dedi hoftibus.uiolariue pofte. Tum Pofthumius,interea dedite inquit profanos nos, quos falua sreligione poteftis: dedetis dein/ de Sê iftos facrofandtos, cum primum magiftratu abierint : fed, fî me audiatis, prius quàm dcdantur,hic in comitio uirgis cæfos,hanc iam ut intercalatæ pœnæ ufuram habeant.Nam quod deditione noftra ncgant exolui religione populum: id iftos magis ne dedantur, quàm quia ita res fe habeat,dicere quis adeo iuris fcecialium expers eft,qui ignorctC neque ego in/ ficias eo patres confcripti,tam fponfîones,quàm fœdera fandia effe apud eos homines,apud quos iuxta diuinas religiones fides humana colitur: fed iniuffu popUli nego quicquam fanci ri poffe,quod populum teneat. An fi eadcm fuperbia, qua fponfionem iftam exprefferunt nobis Samnites, coegiffent nos uerba légitima dedentium urbes nuncupare:deditum popu Ium Romanum uos tribuni diceretis C amp;nbsp;hanc urbem, templa,delubra,fines, aquas Samni/ tium effe C omitto deditionem: quoniam de fponfîone agitur. Quid tandem, fi fpopondifte/ mus urbem hanc relidlurum populum Romanum “T fi incenfurumCfimagiftratuSjß fenatu, fi leges non habirurumç’ fî fub regibus futurum^ Drj meiiora,inqufs.atqui non indignitas re rum fpofioni uinculum leuat.Siquid eft,in quo obligari populus pofti'nin omnibus poteft.02 ne illud quidem,quod quofdam forfitan moueat,refcrt: Cos.an diólatoit:,an prætor fpopon/ derit.ôChoc ipfi etiam Samnites iudicauerut:quibus nó fuit fan’s Coss,fpondere:fed legatos.

Î02 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. P R I M AE

quæftores,tribunos militum fpondere coegcrunt.Nec à me nunc quifquam quæ(îucn't quid ita fpoponclerim:cum id nec cofulis ius effet; nec illis fpondere pacem,quæ mei non erat arbi trq:nec pro uobis,qui nihil mandaueratis,poffem.Nihilad Caudiu patresconfcripti huma/ nis confilqs geftu eft;dq immortales SC ueftris,0£ hoftium impcratoribus mente ademerunt; nec nos in bello fatis cauimustSi illi male partam uiótoriam male perdiderut; dum uix locis, quibus uicerant,credunt;dum quacuncç coditione arma uiris in arma natis auferre feff inant. An fi fana mens fuiffet,difficile illis fuit,dum fenes ab domo ad confultandû accerfunt:mitte/ re Romam legatos C cum fenatu, cum populo de pace.ac fœdere agere tridui iter expeditis erat.interea in inducqs res fuiffet; donee ab Roma legati aut uictoriâ illis certam, aut pacem affcrrét.ea demum fponfio effet, quam populi iuffu fpopondiflemus. fed nec^ uos tuliffetis; nec nos fpopondiffemus;nec fas fuit alium reru exitû effe.quàm ut ÔC illi uclut fomnio lætio/ re,^ quod mentes eorû capere poffent,ncquicquam eludcrcntur,amp; noftrû exercitum cadem quæ impedierat Fortuna,expediretiuanam uiôtoriâ uanior irritam faceret pax; fponfio inter/ poneretur,quæ neminem præter fponforê.obligaret. Quid enim uobifeum patres coferiptiç' quid cum populo Romano aótum eftC quis uos appellate poteftC quis fe â uobis dicerc de/ ceptum'ThoftisC an ciuisChofti nihil fpopódiftis:ciuem neminê fpondere pro uobis iuffiftis. . nihil ergo uobis,nec nobifcum eft.quibus nihil mandaftis;nec cum Samnitibus,eum quibus nihil egiftis. Samnitibus fponfores nos fumus rei fatis locupletes in id,quod noflrü eft;in id,quod præftare poffumus,corpora noftra,8C animos:in hæc fæuiât;in hæc fcrrû,in hæc iras acuant.Quod ad tribunos plebis attinet;côfulite utrum præfens deditio eorû fieri poffit:an in diem differatunnos interim T.Veturi;uoscç cæteri uilia hæc capita luendæ fponfionis fera/ mus;ôi noftro fupplicio liberemus Romana arma.Mouit patres conferiptos turn caufa, tum authonnec cæteros folum,fed tribunos etiâ plebis,ut fe in fenatusdicerent fore poteftate.ma giftratu inde fe extemplo abdicauerût; traditiép fœcialibus cû cæteris Caudium ducédi. Hoc faôto fenatus cofulto,lux quædâ affùlfiffe ciuitati uifa eft:Pofthumius in ore omniû erat;eutn laudibus ad cœlum ferebât:deuotioni P.Decfj côfulis,alfjs claris facinoribus æquabant;emer fiffe ciuitatê ex obnoxia pace illius cofilio,ÔC opera;ipfum fe cruciatibus, ÔC hoftium iræ offer/ re;piacula pro populo dare Romano.arma cunôli fpcdlânSi bellône unquam futurû,uc con/ gredi armatis cû Samnite liceat.In ciuitatê ira, odioép ardente deledtus omniû propè uolun/ tariorum fuit;refcriptæ ex codé milite nouæ legiones; duélusc^ ad Caudium exercitus. Pro/ greffi fœciales ubi ad porta uenere.ueftem detrahi pacis fponforibus iubcnnmanus poft ter gum uinciri. Cum apparitor uerecûdia maieftatis Pofthumium laxe uincirenquin tu inquit adducis lorum,utiufta fiat deditiocTum ubi in cœtû Samnitiû,ôê ad tribunal Pontfj uétum eft;A.Cornelius Aruina fœcialis ita uerba fecit.Quandoquidé hifee homines iniuffu populi ( Romani quiritium fœdus iétum iri fpoponderût;atc^ ob earn rem noxam nocuerût:ob cam

H ' rem, quo populus Romanus federe impio fit folutus; hofee homines uobis dedo. Hæc di/ centi fceciali Pofthumius genu Femur quanta maxime potuit ui, perculit; amp;nbsp;clara uoce ait fe Samnitem ciuem effe,illum legatû;Fœcialem à Fe contra ius gentium uiolatum;eo iuftius bei/

• -Ium gefturos. Tum Pontius,nec ego iftam deditione accipiam inquit;necSamnites ratam habebunt. quin tu Spuri Pofthumi, fi deos effe cenFes;aut omnia irrita Facistaut paélo ftasC Samniti populo omnes,quos in poteftate habuit;aut pro f)s pax debeé’. Sed quid ego tcap/ pcllo,qui te captum uiólori cum qua potes fide reftituis C populum Romanü appelloiquem fi Fponfionis ad Furculas caudinas Faétæ pœnitef.reftituat legiones intra Faltû, quo Feptæ fue runt.nemoquenquam deceperit;omnia pro inFeélo finnrecipiant arma, quæ per padtionem tradiderunt;redeat in caftra Fua;quicquid pridic habuerunt, quam in colloquium eft uetum, habcant.tum bellum,ôC Fortia confilia placeanntunc fponfio,6i pax repudietur.ca Fortuna rjs Iocis,quam ante pacis mentionem habuimusrgeramus bellum.ncc populus Romanus cófu/ lum fponfione,nec nos fidem populi Romani accuFemus.Nunquarhnc caufa defiet cur uidi padlo no ftetisCobfides Porfenæ dediftisifurto cos fubduxiftis.auro ciuitatê à Gallis redemi ftis:inter accipiendum aurum cæfi funt.pacem nobifcum pepigiftis,ut Icgioncs uobis captas reftitueremus;

LIBER N O N V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ioj

teftitueremusteam paccm im'tam facitistôCfemper aliquâ fraudi fpeciem lun’s imponiris.Na probat populus Romanus ignominiofà pace legiones feruatasC pacem fibi habeanlegiones captas uiôtori rcftttuat.hoc fide,hoc fcedcribus,hoc fœcialibus cærimonijs dignû erat:uc qui/ dem tu.quod pctifti, per paólionem habeas, tot ciues incolumcsC ego pace, quam hofti tibi remittendo padtus fummon habeam Choc tu A.Corneli,hoc uos tœciales iurisgentibusdû citis C Ego uero iftos,quos dedi fimulatis,nec accipio,nec dedi arbitronnec motor quo minus in ciuitatem obligatam fponfione commifla iratis omnibus drjs,quorum eluditur numcn:ré/ deantgeratur bellum: quando Sp. Pofthumius modo legatu foecialem genu perculit: ita drj credent Samnitem ciuem Pofthuraium,n6 ciuem Romanum efle: amp;nbsp;à Samnite Romanum iegatum uiolatum:co uobis iuftum in nos fadtum efle bellum.Hæc ludibria religionum non pudere in luce profcrre C öi uix pueris dignas ambages fenes ac confulares fallcndæ fidei ex/ quircre CI lidtor,deme uincula Romanis:moratus fit nemo,quo minus ubi uifum fucrit,abe/ ant.Et illi quidem forfitan K publica,fua certe liberata fide,ab Caudio in caftra Romana in/ uiolati redierunt. Samnitibus pro fuperba pace infeRißimum cernentibus renatum bellutn omnia,quæ deinde uenerunt.non in animis folum, fed propè in oculis effetöi ferö,ac ncquic/ quam laudare fenis Pontf) utracç confilia:inter quæ fe media lapfos uidloriæ pofieflTionê pà/ ce incerta mutaflêtôC bencfîcq, ôi malefi'cij occafione amifiTajpugnaturoscum cis,quos potue/ tint in perpetuum uel inimicos tollere,uel amicos facere, adeoép nullodum certamine inclina tisuiribus poft caudinâ pacem animi mutauerât.ut clariorem inter Romanos deditio Poft/ humium,quàm Pontium incruenta uidtoria inter Samnites facerenôi geri pofte bellum Ro/ mant pro uidloria certa haberent: Samnites fimul rebellaffe, amp;nbsp;uicifte crederent Romanum. ' Inter hæc Satricani ad Samnites defeccranriK Fregellæ coIonia nee opinato aduentu Sa/ mnitium ( fuifle amp;nbsp;Satricanos cum ijs fatis conftat ) nodle occupata eft, timor inde mutuus ütrofc^ ufep ad lucem quietos tenuirilux pugnæ initiu fuiriquam aliquandiu æquam, amp;nbsp;quia pro aris,ôd focis dimicabatunSd quia ex tedtis adiuuabat imbellis multitudo:tamen Fregella/ ni,fuftinuerut.Fraus deinde rem inclinauittquod uoeê audiri præconis paffî funt incolumcm abiturum,qui arma pofuiftèt. ea fpes remifit à certamine animos: Si paftîm arma iadlari ede/ pta.Pertinacior pars armata per auerfam porta erupintutiorcç eisaudacia fuit, quàm incau/ tus ad credendumcæteris pauonquos circundatos igni, nequicquam deos fidemep inuocari/ tes,Samnites concremauerunt.Coss.inter fe partit! prouincias,Papyrius in Apuliam ad Lu/ ceriam perginubi équités Romani obfides ad Caudium dati cuftodiebantunPublius in Sa/ mnio fubftitit aduerlus caudinas Icgiones.Diftendit ca res Samnitium animos:quod nec ad Luccriam ire,ne à tergo inftaret hoftis:nec manere,ne Luceria interim amitteretunfatis aude bant'.optimum uifum cft comittere rem fortunæ:ÔC tranfîgere cum Publio certamen.itaq^ in aciem copias ducunt. aduerfus quos Publius Cos.cum dimicaturus eflet: prius alloquendos milites ratusconcionem aduocari iuftît. cæteru ficut ingenti alacritate ad prætoriû concurfum eft:ita præ clamore pofeentium pugnam nulla adhortatio imperatoris audita eft: fuus cuiqp animus memor ignominiæ adhortator aderat.Vadut igitur in prælium urgentes figniferos: ôJ ne mora in cocurfu pilis emittêdis,ftringcndisq^ inde gladrjs eftct:pila uelut dato ad id fi/ gno abrjciunt: ftrieftisep gladijs curfu in hoftem feruntur.nihil illic imperatoriæ artis ordini/ bus.aut fubfidijs locandis fuiriomnia ira militaris propc uefano ordine egit.Itaqj no fufi rrio do hoftes funt,fed ne caftris quidem fuis fugam impedire aufi, Apuliam diftipati petiere:Lu ceriam tarnen coaóto rurfus in unum agmine eft peruentum. Romanos ira eadem, quæper mediam hoftium aciem tulcrat: Si in caftra pertulit.ibi plus quàm in acie fanguinis, ac cædis fecftumrprædæ^ pars maior ira corrupta.Exercitus alter cum Papyrio Cos. locis maritimis peruenerat Arpos per omnia pacata Samnitium magis iniurtjs Si odio,quàm bencficio ullo populi Romani.nam Samnites ea tempeftate in montibus uicatim habitâtes,campeftria Si maritima loca cotemptu cultorû molliore,atq^,ut eucnit,ferè locis fi'mili gcnerea'pfi montani, atlt;^ agreftes depopulabâtur.quæ regio fi fida Sânitibus fuifiet:aut peruenire Arpos excrci/ tus Romanus ncquiflet: aut interiedta inter Româ Si Arpos penuria reru omniû, exclufos a commeatibus

I

10 4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

commeatibusabfumpfiflct.Tum quoc^ profcólos inde ad Luceriam luxta obfidétcs,obfcO fosc^ inopia uexauit:omnia ab Arpis Romanis fuppcditabâtuncæterum aueo exigue,uc mi Uti öccupaco ftationibus.uigilqsq^ Si operc, eques folliculis in caftra ab Arpis frumentum uc heret: interdu occurfu hoftiu cogerctur abicólo ab equo frumenco pugnarc. amp;nbsp;obfcflis priuS quam aleer Cons.uictore cxercitu aduenit: Si cómeatus ex. raontibus Samnitiü inuccb erat: amp;nbsp;auxilia intro mifla. Arótiora omnia aduentus Publq fccit:qui obfidione dclcgata in curam collcgæ,uacuus per agros cuóta infefta cómeatibus hoftiu fecerat. Itacp cum fpes nulla efict diutius obfeftbs inopiam laturos;coacti Samnites.qui ad Luceriam caftra babebannundit]^ concraeftis uihbus figna cum Papyrio conferee. Per id tempus parantibus utrife^ fead prx' lium.legati Tarentini interueniunt.denuntiantes Samnitibus,Romaniscp:ut bellum omitie rentper utros ftetiftet quo minus difeedcretur ab armis:aduerfus eos fc pro alteris pugnatu/ ros. Ea Icgatione Papyrius audita,perinde ac motus dieft is eorum cum collega fc ccmunica turum refpondit: accitocpeocum tempus omne in apparatu confumpfiftet: collocutus de re baud dubia, (ignum pugnx propofuit. Agcntibus diuina humanaq?,quæ aflolcnt cum acie diraicandum elhconlulibus Tarentini Icgati occurfare,refponfum cxpelt;ftatcs:quibus Papy/ rius ait. Aufpicia fecuda efte Tarentini pullarius nuntiatditatum præterca eft egregie. autho ribus dqs,ut uidetis.ad rem agendam proficifeimur. Signum ihde ferri iuflit:amp; copias edu/ xit, uaniftimam increpans gentem: quæ fuarû impotens rerum præ domcfticis feditionibus ' di{cordf)S^,alf|s modum pacis ac belli facere xquum ccnferct.Samnitcs ex parte altcrà cum omnem curam belli remi(iftent:quia aut pace uere cupiebant,aut expediebat fimularc.ut Ta' •rentinos fibi conciliarenttcum inftruclos repente ad pugnam Romanos cofpcxiflent-.uocife/ rati fe in autoritäre Tarentinoru manere,nec defeendere in aciem, nee extra uallum arma fer/ re;deccptos potius quodcunq^ cafus ferat,pafluros:quam ut fpreuifle pacis authores Tarent tinosuideantur. Accipcrc fe omen confutes aiunt:8i earn precari mentem hoftibus,ut nc ual/ lum quidem defcndant.ipfi inter fe partitis coprjs fucccdunt hoftium munimetis:6i fimul un diep adorti.cum pars foftas explerent,pars ucllercnt uallum,atep in foftas proruercntmcc uir tus modo inGca, fed ira ctiâ exulccratos ignominia ftimularet animos:caftra inuafere.amp;pm 'fe quifq5,nó hæc furcas,nccCaudiu,nccfaltus inuiosefte:ubierrorcm fraus fuperbe uiciftet; fed Romanam uirturem,quam nccuallum,nec foflæ arcerét,memorantes, cædunt pariter re/ fiftentes fufosép,incrmcs atq; armatos,feruos,liberos,puberes,impubères,homines, iumen/ taép.nec ullum fupcrfuiffetanimabni confutes receptui fignum dcdiftènf.auidosc^cædismili tes è caftris hoftium impcrio,ac minis expuliftent.ltaq? apud infenfos ob interpolatam dul/ cedinem iræ confeftim oratio habita eftmtdoceretur miles minime cuiquam militum eonfu/ des odio cefrifte,aut cefluros:quin duces ficut bclli,ita infatiabilis fupplicq futures fuiftemi re/ fpcdlus equitum fexcentorum,qui Luceriæ obfides tencrentur:præpcdiftèt animos,ne dcfpe rata uenia hoftes cæcos in fupplicia eorum agcrct,perdere prius,quam perirc,optantcs.Lau/ dare ea militcsdætaricp obuiam itum ftæ fuæcffedateri omnia patienda prius, quam perde/ rctur falus tot principu Romanæ iuuentutis.Dimifta concione confiliu habitum:omnibusnc coprjs Luceriam premerenuan attero exercitu. Si duce Appuli circa,gens dubiæ ad id uolun/ tatis,tcntarentur.Publiusconful ad peragrandum profeeftus Appuliam,aliquot expeditione una populos aut ui fubegit:aut coditionibus in focietate accepit.Papyrio quoep, qui obfeftor Luceriæ reftiterahbreui ad fpem euentus refpondit.nam infcftis omnibus ups,per quas com meatus exSamnio fubuehebatunfame domiti Samnites qui Luceriæ in præiîdio erâtdega/ tos mifere ad confulem Romanummt rcccptis cquitibus,qui caufa belli eflentabfifteret obfi . dione. His Papyrius ita refpondit. Debuiftc eos Pentium Hercnnq filium, quo authore Romanos fub iugum mififtenncófulere quid uiótis patiendum cenferet.cætcrû, quoniam ab hoftibus in fe æqua ftatui.quàm in fe ipfi ferre malucrint-.nuntiare Luceriam iuflit:arma,far/ cinas,iumenca,mulcitudinem omnem imbellcm intra mœnia rclinquerénmilitem fe cum fin gulis ueftimentis fub iugum mifturum: ulcifeentem illatam,non nouam inferentem ignomi/ oiam. Nihil reeufatu, feptera millia railitum fub iugu mifla: prædacf ingens Luceriæ capta.

C I B ER ' NO N V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;205

rcœptis omnibas fîgnis,armîslt;^,quæad Caudi'utn amifeirannôi.quodoninîa fuperabat gau dia : equinbus rccüperatis : quos pignora pacis cuftodiendos I-uccriam Samnites dederant. Haud ferme alia mutatione fubitarerum clarior uicloria populi Romani eft.fiquidem etiam (quod quibufdam in annalibusinucnitur) Pontius Hercnq filius,Samniciû impcratonutex/ piaret confulum ignominiâ:fub iugum cum cætcris eft miflus. Cæterum id minus miror ob/ fcurum eflc de hoîb'um duce dcdito.mifïocç fub iugum.id magis mirabile eft ambigi : Luci/ üs'^ne Cornelius dictator cum L.Papyrio Curfore magiftro equicum eas res ad Caudiû,at(ç inde Luceriæ gcflerit: ultorc^ unicus romanæ ignominiæ baud fciam an iuftiftimo triumpho ad eamætatem fccundum Furium Camillum triumphauerinanconfulis Papyrr) præcipuum id decus Gc. Sequitur hune errorem alius error : Curfor ne Papyrius proximis comités cum Q.Æmylio Cæretanoitcrum ob rem bene geftam Luceriæ continuato magiftratu conful ter tium creatus fiuan L. Papyrius Mugilanustôf in cognomine erratum Gt. Conuenit iam inde perconfulesreliqua belli perfeôha.Æmyliuscum Ferentanisuno fecûdo prælio debellauitzur bemcp ipfam,quô fc fufa cotulerat acieszobGdibus imperatis in deditionem accepit. Pari for/ tuna conful alter cum Satricanis,qui ciues Romani poft caudinam cladem ad Samnites defe ccrantzpræGdiumf^eorum in urbem acceperantzrem geftît, nam cum admeenia Satricæad/ motus effet exercitusdegatis^ miflîs ad pacem cum precibus petendam, trifte refponfum ab confule redditum effet,niG præGdio Samnitiu interfeóto.aut tradito,ne ad fe remearentzplus ea uoce,quam armis illatis.terroris colonis inieótum.Itac^ fubinde cum exequerêtur quæren/ do à confule legati,quonâ fe padto paucos.ôi inGrmos crederet præGdio tam ualido, arma touim allaturosCab qfdemconGlium petere iüflj,quibus authoribus præGdium in urbem ac/ ccpiffentzdifcedunt’.ægrcép impetrato ut de ea re cofuli fenatum,refponfac^ ad fe referri Gnez retzad fuos redeunt.Duæ fadliones fenatüm diftinebâtzuna cuius principes erant defeôtionis àpopulo Romano authoreszaltera Gdelium ciuium. certatu ab utrifeç tarnen eft:ut ad reconz dliandam pacem confuli opera nauaretur.Parsaltera,cum præGdium Samnitium,quia nihil fan's præparati erant ad obGdionem tolerandam: excurfurum proxima noôle eflet: nuntiare confuli fan's habuinqua nodlis hora,quamc^ per portam, ôC quam in uiam egreffurus hoftis foret.altcra,quibus inuitis defeitum ad Samnites eratzeadem nodte portam etiam confulibus Rperuerunt.ita duplici proditione præGdium Samnitium,infèfTis circa uiam fylueftribus lo cis.necopinato opprefîum eftzSi ab urbe plena hoftium clamor fublatusz momentoep unius boræ Samnis cæfus,Satricanus captuszôC omnia in poreftate cofulis erant.qui quæftione ha/ bita, quorum opera defeeftio effet faôtazquos fontes côperitzuirgis cæfos fecuri pcrcuffitzpræfi dioc^ ualido impoGto,arma Satricanis ademit.Inde ad triumphu dcceffiffe Romam Papyz hum Curforem fcribunt,qui eo duce Lnceriam receptam,Samnitescp fub iugû miffos,autho tes funt.ôi fuit uir haud dubie dignus omni bellica laude,non animi folû uigorc,fed etiam cor poris uiribus excellcns.præcipua pedum pemicitas inerat,quæ cognomen etiam dedirzuiéto/ tctticp curfu omniu ætatis fuæ fuiffe feruntzK feu uirium ui,feu exercitatione muka,cibi uinic^ eundem capacifïîmumz nec cum ullo afperiorem, quia ipfe inuidli ad laborem corporis effet: fuiffe militiam pediti pariter,equitiqp.equites etiam aliquando aufos ab eo peterezut Gbi pro te bene gefta laxaretaliquid laboris. quibus ille,ne nihil remiffum dicatisz remitto, inquit, ne utiqj dorfum dcmulceatis,cum ex equis defcendetis.ôC uis eratin eo uiro imperrj ingens pari/ ter in focios,ciucsc^. Præneftinus prætor per timoré fegnius ex fubGdqs fuos duxerat in pri/ mam aciemzqucm cum inambulans ante tabernaculum uocari iuffiffetzliélorcm expedite fez curim iufîît.ad quam uocem exanimi ftâte Præneftino, agédum liélonexcide radicem hanc, inquit,incommodam ambulantibuszperfufumc^ ultimi fupplicq metu, mulétadidla dimiGt» Haud dubie ilia ætate,qua nulla uirtutum feracior fuitznemo unus erat uir,quo magis inniz sta res Romana ftaret.quin eum parem deftinant animis magno Alexandro ducemzG arma AGa perdomita in Europam uertiffet. Nihil minus quæGtum à principio huius operis uiz deri poteftzquàm,ut plus iufto ab return ordine declinaréz uarietatibus^ diftinguendo opez fc, Icgentibus uelutdiuerticula amœna, ÔC requiem animo meo quærctem: tarnen tanti rez - ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s gis,ac

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2o6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. P RI M AE

gis, ac ducis mentio, quitus fæpe tacitis cogitationibus uolutauit anitnum, eas cuocat în me/ dium: utquærere libeac: quinam euentus Romanis rebus, fi cum Alexandre foret bellatumî futurus fuerit.Plurimum in bello poliere uidentur.militum copia,K uirtus,ingénia imperato/ rum,fortuna per omnia humana.maxime in res bellicas potens.Ea K fingula intuenti,ÔC uni/ uetfa,ficut ab alqs regibus gentibusc^.ita ab hoc quolt;ç facile præftant inuiôlum Romanutn imperium.Iam primum.ut ordiar ab ducibus comparandis: haud equidem abnuo egregiutn ducem fuiffe Alexandrum.fed clariorem eum tarnen facinquod unus fuit:quod adolefcens in incremento rerum nondum alteram fortunam expertos dccefiît. Vt alios reges daros,du/ cesé^ omittam: magna exempla cafuum humanorum: Cyrum, quem maxime Græci laudi/ bus celebrant: quid nifi longa uita, ficut Magnum modo Pompeium,uertenti præbuit fortu/ næ C Recenfeam duces Romanos: nec omnes omnium ætatura : fed ipfos eos, cum quibuS confulibus,aut diótatoribus Alexandre fuit bellandum : M .Valerium Coruinum, C. Mar/ tium Rutilium,C. Sulpitium.T. Manlium Torquatum, Q. Publium Philonem, L.Papyri/ um Curforem, Q.Fabium Maximum, duos Decios, L.VoIumnium,Marcum Curium, de/ inceps ingentes fequuntur uiri: fi Punicum Romano præuertiflct bellum: feniorc^ in Italiam traieciffet. Horum in quolibet tum indoles eadem, quæ in Alexandre erat, animi.ingenqcjs tum difciplina militaris iam inde ab initqs urbis tradita per manus, in artis perpetuis præce/ pris ordinatæ modu uenerat.Ita reges gefferant bellarita deinde exaótores regum lunij.Vaz ierij^: ita deinceps Fabrj,Quinrrj,CorneIq:ita Furius Camillus: quem iuuenes due, quibuS cum Alexandre dimicandum erarifenem uiderant. Militaria opera pugnandoobeunti Ale/ xandro (nam ea quocß haud minus darum eum faciunt) ceffiflet uidelicet in acie oblatus pac ManliusTorquatus,autValerius Coruinus,infignesante milites,quam ducesCcefliffentDe/ erj deuotis corporibus in hoftem ruentes C celTiflet Papyrius Curfor illo corporis robore, illo animiCuidtus effet confilqs iuuenis unius, ne fingulos nominem, fenatus illeT’quem qui ex rc/ gibus conftare dixit:unus ueram fpeciem Romani fenatus cepit.Id uero erat periculumme Co , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lertiusgt;quàm quiuis unus ex qs,quos nominauitcaftris locum caperet : commeatus expedirct:

ab infidqs præcaueret:tépus pugnæ eligeret:aciem inftrueret.fubfidrjs firmaret.non iam cuM . Dario rem effe dixiffet:quem mulierum,ac fpadonu agmen trahentem inter purpuram atq? aurum eneruatum fortunæ fuæapparatibus,prædam uerius,quàm hoftem,nihil aliud.quàtn bene aufus uana contemnere,incruentus deuicit. Longe alius Italiæ, quàm Indiæ, per quam temuiento agmine comeffabundus inceffit: uifus tlli habitus effet: faltus Apuliæ, ac montes Lucanes cernenti, Si ueftigta recentia domefticæ dadis: ubi auunculus eius nuper, Epeiri reX Alexander abfumptus erat. Et loquimur de Alexandre nondum merfo fecundis rebus:qu3/ fum nemo intolerantior fuit, qui fi ex habitu nouæ fortunæ, nouié^ ( ut ita dicam ) ingenq. quodfibi uidlor induerat:fpedletur: Dario magis fimilis,quàm Alexandre in Italiam uenif/ fet: ÔC exercitum Macedoniæ oblitum, degenerantemép iam in Perfarum mores adduxiffet. Referre in tanto rege piget fuperbam mutationem ueftis: amp;nbsp;defyderatas humi iacentium a/ dulationes, etiam uidlis graues, nedum Macedonibus uidloribus: amp;nbsp;fœda fupplicia: Si inter uinum ÔCepulas cædes amicorum: Si uanitatem ementiendæ ftirpis. Quid, fi uiniamoriti dies fieret acriorCquid.fi trux,ac præferuida iraC ( nec quicquam dubium inter feriptores refe/ ro ) nulla ne hæc damna imperatorrjs uirtutibus dudmusCld uero periculum erariquod leuiP fimi ex Græcis, qui Parthorum quolt;ç contra nomen Romanum gloriæ fauent: didlitare fo/ lent:ne maieftatem nominis AIexandri,quem ne fama quidem illis notum arbitrer fuiffe:fu/ ftinere non potuerit populus Romanus: Si aduerfus quem Athenis, in ciuitate fraefta Macc/ donum armis,cernente tum maxime propè fumantes Thebaru ruinas, concionari libéré aufi fint homines: ( id,quod ex monumentis orationum patet) aduerfus eum nemo ex totprocc/ ribus Romanis uocem liberam miffurus fuerit. Quâtalibet magnitude hominis concipiatiir animo:unius tarnen ea magnitude hominis erit,ccHlc(fta paulo plus decem annorum félicita/ te:quam qui eo extollunt, quod populus Romanus ctfi nulle bello, multis tarnen prælrjs ui/ ttus fîuAlexandro nullius pugnæ non fecunda fortuna fuerit: non intelligunt fe,hominis res

LIBER N Ó N V S

geftas.K cîus îuucnîs cum populi iam oéli'ngentefimum bellanti’s antium rebus conferrc.mi? fcniur.fî.cum ex bac parte fecula plura numerentur,qudm ex ilia anni:plus in tam longo fpa/ rio.quàm in ætate x 111 annorum Fortuna uariaucrit. Quin tu horainis cum homine,SC du/ ciscum duce,fortunam cum Fortuna confersCQuot Romanos duces nomincm:quibusnun^ aduerFa Fortuna pugnæ fuitCpaginas in annalibus magiftratuum,Faftiscp percurierc liccuon Fulum,diôtatorumq^:quorum necuirtutis, necFortunas ullodie populum Romanu pœnituit. Et quo Fine mirabiliores,^ Alexander,aut quiF^ abus rex:denos,uiccnostp dies quidam di/ «îtaturam.nemo plus,^ annum conFuIatum geffit.ab tribunis plebisdeletftus impedin' funt: poft tempus ad Bella ierunt: ante tempus, comitiorum cauFa reuoeati funt: in ipfo conatu rc/ tum circumegit Fe annus:collcgæ nunc temeritas,nunc prauitas impediméto.aut damno Fuit: nialegeftis rebus altcrius fucceftum eft:rironem,aut mala difeiplina inftitutum exercitum ac/ teperunt. At Hercule reges non liberi (blum impcdimcntisomnibus,(ed domini rerum tem/ porumqp,trahunt conlîlrjs cunôta.non Fequuntur Jnuidtus ergo Alexander cum inuidlis duz tibus Bella geftiftèttôC eadem Fortunæpignora in diFcrimen detuliflenimmo etiam eo plus pe riculi Fubiffet:quod Macedones unum Alexâdrum habuifl’ent, multis cafibus non folum ob/ noxium,Fcd etiam offerentem Fc:Romani multi Fuifïènt Alexandre uel gloria,uel rerum ma/ gnttudine pares:quorum Fuo quifq; Fato fine publico diFerimine uiueret, morereturq^. Reftat üt copias copqs cóparentur ucl numero,uel militum genere,uel multitudine auxiliorum.Cenz Febantur eius ætatis luftris ducena quinquagcna millia capitum,Itacp in omni deFeólione foz riorum Latini nominis urbano propèdeleólu decem Fcribebanturlcgiones.quatcrni,quinic]^ Wercitus Fæpe per eos annos,in Hetruria,in Vmbria, Gallis hoftibus adiundlis, in Samnio, in Lucanis gerebant bellum.Latium deinde omne cum Sabinis,amp;Volfcis,5i Æquis,amp; omni Campania,Ôd parte Vmbriæ,Hetruriæc^,Si: Picentibus,Si Marfis,Peligntsqp,ac Veftinis,atz tÇ Apulis, adiuneftacp omni ora Græcorum inFeri man's à Thurqs Neapolim K Cumas, Inde Antio atc^ Hoftia tenus Samnitcs,aut focios ualidos Romanis, aut Frados bello inuez niftet hoftes.Ipfe traieciflet mare cum ueteranis Macedonibus,non plus triginta millibus ho ‘ïîinum,ô2 quatuor millibus equitum,maxime Theflaloru.hoc enim roboris erat. Perfas, In/ dos.aliastp fi adiunxiffet gentesa'mpedimetum maius.quam auxilium traheret. Adde.quod Romanis ad manum domi Fupplementum effet;Alexandro (quod poftea Annibali accidit) alieno in agro bellanti exercitus confenuiflet. Arma,clypeus,fàriffæcp illis: Romano Feutum, oiaius corpori tegumentum,K pilum baud paulo,quam bafta uehementius i(ftu,miffu^ tez lutn. ftatarius uterque miles, ordines Feruans: Fed ilia phalanx immobilis unius generis: Roz mana acies diftinótior ex pluribus partibus conftans; Facilis partienti quacunq; opus effet,fa rilis iungenti. lam in opere quis par Romano miles C quis ad tolerandum laborem meliorC Vno praslio uieftus Alcxander.bello uieftus effet;Romanum, quern Caudium,qucm Cannæ non Fregcrunt:quæ Frcgiffet aciesC Næ ille Fæpe,ctiam fi prima profpere eueniffent; Pcrras,02 Indos, amp;nbsp;imbellem Afiam quæfiffet: amp;nbsp;cum Fœminis fibi bellum Biffe dixiffet; quod Epeiri tegem Alexandrum mortiFero uulnere i(ftum dixiffe Ferunt; Fortem bellorum in Afia geftoz turn ab hoc ipFo iuuene cum fua conFerentem.Equidem cum per annos quatuor amp;nbsp;uiginti pri mo Punico bello claffibus certatum cum Poenis recordor:u{x ætatem Alexandri (uffedturatn Biffe rcor ad unum bellum.Si Forfitan cum ôiFœderibus uctuftis iuntfta res Punica Roman« effct:SC timor par aduerFus commune hoftem duas potentiflimas armis, uirisép urbes armaz rct:fimul Punico, Romanoeç obrutus bello effet. Non quidem Alexandro duce,nec integris Maccdonura rebus. Fed experti tarnen Funt Romani Macedonem hoftem aduerfus Antioz chum,Philippum,K PerFcn,non modo cum clade ulla,Fed ne cum periculo quidem Fuo.abfic inuidia ucrbo;ôC ciuilia bella fileant. nunquam abequite hofte, nunquam à pedite.nunquam aperta acie,nunquam æquis utiq;,nunquam iniquis locis laborauimus. Equicem,f3gittas,Falz tus impeditos.auia commeatibus loca,grauis armis miles timerc potcft.mille acies grauiores, quam Macedonum,at(Ç Alexâdri,auertit,aucrtetc^:modo fit perpetuus huius.qua uiuimus, pacis amor,8i ciuilis cura concordiæ. M. Follius Flaccina inde,ôC L. Plautius Venox confuz

$2. les

ato8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

les faóti.Eo anno ab frcquentibus Samm'tium popuh's de focdcre renouado Icgati cum feha/ turn humi ftrati mouiffent: reieóli ad populum haudquaquâ tam efficaces habebant prcccs. îtaqj de fœdere negatumunduciæ biennq, cum per aliquot dies fatigaflent fingulos:precibuS impetratæ. Et ex Apulia Theanenfes, Canufînicp populationibus feffi,obfidibus L. Plautio çonfuli datis.in deditionem uenerunt. Eodem anno primum præfed:i Capuæ creari cœpti» legibus ab L,Furio prætore datis:cum utrunqj ipfî pro remedio ægris rébus difeordia intefti/ na petiffient. Et duæ Romæ additæ tribus:Vfentina,ac Falerina. Inclinatis femel in Apu/ lia rebus.Theates quoep Apuli ad nouos confules C.Iunium BubuIcum.Q. Æmylium Bar' bulam fœdus petitum uenerunt.pacis per omnem Apuliam præftâdæ populo Romano au/ thores.id audadter fpondêdo,impetraucrunt:ut fcedus daretür:neq; ut æquo tarnen feedere. fed in ditione populi Romani effent. Apulia perdomita(nam Tarento quoq? ualido oppido lunius potitus crat) in Lucanos perreôlu.inde repentino aduentu Æmylrj confulis Nerulum ui captum. Et poft^ res Capuæ ftabilitas Romana difeiplina fama per focios uulgauit: An/ tiatibus quoep, qui fe fine legibus certis.fine magiftratibus agere querebantur:dati ab fenatu ad iura ftatuenda ipfius coloniæ patroni.nec arma modo, fed iura etiam Romana late polie/ bant, C.Iunius Bubulcus,ÔC Q,Æmylius Barbula confules exitu anni non confulibus ab fe crcatis,Sp.Nautio,K M.Popilio,cæterum diôhatori L.Æmylio legiones tradiderunt. Is cum L. Fuluio magiftro equitum Satriculam oppugnare adortus.rebellandi cauiàm Samnitibus dedit.Duplex inde terror illatus Romanis.hinc Sânis magno excrcitu coaólo ad eximendos obfidione focios baud procul caftris Romanorû caftra pofuit.hinc Satricani magno cum tu/ multu patefaólis repente portis in ftationes hoftium incurrerunt. Inde pars utrac^ fpe alieni tnagis auxilq.quam uiribus fréta fuis,iufto mox prælio inito Romanos urgent.öi quanquam anceps dimicatio erat:tamê utrinc^ tutam aciem dictator habuinquia SC locum baud factlcm ad circumueniendum cepit;8i diuerfa ftatuit figna. infeftior tarnen in crumpentes inccffif.ncc magno certamine intra moenia compulit.tum totam aciem in Samnites obuertit.ibi pluscer/ taminis fuit, uiótoria ficut fera,ita nee dubia, nee uaria fuit. Fufi in caftra Samnites extindis node ignibus tacito agmine abeunt:ÓC fpe abieda Satriculæ tuendæ, Pliftiam ipfi focios Ro manorum,ut parem dolorem bofti rcddcrenf.circunfidunt. Anno circumado,bellum dein/ cepsab didatore Q.Fabio geftum.confules noui,ficut fuperiores Romæ manferunt: Fabius ad accipiendum ab Æmylio exercitum ad Satriculam cum fupplemento uenit. neque enim Samnites ad Pliftiam manferant:fed accitis ab domonouismilicibus,mulritudine freti caftra eodem,quo ante,loco pofuerunt:laceffencesép prælio Romanos auertere ab obfidione cona/ bantur. Eo intentius didator in mœnia boftium uerfus, id bellum tanti ducere,quod urbem oppugnabat: fecurior ab Samnitibus agere, ftationibus modo oppofitis: nequa in caftra uis fieret.eo ferocius adequitare Samnites uallo, neqj otium pati.amp; cum iam propè in portis ca/ ftrorum effet boftistnihil confulto didatore magifter equitum Q. Æmylius Cæritanus ma/ gno tumultu cum omnibus turmis equitum euedus, fummouit boftem. turn in minime per/ tinaci genere pugnæ fie fortuna exercuit opes: ut infignis utrinq^ clades, amp;nbsp;clara ipforum du/ cum ederet funera. prior Samnitium imperator ægre patiens, quo tam ferociter adequitaf/ fèt,inde fe fundi fugaric^:orando bortandoeç; équités prælium integrauit.In quem infignem inter fuos cientem pugnam magifter equitum Romanus infefta cufpide ita permifit equum: utuno idu exanimem equo præcipitaret:nec,ut fit, ad ducis cafum perculfa magis.quam iri/ tara eft multitudo omnis. (^ui circa erant: in Æmylium temere inuedum per hoftium tur/ mas tela coniecerunt:fratricp præcipuum decus ulti Samnitium impcratoris dedcrunt. Isui/ dorem detradum ex equo magiftrum equitu plenus mœroris, atqj iræ trucidauit: nee mul/ turn abfuit.quin corporc ctiam,quia inter hoftiles ceciderat turmas:Samnitcs potirentur.fcd extemplo ad pedes defeenfum ab Romanis eft: coadicç idem Samnites facere:SC repentina acies circa corpora ducum pedeftre prælium inrjt:quo baud dubie fupcrat RomanuS'.rccupe/ ratum^ Æmylq corpus mifta cum dolore lætitia uidores in caftra referont. Samnites duce araiffo,ôi per equeftre certamen tentatis uiribus,omiffa Satricula, quam nequicquam defen/ di re/

LIBER N O N V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X09

di rebantur: ad Pliftiæ obfîdi'onem redeunct intrac^ paucos dies Satrieuîa RotnanuS per de/ di’tionem, Pliftia per uim Samm's potitur. Mutata inde belli Cedes eft: ad Soram é Samnio, Apuliatß tradueftæ legiones. Sora ad Samnites defecerar, interfedtis colonis Romanorum, Quo cura prior Romanus exercitus ad ulcifcendam ciuium necem, recuperandameç coioni/ ara magnis itincribus perueniftêt: fparfi per uias fpeculatores fecjui legiones Sàmnicium, nec iam procul abefte cum alrj fuper alios nuntiarenc: obuiam itum hofti, atq; ad Lautulas anci/ piti prælio dimicatum eft.non cædesaion fiiga alterius partis, fed nox incertos uiefti, uidlorcs ne eftent,diremit.Inuenio apud quofdam aduerfam cam pugnam Romanis fuilfetatqj in ca cecidifte Q. Aulium magiftrura eqüitum.Sufteôlus in locum Aulq C* Fabius magifter cqui/ tum cum cxercitu nouo ab Roma aduenit: SC per præmiftbs nuntios confulto dictatore ubi fub(îfteret,quo ue tempore,SC qua ex parte hoftem aggrcdcrctur; fubftitit occultus ad omnia fan's exploratis conßlqs. Diólator cum per aliquot dies poft pugnam continuiftet fuos in/ trauallum,obfefli magis quam obfidentis modo:(ignum repente pugnæ propofuit.ôi effica/ dus ratus ad accendédos uirorum fortium animos nullam alibi, quàm in iemetipfo cuiquani reliiftam fpemtde magiftro equitum, nouocp exercitu militem cælauitiôi tanquam nulla, nifi in eruptione fpes eftet,Locis,inquit,anguftis milites dcprchenfi,nifi quam uióioria patefcccri mus,uiam nullam habemus:ftatiüa noftra munimento fatis tuta funt, fed inopia eadem infe fta.iiam SC circa omnia defecerunt, unde fubuchi comeatus poterant:6d fi homines iuuare ue/ lint, iniqua loca funt. Itacy non fruftrabor ego uos caftra hie relinquendo: in quæ infedla ui/ óloria,ficut priftino die,uos recipiatis.armis munimenta, non munimenris arma tuta efle de/ bent.caftra habeant,repetantcp,quibus operæ eft trahere bellum:nos omnium rcrum rcfpe/ (ftum,præterquàm uidtoriæ nobis abfcindamus.ferte figna in hoftem:ubi extra uallu agmen excefterit,caftra quibus imperatum eft,inced3nt.damna noftra milites omnium circa,qui de/ fecerunt,populorum præda farcientur. Ea oratione didlatoris, quæ neccflïtatis ultimæ index eratimilites accenfi uadunt in hoftem: SC refpedus ipfe ardétium caftrorum,quanquam pro/ ximis tantum (ita enim iufterat didator) ignis eft fubditus: baud paruum fuit iritamentum. ïtac^ uclut uccordes illati figna primo impctu hoftium turbant: SC in tempore poftquam ar/ dentia procul uidit caftra magifter equitum (id conuenerat fignum) hoftium terga inuadir, ita circumuenti Samnites qua poteft quifquc,fugam per diuerfe petunt. Ingens multitudo in unum metu conglobata,ac femetipfam turba impediens in medio cæfa.caftra hoftium capta direptacp: quorum præda onuftum militem in Romana caftra dieftator reducir, haudqua/ quam tam uidoria îætum, quàm quod præter cxiguam deformatam incendio partem cæte/ ra contra fpem falua inuenit. Ad Soram indereditummouicpconfules M. Petilius,C. Sulpi/ tius exercitum ab didatore Fabio accipiunt, magna parte uetcrum militum dimifta, nouisc^ cohortibus in fupplementum addudis.Cæterum cum propter difficilem urbis fitum ncc op/ pugnandi fatis certa ratio iniretur: SC aut tempore longinqua, aut præceps periculo uidoria efletiSoranus transfuga clam ex oppido profedus cum ad uigiles Romanos pcnetrafiCet.du/ ci fe extemplo ad cofules iubettdedudus^ traditurum urbem promittit.uifus indc,cum quo/ nammodo id præftaturus eflet percundantes doccrct,haud uana afFerrc,pcrpulit prope ad/ iunda mcenibus Romana caftra ut fex millia ab oppido remouerentur. fore ut minus inten/ tæ in cuftodiam urbis diurnæ ftationes, ac nodurnæ uigiliæ effent, ipfe infequenti node fub oppido fylueftribuslocis cohortibus infidere iulfis, dcccm milites dcledos fecum perardua, ac propè inuia in arcem ducit,pluribus quàm pro numero uirorum miftilibus telis co collatis* ad hæc faxa erant,ÔC temere iacentia (ut fit) in afpretis: SC de induftria etiam,quo locus turior effet,ab oppidanis congefta.ubi cum conftituiffet Romanos- fcmitamqj anguftam.ôi ardu/ am eredam ex oppido in arcem oftêdiffetihoc quidem afcenfu,inquit,ucl tres armati quamli bet multitudine arcuerint:uos SC decem numero, Si,quod plus eft, Romani, Romanorumc^ fortiflimi uiri eftis: SC locus pro uobis,Si nox crit: quæ omnia ex incerto maiora terriris often/ tat.ego iam terrore omnia implcbomos arce intenti tencte. decurrit inde quanto maxime po/ teratcum tumultu,ad arma,SC pró ueftram fidera ciues,clamitans: arxab hoftibus capta efts

S 9 dcfetiz

210 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n. D EC. P R I M A£

dcfenditcutc.bæci’nccdens pnncipum foribus,hæcobuqs^hæc excurrentibusin publicum pa/ uidis increpat. Acceptum ab uno pauore plures per urbem fecerunt.Trcpidi magiftratus mif/ fis ad arcein exploratoribus, cum tela. Si armatos tenerc arce multiplicato numero audirent, auertunt animos à fpe recuperandæ arcis.fuga cundta complentcw: porcæcp à femifomnis.ac maxima parte inermibus refringutur: quarum per unam præfidium Romanum clamore ex/ citatum irrumpittôC concurfantes per uiam pauidos cædit, lam Sora capta crat-.cum confulcS prima luce aduenere:0C quos reliquos fortuna ex nodlurna cæde, ac fuga feccrat, in deditione accipiunt.ex his c c x x v. qui omnium confenfu deftinabantur,0C infandæ colonorum exf dis.Si defectionis authores: uinótosRomam deducunt. cætcram multitudincm incolumcni præfidio impofito Soræ relinquunt. omncs,qui Romam deducti cranc:uirgis in foro cæfi,aC fecuri percufli fummo gaudio plebistcuius maxime intercraututam ubic^jquæpafifim in colo nias mitteretur.multitudinem efle.Confules ab Sora profedtijn agros.atqj urbes Aufonuxn bcllum intulerunt.mota nanc^ omnia aduentu Samnitium, cum apud Lautulasdimicatu ef/ fctrfucrant; coniurationesc^ circa Campaniam paflim fadlæ. nec Capua ipfa crimine caruit, quin Romam quocjj.Sd ad principum quofdam inquirendos uentum eft.cætcrum Aufonum gens proditione urbium,ficutSora,in poteftatem uenit.Aufona,5d Minturnæ.Si Vcftina.uï bes erant; ex quibus principes iuuentutis duodecim numero in proditionem urbium fuarutn coniurati ad confules ueniunt.docent: fuos iampridem exoptantes Samnitium aduentum,fi/ mul ad Lautulas pugnatu audierunt:pro uidlis Romanos habuiflc:iuuentute,0d armis Sam/ nites iuuifle: fugatis inde Samnitibus incerta pace agere; nec claudcntes portas Romanisme accerfant bellu;ÔCobfl:inatosclaudere,ficxercitusadmoueatur.in ea fludluationc animorutn opprimi incautos pofie. His authoribus mota propius caftratmiflïcç code tempore circa tria nppida milites-.partim armatitqui occulti propinqua mcenibus infiderent loca:partim togari, tediis uefte gladqstqui fub lucem apertis portis urbes ingrcderentur.ab ijs fimul cuftodes tru cidari ccepti:fimul datum fignu armatismt ex infidijs concurrerent.ita portæ occuparæ;tria^ pppida eadem hora.eodemcç confilio captaJed quia abfentibus ducibus impetus eft fadlus; nullus modus cædibus fuit:dcletacp Aufonum gens uix certo defedtionis criminc:perinde,ac ft internecino bello certaftet. Eode anno prodito hoftibus Romano præfidio,Luceria Sam nitiu fadlamcc diu proditoribus impunita res fuit.haud procul inde exercitus Romanus erat; cuius primo impetu urbs fita in piano capitur:Luccrini,ac Samnites ad intcrnicionêcæfi.eocg ira procefTinut Romæ cum de colonis mittendis Luceriam confulcrctur fenatus: multi delen/ dam urbem cenferent. præter odium,quod cxecrabilc in biscaptos effet; longinquitas quoeß abhorrere à relegandis tarn procul ab domo ciuibus inter tarn infeftas gentes cogebat:,uicit ,tarnen fententia,ut mitterentur coloni.duo millia ôi quingenti mifti, Eodem anno,cum om nia infida Romanis eftcnnCapuæ quoeç occulta: principum coniurationcs patefadlæ.de qui bus cum ad fenatum relatum effet-.haudquaquam ncgledla res eft.quæftioncs decretæ;dilt;fta torcmç^ quæftionibus excrcendis dici placuit.C.Menenius didtus.is M.Follium magiftrum cquitum dixit.Ingens erat magiftratus eius tcrror.itaqj fine timoré, feu confeientia eiuSjCala bios,Qbuium,Nouiumc^(ea capita coniurationis fuerant}prius quàm nominarêtur apud di dl:atorem,mors haud dubie ab ipfis confeita iudicio fubtraxit.Deinde ut quæftioni Campa/ næ materia dcceftit:uerfa Romam interpretando res.non nominatim.qui Capuæ,fed in uni/ uerfum,qui ufquam coiffent, coniuraflent ue aduerfusRomanu populum:quæri fenatum iuf/ fiffetôd coitiones honorum adipifeendotu caufa fadtas,aducrfus rempub.effe. latiorêp SC re.ôi perfonis quæftio fîcrithaud abnuente didlatorc fine fine ulla quæftionis fuæ ius effc.PoftuIa bantur ergo nobilcs homines:appellantibusq? tribunos nemo erat auxilio,quin nomina reet pcrentur.inde nobilitas,necfj modo,in quos crimen intêdebatunfed uniuerfi fïmulnegareno bilium ld crimen effe:quibus,(ï nulla obftetur fraude:pateat uia ad honorem; fed homipu no uorum.ipfos adeo didtatorem, magiftrumc^ equitum reos magis, quàm quæftores idoneoS eius criminis effen'ntelledluroscp ita id effe,fimul magiftratu abiffent.Tum enim uero Menez nius iam faniæ magis,imperq raemor,progreffus in cócionem ita uerba fecit, Etfi omnes. anteadta:

L I B E R - N O N V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;HI

anteaula: uftæ Ltos cofcios babco Quirites:8i hic l'pfe honos dclatus àd me tcftis cfi intloccn/ ' jtræ mcæ. neq; cnira,quod fæpc aliâs^^quia ita tempora poftulabant reipublicæ; qui belîo da' riffimus efl'ct; fed qui maxime procul ab his concionibus uitam cgiOet: dictator dcligendus ‘ excrcendis quæftionibus fuit. Sed quoniam quidam nobiles homines (qua de caufa uos exi/ ftimare, quàm me pro magiftratu quicquam incompertum dicere melius eft ) primum ipfas ‘ expugnare quæftiones omniope annitTi funt-.deinde poftquàm ad id parum potentes erant: ne caufam diccrentn’n præfi'dia aduerfariorum,appellationem,ô^ tribunitium auxilium patri/ ci] confugcruntipoflremo repulfi inde (adeo omnia tutiora,quàm ut innocentiam fuam pur/ garcnt,uifa)in nos irruerunt:Si priuatis didtatorem pofeere rcum uerecundiæ non fuit: ut om nés di],hominesé^fciantab illis,etiam quæ non po{fint,tentari,ne rationem uitæ reddant;me obuiam ire crimini, SC offçrre me inimicis reum: dieftatura me abdico. Vos quæfo confulcs,ff üobis datum ab fenatu negotium fucriuin me primum,K hune M.Follium quæflioncs excr/ ccatis-.ut appareat innocentia noftra nos,non maieftate honoris tutos à criminibus iflis efle, Abdicat inde fe didtaturarôi poft eum côfcftim Follius magifterio cquitumiprimicß apud confules ( i]s enim ab fenatu mandata res eft ) rci falt;fti,aduerfus nobilium teftimonia egregic abfoluuntur.Publius etiam Philo multiplicatis fummis honoribus poft res tot domi bclloqj geftas,cçterum inuifus nobilitati,dixit caufamtabfolutusq? eft.Nec diutius(ut fit)quàm dura recens erat,quæftio per clara nomina reorum uiguit. inde labi cœpit ad uiliora capita: donee facftionibus,coitionibusq^,aduerfus quas comparata erat:opprefta eft. Earum fama rerum. magis tarnen fpes Campanæ dcfç(ftionis,in quam coiuratum eranSamnites in Apuliam ucc fos rurfus ad Caudium reuocauinut inde ex propinquo, (îqui motus occalîoné apcrircntiGa puam Romanis eriperent.Eô cofules eum ualido excrcitu uencrunt.ô: primo circa faltus,cutti “ ptrinq; ad hoftem iniqua uia efténeuneftati funt.dcinde Samnites per aperta loca breui circui tu in loca plana, campanos campos agmen dimittunt-. ibicp primum caftra in confpcdtu ho/ ftibus data:deinde leuibus præliisequitum fæpius,quâm peditum utrincp periculum fatftum.. ncc aut euentus eorum Romanum,aut moræ,qua trahebant bcllumtpœnitebat.Samnitium contra ducibus,Si: carpi quotidie paruis damnis,ÔC fenefeere dilatione belli uires fuæ uideban/ tur. itaqj in aciem procedunt, equitibus in cornua diuifîs: quibus præceptum erat intentiorcs effe ad rcfpcôtum caftrorum:nequa eô uis fieret, cum ad pnelium ftarennaciem peditum tu/ tam fore.Confules.Sulpitius in dextro, Petilius in læuo cornu confiftunt. dextra pars,qua ôi Samnites raris ordinibus,aut ad circumeudos hoftes,aut ne ipfi circuuenirentur,corrftiterantî latius patcfaóla ftetit.finiftris,prætcrquâm quod confertiores ftctcrannrepentino confilio Pc tiIf] confulis additæ uires:qui fubfidiarias cohortes.quæ integræ ad longions pugnæ cafus re/ feruabantunin primam aciem extemplo emifinuniuerfisép hoftem primo impetu uiribus im pulit. Commota pedeftri acie Samnitiu,eques in pugnam fuccedit.in hune tranfuerfo agmi ne inter duas acies fe inferentem Romanus equitatus concitat equos:fignafp,ÔC ordines pedi tum,atqîcquitum confundindoncc uniuerfam ab ea parte auertit aciem.In eo cornu non Pc/ tilius folus,fcd Sulpitius etiam hortator affuerat,aucdlus ab fuis nondum conferentibus ma/ nus adclamorem ab finiftra parte priusexortum. unde haud dubiam uieftoriam cernés,cum ad fuum cornu tenderet cum mille ducentis uiris-.diflîmilê ibi fortunam inueninRomanos lo CO pulfosiuidlorem hoftem figna in perculfos inferentem. cæteru omnia murauit repente con fulis aduentus.nam ôi confpeéhu ducis refeeftus militum eft animustôi maius,cp pro numero, auxilium aducnerat,fortes uiri: amp;nbsp;partis alterius uidtoria audita, mox uifa etiam,prælium re/ ftituit.tota deinde iam uincere acie Romanus:ôi omifto certamine cædi,capicp Samnites:ni(ï qui Malcucntum,cui nunc urbi Beneuétum nomen cft:perfugerunt. Ad triginta millia cæfa, aut capta Samnitium, proditum memoriæ eft. Confules, egregia uieftoria parta, protinus indc ad Bouianum oppugnandum legiones ducunt: ibiép hyberna egerunt: donee ab nouis cófulibus L.Papyrio Curfore quintum.C.Iunio Bubulco itcrum,nominatus didtator C.Pe/ tilius cum M. Follio magiftro equitum, exercitû accepit. Is,cum audiftet arcem Frcgellanam i 3b Samnitibus captam; omifto Bouiano ad Fregellas pergit. unde ppft nodturnam Samni/ 54. tium

212 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. P R I M AE

tium fugam fine certaminc receptis FregclKs,præfidiocç ualido impofitoun Cattipamam rc/ dicLim, maxime ad Nolam armis repctédam. eô fe intca moenia fub aduentum diótatoris Ói Samnitium omnis mukitudo,ói Nolani agreftescontulerant. Dictator urbis fitu drcumfpe^ d;o,quo apcrtior aditus ad mcenia eflet:omnia ædifîcia(ôi frequenter ibi habitatur)circumie/ óla mûris incendie, nec ita multo poft, fiue à Petilio dieftatore, fiue ab C.Iunio coniule (nain utrunq^ traditur)Nola eft capta.Qui captæ decus Nolæ ad confulem trahunt: adqciunt Ati? nam.ôC Galaciam ab eodem captasiPetilium autem peftilentia orra claui figendi caufa didla torem dicftxim, Suefta, ôC Pontia eodem anno coloniæ dedueftæ funt. Suefta Auruncorüin fuerat'.Volfci Pontias infulam fitam in confpectu litoris fui incoluerunc. Minturnæ, ôi CaftP num ut deducerentur coloniæ, fenatus confultum fadtum eft. triumuiros creauerc, ac mife/ re colonorum quatuor milita infequentes confules M. Valerius, P. Decius. Profligato ferè Samnitium belloprius quàm ea cura decederet patribus RomanisiHetrufci belli fama exor/ ta eft.nec erat ea tempeftatc gens alia, cuius fecudum Gallicos tumultus arma terribiliora cf/ fent,tum propinquitate agri.tum multitudine hominum. Iraq; altero confule in Samnio rc/ liquias belli pcrfequente,P. Decius,qui grauiter æger Romæ reftiterat: authore fenatu diôla/ torem C, lunium Bubulcum dixit. Is,prout rei magnitudo poftulabat:omnes iuniores facraz mento adigit: arma,quæq^ alia res pofeit: fumma induftria paratmec tantis apparatibus elaz tus de inferédo bcllo agitat.quieturus baud dubiemifi ultro arma Hetrufei infêrrent. Eadcm in comparando, cohibendotp belloconfilia amp;apud Hetrufeos fuere. neutri finibus egreflî.

Et cenfura claraeo anno Ap.Claudq,ô£ C. Plautij fuiumemoriæ tarnen feliciorisad pofte/ ros nomen Apprj: quod ôi uiam muniuit: Si aquam in urbem duxit: ealt;^ unus perfecit: quia ob infamem, atqj inuidiofam fenatus leólionem uerecundia uiótus collega magiftratu fe ab/ dicauerat. Appius iam inde antiquitus infitam pertinaciam familte gerendo, folus cenfuram obtinuit.Eodem Appio authore Poticia gens, cuius ad aram Maxima Herculis familiare fa/ cerdotiu fueranferuos publicos minifterq delegandi caufa folennia eius facri docuerat. Tra/ ditur inde didtu mirabile:ôi quod dimouendis ftatu fuo facris religioncm afferre facile poflet: cum duodecim familiæ ea tempeftatcPoticiorum eftentzpuberes ad trigintazomnes intra an num cum ftirpe extineftos: nec nomen tantum Poticiorum interijflezfed cenforem etiam Ap/ pium memori dcum ira poft aliquot annos luminibus captum. Itaqj confules,qui eum an/ num fecuti funtzC.Iunius Bubulcus tertium,amp; Q.Æmylius Barbula iterum, initio anni aue/ fti apud populum deformatum ordinem praua leótione fenatus, qua potiores aliquot leólis prætcriti eflentznegauerunt earn leólionem fe, quæ fine rctfti, prauic^ diferimine ad gratiam, ac libidinem faóla efletzobferuaturoszSC fenatum extemplo citauerunt eo ordine,qui ante cen fores, Ap.Claudium,0^ C. Plautium fuerar. Et duo imperia co anno dari cœpta per popu/ lumzutraq? pertinentia ad rem militaremzunumzuttribunimilitum fenideni in quatuor legio nes à populo crearêturzquæ antea perquàm paucis fuffragio populi rclidis locis,di(ftatoruffl. Si confulum fermé fucrant benefîcia.tulcre cam rogationem tribuni plcbci L. Atilius,C.Mar tius.alterumzut duumuiros naualcs claftis ordinandæ,refîcienda:cp caufa idem populus iube/ rct. Lator huius plebifciti fuit M. Decius tribunus plebis. Eiufdcm anni rem diiftu paruan» præcerirem:ni ad religionem eftet uifa pertinere. Tibicines,quia prohibit!' à proximis cenfo/ ribus erant in æde louis ucfciz quod traditum antiquitus crat: ægre paflijTybur uno agmine abieruntz adeo,ut nemo in urbe eftet, qui facrifîcfjs praecincrct. Eius rci religio tenuit Sena/ turn: legatosc^ Tybur miferuntz ut datent operam ut hi homines Romanis reftituerentur, Tyburtini benigne polliciti,primum accitoseosin curiam hortati funtut reuerterenturRo/ mamzpoftquàm perpclli nequibant,confilio haud abhorrenteab ingenqs hominum,cos ag/ grediuntur. Die fefto alrj alios per fpeciem cclebrandarum canru cpularum caufa inuitann iiuino,cuius auidum fermé genus eftzoneratos fopiûtzatq? ita in plauftra fomno uidlos con/ ijciuntzac Romam deportantznec prius fcnfcre,quàm plauftris in foro rclitftis plenos crapulaî eos lux opprcftît.T une cocurfus popuJi fatftusz impctratoé^,ut manerentz datum,ut triduutn quotannis ornati cum cantu, atq; hac, quæ nunc folennis eft, licencia per urbem uagarentur, rcftitiv

LIBER NONVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;llj

lefticutuincp in ædc üefcendi ius ijs, qui facn's præcinercnt Hæc inter duorum ingentiutn bellorutn curam gerebantun Confules inter fe prouincias partitijunio Samnites, Æmylio tïouum bellum Hetruria forte euenit. In Samnio Cluuiani præfi'dium Romanum, quia ne/ quiuerat ui capi: obfeflum fame in deditionem accepcrant: oamnites uerberibus fcédum in inodum laceratos oceiderant deditos. Huic infenfus crudelitati lunius nihil antiquius oppu/ gnatione Cluuiana ratus, quo die aggreffus eft mœnia, ui ccpitiatqj omncs puberes intcrfe/ cit. Inde uiôtor exercitus Bouianum duôtus, caput hoc erac Pentrorum Samnitium, longe ditiflîmum.atq; opulentiflîmum armis,uirisc^.Ibi,quia haud tantum irarum crat:fpe prædæ milites accen(î,oppidopotiuntur.minus itaqj fæuitum in hofteseft:prædæ plus penè, quàm ex Omni Samnio unquam egeftum-.benignec^ omnis militi concefla.amp; poftquàm præpoten tem armis Romanum nec actes fubfiftere ullæ,ncc caftra, nec urbes poteranuomnium princi pum in Samnio eo curæ funt intentæ:ut infîdqs quæreretur locus: fiqua licentia populâdo ef/ fufus exercitus cxcipi,ac circumueniri poflet.Transfugæ agreftes, amp;nbsp;captiui quidam, pars for/ le,pars confilio oblati congruentia adconfulem afferentes, quæ amp;nbsp;uera étant: pecoris uim in/ gentem in faltum auium compulfam effc:perpulerunt: ut prædatum eo expeditæ ducerentur Icgiones.ibi ingens hoftium exercitus itinera occultus infederat:ôi poftquàm intrafte Roma/ nos uidit faltum:repente adortus cum clamore,ac tumultu inuadit.K primo noua res trépida tionem fecindum arma capiunt:farcinas congerunt in medium.deinde,poftquàm ut quii'q; li berauerat fe onerc.aptaueratc^ armis:ad iîgna undiqj coibant: amp;nbsp;notis ordinibus in ueteri di feiplina militiæ iam fine præcepto ullius fua fponte ftruebatur actes: conful ad ancipitem ma/ scime pugnam aduc(flus,defilit ex equo:ôi louem, Martemcp, atc^ alios teftatur dcostfe nul/ Iam fuam gloriam inde, fed prædam militi quærentem, in eum locum deueniffe: neqj in fe a/ liud, quàm nimiam ditandi exhofte militis curam reprehendi poffe. ab eo fe dedecore nul/ Iam rem aliam,quàm uirtutem militum uindicaturam.conniterentur modo uno animo inua/ derc hoftem uidlum acie, caftris exutum ,nudatum urbibus, ultimam fpem furto inQdiarum lentantem, K loco, non armis fretum. Sed quem effe iam uirtuti Romanæ inexpugnabilem locum C Fregellana arx, Sorana^, amp;nbsp;ubicunque iniquo fucceffum erat loco:memorabantur, Hisaccenfus miles, omnium immemor difficultatüm, uaditaduerfus imminentem hoftium aciem, ibi paululû laboris fuiudum in aduerfum cliuum erigitur agmen. cæterum,poftquàm prima figna planiciem fummam ceperunnfeniîtcp acies æquo fe iam inftitiflè loco:uerfusex/ templo éft terror in iniîdiatoresteafdemq^ latebras,quibus fe pauloante texerant:palati,arq? inermes ftiga repetebant: fed loca diffteilia hofti quælîta ipfos turn fua fraude impediebant. itat^ ergo perpaucis effugtum patuit. Cæfa ad uiginti milita hominum: uitftorc^ Romanus ad oblatara ultro ab hofte prædam pccorum difeurrit. Dum hæc geruntur in Samnio:iam omnes Hetruriæ popult,præter Ârretinos,ad arma ierant:ab oppugnando Sutrio,quæ urbs lôda Romanis uelut clauftra Hetruriæ crat:ingens orfi bcllum.Eô alter conful Æmylius cum exercitu ad liberandos obiîdione focios uenit. aduenientibus Romanis Sutrini commeatus benigne in caftra ante urbem pofita aduexere. Hetrufei diem primum,confultando matura/ rent,trahercnt ne bellum,traduxerunt:poftero dic,ubi celeriora,qüàm tutiora confilia magis placuerc ducibus: foleorto iîgnumpugnæ propolîtum eft : armatiq^ inaciem procedunt* Quod poftquàm confuli nufitiatum eftjextemplo tefferam dari iubet:ut prandeat miles:fir/ tnati^ue cibo uiribus arma capiat, dióto paretur.conful ubi armatos, paratosi^ uidit: (îgna extra uallum proferrt iuffit: Ôi haud procul hofte inftruxit aciem. Aliquandiu intenti utrin/ que fteterunt, expectantes ut ab aduerfarfjs clamor,j5i pugna inciperet, ô£ prius fol meridie le inclinauit:quàm telum hinc, autillinc emiflum eft, inde, ne infeCta re abiretur: clamor ab Hetrufeis oritur, concinunffp tubæ: amp;nbsp;iîgna inferuntur. Nec fegnius Romanis pugna initur* concurrunt infeniîs animis. numéro hoftis, uirtute Romanus fuperat. anceps prælium muh tos utrinque,amp; fortiffimum quenque abfumtt. nec prius inclinata res eft: quàm fecunda aci/ CS Romana ad prima iîgna, feffis integri fuccefferunt. Hetrufei, quia nullis recentibus fub/' fîdqs fiilta prima acies fuit: ante iîgna, circat^ omnes ceciderunt. nullo ünquam prælio fuggs minus»

minus, nec plus cædis faiflet: ni obftinatos mori Thufcos nox texiflct: ita, at liidorcs prius, quàm uicfti pugnandi finem facerent. Poft occafum folis fi'gnum receptui datum eft; node ab uttocç in caftra reditum. Nec deinde quicquam eo anno rei memoria dignæ apud Sutri/ um geftum eft-.quia ÔC ex hoftium exercitu prima tota acies deleta uno prælio fuerat:fublidia rqs modo relidis’.uix quod fan's cffet ad caftroru præfiidium:Ôi apud Romanos tantum uub nerum fuit:ut plures poft prælium faucq deccflerint.quàm ceciderant in acie. Q.Fabius infc qucntis anni conful bellum ad Sutrium excepitcollega Fabio C.Martius Rutilius datus eft. cæterum Fabius fupplcmentum ab Roma adduxit: ÔC nouus excrcitus domo accitus He/ truicis uenit. Permulti iam anni erant;cum inter patricios magiftratus, tribunosqp nulla cel tamina fuerant: cum ex ea familia, quæ uelut fatalis turn tribunis, ac plebi erat; certamen orw tur. App. Claudius cenfor circumadis decem ôi odo mcnfibus, quod Æmylia lege finitum cenfuræ fpatium temporis erancum C.PIautius collega eius magiftratu fc abdicaflennulla ui compelli ut abdicaret.potuit P.Sempronius erat tribunus plebis: qui fîniendæ cenfuræ intra legitimum tempus adionem fufceperat,non populärem ma^is,quàm iuftam, nec in uulgus, quàm Optimo cuim gratiorem. Is, cum identidem legem Atmyliam recitaret; authoremcg eius Mamercum Æmylium didatorem laudibus ferret: qui quinquennalem ante cenfuram, amp;nbsp;longinquitate poteftatem dominantem intra fex menlium amp;nbsp;anni coegiflet fpatium: dic agcdum,inquit,Ap.Claudi,quidnam fadurus fuerisxfi eo tempore,quo C. Furius,SC M.Ge/ ganius cenfores fuerunncenfor fuiftesC Negate ^pius interrogationem tribuni magnopcre ad caufam pertinere fuam.nam etfi tenuerit lex Æmylia cos cenfores, quorum in magiftratu lata eftenquiapoft illos cefores creatos earn legem populus iuflîftèt: quodcp poftremum iuC* fiftet,id ius,ratumlt;^eflet:non tarnen aut fe,aut corum quenquam,qui poft earn legem latairt crcati cenfores eftènnteneri ea lege potuifle.Hæc fine ullius aflenfu cauillante Appio, En,in/ quit,Quirites illius Appq progenies, qui decemuir in annum creatus altero anno fe ipfe créa/ uit:tertio nec ab Ie,nec ab ullo creatus.priuatus falccs,(K imperium obtinuit:nec ante continu/ ando abftitit magiftratu:quàm obruerent eum male parta,male gefta,male retenta imperia, hæc eft cadem familia Quirites:cuius ui, atqj iniurqs compulfi extorres patria Sacrum mon/ tern cepiftis. hæc:aduerfus quam tribunicium auxilium uobiscoparaftis. hæc:propter quam duo cxercitus Auentinum infediftis. hæc,quæ fœnebres leges: hæc, quæ agrarias femper im/ pugnauit.hæc cónubia patrum,SC plebis interrupit, hæc plebi ad curules magiftratus iter ob/ fepiit. hoc eft nomen multo,quàm Tarquiniorum, infeftius ueftrælibcrtati. Ita ne tandem Ap.Claudi, cum centefimus iam annus fit ab Mamerco Æmylio didatore: tot cenfores fae/ rint nobiliftimi,fortiflimicp uiri: nemo eorum duodecim tabulas legitCnemo id ius efle,quod poftremo populus iufliflet;fciuit C immo uero omnes feiuerunt: ideo Æmyliæ potius legi pa/ ruerunt,quàm illi antiquæ, qua primum cenfores creati erant: quia hanc poftremum iuflerat populus: amp;nbsp;quia, ubi duæ contrariæ leges funt, femper antiquæ abrogat noua. An hoc dicis AppiCnon teneri Æmylia lege populumC an popuium tcneri:ce unum extra legem efleC Te/ nuit xÆmylia lex uiolctos illoscenfores,C. Furium,amp; M.Geganium.qui quid ifte magiftra/ lus in rcpublica male facere poflehindicarunt: cum ira fînitæ poteftatis, Mamercum Æmyli/ um principem ætatis fuæ belli domiep, ærarium fecerunt. tenuit deinceps omnes cenfores in/ tra centum annorum fpatium.tenet C. Plautium collegam tuum,fjfdem aufpicf)s,eodem iu/ re creatum. An hune non ut qui optimo iure cenfor creatus eflet;populus creauitCtu unus exi/ mius es: in quo hoc præcipuum, ac fingulare ualeatC quem tu regem facrifîciorum creesC am/ plexus regni nomen, ut qui optimo iure rex Romæ creatus fit, creatum fe dieet, quem lerne/ ftri didatura, quem interregno quintç diebus contentum fore putesCquem claui figendi,aut ludorum caufa didatorem audader creesCQuam ifti ftolidos,ac focordes uideri creditiscos:i qui intra uicefimû diem ingentibus rebus geftis didatura fe abdicaueruntCaut qui uitio créa/ ti abierunt magiftratuCQuid ego antiqua rcpetâ'Tnuper intra decern annos C.Mcncnius di/, dator,quia,cum quadiones feuerius.quam quibufdam potennbus tutum erar,exercerct:con tagio eius, quod quærebat, ipfi criminis obiedata ab inimicis eft;ut pnuatus obuiam iret cri/ mini,

LIBER

M O N V S

215

ftiinijdidlatufa feabdi'caui't.NoIo ego iftam în te modefti'am; ne degeneraueris à fatnili'a im/ pcriofîflîma.Ôi fuperbiffima:n5 die,non hora citius.quàm necefle cft,magiftratu abierisimo/ do ne excédas fînitum tempus:fatis eft aut diem.aut menfem cenfuræ adqccre.Tnênium j'n/ qm'tjSi fex menfes ultra quàm licet æmylia lege,ccnfuram geram:Ôi folus geram.hoc quidem iam regno fimileeft. An collegam fubrogabisCqucm ne in demortui quidem locum fubroga ri fas eft.pœnitet enim,quod antiquiflîmum folennc,ôi folum ab ipfo, cui fît, inftitutum deo, ab nobiliflîmis antiftitibus eius facri ad feruorum minifteriu religiofus cenfor deduxifti:gens antiquior originibus urbis huius,hofpitio deorum immörtalium fanóla, propter tc’ac tuam cenfuram intra annum ab ftirpe extinóta eftmifî uniucrfam rempublicam eo nefario obftrin Xeris: quod ominari etiam reformidat animus. Vrbs co luftro capta eft: quo demortuo colle/ ga C, lulio cenfore L.Papyrius Curfor.ne abiret magiftratu, M.Cornelium Maluginenfem collegam fubrogauit.ôC quanto modeftior illius cupiditas fiiit.quàm tua Appi'Tnec folus,nec ultra fînitum lege tempus L.Papyrius cenfuram geflit.tamen neminem inucnit:qui fe poftca authorem (equeretur. omnes deinceps cenfores poft mortem collega: fe magiftratu abdica/ •runt.Te nec,quod dies exijtccnfuræmecquod collega magiftratu abijt.-nec lcx,ncc pudor co/ ercet:uirtutem in fuperbia.audaciam in contemptu deorum,hominumtß ponis.Ego te Appi Claudi pro iftius magiftratus maieftate ac uerecundia,quem geflifti: non modo manu uiola 'tum,fed ne uerbo quidem inclementiori à me appellatum uellem-.fed ôC hæc,quæ adhucegi: peruicacia tua, SC fupcrbia coegit me loqui: Si niiî Æmyliæ legi parueris: in uincula duci iubez bo:nec, cum ica cômparatum à maioribus fît: ut comitqs ccnfôrqs, nifî duo confccerinc legiti/ ma fuffragia,non renuntiato altero comitia differantur:ego te,qui folus ccnfor crcari non poft fîs:folum cenfuram gerere patiar. Hæc, taliacç cum dixiffet:prehendi cenforcm,ô: in uincuz, •la duci iuftit. Approbantibus fex tribunis adtionem collcgæ, tres appcllanti Appio auxilio faerunt: fumma^ inuidia omnium ordinum folus cenfuram geftit Dum ea Romæ gerunz tur: iam Sutrium ab Hetrufeis obfîdebatur: confulicp Fabio imis montibus ducenti ad ferenz dam opem focfjs,tentandascç munitiones,fîqua poflèt,acies hoftium inftruôla occurrit. quo tum ingentem multitudinem cum oftenderet fubieôla late planicies: conful, ut loco paucitaz tem fuorum adiuuaret: defledlit paululum in cliuos agmen: (afpreta erant ftrata faxis) inde fîgna in hoftem obuertit. Hetrufei omnium, præterquâm multitudinis fuæ, qua fola fret! erant,immemoreSi prælium ineunc adeo raptim, auide:ut abiedlis miftîlibus, quo celerius manus confererent:ftringerent gladios uadétes in hoftem, Romanus contra, nunc tela,nunc faxa, quibus eos aftatim locus ipfe armabat: ingerere. igitur feuta, galeæ^ iôlæ cum etiam quos non uulnerauerant, turbarent: nclt;^ fubire erat facile ad propiorem pugnam: neq^ mift filia habebant,quibûs eminus rem gererent:ftantes,amp; expofîtos ad idlus cum iam fatis nihil tegeret : quofdam etiam pedem referentes, fludtuantescp. Si inftabilera acicm redintegrato clamore ftriôlis gladijs haftati, Si principes inuadunt. eum impecum non tulcrunt Hetrufei: ucrfîscç fîgnis fuga effufa caftra repetùnt. Sed équités Romani præuedti per obliqua cam/ pi cum fe fugientibus obtuliflenttomiflb ad caftra itinere montes petunt. Inde inermi pene agminc, ac uexato uulneribus in fyluam Ciminiam penetrant. Romanus multis millibus Hetrufeorum cæfîs, duodequadraginta fîgnis militaribus captis, caftris etiam hoftium cum præda ingenti potitur. Turn de perfequendo hofte agitari cœptum. Sylua erat Ciminia magis turn inuia,atque horrenda, quàm nuper feiere Germanici faltus: nulli ad cam diem ne (ttiercatorum quidem adica. earn intrare haud ferè quifquam præter ducemipfum audebat. alrjs omnibus cladis caudinæ nondum memoria aboleuerat. Turn ex qs qui aderant, confuz jisfratrem M.Fabium,Cæfonem alfj.C.Claudium quidam,matre eadem qua confulem gez nitum.tradunt fpcculatum fe iturum profeflura-.breuiq^ omnia certa allaturum. Cære educaz tus apud hofpitcs, Hetrufeis inde literiseruditus erat: linguamc^ Hetrufeam probe noucrat.

Habeo authores:uulgo turn Romanos pueros, fîcut nunc Græcis,ita Hetrufeis literis eruz diri folitos.fed propius eft ueroipræcipuum aliquid fùiffe in eo:qui fe tam audaci fîmulatione hoftibus iramifeuerit. feruus ei dicitur comes unus fuifte,nutritus unà, eoep baud ignarus lin/ -

■ D E C. ■ P K t JW 'AB

gux ciufcfem.nec qutcquam aliudprofîdfcentes,quàm fummatimregionfs,quæ intranda erat: naturam, ac nomina prindpum in populis accepere : nequa inter colloquia infigni nota hxfitantesdeprehendi poflentiere paftorali habitu agreftibus telis, gæiîscp binisarmatû Sed nec^ commerdum linguæ, nee ueftis, armorum^ue habitus ßc eos texit : quam quod ab/ horrebat à fide, quenquam externum Ciminios faltus intra tu rum.Vfq; ad Camertes Vmz bros penetrafle dicuntur.ibi,qui eflent.fiiteri Romanum aufum: introduótumcp in fenatum. confulis uerbis egifle de fodetate,amicitiaq^: atcç inde comi hofpitio acceptum,hunciare Ro/ manis iuflum’.commeatu exerdtui dierum xxx præfto fore,fi ea loca intranet:iuuctutcmcjî Camertium Vmbroru in armis paratam imperio futuram. Hxc cum relata confuli efTenttim pedimentis prima uigilia præmiflîs.Iegionibus poft impedimenta ire iuflîsa'plè fubftititcuni equitatut Si. luce orta poftero die obequitauit ftationibus hoftium: qux extra faltû difpofitæ erant.se cum fan's diu tenuiflet hoftem:in caftra fefe recepinportac^ altera egreflus, ante no/ (ftem agmen aflequitur.poftero die luce prima iuga Ciminq montis tenebaninde cotempla/ tus opulenta Hetrurix arua, milites emittit. Ingenri iam abaefta præda, tumultuariæ agre/ ftium Hetrufeorum cohortes repente à principibus regionis eius concitatæ Romanis occur/ runt.adeo incompofitx:ut uindices prxdarum propè ipfi prædæfùerinr, Cæfis,fùgatiscp ijs, late depopulato agro uieftor Romanus,opulentusq^ rerum omniu copia,in caftra redijt. Eo I forte V legati cum duobus tribunis plebis uenerant denuriatum Fabio fenatus uerbis:ne fab turn Ciminium tranfirct.lxtati ferius fe,quam ut impedire bcllu poflent,ucnifle,nuntij uidto/ riæ Romam rcuertuntur. Hac expeditionc confulis motum latius erat, quam profligatutn bellum.uaftationem nanc^ fub Ciminij montis radicibus iacens ora fenftranconciueratq; in/ dignatione non Hetrurix modo populos, fed Vmbrix finitima. itaeç quantus non onquam antea,exercitus ad Sutrium uenit:necç c fyluis tantumm’odo promota caftra: fed etiam auidi rate dimicandi quam primum in campos delata aciestdeinde inftrutfta primo fuo ftare loco: relitflo hoftibus ad inftruendum contra fpatio. deinde poftquam detreólare hoftem fenlere pugnamtad uallum fubeunt. ubi poftquam ftationesquoc^ receptas intra munimenta fenfe/ re:clamor repente circa duces ortus:ut eo fibi c caftris cibaria eius diei deferri iuberennmanfu ros fe fub armis: Si aut noóle, aut certe luce prima caftra hoftium inuafuros. Nihilo quietior Romanus exercitus imperio ducis continctur. décima erat ferè diei hora : cum cibum capere conful milites iubct:prxcipic:ut in armis fint,quacult;ç diei,no{ftis ue hora fignum dederit.pau ds milites alloquitunSamnitium bcllum extollit:eleuatHctrufcos:nec hoftem hofti,ncc mul/ titudinem multitudini comparandam ait efle;prxterea telum aliud occultum feituros in tem pore:interea taceri opus efte.His ambagibus prodi fimulabat hoftes:quo animus militu mub titudine territus reftituerctunSi quod fine munimento confederant: uerifimilius crat,quod fi/ mulabatur. Curati cibo corpora quicti dannSi quarta ferè uigilia fine tumultu excitati arma capiunt.dolabrx calonibus diuiduntur ad uallum proruendum,foflasqp implendas.intra mu nimenta inftruitur aciestdeledlx cohortes ad portarum exitus collocantur.dato deinde figno paulo ante lucem. quod xftiuis noeftibus fopitx maxime quieris tepus eft: proruto uallo eru/ pit acies:0C ftratos paffîm inuadit hoftes:alios immobiles,alios femifomnes in cubilibus fuis, maximam partem ad arma trépidantes cxdes oppreftît.paucis armandi fe datû fpatium eft, eos ipfos non fignum certum,non ducem fequentes fundit Romanus,Eigatoscp perfequitun ad caftra, ad fyluas diuerfi tendebant. fylux tutius dedêre refugium.nam caftra in cam pis fi/ ta eodem die capiuntur. aurum,argentumcç iuffum referri ad confulem.cxtera præda militis fuic.Cxfa,aut capta eo die hoftium millia ad fexaginta. Earn tam claram pugnam trans Ci miniam fyluam ad Perufiam pugnatam quidam authores funt: metucç in magno ciuitatein fuifte : ne interclufus exercitus tam infefto faltu coortis undiqj Thufeis, Vmbrisq^ opprimez retur. Sed ubicuncç pugnatum eft : res Romana fuperior fuit, itaep à Perufia,amp; Cortona, Si Arretio, qux fermé capita Hetrurix populorum ea tempeftate étant, legati pacem fœdus^ ab Romanis petentes,inducias in triginta annos impetrauerunt. Dum hæc in Hetruria ge/ runtunconfui alter C,MarriusRutiliusAllifas deSamnitibus ui cepit. multa alia caftella,ui/

ci^.aut

liber N o N, V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iiy

ot^.aut deîcta hoftih'ter, aut intégra in poteftateni uenere. Per idem tempus Si claflîs Ro/ mana à P.Cornelio,quem fenatus maritimæ oræ præfecerat: in Campaniâ aôla,cum appui/ fa Pompeios efleufocfj indenauales ad depopulandû agrum Nucerinu profedli,proximis ra ptim uaftatis,unde reditus tutus ad naues effet: dulcedineCut fit)prædæ longius progreffi ex/ ciuere hoftes.palatis per agros nemo obuius fuincu occidione occidi poffent:rcdcuntes agmi ne incauto baud procul nauibus affecuti agrcftes exuerunt præda: partem etiam occiderunr, quæ fuperfùit cædi,trépida multitudo ad naues copulfa eft.Profecffio Q.Fabij trans Ciminiz am fyluam quantû Romæ terrorem fecerautam la:tam famâ in Samniû ad hoftes tulerat:inz terclufum Romanû exercitum obfideritcladisc^ imaginé furcas Caudinas memorabant. ea/ dem temeritate auidâ ulteriorû fempergentem in faltus inuios deduétâ, feptam no hoftium magis armis,quàm locoru iniquitatibus effe.Iam gaudiû inuidia quadâ mifceba^quod belli Romani decus abSamnitibus fortuna ad Hetrufcosauertiffet.itaq; armis,uiriscp ad obreren dum C.Martiü confulcm cocurrunnprotinus inde Hetruriâ per Marfos,ac Sabinos petituri, fî Martius dimicandi poteftatem no faciat. Obuius qs conful fuit, dimicatum prælio utrincç atroci,atcç incerto euentu eft.Si eu anceps cædes fuiffet:aduerfæ tarnen rei fama in Romanos uertit.ob amiffos quofdâequeftris ordinis.tribunos^ militum,atcß unu Iegatu,ôi (quod iniî gne maxime fuit) confulis iplîus uulnus.Ob hæc etiâ auéta fama,ôî(ut folet)ingens terror pa tres inuaiïudiótatoremc^ dici placebat:nec quin Curfor Papyrius diceretur,in quo turn fumz ma rei bellicæppnebatur: dubium cuiquâerat: fed nec in Samniu nuntium perferri omnibus infeftis tuto poffe:necuiuere Martiû confulem fâtis fidebant.AIter conful Fabius infeftus pri uatim Papyrio eranquæ ne ira obftaret bono publico: legatos ex confulariu numero mitten/ dos ad eum Senatus cenfuit:qui fua quoq; cum,n6 publica folû authoritate mouerent: ut me moriâ fimulfatu patriæ remitteret. Profeéti legati ad Fabiû confulem cû Senatus confultum tradidiffent:adieciffentcç orationé conuenienté mandatis;conful demiffis in terra oculis taciz tus ab incertis quidnam effet aélurus.legatis receffit.noéle deinde filentio (ut mos eft) L.Pa/ pyrium diétatorem dixit.cui cû ob animu egregie uiélum legati gratias agerent:obftinatuni filentiû obtinuiuac fine refpofo ac mentione fadta fui,legatos dimifit : ut appareret infignem dolorem ingenti coprimi animo. Papyrius C.Iunium Bubulcû magiftrum equitû dixit: atq; ei Icgera curiatâde imperio ferenti trifte omen diem diffidit.quod Fauciç curiæ fuit principiû duabus infignis cladibus,captæ urbis,ô; caudinæ pacis: quod utroq? anno eiufdem curiæ fue rat principiû.Macer Licinius tertia etiâ clade, quæ ad Cremerâ accepta eft:abominâdâ eam curiâ facit. Diktator poftero die aufpierjs repentis pertulit lcgcm| ÔC profeótus cû Icgionibus ad terrorem traduefti fyluam Ciminiam excrcitus nuper fcriptis,ad Longulam peruenit: acce ptisc]^ à Martio confule ueteribus militibus,in aciem copias eduxit. nec hoftes detreeftare uifi pugnam.inftruótos deinde,armatosq^,cû ab neutris præliû inciperctunnox oppreftit.Quieti aliquandiu,nec fuis diffidentesuiribus,nechoftem fpernentes ftatiua in propinquo habuerc, Nam Si cû Vmbrorum exercitu acie depugnatü eft.fufi tarne magis, quam cæfi hoftes: quia cœptam acriter no tolerarunt pugnâ.ôi ad uadimonis lacü Hetrufei lege facrata coatfto exer/ citu,cü uir uirum Icgiffenquantis nunquä alias ante fimul copfjs,fimul animis dimicarüt: tanz toeç irarû certamine gefta res eft, ut ab neutra parte emiffa fint tela:gladqs pugna coepit : 6i acerrime comiffa ipfo ccrcamine,quod aliquädiu anceps füit,acccnfa eft: ut no cum Hetrufeis totiens uiótis.fed cû aliqua noua géte uideretur dimicatio effe.nihil ab ulla parte mouetur fuz gæ:cadunt antcfignani:ôi ne nudentur pugnatoribus figna.fit exfccunda prima acies.ab ulti mis deinde fubfidqs cietur miles:adeotp ad ultimü laboris ac pcriculi uentü eft,ut équités Ro mani omiftïs equis ad primos peditum per arma, per corpora euaferint. ea uelut noua inter feffos exorta acies turbauit figna Hetrufeorum: fccuta deinde impetum eorû,utcunqi affeóla fuerat,cætera multitudo tandem perrumpit ordines hoftium.Tunc uinci pertinacia cœpta:ôi auerti manipuli quidam:0£ ut femel dedere terga,etiâ certiorem capeffere Riga. Ilie primum dies fortuna ueteri abundantes Hetrufeorû fregit opes.cæfum in acie,quod roboris fuincaftra eo impetu capta,direptaq^. Pari fubinde periculo, gloriæq^ euentu bellû in Samnitibus erat: qui præter cæteros belli apparatus,ut acies fua fulgeret nouis armorû infignibus,fecerût. duo

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t exercitus

ÎIS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC^ PRIMAE

cxercitus ctant:fcuta akerius auro,akerius argcnto cçlauerunt.Forma erat fcütnfutnmu lati'us. qua peólus atq? humeri teguntur/aftigio æquali:ad imum cuncadonmobilitatis caufa:fpon gia peótori tcgumentû:amp; dniftrum crus ocrea tcôtum:galcatæ criftæ: quæ fpeciem magniruz dini corporum adderenttunicæ aurads milidbus uerficolores, argentans linteæ candidæ. his dexcrum cornu datum:illi in finiftro cofiftunt.Notus iam Romanis apparatus indgnium ar/ morum fuerandoótic^ à ducibus erant horddû militcm efle deberemon cçlatum auro,argen tocp.fed ferro,ôi animis fretu.quippc ilia prædâ uerius,quàm arma cfle,nitcntia ante rem,de formia inter fanguinem 6C uulnera:uirtuté cflè railids decusiôComnia ilia uidloriâ fequi; amp;nbsp;dû tem hoftem quamuis pauperis uidloris prçmiû eife.His Curfor uocibus inftinôtos milites in prælium ducitidcxtro ipfe cornu coniïftit:finiftro præfccit magiftrû equitum.Simul cft côcut fum,ingens fuit eu hofte certamemno fegnius inter didtatorem, ôi magiftrû cquitum ab utra parte uicloda inciperct.Pdor forte lunius comouit hoftem,leuo dextru cornu,facratos more Samnidum milites,eoc^ candida uefl:e,amp;; paribus candore armis infîgnes. eos fe orco mada re lunius didlitans cû intuliflet iîgna,turbauit ordinesiôi baud dubie impulit aciê. Quod ubi fenfit diôlator.ab leuone cornu uiôloda incipiet'^inquinSi dextru cornu, diótatoris acies alie/ narn pugnâ fcqueturç’no partem maxima uicloriæ trahetCcocitat milites. Neepeditu uirtud equitcs,aut Icgatorû ftudia ducibus cedût.M.Valerius à dextro, P.Dccius ab Icuo cornu,ani bo cofulares ad équités in cornibus podtos euehuntur: adhortatiq^ eos,ut partem fccû capef/ ferent decoris,in tranfuerfa latera hoftiû incurrunt, is nouus terror additus eu ex utraq; parte circLimuafiffet aciem : ôi ad terrorem hoftium legiones Romanæ redintegrato clamore intu/ liflent gradumitum fuga ab Samnitibus cœpta.Iam ftrage hominû, armorumép infigniutn tampi rcpled.ac primo pauidos Samnites caflra fua acccpereidcinde ne ea quidë retenta, ca/ ptis,direpdsép ante nodlê-iniedf us ignis.Didator ex Senatus cofulto triûphauit.cuius triutn pho longe maxima fpcciem captiua arma præbuere. tantû magnifîccndæuifum in ijs, ut au/' rata feuta dominis argentariorum ad forû ornandum diuidcrenf.inde natum inidum dicitur fori ornandi ab ædilibus,cû thenfæ ducerentur. Et Romani quidé ad honorem deurn iniîgnf bus armis hoftiû ufi funt.Campani ab fupcrbia,ôi odio Samnitiû gladiatores,quod fpedta/ culum inter epulas eratieo ornatu armarunt: Samnitiume^ nomine appcllarunt, Eodê anno cum reliquis Hetrufeorû ad Perufiam,quæ ÔC ipfa induciarû fîdem ruperat: Fabius Cos. nec dubia,necdifficili uieftoria dimicat.Ipfum oppidû (nam admceniauitftoracceftit) cepifl’enni legati dedentes urbem exiflent.Præfidio Perufiç impofito,lcgationibus Hctruriæamicitiam petentibus præfe Româ ad Senatum miftîs, Cos. præftantiore ctiâ quàm dictator uiótoria triumphans urbê eft inuctftus. Quinedâ dcuiólorum Samnitiû decus magna ex parte ad legatos P,Dcc!um,ôi.M.Valerium eft uerfumiquos populus proximis comttijs ingend con/ fenfu Cos.alterum,altcrû prætorem declarauit.Fabio ob egregie perdomitâHctruriam con/ dnuatur côfulatus-.Decius collega daf. Valerius pra:tor quartum creatus. Cofules partiri pro uincias.Hetruria Decio,Samnium Fabio euenit. Is profeeftusad Nuceriâ, Allifates iam tum pacem petentes,quod ud ea,cum daretur,noluiflent,afpcrnatus, oppugnando fubcgit.Cum Samnitibus acie dimicatum.haud magno certamine hoftes uidli. neep cius pugnæ memoria tradita foretmi MarG' co pdmû prælio cû Romanis bcllaftcnt. Secuti Marlorû dcfeôtionem Pcligni,eandcm fortunâ habuerunt.Decio quoqj.alteri côfuli fccunda belli fortuna erat.Tar quinienfem metu fubegerat frumentû exercitui prçbcrc,atq? inducias in x l annos petere. Voliînieniîum caftella aliquot ui ccpitiquxdâ ex ijs diruitme reccptaculo hoftibus effcntxir/ cunferendoep paftïm bello tantû terrorem fui fècit,ut nomen omne Hetrufeum fœdus à con/ fuie peteret.ac deeo quidë nihil impetratum.inducixannuædatæ.ftipcndiû exercitui Roma no ab hofte in cum annum penfum:ôi binæ tunicæ in militem exatftæ.ea merces induciarutn fuit. Tranquillas res iam Hetrufeis turbauit repëdna defetftio Vmbrorû, gentis integræ à cia dibus bcllimifi quod tranfitum exercitus ager iènferat. li concitata omni iuucntute fua,5if ma gna parte Hetrufeorû ad rebellionem côpulfa,tantum exercitum fcccrant,ut rclitfto poft fe in Hetruria Dccio,ad oppugnandâ inde Româ ituros,magnifice de (c,ac cotemptim de Roma nis loquëtes,ia(ftarent, Quodincœptum eorû ubi ad Decium cofulem perlatûeft; ad urbem

LIBER N O N V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÜP

c^Hctruria magnîs l'tineribus pergiuôi l'nagro pipimcnfîad famâ intentus hoftium cofcdiï. Nec Romæ fpcrnebatur Vmbroru bcllum : ôi ipfæ minæ metum fecerant cxpcrns à Galh'ca clade quàra intutâ urbem incolcrcnt.ltaçp Icgati ad Fabiû confulem miflî funt;ut,fiquîd laxa ttienti a. bello Samnitium efletnn Vmbhâ propere exerciïum ducerct.Didlo paruit cófuhma gnisq^ itineribusad Meuaniâ,ubi tum copiæ Vmbrorum erant: perrexit. Rcpens aduentus cófulis.quêprocul Vmbria inSamnio bello alio occupatij credideranttitaexterruit Vmbros, utalq rccedendum ad urbesmunitas,quidäbellum omittendum cenferent.PIaga una (mate rinam ipß appellant)n5 continuit modo cæteros in armis-.fed confeftim ad certamen egit, ca/ ftra uallantem Fabium adorti funuQuos ubi cffufos ruere in munimenta coful uidit:reuoca/ tos milites ab opcrc,prout loci natura tempusc^ patiebaóita inftruxit:cohortatuscp prædica tione uera qua in Thufcis, qua in Samnio partoru decorum, exiguam appcndicem Hetrufci belli conficere iubet: öi uocis impiæ pœnas expetereiqua fe urbe Romana oppugnaturos mi nati funt.Hæc tanta funt alacritate militu audita,ut clamor fua fponte ortus loquentem inter? pcllauerit ducem.ante imperiu deinde cócentu tubarum ac cornuu, curfu effufo in hoftem fez runtunno tanquä in uiros.aut armatos incurrunt.mirabilia didlu:(îgna primo cripi cœpta û/ gniferistdeinde ipiî figniferi trahi ad confulérarmatic^ milites ex acie in aciem transferri; amp;nbsp;fi cübi eft certamen:fcutis mag s,quàm gladijs genï' rcs.umbonibus,incuflac^ ala fternunf ho ftes.plus capitur hominu,quàm cæditunatqj una uox ponere arma iubentium per totâ fertur aciê.Itac^ inter ipfum certamen fadta deditio eft à primis authoribus belli.poftero.infcquen • tibusc^ diebus Si cçteri Vmbroru populi dcduntur.Ocriculani fponiîone inamicitiâacccpti. Fabius alicnæ fortis uiôlor belli, in fuâ prouinciâ exercitum reduxit. itaqj ei ob res tam fell çter geftas.ficut priore anno populus cótinuauerat cófulatum; ita fenatus in infequentcm ati num,quo Ap.Claudius,L.Volumnius confules fuerunt: prorogauit, maxime Appio aduerz fante,imperium.Appiü cenforcm petiftc confulatu.comitiacp eius ab L.Furio tribuno plebis interpellata,donec fe cenfuraabdicauit:in quibufda annalibus inuenio.Creatus cófukcu colle gænouum bellum, Salentini hoftes decerncrenftRomæ manfit, ut urbanis artibus opes auz geret:quando belli decus penes alios eftèt. Volumnium prouinciæ haud pœnituit. multa fe? cunda prælia fccit:aliquot urbes hoftiu ui cepit.prædæ erat largitor: SC bcnignitaté per Ce gra tam comitate adiuuabat: militcmcp ijs artibus fecerat SC pericuLSC laboris auidu. Q. Fabius ptoconful ad urbê Allifas cu Samnitiu exercitu fignis collatis confligit, minime ambigua rcs fuiuFufi hoftes:atqj in caftra copulfi.nec caftra forent rctenta:ni exiguu fuperfuiftet dienante noeftem tarnen funt circufefla’.SC noóte euftoditame quis elabi poftet.poftero die uix dum luz ce certa, deditio fieri cœpta:ÔC paóli,qui Samnitiu forent,ut cu fingulis ueftimentis emitteren tur.hi omnes fub iugu mifti. focijs Samnitium nihil cautu.ad V11 millia fub corona ueniez re.qui fc ciuê Hernicum dixeranfeorfum in euftodia habitus.cos omnes Fabius Roma ad Se natum mific:SC cu quæfitum eflèt,delelt;ftu,an uoluntarij pro Samnitibus aduerfus Romanos bellaftent:per Latinos populos euftodiendi dant''. luflicp earn integram rem noui confules P.Cornelius Aruina,Q.Martius Tremulus(ij enim iam creati erant)ad Senatum referre. Id ægie pafti Hernici,cócilium populoru omnium habentibus Anagninis in circo,quem Marin mum uocannpræter Alatrinatem,Ferenrinatemt]^,ÔC Verulanû,omnes Hernici nominis poz pulo Romano bellu indixerunt. In Samnio quoq?, quia decefterat inde Fabius, noui motus exorti.Calatia,ô£ Sora,pra:fidia(^,quæ in tjs Romana erannexpugnata: SC in captiuoru corz pora militum fœde fæuitum. itaeg eô P. Cornelius cum exercitu miffus. Martio noui hoftes (iam enim Anagninis,Hcrnicis^ alijs bellum iuffum cratjdecernuntur. Primo ita omnia op portuna loca hoftes inter confulü caftra interceperut.ut peruadere expeditus nuntius no pofz fet:ÔC per aliquot dies incerti rerum omnium.fufpenficp de ftatu altcrius uterq? conful ageret: Romamtp is metus manaret:adeo,ut omnes iuniores facrameto adigerentur : atqj ad fubita rcrum duo iufti fcriberentur exercitus. Caeteru Hernicum bellum nequaquâ pro præfenti ter/ fore.ac uetuftate geneis gloriæ fuit, nihil ufquâ diótu dignum aufi, trinis caftris intra paucos dies exuti:triginta dierum induci3S,ita ut ad Senatu Roma legatos mittetet: paóti funt bimc ftti ftipendio,frumêto(Ç,8C fingulis in militem tunicis. Ab fenatu ad Martin reieóti: cui S.C, t I perraiflum

220 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» P R I M AE

pcrmiflùm dé Hernids cratu’s^ gcntcm in dcdidonem accepit» Et in Samnio alter coful fii penor uiribus, locis impeditior erat.omnia itinera obfcpferant holles ; faltuscp peruios cepez rant-.nequa fubuehi comeatus poflent.nccç eos,cum quotidie fîgna in aciem conful proferretî eliccre ad certamen poterat:fatisc^ apparebat neqj Samnitem certamen præfens,nec Roma num dilationem belli laturum.Aduentus Martij,qui Hernids fubaôtis maturauitcollegæue nirc auxilio:morâ certaminis hofti exemit. nam, ut qui ne alteri quidem exerdtui fc ad certaz men credidiflènt pares:coiungi utic^ pafiTi duos confulares excrdtus.nihil crederent fupereffe fpei:aducniencé incopofito agmine Martiû aggrediunt''. Raptim collatç fardnæ in mediumj amp;nbsp;prout tempus patiebatür,inftrudta ades.clamor primum in ftatiua pcrlatus,deinde cófpe/ (flus procul puluis tumultum apud alterû confulem in caftris fedt. isep confeftim arma capez re iuffis,raptimcp edudlisin aciem militibus,tranfuerfam hoftium aciem,atqj alio certamine occupatâ inuadiuclamicans fummû flagitium fore: fi alterum excrcitu utriufqj uidtoriæ comz potem fincrent fieri: nec ad fe fui belli uindicarent decus. quà impetum dederat, perrumpit: ademcp per media in caftra hoftium tendit: Si uacua defenforibus capit,atqj incendit. Quæ ubi flagrantia martianus miles confpcxit,Slt; hoftes refpexere:tum palfim fuga cœpta Samni tium fieri.fcd omnia obtinetcædes:necin ullam partem tutu perfugium cft.lam x XX mil iibüs hoftium cæfis, fignum receptui confulcs dederanucolligebantcp in unum copias, inuiz ccm inter fc gratantes:cû repente uifæ procul hoftium nouæ cohortes,quæ in fupplementutn feriptæ fuerant:incegraucre cædem.in quas nec iuffu confulum,ncc figno accepto uieftores uaz dune: malo tyrocinio imbuendum Samnitem clamitantcs. Indulgent côfulcslegionû ardoriî ut qui probe fcirentnouum militem hoftium inter perculfos fuga ucteranosne tentando quiz dem fatis certamini fore.nec eos opinio fefellit.omnes Samnitiû copiæ ueteres, nouætp monz tes proximbs fuga capiunt. eo Si Romana erigitur acies : nec quicquâ fatis tuti lod uictis eftî SC de iugis,qua:ceperant,funduntür.iamcp una uoce omnespacem petebât.Tum trium mèn fi'um frumento imperato,ôi annuo ftipendio,ac fi'ngulisin militem tunicis, ad fenatum pads oratoresmifti. Cornelius in Samnio relidtus.Martius de Hcrnicis triumphans in urbem rez dijt.ftatuacp equeftris in foro décréta eft: quæ ante templu Caftoris pofita eft. Hcrnicorum tribus populis,Alatrinati,Verulano,Ferentinati,quiama!ueruntquàm duitaté, fuæ leges red ditæ:connubiumcp inter ipfos,quod aliquandiu foli Hernicorû habuerunnpermiftum, Anaz gninis,quiép arma Romanis intulerannciuitas fine fuftragr) latione data: concilia, conubiaep adempta:amp;: magiftratibuspræterquàm facrorum curatione,intcrdi(ftum. Eode anno ædés Salutis â C.Iunio Bubulco ccnforc locata eft: quâ conful bello Samnitiû uouerat. ab eodem. collega ép eius M. Valerio Maximo uiæ per agros publica impenfa faeftæ. Et cû Carthagiz nenfibus eodem anno fœdus tertio renouatum:legatiscp eorum,qui ad id uenerant : comiter muncra miffa. Dieftatorem idem annus habuiuP.Corneliû Scipionem cum magiftroequi turn P.Decio Mure.ab fis,propter quæ creati erant,comitia cofularia habita: quia neuter cbn fulum potucrant bello abelTe.Creati confules L. Pofthumius,T.Minutius. Hos côfulcs Pifo Q.Fabio,ôi P.Decio fuggerinbicnnio cxempto:quo Claudiu, Volumnium^,amp;: Corneliurn cum Martio confulcs fadtos tradidimus.memoriânc fugerit in annalibus digcrendis:an con/ fulco binos confules falfos ratus tranfcenderinincertum eft. Eodem anno in campum ftcllaz tem agri Campani Samnitiû incurfiones faeftæ. itaq^ ambo confules in Samnium miflî.cutn diuerfas regiones,Tifernum Pofthuraius, Bouianû Minutius petiffenuPofthumfi priusduz tftu ad Tifernum pugnatû. Alfi hand dubie Samnites uictos, ac triginta millia inde hominû capta tradunnalfi Marte æquo difceftum:amp;: Pofthumiû metum fimulantem noôlurnoitinez rc clàm in montes copias adduxifle: hoftes fecutos duo millia inde locis munitis SC ipfos conz fedifte. Coful,ut ftatiua tuta,copiofacp(ôi ita erant)petifte uideretunpoftquàm amp;nbsp;munimenz tis caftra fîrmauit: SC omni apparatu rerû utilium inftruxinrelidto firmo præfidio uigilia terz tia,qua duci proxime poteft,expeditas legiones ad collega, SC ipfum aduerfus alios fedétem, ducit.ibiauthore Pofthumio Minutius cû hoftibusfigna confère. SC cum anceps prælium in multum diei proceflïflét: turn Pofthümius integris legionibus defeftam iam aciem hoftiû im prouifo inuadit.itacp eu Iaflïtudo,ac uUlnera fogam quoep præpediflént: oeddione occifi ho/

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fteSî

EIBER N 'O N V S

ftcszfîgna unum 82 uiginti capta : atcç inde ad cadra Pofthumq pcrrccflum. ibi duo uidlores txercitus perculfum iam fama hoftem adorti fundunt.fugantcp: (îgna militaria (ex SC ui§jinti capta:ô2 imperator Samnitiû Statius Celîius,multicp alij mortales, SC cadra utraqj capta: 82 Bouianum, ubi poftero diecœptum oppugnari: breui capif*. magnaep gloria rerû gedarum côfules triumpharunt.Minutiû confulem eu uulnere graui relatû in cadra mortuum,quidam futhorcs funt:S2 M.Fuluium in locu eius confulem fuffedlum: SC ab eo,cu ad exercitu Minu/ ti) midus eflet:Bouianum captu.Eodê anno Sora,Arpinum,Confcntia,reccpta ab Samniti/ bus.Herculis magnu fimulachrû in Capitolio pofitu, dedicatumep. P.Sulpitio Auerrione, P.Sempronio Sopho Coss.Samnites,feu fine.feu dilationé belli quærentes, legatos de pace Româ mifere.quibus fuppliciter agentibus refponfum cdznifi fæpe bcllû parantes pacem pc tiflentSamnitesroratione ultro,citrocp habita,de pace tranfigi potuide.nunc, quando uerba uana ad id locoru faerinurebus ftandum effe. P. Semproniû confulem cum exercitu breui in Samnio fore:eum,ad bellû,pacem ne inclinent animi,falli non polfe: coperta omnia Senatui relaturu-.decedentem ex Samnio côfulem legati fequerent''. Eo anno cû pacatum Samnium exercitus Romanus benigne præbito cómeatu peragraffetifœdus antiquum Samnitibus red ditû. Ad Æquos inde ueteres hoftes,cæteru per multos annos fub fpecie infidæ pacis quiez tos,uerfa arma Romana: quod incolumi Hernico nomine milTitauerant fimul cû tjs Samniti auxilia: SC poft Hernicos fubaótos uniuerfa propègens fine diftïraulatione confilqpublici ad hoftes defciuerat:82 poftquàm iôlo Romæ cû Samnitibus fœdere fœciales uenerant res repe titum: tentationéaiebant efte.ut terrore ineuflo belli Romanos fe fieri paterenf.quod quâtoz pereoptandû foret, Hernicos docuide:cû,quibus licuerit,fuas leges Romanæciuitati prçopta uerinnquibus legendi quid mallent copia non fuerinpro pœna neceflariâ ciuiratem fore. Ob hæc uulgo in cócilrjs iaótata populus Romanus bellum fieri Æquis iuflÏt.cófulescp ambo ad nouum profeóti bellum quatuor millia à caftris hoftiü confederunt.Æquorum exercitus ( uc qui fuo nomine per multos annos imbelles egiflent)tumultuario fimilis,fine ducibus cettis,ß ne imperio trepidare.alrj exeundû in aciem, alrj caftra tuenda cenfent: mouet plerofcp uafta^ tio futura agrorü,ac deincepscum leuibus præfidqs urbium rclieftarum excidia. itaqj poft^ inter multas fententias una,quæ omida cura cómunium ad refpeótum fuarum quenqj return auertidct:audita:ut prima uigilia diuerfi è caftris ad deportada omnia, tuendascp mœnibus in urbes abirent:cüóii earn fententiâ ingenti adenfu accepere. Palatis hoftibus per agros priz tna luce Romani fignis prolatis in acie cofiftunt:02 ubi nemo obuius ibat,pleno gradu ad caz ftra hoftium tendunt. cæterû poftquàm ibi neep ftationes pro portis, nee quêquam in uallo, neefremitum confuetû caftrorum animaduerterunninfolito filentio moti,metu infidiarü fubz fiftunt. tranfgredi deinde uallum cû deferta omnia inuenident, pergunt hoftem ueftigqs fez qui, fed ueftigia in omnes æque ferentia partes,ut in dilapfis paftim, primo erroré faciebant: poft per exploratores cópertis hoftium confilrjs ad fingulas urbes circüferendo bello unü SC quadraginta oppida intra dies fexaginta omnia oppugnando ceperunt, quorü pleracp diruz ta,atcp incenfa:nomentp Æquorû propè ad internitionem delctü.De Æquis triumphatum: Éxemplocp corü clades fuit,ut Marrucini,Marfi,Peligni, Fcrentini mitterent Romäoratores pacis pctendæ,amicitiæcp.iis populisfœdus petentibus datû.Eodem anno C.Flauius Cn.fiz lius fcriba, patre libertino humili fortuna ortus, cæterû callidus uit SC facundus, ædiliscurulis fuit.Inucnioin quibufdcï annalibus.cum appareretædilibustfîericpfe pro tribu ædilem uidez rettneqj eius accipi nomen,quod feriptû faceret: tabulam pofuide: SC iurade fe feriptû non faz durum, que aliquâto antea defide feriptû faccre arguit Macer Licinius:tribunatu ante gefto, triumuiratibuscp,nocfturno altero,altero coloniæ deducendæ.Cætcrû (id qd haud diferepat) cotumacia aduerfus cotemnentes humilitatem fuâ nobiles certauit. ciuile ius repofitû in penc tralibus pontificum euulgauittfaftoscp circa forû in albo propofuinut quando lege agi podet fciref.ædcm Concordiæ in area Vulcani fummainuidia nobilium dedicauit:coadus^ cofen fu popuîi Cornelius Barbatus Pontifex Maximus uerba præire : cum more maiorû negaret nifi Cos.aut imperatorem pode templû dedicare.Itacp ex authoritate Senatus latum ad poz pulû eft,nequis templû,aramue iniudu Senatus, aut tribunorû plebis partis maioris dcdicaz

t 5 ret.

I

-ZTiZ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- D E C‘ - P R ï- M AB

ret.Haud mcmorabilem rem per fe, nifi documentum fit aduerfus fuperbfam nobili'um pief beiæ libertatis,referam. Ad collcgam ægrum uifendi caufa Flauius cum ucnifTct: confenluc^ nobilium adolefccntium,qui ibi affidcbant, aiïurreótum ei nó effet: curulcm afferri fellam eo iuffittac fede honoris fui anxios inuidia inimicos fpeólauit. Cæterû Flauium dixcrat ædilena forenlis fa(ffio,Ap. Claudrj cenfura uires nacffa : qui Senatum primus Iibertinorû filijs Icótis inquinauerat, SC pofteaquàm cam leótionem nemo ratam habuit : nee in curia adeptus erat quas peticrat opes urbanas:humilibus per omnes tribus diuifis forum, SC campum corrupit. tantumc^ Flauq comitia indignitatis habuerunt,ut pleritp nobilium annulos aurcos,6i pha/ Icras deponerent.Ex eo tempore in duas partes difceffit ciuitas:aliud integer populus fautor. SC cultor bonorum,aliud forenfis faótio tenebat.donec Q.Fabius,amp;: P.Decius cenfores fadti. Fabius fimul concordiç caufa,fimul ne humillimorum in manu comitia effent: omnem foren fern turbâ excreta in quatuor tribus coniccit:urbanasép cas appellauit.adeoq^ earn rem acce/ ptam gratis animisferut,ut Maximi cognomé,quod totuitfforqs no pepererat,hac ordinum temperatione pareret. Ab codé inftitutu dicitur,ut équités Idibus quintilibus tranfuchcrenô

DECADIS PRIMAE LIBER. DECIMVS'

vc I O Gcnutio,Scr.Cornelio Coss.ab externis ferme bellis ocium fuit, Soram.atqj Albam coloni:^ dcduélæ: Albam in Æquos fex milliacolo/ norum fcripta.Sora agri Volfci fucranfed poffederant Samnites, co qua ’ tuor millia hominum miffa.Eodem anno Arpinatibus.Trebulanisé^ ci/ J uitas data.Frufinates tertia parte agri damnati:quod Hernicos ab cis fol/ __ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' licitatos compertum : capitaeç coniurationis eius, quæftione ab Coss.cX

S.C.habita,uirgis cæfi, ac fecuri pereuffi. Tarnen ne prorfus imbellcm gererêt annum,parua expeditio in Vmbria facta eft:quod nuntiabatur ex fpclunca quadâ excurfiones armatorum în agros fieri.In earn fpeluncam penetratû cum fignis cft:5lt; ex co loco obfeuro multa uulnera accepta,maximecç lapidû iélutdonec altero eius fpecus ore(nam peruius eracgt;inuéco, utrarqj faucescogeftis lignis accenfæ. ita intus fumoac uapore ad duo millia armarorum ruentia no/ uiflime in ipfas ffammas dû euadere tendûr,abfumpta.M.Liuio,ôi C.Æmylio Coss. redin/ tegratum Æquorû bellum.Coloniam ægrc patietes uelut areem fuisfinibusimpofitam fum/ ma ui cxpugnarc adorti,ab ipfis colonis pelluntur.cæterum tantum Romæ terrorem fccerût. quia uix credibile erat tam affedtis rebus folos per fe Æquos ad bellum coortos, ut tumultuS eius caufa didtator diceretur C.Iunius Bubulcuscum M.Titinio magiffro cquitû. profedtuS primo congreffu Æquos fubegit. ac die odlauo triûphans in urbem cum rcdiffet,çdcm Sain tis.quam Cos.uouerat,cenfor locauerandidtator dedicauit. Eodé anno claffis Græcorû Cleo nymo duce Lacedæmonio ad Italiæ littora appulfa Thurias urbé in Salcntinis cepit. Aduer fus hune hoftem Cos.Æmylius mifïus prælio uno fugatum compulit in naucs.Thuriæ red/ ditæ ueteri cultori:falentinoc^ agro pax parta.Iunium Bubulcum didtatorem miffum in Sa/ lentinos in quibufdam annalibus inucnio:ÔC Cleonymum prius quàm confligendû effet cum Romanis,Italia exceffiffe.circumuedtus inde Brundufrj promontonû,mcdiodp finu Hadriati CO uentis latus,cum leua importuofa Italiæ littora,dextra Illyrici,Liburnit]^, SC lftri,gcntcs fe/ ræ SC magna ex parte latrocinijs maritimis infames terrèrent : penitus ad littora Vcnctorum peruenit.ibi expofitis paucis,qui loca explorarent:cum audiffent tenue prætentum littuseffe» quod trâfgrcffïs,ftagna ab tergo fint irrigua æftibusmaritimis:agros haud procul proximoS campeftres cerni : ulteriora colles uideri effe : oftium præalti fluminis, quo circumagi naueS in ftationem tutâ,uidiffè (Meduacus amnis erat) eô inuedtam claffem fubire flumine aduer/ fo iuffît. Grauiffimas nauium no pertulit alueus fluminis.in leuiora nauigia tranfgrcffa mul/ titudoarmatorum ad frequentes agros tribus maritimis Patauinorum uicis colentibuseam orarn peruenit.ibi egreffi leui præfidio nauibus relidto,uicos expugnant : inflammant tcdlaî hominum, pecudumtp prædas agunt : amp;nbsp;dulcedine prædandi longius ufq? à nauibus proce/ dunt. Hæc ubi Patauium funt nuntiata (femper autem eos in arrais accolæ Galli habebant) » i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;in duas

L ï B ER DE C I M. .y S

in duas partes iüücntütem diuidunt.altera in regionem,qua effufa populado nuntiabatunal/ tcra.necui prædonum obuia fîeret,altero innere ad ftarionem nauium(millia autera x i J i ï sb oppido aberant)duc!l:a.In naues paruas euftodibus intereptis repentinus impetus fajîtusî territicç nautæ coguntur naues in altéra ripam amnis traqccre.ôC in terra profperum æque in palatos prædatores prælium fucrat : refugientibust^ ad ftationem Græcis Veneti obßflunt. Ita in medio circûucnti hoftes,cæfic^.pars capti clairem indicant, regemc^ Cleonymum tria rnillia abeflc.ïbi captiuis proximo uico in euftodiâ datis, pars fluuiatiles naues ad fupcrâda üada ftagnoru apte planis alueis fabricatas,pars captiua nauigia armatis copient, profeótii^' ad claflem.immobiles naues,Ôi loca ignora plus quàm hoftem timentes circûuadunnfugienz tesép in altu.ac nufquâ répugnantes ufq; ad oftium amnis pcrfecuti.captis quibufdam,ineen, fîscp nauibus hofl:ium,quas trepidatio in uada intuleranuidlorcs reuertunf. Cleonymus uix quinta parte nauium incolumi,nulla regione maris Hadriatici profpcre adita,difceflîc. roftra nauium,fpoliaq^ Laconum in ædelunonis ueteri fixa,multi fuperfunt,qui uiderunt. Patauq nionimentum naualis pugnæ eo die, quo pugnatû eft : quotannis folenni certamine nauium flumine in oppidi medio exercetur.Eodem anno Romæ cum Veftinis petentibus amicitiain iólum eft fœdus.Multiplcx deinde exortus terror.Hetruriam rebellare ab Arretinoru feditio nibus motu orto nuntiabatur: ubi ciuium Liciniu genus præpotens diuitiaru inuidia pelli ar/ mis ccEptum.fïmul Marfos agrum ui tucri: in quem colonia Carfeoli deduefta erat, quatuor millibus hominu fcriptis.Itaq; propter eos tumultus dieftus M. Valerius Maximus dictator magiftrum equitû fibi legit M.Æmylium Paulû.id magis credo,quàm Q.Fabium ca ætate, atq; eishonoribus Valerio fubieótum. cæteru ex Maximi comuni cognomine ortû errorem haudabnuerim.Profeôtus dilt;ftator cum exercitu prælio uno Marfos fudit.compulGs deinde in urbes munitas,Milioniam,Pliftiam,Frefiliam intra paucos dies cepit:amp; parte agri mulda tis Marfîsfœdusreftituit.Tum in Hetrufeos uerfum bellum.ôi cum diétator aufpiciorum rez petendorum caufa profedus Româ cflet, magifter equitum pabulatum egreftus ex infidqs circurauenitur: iîgnisé^ aliquot amiftis fœda militum cæde, ac fuga in caftra eft copulfus. qui terror non eo tantum à Fabio abhorrer; quod fiqua alia arte cognomen fuü æquauit,tum ma xime bellicis laudibus: fed etiam quod memor papyrianæ fæuitiæ nunquam ut didatoris im ïuflu dimicaret.adduci potuiftet. Nuntiata ea clades Romam maiorem quàm rcs erat terroz rem exciuit.nam ut exercitu deleto,ita iuftitium indidum;cuftodix in portis, uigiliæ uicatim exadæ:arma,tcla in muros congefta. Omnibus iunioribus facramento adadis didator ad exercitum miftus omnia fpe tranquilliora.ôi compofita magiftri equitum cura, caftra intutio rem locum redada,cohortes,qua: Ggna amiferant, extra uallum Gne tentorijs deftitutas inz ueniuexercitum auidum pugnæ; quo maturius ignominia abolcretur. Itaq^ confeftim caftra inde in agrum Rufellanum promouit,eô ÔC hoftes fecuti,quanquâ ex bene gefta re fummam ,amp; in aperto certamine uiriu fpem habebanntamen infidqs quoq5,quas féliciter experti eranr, hoftem tentant.Teda femiruta, uici per uaftationem agrorû deufti haud procul caftris Roz manoru aberant.ibi abditis armatis,pecus in confpedu græfidij Romani,cui præcrat C.Fulz üius legatus:propulfum. ad quam illccebram cum comoueretur nemo ab Romana ftatione: paftorum unus progreftus fub ipfas munitiones, inclamat alios cundantcr ab minis uici pez eus propellcntes quid ceftarenncum per media caftra Romana tuto agere poftentçHæc cum legato Cærites quidam interpretarcntunôi per omnes militum manipulos ingens eftet indiz gnatio;ncc tarne iniuftu mouere fe auderenniubet peritos linguæ attendere animu,paftorum fermo agrefti an urbano propior eftct.Cum referrent fonum linguæ,öi corporu habitum, èC nitorem cultiora,quam paftoralia efte:ite igitur,dicite inquit, detegant nequiequam conditas infidias;omnia feire Romanumec magts iam dolo capi,quàm armis uinci pofte. Hæc ubi auz dita funt,öi ad eos,qui confederant in infidijs,perlata;confurredum repente ex latebris eft;öi in patentem ad confpedum undicç campiî prolata fîgna. uifa legato maior acics, quæ ab fuo præfidio fuftineri polTct.itaqj propere ad didatoré auxilia accitum mittitn'ntersa ipfe im petus hoftium fuftinet.Nutio allato,didator ftgna ferri,ac fequi armatos iubet. fed celeriora propè omnia imperio erant.rapta extêplo ßgna,arma^:öC uix ab impetu,ôi curfu tenebant'''

t 4--'

cum

224 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'’»quot;b c? ' P R Tm ae*

cum ira ab accepta nuper clade fti'mulabat : tum concitatior accedcns clamor ab increfcente certamine, urgent itaq; ait) alios; hortanturq^ fîgniferos ut ocius cant. quo magis feftinantes üîdet dtótator,eo tmpenfîus retentât agmen:ac fenfim incedere iubet. Hetrufei contra, princî/ pio exciti pugnæ omnibus copijs aderât: Si. fuper alios ali) nuntiât diôlatori omnes Icgiones Hetrufeoru capeffifle pugnænec iâ ab fuis refîfti poffe.amp; ipfe cernit ex fuperiore loco in quan to diferimine prçfidiû eflencæterum fan's fretus eife en'â nunc tolerando certamini lcgatû,ncC fe procul abefle periculi uindicem.quàm maxime uult fatigari hoftem, ut integris adoriaf ui/ ribus fcflos.quanquâ lente procedunniam tarnen ad impccû capiendû equiti utiqj modicum erat fpatium.prima incedebant (îgna legionûmequid occultu,aut repentinum hoftis timeret: fed reliquerat interualla inter ordincs peditûtquà fan's lato fpatio equi præmitti poflent. Pa/ titer fuftuli't clamorem acies: Si immiflùs eques libero curfu in hoftem inuehitquot; : incópoiïtisé^ aduerfusequeftré proccllâ fubitu pauorcm offundit. Iraq; ut propè féru auxilium iam penè circuuentis,ita uniuerfa requies data eft.integri acceperepugnâ: nec ca ipfa longa,aut ancepS fuit.fufi hoftes caftra repetuntu'nferentibusc^ iam (îgna Romanis cedunt:6C in ultima caftro rum parte conglobanf'.hærent fugientes in anguftijs portarutpars magna aggcrcm.uallûf^ cofcendunnfi aut ex fuperiore loco tuen fe,aut fuperare aliquà,amp; euaderc poftcnt.Forte quo/ dam loco male denfatus agger pondéré fupra ftantiû in foftam procubuit: atq? eà cum deoS pandere uiam fugæ conclamaftentiplurcs inermes,quàm armati euadunt.Hoc prælio fradlæ iterum Hetrufeoru uirestôC paefto annuo ftipcndio,ÔCduum menGû fruméto, per mifïum ab dieftatore, ut de pace legatos mittetet Româ.paxncgata:induciæ biênij datæ.didlator tn'um phans in urbê redijr.Habeo authores,(îne ullo memorabili prçlio pacatâ ab didlatore Hecru riam eftededin'onibus tantu Arretinorû côpo(îtis,ôi Licinio genere cum plebe in gratia redu (fto.Cos.cx dieftatura faeftum M.Valeriu non petentem, atq? adeo abfentêetiâcreatum cre/ didere quidâ: amp;: per interrçgem ea comitia fadta. id unû no ambigitur cofulatum eu Apulcio Panfa ge(Ti(Tc.M. Valerio, Si Q. Apuleio Coss.fatis pacatæ rcs foris (ùerc. Hetrufeû aduerfa belli res,5i induciæ quietum tenebant : Samnité multorum annoru dadibus domitum haud dum fœderis noui pœnitebat.Romç quoqj plebem quietâ,ÔC exoneratâ dcdudla in colonias multitudo præftabat.tamen ne undiq; tranquillæ res eftent.ccrtamen inceptu inter primorcs ciuitatis patricios,plcbeiosc^ ab tribunis plebis Q^Si Cn. Ogulnijs. qui undiqj criminandoz rum patru apud plcbê occaG'onibus quæ(iris,poft^ alia fruftra tentata cranneam adlioncm fufceperunt.qua no infimâ plebem accenderêt,fed ipfa capita plebis,cófulares tn'umphalcst^ plcbeios:quoru honoribus nihil,præter facerdotia,quæ nondû promifeua erât,decftet. Roga tionem quoep promulgarut, ut cû quatuor augures, quatuor pontifîces ca tempeftate effent:

gium potuerit,non inuenio:cum inter augures coftet imparem numerum debere efte, ut très antiquæ tribus,Ramnenfes,Titienfes, Luceres fuum quæq^ augurem habeât.aut (î pluribus fit opus,pari inter fe numéro facerdotes multiplicent: ficutmulnplicati funt,cum ad quatuor quinq^ adiedli noue numerum,ut terni in fingulas effent,cxplcucrunt. Cæteru quia de plèbe adlegebantur :iuxta cam rem ægre paffi patres, tp cum confulatum uulgari uiderent:fimula/ bant ad dcos id magis,quàm ad fe pertincrc.ipfos uifuros ne facra fua polluantur. id fe opta/ rc tantu,nequa in rempub.clades ueniat.Minus autem tctendcre,affueti iam tali genere certa minum uinci.ôi cernebant aduerfarios non id,quod olim uix fperaucrint,affc(ftâtes,magnoS honorcs:fed omnia iam,in quorum fpem dubiam erat certatum: tarnen adeptos,multipliées confulatus,cenfurascp. Si triumphos. Certatum tarnen fuadenda, difîuadendacp lege inter Ap.Claudium maxime ferunt.ôi inter Publium Decium Murcm. qui cum eadem ferme de iure patrum ac plebis,quæ pro lege Licinia quondam,contraep cam didla crant,cum plebeijs confulatus rogabatur, differuiffennretuliffe dicitur Decius parentis fui fpeciem : qualem cum multi,qui in concione étant, uiderant : incindlum gabino cultu, fuper telum ftantem:quo fc habitu pro populo, ac legionibus Romanis deuouiffet, turn Publium Decium confulcm purum, piumque dqs imraortalibus uifum,æque ac fi T. Manlius collega eins dcuoucretur;

eundem

LIBER D E C I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22$

éundcm P. Dca uni, qui facra pubh'ca populi Romani facerctdegi rite no potnifleû'd efle pcri culum:ne fuas pieces minus audirêt dq,quàm Ap. ClaudqCcaftius eum facra priuata facere: i8i religioiîus deos colerc,quàm lèCqué pœnitcre uotoru,quæ pro re publica nûcupaucrint toc Coss.pleberjjtot didtatores auc ad exercitus euntes, auc inter ipfa bella^Numcrarêtur duces eorum annorum,quibus plebeioru dudtu,ÔC aufpicio res geri cœptæ funtinumerarétur trium phi:iam ne nobilira tis quide fuæ plebeios pœnitcre.pro certo habere, fi quod repens bellum oriatunnon plus fpci fore Senatui,populoc]^ Romano in patricqs,quàm in plebeijs ducibus. Quod cum ita fe habeatxui deorû, hominumiîe indignu uideri poteft, inquir, eis uiris, quos üos fellis curulibus,toga prætexta,tunica paImata,SC toga piâ:a,ô^ corona triuphalijaureaqp honor3tis:quoru domos fpolqs hoftium affixis infignes inter alias feceritis:pontificalia, atqj auguralia infi'gnia adrjccreCQui louis optimi maximi ornatu decoratus, curru aurato per ur/ bem uedlus in Capitoliu afcenderit: fi conipiciatur eu capide ac Iituo,capite uelato uidtimam cædauauguriumucexarcecapiatCcuiusimaginis titulo côfulatus,cenfurac]^,Ôitriuphusçquo animo legetunfi auguratu,aut poncifi'catum adieceritismo fuftinebunt legentium oculiC equi demCpace dixerim deûm)eos nos ia populi Romani benefîcio effe fperoiqui facerdotqs non minus reddamus dignatione noftra honoris, quàm acceperimus: Si deorû magis, quàm no/ ftra caufa expetamus,ut quos priuatim colimus,publice colamus.Quid autem ego fie adhuc egi,tanquâ integra fit caufa patriciorû de facerdotqsC Si no nos iam in pofleffione unius amz pliflïmi fimus facerdotij; dccemuiros facris faciundis.carminû Sibyllç,ac fatorum populihti ius interprètes, antiftites eofde apollinaris facri, cerimoniarûép aliaru plebeios uidemus. nec turn patrierjs ulla iniuria fâdla eft, cû duuûiris facris faciûdis adiedlus eft propter plebeios numerus:ÔC nunc tribunus,uir fortis ac ftrenuus,quin(^ augurû loca,quatuor pontificum ad/ iecit: in quæ plebeq nominentunno ut uos Appij ueftro loco pellant,fed ut adiuuent uos ho/ mines plebeq diuinis quoqj rebus procurandis: ficut in cæteris humanis pro parte uirili adiuz uant.Noli erubefeere Âppi collega in facerdotio habere,quem in cenfura,quê in cofulatu col/ Icgam habere potuifti:cuius tam didtatoris magifter equitum,quàm magiftri equitum didta tor elfe potes.Sabinum aduenam principe nobilitatisucllræ,feu Âp.Claufum,feu Ap.Clau dium mauultis,illi antiqui patricij in fuû numeru acceperunt.ne faftidieris nos in facerdotum numerum accipere.multa nobifeû décora afferimusamo omnia eadem,quæ uos fuperbos fè/ cerunt. L. Sextius primus de plebe conful eft fadlus : Caius Licinius Stolo primus magifter equitum:C»Martius Rutilius primus Si didlator,amp;f cenfor:Q,Publius Philo primus prætor. Semper ifta audita funt eadé:penesuos aufpicia efte : uos folos genre habere: uos folos iuftn imperium Si aufpicium domi militiætptæque adhuc profperû plebeium,ac patriciû fuit, por/ ro(p erit. En unquâ fando audiftis patricios primo efle facT:os,nô de ccelo demiflos, fed qui pâtre ciere,auûcç poflent: id eft nihil ultra,cp ingenuos. Cofulêiâ pâtre ciere poflumiauûc^ iam poÉcrit filius meus.nihil eft aliud in re Quirites,nifi ut omnia negata adipifeamur, certa/ men tantû patricq petunnneqj curât que euentû certaminû habcant.Ego hanc legê.quod bo num,fauftû,felixcp fit uobis,ac rcip.uti rogaftis,iubendam cenfeo. Vocare tribus extemplo populus iubebat'.apparcbatcp accipi legé:ille tamé dies eft interceflione fublatus.poftero die deterritis tribunis ingenti confenfu accepta eft.Pontifîces crcanf‘,fuafor legis P. Dccius Mus, P.Sempronius Sophus,C.Martius Rutilius,M.LiuiusDentcr.Quinq5augures,itêdeplcbe C.GenutiuSjP.Ælius Pa:tus,L,Minutius Fcflus,C,Martius,T.Publius. Ita odfo pôtifi'cu, noué augurû numerus fadtus, Eodê anno M.Valerius Cos. de prouocatione legê tulit dili/ gentius landtâ.tertio ea turn poft reges exadtos lata eft,femper à familia cadem.caufam reno uandæ fæpius haud alia fuifle rcor, quàm quod plus paucorû opes, quàm libertas plebis po/ tcrant.Portia tarnen lex fola pro tergo ciuium lata uidetunquod ea graui pœna,fiquis uerbe/ rafletjiiecafletueciuem Romanûifanxit. Valeria lex,cû eum,qui prouocaflet,uirgis cædi,fecu/ ric^ necari uetuiflet:fiquis aduerfus ea feciflet,nihil ultra,quàm improbe faclû adiecit. id (qui turn pudor hominû erat)uifum credo uinculum fan’s ualidum legis.nunc uix feruo fuo ita mi/ netur quifquam.Bellum ab eodem confule haudquaquam memorabile aduerfus rebellantes Æquos, CÛ ptætec animos feroces nihil ex antiqua Fortuna haberent:geftum eft. Alter conful Apulcius

126 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’D E nbsp;nbsp;nbsp;PRIMAE

Apuleius in Vmbna Nequinum oppidû drcumfeditlocus erat arduus.atq? in parte üna prç cepSjubi nuc Narnia fita eft:nec ui,nec munimeto capi potcrac.itaq? earn infeóta rem M.Fub uius PætuSjT.Manlius Torquatus noui Coss. acceperut.In cum annû cum Fabium Cos.no petentê omnes diccrent centuriæ: ipfum authoré fuilîe Macer Licinius,ac Tubero tradunt dif terendi fibi confulatus in bellicofiorem annum:eo anno maiori fe ufui reip.fore urbano gefta magiftratu:ita nec diflîmulantem quid mallet.nec petentem tarnen,ædilem curulem eu L.Pa pyrio Curfore faôtum.Id ne pro certo ponerem, uetuftior annaliû author Pifo effecit: qui eo anno ædiles curules fuifle tradit C.Domitiura,Cn.F.Caluinum,ô^ Sp.Caruilium,Q.F.Ma^ ximum.id credo cognomen errorem in ædilibus fecifle:fecutamlt;^ fabula miftam ex çdilicrjs, amp;nbsp;cofularibus comités couenientem errori.Et luftrû eo anno coditû à P. Sempronio Sopho, amp;nbsp;P.Sulpitio Auerrione cenforibus: tribusc^ additæ duæ, Anieniîs, ac Tarentina. Hæc Roz mæ gefta.cæterum ad Nequinû oppidum cum fegni obfidione tempus tereretunduo exop/ pidanis,quorû erant ædificia iunôta muro:fpecu faólo ad ftationes Romanas itinerc occulto perueniunt:indc ad confulem deduôli prçûdium armatum fe intra mœnia,ôi muros accepta ros cofîrmant.Ncc afpernanda res uifa.neqj incautc credenda.cum altero eorû(nam alter ob fes retentus)duo exploratores per cuniculum miflîtper quos fatis comperta re, trecenti arma/ ti transfuga duce in urbem ingreffi noôte portâ,quæ proxima erat,cepere : qua rcfraóla CoS. exercitusep Romanus fine certamine urbem inuafere. ita Nequinum in ditionem populi Ro mani uenit.colonia eo aduerfus Vmbros mifla à Nare fluminc Narnia appellata. cxercitus cum magna prçda Româredudlus.Eodem anno ab Hetrufeis aduerfus inducias paratû bel/ lum. fed eos alia molientes Gallorum ingens exercitus fines ingreffus paulifper à propofito auertinpecunia deindc,qua multu poterant, freti,focios ex hoftibusfacere Gallos conâtunut eo adiunôlo exercitu eu Romanis bellarent. de focietate haud abnuunt barbari : de mercede agitur.qua paôla,acccptacp,cum parata cçtera ad bellum cffcnt-.fequit^ Hetrufeus iuberet:in ficias eunt mercedé fe belli Romanis inferêdi paôtos:quicquid acceperint,acccpific ne agrutn Hetrufeu uaftarenttarmiscç laceffcrent cultores.militaturos tarnen fe, fi utiqj Hetrufei uelint; fed nulla alia mcrcede,quàm ut in partem agri accipiantur: tandemc^ aliqua fede certa confi/ ftant.Multa de eo concilia populorum Hetruriæ habitamcc perfici quicqua potuinnon tam, quia imminui agrum, quàm quia accolas fibi quifq? adiungere tarn efferatæ gentis homines horrebat.ita dimiffi Galli pecunia ingentem finelabore,ac periculo parata retulcrunt.Roroç terrorem præbuitfama Gallic! tumultus ad bellu Hetrufeum adicóti:co minus cundtäter foe/ dus idlu CÛ Picenti populo eft.T.Manlio Cos.Hetruria prouincia forte cuenit : qui uixdum ingreffus hoftium fines, cu exerceredinter équités ab rapido curfu circumagedo equo effufus exteplo propc expirauit:tertius ab eo cafu dies finis uitæ Cos. fuit. Quo uelut omine belli ac/ cepto,deos pro fe comififfe bcllum memorantes Hetrufei fufiulere animos.Romætum defy derio uiri,tum incomoditate teporis triftis nuntius fuit,ut patres ab iubendo diótatore confu lis fubrogandi comitia ex fententia principu habita deterruerint.M. Valeriu Cos.omnes fen tentiæ.centuriçép dixere:qué fenatus didlatorem dici iuffurus fuerat.tum extéplo in Hetruria ad Icgiones proficifci iuffit.aduentus eius copreflit Hetrufcos,adeo ut nemo extra munimen/ ta egrcdi auderef.timoréi^ ipforu obfi'dioni fimilis effet, neqj illos nouus Cos.uaft adis agris, ürcndisé^ tedtis,cu paffim no uillæ folum,fed frequentes quoeç uici incendrjs fumarcnt:elice/ re ad certamcn potuit.Cu hoc fegnius bellu opinione effetalterius belli,quod multis inuicctn cladibus haud immerito terribile erat:fama Picentium nouorum fociorum indicio exorta efl: Samnites arma,0C rebellionem fpeclarc:fecp ab qs follieitatos effe.Picentibus gratiæ adtæ.’ôi magna pars curæ patribus ab Hetruria in Samnites uerfa eft.Caritas etiâ annonæ folicitâ ci/ uitaté habuiuuentué^ ad inopiæ ultimû forenut feripfere, quibus ædiléfuiffe eo anno Fabiu Maximu placetmi eius uiri cura,qualis in bellicis rebus multis tempeftatibus fuerat, talis do/ mi tum in annonæ difpenfatione prçparando,ac conuehendo frumento fuiffet.Eo annofnec traditur caufa)intcrregnum initum.interregesfuere Ap.Claudius, dein P.Sulpitius.iscomi/ tia confularia habuit: creauit L.Cornelium Scipionem, Si Cn. Fuluium confules. Principio huius anni oratores Lucanorum ad nouos confules uenerant queftum:quia co.nditionibus

LIBER D E C I H «V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- tX?

pcrliccrc fe nequiuerint ad fodetatem atmoru : Samnites infefto cxcrcitu ingreffos fines fubs üaftareibellot^ ad bellum cogere.Lucano populo fatis fupcrcp erratum quondâ.nunc i'ta ob ftinatos animos efTe^ut omnia ferre,ac pati tolerabilius ducatiquara ut unqua poftea nomen Romanu uiolent.Orare patres, ut öc Lucanos in fidem accipiant : Si uim,atqj iniuriam ab fe Samnitium arceant.Se,quanquä bello cum Samnitibus fufcepto neccflaria iam fadta aduer/ fus Romanos fides fintamen obfidcs dare paratos efle.Breuis cofultatio Senatus fuit.adunu omnes iungendum fœdus cum Lucanis,rcsc^ repctêdas ab Samnitibus cenfent.Benigne rc/ fponfum Lucanistidlumtp fœdus. Fœciales miiîî,qui Samnitem decedere agro fociorum.ac dcducere exercitum finibus Lucanis iuberent.quibus obuia miflï ab Samnitibus: qui denunz tiarennfi quod adiffent in Samnio concilium-.haud inuiolatos abituros.Hæc poftquàm audt ta funt Romæ,bellu Samnitibus Si patres cenfuerunt,ôi populus iuffit.Confules inter fe proz uincias partiti funt.Scipioni Hetruria, Fuluio Samnites obucncrut: diuerfi'c^ ad fuum quifq; bellum proficifcuntur.Scipioni fcgne bellum, amp;nbsp;fimile prioris anni militiæ expcdanti hoftcs ad Volaterras inftrudlo agmineoccurrerut.pugnatü maiore parte diei magna utrinqj cæde» nox incertisqua data uidtoria eflct, interuenit.lux infequcns uióloré.uicftumcp oftcndit.nam Hetrufci filentio noótis caftra reliquerut. Romanus egreflus in aciem ubi protedlionc hoftin concefiam uidloria uidcuprogrefifus ad caftra uacuis cum plurima præda(nam Si ftatiua tre pidedcferta fuerantjpotitur.indein Falifcum agrum copijs redu(ftis,cum impedimenta Fale rijs cum modico præfidio reliquifTcnexpedito agmine ad depopulandos hoftium fines inten diuomnia ferro,ignic^ uaftantunprædæ undiqj aólx. nec folumodo uaftatu hofti rcliótum. fed caftellis etiâ,uiciscp illatus ignis.urbibus oppugnandis tcmperatum:in quas timor Hetru fcos copulerat.Cn. Fuluq confulis clara pugna in Samnio ad Bouianum haudquaqua ambt gux uiôtoriæfuit.Bouianum inde aggreffus-.necira multo poft Aufi'dcnam,ui cepit. Eodent anno Carfeolos Colonia in agru Æquicolorû dcduófa. Fuluius coful de Samnitibus triumz phauit.Cum comitia cofularia inftarenttfama exorta:Hctrufcos,Samnitescp ingentes cofcriz bcrc cxercitusrpalàm omnibus concilrjs uexari principes Hctrufcoru : quod non Gallos quaz cunq; conditione traxerintad bcllumtincrcpari magiftratusSamnitium, quod exercitum ad uerfus lucanum hoftern coparatum obiecerint Romanis.itaq; fuis,fociorumcp uiribus cofurz gere hoftes adbcllumtSi haudquaqua pari defungendum efte certamine. Hic terror,cum il luftres uiri confulatum pctcrent,omnes in Q.Fabium Maximum primo non pctcntcm,dcin de ut inclinata ftudia uidit, etia rccufantem coucrtic.Quid fe iam fcncm,ac perfunótum labo/ ribus,laborumcç præmijs follicitarentç’nec corporis, nee animi uigorem remanere cundcnr.SC fortunâipfam uereritne cui deorum nimia iam in fe,K côftantior quàm uelint humanç reSjui deatunôC fe gloriæ feniorum fuccreuiftè:6i ad fuâ gloriam confurgentes alios lætum afpicerc. nec honores magnos fortilTimis uirisRomæ,ncc honoribus deefte fortes uiros. Acuebat bac ttioderatione tam iufta ftudia-.quæ uerecudia Icgum reftinguenda ratus,legcm recitari iuftit: qua intra decé annos eundê cofulcm refîci no liceret. uix præ ftrepitu audita lex cft. tribuniq? plebis nihil id impedimêti futuru aiebant.fe ad populû laturos:uti legibus foluercf.ôC ille quiz dem in reeufando perftabauquid ergo attinet leges ferri rogitanstquibus per eofdé, qui tulifz fent.fraus fierctCiam regi legcs,n6 regere.Populus nihilominus fuffragia inibat: Si, ut quxq; intro uocata erat cettturia:cófulé haud dubie Fabiu dicebat.Tu demu cófcnfu ciuitatis uieftus, dci approbêt,inquit,qüodagitis,aóluricp eftis Qpitites.cçterû quoniâ in me,quod uosuultis, fadturi eftisiin collega fit mcae apud uos gratiæ locus. P.Deciu expertu mihi cócordi coliegio üiru,dignu uobis,dignu parente fuo,quxfo mccu cófulê faciatis.Iufta fuffragatio uifa. omnes quæ fupercrant,ccnturiæ Q.Fabiu,P.Deciu cófules dixcrc.Eo anno plcrifq; dies diefta ab çdi libustquia plus,quàm quod lege finitu crat,agri poftïderent: nec quifqua fermé eft purgatus: iiinculumcp ingens immodicæcupiditatis iniedtum eft. Confulcsnoui, Q.Fabius Maximus quartu,amp;: P.Decius Mus tcrtium,cum inter fe agitarent uti alter Samnites hoftes, alter He/ trufeos dcligeret:quantæcp in hanc,aut in illam prouincia copiæ fatis eftent; Si uter ad utrum bellum dux idoneus magis cftet : ab Sutrio, Si Nepete, Si Falerfis legati, authores, concilia Hetruriæ populorum de petenda pace haberi ,.totam belli molem in Samnium auerterunt.

Profedli

213 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. PRIMAE

» Profccli confuIes,qüoexpcdit(orescómeatusefl'enn5C i'ncernorhofl:i's,quä üenhirum bellutn foret-.Fabius per Soranum.Deci'us per Sididnum agrumin Samnium Icgionesducunt, Vbi in hoftium fines uentum efttuterc^ populabundus erfufo agmine incedit: explorât tarnen la/ tius,quam populantur.Igitur non fcfellere ad Tifernu hoftes in occulta ualle inftrudi:qua in greflos Romanos fuperiorc ex loco adoriri parabant. Fabius impedimentis in locu tutum re motis,præfidioc^ modico impofico, præmonitis militibus adefle certamen, quadrato agmi/ ne ad prædiclas hoftium latebras fuccedit.Samnites defperantes improuifo tumultu, quan/ ( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;do in apertu femel diferimen euafura eifet res: amp;nbsp;ipfi acie iufta maluerunt concurrere ♦ itaq^ öi

in æquum defcendunt:ac fortunæ fe maiore animo,quam fpc comittunt.cçterum fine quia ex omniû Samnitium populis quodcunlt;^ roboris fuerat,contraxerant: feu quia diferimen fum/ mæ rerum augebat animostaliquantû quo(^ aperta pugna præbucrunt terroris. Fabius, ubi nulla ex parte hoftem loco moueri uidet:M.Fuluium,amp; M. Valerium tribunos militû,cû qui bus ad prima adem procurrerat:ire ad équités iubeuôi adhortan,ut fiquando unquam eque ftri ope adiutam rempub.meminerint,illo die annitantur ut ordinis eius gloria inuiótam prç ftent.peditum certaminc immobilem hoftem reftare:omnê reliquâ fpem in impetu efle equi tum.à ipfos nominatim iuuenes pari comitate utrunc^ nunc laudibus.nûc promiftis onerat. Cæterum quando ne ea quoqp tentata uis profi'ceret:côfilio graftandû.fî nihil uires iuuarent, ratus,Sdpionem legatû haftatos primæ Icgionis fubtrahere ex acie,ôi ad montes proximos, quàm poifetoccultiftimexircunduccre iubef.inde afcenfu abdito à confpecftu erigere in mon/ tes agmen; auerfoq? hofti ab tergo repente fe oftendere.Equites ducibus tribunis haud mul/ to plus hoftibus,quàm fuis ex improuifo ante figna eueefti præbuerût tumukus. aduerfus in/ citatas turmas ftetitimmota Samnitiû aciestnec parte ulla pclli,autperrumpi potuit. amp;nbsp;poft/ quàm irritû inceptum eraurecepti poft figna prælio exceiferunt.Creuit ex eo hoftiû animus: ncc fuftinere frons prima tam longu certamen,increfeenteme^ fiducia fui uim potuiflet:ni fe/ cunda acies iuflu Cos.in primû fucceffiftet. Ibi integræ uires fiftunt inuehentem fe iam Sam/ nitem.K tempore improuiià exmontibus figna, clamorc^ fublatus non uero tantû metu ter/ ruere Samnitiû animos.Nam SC Fabius Decium collega appropinquate exclamauit : SC pro fe quifq^ miles adefle akeru confulê,adefle legiones gaudio alacres fremunt:errorcp utilis Ro manis oblatus,fugæ formidinisc^ Samnites impleuit : maxime territos ne ab akero exercitu integro,inta(ftoc^ feflî opprimerentur. SC quia paffim in fûgam diflipati funt : minor cædes, quâ pro tanta uiôtoria fuit.tria millia SC C C C c cæfi:capti trecéti fermé SC triginta:figna mi licaria capta tria SC uiginti.Samnitibus Appuli fe ante præliu coniunxiflent-.ni P.Decius con/ fui fis ad Maleuentum caftra obiedfleuexrraôtoscp deinde ad certamen fudiflet. Ibi quoque plus fugæ fuit,quàm cædis.duo millia Appuloru cæfa.fpretocp eo hofte Dccius in Samnium legiones duxit. Ibi duo cofulares exerdtus diuerfis uagati partibus omnia fpatio quinc^ men fium euaftarunt.quadraginta SC quinq? loca in Samnio fuere,in quibus Decfi caftra fuerût:al terius Cos.fex SC octoginta.nec ualli tantu,ac foflarû ueftigia rclitfta : fed muko illis infîgnio/ ta monimenta uaftitatis circa,regionuqp depopulatarû.Fabius etiâ urbem Cimecrâ cepic. ibi capta armatoru duo millia c c c c. cæfi fermé pugnantes ad quadringentos triginta. Inde comitiorû caufa Româ profeefturus maturauit earn rem agere. cû primo uocatæ Q. Fabium Cos.dicerent omnes centuriæ:Ap.Claudius cofularis candidatus,uir acer,SC ambitiofus non fuimagis honoris caufa,cp ut patriefi rccuperarentduocofularia locatcû fuis,tum totius nobi litatis uiribus incubuit,ut fe eu Q.Fabio Cos.dicerent.Fabius primo de fe eadé ferè,quæ prio re anno dicendo abnuere.circunftare fella omnis nobilitas: orare ut ex cœno plebeio cofulatu extraheret:maieftatemc]^ priftinâ turn honori,tum patriefis gentibus redderet.Fabius filetio fadlo media oratione ftudia hominu fedauit.fadturu enim fe fuifle dixit, ut duorum patricio rum nomina rccipcret,fi akû,^ fe Cos.fieri uidereunucfe fui rationcm comitfis, eu contra le/ gern futurû fit,peflimo exemplonon habituru. Ita Lucius Volumnius de plcbe cum Appio Claudio Cos.eft faeftustpriore item côfulatu inter fe coparati. Nobilitas obic(ftare Fabio, fu gifle cum Appium Claudiu collegâ,eloquentia ciuilibuscp artibus haud dubie præftantcm. Comitfis perfedis ueteres Coss.iuflî bellu in Sânio gerere prorogato in fex menfes imperio, itaq?

L IB ER n E C. ï -M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;üp

Itacß infequcnti quor^anno L.VoIumnio,Öi Äp.CIaudi'o Coss.P.Dccius,qut Cos.i'n Sam nio rcliótus à collega foeratproconful idem popular) no deftitit agrosidonec Samnitiu exer/ citum nufqua fe prælto comittentem poftremo expulit Hnibus. Hctrüriam pulQ petierunt: SC quod legationibus ncquicqua fxpe tentauerant, id fe tanto agmine armatoru miftis terrore precibus aóluros efficacius ran,poftulauerunt principum Hetruriæ conciliu. Quo coado.pec quotannos pro libertäre dimicentcum Romanis,exponunt. omnia expertos efle, fi fuifmet/ ipforum uiribus tolerate tantam molem belli poflent: tentafle etiâ baud magni momenti fiz tiitimarum gentiu auxilia:petifle pacem à populo Romano, cu bellum tolerate non poiTent: rcbcllafle,quod pax feruientibus grauior,quam liberis bellum clTet.unam fibi fpem reliquam in Hetrufcis reftare:fcirc gente Italiæ opulentiflîmâ armis, uiris, pecunia elfe: habere accolas Gallos inter ferrum SC arma natos,feroces cu fuopte ingenio,tum aduerfus Romanum popu lum:quem captum à fc,aurotp redemptu baud uana iadlantes memorent. Nihil abtfiejfi fit animus Hetrufcis,qui Porfenx quondâ,maioribustÿ eoru fuerit : quin Romanos omni agro cis Tybetim pulfos dimicare pro falute fua,nó de intolerando Italiæ regno cogat.Samnitem illis exercitum paratu : inftrudtum armis ftipendio uenifle:cófeftim fecuturos,ucl fi ad ipfam Romana urbem oppugnandâducant.Hæc eos in Hetruria iadtantes,molientcsc^, bellu doz mi Romand urebat.nam P.Decius ubicoperit per exploratorcs profedlum Samnitiu exerci tum:aduocato concilio,quid per agros inquit uagamur uicatim circumferentes belluCquin urz bes, ac mœnia aggredimur nullus iam exercitus Samnio præfidet. eefifere finibus ; ac fibiz metipfi exiliu coniciuere. Approbantibus cundtis ad Murgantia ualidarn urbem oppugnan dam ducit:tantuscp ardor mil. turn fuit,8Ccharitateducis,0Cfpe maioris,quam exagrcftibus populationibus prædæ,ut uno die ui atq^ armis urbem caperent. ibi duo millia Samnitiu,8C centum pugnantes circumuenti,captit^: SC alia præda ingens capta eft. quæ ne impedimetis grauiljus agmen oneraret.couocari milites Decius iubet. haccine inquit uidlon'a fola, authac prædaeontenti eftis futuri^fi uultis uos pro uirtute fpes gererc,omnes Samnitium urbes,forz tunæép in urbibus relidtæ ueftræ funtt quando Icgiones eoru tot prælijs fufas, poftremo finiz bus expuliftis. uendite iftatSC illicite lucro mercatorem,ut fequatur agmen.ego fubinde fugge ram,quæ uendatis.Ad Romuleam urbe bine camus,ubi uos labor baud magnus,præda ma ior manet.Diuendita præda,ultro adhortanres imperatore ad Romulea pergunt.lbi quoqp fineopere,fine tormentis fimuladmota funt fignamulla ui deterriti à mûris, qua cuiq? proxiz mum fuit,fcalis raptim admotis in mœnia euaferc.captu oppidum, ac direptum eft. ad duo millia SC trecenti occifi-.SC fex millia hominum capta.Et miles ingenti præda potitus: qua uen dere,ficut priorem coadtus: Ferentinum inde, quanqua nihil quictisdabatur, tarnen fumma alactitatc dudlus.cæteru ibi plus laboris ac periculi fuit.SC defenfa fumma ui mœnia funf.SC lo eus erat mHnimcnto,naturac^ tutus.fed euicit omnia aftuetus prædæ miles.ad tria millia hoz hium circa muroscæfa: præda militum fuit. Huius oppugnataru urbium decoris pars maioc in quibufdaannalibus ad Maximum trahitunMurgantiâ ab Decio.à Fabio Ferentinû, Roz muleamc^ oppugnatas tradunt.funt,qui nouoru confulum banc gloria facianr. quida no am borum,fed alterius P.Volumnq: ci Samnium prouinciam eueniftc. Dum ea in Samnio cu iufcunq; dudtu,aufpiciocp gercrentur : Romanis in Hetruria interim bellum inges multis ex gentibus concituncuius author Gelius Egnatius ex Samnitibus erat.Thufci fere omnes conz feiuerant bellu,traxerac contagioproximos Vmbriæ populos:ôC Gallica auxilia mercede folz licitabantur.omnis ea multitudo ad caftra Samnitiu conucniebat.Qui tumultus repens poft quàm Romam perlatus eft:cum iam L.Volumnius Cos. cum legione fccunda,ac tcrtia,focio rumcp millibus quindecim profedtus in Samnium eftenAp.Claudium primo quoep tempoz re in Hetruriam ire placuit.duæ Romanæ legiones fecutæ,prima,SC quarta,8C focioru duode* cim milliatcaftra baud procul ab bofte pofita.Cætcrum magis co profedtum cft,quod matu re uentum erat:ut quofdam fpedtantes iam arma in Hetruria populos metus Romani nomi nis comprimeret : quàm quod dudtu Cos. quicquam ibifatis feite, aut fortunate geftum fir, Multa prælia locis,8C teporibus iniquis comiffatfpesep in dies grauiore bofte faciebat. SC iam props erac,ut nec duci milites,ncc militibus dux fatis fiderct, Literas ad collega accerfendum u ex

IJO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' DEC. F R I M AB

ex Samnio miffas in trim's annalibus i'nuenio.piget tarnen incertum poncrexum ea ipfa inter Coss.populi Romani iam itcru eodem honore tungenres diferepatio fuerit, Appio abnuen/ tc miflaSjVolumnio affirmante Appq fc litcris accitu. Iam Volumnius in Samnio tria cartel ia ccperatjtn quibus ad tria millia hoftium cæfa eranudimidium ferè eius captum.Et Lucano rum feditiones à plebeis. Si egentibus ducibus ortas, fumma optimatiu uoluntatc per Q.Fa/ bium proconfulem miffum cö cu ueteri exercitu coprefferat.Decio populandos hoftiu agroS relinquiuipie cum fuiscopfjsin Hetruriam ad collegam pergiuqueaduenientem læti omnes accepere. Appiu ex confeientia fua credo animü habuiffe haud immerito iratu.fi nihil feripfe/ rat:illiberali,öi ingrato animo,fi eguerat ope, diflimulante. uix enim falute mutua reddita cu obuiam egreffus effet:fatin’faluæinquit,Luci Volumniç’ut fefe in Samnio res habetC quæ te caufa,ut prouincia tua excederesanduxitcVoIumnius in Samnio res profperas effe aitditeriä eius accitum ueniffe:quæ fi falfæ fuerint.nec ufus fui fit in Hetruria, extcmplo conuerfis fignis abiturum.Tu uero abeasjnquit-.necç te quifquä moratur.etenim minime confentancum eft» cum bello tuo forfitan uix fufficias,hic te ad opem ferenda alijs gloriari ucniffe, Bene Hercu/ les uerteret diccre Volumniusimalle fruftra operam infumptam, quam quiequa incidiffe cur non fatis effet.Hctruriæ unus cofularis exercitus.Digredientem iam Cos.lcgati, tribunic^ eX Appiano exercitu circufiftunt.parsimperatorem fuum orare ne collcgæ auxiliû, quod accien dum ultro fuerit.fua fponte oblatufperneretur.plures abeunti Volumnio obfiftereiatc^ obtc ftari ne prauo cum collega certamine remp.perdat.fiqua clades incidiffetidefertori magis, deferto noxiæ forc.eô rem addudtamjut omnis rei bene,aut fecusgcftæ in Hetruria decus.de decuscç ad L.Volumniu fit delcgatum.nemincm quæfituru quæ uerba Appij.fed quæ form na exercitus fuerit.dimitti ab Appio eumffed ab repub.K ab exercitu retineri.experiretur mo do uoluntatem militu.Hæc monendo,obteftandoq^ propè refiflcnrcs Coss.in concione per traxerut.ibi orationcslongiores habitæ in eandem ferme fententiä.in quam inter paucos cer/ tatum uerbis fuerat.Etcu Volumnius caufa fuperior,ne infacundusquideaduerfuseximiam eloquentiam collegæ uifuseffet: cauillansc^ Appius fibi acceptu referre diceret debere, quod ex muto.atc^ elingui facundum ctia Cos. haberent:priore confulatu primis utique menfibus hifeere eum ncquiffc:nuc iam populäres orationes ferere: quam mallem, inquit Volumnius» tu à me rtrenue facerc.quam ego abs te feite loqui didiciffem.Poftrcmo conditionê ferre,quæ decreturafi't non orator(neqj enim id defyderare rempub.)fed imperator uter fit melior: He/ truriam,0i Samnium prouincias effc:utram mallet,eligeret.fuo exercitu feuel in Hetruria, uel in Samnio rem gerturum.Tum militum clamor ortus, ut fimul ambo bellum Hetrufeu fufei/ perent.quo animaduerfo confenfu Volumnius,quoniam in collegæ uoluntatc interpretanda inquit erraui:non committam ut quid uos ueliti3,obfcurum fit.manere,an abire me uelitis,cla more fignificate.tum iicro tatus eft clamor exortus,ut hoftem è caftris excirct. armis arreptis in aciem defcendunt.ôC Volumnius figna cancre,ac uexilla efferri è caftris iuftit.Appium ad/ dubitaffe fcrunt:cernentcm feu pugnatc.feu quieto fe fore collcgæ ui(ftoriam:dcinde ucritum nefuæ quoc^ Icgiones Voluranium fcquerentur, amp;nbsp;ipfum ftagitantibus fuis fignum dediffe. Ab neutra parte fatis commode inftrucli fuerunt. nam amp;nbsp;Samnitium dux Gelius EgnatiuS pabulatum cu cohortibus paucis icranfuotp impctu magis milites,quam cuiufqua du(ftu,auc imperio pugnam capcffebat.fii Romani exercitus neepariter ambo duefti: ncc fatis temporis ad inftruendu fuit.Prius concurrit Volumniusgt;quam Appius ad hofte perncniret.itaq^ fron te inæquali concurfum efttS^uelut forte quada mutante affuctos inter fe hoftes,Hctrufci Vo lumnio,Samnites parumpcr cun(ftati,quia dux abcrat, Appio occurrcrc. Dicitur Appius in medio pugnæ diferimine, ita ut inter prima figna manibus ad ccelum fublatis confpiccrctur: ita precatus effe.Bellona,fi hodie nobis uieftoriam duistaft hie ego tibi templumuoueo.HæC precatus uelut inftigantc Dea,amp;ipfe collcgæ,Si exercitus uirtutera adæquauit ducis.impcra/ toria opera cxequituriSi milites ne ab altera parte prius uieftoria incipiat,annituntur.ergo fun dunt,fugantcp hoftes,maiorcm molcm haud facile fuftinentes,quam cum qua manusconfe/ rere affueti fuerant.urgendo cedentes,infequedoq^ effufos compulere ad caftra.ibi internen/ tu Gelij,cohortium fabellaru paulifper rccruduit pugna. ijs quoep mox fufis, iam à uiefto/

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;libus

V r B E R. ' b E C J M V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tjf

ribus caftra oppugnabantur.ôC cum Volumnius ipfe portæ fîgnà in ferret; Appius Bellonam üiólricem identidem celebrans,accendercc milieu animosîper uallum,per foß’as irruperunt.ca ftra capta,direptalt;ç:præda ingens parta, Kmiliti cóceflaeft.feptémillia ac trecenti hoftium occiß:duo millia Si centum uiginti capti.Dum ambo Coss.omnisc^ Romana üis in Hetruz fcum bellum magis inclinât ; in Samnio noui exercitus exorti ad depopulandos imperij Roz mani fines per Veftinos in Campaniam,Falernumc^ agru tranfcendünningentesip prædas faciunt.Volumnium magnis itineribus in Samnium redeunté(iam enim Fabio,Deciof]^ pro fogati imperrj finis aderat)fama deSamnitium exercitü.depopulationibüsc]^ Campaniagri ad tuendos focios conuertit. V t in Calœnum agrum ucnit: Si ipfe cernit recentiâ cladis Uefti/ gia;ói Calœni narrant tantu iam prædæ hoftes trahere,utuix explicate agrtien polïint: itacß iam propalam duces loqui,extemplo eundu in Samnium effe: ut relióta ibi pr^dâ in expedi tionem redeât ; nee tam oneratû agmen dimicationi comittant. Ea quanquam ßmiliä Ueris étant,certius tarnen exploranda ratus,dimittit équités,qui uagos prædatores in agros palan/ tes excipiant:cx quibus inquirendo cognofeit ad Vulturnum flumen federe hoftemtinde tet tia uigilia motutu iter in Samnium effe.His fatis exploratis profedtus tanto interuallo ab ho ftibus con(edit,üt nec aduentus fuus propinquitate nimia nofei poflTet; Si egredienté ècaftris hoftem opprimeret.aliquâto ante lucem ad caftra accefliugnarosep ofca; lihguæexploratum quid agatur mittit. Intermifti hoftibus ( quod facile erat in nodlutna fcrepidatiotte ) cogno/ feunt infrequentia armatis figna egreflà, prædam prædætg cuftodes exire, ignobile agmen, SC fua quenqj molientê,nullo inter alios coniènfu,nec fans certo imperio.Tempus aggredien di aptiiiimu uifum eft:ôJ iam lux appetebat; itac^ figna canere iufliuagmené^ hoftiû aggre/ ditur.Samnites præda impediti infrequentes armati,pars addere gradu,ac præ fe agere prælt; dam;pars ftarc,incerti utru progredi,an regredi in caftra tutius foret.inter cundlatione oppri tnuntur.Ôd Romani iam trafeenderant uallûtcædesc^, ac tumultuä erat in caftris. Samnitium agmert præter quàni hoftili tumultu, captiuoru etiam repentina defeólione turbatu erati qui partim ipfi foluti uindlos foluebanupartim arma in farcinis deligata rapiebant: tumultumq^ prælio ipfo terribiliorem intermifti agmini præbebânt. ffiemorandu deinde edidere facinusi nam Statium Egnatiu ducem adeuntehi ordines, hortautemep inuadûttdiftîpatis inde equi/ ttbus,qui cu eo aderant,ipfum circunfiftunt; infidentemtp equo captu ad Cos.Romanum ra piunt.Reuocata eo tumultu prima figna Samnitium; prxliumcp; iam profligatu integratum efttnec diutius fuftineri potuit.cæfa ad fex millia hominmduo millia Si quingettti capti; in eis tribuni militum quatuonfigna militaria trigint3:0i,quod lætiftimüffl uieftoribus fuit, captiuo turnreceptafeptemmilliaSi cccc. pr^daingensfocioru;accitiepedido dominiadreS fuas nofcendas.recipiendascp præftituta die.qüarû return noneXtititdominus,militicôceftç^ coadifÇ uendere prædæne alibi,quàm in armis animu haberent.Magnu ea populatio Cam pani agri tumultum Romæ præbuerattôJ per eos force dies ex Hetruria allatum erat,poft de dudum inde uolumnianûexercitum Hetruriâ concitam in arma; Si Gelium Egnatiu Sam/ nitium ducem ,0C Vmbtos ad defedionem uocari;S2 Gallos ptetio ingenti follicitari.His nuri trjs Senatus conterritus iuftitium indici,deledum omnis generis hominum haberi iuftit; ned ingenui modo,autiuniotes facramento adadi funnfed fenioru etiam cohortes fadæ; liberti/ niép centuriati.Si defendendæ urbis confilia agitabantur;fummæcp return prætor P.Semprdf nius præerat.cæterum parte curæ exonerarut Senatu Lucrj Volumnfj Cos.liteta:; quibus cse/ fos,fufoscp populatores Campaniæ cognitu eft. Iraq? SC fupplicationes ob rem bene geftam Cos.nomine decernunt;iuftitium remittunt,quod fuetat dies decern odo; fupplicatiocp per/ læta fuit.Tum de prçfidio regionis depopulatç ab Samnitibus agitari cceptû;itaq; plaçait ut duæ coloniæ circa Veftinû,ôcFalernû agrû deducerent';una ad hoftiu Litis fluuq,qüæ Min/ turnæappell3ta;altera in faltu ueftino Falernum cotingente ^ru i ubi Synope dicitut græeâ urbs fuilïe, Sinuefla deinde ab colonis Romanis appellata. Tribunis plebis negotiu datum eft ,utplebifcito iuberetur P. Sempronius prætor triumûiros irt ea loca colonis dedücendis crcare.nec qui nomina datent,facile inueniebantuhquia in ftationê fe prope perpétua infèftç? regionis.no in agros mitti rebant''. auertit ab eis cutis Senatu Hetruriæ ingrauelcénsbellumî

U Z Si

IJX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D, E C. P R I M AE

amp; crcbræ Ii'teræ Appq,moncntis ne regioniseius motum negligerent:quatuor gentcs confer/ re arma,Hetrufcos,Samnites,Vmbros, Gallos, i'atn caftra bifaria faóta efle: quia unus locus capere tanta multitudi'nem non poflet.Ob hxc ctiâ appetebat tempus comitioru: quoru eau fa L.Volumnius Cos.Roma reuocatus.qui priusquam ad fuffragiu centurias uocarenin coji donem aduocato populo multa de magnitudine belli Hetrufd dilTeruit. iam tum, cu ipfe ibi CU collega rem pariter gcfferit:fuiffe tantu bellum,ut nee duce uno,nec uno exercitu geri potuc rinaccelfifle pofteadici Vmbros,amp;ingentê exercitu Gallorum. Aduerfus quatuor populoS duces Coss.illo die deligi meminiflent.fe.nifiï cófiderct eum cófenfu populi Romani Cos.dez claratu iri,qui baud dubie tum primus omniu duetor habeatundiólatoré fuifleextemplo dv dturum.Nemini dubiu eratquin Q.Fabius omniu confenfu deftinareâeumép SC prærogatv uæ,ÔC primo uocatæ omnes centuriæ confulem cu L.Volumnio dicebat. Fabq oratio fuit qua lis biennio ante:deinde ut uincebat''confenfu,uerfa poftremo ad collega P.Deciu pofcédum, id fenecluti fuæ adminiculum fore:cenfura,duobusc^ cófulatibus (ïmul geftisexpertum fe nil concordi collegio firraiusad rcmpub.tuenda efle. nouo impcrq focio uix iam afluefcere feni/ lem animü polïe:cum moribus notis facilius fe cómunicaturu cófilia.Subfcriplïtorationi eiuS Cos.cum meritis P.Deci] laudibus,tum quod ex concordia confulum bona quæq?,cx difcor/ dia mala in adminiftratione reru militarium eucnirennmemorado quam propè ad ultimum difcrimen fuis,SC collega: certaminibus nuper uentu forenadmonendo Dedum Fabiumc^,ut uno animo,una mente uiuerent.EiTe præterea uiros natos miliriæ,fa(ftis magnos,ad uerboru lingua:«^ certatnina rudestea ingenia confulana effe,callidos,follertcsfp,iuris atc^ eloquentiç confultos,qualis Ap.Claudius eflet;urbi,ac foro prælides habendes, prætorestp ad reddêda iura creandos elfe.His agendis dies eft cófumptus.poftridic ad prçfcriptû Cos. SC confularia SC prætoria comitiahabita.Coss.creati Q.Fabius,SC P.Decius: Ap.Claudius prxtor; omneS abfentes.SC L.Volumnio exS.C.SCfcitoplebis prorogatu in annum imperium cft.Eo anno prodigia multa fucrunt: quoru auerruncandoru caufa fupplicationcs in biduum Senatus de/ creuit.publice uinü,ac thus præbitum. fupplicatû tere frequentes uiri, fœminæq^. Inßgncm fupplicationé fecit certamen in facello Pudicitix patriciç,quæ in foro bouario eft ad ædem ro tundam Herculisdnter matronasortum.Virginia Auli filiä patriciam plebeio nuptä L, Vo/ lumnio Cos,matronæ,quod è patribus nupfiftet,facris arcuerât.Breuis altercatio inde ex ira/ cundia muliebri in contentioné animorû exariît.cum fc Virginia SC patriciam, SC pudicam in patriciæ Pudicitiæ templu ingrcflam,SC uni nuptâ,ad quem uirgo dcduôla fit: ncc fe uiri,ho/ norumuc cius,ac rcrû geftarum pœnitere uero gloriarcf'ifaCto deinde egregio magnifica uer/ ba adauxit.in uico longo,ubi habitabat, ex parte ædium quod fatis eftet loci modico facello, exclufiuaramcp ibi poîuinSC couocatis plebefjs matronis coquefta de iniuria patriciarû, hanc ego aram,inquit,Pudicitia: plebeiæ dcdico : uosc]^ hortor, ut quod certamen uirtutis uiros in hac ciuitate tenet,hoc pudicitiæ inter matronas findctistp opera,ut hæc ara,quàm ilia, fiquid poceft,fan(ftius,8C à caftioribus coli dicatur.Eodé ferme ritu SC hæc ara,quo ilia antiquior, cul ta eft:ut nulla nifi fpedtatæ pudicitiæ matrona,ôC quæuni uiro nuptafuiflet,ius facrificâdi ha beret.Vulgata deinde religio à pollutis,nec matronis folû,fed omnis ordinis fœminis, poftre mo in obliuionem uenit.Eode anno Cn.SC Q.Ogulnij ædiles curules aliquot fœneratoribuS diem dixerunt.quorû bonis mulcftatis,cx eo quod in publicû redaôlum eft: ænca in Capito/ lio limina.SC trium menfarum argentea uafa in cella louis, louemcp in culmine cû quadrigis, SC ad Fieu Ruminalem fi'mulachra infantiu conditorum urbis fub uberibus lup.æ pofucrunn femitamép faxo quadrato à Capena porta ad Martis ædê ftraucrût.Et ab ædilibus plebeqs L.Ælio Pæto,SC C.Fuluio Curuo ex mulôlaticia item pecunia,quâ exegerunt pccuarrjs dam natis:ludi fadti:pateræcp aurcæ ad Cereris ædem pofitæ. Q. Fabius inde quintum,SC P.Dc/ cius quartum,confulatum ineunntribus confulatibus,ccnfuracp collegæ, ncc gloria magis re/ rum,quæ ingens erat:quàm cocordia inter fe clari.quæ ne perpétua eftet : ordinum magis,^ ipforum inter fe certamen interuenifte reonpatrictjs tendentibus ut Fabius Hetruriâ extra oC dinem prouinciam haberenpleberjs authoribus Decio,ut ad fortem reuocaret.Fuit certe con/ tentio in Senatu.SC poftquàra ibi Fabius plus poterat: reuocata res ad populû eft.in côcione.

ut inter

L I B E/R ’D È C I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÎJJ

Ut inter militarcs uiros.ôC faólis potius,quàm diôlis frctos,pauca uerba habita.Fabius, quatn arborera conferuîflettfub ea legere alium fruôlum,indignû eflè dicere.iè aperuiHe Ciminiara fyluam: uiamcp per deuios faltus Romano beilo fecifle. Quid fe id ætatis fonicitaflennfi alio duce bellum gefturi eflentCNimirum aduerfarium fe, nort fociu imperrj legifle fcniîm expro/ brat’.ôi inuidilfe Decium concordibus collegtjs tribus.Poftremo fetendere nihil ultra, quàrti üt,fi fedignum prouincia ducerent-.in earn mitterét.in Senatus arbitrio fe fuiifetôi in potefta/ te populi futurû. P. Decius Senatus iniuriam querebatur. Quoad potuerint patres,annifos ne plebeqs aditus ad magnos honores eifet.poftquâm ipfa uirtus peruiccrit ne in ullo gcnere hominum inhonorata eflènqUæri quemadmodum irrita iînt non fuffragia modo populi,fed arbitria etiam fortunæ:ôi in paucorum poteflatem uertantur. Omnes ante fc cofules fortitos prouincias eflemunc extra fortem Fabio Senatum çrouinciam dare.Si honoris eius caulâ:ita eüm de fe, deq^ rcpub.meritum elfe, ut faueat Q. tabq gloriæ: quæ modo non fua coritume lia Iplendeat.cui autem dubium elfe; ubi unum bellum fit afperum ac difficile, cû id alferi ex/ tra fortem mandetunquin alter conful pro fuperuacaneo,atqj inutili habeaturC^gloriari Fabi/ dm rebus in Hetruria gefl:is:uelle Si P.Decium gloriari: ôi foriîtan quem ille obrutùm ignem reliquerit:ita,ut toties nouum ex improuifo incendium daret;eum fe extindurum. Poftremo fe collegæ honores,prçmiacjp conceflurum uerecundia ætatis cius,maiefl:atiscç:cû periculum, cum dimicatio propoiîta finnecç cedere fua fponte,necç ceffurum. amp;nbsp;fi nihil aliud ex eo certa/ mine tuleriuillud certe laturum,ut quod populi fit.populusiubeat potius,quàm patres grati/ ficentur.Ioucm optimum maximum,deosq^ immortales fe precari; ut ira fortem æquam fibî cum collega dennfî eandem uirtutem, felicitatemcp in bello adminiftrâdo daturi fint.certc id öC natura æquum.ôi exemple utile effe;5i ad famam populi Romani pertinere : eosconfules effe.quorum utrolibet duce bellum Hetrufeum geri rede pofliu Fabius nihil aliud precatus populum.quàm ut prias quàm introuocarentur ad fuffragiu tribus; Ap. Claudrj prætoris al/ latas ex Hetruria literas audirenneomitio abit.nec minore populi cofenfu.quàm fenatus,pro/ üincia Hetruria extra fortem Fabio décréta eft. Concurfus inde ad confulem fadus omnium ferme iuniorutSC pro fe quiftç nomina dabant. tanta cupido erat fob eoduce ftipendia facien di.Qua circûfofos turba,quatuor millia,inquit,pedicum, ôC fexcentos équités duntaxat feribe re in animo eft.hodierno,ÔC craftino die qui nomina dederitis,mecum ducâ.maiori mihi cure eft,ut omnes locupletes reducam:quàm ut multis rem geram militibus.Profedus apto cxerc» tu,S2 CO plus fîduciæ ac fpei gercnte,quod non defyderata multitudo eranad oppidum Ahar nam,unde haud procul hoftes eranc:ad caftra Appq prætoris pergit. paucis citra millibus li/ gnatores ei eu præfidio occurrunt.qui ut lidores prægredi uiderunt:Fabiumcp effe confulem acceperc:læti,atep alacres di-)s,populocp Romano gratias agut; quod eum fibi imperatorcm mififfent.Circunfofi deinde cum confulem falutarent;quærit Fabius quo pergerent.refpoden tibusé^ lignatum feirc,ain’tandem,inquit,num caftra uallata no habetisCad hoc cum foccla/ matum effeuduplici quidem uallo,ôi foffa;ô2tamê in ingenri metu effe: habetis igitur,inquit, affatim lignorum:redite,ôi uellite uallum.Redeunt in caftra, terroremc^ ibi uellentes ualîura amp;nbsp;fjs,qui in caftris remanferant,militibus,ÔC ipfi Appio fecerut.Tum pro fe quifq? alp alrjsd» cere.cofulis fe Q.Fabrj facere iuffu. Poftero inde die caftra mota: Appius prætor Romam dimiffus.inde nufquâ ftatiua Romanis fuere.negabat utile effe uno loco federe exercitum:iti/ neribus,ac mutationc locorum nobiliorem,ac falubriorem effe.fi'ebant auté itinera,quanta fie ri finebat hyems hauddum exada.Vere inde primo relida fecunda Icgione ad Clufiû,quod Camars olim appellabant: præpofitoqj caftris L.Scipione proprætore,Româ ipfe ad cofol/ tandum de bello rcdrjtifiue ipfe fponte fua;quia bellû ei maius in confpedu erar, quàm quan turn effe famæcredideraufiuc fenatufcofulto accitustnâ in utrucp authoresfunt.Ab Ap.Clau dio prætore retradum quidam uideri uolunneu in fenatu,6i apud populum(id,quod per lite rasaffidue fecerat)terrorem belli Hetrufei augeret.nonfuffcdurum ducem unum,nec exerci/ tum unum aduerfus quatuor populos.periculofom efic,fiueiundi unum premant;fiuc id di/ uerfi gerant bellum:ne ad omnia fimul adire,ôi obire unus non poffit.duas fe ibi legiones Ro manas reliquiffetô^ minus quinq^ millia peditamgt;equitumq^ cum Fabio ueoiffe, fibi placerc,

U I P.Decium

cX54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;D E C. P-R I -M AB /t

P.Dccium cofulem primo quoqj temporein Hetruriam ad coHegam proficifcitL^Volunrnw» Samnium prouinciam dari.fi conful malitin fuam prouinciam ire; L.Volumnium in Hetru/ riam ad confulcm cum exercitu iufto confulari proficifci.Cum magnam partem moueretora tio prætoris:P.Decium cenfuiffe ferunt,ut omnia integra ac libera Q. Fabio feruarentur: do/ ncc uel ipfe,fi per comodum reipub.poflet:Romara ueniflet: uel aliquem ex legates miGlTena quo difeeret Senatus quantum in Hetruria belli eflenquätisc^ adminiftrandu copiis,amp; quot per duces eflet. Fabius ut Romam redi]t : Si in Senatu.öi produólus ad populum, median» orationem habuit.ut necaugere,nec minuere uideretur belli famæmagisq^ in altcro aiTumert do duce aliorum indulgerc timori:quam fuo.aut reipub.periculoconfulere. Cæterû fî fibi ad/ iutorem belli,fociumcß imperq darennquonam modo fe obliuifei P. Decrj cofulis per tot col/ legia experti, pofleCneminem omnium fècum coniungi mallezSi copiarum fatis fibi cu P.De/ ;cio,amp; nunquam nimium hoftium fore.Si collega quid aliud malit:ac fibi L. Volumnium da/ rent adiutorem.Omnium rerum arbitrium amp;nbsp;ä populo.ôd à Senatu, Si. ab ipfo collega Fabio permifiTum eft.ßicum Deciusfe in Samnium,uel in Hetruriam proficifei paratum eile often/ diflentanta lætitia ac gratulatio fuit,utpræciperetur uióloria animis:triumphuscp,nô bellum dccrctum confulibus uideretur. Inuenio apud quofdam:extcmplo cofulatu inito profeótoS in Hetruriam Fabium,Deciumép,fine ulla mentione fortis prouinciarum, ceçtaminumc^in/ ter collegas,quæ expofiii.Sunt,quibus ne hæc quidem certamina exponere fatis fuerinadicce rint öixAppi] criminationes de Fabio abfente ad populu,ÖC pcrtinaciam aduerfuspræfentem Cos.prxtorisîContentionemc]^ aliam inter collegas: tendente Decio, ut fuæ quifej^ prouinciaî fortem tucretur.Cóftare res incipit ex eo tempore, quo profeóti ambo Coss.ad bellum funn

Cæteru antequàm Coss, in Hetruriam peruenirent, Senones Galli multitudine ingéti ad Clufium uencrunt,legionem Romanam,caftrac^ oppugnaturi.Scipio,qui caftris præeratjo co adiuuandam paucitatem fuoru militum ratus,in colle,qui inter urbem amp;nbsp;caftra eratiacicm ercxit.fcd.ut in re fubita,parum explorato itinere ad iugfi perrexiuquod hoftes ceperât parte alia aggrcfti.ita exfa ab tergo lcgio:atqj in medio,cum hoftis undiqj urgeret,circuucnta. De/ Ictam quoq^ ibi lcgionem,ita ut nuntius non fupereftet,quida authores funt: ncc ante ad con fulcs,qui iam baud procul à Clufio aberant: famam eius cladis pcrlatam: quam in confpedu fucre Gallorum équités,peótoribus equorum fufpenfa geftates capita,ôC lanccis ittfixa.ouan/ tesep moris fui carminc.Suntqui Vmbros fuifte,non Gallos rradanunec tantum cladis acce ptum:0C circumuentis pabulatoribus cum L. Manlio Torquato legato Scipioncm propræto rem fubfidium è caftris tuliiïc:uidtorescp Vmbros redintegrato prelio uiólos cfle:captiuosép eis,ac prædam ademptam.Similius uero eft,a Gallo bofte, quàm Vmbro earn cladem acce/ ptam.quod cum (æpe alias, tum eo anno Gallici tumultus præcipuus terror ciuitatem tenuit* 1 Iraq; præterquàm quod ambo conlulcs profeefti ad bellum crant cum quatuor legionibus. amp;nbsp;magno cquitatu Romano,Campaniscp mille cquitibus delcótis ad id bellum miflis,ôi fo ciorum,nominiscp latini maiore cxercitu,quam Romani:alfj duo exercitus baud procul urbe Hetruriæoppofitirunus in Falifco,altcr in Vancano agro.Cn.Fuluius,amp; L.Poftbumius Me gillus,propræcoresambo,ftatiua in cis locis babcrciufti. confulcsad boftes tranfgreflo Ap/ pennino in agrum fentinatem pcruenerunt. ibi quatuor milliû ferme interuallo caftra pofita. Inter boftes deinde confultationes babitæ-.atqj ita conuenit, ut nc unis caftris mifccrentur o/ mnesmeue in aciem dcfcendcrent fimuLSamnitibus Galli,Hetrufeis Vmbri adieóli. dies in/ diefta pugnetSamnitibus.Gallisép delcgata pugna:intcr ipfum certamcn Hctrufci,Vmbricp iufti caftra Romana oppugnarc.Ha:c confilia turbarut transfuga: Clufini tres,clam node ad Fabium confulem tranfgrefti.qui editis hoftium cofilrjs dimiffi cu donis,ut fubinde utquçqj res noua décréta cftec,exploratam pcrferrent.confules Fuluio,ut ex Falifeo, Pofthumio, utex Vaticano exercitum ad Glufi'um admouea'nt: fummatp ui fines hoftium dcpopulentur: fcri/ bunt.Huius populationis fama Hetrufeos ex agro fentinate ad fuos fines tuendos mouit. in/ ftare inde confules,utabfentibus fis pugnaretur.per biduum laceftiere prælio hoftem, biduo nihil dignum didtu acftum.pauci utrinep cecidere: magisep iritati funt ad iuftu certamcn ani/ mi’.quam ad diferimen fumma rerum adduda.tertio die defeenfum in campum omnibus co

L'l'B ER' ~D E C I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;25$

pqs eft. Cum mftruôlæ acies ftarenc : cerua fiigi'ens lupum è montibus exadla percampoä inter duas acies decurrit:inde diuerfæ feræ,ceruaad Gallosjupus ad Romanos curfum deflö xit.Lupo data inter ordines uia,ceraam Galli confixere.Tum ex antefignanis Romanus mû les,illac fuga,inquit,ôf cædes uertit, ubi facrâ Dianæ fera iacenté uidetis: hinc uiélor Martius lupus integer. Si intadlus gentis nos Martiæ, SJ conditoris noftri admonuit. Dextro cornu Galli ,(îniflro Samnites conftiterunt.aduerfus Samnites Q.Fabius primâ^ac tertiâ legioncm pro dextro cornu, aduerfus Gallos pro finiftro Decius quinta Si fextam inftruxit fecunda SJ quarta cu L.Volumnio proconfule in Samnio gerebat bellû*Primocôcürfu adeo æquis uiri/ bus gefta res eft:ut,fi' affuiftent Hetrufei,0i Vmbriiaut in acie,aut in caftris, quocunq^ fc inch naflcnt,accipienda clades fuerit.cæterû quanquâ cómunis adhuc Mars belli erat: necdû difcri men Fortuna fecerat,quà datura uires eftet: haudquaquam fimilis pugna in dextro, læuoqûd cornu erat:Romani apud Fabiu arcebant magis,quam infercbant pugna: extrahebatutc^ irt quammaximeferum diei certame:quia ita perfuafum crat duci:amp;; Samnites,Si Gallos primo impetu feroces efte:quos fuftineri fan's finlongiore ccrtamine fenfim refidere Samnitium ani mos:Galloru quidem etiâ corpora intolerantilfima Iaboris,atq? æftus fluere:primac|t eorurrt præÜa plufquàm uirorum,portrema minufquàm fœminarû eflè.ln id tempus igitur,quo uirt Cl folcbat hoftis:quamintegerrimas uires militi fcruabat. Ferocior Decius Si ætatc, Si uigore animi,quantûcuncç uiriu habuic,certamine primo effudit: Si quia lentior uidebatur pedeïlris pugna,equitatum in pugna concitanói ipfe fortiftîmæ iuuenû turmæ immiftus orat proccres iuucntutis,ut fecu in hoftem impetum faciannduplicem illorum gloria fore: fï ab læuo cornu# Si ab équité uidtoria incipiat.Bis aucrtêre Gallien equitatum.iteru longius eue(n:os,ôi iam inz ter media equitum agmina præliû cientes,nouum pugnæ coterruit genus:eftedis, carrisc^ fuz perftans armatus hoftis ingenti fonitu equorû,rotarumcp adueninôi infolitoseius tumultuS Romanorû conterruit cquos. Ita uiôlorem equitatu uelut lymphaticus pauor diffipat:fternit inde ruentesequos uirostp improuida fuga, turbata hinc etiâ figna legionû : multiq? impetU equoru,acuchiculorum raptoru per agmen obtriti anteiîgnani: Si infecuta, (îmul territos hoz fies uidit.Gallica acies nullum fpatiû refpirandi,recipiendiép fe dédit. Vociferare Decius,qud fugcrentCquamue in fuga fpcm haberent C obfii'ftere cedentibus:ac rcuocare fufos. deinde ut nulla ui perculfos fuftinere poterat: pattern P.Deciû nomine cópellans,quid ultra moror^inz quit.familiare fatu datu hoc noftro gcncri eft, ut luendis pcriculis publicis piacula fimus. iani ego mecum legiones hoftium maôl:andasTelluri,ac dijs manibus dabo.Hæc locutus,M.Liz üium Pontifîcem,quem defeedens in aciedigredi uetuerat ab (ê:præire iuftït uerba,quibu3 (ci legionesép hoftiû pro exercitu populi Romani Quiritiu dcuouerct. deuotus inde eadé preca/ tione,eodcmcp habitu,quo pater P.Dccius ad Veferim bello latino fe iufTeratdeuoueri: cum fccundû folênes precationes adieciftenpræ fe agere fefe formïdinê ac fugam, cædemcp ac crue rem:cœleftiû,infernorum iras: cótaóturufuncbribusdiris figna,tela,arma hoftium, locumc^ eundê fuæ peftis,ôi Gallorû ac Samnitium fore.Hæc exccratus in fe,hoftescp, quà confertiftï mam cernebat Gallorû aciem,côcitat equû:inferensc^ fe ipfe infeftis telis interfedtus eft* ViX humanæ inde opis uideri pugna potuit. Romani duce amiffo, quæ res terrori alias efte foletî Gftere fugam, ac noua de integro uelle inftaurare pugnâ. Galli, Si maxime globus circûftans confulis corpus,uelut alienata mente uana incaffum iaeftare tela:torpcre quidâ’.Si nec pugnse meminifTcjUcc fugæ. At ex parte altéra pontifex Liuius, cui liôtores Decius tradiderat: iuftèz tatfç proprætorem efle,uociferari uiciffe Romanos,defun(ftos confulis fato: Gallos, Samni' tescç Telîuris matris,ac dcorû maniu effe: rapere ad fe, ac uocare Deciu deuotam fecû aciemî furiarumGp,ac formidinis plena omnia ad hoftes efte. Superueniut deinde his reftituentibus pugnâ Cornelius Scipio,SJ C.Martius, cû fubüdrjs ex nouiftîma acie iuftu Q. Fabij confulis ad pLTÜdiu collegæ miftï. ibi auditur P. Decij euentus, ingens hortamen ad omnia pro rep. audenda. itaep cû Galli ftrueftis ante fe feutis confetti ftarent : nec facilis pede collato uidere^ pugna:iuftu legatorû colleôla humi pila:quæ ftrata inter duas acies iacebant: atq; in teftudiz tîem hoftiû coniecta.quibus plerifqj in fcuta,plerifq5 uerutis in corpora ipfa fixis, fternitür eu neus:ita,ut magna pars integris corporibus attoniti conciderent.hæc in finiftro cornu Roma

U 4 riorum

2^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC PRIMAE

norum Fortuna uariauerat.Fabius in dextro cornu primo(ut ante didum eft) cundtando ex/ traxerat diem:deindc,poft^ ncc clamor hoftium, nec impetus, nec tela mifla eandé uim ba/ here uifa:præfedlis equitu iulTis ad latus Samnitium circuducere alas ,ut figno dato in tranl/ uerfos quanto maximo pofTentimpetu incurrerent:fenfim fuos bgna inferre iuffitjôi comoue re hoftem.Poftquam no refifti uidit,ôChaud dubia lalïitudinem elle: tum colledtis omnibus fubfidqs, quæ ad id tempus referuauerat: Si Icgiones cocitauit: Ô2 iïgnu ad inuadêdos hoftes cquitibus dedit.Necfuftinuerunt Samnites impetum:præcertp aciem ipfam Gallorû relidtis in dimicatione focijs.ad caftra effufo curfu ferebantur. Galli teftudine fada confetti ftabant. Turn Fabius audita morte collegæ,Campanorû alam,quingentos ferè équités excedere acie iubchôi circumuedos à tergo Gallicam inuadere aciemjtertiæ deinde legionis fubfequi prin/ cipes’.ôi quà turbatu agmen hoftium uiderent impetu equitû.inftare ac territos cædere. Ipfe ædem loui VidorGfpoIiaq^ hoftiûcum uouiftct,ad caftra Samnitium perrexinquô multitu do omnis confternata agebatur.fub ipfo uallo.quia tanta multitudinem portæ non recepere, tentata ab exclufîs turba fuoru pugna eft.ibi Gelius Egnatius imperator Samnitium cecidit, côpuliî deinde intra uallum Samnites:paruocp certamine capta caftratôC Galli à tergo circuni uenti.Cæfa co die hoftiu xx V millia,odo capta.nec incruéta uidoria fuit.nam ex P.De/ ci] exercitu cæfa feptem millia:ex Fabrj mille acducêti. Fabius dimiftîs ad quærendû colleg® corpus, fpolia hoftium conieda in aceruum loui Vidort cremauit. Confulis corpus co die, quia obrutum fuper ftratis Gallorû cumuliseratjnucniri no potuit.poftero die inuentumu'e latumtç eft cû multis militum lachrymis.Intermifla inde omniû aliarû rerû cura. Fabius col/ legæ funus omni honore,laudibust:p meritis célébrât. Et in Hetruria per cos dies ab Cn.Ful uio proprætore res ex fententia gcfta:amp; præter ingenté illatam populationibus agrorû hofti daclem,pugnatum ctiam egregie eft;Perulînorumqp,ÔC Clufînorum cçfa ampliustria milita; amp;nbsp;iîgna militaria ad uiginti capta. Samnitiû agmen cum per Pelignû agrû fixerer: circum/ uentû à Pelignis eft.ex millibus quincç ad mille cæfi.Magna eius dici, quo in Sentinati agro bellatum:fama eft,ctiâ uero ftanti.Sed fupcrieccre quidâ augendo fidem, qui in hoftiu exer/ citu peditû quadraginta millia, c c cX x, equitum fexamp; quadraginta millia,mille carpen torum fcripfcrc fuifTe;fcilicet cum Vmbris,Tbufcisq^: quos amp;nbsp;ipfos pugnæ aftuifte. Si ut Ro/ manorum quoqj augerent copias:L. Volumniû proconfulem ducem côfulibus, excrcitumé^ eius legionibus confulum adqciunt.In pluribus annalibus duorû ca confulum propria uido/ ria cft. Volumnius in Samnio interim res gerit,Samnitiumc^ excrcitum in Tifernum mon tem côpulfum,non deterritus iniquitate loci fundit.fugaté^. Q.Fabius Deciano exercitu rcli/ do in Hetruria,fuis legionibus dedudis ad urbé,de Gallis,Hetrufcisép,acSamnitibus trium phauit.milites triumphantem fecuti funt.celebrata inconditis carminibus militaribusnó ma/ gis uidoria Q.Fabt},quàm mors præclara P.Decrj eftæxcitatac^ memoria parentis, æquata euentu publico priuatov^ filrj laudibus. Data ex præda militibus æris odogeni bini, fagat^ ÔC tunicæ;præmia ilia tempeftatc militiæ haudquaquâ fpernenda. His ira rebus geftis, nec in Samnitibus adhuc,ncc in Hetruria pax erat.nam Si Peruiinis authoribus poft dedudum ab cófule excrcitum rebellatû fucrat:ÔC Samnites prædatu in agrum Veftinû,Formianumqî, Si parte alia.in Efctruniû,quçc^ Vulturno adiacct ftumini:defcédcre. Aduerfus cos Ap.Clau dius prætor cum exercitu Deciano miftus. Fabius Hetruria rcbcllante denuo quatuor millt^ Si quingentos Perufînorû occidit:ccpit ad mille feptingentos quadraginta ; qui redempti ßn/ gull æris trcccntis dccem.præda alia omnis militibus conceffa.Samnitium Icgiones cum par/ tim Ap.Claudius prætor,partim L.Volumnius proconful fcqueretunin agrû Stellatcm coti/ uenerunt.ibi Si. Samnitium Icgiones omnesconfidunt:SJ Appius, Volumniusc^ caftra coiün gunt.pugnatum infeftiftimis animisîhinc ira ftimulantc aduerfus rcbellantes totiensullinc ab ultima iam dimicantibus fpe.Cæfa ergo Samnitiû X V i millia trecenti,capta duo millia fc/ ptingenti.ex Romano exercitu cecidere duo millia feptingéti. Félix annus bcllicis rebus,pc/ ftilentia grauis,prodigqscp follicitus.nam Si terra multifariâ pluuifte:6i in exercitu Ap. Clan df) plerofcp fulminibus idos, nuntiatum eftdibricp ob hæc aditi. Eo anno Q. Fabius Gur/ ges confulis filius aliquot matronas ad populum ftupri damnatas pecunia muîdauitzex quo

muldatitio

L I ES E R D E C I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;257

maldlatitio ærc Veneris æ(Jcm,quç prope circum eft.faciendatn cürauit.Superfuntetiâ nunc Samnitium bclla,qüç continua perquartu iam uolumen,annumcp fextû amp;nbsp;quadragefimum aM. Valerio, A.Cornelio confulibus,qui primi Samnioarma intulerut;agimus.amp; ne totanz norum clades utriufq^ gentis,laborescp acÆos nucreferam ; quibus nequiucrint ramé dum ilz la peôtora uincûproximo anno Samnites in Sentinati agro, Pclignis,ad Tifernû,Stellatibus câpis.fuis ipfî legionibus, mifti alienis,ab quatuor exercitibus,quatuor ducibus Romanis cçiî fuerant:imperatorcm clariflîmû gentis fuæ amiferanfocios belli,Hetrufcos.Vmbros, Gallos in eadé fortuna uidebant,qua ipfî erâtmec fuis.nec externis uiribus iam ftarc poterantîtamen bello non abftinebant.adeo ne infeliciter quidé defenfæ libertatis tedebat-.Si uinci,quàm non tentare uiôloriam,malebant. quinam fit ille, que no pigeât longinquitatis bcllorû feribendo, legendo^.quç gerentes no fatigaueruntC Q.Fabium,P.Decium,L.Pofthumius Megillus, ôJ M.Attilius Regulus confules fecuti funt.Samniu ambobus décréta prouincia eft,quia tres feriptos hoftium exercitus: uno Hetruriam, altero populationem Campaniæ repeti: tertium tuendis parari fînibus,fama erat. Pofthumiû ualitudo aduerfa Romæ tenuit. Attilius cum exercitu extemplo profedtus.utin Saîmnio hoftes(ita enim placuerat patribus) nondu egrefz fos opprimeren uelut ex copofito ibi obuium habuere hoftem:ubi ôi intrare, nedum uaftare ipfi Samnitium agrum prohiberentur: ôi egredi inde in pacata, fociorumep populi Romani fines Samnites prohiberent.cum caftra caftris collata effent : quod uix Romanus totiens uiz dlor auderet:aufi Samnites funtffantum defperatio ultima temeritatis facit) caftra Romana oppugnare.ôi quanquam non uenit ad finem tam audax incœptum:tamê baud omnino uaz num fuie. Nebula erat ad multum diei,denfa adeo:ut lucis uium eriperet, no profpcdlu mo do extra uallum adempto,fed propinquo etiam congredientium inter fcconfpedlu.hacueluc latcbra infidiarum freti Samnites uixdum fatis certa luce,ÔC cam ipfam premente caligine, ad ftationem Romanam in'porta fegniter agentem uigilias perueniut.Improuifo oppreffïs,nec animi fatis ad refiftendum, nec uirium fuit, ab tergo caftrorum decumana porta impetus faz ôlusjtaque captum quæftoriumtquæftorqp ibi L, Opimius Panfa occifus. conclamatum inz de ad arma.Conful tumultu excitus cohortes duas fociorum,Lucanam,SueffanamqLie, qua: proximæ forte erant: tusri prætorium iubet : manipules Icgionum principal! uia inducit. uix dum fatis aptatis armis in ordineseunnôi clamore magis, quàm oculis hoftem nofeunt : nec quantus numerus fit,æftimari potcft.cedunt primo incerti fortunæ fuæ:ÔC hoftem introrfuni in media caftra accipiunt. inde cum conful uociferaretur, expulfuie extra uallum caftra dein/ de fua oppugnaturi effent, rogitanstclamore fublato connixt primo refiftunt: deinde inferunt pedem, urgentque : ôi impulfos femel terrore eodem agunt, quo cœperunt : cxpcllunt extra portam,uallumque:inde pergere, ac perfequi, quia turbida lux metumcirca infidiarum faciez bannon aufi,liberatis caftris contenu receperunt fe intra uallum, trecentis fermé hoftium oez cifis.Romanorum ftationis primæ,uigilumque,ôC eorum qui circa quæftorium oppreffi, pez riere ad ducentos triginta. Animos inde Samnitibus non infelix audacia auxiuôi non modo proferre inde caftra Romanum,fed ne pabulari quidem per agros fuos patiebantur. retro ir» pacatum Soranum agrum pabulatores ibant. Quarum rerû fama tumultuofior ctiam,quàni res erant,’perlata Romam coëgit L.Pofthumium Cos. uix dum ualidum profîcifci exurbe, prius tarnen quàm exiret.militibus editfto Soram iuffis coucnire.Tpfe ædem Vieftoriæ, quart» ædilis curulis exmultftaticia pecunia facienda curaueraudedicauit.Ita ad cxercitum profeëtus ab Sora in Samniu ad caftra collegæ pcrrexit.inde poftquàm Samnites diffîfi duobus exerz citibus refifti'poffe recefferunudiuerfi Coss.ad uaftandosagros,urbescj^*oppugnadasdifccz dut.Pofthumius Milioniam oppugnare adortus ui primo, atqj impetuideindc poft^ ea pa rum procedcbat,opcre,ac uincisdemu iniunélis muro cepit.ibi capta iam urbe,ab hora quae ta ufcç ad odtauam ferè horam omnibus partibus urbis diu incerto euentu pugnatum eft.po ftremo potitur oppido Romanus. Samnitium cæfi tria millia ducenti : capti quatuor millia cc. prætcr prædam aliam.Inde Ferentinum dudtæ legioncs:unde oppidani cum omnibus rebus fuis,quæ ferri agicç potueruntmodte per auerfam portam filentio excefferunt.Igitur fiz ttiul aduenic Cos.primo ica copofitus inftriktusc^ mcenibus fuccçffit,tanquâ idem,quod ad u $ Milioniam

2î8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dec. prim ae

Milioniam fuerat,certaminis forct:deindc ut filentium uaftum in urbe,ncc arma, ncc uiros in. turribus ac mûris uidinauidu inuadêdi deferta mœnia militem detinct: nèquâ occulta in frau dem incautus rueret: duas turmas focioru latini nominis circuequitare mœnia, atc^ explora/, re omnia iubet.equites porta una, alteramt^ cade regione in propinquo patentes cófpiciunt, itineribusqp qs ueftigia nodturnæ hoftiu fugæ.adequitant deinde feniîm portts: urbemcß e» tuto réélis itineribus per uiam cófpiciunnSé cófuli referont exceflum urbcdblitudine baud du. bia id perfpicuu efle.ôé recentibus ueftigijs fugæ.ac ftrage reru in trepidatione noéturna paO; fîm reliélaru. His auditis Cos. ad earn parte urbis,quâ adierant équités: circunducit agmen;. çoftitutisép baud procul porta iîgnis,quinqî équités iubet intrare urbem: ôi modicû fpaciumi progrelïos tres manere eodê loco,fi tuta uideant:duos explorata ad fe refcrre.Qui ubi redicA runt:retuleruntlt;^ eo fe progrefros,unde in omnis partes circûfpeélus efTehlonge.latec^ filen/, tium,ac folitudiné uidiiTe:extemplo Cos.cobortes expeditas in urbe induxincæteros intérim caftra cômunire iuflît JngreiTi milites refraétis foribus paucos graues ætate, aut inualidos in/ qeniunt:reliélacp,quæ migratu difïîcilia eflent.ea dircptatôê cognirû ex captiuis eft communt cofilio aliquot circa urbes confeiiTe fugâ:fuos prima uigilia profeétos:credere eandé in alfjs ur bibus folitudiné inuenturos.Diétis captiuorû fîdes extitit:defertis oppidis Cos.potitur. Alte ri Cos.MÏ. Attilio ncquaquâ tam facile bellu fuit.cum ad Luceriâ duccret legiones,quâ oppu/ gnari ab Samnitibus audierat: ad finem Lucerinu ei boftis obuius fuit, ibi ira uires æquauit. prælium uarium,ôô anceps fuintriftius tarnen euentu Romanis: Ôé quia infucti erant uinci: Si quia digredientes magis,quàm in ipfocertamine fenferut quantu in fua parte plus uulnerum ac cædis fuiflet. Itaq^ is terror in caftris ortus.qui fi pugnantes cepiffet, infignis accepta cla/ des foret.tum quoq? follicita nox fuit,iam inuafuru callra Samnite crcdcntibus,aut prima lu/ ce CU uiéloribus cóferendas manus.Minus cladis, cæteru no plus animoru ad boftes erat.ubi primu illuxit,abire fine certamine cupiunt.Sed uia una, Si ea ipfa præter boftes erat : qua in/, grefli præbuere fpcciem reéla tendentiu ad caftra oppugnanda.Cos.arma capere milites iu/ bet:ôé fequi fe extra uallum:legatis,tribunis,præfeéî:is focioru imperat,quod apud quenc^ fa/ étorum opus cft.Omncs affirmât fe quidc omnia faéturos:fed militu iacere animos, tota no die inter uulnera.ôé gemitus morientiu uigilatu elTe. Si ante luce ad caftra uentu foret : tan/ turn pauoris fuiffe,ut reliéluri figna fuerint:nunc pudore à fuga contineri : alioquin pro uiélis efte.Quæ ubi cóful accepit,fi'bimetipficircueundos,alloquendosép milites ratus,utad quofq? ueneratjcunélantcsarma capere increpabat.quid ceffarentCtergiuerfarenturépCboftem in ca/ (Ira uenturu,ni(î illi extra caftra exiflent:Ôé pro tentorqs fuis pugnaturos, fi pro uallo nollcnr. armatis, ac dimicantibus dubiam uiéloriam effe : qui nudus atq^ inermis boftem mancat, ci aut morte,aut feruitutem paticndam.Hæc iurganti,increpantiq^ refpondebât cofcélos fe pu/ gna befterna:nec uirium quicquam,nec fanguinis fuperefte: maiorem multitudinê boftiû ap parère,quàm pridie fuerit. Inter bçc appropinquabat agmen: Si iam breuiore interuallo cer dora intuentes,uallum fecum portare Samnitem affîrmannnec dubiu effe quin caftra circum uallaturi fint. Tuncenimuero Cos.indignum facinus effe uociferari tanta contumeliâ,igno/ miniamcp ab ignauiffimo accipi bofte. ctiam'ne circumfedebimur,inquit, in caftris : ut fame potius per ignominiam,quàm ferro,fi neceffe cft,per uirtutem moriamurC Di) bene uerterét: facerenté^ quod fe dignum quifep ducerent.Cos.M. Attilium uel folum, fi nemo alius fequa/ çur,iturum aduerfus boftes:cafurumcp inter figna Samnitium potius,quàm circumuallari ca/ ftra Romana uideat.Diéla confulis legati,rribunicp,amp; omnes turmç equitum,amp; centurioncs primorum ordinum approbauere.tum pudore uiélus miles fegniter arma capit: fegniter cca ftris egrcditunlongo agmine.nec continent! mœfti,ac propc uiéli procedunt uerfus boftem, nec fpe,ncc animo certiorê.itaq^ fimul confpeéla funt Romana figna, extemplo à primo Sa/ mnitium agmine ad nouiffïmû fremitus perfertur:exire,id quodtimuerint,ad impediendum iter Romanos:nullam inde ne fùgæquidem patere uiam:illo loco aut cadédum cffe,aut ftra/ ds boftibus per corpora eorum euadendum.in medio farcinasconi)ciunt:armati fuis quifque ordinibus inftruunt aciem.lam exiguum inter duas acies erat fpatium:ôiftabantcxpeétâteSi dum ab boftibus prius impetus, prius clamor inciperet : neutris animus eft ad pugnandum.

L I’-È É' R ï) E C l ' V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-îîjf

Diuerfit^ intcgrüatcß intaóli abiffenttni cedenti inftaturum akcru timmïTent. fua fpóteïnte^* inui'tos,tergtuerfantestp fegnis pugna clamorc incerto,atcp impari cœpit: ncc ucftigio quifi^ mouebatur.Tum Cos. Romanus ut rem excitaret, equitum paucas turmas extra ordiné i'm/ mifïuquorum cum pleric^ dclapfi ex equis eflent:öC air) turbathóiab Samnitiu adeadoppriz tnendos eos.qui cedderant:S€ ad fuos tuendos ab Romanis procurfum eft. Inde paululum iritata pugna eft : fed aliquanto Si impigre magis,ói plurcs procurrerant Samnitcs;5i turba/ tus eques fua ipfe fubfidia tcrritis equis proculcauit.hinc fuga ccepta totam aucrtit acicm Ro/ manam.Tamép in terga fugientiu Samnites pugnabantxû Cos. equo praeuedus ad portam vaftrorü,ac ftatione equitü ibi opponta,edidlocp ut quicuqj ad uallu tenderctQue ille Roma nus,(ïue Samnis effet,pro bofte haberef': hæc ipfa minitans obftitit profufc tcndentibus fuis in caftra.quö pergis inquit milesCói bic arma,sè uiros inucnies ; nee uiuo Cos. tuo nifi uidoE caflra intrabis:proinde elige cum ciue,an bofte pugnare malis.Hæe dicente Cos.equitcs infe ftis cufpidibus circunfunduntur: ac pedites in pugna redire iubent.Nó uirtus folum Cos. fed fors etia adiuuinquod no inftitcrunt Samnites:fpatiumcp dreuagendi figna,ucrtêditpaciem à caftris in boftem fuit.Tum alt] alios bortari ut repetcrét pugna: centuriones ab fignifcris ra pta (tgna inferre:5C oflêdere fuis paucos, Si ordinibus ineópofitis effufe uenire boftes. Inter hæc Cos.manus ad ccelum attollcns uoce clara,ita ut exaudiret'',templü loui Statori uouet,fï conftitiffet à fuga Romana aciestrcdintcgratocp prælio cecidiffet, uidffettp legioncs Samnis tium.omnesundic|]anniijad reflituenda pugnam duces, militcs.peditum.equitumép uis.nu men etiâ deoru refpexiffe nomen Romanu uifum.adeo facile inclinata res: repulfïq^ à caftris boftes : raox etiam redaefti ad eum locu,in quo cómifta pugna erat.Ibi obiacente fardnarum cumulo.quas coniccerant in mediû,hæferc impcdid:deinde ne diripcrentur res.orbcm armaz forum farcinis circundat.Tum ucro eos à fronte urgere pedites: ab tergo circumueóli équités* ita in medio cæfi, captic^. Captiuoru numerus fuit feptê millia C C c. qui omnes nudi fub lugum miffi.cçfos retulere ad quatuor millia ocftingentos.Nec Romanis quidê læta uiótoria fuit.recenfente Cos.biduo accepta cladem, amifloru militum numerus relatus feptem millia trccenti, Dum hæc in Apulia gerebantunaltcro exercitu Samnites Interamnam colonia Ro/ manam.quæ uia latina cft:occuparc conati.urbem non tenucrunt:agros dcpopulati cum præ dam aliam inde miftam hominu,atq; pecudu,colonosc^ captos agcrennin uiótorem inciduc Cos.ab Luceria rcdeuntê;nec prædam folum atjiittunt, fed ipfi longo atqj impedito agminc incopofïti cædunt''.Côful Interamnam ediefto dominis ad res fuas nofcendas, rccipicndasc|5 reuocatiSjóC exercitu ibi rclicto,comitiorücaufa Romaeft profedlus. Cui de triumpho agen/ ti negatus honos,ói ob amifta tot millia militû:ÔCquod captiuos fine paólione fub iugum mi fiftet.Cos.alter Pofthumius, quia in Samnitibus materia belli deerat : in Hetruriâ traduefto exercitu primu peruaftauerat Volfinienfem agrü:deinde cum egreftisad tuendos fines baud procul mœnibus ipforu depugnat.duo millia C c Hetrufeorum cæfi: cæteros propinquitas ürbis tutata eft.In Rofcllanu agrum exerdtus tradudlus.ibi no agri tantum uaftati,fed oppi/ dum etiâ expugn3tum:capt3 amplius duo millia hominumtminus duo millia circa muros cç fa.Pax tarnen clarior maioré]5,quàm bcllu in Hetruria co anno fuerat: parta eft.trcs ualidifli/ mæ urbcs,Hetruriç capita ,Volfinti,Pcrufia,Arretium pacem pcticrc:ói ueftimentis militum, frumentoep paóti cum Cos.utmitti Romam oratores liceret,indudasin quadraginta annos impctrauerunt.mulcfta præfcns quingentûm millium æris in fingulas ciuitates impofita.Ob hafce res geftas conful cum triumphum ab Senatu mods magis caufa, quarn fpe impetran/ di petiffet:uideretcp alios, quod tardius ab urbe exiffenalios, quod iniuffu Senatus ex Sam/ nio in Hetruriam tranfiftenpartim fuos inimicos, partim collegæ amicos, ad folatium æqua/, tæ repulfæ fi'bi quoque negate triumphum: non ita, inquit,Patres confcnptfucftræ maiefta tis meminero, ut me confulcm efte obliuifear: codem iurc imperq.quo Bella gefti, bellis felici/ ter geftis, Samnio atque Hetruria fuba(ftis,uilt;ftoria Si pace parta tdurophabo.ita Senatum feliquit. Inde inter tribunos plcbis contentio orta eft. pars interceffuros, ne nouo cxcmplo friumpharct, aicbant : pars auxilio fe aduerfus collegas triumphanti futuros. laólata res ad populum eft:uoeatustp eo conful cu L.Horatium, Marcum Valerium confulcs:C.Martiunt Rutilium

24° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C. PR I M AE

Ratih'um n(wer,patrcm ei'us qui tunc cenfor eflet:no ex authoritate Senatus,fed lufTu popuz li triumphaile diceret:adrjciebat fe quoq; laturum fuifle adpopulum: ni fciretmancipia nobi lium tribunos plebis legera impedituros:uoluntatem fîbi,ac fauorem cófcntientis populi pro omnibus iuflis affutura. Poftero die auxilio tribunorum plebis tria aduerfus interceflionem VU tribunorum,óiconfenfum Senatus,célébrante populodicm.triumphauit. EthuiusaU ni parum cóftans memoria eft. Pofthumium author eft Claudius in Samnio captis aliquot urbibus, in Apulia fufum fugatumque,faucium ipfum cum paucis Luceriam compulfum: ab Attilio in Hetruria res geftasteumc^ triuphafle, Fabius ambos Coss.in Samnio, amp;nbsp;ad Lu ceriam res geftifte fcribiutraduótumép in Hetruriam exercitumtfed ab utro Cos.non adiecitî ôi ad Luceriam utrinq? multos occifosanép ea pugna louis Staton's ædem uotam.ut Romu/ lus ante uoueraufed fanum tantu,id eft locus templo effatus iam facratus fuerat, Cæterura hoc demum anno,ut ædemetiam fieri Senatus iuberet.bis eiufdem uoti damnata refpub. in reltgionem ucnit. Sequitur hunc annum Si Cos.infignis, L. Papyrius Curfor qua paterna gbna,qua fua:0i bellum ingens,ui(ftoriacp:quantam de Samnitibus nemo ad earn die, præ/ ter LPapyrium pattern Cos.pepererat.ôi forte eode conatu, apparatucç omni opulentia in/ fignium armorum bellum adornauerant : ôi opes deorum ctiam adhibuerantritu quoda la/ cramenti uetufto uelut initiatis militibus,delecftu per omne Samniu habito noua lege: utqui iuniorum no conueniftet adimperatorum ediótum.quié^ iniuflu abiflèc,caput loui facratum erat.Tum exercitus omnis Aquiloniam eft inducftus.ad X b miIlia militum, quod roboriä in Samnio erat,cóuenerunt.ibi medrjs fere caftris locus eft confeptus cratibus, pluteiscp amp;nbsp;lin teis contecftus,patens ducentos maxime pedes in omnes pariter partes.Ibi ex libro uetere lin teo ledto facrificatum facerdote Ouio Paccio quodam,homine magno natu:qui fe id facrum petere affirmabatex uetufta Samnitium religione: qua quodam ufi maiores eorum fuiftent, cum adimendæHctrufcis Capuæclandeftinum cepiftenc confilium . Sacrificio perfeefto pct uiatorem imperator acciri iubebat nobililfimu quenep gencre.fatftisc^. finguliintroduccban tur.erattum alius apparatus facri,qui perfundere religione animum poflet : turn in loco circa omni conteefto additæ aræ in medio uidtimæcp circa cæfæ. Si circuftantes centuriones ftriefti^ gladiis.admouebat'’ altaribus miles,magis ut uidima,^ ut facri particeps-.adigebaturt^ iurc iurando quæ uifa,audicacp in eo loco eflent,nó enunciaturum.dein iurare cogebaf diro quo/ dam carmine in execrationem capitis,familiæq^,ôc ftirpiscompofito,nifi iftetin prçlium,quô imperatores duxiftennSi fi aut ipfe ex acie fugilfenaut fiquem fugientem uidiftet,non extern pio occidiftet. Id primo quidam abnuentes iuraturos fe obtruncati circa altaria funt: iacenteS deinde inter ftragem uieftimarum documento exterisfuere ne abnucrent. Primoribus Sam/ nitium ea deteftatione obftrieftis,decern nominatis ab impcratorc,eis didum ut uir uirum le gerent:donec fexdecim millium numerum confeciftent. ea legio lintcata ab integumento con fepci,quo facrata nobilitas erat:appellata eft.his arma infignia data,Si criftatæ galeæ,ut inter cæteros eminerét.Paulo plus uiginti millium alius exercitus fuit.ncc corporum Ipecie, nee gio ria bclli,ncc apparatu linteatæ legtoni difpar. hie hominum numerus,quod roboris erat, ad Aquiloniam confedit. Coss.profedi ab urbe : prior Sp. Caruilius:cui ucteres lcgioncs,quas M. Attilius fuperioris anni Cos.in agro interamnati reliquerandecretçerant.cum eis in Sam nium profedus.dum hoftes operati fuperftitionibus concilia fecrcta agut: Amiternum oppi/ dum deSamnitibus ui cepit.cæfa ibi millia hominum duo fermé, atq; odingenti: capta qua/ tuor millia ducenti feptuaginta.Papyrius nouo exercitu (ita enim dccretum erat) fcripto Du/ roniam urbem expugnauit:minus quam collega cepit hominum:plus aliquanto occidit:prx/ da opuléta utrobiq? eft parta. Inde peruagati Samnium Coss, maxime depopulato atinate agro.Caruilius ad Cominium.Papytius ad Aquilonia,«bi fumma ret Samnitiu erat, peruc/ hit.ibi aliquandiu nec ceftatu ab armis eft:nccp gnauiter pugnatutlaceftendo quietos,refiften tibus cedédo,c5minâdoé^ magis,^ inferedo pugna dies abfumebaf.quod cum incipercf,rc mittercturep-.omniu reru ctia paruaru euetus proferebaf in dies. Altera Romana caftra uigin ti milliu fpatio aberat:0i abfentis collegæ cofilia omnibus geredis intercrant rebus:intetiorc^ Caruilius,quo maiore diicrimine res uertebafan Aquilonia,^ ad Cominiu,quod obfidebar, crat.

LIBER D E C I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^41

erat. L. Papynus iam per omnia ad dimicandum fatis paratus nuntium ad colîcgam mittiu fibi in animo efle poftero die,(î per aufpicia Iieeret,côfligere cum hofte:opns efle SC illû quan/ ta maxima ui poiïetCominiu oppugnaremequid laxaméci fitSamnitibus ad fubfidia Aqui loniam mittenda.dicm ad proficiicendu nuntius habuinnoótc redqt.approbare collega conz fuira referens.Papyrius nûtio miflo extemplo côdoné habuit: multa de uniuerfo gcnere bclz li, multa de præfenti hoftium apparatu uana magis fpecie, quàm efïîcaci ad euentû diflcruiç. No enim criftas uulnera faceted per piôla,atqj aurata fcuta tranfire Romanû pilumtô: canz dore runicarum fulgentem aciem,ubi res ferro geratur,cruentari. Aureâ olim,atcp argenteant Samnitiû aciem à parente fuo occidione occifam : fpoliaép ca honeftiora uiôtori hofli, quatn ipiîs arma fuifle. Datu hoc forfan nomini,familiæc^ fuæ; ut aducrfus maximos conatus Sa mnitium opponerentur duces:fpoliacp ea referrent,quæ infignia publicis etiam locis decoran dis effent. Deos immortales adefle propter totiens petita fœdera,totierîs rupta : turn fiqua coniedlura mentis diuina: fit, nulîi unquâ exercitui fuiffc infeftiores, quàm qui nefando facro miff a hominujpecudumcp cæde refperfus,ancipiti dcu iræ dcuotus,hinc fœderum cû Romaz nis icfforum teftes deos,hinc iuriiîurandi aduerfus fœdera fuicepti execrationes horrens.inuiz tus iuraueritoderit facramentu,uno têporc deos,ciues,hoffeis metuat.Hæc coperta perfugaz turn indictjs eu apud infenfos iam fua fpotemilites differuiffef.fimul diuinæ,humanæcp fpei pleni clamore confentienti pugnâ pofcunupœnitet in pofferû diem dilatu certamen: morani diei. nodtisep oderunt. Tertia uigilia noeffis iam relati's literis à collega Papyrius filentio furz git:Si pullariu in aufpicium mittit. Nullû erat genus hominû in caffris intaeffû cupiditate puz gnæ:fummi,infimiépæque intend erant:dux militu,miles ducis ardoré fpeclabat. Is ardor oz mnium etiâ ad eos,qui aufpicio intererannperuenit.nam eu pulli no pafeerentur; pullarius au fpicium mentiri aufus,tripudium folliffimû Cos.nuntiauit.Cos.Içtusaufpicium egregiûeffe, amp;nbsp;deisauthoribus rem geffuros pronuntiat:(îgnumcp pugnæ proponit.Exeunti iam forte in aciem nuntiat perfuga uiginti cohortes Samnitiû(quadrigenariæ ferme étant) Cominiû pro feótas.quod ne ignoraret collega,extemplo nuntiû mittit: ipfe fibi figna ocius præferri iubet: fubiîdiacp fuis quæq^ locis,SC præfedlos fubiîdrjs attribuerat.Dextro cornu L. Volumnium, fîniffro L.Scipionem,equitibus legatos alios,C.Ceditium,ô^ Trebonium præfecit.Sp.Nauz tium mulos detradlis clitellis cû cohortibus alaribus in tumulum cofpecffum propere circunz ducere iubet:atqj inde inter ipfam dimicationê quanto maxime poffet moto puluere oftêdcz re, Dum his intentus imperator crat,altercatio inter pullarios orta de aufpicio eius diei, exz auditac^ ab equitibus Romanistqui rem haud fpernendam rati,Sp.Papyrio fratris fîlio con fulis ambigi de aufpicio renuntiauerunt. luuenis ante dotffrinâdeos fpernêtem natus, renj inquiiîtam nequid incompertum defcrret,ad confuiem detulit.cui ille.tu quidem made uirtu te,diligêtiatç effo:cæterum qui aufpicio adeft, fiquid falfi nuntiat, in femetipfum religionem recipit:mihi quidem tripudium nuntiatum populo Romano, exercituitp egregiû aufpicium eft.centurionibus deinde imperauic,ut pullarios inter prima (îgna conffituerent.Promouent Si Samnites figna:infequitur acies ornata, armataép: ut hoffium quoq^ magnifi'cum fpedaz culum effet.Prius quàm clamor tolleretur,concurreretur^,emiffo ternere pilo idus pullarius ante figna cecidit.quod ubi Cos.nuntiatum eff:dq in prælio funt,inquit:habec pœnam noxtz um caput. Ante Cos. hæc dicentem coruus uoce clara occinuit.quo la:tus augurio coful affirz mans nunquam humanis rebus magis præfcntes interfuiffe deos, fi'gna cancre, clamorem tollere iuffit.Prælium commiffum atrox,cxterû longe difparibus anirais.Romanosira, fpes, ardor certamini3,auidos hoffium fanguinis in prxlium rapif.Samnitiû magnam partem ne ceffitas,ac religio inuitos magis refiffere,q; inferre pugnâ cogit.nec fuffinuiflcntprimû clamo fem, atq? impetum Romanorû per aliquot iam annos uinci affucti : ni potentior alius metus infidens pedoribus à fuga retineret.quippe in oculis erat omnis illc occulti paratus facri,SC ar mati facerdotes,SJ promifeua hominû pecudûcp ff rages,ÔC rcfperfæ fando nefandoep fangui ne aræ,SC dira execratio,ac furiale carme deteffâdæ familiæ,ff irpicp copofitû.his uinculis fùgç obftridi ffabât,ciuê magis cp hoffe timêtes. Inffare Romanus à cornu utrocp,à media acie: Si casdere deorû,hominû attonitos raetu.repugnatquot;' fegniter,ut ab r)s,quos timor morarctur à

D E C. ■ P' R I -M AE

fuga, lam propè ad figna cædes peruencrat : cum ex tranfucrfo puluis uclut ingcntis agmf/ nis inccflu motus apparuit.Sp.Nautius (Oólauium Metiu quidam eum tradunt) dux alarv bus cohortibus eranpulucrem maiorem pro numero excitabant: infidentes mulis calones frondofos ramos per terram trahebant:arma, fignacp per turbidam lucem in primo appare/ bantipoft altior.denfiorcß puluis equitû fpeciem cogentium agmen dabat.fefellitc^ non mnites modo,fed etia RomanosiSi cóful affirmauic erroremtclamicans inter prima iïgna,ita» ut uox etiam ad hoftes accederet:captü Cominium:uiólorem collcgam adefle. annitercntur uincere prius.quàm gloria alterius exercitus foret. Hæc iniidens equo.inde tribunis.ccnturio/ nibus^ imperatjUt uias equitibus patefaciant.ipfe Trcbonio, Cæditiocp prædixerat, ut ubi fe cufpidem ereófam quatientem uidiflcntiquanta maxima ui poflent.concitarent équités i» hoftem.Ad nutum omnia,utexantepræparato,f]unt.panduntur inter ordinesuiæ:prouolat cquesiatqj infeftis cufpidibus in medium agmen hoftium ruinperrupitcp ordines, quacuncp impetû dedit.inftant Volumnius,ôd Scipio: Si perculfos fternût. Tum iam deorû,hominû^ uiâ:a uis.fundûtur linteatæ cohortesipariter iurati,iniuraticp fugiuntmec quenqua præter ho ftes metuunt.Peditu agmen,quod fuperfuit pugnætin caftra ad Aquiloniâ copulfum eft.no/ bilitas,equitesq^ Bouianu profugcrunt.equites eques fequitur, peditcm pedestac diuerfa cor/ nua.dextrû ad caftra Samnitiu,læuum ad urbem tcndit.Prior aliquâto Volumnius caftra ce pit.ad urbé Scipioni maiore refiftitur ui:nô quia plus animi uiôtis eft,fed melius muri,quàni uallum armatos arcêt. inde lapidibus propulfant hofté.Scipio,nifi in primo pauore, priuf^ colligeren^' animi,tranfacla res effet : lentiorem fore munitæ armis urbis oppugnationem ra/ tus,interrog3t milites; fâtin’ çquo animo paterenf' ab altero cornu caftra capta effe:fe uiëlorcs pelli à portis urbisCRcclamâtibus uniuerfis,primus ipfe fcuto fuper caput elato pergit ad pot tam:fecuti alq tcftudine faóla in urbê perrumputidcturbatiscp Samnitibus,qui circa portam eranf.muros occupauere.penetrare interiora urtó,quia pauci admodû erantmo audent.Hçc primo ignorare cóful,ôi intentus recipiêdo exercitui effe.Jâ enim præceps in occafum fol erat; SC appetcns nox periculofaSC fufpeôta omnia cria uiôtoribus faciebat.progreffus longius.ab dextra caftra capta uidet:ab leua clamore in urbe, miftû pugnantiu ac paucntiu fremitu effe. SC tum force cercamé ad porta erat.adueólus deinde equo propius.ut fuos in mûris uidet; nec iam integri quicquâeffc,quin temeritate paucoru magnæ rei parta occafîo effetiacciri quas rc ceperat copias.fîgnacp in urbé inferri iuffit.ingreftî proxima ex parte,quia nox appropinqua batiquieuere.noâe oppidu ab hoftibus defertu eft.Cçfa iHo die ad Aquiloniâ Samnitiu mil lia triginta trecéti quadraginta:capta tria milliâ oélingcnti ÔC feptuaginta: fîgna militaria no/ naginca fepte.Cæteru illud memoriæ tradit'; no ferme aliû ducem lætiorem in acie uifum:fcu fuopte ingenio,feu fîducia bene gerundæ rei. Ab eodcm robore animine^ cotrouerfo aufpi/ cio reuocari à prælio potuit ; SC in ipfo difcrimine, quo templa drjs imraorcalibus uoueri mos eratîuouerat loui Victori, fî legiones hoftiûfudiffct: pocillu mulfî priufquâ temetû biberct; fefe faóluru.id uotu dqscordi fuinôCaufpiciain boriû uerterunt.Eadê fortunaab altero côfule ad Cominiu gefta res.Prima luce ad mœnia omnibus copqs admoris,corona cinxiturbé:fub fidiaép firma,ncqua eruptio fieret:portis oppofuit. Iam fîgnu dantem eum nuncius à collega trcpidus de uiginti cohortiu aduentu,SC ab impetu moratus eft: ÔC parte copiaru rcuocare in/ ftruôtam,intentamcç ad oppugnandu,coégit.D.Brutû Scæuam Icgatu cû legione prima, ÔC uiginti cohortibus alaribus,equitatucp ire aduerfus fubfîdiû hoftium iuflît: quocunqj in loco fuiffct:obuius obfîfteret.ac moraretur:manumcp,(j forte ita res pofcerec.côferret:modo ne ad Cominiu eæ copiæ admoueri poffcnt.ipfe fcalas ferri ad muros ab omni parte urbis iufîi't: ac teftudine ad portas fucceffit.fîmul ÔC refringebantur portæ:ÔC uis undicp in muros fiebat.Sa/ mnites,ncut antequâ in mûris uiderent armatos,fatis animi habuerunt ad prohibêdos urbis aditu hoftes:ita,poftquâ iam no ex interuallo,nec miffilibus,fed cominus gcrebaf res: ÔC qui ægre fuccefferât ex piano in muros:loco,quê magis timuerant, uidto,facile in hofté imparcm ex æquo pugnabât:relidlis turribus muriscp,in forû omnes copulffpaulifper inde tcntauerût extremâpugnæ fortunâ. deinde abiedis armis, ad quiridecinxmillia hominu ÔC quadringéti in fidem côfulis uenerutît, cæfa ad quatuor millia ac trecenti oduaginta. Sic ad Cominiu,fie ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad

LIBER D E C I JÄ V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;145

ad Aquiloniam gcfta res. Inde medio inter duas urbes fpatio,ubi tertia cxpcârata crat pu/ gna:hoftes non inuenti.feptem millia pafluum câ abeiTenc à Cominio:reuocati ab fuis, neu/ tri prælio occurrerunt.primis ferme tenebris cum in confpedtu iam cailra,iam Aquiloniâ ha/ buiflenttclamor eos utrinlt;^ par accidens fuftinuit: deinde c regione caftrorum.quæ incefa ab Romanis eranuHamma late fùfa certioris cladis indicio progredi longius prohibuit. Eo ipfo loco propè temere fub armisftrati paifim inquietu omne tempus noótis,expcdlando timen/ docç lucem,egere.prima luce incerti quam in partem intenderent iter.repcnte in fuga conftec nantur cofpe^i ab equitibus:qui egreflbs noóte ab oppido Samnites pcrfecuti,uiderat mul/ titudinem no uallo,no ftationibus firmatam.confpedta amp;nbsp;ex mûris Aquiloniæ ea multitudo erat. iam^ etiâ legionariæ cohortes fequebantuncæteru nee pedes fugientes perfequi potuit: ÔCab équité nouiftimi agminis ducenti ferme ÔC oóloginta interfeóti. arma multa pauidi, ac fîgna militaria duo de uiginti reliquere.alio agmine incolumi uix ex tâta trepidatione Bouia/ num peruentu eft. Lætitiam utriufcç excrcitus Romani auxit Si ab altera parte féliciter gefta res. uterc^ ex alterius fententiacoful captû oppidum diripiendum militi dédit: exhauftis dez inde tcólis ignem inieciueodem^ die Âquilonia, Si Cominiu deflagrauere. Si confules cum gratulatione mutua lcgionu,fuaép caftra coiunxere. In cófpeótu duorum excrcituum Si Car/ uilius tips pro cuiufc]^ merito laudauit,donauitcp:Si Papyrius.apud que multiplex in acie cic ta caftra,circa urbem fueratcertamê:Sp.Nautium,Sp.Papyriû fratris filium.ôî quatuor cen/ turiones.manipulum^ haftatoru,armillis,aureiscp coronis donauit; Nautiu:proptcr exped» tionem,qua magni agminis modo terruerat hoftes: iuucnem Papyriû : propter nauatâcum equitatu Si in prælio opera, Si nodte: qua fîigâ infeftâ Samnitibus ab Aquilonia clàm egreP . ßs fècit:centuriones,militesqj,quiaprimiportâ,murumép Aquiloniç ceperant.equitcsomncs ob inßgne multis locis opera,corniculis,armillisc^ argenteis donat. Cofiliû inde habitutcum iam tempus effet deducendi ab Samnio exercitus,aut utriufc^.aut certe alterius.optimum uiz fum,quo magis fraôtæ res Samnitiû eflent : eo pertinacius Si infeftius agere cætera, Si perfez qui:ut perdomitû Samnium infequentibus cofulibus tradi poffet. quâdo iam nulluseffet hoz ftium exercitus,qui iïgnis collatis dimicaturusuideretununu fupereffe belli genusmrbium op pugnationes:quarû per excidia militem locupletare præda, Si hoftem pro aris ac focis dimiz cantem conficere poffent. itaep literis miffis ad Senatum populumc^ Romanû de rebus ab fe geftis,diuerfi,Papyrius ad Sepinû, Caruilius ad Volanam oppugnandâ Icgioncs ducunt. ' Literæ confulum ingenti lætitia Si in curia, Si in concione auditæ : Si quatridui fupplicatione publicum gaudium priuatis ftudijs celebratum eft. nec populo Romano magna folum, fed peropportuna etiâ ea uidloria fuit : quia per idem forte tempus rcbellaffe Hetrufeos allatum eft.Subibat cogitatio animu:quonam modo tolcrabilis futura Hetruria fuiffet: fiquid in Saz mnio aduerfi uenifl’et:qua: coniuratione Samnitium eredla,quoniam ambo cofules.omnisc^ Romana uis auerfa in Samnium cffer:occupationem populi Romani pro occaßone rcbellan di habuiffet. Legationes fociorum à M. Attilio prætore in Senatum introdueftæ. querebanz tur uri,ôi uaftari agros à finitimis Hetrufcis:quod defeifeere à populo Romano nollent:obte ftabanturc^ patres confcriptos,utfe à ui,atque iniuria communium hoftium tutarentur. Rez fpofum legatis:curæ fenatui futurum,ne focios fidei fu.Tpœnitcret:Hctrufcorum propediem eandem fortunam, quam Samnitium, fore. Segnius tarnen, quod ad Hetruriam attinebat, aóta res effet:ni Falifeos quocp.qui per multos annos in amicitia fuerant : allatum foret arma Hetrufeis iunxifte. Huius propinquitas populi acuit curam patribus, ut fœcialcs mittendos ad res repcrendas cenferent.quibus non redditis, ex authoritate patrum iuffu populi bellum Falifeis indidtum eft:iufficp confulcs fortiri,utcr ex Samnio in Hetruriam cum cxercitu tranO iret. lam Caruilius Volana, Si Palumbinu, S£ Hcrculaneu ex Samnitibus cepcrat-.Volanam intra paucos dies:Palumbinu eodem,quo ad muros acceffit. ad Herculaneum bis etiâ fignis collatis ancipiti ptælio,ôi cum maiore fua, quam hoftiu iaólura dimicauit: caftris deinde poz fitis,mcenibus hoftem inclufiuoppugnatum oppidum,captumqûe. In his tribus urbibus caz pta, autcæfa ad decern millia hominum : ita, ut pauore admodum plures caperentur. Sorz tientibus prouincias confulibus', Hetruria Caruilio euenitfecundura uota militum, qui uim

244 nbsp;nbsp;nbsp;DEC* PRIMAE LIB. DECIM VS

frigoris iam in Samnio non paciebantur.Papyrio ad Scpinum maior iii's hoftium rcfti'tihfe pc in acic, fæpc in agmine, fæpe circa ipfam urbem aduerfus eruptiones hoftium pugnatum: nccp obfidio.nccp bellum ex æquo eranno enim mûris magis fe Samnites.quam armis ac uû ris mcenia tutabanrur.tandem pugnando in obfidione iuftam coegit hoftes:obfi'dendocp,ui atq; operibus urbem expugnauit.itaq? ab ira plus cædis editum-.capta urbejepte millia qua/ dringenti cæfi:capta minus tria millia hominûtpræda.quæ plurima fuit.cogeftis Samnitium rebus in urbes paucastmiliti concefla eft.Niues iam omnia oppleucrant: necdurari extra tez (fta poteranitaqj conful de Samnio exercitu deduxit.Venienti Roma triumphus omniu con fenfu eft dclatus.triumphauit in magiftratu, iniigni, ut illorCi temporu habitus erat; triupho, pedites,cquitescp inG'gnes donis trâlîre:ac tranfueótis multæ ciuicæ coronæ,uallarescp,ac mu raies confpeôtæ.infpccftata fpolia Samnitiû:ÔC décoré, ac pulchritudine paternis fpolqs, quaî nota frequent! publicorum ornatu locoru erant:comparabantur.nobilcs aliquot captiui, clan fuis patrumep fa(ftis,duôti.æris grauis trâfuecfta uicics centum millia:ÔC auri triginta tria mil/ lia: ( id cnim redaétum ex captiuis dicebatur ) argenti, quod captum exurbibuserat: P, mil. C c c X X X, omne æs.argcntumcp in ærariu conditum:militibus nihil datû ex præda eft.au (ftaé^ ea inuidia eft ad plebé.quod tributum etiâ in ftipcndiû milirum collatû cft: cum,fi fpre ta gloria fuiftèt captiuæ pecuniæ in ærarium illatæ:ôê militi turn dari ex præda.ôi ftipendiuni militare præftari potuiiîet.Ædem Quirini.quâ in ipfa dimicatione uotâ apud neminem ucte rem authore inuenio: (necg hercule tam exiguo tempore perfîcere potuiftet) ab diótatorc pa tre uotam filius coful dcdicauiücxornauiccp hoftium fpolqs.quorû tanta multitude fuit,ut no tcmplura tantû.forumcp his ornaretunfed focqsctiâ.colonisé^finitimisad templorum.loco rumep publicoru ornatum diuiderentur.A triumphoexercitum in agrum Vcftinum,quiare gio ea infefta ab Samnitibus eranhybernatum duxit.Inter hæc Caruilius conful in Hetruria Troilium primum oppugnare adortus.quadringcntos feptuaginta ditiftïmos,pecunia gran/ di paótos ut abire inde Iicerec,dimiiît:cæteram multitudincm,oppidumc^ ipfum ui cepit, in/ de quinq; caftella locis fita munitis expugnauit. Cæfa ibi hoftium duo millia quadringenti: minus duo millia capti.ói Falifcis pacem petentibus annuas inducias dedinpa^us centu mil/ lia grauis æris,amp; ftipendium eius anni militibus. His rebus adtis ad triumphum dcceffit, ut minus claru de Samnitibus,quam collegæ triumphus fuerat-.ita cumulo Hetrufei belli æqua/ tum.æris grauis tulit in ærariu trecenta nonaginta millia : de rcliquo ærc ædem Fortis Fortu/ næ de manubrjs faciêdam locauit, prope ædem eidem dcæ ab rege Seruio Tulio dedicaram. amp;nbsp;militibus ex præda centenos binos aftes, öi alterum tantum centurionibus atq^ equitibus, malignitate collegæ gratius accipientibus munus.diuifit. Fauor confulis tutatus ad populuni eft L.Pofthumium legatum eius:qui didla die à M.Cancio tribuno plebis fugerat in legatio nem(ut fama ferebat) populi indicium : iaótaritp magis, quam peragi accufatio eius poterat. Exaólo iam anno noui tribuni plebis magiftratum inieranurjsfp ipfis.quia uitio creatierant: quinqj poft dies alrj fuffeóli.Luftrum conditum eoanno eft à P.Cornelio Amina, C. Mar/ tio Runlio.cenforibustcenfa capitum millia ducenta fexaginta duo,trecenta uiginti duo.Cen/ fores uicefi'mi fexti à primis cenforibus : luftrum undeuiccGmum fuit. Eodem anno coronati fjrimum ob res bello bene geftas ludos Romanos fpccftauerût:palmæcç, tum primum trans ato è Græcia more.uióloribus datæ. Eodem anno ab ædilibus curulibus, qui eos ludos fece/ runndamnatis aliquot pecuarijs,uia à Martis fi lice ad Bouillas perftrata eft. Comitia confu/ laria L.Papyrius habuincreauit confules,Q.Fabium Maximi filium,Gurgitem, lunium Bru turn Scæuam. ipfe Papyrius prætor fadlus. Multis rebus lætus annus uix ad folatium unius mali,peftilcntiæ urentis iîmul urbem atq? agros,fuffccit.portentoc^ iam fimilis clades erat:Ä libri aditi,qui nam fînis,auc quod remedium eius mali ab drjs daretur. inuentum in libris:Æfculapium ab Epidauro Romam accerfendum. neep eo anno,quia bello occupati confules erant:quicquam de ea

re 30tum:præter quàm quod unû diem Æfeu lapio fupplicatio habita eft,

FINIS

TITI LIVII PATA VINI DECAS TERTIA

TITI LIVII PATAVINI HISTORÏARVM AB VRBE CONDITA

DECADIS .TERTIAE LIBRI PRIMI EPITOMEgt;

N ITALIA BELLI PunicifecutidiaólanarratxinSiÄnnibalisPce norum ducis contra föedus per Iberu amncm tranfitus: à quo Saguntus fociorum populi Romani ciuitas oótauo menfe capta eft.de quibns iniu rijs mifti legati ad CarthaginenfeSjqui quereretur. K cum fatisfacere nob lent-.bellum ijs indiótu eft. Ännibal fuperato Pyreneo faltu.per Gallias fufis,qui obfiftere ei conati erant:ad Alpes uenit:Öi laboriofo per eas trän

Ru cu montanos quoq? Gallos obuios aliquot prælijs repuliftèt: defcendit in Italiâtôi ad Ti cinum amné Romanos equeftri præliofudit-.in quo uulneratu P.Corneliu Scipione protexic filius:qui Africani poftea nomen accepit.iteruq^ exercitu Ro.ad flumen Trebiam fulo,Anni bal Appenninu per maxima militum uexationc propter uim tempeftatu tranfqv. Cn.Cor tielius Scipio in Hifpania contra Pœnos profpere pugnauit,duce hoftium Magone capto,

LIBRI II

AnNIBAL percotinuasuigiliasinpaludibusoculoamiflb,uenitinHetrunæperquas paludes quatriduo.ôi tribus noólibus ßne ulla requie iter fecit. C.Flaminius Cos.ho/ ino tcmerarius cotra aufpicia profeólus,flgnis militaribus eftoftîs,quæ tolli no poterât:62 ab equo,quem confcenderat:per caput deuolutuSjiußdijs ab Annibale circuucritus ad Trafime/ hum lacum cü exercitu cæîus eft.Sex millia quæ eruperant:fide ab Maharbale data,perfi'dia Annibalis uinóla funt. Cum ad nuntiu cladis Romæ luólus eftènduæ matres infpcrato re ceptis filf)s,gaudio mortuæ funt. Ob hanc cladem ex fibyllinis libn's uer facru uotu. Cum deinde Q.Fabius Maximus didlator aduerfus Annibalem miflus nollet acie cu eo cofligere: ne cotra feroce tot uiólorrjs hoftem territu aduerfis prælqs militem pugnæ cômitterettÔC op/ ponendo fe cantumodo conatus Annibalis impediret:M.Minutius magifter equitü,ferox Ô2 temerarius.criminando diótatorê,tan^ timidu fegnem effecinut populi iufTu ei imperium CU diótatorc æquaretur.diuifocp exercitu,cum in iniquu locum cóflixiflet:óC in maximo difcri mine legiones eius eflennfuperueniête cu exercitu Fabio Maximo ex difcrimine liberatus eft. quo bcnefîcio uicftuseaftra cû eo iunxinSi pâtre eu falutauitndemqj milites facere comilitonî DUS iuftit. Annibal uaftata Câpania inter Cafilinu oppidum. Si Calliculam montem à Fa bio claufuSjfarmétis ad cornua boum alligatis inceniîs,præfi'diu Romanoru,quod Callicu lam infidcbaufugauit: ôT fie trâfgreftus eft faltu. idemep Fabrj Maximi diôtatoris, eu circum pofita urerenagro pepercif.ut ilium tan^ proditorem fufpedu faceret.Æmylio deinde Pau lo,5cTerentio Varrone Coss. Si ducibuscu maxima clade aduerfus Annibalem ad Cânas pugnatu eftîcæfaép eo prælio Romanoru quadragintaquinqj millia eu Paulo cófule ôi fena/ toribus L X X x,côfularibus atq^ prætorijs aut ædilitrjs triginta.Poft quâ cladem eu à nobi/ libus adolefcêtibus propter defperatione confiliu de relinquenda Italia iniretunP.Cornelius Scipio tribunus militû qui poftea Africanus nucupatus eft:ftricfto fuper capita deîiberantiu ferro,iurauit pro bofte fe habituru eû:qui in uerba fua no iuraftet:cftècitcp:ut omnes minime rclictu iri à fe Italiâ iureiurâdo aftringeretur. Præterea trepidatione urbis,ôi luélu,K res in Hifpania meliore cuêtu geftas cotinct. Opimia,6i Floronia ueftales uirgines incefti dânatæ funt.Propter paucitatêuero militû feruorû oôto millia armara funt. captiui eu poteftas effet redimêdi:redépti no funt. Varroni obuiâ itum efttôi gratiæ aôlætq? de rep.non defperaffet. ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LIBRI III

CAMP AN I ad Annibalem defecere. Nuntius cannêfisuitftoriæ Mago Cartbaginê miffus annulos aureos à digitis occiforum Romanoru detradlos in ueftibulo curiæ fu/ dit:quos exceffîffe modrj menfurâ traditur. poft quem quide nuntium Hanno ex Pœnis uir tiobiliffimus fuadebat fenatui Carthaginenfiujut paeem à populo Romano peterent: nec te nuit,obftrepête barchina faôtione. Claudius Marcellus prætor ad Nolam eruptione aduer fus Annibalem ex oppido faôta profpere pugnauit. Exercitus Annibalis per hyberna Ca pux ita luxuriatus eft;ut corporu uiribus,at£Ç animoru eneruaretur. Cafilinum à Pœnis obz 1 a a i feffum

DEC. T E R T I A E

fcfTum ita fame uexatu efttut lora.ôt pelles fcunsdetFaólas,item mûres eflenttôi nuci’büs per Vulturnu amnem à Romanis miflîs uixerint. Senatus ex equeftri ordine hominibus cen/ tûm nonaginta feptem fuppletus eft. L.Pofthumius prætor à Gallis cû exercitu cæfus cft.

Cn.ôi P.Scipiones in Hifpania Afdrubalem uicerunuôiHifpaniam fuam fecerunt. Reli quiæ cannenfi's exercitns in Siciliam relegatæ funune recederent inde,ni(î finite bello. Inter Pliilippum Macedonum regem,Ôi Annibalem focictas iundta eft. Sempronius Gracchus Cos. Carapanos cccidit. Præterea in Sardinia féliciter à T. Manlio prætore aduerfus Pœgt;' nos,Sardosép res geftas continet-.à quo Afdrubal dux,Si Mago,amp; Hanno capti, Claudius Marcellus prætor Annibalis cxercitum ad Nolam prælio fudit: ÔC uicit:primuscp omniû tot cladibus feflîs Romanis mcliorem fpcm belli dédit.

L I B R I I I I I

Hi E R ON Y ü V s Syraeufanorum rex,cuiusauusHicroamicus populo Romanofae rat:ad Carthaginéfes defecinôi propter crudelitatê, fuperbiamc^ à fuis intcrfedlus eft.

T.Sempronius Gracchus procoful proipere aduerfus Pœnos.ôi Hannonê ducé ad Benez uétum pugnauit, feruorû maxime opera:quos liberos efle iuftît. Claudius Marcellus Cos. in Sicilia.quæ prop'e tota ad Poenos defeccrat:Syracufas obfedit. Philippe Macedonu rez gi bellum indidtu eft.qui ad Apolloniam nodlurno prælio oppreffus/ugatusiq:, in Macedo niâcû propè inermi exercitu profugit. ad id bcllu gerendu Valerius prætor miftus eft. Res præterea in Hifpania à P.SC Cn.Scipionibus aduerfus Carthaginéfes geftas continet. Sy/ phax rex Numidaru in amicitia afeitus cotra Mafaniflam Regé Mafæfuloru pro Carthagiz nenfibus pugnans,ui(ftus,in Hifpania ad Scipione cu maxima manu tranfit contra Gades: ubi angufto freto Africa,Si Hifpania dirimuntur. Gekiberi quoc^ in amicitiam recepti funt: quorum auxilijs accitis,tunc primum mcrceqarium militem Romana caftra habuerunt.

L I B R I V

Pc o R N E Li V s Scipio ,poftea Africanus,ante legitimes annos ædilis faeftus eft. An nibal urbem Tarentu præter arce per Tarentinos iuuenes,qui fe noctu uenatu ire fimuz lauerâtæepit. Ludi Apollinares ex martijs carminibus,quibus cannefis clades prædiéta fae rat:inftituti funt. A Q.Fuluio,Si Ap.Claudio Coss.aduerfus Hannonê Pœnorum ducem profperepugnatum eft. T.Sempronius Gracchus proconful ab hofpite fuo Lucano in infi dias ductus,à Magone interemptus eft. Centenius PeHula,qui centurie militauerat:cu pez tiftet à fenatuiut fibi exercitus dareê'tpollicitusép eflet.fi hoc impetraftet, de Annibale uiêtoz riam:oêto millibus acceptis militum dux faêtus cóflixit acie cum Annibaletqui cum exercitu eum cecidit. Cn. Fuluius prætormale aduerfus Annibalem pugnauitun quo prælio homiz num fexdecim millia ceciderut:ipfe cu equitibus ducetis effugit. Capua obfefta eft à Q.Fulz uio,ôi ab Ap.Claudio Coss. Claudius Marcellus Syracufas expugnauit anno tertio:ôi inz gentem fe uiru geftit.in eo tumultu urbis captæ Archimedes intentus formis,quas in pulucre defcripferaninterfeóluseft. P.Si Cn.Scipiones in Hifpania tot tantarumcp reru félicitergez ftarum trifteexitum tulerut,propè cum totis exercitibus cæfi anno oêtauo, in Hifpaniam iuerant.amiftacp eius prouinciæ pofleflîo foret:nifi L.Martq equitis Romani uirtutc Si indu ftria cótraêlis exercituu reliqui'js,eiufde hortatu bina caftra hoftium expugnata eftent.ad td ginta feptê millia cæfa: ex mille oêtingctis:præda ingens capta.dux Martius appcllatus eft.

L I B R I VI

An N I B AL adtertiumaburbeRomalapidefuperAnicnemcaftrapofuit. ipfcuero cum duobus millibus equitum ufcp ad porta Capenam,ut urbis fîtum explorarcnobz equitauit.Si cum per triduu in aciem utrinq? exercitus oinnis defeendiflet: certamen tepeftaS diremit.nam cum in caftra redrjftent: ftatim ferenitas erat. Capua capta cft à Q. Fuluio,ôC Ap.Claudio Coss. Principes Campani ueneno fibi cofciuerunt mortem.Cu fenatus Cam/ panorum deligatus efletad palos: ut fecuri feriretur: literas à fenatu miftas Q. Fuluius CoS. quibus iubebatur parcere: antequâ legeret, in finu pofuinSi lege agi iuflîf.ôi fupplicium perz egit. Cum in comitqs apud populum quæreretur:cui mâdaretur Hifpaniaru imperiumullo id uolente

U

- ' \E 'P I T O-3M B - / .! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$

id uoîentc fufcipcrcjP.Scipio P.filius,qui in Hifpam'a cedderat:profeflus eft fe l'tufum. Si faF* fragio popuhjConfenfuqp omnium miiKis, Nouam Carthaginem uno die cxpugnauit: cum ageret uigefimum quartum annummidercturc]^ diuinaftirpe crcatus;quoniâ ipfc, pofteaz quam togam acceperanquocidie in Capitolio erat:amp; in cubic-ulo matris eius anguis fæpenuz mero uifus eft. Rcs prætcrea in Sicilia geftas continet: Si amicitiam cum Ætolis iunôlam, bellumq^ geftum aduerfum Acarnânas,ÔC Philippum Macedonum regem,

L I B R I VII nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

CN.Fuluius proconful eu exercitu ab Annibalecæfus eft.Meliore euetu à Claudio Marz cello cófule aduerfus eundem ad Numiftronem pugnatum cft.inde Annibal nodlu rez ceffit.Marcellus infecutus eft:ôi fubinde cedentem preffiudonec effugeret.priore pugna Anz nibal fuperior fiiiuMarcellus infequenti. Fabius Maximus pater Cos, Farentinos per dez ditionem accepit. In Hifpania ad Betulam Scipio cum Afdrubale Amilcaris coflixitzöi uiz cit.inter alia captum pucrum regalem eximiæ formæ ad auunculum MafaniiTam cum donis miiit, Claudius Marccllus,T,Quintius Crifpinus Coss, fpcculadi caufa egrefli à caftris inz ßdqs ab Annibale circunuenti funt. Marcellus occilus fuit: Crifpinus fugit. Res præterea à P.Sulpitio prætore aduerius Philippum, Si Achæos geftas continet, Luftrum à ceforibus conditum eft:cenfa funtciuium capita centum triginta feptem millia.centum Si oóto.ex quo numero apparuit quatum hominum tot præliorum aduerfa fortuna populo Romano abftu liftet Afdrubatqui cum exercitu nouo tranfeenderat Alpes:ut fe Annibali cóiungeret: cum millibus hominum l V i cæfus eft M.Liurj confulis dueftu, non minore opera Claudq Ne ronis confulis.qui cum Annibali oppohtus eflèurclidtis caftris,ita ut inimicum fallereüeleóla manu profeétus Afdrubalem circuuenit,

L I B R I V I ii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Re s in Hifpania profpere geftæ à Syllano Scipionis legato, Si à L. Scipione fratre adz uerfus Pœnos:à Sulpitio proc5fule,ói ab Attalo rege A(îæ aduerfus Philippum regem Macedonu pro Ætolis referutur. Cum M.Liuio,Óf Claudio Neroni Coss.triumphus dez cretus effet:Liuius,qui in prouincia fua rem gcfteratzquadrigis inueótus eft:Ncro,qui in colle gæ prouinciâ,ôi ut uiótoria eius adiuuaret:uenerat:equo eft fecutus:ó£ in hoe habitu plus glo ri^.reueientiæcç habuit.nam Si plus in bello.quàm collega fecerat. Ignis in æde Veftæ nez gligentia uirginis,quæ non cuftodierat:extinólus eft.uirgo cæfa eft flagro. P.Scipio in Hiz ^ania eu pœnis dcbellauit x 1111 anno eius belli,anno quinto, pofteaquâ ieranexcluhsé^ in totum pofleftionc eius hoftibus.Hifpaniam recepit:Si à Tarracone in Africam ad Sypha cem regem Numidarum duobus nauigrjs tranfueôtus,fœdusiunxit.Afdrubal Gifgonis ibi cum eo in eodem ledo accubauit.munus gladiatorium in honorem paths,patruiep Carthaz gini Noua: dcdit,non ex gladiatoribus:fed ex rjstqui aut in honorem duels, aut ex prouocaz tione in certamen defcendebant:in quo reguli fratres de regno ferro contendcrut. Cu Afta pa urbs ab Romanis oppugnaretunoppidani liberos,Si coniuges rogo extruefto occiderunt: fe infuper præcipitauerut. Ipfe Scipio dum graui morbo implicitus eflèt:feditionê in parte cxercitus motam cofirmatus difcuflinrebellantesc^ Hifpaniæ populos coegit in deditionem uenire.Etamicitia fadtaeft cum Mafanifla rege Numidarum:qui illi quidem auxilium,ß in Africam traieciftet:polliccbatur.Cum Gaditanis quoep poft difeeftum inde Magonis,cui ex Carthagine fcriptum erat:ut in Italiam trarjeeret. Romam reuerfus,cófuk^ creatus. Africam prouinciam pecenri,cótradicente Q.Fabio Maximo,Sicilia data eft:permiftumq5:ut in Afri cam crafjcerenfî ex republica efle cenferet.Mago Amilcaris filius à minore Baleari infula,ubi hyemarat:in Italiam traiecit

L I B RI IX

Ex Sicilia C.Lælius in Africa à Scipione miffus ingétem prædam reportauit:6i manda ta MafaniftæScipioni expofuit,conquerencis:quod non exercitum in Africa traieciftet. Bellum in Hifpania finitu,ui(ftore Romano:quod Indibilisexcitaucrat.ipfe in acie occifus: Mandonius expofcctibus Romanis à fuis deditus eft, Magoni:qui inGalliâ, Si'Liguriam a a $ ierat;

6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. III. EPITOME

icraticx Africa S: inilitum ampla manus mifla-.K pccunixquibus auxilia conduceret: præcez ptumc^:ut fc Annibali iugeret. Scipio à Syracufis in Brutios traiecit:0d Locros,pulfo puni co præ(îdio,fugatoc^ Annibale,recepit. Pax cum Philippo faóla eft. Idæa mater dcpor/ tata eft Romam à Pefinuntc oppido Phrygiæ:carmine in libris fibyllinis inuento:pelli Italia ' alienigenam hoftem pofle:fî mater Idæa deportata Romam eflèt.tradita autem eft Roma nis per Attalum regem Afîæ. Lapis erat. quern matré deum incolæ dicebant.excepit P.Scû pio Nafica,Cn.filius,eius,qui in Hifpania perierat.uir optimus à fenatu iudicatus.adolefcens nondum quæftoriustquoniam ica refponfum habebaturmt numen id ab optimo uiro recipe retunconfecrarcturép. Locrenfes legatos Romam miferunt:qui de impotentia Q.Pleminn legati quererentur: quod pecuniam Proferpinæ abftulerat:óó liberos eorum, amp;nbsp;coniuges ftu/ prauerat.Pleminius in catenis Roma perdueftus in carcere mortuus eft, Cum falfus rumor de P. Scipione proconfule, qui in Sicilia erat: in urbem perlatus efl'ct:tanquam luxuriaretur: gt;nbsp;miflis ob hoc legatis à fenatu, qui explorarent:an ea uera eftennpurgatus infamia Scipio in Africam traiccit fenatus permiftu. Syphax accepta filia in raatrimoniu Afdrubalis Gifgo/ nis,amicitiæ,quam cum Scipione ipfe iunxeranreauntiauit. Mafanifta rex Mafæfulorum, dum pro Carthagine in Hifpania militat:amifto patre Gala, de regno exciderat.quo p beb Ium fæpe repetito, aliquot prælqs à Syphace rege Numidaru uiiftus, in totum priuatus eft: iK cum ducentis equitibus exul Scipioni fe iunxit:Si cum eo primo ftatim bello Hannonem Amilcaris filium cum ampla manu intcremit. Scipio aduentu Afdrubalis ÖC Syphacis,qui propè cum centum millibus armatoru uenerannab obfidione Vticæ depulfus hyberna com muniuit. Sempronius Cos.in agro crotonienß profpercadueifus Annibalem pugnauit,

Luftrum àcenfohbusconditumeft.cenfafuntciuium capita CCXV miIlia. Inter cen fores M.Liuium.Si Claudiu Ncronem notabilis difcordia fuit.namöi Claudius Liuio colle gæ equum ademit: quod à populo Romano damnatus, atftusqj in exilium fijcrat: SC Liuius Claudioiquod falfum in fe teftimoniu dixiftet: SC quod minime bona fide fecum in gratiam rediffet.idem omnes tribus,extra unam, ærarias reliquit: quod SC innocétem fe damnaflènt: SC poftea confulem,cenforem^ feciftent.

L I B R I X

IN Africa Scipio Carthaginenfes.amp;eundemSyphacemNumidaru regê, Afdrubalemc^ pluribus prælqs uicit, adiuuante Mafanifta: binac^ hoftium caftra expugnauit: in quibus

X L millia hominum ferro igni^ confumpta funt.Syphacé per C.Lælium cepit.Mafanifta Sophonisbam uxorem Syphacis,filiam Afdrubalis.captam ftatim adamauiuSi nuptqs fa/ élis uxorem habuit: caftigatusq? à Scipione uenenum ei tranfmifit:quo quidem haufto ilia deceftït. Efieclumcp eft multis Scipionis ui(ftorqs:ut Carthaginenfes in defperationcm adi in auxilium publicæ falutis Annibalem ex Italia reuccarent. Iscp anno decimo fexto Italia difeedensin Africam traiecintentauitép per colloquium paeem cum Scipione componerc.ôi cum de conditionibus pacis non conueniftet: acie uictus cft.Pax Carthaginenfibus data eft petentibus. Annibal Gifgonem paeem diftuadentem manu fua detraxit: exeufata deinde temeritate fatfti.ipfe paeem fuafit. Mago bello,quo in agro Infubrium cum Romanis eoii/

flixerar:uulneratus,dum in Africam per legatos rcuocatus reuerteretunex uulnere mor tuns eft. Reuerfus in urbem Scipio ampiiftimum, nobiliftîmumc^ egit triumz phum:quem Q.Terenrius Culleo fenator pileatus fecutus eft. Scipio

Africanus,incertu militari prius fauore.an populari aura ira co gnominatus fit. primus certe hic imperator uiiftæ à fe nomine gentisnobilitatus eft,

T.Liuq

T‘ LIVII PATAVINI HI

S TORIARVM AB VRBE C O NDIT A D E CADIS T E R T I A E LIBER P R I Al V S.

N PARTE Opens mei licet mihi prçfan,quod in principio fum mæ totius profeflî pleriq; funt reru fcriptores,bellum maxime me morabileomniû,quæ unquam gefta finnme fcripturü:quod Anni bale duce Carthaginêfes cum populo Romano geflère.nam ncqj ualidiores opibus ullæ inter fe ciuitates, gentescp contulcrunt ar/ ma:neq; his ipGs tatum unquam uirium.aut roboris fuit. amp;nbsp;baud ignotas belli artes inter fe,fed expertas primo punico confercbant bello.Si adeo uaria belli fortuna,ancepsc^ mars fuinut propius pe riculo fuerint.qui uicere.odijs etiam prope maioribus certarunt,^ uiribus:Romanis indignatibus, quod ut^oribus uióli ultro inferrent arma;Pœnis,quod fu/ perbc, auareéç credcrent imperitatu uiótis eiTe.Fama etiam eft; Annibalem annorum ferme nouem pueriliter blandientem patri Amilcari,ut duceretur in Hifpaniam; cum perfedlo Afri co bello excrcitum eó traiecfturus facrificaret: altaribus admotu, tadisfacris iurciurando ada (ftum:fe,cum primum poffet, hoftem fore populo Romano. Angebant ingentis fpiritus ui/ rum Siciliagt;Sardiniaq^ amiffæ.nam ôiSiciliam nimis celeri dcfperatione rerum coccflam, ôi Sardiniam inter motum Africx fraude Romanorum, ftipcndio etiam fupenmpoG'to, inter/ ceptam.Hisanxiuscurisita fe Africo bello, quod fuit fubrecentem Romanam pacem; per quint^ annos;ita deinde nouem annis in Hifpania augendo punico imperio gefli't: ut appa/ reret maius eum nbsp;nbsp;quod gereret,agitate in animo bellum:ôc fi diutius uixiftet;Amilcare du/

ce Pœnos arma Italiæ illaturos fuiflè;qui Annibalis duôtu intulerunt.Mors Amilcaris pcrop portuna.ôC pueritia Annibalis, diftulerunt bellum. Médius Afdrubal inter patrem ôi filium odlo fermé annos imperium obtinuit, flore ætatis(uti ferunt)primo Amilcari conciliatustge/ ner inde ob altâ indolem profeôlus animi afcitus;Si quia gener erat; fadlionis barchinæ opi/ bus,quæ apud milites, plebemcçpîus quàm modicæétant; haud fané uoluntate principum inimperio pofitus.Is plura confilio quàm ui gerens,aufpicqs regulorum magis.côciliandisé]? peramicitiam principum nouisgcntibus,quàm bcl’o aut armis.rem Carthaginéfem auxir, Cæterum nihilo ei pax tutior fuit, barbarus eum quidâ palàm ob iram interfedti ab eo do mini obtruncauit. comprehenfusq? à circûftantibus haud alto cp fi euafiflet uultu, tormentis quoq; cum laceraretuneo fuit habitu oris;ut fuperantclætitia dolores,tidentis etiam fpecieni præbuerit.Cum hoc Afdrubale,quia miræ artis in follicitandis gcntibus, imperiocp iungen/ disfuo fueranfcedus renouaueratpopulus Romanus;ut finis utriufq; imperij effet amnis Ibe rus;Saguntinisc^ medqs inter imperia duorum populorum libertas feruaretur. In Afdruba lis locum haud dubia res fuit quin prærogatiuam militarem, qua extemplo iuucnis Annibal intra pra:torium delatus;imperatorc^ ingenti omnium clamoreatc^aflenfu appellatuserat: fauor etiâ plebis fequerctur.Hunc uixdum puberem Afdrubal literis ad fe accerfi'eranadtacp tes in fenatu etiam fuerat; Barchinis nitcntibus ut afluefceret militiæ Annibal; atq? in pater/ nas fuccedcrct opes. Hanno altcrius fadtionis princeps,ÔC æquu poftulare uidetur, inquit, Afdrubal; ôi ego tarnen non cenfeo quod petit,tribuendum. Cum admiratione tam ancipi/ tis fententiæ in fe omnes conuertiiïeuflorem ætatis.inquir,Afdrubal, quem ipfe patri Anni/ balis fruendum præbuit; iufto iure cum à filio repeti cenfet.nos tarnen minime dccet iuuêtu/ tem noftram pro militari rudimento affuefaccrc libidini jimpcratorum. An hoctimemus,nc Amilcaris filius nimis fero imperia immodica,ôd regni paterni fpeciem uidcat C Si cuius régis genero hæreditarf) fint relidli exercitus noftri;eius filio parum mature feruiamus'iEgo iftum iuuené domi tenendum fub legibus, fub magiftratibus docendum uiuere æquo iure eu cæte/ tiscenfeo'.ne quandoq; patuushic ignis incendiu ingens exfufcitet. Pauci,ac fermé optimus a a 4. quifqi

8’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AE

quifqî Hannom' aflennebantur:fed(ut pîcrûcp fi'Qmaior pars meliorem ui'citï Mifïus Anof bal in Hifpaniam primo ftatimaduentu omnem exercitum in fecôucrtit.Amilcarem uiucn/ tem redditum fibi ueteres milites credere:eudem uigorem in uultu, uimc^ in oculis, habitum oris.lineamentacp intueri.deinde breui effednuc pater in fe minimum momentu ad fauorem conciliandum cflct. Nunquam ingenium idem ad res diuerfîflîmas, parendum atqj impcz • tandum,habiliusfuit.itaq? haud facile difcerneres:utrum impcratori,an exercitui carior eflet* necß Afdrubal alium qucnquam præficere malle.ubi quid fortitcrac ftrenue agendum eflet: neq^ militcs.alio duce plus confidere,aut audere.plurimû audaciæ ad pericula capefienda,plti timum confili] inter ipfa pericula erat.nullo labore aut corpus fatigari,aut animus uinci pote/ rat.caloris,ac frigoris patientia par:cibi,potioniscç defyderio natural!, non uoluptate modus fînitus:uigiliarum, fomnicç nec die,nec noôte difcriminata tempora, id quod gerendisrebus fupereflet: quieti datum, ca nec^ molli ftrato,neq3 filentio accerfita. multi fæpe militari fagu/ lo opertum, humi iaccntem inter cuftodias, ftationesc^ militum confpexerunt. ueftitus nihil inter æquales excellens:arma,atc^ equi cofpiciebantur.equitû,peditumi'p idem longe primus trat.princcps prælium inibat; ultimus conferto prælio excedebat. Has tantas uiri uirtutesin/ gentia uitia æquabâninhumana crudelitas,perHdia plus punica.nihil ucri,nihil fanôti,nul lus deùm metusmullum iufiurandum, nulla religio.Cum hac indole uirtutum ac uitiorum tri ennio fub Afdrubale imperatore meruit: nulla re,quæ agéda audendatp magno futuro duci élïctrprætermifla.Cæterû ex quo die dux eft declaratus: uelut Italia ei prouincia dccrcta,beb lumq^ Romanum mandatum eflet: nihil prolatandum ratus, ne fe quoq^, ut pattern Amil/ carem,deinde Afdrubalem,cunótantem cafus aliquis opprimeret:Saguntinis infcrre bellum ftatuinquibus oppugnandishaud dubie Romana arma mouebantur.in Olcadû fines prius (ultra Iberum ea gens in parte magis, quàm in ditione Carthaginenfium erat^jinduxit exer/ citum:utnon petifle Saguntinos,fed rerum ferie,fînitimis domitis gentibus,iungendotptra/ élus ad id bellum uideri pollet. Carteiam urbem opulcntam caput gentis eius expugnahdi ripitcç.quo metu perculfe minores ciuitates,ftipendioirapofito imperium accepere. uidtor exercitus,opulentuscp prxda Carthaginem Nouam in hyberna eft dedutftus.lbi large par/ tiendo prædam,ftipendia præteritacum fide exoluendo,cunclis ciuium Riorum fociorumc]^ animis in fc firmatis,uere primo in Vacceos promotu bellum.Hermandica,62 Arbacala Car tciorum urbes ui captæ. Arbacala Si uirtute, Si multitudine oppidanorum diu defenfa. Ab Hermadica profugiexulibus Olcadum, priore æftate domitæ gentis,cum fe iunxilTcnncon/ citant Carpetanos: adortié^ Annibalem regreflum ex Vacccis, haud procul Tago flumine agmen graue pratda turbauere. Annibal prælio abftinuit: caftriscp Riper ripam pofitis, cum prima quies.filentium^ ab hoftibus Riif.agme tiado traiecit.ualloé^ ita produóto,ut locum ad tranfgrediendum hoftes haberent: inuadere eos tranfeuntcs ftatuit. equitibus præcepit: ut cum ingreflos aquam uiderent; adorirentur peditum agmcn.in ripa elephantos ante qua/ draginta difpofuit. Carpetanorum cum appedicibus Olcadum, Vacceorumcp,centum mil/ lia Riere:inui(fta aciestfi æquo dimicarctur campo.Itaqj Si ingenio feroccs. Si multitudine Re ti,0i quod metu ceflifle credebat hoftem:id morari uióloriam rati,quod intereftet amnis: cla/ more fublato,paflim fineullius imperio quàcuiq^ proximum eft,in amnem ruunt.Etexpar te altera ripæ uis ingens equitum in flumen immifla: mediocp aluco haudquaquam pari ccr tamine concurfum: quippe ubi pedes inftabilis,ac uix uado fidens uel inermi equite equo te/ mere atfto peruerti poflet: eques corpore armisc^ liber,equo uel per medios gurgites ftabili, comminus eminuscç rem gercrct. Pars magna Humine abfumpta. quidam uorticofo amni delati in hoftes, ab elephantis obtriti funt. poftremi, quibus ingrcflus in fuam ripam tutior fuittex uaria trepidatione cum in unum colligerentunprius quàm tanto ex pauore reciperent animos: Annibal agmine quadrato amnem ingreflus,fugam ex ripa fccit:uaftatisque agris intra paucos dies Carpetanos quoque in deditioncm accepit. Et iam omnia trans Iberum, præter Sagutinos, Carthaginenfiu erant, cum Saguntinis bellum nondum erat. cæteruiam belli caufa certamina cum finitimis ferebantun maxime Turdetanis. quos cum adiftet idem.

L IB E R P R 1 M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

■qui litis crat fator: nec certamen iuris, fed uim quæri appareret: legati à Saguntinis Romani miflîtauxiliu ad bellum iam baud dubie imminens orâtes.Cofules tune Romæ erât P. Cor/ nelius Scipio,amp; T.Sempronius Longus.qui cum legatis in fenatu introdueftis de repub.retu liflcnt:placuifletc^ mitti legatos in Hifpaniâad res iociorum infpiciédas: quibus (î uideretur digna caufa:ÔC Annibali denuntiarennut ab Saguntinis focqs populi Romani abftînerenSC Carthaginê in Africam traqcerêt: ac focioru populi Ro. querimonias deferrét:hac legatione décréta,needum mifla,omnium fpe celerius Sagutum oppugnari allatum eft. tune delata ex tntegro rcs ad fenatû. Alq prouincias côfulibus riifpaniâ,atqj Africam deccrnentes,terra ma rieç rem gerendam cenfebant.ali) totû in Hifpaniâ,Annibalemc^ intendebant bellum.eranc qui non temere mouendâ rem tantâ,expeôlandosép exHifpania legatos cenferent.Ha:c fen tcntia,quæ tutiflîma uidebatunuicit. legatie^ co maturius miffi P. Valerius Flaccus,ÔC Q. Be bius Pamphilus Saguntum ad Annibalem;atqj inde Carthaginem, fi no abfifteretur bello? ad ducem ipfum in pœnâ feederis rupti depofcendum.Dum ea Romani paranncofultantc^? iam Sagutum fumma ui oppugnabatur. Ciuitas ca longe opulentiiTima ultra Iberu fuit, fita pafius mille ferme à mari.oriundi à Zacyntho infula dicutunmifliqj etiä ab Ardca Rutulo/ rum quidam generis.cæteru in tantasbreui creuerant opes,feu maritimis, feu terreftribus fru d:ibus,feu multitudinis incremeto, feu fanólitate difciplinæiqua fidem focialem ufqj ad per/ niciem fuacoluerunt. Annibal infefto exercitu ingrefius fines,peruaftatis paffim agris,urben» tripartitoaggreditur.Angulus murierat.in planiorem patentioremtp,^ cætera circa,uallem uergcns:aduerfus cum uineas agerc inftituit, per quaS aries mcenibus admoucri pofict. Sed ut locus procul muro fan's æquus agendis uineis fuit: ita haudqua^ profpere, poftquam ad effecflum operis uentum eftxceptis fucccdebat.ôi turn's ingens imminebattSi murus,ut in fu/ fpeóto loco,fupra cæteræ modu altitudinis eraunitus craf.Ôi iuuentus dclcóla,ubi plurimum periculi ac laboris oftendebaturubi ui maiore obfiftebat.ac primo mifiilibus fummouere ho» fteminec quic^ fatis tutum munientibus pati.deinde iam no pro mœnibus modo, atq; turri tela micare:fed ad erumpendum ctiam in ftationes,operacp hoftium animus erat.quibus ta/ multuarrjs certaminibus baud ferme plures Saguntini cadebant,^ Pœnû Vt uero Annibal ipfe,dum muru incautius fubit: aduerfum femur tragula grauitcr idtus cccidit: tanta circa fu/ ga,acc^ trepidatio fuit:ut no multum abefleuquin opera ac uinea defcrerentur.Obfidio dein de per paucos dies magis.quam oppugnatio fuindum uulnus ducis curaretur. per quod tern pus utquies certaminu eranita ab apparatu opcru,ac munitionu nihil cefiacum. itaq? acrius deintegro obortum eft bellum:pluribuscp partibus, uix accipietibus quibufda opera locis.ui ueæ cœptæ agitadmouerii^ aries. Abundabat multitudine hominu Pœnus.ad centum enim quinquaginta millia habuifte in armis creditur. Oppidani ad omnia tuenda, atcç obcunda multimoda arte diftineri cœpti funt: ôi non fufficiebat. iam enim fen'ebantur arictibus muri: quaflatæ quoq? multæ partes erant.una cotinentibusruinis nudauerat urbem. très deinceps turres.quantucp inter cas muri erat:cu fragore ingenti prociderant.captumcp oppidu ea rui/ nacrediderant Pceni. qua,uelut fi pariter utrofq; murus texiffenita utrinqj in pugna procur fum eft. Nihil tumultuariæ pugnæ fimile erat:quales in oppugnationibus urbium per occa/ fionem partis alterius conferi folcnt:fed iuftæ acies,uelut patenti campo,inter ruinas muri, te (ftaep urbis modico diftantia interuallo coftiterant. Hinc fpesgt;hinc defpcratio animos iritat: Pceno cepifte iam fe urbe,fi paululum adnitatur,credcnte:Saguntinis pro nudata mœnibus patria corpora opponentibus: nec ullo pedem referente: ne relidlo à fe loco hoftem immitte/ ret.Itaq? quo acrius,ôi cofertim magis utrincp pugnabatuneo plurcs uulnerabâtun nullo in/ ter arma corporac^ uano intercidente tclo. Falarica erat Saguntinis,miftîle telum haftili ob/ longo,Si cætera tereti,præ£erquâ ad extremum: unde ferrum extabat.id,ficut in pilo, quadra tum ftuppa circumligabantJinebantc^ pice, ferrum autem tres in longum habebat pedes:uc cum armis transfigere corpus poftet, fed id maxime,etiam fi hæfiftêc in fcuto:nec penetraftet in corpus:pauore raciebat;quod cum mediu accefum mitteretuncoceptumeç ipfo motu mul/ to maioreignem ferrettarma omitti cogebat; nudumc^ milite ad infequetes lótus præbebat.

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cum

Cum ergo diu anceps fuiflet certamen:6i Saguntinis,quia præter fpcm refifterenucreuiflent animi:Pœnusgt;quia non uidffet: pro uicto efletxlamore repente oppidani tollunt: hoftemcg in ruinas muri expelluntj'nde impeditu,trepidantem^ exturbat:poftremo fufum,fijgatuq^ in caftra redigunt.Interim ab Roma legatos uenifle nuntiatum eft.quibus obuiam ad mare mifli ab Annibale qui dicerennec tuto eos adituros inter tot tam effrenataru gentium arma: nec Annibali in tanto diferimine reru operæ efle legationes audire. Apparebat no admiflos protinus Carthaginem ituros.literas igitur, nuntiosq^ ad principes fad:ionis barchinæ præ/ mittit:ut præpararét fuoru animostnequid pars altera gratificari pro Romanis pofler, Itaq; præterquam quod admifli,auditicp non funt:ea quoc^ uana atque irrita legatio fuit.Hanno unus aduerfo fenatu caufam foederis rupti magno filentio propter authoritatem fuam cum aflenfu audientium egit.Per deos fœderu arbitros ac teftes monuifle, prædixifle feme Amil/ earis progeniem ad exercitum mittercnt.non manes,non ftirpem eius coquiefeere uirimec un quam,donee fanguinis nominisep barchini quifqua fuperfit: quietura Romana fœdcra.ïuue nem flagrantem cupidine regni,uiamc^ unam ad id cernenté,fi ex bellis bella fcrendo fuccin étusarmis legionibuscß uiuat.uelut materia igni præbentes,ad exercitus mififlis.aluiftis er/ go hoc incendiu:quo nucardetis.Saguntum ueftri circunfedent exercitus: unde arcentur fœ/ deretraox Carthaginem circûfedebuntRomanæ legiones ducibus tjfdem drjstper quos pri ore bello rupta foedera funt ulti. Vtrum hoftem, an uos, an fortunam utriufq? populi igno/ ratisÆegatos ab focqs,ôi pro focqs uenientes bonus imperator uefter in caftra non admifit: ius gentium fuftulit.hi tarnen,unde ne hoftium quidem legati arcentunpulfi ad uos ueniut: res ex fœdere repetuntur:publica fraus abfit: authore culpæ,5i reum criminis depolcunt.quo lenius agunt, fegnius incipiuneo cum cœperint, uereor ne perfeuerantius fæuiant. Aegates infulas,brycemcp ante oculos proponite:quæ terra mariep per quatuor ÔC uiginti annos pafti fitis.Nec puer hic duxerat:fed pater ipfe Amilcar,Mars altenut ifti uolunt. fed Tareto turn in Italia no abftinueramus ex (œdere: fi'cut nunc Sagunto no abftinemus. uicerunt ergo dij, hominescp:ôi,id de quo uerbis ambigebatunuter populus fœdus rupiftet:euêtus belli, uelut 3:quus iudex,unde ius ftabat:ei uiôloriâdedit.Carthagini nüc Annibal uineas, turrescç ad/ mouinCarthaginis mœnia quant ariete.Sagunti ruinæ(falfus utinâuatesiîm)noftriscapiti/ bus incidcnnfuTceptum^ cû Sagutinis bellum, habendû cum Romanis eft. Dedemus er/ go AnnibalemCdicet aliquis.Scio mea leuem efle in eo authoritate,proprer paternas inimici tias.fcd öi Amilcareeo perijife lætatus fum:quodfî ille uiuerenbellum iam cum Romanis ha bcremus:öi hunc iuuene tan^furiâ,facemép huius belli odi, acdeteftor.nec dedendu folum adpiacuiu rupti fœderistfed fi nemo depofeat: deuehedum in ultimas maris terrarûq^ oras; ableganduc^ co, unde nec ad nos nome famacp eius accedere,ncc follicitare quietæ ciuitatis ftatu poflit.Ego aute ita cenfeotlegatos extemplo Roma mittendos:qui fenatui fatisfaciant: alios:qui Annibali nuntiet:ut exercitu ab Sagunto abducat: ipfumq? Annibalem ex fœdere Romanis dedant.tertiâ legationê ad res Saguntinis reddédas decerno. Cû Hanno peroraf/ fet-.nemini omniû certare oratione cum eo necefle fuit.adeo propc omnis fenatus Annibalis eraninfeftiusc^ locutû arguebant Hannonê:^ Flaccû Valeriu legatû Romanû.Refponfum inde Icgatis Romanis eftibellum ortû ab Sagutinis,no ab Annibale efle. populum Ro.iniu/ fte faccre:iî Sagûtinos uetuftiflîmæ Carthaginenflû focietati præponat.Dum Romani tem pus terunt Icgationibus mittédis:Annibal,quia feflPum militem præli'js,operibus^ habebat: paucorû qs dicrum quietem dedit,ftationibus ad euftodiam uinearû,aliorumq? operû difpo fitis:interim animos eorû nunc ira in hoftes ftimulando,nûc fpe præmioru accendit. utuero pro cocione prædam captæ urbis edixit militû fore:adeo accefi omnes funnut, fi cxtemplofi/ gnum datû eflennulla ui refifti uideref'poflè.Saguntini ut à prælqs quieté habuerât,nec lacef fentes,nec laceflîti per aliquot dies:ita no no(fte,nô die un^ ceflauerât ab opcre:ut nouû mu rum ab ea partc,qua patefadtû oppidû ruinis eranreficerent.Inde oppugnatio eos aiiquanto atrocior,^ anteadorta efttnec qua primû,aut potiflîmu parte ferrent opcmtcû omnia uarqs clamoribus ftreperenufatis frire poterât.Ipfc Annibal,quà turn's mobilis omnia munimenta ( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;urbis

LIBER P R I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;II

ôrbîs fuperans altitudinc agebatunhortator aderatquæ eu admota,catapulris,balifti'stp per omnia tabulata difpofitis,muros defenforibus nudalfeutum Annibal occafioné ratus, quin/ gencos fermé Afros cum dolabris ad fubruendu ab imo muru mittit.Ncc erat difficile opus; quod cæmenta non cake durata eranufed interlita luto,ftruôturæ antiquæ genere.itaq^ ante quàm cædcretur, ruebatper^ patentia minis agmina armatorum in urbem uadebätJocum quoqj editum capiût;collacistp eô catapultis,baliftisé^,ut caftellum in ipfa urbe uelut arcem imminente haberent:muro circundât.ôiSaguntini muru interiorem ab nondum capta urbis parte ducunt.Vtrincg fumma ui amp;nbsp;muniunt:ôi pugnât.fed interiora tuendo, minore in diesr urbem Saguntini faciunt.fimul crefeit inopia omnium longa obfîdionetôi minuitur expédiai tio externæ opistcum tam procul Romani,unica Ipes,circa omnia hoftiu effcnt.paulifper ta/ men affèdlos animos recrcauit repentina ^fedlio Annibalis in Oretanos.Carpetanost^.qui duo populi delcdtus acerbitate côft:ernati,retentis coquifitoribus metum defedtionis eu præz buiffent:oppreffi celeritate Annibalis omiferut mota arma.Nec Saguti oppugnatio fegnioc erauMaharbale Himilconis filio,quê præfecerat Annibal:ita impigrc rem agenterut ducem abeffe,nec ciues, nec hoftes fentirent. Is Si prælia aliquot fecunda fecitiôd tribus arietibus aliz quantum mûri difeuffit: ftratac^ omnia recentibus ruinis adueniêti Annibali oftendit.itàqs ad ipfam arcem extéplo dudtus exercitus: atroxép prælium cum multorû utrinqj cæde initû: amp;nbsp;pars arcis capta eft.Têtata deinde per duos exigua pacis fpes, Alconê Saguntinu.Sd Aloc cum Hifpanû.Alcon inconfeqs Sagunfinis,precibus aliquid moturu ratus,cum ad Anniba/ lem nodlu traniîffenpoft^ nihil lachrymæ mouebant,côditionescp tnftcs,utab irato uidla re ferebantuntransfugaex oratore fadtus,apud hoffem marifi'nmorituru affi'rmans, qui fub conditionibus his de pace ageret. Poftulabatur autem: redderent res Turdetanis: traditoé^ ornai auro atcç argento.egreflï urbe cum (îngulis ueftimentis ibi habitarent:ubi Pœnus iufz fîffet.Has pacis leges abnuente Alcone accepturos Sagutinos,Alorcus uinci animos ubi allai üincantur,affirmans,fe pacis eius Interpretern fore pollicetur.Erat autem turn miles Anniba/ lis-.cæterum publice Sagutinis amicus,atcç hofpes.Tradito palàm telo euftodibushoftium, tranfgreffùs munimenta,ad prætorem Saguntinum (Si ipfe ita iubebat) eft dedudlus. Qub cum cxtemplo cocurfus omnis generis hominum effet fadlustfummota cætera multitudine, fenatus Alorco datus eft.cuius talis oratio fuit.Si ciuis uefter Alcon,ncuti ad pace petendam ad Annibalem ucnitrita pacis coditiones ab Annibale ad uos retuliffct:fupcruacaneum hoc mihi fuiffèc iter: quo nec orator Annibalis,nec transfuga ad uos ueniffem. cum uero ille aut ueftra, aut fua culpa manferit apud hoffem: fi metum fimulauit, fua:ueffra,fi periculum eft apud uos uera rcfcrentibus:cgo,nc ignoretis effé aliquas amp;nbsp;falutis, Si pacts uobis coditiones: pro uctuffo hofpitio,quod mihi uobifeum eff: ad uos ueni. Veffra autem caufa mc,nec ulz lius alterius loqui, quæloquor apud uostuel ea fîdes fit: quod neqj dum ueffrisuiribus reffiz tiffis: neqt dum auxilia ab Romanis fperaffis:pacis unquam apud uosmêtionem feci.poffz quam nec ab Romanis uobis ulla fpes eff :nec ueff ra iam aut arma uos, aut mœnia fatis dez fendunt.pacé affero ad uos magis neceffariam,quàm æquam.cuius ita aliqua fpes eff;fi eam quemadmodu ut uieffor fert Annibal: fie uos ut uiôti audiatis:fi no id,quod amitritur: in daz mno, cum omnia uiôloris fint: fed quicquid relinquitur: pro munere habituri effis, Vrbem uobis,quam ex magna iam parte dirutam,captam ferè totam habet: adimit:agros relinquit: locum affîgnaturus,in quo nouum oppidum ædifîcetis:aurum,argentumépomne,publicum priuatum«^ ad fe iubet deferri: coniugum, ueffraép corpora, ac liberorum ueffrorum feruac inuiolata:fi inermes cum binis ueffimentis uelitis à Sagunto exire, Hæc uiôtor hoffis impez rat.hæc,quanquam fint grauia, atqj acerba:fortuna ueffra uobis fuadet. Equidem haud dez fpero: cum omnium poteffas ei à uobis faeffa fit: aliquid ex his rebus remiffurum. Sed hæc patienda cenfeo potius, quàm trucidari corpora ueftra, rapi trahie^ ante ora ueftra coniuz ges,ac liberos belli iure finatls. Ad hæc audienda cum circûfufa paulatim multitudine permi ftum fenatut effet populi concilium:repentc prtmores feceffîone fa(ffa,priufquam refponfum daretur: argentum, aururhque omne ex publico priuato^ in forum collatura in ignem ad id raptim

DEC. T E R T I AE

raptim fadturn conqcientcs.codcm plcn'q; femenpfospræci'pitaucrunt.Cuin ex eopaûof, ac trepidatio totam urbem perua(i(ïet:alius infupcr tumultus ex arce auditur.Turris diu quafla ta prociderat: pertp ruinam eius cohors Pœnorû impetu fadlo cum G'gnu imperatori dediP fcunudacam ftadonibus cuftodijsrp folitis hoftium efle urbem:non cûdtandum in tali occa/ fione ratus AnnibaLtotis uiribus aggieflus urbem momento cepit:fîgno dato: ut omnes pu/ beres interfîcerentur.quod imperiû crudele,cæterum propè neceflariiâ cognitum in ipfo euen tu en:.cui enim parci potuit ex qstqui aut incluiî eu coniugibus, aclibcris domos fuper feipfos ' concremauerunf; auc armati nullum ante finem pugnæ quàm morientes feceruntîT Captum oppidum eft cum ingenti præda.quanquam pleraqj ab dominis de induftria corrupta erat: ôiin cædibus uix ullum diferimen æcatislra fecerac,ÔC captiui militum præda fuerant: tarnen ex pretio rerum uenditarû aliquantum pecuniæ redaôtum efle conftat:amp; multam pretiofam fupellcdtilem, ueftemc^ miflam Carthaginem. Odtauo menfe, quàm cœptum oppugnari, captum Saguntû quidam fcripfere:inde Carthaginem Nouam in hyberna Annibalem con celfiflè:quinto deinde menfe,quàm à Carthagine profedtus fit:in Italiam peruenifle. Quæ ß ita funt'.fieri no potuiuut P.Cornelius,T.Scmpronius confules fuerint: ad quos amp;nbsp;in princi/ pio oppugnationis legati Saguntini mifli fint: ÔCqui in fuo magiftratu cum Annibale, alter ad Ticinum amnem.ambo aliquanto pofl ad Trebiam pugnauerint.aut omnia breuiora ali quanto fuere:autSaguntu principio anni.quo P.Cornelius,T. Sempronius confules fuerût: non cœptum oppugnari eft:fed captu.nam exceflifle pugna ad Trebiam in annum Cn.Scr uilq,ÔC C.Flaminij non poteft.quia Flaminius Arimini confulatu inijucreatus ab T.Scmpro nio confule:qui poft pugnam ad Trebiam ad creandos confules Romam cum ueniflet-.comi tqs perfeôlis,ad exercitu in hyberna redqt.Sub idem fere' tepus SC legati,qui redierant à Car thagine:Romam retulcrunt:omnia hoft ilia efle:ôi Sagunti excidium nuntiatum eft: tâtusc^ fimul mœror patres, mifericordiaep focioru peremptoru indigne,SC pudor non lati auxilrj,SC ira in Carthaginenfes, metusejj de fumma rerum cepit: uelut fi iam ad portas hoftis eflenut tot uno tempore motibus animi turbati trepidarent magis,quàm cofulerent.Nam neep ho/ ftem acrioré,bellicofiorem^ fecumeogreflum: nec rem Romanam tam defidem un^ fuifle, atep imbellem.Sardos,Corfosq^,ôC Hiftros, atq? Jlly ricos laceflîfTe magis, exercuifle Ro/ manaarma:ÔCcum Gallis tumultuatu magis,quàm belligeratû.Pœnum hoftem ueteranum trium SC uiginti annorum militia duriflima inter Hifpanas gêtes femper uiólorem, prirnum Amilcare,dcinde Afdrubale,nunc Annibale duce acerrimo afluctum,reccnté ab excidioopu lentiflimæ urbis Iberum tranfire:trahere fccu tot excitos Hifpanoru populos: cociturum aui/ das Temper armorû Gallicas gentes:cum orbe terrarû bellum gerendum in Italia,ac pro mœ nibus Romanis eflc.Nominatæ iam antea côfulibus prouinciæ erant.tum fortiri iufli. Corne liô Hifpania,Sempronio Africa cum Sicilia euenit.Sex in eum annu décréta: Icgioncs: SC fo/ ciorum,quantum ipfis uideretur:ÔCclaflîs,quanta parari poftet.quatuor SC uiginti peditû Ro manorummilliafuntfcripta:milleôCo(ftingêtiequitcs:focioru xliiii peditum,ÔC liH equitum.naues CCXX quinquercmes,celocesuiginti dcdudtæ.Latum inde ad populum: ucllent:iuberent:populo Carthaginêfi bellum indici.eiusip belli caufa fupplicatio per urbem habita: atq; adorati dr):ut bene, ac féliciter euenirenquod bellû populus Romanus iufliflet. Inter confules ita copiæ diuifæ.Sempronio datæ legiones duæ:ea quaterna millia erant pedi turn,SC treceni équités: focioru fexdecim millia peditum,équités mille ocftingenti:naues Ion/ gæ c L X, celoces duodecim.Cum his terreftribus,maritimiscp copijs T.Semproniusmif fus in Siciliam;ita in Africain tranfmiflurus :fi ad arcendum Italia Pœnum conlul alter fatis eflet.Cornelio minus copiarû datum:quia L.Manlius prætor SC ipfc cum haud inualidopræ fidio in Galliam mittebatur. Nauiû maxime Cornelio numerus diminutus. lx quinque/ remes datæ: (neqj enim mari uenturû, aut ea parte belli dimicaturum hoftem credebant) SC duæRomanæ legiones cum fuo iufto equitatu, SC quatuordecim millibus focioru peditum, equitibus mille ducentis.Duas legiones Romanas,SC quatuordecim millia fociorum peditu. mille équités focios, D C Romanos Gallia prouincia eodem anno uerfa in punicum bellum habuit.

L I B .E R P R h M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÏJ

■habuwHîs îta comparatis,utomnia iufta ante bellum fierentîlegatos maîores natu,Q.Fabigt; üm.M.Liuium,L.Æmilium,C.Licinium,Q.Bebium.in Africam mittunt adpercundtandos Carthaginéfes:publico ne confilio Annîbal Saguntum oppugnaflètCÔC fî,id quod faduri ui/ debantunfaterentunacdefenderent publico conlîlio fadumzut indiccrent populo Carthagi/ ncnfï bellum. Romani poftquàm Carthaginem uenerunt: cum fcnatus datus efletzSC Q. Fa/ bius nihil ultra quàm un um, quod mandatum erat:pcrcundatus efret:tum ex Carchagincnfi bus unus princeps, Vana Romani,inquit,ôi prior Icgatio fuit: cum Annibalem tanquam fuo confilio Saguntum oppugnâtem depofcebatis. cætcrum hæc legatio ucrbis adhuclenior eft, te afperiorMac enim Annibal Si infimulabatur.ôi depofcebatur. nunc à nobis SC côfelïio cul/ p:c exprimitur: Si ut à confeffis res extemplo repetuntur. Ego autem non priuato.publico'nc confilio Saguntum oppugnatu fit,quærendum cenfeo:fed utrum iure.an iniuria.noftra enim baec quæftio.atqj animaduerfio in ciuem noftrum eft:noftro,an fuo fecerit arbitrio.uobifcum una difccptatio efttlicuerit ne per fœdus fîeri.Itaq; quoniam difcerni placet:quid publico con/ filio,quid fua fponte imperatores facianünobis uobifcum fœdus eft à Ludatio cofulc idum: in quo cauetur utrorunqj focfjs.nihil de Saguntinis(necdum enim erant foerj ucftri)cautû eft. At enim eo fœdere,quod cum Afdrubale icftum eft;Saguntini excipiuntur.aduerfusquod ni hil ego didurus fumtnifi quod à uobis didici.uos enim quod C. Ludatius conful primo no/ bifcum fcedus icinquia nec^ authoritate patrum, nec populi iuflu idum erat: negaftis uos eo teneri.itacp aliud dcintegro fœdus publico confilio idum eft.fi uos non tenent ueftra fœder-«, nifi ex authoritate aut iuflu ueftro ida:ne nos quidem Afdrubalis fœdus, quod nobis infcrjs icit:obligare potuit.Proinde omittite Sagunti,atqj Iberi métionem facere:SÎ quod diu partu/ ht animus ueftenaliquando pariat.Tum Romanus finu ex toga fado, hic,inquit, uobis bel/ Ium,5i paccm portamus: utrum placet, fumitc. Sub hanc uocem haud minus ferociter.darec utrum uellettfucclamatum eft.ôC cum is iterum finu effufo bellum dare dixiflef.accipere fe om nés refponderunt:6C quibus acciperent animisitifdem fe gefturos. Hæc direda percûdatio, ac dcnunciatio belli magis ex dignitate populi Romani uifa eft: quàm de fœderum iure uer/ bis difceptare,cum ante,tum maxime Sagunto cxcifa.nam fi uerborû difceptationis res effet: quod fœdus Afdrubalis cum Ludatij priore fœdere commutatu eft: comparandu non erat: cum in Ludatrj fœdere diflerte additum eflef.ita id ratum fore:fi populus ccfuiflcnin Afdru/ balis fœdere,necexceptum taie quicquam fuerit: amp;nbsp;totannorum fîlentio ita uiuo eo compro/ batum fit fœdusrut ne mortuo quidem authore quicquam mutaretur. quanquam amp;nbsp;fi priore fœdere ftaretunfatis cautum erat Sagûtinis,focrjs utroruq; exceptis.nam necp additum erat: ns,qui tune effentrnec.ne qui poftea affumerentur. SC cum aflumere nouos liceret focios: quis æquum cenferenaut ob nulla quêquam mérita in atnicitiam recipiCaut receptos in fidem non defendiC’tantum:ne Carthaginenfium focfj,aut follicitarentur ad defedionem:aut fua fponte defeifeentes rcciperentur.Legati Romani ab Carthagine,ficut his Romæ imperatum erat:in Hifpaniam.ut adirent ciuitates: ut in focietaté pellicerennaut auerterent à Pœnis:traiecerunt. Ad Bargufios primum uenerur. à quibus benigne excepti, quia tædebat imperij Punici:mul/ tos trans Iberum populos ad cupidinê nouæ fortunæ erexerunt. Ad Volcianos inde eft uen/ tum.quorum célébré per Hifpaniam refpofum cæteros populos à focietate Romana auertit. ita enim maximus natu ex rjs in concilio refpodit.Quæ uerecundia eft uos Romani poftula/ fe,uti ueftram Carthaginenfium præponamus amicitiæCcum qui id fecerunt Saguntinixru/ delius.quàm Pœnus hoftis perdidifuos focq prodideritis. ibi quæratis focios cenfeo: ubi Sa/ guntina clades ignora eft.Hifpanis populis ficut lugubre,ita iniigne documentû Sagunti rui/ næerunnne quisfidei Romanæ,aut focietati confîdat.Inde extemplo abire finibus Volciano turn iuffi.ab nullo deinde concilio Hifpaniæ benigniora uerba tulere.itaqj nequicquam pera/ grata Hifpania in Galliam tranfeunt.In his noua,terribiliscp fpecics uifa eftrquod armatiCita mos gentiserat)in conciliu uenerunt.Cum uerbisextollentes uirtutem gloriamq, populi Ro ttani.ac magnitudinem impern,petiflent:nc Pœno bellum Italiç inferenti per agros,urbesc^ fuas tranfîtum datent: tantus cum fremitu tifus dicitur ortus: ut uix à magiftratibus, maiori/

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AB

buscç natu luuentus fedaretur.adco ftolidajnipudcnsc^ poftulatio uifa efi::cen(ere ne in Tta/ liam tranfmittant Galli bellun'pfos id auerterc in fetagroscp fuos pro alienis populados obiÿ cerc.Sedato tandem fremitu,refp6fum Icgatis eftmeqj Romanorum in fe meritum effe:nelt;^ Carthaginenfiu iniuriam:ob quæ aut pro Romanis,aut aduerfus Pœnos fumantarma.Con tra ea audire fefe: gentis fuæ homines agris, finibus^ Italiæ pelli à populo Romano: ftipcn/ diumip pédere:ôicætera indigna pati.Eadem fermé in cætcris Galliæ côcilqs diôta,auditaq5. nec hofpitale quicquâ,pacatum ue fatis prius auditum:quàm Maflîliam uenerunt. ibi omnia ab focqs inquifita cum cura ac fide,cognita: præoccupatos iam ab Annibale Gallorû animos efle.fed ne illi quidem ipfi fatis mitcm gentem fore: (adeo ferocia.atqj indomita ingénia eife) ni fubinde auro,cuius auidiffîma gens eft:principum animi concilientur Jta peragratis Hifpa niæ Si Galliæ populis,legati Romam redeunt:haud ita multo poft quàm confules in prouin cias profeôli erant.ciuitatem omnem in expeôlationé belli ereólam inuenerunnfatis conftan/ te fama.iam Iberum Pœnos tranfîfte. Annibal Sagunto capto Carthaginê Nouam in hy/ berna c5ceflerat,ibicp auditis,quæ Romæ,quæc^ Carthaginê a(fta,decretacp forennfecçnon ducem folum,fed etiam caufam efte belli:partitis,diuenditisc^ reliquqs prædæ.nihil ultra dif ferendum ratus.Hifpani generis milites couocat. Credo ego uosjnquit, focrj amp;nbsp;ipfos cerne/ re:pacatis omnibus Hifpaniæ populis,aut finiendam uobis militiam, exercitus^ dimittêdos efle:aut in alias terras transferendum bellum, ita enim hæ genres non pacis folum.fed etiam uidloriæ bonis florebunufi ex alqsgêtibus prædam,amp; gloriam quæremus.itacç cum longin/ qua ab domo inftet militiaiincertumc^ fit quando domos ueftras,amp; quæ cuic^ïbi cara fint,ui furi fitis:fÏ quis ueftrum fuos inuifere uult:c5meatum do.primo uere edicoadfitis:ut dfjs bene iuuantibus bellum ingétis gloriæ,prædæc^ futurum incipiamus. Omnibus ferè uifendi do/ mos oblata ultro poteftas grata erat,ÔC iam defyderantibus fuos,amp; longius in futurum proui dentibus defyderium, Per totum tempus hyemis quies inter labores aut iam exhauftos,auc mox exhauriendos, renouaüit corpora animoscß ad omnia deintegro patienda. uere primo ad edtólum conuenere. Annibal cum recefuifletomnium auxilia gentium:Gadeis profcdtus Herculi uota exoluiunouisc^ fc obligat uotistfi cætera profpera cueniflent.Inde parties curas fimul inferendi,atcp arcendi belli, ne,dum ipfe terreftri per Hifpaniam,Galliasq^ itinere Ita/ liam peteret:nuda,aperta(^ Romanis Africa ab Sicilia cfteUualido præfîdio earn firmare fta tuit.pro eo fupplementum ipfe ex Africa,maxime iaculatorum leuium armis petijuut Afti in Hifpania,Hifpani in Africa,melior proculab domo futurus utereç miles,uelutmutuis pigno tibus obligati ftipendia facerent.Tredccim millia oótingêtos quinquaginta pedites cetratos mißt in Africam,öi funditores baleares oeftingetos feptuaginta,équités miftos ex multis gen tibus mille ducetos.bas copias partim Carthagini præfidioefle,partim diftribui per Africam iubet. fimul conquifitoribus in ciuitates miflis, quatuor millia conferipta delecftæ iuuentutis, præfidium eofdem,ôi obfides duci Carthaginem iubet.Neqj Hifpaniam negligedam ratus, atq; ideo haud minus,quod haud ignarus erat: circuitam ab Romanis earn legatis ad follici/ tandosprincipum animos: Afdrubali fratri uiro impigro earn prouinciam deftinaufirmate^ eum Arricis maxime præfidiîs,peditum Afrorum undecim millibus, oeftingentis quinquagin ta Liguribus,trecentis Balearibus.ad hæc peditum auxilia additi équités Libyphœnices,mi/ ftum Punicum Afris genus,trecenti,SC Numidæ,Mauricp accolæ Ocearii ad mille oeftingen/ tos, SI parua Ilergetum manus ex Hifpania ducenti équités: Si ne quod terreftris deeftètau/ xilrj genus: elephanti quatuordecim. claftîs præterca data ad tuédam maritimam oram:quia qua parte belli uiccrannea turn quoque rem gefturos Romanos credi porerat: quinquaginta quinqueremes,quadriremes duæ,triremes quinque.fed aptæ,inftru(ftæcp remigio triginta Si duæquinqueremes étant,SC triremes quinq^.Ab Gadibus Carthaginem ad hybema exerci/ tus redqt: atq^ inde profeólus præter Étouiftam urbem ad Iberum maritimâ oram ducit. Ibi fama eft in quiete uifum ab eo iuuenem diuina fpecie:qui fe ab loue diceret ducem in Italiam Annibali miflum. proinde fequeretur: necç ufquam à fe deflcdleret oculos. pauidum primo nufquam circunfpicientem,aut refpicientem fecutum:deinde cura humani ingenij cum quid/

nam

LIBER P R I Aï V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I5

nam id effet,quod refpkere uedtus eflèuagitaret anrmœtempcrare ocUlis ncqui'uifTe. tum uiz difle poft fe ferpentem mira magnitudine cum ingenti arborum, ac uirgukorum ftrage ferri: aepoft infequi cum fragore cœli nimbum.tum quæ moles ea, quidue prodigfj effet, queren/ tem audiffe:uaftitatem Italiæefferpergeret porrô iremec ultra inquireret: (inerctcp fata in oc/ culto effe. Hoc uifu lætus tripartito Iberum copias traiecit: præmiffis, qui Gallorum animos qua traducendus exercitus erat, donisconciliarent: Alpiumep traniîtus fpecularentur. nona/ ginta millia peditum, duodecim millia equitum Iberum traduxit. Ilergetes inde, BarguG'/ osép,Si Aufetanos,ôC Aquitaniam, quæ fubieôla Pyreneis montibus eft:fubegit: oræfp huic Omni præfecit Hannonem:ut fauces,quæ Hifpanias Gallrjs iunguntn'n poteftate effent. De/ cem millia peditum Hannoni ad præfidium obtinendæ regionis data:Si mille équités, Poft/ quàm per Pyreneum faltum traduci exercitus cœptus efttrumorcp per barbaros manauit cer tior de bello Romanottria millia inde Carpetanorum peditum iter auerterunt. coftabat non tam bello motos, quàm longinquitate uiæ, infuperabilic^ Alpium tranßtu. Annibal quia re/ uocare, aut ui retinere eos anceps erat: ne cæterorum etiam feroces animi iricarentur:fupra fe/ ptem millia hominu domos remifi't: quos ôi ipfe grauari militia fenferat: Carpetanos quoc^ ab fe dimiffos fimulans.inde ne mora,atq? otium animos follicitarenucum reliquis copijs Py reneum tranfgreditur: Si ad oppidum Illiberum caftra locat. Galli quanquam Italiæ bellum inferri audiebant: tarnen quia ui fubaólos trans Pyreneum Hifpanos fama erat: præfidiac^ ualida impofita:metu fçruitutis ad arma côfternati,Rufcinoncm aliquot populi conueniunr, quod ubi Annibali nuntiatum efttmoram magis quàm bellum metucns,oratoresad regulos eorum mißt: colloqui iemetipfum uelle cum bis: Si ucl illi propius Illiberum accederent: uel (e Rufeinonem proceffurum, ut ex propinquo congreffus facilior effet, nam SC accepturum eos in caftra fua fe lætum: nec cundlanter fe ipfum ad eos uenturum. hofpitem enim fe Galliæ, non hoftem adueniffe:nec ftricfturum ante gladium: ß per Gallos liceattquàm in Italiam ue/ niffet.Et per nuntios quidem hæc.Vt uero reguli Gallorum caftris ad Illiberu extemplo mo tis, baud grauatc ad Pœnum uenerunt: capti donis cum bona pace exercitum perßnes fuos præter Rufeinonem oppidu tranfmiferunt.In Italiam intérim nibil ultra,quàm Iberum tran/ fiffe Annibalem,à Maffiließum legatisRomam perlatum eraucum perinde, ac ß Alpes iam tranßffet:Bofj follicitatis Infubribus defecerunt: nec tam ob ueteres in populum Romanum iras'.quàra quod nuper circa Padum Placentiam,Cremonam^coloniasin agrum Gallicum deduôtas ægre patiebantur.Itac^ armis repente arreptis,in eum ipfum agrum impetu fatfto, tantum terroris ac tumultus fecerunnut non ^reftis modo multitudo, fed ipß triumuiri Ro/ mani,qui ad agrum uenerant affîgnandû:diffifi' Placentiæ mœnibus,Mutinam confugerint: C.LARftatius, A. Seruilius, T. Annius. Lutftatq nomen baud dubium eft.pro A. Seruilio,ô2 T.Annio,Q.Acilium,Ôi C. Herennium babent quidam annalestalrj P.Cornelium Aßnam, ôê C. Papyrium Mafonem. Id quoque dubium eft:legati ad Boios ad expoftulandum mif/ fi.uiolati ßnt: an in triumuiros agrum metanteis impetus ßt faólus. Mutinæ cum obßderen/ tur:8i gens ad oppugnandarum urbium artes rudis, pigerrima eadem ad militaria opera,fe/ gnis intaeftis aflideret mûris: ßmulari cœptum de pace agi. euocatiép ab Gallorum principi/ bus legati ad colloquium, non contra iusmodo gentium, fed uiolata etiam, quæ data in id tempus erat:fide,comprehenduntur:negantibus Gallis,niß obßdes ßbi redderentur,eos fe di mifl'uros.Cum bæc de legatis nuntiata effennöi Mutina, præßd^ucç in periculo effet: L.Man lius prætor ira accenfus effufum agmen ad Mutinam ducit. Syluæ tunc circa uiam erant,ple/ rifqj incukis.ibi inexplorato profedtus,in inßdias præcipitatusrmukacp cum cæde fuorum æ/ gre in apertos campos emerßt.ibi caftra communita:öi quia Gallis ad tentäda ea defuit fpes: refedli funt militum animi: quanquam accifas res fan's conftabat. Iter deinde deintegro cœ/ ptum.necdum per patentia loca ducebatur agmen: cum apparuit boftis.ubi rurfus fyluæ in/ tratæ:tum poftremos adorti cum magna trepidatione ac pauorc omnium, odlingentos mili/ tes occiderunt:fcx ßgna ademere. Finis Si Gallis territädi,3«: pauendi Romanis fuit-.ue ex falz tu inuio, atc^ impedito euafere. inde apertis locis facile tutantes agmen Romani Cannetum, b b X uicum

l6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. 'TERTIAE

ui'cutn propinqüum Pado contendere, ibi fe munimento ad tempus, commcatibusc^ flumi/ nis,ói Brixianorum Gallorum auxilio aduerfus crefcentem in dies multitudinem hoftium tu tabantur.Qui tumultus repens poftquam eft Romam perlatus: Si Punicum infuper Gallico bello auólum patres acceperunt:C.Attilium prætorem cum una legione Romana,Si quineß millibus fociorum deleólu nouo à confule conferiptis, auxilium ferre Manlio iubent. qui line ullo certamine Cabfccfferant enim metu hoftes) Cannetum peruenit. Et P.Cornelius in lo/ cum eius,quæ mifla cum prætore fuerat:tranfcripta legione noua, profeólus ab urbe fexagin/ ■ ta longis nauibus præter oram Hctruriæ,Ligurumfp,8i inde Salyum,mox peruenit MaffihV am:Si ad proximum oftium Rhodani (pluribus enim diuifus amnis in mare decurrit) caftra locat ; uixdum fatis credens Annibalem fupcrafle Pyreneos monteis. quem ut de Rhodani quoq^ tranfitu agitare animaduertinincertusquonam ei locooccurreret,nccdum fatis refedis ab iaólatione maritima milicibus,trecentos interim deleâ:os équités,ducibus Maffilicnfibus Si auxiliaribus Gallis, ad exploranda omnia, uifendosq^ ex tuto hoftes præmittit. Annibai cæteris metu,aut pretio pacatis,iam in Volcarum peruencratagrum,gentis ualidæ. colunt au tem circa utranq^ ripam Rhodani.Si diffifi citeriore agro arceri Pœnum poftê,ut flumen pro munimento haberennomnibus ferme fuis trans Rhodanum traic(ftis,ultcnorem ripam am/ nis obtinebant. Cæteros accolas fluminis Annibai, Si eos ipfos, qui ipfas fedes tenuerant; fimul pcrlicit donis ad naues undiep contrahendas, fabricandascß: fimul Si ipfî rraqei exerci/ tum.leuariéjî quàmprimum regionem fuam tanta urgente hominum turba cupiebant. Itac^ ingens coadïa uis nauium eft,lintriumc^ temercad uicinalcm ufum paratarum.nouasc^ alias primum Galli inchoantes cauabant ex (îngulis arboribus: deinde Si ipfî milites, flmul copia materiæ,fîmul facilitate operis indult;fti,alueos informes,nihil,dummodo innare aquæ.Si cape te onera poftent:curantcs,raptim faciebannquibus fe,fuacp tranfueherent.Iamép omnibus fa tis comparais ad trariciendum,terrebant ex aduerfo hoftes omnem ripam equis uirisep obti nentes.quos ut auertereüHannonem Bomilcaris filium uigilia prima noiftis cum parte copia turn,maxime Hifpanis,aduerfo flumine ire iter unius dici iubet;ôi ubi primo poflït:quàm oc/ cultiflime traiecftoamni,circûducereagmen:utcum fadloopus fît:adoriatur ab tergo hoftem. ad id dati duces Galli educunt inde millia quinqj Si uiginti ferme fiipra paruæ infulæ circum/ fufum amnem,latiorê ubi diuidebatur-.eocp minus alto alueo tranfitum oftcndêre.ibi rapn'm cæfa materia: ratesép fabricate: in quibus cqui,uiricp,Si alia onera traiiccrentur. Hifpani fine Lilla mole in utres ueftimentis coniedlis, ipfî cetris fuperpofitisincubàntcs flumen tranfhata/ ucre. Et alius exercitus ratibus iundtis traiedlus, caftris prope flumen pofitis, nodturno itine/ te arque operis laborc fcftus quiete unius diei reficitur: intento duce ad confilium opportune exequendum.Poftero die profelt;fticxloco:prodito fumo (îgnifîcantc tranfifre:Si haud procul abefle.quod ubi accepit Annibahné tempori deeflendat fîgnum ad rraijciendum. lam para/ tasaptatasfp habebat pedes lintres. eques ferè propter equos nantes nauium agmen ad cxci piendum aduerfî impetum fluminis parte fuperiore tranfmittcns, tranquillitatcm infra trat)/ cientibus lintribus præbcbat.equoru pars magna nantes loris à puppibus trahebantur: præ/ ter eos: quos inftructos frenatosep, ut extemplo egreflo in ripam equiti ufui cflènt: impofue/ runt in naues. Galli occurfant in ripam cum uarps ulularibus, cantucp moris fui, quatienteS feuta fuper capita, uibrantesép dextris tela: quanquam Si ex aduerfo terrebat tanta uis naui/ um cum ingenti fono fluminis, Si clamore uarionautarum,8imilitum:qui nitebantur per/ rumperc impetum fluminis: Si qui ex altera ripa trarjcientes fuos hortabantur. lam fatis pa/ uentes aduerfo tumultu terribilior ab tergo adortus damor, caftris ab Hannonc captis. mox Si ipfe aderat: anceps^ p terror circunftabat: Si è nauibus tanta uis armatorum in terram eua/ dens,Si à tergo improuifa premcbat acies. Galli poftquàm uim facere conati-,ult'ro pclleban/ tur: quà patere uifum maxime iter, perrumpunt : trepidiép in uicos paftimfuos diffugiunt. Annibal cæteris coprjs per otium traiedlis, fpernens iam Gallicos tumultus caftra locat. Ele/ phantorum trafjciendorum uaria coniîlia fuifle crcdo.certe uariata memoria eft aeftæ rci.qui/ dam congregatis ad ripam elephâtis tradunt fcrociflîmum ex qs iritatum à restore fuo, cum refu/

LIBER P R I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I7

refugientcm in a quam natantem feqneretun traxifTe grcgcm: ut quenqj timentem altitudr ncm deftitucrat tiadumumpecu ipfo fluminis in akera ripam rapience. Cæterum m agi scon/ ftat ratibus traieótos. id ut cutius coniîlium ante rem foret: ita acta re, ad fîdcm pronius eft. Ratem unam duccntos longam pcdes, quinquaginta latam, à terra in amncm porrexerunt, quam.ne iècunda aqua deferretunpluribus retinaculis ualidis parte fuperiore ripæ religatam pontis in raodum humo inieôla conftrauerunt: ut beluæ audadter ueîut per folum ingredez rcntur.altera ratisæque lata,longa pedes centura,ad traqciendum flumen apta,huic copula/ taeft;ÔCcum elephanti per ftabilem ratem.tanquam uiam,prægrcdientibusfœminis,ad:i,in minorcm applicatam tranfgreflî funt:ea extemplo refolutis,quibusleuiter annexa erat uincii lis, ab aóluarrjs aliquot nauibus ad alteram ripam pertrahitur. ita primiscxpofitis, alq dein? de repetiti.ac traicdh funr.nihil fané trepidabanttdonec continenti uelut ponte agerentur.pri mis erat pauor,cum foluta ab cætcris rate in altum raperentur. ibi urgentes inter fe.cedétibus extremis ab aqua.trepidationem aliquantum cdebantidonec quietem ipfe timor circufpicieti tibus aquam feciflet.exciderc etiam fæuiétes quidam in flumcn:fed pondéré ipfo ftabiles,de/ iedlis redtoribus.quærendis pedetentim uadis in terram euafere. Dum elephanti traijeiutur, interim Annibai Numidas équités quingentos ad caftra Romana miferat fpeculatum: ubi, amp;nbsp;quanta: eopiæ eflent: ôi quid pararent, huic alæ equitum miflî, ut ante diólum cft:ab oftio Rhodani trecenti Romanorum équités occurrunt. prælium atrocius quàm pro numero pu/ gnantium editur.nam præter multa uulnera, cædes etiam prope par utrinque fuit, lûgalt;ÿ,Si pauor Numidarum Romanis iam admodum feflis uióloriam dedit.uiótores ad centumfexa ginta.nec omnes Romani,(ed pars Gallorum.uidli amplius ducentis cccidcrunt. Hoc princi/ pium, fîmultp omen belli ut fummæ rerum profperum euentum, ita baud fane incruentam, ancipicisq^ certaminis uióloriam Romanis portendit. Re ita gefta.ad utruqj ducem fui re/ dierunt. Nec Scipionis ftare fententia poterat: nifi ut ex confilrjs, cœptisjp hoftis ôi ipfe co/ natus capcret: K Annibalem incertum, utrum cœptum in Italiam intenderet itert an cum co, qui primus fe obtuliflet Romanus exercitus: manus con(ereret:auerterat à præfenti cercami/ ne Boiorum legatorum, regulic^ Matali aduentus : qui fe duces itinerum, forios periculi fo/ re affirmantes, intcgrobclln,nufquam ante libatis uiribus, Italiam aggrediendam cenfent» Multitudo timebat quidem hoftes, nondum obliterata memoria fuperioris belli: fed magis iter immenfum, Alpescç, rem fama utique inexpertis horrendam metuebat. Itatç Annibal, poftquam ipß fententia ftetit pergere, ire, atq^ Italiam petere:aduocata concione, uarie mili/ turn uerfat animos, caftigando, adhortandoc^. Mirari fe quinam pedtora femper impauida repens terror inuaferit. per tot annos uincenteis eos ftipendia facere: neq^ ante Hifpania ex/ ccffi(fe:quàm omnes gentescç amp;nbsp;terræ ex, quas duo diuerfa maria arapledlantur: Carthagi/ nenfium eflent. indignatos deinde, quod quicunqj Saguntum obfediflent: uelut ob noxam fibi dedi poftularet populus Romanus: Iberum traiecifle ad deledum nomen Romanorum, liberandumcp orbem terrarum.tum ncmini uifum id longum:cum ab occafu folisad exortus intenderent iter, nunc, poftquam multo maiorem partem itineris emenfam cernant: Pyrene/ am faltum inter ferociffimas gentes fuperatum:Rhodanu tantum amnem,tot millibus Gal/ lorum prohibentibus, domita etiam ipfius fluminis ui, traiedtum:in confpedlu Alpes habe/ ant:quarum alterum latus Italia (ît:in ipßs portis hoftium fatigatos fubfiftcre:quid aliud Ab pes efle credentes.quam montium altitudinesC fingerent altiores Pyreneis iugis:nullas profc lt;fto terras cœlum contingere: nec inexuperabiles humano generi cfTc. Alpes quidem habita/ ri,coli:gignere,atqj alere animantes.peruias paucis eflcCexercitibus inuiasCeos ipfos,quos ccc nant,legatos non pennis fublimc elatos Alpes tranfgreflos.nec maiores quidem eorum indt/ genas,fed aduenas Italiæ cukorcs has ipfas Alpes ingentibusfæpe agminibus cum liberis,ac coniugibus migrantium modo tuto tranfmififle. Militi quidem armato, nihil fecum praeter inftrumenta belli portanti,quid inuium.aut inexuperabile efleCSaguntum ut caperetunquid per odlo menfes periculi,quid laboris exhauftum efleCRomam orbis terrarum caput petenti busquicquam adeo afperum acqj arduum uiderkquod incœptû raoretur Ccepiffe quondam b b $ Gallos

Gallos ea,quæ adtri pofle Pœnus dcfperetCproinde autccdercnt animo,ufrtüte geti per eos dies toties ab fe uidtæiaut itineris finem fperent campu intcriacenté Tyberi,ac mœnibus Romanis, His adhorcationibus incitatos corpora curare,atqj ad itcr fe parare iubet. Poftero s die profedlus aducrfa ripa Rhodani.mediterranea Galliæ peticmó quia rcdlior ad Alpes uia cflet:fed quätum à mari recefliftcuminus obuiam fore Romanum crcdens:cum quo,prius cp in Italiam uentu foretmon erat in animo manus conferere.Quartis caftris ad infulam perue/ niuibi AranRhodanustp amnis diuerfts ex Alpibus decurrentes, agri aliquâtulum amplcxi confluunt in unum.medrjs campis Infulæ nomen inditum. accolunt prope Allobroges,gens lam inde nulla gallica gente opibus aut fama inferior.tum difcors erat, regni certamine ambi gebant fratres.maior.öi qui prius imperitarat,Brancus nomine, minore à fratre SC ccetu iuniq rum,qui iure minus,ui pluspotcrat:pelleba£.Huius feditionis peropportuna difeeptatio curq ad Annibale reiedta eftenarbiter regni falt;ftus,quod erat fenatus principumcp fententia futiv rumtimperium maiori reftituit.ob id meritum cómeatu,copiatp rerum omniu amp;nbsp;ueftimentiS eft adiutus:quæ infames frigoribus Alpes præparare cogebât.Sedatis certaminibus Allobrq gum,cum iam Alpes peteretmon reóta regione itcr inftituit:fcd ad læuâ inTricaftinos flexit; inde per extrema oram Vocontiorum agri retendit in Tricorios:haud ufquam impedita uia, prius ad Druentiam flumen peruenit. Isö2 ipfealpinusamnis longe omniu Galliæ flumi/ num difficillimus tranfi'tu eft.nam cum aquæ uim uehat ingentemmon tarnen nauiu patiens eft:quia nullis coercitus ripis,pluribus fimuhneq; rjfdem alueis fluens, noua femper uada no/ uosi^ gurgites faciens,(amp; ob eade pediti quoqj incerta uia eft)ad hæc faxa glareofa uoluens^ nihil ftabilis,nec tuti ingredient! præbct.ôi tum forte imbribus aueftus ingenté tranfgredienti bus turaultum fecit:cum fuper cætera trepidatione ipfi fua,atq3 incertis clamoribus turbaren/ tun P. Cornelius cos. triduo fere,poftcp Annibai ab ripa Rhodani mouiuquadrato agmine ad caftra hoftium uenerat,nullam dimicandi moram facfturus.cæteru ubi defertamunimeta, nec facile fe tatum progreflos aflecuturum uidet: ad mare ad naues redrjt:tutius,faciliusq^ ita deicedenti ab Alpibus Annibali occurfurus. ne tarnen nuda auxilrjs romanis Hifpania eflet? quam prouinciam fortituserauCn.Sdpionem fratrem cum maxima parte copiarû aduerfus Afdrubalé mifitmon ad tutandos tantümodo ueteres focios,conciliandoscß nouos:fed etiam adpellendum Hifpania Afdrubale.ipfe cum admodu exiguis copfjs Genuam rcpetit;eo,qui circa Padumerat excrcitusfttaliam defenfurus. Annibai ab Druentia capeftri maxime itinera cum bona pace ad Alpes incoletium ca loca Galloru peruenir.Tum,quan^ fama prius,qua quidem incerta in maius uero ferri folcntipercepta res cratrtamê ex propinquo uifa montium altitudo,niuesc^ cœlo prope immiftæ,te(fta informia impofita rupibus,pecora iumétac^ tor/ rida frigore,homincs intonfi K inculti,animalia inanimacp omnia rigétia gelu, cætera uifu didlu fœdiora,terrorem renouauere. Erigentibus in primos agmen cliuos apparuerunt immt nentes tumulos infidentes montani.qui fi ualles occultiores infediftenncoorti in pugnä repen te,ingcntem fugam ftragemcp dediflent. Annibai confiftere ßgna iubet: Galliscp ad uifenda loca præmiftîs, poftep comperittranfitum eà non eftè:caftra inter confragofa omnia, præru/ ptac]^ extentiftima potcftuallelocat.Tum pereofdem Gallos,haudfanèmultû lingua mo fibusep abhorrentes cum fe immifeuiftent colloques montanoru: cdo(ftus,interdiu tantu ob/ fideri faltum:noólc in fua quenep dilabi teótazlucc prima fubfjt rumulos:ut ex apcrto,atq? in/; terdiu uiam per anguftias facfturus.die deinde fimulando aliud quod parabatur, confum/ pto,cum eodem,quo coftitcrat,loco caftra comuniftenubi primum digreifos tumulis monta/ nos,laxatasç^ (enfît euftodias: pluhbus ignibus nbsp;nbsp;pro numero manétium in fpecicm fadtis,

impedimêtisé]^ cum équité rel{dtis,ôl maxima parte pcditûu'pfe cum expeditis acerrimo quo CÇ uiro raptim anguftias cuadinfjsép ipfis tumulis,quos hoftes tenuerannconfedit.Prima de/ inde luce caftra motatôi agmen reliquum incederc cœpit. lam montani figno dato ex caftel/ lis ad ftationem folitam conueniebant: cum repente confpiciunt alios arce occupata fua fuper caput imminentcis,alios uia tranfire hoftes.utraqj fimul obiedta res oculis animisimmobiles parumper eos defixit.deinde ut trepidationem in anguftijs,fuotp ipfo tumuitu Annibalis mi 1/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;..V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feeri

L I B E R PR ï Aï V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19

fceri agmch ui'dcrëîcquis maxime confternatis’.quicquid adicciflctit ipfî terrori^Zatis ad pcrni ciem tore rati.pcruerfis rupibus iuxta inuia,acdeuia aflueti difcurrunc.Tum ucro (îmul ab ho ftibus.fimul ab iniquitace locoru Pceni oppugnabantunplusc^ inter «pfos, fibi cuiq; tendent! ut periculo prins euadereucp cum hortibus ccrtaminis crat, equi maxime infcftum agmen fà ciebant.qui clamoribns di(Tonis,quos nemora ctiâ repercuflæi^ uallcsaugcbantitcrriti trez pidabant:5i icli forte,aut uulnerati adeo confternati funtiut ftragê ingcnté lîmul hominum, ac fardnaru omnis generis facerent.multoscp turba,cum præcipites diruptæé]^ utrinq^ anguz ftiæ eflentiin imm.enfum altitudinis deieeinquofdam ôi armatosiinde ruinæ maxima: modo (umenta cum oneribus deuoluebantur.Quæ quan^ fœda uifu crant: ftetit parumper tarnen Annibahac fuos cotinuitme tumultum, ac trepidationera augerct.deinde,poftcp interrumpi agmen uiditipericulumc^ eflc, ne exutum impedimentis exercitum nequic^ incolumem tra/ duxifletîdecurrit ex fuperiore loco:K cum impetu ipfo fudifîet hoftemzfuis tumultû auxit.fed is tumultus momento temporis, poft^ liberata itinera fuga montanorum erant:fedatur:nec l^er otium raodo,fed prope (ilentio mox omnes traduôti. caftellum inde, quod caput cius rez gionis erauuicosc^ circumieótoscapit: ôi captiuorum pecoribus per triduum exercitum aluit, jßiquia tiec montanis primo perculiis,nec loco magnopere impedicbantur; aliquantum eo tri duo uiæconfecit Peruentum inde ad frequentem cultoribus aliumait inter montana, popuz lum.ibi non bello aperto,fed fuis artibus, fraude, deinde inOdijs eft propè circumucntus. Ma/ gno natu principes caftellorum oratores ad Pœnum ueniunt: alienis malis,utili exemplo doz lt;ftos,memorantes amicitiam malle,quàm uim experiri Pœnorum:itacç obedienterimperata f3dturos.commeatum,itinerisc^ duces, ÔJ ad fîdcm promiftorum obfides acciperct. Annibaî nec temere credendo,nec afpernando,ne repudiati aperte hoftes ficrcntibcnigne cum refpon diflec;ob(îdibus,quos dabaüt.acceptis.ÔJ commeatu,quem in uia ipfi dctulerant:ufus,nequaz quam,ut inter pacatos,incompo(îto agmine duces eorû fequitur. Primum agmen elephan ti,ôC équités erantupfe poft cum robore peditum circumfpedtans follicitus omnia,inccdebau ubi in anguftiorem uiam ex parte altera fubieótam iugo inluper imminent! uentum eftiundi ex infidqs barbari à fronte, amp;nbsp;â tergo coorti, comminus eminuscp petunt: faxa ingentia in agmen deuoluunt.maxima ab tergo uis hominum urgebat.in eos uerfa peditum acies baud dubium fecit, quin,ni(î firmata extrema agmina fuiftèntn'ngens in eo faltu accipienda clades fuerit. Tune quoep ad extremum periculi, ac propè perniciem uentum eft.nam dum cunèla/ tetur Annibal dimittere in anguftias agmen :quia non,ut ipfe equitibus præfidio erat: ita pez ditibus quicquam ab tergo auxilrj reliquerat:occurlântes per obliqua montani erupto medio agmine uiam infedere.noxcp una Annibali fine equitibus,ac impedimentis aefta eft.Poftero die iam fegnius intercurfantibus barbaris, iundlæ copiæ: faltuscp baud fine clade, maiore taz tnen iumentorum quàm hominum pernicie fuperatuS.inde montani pauciores iam,ôi latroz cinq magis quàm belli more cocurfabant modo in primum, modo in nouiflïmum agmemut cuiqj aut locus opportunitatem daret: aut progreftî, moratiue aliquam occafionem freiflent* Elephant! ficut præcipites per ardtas uias magna mora agebâtunita tutum ab hoftibus quaz punqj incederent,quia infuetis adeundi propius metus eranagmen præbebant. Nono die in iugum Alpium peruentum eft per inuia pleraqj,öi erroresiquos aut ducentium fraus,aut,ub! fides qs non eftetitemere initæ ualles à conieôlantibus iter,faciebant. Biduum in iugis ftariua habitadeftistp labore,ac pugnando quies data militibus-.iumentac^ aliquot,quæ prolapfa in rupibus étant: fequendo ueftigia agminis,in caftra peruenere.Feftis tædio tot malorum niuis etiam cafus, occidente iam fydere uergiliarum, ingentem terrorem adiecit. Per omnia niuc oppleta cum fignis prima luce motis fegniter agmen incederettpigritiaep ôi defperatio in om nium uultu emineret: prægreftus figna Annibal in promontorio quodam, unde longe ac laz te profpeiftus erat: confiftere iuftîs militibus Italiam oftentat:fubieclosq^ Alpin is montibus çircumpadanos campos: mœnia^ eos turn tranfeendere non Italiæ modo, fed etiam urbis Romæ: cætera plana,procliuiafore:uno,aut ad fummum altero prælio arcem amp;nbsp;caput Italiæ; !n manu ac poteftate habituros.Procedere !nde agmen ccepitiiant nihil ne hoftibus quidem» U.-... U ■' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prætcr

2 0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C, T E R. T I Att

præterparuaftjrtaperoccanonem,tentantibtjs.cæterum itcr multo.quàm i'n afcenfu ftierat:ut pleracp Alpium ab Italia (îcut breuiora, ita arreótiora funt: difficilius fuit, omnis enim ferme uia præccps,angufta,lubrica crauut nccç fuftinerc fe à lapfu po(Tent:nec,fî qui paululum titu/ baflenuhærere afflidi ueftigio fuo:ali}cp fupcr alios,K iumenta, ôi. homines occiderent.Vcn turn deinde ad multo anguftiorcm rupem, atqj ita redis faxisrut ægre expeditus miles tenta bundus.manibus^ retinens uirgulta,ac ftirpes circa eminentes, demittere fefe poflet. Natu'' ra locus iam ante præceps,recenti terræ lapfu in pedum mille admodum altitudiné abruptus ^erat, Ibi cum uelut ad finem uiæ équités conftitiflent : miranti Annibali quæ res morarctuf agmen, nuntiatur rupem inuiara effe. digreflus deinde ipfe ad locum uifendum. haud dubia res uifa,quin per inuia circa, nec trita antea quàm uis longo ambitu circunduccret agmen. Ea uero uia infuperabilis fuit.nam cum fuper ueterem niuem intadam noua modicæ akitudinis effenmollimec præaltæ niui facile pedes ingredientium infiftebant. ut uero tot hominum,iu/ mentorumep inceflu dilapfa eft: per nudam infra glaciem, fluentemep labem liquefeentis ni/ uis ingrediebâtur.tetra ibi ludatio erat:ut à lubrica glacie non recipiente ueftigium,amp; in pro/ no cinus pede fe fallente:amp; feu manibus in alfurgendo.feu genu fe adiuuiffent-.ipfis adminicu lis prolapfi ß iteru corruiflennnec ftirpes circa,radices ue, ad quas pede, aut manu quifquam cniti poflet:crant.italt;ç in leui tantum glacie,tabidaep niue uolutabantur iumenta.fecabantur inccrdum,ctiara tum infirmam ingrediétia niuem: SC prolapfa iadandis grauius in continen/ doungulis.penitus perfringebant: ut pleraq; uelut pedica capta hærerent in durata ôialta concrcta glacie.Tandem nequicquam iumentis atcß hominibus fatigatis,caftra in iugo pofi/ taîcgerrime ad idipfum loco purgato.tantum niuis fodiendum,at(^ egerendum fuit.inde ad rupem minuendam,per quam uia una eftè poteraumilites dudi,cum cædédum eftet faxum: arboribus circa immanibus deiedis dctrucatiscp,ftruem ingentem lignorum faciunt:eamcp» cum SC uis uenti apta faciendo igni coorta eflet:fuccédunt:ardentiacp làxa infufo aceto putre/ feciunt. ita torridara incendio rupem ferro pandunt: molliuntcç anfradibus modicis cliuos: ut non iumenta folum.fed elephanti etiam deduct poftcnt.Quatriduum circa rupem conlùm ptum.iumenta propèfame abfumebantur.nuda enim ferè cacumina liant: SC fi quid eft pabu Inobruuntniucs. inferiora uallis apricos quofdara colles habent, riuoscj propefyluas, etiam humano cultu digniora loca.ibi iumenta in pabulum mifta:amp; quies muniendo feftïs homini/ bus data triduo, inde ad planum defeenfum eft: etiam locis mollioribus, SC accolarum inge/ nqs. Hoc maxime modo peruentum eft in Italiam quinto menfe à Carthagine Noua, ( ut quidam authores funt) quintodecimo die Alpibus fuperatis. Quantæ copiæ tranfgreffo in Italiam Annibali fuerint, nequaquam inter authoresconfiât, qui plurimum: centum millia peditum, uiginti equitum fuiffe feribunt. qui minimum: uiginti millia pedirum, fcx equitum» L.Cincius Alimentius,qui captû fe ab Annibale fcribit:maxime author moueret metnifi con funderet numerum,Gallis,Liguribusc^ additis.cum his feribit odoginta millia peditum,de/ cem equitum,adduda in Italiam: (magis affluxifte uerifimile eft: SC ita quidâ authores funt) ex ipfo autem audifle Annibale:poftquâm Rhodanu tranfieritztrigintafex millia horninum, ingentemep numerum equorum, ôC aliorum iumentorum amififle inTaurinis:quæ Gallis proxima gens erat in Italiam digreflb. Id cum inter omnes conftet: eo magis miror ambigi: quanam Alpes tranfierit:amp; uulgo credere Pennino, atque inde nomen SC iugo Alpium indi/ tum: tranfgreftum. Cœlius per Cremonis iugum dicit tranfiftè. qui ambo faltus eum non iti TaurinoSjfed per faltus montanos ad Libuos Gallos deduxiftent. Nec uerifimile eft.ea tum ad Galliam patuifte itinera: utiq? cum quæ ad Penninum ferant, obfepta gentibus femiger/ manis fuiftent.nec^ hercule montibus hisffi quem forte id mouet)ab tranfitu Pœnorum ullo Veragri incolæ iugi eius norunt nomen inditum: fed ab co,quem in fummo facratum uerticc Penninum montani appellant. Peropportune ad principia rerum Taurinis proximæ genti aduerfus infubres motum bellum erat, fed armare cxercitum Ännibal, ut parti alteri auxilio eftet: in reficiendo maxime fentientem contrada ante mala, non poterat. otium etenim ex labore,copia ex inopia, cultus ex illuuic tabet^, fqualida SC propè efferata corpora uarie mo/ uebant.

LIBER P R I AI V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îl

ücbant. Ea P.Cornelio confuli caufa fuit, cum Pifas nauibus ucniHet: exercîtu à Manb'o^Âf/ tiliocp accepto tyronc, ÔC in nouis ignominijs trepido, ad Padinn feftinandi: ut cum bofte 'nondum refccfto manum confererct.fed cum Placcnciam conful ucnit: iam ex ftatiuis moue/ rat AnnibaliTaunnorumqî unam urbcm caput gentis cius,quia uoîens in amicitiam non ue/ niebanui expugnarataunxiftetcp Gbi non mctu folum,fed etiam uoluntatc Galios accolas Pa di:ni eos circunfpcdtantes dcfedtionis tempus fubito aduentus confulis opprcftiftct.Et Anni bal raouitex Taurinisjncertos quæ pars fequêda eftet. Gallos præfentcm fe fecuturos ratus. Iam propè in confpccftu erant cxercitus:conuenerantcp duces,Gcut utcrqj inter fe nondum fa tisnotijita iam imbutus uterq; quadam admirationealterius.nam AnnibalisKapudRoma nos iam ante Sagunti excidium celeberrimum nomen erat; amp;nbsp;Scipionem Ännibal eo ipfo, quod aducrfus fe dux potiftimum Iccftus eftet:præftantem uirum crcdebat. ÔC auxerant inter fe opinioncm: Scipio,quod relicftus in Gallia, obuius fuerat in Italiam tranfgrefto Annibaliî Annibai conatu tarn audaci traqcicndarum Alpium,ÖC effecftu.Occupauit tarnen Scipio Pa/ dum craf)ccre: öi ad Ticinum amnem motis caftris,prius quam cducerct in aciem: adhortan/ dorum militum caufa talem orationem exorfus eft. Si eum excrcitu milites educerem in aci/ em:quem in Gallia mecu habui:fuperfcdiftem loqui apud uos.quid cnim adhortan refcrret* aut cos equites,qui equitatum hoftium ad Rhodanum flume egrcgie uiciffent: aut cas legio/ nestcum quibus fugientem hunc ipfum hoftem fecutus.cofeftionem ccdentis ac detreeftantis certamen pro uidtoria habui.nunc quia ille exercitus Hifpaniæ prouinciæ fcriprus,ibi cum fra tre Cn.Scipione mcis aufpicijs rem gerit: ubi cum gerere ienatus populusip Romanus uolu/ it:e(?o,uc confulera ducem aducrfus Annibalem,ac Peenos habercusjpfe mc huic uoluntario certamini obtuli, Nouo imperatori apud nouos milites pauca uerba facienda funt. Ne genus belli, ne ue hoftem ignoretisxum f)s eft uobis milites pugnandum: quos terra,mari priore bello uiciftisîà quibus ftipendium peruigintiannosexegiftisîà quibus capta belli pr$mia,Si ciliam,ac Sardiniam habetis.Erit igitur in hoc certamine is uobis,illiscp animus:qui uiiftori/ bus,öi uicftis efte folet. Nec nunc illfquia audent: fed quia necefte eft:pugnaturi funt.niG cre/ dins: qui exercitu incolumi pugnam detredlauere: eos duabus partibus peditum cquitumq^ in träß'tu Alpium amiflis,qui plures penè perierint,quàm fupcrGnt:plus fpei nadtos efte. At cnim pauci quidem funttfed uigentes animis,corporibuscp:quorum robora,ac uires uix fufti/ nerc uis ulla poflit. Effigies, immo umbræ hominum: fame, frigore ,illuuie, fqualorc cnedli: contuG.ae debilitati inter faxa,rupes^:ad hæc,perufti artusmiue rigentes ncrui:membra tor/ rida gelutquaffata, fradlaé^ arma:claudi,ac debiles cqui. cum hoc equitc,cum hoc pedite pu/ gnaturi eftis: rcliquias extremas hoftium, non hoftes habebitis. Ac nihil magis uereor: ne àntcquàm uos cum hofte pugnaueritis: Alpes uicifle Annibalcm uideantur. Sed ita forGtan dccuit: cum fœderum ruptore duce, ac populo deos ipfos Gne ulla humana opc committcrc, ac profligate bellum; nos autcm.qui fecundum dcos uiolati fumus; commiftum, ac profliga/ tum conGccrc. Non uereor ne quis me hoc ueftri adhortandi caufa magniGcc loqui cxifti/ menipfum aliter animo affeeftum efte. Licuit in Hifpaniam prouinciam meam irc:quö iam profedtus cram cum exercitu meo;ubi Si fratrem conGltj participem, ac periculi focium habe/ rem: öd Afdrubalcm potius,quàm Annibalem hoftem: Si minorem haud dubie molem bei/ li. tarnen cum præterueherer nauibus Galliæoram; ad famam huius hoftis in terram cgref/ fus.præmifto equitatu,ad Rhodanum moui caftra.cqueftri prælio,qua parte copiarum con/ ferendi manum fortuna data cft:hoftem fudi. peditum agmen, quod in modum fugientium raptim agebatunquia affequi terra non poterammeq; regreftus ad naucs crauquanta maxiz mc celeritatc potui,tanto maris, terrarumcp circuitu, in radicibus Alpium obuius fui. Huic ti/ mendo hofti utrum, cum dcclinarem certamen: improuifus uideor incidiftc d an occurrere in ueftigtjs eiusdlaccftercfac trahere ad decernendum C Experiri iuuaf.utrum alios certc repente Garth agin en fes per uiginti annos terra ediderit: an qdem Gnt,qui ad Ægates pugnaucre in/ fulas: Si quos ab Eryce duodeuicenis denarijs æftimatos emiGftis:5d utrum Annibal hie Gt æmulus itinerum Herculis: ut ipfe fert:an uedtigalis,ftipcndiarius^,0d feruus populi Roma/

ni à

2t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-DEC. T E R T I AE

ni à pâtre reliélüs, quem nid Saguntinum fcelus agitaret : rcfpiccret profedlo, fi non patrîam uiôtam, domum certe, pacemcç. Si fœdera Atnilcaris feripta manu, qui iuflus àconfule no/ ftro præfidium deduxit ab Eryce: qui graues impofîtas uiótis Carthaginenfibus leges fre/ mens, mœrensc^ accepinqui decedere Sicilia,qui ftipendium populo Romano dare padus eft. itaeç uos ego milites, non eo folum animo,quo aduerfus alios hoftes folctis:pugnare uez lim:fed cum indignatione quadam,atq; ira:uelut fi' feruos uideatis ueftros arma repente con/ tra uos ferentes. Licuit, fi uoluiftemus: ad Erycem claufos ultimo fupplicio humanorum, fa/ me interfi'cere.licuitclaffem uidricem in Africam traijcere:atq^ intra paucos dies fine ullo cerz famine Carthaginem delete. Veniam dedimus precantibus: emifimus ex obfidione: pacem cum uidis fecimus; tutelæ noftræ deinde duximus: cum Africo bello urgerentur. Pro his itn/ pertitis furiofum iuuenem fequentes oppugnatum patriam noftram ueniunt. Atque utinam pro decore nobis hoc tantum. Si non pro ialute eftet certamen. Non de pofleflione Siciliæ, ac Sardiniæ, de quibus quondam agebatur: fed pro Italia nobis eft pugnandum. nec eft all/ us ab tergo exercitus:qui,nifi nos uincimus:hofti obfiftatmec Alpes aliæ funuquas dum fupe rat: comparari noua poftint præfidia. Hic eft obftandura milites:uelut fi ante Romana mee/ nia pugnemus.Vnufquifq? fe non corpus fuum,fed coniugem, ac liberos paruos armis prote gere putef.nec domefticas folum agitet curastfed identidem hoc animo rcputet:noftras nunc intuerimanus fenatum populumG^ Romanum: qualis noftra uis,uirtusc^ fuerit:talem dein/ de fortunam illius urbis, ac Romani imperq fore. Hæc apud Romanos conful. Annibai rebus prius, quam uerbis adhortandos milites ratus, circundato ad fpeclaculum exercitu, ca/ ptiuos montanos uinólos in medio coftituit;armisc^ Gallicis ante eorum pedes proicótisj'nz terrogare interpretem iuffit:quis,fi uinculis leuaretur:arma^,öi equum uicftor acciperet:drcet tare ferro uelletCCum ad unum omnes ferrum,pugnamq^ pofcerêt:amp; deieóta effet in id fors; fe quifeç eum optabauquem fortuna in id certamen eligeret.Vt cuiufq; fors cxciderat:alaccr, inter gratulantes gaudio exultans cum fui moris tripudqs arma raptim capicbat. ubi ucro di micarentxis habitus animorum non inter eiufdem modo conditionis homines erat:(ed etiam inter fpeeftantes uulgo: ut non uincentium magis, quàm bene morientium fortuna laudarez fur. Dum fic aliquot fpeólatis paribus affeeftos dimififfet: concione inde aduocata, ita apud eos locutus fertur. Si quern animum in alienæ fortis exemplo pauloante habuiftis:eundem mox in æftimanda fortuna ueftra habueritis:uicimus milites, neq^ enim fpeótaculum modo illud.fed quæda ueluti imago ueftræ conditionis erat.ae nefcio,an maiora uincula,maiorescp ncccffitates uobis.quàm captiuis ueftris fortuna circundederit.dextra,Iæuacp duo maria clau dunt.nullum ne ad effugium quidem nauem habcntibus:circa Padus amnis,maior ac uioleiî tior Rhodano:à tergo Alpes urgent,uix integris uobis,ac uigentibus tranfitæ.Hic uobis uinz. cendum,aut moriendum milites eft: ubi primum hofti occurriftis. Si eadem fortuna,quæ nez ceffitatem pugnandi impofuinpræmia uobis ea uiôtoribus proponinquibus ampliora homi nés ne à dqs quidem immortalibus optare folent. Si Siciliam tantum,ac Sardiniam parentiz bus noftris ereptas noftra uirtute recuperaturi effemus-.fatis tarnen ampla pretia effent, quic/ quid Romani tot triumphis partum,congeftumcp poffident:id omne noftrum cum ipfis doz minis futurum eft.In hanc tam opimam mercedem agite cum dqs bene iuuantibus:arma caz pite.Satisadhuc in uaftis Lufitaniæ,Celtiberiæq^ montibus pecora cofeeftando nullum emo îumentum tot laborum periculorumcç ueftrorum uidiftis.tempus eft iam opulenta uos ac di fia ftipendia facere:ôi magna operæ pretia mereri.tâtum itineris per tot montes, flumina^, amp;nbsp;tot armatas gentes emenfos.Hic uobis terminum laborum fortuna dédit:hic dignam mec cedem emeritis ftipendrjs dabit. Nec quàmmagni nominis bellum eft:tam difficilem exiftiz maueritis uiôtoriam fore.Sæpe contemptus hoftis cruentum certamen edidit:amp; inclytl po puli, regestß perleui momento uiôli funt. Nam dempto hoc uno fulgore nominis Romani, quid eft,quod illi uobis comparand! fîntCVt uiginti annorum militiam ueftram cura ilia uirz tuce,cum ilia fortuna taceara:ab Herculis coluranis,ab Oceano, terminisc^ ultirais terraru,per tof ferociffimos Hifpaniæ Si Galliæ populos uincentes hue perueniftis.pugnabitis cum exerz citu

LIBER P R I H V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XJ

citu tyrone,hac ipfa æftate cæfo,uiôl:o,circunfeflb à Gallis,ignoto adhuçdud fuo,ignorariti(Ç ducem,Ân me in prætorio patris clariflimi imperatoris propc natum,certe educatiim,domi/ totem Hifpaniæ.GalliætJ, uidlorem eundem non Alpinarum modo gendum, fed ipfarum, quod muko mains eft, Alpium,cum femeftd hoc conferam duce,defertore exercitus fuiCcui fi quis dempds fîgnis Pœnos, Romanos^ hodie oftendatîignoraturum certum habeo, utrius exercitus fit cofuLNon ego illud parui æftimo militcs:quod nemo ueftrum cftxuius non an/ te oculos ipfè fepe militate aliquod ediderim facinus: cui non idem ego uirtutis fpeôtator.ac teftis notata temporibus locis^ referre fua poffim decora.tum laudaftis me milites:donafiis. Alumnus prius omnium ucftrum,quàm imperator procedam acie aduerfus ignotos inter fe, ignorantescp.Quocucß circutuli oculos:plena omnia uideo animorum.ac roborisiueteranum peditem:generofiflîmaru gentium équités frenatos, ôi infrenatos-.uos focios fîdeliflfimos, for/ tiflimosc^mos Carthaginenfes turn ob patriam,tum ob iram iuftiffimam pugnaturos.Infe/ rimus bellumunfeftis^ fignis defcêdimus in Itahætanto audacius, fordusep pugnatud:quan to maior fpes,maiorc^ animus inferentis eft uim.quàm arcentis. Accenditpræterea animos, amp;nbsp;ftimulat dolor,iniuria,indignitas. Ad fupplicium depopofeere me ducem primumideinde uosomnes.quiSaguntum oppugnafletisideditos ultimiscruciatibuSaftèóluri fuere. Crude/ lifiîma,ac fuperbiflima gens fua omnia, fuic^ arbitrrj facit: cum quibus bellû, cum quibus pa/ cem habcamus,fe modum imponere æquum cenfet:circnfcribit,includitc^ nos terminis mon/ tium,fluminumf^,quos ne excedamusmeq^ eos,quos ftatuidtcrminos obferuat. Ne trâfîeris iberum.ne quid rei tibi fit cum Sagundnis.ad Iberum eft Saguntum.nufquâ te ueftigio mo/ ueris.Parum eft quod ueterrimas prouincias noftras Siciliam, ac Sardiniam adcmit:nifi adi/ mat edam Hifpania. ôi fi inde cefleroiin Afdcam tranfcendet.Tranfcediftc autem dico.duos confules huius anni,unum in Africam,alterum in Hifpaniam misère, nihil ufquam nobis re/ lieftum eft:nifi quod armis uindicauerimus. illis dmidis,ôCignauis licet efle: qui receptum habennquos fuus ager, fua terra per tuta ac pacata itinera fugientes accipient. uobis ncccfi fe eft fortibus uids efle: Si omnibus inter uidloriam, mortem'ue certa defperattone abruptis, aut uincereraut fi fortuna dubitabitn'n prælio potius,quàm in fuga mortem oppetere. Si hoc bene fixum omnibus,deftinatumcç in animo eft:iterum dicam:uiciftis. nullum incitametum ad utneendu homini à drjs immortalibus acrius datu eft. His adhortationibus cum utrinep ad certamen accenfi militum animi effenc:Romani ponte Ticinum iungunntutandiep ponds caufa caftellum fuper imponunt. Pcenus opere occupatis hoftibus,Maharbale cum ala Nu midarum,equitibus quingentis ad depopulandos focioru populi Romani agros mitdf.Gal/ lis patci quammaxime iubet:principumcp animos follicitare ad defedtionem.Ponte perfeclo tradueftus Romanus exercitus in agrum Infubriu, quinep millia paffuum à uico tumulis con/ fedit. Ibi Annibal caftra habebat:reuocatocp propere Maharbale, atqj equitibus,cfi infta/ re certamen cemerer.nihil unquam fads diótum, præmonitumcp ad cohortandos milites ra/ tus.uocatis ad concionê certa præmia pronuntiatiin quorum fpem pugnarent.agrum fefe da/ turum efle in Italia, Africa, Hifpania,ubi quifep uelit,immunem ipfi,qui accepiflet:liberiscp. qui pecuniam agrum maluiflenei fe argento fadsfadturu.qui fociorum ciues Carthaginen fes fieri uellent:poteftatem faóturum.qui domos redire mallenttdaturum fc operam,ne cuius fuorum populariu mutatam fecum fortuna efle uellent.feruis quoep dominos profecuds libec taré proponit:binalt;;p pro his mancipia dominis fe reddituru.Eacp ut rata fcirent fore:agnura læua manu,dextra filicem retinês.fi fallcret:Iouem,cæteroscp precatus deos:ita fe maeftarent, quemadmodum ipfe agnum maólaflet: fecundum precationem caput pecudis faxo elifit.

Turn uero omnes uelut drjs authoribus in fpem fuam quifep accepds, id moræ,quod non/ dum pugnarcnt,ad podeda fperata rati,præliu uno animo,SC uoce una pofcunt. Âpud Roz manos baud quaquam tanta alacritaserat, fuper cætera recendbus edam tern'tos prodigqs. nam SC lupus intrauerat caftratlaniadscp oburjs,ipfe intaótus euaferat.SC examen apum in ar bore prætorio imminente confederat. Quibus procuratis, Scipio cum cquitatu, iaculatori/ busep expeditis profedus ad caftra hoftium,exc^ ptopinquo copias,quanta:,SC cuius generis eftent.

t4

cflentjfpeculandas.obuius fît Annibah',K ipfî eu equi'tibus ad explorâda circa loca progfeflb, Neutri akeros primo cernebant.denfîor deinde inceflu tot hominum equorume^ oriens pub uis fîgnum propinquantiû hoftium fuit.Conftititutrûcp agmen:amp; prælio fefeexpediebant.

Scipio taculatores.ôJ Gallos équités in fronte locat:Romanos:fociorûcç quod roboris fuit: in fubfîdtjs. Annibal frenatos équités in mediû accipit:cornua Numidis firmat.Vixdum cia/ more fublato,iaculatores fugere inter fubfîdia ad fecundâ aciem. inde equitum certamen erat aliquâdiu anceps.deinde quia turbabant equos pedites intermifti: multis labêtibus ex cquis» aut defîlientibus,ubi (uos premi citcunuentos uidiflent:iam magna ex parte anceps pugna e/ rat.donec Numidæ.qui in cornibus cranncircumuedli paululum ab tergo fe oftendére. Is pa uor perculitRomanostauxitep pauorcm côfulisuulnus,pcriculumc^ intcrcurfu turn primum pubefeentis fîlq propulfatum:Hic erat iuuenis,penes quem perfeôli huiufee belli laus eft:Afri canus ob egregiam uióloriam de Annibale, amp;nbsp;de Pœnis appellatus» Fuga tarnen efïufa ia/ culatorum maxime fuit:quos primos Numidæ inuaferunt. Alius confertus equitatus confu lem in medium acceptum no armis modo,fed etiam corporibus fuis protegens,in caftra,nuf/ quam trépidé necç effufe cedendo,reduxit. Seruati confulis decus Cœlius ad feruu nationé Ligurern delegat,Malihi equidem de filio uerum efle:quod amp;nbsp;plurcs tradidere authores.fer/ uum fama obtinuit.Hoc primum cum Annibale prælium fuit, quo facile apparuir, amp;nbsp;equita/ tu meliorem Pœnum effe:amp; ob id campos patentes,quales funt inter Padum,Alpesfp;bello gerendo Romanis aptos non eftè. itaep proxima notfte iuftis militibus uafa fîlêtio colligerc, caftra ab Ticino mota: feftinatumcp ad Padum eft:ut ratibus, quibus iunxerat flumen:non/ dum rcfolutiSjfîne tumultu atep infedlatione hoftis,copias traijeeretPrius Placcntiam peruc/ nere:quàm fatis feiret Annibal ab Ticino profeólos.tamen aliquot moratorum in citeriorcri pa fegniter ratem foluentes ccpit.tranfire non potuit pontem: ut extrema refoluta eranr, tota rate in fecundam aquam labente.Ccelius author eft:Magonem cum equitatu,ÖC Hilpanis pe ditibus flumen extemplotranfnatafte:ipfum Annibalem per fuperiora Padi uada exercitum traduxifte;elephantis in ordinem ad fuftinendu impetum fluminisoppofîtis.Ea periti amnis cius uix fecerint.nam neep équités armis equisep faluis tantam uim fluminis fuperafte, uerifi/ mile eft:utiam Hifpanosomneis inflati tranfuexerintutres:amp; multorum dierum circuitu Pa di uada petenda frieranuqua exercitus grauis impedimetis traduci poftet. Potiores apud mc authorcs funnqui biduo uix locum rate iungendo flumini inuentum tradunt:eacum Mago/ ne équités Hifpanoru expeditos præmiftos. Dum Annibal cirra flumen Icgationibus Gab lorum audiendis moratus traqcit grauius peditum agmen:interim Mago.cquitescp ab trank tu fluminis dici unius itinere Placetiam ad hoftes contendunt. Annibal paucis poft diebus frx millia à Placentia caftra communiuittöi poftero die in confpetftu hoftium acie diredta.po teftatem pugnæ fccit.Infequéti noóle cædes in caftris Romanis,tumultu tarnen quam re ma/ ior,ab auxiliaribus Gallis faóla eft. Ad duo millia peditû,amp; ducenti équités,uigilibus ad por/ tas truddatis.ad Annibalem transfugiunt. quos Pœnus benigne allocutus, Si fpe ingentium donorum accenfos,in ciuitates quenq; fuas ad follicitandos popularium animos dimifit. Seb piocacdem eam fîgnum defcólionis omnium Gallorum efte ratus,contaólosép eo freiere ue/ lut inieóta rabie ad arma ituros:quanquâ grauis adhuc uulnere erat, tarnen quarta uigilia no/ élis infequentis tacito agmine profelt;flusad Trebiam fluuium in loca altiora.collescp impedi riores equiti caftra mouet. Minus quam adTicinum fefellit. miftiscp Annibal primum Nu/ tnidis,deinde omni equitatu,turbaftet utiep nouiftimum agmen:ni auiditate prædæ in uacua Romana caftra Numidæ diuertiftentlbi dum perferutantes loca omnia caftrorum nullo fa/ tis digno moræ pretio tempus terunnemiftus hoftis de manibus eft.St cum iam tranfgreftoS Trebiam Romanos,metantesep caftra cófpexiftènt:paucos moratorum occiderunt circa flu/ men interceptos. Scipio nec uexationem uulneris in uia iadlantis ultra patiens, 6i collcgam (iam cnim reuocatum ex Sicilia audierat)r3tus expedtandum,locum,qui prope flumen tutif/ ßmus ftatiuis eft uifus:delc(ftum comuniuit.Nec procul inde Annibal cum confedifteuquan/ tum uióloria equeftri elatus,tantum anxius inopia,quæ per hoftium agros euntem nufquam

lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;præpa/

LIBER P R I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;25

pi^pararis commeattbus maior in dies excipiebat:ad Claftidium uicuM, quo magnum fru/ menti numeru congeflerant Romani:mittiL ibi cum uim pararêufpes faóla proditionis: nec fane magno pretio,nummis aureis quadringentis datis P.Brundilino præfeôlo præfidij cor ruptOjtraditur Annibali Claftidium.id horrcum fuit Pœnis fedétibus ad Trebiam. Jn cap« uos ex tradito præfidio, ut fama clementiæ in principio return cólligeretur: nihil fæuirum eil. Cum ad Trebiam terreilre cóilitiiïet bellumanterim circa Siciliam, infulasq;. Italiæ iirmi nenteSjôC àSempronio confule,ôC ante aduentum eius terra maricp res gefta:. Viginti quin/ qucrcmes cum mille armatis ad depopulandam oram Italiæ à Carthaginenfibus miflæ,noz uem Liparas, oôlo infulam Vulcani tenuerunt:tres in fretum auertit æftus. Ad eas confpe/ élas à Meflana duodecim naues ab Hierone rege Syracufanoru miflæ,qui turn forte Mefla næ erat confulem Romanû opperiens: nullo repugnâte captas naues Mcflanam in portum deduxerunt.Cognitu ex captiuis-.præter uiginti naues,cuius ipfî claflîs eifentn’n Italiâ miiîas, quinc^ Si triginta alias quinqueremes Siciliam petere ad follicitandos ucteres focios.Lilybæi occupandi præcipuâ curam efle.credere eadem tempeftate, qua ipfi dilîcôli forêt: earn quoqj claffem ad Ægateis infulam deieêlam.Hæc ficut audita eratæex Mcifanæ Æmylio prætori, cuius Sicilia erat prouincia:perfcribit:monet(‘p Lilybæû firmo tcnerct præfidio.Extemplo SC circa prætoré ad ciuitates mifli legati,tribunicp:qui fuos ad curam cuftodiæ intcnderent:ante omnia Lilybæum teneri ad apparatum bclli:ediôlo propoiîto, ut focrj nauales dcce dierum coêla cibaria ad naues deferrennubi fîgnum datum eilet:ne quid moram confcendendi face/ reupercj^ omnem oram qui eranttex fpeçulis conipicerent aduentantem hoftium claflem.Siz mul itaq?,quanquam de induflria morati curfum nauiû étant Carthaginenfes:ucante luccm accederent Lilybæu:præfenfumtamêeft:quia Si luna pernoxcrauôi fublatisarmamentis ue niebant:extemplo datum è fpeçulis lîgnumtôi in oppido ad arma conclamatum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in naz

ues confcenfum.pars militum in mûris,portaruméç ftationibus,pars in nauibus erât. Et Car thaginenfes,quia rem fore haud cû imparatis cernebant: ufq? ad lucem portu fe abftinuerût: demendis armamentis eo tempore, aptandacp ad pugnam clafle abfumpto. Vbi illuxit: rece pereclaflem in altum:utfpatium pugnæ effet: exitum^ liberum è portu naues hoftiû habe/ rent.Nec Romani detrecffauere pugnam:Si memoria circa ea ipfa loca geftarum rcrum freti, amp;nbsp;militum multitudine,ac uirtute.Vbi in altum eueêli funt:Romanus confererc pugnam, SC ex propinquo uires conferre uelle.contra eludere Pœnus:ôi arte,non ui rem gererc:nauiumc^ quàm uiroru, aut armoru malle certamen facere.nam ut focijs naualibus aflatim inftrutflam claffem, ita inopem milite habebat: Si ficubi conferta manus effet: haudqua^ par numerus armatorum ex ea pugnabat.Quod ubi animaduerfum eft: Si Romanis multitudo fua auxit animum:ÔC paucitas illis minuit.Extcmplo feptem naues punicæ circunucntæ:fugam cæteræ ceperunt.Mille ôi D C c fuere in nauibus capti,milites nautæép:in rjs tres nobiles Carthagi neniîum.Glaffis Romana incolumis,una tantum perforata naui,fed ea quoq^ ipfa reduce, in ■portum redqt.Secundum hanc pugnam,nondum gnaris eis,qui Meffanæ erant:T.Sempro tîius conful Meffanam uenit:ôi fretum intrâti rex Hiero claffem ornatâ obuiam duxit, tranfz greffusep ex regia in prætoriam nauem, gratulatus fofpitem cum exercitu Si nauibus aduez niffe,precatusep profperum acfelicem in Siciliam crâ(îtum,ftatum deinde infulæ,ôi Cartha ginenlîum conata expofuiupollicituscp efl:quo animo priore bello populum Romanum iu/ uenis adiuuiffct:co fenem adiuturum:frumenta,uefl:imentacp fe legionibus confulis, foeijse^ naualibus gratis præbituru.grâde periculum Lilybæorum, maritimisep ciuitattbus effe: quiz bufdam uolentibus nouas res forc.Ob hoc confuli nihil cunêlandum uifum:quin Lilybæum daffe peteret.ôi rex,rcgiacp claflîs unà profeêli.nauigantes inde,pugnatum ad Lilybæum,fu fasep SC captas hoftium naues accepere.A Lilybæo confubHierone cum claffc regia dimiffo, telicftocp prætorc ad tuendam Siciliæ oram,ipfe in infulam Melitam, quæ à Carthaginenfî/ bustencbatuntraiecit.Aduenienti Amilcar Gifgonis fîlius præfeêtus præfidij cum paulo mi nus duobus millibus militu, oppidumep cum infula traditur. inde poft paucos dies teditum Lilybæum.çaptiuicp Si à confule,ô^ à prætore,præter infîgnes nobilitate uiros, fub corona uc ce nierunb

D EC» T E R T I AE

nicrut.Poftquam ab ca parte fatis tutam SiciKam cenfebat cofub.ad i'nfulas Vulcani, quia fa ma erat ftare ibs punicam claflem:traiedt.nec quifquam hoftiu circa eas infulas inuétus, iam forte tranGniferant ad uaftaridam Italiæ oram:depopulatoc^ Vibonenfi agro urbem etiam terrcbant.Repetenti Siciliam confuli cxcurGo hoftium in agrum Vibonenfetn faóla nuntia/ tunliterxq^ à fenatu de traGtu in Italiam Annibalis,amp; ut primo quoc^ tempore collegæ fer/ ret auxilium:miflæ traduntur.Multis fimul anxius curis exercitum extemplo in naues impo fîtum Ariminu fupero mari mißuSex.Pomponio legato cum uigintiquinej longis nauibus Viboncfem agrum.maritimamj'poram Italiæ tuendam attribuit:M. Æmylio prætori quin quaginta nauium claflem explcuit;ipfecópofitis Siciliæ rebus.decem nauibus oram Italiæle genSjAriminiu pcrucnit:inde cum exercitu fuo profedtus ad Trcbiam flumen collegæ cóiun gitur.Iam ambo confules, ôi quiequid Romanarum uirium erat Annibali oppofitu, aut illis copqs defendi pofle Romanum imperium,aut fpem nullam aliam effe,fatis declarabat. Ta/ men coful alter equeftri prælio uno,8£ uulnere fuo minutus trahi rem malebat.recentis animi altcr.eoc^ ferocior nullam dilationé patiebatur.Quod inter Trebiâ, Padumép agri eft: Galli tumincolebant:in duoru præpotêtium populorum certamine per ambiguum fauorem baud dubie gratiam uidtoris fpedlantes. Id Romani,nequid modo mouerent: æquo fatis,Poenus periniquo animo ferebat:à Gallis accitum feueniftead libcrandu eos didlitas.Ob cam iram», iimul ut præda militera aleret:duo millia peditu, ÔC mille équités, Numidas plerofcç miftos» quofdam amp;nbsp;Gallos,populari omnem deinceps agrum uGç ad Padi ripas iuftit.Egentes ope Galli,cum ad id dubios feruaftent animos: coadli ab authoribus iniuriæ ad uindices futuros declinant:legatis^ ad confulem miftis,auxilium Romanorum terræ ob nimiam cultorum fi dem in Romanos laborati,orant.Cornelio nec caufa.nec tempus agendæ rei placebat: fufpc dlaép ei gens erat,tum ob infida multa facinora:tum,utalia uetuftate obfoleuiflent:ob recen tem Boiorum perfidiam. Sempronius contra, continendis in fide foefjs maximum uinculutn efte,primos,qui coifrent,opedcfenfos,cenfebat.Tum collega cudl:ante,equitatum fuum,mille pcditum iaculatoribus ferme admiftis, ad defendendû Gallicu agrum trans Trebiam mit/ ritJi fparfos.ôi incompofitos, oncratosc^ præda plerofcç cum inopinâtes inuafîftènt: ingen tem terrorem, cædemcp.ac fugam ufcp ad caftra,ftationesc]^ hoftium fecere: unde multitudi ne cffufa pulfi.rurfus fubfidio fuorû præliu reftitucre.uaria inde pugna fequentes quanquam ad extremum æquaflentcertamen:maior tamé hoftium Romanis fama uidloriæ fuit.Cæte/ rum nemini omnium maior,iuftiorc^,quàm ipfi cofuli uideri.gaudio efferri:qua parte copia/ rum alter conful uidlus forettea fe uicifte.reftitutos ac refedtos militu animos: ncc quenquatt» efte.præter collegam:qui dilatam dimicationem uellet.cum animo magis,^ corpore ægrutn memoria uulneris aciem ac tela horrere.fed non efle cum ægro fenefcendum.quid enim ultra differri,ac teri tempusC quem tertium c6fulem,quem alium exercitum expedtari “T caftra Car thaginenfiu in Italia,ac propè in confpedtu urbis efte.non Siciliam, ac Sardiniam uidlis ad/ emptas:neccis Iberû Hifpaniam peti:fed folo patrio,terrac^,in qua geniti forennpelli Rotna nos.Quantum ingemifcant,inquit,patres noftri circa mœnia Carthaginis bcllarc foliti:fi ui/ deant nos,progenié fuam.duos confules,cofularescç exercitus in media Italia pauentes intra caftra C Pœnum quod inter Alpes,Apenninum^ agri fit,fuæ ditionisfcciffe 7^ Hæc aflîdens ægro collegæ, hæc in prætorio propè concionabundus agere. ftimulabat nbsp;tempus propin/

quum comitiorum:ne in nouos cofules bellum difterretunÔC occafio in fe unum uertcndæ glo, riæ:dum æger collega erat.Itac^ nequicquam diffentiente Cornelio, parari ad propinquutn certamen milites iubet. Annibai cum quid optimu foret hofti,cerneret:uix ullam fpem habe!' bat:temere,atq; improuidc quic^ confulcs adturos.fed cum altcrius ingeniu fama prius,de/ I'nde re cognitu,percicu ac ferox feiret efle: ferociusqp fadbum ex profpero cum prædatoribuS fuis certamine crederetiadefle gerêdæ rei fortunâ baud diffîdcbat. cuius ne quod prætermit/ teret rêpus:follicituséç,9i intentûs crat:dum tyro hoftiu effet miles, dum raclioré ex ducibuS inutilem uulnus faceret:dum Galloru animi uigerent: quorum ingentem multitudinem feie/ bat fegnius fecuturâ,quâto longius ab domo traherentur.Cum ob hæc.taliacp fperaret pro/ pinquum

liber PRIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X7

pinqüum certamen:8J faccrc.fî cefrarctur,cupereti fpeculatorescp Galli ad ea cxplorada.q'uæ uellct, tutiores.quia inutrifqj caftrismilitabanuparatospugnæcfle Romanos retuliflent: lo cum infidqs circûfpeôlare Pœnus cœpit.Eratin medio riuus.præakis utrinq? daufusripis, ÔC circa obfitus paluftribus herbis,Si.quibus incuka fermé ueftiunf'tuirgukisjuepribusq^.quem übi ad équités quoc^ tegedos fatis latebrofum locum circûueôtus ipïè ocuk's pcrluftrauitthic erit locuSjMagoni fratri ait, que teneas.delige cêtenos uiros ex omni pedite,atq? equite:cum quibus ad me uigilia prima uenias.nunc corpora curare tempus eft. Ita præconium miftiim. tnox cû delcôlis Mago aderat.Robora uirorû cerno,inquit Ânnibal.fed ut Ô£ numero etiam, nô animis modo ualeatis: fingulis uobis nouenos ex turmis, manipuliscp ueftri fimilcs eligü te.Mago locû monftrabit: qucm infideatis.hofté ca:cu ad has belli artes habebitis. Ita mille equitibus Magoni,mille peditibus dfmiflîs,ÂanibaI prima luce Numidas équités tranfgreft fos Trcbiam flumen obequitare iubet hoftium portis:iaculandoc^ in ftationes elicere ad pu gnam hoftem;inieôlo deinde certamine,cedendo feniîm circa flumen pertrahere. H;tc man data Numidis. cæteris ducibus pcditum equitumq^ præceptu: ut prandere omnes iuberent: armatos deinde.inftratis^ cquis flgnum expedtare.Sempronius ad tumultu Numidarum primu omnem equitatum,ferox ea parte uirium,deinde fexmillia peditu, poftremo omnes copias ad deftinatû locum iam ante c5filiô,auidus ccrtaminis eduxit.Erat forte brumæ tem/ pus,Si niualis dies in locis Alpibus Appêninoq^ interieëtis: propinquitate etiam fluminum ac paludum prægelidis.ad hæc raptim edutftis hominibus atq? equis, non capto ante cibo, non ope ulla ad arcendum frigusadhibita,nihil caloris inerat; à quicquid auræ fluminis ap/ propinquabat: afflabat acrior frigoris uis.ut uero refugientcs Numidas inlequentes aquam ingreffi funt;(6i erat pedloribus tenus auôla nocfturno imbri) turn utilt;^ egreflîs rigcre omni/ bus corpora-.ut uix armorum tenendorum potentia effent: Si fimul procedente iam die fame etiam deficere.Annibalis interim miles ignibus ante tentoria fa(ftis,oleoc^ per manipulos,ut mollirent artus,miffo,Si cibo per otium capto, ubi tranfgreffos flumen nûtiatum eft hoftest alacer animis corporibuscp arma capiuatcp in aciê procedit.Baleares locat ante flgna, leuem armaturam, oôto ferme millia hominu: deinde grauiorem armis peditem.quod uiriû, quod roboris erauin cornibus circunfudindecem millia equitum:SCab cornibus in utranq; partem diuifos elephantos ftatuit.Conful effùfos fequenteis équités,cum ab refiftentibus fubito Nu midis incautiexciperentunflgno receptui dato reuocatos circûdedir peditibus. Duodeuiginti millia Romanorum erannfociûm nominis Latini x X: auxilia præterea Cenomanorum.ea fola in fide manferat gallica gens.hiscopqs concurfum eft. Prælium à Balearibus ortum eft. quibus cum maiore robore legiones obfifterenf.dedudtæ propere in cornua Icues armaturæ . funt.quæres effecit ut equitatus Romanus extemplo urgeretur.nam cum uix iam per fe rcfiz fterent decem millibus equitû quatuor millia :ÔC fcffi Romani plcrifq^ integris Pcenis: obruti funt infupcr uelut nube iaculorum à Balearibus coniedta.ad hoc elephanti eminentes ab ex/ tremis cornibus, equis maxime no uifu modo fed odore infolito territis,’ifugam late.faciebâc. Pedeftris pugna par animis magis,quàm uiribus erat:quas rccentes Pœnus pauloante cura tis corporibus in prælium attulerat: contra,ieiuna feffacp corpora Romanis, amp;nbsp;rigentia gelu torpebant.reftitiffent tamê animistfi cum pedite folum foret pugnatum.fed amp;nbsp;Baléares pul/ fo équité iaculabantur in lateratSi elephanti iam in mediam peditum aciem fefe tuleranüôC -Mago,NumidæC5^,fimul latebras eoru improuida præterlata acies eft: exorti à tergo ingen/ tem tumukum, ac terrorem fecere. Tarnen in tôt circûftantibus malis manfitaliquandiu im/ mota acies:maxime præter fpem omnium aduerfus elephantos.eos pedites ad id ipfum loca ti Lierutis coniecftis,sè auertere:ÔC infecuti auerfos fub caudis,quà maxime molli cute uulnera accipiutifodiebant. Trcpidanteis propet^ iam in fuos coftcrnatos media acie in extremam, ad finiftru cornu aduerfus Gallos auxiliares agi iuffit Annibal. extemplo haud dubiam fe/ cere fùgam.additus quoqj nouüs terror Romanis-.ut fufa auxilia fua uiderunt.itaq^ cum iam in orbem utrincç pugnarêt: decem millia ferme hominu cum alia euadere nequiuiffent: me/ dia Afrorum acie,quæ gallicis auxikjs firmata erat: cum ingenti cæde hoftium perrupere. SJ

cum

l8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O B C« T B R. T 1 AB

CU ncc^ in cadra reditus effet ffumtne intcrclufîsî nelt;ç præ imbri fan’s difccrnerc poffcnt lt;}ua fuis opem ferrennPlaceriam rcédo innere perrcxere.Plures deinde in omncs parteis eruptio nés faôtæ.Si qui flumen penere:aut gurgitibus abfumpti funn aut inter cundationem ingrc/ diendi ab hoftibus oppreffi.qui paffirn per agros Riga fparß erant:ucftigia cedentis fequen/ tes agminis Placentia cótendere.alqs timor hoftiu audaciam ingrediendi flumen fccintranO grefliCß in cadra peruenere. Imber niue midus, amp;nbsp;intolerâda uis frigoris,amp; homines multos, amp;nbsp;iumenta,ÔC elephantos prope' oraneisconfumpfît. Finis infequendi hodis Pœnis flumen Trebia fuit, ôi ita torpêtes gelu in cadra redieretut uix læticiâ uidloriæ fencirent. Itaq? node infequenti cum præiîdiu Romanoru cadrorum, ô£quod reliquum ex magna parte milituffl cranratibus Trebiam traqcerennaut nihil fenfère Pœni obdrcpéte pluuia:aut,quia iam mo/ 1 ueri præ laffitudine nequifciant.ac uulneribusifentirc fefc diflimulauerunt.quietisf]^ Pœnis.ta cito agmine ab Scipione coniule cxercitus Placenriâ ed perdudusu'nde Pado traiedus Cre monamme duorû exercituura hybernis una coionia premeretur. Romam rantus terror cX hac clade perlatus ed:ut iam ad urbem Romam crederent infedis dgnis hodem uenturuniî nec quic^ fpei.aut auxilq efferquo portis,mœnibusé^ uim arcerent.Vno cofule ad Ticinutn uidlo, altero ex Sicilia reuocato, duobus confulibus, duobus confularibus exercitibus uidis, quos alios duces,quas alias legiones effc.quæ accerferétur C Ica territis Sempronius côful ad/ ueniningcnti periculo per eflufos paffirn ad prædandum hodiura equites.audacia magis,^ confîlio aut fpe fallendi,refidendiüe,fi no falleret:tranfgreffus.Id quod unû maxime in pra:/ fentia delyderabatuncomitrjs cófularibus habitis,in hyberna redqt. Creati cofules Cn.Scr uilius.ôC C.Flaminius.Cæteru ne hyberna quidem Romanis quieta erânuagantibus paflim Numidis cquitibus,ÔC,quæ his impeditiora erannCeltiberiSjLuiîtaniscç.Omnes igitur clan d undicß cómeatus erânnifl quos Pado naues fubuehcrct.Emporiû propè Placétiam Riit, 52 ppcre ualido,ô2 magno munitû præffdio.Eius cadelli oppugnandi fpe cum equitibus,ac Icui armatura profedlus Annibatcum plurimû in cælando incœpto ad eflcôtum fpci habuiffet: node adortus no fefellit uigiles.tantus repente clamor ed fublatus:ut Placcntiæ quolt;^ audi/ tetur, Itac^ fub lucem cum cquitatu côful aderatu'uffis quadrato agmine legionibus fcqui. Equedre prælium intérim cômiffum;in quo,quia Annibal faucius pugna exceffînpauorc ho ftibus inicdo.defenfum egregie præiîdiû ed.Paucoru inde dierum quiete fumpta,ôC uixdum fan's percurato uulnere,ad Vicuuias ire pergit oppugnandas.Id emporium à Romanis gai/ lico bello fuerat munitum.inde locû frequentauerât accolæ midi undit^ ex fîninmis populis: K turn terror populationû eó plerofcjj exagris côpulerat.Huius generis multitudo faraa im/ pigre defend ad Pladentiam præfidq accenlâ.armis arreptis obuiam Annibali procedit. Ma gis agmine,quàm acie in uia concurrcrunt.ô2 cum ex altera parte nihil,præter inconditam tur bam effenin altera Ô2 dux militi,ô2 duci fidens milesiad triginta quincç millia hominu a pau/ cis Rifa.Podero die deditione fada præiîdiû intra mœnia acceperen'uffît^ arma tradere.cutn dido paruiffennfignum repente uidoribus datunuttanquam ui captam urbem diriperent. neque ulla,quæ in tali re memorabilis feribentibus uideri folet; prætermiffa clades ed. adeo omnis libidinis,crudelitatiscp, Ô2 inhumanæ fuperbiæ editum in miferos ed exemplum. Hae âiere hybernæ expeditiones Annibalis.Haud longis inde temporibus,dum intolerabiliafn/ gora erât:quies militi data ed:ô2 ad prima,ac dubia figna ueris profedus ex hybernis, in Hc truriam ducineam quoep gentem,Gcut Gallos, Ligurescç,aut ui,autuoluntate adiunduruS. Tranfeuntem Appenninum adeo atrox tempedas adorta ed: ut Alpium fœditatem propè fuperaueric. Vento midus imber cum ferretur in ipfa ora:primum, quia aut arma omittenda crant: aut contra enitentes uortice intorti affligebantur: conditere. deinde cum iam fpirirutn intercludcref.nec reciprocate animam (îneret: aueriî à uento parumper confédéré. Turn uero ingenti fono cœlum drepere:ô2 inter horrendos fragoresmicareignes.captiauribus, 62 ocu/ lis metu omnes torpere.Tandem effùfoimbre.cum eo magisaccenfa uis uenti effet: ipfo illo, quodepreheniî erant,loco cadra ponere neceffarium uiiùm ed. Id uero laboris uelut deinte/ gro inicium fiiit.nam nec explicate quicquam,nec datuere poterannnec quod datutum effet: , nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;manebat:

LIBER P R I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t?

fnancbat'.oinnia perfcindcntc ucnto,Ô2 rapiente. Si mox aqua leuata uehtó cam füpcr gelida monttuin cacumina cocreca efleutantu niuofæ grandinis detecinut omnibus omifiis pr ocum berent homines,cegminibus fuis magis obruti,quàm tcóli.tancaq^ uis frigoris infecuta eft:ut ex ilia mifcrabili hominum,iumentorum^ ftrage cum fc quifcp attollerc,ac leuare uellendiu nequiret:quia torpentibus rigore neruis uix fleóïerc artus poterant.deindeut tandem agitan do fcfe moueVe.ac reccpcrc animos: Si raris locis ignis fieri eft coeptustad aliéna opcm quifqj inops tendcre.Biduum co loco uelut obfeftt manlere.multi homines.multa iuméta.elephan, ti quoqj ex his, qui prælio ad Trebiam faöto fuperfuerant:feptem abfumpti. Digrelfus Ap/ pennino retro ad Placentia caftra mouit:SCad decern millia progreftus confcdit Poftero die XU milliapeditum,quincpequitumaduerfus hoftemduett.NecSemproniusconful(iam tnim redierat ab Roma) detreólauit certamen, atq? eo die tria millia paftuum inter bina ca/ ftra fucre.Poftcro die i.ngentibus animis,uario euentu pugnatu eft. primo concurfu adeores Romana fupcrior fuit:ut non acie uincerent (blurntfed perculfos hoftes in caftra perfequeren tunmox caftra quoqj oppugnaret. Annibal paucis propugnatoribus in uallo portisq; po/ fitis,cæteros tonfertos in media caftra recepit: intentose^ fignum ad crumpendum fpeólare iubet. ^lam nona fermé diet hora eraf.cu Romanus nequicquâ fatigato milite, pofti^ nulla 'fpes Grat potiundi caftristfignu receptui dedit.Quod ubi Annibai accepinlaxatäcp pugnam fii receflum â caftris uidic:extemplo equitibus dextra læuaép emiflîs in hoftem, ipfc cum pe/ ditum robote de bis caftris erupit. Pugna raro ulla magis fæua,ôi cum utrtufcp partis per/ nicie clarior fuiftettfi extendi 'à die in longu (patiu quiuiftet.nox accenfum ingentibus animis præliu diremit.itaq; acrior cocurlus fuit,quam cædcs.ôi ficut æquata ferme pugna crat:ita da de pari difeeïTum eft.ab utracß parte fèxcentis plus peditibus. èc dimidiû cius equitu cecidir. fed maior Romanis,quàm pro numero iaólura fuinquia equeftris ordinis aliquot, Si tribuni militum quincç,ÔC præfedti fociorum tresfunt interfeefti. Secundum earn pugnam Annibal in Ligures,Semp'ronius Luca conceffit. Venienti in Ligures Annibali per inßdias intercept! duo quæftores Romani,C.Fuluius, Si L.Lucretiuscum duobus tribunis militum. Si quincç 'equeftris ordinis fenatorum ferme liberis.quo magis ratam fore cum his pacem focietatemi^ crederet: traduntur.' Dum hæc in Italia gcruntur: Cn. Scipio in Hifpaniam cum clafle Ôi exercitu miftus, cum ab oftio Rhodani profetftus, Pyreneosep montes circunucctus Empo/ rqs appuliftetclaftem: expofito ibi exercitu orfus à Lacetanis ufquc ad Iberum flumen, par/ tim renouandis focietatibus,partim nouis inftituendis,Romanæditionis fecit. inde concilia/ ta clementiæ fama non ad maritimos modo populos,fcd in meditcrrancis quoq? ac monta/ nis ad ferociores iam gentes ualuionec pax modo apud cos, fed focietas etiam armorum pa/ rata eft: ualidæi^ aliquot auxiliorum cohortes ex fis conferiptæ funt. Hanno non infeius erat.cum rcliquerat Annibal ad regionis eius præfidiu.itacç priufquam alienarentur omnia: obuiam eundum ratus, caftris in confpedlu hoftium pofitis,in aciem eduxit. Nec Romano differendum certamen uifum: quippe qui fciretcum Hannone,0i Afdrubale fibi dimicadura eftc: malletcp aduerfus fingulos feparatim, quàm aduerfus duos fimul rem gerere.Nec ma/ gni certaminis ea dimicatio fuit. Sex millia hoftium cæfa:duo capta cum præfidio caftroru. nam ôi caftra expugnata funnatque ipfe dux militum cum aliquot præfidfis capitur: Si Stif/ fum propinquum caftris oppidum expugnatur.cæterum præda oppidi parui pretfi rerû fuit, fupellex barbarica,ac uilium mancipiorum. caftra militem ditauere, no eius modo exercitus, qui uiôlus cranfed Si cius, qui cum Annibale in Italia militabat:omnibus ferè caris rebus, ne grauia impedimenta ferentibus cflent:circa Pyreneum reliôtis. Priufquam certa huius cladis ■fama accederet: tranfgreflTus Iberum Afdrubal cum oôlo millibus peditum, mille equitibus, tanquam ad primum aduentum Romanorum occurfurus, poftquam perditas res,amifla^ 'caftra accepit: iter ad mare conuertit. Haud procul Tarracone claflîcos milites, nauale^ue focios uagos palantcist^ per agrosfquod fermé fîc:ut fecundæres negligentiam creent^qui/ te paftim dimifto,cum magna cæde, maiore fûga ad naues compellit. ncc diutius circa ea lo/ ca morari aufus,ne à Scipione opprimeretuntrans Iberum fefe recepit .Et Scipio raptim ad cc ; famam

JO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» T E R T I AE

famam nouorum hofti'um agmine aéto, cum în paucos præfcctos paululum animaducrtif/ fet-.præfidio TarracoHC modico reli'ôto,Emporias cum clafle redijc. Vl'xdum digreflo eo drubal aderat: ÔC Ilergetum populo,qui obfides Scipioni dederat: ad defeôlionem impulfo» cum corumi'pforumiuucntute agros fideh'um Romanis fociorum uaftat. Excito deinde Sd pione hybernis, hoftis cis iberum Ta r racon cm uerfus cedit. Agros Scipio reliótos ab aux chore defeótionis, ôi. Ilergetum gentem cum infcfto exercitu inuafinct: compuliîs omnibus, Athanagiam urbem, quæ caput eiuspopuli crat: circunfedit: intrap dies paucos pluribus quàm anteobfidibusimpcratis.Ilergctespecuniaetiammuldlatosinius ditionémque re^ cepit, inde in Aufetanos prope Iberum, focios Si ipfos Pœnorum, procedit: arque urbe eo/ rum obfefla, Lacetanos auxilium finitimisferentesnodle, baud procul iam urbe, cum intra/ re uellent: excepit infidfjs.Cæfa ad X11 millia:exuci pene'omnes armis,domos paffim pa lantes per agros difîùgcre.nec obfcflos alia ulla res, quàm iniqua oppugnantibus hyems tu tabatur, xxx dies obfidio fait: per quos raro unquam nix minus quatuor pedes alta ia/ cuit:adeôque pluteos, ac uineas Romanorum opcruerat.üt ea fola, ignibus aliquoties conic/ dis ab horte, etiam tutamentum facrit. portremo cum Amufitus princeps eorum ad Afdru balem profagirtet: XX argenti ralentis padideduntur.Tarraconcm in hyberna reditutn eft. Romæ autem Si circa urbem multa ea hyeme prodigia fada: aut ( quod cuenire fo/ let, mods femel in rcligioncm animis) multa nuntiata, Si tcmcre crédita fant. In queis inge/ nuum infantem femeftrem in foro olitorio triumphum clamarte Si foro boario bouem iti tertiam contignationem fua fponte fcandirte: atque inde tumultu habitatorum territum fefc dciecirte: Si nauium fpeciem de ccelo affulfirte: Si ædem Spei, quæ in foro olitorio crt:falmi/ ne idam: Si Lanuuq hartam fe commouirte:ôi coruum in ædem lunonis deuolarte:atquc in ipfo puluinario confedirte:0i in agro amiternino multis locis hominum fpccte procul candi/ da uerte uifos:nec tarnen illos congreflbs:Si in Piceno lapidibus pluuifle:0i Cære fortes extc nuatas:0C in Gallia lupum uigili gladium è uagina raptum abrtulifle. Ob cætcra prodigia libros adiré decemuiri iulfi. quod autem lapidibus pluuiffet in Piceno: noucndiale lacrum edidum:0C fubinde alqs procuradis propè tota ciuitas operata fait, lam primum omnium urbs lurtrata ert: hortiæcç maiores, quibus edidum ert,dqs cæfæ: Si donum ex aun pondo X L Lanuuium lunoni portatum eft: amp;: (ignum æncum matronæ lunoni in Auentino ædi ficauerunt:5C ledifternium Cære, ubi fortes extenuatæ erant:imperatum: Si fapplicatio Fof tunæ in Algido: Romæ quoque Si ledifternium luuentæ: Si fapplicatio ad ædem Herculis, nominatim deinde uniuerfo populo circa omnia puluinaria indida: Si Genio maiores ho/ ftiæcæfæ quinc^: Si C.Attilius Seranus prætor uota fufcipcre iufTus: fi in X annos R. P» eodem ftetiftet ftatu. Hæc procurata uotaq^ ex libris G by llinis magna ex parte Icuaucrant animum reJigione.Confulum defignatorum alter,Flaminius,cui eæ lcgiones,quæ Placentiæ hybernabant: forte euenerant:edidum Si literas ad cofulcm mifit:ut is exercitus idibus mar tqs Arimini effet in caftris. Huic in prouincia confulatum inire confilium crat,memori uetez rum certaminum cum patribus: quæ tribunus plcbis,ôô quæ poftea confuLprius de confula/ tu,qui abrogabatundein detriumpho habucrat:inuifus etiam fenatui ob noua lcgcm:quam inique Q. Claudius tribunus plcbis aduerfus fenatum,uno patrum adiuuante C. Flaminics tulcrat:ne quis fenator, quiuc fenatoris pater faiffeumaritimam naucm, quæ plus,quàm tre/ centarum amphorarum efleuhaberet.id fan's habitum ad frudus ex agris uedandos. quæ/ ftus omnis patribus indecorus uifus eft. Res per fummam contentionem ada inuidiâ apud oobilitatem fuafori Icgis Flaminio, fauorem apud plebcm, alterumcp inde confulatum pe/ périt. Ob hoc ratus aufpicqsementiendis, Latinarumep feriarum mora,amp; confularibus alqs impedimentis: retenturos fe in urbe, fimulato itincrc priuatus clàm in prouinciam abrjt. Ea tes ubi palàm fada cft:nouam infaper iram infeftis iam ante patribus mouit.Non cum fena tu modo.fed cum dqs immortalibus C. Flaminium bellum gerere.confulem ante inaufpica/ to fàdum reuocantibus ex ipfa acie dijs, atcç hominibus non paruiffe: Si nunc comitia præ/ torum, Si Capitolium, dcfolennem uotoru nuncupationem fugiffe; ne die initi magiftratus I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;louis

LIB ER SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;51

louis opt.max.tcmplum adireune fenatum inui'fus ipfe. Si fibi uni inuifum uidcrct, confulcz rctc^:nc Latinas indiceret, louicp Latiaii folenne factum in monte Albano faceret: ne aufptz cato profeôtus in Capitolium ad uota nuncupanda,paludatus inde ad prouinciam iret.lixæ modo fine infignibus.fîne lidtoribus profcôlum clàm,furtim,haud alitcr,quàm fi exilq cauû foîum uertiflct: magis pro maieftate uidclicet imperrj Arimini, quàm Romæ magiftratum initurumiSi in diuerforio hofpitali,quàm apud penates fuos prætextam fumpturü. Reuoz candum uniuerfi.retrahcndumc^ cenfucruUôi cogendum omnibus prius præfentem in deos hominesf^ fungi ofîîctjs: quàm ad exercitum.K in prouinciam iret.In eam Iegationem(Iega/ tc enim mitti placuit) Q.Terentius,ôC M. Antiftius profeôli nihilo magis eum mouere: priori confulatu literæ mouerant à fenatu mififæ. Paucos poft dies magiftratum inquimmo lantic^ ci uitulus iam iôtus c manibus facrifîcàntium fefe cum proripuiifctimukos circunftan tes cruore refperfit. Fuga procul etiam maior apud ignaros quid trepidarctunâ: concurfatio foit.id à plerifque in omen magni terroris acceptum. Legiohibus inde duabus à Sempronio prions anni confule,duabus à C.Àttilio prætore acceptis, in Hetruriara iam per Appcnnini tramitescxercitusducieft cœptus.

DECADIS TERTIAE LIBËk SËCVNDVÂ

■ AM VER appetebatîcum Annibal ex hybernis mouit.ôC ncquicquam ante conatus tranfcenderc Appenninum intolerandis frigoribus. Si cum ingenti periculo moratus,ac metu.GalIi,quos prædæpopulationuc^ con ciuerat fpesipoftquam pro eo. Ut ipfî ex alieno agro raperent agcrentq^, fuas terras federn belli eftc,premit^ utriufqj partis exercituu uiderunt hy bernis: uertcruntretro ad Annibalemab Romanis odiaipetitus^ fæpe principum infidrjsu'pforumcp inter fefraude,eadem leuitate qua confenferant,confenfum inz dicantium feruatus erat:6i mutando nunc ueftem, nunc tegumenta capitis, errore etiam fefe ab infidqs municrat.cæterum hic quoque ei timor caufa fuit maturius mouendi ex hybernis» Per idem tempus Cn.Seruilius Romæ Idibus Martrjs magiftratum inqt.lbi cum de repub, retulifletiredintegrata in C.Flaminiu inuidia eft.Duos fe cófules crcafte:unum habere.quod enim illi iuftum imperium, quod aufpiciura eßet magiftratusiid à domo,publicis priuatiscß: penatibus, Latinis ferijs aólis, facrificio in monte perfeólo,uotis rite in Capitolio nuncupaz tis,fecum ferre, nec priuatum aufpicia fcqunnec fine aufpicijs profeeftu in externo ca folo noz üa,atq5 integra concipere pofte. Augebant metum prodigia ex pluribus fimul locis nuntiata: in Sicilia militibus aliquot fpicula,in Sardinia autem in muro circucunti uigilias cquiti feipio nem,quem manu tenuerat:arfifte:ÖC littora crebris ignibus fulfifteiSC feuta duo fanguinem fu dafteiSi milites quofdam iólos fulminibus:6£ folis orbem minui uifum;amp; Præncftc ardentes lapides cœlocecidifte:ôi Arpis palmas in cœlo uifasipugnantemcp cum luna folemiôc Cape næduas interdiu lunas ortasiôC aquas Cærete fanguine miftas fluxifte:fontemcp ipfum Her culis cruêtis manaflefparfum macuJis:amp; Antfj metentibus cruentas in corbem fpicas cecidifz fe: ÔJ Falcrrjs cœlum findi uifum uelut magno hiatutquaip patuerit, ingens lumen effulfîflèî fortes fua fpontc attenuatas: unamcp cxcidifte ita feriptam. Mauors telum fuum concutit. Si per idem tempus Romæ fignum Martis Appia uia ad fimulachra luporum fudaftè: Si Caz puæ fpeciem cœli ardentis fuifte,lunæcp inter imbrem cadentis.Inde minoribus etiam dieftu prodigqs fides habita: Capras lanatas quibufdam faôtas: Si gallinam in marcm, gallum ia feeminam fefe uertifte. His ficut étant nuntiata expofitis,authoribu^ue in curiam introdûz dis.conful dereligione patres confuluit. Decretum: ut ea prodigia partim maioribushoz ftrjs, partim laótentibus procurarentur: ôC uti fupplicatio per triduum ad omnia puluinaria haberetur. Cætera cum dccemuiri libros infpexiftênt, ut ita fièrent, quemadmodum cordi efte diui carminibus præfarentur. id decemuirorum monitu decretum éft: loui primum doz num fulmen aureum pondo quinquaginta fieret: Iunoni,Mineruæc^ ex argento darctUr: Si Junoni Reginae in Auentino,Iunoniq^ Sofpitæ Lanuuq maioribus hoftijs facrificaretur:ma cc 4. tronæcp

DEC» TERTIAE

tronxtp pecunia collata,quantum conferre cuiq; comodum cflêc: doniïm lunoni Reginæ in Auentinuna ferrennleÔtifterniumt^fîerenquin Selibertinæ SC ipfæ,unde Feroniæ donû dare tunpecuniâ pro facukatibus fuis conferrenLHæc ubi facîlaîdecemuiri ^deæ in foro maiori/ bus hoftrjs facrificarunt.poftremo ex iibris decêbri iam menfe ad ædéoi Saturni Romæ im/ molatum eft:Ieólifterniumt|! imperatu:(ôi eum leAum fenatores ftrauerunt) SC conuiuiû pu blicum:ac per urbem faturnalia dieac nodlc clamatum:populusŒ eum dieni feftum habere, ac feruare in perpetuum iuflus. Dum coful placandis Romæ drjs, habendocp deleôtu dat operam: Annibal profedtus ex hybernis.quia iam Flaminiû côfulem Arretium perueniiïe fa ma erat:cum aliud longius, cæteru comodius oftenderecur iter: propioré uiàm per paludem petinqua fluuius Arnus per eos dies folito magis inundauerat.Hifpanos amp;nbsp;Airos, amp;nbsp;omne quod ueterani eratrobur exercitus:admiftis iplorum’impedimentis, necubi cofiftere coach’s ncceffaria ad ufus deeifent:primosirc iuiTinfequi Galios:ut id agminis medium eflet: noutifi mos ire equites:Magonem inde eu expeditis Numidis cogère agmen:maxime GalloSjfi ræ-* dio laboris longæcç uiæCut eft mollis ad talia gen8)dilaberentur,aut fubGftercnt: cohibenté. Primi,quàmodo præirêt duces: p præaltasfluuq^ac profûndas uoragines haufti penèlimo, immergentesc^ fe,tarnen iîgna fcquebatur.Galli neq^ fuftinerefe prolaphmcq; aifurgcreex uoraginibus poteranuaut corpora animis.aut animos fpe fuftinebant:alrj fefla ægre traben/ res membra:alq ubi femel uidlistædioanimis procubuiflent: inter iumenta SC ipfa iacentia paifim morientes. maximecp omnium uigiliæ conficiebant,per quatriduum iam, SC tres no/ dies toleratæ.Cum omnia obtinentibus aquis.nihikubi in ficco fefla fternerent corporau'nue niri poflet:cumulatis in aquas farcinis infuper incumbebät.iumentorum itinerc toto proftra/ torum paflim acerui,tantum quod extaret aqua quærétibus ad quietem,parui temporis ne/ ceflarium cubile dabant. Ipfe Annibal æger oculis ex uerna primum intemperie uariante cà/ lores frigoraqp, elephanto,qui unus fuperfuerat: quod altius ex aqua extaret, uedlus,uigilrjs tarnen, SC nodturno humore,paluftrifp coelo grauante caput, SC quia medendi nec locus, nec tempus eranaltero oculo capitur. Multis hominibus iumentiscç fœde amiflîs, cum tandem de paludibus emcrfiflct:ubi primum in ficco potuit,caftra locat:certumc^ per præmiflosex/ ploratorcs habuic:exercitu Romanum circa Arrctr) mœnia efle.confulis deinde confilia at(Ç animum.ôi fitum rcgionum,itineracp,ôi copias,accç commeatus expediedos.ôC cætera, quæ cognofeenda in re erant:furama omnia cum cura inquirendo exequebatur.Rcgio erat in pri/ mis Italiæ fertilis,Hetrufci campi,qui Fefulas inter,Arretium^i3cent;frumenci,acpccoris,5i omnium copia rcrum opulenti.Conful feroxab confulatu priorc,Sd nonmodo legum aut pa trum maieftatiSjfed ne deorum quidem fatis raetuens erat.hanc infitam ingenio cius temeri tatem fortuna profpero ciuilibus,belliciscp rebus fucceflu alucrat. itaque fatis apparebat: nec dcos,nec homines confulentem,ferocitcr omnia ac præpropere acturum.q^uocp pronior eflet in uitia fua:agitare eum, atep iritare Pœnus parat: SC læua relidto hofle, Fefulas petens, He/ truriæ agros prædatum profeôlus,quaotam maxima uaflitatcm potefl:,cædibus,incendijsq^ confuli procul oft:endit.Flaminius,qui ne quieto quidem hofte ipic quieturus erat:tum uero, pofteaquam res focioru ante oculos propè fuos ferri agic^ uidit: iuum id dedecus ratus, per mediam iam Italiam uagari Pœnum: atq^ obfiftente nullo ad ipfa Romana mœnia ireop/ pugnanda:cæteris omnibus in concilio falutaria magis,quàm fpcciofa fuadentibus:collegam expedlandum,utconiunôlisexercitibus commun! animo, confîliotp rem gererent: intérim equitatu, auxilqsq^ leuium armorum ab eflùfa prædandi licentia hoftem cohibendumura/ tus fe ex concilio proripuit: fignumque fimul itineris.pugnæcp propofuit. Quinimmo Arre/ tq ante mœnia fedeamus:inquic:hic enim patria,amp; penates funt: Annibal emiflus c manibus perpopuletur Italiam: uaftandoque ôfurendo omnïa,ad Romana mœnia perueniat: nec ante nos hinc mouerimus:quàm,ficut olim Camillum ab Veqs,C. Flaminiû ab Arretio pa/ tres acciuerint. Hæc fimul increpans cum ocyus figna conuelli iuberet: SC ipfe in equum infi/ luiflet,equus répété corruincofulemcp lapfum fuper caput cffudiLTcrritis omnibus qui circa crantjuelut fœdo oraine incipiendæ rei,infuper nuntiatunfignum omni ui moliente fignifero

*• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;conuelli

LIBER SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JJ

conucllinequîre, Conuerfus ad nundum,num li'terasquoqju'nquit.ab fenatu affers; quæ rae fem gerere uetent^T abi:nuntia,fignum effodiant:fi ad conuellendum manus præ metu obtor puerint, Incedere inde agmcn cœpit: pnmoribus,fuperc^ quod diflcnferant à confilio, terri/ tisetiam duplici prodigio:milite in uulgus læto ferocia duds: cum fpem magis ipfam,quàm caufam fpei intueretur. Annibal quodagri eft inter Cortonam urbem, Thrafimenumep la/ cum:omni clade belli peruaftattquo magis iram hofli ad uindicandas fociorû iniurias acuat. Et iam peruenerant ad loca infîdqs nata: ubi maxime montes cortonenfes Thrafîmenus fu/ bit. Via tantu intereft perangufta,uelut ad id ipfum de induftria reliôlo fpatio:deinde paulo latior patefeit capus: inde colles aflurgunt. Ibi cadra in aperto Iocat:ubi iplè eu Afris modo, Hifpanisc^ confideret.BaleareSjCæteramc^ leuem armaturam poft monteis circûducittcqui/ tes ad ipfas fauces faltus.tumulisapte tcgétibus,Iocat:ut ubi intraflent Romanitobieólo equi tatu claufa omnia lacu aemontibus eflcnt.Flaminius cum pridie folisoccafuad lacum perue nifleuinexplorato poftero die uixdum fatis certa luce anguftijs fuperatis, poftquâ in patenz tiorem campum pandi agmen cœpit:id tantum hoftium,quod ex aduerfo eratiafpexinà ter go,ac fuper caput deteeftæ iniîdiæ. Pœnus ubijd quod petierat.claufum lacu montibusép. Si circunfufum fuis copqs habuit hoftem: iîgnum omnibus dat inuadendi. Qui ubi quà cuique proximum fuit,decurre*rc:eo magis Romanis fubita,atqi improuifa res fuit:quod orta ex la/ eu nebula campo, quàm montibus denfîor fédérât: agminaeç hoftium ex pluribus uallibus ipfa inter fe fatis confpelt;fta:eocp!magis pariter decurrerunt. Romanus clamore prius undiq; orto,quàm fatis ccrneret,fe circunuentû efte fen(îc:8C ante in fronte,lateracp pugnari cœptum efttquàra fatis inftrucretur aciestaut expediri arma.ftringK]^ gladij poiTcnt.Conful pcrculiîs omnibus ipfe fatis ut in trépida re impauidus,turbatos ordines,uertêtescp fe quoi]? ad diffo/ nos clamores,inftruit:ut têpus locusc^ patitur:K quacunc^ poteft,adhortatur:ac ftare.ÔC pu/ gnare iubet.Nec enim inde uotis, aut imploratione deûm,fed ui ac uirtute euadendum efle. per medias acies ferrouiam ficritôi quo timoris minus Gt:eo minus ferme periculi cffe.Cæte/ turn præftrepitu ac tumultu.ncc coiîlium.nec imperiu accipi poterat:tantumcß aberat, ut fua fîgna.atcp ordinem,ÔC locû nofeeret milestut uix ad arma capicnda,aptandac^ pugnæ cope/ teret animus:opprimeréturtp quidam onerati magis bis, quàm tedli.ôi erat in tanta caligine maior ufus auriu,quàm oculoru.ad gemitus uulncrum.iólusc^ corporu.aut armorum, ÔC mi/ ftos ftrepentiû pauentiué^ clamores.circûfercbant ora.oculosc^. Ali] fugientes pugnantium globo'illati hærcbât:alios redeuntes in pugnam auertebat fugientium agmen. deinde ubi ia omnis partes nequie^ impetus falt;fti:3C ab lateribus montes ac lacus, à fronte amp;nbsp;à tergo ho/ ftium acies claudebat:apparuit^ nullâ.nifi in dextra.ferroc^ falutis fpem effettum fibi unuO quife^ dux,adhortatorcç fadlus ad rem gerendâ:ô^ noua de integro pugna exorta eft-.no ilia ordinata per principes,haftatos^.ae triariostnec utjpro Ggnis antefi'gnanus, poft Ggna alia pugnaret acies-.ncc ut in fua legione miles,aut cohorte,aut manipulo cftet.fors coglobabat.SC animus fuus cuiqj ante aut poft pugnandi ordinê dabat. tantusep fuit ardor animorû: adeo intentus pugnæ animus:ut cum terræ motu.qui multaru urbium Italiæ magnas partes pro/ ftrauit:aucrtitqp curfu rapido amneistmare fluminibus inucxit: montes laplu ingêti proruit: nemo pugnantium fenferit. Tres ferme horas pugnatum eft:amp; ubicp atrociter.circa cófulcm tarnen acrior.infeftiorcp pugna eft.eum amp;nbsp;robora uirorû fequebantunôi ipfe quaeûq? in par te premi ad laborê fenferat îuos: impigre ferebat opem: infîgnisép armis, Ôi hofté fumma ui pctebat:ÔC tuebatur fuos ciues.donec Infuber cquum(Ducario nome erat) facicme^ nofettâs, Conful,inquit,hic eft,popularibus fuis:qui Icgiones noftras cecidit:agrosc^,Si urbem eft de/ populatus.iam ego hanc uicftimâ manibus peremptorû fœde ciuium dabo.fubditiscp caica/ ribus equo,per confertiflimâ hoftium turbam impetum facit, obtruncatoep prius armigero, qui fè infefto uenienti obuiam obiecerat:confulem lancea transfîxit.fpoliare cupiétem triarrj obicôb's clypeis arcuere. Magnæ partis fûga inde primu cœpit:amp; iam nec lacus, nec montes obftabât pauori:pcr omnia ardta.præruptacp uelutcæci euadut:armac^,5f uiri fuper aliû ali) præcipitanf.pars raagna,ubi locus fogæ deefttp prima uada paludis in aquâ ^grefti,quoad

54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AE

capitibus humcriscp extarc ponunt:fefe I'mmergunt.fuere.quos i'ncófultüs pauor'nando etid capeflere fugam impulerit.quæ ubi immenfa,ac fine fpe erat:aut defidentibus animis haune bantur gnrgitibus:aut ubi nequicquam feftmaucrant: retro ægerrime terram repetcbat: atqj ibi ab ingreilis aquam hoftiu equitibus pafifim truddabantur.Sex millia fermé primi agmi/ nis per aduerfos hofteis eruptione impigre fadla.ignari omniu quæ poft fe agerétunex làitu euafere. ÔC cum in tumulo quodam cóftitiftent:clamorem modo.ac fonum armorum audten tes,quæ Fortuna pugnæ eftet,nelt;ç fdre.nec perfpicere præ caligine poterant. Inclinata ad inP qua re,cum calefcente foie depulfa nebula aperuiflet diemttum liquida iam luce montes,cam pic]^ perditas rcs.ftratamc^ oftendére fœde Romanam aciem.itacp ne in confpcdtos procul immitteretur eques;fublatis raptim fignis,quamcitati(Timo poterât agmine, fefe abripuerût, poftero die cum fuper cætera extrema fames etiâ inftaret: fidem dante Maharbale, qui cum omnibus equeftribus copqsnocle confecutus erat:fi arma tradidiflent: abire cum fingulisuc ftimentis paflurumjfelèdediderunt.quæ punica religione feruata fides ab Annibale eft:atqj in uincula omnes coiecft Û Hæc eft nobilis ad T rafimenu pugna,atcç inter paucas memorata populi Romani clades.Quindecim millia Romanoru in acie cæfa funt; dece millia fparfa fu/ ga per omnem Hetruriä diuerfis itineribus Romam petiere.Mille Si quingêti hoftiu in acie, multi poftca utrinqj ex uulneribus periere. Multiplex cædes utrinque fatfta traditur ab alfjs, Ego præter^ quod nihil hauftum exuanouelim:quö nimis inclinât fermé feribentiû animi: Fabiu æqualem tenworibus huiufee belli potiflimu auótorem habui. Annibai captiuorum qui latini nominiseftent,fine pretio dimiftis,Romanis in uincula datis,fegrcgata ex hoftium coaceruatoru cumulis corpora fuoru cum fepeliri iuffiflenFlaminrj quoq^ corpus funeris cau/ fa magna cum cura inquifftum no inuenit.Romæ ad primu nuntium cladis eius cum ingenti terrore ac tumuitu concurfus in forum populi eft facftus.Matronæ uagæ per uias,quæ repens clades allata.quæue fortuna exercitus effetobuios percuntftantur. cum frequetis concionis modo turba in comitiu Si curia uerfa magiftratus uocaret: tandem haudmulto ante folis oc/ cafum M.Pomponius prætor,pugna,inquic,magna uidti fumus.Si quanquä nihil certiusex eo auditum eft:tamen alius ab alio impleti rumoribus domos refcruttconfulem cum magna parte copiaru cæfum:fuperefte paücos,aut fuga paftim per Hetruriam fparfos,aut captos ab hoftc.Quot cafus exercitus uidti fucräntot in curas difpertiti coru animi erant: quorum pro/ pinqui fub C.Flaminio confule merucrannignorantiu quæ cuiufiç fuorum fortuna effet, nec quifquam fatis cerrum habet,quid aut fperet.aut timeat. Poftero,ac deinceps aliquot diebus ad portas maior prope mulierura, quam uirorum multitudo ftetit, aut fuorum aliqucm, aut nuntios de his operiensicircufundebanturcp obufjs feifeitantesmeep auclli utiq^ à notis, priuS quam ordine omnia inquififtennpotcrât.inde uarios uultus digredientiu ab nuntfis cerneres*. ut cuiq; aut læta.aut triftia nuntiabâtur:gratulantiscp,autcôfolantis redcuntibus domos cir/ cunfiifos.Foeminaru præcipue,ÔC gaudia infignia erant,Si lucftus.Vnam in ipfa porta,fofpite filio repente oblato,in confpcótu ciusexpirafte ferunt.altcrä,cui mors filf) falfb nuntiata erat: mœftam fedentem domi, ad primum cófpeëlum redeuntis filfj gaudio nimio exanimatam. Senatum prætores per dies aliquot ab orto ufcç ad occidentê folem in curia retinent; confub tances quonam duce,autquibus copfjsrefifti uiótoribus Pœnis poflct.PriuF^ fatis certa con filia effent:repens alia nuntiatur clades: quatuor millia equitum cum C. Centronio propræ/ toremifta ad collegam aSeruilio confule,in Vmbria,quó poft pugnam ad Trafimenum aii ditam auerterant iter: ab Annibale circunuenta. Eius rei Fama uahe homines affecit.pars oc/ cupatis maiore ægritudine animis, leuem ex comparatione priorum ducere recentem cqui/ tum iaóturam.pars non id,quod accideranper fe æftimare:fed ut in afteólo corpore quamuis leuis caufa magis,quam ualido grauior fentiretur: ita tum ægræ SC affeôtæ ciuitati quodcG«^ aduerfi inciderit:nó rerum magnitudine,fed uiribusextenuati8,quæ nihil, quod aggrauarct, pari poftent: æftimandum efle. Itatç ad remedium iamdiu defideratum, nec adhibitum,di/ élatoré dicendum ciuitas côfugit:ô{quiaamp; confui aberatià quo uno dici poffe uidebatunnee per oc( upatam armis punicis Icaliam facile erat aut nuntium,aut literas mittiinec dieftatorem

LIBER. S È C V N DV S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;$

popultis crcarepoterauquodnunquam ante cam diem fadum cranprodidatorcm populus creauic Q.Fabium Maximum.ôi magiftrum equitum M. Minudû Rufum.hiscp negotium ab fenatu datumiut mui'os,turresq^ urbis firmarentiôi præ^dia difponerent quibus locis uiz deretunpontesép rcfcindercnt fluminum, ac turn pro penatibus, pro urbe dimicandum effe: quando Jtahâ tuen nequiuiflènt. Annibal interim redo innere per Vmbriâ ufqj ad Spolc tum uenit.inde cum perpopulato agro urbem oppugnare adortus efTct: cu magna cæde fuoz rum repulfusjconiedans ex unius coloniæ baud nimis profpere centatæ uiribus^quanta moz les Romanæ urbis cRctu'n agrum picenu auertit iter,non copia folum omnis generis frugum abundantem, fed refertum præda; quam effufe auidi atqj egentes rapiebant. ibi per dies aliz quot ftatiua habitairefedus^ miles, hybernis itineribus, ac paluftri uia, præîiocp magis ad euentum fecundo,quàm leui aut facili aflfedus. Vbi fans quieti datumipræda ac population! bus magis,quam otioaut requie gaudentibus profcdus,prætunanû,adrianumtj^ agrû,Mar fos inde,Marrucinos(^,K Pclignos deuaflancircacp Ärpos,öi Luceriam proximam Apuliæ regionem. Cn.Seruilius coful leuibus prælrjs cum GalliS adis, amp;nbsp;uno oppido ignobiii exz pugnato, poftquam de collegæ exercitusc^ cæde audiuiniam mœnibus patriæ metuens, ne abeffet in diferimine extremo: ad urbem iter intendit.Q.Fabius Maximus didator quo die magiftratum inqt,uocato fenatu, ab drjs orfus cum edocuifièt patres: plus negligentia cæriz nioniarum,aufpiciorumcp temeritate,^ infeina peccatum à C.Flaminio confulc cflc:quæc^ piacula iræ deû effennipfos deos confulendos efle: peruicit:ut,quod no ferme dcecrnitur,nifi cum tetra prodigia nuntiata funt: decemuiri libros fibyllinos adiré iuberêtur.qui infpcdis fa tail bus libris rctulerunt patribusiquôd eius belli caufa uotum Marri forenid oô rite fadum, de integro, atque amplius faciendum cfleiSC loui ludos magnos, amp;nbsp;ædes Venen' Erycinæ,ac Menti uouendas efleiôC fupp!icanonem,lcdifterniumc^ habendum:amp; uer facrum uouendu; fi beliatum profpcrc eiîenrescç publica in codem,quo ante bellum fuiffct.ftatu permanfiffen Senacus,quoniam Fabium belli cura occupatura eflenM.Æmyliû prætorem excollegq poti tifîcum fententia omnia ea ut mature fianr,curare iuben His fenatufcofultis peffcdis,L,Coi: nelius Lentulus pontifex maximus cofulentccollegio pontifîcum, omnium primû populum confulcndum de uerc facro cenfeniniuflu populi uoueri non poffe. Rogatus in hæc uerba po pulus» Vclitisjiubeatisne hoc fie fîeriCfi res populi Romani quiritium ad quinquenniû proz ximum.ficut uelim eam,falua feruata erit hifee duellis: datum donu duit populus Romanus quiritiuraiquod duellum populo Romano cum Carthaginefi eft: quæéj; duclla cum Gallis funt: qui cis Alpeis funt: quod uer attulerit ex fuillo, ouillo, caprino grege, quæé]^ prophaz na crunt,Ioui fieri.ex qua die fcnatus,populuscp iuiferit, qui faciet: quando uolet, quac^ lege Holet,faciroî quo modo faxit:probc fadum cfto.fi id moritur, quod fieri oportebit: prophaz num efto: ncqj fcelus efto. ß quis rumpet,occidetuc infcies:ne fraus cfto.fi quis clcpfetme ptgt; pulo fcelus efto:neue cui cleptum erit. fi atro die faxit infcies:probe fadum efto.fi nodc.ßue luce,fi feruus, fiue liber faxit:probe fadu efto. fi ante id ea fenatus, populusc^ iuftcrit fieriiac faxit:eopopulusfolutus,liberefto. Eiufderei caufaludimagniuotiæris C c cxxxin millibus,triente: præterea bubus loui c c C:, multis alqs diuis bubus albis,atq? cæteris hoz ftrjs.Votis ritenuncupatis.fupplicatio cdidatfupplicatumrp rjteum coiugibus.ac liberis noti Urbana multitudo tantum.fed agreftiu etiam:quos in aliqua fua fortuna publica quoqj conz tingcbac.Curatum ledifternium:öf per triduum habitumidccemuiris facrorum curantibus» 8£ puluinariain cofpedu fuere:Ioui,6C lunoni unum:alterum Neptuno,öi Mincruæ:tertiutn Martûac Venerfiquartum Apollini,acDianæ:quintum Vulcano,ac Veftæ: fextum Mercuz rio,ôi Cereri. Turn ædes nota Veneri Erycinæ. ædem Q. Fabius Max. didator uouit: quia * ta ex fatalibus libris edidum erat:ut is uoueret:cuius maximum imperium in ciuitate effets Menti ædem Attilius prætor uouit. Ira rebus diuinis pcradis,tum de bcllo,rec^ publica diz dator rctuliriquibus, quot ue legionibus uidori hofti obuiam eundum eftè, patres cêferent. Decretum: ut ab Cn. Seruilio confule exercitum acciperet: feriberet præterea ex duibus, foz çijséf quantum equitum,ac peditum uideretuncætera omnia ageret,facerct^: ut e' republica ducerét.

56 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R TI A E

duceret. Fabius duas legtones fe adteóturu ad feruiltanum exerdtu dixit, his per magiftruth equitum fcr{ptis,Tybur diem ad conuenicndum edixit. edióloc^ propofito, ut quibus oppi' da, caftellaé^ immunita eficnt:in loca tuta commigrarcnt; ex agris quoque uti demigrarenc omnes regionis eins, qua iturus Annibal eflet: teólis prius incenfis, ac frugibus corruptis; ne cuius rei copia effet:ipfe uia Flaminia profeólus obuiam cofuli exercituicp, cum ad Tybcrim circa Otriculum profpexiffet agmen, confuleracç cum equitibus ad fe progredicntcm:uiato/ rem mifitiqui confuli nuntiarct; ut fine lióloribus ad didlatorem ueniret. (^i cum dióto pa/ ruifletjcógreflusé^ eoru ingentê fpeciem diôlaturæapudciues, focioscç uctuftate iam propc oblitoseius imperf),feciflet:litcræ ab urbe allatæ funt: naues onerarias comeatum ab Hoftia in Hifpaniam ad exercitum portâtes à claffe punica circa portum Coflanu captas cfic. Itac^ extemploconful Hoftiam proficifciiuffusi nauibus, quæ ad urbem Romanam, aut Hoftiæ effent,completis milite ac naualibus focijs.perfequi hoftiu claffem,ac litora Italiætutari. Ma gna uis hominum confcripta Romæ erat.Liberttni etiam,quibus liberi effent,ÖC ætas milita/ ris,in uerba iurauerant.Ex hoc urbano exercitu qui minores quinq? ôC triginta annis erantu'n naueis impofiti:alq,ut urbi præfiderent,rcli(ffijtôtator exercitu côfulis acccpto à Fuluio Flac co legato,per agrum fabinum Tybur, quo diem ad cóueniendum edixerat nouis militibusî uenif.inde Prænefte trâfuerfis tramitibus in uiam Latinâ eft regreffus:unde itineribus fum/ ma cum cura exploratis ad hoftcm ducinnullo loco,nifî quantum neceffitas cogcrenfortuna: fe comiffurus.Quo primum die haud procul Arpis in confpeôlu hoftium pofuit caftramulla mora fadlatquin Pœnuscduceret in acicm:copiamcppugnandi faceret.fed ubi quieta omnia apud hoftes,nec caftra ullo tumuitu mota uicletûncrepans quidê uiôtos tandem martios ani mos Romanoru,debellatumc^,ôi conceffum eis propalàm de uirtute ac gloria effe, in caftra redijt. Cæterum tacita cura animu incenfus,quod cum duce haudquaquam Flaminio, Sem/ pronioep fimili futura fibi res effettac turn demu edoefti malis Romani parem Annibali du/ cem quæfiffent: ÔJ prudentiam quidem, non uim diôtatoris extemplo timuiticonftantiamc]^ eius hauddum expertus,agitare ac tentare animum mouendo crebro caftra,populandocp in oculis eius agros fociorum,cœpit:ôC modo citato agmine è cofpetftu abibat: modo repère in aliquo flexu uiæ,fi excipere digreffum in æquum poffettoccultus fubfîftebat. Fabius per lo ca alta agmen ducebat,modico ab hoffe interuallo:ut neq? omitteret eum: nelt;^ congrederc/ tur.caffris,nifi quantum ufus neceffario cogerentenebatur miles.pabulum ôi ligna nec pauct petcbât,nec paffim.equitum, leuis^p armaturæ ffatio copofita inffruólac^ in fubitos tumul/ tus,Si fuo militi tuta omnia,Si infeff a effufis hoff ium populatoribus præbebat. necç uniuer/ fo pcriculo fumma rerum comittebatunôi parua momenta leuium certaminu ex tuto cœpto rum,finitimorum receptu,affuefaciebant territum priff inis cladibus militem minus iam tan/ dem aut uirtutis, aut fortunæ pœnitere fuæ.Sed non Annibalem magis infeff um tam fanis confilrjs habebat, magiff rum equitum,qui nihil aliud,quàm quod non impcrabat,mor£E ad rempublicam præcipitandam habebat.ferox rapidustp in con(îlrjs,ac lingua immodicus, primo inter paucos,dein propalàm in uulgus pro cunófcatore fegnem,pro cauto timidum,af/ fingens uicina uirtutibus uitia,copellabat:premêdorumcp fuperiorum arte, quæ pefttma ars nimis profperis multoru fucceffibus creuit,fefe extollebat. Annibal ex Arpis in Samnium tranfît: beneuentanum depopulatur agrum: Telefiam urbem capit: iritat etiam de induftria ducem: fi forte accêfum totindignitatibus, cladibuscpfociorum trahere ad æquum certamen poffit.Inter multitudinem fociorum italici generis,qui ad Thrafimenum capti ab Annibale, dimiffic^ fuerantîtres campant équités étant,multis iam turn illeóli donis,promiffisép Anni balls ad cóciliandos popularium animos. Hi nuntiantes,fi in Campaniam exercitum admo uiffeùCapuæpotiendæ copiam fore:cum res maiorquam authores effet:dubiu Annibalem, alternisq^ fidentem ac diffidentem,tamen ut Campanos ex Samnio peteret,mouerunt.Mo nitos,ut etiam atqj etiam promiffa rebus confirmarent: iuffosc^ cum popularibus, Sf altqui/ bus principum redire ad fe,dimifit.ipfe imperat duci:utfe in agrum Cafinate ducat:cdo(ftus à pericis regionu.fi eum falcum occupaffet; exitum Romano ad opem ferendam ibetis inter/ clufurum

LIBER SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

. clufurum, Scd punfcum abhorrens ab latino nomcn.Cafilinum pro CaGno diiccm accipcre fecinauerfustp ab inncrc,per Altfanum,Calat{numqj,80 Calcnum agrum in campum Stella tem defcendit.ubi cnm montibus,fluminibuséç daufam tegioncm circunfpexiflctuocatü du cem percundtatur: ubi terrarum cflet.cum is Cafilini co die manfurum eum dixiffet: tum de/ nium cognitus cft crronfii Cafinum longe inde alia regione ciTe.uirgisq^ cæfo duce,SC ad reli quorum terrorcm in crucem fublato,caftns comunitis Maharbalem cum equitibus in agruni Falernum prædatum dimiiîc,Vfqj ad aquas Sinueflanas populatio ea peruenit. ingenté da/ dem,fugam tara en, terrorcm îp latius Numidæ fecerunt.nec tarnen is terror,cum omnia bello flagrarcnt: fide focios dimouin uidelicet quia iufto ôi moderato regebantur imperio: nec ab/ nucbant,quod unum uinculum fidei cft: melioribus parère, Vt uero ad Vulturnû flumen ca/ ftra funt pofita: exurebaturi^ amceniflïmus Italiæ ager: uilîæc^ paffim incendrjs fumabant; per iuga MafiTici montis Fabio ducente, propè deintegro cft orta feditio: ac duces feditionis accenfi quidam.fucrat enim filétium per paucos diés:quia cum celenus folito dudum agmen fuinenfeftinari ad prohibendam populationibus Campaniam crediderant. ut uero in extre/ ma iuga Mafïîci montis uentum cft: hoftescp’fub oculis erant, falerni agri, colonorumcp Si/ nueflæ teôla urentes: nec ulla erat mentio pugnæ: Spedlatum'ne hue, inquit Minutius, ad rem fruendam oculis,fociorum cædes.ôC incendia uenimusC’ nec fi nullius alterius nos,ne ciui/ um quidem horum pudet C quos in SinuefTam colonos patres noftri mifcrunt:utab Samni/ te hofte tuta hæc’ ora eflet: quam nunc non uicinus Samnis urit: fed Pœnus aduena, ab ex/ tremis orbis terrarum terminis noftra cunólatione, amp;nbsp;fccordia iam hue progreflTusÆantum (pro dolor) degeneramus à parentibus noftris : ut, præter quam oram jilt Punicas uagari dafies dcdecus eiTeimperq fui duxerint team nos nuncplcnam Numidarum hoftiunijac Maurorum iam. fadlam uideamus C Qui modo Saguntum oppugnari indignando non ho/ mines tantum,fed fœdera.ôê deos ciebamus: tendentem ad mœnia Romanæcoloniæ Anni/ balem lenti fpcclamus. Fumus ex incendrjs uillarum,agrorumcp in oculos atep ora uenittftre punt aures damoribus plorantium fociorum,fæptus nos, quam deorum inuocantium opera, nos hie pecorura more per æftiuos falrus,deuiostp colics exercitum ducimus, codin' nubibus, fyluisep. Si hoc modo peragrando cacumina faltuscp Furius recipere à Gallis urbem uoluif/ fenquo hie nouus Camillus nobis diólator unicus in rebus affliólis quæfitus Italia ab Anni/ bale recuperate parattGallorum Roma eflcttquam ucrcor ne fic cunótatibus nobis, Anniba/ li ac Pœnis toties feruauerint maiores noftri. Sed uir, ac uerc Romanus quo die didtatoreru cum ex authoritate patrum iuftuep populi didtum,Veios allatus eft nutius: cum effet fatis al/ tum laniculumiubi fedensprofpedtarethoftemtdefeenditin æquumtatq; illo ipfo die media in urbe, qua nunc bufta Gallica funt; amp;nbsp;poftero die citra Gabios cccidit Gallorum legiones. Quid poft multos annos,cum ad furcas caudinas ab Samnite hofte fub iugum mifti fumusî* ütrum tandem L.Papyrius CurforiugaSamnti perluftrando,an Luceriam premendo,obfi/ dendorp. Si laceftendo uidlorcm hoftem,depulfum ab Romanis ccruicibus iugum fuperbo Saraniti impofuitCModo cofuli Ludlatio quæ alia res,quàm celcriras uidtoriam deditÇ^quod poftero die,quam hoftem uidit; claflem grauem commeatibus,impeditam fuo ipfam inftru/ mento atep apparatu,oppreffit. Stultitia eft fedendo, aut uotis debcllari credere pofle.arma/ ri copias oportet, dcducendas in æquummtuir cum uirocongrediaris. Audendo, agendoép; tes Romana creuitmon his fcnfibus,confilfjs*ue;quæ tirriidi cauta uocant. Hæc uelut concio/ nanti Minutiocircufundebaturtribunorum,equitumcp Romanorum multitudotôi ad aures quoqj militum didta ferocia uolucbâtur.ac fi militaris fuffragq res cftet:haud dubie ferebantî Minutium Fabio duci prælaturos. Fabius pariter in fuos haud minus, quàm in hoftes inten/ tus.prius ab alqs inuiclum animum præftans,quâquam probe feit; non in caftris modo fuis, fed iam ctiam Romæ fuam cundtationê infamem efle;obftinatus tarnen eodem confiliorum tenorc æftatis rcliquu extraxittur Annibal defticutus ab fpe fumma appetiti certaminis, iam hybernis locum circunfpedlarettquia ea regio præfentis erat copiæ,non pcrpctuæ;arbufta,ui/ neæcprSd confira omnia raagis amcEnis,quàm neceflarqs frudlibus. Hac per exploratores rez

d d Uu

î8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. TERTIAE

lata fama Fabio/um fatis fciret per eafdcm anguftias,quibus intraûcratfalemum agrum-.re/ dîrurumiGallicanum montem,Ôê Cafilinura occupât modicis præfidijs: quæ urbs Vukurno flumine di'rempta,falernum a campano agro diuidit.ipfe lugis qfdem exercitû reducit: miflb cxploratum cum C c c C equitibus fociorû L.Hoftilio Manctno.qui ex turba iuuenum au dientiutn faepe ferociter cocionantem magiftrum equitû.progreflus primo exploraton's mo/ do,ut ex tuto fpecularetur hofté: ubi uagos paflîm per utcos Numidas uidit:per occaGonem etiam paucos occidit:extemplo occupatuscertamine eft animusiexciderût^ præcepta dida torisiqui quàm tuto poflct progreHum prius recipere fefe iuflcrat: quàm in confpeétum ho/ ftium ueniret.Numidæ alq atcp alrj occurfantes,refijgientes^,ad caftra propc ipfum cum fa tigatione equoru,atqj hominum pertraxere.inde Cartalo.penès quem fummaequeftris im/ pertj erat:concitatis equis inucôtus,cum prius quàm ad coniecflum tcli ucniret: auertiflct ho/ ftemiquinqj millia ferme' continenri curfu fecutus eft fugientes. Mancinus poftquam nec ho ftem defiftere fequi,ncc fpem uidit eft’ugicndi efle:cohortatus fuos in præliû redi}t,omni par te uirium impar.italt;^ ipfe,6£ deleôti equitum circumuenti occiduntur.cæteri efïufo rurfus cur/ fu Cales primumàndc prope inuijs collibus ad didlatorem pcrfugerût.Eo forte die MinutiuS fe côiunxerat Fabio:miflus ad fîrmandum præfidio fakum: qui fuper Tarracinam in arôtas coadtus fauces imminet maritnc immunito Appiæ limite Pœnus peruenire in agrum Roma num poftec.Coniun(ftisexercitibusdicftator,acmagifterequitû caftra in uiam deferunt:qua Annibal ducturus erat.duo inde millia hoftes aberant.Poftero die Pœni quod uiæ interbi/ na caftra eranagmine copleuere.Cum Romani fub ipfo coftitiftent uallo,haud dubie æquio re loco:fucceflït tamé Pœnus cum expeditis equitibus: atlt;ç ad laceflendû hoftcm raptim Si procurfando.recipiendocç fefe pugnauere.Reftitit fuo loco Romana acies.lenta pugna,amp; ex dilt;ftatorismagis,quàm Annibalis fuit uoluntate, cc ab Romanis, d c c c hoftium ceci dere.Inclufus inde uideri Annibatôi ad Cafilinum obfcftus:cum Capua,amp; Samniu, ÔC tan/ tum ab tergo diuitum fociorum Romanis comeatus fubueheret:Pœnus contra intra formia/ na faxa,ac Linterni arenas,ftagnacç perhorrida fîtu hybernaturus eftèt.Nec Annibalcm fe/ fellit fuis fe artibus pcti.itacç cum per Cafilinum euadcre non poftet:petendicp montes,Si iu gum Calliculæ fuperandum effennecubi Romanus inclufum uallibus agmen aggrederetur: ludibrium oculorum fpccie terribile ad fruftrandum hoftem comentus, principio noélis fur/ tim fuccedere ad montes ftatuit. Fallacis cófilq call's apparatus fùit.Faces unditç ex agris col/ lelt;ftæ,fafcesq^ uirgarum.atcp arida farmenta præligantur cornibus boum-.quos domitos, in/ domitosc^ multos inter cæteram agreftem prædam agebat. ad duo millia ferme boum effe/ ôbaiAfdrubalicp negotium datummtprimistenebrisnodlis id armentum accenfis cornibuS ad moteis ageret,maxime.fi poftet,fuper faltus ab hofte infeftbs.Primis tenebris filcntio mo ta caftrazboues aliquanto ante figna aôti. ubi ad radices montium.uiasq^ anguftas uentum eftifignum extemplo datunut accenfis cornibus armenta in aduerfos concitentur monteis.ói metus ipfe relucentis flammæ ex capite, calorcp iam ad uiuum.ad imacp cornuum adueniéS uelut ftimulatos furore agebat boues.quo repente difcurfu haud fecus, œ fyluis montibustj accenfis,omnia circum uirgulta ardcrercapitumc^ inquietatio excitans fïammam.hominum paftim difcurrentium fpeciem præbebat. Qui ad tranfitus faltus infidendoslocati erant: ubi in fummis montibus,ac fuper fe quofdam ignes confpexerunncircunuentos fe efte rati, præfi dio exceftere:quâ ingens emicabat flamma,uelut turiffimum iter petentes fumma montiutn iuga.tum in quofdam boues palantes à fuis gregibus inciderunt. Si primo cum procul cerne/ rent, ueluti flaramas fpirantium miraculo attoniti conftiterunt. deinde ut humana apparuit fraus:tum uero infidiasrati efte, cum multo maximoq; ftrepitu concitant fe in fugam: leuic^ armaturæ hoftium incurrêre.cæterum nox æquato timoré neutros pugnam incipiences ad lu cem tenuit.Interea toto agmine Annibal traduifto per faltum.Si quibufdam in ipfo faltu ho ftium oppreftis.in agro alifano pofuit caftra. Hunc tumultum fenfit Fabius: cæterum Si infi/ dias efteratus,scabnoólurnouriep abhorrcnscertamine.fiiosmunimentis tenuit. Lucepri/ ma fub iugo montis prælium fuit:quo interclufam ab fuis leuem armaturâ facile (etenim mu;

mcro

LIBER SECVNDVS

mcro ab'quantum præftabant) Romani fuperaflent: niß Hifpanorum cohors ad idipfum re/ mifla ab Annibale.perueniflet. ca afluetior montibus, SC ad cocurfandum inter faxa rupesc]^ aptiorac leuioncum uelodcate corporum, tum armorum habitu,cäpcftrcm hoftem,grauem armis ftatariumt^.pugnæ gcnere facile elufit.Ita haudquaquam pari certamine digrcfli,Hif/ pani ferc omnes incolumes,Romani aliquot fuis amiflis,in cadra contedcrunt.Fabius quoc^ mouitcaftraitranfgreflusfp faltum fuper Alifas loco alto ac munito confedit.Tum per Sam/ nium Romam fe petere fimulans AnnibaLufq? in Pelignos populabundus redrjLFabius me dqs inter hodium agmen,urbem(^ Romam iugis duccbat,nec abßdens.nec cogrediens. Ex Pclignis Pœnus flexit iter:rctroc]p Apuliam repetens,Gerionem pcruenit.urbem metu, quia tollapfa ruinis pars mœnium erat:ab fuis defertam.Diótator in larinate agro cadra comma/ nrjt.inde facrorum caufa Romam reuocatusmon imperio modo.fed conßlio etiam, ac propc precibus agens cum magidro equitum: ut plus conßlio, quam fortune confidat: SC fe potius ducem, quamSempronium, Flaminiumc]^ imitetur. ne nihil aótum cenferct extraóta prope ædate per ludißcationem hodis. medicos quoc^ plus interdum quiete, quàm mouendo atc^ agendo proficerc.haud paruam rem ene:ab toties uiólore bode uinci defide: SC ab continuis dadibus refpiralTe. Hæc nequicquâ præmonito magidro equitum, Romam cd profeedus.

Principio ædatis,qua hæc gerebantunin Hifpania quoq? terra mariep cœptum bellum cd, Afdrubal ad eum nauium numerum.quem à fratre indru(dum,paratumtß acceperandecem adiecit.quadraginta nauium cladem Himilconi tradiditiatc^ ita Carthagine profcólus nauiz bus prope tcrram,exercitum in litorc ducebat:paratus confligere quacuncy parte copiaru ho dis occurridet.Cn.Scipionijppdquam mouide ex hybernis hodem audiuic:primo idem con filq fuindeinde minus terra propter ingentem famam nouorum auxiliorum cócurrere aufus, delecdo milite in naues impofito,quincç SC triginta nauium cladè ire obuiam hodi pergit. Ab tero ab Tarracone die ad dationem X X millia paduum didantem ab odio Ibcri amnis per/ uenit.inde duæ Madilienßum fpeculatoriæ præmidæ retulerunt: clafTem punicam dare in o/ dio fluminisxadracp in ripa poßta.Itac^ ut improuidos,incautosé]^uniucrfo ßmul edufo tec rore opprimerct:fublatisanchoris ad hodem uadit. Multas, SC locis altis poßtas turreis Hiß pania habenquibus SC fpeculis,SC propugnacutis aduerfus latrones utuntur. Inde primo con/ Ipeólis hodium nauibus,datum ßgnum Afdrubali ed-.tumultusq? prius in terra SC cadris,^ ad mare SC ad naues ed ortusmondum aut pulfu remorum,drepitucp alio nautico cxauditoï aut aperientibus cladem proraontorijs: cum repente eques alius fuper alium ab Afdrubalc midus, uagos in litore, quietosc^ in tentorrjs fuis,nihil minus,quam hodem, aut prælium co die expeótantes.confcendere naues propere,atc^ arma caperc iubet. cladem Romanam iam haud procul à portu ede. Hæc équités dimidi padïm imperabant. mox Afdrubal ipfe cum Omni exercitu adcrat: uarioep omnia tumultu drepunt; ruentibus in naues ßmul remigibus militibusq^ fugientium magis è terra,quàm in pugnam euntium modo. Vixdum omnes con fcenderant:cum alq refoluunt oras,aut anchoram ucllunt;alrj,nequid teneat,anchoralia inciz dunt:raptimcp omnia præpropere agendo, militum apparatu nautica minideria impediun/ tuntrepidatione nautaru capere SC aptare arma miles prohibetur. Et iam Romanus non apz propinquabat mododed direxerat etiam in pugnam naues.itacp non ab hode SC prælio ma/ gisPœni, quàm fuomet ipß tumultu turbabantur: SC tentata ^erius pugna.quàm inira,in fu/ gam auerterunt cladem.SC cum auerß,ac diuerfo late agmine à tarn multis ßmul uenientibus haud fané impenetrabiles edent: in litus padim naucs egerunu atep alij uadis, alq ßcco litore excepti,partim armati,partim inermes ad indruólam per litus aciem fuorum perfugére.Duæ tarnen primo concurfu captæ erant punicæ naues:quatuor fuppredæ. Romani,quanquâ ter/ ra hodium erat: armatamep aciem toto prætentam in litore cernebant: haud cunclantcr ta/ men infecuti trepidam hodium cladem,naueis omnes,quæ non aut perfregerantprorasjito/ tc illifas:aut carinas fixerant uadisæeligatas puppibus in altum extraxcrc.ad v SC x X naucs ex X X X cepere.Necp id pulcherrimum eius uiôloriæ fuiufed quod una leui pugna toto cius oræ mari potiti erant. Itat« ad Hoaofeam clade proue(di,afcenfu à nauibus in terram fado, dd I cum*

4» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AB

cum urbcm ui ccpiHcnticaptamcp diripuiflcnttCarthagincm inde pctunt;atqiomné agrum circa dcpopulati.poftrcmo tcdta quocp coniundla muro,portistp incenderunt.lndc iam prx da grauis ad Longunticam peruenit cla(ïis:ubi uis magna fparti fuit,ad rem nauticam congé fta ab Afdrubale.quod fatis in ufum fuit,fublato,cæterum omne incenfum eft.Nec continen tis modo proietilas oras præterueëla: fed in Ebufum infulam tranfmiflum. ubi urbe,quæcalt; pucinfulæeft; biduum nequicquâ fummo laboreoppugnaca.ubi in fpem irricam fruftra ten tempus animaduerfum eft:ad populationem agri uerfi.direptis aliquot incenßsip uicis.maio re quam ex continenti præda parta.cum in naues fefe rccepifïent: ex Balearibus infulis legati ! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„ pacem patentes ad Scipionem uenerunt. Inde flexa retro claiTis: reditumtç in citeriora pro/

uinciæ.quô omnium populorum,qui Ibcrum incolunc. multorum Si ultimæ Hifpaniæ legati Conçu rrerunt.Sed qui uerc ditionisimperqc^ Romani faóti funnobfidibus datis,populi am/ plius fuerunt centumuiginti. Igitur terreftribus quoqj copqs fatis fidens Romanus.ufque ad ialturn caftulonenfem eft progreifus. Afdrubal in LuGtaniam, aepropius Occanum conceP s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fit.Quietum inde fore uidebatur reliquum æftatis tempus: fuiffettç per Pœnum hoftem:fed

pra:terquàm quod ipforum Hifpanorum inquieta.auidaq? in nouas res funtingenia: Man/ donius uir nobilis, qui antea Ilergetum rcgulus fuerat; poftquam Romani ab faitu receffere ad maritimam oram: concitis popularibus in agrum pacatum romanorum fociorum ad po/ pulandum ucnere. Aduerfus cos tribus millibus cum expeditis auxilqs à Scipione milfisjcui certamine ut tumukuariam manum fudcrc:mulns occifis: quibufdam captis: raagna^ parte armis exuta.Hic tarnen tumultus cedentem ad Occanum Afdrubalem cis Iberum ad focios tutandos retraxit. Caftra punica in agro Ilcrcaonenfium.caftra Romana ad nouam claflcm erant:cum fama rcpensalio uertit bellum. Celtiberi principes, qui regionis fuæ legatos.obfî/ descç dederant Romanis: nuntiomiifo à Scipione exciti arma capiunt: prouinciamcp Car/ thagincnfium ualido cxcrcitu inuadunt: tria oppida ui expugnant: inde cum ipfo Afdrubale duobus prælrjs egregie pugnantes, X v millia hoftiura occiderunf.quatuor millia cum muk tis militaribus fignis capiunt. Hoc ftatu rerum in Hifpania, P. Scipio in prouindam ucnit: prorogato poft confulatû imperio ab fenatu miffus cum XXX longis nauibus, amp;nbsp;o(fto mil/ il bus militum, magnoq? commeatu adicôlo. Ea claftis ingens agmine onerariarû procul uifa cum magna læticia duiurn fodorumcp.portum Tarraconis ex alto tenuit.ibi milite expofito, profetftus Sdpio fratri coniungitur: ac deinde commun! animo, confilioep gerebant bellum. Occupatis igitur Carthaginenfibus celtiberico bcllo, baud cuniftanter Iberum tranfgrediun/ tunncc ullo uifo hofte Saguntum pergunt ire:quod ibi obfides totius Hifpaniæ euftodiæ tra ditos ab Annibale, fama erat modico in arce euftodiri præGdio. Id unum pignus inclinatos ad romanam focictatem omnium Hifpaniæ populorum animos morabatur: ne fanguinc li/ berorum fuorum culpa defeiftionis lucretur. Eo uinculo Hifpaniam uir unus folcrti magis, quàm fîdeli confilio exoluit. Acedux erat Sagunti nobilis Hifpanus, fidus ante Pœnis: tum Cqualia plerac^ funt barbarorum ingenia)cum fortuna mutauerat fîdem.ca^terum trâsfugam fine magnæ rei proditione uenientem ad hoftes,nihil aliud quàm unum uile atep infame cor/ pus efte ratus, id agebat: ut quàmmaximum eraolumentum nouis focqs eftet. circunfpcdis igitur omnibus, quæ fortuna poteftatis eius poterat facere : obfidibus potiftimum tradendis animum adiecineam unam rem maxime ratus conciliaturam Romanis principum Hifpani« amidtiam.Sed cum iniuffu Boftaris præfeôti fatis feiret nihil obfidum euftodes faëluros efte; Boftarem ipfum arte aggreditur. Caftra extra urbe in ipfo litore habebat Boftar: ut aditum ex portu intercluderet Romanis, ibi cum in fecretum abduôlum uelut ignorantem monetiti quo ftatu fit res.Metum continuiftead earn diem Hifpanorum animos:quia procul Romani abeftenununccis Iberum caftra Romana efte, arcem tutam,pcrfugiumép nouas uolentibus fcs. itaq? quos metus non tencat: benefîcio Si gratia dcuincicndos efte. Miranti Boftartper/ càn(ftanticp,quodnam id fubitum tantæ rei donum poftiteftè, obfides,inquit,in ciuirates re/^ mitt;e.id priuatim parentibus,quorum maximum nomen in ciuitatibus eft fuis. Si publice po pulis gratum erit. Vuk fîbi quifi^ credi; ÔC habita fides ipfam pleruntj obligat fidem. Mini/ fterium

LIBER SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4I

ftcn'um rcdituécîorûm domos obfidum mihimct depofco ipfe, tjt opera quoq; impedfa conz filium adiuuem mcumtSC rci fuapte natura gratæ quâtam infuper gratiam polïîm, adijciam, Homini no ad cætera punica ingenia callido ut perfuaßt: nodle clàm progreflus ad hofti'um ftationeSjCouenns quibufdam auxiliaribus Hifpanis,öi ab ijs ad Scipionem perdudtus^quid affcrret exprimic. Fide accepta, datacp, ac loco öi tempore conftituto ad obfides tradendos, Saguntum redit.diem infequentem abfumpfit cum Boftare mandatis ad rem agendam acci piendis.dimiflus cum fe nodte iturum,ut cuftodias hoftium falleret:conftituiffet:ad compoß tarn cum rjs horam excitatis cuftodibus pueroru profedlus, ueluti tgnarus in præparatas fua fraude infidias ducitJn caftra romana perdudli. cætera omnia de reddendis obfidibus, ficut cum Boftare conftitutum eranadha per eundeni ordincm; quafi Carthaginefium nomine fic agercntur.Maior aliquanto Romanorum gratia fuit in re pari:quàm quanta futura Cartha/ ginenßum Rierat. illos enim gr^es, fuperbosc^ in rebus fecundis expertos Fortuna ôê timor mitigaflè uidcri potcrat.Romanus primo aduentu, incognitus ante, ab re dementi liberalic^ initium feccrat, amp;nbsp;Aecdux uir prudens baud fruftra uidebatur focios mutafte. Itaqj ingenri confenfu ad defedtionem omnes fpcdlare.armacç extemplo mota forentmi hyems,quæ Roz manos quoq^.ôC Carthaginenfes concedere in tedta coegit: interueniftet. Hæc in Hifpania quoq; fecunda æftate punici belli gefta: cum in Italia paululum interualli cladibus Romanis folers cundtatio Fabq feciflet, quæ ut Annibalem non mediocri folicitum cura habebat, tanz dem cum militiæ magiftrum delegifte Romanos cernentem:qui bellum ratione,non Fortuna gererenita contempta crat inter ciues armatos pariter,togatosf^:utiqj poftquâm abfente eo, temeritate magiftri equitum læto, ut uerius dixerim,quam profpero euentu pugnatum fuez rat, Accefterant duæ res ad augendam inuidiam didtatoris. una fraude, ac dolo Annibalisî quod cum à perfugis ei monftratus ager didlatoris eflet: omnibus circa folo æquatis, ab uno eo ferrum,Ignemcç,ôi uim omnem hoftium abftineri iuftit:ut occulti alicuius padti ea merces uidcri poflet.altera ipßus fadlo,primo forfitan dubio,quia no expedlata in eo fenatus authoz ritas eft: ad extremum baud ambigue in maximam laudem uerfo, in permutandis captiuis: quod ficut primo punico bello fadlum erat: conuenerat inter duces Romanos, Pœnumc^:uc quæ pars plus rcciperet: quam daret: argenti pondo bina, amp;nbsp;felibras in militem præftaret. C c X L V11 cum plures Romanus, quam Pœnus recepiffet: argentumé^ pro eis debitum, fæpe iadlata in fenatu re, quoniam non confuluiflet patres: tardius rogaretur: inuiolatum ab bofte agrum mifto Romam filio uendidinfidemc^ publica impendio priuato exoluit. Anz nibal pro Gcrionis mœnibus,cuius urbis captæ,atqî incenfæ ab fe in uFum horreorum pauca reliquerat tedla:ftatiua habebat.inde frumentatum dua’s exercitus partes mittebat : cum terz da ipfe expedita in ftatione crat,fimul caftris præfidio,Ôi circunfpedtans necunde impetus in frumentatores fieret. Romanus tunc exercitus in agro larinati erat. præcrat Minutins magiz fter equitum, profedto, ficut ante didtum eft: ad urbem didlatore. Cæterum caftra, quæ in monte alto,ac tuto loco pofita fuerant: iam in planum deferuntur: agitabanturc^ pro ingez nio ducis confilia callidiora : ut impetus aut in frumentatores palantes, aut in caftra relira cum leui manu præfidiocp fieret. Nee Annibalem fefellit: cum duce mutatam efte belli raz tionem:Si ferocius,quam confultius rem hoftes gefturos. Ipfe autem(quod minime quis crez deret)cum hoftis propius eftcf.tertiam partem militum frumêtatum,duabus in caftris rctenz tis,dimifit: deinde caftra ipfapropius hoftem mouit, duo ferme à Gerione millia, in turauz lum hofti confpedlum: ut intentum fciret efte ad frumentatores, fi qua uis fieret, tutandos* Propior inde ei, atque ipfis imminens Romanorum caftris tumulus apparuit: ad quem caz piendum,fi luce palam iretur, quia baud dubie hoftibus breuiore uia præucntus eflet: nodte dam mifli Numidæ ceperunt. quos tenenteis locum contempta paucitate Romani poftero die cum eieciflennipfi eo transferunt caftra. Turn itaq? ut exiguum fpatq uallum à uallo abez rat:ói idipFum tota propè compleuerat Romana acics:fimul per aucrfa caftra â caftris Anz nibalisequitatus cum leui armatura emiflus in frumentatores latecædem fugamcç hoftium palatorum fecit: nee acie certare Annibal aufus: quia tanta paucitate uix caftra, fi oppugnaz ' ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dd ? tentur.

rcntur, tutari poterat. tam«^ artibus Fabij pars cxercitus aberah iam ferme fedetldo, curt'' ét and O bcllum gerebat: rcceperatcç fuos in priera caftra: quæ pro Gerionis mœnibus rant. lufta quoque acic, Qi. collatis Hgnis dimicatum, quidam authores funt. primo concur/ fu Pœnum ufquc ad caftra fufum: inde eruptione facta repente uerfum terrorem in Roma/ nos: Numerij Decimi Samnitis deinde aduentu prælium reftitutum.hunc principem gene/ re ac diuicqs non Bouiani modo,unde erat: fed toto Samnio, iuflu diélatoris oélo millia pe/ ditum, amp;nbsp;équités ducentos adducentem in caftra, ab tergo cum apparuiftet Annibali: fpem parti utrique præbuifte noui fubfidi}: tum^ Fabio ab Roma ueniente, Annibalem infidia/ rum quocß aliquid timentem recepifte fuos: Romanum infecutum adiuuante Samnite duo caftella eo die expugnafle: fex millia hoftium cæfa: quinqj admodum Romanorum.taraert in tarn pari prope clade famam cgregix uiôtoriæ cum uanioribus literis magiftri equituni Romam perlatam. De bis rebus perfæpe ÔC in fenatu, ôi in concione aétum eft. Cum læta ciuitate dictator unus nihil nec famæ, nec literis crederet: ut fi ucra omnia client: fccunda fc magis, quam aduerfa timere diceret: turn M. Metellus tribunus plebis id unum enimuero ferendum efle negat: non præfcntem folum diétatorem obftitiftc rei benegerendæ: fed ab/ fentem etiam geftæ obftare: amp;nbsp;in ducendobello fedulo tempus terete: quo diutius in ma/ giftratu (jt: folusc^ 8i Romæ, amp;nbsp;in exercitu imperium habeat. quippe confulum altcrum in acie cccidifte: alterum fpecie claflis Punicæ perfequendæ procul ab Italia ablegatum. duoS prætores Sicilia, atque Sardinia occupatos: quorum neutra hoc tempore prouincia prætore egeat. M. Minutium magiftrum equitum, ne hoftem uideret: ne quid rci bellicæ gercret; propè in cuftodia habitum. Itaque Hercule non Samnium modo, quo iam tanquam trans Iberum agro Pœnis concefliim fît: fed Campanum, Calenumcp, amp;nbsp;Falernum agrum per/ uaftatos efte: fedente Cafîlinidiétatcre: ôi legionibus populi Romani agrum fuum tutan/ .tc. exercitum cupientem pugnare, amp;nbsp;magiftrum equitum, claufos prope intra uallum reten/ tos: tanquam hoftibus captiuis arma adempta. tandem ut abfeeflerit inde diélator: ut obfî/ dione liberatos extra uallum egreftos fudifle, ac fugafle hofteis. Quas ob res, fî antiquuS animus plebi Romanæ eftet: audaéler fe laturum fuifte de abrogando Q. Fabq imperio, Nunc modicam rogationem promulgaturum de æquando magiftri equitum ôidiélatoris ïure. ncc tarnen ne ita quidemprius dimittendum ad exercitum Q . Fabium: quàm confu/ lem in locum C. Flamintj fuffeciftet. Diétator concionibus fe abîlinuit, in aélione mini/ me popularis. ne in fenatu quidem fatis æquis auribus audiebatur: tune cum hoftem uerbis '' extolleret: biennfjc^ clades per temeritatem atque infeitiam ducum acceptas referret: maoi/ ftrocp equitum, quod contra diélum fuum pugnaflet: rationem diceret reddendam efle. fî penes fe fumma imperq, confîlqcp fît: propediem effeefturum, ut feiant homines, bono im/ peratori haud magni fortunam momenti efle: mentem, rationemé^ dominari. fc fæuo tem/ pore. Si fine ignominia feruafle exercitum, quàm multa millia hoftium occidifle,duccre ma/ iorem gloriam efle. Huius generis orationibus fruftra habitis, Si confule creato M. Atti/ lio Regulo, ne præfens de iure imperij dimicaret: pridie quàm rogationis ferendæ dies adef/ fet, noéle ad exercitum abf)t. Luce orta cum plebis concilium eflet: magis tacita inuidia di/ (ftatoris, fauorcp magiftri equitum animos uerfabat: quàm fatis audebant homines ad fua/ dendum quod uulgo placebat, prodire:amp; fauore fuperante, authoritas tarnen rogationi de/ erat. Vnus inuentus eft fuafor legis C. Terentius Varro: qui priore anno prætor fuerat: lo/ CO nonhumili folum, fed etiam fordido ortus. pattern lanium fuifte ferunt, ipfum inftiro/ rem mercis, filioep hoc ipfo in feruili eius artis minifterio ufum. Is iuucnis ubi exeo genere quæftus pecunia à pâtre reliera, animum ad fpem liberalioris fortunæ adiccit: togaep, ÔT fo/ rum placucre, proclamando pro fordidis hominibus, caufîsc^ aduerfus rem Si ramam bo/ norum, primum in notitiam populi, deinde ad honorem peruenit. quæftura quoq;,Ôidua/ bus ædilitatibus, plebcia,ÔC curuli, poftremo Si prætura perfun(ftus,iam ad confulatus fpem cum attolleret animos: haud parum callide auram fauorabilis populi ex diélatoria inuidia petit; fîc^plebis unus gratiam tulit. Omnes earn rogationem, quiq; Romæ,qui^ inexer/ citu

LIBER SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45

citu erant,æqm',atc^ i'nîqui,prætcr i'pfum did:atorem,in contumeliam eins latam acceperunt. ipfcquagraukateani'mi cnmi'nantes fe ad multitudinem inimicos tulerat; eadem Sipopuli in fe fæuicntisiniuriam tulit.acceptiscp in ipfo itinerelitens fenatus confukideæquato tmpC/ rto, facts fidens haudquaquam cum imperrj iure artem imperandi æquatam, cumt^ inutólo à ctuibus, hoftibust^ antmö ad exercitum redqt. Minuttus uero cum iam ante uix tolerabiz lis fuiflct: fecundis rebus, ac fauore uuigi turn uttq? immodtce, immodeftecp non Annibale magis uidto ab fe,quàm Fabio gloriari. Ilium in rebus afoeris unicum ac parem ducem quæ/ fitum Anntbali, maiorem minori, diôtatorem magiftroequitum.quod nulla memoria ha/ beat annalium: iulTu populi æquatum in cadcm ciuicate: in qua magiftri equttum uirgas, ac fecures didtatoris tremerc,atq3 horrere folitt funt.in tantum fuam felicitatem, uirtutemt^ enf/ tuilîe.ergo fecuturcim fe fortunam fuam:fidtôtatoris cunôlatio in fcgnitie deorum homi/ numc^ iudicto damnata perftaret Jtaq? quo die primum congreflus cft cum Fabio; ftatuea/ dum omnium primum ait effet quemadmodum imperio adæquato utantur. fe optimum du/ cere; aut dtebus alternis, aut,fi maiora interualla placèrent; partitis temporibus alternts fum/ mum ius imperiume^ effe; ut par hofti non folum confilio, fed uiribus etiam effet; fi' quam occafionem rei gerendæ habuiflet. ÇL Fabto haudquaquam id placere. omnia enim for/ tunam habituram: quæcunq? temeritas collcgæhabuiffet. fibi communicatum cum ilîo, fed non ademptum imperium elfe, itaeg fe nunquam uolentcm parte, qua poflet,rcrum confilio gerendarum ceßurum;necfe tempora,aut dies imperfj cum eo,fcd exercitus diuilurum;fuiscj^ confilfjs, quoniam omnia non liceret: quæpoflet, feruaturum. Ita obtinuit utlegiones, ficut confulibus mos effet; inter fe diutderenr. prima öi quarta Minutio, fccunda öi tertia Fabto euenerunt. item équités pari numero, fociûmqj, amp;nbsp;Latini nominis auxilia diuiferunt. caffris fe quoep feparari magifter equitum uolutt. Duplex inde Annibali gaudium fuit; (neqj cnim quiequam eorum, quæ apud hoftes agerentur; cum fallebat, ÔC perfugis muka indicantibus, per fuos explorantem ) nam amp;nbsp;liberam Minutfj temeritatem fe fuo modo captaturum: öi folcrtiæ Fabfj dimidium uirium deceffifle. Tumulus erat inter caftra Minutfj, Pœnorumq^. eum qui occupaffet; haud dubie iniqutorem erat hofti locum fadtürus. eum non tarn capere fine certamine uolcbat Annibai; quanquam id opcræpretium erat; quam caufam certaminis eum Minutio,quem femper occurfurum ad obfiftendum fatis feiebat; contrahcre. Ager om/ bis médius erat prima fpccie inutilis inßdiatori; quia non modo fylueftre quiequam, fed ne Uepribus quidem ueftitum habebat; re ipfa natus tegendis infidfjs; eo magis, quod in nu/ da ualle nulla talis fraus timeri poterat.öi erant in anffadtibus cauæ rupes;ut quædam carum ducenos armatos poffent capere. In has latebras, quot qöenque locum apte infidere pote/ tant; quinque milita conduntur peditum, equitumcç. necubi tarnen aut motus alicuius te/ mere egreflt, aut fulgor armorum fraudem in ualle tam aperta detegeret; miffis paucis pri/ ma luce ad capiendum quern ante diximus tumulum, auertit oculos hoftium. Primo ftatim confpedtu contempta paucitastac fibi quifque depofeere pellendos inde hofteis.ad locum ca/ piendum duxipfe inter ftolidiffimos,ferocifrtmosc^ ad arma uocat;amp; uanis animis, 5^ minis increpat hoftem, Principio leucm armaturam dimittit; deinde conferto agmine mittit equi/ tes; poftremo,cum hoftibus quoque fubfi'dia mitti uideret;inftrudfis legionibus procedit. Ec Annibal laborantibus fuis alia atque alia crefeente certamine mittens auxilia peditum equi/ tumcp, iam iuftam expleuerat aciem; ac totis utrinque uiribus certabatur. Prima Icuis ar/ matura Romanorum præoccupatum inferiore loco fucccdens tumulum, pulfa,detrufalt;^ ter/ torem in fuccedentem intulit equitem; 8C ad figna Icgionum refugit, peditum acies inter per/ mlfos impauida fola erat; uidebaturc^,fi iufta,aut fi redta pugna effethaudquaquam impar futura.tantum animorum fecerat profpere ante paucos dies res gefta. fed exorti repente infiz diatores eum tumukum terroremr]p in latera utrinep, ab tergoep incurfantes fecerunnut neep 9nimus ad pugnam,necp ad fugam fpes cuiquam fupercftet.Tunc Fabius primo clamore pa Pentium audito, dein confpedla procul turbata acie, ita eft, inquit: non celerius quàm timui, deprehendit fortuna temeritatem. Fabio æquatus imperio, Annibalem ôê uirtuteSi fortuna d d 4 fupez

44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AE

fuperiorem üidet. fed aliud iurgandi fuccenfendicç tempus eritnunc Ggna extra uallum pro/ ferte:uiólonam hofti extorqueamusxonfeflionem erroris duibus. lam magna ex parte cæfîs alrjs.altjs drcunfpeótantibus fugam, fabiana fe ades repente uelut cœlo demifla ad auxilium oftendit.itacç priufquàm ad coniedtum teil ueniret:aut manum confereret:ôi fuos à fuga eflu fa,Si à ferod pugna hofteis continuit.Qui foluti's ordinibus uage di fTi pati erant.undiq? confu gerunt ad integra adem.qui plures fimul terga dederantxonuerfi in hoftem,uoluentes£^ or/ bem,nunc fenfim referre pedemtnunc conglobati reftare.ac iam prope una ades fadta erat ui óli atcß integri exercitusanferebantqp figna in hoftem:cum Pœnus receptui cccininpalam fe/ rente Annibaleiab fe Minutium,fe à Fabio uidfum.Ita per uariam fortunam diei maiore par te exaóta,cum in caftra reditum eflet:Minutius conuocatis mi!itibus,Sæpe ego,inquit,audiui militesieum primum efle uirumtqui ipfe confulat quid in rem fit: fecundu,eum qui bene mo/ nenti obediat:qui nee ipfe cofulere,nec alteri parère fcit:eum extremi ingenq effe. Nobis quo/ niam prima animijingenqq^ negara fors efl::fecundam,ac mediam teneamus-.Si dum impera re difdmusrparere prudenti in animu inducamus.caftra cum Fabio iungamus.ad prætorium eius figna cum tulerimus: ubi egoeum parentem appellauero: quod beneficio eius crga nos, ac maieftate eius dignum eft: uos milites eos, quorum uos modo arma dexteræcç texerunt: patronos falutabitis.Ôi fi nihil aliud,gratorum certe nobis animorum gloriam dies hæc dcde rit.Signo dato.conclamatur inde ut colligantur uafa. profeóli agmine incedentes ad diólato/ ris caftrau'n admirationem Si ipfum,amp; omnes,qui circa eranucóuerterunt.Vt conftituta funt ante tribunal figna:progreflus ante alios magifter cquitum cum patrcm Fabium appellaifet: circunfufosc^ militum eius totum agmen patronos confalutaflet: Parentibus,inquit,meis di/ élator, quibus te modo nomine, que fando poflTum, æquaui: uitam tantum debeo: tibi cum ' meam falutem,tum omnium horum.itac^ plebifdtum,quo oneratus magis,quàm honoratuS fumïprimus antiquo,abrogoc^:amp;,quod tibi mihicp,quod meo exercitui tuoép,conferuato ac conferuatori fit felix:fub imperium aufpiciumc^ tuum redeo:Si figna hæclegiones^ reftituo, tu quxfo placatus me magiftrum cquitum, hos ordinibus fuis quêqj teneri iubeas.Tum de/ xtræ interiunôlæ:militesq^ condone dimiffa à notis ignotisc^ benigne atq; hofpitaliter inui/ tati: lætuscp dies ex adtnodu ttifti pauloante, ac prope exccrabili fadus. Romæ,ut eft per/ lata fama rei geftætdein litcrisnon magis ipforum imperatorum, quam uulgo militum exu/ troqj exercitu affirmata: pro fe quifqj Maximum laudibus ad cœlum ferre. Par gloria apud Annibalem, hofleisq^ Pœnos erat: ac turn demum fentlre,cum Romanis,atque in Italia bel/ lum efle.nam biennio ante adeo Si duces Romanos, Si milites fpreuerant: ut ulx cum eadem gente bellum effe crederent:cuius terribilem earn famam à patribus accepiflènt. Annibalem quoque exacie redeuntem dixlile ferunt: tandem earn nubem, quæ federet in iugis monti/ urn: folidtatam procellæ imbrem dediflTe. Dum hæc geruntur in Italia : Cn. Scruilius Ge/ minus conful cum claflTe nauium circumueëlus Sardiniæ Si Corficæ oram,ÔC obfidibus utrin/ que acceptis,in Africam tranfmlfit:amp; priufquàm in continentem defeenfiones faceret, Me/ ninge infula uaftata. Si ab incolentibus circa earn, ne SI ipforum urcretur, diripereturcp ager: decem ralentis argent! acceptis,ad litora Africæ acceflît:copiascç expofuitZinde ad populan/ dum agrum duôti milites, naualesé^ foefj iuxtaefTufi, aefi infulas cultorum egenteis præda/ rentur.itaquein infîdias temere illati,cumà frequentibus palantes,Si locorum ignaricir/ cumuenirentur: cum multa cæde, ac fœda fuga retro ad naues compulfî funt. Ad mille homi/ num,cum hisSempronio Blefo quæftore amiiîo, claflTisà litoribus hoflium plenis trépide fo luta in Siciliam curfum tenuit:traditacp Lilybei tota Attilio prætori:ut ab legato eius P. Su/ ra Romam reducerctur.ipfe per Siciliam pedibus profeôlus, freto in Italiam traiecinliterisc^ Fabf) accitus amp;nbsp;ipiè,ôi collega eius M. Attiliustut exercitum ab fe exaólo iam propè femeftri imperio acciperent. Omnium propè annales Fabium diôtatorem aduerfus Annibalem rem gelfifle tradunt. Cœlius etiam cum primum à populo creatum dièlatorem feribit, Sed Si Cœlium, Si cæteros fugit:uni confuli Cn. Seruilio,qui tune procul in Gallia prouincia abe/ rat:iusfuifledicendl dièlatorisîquammoram quiaexpeèlare territa iam clade ciuitas non poterat:

LIBER S E C V N D V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45

potent: co dccurfum efletut à populo crearetur qui pró didlatore effet: res îtide geffas, glon'/ amcç iniïgnem ducisÄ augendæ ntulum imaginis poften's,ut dictator pro prodiClatore digt; ccrctur,facile obtinutffe. Confules M.Attilius Regulus.Cn.Scruilius Geminus cxcrdtu acz ccptOjhybernaculis mature communitis,(tura enim autumni erat tempus) Fabtj artibus cum lumma inter feconcordia bellum geffcrunt.Fruraentatum exeunti Annibali diuerGs lodsop portunc aderant, carpentes agmen, palantcsqp excipicntes. in cafum uniuerfæ dimicationis, quam omnibus artibus petcbat hoftis:non ueniebant.adcoqp inopia eft coatffus Annibahuc niG turn fugæ fpccicm abeundo timuiffet : Galliam repctiturus fuerit; nulla reliôla fpe alendi exercttus in eis locis: G infequentcs confules cifdem artibus bellum gcrerent. Cum ad Gc/ rionem iam hyeme impendentc conftitiffct bcllum: Ncapolitani legati Romam uencre. ab qs quadraginta pateræ aurcæ magni ponderis in curiam illatæ: atqj ita ucrba faôta: ut dice/ tent: fcire fe romani populi ærarium bello exhauriri: ôi cum iuxta pro urbibus agriscç focio/ rum,ac pro capite atq; arcc Italiæ urbe romana, atcp imperio geratur: æquum cenfuifle Nea/ politanos: quod auri Gbi cum ad ipforum ornatum, turn ad lubGdium fortunæ à maioribus rcliôtum foret.eo iuuare populu romanum.Gquam opem in fefe crederent:codcm ftudio fuif/ fe oblaturos.gratum Gbi patresromanos,popu!umq,’ fadl:uru:G omnes res Neapolitanorum filas duxiffent:dignosqgt; iudicaucrint:à quibus donum animo ac uoluntate corura,qui liben/ tes darent,quàm re maius amplius^,acciperent.Legatis gratiæ adlæ pro muniGcétia.curacp. Patera,quæ ponderis minimi fuinaccepta. Per eofdem dies fpeculator carthaginenGs,qui per Diennium fefelleratzRomæ dcprehenfus;præciGscp manibüs dimiffus: ôi ferui quinque ôi ui/ ginti in cruccm acti:quod in campo martio coniuraffent.indici data libertas:ôi ærisgrauisui/ ginti milia.Lcgati Si ad Philippum Macedonum regem miiîî ad depofcendum Dcmetrium Pharium-.qui bello uiôlus ad cum fugiffct:K alrj in Ligures, ad expoftulandû quod Pcenum opibus auxilqsfuis iuuiffent:Gmul ad uifendum ex propinquo, quæ in Boi}s,atq^ Infubri/ bus gererentur. Ad Pineum quoque regem in Illyricos legati miffi ad ftipendium.cuius dies cxieraupofcendum: aut,G diem proferre uellet: obGdes accipiendos. adeo ctG bellum ingens in ceruicibus erat:nullius ufquam terrarum rei cura Romanos, ne longinqua quidem.efïugie bat.ln religionem etiam ueninædem Concordiæ,quam per feditionem militarem biénio an/ te L.Manlius prætor in Gallia uouiffetlocatam ad id tempus no effe.itaqj duumuiri ad earn tem crcati nb Æmylio prætorc urbis,Cn.Pupius,ÔC Cælb Quintius Flaminius,ædem in arce bciendam L'caucrunt. Ab eodem prætorc ex fenatus confuTto literæ ad confules miffæ: ut ß ijs uideretunaff-er eorum ad confules creâdos Romam ueniret: fe in earn diem,qua iuffiffent: comitia edióluruni. Ad hæc à confulibus refcriptum: Gne detrimento reipublicæ abfccdi non poffe ab hofte.itacp per interregem comitia habeda eflè potius: quàm confulum älter à bello auocaretur.Patribus fctßius uifum eft:diôlatorem à confule dici comitiorum habendoru can ia.Dictus L. Veturius Philo M.Pomponium Mathonem magiftrum equitum dixit.His ui/ tio crcatis,iuffisc^die quartodecimo fe magiftratu abdicare,ad interregnum res redijt.confü/ iibus prorogatum in annum imperium .interreges proditi à patribus Cn.Claudius,Apprj G/ iius,Cento,inde P. Cornelius AGna.in eius interregno comitia habita magno certamine paz trum ac plebis.C.Terentium Varronem,fui generis hominem,plebi infcdationc principum, popularibuscp artibus conciliatura,ab Q. Fabij opibus Si didlatorio imperio coeuffis, aliéna inuidia fplendcntem,uulgus etiam extraheread cofulatum nitebatur.patrcs fummaope ob/ ftabannne fe infeôtando,Gbi æquari affuefeerent homines. Bebius Herennius tribunus pie/ bis.cognatus C.Terentij.criminando non fenatum modo, fed etiam augures,quod dieffatoz tem prohibuiffent comitia perficcrerper inuidiam eorum fauorem candidato fuo conciliabat. Ab hominibus nobilibus per multos annos bellum quærêtibus Annibale in Italiam addn ô:um:ab r)fdem,cum debellari poffiufraude id bellû trahi.cum quatuor milieu Icgionibusuni ôerGs pugnari poffe apparuiffet:eo qd* M.Minutius abfente Fabio profpere pugnaffetduas Icgioncs hofti adcædem obieôlastdeinde exipfa cæde ercptas:ut pater,patronusq? appellate *iir,qui prius uincere prohibuiffet Romanos,^ uinci, Confules deinde Fabianis artibus,Guni gt;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;debellari

4^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AE

dcbelîari poflcttbcllum traxifle.Id foedus inter omnes nobilcs itflumtncc finem ante belli ba' bituros’.quàm confulcm uere plebeium.id eft.hominem nouum feciflcnc.nam plebcios nobi' les iam eifdem initiatos effe facris: amp;nbsp;contemnere plebem, ex quo contemni defiehnt à patri/ busrcœpifle. Cui non id apparere C id actum^Si quæfitum e(ïc:ut interregnum inirctur; ut in patrum poteftatc coraitia eflent.id confules ambos ad exercitum morando quæfilTe. id poft/ ea.quia inuitis qs didlator effet diólus comitiorum caufa:cxpugnatum effe: ut uitiofus dida/ tor per augures fieret. Abhorrere igitur interregnum eos: confulatum unum certc plcbis manæ effe:populum Iiberius habiturum:ac daturum ei,qui magis uincere, quam diu impera/ re malit. Cum his orationibus accenfa plebs effet: tribus patriefjs petentibus, P. Cornelio Merenda,L. Manlio Volfone,M. Æmylio Lepido,duobus nobilibus iam familiaribus plc/ bi,C. Attilio Serrano,8CQ.Ælio Pæto.quorum alter pontifex,alter augur erat: C.TercntiuS conful unus creatur: ut in manu eius effent comitia rogando colleg«. Turn experta nobili/ tas parum fuiffe uirium in competitoribus eius,L.Æmylium Paulum.qui cum M. Lælio con ful fuerar:â{ damnatione collegæ,d£ fua propè ambuffus euaferaninfeffum plebi, diu acmul/ turn recufantem ad petitionem compellic:fjs ius proximo cotnitiali die concedenribus omni/ bus,qui cum Varrone certauerant: parq^ magis in aduerfando, quam collega datur confuli. Indc prætoria comitia habita, creati M. PomponiusMatho, ÔC P. Furius Philus. Romæ iu/ ris dicundi urbana fors Pomponio: inter ciues Romanos, amp;nbsp;inter pcregrinos P. Furio Philo euenit. Additi duo prætores, M.Claudius Marcellus in Siciliam, L.Pofthumius Albinus in Galliam.Oranes abfentes creati funt: nec cuiquam corum, præter Terentium confulem, erac mandatus honos: quern iam non antea geffiflet: prætcritis aliquot fortibus ac ftrenuis uiris: quia in tali tempore nullus nouis magiffratus uidebatur mandandus. Exercitus quoep multi plicati funt.Quantæ autem peditum equitum^ addita; fint copiæ, adeo Si numero, amp;nbsp;gene' re copiarum uariant authores: ut uix quicquam fatis certum affirmarc aufim. Decern millia nouorum militum alq fcripta in fupplementum. alq nouas quatuor legiones quincç Icgioni/ bus additas:ut nouem legionibus rem gererentnumero quoc^ peditum cquirumc^ legioncS ault;fi:as,millibus peditum, SC cencenis equitibus in fingulas adiedlis: ut quina millia peditum, treceni équités effennfoerj duplicem numerum equitum darcntipedites æquarcnt.Scptcm Si odoginta millia armatorum, 8i ducentos in caftris romanis, cum pugnatum ad Cannas eft; quidam authores funt.lllud haudquaqua diferepat: maiore conatu atc]^ impetu rem adtam, quam prioribus annis: quia fpem poffeuinci hoftem didlator præbuerat. Cæterum prius quam figna ab urbenouæ legiones mouerent:decemuiri libros adiré, atep infpicere iuffi, pro/ ptcr territos uulgo homines nouis prodigqs. nam Si Romæ in Auentino, Si Meix nuntia/ rum erat fub idem tempus lapidibus pluuiffe:ô^ multo cruore, figna in Sabinis cædis, aquas c fonte calidas manaffe. id quidem Si quod fæpiusaccidcrat, magis terrebat. Si in uia Forni/ cata,quæ ad campum erat: aliquot homines de cœlo tadlficxanimaticp fuerant. Ea prodigia ex libris procurata.Legati à Pefto pateras aureas Romam attulerunt. iis,ficut Neapolitanis, gratiæ adtæ: aurum non acceptum. Per eofdcm dies ab Hierone claffis Hoftiam cum ma/ gno commeatu acceffit.legati in fenatum introdudli nuntiarunncædem C. Flaminrj confulis, exercituscç allatam adeo ægre tuliffe regem Hieronem;ut nulla fui propria, regniep fui dade moueri magis potuerit.itacp.quanquam probe feiat magnitudinem populi Romani admira biliorem propc aduerfis rebus,fecundis effe:miffa tarnen à fe omnia:quibus à bonis fidcli/ busq^ focijs bella iuuari foleant.quæ ne accipere abnuant,magnopere fe P.C.orare. Iam om nium primum ominis caufa uidtoriam auream pondo c c c x x afferre fefc:accipcrent earn, tenerentcp:ôi habcrent propriâ,ôC perpetuam. aduexiffc ctiam treceta miHia modium tritid, ducenta hordei;ne comeatus deeffent.ôi quantu præterca opus effct:quo iuffiffent.fubuedtil ros.Milite,atcp cquite feire nifi romano,latinicp nominis non uti populu romanu:leuium ar/ matorum auxilia etiam externa uidiffe in caftris romanis, itac^ mififfe mille fagitrariorum ac funditoru,aptam manum aduerfus Baleares,ac Mauros,pugnacesep alias miBili telo genres.

Ad ea donaconfiliu quo^ addebanttut præçor,cui ^uincia Sicilia eucniffeticlaffem in Afrt cam

LIBER SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47

cam traqccretîut SC hoftesfn terra fua bellum haberent:mi'nuslt;p laxamcttti dafetur qs ad au xilia Annibali fummittenda. Ab fcnatu ita refponfum regi eft. Virum bonum,cgrcgjumc^ focium Hteronem efletatqj uno tenore,ex quo in amtcidam populi romani ucneritrfi'dem coz luifle:ac rem romanam omni tempore, ac loco muttifice adiuuilïè: id perindc ae deberct, per/ gratum populo Romano efle. Aurum SC à ciuitatibus quibufdam allatum gratia rei accepta non accepifle populum romanum;uióloriam,omencp accipere: fedemeß ei lè diuæ dare,dica/ re Capitolium,templum louis Optimi Maximi.in ea arce urbis Romæ facratam, uolentem, propitiamcß,firmam ac ftabilé fore populo romano.Fundicores,fagittarrjcß,5C frumentu tra ditum confulibus.Quinqucremes ad nauiu clanem,quæ cum T.Octacilio proprætore in Si/ cilia erannquinq; SC uiginti additæ: permiflumép eftiut ß è republica cenferet eHean Africam traijcerct. Deleólu perfeólo.confules paucos morati dies: dum foei] ab nomine latino ueni/ rent. Milites tunc, quod nunquam antea faótum erat: iureiurando à tribunis militum ada/ dti: iuffu confulum conuenturos: necß iniuffu abituros. nam ad earn diem nihil præter facra/ mentum fueranSC ubi ad decuriatum,aut centuriatum conucniffentfua uoluntate ipfi inter fe équités dccuriati,centuriati pedites coniurabannfefe fugæ atqj formidinis ergo non abiturosî necß ex ordine recefluros: niß teli fumcndi,aut petendi, aut hoftis feriendi, aut ciuis feruandt caufa. id ex uoluntario inter ipfos feedere à tribunis ad legitimam iurißurandi adaólioncm translatum.Concioncs prius quàm ab urbe ßgna moucrentunconfulis Varronis mulræ acfe roces fuere.dcnuntiantcs: bellum accerfitum in Italiam ab nobilibus,manfurum^ in uifeeri/ bus reipublicæ, fi plures Fabios imperatorcs haberct: fe quo die hoftem uidiflet, profiligatu/ rum. Collegæ eius Pauli una,pridie ex urbe proficifcerenturtconcio fuit,uerior,quàm gra? tior populo: qua nihil inclementer in Varronem diólum: niß id modo. Mirari fe, quo mode* quis dux,prius quàm aut fuum,authoftium exercitum,locorum ßtum.naturam regionis nof/ feniam nunc locatus in urbe fciret.quæ fibi agenda armato forent: SC diem quoque prædicerc poffenqua cum hofte ßgnis collatis eßet dimicaturus.Se quæ confilia magis res dent homini bus,quàm homines rebus: ea ante tempus immatura non præcepturum. optare: ut quæ cauz te,atcß cófulte gefta eflennfatis profpere euenirent.temeritatem, præterquâm quod ftulra fit: infeliccm etiam ad id locorum fuifle. Hum fua fponte apparebat tuta celcribus confilqs pras Î)ofiturum:5C quo id conftantiuspcrfeuerarct:Q.Fabius Maximus fic eum proficifeentem alz ocutus ferrur. Si aut collegam(id quod mallcm)tui ßmilem L.Æmyli haberes:aut tu collez gæ tui ßmilis efres:fup£?ruacanea eßet oratio mea. nam SC duo boni confutes etiam me tacenz te omnia è republica fide ueß:ra faceretis; SC mali nec mea uerba auribus ueftris, nec confilia animis reciperetis.nunc SC coliegam tuum,8C te talem uirum intuenti mihi tecum omnis ora/ tio eft.quem uideo nequicquam SC uirum bonum,8C ciuem fore:fi altera parte claudicet refpir blica:malis confilrjs idem ac bonis iuris SC potefl:atis erit.Erras enim L.Paule:fi tibi minus cer taminis cum C.Terentio,quàm cum Annibale futurum cenfes.nefcio an infeßior hic aduerfa rius,quàm file hoftis maneat. SC cum illo in acie t3tum,cum hoc omnibus locis ac tempohbus certaturus es:SC aduerfus Annibalem, legiones^ eius tuis cquitibus ac peditibus pugnadum tibi eft: Varro dux tuis militibus te eft oppugnaturus. Ominis etiam tibi caufa abfit C. Flaz mini) memoria, tarnen ille conful demum, K in prouincia, SC ad exercitum ccepit furere. hie prius quàm petcretconfulatum:deinde in petendo confulatu:nunc quocß confuhprius quàtn caftra uideat,aut hoftem:infanit.SC qui tantas iam nunc procellas, prælia atq^ acies iaeftando inter togatos cieuquid inter armatam iuuetutem cenfes faóturumCSC ubi extemplo uerba res fequiturC Atqui fi hie,quod fatfturum fe denuntiatrextemplo pugnauerit: aut ego rem miliz tarem,belli hoc genus, hoftem hunc ignoro: aut nobilior alius Thrafimeno locus noftris claz dibus erit. Necgloriandi tempus aduerfus unumeft:8Cego contemnendo potius,quani appetendo gloriam, modum excefterim. fed ita res habet, una ratio belli gerendi aduerfus Annibalem eft: qua ego gefli. nec euentus modo hoc docet: ftultorum ifte magifter eft: fed eadem ratio: quæ fuit.futuracß,donee res eædem manebunt: immutabilis eft. In Italia belz Iura gerimus: in fede, ac folo noftro. omnia circa plena ciuium,^ac fociorutp funt. armis,uiris, ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;equis.

equi's.commeatibus i'uuatitiuuabunt^: id iam fi'dei documcntu in aduerfis rebus nófttis de/ derunt.meliores,prudentiores,conftannores nos tempus dicsc^ facit. Annibal contrau'n alie/ na jn hoftili cft terran'nter omnia inimica infeftacp,procul à domo,^cul à patria.neq? illi ter/ r3,neqj mari eft pax:nullæ cum urbes accipiununulla mœnia:nihil ufquam fui uidetnn diem rapto uiuit.partem uix tertiam cxercitus eius habet: quem Iberum amnem traiecit. pluresfa/ mes,quam ferrum abfumpfit.nec his paucis iam uiólum fuppeditat.Dubitas ergo quin cum fedendo fuperaturi fimustqui fcnefcatin dies^non commeatus, non fupplementum, non pe/ cuniam habeat C Quàm diu pro Gerionis, caftelli Apulia: inopis,tanquam pro Carthaginis mœnibus pugnatum eftcScd nc aduerfus te quidem ego gloriabor.Cn. Seruilius, atq; Atri/ liusproximi confules,uide quemadmodum eum ludificati iînt.Hæcuna falutiseft uia L.Pau Ic.quam difficilem infeftamq^ ciues fibi magis.quam hoftes facient. idem enim tui.quod ho/ ftium milites,uolennidem Varro conful romanus, quod Annibal pœnus imperator, cupict. duobus ducibus unus refiftas oportet, refiftes autem: aduerfus famam rumorcscç hominum fi fatis firmus fteteris:fi te neq^ collegæ uana gloria,nelt;^ tua falfa infamia mouerit. A' ueritate laborare nimisius fæpc aiunnextingui nuquam.Gloriam qui fpreuerif.ueram habebit. Sine timidum pro cauto,tardum pro confyderato, imbcllem pro perito belli uocent, malo te fapi/ cns hoftis metuanquàm ftulti ciues laudent.omnia audentem contemnet Annibal: nil teme/ re agentem mctuet.Nec cgo,ut nihil agatunfed ut agêtem te ratio ducat,non fortuna.tüæ po teftatis femper, tuac^ omnia fint.armatus, intentusc]^ (Is: ncq; occafioni tuæ defîs: ncq^ fuam occafionem hofti des.omnia tion properanti clara, certa^ erunt. feftinatio improuida eft, SZ cæca. Aduerfus ea oratio confulis baud fane læta fuit, magis fatentis ea, quæ diceret, uera, quam facilia fatftu effe. Didlatori magiftrum equitum intolerabilem fuifle:quid confilf) ad/ uerfus coliegam feditiofum ac temerarium uirum, att^ authoritatis fore CSc populate ineen/ dium priore confulatu femiuftum effugiffe.optare ut omnia profpere euenirent.at fi quid ad/ uerfi caderet:hoftium fe telis potius,quam fuftragtjs iratorum ciuium caput obieólurum. Ab hoc fermone profeeftum Paulum tradunt,profequetibusprimoribus patrum.Plcbcium con/ fulem fua plebs profecuta,turba,quàm dignitate conipedlior.Vtin caftra uenerunnpermifto nouo exercitu ac uetere,caftris bifariam fa(ftis,ut noua minora effent propius Annibali:in ue tcribus maior pars,5i omne robur uirium effentum anni prion's confulem M. Attilium æta/ tem excufantem Romam miferunt.Cn.Seruilium in minoribuscaftris legioni Romanæ, 52 fociûm peditum equitumcp duobus millibus præfîciunt. Annibal quanquam parte dimidia audtas hoftium copias ccrnebat:tamen aduentuconfulum mire gaudere.non folum enim ni/ hil ex raptis in diem commeatibus fuperabanfed ne unde raperet quidem, quicquam reliqui erat:omni undiq; frumento pofteaquam ager parum tutus erat: in urbes muniras conucdlo: ut uix decem dierum,quod compertum poftea eft:frumentum fupcreffet: Hifpanorumc^ ob inopiam tranfitio parata fuerit:fi maturitas temporum expedtata foret. Cæterum temeritati confulis,ac præpropero ingenio materiam etiam fortuna dedinquod in prohibendis præda/ toribus tumultuario prælio, ac procurfu magis militum, quàm ex præparato, aut iuffu impe/ ratorum orto,haudquaquam par Pcenis dimicatio fuit. Ad mille Ô2 feptingentos cæfi:non plus centum Romanorum,fociorum^ occifis. Cæterum uidtoribus eftufe fcquentibus me/ tu infidiarum obftitit Paulus confuheuiuseo die(nam alternis imperitabant) imperium erat: Varrone indignante,ac uociferante: emiffum hoftem è manibus:debellarilt;p, ni ceffatum fo/ ret,potuiffe. Annibal id damnum baud ægerrime pati:quin potius crcdcre,uelut inefcaram temeritatem ferocioris confulis,ac nouorum maxime militum effe,62 omnia ci hoftium baud (ècus,quàm fua,nota eranndiffimiles difcordesc^ imperitare:duas propè partes tyronum mi/ litum in exercitu effe. itaque locum 62 tempus infidrjs aptum fe habere ratus, noifte proxima nihil præter arma ferenteis fecum milites ducens, caftra plena omnis fortunæ publicæ priua/ tæq; relinquit: transep proximos monteis læua pedites inftrudhos condit: dextra cquitesu'm/ pedimenta per cornua in medium agmen traducinutdiripiendis uelut defertis fugadomi/ norum caftris occupatumj impeditumcp hoftem opprimerct. Crebri relidh in caftris ignrs;

gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ut fides

LIEE R SE CV. ND VS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49

Ut fîdes fîerct: dum l'pfe longius fpatium fuga præn'perct: Eilfa imagine caftrorutn, ficutFaz bium priore anno fruftratus efleU tenere in locis confulcs uoluifle.Vbi ilîuxit: fubdudlæ pri/ mo ftationcs, deinde propiusadeuntibus infolitum filentium admirationcm fcciu lam iatis comperra folitudine in caftris, concurfus fit ad prætoria confulum nuntiantium fugam hofti/ um adeo trepidam:ut tabernaculis ftantibus caftra rcliqucrinnquoiß fuga obfcuiior cflcncie bros etiam reliólos ignés, Clamor inde ortus:uc figna proferri iubercnnducerentc^ ad perfez quendos hofteis,ac protinuscaftradiripienda. Et conful alter uelutunus turbæ militaris erar. Paulus ctiam atq? ctiam diccre:prouidêdum,præcauendumt^ eflè.poftrcmo cura aliter neqj feditionera.neq; ducera feditionis fuftinere poifenM.Statilium prxfeóium cura turma Luca norura exploratum mifit.qui ubi adequitauit portis;fubfifterc extra rauniméta cætcris iuffiSi ipfe cum duobus cquitibus uallu intrauinfpeculatus^ omnia cum cura,renûtiat:infidias pro/ feóto ciïe;ignes in parte caftrorum,quæ uergat in hoftcm:relicn:os:tabernacula apcrta,amp; oni nia cara in promptu relid:a:argcntu quibufdam locis temere peruiasuelutobiedum ad præ/ dam uidiflè.Quæ ad detinendos à cupiditate animos nuntiata erant.ea accêderunnôi clamoz re fublato à militibus.nifi fignum dctur,fine ducibus ituros'.haudquaqua dux defuit.nam cxz templo Varro fignum dedit proficifcendi.Paulus,cum ei fua fpontc cunólanti pulli quoqj an fpicio non addixiflennobnuntiari iam efferenti porta figna collcgæ iuflït. quod quan^ Varz ro ægre eft paflus:Flamintj tarnen rcccns cafuSjClaudijcp cofulis primo Punico bcllo memo fata naualis clades religioné animo incuftït. Dij propè ipfi eo die magis diftulere,quàm pro/ hibuere imminentem peftem Romanis.nam forte ita euenit;ut,cum referri figna in caftra iu/ benticófuli milites non parerent:ferui duo,Formiani unus.alterSidicini equitis,qui Seruilio, atq; Attilio cófulibus inter pabulatores excepti à Numidis fuerant: profugerent eo die ad do minos:qui dedudli ad confules dcnuntiant:omncm exercitu Annibalis trans proximos mon tes federe in infidqs.Horum opportunus aduentus confules imperij potentes fecit: cum ambi tio alterius fuam primum apud cos praua indulgentia maieftatem foluiflet. Annibai poftea/ quam motos magis inconfulte Romanos, quàm ad ultimum temere eueólos uidit: nequicz quam deteóha fraude in caftra redtjt. ibi plures dies propter inopiam frumenti manere nequt bat-.nouac^ confilia in dies non apud milites folum miftos ex colluuione omniu gentium,fed çtiam apud ipfum ducem oriebantur.nam cum initio fremitus,deinde aperta uociferatio fuif/ feeexpofeentium ftipendium debitum,querentiumtp annonam primo, poftremo famcm:ö2 mercenarios milites,maxime Hifpani generis,de tranfitione cocpifie confilium famaeftetn'pfc etiam interdu Annibai de fuga in Galliam dicitur agitaftc: ita ut relióto peditatu omni, cutn equitatu fe proripcret.Cum hæc confilia,atq; hic habitus animoru effet in caftristmouereinz de ftatuit in calidiora,acqj co maturiora meflibus Apuliæ loca:fimul ut quo longius ab hoftc teceftiftentransfugia impeditiora leuibus ingenijs effent. Profedtus eft nodte, ignibus fimili/ ter fadtis, tabernaculisqj paucis in fpeciem relidtis: ut infidiarum par priori metus continerct Romanos.Sed per eudem Lucanum Statilium omnibus ultra caftra, transe^ montes expio/ tatis,cum relatum effenuifum procul hoftium agmemtum dicfequenti eius infequendi confiz liaagitari cœpta.Cum utriufqj confulis eadem,quæ femper ante,fuiffet fententia:cæteru Var roni ferè omnes,Paulo nemo,pra:ter Seruiliu prioris anni confulcm,aftentiretur:maioris par/ tisfententia ad nobilitandas clade Romana Cannas urgente fato profedli funt. Propc cumi üicum Annibai caftra pofuerat auerfa à Vulturno uento: qui campis torrid is ficcitate nubes pulueris uehit. id cum ipfis caftris pcrcommodum fuitztum falutare præcipue futurum erat, cum aciem dirigèrent,ipfi aucrfi,terga tatum afflantc uento,in obcæcatum puluere effufo ho/ ftem pugnaturi. Confules fan's exploratis itineribus fequentes Pcenum,ut uentum ad Can/ nas eft:ubi in confpedtu Pœnum habebannbina caftra communiunt codera ferme internal/ lo,quo ad Gerionem, ficut ante,copijs diuifis. Aufidus amnis utrifq? caftris afftucns adituni aquatoribus ex fua cuiufc^ opportunitate haud fine certamine dabat.ex minoribus tarnen ca ftris,quæ pofita trans Aufidum erantfiiberius aquabatur Romanik quia ripa ulterior nullum habebat hoftium præfidium.Annibal fpem nadtus loci ad equeftrem pugnam,qua parte ui/ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ce rium

rium inuictus eraufadturus copiam pugnadi cofulibus.dingit acicmdaccfficcß Numidarum procurfationc hofles.Inderurlûsfollicitan fcditione militaruac difcordia confulum Romana caftra:cu Paulus Scmpronq.ôi Flaminq temeritaté Varroni, Varrofpeciofum dmidisacfeA gnibus ducibus exemplum Fabij obijcerec: teftareturt^ deos K homines hie; nullam penès le culpam efle: quod Annibal iam ucluc luam cepiflet Italiam: fc conftnólum à collega tenez ri:ferrum,atq; arma iratis.ôC pugnare cupiétibus adimi militibus:ille,iî quid proieótis ac pro/ ditis ad inconfulcam acc^ improuidam pugnâ legionibus acciderct:fe omnis culpæ exortem. omms tarnen euétus participem fore diceret.uideret-.ut quibus lingua prompta.ac temeraria clTcnæque in pugnâuigerent manus. Dum altercationibus magis.quam confiltjs tempus te/ ritunAnnibal ex acie,quam admultum diet tenueratinftruCtam: cum in caftra cæteras rcci/ peret copias:Numidas ad inuadendosex minoribus cartrisRomanorû aquatores transfiu men mittit.quam inconditam turbam cum uix dum in ripam egrclfi clamore ac tumultu fu/ gaflentun Itationem quoep pro uallo locatä^atq? ipfas propè portas eueôti funt.Id uero indl gnum uifum: ab tumuituario auxilio iam etiam caftra Romana terreri: utea modo una eau/ la,ne extemplo tranfirentflumen,dirigerenttp acicmicnuerit Romanos:quod lumma impe rq eo die penes Paulum fuerit.ltacç Varro poftero die.cui fors eius diet imperq eratinihil co/ fulto collega (îgnum propofuininttruólis^ copijs flumen tranfiuitjequente Paulo:quia ma gis non probare,quâm no adiuuare confilium poterat.Tranfgrcfti flumen eas quoq},quas m caftris minoribus habuerât copiaszfuis adiunguntatq^ ita inftruôla acie,in dextro cornu (id erat flumini propius)Romanos équités locant,deinde pedites.laruum cornu extremi equites fociorum,intra pedites,ad medium lundi legionibus Romanis tenuerunt iaculatores. cxcæ/ teris Icuium armorû auxilqs prima aciesfadla.confules cornua tenent:Tercntiu5 læuû,Æmy lius dextrû.Cn.Seruilio media pugna tuenda data. Annibal luce prima Baleanbusdeuiî^ alia armatura præmifla tranfgreflus flume, ut quofq? traduxerat:ita in acie locabat. Gallos. Hifpanoscp équités prope ripam læuo in cornu aduerfus Romanum cquitatum.dcxtrij cor/ nu numidis equitibusdatû,media acie peditibus firmata:ita,ut Afrorû utraqj cornua eflent: interponerentur his medq Galli atq? Hifpani. Afros Romana magna ex parce crederes acte: ita armati crant,armis ôi ad Trebiam,cæterum magna ex parte ad Thralîmenû captis.Gal/ lis, Hifpanisép feuta eiufdem formæ ferè cranndifparcs acdiflimiles gladrj. Gallis prælongi. ac line mucronibusiHifpano pundim magis,quàm cæiîm aftucto petere hoftem, breuitate habiles,amp;cum mucronibus.antecæterosarmaci(is gentium harû habitus turn magnitudine corporû,tum fpecie terribilis erac.) Galli fuper umbilicû erant nudi.Hifpani linteis prætcxtis purpura tuniciscâdore mirofulgentibusconfticerât.Numerum omnium, qui turn peditum, equicumt^ in acie ftetereullum lcrunnuidelicet quadragint'a pe^rû millia,dccem cquitû.Du ces cornibus præcrant.finiftrum AfdrubaLdcxcru'rcg^at Maharbaf media aciem Annibal ipfe cum fratre Magone tenuit.fol feu de induftria ica loçacis,feu forte ita ftando,peroppor tuneutriq; parti obliquuserat,Romanisin meridiem,Pœnis in fcptentrionem uerfis.uétus, quem Vulturnum incolæ regionis uoeât, aduerfus Romanos coortus, multo puluere in ipfà ora uoluendo profpedum ademit. Clamore fublato procurfum ab auxilfjs: ô^pugna Icui/ bus primum armiscomifta: deinde equitû. Gallorû, Hifpanorumt^ leuum cornu cû dextro Romano cócurrit,minime equeftrismore pugnæ.frontibus enim aduerfis concurrendû erat: quia nuilo circa ad euagandû rclido fpatio,hinc amnis hinc peditu acics claudcbant.in dire/ dum utrinqj nitentes, ftantibus ac confettis, poftremo turbatis cquis, uir uirum amplexuS detrahebat equo.pedeftre magna iam ex parte certamen fadû erat.aerius tarnen,quàm diu/ tins pugnatu eft:pulfiép Romani equites terga ucrtunt.Sub equeftris finem certaminis coor ta eft peditu pugna.primo uiribus, Si animis pares conftabât ordines Gallis,Hifpanis(^. tandem Romani diu ac fæpe confîlio agitabât:qua fronte,acieep denfa impcllercnt hoftium cuneum nimistenuem,eoqj paru ualidum.à cætera prominétem acie.impulGs deinde,ac tre/ pide referétibus pedem infifterc: ac tenore uno per præceps pauore fugientiû agmen in me/ diam primu aciem illaci,poftremo nullo refîftéte ad fubßdia Afroru peruenerût: qui utrinqj rcduclis

liber S ECV'NDiVÿ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5 t

rcduïlis all's coftiterant, înedq^ GalIi’.Hifpatîi't^ ftetcrunt ahquantutn prominétc acte, qui cuneus ut pulfus æquauic frontem primû:deinde nitedo ctiam finu in medio dedinAfri cireä iatn cornua uim feccranuirruentibusép incaute in mediu Romanis circudedcrc alas: mox cor, nua cxtendendo,claufere ôi. ab tergo hoftes. Hinc Romani defundti ncquicquâprælio uno^ omiflis Gallis Hifpanisép.quoru terga ccciderant:ctia aduerfus Afros intégra pugnâ incuntt, non tantu eo iniquamrquod inclufî aduerfus circûfufos,fcd etiam quod fcfii cum rccétibus ac uegetis pugnabâclam ôi in iîniftro cornu Romano, ubi fociorû équités aduerfus Numidas fteteranneonfertû prælium crat,fegne primo,Si à punica cœptu fraude.Quingenti ferme Nu midæ præter côfueta arma telaZp.giadios occultos fub loricis habentes* Ipccic transfugarurrt cum ab fuis parmaspoft terga habétes adequitaflennrepente ex cquis de(îliunt:parmiscp iaculis ante pedes hoftiu proieôlis,in media aciem accepti, dudtiqjad ultimos côfidcre ab tet;' go iubcntur.ac dum præliu ab omni parte cófcritur quicti manferunt.poft^ omniû animos oculosip occupaucrat ccrcamcn:tum arreptis fcutis.qux palïîm inter aceruos cæforum corpor rum ftrata,crant;aucrfam adoriuntur Romana aciemttergai^ ferientes.ae poplités cædenteS ftragem ingentédedcrunnac maiorêaliquanto pauoré,ac tumultu feCerunnCum alibi terrotf ac fuga,alibi pertinax in mala iam fpe præliu ciTetîAfdrubakqui ea parte præeranfubductoS ex media acie Numidas,quia fegaiseorû cum aduerlîspugna erat:ad perfèquédos pâfBm fti gientes mittic.Hifpanos,K Gallos pedites Afris iam prope feifis cæde magis.qj pugna ad/ iungit.Parte altéra pugnæ Paulus,quan^ primo ftatim prælio fijnda grauiter idtus fucrattta men Sé occurrit fæpe cû côfertis Annibali:ôi aliquot locis præliû reftiruit,protcgcntibus cum cquitibus Romanis,omiffis poftremo equis.quia confulcm ad regendu cquum uires deficiez banntum denutianti cuidam,iufrifre cofulem ad pedes defcêdcrc équités,dixifle Annibalcm ferunt.^ mallem uinólos mihi traderet.Equitû pedeftre prælium,quale iam baud dubia hof (hum uióhoria:fuit:cu uióli mori in ueftigio mallcnt:tp fugcre-.uiólores moratibus uidtoriam irati.trucidarêt quos pellere nó poterant.pepulerut tarnen iam paucos fupcratos,5i: labore ac uulneribljs fcflbs.inde diffipati omnes funtiequoscp ad fuga,qui poterât,repctebâc.Cn.Lcn tulus tri.militu cum prætcruehens equo fedentem in faxo cruore opplctum cófulem uidilfeti L.Æmyli,inquiÉ,quem unum infontem culpæ cladis hodiernæ dq rcfpiccrc dcbêncapc hunc cquum.dum öilibi uiriu aliquid fupcreft:comcs ego te tollere pofTum, ac protcgcrctnc fijne/ ftam hanc pugnâ morte co(ulis fcceriS.etiâ fine hoc lachtytnarû fitis,luôtusfp clLAd ea cori fuLTu quidé Cn.Corneli madtc uirtute efto.fed caiie fruftra miferâdo eXiguu tempus è ma/ nibus hoftiu euadendi abfumas. Abi:nuntia publice patribus:urbê Roma muniant,ac prius ^hoftisuidloraducnianpræfidtis firmêf.priuatimîp Q. Fabio:L.Æmylium præccptorum cius memorem extitifle, Sé uixifle,Si adhuc mori. Sé tu me in hac (frage milieu meorû patereî cxpirare:ne ut reus intereâ:caufaC|î côfulatus aceufator collegæ exiflam: ut alieno crimtnc inz nocenriam meâ protegam. Hæc exigenté prius turba fugientiu ciuium,deinde hoffes op/ preffere côfulcm,ignorâces quis elTcnobruerunttp telis.Lentulû in tumulum abripuit cquus^ turn inde cffiifc fugiût.Septem millia hominû in minora ca(f ra,dccem in maiora, duo fermé in uicu ipfum Cannas perfugcrut.qui cxtcmplo à Cartalone,atq^ cquitibus,nullo munimêto? tegente uicu,circunucnti (tint.Conful alter,feu forte,feu con(îlio,nihil fugientiu infeffus agmi/ ni,cum quinquaginta ferc cquitibus Venufiam profugit. Quadraginta milli.a peditu, duc/ millia (cptingenti cquitcs,Si tanta propèciuiû (beiorumtp parscæfi dicutur.in his alter confia Ium:quæ(lores,L.Attilius,8^ L.FuriusBibaculus: XXI tribuni militû:cofularcs quidâ,præ/ torr)ép,ôi ædilitrj:intcr eos Cn.Scruilius,ôi C.Minutius Numatius:qui magift cr cquitû prie/ te anno aliquot diebus ante fuerat: l x xx præterea fenatorcs: aut q cos magiffratus gef/ fi(Tent:unde in fenatu legi dcbcrentîcum fua uoluntatc milites in legionibus faéfi e(Tcnt.Ca/ pta eo prælio tria millia peditum,K équités trccenti dicûtur.Hæc c(l pugna cannéfi clade no/ bilitata,par cætcra allienlr.utc^ hæc ilia ns,quæ poft pugnâ accidere:lcuior:quia ab hofte cef/ fatum cft:(îc(frageexercitus grauior, fœdiorcpfuitfuga.nanq^ ad Alliam fuga (jcut urbefrt prodidiuita excrcitû fecuauiuad Cannas ftigientê cofulem uix quinquaginta fccuri funt:altez . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;é e I rius

D E C« T E R T quot;I AB

rius mon'cntis propc totus cxercttus fugic. Binis in caftriscum multitudo femicrmis fine Jtid bus cflet:nunnum qui in raaiohbus erant, mittunndum prælio,deinde ex læticia epulis fati/ gatos quics nodturna hoftes premeret;ut ad fe tranfiret.uno agmine Cannufiu abituros effe. Earn fentendam alq totam afpernad. cur enim illos, qui fe accerfannipfosno uenire:cu æque coiungi pofientCquia uidelicet plena hoftiu omnia in medio eflenuSi aliorû.quàm fua corpora tanto pedculo mallent obijeere. Alfjs no tarn fentêda difplicerc:cp animus dcefic.P. Sem pronius Tuditanus tribunus militum, Capi ergo mauulds,inquit,ab auariffimo, amp;nbsp;crude/ liffimo hofteC' æflimaricç capita ueftra predoCSi exquiri ab interrogandbus,Romanus ciuis fis,an latinus focius C ut ex tua cotumelia SC miferia alteri honos quæratur.non dbi.Non uoS guide L.ÆmyIii,qui fe bene mori,cp turpiter uiuere maluit;amp; tot fortiflimoru uiroru,qui cir/ ca cum cumulad iacennfimiles eftis.Sed ante^ opprimât luxtmaioraq^ hoftiu agmina obfc plant itenper bos qui inordinati,atqj incopofid obftreput pords; crumpamus.Ferro,atc^ ad aacia iter fit uis per cofertos hofteis, cuneo quidem hoc iaxum atq; folutu agmen,ac fi ni/ hil obftct.trâfibimus.itac^ ite mecu,qui amp;nbsp;uofmetipfos,0d remp.faluam uultis. Hæc ubi di/, fta dcdit:ftringit gladiumicuneoc^ fadto per medios uadit hoftes.SJ cum in latus dextrum» quod patebat,Numidæiacularentur: cranslatis in dextera partem feuds,in maioracaftra ad fexcentos cuaferunt-.atc^ inde prodnus alio magno agmine adiûdto Cannufium incolumeS perueniut. Hæc apud uidlos magisimpetu animoru,quern ingeniu fuum cuilt;^,aut fors da/ batiquàm ex confilio ipforu,aut iinperio cuiufqua agebantur. Annibali uidtori cum cæteri circufufi gratulareturifuaderentd^.ut tanto perfundlus bcllo,diei quod rcliquu eftet, nodtisc^ infequeds,quictem Si ipfe fibi fumerctiSi fefti's daret milibus: Maharbal præfedtus cquitum rninimc ceftandu ratus,Imó,ut quid hac pugna fit adtu fcias:dicquinti,inquit,uidlor in Capi tolio cpulaberis.fequcre cucquitciut priustc ucniftc,quam uenturu feiant.Procédant, Anni/ bal inquit,nuntii'.læta reseftifed uia maior: quàm utcam ftadm capere animo poftim. itac^ uoluntate fe laudare Maharbalis,ait:ad cofilium prenfandu tempus opus efle. 1 urn Mahar bal.No omnia nimiru cidem dq dederc. Vinccre feis Annibahuidloda uti nefcis.Mora cius diet fads creditor faluti fuifle urbi,atq; impcrio.Poftero die ubi primu iiluxit: ad fpolia legen da,fœdamq3 edam hoftibus fpedlandam ftragem infiftut.Iacebat totRomanoru millia,pc dites paftim, equitesc^iut quem cuiq^ fors, aut pugna iunxerat,aut fuga, afturgetes quidam éx ftrage media crucnd,quos ftridla matutino frigore cxcitaueratuulnera: ab hofte opprefti funt.Quofdam Si iaccntcis uiuos fuccifis feminibus,poplidbuscp inuenerunt,nudantcis cerui tern iugulumq;,8i reliquu fanguineinuitantes haurirc.Inuend funt quida merfis in effoftam terram capidbusiquos fibi ipfos fecifte foueas obruenteist^ ora fubicdla fupcr humo inicdla interclufifte fpiritu apparebat. Præcipue cóuerdt omnes fubftratus Numida mortuo fuper/ incumbeti Romano uiuus,nafo auribusep laceratis;cum,manibus ad capiendia tclum inutili/ bus,in rabiem ira uerfus,laniando dentibus hoftem expiraftet. Spolrjsad multu dici Icdtis, Annibal ad minora ducit caftra oppugnanda: Si omnium primia brachio fluminis obiedo eos excludit.Cæterû ab omn{bus,Iaborc,uig(lqs,uulncribus ctia feftis maturior ipfius fpc de/ dido eft faóta.paóti ut arma atq; equos tradcrcnt,in capita Romana trccenis numis quadri/ gatis,in focios ducenis,in feruos centeniSiSi ut eo predo perfoluto,cum fingulis abirent uefti/ meds,in caftra hofteis acceperut: tradidcp in cuftodia omnes funnfed feorfum ciues, focq^»

Dum ibi tempus terituninterea cum ex maioribus caftris,quibus fads uiriu autanimi fuit, ad quatuor millia hlt;àminû,Si c c equites,aln agmine,alr) palantes paftim per agros, quod haud minus tufum cratiCannufium perfugiftcnt-.caftra ipfa ab faucqs,timidisq^ eadcm con didone,qua altera,tradita hofti.Præda ingens parta cft:6i prætcr equos uiroslt;^,8i fi quid ar gcnd,quod plurimum in faleris equoru erat:(nam ad uefeendum fadtoperexiguo utiqj mill/ tantes utebantur) omnis cætera præda diripienda data eft. Turn fcpcliendi caufa conferri in unum corpora fuorum iuftit.Ad oóto millia fuifte dicuntur fordftimoru uirorum. Confuicni ’quoq; Romania conquifitu,fepultumc‘]p,quidam authores funt, Eos, qui Cannufiu perfugc rant-.mulier Paula nomine Bufa,genere clara ac diuitqs.moenibus tantu tecl:isc^ à Canufinis acceptos.

LIBER SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$î

acceptes,frumctitOjüefte: ufatico ctiam îüiîit.pro qua ei maniRcétia poftca bello perfclt;fio ab fenatu honores habid funt.Cæterum cum ibi tribuni militum quatuor efïcnt. Fabius Maxi/ mus de legionc prima,cuius pater priore anno dictator fuerat:Só de legione fccunda L.PubK cius BibuluSjói P.Cornelius ScipioÄ de legione tertia Ap. Claudius Pulchcn qui proxime ædilis fueranomniu confenfu ad P.Scipione admodum adoIefcentcm,ÓC ad Ap* Claudium fumma impertj delata eft.quibus confultantibus interpaucos de fumma reru nuntiat P. Fu/ rius Philus, confularis uiri filiusmequiequa eos c5fultare:perditam fpcm foüere; defperatami comploratamt^ remeflê publicam.nobiles iuuenes quofdam,quoru principcm L*Ca:ciliurti Metellum.mare ac naues fpcólarc:ut deferta Italia,ad regu aliquê transfugiant. Quod ma lum præcerquam quod atrox fuper tot cladestetiam nouü,cum ftupore ac miraculo torpidos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

defixilFeuói qui aderant,concilium aduocandum de eo cenferentî negat conhlrj rem efle Sei/ pioduuenis fatalis dux huiufee bclli.audendum atq? agendum,no confultandum ait irt tanta malo cflc.ircnt fecum extcmplo armatûqui rempub. faluam uellcnt.nufquâ uerius,quàm ubi ca cogitentur: hoftium caftra efle* Pergit deinde ire fequentibus paucis in hofpitium Mc/ telli.ôC cum concilium ibi iuuenum,de quibus allatum crat:inucniflct;ftricto fuper capita cort fultandum gladio,ex mei animi fententia,inquit,iuro:ut ego rempublicam no deferam: neqj alium ciuem Romanum deferere patiar.fi feiens fallo:tum me iupiter Optime Maxime, do/ mum;familiam,remqp meâ peflîmo leto affîcias.In hæc uerba L. Cæcili iures cxpoftuloxæ/ teriq^-.qui adeftis.quino iurauerit-.in fe hune gladium ftriôtum efle feiat. Haud fecus pauidi# quàm fi uiôlorem Annibalem cernerent:iurantomnes:cuftodiendoscp fcmctipfos cotra Art nibalem Scipioni tradunt.Eo tempore,quo hæc Cannufrj agebantur:Venufiam ad cofulem ad quatuor millia peditû equitumcp.qui fparfi fuga per agros fucrannperuencrc.Eos omnes Venufini per familias benigne accipiendos,curâdoscç cum diuififlentdn fîngulos équités toz gas,ôi tunicas,Ôd quadrigatos numos quinofuicenos, amp;nbsp;peditibus denos,ôi arma quibus dez erant.dederunt. cæteraép publice,ac priuatim hofpitaliter faôla:certatum^:ne à muliere can nufina populus uenufinus oflierjs uincerctur. Sed Cannufij grauius onus Bufæ multitudo fa cicbat.ôi iam ad deeem milita hominu erant.Appiusq^ Sd Scipio poftquam incolumem efle alterum confulcm acccpcruntmuntium extemplo mittunt: quantæfccum peditu, equitumé]^ copiæ eflenufeifeitatume^ fimubutrum Venufiam adduci exercitum,art manere iuberet Can nufti ç’ Varro ipfe Cannufium copias traduxit.Ec iam aliqua fpccics côfularis cxcfcitus crat: mœnibusép fe ccrte.fi no armis ab hofte uidebantur defenfuri. Romam ne has quidem rez liquias fuperefle ciuium,fociorumtp,fed occidione oecifum cum duobus exereitibus cofulem, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/

deletasq^ omnes copias,allatum fùerat.Nûquam falua urbe tantum pauotis,tumultuscp inz tra mœnia Romana fuitJtaq? fuccumbam oneritne^ aggrediar narrare:quæ diflerendo mi nota ucro facio.Confulc,exercitué^ ad Thrafimenurn priore anno amiflb.non uulnus fuper uulnus,fed multiplex clades,cum duobus confulibus confulares exercitus amiflî annûtiabart tun nec ulla iam caftra Romana,nec duce, nec militem efle: Annibalis Apuliam, Samnium, ac iam propc totam Italiam fatftam.Nulla profeôtô alia gens tanta mole cladis non obrutai cflet.Comparem cladem ad Ægateis infulas Carthaginéfium prælio nauali acceptam^ quïl fra(fti,Sicilia ac Sardinia ceflcre:hinc ueóligales ac ftipêdiarios fieri fe paflî funt.aut pugnam aduerfam in Africa Ccui poftea hic ipfe Annibal fuccubuit.nulla ex parte comparandæ funt: nifi quod minore animo latæ funt, P.Furius Philus, amp;nbsp;M.Pomponius prætorcs fenatû in curiam Hoftiliam uocaucrut:ut de urbis euftodia confulcrent. necç cnim dubitabant: deletis excrcitibus,hoftem ad oppugnandam Romam, quod unum opus belli reftaret: uenturum, Cum malis ficut ingentibus,ita ignotis, nec confilium quidem fatis expedirét: obftrcperctq?

clamor lamentantiura muIierum:Ôi nondum palàm fatfti uiui,mortuic]^ per omnes pene do/ mos promifeue complorarêtur:tum Fabius Maximus cenfuit équités expeditos ÔC Appia,ôi Latina uia mittendos-.qui obuiam euntes percuneftarenrur aliquos profeôlos ex fuga,paffim diflipatos,forte refcrannquæ Fortuna confulum.atcp exercituum finSd fi quid dfi immortaleS miferi imperrj reliquu Romano nomini fecerint:ubi eæ copiæ fint: quo fe Annibal poft præz ec ) lium

54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T B R T I AB

lium contulcrit: quid pareu quid agat-.aótumsïp fît. Hæc exploranda, nofcenda^ per impi' gros iuucnes efle.lllud per patres ipfos agêdum: quoniam magiftratuu parum fîf.ut tumuV tum,ac trepidationé in urbe tollanumatronas publico arceanucôtinehcç intra fuum quamqî limen cogant: comploratusbmiliarum cocrccant: fîlentium per urbcm facianunûtios rerum omnium ad prætores deducendos curent; fuæ quifque fortunæ domi authorem expedettcu ftodcs præterea ad portas ponant: qui prohibeant quenquam egredi urbem: cogantc^ ho' mines nullam, nifî urbe ac mcenibus faluis, falutem fpcrare. ubi conticuerit tumultus: rede tum in curiam patres reuocandos: confulendumt]^ de urbis cuftodia efle. Cum in hanc fen' tcntiam pedibus omnes iflent: fummotacj foroper magiftratus turba, patres diuerfîad fe/ dandos tumultus difceflîflent: tum demum literæ à Terentio confute allatæ funt: L» Æmjf' lium confulem,exercitumcp cæfu^n: Cannufqc^ fe e(fe, reliquias tantæ cladis uelut exnauira gio colligentcm;ad x millia militum fermeeife incompofîcorum,inordinatorumq^.fed An nibalem nunc federe ad Cannas, in captiuorum pretijs, prædaqp alia uidoriam nec uidoris animo,nec magni ducis more metientcm. Turn priuatæ quoque per domos clades uulgatæ funt: adeocç totam urbem oppleuit ludus: ut facrum anniuerfariû Cereris intermiffum fît; quia nec lugentibus id facere eft fas: nec ulla in ilia tcmpeftate matrona expers ludus fuerat. Itacp ne ob eandem caufam alia quoqj facra publica,aut priuata defererentur,fenatusconful/ to dicbus XXX ludus eft finitus. Cæterum cum fedato urbis tumultu reuocati in curiam patres eflenualiæ infuper ex Sicilia literæ allatæ funt ab T. Odacilio propræcorc,regnû Hie ronis clafle punica uartari.cui cum opcm implorant! ferre uellet-.nuntiatû fîbi efle; aliam claf' femadÆgateis infulasflare paratam,inftrudam^: ut ubi fe uerfum ad tucndam fyracu' fanam oram Pœni fenfîflent: Lilybæum extemplo, prouinciamcp aliam Roraanâ aggrede/ rcntur.itaq? clafle opus cfle:fî regem focium,Siciliamt^ tueri uellent. Literis confulis, propræ * toriscp ledis, M.Claudium, qui claflï ad Ofliam flanti præeflet: Cânufîum ad cxcrcitum mittendum:fcribendumq5 confuli;ut cum prætori exercitum tradidiflet:primo quoq; tempo re,quantum per commodum reipublicæ fieri poflet,Romam ueniret.Territi etiam fupcr tati tas clades,cum cæteris prodigtjs:tum quod duæ ueflales co anno,Opimia,atcß Floronia flu pri compertæ:ôC altera fub terram,ut mos efl:ad portam Collinam necata fuerat: altera fîbi/ met ipfa mortem confciuerat; Lgt; Cantilius fcriba pontificum, quos nunc minores pontifîccs appellanuqui cum Floronia fluprum fecerat:à pontifice maximo eo ufq; uirgis in comitio cæ fus erat:ut inter uerbcra expiraret.Hoc nefas cum inter tot,ut fit.clades in prodigium uerfum cflet: decemuiri libros adiré iufli funt. Et Q. Fabius Pidor Delphos ad oraculum miflus eft fcifcitatu: quibus precibus, fupplicationibusép deos poflcnt placate: ôi quænam futura finis tantis cladibus foret. Intérim ex fatatibus libris facrificia aliquot cxtraordinaria fada: inter quæ Gallus Si Galla, Græcus ôi Græca in foro Boario fub terra uiui demiflî funt in locû fa/ xo confeptum, ibi ante hofltjs humanis minime Romano facro imbutum. Placatis fan's ut rebantur deis, M. Claudius Marcellus ab Oflia mille ÔC quingentos milites, quos in claf/ fern feriptos habebat:Romam, ut urbi præfîdio effent, mittit. ipfe legionc claflis ( ea tertia legio erat) cum tribunis mill. Theano Sidicino præmiffa,clafl'e tradira P.Furio collcgæ,pau/ cos poft dies Cannufium magnis itineribus contendit. Didator ex authoritate patrû di dusM.Iunius,ÔiT.Semproniusmagifter equitû,dclcduedido,iunioresab annis x Vil Si quofdam prætextatos feribunt. quatuor ex his legiones, SC mille équités effedi. item ad focios, latinurhque nomen ad milites ex formula accipiendos mittunt: arma, tela,alia para' ri iubent. SC uctera hoflium fpolia detrahunt templis, porticibusque. Et aliam formam no/ ui deledus inopia liberorum capitum,ac neceflîtas dedit:odo millia iuuenum ualidorum ex feruitrjs, prius feifeitantes fîngulos uelléntne militate, empta publice armauerunt. Hic mi/ lesmagis placuit; cum pretio minore redimendi captiuos copia fieret. Nanque Annibal fe/ cundum tam profpcram ad Cannas pugnam uidofis magis, quàm bellum gerentis inten/ tus curis, cum captiuis produdis, fcgregatiscç foerjs, eos,fîcut ante ad Trebiam, Thrafime/ numqp lacum,benigne allocutus fine pretio dimifîffeuRomanos quoque uocatos,quod nun/ quam

LIBER SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5^

quatn alias antea, fads mid fermonc alloquitur. Non interneciuum fibi efle cum Romanis Dellutn: de dignitate, atque imperio certare. öi patres uirtud Romanæ ceffiflej Si Çe id adni/ ti:ut fuæ inuiceni fimul felicitaci. Si uirtud cedatur. itaque redimendi fe capduis eopiam face/ re.prctium fore in capita, equid quingenos quadrigatos nummos,trecenos pedid.feruo cenz tum. Quanquam aliquancum adijciebatur equitibus ad id pretium,quod pepigerant deden tes fe: læd tarnen quancunque conditionera pacifcendi acceperunt, Placuit fuffragio eorum decem deligt: qui Romam ad fenatum irent. nec pignus aliud fidei, quàm ut iurarent fe re/ dituros: acceptum. Miflus cum his Carthalo nobilis Carthaginenfis: qui,fi forte ad pacem inclinarent animos: conditiones ferret. Cum egreffi caftris eflent:unus ex ijs minime Roma ni ingenij homo, uelut aliquid oblitus, iurifiurandi foluendi caufa cum in caftra rediflet:ance noôlem comités aflèquitur. Vbi eos Romam uenire nundatum eft: Carthaloni obuiam lidtor miflus:qui didlatoris uerbis nuntiaret:ut ante noôtem excedcret fînibus Romanis.Le gatis capduorû fenatus ab diólatore datus eft. Quorum princeps M, lunius, P.C.inquit, nemo ueftrum ignorât: nulli unquam ciuitati uiliores fuiile captiuos:quàm noftræ.cæterum, nid nobis plus iuftonoftra placet caufa : non alij unquam minus negligendi uobis.quàm nos, in hoftium poteftatcm uenerunt. non enim in acie per timorem arma tradidimus: fed cum propèad nodlem fuperftantes cumulis cæforum corporum prælium extraxiflemus: in caftra recepiraus nos. diei reliquum,ac nodtem infequetem feflî labore ac uulneribus uallum (ùmus tutati. poftero die cum circunfeiïi ab exercicu uidtore aqua arceremur: nec ulla alia iam per confertos hofleis crumpendi fpes effet,nec eiTe ncfas duceremus:quinqu3ginta milz libus hominum ex acie noftra trucidatis, a’iquem ex cannend pugna Romanum militem re ftare: tum demum pacSti fumus pretium: quo redempti dimitteremur. arma, in quibus niz hil iam auxilij erat: hofti tradidimus. Maiores noftros quoque acceperamus fe à Gallis auz to redemiffe: ôi patres noftros, afperrimos illos ad conditionem pads, legatos tarnen capdz uorum redimendorum gratia Tarentum midffe.atqui in Italia cum Gallis,ÔC ad Heracleam cum Pyrrho,utraqj non tarn clade infamis, quàm pauore ÔC fuga,pugna fuit. Cannéfes cam pos acerui Romanorum corporum tegunt: nec fuperfumus pugnæ: nid in quibus trucidanz dis Si ferrum. Si uires hoftem defecerunt. Sunt etiam de noftris quidam:qui nec in acie quiz dem refugerunt: fed præddio caftris relidti, cum caftra tradcrentur: in poteftatem hoftium uenerunt. Hand equidem ullius ciuis, aut commilitonis fortunæ, aut conditioni inuideo,nec premendo alium me extuliffe uclim uideri. ne illi quidcm, (nid pernicitaris pedum. Si curfus aliquod præmium eft ) qui pleriqj inermes ex acie fugicntes non prius, quàm Vcnudæ, aut Cannufq conftiterunt: fe nobis merito prætulerint, gloriaticp dnt: in fe plus, quàm in nobis præddij reipublicæ effe. fed illis ut bonis ac fortibus uiris militibusf^ utemini: Si nobis iam promptioribus pro patria: quod benedcio ueftro redempti, atque in patriam reftituti fueriz mus. Deleótum ex omni ætate Si fortuna habetis. odlo millia fcruorum audio armari. non minor numerus nofter eft: nec maiori pretio redimi poffumus:quàm hi emuntur.nam d con feram nos cum illis:iniuriam nomini Romano faciam.Illud etiam in tali condlio animaduerz tendum uobis cefeam P.C:d tarn duri oris effe uelitis:quod nullo noftro merito, faciatis:cui nos hofti relióluri dtis.Pyrrho uidelicet C qui nos hofpitum numero habuit captiuos.an bar baro,ac pceno qui utrum auarior,an crudelior dt,uix extftimari poteft.Si uideatis catenas, fqualorem, deformitatemcp ciuium ueftrorum: non minus profeefto uos ca fpecies moueaç. quàm d exaltera parte cernatis ftratas cannendbus campis legiones ueftras. Intueri poteftis folicitudinem,Si lachrymas in ueftibulo curiæ ftantium cognatoru noftroru, expeeftâtiume^ refponfum ueftru: cum ij pro nobis,proé^ ijs qui abfunt.ita fufpend ac foliciti dnnquem cenz fetis animum ipforu efle, quoru in diferimine uita libertasep eftC Si mediusddius ipfe in nos mitis Annibal contra naturâ fuâ efle uelit: nihil tarnen nobis uita opus effe cenfeamus:cum indigni ut à uobis redimeremur, uid fumus. Rediere Româ quondam remiflî à Pyrrho dne pretio capti.fed rediere eu legatis,primoribus ciuitatis,ad redimédos fefe miffis.Rcdeam ego in patriâ trecentis numis noæftimatusciuisç’Suu quife^ habet animu P.C.fcio in diferimine ee q. efle

DEC. T E R T I AB

efleuitatn.corpusc]^ fneutn.magts mefamæ periculum mouenncàuobi’s damnati,acrepulß habeamur. neep entm uos pretio peperdffe homines credent, Vbi is fîncm fecitiextemplo ab ea turba,quæ in comicio eraticlamor flebilis eft fublatus; manusc^ ad curiam tendebant orantesiut fibi liberos,fratres.cognatos redderet. Fœminas quoq? metus.ac necefïitas turbæ huic uirorum in foro immifcucrat.Senatus fummotis arbitris confuli cœptus.Ibi cum fenten tqs uariaretunÔÔ alij redimendos de publicoialij nullam publicam impenfam faciendammec prohibendos ex priuato redimiiß quibus argentum in præfentia dccHetidandam ex ærario pccuniam mutuam.prædibusépacprædijscauendû populo,cenferent: tum T.Manlius Tor quatus prifeæ ac nimis duræ,ut plerifcp uidebatur,feueritatis,intcrrogatus fententiam ita loz cutus fertur. Si tantummodo poftulaflent legati pro qs,qui in hoftium poteftate funtiut re dimerentunfine ullius infeótatione eoru breui fententiam peregiflem.quid cnim aliud quam admonendi elfetisiut morem traditum à patribus neceffario ad rem militarcm excmplo ferz uaretis 7 nunc autem cum propègloriati fint quod fe hoftibus dediderint: præferri^ non ca ptis modo in acie ab hoftibus,lèd etiam rjs.qui Venufiam, Canufiumcp peruenerunt: atque jpß C.Terentio confuli, æquum cenfuerintmihil uos eorum P.C.quæ illic aóta funnignorarc patiar. Atqj utinam hæc,quæ apud uos aóturus fum: Cannufrj apud ipfum cxerciium agez rem,optimum teftem ignauiæ cuiufq;,amp; uirtutisiaut unus hie faltem adeflet P.Sempronius. quern fi' ifti ducem fecuti effentimilites hodie in caftris Romanis,non captiui in hoftium poz teftate eflent:ôi,cum feftïs pugnando hoftibus,tum uiótoria lætis,ô^ ipfis plerifcp regreftis in caftra fua,nocftemaderumpedum liberam habuiflent: amp;nbsp;feptena armatorum hominu milz lia erumpere etiâ inter confertos hoftes potuiflent.neqj enim per fe ipfi id facere conati funtî neep aliû fequi uoluerunt. Node propè tota P.Sempronius Tuditanus no deftitit admonc rc,adhortariép eostdum paucitas hoftiu circa caftra, dum quies ac filentiu cflctidum nox inz cceptum tegerctife duce fequerentunante lucem peruenire in tuta loca,in fodoru urbes pofte. Sicut auoru memoria P.Decius tribunus militum in Samnio,ficut nobis adolelcetibus prioz ri punico bello Calpurnius Flamma trecentis uoluntarqs, cum ad tumulum eos capiendum, fitum inter medios hofteis,duceret:dixit;moriamur militesiôi morte noftra eripiamusex obz fidionc circuuentas Icgiones: fi hoc P, Sepronius diceret: nec uiros quide, nec Romanos uoS duceret.fi nemo tantæ uirtutis exifterct comes, Viam non ad gloria magis, ad (alute feren tern dcmonftrat:duce fe in patriâ,ad parères ad cóiuges ac liberos facitiuc ferueminfdeeft uo bis animus.quid, fi moriendu pro patria eftct,faceretisCQuinquaginta millia ciuiü.focioru^ circa uos eo ipfo die cæfa iacent. fi tot exempla uirtutis non mouent,nihil unquam mouebit, fi tanta clades uobis uilem uitam non fecitmulla faciet. Liberi,atqj incolumcs defyderatepaz triam.imó defyderatcidum patria eftidum dues eius eftis.fero nunc defyderatis.diminuti ca pice,abalienati iure ciuium,ferui Carthaginéfium fadi.Pretio redituri eftis eóiunde ignauia, ac nequitia abiftisC P.Scmpronium ciuem ueftru non audiftis,arma capcre,ac fe iubenté fez qui’.Annibalem paulopoft audiftis,caftra prodi.Si arma tradi iubêtem. Qua ego ignauiam iftoru accufo'Tcum fcelus poffim accufareC non enim modo fequi reeufarunt benemonentem, fed obfifterc, ac retinere conati funt: ni ftrieftis gladijs uiri fortiftimi inerteis fummouiftent, prius inquam P. Sempronioper ciuiumagmen,quam per hoftium fuit erumpendum. HoS çiues patria defyderet C quorum fi' cæteri fimiles fuiflent: neminem hodie ex ijs, qui ad Canz nas pugnaueruntiduem haberet. Ex millibus feptem armatoru fexcenti extiteruntiqui erum perc auderêtiqui in patriam liberi.atq; armati redirent, neqj qs quadraginta millia hoftium obftitere.quàm tutum iter duarum propè legionum agmini futurum cenfetis fuifte C haberez tis hodie uiginti millia armatorum Cannufrj, fortia, fidclia P. C. Nunc autem quemadmoz dum hi boni,fidelesc^ (nam fortes ne ipfi quidê dixerint)ciueseftc pofluntC nifi quis credere poteft fuifte: qui erumpentibus qüin erumperent, obfiftere conati fint: aut non inuiderceoS cum incolumitati, turn gloriæ illoru per uirtutem partæ: cum fibi timorcm,ignauiamcp ferui tutis ignominiofæ caufam eftè fciant. Maluerut in tentorrjs latentes fimul lucê, atc^ hoftem expeótareicu filentio noólis crupendi occafio eflèt. Atenim ad erumpendu c caftris defoit ani

mus:

LIBER. SECVNDVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57

inus’.ad tutanda foiticercaftraanimu habucrunt.dies noôhescp aliquot obfefli.arniat! fe ipfî tucad uallo funt-.tandem ultima au(i,pafliqj,cu omnia fubfidia uitæ deefïcnt: affcdtistp fame uinbus,arma iam fuftincre ncquirentmeceflîtatibus magis humanis,quàm armis uidti funt. Otto foie hoftis ad uallum acceflît. ante fecudam horam nullam fortunâ certaminis expert! tradiderunt arma.ac feipfos.Hæc uobis ipforu per biduû militia fuit, cum in acic ftare, ac pu gnare dccuerat,tum in cadra refùgerunncum pro uallo pugnandum crat,cadra tradiderunt, necç in acie,nec^ in cadris utiles.Quos redimamC cum erumpere cadris oportet,cuntdamini; ac manetis.cum mancre,6ê cadra tutari armis necede ediSi cadra,ôi arma,ô4 uos ipfos tradi/ tis hodi.Ego no magis idos redimêdos P.C,cenfeo:quàm illos dedendos Annibali:qui per medios hodeis c cadris eruperunuac per fummam uirtutem fe patriæ redituerunt. Podea quam Manlius dixictquanquam patru quoq^ plerofqj captiui cognatione attingebant; præ/ ter exemplum ciuitatis minime in captiuos iam inde antiquitus indulgentis, pecuniæ quoqj! fumma homines mouit.quia nec ærariu exhaurire,magna iam fumma erogata in feruos ad militiam emendos,armandoscp, nec Annibalem maxime huiufee rei,ut fama erat,cgentena locupletari uolebât. Cum tride refponfum no redimi captiuos redditum edetmouus^ fuz per ueterem lutdus tot iadtura ciuium adiedtus edèticum magnis fletibus, quedibusc^ lega/ tos ad portam profecuti funt. Vnus ex ijs domum abrjt: quod fallaci reditu in cadra iureiu rando fe exoluiflet.quod ubi innotuit:relatumcp ad fenatû cd:omnes ccnfuerût.comprehenz dendura,ÔC cudodibus publice datis,deducendu ad Annibalem ede. Ed ÔC alia de captiuis fama. x primos uenide.de eis cum dubitatu in fenatu edetradmitterentur in urbcm.ncc ne; ita admiilos ede, ne tarnen qs fenatus daretur. morâtibus deinde longius omnium fpc,alios tres infuper legatos uenide,L.Scriboniu,ôi C.Calpurnium,Si L.Manlium.tum demum ab cognato Scriboni) tribuno pie. deredimendis captiuis relatum edè: nec cenfuide redimêdos fenatum.se nouos legatos tres ad Annibalem reucrtide:decem uetcresrcmanddc:quod per caufam recognofeedi nomina captiuorû ad Annibalem ex itinere regredï religione fefe exol uident. de fjs dedendis magna contentionc aêlum in fenatu ede: ui^osq? paucis fentcntqsî qui dedendos cenfuerint.cæterû proximis cenforibus adeo omnibus notis,ignominrjscp con fcôlosede,ut quidam eorû mortem iîbi ipfî extemplocôfciuerinucæteri no foro fblum omni deinde uita, fed propè luce ac publico caruerint. Mirari magis adeo diferepare inter authoz tes,^ quid ueri (ît,difcernere queas. Quanto autem maior hæc clades fuperioribus cladibus faerit:uel ea res indicio eft:quod qui fociorum ad earn diem fîrmi fteteranntum labare cœpc runnnulla profeêto alia de re:quàm quod defperare cœperat de imperio.Defeccre autem ad Pœnos hi populi:Attcllani:Calatini:Hirpini:Apulorum pars: Samnites: præter Petellinos, Brutrj omncs:Lucani:prxterhosSurrentini:ôi Græcorum omnis fermé ora:Tarentini:Mcz tapontini: Crotonêfes:Locricp:ô^ Cifalpini omnes Galli.nec tamé hx clades defeêlionescp focioru mouerunt,ut pacis unquam mentio apud Romanos fîerettneqj ante cofulis Romani aduentum:nec poftquam is redrjt.-rcnouauitcp memoriam accepta: cladis.quo in tépore ipfo adeo magno animo ciuitas fuit: ut confuli ex tanta clade, cuius ipfe maxima caufa fuidet: rez deunti.Si obuiam itum frequenter ab omnibus ordinibus fit: S^ gratia: aêlæ:quod de repub, non defperadet.cui,fi Carthaginenfium dudtor fuidennihil recufandum fupplicrj foret.

DECADIS TERTIAE LIBER TERTIVS

H' N N I B A L pod Cannenfem pugnam,cadra capta ac direpta.cofeditn j ex Apulia in Samniu mouerauaccitus in Hirpinos à Statio pollicente fe j Codam tradituru. Codanus erat Trebius, nobilis inter fuos:fed premez j bateum Codanoru fadlio familiæ pe^ratia Roraanorum potetis. pod ! famam cannêfis pugnæ,uulgatumc^Trebrj fermonibusaduentu Anniz ______) balis,cu Codani urbe excefTilTentifine certamine tradita urbs Pcenotpra: fidiumc^ acceptu ed.lbi præda omni,accß impedimêtis relidtis, excrcitu partito,Magonem fegioniseius urbes»aut déficientes ab Romanis accipere,aut detredtances cogere ad defedlio

nem

58 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D - E c. T E R T I AE

ncm iubetipfè per agfum campanu mare infcrum petit oppugnaturiis Ncapolim:ut urbeni maritima haberet.V bi Hnes Neapolitanoru intraaiuNumidas partim in inlidijsfê^ plcrxc^ cauæ funt uiæ,(înus^ occulti)quacunqj arte potcrat,difpofuit:alios prx fc adlam prædam ex agris oftétanteis obequitare portisiuHit.in quos,quia nee multi,ÔC incópofiti uidcbâtuncum turma equitû erupiflenà ccdétibuscôlulto traôta in iniîdias,circijucnta cft.ncc cuaiiflct quiP quamtni mare propinquum, amp;nbsp;baud procul litore naucs pifeatoriæ pleræq; côfpcôtæ peritis nandi dcdüTent eftugiû.aliquot tarnen eo prçlio nobiles iuucnes cæfi funt.intcr quos amp;nbsp;Hege as præfeôtus equitû intemperâtius cedentes lccutus,cccidit. Ab urbe oppugnanda Pœnû abz fterruere eófpe^a moenia,haudqua^ prompta oppugnanti. Inde Capuam fledlititer iuxu riantem longa felicitate,atey indulgétia Fortuna::, maxime tarnen inter corrupta omnia licenz tia plebis fine modo libertatcrn exercentis,fenatu ôC fibi,amp; plcbi obnoxiû Pacuuius Calauius fecerat.nobilis idem ac popularis homo.cæterum malis artibus naôtus opes. Is cum eo forte anno,quo res male gefta ad Thrafimenû eftu'n fummo magiftratu cflet: iam diu infeftâ fez natui plebem ratus per occafionem nouandi res magnû aufurâ facinus, ut fi in ea loca Anniz bal cum uiclore exercitu ucnificntrucidato fenatu traderet Capuâ Pœnis: improbus homo, fed non ad extremû perdirus,cû mallet incolumi,quàm euerfa rep.dominarimuliam aût inco lumem eife orbatam publico cófilio crederet:rationem inqt:qua Si fenatum feruarcnSC obno xium fibi,ac plebi facerct. Vocato fenatu,cû fibi defedtionis ab Romanis confiliû piaciturum nullo modo,nifi necefiarium fuiflettpræfatus effet;quippe qui liberos ex Appq Claudij filia haberenfîliamcp Româ nuptum Liuio dediffencæterû maiorcm multo rem, magisép timen dam inftare.non enim per defeôlionem ad tollendum ex ciuitate fenatu plebem Ipcdtaredcd per cædé fenatus uacuâ remp, tradere Annibali,ac Pœnis utlle.eo fe periculo poiïe liberarc eostfi fe permittant fibi:5C certaminû in repub.obliti crcdant.Cû omnrs uióti metu permittez rcnnclaudâ in curia uos, inquit: Si tan^ Si ipfe cogitati facinoris particcps,approbando con filia,quibus nequict^ aduerfarepuiam faluti ueftræ inueniam.in hoc fidcm,quâ uultis ipfiracz cipite.Fide data egreflus claudi curia iubenpræfidiumcp in ueftibulo rcliquit; ncquis adiré cu riam iniuffu fuo.néue indeegredipoflît.Tûcuocato adcocionem populo,quod iæpe.inquir, optaftis Câpanitut fupplicrj fumendi uobis ex improbo,ac detcftabili fenatu poteîlas ellen earn nunc non per tumultû expugnantes domos fi'ngulorû, quas præfidijs clicnciû,fcruorûcp tucntuncû fummo ucftro periculo,fcd tutam habetis ac libcrâ.Ciaufos omnes in curiam aez cipite.foloSjinermcs: nec quicquâ raptim, aut forte temere egeritis. de fîngulorû capite uobis ius fentétiæ dicendæ faciâ:ut quas quifqj emeritus cft,pœnas pcndat.Sed ante omnia ita uos iræindulgere oportet:ut potioréira falutem.atq^utilitatemueftramhabeatis.Etcnim hos(uc opinor)odiftis ienatores.nam fenatu omnino nô habere no uultis.quippc aut rex, quod abz ominandum:auc,quôd unum liberæ ciuitatis confiliû cftdenatus habendusell.ltacp diiæ res fimul agendæ funt uobisiut Si ueterê fenatû toi la tis:ÔC nouû cooptetis.Citari finguios lenato res iubeboide quorû capite uos cofulam.quod de quoq^ ccnfucritis fier, fed priusin eius locu üirû fortem ac ftrcnuû nouum fenatorê cooptabitis: qua'm de noxio fuppliciû fumatur. Inde côfedic:5C nominibus in urnam coictffis.citari quod primû forte nomen excidinipfumtp è cu' riaproduci iuffît.Vbi auditu efl: oomé,malum v’^improbûpro fequifq^ clamare,amp; lupplicio dignum.Tum Pacuuius.uidcoquæ fententia de hoc fit datateficitur pro malo aîq; itr probo. bonum fenatorê,iuftum eligite.Primo filentiû crat inopia potioris fubijciundi.dcindc cum aliquis omilTa ucrecundia quempiam nominalfet; multo maior cxtcmplo clamor oriebatur: cum alq negaret noßetahj nuncprobra.nûc humilitatêjfordidamcp inopiam. Si pudendæ^r tis aut quæftus genus obqccrent.Hoc multo magis in fccûdo,ac tertio fenatorc cft faêlummt ipfius pœniterc homines apparcref.quem autê in eins fubftitnerent locûtdcefle.quia neccofz dem nominari attin.ebat,nihil aliud ad audienda probra nominatos:ôi multo humiliores, obfcuriorestp cæteri erât cisiqui primi memoriæ occurrebât.Ita dilabi homines: notiiïimum quodeç malû maxime tolerabilc dicentes effetiubetesq^ fenatû ex euftodia dimirti.Hoc moz do Pacuuius cum obnoxiû uitæ beneficio fenatû multo fibi mag{s,q^ plebi fecifletifine armis iam

LIBER S‘ E C y. N DV S

iam omnibus conccdentibusdominabatür.Hinc fenatores omifTa dignitatis libercatisq^ mez moria plebê aÆîri;falutarc: benigne inuitare:apparatis accipere epulis: eius caufas fufcipcrc; ei fcmper parati adefletfecundu eum in lite indicé dare,qui magis popularis,aptiorcp in uulz. gus fauori côciliandoeflet.iam uero nihil in fenatu aétum aliter: fi plcbis ibi effet conciliu. Prona femper ciuitas in luxuriam no ingenioru modo uitioffed afducnti copia uoluptatum, ÔC iliccebris omnis ameenitatis maritimæ terrcftriscp,tutn uero ita obfequio principô,ôC lice» tia plcbis lafciuire:ut nec libidini.nec fumptibus modus eilet, ad contemptum legum, magiz ftratuum,fenatuscp;acceffittum poft cannenfem cladem:ut,cuius aliqua erat uerecundia,Ro, manum quoqj imperiu fpernercnt.id modo erat in mora,ne id extemplo efïicerêt:quod conz nubium uctuftu multas familias datas ac potentes Romanis mifcueranôC quod, cum milita/ rent aliquot apud Romanos:maximum uinculum erant trecenti équités nobiliffimus quifqj Campanoru.in præfidia ficularu urbium deleéli ab Romanis,ac miffi.Horum parentes,co/ gnatiij^ ægre peruicerût:ut legati ad cofulem Romanû mitterentur. li nondum Cannufium profcétujfed Venufiæ eu paucis ac femiermibus cofulem inuenerunt,(^ poterat maxime mt ferabilcm bonis focqsjfuperbis atc]? infîdelibus,ut erant Câpani: fpernédum. Et auxit rcrum fuarum, fuiep contemptu conful, nimis detegendo cladem,nudandoép.nam cum legati ægrc ferre fenatu, populumc^ campanum aduerfi quic^ eueniffe Romanis, nutiaffent: polliceren/ turc^ omnia,quæ ad bellum opus effent: Morem,inquit,magis loquendi eu focijs feruaftis Campani.iubcntes quæ opus effent ad bellum,imperare:quàm cóuenienter ad præfenté for tunæ noftræ ftatu locuti eftis.quid enim nobis ad Cannas reliélu eft:ut quafi aliquid haben mus,id quod deeft,explcri ab locijs uelimusÇ' pedites uobis imperemus:tanq5 équités haben musC'pecuniâdecffe dicamusttanqua ea tantum defif^Nihifinc quod fuppleremus quidem: nobis reliquit fortuna.lcgiones,cquitatus,arma,fîgna,equi,uiriép,pccunia,commeatus,aut in acie,aut in ruinis poftero die amiffis caftris perierunt. Itaq; non iuuetis nos in bello oportec Câpani: fed eu Pœnis bellum pro nobis fufcipiatis.Veniat in mente: ut trepidos quondam maiores ueftros intra mœnia copulfos.necSamnitem modo hoftem,fed ctiam Sidicinu pa/ uentes,receptos in fidem apud Satricula defenderimus:cccptumcß propter uos cu Samniti/ bus bellum per centu propc' annos,uar{âte fortuna euentu, tulerimus. Adqcite ad hæc: quod fœdusæquû dedimus: quod leges noftras, quod ad extremu, id quod ante cannenfem certe cladem maximu fuit:ciuitate noftram magnæ parti ueftrum dedimus:cómunicauimusc^ uo bifcum.Itacç comunem uos hac cladem,quæ accepta eft:credere Câpani oporrencómuncm patriam tuendâ arbitrari effe.Non cum ùamnite.autHctrufco res cft:ut quod à nobis abla,^ turn fit:in Italia tarnen imperiu mancat.Pœnushoftis,ne Africæ quidê indigena,ab ultimis terraru oris,freto Oceani,Hcrculisf^ columnis,expertem omnis iuris,ÔC coditionis, Si lingua: props humanæ milite trahit.Hunc natura Si moribus immite ferumc^ infupcr dux ipfe effe rauit,pontibus,ac molibus exhumanorftcorporu ftrue faciendis,Si(quod proloqui etiam pi gct)ucfci humaniscorporibus docendo.hos infandis paftos epulis,quos cotingere etiâ nefas fit;uidere,atlt;ç habere dominos,Si ex Africa,Si à Carthagine iura petere, Si Italia Numida/ rum ac Mauroru pati prouinciâ effe,cui non,genito modo in Italia,deteftabile fitcPuIchrum erit Câpani:prolapfum clade Romanu imperiu ueftra fide,ueftris uiribus retentu,ac recupc/ ratu effe.Triginta millia pcditum,quatuor equitu arbitrer ex Câpania uos fcripfiffc,iam pe/ cunix affatim effe,frumetic^.qui fi parem fortunæ ueftræ fidé habetis: nec Annibal fe uiciffe fentiennec Romani fe uiétos effe. Hae oratione confulis dimiffis redeuntibusep domû Icga tis,unus exfjs, Subius Virius,tcmpusueniffe,ait:quo Câpani non agru folum ab Romanis quondâ per iniuriâ ademptu recuperate, fed imperio etiâ Italiæ potiri poftînt. fœdus enim tu Annibale quibus uclint legibus faéluros.nçqj cotrouerfiâ fore:quin ipfe cofeéto bello An nibal uiétor in Afiricâ hinc decedat:exercitûc^ dcportct:lcaliç imperiu Câpanis relinquatur, Hxc Virio loquéti affenfi omnes ica renuntiât Icgationé: uti delctu omnibus uidereé' nomen Romanu.Extêplo plebes ad defelt;ftionê,ac pars maxima fenatus fpeélare.extratfta tamê au/ thoritatibus fenipru per paucos dies eft res.poftremo uicit fententia pluriu-.ut qdê legati,qui ad

ÄO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. T E R T I AE

adconfulem Romanu ieranttad Annibaîcm mittcrêtur.Quópnus iretuncertumép defez dtionisconfilium eflcnRomä legatos miHos à Campanis.m quibufdä annalibus inucnio,po ftulantes:ut alter coful campanus fiereufi rem Romana adiuuari uellent. indignatione orta» fummoueri à curia iufloscflètmilTumcç liâ:orem:qui ex urbe educeret eos: atep eo die manez re extra fines Romanos iuberct, Quia nimis compar Latinoru quondam poftulationi erat: Cœliusep, K alrj id baud fine caufa prætermiferant feriptores; ponere pro certo fum ueritus. Legati ad Annibalem ucnerunnpacemcp cum eo bis conditionibus feccrunt.Ne quis impez rator.magiftratusuePœnorum ius ullum in ciuem catnpanum baberenneue ciuis campanuS inuitus militarenmunusue facerct. ut fuæ leges.fui magiftratus Campanis eflent. ut trecétos ex Romanis captiuos Pœnus darct Campanis:quos ipfi clcgififent:cum quibus equitu camz panorum,qui in Sicilia ftipendia faccrentipermutatio fieret. Hxc paóta. Alia infuper, quam quæ paóta erant, facinora Cäpani cdiderüt.nam præfeclos focium, ciuesép Romanos alios, partim aliquo militiæ munere occupatos, partim priuatis negotqs implicitos, plebs repente omnis comprebenfos.uelut euftodiæ caufa balneis includi iuUinubi fcruore,atq3 æftu anima interclufadœdum in modum expirarent.Ea ne fierentrneu Icgatio mittereturad Poenu.fumz ma ope Decius Magius,uir,cui ad fummam autboritatem nihil, prxtcr fanam ciuiura menz tem defuif.reftiterat.ut ucro præfidiû mitti ab Annibale audiuit; Pyribi fuperbam dominaz tionem,miferabilemcp TarentinOru feruitutem exempla rcfcrens,pnmo ne rccipcretur præfi dium,palam uociferatus eft:deinde ut receptu aut erjccrctur:aut,fi malum facinus, quod à uc tuftinimisfociis,confanguineisépdefecinent:fortiac memorabili facinore purgare uellent: ut interfcdlo punico præfidio reftituerent fe Romanis.Hæc(ncqj enim occulte agebantur) cum relata Annibali ciTenttprimo mifit.qui uoearent Magiu ad feie in caftra. deinde cum isferoz eiter negadet fe iturum:(nec enim Annibali ius eifc in ciuem campanum) concitatus ira Peez nus comprehedi bomincnr.uincÆumcp attrahi ad fe iuffit.ucrirus deinde nequid inter uim tu, multus,atq? ex concitatione animoru inconfulti certaminis oriretur: iple præmifio nuntio ad Marium Blofium prætorem campanum poftcro die fe Capuæ futuru,proficifcitur è caftris cum modico præfidio. Marius concione aduocata cdicit: ut fi'equcntes cum coniugibus,ac libcris obuiam irent Annibali. Ab uniuerfis id no obedienter modo, fed enixe, fauorc etiam uulgi.öC fludiouifendi tot iam uidlorijs claru imperatorem, fadtum eft. Decius Magiusncc obuiam cgrcfiTus eft:ncc,quo timorem aliquem ex cófcientia fignificare poflenpriuatim fe tez nuit.in foro cum filio,clien ri bu sep paucis oriofe inambulauinrrcpidante tota ciuitate ad exciz piendum Pcenum,uifendumc^.Annibai ingrefius urbem (cnatu extemplo poftulat.precätiz busep inde primoribus Campanorum,nequideo die fcrc gcrcretidiemcp ut ipfe aduetu fuo feftum lætus,ac libenscelebrareuquanquam præceps ingenio in iram erat:tamen nequid in principio ncgarctiuifcndo urbem magnam diei partem cófumpfit.Diuerfatusefl: apudMuz nios Cclercs,Stcnium,Pacuuiumcp,inclytos nobilitatcac diuitrjs.Eo Pacuuius Calauius,de quo ante didhum cftiprinceps fadtionis cius quæ attraxerat rem ad Pœnos: filium iuucnem adduxitiabftradtumép ab le à Dcci} ait latere: cu quo fcrocidime pro Romana focictate adz uerfus punicum feedus fteterat:ncc cum aut inclinata in pattem altera ciuitas, aut patria maz ieftas lententia dcpulcrat.Huic tum pater iuucni Annibalem dcprecando magis,quàm purz gando placauit. uidlustp patris prccibus lacbrymiscp, ctiä ad ccenam cum cum patre uoca ri iulfiticui couiuio neminem Campanum,præterquàm hofpites, lubelliumcp Tauream infi gnem bello uirum,adhibiturus erat.Cœpcrunt cpulari de die,Si conuiuium non ex more pu pico,aut militari difciplina cflc:fed ut in ciuitate,atqj etiam modo diu ad uarias omnium uoz luptatum illeccbras inftrudtum.Vnus nec dominorum inuiratione,ncc ipßus interdum Anz nibalis,Calauij filius Perolla uinci potuit.ipfiép ualitudinê excufans patri, animi quoipcius mirabilem interturbationcm cum quærercnante folis ferme occafum pattern Calauiûcx con uiuio egrclïum fccutus filius.ubi in fecretû(hortus erat pofticis ædium partibus) peruenerut: con{ilium,inquit,afifero patenquo non ucniam folum peccati,quo dcficimus ad Annibalem; impctrarc ab Romanis:fcd in multo maiore dignitate,$i gratia fimus Campani:^ unquain ftiimus.

L L B E R T E R T i V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6|

fui'mus. Cum mi'rabundus pater qutdnam id eflct confilij quærerct:toga rciccfla ab humcro, latus fucdnótum gladio nudat.Iam egojnquit, fanguine Annibalis fanciam Romanum fee/ dus.te id prius fcire uolui:fi' forte abeflcjdum facinus patraRmalles. Quæ ubi uidit, audiuitép fenex’.uelut fi iam agendis quæ audiebat,intereflet:cû metu Per ego te,inquit,filt quxcunqj iura liberos iungut parcntibus,precor:quæfoép,ne ante oculos patris facere, amp;nbsp;pan omnia in/ fanda uclis.paucæ horx funt,intra quas iurantes per quicquid deoru eft, dextras dextræ iun/ genres fidem,obftrinximus:ut facratis de menfis eflemus.digrefti à colloquio extepio in eum armamurCfurgis ab hofpitali menfa,ad quam tertius Campanorum adhibitus ab Annibale es’.eam ipfam menfam cruentare uis hofpitis fanguineCAnnibalem pater filio rneo potui pla care: filium Annibali no poflumCSed fi nihil fanóti.non fi'des,non religio,no pictas:audean/ tur infandatfi non perniciem nobis cu fcelere afferut. Vnus aggrefturus cs AnnibalemC quid ilia turba tot liberorum, fcruorumcpC' quid in unum intend omnium oculi'T quid tot dcxtcxCquot; torpefeent nc in amentia illaCuultum ipfius Annibalis,quern armati exercitus tremunnquem horret populus Romanus,tu fuftinebisCÔC fi alia auxilia definnmeipfum ferire,corpus meum opponentem pro corpore Annibalis,fuftinebis Catqui per meum pedtus petendus ille tibi* transfigendusq^ eft.deterreri hic fine te potius,quàm illic uinci.ualcant preces apudte mcæ,(î eut pro te hodic ualucrunt. Lachrymantem inde iuuenem cernens, medium complcdlitur, atq^ofculo hxrens non ante precibus abftitit.quàm peruicitut gladium ponerenfidemé^ da ret,nihil faóturum tale.Tum iuuenis, Ego quidem,inquit,quam patriæ debeo pictaté,cxol/ nam patri.tuam dolco uieemteui ter proditxpatriæ fuftinendum eft crimen:femel, cum defc ótionem inifti ab Rom3nis:icerum,cum pacis cum Annibale fuifti author: tertio hodie, cum reftituendæ Romanis Capuæ mora.atq^ impedimentum tu cs. O patria, ferrum,quo pro te armatus hanc arcem defendere uolebam.hofti minime parcens:quado parens extorquct,re/ cipe. Hæc cum dixiflet, gladium in publicu trans maceriam horti abiecit: Si quo minus res fufpeóla eftetjfe ipfe conuiuio reddidit.Poftero die Senatus frequens datur Annibali.ubi pri ma cius oratio pcrblanda ac benigna fuinqua gradas egit Campanis: quod amteidam fuam Romanç focictati prçpofjiftent.ôi inter cçtera magnifica promifta pollicitus,brcui caput Ita liæ omnis Capuam fore: iuraq^ inde cum cætcris populis Romanum etiam pctituru. Vnum efte exortem punicæamicitiæ,fœderiscp fecum fadli: quem nec|; efte Campanu, necçdici de/ bere:Magium Decium.eum poftulare,ut fibi dcdatunac fc præfente de eo rcfcraf, fenatusep confultum fiat.omnes in cam fententiam ierunt: quanquam magnæ parti. Si uir indignus ea calamitatCjôi baud paruo initio minui uidebatur ius libcrtads. Egreftus curia in templo ma/ giftratus confedit-.comprehendiep Dccium Magium, atqj ante pedes deftitutum caufam di/ cere iuftit.Qai cum manente ferocia animi negaret lege foederis id cogi pofle:tum iniedtæ ca/ tenæ;ducitp ante lieftore in caftra eft iuftus. Quoad capite aperto eft duclus:cocionabundus ineeftit,ad cirefifufam undiqj multitudinem uociferans. Habetis libcrtatem Campani,quam petiftis.foro medio,luce clara,uidcndbus uobis,nulli Campanoru fecundus, uinótus ad mor tern rapior.quid uiolentius Capua capta fieretfite obuiam Annibalitcxornate urbê: diemep aduentus eius confecratc:ut hunc triumphum de ciue ueftro fpedteds.Hæc eo uociferâte cum moueri uulgus uideretunobuolutum caput eft:ocyustp rapi extra portam iuflus.ita in caftra perducitunextemplocp impofitus in nauim:Si Carthaginem miftus,nc motu aliquo Capuæ ex indignitatc rei orto,Senatum quoq? pœniterct dcditi principis: SC Icgatione mifta ad repe tendum eum,ne,autnegando rem,quam primum pctcrcnt:oftcndendi fibi noui focii'.aut tri/ buendo habendus Capuæ eftet feditionis ac turbarum author.Nauem Cyrenas detulit tern peftas.quæ tum in ditione regum erant.ibi cum Magius ad ftatuam Ptolemæi régis eófugif/ fet:dcportatus àeuftodibus Alexandriam ad Ptolemæum,dum eum docuiftet,contra ius fes deris uindtum fe ab Annibale eftc:uinculis liberatur:permiftumcp,utrediret,fcu Romam,feu Capuam maPet.Nec Magius Capuam fibi tutâ dicerc: SC Româco tempore, quo inter Ro/ manos,Campanosep bellum fintransfugæ magis,quàm hofpitis fore domiciliû.nufquâ mal le,quàm in regno eius uiuere:quê uindiccm. atep authorem habeat libertatis. Dum hæc ge/ ' . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ff runtur.

6z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C» T E R T I AE

runtur:Q.Fabius Piclor legatus à Delphis Romain redqt : refponfum^ ex (cripto fedtauit-(diui quoq; in eo erant:quibus,quocp modo fupplicarct) Tum ß ita faxitis Romani: ueftrç res meliores.fadlioresq; crunt-.magisé^ exfententia refp.ueftra uobis procedenuidtoriacp du elli populi Romani erit.Pythio Apollini.repub.ueftra bene gefta,feruatacpjucris meritisdo num mittitoce:dec|^ præda,manubqs, fpoltjscp honorem habetote. Hæc ubi ex Græco cac mine interpretata recitauintum dixit, fe oraculo egreßum extéplo his omnibus diuis rem di/ uinam thure ac uino fccifle: iuflumép ab antiftite, ficut coronatus laurea corona Si oraculum adifleuSi rem diuinam feciflct:ita coronatum nauim afcedere:nec ante deponcre earn: quam Romam peruenißet.fe quæcunq; imperata fint, cum fumma religione ac diligetia executum, coronam Romx in ara Apollinis depofuifle; Senatus decreuit,ut ex res diuinæ,fupplicatio nesép primo quoi^ tempore cum cura Herent. Dum hæc Romæ atqj in Jtalia geruntur,nun tius uidtoriæ ad^Cannas Carthaginem uenerat,MagojAmilcaris filius,non ex ipfa acie à fra tre mifiuSjfed retentus aliquot dies in recipiendis ciuitatibus Brutiorum, quæ deficiebant. Is» cum ei Senatus datus efleures geftas in Italia à fratre expofuit. Cû fex imperatoribus eum» quorum quatuor confules,duo,di(ftator ac magifter equitum fuerinticû fex confularibusexct citibusacieconflixiffe.occidiiTefupraducentamilliahoftium:fupra l millia cepifle. exqua tuor confulibus duos occidifle. ex duobusfaucium altcrum, alterum toto exercitu amiflb uix cum L hominibuseffugiffe. magiftrum equitum, qui confularis poteftatis fit : Ejfum, fugaz tumcp.diôtatorem,quia fe in acicm nunquam commifcritiunicum haberi imperatorcm.Bruz tios,Apulosq^,partem Samnitum,ac Lucanorum,defed(read Pœnos.Capuam,quod caput non Campaniæ modo,fed poft affliólam rem Romanam Cannenfi pugna,Italiæ fit: Anni/ bali fe tradidifte.Pro his tantis,totép uiótorqs rerum facrum dqs immortalibus agi,haberic^. Ad fidem deinde tam lætaru rerum eftundi in ueftibulo curiæ iuftit annulos aureos. qui tanz tus aceruus‘fuit,utjmetientibus dimidium fuper treis modios explefte,fint quidam authores. Fama tenuit,quæ propior uero eftihaud plus fuifte modio. Adiecit deinde uerbis, quo maioz ris cladis indicium eflet: neminem, nifi equitem, atc» eorum ipforum primores id gererc infi/ gne.Suma fuit orationis,quo propius fpes belli perheiendi fitieo magis omni ope iuuandum' Annibalem effe.procul enim ab domo militiam efle,in media hoftium terra: magna uim fru menti,pecuniæque abfumi: Si totacies ut hoftium exercitusdelefle: ita uidloris etiam copias parte aliqua minuifle.mittendum igitur fupplementum efteimittendam in ftipendium pecuz niam,frumcntumcp tam benemeritis de nomine punico militibus. Secundo hæc diôta Maz gonis lætis omnibus,H[imilco uir fadionis barchinæ locum Hannonis increpandi efle ratus. Quid eft HannoCinquiùetiam nûc pœnitet belli fufcepti aduerfus RomanosCiube dedi Anz nibalem:ueta initam profperis rebus gratias drjs immortalibus agi. audiamus Romanû Scz natorem in Carthaginenfîu curia.Tum Hanno, Tacuiflem hodie Patres coferipti, ne quid in commun! omnium gaudio, minus lætum quod effet uobis,loquerer.nunc interroganti Sez natori,pœniteat ne me adhuc fufcepti aduerfus Romanos belli: fi reticeam: aut fuperbus, aut obnoxius'uidear. quorum alterum eft hominis alienælibertatis obliti,alterum fuæ. Refponz deam,inquit,Himilconi:n5 defiffe pœnitere me bellimeq? defiturumante inuieftum noftrunt imperatorem incufare:quàm finitum aliqua tolcrabili conditione bellum uidero. nec mihi pa cis antiquæ dcfydcrium ulla alia res.quàm pax noua fîniet.Itaq^ ifta,quæ modoMago iadta uit:Himilconi,cæteriscp Annibalis fatellitibus iam læta funt. mihi poffunt læta effe : quia res bello bene geftæ,fi uolumus fortuna uti.pacem nobis æquiorem dabunt. nam fi prætermittiz mus hoc tempus:quo magis dare,quàm accipere poffumus uideri pace: uereor ne hæc quoc^ lætitia luxuriet nobis,ac uana euadat.quæ tarnen nunc quoc^ qualis eft^T Occidi exercitus ho ftium.mittite milites mihi.Quid aliud rogares,fi effes uicftusCHoftium cepi bina caftra: præz dæ uidelicet plena,Si commeatuum.frumentum,ÔJ pecuniam date.Quid aliud inquam,fi fpo Iiatus,fi exutus caftris effes,petercsCEt ne omnia ipfe mirer: (mihi quoc^ enim, quoniam rez fpondi Himilconi:interrogare iusfascg eft)uelim feu Himilco,feu Mago refpondeat: cum ad internitionem Romani imperij pugnatum ad Cannas fit:conftetq^,in defedione totam Itaz

liatn

LIBER TERTIVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;63

liam eneîprimum ccquislatini nomim's populusdcfecerit ad nosCdèinde ccquis homo ex V XXX tribubus ad Annibalem transfugcritCCum utrunq? Mago negaflet:Hortium qui dem crgo,inquit,adhuc mukum fupereft. fed mulritudo ca quid animorum, quidûe fpei ha/ beat,fcire uelim.Cum id nefcire fe Mago diceret: Nihil facilius fcitueft.inquiLecquos legatos ad Annibalem Romani miferuntde pace C ecquam denic^ mentipnem pacis Romæ faôlam elTe,allatum ad uos eftCCum id quoqj ncgaflet:Bellum igitur, inquit.tam integrû habcmuS^ quàm habuimus qua die Annibalin Italiam eft ingreflus. Quàm uaria uiôtona priore puni/ co bello fueric:pleriq?,qui mcminerimus,fuperfumus.nunquam tcrra,maric^ magis profper^ ces noftræuifæfunnquàm anteconfules C.Luôtatium.ôi A.Pofthumium fuerunt.Ludtatio amp;nbsp;Pofthumio confulibuSjdeuiôli ad Ægateis infulas fumus.Quod (î(id quod dt) omen âuer tant)nunc quotç fortuna aliquid uariauerit : turn pacem fperatis,cum uincimur : quam nunc, cum uincimus.dat nemoÆgo, (î quis de pace confulet, feu de ferenda hoftibus, feu accipicnz da:habeo quid fentcntiæ dicam.fi de qs quæ Mago poftulat.rcfertis: nec uiôtoribus mitti atz tinerc puto:fii fruftrantibus nos falfa atq^ inani uiôtoria raulto minus ccnfeo mittenda cfle,

Haud multos mouitHannonis oratio, nam K fimultas cum familia Barchina leuiorem au thorem faciebat:ÔC occupati animi præfenti lætitia nihil,quo uanius fieret gaudium fuum: au cibusadmittebant:debellatumcpmoxfore,fi adniti paululum uoluiflent.rebantur.Itaque in/ genti confenfu fit fenatulcofultum, ut Annibali X L Numidarum millia in fupplementutn mitterentunôd x l clephanti:Ôi argent! multa talenta. Diôlatorcç cum Magone in Hifpa/ niam præmiifuseft ad coducenda x x millia peditum,quatuorequitum,quibus exercitus,. qui in ftalia,quiq^ in Hilpania erant,fupplerentur.Cæterum hæc,ut in fccundis rebus, fegniz ter ociofeép gefta funt. Romanos prêter infitam induftriam animis,fortuna etiam cunäaz ri prohibebat.nam nec conful ulli rei.quæ per eum agenda cfiTetjdeerauôi diôiator M.funius rebus diuinis perfedis.latoc^ ut folet ad populum,ut equum afeendere liceretpræter duas ur banas Icgiones,quæ principio anni à confulibusconferiptæ fuerant:6i feruorum deleôtum,co hortes^ ex agro Piceno Si Gallico colle£ftas,ad ukimupropèdefperatæ reipub. auxiliu, cum honefta utilibus cedunndefeendit equo,dixit(p:qui capitalem fraudem aufi,quicj pecuniæ iu dicati in uinculis eflent:qui eorum apud fe milices fierent:eos noxa, pecuniatç fe exolui iüffuz tum.ôi fex millia hominum gallicis fpolrjs,quæ criumpho C. Flaminq translata erant, arma/ uic.itac^cum xxv millibusarmatoruaburbeproficilcitur. AnnibalCapuareceptacum iterum Neapolitanorum animos partim fpc,partim metu ncquicquam tentaifet,in agrû No lanum exercitum traducinSi ut non hoftiliter ftatim, quia non dcfperabat uoluntariam dedi tionem:ita fi morarentur fpemmihil eorum.quæ pati aut tiracrc poflent, prætcrmiifurus.Se/ natus,ac maxime primorcs eius in focietate Romana cum fide perftare.plebsnouarum(ut fo let)rerum auida,atcp Annibalis tota effe:metumcp agrorum populationis, Si patienda in ob Gdione muka grauia, indignât^ proponere animo, neep authores defeótionis decrant. Iraq; ubi Senatum metus cepit,fi palàm contra tenderent xrefifti mukitudini concitatæ non poffe: clàm fimulando dilationem mali inueniunt. placere enim fîbi defeôtionem ad Annibalem fiz mulannquibus autem conditionibus in fœdus,amicitiamép nouam tranfeant,paru conftarc, Ita fpatio iîjmpco,legatos propere ad prætorem Romanum Marccllum Claudiu, qui Can/ nufrj cum exercitu erat,mittunt:docentép,quâto in diferiminefit Nolana rcs.agrum Anniba lis efietôi Pœnorum urbem extemplo Rituram, ni fubueniatur. concedendo plebi Senatum, ubi uelinCjdcfcdfuros fe,ne deficere præfeftinarent.effecifle. Marcellus collaudatis Nolanis, eadem fimulatione extrahi rem in fuum aduentum iuflttu'nterim cælari quæ fecu aôta effent: fpemé^ omnem auxilq Romani.Ipfc à Cannufio Calatiam petit: atqj inde Vulturno amne traieôlo,perlt;;p agrum Satriculanum,Trebianumqp fuper Sucffulam per motes Nolam perz uenit. Sub aduentum prætoris Romani Pœnus agro Nolano cxceffic:ôiad mare proximo Neapolim dcfcêdit,cupidus marini oppidi potiudi:quà curfus nauibus tutus ex Africa effet, Cæterum pofteaquàm Neapolim à præfedto Romano teneri accepit: ( M. lunius Syllanus crac,ab ipfîs Neapolitanis accitus)Neapolim quQcç.ficut Nolam,non admiffus, petit Nucez ff i riam*

64 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'DEC. T E R T I AB

riam.Eam cüm aliquandiu circunfedifTettfepc uijæpe folidtandis nequicqua nunc plcbc,nuc pnnctpibus,fame dcraum in deditionem accepirpatflustut inermcs cü fingulis abirent ucftù mentis.deinde,uc qui à principiomitis omnibus italicis.prætcr Romanos, uideri uellct: pra:/ mia atq^ honores ijs,qui remanfîflennac miiitare ucllent fccû,propofuit.nec ea fpes quéquam tcnuit.dilapfi omnes quoainqj hofpitia,aut fortuitus animi impetus tulit.per Campaniæur/ bes,maxime Nolam,Neapolimép. Cum fermé triginta fenatores, ac forte primusquif«^ Ca puam petiffennexcluG inde.quod portas Annibali dauGncnt.Cumas fe eôtulerunt.Nucenae præda militi data eft:urbs direpta atqj incenfa. Nolam Marcellus no fui magis fiducia prç fidq.quàm uoluntate principû habebar.plebs timebaâôi ante omnes L.Bantius:quêconlcti fus attentatæ defedlionis,ac metus à prætore Romano nunc ad proditioné patriæ, nunc G ea die fortuna defui(Tet:ad transfugiendû ftimulabat. Erat iuuenis accr,ÔC fociorû ea tempcftate nobiliflïmus eques.feminecem eum ad Cannas inaceruo cæforû corporu inuentû,curatumc^ benigne etiâ cum donis Annibal domû remiferat. ob eius gratiâ meriti rem Nolanâ in lus, ditionemcp dare uoluerat Pœno.anxiumt'^ eum,ôê folicitum cura nouandi rcs prætor cernez bat.cæterû cum aut pœnacohibendus eflec,aut benefîcio conciliandus:Gbi affumpGflTejquàm fiofti ademüTe fortem ac ftrenuum maluitfocium.accitumép ad fe benigne appellat. MultoS eum inuidos inter populäres habere,inde exiftimatu facile elfe: quod nemo ciuis Nolanus Gz bi indicauerit quàm multa eius egregia facinora militaria eflcnt.fcd qui in Romanis militaue ritcaftris,non polTc obfcuram eius uirtutéefle.multosGbi,qui cû eo ftipendia fccerinurclcrre qui uir eflet iile:quç^,ô6 quotiespericula pro falute ac dignitate populi Romani adiffetmtit^ CannenG pugna no prius prælio abftiterit: quàm propè exanguis ruina fuper incidentiû uiz rorum,equorû,armorumcp Gt oppreflus.Itaq^ macte uirtute efto,inquit.apud me tibi omnis honos,atcç omne præmiû erit: quo frequêtior mccum fucris, fentiescam rem tibi dignitati atcç emolumento eife.Lætocp iuueni promiGTisequum eximiu dono dat, bigatosep quingenz tos quæftorem numerate iubet.lidloribus imperat,ut cum fe adirc,quoties uelit patianf. Hac comitate Marcclli ferocis iuuenis animus adeo eft mollitus, ut nemo inde lociorum rem Roz manam fortius ac Gdelius iuuerit. Cum Annibal ad portas effet; (Nolâ enim rurfus à Nu' céria mouerat caftra}plebest^ Nolana deintegro ad defcôfionefpedlaret: Marcellus fub adz uentutn hoftiu intra muros fe recepit:no caftris metuens, fed ne prodendæ urbis occaGonetn nimis multis in earn imminentibus daret.Inftrui deinde utrinq; acies cœptæ,Romanorû pro mœnibus Nolæ,Pœnoru ante caff ra fua. prælia hinc parua inter urbé caftra(^,Si uario cuen tu Gebant:quia duces nec prohibere paucos temere rogantcis,necdarc Ggnu uniuerfæ pugn? uolebant. in hac comitiaria iam duoru exercituu ftationc principes Nolanorû nuntiant Mar cello:noôlurna colloquia inter plebem,ac PœnosGerirffatutumcp effe,ut cum Romana acicS egreffa portis ircf.impedimenta eoru,ac farcinas diripcrentzdaudcrcntq^ deinde portas, muz rosqgt; occuparent,ut potentes rerû fuarum atq; urbis,Pœnum inde pro Romano acciperent. Hæc ubi nuntiata funt Marcello, collaudatis fenatoribus Nolanis, priufquàm aliquismotus in mûris orireturtfortunam pugnæ experiri ftatuit. Ad treis portas in hoftes uerfas tripartito exercitum inftruxit.impcdimenta fubfequi iuffic;calones,lixasé^, Si inualidos milites uallum fcrre.mcdia porta robora legionû,Si Romanos équités, duabus circa portis nouos milites,k' uemq^ armaturâ,ac fociorum équités ftatuit.Nolani muros,portasfp adiré uetiti, fubGdiaq^ deftinata impedimentis data,ne occupatis prælio legionibus in ea impetus Geret.ita inftrudti intra portas ftabant. Annibali fub Ggnis (id quod per aliquot dies feccrat) ad multum dici in acie ftanti primo miraculo effe;quod nec exercitus Romanus porta egrederctunnec armatus quifquä in mûris cffet.ratus deinde prodita colloquia effe,mctuq^ reGdes faótos,partem raili tum in caftra remictit,iuffos propere apparatum omne oppugnandæ urbis in primam acicm afferretfatis Gdcns,G cundtantibusinftarentumultu aliquem in urbe plcbem moturä.Mox^ dum in fua quifq? minifteria difeurfu trépidât ad prima Ggnaffucceditcç ad murbs acics:pate faóta repente porta,Marccllus Ggna cancre,clamoremc^ tolli,ac pedites primu, deinde equiz tes quâto maximo poffent impetu,in hoffe erupere iubet.Satis terroris, tumulruscp in acien»

median»

liber T Ê R T I V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'6$

mcdûm întulcrânucum duabus circa portis P. Valerius Flaccus,öi C. Aurelius Icgati in cor/ tiua hoftium erupcre, Addidere clamorem lixæ,caloncscp,ô2 alia turba cuftodiæ impedimcn torum apporta,ut paucitaté maxime fpernentibus Pœnis ingentis repente excrcitus fpcciem feccrint.Vixequidêauiîmaffirmare.tjuodquidâauthoresfunuduomillia Si ccc hoftiu cæfosmon plus uno Romanos amififle.Siue tanta,fiue minor uiôtoria fuit, ingens eo die res, ac nefeio an maxima illo bello gefta Ht. no uinci enim ab Annibale uincêtibus difïicilius fuit, quàm poftea uinccre. Annibal fpe potiundæ Nolæ adempta cû Acerras recc(ïiflet:Marcel/ lus extemplo claufis portis, euftodibus^ difpoiîtis,ne quisegrederetun quæftione in foro de fis,qui clàm in colloquies hoftium fuerant,habuic.fupra L x x damnatos proditionis fecurt percuftit,bonat^ eoru iuftit publica cfle.amp; fumma reru fenatui tradita, cû excrcitu omni pro/ feólus fupra Sueftulam caftris pofîtis confèdit. Pœnus Acerras primû ad uoluntariâ dedi/ tionem conatus perlicere,poftea quàm obftinatos uidinobiîdere inde atqj oppugnare parat, Cætcrû Acerranis plus animi,quàm uirium erat.itaqj defperata tutela urbis,ut circumuallari mœnia uiderunnpriufquàm cotinuarentur hoftium opera:pcr intermifta munimenta.ncgle/ étasep euftodias iîlentio noeftis dilapfî,per uias.inuiacp.quà quenq^ aut conniiû,aut terror tu lit;in urbes Campaniæ,qua3 fatis certû erat non mutafte fidem,perfugcrunt. Annibal Acer/ ris direptis atq? inceniîs,cum à Caûlino dieftatorem Romanum legionescß nunttj accipi nun tiaflennne quis tam propinquis hoftium caftris Capua quoqj recurrat: exercitum ad Cafili/ num ducit.Cafîlinû eo tempore quingenti Præneftini habebant cû paucis Romanis,latinic^ nominis:quos codé audita Cannenfis clades contuIerat.Hi no confeôlo Prænefte ad die de/ ledtu, ferius profedti domo cû Cafilinum ante aduerfæ pugnx famâ ueniftent ; Si alrjs aggrc/ garent fefe Romanis,focfjsc^:profc(fti à Cafilino cû fatis magno agmine irent: auertit eos rez tro Cafilinum nuntius Cannenfis pugnæ. ibi cû dies aliquot fufpedti Campanis timentesep cauendis ac ftruendis inuicem infidijs traduxiffenniamtp de Capuæ defeeftione agi, accipi Annibalem fatis pro certo habuerednterfedtis noóte oppidanis,partem urbis quæ citra Vul/ turnum eft, (eo enim diuiditf amni)occupauere. idc^ præfidium Cafilini habebant Romani. Additur Si perufina cohors.homines CCCC Si lx, eodem nuntio,quo Præneftini pan cos ante dies, Cafilinû copulfi. Si fatis ferme armatorû ad tam exigua mœnia, SC flumine al/ tcra parte cindta, tuenda erat.pcnuria frumenti, nimiü ctiam ut uideretur hominü,cftïciebat. Annibal cû iam inde haud procul eftêt:Getuloscü præfccto nomine Ifalca præmittit. ac pri/ mo,fi fiat colloqurj copia:uerbis benignis ad portas apericndas,præfidium(]5 accipiendû per licere iubetfin in pertinacia perftét,rem gerere,ac tentare fi qua parte inuadere urbem poflit. Vbi ad mœnia acceftere,quia filcntiû erat,folitudo uifa,metuc^ côceftum barbarus ratus.mo lin portas,SC feras clauftracp efïringere parat.cû patcfaôtis repente portis cohortes duæ ad id ipfum inftruôtæ intus,ingenti cû tumultu erumpunt.ftragemq? hoftiû faciunt. Ita primis re/ pulfis,Maharbal cû maiorerobore uirorû miftus,necipfe eruptionem cohortiû fuftinuit.Po/ ftremo Annibal caftris ante ipfa mœnia oppofitis,paruâ urbem.paruumcp præfidium fumz ma ui,atc^ omnibus copfjs oppugnare parat.ae dum inftatdaceflitqj,corona undiqj circûda/ tis mœnibus:aliquot milites, SC promptiflîmû quenq; c muro.turribusép ieftos amifit. Semel ultro erumpenteis agmine elephantorû oppofito propê incerclufit:trcpidoscp compulit in ur/ bem:fatis multis,ut ex tanta paucitate,interfe(ftis. plures cecidiftent, ni nox prælio interuenif/ fet.Poftero die omniû animi ad oppugnandû accenduntun utiq] poftea^ corona aurea mu/ rail's propofita eft: atcç ipfe dux cafteîli piano loco pofiti fegnem oppugnationé Sagunti ex/ pugnatoribus exprobrabat:Cannarum,Trafimcnicp,amp;Trebiæ fîngulos admonens.uniuer/ foscp.inde uineæ quoeç cœptæ agi,cuniculicç:nec ad uarios conatus hoftium aut uis ulla, auc ars deerat.Socrj Romanorû propugnacula aduerfus uineas ftatuere,tranfuerfis cunicuîis bo/ ftium cuniculos excipere:amp; palàm, SC clàm cœptis obuiam ire: donee pudor ctiâ Annibalem ab incœpto auertit.caftriscp comunitis.ac præfidio modico impofito,ne omifta res uideretur: in hyberna Capuâ coceflït.ibi parte maiorê hyemis exercitû in teeftis habuit,aduerfus omnia Humana mala fæpe ac diu durante, bonis inexpertû atq? infuetû. itaeç quos nulla mali uice/ ff J rat

66 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. T È R T I AE

rat uîs:perdidere nimia bona,ac uoluptatcs imtnodtcæiôe co impéfîuS.quo auidius ex infolen da in cas fe immerferant.fomnus enim.ôi uinum,ôe epulæ,amp;: fcorta,balneacp,ÔC odû cofuctu/ dîne in dies blandinsjta cneruauerût corpora,animoscp,ut magis deinde prætcritæ uidorias eos,quàm præfentes tutarenf uires; maiusép id pcccatû ducis apud peritos ardu militadû ha bereturiquàm quod no ex Cannenfi acie protinus ad urbem Româ duxiflet. ilia enim cudta tio diftuliflc modo uiôtoriâ uideri potuit:hic error uires ademiflè ad uincendû Jtaq? Hercule» uelut fi cû alio exercitu à Capua exirettnihil ufquâ priftinæ difeiplinæ tenuic.nam amp;nbsp;redierunj: pleriqî feortis implicitigt;ô: ubi primû fub pellibus haberi cœpd funt:uiaq^, ôi. alius militaris la/ bor excepiutyronu modo corporibus, animisep deficiebanc : SC deinde per omne æftiuoruna tempus magna pars fine comeatibus ab fîgnis dilabebantunnccß aliæ latebrç, quàm Capua dcfertoribuserant.Cçteru mitefeente iam hyeme dudto ex hybernis milite,Cafilinum redit, ubi quanquâ ab oppugnatione ceflatû crat,obfidio tarnen continuata oppidanos.prçfidiûc^ ad ultimum inopiæ adduxerat.Caftris Romanis T.Sempronius præeratJidtatore aufpicio rum repetendoru caufa profeôto Româ.Marcellum Si ipfum cupienté ferre auxilium obfeflis Vukurnus amnisjinflatus aquis,K preces Nolanorum atqj Acerranoru tenebât.CampanoS dmentiu:fi præfidium Romanum abfceflïflèt. Gracchus alîidenstantu Cafilino,quia prædi/ ôtum erat diôtatoris,ne quid abfenteeo rei gererct:nihilmouebat:quanquâ quæ facile omne patientiam uincerent,nuntiabanf'à Cafilino.nam ôi præcipitaflc fe quofdânon tolerantes fa mem,confl:abat:Ôi ftare inermes in mûris, nuda corpora ad miiîilium teloru ic^tus præbêtes. Ea ægre patiens Gracchus,eu neqj pugnam conferere didtatoris iniufiu auderet; pugnâdum autem efîe,fi palàm frumentu importare uelletjuideref.ncqj clàm importandi fpes effet: farre ex agris circa undiqj (îonuedlo cum coplura dolia complcfleununtiû ad magiftratum Cafili/ num mifitjUt exciperent dolia,quæ amnis deferret. Infecjuenti nodle intends omnibus in flu/ men ac fpem ab nuntio Romano fadlam,dolia medio mifla amni defluxerunt. æqualiter in/ teromnes frumentum diuifum.id poftero quoeç die,ac tertio fadlum cft. nodle SC mitteban/ tur,ôi pcrueniebant.eo euftodias hoflium fallebant. Imbdbus deinde cotinuiscitador folito amnis tranfuerfo uerticc dolia impulit ad ripam:quâ hoftes feruabant. ibi hærcntia inter ob/ nata ripis falidla cofpiciuntunnuntiatuq? Annibali efi::ôô deinde intentiore euftodia cautum, ne quid fallerct Vulturno ad urbem mifîum . Nuces inde fufæ ab Romanis caftds eu medio amni ad Cafilinum dcfluerent,cradbus excipiebantur.Poftremo ad id uentum inopiæ eft,ut lora,detraôtasc^ feutis pcllcs,ubi feruida mollifïent aqua,mandere conarentur : nec muribus, alioue animali abftinercnttSC omne herbaru, radieûcp genus aggeribus infîmis mûri eruerét.

tu hoftes obaraffent quicquid herbidi terreni extra muru crat:raporû fernen iniecerunt, ut Annibaheone ufc]^ du ea nafcanf,ad Cafilinû feffurus fumCexclamaret. Qui nullâ antca pa/ (ftionem auribus admiferat:tum demu agi fecû eft paffus de redemptione liberorû capitû.Sc ptùnces auri in fingulos pretiu côuenit.fide accepta,fefe tradiderunt.donec omne aurû perfo/ lutum eft:in uinculis habid.tum remiflî Cumas cû fide. Id uerius eft,^ ab équité in abeûteis immifto interfeôlos.Præneftini maxima pars fuere.ex quingéds feptuaginta, qui in præfidio fucrût:minus dimidiu ferrum, famesep abfumpfit.cætcri incolumes Præneftc cû prætorc fuo Manido(fcriba is antca fucrat)redierunt.Statua eius indicio fuit Prænefte in foro ftatuta,lori cata,amicfta toga,uelato capitetSi: tria figna cû titulo laminæ æncæ infcdpto: Manitiû pro mi !itibus,qui Cafilini in præfidio fucrint, uotû uouifle. Idé dtulus tribus fignis in æde Fortunæ pofitis fuit fubiciftus.Cafilinû oppidû redditû Campanis eft,fîrmatû feptingentorû militum de exercitu Annibalis præfidio: ne,ubi Pœnus indeabfccftiffenRomani oppugnarêt.Præne ftinis militibus Senatus Romanus duplex ftipendiû,ÔC quinquennij militiæ uacationê decrc uir.ciuitatccû donaten^ ob uirtutê,nó mutauerunt. Perufinorû cafus obfcurior fama eft:quia nec ipfdrû monumento ullo cft illuftratus,necdecreto Romanoru. Eodê tempore Pctcllinos, qui uni exBrutqs manferant in amicitia Romana:nô Carthaginenfes modo,qui rcgionêob tinebant, fed Brutrj quoep cætcri ob fcparata ab fe cofilia oppugnabant. quibus cû obfifterc malis nequirent Pctellini;legatos Româ ad prçfidiû petendû miferunt.Quorû preccsdachry mæép

L I B E R T E R T I V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^7'

queftus enim flebiles.cû Gbimctîpfi confulere iufîi fuot:fcfein ueftibulo curiæ profil derunt)ingentê mifericordia patribus ac populo mouerunt.cófultitp itcru à M.Æmyli'o præz tore pacres.circûfpeôtis omnibus imperrj uiribus fateri coadli.nihil iam longinquis focqs in (ê præiîdii eiTe.redire domu, fîdccp ad ultimû explcta,c6fulere fibimct ipfos in præfcnti Fortuna iuflcrunt.Hçc poftea^ renuntiata legatio Petellinis eft:tancus repente mœror,pauor^ fena turn eoru cepit,ut pars profiigiendi quà quifqj poiïet.acdeferendç urbisauthorcs efTennpars quando deferti à ucteribus Foerjs eflent,adiungcndi fe cæten's Bruti’)s:ac per eos dedendi An/ nibali.Vicit rame ea pars,quæ nihil raptim,nec temere agendu, cofulendumcp deintegro cen fuic.Re laxata poftero die per minoré trepidationê retinuerunt optimates,ut coueétis omniz bus ex agris,urbé ac muros fîrmarcnt. Per idê ferc tempus literæ ex Sicilia, Sardiniaep Roz mam allatæ.priores ex Sicilia Oétacilq proprçtoris in fenatu recitatæ funt.L.Furiu prçtoretn eu clafle ex Africa Lilybxum uenifle.ipfum grauiter fauciû in difcriminc ultimo uitæ efie.miz, liti K naualibus foeijs neqj ftipcndiu,nccp frumentu ad diem darimeqj unde det'',efle.magno pere fuadere ut quàmprimu ea mittanf^:Gbicp,fî ita uidcaf, ex nouis prætoribus fuccefloren* . mittant.Eademcç fermé de ftipendiojfriimentoép ab A.Cornelio Mammula proprçtore ex Sardinia fcripta.Refponfum utrifcp,no e(Te,unde mittcret''.iu(ricp, ipiî claflibus atc^ excrcitiz bus fuis cofulerent.Octacilius ad unicu fubiîdium populi Romani Hieroncm legatos eu raiz fiiTenin ftipcndiu quantu argenti opus fuit:6^ fex mcniîû frumentu accepit. Cornelio in Sardi nia ciuitates fociæ benigne cotuIerunt.Et Romæ quoq; propter penuriâargéti triumuiri men farrj rogatione Minutrj tribuni pl.faôli,L.Æ.mylius,qui confuhcenforcp fuerat:ÔC M. AttiliuS Regulus,qui bfs coful fuerattSC L.Scribonius Libo,qui tum tnbunus pl.erat. Et duuuiri creaz ti.M.Si C.Attilrj.ædem Côcordiæ,quâ LManliusprætor uouerat,dedicauerût.Et tresponz tifîcescreati.Q.Cæcilius MetelIus,Q.Fabius Maximus,SC Q.FuluiusFlaccus,in locu P.Scan tint) demortui,Si L.Æmylq Pauli côfulis,K Q.ÆIq Pæti,qui ceciderât pugna Cannenlî.Cü cætera,quæ cotinuis cladibus Fortuna minueranquâtû cofîlrjs humanis affequi poterât,patres expleiFcntitandê fe quoc^,ôi folitudinécuria:,paucitatêcp couenientiu ad publicû cofiliû reFpe xerût.necç enim poft L.Æmyliu,ôi C.Flaminiu cenfores Fenatus Icélus Fuerat:cû tantû Fenaz torum aduerfe pugnæ,ad hoc Fui quencp cafus per quinquenniu abFumpfiffcnt. Cû de ea rc M,Æmylius prætor, didtatore poft Cafîlinû amiftum profedto iam ad exercitu, expoFcentiz bus cundtis retulifteutum Sp.Caruilius,cu longa oratione no Folû inopiâ,Fcd paucitaté ctiam ciuiu,ex quibus in patres legcrcnt'‘,côqueftus e(Fct:explendi fenatus cauFa.ôi iungendi ardlius • latini nominis,pro magna rc fe fuadere dixit,utcx (ingulfs populis Latinorum binis fenatori bus,(î patres Romani cenfuiftcnnciuitas darc^atq? in demortuorû locum in Fenatu Icgerenf. Earn Fentcntiâ haud æquioribus animis, nbsp;nbsp;ipforû quondâ poftulatû Latinorû patres audicz

runt.Sd eu Fremitus indignantiu tota curia eftenôi prçcipue Manlius,efle etia nunc ftirpis eius üirum diceretiex qua quondâ in Capitolio coful minatus effet: que Latinum in curia uidiffet, cum fua manu fe interFcdturumcQ. Fabius Maximus nunquâ rci ullius alieniore tépore men tionem fadtâ in fenatu dixit, inter tam fufpenfos Fociorum animos,incertamé^ fidem id ta étumtquod inFuper Folicitaret eos. eam unius hominis temerariâ uocem Glentio omniu extin/ guendâ effe:ôî fiquid unquâarcani,Fandbûe ad (îlendum in curia Fuerit,id omniu maxime te gendum,occulendum,obliuifcendû,pro non didtohabendu cffe.Ita eius rci oppreffa mentio eft.Didlatorem.qui cenfor ante Fuiffet:uetuftiffimuscp ex ijs qui uiucrent,ccnforijs cffet:creaz ri placuit,qui Fenatum Icgerettaccirié^ C.Tcrcntium coFulem ad didtatorem dicendum iuffc/ runt.qui eu ex Apulia,relidto ibi præ(jdio,m3gnis itineribus Româ rediffet: nodle proxima, ut mos crauM.Fabium Buteonem ex S. C.fine magiftro equitum didtatorem in fex menfes dixit.Is,ubi cum lidloribus in roftra afeendit: neq; duos didlatores tempore uno, quod nunz quam antea fadtum effet,probare fe dixit;neqj didtatorem fe fine magiftro equitum: nec cen foria uim permiffam uni ÔC eidem iteru:ncc didtatori,nifi rei gerendæ caufa creato,in Fex men Fes datum imperium.quæ immoderata,Fors,tcmpus,ac neceffitas Fecerint: ijs Fe modu impoff turum.namneq^ fenatu quenquam raotutum exqs,quos C.Flaminius,L,7£mylius cenfores

ff 4- in

68 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. T E R T I AE

in Senatum legiflenttranfcribi cantu,recitaric^ eos iufTurumme penes unu homine iudicium arbitriumc^ de fama ac moribus fenatoris fuerittSi ita in demortuoiu locum fubicólurum, ut ordo ordini,nó homo homini prælatus utderef'.Recitato uetere fenatu, inde primu in dcmot tuorum locu legit,qui poft L.Æ.mylium,ôi C.Flaminiu cenfores curulem magiftratum ccpiP fent.necdum in fenatu leóti eflent:ut quiflt;^ eoru fenator primus creatus erat.tum legit qui les,tribuni,prætores,qLiæftoresûe fuerant.cum ex qs, qui fpolia ex Romano hofte hxa domi habercnt,aut ciuicam corona accepiftent. Ita c l x x v 11 cum ingenti approbatione omni urn in fenatu lecftis.extemplo fe magiftratu abdicauit:priuatuscp de roftris defccndit, liótorw bus abire iuffis,turbæcp fe immifcuit priuatas agentiu res: tempus hoc fedulo terens.ne dedu eendi fui caufa populu de foro abduceret.neq; ramen elanguit cura hominu ea mora,frequen tesc^ eum domu deduxerunt.Conful nodte infequenti ad exercitu redtjt, no fadlo certiore fe natu,ne comitioru caufa in urbe retineretur.Poftero die cofultus à M. Pomponio prætore fegt; natus decreuit didtatori fcribendu:uti, fi é repub.cenferet elfe: ad cofules fubrogados uenireC cum magiftro equitum,amp; prætore M. Marcello, ut ex rjs præfentibus nofcere patres poftent quo ftatu refpub.eftetjconliliacp ex rebus caperent. Qui acciti erant,omnes uenerunt.relidlis legatis.qui legionibus præeftent.Ditftator de fe pauca,ac modice locutus,in magiftrum equi/ turn T.Semproniu Gracchu magna partem gloriæ uertit,comitiaép edixinquibus L.Pofthu mius III abfens,qui turn Galliam prouinciam obtinebatiSC T. Sempronius Gracchus,qui tum magifter equitu;ôi eó accurrerat,cófules crearentur.Prætores inde crcati,M. Valerius Le uinus,Ap.Claudius PuIcher,Q.Fuluius Flaccus,Q.Mutius Scæuola. Didlator crcatis magiz ftratibus,Theanu in hyberna ad exercitu redr)t, relidlo magiftro equitu Romæ: qui, cû poft paucosdies magiftratum inituruseflet,de exercitibus fcribendis,cóparandiscp in annum,pa tres confuleret.Cum eæ res maxime agerentur,noua clades nuntiata:alia fuper alia cumulan/ te in eum annu fortuna: L.Pofthumiü confulem defignatü,in Gallia ipfum, atcp exercitu de/ letos. SyluaeratuaftazfLitanam Galli uocant)qua exercitu traducfturuserat.eiuslyluæde/ xtra,læuacç circa uiam Galli arbores itainciderant,ut immotæ ftarent:momento leui impul/ fæ occiderent.Legiones duas Romanas habebat Pofthumiuszfocium^ ab fupero mari tan/ turn cófcripferat,ut xx V raillia armatoru in agroshoftium induxiflet.Galli orasextrem? fyluæ cum circumfediflent,ubi intrauit agmen faltum: tum extremasarboru fuccifaru impel/ lunt. quæ alia in aliâinftabilem per fe ac male hærcntem incidentes, ancipiti ftrage arma,ui/ tos.equos obruerut,utuix decern homines effugerent.nam cu exanimati plcriq? effent arbo/ rum truncis,fragmentist^ ramorû-.cæteram quoqj multitudine inopinato malo trépida Gal/ li faltum omne armati circumfi'dentesinterfecerût,paucis e tanto numero captis: quipontcm fluminis petentes obfeffo ante ab hoftibus ponte intercluii font. Ibi Pofthumiusomni ui ne caperef obnixus,occubuit.fpolia corporis, caputcp ducis præcifum Borj ouantes tepio, quod fancftiffimu eft apud eos,intulcre.purgato inde capite,ut mos rjs efttcalua auro cælauere.idcp facru uas tjs erat,quo folennibus libaret: poculumtp ide facerdotis effc,ac templi antiftitibus. Præda quoq^ baud minor Gallis,^ uidtoria fuitmam etß magna pars animaliu ftrage fylu? oppreffa erat,tarnen cætcræ res,quia nihil diff'patu fuga eft:ftratæ per omnem iacentis agmi nis ordine inucntæ funt Hac nuntiata clade cu per dies multos in tanto pauore fuiffet etui/ tas,ut tabernis claufisjuelutnodlurna folitudine per urbem adta,fenatus ædilibus negotiu da ret.ut urbem circumirent,aperiri(^tabernas,amp;: mceftitiæpublicæfpeciem urbi demi iuberên tum T. Sempronius fenatum habuit,côfolatus(Ç patres eft: Si adhortatus,ne,qui Cannenß ruinæ no fuccubuiffcnt,ad minores calamitates animos fummitteret.quod ad Carthaginen/ fes hoftes,Annibalemcp attinet:profpcra modo effet, ficut fperaret, fortuna: Gallicû bellum amp;nbsp;omitti tuto,ôê differri poffe:ultionemcp cam fraudis in deoru ac populi Romani poteftate fore.de hofte Pœno,exercitibus^,per quos id bcllu gereretur,coniultandu atep agitandum, Ipfeprimû quid peditum,equitumóp,quid ciuium,quid fociorum in exercitu eflet didlatoris, differuit. Turn Marcellus fuaru copiarum fummam expofuit. Quid in Apulia cum C.Te/ rentio confule effet, à peritis quæfttum eft. duône confulares exercitus fatis ßrmati tanto bel/

LIBER T E R T I V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ

lo fufficei'cntînibatur ratio. itacg Galliam,quanqua ftimulabat iufta iratomitn co anno pla/ cuit. Excrcitus dicftatoris confuli decrctus eft. De exercitu Marcelli qui ex fuga CannenQ cfTcntjin Sidliâeos traduci,atq? ibi militare, doncc in Italia bellû cflet.placuit. codé ex didta* toris Icgionibus reqei militem minimi quencß roboris.nullo pra;ftituto militiæ tempore : nifî quod ftipendioru legitimorû effet. Duæ legiones urbanæ alteri cofuli, qui in locû L. Pofthuz mq fuffedluseffet.decretæ funt:eumcp,cû pnmû faluis aufpicqspoffet,creari placuit.lcgioncs præterea duas primo quoep tempore ex Sicilia accirijatqj inde cófuLcui legiones urbanæ cue niffenumilitu fumeret quantû opus effet.C. Terentio cófüli prorogari in annu impcriumecg de eo exercitu,que ad præiîdiu Apuliæ habcrct,quicquä minui. Dum hæc in Italia gerunf, apparanturcp,nihilo fegnius in Hifpania bellû erat,fed ad earn dié magis profperum Roma nis.?. ÔC Cn.Scipiones inter fe partit! copias,ut Cn,tcrra,P.mari nauibusq^ rem gereret. Af/ drubal Pœnorû imperator neutri parti uiriû fads fidens,procul ab hoffe interuallo,ac Iods tu tis tenebat fe.cui multu, ac diu obteffanti quatuor milita peditû,Ôd quingéti équités in fupplez mentum miffi ex Africa funt.tum refeôta tandê fpc, caff ra propius hoffem mouit: claffemc^ ÔC ipfe inffrui,parade^ iubet,ad infulas.maridmamip oram tutandâ. In ipfo impetu mouenz daru deintegro rerû pcrculit eum præfedlorû nauium traniîtio: qui poff cîaffem ad iberû per pauorem defertâ grauiter increpiti,nunquâ deinde fatis fidi aut duci, aut Carthaginenfiû rez bus fuerant.Fecerant rj transfugæ motum in CarpcGoru gente: defciuerantcp qs authonbus iirbes aliquouuna etiam ab ipfis ui capta fuerat.In earn genté uerfum ab Romanis bellû effs infeffoc^ exercitu Afdrubal ingreffus agrû hoff ium,pro captæante dies paucos urbis mœniz bus Galbum nobilem Carpefiorû ducem cû ualido exercitu caffris fe detinenté aggredi ftaz tuit.prçmiffa igitquot; leui armatura,quæ eliceret hofteis ad pugnâ;pcditum parte ad depopulari dum per agros paffîm dimîGt,ut palanteis exdperent.fîmul Ô2 ad caffra turaultus crat:6C per agros fugac^,Ô£cædes.deinde undicç diueriîs itineribus cû in caffra fe reccpiffcnt:adeo repen te deceffit animis pauor,ut no ad munimenta modo defendenda fatis animorû effet, fed etia ad laceffèndû hoffem prælio.Erumpunt igif agmine e caffris tripudiantes more fuo:repenti nac^eorûaudacia terrorem hoffi pauloante ultro laceffend ineuffit. itaq; SC ipfe Afdrubal in collem fatis arduû,tutumc^ flumine edâobietffo turn copias fubducit: Si præmiffam Icue arz m3turam,equitesc^ palatoseodem recepit; nec aut colli, aut ffumini fatis fidens, uallo caffra pcrmunqt. In hoc alterno pauore certamina aliquot funt contraria. nec Numida Hifpano eques par fuinnec iaculator Maurus cetrato,uelocirate parfrobore animi uiriûq^ aliquantum præffanti. Poffea^ neqj elicere Pœnum ad certamen obuerfati caff ris poterant: neq; caff ro turn oppugnatio facilis crat:urbem Afcnam,quô fîneis hoftiû Ingrediens Afdrubal frumenz tum,commcacusc^ alios conuexerat: ui capiunt, omnicp circa agro potiuntur. nec iam aut in agmine,aut in caffris ullo impeho contineri.Quam ubi ncgligentiam exrcCutfit) bene geffa oriri fenferat Afdrubahcohortatus milites ut palantes (îne iîgnis hoffes aggrederenf, digrefz fus colle pergit ire acic inffruôta ad caffra. Quem ut adeffe tumultuolî nuntq refugientes ex fpeculis ffationibusqp attulere:ad arma conclamatum eff. Vt quifqj arma cepcrat,fine impez rio,fine ngno,incompofiti,inordinati in prælium ruunt.Iam primi conferuerant manus, cum alq catcruatimturrerent,alq nondû e' caffris exiffent. turn primo ipfa audacia terruere hoffe, deinde rari in cofertos illati, cû paucitas parum tuta cffet,refpiccrc alq alios.Si undiq^ pulfî co ite inorbem.ôi dum corporibus applicâtur, armaep armis iungunt,in arôtum copulfi, cû uix mouendis armis fatis fpatq effetteorona hoftiû cindti,ad multum dici cæduntur.Exigua pars cruptione fa(ffa,fy'luas ac montes petit, pahep terrore SC caftra funt deferta : SC uniuerfa gens poftero die in deditionem uenit.nec diu in pacato manfit. nam fubinde ab Carthagine allaz tum eft,uc Afdrubal primo quoq; tempore in Italiâexercitû duccret. quæ uulgata rcs per Hi fpaniam omniû fermé animos ad Romanos auertit. Itaqj Afdrubal extéplo literas Carthaz ginem mittit,indicâs;quâto fama profedtionis fuæ dâno fitiflet.Si uero indc pergcrct:priufcp Iberû tranûrettRomanorû Hifpaniâfore.nâ prçtercp q? nec præiîdiû,nec duce habcrct:qucm relinqueret pro fenmperatores elfe Romanos:qbus uix çquis uiribus refîfti poffit.itaq; ft ulla

D C.' T 'E R - T I AE -

Hifpaniæ cura efTeufucceflbrem Gbi cutn ualido exercitu mitterent.cui G otnnia profpçrc eue/ nirent,non tatnen ociofatn prouinciâ forc.Hæ literæ quanquâ primo admodû mouerunt natum,tamen quia Italiæ cura prior,potiorqp eratmihil de Afdrubale, necç de copijs eius mu tatum eft.Himilco cum exercitu iufto.ôC aucÆa claffead retinendâ terra mariq^,ac tuenda Ht fpaniam eft miflus.qui ut pedeftreis, naualeisq^ copias traiecit: caftris comunitis, nauibusé]^ fubduôtis, Si uallo circundatis, cû equitibus deledlis ipfe quâtum maxime accelerate poterat, per dubios infeftosc^ populos iuxta intentus ad Afdrubalem peruenit. Cum décréta Sena/ tus,mandataép expofuifletiatcp edidiciflet ipfe inuiccm:quemadmodû traôtandu bellum in Hifpania forcnretro in fua caftra redfjt: nulla re, celeritatc tutionq? undiqp abierat, ante^ populi cofentirent.Afdrubal priufquàm moueret cadra, pccunias imperat populis omnibus îuæ ditionis: fatis gnarus Annibalem tranGtus quofdâ pretio mercatû: nec auxilia gallica ali/ ter,quàm conduôla habuiflè: inopem tantu iter ingreflum, uix penetraturû ad Alpeis fijifle. pecuntjs igitur raptim exaôtis.ad Iberu defcendit. Décréta CarthaginenGum,ôô Afdruba/ lis iter ubi ad Romanos funt perlata,omnibus omifTis rebus,ambo duces iûdlis copfjs ire ob uiam cœptis,atc^ obGftere parant;rati,G Annibali uix per fe ipG tolerâdo Italiæ hofti Afdru bal dux atqj HifpanienGs exercitus eflct iunôtus:illico Romani Gné imperfj fore.His anxq eu ris ad Iberû contrahunt copias,Si tranGto amne cû diu confultaflentiutrum caftra caftris coti ferrentian fatis haberent,focijs CarthaginenGum oppugnandis morari ab itinere propoGto hoftem : urbem à propinquo flumine Iberam appellatâ, opulentiffimâ ea tempeftate regio/ nis eius,oppugnare parant.quod ubi fenGt Afdrubatpro ope ferenda foefjs pergit ipfe ire ad urbem deditâ nuper in Gdem Romanorû oppugnandam. Ita iam ccepta obGdio omifta ab Romanis eft,Ôi in ipfum Afdrubalem uerfum bellum.Quincjj milliû interuallo caftra diftan tia habuere paucos diesmec Gne leuibus præliis,nec ut in aciem exirét.tandem uno eoderac^ die uelutex copoGtoutrinqj Ggnum pugnæ propoGtû eft: atqj omnibus copijs in campû de/ feenfum eft.Triplex ftetit Romana acies, peditû pars ante Ggna locata, pars poft Ggna accc/ pta,équités cornua cinxere. Afdrubal media aciem Hifpanis Grmat,in cornibus, dextro Pce/ nos locat,læuo Afros,mercenariorumq^ auxilia equitum Numidas Pœnorû peditibus,cætc/ tos Afros pro cornibus opponit. nec omnes Numidæ in dextro locati cornu, fed quibus de/ fultorum in modû binos trahentibus equos inter acerrimâ fæpe pugnam in recentem cquum ex fcfto armatis tranfultare mos erat.tanta uelocitas ipGs,tamq^ docile equorum genus eft.

Cum hoc modo inftrucfti ftarent, imperatorum utriufquc partis haud ferme difpares fpes èrant.nam ne multum quidem autnumero,autgenerc militum hi,autilli præftabant. militi/ bus longe difpar animus erat.Romanis enim, quanquâ procul à patria pugnarcnt:facile per/ fuaferât duces pro Italia,atej? urbe Roma eos pugnarc.itaqj uelut quibus reditus inpatriâeo diferimine pugnæ uerteret'':obftinaacrât animis uincerc,aut mori. Minus pertinaces uiros ha bebat altera acies.nam maxima pars Hifpani erant, qui uinci in Hilpania, uiétores in Ita/ liam trahi,malebât.Primo igit''concurfu cû uix pila coiecfta effent, retulit pedem media acics» inferentibustp fefe magno impetu Romanis terga uertit.Nihilo fegnius in cornibus prçlium fuit.hinc Pœnus,hinc Afer urgetiôi uelut in circumuétos prælio ancipiti pugnât. fed cû in me diû tota iam coiftet Romana aciesifatis uiriû ad dimouenda hoft iû cornua habuit. ita q; duo diuerfa prçlia erâttutroqj Romani,ut qui pulGs tandémedqs,amp; numéro Si robore uirorû prç ftarcnt,haud dubie fuperarût. Magna uishominû ibioccifa.ôi niG Hifpani uixdû cofertoprç lio tâ effufe fiigiftenuperpauci ex tota fuperfuiftent acie.Equeftris pugna nulla admodû luit, quia Gmul inclinatâ media aciê Mauri,Numidæcp uiderût:extéplo fuga eftufa nuda cornua, elephâtis quoq; præ fe aôlis,deferucre.Et Afdrubal ufq? ad ultimû euentû pugnæ moratus,è media cede cû paucis eftugit.Caftra Romani cepere,atqj inde diripucre.Ea pugna,G qua du bia in Hifpania erât,Romanis adiûxit: Afdrubalicp no modo in Italiâ traducêdi excrcitus,fed ne manedi quidê fatis tuto in Hifpania fpem reliquit. Quæ poftea^ literis Scipionû Romæ üulgata funt,nô tam uiôtoria,^ prohibito Afdrubalis in Italiâ tranGtu lætabant''. Dû hæc fn Hifpania geruntur:Petellia in Brutijs aliquot poft menGbus,^ cœpta oppugnari erat: ab

Himilcotie

I B E R T E R T I V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7I

Himilcone piæfedlo Annibalis expugnata eft. multorumc^ fanguine, ac uulneribus ea Pœ/ nis uiôloria ftetiï.nec ulla magis uis obfeflos, quàm fames expugnam't, abfumpris cm'm fru/ gum alimentisjcarniscp omnis generis quadrupedum,futrinæcp poftremo corqs, herbis^,ô2 tadicibus,ÔC corticibus teneris.ftriólisc^ rubis uixere.nec antequàm uires ad ftandum in mu/ ris,ferenda^ arma deerant,expugnari funt.Recepta Petellia,Pœnus ad Confentiam copias traducit.quam minus pertinaciter defenfam,intra paucos dies in deditionem accepit. lifdcm ferme diebus Ôi Brutiorum exercitus Crotonem græcam urbem circufedit,opulentam quon/ dam armis uirisép, turn iam adeo mukis magniscp dadibus afflidtâ, ut omnis ætatis minus üiginti millia ciuium fupereffent.itacp urbe defenforibus uaftata facile potiti funt hoftes. arx tantum retenta,in quam inter tumultum captæ urbis c media cæde quidam cffugêre. EtLo/ crenfes defciueread Brutios,Pœnosqj,prodica multitudine à principibus. Rhegyni tantum/ modo regionis eius Si in fi'de erga Romanos, ôi poteftatis fuæ ad ultimum manferunt. In Siciliam quocp eadcm inclinatio animorum pcruenit:ÔJ ne domus quidem Hieronis tota ab defeólione abftinuit. nanq; Gcio maximus ftirpis contempta fîmul feneôlutc patris, fimuï poft Cannenfcm cladcm Romana focietatc, ad Pœnos defecit. mouiftetcç in Sicilia res: nifî mors adeo opportuna,uc pattern quocp fufpicione afpergercttarmâtem cum mukitudinem, follicitantemcp focios abfumpfiftet. Hæc eo anno in Italia, in Africa, in^Sicilia, in Hifpania uario euentu adla. Exitu anni Q.Fabius Maximus à Senatu poftulauit, ut ædem Veneris Erycinæ,quam dicftator uouiftct, dedicari liceret. Senatus decreuit, ut T.Sempronius conful delîgnatus.cum primum magiftratum iniflet, ad populum ferret, ut Fabiû duumuirum efle luberent çdis dedicandç caufa.Et M.Æmylio Lepido.qui bis confufaugurt^ fueranfilq tres, Lucius,Marcus,Quintus,Iudos funèbres per triduum,ô: gladiatorum paria duo x x per triduum in foro dedcrunt. Ædiles curules C. Leutorius, ÔC T.Sempronius Gracchus confuï derignatus.qui in ædilitate magifter equitum fueratdudos Romanos fecerunt, qui per tridu/ um inftaurati funt. Pleberj ludi à M. Aurelio Cotta, Ôi M. Claudio Marcello ter inftauratt funt.Circumaólo tertio anno punici belli,T.Sempronius coful Idibus Martijs magiftratum inqt.Prætorescp Fuluius Flaccus,qui antea confuhcenforcp fucrat:urbanam,M.Valerius Le/ uinus peregrinam fortem in iurifdifhione habuit.Ap.Claudius pulcher Siciliam,Q.Mutins Scæuola Sardinian! fortiti funt.M.Marcello proconfulis imperium efte populus iuflit:quod poft Cannenfcm cladcm unus Romanorum imperatorum in Italia profperc rem geftiftet. Senatus quo die primum eft in Capitolio confultus,dccreuit,ut co anno duplex tributum im perarctuniîmplex confeftim cxigcrctur, ex quo ftipendium præfens omnibus militibus dare tunpræterquàm qui milites ad Cannas fuiftent.Inde de excrcitibus ita decretum eft,ut dua/ bus Icgionibus urbanis T. Sempronius conful Cales ad conueniendum diem cdiccret. inde fex legiones in caftra Claudiana fupra Sueftulam dcducerêtur.quæ ibi legiones cftènnCcrant autem Canncniîs maxime exercitus)eas Ap.Claudius Pulcher prætor in Siciliam traijccret: quæcj^ in Sicilia eflent:Romam deportarentur. Ad exercitum,cui ad conueniendum Cales ediefta dies erat: M. Claudius Marcellus miftus : isq^ iuftus in caftra Claudiana deducere ur/ banas legioncs.ad uetcrem excrcitum accipiendum, deducendume^ in Siciliam,T. Metilius Croto legatus ab Ap. Claudio eft miffus. Taciti primo cxpcclaucrant homines, uti conRiI comitia collcgæ creando haberet.deindc ubi ablegatum uelut de induftri a M.Marccllum ui derunt: quem maxime confulem in eum annum ob egregie in prætura resgeftas creari uolc/ bant,frcmitus in curia eft ortus.Quod ubi fenfit conful,utrunq5,inquit, è republica fuit patres confcriptiîSi M. Claudium ad permutandos exercitus in Campaniam profi'cifci: öi comitia non prius edici,quàm is inde confclt;fto,quod mandatum eft,negotio,reuertiftet;ut uos confu/ lem,quem tempus reipublicæ poftularct : quemqj maxime uultis.habcrctis. Ita dc comitfjs, donee redqt Marcellus: filcntium fuit. Intcrea duumuiri creati funt Q. Fabius Maximus, K T. Oólacilius Craftus xdibus dcdicandis.Menti Atti’ius,Fabius Veneri Erycinx. Vtraq? in Capitolio eft,canali uno difcretç.Et de trecentis equitibus Campanis.qui in Sicilia cu fide fti pendqs emeritisRomâueneranudelatûad populy,utciues Romani effenuite uti municipes cumani

DEC. T Ê R T 1 AE quot;nbsp;cumani e(Tent:pndie, quàm populus Campanus à populo Romano defcdflct. Maxime ut hoc fcrrctur,mouerat:c]uod quorum hominum eflcntjcire fc ipH negabant,ueterc patria reli/ ôta,in cam,in quam reclicrant,nondum adfciti.Pofteaquàm Marccilus ah cxercitu rcdijt; cof mitiauniconfuli rogando in locum L-Pofthumq cdicuntur. Crcatur ingcnti confenfu Mar/ cellustqui extemplo magiftratum occiperet. cui incunü confulatum cum tonuiflet, uocati au/ gures uitio creatum uideri pronuntiaucrunt. uulgocp patres ita fama fercbannquod turn pri/ mum duo plcbei) confulcs faëti eflentud deis cordi non cRc.In locum Marcelli, ubi is fe ma/ giftratu abdicauit; fuffeôtus Fabius Maximus tertium, Marearfitco anno : ad Sinueflam bos equuleum pcpcrif.iîgna I^nuuq ad lunonis Sofpitæ cruorc manaucrcdapidibuscp circa id templum pluuit.ob que imbrem nouendiale,ut afloleufacrum fuit, cæteraq? prodigia cutn cura expiaca. Confulcs excrcitus inter fe diuiferunt.Fabio excrcitus, cui M. lunius dictator præfucrat.eucnit. Sempronio uolonum quod fuerat; SC fociorum x x v raillia. M. Valerio prætori lcgiones,quæ ex Sicilia rcdiflcnudecretæ. M.Claudius proconful ad cum excrcitum, qui fupraSueflulam Nolæ præfideret, miflus. Prætores in Siciliam, ac Sardiniam profcclL Confulcs edixcruuquoties fenatum uocaffcnt,uti fenatores, quibusep in fenaru diccre fenteti tiàm liceret;ad portam Capenam conuenircnt.Prætorcs, quorum iurifdiclio craturibunalia ad Pifcinam publicam pofucrunt.eo uadimonia fieri iuflerunt. ibic^ eo anno ius dicflum eft.

Interim Carthaginem,undc Mago frater Annibalis X11 millia pedirum , SC mille quin/ gentos équités, X x elcphantos,mil. argent! talenta in Italiam tranfmiifurus crat cum præ/ fidio L X nauium longarummûtius afferturu'n Hifpania rem male geftam: omnesep ferme cius prouinciæ populos ad Romanos dcfccifrc. Erant qui Magoncm cum cia fie ea,copiis(p omiffa Italia in Hifpaniam aucrterentxû Sardinia: recipiendæ repêtina fpes afFulfit.Paruuni ibiexercitum Romanum cfire.ueterem prætorem inde Cornclium prouinciæ peritum dcccdc remouum expcdtari.ad hoc,fcflos iam animos Sardorum effe diuturnitate impcripSC proxi/ mo fis anno acerbe,atq5 auare imperatum-.graui tributo, SC collationc iniqua fruméti oppref/ fos.nihil deeiTe aliud quàm authorem,ad quem deficerent.Edæc clandeflina Icgatio per prin/ cipes mÜÎa eranmaxime cam rem molientc Harficora :qui turn authoritate atep opibus Ion' ge primus erat.His nuntfis propèuno tempore turbati.erechcp, Magoncm cû dafle fua,co/ pfisép in Hifpaniam mittunt.in Sardiniam Afdrubalcm cognomento Caluum deligunt du/ cem:SC tantum fermé copiarum, quantû Magonijdeccrnunt. Et Romæconfulcs tranfaclis rebus,quæinurbc agcndæerantnnouebantiam fefead bcHum. T.Scmpronius militibusSi nueiTam dicm ad conueniendum edixit. SC Q.Fabius, confulto prius Senatu, ut fiumcnta 0/ mnes ex agris ante calendas Iulias primas in urbes muniras conuchcrent. qui no inuexiffent: eorum fe agrum populaturum:fcruos fub hafta ucnditurum,uilias incenfurum . Ne prætori/ bus quidcm,qui ad ius dicendum creati erant: uacatio à belli adminiflrationc data eft. Valez rium prætorem in Apuliam ire placuitad exercitum àTcrcntio accipiendum . cum ex Sicilia legiones ueniffentifis potilïîmum uti ad regionis eius præfidium : terentianum mitti cum ali/ quo Icgatorum.Et x x v naucs M. Valerio datæ funnquibus oram maritimam inter Brun difium ac Tarentum tutari poffet. Par nauium numerus Q.Fuluio prçtori urbis dccrctus ad fuburbana litora tutanda.C.Tercntio proconfuli negotium datum: ut in Piceno agro eéqui/ fitionê militû haberet:locisep fispræfîdioefict.Et T.Odlacilius Craffus poftcaquàm ædem Mentis in Capitolio dedicauinin Siciliam cum imperio, qui clalfi præeflet, mïflus. In hanc dimicationcm duorum opulentififimorum in terris populorum omnes reges, gctesqj animos intenderant.intcr quos Philippus Macedonia rex,co magis:quod propior Italiæ.ac mari tan/ turn lonio diferetus crat.Is ubi primum fama accepir, ?\nnibalem Alpes trâfgrcfrum;ut bd/ lo inter Romanos,Pœnumép orto lætatuserat: ita utrius populi mallet uidtoriam effe, inter/ tis adhuc uiribus fludluatus animo fuerat.poftcaquàm tertia iam pugna, tertia uidtoria cum Annibale SC Pœniserat,ad fortunam indinauit: legatosép ad Annibalem mifit. qui uitàntes portus Brundifinum,Tarcntinumcp,quia cuftodfis nauium Romanarum tenebâtun ad La/ ciniæ lunonis templum in terram egreffi funt.indc per Apuliam petentes Capuam media it) præfidia

L r B E R T E R T I V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;75

præfîdia romana illad funttdcdudic^ ad M.Valerium Leuinum prætorem ,cîrca Nuccdam caftra habcntcm. Ibi intrépide Xenophanes Icgadonis princeps à Philippe rege fe miflum aitâdamicidarn,focictatemc]^ iungendam cuin populo romano, mandata habere ad confu/ les,3C fenatum populumcp romanum. Inter defecliones ueterum fociorum Valerius noua fo cictâte tam clari regis lætus admodû hoftem pro hofpite comiter accepit. dat,qui profequan/ tunitineratç cum cura dcmonftrenuquæ loca,quosc^ faltus,aut Romani.aut hoftes teneanç Xenophanes per præiîdia romana in Campaniamunde quà proximum fiiitun caftra Anniz balis perucniufcedusé^ cum eo,atcç amicitiam iungit legibus his:ut Philippus rex quàmmaz xima claflc(duccntas autem naues uidebatur effec3;urus)in Italiam tratjcerettôi uaftaret mari dmam oram-.bellu pro parte fua terra.maric^ gercret.ubi dcbellatum eflet: Italia omnis cum ipfa urbe Roma Carthaginenfîum atq; Annibalis effetf prædacp omnis Annibali cederet. perdomita Italia,nauigarent in Græciamzbellûc^; cum quibus regibus placerengererent.quæ ciuitates continentis.quæ infulæ ad Macedoniam uergunueæ Philippi,regniqp eius eîïent.In has ferme leges inter Pœnum ducem, legatostß Maccdonu iélum fœdus.milïîcp cum fjs ad régis ipfîus fîrmandam fi'dem legati, Gifgo,SC Boftar, amp;nbsp;Mago, eodem ad lunonis Laciniæ templum,ubi nauis occulta in ftatione erat:pcrueniut.inde profedli cum iam altum tenerent: confpeôti à claffe romana funuquæ præiîdio erat Calabriæ litoribus.Q. Fuluius Flaccus Cor cyræos ad perfcquendam.retrahendamcp nauem cum mififfet: primo fugere regn conati:dez inde ubi celeritate uiôli cefferunt: tradunc fe Romanis: ÔC ad præfeétum çlaflis adduôli. cum quæreret:qui:S^ undc:ÔC quo tenderer curfum:Xcnophanes primo fatis iam femel felixmenz dacium ftruerc:âPhilippo fe ad Romanos miffum,ad M.Valerium, ad quem unum iter tuz lum fuerit:perucniflc:Campaniâfuperare nequiffe,fcptam hoftium præfidrjs. deinde ut pu/ nicus cultus,habitusé^ fufpeôlos legatos fecit Annibalis: interrogatosep fermo prodidit:tum comitibus eorum feduôlis,ac metu territis, literæ quoq? ab Annibale ad Philippum inuentæ de pace inter regem Macedonum.Pœnumq^ ducem. Quibus fatis cognitis, optimum uifum efl::captiuos,comitesép eorum Romam ad fenatum,autcôfules,ubicijlt;^ cffenuquàmprimum deportare.ad id celerimæ quintç naues deleôlæ:ac L. Valerius Antias, qui præeffet, miffust eiq^ mâdatum:ut in omneis naues legatos partim euftodiendos diuideret: daretép operam: ne quod qs colloquiû inter fe, ne ue cornunicatio côfilq effet. Per idem tempus Romæ,cum A.Cornelius Mammula ex Sardinia prouincia decedens retuliffenqui ftatus rcrum in infula effeuad bellum,ac defeôlioné omneis fpe(n:are:Q.Mutium,qui fucceffiffet fibi:grauitate cœli aquarumq^ aduenientem exceptum.non tam in pcriculofum,quàm longum morbum impliz citum.diu ad belli uim fuftinêdam, inutilem fore:exercitumcp ibi ut fatis firmum pacatæ proz üinciæ præfiidem effe:ita parum bello:quod motum iri uideretur:decrcucrût patresiut Q.FuIz uius Flaccus quinq? millia peditum,quadringentos équités fçriberet: eamép legioncm primo quoqj tempore in Sardiniam trarjciendam curarenmitteretep cum imperio quem ipG uiderez tunqui rem gerereuquoad Mutius conualuiffet.Ad earn rem.miffus eft T.Manlius Torquaz tustqui bis confuEcenforcp fueraufubegeratep in cpfulatu Sardos. Sub idem fere tempus 62 à Carthagine in Sardiniam claflîs miffa duce Afdrubale.cui Caluo cognomé eraufœda tem peftate uexata ad Baléares infulas ducitur.ibicp (adeo non armaméta modo, fed etiam aluei nauium quaflati crant)fubdud;ænaues dum refîciuntur,aliquantum temporistriuerunt. In Italia cum poft cannenfem pugnam fraôtis partis alterius uiribus, altcrius mollitis animis,fez gnius bellum effet:Campani per fe adorti funt rem cumanam fuæ ditionis faccretprimo foliz citâtes ut ab Romanis defîcerent.ubi id parum proceftît.'dolum ad capiédos eos comparant. Gampanis omnibus ftatutum facrificium ad Hamas.eô fenatum campanum uenturum cerz tiores Cumanos feccrunnpetieruntép-.ut 62 cumanus eo fenatus ucniret ad confliltandû comz wunitenut cofdem uterq; populus focios,hoftcs(^ haberet. præfidium ibi armatum fefe haz biturostnequidab Romanis noui periculi effet.Cumani,quanquam fufpeôta fraus erannihil abnuêre.ita tegi fallax cofilium poffe rati.Interim T.Sempronius confui romanus Sinueßar, quo ad conueniédum diem edixerauexercitu luftrato, tranfgreffus Vulturnum flumen.circa

74 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. ' T E R T I AE '

Lintemum cadra pofuit.lbi,qui'a otiofa ftatiua erantxrebro dccurrefc milites cogcbat: ut ty/ rones(ca maxima parsuolonu erat)afluefcercnt (ïgna fequi:ÓC in acie agnofcere ordines fuos» inter quæ concordiæ maxima erat cura duci.itacç lcgatis,tribunisq^ præceperat: ne quam eX/ probratio cuiquam ucteris fortunæ difcordiâ inter ordines fereret-.uetus miles tyroni,liber ua loni fefe cxæquari fîneret. omneis fatis honeftos, gcnerofosq^ ducercnt: quibus arma fua, fi' gnacç populus romanus commifîflèt.quæ fortuna coegiffet ita fieri; eandem cogéré tuen fa' ttum.Èa non maiore cura præceptaab ducibus funuquàm à militibus obferuata.breuic^ tan ta Concordia coaluerant omnium animi-.ut propè in obliuionem uenirent, qua ex conditionc quifqj efTct miles fatftus.Hæc agenti Graccho legati cumani nuntiarunt: quæ à Campanis le, gatio paucosante diesueniflenôi quid ijs ipfi rcfpondifTent.Triduum poft eum diem fcftum eftetnon fenatum folum omnem ibi luturum:fed caftra etiam,ÔC cxerçitum campanum.Grac chus iuftit Cumanis omnia exagris in urbem conuehere; amp;nbsp;manere intra muros. ipfe pridie, quàm ftatutum facrifîciû Campanis eflet; Cumas mouet caftra. Hamæ inde tria millia paG fuum abfunt.Iam Campani eo frequentes ex compofito conuenerant. nec procul inde in oc' culto Marius Alfius.qui fummus magiftratus erat Campanis;cum x 1111 millibus militum^ habcbat caftra.is facrifîcio apparando.Ô^ inter id inftruendæfraudi aliquâto intentior.quàm muniendis caftris,aut ulli militari operi fuit.Triduum facrificatum ad Hamas, nodturnu erat facrum:ita,ut ante mediam nodlem compleretur. Huic Gracchus infidiâdum tempori ratuS? cuftodibus ad portas pofitis.ne quis enûtiare poftet; à fexta ad decimam diei horam coadtis militibus corpora curare,fomnoc^ opcram dàre.ut primis tçnebris conuenire ad fignum pof', fent; uigilia ferme prima tolli iuftit figna.fîlentit^ profectus agmine cû ad Hamas media no' dtc pcrucniftetîcaftra campana,ut in pcruigilio negleôla, fimul omnibus portis inuadit, altoS! fomno ftratos,alios perpctrato facro inermes redeuntes obtruncat.Hominum co tumultu no (fturno cæfa plus duo millia cum ipfo duce Mario Alfio.capta funt fîgna militaria quatuor Si' triginta.Gracchus minus centum militum iaôtura caftris hoftium potitus, Cumas fc prope'i rc recepit,ab Annibale mctuens:qui fuper Capuam ad Tifata habebatcaftra.Ncceum pro' uida uiri fefcllit opinio.nam fimul Capuam ea clades eft nuntiata; ratus Annibal ab re bene gefta infolenter lætum exercitum tyronum magna ex parte feruorumép, fpoliantcm uidtos prædasc]? agentem ad Hamas fe inuenturu,citatum agmen præter Capuam rapit. obuiosc]^ ex ftiga Campanoru per duo præfidia Capuam duci, faucios uehiculis tolli, portaricç iuber. ipfe ad Hamas uacua ab hoftibus caftra,nec quicquam.præter recétis ueftigia cædis,ftrata^ paftim corpora fociorum.inuenit, Authores crant quidam: ut protinus inde Cumas duceret; urbcmcp oppugnaret. Id quâquam haud modice Annibal cupicbat.ut quia Neapolim non potuerauCumas faltem maritimam urbem habcret-.tamen quia prxtcr arma nihil fecum mi। les raptim aôlo agmine extulerat: retro in caftra fupra Tifata fe recepit. inde fatigatus Cam' fjanorum precibus fequenti die cum omni apparatu oppugnanda: urbis Cumas redit popu' atocp agro cumano, mille paftus ab urbe caftra locat. Turn Gracchus magis uerecundia in tali neceftitate deferendi fociosimplorantcis fidem fuam populiép romani fubftitit: quàm fa tis fîdens exercitui.Nec alter conful Fabius,qui ad Cales caftra habebat; Vulturnû traduceré audcbat exercitum: occupatus primo aufpicqs repctendis Romæ.dcin prodigqs’.quæ alia fu' per alia nuntiabantunexpianticp ea haud facile litari arufpiccs refpondebant. Hæcaufecum Fabium tenerenuSempronius in obfidione erat:ÔC iam operibus oppugnabatur.Aduerfusli gneam ingentem turrim admotam urbi,aliam turrim ex ipfo muroexcitauit conful romanus âliquanto altiorem:quia muro fatis per fc alto fubiecftis ualidis fublicijs pro folo ufus erat. in' deprimum faxis,fudibusc^,ÔC cæteris miftîlibus propugnatores urbem acmœnia tuebâtur. poftremo ubi promouendo adiundlam muro uiderunt turrim :facibusardcntibus plurimum fimul ignem coniccerunt.quo incendio trépida armatorum multitudo cum de turri fefepræd pitarcc.eruptio ex oppido fimul duabus portis faóla ftationes hoftium fudit,fugauitqî in ca' ftra:ut eo dieobfeftb.quàm obfidcnti fimilior effet Pœnus.Ad mille c c C C Carthaginen' fîum caefi:unde quadraginta uiui capff.qui circa muros,ôi in ftationibus folute ac negligenter agentes.

LIBER' T E R T I V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7$

agentes,cLim nihil minus,quàm emptionem tiinuiflentjeximprouifoopprcfli funt.Gracchus priufquàm fc hoftes ab repentino pauore colligèrent: receptui Ggnum declit:ac fuos intra mu ros recepit, Poftero die Annibal datum fecunda re confulem iufto prælio ratus certaturum* aciem inter caftra atep urbem inftruxit.cxterum pofteaquàm netniné moueri ab folita eufto/ dia urbis uidinnec comitti quicquam temerariæ fpei:ad Tifata redit infeéta te. Quibus die/ bus Cumæliberatæ funtobndione:ijfdem diebus ôC in LuCanis ad Grumentum Sempro nius,cui Longo cognomen erat:cum Hannone Pœno profpere pugnat. fupra duo millia ho/ minum occidinôi cclxxx militesamifit.fignamilicariaad xli cepit.Pulfusfînibuslu canis Hanno retro in Brutios fefe rccepit.Ec ex Hirpinis oppida tria,quæ à populo Romano defecerant:ui rccepta per M. Valerium prætorem. Vercellius,Siciliuscç,authores defeëlionis fecuri pcrcuflî.fupra mille captiuorum fub hafta uenierunt. præda alia militi concefTa. exerci/ tuscç Cumas reduólus. Dum hæc in Lucanis,atqj in Hirpinis gcruntunquinq; naues,qua! Macedonum,atcß Pœnorum captos legatos Romam portabantd fupero mati ad inferö cir/ cumuedta: propè omnem Italiæ oram,cum præter Cumas uelis ferretunneqj hoftium,an fo/ ’ ciorum eflent.fatis fciretunGracchus obuiam ex clafle fua naucs mifit.Cum percudtando in/ uicem cognitum efifet,confulem Cumis efletnaues Cumas appulfæ: captiuié^ ad cofulem de/ dudlitSC literæ datæ.Conful literis Philippi,atq? Ännibalis perlcdlis.coniîgnata omnia ad fe/ natum itinere terreftri mißt: nauibus deuehi legatos iuffit. Cum eodem ferc die literæ, lega/ tiq^ Romam ueniflentrSi percundlatione fadta,didl:a cum feriptis congruerent: primo grauis cura patres inceflit: cernentes quanta uix tolcrantibus punicum bellum macedonici belli mo/ les inftaret.cui tarnen adeo non fuccubuerunnut extempio agitaretur: quemadmodum ükto inferendo bello auertcrent ab Italia hoftem.C^tiuis in uincula conditis.comitibuscßcotum fub hafta uenditis,ad naues x x v ,quibus Q.ruluius Flaccus præfedtus præerat:u{g{nti pa/ ratas alias decernunt.His comparatis dedudtis^ôi additis qtJinc^ nauibus,quæ aduexeranc captiuos icgatos:quinqu3ginta naues ab Oftia Tarentum profedlætiuffus^ Q.Fuluius mill tibus uarronianis,quibus L.Äpuftius legatusTarenti præeranin naues impofitis, L nauium clafle non tueri modo Italiæ oram:fed explorare de macedonico bello.fi congruetia literis,le/ gatorumcp indieqs Philippi confilia eflent:ut M.Valerium prætorem literis certiore facereti istp L.Apuftio legato cxercitui præpofito,Tarétum adclaflem profedtus.primo quoq^ tem/ pore in Macedoniam tranfmitterendaretq^ operam:ut Philippum in regno contineret.Pecu/ nia ad claflem tuendam,bcllumcp maccdonicum ei décréta cft:quæ Ap.Claudio in Sicilian! mifla erat:ut redderetur Hieroni rcgi.öi hæc per L. Apuftium legatu Tarentum eft deuedta* ßmul ab Hierone miflk ducenta millia modium tritici.ôC hordei centum. Dum hæc Roma ni parant,aguntep,ad Philippum captiua nauis una ex qs,quæ Romam miffæ erant-.excufla fugit.indefcitum,legatoscum literis captos. itaq^ ignarusde qs, quæcû Annibale legatis fuis conucrtiflennquæc^ legati cius ad fe allaturi fuiflent:legationcm aliam cum eifdem mandatis mittit. Legati ad Annibalcm mifli Heraclitus, cui Scotino cognomen eranSi Crito Boreufe/ tis,amp; Sofitheus Magnes, hi profpere tuleruntjac retulerunt mädata.fed prius fe æftas circum/ eginquàm mouere,ac moliri quiequa rex poflet.tantum nauis una capta cum legatis mometi , ti tecit ad dilationcm imminentis Romanis belli. Et circa Capuam,tranfgreflo Vulturnum Fabio poft expiata rädern prodigia,ambo confulcs rem gerebant.Combulteriam.S: Trebu/ lam,5Z Aufticulam urbes,quæ ad Pœnum defecerant:Fabius ui cepit. præfidiacp in qs Anni/ balis.Campani permulti capti.Si Nolæ,ficut priore anno,fenatus Romanorum.plebs Anni/ halts eranconfiliaq^ occulta de cæde principum.ôJ proditionc urbisinibantur. Quibus ne in/ coEpta procederenninter Capuam caftraep Annibalis,quæ in Tifatis crant:tradu(ftocxercitu Fabius fuper Vefuuium in caftris claudianisconfedit.inde M.Marcellum proconfulem cum qs copqs,quas habebauNolam in præfidium mißt. Et in Sardinia res per T.Manlium præ/ torcm adminiftrari cœptæ:quæ omiflæ erannpoftcaquâ Q.Mutius prætor graui morbo eft implicitus.Manlius nauibus longis ad Caralis fubduàis,naualibusc^ focqs armatis, ut terra, tem gerercttôi à prætorc exercitu accepto,duo SCuiginti millia peditu,mille èC ducentos equi/, tes

D E C. T E R T I 'AE

tes cofecit.Cum his equi'tum peditumep coprjs profedus in agrum hoftium,haud procul ab Harficoræ caftris caftra pofuit. Harfi'cora tum forte profedus erat in Pellidos Sardos ad iu/ uentutem armandam:qua copias augeret.Filius eius nomine Hioftus caftris præerat.Is ado/ lefeentia ferox temere prælio inito fufus, fugatuscp.ad x x X millia Sardorum eo prælio cæ/ fa.mille trecenti ferme uiui capti.Alius exercitus primo per agros Jyluasq^ fuga palatustdein, quo ducem fùgifte fama erat: ad urbem nomine Cornum, caput eius regionis,confugit. De/ bellatumcç eo prælio in Sardinia eflet:ni claflis punica cum duce Afdrubale,quæ tempeftate deieda ad Baléares erat:in tempore ad fpem rebellandi adueniftet.Manlius poft famam ap/ pulfæ punicæ claflis Calareis fe recepit.ea occaiîo Harficoræ dataPœno fe iungendi. Afdru/ Dal coprjs in terram expo(îtis,ôC clafle remifla Carthaginem.duce Harfi'cora ad fociorum po/ puli romani agrum populandum profedus,Calareis peruenturus crat:ni Manlius obuio ex/ ercitu ab effufa eum populationecôtinuiflet. Primo caftra caftris modico interuallo funtob/ leda: deinceps procurfationes, leuiaq^ certamina uario euentu inita: poftremo defeenfum iti aciem:fîgnis collatis iufto prælio per quatuor horas pugnatum.Diu pugnam ancipitem Pœ/ ni,Sardis facile uinci afluetis fecerunt.-poftremo amp;nbsp;ipfi.cum omnia circa ftrage ac fuga Sardo rum repleta eflent.fufi. cæterum terga dantes circumdudo cornu, quo pepulerat Sardos: in/ clufit Romanus.cædcs inde magis.quàm pugna fuit.Duodecim millia hoftium cælà,Sardo/ rum fimul, Pœnorume^. fermé 111 millia, ÔC d c c capti:ôi figna militaria feptem amp;nbsp;x x t

Ante omnia claram ôi memorabilem pugnam fecit Afdrubal imperator captus,S: Hanno. amp;nbsp;Mago,nobiles Carthaginenfes:Mago ex gente barchina propinqua cognatione Anniba/ li iundus:Hanno author rebellionis Sardis, bellicp eius haud dubie concitator. Nec Sardo^ rum duces minus nobilem earn pugnam cladibus fuis fccerunt. nam filius Harficoræ Hio/ ftus in acie cccidit:SC Harfleora cum paucis equitibus fugies, ut fuper afflidas res neeem quo/ que filq audiuit: node, ne cuiufquam interuentus cœptum impediret: mortem fibi confciuit. Cæterisurbs Cornus eadem,quæ ante,fugæ receptaculum fait, quam Manlius uidore exer/ citu aggreflus intra paucos dies recepit.Deinde aliæ quoq; ciuitates, quæ ad Harfi'coram Peß nost^ defeccranttobfidibus daris,dediderunt fcfe.quibus ftipendio fruméto^ imperato pro cuiufqj aut uiribus,autdelido, Calareis exercitum reduxit. îbi nauibus longis dedudis, im/ pofitoep quem fecum aduexeratmilite, Romam nauigat:Sardiniamc^ perdomitam nuntiac patribus: ÔC ftipendium quæftoribus, frumentum ædilibu3,captiuoscp Fuluio prætori tradi/ dit. Per idem tempus T.Odacilius prætor quinquaginta nauium ab Lilybæo claiïe in Afrt cam tranfuedus,depopulatuscç agrum carthaginenfem,eum Sardiniam inde pcteret:quófil ma erat Afdrubalé à Balearibus nuper traiecifle:clafli Africam repetenti occurrit:lcui^ arma tura certamine in alto commiflro,feptem inde naues cum focqs naualibus cepit.cæteras metus baud fecus, quàm tempeftas paflîm difiecit. Per eofdem forte dies amp;nbsp;Bomilcar cum militi/ bus ad fapplementum Carthagine miffis, quadragintac^ elephantis,ÔC commeatu, LocroS acceflît.quem utincautum opprimeret Ap. Claudius: per fimulationê prouinciæ circumeun/ dæ Meflanâ raptim exercitu dudo,æftu fecundo Locros traiecit.Iam inde Bomilcar ad Ha» nonemin Brutios profedus erat: Si Locrenfes portas Romanis ciauferunt. Appius magno conatu nulla re gefta,Meflanam repetit. Eadem æftate Marcellus ab Nola,quam præfidio obtinebat:crebras excurfiones in agrum hirpinum, amp;nbsp;Samnites Caudinos fecit, adeoep otn/ nia ferro,atc^ igni uaftauit: ut antiquarum cladium Samnio memoriam renouaret. itaqj ex/ templo legati ad Annibalem mifli fimul ex utraeç genre,ita Pœnum allocuti fant. Hofte^ populi Romani Annibal faimus primum per nos ipfi: quoad noftra arma, noftræ uires noS tutari poterant. pofteaquam qs parum fidebamus: Pyrrho regi nos adiunximus. à quo reli/ di, pacem neceflariam accepimus: faimuscß in ea per annos propc quinquaginta ad id tern/ pus:quoin Italiam uenifti.Tuanosnonmagisuirtus fortunacp,quam unica comitasaebe/ nignitas erga ciues noftros,quos captos nobis remififti: ita conciliauit tibi: ut te faluo atc^ in/ columi amico.non modo populum romanum, fed ne deos quidem iratos(fi dici fas eft)t{megt; remus. At Hercule non folum incolumi ôi uidore, fed præfente te,cum ploratum propè con/ t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iugutn

libertertivs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77

iugum ac libcrorum noftrorum cxaudire, Si. flagrantia tcóla pofles coftfpiccrc; i’ta fumus ah'/ quotics hac æftate deuaftati:ut M.MarcelIus,non Atitiibal üidffe ad Cannas uideatur: glo/ ricnturc^ Romani; te ad unum modo idum uigentemi uelut lacnlo emiflb torpcre. Per een/ turn propc annos cum populo Romano bellum geflîmus, nullo externo adiuti nec ducci nec exercitu:ni(î quod per biennium Pyrrhus noftro magis milite fuas auxit uires: quàm fuis ui/ ribus nos défendit. Non ego fecundis rebus noftris gloriabonduos confulesgt;ac duos confula/ res cxercitus à nobis fub iugum miifos; Si fi qua alia aut læta, aut gloriofa nobis euenerunt. quæ afpera,aduerfacp tune aecideruntrminore indignatione referre pofTumusiquàm quæ ho/ die eueniunt.Magni diôtatores cum magiftris equitum,bini coniules cum binis confularibus exercitibus ingrediebâcur fines noftros.ante explorato,ÔC fubfidqs pofitis,ôi fub fignis ad pa pulandum ducebant.nunc propc unius, K parui ad tuendam Nolam præfidfj præda fumus. iam ne manipulatim quidem, fèd latronum modo percurfant ton's finibus noftris negligen/ tiustquàm fi in Romano uagarentur agro. Caufa autem hæc eft:quod neque tu defendis:Ô2 noftra iuuentus, quæ fi domi eftet, tutarctur: omnis fub fignis militât tuis. Nec tc^nec excrci/ turn tuum norimmifi à quo tot Romanas acies fufas, ftratasé^ efte fciam; ei facile efle ducam opprimcre populatorcs noftros uagos.fine fi'gnis, palatos, quo quenq? trahit quamuis uana prædæ fpes, Numidarum paucorum illi quidem præda crunt: præfidiumc^ miffum nobis erit; Si Nolæ ademcris; fi modo quos ut focios habercs, dignos duxifti; haud indignos iudi/ cas,quos in fîdcm receptos tucaris. Ad ea Annibal refpondinomnia fimul facere Hirpinos, Samnitesep: Ôi indicare clades fuas: amp;nbsp;peterc præfidium; ôi queri indefenfos fe, ncgledlosép. Indicandum autem fuifte primumrdein petédum præfidium:poftremo ni impetrarctuntum deniqj querendum fruftra opem imploratam.Exercitum fe non in agrum Hirpinum,Samni tem ue, ne Si ipfe oneri eftet: fed in proxima loca fociorum populi Romani addudurum. qs populâdis Si militem fuum replcturum feiôi metu procul ab fis fummoturum hofteis. Quod ad bellum romanum attineret:fi Thrafimeni,quàm Trebiæ.fî Cannarum, quàm Thralîme/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

ni pugna nobilior eftenCannarum fe quoq? memoriam obfcuram maiore Si clariore uiôloz ria fadturum. Cum hoc refponfo,muncribuscp amplis legatos dimifitipfe præfîdio modi/

CO reliôto in Tifatis,profecftus cum cætero cxercitu ire Nolam pergit. Eodem Hanno ex Bru/ tfiscum fupplemento Carthagine aduc£fto,atq? elephantis uenit.ibi caftris haud procul po/ fitis,longe alia omnia inquirenti comporta funnquàm qûæ àlegatis (beiorum audierat. nihil enim Marcellus ita gerebat:utautfortunæ,aut temcrehofticommiftum dici poftet, explora/ to,cum firmistp præfidfis tuto receptu prædatum ieranomniaép uelut aduerfus præfentê An nibalem cauta,prouifac^ fuerunt.tum ubi fenfithoftemaduétarc:copias intra meenia tenuit: per muros inambulare fenatores Nolanos iuftit; Si omnia circa cxplorare: quæ apud hoftes fierent.Ex fis Hanno,cum ad murum fucceftiftet: Herênium Baftum, Si Herium Petrium ad colloquium euocatos, permiffuc^ Marcelli egreftos, per interpretem alloquitur. Annibalis uirtutemftortunamc^ extollit:populi Romani obterit fenefeentem cum uiribus maieftatem. . quæ fi paria eftennut quondam fuiftent:tamen expertis quàm graue romanum imperium fo cfis.quanta indulgentia Annibalis etiam in captiuos omnes Italici nominis fuiftet: Punicam Romanæ focictatem,atlt;^ amicitiam præoptandam efte. Si ambo confulcs cum fuis exerciti/ bus ad Nolam effcntitamen no magis pares Annibali futurosiquàm ad Cannas fuiftennne/ dum prætor unus cum paucis. Si nouis militibus Nolam tutari poftit. Ipforum magis,quàni Annibalis interefte:capta,an tradita Nola potiretur.potiturû enim:ut Capua, Nuceriaq^ po/ titus eftet.fed quid inter Capuæ.Nuceriæcp fortunâ intereftet:ipfos propè in medio fîtos No lanos fcire.Nolle ominari quæ captæ urbi ceftura forennfed potius fpondere:fi Marcellu cum præfidio,ac Nolam tradidiftent:neminem alium,quàm ipfos,lcgem,qua in focietatem amici/ tiamcç Annibalis uenirenüdiéturum. Ad ea Herennius Baftus refpondit: Multos annos iam inter Romanum,Nolanumcp populum amicitiam cfte:cuius neutres ad earn diem pœ/ . nitereuSi fibi fi cum fortuna mutanda fides fucraufero iam efte murare eam.dedituris fe An/ nibali non fuifte accerfendura romanû præfîdium.cum fis,qui ad fe tuendos ueniftent;omnia gg î fibi

78 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. T E R T I AE

ßbi 8^ efle confodata:5C ad ultimum fore. Hoc colloquium abftulit fpem Annibali per pro/ ditionem recipiendæ Nolæ.itacç oppidum corona circundedit: ut fimul ab omni parte mcc^ nia aggrederetur.Quem ut fucceffiife mûris Marcellus uiditu'nftrudla intra portam acie cum magno tumultu erupit. Aliquot primo impetu perculii, cæ(îlt;^ funt. deinde concurfu ad pu/ gnam faôto,æquatiscp uiribus.atrox cœpit efle pugna. memorabilisq^ inter paucas fuifletmi ingentibus procellis effufusimber diremiflet pugnantes. Eo die commiflTo modico certami/ nc, atcp iritatis animis, in urbem Romani, Poeni in caftra fefe receperunt. tarnen Pcenorum prima eruptione perculfi ceciderunt baud plus, quam triginta : Romanorum nullus. Imber continens per noc^em totam uflt;ç ad horam tertiam diei infequentis tenuit. itacp quanquam utraqj pars auida certaminis erat:eo die tarnen tenuerunt fefe munimetis, tertio die Ahnibal partem copiarum prædatum in agrum Nolanum mißt. Quod ubi animaduertit Marcellus: extemplo in aciem copias eduxit. nec^ Annibal detreótauit. Mille ferè pafluum inter urbem crane, caftra^. eo fpatio (8i funt omnia campi circa Nolam) concurrerunt. Clamor ex parte utraeç fublatus proximos ex cohortibus qs,quæ in agros prædatum exierât: ad prælium iam commiflum reuocauit. Et Nolani aciem romanam auxerunt. quos collaudatos Marcellus in fubfidip ftare,ôi faucios ex acie efferreiuflît.pugna abftinercnnnifi ab fe fignum accepiflent. Prælium erat anceps.fumma ui 8C duces hortabantunSi milites pugnabant.Marcellus uiôtis ante diem certium, fugatis ante paucos dies à Cumis, pulfis priore anno ab.Nola ab eodem fe duce.milite alio,inflate iubet.Non omnes efle in acie:prædanteis uagari in agro.fed qui pu gnentjmarcere campana luxuria, uino, feortis, omnibusc^ luflris per totam hyemcm confe/ âos.abÜTe illam uim,uigorem(]^: dilapfa efle robora corporum animorumtp: quibus Pyrez nei,Alpiumcjp fuperata fint iuga.reliquias illorum uirorum uix arma,membra^ fuflinenteis pugnarc.Capuam Annibali Cannas fuifle. ibi uirtutem bellicam, ibi militarem difeiplinam, ibi prætcriti temporis famam,ibi fpem Eituri excinôlam.Cum hæc exprobrando hofti Marz cellusfuorum militumanimoserigeret: Annibalmultqgrauioribusprobrisincrepabat. Arz ma, fignacß eadem fe aiebat nofcere:quæ ad Trebiam,Thrafimenumc^, poflremo ad Can/ nas uiderit: habueritq^. militem alium profeóló fe in hyberna Capuam duxifle: alium inde eduxifle.Legatum ne romanum,K legionis unius atep alæ magno certamine uix toleratis pu gnam:quos binæ aciesconfulares nunquam fuflinuerunt C Marcellus tyrone milite,ac Nola/ nis fubfidqs inultus nos iam iterum laceflîtCVbi ille meus miles efl: qui erepto ex cquo C.Fla minio confuli caput abflulit 7 ubi,qui L. Paulum ad Cannas occiditC ferrum nunc hebetiT an dexteræ torpentC an quid prodigfj efl aliudC qui pauci plures uincere (bliti eflis: nunc paucis pluresuix reflatis. Româ uosexpugnaturos,fî quis ducerenfortes lingua iaétabatis. en nunc minor res efl.hic experiri uim,uirtutemcjt uolo.expugnate Nolam, campeflrem urbem,non flümine,non mari feptam.hinc uosex tam opulenta urbe præda fpoltjscç onuflos uel ducam quô uoletis,ucl fequar. Ncc bene,necmale diôla profueruntad confîrmandos animos. Cum omni parte pellerentuK Romanise^ crefeerent animi, non duce folum adhortante, fed Nola/ nis etiam per clamorem fauoris indicem accendentibus ad ardorem pugnæ: terga Poeni de/ dcrunt:atlt;^ in caflra copulfi func.quæ oppugnare cupientes milites romanos Marcellus No/ lam reduxit cum magno gaudio,d^ gratulatione etiam plebis:quæ ante inclinatior ad PoenoS fuerat,Hoflium plus mille cæfieo die: capti mille D C: ÔC figna militaria undeuiginti: amp;nbsp;duo elephanti: quatuor in acie occifi. Romanorum minus mille interfeóli. Poflerum diem indu/ tqs datis fepeliendo utrinc^ cæfos in acie, confumpferunt. Spolia hoflium Marcellus Vulca/ nouotum crcmauit. Tertio pofldie(obiram credo aliquam, aut fpem liberalioris militiæ) mille c c L X X11 équités mifli Numidæ, Hifpaniq^ ad Marcellum transfiigerunt. eorum forti fîdeliqp opera in eo bello ufi funt fæpe Romani. Ager Hifpanis in Hifpania, Si Numi/ dis in Africa pofl bellum uirtutis caufa latus datus efl. Annibal ab Nola remiflfo in Bruti/ . OS Hannone cum quibus uenerat copfjs, ipfc Apuliæ hyberna petit: circaeç Arpos confedit.

Q. Fabius ut profeeflum in Apuliam Annibalem audiuit: frumento ab Nola, Ncapolic^ in ea caflra conue(fl:o,quæ fuper Sueflulam erannmunimentisc^ firmatis,Ä præfidio,quod per hyberna

LIBER T E R T I V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7^

byberna ad tutandum locum fans eflècreltAoJpfe Capuam propius mouit caftra;agrum^ Campanum ferro,ignicç eft depopulatus.donec coaóli funt Campani nihil admodum uiriz bus fuis fîdenccs egrcdi portis:ôi caftra ante urbem in aperto communirc.Sex millia armato/ tum habebant:peditem imbcllem.-equitatu plus poterant. itaque equeftribus prælqs laceilez banc hoftem. Inter multos nobiles équités Campanos acerrimus erat lubellius, cognomine Taurea.ciuis indidem erat.longe omnium Campanorum fortiHimus eques:iadeo,ut cum az pud Romanos militaretîunuscum Romanus, Claudius Afellus gloria equeftri æquarct. Hune Taurea cum diu perlufirans oculis obequitaflet hoftium turmis : tandem faólofilenz tio.ubi effet Claudius Afellus quælîuit. amp;nbsp;quoniam uerbis fecum de uirtute ambigere folitus ‘ cffencur non ferro decerneretCdaretc^ opima fpolia uiótusCaut uidtor caperetCHæc ubi Afelz Io nuntiata funt in caftraad modo moratus,utconfulem percundlaretunliceretbe extra ordiz nem in prouocantem hoftem pugnarefpermiffu eius arma extemplo cepinprouedtusqp ante ftationes equo.Tauream nomine compellauit: congrediep ubi uellet iuffit. Jam Romani ad fpedlaculum pugnæ eius frequentes cxierant. amp;nbsp;Campani non uallum modo caftrorum, fed Riœnia etiam urbis profpeótantes repleuerunt.Cum iam ante ferocibus diólis rem nobilitafz fenninfeftis haftis concitarunt equos. dein libero fpatio inter fe ludificantes, fine uulnerc puz gnam extrahebant.tum Campanus Romano,Equorum,inquir,hoc, non equitura crit certaz ' men : nifi è campo in cauam hanc uiam demittimus equos. ibi nullo ad euagandum fpatio comminus conferenturmanus. Diólopropè citiusequum in uiam Claudius egit.Taurea uerbis fcrocior, quam re, minime fis,inquit,canterium in foffa.qu.T uox in ruflicum inde proz uerbium prodita.Claudius cum ex uia longe perequitaffet,nullo obuio hoffe in campum rur fus eueeffUS: increpans ignauiam hoffis, cum magno gaudio S: gratulatione uiótor in caffra tcdit.Huic pugnæ equeftri rcm,quam fatis certam, communis exiftimatioeft:rairabilcm cerz te,adrjciunt quidam annales:cum refugientem ad urbem Tauream Claudius fequeretunpaz tend hoftium portæ inueótum, per alteram ftupentibusmiraculo hoftibus intaÄum euafifz fe. Quieta inde ftatiua liiere: ac retro etiam conful mouit caftra: ut fementem Campani faz ccrent.nec ante uiolauit agrum Campanu: quam iam altæ in fegetibus herbæ pabulum præz bere poterant. id conuexit in Claudiana caftra fuper Sueffulam: ibicj hyberna ædifîcauit, M. Claudio proconfuli imperauinut retento Nolæ neceffario ad tuendam urbem præfidio, cæteros milites dimitteret Romam:ne oneri lbcqs,ÖC fumptui reipublicæ effent. Et T.Gracz chus à Cumis Luceriamin Apuliam legionescum duxiffet:M.Valerium inde prætorem Brundifium cum eo, quem Jjjceriæ habuerat, exercitu mifit; tucriep oram agri Salentini, ÔC prouidere quod ad Philippum bcllumcp Macedonicum attinerehiuffit. Exitu æftatis eius# qua hæc gefta perfcripfimus:Iitcræ à P. Ôi Cn. Scipionibus uenerunt: quantas,quamc^ proz Iperas in Hifpania res geffiffennfed pccuniam in ftipcndium,ucftimenta^,amp; frumetum exz ercitui.Öi foerjs naualibus omnia deeffe.quod ad ftipendium attincat: fi ærarium inops effet, fe aliquam rationem inituros,quo modo ab Hifpanis fumant.cætera uticp ab Roma mittenz da effe.nec aliter aut exercitum.aut prouinciam retineri poffe.Literis recitatis.ncmo omnium eranqui non Si uera feribi. Si poftulari æqua fateretur. fed occurrebat animis: quantos exerflz tus terreftres, naualesc^ tuerentur: quanta^ noua claffis mox paranda effet: fi bellum Maz cedonicum moueretur. Siciliam, ac Sardiniam,quæ ante bellum ueótigales fuiffent: uix pracz fides prouindarum cxercitus alere. tributo fumptus fuppeditari. uerum cum ipfum tribuz tum conferentium numerum tantis exercituum ftragibus öi ad Thrafimenum lacum, K ad Cannas, imminutum: tum qui fupereffent pauci: fi multiplici grauarentur ftipendio: alia pcz rituros pefte. itaque nifi fide ftaret refpublica: opibus non ftaturam. Prodeundum in conz cionem Fuluio prætori effe: indicandasq^ populo publicas neceffitates:exhortandosc^,qui redempturis auxiffent patrimonia: ut reipublicæ, ex qua creuiffent: ad tempus commodaz rent: conducerentep ex lege præbenda, quæ ad exercitum Hifpanienfem opus effent; ut cum pecunia in ærario effet: fis primis folueretur. Hæc prætor in condone edixit: qua die ueftiz menta,frumentum, Hifpanienfî exerdtui præbenda, quæ alia opus effent naualibus fôz gg cqs

8o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» TERTIAE

cpstefTct locaturus.Vbi ca dies ucm't: ad conducendum tres focictates aderant hominom un/ deuiginti. quorum duo poftulata fucre, unum: ne alfj triennio co publicani effent. altcrum: ut quæin naucs i'mpofuiffennab hofti'um, tempeftatisepui publico periculo effent. Vtroque imperrato, conduxerunt; pn'uata^ pecunia refpublica adminiftrata eft. Hi mores, caqp ca/ ritas patriæ per omnes ordincs, uelut tenore uno pertinebat. Quemadmodum conduóla omnia magno animo funt; fic fumma fide præbita: nee quiequam defyderatum: ac fi ex o/ puienco ærario, ut quondam.alerentur. Cum hi commeatus uenerunt: llliturgum oppidum ab Afdrubale, ac Magone, Amilcare Bomilcaris filio, ob defeólioncm ad Romanos op/ pugnabatur. Inter hæc terna caftra hoftium Scipiones cum in urbem fociorum magno cer/ tamine, ac ftragc obfiftentium perueniffent: frumentum, cuius inopia erat; aduexerunt. co/ hortatiep oppidanos,ut eodem animo mcenia tutarentur; quo pro fe pugnantem romanurn exercitu uidiffenctad caftra maxima oppugnanda,quibus Afdrubal præerat;ducunt. Eodem amp;nbsp;duo duces,82 duo exercitus Carthaginenfiu.ibi rem fummam agi cemences, conuenerunt. itac^ eruptione è caftris pugnatum eft. L x hoftium raillia co die in pugna fuerunnfexdecim dreiter Romanis.Tamcn adeo baud dubia uiótoria fiait: ut plures numero, quàm ipG erant: Romani hoftium occiderinnccpcrint amplius tria millia hominum, paulominus mille equo/ rum,undefexaginta militaria Ggna:elephantis V in prælio occiiis. ternisq^ caftris co die poti/ ti funt. llliturgo obGdione liberato, ad Incibili oppugnandum punici exercitus tradult;fti;fup/ pletis copqsex prouincia,ut quæ maxime omnium belli auidatmodo præda.aut merces effen amp;nbsp;turn iuucntutc abundante.Iterum Ggnis collatis eadem fortuna utriufep partis pugnatum» fupra XIII millia hoftium cæfa:fupracp tria capta,cum Ggnis duobus amp;nbsp;x l nouem elc phantis.Tum ucro omnes propc Hifpaniæ populi ad Romanos defecerunt. multocj maio^ res ea æftate in Hifpania,quam in Italia res geftæ.

DECADIS TERTIAE LIBER QVARTVS

TEX Campania in Brutiosreditum eft; Hanno adiutoribus amp;nbsp;duel/ bus Brutqs Græcas urbes tentauit; eo facilius in fbcietate manenteis Ro/ mana-.quod Brutios,quos Si odcrant Si metuebant;Carthaginennû par tis fadlos cernebant. Rhegium primum tentatum eft; diesep aliquot ibi nequicquam abfumpti.Interim Locrenfes frumentum, Iignatp,amp; cætcra neceffaria uGbus ex agris in urbem rapere etiam;nequid reliótum prædx hoftibus effcf.Si in dies maior omnibus portis multitudo effundi. poftre mo rj modo relióti in urbe erannqui reficere muros ac portas,tela^ in projsugnacula congère re cogebantur.ln permiftam omnium ætatum ordinumc^ multitudine,amp; uagantem in agris magna ex parte inermem Amilcar Pœnuséquités emifit.qui uiolare quequam uetiti.tantum ut excluderent ab urbe fuga diffipatos:turmas obiecerc.Dux ipfe loco fuperiore caftra ponit; unde agros.urbcmcp poffit confpicere.Brutiorum cohortem adiré muros, atc^ uocare princi/ pes LocrenGum ad colloquium iuffitiôC pollicentesamicitiam Annibalis.adhortari ad urbcin tradendam.Brutqs in colloquio nullius rei primo Gdes eft;deinde ut Pœnus apparuit in colli bus;Sd refugientes pauci aliam omnem muititudine in poteftate hoftium effeafferebanntutn metu uióli cófulturos fe populum rcfpóderunt.aduocatac^ extemplo concione.cum ôi leuifli/ mus quifqj nouas rcs.nouamcp focietate mallet: Si quorum propinqui extra urbem intercluG ab hoftibus erannuelut obGdibus datis,pignoratoshaberentanimos:pauci magis taciti ^ba rent conftante Gdem,^ probatam tueri auderenthaud dubio in fpeciem confenfu Gt ad Poc nos deditio. L. Attilio præfeôto pra:Gdq,quic^ cum co milites romani crannclàm in portu de/ ducftis.atc^ impoGtisin naueis.ut Rhegium deuehcrentur:Amilcaré,Pœnos(ç ea coditione, ut fœdus extemplo arquis legibus GeretJn urbem acccpcrunt. Cuius rei prope non feruata G/ des deditis eft:cum Pœnus dolo dimiffum Romanu incufarenLocrefes profugiffe ipfum cau faretur.Infccuci etiâ équités funt;G quo cafu in freto æftus morari.aut deferre naues in rerrara poffct.SC eos quide,quos fequebâtur;non funt adepti.alias à Meffana traqcienteis freto Rhe/ gium

L I B E K ' Q. V A R T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S i

gium naùcs eofpcxertint.mih'tcs erant romani à Claudio prærorc mifTi ad obtincnda urbeni præfidto.icaqj Rhcgio exteplo abfceflum eft. Locrcnfibus iuflu Annibalis data paxzutlibcri fuis legibus uiuerenuqi bs paritcr,8C portus in poteftate Locreniîû cftenfocictas eo iure ftarct, ut Pœnus Locrenfcm,Locrcn(iscp Pœnû pace ac bello iuuarct. Sic à freto Pceni redudli, frez mcntibus Brutqs;quod Rhegium, ac Locros,quas urbes direpturos fe deftinauerat:intadtas rcltquiftcnt.Itaq; per fe ipfi confcriptis armatisc^ iuucntutis fuæ x v milltbus.ad Crotonem ire.Græcam Si ipfam urbcm, SC maritimam: plurimum acccfturum opibus,(i in ora man's portum acurbem mœnibus ualidam tenuiftenncredentes. Ea cura anz gcbat:quod neq? non acccrfere ad auxiliu Pœnos fatis audcbannncquid non pro focrjs egifle uiderentunetii Pcenus rurfus magis arbiter pâcis,quàm adiutor belli fuiflet: ne in libertatetn CrotoniSjficutante Locrorum, fruftra pugnaretur. itaq; optimum uifum eft: ad Annibalcm mitti legatosrcaucricp ab eo:ut receptus Croto Brutiorum eftct. Annibal cum prxfentiu earn confultadonem efte refpondiftef.Si ad Hannonem cos reieciflenab Hannone nihil cerci alia/ tum.nccenim diripi uolebant nobilem.atc^ opulcntam urbemtSi fpcrabant: cum Brutius op pugnaret:Pcenos nee probare,nec iuuare earn oppugnationcm apparerct: eo maturius ad fe defedturos.Grotone nee confilium unum inter populäres,ncc uoluntas erat. Vnus uelut morz bus inuaferat omnes Italia: ciuitates:ut plebes ab optimatibus diflentirennfenatus Romanis fauerenSi plebs ad Pœnos retraheret.Earh diffenfionem in urbe perluga nutiat Brutijs. Ariz ftomachum efle principem plebis,tradendæcç authorem urbis:0iin uafta urbe, latctp omni bus difieeftis mœnibus partitas ftationes cuftodiasep fenatorum ac plcbis cfte.quacuqj cufto diant plcbis homincs:eà patere aditum, Authore ac duce perfuga Brutij corona cinxerunt ur bem:accepcic^ à plebe primo impetu locos omnes,præter arccm,ccpcre. Arcem optimates tez nebannpræparato iam ante ad talem cafum perfugio. Eodem Ariftomachus perfugitttan^ Pœnis, non Bruttjs author urbis tradendæ fuiftct.Vrbs Croto mufum in circuitu patentem XII millia paftuum habuit ante Pyrrhi in Italiam aduentum.poft uaftitate eo bello fatftam uix pars dimidia habitabatur.f!umen,quod medio oppido fluxeranextra frequetia tedis loz ca præterfluebat muros,procul rjs, qui inhabitabantur. fex millia aberat ab urbe nobile temz plum,ipfa urbe nobilius,Laciniæ Iunonis,fandum omnibus circa populis.lucus ibi frequenti (ylua,^ ptoceris abictis arboribus fcptus,læta in medio pafcua habuit: ubi omnis generis faz crum dcæ pafeebatur pecus fine ullo paftore:feparatimcp cgrefti cuiufqj generis greges node temeabantad ftabula,nunquam infidqs ferarum.non fraude uiolati hominum.magniigitur fruduS ex co pecore capti: columnacp inde aurca folida fada, amp;nbsp;facrata eft: inclytumcp temz plum dioitrjs etiam,non tantum fanditate fuit. Ac miracula aliqua aftinguntur plerunqj ram infignibus locis. Fama eft aram efte in ueftibulo rempli: cuius cincrem nullus unquâ moucat uentus.Etarx Crotonis una parte imminens mari,altera uergente in agfum,fitu tantum naz Curait quondam munita:poftea SC muro cinda:qua per auerfas rupes ab Dionyfio Siciliæ ty ranrio per dolum fuerat capta. Earn turn arcem fatis,utuidebatur, tutam Crotoniatum optft mates tenebanncircunfcdentc cum Brutrjscos etiam plebe fua. Poftremo Brutrj,cum fuis üiz rrbus incxpugnabilem uiderent arcem: coadineceftitateHannonis auxilium implorant. Is conditionibuS addeditionecompellcreCrotoniatasconatus, utcoloniam Brutiorum codez duci, antiquam^ frequentiam corum recipere uaftam acdefertam bellis urbcm paterenturs omnium neminem præter Ariftomachum mouit. morituros fe affirmabant citius: quam imz mifti Brutrjs in alienos ritus,mores,legesc^,ac moxlinguam etiam uertcretur. Ariftomachus unus,quando nec fuadendoad deditionem fatis ualebat: nec ficut urbcm prodiderat, locum prodédæ arcis inueniebat:transfugic ad Hannonem. Locrenfes breui poft Icgati cum permifz fu Hannonis arcem intrafrent:perfuadent:ut traduci fe in Locros parerentuf.ncc ultima expc riri ucllent.iam hoc ut fibi liceret,impctrauerant SC ab Annibale, miftis ad idipfum turn Icga/ tis.Ita CrotoncexcefTum cft:dedudicp Crotoniatæ ad mare naues confcendunt.Locrosom: nis multitudo abeunt. In Apulia ne hyems quidem quicta inter Romanos, atqj Annibaz. lem erat. Luœriæ Sempronius conful, Annibal baud procul Arpis hybernabat. Inter eoslezi /kîî nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uia

82 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T • E R T I A B

uia prxlia cxoccaßonc^ant opportunitatehuius,aut ilh'us partis oriebantunmelior^cisRo' manus, 8C in dies caution tutioré^ ab infidrjs ficbat. In Sicilia Romanis omnia mutauerat mors Hieronis,regnumcp ad Hieronymu nepotem eius translatum, puerum, uixdum liber/ taccm,ncdum dominationem modice laturum, Læte id ingenium tutores^atq; amici ad præ^ cipitandura in omnia uitia acceperunt.Quæ ita futura cernens Hiero, ultima leneóla uoluiflc dicitur libéras Syracufas relinquere: ne fub dominatu puerili per ludibriu bonis artibus paiy tum firmatumc^ intcriret regnum.Huic conßlio eius fumma ope obftitere filiæ: nomen régi/ um penes puerum futurum ratæ,regimen return omnium penes fe,uiroscp fuos.Andronodo rum,Si Zoilummam rj tutorum primi relinquebantur. Non facile erat nonageßmum iam genti annum.circunfeflo dies noólesq^ muliebribus blanditijs liberare animum; ÔC conuerte/ re ad publicam priuatam curam.Itaq? tutores numero quindecim puero reliquit.quos prcca/ tus eft moriens:ut fidem erga populurti romanum quinquaginta annos ab fe cultam inuiola tarn fcruarentn'uuenemcp fuis potiflîmum ueftigrjs inßftere uellentidifciplinæ^, in qua edo/ lt;ftus eflct.Poft hæc mandata cum expiraffet:tutores prodeunt. teftamento prolato, pueroc^ in concionem produólo,(erat autem X v tune ferme annorum)paucis,qui per concionem ad excitandos clamores difpoßti erannapprobantibus teftamentum, cæteris uelut patre amiflb in orbaciuitate omnia timcntibus,funus fitregium magis amore ciuium ÔC caritate,quàm cu/ ra fuorum celebre. Deinde cæteros tutores fummouet Andronodorus: iuuenem iam effe di/ dlitans Hieronymum.ac regni potente m:dcponendocp tutelam.quæ ipß cum pluribus com/ munis eratiin fe unum omnium uiresconuertit. Vix quidem ulli bono, raoderatoep regi faci/ lis erat fauor apud Syracufanos.fuccedcnti tanta caritate Hieronis.uerum enimuero Hierony mus,uelut fuis uitijs defyderabilcm efficere uellct auumiprimo ftatim cofpedtu omnia quàtn difparia eflent,oftendit.nam qui per tot annos Hieronem.filium^ eius Gelonem, nee ueftis habitu.nec alio ullo infigni differentes à cæteris ciuibus uidiflent: amp;nbsp;confpexere purpuram, ac diadema.ac fatcllites armatos: quadrigisi^ ctiam alborum equorum interdu ex regia proce/ dcntem,more Dionyfij tyranni.Hunc tarn fuperbum apparatum, habitumep couenientes fc quebantur mores:contemptus omnium hominum.fuperbiX aures,contumeliofa di(fta,adituS non alienis modo,fed tutoribus etiä difficilis,libidines nouæ,inhumana crudelitas.itac^ tâtuS omneis terror inuaferat:ut quidä ex tutoribus aut morte uolutaria,aut Riga præuerterent me/ tum fuppliciorum.Tres ex ijs,quibus folis aditus in domum familiarior erat: Andronodorus

Zoilus,generi Hieronis,ÖC Thrafo quidam,de alijs quidem rebus baud magnoperc audic bantur.Tendendo autem duo ad Carthaginenfes,Thrafo ad foderateromanam,certamioc ac ftudrjs interdum in fe conuertebant animum adolefcentis.Coniuratio in tyranni caput fa/ óla indicatur per Calonem quendam æqualem Hieronymi,K iam inde à puero in omnia fa/ miliaria iura aftuetum.Index unum ex coniuratis Theodorum,à quo ipfc appellatus eranno minare poruit.qui coraprehenfus extemplo,tradituslt;ç Andronodoro torquendus, de fe ipfc haud cunótanter faffus,confcios cælabat.poftremo cum omnibus intolerandis patientiæhu/ manæ cruciatibus laceraretunuiólu mails fè fimulans auertit ab conferjs in infontes indicium:-Thrafonem effe aüthoré conßlij mentitus.nec niß tam potend duce confifbs, rem tantara au' furos.ab latere inde eos nominat tyraniiquorum capita uilifltma fingenti inter dolores,gcmi/ tusq^ occurrêre.Maxime animo tyranni credibile indicium Thrafo nominatus fecit. itaqj c» templo traditur ad fupplicium.adieifticp pœnæ cæteri iuxta infontes. Cófciorum nemo,cum diu focius conßlij torqueretur:aut latuinaut fugit.tantum illis in uirtute ac fide Thcodori fidu ciæ fuit: tantumcp ipß Theodoro uirium ad arcana occultanda. Itaqj, quod unum uinculum cum Romanis focietatis crat: Thrafone fublato c medio, extemplo haud dubie ad defeiftio/ ncm res fpciftabat.legaric^ ad Annibalem mifliracremiffi ab co cum Annibale nobili adule/ (ccntulo,Hippocrates, Epicides,nati Carthagine, fed oriundi ab Syraeußs exule auo. Pee/ ni ipß materno genere. per hos iunóta focietas Annibali, ac Syracufano tyranno. nec inuito Annibale apud tyrannum manferunt. App. Claudius prætor,cuius Sicilia prouinda erat: ubi ea accepit: extemplo legatos ad Hicronymum mißt, qui cum fefe ad renouandâm fode/^

catetn»

L î B E R ’Q^'y AU T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»5

tatem,qux cum auo fuifTetîuénine dicerennper ludibrium audid.di'minît^p futit ab quæfentc per iocum Hieronymoiquæ fortuna cis pugnæ ad Cannas fùiflet.uix credibilia cnim legatos Annibalis narrare.uclle quid ueri fit fcire:ut ex eo utram fpcm fequatunconfilium capiat. Ro mani, cuna ferio legationesaudire cœpiflet: redituros fc ad eum dicentes elîe, monito magis eo,quàm rogato.ne fîdcm temere mutaret:profîcifci4tur, Hieronymus legatos Carthaginem mifit ad fœdusex focictate cum Annibale faciendum.Paólo conucninui;cum Romanos Sici lia expuliflent:fid autem breui forc:fi naues.atc^ excrcitum mififlcnt)Himcra amnis, qui fer/ tnè infulam diuidit: finis regni Syracufani, ac Punici imperrj efler. Aliam deinde inflatus aC fencationibus eorum.qui eum non Hicronis tantum,fed Pyrrhi etiam regis materni aui iube bant meminiflejegationem mifinqua æquum cenfebat:Siciliam fibi omnem cedi: Iraliæ im/ perium proprium quæri Carthaginenfi populo. Hane leuitatem ac iaótationcm animineqj mirabantur in iuuene furiofo: neep arguebant:dummodo auerterenteum ab Romanis. Sed omnia in eo præcipitia ad exitium fuerunt.nam'cûm præmiflis Hippocrate,atqj Epicide cum binis millibus armatorum ad tentandas urbcs,quæ præfidqs tenebantur Romanis'.S: ipfc in Leontinos cum cætero omni exercituferant autcm ad x V millia peditum cquitumcp)prôfe/ ôtus effenliberas ædes coiurati (amp; omnes forte militabant) imminentes uiæ anguftæ,qua de/ feendere ad forum rex folebat:fumpferunt.ibi cum inftrudi armatiep cætcri tranfitum expe/ (ffantes ftarcnuuni ex cisflndigemini fuit nomen;quia euftos corporis cratipartcsdatæ funts ut cum appropinquarct ianuæ rex; per caufam aliquâ in anguffqs fuftinerct ab tergo agmen, lca,ut conuenerattfadlum eft.tanquam laxarct elaiû pedem abftridlo nodo,moratus turbam Indigemincs,tantum intcrualli fecit:ut cum in prætcreuntcm fine armatis regem impetus fie/ reuconfoderetur aliquot prius uulneribus:quàm fuccurri poflet. Clamorc Si tumultu audito, in Indigeminem iam baud dubie obftanté tela conrjciuntur.per quæ tamen,duobus acceptis uulncribus.euafit.fuga fatcllitum.ut iaeentem uidêre regemtfada eft.interfcdores pars in fo/ rum in multitudiné lætam libcrtate.pars Syraeufas pergunt ad præoccupanda Andronodoz ti.regiorumcp aliorum confilia.Incerto rerum ftatu, Ap. Claudius bellum oriens ex propin/ quo cum cernerenfenatum literis certioré feciuSiciliam carthaginêfi populo,5i Annibali conz ciliari.ipfeaduerfus fyraeufana confilia prouinciam, regniq^ fines, omnia conuertit pratfidia* ' Exitu anni eius Q.Fabius ex authoritate fenatus Puteolos, per bellum cœptum frequétari emporium,comunrjtipræfidiumcç impoiuit.inde Romam comitiorum cauià ucniés,in eum, quem primum diem comitiale habuit:comitia edixif.atcç ex itincreprçtcr urbem in campum defcendit.Eo die cum fors prærogatiuæ ante iunioru exifleheac^ T.Oôfacilium,^ M. xt my lium Regulum coss.diceret.ium Qi.Fabius filentio fadto tali oratiône eft ufus. Si aut pacem in Italia,aut bellum cum eo bofte haberemus:in quo negligentiæ.aut errori locus efletiqui uc ftris ftudr)s,quæ in campum ad mandâdos quibus uelitis honores aftèrtis: moram ullam of/ ferrct:is mibi parum meminifte uideretur ueftræ libertatis. fed cû in hoc bello,cum hoc hofte nunquam ab ullo duce fine ingenri noftra clade erratum fit:eadcm uos cura, qua in acicm ar/ tnati defcêditis:inire fuftragium ad creandos coss.decet:ô£ fibi fie quencp dicere. Annibali im peratori parem confulem nomino.Hocanno ad Capuam lubellioTaureæ Câpano fummo equiti prouocanti fummus Romanus eques Afellus Claudius oppofitus. Aduerfus Gallum quondam prouocantem in ponte Anienis Manlium fidétem Si animo Si uiribus misère ma/ iores noftri. Ob eandê caufam haud multis annis poft fuiffe no negauehm: cur M.Valerio non diffîderet'',aduerfus fimiliter prouocantc arma capienti Gallu ad certamen.Quéadmodu peditesequitesep optamus ut ualidiores.fî minus,ut pares hofti habeamus;ita duci hoftiu pa rem imperatoréquæramus.Cum qui eft fummus in ciuitate dux,eû legcrimus:tum repente le (ftus,in annucreatus aduerfus uetérêac perpetuuimperatorécôparabitur,nullisneqjtéporis» netç iuris inclufum anguftrjs;quominus ira omnia gerat,adminiftretcç.ut rêpora poftùlabut belli.nobis auté in apparatu ipfo,ac tantu inchoâtibus res,annus circûagitur. Quoniâ quales triros create uos confules deceat,fatis eft dilt;ftû:rcftat ut pauca de cis,in quos prærôgatiuæ fa/ uor inclinauit:dicâ.M.Æmylius Regulus flamé eft Quirinalis: que nccj? mittete à facris.ncqj retinête

84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T' E R T r AE

reti'nere pofTumustutnon dcùm.aut belli deferamus curam.Oótacilius forons mcæ fîliâuxo/ ‘ tem,att|î ex ca liberos habet.cæteru non eaueftra in me.maioresq^ meos mérita funnurnon potiorem priuatisneccßitudinibus rempublicam habeam. Quilibetnautarum,urôlorumt$l tranquillo mari gubernare poteft.ubi fæua orra tempeftas eH:ac turbato mari rapitur uento • nauisitum uiro gubernatorc opus eft.Nontranquillo nauigamus: fed iam aliquot procel/ lis fubmerß penè fumus.itaqj quis ad gubernacula fedeanfumma cura prouidendû, ac præca uendum nobis eft.In minore re experti T.Odtacili opéra tuam fumus.haud fané, cur ad ma lora tibi fidamus:documcnti quicquam dedifti. Claftem hoc anno, cui tu præfuifti.trium re/ rum caufa parauimusiut Africæ oram popularetunut tuta nobis Italiæ litora effenuante ora/ nia,nc fupplementum cum ftipendio,commeatuc^ ab Carthagine Annibali trâfportaretuf» Create confulem T.Otftaciliummon dico fi omnia ha;c,fed fi aliquid eorum reipublicæ præ/ ftitit.Sin autem te claftem obtinête, etiam uelut pacato mari quælibet Annibali tuta atqj in/ tegra ab domo ueneruntifi ora Italiæ infeftior hoc anno,quam Africæ fuitiquid dicere potes; cur te potiftimum ducem Annibali hofti opponant f Si conful eftes: ditftatorcm dicendum exemplo maiorum noftrorum ccnfercmus. ncc tu id indignari poftes: aliquem in ciuitate ro/ mana meliorem bello habcri,quam te.magis nullius intereft, quam tua T, Odtacilimon im/ ’ poni ceruicibus tuisonus-.fub quo concidas.Ego magnopere füadeo:eodé animo, quo,fi ftan tibus uobis in aciem armatis repente deligendi duo imperatores eftent; quorum dueftu atep aufpicio dimicaretisihodie quoeç confules creeds: quibus facramenta liberi noftri dicant: ad quorum edidtum conucniannfub quorum tutela atque cura militent. Lacus Thrafimenus,S£ Cannæ,trifte ad recordationem exemplanatad præcauédum fimile, utiles documento funt, Prærogatiua iuniorum in fuftragium reuocata,cum T.Odlacilius ferociter eum continuai« confulatum uellc uociferareturiatcp obftreperenlidlores ad eum accedere conful iuftit.Öi quia» in urbem non inierat,protinus in campum ex itincrc profedlus: admonuit:cum fecuribus fibi:. fafees præferri.Interim prærogatiua fuftragium inincreatic^ in ea confules Q. Fabius Maxi/ mus quartum.M.Marcellus tertium.eofdem confules cætcræ centuriæ fine uariatione ulla dt xerunt.öi prætor unus refelt;ftus,Q. Fuluius Flaccus nonum. alq creati: T. Odlacilius CraftuS iterum,Q:Fabius confulis filius.qui tum ædiliscurulis erat: P.Cornelius Lentulus. Comitrjs prætorum perfeclis,S.C.fadlum eft:ut Q.Fuluio extra ordinem urbana prouincia effet: isep potiftimum cofulibus ad bellum profedtis,urbi præeffet.Aquæ magnæ,ôî nines eo anno fuc/ runt:Tyberistp agros inundauit cum magna ftrage tedlorum, pecorumcp amp;nbsp;hominum per/-nicie. Quinto anno fecundi punici belli Q.Fabius Maximus quartum, M. Claudius Mar/ cellus tertium,confulatum ineuntes plus folito couerterant in fe ciuitatis animos, multis enin» annis tale confulum par non fuerat. Refcrcbant fenes:fic Maximum Rullum cum P. Decio ad bellum gallicumbfic poftea Papyrium,ÖC Caruilium aduerfus Samnites, Brutiosc^,amp; Lu/ canum cum Tarentino populum,confules declaratos. Abfens Marcellus conful creaius: cuin ad exercitum effet, præfcnti Fabio, atep ipfo comitia habentc, confulatus continuatus. Tem/ pus,ac neceftitas belli,ac diferimen fummæ rerum faciebant: ne quis aut in exemplum exqui/ reret:auc fufpedlum cupiditatis imperfj confulem haberet. quin laudabat potius magnitudi/ nem animi:quod eft fummoimperatoreeffe opus reipublicæ feiret-.feep cum hauddubie effc; minoris inuidiam fuam.fi qua ex re oriretunquam utilitatem reipublicæfeciftet.Quo die ma/ giftratum inierunt confuies:fenatus in Capitolio eft habitus: decretum^ omnium primum» ut confules fortirentuncompararentép inter fe:uter cenforibus creadis comitia haberet: priuf/ quam ad exercitum proficifceretur.Prorogatum deinde imperium omnibus:quiadexcrcitu3 crantiiufticp in prouinerjs mancre: T. Gracchus Luccriæ,ubi cum uolonum exercitu crat, C, Terentius Varro in agro Piceno, M. Pomponius in Gallico.ex prætoribus prions annipro/ prætor Q.Mutius obtineret Sardiniam : M. Valerius ad Brundifium oræ maritimæ,intétuS aduerfus omnes motus Philippi Macedonum régis,præeffet. P.Cornelio Lcntulo prætori Sicilia décréta prouincia iT.Ocftacilio claftis eadem: quam aduerfus Carthaginenfes priore anno habuiffet. Prodigia eo anno multa nyntiata funt.quæ quo magis credebant fimpliccs ac reli/

LIBER Q^V A R T V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8$

ac reli'giofi homines:eo etiam plura nuntiabantur.Lanuuq l'n æde intus Sofpitæ îünotiis cor uos nidutnfccifle.In Apulia palmâ uihdern arfifle, Mantuæ ftagnû efFufum Mincio amni cruentum uifum.Et Calibus creta,ôiRomæ in foro Boario fanguine pluuifle.Et in uieo Iftriz CO fontem fub terra tanta ui aquarû fluxifle:ut ferias,doliacp,quæ in eo loco eranuprouoluta uelut impetus torrêtis tulerit.Tadta de ccelo,atrium publicum in Capitolio, ædem in campo Vulcanimucem in Sabinis,publicamc^ uiam:murü,ac portam Gabijs.Iam alia uulgata mi/ racula erantîhaftam Martis Præneftefua fponte promotätbouem in Sicilia locutum: infanz tern in utero matris in Marrucinis.Io triumphe,clamalle:ex muliere Spoleti uirum fadlu:Ha driæ aram in cœlo,fpeciescç hominum circu earn cum candida uefte uifas efle.Quin Romæ quocç in ipfa urbe fecundu apum examen in foro uifum.quod rairabile ert:,quia rarum,affir/ mantes quidam legiones fe armatasin laniculo uidere,concitauerunt ciuitatem ad arma.qui cum in laniculum iuiffentmegarunt quenquam ibi.præter afluetos collis eius cuitores,appa/ ruiflè.Hæc prodigia hoftijs maioribus procurata {unt ex arufpicum refponfo: Si fupplicatio omnibus drjs,quoru puluinaria Romæ iïnuindióta eft.Perpetratis,quæ ad pace deùm perd nebanude republica bello^ gerendo,ôi quantum copiarum.Si ubi quæq? eiTentjConfuIes ad fenatum retulerunt.Duodeuiginti legionibus bellum geri placuit:binas confulesfibi furaeret binis Galliam,Siciliamcp,acSardinia obtineri:duabuscjQ. Fabiû prætorem ÂpülivT,dua/ busuolonum T.Gracchum circa Luceriam præefle:(îngulas C.Terentio proconfuli ad Pice num,ôi M. Valerio ad claflem circa Brundiäum, Si duas urbi præiîdium relinqui.Hic ut nu/ merus legionu expleretunfex nouæ legiones erant fcribendæ.EaS primo quocç tempore con fuies fcribere iuflï:8i claflem parare:ut cum eisnauibus.quæ pro Calabriæ litoribus in ftatio/ ne eflent: c l longarum nauium claflîs eo anno expIeretur.Deledtu habito.ôi nauibus no uis deduôlis.Q.Fabius comitia cêforibus creâdis habuit.creati M.Attilius Regulus.Si P.Fu/ dus Philus.Cumincrebrefceret rumonbellura in Sicilia eflèrT.Oôtaciliuseô cum clafle pro/ ficifci iuflus eft.Cum deeflent naucæ:confules ex fenatus confulto edixerunt:uc qui L.Æmy/ lio,C.Flaminio cenforibus,millibus æris quinquaginta ipfe, aut pater eius cenfus fuiflèt ufc^ ad centu millia:aut cui poftea res tanta eflet facflamautâ unum cum fex menfiû ftipendio da ret.qui fupra centum millia ufcß ad CGC millia:trcis nautas cum ftipêdio annuo.qui fupra trecenta millia ufq? ad decies æris:quincp nautas:qui fupra decies:feptem.iènatoresodlo nau tas eu annuo ftipendio darent.Ex hoc ediôlo dati nautæ armati,inftruôtiqp ab dominis cum triginta dierum codliscibarrjsnauesconfcenderunt.Tum primum eft fàôlumt claflîs Roma na foerjs naualibus priuata impenfa paratis compleretur. Hic maior folito apparatus præci/ pue conterruit Câpanosme ab obiîdione Capuæ bellum eius anni Romani inciperent.itac^ legatos ad Annibalem oratum miferuuut Capuam exercitu admoueret.ad eam oppugnan dam nouos exercitus feribi Romæmec ullius urbis defeôlioni raagis infenfos eorum animos efle.Id quia tam trepidi nuntiabânmaturandu Annibal ratus,ne præuenirêt Romani: profe ïftus Arpis ad Tifata in ueteribus caftris fuper Capuâ cofedit.inde NumidisHifpanisc^ ad præfidiu flmul caftroru fîmul Capuæ reliôlis, eu cætero exercitu ad lacû Auerni per fpeciem facrificâdûre ipfa,ut tentaret Puteolos:quic^ ibi præfi'dio eranndefeendit. Maximus, poft^ Annibalem Arpis profeôlu. Si regredi in Camp3niâ,allatu eft:nec die,nec nodle intermiflo itinere,ad exercitum redinSi T.Gracchum ab Luceria Beneuentum copias admoucrezQ.Fa bium prætorem(is filius confulis erat)Luceriam Graccho fuccedere iubet.In Siciliam eodem tempore duo prætores profeôlitP. Cornelius ad excrcitû:O(ftacilius,qui maritimæ oræ,rei^ nauali præeflet.Si cæteri in fuas quifq? prouincias profcdti.Si quibus prorogatum imperium erat:eafdem,quas priore anno,regiones obtinuerunt. Ad Annibalem,cum ad lacum Auer ni eflenquinq? nobiles iuuenes ab Tarento uenerunpartim ad Thraiîmenum Iacum,partim ad Cannas capti,dimiflî^ domos cum eadem comitate,quaufus aduerfus omnes Romano tum focios Pœnus fuerat. li memoresbeneficiorû eius perpulifle magnam partem fe iuuen tutis tarentinæreferunnut Annibalisamicitiam ac focietaté,quàm populi Romani mallentî legatosep ab fuis miffos rogare Annibalem:ut exercitu propius Tarentu admoueat. fi fi'gna h h eius

86 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C . T E R T 1 AE

eius (1 caftra confpèóla à Tarento fïnt:haud ullam interccffuram moram.quin urbs dedatur. in poteftate lunioru plcbem,in manu plebis rem tarcnunaeflc.Annibal collaudatos eos.one ratoscp ingcntibus promiflïs domum ad cœpta maturanda redire iubet: fe in tempore affu-' turum effe.Hac cu fpe dimiffi Tarentini.Ipfum ingens cupido inceflerat Tarêti potiundi.ur/ bem effe uidebat cum opulenta nobilemtp, turn maritima,amp; in Macedonia opportune uer/ famiregem^ Philippum hunc portum, ß tranßret in Italiam:cum Brundißum Romani ha berét:petiturû.Sacro inde perpetrato.ad quoduenerat:ÔC dum ibi moratur,peruaftato agro cumano ufcß ad Mifeni promontoriu,Puteolos repente agmen conuertitad opprimcndutn præfidiu Romanum.Sex millia hominu erant:amp; locus munimento quoc^, no natura modo tutus.Triduu ibi moratus Pœnus,ab omni parte tentato præßdio. deinde,ut nihil procédé/ banad populandû agrum neapoliranum magisira,quàm potiundæ urbis foe proceflït.Ad/ uentu eius in propinquum agrum nolana mota efl: plebs,iamdiu auerfa ab Romanis, Si infc fta fenatui fuo.itaq^ legati ad accerfendum Annibalem cum baud dubio promiflo tradendæ urbis uenerunt.Præuenit incœptû eorû Marcellus conful à primoribus accitus.die uno Suefz fulam à Calibus,cum Vulturnus amnis trarjcienté moratus eflet:contenderat.inde proxima nodlefexmilliapeditum,equitesc^ CGC, quipræfidiofenatuieflcnnNolamintromifit.Si uti à confule omnia impigre faóla funt ad præoccupandâ Nolam:ita Annibal tempus tere/ bat-.bis iam ante nequicquâ tentata re fegnior ad credendu Nolanis faótus.Iifdem diebus Si Q.Fabius conful ad Cafilinum tentandum,quod præfidio punico tcnebatunuenit.Et ad Be neuentum uelut ex côpofito parte altera Hanno ex Brutijs cum magna pcditum equitumiç manu,altera T.Gracchus ab Luceriaaccefiït.qui primo oppidum intrauit.deinde,ut Hanno tiem tria millia ferme ab urbe ad Calorem fluuium caftra pofuifte,amp; inde agru populari au/ diuinÔC ipfe egreffus mœnibus mille ferme paffus ab hofte caftra locanibicp cocionem mili/ turn habuit.Legiones magna ex parte uolonu habebat: qui iam alterum annum libertatem tacite mereri.quàm poftulare palam maluerant. fcnferat tarnen hybernisegrediens murmur in agmine effe querentium,nunquam ne liberi militaturi eftentC fcripferatcß fenatui,non tam quid defyderarennquàm quid meruiflent. bona,forti(^ opera eoru fe ad earn die ufum:nclt;^ ad exemplum iufti militis quicquam eis,præter libertatem,deefte.De eo pcrmiftum ipfi erat: faceretquod è republica duceretefteJtac^ prius quàm cum hofte manumcofereretpronun/ tiatîtempus uenifle eis libertatis,quam diu fperaflènt:potiudæ.poftero die fignis collatis di/ micaturu puro ac pateti campo: ubi fine ullo infidiaru metu uera uirtute geri res poftet. Qui caput hoftis retulifteneum fe extemplo liberum iufturum efte.qui loco ceftîftet: in eum feruili fupplicio animaduerfurum.Suam cuicç fortunam in manu efte.libertatis authorem eis nofe fore folum:fed cofulem M.Marccllum,ô2 uniucrfospatres: qui confulti ab fe de libertate co/ rum fîbi permififtent.Literas inde confulis,ac fenatus confultu recitauit. Ad quæ clamor cum ingenti aftenfu eft fublatus.pugnam pofcebannfignumq^ ut daret extemplo, fcrociter infta/ bant.Gracchus prælio in pofterû diem pronûtiato, cocionem dimifit.Milites læti, præcipue quibus merces nauatæ in unum diem operæ libertas futura erat:armis expcdiendis quoa re/ liquum diei fuit,côfumpferunt. Poftero die ubi figna cœperût canere:primi omnium parati, inftrudlié^ ad prætorium conueniunt.fole orto Gracchus in aciem copias eduxit.Nec hoftes moram dimicandi fecerunt.Decem Si feptem millia peditum erant,maxima ex parte Brutij. ac Lucani:equites m c C:inter quos pauci admodu Italici-.cæteri Numidæ ferè omnes,Mau ricp.Pugnacum eft Si acriter,K diu.quatuor horis neutro inclinata eft pugna. nec alia magis Romanum impediebat res: quàm capita hoftiû pretia libertati fadta. nam ut quiqj hoftem impigre occiderat:primum capita ægre inter turbam tumultumc^ abfcindendo tempus tere/ bac:deinde occupata dextra tenendo caput,fortiftimus quifq? pugnator efte defierat. Quod ubi tribuni militum Graccho nuntiauerunt:neminem ftantem iam uulnerari hoftem: carnifî cari iacentes:SC in dextris militum pro gladijs humana capita efte:fignum dari propere iufli't: proijeerentcapita:inuaderent(Ç hoftem. claram fatis. Siinfignem uirtutem efte:nccdubiam libertaeë futurâ ftrenuis uiris.Tum redintegrata pugna eft: ôC eques etiam in hofte cmiftus.

Quibus

LIBER Q_ V A R T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;87

Quibus cum itnpigre Numidæc6curri{ïent,necfcgnior equitu qüàm pcdicum pugna fOet, jterû in dubium adduôta icstcum ucrincp duces.Romanus Brutium,Lucanumc^ totics à ma ioribus fuis uidtos fubactoscp, Pœnus mâcipia Romana, Sd ex crgaftulo militem uerbis ob/ tereret.Poftrcmo pronûtiat Gracchustcflc nibihquod de libcrtate Ipciaréf.nifi eo die fufi fu/ gatiép hofteseiïcnt.Ea demum uox ita animos accendinatqj renouaco clamore uelutalfj re pente fadlutanta ui fc in hoftem intulerunf.ut fuftineri ultra non poffent.Primo antcfîgnani Pœnorû,deinde Ggna percurbata:poftremo totaimpulià aqcs:inde hauddubieterga data, tuuntf^ fugientes in callra adeo pauidi trepidiéç ut ne in portis quidem,aut uallo quifquam reftiterit:ac propè cotinenti agmine Romani infecuti, nouum deintegro prælium incluli ho/ ftium uallo ediderint. Ibi ficut pugna impeditior in angufttjs, ita cædes atrocior fuit.ôi adiu/ ucre captiui:qui rapto inter tumultû ferro cóglobati.SC à tergo ccciderut Pœnos:amp; fugam im pedierunt.itacç minus duo millia hominum ex tâto exercitu, ÔC ea maior pars equitum cum ipfo duce effugerunt.alfj omnes cæ(î:aut capti.capta amp;nbsp;ligna duodequadraginta. Ex uidlori/ bus duo millia fermé cecidere.præda omnis,præter quàm hominû captorum.militi concefla cft. SC pecus exceptum eft: quod intra dies triginta doraini cognouiflent. Cum præda onu/ fti in caftra rediflent:quatuor millia fermé uolonum militû,qui pugnauerât fegniusmec in ca ftra irruperant fimuhmetu pœnæ collem haud procul caftrisccperunt.poftero die per tribu/ nos militum inde dcdudli,concione militum aduocata à Graccho,fupcrueniunc. Vbi cû pro/ conful uetercs milices primum,prouc cuiufq; uirtus atcç opera in ea pugna fuerat:militaribus donis donaifet: tune quod ad uolones attinerct: omnes ait malle laudatos à iè, dignos,indi/ .gnoscp,quàm quenquam eo die cafligatum efle.quod bonum fauftum felixep reipub.ipGsq^ elfetiomnes eos liberos efle iubere.Adquam uocem cum clamor ingenti alacritate fublatus eiTenac nunccoplexi inter fe,gratulanceséji,nuncmanusad cœlum tollentes bona omnia po pulo Romano,Gracchoep ipli precarentuntum Gracchus,prius quàm omnes iure libertatis æquaffem:inquit:ncminem nota ftrcnui,aut ignaui militis notafle uolui.nunc exfoluta iam fi de publica,ne diferimen omne uirtutis, ignauiæcp pereaunomina eorum, qui detreôlatæ pu/ gnæ memores feceffionem pauloante feceruntireferri ad me iubeboicitatoscp fingulos iureiu rando adigammifi quibus morbus caufa eritmô aliter,quàm liantes cibum potumep,quoad iftipédia faciéneapturos efle.Hanc mulclam ita æquo animo feretis:fi reputabitismulla igna uiæ nota leuiore uos delîgnari potuiife.Signu deinde colligédi uafa dedinmilitcscp prædam portantes agentesép per lafciuiâac ioeû ita ludibundi Beneuentum rediere: ut ab epulis celez brem feftumepdiem actis,no ex acie rcuerti uideretur.Beneucntani omnes turba effufa cum obuiam ad portas exilTeuncopledli militesigratulari: uocare in hofpitiu. Apparata conuiuia omnibus in propatulo ædium fuerânad ea inuitabanf.Gracchumqj orabantiut epulari per/ rnitteret militibus.Et Gracchus ita permifit:in publico cpulareni: omnes. Ante fuas quibufqj fores prolata omnia,pileati,aut lana alba uelatis capitibus uolones epulati funt,alii accuban/ tes,alq ftantes:qui fimul miniftrabantuefcebanturcp.Digna res uifa:ut fimulachrij célébra« eius diei Gracchus, poftquam Roma redqnpingi iuberet in æde libertatis: quam pater eius in Auentino ex mulcaticia pecunia facienda curauit:dedicauitcp. Dum hæc ad Bcncuentû geruntur: Annibaldcpopulatus agrum neapolitaniâ ad Nolam caftra mouet.Quem ubi ad/ üentare conful fenfit: Pomponio proprætore cum eo exercitu,qui fuper Suelïulam in caftris crat:accito,ire obuiam hofti paratmc moram dimicâdi faceret.Claudium Neronem cum ro/ bore equitum lîlentio noétis perauerfam maxime ab hofte portam emittit: circunucdlumcp occulte fubfequi fenfim agmen hofhu iubet: SC cum coortu prælium uideretiab tergo fe obq/ cere.Id errore uiarum,an exiguitate temporis Nero exequi no potuerinincertum eft.Abfen/ te eo cum prælium cómiftum eftecTuperior quidem haud dubie Romanus erat.fed quia equi tes non affuere in tcmporeæatio compofiræ rei turbaca cft.Non aufus infequi cedentes Mar cellus.uincentibus fuis fignum receptui dcdic.plus ramen duo millia hoftium eo die cæfa tra/ duntur-.Romanorum minus CCCC. Solis fercoccafu Nero diem notflcmcp nequicquam fatigatis equis hominbustp,ne uifo quidem hofte rediens adeo gtauiter eft ab confule incre/ h h 1 patus;

88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AE

patus-.ut per eum ftetifle dicerenquo minus accepta ad Cannas redderetur hofti clades. Po' ftero die Romanus in aciem defccndit.Pœnus tacita ctiam cofeflione uiólus caftris fe tenuit. Tertio die filentio noólis,omiiïa fpe Nolæ potiundæ.rei nunquam profpere tentatæ, Taren tum ad certioré fpem proditionis proficifcitur. Nec minore animo res Romanæ domi, militiæ gerebantur.Cenfores uacui ab operû locandorû cura propter inopiam ærari}: ad mo res hominum regendos animum aduercerunt,caftigandacp uitia:quæ,uelut diutinis morbis ægra corpora ex fcfe gignunnnata belloerant.Primü eos citauerunnqui poft cannenfem pu gnam rempub.deferuiflejtaliac^ exceftiffe uelle dicebâtur.princeps eorû L.Cæcilius Mctcl/ lus:qui quæftor turn forte erat.iuflo deinde eo,cæteris(^ eiufdé noxæ reis caufam dicere.cum purgari nequiflcnt:pronuntiarunt:uerba,orationemcç eos aduerfus rempublicam habuiftc; quo coiuratio dcferendæ Italiæ caufa fieret.Secundû eos citati nimis callidi exoluendi iuriiîu randi interprétés,qui captiuorû ex itinere regreflï clam in caftra Ânnibalis,folutum,quod iu/ rauerant redituros:rebantur.His,fuperioribust^ illis equi adempti: qui publicu equum habe banntribucç moti, ærarrj omnes faóti.Neq^ fenatu modo,aut equeftri ordine regendo cura fe cenforu tenuit.nomina omnium ex iuniorum tabulis excerpferûnqui quadriennio non mi/ litaffennquibus neep uacatio iufta militiæ.neque morbus caufa fuiftet. amp;nbsp;ea fupra duo mi Ilia nominû in ærarios relata:tribu^ omnes moti. additume^ inerti cenforiæ notæ trifte fenatuS confultu:utrj omnes,quos céfores notaflent:pedibus mererénmitterentur^ in Siciliâ ad can nenfis exercitus reliquias.cui militum generi no prius nbsp;nbsp;pulfus Italia hoftis effctjfinitum fti/

pendiorû tempus erat.Cû cenfores ob inopiam ærarf) fe iam locationibus abftinerét ædium facrarum tuendarû.curuliumcp equoru præbêdorum,ac fimilium his rerum,côuenere ad coS frequentes’.qui haftæ huius generis aflueuerât;hortaricç cenfores;ut omnia perinde agerent; locarcntcp;ac fi pecunia in ærario eftet.neminem nifi bello cófeóto,pecuniam ab ærario peti/ turum effe.Couenere deinde dominieoru:quosT.Semproniusad Beneuentû manu emife/ rattaccerfitoscç fc ab triumuiris menfarrjs efle dixerunnutpretia ièruoru acciperent.cæterutn non ante^ bello cófeólo accepturos eftc.Cum hæc inclinatio animorum plebis ad fuftinenz dam inopiam ærarrj fîerenpecuniæ quoq^ pupillares primo,deinde uiduarû cœptæ conferri: nuf^ eas tutius,fan(ftiusq^ deponere credentibus.qui deferebanhquàm in publica fide.inde fi quid cmptum,paratumcp pupillis,acuiduis foret:àquæftorepcrfcribebaf. Manauitea pri uatorum benignitas exurbe etiam in caftra:utnô eques,n6 centurio ftipendium accipcrcnt: mercenariumt^ increpantes uocarent,qui accepiffet.Q. Fabius coful adCafilinum caftra ha bebat’.quod duùm millium Campanoru,amp; feptingentoru militu Annibalis tenebatur præfî dio.Præerat Statius Mecius,miftus ab Cn.Magio Atellano’.q eo anno Mediaftuticus erat; feruitiacp,ÔCplebem promifeue armabanut caftra Romana inuaderet:intento cofule ad Ca/ filinum oppugnâdum. Nihil eoru Fabium fcfellit.itaqj Nolam ad collega mittinaltcro exer citu,dum Cafilinumoppugnatunopus efle,qui Campanis opponatur.uel ipfe reliôto Nolæ præfidio modico ueniret. uel fi eum Nola tenerct, ÔC needum fecuræ res ab Annibale eflent; T.Gracchu proconfulem à Beneuento accituru.Hocnuntio Marcellus duobus militum milli busNolæin præfidio relicftis,cum cæteroexercitu Cafilinum uenit. aducntuip cius Câpani iam mouentes fefe quieuerunt.ita àduobus confulibus Cafilinum oppugnari ccptû.ubi cutn multa fuccedêtes temere meenibus Romani milites acciperent uulnera; neq^ fatis inceptis fut cederenFabiusomittendârem paruam,ac iuxta magnis diffîcilem,abrcedendumcp inde cen febat’.cum res maiores inftarent. Marcellus multa magnis ducibus ficut no aggredienda.ita femel aggreflîs no dimittenda efle dicendo,quia magna famæ momenta in utrâq^ parte fie/ rent; tenuit ne incepto abiret'’. Vineæ inde,omniatp alia operû machinationûc^ genera cum admouerêtunCâpaniep Fabium orarennut abire Capuam tuto liceret:paucis cgreflïs,Mar/ tellus portam,qua egrediebancur:occupauit:cædesép promifeue omnium circa porta primo, deinde irruptione faóla,etiam in urbe fieri cccpta eft.Quinquaginta ferè primo cgrefli Cam panorum cum ad Fabium cofogiflennpræfidio eius Capuam peruenerunt. Cafilinum inter colloquia,cunôtationem^petentiu fîdera,per occafionem captum eft, captiui,quiq^ campa/

norum.

LIBER CVV A R T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;8?

norum,qui^ Annibalis militum cranuRoraam mifli:atqj ibi in carcere i'nclnfi funt.oppida norum turba per finitimos populos in cuftodiä diuifa. Quibus diebus à Caßlino re bene ^efta receiTum eft: eis Gracchus in Lucanis aliquot cohortes in ea regionc cofcriptas cu præ/ tecfto focioru in agros hoftium prædatu miliLeos effufc palatos Hanno adortus,haud muL to minorem,^ à Bencueto acceperat:reddidithofti cladem:atqj in Brutios raptimjie Grae/ chus aflcqueretuncoceßTit. Confulesgt;Marcellus retro,unde uenerat,Nolam redinFabius in Samniu ad populandos agros,recipiedastp armis.quæ dcfecerât,urbes proceflît. Caudinus Samnis grauius dcuaftatus:perufti, populatiq^ late agri:prædæ pecudu, hominumc^ aamp;æ, oppida ui capta,Côpulteria,Telefia,Cofla,Melæ,Fuifulæ,ôi Orbitanium.ex Lucanis Bian/ dæ.Apuloru Ancæ oppugnatæ.Millia hoftiû in his urbibus x x v capta,aut occifatôi tece pti perfugæ C C c l x x. quos cum Romam mififlet cofuhuirgis in comitio cæfi omnes, ac de faxo deiedti. Hæc à Q.Fabio intra paucos dies gefta. Marcellum ab gerédis rebus ua litudo aduerfa Nolæ tenuit.Et à prætore Q.Fabio,cui circa Luceria prouincia erat: Accua op pidum per eos dies ui captu:ftatiuacj ad Ardoneas comunita. Dum hæc al ij s locis ab Ro manis geruntura'am Tarentum peruencrat Annibalcum maximaomnium,quacuncj^ ierar, clade.in tarentino demum agro pacatu incedere agmén cœpit.nihil ibi uiolatu: nec^ ufquam uia exceffum eft.apparebatcp non id modeftia militu,aut ducis, niß ad cociliandosTarenti/ noru animos fîeri.Cæteru cû propè iam mœnibus accefTifletmullo ad confpedlu primi agmi nis,ut rebatur,motu fadto.caftra ab urbe fermé paflus mille locat. Tarentum triduo antc^ Annibai ad mœnia accederenà M. Valerio proprætore.q claflî ad Brundißu præeranT. Va lerius legatus miflus.Is primoru iuuetute coferipta, difpoßtis^ ad omnes portas,circac|{ mu tos qua res poftulabat,ftationibus,die ac nodle plurimu intentus.neç^ hoftibus.necp dubijs foerjs loci quic^ præbuit ad tentandu. Sicep diebus aliquot fruftra ibi abfumptis,Annibai, cum eoru nemo,qui ad lacum auerni adiflennaut ipß uenirent:aut nuntium.litcrasue mitte/ rennuana promifla fe temere fecutu cernens,caftra inde mouit.Tum quoqj intaólo agro ta/ rentino,quanquam fimulata lenitas nondum profuerat:tamen fpe labefaftandæ fidei haud abßftens,Salapiam tendineoep frumentu ex agris metapontino,atq^ heraclenß ßam media æftas exaóta eranôi hybernis placebat locus) coportat. Prædatum inde Numidæ, Mauric]^ per falentinû agrum,proximoséj^ Apuliæ fakus dimifTf: unde cæteræ prædæ haud multum, equoru greges maxime abaóli.è quibus ad quatuor millia domanda equitibus diuifa. Ro mani.cum bellum nequaquam contemnendum in Sicilia orirctunmorscç tyranni duces ma/ gis impigros dediflèt Syraeufanis:^ caufam,aut animos muta(ïet:M. Marcello alteri confu lum earn prouinciam decernunt.Secudum Hieronymi cædem primo tumultuatum in Leon tinisapud milites fueranuociferatumcpferociter: parentandum regifanguine coniuratorum efle.deinde libertatis reftitutæ dulce auditum nomen crebro ufurpatu, fpes faóla ex pecunia regia largitionis militi,atcçfungendi potioribus ducibus,ôi relata tyranni fœda fcelera,fœdio rescç libidines,adeo mutauere animostut inlèpuku iacere corpus pauloante defyderati regis paterêtur.Cum cæteri ex coiuratis ad exercitu obtinendum remanßflent,Theodorus,öi So/ fis regijsequis quanto maximo curfu poterant,ut ignaros omniu regios opprimerét: Syracu fas contendut.cæterum præuenerat no fama folum:qua nihil in talibus rebus eft cclcrius-.fed nuntius etiam ex regqs feruis.itaq? Andronodorus infulam,ÔC arcem, amp;nbsp;alia,quæ poterat: quæcp opportuna erant: præfidqs firmarat. Hexapylo Theodorus, ac Sofis poft fob's occa/ fum iam obfcura luce inue(fti,cum cruenram regiam ueftem,atqj infigne capitis oftentarentï trâfuecfti per Thicam,fimulad libertatem.fimul ad arma uocantes,in Acradinam conuenire iubent. Mukitudo pars procurrit in uias: pars in ædium ueftibulis ftat: pars ex tcôtis, fene/ ftrisc^ proipedtanuôC quid rei fit,rogitant.omnia luminibus collucent: ftrepituc^ uario corn/ plentur. armati locis patêtibus congregantur.inermes ex Olymprj louis templo fpolia Gai/ lorum,lllyricorum^,dono data Hieroni à populo Romano,fixacp ab eo,detrahunt, precan tes louem'.utuolens propitius præbeat facra arma pro patria,pro deu delubris,pro libertatc fefe armâtibus.Hæc quoq; mukitudo ftationibus per principes regionu urbis difpofitis ad/ h h ; iungitur.

f« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. T E R T I AE

»ungitur.In infula inter cætera Andronodorus præfidijs firmat hotrca publica. Locus faxo quadrato feptus,atcß arcis in modum emunitus capitur ab iuuentute, quæ præfidio cius loci attributa crat.mittuntqj nuntios in Acradinä:horrca,frumctumcp in fenatus poteftate cfTc. Luce prima populus omnis armatusdnermistç in Acradinam ad curia couenit. ibi pro Con cordiæ ara.quæ in eo fita loco crat:ex principibus unus nomine Polyneus concionem 8i libe ram.SCmoderatam habuit. Seruitudinisdndignitatisc^ homines expertos aduerfus notum malum iritatos effe.Difcordia ciuilis quasimportet clades, audifle magis à patribus Syracu/ fanos’.quàm ipfosuidiffe.Arma quod impigre cepcrinulaudare. magis laudaturû:fî nó utan tur.nifi ultima neceflitate coaóli.in præfentia legatos ad Andronodorû mitti,placere:qui de/ nuntienuut in poteftate fenatus,ac populi fiuportæ infulæ pateant:rcddat præfidium.fi tute lam alieni regni fuum regnu uelit facere:eudem fe cenferc: multo acrius ab Andronodoro,^ ab Hieronymo repeti libertate. Ab hac cocionc legati miftt funt. fenatus inde haberi cceptus eft.quod ficut regnäte Hierone manferat publicum cofilium: ita poft mortem eins ante cam diem nulla de re,neq; conuocati,neq? confulti fuerant. Vc uentû ad Andronodorû eftn'pfum quidem mouebat amp;nbsp;ciuiu cofenfus, amp;nbsp;cum aliæ occupatæ urbis partes, turn pars infulæ,uelut munitiffima prodita,atcp alienata:fed euocatum eum ab Icgatis Demarata uxor,filia Hicro/ nis,inflata adhuc regqs animis ac muliebri fpiritu,admonct fæpe ufurpatæ Dionyfi) tyranni uocistqua pedibus tra(ftum,no infidentem equo relinquere tyrannidem dixerit debere.facilc cfle mométo quo quis uelit,cedere pofteflionc magnæ fortunæ:facerc,amp; parare earn,difficile at(ç arduum effe.paululum fumeret fpatrj ad confultandû ab legatis.eo uteretur ad accerfen dos ex Leontinis milites.quibus fi pecunia regiâ pollicitus effet: omnia in poteftate eius fùtu ra.Hæc muliebria cofilia Andronodorus nec^ tota alpernatus eftinecp extemplo accepit: tu/ tiorem ad opes affedtandas ratus effe uiam,fi in præfentia tempori ceffîflêt. itatç legatos re/ nuntiare iuffitiluturu fc in fenatus,ac populi poteftate.Poftero die luce prima patefadtis infu læ portis in forû Acradinæ uenit.ibi in aram Cocordiæ, ex qua pridie Polyncus cocionatus crat:afcendit:orationemc^ earn orfus efttqua primum cundtationis fuæ ueniam petiuit. Se enim claufas habuiffè portas non feparantem fuas rcs à publicis,fcd ftridlis femel gladqs ri/ mcntem,qui finis cædibus effet ftjturus:utrum,quod fatis libertatis foret: contenti nece tyran nieffentian quicuncç aut propinquitatc,aut affînitatc.aut aliquibus miniftcrf)s regiam conti giffènnalicnæ culpæ rei trucidarcntur.poftquam animaduertineos, qui liberaflent patriam;

* feruare ctiam libertatem uelleiatq; undicp cofuli in mcdiu:n5 dubitafle.quin amp;nbsp;corpus fuum, amp;nbsp;cætera omnia,quæ fuæ fîdei tutelæcp effent-.quando eum,qui mandaffet,fuus foror abfum pfiffet: patriæ reftitueret, Conuerfus deinde ad interfedlores tyranni, ac nomine appellans Theodoru,ac Sofim,facinus,inquit,mcmorabile feciftis.fed,mihi credite,inchoata ueftra glo ria nondum perfedla eftipericulumqp ingens manennifi communi concordiæ confulitisine li bera effèratur reS. Poft banc orationcm claues portarum, pecuniæc^ regiæ ante pedes eo/ rum pofuit. atcç illo quidem die dimiffï ex concione læti circa omnia fana deûm fupplicaue/ runt cum coniugibus,ac liberis.poftero die comitia prætoribus creandis habita.crcatus in pri mis Andronodorusicætcri magna ex parte interfeeftores tyranni.duos etiam abfentes.Sopa trum,ac Deomenem fecerunt.Qui auditis fjs,quæ Syraeufis adla crannpccuniâ regiam,qu® in Leontinis erauSyraeufas deuedlam quæftoribus ad idipfum creatis tradiderût.ôi ea,quæ in infula erat.ôd Acradinaitradita eft.muricç ea pars,quæ ab cætera urbe nimis firmo muni mento interfepiebat infulamtconfenfu omnium deiedta eft. fecutæ amp;nbsp;cæteræ res banc inclina rionem animorum ad libertatem, Hippocrates,atcç Epicides audita morte tyranni, quam Hippocrates etiam nutio interfedlo cælare uoluerat:deferti à militibus.quia id tutiffimum ex præfentibus uidebacur:Syracufas rediere.ubi ne fufpedli obferuarentur,tanquâ nouandi res aliquam occafioné quærêtes:prætores primum,dein per eos fenatum adeunt. Ab Annibale fe miffbsprædicantad Hieronymû,tanquam amicum,ac focium.paruiffe imperio ciusicuius imperator fuus uoluerit.uelle ad Annibalem rcdire.cæteru cum iter tutum non fit,uagâtibus paffîm per totâ Siciliâ Romanis armisipetere ut prçfidrj dent aliquid.-quo Locros in Italiam pcrducantur.

LIBER Q.V A R T ■ V S

perducantur.gratiam magnam eos parua opera apucl Annibalem inituros.Facilc rcs impc/ trata.abirc enim duces regios,cu peritos militiæ.tum egentes eofdem atcç audaces cupiebât, fed quod uoicbanunon quàtn maturato opuscrat.nauitcr expediebanr.lnten'm iuuencs rai/ litares.ôiaflueti militibus,nûc apud eos iplos,nunc apud transfugas, quoru maxima pars ex naualibus foerjs Romanorum cratraunc etiam apud infîmæ plebis homines crimina ferebât in fenatû,optimates(^.moliri clàm eos atc^ ftruerc: uc Syraeufæ per fpccicm rccôciliandæ fo/ cictatis in ditionc Romanoru fint:dein faôlio,SC pauci authores foederis renouati dominent^'. His audiendis, credédisep opportuna multitüdo maior indies Syraeufas cofluebannec Hip pocratûôC Epicidi folum fpem nouandaru reru,fed Andronodoro edâ præbebat. Qui feflus tandem uxoris uocibus monentis,nunc illud efle tempus occupandi res;dum turbata omnia noua atcß incognita libertate effent: dum regqs ftipêdrjs paftus obuerfaretur miles: dum ab Annibale miffi duccs affueti militibus iuuare poffent incepta: cu Themiftio, cui Gelonis fi/ lia nupta eraurem cofotiatäpaucos poft dies Ariftoni cuidam tragico a(ftori,cui amp;nbsp;alia area/ na cómittere affueratn'neaute aperit.Huic Ôi genus,amp; Fortuna honefta erânncc ars,quia nihil tale apud Græcospudori cft:ea deformabat. itaq? fîdem potiorê ratus,quâ patriæ debebat, indicium ad prætores defert. Qui ubi rera haud uanam effe certis indicijs compererunt:con/' fultis fcnioribus,ôd authoritate eorum præfidio ad fores po(îto,ingreffos curiam Themiftiu, atcç Andronodoru interfecerut.ôi cura tumukus ab re in fpeciem atrociore caufam alijs igno rantibus ortus effet:fîlentio tandem fa(fto,indicem in curiam introduxerût. Qui cum ordine omnia edocuiffet: K principiu coiurafionis fadlum ab Harmoniæ Gelonis fîliæ nuptrjs, qui/ bus Themiftio iunëla effet: Afrorum.Fîi.ÇoanorumCp auxiliarcs inftruôtos ad cædcm præto rum.principumq^ aliorum:bonacp eorum prsxiæ futura interfedtoribuspronuntiatum: iam tnercenariorum manum affuetam imperijs Andronodori parata foiflè ad infulam rurfus oc/ cupandam:Gngula deinde, quæ,per quosep agercnturjtotamc^ uiris,armisq^ inftruôtam con iurationem ante oculos pofuiffet:fenatui quidem tara iure cæ(î,quàm Hieronymus,uideban/ tur. Ante curiam uariæ,atc^ incertæ rerum multitudinis clamor erat.quam ferociter minitan/ tem in ucftibulocuriæ corpora coniuratoru eo metu comprefferunt: ut filentcs integram pic/ bem in concionem fequerentur.Sopatro mandatum ab ôenatu.ôi ab collegis, ut uerba face/ ret.Is(tanquam reos agebat)ab ante aefta uita orfus,quxcuq; poft Hieronis mortem foelefte, atqj impie faóla effent:Andronodoru,ac Themiftiu arguit feciffe.Quid enim foa fponte fe/ ciffe Hicronymum puerum.acuixdum pubefeentem faccre potuiffe';' tutores,acmagiftratus eius fub aliéna inuidia regnaffe.itaque aut ante Hicronymum,aut certc cum Hicronymo pe rire eos debuiffe. At illos debitos iam morti deftinatoscç alia noua fcelera poft mortem ty/ ranni molitos. palàm primœcum claufîs Andronodorus infulæportis hæreditate regni cre/ uerit:quæcp procurator tenueratpro domino poffedcriLproditus deinde ab cis, qui in infula erant: circunfeffus ab uniuerfa ciuitate, quæ Acradinam tenuerit: ncqUicquam palàm atque aperte petitum regnnm,clam amp;nbsp;dolo affedtare conatus fit. ÔC nebeneficio quidem,atque ho/ note potuerit uinci:cum inter liberatores patriæ infidiator ipfe libertatis creatus effet prætor. fed animos eis regios regias coniuges feciffe:alteri Hieronis,alteri Gelonis,filias nuptas. Sub hanc uocem ex omnibus partibus concionis clamor oritur: nullam earum uiuerc dcbcre: nec quenquam fupereffe tyrannoru ftirpis.Hæc natura multitudinis eft.aut ferait humiliter: aut foperbe dominatur.libcrtatcm.quæ media eft:nec fperncre modice,nec habere fciunt.62 non fermé défunt iraru indulgetes miniftri: qui auidos,atcç intempérantes plcbeiorû animos ad fanguinê,ÔJcædes iritent.ficut turn extêpio prætores rogationê promulgarunt:acceptacp pe/ nè prius,^ promulgata eft:ut omnis regia ftirps interficeretquot;. miffitp à prætoribus Demara/ tam Hieronis,ô3 Harmonia Gelonis filiam,coiuges Andronodori ôcThemiftn,intcrfeccrut. Heraclia crat fîlia Hieronis,uxor Sofippi:qui legatus ab Hieronymo ad regê Ptolemæu mif/ fus,uoluntariu cofciueratexiliu.Ea cum ad fe quoq^ uenire præfciffetn'n facrarium ad penates confugit cum duabus filiabus uirginibus, refolutis crinibus,mifcrabilitç alio habitu.ôC ad ca addidit preces:nunc per memoria Hieronis patris,Gelonisq^ fratris: ne fe innoxiam inuidia

h h 4. Hieronymi

9^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. TERTIAE

Hicronymi conflagrare finerent.nihil fc ex regno illius.præter exilium uiri,babere.necp foi tu nam fuam eandem uiuo Hieronymo fuiflè,quam fororis-.neq; incerfeólo eo caufam eandem cflc.Quid quod.fi Andronodoro cofilia procefliflentnlla cum uiro fuerit regnaturaCGbi cum cætcris feruiendumC Si quis Sofîppo nuntietu'nterfeôlum Hieronymum,ac liberatas Syracu fas:cui dubium cfle,quin extemplo confeenfurus fit nauim,atcç in patriam rediturus'T Quan turn fpes hominum fallit.in liberata patria coniugem eius, ac liberos de uita dimicare C quid obflantes libertaci,aut legibusc^quod ab fe cui^ periculum,à fola, ac propè uiduagt; ôi, puellis in orbicate degentibus efleCAtenim periculi quidem nihil ab fe timeridnuifam tantu regiam ftirpcm effe.Ablcgarent ergo procul ab Syracufis,Siciliaqp:amp; alportari Alexandriam iubez rent ad uiru uxoré,ad patrem filias. Auerfis auribus.animiscç.cafle ne tempus tereretur,(fer/ rum enim quofdam expedientes cernebat)tuniomiflîs pro fc precibus, puellis ut faltcm par/ cerent, orare inftitit: à quaætate etiam hoftes irati abftinerent. ne tyrannos ulcifcendo.quæ odiflent fcelera.ipfi imitarentur.ïnter hæcabftraôlâ à pcnctràlibusiugulant.in uirgines dein de refperfas maths cruorc impetum faciunt.quæ alienata mente fimul Iuôlu,metuc^,uelut ca ptæ furore occurfu fe ex facrarioproripuerût:ut,fi effugium patuiflet in publicûu'mpleturæ ur bem tumuku fucrint. turn quoc^ baud magno ædiû fpatio inter medios tot armatos aliquo tiesintegro corpore euaferût:tenentibuscp,cû tot ac tam ualidæeluôtandæ manuseflent;fcfc eripuerunt.tandem uulneribus confeôlæ,cu omnia repleflent fanguine, exanimes corruetût, cædemc'p g fe milcrabilem, milerabiliorê cafus fccit: quod paulo poft nuntius ucnit,mutatis repente ad mifericordiâ animis,ne interfîcerêtur. Ira deinde ex mifericordia orta: quod adeo feftinatum ad fuppliciummecp locus pœnitendi.aut regreflus ab ira relidus eflet. itaque fre/ mere multitudo: ôé in locum Andronodori.acThemifti) (nam ambo prætoresfuerantXomi tia pofeere: quæ nequaquam ex fententia prætorum futura effcnt.Statutus eft comitrjs dies: quo nee opinâtibus omnibus,unus ex ultima turba Epicidem nominauit:tum inde alius Hip pocratem, crebriores deinde eæ uoces, ôi cum haud dubio aftenfu multitudinis efte. Et erat confufa concio, non populari modo.fed militari quoque turba, magna ex parte etiam perfu gis,qui omnia nouare cupiebant: permiftis. Prætores difiïmulare primoiôî trahendam rem efte.poftremo uidi confenfu, Si feditionem mctuentes,pronuntiant cos prætorcs.Nec illi pri mo ftatim creati nudare quid uellennquanquam ægrcferebant,amp;de induces dierum decem legatos ifte ad Appium Claudium; ÔC impetratis eis alios, qui defœdere antique renouanz do agerennmiflbs. Ad Murgantiam turn claflem nauium centum Romanus habebat: quo cuaderent motus ex cædibus tyrannorum orti Syraeufis: quoue cos ageret noua atq?infoz lita libertas,opperiens. Per cofdem dies cum ad Marccllum ucniétem in Siciliam Icgati fyz raeufani mifti ab Appio effent : auditis conditionibus pacis Marcellus poffe rem conuenire ratus.ôC ipfe legatos Syracufas.qui coràm cum prætoribus de renouando fœdere agcrenmiz ßt.Et iam ibi nequaquam eadem quies, ac tranquillitas erat. poftquam punicam claffem acz ceffiffe Pachynum allatum eft:dempto timoré Hippocrates,SC Epicides nuncapud merccna rios milites,nuncapud transfugas prodi Romanis Syracufas criminabantur. At uero Apz pius naues ad oftium portus, quid alias partis hominibus animi accederet opperiens, in ftaz done habere cœpitlngens in fpeciem criminibus uanis acccffcrat fides, ac phmo etiâ tumulz tuofe decurrerat multitudo ad prohibendos:fi in terram cgrederentur. In hac turbatione rez rum in concionem uocari placuit. ubi cum alrj alio tendcrent, nec procul à feditione res effet: Apollonides principu unus orationem falutarem.ut in tali tempore,habuit. Ncc fpcm falu tis,nec perniciem propiorem unquam ciuitati ulli fuiffe.fi enim uno animo omnes uel ad Ro manos,uel ad Carthaginefes inclinent: nullius ciuitatis ftatum fortunatiorem, gratioremtic fore, fi alia alio trahat res: non inter Pœnos, Romanosque bellum arrocius fore: quam inter ipfos Syracufanos: cum intra eofdê muros pars una quæcp fuos exercitus,fua arma,fuos ha bitura fit duces.ita(^ ut idem omnes fentiatffumma ui agendum effe.utra focictas fit utilior: longe minoris adeo rem mometi cófultatione cffe.fed tarnen Hieronis potius Hieronymi authohtatêfèquendam in focqs legendis:uelquinquaginta annis féliciter expertâ amicitiam

nunc

LIBE R CLVAR'tvS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;95

nunc incognitæ,quondam infideli præferendam.Efleeriam momcnti aliquid ad confîlium, quod Carthaginenfîbus ita pax negari poflîc, uc no utiq^ in præfentia bcilum cum cis gcra/ tuncum Romanis extemplo aut pacê,aut bellum habendû. Quo minus cupiditatis,ac ftu/ dq uifa eft oratio habcre:co plus authoritatis habuit. Adieôtû ell prætônbus, ac delcôtis fez natorum militare etiâ confîlium,iuflî Si duces ordinu præfeôtiép auxiliorum fîmul confulcrc, Cum fæpe aôla res effet medfjs certaminibus:poftrcmo quia belli cû Romanis gcrendi ratio nulla apparebanpacem fieri placuit:mittic^ cum eis legatos ad rem confirmandâ.Dies baud ita multi interceflerant:cum ex Leontinis legati præfîdiû finibus fuisorantes uenerunt.Lega tio pcropportuna uifa ad multitudinê inconditâ ac tumultuofam cxonerandâ, ducescp eius ablegâdos.Hippocrates prætor ducerc eo transfugas iuflus.fecuti multi ex auxilfjs mercenaz rrjs quatuor millia armatoru effecerunt.Et mittêtib^us,amp; mifîîs ea læta expeditio fuit, nam ôi illis,quod iam diu cupiebâtmouâdi res occafîo data eft:6i hi fêntinam quandâ urbis rati exz hauftam,lætabantur.cæteru leuauerunt modo in præfentia uelut corpus ægrum:quo mox in grauiorê morbum reciderct. Hippocrates enim finitima prouinciæ Romanæ primo furtiuis excurfîonibus uaftare cœpit:deinde cum ad tuendos focioru agros miffum ab Appio præfîz dium effet;omnibus copfjs impetu in oppofîtam ftationê cum cæde multorum fecit. Quæ cum cflent nuntiata Marcellodegatos extemplo Syracufasmifît:qui pacis fidem ruptam cffe dicerétmec belli defuturâ unquâ caufammifî' Hippocrates,atq? Epicides no ab Syracufîs mo do,f6d tota procul Sicilia ablegarentur.Epicides ne aut reus criminis ablcntis fratris præfens eflet:aut deeflet pro parte fua concitando bello:profeôtus Si ipfe in Lcontinos: quia fàtis eos aduerfus populum Romanu concitatos cernebat: auertere etiam ab Syracufîs coepit. Nam ita cos pace pepigiffe cum Romanis: ut quicunqj populi fub regibus fuifl'ent: Si fuæ ditionis efifent. nec iam libertate contentos elïe:nifî etiam regnenriac dominentur.Renutiandum igiz tur eis efle:Lcontinos quocß æquum cenfere liberos efle:uel quod in folo urbis fuæ ty rannus cccidcririucl quod ibi primum conclamatum ad libertatem:reliôlisc^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ducibus Syracu/

fas fît concurfum.Itatç aut eximendu id de fœdere effetaut legem cam fœderis non acccipicn dam. Facile multitudini perfuafum. legatisep Syraeufanorum Si de cæde ftationis Romaz næ querentibus,8£ Hippocratem atq; Epicidem abire,feu Locros,fcu quo alio mallcnt; dum modo Sicilia cederent: iubentibus ferociter refponfum eft. Nec^ mandafte fefe Syracufanis: ut pacem pro fe cum Romanis facerennneqj tencri alicnis fœdcribus.Hæc ad Romanos Sy racufani detulerunt,abnuentes Lcontinos in fua poteftateefte.itaqj integro fecu fccdcre beiz Ium Romanos cum rjs gefturos.neq? fefe defuturos ei bello:ita,ut in poteftatem redadi fuæ turfus ditionis eftent:fîcut pax cóueniflet.Marcellus cum omni exercitu profedus in Leontiz nos, Appio quoeç acclto,ut altera parte aggredcretuntanto ardore militum eft ufus ob iram inter coditioncs pacis interfedæ ftationisiut primo Impetu urbem expugnarent. Hippocra/ tes,at(^ Epicides pofteaquam capi muros.rcfringicp portas uidcrunnin areem fefe cum pauz cis receperc.inde dam node Herbefum perfugiunt. Syracufanis odo millium armatorum agmine profedis domo ad Milam flumen nuntius occurrincaptam urbem efte: cætcra falfa mifta ueris ferenstcædcm promifcuam militum,atc^ oppidanoru fadam:nec quenquam pu berem arbitrari fuperefle:direptam urbcm:bona locupletum donata. Ad nuntium tam atro cem coftitlt agmeniconcitatisq^ omnibus,duces(erant autem Sofis,ac Dinomenes)quid age rent cófultabant.Erroris fpeciem haud uana mendacio præbuerat uerberati,ac fecuri pereuftï transfugæ ad duo millia hominu.Cæteru Lcontinorû, militumep alioru nemo poft captam urbem uiolatus fueranfuac^ omnia eis,nifi quæ primus tumultus captç urbis abfumpferaure ftItuebant''.Nec ut Leontinos irent.proditos ad cædcm cómilitones quereres,perpelli potucz re:nec ut eodé loco certiorê nuntiu expedarent.Cum ad defedionê inclinatos animos cerne rent prætores:fed cum motu haud diuturnu fore:fi duces amentlæ fublati eftenuexercitu duz cunt Megarâ.ipfî cu paucis equitibus Herbefum proficifcutur:fpe territis omnibus per prodi tione urbis potiundæ.quod ubi fruftra eis fuit inceptu:ui agendu ratl,poftero die Megaris ca ftra mouet:ut Herbefum omnibus copijs oppugnaret,Hlppocrates,5C Epicides no tam tutu prima

prima fpede.quam unum fpe undilt;^ abfciHa confilium efle rati.ut fe militibus permittercnt, ôi affuctis magna ex parte fibi,amp; turn fama cædis comilitonum accefis: obuiam agmini pro/ cedunc.Prima forte figna fexcentorum Cretenfium erant:qui apud Hieronymum meruerat fub cis:0C Annibalis beneficium habcbant,capti ad Thrafimenum inter Romana auxilia,di mifiic^.quos ubi ex fignis armorumcp habitu cognouere Hippocrates, atc^ Epicides: ramos olex,ac uelamenta aha fupplicum porrigentes orare:ut rccipercnt fefc:receptoscp tutarentuR neu proderent Syracufanis:à quibus mox ipfi trucidandi populo Romano dederenf .Enim/ uero conclamannbonu ut animu haberet-.omnem fe cum illis fortunam fubituros. Inter hoc colloquium figna conftiteranutenebaturq^ agmenmec dum quæ moræ caufa foret, peruenc/ rat ad duces.Poftquam Hippocratem,atq^ Epicidem adefle pcruafit rumor:fremitusep toto agmine erat baud dubie approbantium aduentu'm coru: extcmplo prætores citatis equis ad prima figna perrexerunt.qui mos ille,quæ licencia Cretenfiû eflet,rogitantes, colloquia feren di cum hofteÇ'iniufluep prætorum mifeendi eos agmini fuo Ccomprchendi.uinciricp catenfs iufiCerunt Hippocratem. Ad quam uoeem tantus cxtemploprimum à Cretenfibus clamor eft ortus’.dcinde exceptus ab alrjstut facile.fi ultra tendercnt:apparcrct eis timendu efle.Soli‘i citi,incerti('p rerum fuarum Megaram,undc profeóli erannreferri figna iubent:nuntioscp dc ftatu præfcnti Syracufas mittüt.Fraudem quoep Hippocrates addit,inclinatis ad omnem fu fpitionem animis:öi Cretenfium quibufdam ad itinera infidenda miflis,uclut interceptas li/ tcras,quas ipfe compofueranrecitat. Prætores Syracufani Marcello fuo S, Secundum fa/ lutem,ut aflólet,fcriptu erat. Rccftc eum, atq; ordine fecifle:quod in Leontinis nulli pepcrcif/ feteSed omnium mercenarioru militum eandem cftecaufam.nec unquam Syracufas quictu/ ras’.donecquicqua externoru auxiliorum aut in urbe,aut in exercitu fuo cflet. itaq; daret opc ramzut eos,qui cum fuis prætoribus caftra ad Mcgaram haberenhin fuam poteftatem redi/ gcret.ac fupplicio coru libcrarct tandem Syracufas. Hæc cum rccitata eftentttanto clamorc ad arma difeurfum eft:ut prætores inter tumukum pauidi abequitauerint Syracufas.öC ne fu ga quidem eorum feditio comprefla eft: impetust^ in fyraculanos milites fiebat. nec ab ullo temperatu forenni Epicides,atqj Hippocrates iræ multitudinis obuiam iflent:nó à mifcricor dia,aut humano conßlio:fed ne fpem reditus præciderét fibi:ÔC cum ipfos fimul milites fidos habcrcnt,fimul obfidcs:tum cognatos quoqj eorum,atqj amicos tanto merito priraum,dein pignore fibi conciliarcnt.experticp quam uana,aut Icui aura mobile uulgus eflet,militem na/ (fti ex eo numero,qui in Leontinis circûfcflî erant:fubornant:ut Syracufas perferret nuntium couenientem eis:quæ ad Mylam falfo nuntiata erant-.authorcmcp fe exhibendo,ac uelut ui/ fa,quæ dubia erant,narrando,concitaret iras hominum.Fîuic non apud uulgum modo fides fuinfed fenatu quotp in curiam introdudus mouinut uani quida homines palam ferret: per/ bene deteclam in Leontinis cfle auaritiam, ÔC crudelitatem Romanoru, cadem, fi intraflent Syracufas:aut feediora ctiä,quo maius ibi auaritiæ præmiu eflcnfaóturos fuiflè. itaep clau dendas cuncli portas,ôd euftodiendam urbcmcenfcrc.fed non ab eifdcra omnes timere: ncc eofdem odifle.ad militâtes penè omnes,partemcp magnam plcbis inuifum efife nomen Ro/ manum.prætores.optimatumcp pauci quancp infiati uano nuntio erant: tarnen ad propius, præfentiusép malum cautioresefte.Etiam ad Hexapylum erant Hippocrates,atep EpicideSî ferebanturcp colloquia per propinquos popularium,qui in exercitu erannut portas aperirét: finerentep comunem patriâ defendi ab impetu Romanorû.Iam unis foribus Hexapyli aper/ tis cœpti erât recipi: cû prætores interuenerût. amp;nbsp;primo imperio miniscp,deinde authoritatc deterrendo,poftremo,ut omnia uana erannobliti maieftatis precibus agebanr.ne proderent patriam tyranni ante fatellitibus,ôC tum corruptoribus excrcitus. Sed furdæ adeo omniû au/ res concitatæ multitudinis erant:quod non minore intus ui,quàm foris portæ effringerenrur, effraôtisép omnibus tuto in Hexapylo agmen receptû eft. Prætores in Acradinam cum iu uentute populariu cofugiunt.merccnari] mdites,pcrfùgæcp,5i quicquid regiorû militû Syra/ eufis erat,agmen hoftium augentJta Acradina quoq^ primo impetu capitur:prætorescp,nifi qui inter tumultu effugerutromnes intcrficiutur.nox cædibus finem fecit.Poftero die ferui ad pileutn

IC

lt;1

LIBER CLV A R T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;95

pileum uocad:8i carccre uincÆi emiffî. confufacp omnis muldtudo Hippocratem^atqj Epici/ dem créant prætores.Syracufæip,cum breue tempus iibertas affulfifTetun antiquam (eruitu/ tem reciderunt. Hxc nuntiata eu eflent Romanis:ex Leonrinis mota (tint exteraplo cartra ad Syracufas.Et ab Appio legatt per portu miffi forte in quinqueremi erant. præmifTa qua/ driremiscû intraffetfauces portus:capitur,legati ægreeffugcrut.Et iam non modo pacis,fed ne belli quide iura rclicta erâucum Romanus exercitus ad Olympiu (louis id tem plum efl) mille Si quingentis paffibus ab urbe caftra pofuit. Inde quoq? legatos præmitti placuit.qui/ bus,ne intrarent urbem; extra portam Hippocrates,atq; Epicides obuiam cum fuis proceflè runt.Romanusorator non bellum fe Syraeufanis, fed opem auxiliurat^ afferre ait:amp; ds,qui ex media cæde elapfi perfugerintad fe:3i eis, qui metu opprefli fœdiorem non exilio folura, fed etiam morte feruitutem pariant:, Neccædem nefandam fociorû inultam Romanos paf/ furos. itaeg ß eis,qui ad fe perfugerunt: tutus in patriâ reditus paterenac cædis authores de/ dantur: Si iibertas,legescp Syraeufanisreftituanturmihilarmis opuscfle.fi ea non fîant:qui/ cunc^ in mora fit,bello perfecuturos. Ad ea Epicides,fîqua ad fe mandata haberent: refpon/ fum eis,ait,fe daturos fuifle.cum in eorum,ad quos uenerint: manu rcs fyraeufana eflet: turn rcuerterentur. Si bello laceflantupfa re intelletfluros-.nequaquâ idem efle Syracufas,ac Leon tinos oppugnare.Ita legatis relidtis portas claufit.Inde terra, maricp fimul cœptæ oppugna/ ri Syraeufæ: terra ab Hexapylo; mari ab Acradina: cuius murus fludtu alluitur. Si quia lîcut Lcontinos terrore,ac primo impetu ceperât: non difftdebant, uaflam difiedtamé]^ Ipatio ur/ bem parte aliqua fe inuafuros:omnem apparatum oppugnandarum urbium mûris admoue runuEt habuiflet tanto impetu cœptares fortunam:nifi unus homo Syraeufis ea tempefla/ te Riiflèt. Archimedes is erat,unicus fpedtator cœli (ÿderumcpimirabilior tarnen inuentor, acmachinator bellicorum tormentorum,operumcp:quibus ea,quæ hoftes ingenti mole age rent:ipfeperleui momento ludificaretur. Murum per inœquales dudtum colles, pleracß alta ߣ difficilia aditu,fummifla quæd3m,6i quæ plants uallibus adiri poflent: ut cuicç aptum ui/ fum eft: loco: ita omni genere tormentorum inftruxit. Acfadinæ murum,qui,ut ante didtura eft, mari alluitur: ex quinqueremibus Marcellus oppugnabat. ex cæteris nauibus fagittarq» funditorescp,ô£ uelites etiam,quorum telum inhabile ad remittêdum imperitis efttuix quen quam fine uulnere confiftere in muro patiebantur. Hi,quia fpatio miflïlibus opus eft:procul muro tenebant naues. iundtæ aliæbinæ ad quinqueremes.demptis interioribus rerais.ut la/ tus lateri applicaretuncum exteriore ordineremorum uelut naues agerentunturres contabu/ latas, machinamentaq^ alia quatiendts mûris portabant. Aduerfus hune naualem appara/ turn Archimedes uariæ magnitudinistormenta in mûris difpofuit. in eas quæ procul erant naueis faxa ingenti pondéré emittebat. propiores leuioribus, eot^ magis crebris petebat te/ lis.poftremo ut fui uulnere intadli tela in hoftem ingererêt: murum ab imo ad fummum cre bris cubitalibus ferè cauis aperuit. per quæ caua pars fagittis, pars feorpionibus modicis ex occulto petebant hoftem. Quæ propius quidem fubibant naues: quo interiores idhibus torz mentorum eflent: in eas tollcndas defuper murum eminentem ferrea manus fîrmæ catenas ill{gata,cum iniedta proræ eflêt:graui^ libramêto plumbi recelleret ad folum: fufpenfa pro/ ra,nauim in puppim ftatuebat. dein remifla fubito, uelut ex muro cadentem nauim cum in/ genti trepidatione nautarum ita undæ affligebant:ut etiam fi redla recideret:aliquantu aquæ acciperet. Ita maritima oppugnatio eft elufa.omniscç uis eft aucrfa.ut totis uiribus terra ag/ grederentur, fed ea quoque pars eodem omni apparatu tormentorum inftrudla erat.Hiero/ nis impenfis curaep per multos annos, Archimedis unica arte, natura etiam adiuuabat loeit quod faxum, cut impofita muri fundamenta funt: magna ex parte ita procliue eft: ut non fo/ lum mifla tormento, fed etiam quæ pondéré fuo prouoluta eflenngrauiter in hoftem incidc rent.eadem caufa ad fubeundu arduum aditu,inftabilcmcp ingreflum præbebat.Ita confilio habitOjCu omnis conatus ludi brio eflet:abfiftere oppugnatione,atq; obfidendo tantu arcerc terra mariq^comeatibus hoftem placuit. Interim Marcellus cu tertia fere parte exercitus ad recipiendas urbes profe(ftus:quæ in motu return ad Carthaginêiês defeccrant-.Pelorum.atq;

Herbefum

9 6. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AE

Herbefum dedentibus ipßs recepit.Megaram ui captam diruit,acdi'ripuit,ad reli'quorum.ac maxime Syracufanorum terrorem. Per idem ferè tempus ÔJ Himilco,qui ad Pachyni pro/ montoriu claflem diu tenuerat:ad Heracleam,quam uocanc Minoam:quincp amp;nbsp;uiginti mil/ lia peditum,tria equitu, x 11 elcphantos expofuit. Nequaquam cum tantis coprjs ante te/ nuerat ad Pachynum claflem.fed poftquam ab Hippocrate occupatæ Syracufæ erannprofe élus Carthaginê,accituscç ibi ôJ ab legatis Hippocratis,amp; literis Annibalis.qui ucnifle tem/ pus aiebat Siciliæ per fummum decus repetcndæ:amp; ipfe baud uanus præfens monitor facile perpulerat:ut quantæ maxime po(ïentgt;peditu equitumq^ copiæ in Siciliam traijcerétur.Ad/ ueniens Heracleam intra paucos dies.inde Agrigentum recipit.aliarumc^ ciuitatû, quæ par/ tis Carthaginenßum erant:adeo accenfæ funt fpes ad pellendos Sicilia Romanosmt poftrc/ mo etiam qui obfidebantur Syracu(îs:animos fuftulerint.amp; parte copiarum fan's defendi ur/ bem pofle rati,ita inter fe munera belli partin' funt:ut Epicides præeflet cuftodiæ urbis:Hip/ pocrates Himilconi coniundtus bellum aduerfus confulem Romanum gercret. Cum decem millibus peditum,quingentis equitibus nodle per intermiffa cuftodqs loca profedtus, caftra circa Accillas urbem ponebat. Munientibus fuperuenit Marcellus:ab Agrigento iam occu patOjCum fruftra eo præuenire hoftem feftinas tetendiflenrediens: nihil minus ratus, quam illo tempore,ac loco fyracufanu fibi exercitum obuiam fore.fed tarnen metu Himilconis,Poe norumcp, ut quibus nequaquâ eis copijs.quas habebanpar eflet:^ potcrat maxime intêtus, atcp agminead omnes cafus copoiito ibat. Forte ea cura.quæerat aduerfus Pœnos præpaia ta:aduerfus Siculos ufui fuit. Caftris ponendis incompoßtos.ac difperfos nadlus eos, ÔC pie/ rofq; inermes,quod peditu fuic,circuuenit.eques leui certamine inito, cum Hippocrate Acras perfugit. Ea pugna déficientes ab Romanis cum cohibuiflet SiculosiMarcellus Syracufas re dfjt.ôi poft paucos dies Himilco adiundlo Hippocrate ad flumen Anatim, odlo fermé inde millia caftra pofuit.Sub idem fere tempus Ôi naues longæ quincp Ôi quinquaginta Carthagt nenfium cum Bomilcare claftis præfedto in magnum portum Syracufas ex alto decurre*re:ô{ Romana item claftis, x x x quinqueremes legionê primam Panormi expofuere.uerfumtj^ ab Italia bellum.adeo utcrqj populus in Siciliam intêtus fuifte uideri poterat.Legionem Ro manam,quæexpofita Panormierat: uenientem Syracufas prædæ baud dubiæ fibi futuram Himilco ratus,uia decipitur. mediterranen naniç Pœnus innere duxit: legio maritimis locis clafte profequente ad Appium Claudium Pachynu cum parte copiaru obuiam progreftum, peruenit. Nec diutius Pœni Syracufis morati funt. öi Bomilcar fimul parum fidens nauibuS fuis,duplici facile numero clafte aduêtantibus Romanis, fimul inutili mora cernés nihil aliud ab.fuis,quàm inopia aggrauari focios,uelis in altum datis in Africam tranfmifit. amp;nbsp;Himilco fecutus nequicquam Marcellum Syracufas, fi qua.prius quam maioribus copijs iungerctur: occafio pugnandi eftetipoftquam ea nulla contigerantutumc^ ad Syracufas amp;nbsp;munimento, öi uiribus hoftem cernebanne fruftra aftidendo,fpedtandoc^obfidionem fociorum tenipuS tereretxaftra inde mouinut quocucß uocaftetdefedtionis ab Romanis fpes;admoueret exer citum:ac præfens fuas res fouentibus adderetanimos.Murgän'am primum,prodito ab ipßs præfidio Romano,reccpinubi frumenti magna uis, cómeatusc^ omnis generis couedti erant à Romanis. Ad banc defeêtionem ereêli funt Si aliarum ciuitatum animi: præfidiacp Roma na aut pellebantur arcibus’.aut prodita per fraudem opprimebatur. Ænna in cxcelfo loco ac prærupto undiqj fita,cum loco inexpugnabilis erat:tum præfidiu in arce ualidu, præfeêtué^ præfidq baud fane opportunum infidiantibus habebat.L.Pinariuscrat, trir acenSC qui plus in eo,ne poftet decipi-.quàm in fide Siculorum reponeret.ôi tum intenderant cum ad caucn/ dum omni cura tot auditæ proditiones.defeêlioneséj^ urbium,SC clades præfidioru.itacp no/ (fte,diec^ iuxta parata,inftru(ftaqj omnia cuftodqs,ac uigilqs erat:nec ab armis, aut loco fuo miles abfeedebat. Quod ubi Ænnenfîu principes iam paêti eu Himilcone de ^pditione præ/ fiidti,animaduerterunt:nulli occafioni fraudis Romanu patere,aperte ac propalàm placuerat agendum. Vrbem,arcemépfuæ poteftatis aiuntdebere efiTetfi liberi in focietatem,nó ferui in cuftodiam traditi effent Romanis, itac^ claues portaru reddi fibi æquum cêfent.bonis focqâ fidetn

LIBER Q_ V A R T V S

fidcm fuam maximum uinculum efle.SC ita fibi populum Romanu, fenatumc^ gratias habi turumtfi uolentes,ac no coadi manfiflènt in amidtia. Ad ea Romanus,fe in prælîdio impo/ fîtum e(re,dicere,ab imperatore fuotcIaucsCß portarû.ôC cuftodiam ards ab co acccpiflc, qua: necfuo,ncc Ænnenfium arbitrio habcreufed eius,qui cômififîct.præn'dio decedere,apud Ro manos capitale efle:ÔC nec liberorum etiam fuorû caufa parentes,fanxiHc. confulcm Marcel/ lum baud procul efle.ad eum mitterent legatos: cuius iuris,atq? arbitrij effet. Se uero negate illi milTuros:teftaritp,fî uerbis nihil ageréuuindiólam aliquä libertatis fuæ quæhturos.l um Pinarius ait illis:(î ad confulem grauarentur mittere:fibi faltem datent populi condliû: ut fci/ rctunutrum paucorum ea denuntiata.an uniuerfæ ciuitatis effent. Confenfu in pofterû diem condo edidtur.Poftquam ab eo colloquio in arcem fefe reccpit:c6uocatis militibus, Credo ego uos audiffe milites,inquinquemadmodum præfidia Romana ab Siculis drcunuenta.ôC oppreffa fîntper hos dies, earn uos fraudé deûm primo benignitate, dein ueflra ipfi uirtute, dies noótesc]^ perftando ac peruigilando in armis, uitaftis.utinam reliquum tempus nec pa/ tiendo infanda,nec faciendo,traduci poffit.Hæc occulta fraude cautio eft:qua,quia adhuc mi nus cuiquâ fucceflîuaperte ac propalàm claues portarum repofcut.quas fimul tradiderimus: Carthaginenfiû extemplo Ænna erinfœdiuscp hic trucidabimur:^ Murgantiæ præfîdium interfedfû cft.Noélem unara ægre ad côfultandum fumpfi:qua uos certiorcs periculi inftan/ tis facerem.Orta luce condonem habituri funt ad criminandum me, concitandumip in uos populum.itaqî craftino die aut ueftro,auc Ænnenfiû fanguine Ænna inundabitur. nec præ/ occupati peculq.nec occupantes periculi quicquam habebiris.qui prior ftrinxcrit ferrum: eius uiéloria crit. Intend ergo omncs,armatiép iîgnum expetftabitis.ego in condone ero: ôd tcm/ pus,quoad omnia inftruóla fînt:Ioquendo,altercandocp traham, cum toga fignum dedero: turn mihi undiqj clamorc fublato turbâ inuadite: ac fternite omnia ferro: amp;nbsp;cauete nc quif^ ex qs fupcrfif.à quibus aut uis, aut fraus timed poffit. Vos Ceres mater, ac Proferpina pre/ cor,cæteri fupcrni,infernic^ dq:qui hac urbem, hoc facratos lacus, lucosq? colitis:ut ita nobis uolentes propitq adfitis:fi uitandæ,non ferendæ fraudis caufa hocconfilfj capimus.Plunbus uos milites hortarcr;fi cum armatis dimicatio futura effet. incrmcs,incautos ad fadetate truci dabids.Et cofulis caftra in propinquo funnncquid ab Himilcone, amp;nbsp;Carthaginefibus timeti poffit. Ab hac adhortatione dimiffi corpora curant.Poftero die alij alrjs locis ad obfideda itinera,claudedosfp oppidanis exitus.pars maxima fuper theatru,circa(^,afTucd amp;nbsp;ante fpe/ ótaculis condonu confiftunt.Produótus ad populum à magiftratibus præfeétus Romanus, cum confulis de ea re ius ac poteftatcm effc.non fuam.ôi pleraq; eadem,quæ pridie,prius di/ xiffenprimo fenfim.ac plures rcddere claucs:dein iam una uoce id omnes iuberent: cundfan/ dc]^,ac différend ferodter minitarentunnec uidcrentut ultra uim ultimam dilaturi: turn præ/ feÄus toga fignum,ut cóuenerat.dedit.militesq^ intend dudu ac parad,alii fLipernc In aduer fam concionem clamore fublato dccurrunt:alf) ad exitus theatri confetti obfiftût.Cæduntur Ænnenfes cauea incluiucoaceruanturcp non cæde folum.fed etia fuga:cum alij fuper aliorum capita ruerenuatcp integri faucqs.uiui mortuis incidentes cumularentur.Inde paffim difcurri tunôi urbis captæ modo fugac^.Sd cædes omnia tenet: nihilo rcmiffiore militum ira,quod iu re turbam inermem cædebant:^ fi periculum par,amp; ardor certaminis eos iritaret.Ita Ænna aut malo,auc ncceffario facinore retenta. Marcellus nee fadtu improbauinôi prædam Æn/ nenfium militibus conceffinratus timoré detcrritos,téperaturos prodidonibus præfidiorum Siculos.Atqj ea clades,ut urbis in media Sicilia fitæ,claræc‘p uel ob infignem munimento na lurali locu,uel ob facrata omnia ueftigqs raptæ quondâ Proferpinæ, propè uno die omnem Siciliam peruafit.amp;quia cæde infanda rebanturno hominum tantum,fedetiamdeorum fe/ dem uiolatam effc:tum uero qui etiam ante dubq fuerat: defecere ad Pœnos. Hippocrates inde Murgantiam,Himilco Agrigentum fefe recepit:cum acciti à proditoribus nequicquam ad Ænnam cxercitum admouiffent. Marcellus retro in Leontinos redit:frumetoc^,Si com/ meatibus alqs in caftra conuedis, præfidio modico ibi relidlo, ad Syracufas obfidendas ue/ nit.inde Appio Claudio Romam adcofulatum petendum miffo,T. Quintium Crifpinum ii in eius

98 nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC, TERTIAE

in ci'üs locum clafli,caftns^ præfecit ueteribus. ipfe hybernacula quinq? mflli'a paiïuu Hexa pylo!,Leontiam uocant locum)cômunt}t:ædifîcauit:(p. Hæc in Sicilia ufcß ad principiu bye mis gefta, Eadem æftate Si cum Philippo rcge quod iam ante fufpecftu fuerat.motum bel/ lum ell.Legati ab Orico ad M, Valerium prætorem uenerut, præfidentcm claflï Brundiiîo, Calabriæ^ circa litoribus.nuntiantes Philippum primum Apolloniam tcntallcjcuibus bire mibus exx flumineaducrfofubucôlum;deinde,uteares tardiorefpefuerit:adOricum clàm noôte exercitûadmouifle:eamc^ urbem fitam in piano,neqj mœnibus, nec^ uiris,nelt;^ armis ualidâ primo impetu oppreflam efïe.Hæcnunciantesorabanmt opem ferrenhoftéép baud dubium Romanis terra,aut maritimis uiribus arcerenqui ob nullam aliam caufam,niß quod imminerent Italiæ:petcrentur, M.Valerius præfidio loci eius reliôlo T.Valerio lega to,cum clafle inftruôla paratacç,ôC quod longæ naues militum capere no poterant,in onera/ fias impo(îcis,altera die Oricum perueninurbemcp eam leui tenente præfidio, quod recédés inde reliquerat Philippus:haud magno certamine recepit. Legati eô ab Apollonia uenerunt nuntiâtes: in obfidione fefe, quod deficereab Romanis nollennefle: neqj fuftinere ultra uim Macedonu poßernifi præfidium mittatur Romanu.Faólurum fe quæ uellent,pollicitus,mille deledhorum militum nauibus longis mittit ad oftium fluminis cum præfeélo fociu Næuio Crifpo,uiro impigro,öi perito militiæ.Is expofitis in terram militibus, nauibusc^ Oricum re tro,undc uenerac,ad cæteram claffem remiflis, milites procul à flumine per uiam minime ab regijs obfeflam duxitzSi nodtc,ita ut nemo hoftiu fentiret-.iirbem eft ingreflus. Die infequeti quieueretdum prçfedlus iuuétutem Apolloniatum,armacp,ÔC urbis uires infpicerct.ubi ea ui fa,infpeClaép fan's animoru feceretfimulcp ab cxploratoribus comperinquâta fecordia,ac ne/ gÜgentia apud hoftes eflenfilentio noólis ab urbe fine ullo tumultu egreflus.caftra hoftium adeo neglcdla atqj aperta intrauinut fan's conftaret prius plus mille hominu uallum intrafle, quam quifi^ fentiret:ac fi cæde abftinuiflent-.pcruenire ad tabcrnaculum regiu potuiife.Cæ/ des proximorum portæ excitauit hoftesande tantus terror,pauorrp omnes occupauittut non modo alius quif^ arma caperenaut caftris pellcre hoftem conaretunfed etiam ipfe rex, fi'cut fomno excitus eranpropè feminudus fügiens,militi quoc^ nedum regi,uix decoro habitu.ad flumen nauesq^ perfugerit. eodem Si alia turbaeffufa eft. Paulo minus tria millia militum in caftris aut capta,aut occifa.plus tarnen hoftiu aliquanto captum,quäm cæfum eft. Caftris direptis, Apolloniatæ catapultas,baliftas, tormentaq? alia, quæ oppugnandæ urbi cóparata erannad tuenda mcenia,fiquâdo fimilis fortuna ueniftet: Apollonia deuexere.cætera omnis præda caftroru Romanis concefta eft. Hæc cum Oricum eflent nuntiata:M.Valerius claf/ fern extemplo ad hoftiu fluminis duxinne nauibus capeftere fugam rex poffet, Ita^ Phi/ lippus neqj terreftri, necp nauali certamine fatis fore parem fe fidens, fubdudlis aut incenfis nauibus,terra Macedonia petrjnmagna ex parte inermi exercitu, fpoliatoc^.Romana clalTis cum M. Valerio Orici hybernauit. Eodem anno in Hifpania uarie res geftæ.nam prius Romani amnem Iberu tranfirent: ingentes copias Hifpanoru Mago,amp; Afdrubal fuderunt, defeciftètep ab Romanis ulterior Hifpania:ni P.Cornelius raptim tradudo exercitu Iberu. dubijs focioru animis in tempore adueniftet.Primo ad caftrfi Altum(locus eft infignis cæde magni Amilcaris)caftra Romani habuerc.Arx erat munita:öi couexerant ante frumentum. tarnen quia omnia circa hoftium plena cränagmenejj Romanu impune incurfatum ab equi/ tibus hoftium fuerat: Si ad duo millia aut moratorü,aut palantiu per agros interfeéla: cefle/ re inde Romani propius pacata loca:öi ad montem Viétoriæ caftra cómuniuere.Eó Cn.Sci pio cum omnibus copfjs.ôi Afdrubal Gifgonis filius.tertius Carthaginefium duxeum exer citu iufto aduenincontracp caftra Romana trans fluuium omnes confedere. P.Scipio cum expeditis clàm profeétus ad loca circa uifenda.haud fefellit hoftes:opprefliffcnttß eum in pa tentibus campismi tumulum in propinquo cepiffet.ibi quoep circufelTus aduentu fratris obfi dione eximitur.Caftulo urbs Hifpaniæ ualida, ac nobilis. Si adeo cóiunóla focietate Pœnis* ut uxor inde Annibali eftetad Romanos defecit.Carthaginefes Illiturgu oppugnare ador/ ti.quia præfidium ibi Romanu erat, uidebanturc^ inopia eum locum maxime expugnaturi.

Cn.Scipio

Il

41

LIBER Q_V A R T V S

Cn.Sdpio Ut focijs pfæfidiot^ ferret opem,cum legionecxpedita profeôlus inter bina caftra cum magna cæde hoftiu urbem efl ingreflus. amp;nbsp;poftero die eruptione æque felici pugnauic, fupra duodecim millia hominû cæfa duobus prælrjsiplus decem millia capta,eu fcx Si trigia/ ta militaribus fignis. ita ab Illiturgi receflum eft obfidione, Bigcrra inde urbs ( focia Si hæd Romanoru crat)à Carthaginéfibus oppugnari cœpta eft.Eam obiîdioné fine certamine adz ueniens Cn.Scipio foluit. Ad Mundam exinde cartra punica mota.Et Romani co cófeftim fecuti funt.Ibi (îgniscoHatis pugnatu per quatuor fermé horasiegregiecjp uincentibus Roma nis fignum receptui eft datum:quod Cn.Scipionis femur tragula côHxum eratipauorép circa eum ceperat militesme mortiferum effet uulnus.Cæteru baud dubium fuit:quin,niii ea mora interueniflet: caftra eo die punica capi potuerint. iam enim non milites folum, fed elephanti etiam ufe^ ad uallum acli erant; fupertç ipfo nouem Si triginta elephanti pilis confixi. Hoc quoeç prælio ad duodecim millia hominum dicutur cæfatpropc tria millia capta, cum fignis militaribus feptem Si quinquaginta. Ad Auringen inde urbem Pœni receffere. Si ut territis inflaretîfecutus Romanus.Ibi iterum Scipio lecticula in aciem illatus conflixit.ncc dubia uiz dtoria fuit.minus tarnen dimidio hofl:iu,quàm antea.quia pauciores fuperfucrâc,qui pugnaz rcntîOCcifum.Sedgensnata inftaurandis.reparâdiscp bcllis.Magoneadcoquifitionem mill tum fratre miflb,breui repléuit exercituianimos^ ad tentâdum deingro certamen fccit. Alq plericç milites, fîcut pro parte toties intra paucos diesuidta, eifdem animis.quibus prius.coz demepeuentu pugnauere. plusodlo millia hominu cæfaihaud multo minus mille capta: Sifignamilitaria l vin. Ôifpoliaplurimag311icafuere:annuliaurei,torques,armillæcp,ma gnus numerus.duo etiam infignes reguli Gallorû(Mcenicapco,ôi Ciuifmaro nomina erant) eo prælio ceciderut. oéto elephanti capti:tres occifi. Cu iam res profperæ in Hifpania effent: uerecundia Romanos tandem cepit:Saguntum oppidu,qüod caufa belli effenoótauum iam annum fub hoftium poteftate effe.itacß id oppidum ui pulfo præfidio punico receperuf.culz toribustç antiquis, quos uis reliquerat belli:reftituerunt.K Turdetanos,qu{ contraxerant eis cum Carthaginenfîbus bellumnn poteftatem redadlos fub corona uendidcrûtiurbcmc^ eoz rum deleuere.. Hæc in Hifpania Q.Fabio,M.Claud{o cofulibus,gcfl:a. Romæ cum tribu niplebis noui magiftratum iniffentæxtemplo cenforibus P.Furio,ôi M. Attilio à L.Metello tribuno plebis dies diéla ad populum eft.quæftorcm eum proximo anno adempto equo tri bu moueranuacq; ærarium fecerant,propter coniurationcm deferendæ Italiæ ad Cannas faz dlam.fed nouem tribunoru auxilio uetiti caufam in magiftratu dicerc:diinifricp fueranr. Ne luftrum perficcrent'.mors prohibuit P.Furrj.M. Attilius magiftratu fe abdicauit.Confularia comitia habita à Q.Fabio Maximo confuleicreati confules ambo abfcntes,Q.Fabius Maxi muscofulis filius.Ôi T.Sempronius Gracchus iterum.Prætores fîunt M. Attilius,Si,qui turn ædiles curulcseranuP.SéproniusTuditanuSjôC Cn.Fuluius Cétimalus,Ôi M.Æmylius Lez pidus.Ludos fcenicos per quatriduu eo anno primû faôtos ab curulibus ædilibus, memoriæ proditur.Ædilis Tuditanus hic erat:qui ad Cannas, pauorc alijs in tanta clade torpentibus, per medios hoftes crupit.Comitqs perfeôlis ab Q.Fabio confulc,defignati cofules Romam accerfiti magiftratum inieruntifenatumq^ de bello,ac prouinerjs fuis,prætorumc^,Ôi de exerz citibus,quibus quiq? præeffennconfuluerunt.Itaq; prouinciæ,atcp exercitus diuifi.Bellum un decunqj cum Annibale confulibus mandatumiô^ exercitus unus:quem ipfc Sempronius haz buerat:alter;quem Fabius conful.eæ binæ erant legiones.M.Æmylius prætor, cuius peregri na forseratu'urifdiétionem Attilio collegæ prætori urbano mandarattut Luceria prouinciam haberet,legioncsc^ duastquibus Q.Fabius,q turn cóful erat:prætor præfuerat. prætori Semz pronio prouincia Ariminum, Cn.Fuluio Sueffula, cum binis item legionibus euencrunt: ut Fuluius urbanas Icgioncs duceretiTuditanus à M.Pomponio acciperet. Prorogata imperia, prouinciætç:M.Claudio Sicilia.fînibus eis,quibus regnum Hieronis fuiffet:Lentulo propræ tori prouincia uetusiT.Oétaçilio claffis: exercitus nulli additi noui:M. Valerio Græcia,Maz ,cedoniacp,cum legione.Si claffe,quâ haberetiQ. Mutio cum uetere excrcitufduæ auté legio/ ,nes erant)Sardinia:C.Terêtio cum legione una,cui iam diu præeratiPicenû. Scribi præterea ii '1 du^

duæ Icgioncs urbanæ iuHætSC uiginti millia focioru.His ducibus.his coptjs aduerfus muka ß' mul auc mota.aut fufpedta bella munierunt Romanum imperium. Côfuies duabus uibanis legionibus fcriptis,fupplcmeutotp in alias ledlo.prius quàm ab urbe moucrtt:prodigia pro/ curarunuquæ nuntiataerant.Murus,ac portæ taôlæ. Si Ariciæctiam louis ædes de cœlo ta/ (fia fucrat.Et alia ludibria oculorum,auriumcç crédita pro ucris.nauium longarum fpecies in flumine Tarracinæ.quæ nullæ erâc:uifæ.ôi in louis Vicilini tcmplo,quod in coilano agro cftî arma concrcpuiiïe.Si flumen Amiterni cruentû fluxifle. Hisprocuratis ex décrété pontificu» profeóli c6 fuies,Sem pronius in Lucanosjn Apuliâ Fabius.Pater filiolegatus ad Sueflulam in cadra uenit.cû obuiam filius progrcdcretur: liéhorescp uerecûdia maicftatis eius taciti an/ teirent no fummouêtes patré:præter undccim fafces equo præueôtus fencx,ut cóful animad/ uettere proximü lidtoré iuflit: Si is ut defcenderet ex equo,inclamauit:tum dcmum defiliens, cxperiri.inquit, uolui fili:fatin’ fcires confulcm te ciïe. In ea cadra Claffius Altinius Arpinâs clàm nodtc cum tribus feruis uenit, promittês:(î fîbi præmio foret:fe Arpos proditurum edê, Cû earn tunc rem ad confiliû retuliifet Fabius: alfjs pro transfuga uerberâdus,necanduscp ui dcriancipitis animi comunishodistqui pod cannéfcm cladem: tancp cû fortuna fidem dare oporterenad Annibalem difcedïdet:traxifretc^ ad delectioné Arpos: turn podeacp res Ro/ mana cotra fpem,uotac^ eius uelut refurgerenturpius uideatur nouam referre proditioné: ut poditio pro feptemuirali iudiciocdenfempercç aliud fentiret,infidus focius,uanus hodis:ad raleriorum,Pyrrhiûe proditorem,tertium transfugis documentum edct. Contra ca confu lis pater Fabius, temporû oblitos homines in mcdio ardore belli, tanquam in pace,libera de quocç arbitrari,ôi agcre,aiebat:cum illud potiusagêdum,atcp eiscogitandum fit:ß quo mo/ do fieri podït: ne qui focrj à populo Romano defcifcant: Si non uocitent.documétum autcm ducat datui oportere:fi quis refipifcanôi antiquam focietatem relpiciat. quod fi abire ab Ro/ manis liceauredire ad eos no liceancui dubium cffe: quin brcui defcrta ab focijs Romana res fœdcribus punicis omnia in Italia iunóta uifura fit C Se tarnen no cum effe: qui Altinio fidei quicquam cenfeat habendum: fed mcdiam confecuturum confilq uiam. nccp cum pro hode, neq5 pro focio in præfentia habitum,libera cudodia baud procul à cadris placere in aliqua fi da ciuitate fcruari per belli tempus, perpetrato bello,tum confultandum: utru defcólio prior plus mérita fit pCEnæ:an hicreditus ueniæ. Fabio afifenfum ed.catcniscß ligatus tràditus Si ipfc,S^ comites:Siauri fatis magnu pondus,quod fecum turn attulerat:ei fcruari iudum. Cali bus eum interdiu folutum cudodes fequcbantunnodle claufum afferuabant. Arpis domi pri mum dcfydcrari,quærk;p edcœptus:dein fama per totam urbera uulgata tumuku pro prin/ cipe amido fecinmetuc^ rerum nouarum extemplo nuntrj ad Annibalem midi. Quibus ne/ quaquam odenfus Pœnus:quia Si ipfum ut ambiguæ fidei uirum fufpcdlum iampridcm ha bcbanó^ caufam nacdus erat tarn ditis hominis bona podidendi, uédcndic^.cæterum ut irae magis,cp auaritiæ datu credcret homines: crudclitati quoqj grauitatem addidit: cóiugem^ cius,ac liberos in cadra accitos.quædione prius habita,primum de fuga,deinde quantum au ri argcntiép dorai rcliólum edcnfatis cognitisomnibus.uiuoscombudit.Fabiusab Suedula profcólus, Arpos primum in ditit oppugnare. ubi cum à mille ferè padibus cadra pofuidet; contemplatus ex propinquo fitu urbis mœniac[?,quæ pars tutidima mœnibus erat: quia ma xime neglccdam cudodia uidinea potidimum aggredi datuit. Coparatis omnibus, quæ ad urbcs oppugnadas ufui funt-.centurionu robora ex toto exercitu delegintribunos^ uiros for tes eis præfccit:ôi milites fexcentos, quantû fatis uifum ed:attribuit:cos(ÿ,ubi quartæ uigiliæ fignum cccinidet, ad cum locum fcalas iudit ferre. Porta ibi humilis,Ôi anguda erat.uia infre qucnti per defcrtam pattern urbis.eam portam fcalis prius tranfgrcfibs,ad murum pcrgcre: Si ex intcriore parte claudra refringere iubef.ôC tcnentes partem urbis cornu fignum dare: ut cæteræ copiæadmouerentur.parata omnia,atlt;^ indruôla fefe habiturum.Ea impigre faéta» ßi quod impdimentum agentibus fore uidcbatunid maxime ad fallendum iuuit.lmbcr à no (de media coortus cudodes,uigilescp dilapfos è dationibus fudugere in tcôla cocgir:fonitucp primo largioris procellæ drepitum demolientiû portam, exaudiri prohibuit:lentior deinde, æqualiorç^

LIBER CCV A R T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lol

æqualior^accidês aijribus,m3gnam partem hominum fopiuit.Pofteaquam portam tenue runtjcornicînes in uia paribus interuallis difpofitos canere iubent,ut conlulem excirêt.Id ubi faótum ex compoßto eft:figna efferri cóful iubet: ac paulo ante lucem per eifraétam portam urbem ingreditur. Tum demum hoftes exdtari funt,iam Si imbre cóquiefcête,óC propinqua luce. Prælîdium in urbe erat Annibalis quinep millia ferme armatorutÖC ipfî Arpini tria mib lia hominum armabant.eos prjmos Pceni,ne quid ab tergo fraudis eflet;hoftioppofuerunu Pugnatu primo in tenebris:anguftisfp uijseftxu Romani non uias tantum.fed teóla etiam proxima portas occupaflent: ne peti fuperne,ac uulnerari poffenc. Cogniti inter fe quidä Ar/ pinié^,Ôi Romani:atqj inde colloquia cœpta fieri.’percuólantibus Romanis:quid fibi uellent ArpiniCquam ob noxam Romanorum,quod ob meritum Pœnorum,pro alienigenis ac bar baris Italici aduerfus ueteres focios Romanos bellum gererent 7 Si ueótigalcm ac ftipendia/ riam Italia Africæ facerentC Arpinispurganribus:ignaros omniu fe uenum à principibus da tos,penè captos oppreflost^ à paucis efle. Initio orto plures cu pluribus colloqui. poftremo prætor arpinus ab fuis ad confulem deduótus:fidec^ data inter iîgna aciesq^.Ärpini repente pro Romanis aduerfus Carthaginenfes arma uerterunn. Hifpani quoq^ paulo minus mille homines,nihil præterca cum confule paóli, quàm ut fine fraude punicum emitteretur præQ,* dium:ad cofulem tranftulerunt figna.Carthaginenfîbus portæ patefadlæ: emiffiep cum fide incolumes ad Annibalem Salapiam uenerunt. Arpi fine clade ullius, præterquâ unius uete/ ris proditoris,noui’pcrfug^E,reftituti Romanis. Hifpanisduplicia cibaria dari iufTa, operaep eorum forti ac fideli perfæpe refpublica ufa eft. Cum confulum alter in Apulia, alter in Lu çaniseffenequites cxii nobilescâpaniper fpeciemprædandiex hoftium agropcrmilTu magiftratuum ab Capua profedli, ad caftra Romana, quæ fuper Sueffulam erant:ueneruu ftationi militû qui effent dixeruntxolloqui fe cum prætore uelle.Cn.FuIuius caftris præerah cui ubi nuntiatum eft: X ex eo numero iuffis inermibus deduci ad fe, ubi quæ poftularenE audiuit:çnihil autem aliud petebannquàm ut Capua recepta bona fibi reftituerétur)in fîdem omnes accepti. Et ab altero prætore Sempronio Tuditano oppidum Cliternum expugna/ tum.amplius feptuaginta millia hominum captarôi æris,argent!cp fignati aliquantum. Ro mæ fœdum incendium per duas nodtes, ac diem unum tenuit. folo æquata omnia inter Sa/ linas ac portam Carmentalem cum Æquiraelio, lugariocp uico.in templis Fortunæ,ac Ma/ tris Matutæ,ôi Spei extra portam,late uagatus ignis facra,profanacp multa abfumpfit, Eo/ dem anno P. Si Cn. Cornelq,cum in Hifpania res profperæ effent: multoscp Si. ueteres reciz perent focios: Si nouos adijeerent: in Africam quoqj fpem extenderunt. Syphax erat rex Numidarum, fubito Carthaginenfibus hoftis fadus. ad eum centuriones tres legatos mife runt: qui cum eo amicitiam,focictatemcp facerent:ôi pollicerentur, fi perfeueraret urgere bel/ lo Carthaginenfes:gratam earn rem fore fenatui populocp Romano:amp; adnixuros:ut in tem pore.ôi bene cumulatam gratiam referant.Grata ea legatio barbaro fuit.collocutuscp cum le garis de ratione belli gerêdi, ut ueterum militum uerba audiuit: quàm multarum rerum ipfe ignarus effet,ex comparatione tam ordinatæ difciplinæ animaduertit. Turn primum, ut pro bonis ac fidelibus focijs facereuorauit: ut duo legationcm referrêt ad imperatores fuos: unus apud fefe magifter rei militaris remaneret.rudem ad pedeftria bella Numidaru gentem effej cquis tantum habilem.Ita iam inde à principes gentis maiores fuos bella geffifLtita fe à pue ris infuetos.fed habere hoftem pedeftri fîdentem marte:cui fe æquari robore uirium uelit.SÂ fîbi pedites comparandos effe:amp;:ad id multitudine hominum regnum abundare.fèd armart di,ordinandicp,Si inftruendi eos,artem ignorare. omnis,uelut forte congregata,turba fua in/ fcia,ac temeraria effet. Fatffcuros fe in præfentia quod uellet,legari refponderunt: fi'de accez pta:ucremitteretextemplo eum:fi imperatores fui non comprobaffent faólum. Q. Statorio nomen fuinqui ad regem remanfitCum duobus Romanis relata Numida,legacos(^ in Hîz fpaniam mifît ad accipiendam fidem abimperatoribus Romanis, fjfdem mandauit: ut proz tinus Numidas,qui intra portas,feu præfidia Carthaginêfiu auxiliares effent:ad tranfitionê perlicerent.Et Statoriusex multa iuuentute régi pedites cófcripfinordinatosc^ proxime moz ii ) tem

rem Romanu inftrucndo,Âjdecurrendo lîgna fequijôC feruareordi'nesdocuîuôf opcri,afqs^ inftitutis milîtaribus ira afTuefedt: ut breui rex non cquitt magis fîderet, pedid:collarisc^ æquo campo fignis iufto prælio Carthagtnéfem hoftem fuperaret. Romanis quotç in Hi fpania legatorum regis aduentus magno emolumento fuit, nan^ ad famam eoru tranßtio/ ncs crebræ ab Numidis cœptæ fieri. Ita cum Syphace Romanis iûôta amicitia cft. Quod ubi Carchaginéfes açcepcrutiextêplo ad Galam in parte altera Numidiæ(Maflyla ca gens uocatur)rcgnantem legatos mittunt.Filium Gala MafaniHam habebat.feptem à decem an nosnatum,cæterû iuuenem ea indole:ut iam turn appareret: eius regnum opulentius, quàm quod accepiflctJadlurum.Legati quoniam Syphax fe Romanis iunxiifetut potentior focie täte eorum aduerfus rcges.populosc^ Africæ etfetidocent: melius fore Galæ quolt;ç Cartha' ginenfibus iungi quamprimum. antequam Syphax in Hifpaniam» autRomani in Africam tranfeâuopprimi Syphacem, nihildû pr£feter nomen ex fœdere Romano habcntê.pofle. Fa eile perfuafum Galæ,fiiio depofeente id bellum.ut cxercitu mitteret.Qui Carthaginêfîum le gionibus c0iundlis,magno prælio Syphacem deuicit. x x x millia eo prælio hominu cæfa dicutur.Syphax cum paucis equitibus in Maurufios ex acie Numidas(extremi prope Ocea num aduerfus Gadeis colunt) refugit:afïïuentibusc^ ad famâ eius undiqj barbaris, ingêteis breui copias armauit.cum quibus ante^ in Hifpaniâ angufto diremptâ freto trarjeeret: Ma fanifla cû uidtore exercitu aduenit.iscp ibi cû Syphace ingenti gloria per fe fine ullis Cartha ginenfiu opibus geifit bellum. In Hifpania nihil memorabile geftu;præter^ quod Ccltibe rûm iuuentutê eadé mcrcedc,quæ padla eu Carthaginenfibus eratamperatores Romani ad fe perduxerunôC nobiliflîmos Hifpanos fupra CGC inde in Italiâ ad folicitâdos populäres, qui inter auxilia Annibalis erât-.miferut.Id modo eius anni in Hifpania ad memoriâ infigne eft: q, mercenarium militem in caftrisneminem.ante^ turn Celtiberos, Romani habuerut.

DECADIS TERTIAE LIBER Q.V I N T V S

V M H A EC in Africa atc^ in Hifpania gerutur: Annibal in agro tarétino æftatem côfumpfit, fpe per proditione urbis Tarentinoru potiundæ. ipfo/ rum interim Salentinoru ignobiles urbes ad cum defecerût.Eode tempore in Brutijs ex x 11 populis,qui anno prioread Pœnos defciuerât:Confcnti ni,Si Thurini in fidê populi Romani redierut.ôi plures rediffent-.ni L.Pom ponius Veientanus præfcôtus fociùm,profperis aliquot populationibus in agro brutio iufti ducis fpeciem naClus, tumultuario cxercitu coadlo cû Hannone coflixiffet. Magna ibi uis hominû.fcd incoditæ turbæ agreftiû,fcruorûcp cæfa, aut capta eft.minimûé]^ iaefluræ fuitiquod præfeôtus inter cæteros eft captus,ôi turn temerariç pugnæ author,amp; ante publicanus,omnibus malis artibus Si reipub. Si focictatibus infidus,damnofusf^, Sempro nius coful in Lucanis multa prælia parua,haud ullum dignû memoratu fecit:amp; ignobilia op pida Lucanorû aliquot expugnauit. Quo diutius trahebatur bellum:amp; uariabât fecundæ, aduerfæc^ res non îortunâ magis,animoshominû:tanta rcligio,ô£ ea magna ex parte exz tcrna,ciuitaté incelTinut aut homines,aut drj répété alrj uiderétur faéti. nec iam in fecreto roo do,atcç intra parietes ac portes cotemnebantur Romani ritusifed in publico etiâ,ac foro.Ca pitoliocp mulierû tutba erat, nec facrificantiû, nec precantiû dcos patrio more. Sacrificuli, ac uates ceperât hominu mentes.quorû numerû auxit rurtica plebs,ex incultis diutino bellojnz fertistp agris egertate,SC metu in urbem copulfaiôC quærtus ex alicno errore facilisrqué uclut ex cocertæartis ufu exercebant.Primo fecrete bonorû indignationes exaudiebané.deinde ad patres etiâ. Si ad publicam querimoniâ exceflit rcs.Incufati grauiter ab fenatu ædiles, triûuF riép capitales,quod non prohiberent:cû emoueri earn multitudinê c foro,ac diftjcere|appara tus facrorû conati ertentihaud procul abfuit,quin uiolarentur.Vbi potentius iam effe id maz lum apparuit:^ ut minores per magirtratus fedaretur: M. Æmylio prætori urbis negotium ab fenatu datû ert:ut Si his religionibus populû liberaret.Is Si in concione fenatus confultum recitauitiSé edixit: ut quicûcç libros uaticinos precationesue, aut artem facrifîcâdi coferiptam haberctî

LIBER QL V 1 K T V « nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loj

habereticos libros omncisjitcrasép ad fc ante Calen. Aprilcs defcrtehncu quis l'n publi'co, fa cr6ueioco,nouoaucextcrno ritu facrificaret. Et aliquot publia facerdotes raortui eoanno funt:L.CorneIius Lentulus pontifex maximus.ôC C.Papyrius C.F.MafTo pontifex,ôi P.Fu rius Philus augur,ôê C. Papyrius L, F. Maflo deccmuir facrorû. In Lentuli locû M, Cornez lius Cethegus.in Papyri) Cn.Scruilius Cepio,pontifîees fufîcdti funt.augur crcatus L.Quin tiusFlaminiusidecemuir facrorû L.Cornelius Lentulus.Comitiorû confulariuni iam appete bat tempuSjfed quia co fuies à bello intentos auocarcnon placebat: T.Scmpronius confui co tnittorû caufà diôtatorcm dixit C.Claudiû Centoné.ab eo magifter equitû eft didtus Q.Fuï uius Flaccus.Diôtator primo comitiali die creauit côfules Q. Fuluiu Flaccû magiftrû equitû, amp;nbsp;Ap.Claudiû Pulchrû:cui Sicilia prouincia in prætura fucrauTum prxtores creati Cn.FuI uius Flaccus,Claudius Nero, M.Iunius Sylla nus, P. Cornelius Sulla, comitrjs pfeólis,dióla tor magiftratu abfjt.Ædilis curulis fuit eo anno cum M.Cornelio Cethcgo P.CorneliusSci pioxui poft Africanus fuitcognomen.Huic pctcnti ædilitatê cum obfiftcrent tribuni plebis, negantes rationem eius habendâ efte: quod nondum ad pctedum légitima ætas effet: fi me, inquit,omnes quirites ædilem facerc uoluntifatis annorû habeo.Tanto inde fauore ad fuffra gium ferendum in tribus difcurfum eft:ut tribuni repente incepto deftiterint. Ædilitia largiz tio hæc fuit.Ludi Romani pro temporis illius copijs magnifiée fa(ft:i,ÔC diem unû inftaurati: ôC congf) olei in uicos finguios dati. L.Iulius Apulus, Ôi. M. Fundanius ædiles plebcfj ait quot matronas apud populum probri accufarunnquafdam ex eis damnatas in exilium ege runt.Ludi plebefj per biduu inftaurati.êC louis epuîum fuitludorû caufa.Q.Fuluius Flaccus tertium,Ap.Claudius confulatû ineunt.Ec prætores prouincias fortiti funt: P, Cornélius Sulz la urbanam.ôi peregrinamtquæ duorû ante fors fueratiCn.Fuluius Flaccus Apuliam: Clauz diusNeroSuelTulam:M. luniusSyllanus inter côfules. Confulibus bellum cû Annibale,K binæ legiones decretæ.altcr à Q.Fabio fuperioris anni cofule,alter à Fuluio Cétimalo accipe ret.Pra:torû Fulufj Flacci,quæ Luceriæ fub Æmylio prætoreiNeronis Claudq, quæ in Picez no fub C.Terentio fuiffcnt-.legioncseffent.fupplementû in eas quifq; feriberet fibi. M.Iunio inter confules legiones urbanæ prioris anni datæ. T.Sempronio Graccho, 8i P.Sempronio Tuditano imperiû,prouinciæcp,Lucani,ôd Galliæcû fuis cxercitibusprorogatx.itcm P.Lcn tulo,quà uetus prouincia in Sicilia effetiM.Marcello Syracufe,5i qua Hieronis regnu Fui flets T.Oclacilio claffistGræcia M.ValeriotSardinia Q.Mutio Scæuolç:Hifpaniç P.Ä: Cn.Cor nelqs. Ad ueteres exercitus duæ urbanæ legiones à confulibus fcriptæ.fummaép triû ôi uigin ti legionum eo anno effedla eft.Deletftum confulum M. Pofthumq Pyrgenfis cum magno propè motu rerû fadtû impcdqt. Publicanus erat Pofthumius: qui multis annis parem frauz de auaritiaqp neminem in ciuitate habuerat,præter L. Pomponiû Vcientanûiqué populanz tem temere agros in Lucanis.dutftu Hannonis priore anno ceperât Carthaginéfes. Hi,quia publicu periculum erat à ui tempeftatis in fis,quæ portarentur ad exercitus:Sê ementiti eranc faôta naufragiaiôi ca ipfa.quæ ucra renuntiauerannfraude ipforum faéla crant,nô cafutin ue teres .quaffatascç naues paucis,amp; parui pretfi rebus impofitis,cum merfiffent eas in alto,exce ptis in præparatas feaphas nantis, multipliées fùiffe merccs ementiebantur. Ea fraus indicaz ta M.Æmylio prætori priore anno fuerat: ac per eum ad fenatû delataincc tarnen ullo fenaz tus cofulto notata-.quia patresordincm publicanorû in tali têpore offenfum nolebant.popuz lus feuerior uindex'fraudis erat.excitatiép tandê duo tribuni plc.Sp.Si L.Caruilfi.cû rem inul fam infamemép cernerêtiducentùm milliu æris multam M.Poftliumio dixerûr.euius certanz dæcu diesadueniffettconciliûcp tam frequés plebis adeffenut multitudinê area Capitolfi uix caperct:perorata caufa,fpes una uidebaf effetfi C.Seruilius Cafea tribus plc.q ^apinquus eo gnatusc^ Pofthumio erat-.prius cp ad fuffragiû tribus uocarcnFtinterceffiffeLTeftulis datis, tribuni populu fummoucrûtifitellaép allata èft:ut fortiréfjubi Latini fuffragiû fcriêt.Interini publicani Cafeç inftare,ut cocilio die eximeret.populus reclamare.SC forte in cornu primus fe debat Cafcatcui fimul metus.pudorcp animû uerfabat.Cû in eo parû præfidfi efîet:turbâdæ rei caufa publicani p uacuûui fumo occupato loco in eos irruperût,iurgâtes fimul cû populo, ii 4* tribunisep.

104 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AB

tribum'sq^.Ncc procul dimicationc res craucum Fuluius coful tribunis,nónne uidetis,inqtHG uos in ordinem coaólos efleC Si rem ad fedicionem fpedlareCni propere dimittitis plebis con cilium. Plebe dimiiïa.fenatus uocatunôi confules referunt de concilio plebis turbato ui arque audacia publicanorum.M.Furium Camillum,cuius exilium ruina urbis fecuta fuerindamna ri fe ab ingratis ciuibus paflum cHe, Decemuiros ante eum.quorum legibus ad eam diem ui

, iierenumultos portea principes ciuitatis iudicium de fe populi paflos. Pofthumium Pyrgcn fern fuffragium populo per uim extorfîfle;conciliu plebis fuftuliife:tribunos in ordine coegif/ fexotra populum Romanum aciem introduxifledocum occupaffe: ut tribunos à plebe inter/ cluderentribus in fuffragium Uocari prohiberet.nihil aliud àcæde ac dimicatione continuiffe homines.nifi patientiam magifl:ratuum:quod cefferint in præfentia furori atq; audaciæ pay corum:uincicp fe,ac populum Romanum paffi fint:ôi comitia.quæ reus ui.atcç armis prohi/ biturus erat'.ne caufa quærentibus dimicatione daretunuoluntate ipfiusfuftulerint.Hæc cum ab Optimo quoque pro atrocitate rei aóta cffenuuimc^ eam contra rempublicam perniciofo cxemplo fac^am fenatus dccerneret:confeftim Caruilrj tribuni plebis omiffa multæ certatio ne, rei capitalis diem Pofthumio dixerunt:ac ni uades darenprehendi à uiatore, atque in car/ cerem duciiufferunt.Pofthumius uadibus datis.non affuit.Tribuni uocauerunt plebem.quæ ita fciuit. Si M.Pofthumius ante Calcnd.Maias non prodiffet:citatuscj; co die no rcfpon diffeuncq? cxcufatus effet:uideri eum in exilio effetbonai]^ eius uenire: ipfî aqua.ôi igni pla/ cere interdici. Singulis deinde eorum,qui turbæ ac tumultus concitatorcs fucrant:rei capita lis diem dicere.ac uades pofcere cceperunt.primo non dantes,deinde etiam eos.qui darepoP fentn'n carcerem conijciebant.cuius rei periculum uitantes pleriqj in exilium abierunt. Hune fraus publicanoru.deinde fraudem audacia protegens.exitum habuit. Comitia inde pond fici maximo creâdo funt habita.Ea comitia nouus pontifex M. Cornelius Céthégus habuit.

Tres ingenti certamine petierunt:Q.Fuluius Flaccus confuhqui Si ante bis confuLôi cenfor fuerat: Qi T.Manlius Torquatus.Si ipie duobus confulatibus,ÔC cenfura infignis:ô2 LiciniuS Craffus.qui ædilitatem curulcm petituruserat.Hic fenes.honoratos^ iuuenisin eo certami/ ne deuicit. Ante hune intra centum annos Si uiginti nemo, præter P.Cornelium Caluffam, pontifex maximus creatus fuerauqui fella curuli non fediffet. Cofules cum ægre dcleôtum confîcercntiquod inopia iuniorum non facile in utruncç.ut ô^fiouæ urbanæ Icgiones, amp;nbsp;fup/ plcmentum ucteribus feriberetur: fuffteiebat: fenatus abfiftere eos incepto uetuit: amp;nbsp;triumut/ ros binos creari iuflîualteros qui citra, alteros qui ultra quinquagefîmum lapidem in plateis, forisc^, Si in conciliabulis omnem copiam ingenuorum infpicerent: Si fi qui roboris fatis ad ferenda arma habere uiderentur:etiam fi nondum militari ætate effent: milites facerent. Tri/ buni plebis,fi ijs uidetetunad populum ferrent: ut qui minores feptem Si deeem annis facra/ mento dixiflennqs perinde ftipendia procederét:ac fi feptem Si uiginti annoru.aut maiores, milites faóli effent.Ex hoc fenatus confulto creati triumuiri bini conquifitionem ingenuorum per agros habuerunt. Eodem tempore ex Sicilia literæ M.Marcelli de poftulatis militum, qui cum P.Lentulo militabannin fenatu recitatæ funt.Cannenfis reliquiæ cladis is exercitus , erac,relcgatus in Siciliam:ficut ante diclum eft:ne ante punici belli fîncm in Italiam reporta/ retur.Hi permiffu Lentuli primores cquitu centurionumq^.ôi robora ex legionibus peditum legatos in hyberna ad M.Marcellu miferunt.è quibus unus poteftate dicendi fadla. Confu lem te M.Marcelle in Italiam adiffemus:cum primum de nobis,etfi non iniquum.certe trifte fenatus confultum faólu cfttnifi hoc fperaffemus:in prouinciam nos morte regum turbatam ad graue bellu aduerfus Siculos fimuhPœnoscp mitti: Si fanguine noftro.uulneribus^ ma/ giftratibus fatisfaôturos effe:ficut patrum memoria qui capti à Pyrrho ad Heracleam erant, aduerfiis Pyrrhu ipfum pugnates fatisfecerunt. quan^ quod ob meritû noftru fuccenfuiftis , patres conferipti nobisCaut fuccenfetis'TÂmbos mihi confules,Si uniuerfum fenatum intueri uidconcu te M.Marcelle intueor.quem fi ad Cannas confulem habuiffemus: melior amp;nbsp;reip. Si noftra Fortuna cffetSinc quæfo prias de conditione noftra queronnoxam, cuius argui munnos purgare.Si no deûm ira.nec fato, cuius lege immobilis reru humanaru ordo feritur: ,

L I S E R Q^V I lî T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I05

fed cuîpa perqmüs ad Cannasxuius tandem ea culpa fuitC militumC an impcratorumÆqut dem miles nihil unquâ dicam de imperatore eo:cui præfertim gratias fciam ab fenatu aôlas; quod no defperauerit de republicaxui poft fugam acftam fit per omneisannos prorogatum imperium.Cæteros item ex reliquijs cladis eius,quos tribunos militû habuimusdionorcs pe tere, 6C gerere, ôi prouincias obtinere audiuimus. An uobis.ucftriséç liberis ignofcitis facile patres cofcriptiÇ' in hæc uilia capita fæuitis7ô«: confuli.primoribusé^ alijs ciuicaris fugcre,cum îpes alia nulla eflènturpe non fuitC'milites utiqj morituros in acicm mififtisC Ad Alliam pro/s pè omnis exercitus fugiuad Furcas Caudinas ne expertus quidê certamcn, arma tradidit h» fti(uc alias pudendas clades exercituum taceam) tarnen tantum abfuit ab eo:ut ulla ignomi/ nia rjs exercitibus inureretur: ut ôi urbs Roma per eum exercitum, qui ab Allia Veios tranf/ fugerat:recuperaretur:ôi caudinæ legiones,quæ fine armis rcdierant Romamtarmafæ remifz fæin Samnium,eundem ilium hoftem fub iugu mifcrint: qui hac fua ignominia lætatus fucA ratCannenfem ucro quifquam exercitum fugæ,aut pauoris infimulare poteftç'ubi plus quin quaginta millia hominum cecideruntC unde conful cum equitibus quinquaginta fugifTunde nemo fupereft: nifi quem hoftis cædendo feftus reliquit C Cum captiuis redemptio negabaz tunnos uulgo homines laudabanc:quod reipublicæ nos feruaflemus: quod ad confulcm Ve nufiam redilîemus: «Si fpeciem iufti exercitus feciftemus. Nunc détérioré conditionc fumus: quàm apud patres noftrosfuerantcaptiui.quippe illis arma tantum,atcß ordo militandi,lo/ custj^, in quo tenderent: in caftris eft mutatus.quæ tarnen femel nauata reipublicæ opera, uno felici prælio recuperarunt.nemo eorum relegatus in exiliutn eftmemini fpes emerendi fti pendia adempta. hoftis deniqj eft datus: cum quo dimicantes,aut uitam femel,aut ignomi/ niam finirêu Nos,quibus,nifi quod commifimus ut quifquam ex cannenfi acic miles Roma nus fupereflec,nihil obrjci poteftmon folum à patria procul,Italiac^, fed ab hofte etiam relez gati fumusiubi fenefcamus in exiliome qua fpcs,ne qua occafio abolend$ ignominiæ,ne qua placandæ ciuium iræ, ne qua deniqj benemoriendi fît. Nec^ ignominiæ fînem,nec uirtutis præmium petimus: modo experiri animum, ôi uirtutem exercere liceat.laborê, ôi pcriculuni petimus:utuirorum,utmilitum officio fungamur. Bellum in Sicilia iam alterum annü ingen ti dimicatione geritur.urbes alias Pœnus,alias Romanus expugnat.peditum,ôi equitû acies concurrunt.ad Syracufas terra maric^ res geritur.clamorcm pugnantium.crcpitumcj^ armo/ rum exaudimus refîdcs ipfî,ac fegnes:tanquam nec manus,necarraa habeamus, Scruorum legionibus T.Sempronius conful toties iam eu hofte fîgnis collatis pugnauit. operæprctium habent,libertatem,ciuitatemc^. pro feruis faltem ad hoc bellum emptis nobis fîmul congre/ di cum hofte liceat:ôi pugnando quærere libertatem. Vis tu mari,uis terra, uis acie,uis urbiz bus oppugnâdis experiri uirtutemC afperrima quæq; ad laborê,periculuméç depofcimus'.ut quod ad Cannas faciundum fuinquàm primum fiat, quoniam quicquid poftea uiximus: id omne deftinatum ignominiæ eft. Sub hæc diôta ad genua Marcelli procubuerunt. Mar cellus id nec iuris,nec poteftatis fuæ effe dixit.fenatui feripturum fe:omniac^ de fententia pa trum faóluru effe.Hæ literæ ad nouos conlules allatæ: ac per eos in fenatu recitatæ funt.con/ fultusép de his literis ita decreuit fenatus, Militibus,quiad Cânas comilitones fuos pugnan tes deferuiftent:fenatui nihil uideri rempublicam committendam effe. fî M.Claudio procon full aliter uideretunfaceret quod è repub.fîdeq^ fua duceref.dum ne quis eorum munere uaca retmeu dono militari uirtutis ergô donareturmeu in Italiam reportaretundonec hoftis intra Italiam effet.Comitia deinde à prætore urbano de fenatus fententia,plebistp feito funt habt ta.quibus creati funtquinqueuiri mûris,turribuscprefîcicndisiôi triumuiri bini:uni facris con quirendis, donist^ perfîgnandis: alten' refîciendis ædibus Fortunæ, Si Matris Matutæ intra portam Carmentalem, fed Si Spei extra portam:quæ priore anno incendio confumptæ fue/ tant. Tempeftates fœdæ fuere. In Albano monte biduum cotinenter lapidibus pluuit. ta/ (fta de cœlo multa:duæ in Capitolio ædesmallumi n caftris multis locis fupra Sueffulam: Si duo uigiles exanimati:murus,turres^quædâ Cumis no iôlæ modo fulminibus, fed etiâde/ cuffæ.Reate faxu ingens uifura uolitareffol rubete folito m3gis,fanguineo^ fîmilis. Horum prodigioruiTi

io6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. T E R T I AE

prodigiorum caufa dicm unum fupplicatio fuit:ói per aliquot dies cófules rebus di'uïnis ope/ ram dedcruntióC pereofdem dies lacrum nouendiale fuit. Cum Tarentinoiu dtfeólio iam diu öi in Ipc Annibali,ói in fufpicione Romanis eiïeticaufa forte cxtrinfccus maturandæ cius interuenit. Phileas Tarentinus diu iam per fpeciem legationis Romæ cum eflet: uir inquictî animi.SC minine otium.quo turn diutino fenefeere uidebatur:patiétis,3ditum ßbi ad obfides Tarentinos inuenit.Cullodiebantur in atrio Libertatis minore cura:quia nec ipfis,nec ciuita ti eorû fallcre Romanos expediebauHoscrebris colloqurjs follicitatos,corruptis ædituis duo bus,eu primis tenebris euftodia eduxiiîetu'pfe cornes occulti itineris faôtus profugit.Luce pri ma uulgata per urbem fuga eftiremiffic^ qui fequerétur.à Tarracina coprehenfos omnes re/ traxerunt.deduôli in comitioiuirgistp approbate populo cxß,de faxo dcqciûtur.Huius atro/ citas pœnæ duarum nobiliflimaru in Italia græcarum ciuitatum animos iritauiutum publi/ ce,tum etiâ fingulos priuatim: ut quifep tam lœde interemptos aut propinquitate,aut amieP tia cotingebat. Exfjstredecim ferè nobilesTarentini côiurauerunt:quorû principes Nico,6i Philomenes erant.Hi prius aliquid mouerent:colloquendû cum Annibale rati.noóte per fpeciem uenandi urbe egreffi ad eum proficifcuntur.ôi eu haud procul caftris abeflent:cæteri fylua prope uiam fefe occuluerunuNico Si Philomenes progreffi ad ftationescôprchenficç, ultro id petentes,ad Annibalem dedudti funt.Qui cum Si caufascofilf) fui. Si quid pararent, expofuitfentxollaudati.oneratiép promiflïs iubentur,ut fidem popularibus facerent prædan di caufa fe urbeegreflos:pccora Carthagineßum.quxpaftum propulfa eflèntiad urbem age rc. tuto ae fine certamine id fadluros,promiflum eft.Cófpeóla ea præda iuuenû eftiminusc^ iterum.ac fæpius id cos audere,miraculo fuit.Cogreflî cum Annibale rurfus fide fanxerunt: liberos Tarentinos leges, fuaep omnia habiturosme«^ ullum ueôligal Pœno pcnfuros.-præfi/ diumùe inuitos recepturos-.prodita præfidia Carthaginenfiû fore. Hæc ubi couenerunt: tune ucro Philomenes confuetudinem nodle egrediundi,redeundic^ in urbem frequentiorem fà/ cereCôi erat uenandi fludio infi'gnis)canescp,ôi alius apparatus fequebatuncaptumep ferme aliquid.autab hofte ex præparato ablatu rcportando,donabat aut præfcôlo,aut euftodibus portarum.nodle maximecommeare propter metura hoftium credebant.Vbi iam cô côfue/ tudinisadducîta res eft:ut quocunc^ noôtis tempore fîbilo dediflèt fignum:porta aperirctur: tempus agendæ rei Annibali uifum cft. Tridui uia aberat.ubi,quo minus mirum effet uno, eodemcp loco ftatiua cum tamdiu habcre:ægrum fimulabat. Romanis quoque, qui in præ/ (îdio Tarenti crant: fufpeôta effe iam fegnis mora eius defierat. Cætcrum poftcaquam Ta/ rentum ire conftituitzdecem millibus peditum, atqj cquitum, quos in expeditione uclocitate corporum,acleuitatearmorum aptiffimos effe ratus eft: eleôlis,quarta uigilia notffis figna mouit.præmiffiscpodtuaginta ferenumidis equitibuspræcepit:ut difeurrerent circa uias: perluftrarent^ omnia oculis: nequis agreftium procul fpcôtatoragminis falleret: progref/ fos retraherent: obuios occiderent: ut prædonum magis quàm excrcitus accolis fpccies effet, ipfe raptim agmine fadto, quindecim fermé millium fpatio caftra ab Tarêto pofuit. amp;nbsp;ne ibi quidem nuntiato quo pergerent, tantum conuocatos milites monuit: uia omnes iront: nec diuerti quenquam.autexcedere ordinem agminis paterêtur: amp;nbsp;in primis intenti ad imperia accipienda effent: neu quid nifi ducum iuffu facerent, fe in tempore editurum,quæuellet agi. Eadcm fermé hora Tarentum fama peruencratznumidas équités paucos populari agroszter roremque late agreftibus inieciffe. Ad quem nuntium nihil ultra motus præfcdlus Roma/ nusz quàm ut partem cquitum poftero die luce prima iuberet cxire ad arcedum populationi/ bus hoftcm.interea adeo nihil obedienter curatu eftzut contra pro argumento fuerit ilia pro/ curfatio Numidarum: Annibalem,exercitumcp caftris non mouiffe. Annibal concubiano/ dlemouit. dux Philomenes erat cum folito captæuenationis onere, cæteri proditçres ea, quæcompofita erantzexpeótabant. Conucnerat autem ut Philomenes portula affucta ue/ nationcm inferens armatos induceret. parte alia portam Temenitidaadirct Annibal, Ea mediterranea regione orientem fpeólabat, aliquantum intra mcenia includitur. Cum por/ tæ appro pinquaretz editus excompofito ignis ab Annibale eft: refiilfit^. idem redditum

ab Niconc

LIBER nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V 1 îî t V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I0-7

ab Niconc Ggnu. Cxtindla: deinde utn'nq^ flammæ funt. Annibal filcntfo ducebâc ad porta* Nico CK improuifo ad portas fopitos uigiles in cubilibus fuis obtrûcauportamé^ aperit.An/ nibal cum peditum agtnine ingreditur:cquites fubfifterciubettut quo res poftulet, occurrere libero campo pofTent.Et Philomenes porculæ parte alia,qua comeareaffucranappropinqua bat.nota uox eius.ôC familiare iam fignum cum excitaflet uigilem,dicentis,uix fuftinere gran dis beftia: onus:portula aperitur.inferétes aprum duos luuenes fecutus ipfe cum expedito ue natore,uigilem incautius miraculo raagnitudinis in eos qui ferebât uerfum,uenabulo traqeit. ingreflï deinde triginta ferèarmati cæteros uigiles obtruncânrefringutc^ portam maximam. 8C agmen fub fignis confeftim irrupit.inde cura filentio in foru ducti, Annibali fefe coiunxe/ runt.Tum duo mi Ilia Galloru Pœnus in treis diuifa partes per urbem diraittit. Tarentinos, amp;nbsp;Afros quammaxime frequêtiaoccupareiubet.turaultu orto.Roraanos paifira cædi:oppi/ danis parci.fed ut fieri id poiTet:præcipit iuucnibus tarentinis:ut ubi quera fuorura procul ui diifennquiefcere ôi filere,ac bono anirao effeiuberêt.Iam turaultus erat,clamorép:qualis efie in capta urbe folet:fed quid rei effet, nerao fatis pro certo feire, Tarentini Romanos ad diri/ piendam urbem credere coortos.Romanis feditio aliqua eu fraude uideri ab oppidanis mo/ ta.Præfecffus primo excitatus tumultu in portum effugitdndc acceptus feapha in arcem con fugit. Terrorera SC tuba audita ex theatro faciebat.nam SC Romana erat, à proditoribus ad hoc ipfum præparatatSC infeienter à Græcoinflata,quis,auc quibus fignum darec,incertu effi ciebat.Vbi illuxiuSC Romanis punica, SC gallica arma cognita tum dubitationem exemeruts ôC Græci Romanos paffim cæde ftratos cernêces,ab Annibale capta urbem fenlèrunt. Poftz quam luxeertior eranSC Romani qui cædibus fuperfucrant:in arcem confugerant:conticefce/ batéç paulatim tumultus:cum Annibal Tarentinos fine armis conuocare iubet. Conuenere! omnes:præter^ qui cedenteis in arcem Romanos ad omnem adeundam fimul fortunâ per/ fecuti fuerât. Ibi Annibal benigne allocutus Tarentinos, teftatusep, quæ præftitiffet ciuibua eoru.quos ad Thrafimenu,aut ad Cannas cepiffet: fimul in dominationé fuperbam Roma/ norum inue(ffus,recipere fein domos fuas quemq; iuffir.SC foribus nomen fuum infcribere.fe doraos cas,quæ inferiptæ non effent:figno cxtemplo dato,diripi iuffuru.fîquis in hofpitioci üis Romani(uacuas aut cernebat dora,os)nomcn iafcripfiffcueu fe pro hoffe habituru. Con cionedimiffa,cu titulisnotatç fores diferimen pacatæ ab hoffilidomo feciffenufigno dato,ad diripiêda hofpitia Romana paffim difeurfum eff .SC fuit prædæ aliquantu.Poffero die ad op pugnanda arcem ducit.quam cum SC mari,quo in peninfulæ modû pars maior circûluitunSC præaltis rupibus,SC ab ipfa urbe muro SC foffa ingenti feptâ uideret-.eot^ nec ui,nec operibus expugnabilcm efferae aut fe ipfum cura tuendi Tarêtinos à maioribus rebus morare6aut in relidtos fine ualido præfidio Tarentinos impetu ex arce,cu uellent,Romani faceréttuallo ur/ bem ab arce interfepire ftatuitrao fine ilia etiâ fpet eu prohibentibus opus Romanis manura poffe coferi.’SC fi ferocius procurriffent:magna cæde ita attenuari præfidfj uiresîut facile per fc ipfi Tarentini urbem ab fis tueri poffent, Vbi cœptu opus eff:patefa(ffa repente porta,in mu nienteis impetu fecerunt Romani.pelliq^ fe ffatio paffa efftquæ pro opéré erat-.ut fucceffu cre feeret audacia:pluresép,SC longius pulfos perfequerêtur.Tum figno dato coorti undic^ Pœni funt'.quos inff rudlos ad hoc Annibal tenuerat.nec fuff inuere impetu Romani, fed ab effufa fuga loci anguffiæ cos,impedimêcac^ alia opéré iam cœpto.alia apparatu opens,morabant'’. plurimi in foffam præcipitati:occifiép funt pkires in fuga,^ in pugna.Inde SC opus nullo pro hibente fieri cœptu.fofla ingens du^a: SC uallum intra earn erigi6modicoép'poft interuallo murû etiam eadê regione addere parat: ut uel fine præfidio tueri fe aduerfus Romanos pof/ fent.reliquit tarnen modicu præfidium:ut fimul intcrfaciendo muro adiuuaret.ipfe profeeffus cu cæteris copfis ad Galefum flumen (quinq; millia ab urbe abeff ) pofuit caftra.Ex fis ff ati/ uis regreffus ad infpiciendu opus,quod aliquantu opinione eius celcrius creuerat: fpem cepie etiä arcem expugnari poffe.Et eff no altitudine,ut cætera,tuta:fed loco plano pofita: SC ab ue be muro tantu,3c foffa diuifa.Cum iam machinationu omni generc,SC operibus oppugnarc tunmiffum à Metaponto præfîdium Romanis fecit animu: ut node ex improuifo opera ho ftium

io8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC* T B R T I AB

ftium înuadcrcnt. alia dißecerunt:alia igni corrupcrut.iscç finis Annibali fiiftea parte arcem oppugnâdi.Reliqua erat in obfidione fpestnec ea fatis efficax.quia arce tenetes, qua in penin fula pofita imminec faucibus portus:niare liberum habebant: urbs contra exclula maricimis comcatibus:propiusq^ inopiam erant obfidentes, quam obfeffi. Annibai conuocatis prineP pibus tarentinis omnes præfentes difficultates expofuit: nelt;^ arcis tarn munita: expugnâdæ uiam cernere: nccß in obfidione quic^ habere fpei; donee mari potiantur hoftes. quod fi na ues fint’.quibus cómeatus inuehi prohibeat: exteplo aut abfceffuros,aut dedituros fe hoftes, Aflentiebantur Tarentini.cæterû ei,qui confiliû afferret: opem quoc^ in eam rem afferedam efte cenfebant.punicas cnim naues ex Sicilia accitas id pofte facere:fuas, quæ finu cxiguo in/ terclufe effent: cum clauftra portus hoftis habcret:quemadmodum inde in apertu mare eua furas C Euadent.inquit Annibal.multa, quæ impedita natura funt: confilio expediuntur, ur/ bem enim in campo fitam habetis: planæ,ôC fatis latæ uiæ patent in omneis partes.uia, quæ inportum per mediam urbem ad mare tranfmiffa eft:plauftris tranfueham naues haud ma gna mole. K mare noftrum ent: quo nunc hoftes potiuntunöi illinc mari.hinc terra circunfe/ debimus arcem. imo breui,aut reliótam ab hoftibus, aut cum ipfis hoftibus capiemus. Hæc oratio non fpem modo effeólus.fed ingentem etiam ducis admirationem fecit.Cótraóla ex/ tcmplo undique plauftra: iunólac^ inter fe:ôi machinæ ad fubducendas naues admotæ, mu nitumq^ iter: quo faciliora plauftra, minore^ moles in tranfitu effet, iumenta inde, amp;nbsp;homi/ nés contracfti:K opus impigre cœptum.paucosc^ poft dies claftîs inftruóta,ac parata circun/ uehitur arcem:6i ante ipfum portum anchoras iacit.Huncftatum rerum AnnibalTarentire liquit’.rcgreffus ipfe in hyberna.Cæterum defeólio Taretinorum utrum priore anno, an hoc faefta fit: in diuerfum authores trahunt.plures, propioresc^ ætatememoriæ rerum hoc anno tradunt faólam. Romæ confules, prætoresq^ ufc^ ante diem quintum Calen.Maias Laci næ tenuerunt. eo die perpetrato facro in monte,in fuas quifqj prouincias proficifeuntur. Re ligio deinde noua obieóla eft ex carminibus martianis. Vates hie Martius illuftris fuerat. Si cum inquifitio priore anno ex fcnatufcofulto talium librorum fieret:in M. Æmylfj prætoris urbis.qui eam rem agebat-.manus uencrat.is protinus nouo prætori Sullæ tradiderat. Ex hu ius Marti] duobus carminibus alterius pofteaaudta declarata authohtas euentu,alteri quo/ que,cuius nondum tempus uenerauafferebat fide.Priore carmine cannenfis prædiëla dades in hæc fermé uerba erat. nbsp;Amnem troiugena Cannam Romane fuge: ne te alienigenæ co

gant in campo Diomedis conferere manus. fed neqj credes tu mihi: donee complcris fangui ne campum: multac^ millia occifa tua déférât aranis in pontum magnum ex terra frugifera pifeibus, atep auibus, ferisqj: quæ incolunt terras: rjs fuat efca caro tua. nam mihi ita lupiter fatus eft. Et Diomedis Argiui campos. Si Cannam flumen, qui militauerant in rjs locis: iuxta,at(p ipfam cladem, agnofeebant. Turn alterum carmen recitatum: non co tantum ob/ fcurius:quia incertiora futura præteritis funt:fcd perplcxius etiam feripturæ gencre. HofteS Romani fi expcllere uultis,uomicamç^:quæ gentium uenit longe: Apollini uouêdos cenfeo Iudos:qui quotannis comiter Apollini fîant,cum populus dederitex publico partem:priuati uti conférant pro fe, fuisq^.fjs ludis faciendis præerit prætor is:qui ius populo, plebiq^ dabit fummum.decemuiri græco ritu hoftfjs (àcra faciant. hæc fi reefte faxitis: gaudebitis femper: fietc^ res ueftra melior. nam is dius extinguet perduelles ucftros: qui ucftros campos pafeit placide. Ad id carmen explanandum diem unum fumpferunt. poftero die fenatufeonful/ turn faólu eft:ut decemuiri libros de ludis Apollini, diuina facienda infpicerent.Ea cum infpcd:a,relatac^ ad fenatum effent-.cenfuerunt patres:Apollini ludos uouendos,faciêdosq^: Si quado ludi faóhi effent:duodecim millia æris prætori ad rem diuinam,ói duas hoftias ma lores dandas. Alterum fenatufconfultum faólum eft: ut decemuiri facra græco ritu facerent: fjscç hoftrjs: Apollini boueaurato,Kcaprisduabusalbis auratis:Latonæ boue fœmina aura ta.Ludos prætor in circo maximo cum faólurus effet:edixit:ut populus per eos ludos ftipem Apollini, quanta comodum effet,conferret.Hæc eft origo ludorû Apollinariu, uiôloriæ non ualetudinis ergô,ut plericç rcntur,uotorum.faâ:osc^ populus coronatus fpedauit.marronæ fupplicauerc.

LIBER C\,V I N T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;io^

fupplicaucrc. uulgo aperti’s ianuis in propatulo epulati funt: celebercj dies omni cærinlOHiaz rum gcncrc fuit Cum Annibal drca Tarentu,confutes ambo in Samnio eifent: fed circunt feßuri Capuam ûiderentunquod malum diuturnæ obfidionis cffc foletn'am famem Campa ni fcnticbannquia fementem faccre pfohibtjefant eos Romani exercitus.itaq? legatos ad Art nibalem miferunt,orantes,ut prius quàm Confùles in agros fuos educcrent legiones: uiæq^ o/ mncs hoftium præfidijs inßderentur: frumentu ex propinquis locis couchi iuberet Capuam* Annibal Hannonem ex Brutrjs cum exercitu in Campaniam tran(îrc,SC date opcram ut fru menti copia fieret Campanis,iuflit.Hanno ex Brutijs profeëlus cum eXercitu, uitaburtdus ca ftra hoftium,confulesc^,qui in Samnio eranc,cum Bencucnto iam appropinquarct,tria paf? fuum milita ab ipfa urbe loco edito caftra pofuit.inde eX focijs circa populis,quô arftate corn/ portatum erat:deuehi frumentu in caftra iuflit,præfidqs datis,quæ commeatus eos profeque rentur.Capuam inde nuntiu mifit,qua die ad accipiendum frumentu præfto effent,omni urt diqj genere uehicutoru,iumentorumlt;^ ex agris cótraólo.Id pro cætera fècordia.negligêtiaq^ à Campanis aólum.paulo plus c G C c uehicula mifla:amp; pauca præterea iuméta. ob id ca ftigatis ab Hannone,quod ne fames quidê.quæ mutas accenderet beftias, cura eorum ftimii lare poffeualia producla dies ad frumentum maiore apparatu petendu. Ea omnia,ficut aôla cranc,cu enuntiata Beneuentanis effent,legatos decern extemplo ad cófulesfcirca Bouianu ca ftra Romanoru étant) miferunt. Qui cum auditis quæ ad Capuam agerentur,inter fe compa raffent,ut alter in Campaniam cxercitum duceret : Fuluius, cui ea prouincia euenerat: profe/ (ftus noffte Bcneucntum,mœnia eft ingreffus.Ex propinquo cognofeitj-fannonem cû exerCi tus parte profeeftum frumentatum:duo millia plauftrorum,inconditam, incrmeme^ aliâ tut/ bam aduenifîe:per tumultum ac trepidationem omnia agi.caftrorumtß forma, amp;nbsp;militareni ordinem,immiftis agreftibus qs ex terris,fublatum.His fatis compertis, conful militibus edi/ cit:figna tantum,armât^ in proximam nodem expedirent, caftra punica oppugnanda effe* Quarta uigilia profedti.farcinis omnibus,impedimétisc^ Bçneuenti rcli(ftis,pauloante lucem cum ad caftra perueniffent,tâcum pauoris iniecerunf.ut fi in piano caftra pofita effent, baud dubic primo impetu capi potuerint.altitudo loci,Ô^ munimenta defenderûuquæ nulla ex par te adiri, nifi arduo ac difîîcili afccnfu poterant. Luce prima prælium ingens accenfum eft.nce uallum modo tutantur Pœni:fcd,ut quibus locus æquior efl’et:deturbant nitenteis per ardua hoftes. Vicit tarnen omnia perrinax uirtus.ôi aliquot fimul partibus ad uallum, ac foffaS pet/ uenrum eft:fcdcum multis uulrteribustac militum pernicie.Itacp conuocatis triburtis militurtl conful abfiftendum temerario inccepto ait.tutius fibi uidcri,reduci eo die cxetcitum Bertcuetl tum;dein poftero caftris fe hoftium iungi,ne exire inde Campani, neue Hanno regredi pof/ , Lt.id quo facilius obtincatur:collcgam quocß,amp;: exercitum cius fe acciturum:Cotumc^ eo uet/ furos bellum.Hæc confilia ducis, cum iam receptui caneret : clamor militum afpernarttiu tartl fegne imperium difiecit, Proxima portæ hoftiu erat cohors peligna, cuius ptæfedfus Vibius ereptum ucxillum trans uallum hoftiu traiecit.execratus inde feqj,amp; cohortem, (Ï eius uexillf hoftes potiti effent:princeps ipfe per foffam,uallum in caftra irrumpitlam^ intra uallum Peligni pugnabant, cum altera parte Valerio Flacco tribuno militum tertiæ legionis expro/ brante Romanis ignauiam, qui foerjs captorum caftrorum concédèrent decusi T, PedaniuS princeps primus ccnturio,cu fignifero fignum ademiffetuam hoc fignum, Si hiCcettCurio, in/ quit,intra uallum hoftium eriufequantur qui capi fignu ab hoftc prohibituri funt, Manipuz lares fui primum tranfeendentem foffam.dein legio tota fccuta eft. Iam Si conful ad confpez ótum tranfgredientium uallum mutato confilio, ab reuocandis ad incitandos hortandosq^ uerfus militcs,oftendere in quato difcriminc acpericulo fortiffima cohors fociorum Si ciuium legio effet, itaeç pro fc quifc[j omnes per æqua atqj iniqua loca, cu undiq; tela confjccrenturt armac^ Si corpora hoftes obfjccrent,peruadunt,irrumpuntcp.multi uulnerati, etiam quos ut tes.fanguiscp dcfererct,uc intra uallum hoftium caderentmitebantur.Capta itac^ momenta temporis,uelut in piano fita.nec permunita caftra.Cædes inde, no iam pugna eratiomnibus intra uallum permiftis.fupra fex millia hoftium cæfa.fupra feptem millia capiuntur, cum fru/ kk tnentaz

no nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. T E R T I AB

mentatoribus campants,omnicp plauftrorum Si iumentorum apparatu. capta alia ingcHS præda fuinquam Hanno,populabundus paffim cum iflet,exfociorum popuii Romani agris traxerat.Indc deieótis hoftium caftris,Beneuentum reditum eft. prædamép ibi ambo confu les(nam Si Ap.Claudius eo poft paucos dies uenit)uendiderunt,diuiferuntép. Si domiti,qao rum opera caftra hoftium capta erant: ante alios VibiusPelignus, ôiT. Pedanius princeps tertix legionis. Hanno ab Comino Cerito, quo nuntiata caftrorum clades eft : cum paucfs frumentatoribus, quos forte fecum babuerat: fagæ magis,quàm itineris modo in Brutios re/ drjt. Et Campani audita fua pariter,fociorumtpclade,legatos ad Annibalem miferunt:qui nuntiarennduos confules ad Beneuentum eftetdiei iter à Capita: tantumno ad portas,SS mu ros bellum efte.ni propere fubueniat,celerius Gapuam,quàm Arpos,in poteftatem hoftium uenturam.ne Tarentum quidem,non modo arcem,tanti debere efte,ut Capuam,quam Car thagini æquare fit folitus,defertam,indefenfamc:p populo Romano tradat. Annibal curç fi bi fore rem Campanam pollicitus.in præfentia duo millia equitum cu legatis mittit; quo pras fidio agros populationibus poftcnt prohibere. Rbmanis interim,ficut aliarum rerum,arcis Tarentinæ,præfidiicp,quod ibi obfidcrctar,cura efle. C. Seruilius Icgatus ex authoritate pa/ trum à P. Cornelio prætore in Hetruriam ad frumcntum coemendum miftus, cu aliquot na/ uibus onuftis in portiim Tarcntinum inter hoftiu cuftodias perucnit. Cuius aducntu, qui ante in exigua fpc.uocati fepe ad tranfitionem ab hoftibus per colloquia,erat: ultro ad tranf/ eundum hofteis uocabaufollicitabantc^.amp;erat fan's ualidum prxfidium:tradu(ftis ad arcem Tarenti tuendam,qui Metaponti erant,militibus.Itaq; Metapontini extcmplo metu, quo te nebantur,liberati ad Annibalem defecere.Hoc idem eadem ora marisôôThurini fccerût.mo uit eos non Tarentinorum magis dcfedtio, Metapontinorumtqj, quibus indidem ex Achaia oriundi etiam cognatione iuhdti erannquam ira in Romanos, propter obfidcs nuper interfc cftos.Eorum amici,cognaticp literas ac nuntios ad Hannonê,Magonemq5,qui in propinqud in Brutqs erant,mifcrut:fi exercitum ad mœnia admouifttnt, fe in poteftatem eorum urbem tradituros efte, M.Attinius Thurinis cum modico præfidio præerat.quem facile elici ad cer tarnen temere ineundum rebantur pofte,non tarn militum,quos perpaucos habebat,fiduciai quam iuucntutis thurinæ.eam ex induftria centuriaucrat,armaucrat(:p ad tales cafus. Diuifis coprjs inter fe duces pœni cum agrum thurinum ingrefti eftent : Hanno cum peditu agmine infeftis fignis ire ad urbem pergit: Mago cu equitatu teeftus collibus ad tegendas infi'dias op pofitis,fubfiftit. Attinius peditura tantum agmine per exploratorcs coperto, in aciem copias educitjôi fraudis inteftinæ,amp; hoftium infidiarum ignarus.Pedeftre præliu fuit pcrfcgne:pau cis in prima acie pugnantibus Romanis: Thurinis expeeftantibus magis, quam adiuuatibuS eucntum.Ôi Carthaginenfium acies de induftria pedem referebat, ut ad terga collis ab équité fuo infeftï hoftem incautum pertraheret.Quo ubi uentum eft, coorti cu clamore équités pro/ pcre inconditam Thurinorum turbam,nec fan's fido animo,undc pugnabat,ftantem,extern ploin fugam auerterunt.Romani, quanquam circumuentos hinc pedes, hinceques urgeban tarnen aliquandiu pugnam traxere.poftremo Si ipfi terga uertunt,atqj ad urbem fugiunt.Ibi proditorcs conglobati cum popularium agmen patentibus portis accepiftent : ubi Romanos fufos ad urbem ferri uiderunt,conclamant,inftare Pcenum, permiftosep hofteis urbem inua furos:ni propere portas claudant.ita exclufos Romanos præbuere hofti ad cædem. Attinius tarnen cum paucis receptus.Seditio inde paulifper tenuit, cum alrj urbem tuendam, inde ali] cedendum fortunæ,ôê tradendam urbem uilt;ftoribuscenferent,cæterum,utplerunq5,fortuna. Si confilia mala uicerunt. Attinio cum fuis ad mare ac naues deduefto, magis quia ipfi ob im/ perium in fe mite ac iuftum confultum uolebant,quàm refpecftù Romanorum,Carthaginen fes in urbem accipiuntConfules à Bencuento in Campanum agrum legionesducunt: né ad frumenta modo,quæ iam in hybernis erant,corrumpenda, fed ad Capuam oppugnandam, nobilcm fe confulatum tam opulentæ urbis excidio rati fatfturos: fimul SS ingens flagitiu im/ perio dempturos,quod urbi tam propinquæ tertium annum impunita defeótio eftèt. Cæte/ rum ne Beneqentum fine prffidioeflenSi ut ad fuBita belli,fi AnnibalCquod fadurum haud

dubi'tabant)

t b ë r q, V I N T V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iir

'dubiïabant)ad opem ferenda foerjs Capuam ucninencquiïcs uim {Lifli'ncrc pofTent: T.Grac xhum ex Lucanis cum equicatu,ac leui armatura Beneuentum uenire lubcnt. legionibus.fta/ tiuisc^ ad obtinendas res in Lucanis aliquê præficeret. Graccho,priufquàm ex Lucanis ino 'Uerec.facrifîcanti trifte prodigium faólum eÎL ad exca faenficio perpetrato angues duo ex oc culto allapfi edère iecunconfpeeftiq^ repente exoculis abierunt. id cum arufpicum monitu fa/ crificiû inftauraretur, atq? intentiusexta referata feruarentur:itcrum,ac tertiu ucniftctraduntî libatoeç iocinore intaeftos angucs abqfte.Cum arufpices ad imperatorem id pertinere prodi gtum præmonuiftennôC ab occultis cauendum hominibus,con(ilqs^: nulla tarnen prouiden •tia fatum imminens moueri potuit» Fiauius Lucanus fuit,caput partis cius Lucanoru: (cum pars ad Annibalem defeciiTeQquæ cum Romanis ftabat; ôiiam anno inmagiftratu erat, ab cifdem illis creatus prætor. Is mutata repente uoluntate locum gratiæ apud Pœnû quærens, necß tranßre ipfe,neqj trahere ad defeeftionem Lucanosfatis habuit,nifi imperatoris,öi eiuft dem hofpitis proditi capite,ac fanguine foedus cum hoftibus fanxiflet. ad Magonem, qui in Brutrjs præerandàm in colloquiu ucnit.fîdeéç ab eo accepta, Ci Romanu is imperatorem tra/ didifletdiberos cu fuis legibus uenturos in amicitiam Lucanos: deducit Pœnum in locu pacis « Gracchu adduóturus. Magonem ibi pedites, equitesep armarc, ôê capcre eas latebras.ubi in/ gentem numerum occuleret,iubet.Loco fatis infpetfto.atq; undicpexplorato,diescompofita gerendx rci eft.Flauius ad Romanum imperatorem uenit.Rcm fe ait magnam inchoaffe,ad quam pcrficicndam ipfius Gracchi opera opus effet.omnium populorum prçtoribus,qui ad Pœnum in illo comuni Italiæmotu defeiflent, perfua(ifte:ut redirent in amicitiam Romano/ cum:quando res quoep Romana,qux prope cxitium clade Canneniî ueniflet; in dies melior atep aueftior fieret: Annibalis uis fenefceret,ac propè ad nihilum ueniftet, ueteri deliólo baud implacabilcis fore Romanos.nullam unquam gentê magis exorabilem, promptioremcp ue/ nix dandx fuifle.quoties rebellioni ctiam maiorum fuorum ignotumCHxc ab fe ait dióla.cx terum ab ipfo Graccho eadem hxc audire malle eos: prxfentiscp contingere dextram : id pi/ gnus fidei fecum ferre. Locum fe confiltjs edixifle à confpeeftu amotum, baud procul à caftris Romanis, ibi paucis uerbis tranfigi rem pofte, utomne nomen Lucanum in fide ac focietate Romana fit. Gracchus fraudem öi fermoni, rei a.befte ratus, ac fimilitudine ueri captus, cum lidtoribus ac turma equitu e caftris profetftus.duce hofpitc in infidias prxeipitatus. Ho/ ftes fubito exorti.öi ne dubia proditio eftet,Fiauius his ie adiungit. tela undiqj in Gracebum atep équités conijeiuntur. Gracchus exequo deßlit: idem exteros facere iubet : hortaturep, ut ^uod unum reliquum fortuna fecerit, id honeftent uirtutc. reliquum autem quid eftet paucis amultitudine in uallc fylua ac montibusfepta circumuentis,prxtcr mortemCid referre:utrum prxfcnti torporc pccorum modo inulti trucidentur:an toto animo à patiendo,expe(ftandocp euentu in impetum atq; iram uerfo,agentes audenteslt;p,perfuß hoftium cruore inter expiran tium inimicorum cumulata armacp öi corpora cadant. Lucanum proditorem ac transfugam omnes peterent.qui earn uiólimam præ fead inferos mißftct:eum decus eximiu, egregiumep folatium fux morti inuenturum. Inter hxc diefta paludameto circum Ixuum brachium intor to(nam ne feuta quidem fecum extulerant)in hoftes impetum fecit. Maior quam pro numc/ ro hominum editur pugna. iaculis maxime aperta corpora Romanorum, 6C cu undiq; ex al/ tioribus locis in cauam uallem coniedlus eftet,transfiguntur,Gracchum iam nudatum prxfi/ dio uiuum capere Pœni nituntur. exterum ille confpicatus Lucanum hofpitem inter hofteis adeo infeftus confertos inuafit,ut parci ei fine multorum pcrnicie no poftet. Exanimem eum Mago extemplo ad Annibalem mißnponiep cum captis ßmul fafeibus ante tribunal impera ton’s iuftït. Hxc uera fama cft. Gracchus in Lucanis ad campos, qui Veteres uocantur : pc/ rrjt. Sunt qui in agro Bencuentano prope Calorem fluuium oftendant à caftris cum licftori/ bus.ac tribus feruis lauandi caufa progreftum,cum forte inter falicfta innata ripis laterent ho/ ftestnudum ateg inermem,faxiscp,qux uoluit amnis:propugnantem,interfe(ftum. Sunt qui • arufpicum monitu quingentos paftus à caftris progreflum, uti loco puro ea, qux ante diefta prodigiafimt, procuraret ; ab infidentibusforte locum duabus turrais Numidarum circum/

uentum

112 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. 'T E R T I AE

uentum fcrihant.adeo nee locus, nee ratio mortis in uiro tam claro amp;nbsp;iniigni confiât. Funcris quoeç Gracchi uaria fama eft. Alq in caftris Romanis fepultum ab fuis, a lij ab Annibale ( SC ca jiulgatior fama eft) tradunt in ueftibulo punicorum caftrorum rogum extruólum efte:ar/ matum exercitum decurrifte cum tripudqs Hifpanorum t motibusq^ armorum SC corporutn ‘ fuæcuicç genti aftuetisupfo Annibale omni rerum uerborumc]^ honore exequias célébrante. Hæc tradunt,qui in Lucanis rei geftæ authores funt. Si illis,qui ad Calorem fluuium interfez (ftum memorantjcredere uelis,capitis tantum Gracchi hoftes potiti funt. eo delato ad Anniz balem,miftus ab eo confeftim Carthalo-.quiin caftra Romana ad Cn.Corneliu quæftoren» dcferret.is funus imperatoris in caftris,celebrantibus cum exercitu Beneuentanis,fecit. CoH ' fuies agrum Campanum ingreflî cum paflîm popularentur,eruptione oppidanorum,ôC Ma ,gonis cum equitatu territi,ac trepidi ad ligna milites palatos palfim reuocarûttôC uixdum inz ’ ftruôta acie fufî.fupra mille SC quingentos milices amiferunf.lnde ingens ferocia fuperbæ fuo pte ingenio genti creuitimultiscç prælrjs laceftebanc Romanos.fed intentiores ad cauendum cofules una pugna fecerat,incaute atep inconfulte inita.Reftituit tarnen his animos, SC illis mi nuit audaciam parua una res. fed in bello nihil ram leue eft,quod non magnæ interdu rei mo mentu faciat. T.Quintio Crifpino Badius Campanus hofpes erat perfamiliari hofpitio iunz (ftus.crcuerat confuetudo: quod æger Romae apud Crifpinum Badius ante defeólionë Cam panam libcralitencomitercg curatus fuerat. Turn Badius progreftus ante ftationes, quæ pro porta ftabant,euocari Crifpinum iuftit. quod ubi eft Crifpino nuntiatum, ratus colloquium amicum ac familiare quæri,manente memoria etiam in dilfidio publicorum fœderum priuaz ti iuris,paulum à cætcris proceftît.Poftquàm in confpedlum ucnere:prouoco te,inquit,ad puz gnam Crifpine,Badius.confcendamus equos;fummotisc^ ali]s,uter bello melior fit dccernaz mus.Ädea Crifpinus,nec fibi,nec illi ait hoftes deefleu'n quibus uirtutem oftendat. fc ab eo» etiam fi in acie occurrat, declinaturumme hofpitali cæde dextram uiolet. conuerfusc^ abibat. Enimuero ferocius tüm Capanus increpare mollitiem, ignauiamc^ : SC fe digna probra in inz fontem iacere:hofpitalem hoftem appellansifîmulanteméç parcere cui feiat parem fe nó effé, fi parum publicis fœderibus ruptis dirempta fimul SC priuata iura efte putet ; Badium Camz panum T.Quintio Crifpino Romano palam omnibus, duobus exercitibusaudientibus.rez nuntiare hofpitium.nihil fibicum eo confociatummihil fœderatum hofpiti cum hofte: cuius patriam ac penates publicos priuatosep oppugnatum ueniflet.fi uir effet,congredcretur.Diu cunctantem Crifpinum perpulere turmales, ne impune infultarc Campanu pateretur. itac^ tantum moratus,dumimperatorescófuleret;permittercntnefibi extra ordinem in prouocan tern hoftem pugnare: permiffu eorum arma cepit, equumcp confeendit : SC Badium nomine compellans ad pugnam euocauit. Nulla mora à Campano fadha eft. infeftis equis concurrêz re.Crifpinus fupra feutum finiftrum humeru Badio hafta transfixit : fuperc^ dclapfum cum uulnere exequo defilfjt,ut pedes iacehtem coficeret.Badiuspriufquàm opprimeretur,parma accç cquo relidlo,ad fuos aufugit.Crifpinusequum,armacp capta,SC cruentam cufpidem infl gnis fpolijs oftentans, cum magna laude SC gratulatione militum ad confules eft dedudtus: laudatusep ibi magnifiée, SC donis donatus. Annibal ex agro Beneuentano caftra ad Caz puam cum mouiflet,tertio poft die quàm uenit,copiasinaciem eduxit:haudquaqua dubius, quod Campanis abfente fe paucos ante dies fecunda fuiflec pugnaiquin multo minus fe, fuz umep toties uidlorem exercitum fuftinere Romani poflent. Cæterum pofteaquàm pugnari cœptum eft,equitum maxime incurfu cum iaculis obrueretur : laborabat Romana acies,do/ necfignum equitibus.datum eft,ut in hoftem admitteretequos.itaqj equeftre prælium erat, cum procul uifus Sempronianus exercitus,cui Cn. Cornelius quæftor præerat: utrique parti parem metum pra:buit,ne hoftes noui aduentarent. uelutex compofito utrinrp fignum recez ptui datum : redudtiep in caftra prope æquo marte deceflerunt. plures tarnen ab Romanis

• primo incurfu equitum ceciderunt. Inde confules, ut auerterent Capua Annibalem : nodte quæ fecuta eft:diuerfi,Fuluius in agrum Cumanum,CIaudius in Lucanos abfjt. Poftero die cum uacua caftra Romanorum, nuntiatum Annibali effet : SC duobus agminibus diuerfos ! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;abijffe

LIBER Q_ V I N T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mj:

abijffcunccrtus primo utrum fequerctur, Appium inftituit fcqui. Ille circumducflo horte quâ uoluit,alio itinere ad Capuam redrjt.Annibali alia in qs locis bene gerendæ rei Fortuna obla/ ta eft, M.Centenius fuit cognomine Penula, iniîgnis inter primi pili centurioncs Si. magniz tudine corporis,ôi animi.Is perfunôtuâ militia,pcr P. Cornelium Sullam prætorcm in Sena turn incroduófus petit à patribüs:uti ijbi quinqj millia militum darentunfe peritum amp;nbsp;hoftis K regionum, breui operæ pretium faclurutn:ÔC quibus artibus ad id locorum noftri amp;nbsp;duceslt; amp;nbsp;exercitus capti forent : rjs aduerfus inuentorem ufurum. Id non promiflum magis ftolidci quàm ftolide creditum : tanquam eædem militâtes, 8i imperatoria: artes eflènt. Data pro quinque oóto millia militum : pars dimidia ciues i pars focrj. ôC ipfe aliquantum uoluntarioz rumitinere in agris conciuit : ac propè duplicato exercitu in LucanOs peruenit ubi Annibal nequicquam fecutus Claudium fubftiterat.Haud dubia res efl::quf^pc inter Annibalem duz cem,ôi ccnturionem,cxercitusq5,alterum uincendo ueteranum,aîterum nouum totum,ôi ma gna ex parte etiam tumultuarium,ac femicrmem. Vt confpedla inter fc agmina funt:ôi neuz tra pars detreôtauitpugnam:extemplo inftrudtæacies. pugrtatum tamcn ut in nulla pari re duas amplius horas-.concitata etiam, donee dux ftetilfet, Romana acie * Pofteaquàm is non pro uetere fama folum, lèd etiam metu futuri dedecoris, fi fua temeritate contraôlæ cladi fu** pereflettobieôlans fe hoftium tclis cccidit:fufa extcmplo eft Romana acics.fed adeo ne fuga: quidem iter patuit, omnibus uijs ab équité infeflîs, ut ex tanta multitudine üix mille euafcz tint, cæteri palfim, alq alia perte abfumpti funt. Capua à confulibus interim fumma ui obz fideri cœpta ert: quæq^ in cam rem opus étant, comportabantur, parabanturc^. Cafilinum frumcntum conueôlum:ad Vukurni ortium,ubi nunc urbs ert,cartellum communitum: (anz te Fabius Maximus municrat)præfidium impofitum,ut S: mate proximum,Si fîumen in po tertatc eflent. In ea duo maritima cartella frumentum, quod ex Sardinia nupct miflum état: quodc^ Mutius prætor ex Hctruria coëmerat:ab Ortia conuctrtum ert, ut eXercitui per hyez mem copia effet. Cæterum fuper earn cladem,quæ in Lucanis accepta erat,uolonum quocp exercitus,qui uiuo Graccho fumma fide rtipendia feccrat:uelut exauthoratus morte ducis, ab fignis deceffit. Annibal non Capuam ncgletrtam, neque in tanto diferimine defertos uolcz bat focios, fed profpero ex temeritate unius Romani ducis fucceffu, in altetius ducis exerciz tusep opprimendi occafionem immincbat.Cn, Fuluium prætorcm Apuli Icgati nuntiabant, primo,dum urbes quafdam Apulotum.qux ad Annibalem defciuiffentjOppugnatet: intenz tins rem egiffe : portea nimio fucceffu ôi ipfum, ôi milites præda impletos in tantam licenz tiam,fccordiamt^ effufos,ut nulla difeiplina militiæ effet. Annibal cum fepe alias,turn pan cis diebus ante expertus qualis fub infeio duce exercitus effet, in Apuliam cartra mouit. Cir ca Herdoniam Romanæ legiones,Ôê prætor Fuluiuserant.quó ubi allatum eff horteâ aductl tare:propc ert facrtum,ut iniuffu prætoris fignis conuulfis in aciem cxirent.nec resulla magis tenuit.quam fpes haud dubia,fuo id arbitrio,ubi uellent, aóturos. Noóle irtfequenti Anniz batcum tumultuatum in cartris. Si plerofque ferociter fignum ut daret ioffitiffe duci ad arma uocanteis,fciret:haud dubius profperæ pugnæ occafionem dari, tria millia expeditorum miz litum in uiilis circa,ucpribust^,6i fyluisdifponitt qui figno datofimul omnes è latebris exiliz rent.Si Magonem,ac duo ferme millia equirum,quà fugam inclinatutam ctedebat: omnia tti nera infidere iubet.his nodte præparatis, prima luce in aciem copias educit. Nee Fuluius eft cunlt;ftatus,non tam fua ulla fpe,quàm militum impetu fortuito traertus. itaq^ eadem temerita te, qua proceffum in aciem eft, inftruitur ipfa acies ad libidinem militu forte procurrentium, confiftentiumep quo loco ipforum tuliffet animus:deinde per libidinem,autmetum deferenz tium locum, prima legio, amp;nbsp;finiftra ala primo inrtrudtæ : in longitudinem porredtæ acicsî clamantibus tribunis. nihil introrfus roboris ac uirium effe: ôi quacunque impetum feciffentî hoftes perrupturos.nihil, quod falutarc effet: no modo ad animum, fed ne ad aures quidem admittebant.Et Annibal quidem haudquaquam fimili exercitu,neq^ ira inftrudlo aderat.ctz go ne damorem quidem, atep impetum primum eorum Romani fuftinuere. Dux ftultitia, ôC temeritate Centenio par, animo nequaquam comparandus, ubi rem inclinatam, ac trepi/ kk ; dantes

114 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC* tertiae

dantes fuos uidibequoarrcpto cum ducentis ferme equitibus effugit. cætera à fronte pulfa* a tergo arque alis circumuenta acies eo ufque eft cæfa, ut ex duodeuiginti millibus hominum duo millia baud ampliuseuaferint. caftns hoftes potiti funt. nbsp;nbsp;nbsp;Hæ clades fuper aliam alia

Romam cum eftent nuntiatæ : ingens quidem amp;nbsp;lutftus, ÔC pauor ciuitatem cepit. fed tarnen quia con fuies, ubi fumma rerum eftet : ad id locorum prolpere gererent : minus his cladP bus commouebantur. Legatos ad confules mittunt C. Leótorium, M. Metilium, qui nutv tiarent, ut reliquias duorum exercituum cum cura colligèrent ; darent^ operam. ne per me/ tum ac defperationem hofti fe dederent : ( id quod poft Cannenfem accidiftet cladem ) Si utdefertores de exercitu uolonum conquirerent. Idem negotrj P.Cornclio datum, cui Si de/ ledtus mandatus erat. iscç per fora,conciliabulacp edixit ; ut conquifitio uolonum fieret : ijc^ ad figna reducerentur.Hæc omnia intentiflima cura aóta. Äp.Claudius conful D.lunio ad oftium Vulturni.M.Aurelio Cotta Puteolis præpofito,qui,ut quæque naues ex Hetruria.ac Sardinia acceftiffent : extemplo in caftra mitterent frumenrum : ipfè ad Capuam regreftuS Q. Fuluium collegam inuenit Cafilino omnia importantem, molientemque ad oppugnan/ dam Capuam.Tum ambo confules circumfederunt urbem : Si Claudium Neronem præto/ rem ab Sueflula ex Claudianis caftris exciuerunt. Is quoque modico ibi præfidio ad tenen/ dum locum reliefto, cæteris cum omnibus copijs ad Capuam defeendit. ita tria prætoria cir/ ca Capuam eredlattres exercitus diuerfis partibus opus aggrefti, fofta ualloqûe circundarc urbem parant : Si caftella excitant modicis interuallis : multisque fimul locis cum prohiben/ tibus opera Campanis eo euentu pugnanc,ut poftremo portis, muroqùe fe continerct Catn panus.Prius tarnen, quàm hæc continuarentur opéra : legati ad Annibalem raifti : qui que/ rerentundefertam ab eo Capuam: ac prope' redditam Romanis : obteftarenturque, ut tune faltem opem non circumfeftis modo, fed etiam circumuallatis ferret. Confulibus literæ à P. Cornelio prætore miflæ, ut priufquàm clauderent Capuam operibus : poteftatem Cam/ panis facerent, ut qui eorum uellent.exirent ab Capua, fuasque res fecum auferrcnt.libe/ ros fore, fuaque omnia habituros, qui ante Idus Marnas cxiftent. poft earn diem quique exiftent, quic^ ibi manfiftent : hoftium futures numero. Ea pronuntiata Campanis, atque ita fpreta, ut ultro dicerent contumelias, minarenturqp. Annibal ab Herdonia Tarentum duxerat legioncs.fpc aut ui, aut dolo arcis Tarentinæ potiundæ. quod ubi parum procefti'r, ad Brundifium ftexit iter, prodi id oppidum ratus.ibi quoque cum fruftra tereret tempus:le/ gati Campani ad cum uenerunt, querentes fimul, orantesep. quibus Annibal magnifiée re/ fponditiSi antea foluiflfe obfidionem:amp;nunc aduentum fuum confules non laturos. cum hac fpe dimifti legati uix regredi Capuam iam duplici fofta,ualloqûe cineftam potuerunt. Cum maxime Capua circumuallarctur.Syracufarum quoque oppugnatio ad finem uenit, præ/ terquàm ui ac uirtute ducis exercitusqûe, inteftina etiam proditionc adiuta. Nanque Mar/ cellus initio ueris incertus utrum Agrigentum ad Himilconem,0i Hippocratem uerteret bel/ Ium ; an obfidione Syracufas premeret : quanquam nec ui capi uidebat pofte inexpugnabi/, lem terreftri ac maritimo fitu urbem, nec fame:quam propeliberi ab Carthaginecommea/ tusalercnt: tarnen nc quid inexpertum relinquerct : transfugas Syracufanos ( crantautem apud Romanos aliqui nobiliftimi uiri, inter defcólionem ab Romanis, quia ab nouis con/ filfis abhorrebant.pulfi) colloqufjs fuæ partis tentare hominum animos iuHit : Si fidem dare, fi traditæ forent Syracufædiberos eos, ac fuis legibus uiefturos efte. Non erat colloquq copia, quia multorum animi fufpecfti omnium curam, oculosquc conuerterant : nc quid falleret taie admifturn. Seruus unus exulum pro transfuga intromiftus in urbem, conuentis paucis, ini/ tium colloqucndi de tali re fecit. deinde in pifeatoria quidam naui retibus operti : circumue/ ctic^ ita ad caftra Romanaicollocuti^ cum transfugis.ôi idem fæpius eodem modo alrj atcç alfj. poftremo ad oeftuaginta faefti ,Si cum iam compofita omnia ad proditionem eftent: in/ ditio delate ad Epicidem per Attalum quendam indignantem fibi rem creditam non efte, nccati omnes, Si cruciati funt. Alia fubinde fpes, poftquam hæc uana euaferat, excepit.Da/ mafippus quidam Lacedæmonius miftus ab Syracufis ad Philippum regem,captus ab Ro/

manis

LIBER Q_ V r N T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H5

rnanîs nauibus erat. huius utiquc rcdimendi Si Epicidi cura erat l'ngcns : nwabnuit Marcel/ lus:iamtum Ætolorum s cuius gcntis focrj Lacedæmonij erant : amicitiam afFcdtanribus Romanis. Ad colloquium de redemptione eius miflis médius maxime, arque utrifque op/ portunus locus ad portumTrogilorum propter turrim, quam uocant Galeagram, eft ui/ fus. que» cum fæpius commearent : unus ex Romanis ex propinquo murum contemplatus, numerando lapides, æftimandoqüe ipfe fecum, qui in fronte paterent: fimul altitudinem mûri, quantum proxime coniedlura poterat: permenfus, humilioremqüe aliquanto prifti/ na opinione fua X cæterorum omnium ratus eife, X uel mediocribus fcalis fuperabilcm , ad Marcellum rem defert. Haud fpernenda res uifa. fed cum adiri locus, qui ob idipfum inten/ tius euftodiebatur, non poflet, occaiîo quærcbatur. quam obtulit transfuga, nuntians: diem feftum Dianæ per triduum agi : X quia alia in obiîdione defînt, uino largius epulas célébra/ ri,Si ab Epicide præbito uniuerfæ plebi, X per tribus à principibus diuifo.ld ubi accepit Mar cellus : cum paucis tribunorum militum collocutus, eleôtisqùc per eos ad rem tantam agen/ dam audendamque idoneis centurionibus militibusque, X fcalis in occulto eomparatis, cæ/ teris fignum dari iubet, ut mature corpora curarent : quictique datent. noôle in expeditio/ nem eundum elfe .Inde ubi id temporis uifum, quo die epulatis iam, uinôque fatiatis princi/ piu fomni effet : iîgni unius milites ferre fcalas iuffît: ad mille fere armati tenui agmine per Èlentium co dedudti. Vbi fine ftrepitu ac tumultu primi euaferunt in murum : fecuti ordinc alrj : cum priorum audacia dubijs ctiam animum faceret.Iam mille armatorum ceperant par/ tem, cum cæteræ admotæ, pluribus que fcalis in murum cuadebant: iîgno ab Hexapylo da/ to : quo per ingentem folitudinem erat peruentum : quia magna pars in turribus epulati,aut: fopitiuinoerant,aut femigrauespotabant.paucostamcn corum comprehenfosin cubili/ bus interfccerunt. Prope Hcxapylon eft portula. ea magna ui refringi cœpta. X e' muro ex compofito tuba datum iignum erat : X iam undique non furtim, fed ui aperte gercbatur res* quippe ad Epipolas, frequentem cuftodrjs locum, peruentum erat: terrendiep magis hoftes erant, quam fallendi : ficut territi funt. nam (imulac tubarum eff auditus cantus, clamorcj^ tenentium muros, partetnep urbis : omnia tcncri cuftodes rati, alq per murum fugere: alrj fa/ lire de muroîprçcipitaricp turba pauentiunfl.magna pars tarnen ignara tanti mail erattSi gra uatisomnibusuino,fomnoep: Si in uaftæmagnitudinis urbe partium fenfu non fan's perti/ nente in omnia.Sub luce Hexapylo cffraóto Marcellus omnibus coprjs urbem ingreffus.ex/ citauit,conuertitcp omnes ad arma capienda,opemcp,fi quam poffent, iam captæ propè urbf ferendam.Epicides ab infula, quam ipii Naffon uocant : citato profcótus agmine, haud du/ bins quin paucos per negligentiam cuftodum tranfgreffos murum expulfurus foret : occur/ rentibus pauidis tumultum augere eos diótitans, X maiora ac terribiliora ucro afferre, poft? quam confpexit omnia circa Epipolas armis compléta : laceffito tantum hoffe paucis miffi/ libus, retro in Acradinam agmen conuertit : non tarn uim, multitudincmque hoff ium me/ tuens: quam ne qua inteffina fraus per occaiionem oriretur: claufascp inter tumultum Aera/ dinæ, atque infulæ inueniret portas. Marcellus ut mœnia ingreffus ex fuperioribus locis ur/ bem omnium fermé ilia tempeffate pulcherrimam fubieótam oculis uidit : illachrymaffe di/ citur, partim gaudio tantæ perpetratæ rei, partim uetuffa gloria urbis. AthenienGum claP fes demerfæ, X duo ingentes excrcitus cum duobus clariffimis ducibus dclcti occurrcbant:65, tot Bella cum Carthaginenfibus tanto cum diferimine ^effa:tot, ac tarn opulenti tyranni, re/ gesep : præter cæteros Hicro, cum recentiffimæ memoriæ rex, turn ante omnia, quæ uirtus ei fortunaque fua dederat : benefiefjs in populum Romanum infignis.ca cum uniuerfa occur rerent animo:fubiretcp cogitatio: iam ilia momento horæ arfura omnia: X ad cineres reditu/ razpriufquam Ggna Acradinæadmoueret:præmittitSyracufanos:qui inter præfidia Roma/ na,ut ante didlum eff,fuerant:ut alloquio leni perlicercnt hoffes ad dedendam urbem.Tcne bant Acradinæ portas,murosep maxime transfugæ:quibus nulla erat per conditiones uettiæ fpes.rj nec adiré muros, nec alloqui quenqua paffi, itaqj Marcellus poftqua id inceptum irrt ƒ turn fuit : ad Euryalum ffgna referri iuffit. Tumulus eff in extrema parte urbis uerfus à marf, kk 4. uiælt;p

116 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. T E R T I AB ’

uiæcp im m inens ferenti in agros mediterranean^ infulæ gt;nbsp;percommodus ad commeatus exci/ piendos. Præcrat huic arci Philodemus Ärgiuus ab Epicide impoßtus. ad quem miflus a Marcello Sofis, unus ex interfeefhoribus tyranni, cum longo fermone habito dilatus per fru/ ftrationem effet,retulit Marcello, tempus cum ad deliberandum fumpfiffe. Cum is diem de die differret, dum Hippocrates atque Himilco admoucrent caftra, Icgionescj^: haud dubius, fi in arcem accepiffet eos : delete Romanum exercitum inclufum mûris pofle : Marcellus ut Euryalum neque tradi,neque capi uidit poffennter Neapolim, öi Thicam ( nomina partium urbis,ôê inftar urbium funt)pofuit caftrartimens ne,fi frequentia intraffetloca:contincri adilz curfu miles auidus prædæ non poffet.Lcgati eo ab Thica,öi Nea poll cum infulis,öi uelamen tis ucnerunt precantes, ut à cædibus. Si ab incendtjs parccretur. Dc quorum precibus quam poftulatis magisconfilio habito,Marcellus ex omnium fententia edixit militibus: ne quis li/ herum corpus uiolareticætera prædæ futura. caflracp teótis parietum pro muro fepta. portis rcgione platearum patentibus ftationes, præfidiaéç difpofuitine quis in difcurfu militum im pctus in caffra fieri poffer. Inde figno dato milites difeurrerunt. rcfradliscp foribus cum om/ nia tcrrorc ac tumultu ftreperent, à cædibus tarnen temperatum eft, rapinis nullus ante mo/ dus fuit, quàm omnia diuturna felicitate cumulata bona egeffere. Inter hæc amp;nbsp;Philodemus, tum fpes auxilq nulla effet: fide accepta utinuiolatus ad Epicidem rediret, reduéto præfidio tradidit tumulum Romanis. Aucrfis omnibus ad tumulum ex parte captæ urbis, Bomilz carnodtem cam naótus, qua propter uim tempeftatis ftaread anchoram in falo Romana claffis non poffet:cum trigintaquinque nauibus ex portu Syracufano profeólus, libero mari tiela in altum dcditiquinque Si quinquaginta nauibus Epicidæ, Si Syracufanis rclictis. edoz dtisep Carthaginenfibus, in quanto res Syracufana diferimine effet : cum c nauibus poft paucos dies redit:multis(ut fama eft) donis ex Hieronis gasa ab Epicide donatus. Marcel/ lus Euryalo rccepto, præfidioép addito,una cura erat liber : nequa ab tergo uis hoftium in ar/ cem accepta inclufos,impeditosc^ mœnibus fuos turbarct, Acradinam inde ternis caftris per idoneadifpofitis loca, fpead inopiam omnium rcrum inclufos rcdaóturum fe, circumfediL Cum per aliquot dies quietæ ftationes utrinque fuiffent, repente aduentus Hippocratis Si Himilconis,ut ultro undiqj oppugnarentur Romani,fedt.nam Si Hippocrates caftris ad ma gnum portum communitis,fi'gnocp qs dato, qui Acradinam tenebant : caftra uetera Roma/ norum adortus eft, quibus Crifpinus præerat : Si Epicides eruptionem in ftationes Marcelli fccinSi claffis punica litori,quod inter urbem Si caftra Romana erat,appulfa cft:nequid præ/ fidfi Crifpino fubmitti à Marcello poffet. Tumultum tarnen maiorem hoftes præbuerunt, quàm certamen.nam Si Crifpinus Hippocratem non repulit tantum à munimentisifed infc/ tutus etiam eft trepide fugientem : Si Epicidem Marcellus in urbem compulit. fatisque iam fetiam in poftcrum uidebatur prouifum : nc quid ab repentinis corum excurfionibus periculi foret.Acceffit Si peftilentia,commune malum: quod facile utrorunq; animos auertcrct à belli confilqs.nam tempore autumni, Si locis natura grauibus, multo tarnen magis extra urbem, quàm in urbe.intolerada uis æftus per utraq^ caftra omnium ferme corpora mouit. Si primo tempon's ac lociuitio Siægri erant,Si moriebantur.pofteacuratio ipfa, Sicótaólus ægrorum uulgabat morbos:ut aut ncglecfti,deferticp,qui incidiffent,morerentur:aut aflidenteis, curan/ teisep eadem ui morbi repletos fecum trahercnt:quotidianatp funcra, Si mors ob omniu ocu los effenSi undiqj dies,noótescp ploratus audirentur.poftremo ita affuetudine mali efferaue rant animos,ut non modo non lachrymis,iuftocp comploratu profequerentur mortuos : fed ne efferrent quidem, aut fcpelirent, iacerentep ftrata exanima corpora in confpetftu fimilem quoq; mortem cxpe(ftantium:mortuicp ægros,ægri ualidos cum metu,tum tabe,ac peftifero odore corporu conficerent.Si ut ferro potius morerentur,quidam inuadebant foli hoftiu fta/ tiones.Multo tarnen maior uis peftis Pœnorum caftra,cp Romana,diu circunfedendo Syra * cufas cçde aquisep affccerat magis. Ex hoftiu exercitu Siculi ut primu uidêre ex grauitate lo ci uulgari morbos-.in fuasquifq? propinquas urbes dilapfi funt.at Carthaginefes,qbusnuf^ receptus erat, cu ipfis ducibus Hippocrate atlt;p Himilcone ad internicioné omnes perierunt.

Marcellus,

LIBER Q^V I N T lt;V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ulf

Marcellus,Lit tanta uis ingruebat mali: adduxerat in urbem fuos : infîrmâque corpora tcóla, Si iimbræ recreauerant.multi tarnen ex Romano exercitu eadem perte abfumpti funt. Deicz to terrertri punico exercitu,Siculi,qui Hippocrans milites fuerantihaud in magna oppida.cæ terum ôê fitu,ÔC munimentis tuta,tria millia alterum ab Syracufis, alteru quindecim ab ortio. Si commeatus è ciuitatibus fuis comportabant.ôi auxilia accerfebant. Interea Bomilcar itcz rum cum clafle profedtus Carthaginem, ita exporta Fortuna fociorum, ut fpem faceret, non ipßs modo falutarem opem Ferri porte. Fed Romanos quoqj in capta quodammodo urbe ca pi : perpulit ut onerarias naues quàm plurimas omni copia rerum onurtas Fecum mitterent, clartemcp Fuam augerent.Igitur centum triginta nauibus Iongis,Si feptuaginta onerarijs pro fedtus à Carthagine Fatis proFperos uentos ad traqciendu in Siciliam habuit.Fed ijdem uenti fuperare eum Pachynum prohibeban Bomilcaris aduentus Fama primo,dein præter fpem mora, cum gaudium Si metum inuicemJRomanis, SyracuFanistß præbuirtet : Epicidcs m'ez tuens ne,G' pergerent i-jdem^qui tum tenebant, ab ortu folis flare per dies plures uenti : clafli's punica AFricam repeteret : tradita Acradina merccnariorum militum ducibus, ad Bomilcaz rem nauigat.daflem in rtatione uerFam in AFricam habente, atq; timentem nauale prælium, no tarn quod imparuiribus,aut numero nauium eflet: (quippeetiam plures habebat)quani ' quod uenti aptiores Romanæ,quàm Fuæclaflî flarennperpulit tandem,ut Fortunam naualis certaminis experiri uellet. Et Marcellus cum SC ficulum exercitum ex tota inFula conciri uidez ren Si cum ingenti commeatu clartem punicam aduentarc,ne rtmul terra, mariép incluFus urz be hortium urgeretunquanquam impar numero nauium erat,prohibere adituSyracufaruni Bomilcarera conrtituit.Duæ clartés inFertæ circa promoncorium Pachynum rtabant,ubi priz mum tranquillitas maris in altum euexirtet,concurfuræ. Iraq? cadente iam euro, qui per dies aliquot Fæuieranprior Bomilcar mouit. cuius prima clartis petere altum uifa ert : quo facilius fuperaret promontorium. cæterum portquàm tendere ad Fe Romanas naues uidit, incertum qua Fubita territus re, Bomilcar uela in altum dedit: miflïsc]^ nuntrjs,Heracleam, qui oneraz rias naues retro in AFricam repetere iuberent : ipfe Siciliam præteruedtus, Tarentum petit,-Epicides à tanta repente dertitutus Fpe, ne in obfîdionem magna ex parte captæ urbisrediz renAgrigentum nauiganexpedtaturus magis cucntum,quàm inde quicquam moturus.Quç ubi in cartra Siculorum funt nuntiata,Epicidem Syracufis excertïfle : à Carthaginenfibus rez lidlam infulam: SC propè iterum Romanis traditam , legatos de conditionibus dedendæ urz bis, explorata prius per colloquia uoluntate corum, qui obfidebantur’, ad jMarccllum mitz tunt.Cum baud ferme difereparenquin quæ ubiep regum fuirtent,Romanorum ertennSicuz lis cætera cum libertate,ac legibus fuis feruarentuneuocatis ad colloquium i'js,quibus ab Epiz eide crédita res erat : mirtos fc fimul ad Marcellum, fimul ab eo ad exercitum Siculoru aiunt, ut una omnium,qui obfiderentunquicp extra obfidionem ertent,Fortuna eflennêue alteri pro prie fibi pacifeerentur quicquam.Recepti deinde ab rjs,ut neccrtarios.hofpitesé]? alloquerenz tunexpofitis, quæ padta iam cum Marcello haberenn oblata fpe falutis perpulere eos, ut fez cum prçfedtos Epicidis Polycletum,6C Philiflionem,SC Epicidem,cui Sydon cognomen erar, aggredercntur.Interfeólis tjs,ÔC multitudine ad cocionem conuocat3,’ôC inopiam, qua ipfi inz ter fe fremere occulte foliti étant, conquerti: Si quanquam tot mala urgerent, negarunt fortuz nam aceufandam elfeiquod in ipforu effet potertatc,quandiu ea paterétur. Romanis caufam oppugnandi Syracufas fuiffe charitatem Syracufanoru, nó odium, nam ut occupatas res ab fatellitibus Annibalis,deinde Hieronymi,Hippocrate atq^ Epicide audierint: turn bellu moz uirteiSC obfidere urbê cccpiffe,ut crudeles tyrannos eius,nó ut ipfam urbê cxpugnarcnt.Hipz pocrate uero interépto,Epicide interclufo ab Syracufis, SC præfcdlis eius occifis,Carthagincn fibus omni poffeffionc Siciliæ terra maric^ pulfis,qua fupereffe caufam Romanis: cur nó per inde,ac fi Hiero ipfe uiucret,unicus Romanç amicitiç cultora'ncolumes Syracufas effe uelint'; Itaq; nee urbi,nec hominibus aliud periculi, cp ab femetipfis effe, fi occafioné reconciliandi fe Romanis prætermififfent.eam autê,qualis illo momento horæ fit, nulla deinde fore : fi' fimul libertas ab impotêtibus tyrannis apparuiffet.* Omniu ingeti afienfu oratio audita eff.prçto

res

118 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. TE R T I AB

res tarnen prius creari quam legatos nominari placuit.ex ipforum deinde prætorum numero miffî oratores ad Marcellum.quorum princeps, Necj primo,l'nquit, Syracufani à uobis de/ fecimus:fed Hieronymus,nequaquam tam in uos impius,quàm in nos:nec poftea pacem ty/ ranni cæde copoßtam Syracufanus quifquam, fed facellites regq Hippocrates ateg Epicides* oppreflis nobis hinc metu, hinc fraude.turbauerunt.nec quifquam dicere poteft:aliquâdo no bis libertatis tempus fîiifletquod pacis uobifeum non fueri t. Nunc certe cæde eorum,qui op/ preflas tenebant Syracufas:cum primum arbitrrj noftri efle cœpimus:extemplo uenimus ad tradenda armatdedendos nos,urbem,mœnia:nullam reeufandam fortunam,quæimpofita à uobis fuerit. Gloriam capcæ nobiliflïmæ, pulcherrimæcp urbis Græcarum drj tibi dederunt Marcelle.quicquid unquam terra,marieç memorandum gcflïmus,id tui triumphi tituloaccé dit.famæ ne credi malis,quâta urbs à te capta fit, quàm pofteris quoq^ cam fpeótaculo efle. quo quifquis terra,quifquis mari ueneriemue noflra de Athenienfibus, Carthaginenfibus^ * trophæa,nunc tua de nobis oftendat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;incolumesep Syraeufas familiæ ueftræ fub

clientela nominis Marcelloru,tutelacp habendas tradas.ne plus apud uos Hieronymi,quant Hieronis memoria mometi faciat.diutius i lie muko amicus fuit,quàm hic hoftis: ôi illius eriâ benefaôta perfenfiftis : huius amentia ad perniciem tantum ipfius ualuit. Omnia Si impe/ trabilia Si tuta erant apud Romanos. inter ipfos plus belli ac periculi erat. nanc^ transfugx tradi fe Romanis rati, mcrcenariorum quoqj militum auxilia in eundem compulere metum. arreptisé^ armis prætores primum obtruncant, inde ad cædem Syraeufanorum difeurrunt: quosc^ fors obtulit,irati interfecerûtiatqj omnia,quæ in promptu erant,diripuere. turn, ne fi/ ne ducibus eflent. fex præfecÆos crcauere,ut terni Acradinæ,ac Naflb præeifent.Sedato tan/ dem tumulcu exequentibus fcifcitâdo mercenarrjs,quæ aôf a cum Romanis cflent:diluccre id quod erat,cœpit:aliam fuam,ac transRigarum caufam eflè. In tempore legati à Marcello re dierunt:falfa eos fufpitione incitatos memorantes : ncc caufam expetendæ poenæ eorû ullam Romanis efle.Erat ex tribus Acradinæ prælèôtis Hifpanus, Mericus nomine.ad eu inter co/ mites legatorum de induftria unus ex Hifpanorû auxiliaribus eft miflus.qui fine arbitris Mc ricum naôtus,primum quo in ftatu reliquilTet Hifpaniam(ÔC nuper inde uenerat)exponit.ofn nia Romanis ibi obtineriarmis.pofle eum.fi operæpretium faciat: principem populariu eflet feu militate cum Romanis,feu in patriam reuerti libeat.contrà,fi malle obfidcri pergat:quam fpem efle terra,maric^ claufoC Motus his Mericus, eu legatos ad Marcellum mitti placuifletî fratrem inter eos mittit, qui per eundem ilium Hifpanum fccretus ab alqs ad Marcellum de/ 'duótus cum fidem accepiflencompofuifletc^ agendæ rei ordinem,Acradinâ redit.Tum Me/ ricus,utab fufpicioneproditionis auerteret omnium animos : negat fibi placere legatos com/ raeare ultro,citrocp. neqj recipiendum quenquam, nec^ mittendum. Si quo intentius eufto/ diæ feruentunopportuna loca diuidenda præfeôtis efle, ut fuæ quif^ partis tutandæ reus fit. 'Omnes aflenfi funt partibus diuidendis. ipfi regio euenit ab Arethufa fonte ufe^ ad oftiutn magni portus.id ut feirent Romani,fecit.Itacß Marcellus node nauim oneran’am cum arma tis remulco quadriremis trahi ad Acradinam iuflinexponic^ milites regione portæ:quæpro pc fontem Arethufam eft.Hoc cum quarta uigilia fadum eflet; expofitosep milites porta, ut couenerat,reccpiflet Mericus: luce prima Marcellus omnibus coprjs mcenia Acradinæ aggre ditunita utnon eos folum,qui Acradinam tcncbant,in fe conuerterenfedab Naflo etiâ agmi na armatoru cocurrerent,rendis ftationibus fuis, ad uim Si impetum Romanoru arcendum. In hoc tumultu aduariæ naues inftrudæ iam ante, circuuedæcp ad Naflum armatos expo/ nunt.qui improuifo adorti femiplenas ftationes.ÔC adapertas fores portæ,qua paulo ante ex/ currerant armati:haud magno certamine Naflum cepere, defertâ trepidatione amp;nbsp;faga cufto/ dum.neqj u 11 is minus præfidiî,aut pertinaciæ ad manedu,^ transfùgis fuit, quia ne fuis quilt; dem fatis credêtes fc,medio certamine effugerut.Marcellus ut captam efle Naflum didicinôi Acradinæ regionê unâ teneri, Mericucp cum præfidio fuis adiandu,receptuicecinit:neregiæ ôpes,quarû fama maior res erat,diriperenf'.Suppreflb impetu militu,amp; qs qui in Acradina trât,transfùgis fpatiu.locuscç fogæ datus eft,Ôi Syracufani tandé liberi metu, portis Acradi/ » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;næ

LIBER Q_VIMTVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘il9

næ apertis,oratorcs ad Marccllum mîttuntnihil petentes ali'ud, quam incolumitatcm fibi, It/ beriscç fuis. Marcellus concilio aduocato,ô{ adhibitis etiam Syracufanis,qui per feditioncs pulfî ab domo inter præfidia Romana fuerant,refpondit: non plura per annos quinquagin/ ta bcnefadla Hieronis,quàm paucis his annis malefîcia eorum,qui Syracufas tenuerint: erga populum Romanum cUe.fed pleraq? eorum quo debuerint.rccidifle : fœderumc^ ruptorurn ipfos ab fe grauiores mu!to,quàm populus Romanus uoIuerihpœnasexegifle.Se quidê ter/ tium annum circûfedcre Syracufas:non ne populus referuatam ciuitatê haberet:fed ne tranP fugiru duces captam Si oppreflam tenerent. Quid potuerint Syràcufani facere, exemplo uél eos Syracufanorum efle,qui inter prçG'dia Romana fuerint,uel Hifpanum ducem Mericumj qui prxiîdium tradiderit:uel ipforum Syracufanorum poftremo ferum quidem,fed forte con fîlium.Omnium fîbi laborum, periculorumc^ circa mœnia Syracufana terra, maricç tanditi exhauftorum nequaquam tantum fruôlum efre,quàm capere Syracufas potuifle. Inde qug ftor cum præiîdio ad Naflum ad accipiendam pecuniam regiam,cuftodiendamq^ miflTus.di ripienda^ urbs militi data efl:cuftodibus diuiiîs per domos eoru, qui intra præfi'dia Romaz na fuerunt.Cum multa iræ,multa inuidiæ,auaritiæé]^ fceda exempla ederetun Archimedent tnemoriæ proditum eft,in tanto tumultu, quâtum capta urbs in difcurlti diripientiû militum ciere poteranintentum formis,quas in puluere defcripferanab ignaro milite quis effet, interfe dtum.ægre id Marcellum tuliffe:fepulturæcp curam habitamiôi propinquis etiâ inquifitis ho nori,præ(îdioc^ nomen,ac memoriâ eiusfuiffe. Hoc maxime modo Syracufæ captæ. in qui bus prædæ tantu fuic,quantum uix capta Carthagine tum fuiffet,cu qua uiribus æquis certaz batur. Paucis ante diebus,quàm Syracufç caperenf^T.Odtacilius cû quinqueremibus octo ginta Vticam ab Lilybço tranfmifit.S^ cum ante lucem portum intraffet,onerarias frumento onuftascepit:egreffuscp in terram, depopulatus eft aliquantum agri circa Vticâ: prædamt]^ omnis generis retro ad naues egit.Lilybæum tertio die,quàm inde profeóluserat: eu centum triginca onerarqs nauibus frumento, prædaq^ onuftis redrjt : idtç frunientum extemploS/z raeufas miiît. quod ni tam in tempore fubueniffet : uidtoribus, uiólis^ pariter perniciofa fäz mes inftabat. Eadem æftate in Hifpania,cum biennio ferme nihil admodu memorabile fa ôlum effet:confilrisc^ magis,quàm armis bellu gereretunRomani imperatores egreffi hybec nis copias coniunxerunt.ibiconcilium aduocatûtomniumq^in uttum congrueruntfententiæ: quâdo ad id locorû id modo adtum effet,ut Afdrubalem tendentem in Italiâ retinerent: tem pus effe id iam agi,ut bellum in Hifpania fîniretur.aj fatis ad id uiriû credebant acceffiffe, tri ginta millia Celtiberorum ea hyeme ad arma excitata. Tres exercitus erant,Âfdrubal Gif/ gonis fîlius.ôi Mago coniundtis caftris qüinqj ferme dierû iter ab Romanis aberât. Propior erat Amilcaris filius AfdrubaLuetus in Hifpania imperator.ad urbê nomine Anitorgin exec citum habebat.Eum uolebât priusopprimi duces Romani,Si Ipes erat fatis fuperép ad id ui/ hum effe.illa reflabatcura, ne fufo eo perculiî alter Afdrubal, K Mago in auios faltus, mon/ tesé]^ recipientes fefe,bellum extraherent. Optimu igitur rati diuiiîs bifariam copqs totius fiz mul Hifpaniæ ampledti bellu,ita inter fe diuiferunt,ut P.Cornelius duas partes exercitus Ro manorû,fociorumc^ aduerfus Magoné duccret,atcç Afdrubalé:Cn. Cornelius eu tertia par/ te ueteris exercitus Celtiberis adiunclis cum Afdrubale Barchino bellû gereret. Vnà profe (ffi ambo duces,exercituscp, Celtiberis prçgredientibus,ad urbem Anitorgtn in coipetffu ho ftium,dirimenteamne,ponuntcaftra.Ibi Cn. Scipio cum quibus ante didlum eft copqsfub/ ftitit. Et P. Scipio profetftus ad deftinatam belli partem. Afdrubal poftquàm animaduertit exiguum Romanum cxercitum in caftris;amp; fpem omnem in Celtiberorum auxilrjs effe:peri/ tus omnis barbaricæ SCprçcipue omnium earum gentium,in quibus per tot annos militabat: perfîdiæ,facili linguæ commercio,cüm utraq? caftra plena Hifpanorum effentrper occulta col loquia pacifeitur magna mercede eu Celtiberorum principibus, ut copias inde abdueât. Nec atrox uifum fâcinus : (non enim ut in Romanos uerterent arma, agebatur ) SC merces, quan/ ta uei pro bello fatis effet, dabatur, ne bellum gererent : Si cum quies ipfa, tum reditus doz mum,fru(ftusc^ uidendi fuos,fuac^,grata uulgo erant, ira® non ducibus facilius,quàro mul/ titudint

no nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC« T E R T 1 AE

utiidini perfuaftim eft.(îmul ne metus quidem ab Romanis erat.quîppe tam paucis/e ne re/ tinerent. Id quidcm cauendum femper Romanis ducibus erit,exempla^ hæc uere pro doz cumentis habenda,ne ita externis credant auxilijs.utnon plus fui roborisduarûc^p proprie uiz rium in caftris habeant. Signis répété fublatis Cekiberi abeunt,nihil aliud quærétibus cauz fam,obteftanribusc|^ ut manerent Romanis refpondentes,quàm domeftico fe auocari bello. Scipio,poft^ foci] nee precibus, nee ui retineri poterant : nee fe aut parem fine illis hofti efle, aut fratri rurfus cóiungi uidit poflemec ullu aliud falutare confiliu in promptu eflc:retro quan turn poffet,cedere ftatuit: in id omni cura intentus : necubi hofti æquo fe cómitteret loco, qui tranfgreifus flumen props ueftigijs abeuntiu infiftebat. Per eofdem dies P.Scipionem par terror,periculu maius ab nouo hofte urgebat. Mafanifla erat iuuenis, qui eo tempore erat foz cius Carthaginenfium;quem deinde clarum,potentcm^ Romana fecitamicitia.Is turn cum equitatu Numidarum ói aduenienti P.Scipioni occurriuSi deinde alfidue dies.noótes^ infe ftus aderat,ut non uagos tantum procul à eaftris lignatum, pabulatumc^ progreifos excipcz ret:fed ipfis obequitaret caftris, inueótuscj; in medias fæpe ftationcs omnia ingenti tumultu . turbaret.noólibus quof^ fæpe incurfu repentino in portis,uallot^ trepidatum cft; nee aut loz f eus,aut tempus ullum uacuum à metu ac follicitudihe erat Romanis.cópulfisc]^ intra uallum, gt;nbsp;adempto rerum omnium ufu,cum propè iufta obfidio eftetifuturamcp aróliorem earn appaz reretifi fe Indibilis, quem cum feptem millibus amp;nbsp;quingentis Sueflanorum aduentare fama eratiPcenis cóiunxiftèt: dux cautus prudens Scipio uiótus neceflïtatibus temerarium eapit confilium,ut nocte Indibili obuiam iret:ói quocuneg occurrifletloeo,prælium confereret. Rez liélo igitur modico præfidio in caftris, præpofitoc]^ T.Fonteio legato,media noóte profeótus cum öbufjs hoftibus manus conferuit. Agmina magis, quàm acies pugnabant. fuperior taz men,ut in tumultuaria pugna,Romanus erat.cçtcrum ÖC équités Numidæ répété,quos fefelz lifte fe dux ratus erat:ab lateribus circumfufi magnum terrorcm intulere. Cótraóto aduerfus Numidas certamine nouo,tertius infuper aduenit hoftis, duces pœni aftecuti ab tergo iâ puz gnances.ancepséj^ prælium Romanos drcumfteterat: incertos in quem potiflîmum hoftem, : quamue in partem confetti eruptionem facerent.Pugnanti,horcantiq; imperatori, ÔC offeren ti fe,ubi plurimus labor eratdatus dexterum lancea traijcitur.cuneuscp is hoftium,qui in conz fertos circa ducem impetum fecerat,utexanimera,labentemq^ ex cquo Scipionem uidit: alaz t ères gaudio cum clamorc pertotam aciem nuntiantes difeurrunt : imperatorem Romanum cecidiffe.Hæc peruagata paftîm uox.ut amp;nbsp;hoftes baud dubie pro uiétoribus, ôi Romani pro uiétis eftent,fecit.Fuga confeftim ex acie duce amifto fieri cœpta eft.cætcrum ut ad erumpenz dum inter Numidas,aliatç leuium armatorû auxilia haud difficilis res erat: ita effugere tanz tum equitum,æquantium^ equos uelocitate peditum,uix poterant.cæfiq^ prope plures in fu ga,quàm in pugna funt, nec fuperfuiffet quifquam, ni præcipiti iam ad uefperum die nox inz tcrueniffet.Haud fegniter inde duces pœni Fortuna ufi,confeftim è prælio,uix neceffaria quie te data militibu3,ad Afdrubalem Atnilcaris citatum agmen rapiunt: non dubia fpc, cum coz pias cóiunxiftent,debcllari poffe.Quô ubi eft uentum,intcr exercitus, duces^ uiiftoria recen ti lætos gratulatio ingens fa(fta:imperatore tâto cum omni exercitu deleto,amp; altéra pro haud dubio parem uióloriam expédiantes.Ad Romanos nondu quidem fama tantæcladis perue ncrat,fed tarnen mœftu quoddâ filentium erat,amp;: tacita diuinatio:qualis iam prçfagientibus animis imminentis mali effe folet. Imperator ipfe, præterquàm quod ab focijs fe defertû,hoz ftium tantu audlas copias fentiebancoiedlura etiâ ôi ratione ad fuipitioné accepta dadis, ad ullam bonam fpem pronior crat.Quona modo enim Afdrubalem ac Magonem, nifî dez fundlo fuo fratre bello,fîne certamine adducere excrcitum potuifteCquo modo auté no obftiz tiffe'r’aut ab tergo non fecutu fratremCut,fi prohibere quo minus in unum coirent Si duces. Si exercitushoftiû,non poffet: ipfe certe cum fratre coniungeret copias. His anxius curis id moz do effe falutare in præfens credebat:cedere inde quâtum poflet.K inde üna noélc ignaris hoz ftibus,ÔC ob id quietis,aliquantum emenfus eft iter. Luce ut fenferunt profedlos hoftes,præz miftîs Numidis, quàm poterant maxime citato agmine fequi cceperut, ante nodlcm aftecuti

Numidæ»

LIBER Q. V I N T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lil

Numidæ, nunc ab tergo, nunc in latera concurfantes. Confîftere cœpcrunt; ne tutari agmen. quantum poffent.tamen tuto utfimul pugnarent,proccderentcp, Scipto hortabatur: priüf^ pedeftres copiæ aflequercntur.cæterum nunc agendo,nunc fuftinendo agmen,cum aliquan/ diu baud multum procederetunôi nox iam inftaret:rcuocatè prælio fuos Scipio: ôi colledtos in turaulum quédam, non quidem fatis tutum,præfercim agmini perculfo, editiorem tarnen, quàm cætera circa erannfubducit.Ibi primo impedimétis,SC equicatu in medium rcceptis,cir/ cundati pedites baud difficulter impetus incurfantium Numidaru arcebant. dein poftquàtn toto agmine tres imperatores cum tribus iuftisexercitibus aderant: apparebattjp parum ar/ mis ad tuendum locum fine munimenco ualituros effet circûfpedlare, atlt;^ agitare dux cœpitî fi quo modo poflet uallum circùm inqcere. fed erat adeo nudus tumulus» SC afperi foli: ut nec uirgulta uallo cædendo,nec terra cefpiti faciundo,aut ducendæ foflæ, alloue ulli operi apta inz ueniri poflctmec fermé quicquam fatis arduum,aut abfcifium eranquod bofti aditum, afeen/ fum ue difficilem præberet.omnia faftigio Jeni fubuexa.ut tarnen aliquâ imaginem ualü obq cerent-.clitellas illigatas oneribus uelut ftruentçs ad altitudinem folitam circûdabant: cumulo farcinarum omnis generis obieóto, ubi ad moliendum clitellæ defucrant. Punici exercitus poftquàm aduenerea'n tumulum quidem perfacile agmen erexcre, munitionis nero facies no ua primo eos uelut miraculo quodam tenuit: cum duces undicp uoeiferarentur; quid ftarentC ôC non ludibrium illud uix fœminis, puerisuc morandis fatis ualidum diftraberent, diripez rentcpCcaptum boftem teneri latentem poft farcinas. Hæc contéptim duces increpabant.cæz terum neqj tranfilire.neque moliri onera obielt;fta,nec cædere ftipatas cliccllas,ipfiscp obrutas farcinis,facile erat.Tardatis diu eu amoliti obiedta onera armatis dediftent uiam: pluribus^ idem partibus fîeret:capta iam undiqj caftra erâttpauci ab multis,perculficp à uiétoribus pafz fim cædebantur. Magna pars tarnen militum, cum in propinquas refugiflet fyluast in caftra P.Scipionis,quibusT.Fonteius legatus præerat:perfugerunc. Cn. Scipionem alij in tumulo primo impetu boftium cæfum tradunt. altj cum paucis in propinquam caftris turrim perfuz gifte.banc igni circundatam: atq; ita exuftis foribus, quas nulla moliri potuerunt uixaptam: omnesc^ intus cum ipfo imperatore occifos. Anno otftauo poftquàm in Hifpaniam uenez rat Cn. Scipio,undecrigefimo die poft fratris mortem eft interfeótus. Luótus ex morte eoz rum non Romæ maior, quàm per totam Hifpaniam fuit, quin apud ciues partem doloris SC exercitus amifli.SC alienata prouincia,0C publica trabebat clades. Hifpaniæ ipfos lugebat, dez fyderabantep duces.Cneum tarnen magis:quod diutiiis præfuerat rjsipriorép SC fauorem oez cupaueranSC fpecimen iuftitiæ,temperantiæcp Romanæ primus dederat. Cum deletus exz ercitus,amiftæc^ Hifpaniæ uiderentunuir unus res perditas reftituit. Erat in exercitu L.Marz tins Septimq filius, eques românus, impiger iuuenis,animicç SC ingenq aliquanto quàm pro fortuna,in qua erat natusimaioris. ad fummam indolem accefterat Cn. Scipionis difciplina: fub qua per cot annos omneis militiæ arteis edoeftus fuerat.Hic SC ex fuga collecftis militibuS, Sc quibufdam de præfidrjs dedu(ftis,baud contemnendum exercitum fecerat:iunxeratc^ cum T.Fontcio P.Scipionis legato.Sed taturn præftitit eques romanus authoritate inter milites, atcç bonoreiut caftris citra Iberum communitis, cum ducem exercituum comitqs militaribus creari placuiftetifubeuntes alq alijs in cuftodia ualli,ftationcslt;^, donee per omnes fuffragium iretiad LMartium cundli fummam imperrjdetulerint. Omne inde tempus(exiguum id fuit) muniendis caftris,conuehendisc^ commeatibus confumptum: SC omnia imperia milites cum impigre,tum haudquaquam abiedlo animo exequebâtur.Cæterum poftquàm Afdiubalem Gifgonis ucnientem ad reliquias belli delendas tranfifte Iberum, ÔC appropinquate allatum cft:fignumcp pugnæ propofitu ab nouo duce milites u(derunt:recordati, quos pauloante imz peratores babuiftentiquibusep SC ducibus,8C copies freti prodire ad pugnam foliti eflentiflere omnes rcpente:SC offenfare capitaiSC alq manus ad ccelum tendere,dcos incufantes; alf) ftrad humi fuum quifqj nominatim ducem implorare. nclt;^ fedari lametatio poterat,excitantibus centurionibus manmulares,SC ipfo minitante SC increpante Martioiquod in muliebreS, SC inu tiles fe proiedflent fletus:potius quàm ad tutandos femetipfos,SC rempublica fecum acuerent

J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;U animos

animos: K nc inuîtosI'mperatores fuos iacere fincrent: ciim fubito clamor, tubarumcç foniiS (iam enim propè uallum hoftes erantjexauditur.inde uerfo repente in iram luólu,diicurrunt ad arma:ac uclut accenQ rabie difeurrunt ad portastSi in hoftem negligenter,attç incompoQ/ teuenientem incurrunuExtemplo improuifarespauorem incutit Pœnis. mirabijndicp,unde tot hoftes tam fubito exorti propè deleto exercitu forent: unde tâta audacia, tanta fiducia fui uidtis.ac fugatis:quis imperator duobus Scipionibus cæfis extitiflet: qs caftris præeifet: quis fignum dediffet pugnæzad hæc tot iam nee opinata primo omnium incerti.ftupentesc^ refe/ runt pedem:dein ualida impreffione pulfi terga uertunt.ÔC aut fugientium cædes fœda fuiflet, aut temerarius periculofusép fequétiû impetusmi Martius propere receptui dedifTec fignum: obßftenscß ad prima figna.quofdam ÔÔ iple retinens,concitatam repreifiifet aciem.inde in ca ftraauidos adhuccædtscp ôifanguinisreduxit. Carthaginenfes trépidé primo ab hoftium uallo aóli,poftquam neminem iniequi uiderunt:metu fubftitifle rati,cótemptim turfus.ôC fcz dato gradu in caftra abeunt.Par negligentia in caftris cuftodiendis fuit.nam etß propinquuS hoftis erat:tamen reliquias eum efte duorum exfercituum ante paucos dies deletorum,fuccurz rebat.Ob hoc cum omnia negleóta apud hoftes eftennexploratis qs Martius ad conßliu pri/ ma fpccie temerarium magis,quàm audax animum adiecit: ut ultro caftra hoftiu oppugnaz renßmul facilius efte ratus unius Aidrubalis expugnari caftra:^, ß fe rurfus trescxercitus,ac. tres duces iunxi(fent:fuâ defendi:ßmul,aut ß fuccefljflet cœptis.recepturu fe afflidlas res:aut fi pulfus effchtamen ultro inferendoarma contemptum fui dempturum.ne tarnen fubita res,ÖJ nodlurnus error etiamnum fuæ fortunæ confilium perturbaret: alloquendos,adhortandosq^« fibi milites ratus,concione aduocata ita difleruit. Vel mea erga imperatores noftros uiuos, mortuosep pietas, uel præfens omniu noftru milites fortuna fidem cuiuis facere poteft; mihi ; hoc imperium,ut amplum iudicio ucftro,ita re ipfa graue,ac follicitum eflc.quo enim tempoz re, nifi metus mœrorem obftupefaceret: uix ita compos mei eflem: ut aliqua folatia inuenircv ægro animo po(Tem:cogor ueftram omnium uicem(quod difficillimum in luótu eft)unus con folari.Si ne turn quidcm,ubi quonam modo has reliquias duorum exercituum patha: conferz uare poftim:cogitandum eft;auercere animum ab aftiduo mœrore liber, præfto eft enim acer ba pemoriarSC Scipiones me ambo dies,nodlescp curis,infomnr)sqp agitannôe excitant fepc fomno:neu fe,neu inuidlos per odto annos in fjs tern's milites fuos,commilitones ucftros,ncu. rempLiblicam patiar inultamtSi fuam difciplinam, fuacp inftituta fequi iubent. Etutimperqs ? uiuorum nemo obedientior me uno fuerit: ita poft mortem fuam, quod quaqj in refadturoS illos fuifle maxime cenfeamad optimu ducere uos quoqj uelim milites:non lamentis, lachryz misc|j tâquam extindlos profequi:(uiuuntenim,uigent^ fama return geftarum)fcd quotiefi cunep occurretmemoria illorum:uclut fi adhortanteis,fignumqp dantes uideatis eos: ita prxz lia inire. Nec alia profedlo fpecies hefterno die oculis,animiscp ueftris oblata memorabile ih ' lud edidit præliumrquo documetum dediftis hoftibus: non cum Scipionibus extindlum effe ■ nomen romanum:0i cuius populi uis,atcç uirtus nonobruta fit cannenfi claderex omni profc dlo feuitia fortunæ emerfuram efte. Nunc, qui tantum auß eftis fponte ueftra: experiri libct quantum audeatis duce ueftro authore.non enim hefterno die cum fignum receptui dedi,fez quetibus effufe nobis turbatum hoftem rfrangere audaciam ueftram,fed differre in maioretH’ gloriam,acqî opportunitatem uoluirut poftmodum præparati incautos,armati inermes,atlt;^ etiam fopitos,per occafioncm aggredi poftetis.Nec huius occafionis fpem milites forte temez re,fed ex re ipfa conceptam habco. A' uobisquoq^ profedlo fi quis qnæratrquonâ modo pan lt;nbsp;ci à multis.uidli à uidtoribus caftra tutati ßtisrnihil aliud refpondeatis, quam idipfum:timenz tes uos, omnia Si operibus firmata habuifte: Si ipfos paratos, inftrudloscp fuifte. Et ita fe reS habct.ad id,quod ne timeatur fortuna facitrminime tuti fnnt homines .quia quod neglcxeris; incautum.atq^ apertum habeas.Nihil omnium nunc minus metuunt hoftes: quàm ne obfefz' fi modo ipß.atqj oppugnati, caftra fua ultro oppugnemus. Audeamus quod credi non poz' teft aufuros nos.eo ipfo,quod difficillimum uidetunfacillimum erit.Tertia uigilia nodlis filen ti agmine ducam uos.exploratum habeornon uigiliarum ordinem, non ftationes iuftas effe..

clamor

LIBER Q^VINTVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;UJ

clamor in portis auditus,Sd primus impetus caftra ceperit.tum inter torpidos fomno, paucnz teis^ ad nee opinatum tumukura, amp;nbsp;inermes in cubilibus fuis oppreflos illa cædes edatur:à qua uos heftcrno die reuocatos ægre ferebatis.Scio audax uidcri confilium.fed in rebus afpe/ ris ÔC tenuibus,fortiffima quxc^ côfîlia tutiffima funt.quia fi in occafionis momeco,cuius præz teruolatopportunitas: cundtatus paulum fucris: nequicquam mox omiflam queraris. Vnus exercicus in propinquo eft: duo baud procul abfunt. nunc aggredientibus par aliqua opporz tunicas eft:à iam tencaftis ueftras,accçillorum uires.fi diem proferimustôC hcfternæ eruptioz nis fama contcnti defierimus:periculum eft ne omnes duccsjomnesq^ copiæ conueniant. tres deinde duces,tres exercitus fuftinebimus hoftiumtquos Cn.Scipio incolumi exercitu non fuz ftinuicC Vt diuidendo copias periere duces noftri; ica feparaci, ac diuifi opprimi poftunt hoz ftes.alia belli gercndi uia nulla eft.proinde nihil præter nodlis proximæ opportunitacem exz pedtemus.Ice drjs bene iuuantibus: corpora curace:uc integri, uigencesc^ eodcm animo in caz ftra hoftium irrumpatis:quo ucftra tutaci eftis. Læti SC audiere ab nouo duce nouum confi lium:SC quo audacius erat:magis placebat.reliquum diei cxpediendis armis, SC curatione corz porum confumpcum:ÔC maior pars nodlis quieci data eft. quarta uigilia mouere. Etant ultra proxima caftra fex millium intcruallo diftantes aliæ copiæ Pœnorum.Vallis caua intererat, condenfa arboribus.in huius fyluæ medio ferme ftadio cohors romana arte punica abditur, SC équités. Ita medio itinere intercepco, cæteræ copiæ filenti agmine ad proximos hoftes duz dtæ.ôC cum ftatio nulla pro portis,necp in uallo cuftodiæ effennuclut in (ua caftra, nullo uf^ obfiftente,penetrauere.inde figna canunt:6C tollitur clamor, pars (èmifopitos hoftes cædunt. pars ignis efcas ftraméco arido tcdlis inijciunt. pars portas occupant: ut fùgam intercludant. hoftcis fimul ignis,clamor, cædes,uelut alienatos fcnfibus,ncc audite, ncc ^uidere quicquam finunt.incidut inermes inter cateruas armatorum.alii ruunc ad portas, ali) obfcptis itineribus fuper uallum faliunt.ôC ut quifcy cuaferat: protinus ad caftra altera fugiunr. ubi à cohorte, SC equitibus ex occulto proruentibus circuuenti.cæficp ad unum omnes funt. quanquam etiam, fiquis ex ea cæde effugiftenadeo raptim captis propioribus caftris in altera trâfcurfum caftra ab Romanis eft: ut præuenire nuntius cladis non poflet. Ibi uero quo longius ab hofte abez rant:ÔCquia fub lucem pabulatum,lignatum, SC prædatum quidam dilapfi fuerant: ncgledta magis omnia,ac foluta inuenere: arma tantum in ftationibus pofita: milites inermes, aut huz rai îedentes,accubantesc^,aut obambulantes ante uallum,portascp.Cum his tam fecuris,foz lutiscp Romani calentes adhuc ab recenti pugna,ferocesqp uidloria prælium ineunt. itaq; nez quaquam refifti in portis potuic.intra portas,concurfu ex totis caftris ad primum clamorem, ÔC tumultu faôlo,atrox prælium oritur, diuc^ tenuiflètini cruenta fcuta Romanorum uifa inz dicium alterius cladis Pœnis, atq? inde pauorê inieciflent. hic terror in fugam auertit omnes. effùficp quà iter eft,nifi quos cædes oppreflîttexuutur caftris.Ita nodte.ac die bina caftra hoz ftiura expugnata ducftu L.Martq. Ad trigintafeptem millia hoftium cæfa, author eft Clauz dius:qui annales Acilianos ex græco in latinum fermonem uertit: captos ad raille oôlingenz tos triginta:prædam ingentem partam.dn ea fuifte clypeum argêteura pondo centum triginz taodlo cum imagine Barchini Afdrubalis.ValeriusÀntiasuna caftra Magonis capta traz dit: feptem millia cæfa hoftium: altero prælio eruptione pugnatum cum Afdrubale: decem millia occifa:quatuor millia trecentos triginta captos.Pifo quincç millia hominum, cum Maz go cedenteis noftros effufe fequeretuncæfa ex infidrjs fcribit. Apud omnes magnum nomen Marri] ducis eft. SC ueræ gloriæ eius etiam miracula addunt: flammam ci concionanti Ejfam c capite fine ipfius fenfu cum magno pauore circûftantium militum,monumêtumcp uitftoriæ; eius de Pœnis ufcç ad incéfuna Capitolium fuiife in templo clypeum,Martium appellatura, cum imagine Afdrubalis, Quietæ deinde aliquandiu in Hifpania res fuere:utrifq? poft tanz tas acceptas inuicem,illatascp clades cunólantibus periculu fummæ rerum facere. Dum hæc in Hifpania geruntunMarcellus captis Syraeufis cum cætera in Sicilia tanta fide at(^ integriz täte compofuiffet.’ut non modo fuam gloriam, fed etiam maieftatem populi Romani auge/ reuornamenta urbis, figna, tabulascj.quibus abundabantSyraeufæ: Romam deuexit. Hoz, 11 amp;nbsp;ftium

1X4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. TER T IA E LIBER V.

ftium quidem ilia fpolia: Ô!. parta belli iurc. Cæterum inde primum initium mirandi Græca/ rum artium opera, licentiæép hinc facra, profanaeç omnia uulgo fpoliandi, faótura eft. quas poftremo in Romanos deos,templum idipfum primum, quod a Marcello eximie ornatum eft: uertit. uifebantur enim ab externis ad portam Capenam dedicata â Marcello templa, propter excellentia eius generis ornamenta: quorum perexigua pars comparée. LegationeS omnium fermé ciuitatum Siciliæ ad eum conueniebant, difpar ut caufa earum, ica conditio e/ rat.Qui ante captas Syracufas,aut non defciuerant:aut redierant in amicitiam:ut foci] fideles accepti, cultic^. quos metus poft captas Syracufas dediderat; ut uidli à uiótore leges accepez runt. Erant tarnen baud paruæ reliquiæ belli circa Agrigentum Romanis:Epicides,amp; Han no,duces reliqui prioris belli, amp;nbsp;tertius nouus ab Annibale in locum Hippocratis miftus, Liz byphœnicum generis Hipponiates,(Mutinem populäres uocabant)uir impiger,0C fub Anni bale magiftro omneis belli artes edodlus. Huie ab Epicide, Si Hannone Numidæ dati auxiz liares. cum quibus ita peruagatus eft hoftium agros; ita focios ad retinendos in fide animos corum,ferendumcp in tempore cuiep auxilium,adijt: ut breui tempore totam Siciliam implez ret nominis fui;nec fpes alia maior apud fauentes rebus Carthaginenfium eflet. Itaqj inclufi ad tempus mœnibus Agrigenti dux pœnus, Syracufanus^, non confilio Mutinis,quam fiz ducia,magis aufi egredi extra muros,ad Himeram amnem pofuerunt caftra.Quod ubi perla tum ad Marcellum eft:extemplo copias mouinôJ ab bofte quatuor ferme millium interuallo confedinquid agcrent.pararent ue, expeeftaturus. Sed nullum necj? locum, nec^ tempus cunz (ftationi, confilio ue dedit Mutines,tranfgreftus amnem, ac ftationibus boftium cum ingenti terrore,ac tumultu inuedus. Poftero die prppè inftQ prælio copulit hoftem intra munimenz ta.inde reuocatus feditione Numidarum in caftris fada, cum trecenti ferme eorum Heraclez am Minoam concefliflenttad mitigandos, reuocandosc^ eos profedus magnopere monuifz fe duces dicitunne abfente fe cum bofte manus conférèrent. Id ambo ægre paflî duces:maz gis Hanno,iam ante anxius gloria eius:Mutinem fibi modum facere, degenerem Afrum imz peratori Cartbaginéfi,miflb ab fenatu populocç.Is perpulitcundantem Epicidem: ut tranfz grefti flumen in aciem exirent.nam fi Mutinem opperirentur: Si fecunda pugnæ fortuna eue niftenhaud dubie Mutinis gloriam fore. Enimuero indignum ratus Marcellus,fe qui Anni balem fubnixum uidoria Cannenfi ab Nola reppuliftet: his terra, mariqi uidisab fe hoftiz bus cedere:arma propere capere milites. Si. efferri figna iubet. Ad inftruentem exercitum dez cem effufis equis aduolant ex hoftium acie Numidæ,nuntiantes: populäres fuos primum ea feditione motos, qua trecenti ex numero fuo concefterint Heracleam: dein quod præfedum fuum ab obtredantibus ducibus gloriæ eius fub ipfam certaminis diem ablegatum uidcant: quieturos in pugna.Gens fallax promifti fide præftitit. itaq? Si Romanis crcuit animus,nunz tio celeri per ordinem mifto:deftitutu abequite hoftem efle:quem maxime timuerant:amp; terri ti hoftestpræterquàm quod maxima parte uirium fuarum non iuuabantur: timoré etiam inz cuflb;ne ab fuo ipfi equite oppugnarentur. Itac^ baud magna uis certaminis Ejit.Primus claz mor atcß impetus rem decreuit.Numidæ cum in cocurfu quieti ftetiffent in cornibus:ut terga dantes fuos uiderunt:fugæ tantum parumper comités fadi.poft^ omnes Agrigentum trepi do agmine petetes uiderunnipfi metu obfidionis paflim in ciuitates proximas dilapfi.Multa millia hominum cæfa,capta(^:ôi vili elephanti.Hæc ultima in Sicilia Marcelli pugnafuit, uidor inde Syracufas redrjt. lam ferme in exitu annus erat.itaqj fenatus Romæ decreuit:ut P.Cornelius prætor literas Capuam ad coss. mittetet: dum Annibai procul abeftet: nec ulla magni diferiminis res ad Capuam gereretur:alter eorum.fi jta uideretunad magiftratus fubz rogandos Romam uenirct. Literis acceptis,inter fe confules copararunnut Claudius comitia perficeret:Fuluiusad Capuam maneret. Confules Claudius creauit Cn.Fuluium Centima lum,ôiP. Sulpitium Scruilium,Quinti fîlium.Galbam: qui nullum antca curulem magiftraz turn geflîflet. Prætores deinde creati L.Cornclius Lentulus,Cornelius Cethcgus,C.Sulpitiz us.C.CalpurniusPifo. Pifoni iurifdidio urbana, Sulpitio Sicilia, Cethego Apulia,Lentulo Sardinia euenit.Confulibus prorogatum in annum imperium cft.

DECADIS TERTIAE LIBER SEXTVS

N. F V L VI V s Cetitittialus, P* Sulpinus Galba confules cüm idibuä martijs magiftratum iniffennfenacu in Capitolium uocato,dc republican de adminiftratione belli,de prouincijs,exercitibuscç patres confuluerunt* Q.Fuluio, ôi Appio Claudio prioris anni confulibus prorogatum impez rium cft:atlt;|? exercitus,quoS habebantïdecreti.adieólumq^me à Capuan quam obfidebât;ab(cederent:priufquàm expugnaflènt.Ea tum cura maz xime intentos habebat Romanost non tam ob iram; qUæ in nullam unz

quam ciuitatcm iuftior fuit; quàm quod urbs tam nobilis,ac potens, (îcut defeôlione fua traz xerat aliquot populos; ita recepta inclinatura rurfus animos uidebatur ad ueteris imperrj rez fpcôtum.Ecprætoribus prioris anni.M.Iunio in Hetruria,P*Scmpronio in Gallia,cum binis lcgionibus,quas habueranuprorogatum eft imperium.Prorogatum ôi Marcelloiut proz conful in Sicilia reliquias belli perfîceret eo exercitutquem haberet.fi fupplemehto opus elîetî fuppleret de legionibus;quibus P.Cornelius proprætor in Sicilia præcfleudum nequem milt tem legeret exeo numero:quibus fenatus miffîonê, reditumtp in patriam negaflet ante belli finem.C. Sulpitio,cui Sicilia euenerat; duæ legiones,quas Cornelius habuiflet;deci'etæ;ô2 fupplementum de exercitu Cn. Fulurj;qui priore anno in Apulia fœde cæfus, fugatusqj erat, Huic generi militum fenatus eundem, quem cannenfibus, finem ftatuerat militiæ. additum ctiam utrorumqj ignominiæefttne in oppidis hybcrnarenune'ue hyberna propiusullam urz bem deeem millibus pafluum ædifîcarent, L.Cornelio in Sardinia duæ legiones datæ;quiz bus Q. Mutins præfuerat.iùpplementum.fi opus efleuconfules fcribcrc iuffî. T. Oólacilio,amp;Ï M. Valerio,Siciliæ,Græciælt;p ora cum lefflonibus,claflibusq^,quibus præerâttdecretæ.Quin/ quaginta Græci cum legione una,centu Siculi cum duabus legionibus habebant naues. Tri bus ÔC uiginti legionibus Romanis eo anno bellû terra maric^ eft geftum, Principio eius atl ni cû de literis L.Martq referretunres geftæ magnifies fenatui uifæ.titulus honorisgt;quod imz perio non populi iuffu.non ex authoritatc patrû dato,proprætor fenatui feripferat; magnam partem hominum ofFendebat. Rem mali exempli eire;imperatorcs legi ab exercitibus; Si foz lenne aufpicatorum comitioru in caftra, Si prouincias procul ab legibus, magiftratibusq^ ad militarem temeritatem transferri.0^ cum quidam referenda ad fenatum cenferent: melius uiz fum differri earn confultationera;donec proficifeerentur équités: qui ab Martio literas attulez rant.Refcribi de frumento,ÔJ ueftimentis exercitus placuittutramqj rem earn curæ fore fenaz tui.afcribi autem, Proprætori L. Martio,non placuit;ne idipfum,quod confukationi reliquez rant:pro præiudicato ferrent.DimiftisequitibuSjde nulla re prius cófules retulerunt.omniuc^ in unum fententiæ congrucbant;agcndum cum tribunis plebis efletprirao quoq; tempore ad plebem ferrenuquem cum imperio mitti placeret in Hifpaniaad cum excrcitumxui Cn.Sciz pio imperator præfuiftêt.Ea res cum tribunis alt;fta,promu^atac^ eft.Scd aliud certamen oez cupauerat animos.C. Semprpnius Blæfus die dióla Cn. Fuluium ob excrcitum in Apulia az miftum in cocionibus uexabattmulta imperatorcm temcritate, atq; infeitia exercitu in locum præcipitem perduxifte diótitans. Neminem,prætcr Cn. Fuluium,ante corrupifte omnibus uitrjs legiones fuas;quam proderet. italt;^ uere dici pofte; prius eoS periftc; quàm uidcrent hoz ftem;necab Annibale,ftd ab imperatore fuo uiótos cfte.Neminem,cum fuffragium ineaufa/ tis cernere,cui imperium,cui exercitum pcrmittat.Quid interfuifte inter T.ScrnproniuCCum ei feruorum exercitus datus efteubreuicflecifte difciplina,atq; imperio; ut nemo eorum gcncz ris,ac fanguinis fui memor in acie efteupræfidio focqs,hoftibus terrori effent. Cum ad Benez uentum, aliasc^ urbeseos uelutcfaucibusAnnibalisereptos populo Romano reftituiffet; Cn.Fuluium Quiritium Romanorum exercitum,honefte genitos, libérait ter educatos, fcruiz libus uitqs imbuifte. ergo effcciffe; ut feroces amp;nbsp;inquieti inter focios, ignaui ÔC imbelles inter hoftes effenunec impetum modo Pœnorum, fed ne clamore quidem fuftinere poffent. Nec Hercule tnirum effe:milices in acie non ftetifte:cum primus omnium imperator fugcret. maz U J gis

Ii$ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. TERTIAE

gis mirari fctaliquos ftantes cccidiflc:ÓC non omnes comités Cn.Fulufj fuiHe pauoris ac fug^» C.Flaminium, L.Pau!um,L.Pofthumium,Cn.ac P. Scipiones cadere in acie raaluifle;^ de/ ferere circuuentos hoftibus fuosexercitus.Cn. Fuluium prope unum nütium dekti exercitus Romam redifle.Facinus indignu efle:Cannenfem exercitum,quod ex acie fugerinin Siciliam deporcatumme pn’us inde dimittatun^ hoftis ex Italia deceflerinôC hoc idem in Cn. Fulurj legionibus nupcr decretura:Cn.Fuluio fugam ex prælio ipfîus tcmeritate commilîo impuni/ tam cfle:ôi eum in ganea, luftriscp, ubi iuuétam egerit-.feneótutem aólunjm-.milites.qui nihil aliud peccauerint: quod imperatons fimiles fuerinnrelegatos propè in exilium ignominio fam pati militiam,adeo imparem libertatem Romæ diti ac pauperi.honorato atcp inhonora to efl'e. Reus ab fe culpam in milites transferebat. Eos ferociter pugnam pofcenteis pro/ ducflos in aciem, non eo, quo uoluerint:quia ferum diei fuerit: fed poftero die, amp;nbsp;tempore, ÔS loco æque inftruólos.feu famam.feu uim hoftium no fuftinuilfe. cum effufe omnes fugerent: fe quoqj turba ablatum: ut Varronem Cannenfi pugna: ut multos alios imperatores. Quid autem folum fe reftantem prodeffe reipublicæ potuilTeCnifi (i mors fua remedio publicis cla' dibus futura effe potuiffet.Non fe inopia commeatus, non in loca iniqua incaute dcduólura: non agmine incxploratoeunteminfidqs circunuentum.ui aperta,armis, acie uiólum.nec fuo/ turn animos,nee hoftium.in poteflate habuilfe. fuum cuique ingenium audaciam,aut pauo/ tem facere. Bis eft aceufatus: pecuniac^ anquilïtum. tertio teftibus darts, cum præterquàm quod omnibus probris onerabatuniurati pcrmulti dicerent:fugæ,pauoriscp initium à præto/ re ortumtab eo defertos milites.cum haud uanu timorcm ducis crederennterga dediflettanta ira accenfa eft:ut capite anquirendû concio fucclamaret. De eo quoeç nouu certamen ortum. nam cum tribunus bis pecunia anquififfeutertio capitis fe anquirere diceret: tribuni plebis ap pellati. cum collegæ negarent fe in mora effe:quo minus, quod ei more maiorum permiHuna elfettfeu legibus, feu moribus mallenanquireret: quoad ueî capitis, uel pecuniæ iudicaffet pri/ üato:tum Sempronius perduellionis fe iudicare Cn.Fuluio dixindiemép comitfjsab C.Cal/ purnio prætore urbis petit.Inde alia fpcsab reo tentata eft: fi adefle iudicio Q. Fuluius frater polTct,florcns turn Si fama rcrum geftarum,ÔC propinqua fpe Capuæ potiundæ. Id cum per literas miferabiliter pro fratris capite feriptas petiflet Fuluius, negaflentep patres c republica effe abfcedi à Capua:priufquàm dies comitiorum aderacCn. Fuluius exulatum Tarquinios abrjt. id ei iuftum exilium efle fciuit plebs. Inter hæc uis omnis belli uerfa in Capuam erar. obfidcbatur tarnen acrius,quàm oppugnabatur.nec aut famem tolerate feruitia, ac plebs po/ terannaut mittere nuntios ad Annibalem per euftodias tam ardlas.Inucntus eft tâdcm qui/ dam Numida: qui acceptis. literis cuafurum fe profeflus, ut promiifum præftaret: per media Romana caftra noôte egreifus, fpem accendit Campanis: dum aliquid uirium fupereffet: ab omni parte eruptionem tentandi. Cæterum in multis certaminibus equeftria prælia ferme profpera faciebannpedites fuperabâtur.fed ncquaquam tam lætum uincerc,quâm trifle uin/ ci ulla parte crat ab obfeifo, amp;nbsp;propè expugnato hofle. Inita tandem ratio eft: ut quod uiri/ bus deerat: arte æquarctur. Ex omnibus legionibus eledli funt iuuenes maxime uigore, ac le/ üitate corporum ueloces. eis parmæ breuiores, quàm equeflres, ÔC feptena iacula quaternoS Ibnga pedes data,præfixa ferro:quale hafiis uelitaribus inefl.eos fingulos in equos fuos acci/ pientes équités alfuefecerunt. Si. uehi poft fefe: Si defilire perniciteq ubi datum fignum effet. Poftquàm affuctudinc quotidiana fan's intrépide uifum eft fieri: in campum, qui médius in/ tercaftra, murume^erat: aduerfus inftrucflos Campanorum équités procefferunt. Si ubi ad conieôtum teli uentum eft:figno dato uelites defiliunt.pedeflris inde acies ex equitatu repen/ te in hoflium équités incurrit: iaculacp cum impetu alia fuper alia emittunt. quibus plurimis in equos uirosq^ palTim conieôtis permultos uulneraucrunt. pauoris tarnen plus ex re noua, atq; inopinata inieôlum eft. SC in perculfum hoftem équités inueéti,fugam flragemt^ eorum ufqj ad portas fecerunt. Inde equitatu quoc|; fuperior Romana acies fuir. Inflitutum:ut ueli/ tes in legionibus effent. Authorem peditum equiti immifeendorum centurionem Q. Naut/ iim ferunt: honoritç id ei apud imperatorem fuiffe. Cum in hoc flatu ad Capuam resefA fent;

LIBER S E X T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^7

fent; Annibatem in diuerfum Tarentinæ arcis ponundæ, Capuæt^ retincndæ trahcbantcu** ræ.uicit tarnen refpeótus Capuæ: in quam omnium fociorum, hoiliumi^ conuerfos uidcbat animosî documento futuræ: qualemcunc]^ eucntum dcfeiftio ab Romanis habuifîct. Igitur magna parte irapedimentorum reliôta in Brutrjs, ÔC omni grauiore armatura, cum deleëlis peditum equitumcp quàm poterat aptiflimis ad maturandum iter, in Campaniam conten/ dit.fecuti tarnen tam raptim euntétres Si x x x elephanti.in ualie occulta poft Tifata mon/ tem imminentem Capuæconfedit. Aduenienscum caftellum Galariam, præfidio indeui pulfo,cepiflec:in circunfedenteis Capuam fe uertinpræmiftîs ante nunttjs Capuamiquo temz pore caftra Romana aggrefturus eftet: ut eodem amp;nbsp;illi ad eruptionem parati portis omni/ bus fefe eftùnderent. Res ncc explorata Romanis ingentem præbuit terrorem.nam alia par/ te ipfe adortus eft: alia Campani omncs pedites cquiresc^: Si, cum rjs Punicum præfidium, cui Boftar,ÔC Hanno præerant:erupit.Romani,ut in re trépida,ne ad unam concurrendo pat tem aliquid indefenfi' relinquerent; ita inter fe copias partiti funt. Appius Claudius Campa/ ßiSjFuluius Annibali eft oppofitus. Claudius Nero proprætor cum equitibus fextæ legionis aia.quæSueftulam fert: C. Fuluius Flaccus legatus cum fociali equitatu conftitit eregione Vulturni amnis. Prælium non fohto modo clamore,ac tumultu eft cœptumifed ad alium uigt; rorum equorum armorumc^ fonum difpofita in mûris Campanorum imbellis mulritudo tantum cum æris crepitu, qualis in defecftu lunJt filcnti notftc cicri folcuedidit clamorem;ut a/ tiertcret etiam pugnantium animos.CampanoS facile in uallo Appius arcebat. Maior uis ab altera parte Fuluium, Annibal Si Pœni urgebant. Lgio ibi fcxta loco ceftit. qua pulfa,cohors Hifpanorum cum tribus elephantis ufque ad uallutn peru'afit: ruperatqj mediam aciem Ro/ manorum; Si in ancipiti fpe, ac periculo eranutrum in caftra pcrrumperet: an interduderetur à fuis. Quem pauorem legionis, periculumq? caftrorum Fuluius ubi uidit: Q. Nauium, pri/ morescß alios centurionum hortatur: utcohortem hoftium fub uallo pugnantem inuadant,: ac trucident. In fummo difcrimine rem uerti, aut uiam dandam fjs efte: Si minore conatu, quàm coùdenfam aciem irrupiftent: in caftra irrupturos: aut conficiendos fub uallo efte. nee magni certaminis rem fore, paucos effe: Si ab fuis inrcrclufos: Si quæ,dum paueat, Romanis interrupta acies uideatur: etiam ii fe utrinc^ in hoftem uertat: ancipiti pugna medios circun/: uenturam. Nauius ubi hæc imperatoris diefta accepit: fecundi haftati fignum ademptum fignifero in hoftes infert: iaóturum in medios eos minitans; ni fe propere fequantur milites: Si partem capeftant pugnæ. Ingens corpus erat; Si arma honeftabant; Si fublatum alte fi/ gnum conuerteratad fpcdtacutüm ciues, hoftesq^. cætcrum poftquàm iam ad figna perue/ nerat Hifpanorum: turn undique in cum tragulæ conieeftæ: Si propè tota in unum acies uer/ fa. fed ncque hoftium multitudo, nelt;^ telorum uis arccre impetum eius uiri potuerunt. Et M. Attilius legatus primi principisexeadem legione fignum inferri in cohortem Hifpano/ rum coegit. Et qui caftris præerant: L. Portius Licinius, Si T. Popilius legati pro uallo acri/ terpugnant: elephantoscptranfgrcdientesin ipfo uallo confîciunt. quorum corporibuscum^ oppleta eftet foftæuelut aggerc, aut ponte inieôlo, tranfitum hoftibus dédit, ibi per ftragem iacentium elephantorum atrox édita cædes. Altera in parte caftrorum iam pulfi erant Cam/ pani, Punicumép præfidium: Si fub ipfa porta Capuæ, quæ ad Vulturnum fert: pugnaba/ tur: neque tam armati irrumpentibus Romanis refiftebânt: quàm quod porta baliftis fcor/ pionibusép inftrudla, miftîlibus procul hoftes arcebat. Si fuppreftit impetum Romanorum. uulnus imperatoris Apprj Claudrj: cui fuos ante prima figna adhortanti fub læuo humero fummum peôtus gæfo itftum eft. magna tarnen uis hoftium ante portam eft cæfa:cæteri tre/ pidi in urbem compulfi. Et Annibal pofteaquam cohortis Hifpanorum ftragem uidit: fum/ maepui caftra hoftium defendi: omifta oppugnatione recipere figna, 8^ conuertere agmen peditum, obicôlo à tergo equitaru, ne hoftis inftaret: cœpir. Legionum ardor ingens ad ho/. ftem infequendum fuit, fed Flaccus receptui cani iuffit, fatis ad utrunque profeeftum ratus:ut ôC Campani quàm haud raultum in Annibale præfidq eftet, Si ipfe Annibal fentiret. Cæ/ fa eo die,qui huius pugnæ authores funt: V 111 millia hominum de Annibalis excr/, f . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Il 4. . citu,

118 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AE

citu,tna ex Campanis traclunt: Ggnacç Carthaginenfîbus quindedm ademptaJuodeuigiw' ti Campanis. Apud alios nequaquam tantam molem pugnæ inuenio.pluscç pauoris.quàm cerraminis Rjiffc: cum inopinato in caftra Romana Numidæ, Hifpanitp cumelephantisirz rupilTenc; elephanti per media caftra uadentes ftragem tabernaculorum ingenti fonitu,ac fu/ ga abrumpentium uincula iumentorum facerent, fraudem quocp fuper tumultum adiectamî immiftis ab Annibale, qui ( habuit aliquot ) gnari latinx linguæ iuberent confulum uerbis, quoniam amifta caftra eftent: pro fe quenque militum in proximos montes fugere. fed earn celeriter cognitam fraudem :oppreftamcp magna cæde hoftium.clephantos igni è caftris aólos, Hoc ultimum,utcunq; initum, iïnitumé^ eft:ante deditionem Capuæ prælium fuir.

Mediaftuticus, qui fummus magiftratus apud Capanos eft: eo anno Seppius LeGus erat, loco obfcuro, tenuity fortuna ortus. Matrem eius quondam pro pupillo eo procurantem miliare oftentum,cum refpondiflet arufpex:fummum quod effet imperium Capuæ, peruenz turum ad eum puerum: nihil ad earn fpem agnofccntem dixifte ferunt. tu perditas res Camz panorum narras: ubi fummus honos ad Glium meum pcrueniet. Ea ludiGcatio ueri Si ipfa in uerum uertit.nam cum fame,ferro^ urgeretunncc fpes ulla fupercffet:fjs qui nati in fpem ho norum erannhonores detrcdtantibus: LeGusquerendo defcrtam ac proditam à phmoribuS Capuam, fummum magiftratum ultimus omnium Campanorum cepit, Cæterum Anniz bal ut nec hoftes elici amplius ad pugnam uidit:nec per caftra eorum perrumpi ad Capuam poftczne fuos quoiç commeatus intercluderent noui confulcs:abfcedere irrito incœpto, mo uere à Capua rtatuit caftra, multa fecum quo iam inde ire pergeret uoluenti fubfjtanimu im petus caput ipfum belli Romam petedi.cuius rei femper cupitæ prætermiftam occaGone poft cannenfem pugnam.Si alij uulgo fremebant:0C ipfe non diffimulabat: nec opinato pauore ac tumultu non efte defperandum aliquam partem urbisoccupari pofte.Si Roma in difcrimine effet: Capuam extemplo omiffuros aut ambos imperatores romanos, aut alterum ex i)s.qui G diuiGffent copias: utrûcp inGrmiorcm fa(ftum,aut Gbi,aut Campanis bene gcrendæ rei forz Cunam daturos effe. Vna ea cura angebat: ne ubi abfceffiffet: extemplo dederetur Campani, Numidam promptum ad omnia audenda donis perlicit: ut literis acceptis, fpecie transfugæ caftra romana ingreffus,altera parte Capuam clam peruadat. Literæ autem crant adhortaz tione plenæ.Profedionem fuam,quæ falutaris illis foret: abftraduram ad defendendam Ro mam ab oppugnanda Capua duces,atcg exercitus Romanos.ne defponderent animos.tolez rando paucos dies,totam foluturos obGdionem. Inde naucs in flumine Vulturno coprehenz fas duci CaGlinum,quod iam ante præGdfj caufa feceratcaftellum-iuftit. quarum ubi tantam copiam effe.ut una noóle trafjci poffet exercitus:allatum eft: cibarfjs decern dieru præparatis, dedudtas nodle ad fluuium legiones ante luccm traiecit.Id priufquam Gerenita futurum com pertum ex transfugis Fuluius Flaccus fenatui Romam cum fcripGffet: uarie hominum animi pro cuiufqj ingenio affedli funt. Vt in re tarn trcpida,fenatu extemplo uocato, P. Cornelius, cui AGnæ cognomen erat:omnes duces,exercituscp ex tota Italia,ncq; Capuæ,neq^ ulliusalz terius rei memor, ad urbis præGdiû reuocabat. Fabius Maximus abfcedi à Capua;terreri^ Si circumagi ad nutus comminationesc^ Annibalis,flagitiofum ducebat. Qui ad Cannas uiz (ftor,ire tarnen adurbé aufusnon effet:eum à Capua rcpulfum fpem potiundæ urbis Romæ cepifTeC’ Non àd Romam obGdendam, fed ad Capuam liberandam obGdione ire Romam, cum eo exercitu,qui ad urbem effet: louem fœderum ruptorum ab Annibale tcftem, dcostf alios defenfuros effe. Has diuerfas fententias media fententia P,Valerfj Flacci uicit.qui utriz ufcç rei memor imperatoribus,qui ad capuam effenufcribedum cenluit: quid ad urbem præz Gdfj effet, quantas autem Annibal copias duceret: aut quanto exercitu ad Capuam obGdenz dam opus effct:ipfos fcire.G Si Romam è ducibus alter,5d exercitus pars mitti poffet:ut ab rez liquo Si dace,Si exercitu Capua redteobGderetur: inter ft compararent Claudius,Fuluiusq^; utri obGdenda Capua: utri ad prohibendam obGdione patriam, Romam ueniendum effet.

Hoc ftnatuftonfulto Capuam pcrlato, Q. Fuluius proconful, cui,collega ex uulncre ægro, eundum Romam erat:è tribus excrcitibus milite eicóto, ad quindecim miilia peditum, mille lt;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, .. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;équités

LIBER

équités Vulturnum traducit indc cum Annibaletn Latina uia iturum fatis comperifïet: ipiè per Appiæ municipia,quæ^ propter earn uiam funt: Setiam,Soram,Lauinium præmifit:ut commeatus paratos amp;nbsp;in urbibus haberent: Si. ex agris deuqs in uiam proferrent: pra'fidiatp in urbes contraherent: ut fùa cuiqj refpublica in manu eßet. Annibal quo die Vulturnum eft tranfgreflusthaud procul à flumine caftra pofuit.poftero die præter Cales in agrum fidi/ cinum peruenit.ibi diem unum populando moratus,per SueiTulam, AHifanumé^^ÔC Cafina/ tem agrum uia Latina ducit.fub Caßnu biduo ftatiua habita:amp; paflîm populationes fadlæ. inde præter Interamnam.Aquinumc]^ in fregellanum agrum ad Lirim fluuium uentum.ubi intercifum pontem à Fregellanis morandi itineris caufa inuenit» Et Fuluium Vulturnus te/ nuerat amnis, nauibusab Annibale inceniîs, rates ad trarjciendum exercitum in magna ino/ pia materiæægre comparantem.traieôto ratibus exercitu.reliquû Fuluio expeditum iter.non per urbes modo,fed circa uiam expoiîtis benigne commcatibus,erat.alacrest^ milites alius a/ lium,ut adderet gradum memor ad defendendam ire patriam: hortabantur. Romam Frc/ J gellanus nuntius diem noótemc^ itinere continuato ingentem attulit terrorem .tumultuofius, quàm allatum erancurfus hominum affîngentium uana auditis totam urbem conciuerat.plo ratus mulierum non ex priuatis folum domibus exaudiebatut'.'fed undic^ matronæ in publi/ cum effufæ circa deûm dclubra difeurrunt, crinibus paflis aras uerrentes, nixæ genibus, fupi/ nas manus ad cœlum aedeos tendentes, orantescç: ut urbem Romam è manibus hoftium eriperent:matrescp romanas,ôC liberos paruos inuiolatos feruarent.Senatus magiftratibus in foro præfto eft: fiquid confulere uelint. alij accipiunt imperia: difeeduntt^ ad fuas quifqj offi/ ciorum partes.ali) offerunt fe:iîquo ufus opéré Îît.præiîdia in arcej'n Capitolio,in mûris,circa urbem,in monte etiam Albano,atq? arceTufculana ponuntur.Inter hunctumultum Q.FuI/ uium proconfulem profedtum cum exercitu à Capua affertur.cui ne minueretur imperium,ß in urbem ueniflet: decreuit fenatus:ut Q. Fuluio par cum confulibus imperium effet. Anni/ bal infeftius perpopulato agro fregellano propter intercifos pontes,per frufinatem,ferentina/ temt^,ôi anagninum agrum in Labicanum uenit.inde Algido Tufculum petrjnnec receptus mœnibus infra Tufculum dextrorfus Gabios defeendit, inde in Pupiniam exercitu demiffo, oôlo millia paffuum à Roraa pofuit caftra.Quo propius hoftis accedebat:eo maior cædes fie bat fugiencium,præcedentibus Numidis-.plurescp omnium generum, atcç ætatum capiebati tur. In hoc tumultu Fuluius Flaccus porta Capena cum exercitu Romam ingreffus, media urbe per Carinas Exquilias contendit. inde egreffus inter Exquilinam, Collinamqp portam pofuit caftra. Ædiles plebis commeatum eo comportarunt.confules,fenatus($ in caftra uene runt, ibi defummareipublicæconfultatum.Placuit; confules circa portas Collinam,Exquili/ namc^ ponere caftra: C. Calpurnium prætorem urbanum Capitolio, atqj arci præeffe:ÔC fe/ natum frequente in foro contineri:fi quid in tam fubitis rébusconfulto opus effet. Inter bæc Annibal ad Anienê fluuium tria millia paffuum ab urbe caftra admouit. ibi ftatiuis poGtisgt; ipfe cum duobus millibus equitû ad portam Collina ufqj ad Herculis templû eft progreffus: atq? unde proxime poterat,mœnia fitumtç urbis obequitâs contépîabatur.Id eum tam heen ter atlt;^ otiofe facere,Flacco indignu uifum eft.itaq; immifît eqtes:fubmoueric^, atqj in caftra redigi hoftium equitatu iuffît.Cum comiffum prælium effehcoss.transfugas Numidarû.qui turn in Auentino ad mille ô£ C c eranttmedia urbe tranfire Exquilias iufferunt:nullos aptio/ res inter cóualles,teótaq^ hortoru,8i fepulchra,ôi cauas undiqj uias ad pugnandu futuros rati. quos cum ex arce Capitolioq^ ch'uo publico in equis dccurrétes quidam uidiffent:captu Auen tinum coclamauerunt.Ea res tantum tumultu,ac fugam præbuinut nifi caftra punica extra ur bem fuiffent:effufura fe omnis pauida multitudo fuerit.Tuncin domos, atq^ in tcóla réfugié/ bant’.uagoscç in uijs fuos pro hoftibus lapidibus.teliscp inceffebät.neccoprimi tumultus,ape ririep error poterat,refertis itineribus agreftiu turba pecoruep, quæ repetinus pauor in urbem compuIerat.Equeftre prælium fecundu fuinfummotiep hoftes funt. amp;quia multis locis copri mendi tumultus eranuqui temere oriebätur:placuit:omnes,qui di(ftatores,cófulcs,cenfores'ue luiffenucum imperio effe:donec receffiffet à mûris hoftis.Et diei quod reliquum fuit,SC noefte

iofe/

150 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC« T B R T I 'A E

infequenn, multi tcmcrc excitati tumultus funt, compreffic^. Poftcro die tranfgreffus Anic/ nem Annibal in adern omnes copias eduxit. nec Fiaccus, confules^ certamen detreclaucre. Inftrudlis utn'nc^ excrcitibus in cius pugnæ cafumdn quaurbsRoma uiôtori præmium effet, imber ingens gradine miftus ita utrancp aciem turbauinuc uix armis retentis in caflra fcfe te/ ceperint, nullius rei minore quàm hoftium metu. Et poffero die eodem loco acies inftruëlas eadem tempeftasdiremit.ubi recepiffent fe in caftratmira ferenitas cum tranquillitate orieba tur.In religionem ea res apud Pœnos uerfa cff:auditaq? uox Annibalis fcrtun potiundæ fîbi urbis Romæ modo mentem non dari,raodo fortunam.Minuêre etiam fpcm eius ÔC aliæ parz uæ,magnæc^ res.magna illa:quod cum ipfe ad mœnia urbis Romæ armatus federct:miîites fub uexillis in fupplementû Hifpaniæ profeôlos audiuit.parua autem:quod per eos dies eum forte agrum.in quo ipfe caftra haberef.ueniffe nihil ob id diminuto pretio, cognitum ex quo' dam captiuo eft.Id uero adeo fuperbum, atque indignum uifum:eius foli,quod ipfe bcllo ca' ptum poffîderet:haberctcp:inuentum Romæcmptorem:utextemplo uocato præcone,taber nas argcntarias,quæ circa forum romanum tune cffenniuflerit uenire, His motus ad Turiam fluuium caftra retulit,fex millia paffuum ab urbe.inde ad lucum Feroniæ pergit ire.templum ea tempeftate inclytum diuitrjs.Capcnates aliqui accolæ eius étant, primitias frugum eà,do/ naep alia pro copia portantes,multo auro argentoep id exornatum habebant. His omnibus donis turn fpoliatum templum.æris acerui.cum rudera milites religione induôli iacerent:poft profciîtioncm Annibalis magni inuenti.Huius populatio rempli haud dubia inter feriptores eff. Cœlius Romam euntem ab Ereto diuertiffe eo Annibalem tradihitereç eius ab Reate, Cutilijscp, ab Amiterno orditur. ex Campania in Samnium,inde in Pelignos perueniffes præterép oppidum Sulmoné in Marrucinos tranfiffeiinde albenfi agro in Marfos-.hinc Ami ternum, Forulosq^ uicum ueniffe. Neqi ibi error eft: quod tanti exercitus ueftigia intra tam breuis æui memoriam potuerint conRindi. iffe enim eà conftat.tantum id intcreft:uenerit ne eo itinere ad urbemtan ab urbe in Campaniam redierit. Cæterum non quantum pertinaciæ ad premendam obfidione Capuam Romanis fuintantum ad defendédam Annibali.nam^ ex Lucanis in brutium agrum,ad (return uero,ac Rhegium eo curfu côtendit:ut propè repen/ tino aduentu incautos opprefferit. Capua etß nihilo fegnius opprefla per eos dies fueratztaz men aduentum Flacci fenfit.ôC admiratio orta eft:non fimul regreffum Annibalem. inde per colloquia intellexerunt: reliôlos fe, defertost^: ÔC fpem Capuæ retinendæ deploratam apud Pœnos effe. Acceffît ediôlum pfoconfulis ex fenatufconfulto propofitum, uulgatumé^ apud hoftes’.ut qui ciuis Campanus ante certam diem traniîflet: fine fraude effet.nec ulla faefta eft tranfitio: metu magis eos,quàm fide cotinente: quia maiora in defedtione deliquerant:quàm quibus ignofei poffet. Cæterum quemadmodum nemo priuato cofilio ad hoftem tranfibat: ita nihil falutare in medium cofulebatur.Nobilitas rempublicam deferuerannec^ in (enatum cogi poterat.in magiftratu autem eranqui non fibi honore adieciffet: fed indignitate fua uim ac ius magiftratui, quem gerebat:dempfiffet. iam ne in foro quidem, aut publico loco prindz pum quifquam apparebat. domibus inclufi patriæ occafum cum fuo exitio in dies expédia/ bant.fumma curæ omnis in Boftarem,Hannonétp præfedlos præfidf) punici uerfa crat, fuo, non fociorum periculo folicitos.Hi conferiptis ad Annibale literis non libère modo,fcd etiam afpere,quibus non Capuam folum traditam in manum hoftibus, fed fe quocp.K præfi'dium in omnes cruciatus proditos incu(abant:abrjffè eum in Brutios.uelut auertentem fefe: ne Ca/ pua in oculis eius caperetur. at Hercule Romanos ne oppugnatione quidem urbis Romæ abftrahi à Capua obfidenda potuiffe. tanto conftantiorem inimicum Romanum, quàm a/ micum Pœnum effe. Si redeat Capuam: bellumq^ omne eo uertauôi fe.ôC Campanos para/ tos eruptioni fore» Non cum Rheginis.necç Tarentinis bellum gefturostranfiffe Alpes, ubi Romanæ legiones fint: ibi Ôi Carthaginenfium exercitus debere e(Te. fie ad Cannas, fîc ad Thrafîmenum rem bene geftam:coeundo,conferendoép cum hofte caftra: fortunam tentan/ do. In hanc fententiam litteræ conferiptæ Numidis, propofîta mercede iam profcffîs ope/ ram,dantur. Hi fpecie transfiigarum cum ad Flaccum in caftra ueniflent;ut inde tempore ca/ ptato

L î B E R S É X T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJl

ptato abi'rent: famescç, quæ tam di'u Capuæerat: nulli non probabileth caufam tfanRtionis feccrctznaulier repente catnpana in caftra uenit» feortum transfugarum uniusn'ndicatqp itnpe/ ratori Romano:Numidas fraude compoRta tranfifTeditcrasep ad Annibalem ferre. Id unum ex f)s, qui fîbi rem aperuiflet: argucre fefe paratam c(Te. Produclus primo fan's conftanter ignorare fe mulierem fimulabat. paulatim deinde conuitflus ueris, cum törmenta pofci.ôc pa/ rari uidcret:faflus id ica effet litcrxéç prolatæ: 8i additum etiam indicib,quod cælabatur:ôc a/ lios fpecietransfugarum Numidas uagariincaftrisromanis.Hifupra lxx comprehenR; amp;nbsp;cum transfugia nouis mulctati uirgistmanibusep præcifis Capuam rediguntur. Confpe/ ôlumtam trifte fupplicium fregit animos Campanorum. Concurfus ad curiam populi fa/ dlus coegit Lefium fenatum uocare.ôC primoribus.qui iamdiu publias confilqs aberannpro/ palàm minabantunnifi uenirencin fenatum:circa domos eorum itüros fe:ôiin publicum om/ nes ui extraóturos effe, Is timor frequentem frnatum magiftratui præbuit. Ibi cum cæteri de legatis mittendisad imperatores romanos agerent: Vibius Virius,qui defeeftionis ab Roma nis author fueraninterrogatus fententiamonegat eos.qui de Iegatis,5C de pace.ac deditione la quâtur:mcminiflë,née quid faóturi fuerinnfi Romanos in poteftate habuiffennnec quid ipRy patiendum fit. Quid uos, inquit, earn dedirionem fore cenfetis: quaquondam.ut aduerlus Samnites auxilium impetraremus:nos,noftrac^ omnia Romanis dedimusClam c memoria exceffinquo tempore,amp; in qua fortuna à populo romano defeccrimusCiam quemadmodum in defedlione præfidium,quod poterat emitri:per cruciatum. Si ad contumeliâ necauerimus? quoties in obfidenteis quàm inimici eruperimusfeaftra oppugnauerimus'TAnnibalem uocaz uerimusad opprimendos cosChoc quod recentiffimum eft:ad oppugnandam Romam hinc eum miferimusC'Agc c5tra,quæ illi infefte in nos feccrintrcperice:ut ex eo quid fperetis habea tis. Gum hoftis alienigena in Italia effet: Si Annibal hoftis: ÔC cunóla bello arderent: omiffis omnibus,omiffo ipfo Annibale,ambos cónfules,6i duos confularcs exercitus ad Capuam op pugnandam miferunt.alterum annu circumuallatos inclufosc^ nos fame macérant,à ipfi no/^ bifeum ultima pericula, grauiffimos labores perpeffi: circa uallum, ac foflas fæpe trucidati: Si prope ad extremum caftris exuti. Sed omitto hæc. uctus,atqj ufitata res eft:in oppugnanda; hoftium urbe labores,ac pericula pati.illud iræ,atcp odq execrabilis indicium eft.Annibal inA gentibus copfjs pcditum,equitumépcaftra oppugnauittôi ex parte cepit. tanto periculo nihil moti funt ab obfidione.profecftuS trans Vulturrtum peruffit calcnum agrum.nihil tanta fbcia rum clade auocati flint, ad ipfam urbem Romam infefta figna ferri iuffit. earn quoep tempe/ ftatem imminentem fpreuerunt.tranfgreffus Anienem tria millia paffuum ab urbe caftra po fuit: poftremo ad möeniaipfa, amp;nbsp;ad portas acceffit: Rorham fe adempturum eis, nifi omittez rent Capuam:oftendit.8i non omiferunt. Feras beftias cæco impetu ac rabie concitatas,fi ad cubilia Si catulos earum ire pergas: ad opem fuis ferendam auertas.Romanos Roma circunz fefla,coniuges, libcri, quorum ploratus hicquoc|j propè exaudiebantur: aræ,foci,deüm deluz bra,fcpulchra maiorum temerata ac uiolata,a Capua non auerterunt.tanta auiditas fupplici) expctcndi:tanta fanguinis noftri hauriendi eft fitis.nec iniuria forfitan. nos quoep idem fecifz femus:fi data fortuna effct.Itac^ quando aliter drjs immortalibus uifum eft: cum mortem ne recufare quidem dcbeam:cruciatus,cótumeliasc^,quas fperac hoftis:dum liber,dum mei poz* tens fum: efFugere morte præterquàm honefta, etiam leni poffum: non uideborapud Clauz drum,Si Q. Fuluium,ui(ftoria infolenti fubnixos:neq; uindlus per urbem Romam triumphi fpciftaculum trahar: ut deinde in carcerem, aut ad palum deligatus, lacerato uirgis tergo,cerz uicemfecuri Romanæfubrjciam’.necdiruûincendicp patriam uidebo:ncc rapiad ftuprum mattes Campanas,uirginesip,Si ingenuos pueros. Albarn, unde ipfi oriundteranna fundaz mentis proruerunt: ne ftirpis,ne memoria originum fuarum extareunedum eos Capuæ par/ furos eredam: cui infeftiores, quàm Carthagini funt. Itaque quibus ueftrum ante fato cede/ rciquam hæc tot,8i tam acerba uideant: in animo eft: qs apud me hodie epulæ inftrucftæ,paz ' ratæcp funt. fatiatis uino eiboeç poculu idem,quod mihfdatum-fuerit: circunfrretur. ea potioi ’ corpus àcruciatu,animum àconcumeltjs,oculos auresàuidepdis audtendisq^^omnibusacerz: bis

1

152 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AE

bis indignisc^, quæ manent uidtos; uindicabit. parati crunt; qui magno rogo mpropatulo ædium accenfo corpora exanima inqciant. Hæc una uia ÔC honefta, libera ad mortem, ôi ipß uirtutem mirabuntur hoftestôC Annibal fortes focios feiet ab fe defertos,ac proditos e0e.

Hanc orationem Viri} plures audierunt cum aflenfu:quàm forti animo id, quod proba/ bannexequi potuerunt. Maior pars fenatus multis fxpe bellis expertam populi Romani clez mentiam baud diffidences ßbi quoqj placabilem fore, legatos ad dedendam Romanis Caz puam decreuerunt:miferuntéç.Vibium Virium feptem amp;nbsp;uiginti fermé fenatores domura iè cuti funnepulatiq^ cum eo:ô^ quâtum (acere potuerant,alienatis mentibus uino ab imminenz tis fenfu mali,uenenû omnes fumpferunc.inde milfo conuiuio,dextris inter fe datis,ultimoc^ complexu,collachrymantes fuum patriæc^ cafum,alr) ut eodem rogo cremarétunmanferunt: alq domos digreffii funt. Implctæ cibis uinoep uenæ minus cfficacem in maturanda morte uim ucneni fecerunt. itac^ noclem totam pleric^ eorum. Si diei infequentis partem cum aniz mam egiffent: omnes tarnen prius quàm aperirentut hoftibus portæ: expirarunt. Portera die porta louis,quæ aduerfus cartra romana eratûurtu proconfulis aperta ert.ea intromirta le gio unatSd duæ alæcum C.Fuluio legato.Is cum omnium primum arma celac]p,quæ Capuæ' erant:ad fe conferenda curaflet-.curtodrjs ad omnes portas difporttis, ne quis exire, aut emit»' poffet, præfidium punicum comprehendit; fenatum campanum ire in cartra ad imperatores romanos iuflït.quo cum ueniflent: extemplo bis omnibus catena: iniedæ: iurtîc^ ad quærtoz res deferre quod auri,argentic^ haberent.auri pondo l x x fuinargenti tria millia pondo Si cc.fenatoresquintç Siuiginti Cales in curtodiam,duodetrigintaTheanum miflûquorum* de fententia maxime defeitum ab Romanis cortabat. De fupplicio campani fenatus haudz quaquam inter FuIuium,Claudiumc^ conueniebat.facilis impetrandæ ueniæ Claudius: Fuiz ufj durior fententia erat. Italt;^ Appius Romam ad fenatum arbitrium eius rei totum reqeiez’ bat.percundandietiam æquum eflepotertatem fieri patribusmum communicartènt confilia' cum aliquibus fociorum latini nominis municipiorum C K num ope eorum in bello forent. Si municipiorum adiutiCid uero minime committendum ertc,Fuluius dicere:ut (ollici tarêtur criz ' minibus dubqs fociorum fîdelium animi:amp; fubrjcerentur indicibus:queis ne^ quid facerent, necç quid dicerent,quicquam unquam penfi fuiifet. itaeç feeam quærtionê oppreflurum,exz tinóturumcp. Ab hoc fermone cum digrerti ertenc:amp; Appius quamuis ferociter loquentem collegam,non dubitaret tarnen literas fuper tanta re ab Roma expedaturum: Fuluius ne id/ ipfum impedimentum inecepto foret.dimittens prætorium,tribunis militum, ac præfcdlis ibz ciorum imperauittuti duobus millibus equitum deleótis denuntiarennut ad tertiâ buednam prærto eflent.Cum hoc equitatu noóleThcanum profc(rtus,prima luce portam intrauitatc^ in forum perrexit; concurfu^ ad primum equitum ingreflum facto, magirtratum fidicinura citari iuflit;imperauicq^:ut ^duceret Campanos:quos in curtodia habcret. Produóli omnes; uirgisq^ caefitac fecuri percurti.Indc citato cquo Cales pcrcurrit.ubi cum in tribunali confedifz fenproduóti^ Campani deligarentur ad palu:cques citus ab Roma uenit.liceras^ à C.Calz purnio,populoc^ romano Fuluio cum tradidirtet; murmur à tribunali totam concjonem perz uafit'.deferri rem integram ad patres de Capanis. Et Fuluius id ita erte ratus, acceptas literas, neq^ relblutas cum in gremio repofuirtet: præconi imperauit: ut lidlorem lege agere iuberet, Ita de f)S quocß,qui Calibus erannfumptu fupplicium.tum literæ leclæ;fenatusc^ confultum, ferum ad impediendam rem adtam; quæ fumma ope approperata crat: ne impediri poffet, Confurgentem iam Fuluium Taurealubellius Campanus per mediam uadens turbam noz mine inclamauit:0i cum mirabundus quidnam fefc uellet,rcfidiffet Flaccus;me quolt;^,inquit, iube occidiiut glofiari poffistmulto fortiorem, quam ipfe es: uirum abs te occifum effe. Cum Flaccus negaret profeóto fatis compotem mentis effe: modo prohiberi etiam fe, fi id uelleK S.C.dicerefttum Iubellius,quandoquidem,inquit,capta patria.propinquis amicisc^ amiffis, cum ipfe manu mea coniugem,libcroscç interfecerim:ne quid indigni paterétur.mihi ne mor tis quidem copia eade ert: quæ bis duibus meis: petatur a uirtute inuife huius uitæ uindióla, ateg ita gladio,qu6 ueftc texerac:p€f aduerfum pedus transfixus,ante pedes imperatoris mo ribundus

L *r B E R S E X-T V S

tibundus procubuit, ’ QuiaSC quodad fuppli’dum attinet Campanorum* 8^ pleraq? alia de Flacci unius fententia aótaerant:morcuutn Appium Claudium fub deditionem Capuæ qui/ dam tradunt.hunc quoc^ ipfum Tauream neq? fua fponte ucnifTe calesmeqp fua manu inter/ feótum:fed cum inter cæteros ad palum deligatus: quia paru inter ftrepitus exaudiri poflenr# quæ uociferabatur : filentium fieri Flaccum iulTifle : turn Tauream illa, quæante memorata fun^dixiflè: uirum fe fortiffimum à nequaquam pari ad uirtutem occidi, fub hæc dióta iuifu proconfulis præconem ita pronuntialïe.Lidlor uiro forti adde uirgas,amp; in cum primum iege age.Leótum quoq; fenatufcófultum,priufquam fecuri feriret:quidam authores funt. fed quia adferiptum in fenatufconfulto fùerit:fî ei uideretunintegram rem ad Senatum reqcerettinter/ pretatum efle:quid magis e' repub.ducereuæftimationem fibi permifiam. Capuam à Cali/ bus reditum eft. Atclla(Ç,ôc Galatia in deditionem acceptæ.ibi quoqj in eos,qui capita rcrunt erant,animaduerfum.ita ad lxx principesSenatusinterfedti,trccenti fermé nobiles Cant pani in carcerem coditi.alrj per fociorum latini nominis urbes in cuftodias dati, uarijs cafibuS interierut.multitudo aliaciuium Campanorum uenundata.De urbe, agroc^ reliqua conful/ tatio fuit:quibufdam delendam cenfentibus urbem præualidam,propinquam,inimicam.Cç terum prælens utilitas uicit.nam propter agrum, quern omni fertilitate terræ fatis conftabac primum in Italia efte: urbs feruata eft.ut eftet aliqua aratorum fedes. urbi frequentâdæ mul/ titudo incolarum,libertinorumcp,Si inftitorum,opificumcp retenta, agcr omnis, Si tetfta pu/ blica populi Romanifaóta» Cæterum habitari tantum,tanquam urbem,Capuam,frequeii tariqp placuiucorpus nullum ciuitatis,nec Senatus,ncc plebis concilium,nec magiftratus effet fine concilio publico, fine imperio multitudinem nullius rei inter fe fociam ad conlcnfum in/ habilem fore. præfedlum ad iura reddenda ab Roma quotannis mifturos. Ita ad Capuam res compofitæ confilio ab omni parte laudabili.feuerc,ôi celeriter in maxime noxios animad/ uerfum:multitudo ciuium diflipata in nullam fpem reditus : non fæuitum incendfis* ruinisq^ in tedta innoxia,muroscp:0icum emolumento quæfita etiam apud focios lenitatis fpecics in/ columitate urbisnobiliftîmæ,opulentiflîmæcp:cuius minis omnis Capania,omnes,qui Cant paniam circa accolunupopuli ingemuiftent:confeftio expreffa hofti : quanta uis in Romanis ad expetendas poenas ab infidelibus foefis : Si quam nihil in Annibale auxilq ad receptos in fidem tuendos eftet. Romani proconfules perfun(fti,quod ad Capua attinebat:cura,Clau/ dio Neroni ex rjs duabus legionibus, quas ad Capuam habuerannfex millia pcditum,Si tre/ centos equitcs,quos ipfc legiflenSi focium latini nominis peditum numerum parcm,0i odliti gentos équités decernunt. Eum exercitum Puteolis in naues impofitum Nero in Hifpaniant tranfportauit.Cu Tarraconem nauibus ueniftenexpofitisc^ ibi copfjs. Si nauibus fubdudlis# focios quoep nauales raultitudinis augendæ caufa armaftenprofeeftus ad Iberu ftumert,cxcr/ citum ab T.Fonteio,8i Martio accepit.inde pergit ad hoftes ire, Afdrubal Amilcaris ad La/ pides Atros caftra habebat in Aufetanis. is locus eft inter oppida Illiturgim, Si Mentiftam, huius faltus fauces Nero occupauit. Afdrubal,ne in arefto res eftct,caduceatorem mifit, qui promitteret,fi inde miftus foret,fe omnem exercitum ex Hifpania deportaturum.Quam rent cum læto animo Romanus accepiftet; diem pofterum Afdrubal colloquio petiuit,ut Roma/ ni leges conferiberent de tradendis arcibus urbium,dietp ftatuenda,ad quam præfidia dedti cerentunfuacp omnia fine fraude Pœni deportarent.Quod ubi impetrauit, extcmplo primis tenebris,atcp inde tota nodte quod grauiflimum exercituserat, Afdrubal quacunque pofler# euadere é faltu iuftit.data fcdulo opera eft,ne multi ea noefte exirent, ut ipfa paucitas turn ad hoftem filentio fallendum aptior, turn ad euadendum per artftas femitas, ac difficiles effet, 'Ventum infequenti die ad colloquium eft.fed loquêdo plura,fcribendoc^,dedita opera,qu^ in rem noneffent:dicconfumpto,in pofterum dilatum eft.addita infequensnox fpatium de/ dit Si alios emittendi : nec poftero die res fincm inuenit. ita aliquot dies difeeptando pal à m de legibus.nocftesé^ emittendis clàm è caftris Carthaginenfibus abfumptæ. Si pofteaquàm maior parsemiffa exercituseratn'am ne fis quidem,quæultro diéta erant, ftabatur: minusep ac minus,cum timoré fimul fide decrefcente,conueniebat. lam fermé pedeftres omnescopiæ m m euàferanc

04 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ Ö'Equot;c;' R-^T^T-'AE ’

cuaferant è faltutcam prima luce dcnfa nebula faltum omncm.camposc]^ cire'a intexuit.quocÏ ubi'fenfit Afdrubahmitnt ad Neronem,qut in pofterum diem colloquium diflferret.illum dû em religiofum CartbaginenGbus ad agendum quiequam rei,feriatum efle. Ne turn quidem fufpcóla fraus.cum data effet uenia eius diei,extemplo Afdrubal cum equitatu,elephantis^ callris egreflus G'ne ullo tumultu in tutum euaGt. Hora ferme quarta depulfa fole nebula ape ruit diem,uacuac^ hoftium caftra confpexerunt Romani. Tum demum Claudius punicatn fraudem agnofcens,ut fe dolo captum lenGt: proGcifcentem inftitit fcqui, paratus confligere acie.fed hollis detreólabatpugnam.leuia tarnen prælia inter extremum punicû agmen, præ curforescç Romanorum Gebant. Inter hæc Hifpaniæ populi, nec qui poflcladem acceptam defecerant, redibant ad Romanos, nec ulli noui dcGciebant. Et Romæ Senatui, populoc^ poil receptam Capuam non Italiæ iam maior,quàm Hifpaniæ cura erat. Si exercitum auge/ ri,Si imperatorem mitti placebat.nec tarnen quem mitterent, fan's conftabat : quoniam illuc» ubi duo fummi imperatores intra dies x x x cecidiflent ; qui in locum duorum fuccederetî extraordinaria cura deligendus eßet.Cum altj alium nominarent : poftremum cô decurfum efl,ut populus proconfuli creando in Hifpaniam comitia haberet. diemcç comitfjs confules edixerunt.Primo expedtauerânut qui fe tanto imperio dignos crederent,nomina proGteren/ tur.quæ ut deftituta expeôlatio eft,redintegratus lueftus acceptæ Jadis: defyderiumîp impe/ ratorum amißorum.Moefla itaq? ciuitas prope inops conGlq, comitiorum die tarnen in cam pum defcéndit.atqj in magiflratus uerG circumfped:antora prineipum,aliorum aliosintuen tium,fremuté^:adeo perditas rcs,defpcratumc^ de repub.effe,ut nemoaudeat in Hifpaniam imperium accipcre.Cum fubito P.Cornelius, illius, qui in Hifpania ceciderat, Glius, quatuor Si uiginti ferme' annos natus,profefrus fe petere,in fuperiore,unde confpici poflet, loco confti tit.In quem poflqüàm omnium ora conuerfa funt, clamore ac fauore ominati extcmplo funt felix,fauftumc^ imperium,iuffi deinde inire fuffragium, ad unum omnes no centuriæ modo, fed etiam homines P. Scipioni imperium elfe in Hifpaniam iulferunt. Gæterum poft rem aôham,ut iam reGderat impetus animorum,ardôrcp:Glentium fubito ortum: Si tacita cogita/ tiotquidnam egilfcnt noui.quoTd fauor plus ualuilfcc,quàm ratio ætatis: maxime pœnitebat. quidam fortunam etiam domus horrebant, nomencp ex funeftis duabus familqs in eas pro/ uincias,ubi inter fcpulchra partis, patruic^ res gerendæ elfcnt,proGcifcentis. Quam ubi ab rc tanto impetu adta folicitudinem,curamlt;p hominum animaduertit:aduocata condone, ira de ætate fua,impcriocp mandato.ôC bello,quod gerédum effet, magno elatoep animo difteruit, ut ardorem cu,qui reGderat : excitaret rurfus, innouaretq^: 8C implctet homines certioris fpei, quàm quantam Gdes promilfi humani, aut ratio ex Gducia rerum fubqcere folet. Fuit enim Scipio non ueris tantum uirtutibus mirabilis : fed arte quoq? quadam ab iuuenta in oftenta/ tionem carum compoGtustplctac^ apud multitudinem aut per noôturnas uifa fpccies,aut ue •lut diuinitus mente monita,agens:Guc Si ipfe capti quadam fuperftitione animi:Gue ut impe ria conGliacp,uelut forte oraculi mifra,Gne cûdlatione aftèqueretur. ad hæc iam inde ab initio præparans animos.ex quo togam uirilem fumpGt,nullo die prius ullam publicâ, priuatam^ rem cgic,quàm in Capitolium iretiingrelfuscpædem conGderet: Si plerumq» tempus folus in fecrcto ibi tereret.Hic mos,qui peromnem uitam feruabatunfeu confulto,fcu tcmcreuulgatç ‘opinion! Gdem apud quofdam fecinftirpis cum diuinæ uirum elfe.retulitcp famâ in Alexan/ dro Magno prius uulgatam, Siuanitate. Si fabula parem: anguis immanis concubitu conce/ ptum:ôC in cubiculo matris eius perfæpe uifam prodigrj eius fpecicm:interuentuéphominum euolutam rcpente,atq^ ex oculis elapfam.His miraculis nunquam ab ipfo elufa Gdes cft,quin potius audla arte quadam,nec abnuendi taie quicquâ,nec palàm aftîrmâdi. Multa alia eiuf/ dem generis,alia uera,alia alfimulata,admirationis humanæ in eo iuuene excefferant modu. quibus fréta tune ciuitas ætati haudquaquam maturæ tantam molem rerum,tantumc^ impe rium permiGt. Ad eas copias,quas ex uetere exercitu Hifpania habebat: quæq^ à Puteolis cum Claudio Nerone traie(ftæerant,decem millia peditu,amp; mille équités adduniur.ôC M.Iu nius Syllanus proprætor adiutor ad tes gerendas datus eft, Ita cum x x x nauium clalfei

omnes

LIBER SEX TVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15$

omnes aütcm quinqucrcmcs erat : oftqs tyberinis profcdlus prætcr oram tufd man’s, Alpes, atqj gallicum finum,öi deinde Pyrenes circumuedus promontorium,Emporrjs urbe Grxca (oriundi ÔL ipfi à Phocea funt) copias expofuiu inde fequi nauibus iuHis, Tarraconem pcdilt; bus profeótus conuentum omnium fociorum(etenim legationes ad famam aduentuseius cjlt; omni fe prouincia effuderant ) habuic. naues ibi fubduci iuflit : remiflis quatuor triremibus Maiïilienfium:quæ offieq caufa ab domo profecutæ fuerant. Refponfa inde legationibus fu/ fpenfis uarietatc tot cafuum dare ccepit: ita elato ab ingenti uirtutum fuarum fiducia animo: ut nullum feroxuerbum excidereningcnsc^ omnibus.quæ diceret:cum maieftas inelTct, turn fides.Profcótus ab Tarracone,Si ciuitates fociorum,6C hyberna exercitus adrjncollaudauitq^ milices, quod duabus tantiscladibus deinceps idti prouinciam obtinuiflent: ncc frudtum fe/ cqndarum rcrum fentire hofteis paflî,omni cis Iberum agro eos arcuiflent.fociosq^ cum fidc tutati eflent.Martium fecum habebatcum tanto honore,ut facile apparerctmihil minus eum uereri,quàm ne quis obftaret gloriæ fuæ. Succeflit inde Neroni Syllanus,ôi in hyberna noui milites deduôbi.Scipio omnibus,quæ adeunda, agendâque erant, mature aditis, peraólisc^, Tarraconem conceflît, Nihilo minor fama apud hoftes Scipionis erat,quàm apud ciues,fo ciosq^’.S: diuinatio quædam futuri,quo minus ratio timoris reddi poterat.eo opportune ma/ iorem inferens metum. In hyberna diueriî concefferant, Afdrubal Gifgonis ufq? ad Ocea/ num,ôd GadesuMago in mediterranea maxime fupra caftulonêfem faltum. Afdrubal Amil/ caris fîlius proximus Ibero circa Saguntu hybernauit. Æftacis eius extremo, quo capta eft Capua : Si Scipio in Hifpaniam ueninpunica claflis ex Sicilia Tarentum accita ad arcendos commeatus præiîdq Romani, quod in arce Tarencina erat : clauferat quidem omneis ad arz ecm à mari aditus:fed aflîdendo diutius arôtiorem annonam focqs,quam hoffci faciebat.non enim tantum fubuehi oppidanis per pacata litora,apertosi'p portus præfîdio nauium punica rum poterat: quantum frumenti claflîs ipfa turba nauali mifta ex omni genere hominum ab fumebat:ut arcis præRdium etiam fine inueôlo.quia ibi pauci erât,exantc præparato fuften/ tari pofleuTarentinis clafficp ne inuedlum quide fufïiceret. tandem maiore gratia, quàm ue/ nerat,claflîsdimifira eft.annona haud multû laxauerat.quia remoto maritimo præfidio, fub/ uehi frumentum no poterat, Eiufdem æftatis exitu M, Marcellus ex Sicilia prouincia curti ad urbem ueniifenà C.Calpurnio protore fenatus ei ad ædem Bellonæ datus cft.ibi cum de rebus ab fe geftis difleruiflenqueftus leniter non fuam magis,quàm milieu uieem, quod pro/ uincia confedta exercitum deportare non licui(fet,poftulauit, ut triumphanti urbem inire lice ret:id non impctrauit.Cum multis uerbis aôtum effet, utrum minus conueniret, cuius nomi/ ne abfentis ob res profpcre duôtu eius gefias fupplicatio décréta foret : Si dijs immortalibus habitus honos,ei præfenti negate triumphum : an quem tradere exercitu fucceffori iuffiflent: ' quod nifi manente in prouincia bello no decernereturieum quaff debellato triumphare: cum exercitus teftis meriti atq^ immeriti triumphi abèflcnmedium uifum, ut ouans urbem iniret» Tribuni plebis ex authoritace Senatus ad populum tulerunt,ut M.Marcello,quo die urbem ouans iniret,imperium effet.Pridie quàm urbem inirct, in monte Albano triumphauit. inde ouans multam præ fe prædam in urbem intulit.Cum fimulachro captarum Syraeufarum ca tapultæ,baliftæq^,ô£ alia omnia inftrumenta belli lata. Si pacis diuturnæ, regiætç opulentiæ ornamenta:argenti,xriscß fabrefaóta uafa:ôi alia fupcllex, preciofacp ueftis: Si multa nobilia fi'gna,quibus inter primas Græciæ urbes Syraeufæ ornatæ fuerant. Punicæ quoqj uiôlori:t fi gnum,odlo duóli elephanti. Et non minimum fuere fpeôlaculum cum coronis aureis pr^cc/ dentes Sofis Syracufanus,ôi Mericus Hifpanus.quorum altero duce noôturno Syraeufas in/ troitum eranalter Nanum,quodcp ibi præfidq erat.prodiderat.His ambobus ciuitas dara.ôC quingena iugera agri : Sofidi in agro Syracufano,qui aùt regius, aut hoflium populi Roma/ ni fuiifet:ôC çdes Syraeufis cuius uellctcorû,in quos belli iure animaduerfum clTet:Merico,Hi fpanisc^qui eu eo tranfierant:urbs,agerc^ in Sicilia ex qs,qui à populo Romano defeciffent: iuffa dari.id M.Cornelio mandatum,ut ubi ei uideretur:urbem,agrumtp cis afiîgnaret.in co dem agro Belligeni, per quêilleótus ad tranfitionem Mericus erat: cccc iugera agri de/

.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m m , i creta.

IJó

creta. Poft profecflionem ex Sicilia Marcelli punica daflîs oôto millia pcditum.tria Numî/ darum equitum expofuit.Ad eos Murgentinæ defciuerunt terræ. fecutæ dcfeôlioncm earuni Hybia.ôô Magella iuntjÔC ignobiliores quædam aliæ.Et Numidç præfccÆo Mutine uagi per totam Siciliam fociorum populi Romani agros urcbant. Super hæc exercitus Romanus ira,' tus, partim quod cum imperatore non deueclus ex prouincia eflct : partim quod in oppidis by bernare uetiti erant:fcgni fungebâtur militia: magisc^ eis author ad feditioncm,quàm ani mus deerat.Inter has diHicultates M.Cornelius prætor, ÔC militum animos nûc confolando, nunc caftigando fedauit:ÔC ciuitatcs omnes,quç defecerant.in deditionem redegit:atqj ex his Murgantiam htifpanis.quibus urbs agercp debebatur.ex S.C.attribuit. Confules cum am bo Apuliam prouincia haberenc,minus^ iam terroris à Pœnis amp;nbsp;Annibale eflet, fortiri iuflii Apuliam,Macedoniamé^ prouincias.Sulpitio Macedonia eucnit, isc^ Leuino fucceflït. Fui/ uius Romam comitiorum caufa accerfitus cum comitia confulibus rogandis haberet: præro/ gaciuacenturia luniorum dcclarauitT.Manlium Torquatû,ôcT. OÂacilium. Manlius,qui præfens crat,gratulandi caufa cum turba coirennec dubius eflet confenfus populi:magna cir/ cumfufus turba ad tribunal côfulis uenit,pecitc^ ut pauca fua uerba audirct: centuriamcç qug tulilïct fuftragiû,reuocari iuberet. Ërcdtis omnibus cxpedtatione, quidnâ poftulaturus eflet: oculorum ualetudinem exculauit. Impudentem SC gubernatorem, Si imperatorem efle : qui, cum alienis oculis ci omnia agenda fine : poftulet fi'bt aliorum capita, ac fortunas committi, proinde fi uideretunSi redire in fuffragium centuriam iuniorum iubcret:amp;: meminiflet in con lulibus creandis bciii,quod in Italia fit: temporumrp reipublicæ. uixdum requiefeere aureis à ltrepitu,ô^ tumultu hofl;ili:quo paucos ante menfes aflederint propè mœnia Romana. Pofl hæc cum centuria frequens lucclamaflet,nihil fe mutare fententiæ, eofdcmt^ confules diôlu/ ros eire:tum 1 drquatus, neq^ ego ucflros,inquit,mores conful ferre potero: neque uos impe/ rium meum.redite in (uflragium,ô4 cogitate,bellum punicum in Italia,ÔC hoflium ducem An nibaiem elfe.Turn centuria Si authoritate mota uiri.ôi admirantium circa fremitu,petit à con fuie, ut centuriam feniorum citaret. uelle fefe cum maioribus natu colloqui, amp;nbsp;ex authoritate eorum confules diccre.Citatis centuriæ fenioribus,datum fecreto in ouili cum his colloquendi tempus.Seniores de tribus confulcndum dixerunt e(Te:duobusiam plenis honorum, Q. Fa/ bio,Ô^ M.MarcellotôC fi utic^ nouum aliqué aduerfus Pœnos confulem creari uellcnt:M. Va/ ierium Leuinum egregie aduerfus Philippum regem terra, maritp res geflîfle. Ita de tribus confultatione data,fenioribus dimiifis.iunioresfuflragium ineunt.M.Claudium Marcellum fulgentem turn Sicilia domita,Ôi M.Valerium,abfentes confules dixerunt.authoritatem prç rogatiuæ omnes centuriæ fecutæ funt. Eludant nunc antiqua mirantes, non equidem,fiqua fit lapientium ciuitastquam dodti finguntmagis,quàm norunnaut principes grauiores,tem/ peratioresép à cupidine imperq, aut multitudinê melius moratam cenfeant fieri pofle. Cen/ turiam uero iuniorum feniorcs confulere uoluifle: quibus imperium fuflragio mandaret: uix ut uerifimile fit-.parentum quoq; hoc feculo uilis leuisep apud liberos authoritas fecit. Præto/ ria inde comitia habita,P.Manlius Volfo,amp;: L.Manlius Acidinus,ôi C.Letftorius,^: L.Cin cius Alimentius creati funt.Forte ita incidit,ut comités perfedtis nuntiaretur: T.Odtacilium, quem T.Manliomifi intcrpellatus ordo comitiorum eflet, collegam abfentem daturus fuifle uidebatur populus,mortuum in Sicilia efl’e. Ludi Apollinares Si priore anno fuerant: Si eo

* anno ut fièrent,repente Calpurnio prætori Senatus decreuit, ut in perpetuum uouerentur.

Eodem anno prodigia aliquot uifa, nuntiataep funt. In æde Concordiæ Vidloria, quæ in culmine erattfulminc idta, deeuflaéj? ad Vidlorias, quæ in ante fixæ erant: hæfit: neque inde procidit.Et Anagniæ.ôê Fregellis nuntiatum eft murum, portasep de ccelo radias. Si in foro fudertano fanguinis riuos per diem totum fluxifle. amp;nbsp;Ereti lapidibus pluuifle. Si Reate mu/ lam pepehife.Ea prodigia hoftfis maioribus funt procurataiôi obfccratio in unum diem po/ pulo indidta,ôi nouédiale facrum. Sacerdotes publici aliquot eo anno mortui lùnt: nouiep fuffèdli,in locum M.Æmyliî Numidæ decemuiri facrotum M. Æmylius Lepidus: in locum M.Pomponq Mathonis pontificis C.Liuius:in locum Sp.Caruilij maximi auguris M. Ser/ uilius.

LÏBÉR SEXTVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJ7

uiTtus.T.Oiftacilius CrafTus pontifex quia cxaóto anno mortuus erat : ideo nominatio in I0/ cum cius non eft fadla. C. Claudius flamen dialis, quod exta pcrperam dcdcrat : flaminio abqt. Per idem tempus M. Valerius Leuinus,tentatis prius per fecreta colloquia principum animis,ad indiótum ante ad idipfum cocilium Ætolorum dafte expedita ucnit. Vbi cum Sy racufaSjCapuamc^ captas in fidsma'n Italiac^ rerum fecundarum fucceflum oftentaftenadie ciftctcp,iam inde à maioribus traditum morem Romanis colendi focios: ex quibus alios in ci uitatem,atq; æquum fccum ius acccpiflcnt:alios in ea fortuna haberent.ut foci] efle, quam ci/ ucs nâallentÆtolos eo in maiore futuros honore,quod gentium tranfmarinaru in amicitiam primi ueniftent.Philippum eis,02 Macedonas graues accolas efle. quorum fe uim, ac Ipiritus etiam fregifte: Si eo redacftos efle, ut non his modo urbibus, quas per uim adcmiflent Ætoz lis,exccdant:fed ipfam Macedonia infeftam habeant.Et Acarnanas, quos ægre ferrent Æto li à corpore fuo dircmptos, reftituturum fe in antiquam formulam luris^ ac ditionis eorum.

Hxc dicfta,promiiTaq? à Romano imperatore Scopas,qui tu prætor gêtis eranôf Dohma chus phnceps Ætolorum affirmauerunt authoritate fua, minore cum uerecundia, SC maiore cum fide uim,maieftatemcp populi Romani extollentes. maxime tarnen fpes potiundæ mo/ uebat Acarnani^ç Jgitur cófchpta: conditiones,quibus in amicitiam, focietatemcg populi Ro mani ucnirent.additum^,ut fi placeret,uellenté^,eodem iure amicitiæ Elei,Laceda:montjc^, SC Attains,Si Plcuratus,^ Scerdiletus eftent:Afiæ Attains,hi Thracum,amp; lllyricorum reges. Bellum ut extempio Ætoli cum Philippe terra gererent. Nauibus ne minus x x quinque/ remibus adiuuaret Romanus. Vrbium Corcyra tenus ab Ætolia incipienti folum, teefaep, SC muri cum agris,Ætolorum,alia omnis præda populi Romani eftet.Darentcp operam Ro manijut Acarnaniam Ætoli haberent.Si Ætoli pacem cum Philippo facerent,fœderi adfert/ berentu'ta ratam eorum pacem, fi Philippus arma ab Romanis,foerjs^, quiq? eorum ditio/ nis cflcnt,abftinu{fleL Item (1 populus Romanus fœdere iungcretur regi, ut caueret, ne ius ei belli inferendi Ætolis,focqscp eorum efletHæc conuenerunt.cófchptaép biennio poft,Olyhi piæ ab Ætolis,in Capitolio ab Romanis, ut teftata facratis monumentis eftent, funt pofita, Moræ caufa fuerant retenti Romædiutius legati Ætolorum. nee tarnen impedimento id re/ bus gerendis fuit.SC Ætoli extempio mouerunt aduerfus Philippum bellumtôi Leuinus Za/ cynthum(parua infula eft,propinqua Ætoliæ:urbcm unam eodem, quo ipfa eft,nomine ha/ bet;eam,pra:ter arccm.ui cepit)6i Oleniada,Naxumcp Acarnanum captas Ætolis cótribuit. Philippum quoq^ fan'simplicatum bcllo finitimo ratus,ne Italiam Peenosep SC padta cu An nibale poftet refpicerc:Corcyram ipfe fe recepit. Philippo Ætolorum defeólio Pellæ hyber nanti allata eftatac^ quia primo ucre moturus exercitu in Græciam erat:Illyricos,finitimasc^ eis urbes alternomctu quietas ut Macedonia haberet:expcditionemfubitaminOricino/ rum,atq? Apolloniatum fines fccit : egreftoscj Apolloniatas cum magno terrore, ac pauorc compulit intra muros. uaftatis proximis Illyricis, in Pelagoniam eadem celeritate uertit iter* inde Dardanorum urbem fitam in Macedonia,tranfitum Dardanis faefturam, cepit* His ra/ ptim aeftis, memor Ætolici iunótic^ cum eo Romani belli per Pelagoniam, SC Nympheum, amp;nbsp;Boleam in Theftaliam defeendit. ad bellum fecum aduerfus Ætolos capeftendum incita/ ri pofte homines credebat: SC relicfto ad fauces Theftaliæ Perfeo cum quatuor millibus arma torum ad arcendos aditu Ætolos, ipfe,priufquàm maioribus occuparctur rebus, in Macedo/ niam,atf^ inde in Thraciam exercitum,ac Mçdos eduxit.Incurrere ea gens in Macedoniam folita erat:ubi regem occupatum externo bello,ac fine præfidio efte regnu fenfiftet. Ad Phra/ gandas igitur uaftare agros,amp;: urbem lampharniam,caput arcemcp Mçdicæ oppugnare cœ pit.Scopas ubi profeólum in Thraciam regem, occupatumeç ibi bclloaudiuit: armata omni iuuentutc Ætolorum, bellum inferre Acarnaniæ parat . Aduerfus quos Acarnanum gens, Sc uihbus impar,Si iam mœnia Oleniados Naxumcp amifta ccrnens,Romanaq^ infuper ac ma ingruere,ira magis inftruit, quam confilio bellum, coniugibus, liberiscp, SC fenioribus fu/ pra LX annosinpropinquam Epirummiftïs,ab xv ad lx annosconjurant:nifiui/ xftores,fe non redituros.qui uiótus acie exceftiftet,eum nequis urbe teólo menfa lare recipcrct, mm } diram

15 8. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. TERTIAE

diramcxccrationcm in populares,obtcftationem quam fanótiflïmam potuerut, aJucrfusho ipites compoluerunt. precadtp fimul Epirotas funt, ut qui fuorum in acie cecidififent, cos uno tumulo cótegerent,adhiberentcp humads dtulum.Hic lid funt Acarnanes,qui aducrfus uim 5tq; iniudam /Etolorum pro patria pugnantes mortem occubuerut.Pcr hæc incitatis animis, cattra in extremis Embus fuis obuiam hofti poiuerunt.nuntqs ad Philippum midis, quanto res in difcrimine eßenomittere Philippum id,quod in manibuserat, coegerunt bellum, lamz pharnia per deditionem reccpta,ôC profpero alio fucceifu rcrum.Ætolorum impetura tarda/ uerat primo cóiurationis fama Acarnanicæideinde auditus Philippi aduentus regredi etiam in intimos coegit fines. Ncc Philippus, quanquam ne opprimerentur Acarnanes, itineribuS magnis ieratiultra Clinem eß progreflus. indc cum audillct reditum Ætolorum ex Acarna/ nia,0i ipfe Pella rcdqr. Leuinus ueris principio à Corcyra profcctus nauibus,fupcrato Leu/ cate promontorio,cum uenißct Naupadtum: Anticyram inde fe pedturum edixic,ut præÛo ibi Scopas,Ætoli(^ eßent. Sita Anticyra eß in Locride Ixua parte finum Corinthiacum in/ trätibus.brcue terra iter eo.breuis nauigatio ab Naupadto eß. I crtio ferme poß die utrinep oppugnari cœpta eß. grauior à mari oppugnatio erat ; quia ôi tormenta, machinæcp omnis generis in nauibus erannôi Romani inde oppugnabant.itaqj intra paucos dies rccepta urbs per deditionem, Ætolis traditur. præda ex pacto Romanis eeßit. Literæ Leuino redditæ; çonfulem eum abfentem declaratum, ÔC fuceeßorem ucnire P. Sulpitium. cæterum diuturno ibi morbo implicitus ferius fpe omnium Romam uenit. M.Marcellus cum Idibus Martfis conlulatum inißet,Senatum co die mods modo caufa habuit; profeßus nihil fe abfente colle ga,ncq’de republica,neq; dcprouincijsaóturum.Scire fe frequentes Siculosprope urbem in uillis obtrectatomm iuorum eße.quibus tantum abeßc, ut per fe non liccat palam Romæ cri mina édita,fidlaép ab inimicis uulgareiut ni fimularent aliquem fibi timorem abfente collega dicendi de confule elle: ipfe cis cxtemplo daturus Senatum fuerit. ubi quidem collega uenif/ fet:non paßurum quicquam prius agi,quàm Siculi in Senatum introducantur.delcttum pro pc à M.Cornelio per totam Siciliam habitum,uc quàmplurimi queßum de fe Romam ueni rent, eundem literis falfis urbem impleß'e, bellum in Sicilia eße, ut fuam laudem minuat.

• Moderad animi gloriam eo die adeptus conful Senatum dimifit. ac propè iußidum om/ niutn rcrum futurum uidebatundonec alter conful ad urbem uenißct. Otium,ut folet,cxcita/ uit plebis rumores.bclli diuturnitatc, ÔC uaßatos agros circa urbem, qua infeßo agmine ißet Annibai : ÔC exhaußam deleótibus Italiam, ÖC pro rcpublica Cannisexcrcitus cælos, quere/ bantunöi confutes bellicofos ambos,uiros acres nimis öi feroccs creatos : qui uei in pace trän/ quilla bellum excitare poßent, nedum in bello refpirare ciuitatem forent paßuri. Intcrrupit hos fermonesnodte, quæ pridic quinquatrus fuit: pluribus fimul locis circa forum incendium ortum.codem tempore feptem tabcrnæ,quæ poßea quinq^’.Si argentariæ, quæ nûc nouæ ap pellantur.arfcre.comprehenla poßea priuata ædificia: (neque enim turn bafilicæcrant) corn/ prehenfæ latumiæ,forum cp pilcatorium,ôi atrium regium. ædes Vcßæ uix defenfa cß, trede cim maxime feruorum opera:qui in publicum rcdcmpti,ac manumißi funt. nodle ac die con/ tinuatum incendium fuit.nec ulli dubium erat, humana id fraude fadtum eße: quod pluribuS fimul locis,ÔC fis diuerfis,ignes coord cßent.Itacp conful ex authoritatc Senatus pro condone edixit: qui quorum opera id conflatum incendium profîterctur : præmium fore, libero pccu/ niam,feruo libertatem.Eo præmio indudtus Campanorum Calauiorum feruus( Mannus ci nomen erat)indicauit:dominos,8i quinqi præterea iuuenes nobiles Campanos,quorum pa/ rentes à Q.Euluio fecuri pereußi erant:id incendium feeiße, uulgoc^ faólurosalia, ni compte/ hcndantur.Côprchenfi,familiæq^ corum.K primo eleuabatur indcx,indiciumcp.pridic eum uerberibus caßigatum ab dominis difceßiße:per iram,ac leuitatem exrc fortuita crimen com mentum.cæterum ut coràm coarguebantur : ôi quæfiio ex minißris facinoris foro medio ha/ beri cœpta cß : faßt omnes,arque in dominos feruosep confeios animaduerfum cß. indict li/ bertas data, ôi xx milliaæris. Confuli Leuino Capuamprætercunticircumfufa multi/ tudo Campanorum cß,obfccrandum cum lachrymis,ut fibi Romam ad Senatum ire liccret

orarum:

'liber s E X T V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;159

oratumtfîqua mifcncordta tandem fledti pofTenune fe ad ultimum pcrditûm ircntmomcncp Campanorum à Q.Flacco delen finerenn Flaccus fibi priuatam fimukatem cum Campa/ nis negare ullam elle: publicas inimicitias 8(. hoftileis elïe : Si fùturas, quoad eo animo in po/ pulum Romanum elle fdrennullam enim in terris gentem efle,nullum infeftiorem populum. nomini Romano, ideo fe mœnibus inclufos tenere eos : quia (îqui euaOflcnt aliqua, uelut fe/ ras bertias per agros uagarhSC Ianiare,6i trucidare quodeunque obuium detur. alios ad An/ nibalem transfugilTe,alios ad Romam incendendam profeôlos. inuenturum in femiufto fo/ r.o confulem uertigia fceleris Campanorum. Veftæ ædem petitam, Si æternos ignés con/ ditum in penetrali fatale pignus imperrj Romani. feminime cenfere tutum efle : Campanis poteftatem intrandi Romana mœnia fieri. Leuinus Campanos iureiurando à Flacco ada/ êtos,quinto die,quàm à Senatu rcfponfum accepiflent:Capuam redituros, fcqui fe Romani iuflit. Hac circumfufus multitudine fimul Siculis obuiam egreffis poteffatem Româ adeun/ di fecinclariffimarum urbium excidio celeberrimis uiris uidtos bello aceufatores in urbem ad ducens. De republica tarnen primurn, ac de prouinerjs ambo confules ad Senatum retulerc. Ibi Leuinus quo ftatu Macedonia,ôlt;: GrçciaÆtoli, AcarnanesXocriép eflennquascp ibi res ipfe egilTet terra maric^.expofuit. Philippum inferentem bellum Ætolis in Macedoniam re/ tro ab fe compulfum, ad intima penitus regni abfjflè: legionemcç inde deduci pofle. claflem fatis efle ad arcendum Italia regem. Ha:c de fe^deqj prouincia, cui præfuerat. Confulum de prouinerjs communis rclatio fuit.Decreucre patres,ut alteri confulum Italia,bellumcp cum Annibale,prouincia efleualter claiTem,cui T. Odtacilius præfuiflet: Siciliamque prouinciam cum L.Cincio prætore obtincret. Exercitus eis duo decreti, qui in Hetruria, Galliacp efîent. cæ quatuor erant legionesurbanæ. duæ fuperioris anni in Hecruriam:duæ, quibusSulpitius conlul præfuiflet: in Galliam mitterentur.Galliæ, Si Icgionibus præeflet : quem conful, cuius Italia prouincia eflet,præfcciflet.InHetruriam C. Calpurnius pofl præturam, prorogato in annum imperio,miflus.Et Q.Fuluio Capua prouincia décréta,prorogatumc]^ in annum im/ perium.Exercitus ciuium,fociorumcp minui iuflrus,ut exduabus Icgionibus una legio quincç millia peditum,ÔJ rrccenti équités eflènt: dimiflis, qui plurima ffipendia haberent : Si focio/ rum feptem millia peditum, Si trecenti équités rclinquerentur : cadem ratione flipendiorum habita in ucteribus militibus dimittendis. Cn. Fuluio confuli fuperioris anni, ncc de prouin/ cia Apulia,necde excrcitu,quem habueranquicquam mutatum, tantum in annum proroga/ turn imperium efl:. P. Sulpitius collega cius omnem exercitum, prætcr focios nauales, iuflùs dimittereeft.Item ex Sicilia exercitus,cui M.Corncliuspræeflet:ubi conful in prouinciam ue niflet,dimitti iuflus.L.Cincio prætori ad obtinendam Siciliam Cannenfes milites dati.dua/ rum inftar legionum. Totidem legiones in Sardiniam P. Manlio Volfoni prætori decre/ tæ : quibus L. Cornelius in eadem prouincia priore anno præfuerat. Vrbanas legiones ita feribere confules iuflî, ne quem militem facerent, qui in exercitu M.Claudq, M.Valerfj, Fui/ urjép fuiflent : neue eo anno plures,quàm una SC XX Romanæ legionescflent. HisSc/ natus confultis perfecStis,fortiti prouincias confules.Sicilia Si claflîs Marcello, Italia cum bel/ lo aduerfus Annibalem Leuino euenit. Quæ fors, uelut iterum captis Syraeufis, ita exani/ mauit Siculos expedlatione fortis in confulum confpedlu fl:anteis,utcomploratio corum.fle/ bilescp uoccs,SC extemplooculos hominum conuerterent: Si poftmodum fermones præbue/ rint.Circumibant enim Senatum cum uefte fordida,afïirmantes:fe non modo fuam quifque patriam, fed totam Siciliam relidluros : fi eo Marcellus iterum cum imperio rediflet. nullo fuo merito cum ante implacabilem in fe fuiffe : quid iratum, quod Romam de fe queftum uenifle Siculos fciaLfadlurumCobrui ab Ætnæ ignibus,aut mergi freto, fatius illi infulæ efle, quàmuelutdedinoxæinimico.HæSiculorum querelæ,domosprimurn nobilium circumla/ tæ,celebratæqûe fermonibus, quos partim mifericordia Siculorum, partim inuidia Marcclk' excitabat : in Senatum etiam peruenerunt. Poftulatum àconfulibus efl, ut de permutandis prouinerjs Senatum confulerent. Marcellus, fi iam auditi ab Senatu Siculi eflent : aliam for/ fitan fijturam fuifle fententiam fuam, dicere. nunc ne quis timoré frenari eos diccre pofl'et:

mm 4- quo

I4Ô nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. T E R. T I AE

quo minus de eo libère querantur, in cuius poteftate mox futuri fine : fi colîcgæ nihil interfit» mutare fe prouinciam paratum effe.deprecari Senatus præiudicium. nam cum extra fortem coîlegæoptionem dare prouinciæ iniquum fuerit»quantomaiorem iniuriam,immocontu/* mciiam eîrc,fortcm fuam ad cum transferriCita Senatus, cum quid placeret, magis oftendif/^ fet,quàm decreuiflctjdimittitur. Inter ipfos confules permutatio prouinciarum, rapiente fato Marcellum ad Annibalcm, faóta eft : ut ex quo primus aduerfe pugnæ gloriam cepcrat, in eius laudem poftremus Romanorum imperatorum,profperis turn maxime bellicis rebus, ca derer.Permutatis prouineqs, Siculi in Senatum introduefti multa de Hieronis régis fide per/ petua erga populum Romanum uerba fecerunt,in gratiam publicam auertentes. Hicrony/ mum,ac poftea Hippocratem,ôC Epicidem tyrannos,cum ob alia,tum propter defedionem ab Romanis ad Annibalcm,inuifos fuifte fibi. ob earn caufam Si Hieronymu à principibus iuucntutis propè publico confilio interfe(ftum,0i in Epicidis, Hippocratisch cçdem fêptuagin ta nobiliftimorum iuuenum coniurationem faólam.quos Marcelli mora deftitutos, quia ad prædiôlum tempus exercitum ad Syraeufas non admouiftet: indicio faôto, omnes ab tyran' nisintcrfetftos.Eam quoq^ Hippocratis.atq? Epicidis tyrannidem Marcellum excitaffe,Leon tinis crudclirer direptis. Nunquam deinde principes Syracuiànorum defifle ad Marcellum tranfirc,polliccriéh‘gt;fe urbem,cum uellet,ei tradituros. fed eura primo ui capere maluifte: dein cum id neq; terra,neqj mari,omnia expcrtus,potuiflet,authores traditarumSyraeufarum fa brum ærahum Sofin,ôi Mericum Hifpanum,quàm principes Syraeufanorum habere,totics id nequicquam ultro oftercnteis,præoptafte:quo fcilicet iufliore de caufa uetuftiflïmos focios populi Romani trucidarct ac diripcret.Si non Hieronymus ad Annibalem defeciftet, fed po pulusSyracufanus,KScnatus:fi portas Marcello Syraeufani publice,ÔC non, oppreftîs Syra cufanis,tyranni eorum Hippocrates, fiC Epicides claufiflent : fi Carthaginenfium animisbetz lum cum populo Romano geftiftent:quid ultra,quàm quod fecerit: nitî ut deleret Syraeufas? faccre hoftiliter Marcellum potuiffeCCerte præter mœnia, Si rcôta exhaufta urbis, fàcra fraz (fta,ac fpoliata dcûm delubra, dqs ipfis, ornamentisch eorum ablatis, nihil reliótum Syracuz fis effe.bona quoqj multisadcmpta:ita,ut ne nudo quidem folo,reliquis direptis,alere fcfe,ac fuos poftent.Ôrare fe patres côfcriptos,ut fi nequeant omnia,faltem quç compareant,cogno feiép poiTint,reftitui dominis iubeant. Talia conqueftos cum excedere extemplo, ut depoz ftulacis eorum patres confuli poftennLeuinus iuftiffet: maneant, inquit Marcellus, ut coràm his rcfpondcam:quando ea conditione pro uobis patres conicripti be.lla gerimus,ut uieftosar mis aceufatores habeamus:duæ captæ hoc anno urbes, Capua Fuluium rcum,Marcellu Syz raeufæ habeant.Rcducftis in curiam lcgatis,tum conful. Non adeo maieftatis, inquit,popu li Romani, imperrjch huius oblitus fum patres conferipti : ut fi de meo crimine ambigeretur: conful diôlurus caufam,accufantibus Græcis,fuerim.fed non quid ego fccerim, in difquifîtioz nem uenit : fed quid ifti pari debuerint. qui fi non fucrunt hoftes : nihil intereft: nunc,an uiz uo Hierone Syracufas uiolaucrim. fin autem defciucrunt, legatos noftros ferro arque armis petierunt : urbera, ac mœnia clauferunt : exercitumqüe Carthaginenfium aduerfus nos tu' tarifunt:quis paftos effe hoftilia,cum fecerint;indignaturCTradentes urbem principes Syraeufanorum auerfatus fum : Sofim ,amp; Mericum Hifpanum, quibus tantam rem credez rem, poriores habui C Non cftis extremi Syraeufanorum : quippe qui alqs humilitatem obz qciaris : quis eft ueftrum, qui fe mihi portas aperturum, qui armatos milites meos in urbem a'ccepturum promiferit C Qdiftis, Si exeçramini eos,qui fecerunt: Si ne hic quidem contumez lijs in eos dicendis parcitis. tantum abeft, ut Si ipfi tale quiequam facfturi fueritis. Ipfa hu' militas eorum patres conferipti, quam ifti obqciunt: maximo argumento eft, me neminem, qui nauatam opcram reipublicæ noftræ uelit, auerfatum effe. Et antequàm obfîderem Sy' raeufas : nunc Icgaris mittendis, nuncad colloquium eundo, tentaui pacem : Si pofteaquàm ncque legatos uiolandi uerecundia erat : nec mihi ipfi congreffoad portas cum principibus rcfponfum dabatur : multis terra mariq; exhauftis laboribus, tandem ui atque armis Syra' eufas cepi. Qua: captis acciderint, apud Annibalem, Si Carthaginenfes, uiôtosque iuftius.

LIEER. S E X T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14«

quam apud uiöloris populi Romani Senatum querercntur.Ego Patres conferipti Syraeüfas ipoliatas ß negaturus elïem : nunquam fpolijs earum urbem Romam exornarem. quæ au/ tem ßngulis uictor aut ademi,aut dcdi,cum belli iure.tum ex cuiufque merito fatis feio me fez cilîe.ea uos rata habeatis patres conferipti,necnetmagis reipublicæ intereft,quàm mea. mea quippe ßdes exoluta eft:ad rem publicam pertinet: ne aóta mea refeindendo, alios in pofte/ rum legniores duces faciatis. Ec quoniam coràm 6C Siculorum, Si mea uerba audiftis patres conferipti : fimul templo excedemus, ut meabfentc liberius confuli Senatus poffit. Ita di/ miflis Siculis, öi ipfe in Capitolium ad deledlum difcefli't. Conful alter de poftulatis Siculo/ rum ad patres retulit. Ibi cum diu de fententfjs certatum effet, ôC magna pars Senatus, prin/ cipeeius fenteiitiæT.Manlio Torquato,cum tyrannis bellum gerendum fuiflecenfercnt,ho/ ftibus öiSyracufanorum, ÔCpopuli Romani: öC urbem recipi, non capi, nbsp;rcceptam legibus

antiquis, öi libertate ftabiliri: non feffam miferanda feruitutc bello affligi: inter tyrannorum, amp;nbsp;ducis Romani certamina præmium uicftoris in medio poficam urbem pulcherrima, ac no/ biliffimam peri'|ffe,horrcura atq? ærarium quondam populi Romani : cuius munificentia ac donis multis tempcflatibus,hocdenicp ipfo punico bello adiuta ornatacp refpublica effet.Si ab inferis exiftat rex Hiero,fi'diffimusimperq Romani cultonquo ore autSyracufas,aut Ro mam ei oftendi poffeîf cum ubi femirutam ac fpoliatam patriam refpexerit, Ingrediens Ro^ mam,in ueftibulourbis,propein porta,fpolia patriæ fuæ uifurus fitC Hæc, taliacp cum ad in/ uidiam confulis,mifcrationeme^ Siculorum dicerentur, mitius tarnen deereuerunt patres can fa Marcelli.Quæ is gerens bellum, uiótori^ egiffet.rata habenda effe, in rcliquum curæ Sena tui fore rem Syracufanamimandaturosq^ cofuli Leuino:quoad fineiaólura rcipub. fieri poff fet: forcunis eius ciuitatis confuleret. Miflis duobus fenatoribus in Capitolium ad cofulem, uti redirec in curiam:0i introduólis Siculis,Senatus confultum recitatum cft.lcgatiq? benigne appellati,ac dimiffi,ad genua fe Marcelli confulis proiecerunt,obfccrantes : ut quædeploranz da:,ac Icuandæ calamitacis caufa dixiffcnt,uenia cis daret:0^ in fidem,6C clientelam fc, urbéé^ Syracufasacciperet.poft hæc conful dementer appellatos eos dimifit. Campanis deinde Se/ natus datus ert.quoru oratio mifcrabilior,caufa durior erat.ncqj enim méritas pœnas negate poteranunec cyranni erant, in quosculpam conferrent. fed fatis penfum pcenaru, totucneno abfumptiSjtot fecuri percuffis fenatoribus,credebant. Paucos nobiliu fuperftiteseffe, quos nec fua con(cicntia,ut quicqua de fe grauiuscofulcrcnc, impulerif.nec uiótoris ira capitis dam nauerit.eos libertatem fibi,fuiscp bonoru aliqua partem orare, ciues Romanos, affinitati/ bus plerofcp SC propinquis iam iam cognationibus ex connubio uctufto iundtos. Summo tis deinde è templo,paulifper dubitatum:an accerfendus à Capua Q.FuIuius cffet:(mortuus enim poft capta Claudius conful erat)uc coràm imperatore, qui res geffiffet: ficut inter Mar/ cellum,Siculosq^ difeeptatu fuerat,difceptaretur.dcin cu M. Attilium, C.Fuluiu fratré Flacci, legatos eius,atq3 Minutiu,ôC L. Veturium Philoncm item Claudf) legatos,qui omnibus ge/ rendis rebus affuerannin Senatu uiderenttnec Fuluiu auocari à Capua, nec difterri Campa/ nos uellent:intcrrogatus fententiâ M. Attilius Regulus,cuius ex ns,qui ad Capua fucrânma/ xima authoritaserat: In confilio,inquit,arbitror me fuiffeconfulibus Capua capta.cu quæ/ reretunecquis Campanoru de rep.noftra benemeritus effet,duas muliercs compertu eft, Ve/ ftiam Oppiam Attellanam Capuæ habitantê,ôC Fauculam Cluuiam,quçquondâ quçftum corpore feciffct-.illam quotidic facrificaffe pro falute SC uióloria populi Romanithanc captiuis egentibus alimenta clàm fuppeditaffe: cæteroru omniu Campanoru eunde erga nos animu, quem Carchaginenfiujfuiflc.fecuriqj pcrcuffos à Q.Fuluio fuiffe magis.quoru digniras inter alios,quàm quoru culpa eminebat.Per Senatu agi de Campanis,qui ciuss Romani funt : in/ iuffu populi no uideo poffc.idé^ SC apud maiores noftros in Sutrianis faótum eft, eu defecif/ fent,ut M. Antiftius tribunus plc. prius rogatione ferret-.feiretep plcbs,uti Senatui de Sutria/ nis fententiæ dicendæ ius effet.Itaq; cenfeo cu tribunis pl.agendu effc, ut eoru unus, pluresuc rogatione ferant ad plebe, qua nobis ftatuendi de Campanis ius fiat. L. Attilius tribunus pl.ex authoritatc Senatus plebe in hæc uerba rogauit. Qmnes Campani, Attellani, Cala/ tinu

142 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. TERTIAE

tint,Sabatini, qui fe dedidcrunt in arbitrium ditioncm^ populi Romani Fuluio proconfulit quæcp unà fecum dedidcrunt,agrum,urbem^,diuina,humanac^,uten(îliacp;fîucquid aliud dcdiderutîde qs rebus quid fieri uelitis,uos rogo quirites. Plebes fie iuflî't. Quod Senatus maxima pars cenfeac.qui aiTidenSjid uolumus,iubemusé^. Ex hoc plebifcito Senatus cofub tus Oppiæ.Cluuiæép primum bona,ac libertatem reftituit.fi qua alia præmia peterc à Sena/ tu uellcnt,uenire cas Romam. Campanis in familias fîngulas décréta fadta, quæ non operæ pretium eft omnia enumerate. Aliorum bona publicanda:ipfos,libcroscç eorum, S£ cotuges uendcndas:cxtrafilias,quæ nupfiftent : prius quàm in populi Romani poteftatem uenirent. alios in uincula condendosiac de his pofteriusconfulendum.aliorum Campanorû fummam etiam cenfus diftinxerunt:publicanda neene bona eftent.pccua captiua.præter equos,amp; man cipia.præter puberes uirilis fexus,ôi omnia quæ folo non continerentunreftituenda cenfucrut dominis. Campanos omnes, Attellanos, Calatinos, Sabatinos, extra quàm qui eorum aut ipfi.aut parentes eorum apud hoftes eftent, liberos efte iuflèruntu'ta, ut nemo eoru ciuis Ro/ manus.aut latini nominis eftct.neuequis eorû.qui Capuæ fuiflènt: dum portæ claufæ eftent: in urbe,agrôuc Campano intra certam dicm maneret.locus.ubi habitarent: trans Tyberim, qui non conringeret Tyberim,daretur.qui nec Capuæ,nec in urbe Campana, quæ à populo Romano defeciftenpcr bellum fuiftent:eos cis Lirim amnem Romam uerfus: qui ad Roma/ nostranfiftent,priusquàm Annibal Capuamueniret:cisVulturnum emouendoscenfue/ runt,ne quis eorum propius mare X v millibus paftuum agrum,ædificiumue haberet. qui eorum trans Tyberim emoti eftentme ipfi.pofteriue eorum ufpiam pararent,haberentûe:ni/ fi in Veiencc,autSutrino,Ncpefinoûe agrotdum ne cui maior,quàm quinquaginta iugerum agri modus cftct.Senatorum omniû, quicp magiftratus Capuæ, Attellæ.Calatiæ gefliftent: bona uenire Capuæ iufterunr.libera corpora,quæ uenundari placuerat,Romam mitti.ac Ro mæ uenire.Signa.ftatuas æncas,quæ capta de hoftibus dicerentunquæ eorum facra, ac pro/ fana eftent-.ad pOntificu collegium reiccerunt. Ob hæc décréta mocftiorcs aliquanto, quàm Romam uenerant,Campanos dimiferunt.nec iam Q.Fuluti fæuitiam in fefe,iêcl iniquitatera dcûm,atq; execrabilem fortunam fuam incufabant.DimiftîsSiculis, Campanisep, delecftuS habitus.fcripto deinde exercitu, de remigum fuplemcnto agi cœptum. in quam rem cû nec^ hominum fatis,ncc ex qua pararentur ftipendiumep acciperennpccuniæ quicquam ea tempe ftate in publico eftet,edixerunt confules, ut priuati excenfu, ordinibusque, ficut antea, remi/ ges datent cum ftipendio, cibarqsqùe dictum triginta. Ad id edieftum tantus fremitus ho minum,tanta indignatio fijit,ut magis dux, quàm materia feditioni deeftet. Secundum Si/ culos,Campanosqûeplebem Romanam pcrdendam,laccrandamtp fibi confules fumpfifte, per tot annos tributo exhauftos nil reliqui, præter terram nudam ac u^,ftam, habere. teóta hofteis incendifte : fetuos agricultores rempublicam abduxifte : nunc ad militiam paruo ærc cmendo : nunc remiges imperando. fiquid cui argcnti,ærisue fuerit : ftipendio remigum, Si tribuns annuis ablatum. fe ut dent, quod non habenttnulla ui,nullo imperiocogi pofte, bo/ na fua uenderennin corpora,quæ reliqua eftent : fæuitcnt. ne unde redimantur quidcm.quic/ quam fuperefte. Hæc non in occulto, fed propalàm in foro, atque oculis ipforumconfulura ingens turba circumfufi fremebant : nec eos fedare confules nunc caftigando, nunc confolan/ do poterant. Spatium deinde his tribuere fc, dareqùe ad cogitandum dixerunt : quo ipfi ad rem infpiciendam, expcdiendamqûe ufi funt. Senatum poftero die habuerunt de remigum fupplemento. ubi cum multa difteruiftent : cur æqua plebis reeufatio eftet ; uerterunt oratio/ nem eô,ut dicercntipriuatis id,feu æquum, feu iniquum onus iniungendum efte. nam unde, cum pecunia in æratio non eftet : paraturos nauales focios quomodo, autem fine claftibus, aut Siciliam obtineri, aut Italia Philippum arceri pofte C aut tuta Italiæ litora cfl'e f Cum in hac difficultate return confilium hætctet:ac propè torpor quidam occupaftet hominum men tesitum Lcuinus conful. Magiftratus Senatui, SC Senatus populo ficut honore præftet: ita ad omnia,quæ dura atep afpera eftent,fubeunda dueem debere efte.fiquid iniungerc infe/ riori uelis, id prius in te ac tuos fi ipfe iuris ftatucris : facilius omneis obedienteis habeas, nec

L -I 'B -E- R..r S E X. T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 4f

gram’s êft, cutn ex ca plus quam pro uirili parte fibi quentß caperè pn’ncipu üi’dent. Itacp utclalïem habeat.quam ornare uolumustpopulus Romanus: priuatos Gnc recufationc remiges dare.nobifmetipßs primum imperemus. aurum, argentum, æs (îgnatum omnes fez natorcs craftina die in publicum conferamus:ita ut annulos tibi quifque amp;nbsp;coniugi, öi liben's, amp;nbsp;filio bullam:ÖC quibus uxor.filiæûe funttßngulas uncias auri,pondorelinquant,argenti,qu» curuli fella federunttequi ornamêta,ÔC libras pondo,ut falinum.patellamcp deorum caufa haz here pofTint.cæteri fenatores libram argenti tantum. æris ßgnati quina milita in fingulos paz tresfamiliæ relinquamus.Cæterum omneaurum, argentum, æs fîgnatum.ad triumuiros men farios extemplo deferamus:nullo ante fenatus confulto facfto, ucuoluntariacollatio,ÓC certaz menadiuuandæ reipublicæ excitetad æmulandum animos primû equeftris ordinis, dein rez liquæ plebis.hanc unam uiam,multa inter nos collocutixôfuies inuenimus. Jngredimini di}S bene iuuantibus. Refpublica incolumis priuatas res facile fàluas præftat. publica prodenz do,tua nequicquâ fernes. In hæc tanto animo confenfum cft.ut gratiæ ultro confulibus age rentur.fenatu inde miflo,pro fe quifeç aurum, argentum, ôi æs in publicum conferunt, tanto certamine inieôlo, ut prima inter primos nomina fua uellent in publicis tabulis effe, ut nec triumuiri accipiendo,nec feribæ referendo fuffîcerent.Hunc confenfum fenatus cqnefter ordo eft fecutus:equeftris ordinis plebs,ita fine edidto, fine cohortatione magifiratus, nec remige in fupplementum,necftipendio refpub.eguinparatisc^ omnibus ad bellum, confules in pro/ uincias profedti funt. Neq? aliud magis tempus belli fuit, quo Carthaginenfes, Romaniep pariter uarrjs cafibusimmiftis magis in ancipiti fpe ac metu fucrint.Nam Romanis Si in pro uincrjs,hinc in Hifpania aduerfæ res, hinc profperæ in Sicilia,ludtum, ô: lætitiam mifcucrantî Si in Italia, cum Tarentum amiflum damno K dolori : tum arx cum præfidio retenta prætec fpem, gaudio fuit: ôi terrorcm fubitum pauoremcp urbis Romæ obfeffç Ôi oppugnatæ, Caz pua poft dies paucos capta in lætitiam uertit. Tranfmarinæ quoque resquadam uicepenfaz tæ.Philippus hoftis tempore baud fan's opportuno falt;ftus:Ætoli noui adfciti focq: Attaluscp Afiærex:iam uelut defpondente fortuna Romanis imperium orientis, Carthaginenfes quo/ que Capuam amiftam, ÔC Tarentum captum æquabant : amp;nbsp;ut ad meenia urbis Romæ nullo prohibente fe perucnilfe in gloria ponebannita pigebat irriri incepti: pudebatép adeo fe fpre tos,ut fedentibus ipfis ad Romana mœnia, alia porta exercitus Romanus in Hifpaniam du ceretur. Ipfæ quoque Hifpaniæ quo propius fpem uenerant : tantis duobus ducibus cxercitiz busép cæfis,debellatum ibi : ac pulfos inde Romanos effe:co plus ab L. Martio tumultuario duce ad uanum QL irritum uieftoriam redadlam efte, indignationis præbebant. Ita æquante fortuna,fufpenfa omnia utrinque erant.integra fpe,integro metu: uelut illo tempore primum bellum inciperent.Ännibalem ante omnia angebanquod Capua pertinacius oppugnataab Romanis, quam defenfa ab fe, multorum Italiæ populorum arfimos auerterat : quos neque omnes tenere præfidfjs, nifi uellet in multas paruascç partes carpere cxercitum ; quod mini/ me turn expcdiebat:potcrat:nec dedueftis præfidfjs fpei libcram, uel obnoxiam timori focioz rum relinquere fidem. Præcepsin auaritiam amp;nbsp;crudelitatem animus ad fpolianda, quæ tueri nequibat,ut uaftata hofti relinquerentur, inclinauit. Id fœdum confilium cum incepto, turn ctiam exitu fuit, nec^ enim indigna patientium modo abalienabantur animi, fed cæteroruni «tiam.quippe ad plures exemplum, quam calamitas pertinebat. Ncc conful Romanus ten tandis urbibus,ficunde fpesaliqua feoftendiftet,deerat. Salapiæ principescrant Dafius,ô£ ßla(ftius:Dafius Annibali amicus,Blaótius quantû ex tuto poterat,rcm Romanâ fouebanôC lt;per occultos nuntios fpem proditionis fecerat Marcello, fed fine adiutore Dafib rcs tranfigt non poterat. Multum ac diu cunôlatus, ôi turn quoque magis inopia confiln potioris, quàm fpeeftectus, Dafium appellabat. at ille çum ab re auerfus, tum æmulo potentatusinimicus, tem Annibali aperit. Accerfitontroque, Annibai cum pro tribunali quædam agerct, mox de Blaótio cogniturus, ftarent que fummoto populo accufator, Sireus : Blacftius de proditione Dafium appellabat. Enimuero ille uelut in manifefta re exclamat : fub oculis Annibalis fez cum de proditione agi. Annibali,atque eis, qui aderant : quo au^acior res erat : minus fimilis •- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ucri

144 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T~E R TT'AE '

ucri uifa cd.æmtjîationem profeôto,at(Ç odium efle:ôCi'd crime affetTCqudJ,quia tcftemha berc non pofletjiberius fingeretur Jta inde dimiflî funt. ncc Blaótius ante abftitit tarn auda/ ci incepto:quàm idem obtundendo.docendocp quam ea res ipfîs,patriæcç falutarisefletpcrz uicitjUt præiîdium punicum/hiautem Numidæeranc) Salapiaq^ traderetur Marcello. Nec fine cæde muka tradi potuic.Ionge fortifiimi equitum toto punico exercitu erant, itacß quanz quam improuifa res fuit,nec ufus cquorum in urbe erat, tame armis inter tumukum captis,0£ eruptionem tentaucrunuK cum euaderc ncquirent,pugnantes ad ultimum occubuerunt. nec plus quinquaginta ex his in poteftatem hoftium uiui uenerunt.pluscp aliquanto damni ha:c ala equitum amifla Annibali,quàm Salapia fuittnec deinde unquam Pœnus, quo longe plu rimum ualuerat, cquitatu fuperior fuit. Per idem tempus cum in arcc Tarentina uix inopia colerabilis effet,fpem omnera præfi'dium, quod ibi erat, Romanu, præfeôlusc^ præfidi) atc[j arcis M.Liuius in comeatibusab Sicilia miffïs habebant.qui ut tuto præteruehercnturorani Italiæxlaffis uiginti fermé nauium Rhegyi ftabat.Præerat claflï.cómeatibusq^ D. Quintius obfcuro genere ortus,cæterum mukis fortibus fadis gloria militari illuftris. primo quinlt;^ na ues,quarum maximæ duæ triremes à Marcello ei traditæ erant, habuit : poftea rem impigre fæpe gerenti tres additæquinqueremesipoftremo ipfe à foctjs,Rhegynis^, ÔC à Velia,ÔC Pez fto débitas ex fœdere exigédo,claffem x x nauium, ficut ante didtum eft,effecit. Huic ab Rhegyo profcdlæ claffi Démocrates cum pari claffe nauium Tarentinarum numero,quindc cim millia fermé ab urbe ad Sacriportum obuius fuit. Velis tum forte improuidus futuri cerz taminis Romanus ueniebat:fed circa Crotonem, Sibarimi^ fuppleuerat remigio naueis : inz ftruôlamcp Si armatam egregie pro magnitudinenauium claffem habebat. amp;tum forte fub idem feré tempus Si uenti uis omnis cecidit: Si hoftcs in confpedu fuere, ut ad componcnda àrmamenta, expediendumc]^ remigem ac milite ad imminens ccrtamen fan's temporis effet. Raro alias tantis animis iuftæ cocurreruntclaffestquippe cum in maioris difcrimen rei,quàni ipfæ erant,pugnarent:Tarentini,ut recuperata urbe ab Romanis poft: centefimum propè an num,arcem etiam liberarennfpem commeatusquoqj hoftibus,fi nauali prçlio pofleffîonem maris adcmiffcnt,interclufuri:Romani,ut retenta poffeffïone arcis, oftenderentmo ui autuirz tuce,fed proditione ac furto Tarentum amiffum.Itaq? ex utraq? parte figno dato cum roftris concurriffentmeq; retro nauem inhiberent,nec dirimi ab fe hoftem paterentunquam quis inz deptus nauem erat,fcrrca iniedta manuu'ta confercbantex propinquo pugnam,ut non miffi libus tantum,fcd gladijs ctiam propè collato pede præliarentur. Proræ inter fe iunôtæ hærez banc,puppes alieno remigio circumagebantur. ita in aróho ftipatæ erant naues, ut uix ullum telum in mari uanum intercideret.frontibus uclut pedeftris acies urgebâttperuiæcp naues pu gnantibuscrant.Infignis tarnen inter cæteras pugna fuit duarum, quæ primæ agminis cócur rerant inter fe.in Romana nauc ipfe Quintius eranin Tarentina Nico:cui Perconi fuitcogno menmon publico modo,fed priuato etiam odio inuifus atc^ infeftus Romanis: quod eiusfaz cftionis erat,quæ Tarentum Annibali prodiderat.Hic Quintium fimul pugnantem, hortanz temcç fuos,incautum hafta transfigit.ille atq^ præceps cu armis procidit ante proram,ui(ffor Tarentinus in turbatam duce amiffo nauem impigre tranfgreffus cum fummouiffet hoftcst K prora iam Tarentinorum effet: puppim male conglobati tuerentur Romani: répété Si alia à puppi triremis hoftium apparuit.ita in medio circumuenta Romana nauis capitur. hinccæ tcris terror inieélus,ut prætoriam nauem captam uidére:fugientescp paffim, aliæ in alto met fæ:aliæ in terram remis abreptæ.mox prædæ fuere Thurinis, Metapontinisc^. ex onerarfjs» quæ cum commeatu fequebantur: perpaucæ in poteftatem hoftium uencre: aliæ ad incertoS uentos hinc atq^ ilîinc obliqua transferentes uela,in akum cucétæ funt. Nequaquam pari fortuna per cos dies Tarenti res gefta.nam ad quatuor millia hominum frumentatum cgreG fa cum in agris paffim uagarentunLiuius, qui arci præfidioc^ Romano præerat : intcntusin 'omnes occaliones gcrendæ rei, C, Pcrfium impigrum uirum cum duobus millibus armatoz rum ex arce emifit.qui uagc effufos per agros, palatos^que adortus cum diu paffim cecidiffet: paucosex mukis trépida fuga incidentes fcmiapertisportarum foribus,inurbem compuz • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lif.nc

LIBER SEXTVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14^

lit: ne urbs eodem impetu caperetur. Ita æquatæ res ad Tarentum : Romanis uidoribus ter/ ra,Tarcntinis mari.frumenti fpes,quæ in oculis fuerat,utrofcp fruftrata pariter. Per idé tem pus Leuinusconful iam magna parte anni circumadtajn Siciliam ueteribusnouiscç foerjs cx peôtatus cum ucniflet, primum ac potiflïmum omnium ratus Syraeufanis noua pace incon/ ditascoponere res, Agrigentum inde.quod belli reliquum erat: tenebaturcp àCarthaginenz ßum ualido præ(îdio:duxit legiones.SC affuit Fortuna incepto.Hanno erat imperator Cartha ginenfium,fed omnem in Mutine,Nuraidisc]^ fpem rcpoiîtam habebat. Per totam Siciliam uagus prædas agebat ex foerjs Romanorumeep intcrcludi ab Agrigento ui, aut arte ulla, nec quin erumperet ubi uellet,prohiber! poterat.Hæc eius gloria quia iam imperatoris quocß faz mx officiebatrpoftremo in inuidiam uertit, ut nc bene geftx quidem res iam Hannoni proz pter authorem fatis Ixtx effent.propter quç poft remo prçfeôluram eius filio fuo dedit:ratus cum imperio authoritatem quoq? ei inter Numidas erepturu. quod longe aliter euenit. nam ueterem Fauorem eius Fua infuper inuidia auxit. necç ille indignitatéiniuriç tuliuconFeftimc^ ad Leuinum occultos nuntios mißt de tradendo Agrigento.per quos ut eft Faóla fides,comz pofitusc^ rei gerendx modus,portam ad mare Fcrentem Numidç cum occupaffent,pulfis inz deeuftodibus, aut cxßs: Romanos adidipFum miffos in urbem accepcrunt, ÔCcum agmine iam in media urbis,ac Forum magno tumultu iretunratus Hanno no aliud, quàm tumultum ac feceffîonem ( id quod ôi ante acciderat) Nuraidarum effe, ad comprimendam Feditionem proceflît.atcç ille,cum ei multitudo maior,quàm Numidarum procul uiFa: ôé clamor Romaz nus haudquaquam ignotus ad aures accidüTet: prius quàm ad idlum teli ueniret, capcflït Fuz gam. perauerFam portam emiflus, aflumpto comité Epicide, cum paucis ad mare peuenitî naótic^ opportune paruum nauigium,reliôla hoftibus Sicilia,de qua per tot annos certatum erat,in AFricam traiecerunt.alia multitudo Pœnorum, Siculorumi^ ne tentato quidem certa mine cum cxci in Fugam ruerent:clau(îc^ exitus eflent:circa portas exFa. Qppido recepto Lez uinus,qui capita return Agrigenti erannuirgis cæfos Fecuri percufiitxæteros, prædamcp uenz didiuomnem pecuniam Romam mifit. Fama Agrigentinorû cladis Siciliam eu peruafiffet, omnia repente ad Romanos inclinauerunt.Prodita breui Font x x oppida,Fex ni capta.uô luntaria deditione in fidem ueneruntad quadraginta.Quarumciuitatum principibus cû pro cuiuFcç merito conFul præmia, pœnaséç exoluiffet : coëgiiîeté^ Siculos pofitis tandem armis ad agrum colendum animos conuertere: ut effet non incolarum modo alimentis FrugiFcra inz fula,Fed urbisRomx,atqj Italix (id quod multis fæpe tempeftatibus Fecerat) annonam leuaz ret:ab Agatirna inconditam multitudinem Fecum in Italiam tranFuexit. Quatuor millia hoz minum erant.mifti exomni colluuione,exules,obærati,capitalia auff pleric^,Ôi cum in ciuitaz tibus Fuis,ac Fub legibus uixerant : Si poftquàm eos ex uarqs cauffs Fortuna fimilis cqnglobaz uerat, Agatirnx per latrocinia ac rapinam tolerantes uitara. Hos neq; relinquerc Leuinus iti infula,tum primum noua pace coalefcente,uelut materiam nouandis rebus,fatis tutum ratus eff::ôi RhegynisuFuiFuturierantadpopulandum brutium agrum,affuetam latrocinijs quæz rentibus manum.Et quod ad Siciliam attinet, eo anno dcbellatum eft. In ELFpania princiz pio ueris P.Scipio nauibus dedudlis, euocatisc^ edidlo Tarraconem Fociorum auxilijs, clalz fem»onerariasé]^ oftium inde Iberi fluminis petere iubet. eodem legiones ex hybernis conuez nire cum iuffîflet, ipFe cum quinç^ millibus Fociorum ab Tarracone proFeeftus ad exercitum eft.quo cum ueniffet, alloquendos maxime ueteres milites, qui tantis FuperFuerant cladibusî ratus,concione aduocata ita difleruit. Nemo ante me nouus imperator militibus Fuis, prius quàm opera eorum uFus effet:gratias agere iure, ac merito potuit. me uobis, priuFquàm proz uinciam,aut caftra uiderem,obligauit Fortuna:primu,quod ea pietate erga pâtre, patruume^ meum,uiuos,mortuoscç Fuiftis : deinde, quod amiflam tanta clade prouinciæ poffeffîonem integram amp;nbsp;populo Romano,Si Fucceflbri mihi uirtute ueftra obtinuiftis. Sed cum iam béni gnitate deùm id paremus att^ agamus,non ut ipiî maneamus in Hifpania.fed ne Pœni maz neant:nec ut pro ripa Iberi ftantesarceamus tranfitum hoftis,fed ui ultro tranFeamus, tranf feramusep bellum ; uereor necuiueftrum maius id,audacius^ confîlium, quàm aut pro mez nn moria

146 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'DEr.'.TERTIAE

moria cladium nupcr acccptarum^aut pro ætate mea uideatur, Aduerfæ pugdæ in Hifpani^ nullius in animo,quàtn meo minus obliterari poOunr. quippe cui parer, ôi patruus inrra rriz ginta dicrum fpanum, uc aliud fupcr aliud cumularctur tamiliæ noltræ tunus, inrcrtctti (unrgt; led ur familians penè orbiras ac folirudo frangit animum:ira publica cum fortuna,tum uirtus delperare de fumma rerum prohiber,eo faro,quo donata nobis fors eft.ur magnis omnibus bchis uióti uicenmus. Vetera omitto:Porfenam, Gallos, Samnites, à punicis bellis incipiam» Quot claties,quoc duces, quot exercitus priore bello amilïi funt C iam quid hoc bello mémo/ rem; omnibus aut ipfe aHui cladibus.aut quibus abfui,maxime unus omnium cas fenfi. Trcz bia, Traiîmenus, Cannæ, quid aliud funt, quàm monumentaocciforum exercituum, conluz lumtß Romanorum ; adde defeótioncm Itaiiæ, Siciliæ, maioris partis Sardiniæ ;adde ukiz mum tcrrorcac pauorem, caftra punica inter Anienem Si mœnia Romana pofita, SC uifum prope in portis uidtorcm Annibalem.In hac ruina rerum ftetit una integra arque immobilis uirtus populi Romani, hæc omnia Itrata humi erexit ac luftulit. Vos omnium primi milites poil Cannenfem cladem uadcnti Afdrubali ad Alpeis, Italiamcp, qui fi fc cum tratre coniun xillec,nuilum iam nomen elfer populi Romani:duótu,aufpicioéj5 paths mei obftitiftis, ÔC has fecundæ res illas aduerfas fuflinuerunt.Nunc bcnigmtate deùm omnia Iccunda, prolpera,in dies Ixtiora ac meliora in Italia,SiciÜacj? geruntur. in Sicilia Syraculæ,Agrigentum captum; pullî tota infula hoftesireceptaq^ prouincia in ditionem populi Romani ell.ln Italia Arpi rc cepti, Capua capta, iter omne ab urbe Roma trépida Riga emenlus Annibal, in extremum angulum agri Brutq compulfus nihil iam maius prccarur deos, quàm ut iucolumi cedere atqj abire ex holtium terra liccat.Quid igitur minus conueniat milites,quàm cum aliæ fupcr alias clades cumularcntur, ac drj prope iplî cum Annibale ftarcnt : uos hic cum parentibus meis (çquentur enimipli ctiam honore nominis}fuftinuilïc labantem fortunam populi Romani; nunc eofdem.quia illic omnia fecunda,lætac^ funt,animis deficercCNuperquoc^ quæaccidcz runt.utinam ram fine meo ludfu.quam ueftro tranfillent. Nunc drj immortales impcrq Roz mani prat:fides,qui centurijs omnibus,uc mihi imperium iubcrent dari, fuere authorcs: tjdem augurrjsjaufpicqs, ac per noôturnos etiam uifus omnia læta ac profpera porrendunt. animus quoqj meus.maximus mihi ad hoc tempus uates, præfagit : noftram Hifpaniam elle brcui temporeihinc omne punicum nomen maria, terrasc^ fœda fuga impleturum . Quod mens fua Iponte diuinat,idem fubrjcit ratio haud fallax. Vexati ab r^s focf) nollram fidem per lega tos implorant.trcs duces difcrepâtes,prope' ut defecerint alrj ab alrjsitnfariam exercitus in diz uerfiflimas regiones diftraxere.eadem in uiros ingruit fortuna, quæ nupcr nos afflixit. nam Si deferuntur ab fociis,ut prius ab Celtiberis uosiôi diduxere exercitu3,quæ patri,patruoqûc mco caufa exitij fuit.nec difcordia intellina coire eos in unum finer; necç finguli nobis refiliez re poterunt. Vos modo milites fauete nomini Scipionum,foboli imperatorum ueftrorum,ue lut accifisrccrelcenti ftirpibus.agire milites ueteres,nouum exercitum,nouumcp ducem tradu cite Ibcrum : traducite in terras cum multis fortibus faôtis fæpe à uobis peragratas. Breui faz ciam,ucquemadmodum nuncnofcitatis in me partis, patruic^ fîmilitudinem oris,uultuscp» Si lineamenta corporisiita ingenq,fîdci,uirtutiscp exemplum,ac cffigiem uobis reddam,ut rc uixilfe, aut renatum fibi qui fcp Scipionem imperatorem dicat. Hac orationc acccnfis miliz turn animis, relidfo ad præfidium regionis cius M. Syllano cum tribus millibus peditum, Si trecentis equitibus,cæteras omnes copias ( étant autem uigintiquinque millia peditum, duo millia ôi quingenti équités) Iberum traiecit.Ibi quibufdam fuadentibus, ut, quoniam in treis tam diuerfas regiones difccffilTent punici exercitus ; proximum aggrederctur, pcriculum elfe ratus, ne eo fadto in unum omnes contraheret ; ncc par elfet unus tot exercitibus ; Carthagiz nera Nouam interim oppugnare ftatuit, urbem turn ipfam opulentam fuisopibus, tümhoz flium Omni bellico apparatu plenam, ( ibi arma, ibi pecuniæ, ibi totius Hifpani.!: obfides étant ) fitam prætcrea turn opportune ad trafjciendum in Africam, turn fuper portum fatis amplum quantæuis claffitôi nefcio an unam Hifpaniæ oram : quæ noflro adiacer mari. Nez mo omnium quo iretur fcicbat,præter C.Lælium.Is clalfe circummilfusita moderari curfum

nauium

LIBER SEX TVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;147

nauium iuffus erat,ut codem tempore exercitus oftenderet, claflis portu i’ntrarct. Septimo die ab Ibero Carthagtuem uentum eft.fimql terra, mari^ caftra ab regione urbis,qua in Sez ptentrionem uerfa eft,pofita.his ab tergo(nam frons natura tuta erat)nuHum obiedtum uab* lum.Cæteru fîta Carthago fie eft» Sinus eft maris media ferè Hifpaniæ ora, maxime Afriz co uento oppofitus,quingétos paftus introrfus retraeftus, paulo plus paffuum in latitudincm patens.huius in oftio finus parua infula obieôla ab alto, portum ab omnibus uentis præterz quàm Africo.tutum facit. ab intimo finu peninfula excurrit, tumulus is ipfe, in quo condita urbs cft:ab ortu folis,amp; à meridie cinóta mari: ab occafu ftagnum claudic, patulum, öi ad fez ptentrionem fufum,incertæaltitudinis:utcunq; cxæftuat mare. continentiurbem iugum duz centos fere' ÔC quinquaginta paftus patens coniungit » Vnde cum tarn parui operis munitio eftetmon obiecituallum imperator Romanus, feu fiduciam hofti fuperbe oftentans •» fiue ut fubeunti fæpe ad mœnia urbis recurfus pateret.Cætera,quç muniendacrant,cum perfeciflet, naues etiam in portu,uelut maritimam quo(Ç oftentans obfidionem,inftruxit.circuue(ftusc*p claftem cum monuiftet prxfedtos nauium, ut uigilias nocflurnas interim feruarent: ( omnia ubicç primo obfeftum hoftem conari)regreffus in caftra,ut cofilq fui rationcm,quod ab urbe potiifimum oppugnanda bellum orfus eftet,militibus oftenderet.Si fpem potiunda: hortanz do faccret,concione aduocata ita difteruit» Ad urbem unam oppugnandam fi quis uos adz duólos créditas magis operis ueftri,quàm emolumenti rationem exaeftam milites habet.opz pugnabitis enim uere moenia unius urbis, fed in una urbe uniuerfam ceperitis Hifpania. Hie funt obfides omnium nobilium,rcgum,populorumcp:qui fimul in poteftate ueftra eiunt,cxz tempio omnia,quæ nunc fub Carthaginenfibus funt,in ditionem noftram tradent. hie peeuz nia omnis hoftium: fine qua neq? illi gerere bellu poftunt : quippe qui mercenarios exercitus alant,Si quæ nobis maxime ufui ad conciliandos animos barbarorum ent. hic tormenta, arz ma,omnis apparatus belli eft, qui fimul uos inftfuet, Si hoftes nudabit. Potiemur præterca cum pulcherrima opulétiftimaép urbe,tum opportuniftima portu egregio:unde terra mariées quæ belli ufus pofcunt,fuppeditentur.quæ cû magna ipfi habebimus, turn dempferimus holt; ftibus multo maiora.hæc illisarx,hæchorreum,ærarium,armamentarium : hæcomnium rez turn receptaculum cft.huc redlus ex Africa curfus eft,hæcuna inter Pyrencum,6i Gades ftaz tio,hinc omnis Hifpania imminet Africæ. Sed quoniam uos inftruélos Si ordinatos cognoz fco,ad Carthaginé Nouam oppugnandâ totis uiribus. Si bono animo trâfeamus. Cumq^ omnes una uoce hoc faciendum fucclamarêt,eos Carthaginem duxit. turn terra, marû'p earn oppugnari iubet. Contra Mago Pœnorum dux,cum terra maricp inftrui oppugnationêuiz dereuôi ipfe copias ica difponit. Oppidanorum duo millia ab ea parte, qua caftra Romana erant,opponit:quingentis militibus arcem infedit: quingentos tumulo urbis in orientem uerz fo imponit.multitudinem aliam quo clamor, quo fubita uisaduocaftet, refiftétem ad omnia occurrere iubet.Patefacfta deinde porta,eos,quos in uia feréte ad caftra hoftium inftruxerat, mittit. Romani duce ipib præcipiente parumper ceftere,ut propiores fubfidijs in certamine ipfo fummittendis eftenuEt primo baud impari ftetere acie. fubfidia deinde identidem fumz mifta c caftris non auerterunt folum in fugam hoftes, fed adeo effufis inftiterunt, ut nifi recez ptui ceciniftet,permifti fugientibus irrupturi fuiffe in urbem uiderentur.Trepidatio uero non prælio maior,quàm tota urbe fuit.multæ ftationes pauore atqi loca deferta funt,reli(ftifp ran ri,cum qua cuic^ erat proximum,defiluiftent.Quod ubi uerfus Scipio in tumulum, que Merz curiu Teutatem appellant,aduertit:multis partibus nudata defenforibus mœnia efte: omnes è caftris excitos ire ad oppugnandam urbem. Si ferre fcalas iubet. ipfe trium præ fe iuuenum ualidorum feutis oppofitis ( ingens enim iam uis omnis generis telorum e' mûris uolabat ) ad urbem fuccedit.hortatur,impcrat,quç in rem funtiquodq^ plurimu adaccendendosmilitum animos intererat,teftis,fpe(ftator^ uirtutis,atqj ignauiæcuiufq; adeft.Itaq; in uulnera,ac tez la ruunt-.neiç illos mun,necç fuperftâtes armati arcere queunt,qu{n certatim afccndat. Et ab nauibus eodé tempore ea,quç mari alluitur,pars urbis oppugnari cœpta eft.cæterum tumulz tus inde maior,quàm uis uideri poterat. dura applicant, du partim exponût fcalas militescp,

n n X dum

148 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC* TERTIAE

dutn qua cuique proximum eft j’n terram euadere properant : ipfa fefti'nati'one, ôi certamine alrj alios impediunt.lnter hæc repleuerat iam Pœnus armatîs muros,ôi uis magna,ÔC ingenS copia congefta telorum fuppeditabat.Sednet^ uiri,nec tela,nec quicquam aliud æque,quàiii mœnia iplà fefe defendebant.raræ enim fcalæ altitudini æquari poterant: Si quo quætç altio res,eo inhrmiores erant. itaq^ cum fummus quifque euadere non pollet, lubirent tarnen ali)» onere ipfo frangebantur.quidam ftantibus fcalis,cum altitudo caliginem oculis offudiflet,ad terrain delati funt.Et cum paflim homines,fcalæq^ ruerent : Si ipfo fucceflu audacia atcç ala/ entas hoflium crefceret,fignum receptui datum elt. quod fpem non præfentis modo ab tanz to certamine ac labore quietis obfeÜis, fed etiam in pofterum dédit; ica lis. Si corona capi urz bem non potfe, opera Si difficilia efie, SC tempus datura ad ferendara opem imperatohbuS fuis. Vix prior turaultus conticuerat,cum Scipio ab defeflis iam, uulneratisé^ recenteis, inte/ grosc^ altos accipere fcalas iubet,ôi ui maiore aggredi urbem.ipfe,ut ei nuntiatum eft,æftuni decederetquod per pifeatores Tarraconenfes,nunc leuibus cymbis, nunc, ubi eæ fcderent,ua/ dis peruagatos per llagnum,compertum habebat, facilem pedibus ad murum tranfîtum da ri,eô armatos duxit. Medium fermé diei erat, Si ad id, quod fua fponte cedente in mare æftu trahebatur aquaiacer etiam Septentrio ortus inclinatum ftagnum eodem,quô çftus,tercbat; Si adeo nudauerat uada,ut alibi umbilico tenus aqua effet,ahbi genua uix luperaret. Hoc cuz ra ac ratione compertum in prodigtum ac deos uertens Scipio, qui ad tranfitû Romanis maz ' re uerterent,ôi ftagna auferrentiuiasc^ ante nunquam initas humano uefligio aperirent; Ne ptunum iubebat ducem itineris fequi ; ac medio flagno euadere ad mœnia. Ab terra ingens labor fuccedentibus eratinec altitudine tantum mœnium impediebanturifed quod euntes ad ancipitesutrincç iétus fubiedlos habebantRomanos,ut latera infefliora fubeuntibus,quàm aduerfa corpora elîent. At parte in alia quietus, SC per ftagnum facilis tranlitus, SC in murum afeenfus inde fuit.nam necg opere emunitus erat,utubi ipiius loci ac ftagni præfidio fatis crez ditum foretinec ulla armatorum ftatio,aut cuftodia oppofita : intends omnibus ad opem fez rendam, unde periculum oftendebatur. Vbi urbem tine certamine intrauere, perguntinde quanto maximo curfu poterant, ad earn portam ; circa quamomne contradtum certamen erat.in quod adeo intend omnium non anirai folum foere, fed edam oculi, auresep pugnanz tium,fpedlandumq^,02 adhortantium pugnantes,ut nemo fentiret ante ab tergo captam urz bem,quam tela in auerfos inciderunt.Vtnnqj ancipttem hoftem habebant.tuncturbatis dez fenforibus metu,0i mœnia captaiôi porta intus,forisc^ panter refringi cœpra; SC mox cædenz do confedlis ac diftradlis, ne iter impediretur,foribus,armati impetum fecerut. Magna mulz titudo SC muros tranfeendebat ; fed ipG paftim ad cædcm oppidanorum uerfi, ilia, quæ porz tarn ingrefta erat,iufta acies cum ducibus, cum ordinibus media urbe in forum proceftit, inz de cum duobus itineribus fugientes uideret hoftes, alios ad tumulum in orientem uerfum, qui tenebatur quingentorum militum præfidio, alios in arcem, in quam SC ipfc Mago cum omnibus feré armatis,qui mûris pulfi fueranc,refugerat:partem copiarum ad tumulum expu gnandum mittitipartem ipfe ad arcem ducit. Et tumulus primo impetu eft captus, amp;nbsp;Mago arcem conatus defendere, cum omnia hoftium plena uideret; neque fpem ullam efle, fe, arz cemcp,00 præfidium dedidit. Quoad dedita arx cft.cædes tota urbe paftim facftæmec ulli puz berum,qui obuius fuit, parcebatur. Turn figno dato cædibus finis faeft us. ad prædam uiótoz res uerfi,quæ ingens omnis generis fuit. Liberorum capitum uirilis fexus ad x millia capta, inde qui ciues Nouæ Carthaginis erant, dimifit, urbemc^, SC fua omnia, quæ reliqua eis bclz lum-fecerat, reftituit. Opifi'ces ad duo millia hominum erant. eos publicos fore populo Roz mano edixit,cum fpe’propinqua libertatis;fi ad minifteria belli enixe^operam nauaftent. cæz teram multitudinem incolarum iuuenum ,'ac ualidorum feruorum in claftem ad fupplemenz turn remigum dedit.00 auxerat nauibus oóto captiuis claftem. Extra hanc multitudinem Hiz fpanorum obfides erant.quorum perinde, ac fi fociorum liberi eftenticura habita. Captus SC apparatus ingens bclli,catapultæ maximæ ferme' centum uiginti,minores c c L x x x i, ba liftæmaiores xxiii, minores lii, fcorpionummaiorum,minorumc^,0Carmorum,tez

lorum

LIBER- S E X T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H?

loaimq; ingens nùmerus:Rgna niilitaria l x x 1111, Et anti, argentiep relata ad impcratolt; rem magna uis. pateræ aureæ fuerunt c cb X X V i, libræ ferme omnes pondo: argent! fa/ ôli,fignaticpdeeemÔCoôtomilk'a62 CCC pondo;uaforumargenteorummagnusnume/ rus.Hxc omnia C.Flaminio quæftori appcnla.adnumcracatp (ùnbtritici x i, miiu'a modio rum:hordei CCLXX, Atnauesonerariæ lxiii inportuexpugnaræ,captçtp;quçdatn cum fuis onenbus,frumento,armis,ære prætcrea,ferroép, linteis.ôi fparto,Ôi nauali alia ma tpria ad clalïcm ædifîcandam, ut minimum omnium inter tâtas opes bellicas Carthago ipfa fuerit Eo die Scipio C.Lælio cû focqs naualibus urbem euftodire iuflb, ipfe in caftra legio/ nes reduxinfeflbs^ milites omnibus uno die belli operibus ( quippe qui ôi acie dimicaflent, amp;nbsp;in capienda urbe tantum laboris,periculicp adiHent: Si capta,cum qsqui in arcem confuge/ rant:iniquo etiâ loco pugnaifent)curare corpora iuflit. Poftero die militibus, naualibustpTo/ erjs conuocatisjprimum drjs immortalibus laudes,gracias^ eginqui fe non urbis folum opu/ lentiflîmæ omnium in Hifpania uno die compotem feciflent,fed ante eo congeffiflentomnis pene Africæ atqj Hifpaniç opes,ut neq? hoftibus quiequa relinqueretur.ói fibi ac fuis omnia fupereflent, Militu deinde uirtutem collaudauit, quod eos non eruptio hoftium, nó akitudo mœniu,non inexplorata ftagni uada,no caftellu in alto tumulo fitum,nó munitiflima arx de terruiffct:quo minus tranfeenderent omnia,perrüperent^. Itacp quanqua omnibus omnia dcberet:præcipuu tarnen muralis coronæ decus eius efle,qui primus muru afcendiflet.profite retur,qui fe dignu eo duceret dono.Duo profeflï funt,Q.Tybcrilius centurio legionis quartç, ôcScx.Digitius fociusnaualis.Nec ipfi tam inter fe acriter contendebant,quam ftudia excita uerant uterep fui corporis hominum.focqs C.Lælius claflîcisjegionarijs M.Sempronius Tu dttanus aderat.Ea contentio cu prope feditionem ueniret,Scipio tres recuperatorescu fe da/ turum pronuntiaffet, qui cognita caufa, teftibusep auditis iudicarent, uter prior in oppidum tranfcédiffetîC.Lælio, SC M. Sempronio aduocatis partis utriufq; Cornelium Claudium de medio adiecit; eosép tres recuperatores con(ïdere,SC caufam cognofcere iuflït.Cum res eo ma lore ageretur certamine, quod admoti tantæ dignitaris non tam aduocati, quàm moderato/ res ftudiorum fucrannC.Ladius reliólo cófilio.ad tribunal ad Scipione accedit,eumcp docet, rem fine modo ac modeftia agi:ac prope efle, ut manus inter fe conférant, cæterum etiâ fi' uis abfit,nihilominus detertabili excmplo rem agi. quippe ubi fraude, ac periurio decus petatur uirtutis. Stare hinc Icgionarios milites, hinc claiïicos, per omnes deos paratos iurare magis quæ uclint.quàm quæ feiant ucra effe.ôi obftringere periurio non ic folum,fuumcp caput,fed fi'gna militaria,amp;: aquilas, facramenti^ religionem. Hæc fe ad eum de fententia P.Cornelq, Si M.Sempront} deferre.Scipio collaudato Lælio,ad concionem aduocauit, pronuntiauitép, fe fatis compertum habere:Q.Tyberilium,Ôi Sex.Digitium pariter in murum afeedifle: feep eos ambos uirtutis caufa coronis muralibus donate. Tum reliquos, prout cuiufq; meritum, uirtusep erat,donauit.ante omnes C.Læliu præfcôtum claflîs, omni genere laudis fibimet/ ipfi æquauit,ô£ corona aurea,ac x x x bobus donauit.Tum obfides ciuitatu Hifpaniæ uo/ cari iuîfit.quoru quantus numerus fuerit, piget fcriberetquippe ubi alibi c c c ferme, alibi D ccxx V fuifleinueniam.Æqueôi alia inter auchores diferepât. Præfidium punicu alius X, alius VII, alius baud plus,quàm duùm millium fùifle fcribit.Capta alibi decern millia capitum,alibifupra v Ô2 xx, inuenio.Scorpionesmaiorcs.minorescpad lx captos fcripferim,fî authorem Græcum fcquar Silenum. Si Valerium Ântiacem,maiorum feorpio/ num fcx millia,minorum x 111. adeo nullus mentiendi modus eft. Ne de ducibus quidem conuenit.pleriqj Lælium præfuiflc claftî-.funtqui M. lunium Syllanum dicant. Armen præ/ fuiffe punicopræfidio,deditumc^ Romanis, Antias Valerius : Magonera alij feriptores tra/ dunt.Non de numero nauium captarum.non de pondéré auri.atq; argenti,Sf redadtæ pecu/ niæ conuenit. Si aliquibus aftentiri neceffe eft, media fimillima ueris funt. Cæterum Scipio uocatis obfidibus,primum uniuerfos bonum animum habere iuftït.uenifte eos in populi Ro mani potcftatem,qui benefîcio,quàm metu obligate homines malit: exterasqpgentes fide ac focietate iundlas habere,quàm trifti fubieôtas feruitio.deinde acceptis nominibus ciuitatum, n n } recen/

15° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T ï AB

rccenfuit capti'uös:quot cuiufo^ populi eflèntôC nuntios domum mifit, utad fuos quifq? rccigt; picndos ueniret.fi quarum forte ciuitatum legati aderant, eis præfentibus fuos reftnuit. cætcz rorumcuram benigne tuendorum C. Flaminio quæftori attribuit. Inter hæc è media turz ' ba obfidum mulicr magno natu, Mandonfj uxor, qui frater Indibilis Ilergetum reguli erat: flens ad pedes imperatoris procubuit,obteftaric]^ cœpit,ut curam, cultumq^ fœminarum imz penfiuscuftodibus commendaret.Cum Scipio nihil profedto defuturum diceret: tum rurfuS mulicr,haud magni ifta facimus.inquit, quid enim huic fortunæ non fan's eft $ alia mihi cura ætatem harum intucnti(nam ipfa ïam extra periculum iniuriæmuliebris fum)animum ftimu lat.ftabant ætate Si forma florentes circa earn Indibilis filiæ.cæc^ nobilitate pari,quæ omncs cam pro parente colebant. Turn Scipio, meæ, populit^ Romani dilciplinæ caula faccrem, inquit,nequid,quod fanôlum ufquam effet apud uos,uiolarctur. nue ut id eurem impenßus, ueftra quoq; uirtus,dignitaséç facinquæ nee in mails quidem oblitç decoris matronalis eftis. Spedtatxdeindeintegritatis uirotradiditeas,tuerique baud fccusuerecundeac modefte, quam ciuium coniuges ac matres iuflit.Captiua deinde à militibus adducitur ad eum adulta uirgo,adeo cximia forma,ut quacunc^ incedcbat,conuerteret omnium oculos. Scipio pcrcun ctatus patriam,parentesq^,intercætcraaccepic, defponfatam cam principi Celtibcroru adoz lefeenti, cui Luceio nomen erat. Extcmplo igitur parentibus, fponfoc^ ab domo accitis, cum interim audiret depcrire cu fponfæ amore, ubi primu uenit: accuratiore cum fermonc.quam parentes alloquitur. Iuuenis,inquit,iuuenem appcllo.minor fit inter nos huius fermonis ue rccundia.Ego,cum fponfa rua uocata à n/(litibus noftris ad me dedudla eflenaudircmép earn tibi cordi eifeiôi forma faceret ftdem : quia ipfe.fi frui liceret, ludo ætatis præfertim illcdto. Si læto legitimotp amoreiôi no rcfpublicaanimum noftrum occupaftenueniam mihi dari fpon fam impenfius amanti uellemituo,cuius fponfa eft,amori faueo.Fuit fponfa tua apud meieaz dem,qua apud foceros tuos.parcntesép fuös, uerecundia feruata eft tibi, ut inuiolacum,ôidiz gnum rae,teép dari tibi donum poftet, hanc mercedem unam pro eo munere pacifeor ; amiz eus populo Romano fis.SC fi me uirum bonum credis efte:qualeis patrem,patruum^ meum iam ante hæ genres norant: feias mukos noftri fimiles in ciuitate Romana eftc : nee ullum in terris populum hodie dici pofte ; quern minus tibi hoftem, tuisep efte uelis,aut amieu mails.

Adolefcens fimul pudore, gaudioép perculfus, dextra Scipionis tenens deos omneis inuoz care ad gratiam illi pro fe referendam : quoniam fibi nequaquam fatis facultatis pro fuo aniz mo,atcp illius erga fe eflet.Parentes inde,cognaticç uirginis appcllati. qui quoniam gratis fiz bi redderetur uirgo:ad quam redimendam fatis magnum attuliftent auri pondus: orarc Sriz pioncm,ut id ab fe donum acciperet,cœperunt: baud minorem eius rei apud fe gratiam fore affîrmantcs,quàm redditæ inuiolatæ foret uirginis. Scipio, quando tanroperc peterenuaccez pturum fe pollicitus,poni ante pedes iuftît: uoeatoep ad fe Luceio,fuper dotem, inquit, quant accepturus à focero es: hæc tibi à me dotalla dona accèdent. aurumqûe tollere, ac fibi habcrc iuftit.His lætus donis honoribusc^ dimiftus domum,impleuit populäres laudibus,amp; meritis Scipionis. Venifte dqs fimillimum iuuenem, uincentem omnia cum armis, tum benignitate ac bencficfis.Itaq? deledtu dientiû habito,cum deleôlis mille Si c c C c equitibus intra pau cos dies ad Scipionem reuertit. Scipio retentum fecum Lælium, dum captiuos, obfidescp. Si prædam ex confilio eius difponereufatis omnibus compofitis,daca quinqucrcmc, captiuis Magone,ôi quindecim ferè fenatoribus,qui fimul cum eo capti erant.in naue impofîtis,nunz, tium uidoriæ Romam mittit.ipfe paucos dies,quibus morari Carthaglne ftatucrat: cxcrccn dis naualibus,pedeftribusc^ copfjs abfumpfit.Primo die kgiones in armis quatuor millium fpatio dccurrerunt.fecundo die arma curare. Si tergere ante tentoria iuftît. tertio die fudibus inter fc in modum iuftæ pugnæconcurrerunnpræpilatistp miftilibus iaculati funt.quarto die qulesdata.quinto iterum in armisdecurfum eft.Huncordine laboris,quietisq:,quo ad Carz thagine morati funt.feruauerunt.Remigioclaflîsciucs.militesqjtranquillo in altû cuedti agk litatem nauium fimulachris naualis pugnæ experiebâtur.Hæc extra urbem tcrra,marit^ corz pora fimul,animosq^ ad bellu acuebant. Rcfp.ipfa ftrepebat apparatu bclli.Fabris omnium generum

LIBER SEPTIMVS

«5»

gcncrum in publica officina inclufis data cunóta:quam pari cura fubibat.nunc operibus afpi/ ciendis tempus dabauquæcp in offîcinis,quæ^ in armamentario, ac naualibus fabroru mub titudo plurima in ßngulos dies certamine ingenti faciebat. Hisita inchoatis, refeóliscp, quos quaflauerant.muris, difpofîtiscp præiîdrjs ad cuftodiam urbis, Tarraconem eft profedusd multis legationibus protinus in uia aditus.quas partim dato refponfo ex innere dimifit, par/ tim diftulic Tarraconem:quó omnibus nouis,ueteribusc^ focijs edixerat conuentum. Et cun--óti ferè,qui cis Iberum incolunt,populi,multiqp etiam ukerioris Hilpaniæ cóuenerunt. Car thagineniîum duces primo ex induftria famam captç Carchaginis comprefTeranndeinde ut clarior rcs erauquàm ut tegi,ac dilîimulari pofleneleuabant uerbis. Nec opinato aduentu.ae prope' furto unius diei urbem unam Hiipaniæ interceptam.cuius rci tam paruæ præmio ela/ -turn infolentcm iuuenera immodicogaudio ipeciem magnæ uidtoriæ impofuifle. at ubi ap/ propinquare tres duces,tres uiólores hoftium exercitus audiflet.occurfuram ei extemplo do/ mefticorum funerum memoriam.Hæc in uulgus iadabanuhaudquaquam ipfi' ignari,quan/ turn fîbi ad omnia uirium Carthagine amifla decefliflet.

DECADIS TERTIAE LIBER S E P T I M V S

I c ftatus rerum Hifpaniæ erat. In Italia autem conful Marcellus, Sala pia per proditionem reccpta, Maroneam, SC Meles de Samnitibus ui ce/ pit.Ad tria millia militum ibi Annibalis,quæ præfidij caufa relidla erant* oppreiTa.prædæaliquantüeiusmilitifuitconceflum.triticiquoqj ccxl millia raodiûm,ôi cx millia hordei inuenta.Cæterum nequaquam in/ de tantum gaudrj fuit, quanta clades intra paucos dies accepta eft hau(J procul Herdonea urbc.Caftra ibi Cn.Fuluius proconful habcbat,fpe recipiendç Herdoneæ, quæ poft Cannenfem cladem ab Romanis defecerat: nec loco fatis tuto pofîta, nec præfîdijs firmata.Negligentiam infitam ingenio ducis augebat fpesea :quod labare qs aduerfus Pœ/ num fîdcm fenferanpoftquàm Salapia amiftaexceftifte his locis Annibalem in Brutios audi turn eft.Ea omnia ab Herdonea per occultos nuntios delata Annibali,fimul curam fociæ reti nendx urbis, Si ipem fecere incautum hoftem aggrediendi. Exercitu expedito, ita ut famam propè præueniret, magnis itineribusad Herdoneam contendit. Si quo plus terroris hofti obqcerct.acie inftruôla acceftit.Pari audacia Romanus,côfilioôi uiribus impar.copijs raptim cduôlis conflixit.quinta legio,Si fîniftra ala acriter pugnam inicrunt. Cæterum Annibal (î/ gno equinbus dato,ut cum pedeftres aciesoccupaftent præfenti certamine oculos,animosqî: circumuecti, pars caftra hoftium, pars terga pugnantium inuaderent ; ipfe Cn.Fuluq (îmi/ litudinem nominis,quod Cn.Fuluium prætorcm biennio ante in rjfdem deuicerat locisu'ncre pans,fîmilem euentum pugnæ fore aftirmabat.Neq; ea fpes uana fuit, nam cum comminus acie Si peditum certamine multi cecidiftent Romanorum , ftarent tarnen ordines, lîgnâque: equeftris à tergo tumulrus,fimul à caftris clamor hoftilis auditus,fextam legionem ante,quæ in fecunda acie pofita,prior ab Numidis turbata eft : quintam deinde, atque eos,qui ad pri/ ma iîgna erant, auertit. Pars in fugam effulî, pars in medio cæfi. ubi Si ipfe Cn. Fuluius cum duodccim tribunis militum cecidit. Romanorum, fociorumqùe quot cæfa in eo præ/ lio rnilliafînt,quispro certo affirmetCcum tredecim millia alibi,alibi baud plufquàmie/ ptem inueniamC Caftris, prædaqùe uidtor potitur. Herdoneam, quia amp;nbsp;defedturam fu/ iffe ad Romanos comperit: nec manfuram in tide, iî inde abfccftîftct, multitudine omni Me tapontum ac Thurios traduôla,incendie : occiditqûe principes, qui cum Fuluio colloquia oc/ cuira habuifte comperti funt. Romani, qui ex tanta clade euaferant, diuerfis itineribus fe/ micrmes ad Marccllum confulcm in Samnium confugerunt.Marcellus nihil admodum tan/ ta cTade territus literas Romam ad fenatum de duce, Si exercitu ad Herdoneam amiflb feri/ bit.Cæterum eundem fe,qui poft Cannenfem pugnam ferocem uitftoria Annibalem contu/ diftet,ire aduerfus eum,breuem illi lætitiam,qua exultet,facfturum.Ec Romæ quidem cum lu rftus ingens ex præterito, tu timor in futurû erat. Conful ex Samnio in Lucanos trâfgreftus nn ad

I5Î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C» T E R T I AE

ad Numiftroncm in confpcdlii Annibalis loco plano, cum Pœnus collem tcncrct; pofuit calt; ftra.addidic Si aliam fidcntis fpccicm,quod prior in acicm cduxit, Nee dctreótauit Annibal, uc figna porcis ciïcrri uidit. Ita tanaen aciem inftruxerunt, ut Pœnus dexterum cornu in col/ lem erigcretjRomani finiftruna ad oppidum applicarent. Ab hora tertia cum ad noótcm pu gnam extendiflentjeflæ^ pugnando primæacieseflcnt, ab Romanis prima legio ôi dexee/ ra ala,ab Annibale Hifpani militcs,Ôi lunditores baleares,elcphanti quoque, commifib iam certamine,in prælium adti. Diu pugna neutrô inclinata ftetit. Primæîcgioni tertia, dexteræ alæ finiftra fubiit.ôC apud hoftes integri à feflîspugnam accepere. Nouum atque atrox præ/ lium ex tam fegni repente exar(ît:rccentibusanimis,corporibuscp.fed nox incerta uidoria di remit pugnantes» Poftero die Romani ab foie orto in multum diei ftetere in acic.ubi nemo hoftium aduerfus prodijt-.fpoîia per otium legere,amp; congeftos in unum locû cremauere fuos. Noôte infequenti Annibal fîlentio mouit caltra, Si in Apuliam abqt. Marcellus ubi lux fu/ gam hoftium aperuit, faucqs cum præfidio modico Numiftrone relieftis, præpofi'toque his L.Furio Purpurione tribuno milicum,ueftigrjs inftitit fequi. Ad Venulîam adeptus eum cft. Ibi per dies aliquot cum ab ftationibusprocurfaretur.mifta equitum, peditum^ tumulruo/ fa magis prælia,quàm magna,ôi ferme omnia Romanis fecunda fuerunt. Inde per Apuliam duôti exercicüs fine ullo memorando certamine.cum Annibal noôle figna moucret.locû infî/ dqs quærens:Marcellus,nifi certa luce,ÔC explorato ante,non fequeref. Capuæ intérim Flac eus dum bonis principum uendcndis,agro.qui publicatus fueranlocando (locauit autê omne frumentû)tempus terit,ne deeftet materia in Campanos fæuiendi, nouum in occulto glifcens per indicium protraeftû eft facinus.milites ædifîcrjs emocos,fimul ut cû agro teóta urbis fruen da locarcntunfimul metuens.ne fuu quoqj exercitum,ficuc Annibalis,nimia urbis amœnitas emolliretrin portis,murisép fibimetipfis teefta militariter coëgerat ædificare. crâtautc pleracç ex cratibus,aut tabulis fadîa:alia arûdine texta,ftramëco intedla: omnibus uelut de induftria alimentis ignis.Hçc noeftis una hora ut omnia incenderent, c l x x Campani,principibus fratnbus BlofijSjCÔiurauerât.indicio ciusrei exfamilia Blofiorû falt;fto,portis repente iufiu pro confulis claufis.cu ad arma fi'gno dato milites concurriflent,comprehenfi omnes,qui in noxa erant:ô£ quxftione achter habita,damnati,necaticp.indicibus libertas,6C æris dena millia da/ ta. Nucerinos,Ôi Acerranos querentes ubi habitarent no efte, Acerris ex parte inccnfîs.Nu ceria deleta,Romam Fuluius ad fenatu mifit. Acerranis permiffum,ut xdificarêt quæ incenfa erant.Nucerini Atellâ.quia id maluerant.Atellanis Calatiam migrate iuftîs.traducli. Inter multas magnasq^ res.quæ nunc fecundæ.nunc aduerfæ occupabant cogitationes hominu,nc Tarentinç quidé arcis excidit memoria.M.Ogulnius,ÔC P. Aquilius in Hetruriâ legati ad fru raencum coëmendu,quod Tarentû portaretur,profc(fti: Si mille milites de exercitu Vrbano, par numerus Romanoru.fociorumcp codé in præfidium cû frumento mifli funt. Iam æftas in exitu crat,comitiorucp confulariû inftabat tempus, fed literæ Marcelli negantis c rep. efte, ueftigiu abfcedi ab Annibale,cui ccdcnti,certamcncp abnuenti grauius ipfe inftaret:curâ inie cerant, ne aut confulem Marcelin turn maxime res agentem à bello auocarent, aut in annum confules decftent.Optimu uifum cft,quanquâ extra Italiam cflet, Valeriu potius cofulem ex Sicilia rcuocare. Ad eum literæ iuftu fenatus ab L.Manlio prætore urbis miffæ cû li ten's cófu/ lis M.Marcclli,ut ex qs nofccrct,quæ caufa patribus eum potius, quàm collega, reuocandi ex fjrouincia eftet, Eo ferè tempore legati ab rege Syphace Româ uenerunt,quç profpera prç ia rex cû Carthaginenfibus leciflet.memorantes.Regem nec inimiciorem ulli populo,quàm Carthaginenfi,nec amiciorem.quàm Romano aflFirmabât efte. mififte cum antea legatos in Hifpaniâ ad Cn.ôi P.Cornelios imperatores Romanos, nunc ab ipfo uelut fonte peterc Ro manam amicitiam uoluifïe. Senatus non legatis modo benigne refpondit, lcd Si ipfe Icga/ tos cû donis ad regem mifit,L.Petellium Geminum,P.Popilium.Dona tulcre, togam.ôi tu/ nicam purpurcam, fellam ebutneam, pateram ex quinc^ pondo auri faclâ. Protinus Si alioS Africæ regulos iufifit adirc.fjs quoq; quæ darenfjportatæ togæ prætcxtæ,ôi terna pondo pa/ teræauteæ. Et Alexandriam ad Ptolcmæum Si Cleopatra reges M. Attilius,ôlt; M. Acilius

LIBER SEPTIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»5J

ïegati ad comtncmorandam renouandam^ amiciciam miïïi dona tuïere;Rcg{ togam, tu/ nicam purpuream cu fella eburnea ; Reginæ pallam pi'dlam cum amiculo purpureo. Mul/ ta ca æftate,qua hxc faóta funt,ex propinquis urbibus, agriscp nuntiata funt prodi'gi'a. Tu fculi agnum cum ubere laôtand natum, louis ædis culmcn fulmine idlum: ac propè omni te/ dto nudatum. lifdcm ferme diebus Anagniæ terram ante portam iólam diem ac nodem iî/ ne ullo ignis alimento ariîflc,Si aues ad compitum Anagninum in luco Dianæ nidos in arbo ribus reliquiffe. Tarracinæ in mare baud procul portu angues magnitudinis mirælafciuien/ tium pifeium more exultalïe. Tarquinrjs porçum cum ore humano genitum. Et in agro Ca/ penate ad lucum Feroniæ 1111 Cigna fanguine multo diem ac nodem fudafle, Hæc pro/ digia hoftijs maioribus procurata decrcto pontifîcum : SC fupplicatio diem unum Romæ ad omnia pukiinaria, altcrum in Capenate agro ad Feroniæ lucum indida, M. Valerius con/ fui literis excicus,prouincia, exercitucp mandato Cincio prætori, M. Valerio Meflaia præfe/ do claflis cum parte nauium in Africam prædatum fimuL fpeculatumc^, quæ populus Car/ thagineniîs agerctpararet(]^;miffo,ipfe X nauibus Romam profedus cum profpereperue niflet,(ènatum cxtemplo habuit.ubi de fuis rebus geftis comemorauit, nbsp;Cum annos propè

L X in Sicilia terra mariep magnis fæpe cladibus bellatum effet,fc earn prouinciam confecif/ fe.nemincm Carthaginenfem in Sicilia effememinem Siculum , qui metu inde fugati abfue/ rint,abeffe.omnes in urbes, in agros fuos redudos, arare, ferere, defertâ recoli terra tandem* frugiferam ipiîs cultoribus,populotp Romano pace ac bello fidiffimum annonæ fubfidium, Exinde Mutine,ô£ fi quorum aliorum mérita erga populum Romanum erant, in (ènatum introdudis, honores omnibus adexoluendam fidem à confule habiti. Mutines etiam ciuis Romanus fadus, rogatione ab tribuno plebis ex authoritate patru ad plebem lata. Dum hæc Romç geruntur, M. Valerius Meffala l nauibus cum ante lucem ad Africam acceffil/ fetamprouifam in agro Vticenfi excurfi'onem fecit : eumep late dcpopulatus, multis mortali/ bus cum alia omnis generis præda captis,ad naucs redijuSCad Siciliam tranfmifit: tertiodeci mo die,quàm profedus erat inde, Lilybeum reuedus. Ex captiuis, quæftione habita, hæc comperta; côfulicp Leuino omnia ordine perfcripta.ut fcirctquo ordine.uel in quo ftatu Afri cæ rcs effent. Quinqj millia Numidarum cum Mafaniffa Galæ filio.acerrimo iuuene Car/ thagine cffe:K alios per totam Africam milites mcrcede coduci,qui in Hiipaniam ad Afdru/ balem trarjeerentur : ut is quàmmaximo exercicu primo quoep tempore in Italiam tranfgreP fus iungeret fe Annibali. in eo pofitam uidoriam credere Carthaginenfes. claffem præterea ingentem apparari ad Siciliam repetendâ, camép fe credere breui traieduram. Hæc recita/ ta à confule ita mouére fenatum,ut no expedanda comitia confuli cenferent, fed didatoreni comitiorum habendoru caufa dici: SC extemplo in prouinciam redeundum.Illa difeeptatiote nebat.quod coful in Sicilia fe M.Valerium Meffalam.qui turn claffi præeffendidatorem di/ durum effe aiebanpatres extra Romanum agrum(eum autê in Italia terminari)negabât di/ datorem dici poffe.M.Lucretius tribunus plebis eu de ea re cofuleretu'ta decreuit fenatus, ut conful prius quàm ab urbe difcederet,populum rogaret:quê didatorem dici placeret: eumep quem populus iuffiffet,dicerct didatorem. fi conful noluiffehprætor urbanus populum roga rct.fi ne is quidem uellet,tum tribuni ad plebem ferrent. Cum conful fe populû rogaturum negaffet,quod fuæ poteftatis effet:prætoremcp uetuiffetrogare,tribuni plebis rogarunt:ple/ besép fciuit.ut Q.Fuluius,qui turn ad Capuam erat.didator diceretur.Sed quo die id plebis concilium futuru erat.coful clàm node in Siciliam abrjt.deftituticp patres literas ad M.CIau/ dium mittendas cenfucrunt, ut defertæ ab collega reipub. fubueniret, diceretép, quem popu/ lus iuffiffet, didatorem. Ita à M. Claudio confule Q. Fuluius didator didus. SC ex eodem plebiffcito ab Q. Fuluio didatore P. Licinius Craffus pontifex maximusmagifter equitum didus. Didator pofteaquàm Romam uenit : Cn. Sempronium Blefum Icgatum, quem ad Capuam habuerat: in Hetruriam prouinciam ad excrcitum mifit,in locum C. Calpurnq prætoris:quem,ut Capuæ.exercituicp fuo præeffet,literis exciuit.ipfe comitia in que diem pri mum potuit,edixit:quæ certamine inter tribunos didatorerac^ iniedo,perfi'ci non potuerât.

Galeria

Galeria tuniorum,quæ forte prærogatiua erat:Q.Fuluium,ô^ Q.Fabium confules dixerat.eo demep lure uocatæ reliquæ incli’naflent,ni tribuni plebiß C,ôi, L. Ariani fe i'nterpofuiflcnt:qu» ncq? magiftratum conrinuari fans ciuile efle aiebant, Si muko fœdioris exempli, cum ipfutn crcari,qui comiria haberet.itac^ fi fuum nomen diólator acdperet, fe coraitijs interceffuros. fi aliorum,præcerquàm ipfi'us,ratio haberetuncomitqs fe moram nó facere. Diktator caufam comitiorum authoritate Senatus,plebiflcito,exemplis^ tutabatur.Nanrp Cn.Scruilio Cos. cum Flaminius alter conful ad Thrafimenum ceci dille t : ex authoritatc patrum ad plebem la tum:plebem^ fciuiflejUt quoad bellum in Italia eflct,ex ijs,qui confules fuiflent:quos,amp; quo ties uellet,rcfîciendi confules populo ius eflct.exemplumc^ ea in re uetus fe habere L.Pofthu mij Megellitqui interrex fjs comitrjs,quæ ipfe habuilfet: conful eu Cn.Iunio Bubulco creatus clTcnrecenstp Q,.Fabrj,qui fibi conrinuari côfulatum,nifi id bono publico fierenprofeóto nun quam fiuiHet. nbsp;nbsp;His orationibus cum diu certatum effet, poftremo ita inter didatorem ac

tribunos conuenitjUt eo quod cenfuiffet Senatus, ftaretur. Patribusid tempus rcipublicæ ui/ fum eft,ut per ueteres Si expertos,bellic^ peritos imperatores refpublica gereretur. itacp mo/ ram fieri comitfjs non placere. Concedentibus tribunis, comitia habita. Declarati confules ?.Fabius Maximus quintum.Q.Fuluius Flaccus 111L Prætores creati L, Veturius Philo, . Quinrius Crifpinus, C. Hoftilius Tubulus, C. Aurunculeius. Magiftratibus in annum creatis, Q. Fuluius diólatura fe abdicauit. nbsp;nbsp;Extremo æftatis huiusclaffis punicanauium

X L cum præfedto Amilcare in Sardiniam traie(fta,Olbienfem primo,deinde poftquam ibi P. Manlius Volfo prætor cum exercitu apparuit : circumaefta inde ad akerum infulæ latus, Caralitanum agrum uaftauit : Si cum præda omnis generis in Africam redqt. Sacerdotes Romani eo anno mortui aliquot,fuffeólic^.C.Seruilius pontifex faótus in locum T.Odaci/ lij Craffi.Dccemuir item facris faciundis in locum T. Sempronq T.F.Longi T.Sempronius C.F.Longus fuffeótus.M.Martius rex facrorum mortuus eft: Si M.Æmylius Pappus maxi mus curio : neque in corum locum facerdotes eo anno fuffeóli. Et cenfores hic annus habuit L. Veturium Philonem, Si P. Licinium Craffum pontificem maximum. Craffus Licinius nec conful, nec prætor ante fuerat, quàm cenfor eft fadtus.ex ædilitate gradum ad cenfuram fecit.Hi cenfores neep fenatum legerunt.nec quicquam reipublicæ egerût.mors diremit L. Vc turij. inde Si Licinius cenfura fe abdicauit. Ædiles curules L. Veturius, Si P. Licinius Varus ludos Romanos diem unum inftaurarunt. Ædiles plebis Q.Cantius, Si L. Portius Licinius ex mukaticio argento figna ænea ad Ccreris dedêre : Si ludos pro temporis huius copia ma/ gnificiapparatusfecerunt.Exituannihuiusdie iili Si xxx, quamabTarraconeprofe élus eratzLælius Romam uenit.isc^ cum agmine captiuorum ingreffus urbem magnum con curfum hominum fecit.Poftcro die in lenatum introdueftus, captam Carthaginem caput Hi fpaniæ uno dic,rcceptascp aliquot urbcs,quæ defeciffenunouasq^ in focietatem afcitas,cxpo/ fuit.Ex captiuis comperta his fere côgruentiatquæ in litcris fuerant M. Valeri] Meflalæ. Ma/ xime mouit patres Afdrubalis tranfitus in Italiam, uix Annibali atque eius armis fubfiften/ tem.Produdtus in concionem Lælius eadem differuit.Senatus ob res féliciter ab Scipione gc ftas fupplicationes in unum diem decreuit.C.Lælium primo quot^ tempore cum quibus ue/ nerat nauibus,redire in Hifpaniam iuflit. Carthaginis expugnationem in hunc annum con/ tuli mukis authoribus: baud nefeius quofdam efle, qui anno infequenti captam tradiderinr. quod mihi minus fimile ueri uifum eft, annum integrum Scipionem nihil gerendo in Hifpa/ nia confumpfiffe. Q.Fabio Maximo quintum, Q. Fuluio Flacco nil confulibus Idibus MartijSjquo die magiftratu inieruntfttalia ambobus prouincia decreta:regionibus tame par titum impcriu.Fabius ad Tarentum, Fuluius in Lucanis ac Brutijs rem gcreret. M. Claudio prorogatu in annum imperium.Prætores fortiti prouincias:C.Hoftilius Tubulus urbanam: L. Veturius Philo pcregrinam cu Gallia: T.Quintius Crifpinus Capuam:C. Aurunculeius Sardinia.Exercitus ira per prouincias diuifi. Fuluio dux legiones,quas in Sicilia Valerius Lc uinus haberet.Q.Fabio:qbus in Hetruria C.Calpurnius prçeffct.cxercitus urbanus ut in He truria fucccderec:C.Calpurniuseideprgcffet prouincîç.exercituic^quê Q.Fuluius habuiffer, Capuam

LIBER SEPTIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«55

Capuam, exerciwmc^ Quintius obtineret C.Hoftilius ab C. Léólorió proprætorc ptouinz ciara,exercitum^,qui turn iam Arimini erat,acdpereLM*Marceno, quibus conful rem gefl’d rat,Icgionesdecrecæ.M. Valerio cum L.Cinci'o (hi's quoque eft prorogatum in Sicilia impez rium) Cannenfis exercitus datus : eumc^ fupplereex militibus, qui ex legionibus Cn. Fului] fupcreflent.iufti.Conquilitoseosconfules in Siciliam mifcrunt.additac^eadem militiæ igno minia, fub qua Cannenfes militabant : quic^ ex prætoris Cn. Fuluij exercitu ob fîmilis iram fugæ miftï eo ab Senatu fuerât.C.Aurunculeio eædem in Sardinia legiones,quibus P.Manz lius Volfo earn prouinciam obtinuerat.decretæ.P.Sulpitio cade Iegione,eademC^ clafle Maz cedoniam obtinere iufto prorogatum in annum imperium, x x x quinqueremes ex Sicilia Tarentum ad Q.Fabium confulem mitti iuflæ: cætcra dalle placere prædatum in Africa aiiC ipfum M.Valerium Leuinum trar)cere:aut mittere.fcu L.Cincium.feu M.Valcrium Meftaz lam ucllet.Necde Hifpania quicquam mutatum,niß quod non in annuScipioni,Syllanolt;^, fed donee rcuocati ab Senatu forent, prorogatum imperium eft.ita prouinciæ, exercitusep in eum locum partita imperia. Inter maiorum rerum curas comitia maximi curionis, cum in locu M.Æmylij facerdos crearetunuetus excitauerunt certamen:patricqs negatibus C.Mani lij Attclrj,qui unus ex plebe pctebat : habendam rationem eftie ; quia nemo ante cum,ni(i ex pacribus,id facerdotium habuiftet.Tribuni appellati.ad Scnatum|reiecerunt.Senatus popuz io poteftatem fecit.Ita primus ex plebe creatus maximus curio C. Manilius Attclius. Et flaz minem dialem inuitum inaugurari coegit P. Licinius pontifex maximus C. Valerium Flac/ cum.dcccmuir facris faciundis creatus in locum Q. Mutq Scæuolædemortui C. Lcótorius# Caufam inaugurari coadli flaminis libcnsreticuiftcm ,nicxmalafamain bonam uertiftet# Ob adolefcentiam negligcntem,luxuriofamc]^ C.Flaccus flamen captus à P.Licinio pontifiz cc maximo crauL.Flacco fratri getmano,cognatiscp alrjs ob eadé uitia inuifus.Is,ut animum eius cura facrorum,ôC cærimoniarum cepinita repente exuit antiquos moreSj ut nemo tota in uentute haberctur priormec probatior primoribus patrum,fuis pariter,alicniscp eflèt. Huius famæconfenfu elatus ad iuftam fiduciam fui,rem intermiflam per multos annos ob indigniz tatem flaminum priorumrepetiuit, ut in Senatum introiret. ingreftum eum curiamcum L. Licinius prætor inde eduxiiTet, tribunos plebis appellauit flamen. Vetuftum ius facerdoz trj repctebat.datum id cum toga prætexta,ôi fella curuli C. Flaminio efte. Prætor non cxolez tis uetuftate annalium exemplis ftare ius, fed recentiflîmæ cuiufque confuctudinis ufu uolez bat.ncc patrum,nec auorum memoria dialem quenquam id ius ufurpafte. Tribuni rem inerz tia flaminum obliteratam,ipfis,non facerdotio damno fuifle cum æquum cenfuiflentme ipfo quidem contra tendente prætore, magno aftenfu patrum plebis^ flaminem in Senatum inz troduxerunnomnibus ita exiftimätibusimagis fandtitatc uitæ,quàm facerdotq iure rem earn flaminê obtinuilTc. Confules prius quam in prouincias irent, duas urbanas legionesu'n fup plementum, quantum opus erat cætcris cxercitibus militum, feripferunt. Vrbanum ueterem exercitum Fuluius conful C.Fuluio Flacco legato(frater hic confulis erat) in Hetruriam dedic ducendum:öi legiones, quæ in Hetruria erant.Roma dcducendas. Et Fabius conful reliquiaa exercitusFuluianiconquifitasCfuerurttautemadtriamillia cccxxxvi) Q.Maximunt filium ducere in Siciliam ad M.Valerium proconfulem iuflit:atq; ab eo duas legiones,öi triz ginta quinqueremes acciperc.Nihil hæ eduôtæ ex infula legiones minuerunt,nec uiribus.ned fpccie cius prouinciæ præfîdium. nam cum præter egregie fuppletas duas ueteres legiones« transfugarum etiam Numidarum equitum peditumcp magnam uim haberet:Siculosquoq)| qui in exercitu Epicidis.aut Pœnorû fueranf.belli peritos uiros,milites fcripfit.Ea externa auz xilia CÛ (ingulis Romanis legionibus adiunxiflet:duorum fpeciem exercituum feruauit.altero L.Cinciu parte infulæ,qua regnu Hicronis fueratJtueri iuflit. altcro ipfe cæterâ infula tuebaó diuifam quonda Romani,puniciep imperf) finibus.Claftis quoc^ nauiu l X X parata,ut om ni ambitu litoru præfîdio oræ maritimç eflènt.Ipfe eu Mutinis cquitatu prouinciam peragra bat, ut uiferet agros,cultacp ab incultis notaret:à perinde dominos laudarct,caftigarctcp. Ita tantû ea cura frumenti proucnit,ut Ôi Romam raittcret.ÔC Catanâ coueheret: unde exercitui, qui ad

156 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E' o; T E R T 1 AE quot;

qui ad Tarentum æftiua aólurus effetjpolÏèt præberi, Cæterum tranfportati milites in SiciZ ham (S€ erat maior pars latini nominisTociorumc^) propè magni motus caufa fuere. adeo ex paruis fæpe magnarum momenta return pendent, fremitus enim inter Latinos, fociosque in Concilrjs ortus. Oecimum annum deleä:ibus,amp; ftipendijs exhauftos efle, quotannis terme clade magna pugnare.alios in acie occidiialios morbo abfumi.magis perire (ibi ciuemiqui ab Romano miles Icctus fît.quàm qui à Pœno captus. quippe ab bofte gratis remitti in patriâ: ab Romanis extra Italiam in exilium uerius, quàm in militiam ablcgari. Oôlauum ïam ibi annum fenefeereCannenfem militem,moriturum antequàra Italia hoftis,quippe nunc cum maxime florens uiribus,excédât, fi ueteres milites nonredeant in patriam: noui le/ gantur, breui neminem fuperfuturum. Itaque quod propediem res ipfa negatura fit : prius quàm ad ultimam folitudinem atque egeftatem perueniant, negandum populo Romano effe.fi confentientes in hoc focios uideant Romani: profeôto de pace cum Carthaginenfibus iungenda cogitaturos.aliter nunquam uiuo Annibale fine bello Italiam fore. Hæc acta in concilqs. Triginta turn coloniæpopuli Romani étant, ex ijs xii, cum omnium legatio/ nés Romæ effent,negauerunt confulibus effe, unde milites, pecuniamqùe datent. Eæ fucregt; Ardca,Nepcte,Sutrium,Circefj, Alba, Carfeoli, Sueffa, Sora, Setia, Cales, Narnia, Inter/ amna.Noua rc confules iôti cum abfterrcre eos à tam deteftabili confilio uellent, caftigando increpandoqûe plus, quàm leniter agendo, profeóturos rati:eos aufosefle confulibus dicere, aiebant: quod confules in Senatu ut pronuntiarent, in animum inducere non poffent. non enim decreôtationcm earn munerum militiæ, fed apertam defeétionem à populo Romano effe.Redirent itaque propere in coloniasiSC tanquam integra re locuti magis, quàm aufi tan/ turn nefas.cum fuis confulerent.admonerent, non Campanos, nec^ Tarentinos eos effe, fed Romanostinde oriundos,inde in colonias atque in agrum bello captura ftirpis augendæ eau fa miffos.quæ liberi parentibus deberent: ea illos Roraanis dcbereifi ulla pietas, fi memoria antiquæ patriæ effet. Confulerent igitur de integro.nam tum quidem quç teraete agitafient: ea prodendi imperfj Romani, tradendæ Annibali uitftoria: effe, Cum altérais hæc confules diu iaôlalfent,nihil moti legati.neque fe quod domum renuntiarenuhabere dixerunt: neque Senatum fuum quid noui confulerenubi nec miles, qui legeretunnec pecunia, quæ daretur in ftipendium, effet. Cum obftinatos cos uiderent confules, rem ad Senatum detulerunt, ubi tantus pauor animis hominum eft inieôtus, ut magna pars adtum de imperio diceret. idem alias colonias fadturas: idem focios confenfiffe omnes, adprodendam Annibali urbem Ro/ 'mam. Confules hortari, ÔC confolari Senatum : ÔC dicere, alias colonias in fide, atque officio priftino fore.eas quoque ipfas, quæ officio deceffiffent : fi legati circa eas colonias mittantur, qui caftigent,non qui precentunuerecundiam imperrj habituras elfe. Permiffum ab Senatu i)s cum effet,agerent,f3ccrentqùe,ut è republica ducerent : tentatis prius aliarum coloniarum ântmis, citauerunt legatos : quæfiueruntque ab ijs, ecquid milites ex formula paratos habe/ rentCPro duodeuiginti colonrjs M.Sextilius Fregellanus refpondit: ôi milites paratos ex for mula effe:ôi fi pluribus opus effet,plureis daturosiôiquicquid aliud imperaret, uelletqûe poz pulus Romanus:enixe fadturos.ad id fibi neque opes deeffe,animum etiam fuperefîe. Con/ fuies fibi parum uideri præfati pro merito eorum.fua uoce collaudari eos, nifi uniuerfi patres in curia gratias egiffent : fequi in Senatum eos iufferunt. Senatus quàm poterat honoratiffi/ mo decreto allocutus eos,mandatconfulibus,utad populum quoque eos producerent : ôi in/ ter multa alia præclara, quæ ipfîs, maioribuscç fuis præftitiffcnt : recens etiam meritum eo/ tum in rempublicam commemorarent. Ne nunc quidem poft tot fecula fileantur: frauden Turûe laude fua.Signini fuerc,ô2 Nolani, Si Norbani,Satriculaniqp,ôiBrundifini, Si Fregel/ lani,SC Nucerini, Si Adriani, Si Firmani, Si Ariminenfes: Si ab altero mari, Pontiani, ôi Pe/ ftani,amp; Coffani,ÔC mediterranei,Beneuentani,amp; Effernini,ÔC Spoletani,ÔC Piacentini,^ Cre moncnfes.Harum coloniarum fubfidio tum imperium populi Romani ftetir. ijsc^ gratiæ Si in Senatu,amp; ad populum aôtæ.Duodecim aliarum coloniarum, quæ detreôtauerunt impe/ rium:mentioncm fieri patres uetuerunt: neque illos dimitti, neque retineri,neque appellari à confulibus.

LIBER S E'P TI MVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I57

confulibus. Ea tacita caftigatio maxime ex di'gnitatepopuli Romani nifa eft. cætera expedilt; ennbus,quæ ad bellum opus erant, c5(ulibus,aurum uicefimarium,quod in (anótiore ærano ad Ultimos cafus fcruabatur,promi placuit.prompta ad quatuor millia pondo auri.Inde quin genca pondo data confulibus,ÓCM.Marcello, Si P. Sulpitio procoss. SC L.Veturio præcori, qui Galliam prouinciam fortitus erat. additumt^ Fabio Cos. c pondo auri præcipuum, quod in arccm Tarentinam portaretur.cætero ufi funt ad ueftimenta præfenti pecunia locan da exercitui,qui in Hifpania bellu fua fecunda fama,ducistp gerebat, Prodigia quoq^prius quam ab urbc confules profi'cifcerentur, procurari placuit. In Albano monte taóta de cœlo erant,(îgnu Iouis,arbor(p templo propinqua:SC Hoftiæ lacus, Si Capuæmurus, Fortunæé^ ædes,ôi SinuelTç murus portacp.Hæc de cœlo tadla. Cruentam etiam fluxifle aquam Alba/ nam,quidam authores erant. Et Romæ intra cællam ædis Fortis Fortunæ de capite iîgnum, quod in corona erat,in manus fponte fua prolapfum.Et Priuerni fatis conftabat bouem locu tum,uulturiumcp frequenti foro in tabernam deuolaiïe.Et SinuelTæ natu ambiguo inter maz Km ac fœminam fexu infantemiquos androgynos uulgus,ut plera^ faciliore ad duplicanda uerba græco fermone,appellat.ô2 ladle pluuiflc,ÔC cum elephanti capite puerum natum. Ea prodigia hoftqs maioribus procurata, Si fupplicatio circa omnia puluinaria, obfecratió in unum diem indidta.Sd decretum.ut C.Hoftilius prætor ludos Apollinis, ficut his annis uoti» fadtiqp erant,uoueret,faceretq^. Per eos dies Si cenforibus creandis Q. Fuluius conful comiz tia habuit. Creati cenforcs, ambo qui nondum confules fuerant : M. Cornelius Cethegus, P.Sempronius Tuditanus.Cenfores utagrum Campanum fruendum locarent, ex authoriz täte patrum latum ad plebem eft,plebes^ fciuit.Senatus ledlionem contentio inter cenfores de principe Icgendo tenuit, Sempronij ledtio erat. Cæterum Cornelius morem traditum à patribus fequendum aiebat,ut qui primus cenfor ex rjs,qui uiuerent,fuiffet,cum principem le gerent: is T.Manlius Torquatus erat. Sempronius, cui dq fortem legendi dediflent: Sd ius liberum eofdem dediffe deos.fe id fuo arbitrio iadluru, ledlurumtç Q. Fabium Maximum, quern tu principem Romana: ciuitatis efle,ucl Annibale iudice didturus effeuCum diu certa turn cftet uerbis.concedente collega,ledlus à Sempronio princeps in fenatu Q. Fabius Maxi mus conful.Inde alius ledlus fenatus,odlo prxtentis,intcr quos L.Cæcilius Mctellus erat,inz famis author deferendx Italiæ poft Cannenfem cladem. In equeftribus quoqj noris eadem feruata caufa.fed erât perpauci,quos ea infamia attingeret.lllis omnibuses multi crat)ademz pti cqui,qui Cannenfium legionum équités in Sicilia erant. addiderunt acerbitati etiam temz pus,ne prxterita ftipendia procédèrent ijs, qui equo publico meruerant, fed dena ftipendia equis priuatis facerent.Magnum præterea numerum eorum conquifîtferunt,qui equo mereri deberent:atcßexqs,qui principio eius belli fexdecim annos nati fuerantneq; militauerant,oz mnesærariosfecerunt.Locauerunt inde refîcienda,qux circa forum incendio confumpta erât, VII tabernas,macellum,achum regium. Tranfaiftis omnibus, quxRomx agenda eranr, confules ad bellum profedti.prior Fuluius prægreflùs Capuam. poft paucos dies confecutus ' Fabius.qui Si collegam coram obteftatus, Si per literas Marcellum, ut quam acerrimo bello detincret Annibalem,dum ipfe Tarentum oppugnaret.ea urbe adempta hofti undiqj pulfo, nec ubi confifteret,nec quid fidum refpiceret habenti, ne remorandi quidem caufam in Italia fore.Rhegyum etiam nuntium mittit ad præfedtum præfidn,quod ab Leuino Cos.adueriùs Brutios ibi locatum erat,odto millia hominu,pars maxima ab Agatirna (ficut antea didtum eft)ex Sicilia tradudla,rapto uiuere hominum aftuetorum. additi erant Brutiorum indidem perfugæ,ÔC audacia. Si audedi omnia neceflitatibus pares. Hane manum ad Brutium agrum primum depopulandum duci iuftit, inde ad Cauloniam urbem oppugnandam. Imperata non impigre folum, fed etiam auide exccuti, direpcis fugatistç cultoribus agri, fumma ui urz bem oppugnabant. Marcellus Si confulis literis excitus, Ôd quia in animum induxerat, nez minem ducem Romanum tarn parem Annibali,quàm fe efte:ubi primum in agris pabuli co pia fuit:ex hybernis profedtus, ad Cannußum Annibali occurrit, Solicitabat ad defedlio/ nem Cannufînos Pœnus. exterum ut appropinquate Marcellum audiuit,caftra indemouit.

00 Aperta

158

Aperta erat regio fine ullis ad infidias latebris.iraqj in loca fakuofa ccâere inde eccpit. Marx celius ueftigqs inftabat, caftraq^ caftris confercbat : Si operc perfeóto extemplo in aciem le/ gioncs educebat. Annibal turmatim per équités, peditumque iaculacores leuia certamina fe/ rens,cafum uniuerfæ pugnæ non neceflarium ducebat. tractus eft tamcn ad id quod uitabat certamen.Nocfte prægreftum eura aflequitur locis planis ac patentibus Marcellus. caftra in/ de ponentem, pugnando undiq? in munitores, operibus prohibée. Ita hgna collata, pugna^ tumcp totis copqs.ôi cum iam nox inftaret, marte æquo difeeftum eft. caftra exiguo diftan/ tia fpacio raptim ante nodtem permunita. Poftero die luce prima Marcellus in aciem copias eduxic. Nee Annibal detredlauit certaraen, mukis uerbis adhortatus milites, utmemores Thra(imcni,Cannarum^,contunderent ferociam hoftis.urgere,atq? inftare eummon caftra ponere pari, non refpirare, aut circumfpicere. quotidie fimulorientem folcm, Si. Romanam aciem in campis uidendam efte. fi uno præiio baud incruentus abeat ; quietius deinde tran/ quilliusq^ eum bellaturum.His irritati adhortationibus, fimul^ tædio terociæ hoftium quo/ tidie inftantium laceftentiumcp, acriter prælium ineunt. Pugnatum amplius duabus horis eft.cedcre inde ab Romanis dextera ala,ôi extraordinarii cœpere.quod ubi Marcellus uidit, duodeuicefimam legionem in primam aciem inducit. Dum ait) trepidicedunt, alt) fegnitcr fubeuntjturbata tota acies eft;dein prorfus fufa,ôi uincente pudorem metu terga dabant.Ce cideret^ in pugna ad duo millia Si feptingenti ciuium, lociorumcß. in his quatuor Romani centuriones fuereiduo tribuni mil!tum,M.Licinius,ôi M. Fuluius. iigna militaria quatuor de ala prima,quæ fugit-.duo de legione,qux cedentibus focijs fuccefterat,amifta. Marcellus,poft quam in caftra reditum eft.concioncra adeo fæuam atq? acerbam apud milites habuit,ut prç Iio per diem totum infeliciter tolerato triftior ijs iraci ducis oratio eftet. Di)S immortaiibuS ut in tali re laudes gratesép,inquit,ago:quod uiótor hoftis cum tanto pauore incidentibus up bis in uallum portasc]p,non ipfa caftra eft aggreflus. deferuiftetis proteifto eodem terrore ca/ ftra,quo omififtis pugnam. Qui pauor hieCqui terror “Z quæ repente, qui, Si cum quibus pu/ gnarctis.obliuio animos cepitC nempe i)dem funt rj hoftes, quos uincendo, Si uiôtûs fequen/ do prioréæftatê abfumpfiftis:quibus dies.noólest^ fugicntibus per hos dies inftitiftisiquos leuibus prælijs fugaftis,quos hefterno die nec iter f3ccre,nec caftra ponere pafti eftis, Omit/ to ea,quibus gloriari potcftisiSi cuius ipiîus pudere,ac pœnitere uos oportet, referara. Nera/ pc æquis manibus hefterna die diremiftis pugnam.quid hæc nox,quid hæc dies abftulitC ue ftrx his copia: imminutæ funt, an illorum au^æ C Non equidem mihi cum exercitu meo lo/ qui uideor,nec cum Romanis militibus.corpora tantum, atep arma eadem funt.an fi eofdem animos habuiftetis : terga ueftra uidiflet hoftis figna alicui manipulo, aut cohort! ab Aulif/ fetC Non adhuc cæfis Romanis legtonibus gloriabatur'T uos illi hodierno die primum fugati exercitus dediftis decus. Clamor inde ortus,ut ueniam eius diei daret, ubi uellct deinde ex/ periretur militum fuorum animos. Ego uero experiar,inquic,milites: Si uos craftina die in aciem educam, ut uiôtores potius, quàm uiôli ueniam impetretis, quam petitis. Cohorti/ bus,qux figna amiferant, hordeum dare iuffit : centurionesép manipulorum, quorum figna amifta fuerât.diftridtis gladijs difcinótos deftituinôi ut poftero die omnes pedites.equitcsép armati adeftcnuedixit.lta concio dimifla, fatendo iure ac merito fefe increpitos tnetp illodie uirum quenquam in acie Romana fuiftè,præter unum ducem, cui aut morte fatisfaciendum, aut egregia uiiftoria eftet.Poftero die ordinati,armaticp ad edieftum aderant. Imperator eos collaudar,pronuntiatcp:à quibus orta pridie fuga eflct,cohortescp quæ figna amififfent, fe in primam aciem induôlurum.edicere iam fefeiomnibus pugnandum ac uincendum efteiôi ad/ nitendum fingulis,uniuerfiscp: ne prius hefternæ fugæ, quàm hodiernæ uiëtoriæ fama Ro/ mam perueniat.Indc cibo corpora firmare iuftî,ut fi longior eftet pugna, uiribus quoep fufS/ cerent. Vbi omnia dicfta,faótacp funt,quibus excitarentur animi militum, in aciem procedut.

Quod ubi Annibali nuntiatum eft,cum eo nimirum, inquit, hofte res eft: qui nec bonam, nec malam ferre forrunam poteft.feu uicit,ferociter inftat uiôtis.feu uidlus eft, inftaurat cû ui/ dloribus certamen.Signa inde cancre iuftit,copias educit. Pugnatum utrinrp aliquâto quàm pridie

LIBER SEPTIMV S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^9

prtdicacnus efttPœnis ad obtincndutn hefternum decus adnitcntibus: Romanis ad demen dam ignominiam. Siniftra ala ab Romanis, Si cohortes, quæ amiferant fîgna; in prima acie pugnabant. Si legio uicefima ab dextro cornu inftruóla. L. Cornelius Lentulus, Si C, Clau/ dius Nero legati cornibus præerant: Marcellus raediam aciem hortator, teftisq^ præfens fir/ mabat. Ab Annibale Hifpani primam obtinebant frontem. Si id roboris in omni exercitu erat, Cum anccps diu pugna eflet ; Annibal elephantos in primam aciem induci iulTit ; fi/ quem inqcere ea res tumultum, ac pauorem poflet. Et primo turbarunt figna, ordincsc^ : Si partim conculcatis,partim difïïpatis tcrrore,qui circa erant : nudauerantuna parte aciem. la/ tius^ fuga manafiet:ni C. Decimus Flauius tribunus militum fignoarrepto primihaftatt manipulum eius figni fe fequi iuHiflet. duxit ubi maxime tumultum conglobatæ belluæ fa/ ciebantî pilac^ in eas conrjci iuffit.Hæfere omnia tela baud difficili expropinquo in tanta cor pora iôlu,ôi tam conferta turba.fed utnon omnes uulnerati funt : ita in quorum tergis infixa hetere pila, ut eft genus anceps, in fugam uerfietiam integrosauertere.Tum iam nonunus manipulus,fed pro fe quifcp miles,qui modo affequi agmen fugicntium clcphantorum pore , rat,pila conqcere.co magis mere in fuos belluæ: tantôt^ maiorem ftragem edere, quam inter hoftes ediderantrquanto acrius pauor cofternatas agit, quam infidcntis magiftri imperio re/ guntur.In perturbatam tranfcurfu belluarum aciem figna inferunt Romani pedites: Si baud magno certamine diftipatos, trepidantesc^ auertunt. Turn in fugientes equitatum immittic Marcellus.nec ante finis fequendi eft faólus, quam in caftra pauentes compulfi funt. nam fu/ per alia, quæ terrorem trepidationemcp facerent, elephanti forte duo in ipfa porta corruerat, coaóliq^ erant milites per foftara,uallumc^ ruere in caftra. ibi maxima hoftium cædes faóla, Cæfa ad oólo milita hominum,quinqj elephanti.Ncc Romanis incruenta uiôloria fuit.mille fermc,Ôifeptingentideduabuslegionibus,ôifociorum fupra m Si CGC occifi:uulnerati permulti ciuium,fociorumcß. Annibal nocfte proxima caftra mouit.Cupientem infequi Mar cellum prohibuit multitudo fauciorum.Speculatores,qui profequerenturagmcntmifli, pofte ro die retulerunt-.Brutios Annibalem petere. lifdem ferme diebus Si ad Q. Fuluium confu/ lem Hirpini.ôi Lucani,Si Volfccntcs,traditis præfidrjs Annibalis,quæ in urbibus babebant, dediderunt fcfe:clcmenterc^ à confule cum uerborum tantum caftigatione ob crrorem præte ritum recepti funt.Et Brutrjs fimilis fpes ueniæ faóla eft,cum ab fis Vibius,ôi Pacftius fratres, longe nobiliflîmi gentis eius,eandem,quæ data Lucanis erat, conditionem deditionis peten/ tes ueniflent. Q.Fabius conful oppidum in Salentinis Manduriam ui cepit.ibi ad quatuor millia hominum capta:Si cæteræprædæaliquantum.Inde Tarentum profe(ftus,in ipfisfauci bus portus pofuit caftra.naues,quas Liuius tutandis commeatibus habuerat: partim machi/ nationibus onerat,apparatucp mœnium oppugnandorum:partim tormétis,8i faxis,omnicp miflîlium telorum gcnere inftruit.onerarias quoq;,nô eas folum,quæ remis agerentur, utalfi machinas,fcalastÇ ad muros ferrennalfi procul ex nauibus uulnerarent mœnium propugna/ tores.Eæ naues ab aperto mari ut urbem aggrederentur, inftrucftæ, paratætp funt.Et erat li/ berum mare, claflc punica,cum Philippus oppugnareÆtolos pararet: Corcyram tranfmif/ fa.In Brutfis interim Cauloniæ oppugnatores fub aduentum Ânnibalis,ne opprimerentur: in tumulum à præfenti impetu tutum,ad cætera inopem,fe reccpere. Fabium Tarentum obfidentem leue didtu momentum ad rem ingcntcm potiundam adiuuit. Præfidium Bru/ tiorum datum ab Annibale Tarentinihabebant.eiuspræfidfipræfecftus dcperibatamore mulierculæ: cuius frater in exercitu Fabfi confulis erat. Is certior literis fororis fatftus de noua confuetudine aduenæ locupletis, atqj inter populäres tum honorati, fpem nadus per foro/ rem quolibet impelli amantem pofle, quid fpcrarct,ad confulem detulit. nbsp;nbsp;Quæ cum haud

uana cogitatio uifa eftèt, pro transfuga iuffus Tarentum tranfire, ac per fororem præfedo conciliatus,primo occulte animum eius tentando,dein fan's explorata Ieuitate,blanditfis mu/ licbribus perpulit eum ad proditionem cuftodiæ loci : cui præpofitus erat. Vbi Si ratio agcn dæ tel, Si tempus conuenit : miles node per interualla ftationum clàm ex urbe emiflus, ea, quæ ada erant: quæq^ ut agerentur, conuenerant, ad confulem refert. Fabius uigilia prima

O O 1 dato

l6o

dato Sgno qs, qui in arce étant : quicp cuftodiam portus habcbant : ipfc circuito portu ab quot;nbsp;gione urbis in orientem uerfa occultus confcdit.Cancre indc tubæ fimul ab arce, iimul à pot/ tu nbsp;à nauibus,quæ ab aperto mari appulfæ crant:clamortp undiqj cum ingenti tumultu,ua

de minimum periculi erandc induftria ortus. Conful intérim filcntio continebat fuos. Igitur Démocrates, qui præfeôtus claliis fuerat, forte illo loco præpoGtus poftquàm quieta omnia circa fe uidit:alias partes eo tumultu perfonare,utcaptæ urbis interdû cxcitarctur clamor: ue/ iritus ne inter cunclationem fuam conful aliquam uim facerct, Ggnaqùe inferret : præfidium ad arcem, unde maxime terribilis accidebat lônus, traducit. Fabius cum amp;nbsp;ex temporis fpa/ tio,5C ex filentio ipfo: quod ubi paulo ante ftrepebant excitantes, uocantcsqùc ad arma,inde nulla accidebat uox : deduôtas euftodias fenfifîct, ferri fcalas ad cam partem muri, qua Bru/ riorum præiîdium cfle agitatæ proditionis conciliator nuntiauerat, iubet. Ea primum captus ert murus,adiuuantibus recipientibuscp Brutijs : SC tranfeenfum in urbem eft. inde proxi/ ma rcfracla porta, ut frequenti agmine Ggna inferrentur. Turn clamorc fublato fub ortum terme lucis nullo obuio armato in forum perueniunt : omnesep undique, qui ad arcem, por/ tumep pugnabanr, in fe conuerterunt. Prælium in aditu fori maiorc impetu , quam perleue/ rantia commiGum eft.non animo,non armis,non arte belli, non uigore autuiribus corporis, par ivomano Tarentinus erat. Igiturpilis tantum conieótis, prius pene, quàm conférèrent manus,terga dcderunt-.dilapGcp per nota urbis itinera in fuas, amicorumep domos. Duo ex ducibus, Nico, ûi Démocrates fortiter pugnantes cccidere . Philomenes, qui proditionis ad Annibalem author fueraticum citato equo ex prælio auctîlus cffet.uacuus paulo poft equus, erransep per urbem cognitus : corpus nufquam inuentum eft.creditum uuigo eft, in puteutn apertumexequo præcipitatum elfe.Carthalonem autem præfcôtum punici præGdfj cum commemoratione paterni hofpiti) poGtis armis uenientem ad côfulcm miles obuius obtrun/ cat. Ali) alios pafïim fine difcrimine armatos ,inermesC|5 cædunt, Carthaginenfcs.Tarcnti/ nosep pariter. Bruti) quoep multi interfeefti, feu per errorem, feu uctcrc in eos inGto odio, feu ad proditionis famam,ut ui potius atq; armis captum Tarentum uideretur, extinguendam. •Turn à cædc ad diripiendam urbem difeurfum. Triginta millia feruilium capitum dicuntut captaiargenti uis ingens facli,Ggnaticp:auri L X X X111 millia pondo:Ggna,tabulæcp: pro/ Pè ut Syraeufarum ornamenta æquauerint. Sed amp;nbsp;maiore animo generis eins præda abftt/ nuit Fabius,quàm Marcellus: qui interroganti fcribæ,quid Geri de Ggnis uellet(ingentisma/ gnitudinis di) funt,fuo quifque habitu in modum pugnantium formati; deos iratos Tarenti/ nis rclinqui iuflït.Murus inde,qui urbem ab arce dirimebat, dirutus eft ac diGeótus. nbsp;Dum

hxc Tarenti aguntur,Annibal i)3,qui Cauloniam obGdebant,in deditionem acccptis,audita oppugnatione Tarenti, dies nodtesqûe curGm agminc fadlo cum feftinans ad opem feren/ dam captam urbem audiffenô^ Romani,inquit,luum Annibalem habent. eadem, qua cepe/ ramus, arte Tarentum amiGmus. Ne tarnen fugientis modo conuertifte agmen uideretur; quo conftiterat loco,quinqj millia ferme ab urbe pofuit caftra.ibi paucos moratus dies Meta pontum fefc recepit. Inde duos Metapontinos cum literis phneipum eius ciuitatis ad Fa/ bium Tarentum mittit,Gdem ab cófulc accepturos: impunita f)s priora fore,G Metapontum ei cum præGdio punico prodidifIcnt.Fabius uera quæafferrent elfe ratus, diem, qua accefiu/ rus elfet Metapontum,côftituic,liccrascp ad principes dedit,quæ ad Annibalem dclatæ funt. Enimuero lætus fucceftu fraudis, G ne Fabius quidem dolo inuidlus fuiftet: haud procul Me/ taponto inGdias ponit.Fabio aufpicanti, prius quàm egrederetur ab Tarêto: aues femel atqj iterum non addixcrunt.hoftia quoqj cæfa confulcnti deos arufpex cauendum à fraude hofti/ II,Si ab inGdi)s,pra:dixit.Metapontini, poftquàm ad conftitutam non uenerat diem : remiflî utcundlantem hortarentur.repente comprehenG metugrauiorisquæftionis deteguntinG/ dias. nbsp;Æftatis eius principio.qua hæcagebaturiP.Scipio in Hifpania cum hyemem totam

reconciliandis barbarorum animis partim donis, partim rcmiffione obGdum captiuorumc]^ abfumpGftetiEdefco ad eum,clarus inter duces Hifpanos,uenit. Etant coniux, libericp eius apud Romanos . fed præter cam caufam ctiam uelutfortuita inclinatio animorum, quæ H?

L I B E R s E P T r M V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l6l

(pantam omnem auertcrat ad Romanum à pum'co impeno,traxi’t eum.Eadem caufa Indibi li,Mandom'ocp fuit,haud dubieomnis Hifpaniæ principibus,cum omni populanum manu, relióto Afdrubale, fecedendi in imminenteis caftris eius tumulos : unde per continentia iuga tutus receptus ad Romanos eflet. Afdrubal cum hoftium res tantis augefcerc incremêtis eer/ nerenfuas imminut,ac fore,ut,nifi audendo aliquid moueret:quaccepillent, fluerenc: dimica/ rc quamprimum ftatuit. Scipio auidior etiam certaminis erat, cum ea fpc.quam fueceflus re/ rum augebautum quod prius quam iungerentur hoftium excrcitus, cum uno dimicare duce, excrcituép, quàm fimul cum uniuerfïs malebar, Cæterum etiam iï cum pluribus pariter di/ micandum foret : arte quadam copias auxerat. nam cum uideret nullum cfle nauium ufumt quia uacua omnis Hifpaniæ ora claffibus punicis erat,fubducftis nauibus Tarraconem, naua lesfocios terreftribus copijs addidit.Etarmorum affatim eratcaptorum Carthagine:amp; qu^ç poft captam cam fecerat.tanto opificum numero inclufo. Cum qs copfjs Scipio ueris prineiz pio ab Tarraconc cgrefl'us (iam enim amp;nbsp;Lælius redierat ab Roma : fine quo nihil maioris rei motum uolebat)ducere ad hoftem pergit. Per omnia pacata eunti, ut cuiufque populi fines tranfiret,profequentibus,cxcipientibuscp focqsftndibilis Mandonius cum fuis copfjs occur rerunt, Indibilis pro utroque locutus,haudquaquam uc barbarus ftolide incautec^tfed pq tius cum uerecunda grauitatc : propiorq^ excufanti tranfitionem ut neceftariam, quàm gio/ rianti cam uelut primam occafionem raptam. Scire enim fe, transfugæ nomen execrabile ue/ teribus focqs, nouis fufpetftum efte. neque enim fe reprehendere morem hominum , fi tarn anceps odium caufa,non nomen faciat. Merita inde fua in duces Carthaginenfes commemq rauit.auaritiam contra eorum,fupcrbiamcp, 6£ omnis generis iniurias in Ie,atque populäres. Itaq? corpus duntaxat fuum ad id tempus apud eos fuifte, animum iampridem ibi effe, ubi ius ac fas crederet coli.ad deos quoqj confugerc fupplices,qui ncqueant hominum uim.atque iniurias pati.fe id Scipioncm orare.ut tranfitio fibi neefraudi apudeum, nec honorifi't. qua/ Ies ex hac die experiundo cognoueritrperinde operæ eorum pretium faceret. Ita prorfus rez fpondetfaefturum Romanus,nec pro transfogishabiturum: qui non duxerint focietatem raz tarn: ubi nec diuini quicquam, nec humani fandtum eflet. Produdlæ deinde in confpetftum qs coniuges, liberiqj lachrymantibus præ gaudio redduntur : atquequot;^co die in hofpitium adz duifti.Poftero die fœdere accepta fides,dimiflîtç ad copias adducendas.Iifdem deinde in caz , ftris tendebant ; donee ducibus qs ad hoftem peruentum eft. Proximus Carthaginenfium exercitus Afdrubalis prope' urbem Betulam erat. pro caftris equitum ftationes habebat. In cas uelites, antefignanitp. Si qui primi agminis eranuaduenientes ex itinere, priusquàm caz ftris locum caperent : adeo Contemptim impetum fecerunt, ut facile appareret, quid utrique parti animorum eflet.In caftra trépida fuga compulfî équités funt: fignâque Romana portis prope ipfis illata. Atqj illo quidem die iritatis tantum ad certamen animis, caftra Romani pofuerunt.Noifte Afdrubal in tumulum copias recepit,plano campo in fummo patentem:ÔC fîuuius ab tcrgo,ante,circacp uelut ripa præceps oram eius omnem cingebat. fuberat amp;nbsp;altez ra inferior fummifla faftigio planicics. earn quoque altera crepido haud facilior irt afeenfum ambibat. In hune inferiorem campum poftero die Afdrubal, poftquàm ftantem pro caftris hoftium acicm uidiuequites numidas,lcuiumcp armorum Baléares,ÔC Afros demifit. Scipio circumuedtus ordines fignat^, oftendebat hoftem, prædamnata fpe dimicandi æquo camz po,captantem tumulos. Loci fi'ducia, non uirtutis armorumq^ ftare in confpecftu, fed altiora mœnia habuifle Carthagiriem: quæ tranfeendiflet miles Romanus, nectumulos,nec arcem, nec mare quidem armis obftitifle fuis.ad id fore altitudines,quas cepiflent hoftes, ut per præ cipitia Si prærupta falientcs fugerent.eam quoep fc illis fugam claufurum. Cohortesq^ duas, alteram tenere fauces uallis,per quam deferretur amnis,iubct:alteram uiam infidere, quæ ab urbe per tumuli obliqua in agros ferret.ipfe expeditos, qui pridic ftationes hoftium pepulez rant, ad leuem armaturam infimo ftantem fupercilio ducit, Per afpera primum nihil aliud, quàm uia impediti ierc. deinde ut fub iaeftum uenerunt:telorum primo omnis generis uis in/. -gens eflufa eft in eos.ipß contra faxa, quæ locus ftrata paffim omnia fermé miflilia præbet, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o o î ingerereî

I

DEC* T E R T I AE

ingerere:non milites folum,fed etiam turba calonum immifta armatis.Cæteriîm quanquam afcenfus diHicilis erat,ôi propè obruebantur telis, faxisc^: afluetudine tarnen fuccedendi mu/ ros,ôi pertinacia animi (ubierunt primi.Qui fimul cepere aliquid æqui loci,ubi firmo confifte rent gradujeuem Si concurfatorem hoftem.atcp interuallo tutum, cum procul miflîlibus pu/ gna eluditur, inftabilem eundem ad comminus confcrendas manus.expulerunt locoiôi euni cæde magna in aciem altiore fupcrftantem tumulo impegere. Inde Scipio iuHis aducrfus me diam cuaderc aciem uidtoribus.cæteras copias cû Lælio diuidinatqj eum parte dextra tumu/ li circumire.donec mollioris afcenfus uiam inueniret,iubet. ipfe ab læua circuitu baud magno in tranfuerfos hofles incurrit.Inde primo turbata acies eft,dum ad circumfonantem undique clamorem fledtere cornua.Ôi obuertere ordines uolunt.Hoc tumultu Si Lælius fubijt. Si dum pedem referut.ne ab tergo uulnerarenturdaxata prima acies, locusc^ ad euadendum medijs datus efl,qui per tarn iniquum locum flantibus integris ordinibus,elephatiscp ante iïgna lo/ catis,nuquam euafiifent.Cum ab omni parte cædes Heret, Scipio,qui læuo cornu in dextrum incurrerat: maxime in nuda hoftium latera pugnabat.Et iam ne fijgæ quidem patebat locus, nam ôiftationesutrinq? Romanæ,dextra,liuacj infederant uias:K callrorum portam ducis principumcß fuga claulèrauaddita trepidatione elephantorum:quos territos æqj,atqî hofles timebant.Cæfa igitur ad odto millia hominum. Aldrubal iam antequàm dimicaret,pecunia rapta,elephantiscp præmiiïîs,quàmplurimos potcrat de fuga excipiens, præter Tagum flu/ men ad Pyrenæum tendit Scipio caftris hoftium potitus, cum præter libera capita omnem prædam militibus conceififtetin recenfendis captiuis decern millia pcditum,duo millia equi/ turn inuenit. ex rjs Hifpanos fine pretio omnes domum dimifit : Afros uendere quæftorem iuffit. Circumfuia inde omnis multitudo Hifpanorum Si antededitoru, amp;nbsp;pridie captorum, regem cum ingenti confenfu appellauit. Turn Scipio filentio per præconem faólo, fibi ma/ ximum nomen imperatoris efle dixit,quo fe milites fui appellaftent. regium nomen alibi ma gnum.Romæ intolerabile efle. regalem animum in fe efle, fi id in hominis ingenio amplifli/ mum ducerent,tacite iudicarentuocis ufurpatione abftinerent. Senfere etiam barbari magni tudinem animi,cuius miraculo nominis alrj mortales ftuperent: id ex tarn alto faftigio afpcr/ nantis. Dona inde rcgulis, principibuscj Hifpanorum diuifa. Si ex magna copia captorum equorum trecentos,quos uellct,eligere Indibilem iuflit.Cum Afros uenderctiuflu impcrato/ ris quæftor:puerum adultum inter eos forma infigni, cum audiflct regrj generis efle : ad Sei/ pionem mifit,Quern cum percutftaretur Scipio, quis.ôô cuiâs,amp;: cur id ætatis in caftris foiflet: Numidam feeflè ait.Maflîuam populäres uocare.orbum à pâtre relicftum,apud maternum auum Galam regem Numidarum educatum. cum auunculo Mafanifla,qui nuper cum equi tatu fubßdio Carthaginenfibus ueniflet: in Hifpaniam traiecifle. prohibitum propter æta/ tem à Mafanifla,nuquam ante prælium infjflc.co die fe,quo pugnatum cum Romanis efletî infeio auunculo clàm armis equoc^ fumpto in aciem exiflé. ibi prolapfo equo eflufum in pras ceps captum ab Romanis efle. Scipio cum afferuari Nuraidam iufliflet: quæ pro tribunals agenda crant,peragit.inde cum fe in prætorium recepiflct;uocatum cum interrogat, ucllet'ne ad Mafaniflam reuerticCum eflufis gaudio lachrymis cupere uero dicerct: tum puero annu/ lum aureum,tunicam lato clauo cum Hifpano fagulo,ô: aurca fibula, equumcp ornatum do/ nat:iuflïsqj profequi quoad uellct equitibus,dimifit.De bello inde confilium habitum, Si au thoribus quibufdam,ut confeftim Afdrubalem cofequeretur: anceps id ratus, ne Mago ateß Afdrubal cum co iungerent copias: præfi'dio tantum ad infidendum Pyrcnæum miflo, ipfe reliquum æftatis rccipiendis in fidem Hifpaniæ populis abfumpfit. Paucis poft prælium fadtum ad Betulam diebus,cum Scipio rediens iam Tarraconem faltu Caftulonenfi exceffif/ fet: Afdrubal Gifgonis filius,ôÔ Mago imperatorcs ex ulteriore Hifpania ad Afdrubalem ue nerc: ferum poft male geftam rem auxilium : confilio in cætera exequenda belli baud parum opportuni.Ibi conferentibus,quid in cuiufq; prouinciæ regione animorû Hifpanis eflet:unus Afdrubal Gifgonis ultimam Hifpaniæ oram, quæ ad Oceanum, Si Gades uergit : ignaram adhuc Romanorum cfle,eocp Carthaginenfibus fatis fidam cenfebat. Inter Afdrubalem al/

terum.

LIBER SE PTIHV S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lój

terum,amp; Magonem conftabat, benefîcqs Sdpiotn's occupatos omnium animos publice, pri/ uatim^ eflemecträßtionibus finem ante fore, quam omnes Hifpani milites aut in ultima Hi foaniæ amoti,aut traduóli in Galliam forent.Itat^ etiam fî fenatus Carthaginenfîum no een (uiflet,eundum tarnen Afdrubali fuifle in Italiam,ubi belli caput,ÖC rerum fumma eflcnfimul ut Hifpanos omnes procul ab nomine Scipionis ex Hifpania abducereu exercitum eins cum tran(itionibus,tum aduerfo prælio imminutu Hifpanis repleri militibus. Et Magone,Afdru/ bali Gifgonis filio tradito exercitu, ipfum cum grandi pecunia ad conducenda mercede auxiz lia in Baléares traqcere, Afdrubalem Gifgonis cum exercitu penitus in Lulitaniam abire: nec cum Romanis manus conferere. Mafanilfæ ex omni equitatu quod roboris eflet, tria millia equitum expleri:eumcp uagum per citeriorem Hifpaniam focijs opem ferre:hoß:ium oppida atq; agros populari.His dccretis,ad exequenda qux ftatuerant,duces digreffi* nbsp;Hxc eo an/

no in Hifpania adla, Romæ fama Scipionis in diescrefcerc. Fabio Tarentum captum ingc nio magis quam uirtute,glorix tarnen cife.Fulurj fenefccre fama. Marcellus etiam aduerfo ru more e(fe,fuper quam quod primo male pugnaueranquia uagate per Italiam Annibale,me/ diaæftate Venufiam in tedta milites abduxiflet.Inimicus erat ei C. Publitius Bibulus tribu/ nus plebis.Is iam à prima pugna,quæ aduerfa fuerat.alTiduis concionibus infame,inuifumc^ plebi Claudium fecerat,Si iam de imperio abrogando eius agebat: cu tarnen neceflarrj Clau drj obtinuerunt.ut relidto Vcnuiîæ legato,Marcellus Roma redirct ad purganda ea, quæ ini mici obtjcerentmec de.irnperio eins abrogando abfente ipfo agerent.Fortcïùb idem tempus Si Marcellus ad deprecandam ignominiam,öi Q.Fuluius conliil comitiorum caufa Romam ijenit. Aótum de imperio Marcclli in circo Flaminio eft, ingenti cocurfu plcbisc^, amp;nbsp;omnium ordinum.accufauitcp tribunus plebis non Marcellum modo,fed omnem nobilitatem. Frau de eorum,ÓCcunótatione fieri,ut Annibai decimum iam annum Italiam prouinciam habeat, diutiusc^ ibi,quam Carthaginc uixerit. habere fruótu imperrj prorogati Marcello populum Romanu. bis cæfum exercitum eius æftiua Venufiæ fub teólis agere. Hane tribuni oratio/ nem ita obruit Marcellus commemoratione rerum fuarum, ut non rogatio folum de imperio eius abrogando antiquaretur, fed poftero die confulem cum ingenti Cofenfu centuriæ omnes crearent Addif“ collega T.Quintius Crifpinus,qui tum prçtor erat.Poftcro die prçtores créa ti P.Licinius Craflus Diues,potifex maximus,P.Licinius Varus, Scx.Iulius Cæfar, Q.Clau dius Flaminius. Comitiorum ipforum diebus follicita ciuitas de Hetruriæ defeeflione fuit* Principium eius rei ab Arretinis fieri, C.Calpurnius feripferat, qui cam prouinciam propræ/ tor obtinebat.Itacp confeftim co milîus Marcellus conful defignatus,qui rem infpiceret: ac (Ï / digna uideretur, exercitu accito bellum ex Appulia in Hetruriam transferret. Eo metu com/ preifi Hetrufei quieuerunt.Tarentinorum legatis pacem pctentibuscum libertate, ac legibus fuis refponfum ab fenatu eft,ut redirent, cum Fabius conful Romam ueniflet. Ludi ÔC Ro/ mani,si plebeq eo anno in ßngulos dies inftaurati. Ædiles curules fuere L. Cornelius Clau/ dius,öiSer.Sulpitius Galba:plebeq,C.Seruilius, Si Q. Cæcilius Mctellus. Seruilium nega/ bant iure aut tribunum plebis fuifle, aut ædilem efle : quod pattern eius, quem triumuirum agrarium occifum à Bofis circa Mutinam cfle, opinio per decem annos fuerat, uiucre, atqj in hoftium poteftate efle, fatis conftabat. Vndecimo anno punici belli confulatum inierunK M.Marcellus quintum,(ut numerctur confulatus,qüem uitio creatus non geflit) Si QuintiuS Crifpinus.Vtrifqj confulibus Italia décréta prouincia efl:,Si duo confulares prioris anni exer/ citus: (tertius tum erat Venufiæ: cui M. Marcellus præfùerat) ita ut ex tribus digèrent duos, quos uellent:tertius ei traderetuncui Tarentum,Si Salentini prouincia eueniflèt.Cætcræ pro uinciæ ita diuifæ prætoribus:P.Licinio Varo urbanatP.Licinio Craflb pontifi'ci’maximo pc/ regrinatSC quæ fenatus cenfuiflèt: Sex.Iulio Cæfari Sicilia: Q.ClaudioFlaminio Tarentum* Prorogatum imperium in annum efl: Q. Fuluio Flacco ,ut prouinciam Capuam, in qua 62 T. Quintius prætor fuerat, cum una legione obtineret, Prorogatum Si C. Hoftilio Tubulo eft, ut proprætor in Hetruriam ad duas legiones fuccederet C. Calpurnio. Prorogatum 62 L. Veturio Philoni eft, ut proprætor Gallia eandem prouincia cu ijfdem duabus Icgionibus

0 0 q. quot;nbsp;obtineret*

16 4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. T E R T r AE

obtincret,quibus prætor obtinuiflet Qiröd in L.Veturio, idem in C, Aumnculeio dccrctutn ab fenatu, latumcß de prorogando imperio ad populum cft. qui prætor Sardinian prouin/-ciam cum duabus legionibus obtinuerat: additæ ei ad præfidiû prouinciæquinquaginta Ion/ gæ naues: quas P. Scipio ex Hifpania mififlet. Et P. Scipioni,ÔC M.Syllano fuæ Hifpaniæ, iuicxercitus in annum decreti. Scipio ex odtuaginta nauibus, quas aut fccum ex Italia ad/-ductas,aut captas Carthagine habebanquinquaginta in Sardiniam trâfmittcre iuflus: quia fama erat, magnum naualem apparatum co anno Carthagine efie; c C nauibus omnem-oram ltaIiæ,Siciiiæ,Sardiniæt^ impleturos. Et in Sicilia ita diuifa res eft.Sex, Cæfari exer citus Canncnlîs eft datus.M. Valerius Leuinus(ei quoc^ enim in annum prorogatum impc/ riumeft)claflem,quæadSiciliamerat,nauium lxx obtineret.adderctcô xxx naues, quæ ad Tarentum priore anno fuerant cum ea centum nauium clafle, fi uideretur ci: prædaA turn in Africam traijceret. EtP.Sulpitio, uteadem clafle Macedoniam, Græciamq^ prouin/ ciam haberet,prorogatum in annum imperium eft.De duabus quæ ad urbem Romam fue/ rantjlcgionibus nihil mutatum.Supplementum.quo opus eflet,uc fcriberent.confulibus per/ miflum.Vna SC uiginti legionibus eo anno defenlum imperium Romanum eft.Et P.Licinio Varo prætori urbis negotium datum,ut naueslongas xxx ueteresrefîccrct,quæ Hoftiæ crant: ÔC uiginti nouas naues focfjs naualibus impleret, ut quinquaginta nauium clafle oram maris uicinam urbi Romæ tueri poflet.C.Calpurnius uetitus ab Arretio mouere cxercitumî nifi cum fucceflbr ueniflet.Idcm ôdTubulo imperatum ,ut inde præcipuecaueret ne qua no/ ua confilia orirenrur.Prætorcs in prouincias profecti. Confules religio tencbat, quod prodi/ gijs aliquot nuntiatis,non facile litabant. Ex Campania nuntiata crant,Capuæ duas ædes, Fortunæ ÔC Martis,ôi fepulchra aliquot de cœlo tacàazcum f)s,(adco minimis etiâ rebus pra/ ua religio inferit deos)mures in æde îouis aurum rofîfle. Caflïni examen apum ingens in fo/ ro côfcdifle.Et Hoftiæ murum,portamc^ de cœlo taôtam. Cære uulturium uolafle in ædem louis. Vulfinrjs fanguine lacum manafle.Horum prodigiorum caufa diem unum fupplicatia Ejit.Per dies aliquot hoftiæ maiores fine litatione cæfæ:diuc^ non impetrata pax dcûm.in ca pita confulum, repub. incolumi, exitiabilis prodigiorum euentus uertit. Ludi Apollinares Q.Fuluio,Âp.Claudio Coss. à P.Cornelio Sulla prætore urbis primum fadti erant : inde o/ mnes deinceps prçtorcs urbani fecerant.fcd in unum annu uouebant,diccç incerto faciebant.

Eo anno^'peftilentia grauis incidit in urbem, agrosf]^:quæ tarnen magis in morbos longos, quàm in pernictales cuafit.Eius peftilentiæ caufa,ôi fupplicatum per compita tora uibc cft:ôC P.Licinius Varus prætor urbis Icgem ferre ad populum iuflus, ut hi ludi in perpetuum in fta turn diem uouerentur. Iraq; ipfc primus ita uouit, fecitep ante diem i ï l Nonas Quintiles, is dies deinde folênis feruatus.De Arretinis.ôi fama in dies grauior,amp; cura crefeere patribus. iraeç C.Hoftilio feriptu eft,ne difterret obfides ab Arretinis accipcrc.ôi,cui traderet Romam deducendos: C.Terentius Varro cum imperio miflus.qui ut aduenit, extemplo Hoftilius le/ gionem unâ,quæ ante urbem caftra habebat,figna in urbem ferre iuflît, præfidiac]^ locis ido/ neîs difpofuit.tum in foro citatis fenatoribus obfides imperauit. Cû fenatus biduum ad con/ fyderandum tempus peteret,aut ipfos extemplo dare,aut fe poftero die fenatorum omneis li beros fumpturum,edixit.inde portas euftodire iuflît tribunis militum,præfc(ftisC]^fociLim, K cerrturionibus,ncquis nodte urbe exiret.Id fegniusmegligentius^ faiftum. feptem principes fenatus,prias qûàm euftodiæ in portis locarentur,ante noétem cum liberis euaferunt. Pofte/ ro die luce prima cum fenatus in forum citari cœptus eflet,defidcrati:bonaq^ eorum uenierur, àcætcrisfenatoribus exx obfides,liberiipforum accepti,traditiq^C.TerentioRomam dcducendi.Is omnia fufpeóliora,^ ante fucrant,in fenatu fccit. italt;$ tanqüâ imminente He/ trufeo tumultu,legionem alteram ex urbanis Arretium ducere iuflus ipfc C. Terêtius.eam^ habere in præfidio urbis. C. Hoftilium cum cætcro exercitu placuit totam prouinciam pera/ grare,ÔCcauere,ne qua occafio nouarc cupientibus res daretur.C.Terentius ut Arretium cum legione uenit: claues portarum cum magiftratus popofeiflet, negantibus fjs comparcre, frau/ de amotas magis ratus,^ negligentia intercidifle, ipfc alias claues omnibus portis impofuit,-cauitc^

L I'B É R quot;nbsp;S È P T l’At’v S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16$

càuitcç cum cufa.ütbmnia in poteftate fua eflent.Hoftilium intcnfius monuit ut in eo fpem non moturos quicquam Hetrufcos poneren fi ncquid mouere poflent, præcauinèn De Ta/ rentinis inde magna concentione in fenatu adtum coram Fabio: defendentc ïpfo, quos cepe/ ratarmis:alnsinfenfïs,Si plerifcp æquantibus eos Campanorum noxæ, pcenæcp.S.C.in îert tentiam M.Acilrj fadtum cft, uc oppidum præiîdio euftodiretur : Tarentiniqùe omnes intra mœnia concinercntur:res integra poftea referretur, cum tranquillior ftatus Italiæ cflet, Et de M.Liuio præfedto arcis Tarcntinæ baud minore certamine aôtum eft.alijs fententijs notan/ tibus prxfcclum:quod eius fccordia Tarentum proditum hofti cflcnalrjs præmia decernen/ tibus,quod per quinquennium areem tutatus cflenmaximcc^ uniuscius opera receptum Ta rentum forenmedijs ad cenforcs.non ad fenatum notionem de co pertinere dicentibus. cuius fententiæ Fabius fuit.adiccit tarnen,fateri fe opera Liuij Tarentum receptum, quod amici cius uulgo in fenatu iaclaffcnt.necp cnim recipiendum fuiifemifî amiflum foret. Confulunà alter Quintius Crifpinus ad exercitum,quem Q.Fuluius Flaccus habuerat, cum fupplcmen/ to in Lucanos eft profcclus.Marccllum aliæatqj alix obiedtæ animo religioncs tencbant.iti quibusiquod, cum bcllo Gallico ad Clallidium ædem Honori ôô Virtuti uouiflet, dedicatid eius à pontifîcibus impediebatur, quod negabant unam cellam duobus rcôte dcdicari. quil fi de cœlo tadta, aut prodigij aliquid in ca fadlum cfict, diHicilis procuratio foret : quod utti deo diuina rcs fîerct,fciri non poffet.neq; enim duobus,nili certis deis rite una hoftia ficri.Ita addita Virtutis ædes approperato opéré. nec^ tarnen ab ipfo ædes eæ dedicatx funt. Turn demum adexercitum,quem priore anno Venufîæ rcliquerat,cum fupplemcnto proficiieitur* Locros in Brutijs Crifpinus oppugnare conatus, quia magnam famam actuliiîe Fabio Ta rentum ferebatunomne genus tormentorum, maebinarumep ex Sicilia acccrficrat : SC naues indidem accitæ erannquæ uergentem ad marc partem urbisoppugnarent. Ea omifla oppu/ gnatio eft : quia Lacinium Annibal admouerat copias, SC collegam eduxiffe iam à VenufiaS exercitum famaerat, cuiconiungi uolcbat. Itaq^ in Apuliam ex Brutijs reditum eft:ôCintet Venufiam Bautiam^ minus trium millium paiïuum interuallo confules binis caftris confe/ derant. In eandem regioncm SC Annibal redijt, auerfo ab Locris bcllo. Ibiambo confules ingenio feroces propè quotidie milices in aciem cxcircthaud dubia fpe, fi duobus exercitibuS tonfularibus iundtis commifilïet fefe hoftis, dcbcllari poiîe. Annibal quia cum Marcello bis priore anno congreffus uicerat,uidluscp cranut cum eodem n dimicâdum forcnnec fpcm.ned metum exuano haberct: ita duobus côfulibus haudquaquam fefe parem futurum credebau l'taq; totus in fuas artes uerfus infîdqs locum qaærebat. Lcuia tarnen prælia inter bina cadrai üarioeuentu fîebant.quibuscum extrahi æftatem poffe confules crederent: nihilominus op/ pugnari Locros poffe rati,L.Cincio,ut ex Sicilia Locros cum clafle tratjeeret, feribunt. Et ut ab terra quoque oppugnari mœnia poffent, ab Tarcnco partem cxcrcitus, quæ in præfidio» crat, duci eô iuflerunt. Ea ita futura per quofdam Thurinos comperta Annibali cum cffcnK mittit ad infidendam ab Tarento uiam. Ibi fub tumulo Pctelliæ equitum duo, peditum tria milita in occulto locataiin quæ inexplorato cuntes Romani cum incidiflent: ad duo mi Ilia ar/ matorum cæfa,ÔC mille SC c c ferme uiui capti.alij difïipati fuga per agros, faltusqj Taren/ tum rediere. Tumulus erat fylueftris inter punica SC Romana cadra, ab ncutris primo occu/ patusiquia Romani qualis pars cius,quæ uergeret ad hodium cadra,enct,ignorabant.Anni bal infidfjs,quàm cadris aptiorem cum crediderat. itacjjnoóle ad id midas aliquot Numida tum turmas medio in faltu condiderat. quorum interdiu nemo ab datione mouebatur, ne äut arma,auc ipn procul confpiccrcntur.Fremebant uulgo in cadris Romanis, occupandum cum tumulum cdc,SC cadcllo firmandum:ne,fi occupatus ab Annibale foret, uelut in ccriiici/ bus habcrenc hodem.Mouit ea rcs Marcellum.SC collegæ,quin imus, inquit,ipfi cum cquiti/ bus paucis exploratumCfubiedla rcs oculis nodris certius dabit confilium. Confcnticntc Cri/ fpino,cu equitibus ducentis SC uiginti,ex quibus X L Fregellani,cætcri Hetrufei erant,profi/ cifcutur.Secuti M.Marcellus cofulis filius,SC A.Manlius,tribuni milituifimul SC duo præfccdi fociûm,L.Arenniu5,SCM.Aulius.ïmmolàffe eo diequidâ prodidere memoriæ Cos.Marcck lunl

lumrói prima hoflia cæfa,{ecur (îne capite inuentuiin fecunda omnia coparuine,quç affolent, Auótum criam uifum in capite: nee id fane arufpici placuiffe, quod fecûdum trunca turpia cxca nimis læta apparuiffenc. Cæterum confulcm Marcellum tanta cupiditas tcnebat dimi/ candi cum Annibale, ut nunquam fatis caff ra caff ris collata crederet. Tum quoc^ uallo cgre/ diens (ïgnum dedit,ut ad locum miles effet paratustutlîcollis, in quem fpeculatum ircnt,pla/ cuiffet,uafa colligcret,ac fequerentur.Exiguum campi ante ea caftra erat:inde in collem aper/ ta undiqj, Si confpeóta ferebat uia. Numidis fpeculator nequaquam in fpem tantæ rei pofî/ tus,fed il quos uagos pabuli, aut lignorum caula longius à caftris progreffos poffet excipere, (jgnum dat,ut pariter ab fuis quifq^ latebris exorirentur.Non ante apparucre, quibus obuijs ab iugo ipfo confurgendum eranquàm circumiere, qui ab tergo includerent uiam. Tum un/ dique omnes exorti, ôiclamore fublato impetum fecere. Cum in ea ualleconfules effent, ut nec^ euadere poffent in iugum occupatum ab hoffe : nee receptum ab tergo circumuenti ha/ berent:extrahi tarnen diutius certamen potuiffet, ni cœpta ab Hetrufeis fuga pauorem cæte/ ris inieciffet.Non tarnen omifere pugnam deferti ab Hetrufeis Fregellani: donee integri con/ fuies hortandojipiiépex parte pugnâdo rem fuffinebant. Sed poffquam uulneratos ambos confules,Marcellum etiam transfixum lancea prolabentem ex equo moribundu uidêre: tuna ôt ipfieperpauci autem fupererantXum Crifpino confule duobus iaculis i(ffo,amp;: Marcello ado Iefccnce,faucio Si ipfo,effugerunt.Incerfeóti A.Manlius tribunus militum: Si ex duobus præ/ fcótis focium M. Aulius occifus: L. Arennius captus. Si liótorcs confulum quinqj uiui in ho/ ftium poteftatem uenerunt. cæteri aut interfedi, aut cum confule effugerunt. equitum tres SC X L aut in prælio, aut in fuga ccciderunt : duodeuiginti uiui capti. Et tumultuatum in ca/ ftris fucrat,ut confulibus irent fubfidiozcum confulem, Si filium alterius confulis faucios, exi/ guasép infelicis expeditionis reliquias ad caffra uenientes cernunt. Mors Marcelli cum alio qui miferabilis fuit: turn quod nee pro ætate, ( maior iam enim L X annis erat ) neque pro ueteris prudentia ducis,tam improuide iffet : collegâmque, Si prope' totam rempublicam in præceps dederat. Multos circa unam rem ambitus fecerim : lî, quæ de Marcelli morte Hax’ riant authores,omnia excqui uelim. Vt omittam alios: C.Lælius triplicem rei geffæ ordi/ nem edinunam traditam faraa:alteram feriptam laudatione filtj : qui reigeffæ interfuit: ter/ tiam,quam ipfepro inqui(îta,ac fibi comperta affert.Cæterum itafama uariat, ut tarnen pie/ rique loci fpeculandi caufa caffris egreffum, omnes infîdqs circumuentum tradant. Anni/ bal magnum terrorem hoffibus morte confulis unius,uulnere alterius inieeffum effe ratus,ne eut deeffet occaGoni:caff ra in tumulum,in quo pugnatum erat:cxtcmplo transfert, ibi inuen/ tum Marcelli corpus fepelit. Crifpinus Si morte collegæ. Si fuo uulncre territus, filentio in/ fequentis noôlis profelt;Âus,quos proximos naôtus eff monteis : in fjs loco alto SC tuto undilt;^ caffra pofuit.Ibi duo duces fagaciter moti funt,alrcr ad inferendam,alter ad cauendam frau/ dem. Annulo Marcelli fîmul cum corpore Annibal potitus erat. cius lîgni errore ne cui do/ lus ncôleretur à pœno,mctucns Crifpinusicirca ciuitatcs proximas miferat nuntios : occifuna collegam effe,annuloép cius hoftem potitu:ne quibus literis crederent nomine Marcelli cona polîtis.Paulo ante hic nuntius confulis Salapiam ucncrat,cu literæ ab Annibale allatæ funt, Marcelli nomine compofitæ:fe nocffc,qux diem ilium fecutura eflenSalapiam uenturum.pa rati milites effent,qui in præiidio erant,fî qua opera eorû opus effet. ScnfereSalapiani frau/ dem,amp; ab ira non defeôlionis modo, fed etiam cquitum interfeefforum rati occafîonem fup/ plici] petere,miffo retro nuntio, (perfuga aute Romanus erat) ut fine arbitro militcs.quæuel/ Icnt,agerent:oppid3nos per muros, urbisep opportuna loca in ffationibus difponunt: euffo/ dias,uigiliasqgt; in cam nodlem intentius inftruunncirca portam, qua uenturû hoffem reban/ tunquod roboris in prçfîdio erat,opponût.Annibal quarta uigilia fermé ad urbe acceffit. Pri mi agminis crât perfugæ Romanoru:amp; arma Romana habcbât.tj ubi ad porta eff uentu,la/ tinc omnes loquêtes excitant uigiles:aperiric^ porta iubcnt.cofulé adeffe. Vigiles uelutad uo cem eoru cxcitati, tumultuari, trepidare,moliri.porta cataradta deieiff a claula erat.câ partim ueót ibus leuât:partim funibus fubducût in tâtû altitudinis.ut fubire redti poffent. V ixdu fatis patebac

LIBER SEPTIMVS

patebat itcrcum perfugr ccrcatim ruunt per portam.K cum fexcenti fermé intrafTentremiP fo fune.quo fufpenfa eraucataraóta magno fonicu cecidit. Salapiani, alij perfugas negligent ter ex it in ere fufpenfa humcris,ut inter pacatos,gerentc5 arma inuadunt : aiq è turri eins porz tæ murisep faxis,fudibus, pilis abfterrent ho item. Ira inde Annibai fua ôê ipfe fraude captus abrjnprofcdtusép ad Locrorum foluendam obiidioncm, quam Cincius fumma ufoperibus, tormécorumép omni genere ex Sicilia aduedto oppugnabat.Magoni iam baud fermé fîden/ ti.retenturum defenfurumeç fe urbemgt;prima fpes morte nuntiata Marcelli affulfif.fecutus inz de nuntius: Annibalem Numidarum cquitatu præmiifo ipfum quantum accelerate poHct, cum pcditum agminc fequi.Itaqj ubi primum Numidas edito c fpeculis lignoaduentare fen fit, ÔC ipfe patefacta repente porta ferox in hoftes erumpit. Et primo, magis quia improuiib id feceratiquàm quod par uiribus effet, anceps certamen erat. deinde ut fupcruenere Numiz dæ,tâcus pauor Romanis eft iniedlusait paffim ad mare ac naues fugcrcnt,relidtis openbus, machinisque,quibus muros quatiebant.lta aduentu Annibalis foluta Locrorum obli'dio eft, Crifpinus poflquam in Brutios profeólum Annibalem fen fit, cxcrcitum, cui collega præz fuerat,M.Marcellum tribunum militum Venufiam adducere iuffit. ipfe cum legionibus fuis Capuam profedtus, uix lcdticæ agitationem præ grauitate uulnerum patiens, Romam lite z ras de morte college fchpfitiquantocp ipfe in diferimine effet.Se comitiorum caufa non poffe Romam uenire:quia nec uix laborem paffurus uideretur, SC de Tarento folicituseffet,ne ex Brutijs Annibal eó couerteret agmen.legatos opus effc ad fe mitti uiros prudenteis,cum quiz bus qux uellet,de repub.loqueretur.Hx literx rccicatx, K magnu ludlum morte alterius conz fulis,0i metum de altcro fccerunt. Itaque 8CQ.Fabium filium adexcrcitum Venufiam mifez runttSC ad confulem tres legati miffi,Sex.lulius Ca;far,L.LiciniusPollio,L.Cincius Alimenz tiusicu paucis ante diebus ex Sicilia rediffct.Hi nuntiare confuli iuffi, ut fi ad cómitia ipfe Ro mam uenire non poffct,didlatorem in agro Romano dicerct comitiorum caufa.fi conful Taz rentum profedlus effet: Q, Claudium prxtorem placerc in earn regionem inde abducerc lez giones,in qua plurimas fociorum urbes tucri poffet. Eadem xflate Valerius cum claffc cen turn nauium ex Sicilia in Africam tranfmifît,ôC ad Clupcam urbem excurfione faóla,agrum late nullo ferme obuio armato uaftauit.indc ad naues raptim prxdatores recepti: quia repen tc fama accidie,claffcm punicam aduentare. l x x x erant Si tres naucs.Cum rjs baud proz cul Clupea profpere pugnat Romanus.Dccem Si odto nauibus captis, fugatis alns,cum ma gna terreftri naualiqj præda Lilybxum rcdrjt. Eadem æftatc Si Philippus implorantibus Achæis auxilium tulit .quos Si Machanidas tyrannus Lacedçmoniorum finitimo bello urez bat:Si Ætoli nauibus per fretum, quod Naupadlum, Si Patras interfluit: (Rhion incolx uoz cantjexercitu traiedto,dcpopulati erant. Attalum quoqj regem Afîæ,quia Ætoli fummum gentisfuæ magiftratum ad cum proximo concilio detulerant, fama erat in Europam traicz dlurum. Ob hoc Philippo in Græciam defeendenti ad Lamiam urbem Ætoli duce Phyfîa, qui prætor in cum annum cum abfente Attalo creams erat, occurrcrunt.Habcbant Si ab Atz talo auxilia fecum:Si fermé mille ex Romana claffe à P. Sulpitio miffos. Aduerfus hunc duz cem,atque has copias Philippus bis profpero euentu pugnauit : multos admodum hoftium utraque pugna occidit. Inde cum Ætoli metu compulfi Lamix urbis mœnibus tenerent fefe, Philippus ad Phalcram exercitum reduxit.In maliaco finu is locus eft, quondam frequenter habitatus propter egregium portum,tutast]? circa ftationes.Si aliam opportunitatem mariti mam.terrcflremcp. Eo legati ab rege Ægypti Ptolemæo, Rhodfjsque Si AthenienGbus, Si Chrjs ucnerunt ad dirimendum inter Philippum atep Ætolos bellum . Adhibitus ab Ætoz Iis ex fînitimis pacificator Aminandcr rex Athamanum.Omnium autem no tanta pro Æto Iis cura erat, ferocioribus quàm pro ingenfjs Græcorû gentis: quàm ne Philippus regnumep eius,graue libertati futurum,rebus Grçciæimmifccretur.De pace dilata confultatio eft in con cilium Achxorum:concilióque ei Si locus,Si dicscerta indióla. interim triginta dierum induz ciæ impetratæ. Profcôtus inde rex per Theffaliam Bœotiamque, Chalcidem Eubœæuez nit, ut Attalum, quem claffe Eubœam petiturum audierat : portubus, Si litorum appulfu

arceret.

168 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. T E R T I AE

arceret.Inde præQdio reli'dlo aduerfusÄttalutn.fi forte interim traiecifiTet: profedus ipfe cum; paucis equitum JcLiiscp armaturæ Ärgos uenit.Ibi curatione Hereoru, Nemeorumq^ fuffra/ grjs popLili ad eum delata.quia fe Macedonum reges ex ea ciuitate oriundos referunt:Hercis peradis,ab ipfo ludicro extempio Rhium profeduseft ad indiduin multo ante fociorucon cilium. Ibt de ætolico finiendo bello adum,ne caufa aut Romanis,aut Attalo intrandi Grç ciam effet.Sed ea omnia uixdum induciarum tempore circuadoÆtoli turbauere.’poftquam SC Attalum Æginam uenifle,amp;: Romana claflem ftare ad Naupadu audiuere. V ocati enim in concilium Achæorum,in quo eædem legationes erant, quæ ad Phaleram egerant de pace: primo quefti funt quædam contra fîdem conuentionis tempore induciarum fadatpoftremo negarunt dirimi bellum pofle,nifî Meflenfjs Achçi Pylum redderent:pax Romanis reftitue retur, Athamânis,ScerdiIeto, Pleurato, ôi Archidi. Enimuero indignum ratus Philippus ui/ dos uidori (îbi ultro conditiones ferre, ne antea quidem fe aut de pace audiffe, aut inducias pcpigi(ïe,dixit,fpem ullam habentem quieturos Ætolos: fed ut omnes focios teftes haberet, îe pacis,illos belli caufam quæfifle.Ita infeda pace concilium dimiiît, quatuor millibus arma/ torum relidis ad prælîdium Achæorum,ÔC quinq; longis nauibus acceptis. quas fi adieciifet miifæ nuper ad fe claifi Carthaginenfium, ôi ex Bithynia ab rege Prufia uenientibus naui/ bus,ftatuerat nauali prælio lacelïere Romanos,iamdiu in ea regione potentes maris, ipfe ab eo concilio Argos regreflus.iam enim Nemeorum appetebat tempus, quæ celebrari uolebat prçfentia fua. Occupato rege apparatu ludorum,ôi per dies feftos Iicentius,quàm inter bel/ li tempora rémittente animum,Sulpitius ab Naupado profedus claffem appulit inter Si/ cyoncm ôi Corinthum, agrume^ nobiliifimæ fertilitatis effufe uaftauit. Fama eius rei Phi/ lippum ab ludis exciuit, raptimq^ cum equitatu profedus, iuifis fe fubfequi peditibus, pab/ tos paflïm per agros,graues^ præda.ut qui nihil tale metuerant,adortus Romanos compu/ lit in naues.ClaUis Romana haudquaquam læta præda Naupadum redqt.Philippus ludo rum quoq^, qui reliqui erant, celebritatem quantæcunq^ de Romanis turn uidoriæ partæ fa/ maauxerac : lætitiaé^ ingenti celebrati fefti dies, eo magis etiam, quod populariter dempto capitis infigni, purpurac^, atm alio regio habitu, æquauerat cæteris fe in fpeciem, quo nihil gratius eft ciuitatibus liberis. Præbuilfetqiîe haud dubiam eo fado fpem libertatis, niff o/ mnia intoleranda libidine fœda ac deformia effeciifet. uagabatur enim cum uno aut altero comité per maritas domos diesnodesque:SCfubmittendo fe in priuatum faftigium ,quo minus confpedus,eo folutior erat:amp; libertatera cum alqs uanam oftendiffet, totam in fuara licentiam uerterat.Neque enim omnia emebat, aut eblandicbatur, fed uim flagitijs adhibe bat : periculofumqùe ôiuiris,ôiparcntibuserat:moram incommoda feueritate libidinire/ giæ fecifle. uni etiam principi Achæorum Arato adempta uxor nomine Polycratia, ac fpe regiarum nuptiarum in Macedoniam afportata fuerat. Per hæc flagitia folenni Nemeo/ rumperado,paucisque additis diebus,Dymas eft profedus ad præfidium Ætolorum, quod ab Eleis accitum acceptumqûe in urbem crat.erjciendum. Cycliadas C penes eum fum/ ma imperq erat ) Achæiqùe ad Dymas régi occurrêre, Si Eleorum accenfi odio, quod à cæ/ ten's Achæis diflentirent: Si infenfi Ætolis, quos Romanum quoque aduerfus fe mouifle bellum credebant. Profedi à Dymis coniundo cxercitu tranfeunt Lariflum amnem ,qui Eleum agrum à Dymeo dirimit. Primum diem, quo fines hoftium ingrefli funt,populan do abfumpferunt.Poftero die acie inftruda ad urbem accefierunt, præmiifis equitibus, qui obequitando portis promptum ad excurfiones genus laceifercnt Ætolorum. ïgnorabant Sulpitium cum quindecim nauibus ab Naupado Cyllenem traieciffe : amp;expofitis in terram quatuor millibus armatorum filentio nodis, ne confpici agmen poffet, intraiïe Elim.Itaque improuifa res ingentem iniecit terrorem : poftquàm inter Ætolos, Eleosqûe Romana figna atque arma cognouere. Et primo recipere fuos uoluerat rex : deinde contrado iam inter Ætolos, Si Tribalos ( Illyricorum id eft genus ) certamine, cum urgeri uideret fuos : K ipfe tex cum equitatu in cohortem Romanam incurrit. nbsp;nbsp;nbsp;Ibi equus pilo traiedus cum prola/

pfum in caput regem eftudifletiatrox pugna utrinque acccnfaeftiSCab Romanis impctu

in regem

LIBÇR SEPTIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16?

in regem faólotK protegentibus regqs. Infignis Si ipfius pugna fui't:cum pedes inter équités coaólus effet prælium inire.deinde cum iam impar certamen effetxadercntt^ circa cum mub ti:SC uulnerarentur: raptus ab fuis, atep akcri equo inieótus fugit. Eo die caftra v millia paf/ fuum ab urbe Elcorum pofqit, poftcro die omneis copias ad propinquu Eleorum caftellum, quod Pyrgum uocant: duxit: quo agreftium mukitudinem cum pecoribus mctu populatio/ num compulfam audierat. earn inconditam, inermemcp mukitudinem primo ftatim terrore aducniens cepincompenfaueratep ea præda,quod ignominiæ ad Elim acceptum fuerat. Diui denti prædam,captiuosîp(fucruncautem quatuor millia hominum:pecorumcp omnisgenc/ ris ad millia uiginci)nuntius ex Macedonia uenit Eropum quedam corrupto arcis præfidijq^ præfeôto, Lychnidum cepiffe: teuere SC Daffaretiorum quofdam uicos: SC Dardanos etiam . concire.Omiffb igitur achaico.atq; ætolico bello, reliótis tarnen duobus millibus SC quingenz tis omnis generis armatorum,cum Menippo SC Polyphate ducibus ad præfidium fociorum, profcótus ab Dymis per Achaiam, Bœotiamt^, Si Eubœam, decimis caftris Demetriadem in Theffaliam peruenit.Ibi alq maiorem afferentes tumultum nunttj occurrunuDardanos in Macedoniam effufos Oreftidem iam tenerc:ac defeendiffe in argeftæum campum:famam^ inter barbaros célébré effe-.Philippum occifum. Expeditione ea,qua cum populatoribus agri ad Sicyonem pugnauit:in arborem illatus impetu equi ad cminetem ramum cornu altcruni galcæ perfregit.id inuentum ab Ætolo quodam,perlatumcp in Ætoliam ad Scerdiletum,cui ootum erat inhgne galea:; famam interfedli régis uulgauit. Poff: profeclionem ex Achaiarez gis Sulpitius Æginâ claffe profcdlus cum Attalo fefe coniunxit. Achæi cum Æ.tolis,Elcisc^ baud procul Meffene profpera pugnam fecerunt. Attalus rex,Si P. Sulpitius Æginæ hyberz narunr. Exitu huius anni T.Quintius conful, didlatore comitioru ludorumcp faciendorum caufa dieffo L.ManlioTorquato,ex uulnere moritur.Altj Tareti,ak) in Campania mortuurn tradunt.Id quod nullo ante bello accidcratiduo confulcs fine memorado prælio interfeóli uc lut orbam rempublicâ reliquerant.Diólator Manlius magiftrum equitum C. Seruilium.qui turn aedilis curulis erat.dixit.Senatus quo die primum eft habitusdudos magnos facere diéla torem iuffinquos M.Æmylius prætor urbis,C.Flaminio,Cn.Seruilio cófulibus,fecerat:8i in quinquenniu uouerat.Tum didtator Si ludos fecit; Si in infequens luftrum uouit. Cæterum cum duo confulares exercitus tarn propc hoffe fine ducibus effent:omnibus alrjs omiffis,una præcipua cura patres,populumcp inceffit confules primo quoqj tempore creandi:uc eos pocifz fimum crearent: quorum uirtus (atis tuta à fraude punica effet. Cum toto eo bello damnofa præpropera ac feruida ingenia imperatorum fuiffent; turn eo ipfo anno confulcs nimia cupiz ditate conferendi cum hoffe manum in ncc opinatam fraudem lapfos effe. cæterum deos imz mortales mifertos nominis romani peperciffe innoxqs excrcitibus:temeritate confulum ipfoz rum capitibus damnaffe. Cum circunfpicerent patres quofnam confulcs facerent; longe ante alios cminebat C.Claudius Ncro.ei collega quærcbatur.Si uirum quidem cum egregium du cebant;fed promptioré,acrioremf^;quàm tempora belli poffularent;aut hoff is Annibal.tcm pcrandum acre ingenium eius moderato,Si prudenti uiro adiundto collega cenfebant.M.Li/ uius erat, mukis annis ante ex confulatu populi iudicio damnatus. quam ignominiam adeo tegre tulerat:ut Si rus migraret; Si per multos annos Si urbe, SC omni cœtu caterer hominum. odlauo ferme poff damnationem anno M.Claudius Marcellus, Si M. Valerius Lcuinus con fuies reduxeranteum in urbem.fed erat ueffe obfoleta,capillocp Si barba promiffa.præ fc rez ferens in uultu habitue^ infignem memoriam ignominiæ acceptæ. L.Vcturius,Si P. Licinius cenfores cum tonderc,Si fquallorem dcponere,8i in fenatum uenirc,fungit]^ alrjs publicis muz neribus cocgerunt.fed turn quoq; aut uerbo affentiebatunaut pedibus in fententiam ibando nee cognati hominis cum caufa M. Liuq Macati,cum de fama eius ageretun ffatem coegit in fenatu fententiam dicere. Turn ex tanto interuallo auditusconuertit ora hominum in fe:cauz famep fermonibus prebuinindigno iniuria à populo fadlam;magnoq? id damno fuiffc;quod tarn graui bello nec opera, nec confilio tab's uiri ufa refpub. cffet.C.Ncroni ncqj Q.Fabium, necj M.Valerium Leuinum dari collegas poffe: quia duos patritios crcari no liceret. eandem p p caufam

170 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E''c.' T E R T Î AE

caufam in T. Manlio effeîprætcrquàm quod recufafletdelatum cofulatum: recufaturuscp e(/ fct.cgrcgium parconfulum forc:fi M.Liuium C.Claudio colicgam adiunxiflenr. Nee popu/ lus mentionem eius rei ortam à patribuseft afpernatus.Vnus eam rem in ciuitatc, is,cui defe rebatur honos:abnuebat:leuitatem ciuitads aceufans. Sordidati rei non mifertos candida to/ gam inuito offcrrc.eodem honores.pœnasép congeri. fi bonum uirum ducerennquid ita pro malo.ac noxio damnaflcntCquid ita male credito priore confulatu,altcrum crederent Hæc, taliaep arguentem.ôi querentem caftigabant patres:ôi M.Furium memorates reuocatum de exilio patriam pulfum fede fua reftituiffc.ut parentum fæuitiam,fic patriæ patiendo ac feren/ do leniendam effe.Adnixi omnes cum C.Claudio M.Liuium confulem fecerunt. Poft diem tertium eius diet prætorum comitia habita. Prætores creati L. Portius Licinius,C, Manlius. A. amp;nbsp;C. Hoftilq Catones. Comttqs perfetftis, ludiscp faôtis.didator.ôi magifter equitum roagiftratu abicrunt. C.Terentius Varro in Hetruriam proprætor miftustutexea prouincia C.Hoftilius Tarentum ad eum exercitum iref.quem T.Quintiusconful habuerat.ÔC L.Man lius trans mare legatus iret; uiferetep, quæ ibi gererentur: fimul, quod Olympiæ ludicrum ea æftafe futurû crat:quod maximo cœtu Græciæ cclebrarctur: ut fi tuto per hoftem poftet:adi/ rct id concilium:ut qui Siculi bello ibi profugi, aut Tarétini ciues rclegati ab Annibale eftentî domos redirennfeirentep fua omnia fjs.quæ ante bellum habuiftent: reddere populum roma num. Quia periculofiiîimus annus imminere uidebatunneep confules in republica erannin confulcs defignatos omnes uerfi, quamprimu eos forcin' prouincias,amp; præfcifcere quam quis eorum prouinciam,quem hoftem haberet:uolebant. De reconciliatione etiam gratia: eorum in fenatu aólum efttprincipio fadlo à Q. Fabio Maximo* Inimicitiæ autem nobiles inter cos cranhamp; acerbiores casjndigniorcscp Liuio fua ealamitas fecerat: quod fpretum fe in ea form na credebat.itacp is magis implacabilis erat:0i nihil opus efle reconciliatione aiebat.’acrius K intentius omnia gefturos, timentes ne crefeendi ex fe inimico collegæpoteftas fierer.Vicit ta/ men authoritas fenatus; ut pofitis fimultatibus, communi animo confilioep adminiftrarent rempublica. Prouinciæ qs no permiftæ regionibus,ficut fupcrioribus annis.fed diuerfe extre/ mis Italiæ finibus.alteti aduerfus Annibalem Brutrj,Lucani,alteri Gallia aduerfus Afdruba/ lem,quem Alpibus appropinquate fama erandecrcta. Exercitum ex duobus, qui in Gallia, quitp in Hetruria efifennaddito urbano eligerctquem mallcfiqui Galliam eftèt fortitus. Cui Brutrj prouincia cucniftennouis legionibus urbanis fcriptis, utrius mallet cofulum prioris an/ ni exercitum fumeret.Relidtum autem à confule exercitum Q.Fuluius procoful acciperct:cicp in annum imperium effet.Si C.Hoftilio,cui pro Hetruria Taretum mutaucrant prouinciam; pro Tarento Capuamdegio una data eft:cui Fuluius proximo anno præfuerat. De Afdru/ balis aduentu in Italiam cura in dies crefeebat. Maftilienfium primum legati nuntiaucrant, cum in Galliam tranfgre{fum:ereóloscp aduentu eius,quia magnum pondus auri attulifle di ceretur ad mercedc auxilia conducenda:Gallorum ammos.mifti deinde cum rjs legati ab Ro ma Sex.Antiftius.Si M.Retiusad rem infpiciendam,rctulerant:mififte fe cum MaffiliefibuS ducibus:qui per hofpites eorum principes Gallorum omnia cxplorata referrent. pro comper/ to habere: Afdrubalem ingenti iam coaólo cxercitu proximo uere Alpeis traic(fturu:ncctum cum quicquam aliud morari: nifi quod claufæ hyeme Alpes effent. In locum M. Marcelli L. Aquilius Pætus augur crcatus:inauguratuscp. Et Cn.Cornelius Dolobclla rex facrorum inauguratus eft in locum M.Martqtqui biennio ante mortuus erat. Hoc codem anno Si lu/ ftrum conditum eft à cenforibus P. öempronio Tuditano,8i M. Cornelio Cethego. Cenfa ciuiumcapita cxxxvil millia C Si Vlil:minoraliquantonumerus:quamquiantebel/ lum fuerat.Eo anno primum.exquo Annibalin Italiam ueniffet: comitium tedium effe, me/ moriæ proditum eft:8i ludos Romanos femel inftauratos ab ædilibus curulibus Q. Metcl/ Io,5i C.Seruilio.Si plcbeqs ludisbiduum inftauratum eft ab Q. Manlio.Si M.Cæcilio Me/ tcllo ædilibus plcbis. Si tria figna ad Cereris ædem dederunt. Si louis cpulum fuit, ludorum caufa. Confulatum inde incunt C.Claudius Nero,Si M. Liuius iterum. qui,quia iam defi/ gnati prouinciasfortiti erannprætores lortiri iufterunt.C. Hoftilio urbana iuhfdidtio eucnitt addita

LIBER SEP TIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I7I

addita 52 pcrcgn'na:ut tres in prouincias exire poiTcnt. A.Hoftilio Sardinia.G. Manlio Sici/ lia.L.Portio Gallia cuenit.Summa legionum trium 52 X x ira per prouincias diuifa:utbinæ confulum cflennquatuor Hifpania haberentres prxTores binas,in Sicilia,in Sardinia,amp; Gab liæduas C.Terentius in Hetruriatduas Q. Fuluius in Brutqsidnas Q.Claudius circa Taren/ tum,52 Salentinos-.unam C. Hoftilius Tubulus Capuæ:duæ ürbanæ ut fcriberentur. primis quatuor legionibus populus tribunos creauit.in cæteras confules mifcrunt. Priuiquàm con/ fuies proficifcercnturinouendiale facrum fuiuquia Vcijs decœlo lapidaueratSub unius pro/ digqCut fît)mentionem alia quoq? nuntiata. Minturnis ædem louis,52lucum Maricar,item Atellæ murum,52 portam de cœlo tâôlam. Minturncnfes terribiliusquodeflet,adqciebanu fanguinis riuum in porta fluxifle. Et Capuæ lupus nodle portam ingreflus uigilem laniaue/ rat. Hæc procurata hoftrjs maioribus prodigia: 52 fupplicatio diem unüm fuit. 52 ex decreto pontifîcum iterum nouendialc inftanratum: quod in Armiluftro lapidibus uifum plucre. Li/ beratas religione mentes turbauit rurfus nuntiatum: Frufinone infantem natum elïe quadri/ mo paremmec magnitudine tam mirandum:quàm quod is quoq^, ut Sinueflæ biennio ante, incertus mas,an fœmina eflet,natus erat.Id uero arufpices ex Hetruria acciti fœdum ac turpe prodigium dicere:extorrem agro romano procul terræ contadlu alto immergcndum. uiiium in arcam condidere,prouedlumtç in mare proiecerunt.Dccreucre item pontificcs:ut uirgines ter nouenæ per urbem euntes carmen canerent.Id cum in louis Statoris æde difccrcnt condi/ turn ab Liuio poeta carmcnttaôla de cœlo ædes in Auentino lunonis Rcginæ.prodigiumc^ id ad matronas pertinere arufpices cum refpondiflbntî donocp diuam placandam efle:a:dili/ um curulium edidlo in Capitolium conuocatæ,quibus in urbe Roma,intrap decimum lapi/ dem ab urbe domicilia eflcnt: ipfæ inter fe quinqj 52 uiginti delcgerût:àd quas ex dotibus fli/ pem conferrent.inde donum pcluis aurea faótadatac^ in Auentintim: pure, caftecp à matro/ nis facrifîcatum. Confeftim ad aliud facrifîcium eidem diuæ ab decemuiris ediôta dies: cuiuS ordo talis fuit. Ab æde Apollinis boucs fœminæ albæ duæ porta Carmentali in urbem du/ dlæ: poft cas duo iîgna cuprcflea lunonis reginæ portabantur. tum feptem 52 uiginti uirgi/ nés longam indutæ ueftem carmen in lunoncm reginam canentes ibant, ilia tcmpcftate for/ fitan laudabile rudibus ingeniis,nunc abhorrens 52 inconditum:fi rcfcratur. uirginû ordinetiî fequebantur decemuiri coronati laurea,prætextatic^.à porta lugario uico in forum uenere.in foro pompa conftitit. per manus reffe data, uirgines fonum uocis pulfu pcdum modulantes inceflcrunt. inde uico Tu(co,Velabrocp per Boariumforum in cliuum publicum, atq? ædem lunonis reginæ perreôlum. ibi duæ hoftiæab decemuiris immolatæ: 52 iîmulachra cuprcflea in ædem illata. Drjs riceplacatis,deledtum cofules habebant acrius,incentiusqp,quàm prio/ ribus annis quifquam meminerat habitum. nam 52 belli terror duplicatus noui hoftis in Ita/ liam aduentu:ô2 minus iuuétutis erat:unde feriberent milites, itaq; colonosetiam maritimos, qui facrofanôlam uacationem dicebantur habere:dare milites cogcbant.quibus reeufantibus edixere in diem certam:ut quo quifq; iure uacationem habcrct:ad fenatum deferret. Ea die hi populi ad fenatum ucnerunt;Hofticnfls,Alfîenlîs,Antiâs,Anxurâs,Minturncnlîs,SinueP fanus, 62 à fupero mari Seneniîs. Cum uàcationes fuas quifq? populus recitaret: nullius, cum in Italia hoftis eflet:præter Antiatcm,Hoftienfemcp,uacatio obferuata eft. earumtp colonia/ rum iuniores iureiurando adadlitfupra diestriginta non pcrnoôlaturos fc extra mœnia colo/ niæ fuæ:donec hoftis in Italia eflet.Cum omnes cenferent:primo quoq^ tempore confulibus eundum ad bellum:(nam 62 Afdrubali occurrendum efle defeendenti ab Alpibus: ne Gallos Cifalpinos, ne'ue Hetruriam ereôlam in fpem rerum nouarum folicitaret: 62 Annibalcm fuo proprio occupandum bello,necmergeretex Brucf)s:atq? obuiam fratri ire poftet) Liuius cun/ cftabacur.parum fidens fuarum prouinciarum exercitibus. collegam ex duobus confularibus egrcgfjs exercitibus,62 tertio,cui Q.Claudius Tarctipræeftcf.cletftionem haberc. intuleratcp tncntionem de Volonibus reuocandis ad flgna. Senatus libcram poteftatem confulibus fe/ cit,62 fupplendi unde uellcnt!52 eligendi de omnibus exercitibus,quos uellent: permutandit^ 52 ex prouincr}s,quos è republica cenferent efle:traducendi, Ea omnia cum fumma concordia

PP 1 confu/

17t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AE

confuîum adla.VoIoncS in undeuicc{îmam,amp; uicenmam Icgiones fcnpti.magni roboris auxi lia ex Hifpania quoq; à P, Scipione Liuio mifla quidam ad id bellum authores funt, octo millia Hifpanorum,Gallorumc^:ôi duo millia de legionibus militumtequitumcç mille oôlin gentos.miftos Numidas,Hifpanoscp.M.Lucretium bas copias nauibusadduxifle^ôJ fagitta riorum, fiinditorumcp ad quatuor millia ex Sicilia C. Manlium mififle. Auxerunt Romæ tumultum literæ ex Gallia miflæ ab L, Portio prætore; Afdrubalem mouifle ex hybernis:Ô2 iam Alpes tranfire:oôto millia Ligurum confcnpta,armatac]^: cciunduraqp fe tranfgreflo in Italiam eflemiß mitterctur in Ligures, qui eos bcllo occuparet. fe cum inualido exercitu,quo/ ad tutum putaret:progreflurum.Hæ literæ confules raptim confeôto delcôlu maturius.quàm conftitueranc,exire in prouincias coegcrunt:ca mente: ut uterc^ hoftem in fua prouincia con/ tineret:neqj coniungi,autconferre in unum uires pateretur. Plurimum in earn rem adiuuitpz pinio Annibalis:quod etfî ea æftate traniîturû in Italiam fratrcm crediderat:recordando quæ ipfe in tranfitu nunc Rhodani,nunc Alpium cum hominibus.lociséç pugnando per quinque menfes exhaufiflet: haudquaquam tam facilem, maturum^ tranfitum expedabat, ea tarz diusmouendi ex hybernis cauia fuit. Cæterum Afdrubali amp;nbsp;fua, ôi aliorum fpe omnia celez riora,atcç cxpeditiora fuere.non enim reccpcrunt modo Aruerni eum: deincepscj? aliæ galliz cæ.atcp alpinæ gentes-.fedetiam fecutæ funt ad bcllum;ôi cum per munita pleraq; tranfitu fra tris,quæ antea inuia fuerant:dücebat:tum ctiara duodecim annorum afluetudinc perufjs Alz pibus fadtis,inter mitiora iam hominum tranfibat ingénia, inufitati nancç antea alienigenis, nec uidere ipfi aduenam in fua terra afTucti, omni generi humano infocialcs erant: amp;nbsp;primo ignari quo Pœnus pergeret,fuas rupes, fuaép caflelia, ÔC pecorum hominumcp prædam peti crediderant.fama deinde punici belli, quo duodccimum annum Italia urebatun fatis edocuez ratîuiam tantum Alpeisefife:duaspræualidas urbes,magno inter fe maris terrarumcp fpatio difcretas,de imperio,ôi opibus certare.Hæ caufæ apcruerant Alpes Afdrubali.Cæterû quo J celeritate itineris profetftum erat: id mora ad Placentiam, dum fruftra obfidet magis, quàtn oppugnatæorrupit. Crediderat campeftris oppidi facilem expugnationcm clïe: Si nobilitas coloniæ induxerat eum, magnum fe excidio etus urbis terrorem cætcris ratum inieélurum. Non ipfum folum ea oppugnatio impedfjt: fed Annibalem poft famam tranfitus eius tanto fpe fua celeriorem, iam mouentem ex hybernis, continucrat. quippe reputantem non folum quàm lenta urbium oppugnatio cftet.fed etiam quàm ipfe fruftra eandem illam coloniam ab Trebia uidtor regreftus tentaftet. Confules diuerfis itineribus profcôli ab urbe uelut in duo pariter bclla,diftenderant curas hominum: fimul recordantium, quas primus aduentus An/ nibalis intuliftet Italiæ clades:fimul,cum ilia angeret cura:quos tam propitios urbi attp impe/ rio fore deos:ut eodem tempore utrobiq; refpublica profpcre gereretur:aduerfa fccundispen fando,rem ad id tempus extracftam efle.cum in Italia ad Thrafimenum,amp; Cannas præcipi/ taflet romana refpublica: profpera bella in Hifpania prolapfam earn ercxifle. poftea cum in Hifpania alia fuper aliam clades,duobus egregqsducibus amiflis.duos excrcitusex parte dez leflet-.multa fecunda in Italia, Siciliacç gcfta quaflatam rcmpublicam exccpiffe: Si ipfum in/ teruallum loci,quod in ultimis terrarum oris alterum bellum gereretunfpatium dedifle ad re/ fpirandum. nunc duo bella in Italia accepta, duos cclcberrimi nominis duces circunftare ur/ bem Romam:amp; unum in locum totapericuli molem,omnc onus incubuifle. qui eorum prior uicifletu'ntra paucos dies caftra cum altcro iunóturum. Terrcbat Si proximus annus lugu/ bris duorum confulum funeribus. His anxfj curis homines digredientes in prouincias con/ fuies profecuti funt.Memoriæ proditum eft:plenum adhuc ira in ciues M.Liuium ad bellum proficifcentem monenti Q.Fabio,ne priufquam genus hoftium noflct: temere manum conz fereret:refpondifle:ubi primum hoftium agmen confpcxiflet:pugnaturum.cum quæreretur: quæ caufa feftinandi eflenaut ex hofte egregiam gloriam,inquir, aut ex ciuibus uiótis gaudi/ um,meritum certCietfi non honcftum,capiam. Priufquam Claudius conful in prouinciam ueniret: per extremum finem agri Larinatis ducentem in Salentinosexercitum Annibalem cum expeditis cohortibus adortus C. Hoftilius Tubulus incompofito agmine terribilem tu/

multum

LIBER S E P T I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;175

mukutn intulit. Ad quatuor millia homi'num occidit-, nouem ßgna militaria cepit. Moue/ rat ex hybernis ad famam hoftis Q; Claudius: qui per urbes agri Salentini caftra difpoßta habcbat, Itaq? ne cum duobus exercitibus fîmul confligeret Annibai: nocte caftra ex agro Tarentino mouit: atq^ in Brutios conceflic. Claudius in Salentinos agmen conuertit. Hofti/ lius Capuam petens, obuiusad Venufiam fitconfuli Claudio. Ibi ex utroqj exercitu eleóla peditum quadraginta millia:duo millia Si quingenti equites:quibus conful aduerfus Anniba lern rem gereret.reliquas copias Hoftilius Capuam ducere iuflus:ut Q. Fuluio proconfuli tra derer. Annibai undiq? contradlo exercitu, quem in hybernis, aut in præfidrjs agri Brutrj ha/ buerauin Lucanos ad Grumentum uenit, fpe recipiendi oppida: quæ per metum ad Roma/ nos defeciftcnt.eodem à Venufia conful Romanus exploratis itineribus contendic:amp; mille fe rè ôi quingentos paftus caftra ab hofte locat.Grumcnti mcenibus prope iunólum uidcbatur Pcenorum uallum.quingenti paftus erant inter caftra Punica,ac Romana. interiacebat cam/ pus:colles imminebant nudi,(inift:ro lateri Carthaginenfium,dcxtro Romanorum,neutri fu/ fpc(ft:i:quod nihil (yluæ,neq; ad inßdias latebrarum habebant. In medio campo ab ftationi/ bus procurfantes ccrtamina haud fatis digna diólu ferebant. Id modo Romanum quærere apparebaune abire hoftem pateretur. Annibai inde euadere cupicns, totis uiribus in acicth defcendebat. Tum conful ingenio hoftis ufus, quo minus in tarn apertis collibus timeri infi/ diac poterant: quinlt;^ cohortibus additis quinq^ manipulis.noólc iugum fuperare, öi in auer/ fis uallibus conßdere iubenexurgendi tempus ex inßdrjs,Si aggrediendi hoftem,T. Claudi/ um Afellum tribunum militum,ö£ P.Claudium præfedtum fociûm edocet:quos cum rjs mit/ tebat. Ipfe luce prima copias omnes peditum, equitumcß in aciem eduxit. Paulo poft amp;nbsp;ab Annibale ßgnum pugnæ propoßtum eft: clamorcp in caftris ad arma difcurrcntium eft fub/ latus, inde eques. pedesc^ certätim portis mere: acpalati per campum properare ad hoftes. Quos ubi effufos conful uidet:tribuno militum tertiæ legionis C. Aurunculeio imperat: ut e/ quites legionis quanto maximo impetu poftit,in hoftem emittat. ita pecorum modo incom/ pofitos toto paftim fe campo fudifte:ut fterni,obteric^:priufquàm inftmantunpoftînt. Non/ dum Annibai è caftris exierat:cum pugnantium clamorem audiuit. itat^ excitus tumultu ra/ ptim ad hoftem copias agit.Iam primos occapauerat équités terror.peditum etiam prima le/ gto,öi dextra ala prælium inibant.incompoßti hoftes, ut quenque aut pediti, aut equiti cafus obtulit: ita conferunt manus. crefcitpugna fubßdqs: öi procurrcntium ad certamen numero augctur.pugnantesc^ (quod niß in uetere exercitu, amp;: duci ueteri haud facile eft) inter tumul/ mm,ac terrorem inftruxiftet Annibahni cohortium,ac manipulorum decurrentium per colles clamor ab tergo auditus metum,ne intercludcrentur à caftris: inieciftet. Inde pauor incufius: amp;nbsp;fuga paftim fieri cœpta eft.minorcß cædes fuitrquia propinquitas caftrorum breuiorem fu/ gam perculßs fccit.equitcs enim in tergo inhærebant:in tranfuerfa latera inuaferant cohortes fecundis collibus uia nuda ac facili decurrentes. tarnen fupra oefto millia hominum occifa: fu/ pra feptingentos capti:ßgna militaria nouem adempta.elephanti etiam, quorum nullus ufus in repentina actumultuaria pugna fuerat:quatuor occiß:duo capti.Romanorum fociorumq^ ducenti ceciderunt. Poftero die Pœnus quieuit. Romanus in aciem copijs dueftis, poftea/ quam neminem figna contra efterre uidit: fpolia legi cæforum hoftium, amp;nbsp;fuorum corpora collata in unum fepeliri iuftit.inde infequentibus continuis diebus aliquot ita inft itit portismt propc inferre ßgna uideretur.donec Annibai tertia uigilia crebris ignibus tabernaculislt;ç,quà pars caftrorum ad hoftes uergebat: Si Numidis paucis, qui in uallo portiscß fe oftenderent: reli(ftis,profe(ftus,Apuliam petere intendit. Vbi illuxit: fucceftit uallo Romana acies. ÔC Nu/ midæ ex compoßto paulifper in portis fe,uallocp oftentauere: fruftraticç aliquandiu hoftes, citatis equis agmen fuomm aftequuntur. Conful ubi ßlentium in caftris, Si ne paucos qui/ dem, qui prima luce obambulauerant: parte ulla cernebat: duobus equitibus fpeculatum in caftrapræmiftîs,pofteaquamtutaomnia fatisefte exploratumeft:inferrißgna iuffit.tan/ tumcp ibi moratus,dum milites ad prædam difcurrcrent-.receptui deinde cecinit-.multoc^ an/ te noétem copias reduxit. Poftero die prima luce profedus, magnis itineribus famam K uc/ pp 5 ftigia

174 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AB

ftigîa agminis feqücns, baud procul Venufia hoftcm aflequitur. Ibi quolt;^ tumultuaria pu' gna fuic.fupra duo millia Pœnorum cæfa. Inde notÆurnis.montanisc^ itineribus Pœnus,ne locum pugnandi daret: Metapontum petqt. Hanno inde (is enim præfidio eius loci præfue/ rat) in Brudos cum paucis ad exercitum nouum comparandum miflus. Annibal copijs eius ad fuas additis,Venufiam retro quibus uenerat itineribus repetif.atq? inde Cannufîum pro/ cedit. Nunquam Nero ueftigqs hoftis abftiteranôd Q.Fuluium,cum Metapontum ipfe pro/ ficifcereturan Lucanos, ne regio ea fine præfidio eflet; accerfierat. Inter hæc ab Afdrubale, poftquàm à Placentiæ obfîdione abfceiïit;quatuor Galli equites,duo Numidæ cum literis ad Annibalem miffi.cum per medium hoftem totam fermé longitudinem Italiæ emenfi effent; dum Metapontum cedentem Annibalem fequuntur; incertis itineribus Tarentum delati, à uagis per agros pabulatoribus Romanis ad Q.Claudium proprætorem deducuntur. Eum primo incertis implicantes refponfis, utmetus tormentorum admotus fateri uera coegitædo/ cuerunnliterasfeab Afdrubale ad Annibalem ferre.Cum rjs literis,ficut erantfignatis L.Vir ginio tribuno militum ducendi ad Claudium confulem traduntur. duæ fimul turmæ Samni/ turn præfidrj caufa miffæ. Qui ubi ad confulem peruenerunt: literætp lecflæ per interpretem font; amp;nbsp;ex captiuis percunôlatio faôta; turn Claudius non id tempus elle rcipublicæ ratus, quo confilqs ordinarrjs prouinciæ fuæ quifcß fînibus per exercitus fuos cum bofte deftinato ab fenatu bellum gereret; audcndum,ac nouâdum aliquid improuifumjnopinatumq?, quod cœptum non minorem apud ciues.quàm hofteis terrorem faceret: perpetratum inmagnam lætitiam ex magno metu uerteret: literis Afdrubalis Romam ad fenatum miftis, fimul amp;nbsp;ip/ fos patres confcriptos quid pararet, edocet: ut cum in Vmbria occurfurum fe Afdrubal fratri fcribat: legionem à Capua Romam accerfant: deleôtum Romæ habeant: exercitum urba/ num ad Narniam hofti opponant. Hæc fenatui fcripta. Pfæmiffi inde per agrum Larina/ tem, Marrucinum, Ferentinum, Prætutianum, quà exercitum duôturus erat: ut omnes ex a/ gris urbibuscç commeatus paratos militi ad uefcendum in uiam deferrent:cquos,iumcntacp alia producerent; ut uebiculorum feftîs copia effet, ipfe de toto exercitu ciuium, fociorumi^ quodroboris erat.delegit; fexmillia peditum, 8£ milleequites.pronuntiat: occupare fein Lu/ canis proximam urbem, Punicumcp in eapræfidfom uelle;utad iter parati omnes effent. Profcótus node flexit in Picenum. Et confol quidem quantis maximis itineribus poterat, ad colicgam ducebat: relido Q.Tatio legato:qui caftris præeffet. Romæ baud minus ter/ roris, ac tumultus erat; quam fuerat biennio ante: cum caftra Punica obieda Romanis mce/ nibus, portisép fuerant. neque fan's conftabat animis; tarn audax iter confulis laudarent; ui/ tuperarent ne. apparebat ( quo nihil iniquius eft ) ex euentu famam habiturum. Caftra Œ Annibalem hoftem relida fine duce cum exercitu;cui detradum foret omne,quod ro/

quod floris fueranôi confulem in Lucanos oftendifte itencum Picenum, amp;nbsp;Galliam pc terencaftra relinquentem nullaaliare tutiora,quamerrore hoftis; qui ducem inde, atqj exer/ citus partem abefte ignoraret. Quid futurum;fi id palam fiatC amp;nbsp;aut infequi Neronem cum fex millibus armatorum profedum Annibal toto exercitu uelitC aut caftra inuadere prædæ relida,fine uiribus, fine imperio, fine aufpicio C Veteres eius belli clades, duo confules proxi/ mo anno interfcdi terrebant. amp;nbsp;ea omnia accidiffe: cum unus imperator, unus exercitus ho/ ftium in Italia effet.nunc duo bella Punica fada; duos ingentes exercitus,duos prope Anni/ bales in Italia effe. quippe Si Afdrubalem patre eodem Amilcare genitum, æque impigrum ducem, per tot inHifpania annos Romano exercitatum bello, gemina uidoria infignem, duobus exercitibus cum clariftimis ducibus deletis. nam itincris quidem celeritate ex Hifpa/ nia, concitatis ad arma Gallicis gentibus, multomagis quam Annibalem ipfum gloriari pof/ fe. quippe in fjs locis bunc coegiffe exercitum; quibus ille maiorem partem militum fame, ac frigore, quæ miferrima mortis genera fint; amififfet. Adijciebant ctiam periti rerum Hifpa/ niæ;haud cum ignoto duce C. Nerone congreffurum:{ed quern in faltu impedito dcprehen/. fus forte baud fecus, quam puerum; confcribendis fallacibus conditionibus pacis fruftratus clufiffet.Qmnia maiora etiam uero præfîdia hoftium, minora fua,metu interprété fempcr in dete/

LIBER S E P T I AI V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* 7 5

détériora inclinato, ducebant* Nero poftquàm tantum interualli ab bofte feccrat: ut dete. gi confilium fatis tutum eftet: paucis milites alloquitur» Negat ullius conGlium iropcrato ris in fpeciem audacius, re ipfa tutius fuifteiquàm fuum. Ad certam eos fe uióloriam ducere. quippe ad quod bellum collega non antequàm ad fatietatem ipfîus peditum atque equitutn datæ ab fenatu copiæ fuiftent,maiores, inftruôliorescp: quàm fi aduerfus ipfum Annibalem irct: profeôlus fit:eô ipfos, quatuncunque uirium momentum addiderint: rem omnem incliz naturos.auditum modo in acie,(nam ne ante audiretur.daturum operam)alterum confulem, K alterum exercitum aduenifle, baud dubiam uiôloriam faólurum. Famam bellum confîcez rc:SC parua momenta in fpem, metum^ impellere animos. Gloriæ quidem ex re bene gefta partæ frudtum propè omnem ipfos laturos. Semper quod poftremum adieôlum fit: id rem totam uideri traxifle. Cernere ipfos: quo concurfu, qua admiratione, quo fauore hominum »ter fuum celebrctur. Et Hercule per inftrudla omnia ordinibus uirorum, mulierumcp un/ diqj ex agris effuforum inter uota,^ preces,ÔC laudes ibant.illos præfîdia reipublicæ.uindices urbis Romæ imperrjqj appellabant.in illorum armis, dexteriscp fuam. Si liberorum fuorum falutcm aclibertatcm rcpoiitam efie.dcos,dcasi^ precabantunut illis fauftum itcr.felixc^ pu gna.matura ex hoftibus ui^ftoria eftcnSi damnarentur ipfi uotorum:quæ pro ijs fufcepilTent: ut quemadmodum nunc foliciti profequerentur eosiita paucos poft dies læti ouantibus uidto ria obuiam irent. Inuitare inde pro fc quifque: amp;nbsp;offcrrc:ôi fatigare precibus: ut quæ ipfisu’u/ tnentisq^ ufui effent: ab fe potiflïmum fumerent, benigne omnia cumulata dare. Modeftia certare milites:nequid ultra ufum neceffarium fumerent.nihil morarnnecab fignis fubfiftere. cibum capientes diem ac nodtem ire: uix quod fatis ad naturale defyderium corporum eftet, quieti dare. Et ad collegam præmiftî erannqui nutiarent aducntû:percun(ffcarcnturcp:clam an palàm,interdiu,ac nottu uenire fefe uellcnijfdem an alijs confidcre câftris. Noéle clam in/ gredi melius uifum eft. Teftera per caftra ab Liuio confule data erat; ut tribunus tribunum, ccnturio centurionem,eques equitem,pedes peditem acriperct.necç enim dilatari caftra opus efte: ne hoftis aduentum alterius confulis fentiret. Si coartatio plurium in angufto tendenti/ um facilis futura erat:quod Claudianus exercitus nihil fcrè, præter arma.fecum in expeditio/ nem tulerat. Cæterum in ipfo itinere auiftum uoluntarijs agmen erat. offèrentibus fefe ultro Si ueteribus militibus, perfundtis iam militia: Si iuuenibus: quos certatim nomina dantes, fi quorum corporis fpecies, roburq? uirium aptum militiæ uidebatur: confcripferat. Ad Se/ nam caftra alterius confulis erant.quingentos inde fermé paftus Afdrubal aberat. Itaq? cum iam appropinquaret: tedlus montibus fubftitit Nero : ne ante nodlem caftra ingrederetur. Silentio ingreftî, ab fui quifque ordinis hominibus in tentoria addudti.cum fumma omni/ u;n lædda hofpitaliter excipiuntur. Poftero die concilium habitum:cui ôi L. Portius Licini/ us prætor affuit, Caftra iundta confulum caftris habebat: amp;nbsp;ante aduentum eorum per lo/ ca alta ducendo exercitum. cum modo infideret anguftos faltus: ut tranfitum clauderet: mo/ do ab latere, aut ab tergo carperet agmen: ludificatus hoftem omnibus artibus belli fuerat, is tum in concilio aderat. Multorum eo inclinabant fentcntiæ: ut, dum feffum uia ac uigi/ Irjs reficeret militem Nero: fimul Si ad nofcendum hoftem paucos fibi fumeret dies: tempus pugnæ diffèrretur. Nero non fuadere modo, fed fumma ope orare inftitit: ne confilium fuum, quod tutum celeritas feciftet: temerarium morando facerent. Errore, qui non diutur/ nus futurus eftet:uelut torpentem Annibalem, nec caftra fua fine duce relidta aggredi: necad fcquendum fe iter intendifte. antequàm fe moueat: dcleri exercitum Afdrubalis pofte: redi/ recß in Apuliam. Qui prolatando fpatium hofti det: eum Si ilia caftra prodere Annibali: Si aperire in Galliam icer:ut per otium,ubi uelit.Afdrubali coniungatur.Extemplo fignum dan/ dum: SC excundum in aciem: abutendumc^ errore hoftium abfentium,præfentiumcp: dum net^ illi fciant cum paucioribus, nec hi cum pluribus, Si ualidioribus rem efte. Concilio di/ mifto, fignum pugnæ proponitur: confeftimcp in aciem procedunt. lam hoftes ante caftra inftrutfti ftabant. Moram pugnæ attulit: quod Afdrubal proueótus ante figna cum paucis equitibus fcuta uetera hoftium notauit: quæ ante non uiderat: Si ftrigoßoresequos. multitu/

pp 4, doquoqj

176 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» TERTIAE

do quo(^ maior foîita uifà eft.Sufpicatus id quod erat.receptui propere cccinitac mifît ad flu men,unde aquabantunubi amp;nbsp;excipi aliqui poflent,6C notari oculis; fi qui forte aduftions colo ris,ut ex recenti uia,eflent.fimul circumuehi procul caftra iubenfpecularicß: num audlum ali/ qua parte fit uallum:ôi utattendant:femel,bisne fignum canat in caftn's. Ea cum ordine om/ nia relata eflenucaftra nihil auóla errorem faciebant.Bina erant: ficutante aduentum confu/ lis altcrius fuerant:una Liuqtaltera L.Portrj.neutris quicquam, quo latius tenderetur: ad mu/ nimenta adieólum, Illud ueterem ducem, afluetumcp Romano hofti mouit:quod femel in prxtorijscaflris fignum, bis in confularibus referebant cecinifle, duos profeëfô confutes efle» Kquonam modo alter ab Annibale abfce(Tiflet,cura angebat.minime id,quod erat,fufpicari poterantantæ rei fruflratione Annibalem elufum:ut ubi dux, ubi exercitus eflet; cum quo ca/ ftra collata habuerit: ignoraret. profeólo baud mediocri clade abfterritum, infequi non au/ fum. magnopere uereri: ne perditis rebus ferum ipfeauxilium ueniflet: Romanise]^ eadem iam fortuna in Italia,quæ in Hifpania effet, interdum literas fuas ad eum non perueniffe, ere/ dere:interceptiscp qs, confulem ad fefe opprimendum acceleraffe. His anxius cun's, extindtis ignibus,uigilia prima dato figno,ut taciti uafa colligerent: figna efferri iuffit. In trepidatione, Ô4 nodturno tumultu duces parum intend iter afferuare, alter in deftinatis iam inde ante ani/ mo latebris fubfedinalter per uada nota Metaurum flumcn tranauit. Ita defertum à ducibus agmen primo peragros palatur: feflic^ aliquot fomno, ac uigilfjs fternunt corpora paflim: atcç infrequentia relinquunt figna. Afdrubal dum lux uiam oftenderet: ripa fluminis figna ferri iubet. amp;nbsp;per tortuofi amnis finus flexust^ cum errore uolucns baud multum proceffif/ fet:ubi prima lux tranfitum opportunum oftendiffet:trafiturus erat.fed cum,quantum à ma/ ri abfeedebat: tanto altioribus coercentibus amnem ripis, non inueniret uada: diem teren/ do fpatium dedit ad infequendum fefe hofti. Nero primum cum omni equitatu adueniu L. Portius deinde affecutus cum leui armatura. Qui cum feffum agmen carperent ab omni parte: incurfarentqp: Si iam omiffo itinere, quod fîigæ fimile erat: caftra metari Pœnus in tu/ mulo fuper fluminis ripam uellet: aduenit Liuius peditum omnibus copqs, non itineri mo/ do,fed ad conferendum externploprælium tnftrudl:is,armatisc]^. Sed ubi omnes copias con/ iunxerunt: direólac]^ acieseft: Claudius dextro in cornu, Liuius ab finiftro pugnam inftruit: media acies prætori tuenda datur. Afdrubal omiffa munitione caftroru, poftquam pugnan/ dum uidinin prima acie ante figna elephatos collocat:circa eos IxUo in cornu aduerfus Clau/ dium Gallos opponit: baud tantum cis fidens: quantum ab hoftc timeri eos credebat. ipfe dextrum cornu aduerfus M. Liuium fibi, atc^ Hifpanis, Si ubi maxime in ueterc milite fpem habebat: fumpfit. Ligures in medio poft elephantos pofiti. fed longtor, quàm latior acies c/ rat.Gallos prominens collis tegebat. Ea frons, quam Hifpani tenebant: cum finiftro Roma/ norum cornu concurrit. dextra omnis acies extra prælium eminens ceffabat. collis oppofitus arcebat: ne aut à fronte, aut ab latere aggrederentur. Inter Liuium, Afdrubalemt^ ingens contraótum certamen erat: atroxeç cædes utrinque edebatur. ibi duces ambo: ibi pars maior peditum, equitumq^ Romanorum: ibi Hifpani, uetus miles, pcritusc^ Romanæ pugnæ : Si Ligures, durum in armis genus, eodem uerfi elephanti: qui primo impetu turbauerant ante/ fignanos: Si figna mouerant loco: deinde crefeente certamine Si clamore, impotentes iam re/ gi,inter duas acies uerfari, uelut incerti quorum effent: baud diftîmiliter nauibus fine gubcr/ naculo uagis.Claudius,quid ergo præcipiti curfu tarn longum iter emenfi fumus C clamitans militibus, cum in aduerfum collem fruftra figna erigere conatus effet : poftquàm ea regione penetrari ad hoftem non uidebat poffe: cohortes aliquot fubdudlas c dextro cornu, ubi fta/ tionem magis fegnem, quàm pugnam futuram cernebat: poft aciem circunducit; Si non ho/ ftibus modo,fed etiam fuis inopinantibus.in finiftrum hoftium latus incurrit: tantaé]^ celeri/ tas fuit: ut cum oftendiffent fe ab latere: mox in terga iam pugnarent. Ita ex omnibus parti/ bus: ab fronte, ab latere, ab tergo, trucidantur Hifpani, Ligurescp: Si ad Gallos iam cædes peruenerat. Ibi minimum certaminis fuit, nam Si pars magna ab fignis aberant, noótc dila/ pfi, ftratiq^ fomno paffim per agros: Si qui aderant: itinere ac uigilrjs feffi, intolerantiffima laboris

LIBER SEPTI MVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;77

laboris corpora,uix arma humcris geftabant. Et i'am diei medium eranfîtisép, calot hian/ teis cædcndos,capicndoscp affanm præbebat.Elcphanti plures abipiis redloribus, qua'm ab hoftc intcrfcdb. fabrile fcalprum cum mallco habebant. id, ubi fæuire belluæ, ac ruere in fuos coepcrant: magifter inter aures pofitum ipfa in compage, qua iungitur capiti ccruix: quanto maximo poterat idlu, adigebat. ea celcrrima uia mortis in tantæ molis bcilua inuen/ ta cratiubi regendi fpem ui uiciflet.primusq^ id Afdrubal inftituerat: dux cum fa?pe alias me morabilis,tum ilia præcipue pugna.ille pugnantes hortando, paritercp obeundo pericula.fu/ ftinuitulle feffos,abnuentcisc^ tædio K labore, nunc precando,nunc caftigando accendit: ille fugientes reuocauit, omi(Tamc]j pugnam aliquot locis reftituit. poftrcmo cum baud dubia fortuna hoftium eflet: ne fupereflct tanto exercitui fuum nomen fecuto: concitato equo fc in cohortcm Romanam immifit. ibi, ut patreAmilcarc, ÔC Annibale fratre dignum cratipu/ » gnans cccidir. Nunquam eo bello una acie tantum hoftium interfedtum eft. rcdditacp æqua Canncnfi clades ucl ducis,ucl cxercitus interitu uidebatur. Quinquaginta fex millia hoftium occifaicapta quinq; millia Si quadringenti. Præda magna alia tum omnis generis, turn auri etiam,argentiqs.ciuium etiam Romanorum,qui capti apud hoftes erant: fupra quatuor mil/ lia capitum recepta.id folatrj fuit pro amiftis eo prælio militibus. nam haudquaquam incruen ta uicloria fuit.odlo ferme millia Romanorum,fociorumq5 occifa.Adeocpetiam uidtores fan guinis, cædiscp ccperat facietasiut poftero die,cum eftet nuntiatum Liuio confuli: Gallos Ci/ falpinos,Ligurcsc^,qui aut prælio no affuiftennaut inter cædem eftiigiftcnt: uno agmine abi/ re (îne certoduce,fine (ignis,fine ordine ullo, aut impcriorpofte, ß una cquitum ala mitratur: omnes delcri;fupcrftnt,inquit,aliqui nuntij Si hoftium cladis.Si noftræ uirtutis. Nero ea no/ (ft:e,quæ fecuta eft pugnam:citatiorc,quam inde ucnerat,agmine die fcxta ad ftatiua fua,af q; ad hoftem perucnit. Iter eius frequentia minore, quia nemo præceftèrat nuntius-, lætitia uero tanta,uix ut compotes mentium præ gaudio eflènt-.celebratum eft. Nam Romæ neuter ani mi habitus fatis dici.enarraricp poteft: nee quo incerta expedtatione euetus ciuitas fuerat: ncc quo uidhoriæ famam acceperit. Nunquam per omnes.dies, ex quo Claudium confulem pro/ fcdlum fama attulit: ab orto foie ad occidentem, aut fenator quifquam à curia, atqj ab magi/ ftratibus abfceftittaut populus è foro.Matronæ,quia nihil in ipßs opiseratiin prcces,obtcfta tioncsep uerfæ,per omnia dclubra uagæ fupplicrjs, uotisep fatigare deos. Tam follicitæ ac fufpcnfe ciuitati fama incerta primo accidit: duos Narnienfes équités in caftra, qux in fauci/ bus Vmbriæ oppoftta eranttuenifte ex prælio nuntiantes: cæfos hoftes.Si primo magis auri/ bus,quàm animis id acceptum erat:utmaius,Iætiuscp:quàm quod mente capere, aut fatis ere dere poftennSi ipfa celeritas fidem impediebatiquod biduo ante pugnatum diccbatur.litcræ deinde ab L.Manlio Acidino miftæ ex caftris afferuntur de Narnicnfium equitum aduentu» Eæ literæ per forum ad tribunal perlatæ fenatu curia exciuerunt; tantoep certamine ac tumul/ tu populi ad fores curiæ concurfum eftiut adirc nuntius non pofletitrahereturcp à percundf an tibus,uociferantibuscp:utin roftris,priufquàm in fenatu literæ recitarentur. tandem cum fum motijSi coercin' à magiftratibus fuerunt-.difpenfaricp lætitia inter impotentes eius animos po tuinin fenatu primum,deinde in concione literæ rccitatæ funnSi pro cuiufq] ingcnio,aliis iam certum gaudium,alqs nulla ante futura fides eranquàm legatoscófulum,uel litcras audiftent. Ipfos deinde appropinquate legatos allatum eft. Tunc enimuero omnis ætas currere obuij: primus quifq? oculis,auribuscp haurire tantum gaudiu cupientes. Ad Miluium ufq? pontem contincns agmeperuenit.Legati erant L.Veturius Philo,P.Licinius Varus,Q.Cæcilius Me tellus.Circufufi omnis generis hominum frequentia in forum peruenerunt.-cum alfi ipfos,3!i} comités eorum.quæ adta eftent,percundtarentur-.6i ut quifq; audieranexercitum hoftium,im peratoremcp occifum-.legiones romanas incolumes, faluos confules efle:extemplo alfjs porro impertiebantgaudium fuum.Cum ægre in curiam peruentum elfen mültoægrius fummota turba.nc patribus mifcereturiliteræ in fenatu recitatæ funt.inde introdutfti in concione legati, L.Veturius literis recitatis ipfe planius omnia, quæ aóta erannexpofuincum ingenti aflenfu, poftremo etiam clamore uniuerfæ concionis; cum uix gaudium animis caperenr. Difeurfum inde

178 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AE

inde ab aiqs circa templa deüm:ut graces agcrcnt:ab alqs domostut coiugibusjiberiscjj tarn lætum nuntium impertirent.Senatus.quod M.Liuius,öi C.Claudius confules incolumiexer citUjducem hoftiutn,legioncscpoccidiirent:fupplicationcm in triduum decreuit. Eam fuppli' cationem C.Hoftilius prætor pro cocione cdixit.celebrata à uiris.fceminiscp eft.Omnia rem pla per totum triduum æqualem turbam habuereicum matronæ ampliffima uefte cum libe/ ris, perinde.ac fi debellatum forenomni folutæ metu dcis immortalibus grates agerenc. Sta/ tum quocç ciuitatis ea uióloria mouit: ut iam inde baud fecus.quàm in pace, res inter fe con/ trahere,uendendo,emendo,mutuum dando,argentum crcditu folucndo,audercnt. C.Clau dius conful cum in caftra rcdilTet:caput Afdrubalis.quod feruatum cum cura attulerauprofjci ante hoftium ftationesicaptiuosc^ Afros uindtos.ut erant, oftendi: duos ctiam ex qs folutos ire ad AnnibaIem:ôC expromere quæ acta cflenr.iufifit. Annibal tanto fimul publico,familia/ ricp iótus luótu,agnofcere fe fortunam Carthaginis fertur dixifle.caftriscp inde motis,utom/ nia auxilia.quæ diffufa latius tueri non potcrathn extremum Italiæ anguIum,Brutios,contra herct: Metapontinos, ciuitatem uniucrfam,excitos fedibus fuis, Lucanorum qui fuæ dû tionis erantiin Brutium agrum traduxit.

DECADIS TERTIAE LIBER OCTAVVS

V H TRANsiTv Afdfubalis quantum in Italia declinauerat belli, j tantum Icuatæ Hifpaniæ uiderêtunrenatum ibi fubito par priori bcllum eft. Et Hifpaniascatêpcftate fie habebant Romani,Pœniqi. Afdru/ bal Gifgonis filiusad Oceanû pcnitus,Gadciscç conceflcrat.Noftri ma/ ris ora,omniscp ferme Hifpania.quà in orientem uergit: Scipionis ac Ro manæ ditionis erat. Nouus imperator Hanno in locum Barchini Afdru/ balis cum nouo exercitu ex Africa trâfgreifus, Magoniq^ iunólus.cum in

Celtiberia.quæ media inter duo maria eft:brcui magnum hominum numcrum arma(Tct:Sci pioaduerfuseum M.Syllanum cum decern millibus pcditum,cquitibusquingcntis mifit. Syllanus quantis maximis potuit itineribus,(impcdicbat autem Ôi afperitates uiarum,6ian/ guftiæ faltibus crebris,ut pleracp Hifpaniæ funt:inc!ufæ)camcn non folum nuntios,fcd etiam famam aduentus fui prægrcffus,ducibus indidem ex Ccltiberia transfijgis ad bodem perue/ nit. Eifdem autboribus compertum ed, cum decem circiter millia ab bode abedent: bina ca/ dra circa uiam, qua irentiedc: læua Celtiberos, nouum exercitum fupranouem millia bomi/ num.dextra punica tenere cadra. Hæc dationibus, uigilrjs, omni iuda militari cudodia tuta amp;nbsp;firma edenlla altera foluta ncgleótacp.ut barbarorû.ô: tyronum,SC minus timêtiumiquod in fua terra edent.Ea prius aggredieda edc ratus Syllanus.figna quammaxime ad læuamiu/ bebat ferriiriecundc ab dationibus punicisconfpicerctur.ipfe præmidis fpeculatoribus,citato agmine ad bodem pergit.Tria millia ferme aberancum bauddum quifquam hodium fenfe/ rat.confragofa loca.SC obfita uirgultis tenebant colles.ibi in caua uallc,atq? ob id occulta,con/ fidere militem, SC cibum capere iubet. interim fpcculatores, transfogarum dióta adirmantes, uenerunt.Tum farcinis in medium conieedis, arma Romani capiunt; acicip iuda in pugnam uadunt. Mille paduum aberanticum ab bode confpeidi funt.trepidariq? repente cœptum, Mago ex cadris citato equo ad primum clamorem SC tumultum aduchitur.Erant in Celtibe/ ro exercitu quatuor millia feutata, SC C c equites.banc iudam lcgionem,0C id ferme,quod ro/ boris erat:in prima acic beat: leucm armaturam in fubfidqs pofuit.Cum ita indruótos educe ret è cadris:uixdum in egredbs uallo Romani pila coniecerunt. Subfidunt Hifpani aduerfus emida tela ab bode, inde ad emittenda ipfi confurgunt. quæ cum Romani confetti,ut folent, denfatis excepiffent feutis: turn pcs cum pede collatus: SC gladijs res geri ccepta ed.Cæterum afperitas locorum Celtibcris, quibus in prælio concurfare mos cd: uelocitatem inutilem fa/ ciebat:6C baud iniqua eadem erat Romanis dabili pugnæ aductis: nifi quod angudiæ, SC in/ ternata uirgulta ordines dirimebant: SC finguli, biniep uelut cum paribus confererc pugnam cogebantur, quod ad fogam impedimento hodibus erat: id ad cædem eos, uelut uinedos

LIBER O C T A V V S

179

præbebat.Et ïam ferme omnibus fcutatis Celtiberorum intcrfedisjeùis armatura,6i Cartha ginenfes,qui ex alteris caftris fubfidio ucncranupercullî cædcbantur.Duo baud amplius mil/ lia pcditum,ÔC equitatus omnis.uix inito prælio,cum Magone effugerunt.Hanno aker itnpc rator cum eis.qui poftremi iam profligato prælio aduenerant:uiuus capitur.Magoné fugien/ tem equitatus ferme omnis, amp;nbsp;quod uctcrum peditum erat: fecuti, decimo die in Gaditanam prouinciam ad Afdrubalem peruenerunt, Celtiberi,nouus miles,in proximas dilapiî iyluas. inde domos diffugcrunt. Peropportuna uidtoria nequaquam tantum iam conflatum bel/ Ium,quanta futuri materia belli,ft (icuiffet rjs Celtiberorum gente excita,Si alios ad arma foli citare populos: opprcfla erat, Itacß collaudato benigne Syllano, Scipio fpem dcbellandi, ff nihil etiam ipfe cunólando moratus eflètmaótus, ad id, quod reliquum belli crat:in ultimam Hifpaniam aduerfus Afdrubalem pergit. Pœnus cum caftra tum forte ad focioru animos in Betica continedos in fide haberet’.fignis repente fublatis, fugæ magis,quàm itineris modo pcnitus ad Oceanum,6i Gadeis ducit.Cæteru quoad continuiflet exercitumipropofitu bello fe fore ratus,antequàm freto Gades trarjceret:exercitum omnem pafiim in ciuitates diuifitmt Si mûris (èipfi,ôi armis muros tutaretur, Scipio ubi animaduertindiflipatum paffim bellumt circunfcrre ad fingulas urbes arma,diutini magis, quàm magni eile operisiretro ucrtit iter, ne hoftibus tarnen earn relinqueret rcgionem:L,Scipionem fratrcm cum dccem millibus pe/ dicum,öi mille cquitum ad oppugnadam opulentifiimam in rjs locis urbem, quam Oringin barbari appellabannmittit.In Meleflum finibuseft fita,hifpanæ gcntis.agcr frugifcr. argen/ tum etiam incolæ fodiunt.Ea arx fuerat Afdrubali ad cxcurfiones circa mcditerraneos popu/ los facicndas. Scipio caftris prope urbem pofitis, prius quàm circumuallarct urbem:mifitad porcas:qui ex propinquo alloquio animos tcntarcnt:fuadercntcp: ut amicitiam potius,quàm uim experirentur Romanorum. Vbi nihil pacati refpodebatur.'fofta.duplicicp uallo circunda ta urbe in treis parteis exercitum diuifit:ut una femper pars,quietis interim duabus,oppugna ret.Prima pars cum adorta oppugnare eft:atrox fane,SC anceps prælium fuit.non fubire,noti fcalas ferre ad muros præ incidentibus telis facile erat.Si iam qqi ercxcrant ad murum fcalas: alrj furcis ad idipfum facftis detrudebantura'n alios lupi fuperne ferrei inietftimt in periculo cf/ fent-.ne fufpenfi in murum extrahcretur.Quod ubi animaducrtit Scipiomimia paucitatc fuo/ rum exæquatum certamen efte:amp; iam co fuperare hoftem: quod ex muro pugnarct: duabus Gmul partibus,prima recepta,urbem eft aggreftus.Quæ res tantum pauoris iniecit feftis iam çum‘ primis pugnando:ut oppidani mœnia rcpcntina fuga defcrercnt:amp; punicum præfidi/ um metu,ne prodita urbseflcnreliótis ftationibus in unum fe colligeret.Timor inde oppida/ nos,inceftit:ne,(] hoftis urbe intraflenfine difcrimine,Pœnus,an Hifpanus cftet:obufj paffim cæderentur.itacç patefaóta repente porta,frequentes ex oppido fefe eiecerunt: fcuta præ fe te/ nentesme tela procul confjcerentundextras nudas oftentantes:ut gladios abicciftc apparerct. Id utrum parum ex interuallo fit cpfpedtum: an dolus aliquis fufpccftus fucrit: incompertum eft. Impetus hoftilis in transfugas fadtusmec fecus,^ aduerfa acies cæfiæademtç porta figna infefta urbi illata.ôê alfjs partibus fecuribus dolabriscp cædebantunSi refringebâtur portæ.ôd ut quifcç intrauerat eques:ad forû occupâdum(ita enim præceptu erat)citato cquo pergebat. additu erat SC triarioru equiti præfidiu.legionarfj cæteras parteis pcruadunt.dircptionc.SC ex de obuioru,nifi qui armis fe tuebantunabftinuerunt.Carthaginenfes omnes in cuftodia dad funt:oppidanoru quoqj c c c fermètqui claufcrant portas.cæteris traditu oppidu:fuæ reddi/ tæ res.Cecidere in urbis eius oppugnatione hoftium^duo mi'lia fermè:Romanoru baud am plius X c. Læta SC ipfis,qui ré geftereturbis eius expugnatio fuit:ôd imperatori,cætcroép exer citui fpeciofum aduentu fuum,ingentê turbam captiuoru præ fe agcntes,fcccrunt. Scipio col/ laudato fratre,cum quanto poterat uerborum honore Carthagini ab fe captæ captam ab eo Oringin æquaflenquia SC hyems inftabatut nec tentare Gades, nec difiedtû paftïm per pro/ uinciam exercitum Afdrubalis confcdlari poflèt: in citeriorem Hifpaniam omnes fuas copi/ as reduxittdimiftis^ in hybernalegionibus, L. Scipionefratre Romam miffo.SCHannonc hoftium imperatore, cæteris^ nobilibus captiuis,ipfe Tarraconem conceftît, Eodem anno gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;claftïs

I8o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AE

clalTis romana aim M.Valerio Leuino procofule ex Sicilia in Africam tranfmiflaan uticenfîi carthaginenficp agro late populationes fecic.extremis finibus Carthagineniîû.circa ipfa mœ nia Vticæprædæaôtæfunt.RepetcntibusSiciliamclaHispunica(lxx erantlongænaues) ôccurrindecemcp ÔC feptem naues ex ijs captæ funuquatuor in alto merfæxætera fufa,ac fuga ta claffis.Terra maricp uiôtor Romanus cum magna omnis generis præda Lilybæum repez tit. Tuto inde mari pulfis hoftium nauibus, magni commeatus frumenti Romam fubueêti.

Principio æftatis eius.qua hæc funt gefta: P.Sulpitius procofuhSi Attains rex cum Æginæ (fîcut ante diótu eft) hybernaflent: Lemnum inde clafte iunóla romanæ v SC xx quinquez rcmes,regiæ v Si xx tranfmiferunt.EtPhilippus,ut,feutcrra,feumariobuiâeundumhoz fti foref.paratus ad omnes conatus eiTeuipfe Demetriadem ad mare defcédit:Lariftam diem ad conueniendum exercitui edixit. Vndiqj ab foerjs legationes Demetriadem ad famam rez gis couenerunt.Suftulerant enim animos Ætoli, cum ob romanam focietatem:tum poft Atz tali aduentum:finitimos^ depopulabatur.nec Acf quot;nanes folum, Bœotrjc^, SC qui Eubœam incoluntn'n magno metu erant: fed Achæi quoc^: quos fuper ætoli'cum bellum Machanidas ctiam lacedæmonius tyranus baud procul Argiuorum fine pofitis caftris terrebat. Hi omnes fuis quifc^ urbibus quæ pericula terra maric^ portendebantur, memorantes.auxilia rege ora bant.Ne ex regnoquidem ipßus tranquillæ nuntiabantur res. Et Scerdiletum, Pleuratumq^ - motos efle:SC Thracum maxime Mædos,fi quod longinquu bellum regem occupaftettproxi ma Macedonia: incurfuros. Bœotfjquidem, SC interiores Græciæ.populûThermopylarum faltus,ubi anguftæ fauces coarclant iter:fofta,ualloc^ intercludi ab Ætolis nûtiabanf.ne trän fitum ad fociorum urbes tuendas Philippo datent.Vel fegnem ducem tot excitare tumultus rircunfufi poterant. Legationes dimittit:pollicitus,prout tempus.ac res fe darenomnibus latu rum fe auxilium.in præfentia quæ maxime urgebant, resjpararent.Tum præfidium urbi mitz tiuunde allatum erat:Attalum ab Lemno clafte tranfmifla omnem circa urbem agrum depo pulatum.PoIyphantem cum modica manu in Bceotiam, Menippum item quenda exregrjs ducibus cum mille peltatisCpelta cetræ baud diflîmilis eft)Chalcidem mittit. additi quingenz ti Ænianum:ut omnes infulæ partes tueri poflent. ipfe Scotufam eft profeólus: eodemcp ab Larifta Macedonum copias traduci iuflit.Eo nuntiatum eft:concilium Ætolis Heracleam inz di(ftum:rcgemq^ Attalum ad coniultandum de fumma belli uenturum. Hunc conuentum ut turbaret fubito aduentu:magnis itineribus Heracleam duxit: SC concilio quidem dimiflb iam uenit:fegetibus tarnen,quæ iam prope maturitatem erant, maxime in finu æniano euaftatis, Scotufam copias reduxit.ibi exercitu omni relióto,cum cohorte regia Demetriadem fefe rece pit. Inde ut ad omnes hoftium motus poftet occurrere:etiam in Phocidem,atq? Eubceam.SC Peparethum mittinqui loca alta eligerenrunde editi ignes apparerent.ipfe in Cifteo ( mons eft in altitudinem ingenté cacuminis editi ) fpeculä pofuit: ut ignibus procul fublatis ßgnum, ubi quid molirentur hoftes:momento temporis acciperet. Romanus imperator, SC Attains rex à Peparetho Niceam traiecerunt. inde claftem in Eubœam ad urbem Oreum tranfmitz tunt: quæ ab Demetriaco ßnu Ghalcidem SC Euripum petenti ad læuam prima urbium Enz bœæ poßta eft.Ita inter Attalum,ac Sulpitium conuenit: ut Romani à mari,regrj à terra opz pugnarent. Quatriduo poftquam appulfa claftis eft:urbem aggrefti funt.id tempus occultis cum Platore.qui à Philippo præpofitus urbi erat:colloqurjs abfumptum eft. Duas arces urbs habet:unam imminetem marnaltera urbis medio eft: cuniculo inde uia ad mare ducit:quam â mari turn's quinq? tabulatorum,egregium propugnaculum, claudebar. Ibi primo atrocifti/ mum contraeftum eftcertamen: SCturre inftruefta omni genere telorum:SC tormcntis,machi/ nisqp ad oppugnandam earn ex nauibus expofitis.Cum omnium animos, oculoscp id certaz men auertiftenporta maritimæ arcis Plator Romanos accepif.momcntocp arx occupata eft. Oppidani pulfi inde in mediam urbem ad alteram tendere arcem.Et ibi pofiti erannqui foz res portæ obrjcerent.ita exclufi in medio cæduntur,capiunturq^.Macedonum præfidium con globatum fub arcis muro ftetit:nec fuga effùfe petita:nec pertinaciter prælio iterato. Eos Pla/ tor uenia àSulpitio impetrata in naues impofitos ad demetriacum Phthiotidis expofuit:ipfe ad Attaz

18i

ad Attalum (èfe recepit.Sulpirius tam facili ad Oreum fucceflii elatus, Chalci'dcm\'nde prori nus uiólrid clafle pctit.ubi haudquaqua ad fpem cucntus refpondit. Ex patenti uttinq? co/ aólum in anguftias mare fpcciem intuenti primo gcmi'ni portus in ora duo ueriï pra:buic.fed liaud facile alia infeftior claflî ftatio eft.nam Si uenri ab utriufc]^ terræ præalris moribus fubiz ti.ac procellofi derjciunt:ÔC fretum ipfum Euripi no fcpties dte,(icuc fema fertttemporibus fta/ tis reciprocahfed temere in modum uenti nunc hue, nune illuc uerib marigt; uclut monte præciz piri deuolutus torrens.rapitura'ta nec nodle.nec die quies nauibus datur.Cum daflêm ta infè fta ftatio accepit:tum Si oppidum alia parte claufum mari,alia à terra egregie munitum,pra2z fidioq^ ualido firmatum,ôi præcipue fide præfcdtoru, principumq^, quæ fluxa Si uana apud Oreum focrannftabile atep inexpugnabile fuit.Id prudcnter.ut in temere fufeepta re,Roraa/ nus fecit: quod circûfpe(ftisdifficultatibus,nefruftratempustereret-.ccleriterabftititinceptot claflemtp inde ad Cynum Locridis(emporium id eft urbis Opuntiorû mille paftùum à raart ficæ)traiecit. Philippû ôi ignés ab Oreo editi mouerant,fcd ferius Platoris fraude è fpecula elatitôi impari turn maritimis uiribus haud facilis eratin infulam claflî acceftus. Ita rc per cun élationem omifla,ad Chalcidis auxilium,ubi fignum acccpit:impigre eft motus, nam Si ipfsi Chalcis quanquam eiufdcm infulæ urbseft: tarnen adeo arélo interfeinditur freto: ut ponte continenti iungatun terrae^ aditum faciliorcm,quàm mari habeat. igitur Philippus deiedo præfidio, Ejfist^ Ætolis, qui faltum Thermopylarum infidebantt cum ab Demetriade Scoz tufam,inde tertia uigilia profedus trepidos hoftes Heracleam compuliflenipfe uno die Phoz cidis Elatiam millia amplius l x contendit. Eodem ferme die ab Attalo rege Opuntiorum urbs capta diripiebatur.coceflèrateam prædam régi Sulpitiustquia Oreum paucos ante dies ab romano militc,expertibus regrjs,direptum fueratîcum romana claflis eo ie recepiflet. Atta lus igitur ignarus aduentus Philippi,pecunijs a principibus exigêdis terebat tempus, adeo^ improuifa res fuit; ut,nifi Cretenfiu quidam forte pabulatu ab urbe longius progreflî agmen hoftium procul confpexiflent-.opprimi potucrit, Attalus incrmis,at(Ç incôpofitus,curfu effuz fus mare ac naues petit.5^ molientibus ab terra naues Philippus fuperuenitaumultûc^’ etiatn ex terra nauticis præbuit.inde Opuntem redrjt,dcos,hominescp accufanstquod tant$ rei forz tunam ex oculis propè raptam amififlèt.Opuntii quot^ ab eadem ira increpitirquod cum tra here obfidionem in aduentum fuum potuiflenuuifo ftatim hofte propè in uoluntariam dedt tionem conceflîflent.Compofitis circa Opuntem rebus,Toronem eft profedus. Et Attalus primo Oreum fe recepit.inde cum fama accidiflenPrufiam Bithyniæ regem in fines regni fui tranfgreflum:omiflïs Romanis,atep ætolico bello, in Afiam traiecit. Et Sulpitius Æginam claflèm rccepittunde initio ueris profedus erat.Haud maiore certamine,quàm Opuntem At talus ceperat: Philippus Toronem cepit. Incolebant earn urbem profugi ab Thebis Phthioti ci.urbe fua capta à Philippo, cum in fidem Ætoloru perfugiflcnt.Tedem eis Ætoli cam dedez rant,urbisuaftatæ ac defertæ priorc eiufdem Philippi bello.Tum ab Toronc.fîcut pauloanz te didum eft,recepta profedus,Triconon,amp; Drymas, Doridis parua atq; ignobilia oppida cepit.inde Elatiam.iuflîs ibi fe opperiri Ptolcmæi, Rhodiorumep lcgatis,uenit.ubi cum de fîz niendo ætolico bello ageretur; (anuerant enim legati nuper Heracleæ concilie Roraanorum, Ætolorumc^)nuntius affertunMachanidam olympiorum folennc ludicrum paranteis Eleos aggredi ftatuiflc.Præuertendum id ratus,legaris cum benigno rcfponfo dimiflis; fe ncq; cauz fam eius belli fuiffernec moram,fî modoæqua.ôi honefta coditionc liceatipaci fadurumtcum expedito agmine profedus per Bœotiam Mcgaram,atcç inde Corinthum defeendit. unde commeatibus fumptis,Phliunta,Pheneumcp petit.ÔC iam cum Eream ucniflet;audit;Macha nidam fama aduentus fui territum refugifle Lacedæmoné;Ægiumc^fe ad concilium Achæo rum recepit:fimul claflcm punicam,ut mari quoqj aliquid poflet,acritam,ibi ratus fe inuentuz rum.Paucisante diebusinde Phocazas traiccerant Pœni. inde porrus Acarnanum perierantt cum ab Oreo profedû Attalum,Romanosep audiflent: ueriti,ne in fe iretun Si intra Rhium (fauces eæ funtcorinthiaci finus)opprimcrcntur. Philippus mœrebat quidcm,amp;: angebatur: cum ad omnia ipfe raptim iflct;nulli tarnen fe rei in tempore occurrifle; Si rapiêtçm omnia ex • qq oculis

/

I8Z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R. T I A E

oculis eluGHc celeritatem fuam fortunam, In concilfo tarnen dtHÏmüIans ægn'tüdi’nem, elato animo difleruit,tcftatus deos,homtnest^:fe nulli loco,nec tempori defuiflèïquin ubi hoftium arma concrepuiflentteo quanta maxima poflet celeritate.tendetet.fed uix rationéinire poflè; utrum ab fe audacius.an fogacius ab hoftibus geratur bellum, fie ab Opunte Attalû, fie Sub pitium à Chalcide.fic bis ipfis diebus Machanidam c manibus fuis elapfum. Sed no femper telicem efle fugammec pro diffîcili id bellum habendumtin quo, fi modo congreflus cum ho/ ftibus Gsiuiceris.quod primum effet: confeflîonem le hoftium haberernequaquam pares effe eos fibi.breui Si uiôloriam haud dubiam habiturum:nec meliore euentu eos fecum,quàra fpe pugnaturos. Læti regem focq audierunt.Reddidit inde Achæis Eream.ôC Triphyliam. Ali pheram autem Megalopolitis,quod fuorum fuiffe fînium fatis probabannrcftituit.inde naui busacceptis ab Achæis(erant autem tres quadrire|nes,ô£ biremes totidem) Anticyram traie/ dt.inde quinqueremibus feptem,ÔC lembis uiginti amplius,quos,ut adiungeret Carthaginen fium cla(ii:miferat in corinthium finumtprofeôlus ad ErythrasÆtolorum,quæ prope Eiipa/ lium funt: exfeenfionem fccit. Haud fefellit Ætolos. nam hominum quod aut in agris,autin propinquis caftellis Potidaniæ, atep Apollonias fuittin fyluas.montesc^ refugir. Pecora.quæ inter feftinationem abigi nequiuerannfunt direptatôC in naucscompulfa. Cum his,caetera^ præda Nicia prætore Achæorum Ægium miffo,cum Corinthum petiffettpedeftrcs inde co/ pias per Bœotiam terra duci iuffit.ipfe ab Ocnotrrjs præter cerram Atticam fuper finum na/ uigans inter medias prope hoftiu claffes Chalcidem peruenit.inde collaudata fidc,ac uirtutc, quod necß timor,necç fpes flexiffet eorum animos:hortatusc^ in pofteru,ut eadem conftan/ tia permancrent in focietate:fi fuam,quam Qreanorum.atcp Oputiorum fortunam mallent: ab Chalcide Oreum nauigat.principumcj ijs.qui fugere capta urbe quam fe Romanis trade re maluerannfumma rerum, fi£ cuftodia urbis permiffa, ipfe Demetriadem ab Eubœa, unde primum ad opem fcrendam foerjs profeeftus eratrtraiecit.Cafandrcas deinde centum nauium longarum carinis pofitis, contraólaq^ ad effeólum eius operis multitudine fabrorum nauali/ um.quia res in Græcia tranquillas K profeeftio Attali fecerat: K in tempore laborantibus fo/ eqs latum ab fe auxiliumtretro in regnum conceftittut Dardanis bellum inferret. Extreme» æftatis eius,qua hæc in Grasria gefta funf.cum Q.Fabius Maximus prætor legatus ab M.Li uio confute Romam ad fenatum miffus nuntiaffet: confulem fatis prasfidq Galliæ prouinciæ credere LPorcium cum fuis legionibus effedecedere ft inde,ac deduci exercitum confularcm poffc:patres non M.Liuium tantum redire ad urbem,ftd collegam quoc]^ eius C.Claudium iuffcruntld modo in decrcto interfuit:quod M.Liuq exercitum reduci.Neronis legiones An ni ball oppofitas raanere in prouincia iufferunt.Inter confutes ita per literas couenit: ut quern/ admodum uno animo rempubticam geffiffent: ita.quanquam ex diuerfis regionibus conue/ nirent:uno quoep tempore ad urbem accederent.Prænefte qui prior ueniffencoltcgam ibi op pcriri iuffus.Forte ita euenit:ut eodem die ambo Prænefte uenirent. iride præmifto cdióto,ut triduo poft frequens fenatus ad ædem Bellonæ adeffet: omni multitudine obuiam effufa ad urbem acceffere.Non falutabant modo uniuerfi circunfufi: fed contingere pro fe quift^ uiótri ces dextras confulum cupiêtes,alq gratulabantunalq gratias agebant: quod eorum opera in/ columis refpublica effet.In ftnatu cum more omnium imperatorum expofitis rebus ab ft ge/ ftis poftulaffentut pro repubtica fortiter feliciteren adminiftrata, SC dqs immortalibus habe/ retur honos:5C ipfis triumphantibus urbem inire liceret: fe uero ea.quæ poftularent: decerne/ re patres merito deorum primum,dein fecundum deos confulum, refponderunt: amp;nbsp;fupplica/ tione amborum nomine,amp; triumpho utrieç decreto. Inter ipfos, ne,cum bellum communi a/ nimo geffiffenntriumphum fepararenttita conuenit:ut quoniam Si in prouincia M. Liuq res gefta effet:ói eo die, quo pugnatum foret: cius forte aufpiciû fuiffet: Si excrcitus Liuianus de/ duclus Romam ueniffet: Neronisde prouincia deduci non potuiffet: M. Liuium quadrigis urbem ineuntem milites ftquerentunC.Claudius equo fine militibus inueheretur. Ita confo/ ciatus triumphus,cum utric^,tum magis ei,qui quätum merito anteibat: tantum honore col/ legæ cefferarigloriam auxit, lllum equitem aiebant ftx dierum fpatio tranfeurriffe longitu/ dinem

I

LIBER OCTAVVS

dincm Italiæ; 5Î eo die cum Afdrubale in Gallia fignis collatis pugnaflc: quo cum caftra ad/ uerfus fcfe in Apulia pofita habere Annibai credidilTet. ira unum confulem pró utraq? parte Italiæ aducrfus duos duces, duos imperatorcs, hinc confîlium fuum, bine corpus oppofuifle. , nomen Neronis fan's fuiffe ad continendum çaftris Annibalem : Afdrubalcm uero qua alia 1 re,quàm aduentu cius obrutum,atq? extincÆum efleC Iraq^ iret aker cóful fublimis curru mulz

tqugis.iî uellet,cquis: unius equo per urbem ucrum triumphum uehi: Neroniq^, etiam fi pe/ des inccdanucl parto eo bello,uel fpreto triumpho,gloriam memorabilem fore. Hi iermo nés fpedlanrium Neronem ufq? in Capitolium profecuti funt, Pecuniam in ærarium tule/ runt feftertiûm tricies odloginta millia æris.militibus M.Liuiusquinquagenos fenos afles di uifit.tantundcm C.Claudius abfentibus militibus fuis eft pollicitus:cum adexercitum redifz fet.Notatum.co die plura carmina militaribus iocis in C. Claudium,quàm in côfulem fuum iadlaca-.equites L.Vetunum,ôi Q.Cæcilium legatos magnis tulifle laudibus, hortatosep efle plcbem,uc eos confules in proximum annum crearent:adieci(Te equitum prærogatiuæ authoz ritatem confulcs:poftero die in concione,quàm forti fidelicp duorum præcipuc legatorum oz pera ufi eflent,commémorantes. Cum comitiorum tempus appeteret,amp; per diâatorem co mitia haberi placuiiïct, C. Claudius conful M. Liuium collegam diôlatorem dixit: Liuius Q.Cæcilium magiftrum equitum.A' M. Liuio diôlatore creati confules L.Veturius,Q.Cæz ciliusîis ipfe.qui turn erat magifter equitum.Inde prætorum comitia habita.Creati C.Serui/ lius.M.Cæcilius Mctellus.T.Claudius Afellus,Q.Manlius Thurinus,qui turn ædilis plebis crat.Comitqs perfedtis,dictator magiftratu abdicato, dimiifoqj exercitu, in Hetruriam proz üinciam ex S.C.eft profectus ad quæftiones habédas, qui Hctrulcorum.Vmbrorum^ue poz puli defcôhionis ab Romanis ad Afdrubalem fub aduentu eius confilia agiraflcnt:quic^ eum auxilqs.aut comeatu.aut ope aliqua iuuiiïcnt. Hæc eo anno domi.militiæc^ gcfta.Êt ludi roz mani ter toti inftaurati ab ædilibus curulibus Cn.Seruilio Cepione,Serg.Cornclio Lcntulo. Item ludi plebcrj femel toti inftaurati ab ædilibus plebis M. Poponio Mathone,SC Q.Manz lio Thurino. Tertiodecimo anno Punici belli, L.Veturio Philone, amp;nbsp;Q. Cæcilio Metello confulibus,ambobus, ut cum Annibalé bellum gererent, prouincia décréta. Prætores exinde fortiti funt, M. Cæcilius Metcllus urbanam, Q. Manlius peregrinam, C.Seruilius Siciliam, T.Claudius Sardiniam. Exercitus ita diuifi.coniulum alteri, quem C.Claudius prioris anni conful:alteri,quem Q.Claudius proprætor (cæ binæ legiones erant) habuiftet cxcrcitum. In Hetruria duas uolonum legiones à C. Terentio proconfule M. Liuius proconful, cui proroz gatum in annum imperiu eratiaccipcrct. Et Q. Manlio, ut collegæ iurifdiôlione tradita,GaIz liam cum excrcitu,cui L.Porcius proprætor præfuerat,obtineret,decfttum eft:iuflijslt;^ popu/ lari agros Gallorum,qui ad Pœnos fub aduentu Afdrubalis defeciflent.C.Seruilio cum Can nenfibus duabus legionibus, ficut P. Manlius tenuerat, Sicilia tuenda data. Ex Sardiniaue/ tus exercitus,cui A.Hoftilius præfucrat,deportatus.nouam legioné, quam T.Claudius trarj/ ceret fecum, confules conferipferunt. Q.Claudio,ut Tarentum: C. Hoftilio Tubulo,uti Câ/ puam prouinciam haberct:prorogatum in annum imperium cft.M. Valerius proconfuhqui cuendæ circa Siciliam maritimæ oræ præfuerat: XXX nauibus C.Scruilio traditis,cum cæte ra omni clafte redire ad urbem iuflus. In ciuitate tanto diferimine belli follicita,cum omniz um fecundorum,adueribrumcp caufas in deos uerterent,multa prodigia nuntiabantur. Tarz racinæ louis ædé,Satrici matris Matutæ de cœlo tatftam. Satricanos haud minus terrebant in ædem louis foribus ipfis duo prolapfi angucs. Ab Antio nutiatum eft:crucntas fpicas mcz tentibus uifas elfe. Cære poreus biceps, amp;nbsp;agnus mas, idemcç fœmina natus érat. Et Albæ duos foies uifos ferebant:ô£ notfte Fregellis lucem obottam. Et bos in agro romano locutus. Si ara Neptuni multo manafle fudore in circo Flaminio dicebatur: amp;nbsp;ædes Ceteris, Salutis, Quirini de cœlo taeftæ. Prodigia côfules hoftijs maioribus procutare iuftï,Si fupplicationem unum diem habere.Ea ex fenatufconfulto faôta. Plus omnibus aut nuntiatis peregre.aut uiz fis domi prodigfjs,terruit animos hominum ignis in æde Veftæ extincftus.ob quam caufam cæfa flagroeft Veftalisuirgo,cuius euftodiaeiusnoôlisfuerat: iuflu P. Licinq pontificis. Id

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qq 1 quanquam

• »84 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I Afi

quanquatn nihil portcndcntibus dcis.cætcrum negligentia humana acciderat: tarnen Sê hoz (tijs maioribus procurari'.ó: fupplicationem ad Vei lx aram haberi placuit, Priufquam pro/ ficifcercntur confiiles ad bellum: moniti ab fenatu lùnt: ut in agros rcducendæ plebis curam habcrent.dcüm benignitate fummotum bellum ab urbrRoma.ôC Latio efle. pofle fine me/ tu in agris habitari. minime coueniretSiciliæ.quàm Italiæ.colcndæ maiorem curam eflè. Sed res haudquaquam erat populo faciIis:ÔC liberis cultoribus bello abfumptis:amp; inopia feruitio/ rum: amp;nbsp;pecore direpto: uillist^ dirutis.aut incenlis: magna tarnen pars authoritate confulum compulfa in agros remigrauit.Mouerant autem huiufce rei mentionem Placentinoru Si Cte moncnfium legati.querentcs: agrum fuum ab accolis Gallis incurfari, ac uaftari: magnamcp partem colonorum fuorum dilapfam efle:0i infrequentes fe urbes, agrum uaftatum ac defer/ turn haberc.Manlio prætori mandatum:uc colonias ab hofte tueretur. Confules ex S.C.edi xerunuut qui ciues Cremonenfes,aut Piacentini eflennante certum diem in colonias reuertez rcntur.principio deinde ueris Si ip(i ad bellum profeóti funt. Q.Cæcilius conful exercitum ab C.Nerone.L. Veturius ab Q.Claudio proprætore accepit: nouiscp mtlitibus, quos ipfe con/ fcripferatjfupplcult.Etin Confentinum agrum confules exercitum duxerunt:paflimt^ dcpo/ pulatijcum agmen iam graue præda efle t: in faltu angufto à Brutqs, iaculatoribusc^ numidis turbati funnitaut non præda tantum, fed armati quoqj in periculo fuerint. maior tarnen tu/ tnultus,quàm pugna fuit:ÔC præmifla præda.incolumes legiones in loca culta euafere. inde in Lucanos profedti.Ea fine certamine tota gens in ditionem populi romani redqt. Cum An/ nibale nihil eo anno rd geftu eft. nam neq^ ipfe fe obtulit in tam recenti uulnere publico, pri/ uatoc^-.neqj laceflïerunt quietum Romani, tantam inefle uim, etfi omnia alia circa eum rue/ '

• *—• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rennin uno illo duce cenfebant. Ac nefcio an mirabilior in aducrfis, quam fecundis rebus fue/

r, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rit.quippc quijCum K in hoftium terra per annqs tredccim,tam procul ab domo, uariafortu/

AX / nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bellum gereret exercitu non fuo ciuili.fed mifto ex colluuione omniu gentiumzquibus non

’ Ay Z« ► ' nbsp;nbsp;nbsp;lex,non mos,non lingua communis,alius habitus,alia ueftis,alia arma,aTii ritus,alia facra,alq

' propc di} eftent:ita quodam uno uinculo copulauerit eos:ut nulla nec inter ipfos,necaducr(us ducem feditio cxtiterincum Si pecunia fepe in ftipédium,ôC commeatus in hoftium agro de/ eftet: quorum inopia priore punico bello multa infanda inter duces, militesep commifla fue/ rant. Poft Afdrubalis ucro exercitum cum duce, in quibus fpes omnis repofita uidoriæ fue/ rat:dclctum,cedcndoc^ in angulum brutium cætera Italia conceftum, cui non uideatur mira/ ' bilemullum motum in caftris faótumCnam ad cætera id quoqi acceftcrat: ut ne aledi quidem exercitus.nifi ex brutio agro fpes eflet.qui ut omnis coleretunexiguus tarnen tanto alendo ex/ ercitui erat: cum magnarn partem iuuentutis abftraótam à cultu agrorum bellum occupaue/ rit. Si mos uitio etiam infitus genti per latrocinia militiam cxercendi.nec ab domo quiequam mittebatur,de Hifpania retinenda follicitis:tan^ omnia profpera in Italia eftent. In Hi'fpa nia res quadam ex parte eandem fortuna,quadam longe difparem habebanc.eandem:quod prælio uiefti Carthaginenfes duce amifto in ultimam Hifpaniæ oram ufqj ad Oceanum com pulfi erant, difparem autem:quod Hifpania non quam Italia modo, fed quam ulla pars ter/ rarum bello reparando aptior erat locorum, hominumcp ingenqs. Italt;^ ergo prima Roma/ nis inita prouinciarum.quæ quidem continentis fint: poftrema omnium noftra demum æta/ te du(ft:u,aufpiciocj^ Augufti Cæfaris perdomita eft.Ibi turn Afdrubal Gifgonis filius,maxi/ mus clariftîmuscç eo bello fecundum Barchinos dux,regrcflus ab Gadibus, rebellandi fpem adiuuante Magone Amilcaris filio,delccftibus per ulteriorem Hifpania habitis, ad quinqua/ gtnta millia peditum,0C quatuor millia Si quingentos équités armauit.De equeftribuscopqs terme interauthorescouenit.peditum LXX milliaquidam adduóta adSilpiamurbem feri/ bunt. Ibi fuper campos patentes duo duces pœni ea mente, ne detreólarent certamen: confiz derunt.Scipio,cum ad cum fama tanti comparati exercitus perlata eftet:neq} romanis legio/ nibus tantæ fe fore parem multitudini ratus, ut non in fpeciem faltem opponerentur barba/ rorum auxilia:nec^ in qs tarnen tantum uirium poncndu,uc mutando fidem, quæ cladiscau/ b fuiftet patri patruoc^,magnum momentum facerent: præmiflo Syllano ad Colcam duo/ detriginta

LIBER OCT A VVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;18$

detn’ginta oppîdîs rcgnantem.ut équités peditesc^ ab eo,quos fe per hyemem cofcripturùm pollicicus erat:acdperet:i'pfe à Tarracone profc(flus,protinus ab focijs, qui accolunt uiamzmo dica contrahendo auxilia, Caftulonem peruenit. Eo adduóla ab Syllano auxilia,tria millia peditum,Si équités quingenti.Inde ad Betulam urbem progreflus cum omni exercitu ciuium fociorumZ^jpeditum cquitumt^ V öi xl millibus. Caftra ponenteis cos Mago, ói Mafa/ nifla cum omni equitatu aggreflï funt. turbaflèntcp munientest ni abditi poft turaulum.op/ portune ad id poiïti ab Scipione, équités improuifo in effùfos incurriflent. Hi proptiftimum qucnq^, Si proxime uallum, atq; in ipfos munitores primum inueólum uixdum prælio inito fuderunt.cum cætcris,qui fub fignis,atcß ordineagminis inccflerantdongior, Kdiu ambigua pugna fuit.fcd cum ab ftationibus primum expedite cohortes, deinde ex opéré deduéti mili tcs,atqî arma capere iufti,plures amp;nbsp;integri feftîs fubirent;magnumcç iam agmen armatorum à caftris in prælium ruerenterga haud dubie uertunt Pœni.Numidæc^ primo turmatim abi/ bant,niihil propter pauorem,feftinationem ue côfuiîs ordinibus. deinde poftquàm acrius ub timis incidebat Romanus: necj; fuftineri impetus poterat: nihil iam ordinum memores, paf/ ftm qua cuicp proximum fuit, in fugam effunduntur. Et quanquam eo prælio aliquantum Ô2 Romanis auôti,ôidiminuti hoftibus animi erant: tarnen nunquam aliquot infcquentes dies ab excuriîonibus equitum,leuisép armaturæ ceftarum eft. Vbi fatis tentatæ per hæc leuia cer/ tamina uires funt: prior Afdrubal in aciem copias eduxit: deinde Si Romani proccftere. fed utracç acies pro uallo ftetit inftruôta. Si cum ab neutris pugna cœpta effet: iam die ad occa? fum inclinâte, à Pœno prius,deinde ab Romano in caftra copiæ reduôlæ.Hoc idem per dies aliquot faótum.prior femper Pœnus copias caftris educebatr prior feffis ftando fignum rcce/ ptui dabat.ab neutra parte procurfum: telum'ue miffumiaut uox ulla orta. media aciem hinc Romani,ilfinc Carthaginenfes mifti Afris,cornua focq tenebant.erant autem utrinq? Hifpa/ ni pro cornibus. ante Punicam aciem elephanti caftellorum procul fpeciem uifu præbebant* lam hoc in utrifq? caftris fermonis erat: ita ut inftruóti ftctifïent, pugnaturos: medias acies, Romanum Pœnumc^, quos inter belli caufa effet: pari robore animorum armorumcp con/ curfuras.Scipio ubi hçcobftinate crédita animaduertit:omnia de induftria in eum diem,quo pugnaturus eranmutauit.Tefferam uefperi per caftra dedit:ut ante lucem uiri equic]^,cum ra ptim pranfi effent: armatuseques frenatos ftratosc^ teneret equos. Vixdum fatis certa luce cquitatum omnem cum leui armatura in ftationespunicas immifit, inde confeftim ipfe cum grauiagmine legionum procedit:præteropinionem deftinatam fuorum,hoftiumq^,Roma/ no milite cornibus firmatis,focqs in mediam aciem acceptis. Afdrubal clamore equitum exci/ tatus utex tabernaculo profiluiutumultumcj ante uallum,Si trepidationem fuorum,0Cpro/ cul figna legionum fulgentia,plenoscp hoftium campos uidit: equitatum omnem extcmplo in équités cmittit.ipfe cum peditum agmine caftris egreditur: nec ex ordine folito quicquam in acie ftruenda mutat.Equitu iamdiu anceps pugna erat:nec ipfa per fe decerni poterat:quia pulfisCquod propè inuicé fîebat)in aciem peditum tutus receptus erat.fed ubi iam haud plus quingentos paftus acies inter fefe diuifæ aberant:figno receptui dato Scipio, patcfaólisc^ or/ dinibus, cquitatum omnem leuemqp armaturam in medium acceptam, diuifamcp in partes duas in fubfidrjs poft cornua beat, inde ubi incipiendæ iampugnæ tempus erat: Hifpanos (ea media acies fuit) preffo gradu incederc iubet.ipfe è dextro cornu (ibi nanq; præerat) nun/ tium adSyllanum,Öi Martium mittit:ut cornu extenderent in finiftram partem:qucmadmo dum fe tendentem ad dexterä uidiffcnt:6i cum expeditis peditum,equitumcp prius pugnam conférèrent cum hofte: quam coire inter fe mediæ acies poffent. Ita didudtis cornibus cum ternis peditum cohortibus,ternisc^ equitum turmis,ad hoc uelitibus, citato gradu in hoftem duccbant,fequentibus in obliquum alfjs. Sinus in medio erat:quia fegnius Hifpanoru figna incedebant.K iam conflixerant cornua:cum,quod roboris in acie hoftium erauPeeni uetera/ ni, Afritç nondum ad teli conieeftum ueniffennneqj in cornua, ut adiuuarent pugnantcs:dif/ currere auderent:ne aperirent mediam aciem uenienti ex aduerfo hofti.Cornua ancipiti præ lio urgebantur. equesjeuis^ armatura, uelites circundudtisalis in latera incurrebannco/ qq 3 bortes

4

|86 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AE

hortes à fronte ürgebant: ut abrumperent cornua à cætera acie. Et cum ab omni parte baud quaquam par pugna erat:tum,quod turba Balearium.tyronumcp Hifpanorû Romano Lati nocp militi obiecla erat;proccdentc iara die uires etiam deficere Âfdrubalis cxercitum cœpcz rant:oppreflos matutino tumuku:coaótost^,priufquam cibo corpora fîrmarent,raptim in 2.f ciem exire. Ad id fedulo diem extraxerat Scipio:ut fera pugna effet, nam ab feptima demum hora pedicum iîgna cornibus incurrerunt. ad medias acies aliquâto ferius peruenit pugna: ut prius æffus à meridiano foie, laborq^ ffandi fub armis, ßmul fames iïcis^ corpora affice/ rent: quàm manus cum hoffe conférèrent, itaqj ffeterunt feutis innixi. nam fuper cætera ele/ phanti etiam tumukuofo genere pugnæ equitum, uelitumc^, Si leuis armaturæ confternati c cornibus in mediam aciem fefe intulerant.Feffi igitur corporibus.animiscß retuierc pedem: ordines tarnen feruantes baud fecus,quàm fi imperio ducis cederet integra acies.Sed cum eo ipfo acrius.ubi inclinatam fenfere:uid:ores fe undique inueherent: nec facile impetus fuftineri poflenquanquam retinebat.obfiftebaté^ cedentibus Afdrubal, ab tergo effe colieis, tutumcß receptum, fi modice fe reciperent: clamitans: tarnen uincente uerecundiam metu,cum proxi/ mus quifeç hoftem cædcret: terga extemplo data:atque in fogam fefe omneseffuderunt. Ac primo cófiffere figna in radicibus coIlium,acreuocare in ordines militem cceperant:cunól:an/ tibus in aduerfum collem erigere aciem Romanis.inde ut inferri impigre figna uiderunt:inte/ grata fuga,in caftra pauidi compelluntur. Nec procul uallo Romanus aberat. cepiffetc]^ tan/ to impetu caffra:nifi ex uehementi foie, qualis inter graues imbre nubes effulgentanta uis a/ quæ deieóla effet: ut uix in caftra fua receperint fe uidlores: quofda etiam religio ceperiuuke/ rius quiequam eo die conandi.Carthaginenfes,quanqua feflos labore,ac uulneribus,nox im/ ber^ ad neceffariam quietem uocabat: tarnen quia metus. Si periculum ceffandi non dabat tempus, prima luce oppugnaturis hoftibus caftra: faxis undicç circa ex propinquis uallibus congeftis augent uallum: munimento fefe, quando in armis parum præfidij foret: defenfuri. Sed tranfitio fociorum,fuga ut tutior mora uideretur,fecit.principium defeólionis ab Attane regulo Turdetanorum faólum eft.is cum magna popularium manu transfugit.inde duo mu nita oppida cum præfidtjstradita à præfetffis Romano, Et ne latius,inclinatis fèmel ad defe/ (ffionem animisfferperet res: filentio proximæ noeftis Afdrubal caftra mouet. Scipio, utpriz ma luce qui in ftationibus erant,retulerunt:profe£ftos hoftes: præmiffo equitatu figna ferri iu bet.adeocp citato agmine edudli funt:ut fi uia reefta ueftigia fequentes iffenuhaud dubie affe cuturi fuerint.fed ducibus eft creditum:breuius aliud effe iter ad Bætim fluuium: ut tranfeun/ tes aggrederentur. Afdrubal claufo tranfitu fluminis ad Oceanum flerffcit.Si iam inde fogienz tium modo effufi abibant: idc^ ab legionibus Romanis aliquantum interualli fecit.eques,Icz uisc^ armatura nunc ab tergo,nunc ab lateribus occurrendo,fatigabat morabaturcp.fed cum ad crebros tumukus figna confîfterent: Si nunc equeftria, nunc cum uelitibus, auxilijscp pez ditum prælia conférèrent: fuperuenerunt legiones. Inde non iam pugna, fed trucidatio uelut pecorum fieri; donee ipfe dux fugæ author in proximos colles cum feptem millibus ferme fez miermium euafit. cæteri cæfi, captiq^. caftra tumukuaria raptim Pceni tumulo editiftimo communierunt: atq; inde,cum hoftis nequicquam fubire iniquo afeenfu conatus effet; baud difficuker fefe tutati funt. fed obfidio in loco nudo, atque inopi uix in paucos dies tolerabilis erat.itaq? tranfitiones ad hoftes fiebant. poftremo dux ipfe nauibus acceptis ( nec procul inz de aberat mare ) nodle reliólo exercitu Gadeis perfugit. Scipio fuga ducis hoftium audita, decem millia peditum, mille équités reliquit Syllano ad caftrorum obfidionem. ipfe cum cæ/ teris coprjs, feptuagefimis caftris, protinus caufis regulorum ciuitatumc^ cognofeendis, ut præmia ad ueram meritorum æftimationem tribui poffent; Tarraconem redqt. Poft profez tffionem eius Mafaniffa cum Syllano clam congreffus.ut ad noua confilia gentem quoque fuam obedientem haberet; cum paucis popularibus in Africam traiecit; non tarn euidenti co tempore fubitæ mutationis caufa: quàm documento poft id tempus conftantiffimæ ad ultiz mam feneeftam fidei;ne tum quidem eum fine probabili caufa feciffe. Mago inde remiftis ab Afdrubale nauibus,Gades petit, Cæteri deferti ab ducibus, pars tranfitione, pars fuga diffiz

LIBER O C T A V V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘87

pati per proximas ciuitates funt: nulla manus numero, aut utribus i'nßgnf'J. Hoc maxime modo duólu atq? aufpicio proconfulis Scipionis pulfi Hifpania Carthaginenfes func, quarz todecimo anno poft bellum initum,quinto poftquàm prouinciam. Si exercitû acccpit. Haud multo poft Syllanus debellatum referens,Tarraconem ad Scipionem redijt. L. Scipio cum multis nobilibus capciuis nuntius receptæ Hifpaniæ Romam eft miftus. Et cum cæteri læ/ titia, gloriacp ingenti earn rem uulgo terrent: unus,qui gefferat: inexplebilis uirtutis, ucrætg laudis,paruum inftar eorum, quæ îpe ac magnitudine animi concepiftèt: receptas Hifpanias ducebat.iam Africam.magnamcp Carthaginem, Si in fuum dccus nomencç uelut confumaz tam eius belli gloriam fpeZtabat. Iraq; præmoliendas ibi ratus iam res, cóciliandosc^ rcgum gentiumcç animos,Syphacem primum regem ftatuit tentare.Mafæfulorum is rex erat. Maz üfuli gens affinis Mauris, regionem Hifpaniæ, maxime qua fita Noua Carthago eft: fpez élant. Fœdus ea tempeftate régi cum Carthaginenfibus erat. quod haud grauius ei, fan^iz uscp,quàm uulgo barbaris,quibus ex fortuna pendet fides:ratus fore,oratoré ad cum C.Læz lium cum donis mittit.Quibus barbarus lætus,amp; quia res turn profperæ ubic]^ Romanis,Pœ nisautem in Italia aduerfæ, in Hifpania nullæ iam erannamicitiam fe Romanorum accipere annuit. fîrmandæ eius fidem nec dare, nec accipere: niQ cum ipfo coram duce Romano. Ita Lælius in id modo fîde ab rege accepta,tutum aduentum fore,ad Scipionem redit.Magnum in omnia momentum Syphax affeeftanti reserat Africæ: opulentiftimuseius terræ,bello iam expertus ipfos Carthaginenfes: finibus etiam regni apte ad Hifpaniam,quâ fretoexiz guo dirimuntur,pofitis. Dignam itaep rem Scipio ratus,quæ,quoniam non aliter poftet;maz gno periculo peteretur: L. Martio Tarracone, Syllano Carthagine Noua, quo pedibus ab Tarraconeitineribus magnis ierat: ad præfidium Hifpaniæ relieftis, ipfe cum C. Lælioduaz bus quinqueremibus ab Carthagine p'r?felt;ftus trâquillo mari plurimum remis, interdum ôi leni adiuuante uento in Africam traiecit. Forte ita incidit: ut eo ipfo tempore Afdrubal pulz fus Hifpania feptem triremibus portum inueeftuS attchôtis politis tettæ âpplicatet naues: cum confpeót^ duæ quihqueremes haud cuiquam dubio, quin hoftium eftent: opprimiq^ à pluribus, priufquàm portum intrarent, poftent: nihil aliud, quàm tumultum ac trepidatioz nem iîmul militum,ac nautarum.ncquicquam armac^ Si naues expedientium, fecerunt.perz eufta enim ex alto uela paulo acriori uento prius in portum intulerunt quinqueremes: quàm Pœni anchoras molirentur.nec ultra tumultum edere quifquam in regio portu audebat. Itaz cç prior in terram Afdrubal,mox Scipio,Si Lælius egreffi ad regem pergunt. Magnificumq^ idSyphaci:necerac alias uifum:duorum opulentiftîmorum ea tempeftateduces populorum uno die fuam pacem, amicitiamcç petenteis ueniffe. Vtrunq? in hofpitium inuitat. Si quoniz am fors eos fub uno teefto efte, atep ad eofdem penates uokiifTet: contrahere ad colloquium dirimêdarum (îmultatum caufa eft conatus:Scipione abnuentc: aut priuatim fibi ullum cum Pœno odium efte: quod colioquendo fîniret: aut de rcpublica quicquam fe cum hofte agere iniuftu fenatus pofte, illud magnopere Contendente rege: ne alter hofpitum exclufus menfa uideretur: ut in animum induceret ad eafdem uenire epulas: haud abnuit. cœnatumcp fîmul apud regem eft.ôi eodem etiam letfto Scipio,atq; Afdrubahquia ita cordi erat regi:accubuez runt.Tanta autem inerat comitas Scipioni,atcp ad omnia naturalis ingenfj dcxteritas:ut non Syphacem modo barbarum,infuetumq5 moribus romanis,fed hoftem etiam infeftiftïmum facunde alloquendo fibi conciliaret. mirabilioremq^ fibi eum uirum congrefto coram uifum præ fe ferebatrquàm bello rebus geftis.nec dubitare:quin Syphax,rcgnumcp eius iam in Ro manorum eftet poteftate.eam artem illi uiro ad conciliandos animos efte.Itaq? non quo moz do Hifpaniæ amiffæ fint,quærendu magis Carthaginenfibus cffe:quàm quo modo Africam retineant,cogitandum. Non peregrinabundum, nec^ circa ameenas oras uagantem tantum ducem romanum,rcli(fta prouincia nouæ ditionis,relilt;ftis exercitibus,duabus nauibus in Afri cam traiecifte:amp; commififte fefe in hoftilem terram, in poteftatem regiam, in fidem inexperz tam:fcd potiundæ Africæ fpem aftèôlantem.hoc eum iampridem uolutare in animo:hoc paz Iam fremere; quod non quemadmodu Annibal in Italia, fie Scipio in Africa bellum gereret, , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qq 4- Scipio

188 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AE

Scipio focderc icto cum Syphace,profeólus ex Africa.dubfjs^ S2 plerifcß fæuis in alto I'adaz tus uentis, die quarto Nouæ Carthaginis portum tenui't. Hifpaniæ ficut à bello Puni'co quietæ erant:ita quafdam ciuitatcs propter confcientiam culpæ mctu magis, quàm fide quiez tas efle apparebat:quarum maxime infignes ÔC magnitudine SC noxa, Illiturgum SC Caftulo erant.Caftulonenfes cum profperis rebus focij fuincnt:poft cæfos cum exercitibus Scipiones defecerant ad Pœnos.Illiturgitani prodendis,qui ex ilia clade ad eos perfagerant:intcrficienz disq^pfcelus etiam defeólioni addiderant Jn eos populos primo aduentu, cum dubiæ Hifpa/ niæ eflent’.merito magis^quam utiliter fæuitum foret.tunc iam tranquillis rebus.quia tempus expetendæ pœnæ uidebatur uenifle:accitum ab Tarracone L. Martium cum tertia parte coz piarum ad Caftulonem oppugnandam mittit.ipfe cum cætero exercitu quintis ferme ad Illiz turgum caftrisperuenit.Claufæerâtportæiomniacç inftrud:a,0C parata ad oppugnationem arcendam.adeo confcientia,quid fe meritos fcirennpro indióto eis bello foerat.Hinc SC hortaz ri milites Scipio drfus eft Jpfos claudendis portis indicafle Hifpanosrquid ut timerenc,meriti eflent.itac^ multo infeftioribus animis cum eis, quara cum Carthaginenfibus bellum gerenz dum efle.quippe cum illis fine ira propè de imperio,K gloria certarijab fjs perfidiæ.ôC crudeli tatis,K fceleris pcenas expetendas efte. ueniffe.tempus: quo SC nefandam commilitonum nez cem.SC in femetipfos.fi eodem fuga delati forent: inftruólam fraudem ulcilcerentur;8Cin omz ne tempus graut documento fancirent: ne quis unquam Romanum ciuem, militem ue in ulla Fortuna opportunum iniuriæ duceret. Ab hac exhortatione ducis incitati fcalas eledis per manipulos uiris diuidunt. partito exercitu, ita ut parti alteri Lælius præeftet legatus: duobus fimul locis ancipiti terrore urbem aggrediuntur.Non dux unus,aut plures principes oppidaz nos, fed fua ipforum confcientia culpæ metu ad defendendam impigre urbem hortatur. SC meminerant: SC admonebant alios: fuppiicium ex (ê, non uicftoriam peti. ubi quifqi mortem oppeteret:id referre: utrum in pugna SC in acie, ubi mars communis SC uiólum fæpe erigeret, SC affligeret uidtorem; an poftmodum cremata SCdiruta urbe ante ora captarum coniugum libcrorumc^ inter uerbera SC uincula,omnia fœda atque indigna paftî,expirarcnt. Igitur non milicaris modo ætas, aut uiri tantum, fed fœminæquoc^, pueriqp fupra animi corporiscp uiz res adfuntipropugnantibus tcla miniftrant: faxa in muros munientibus gerunt. non libertas folum agebatur: quæ uirorum fortium tantum pedlora acuit: fed ultima omnibus fupplicia, SC fœda mors ob oculos erat. accendebantur animi, SC certamine Iaboris,ac periculi, atq^ ipfo inter fe confpeôlu. Iraq? tanto ardore certamen initum eft; ut domitor ille totius Hifpaniæ exercitus ab unius oppidi iuuentute fæpe repulfus à mûris baud fatis decoro prælio trepidaz ret Jd ubi uidit Scipioiucritus ne uanis conatibus fuorum hoftibus crefceret animus:ÔC fègniz or miles fi'eret: fibimet conandum ac partem periculi capeflendam efte ratus, increpita ignaz uia militum,ferri fcalas iubet-.ÔC fcipfum,fi cæteri cuniftenturiafcenfurum minatur. lam fubiez rat baud mediocri periculo mœniaicum clamor undic^ ab follicitis uiccm imperatoris militiz bus fublatus:fcalæc^ multis fimul partibus erigi cœptæ.Et ex altera parte Lælius inftat.Tum uióta oppidanorum uis: deiecftiscp propugnatoribus occupantur muri. arx etiam ab ca parz te,qua inexpugnabilis uidebatuninter tumultum capta eft.Transfugæ Afri,qui tum inter au xilia Romana erant: SC oppidanis in ea tuenda, unde periculum uidebatur: uerfis, SC Romaz nis fubeuntibus fcalismœnia,quà adiré poterant: confpcxerunt editiftîmam urbis partem, quæ rupe præalta tegebatur: neque opere ullo munitam, SC ab defenforibus uacuam. Icuium corporum homines,SC multa exercitatione pernicium,clauos fecum ferrcos portantes,qua per inæqualiter eminentia rupis poterant, fcandunt, ficubi nimis arduum, SC leue faxum occurrez bat: clauos per modica interualla figentes, cum uelut gradus feciftent: primi fequentes extraz hentes manu, poftremi fubleuantes eos, qui præirent: in fummum euadunt. inde decurrunt cum clamore in urbem iam captam ab Romanis. Turn uero apparuit ab ira, SC ab odio urz bcm oppugnatam effe. nemo capiendi uiuos: nemo, patentibus ad direptionem omnibus, prædæ memor eft. trucidant inermes iuxta, atcß armatos: fœminas pariter, ac uiros: uflt;^ ad infantium cædem ira crudelis peruenit. ignem deinde tedlis inijciuntiac diniunt, quæ incenz

LIBER O C T A V V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I89

dio abfumi nequeünt.adeo ueftfgia quoq? urbi's exti'nguere,ac delere mcmoriam hoftium fe/ dis cordi eft. Caftulonem inde Scipio exercitû ducit.quam urbem non Hifpani modo con/ uenæ,fed punici etiam exercitusexdiffîpata paHîm fuga reliquiæ tutabantur. fed aduentum Scipionis præuenerat fama Jadis Illiturgitanorum: terrorcç deinde, ac defperatio inuaferat, amp;in diuerfis caufîs cum fibi quifc^ cofultum fine alterius refpecftu uellet:primo tacita fufpicio, deinde aperça difcordia feceflîonem inter Carthaginenfes, atcç Hifpanos fecit, His Cerdu/ bellus propalàm deditionis author.Himilco punicis auxiliaribus præerat:quos,urbemé^,fide clam accepta,Cerdubellus Romano prodit. Mitior ea uiôtoria fuit.nec tantundem noxæ ad/ miflum erat:ôi aliquantum iræ lenierat uoluntaria deditio. Martius inde in barbaros,fi qui nondum perdomiti erant:fub ius,ditionemc^ redigendos mifiTus. Scipio Carthaginem ad uota foluêda drjs,munuscß gladiacorium,quod mortis caufa patris.patrui^ parauerat:eden/ dum redrjt.Gladiatorium fpeôtaculum fuit non exeo genere hominum-.ex quo laniftis corn/ parare mos eft:feruorum deleótu, ac libertorum: qui uenalem fanguincm habent.uoluntaria omnis, 8C gratuita opera pugnantium fuit, nam alrj mifli ab regulis funtad fpecimen infitæ genti uirtutis oftendendum: alrj ipfi profeflî fe pugnaturos in gratiam ducis: alios æmulatio, K certamen,ut prouocarent: prouocati ue baud abnuerent: traxit. quidam quas difceptando controuerfias finite nequiuerant:aut noluerantrpadli inter fe,ut uiôlorem res fcqueretunferro decreUerunt. Neque obfcuri generis homines,fcd clari illuftresc^,Corbis,ÔC Orfua,patrueles fratres,de principatu ciuitatis,quam Ibem uocabant: ambigentes, ferro fecertaturos profeflî funt.Corbis maior erat ætate.Orfuæ pater princeps proxime fuerat;à fratre maiorc poft mor tem eius principatu accepto. Cum uerbis difceptare Scipio uellett ac fedare iras: negatum id ambo dicere communibus cognatis:nec alium deorum,hominum'ue, quàm Martern fe iudi/ ccm habituros cfle. nbsp;Robore maior, minor flore æratis fcrox, mortem in certamine, quàm

ut alter alterius imperio fubigcretur: præoptantes, cum ab tanta rabie dirimi nequirent: infî/ gne fpedlaculum exercitui præbuercî documentumc^tquantum cupiditas impcrrj malum in/ ter mortales eflet. Maior ufu armorum, aftu facile ftolidas uires minoris fuperauit. Huic gladiatorum fpeôlaculo ludi funèbres additi pro copia, ôi prouinciali, ôi caftrenfi apparatu» Rcs interim nihilo minus ab legatis gerebantur. Martius fuperato Bæte amni,quem inco/ Le Cirtim appellant: duàs opulentas ciuitates fine certamine in deditionem accepit. Aftapa urbs erat.Carthaginenfium femper partis.netç id cam dignum ira cranquàm quod extra ne ceflîcates belli præcipuûm in Romanos gerebant odium.nec urbem aut fftu.aut munimcnto cutam habeqant: quæ ferociores qs animos faceret. fed ingénia incolarum latrocinio læta, ut excurfiones in fînitimum agrum fociorum populi Romani facerent:impulerant: ôi uagosmv lires Romanos,lixascp,ôi mercatores exciperent.magnum etiam comitatum, quia paucis pa/ rum tutum fuerat: tranfgredientem fines pofitis infidfjs circunucntum iniquo loco interfece/ runt. Ad banc urbem oppugnandam cum admotus exercitus eflèt:oppidani confcientia fcele rum.quia nec deditio tuta ad tam infcftos uidebatunnec fpes mœnibus,aut armis tuend« fa lutis erat:facinus in fe,ac fuos fœdum,ac ferum conftifcunt.Locum in foro dcftinant:quô pre/ tiofiflima rerum fuarum congererent.fuper eum cumulum coniuges,ac liberos confidere cum iufliflent: ligna circa extruunt: fafeesep uirgultorum conrjciunt. quinquaginta deinde iuueni/ bus ârmatis præcipiunt: ut donee incertus euentus pugnæ effet : præfîdium eo loco fortuna/ rum fuarum, corporumtç, quæ cariora fortunis effent: feruarent. fi rem inclinatam uiderent, at(ç in eo iam effe, ut urbs caperetur: fcirent:omnes, quos euntes in prælium cernerent: mor/ tem in ipfa pugna obituros. illos fe per deos fuperos, inferosc^ orare: ut memores libertatis, quæ illo die aut morte bonefta,aut feruitute infami finienda effet: nibil relinquerent in quod fæuire iratus boftis poffer, ferrum, ignemep in manibus effe. amicæ, ac fideles potius ea,quæ peritura effennabfumerent manus:quàm infultarenc fuperbo ludibrio boftes. His adborta/ tionibus execratio dira adie(fta:fi quern à propofito fpes,mollitia'ue animi flexiffet. inde con/ citato agmine patentibus portis ingenti cum tumultu erupunt. Neqj erat ulla fatis firma fta/ tio oppofita; quia nibil minus, quàm utegredi mcenibus auderentztimeri poterat. perpauc« equitum

*1

»90 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» T E R T I AE

equitum rurmxjcuiscp armatura repente c caftris ad idi'pfum emi'ffa occurrit. Acrîor impe/ tu atqj animis.quàm compofitior ullo ordine pugna fuit.ltaqj pulfus eques,qui primus hofti fe obtulerauterrorem intulit leui armaturæ, pugnatumcç fub ipfo uallo foret: ni robur legio/ num,perexiguo ad inftruendum dato tempore,aciem direxiflèt. Ibi quoque trepidatum pa/ rumpcr circa figna eft:cum cæci furore in uulnera, ac ferrum uecordi audacia ruerent.dein ucz tus miles aduerfus temerarios impetus pertinax.cæde primorum infequentes fuppreflit.cona tus paulo poft ultro inferre pedem, ut neminé cedere, atqj obftinatos mori in ueftigio quen/ que fuo uidit.'patefacfta acie,quod ut facere poftet.multitudo armatorum facile fuppeditabat: cornua hoftium amplexus in orbem pugnantesad unum omnes occidit. Atquehæc tarnen hoftium iratorum.ac turn maxime dimicantium iure belli in armatos repugnantesq? edeban tur.fœdior alia in urbetrucidatio erat. Cum turbam fœminarum, puerorumc'ç imbcllem, inz crmemcpciues fui cæderennK in fuccenfum rogum femianima pleraqj inijcerent corpora: riz uiêp fanguinis flammam orientem reftinguerent: poftremo ipfi cæde miferanda fuorum fati gati cum armis medio incendio fe iniecerunt.Iam cædi perpetratæ uiôlores Romani fuperue nere.ac primo confpeôtu tam fœdæ rei mirabundi parumper obftupuerunt. deinde cum au/ rum,argentumc^ cumulo rerum aliarû interfulgens auiditate ingcnq humani rapere ex igné uellent: correpti alrj flamma funt:alii ambufti afflatu uaporis: cum recèptus primis urgente ingenti turba non eflet. Ita Aftapa (îne præda militum ferro ignicp abfumpta eft. Martius cæteris regionis eius metu in deditionem acceptis.uidlorem exercitum Carthaginem ad Sei/ pionem reduxit. Per eos ipfos dies perfugæ à Gadibus uenerunt, pollicentes: urbem, Pu/ nicume^ præfidium, quod in ea urbe eftet: ôi imperatorem præfîdij cum clafle prodituros ef/ fe. Mago ibi ex ftjga fubftiterat: nauibusi^ in Oceano colleótis: aliquantum auxiliorum Ôi transfretum ex Africa ora, amp;nbsp;ex proximis Hifpaniæ locis per Hannonem præfetftum eoegez rat. Fide accepta.datacp perfugis,Si Martius eô cum expeditis cohortibus. Si Lælius cum fe/ ptem triremibus.quinqueremi una eft miflus: ut terra.mariq^ communi cofilio rem gererent. Scipio ipfe graui morbo implicitus,grauiore tarnen fama, cum ad id quifque, quod audierat; infita hominibus libidine alendi de induftria rumoresjadijeeret aliquidtprouinciam omnem, ac maxime longinqua eius turbauit: apparuiup: quantam excitatura molem uera fuiffet claz des, cum uanus rumor tantas procellas exciuiffet: non foefj in fide, non exercitus in officio manfic.Mandonius,ôi Indibilis,quibus,quia regnum fibi Hifpaniæ pulfi's inde Carthaginen fibus deftinarant animis-.nihil pro fpe contigeranconcitatis populahbus, (Lacetani autem ez rant)amp; iuuentute Celtiberorum excitata.agrum Sueffitanum.Sedetanumcp fociorum popuz li Romani hoftiliter depopulati funt. Ciuilis alius furor in caftris ad Sucronem ortus. Oóto ibi millia militum erant,præfidium gentibus,quæ cis Iberum incolunt:impofitum. Motæ eoz rum autem metes funt non tum: cum primum de uita imperatoris dubq rumores allati funt: fed iam ante,licentiaex diutino,ut fit,otio colleôta:ô2 non nihil: quod in hoftico laxius rapto fuetis uiuere areftiores in pace res erant. Ac primo fermones tantum occuki ferebantur.fi beiz Ium in prouincia effet-.quid fefe inter pacatos facereCfi debellatum iam,öi confeóla prouincia effet: cur in Italiam non reuehi C Flagitatum quoeç ftipendium procacius, quam ex more. Si modeftia militari erat: Si à cuftodibus probra in circumeuntes uigilias tribunos iatfta: amp;nbsp;noz (ftu quidam prædatum in agrum circa pacatum ierant: poftremo interdiu, ac propalam fine commeatu ab fignisabibant. omnia libidine aclicentia militum,nihil inftituto.aut difciplina militiæ,autimperio eorum, qui præerant:gerebatur.forma tarnen romanorum caftrorü conz ftabat una ea fpe:quod tribunos ex cotagione furoris haud expertes feditionis defeólionis^ rati fore,Si iura reddere in principes finebannSi fignum ab eis pctebannSi in ftationes,acuiz gilias in ordinem ibant: Si ut uim imperfj abftulerant: ita fpeciem dióto parentium ultro ipfi imperantes feruabant. Erupit deinde feditio: poft^ reprehendere, atc^ im probare tribunos ea.quæ fierent:6i conari obuiam ire,Si propalam abnuere furoriseorum fe futuros focios, fen ferunt. Fugatis itaqj ex principqs,ac paulo poft ceaftris tribunis, ad principes feditionisgrez garios milites,C.Albium Calenum,Si C, Atrium Vrabrium,delatum omnium confenfu im pcrium

LIBER O CTAV VS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I9I

perium.qui ncquaquam tribunicqs contend ornamcntisu'nngnia edam fumm( imperrj,fafcc3 iccuresq^ attrc(Sare aufï.neq^ ijs uenit tn mentem;fuis tergis,luisqgt; ccruicibus uiïgas illas,fecu rcsq^ imrainere:quas ad metum aliorum præferrent.Mors Sciptonis falso crédita occæcabat animos:fub cuius uulgatam iamfamam non dubitabant totam Hifpaniam ariuram bellon'ft eo tuinultu ÔC focrjs pecunias impcrad.óê din pi ^pinquas urbes poife: SC tiirbads rebus,cum omnia omnes auderenuminus indgnia fore,quæipfi feciflPent.Cum alios fubinde recétcs nun dos non mords modo, fed edam funeds expeétarent: ncq? fuperueniret quifquamtcuanefce/ retc^ temerc ortus rumor:tum primi authores requiri cocpd. ÔC fubtrahcntes fe quocp, ut ere/ didifle potius temere,quàm finxifle rem talcm uidcri poflenndeftituti duces iam fua ipfi ind/ gnia,0i pro uana imagine imperq^quod gererent: ueramjuftamq^ mox in fc uerfuram pote/ llatcm exhorrcbant.Stupenti ita fedidoni cum uiuere primo,mox edam ualere Scipione.cer/ ci authores afferrent: tribuni militum feptem, qui ab ipfo Scipione funt miffi: fuperuenerunt. Ad quorum primum aduentum exafperati animo;mox ipds placido fermone permulcedbus notos.cum quibus congreffi crant:lcnid funt.circueuntes enim tentoria primo.deindc in prin ciprjs,prætoriocp,ubi fermones inter fe ferendum circules uidinent:alloquebantur:pcreuctan tes magis,quæ caufa iræ.confternationiscp fubitæ foretîquàm faólum aceufantes. Vulgo fti pendium no datum ad diem iaélabatunôi cum eodem tempore,quo fcelus Illiturgitanorum extitiflet:poft duorum imperatorum, duorumcp exercituu ftragem fua uirtute defcnfum no/ men romanum, ac retenta prouincia effet: llliturgitanos pœnam noxæ meritam habere: fuis reóte faólis gradam qui cxoluat,non efle.Talia querentes æqua orare.feq? ea relaturosad im peratorem rcfpodebant.lætari:quod nihil triftius,nec inianabilius cflênôî P.Scipionem pro/ confulcm deum benignitarc,8i rcmpublicam efle gratiæ referenda:. Scipioncm bellis aifue/ tym,ad feditionum procellas rudem,follicitum habebat res:neautexercitus peccado,autipfe puniendo modum excederet.in pra;fentia,ut cœpiflctjeniter agi placuiuSC miflis circa ftipen/ diarias ciuitates exadoribus,ft.ipedii fpem propinquam facere. Edidu fubinde propoGtum, ut ad ftipendium petendum conuenirent Carthagincm:feu carptim partes, feu uniuerG mal/ lent. Tranquillam fedidonem iam per fe languefccntem repentina quies rebellantiu Hifpa/ norum fecit.redierant enim in Gnes omiGTo incœpto MâdoniuS.Si Indibilistpoftquàm uiuere Scipionem allatum eft.nec iam eratautciuis, aut externus: cum quo furorem fuum confocia/ rcnt.omniacircunfpedantes conGlia nihil rcliqui habebant,præter unum tudffimum à malis conGlrjs receptum:ut imperatoris uel iuftæ iræ, uel non defpcrandæ clemcntiæ fefe committe/ rcnt.edam hoftibus cum ignouiflè.’cum quibus ferro dimicaflet. fuam fedidonem Gncuulne/ rc,Gne fanguine fuiffe: nec ipfam atroeem, nec atroci pœna dignam. ut ingénia humana (une ad fuam cuiq; leuandam culpam nimio plus facunda.Illa dubitatio erat:Gngulæ ne cohortes, an uniuerG ad ftipendium petendum irent.inclinauit eo fentenda:quod tutius cenfebant uni/ ucrfos ire. Per eofdem dics,quibus hæc illi confultabant; conGlium de rjs Carthagine erat: certabaturé^ fentcntrjs: utrum in authores tantum feditionis ( étant autem hi numero baud plus quàm quincp triginta ) animaduerteretur: an plurium fupplicio uindicanda tam fœdi exempli defedio magis, quàm fedido eftet. Vicit fententia lenior: ut unde culpa eftet orta, ibi pœna conGfteret.ad muldtudinem caftigadonem fads efle.Concilio dimiflb,ut id adum uideretur: expeditio aduerfus Mandonium, Indibilemcp cdicitur exercitui, qui Carthagine erat: SC cibaria dierum aliquot parare iubentur. tribunis feptem, qui SC antea Sucronem ad Icniendam fedidonem ierant: obuiam exercitui miflîs quina nomina principum feditionis édita funtmt cos per idoneos homines benigno uultu, ac (èrmonc in hofpitium inuitatos.fo/ pitosep uino uincirent. Haud procul iai^ Carthagine aberant: cum ex oburjs auditum,po/ ftero die omnem exercitum cum M. Syliano in Lacetanos proGcifci, non metu modo omni, qui tacitus inGdcbat animis: libcrauit eos: fed licentiam ingentem fccit: quod magis habitu/ ri folum imperatorem, quàm ipG futuri in poteftate eius effent. Sub occafùm folis urbem in/ greffi (unt: cxercitumc^ alterum parantem omnia ad iter uiderunt. Excepti fermonibus de iaduftria compoGds: lætum, opportunumep aduentum eorum imperatori effe: quod fub

«I

192 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E* C. T E R T I AE

ipfa profcdtione altenus exerdtus ueniflènt.'corpora curent, A' tribunîs (îne ullo tumuku au/ thores feditionis per idoneos homines induóti in hofpitia, compreheß,ac uinóli funt, Vigilia quarta impedimenta exercitus,cuius iîmulabatur iter: proficifei ccepere. fub lucem figna mo/ ta:Slt; ad porta retentum agmé.cuftodesq^ circa omnes portas mifli:ne quis urbeegrederetur, Vocati deinde ad concionem qui pridie uenerant,ferociter in forum ad tribunal imperatoris, ut ukro territuri (ucclamationibus,cécurrerunt.SimuI 8i imperator in tribunal afeendiuSC re/ dudli armati â portis inermi fe concioni ab tergo circûfûderunttum omnis feroda concidit:SC (ut poftea fatebatur) nihil æque eos terruit:^ præter fpem robur,amp; color imperatoris.quem aHedum uifuros crediderant:uultusq^:qualem ne in ade quidê aiebant meminiHe.Sedit tact tus paulifper:donecnuntiatum efttdedudos in forum authoresfeditionis:amp; parata iam om/ nia effe.Tum filentio per præconem faólojta cœpit. Nunquam mihi defuturâ orationem, qua exerdtu meum alloquerer:credidi:non quo uerba unquam potius,quam res exercuerim: fed quia propè à pueritia in caftris habitus affueram militaribus ingenrjs.apud uos quemad/ piodum loquannec confilium, nec oratio fuppeditat: quos ne quo nomine quidem appcllarc debeam,fcio.ciuesç’qui à patria ueftra defciuiftisç’an milites'Tqui imperiu,aufpidumcp abnui/ ftisCfacramenti religionem rupiftisC hoftesC’corpora,ora,ueftitum,habitum duium agnofco: faóla,did:a,confilia,animos hoftium uideo.Quid enim uos,nifi quod Illergetes, Lacetani: aut optaftis aliud^aut fperaftisC' amp;nbsp;illi tamenMandonium, atqj Indibilem,regiæ nobilitatis uiros,duces ftiroris fecuti funttuos aulpicium,amp; imperium ad Vmbrium Atrium,amp;: Calenum Albium detuliftis. Negate uos id omnes fedffeiaut feóhim uoluifle milites.paucoru eum fa/ rorem,atlt;ç amentiam efle.libenter eredam negantibus. nec enim ea funt commifla: quæ uuk gata in omnem exercitum fine piaculis ingentibus expiari pofifint, inuitus ea,tanquam uulne ra attingo:fed nifi taóï:a,tradatafp fanari non poffunt. Equidc pulfis Hifpania Carthaginen fibus, nullum locum tota prouincia, nullos homines credeba cfle:ubi uita inuifa effet mea.fic me non folum aduerfus focios gefferam:fed etia aduerfashoftes Jn caftrismcis(en quantuni me opinio fefellic)fama mortis raeæ non accepta folum,fed etiam expcólata eft. no quod ego uulgarifadnus per omnes uelim: (equidem fi totum exercitum meum mortem mihi optaffe crederchic ftatim ante oculos ueftros morerennec me uita iuuaret inuifa duibus. Si militibus meis) fed mukitudo omnis, ficut natura maris, per fe immobilis eft: ut ucnti,amp;: auræ cicnt:ita aut tranquillum,aut procellæ in uobis funnSi caufa, atcç origo omnis faroris penes authorcs eft:uos contagioneinfaniftis. Quin mihi ne hodie quidem feire uidemini, quôamentiæ pro/ greffi fitis:quid facinoris in me,quid in patriam,parcntcscç ac liberos ueftros,quid in deos fa cramenti teftes,quid aduerfus aufpicia,fub quibus militatis:quid aduerfus morcm militiæ,di/ fdplinamcç maiorum, quid aduerfus fummi imperrj maieftatem aufi fitis. De meipfo taceo. temere potius.quam auide credideritistis denic^ ego fim: cuius imperrj tædere exercitum,mi/ nime mirandum fit.patria quid de uobis merueratCquam cum Mandonio, SC Indibili confo/ ciando confilia prodebatisCquid populus romanusî'cuius imperium ablatum ab trihunis fuf/ fragio populi creatis ad homines priuatos dctuliftisC’cum,eoipfo non contend,fi pro tribunis illos haberetis:fafces imperatoris ueftri ad eos,quibus feruus,cui imperarent, nuquam faerat: romanus exercitus detuliftis.ln prætorio tetenaerunt Albius,amp;: Atrius;claflicum apud eos ce cininfignum ab qspetitum eft:federunt in tribunali proconfulis P.Sdpionistlijftor apparuit: fubmouete eo incefferunnfafees cum fecuribus prælari fant. Lapides pluerc,amp; fulmina iaci de ccelo,02 infuetos fœtus animalia edere,uo5portenta effe putatisChoc eft portetumtquod nul/ lis hoftqs, nullis fapplicationibus fine fanguinc eorum, qui tantum facinusaufi funt:expiari poffit. AtcR ego,quanquam nullum fcclus rationem habettamen ut in re nefaria.quæ mens, quod confiliura ueftrum faeritffeire uelim. Rhegyum quondam in præfidium miflfa legio,in/ terfedlis per fcelus principibus ciuitatis, urbem opulentam per decem annos tenuit. propter quod facinus tota legio.millia hominum quatuor,in foro romano fecuri pereuftî funt. Sed illi tarnen non Atrium Vmbrium femilixam,nominis eriam abominadi ducem, fed Decium lu bellium ttibunum militqm fecuti fununec cum Pyrrho,nec cum Samnitibus,aut Lucanis,ho/ ftibus

L'PB ER ’OCT A 'V’ V* S' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;19^

ftibus pbpuli romani fe coniunxerant.uos cum Mandonio,0i Indibili confilia comuoicaftist ßC arma confociaturi fuiftis.Illi.ficut Gapani Capuam Tufcis ueteribus eultoribus adeptam, Mamercini in Sicilia Meiîanam,fic turn Rhegyum habituri perpetuara,federn eranttnec po/ pulum romanum,nec focios populi Ro.ultro laceflituri bello.Sucronem neuosdomiciliu ha-( biruri eratisCubi fi uosdecedens confeóla prouincia imperator reljnqueremzdeûm.hominûcp fidem iraplorare debebatis: quod no rediretis ad coniugcsjibcrostp ueftros.fed horu quoq; memoriam,ficut patriæ,meitp,eieceratis ex animis ueftris.Viam confilrj fcekrati, (ed non ad ultimum demetis exequi uolo.Mene uiuo,5i cætero incolumi exercitUi cum quo ego die uno Carhhaginem cepi-.cum quo quatuor imperatores,quatuor exercitus Carthaginenfium fudû fugaui: Aifpania cxpuli:uos oólo millia hominum,maioris certe omncs pretfj, qn.àm Albius^ amp;nbsp;Vmbrius funnquibus uos fubieciftiscHifpaniam prouinciam populo romano erepturi era , tisCAmolionôd amoueo nomen mcumtnihil ultra facile crcditam mortem meam à uobis uio latus fim. quidr fi ego morercnmecum cxpiratura refp. mecum cafurum imperifi populi Ro, eratCne'iftud luppiter Qpt.Max.finatzurbem aufpicato dijs authoribus in æternû conditam huicfragili.ôi mortali corpori æqualem efle. Flaminio, Paulo Æmylio.Graccho.Pofthumio Albino,M.Marcello,T.Quintio Crifpino,C.Fuluio.Scipionibus meis.tot tarn præclaris im-? peratoribus uno bclio abiumptis fuperftcs eft populus Ro. eritcp mille alf)S,nunc ferro,nunç morbo moriétibusunco unius funere elata refpub.effetCVos ipfi hie in Hifpania patre.K pa/ truo meo,duobusimperaroribusincerfe(ftis,Scptimium Martiu ducem uobis aduerfusexul/ tanteis recenti uiótona Pœnos delegiftis.(Si fic loquontanquâ fine duce Hifpanix futuræ fue rint.) M.Syllanus codem iure,codem impcrio mecum in prouinciam miftus, L.Scipio frater meus.ôi C. Lælius legati.uindices maieftatis imperrj deeflentCutru exercitus exercitui, an du/ ces ducibus.an digniras.an caufa comparari poterat7quibus fi omnibus fuperiores eftetis: ar/ ma contra patriam,contra ciues ueftros ferretisC Africain Italiæ,Carthaginé urbi Romæ im/ perare uelletisf quam ob noxam patrixC Coriolanum quondam damnatio iniufta.miferum amp;nbsp;indignum exilium.ut iret ad oppugnandä patriam:impulit:reuocauit tarnen à publico par ricidio priuata pietas.uos qui dolor,quæ ira incitauifZftipendium ne diebus paucis imperato/ re ægro ferius numeratum fatis digna caufa fuit: cur patriæ indiceretis bellumC cur ad illerge/ tes dcfcifcerctis à populo Ro.cur nihil diuinarum,humanarumue rcrum inuiolatum uobis ef/ fetCinfaniftis profcifto milites:nec maior in corpus meum uis morbûquàm in ueftras mentes inuafit.Horrct animus referrc:quid crediderint homines quid fperaucrint: qd optauerint.au/ ferat omnia irrita ôbliuio:fi poteft.fi non:utcunc^ filentium tegat. Non negaucrim:triftem,a/ trocemcp uobis uifam orationé meam.quanto creditis fada ueftra atrociora efle:quâm dida meaCôC me quæfeciftis.patiæquum cenfetis:uos ne dici quidé omnia æquo animo ferctisCfed ne ea quidem ipfa ultra exprobrabuntur. utinam tam facile uosobliuifcamini eorum: quàm ego obliuifcar.ltaqj quod ad uos uniucrfos attinettfi erroris pœnitet: fatis fuperqj pœnarum habeo. Albius Calenus, Si Atrius Vmbrius, amp;cæterinefariæ feditionis authores fanguinç luent quod admiferunt. uobis fupplicq eorum fpedaculum non modo non acerbum, fed læ/ turn etiam,fi fana mens redf)t;debet efl’e.de nullisenim.quàm de uobis infeftius.aut inimicius confuluerunt. Vix finem dicendi fccerat:cum ex præparato fimul omnium terror oculis,au/ ribusc^ eft offufus.Exercicus,qui corona concionem circudederahgladqs ad feuta concrepuir, præconis audita uox citantis nomina damnatorum in concilio.nudi in medium protraheban tunSi fimul omnis apparatus fupplicrj expromebatur.dcligati ad palumiuirgisq? cæfî:ÔC fecu/ ri pereufiî: adeo torpentibus mctu,qui aderant: ut non modo ferocior uox aduerfus atrocitaz tem pœnæ,fed ne gemitus quidem exaudiretur.Tradi inde de medio omnes: purgatoc^ lo/ CO, citati milites nominatim apud tribunos militum in uerba P. Scipionis iurauerunt: ftipen/ diumep ad nomen fingulis perfolutum eft. Hune finem,exitumcp feditio militu cœpta apud Sucroncm habuit. Per idem tempus ad Bætim fluuium Hanno præfecftus à Magone mifz fus à Gadibuscum parua manu Afrorum,mcrcede Hifpanosfolliçitando,ad 1111 millia iu/ uenum armauit.caft ris deinde exutus ab L.Marcio,maxima parce militum inter tumultu ca/ rc ptorum

' 104 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C. T E R T r AE

ptorum ca(lrorum,quibufdam amp;:in fuga aminiis,palatos perfcqucnte eqóite.cum paucisipfc efKigic» Ùum hæcad Bætim fluuium geruncur: Lælius interim freto in Qeeanû euedus ad Carteiara claiTc acccHit. Vrbs ea in ora Oceani fita eft; ubi primum è faucibus anguftis panz ditur marc.Gadeis fine certamine per deditionem rccipiédi,ukro qui eam rem polliccrcntur, in caftra romana ucnienribus,fpes,ficut ante didum eft:fuerat. fed patefacla immatura proz dino cftxomprehenfoséç omnes Mago Adherbali prætori Carthaginé deuehendos tradiu Adhcrbal coniuratis in quinqueremem impofitis,pra:miflaq^ ea.quia tardionquàm trircmis erat; ipfc Cum ocîlo triremibus modico interuallo fequitur. lam fretû intrabat quinquererriisî cum Lælius SS ipfe in quinqueremi ex portu Carteiæ fequentibus feptem triremibus euedus,' in Adherbalem ac triremes inuehitunquinqueremê fatis credçns deprehenfam rapido in frez to in aduerfum æftum reciprocari non pofle. Pœnus in rc fubita parûper incertus trepidaüitt utrum quinqueremem fequeretunan in hoftcisroftraconuerteret.ipfa cundlatio facultaté dez treôlandae pugnæ ademit.iam enim fub iôlu teli erannôS undicp inftabât hoftes.æftus qudtç arbttrium moderandi naues ademcrat.nee^ erat nauali pugna fimilis: quippe ubi nihil uoiun tarium,nihil artis,aut confilq eflet.una natura freti.æftuscp totius certaminis potens fuis alicz nisqî nauibus nequicquam remigio in contrarium tendentes inuehebat:ut fiigientem nauem uideres retro uértice intortam uidlricibus illatam:SS fequentem,fi in contrarium tradrum inci diffet maris-.fugientis modo fefc auertétem.Iam in ipfa pugna hæc cum infefto roftro peteret hoftium nauem:obliqua ipfa idum alterius roftri accipiebat, ilia cum tranfuerfa obqcerctue hofti:repente intorta in proram circnmagebatur,Cum inter triremes fortuna régenté anceps prælium mifccretunquinqueremis romana,feu pondéré tenacior,fcu pluribus remorum ordi liibus feindentibus uertices,cum facilius regeretunduas triremes fuppreditzunius prælata imz petu lateris alterius remos deterfit.cæterascp.quas indepta eflct:muld:afiet:ni cum rcliquis v nauibus Adherbal uelis in Africam tranfmififlet. Lælius uidtor Carteiam rcuedus,auditis, quæadta Gadibus erantipatefaólam proditionemxoniuratoscç miflosCarthaginemdpcm ad irritum redaclamjqua uenifTenttnuntrjsad L.Martium mifïîs.nifi terere fruftra tempus le dendo ad Gadeis uellentrrcdeundum ad imperatorem elfe: alïentiente Martio,paucos poft dies ambo Carthaginem rediere. Ad quorum difceflum non refpirauit modo Mago: cutn terra maricç ancipiri metu urgeretunfed ctiam audita rcbcllione Ilergetû fpern recuperandæ Hifpaniæ naólus.nuntios Carthaginem ad fenatum mittit:qui fimul feditionê ciuilem in caz ft ris romaniSjfimul defedlionem fociorum in maius uerbis extollentes,bortarentur:ut auxilia mitterent;quibus traditum à patribus imperium Hifpaniæ repeti poflet. Mandonius,6S Inz dibilis in fines regrelïi.paulifper.dum quidnam de fcdicione ftatuerctur,fdrent:fufpcnfi qulcz uerunt'.fi ciuium errori ignofeeretunnon diffidentes fibi quoc^ ignolci poflè.poftquàm uuiga ta eft atrocitas fupplicq:fuam quoq? noxam pari pcena æftimatâ rati, uocatis rurlus ad arma popularibus.contraiftiscç etiam,quæ ante habuerant,auxilf)s,in fedetanum agrum.ubi prinz cipio defedionis ftatiua habuerant:cum xx millibuspcditum.duobusmillibusequitum SS quingentis tranfeenderunt. Scipio cum fide foluendis panter omnibus noxqs innoxqscp fti pcndrjs.uultu ac fermone in omneis placato facile rcconciliatis militum animis, priufqua'm ca * ftra à Carthaginé moueret:concione aduocata,multis uerbis in perfidiam rebcllanrium regu ; lorum ioueótus.nequaquam eodem animo fe ire profeftus eft ad uindicandum id fcclus:qüo ' ciuilem errorem nuper fanauerit. Turn fe baud fccus.quàm uifeera fecanté fua, cum gemitu amp;nbsp;iachrymis triginta hominu capitibus expiaffe oifto millium feu imprudentiâ, feu noxam: nunc læto SS erecto animo ad cædcm lllergctum ire.non enim eos neep natos in eadem terra, nec ulla fecum focictate iunôlos efle.cam.quæ fola fueranfidem, atq; amiciriâ ipfos per feelus rupiffe.in exercitu fuo fe,prçter^ quod omnes ciues,aut focios.latiniqp nominis uidcanetiam ■ eo mouerûquod nemo ferè fit milestqui non aut à patruo fuo Cn.Scipione.qui primus roma ni nominis in eam prouindâ uenerit.aut à pâtre confule.aut à fe fit ex Italia aduecftus.Scipioz num nomini,aulpicr)scp omneis alfuetos-.quos fccum in patriam ad meritum triumpbû dedu cere uelit:quos confulatum pecenti,ucluc fi omnium comunis agatur honostaftùcuros fperet.

Quod

LIBER O C T A V V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«95

Quod adexpedinonem atdneauquæ I'nftetimmemorem efle rertim fuaru gcflarum-qui bclz lum id ducat.Magom's Hercule fibi,qui extra orbem terrarum m circufufam Oceano infulam cum paucis pcrfugerit nauibus:maiorem curam efle, quàm Illcrgetum. qufppe illic 0(. ducem carthaginenfem.ôi quantumcutK^ punicum præfidium efle: hic iatrones, latronumq^ duces: quibus ut ad populandos finitimoru agros:teótac]^ urenda, K rapicnda pecora aliqua uis (it: ita in acie,ac (ignis collatis nullam cfle.magis uelocitate ad fugam,quàm armis fretos, pugna/ turos efTe, Itaq; non quod ullum inde periculu,aut fernen maioris belli uideat:ideo (e,priuf/ quàm prouincia decedanopprimendos Illergetes duxifre:fed primumtne impunita tarn fcele rata defedlio effctidcindeaie quis in prouincia (imul uirtute tanta ÔC felicitate perdomita rcli/ élus hoftis dici poflet, Proinde deis bene iuuantibus fequerentur non tarn ad bellum geren/ dum: (neqj enim cum pari hofle certamcn elfe) quàm ad expetendas ab hominibus fceleftis pœnas. Ab hac oratione dimiffos ad iter fe comparare in diem poftcrum iubet.profeóluscp decimis caftris peruenit ad Iberu flumen.inde fuperato amni,die quarto in confpeólu hoftiu pofuit caftra.Campus autem montibus circufeptus erat.in earn uallem Scipio cum pecora ra pta pleraq: ex ipforum hoftium agris propelli ad irritandam ferocitatem barbaroru iuflîflèt: uelites fubßdio mifit.à quibus ubi per procurfationecommifla pugna e(Tet:Lælium cum equi tatu impetum ex occulto facere iubet.mons opportune prominens cquitu infidias texit. Nec ulla mora pugnæ faóta eft.Hifpani in confpeóla procul pecora,uelites in Hifpanos præda oc cupatos incurrêre.primo miffilibus territauere.deinde emiflis leuibus telis,quæ irritate magis quàm decernere pugnam poterant:gladios nudant:0i collatopcderes cœpta geri eft.Anceps pedeftre certamen eratmifi équités fuperueniffent.neqp ex aduerfo tantum illati obuios obtri uere:fed circumueóli etiam quidam per infima cliui ab tergo fe,ut plerofcp intercludcrennob/ iecerunt.maiorcp cædes fuiuquàm quantam edere leuia per excur(ioncs prælia folent.Ira ma/ gis accenfa aduerfo prælio barbaris eft:quàm imminuti animi.itaq? ne pulfi uideretur: prima luce poftero die in aciem procelfere.Non capiebat omnes copias angufl:a,ficut antedidlu efl, uallis.dux ferme peditum partcs,02 omnisequitatus in aciem defeendit: quod reliquum pedi turn erat:obliquo coflituerunt colle.Scipio pro fe efle loci anguflias ratus,0i quod in areflo pu gna romano aptior.quàm hifpano militi futura uidebatur: Si quod in eUm locu detraefla ho/ ftium acies effet:qui non omnem multitudine eorum capcrennouo etiam confilio adiecit ani/ mum:equitcm nec poffe circudare cornibus in tam anguflo fpatiotSi hofli, quern cum pedite eduxiffeta'nUtilem fore.itaq^ imperat Lxlio:ut per colles quàmoccultiffimo innere circûducat cquites:fegregettp quantum po(ïît,equeflrem à pedeflri pugna.ipfe omnia fîgna peditum in hofles uertit:quatuor cohortes in fronte flatuit:quia latius pandere aciê non poterat.moram pugnâdi nullam fecitmt ipfo certamine auerteret à confpeôtu tranfeuntiû per colles equitum, neqj ante circûduôlos fenfere:quàm tumultum equeflris pugnæ ab tergo acccpere.Ita duo di nerfa prælia erant.duæ peditum acics,duo equitatus per longitudinem campi,quia mifeeri ex genere utroeç præliu angufliæ non patiebantunpugnabanr.Hifpanoru eu neq^ pedes equiti, neq; eques pediti auxilio e(Tet:pedes fiducia equitis temere comiffus campo cæderetur: cques circuuentus nec pedite à fronte,(iam enim flratæ pedeflres copiæ erant)nec ab tergo cquitem fuflinereUôi ipfi cum diu in orbem fefe flantibus equis defendilTcnnad unu omnes cæfi funt: nec quifquam peditû,equitum ue fuperfuinqui in uallc pugnauerunt.Tertia pars,quæ in colle ad fpeôtaculu magis tutum,quàm ad partem pugnæ capeflendâ flcterat:ôi locum,Si tempus ad fugiendu habuit.inter eos Si reguli ipfi fugerunnpriufquàm tota circûueniretur acies,inter tumultum elapfi.Caflra eodem die Hifpanorum præter reliquam prædam cum tribus ferme millibus hominu capiuntur.Romani,focrjq^ ad mille c c eo prælio cccideruntuulnerata am plius triamillia hominum.minus cruenta uiôtoria fuiflet:fi patentiore campo,Si ad fugam ca peflendam facili foret pugnatum. Indibilis abieôlis belli cófilqs,nihil tutius in afflitflis rebus experta fide Si clemetia Scipionis ratus,Mandonium fratrem ad cum mittit. Qui aduolutus genibus fatale rabiem temporis eius accufat:cum uelut contagione quada peflifera non Hier/ getes modo,Si Lacetani,fed caflra quoeg romana inlanierint.fuam quidem. Si fratris. Si reli/ ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rr i quorum

196 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E- C» T E R T I AE

quorum populan'um cam conditionem efle:ut aut,fi ita uideatur,reddant fpin’tum P.Scipio/ ni,ab eodem illo acccptum: aut fcruati bis uni debitam uitam pro co in perpetuu deuoueanU antea in caufa fua fiduciam fibi fuinc,nondum expcrta dementia eiusmunc contra,nullam in caufa, omnem in mifericordia uiótoris fpem pofitam habere. Mos uetuftus erat Roma/ nistcum quo nec fœdcre.nec æquis legibus iungeretur amicitiamon prius imperio in cum tan quam pacatum uti:quam omnia diuina.humanat^ dediflec:amp; obfides acccpti,armacp adem pta,8i præfîdia urbibus impolita forent. Scipio multis inuedlus in præfentcm Mâdonium, abfentemcç Indibilem uerbis, illos quidem merito perqfle ipforu maleficio, ait: uidturos fuOr atc^ populi romani benefîcio.cætcrum fe netç arma rjsadempturum: (quippe ea pignora ti/ métium rebellionem efTeJe libere arma rclinquere,folutosép metu animos)ncqj fe in obfides innoxios,fed in ipfos,fi defecerint:fæuiturum:nec ab inermi,fed ab armato hofte pœnas expo titurum.utranqj fortunam expertis permittere fefe:utrum propitios,an iratos habere Roma/ nos mallcnt. Ita dimiflus Mandoniustpecunia tantummodo impcrata:ex qua ftipendium militi præftari poflct.Ipfe Martio inulteriorcm Hifpaniam præmifiTo, Syllano Tarraconem, remiflo.paucos moratus dies,dum imperatam pecunia Illergc tes pernumerarent: cum expc/ ditis Martium iam appropinquantem Oceano aflequitur. Inchoata res iam ante de Mafii nifla alrjs atq; alqs de caufis dilata eranquod Numida cum ipfo utiqj congredi Scipione uole. banatcç eiufdem dextra fidem fancire. ea turn itineris tam longi,ac tam deuq caufa Scipioni fuit.Mafaniffa cum Gadibus eflcncertior aduétare eum à Martio fadlus, caufando corrumpi’ equos in infula inclufos,penuriamc^ omnium rcrum ói facere cæteris,ôC ipfos fentirc,adhæc ca quitem marccfccre defidia,Magonem perpulit:ut fe traqcere in continentem ad populandos proximos Hifpaniæ agros patcretur.Tranfgreflus treis principes Numidarum præmittit ad tempus,locumc]^ colloquio ftatuendum:duos pro obfidibus retineri à Scipione iubet.remiflo, tcrtio.qui quo iuffus erat,adduceret Mafanifîam:cum paucis in colloquiu uencrunt. Ccpcrac iam ante Numida ex fama rerum geftarum admiratio uiri: fubftitucratcp animo fpeciê quo/, corporis amplam,ac magnifîcam. cæteru maior præfentis ueneratio cepit. ô^,præterquàm quod fuapte natura multa maieftas inerat: adornabat promififa cæfaries, habitus^ corporis non cultus munditijs,fed uirilis uerc,acmilitaris:5Cxtas erat in medio uiriu robore:quod pie/ nius,nitidiuscp ex morbo uelut renouatus flos iuuctæ faciebat.Propè attonitus ipfo congref/ fu Numida gratias de frattis fîlio remifiTo agit. Ex co tempore affirmât earn fe quæfiffe occa/ fioncm:quam tandem oblatam deûm immortalium beneficio non omiferit.cupcre fe illi, poA pLilocp romano operam nauarc:ita,ut nemo unus externus magis cnixe adiuuerit rem roma nam,id fc,etiam fi iampridem ucllct:minus præftare in Hifpania,aliéna atq? ignota terra po/ ruiflenn qua autem genitus,educatusiç in fpem paterni regni cffet:facile præftaturum. fi qui/ dem eundem Scipioncm dueem in Africa mittant Romani: fan’s fperare perbreuis æui Car/ thagincm effe. La:tus cum Scipio uidit,audiuitc^:cum caput rcrum in omni hoftium cqui/ tatu Mafaniffam fuiffe feirenôi ipfe iuucnis fpecimen animi præ fe fcrrer.Fidc data accepta^, profcôtus retroTarraconcm eft. Mafaniffa permiffu Romanorum,nc fine caufa traieciffein continentem uiderctunpopulatus proximos agros.Gadcs redijt. Magoni,defperatis in Ht fpania rebus, in quarum fpem feditio primû militaris,deindc dcfeôtio Tndibilis animos eius fuftulerannparanti traticcre in Africam nutiatum ab Carthagine eft:iubere fenatum: ut claf/ fcm.quam Gadibus haberenin Italiam trarjcerenconduôtacp ibi Gallorum,ac Liguru quan/ ta maxima poffet iuucntute.coniungeret fe Annibali:ncu fenefeere bellum maximo impetu, maiore fortuna cceptum fincret.Adeam rem amp;nbsp;à Carthagine pecunia Magoni adueôla eft: amp;nbsp;ipfe quantam potuit.à Gaditanis exeginno ærario modo corum,fcd ctiam templis fpolia/ tis:8^ priuatim omnibus coaólis aurum,argentumin publicum conferre.Cum prætcruehc/ retur Hifpaniæ oram; haud procul Carthagine Noua expofitis in terra militibus proximos depopulatus agros,inde ad urbem daffem appulit.ibi cum interdiu milites in nauibus tenuif/ fennoeffe in litus ejçpofitos ad partem earn muri,qua capta Carthago ab Romanis facrandu cinnec præfidio fatis ualido urbem teneri ratus:öC aliquos oppidanorum ad fpem nouadi res j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aliquid

LIBER O C T A V V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I97

aliqüid moturos. Cxterum nuntq ex agris trepidi fimul popuktioncm.agrcQiumcp fugam. Si hoftium aducntu,attuIerant:ÖJ Ulfa interdiu claflis erannec fine caufa ercólam ante urbem ftationem apparebat.itaq^ inftruóti armatiep intra portam ad ftagnum ac marc uerfam con tinebatur. Vbi effuli hoftes.mtfta inter milites nauali turba.ad muros tumuitu maiorc,quäm ui fubierunnpatcfaóla repente porta Romani cum clamore crumpunt: turbatosep hoftes.öi ad primum incurfum coniccbucp tclorum auerfos ufep ad litus cum multa cæde pcrfequûtur. ncc,niG naucs litori appulfæ trepidos accepiflentifuperfuiffet fugæ,ac pugnæ quifquâ.ln ipfig quoq? trepidatu nauibus eft:dum,ne hoftes cum fuis iîmul irrûpercnt: trahunt fcalas,orasfp* Si anchoras.ne in moliendo mora cifenpræcidunt.mukiép adnantes nauibus, incerto pne te/ nebris quid aut peterent, aut uitarent, feede intericrunt. Poftcro die cum claflis inde retro ad Occanum,undc uenerat, fugifletrad oótingentos homines cæfl, intermurum litustp ad duo tnillia armatorum inueta.Mago cum Gadeis rcpctiflct,exclufus inde ad Cimbim(haud pro/ cul à Gadibus is locus abeft)clafle appulfa,mittendis legatis,qucrendoép,quod portæ fibi fo/ cio,atqj amico claufæ forennpurgantibus rjs multitudinis concurfu facfl:um,infefle ob direpta quædam ab confeendentibus naues militibustad colloquiu Suffetes corum,qui fummus Poe niseft magiftratusicu quæftore elicuitdaccratosc^ ucrberibuscruciaiFigiiuflit. inde nauibus ad Pityufam infulam cétum millia ferme àcôtinenti(Pœni tum earn incolebant)traiecit.itac[5 claiTis bona cum pace accepta eft; ncc commcatus modo benigne præbiti :.fcd in fupplemen/ cum claflis iuuentus,armacp data.quorum fiducia Pœnus in Baléares infulas ( quinquaginta inde millia abfunt)cranfmiflt.Duæ funt Balcares infulx.maior altera, atq? opuletior armis ui risi^.SC portum habet:ubi commode hybernaturum fe iam extremum autumni erat) ere/ dcbat.cæteru baud fecus,quàm fl Romani earn infulam incolerent: hoftiliterc’afli occurfum eft.Fundis ut nunc plurimum,ita tunc folo eo telo utcbantur.ncc quifqua alterius gentis unus tantum ea arte,quantum inter alios omnes Balcares excellunt.Itacp tanta uis lapidum creber rimæ grandinis modo in appropinquante iam terræ claftem effufa eft;ut intrare portum non aufl auerterent in altum naues. In minorcm inde Balearium infula traieccrunt,fcrtilem agro, uiris armis baud æque ualidam. itacp egrefli nauibus fupra portu loco munito caftra locant: ac flne certamine urbe agroc^ potiti,duobus millibus auxiliariu inde confcriptis,mifl’is(^ Cat thagincm ad bybernandum, naues fubduxerunt. Poft Magonis ab Qceani ora difeeftum Gaditani Romanis deduntur. Hæc in Hifpania P. Scipionis dudtu, aufpicioqj gefta. Ipfe L.Lcntulo,0i L.Manlio Acidino prouincia tradita,cum decern nauibus Romam redrjt.ôi fe/ natu extra urbem dato in æde Bellonæ.quas res in Hifpania gefliflct,difleruit: quoties flgnis , collatis dimicaflet:quot oppida exboftibus ui cepiiTet,quas genres in ditionem populi roma ni rcdcgiflet.aduerfus quatuor fe imperatores,quatuor uiólores exercitus in Hifpania iuiflfe, neminem Carthaginéfem in qs terris reliquifle. Ob bas res geftas magis tentata eft trium phi fpes,quàm petita pertinacitenquia neminêad earn diem triumpbafle, qui fine magiftra/ tu res gcftiflct,conftabat.Senatu milTojUrbem eft ingreflus, argentic^ præ fe in ærarium tuitc quatuordecim millia pondo c C c X l 11 ;0i flgnati argenti magnum numerum. Comitia inde creandis cofulibus habuit L. Veturius Philo:centuriæc^ omnes ingenti fauorc P. Scipio ncm confulcm dixerunt.collcga additur ei P. Licinius Craflus pontifex maximus. Cætcrum comitia maiorc,quam ulla per id bellum celebrata frcquentia,proditum memoriæ cft.conue/ nerant undiep non fuffragandi raodo,fed etiam fpeólandi caufa P. Scipionis: cocurrebantep? Si domum frcquentes,ôi in capitolium ad immolantcm eum:cum centum bobus uotis in Hi/ fpania loui facrificarct.fpondebantcp animi:flcut C. Luótatius fuperius bellum puniefl finiP fec:ita id,quod inftaret:P.Cornelium finiturum,atcp ut Hifpania omni Poenosexpulifleufic Italia pulfurum efle.Africamt^ ci, perindc ac debellatum in Italia foret, prouinciam deftina/ bant. Prætoria inde comitia babita.creati duo, qui tum ædiles plebis étant, Sp. Lucretius,62 Cn.Oiftauius, ôiexpriuatis Cn.Serui’iusCepio,amp; L.Æmylius Pappus. Quartodecimo anno punici belli P.Cornelius Scipio,ô2 P.Licinius Craflus ut cofulatum inicrunt,nominatæ confulibus prouineix funt:Sicilia Scipioni extra fortem.concedente collega, quia facroru cura tr 5 pontificeni

Ips nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-DEC. TERTIAE

pontificcm maximum in Italia retincbanBrurq Craffo. Turn prætoriæ prouinciæ in forrem conieôlæ.urbana Cn.Seruilio obtigit:Ariminum(ita Galliam appellabant) Sp.Lucrctio:Si/ cilia L.Æmylio:Cn.Oôlauio Sardinia. Senatus in capitolio habitus.ibi referéte P.Scipione, fenatufconfultum fadtum eft:ut quos ludos inter feditionem militarem in Hifpania uouiflct: ex ca pecunia.quam ipfe in ærarium detuliffet:faccrct.Tum Saguntinoru legatos in fenatiim introduxit.ex eis maximus natu. Etfi nihil ultra malorum eft P.C.quam quod paffi fumus; ut ad ultimum fidem uobis præftareraus:tamen ea ueftra mérita,imperatorumcp ueftrorum crga nos fuerunt:ut nos cladium noftrarum non pœniteat.Bellum propter nos fufcepiftis:fu/ fceptumcç quartumdecimu annum tarn pertinaciter geritis: ut fæpe ad ultimum difcrimen ipfi uenericis:amp; populu carthaginenfem adduxeritis.Cum in Italia tarn atrox bellum,Anz nibalem hoftem haberetisxonfulcs cum exercitu in Hifpaniam,uclut adcolligendas rcliquias naufragq noftri miiîftis.P.ôi Cn.Cornelij ex quo in prouincia uenerunnnullo tempore defti tcrunt,quæ nobis fecunda,quæcp aduerfa hoftibus noftris eftent:facere. iam omniu primum oppidum nobis reftituerunt, per omnem Hifpaniam ciues noftros uenundatos, dimiffis qui conquircrent,cx fcruitute in libertate reftituerunt. cum iam prope effet: ut optabilem cam ex miferrima fortunam haberemus: P.ôi Cn.Cornelij imperatorcsueftri ludluofius nobis pro/ pè.quàm uobis perierunt.tum uero ad hoc retradli ex diftantibus locis in federn antiquam ui debamun ut iterum periremus:5C alterum excidium patrix uideremus: nec ad perniciem noz ftram carthaginenfi uticg aut duce,aut exercitu opus effe:abTurdetanis ueterrimis hoftibus, qui prions quocgexcidq caufa nobis fuerannextingui poffercum ex infperato repente mififtis nobis hunc P.Scipionem.quem.fortunatiftimi omnium Saguntinorum uidemunquia confti km declaratum uidcmus:ac uidiffe nos, ciuibus noftris renuntiâturi fumus:fpem,opem,faluz temq^ noftram.qui cum plurimas hoftium ueftrorum cepiffet in Hifpania urbes: ubiqj ex ca ptorum numero exccrptos Saguntinos in patriam rcmifit.poftremo Turdctaniam adco infe ftara nobis,ut ilia gente incolumi.ftare Saguntum non poffetu'ta bello afflixit: ut non modo nobis,(abfic uerbo inuidia)fed ne poftcris quidem timenda noftris effet, deletam urbcm ccrz nimus eorum:quorum in gratiam Saguntum delcuerat Annibal.ucdligal ex agro corum ca' pimus:quod nobis non tam frudlu iucundius eft, quàm ultione. Ob hæc, quibus maiora nec fperarc,nec optare ab drjs immortalibus poteramus:gratias adura nos decern legatos faguti tinus fenatus,populusc^ ad uos mifit:(imul gratulatum: quod ita res per hos annos in Hifpa nia,atq; in Italia geffiftis-.ut Hifpaniam non Ibero amne tenus,fed qua terrarum ultimas finit Oceanus: domita armis habeatis: Italiæ,nifi quatenus uallum caftroru cingit-.nihil reliqueriz »is Pœno.IoLii Opt.Max.præfidi capitolinæ arcis non grates tantu ob hæc agere iuffi fumus: fed donum hoc etiam,fi uos permittcrctis: corona auream in capitoliu uidloriæ ergo ferre. Id uti permittatis, quæfumus: uticp,fi uobis ita uideretunquæ nobis impcratores ueftri comoda tribucrunt:ea rata,atqj perpétua authoritatc ueftra faciatis. Senatus Icgatis fagutinis refpoti ditîôC dirucum,ÔC reftitutü Saguntum fidei focialis utrinqj feruatæ documentû omnibus gen tibus fore.fuos impcratores re(ftc,0C ordine,0i ex uolutate fenatus fcciffe:quod Saguntum rez ftituerint:ciuescp fagutinos feruitio exemerint.quæc^ alia eis benigne fccerinnea fenatum ita uoluiffe ficri.donum permitterc ut in capitolio ponerent. Locus inde,lautiac^ Icgatis præbcri iuffa:d^ muneris ergo in fingulos dari ne minus dena millia æris. Legationes deinde cætcræ in fenatu introduôtæ, auditæc^. Et petêtibus Saguntinis,ut quatenus tuto poffcnt.Italiâ fpez dlatum irenttduces dati: literæc^ per oppida miffæ:ut Hifpanos comiter accipercnt.Tum de rep.de exercitibus fcribédis,de prouincijs relatum. Cum Afiricam nouam prouinciâ extra for tem P.Scipioni deftinari.homines fama ferrent:ÔC ipfe nulla iam modica gloria cótentus.non ad gerendû modo bcllum,fed ad finiendû diceret fecofulem declaratû eflèmeqj aliter id fieri poffe:^ fi ipfe in Africam exercitu tranfportaret:6i adturum fe id per populum aperte ferret: fi fenatus aduerfarctunidc^ confilium haudquaquam primoribus patrum conferiptoru place rct:cætcricp per metum,3ut ambitionem muffarent: Q.Fabius Maximus rogatus fentétiam:

Scio,inquit,multis ueftrû uideri patres confcripti,rem adtam hodierno die agi:ÔC fruftra haz biturum

LIBER O C T A V V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;199

bîturum orationcmqui tanquatn de integra re,de Africa prouincia fententiadixerit. Ego au tem primum illud ignoro:quemadmodû certa iam prouincia Africa confulis uiri fortis ac ftre nui iiuquam nec fenatus céfuit in hune annum prouincia eifeinec popuius iuffit.deindejfi eftî confulcm pcccare arbitronqui de re tranfacta ßmulando fe referre,fenatu ludibrio habet:non fenarorem modoiqui de quo confulitunfuo loco dicit fentétiam, Atc^ ego certum habeo-.difz fentienti mihi ab ifta feftinatione in Africam traijciendi, duarum rerum fubeundam opinio/ nem cfle.unius.inQtæ ingenio meo cunôhationis.quam metu pigritiamq; homines adolcfcen tes fane appellent; dum me non pœniteat; adhuc aliorum fpeciofiora primo afpcôlu confilia femper uifatmea ufu meliora.alterius.obtreôlationisatcp inuidiæaduerfuscrelccntcm in dies gloriam fortiffimi confulis. A' qua fufpicione (î me neq^ uira adta,ôi mores mei,nelt;ç didlatu/ ra cum quinqj confulatibus,tantuq^ gloriæ belli domiq^ partæ uindicanut propius faftidium eius fim,^ dcfyderiumtæcas faltem liberet. quæ enim mihi æmulatio cum eo eiTe poteft: qui ne fîlio quidem meo æqualis HtCMe diôtatorem,cum ûigerem adhuc uiribus; ôC in curfù ma/ ximarum rerum effem; reeufantê nemo aut in fenatu, aut apud populum audiuinquo minus infedlanti me magiftro equitum, quod fando nuquam anteauditum erat:imperium mecum æquaretur. rebus, quàm ucrbisaflequimalui:utqui aliorum iudiciomihi comparatuseratifua mox cofeffione me ßbi præferret.nedû ego perfunótus honoribus certamina mihi,atqj æmu lationem cum adolefcente florétiflïmo proponam;uidelicet ut mihi iam uiuendo, non folum rebus gerendis feffojß huic negata fuerit; Africa prouincia dccernatur.cum ca gloria,quæ par ta eft:uiuendum,acqj moriendum eft. Vincere ego prohibui Annibaicmait à uobis, quorum uigent nuncuirestetiam uinci poftet. Illud te mihi ignofeere P. Corneli æquum erit:ß,cum in me ipfo nunquam pluris famam hominu,quam remp. fecerim:nc tuam quidem gloriam bo/ no publico præponam.quanquam,(î aut bellum nullum in Italia,aut is hoftis eftenexquo ui/ cto nihil gloriæ quæreretunqui te in Italia retineret;etfi id bono publico facerettfimul cû bello materiâ gloriæ tuæ ire ereptu uideri poftet.cum uero Annibai hoftis incolumi exercitu qiiar/ tumdecimu annum Italiam obfideat; poenitebitte P.Corneli gloriæ tuæ: lî hoftem eum.qui tot funerum,totcladium nobis caufa fuit;tu conful Italia expulerisC ÔC ßcut penes C. Luólati/ um prioris punici perpetrati belli titulus fuit: ita penes te huius fueritC nifi aut Amilcar Anni/ bali dux eft præferendus: aut illud bellum huic: aut uitftoria illa maior, clariorcp' quàm hæc (modo contingat ut te cofule uincamus) futura eft. Ab Drepano,atq3 Eryce detraxifte Amii/ carem,quàm Italia expulifte Peenos, atc^ Annibalem malisC Ne tu quidem, etfi magis par/ tam,quàm fperatam gloriam amplelt;ftcris:Hifpania potius,quam Italia bello liberata gloria/ tus fueris. Nondum is eft Annibahquem non magis timuifle uideatur;quàm contepßftc:qui aliud bellu maluerit. Quin igitur ad hoc accingerisC nec per iftos circuitus, ut cum in Africam traicceris:fecuturum te illuc Annibale fperes:pocius,quàm reefto hinc itincre,ubi Annibai eft: eo bellum intendis C Egregiam iftam palmam belli punici peraóti petisC^ hoc ÔC natura prius eft:tua cum defenderis;aliéna ire oppugnatum. pax ante in Italia, quàm bellum in Africa fit: Ö2 nobis prius decedat timor: quàm ultro alfjs inferatur. fi utrunqj tuo duôtu, aufpicioc^ fieri poteft: Annibale hic uitftoUlIic Carthaginem expugna. fi alterutra uiëtoria nobis confulibus relinquenda eft:prior cum maior clariorc]p,tum caufa etiam infequentis fuerit.Nam nunequi dem prætcrquàm quod amp;nbsp;in Italia, ôC in Africa duos diuerfos exercitus alere ærarium non poteft: præterquàm quod unde claftcs tueamur: unde commeatibus fuffîciamus præbendis, nihil reliqui eft:periculi tandem quantum adeatur,quem fallitC P.Licinius in Italia, P.Scipio bellum in Africa geret. Quidcfi (quod omnes dq omen auertant: SC dicerc etiam reformidat animus:fed quæ acciderunnaccidere poftunt)ÔC uiôlor Annibal ire ad urbem pergat:tum de/ mum te confulem ex Africa, ficut Q. Fuluium à Capua, accerfemusC QuidC quod in Afri/ ca quoque mars communis belli eritC Domus tibi tua, pater, patruusq^ intra triginta dies cum cxercitibus cæfî documento fint: ubi per aliquot annos maximis rebus terra, mariep gez rendis ampliftimum nomen apud exteras genres populi romani, ueftræcp familiæ feceranr. Dies me deficieufi reges, imperatoresc^ temere in hoftium terras tranfgreftbs cum maximis rr cladibus

•o® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AB

cUdibüs fuis.cxcrcîtuumcp fuomm,cnumcrarc uclim.Athenienfes.prudétinïma auifas^bcllo dortit rclidto,authore æque impigro atqj nobili i'uucne magna claffe in Siciliam tranftnifTa, una nauali pugna florencem rempublicä fuam in pcrpctuu afflixerunt.Extcrna,amp; nimis and qua rcpeto.Akica eadem ifl:a,ÖJ M.Attiliusjniigneutriufqj fortunæ exemplum, nobis docu mcnto finü.Næ tibi P.Corneli.cum ex alto Africaeonfpexeris:Iudus,amp; iocus fuifleHifpanias tuæ uidebûtur.quid cnim fimileCPacato mari prætcr oram Italiæ.Galliæq^ ucëlus Emporias in urbcm fociorum claflem appulifti: expofitos milites per tutiffima omnia ad focios,amp; ami/ cos populi romani.Tarraconem duxifti:ab Tarraconc deinde iter per præiîdia romanazcirca Jberum exercitus patris, patruit^ tui, poft amiftos impcratores ferociores calamitate ipfafa/ {fti’.dux tumultuarius quidem ille.L.Martius,0J militari fuffragio ad tempus ledus: cæterum fi nobilitas,ac iufti honores adornarennclaris impcratoribus qualibct arte belli panoppugna ta per fummum otium Carthagomullo trium punicorum exercituum focios defendente. Cæ tcra.neq; ca eleuo.nullo tarnen modo africo bello comparanda.ubi non portus ullus clafti no ftræapertus:non agcrpacatusmon ciuitasfociarnon rex amicus: non confiftendi ufquam Io/ cusmon procedendi.quacunqj circufpexeristhoftilia omnia,atq5 infefta.An Syphaci.Numi/ discp credisCfatis fit femel creditu.non femper temeritas eft felix. Si fraus fidem in paruis fibi prxrtruif.ut cum operæpretiû G't:cum mercede magna fallat.Non hoftcspatrem,patruumcp tuum armis,priufquàm Celtiberi foef) fraude circûuenerunt.nectibi ipiî à Magone.ôi Afdru/ baie hoftium ducibus,quantum ab Indibili,Si Mandonio in fidem acceptis pcriculi fuit.Nu/ midis tu crcdcrc potes, defeôtionem militum tuorum expertus C EtSyphax,ôi Mafanifta iè, quàm Carthaginenfes,malunt potentes in Africa efle:Carthagincnfes:cp quenquam aliura, nunc illos æmulatio inter fefe,ôiomnes caufæ certaminû acuunnquod procul externusmetus cft.oftende romana arma.exercitum alienigenâ:iam uelut ad commune reftinguendu ineen/ dium concurrent. Aliter rjdem illi Carthaginéfes Hifpaniâ defenderunnaliter mœnia patriar. templa dcûm,aras,Si focos défendent: eu euntes in præliu pauida proièquetur coniux:Si par/ ui liberi occurfabunt.Quid porroCfi fan's confîfi Carthaginéfes côfenfu Africæ,fide fociorum rcgum.mœnibus fuis,cum tuo exercitusq^ tui præfidio nudatâ Italiam uidcrint;ultro ipfi no/ uum exercitum in Italiâ autex Africa miferint^aut Magoné, quem à Balearibiisclafie tranf/ roifta iam præreroram Ligurum alpinorum ueétari conftanAnnibali fe coniugere iufferintC nempe in codé terrore erimusrin quo nuper fuimus:cum Afdrubal in Italiâ tranfccndit.quem tu,qui non folû Carthaginé.Ced omnê Africam exercitu tuo es clauiùrus:c manibus tuis in Ira liam emififti. Viétum à te dices.co quidé minus uellcm,3i id tua,non reip.folum caufa,iter da tum uiélo in Italia cflc.Patere nos omnia, quæ profpera tibi,ôi populi Ro. imperio cuenercî tuo confilio aflignare:aduerfa cafibus incertis belli,SC fortunas legare.quo melior,fortiorc^ es: co magis talçm præfidem fibi patria, atq? uniuerfa Italia retinet. Non potes ne ipfe quidem diflimularc:ubi Annibai fit:ibi caput,atqj arcem huius belli cfte.quippc qui præ te feras:eam tibi caufam eile traijeiendi in Africam:ut Annibale eo trahas.Siue igitur hic,fiuc illic cum An nibale eft tibi futura restutrum ergo tandem firmior eris in Africa folus:an iftic tuo,collcgæ^ tui exercitu coniunétoCne Claudius quidem.SC Liuius confules tarn rccenti exéplo,quantum id interfit,documento funtC QuidC Annibalem utrum tandem extremus angulus brutq agri fruftra iamdiu pofeentem ab domo auxilia,an propinqua Carthago,SC tota focia Africa po/ tentiorem armis uirisq? facietCQuod iftud confilium eftCibi malle decernere:ubi tux dimidio minores copiæfint, hoftium multo maiores: quàm ubi duobus exercitibus aduerfus unum tot prxlrjs.SC tarn diuturna SC graui militia feftum,pugnandum fitCQuam compar confilium tuum parentis tui confilio fit,reputa.illeconful profeeftusin Hifpaniam,ut Annibali ab Alpi/ bus defeendenti occurreret:in Italiam ex prouincia rcdijt. tu, cum Annibal in Italia fit: relin/ quere Italiam paras: non quia reipublicx id utile, fed quia tibi amplum SC gloriofum cenfès effe.ficut cum prouincua SC exercitu relicto, fine lege,fine fenatufconfulto duabus nauibus poz puli romani imperator fortunam publicam,8C maieftatem imperii,qux turn in ruo capitc pe riditabantuncommififti. Ego P.Cornelium P.C. reipublicx,nobisq^,non fibi ipfi priuatim

creatum

L I BER ' O C T A V'V^S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iOT

crcatum c5fulem’exifl;ittio:cxerdtusêp ad cuftodiam urbis, atqj Ità fcnptos eße:non quàS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' gt;

regio more per fuperbiam côfulcs quô terrarum uclint.traticiant. Cum oratione ad tempus parata Fabius,tum authoritate.ôi: inueterataprudentiæ fama magnam partem fenatus,amp; fc/ iiiores maxime mouifTet:pluresép conGlium fcnis,quàm animum adolckentia ferocem laudà rent:Scipioita locutus fertur. Et ipfeQ.Fabius principioorationis P.C.cômemorauinin feÀ, tentia fua pofleobtrcdlatione fufpcôtam efle.cuius ego rei non tam ipfe aufim tantum utrum in(îmulare:tp ea fufpicio.uitio orationis,an rei, baud fans purgata eft. (îc enim honores fuos, ÔC famam rerum gertarum extulit uerbis ad extinguêdum inuidiæ crimen: tanquam mihi ab tnfimo quoc^ pcriculum finne mccum æmuletunôC non ab eo:qui,quia fuper cæteros excellât: quo me quoqj niti non diftimulotme fibi æquarinolit.Ge fenem fe perfundtij:amp; me infra æcagt; tem fili] fui pofuintâquam non longius, quàm quantum uitæ humanæ fpatium eft:cupiditaà gloriæ extendatur:maximaqgt; pars eius in memoriâ,ac pofteritatê prom'incat. Maximo cuiqt id accidere animo certu habco:utfe non cum præfentibus modo,fed cum omnis æui claris uft ris comparet.Equidc haud diftimulotme tuas Q.Fabi laudes non aftequi folum uellc:fcd(bc» na uenia tua dixerim) fi poftim.ctiam exupcrare.lllud nec tibi in mc,nec mihi in minores nagt; tu animi finut nolimus quenquam noftri fimilcm cuadere ciuem. id enim non eorum modoi' quibus inuiderimustfed rcipublicæ,amp; penè omnis generis bumani detrimentum fît.Comme morauinquantu eftem periculi aditurustfi in Africain traijeere uclim:ut meam quoq^ non fo/ lum Si rcipublicæ Ôi exercitus uicem uideretur follicitus. Vnde hæc répété de me cura exorta^’ cum pater,patruusq; meus intcrfectiicum duo exercitus eorum propè occtdióne occifî eftenti' cum am.iftæ Hifpaniæ:cum quatuor exercitus Pœnoru.quatuorép duces omnia meru acmisc]^ tenerent: cum quæfitus ad id bellum imperator nemo fe oftcnderet,pra?tcr me: nemo profite/ ri nomen aufuseflet: cum mihi quatuor ôi uiginti annos nato detuhftet imperium populus roraanus:quid ita turn nemo ætatem meam,uim hoftium,difficultatem belli,patris patruiep recentem cladem commemorabatCùtrum maior aliqua nunc in Africa calamitas accepta eft:’ quàm tunc in Hifpania eratC' an maiores nunc funt exercitus in Africa, duces plures, melioZ resf^:quàm tunc in Hifpania fueruntC' an ætas mca tunc maturiorbcllo gerendo fuit: quàm nunc eftfan cum carthaginenfi hofte in Hifpania,qudm in Africa bellum geri aptius eft;^ Fa/ eile eft poft fufos fugatosé^ quatuor exercitus punicos,poft tot urbes ui captas,aut metu lub/ aótas in deditioncm, poft perdomita omnia ufq; ad Oceanum, tot regulos,tot fæuas genres, poft receptam totam Hifpaniam, ita ut ueftigium belli nullum rcliquum fit: eleuare meas res geftas: tam Hercule, quàm fi uiótor ex Africa redierim : ca ipfa eleuare: quæ nunc retinendi mci caufa, ut terribilia eadem uidcantur: uerbis extolluntur. Negat aditum efte in Africam: negat Lillos patere portus:M.Attilium captum in Africa commcmorabtanquam M.AttiliuS primo acceftu ad Africam offenderit: neq; recordatur: illi ipfi tam infclici impcraton' patuifte tarnen portus Africa:: SC res egregias primo anno geftifte: SC,quantum ad carthaginenfes du* ces attinet: inuieftum ad ultimum permanfifte. Nihil igitur me ifto cxtcmplo terrueris: fi hoc bello, non priore, fi nuper, SC non annis ante quadraginta ifta clades accepta foret: quin ego • minus in Africam Regulo capto, quàm Scipionibus occifis in Hiipaniam.trafjcercm.nec felt eius Xanthippum Laccdæmoniu Carthagini,quàm me patriæ mcæfinerem natum efleicrc/ fccretL'p mihi ex eo ipfo fiducia: quod poftit in hominis unius uirtute tantum mbmenti efte. At etiam Athenienfes audiendi funt, temere in Siciliam omifto domi bello tranfgrefti. Gut ergo, quoniam græcas fabulas enarrare uacannon Agathodem potius fyracufanum regemi cum diu Sicilia punico bello urerctuntranfgreftum in hanc eandem Africam,auertifte eo belz lum,unde uenerat:refcrsCSed quid,ultro metum inferre hofti,8C ab fe remoto periculo alium in diferime adducere, quale fit.ueteribus externisep cxemplisadmonere opus eftCmaiiis præ/ fcntiusue ullum exemplum efte, quàm Annibal poteftf MultUm intereft: alienos populerc fines:an tuos uri, excindiepuideas. plus animi eft inferenti pcriculum, quàm propulfanti. ad hoc, maior ignotarum return eft terror: bona, malacp hoftium ex propinquo ingreftus fines afpicias. Non fpexauerat Annibal fore:uttot in Italia populi ad fe dcficerentiquotdefécerunü

; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poft

DEC. T E R T I AE

poft canncnfcm cladcm.quanto minus quic^ in Africa Carthaginenfibus firmum,ac ftabile fit,infidis focr)s,grauibus ac fuperbis dominisCAd hæc,nosetiam deferti ab focqs uihbus no ftris,milite romano ftetimus.Carthaginenii nihil ciuilis roboris eft:mercede paratos milites habent,Afros,Numidasc^,leuiftima hdei mutandæ ingenia.Hic modo nihil moræ (înunà Si traiecifle me audietis-.SC ardere bello Africam-.Si moliencem hinc AnnibalemtSC obfideri Car thaginem.lætiores.ôC frequentiores ex Africa expedtate nuntios:^ ex Hifpania accipiebatis. Has mihi fpes fubqcit forcuna populi Ro.dq fœdcris ab hofte uiolati teftes: Syphax,ôi Ma/ fanifla reges:quorum ego fi'dei ita innitanut bene tutus à perfidia fim.multa.quæ nunc ex in/ teruallo non apparent-.bellum apcriet.SC id eft uiri.SC ducismon deefle fortunæ præbenti fe:ô2 oblata cafu Heeftere ad cófilium. Habebo Q.Fabi parem quidem Annibale; fed ilium potius ego traham:^ ille me retineat.in fua terra cogâ pugnare eum:amp; Carthago potius præmium uicftoriæ erinquàm femiruta Brutiorum caftella. Nequid interim, dum traqciotdum expono exercitum in Africam:dum caftra ad Carthaginem promoueo; refpublica hic detrimenti ca/ piat. Quod tu Q.Fabi,cum uieftor tota Italia uolitaret Annibahpotuifti prçftare;hoc uide ne contumeliofum fit coneuffo iam.ó^ penè fraefto Annibale negate pofte P. Licinium confulem uirum fortiftïmu præftare.qui ne à facris abfit pontifex maximustideo in fortem tam longin/ quæ prouinciænon uenit.Si Hercule nihilo maturius hoe,quo ego cenfeo,modo perficeretur bellum:tamen ad dignitatem populi Ro.famamq^ apud reges, gétescp externas pertinebat; non ad defendenda modo Italiam,fed ad inferéda etiam Africa: arma, uidcri nobis animum eftetUon hoccredi,uulgari^:quod Annibal aufus fit,ncminem ducem Romanorum audere: Si priore punico bello,tum,cum de Sicilia certaretuntoties Africa à noftris exercitibus,6i claf/ fibus oppugnacam:nunc,cum de Italia certetur,Africam pacatam efte.Requiefcat aliquando tandiu uexata Italia,uratur.euafteturcp inuice Africa.caftra romana potius Carthaginis por tis immineant,quam nos iteru uallum hoftium ex mcenibus noftris uideamus. Africa fit reltz qui belli fedes, illuc terror fugacp, populatio agrorum,defelt;ftio fociorum,cæteræ belli clades, quæ in nos per quatuordecim annos ingruerunc.uertantur.Quæ ad rempublicam pertinent, Si bellum,quod inftatiôi prouincias,dc quibus agitur,dixifl'e fan's eft.Illa longa oratio nee ad uos pertinens fit,fi quemadmodum Q.Fabius meas res geftas in Hifpania eleuauit,fic Si ego contra gloriam eius eludere, Si meam uerbis extollere uelim.neutrum faciam P. C. Si fi nulla alia re,modeftia certe,Si temperaméto linguæ adolefcens fenem uicero.ita Si uixi,Si res gefti, ut tacitus ea opinione,quam ueftra fponte concepta animis haberetis,facile contentus cftèm. Minus æquis animis auditus eft Scipio;quia uulgatum erat,fi apud fenatum non obtinuif/ frt ut prouincia Africa fibi decerneretunad populum extemplo laturum.Itaq^ Q.Fuluius,qui conful quater, amp;nbsp;cenforfuerat: poftulauit à confule, ut palam in fenatu diceret, permitterefne patribustut de prouincijs decernerent.ftaturusép eo eftet,quod cenfuiftennan ad populum Ia turus.Cum Scipio refpondiftenfe quod è republica effet, facfturum; turn Fuluius,non ego,in/ quit,ignarus quid refponfurus,fa(fturusquot;ue effes,quæfîui:quippe cum præ te fcras:tentare ma/ . gis,quàm confulere fenatum:ô^,ni prouinciam tibi,quam uolueris,extemplo deccrnamus,pa/ ratam rogationcm habeas, itaep à uobis tribuni plebis poftulo. inquit; ut fententiam mihi ideo non dicenti,quod, fi in meam fententiam difeedatunnon fîtratum habiturusconfuhau/ xilio fitis. Inde akercatio orta, cum conful negaretæquum effe tribunos intercederc, quo mi/ nus fuo quifque loco fenator rogatus fententiam diccrct. Tribuni ita decreuerunt. Si confuï fenatui de prouinerjs permittif.ftari eo, quod fenatus cenfuerit,placct;nec de ea re ferri ad po/ pulum patiemur.fi non permittit, qui de ea re fententiam recufabitdicere.auxilioerimus, Conful diem ad colloquendum cum collega petrjt. Poftero die permiffum fenatui eft. Prouinciæ ita decretæ. Alteri confuli Sicilia, amp;nbsp;triginta roftratæ naues.quas C. Seruilius fu/ periore anno habuiffet; permiffumc]^’, ut in Africam, fi id è republica effe cenferet, traqceret. Alteri Brutrj.ôC bellum cum Annibale cum eo exercitu,quem L.Veturius,amp; Q.Cæcilius fortirentur inter fe; compararent ue; uter in Brutrjs duabus legionibus, quas conful reliquif/ fet,rem gereret: imperiumq^ in annum ei prorogaretur, cui ea prouincia eueniffet. Et cæteris præter

LIBER O C T A V V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;Ogt;

prxtcrconfulcs.prærorescp.qui exercitibus^prouincijstp præfuturi erant:prorogata impen'a» Q.Cæcilio forte eueninut c.utn confulc in Bruttjs aducrfus Annibalen? bellum gcreret. Ludi deinde Scipionis magna frequentia.K fauore fpeôlantium celcbrati. Ixgati Dciphos ad do num ex præda Afdrubalis portandum milfi M. Pomponius Matho,ÔC Ç.Catulus,tulcrunc coronam auream c c pondo.ôd iïmulachra fpoliorû,ÔC x pondo argenti faôti. Scipio cum ut delcdtum haberct.neq? impetrafletmecß magnopere tetendifletzut uoluntarios ducere fibi milites liceret.tenuitzSî quia impenfæ negauerat reipub.futurâ claflem: ut quæ à foerjs daten/ tut àd nouas fabricandas naues.accipcrct. Hetruriæ primum populi pro fuis quifq? faculta/ ■ tibus confulcm adiuturos polliciti.Cærites frumêtum focqs naualibus.commeatumé^ omnis generis: Populonienfes fcrrumzTarquinienfes lintea ad uelazVolaterrani armameta nauium amp;nbsp;frumentû: Aretini X X x millia fcutorum,galeas totidem,pila,ga:fa,haftas longas.milliutn quinquaginta fummâ pari cuiufq; generis numero expleturos: fecures, rutra, lakes,alucolos, molas.quantu in x l longas naues opus effetztritici centum Si x x millia modiùm.Si in uiati cum dccurionibus.remigibusépcollaturos: Perufini,Clu(îni,Rufellani,abietesin fabricandas naues,Si frumenti magnu numcrum.abiete ex publicis fyluis eft ufus. Vmbriæ populi,SC præ ter hos NuriînipSi Rcatini,Si Amiternini,fabinusép ager omnis,milites polliciti. Marfi, Pcli/ gni.Marriicinifß multi uoluntarij nomina in claflem dederunt. Camertes cum æquo fœdere cum Romanis effent:cohortcm armatam fcxcentorû hominum miferunt. X X x nauium ca/ rinæ, XX quinqueremes, x quadriremes cum effent pofitæ:ipfeitainfl:ititoperi:ut die qua/ dragefîmoquinto,^ ex fyluis detraCta materia efletmaues inffruôtæ.armacæcp in aquam de/ dult;^x (înt.Profeôlus in Sicilian! eft x x x nauibus longis,uoluntariorû feptem ferme milli/ bus in naues impoiîtis. Et P.Licinius in Brutios ad duos exercitus cofulares uenit.ex eis eum fibi fumpfinqucm L. Veturiuscos.habuerat.Mctello,ut quibus præftiiflèt legionibus:i}s præ/ eflet:facilius cum affuetis imperio rem gefturû ratus,permifit. Et prætores diuerfi in prouin/ cias profeôti.Et quia pecunia ad bellum deeratzagri campani regionem à fofla græca ad marc uerfam uendere quæftorcs iufli.indicio quolt;^ permiflo.qui ager ciuis campani fuifletzut is pu blicus populi Ro.eflctzindici præmium côftitutum,quantæ pecuniæ ager indicatus effet,pars dccima.Et Cn.Seruilio prætori urbis negotiu datumzut campani ciues,ubi cuiqj ex S.C. lice/ rçthabitarczibi habitarentzanimaduerteretep in eostqui alibi habitarent. Eadem æftate Ma go Amilcaris filius ex minore Balcariû infula,ubi hybernaueraniuuentute leôha in claflem im pofita,in Italiam x x X fermé roftratis nauibus,Si multis onerarfjs x 11 millia peditum,duo ferme cquitum traiecitzGenuamq^, nullis præfidqs maritima oram tutantibus.rcpentino ad/ uentu cepitzinde ad oram Ligurum alpinoru, fi quos ibi motus facere pofletz claflem appulit* IngaunifLiguru ea gcnseft)bellum ca tempeftategercbantcum Epanterqsmontanis.lgituc ' PœnusSauone oppido alpino præda depofita.SiX longis nauibus in ftationéadpræfidium reli(ftis,cæteris Carthaginê mifiis ad tuendam maritimam oram,quia fama erat: Scipioncni CO traiedlurum eflezipfe focietate cum Ingaunis,quorum gratiam malebatzcompofita,monta nos inftituit oppugnare. Et crefeebat in dies exercitus, ad famam nominis eius Gallis undiqj confluentibus. Ea literis cognita Sp.Lucretii,nc fiuftra Afdrubale cum exercitu deleto bien/ nio ante forent lætati:fi paraiiud inde bellum duce tantum mutato orireturzeuram ingentem accenderunt patribus,Italt;ç Si M.Liuium procos.ex Hetruria uolonum exercitum admouere Ariminura iuflcrunt.Si Cn.Seruilio prætori negotium datumzut fi è rep.cenferet eflezduas ut banas legiones,cui imperio uidere£ dato.exurbc duci iuberet.M, Valerius Lcuinus Aretium cas legiones duxit, Eifdem diebus naues onerariæ Pœnorum ad L x X X circa Sardinia ab Ç.O^auio.qui prouinciæ præeratzcaptæ.Eas Cœlius frumeto miffo ad Annibalê,commca/ tucp onuftasz Valerius prædâHetrufca.Ligurumcp,Si montanorum captiuos Carthagincm portantes,tradit. In Brutqs nihil fermé eo anno memorabile geftu eft. Peftilentia inceflerat CO anno pari clade in Romanos,Pcenoscç:nifi quod punicum exercitu fupra morbum ctiâtn fames affecit. Propter lunonis Laciniæ templum æftatem Annibal egitzibicp aram codidits ’ dcdicauitcç cum ingenti rerum ab fe geftarum titulo punicis græcisép literis infculpto.

A D Î S TERTIAE LIBER IX»

c I p IO pofteaquam iti Sicilia ucninuoluntarios milites ordinauitxen/ turiauic^.ex ijs treccntos iuucnes florcntes ætatc Sii. uiriurn robore incr/ mes circa fe habebat.ignorantesïquem ad ufum neq? centuriati, nelt;ç ar/ mati fcruarentur.tum ex totius Siciliæ iqniorum numero principes gene re Si Fortuna trecentos équités, qui (ècum in Africam traijcerent;lcgit:di/ cmc^ rjs, qua equis armistp inftruóti atep ornati adeflcnt:edixit. Grauis ea militia procul domo terra marit]^ multos labores,magna pcricula alla tura uidebatun neqj ipfos modo, fed parentes cognatoscp eorum ca cura angebar. Vbi dies, quæ edióha crat:aduenic:6i arma.equostç oftenderunutum Scipio renuntiari fibi dixit: quop dam équités Siculorum tanquam grauem duram hortere earn militiam. ßqui ita animati eflentjmalle eos fibi tune fateri: quam poftmodum querentes, fegnes atcj^ inutiles milites rei» publicæ eiïe.expromerent quid fentirent. cum bona uenia fe auditurum.Vbi ex his unus au/ fus eft dicere:fc prorfus.fi fibi utrum uelic,liberum eHeunolle militare:tum Scipio ei.Quando igituradolefccnsquidfentires,nondinimulafti:uicarium tibiexpcdiam:cuituarmacquumcp Si cætera inflrumenta militia: tradas:6i tecum hinc extcmplo domum ducas:exerceas: doceti dum curcs,equo tradito,armisi^.La:toconditionem accipienti unum ex cCC,quosinermes habebat; tradit, Vbi hoc modo exauthoratum equitem cum gratia imperatoris cætcri uide/ runt:fe quifqj excufare:0i uicarium accipere. Ita trcccntis ficulis romani équités fubflituti fine publica impcnfa.docendorum atq? exercendorum curam Siculi habuerunt: quia edicîlum im peratoris erat: ipfum militaturum:qui ita non fecifiTet. Egrcgiam hanc alam equitum euafifle fcrunt:multiscp prælrjs rempublicam adiuuiffe.Lcgiones inde cum infpiccret:plurimorum fti pendiorum ex qs milices deleginmaxime quifub duce Marcello militaucrant.quos cum opti ma difciplina inftitutos credebautum etiam ab longa Syraeufarû obfîdione peritiflîmos efle urbium oppugnandarum.nihilenim paruum.fed Carthaginisiam excidiaagitabat animo* Inde exercitum per oppida difpertitifrumentum Siculorum ciuitatibus imperat:ex Italia ad/ ueéto patcitîuetcres naues refîcit:Si cum qs C. Lælium in Africam prædatû mittit:nouas Pa/ normi fubducit:quia ex uiridi materia raptim faôlæ erantjut in ficco hybernarenr. Præpara/ tisomnibus ad bellum, Syraeufas nondum ex magnis belli motibus fan's tranquillas uenit* Græci res à quibufdam italici generis eadem ui.qua per bellum ceperannretinentibus concef/ fas fibi ab fenatu repetebant. Omnium priraum ratus.tueri publicam fîdem,partim edióto, partim iudieqs etiam in pertinaces ad obtinendam iniuriam rcdditis,fuas res Syracufanis re/ flitüit.Non ipfis tätum ea rcs.fed omnibusSiciliæ populis grata fuineoc^ enixius ad bellum adiuuerünt. Eadem æftate in Hifpania coortum ingens bellum:concicnte Illergctes Indibili nüllaalia decàufa:quàm peradmirationem Scipionis contemptu imperatoru aliorum orto. Eum fuperefle unum ducem Romanis, cæteris ab Annibale interfeólis,rebantur. eo nec in Hifpania cæfis Scipionibus alium.quem mittcrent.habuiffetSC pofteaquam in Italia grauius bellum urgerenaduerfus Annibalem eum acccrfitum.præterquàra quod nomina tantum du/ cum in Hitpania Romani habebantiexercitu quoejj inde ueterem deduólum. trépida omnia amp;nbsp;inconditam inde turbam tyronum efle. nunquam talem occafionem liberàndæ Hifpaniæ forc.fcruitum ad cam diem aut Carthaginenfibus.aut Romanismcc inuicem his, aut illisifcd interdum utrifcçfimul.pulfosabRomanis Carthaginenfes.ab Hifpanis,fi confentirennpelli Romanos pofle: ut ab omni imperio externo foluta in perpetuum Hifpania in patrios redi/ ret mores,ritusep, Hæc,talia^ dicendo no populates modo,fed Aufetanos quoc]; uicinam gentem concicaùôi alios finitimos fibi.atq^ illis populos.itacp intra paucos dies XXX millia peditum.quatuor ferme equitum in fedetanum 3grum,quó ediótum crauconuenerunt. Ro imani quoep imperarorcs,L.Lentulus,Si L. Manlius Acidinus,ne glifeeret primo ncgligendo bellumiiundtis Si ipfi cxercitibus per agrum aufetanum hoftico, tanqua pacato dementer du dlismilitibus.ad fedem hoftium peruenere.trium milliu fpatio procul à caftris corum pofue/ runt caftra.Primo per legatos nequicquam eft tetatumiut difeederetur ab armis.deinde cum in pabu/

LIBER N O N V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;105

in pabulatorcs romanos impetus repente ab equitibus hifpanis fadlus effet: fummiffo ab fta tione romana equitatu,equeftre præhum fuit, baud fané memorando in pattern ullam euen/ tu.Sole otiéte poftero die armati,inftruôlié^ omnes mille fermé paffus procui à cafftis roma nis aciem oftendcre. Mcdij Aufetanierant. cornu dextrum lllergetes, læuum ignobiles tenez bant hifpani populi.inter cornua,ôi mediam aciem interualla patentia fatis late fccerunttquà equitatum.ubi tempus eilet,cmittcrent.Et Romani more fuo exercitum cum inftruxiflentrid modo hoftium imitati funf.ut inter legiones Si ipfî patétes equiti relinquerent uias.Cæterum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Lentulus ei parti ufum equitis fore ratus, quæ prior in dehifeentem interuallis hoftium aciem équités emiiîftet: Sex,Cornelio tribuno militu imperat:equitcs per patétes in hoftium aciem uias permittere equos iubeat.ipfe cœpta paru profpere pedeftri pugna, tatum moratus:dum cedenti duodecimæ legioni,quæ in læuo cornu aduerfus lllergetes locata prona erat:tertiamz dccimam legioncm ex fubfidrjs in primam aciem fîrmamêtum ducit.pofteaquàm æqüata ibi pugna eft:ad L.Manlium'inter prima iîgna hortantem,ac fubfidia quibus res poftulabat loz cis inducêtem uenit,indicatcç:tuta ab læuo cornu effe:iam miffum ab fe Sex.Cornelium proz cella equeftri hofteis circûfufurum. Vixhæc diefta dederat:cum romani équités in medios inz ueéli hoftesjßmul pedeftres acies turbauerunt: fimul equitibus Hifpanorû uiam immittendi equos clauferunt.itaqj omiffa pugna equeftri ad pedeftrê Hifpani defcenderunt.Romani im peratorcs utturbatos hoftium ordines,Si trepid3tioncm,pauorcmé^,ôi fluétuantia uiderunt Ggna.hortantunorant milites,ut perculfos inuadant, neu reftitui aciem patiantur. Non fuftiz nuiffent tam infeftum impetum barbarûni regulus ipfe Indibilis cum equitibus ad pedes diz greffis ante prima ligna peditum le obieciffet.Ibi aliquâdiu atrox pugna ftetit, tandem poftz quàm i), qui circa regem feminecem reftantem, deinde pilo terræ affixum pugnabant: obruti teils occubuerunt; tum fuga paffim cœpta, pluresqp cæli: quia equos confeendendi equitibus fpatium non fuerauS^ quia perculfis acriter inftiterunt Romani.nec ante abfeeffum eft,quàm caftris quoqj exuerunt hoftem.Tredecim millia Hifpanorum cæfa co die: D c C C fermé caz pti.Romanorum.fociorumcp paulo amplius C C ,maxime in læuo cornu ceciderunt. Pulß ca ftris Hifpani.aut qui ex prælio effugeranf.fparß primo per urbes, deinde in fuas quifq? ciuita tes redierunt.Tum à Mandonio euocati in concilium, coqueftiep ibi clades fuas increpitisauz thoribus belli,legatos mittendos ad arma tradenda.deditionemcp facienda cenfucrunt.Quiz bus culpam in authores belli Indibilé,cæteroscp principes, quorum plericp in ade cccidiflenr, conferentibus tradentibusep arma.ôi dedentibus fefe refponfum eft. in deditionem ira accipi cos,n Mandonium cæteroscp belli concitatores tradidiffent uiuos. fi minus,exercitus fe in az grum lllergetum AufetanorumépÔCdeincepsaliorum populorum dutfturos.Hæc diefta lega tis,renunciatacp in concilium.Ibi Mandonius,cæteri(p principes coprehenß, traditi ad fuppli cium.Hifpanis populis pax reddita, ftipendium eius anni duplex, Si frumetum fex menßum impcratu,faga(^ Si togæ exercitui,ôi obßdes ab triginta ferme populis acccpti.Ita Hifpaniæ rebellantis tumultu haud magno motu intra paucos dies concito SC fópreffo,in Africa omnis terror uerfus. C.Lælius noóte ad Hipponê Regium cum acceffiffet,lucc prima ad populanz dum agrum fub fignis militcs,focioscp nauales duxit.Omnibus pacis modo incuriofe agenti bus,magna clades illata,nuntijcp trepidi Carthaginem terrore ingenti copleuerc, daffem roz manam Scipionemcp imperatorem (öd fama iam ftieratin Siciliam tranfgreffum) adueniffe.

Nec quot nauesuidiffent, nec quanta manus agros popularetur, fatis gnari, omnia in maius metu augente accipiebant.itaqj primo terror pauorcp,dein mœftitia animos inceflit,tantum fortunam mutaffeiut qui modo ipß exercitum ante mœnia romana habuiffent uidlores, ftraz tisep tot hoftium exercitibus,omnes Italiæ populos aut ui,aut uoluntate in deditionem accez nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t*

piffent:rj uerfo matte Africæpopulationes,ödobßdionem Carthaginis uifuri forent,nequa^ pari ad patienda ea robore,ac Romani fuiffent.Illis romanam plcbem, illis Latium iuuentuz tem præbuiffe.maiorem femper frequentioremcp pro tot cæßsexercitibus fobolefcentem.cæz tcrum fuara plebem imbcllê in urbe, imbellem in agris effe: mercede parari auxilia ex Afris, gente ad omnem auram fpei mobil! atep infida.iam regem Syphacem poft colloquium cum

SS Scipione

io6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E C, T E R T I AE

Sci'piortC alienatu: êi Mafaniflatn aperta defedioné infeftiffimu hoftem. nihil ufquam fpci, nihil auxilf) eflè.nec Magonem ex Gallia mouere tumukus quicquam: nee cóiungere fefe An nibali.ôC Annibale ipfum iam ÔC fama fenefcere,ô{ uiribus. In hæc deflenda prolapfos ab re/ ' eenci nuncio animos rurfus terror indans reuoeauic ad confultadum: quonam modo obuiam præfcntibus periculis iretur.Deleótus rapcim in urbe,agrisc^ habcri placet;mittere ad condu/ cenda Afrorum auxilia:munire urbem:frumentum conuehere:tela,arma pararehnftruere na/ ues:0C mietere ad Hipponem aduerfus romanam claflem.Iam hæc agétibus nuntius tandem uenit:Lælium,non Seipionem,copiasé^,quantæ ad ineuriîones agroru fatis Ont: tranfueélas: fummam belli molem adhuc in Sicilia efle.Ita refpiratumimittiq^ ad Syjhacem legationes, / aliostß regulos fîrmâdæ focietatis caufa cœptæ. Ad Philippû quoeg mifïi:qui ducenta argen ri calenta pollicerentunut in Siciliam.aut in Italiam trarjeeret. Miflî amp;nbsp;ad fuos imperatores in Italiam:ut omni terrore Scipionem retinerent.ad Magonê etiam non legati modo:fed x x V naues longæ.fex millia peditum:oôtingenti equites,Si feptem elephanti; ad hæc magna pecu nia ad eondueenda auxiliaxquibus fretus propius urbem Romam exercitum admouereueonz îungerett^ fe Annibali.Hæc Carthagine parabannagitabantc^. Ad Lælium prædas ingen tes ex agro incrmi,ac nudo præQdqs agente Mafaniila fama romanx elaffis excituscü equitt bus paucis uenit.Is fegniter rem agi à Scipione queftus: quod non iam exercitum in Africara traiecifl’ct,percul(îs Carthaginenfîbus:Syphacc impedito finitimis bellis: quem certum habe ret,fi fpatium ad fua^ut uelit, eomponenda detur: nihil fyncera fidecum Romanis aôlurum. Hortaretur:ac ftimularet Scipionem ne ceflàret,fe,quanquâ regno pulfuseflcttcum haud con temnendis copqs affuturum peditum,equitum^.nec ipfi Lælio morandû in Africa efle. claf/ fera credere profeôlâ à Carthagine:cum qua abîente Scipione non fatis tutum effet contrahi certamen. Ab hoc fermone dimiflo Mafanifla, Lælius poftero die naues præda onuftas ab Hippone foluic: reueólusq^ in Siciliâ Mafaniflæ mandata Scipioni expofuic. Eifdem ferme diebus naues.quæab Carthagine ad Magonem miflæerant:inter Albingaonos,Ligurescp Alpinos Genuam acceflerunt.In qslocis tum forte Mago tenebac claflem.qui legatotum au/ ditis uerbisu'ubétium exercitus quàmmaximos corn parare,extemplo Gallorum,amp; Ligurum (namqj utriufi^ gentiâ ingens ibi mukitudo erat)concilium habuit.Ôi mifium fe ad eos uindi candos in libertaté ait:ut Si ipfi cernant mitti fibi ab domo præfidia.fed quantis uiribus,quan toc^ exercitu id bellum geratunin coru poteftate eiïe.duos exercitus romanos,unum in Gai/ lia,akerura in Hetruria ciTe/atis fcire:Sp.Lxicrctium fe cum M. Liuio iûdurum. muka millia ipfis etiâ armanda efletut duobus ducibus,duobus exercitibus romanis refiftatur. Galli fum mam ad id fuam uoluntatem efle dicere.fed cum una caftra romana intra fines, altéra in fini/ rima terra Hetruria propè in confpeôtu habcant;fi palàm fiatauxilqs adiutu ab fefc Pœnum: extemplo infeftos utrint^ exercitus in agrum fuum incurfuros. ea ab Gallis defyderaret:qui/

I bus occulte adiuuari poflet. Liguribus, quod procul agro,urbibus(ç eorû caftra romana fint: libera confilia efle.illos armare iuucntuté.ôi capeflere pro parte bellum,æquum efle. Ligures haud abnuere.tempusmododuorum menfiû petere ad delcôtushabendos. Interim Mago milices,Gallis dimiflis.clam per agros eorum mercede conducere.comeacus quoc^ omnis ge/ neris occulce ad eum à gallicis populis miccebancur. M.Liuius exercitum uolonum ex Hetru/ ria in Galliam craducictiunôluscp Lucretio,fi fe Mago ex Liguribus propius urbem moueat: obuiam ire parat:fi Pœnus fub angulo Alpium quictus fe concineactSi ipfe in cadem regionc circa Ariminum Icaliæ præfidio fucurus. Poft reditum ex Africa C. Lxlq,öC Scipione ftimu lato Mafaniflæ adhortarionibus.Si militibus prædam ex hoftium terra cernêtibus cota clafle eflcrri.accenfis ad trarjciendum quàmprimum.interucnit maiori minor cogitatio, Locrosurz bem recipiendi:quæ fub defeeftionê Icaliæ defciuerat Si ipfa ad Pœnos.Spes auccm affèdlanz dæ eius rei ex minima re affulfic:quod lacrocinqs magis,quàm iufto bello in Brucrjsgerebanz tur res:principio ab Numidis falt;ft:o:amp; Brutrjs non fociecace magis punica,quàm fuopce ingez ôio congruencibus in eum morem.poftremo romani quoc^ milices iam concagione quadam rapto gaudentes,quantu per duces Iicebat,excurfiones in hoftium agros facere. Ab rjs egreflî

LIBER. N O N V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î07

quidam urbc Locrcnfes drcumuenti,Rhcgyumq^ abftradi fuerant.tn cocaptiuorum nume/ ro fabri quidam fuercjaflucti forte apud Pœnos mercede opus in arce Locrorum facerc.q co/ gniti ab Locrcnfîum principibustqui pulfî abaduerfa fadione,quæ Annibali Locros tradide rar.Rhegyum fe contulerant.Cum cxtera percûôlantibus(ut mos eft rjs.qui diu abfunt) qux domi agercntur,expofuiflenc:fpcm fecerunt:(î redempti,ac rcmifli forcnt:arccm fe qs traditu/ ros.ibi fe habitaretfidemcp Obi rerum omnium inter Carthaginenfes effe. Itatç ut qui ßmul dcfyderio pacrixageretunßmulcupiditatc inimicos ulcifcendi arderent: redemptisextemplo i}s,remifïîs(p,cum ordinem agendæ rei compofuiflent: figna quoqj quæ procul édita obferua rennipfi ad Scipione Syraculas profeôli.apud quem pars exulum erat-.referétes fibi promiffa captiuorum.cum fpcm ab effeótu baud abhorrétem confuli feciHent: tribuni militum cum tjs M.Sergius.ÔC P.Matienus miflïu'uffic^ ab Rhegyo tria millia militu Locros ducere.ôC Q.Ple rainio proprætori fcriptum:ut rei agenda: adeffet, Profed:i ab Rhegyo fcalas ad diôlam al/ titudinem arcis fabricatas portantes,media fermé node ex eo loco,unde conuenerat: ßgnum dedêre proditoribus arcis.qui parati intentie^, âC ipiî fcalas ad idipfum fadas cû demiiifïcnt: pluribusep Hmul locis feandetes accepincnnpriufquàm clamor orirctur: in uigiles Pœnorum, ut in nullo tali metu fopitos,impetus cft fadus.quorum gemitus primo morientium exaudi/ tusrdein fubitacofternatio ex fomno,K tumultus.cum caufa ignorarctunpoftremo certiores, alqs cxcitantibus alios.iam pro fe quife^ ad arma uocabat. hoftes in arce effe: Si cædi uigiles. opprefïicp forent Romani, nequaquam numéro pares:ni damor ab fjs qui extra areem erant fublatus.incertum undc accidifîct.omnia uana augente nodurno tumultu.feciffet.ltacç uclut plena iam hoftiu arce territi Pœni.omifïo certamine in altera areem (duæ funt haud mukum inter fe diffantes)confûgiunt:Oppidani urbem habcbanc,uidoribus præmium in medio po (îcam.Ex arcibus duabus præir)s quotidie leuibus certabacur.Q.Plcminius romano, Amilcar punico præfîdio præerauà accerfentes ex propinquis locis fubßdia.copias augebant.lpfe po üremo ueniebat Annibal.nec fuflinuiffent Romani: nih Locreniïû multi tudo exacerbata fu/ perbia atep auaritia Pœnorum ad Romanos inclinafïet. Scipioni ut nuntiatû eflun maiore diferimine Locris rem uerti:ipfiimcç Annibalcm aduêtarc: ne præfîdium etiam periclitaretur baud facili inde reccptu:flc ipfe à MefTana, L.Scipione fratre in præiîdio ibi relido, cura pri/ mum xftu fretum inciinatû c(l:naues mari fecundo mißt.Et Annibal à Buthroto amni(baud proeul is ab urbe Locris aben:)nuntio præraifTojUt fui luce prima fumma ui prælium eum Ro manis,ac Locrenfibus conférèrent: dum ipfe auerffs omnibus in eum tumultum ab tergo ur/ bem incautam aggrederetunubi luce cœptam inuenit pugnara:ipfe nec in areem fe includerc, turba locum ardum impediturus,uoluit:necp fcalas,quibus fcâderet muros:attulerat. farcinis in aceruum coniedis,cum baud procul mûris ad terrorem boffium acicm oftédiffec:cum equi tibus numidis cireumequitabaturbem.dum fcala:,quæcp alia ad oppugnandum opus erant. parantunad uifendu qua maxime parte aggrederetur.progreffeis ad murum,fcorpione idus. qui proximus forte eu fteterat.tcrritus inde tara periculofo cafu receptui cancre cum iuflïffct: cadra procul ab idu tcli communrjt.ClaHïs romana à Meffana Locros multadie fuperante acceflit.expoiïti omnes c nauibus:amp;: ante occafum folisurbê ingrefli funt. Poftero die cœpta ex arce à pœnis pugna.ôC Annibal iam fcalis,alnsép omnibus ad oppugnationé paratis, fubi/ bac rauros:cum repente in eum nihil minus, quàm talc quicquam timentcra.patefada porta erumpunc Romani.ad c c,improuidos cum inuafîfïennoccidunt.cæteros Annibal,ut confu/ Icm adeffe fcnfit:in cadra recepinnuntioq^ midb ad eos.qui in arce eranf.ut fibimetfpfis cofu/ lercnnnodc motis cadris abqt.Et qui in arce erant:igni iniedo tedis, quæ tenebant: ut is tu/ multus hodem morarcturtagmen fuorum fagæ fimili curfu ante nodem affecuti funt. Scipio ut areem relidam ab hodibus,amp; uacua uidit cadra:uocatos ad cocionem Locrenfes graui/ ter ob defedionem incufauit.de authoribus fupj^t/ciu fumpßt: bonaep corum alterius fadio/ nis principibus ob egregiam fidem aduerfus Romanos conceflît.publice nec dare, nec cripere fe quicquam Locrenfibus dixit. Romam mitterent legatos, quam fenatus æquum cenfuiffet, eam fortunam habituros.illud fatis fcire:etfi male de populo romano meriti effenc:in meliore

ss Z datu

»o8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AB

ftatu fub tratis Romanis futuros;quàm fub amicis Carthaginenßbus fucrint. Jpfc Q.Pkmiz nio lcgaco,pr£c(idtoc^gt;quod arcem ceperanad tucndâ urbem relido, cum quibus ueneratcoz prjs.Mcnanam traiedtlta fuperbe Si crudelicer habiti Locrenfes à Carchaginéfibus pod dez icdionem ab Romanis fuerannut modtcas iniurias non æquo modo animo pan,fed propèli benriuideri poflent.ucrumenimuero tantum Pleminius Amilcarem praeiîdrj præfedum.tan cum præiïdiarq milites romani Pœnos fcelcre atq; auaritia fuperauerunnut non armis, fed ui tt)s uiderctur certari.nihil omnium,quæ inopi inuifas opes potentiorif faciunt: prætermiffum in oppidanosed ab duce,autà militibus.in corpora ipforum, in Iiberosgt; in coniuges infandæ contumciiæ editæ.nam auaritia ne facrorû quidem fpoliatione abdinuit: nec alia modo tcmz pla uiolata:fed Proferpinæ etiâ intadi omni ætatc thefauri; prætcrquàm quod à Pyrrho, qui cum magno piaculo facrilegrj fui manubias retulit;fpoliati dicebâtur.Ergo ficuc ante regiæna ues laceratæ naufrages nihil in terram integri,præter facram pecunia deæ,quam afportabât; cxtuleranntum quocj? alio genere cladis eadem ilia pecunia omnibus contadis ea uiolationc rempli furore iniecinatq^ inter fe ducem in ducem,milité in milité rabie hoftili uernt.Summac rei Pleminius præerat.militû pars fub eo,quam ipfe ab Rhegyo adduxerat: pars fub tribunis erat.Rapto poculo argenteo ex oppidani domo Pleminq miles fugiens/equentibus quorum erac,obuius forte Sergio,dd Matieno tribunis milieu fuit, cui cum iuifu tribunoru ademptum effet poculum:primo iurgium.deinde clamor quoq;,pugna poff remo orta inter Pleminrj miz lites,tribunorûqj:ut fuis quiflt;^ opportunus adueneratmultitudine fîmuhac tumultu crefeéte. Vidi Pleminq milites cum ad Pleminium cruorem Si uulnera oftentantes non fine uoeiferaz tione atcßindignatione concurriffcnt.probra in eum ipfum iadata in iurgqs referentes:acccn (us ira domo fefe proripuinuocatosc^ thbunos nudari,ac uirgas expediri iubet.Dum fpolian dis qs(repugnabantenim:militum^implorabant auxiliu)tempus teritunrepente frequentes milices fcroces recenti uidoria ex omnibuslocis,uelut aduerfus hoftcs.cum ad arma côclama Cum effef.concurrerunt.flj eu iam uiolata uirgis corpora tribunoru uidiffenntum uero in mulz to impotentiorem fubito rabicm accenfi,fine rcfjjedu non maieff atis modo,fed etiam huma nitatis,in legatu impetum.lidoribus prius indignû in modum muldatis,faciunt. turn ipfum ab fuis interceptu Si feclufum hoftiliter lacérant: Si propè exanguem, nafo auribusep mutila/ tis.relinquunt.His Mcffanâ nuntiatis,Sdpio poft paucos dies Locros aduedus,cum caufam Pleminq,amp; tribunoru audiffenPleminio noxa liberato.relidoé]^ in eiufdem loci præfidio.triz bunis fontibus iudicatis.Ôi in uincula coniedis.ut Romam ad fenatu mitterentur:Meflànam atç^ inde Syraeufas redqt.Pleminius impotens iræ, negledâ ab Scipione, Si nimis leuiter la** tam fuam iniuriam ratus,nec quéquam æftimarc alium earn litem poffe, nifi qui atrodtatem eius patiendo fenfiffet: tribunos attrahi ad fe iuftit: laceratoscp omnibus,quæ pati corpus ulz lum poteft,fupplicqs interfedr.nec fatiatus uiuoru pœna infepultos proiecit.Simili crudelitate Ä in Locrenfiu principes eft ufus:quos ad conquerendas iniurias ad P.Scipione profedos an . diuit.de qui antea per libidine atc^ auaritia fœda exempla in focios ediderat:tunc ab ira multi plicia edcre'.infamia: atc^ inuidiæ non fibi modo.fed etiam imperatori effe, lam comitiorum appetebat tcmpus-.cum à P.Licinio literæ Roma allatæ funt:fe,exerdtum^ fuum graui mor bo afflidaritnec fifti potuiffetnifi eadem uis mali,aut grauior etiam,in hoftes ingruiffet. itac^ quoniam ipfr uenire ad comitia no poffenfi ita patribus uideretunfe Q.Cædlium Metellum didatorem comitiorum caufa didurum.exercitumcp Q.Cæcilq dimitti,è republica effe.nam necç ufum eius ullum in præfentia effe: cum Annibal iam in hyberna fuos receperit: Si tanta incefferit in ea caftra uis morbi;ut nifi mature dimittantunnemo omnium fuperfuturus uidea tur. Ea confuli à patribus facienda, ut è republica fîdeéç fua ducerenpermiffa. Ciuitatem eo tempore repens religio inuaferat.inuento carmine in libris fibyllinis, propter crebriuseo anno de coelo lapidatum infpedis.Quanc^uncg hoftis alienigena terræ Italiæ bellum intuz liffeneum pelli Italia.uindcp poffe:fi Matris Idæae Pefinunte numen Romam aduedum fo/ ret. Id carmen ab decemuiris inuentu eo magis patres mouit:quod SC Iegati,qui donum Del/ phos porcaueranureferebant: dC facrificantibus ipfis Pythio Apollini,omnia læta exta fuiffe:

SC refponfum

LIBER NOnVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XOp

K refponfum oraculocditumj maiorem muko m'dtonam, quam cuius cx fpokjs dona porta/ rent:adcfle populo romano. In ciufdem fpei fummam coniercbant P. Scipi'onis uciut præfaz giencem animum de fine belli: quod depopolcilTec prouinciam Afiicam. Itaqr quo maturius tan's omnibus, oraculisc^ portendentis fefe uicloriæ compotes fièrent; id cogitate: quæ ratio tranfportandæ Romam deæ eflet. Nullas tum in Alla ciuitates focias habebat populus to/ manus.tamen memorcs, Æfculapium quoqj ex Græcia quondam hauddum ullo foedcrc foz data ualetudinis populi caufaacccrfitum:0C iam cum Attalo rege propter commune aduerfus Philippum bellum cœptam amicitiam eflc:faóturum eum quæ poflet,populi romani caufade gatos ad eum decernunr,M.Valerium Leuinum,qui bisconful fuerat: ac rcs in Græcia geffez rat:M.Cæcilium Metcllum prætorium:Sulpitium Galbam ædilitiû.duos quæftores.C.Trez melium Flaccum,ÔC M.Valerium Falconem.His quinq; naucs quinqueremes, ut ex dignitaz te populi romani adirent eas terras:ad quas concilianda maieflas nomini romano eficudccer nunt.Legati Afiam petcntesprotinusDelphoscum defccndiflennoraculum adicrunr.confu lcntcs:ad quod negotium mifli domo eflent:pcrficiendi cius quam fibi fpem,populocp roma no portenderct.Refponfum efle ferunt:pcr Attalum regem eópotes cius fore: quod peterent, cum Româ dcam dcuexiflenntum curarcnt:ut cam qui uir optimus Romæ ciïeuhofpitio aez dperet. Pergamum ad regem uenerunt.ïs legatos comiter acceptos Pefinunié in Phiygiam deduxihfacrumép fis lapidcm.quem matrem dcûm incolæ elle dicebantiradidinac deportaz rc Romam iuffic.PræmifTus ab legatis M. Valerius Falco nuntiauit dcam apportari:quærcnz dum uirum optimum in ciuitate efle: qui cam rite hofpitio accipercr. Q. Cæcilius Metcllus diôlator ab confule in Brutfiscomitiorjj caufa di(ftus:exercitustp cius dimiflus:magifter cqui turn L.Veturius Philo. Comitia per didtatorcm habita. Confulcs fadti M.Cornelius Ce/ thcgus.P.Sempronius Tuditanus abfens:cum prouinciam Græciam haberct.Prætorcs inde creatûT.Claudius Nero.M.Martius Ralla,L.Scribonius Libo,M.Pomponius Matho. Co mitfis peradtis didtator fefe magiftratu abdicauit. Ludi romani ter, plebefi fepties inftaurati* Curules erant ædiles Cn. Si L.Cornclfi Lentuli. L. Hifpaniam prouinciam habcbat.abfcns creatus.abfens cum honore geflît.T. Claudius Afellus,SC Marcus lunius Poenus plcbcfiædiz les fuerunt. Ædem Virtutiseo anno ad porta Capenam M.Marccllus dcdicauit.fcptimodc dmo anno poftquàm à pâtre cius primo côiulatu uota in Gallia ad Clailidium fucrat.Et fia/ men martialis co anno eft mortuus M.Æmylius Regulus. Neglcdlæ co biennio rcs in Græ da erant.itaq; Philippus Ætolos defertos ab romano,cui uni fidebant,auxilio, quibus uoluit conditionibus ad petendam SC padfeendam fubegit pacem.quod nifi omni ui perficcre matu raftct-.bellantcm cum cum Ætolis P.Sempronius proconfutfuccefior imperfi miftus Sulpitio cum dcccm millibuspeditu,ôi mille cquitibus,5^ trigintaquinqj roftratis nauibus, baud par/ uum momentum ad opem fcrendam focfis,opprcfliftct.Vixdum pace fadfa nuntius régi ucz nit:Romanos Dyrrhachium uenifle: Parthcnoscp,0i propinquas alias gentes m- .s clfe ad fpcm nouandi res:Dimallumc^ oppugnarc.co fe auertcrant Romani ab Ætolon , quo milk crant,auxilio:irari:quod fine authoritate fua aduerfus fœdus cum rege pace fcciftent, Ea cum audiftet Philippus:ne qui motus maior in finitimis gentibus,popuiiscp orirctur:magnis itine ribus Apolloniam contendinquo Sempronius fc reccpcrat:mino Ledtorio legato cum parte copiarum.Si xv nauibus in Ætoliam ad uifendasrcs,pacemcp,fi poffeuturbandam.Philip pusagros Apolloniatum uaftauit:K ad urbem admotiscopfis.poteftatcm pugnæ Romano fccit.quem poftcaquam quictum muros tantumodo tueri uidit: ncc fatis fidens uiribus ut urz bem oppugnaret:cum Romanis quocp.ficut cum Ætolis,cupicns pace.fi pofict:fi minus,indu cias facere,nihil ultra iritatis nouo certamine odfis,in regnu ie rcccpit. Per idem tempus tæz dio diutini belli Epirotæ,tentata prius Romanorum uoluntatc, legatos de pace communi ad Philippum m{sêrc:fatis confidcre conuentura cam aftirmantes’.fi ad colloquium cum P.Scm pronio imperatore romano ueniflet.Facile impctratu: (neq^ cnim ipfius quide régis abhorrez bat animus)ut in Epirum trafiret.Phœnicc urbseft Epiri.ibi prius collocutus rex cum Eropo, ÔC Darda,0^ Philippo Epirotarum prætoribus, poftea cum P.Sempronio cógreditur. Affuit

SS J colloquio

XIû nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» T E R T ï AË

colloquio 8C Amin ander Athamanû rex;amp; magiftratus alrj Epirotarum,Si AcarnanunuPn'/ mus Philippus prætor uerba fcdttôi petije fimul ab rege, ôi ab imperatore romano.ut finem belli faccrentîdarentcp earn Epirotis ueniâ.P.Sempronius conditiones pads dixinut Parthe/ ni»ô{ Dimallum.ôi Bargulum,ôi Eugenium,Romanorum cflènt. Atintanas.miflîs Romam Icgatis ad fenatum,impctrafle:ut Macedoni cederent.In cas conditiones cum pax côucniiïetî ab rege fœderi afcripti,Pru(îa Bithyniæ rex, Achæi, Bœotfj.Theffali.Acarnanes.Epirotærab Romanis,Ilienfes,Attains rex,Plcuratus,Nabis Lacedæmoniorum tyrannus.Elei.Meflcnrj, Athenienfes.Hæc conferipta modo,côfignat3C^ funt:amp; in duos menfes induciæ faôtætdonec Romam mitterentur legati:ut populus in has conditiones pacem iuberet. luficruntcp omnes tribusrqüiâ auerfo in Africam bello,omnibusalqsin præfentia leuari uolebât bellis. Sempro/ nius pace faóla ad confulatû Romam deceffit. P.Sempronio,M.Cornelio confulibus,(quin tnfdccimus is annus punici belli erat'prouinciæ,Cornelio Hetruria cum uetcre exerdtu,Semz pronio BrutqjUt nouas feriberet legionestdccretæ. Prætoribus, M.Martio urbana,L.Scnboz nio Liboni peregrina, eidem Gallia, M. Pomponio Mathoni Sicilia, T. Claudio Neroni Sardinia eucnit.P.Scipioni proconfuli cum coexercitu,cumcpea clane,quam habebat:proro gatum in annum imperium eft.Item P.LiciniotucBrutioscum duabus legionibus obtineret: quoad eum in prouinda cum imperio morari cenfuli c republica uifum eflet. Et M. Liuio, öi Sp.Lucrctio cum binis legionibus,quibus aduerfus Magonem Galliæ præfîdio fuiffennproz rogatum imperiu eft.Et Cn.Odlauiomtcum Sardiniam,lcgionemcpl .Claudio tradidiflet: ipfe nauibus longis x l maritima qram,quibus finibus fenatus cenfuiflct:tutaretur. M.Pom ponio prætori in Sicilia eänenßs exercitus duæ Icgiones decrctæ.T.Quintius Tarentû.C.Ho rtilius Tubulus Capua,proprætores.ficut priore anno,cum uetcre uterc^ præfîdio obtinerent. De Hifpaniæ imperio,quod in earn prouinda duos proconfules mitti placeret: latum ad po/ pulumeft. Omnes tribuseofdem L.Corncliu Lentulum,5^ L.Manltum Acidinum proconz fuies,ficut priore anno tenuifientmbtinere cas prouincias iufferunt. Confutes delecftû habere inftituerunt.SC ad nouas fcribcudas in Brutios Icgiones,öi in cæterorum(ita enim iufli ab fena tu erant)exercituum fupplemcntu. Quaquam nondum aperte Africa prouinda décréta erat: occultantibus id credo patribusme præfcifccrcnt Carthaginenfes: tarnen in earn fpem ereóta duitas cratiin Africa eo anno debellatu iri: fineme^ bello punico adeffe. Impleuerat ea res fuz perftitione animos:pronic^ Ü. ad nuntianda, amp;nbsp;ad credenda prodigia erant. ea plura uulgaz bantunduos folcs uifos’.Öi nodle interluxiffezöi facem ftellæ fpecie ab ortu fob's ad occidetem porrigi uifara.Tarracinæ portam,Anagniæ Si porta. Si multis locis murum de cœlo taôtum. in æde lunonis Sofpitæ Lanuuij cum horrendo fragore ftrepitum editum.Eorum procuranz dorum caufa diem unum fupplicatio fuinôi nouédiale facrum.quod de cœlo lapidatum effet, faótum.Eó acceffit confultatio de matre Idæa accipienda. quam præterquàm quod M. Valez dus unus ex legatis prægre(fus,aôlutum in Italia fore nuntiaueraurecens nuntius aderauTar racinæ iam effe.Haud paruæ rei indicium fenatû tenebauqui uir optimus in duitate cflct.uez ram certe uiôloriam eiusrci fibi quifq? mallef.quàm ulla imperia,honoresue fuffragio feu pa trum,feu piebis delatos. Patres conferipti P.Scipionem, Cn.filium,eius,qui in Hifpania ceci/ derac:adelefcentcm,nondum quæftorium, iudicauerunt in tota ciuitate üirum optimum effe. Id quibus uirtutibus indudti ita iudicauerinnficut traditum à proximis memoriæ temporutn illorurn feriptoribus libens pofteris tradiderim:ita eas opinioncs conicôlando, rem uetuftate obrutam no interponam. P.Corncliuscum omnibus matronis Oftiam ire iuffus obuiâ deæï isép cam de nauc accipererôi in terram elatam tradere referédam matronis. Poftquàm nauis ad oftium amnis tyberini acceffit: fîcuterat iuflustin falu nauc eucélus ab facerdotibus dcam accepit: extulitqj in terram. Matronæ primores ciuitatis, inter quas unius Claudiæ Quintiæ infigne eft nomen:acccpere:cui dubia(ut traditur)antca fama clariorem ad pofteros tam reli/ giofo minifterio pudicitiâ fecit. Eæ per manus fuccedentes deinceps aliæ alqsjomni cffufa ciui täte obuiam,thuribulis ante ianuas pofîtis,quà præferebatunatcp accenfo thurc,precantibus ut uolens propitiac;^ urbem Romam iniret: in ædem Viôtoriæ, quæ eft in palatio: pertulere deam

L I B È 'k N o N V s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;211

deam pridte idus ApriKs: iscp dies fcftus fuit, populus frequens doua deæ in palatio tulit: le/ dlifterniumc^.ôi ludi fuerc:Megale(îa appellata. Cum de fupplemento legionum, qu.-c in prouineqs erant: ageretur: tempus eife, àquibufdam fenatoribus fubicôlum eft: quæ dubtjs in rebus utcunque tolerata eHcnnea dempto iam tandem dcûm benignitate metumon ultra pati. Ercôtis expcdlattone patribuSjfubiecerunt-.colonias latinas duodecim,quæ Q.Fabio,ôî Q. Fuluio confulibus abnuiffent milites dare: eas annum iam fermé fextum uacationem mi/ litiæ,qua(î honoris Si beneficq caufa haberetcum intérim boni,obedientes^ foefj pro fide at/ que obfequio imperq romani continuis omnium annorum deleôtibus exhautti eflent. Sub hancuocem non memoria magis patribus renouata rei propè iam obliteratæ eft: quâm ira iritata. Itaqj aihil prius referre confules paffi^decreuerunt: utconfules magiftratus/denosq^ principes Nepete.Sucrio,Ardea,Calibus,Alba,CarfcoIis, Sora, SueHa, Setia,Circcis,Nar/ nia, interamna (eæ nanc^ coloniæ in ea caufa erant) Romam excitent: fis imperarennquan/ turn quæcç earum coloniarum militum plurimum dediffet populo romano:exquo hoftes in Italia eifent: duplicatum eius fummæ numerum peditum daret: Si équités centenos_uicenos» (î qua eum numerum equitum explere non polTct:pro équité uno treis pedites liceretdare.pe/ dites.equitescp quàmlocupletiffimi legerentur, mittcrenturc^, ubicunq? extra îtaliam fupple/ mento opus effet, fi qui ex fis reeufarent: retincri eius coloniæ magiftratus, Icgatost^ placere: necjj.fi poftularent.fenatum dari:priufquàm imperata fcciflcnt.ftipendium præterca fis cofo/ nfis tria millia æris.aifes fingulos imperari.exigiqj quorannis: cenfumeç in fis colonfis agi ex formula ab romanis cenforibus data, darf autem placere eandem.quam populo romancude/ ferriq^ Romam ab iuratis cenforibus coloniarum: priufquàm magiftratu abirent. Ex hoc fe/ natufconfulto accitis Romam magiftrafibus.primoribusé]^ earum coloniarum, confules cum milites ftipendiumfp imperalfent: alfi alfis magis recufare:ac reclamarc. negate tantum mili/ turn effici poffe: uix.fi fimplum ex formula impetetunenixuros.orare: âtque obfectatc; ut fibi fenatum adiré, ac deprecari liceret. nihil fe, quare perire merito deberent.admifilfe. fed fi per/ eundum etiam forenneq^ fuum delidtum,neç^ iram populi romani, ut plus militum datent, quàm haberent: poffe cffîcere. Confules obftinati manere legatos Romæ iubent: magiftra/ tus ire domos ad deleôtus habendos. nifi fumma militum, quæ imperata effet: Romam ad/ dudta, neminem fis fenatum daturum. Ira præcifa fpe fenatum adeundi, deprecandic^, de/ ledtus in fis duodecim colonfis,per longam uacationem numero iuniorum auC'to,haud diffî/ culter eft perfcdlus. Altera itidem res propè æque longo negleóla filentio relata à M. Valez rio Lcuino eft:qui priuatis collatas pecunias,fe,ac M.Claudio confule.reddi tandem æquum effe dixit.nec tnirari quenquam debere:in publica obligata fide fuam præcipuam curam effe. nam præterquàm quod aliquid proprie ad confulem eius anni, quo collatæ pecuniæ effent: pertineref.etiam fe authorem ira conferendt fuifte in inopia ærarfi,nec plebe ad tributum fuf/ ficientc.Grata ea patribus admonitio fuit.iuftîsc^ referre côfulibus,dccreucrunt:ut tribus pen fionibus ea pecunia foluerctunprimam præfentem fi.qui turn effennduas tertfi,amp; quinti conz fuies numerarent. Omnes deinde alias curas una occupauit: poftquàm Locrenfium clades, quæ ignotæ ad earn diem fuerannlegatorum aduentu uulgatæ funt.ncc tam O.Pleminfi fee/ lus.quàm Scipionis in eo aut ambitio,aut negligentia iras hominû iritauit.Dcccm legati Lo/ crenfium obfiti fquallore Si fordibus,in comitio fedentibus confulibus,uelamenta fupplicum, ramos oleæ (ut Græcis mos eft) porrigéces,ante tribunal cum flebili uociferatione humi pro/ cubuerunt.Quærentibus confulibus Locrenfes fe dixerunt eftc,ca paffos a Q. Pleminio lega/ to, romanisep militibus: quæ pati ne Carthaginenfes quidem uelit populus romanus. roga/ re:uti fibi patres adeundi, dcplorandicp erumnas fuas poteftatem facerent. Senatu dato,ma/ ximus natu ex fis. Scio,inquit,quanti æftimentur noftræ apud uos querelæ patres conferi/ pti plurimum in eo momenti effe: fi probe feiatis. Si quomodo proditi Locri Annibali fint: Si quo modo pulfo Annibalis præfidio, reftituti in ditionem ueftram. quippe fi Si culpa de/ feôtionis procul à publico confilio abfît: Si reditum in ueftram ditionem appareat, non uo/ luntate folum, fed etiam ope ac uirtute noftra: magis indignemini bonis ac fidelibus foefis

SS 4-

tam

212 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T B R T I AE

tam atroces atcç indignas iniurias ab legato ueftro.militibuscp fieri.Scd ego caufam utriufç defeôlionis noilræ in aliud tempus differendam arbitror efle,duarum return gratia: unius:uc coram P.Scipione,qui Locros recepit: qui^ omnium nobis redte perperami^ faëlorû eft tez ftis:agatur.alterius:quod qualefcuq? fumus:tamen hæc,quæpaflî lumus:pati non debuimus. Non poiïumus diflimulare P.C.nos,cum præfidiû punicum in arce noftra habcrcmus:mul/ ta fœda ôi indigna à præfeôto prxfidq Amilcare,Ôi ab Numidis.Afriscp paflos efle.fed quid ilia funt.collata cû rjs.quæ hodie patimurCCum bona uenia quæfo audiatis P.C.id,quod in/ uitus eloquar.In difcrimine eft nunc humanum genus-.utrum uos,an Carthaginenfes princi/ pes orbis terrarum uideat.fed fi exijs.quæ Locrenfes,auc ab ilii paflî fumus:aut à ueftro præz ndio nunc quàmmaxime patimunæftimâdum romanû.ac punicum imperium finnemo non illosfibi.quàm uos dominos præoptet. Et tarnen uidete quéadmodum Locrenfes in uos aniz mati fint.cum à Carthaginenfibus iniurias multo minores acciperemus: ad ueftrum imperaz torem confugimus:cum ä ueftro præfîdio plufquàm hoftilia patiamur:nufquâ alio, quàm ad uos querelas detulimus. Aut uos refpicietis perditas res noftras P.C.aut ne ab drjs quidé imz mortalibus quod precemur,quicquâ fupereft. Q. Pleminius legatus miflus eft cum præfidio ad recipiendos à Carthaginéfibus Locros: ôicum eodé ibi relidtus eft præfidio. in hoc legato ueftro(dant enim animum ad loquendum libéré ultimæ miferiæ) nec hominis quicquam eft patres confcripti.præter figuram OC fpeciem:necç romani ciuis,præter habitum ueftitum^,5C fonum latinæ linguæ.pcftis,ac belua immanis:qualem fretum quondam,quo ab Sicilia diuiz dimunad perniciem nauigantium circufediffe fabulæ ferunt. Ac fi fcelus,libidinemcp,öiauari tiam folus ipfe exercere in focios ueftros fatis haberenunam profunda quidcm uoraginem ta men patientia noftra expleremus.nuncomnescenturiones.militesc^ ueftros (adeo in promiz fcuo licetiam atcß improbitate eftc uoluit) Pleminios fecit.omnes rapiunt,fpoliant,uerberant, uulnerant.occidunt, conftuprant matronas,fiunt in uirgines ingenuas raptus ex coplexu paz rentu puerosq;.quotidie capitur urbs noftra: quotidie dinpitundies.noótes^ omnia paftim mulierû.puerorucp qui rapiuntur.atq? afportantur:ploratibus fonant. Miretur,qui fciatiquoz modoautnosadpatiendum fufficiamus:auc illos,qui faciunt:nondum tantarum iuiuriaru fa tictas ceperit.Necß cgo exequi ponü:nec uobis opus eft audire fingula,quæ paffi fumus.com muniter omnia ampleótar. Nego domum uilam Locris,nego quenquam homine expertem iniuriæ efteinego u'ilum genus fceleris,libidinis,ac auaritiæ fuperefle:quod in eoru ullo,qui paz ti potuerint:prætermiftum fit. Vix ratio iniri poteft:uter cafus ciuitatis fit deteftabilioncu hoz ftes bello urbe cepere:an cum exitialis tyrannus ui atc^ armis oppreftït.omnia,quæ captæ urz bes patiuntunpaftî fumus:amp; nunc ^maxime patimur P.C. omnia,quæ crudelifïîmi atcg imz portuniftimi tyranni fcelera in oppreflos ciuesedunnPleminius in nos,liberosq^4îôûros,con iugesc^ edidit. Vnu eft:de quo nominatim 8i nos queri religio infixa animis cogat: Si uos au dire,SC exoluere remp.uefträ rcligione,fi ita uobis uidebitunuelimus P.C. uidimus enim cum quanta cærimonia no ueftros folum colatis deos:fed etiä externes accipiatis.Fanum eft apud nos Proferpinæ:de cuius fantftitate templi credo aliquâ famam ad uos peruenifle Pyrrhi beiz lo.qui cum ex Sicilia redies Locros claffe præterueheretuninter alia fœda, quæ propter fidem noftram erga uos in ciuitatem noftram facinora edidinthefauros quoep Proferpinæ intaeftos ad earn diem fpoliauit:atcç ita pecunia in naues impofita,ipfe terra eft profetftus. Quid ergo euenit P.CCclaftis poftero die fœdiffima tempeftate lacerata:omnesq^ naues,quæ facram pe cuniam habebant:in litora noftra eiecftæfunt.qua tanta clade edocftus,tande deos efle fuperz biffimusagnouitrex:pecuniamq^omnem conquifitam in thefauros Proferpinæ referri iuftit. nec tarnen illi unqua poftea profpere quicqua euenit: pulfusc^ Italia,ignobili atej inhonefta morte tcmcre nocte ingreftus Argos occubuit.Hæc cum audiflet legatus ueftentribuniep mi litum: Si mille alia:quæ non augédæ religionis caufa,fcd præfcntis dcæ numine fæpecoperta nobis maioribusc^ noftris.referebätunaufi funt nihilo minus facrilegas admouerc manus inz taólis illis thefauris:0C nefada feipfos præda,ac domos cótaminare fuas,amp; milites ueftros. qui busper uos fidem^ ueftram P.C, priuf^ eorum fcelus expietis:necß in Italia,neq; in Africa quic^

LIBER N O N V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÎIJ

quic^ rei ge(reritis:neqnod piaculi comiferunt:nó folum fuo fanguine,(cd etiâ publica dade luanc.quan^ ne nunc quidé P.C.aut in ducibus.aut in militibus ueftris cciïac ira deæ.aiiquo tics iam inter fe fignis collatis concurrerunt.dux alterius partis Plcminius.alterius duo tnbuni militum erant.non acrius cum Carthaginenfibus, quàm ipH inter fc ferro dimicaucrunt.præ/ buiiTent^ occafionem furore fuo Locros rcdpicndi Annibali: ni accitus a nobis Scipio inter/ ucniflct.Àt Hercule milites cótaólos facrilcgio furor agitatiin ducibus ipfis puniendis nulium deæ nuiné apparuit.immo ibi præfens maxime fuit.uirgis cæfi tribuni ab legato funt.lcgatus deinde infîdrjs tribunorum interccptus,præterquàm quod toto corpore laceratus,nafo quoiç auribusep decifis exanguis eft reliôtus. rccreatus deinde legatus ex uulneribus tribunos mili/ turn in uincula conieiilos.dein uerberibus affedlos.feruilibusc^ omnibus fupplicrjs trucidatos cruciando occiditimortuos deinde prohibuit fcpeliri. Has dea pœnas à rempli fui fpoliatori/ bus habeunec ante dciînet omnibus eos agitate furrjsiquàm repofita facra pecunia in thefau/ ris fuerit.Maiores quondam noftri graui Crotonêiium bello,quia extra urbem tcmplum eft: transferre in urbem earn pecunia uoluerunt.noóte audita ex dclubro uox eHiabftinerent ma/ nusideam fua templa detenfuram.quia mouendi inde thefauros ineuffa erat rcligiounuro cir cundarc tcmplum uolucrunt. ad aliquantum iam altitudinisexcitata erant mceniaicum fubi/ to collapfa ruina funtSed ôC nunc.ôC fæpe alias dea fuam fcdem,fuumcp tcmplum aut tutata eftiaut à uiolatoribus grauia piacula exegit. noftras iniurias nec poteft.nec poiïit alius ulcifei: quàm uos P.C.aduos,ueftramcç fidem fupplices cofugimus.nihil noftra intcreft:utrum fub illo Icgato.fub illo præiîdio Locros effe (înatisian irato Annibali, Ôi Pœnis ad fupplicium de/ datis. Non poRulamus utcxteplo nobis de abfcnte indidta caufa crcdatis.ucniatxoram ipfc audiat:ipfe diluatiî quicquam fceleris,quod homo in homines edere potcft:in nos prætcrmi/ fit: non reeufamus quin à nos omnia eadem iterum.fi pati poflumus, patiamur: amp;nbsp;ille omni diuino humanoc^ liberetur fcelcre, Ha:c cum ab legatis dida clfennquæfiflctcp ab rjs Q.Fa bius:detuliflent ne eas querelas ad P.Scipionê: refpôderunnmiiïos legatos efie:fed eum belli apparatu occupatum elfe: Si. in Africam aut iam traiecifle: aut poft paucos dies traieólurum: Si legati gratia quanta effet apud imperatoré, expertos eflc:cum inter eum Si tribunos cogni/ ta caufajtribunos in uincula conieceriulcgatum æque fontcm,aut magis etiam,in ea poteftatc reliquerit. luflîs excedere ex templo legatis, non Pleminius modo, fèd etiam Scipio princi/ pum orationibus lacerari.ante omnes Q. Fabius natum eum ad corrumpendam difeiplinam tniiitarem argucre.fîc Ä in Hifpania plus propè feditione militum,^ bello amiffum. externo 6C regio more Si indulgcre licentiæ militum,ôî fseuire in eos.Sententiam deinde æque trucem orationi adiecitPleminium Icgatu uinôlum Romam deportari placeretôC ex uinculis caufam dicereiac fi ucra forenuquæ Locréfes quererétuf.in carcere necaritbonac^ eius publicari, P.Sci pionem.quod de prouincia deceftîffet iniuffu fenatus: reuocari.agic^ cû tribunis plcbis: ut de imperio eius abrogando ferrent ad populum.Locrenfîbus coram fenatu rcfoondereiquas fîbi iniurias faôtas quererentuneas necç fenatum,neqj populum romanum uelfe fadas.uiros bo/ nos,fodoscß,ÖC amicos eos appellari:liberos,coniuges, qua:cp alia crepta efl’ennreftitui: pccu/ niam, quâta ex thefauris Proferpinæ fublata effenconquiri: duplamcp pecuniam in thefauris teponiiôC facrum piaculare fieri:ita ut prius ad collegium pontifîcum referretur.quod fach the fauri moti,aperti,uiolaticß effennquäc piacula quibus dijs.quibus hoftrjs fieri placerct.milites qui Locris effent,omnes in Siciliam trâfportari: quatuor cohortes fociorum latini nominisin praefidiu Locros adduci. Perrogari eo die fententiæ accenfis ftudrjs pro Scipione,amp; aduerfus Sdpionê,non potuere.Præter Pleminfj facinus,Locrenfiura^ cladcm,ipfius ctiâ imperatoris non romanus modo,fed ne militaris quidé cultus iadlabatur.cû pallio,crepidisqj inambulare in gymnafioilibellis etiam cum,palæftræcç operam dare:æque legniter,molliter^ cohortem totam Syraeufarû amœnitate frui:Carthaginem, attç Annibale exddiffe de memoria:exerci turn omnem liccntiacorruptutqualisSucrone in Hifpania fueritiqualis nunc Locris: foefisma gis,^ hofti mctuendus.Hæcquancp partim uera,partim mifta.eocp fîmilia ueris iadfabâtur: uicic camen Q.Metelli fententiaiqui de ca;teris maxime affcnfus,de Sdpionis caufa diffenfiu

Qui

Qai cnim conueniretquem modo ciui'tas iuuencm admodum unum recuperâdæ Hifpaniae delegcrinducem^ recepta ab hoftibusHifpania ad imponedum punico bello finem crcaue/ riuconfulcm fpe deßinauerit Afiricam fubadumm: Annibalem ex Italia detraduruxum te/ pcntexanquam Q. Pleminium.indidta caufa prope damnatum ex prouincia reuocari C cutn eagt;qux in fe nelarie faéta Locrenfes qucrerétun ne præfente quidem Scipione fada dicerent: necy aliud, quam paticntia, aut pudor, quod legato pepcrciflet:infimulari poffetC Sibi place/ re:M.Pomponium prætorem,cui Sicilia prouincia forte eueniHct: triduo proximo in prouinz ciam proßcifcixonfules decem legatos,quos fjsuideretunex fenatu legere: quos cum prætore mitterenc:dCduoscribunosplebis,atq; ædilem.cum eo conßlio cognofcere prxtore. ß ea,qux lzgt;crenfes fada quererentura'uflu.aut uoluntate P. Scipionis fada effent: ut eum de prouinz eia decedere iuber€t:ß P.Scipio iam in Africam traieciffet:tribuni plebis,atc]ß xdilis cum duoz bus legatis,quos maxime prætor idoneos cenfuiffenin Africam proHcifcerentur: tribuni, atc^ iedilis:qui reducerent inde Sdpionem:legati,qui exercitui prxeffent: donee nouus imperator ad cum exercitum ueniffet.fin M. Pomponius, ÔC decem legati comperiffent: neq; iuffu.necß uolutate P.Scipionis ea fada effeiut in exercitu Scipio maneret-.bellumcp ut propofuiffet,gez reret. Hoc fado S.C. cum tribunis plebis adum eff:uc compararent inter fe:aut forte Icgez rent:qui duo cum prætore,ac legatis irent»Ad collegium pontißeu relatum de expiandis,quæ Locris in tcmplo Proferpinæ tada.uiolata, elataq^ inde effent.Tribuni plebis cum prætore amp;nbsp;decem legatis profedi:M.CIaudius Marcellus,ÔC M.Cincius Alimentius: qs^ædilisplez bis datus eff.que,ß aut in Sicilia prætoris dido audiens non effet Scipio:aut iam in Africam traieciffetreomprehendere tribuni iuberent:aciure facrofandæ poteffatis reducere. Prius Loz cros ire,quàm Meffanam conßlium eratCæterum duplex fama eff:quod ad Pleminium atti net. alij:auditis, quæ Romæ ada effennin exilium Neapob'm euntem forte in Q. Metellum unum ex legatis incidiffe.fli ab eo Rhegyum ui retradum.alrjtab ipfo Scipione legatum cum triginta nobiliflimis equitum miffum:qui Q.Pleminium in catenas,fl£ cum eo feditionis prin cipes coqcerent.Ii omnes.fcu ante Scipionis,fcu tum prætoris iuffu traditi in cuftodiam Rhez gynisfunt, Prætor,legaticp Locros profedi primam, ficuti mandatum erat:religionis curam habucre.omnem enim facram pecuniam, quæcp apud PIeminium,quæcp apud milites erat: conquißtam cum ea,qu3m ipfi fecum attulcrant:in thefauris repofuerunnac piaculare factum fccerunt.tum uocatosad cocionem milites prætor ßgna extra urbem efferre iubet: caftrac^ in campo locat,cü graui edido: ßquis miles aut in urbe reff itiffet: aut fecu extuliffct,quod fuum non cffet.Locrenfibus fe permittcre:ut quod fuum quifq^ cognofcerenprehéderenfi quid non compareret:repcteret.ante omnia libera corpora placere fine omni mora Locréfîbus reff itui: non leui deEindurum pœna:qui non reffituiffct.Locrenfium deinde concionem habuinatc^ qslibertatcm,legest^ fuas populum romanu, fenatumc^ reffituerc dixit, fi quis Pleminium, alium ue accufare uellenRhegyum fe fequeretur:fi de P. Scipione publice queri uellét:ea,quæ Locris nefarie in deos,hominestj fada effent:iuffu,aut uoluntate P.Scipionis fada effe:lcga tos mitterent Meffanam.ibi fe cum confilio cogniturum.Locrenfesprætori,Iegatis^,ô£ fenaz tui ac populo romano gratiasegerc. fe ad Pleminium accufandum ituros. Scipionem, quanz quam parum iniurqs ciuitatis fuæ doluerineum effe uirum:quem amicu fibi, quam inimicum mallent effc.pro certo fe habere:necp iuffu,necj uoluntate P.Scipionis tot tarn nefanda comz miffà:fed aut Pleminio nimium.aut fibi parum creditum:aut natura infitum quibufdam effe: ut magis peccari nolint:quàm fan's animi ad uindicanda peccata habeanr.Et prætori.ôc confiz lio baud mediocre onusdemptum erat de Scipione cognofcendi.PIeminium,ôi alios triginta homines cum eo damnauerunt:atlt;ç in catenis Romam miferunt.ipfi ad Scipionem profedi (unc;ut ea quolt;ç,quæ uulgata fermonibus erant de cultu ac defidia imperatoris, folutacp miz litiæ difciplinaicomperta oculis referrent Romam .Venientibus qs Syracufas Scipio res,oon uerba ad purgandum fe præparauit. exercitum omnera eo conuenire,claffem expediri iuffit: tanquam dimicandum eo die terra mariq^ cum Carthaginenfibus effet. Quo die uencrunt: hofpitio comiter accepti.poffero die terreffres, nauales^ excrcitus non inffrudos modo,fed hos dez

LIBER N O N V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ZJ5

hos decurrentéîs.clancm in portu fimulachrum Si ipfam edenté naualis pugnæ oftendit.tum drca armamentaria ôi horrea aliumc]^ belli apparatum uifendum prætor, Icgatiép ducti.tan/ tacp admiratio (îngularum, uniuerfarumcp return incufla: ut fan s crederennaut iilo duce atcß exercitu uinci carthaginenfem populum.autalio nullo poffe: iuberentqj.quod di) bene uerte/ rent,traqcere:amp; fpci concepræ quo die ilium omnes centuriæ priorem confulem dixiifcnt:pri/ mo quocp tempore compote populum romanum faceret, adeoq^ lætis inde animis profeôli funntanquam uidtoriam.non belli magnificum apparatum nuntiaturi Romam eflent. Pie/ minius.quic^ in eadem caufa erant:poftquâm Romam eft uentû: extemplo in carcerem con? diti.ac primo produôti ad populum ab tribunis apud præoccupatos Locrenfiû clade animos nullum mifericordiæ locum habuerunt.poftca cum fæpiusproducerêrur-.iam fenefcente inui/ dia molliebantur iræ: Si ipfa deformitas Pleminrj, memoriaq? abfentis Scipionis facilius eos ad uulgum conciliabat.mortuus eft tarnen prius in uincults:quâm iudicium de eo populi perfî ceretur. Hune Pleminium Clodius Licinius in libro tertio rerum romanarum reîert ludis uo tiuis,quos romæ Africanus iterum conful faciebat: conatum per quofdâ,quos pretio corrupc/ rat:aliquot locis urbem incendere:ut frangendi carceris, fugiendicç haberet occafîonem:pate/ faólo dein fcelere,dclcgatum in Tullianu ex S.C. De Scipione nufquâ, nifi in fenatu atftum. ubi omnes legatiép Si tribuni claflem eam,exereitum,dueemq; uerbis cxtollentes, eftecerunt; ut fenatus cenferet primo quoqj tempore in Afticam trarjcicndumiScipioniép permitteretur: ut ex rjs exercitibus,qui in Sicilia eflent: ipfc legercnquos in Africa fecum traqceretiquos pro/ uinciæ relinqucret præiîdio. Dum hæc apud Romanos gererentur: Carthaginenfes quo/ cp cum fpeculis per promontoria omnia pofitis, percundtantes pauentesep ad fîngulos nun/ rios follicitam hyemem egiflent:haud paruum Si ipfî tuendæ Africæ momentum adiecerunc focietatem Syphacis regis: cuius maxime fiducia traiedturum in Africam Romanum credide runt. Erat Afdrubali Gifgonis fîlio non hofpitium modo cum rege; de quo ante didlum eft: cum ex Hifpania forte in idem tempus Scipio, atep Afdrubal conuenerunt: fed mentio quo/ que inchoatæ aflînitatis: ut tex duceret fîliam Afdrubalis. Ad earn rem confumandam,tem/ pusrp nuptrjs ftatuendum (iam enim Si nubilis erat uirgo) profeôlus Afdrubal,ut accenfum cupiditateCôdfuntanteomncs barbaros Numidæeffufi in uenerem) fenfînuirginem ab Car/ thagine acceriît, maturatep nuptias: Si inter aliam gratulationem, ut publicum quoq; fœdus priuato adijccretur: focietas inter populum carthaginenfem regemep, data ultro citrotp fide eofdem amicos inimicosép habituros.iureiurando affirmatur.Cætcrum Afdrubal memor fii cum Scipione initæ regiæ focietatis. Si quàm uana Si mutabilia barbarorû ingénia eflent: ue/ ritus ne,fi trarjeeret in Africam Scipio-.paruum uinculum eæ nuptiæ eflenndum accenfum re/ centi amore Numidam habct:perpeliit,blanditf)s quoqj pucllæ adhibitis:ut legatos in Sicili/ am ad Scipionem mittat:per quos moneat eum:ne prioribus fuispromiflis fretus in Africam trarjciat.fe Si nuptqs ciuis carthaginenfis filiæ Afdrubalis,quem uiderit apud fe in hofpitio:ÔC publico etiam fœderc cum populo carthaginenfî iundtum.hortari primumtut procul ab Afri ca, ficut adhuc fecerint: bellum Romani cum Carthaginenfibus gerant: ne Gbi intereflccer/ taminibus eorum, armaep aut hæc, aut ilia abnuentera akeram focietatem fequi necefle fit. fi non abftineat Africa Scipio:amp; Carthagini exercitum admoueanfibi neceflarium fore,amp; pro terra Africa, in qua Si ipfe fît genitus:K pro patria coniugis fuæ, protp parente, ac penatibus dimicare,Cum his mandatisab rege legati ad Scipionem mifli,Syracufîs eum conuenerunt. ' Scipio quanquam magno momento rerum in Africa gerendarum,magnacp fpe deftitutus érat:legatis propere, priufquàm res uulgaretur,remiflis in Africa literas dat ad regem.quibus etiam atq? etiam monet eum-.neiura hofpitrj fecum,neu cum populo romano initæ focietatis, neu fas, fidem,dexteras, deos teftes atep arbitros conuentorum fallat. Cæterum quando ne/ cp cælari aduentus Numidarum poterat:(uagati enim in urbc,obuerfaticp prætorio erant)6C, fî fîleretur quid petentes ueniflènt: periculum erat;ne uera eo ipfo,quod cælarcntur.fua fpon/ te magis emanarent: timorcp in exercitum incideret: ne fîmul cum rege,amp;: Carthaginenfibus foret bellanduni;auertic à uero falfîs elicitas præoccupando mentes hominum. Et uocatis ad

- nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;concioncm

DEC. T E R T I AE

condonetn militibus.non ultra efle cunótandum aitanftare ut in Africam quamprimum trat| ciat.focios reges.Mafaniflam ipfum prius ad Læliura uenifle,querenté:quod cunólando tem pus tereretur.nunc Syphacem mittete legatos,idem admirâtem:quæ tam diuturnæ moræ fît caufaipoftulantemc^.ut aut traijdatur tandé in Africam exerdtus:aut,iî mutata confîlia fint, certior fîat,ut Si ipfe fibi,ôi regno fuo poffetcofulere. Iraq? iam fatis omnibus inftruôtisappa ratisc^,Ô2 re iam non ultra redpiente cundlationemun animo fîbi efleiLîlybæum claffe tradu ôta,eodem^ omnibus peditum equitumcp coprjs cótraólis, quæ prima dies curfum nauibus daretîdeis bene iuuantibus in Africam traijcere.Literas ad M.Pomponium mittit, ut (î ei ai/ deretur,Lilybæum ueniret:utcommunitercôfulerent,quaspotifirimum legiones, amp;nbsp;quantum militum numerum in Africam traqceret.item circum oram maritimam miiît.ut naues onera/ riæ comprehenfe Lilybæum omnes contraherentur. Quicquid militum,nauium^ in Sidlia eraticum Lilybæum coucniflet: ÔC nec urbs multitudinem hominû, nec portus naues caperet: tantus omnibus ardor erat in Africam traijdendi,ut non ad bellum duci uiderétunfed ad cer/ ta uiôtoriæ præmia. prædpue qui fuperabant ex cannenfi exercitu milites: illo, non alio duce credebant nauata reipublicæ opera finite fe militiam ignominiofam pofle. Et Scipio minime id genus militum afpernabatunut quinec^ ad Cannas ignauia eorum cladem accepta fciret: necç ullos æque ueteres milites in exercitu romano eile, expertoscç non uarrjs prælrjs modo, fed in urbibus etiam oppugnandis.Quinta,ÔC fexta cannenfes erant legiones, easfe traieétu/ rum in Africam cum dixiiret:fingulos milites infpexiureliótisc^, quos non idoneos credebat: in locum eorum fubiedt quos fecum ex Italia adduxeratifuppleuitcç ita cas legionesiut fingu læ fena millia SC ducenos pedites,trecenos haberent equites.fociorum item la ri ni nominis pez

*ditesèqmtë^ de exercitu cannenfi legit. Quantum militum in Africam tranfportatum fits non paruo numero inter authores difcrepat.alibi decem millia peditum, duo millia Si ducenz tos équités: alibi x v millia peditum, mille Si quingentos équités: alibi parum plus dimidio rem auôtam: v Si x x x millia peditum,equitumq^ in naues impofita inuenio.quidam non adiecere numerum:inter quos me ipfe in rc dubia poni malui.Ccelius ut abftinet numeforita ad immenfum multitudinis fpeciem auget.uolucres ad terram delapfas clamore militum ait; tantam^ multitudinéconfcendifle naues:ut nemo mortalium aut in Italia,aut inSicilia relin qui uideretur. Milites ut in naues ordine, ac fine tumultu confcendcrcnt: ipfe earn fibi curam fumpfit.nauticos C.Lælius,qui clafïïs præfedus erat: in naues ante confcendere coaôtos con/ tinuit.commeatus imponendi M. Pomponio prætori curam dat, v Si x l dierum cibaria,c quibus X v dierum coôta,impofita.Vt omnes iam in nauibus erant: fcaphas circummifit:uc ex omnibus nauibus gubernatores^ Si magiftri nauium. Si bini milites in forum couenirent ad imperia accipienda. Poftea^ conuenerunt,primum ab rjs quæfiuinfi aquam hominibus, iumentisc^ neceflariâ in totidem dies,quotfrumentu,impofuiflent.ubi refponfum eftiaquam dierum v Si XL in nauibusefleitumedixitmilitibusjutfîlentiûquietinautisfinecertamine ad minifteria exequenda bene obcdientes præftarent.cum X x roftratis fe ac L.Scipionem ab dextro cornurab læuo totidem roftratis C. Lælium præfcôlu claflis cum M.Porcio Cato/ nefquæftor tum is erat)onerarijs futurum præfidio. lumina in nauibus fingula roftratæ, bina onerariæ haberent:in prætoria naue infigne nocfturnum trium luminum fore.Emporia ut pe tcrent gubernatoribusedixit. Fertiliflîmus ageneot^ abundans omni copia rerum eft regio; Si imbellesCquod plerunc^ in ubere agro euenit) barbari funt.prius quocç,quàm à Carthagi/ ne fubueniretunopprimi uidebantur pofle.Iis editis imperrjs,redire ad naues iuftiiôCpoftero die dtjs bene iuuantibus figno dato foluere naues. Multæ claftes romanæ è Sicilia,at(^ ipfo illo portu profeôlæerant.cæteru non co bello folum,fnccid mirum: prædatum enim tantum modo pleræcç claftes ierant) fed ne priore quidem ulla profeôtio tanti fpeôtaculi fuit, quan^ fi magnitudine daflïs æftimaretur: bini confules cum binis exercitibus ante traiecerant: Si propè totidê roftratæ in illis claftîbus fuerant:quot onerarrjs Scipio turn trarjcicbat.nam præz ter X L naues longas,quadriogêtis fermé onerarfis exercitum tranfuexit. fed Si bellum bello, fecundum priore utatrocius Romanis uideretur,cum quod in Italia bellabatur,tum ingentes ftrages

LIBER N O N V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îl?

ftragcs tot cxerdtuu (îmul cæfis ducibus effecerant.amp; Scipio dux partim fadis fortibus, par/ tim (uaptc Fortuna quadâingcntisad incremcnta gloriæ celebratus couertcrat animos: lîmul K mens ipfa traqciendi.nulli ante eo bello duci tentata,quod ad Annibalem dctrahedum ex Italia.transferendumc^ amp;nbsp;finfcndum in Africa bellum,fe tranfîre uulgauerat.Concurrcrat ad fpedaculum in portu omnis turba non habitâtium modo Lilybæi. fed legationum omnium ex Sicilia:quæ ad profequendum Scipionem officij caufa côuenerant:amp; prætorem prouinciæ M.Pomponium fecutæ fuerant.ad hoc legiones,quæ in Sicilia relinquebantur: ad profequen dos comilitones proceflèrant.nec claffis modo profpedantibus è terra.fed terra ctiam omnis rirca referta turba fpedaculo nauigâtibus erat.Vbi ilIuxit:Scipio è prætoria naue,filentio per præconcm facto, Drj deæc^,inquit,maria terrasep qui colitis,uos precor,quæfocp:uri quæ in meo imperio gefta funt,Ô£ geruntur:poftc^ gerétunea mihi,populocp,amp; plebi romanæ.focrjs nominicp Iatino,qui populi romani, quic^ meam fedam imperiu aufpiciumc^ terra,mari,am nibuscç fequuntunbene uertanneaep uos omnia bene iuuetis:bonis auibus adiîtis-.faluos in/ columesc^ uidis perduellibus uidores fpoirjs decoratos,præda onuftos, triumphâtestç me/ cum domos reduces fîftatis:inimicorum,hoftiumc^ ulcifcendorum copiam faxitis: quæc^ po pulus carthaginenfîs in ciuitatem noftram facere molitus eft:ea ut mihi,populo(^ Ro.in ciui/ tatem Carthaginenfiû exempla edendi facultatem detis. Secundum eas preces cruda exta cæfa uidima(uti mos eft)in mare porricit.tubacp fignum dédit profîcifcendi.Vento fecundo fatisuehementi profedûceieriter è confpedu terræablati funt.SÎ à meridie nebula occœperat ira ut uix concurfus nauium inter fe uitarent.lenior uentus in alto fadus. nodem infequétem cadêm caligo obtinuiüfole orto difeufla eft:ôi addita uis uentoJam terra cernebant.haud ita multo poft T.Pofthumus gubernator Scipioni aittnon plus v millia paftuû Africam abeffe: Mercurr) promontoriû fe cernere.lî iubeat eô dirigitiam in portu fore omnem claftem. Scipio ut in confpedu terra fuit:precatus deos,uti bono reip.fuoc^ Africa uiderindare uela, amp;nbsp;alium infra nauibus acceflum iubet petere. Et uento eodem ferebâtur.cæterum nebula fub idem fer/ me tempus, quo pridie, exorta confpedum terræ ademit: amp;nbsp;uentus premente nebula cecidir. nox deinde incertiora omnia fecit.itacç anchoras,ne aut inter fe concurrerent nauesiaut terræ inferrétur.iecere.ubi illuxinuentus idem coortus, nebula diiîeda aperuit omnia litora Africæ. Scipio quod effet proximum promontorium percundatus,cum promontoriû Pulchri id uoz cari audiffetrplacet omen,inqt:hucdirigite naues.eô claffis decurrit:copiæfp omnes in terram expofitæ funt. Profperam nauigationem (îne terrore ac tumultu fuifle,permulris græcis,lati nisep authoribus credidi.Cœlius unus præterquàm quod no merfas fludibus naues.cæteros omnes cœleftes maritimosep terrores,poftremo abreptâ tempeftate ab Africa claffem ad in/ fulam Ægimurum:inde ægre correptû curfum exponit:amp; propè obrutis nauibus, iniuffu im/ peratoris feaphis haud fecus,quâm naufragos milites (îne armis cû ingenti tumultu in terram euafîffe. Expofîtis copqs Romani caftra in proximis tumulis metantur. lam non in mariti/ mos modo agros confpedu primum claffis,dein tumultu egredientium in terram, pauor ter/ rorcp peruenerat: fed in ipfas urbes. neep enim hominum modo turba mulierû puerorumep agminibus immifta omnes paffim copleuerat uias:fed pecora quoep præ fe agreftes agebât: ut relinqui fubito Africam diccres.urbibusipfîs maiorem,quàm quem fecum attulerant:tcrro rem infcrebant.Præcipue Carthagini propè utcaptæ tumultus fuit.nam poft M.Attiliû Re/ gulum,8C L. Manlium coss.annis propè quinquaginta nullum romanû exercitum uiderant, præter prædatorias claffes:quibus defcéfîones in agros maritimos fadæ erant: raptisq;,qua; obuia fors fcccratiprius recurfum femper ad naues,^ clamor agreftis côciret:fuerat. eo maior turn (uga,pauorcp in urbe fuit.Et Hercule neep exercitusdomi ualidus,necp dux,qucm oppo/ ncrennerat.Afdrubal Gifgonis filius genere,fama,diuitrjs,regia tum etiâ affînitate longe prix mus ciuitatis erat. fed eum ab illo ipfo Scipione aliquot prælrjs fufum, pulfumcp in Hifpania meminerannnecmagisducem duci parem,quàm tumultuariû exercitum fuum romanoexer/ citui effe.itaqj uelut G urbem extemplo aggreffurus Scipio foret:ita ad arma eft codamatumî porcæcp raptim claufaîiôC armati in muris,uigiliæcp ôC ftationes difpofitæ, ac node infcquéci te uigilatum

tlS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AB

uigilatum cd. Podero die quingenti équités fpcculatum ad mare, turbadoscp egredientes ex nauibus miffiu'n dationes Romanorum incidcrunc.iam enim Scipio cladeVticam mida.iplè baud ita mukum progredus à mari tu mulos proximos cepcrat: SC équités in dationibus lo/ cis idoncis pofucrat: Si per agros mifcrat prædatum. li cum carthaginenfi cquitaiu prælium cum commilîdcnt:paucos in ipfo certamine, plerof^ fugiêtes pcrfecuti, in quibus præfedum quoqj Hannoncm nobilcm iuucnem, occiderunt. Scipio non agros modo circa uadauit: fed urbem ctiam proximam Afrorum fan's opulentam cepit. ubi prætcr cætera.quæ cxtcmplo tn naues oncrarias importa, midacp in Siciliam erant: oólo millia liberorum capitum feruoz rumt p funt capta. Lætidîmus tarnen Romanis in principio return gerendaru aduentus fuit Mafanidæ.quem quidam cum CC baud ampliusequitibus,plerilt;ç cumduûmmillium cqui tatu tradunt ucnide. Cæterum cum longe maximus omniû ætatis fuæ regum hic fuerittplu rimumep rem romanam iuueric:operæpreciu uidetur excedere paululum ad enarrandû quàm uaria fortuna ufus fit in amittendo,rccuperandoc^ paterno regno. Militante eo pro Cartha ginenfibus in Hifpania,pater eius moritur: (Galæ nomen erat) regnum ad fratrem regis De/ lalcem pergrandé natu(mos ita apud Numidas ed)perucnit.haud multo pod Defalce quo/ qj morcuo.maior ex duobus filqs eius Capufa,puero admodum altcro, paternum imperium acccpit.cxtcrum cum magis iure gentis,quàm autboritate inter fuos, aut uiribus obtineret rc/ gnum-.extitit quidâ Mesctullus nomine.non alienus fanguine rcgibus,familiaE femper inimiz cæ.ac de imperio uaria fortuna eu rjs.qui turn obtinebanncertantis.Is concitatis popularibus, apud quos inuidia regum magnæ authoritatis crancadtis palàm pofitis, defeédere regem in aciem.ac dimicare de regno cocgit.in eo prælio Capufa cum multis principû ccciditgcns Ma fæfulorum omnis in ditioncra imperiumep Mesctulli côccffit.regio tarnen nomine abdinuitî contentusep nomine modico tutoris.pucrum Lacumaccn.qui dirpis regiæ fupercrat:rcgé apz pcllat.carthagincnfem nobilem fœminâ,forotis filiam Annibalis, quæ proxime Defalci régi nupta fucrat:matrimonio fibi coniungit.fpe Carthaginenfium focietatis-.ÔC cum Syphace ho fpitium uctudû legatis midis renouatjomnia ea auxilia præparans aduerfus Mafaniffem. Et Mafanida audita morte patrui.dein nece fratris patruelis,ex Hifpania in Mauritaniam(Bocz char ca tempedate rex Maurorum crat)traiedt.ab eo fupplcx infimis precibus auxiliû itineri» quoniam bcllo no poterat:quatuor millia Maurorum impetrauit. Cum tjs, præmidb nuntio ad paternos fuosep amicos.cum ad fines regni peruenidènquingenti fermé Numidæ ad eum conucnerunt.Igirur Mauris indc.ficut conuenerat,retro ad regem rcmidïs, quanquâ aliquanz to minor fpe multitudo, nec cum qua tantam rem aggredi fan’s auderet.cóuenirenratus agen do ac moliendo uires quoqj ad agendum aliquid colledlurum.proficifcenti ad Syphacem La cumaci regulo ad Tapfum occurrit. trepidum agmen cum in urbem refugidet: urbem Mafaz niffa primo impetu capit.cx rcgrjs alios tradétes fe recepinalios uim parâtes occidit.pars maz xima cum ipfo pucto inter tumultum ad Syphaccm,qub primo intenderatiter.peruenerunt. Fama huius modicæ rci in principio reru profpcre adtæ conuertit ad Mafanidam Numidas. afduebantép undiqj ex agris,uiciscp ueteres milites Galæu’ncitabantép iuuené ad recuperanz dum paternum regnum.Numéro militum aliquantu Mczetullus fupcrabat.nam Si ipfe cum cxercitu.quo Capufam uiceranôC ex rcceptispod cædem regis aliquot habebat-.ôi puer Lacu maccs ab Syphace auxilia ingentia adduxeranquindccim millia peditum. Mezetullo x milz lia cquitum étant. Quibufeum Mafanida ncquaquam tantum peditum equitum^ue habens acic conflixit.uicit tarnen Si ueterum militum uirtus,amp; prudétia inter romana Si punica arma cxcrcitati ducis.Rcgulus cum tutorc.SC exigua Mafæfuloru manu in Carthaginéfium agrum pcrfugit.Ita recuperato regno paterno Mafanida, quia fibi aduerfus Syphacem haud paulo inaiorem reftare dimicationem cernebat:optimum ratus cum fratre patrucle gratiam reconci liare.midis.qui Si puero fpem facercnnfi in fidem Mafanidx fefe permifidet: futurum eum in eodcm honoretquo apud Galam.K Defalcem quondam fuidet: Si qui Mezctullo præter im punitatem fua omnia cum fidereditui fponderent: ambos præoptanreis exilio modicâ domi fbrtunâ,omaia,ae id ficrec,Carthaginéfibus de indudria agcnnbus,ad fefe perduxit. Afdruz

bal turn

LIBER N O N V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î’9

bal tum forte,cum hæc gercbâtunapud Syphacem erat. qui NumiJæ baud fane multum ad fe pertinere cFedentt,utrum penes Lacumacen, an Mafaniflam regnum Mafefuloium eflet: falli eum magnopere ait:(î Mafaniflam eifdem contentu fore,quibus patrem Galam, aut pa/ truum eius Defalcemxredaumulto maioréindolem in eo animi, ingenqcp efle: quàm in ullo gentis eius unquâ fuiflet.fæpe eum in Hifpania raræ inter homines uirtucis fpccimcn dcdiflc focqs paritenhoftibus^.ôi Syphacem, Si Carthaginéfes, nifi orientem ilium ignem oppref/ fiflenuingenti mox incédio,cum iam nullam opem ferre poflènt:arfuros.adhuc teneras.ôifra gileseius uires eflTemixdum coalefcere fouenti regnum. Inftando, ftimulandocç peruicitmt exercitum ad fines Mafæfulorum admoueatracqj in agro,de quo fæpe cum Gala non uerbis modo difceptatumXed etiam armis certatum fùerat: tanquam haud dubie iuris fui caftra lo/ cet:fi quis arceat:quod maxime opus finacie dimicaturum.fin per metum agro cedatur.in me dium regnum eundum.aut fine certamine cocefluros in ditionem eius Mafæfulostaut nequa/ quam pares futi^ros armis. His uocibus incitatus Syphax Mafaniflæ bellu infernôê primo certamine Mafæfulos fundit.fugatcç.Mafanifla cum paucis equitibus ex acte in motcm (Bal/ bum incolæ uocant)perfugit.familiæ aliquot cum mapalibus pecoribusq? fuis(ea pecunia illis eft)profecuti funt regcm.cætera Mafæfuloru multitudo in ditionê Syphacis conceflit. Quem ceperant exules montem:herbidus aquofus^ efl::ôi quia pecori bonus alendo erat:hominum quocp carne,ac ladle uefcentiura abunde fufficiebat alimentis. Inde noôturnis primo ac furti/ uis incurfionibus,deinde aperto latrocinio infefta omnia circa efle: maxime uri carthaginéfis agenquia ôi plus prædæ,quàm inter Numidas,amp;: latrocinium tutius erat.iamc^ adeo liccnter eludebant:utad mare deueôlâ prædam uenderent mercatoribus,appellentibus naucs ad idz ipfum:plurescp,quàm iufto fæpe in prælio.Carthaginenfes cæderentur,caperenturc^. De/ plorabant ea apud Syphacem Carthaginenfes,infenfumq^ ôi ipfum ad reliquias belli perfe/ quendas inftigabant.fed uix regium uidebatunlatronem uagum in montibus côfedlari.Boc/ char ex præfeôtis regqs,uir acer Ôi impiger ad id deledus.ei quattuor millia peditû data:duo equitum.præmiorumcp ingenti fpe oneratus:fi caput Mafaniflæ retuliflet:aut uiuum(id uero inæftimabile gaudium fore)ccpiflet.Is palatosj'ncuriofecß agentes improuifo adortus,peco/ rum hominumq^ ingêti multitudine à præfidio armatorum exclufa, Mafaniflam ipfum cum paucis in uerticem montis compellit. inde propè iam ut debellato,ncc præda modo pecorum hominumcç captorum mifla ad regem, fed coprjs etiam aliquante maioribus,quàm pro reliz quqs belli,remiflïs,cum quingentis haud amplius peditibus,duccntisc^ equitibus degreflum iugis Mafaniflam perfecutus in ualle ar(fl:a,faucibus utrinc^ obfeflis,inclufit.ibi ingens cædes Mafæfuloru facia, Mafanifla cu quinquaginta haud amplius equitibus per anfradlus mon/ tis ignotos fequentibus feie abripuit.Tenuit tarnen ueftigia Bocchanadeptuscj cum patent! bus prope Clupeam urbem campis ita circuuenit;ut prætcr quatuor équités,omncs ad unum interficeret.cum ijs ipfum quoq; Mafaniflam faucium propè è manibus inter tumultum ami (it. In confpeólu erant iugientis alæ equitum difperfæ lato campo:quibufdâ ut occurrerent per obliqua tendentibus.quacunq; hoftes fequebantur.amnis ingens fugientes accepit:(neqj enim cuncfl:anter,utquos maior metus urgeret:immiferantequos) rapticp gurgite: amp;nbsp;in obli/ quum relati.duobus in præruptum gurgitem in confpeótu hoftium hauftis,ipfe perijfle credi tus.ac duo reliqui équités cu eo inter uirgulta ulterioris ripæ emerferunt. Is finis Bocchari fuit fequendi:nec ingredi flumen aufo:nec habere credéti fe iam,quem fequeretur.indc uanus au/ thor abfumpti Mafaniflæ ad regem redr)t,miflicç,qui Carthaginem gaudium ingcns nutia/ renf.totat^ Africa fama mortis Mafaniflæ repleta uarie animos affecit. Mafanifla in fpelun ca occulta cum herbis curaret uulnus:duorum equitu latrocinio per dies aliquot uixit. ubi pri/ mum duóla cicatrix,paticç pofle eft uifa iaólationêtaudacia ingenti pergit ire ad regiium re/ petendum.atq? in ipfo itinere haud plus XL equitibus colle(ft:is,cum in Mafæfulospala iam quis eflet feres ueniflet:tantu motum cum fauore priftino,tum gaudio infperato,quod quem perfifle crediderant,incolumem cernebant,fccit:ut intra paucosdies VI millia peditum arma torum,quatuor equitum ad eum conuenirent: iamcp non in pofleflione modo paterni regni tt X eflet

îio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- D E C. T E R T I AE

efTenfed etiam focios Carthaginéfîum populos,Mafæfulorumf^ fines (id Syphacis regnuin erat)uaftaret.inde iritaco ad bellum Sÿphace.inter Cirtham,Hipponeméç in iugts opportu/ norum ad omnia montium confedit. Maiorem igitur earn rem iam Syphax rex ratus,quàm ut per præfcétum ageret:cum filio iuuene(nomen Verminæ erat)partc mifla exercitus,impe^ rat:uc circundudlo agmine in fc intentum hoftem ab tergo inuadar.Nodte profeôlus Vcrmiz natquiex occulto aggrcflurus eum erat.Syphax autê interdiu aperto itinere,ut qui fignis cob laris adc dimicaturus eflcumouit caftra. Vbi primo tempus uifum eft; quo perucnifle iam cir cummiflî uideri potcrant:Ôi ipfe leui cliuo feréte ad hoftem,tum multitudine fretus, turn præ/ paratis à tergo infidrjs.per aduerfum montem eredham aciem durit. Mafaniffa fîduria maxb me loci,quo multo æquiore pugnaturus erat:amp; ipfe dirigit fuos.Atrox prælium,amp; diuanceps fuit:loco,ôi uirtute militum MafanifTam,multitudine,quæ nimio maior eranSyphacé iuuanz te.Ea multitudo diuifa.cum pars à fronte urgcreupars ab tergo fe rircûfùdiffet; uiëloriâ baud dubiam Syphaci dédit, ôi ne eifugium quidem patebat, bine à fronte, bine ab tergo inclufîs, itaq^ cæteri peditcs,equitescp cæfi:aut capti.Ducentos fermé équités Mafanifla circa fe cogloz batos,diuifosc^ turmatim in treis partes erump'ere iubetdoco prædiôto; in quem ex diffipata conuenirent fuga.ipfe quà intendcrat,inter media tela boftium euafit.duæ turmæ bæfere.alte ta metu dedita bofti.-altera pertinacior in repugnando telis obruta,amp; confîxa eft. Verminam propè ueftigqs inftantem in alia atep alia fleótendo itinera ludens,cædio SC defperatione tan demfeflumabfiftercàfequendocoegit.ipfecum lxx cquitibusadminoremSyrtim perue nit. ibi cum cofeientia egregia fæpe repetiti regni paterni inter punica emporia.gentem^ Ga ramantum omne tempus ufc^ ad C.Lælrj, claftïsc^ romanæ aduentum in Africam confumz pfit. Hæc animum inclinanuut cum modico porius,quàm cum magno præfidio equitum ad Scipione quoeç poftea uenifte Mafaniftam credam.quippe ilia regnanti multitudo,bæc pau/ citas exulis fortunæ conueniens eft. Cartbaginenfes ala equitu cum præfeôto amifta,alioc^ equitatu per nouum deleôtum comparato.Hannonem Amilcaris filium præfîciunt.Afdruba 1cm fubinde,ac Syphacem per literas nûtioscç.poftremo etiam per legatos accerlunt. Afdruz balem opem ferre propè circunfeftæ patriæ iubent:Sypbacem orant:ut Cartbagini,Si uniuer fæ Africæ fubueniat. Ad Vtieam turn caftra Scipio, fermé mille paftus ab urbe, babebat, translata à maritubi paucos dies ftatiua coniunéta clafti fuerant. Hanno nequaquâ fatis uaz lido non modo ad laceftendu hoftes,fcd ne ad tuendos quidem à populationibus agros equi tatu accepto,id omnium primum cgit:ut per conquifitionem numerum equitum augeret. nec aliarum gentium afpernatus,maxime tarnen Numidasfid longe primum equitum in Africa eft genus) conducit. Iam ad quatuor millia equitu babebancum Saleram nomine urbem oez cupauitjX V fermé millia ab romanis caftris.Quod ubi Scipioni rclatum cftcæftiua fub tedis agerecquiratus;fint,inquit,uel plures’.dum talcm ducem babeât.eoc^ minus fibi ceftandum ratus, quo illi fegnius rem agerent: Mafaniftam cum equitatu præmiftum portis obequitare, atcß hoftem ad pugnam elicere iubet.ubi omnis multitudo fc effudiftet’.grauiori^ iam in cerz famine eftet,quàm ut facile fuftineri poftct:cedcret paulatim.fe in tempore pugnæ uenturum. Tantum moratus,quantum fatis temporis prægrefto uifum ad eliciendos hoftcs:cum romaz no equitatu fecutus, tegentibus tumulis, qui peropportune circa uiæ flexus fuperpofiti erant: occultus proceftït.Mafanifta ex copofito nunc terrcntis,nunc timentis modo,aut ipfis obequi tabat portis:aut cedédo,cum timoris fimulati fpccie audaciam hofti facereuad infequendû tez mere eliciebat. Nondu omnes egreftî erannuarieq? dux fatigabatunalios uino SC fomno graz ues arma capere, Si frenare equos cogendo: alqs, ne fparfi Si inconditi fine ordine, fine fignis omnibus portis excurrerent:obfiftendo. Primo incaute fe inuehenres Mafanifta excipiebatr mox plurcs fimul conferti porta effufi æquauerant certamen: poftremo iam omnis equitatus prælio cum adeffetifuftineri ultra nequiuere. Non tarnen effufa fuga Mafanifta, fed cedendo fenfim impetus eorum excipiebat: donee ad tumulos regentes romanum equitatum pertraz xit. Inde exorti équités Si ipfi integris uiribus. Si recentibus equis Hannoni Afrisq^ pugnanz do ac fequendo feftis fe circunfud€fe;0C Mafanifla flexis fubito equis in pugnam redqt.Mille - - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ferme.

LIBER

N O N V‘ S

2il

ferme,qui primi agminis fucrantrquibus baud facih's rcceptus fuit: cutn ipfo duce Hânone in/ tcrclufî at^ interfedti Tant, cæteros ducis præcipue territos cæde effufe fiigientes per triginta millia pafluum uiôlores fccuti,ad duo præterca millia equitu aut ceperunt, aut occiderunt.in/ ter eos fatis conftabat non minus ducentos Carthagineniîum équités fuifTe, amp;nbsp;diuitrjs quof/ dam,Si genere illuftres. Eodem forte,quo hæc gefta funt die naues,qu£E prædam in Siciliam ucxerancîcum commeatu rediere:uelut ominatæ ad prædam alteram repetêdam fcfc ueniffe. Duos eodem nomine Carthaginéfîum duces duobus equeftribus prælijs interfedos, non omnes authores funnueriti credo ne falleret bis relata eadem res.Cœlius quidem,Ôi Valerius captum etiam Hannonem tradunt. Scipio præfcâ:os,equitesq^,prout cuiufq? opéra fùcrat: amp;nbsp;ante omneis MaianiiTam infignibus donis donat. ÔC fîrmo præiîdio Saleræ impoiîto, ipfc cum cætero exercitu profedlus, non agris modo quacuncp incedebat, populatis, fed urbibus etiam quibufdam,uicisqj expugnatisjate fiifo terrore belli,feptimo die quàm profedlus erat, magnam uim liominum Si pccoris ÖC omnis generis prædæ trahens,in caftra redingrauestç iterum hoftium fpolrjs naues dimittita'nde omiflîs expeditionibus paruis,populationibus^, ad oppugnandam Vticam omnes belli uiresconucrtitæam deinde.iî cepilTet, fedem ad cætez ra exequendahabiturus. Simul ô£ à clafTe nauales foci],qua ex parte urbs mari alluitur: fimu! K terreftris exercitus ad imminentem pr^èipfis mœnibus tumulum eft admotus.tormenta machinast]^ ôi iam aduexerat fecu, QC ex Sicilia cum commeatu mifla erant:Si noua,in arma/ mentario muleis calium operum artifîcibus de induftria inclufi's,fîcbant. V ticenfibus tanta undiqj mole circunfcffis in carthaginenfî populo, Carthaginenfibus in Afdrubalc,ita,fî is mo uiflet Syphaccm:fpes omnis crat.fcd defydcrio indigentium auxili] tardius cunôta moueban tur. Afdrubal intentiffima conquifitione cum ad xx x millia peditum.tria cquitum confecif/ . fetmon tarnen ante aduentu Syphacis caftra propius hoftem moucre cft aufus.Syphax cum quinquag{ntamillibuspeditum,decem equitum aduenit: confeftimcç motis ab Carthagine caftris,li3ud procul Vtica.raunitionibusq^ romanis confedit. Quorum aduentus hoc tarnen momenti fccinut Scipio,cum quadraginta ferme dies ncquicquam omnia experiens obfedif/ fcc Vticamrabfcederct inde irrito incœpto.etenim hyemsinftabat.caftrahybernain promon torio,quod tenui iugo continenti adhærens in aliquantum maris fpatium extendituncommn nie uno uallo:6i naualium caftra ampledlitur: iugo medio Icgionum caftris impoiitis. in litus ad feptentrionem uerfum fubdult;ftæ naues: naualesé^ focq tenebant meridianâ uallem ad al/ terum litus deuexam. Hæc in Africa uflt;^ ad extremum autumni gefta.Præter conuetftu un dic^ ex populatis circa agris frumcntû,comeatus(^ ex Sicilia atq? Italia aduecftos.Cn.Odla/ ulus proprætor ex Sardinia ab T.CIaudio prætore,cuius ea prouincia crat:ingcntem uim (ru menti aducxit:horreafß non folum ca,quæ iam faôta crant:repleta;fcd noua ædifîcata.Vefti/ menta exercitui deerant.id mâdatum Óóhauio ut cum prætore agerenfî quid ex ca prouincia comparari,aut mitti poflet.ea quolt;^ haud fegniter curata res.millc ducêtæ togæ breui fpatio, K X II millia tunicarum miffa. Äftate ca.qua hæc in Africa gefta funnP.Sempronius con fuLcui Bruti) prouincia erat:in agro crotonenfi cum Annibale in ipfo itinerc tumultuario præ lio conflixiuagminibus magis,quàm acie pugnatu eft.Romani pulf::^ tumultu uerius,quàn3 pugna ad mille c c de exercitu confulis interfcélis.in caftra trcpidi rcdicre.ncqj oppugna rc tarnen ca hoftes aufi. Cæterum filentio proximæ nodlis profedlus inde confuî, præmifto nuntio ad P.Licinium proconfulem,ut fuas legiones admoueretæopias coniunxit. ita duo du ccs,duo exercitus ad Annibalem redierunt.nec mora dimicandi faefta eft:cum confuli duplica tæ uircsiPœno recens uiôloria animos faceret. In prima aciem fuas legiones Sempronius in/ duxittin fubfîdqs locatæ P. Licinq legiones. Conful principio pugnæ ædem Fortunæ Primi/ geniæ uouif.fi co die hoftes fudiflct.cópos^ eius uoti fuit.fufi.ac amp;gati Pœni. fupra quatuor millia armatorum cæfa’.paulo minus trecenti uiui capti:SC equi quadraginta:Si undccim mili/ taria figna. Perculfus aduerfo prælio Annibal Crotonem cxercitum reduxit. nbsp;nbsp;Eodem tem/

porc M.Cornelius conful in altéra parte Italiæ non tam armis.quàm iudiciorura terrore He/ truriam continuit, totam ferme ad Magonem« ac per cum ad fpcm nouandi tes uerfam, Eas

tt $ quæftioncs

tzz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LIBER. N O N V S

quxdioncs ex fenatufcofulto minime ambitiofe habuit.multicp nobilcs Hctrufci.qui aut ip(î ierannauemiferantad Magonem de populorum fuorum dcfedlione: primo præfentes crant condemnati: poftea confeientia fibimetipfî exilium confcifcentcs.cum abfcntcs damnati ef fentîcorporibus fubtraólis, bona tantum,quæ publicari poterant: pigneranda pœnæ præbc/ banc. Dum hæc confules diuerfis regionibus agunt;cenforcs interim Romæ M. Liuius,âC C.Claudiuslênatû rccicarunt.princeps iterum deleClus Q-Fabius Maximus, notati feprem: nemo tarnen,qui fella curuli fediffet. farta tecta acriter, amp;nbsp;cum fumma fide exegerunt: uiam c foro Boario,S£ ad Veneris circa foros publicos, amp;nbsp;aedem Maths Magnæ in palatio faciédam locaucruntzueétigal etiam nouum ex (alaria annona fl:atuerunt:(fextante fal Si Romæ,Ôi per totam Italiam erat)Romæ pretio codem,pluris in foris Si côciliabulis.ôi alio alibi pretio prx/ bendum locauerunt. Id ueÂigal commentum altcrum ex cenforibus fatis credebant, populo iratumzquod iniquo iudicio quondam damnatus cflct.ôC in pretio falis maxime oneratas tri/ bus,quarum opera damnatus eratzcredebant.inde Salinatori Liuio inditum cognomen. Lu/ ftrum conditum ferius: quia per prouinciasdimiferunt cenforeszut ciuium romanorû in excr/ citibus.quantusubiqj cflet.rcferretur numerus.Cenfa cum qs c c X v millia hominum.con/ didic iuitrum C.Claudius Nero.Duodecim deinde coloniarura.quod nûquam ante faôtum cratzdeferentibus cenforibus, cenfum receperunt-.ut quantum numéro militum, quantum pe/ cunia ualerent: in publicis tabulis monumenta extarent. Equitum deinde cenfus agi cœptus elt.ôCambo forte cenfores equum publicum habebant. cum ad tribum Polliam uentum eft: in qua M. Liui) nomen erat: Si præco Cunétaretur citare ipfum cenforem; cita,inquit Nero, M. Liuium.ôC fîue ex refidua Si uetere Gmultate.fiue intempeftiua iaôtatione feueritatis infla tus,M.Liuium,quia populi iudicio eflet condemnatusicquum uendere iulfit.Item M.Liuius, cum ad tribum Narniéfem,amp;nomen collegæ uentum eft: uendere equum C.Claudium iuf/ fit.duarum rerum caufa: unius: quod falfum aduerfus fe teftimonium dixiftet: alterius: quod non fyncera fide fecum in gratiam rediftet.Itaq? ibi fœdum certamen inquinandi famam alte dus cum fuæ famæ damno fadtum eft. Exitu cenfuræ cum in leges luraftet C.Claudius: SC in ærarium afcendiftec: inter nomina eorum, quosærarios relinquebat: dédit collegæ nomen. Deinde M.Liuius in ærarium ueninôi præter Metiam tribum,quæ fe neccondemnaffet:ncq5 conderanatum aut confulem, aut cenforem feciftet: populum romanum omnem, quatuor 62 triginta tribus,ærariosreliquit:quod 62 innocentem fe condemnaftent:ÔC condemnatum con/ fuiem,ô2 cenforem feciftennnec^ inficiari poftenc: aut iudicio femel, aut comitijs bis ab fe pec/ catum efte.inter quatuor Si triginta tribus Si C.Claudium ærarium fore, quod fi exemplutn haberet biscundem ærarium relinqucndi:C.Claudium nominatim fe inter ærarios fuifle reli tfturum. Prauum certamen notarum inter cenfores: caftigatio inconftantiæ populi cenforia grauitace temporum illorum digna. In inuidia céfores cum eflent:crefccndi ex bis ratus cfle occafîonem Cn.Bebius tribunus plcbis.diem ad populû utricç dixit.Ea res confenfu parrum difeufta eft:ne poftea obnoxia populari auræCenturaeflet. Eadem æftate in Bruttjs ïam Pe/ tilia à confule dcuiôta,Confentia,ô2 Pandofia,ô2 ignobilcsaliæ ciuitates uoluntate in deditio/ nem uenerunt. Et cum comitiorum iam appeteret tempus Cornelium pocius ex Hetruria, ubi nihil belli eratzRomam acciri placuit. Is confules Cn.Seruilium Cepionem,ô2 Cn.Ser/ uilium Geminû creauit.Inde prætoria comitia habita.Creati P.Cornclius Lentulus, P.Quin tilius Varus, P. Ælius P.ætus, P.Iulius Appulus, Hi duo cum ædilcs plebiseflcnt prætores creati funt. Conful comités perfeôlis ad excrcitum in Hetruriam redqt. Sacerdotes co anno mortuizatc^ in locum eorum fuffedli.T. Veturius Philo flamen martialis in locum M.A my/ It) RcgiHi,qui priore anno mortuys eratzereatuszinauguratusep. Si in M. Pomponrj Matho/ ois auguris,02 dcceuiri locum creati,dccemuir M. Aurelius Cotta,augur T.Sempronius Grac chus admodum adolefcenszquod tunc perraru in mandandis facerdotiis crat. Quadrigæ au/ reæeo anno in capitolio pofitæ ab ædilibus curulibus C.Liuio,amp; M.Scruilio Gemino.Et lu/ di romani biduu inftauratbitem per bidum plebeq ab ædilibus P.Ælio,P.lulio.ôC louis epiv lum ^ic ludorum caufa.

iZJ

DECADIS TERTIAE LIBER DECIMVS

_ N . SERViLivs Cepio,3£ Cn.Seruih'us GcminusconfulesCfcxtufde/ isannus belli punici erat^cum de republica,bellotp,0C prouincijsad fenatum retuliHenucenfuerunt patres:ut confulcs inter fe cópararentdor/ tirentur ue:uter Brutios aduerfus Annibalé,uter Hetruriam ac Liguriam prouinciam haberet.cui Brutq eueniffenuexcrcitum à P. Scmpronio acci pcret.P.Semproniu3(ei quoc]^ enim proconfuli imperium in annur ^ro/ rogabatur) P. Licinio fuccedereths Romam reucrteretur. Bello quolt;ç bonus habitus ad caetera: quibusnemo ea tempeftate inftrudtior ciuis habebatur: congeftis omnibus humanis à natura Fortuna^ bonis.nobilis idem,ac diues erat: forma,uiribusc^ cor/ poris excellebanfàcundiflîmus habebatur:feu caufa oranda:feu in fenatu,0i ad populum fua/ dendi,ac difluadedi locus efleniuris pontifier) peritiflimus.fuper hæc bellicæ quoeç laudis con fulatus compotem fecerat. Quod in Brutfjs prouincia,idem in Hetruria.ac Liguribus decrc tum.M.Cornelius nouo confuli tradere exercitu iulTus:ipfe prorogato imperio Galliam pró/ uinciam obtinere cum legionibus iis:quas praxor L.Scribonius prioreanno habuiflet. Sorti/ ti deinde prouincias.Cepioni Brutrj, Seruilio Gemino Hetruriaeuenit.Tum prætorum pro/ uinciæ in fortera coniedtæ. lurifdiótionc urbanam P.Ælius, Sardiniam P.Lentulus,Siciliam P.Iulius.Ariminum cum duabus legionibus(fub Lucretio Spurio eæ fuerant) Quintilius Va ruseft fortitus.Et Lucretio prorogatum imperium eft:uc Genuam oppidum à Magone Pœ/ no dirutum exxdificaret.P.Scipioni non temporis,fed tei gerendæ fine.donec dcbellatum in Africa forenprorogatu imperiu eft. dccretumcp:ut fupplicatio fieret: quod is in Africam pro/ uinciam traieciftet:ut ea res falutaris populo romano.ipfiép duci,atcp excrcitui eftet. In Sicilia tria mil lia militum funt fcripta.ôd quia quod roboris ea prouincia habuerat, in Africam tranf/ ucólum fueranne qua claftis ex Africa tratjeeret: x l nauibus cuftodiri placucrat Siciliæ mari timam oram.Trcdccim nouas naucs Iulius fecum in Sicilia duxincæteræin Sicilia uetcres rc/ fe(ftæ.Huic clafti M.Poponius prioris anni prætor prorogato imperio præpofitus,nouos mi/ lites ex Italia adueólos in naues impofuit.Parem nauium numcru Cn.Oólauio prætori item prioris anni cum pari iure imperq ad tuendam Sardiniæ oram patres dccreuerunt. Lentulus prætor duo millia militum dare in naucs iuftus. Et Italiæ ora, quia incertum eranquo mifturi claftem Carthaginenfes forennuidebantur autem quicquid nudatum prarfidijs eilet pctiturf, M.Martio prætori prioris anni cum totidem nauibus tuenda data eft. tria millia militum in earn claftem ex decreto patrum confules conferipferunt: amp;nbsp;duas legiones urbanas ad incerta belli.Hifpaniæ eum exercitibus,imperiotp ueteribus imperatoribus,L.Lentulo,ôi L.Manlio Acidinodecretæ. Viginti omninolcgionibus,0i clx nauibuslongisres romanaeoanno gefta. Prætores in prouincias ire iufti. Confulibus imperatum: ut priufquàm ab urbe profi/ cifccrentunludos magnosfacerent-.quos T.Manlius Torquatus ditftator in quintum annum uouiftet:fi eodem ftatu refpublica ftaret. Et nouas religiones excitabât in animis hominum prodigia ex pluribus locisnuntiata. Aurum in capitolio corui non lacerafle tantum roftriscre diti:fcd etiam edifte. Mures Antrj coronam auream arrofere.Circa Capuam omnem agrum locuftaru uis ingens,ita ut unde adueniflient.parum cóftaret:compleuit.Equuleus Reate cum quinep pedibus natus. Anagniæ fparfi primum ignes in cœlo,dein fax ingens arfit.Frufinonc arcus folem tenui linea amplexus eft: circulum deinde ipfum maior folis orbis extrinfecus in/ clufit.Arpini terra campeftri in agro in ingentê finum confedit.Confulum alteri primam ho/ ftia immolant! caput iecinori defuitEa prodigia maioribus hoftfis procurata.editi à collegio pontificu dq quibus facrificaretur. lis tranfadis.confules.prætoresq; in prouincias profcóli. omnibus tame,uelut earn fortitis, Africæ cura erat:fcu quia ibi fumma reru.bellicp uerti cerne/ bant:fcu ut Scipioni gratificaretunin que tum omnis uerfa ciuitas erat. itaq? non ex Sardinia tantu,(ficut ante didlu eft) fed ex Sicilia quocp.Ôi Hifpania ueftimêta,frumentutp:armacp,ôi omne genus comeatus eo portabatur. Nec Scipio ullo tepore hyemis belli opera remiferat: quæ multa fimul undiepeu circuftabant.Vticâobfidebancaftra in cofpeiftu Afdrubralis erâtt tc 4. Cartha/

Carthagtnenfcs deduxerant naucsxlaflem paratamjnftmóhamc^ ad comeatus intercipi’cn/ dos habebat.inter hæc ne Syphacis quidem reconciliadi curam ex animo miferat:fi forte iam fatias amoris in uxore exmulta copia eum ccpiflet. Ab Syphacc magis pacis cum Carthagi/ nenßbus conditiones, ut Romani Africa, Pceni Italia excederentiquam fi bellaretur.fpcs ulla deiiturum affcrebatur, Hæc per nuntios magis equidem aófca crediderim: SC ita pars maior autboresfunt;quam ipfum Syphacemfut Valerius Antias proditjin caftra romana ad collo quium uenifle. Primo eas coditioncs imperatorromanus uix auribus admifit.poftea ut can fa probabilis uifa commeandi foret in caftra hoftium:mollius eadem ilia abnuercrac fpem fa/ ccreifæpius ultro citro^agitantibusrem conuenturam.Hybernacula Carthagincnfîu .conge fta temerc ex agris materia exædifîcata, lignea ferme tota erant. Numidæ præcipue arûdine textis ftoriacç pars maxima teÓlis paflim nullo ordine.quidâ.ut fine imperio occupatis locis, extra foftam ctiam uallumc^ habitabat. Hæc relata Scipioni fpem fecerant caftra hoftiu per occafionem incendendi. Cum lcgatis,quos mitteret ad Syphaccmicalonum loco primos or/ dints fpeôtatæ uirtutis atqj prudentiæ feruili habitu mittebat: qui,dura in colloquio legati ef/ fenuuagi per caftra alius alia.aditus exitusc^ omncs.fitum formâmes SC uniuerforura caftro/ rum.SC partium.qua Pceni,qua Numidæ haberenuquâtum interualli inter Afdrubalis, ac re/ gia caftra eflet,fpecularentur:moremép fimul nofeerent ftationum,uigiliarumlt;p;nodle,an in/ terdiu opportuniores infidiantibus effent. SC inter crebra colloquia alrj atlt;^ ali} de induftria, quo pluribus omnia nota effent:mittebâtur. Cura fæpius agitata res certiorera fpem pacis in dies SC Syphaci,SC Carthaginefibus per eum faceretilcgati romani uetitos fe reuerri ad impe/ ratorem aiuntmifi certum refponfum detur.proinde feu ipfi ftaret iam fententiaifeu confulen/ dus AfdrubahSC Carthaginenfes effent:confulcret. tempus effe,aut pacem componi:aut bel/ lum nauitcr geri.Dum confulitur Afdrubal ab Syphace:ab Afdrubale Carthaginefes:5C fpe culatores omnia uifendi,SC Scipio ad comparanda ea,quæ in rem opus eranutempus habuit: SC ex mentione ac fpe pacis negligentia,ut fit,apud Pœnos Numidasc^ orta cauendûne quid hoftile interim paterentur.Tandem relatum refponfum:quibu{dam,quod nimiscupere Ro/ manus pacem uidebatur ziniquis per occafionem adieôlistquæ peropportune cupienti tollere inducias Scipioni caufam præbuere.acnuntio regis,cum relaturum fe ad conciliu dixiffet:po/ ftero die refpondit:fe uno fruftra tendente nulli altj pacem placuiffe. renutiaret igitunnullam aliara fpem pacis,quam relidlis Carthaginenfibus, Syphaci cum Romanis effe. Ita tollit in/ ducias:ut libera fide incœpta exequeretur.dedutftiscj nauibus (SC iam ueris principium erat) machinas,tormencac^,uelut a mari aggreffurus Vricam,imponit.duo millia militu ad capien dum,quem antea tenuerawumulum fuper Vticam mittitifimul ut ab eo.quod parabattin al/ terius rei curam conuerteret hoftium animosifimul nequa,cum ipfe ad Syphacem, Afdruba/ Icmcp profeólus effetieruptioex urbe,8C impetus in caftra fua rclitfta cum leui præfidio fieret. His præparatis.aduocatoq? concilio,8C dicerc exploratoribus iuffis, quæ comperta afferrent, Mafaniffacçicui omnia hoftium nota erantipoftrcmo quid ipfe pararet in proxima noótem proponit.tribunis edicit:ut ubi prætorio dimiffo figna concinuiffent: extemplo educerent è ca ftris legiones.Ita.ut imperaueratifigna fub occafum folis efferri funt ccepta.ad primara ferme uigiliam agmen explicaueruntimedia noóte(feptem enim millia itineris erant)modico gradu ad caftra hoftium peruentura eft.Ibi Scipio partem copiarum Lælio,Mafaniffamt^,ac Nu/ midas attribuitiSC caftra Syphacis inuadere,ignescp confjeere iubet. fingulos deinde fepara/ tim,Lælium,ac Mafaniffam fedudlosobteftatunutquantu nox prouidentiæadimatttantum diligenti expleantcura.SC fe Afdrubalê.punicac^ caftra aggreffuru. cæterum non ante cceptu rum:iÇ igné in regfjs caftris confpexiffet.Nec^ ea res morata diu eft.nam ut proximis caftris inicdlus ignis hæfitiextemplo proximaquæcç,SC deinceps continua amplexus ton's fe pafti'm diffipauit caftris.se trepidatio quidem.quanta ntceffe erat in noclurno effufo tam late ineen/ dioiorta eft.cæterum fortuitum.non hoftilem ac bellicum ignem rati cffe.fine armis ad reftin guendu incendiu effufi in armatos inciderut hoftes. maxime Numidas ab Mafaniffa notitia regiorum caftroru ad exitusitinerum idoneis locis difpofitos.Multos in ipfis cubiculisferai/ fomnes

LIBER DE C r M VS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22$

foin n CS haufit flamma: multi in præcipiti fuga mentes fuper alios alij in anguHijs porta mm obttiti funt.Relucentem flammam primo uigiles Carthaginenfiû,deinde excirati air) noôtur no tumultu cum confpexiflcnuab eodéerrore credere ôi ipG fua fpontc incendiû ortum.ôc cia mot inter cædem ôi. uulnera fublatus, an ex trepidatione noôturna cflet confufusifenfum ucri adimebat.Igitur pro fe quifqj inermes,ut quibus nihil hoftile fufpedlû eflehomnibus portis, quàcuiqj proximum erat;ea modo.quærcîlinguendo igni forcnt:portantes,in agmen roma/ num ruebant.Quibuscælîsomnibus,præterquâm hoOili odio,etiânequis nuntiuseffugerct; extemplo Scipio neglccfas,ut in tali tumultu,portas inuadic.ignibusqgt; in proxima tcdta con ieôtis,elïufa flamma primo ueluti fparfa pluribus locisreluxitidein per continua ferpens uno repente omnia incendio hauGt. Ambufti homines,iumcntacp fœda primum fuga,dein (trage obruebant itinera portarum.quos no opprefferat ignisifcrro ablumpti.binaq; caftra die una deleta.duccs tarnen ambo,öi ex tot millibus armatoru x x millia pcditum,öi quingenti cqut tes femiermes,magna pars fauctj,afflaticp incendiocHugcrunt.Cæfa.authafta dâmis ad xtz millia hominum funtxapti fupra V f millia: multi CarthaginenGum nobiles: x i fenatorcsr ßgna militaria c lx x v 111 : equi numidici fupra i r millia D c C : elcphanti fex capti:octo flamma ferroep abfumpti,magnacp uis armoru capta.Ea omnia imperator Vulcano facrata incendie. Afdrubalexftiga cum paucis Afrorum urbem proximam petierat:eocp^mnes,qui fupercrant'.uefligia ducis fcquentes fe cotulerant.mctu deinde ne dederctur Scipioni,urbe ex/ ceflit. Mox codé patentibus portis Romani accepti:nec qulcquam hofl:ilc,quia uolütate con/ cefTerant in deditionemifaélum.duæ fubinde urbescaptæ.dircptæqj.ca præda,K quæ caftris incenGs ex igne rapta eranmiliti conccGTa eft. Syphax odto millium ferme inde fpatio loco communito confedit. Afdrubal Carrhaginem contenditme quid per metum ex recent! clade mollius confuleretur. quo tantus primo terror eft allatus: ut omifla Vtica Carthaginem crc ƒ derent extcmplo Scipionem opprcfturum.Senatum itacp Suffetes,quod uelut confulare im/ perium apud cos erat: uocaucrunt. ibi tribus dieft is fententqs, una de pace legatos ad Scipio/ nem decernebanaltera Annibale ad tuendam ab exitiabili bello patriam reuocabattertia ro/ manæ in aduerGs rebus conftantiæcxemplo reparâdum exercitum,Syphacemc|? orandum:^ ne bello abGfterettcenfebat.Hæc fententia,quia Afdrubal præfcns,barchinæcp omnes faólio nis bellum malcbantiuicit. Inde dcledtus in urbe, agrisq? haben' cœptus: Si ad Syphacem le/ gati miffi, fumma ope Si ipfum reparantem bellum: cum uxor iam non ut ante blanditrjs fa/ tis potetibus ad anirnum amantis,fed precibus,ÖC mifericordia ualuiffet, plena lachrymarum obteftans:ne pattern fuum,patriam proderet:fjfdemcp flammis Carthaginem, quibus ca/ ftra conflagraftent, abfumi Gneret. Spem quoep opportune oblatam afferebant legati: qua/ tuor millia Celtiberoru circa urbem nomine Olbam ab conquiGtoribus fuis conduóta in Hi/ fpania,egrcgiæiuucntutis,Gbi occurriffe: ÔC Afdrubalem propediem aftote cum manu haud/ quaquam contemnenda.Is non benigne modo legatis refpondinfed oftenditetiam multitu/ dinem Numidarum agrcftium:quibus per eofdem dies arma,cquoscp dcdiftet.öC omnem in uentutem affirmât exciturum ex regno.fcire incedio, non pra;lio cladcm acceptam. cum bello inferiorem effe:qui armis uincatur.Hæc legatis refponfa.Et poft dies paucos rurfus Afdrubal Si Syphax copias iunxerunt.is omnis excrcitus fuit xx x fermé millia armatorum. Scipio/ nem,uelut iam debcllato,quod ad Syphacem,Carthaginenfesep attineretzVtIcæ oppugnan dæ intentum,iamqj machinas admouentem mûris auertit fama redintegrati belli, modicisep præGdrjs ad fpecie modo obGdionis terra mariep relicftis,ipfe cum robore excrcitus Ire ad ho/ ftes pergir. Primo in tumulo quatuor fermé millia diftante ab caftris regrjs confedit. poftero die cum equitatu in Magnos ( ita uocant ) Campos fubicólos ei tumulo degreflus, fucceden/ do ad ftationes hoftium, laccffendoq^ leuibus prælfjs diem abfumpGt. Si per infequens bi/ duum tumultuoGs hincatque illinc excurGonibus inuicem nihil didlu fan's dignum fecerunt. quarto die In acicm utrinq? defeenfum eft. Romanus poft principes haftatorum prima ßgna in fubßdrjs triarios conftltulnequitatu italicum ab dextro cornu,ab læuo NumIdas,Mafanif/ (am cpoppofuIt.Syphax, Afdrubal^ Numidis aduerfus italicu cquitacütTi,Carthagineßbus

contra

2 26 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. TERT IAE

contra MafaniHam Iocatis,Celtiberos in mediam aciem in aduerfa Ggna kgionum accepere: ita inftructi cócurrunt.Pn'mo impetu fimul utroq? cornu ôi Numidæ.ôC Carthaginêfes pul/ ß.nam ncq; Numidæ,maxi'ma pars agreftis,romanum equitatûmecp Carthaginêfes, ôi ipfe nouus miles,Mafaniflam recenti fupra cætera uiêtoria terribilem fuftinuere.Nudata utrincg cornibus Celtiberoru acies ftabat:quod nec in fuga falus ulla oftendebatur locis ignotismecg fpes ueniæ ab Scipione crat;qucm benemeritum de fe,ÔC gente fua mercenarrjs armis in Afri/ cam oppugnatum ueniflent.Igitur circûfijfisundicç hoftibus.alij fuper alios cadétes obftriêli rnoriebantur.omnibuscp in eos uerfîs,aliquantum ad fagam temporis Syphax,amp; Afdrubal præceperunt.fatigatos cæde diutius.quàm pugna uidtores nox oppreflït. Poftero die Scipio Lxlium.Mafaniffamcj cum omni romano, amp;nbsp;numidico equitatu,expeditiscç militu ad per/ fequendos Syphacem,atc^ Afdrubalem mittit.ipfecum robore exercitus urbes circa omnes* quæ Carthaginenfi'um ditionis erant: partim ui,partim metu fubegit. Carthagini quidem erat ingens terror: Si. circuferentem arma Scipionem, omnibus finitimis raptim perdomitis^ ipfam Carthaginem repente aggreflurum credebant.itacç K muri refîciebâtur:propugnacu/ liscç armabâtunôC pro fe quifqj quæ diutinæ obfidioni tolerâdæ funt neceflaria:ex agris conz uehit.Rara mentio eft pacis:frequêtior legatorum ad Annibalem accerfendum mittedorura. pars maxima claffem, quæ ad commeatus excipiendos parata erat: mittere iubent ad oppri/ tnendam ftationem nauium ad Vticam incaute agetem: forßtan etiam naualia caftra relióla cum leui præfidio opprefturos.In hoc confilium maxime inclinant.legatos tame ad Anniba/ lem mittendos cenfent, quippe clafte ut feliciflime gerantur res, parte aliqua leuari Vticæ ob/ ßdionem:Carthaginem ipfam qui tueatur,neq? imperatorem alium,quàm Annibalem,nelt;ç exercitû alium,^ Annibalis fuperefle.Deduêfcæ ergo poftero die naues:ßmul Si Icgati in Ita liam profeóti.raptimcp omnia ftimulantefortuna agebantunôC in quo quifcß ceftaftèt : prodt ab fe falutem omnium rebatur. Scipio grauem iam fpolqsmultarü urbium exercitu trabens, captiuis aliacp præda in uetera caftra ad Vticam miftis.iam in Carthagine intentus occupât reliêlum fuga cuftodumTuneta. Abeft ab Carthagine x 11 millia fermé paftuumdocus tum operibus.tum fuapte natura tutus:Öi qui ab Carthagine cofpici. Si præbere ipfe profpedtum tum ad urbem,tum ad circufufum mare urbi poftet.Inde, cum maxime uallum Romani iace/ rennconfpcdla claflis hoftium eft Vticam à Carthagine petens.Igituromiffo opere.pronun tiatum itenfignacp raptim ferri funtcœpta:ne naues in terram adobfidionê uerfæ,ac minime nauali prælio aptæ opprimerentur. qui enim reftitiffent agili. Si nautico inftrumento aptæ.ôi armatæ claftî naues tormêta machinasc^ portâtesî'ôC aut in onerariarû ufum uerfæCaut ita ap pulfæ ad muros,ut pro aggereac pontibus præbere acceftum poffentCltacç Scipio,poft^ eo uentu eft:ut in nauali certamine folet:roftratis,quæ præfidio alqs efte poterât: in poftremam aciem receptis prope terram, onerariarû quadruplicem ordinem pro muro aduerfus hofteni oppofuineaseß ipfas.ne in tumultu pugnæ turbari ordines poftent: malis.antemnisc^ de na/ ue in nauem traieôtis,ac ualidis funibus uelut uno inter fe uinculo illigatis cópreflïntabulasc^ fuper inftrauit:ut peruium nauium ordinem faceret: Si fub ipfis pontibus interualla fecit: quà procurrere fpeculatoriæ naues in hoftem,ac tuto recipi poflent.His raptim pro tepore inftru/ dlis,mille fermé deledti propugnatores onerarrjs imponuntuntelorum maxime miflîlium,ut quàm uis longo certamine fufficerent:uis ingens cogeritur. ita parati,inftrudtic^ hoftium ad/ uentum operiebantur. Carthaginenfes,qui,fi maturaffent,omnia permifta turba trepidan/ tium primo impetu opprenîfrent:perculfi terreftribus cladibus, at(^ inde ne in mari quidem, ubi ipfi plus poterant:fatis fidentes,die fegni nauigatione abfumpto,fub occafum folisin por turn (Rufeinona Afri uocant)claflem appulere.poftero die fub ortum folis inftruxere ab alto naues uelut ad iuftum prælium nauale.ôC tanquam exituris contra Romanis. Cum diu fte/ tiftènt: poftquàm nihil moueri ab hoftibus uiderunt: turn demum onerarias aggrediuntur. Erat res minime certamini nauali fimilis,proxime fpeciem muros oppugnantium nauium.al/ titudine aliquantum onerariæ fuperabant. ex roftratis Pœni uana pleracp, utpote fupino ia/ du,tela in locum fuperiorem mictebant.grauior,ac podere ipfo libratior fuperne ex onerarqa idus

LIBER. D E C I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t27

idlus cratfpecuUtonæ naucs,ac leuia ipfa naui'gia, quæ fub conftratis pontium per interualla excurrebantîprimo ipfo tantum l'mpetu ac magnitudine roftratarum obrucbantundeindc SZ propugnatohbus quocç incomodæ erant:quod permiftæ cum hoftium nauibus inhibere fæ pe tela cogcbanumetu ne ambiguo lôlu fuis inciderent. poftrcmo aiïeres fcrreo unco præfixi (harpagones uocant milites)ex punicis nauibus inijci in romanas cœpti.quos cum ncq? ipfos necp catenas,quibus fufpenfi inrjciebantur: incidere poflent: ut quælt;^ retro inhibita roftrata onerariâ hæréte^unco traherct:fcindi uideres uincula: quibus aliae alrjs innexæ erant:feriemc]^ aliam (îmul plurium nauium trahi.Hoc maxime modo lacerati quidem omnes pontes:amp; uix tranfiliendi in fecundûordinem nauium fpatium propugnatoribus datum eft.Scx ferme one rariæ puppibus abftraôlæ Carthaginem funt.maior quàm pro re Iætitia:fcd co maior, quod inter affiduas clades ac lachrymas unum quanrucunc^ ex infperato gaudiû affîilferat.cum eo: ut appareret baud procul exitio fuifle romanâ claflemmi ceÔatû à prxfeôtis fuarum nauium foret:SC Scipio in tempore fubueniffet. Per cofdem forte dies cum Lælius.ôi Mafanilfa quin todecimo ferme die in Numidiam perueniffcntxMafæfuli rcgnum paternum Mafaniifæ Ixti, ut ad regem diu defyderatum.conceflère. Syphax,pulfis inde præfcdtis præfidqsc|^ fuis.uc/ tere fe côtinebat regno.neutiquâ quicturus.ftimulabat ægrum amore uxor,focercp:ÔC ita uiris equisqp abundabat: ut fubiedtæ oculis regni per multos norentis annos uires etiâ minus bar/ baro.atcç impotêti animo fpiritus poflent facere.lgitur omnibus,qui bcllo apti crât-.in unum coaôlis,equos,arma,tcla,diuidit:cquites in turmas,pcdites in cohortes,ficut quondâ ab roma nis ccnturionibus didicerat:difl:ribuit.Exercitu haud minore,quàm qucm prius habuerat:cæ/ terum omni propè nouo, atq; incondito ire ad hoftes pergit. Et caftris in propinquo pofitis, primo pauci équités ex tuto fpeculantcs ab ftationibusprogrcdi:inde iaculis fummoti recurrc re ad fuos:inde cxcuriîones inuicê fieri: ÔC eu pulfos indignatio accendercr:plures fubire: quod iritamentum certaminu equeftrium efl::cum aut uincentibus fpes,aot pullis ira aggregat fuos* Ita turn à paucis prælio accenfo, omnem poftremo utrinq? equitatu certaminis ftudium effip dit.ac dum cqueftre prælium erat:multitudo Mafæfulorum,ingentia agmina Syphace emit/ tente,fufl:ineri uix porerat.deinde ut pedes romanus repentino per turmas fuasuiam danteis intercurfu ftabilem aciem fecit: abftcrruitcjp effufe inuehentem fefè hoftem: primo barbari fe/ gnius permittere cquos:dein fl:are,ac propè turban nouo gencre pugnæ:poftremo non pedi/ ti folum cedereifed ne equitem quidem fuftinere peditis præfldio audêtem. lam iîgna quoqj Icgionum appropinquabant.tum uero Mafæfuli non modo primum impctum,fed ne cofpe/ ôlum quidem fignorum atcçarmorum tulcrunt. tantum feu memoria priorum cladium,fcu præfens terror ualuit.Ibi Syphax.dum obequitat hoftium turmis-.fi puaore,(î periculo fuo fu gam (îfterc poflenequo grauiter iôlo effufus opprimitur; capiturc^’:ÔC uiuus,lætu ante omnes Mafaniflæpræbiturus fpelt;ftaculû,ad Lælium pertrahitur.Cirtha caput regni Syphacis erat: eocf fe ingens hominum uis ex fùga cotulcrat.Cædes in eo prælio minor,quàm uieftoria fuit: quia cqueftri tantummodo prælio certatum fuerat.non plus quincç millia occifa:minus dimi/ dium eius hominu captum eft: impetu in caftra faôto: quo perculfa rege amiflo multitudo fe contulerat. Mafanifla Lælio diccreifibi quidé nihil efle in præfcntia pulchrius; quàm uidlo/ rem recuperatu tanto poft intcruallo patrium inuifere regnum.fed tam fecundis,quàm aduer Gs rebus non dari fpatiu ad ceflandum. G fe Lælius cum equitatu, uióloq^ Syphace Cirtham præccdere Gnat:trepida omnia metu fe oppreflurum. Lælium cum peditibus fubfcqui modi/ cis itineribus pofle. Aflentiente Lælio prægreflus Cirtham, euocari ad colloquium principes CirthenGum iubet.fed apud ignaros regis cafus, neqj quæ ada eflent promendo,nec minis, nec fuadendo ante ualuit;^ rex uinëlus in cofpeôlum datuseflet.Tum ad fpcdlaculum tam fœdum coploratio orta:6C partim pauore mœnia funt defertaipartim repentino confenfu gra tiam apud uiôtorem quærentiu patefaeftæ portæ.Et Mafanifla præGdio circa portas opportu naep mœniû dimiflo,ne cui fiigæ pateret cxitusiad regiâ occupandâcitato uaditequo. Intran ti ueftibulu in ipfo ueftibuli limine Sophonisba uxor Syphacis, filia Afdrubalis Pœni occur/ ritïôC cum in medio agmine armatorum Mafaniflam inGgné cum armis, turn cætero habitu confpexiflet

tiS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D EC. T E R T I Ji E

confpcxifTchrcgcm cflcfid quod erat)rata,genibus aduoluta eins. Omnia quldcm,i'nquit,iit pofles in nos,dr) tibi dcderunt.m'rtusc^ ôi telicitas tua.fed fi captiuæ apud dominum uitæ ne/ cisep fuæ uoeem fuppliccm mittere licet:fi genua, fi uidtricem attingere dextram:prccor, quæ/ fo^ per maieftatem rcgiam,in qua paulo ante nos quoep fuimus: per^ gentis Numidarum nomen,quod tibi cum Syphace commune fuinper huiufee regiæ deosrqui te melioribus omi/ nibus accipiant:quàm Syphacem bine miferunuhanc ueniam fupplici des: ut ipfe quodcûcp feret animus,de captiua ftatuasmeqj me in cuiufquam Romani iuperbu ac crudele arbitrium uenire finas.fi nihil aliud,quâm Syphacisuxor fuiflem-.tamen Numidæ,atcp in eadé mecum Africa geniti,^ alienigenæ ôiexterni fidé experiri mallem.quid Carthaginenfi ab Romano, quid filiæ Afdrubalis timendû fit,uides.fi nulla alia re potes:mc morte ut uindices ab Roma/ norum arbitrio,oro,obtcftorcp. Forma erat infignis.ôi florétiflima ætas.itacp cum modo de/ xtram amplecflcns in id,ne cui Romano traderetunfîdê expofcerenpropiuscp iam blanditias oratio effet,quàm precesmon in milèricordiâ modo prolapfus eft animus ui(fforis:fcd (ut eft genus Numidarû in ucncrem præccps) amore captiuæ uidlor captus.data dextra in id,quod pctcbatur,obligandæ fîdci,in regiam concedit. Inftitit deinde reputare fecum ipfe;quêadmo/ dum promiffi fidem præftaret.quod cum expedite no poffet:ab amore temcrariû.atcp impu dens mutuatur côfilium.nuptias in cum ipfum dicm repente parari iubetme quid relinqueret integri aut Lælio.aut ipfi Scipioni confulendi uelut in captiuæquæ Mafaniffæ iâ nupta foret. Fadtis nuptqs fuperuenit Lælius:ôi adeo no diffimulauit improbare fadtum: ut primo etiam cum Syphace.SCcæteriscaptiuis detradlâeam thoro gcniali mittere ad Scipione conatus fit. nidus deinde prccibus Mafaniffæ orantis,ut arbitriû, utrius regum duorum fortunæ acccflîo Sophonisba cffct,ad Scipione reqccret:miffo Syphace,ÔC cæteris captiuis,cætcras urbes Nu/ midiæ,quæ præfidqs regris tencbantunadiuuante Mafaniffa recepit, Syphacé in caftra ad/ duci cum effet nuntiatum:omnis uelut ad fpeclaculû triumphi multitudo cffufa eft.Præcede/ bac ipfc uindus:fequcbatur grex nobilium Numidarum.tum quantum quifep plurimu pote rat,magnitudini Syphacis,famæ gentis,uidoriâ fuam augcndo,addebat, Jllum effe regem, cuius tantû maieftati duo potentiflîmi in terris tribuerint populi,romanus,carthaginenfis^: ut Scipio imperator fuus ad amicitiam cius petendam,relida prouincia Hifpaniaæxercitucp, duabus quinqueremibus in Afticam nauigarit: Afdrubal Pœnoru imperator non ipfe modo ad cum in regnum uenerinfed etiam filiam ci nuptum dederit. habuiffe eum uno tempore in poteftate duos imperatores, pœnu,romanucp. ficut ab drjs immortalibus pars utraqj hoftfjs madandis pace pctiffct:ita ab eo utrinqj pariter amicitiâ petitam. iam tantas habuiffe opes, UC Mafaniffam regno pulfum eo redegeriuut uitacius fama mortis amp;nbsp;latebris,ferarum modo in fyluis rapto uiuentis tegeretur. His fermonibus circûftantiu celebratus rex in prætoriuni ad Scipionem eft produdus.Mouit Si Scipioncm tum fortuna priftina uiri prçfenti fortunæ collata:tu recordatio hofpitq ,dextræcp datæ. Si fœderis publice ac priuatim lundi. Eadé hæc CcSyphaci animu dederunt in alloquêdo uidorê.nam cum Scipio quid fibi uoluiffct,quærc/ teuqui non focietatê folum abnuiffet romanâtfed ultro bellum intuliffet:tum ille peccaffe qui/ dem fcfc,atq5 infaniffe fatebatur.fed tum demû,cum arma aduerfus populum Ro.recepiffet, exitû fui furoris Rnffe,non principiu. tune fe infaniffetcum hofpitia priuata Si publica fœdera omnia ex animo eieciffcucum carthaginenfem matronâ domu acccpcrit.illis nuptialibus faci/ bus regiam confiagraffe fuamullam furiâ peftemq? omnibus delinimentis animu fuum auet/ tiffcatcç alicnaffc:necquicuiffe:donec ipfa manibus fuis nefaria fibi arma aduerfus hofpitem atep amicu inducrit.pcrdito tarnen atep afflido fibi hoc in miferfis folatf) cffe:quod in omniu hominu inimiciffimi fibi domu,ac penates eandé peftem ac furiam tranfiffe uideat. neq? pru/ dcnciorê,ncqî conftantioré Mafaniffam,^ Syphacem cffcætiam abiuucnta incautioré.certc ftultius illu atq; intéperatius eam,^ fe duxiffe. Haneno hoftili modo odio,fcd amoris etiam ftimulis armatâ apud æmulu cernere fe cum dixiffct:nô mcdiocri cura Scipionis animu pepu lit.ôi fidem criminibus fadæ propè inter arma nuptiæ.ncq? côfulto.necp expedato Lælio,fa/ cicbanc:tam(ppræccps feftinatio:ut quo die capta reginâ uidiffeueodé macrimonio iundam acciperet

LIBER DECIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î29

acciperct:K apud penates hoftis fui nuptiale facrum coficeret. etiam eo fcediora hæcuideban tur Sdpionitquod ipfum in Hifpania luuenem nullius forma pepulerat captiua:, Hæc fecum uoluenti Lîelius,ac Mafanifla fupsrucnerut, quos cum pariter ambos benigno uultu excepif/ fet:SC cgrcgqs laudibus frequenti prætorio celebraflcnabdudum in fecretum Mafaniflàm fie alloquitur. Aliqua te cxiftimo Mafanifla intuentem in me bona,ô£ principio in Hifpaniam ad iungendam mecum amicitiam uenifle; dCpoflea in Africa teipfum, fpesep omneistuas in fidem meam commififle. atqui nulla earum uirtus efl.proptcr quas appetedus tibi uifus fim, in qua ego æque atc^ temperantia SC continentia iibidinum gloriatus nienm. Hane te quoc^ ad cæteras tuas eximias uirtutes Mafanifla adiecifle uelim.nam non efl;(mihi crede)cantu ab hoflibus armatis ætati noflræ periculumiquantum ab circufufis undic^ uoluptatibus.qui eas üta temperatia frenauic,ac domuit:multo maius decus, maioremc^ uiÄoriam fibi peperit:^ nos Syphace uidto habemus.Quæ me abfente ftrenue,ac fortiter feciftidibenter amp;nbsp;comemo/ rauigt;SC meminircætera teipfum reputare tecum,quàm mc dicéte erubefeere malo, Syphax po puli romani aufpieqs uiólusgt;captuscpefl;.ica(^ ipfe,c6iux,regnum.agri,oppida,homines.qui incolunuquiequid deniep Syphacis fuic:prazda populi romani efl::ôC regem,coniugem^ eius, etiam fi non ciuis carthaginenfis eflenetiam fi non pattern eius imperatorem hoflium uidere mustRomam oporteret mitti;ac lenatus populi^ romani de ea iudicium,atctt arbitriumefle: quac regem nobis focium alienafle,atlt;ç in arma coegifle præcipitem dicatur, Vince animum: caue ne deformes multa bona uno uitio; ÔC tot meritorum gratiam maiore cuipa,quàm caufâ culpæ eilîcorrumpas, Mafaniflæ hæc audienti non rubor eft folum fuffiifus: fed iachryroæ etiam obortæ: SC cum fe quidem in poteftate futurum imperatorisdixiflet: oraflet^ eum:ut quantum res fincrec,fîdei fuæ temere obftridæ confuleret:(promififlè enim fefe in nullius poz teftatem earn ttadicurum)ex prætorio in tabcrnaculum fuura confufus coceffit Jbi arbitris rez mods cum crebro fufpirio,SC gemitu,quo fadle à circunftantibus tabernaculum exaudiri pofz fenaliquantum temporis confumpfifletdngenti ad poftremu edito gemitu,fido exferuis uno accito,fub cuius euftodia regio more ad incerta fortunæ uenenu erat: ei miftum in poculo fer/ re ad S^honisbam iubet:ac fimul nûtiare;Mafaniffam libenter primam ei fidem præftatuz rum fuille:quam uir uxori debuerit: quoniam arbitrium eius,qui poflinc,adimant: fecundam fidem præftare:ne uiua in poteftate Romanoru ueniat. memor pacris imperatoris,patriæ^. Si duorum regum.quibus nupta fuiflet:fibi ipfa confuIeretHunc nuntium,ac fimul uenenum ferens minifter cum ad Sophonisbâ ueniflêt: accipio,inquit,nupdale munus: nelt;ç ingratum: fi nihil maius uir uxori præftare potuit.hoc tarnen nuntiatmelius me morituram fuiflètH non in (unere meo nupfiflem.nec locuta eft ferodus:quàm acceptum poculum nullo trepidadonis figno dato impauide haufiuQuod ubi nundatum eft Scipioni: ne quid æger animo ferox iuz uenis grauius confulcrec:acdtum eum extemplo nunc folatur:nunc,quod temeritatem temeri täte alia luerintriftiorcmqp rem,quàm necefle fuit,fecerit:leniter caftigat. Poftero die ut àpræ fend motu auerterct animum eius*.in tribunal afeendiuSC condonem aduocari iuflit,ibi Mafa niflam primum regem appeilatum,eximrjsc|iornatum laudibus, aurea corona,aurea patera, fella curuli eburnea,SC feipione eburneo,toga pi(fta,dC palmata tunica donat.addit uerbis hoz noremmec^ magnificentius quicquam triumpho apud Romanos, neep triumphantibus amz pliorem eo ornatu efle: quo unum omnium externorum dignum Mafaniflam populus Ro. ducat.Lælium deinde Si ipfum collaudatum aurea corona donat.SC alq militares uiri,prout â quoq; nauata opera erandonati.lis honoribus mollitus regis animus:ere(ftusép in Ipem proz pinquâ.fublato Syphace,omnis Numidiæ potiundæ» Scipio C.Lælio cum i^phace,alqscp capduis Romam miflo,cum quibus Si Malaniflæ legati profedi (unnipfe ad Tuneta rurfum caftra refert:S£ quæ munimenta inchoaueratzpermunijt, Carthaginenfes non breui folum, fed propè uano gaudio ab fads profpera in præfens oppugnatione claflîs perfufî,poft fiimam capd Syphacis.in quo plus propè,quàm in Afdrubale, atep cxercitu fuo Ipei repofuerât: perz culfî.iam nullo authore belli ultro audito.oratores ad pacem petendam mittunt x x x fenioz rum pdncipes.id erat fanélius apud illos coafilium:maxima^ ad ipfiim feuatum regendum uu uis.

250

uis.Qui ubi in cadra romana præcorium peruenerunt-.more adorannum (acccpto credo ri tu ex ea regione,ex qua ohundi erant) procubuerunc. Conucniens oratio tarn humi’i adora/ tioni fuit.non culpam purgantium,fed transferentium inirium culpæ in Annibalem,impoten tiæcp eius fautores.ueniam ciuitati pctebant, ciuium temeritate bis iam ante euerfæ,incolumi (uturæ icerum hodium bcneficio.imperium exuiótis hodibus populum romanum, non per/ nicie petere.paratis obedienter feruire.quæ ucllet imperaret. ocipio ÔC uenide ea fpe in Afri cam le ait:ÖC fpem fuam profpero belli euentu auótamruiótoriam fe,non pacem domu repor/ taturum ede.tamen cum uidtoriam propè in manibus habeac:pacem non abnuere:uC omnes genres fciant’.populum romanu amp;nbsp;fufcipere iude belIa,ÖJ finire.Leges pacis fe has dicere.Ca/ ptiuos,SC perfugas redituant.exercitusex Italia ÔC Gallia deducant. Hifpania abdineant.in/ Ullis omnibus,quæ inter Italiam X Africam funt.decedanu naues longas,præter uigintigt;omz nestradant.triticiquingcnta.hordei ccc milliamodium.Pecuniæfummamquantamim/ pcrauerit,parum conuenit.alibi quinc^ millia talentum,alibi quinc^ millia pondo argêti,alibi duplex dipendium militibus imperatum inuenio. His códitionibus,inquit,placeat ne pax:tri duum ad confultandum dabitur.iï placuerinmecum inducias facite:Romam ad fenatum mie cite legatos. Ita dimidi Carthaginenfes nullas recufandas conditiones pacis cu cenfuident: quippe qui moram temporis quærerent:dum Annibal in Africam trarjeeret: legatos alios ad ocipionem,ut inducias facerent: alios Romam ad pacem petédam mittunt, ducentes paucos in fpeciem captiuos,perfiigascp amp;nbsp;fugitiuos:quo impetrabilior pax edet. Multis ante diebus Lælius cum Syphace, primonbusep Numidaru captiuis Romam uenit: quæcf in Africa ge/ da edent,omnia expofuit ordinc patribus,ingeti omnium ÔC in præfens lætitia, SC in futurum fpe.Confulti inde patres regem in cudodiam Albam mitrédum cenfuerunt: Lælium retinenz dum:donec legati Carthaginenfes ucnirent.Supplicatio in quatriduum décréta ed. P.TElius prætor fenatu mido.öi concione inde aduocata.cum C. Lælio in rodra afeendit. Ibi uero au/ dientes.fufos Carthaginenfium exercitus.deuiótum SC captum ingentis nominis regem, Nu/ midiam omnem egregia uidtoria peragratam, taciturn cótinere gaudium non poterant:quin clamoribus,quibuscp alrjs multitudo folet-.lætitiam immodicam dgnifîcarét.ltacç prætor exz templo edixif.uti æditui ædes facras omnes tota urbe aperirent: circüeundi,falutanditf! deos, agendiq^ gratias per totum diem populo potedas fieret.Podero die legatos Mafanidæ in fe natum introduxit,Grarulati primum fenatui funnquod P. Scipio ,pfpere res in Africa gedifr fendeinde gratias egeruntiquod Mafanidam non appelladet modo regemifed fecidet, redi/ tuendo paternum regnumun quo pod Syphacem fublatum, fi ita patribus uifum effet: fine raetu SC certamine edet regnaturus. deinde,quod collaudatu pro concione amplidimis decoz raffet donis:quibusne indignus edet,SC dedide operam MafanidamröC porro daturum ede. petere:ut regium nomen,cæteracç Scipionis beneficia SC munera fenatus decreto cofirmaret: amp;,nifi moledum edet’.illud quoqj petere Mafanidamtut Numidas captiuos.qui Romæ in cu dodia edentiremitterent.id fibi amplum apud populäres futurum ede. Ad ea refponfum le gatis. Rerum gedarum in Africa profpere cómunem fibi cum rege gratulationem ede.Sciz pionem re(de,at^ ordine uideri fecide: quod eum regem appellauerit: SC quiequid aliud fecez rinquod honori foret Mafanidæ:ea patres comprobare,atlt;ç laudare. Munera,quæ legati fer rent regi,decreucrunt: fagula purpurea duo cum fibulis aureis fingulis, SC lato clauo tunicisiez quos duos phaleratos.bina equedria arma cum Ioncis,ö£ tabernacula.militaremcp fupellecdi lem:qualem præbcri confuli mos ed.Hæc régi prætor mietere iudus. legatis in fingulos dona ne minus quinûrn millium,comitibus eorum milleæris:dC uedimenca bina legatis,fingula coz mitibus.Numidiscpiqui ex cudodfa midi redderentur regi.ad hoc ædcs,libera loca.lautia lez gatis décréta. Eadé ædate.qua hæc décréta Romæ,ô£ in Africa geda funt: P.Quintilius Va rus præror.ôi M.Cornelius procos. in agro Infubnum Gallorum cum Magone pœno fignis collatis pugnauerunt. Prætoris legiones in prima acie fucrunt: Cornelius fuas in fubfidqs tez nuinipfead prima figna equoadueéfus. proc^duobus cornibus prætor, ac proconful milites ad inferenda in hodes fignà fumma ui hortabantur.podea^ nihil commouebanntum Corz nelio

L r B E R D Ê C î M V s

nelio Quintiliusjêtionut uides,fit pugna:mquit:ó2 induratus prætef fpcm refiftédo hoftium timonac ne uertatur in audaciam,periculum eft.cqucftré proccHam excitemus oportet: fi tur/ bare,ac ftatu moucre uolnmus.itat^ uel tu ad prima rigna prælium fuftine: ego induca in pu/ gnam equites:uelego hic in prima acie rem geram:tu quatuor legionu équités in hoftê emit/ tito. Vcram uellct prætcr muneris partem proconfule accipiente.Quintilius prætor cum fiîio, cui Marco prænomen erattimpigro iuuene,ad équités pergit: iuflbsc^ afcendere in equos,re/ pence in hoftem emittit. Tumultum equeftrem auxit clamor ab Icgionibus additus: nee Rc/ tiflet hoftium acies: ni Mago ad primum equitum motum paratos elephancos cxtemplo in prælium induxiffet. ad quorum ftridorem odoremcj ÔC afpedtum territi equi uanu equeftre prælium fecerunt.ôC ut in rem pcrmiftis,ubi eufpide uri,Ô{ cominus gladio poflet; roboris ma ioris romanus eques eranita in ablatum pauentibus procul equis melius ex interuallo Numi/ dæ iaculabantur.fimul ôipeditu legio duodecima magna ex parte cæfa pudore magis.quàm uiribus tenebat locum:nec diutius tenuiffet: ni ex fubfidqs tertiadecima legio in prima acietn indudla prælium dubiu cxcepiflet: Magoq^ ex fubfidfjs Gallos integræ legioni oppofuiffer, quibus baud magno certamine fulîs.haftati legionis undecimæ conglobant fefe:atq? elephan tos iam etiam peditu aciem turbantes inuadunt.in quos cum pila confertos conicciiîent:nullo ferme fruftra emiflo, omnes retro in aciem fuorû auerterunt. quatuor grauati uulneribus cor/ ruerunt.Tum prima commota hoftium acies:fimul omnibus peditibus, ut auerfos uidêrcele/ phantosiad augendum pauorem ac tumultum efFufis.fed donee ftetit ante figna Mago;gra/ dum feniîm referentes ordines tenorem pugnæ feruabant.poftcaquàm fœmine transiïxo ca/ dcntcm,aufcrric^ ex prælio propè exanguem uidêre:extemplo in lugam omnes conuerfi. Ad V millia hoftium eo die cæfa:ôi figna militaria duodeuiginti capta.nec Romanis incruéta ui/ (ftoria fuit, 11 millia ôJ G c c de exercitu prætoris,pars mulco maxima ex Icgionc x 11 amif/ fa.inde SC tribuni militum duo,M. Co(conius,ôi M. Menius: tertiæ dccimæ quolt;^ legionis, quæ poftremo prælio affuerat:Cn.He!uius tribunus militum in reftituenda pugna cecidit: 62 duodeuiginti ferme équités illuftres obtriti ab elephantis cum centurionibus aliquot perie/ runt.02 longius certamen fuifïet:ni uulnere ducis concefla uiôloria eftèt, Mago proximæ no ôtis filentio profcôtus,quantum pari uiæ per uulnus potcratjtineribus extentis,ad mare in Li gures Ingaunos peruenit.ibi eum legati ab Carthagine paucis antediebus in finum gallicum appulfis nauibus adierunt: iubentes primo quoc^ tempore in Afn'cam traijeere. idem 62 fra/ trem eius Annibalem (nam ad eum quoqj ifte legatos eadem iubentes) faólurum.non in eo cfte Carthaginenfiû restut G31Iiam,atq; Italiam armis obtineant. Mago non imperio mo/ do fenatus periculotp patriæ motus ,fed metuens etiam,ne uieftor hoftis moranti inftaret: Li/ guresep ipiî rclinqui Italiam à Pœnis cerncntes,ad eos, quorû mox in poteftate futuri eftent, defîccrenf.fimul fperans Icniorem in nauigatione,quàm in uia iatftationé uulneris fore, SC eu/ rationi omnia cómodioratimpofitis coprjs in naues profeeftus, uixdum fuperata Sardinia ex uulnere moritur.naues quoq^ aliquot Peenoru difictftæ in alto à clafte roraana,quæ circa Sar/ diniam erat,capiutur. Hæc terra maric^ in parte Italiæ,quæ iacet ad Alpcs:gefta. ConfuI Cn.Seruilius nulla memorabili re in prouincia Hetruria, SC Gallia (nam co quoc^ ^ccfterat) gcfta,patrc Cn.Seruilio,02 C. Lucftatio patruoex feruitutepoft dccimtanfcxtu annum rece/ ptis,qui ad uicum Canetum à Borjs capti fuerannhinc patre, hinc patruo latera circundanti/ bus,priuato magis.quàm publico dccore infignis Romam redqt. Latum ad populum eft, ne Cn.Seruilio fraudi eftèf.quod patre,qui fella curuli fediflet; uiuo, cu id ignoraret: tribunus pt atq? ædilis pl.fuiftct:cocra quam fancitum legibus erat. Hac rogatione perlataa'n prouinciam rcdqt, Ad Cn.Seruilium cofulem,qui in Brutqs erauConfentia,Vffugum,Vergæ,Befidiæ, Hetriculum,Sypheum,Argentanum,Dampetia,multic^ alq ignobiles populi fenefcere puni cum bellum cernentcs.defccere. Idem conful cum Annibale in agro crotonenfi acie connixit. Obfeura eius pugnæ fama eft. Valerius Antias quinç^ millia hoftium cæfa ait. quæ tanta res cft:ut aut impudenter fiefta fiüaut negligenter prætcrmifla. Nihil certe ultra rei in Italia ab Annibale geftu.nam ad cum quoc^ legati ab Carthagine uocantes in Africans forte diebus, uu X quibus

25i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-DEC. T E R T I AE

quibùs ad Magonê, uenerunt.Frcndens,gemens^,ac ui'x lachrymis tcmperans dici'tiir lega^ torum uerba audifle. Pofteaquàm édita iunt mandata: iam non perplexe,inquit, fed palam rcuocant:qui uctando fupplcmentum ÔC pecnniam mitti, iampridem retrahebant.Vicit ergo Annibaiem non populus romanus totics cæfus, fugatuscp: fed fcnatus carthaginenlîs obtre/ dlatione,atq3 inuidia.neq? hacdeformitate reditus mei tam P.Scipio cxultabit,atq} effcret fe/ fe:quàm Hanno:qni domum noftram,quando alia re non potuinruina Carthaginis opprcf/ fit. Iam hoc ipfum præfagicns animo præparauergt ante naues. itac^ inutili militum turba præfîdij fpecie in oppida brutij agri,quæ pauca magis mctu,quàm fide c5tinebantur:dimifla, quod roboris in exercitu erat,in Africam tranfucxit: multis italici generis,quia in Africa fecu/ turos abnuentes conceflerant in lunonis Laciniæ dclubrum,inuiolatum ad cam diem:in tcin plo ipfo fœde intcrfcôtis. Raro quenquâ alium patriam cxilrj caufa relinqucntc magis mœ/ ftum abifle ferunf.quàm Annibaiem hoftium terra exccdentem.refpexinc fa?pe Italiæ litora: (K deos hominescp accuf3ntem,fe quoqj ac fuum ipfius caput exccratumtquod non cruentum ab cannenfi uidtoria militem Romam duxiffet.Scipionem ire ad Carthaginé aufum:qui con fulhoftcm in Italia Pœnum non uidiflet.fe cétum millibus armatorum ad Thtafimcnum ôi Cannas cæfis,circa Cafilinum,Cumas,Nolamt^ cofenuiflc.Hæc accufans,qucrenscp ex diu tina poffeilione Italiæ eft detradlus. Romam per cofdcm dies,S£ Magoncm,ô{ Annibaiem profedlos aliatum efttcuius duplicis gratulationis rclatio minuit lætitiam;amp;: quod parum du/ ces in retinendis ijsjcum id mâdatum ab fenatu effetaut animi.aut uirium habuille uideban/ tunôi quod foliciti erancomni belli mole in unum ducem exercitumcp inclinata, quo cuafûra efTct res. Per cofdé dies legati faguntini uenerunt,côprehcnfos cum pecunia adducétcs Car thaginenfes:qui ad conduccnda auxilia in Hifpaniâ traiecincnt.ducenta ôf quinquaginta au/ rijodlingéta pondo argent! in ueftibulo curiæ pofuerunt. Hominibus acccptis,ÔC in carccrem conditis,auro argentocp reddito,gratiæ fegatis adlætatq; infupcr munera data,ac naucs, qui/ bus in Hifpaniâ reuerterentur. Mentio deinde ab fenioribus faóla eftifcgnius homines bo/ na,quàm mala fentirc.tranfitus Annibalis in Italiam quantum terrorispauorisq? inicciflet,(ê temper meminiffc.quas deinde clades,quos luótus incidifle7uifa cadra hoftiu è rauris urbis: qnxuoca fingulorum,uniuerforumcp fuifleC quoties in concilrjs uoces manus adcœlum por/ ngeutium auditasfen unquam ille dies futurus eflct:quo uacuam hoftibus Italiam bona pa/ ' ce florentem uifiiri eflcntÇ’dedifle id deos fcxtodccimo demum anno:nec efiè:qui dqs gratias agendas cenfeant. adeo ne aduenientem quidem gratiam homines benigne accipcremedum ut præteriræ fatis memores fint, Conclamatum deinde ex omni parte curiæ eft: uti referrer P.Ælius prætondecrctumcp.ut v dies circa omnia puîuinaria fupplicaretur,uilt;ftimæcp maio res immolarcntur c x x. Iam dimiftb Lælio,legatiscp Mafaniflæ,cum Carthaginenfium le/ gatos de pace ad fenatum uenientes Putcolis uilos,inde terra uenturos aliatum effet: rcuocari C.Lælium placuit:ut coràm co de pace agcrctur.Q.Fuluius Gillo legatus Scipionis Cartha/ ginenfes Romam adduxit:quibusuetitis ingredi urbem, hofpitiû in uilla publica, fcnatus ad ædem Bellonædatuseft.Orationem candem ferme,quam apudScipionem, habueruntcub pam omnem belli à publico confilio in Annibaiem uertentcs.Eum iniuflu fcnatus non Alpes modo,fed Iberum quoep tranfgreflum:nec Romanis folum,fcd ante etiam Saguntinis priua to confilio bellum intulifte. fenatui ac populo Carthaginenfi,(î quis uere exiftimet: fœdus ad earn diem inuiolatum efte cum Romanis.itacp nihil aliud fibi mandatum effe uti peterent:^ ut in ea pace,quæ poftremo cum confule Lutftatio fadta eftet,manere liccret. Cum more tra dito à patribus poteftatem interrogâdi,fi quisuellet.lcgatos prætor fcciflet: feniorescç qui fœ deribus interfuerannalia ali] interrogarénnec meminifte fe per ætatem (etenim omnes ferme iuuenes crant)dicerent legatiicóclamatum ex omni parte curiæ eft: punica fraude ele(ftos:qui ucterem pace repctcrent:cuius ipfi non meminiflent.Emotis deinde curia legatis,fcntcntiæ in/ terrogari cœptæ.M.Liuius Cn.Seruilium cos.qui propior effet,accerfendum,ut coram co de pace agcietuncenfebat.cum de re maiorc,quàm quanta effet,confultatio incidere non poffet, pon uideri fibi abfente confulu altero,ambobus ue earn rem agi fatis ex dignitatc populi Ro. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;effe.

liber deci MVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'iJJ

e(Tc.Q,MctelIus,quî tncnnio antcconfuhdidatorQ^ fuerahcum P.Scipio cædendo exercitus, agros populando, in cam neccflîtatem compuliflet hoftes:ut fupplices paccm petercnt:amp; ne/ mo omnium uerius exiftimare poflet: qua mente ea pax peteretur: quàm is* qui ante portas Carthaginis bellum gereret: nullius alterius confilio, quàm Scipionis accipiendam, abnuen/ damép pace effe.M. Valerius Leuinus,qui bis conful fueranfpeculatores, non legatos ucnifle arguebat'.iubendoscp eos Italia excederctK euftodes cum qs ufqj ad naues mittédos:Scipio/ nitp fcribcndum.ne bellum rcmitteret, Lælius Fuluiusq^ adiecerunt: amp;nbsp;Scipionem in eo poz fîcam habuiffe fpem pacis:fi AnnibahSi Mago ex Italia non reuocarétur. cæterum omnia fi/ mulaturos Carthaginenfes.duces eos exercituscç expeôtantes: deinde quàm uis recentiu fœz derum,ôideorum omnium oblitos.bellum gefturos. Eo magisin M.Leuini fententiâ difeefz fum. Lcgati pace infeóta,ac propè fine refponfo dimiflî. Per eos dies Cn.Seruilius conful, hauddubiusquin pacatæ Italia; penes fe gloria efletîuelut pulfum ab fe Annibalêperfequés, in Siciliam.inde in Africam trâfiturus,traiecit.Quod ubi Romæ uulgatum cfttprimo cenfuez runt patrestut prætor feriberet côfulé.fenatum æquum cenfere in Italiam reuerti eum: deinde, cum prætor fpreturum cum liceras fuas diceret: dictator ad idipfum creatus P. Sulpitius pro iure maioris imperq confulem in Italiam rcuocauit.reliquum anni cum M. Scruilio magiftro equitum circumeundis Italia: urbibus,quæ bello alienatæ fuerant; nofeendisep fîngularû eau/ fis confumpfit. Per induciarû tempus Ôi ex Sardinia ab Lentulo prætore centum oncrariæ naues cum commeatu uiginti roftratarû præfidio aôtæ,amp; ab hofte,Kab tempeftatibus mari tuto in Africam tranfmiferunt. Cn.Oiftauio c c onerarrjs, x x x longis nauibus ex Sicilia traqeienti non eadem fortuna fùitJn cófpeólum fermé Africæ profpero curfu ucôtum primo deftituit uétustdcin uerfus in Africum turbauit,ac paflîm naues difiecir.ipfe cum roflratis per aduerfos fluôlus ingenti remigum labore enixus Âpollinis promontorium tenuit. oncratia: pars maxima ad Ægimuru infulâ (ca finum ab alto claudit: in quo fita Carthago eft) x x x fermé milita ab urbe,alia aduerfus urbé ipfam ad Calidas Aquas dclatæ funt.Omnia in con fpecflu Carthaginis crant.itacç ex tota urbe in forum concurfum eft.raagiftratus fenatum uo caretpopulus in curiæ ueftibulo fremeretne tanta ex oculis manibus^ amitterct: præda.Cum quidam pacis petitæ.alrj induciaru (needum enim diesexierat) fidem opponerent: poftremo permifto pené fenatus populicp confilio, cofenfum eft-.utclafle quinquaginta nauium Afdru bal Ægimurum traqceretîindecp per litora portusep difperfas romanas naues colligcret. De/ fertæ fuga nautarum primum ab Ægimuro, dein ab Calidis Aquis onerariæ Carthaginem puppibus tradlæ funt. Nondum reuerterant ab Roma legati; neq; feiebant quæ fenatus ro mani de bello,aut pace fententiâ effettneedum induciarum dies exierat. eo indigniorem iniu/ riam ratus Scipio,ab rjs qui petifient pacem ÔC inducias.fpem pacis amp;nbsp;fidem induciarum uio latam ciïetlegatos Carthaginem L. Bebium, M. Seruilium, L.Fabium extemplo mifit.Qui cum multitudinis concurfu propé uiolati effen ttnecreditum tutiorem cernerentftiturumtpetie runt à magiftratibus,quorum auxilio uis prohibita erattut naues mitterent: quæ fe profeque/ rentur.Datæ triremes duæ cum ad Bragadam flumen perueniffenttunde caftra romana con/ fpiciebâturtCarthaginem rediere. Claffis punica ad Vticam ftationem habebat.exea tres quadriremes,feu clam miffo à Carthaginc nuntio,uci fieret:feu Afdrubale qui claffi præerar, fine publica fraude aufo facinus, quinqueremem romanam fuperantem promontoriû ex alto repente aggreffæ funt.fed neep roftro ferire ccleritate fubterlabcntem potcranttnecjj tranfilire armati ex humilioribus in altioré nauemtôi defendebatur egregietquoad tela fuppeditarunt. quibus defîcientibus,cum iam nulla alia res earn,quàm propinquitas rerræ.multitudocp à ca/ (iris in litus effufa tuen poruiffettcócitatam remis quanta maxima ui poterant,in terram cum immififfentmauistantu iadtura fadta,incolumcs ipfi euaferunt.Ita alio fuper aliud fcelerccum baud dubie induciæ ruptæ effent:Lælius,Fuluiusep ab Roma cum legatis carthaginefibus fu pcrucncrunt.quibus Scipio,etfi non induciaru fides modo à Carthaginenfibus, fed etiam ius gentium in legatis fuis uiolatum effentamen fe nihil ncc inftitutis populi romani,nec fuis mo/ ribus indignum in rjs fadlurum effe cum dixiffetrlegatis dimiffis,bellum parabar. Annibale

uu $ tarn

tJ4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC. T E R T I AE

iam terræ appropinquantc I'uffus c nautis unus afcendcre in malum,ut fpccularetut quam tc/ ncrcnt regionem: cum dixiHet fcpukhru dirutum proram fpeólaredocum abominatus, præ/ teruehi iuQo gubernatore.ad Leptim appulit clanem-.atcp ibi copias expofuit, Hæc eo anno in Africa gefta.Infequetia excedunt in eum annum-.quo M.Seruilius Geminus,qui rum ma' gifter equitum erat:0i T.Claudius Nero confules facli funt. Cxterum exitu fupcrioris anni cum legati fociarum urbium ex Græcia quefti efTenctuaftaros agros ab regijs præfidqs:profe ólosq^ in Macedonian! legatos ad res repetendasmon admiflos ad Philippum regem:fimul nunciaffentzquatuor millia militum cum Sopatro duce traiedla in Africam duci:ut effent Car thaginenfibus præfidio,ÔC pecuniæ aliquantum unà miffumdegatos ad regem.qui hæc aduer fus tœdus faóla uideri patribus nuntiarennmittédos cenfuit fenatus.Miffi C.Tercntius Var/ rojCn.Manlius.M.Aurelius.qs tres quinqueremes datæ. Annus inCgnis incendio ingenti, quo cliuus publicus ad folum exuffus eft:ô^ aquaru magnitudine, fed 0^ annonæ uilitate (bit: præterquàm quod pace omnis Italia erat aperta:etiam quod magnam uim frumeti ex Hifpa nia miitam M. Valerius Falco.ôC M, Fabius Buteo ædiles curules quaternis æris uicatim po/ pulo defcripferunt. Eodem anno Q.Fabius Maximus moritur, exaôlæ ætatisîii quidem uc rum eft:augurem duos ÔC quadraginta annos fuiftc: quod quida authores funt. Vir certe fuit dignus tanto cognominemel ft nouum ab eo inciperet. fuperauit paternos honores:auitos æz quauit. pluribus uiótorqs.SC maioribus prælfjs auus infignis Rullus:fcd omnia æquare unus hoftis Annibal poteft.cautior tamé,quàm promptior hie habitus fuit. Si (icut dubites:utrum ingenio cuneftatior fuerit; an quia ita bcllo proprie, quod turn gercbatunaptum erat: fic nihil certius efttquam unum hominem nobis cuntftando rem reftituifledicut Ennius ait. Augur in locum eius inauguratus Q.Fabius Maximus,filius eius.in eiufdem locum pontifexfnam duo facerdotia habuic)Scruius Sulpitius Galba. Ludi romani diem unum,plebefi ter toti inftau rati ab ædilibus M.Seftio Sabino,ÔC Cn.Trcmellio Flacco.Ii ambo prætores fa(fti:ô^ cum rjs C.Liuius Salinator,0i C.Aurelius Cotta. Comitia eius anni utrum Cn.Seruilius conful ha buerit: an quia cum res in Hetruria tenuerint, quxftioncs ex focqs de coniurationibus princiz pum habentcm-.dicÆacor ab co diótus P. Sulpitius:incertum diuerfi authores faciunt. Prinz cipio infequentis anni M.Seruilius,SC T. Claudius fenatu in capitolium uocato de prouinefjs rctulerunt.Italiam,atc^ Africam in fortem conqci, Africam ambo cupiêtcs,uolebant.cæterum Q.Metello maxime annitente,nccç data,ne(^ negata eft Africa. Confules iufli cum tribunis plebis agere:ut,(i qs uideretunpopulum rogarenquem uellent in Africa bellum gerere.omnes tribus P. Scipionem iufterunt.nihilominus cofules prouinciam Africamfita enim fenatus dez creuerat) in fortem coniecerunt. T. Claudio Africa euenit.'ut quinquaginta nauium claftem, omnes quinqueremes,in Africa trarjceret:paric^ imperio cu Scipione imperator cflct.M.Serz uilius Hetruriam fortitus.In eadem prouincia SC Cn.Scruilio prorogatum imperiumtfi conlu les mancre ad urbem fenatui placuiftet. Prætores, M.Seftius Galliam eft fortitus:ut duas lez giones,prouinciamfp traderet ei P.Quintilius Varus:C.Liuius Brutios cum duabus legioniz bus’.quibus P. Sempronius proconful prioris anni præfucrat: Cn.Tremellius Siciliam:ut ab P.Iulio Appulo prætore prioris anni prouincia, Si duas legionesacciperet. Iulius proprætor cum X X nauibus longis.militibus mille orara Siciliæ tutarctuninde M. Pomponios uiginti nauibus reliquis mille amp;nbsp;quingentos milices Romam deportaret.C. Aurelio Cottæ urbana cuenit.cæteris ita,uti quifeç obtinebant prouincias,exercitustp: prorogata imperia. Scxdez dm non amplius eo anno legionibus defenfum impcriu eft.Et ut à placandis drjs omnia inciz perent,agercnt(^:quos ludos M.Claudio Marcello,T.Quintio confulibus T.Manlius ditfta tor,quaslt;^ hoftias maiores uouerat: ft per quinquennium illud res publica eodem ftatu fuifz fet: ut eos confules, prius quam ad bellum proficifeerentur, faccrent. Ludi in circo per quatriz duum faefti: hoftiætp quibus uotæ erant dfjs,cæfæ. Inter hæc frmul fpcs, fimul cura in dies crefrebaunee fan's certum conftare apud animum poteranutrum gaudio dignum effet: Anniz balcm poft fextumdecimum annum ex Italia dccedentem uacuam pofleffionecius reliquiffe populo romano:an magis metuendu:quod incolumi exercitu in Africam traieciffet. Locum nimirum.

L I B 'E R D E C I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XJÇ

nimirum.non periculu mutatum.cuius tantæ di'micati’oni'suatem,quî nuper deceiïîfletQ.Fa bium baud fruftra canere folitum; grauioré in fua terra futurum hoftcm Annibalem: quàm in aliéna fuiffet.ncc Scipioni aut cum Syphace.inconditæ barbariæ rege,qui ftatarios femiliz xas duccre excrcitus folitus finaut cum focero eius Afdrubale,fugaciiïimo duce rem futuram: aut tumukuarrjs exercicibus,ex agreftium femiermi turbafubito colledis:fed cum Annibale, propè nato in prætorio patris fortiffimi ducis,alito atq; cducato inter arma, puero quondam militc,uixdum iuuene imperatore:qui fenex uincëndo faólus, Hifpanias, Gallias, Italiam ab Alpibus ad frctum monumentis ingentium rerum compleiTet.ducere exercitum æqualem fti pcndqs fuis,duratum omnium rerum patientia,quas uix fîdes fiat homines paffos:perfufum millics cruore romano,exuuias non militum modo,fed etiam imperatorum portantem. mul/ tos occurfuros Scipioni in acie:qui prætores,qui imperatores, qui cofules romanos fua manu occidiifent-.muralibusjuallaribuscp infignes coronis,pcruagatos capta caftra,capt3S urbes ro manas.non efle hodie tot fafces magiftratibus populi romani: quot captos ex cæde imperä/ torum præ fe ferre poffet AnnibaL Has formidines agitando animis,iplî curas amp;nbsp;metus au/ gebaut.ôi iam quod,cum affueffent per aliquot annos bellû ante oculos alrjs atq? alijs in Ita/ liæ partibus lenta fpe in nullum propinquu debcllandi fînem gerere: erexerant omnium ani/ mos Scipio,Ô2 Annibatuelut ad fupremu certamen comparati ducestq quocp,quibus ingens crat in Scipione fiducia,ôi uiôloriæ fpes: quo magis in propinquam earn imminebât animis: eo curæ intentions erant. Haud difpar habitus animorum Carthaginêfibus erat.quos mo/ do petifle pacem.intuentes Annibalem ac rerum geftaru eius magnitudines.pcenitcbatrmo/ do,cum refpicerent: bis fefe acie uiôtos: Syphacem captum: pulfos fe Hifpania:pulfos Italia: atq^ ea omnia unius uirtute, Si confîlio Scipionis faôta: uelut fatalem eum ducem in exitium fuum natum horrebant. Iam Adrumetum peruenerat Annibal.unde ad refîciendum ex ia élationc maritima milite paucisdiebusfumptis,excitus pauidis nuntijs omnia circa Cartha/ gincm obtincri armis afferentium,magnis itineribus Zamam contendit. Zama quinq? die/ rum iter ab Carthagine abeft.inde præmifïi fpeculatorescum excepti àcuftodibus romanis deduôli ad Scipionem effent: traditos eos tribunis militum, iuffoscp omifïo metu uifere om/ nia,pcr cafl:ra,quà uellent,circunduci iuffinpercunólatosc^, fatin’ percommode omnia explo/ rafïent:datis qui profequerentunretro ad Annibalem dimifît. Annibal nihil quidem eorum, quæ nuntiabantur:(nam Si Mafaniffam cum fex millibus pcditum,quatuor equitum uenifïe eo ipfo forte die afferebant)læto animo audiuit,maxime hoftis fîducia,qua: né de nihilo pro fcóto concepta eft:pcrculfus.it3q? quanquam Si ipfe caufa belli eius crat:Si aduentu fuo turba uerat paôlas inducias,ôi fpcm fœderû:tamen,fî integer,quàm fi uiôtus peteret pacem : æquio ra impetrari poffe ratus,nuntium ad Scipionem mifitiut colloquendi fecum potcftatem face/ ret.Id utrum fua fponte fecerit:an publico cófilio:neutrum cur affirmcm,habeo. Valerius An/ tias primo prælio uiôlum cum à Scipione,quo duodecim millia armatorum in acie funt cæfa: mille Si feptingcnti capti: legatum cum altjs dccem legatis tradit in caftra ad Scipionem uez niffe. Cæterum Scipio cum colloquiu haud abnuiffet: ambo ex compofito duces caftra pro/ tulcrunt,ut coire ex propinquo poftent.Scipio haud procul Nadagara urbe,tum ad cætera lo / co opportuno,tum quod aquatio intra teli conicôlum eranconfedit. Annibal tumulum à qua tuor millibus indc,tutum commodumcp alioqui,nifi quod longinquæ aquationis erat: cepit. ibi in medio locus confpeôhus undic^,ne quid infidiarum effet:delclt;ftus. Summons pari fpa/ tio armatis,cum fingulis interpretibuscongreftî funt non fuæ modo ætatis maximi duces,fed omnis ante fe memoriæ omnium gentium cuilibet rcgum imperatorum ue parcs. Paulifpet alter alterius confpecftu admiratione mutua propè attoniti conticuere. Turn Annibal prior.

Si hoc ita fato datum erat:ut qui primus bellum intuli populo romano: quiq? totics propè in manibus uidloriam habui:is ultro ad pacem petendam uenircm: lætor te mihi forte potiftï raum datum:à quo pacem peterem.Tibi quoq? inter multa cgregia non in ultimis laudu hoc fuerinAnnibalé, cui tot de romanis ducibus uiôlorias dq dediflent: tibi ceftifte:tecç huic bel/ lo uefths plufquàm noftris cladibus infigni fînem impofuiffe.hoc quoc^ ludibriû fortuna,an uu 4lt; cafus

9

tjö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E G . ' T E R T I AE

cafus edidèritüt cum patre tuo confule cepcnm arma: cüm eodem pn’mum romano impera/ tore figna contulerimiad fiïium eiusinermts ad pacem petêdam ueniam. Optimum quidera fuerat:eam patribus noftris mêtem datam ab dqs cfle:ut Si uos ItalixÄ nos Africæ imperio content! eiïemus.nec^ enim ne uobis quidem Sicilia,atq; Sardinia fatisdigna pretia funt pro tot claHibuSjtot exercitibus.tot tâq^ egregqs amiflïs djjcibus. Sed præterita magis reprehenz di poflunt: quam corrigi, Ita aliéna appetiuimus: ut de noftris dimicaremus. nee in Italia fo/ Ium uobis bellum, nobisé^ in Africa eft:fed ôi uos in portis ueftris propc, ac mœnibus figna armacß hoftium uidiftis: Si nos ab Carthagine fremitum caftroröi romanoru exaudiuimus. Quod igitur nos maxime abominaremunuos aut ante omnia optarctis:in meliorc ueftra for tuna de pace agitunagimusc^ rj,quorum Si maxime intereft pacem efle: SC qui quodcucç ege rimustratum ciuitates noftræ habituræ fint, animo tantum nobis opus eft non abhorrence à quietis confilqs. Quod ad me attinet:iam ætas fenem in patriam reuertétem,unde puer pro/ fectus fum:iam fecundæ,iam aduerfæ res ita erudierunt:ucrationem fequi.quam fortunama/ lim.tuam SC adolefcentiam,SC perpetuam felicitatem, fcrociora utraqj, quam quietis opus eft confilrjsimetuo. Non temere incerta cafuum rcpucauquem fortuna nunquam decepit.Quod ego fui ad Thrafimenum.ad Cannas:id tu hodie es.uixdum militari ætate imperio accepte, omnia audaciflïme incipientera nufquam fefcllic fortuna.patris SC patrui perfccutus mortem, ex calamitate ueftræ domus decus infigneuirtutis pietatiscp eximiæ cepiftitamiiïas Hifpani/ as recuperafti.quatuor inde punicis exercitibus pulfis.conful creatus,cum cætcris ad tutadam Italiam parum animi effet:tranfgreflus in Africam,duobus bic exercitibus cæfisjbinis eadem hora captis fimul incenfisq^ caftris, Syphace potentiflimo rege capto, tot urbibus regni eius, tot noftri imperfj ereptis, me fcxtumdecimura iam annum hærétem in poflèflione lialiæ de/ traxifti.Poteft uiâ:oriâ,inquam,mallc,quàm pacem animusCNoui uobis fpiritus magis ma/ gnos,quàm utiles. SC mihi talis aliquando fortuna afïulfit. Quod fi in fecundis rebus bonam quocß mentem donarent dijznon ea folum,quæ euenifl'ent:fed etiam ea,quæ euenirc poffent: reputaremus.Vt omnium obliuifearis aliorum:fatis ego documêti in omnes cafus fum.quetn modo caftris inter Aniencm atqj urbem Romain pofitis, figna inferentem ad mœnia roma/ na uiderasihic cernis duobus fortiffimis uiris fratribus, clariftimis iraperatoribus orbatu ante mœnia propèobfeftæ patriæ,quibus terrui ueftrâ urbemtca pro mcadcprecantem.Maximæ cuiq; fortunæ minime credendum eft.In bonis tuis rebus,noftris dubijs,tibi ampla ac fpecio/ fa danci eft pax: nobis petentibus magisneceftaria, quàm honefta. Melior tutiorc^ eft certa paxiquàm fperata uidloria. hæc in tua, ilia in deorum manu eft. Ne tot annorum felicitatem in unius horæ dederis difcrimen.cum tuas ùires, turn uim^ fortunæ, martemtç belli cómunem propone animo.utrincç ferrum,corpora humana erunt.nufquam minus, quàm in bello cuea tus refpondcnt.Non tantum ad id,quod data pace iam habere potes:fi prælio uincasigloriæ adicceris:quantum ademerisifi quid aduerfi cueniat.fimul parta ac fperata decora unius ho/ ræ fortuna cuertere poteft.omnia in pace iungenda tuæ poteftatis funt P.CorncIi.tunc ca ha benda fortuna erit: quam drj dederint. Inter pauca félicitatis uirtutiseß exempla M. Attilius quondam in hac eadem terra fuifte fertur: qui fie uiólor pacem petetibus patribus noftris ab/ nuitifed non ftatuendo tandem felicitati modum,nec cohibendo efferente fe fortunam, quati to altius elatus eratieo fœdius corruit.Eft quidem eius,qui daemon qui petiticonditioncs dice re pacis.fed forfitan non indigni fimusiqui nobifmetipfis multam irrogemusiqui non recufa/ mus quin omnia, propter quæ bellum initum eftmeftra fint: Sicilia,Sardinia,Hifpania,quic/ quid infularum toto inter Africam Italiamc^ continetur mari: Carthaginenfes inclufi Africæ litoribus,uos,quando ita dfjs placuit:externa etiam terra mariep uideamus regentes imperia.. Haud negauerimipropter non nimis fyncere petitam.aut cxpeâ:atâ nuper pacem,fufpedam effe uobis punicam fidem.mulcum,perquos petita fit,ad fidem tuendæ pacis pertinetScipio, ueftri quoqj(ut audio)patres non nihil etiam ob hoc.quia parum dignitatis in legatione erat: negaucrunt pacem. Annibal peto pacé:qui nec^ petcrem:nifi utilem credcrem:6C propter ean dem utilitatem tuebor eam:proptcr quam pecq.SC queadmodum,quia à me bellum cœptum

eft'.ne

liber DECÏMVJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1J7

cfttne quem eius pœnitereuquoad ipfi no inui’dêre dei':præftiti:i'ta ännitanncqucm pacis per me partæ pœniteat. Ad hæc imperator romanos in hanc ferè fententiam refpondir. Non me fallebat Annibal aduentus tui fpe Carthaginêfcs Si præfentc induciarum fidcmgt; 6; fpcrn pacis turbafle-.necp tu id fané diflïmulastqui de conditionibus fuperioribus pacis omnia lub/ trahas’.præter ea:quæ iampridé in noftra poteftate funt.cæ'terum ficut tibi curæ efl: fentire ci/ ues tuos quanto per te onere leuentuniîc mihi laborâdum eft: ne quæ tuncpepigerunnhodie fubtradta ex conditionibus pacis præmia perfidiæ habeantur. indigni, quibus eadem patcat conditio:ut etiam profît uobis fraus.petitis. Neqj patres noftri priores de Sicilia, neq; nos de Hifpania feciraus bellum.turn Mamertinorû fociorum periculum, ôC nunc Sagunti exci dium nobis piaaciufta indueruntarma.uos lacefîifle.S: tu ipfe fateris,ôi di] tcftes funnqui ÔS illius belli exîtum fecûdum ius fas^ dcderunt.ôi huius dant Si dabunt, Quod ad me attinet, SChumanæ infîrmitatis mcmini:amp; uim fortunæ reputo:SC omnia,quæcunq? agimusifubiedla cflc mille cafibus fcio.cætcrum quemadmodum fuperbe,ôiuiolêtcr me facere faterer:(î,priuf/ quàm in Africam traieciflem: te tua uoluntate cedentem Italia,ôi impoiîto in naues exercitu ipfum uenientcm ad pacem petédam afpernarenfîc nunc,cum propè manu confcrta reftitan/ tem ac tergiuerfantem in Africam attraxerim:nulla fum tibi uerecundia obftriôlus.proindc fi quid ad ea,in quæ turn paxconucntura uidcbatur: (quæ funt,nofti)multæ nauium cum corn/ meatu per inducias expugnatarum, legatorumcp uiolatorum, adijcitur: eft quod referam ad confilium.iîn ilia quoqj grauia uidetunbellum parate:quoniâ pacem pati non potuiftis. Ira infcôla pace ex colloquio ad fuos cum fe recepilïcnt: fruftra uerba pacata renûrianrtarmis de/ cernendum efle:habêdamcç earn fortunam:quam dij dcdifienu In caftra ut eft uentum:pro/ lîutiant ambo:armaexpedirent milites,animosc^ ad fupremû certamen,non in unum diem, fed in perpetuum,fi félicitas adefletiuidlores. Roma,an Carthago iura gentibus darcttante craftinam nodlem fcituros.nec^ enim Africam,aut Italiam,fed orbcm tcrrarum uiôloriæ præ • mium fore:par periculum præmio-.quibus aduerfæ pugnæ fortuna fuiflet. Nam neq? Roma/ nis eftugiu ullum patebat in aliéna ignotac^ terra: ÔC Carthagini fuprcmo auxilio eflufo ad/ efte uidebatur præfens excidium. Ad hoc difcrimen proccdunt poftero die duoru opulentiflî morum populorum duo longe clariftîmi duces, duo fortiftîmi exercitus, multa ante parta de/ cora aut cumulaturi eo die,aut euerfuri. Anceps igitur fpes, metus miftebant anitnos: con/ tcmplâtibuscp modo fuam,modo hoftium acicm,cum oculis magis,quàm ratione pcnfarcnt uires: fimul læta, fimul trift ia obuerfabantur. quæ ipfis fua fponte non fuccurrebannea duces admoncndo,atq? hortando fubrjciunr. Pœnus x v i annorum in terra Italia rcs gcftas,tot duces romanos,tot exercitus occidioncoccifos,amp;fua cuiqj dccora,ubi adinfignem alicuius pu gnæ memoria militem uenerat: referebat. Scipio Hifpanias, ÔC rccentia in Africa prælia, confeftionem hoftium: quod neq? non pdtere pacem propter metum, neq? manerc in ca præ infita animis perfidia potuiflent. ad hoc, colloquiu Annibalis in fecrcto habitum, ac liberum fingcnti,qua uelit fledti. ominatur: quibus quondam aufpicfjs patres eorum pugnauerint ad Ä-gateis infulas:ea illis exeuntibus in aciem portendifle deos. adeftc fincm belli, ac laborisiin manibus efle prædam Carthaginis, reditum domum in patriam ad parentes, libcros,coniu/ ges.penatescp deos. Adeo celfus hæc corpore,uultuc^ ita læco,ut uicifle iam crederes:diccbat. Inftruit deinde primos haftatos:poft eos principes: triarfjs poftremam aciem claufit.non con fertas autem cohortes ante fua quenep figna inftruebaufed manipulos aliquantum inter fc di ftantes:ut effet fpatium:quo clephanti hoftium accepti nihil ordines turbarent,Lælium,cuius ante legati.eo anno quæftoris extra fortem ex fenatufcofulto opera utcbatur:cum italico cqui tatu ab finiftro cornu,Mafaniftam,Numidascp ab dextro oppofuit.uias patentes inter mani pulos antefignanorum uclitibusfea tunc Icuis armatura erat) compleuit-.dato præccpto:ut ad impctum elephantorum aut poft reólos refugerent ordines:aut in dextram leuamcç difeurfu applicantes fe antefignanis,uiam,quà irruerent in ancipitia tela:bcluis datent. Annibal ad terrorcm primumelephantos ( lxXx autem erannquotnullaunquamin acieante habue rat) inftruxitsdeinde auxiliaLigurLim,Gallorum^,Balearibus,Maurisq^ admiftis:in fecuda

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uu 5 acie

258 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D EC. T E R T I AE

acte Carthagi'nenfes,Afroscç,Si Maccdonû lcgtoncm:modico deinde interuallo relido fubß diariatn àciem itaKcorum mili'fcum ( Brutrj plenqj erant,ui ac neceflïtate plures, quàm fua uo/ luntate decedentem ex Italia fccuti)inftruit.equitatuni etiat« ipfum circundedit cornibus.dez xtrutn GarthaginenfeSifiniftrum Numida: tenuerunt. Varia adhortatio erat in exercitu inter tot homines:quibus non lingua, non mores, non lex,non arma, non ueftitus habituscp, non caufa militandi eadem eflet.auxiliaribus amp;nbsp;præfens, Si multiplicata merces ex præda oftenta tur.Galli proprio atqj infito in Romanos odio accenduntur. Liguribus campi uberes Italiæ deduólis ex afpcrrimismontibus in fpem uidtoriæ oftentantur.Mauros,Numidasq^ in Ma/ faniflæ impotent! futuros dominatu terret. alqs aliæ fpes ac metus iadlantur.Carthaginenii/ busmœnia patriæ.drj pénates,fepulchra maiorum, liberi cum parentibus, coniuges pauidæ, aut excidium fcruitiumc]^,aut imperium orbis terrarum, nihil aut in metum, aut in fpem me/ dium oftentatur. Cum maxime hæc imperator apud carthaginenfes duces fuarû gentium, inter populäres pleracp per interprètes intermiftos alienigenis agcret*.tubæ,cornua(^ ab Ro/ manis cecinerunt:tantuscj^ clamor ortusiut clephanti in fuos.finiftro maxime cornu,conuerte rentur,Mauros,ac Numidas.addidit facile fJafaniffa perculiîs terrorénudauitq^ ab ca parte aciem equeftri auxilio.paucæ tarnen beftiarum intrépide in hoftem adlæ inter uclitum ordi/ nes cum multis fuis uulneribus ingentem ftragem edcbant.rcfilientes enim ad manipulos ue litcs.cum uiam elephantis,ne obtereretur, feciflennin ancipites ad iótum utrinq? conrjeiebant haftas. nec pila ab antefignanis ceflabant: donee undiq; incidentibus telis exaóti ex romana acie hi quo^ in fuo dextro cornu ipfos Carthagineniium équités in fugam uerterunt.Lælius ut turbatos uidit hoftes: addit perculiîs terroré. Vtrincß équité nudata erat punica acies: cum pedes concurrit,necfpe,nec uiribusiam par.ad hoc,diólu parua,fedmagni eadem in regeren da momenti res:congruens clamor à Romanis,eocç maior Si terribilior: diifonæ illis,ut genz tium multarum difçrepantibus linguis,uoces.pugna romana ftabilis Si fuo. Si. armorum pon dere incumbentium irrhoftemxôcurfatio Si uelocitas illinc maior,quam uis.Igitur primo im/ petu exemplo mouêre loco hoftium aciem Romani: ala deinde. Si umbonibus pulfantes, in fummotos gradu illato,aliquatum fpatq.uelut nullo reiïftente,incefsêre:urgentibus Si nouiHï mis primos.ut femel motam aciem lenfere:quod ipfum uim magnam ad pellendum hoftcra addebat. Apud hofteis auxiliares cedenteis fecunda acies, Afri Si Carthaginenfes adco non fuflinebant: ut contra etiam, ne refiftentes pertinaciter primos cædendo ad fe perueniret ho/ ftis:pedem referrent.Igitur auxiliares terga dant repenteiK in fuos ueriï,partim refugere in iè cundam aciem:partim non recipiétes cædereiuti paulo ante non adiuti, Si tune exclufi'.ói pro/ pè duo iam permifta prælia erant:cum Carthaginefes iïmul cum hoftibus,iïmul cum fuis co/ gerentur conferere manus.non tarnen ita perculfos,iratosq^ in aciem acccpere:fed denfatis or dinibus, in cornua, uacuumep circa campum extra prælium eiecere: ne pauidos fuga uulneri/ busc^ milites in certam Si integram aciem mifcerent.Cæterum tanta ftrage hominum armo rumép locum,in quo ftctcrant paulo ante auxiliares:compleucrant:ut propè difficilior traniï/ tus effet: nbsp;nbsp;per confertiffimos hoftes fuerat. itaq; qui primi fuerunt haftati:per cumulos cor/

porum armorumqj.Si tabem fanguinis,qua quifc^ poterat,fequentcs hoftem,amp; figna,ói or/ dines cônfuderunt. principû quoeç figna fluôluare cœperafif.uagam ante fe cernentes aciem. Quod Scipio ubi uidif.receptui propere cancre haftatis iuffit: faucijs in poftrcmam aciem fubdueffis, principes, triariosep in cornua inducittquo tutior fîrmiorq^ media haftatoru acies effet.Ita nouum de integro prælium ortum eft,quippe ad ueros hoftes peruentum erat,Si ar/ morum genere, Si ufu militiæ, ôi fama rerum geftarum. Si magnitudine uel fpei uel periculi pares.fed numero Romanus fuperior erat:Si animo:quod iam équités,iam elephantos fude/ rat:iam prima acie pulfa,in fecundam pugnabat. In tempore Lælius,ac Mafaniffa pulfos per aliquantum fpatij fecuti équités, reuertentes in auerfam hoftium aciem incurrêre. Is demum equitum impetus fudit hoftem. multi circumuenti, una ue cæiî: per patentem circa campum fuga fpariî, tenente omnia equitatu,paftîm interierunt. Carthaginen(îum,fociorumc^ cæfa eo die fupra millia uiginti.par ferme numerus captus eft,cum Ggnis militaribus cétum trigin/ catribus.

LIBER DECTMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tjp

tatribus,elephantis undecim.Vidores ad decem miIlia cecidere, Annibai cüm paucis cqui/ tibus inter tumultum elapfus Adrumetum perfuginomnia Si in prælio.ôC ante aciem,priuf^ excederet pugna:expertus:amp; cófefïione etiam Sdpionis, omniumcç peritorum militiæ illam laudem adeptusifingnlari arte adem eo die inftruxifle.elephantos in prima ftonteiquoru for tuitus impctus.atcß intolcrabilis uisßgna fequi. Si feruare ordines, in quo plurimû fpei pone/ rennRomanos prohiberet.deinde auxiliäres ante Carthaginefium adern: ne homines mifti ex colluuionc omnium gentium,quos non fides teneret:fed merces:liberum receptu fugæ ha/ berent’.fimul primum ardorem atcg impetum hoftium excipietes fatigarentac fi nihil aliud: alt) mi(TiIibus,alf) uulneribus fuis ferrum hoftium hebetarent. tum,ubi omnis fpeseflet:mili/ tes carthaginenfes afrosq^:ut omnibus rebus alrjs pares,eo quod integri cû feffis ac fauctjs pu gnarennfuperiores effent, italicos interuallo quoqj diremptosa'ncertos focfj, an hoftes eflent: in poftremam adern fummotos. Hoc edito uelut ultimo uirtutis opere Annibai cum Adru metum perfugiffet: acdtuscp inde Carthaginem fexto ac trigefimo anno, poftquàm puer in/ de profedtus erat:rcdiffet:faffus in curia eft:non prælio modo fe eftc,fed bello uidu: nec fpem falutis alibi, quam in pace impctranda effe. Scipio confeftim expugnatis à prælio hoftium caftris,dircptis^,cum ingenti præda ad mare ac naucs redrjnnuntio allato’.P.Lcntulum cum L roftratis, c onerarrjs nauibus cum omni gcnere commeatus ad Vticam acccffiftc. Admo/ uendum igitur undiq; terrorcm perculfæ Carthagini ratus,miffo Lx’lio Romam cum uidto/ riæ nuntio,Cn. Odlauium terreftri itinere ducere legiones Carthaginem iubet. ipfe ad fuam ueterem noua Lentuli claffe adiundla.profedlus ab Vtica portum Carthaginis pctijt. Haud procul aberancum uelata infülis ramisqp oleæ Carthaginenfium occurrit nauis. decem lega/ ti erant principes ciuitatis, authore Annibale miffi ad petendam pacem. qui cum ad puppim prætoriæ nauis acceffiffent, uelamenta fupplicum porrigentes,orantes, implorantcscç fidem Qi mifericordiam Sdpionis: nullum rjs aliud refponfum datum: quam ut T unctem uenirent. eo fe moturum caftra. ipfe ab contemplato fitu Carthaginis non tarn nofcendi in præfentia, quam terrendi hoftis caufa, Vticam,eodem Si Odlauio reuocato, redqt. Inde procedentibus ad Tunctem nuntius allatus:Verminam Syphacis filium cum equitibus pluribus, quam pe/ ditibus uenire Carthaginefibus auxilio. Pars exercitus cum omni cquitatu mifta turmalibus primis agmen aggreffa Numidarum leui certamine fudit. exitu quocg fùgæ intcrclufo parte omni circundatisequitibus, X V milliahominum cæfa: milleöe cc uiuicapti funt:amp;equf numidici mille Si D :figna militaria duo Si feptuaginta.Regulus ipfe inter tumultu cum pau/ riseffugit.TumadTunetemeodem,quoantea,lococaftrapofita.legatiq^ Xxx Carthagi/ ne ad ^ipionem uenerunt.öi illi quidem multo miferabilius,quam ante, quia magis cogebat fortuna:cgerunt. fed aliquanto minore cum mifericordia ob rccentis memoriam pcrfidiæau/ diti lunt.Quanquam iufta ira omneis ad delendam ftimulabat Carthagincm:tamcn cum Si quâta res effet,K quàm long! temporis obfidio tam munitæ. Si tam ualidæ urbis,rcputarcntï Si ipfum Sdpionê expeôtatio fuccefforis, uenturi ad paratam altcrius labore ac pcriculo finiti belli famam,follicitaret: ad pacem omnium animi uerfi funt. Poftcro die reuocatis legatis.K cum multa caftigatione perfidiæ monitis.ut tot cladibus edoôli tandem deos,SC iufiurandum cffe crederent'.côditiones pacis dicftæ.Vt liberi legibus fuis uiuerét. quas urbes.quosc^ agros, quibusc^ fînibus ante bellum tenuiffentitenercnt: populandiqj finem co die Romanus face/ rec.perfugas,fugitiuosc^,K captiuos omneis rcdderet Romaniste naues roftratas,præter tri/ rcmes,traderent:elephantosfp,quos haberent domitos:necp domarent alios.bellum neue in Africa, ne ue extra Africa iniuffu populi romani gererent. Mafaniffæ res redderent: foeduscß! cum eo facercnt.frumentum,ftipcndiumq^ auxilrjs, donee ab Roma legati ueniffent: præfta/ rent, decem millia talentum argenti deferipta penfionibus æquis in annos quinquaginta fol/ uerenLobfîdescentumarbitratuScipionisdarennnecminores X iiil annis:ncu xxx ma iores.inducias ita fe daturû:fi per priores inducias naues onerariæ captæ, quæcp fuiffent in na uibus: reftituerentur, aliter nec inducias,nec fpcm pacis ullam effe. Has conditiones legati cum domum referre iuffi in concionem ederenuÔJ Gifgo ad diffuadêdum pacem proceffiffct: audire/

4

24° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEC» TERTIAE

audireturq^ à multitudine inquicta imbcllia'ndignatus Annibal di'ci ca in tali tempore,au/ diriép,arrepcum Gifgoné manu fua ex fuperiore loco detraxit.quæ infueta liberæ ciuitati fpe/ cies cum fremitum populi mouifTet-.perturbatus militaris uir urbana libertatc, nouem.inquir, annorum à uobis protecftus poft fextum ôC tricefimum annum rcdij. mtlitares artes,quas me à pucro fortuna nunc pnuata,nunc publica docuit: probe uidcor fcire: urbis ac fori iura,leges, mores uos me oportet doceatis, Excufata imprudcntia,de pace mukis uerbis difteruit: quàm nec iniqua,Si neceftan'a eftct.Id omnium maxime difficile erat:quod ex nauibus per inducias captis nihil,prætcr ipfas comparebat naues: nec inquifitio erat facilis. Cum aduerfantes pact arguerentcnplacuit naues reddi-.ôi homines undiqj inquiri:cætcra,quæ abeftent, æftimanda Scipioni permitti:atqj ita pecunia luere Carthaginéfes. Sunt qui Annibalem ex acie ad ma rc peruenifte,inde præparata naue ad regem Antiochum extemplo profcôlû tradant: poftu/ lanticp ante omnia Scipioni,ut Annibal fibi traderetur.refponfum eftc: Annibalem in Africa non elfe. Poftcaquàm redierunt ad Scipionem legati: quæcp publica in nauibus fuerantæx publicis defcripta rationibus quæftorcs,quæ priuata,profiteri domini iuffi:pro ea fumma pe/ cuniæ x X V millia pondo argenti præfentia exaôla.inducia:^ Carthaginéfibus datæ in tres menfes.additum:ne per induciarum tempus aliôufquam,quàm Romam mitterét legatos:ô2 quicunq? legati Carthagincm ueniflentme ante dimitterent eos, quàm romanum imperato/ rem, qui,ô{ quæ petentes ueniftent, certiorem facerent. Cum legatis carthaginenfibus Ro/ mam miffi L.Veturius Philo,ÔC M.MarriusRalla,amp; L. Scipio imperatoris frater. Per eos dies commcatus ex SiciliaiSardiniat^ tantam.uilitatem annonæ feccrunt:ut pro uedura fru/ mentum nautis mercatores relinquerent. Roraæ ad nuntium primum rebellionis Cartha/ ginenfium trepidatu fueratnuftustç erat T. Claudius mature in Siciliam claftem duccre:atcß inde in Africam trai}ccre:ôi alter conful M.Seruiliusad urbera morari:donec quo ftatu res in Africa cftent,fciretur. Segniter omnia in côparanda.dcducendacç clafle ab T.Claudio con fuie fadla eranuquod patres de pace Scipionis potius arbitrium efl'e,quibus legibus darctur, quàm confulis ccnfuerant. Prodigia ergo nutiata fub ipfam famam rebellionis terrorem at/ tulcrât.Cumis folis orbis minui uifus-.ÔC pluuitlapideo imbri.ôi in ueliterno agro terra ingcn tibus cauernis confcdit:arboresép in profundum hauftæ. Aritiæ forum,amp; circa tabernæffirufî none murus aliquot Iocis,ôi porta de cœlo ta(fta:amp; in palatio lapidibus pluuit.Id prodigium more patrio nouendiali facro,cætera hoftqs maionbus expiata. Inter quæ etiam aquarum in/ folita magnitudo in religionem uerfa.nam ita abûdauit Tyberis:ut ludi Apollinares,circo in/ undato,extra portam Collinam ad ædem Erycinæ Veneris parati iînt. cæterum ludorû ipfo die ferenitate fubira orta,pompa duci cœpta ad portam Collinam,reuocata, dedutftaep in cir cum eft:cum deceftifle inde aquam nuntiatum effetdætitiamc^ populo, amp;nbsp;ludis celcbritatcm addidit fedes fua folenni fpetftaculo reddita. Claudium cos.profedlu tandem ab urbe inter porrus coftanumjaurcntinuép atrox uis tempeftatis adorta in metum ingentem adduxit.Po pulonios inde cum perueniftèt: ftetiftetep ibi,dum reliquu tempeftatis exfæuiret: Iluam inlu/ ïam,ex Hua CorGcam,à Corfîca in Sardiniam traiecit.ibi fuperantem Infanos montes multo fæuior.ôCinfeftioribus locis tempeftas adorta difiecit claftem. multæ quaftatæ,armamétiscp fpoliatæ naues: quædam fraôlæ. ita uexata,ac lacerata claftîs Calares tenuit. ubi dum fubdu/ dtæ refîciuntur naues:hyems opprcftittcircumadlumcp anni tempus.amp; nullo prorogante im/ perium,priuatus T.Claudius claftem Romam reduxit. M. Seruilius,ne comitiorum caula adurbem reuocaretur:diôtatore diefto Cn.Scruilio Gemino,in prouinciam eft profetftus.Di ôtator magiftrum equitum P. Ælium Pætum dixit. Sæpe comitia indiôla pcrfici tempefta/ tes prohibuerunt.jtacp eu præter idus martias ueteres magiftratus abiftennnoui fuftèdli non eftcnnrefpublica (înecurulibus magiftratibuserat. L. Manlius Torquatus pontifex eo anno mortuus.in locum eius fuffèdtus Sulpitius Galba. Ab L.Licinio Lucullo,amp; Q.Fuluio ædil. curul. ludi Romani ter toti inftaurati. Pecuniam ex ærario feribæ. uiatoresep ædilitq clam egcftîfte per indicem compertf,damnati fununon ftne infamia Luculli ædilis.P. Ælius Tube/ ro,SC L.Letftorius ædiles plebis uitio creati magiftratu fe abdicauerunt. qui cum ludos,ludo/

rum^

LIBER DECIMVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;24I

rumq^caüfa cpulumIouifedflennÔ2(îgnatnaex multatitioargentofada inCapitolso po/ fuiflent-.Ccreales ludos diôlatonÔCmagifier equitum ex fenatuiconfuko fecerunt. Lcgad ex Africa,romani (îmntcarthagineniescp cum ueniHenr Romam:fenatus ad ædem cft Belîonæ habitus, ubi cum L.Vcturius Philo pugnatum cum Annibaleefle fuprema cum Carthagi/ nenfibus pugna, fincmép tandem lugubri bello impoHtu, ingenti lætitia patrum cxpofuißet, adiccit:Verminam ctiam Syphacis filium,quæ parua bene geftæ rei acceflîo erat,dcuiôlûîin concioncm inde prodirc iuffus,gaudiuq^ id populo impertire.Tum patuerc faëla gratulatio/ ne omnia in urbc tcmpla,fupplicationestp decretæ in triduum. Legatis Carthaginêiîum,Ô2 Philippi rcgisCnam ij quoqj uencrant)petentibus ut fenatus fibi darctur,refponfum iuflu pa/ triim à didtatorc efttconfules nouos ijs fenatû daturos efle. Comitia inde habita:creati con fuies Cn.Cornelius Létulus,P.Ælius Pætus.prætores M.Iunius Pœnustcui fors urbana eue/ nic.M. Valerius Falco Brutios,M.Fabius Buteo Sardiniam,P.Ælius Tubero Sicilia eft forti tus.Tum uero de prouinerjs confulum nihil ante placebat agi:q? legati Philippi rcgis,SC Car thaginenfium auditi eftent.belli finem alterius.principium alteriusprofpiciebaatanimis.Cn. Lentulus conful cupiditate flagrabat prouinciæ Africæ:feu bellum forcnfacilem uieftoriâ fore* feu iam fîniretunfîniti tanti belli fe confule gloria pctens.negare itaq; prius quicqua agi paflii rumjquam fibi Africa décréta eflet:conccdentc collega,moderato uiro ô^prudentfiqui glorice eius ccrtamécum uScipione,prxterquàm quod iniquum cftetætiam impar futurum cernebat, Q.Minutius Thcrmus,Si M.Attilius Glabrio tribuni plebis rem priore anno nequicquâtent tatam ab T.Claudio confule Cn.Cornelium tetare aiebant. ex authoritate patrum latum ad populum eflèicuius uellent imperium in Africaefle.omnes V Si xxx tribus P.Scipioniid imperium decreuifte.Multis contétionibus Si in fenatu,Si ad populum adta res, poftremo eo dedudta cft:ut fenatui permitterent.Patres igitur iurati(ita côucnerat)ccnfucrunt:uti confutes prouincias inter fe copararcnt,fortirenturue:uterltaliam,utcr claftcm nauium l habcrct.cui claffis obueniffet: in Siciliam nauigaret. fi pax cum Carthaginenfibus componi nequifiènin Africam traqcerctxonful mari,Scipio eodem,quo adhuc,iure imperq terra rem gereret. fi con ditiones conuenirent pacisttribuni pl.populum rogarent:utrum confulem,an P. Scipione iu/ berent pacem dare:quem,fi Si deportadus exercitus uieftor ex Africa eftèndcportarc.fi' paeem per P.Scipionem d3i i,atq; ab eodem excrcitû deportari iuflïffentme conful ex Sicilia in Afri cam traijceret.altcr conful,cui Italia eueniffeuduas legiones à Seftio prætore acciperct. P.Scilt; pioni cum cxcrcitibus,quos haberetin prouincia Africa prorogatu impcriû.Prætori M.Vale rio Falconi dux legiones in Brutfjs.quibus C.Liuius priore anno prçfuerat,decretæ,P.Ælius prætor duas legiones in Sicilia ab Cn. Tremellio acciperct. Legio una Fabio in Sardiniam, quam P. Lentulus proprxtor habuiflet,decernitur. M. Seruilio prioris anni confuli cum fuis duabus item legionibus in Hetruria prorogatu imperium eft. Qpod ad Hifpanias attinerct, aliquot iam annos ibi L.Cornelium Lentu!um,ôi L. Manlium Accidinum efle. ut fj confutes cum tribunis agercnt:fi cis uideretur,ut plebem rogarent, cui iuberent in Hifpania imperium cftc.is exduobus exercitibus in unam legionem coferiberet romanos milites:S^ in. x v cohor tes focioslatini nominis,quibus prouincia obtineret.ueteres milites L.Cornclius,ôi L.Mâiius in Italiam deportarent.Corneliocofuli L nauiu clafttsex duabus clafribus,Cn.Qlt;ftauf),quæ in Africa efirec:P,îulrj,quæ Siciîiæ orâ tuebatur,decreta:ut quas nauesuellet,deligeret. P. Sei/ pio L longas naucs habercnquashabuiflet.quibus fi Cn.Olt;ftauium,ficutpræfuiflet.præene uellcnOcftauioproprxtori in eum annum imperiûeftèf.fi Lælium præficerct; Oeftauius Ro/ mam decederet.rcduccretqj naues:quibus proconfuli ufus non cflct.Et M. Fabio in Sardini/ am deeem longæ naues decretæ. Et confules duas legiones urbanas fcribcrc iuflï: ut quatuor/ decim legionibus eo anno, centum nauibus longis refpublica adminiftrarctur. Tum de le/ gatis Philippi,ôC Carthaginenfium aólum.priores Macedonas introduci placuit.quorum ua ria oratio fuitpartim purgantium, quæ quefti erant miflî ad regem â Roma legati de popu/ lationc fociorum: partim ultro aceufantiu quidem SC focios populi romani, fed multo infefti/ us M, Aureliumzquem ex tribus ad fe miftis legatis dcleôtu habito fubftitiftc.ôi fe bello lacefi fifle

24^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D È C, T E R T i AE

fifle contra fce4us:8i fæpe cum præfcdti's fuis (ignis collatis pugnafle; partim poftulâtium, ut MacedoncSjduxcp eorum Sopatenqui apud Annibalem merccde militaflent:captiq^ in uin/ culis eflent:(îbi reftituerentur, Aduerfus ea M.FuriuSjmiflus ad idipfum ab Aurelio ex Ma cedonia,di(ïeruiL Aurclium reliôlum.ne foci] populi romani fcfli populationibus, atlt;^ iniu ria ad regem defîcerent: ßnibus fociorum non exceflifle. dediffe operamme impune in agros eoru tranfcenderent populatores.Sopatrum ex purpuratis,ÔC propinquis regis efïe.eum cum quatuor millibus Macedonum,amp; pecunia mi(Tum nuper in Africam effe Annibali, Cartha/ ginenfibusc^ auxilio. De bis rebus interrogati Macedonescum perplexe refponderent;ip(î ante refponfum tulerunt.Bellum quærere regemtôC fi perganpropediem inuenturum. dupîici ter ab eo fœdus uiolatum:SC quod focrjs populi Ro. iniurias leceritibello armisq^ laceflîuerit: fie quod hoftes auxilqs,amp; pecunia iuueric.ôi P. Scipione rcóle,atlt;^ ordine uideri fecifle,ô£fa/ ccreiquod eos,qui arma contra populum Ro. ferentes capti funt:hoftium numero in uinculis habeat.K M. Aurclium c republica facereigratumc]^ id fenatui effequod focios populi roma ni.quando iure fœderis non poflfct:armis tueatur. Cum hoc tam trifti refpofo dimiflîs Ma? cedonibusdegati Carthaginenfes uocari.quoru ætatibus.dignitatibuscp cófpedlis,(nam Ion/ ge primi ciuitatis erant)tum pro fe quif^ dicere:uere de pace agi.Infîgnis tarnen inter cæteros Afdrubal eratcHædum populäres cognomine appellabât) pacis femper authonaduerfuscßi fatftioni barchinæ.eo turn plus illi authoritatis fuir, belli culpam in paucorum cupiditatê à rc/ publica transfèrenti. Qui cum uaria oratione ufus effennunc purgando criminal nunc qua:/ dam fatendome impudenter certa negantibus difficilis uenia effet: nunc monendo etiam pa/ tres confcriptos:ut rebus fecundis modefte,ac moderate uterentur: Si fe,at(ç Hannonem au/ diffent Carthaginenfes: amp;nbsp;ipfi tempore uti uoluiffent: daturos faiffe pacis conditiones: quas tuncpeterent.Raro fimul hominibus bonam fortunam,bonam^ menté dari.populum Ro. eo inuieffum effeiquod in fecundis rebus fapere,ô£ confulere mcminerit. Si Hercule miraduna fuiffe:fi aliter facerent ex infoletia.quibus noua bona fortuna finimpotetes lætitiæ infanirc.po pulo Ro.ufitata,ac propè iam obfoleta ex uióloria gaudia effe: ac plus pene parcendo uiólis, quàm uincéndo imperium auxiffe. Cæterorum milerabilior oratio fuit,commemorantium: ex quantis opibus quo recidiffent Carthaginenfium res.nihil eis,qui modo propè orbem tec rarum obtinuiffent armis:fupereffe,pra:ter Carthaginis mœnia.qs inclufos no terra.non malt; ri quicquam fui iuris cernere.urbem quoœ ipfam.ac penates ita habituros: fi non in ea quoqj nicenia,quo nihil ulterius firifeuire popufus Ro. uelit. Cum fledli mifericordia patres appa rerct:fenatorum unum infeftum perfidiæ Carthaginéfium fucclamaffe ferunt: per quos deos fœdus ióluri effenncum eos.per quos ante id urn effet:fefelliffcntCPcr eofdê,inquit Afdrubal: qui tam infefti funt fœdera uiolantibus. Inclinatis omnium ad pacem animis.Cn.Lentulus cofuheui claffis prouincia erat:S.C.interce(ïît.Tum M.Attilius.Ä Q.Minutiustribuni pl. ad populu tulerunt:uellcnt,iuberent ne fenatum decernere: ut cum Carthaginefibus pax ficretC Si quern earn pacem darc.quemép ex Africa exercitum deportare iuberêtCDe pace uti rogafr fentjomnes tribus iufferunnpaccm dare P. Scipionem:cundcm exercitum deportare. Ex hac rogatione fenatus dccreuiriut P.Scipio ex x legatorum fententia pacem cum populo cartha/ ginenfi,quibus legibus ei uidereturffaceretGratias deinde Carrhaginefes egere patribus:pe/ tieruntc^:uc fibi in urbê introire,ô£ colloqui cum ciuibus fuis liceret-.qui capti in publica cufto/ dia effent.cffe in qs partim ^ipinquos^amicosc^ fuos,nobiles hominesipartim ad quos man/ data à propinquis haberent.Quibus conuentis cum rurfus peterenuut fibi quos uellent, rediz mendi ex qs poteftas fieret:iufli nomina edere.SC cum ducentos ferme ederenrifenatufconfui/ tum fadum eftiut legati romani ducentos ex captiuis,quos Carthaginefes uellenf.ad P.Cor nelium Scipione in Africam deportarennnuntiarent^ eiiut fi paxconuenifferifine pretio eos Carthaginefibus redderet.Fœciales cum in Africam ad fœdus feriendum ire iuberentunipfis poffulantibus fenatufconfultum in hæc uerba fadum eft. Vt priuos lapides filices,priuascp uerbenas fecum ferrent:uti prætor romanus his imperaret ut fœdus ferirent:fibi illi prætorem fagmina pofcerent.Herbæ id genus ex arce fumptu dari fcecialibus folet, Ita dimifli ab Ro/

ma

LÎBER DECI MVS

245

ma Canhaginêfescutn in Africam ueniflent ad Sapioné quitus ante diôlum cQ Icgibus pa cem fecerunt.Naucslong3s,elephancos,perfugas,fugitiuos,captiuorura quatuor mil'ia tiadiz derunt.inter quos (^.Tcrentius Culleo fcnator fuit.Naues proucôlas in altum inccndi iufTit. Quingcntas fuifle omnis gcneris,quæ remis agerentunquidam tradunt.quarum côfpedum repente incendium tam lugubre fuifle Pœnis:quàm lî turn ipfa Carthago arderet.De pcrfu/ gis grauius,quàm de fugitiuis confultum.nominis latini qui crant:fecuri percufli: Romani in crucem fublati, Annis ante x l pax cum Carthaginenfibus poftremo fada crar.C. Luda tiOjA.Pofthumio confulibus.bellum initum annis port tribus Si x x, P. Cornelio.T.Senv proniocofulibus.finitum eft feptimodccimo anno Cn.Cornelio, P.Ælio confulibus. Sæpc poftea ferunt Scipionem dixifl'eiT.Claudrj primum cupiditatem,deinde Cn.Corneli] fuifle in morajquo minus id bellum exitio Carthaginis finiretur.Carthaginenfibus cum prima col/ latio pecuniæ diutino bello exhauftis diftîcilis uideretunmœrtitiacp, amp;nbsp;fletus in curia efl'et:ri/ dentem Annibalem ferunt confpedum. cuius cum Afdrubal Hædus rifum incrcparetin pu/ blico flctuxum ipfe lachrymarum caufa eflet: Si qucmadmodum oris habitus ccrnitur ocn Iis,inquit:fîc Si animus intus cerni potuifleüfacile uobis appareretmon læti.fed propè amentis malis cordis hune,quem increpacis,rifum efle. qui tamé nequaquam adeo ert intempertiuus, quàm ueftræ iftæ abfurdæ.atcç abhorrentes lachrymæ funt. tune flefle decuitxum adempta nobis arma:incenfænaues:interdidum externis bcllis.illo enim uulnere concidimus.Nec efle in uos odio ueftro confultu ab Romanis credatis.Nulla magna ciuitas diu quiefeere potcft.rt foris hortem non habendomi inueninut præualida corpora ab externis cauiîs tuta uidentur, fed fuis ipfa uiribus onerantur.Tantum nimirum ex publicis malis fentimusiquâtum ad pri/ uatas res pertinetmec in eis quicquâ acrius, quàm pecuniæ damnum ftimulat. Itatç cum fpo/ lia uidæ Carthagini detrahebantur: cum inermcm iam, ac nudam deftitui inter tot armatas gentes Africæ cerneretistncmo ingemuic. nunc quia tributum ex priuato conferédum eft:taa quam in publico fiinere comploratis. quàm uereor: ne propediem fentiatis leuiflimo in malo uos hodie lachrymafle, Hæc Annibal apud Carthaginenfes, Scipio concione aduoca/ ta Mafaniflam ad regnum paternum Cirtha oppido. Si cæteris urbibus, agrisep, quæ ex rc/ gno Syphacis in populi romani potertatem ueniflent: adiedis donauit. Cn.Odauium claf/ ifem in Sicilians Judam Cn, Cornelio conluli tradere iuflït. legatos Carthagineniîum Roz mam proficifei: ut quæ ab fe ex decem legatorum fententia ada effent: ea patrum authorita/ te.populicp iuflu confirmarentur. Pace terra maricç parta,cxercitu in naues impoiïto,in Si/ ciliam Lilybeum traiecit. inde magna parte militum in nauibus miflâ, ipfe per lætam pace non minus, quàm uidoria Italiam, eflufîs non urbibus modo ad habendos honores, fed a/ greftium etiam turba obfîdente uias, Romam peruenit: clariflîmoq^ omnium triumpho ur/ bem eft inuedus.Argenti tulit in ærarium pondo centum millia x x i n .militibus ex præda quadragenos æris diuiiît. Morte fubtradus fpcdaculo magis hominum,quàm triumphan/ tis gloriæ Syphax eft,Tybure haud ita multo ante mortuus: quo ab Alba tradudus fijerat, confpeda mors tarnen eius fuittquia publico funere eft elatus. Hune regem in triumpho du/ dum Polybius haudquaquam fpernendus author tradit. Secutus Scipionem triumphan/ tem eft pileo capiti impoiîto Q.Terentius Culleo:omnicp deinde uita,ut dignum erat, liber/ catis authorem coluit. Afficanum cognomen militaris prius fauor, an popuiaris aura celez braueritian (îcuti Felicis Syllæ.Magnicç Pompefj patrum memoria cœptum ab aflentatione familiari iînparum compertum habco.Primus certe hic

imperator nomine uidæ ab fe gentis eft nobilitatus.cxem/ plo deinde huius nequaquam uidoria pares, infignes imaginum titulos,claracç

cognomina familiæ fecere.

FINIS