Dit boek hoort bij de Collectie Van Buchell

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op:

http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede

• • de staartsnede

• • het achterplat

This book is part of the Van Buchell Collection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge

• • the back board

T.CICERONIS

PRO LEGE MAN ILIA ORA»

T I OjE XPtlCATA SCHOLIIS 1 Af cobi Omphalij Andernaci : in quibus prass ter alia quaedam annotatu digniflima vti» li(fima^,artificiuni quoç oftenditur.

pARIStlS

Apud Simoncm Colinsum.

OR N ATI s SI MO AC IV* rtspradétyiro Haioni Herma» 0 phry^ Jt(),Ceef.Maieß.C0ftf.apudTraie^en' ßes,lacobus Omphalim Anderfiacus S.

illei in^efjuarunt hoc nobisßuppe noßri animi excelßa yirtutis comentationecofortnatitin earit prcecipue rerumpulchritudine incumbat, quibus^el^itce noßrcvßexus inßorenti Reip.tranquillitate exornetur^yel fuam inperieulis retineat commedationem: tu illam non mediocre nobis jparitytilitate', quodygt;t cceterceférè res omnes etiam bru tevßuamAgt;el co^nationem^el dißtdiunt ynius cœli habet beneßcio,ita literarum ßudioß homines nat^rce quadd ßmtlitU' dineßocietatißp conßenßoe deuin?ii,ßeße amh atrp amplexhur. Nam quemadtno-dum rarce cuiußda eßfelicitatisßc Reip. adminißratione ciuilibuß^ rebusperfun

epijtola NVNCVPATORIA.

in negotiisßne periculoyeltn otio CU di^nitateyerjemurüta no alia eß ygt;elßrfniornotninis exifiimatiot^fel diu-^ turnior^loria,^ quæ do^ijjtmoru homi nugratia acpr^ßdioßt coßrmata.Cum ipß etid reru elemha^neduyntuerßi ci-uilitatis ratioßne hac oßicioru comunita te,nec ygt;ißudygt;llo cufruîlu explicate,nec fud retinerepoßint crternitatem. kded nihil in hac immenßa rerumygt;niuerßtate exißitj^uod no ilicod cateris auulßum re hiis corruat.Hic nimiru conßenßus ah opti ward artidßadiis profeSlus,amp; me^ide-ri poteß tpuliße,ornatißinieHaioPi?t qui antea cd inßrmitatis mece conßcihia,tum etid efßoreßcais eruditionis tuæfulgore deterritus,nihil ad te ßcrihi oportere exi' ßimare:ndc mutata'\gt;oldtate meas etia nupastuo appendere nominiaudeam:\gt;t quantd wihipudorisygt;irtutis tucefortu-næ'ip incußerit amplitudo,tdtdy^icißim a,ij.

EPISTOLA

auiaciæ addiderit humanitatis opinio, tame ita ojficii mei ohlitus amp;nbsp;ah o^ mni humanitatisleßt remotus ejje'potui, yt cuius mihi^ratiam nulla nee in^enii, quod mihi exile coti^it,famatnec fludiorü rationefuiffem demerituSyCU officii obru ere importunitate.Sed queadmodu ruffici olim fecere homines, ^ui ma^nis opihus deflituti deorußbi reli^ione mola falffa co ciliarut'.ita ego tua mihi benignitate exili hoe munereffed ^uod tibi nee in^ratu,nec iniucundufore ffperabdyacquirere.propte rea ^paruis in beneßciis,propffa animi quot;Volutasdn magnis,pra;ßdtisfacilitasfo leat comendari.Q^od eo etiafeci audaci uSyjuonid orationis huiuspulcherrimccy quee in fitmapopuli dignitategrauiffimd-(p R.eip.caufayerfatur,ar^umentu coue^ nire tibi^fidebatur-.quißngulariCcef.M, iudicio adfupremi coßlii faßigiu eue^uSy tdta CU laude accoßdti omniu admirath

nvncvpatoria.

one tuayniuerßsanimi ^rudentia decla rasyt nulla ia res in his^rauißteporu caßhus ta perplexa at^dißicilis Widert q^ueat,qud no amp;nbsp;cßlio re^erCfö' authors täte tueri,amp;ygt;irtute cßcere poßts.Q^is eni te^que natura ad omne di^nitate at(p decus excelßumfinxit,in Reip.adminißra tione aut animi iudicio,aut cßlii ma^ni tudine,aut eruditiois deni^ßoriapr^eßa tiorßne inuidioßa laudu tuaru obtre^a-tione dici poteß^^t tnihißne iußißima fuerit caußa ex hoc tato nominis tuißple-dore ^fel meis lucubrationibus patrociniu aduerßus nouitatisinuidid^el naßchi ho nori qucerere adiumentu.Velis igitur^pro eximia naturce tuce bonitate has noßras dnotationesßußcipere,quas nuper inßudi oßceiuuetutis^ratidß quisforte earüfu. turus eßetyßusßcriptas ideo tuce dicaui^ tnus di^nitatiijub cœterisforh comen^

ARGVMENTVM or a T I o ni s. C V M MITHRIDATES Ponti icx atiox 8e maxima bellû vniuerfo nominiRomano infen rct,anno vrbis conditæ D c. i, x i i.quo tempo« re primû diffidium ciuile in Ro.populi vifcera çlifcebat:en Sylla primû magnis cladibus affe« «um oppreflît.Conuerfum deinde,ac maiorib’ q antea copi,s,adeôcp totius regni fui mole ceu quodam diluuio totam pene Orienté ac Septé« trioncm inuadentem L.Lucullus incredibili fu« perauit virtute;confcfturus bellum vniuerfum, nifi militû fuorum imperium omne detreftan« tium virtute dcftitutus,aut à Senatu in vrbem fuiffet reuocatus. Sæuiente interea Mithridatc ac impunè graflante, C .Manilius Trib.pleb. legé tulit,vt Phrygia,Lycaonia, Galatia, Cap« padocia,ac cæteræ prouinciæ,quas anté Lucul« lus obtinuit, cum exercitu amp;nbsp;nauali bello Çn. Pompeio mandarentur.Hac lege quoniâ Pom« peij potentia, quæ multis formidolofa erat, ni« miû augeri, libertas publica vnius hominis ar« bitrio occupari, amp;nbsp;Lucullus fua quafi viftoriæ ac triumphi gloria priuari vidcbatur. Horten« fîus amp;nbsp;Q. Catulus viri côfulares legis promul« gationi intercedere conabantur, cæteris metu plebis conticentibus.Cicero contrà hac oratio« ne pulcherrima Quiritibus fuadet,vt Pompciû ad id bellum extra ordiné deligât imperatoré. DE c A V s AE E T COM PO S I T l O NIS

GENERE.

C A V S AE genus eft deliberatiuû,fimplici ver« borû lenitate,ac temperata plané orationis cô» pofitioncjfententijs q verbis ornatiore cxcultû.

quail's feré diftio in hoc generc efle folet.Nam vt deliberatio omnis populäre corn conciliatio* nem habet,quos cófulimus:ita confilia prüden» tia, fide amp;nbsp;moderatione praecipud confiant,ac proinde moderata quadam compofitionis Jeni* täte cxplicantunnifi rci de qua agitur conditio hoc mutet.quç fi magna fit ac grauis,qualis vel populi dignitas, vel Reipubiicæ caufa efle fo» Jet,genus quotj dicendi grandius at® illuftrius defiderat.Cicero fane ipfe in libro de Oratore fatetur temperatafe oratione omandi Pompeij copiam perfecutum efle.

CONSTITVTIO CAVSAE.

c A V s AE huius flatus, quern Grçci vo» cant,in quo hæc deliberatio vertitur, efl conic» fturalis; An PópePAfiatico huic amp;nbsp;regio beJlo fit præponendusi'Hûc quo certiore animi iudi* cio iuuentus intelligat, ex fuis partibus veJuti mémbris eruamus . Videas enim cû in fchola» fticis difputationibus,tum etiâ publicis in con» fultatióib’ pueriliter eos labi,nec quicq dignS cófultationc,dignü audientiû expeftatione ad* fcrre,qui eius caufæ, de qua fereda eft fentetia, ftatum ncgiignt. Ducitur autem ftatus omnis, præterq vbi crimen quod intenditur prima fta* tim depulfibne negatur,cx intetione, depulfio* ne,rationc. Sc firmameto vt fit hæc fuadentis

INTENTIO.

Pompeius, in quo fumma fint omnia,rei mill« taris fcientia,virtus,authoritas,8f félicitas,bel* lo huic Afiatico eft præficiendus,

DEPVLSIO.

s V M M A omnia in Pompeio infunt ; fed ncc

ideo hiuc tanto bcllo eft præfîcfendus.

âlTÎae, ID EST, RATIO Q.VAE DE» pulfionis confirmandç caufa affertur.éftque næc multiplex.

NON oportet ad vnû Pompeium omnia defer» ri.amp;,Periculofumeft,fi huit regio bello prçpo» natur Pompeius,cuius virtute vniuerfæ Reipu» blicç falus nititurme illius ruina (fi quid huma» nitus accidat) totius ciuitatis fpes fimul concis dat.Poftremô,Nihil eft noui,amp; côtra veterum inftituta faciendum.

HOC EST, FIRMAMT-»’-ad labefaétâdas rationes. Singulis eiu. gula opponuntur.

DE BE NT ad vnumPompeiumomniadtxu ti,qui omnem oram finitimam intra quadragin ta dies piratis ac furiofis latronibus liberauewt. Et,Quo minus certa,minus diutuma eft homi» nis vita, eo magis in publica libertate propu» gnanda Pompeij virtute eft fruendum. Item, Multa funt noua ab ipfo Catulo in Pompeio contra veterum exempla conftituta.

E X H A c àiTiwp KJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confliftione

nafciturftatus côiefturalis.Sit ne Afiaticohuic amp;nbsp;regio bello præficiendus Pompeius.

s c IO hæc potuifle fubtilius explicari,ego cÔ tentus fui, fimplici quadam via puerorum iu» uilTe inquifitionem. Porro orationis pattes in commentaries annotauimus.

^M.TVLLII GIGE.

ro'nis pro lege mand

1 IA ADPOPVtVM ORATIO, CVM ANNOTATIONIB V5 IA» COBl OM P H A L I I. ,

Vanquam mihi femper frequens confpcióf us fter multo iucudiflimus, ihicautem locus ad agen dum ampIiflTimus, ad dicedum or« natiflimuseftvifus Quirite‘s:tamc hpeaditu laudis.quilemper Optimo cuiq; maxime patuit, no mea me voliitas, (cd mcæ vitæ rationes bucrunt.nam cum antes per ætaté nondum huiusauthoritatem loci contingercaudcrcm: ftatueremq; nihil hue, nifi perfectum ingenio, claboratuminduftria,afferri opor tere:omnc meum tempus amico*

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'c I Ó ORATIO

rum teporibus tranfmittcndu pUs taui.ita neqjhic locus vacuus vn« qua fuit ab ijs, qui veftra eau fam defenderent,amp;meus labor in pris uatorum perîculis cafte, integréq; verfatus,exvcftro iudicio fruôtum eft ampliflîmumcqnfecutus.nam cum propter dilationem comitio--rum ter prsetor primus centuri/s cunéfis renuntiatus fum:facile in« ■ tellcxi Quirites,amp; quid de me ius dicaretis,amp; quidalijs priferibere* tis.Nunc cû amp;nbsp;authoritatis in me tantum fit, quantum vos honoris , bus mandandû eflê voluiftis zamp;c ad agendum facultatis tantum, quas turn homini vigilâti ex forenfi vfu propc quotidiana dicendi exerci^ lt;tatio potuit afferre,certe Ôc fi quid eriam dicendo cofequi poirum,i/s oftendam potiftîmû, qui ei quoqj

PRO lege MANILLA. X rei fructû fuo iudicio tribucndum efle cenfuerûr.Atqjillud in primis mihi lætandû iureeflè video,quod in hac infolita milii ex hoc loco ra tione dicendijCaufa tabs oblata eft, in qua oratio ncmini deeffe poteft. dicedumeftenim de Gn.Pompeij figulari,eximiaq} virtute.huius au tem orationis difficilius eft exitu, quam principium inuenire.itaque mihi no tarn copia, quam modus indicendoquærenduseft. i Q.VANQ.VAM Mint SEMPtR. nPooiTtiop duett ai» authoritate loci, que prætor populi fuffragationibus renûtia« tus tum primum canfcenderat,cum mo defta ac popular! Quiritifi apparationc. Nara fuas vitæ rationes,cum loci huius amplitudi ncm per ætatem contingcre non polTetjin ciui« um fbrtunis propugnandis intégré verfatas eile dicit:amp;ipfa denique compofitionis gratia,pro, fluentiœ lenitate dcliberantium fauorcm cme, retur.Eft autem in deliberationibus,Yt no fem* per neceflarium, ita pleruniÿ breue exordium, amp;nbsp;veluti caput quoddi j quod vcl offici) noftri, vel ipfius iei,quæ in deliberationem vcnit,fauo rabilem habeat commendationé. nam c v m b.ij.

CIC. ORATIO

ANTE A p E R. aiTioXoT-i'«,priori expofitio ni fubiefta ; ne laboris potius tuga amp;nbsp;defidia, quäm ætatis culpa Romani populi caufam ne« gJexiffe videatur .ita neq.vehic l o CVS. Expofitio TBÇ âimoAûT-fôtç per locum beneuolentiæ, quam amp;nbsp;à fuo in ciuium pericu« lis fubleuandis laboce Sc aufbæ fibi populart voluntate dignitatis commemoratione ducit.

nam c V m propter d 11 a t I o« N E M. Cicétonem Plutarchus fcribit in prætu» ræ dignitate conftanti populi fufamp;agatione, ac incredibili voluntate fummis amp;nbsp;maxims cxifti mationis viris,quos prçturç cópetitores habuit, prçlatufn elTçnn coque magiftratu magnam in tegritatis laüdem amp;nbsp;fplendorem ob iudicia ca » fté integreij côferuata fibi acquifiuifle.N v N c Q. V V M t T A V T H O R 1 T A T I S IN MB T A N T V M.Redditio,qua priores cxordij par* tes côplcéliï atqp côcludit.A T q, v i illvo iN PRiMis MiHi. r«fôflt;rKtuHadexplicâ das propolîtæ confultationis circunfl.antias,per locum docilitatis, qui huius generis præcipuus exiftit; quod corum, quibus confilium damus, animi ad omnem beneuolentiæ propenfionem fint accômodati.D icendvm estenim. Proponit qua de re fit difturus.i T A q.v e mi hinon tam COPIA. Locus cft attcne tionis breuiter enim fe de fingulari Pompcij vir tute dùElurum pollicetur.

Atq; vtinde oratio mea profit cifcatur, vnde hçc omnis cauià du-

PRO LEGB Ma«*x,-x. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5

citur,bellum graue, amp;periculofum veftris veéligalibus, arquefoci7s,à duobus potétiflîmis regibus infer-tur,Mitnndate,amp; Tigrane:quorû aker reliélus, akerlaceflkus, occa-fionem fibi ad occupadam Afiam oblatam eflê arbitracur. Equitibus Romanis honeftiflïmis virisaffèrû tur ex Afia quotidic literæ ; quorû magnæ res agûtur in veftris vectis galibusexercendis occupatæ: qui ad me pro neceftîtudine,quæ mihi eft cum illo ordine.caufam reipub. periculaq; rerum fuaru detulerut: Bithyniæ,quæ nuc veftraprouins cia eft, vicos exuftos efle coplures: regnum Ariobarzanis,quod finiti-mum eft veftris veéligalibus, totu efle in hoftium poteftatezLucuIIu magnis rebus geftis,ab eo be Iio dis fcederediuic qui fuccurrerit,nó fas b.iij.

ORATIO tis efiê paratum ad tantum bellum adminiftrandum: vnum abomnia bus focijs, amp;nbsp;ciuibusad id bellum imperatorcm depoici,atq;expcti; eundem hue vnuabhoftjbusmc« tui, præterea neminem. Caula quæ fit videtismunc quid agenda fitconfiderate.Primum mihi vide-tut de genere belli, deinde de ma* gnitudine,tum deimperatorede* ligendQ elle dicendum.

ATQ.VE VT INDE ORATIO ME A.

narratio eft belli occafionis, ex qua bæc deliberatio ducitur,brcuis 8c fuis virtutib’ ornatatfparfis paffitn argumenris,fignis,amp; con filiorum rationibus, quibus ipfa rcrum expofiâ tio fiat prpbabilior. Solet autê in genus delibcî ratiuum narratio eius præfertim rei,de qua db cenda eft fcntentia,nunquam incidçrc, fed fola propofitio;nifi ciufmodi forte fit, quæ vel ordb nem rei doceat:vel eas res geftas narret,ex qub bus çôfultatio nafcatur:qualis hçc eft. alter RELICTVS,alter LACESSITVS. Mithridates Pôti rex graui belli offenfionç ex« agitatus,ac fœda return fuarû defperationc im» pulfus ad Tigranem Armeniç regem confugitî

PRO LECEmANIHA.' 4 vtruncp poHea L.Lucullus ingenti ruina ac cæ de profligauit, confefturus vniuerfum bellum,* nifi ei imperium fuiffet abrogatumtatqj ita Mi i thridatcs reliftus,Tigranes autem laceffitus Ci ceroni dicitur,éftiç hie argumentum belli oc«-cafione ßc caufa .eq.Vitibvs r.oma« N I s. Probabilcm expofitionem facit teftimo», nio ttomanorum Equitum,id cft,eorfl qui Ro«’ mani populi veftigalia conducebât:quaics funt publicani,portitores,decumani, pafeuarij. B i* T H Ï N I AE , Q. V AE NVNC V E S T R A.: Spargit argumenta ac figna,c quibus altera co fultationis confitmatio eruitur:ncmpe,hoc bei« li genus efle ita ncceffarium ; vt fit gerendum» Porró Bithynise regem Nicomedem,quôd fuo regno, vndc ilium Mithridates expulerat,effet à L.Sylla reftitutus,Populum Ro.hæredem fe ciffe L.FIorus in epit.cómemorat.v N v m a b omnibvs socns. Finis narrationts , 8c fummaria fententia, ex qua caufç huius confti« tutio,quam Græci vocant,nafcitur.ncm« pe,an fit ad hoc belln deligendus imperator Pô peius ?C A vs A 4 V AE SIT,VIDETIS. ■Venufta tranfitio, qua deliberantium animos expofitionis fine reScit:amp;: ad eófirmationis ini» tiumpræparat.primvm mmi vide» T V R.Partitio lucida ac breuis,opportune huic adhibita loco:vt appareat,quo fit otdinc diftu« tus;fimul,vt hoc velutt auxilio,audicntiui» me moriam confirmer. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Genus eft enim eiufmodi,quod maxime veftros animos excitarc, b.iiij.

CIC. ORATIO

atq; inflamare debet.’agitur enim lalus fociorum, atque amicorum: pro qua multa tnaiores veftri ma* gna, óigrauia Bella geflerût. agun« tur certifljma populi Ro. veóliga« lia,amp; maxima:quibus amifns,amp; pa cis ornamenta, amp;nbsp;fubfidia belli rclt; quiretis.aguntur bona multorum ciuium:quibus eft avobisSc impe ratoribus reipub.confulendum.Et quoniam Temper appecentes glo« riæ præter cæteras genres,atq;aui# di laudis fuiftis, delenda eft vobis ilia macula Mithridatico bello fu« periorc fulcepta,quæ penitus iam infedit,atque inuetcrauit in popu* li Roma.nomine:quôd is, qui vna die totaAfia,totinciuitatibus,vno nuntio, atqjvna literaru fignifica-tioneciues Rö.nccädos,trucidan« dolque denotauit.non modo ad«

PRO LEOS MAHlHA. ƒ hue pœnam nulla fuo dignam fee* Icrc lu feepit, fed ab illo tepore an* num iam tertiumöc vigefimum re gnat:amp;ita rcgnat,vt fe no Ponto, neqjCappadociæ latebris oeeulta-re velit, led cmergere c patrio re* gno, atque in vcliris vcdigalibuSv hoe eft in Afiæluee verfari.etenim adhue ita veftri eum illo rege eon* tenderunt imperatores, vt ab illo infignia victorix, non Victoria re* portarent.triûphauitL.Sylla,triu-phauit L. Murena de Mithridate, duo fortiftimi viri,amp;fummi impe* rarores:fed ita triumpharunt,vtil* le pulfus, fuperatufq; regnaret.ve* runtamcn illis impcratoribus laus eft tribuenda,quód egerunt:venia danda,quód reliquerunt:propters ca,quódabeo bcllo Syllam in Ita-liam relpubliea, Murena Sylla re*

e IC-OR. ATIO;

uocauit.Mithridates au tem om ne reliquum tcnYpus,honad obliuio« nem veteris belli, (èd ad compara« tionem noui contulit. qui poftea« quam maximas ædificafler,orna(« fétq; claflcs, exercitulque perma« gnosquibuicunq; exgentibus po tuiflèt, coparafTet, Bolphoranis Ha nitimis fuis bellum inferre fimulaf lètjVfqjinHifpaniam legatos Ec« batanis mifit ad eos duces,quibuf-cum turn bellum gerebamus:vt cû duobus in locisdilîûéfiffimis.ma« ximéq; diuerfis, vno côfilio,abvnis hoftium copi/s bellû terra mariq; gereretunvos ancipiti cotentione diftraâi de imperio dimicaretis. fed tarnen alterius partis periculû, Scrtorianæ,atq; Hifpanienfis,quæ multoplus fîrmamentûacroboris habebar.Cn.Popeij diuino coulis

PRÓ lege manilia. 6 lio ac fingiihri virtute depulfutn eft. in altera parte ira res à L. Lu« cullo fummo viro eft adminiftras ta,vt initia ilia geftaru rerum ma* gna,atq;prçclara,nô felicitati eius, led virtuti:hæc aute extrema, quæ nupcr acciderunt,nó culpç.fed for tunætribuendaefte videantur. Sed de Lucullo dicam alio loco, dicam QjJirites, vt ncq; vera laus ei detralt;fta oratione noftra, neque falfaaftidla efte videatur. Sed pro veftri imperij dignitate.atqucglo* ria,quoniam is eft exorfus oratios nis mcae:videte quemvobis animu fufcipienduputetis.Maiores veftri fçpe,mercatoribus ac nauiculato* ribus iniuriofius traótatisjbellagef ferunt:vos tot ciuiu Ro. millibus, vno nuntio,atq; vno tempore ne* can’s,quo tandem animoefte debc

C I C. o RA T X O

tis? legati quód crant appelJan fiii perbius; Corinthum patres veftri totius Græciæ lumen extinólü efle voluerunt. voseum regem inulcû efle patiemini,qui Icgatum populi Ro. confularem, vinculis,ac verbe ribus,atque omni fupplicioexcrus ciatum necauit^ illi libertaté ciuiu Ro. imminutam nó tulerunt: vos vitamereptam negligetis^ius Icgaa tionis verbo violatum illi periècus tifuntzvoslegatü populi Ro.oms ni fuppliciointcrfeótum, inultum relinquetis videtc, ne vt illis puU cherrimum fuit, fantam vobis im* perij gloriam relinquere : fic vobis turpiflïmu fit, illud, quod accepis ftis.tueri amp;nbsp;conferuare nonpoflê.

GENVS EST ENIM EIVSMODl.

CONFIRMATION natura amp;nbsp;gcncre bel» Iijtota in qualitatem coniefta: qua amp;nbsp;belli hui’ vtilitas,amp; pacis dignitas, qui præcipui funtlo» ci generis deliberatiui,oftcnditur, ad acquirent

PRO t E C E m’a N I L 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

dum delibetantium cófenfum.Nam quum vti» litas in ijs fere rebus fpeftetur, quæ vel noftris infint corporibus, vel extra nos pofits, ad cor» poris tarnen incolumitatem animorumq^ pcrti» néant libertatem,cuiufmodi funt,nominis gio» ria,fociorum falus,pecuni« ac veftigalia, ciuiû agri ac fortunsiprudéter Cicero ac diferté hçc omnia ttaflat.Hic autem primus confirmatie» nis locus in banc ratiocinatione conijcitur:Om» ne bellum fufeipiendum, in quo agitur populi Romani gloria. Afiaticum hoc bcllum eft , in quo populi Romani gloria agitur.Afiaticû igi* tur belli! fufeipiendum. Hane argumentatione multis probationibus primo loco munit : dein» de fubiûgit alias.Porto hic vides,qd inter Dia» lefticum amp;nbsp;oratorem interfits vt quumplerof» que argumentorum locos habeant communes, ilium tarnen certis argumentationû formis vtis hune autem alias pluribus,aliâs pauciorib’ par tibus i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;munire,atcß exemplis illu»

ftrare.illum ordinem quem ars praeferibit féru» pulofa argumentandi lege feftaris hune magna arte,artis ordinem amp;nbsp;diligentiam dilTimulare.il lum conarijVt paucis terminis, amp;nbsp;quatenus fie» ri poteft veriffimis fidem rei controuerfæ faci» atshunc autem in hoc multum operæ amp;nbsp;indu» ftriæ ponere, vt non folum rebus probabilibus facial fidem: fed ctiâ, vt omni orationis copia, varictatCjfplendore,exemplis,collationibus,om ni denique gratia ac venere in quencunque velit animihabitum auditores efibrmet.Nam hi fere magna ex parte ingenuarum ac liberalium ar» rium funt ignari,nec impelii ad confentiendum

Cl c,oratio

nifl magnis cloquentiæ viribus, amp;nbsp;quodam ve« luti aficftus fulmine exufcitari poiTuntttum au tem ipiam illam animorum intentionem fi dû cendi artem intelligant^ remittunt. Hæc dixi» muSjVt iuuentus fciret, argumentorfi oiKOvo/Mt ap f quç leftoris animum non raro fallere folet, ad animi iudicium diligenti commentatione ef fe reuocandam.quo ipfa amp;nbsp;de alienis,amp; de fuis fcriptis reftius iudicarequeat.iN Q.vo agi» TVR P o P V IJ Ro. Hsec eft propofitio mi nor flue aflumptio, Afiatico hoc in bello popu» li’Ro.gJoriam agi. Ea rhetorum more, maiore propofitionem prçcedit.quoniam amp;nbsp;acrius mo uet: amp;nbsp;ipfius rci,dc qua confultatio inftituitur, imaginem deliberantium animis fubijcit inipi» cienda. Nec enim nuda proponit,icd maiorum inftituto ad incitandos audientium animos ex» polit . A G I T V R s A I V s S O C I O R VM. Subtexit eas quæftiones, quarum formis ac ars gumentationibus primam banc de belli genere confirmationem eft muniturus: vt ea orationis perfpicuitate prxfentis cófultationis circunftâ» tias non fndicet folum,fed etiam Ro.popu.ani» mos ad confentiendum ipfa quæftionum turba pcrmoucat:amp; deliberandi moram quodammo do tollat.E T Q, V ON I A M SEMPER AP« PETENTEs CIO. Probatio hæc eft maio» ri propofitioni fubicfta,qua explicat atque do« cet Romani nominis dignitatem in hoc form!» dolofiffimo bello vehementer conuelli:eiq} turlt; piftimam ignominiæ famam inuri, nifi ilia om» ni belli apparatu deleant. Eius autem initium commode trahit ä laudis Audio , militarifque

PRO LEGE MANILIA. 8 difcîplinæ gloria , qua Ro. populus permoueri folet : amp;nbsp;affeftus mouet ab indignitate rei Sc graflandi ipunitate.A ppetentes glo* RI AE. Cum hiftoriographi ferè omnes teilen tur Ro.populum gloriae admodum fuilTe cupi dum; câmcç maximam in maximo imperio 11« tarn effe duxifle; turn illud documento efle po» teft,quód iam inde ä primo conditæ vrbis rudi mento adinterceptam ä Gallis vrbem,annos circiter C C C L.nullo fumptu publico^fed ib« la gloriç cupiditate ftipédia fecerit.v N o N V N Tio, ATQ.VE VNA LITERAR.V pianus memorat Mithridate fcriptis litetis Afiç vrbium praefeftis imperafle, vt intra tricefimä diem Romanos omnes Italofque cü liberis amp;nbsp;vxoribus contrucidatos bellijs obijcerent dila« niandos.Hoc in cófliftu centum quinquaginta milia ciuiü Romanorö fût collifa. régnât: ET ITA REGNAT. «V«.Vchc» mentiæ caufa per vim circuitionis, qua cunéla grauiora fiunt .etenim adhvc ita V E s T R I. Probat Mithridate inuiftum elfe, fdque confirmât ab exemplo. trivmpha« VIT L. SYLLA. Concinnam facit orationê, traduftione^quam alij 'arXoKHp appellat; eiûfip fînem iv'nSinuç fpecie exornat.fuperatûfque finquit) regnaret.v ervntamen illis IMPERATOR. Exeufatio fiue præmunitio tacitæ reprehenfionismc L.LuculIi amp;nbsp;Muren a: rébus gellis fuam detraxiflè laudem vidcatur: quæ ipfa pleniorem habet gratiam orationis ad id accommodata fuauitate:amp;

•sil üTifif O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;figuiis expoUta.Ht

etc. o R ATIO

ftoriam prxter Titum Liuium libro.8 j.defcri bit Appianus.M i t h ri d at s s avtem o M N E . Expofitio eft confilij régis Mithridai tis argumcntationi inferta : vt appareat, quan* tum detrimenti ac pcriculi ex pcrniciofo régis conatu Romani nominis dignitati immineat. B o SP HORA NI S o. V E FINITIMIS s V I s.Rcuocato in vrbê Sylla,Mithridates in» gentem quibufcuncß ex gentibus cóparauit ex» ercitumtcuius fama multoru fermonibus fpar* fa varié Romann populû affecit. èi qnôd Ro. potentiam ita demum frâgi pofle exiftimauit, ÎÎ à diuerfishoftibusjdifiunftiiTimis in Jocis ob» rueretur, Legatos vfqj in Hifpaniam ad Serto* rium mißt,qui magnis pecuniarum ac nauium pollicitationibus ilium folicitarcnt ad concede» dam Afiam.Horum perfuafione adduftus Ser» torius, ifto federe,Cappadociam Sc Bithyniä cóccflït Mithridati. ipfe autem naues quadra» ginta amp;nbsp;talentûm tria millia â Ponti rege ac» cepit:author Plutarchus.s ed tamenal« TERivs PARTIs.-TTaftxjSainçinPópeij, amp;L.Luculli res præclare geftas, quæ cum cault; fæ hui’ Sc dignitate Sc vtilitate funt coniunftç.

SÆRTORIANAE ATQ.VE HISPA« N E N s 1 s.Q.enim Scrtorium à M. Antonio amp;nbsp;M.PTrpenna coniuratis occifum elTe Plut, fcri» bit . 1 T A R E s a' L. L V C V L L O . L. Lu» cullus eu Mithridate in Ponto profperis expe» diticaiib’ congreflusjfupra fexagita hoftiû mi» lia occidit, ac regé vfqj in Armeniam fugauit. H AEC AVTEM EXTREMA. Adoit TO occults rei dcformitatûne L.Lucullus

PRO LEGE MANILIA 9 ob fngeni; fui illibcralitatem, impcrandlcp am» bitionem porius , quàm inimicorum inuidiam illius famam probris omnibus profundentium, virtute militum,qui parère nolebant, dcftitut* videatur.Hanc rem copiofé fcribunt Plutarch® amp;nbsp;Appian®,* ed de lvcvllo dicam. «iroc/’w^iç laudis LucuIIi in locü opportunio« rem: vt ad inftitutam argumctationem redeat, SED PRO VESTRI imperii .HxC eft maior propofido nbsp;nbsp;nbsp;tnrixaf Hyit9eT0Ç,cui® par»

tes duas,airumptionê amp;nbsp;eius probarionê often* dimusjOmne, videlicet,bellum fufcipiédum,in quo Romani nominis gloria agit.M A i o r e s VESTRI saepe m e r . Probatio maio» ris propofitionisjloco rationis, ab exemplis ex minoribus ad maiora duftis : quæ præcipud ad exhortationemjimpellendôfcp audientium anl» mosvalent.corinthvm pâtres.L. Mummius ante bellum Numantinn Corinthô euertit,q, Romani legati fordibus i teftis pro» ieftis fuffufi, per contumeliam ac probrum ef» fent exafti.Hiftoriam amplius fcribût Strabo, amp;nbsp;Eutropius. LE GA T V M POP. RO. CO N» s V L A R E M . Mancinum Attilium compte» henfum,vinfl:um amp;nbsp;ex afino hærentëtrifti fpe» ftaculo circumduci iuffit Mithridates:ciù fqj os, vt Romanis auaririam obijcerct, auro oppref» fit.quæ rei indignitas occafioné huic tanto bel» lodedit.v incvlis ac verberibvs. P«fl©- mouet à fupplicij fœditate,ad côcitâda commiferationcm .videte nevt il» LIS PVLcHER. Complexio fiue conclufio argumentationis, Afiaticum igitur bellum eft

CTC.O R A T IO

fufdpiendn. Hane venuftè munit îvtvp.i/Mi'n à rcpugnâtibus,quo ipfa vis fuafionis fit acrior.

Qjiid.quod falus fociorù fum« mum in periculû,ac dilcrimen vo« caturÉregnoexpulfuseft Ariobar« zanesrexjfociuspopuli Ro.atquc amicus : imminent duo reges toti Afiæ,nô folum vobis inimiciiTimi, fed etiamveftris focijs,atque ami« cis: Ciuitates autem omnes, cun« éla Afia,atq; Græcia, veftrum au« xilium expeâ:arc propter periculi magnitudinem coguntur : Impe« ratorem à vobis certum depolce« re, cum præfertim vosalium mife-ritis,neq; audent,neque fe id facerc fummo fine periculo pofle arbi « trâtur:vident,ôi fentiunt hocidé, quod amp;c vos jvnumvirum eflê, in quo fumma fint omnia : amp;nbsp;eum propèefle Cquo etiâ caret ægrius) cuius aduentu ipfo, atqjnomine.

PRO lEGB manilia 10 tametfiille ad maritimum bellum veneric, tame impetus hoftium re preHoscfle intclligunt, ac retarda« tos.hivos»quoniâlibere loqui no licet,tacite rogär,vt fcquoqhficut cæterarum prouincianunufocios, dignos cxiftimcris,quorum falutc tali viro commendetis.atque hoc etiam magis quam cæteroszquod eiufmodiin prouinciam homines cum imperio mittimus, vt etiam fi ab hofte defendant,tame ipforum aduentus in vrbes fociorum non multum ab hoftili expugnatione différant. Hunc audiebantantea, nunc prælcntcm vident,tâta tem« perantia,tanta manfuetudine, tä« tahumanitate: vtij bcatiffimi effe videantur, apud quos ille diutiifi-mecomoratur.Qjuarc fi propter focios,nulla ipfi iniuria lacefliti ma c.i/.

* C I C.O R A T I o iorcs veil ri cum Anriocbo,cû Phi« lippo,cum AetoliSjCÛ Pcenis beis la geflerûü : quanüo vos ftudio cos uenit iniurijs prouocatos, fociorû falutem vnà cum imperÿ veftri dis gniratedefenderc^

Q. V I DjQ, VjO D SALVS SOCIORVM. fecundum,amp; quinquepartitum: quo belli huius,in quo focioium fortunæ defen dûtur,vtilitatcm cum R.o.populi dignitate cô« iunftam effe ad hûc ferè modum probat*. Hoc in bello fociorû falus in difetimen vocatur.Om ne talc bellum veterum excmplo eft fufeipiem dum.Hocergo bcllum fufcipiédum . s A l v s s O c 1 O R V M , s V M M V M INPERICV», LVMjAC.Hæceft minor propoficio Gue af» fumptio,quam oratores non raro præponût,q^ particularia diligentius moneant, amp;nbsp;acrius ctiâ audientium irritent animos, quafi ex immenfa ilia amplitudine in quandam veluti anguftiam rcdaftos:tum autem, vt dicendi artificium oc* cultent: Cum dialcélicus contra fua argumen« tandi forma amp;nbsp;vniuerfali vfus pronuntiato db cere malit:omnc bellû amp;c.r egnoexpvl* svs EST ariob. Probatio alTumptionis àGgnisimpendentis peticuli. çi v it a i e s AVTEM oMNEs. Expolitio, quîc hic ma» ioré jjpoGtioné præcedit ad belli hùius vtilitatc explicâdâ â prgiudicijs amp;nbsp;volûtatibus fociorû populiKoma.vhvmvirvm esse,in

PRO lies MANILIA'

II

Q. V o. Pompeium intelligit.eftif hæc præpa* ratioà voris Afiaticorum amp;nbsp;Grçcorû ad caufæ quæftionê . fit ne bellum Afiaticum Se regium ad vnû Pôpeiû defcrêdû.T am etsi ille AD M ar'it I M V M . Pompclus Icgc Gï« binia belle pirarico præpofitus, prædoncs om» nés furiofofijj lationes incrcdibili celeritate, te» licitatc,ac perpétua nomim's fui gloria toto ma ri expulit. nam intra quadragefimum diem in» cruenta viftoria vfus ; nec vna quidem nauea» mifla : piratas in perpetuû exegit.BclIum hoc deferibunt Plutarch,in vita Pom|)ciigt; Plin. Vl» timo illulîrium virorum,Lucius l loruslibro' ter tio capit.6. Valerius Maxi.cap.i ó.libr.S. h o» STILI EXPVGN’ATIONE DIFFE» RANT. Conqueftio de auaritia quorundâ præ torum per locum cotnmifcrationis.Vt collatio» ne probet Pompeij continentiam.Hunc locum fufius traôtat in poftrema confutationis parte. Q.VARE si propter $ O C I O S.HæC cft maior propofitio, fine intentioicutus vis eft, Omnetale bellum veterum exemple efle fufei« piendum.Nec te mouebit,qucid orator occulta quafi arte,à minore,ad maius per quandam cô tentionê hune locû ducat'.quando illud ad inde ftæ plebis aurcs magis eft accémodatû. Porrà hiftorias tibi Liuius memorabit. q. v a n t o vos GAVDIO. Complexio huius quinque« partitæ argumentationis , cui aliam fubiungit argumentationem.

Præfèrtim cum de veftris ma» ximis veôligalibus agatur.nam cç» c.iij.

CIC. ORATIO

terarum prouinciarum veéHgalia Quirites tanta funt,vthisad ipfas proui’ncias tutandas vix coriténti efTepoHimus. Afia veto tam opia ma eft,amp; fcrtilis, vt amp;nbsp;vbertateaa grorum, amp;nbsp;varietate fruóluum, ó£ magnitudine paftionis,amp;; multitu dine earum return,quæ exportana tur,facile omnibus terris anteccia lat.Itaq; hçc vobis prouincia Quirites,fi amp;nbsp;belli vtilitatê, pacis dia gnitatem fuftinerevultis,nonmo do à calamitate, fed etiam à metu calamitatiseft defendêda.nam cça teris in rebus,cum venitcalamitas, tumdetrimentum accipitur:at in vedfigalibus,non folum aduentus mali,fed etiam metus ipfc affcrt ca lamitatem.nam cum ho ilium coa piæ non longe abfunt, etiam fi ira ruptiofa^la nulla fit, tarnen pecoa

PRO lEGÎ MAMILIA»

ra relinquûtur,agricultura deferi^-tur, mcrcatorum nauigado con* quiefcî’r.ira neqjex porru,neqj ex decumis.neqj ex fcnprura veftigal conleruari poteft.quare fæpe to« tiusanni frudlrus vno rumore pe-riculuarq-, vno belli tcrroreamitti« tur.Q_uo tandem animo eflcexi« ftii’nacis,autcos,qui vedligaliavo« bis pcnlicanr:aureos,qui excrcét, atque exigunt: cumduo regescû maximiscopijs propè adfint:cum vna cxcurfio equitatus perbreui tempore totius anni veéligal au« ferre polTit ; cû publicani familias maximas, quas in fàlinis habent, quas in agris, quas in portubus at« quecuftodijs, magno periculofe habere arbitrêtur?putatifne,vos il« Iis rebus frui pofre,nifieos,qui vo« bis frudluofi funt,conferuaueritis,

c.iüj.

CIC. ORATIO

non foIumCvtantea dixi) calami^ täte, fed etiam calamitatis fornu'« dine liberatosÉ

C V M DE VESTRIS MAXIME VE* c T I G. Argumêtatio rhetorica, quintçpartita, quam colleaionem vocant,venulîè, amp;nbsp;magna cum gratia,priori fubiefta,vt belli genus atquc vtilitatcm,qux huius eft loci propria,ab omni» bus doceat circunftanti)s;ac return quadâ vber late implcat audietes.Ea autem probat, hoc in bcllo Afiatico,de Romanis veftigalibus agi:cu ius hçc eft ^pofitio fiue intentio. mam c ae» TERARVM PRO V INCIA RVM. Ratio intcntionis per collationem, qua oftcndit Afiâ, cuius veftigalia in difcrimcn vcniunt,oibus ter ris atecellere.i tAq.ve haecvobi s.Co probatio tîïç âi'noÂiyiaç .nam c ae t e« RIS IN R î B V«. Exomatio,ad expolicndâ præcedentem comprobationcm:quç collatione amplificatur amp;nbsp;belli incômodorum

Q,VARE SAE PE TOTIVS ANNI. Complexio,vefl:igalia,id cft anni totius fruél’, hoc bello in difcrimcn venire. Q. v o tan« DEM A N I m O.cius,quod extre« mum in côplexione pofuit: vt à focioruin Ro. populi voluntate amp;nbsp;tacitis cogitationibus pro« bet,quantum incómodi etiam belli metus illis, qui veftigalia conducunt,afferrc folcat.Q. vas IN s Al I NI s H A BI N T. Plinius lib. î I. cap, Ancum Martium regem memorat falis modia fex milia in congiario populo dcdifte,fa

no HOB MAN I LI A. 15

lindfque primum inftituiffc. Earum autcm ve* ftigal,explofis regibus,fublatum,itcrum impo fuit Cenfor M . Liuius {ob idipfum Salinator appellatus. *

kc ne illud quidem vobis negli? gedum eft, quod mihi ego extrc« mum propofucram,cum eflein de belli generedilt;fturus:quod ad mul torû bona ciuiuRo.pertinet,quo« ru vobis pro vcftra fjpientiaQjii» rites habéda eft ratio diligerer. rii amp;publicani hominesamp;honeftiffi’j mi, amp;:ornari(Timi,ruas rationes,amp; copias in ilia prouinciam contuic runt,quorum ipfqrum perle'res, amp;fortunæ vobis curæ elle debérit! etenim fi vedtigalià ncrùosefle reis pu.lemperduxirnudêumcerte of dinem,qui exercet ilia, firmamen's tumcscterorû ordinum recle elle dicemus.deinde cæterisexordinî» bushomines naui ^induftri/pars tim in Afia negotiantur.quibus

CIC. oratio

vos abfènribus confulere debehs: parcim corü,inea proumcia pecu-nias magnas collocatas habéc.Ent igiturhumanitans vcftræ, magnu eorum ciuiuninumer'um calami^» tare prohibcrc : fapienriæ, vidcrc multorum ciuium calamitacem à repub.feiûélam eflê non'poflè. ets enim illudprimû parui refcrt, vos publicanis ami Ha veéligalia poftea Victoria reciiperarc.ncq; enim i/fdê redimêdi facultas érit, propter ca* lamitatem, neq; ali/s voluntas, pro pter timoré: deinde quód nos eas dem Afiaatqu'dem ifte Mithrida« tes initio belli Afiatici docuitid, quod certe calamitate doeti me* moriaretineredebemus. nam tu, cumin AGares magnas permulti amilcrunt:G;imusRomæ folutio* ne impedica fidem concidiflê. non

PROtEGE MANILIA. 14 enim poffunt vna in ciuitate mul* ti rem,atque fortunas amittere» vt nonplures fecumin eandem caU-^ mitatem trahant. 2 quo periculó prohibete rêpublicam:8c miW cre^ diteid,quod ipfi videtis.haec fides, arq; hçc ratio pecuniatu, quæ mç,quæ in foro verfatur,implicita eft CÛ illis pçcunijsÀTLiSicis9;,ô^:Coa hæret.ruere ilia nönpofiTuntiyt bçc non eodem labeFaôlatà motu cidant.quare videte,rium dixbïtîiri dum vobis fit, omni fiudiœ'adad bellû incûmbere, iri' qüö'glö’riä^',^ minis veftri,falus ibciorû, veéWga* lia maxima.fortunæ’plurûnQrnm ciuium cum repub?'dcfcnduntiir.

Quoniam de genere bellidixi, nunc de magnitudine pauca dica; AC NEI^LVD Q.VIPEM VOBIS, Hac argumentâtioncjciuæ quatuor confiât par« tibuj, amp;nbsp;orduie ipfo cft guarta, belli huius amp;

CIC» o RATIO

dignitatem, amp;nbsp;vtilitatcm probat: in co mul« torum bona ciuium agantur, quæ rucre nifi co muni omniû malo nequeanttcfttj hæc propofi« tio.N am ETjPVBLlCANI HOMINES. Propofitionis ratio per locum dignitatis . e t« ENiM SI V E c T i,G A 11 A . Comproba tio rationis d c-onfequéti. evm.çerte or DINE M.Ordihem dicit cqùeftrem,ex quo de« cumani, aratores, publicani, pafcuarijaliique crant.erit igitvr hvmanita* t I s. Conclufio argumcntationis. e t e n i m ILLVD PRI M,y M P A R V I. PfOKajOOCAH»

deliberâtium cogitationes occupât: monét« que fîgurato aratióriis duftu, vt fua confilia pu bJicis poftponant rationibus : q^uodpublicano» rum fortunæ belio amiflæ, piultorum ciuium bona in «andern pertrahant calamltatcm^ n e* a VE, EN I M IJ s D EM. Probat quod prpf pofüitjfubieftiÿ ràtfonibus. 11 s d E m r e b i M E N D I E A c V L T A s. Reditticre vecliga lia publicani d((^untur,qLium ex pa£l:o certç pe cuniæ veftigaliâ à cettforibus côndu'dunt : qua: poft®«; fuö.vel bonojVCl incómodo fint exaftuf ri.Neç enï aliud eft redimere quàm códucerc. Narh'amp; conduiftor, redemptor ^üt manCeps, paifim in Verrinis Ciceroni dicit.N a m t v m, c v M 1 N ASIA. Probat ab exemplo

. N Ó’n e n 1 m quot;Pö s s V n t. Apptobatio per locum communem . a q, v o pERicvLo. Adhortatio qua hune locum concludit ««t« yomTUTnatnii, vt belli vtîlitas magis appareat.(i vàre videte,nvm D V B i T A N D. Generalis côcluflô primx hult;

ÏROXIOIMANIIIA^ IJ

ius confirmationis de belli genere juit’ âvemi* priorum partium: qua omnia al* tius audietium memoriæ affigit : amp;nbsp;vniuerGm confutationis naturam ante oculos ponit:vt ar» gumentationum,quç per fe fingulç minus mo« uent, congregatione, deliberantium aflenfione fibi acquiraf. q.voniamde genere belli, MtTÉtCaffiç, qua audientium animos primæ confirmationis fine reficit,atcç ad fequé» tem probationem commonitione quadam prç» parat.

Poteft enim hoc dici,belli genus eflc ita neceffarfum,vt fit gerendu: nonefle ita magnum, vt fit pcrti« mefcendum.inquo maxime labo« randum eft, ne forte à vobis, quæ diligentiflîme prouidenda funt.co temnenda effe videatur. Atque vt omnes intelligant me L. Lucullo tantu impertiri laudis, quatuforti viro,amp; fapietiftimo homini,amp; ma gno imperatori debcatur:dico eius aduentu maximas Mithridatis co pias onibus rebus ornatas,atqj in« ftrudfas.elTedeletas, vrbemq; Afiç

eiC.ORATiO

cbrilïîmam, nobifqj amiciHimam Cyzicenorû obfeflam efiTe abipfo rcge maxima mukitudine, amp;c oplt; pugnaram vchementiilime: quam L. LucuIIus virtute,aflîduitatc,co# filio,fummis obfidionis periculis li bcrauit.ab eodem imperatoreclaf fern magnam,amp; ornatam,quæ du cibus Sertorianis ad Italia ftudio inflammato raperetur, fuperatam efle,atque dcpreflam: magnas ho# ftiumprætcrea copias multis prç# lÿs eflêdeletasjpatefadtumque no ftris legionibus efle Pontû,qui an# tè populo Romano ex omni adi# tu claufus eflet:Sinopê,atq; Ami# fum,quibus in oppidis étant domi cilia regis omnibus rebus ornata, atque referta.cæterafq; vrbesPon# ti,amp; Cappadociæ permultas, vno aditû,atqueaduêtucflê captas: re#

PRO LEGE MANILIA» 15 gem fpoliatum regno patrio, atqj auiro,ad alios le reges, arque alias gentcs fupplicem contulifle:atquc hæc omnia laluis populi Romani loci/s, atque integris veôtigalibus eflegefta.Satis opinor hoc elle lau dis:atquc ita reputo,vt hoc vos in» tclligatis,à nullo iftorum,qui huic obtreélat lcgi,atquecaufæ, Luciû Lucullu fi militer ex hoc loco eflè laudatû.Requiretur fortaflè nunc, qucmadmodum,cumhçc ita fint, reliquum pofiîtefie magnum bel» lum.cognofciteQjjiritcs.noenim finecaulàquaeri videtur. Primûex fuo rcgno fie Mithridates profu» git,vtexeodem Ponto Medea ilia quodam proFugifle dicitur, quani prædicant in fuga fratris lui mem» bra in h is Iocis,quà le parens perle» queretur,difiîpauiire:vteorûcolle» ,

Cl C. o R. A T 1 o

ólio dirperfa,mœrôrq; patrius.ce« Jeriratem perfequêdi retardaret.fic Mithridates fugiens,maxima vim . auri, atque argcnti, pulcherrimaa rumqjrerü omniü, quas ôlt;à ma^ ioribus acceperat, amp;nbsp;ipiè bello fu« pcriorcex totaAfia direptas in fuu regnum congefleratjnPonto om« ncm reliq ui t. hçc dum noftri colli-gunt omnia diligcntius, rex iplè c manibus effugit.ita ilium in perfe-quendi ftudio mœror, hoslætitia • retardauit.hûc in illo timoré, amp;nbsp;fugt; ga Tigranes rex Armenius exce-pit,diffidentémque rebus fuis con firmauit,amp;affliélumerexit,perdi-tumque recreauit.cuius in regnû pofteaquàm L.Lucullus cum ex-ercitu venir,plures etiâ genres co* tra imperatorem noftrum concira tæ funt. erat enim metus inieélus

P R o M o ï M AH 11 IA.

i/s nationibus, quas nunquam po« puIusRomanus,nequelaceflendas bello^neq; tentandas putauit.

POTEST ENIM HOCDICI. Cotlfir» mario alteri^ partitionis parris dc magnitudine belli per locum vtilitatis,quæ impendentis peri culi circunftantijsjhoc eft,duorum rcgum per» niciofa potentia, turbulenta oflFenfarum gentiü concitatione, claffibus ac populi dcfeftionibus per coniefturam excutitur. Neque illud fallere qucnquam debet, quód Cicero dicat, belli ge« nus ira elTc necclTarium vt fit gerendum: qua« fi ille locus â necelTario fit duéius , que nos fa» cimus vtilitatis. Nam necelTarium in délibéra» tionem earn, quæ dc rebus faciundis eft , amp;nbsp;in vtrancp traftari poteft partem,nô incidit: quôd neceflitas humanis impediri confilijs nequear. Sc fi quid ideo nobis neceffario faciendum vi» detur, vt grauiora vitemus pcricula, baud du» bie ad vtilitatis quæfiioncm referri poteft . Vt fi Romani necefle habeant,aut bellu hoc Afia* ticum aduerfus potentiflimos reges fufeipere: aut in libertatis fuæ ac rerum omnium venire periculû,crit nimirum de ipfa rei vtilitate côful catio:cû alterû faccrepolfint.quare amp;nbsp;hic locus eft vtilitatis.i N Q.vo maxime la b.Ex» ufeitat audientium animos â propofitæ confui tationis magnitudinc,per locû attentionis.A t» Q. V E VT OMNES INTELLIOANT. PafiftSaffic in rerum à L.Lucullo præclarè ge» ftarum commetnorationem:ex quibus præfeo» d.].

CIC» ORATIO

tis negotij deliberatio deducitur.Eius fauorabi« lem facit ingreflum quadam veluti præfatione vfus:ne nimio ftudio prædicandi Pompei),quic quam laudis rebus à Lucullo geftis detraxifle videatur: cuius potius triumpho, quam conati» bus fuccedere PópeP eft creditus. m i t h r i» DATis COPIAS. Lógum mihi videbatur, Sc luxuriofæ propemodum diligentise vniuer» fam hiftoriam ad hunc locü pertinentem afcri* bereicum earn tam multi commemorarent,Ap pianus Alex.in fuo Mithridatico,Plutarchus in vita Syllç amp;.L. LucuJli,Cicero in oratione pro Archia poeta,Plinius de viris illuft. luftinus li. 3 7. Auguftinus ciuit.dei lib. 3 .cap. x x .V alerius Maximus lib.4.cap.6.Florus lib.3 .cap.y .quarc fatis eft locum indicafle. cyzicenorvm. Cyzicum Afiæ vrbs nobilis arce,mœnib’,pori tu,turribûfcR marmorcis,magnis conatibus eft deprefla à Mithridate, quam rem amplius fcri» bunt Front.libro x.cap.i.4.amp; 3. Plinius libro 5.cap.3 x.Strabo lib.r i.tv cvti vs v m T V T E. Lucius Florus præcipuam virtutis lau dem Lucullo attribuens, Mithridates (inquit) per quadraginta annos reftitit. donee tribus in» gentibus bellis fubaélus felicitate Syllæ, virtu» te Luculli,magnitudine Pompei) cófumeretut. SATIS O P INOR HOCESSE LAVD. Commonitio 8c velutii’n-ixo'yoç laudis Luculli .REQ.V1RETVR PORTASSE.

oAh'I'S tacitç quseftioni refpondet, vt appa» reat bellum hoc Afiaticum à Lucullo non efle confeftum: fimul vt hac præmonitionc Quiri» tes commoneat,ne quod diligentia prouidendû

mo LEGE manui A» l8 fuetit,negligentia fubterfugiant.c o g n o s c i TE Q.VIRITES. Locus attétionis, quo Ro. populum ad fequcntes præparat probationes, p RI M V M EX svoREGN o.Ptobatio ma gnitudinis,amp; periculi hui’ belli à fuga Mithri« datis per fimilitudinem,quç magnam hoc in lo co amp;nbsp;gratiam amp;nbsp;vires habet,quod ex rebus pe« né paribus fit du£fa'.amp; rei ipfius de qua conful tatio inftituitur v'miTV'n'Uinp ac imagincm de« liberantium oculis fubijciatztantócj magis per» fuadeat, quanto cuiufque animus ipfa imagine vel ad commiferationem, vel ad iram præmo» ueatur. ponto mediailia. Medea pattern Oetam Colchorum regem ob faftam proditionem, fubduftümtp aureum vellus fugi ensjVt patris fui perfecutione elaberetur,Ægia» lei fratris,que fugæ comitem habuit,difcerpt5 corpus,diuulfaque membra aduêtanti patri ob» iecit: eiüfquc perfequendi celcritatem,nlij luftu ac funefta lacerati corporis infpcftione retarda uit. SIC MITHRIDATES. äpTaTroeTotns fimilitudinisrcdditio.Maximam vimav R I. Cum Mithridates Cyzicum nobililTimam Afiaticæ plagç ciuitatcm hoftili excrcitu obfi» deret,ac iam L. Luculli aduetu partim territ’, partim etiam fame atcp pcftilentia coaftus re» ccderet,l ucullus cum abeuntem afrecutus,tan« ta hominum pecorümcp ftrage cecidit,vt Gra« nicus amp;nbsp;Afopus amnes ex conflucnti fanguine crucnti fint redditi.Rex autc callidiffimus , amp;nbsp;non ignarus Romanæ auaritiç,vt Stratagema» te hoftem fallcret, Cui fuis refiftere viribus non poiret,difpergi ä fugiétibus farcinas,ac magna d.ij.

CIC. ORATIO

pecuniç vim abijci iuflit:cuius collechionc info quentes Romanos morarctur, eâquc occafione efFageret. Hoe mihi videtur Alarici Gotthorü régis exemplo fccifle, qui à Stdicone viftus,fi« mili fcrè modo hoftium infeftationes retarda« uit. Tiyphon Syriæ rex, vt feribit Front.lib.i. cap. 11 .grauiffima belli offenfione affliftus, ac rebus defpcratis,in plena fuga pecunias per to« turn iter fparfit:quas cum Antiochi Equités col ligerentjipfe hoftium telis eft clapfus. h v N c IN iLLo TIMOR E. Alia probatio à con* iunftione regum potentiiTimorum, communt fubfidio acceptæ cladis vltionem parantium;vt doceat ita neceffarifi amp;nbsp;magnum hoc efle bei« lum,vtnegligino dcbeat.confirmavit, ET AFFUcTVMiRix. Splcodidam fa citorationem ac concitatam «aè’ óp.cnÓT!f[iüi Vÿ Ö éf^OliTÎÂlWll .ERAT ENIM ME« TVS. àmioAû9.ia probationi fubiefta.

Eratctiam aliagrauis,atque ves hemés opinio, quæ per animos gé tium barbararum peruaferat, fani locupletinîmi ôc religio fîflîmi diris piendi caufa in eas oras noftrû ex-creitum eflèadduéhum.Ita nation nes mulfæ,atq; magnç nouo quoa dam terroreac metu concitaban* fur. Noder au té exercitus, etfi vr^

PRO I EG E M A N I L I A, 19 bem ex Tigran is regno cepcrat,5c prælijs vfus eratfccûdis:ramennis! mia longinquitatelocorum: ac de« fiderio fuorumcomouebarur.Hic iam plura non dicam.fuit enim iU lud extremumzvt ex his locis à mi-litibus noftris reditus magis matu-rus,quam procefTus logior quære« recur. Mithridates autem amp;nbsp;fuam manum iam confirmarat:amp;eoru, qui feex eius regno collegerant, Sc magnis aduentitijs multorum re* gum, Sc nationumcopijs iuuaba* tur.hoc iam fere fic fieri folereac* cepimus, vt regum affliôfæ fortu* næ facile multorum opes alliciant ad mifericordiam, maximeque eo-rum,qui aut reges funr,aut viuunt in regno, vt regale ijs nomen ma* gnum,amp; fanólu effe videatur.Itaq; tantum viéfus efFicerepotuit,qua-d.ii).

CIC. ORATIO

tumincolumis nûquam cftaufus optare.nam cum fe in regnum re« ccpiHetfuum, no fuit eo contétus quod ei præter fpem acciderat , vt illam pofteaquam pulfuscrar, ter« ram vnquam attingeret,fed in ex« ercitum veftrum darum atque vi« óforem impetum fecit. Sinitehoc loco Quirites, ficutpo'ctae folent, quires Romanasfcribunt,prçter« ire me noftram calamitatem, quæ tanta fuit, vt earn ad aures L. Lu« culli non ex prælio nuntius,fed ex fermoe rumor afferret.Hic in iplo illo malo,grauiifimaq; belli often« ftone L.Lucullus, qui tarne aliqua ex parte i/s incomodis mederi for« taflè poruiflet:veftro iuftu coaéfus, quod impcrij diuturnitati modû ftatuendum veteriexemplo puta« uiftis:partem militum,qui iam Ris

PRO L £ CS M A N 11. I A. iO pendi/s cófcólis erant,dimifitcpar-tem Glabrioni tradidit-multa prçs tereo confultó,fed ea vos coieélu^ ra perfpicitis,quantuni illud bellu futurum putetis,quod coniungat reges potentiHimi,renouétagitatç nationes,fufcipiantmtegræ gêtes, nou U s imperator vefter accipiat vc tere expulfo exercitu. Satis mihi multa verba feciflê videor, quare hoc bcllum effet,généré ipfo necef farium.magnitudinepericulofum. reftat vt de imperatore ad id bellû dcligendo,ac tantis rebus præficiêa do dicendum effe videatur.

erat etiam alia gravis.Vc hemens probatio, 8c cutn ad perfuadendum, tum etiam belli periculofiffîmi magnitudinem oftendendam efficax,ab ipfa Barbararum gen« tium concitatione, éftque hic locus à rumorc. NOSTER A V TE M E X E R C I T V s . Ar« tificiofè dat r occultæ rci fœditati : ne diceret Lucullum ä militibus defertum efTcjCO« rdmque feditione impeditam viftoriæ fummâ. quod Lucullo verti probro potuit. Is enim, ne d.iiïj.

CIC» ORATIO

foltdam viftoriæ gloriam ex deprefTis duobus rcglbus teferretjincaufa fuére legionesValeria* nç imperium omne dctreftantes,quôd fua im* pleuiiient ftipcndia. Plutarchus fane eas fcribit ad defeftionem à P. Clodio folicitatas; Si ma* gna ctiam ex parte intolerabili L.Luculli fupet bia atque auaritia fuifle oRenias. h i c i a M PLVRA NON DicAM.Commonitio,qua tranfit à rebus Luculli ad aliam probarionem. obferuat auté prudêter 'lùv êntovopiaç tu diutius in ijs quæ obftant immoretur. MITHRIDATES A V T E M. Alia proba» tio periculi magnitudinifçp belli Afiatici,à for» ma cxereitusjid eft,auftis copijs regis Mythri» datis, cuiys defenfionem fufeipiant integrç gen tes. HOC lAM FERE SIC FIER l.Com* probatio fenfus prions per locum communem. Magnum autem nomen amp;nbsp;fanftum dixit inta* ftum,ab omnium iniurijs dcfenfum,Sc quod ci tra graue piaculum attreftari nequeat.quo mo do fcrc définit Vlpianus.Liuius frequenter æra rium fanftum,8e tribunitiam poteftatem facro fanftam vocat. Simile autem huic fententiç efl illud apud Cicerone pro Deiotaro: Semper re* gium nomen in bac ciuitate fandû fuit. i t a» Q.VE T A NT V M vicTV s.Cômunit prio* rem approbationc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;à re*

pugnantibus : cuius partes funt, propofitio amp;nbsp;eius ratio, sinite hoc loco. PôffaÀH» alij à-jrôipiKtnp, Cicero occupationé, nonnulli præteritionem vocat: qua ic belli atro çitatem, quo omnia maiora, quàm vt dicendo proferri polïïntjvideâtur^præterire fîniul4t pet

P R. O L B CI M A NI L I A.' XI çonqucftionem^ ad elicicndam mifericordiam. NON EX FRABLIO NVNTIV S.Thario fiquidcm L.Luculli legato cum Mithridate pu gnantc,feptem hominum milia, centum quin« quaginta centurioncs,quatuor amp;nbsp;viginti tribu« ni militum (vit occifi.H i c in ipso illo M A L O. P«^a(r«tuH ad nouum imperatorem, Pompeium fcilicet,Afiatico belloprçponcridû. mvlta praetereo c o n s V 1 t o. iTTiAoT-oç huius côfirmationis, qua bellum Mi« thridaticû ipfo genere effe necelTarium, 8c ma» gnitudine periculofum per conieéluram often« dit:cum ipfarum probationis partium congre« gationc ad reficiendam confultantium memo» riam.sATis mihi mvita verba. MfcTae«(ra monet eorum Quirites,quç dixerit, Si poftca fit difturus,

VtinamC^uirires virorum for« tium,atq;innocentiû copiam tan« tani haberetis, vc hæc vobis delibe« ratio difficilis effet, quénam potif« lîmum tantis rebus, ac ranro bello præfîcicndum putaretis.Nunc ve« rocum fit vnusCn .Popeius, qui non modo eorum hominum, qui nunc funt,gloriam,fèd etiam anti-quitatis memoriam virtute fupc«

CIC. ORATIO rarit:quæ res eft, quæ coiufquam animum inhac caufa dubiumfa^ cerepofliHEgoenim fic exiftfmo, in fummo iperatore quatuor has res ineflê oportere:fcientiä rei mb litaris, virtutem,authoritatem, fcli citaté.quis igirur hoc homine fei:» entior vnquä aut fuir, auteffe des buit^qui eludo,atq; pueritiçdifcû plina, hello maximo, atq; acerria mis hoftibus,ad patris exercitum, atq; in militiæ difciplina profelt;ftus eft:qui extrema pueritia miles fuit fummiimperatoris.-ineunteadolc-feentiamaximiipfe exercitus ims .peratonqui fæpiusçum hoftecon flixit,quam quilquam cum inimi« co conccrtauit:plura bella geflit,q cæteri legerunt : plures prouincias confecit,quam ali/ concupiuerut: cuius adolefcentia ad (cientiam rei

FRO LEGE MANILIA. it militaris non alicnispræccptis, fed fuis imperijs: no offenfionibus bel li,fed vidorijs : non ftipendijs, fed triuphis eft traduéla.quod deniq; genus belliefle potcft, in quo illu no exercuerit fortuna reipublicæ? Ciuile, Africanu, Tranfalpinum, Hifpaniele,miftuniexciuitatibus, atq; ex bellicofiffimis nationibus, (eruile,nauale bellu, varia amp;nbsp;diuer* fa genera amp;bellorum, amp;hoftium, no folu gefta ab hoc vno, fed etia. confeéla, nullam rem effc decla« rant in vfu militari pofitâ,quæhu# ius viri fcientiam fugere pofftt.

VTINAM Q.VIRITES, VIRORV M.C0gt; firmatio, quam in partitione fecit ordine terti« am, de imperatore ad id bellû deligendo.Hu» ius ciuilem facit ingreirum,ne videatur cupidè cæteros contemncre,eif(ç vnû anteponere Pô» peium:vt hac occafione in confultantiû animos admittatur.Poteft autem hçc orationis pars,ob populärem Pompei laudem omnibus locis amgt; plifîcaUm ad genus demonftratiuum referri.

CIC. ORATIO

GLORIA M,SED ETIAM A NT IQ. V I‘ T A T 11 memoriam. Plimus lib. fepn'» mojcap.ió.furnmam pulcherrimarum laudum gloriam Pompcio Magno attiibuiticiófqï titult; losac triumphos non modo en Alexandri Ma« gni rerû fulgorc, fed etiam Herculis propc ac Liberi paths cóferre audet.E go en i m sic E XI s T IM o.R.ariocinatio Rhetorica quatu« or partium,quarum hæc prima eft,intentio ne« pe aut propofitio.Eiits autem vis hæc eftsQuif« quis has res habet,feientiam rci militaris,virtu» tcm,authoritatem,amp; felicitatem, ad hoc bcllii deligendus eft imperator. Pompeius præcipuè has res habet. Ad hoc igitur bellum deligendus imperator.Atqj hæc poftrema eft confirmatio. Q,VIS IGITVR HOC HOMINE.HçCeft aftumptio : fiuc minor propofitio mirificc am« plificata. Nam amp;nbsp;Pompeio feientiam rei mili« taris,virtutem, authoritatem, amp;nbsp;felicitatem in« eftcdeclarat:amp; fingulis virtutis formis fuas fub« ijeit probationes. bello maxim o. Bek lum dicit aduerfus Cinnâ,imperatore Cn. Pô« ?eio Strabonc huius patre, fufeeptum: fub quo 'ompeius ætatis fuæ anno decimofeptimo fti» pendia fecit:ac poftea extrema pucritia L.Syllç fuit miles . plvra Bella oessit. ÛTTt^êoAK rerumâ Pompeio geftarum laudem extollit ad concitandam illius admiratione: 8c orationis dignitatem figuris illuftrat. q. v o d deniQ-Ve genvs BELLI.Amplificat res d Popeio geftas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vt eius vfum

militarem declaret. Putt autem Pompeius vagt; hofortunæeuétuexercitus, im bello ci»

PRO LEGS manilia.

V 111! cuius initiû Gomel.Cinna,Cn.Olt;?laufc» Cofs. ortfi ex difcordia eft:cn ad populû refer» retur,vt quos fenat^ hoftes iudicafTetjreuocarê» tur.i N aphrican o,quod incredibilt om nium admiratione vicefimo quarto ætatis fuaî anno,aduerfus Cn.Domitiu 8c Hieticam Nu» midiæ regem geflît .transalpino, cS Gallisquot;geilojob iter in HifpaniamRomanis in» terclufum .hispaniensi, in quo Pom» peius Metello additus ancipiti feie acie Sen tori, vires in Hifpania attriuit : donee Hifpa» niæ, faftionis fuæ pœnas funeftas luentis,ciui» tates aliquot in Romanam dederentur fidem, amp;nbsp;Sertorius domeftica oppreiTus fraude occü» beret.misto ex civiTATiBVS,Id eft feruili bello. Nam cü tria in Italia bella fer» uilia fuerint, hoc ortum memoratur ex gladia» toribus,qui Capuae ex ludo Lentuli eruperant: quo tempore Lucullus cum Mithridate præliû iniuerat. in naval i, quod cü Piratis ge» ftum eft.v aria et diversa gene» R A.Claufulahuius loci,qua tranfit ad laudem virtutis Pompei,’.

lam vero virtuti Cn. Pompeij qU3E poteft par oratio inueniri quideft, quodquifquä autdignu illo,autvobis nouum,aut cuiquam inauditum poftit afferre € no enim illæ funt folæ virtutes imperatoriç.

I

CIC. ORATIO

quç vulgo exiftimäturjabor in ne-goti}s,fortituäo in pcnculisjndu^ ftriain agendo, celeritas in confis ciendojconfilium in prouidendo: quæ tanta Cunt in hoc vno, qta in omnibus reliquis imperatonbus, quosaut vidimus, autaudiuimus, non fuerut.teftis eft Italia,qua illc ipfe vicftorL.Sylla huius virtute.Sc confilio cofeftus eft liberatam.tes ftis eft Sicilia,quam multis vndiqj cinólam periculis, no terrore belli, led celeritate confilij explicauit-tes ftis eft Africa,quçmagnisoppref-fa hoftiumcopijs,eorum iplorum fanguine redudauit. te ftis eft GaU lia, per quamlegionibusnoftris in Hifpania itcr,Gallorum interneci-one patefaélû eft.teftis eft Hifpas nia,quç fçpiftîme plurimos holles ab hoc fuperatos proftratól'q; cós

PRO IEGEMANILIA? 24 fpexit.teftiseftiterû,amp;fçpiuslta=* Iia:quæ cum feruili bello retro,pea riculoloqjpremeretur, ab hoc aus xiliû abfcnte cxpetiuitzquod bellu cxpcétatione Popeij attenuatum, atq; imminutueft,aduetu fublatu, ac lepultu. telles vero iam omnes oræ,atqj omnes exterçgêtes,ac na tiones:deniq; maria omnia,tu vni* uerfa,tum infingulisorisomnesli nus,atque portus. quis enim toto mari locus per hos annos,aut tarn firmumhabuitprçfidium,vt tutus elTeHauttafuitabditus: vt lateret^ quis nauigauit,qui no le,aut mor» tis,aut leruitutis periculo commit teret€cum aut hyeme, aut referto prædonum mari nauigaretur. hoc tantum bcnum,tam turpe,tam ve tus,tam larediuifum, atqjdilper» fum,quis vnquam arbitraretur,aut

CIC. ORATIO

ab omnibus imperatoribus vno anno.automnibusanisab vnoim-peratorecófici poiïc; qua prouin^ cia tenuiftisa prædonibusliberatn per hofccannos^uod veóbigal vo bis tutu fuit^quc fociü defendiftis^ cui, prçfidio claHibus veftris fuiftis^ q multas exiftimatis infulas efle de fcrtas^ q multas aut metu reliélas, aut à prçdonibus captas vrbeselTe fociorû^lèdquid ego lóginq ua co^ memoro^fuit hoc quodä,fuit pro^» pn'û populi Ro.lóge à domo beb lare,amp;^pugnaculis imperij, lócio rum fortunas,nó fua teófadefcde re.lbci/s veftris ego mareclaufuni per holce annos dicam fuifle^cum exercitusnoftri Brundufio nuqua nififumma hyeme tranfmilèrinr. quid ad nos cum ab cxteris nation nibus venirêt,captos querar ? cum

t R o LEGE MANILIA IJ Icgati populi Ro.rcdêptifint.mcr» caüoribus ru tum mare no fuifTc di^s cam^cû duodecimfecures in præ^ donû poceRatcperuenerint.quid aut Coloplionem, aut Samum no biliflîmas vrbes, innumerabiléfquc alias captas eHecomemorem^cum veftros portus.atqj eos portus:qui-bus vitâ,amp;fpiritum ducitis,in prç* donum fuifle poteftatê fciatis, an veto ignoratis portum Caietæ ce* Ieberrimum,atq;pleniirimum na* uium,infpeôlante prætore, à præ* donibuseflè direptum? ex Miieno autem,eiusipfius liberos, qui cum prædonibus antea ibi bellum gefle-rat,à prædonibusefle fublatos nâ quid ego Hoftienfeincomodum, atq; illam labem,atq; ignominiam reipublicæ querar? cum propè in* rpeóhatibus vobisjcIaÛîsea.cui co* c.j.

C I C.O R A T I o

fui populi Roma.præpofituscflèt, à prædonibus capta, atqj opprefla eft. Pró dij immortales, tantane vnius hominis incredibilis acdiuis na virtus, tam breui tempore lucê afferre reip.potuidvt vos qui mo« do ante oftium Tyberinum clafs femhoftium videbatis,ij nûc nul* lam intra oceani oftium prædonû nauem elfe audiatis.

lAM VERÔVIRTVTI C nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;WÇ

à virtuteCn.Pompcijtcui’ magnitudinem itec» 'TCi i^CùTHp.X extojlit .NON ENIM ILLAE SVNT solae. Extenuatione eorum , quæ natura funt amp;nbsp;magna amp;nbsp;admirabilia, illuftrioâ rem facit Pôpeij laudê per contêtioné;qua om» niaattolluntur, testis est italia. Approbatio â præiudicato amp;nbsp;fignis, cû illuftri atep illuminata reriï à Pôpeio geftarû expolis tionc.Porrô hiftorias deferibunt diuerfis in Jo» cisL.Elorus, Eutropius, Orofius, Plutarchus in vitaMarij amp;nbsp;Pompeij,Solinus, Appianus amp;c. Q.V is ENIM totomar i.Confirmatio ab aiTeucratione .hoc tantvm bel» L V M. Huius belli fœditas in Komani populi contumeliam côuerfa,primum exarfit in Afia, quam Mithridates bello coneufferat, quo velu»

PRO HEGE MANItlA 16

tt rUpto humant generis fœdere, perditi ac fu’ riofi Jatrones in vniuerfum nomen Romanum impunc graffabantur:amp; quafi non fatis fibi foi ret hie terrç ambitus, in aquas fuas defilierunt, quo latius fæuirent: donee omnem hâe peftem toto mari difperfam magnus die ae Felix Pom« peius in perpetuum cxtinxit.Bellum hoe Pira« tieum amplius fcribunt Liuius lib, 99, Plutar« chus in vita Pompcij.Plinius eapi. vltimo illü« ftrium virorum.VaI.Ma«i.lib.8,capite 16.A B vNo impER-Atore, Ö-frifJioAii ad am« plificationé. sEd q.vid ego i o n g in» Q. V A.Commónitio fui,ad diffimulandam ni« ïniam Pompei) prædieandi diligentiam.F vir HOC Q.VONDAM FViT, Conduplica« tio per I0CÛ commune, sociis vestris EGO MARE. Amplificatio laudis Pompei; per locum comparationis , qua priftinam Ro« mänsc reipubliea: ruinam ac cladem terra ma« ri'que acceptam cum illa Rcipublicç dignitate cófert,quam diuina Pompei) virtus pepererat. Spargit autem querelas amp;nbsp;affeélusjquibus con« fultantium animi ipfa quafi affliftæ Reipu« blicæ commemorationc impulfi,in vnius Poni peij admirationem plenius incumbant. d v o« D ICI M SECVRE s.Prçtori Romano præ« ter regia inßgnia côfularéfiç ferme apparatus, non dabantur nifi fex numero lifl:ores:amp; quod hic dicat duodccim fccures, intelligendum eft de duöbus prætoribus Sextilio amp;nbsp;Belino, quos cum iiftoribus amp;nbsp;infignibus captos feribit Plu tarchus, vestros portvs,atq.vb Eos. Conduplicatio vchementiae Caufa . Por» e.ij.

C I C.0 RATIO

tus autem didt, quos iam enumcrauit : Café» tam , Mifcnum, Si Hoftiam.. nam q. v i d E G o.PrsEteritio,amp;öKöp condtandis affieftibua opportunum.pro du immortales. Exdamatione alteram comparationis partem compleftitur.

Atque hæc qua ccicritate gefta fint,quanquâvidetis,tamen à me indicendo prætercunda non funt. Quisenim vnqua,autobcundi ne-goti/,aut confequêdi quæftus ftu» dio,tam breui tepore, totloca ada ire,tantos curfusconficercpotuit, quamceleritcrCn.Pompeio duce belli impetus nauigauit ^qui Sici« liam adijt, Afn'cam explorauit, in* de Sardiniam cum dalle venir,no* dum tempeftiuo ad nauigandum mari : arque hæc tria frumentaria fubfidia rcipub. firmiflîmis præfi* di;s ,clairibul'que muniuit, inde le corn in Italiam recepiflet, duabus Hilpani/s, ôcGalha cilalpina, præ*

PRO LEGE MANILI'A» 17 fidi/s.ac nauibus confirmata, miß« fis item in oram I Uy rici maris, amp;(. in Achaiam,omnemque Græciam nauibus, Italiæ duo maria maxi« miscIalTibus, firmifiimifquepræ« fidiis adornauit : ipfc autem, vt à Brudufioprofcóluseft, vndequin-quagefimo die totam ad imperiû populi Romani Ciliciam adiun« xit: omnes quivbique prædones fuerunt, partim capti, interfeéti« quefunt, partim vnius huius im* perio, ac poteftati fe dcdidcrunt. Idem Cretenfibus ,cum ad eum vfquein Pamphyliam legatos de« precatorélquc mifiirent,lpem de* ditionisnon ademit, obGdcfque imperauit.Ita tatum bellum,tarn diururnum,tam longe latequedi* fperfum, quo bcllo omnes genres, acnationes prcmebantur.Cn. P o*

CIC.ORATIO

peius extrema hyeme apparauit, incunteverefufcepir, media æfta« te confecit. Eft liçc diuina,atq‘, in« credibilis villus imperatoris. quid cæteræ-, quas paulo ante comme« morarc cœperam, quantæ.atque quàmmultæ funt? nonenim fo« lum belJandi virtus in fummo atq; perfeélo imperatorc quærcdaeft, led multæ funt artes eximiæ, hu« ius adminïftræ, eomitéfque virtu« tis.Ac primum, quanta innocen« tia debent eflè imperatores? quan« ta deinde omnibus in rebus tem perantia?quanta fide ? quanta feli« citate^quanto ingenio^quanta hu« manitate^quæ breuiter, qualia fint inCn. Pompeio, confideremus. fummacnim funt omnia Quiri-tes. fed ca magis ex aliorum con« teptione, q ipfa per fc fe cogno«

F R. o LEGE MANILLA» *8 fei, atque intelligi pofliint, quem enim poÛumus imperatorem alb quo in numero putare,cuius in ex-ercitu veneant centuriatus, atque venierint^quid hue hominem,magnum,autamplum de Republ. co gitare,qui pecuniam ex ærario de* promptam ad helium adminiftra* dum,aut propter cupidicatem pro uinciæ magiftratihus diuiferic, aut propter auaritiam Romæ in quæ-Ru reliquerit € veftra admurmura* tio facit Quirites,vt agnofeere vb deamini.quihæcfecerint.ego aute ncminenomino.quare irafei mihi nemo poterit,nifi qui ante de fe vo luerit confiteri.Itaq; propter hanc auaritiam imperatorum, quantas calamitates, quocunque ventum fit,noftri exercitus ferant, quis ignorat^itinera,quæ per hofee an* c.iiij.

CIC. ORATIO

nos in Italia per agros,atquc oppi daciuiûRo.noftn imperatoresfe« cerunt, recordamini : tum facilius ftatuetis,quid apud extcras natio* nes fieri exiftimetis. vtrum plures arbitramini per hofce annos mili* tumveftrorumarmishoftium vrs bes, anhybernis,fociorum ciuitas tes efle dcictas ? neque enim poteft exercitum is continere imperator, qui feiplum no cótinet:neq;fcuei» ruseffc iniudicando,qui alios in fe feuerosefle iudices no vuIt.Hic mi ramurhûchominê tantûexcellere cæteris,cuius legiones fie in Afiam peruenerut, vt non modo manus tantiexercitus,fed neveftigifi quis dem cuiq pacato nocuifie dicatur^ I ä vero quéadmodû milites hyber net,quotidie fermones,ac literç p-feruturmo modo vt fumptu faciat

PRO LEGE MANUI A.

in milité,nemini vis affertur:fed ne cupiéti quidêcuiqua permittitur. hyemis cnim,nô auaritiçperfugiu maiores noftri in focioriim, atque amicorumteélisefle voluerunt.

A T Q, V E HAECQ.VA CEtERiTA« T E.Amplificatio à celeritate Sc fcliciflîmo bel« lorum fucceflû, quæ Pompeius fncredibili ani« mi virtute confecit;K«T’ âvTi0t(np,qua ipfa rc« rumgeftarumexpoßtiofitilluftrior.q.vi si» ciliam A d 111. Pleniffimc banc hiftoriâ referunt inter cæteros Appianus amp;nbsp;Plutarchu«, Vocat autem Siciliam, Africam, amp;nbsp;Sardinian» tria frumetaria fubfidiatg» ea fruftuû vbertate, veftigalium copia,amp; earum rerum omniû,quç vel ad viftum, vel ad fortunam populi Roma« ni pertinebant, multitudine cæteris terris ante« celJerent. T.Liuius bello Punico fecundo fimi« lem ad modum Siciliam amp;nbsp;Sardinia duo Rei« publicæ horreaappellauit. i T A I A NT v M B E L r V M. Conclufio huius loci.E s T h ae c DIVINA. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, qua Pompeij virtu«

temextollit.q. v id c ae te kae f q. v a t P A V L O . Venufta 8c infignis amplifîcatio à Pópeij fingulari virtute,quâ hoc in loco in fuas formas diuifibne vfus diftribuit:vt quéadmodû turba pleraip magis valeât,q figillatim propo« fita,ifa etiam bis virtutis formis maiorem lau« dis adtnirationem concitet : amp;nbsp;ipfam orationis compofitioné faciat fublimioré iucûdiotém«^.

CI C.o RATIO

ACPRIMVM,Q.VANT A.Propofitio^peC locum attentionis â magnitudine virtutum P5 pd, duftum» q,vem enim possvmvs» Comparatione,qua prxcipuc rerum amplifica« tiones expoliuntur,contentionélt;ç eorum impe» ratorum,qui fua auaritia,iniuriis ac libidinibus labem ac pcftem Romanæ reipublicæ afperfc» tunt, Pompeij innocentiam commendat. y E« stra admvRmvratio.Præmuni« tio remouendg calumniandi fufpicionis gratia. Q. V A RE iRASci MiH i.Qui cnim prius, quàm nominatim taxatus fuerit,læfum fe que« titur,is fané aut faftiofi animi temeritatcm dc» cJaranaut admilfæ culpse prodit cönfcicntiam. recordamini:tvm facil.Paflo« 'TOifij' commiferationem mouet ab afflifta pos puli Romani fociorumque Fortuna. n e q. v b ENIM POTEST EXERCITVM. ArgU» mentum à difïïciliori. Hane autem fententiam bis verbis exprimit Cicero aftione in Verrem quinta: Legem enim fibi ipfi indicunt innocen« tisE,continentiæ,virtutûmquc omnium, qui ab altcro rationem vitæ repofeunt t atque eo ma« gisjfi idjVt ante dixi,faciunt nulla re commoti, nifi vtiJitate cömuni.Nam quijibi hoc fumpfit, vtcorrigat mores aliorum,autpeccata reprehe dat,quis huic ignofeat, fi qua in re ipfe ab relis gione officij declinarit f Plato fané talcs in Re« publica ciues eife oportere exiftimabat, qualcs effent principes.Cuius fentêtiç efl,cófïmilis ilia Hercdiani lib.i .in vita Cómodi:lt;fgt;(AS nriaç âù V virKKUbV niiç ci^)(^av'Tr)Q yvâfx.»ç /Siÿp.Principes enim exemple, quod mifera fe*

PRO LEGE MANILLA« JO te plebs Cequitur, omnium peccant grauilïïmé. HIC miramvR» Accommodât Pompeij Innoccntiam comparationiæamque probat â ß gnis amp;nbsp;rumore , qui quidam veluti ciuitatis eft confenfus.H yemis eni m,n on 4 va R. Parua conclufio huius comprobationis per lo* cum communem ab inftituto veterum.

Age vero cæten’s in rebus qua* li fit temperantia confiderate. vn* de illam tantam celeritatem,amp;tarn incredibilem curfum initum putas tis non enim ilium eximia vis re* migum, aut ars inauditaquædam gubernandi aut ventialiqui noui, tamcelcriter invltimas terras per* tulerunt:fcd hç rcs,quçcæteros re* morari folcnt,non retardarunt.no auaritiaab inftituto curfu ad præ* dam aliquam rcuocauit.nonlibi* do ad voluptatem,non amœnitas ad dcleólationemïnó nobilitas vr* bis ad cognitionemmon deniq; la* borip{èadquietc,poftremofigna, amp;nbsp;tabulas,cæteraq; ornamêtaGræ

C 1 C. o RA T I O

corumoppidorum,quæ cætcritol lenda efle arbitrantur, ea fibiille nc vifenda quidcm exiftimauit. Iraq? omnes guide nunc inhisIocisCn. Pompeiuni ficutaliquem non ex bac vrbe miflum, fed de cælo lapfu intuentunnuncdeniqueincipiunt credcre, fuifle homines Romanos hac quonda abftinentia,quod iam nationibus exteris incredibile, ac falfb memoriæ proditum videbas tur.nunc imperi/noftri fplendoril h's gentibus lucet: nuncintelligur, non fine caufamaioresfuostum, cum hac tempcrantia magiftras tushabebamus,(eruirepopuIoRo mano.quam impcrare ali/s maluif fe.Iamvero ita faciles adieus ad eu priuatorumu'taliberæquerimoniç dealioruni iniuri/s efle dicutur: vc is.quidignitateprincipibusexceh

P R. o LEGE MANUI JI lit, facilitate par infimiselfe videa* tur. lam quantum confilio,quan« turn dicendigrauitate amp;nbsp;copia va^ lcat, in quo ipfo ineft quædam di^» gnitas imperatoria , vos Quirites hoc ipfo in loco fæpe cognoftis.Fi dem veto cius inter Ibcios quatam exiftimariputatis^qua hohes om« nium gentiû fanâiflîmam eflè fus dicarint.Humanitate iam tâta eft, vtdifficile diôfu fit, vtrum hohes magis virtutem eius pugnantes ti-muerint, an manfuetudinem vidi dilexerint.Et quifquam dubitabit, quin huictâtum bellum hoc trâf» mittêdum fitÉqui ad omnia vehræ memoriæ bella conficienda, diui^ no quodam confilio natus effe vb deatur.

AGE VERÔ, CAETER.IS IN REBVJ, Tranfit ab innocentia Pompeij ad Jaudem tem peranhæ , quam in illo fummam fuifle ab an« tcaftis rebus^ncrcdibili profedionis celeritate,

CIC. OR AT IO

Sc yîtæ ratione ab omni alicnarü rerum cupidf rate rcmotiflima probat k«t’ âvTlSeirjy, ad il» luftrandam illius abftinentiam auariffimorn ho minum qui cum imperio fuerunt, collatione. NON LIBIDO AD VOLVPTATÉM» Ea enim continéntia fuifle Pompcium Plutar» chut refertjVt fugatis Mithridate ac Tigrane re gibus,ek omnibus pellicibus Mithridatis,quot» quot captæ fuerant, nullam ftupri commercio exceperit: fed faluas atque intégras fuis reftitu» ft parentibus ac neceffiàjs. sign a,e t T a» B V t A s. Signorum atlt;^ tabularum, id eft pi« fturarum vfus iam inde à dcuifta Afia immo» dicus cum incredibili luxuria in Italia irrepfits eorümcß tantum fuit Romanis ftudium atque cupiditas, vt propemodü infatiabilis viderefur. Nam M.Scaurus Ædilis tria fîgnorum milia in feenam produxit magno rei miraculo: amp;nbsp;Mum mius deuifta Achaia orbem rcplcuifle diciturt multa pofteà Lentuli cæteriip inuexêre. quó faftum eft , vt pleritp imperatores ac prætores in confularibus prouincijs parum temperanteC fe habucrint.teftatur paflim Cicero in Verrinis. 1TAQ.VE OMNES CtVIDEM NVNC. Probatio à pronuntiatis. romanos hac Q. V o N D A M. Hæc animi magnitudo (quot; inqt Cicero in oratione pro Flacco) in maioribus no ftris fuit, vt in priuatis rebus minimo contend cifent:in imperio atœ publica dignitate omni^ ad gloriam amp;nbsp;fpicnaore reuocarent.Habes ab» ftinentiæ clara exempla M. Curij,Fabritif,Pau li ffimilij,ca:terorümq? apud Vak Maxi.lib.4. cap. j.apud Ciceronem in officijs amp;nbsp;paradoxis.

PHO ÏEGE MANIÏIA? 3*

J E R V I R E P O P V 1 O ROMANO. Com» plexio à repugnantibus ,iam veró it a faciles aditv $. Facilitatem Pompei,' probat àpronuntiato per locum à repugnanti« bus, qui plurimum hic conciliationis ac gratiæ habet.iam q.vantvm consilïo.A confilio amplificat. fidem veRÔ eivs, pompei,' fide probat argumento ä minori. nee hæc ndei commendatio paruam habet laudem: quando Romanis omni volitate antiquior fue« rit fides; amp;nbsp;qua abrogata vniuerfa humanæ vi* tæ focietas tollatur. de hac plura lege apud Ma crobium fatur.lib. i .Senecam,V al.Maxi.lib.6. ■HV M ANIT A TE lAM TANT A.Admi« rabiliore facit Pompei, humanitaté nar «'m* flail , amp;nbsp;orationem fplcndidiorem facit loco à repugnantibus .etq.visq.vam d v bi« T A B i T. Claufula à maiori,hoc bellfl Afiati» cum Pompeio eiTe tranfmittendum,qui ad om nia bella conficienda fit natus.

Etquoniam authoritas mültutn quoque in bellis adminiftrandis,at que imperio militari valetxerte ne mini dubium eft, quin ea in rc ille idem ipfeimperator plurimu pols fit. vehementer autem pertinere ad bella adminiftranda, quid hoftes, quid focij de imperatoribus veftris

CIC. ORATIO cxiftimcnt,quis ignorat^cum fcia-mus homines intatis rebus, vtaut contcmnant,aut metuant,aut ode rint,aut ament, opinione non mi« nus famç,quam aliqua certa ratio« necommoueri.quod igirurnomc vnquam in orbe terrarum clarius fuit cuius res geftæ pares de quo homine vos,idquod maxime facit authoritatem,tanta, amp;nbsp;tam præcla ra iudicia feciftis^An veto vfquam vJIamclTeoramtam deièrtampu« tatis, quo non illius diei fama per« uaferit, cû vniuerfus populus Ro« manus referto foro,repletifq; om« nibus templis, ex quibus hic locus ' confpici poteft,vnumfibiad corn mune omnium gentium bellum Cn.Pompciumimperatorem de« popofeitütaque vt plura non di« cam, neq; aliorum excpiis confir«

PRO lege M a N I L I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;55

rhem, quantum huius authdritas valeat in bello.ab eodemCn.Po« peioomniu rerum egregiaru exc^t pla fumantur, qui quo die à vobis maritimo belloprçpofitus eft im« pcrator,tanta répété vilitas annoys nç exfumma inopia,amp; caritate rei frumêtariç cofecuta eft,vnius fpe, amp;nbsp;nomine, quatam vix ex fumma vbertate agroru diuturna pax efti^ cere potuiftêt.Iam vero accepta in Ponto calamitateex eo prælio,de quo VOS paiftdante inuitus admo# nuijcu foci) pertimuifletihoftiuni opes, animiqjcrcuifler, cufatis fir:» mu prçfidfû prouincia no haberet* amrtifietis AfiiQuiritesf ,nifi idip-fum eius teporis diuinitus Cn.Pó^ pciu ad eas regiones Fortuna popu li Ro. attulifiec. huius aduehfus, ôc Mitliridatcm infolitainflâmatû vi

lt; e I C. o R A T X o

óldria cótinuit,amp;Tigranc magnis copijs minitantê Afiæ retardauit. amp;quifqua dubitabit, quid virtutc profeólurus fit, qui tantû authoris täte profecerit ? aot q facile impc* rio,atq; exercitu focios, amp;nbsp;veóf iga-lia confcruaturus fit, qui ipfo no= mine,ac rumore dcféderitfAgc ve-ró,illa res quantam declarat eiufdc hominis apud hoflcs populi Ro. authoritatc, quod ex Iocis tam Ion ginquisjtam diuerfis,tam breui te* poreomnes vnà huiciè dedideröt; quódCretenfium legati.cûin eo« rum infula nofter imperator,excr* cirulqjefict,ad Cn. Pompcium in vltimas 'propè terras vcnerunt,eis que fc omnes Cretenfium ciuita« tes dédere veile dixcrüt^ Q uidfi'dé iple Mithridafes,nónne ad eundc Cn. Pompcium legatum vlqucin

PROLÈOE M ANI n A. 34 Hifpanfam mifiticiimq; Pompei^ us legatû fem per judicauitnj, qui* bus fempercrat moleftum ad eum potiflimum eflc miflum, fpcculato rem, quam legarum iudicari ma* luerunt.Poteftis igitur iam confti* tuerc Quintes,hanc authoritatem multis poftea rebus geftis,magnif-que veftris iudieijs amplificatam, quantum apud illos reges,quantu apud exteras nationcs » valiruram efle exiftimetis. Rcliquum eft vc de felicitate,quam præftare de Ic* ipfo nemo poteft, meminifle, Sc comcmorare de alteropoflumus, ficut acquumefthomini de pore* ftatc deorum,timide, amp;nbsp;pauca di* camus.

BT Q.TONIAM AY THOR IT A S.Tr3$ fitus à cæteris animi virtutibus ad Pompeij au thoritatem : cuius vim in bellis adminiftrandis plurimum valere bac ratiocinatione rhetorica quinque parübus conftituta probat ad hunc f.i,.

.CIC. ORATIO

modumïQuifquis in rebus publicis adminiftrï« dis plurimum habet authoritatis, is huic bello crit præpohédus.Huic propofitioni luatn dein» de fubijcit rationem. Pompeius in rebus publi» cis adminiftrâdis plurimuin habet authoritatis. é/lque hçc aflumptio,quam exemplis comproa bat.Pompeiüs ergo. Sc cztetn . v e n e m e N« Ti R À TT E M PERTiNER E.R.atro prio ris propofitionisdmperatoris authoritatcm vca hemêterptinere ad bclla adminiftrâda.Q. vod I o r T Ÿ R ii'o MEN. Aflumptio quç ipfa in» térrogat^e fit concitatior,nempesPompeiuni in rebus ^blicis adminiftrandis plurimum ha bere authóritatisLi n orbe terr a'rv m cxA Rjtys E VIT. Cn.Pompeius magnam riorhitiis glóriam admirationémque fibi apud curlélaS ^êtes ex rerum prçclarè geftarum ma» grutudinqxonciliauit.Nam in Sicilia recuptïàn da cgrçgiîirh operam adolefcés nauafle dfcftur. amp;nbsp;partes fccutus,Domirio ingenti dade capto, totam Ju^Ägit Africam.fit quoniam de ea adolefcchs puberta« tis annps pem dum egreffus, lt;id quod ante ne» mo^ triumphafletjlsetisomnium acclamationi» bus ab ynincrfo Syllæ exercitu Magnus eft fâ* iutatusjHde maiore animo in Hifparaam pro» fefLuSjComiriuni Mctelli confilio auxilioœ Scr» toriijm cum vniuerfa faftione fuftulit. Poft k» gc Gabinia imperator créa tus, ac bello praefe» «us piraticojfuriofos prædones ac animalium in morem graflantes toto mari intra quadrage» fimum fijbcgit dicm. Reuocato deinde L. Lu» cuUo fucceftit^at«^ de Mithridate triumphauit*

PRO LECK MANItlX»

Tiwanem regem deuiólum,amp; inter mifcrâda» lacnrymas aa genua procûbentë in regpû remi fit.ita vnus homo iflgni nominis fama,cx Afia', Poto, Armenia,P apWagonia,Cappadocia,Ciligt; cia,Syria,Scythis,IudaEis capto corû rege Ari« ftobolo, Albanis,Iberia, Creta,Baflernis trium phauif.idignus q poft cladéPharfalicâ tâ fœdé interimercf.itaq.ve vt plvra non DI c A M. Côprobatio aiTumptionis ab exem« plis. ET lt;iVlSQ.VAM DVBITABI T. At gumcMtû à faciliori,per côiefl:urâ,quo huius cô fultationis quæftio iuuatur. age ver ó, il» LA R E s. Amplifîcatio côprobationis ab ex» emplis,quo pleni’ Pôpcij declarer authoritatë. II,Q.VIBVS SEMPER ERAT. MctellÛ amp;nbsp;Perpénâ tacito fçnfu fignifîcare videtur,quo rû omné penè laudé Pôpeius aduerfus Sertoriu mifliis in fe trâftulit.p otestis igitvr lAM CONST it VERE. Côpiexio quintß» partitæ ratiocinationisîPôpeius igitur ad tanta bellûeftprçficiédus.Reliq.vvm est vt DI FELICITAT E.Trâfitio ad Pôpei) feli» citatem cum quadam præmunitione.

Ego enim fie exiftimo, Maxi« mo, Marcello, Scipioni, Mario, amp;nbsp;cæteris magnis imperatoribus, non folum propter virtutem, fed etia propterfortunâjfæpius imperia mâdata, atq;exercitus eflè com

Ciij.

CIC. ORATIO

minbs:fuit enim profeclo quibuf-dam fummis viris quædam ad am plitudinem Si gloriam , Si ad rcs magnas bene geredas diuinitus ad-iunfta fortuna. de huius autê ho« minis felicitate, quo de nunc agi* mus,bac vtar moderationc dicen-di non vt in illius poteftatc fortu* nam pofitam eflè dicam,lcd vt prç terita meminiflc.relîqua fpcrarc vi deamurme autinuifa di/s immor* talibus oratio hoftra , aut ingrata cfTe vidcatur.Itaque non fum prç« dicaturus Quirites, quatasille res domi,militiçq;,terra,mariq;,quâ* taq; felicitate geflèrit : vt eius féper volûtatibus no modo dues aflcnfc tint,foci) obtéperarint, hoftesobe dierit,(èdetiâvéti,tcpcftatélq*,ob-(ècûdarint.hoc breuilîîme dicâ,ne-miné vnq ta impudétêfuiflè,qui à

PRO LEGEMANIllÀ. 36 dijs îmortalibus tot, amp;nbsp;tâtas res ta« cittisaudcretoptarc,quot,amp; qua-tas dij ïmortales ad Cn.Pópciü dc tulcrut. quod vt illi j3priü,ac per* petuu fitQuiritcs.cücómunisfas ïutis, atq; ïperij, tu ipfius hominis caufa cficuti facitis)vcnc,amp;optare dcbetis.Q^uare cü bellu ita necef fariu fit, vt negligi no poflitn’ta ma gnû,vt accuratiiTime fit adminiftrâ dû:amp; eu ei iperatoré prçficere pof fitis, in quo fit eximia belli fciétia, fingularis virtus,clarifrima author ritas.egrcgia Fortuna : dubitabitis Qüirites, quin hoc tantum boni, quod à dijs immortalibus oblatû, êc datum efl:,in rempub. conlèruâ dam,atqueamplificandam confe* ratis^Qubd fi RomæCn.Pompe ius priuatus cflêthoc tempore, ta« men ad tantum bellum is erat deli*

CIC. ORATIO gendus,atq-, mittêdus:cü ad cæte« ras fummas vtilitateshæcquoquc opportunitas adiungatur,vt inhis ip fis locis adfit:vt habeat exercitu, vt ab i/s,qui habet,accipere ftatim poflit,quid expeétamusaut cur non ducibus dijs immortalibus,ei=« dem,cui cæterafumma cum falu« te ReipublicaecommiiTa funt, hoc quoquc bellum regium commit* timus^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;L

EGO ENIM SIC EXISTIM O.HàC MgU« mentationequatuor partium,quæ artifîciofè in poftrcmum hûc côfîrmationis locn adferua* tur,quôlt;i in ca caufç huius côftitutio magis ap pareatjfummâ in Pôpeio felicifatê ad iftû ferd mods probat:Omnibus fcrè imperatoribus ob felicitate imperia funt majata. Huic addit de* inde rationé : Pôpcius fummâ habet felicitate, pôpeio igitur hoc imperiû mandandû.eft autô hçc ƒ pofîtio.F V I T ENIM PR.OFECTO.Ra tio 4)pofitionis.D e h y i v s avtem'ho« mini s.Prçcaftigatio ad deuitâdâ orationis î* folcntiam.i taq.ve non svm pr ae’d i c A T V R V 8. ProlepticiMs infert aflumptioné.

y O D VT ILtl P R O P R I y M.Com» plexio argumentationis en breui adbortatione.

V R. o LEGE mANILIA»

Q.VARECVMET BELLV,M .EpîIogUS gcneraJis totius confirmationis cum cnumera* tione cor um argumcntorum,quibus hanc par» tem muniuit,ad caufæ exitum cognofccndum. Q.VÔDS1R.OMAE CN, P OMPE I V S, Anneftit cpiJogo expolitionem uaS’v'jröSitniif ic veluti ex abundäti fiducisc caufa: vt ab ipfa loci cxercitüfque opportunitate oftêdat, nemi» ni reftius prxterquam vni Pompeio Afiaticum bellum mandari polTeudque probat diuino tc» ftimonio.

At enim vir clarifïimus Reipu. amp;(. veftris beneficijs amplifïîmis aß» feólus,QjCatuIus,itémque fum* mis ornamentis honoris,fortunæ, virtutis,ingcni/præditus,QjHor*» tenfiusabhac rationc diflentiunt. quorucgo authoritatem apud vos muleislocis plurimum valuilTe, amp;nbsp;valere oportere cofiteor.fed in hac caufa, tametfi cognofeitis authori« tales contrarias fortiflimorum vi« rorum, amp;nbsp;clariflimorum : tarnen ’ omillis authoritatibosjipfa re,amp; ra tione exquirere poflumus veritatc.

CI Cgt; ORATIO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

atquc hoc facilius,qu6d ca omnia, quæ adhuc à me dióta funt, i/dcm i fti vera cfle concedunt, amp;(. necciTa» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

rium bellum efle,amp;magnum,amp; in vnoCn. Pópeio fummaelTeoms nia.Quid igitur ait Hortcnfius^ (i vni omnia tribuenda funt, vnum digniflimum elfe Pompeium.’fed ad vnum tarnen omnia dcferri nó oportcre. Obfoleuit iam iftaora* tio, re multo magis, quam verbis refutata.nam tu idem QjHortcn* fi multa pro tua fumma copia ac fingulari facultate dicendi, amp;nbsp;in lè* natu contra virum fortem. A. Ga« binium gr au i ter, ornatéqjdixifti, cum is de vno imperatorc contra prædonesconftituêdolegcmpro* ' mulgaffet.amp;ex hoe ipfo loco per-multa idem cótra legem verba fes « cifti.quid turn per deos immorta«

PRO LEGE MANILIA. )8 les,n plus apud populum Roma® num authoritas tua, quam ipfius populi Ro.falus,amp;vcra caufa vas luiflct.hodie hancgioriam, atque hoc orbistcrrac imperium tencres mus an tibi turn impcriuefle hoc vidcbatur,cum populi Ro. legati, prætorcs,quæftoréfque capicbans tur^cuex omnibus prouineijseo* mcatu,amp; priuato, amp;c publico pro* hibcbamur^cum ita claufa erat no* bis omnia maria, vt ncq;priuatam rem maritimam,neq; publica iam obirepoflemus ^quæ ciuitasantea vnquam fuit,non dico Athénien* fium,quæ fads late quondam ma* re tenuifle dicitur:non Carthagi* nenfium,qui permultu claffc.ma* ritimifq; rebus valuerutmo Rho* diorum,quorum vfq; ad noftram memoriä difciplina naualis,ôcglo-

CI c. ORATIO

ria renïanfit:quæ'ciuitas antca vn* quam tam tenuis,tam paroa infu« la fuit, quæ non portus fuos, amp;nbsp;a« gros,St-aIiquam partem region is, atq;oræ maritimæper feipfades fenderet ï At hercle aliquot annos contihuos ante legem Gabiniam ille populus Ro. cuius vfq; ad no* ftram memoriam nomen inuiélu in naualibuspugnis permanlerat: magna, ac multo maxima parte non modo vtilitatis,(cd dignitatis, atq; imperi/caruit.nos.quoru ma* iores Antiochu regem clafTe, Per* fémq; fuperarunt,omnibus naua* libus pugnis Carrhaginenfes ho* mines in maritimis rebus exerci* tatifïîmos paratilTimofq; vicerut: ij nullo in loco iam praedonibus pa res efle poteramus. nos quoqj qui antea non modo Italiam tuta ha*

PRO LEGEMANILIA. 39 bebamus.fed omnes fociosin vlri-mis oris authorirare noftri impes rij faluos prçftare poteramus:tum cum infula Delos tarn procul à no bis.in Aegço mari pofira,quó omnes vndiqj cum mercibus,atqj one ribus commcabat.referta diuityst parua fine muro nihil nmebanijde nômodoproüincijsjatq; oris Ita# liæ maritimis,ac portubusnoftris, fedetia Appia iam via carebamus, amp;his temporibus no pudebat ma-giftratus populi Romani inhunc ipfum locum afcendere,cum eum vobis maiores veftricxuuijs nantis cis,amp;: claffium fpoli/s ornatum resquot; liquident. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i r - ,

AT ENIM VIR. C t A R r'ss IM V S, ,R/E f’v t a t m o,qua Q. Cafüli Sc Hor» tend/ contrarias fententias deftruit: ij eiiim cói Ira legem Manilla de imperlo Cn. PSpeio ma« dahdo,pcriculofwm efle putabät, fi Pompetus ad hoc tantû bcllû niitteretur,cuius virtutc vni»

CIC. ORATIO

Iterfs Rnpublicæ falus niteretur . deinde nihil oportere praeter maiorum exempla atque inftü tuta noui fieti.quae à Cicerone nó folö magnia eloquentiae viribus, fed fîngulari etiam ingeni,' acumine atque arte refelluntur . Nam vt faliia tan tor um vitorum gratia ac dignitatefquæ bu» ius oratoris pailim eil obferuario) fuâ illis fen* tentiam detrahat,omnia alia quç vel ad nomi» nis exiftimationem,vel cloquentiæ laudem, vel authoritatis pertinent amplitudinem, illis con» ceditzin hoc folum nô fine animi moderatione, Sc molli veluti articulo fummos alioqui viros taxat, quôd priuatis fententijs publicam poft« ponant vtilitatem.quàd in Pompeio quicquam noui fieri prohibeant,in quo tam mu I ta fint pit blico omniû bono præter exempla fafta. Hæc adolcfcentcs ad animi iudiciû reuocare debent, vt quanto confilio,quâta fide,quanta etiam di« gnitate Cicero agat, nec foin de ingeni,' fama, fed etiam officij ratione fit folicitus,ne quid cugt; pi(U,ne quid infoicnter aut faciat aut dicat,co« gnofeere queantzita reftius Si de fuis,amp; de pu^ blicis iudicaturi rationib’, svmmis orna« MENTIS, Summa omamenta dicit cofularc dignitatc.As hac ratione dissen» T I V N T.Hæceft propo(îtio,quam-arfÔT«(np vocant Grçci,refutandis obieftionibus accom» modataz qua orator pollicetur, de aduerfarioru obieôtionibus fe difturû.quod ipfum Sc ad do« cilitatem,8c caufæ vtilitatem exomationémtç præcipuèpertinet. rationé exq.vi« RERE POSSVMVS. KCIt'

ebieflionis côfutationé promitcic cû petfuafio«

FRO LIGïmANHIA. 40 nis fiducia. o. v i d i e i t v r a i t hor» T ï N $ .ùlt;7ro(p«f« Hortenfij. os s o l e v 1 T lAM ISTA ORATI O.XVOIQ flUC «»SU'ZTO» Hortenfi) fententiä deftruit:amp; ab ex» emplo docet phuatam fcntentiâjxjpuli vel vo» luntati vel faluti códonandam efle. éftœ hic lo» eus vehemens vel ad fuadendum vel di^uaden» dum quod volumus:quód exempla fint quzdâ quafi experiméta Sc certa bumanx ratfonis do» cumenta: amp;nbsp;ita quifqp ad confentiendum per» mouetur,vt ipfo rerum vfu atœ euentu^qui f» pe plus quäm confilium in rebus gerendis va» lct,cft antè cxercitus atlt;ç inftruftus. s i n o v» iarifacvltate DicENDi.Cicc» ro in Bruto fcribit Hortenfium magna eloqué» tl« laude effloruiflè,atcp Afiaticç diéhonis ftu» dio in primis fiiifle deleftatumtebque faélum, vt adolefcens in caufis agendis magis quàm fe» nior floruerit. q.vidtvm perdbos. Figurata obteftatione,quam vocant,fi» dem fibi conciliât: amp;nbsp;per locum commiferatio» nis ofiendit quâtum detrimenti Relpublica ac» ceptura fuerat,fi Hortenfij authoritas cótra le« gern Gabiniam valuifietiquantum item falutis communi patriæ Pompeij prouidentia fit par» tüm. Hæc omnia acriora fiunt vi x'n'os;[gt;olt;fgt;iç

Ai civiTA S.Expolitio per contetio» ncm-Athercle aliq.totannos. Contétionis pars altéra: vt collatione eius incô« modi, quo ante latam legê Gabiniam oppref» fa Romana Refpublica fuit,declaret f quanto benefido Romanam libertaté Pompeij virtus auxerit. delos tam proc'vl.Cycla»

CIC. ORATIO

des Aegæo Crcticótp mari adiaccnt:quarû prf« ma amp;nbsp;omnium clariffîma,mercibusitcm amp;nbsp;di« uitijs rcfertiffima eft Delos,ob Phœbi numé, cû cçterç mouerêtur,foIa,ftabiJitate donata,vt fcribit Pindarus poëta. eft autem Delos appel« lata à manifcftatiôe fui,quôd fubmerfa ftatim in mari apparuerit.Plinius Ortygiâ dicit â La« tonæ forore,amp;Afteriâ ab aftri fimilitudine De« lû appellatâ.i N hvnc ipsvm locvm. Romanum intelligit forum,quod amp;Latinû amp;nbsp;vêtus appellatur, inter Capitolium amp;nbsp;Palatiû fitum,vbi Roftra, Aedes Satumi, Caftoris amp;nbsp;Pollucis delubra fuêre:ad illud populus frequés de Reipublicæ ncgotijs confulturus vcniebatî qucmadmodiim fenatorcs ad Comitium. Eun» dem in locum Romani magiftratus finito ho« noris tépore, imperij infignia deponebanttipo« lia item ac trophæa, fraftarum nauium roftra amp;nbsp;illiufmodi alia affigebantur. Erat præterea forum OIitorium,Piftorium,Pifcarium,Cupe« dinis,AuguftiGaEfaris,amp; caetera.

Bono te animo Q.Hortenfi po pulus Ro. amp;nbsp;cætcros, qui étant in èadem (èntentia, dicere exiftima* uitea,quç fentiebatis:(êd tarnen in falutecomüni idem populus Ro« manusdolori fuo maluit,quàm au thoritati veftræ obtemperare. ita^* quevnalex, vnus vit,vnus annus,

PRO LECK MAnILIA. 4t non modo nos ilia miferia, ac tur-picudine liberauicjcd etiameffecit, vtaliquando vere videremur om» nibus gendbus ac nationibus ter=! ra, manque imperare .quo mihi etiam indignius videtur obtreâras turn eflè adhuc,Gabinio dica^anne PompeioÉan vtriqjhd quod eft ve-rius.nelegaretur A. GabiniusCn. Pompeio expecenti,ac poftulanti. vtrum üle qui poftulat legatum ad tantum bellû quem velit, idoneus noneft, quiimpetret: cumcæteri ad expilandos focios,diripiendafs que prouincias,quos volueruntje gatos eduxerût? an ipfe, cuius lege falus,ac dignitaspopuloRomano arque omnibus gentibus conftia tutaeft , expers elfe debet gloriæ eius imperatoris, atque eius exer^ citus,qui cofilio ipfius.atque peri=* g-b

CIC. oratio cuIoeftconftitutusÉ An C. Falci« dius,Qj,MetelIus, Cælius La« tinienfiSjCn.Lentulus, quos om« neis honoris caula nomino, cum tribuni plebis fuiflent,anno proxi« molegati efle potuerunt^in hoc vno Gabinio funt tam diligentes? qui in hoc bello, quod lege Gabi« nia geritur, in hoc imperatore, at« que exercitu,quem per le ipfe con ftituit,etiam prçcipuo iureelîe de« beret.de quo legando fpero con« fuies ad lenatum relaturos .quifi dubitabunt,aut grauabuntur, ego meprofîteor relaturû : neque me impediet Quirites inimicû edidû, quo minus fretusvobisjvefirû ius beneficiumque defendâ,neqj prç« ter interceflîonc.quicqua audiam. dequaCvt arbicror)ifti ipfiquimi nantur, etiam atque etiam quî id

PRO LEGE M A NIL I A» 4I Iiceat,confiderabunt.Mea quidem (ententia Qjjirites vnus A. Gabi=» nius belli maritimi.rerumqjgefta« rum gloriaCn. Popeioafcribitur, propterea alter,vni id bellum fu fcipiendu veftrisfufFragijs dctulit: alter delatum,fufceptumque con^ fecit.Reliquumeft vt de QjCatu li authorirate,amp; fententia dicendu eflê videarur.qui cu ex vobis qiiæ* reret, li in vno Cn. Pompeio om* nia poneretis,fi quiddeeofadtum cflct, in quo fpem efletishabituri: cœpit magnum fuæ virtutis fru« 0l:um,acdigniratis,cu omnes pro« pe vna voce in eo iplb vos fpem habituros elfe dixiftis. etenim talis eft vir,vt nulla res tanta fir,ac tarn difficilis,quam ille non, ôcconfilio regere, amp;nbsp;integritate tucri, virtu-teconficcrepoftit.

g.ij*

C I C.O R A T I o

BONO TE ANIMO. Conceffio flucpermiG fio rhetoric a, quç pulclirè fubfequentis conclu» fionis claufulam præccdit. itaq.ve vna L E X. Parua huius loei conclufio;amp; ttâfitus ad aliam refutationem à perfonaA.Gabinij.Q, v o ETIAM MIHI INDIGNIVS. PlOpO» fitio iniuriæ^quæ èc Gabinio amp;Pompcio fafta à7rûfi«p,quæ ad augendam orationc pcrtinct: amp;nbsp;veritatis fidem præcipué commen» dat:quafi nihil praemeditati,nihil ad fallcndum excogitati hæc habeat oratio, v T r v m i l» EE Q. V I postvlat. Argumcnto d mi» nori probat Pompcio concedendum eflcjVt Ic» gatum poftulef. quâdo idem cæteris imperato» ribus nulla ex parte cum Pompei; virtute con* ferendis licucrit.Nam Pompeius A. Gabiniö, poftquam tribunatu abijflet, legatum libi pro more dari poftulauit : cuius petitioni quàd nlij intercédèrent,Cicero hïc petfuadere conatur,vt Gabinius petenti Pompeio legctur.A n i p s e, c V I V s. A perfona Gabinij, cuius præclarum in Rempubli.offiicium gratiam atq; 1 andern dis cit mcreri.A N c. fa lsidiv s.Probatio in t3 'ïsx^xJ'é')'p,«Toç à fimili.Q. vos omnes HONORIS cAvs A.Præcaftigatio, qua ta« citam inuidiæ fufpicionem amolitur:quod ma« gnus ill e amp;nbsp;fobrius orator paflîm ac femper ftudio fibi habet.s pero consvles ad s E N A T V M.Sylla rerum potitus trccentos le git fenatores,qui de creandis magiftratib9,pro« uincijs adminilli-âdis/ic bellis,triûphis,prouin« ciarum præfidibus deccrncdis,excrcitu feribé« do,fubmitcendifquc auKilijs, Sc totius denique

PRO LEGE MANILIA. 4)

Reipubhcæ negotijs Jiberam fcntentiâ diccrét, fanxi'tlt;5 lege, ne quicq nifi ex Senatufconfulto ad populum ferretur.S'ed fenatus côuocandi cô» fultdmtç faciendi ius atcp poteifas ijs folum da batur,qui vocations prehenfionémiç habcbât, vt DiftatorijCôfulijFrætori, Tribuno plebis, vcl etia vrbis præfefto,aut interregi.In quo amp;nbsp;illud obferuabaturjVt habendi Senatus potcftas ad ilium primum deferrctur,qui dignitate cæ« ten's antecelleret. Ncc^p cnim digniores præftâ» tioréf^,quori3 maior erat authoritas,præ£erire licebannec Senatum nifi augufto aliquo, amp;nbsp;fa, cto in Ioco,ac deorum religionc celebri conuo, care fas erat.Priuatis autem hominibus aduo, candi Senatum nulla omnino facultas daba, tur. Ad hune morem Cicero hoc in loco reipi# cit.De hac re multa feribût Lo.Cælius, Aulus Gellius lib.i4.cap.7.amp; Alexander Genialium dierum libro 4.cap. vndecimo. inimicvm E D r c T V M. Ediftum intelligit, de quo iam dixim’me ij,quib’fumma effet poteftas,ab inlt; ferioribus ncgIigcrétur.Nam vt Gellius feribit, Quoties vfu veniffet, vt omnes ifti magiftrat’ eodem tempore Romæ effent, tum quo fupra ordine feripti effent,qui eorum prior alijs effet, ci potiffïmum Senatus confulendi ius fuit, n e» (î,v E MV. impediet. Pp oxaTaÀH4-£» eorum occupât obieâ:ioné, qui fe fafturos cô» minabantur , ne fenatufconfultum de legando Gabiniohabereï.Neq.ve praeter in« tercessïone M.Au.Gel.libro i4.capi» te feptimo ex Marei Varronis fententia feribit, intercedédi ius,ne fenatufconfultû fieret ijs fogt; g.iij.

CI C. ORATIO

lis efre,qui cadem potcftatc,qua ij qui Scnatuß coiifultum facere vellent maiorcfvc cflent,

Sed in hoe ipfo ab eo vehemen-tillimc diflentio,^ quo minus eer* taeft hominu, acminus diuturna vitadiocmagis Refpu,dü per deos immorralcs licet.frui debet fummi bominis vita,atq; virtu te. At enim nihil noui fiat contracxêpla, atq; inftituta maioru. Nó dico hocio* co maiores noftros fempcr in pace cófuetudini.in bcllo vtilitati paru^ ifTcjlemper adnouos cafus tempo rum,nouorum confiliorü rationes accómodaffemondicam duobella maxima,Punicu, amp;nbsp;Hifpaniêfe ab vnoimperatoreefiê cófeéla, duas vrbespotêtiflîmas,quçhuicimpe-rio maxime minabantur, Cartha^ ginc, atq; Numantia ab eodc Seis pione elTe deletas:nócommemos

PRO IIGE MANI II A. 44 rabo,nuper ita vobis patnbuCq; ve ftnseflc vifum.vt in vno C. Mario fpes imperii poneretur,vtidemcu lugurtha, ide cu Cimbris, idem cu Theutonis bellu adminiftraret : in ipfo Cn-Pópeio,in quo nouicon* ftitui nihil vult nbsp;nbsp;nbsp;Catuluszquàm

multa fint noua, fummaq; Catuli volûtate conftituta, recordamini. quid tam nouû.q adoleicentulum priuatû,exercitûdifîïciliReip.tem pore coficere^confecit.huic praeeG fèfpræfuit.ré optime dudtu fuo ge rerefgeflît.quid tam prætercofuea tudinê,qhomini peradolelcéti, cu ius à (ènatorio gradu ætas loge ab« efict,imperium,atq; exercitû dari? Siciliâ permitti atq; Africam, bel« lumq; in eaadminiftrandû^fuitin his prouincijsfingulari innocêtia, grauitate,virtute: bellum in Africa g.üiJ.

CIC. ORATIO

maximû confecit, viétorem exer^ cituin deportauir.Qjn'd tam inau-ditû,qüàm cquitem Ro. triupha* reùteam quoq; rem populus Romanus non modo vidit, fed etiam ftudio omni vifenda putauit.quid tarn inufitatum,^ vt cum duo co« fuies clariflîmi, fortiflîmiq; effent, eques Ro. ad bellum maximum, formidolofiflïmumq; pro confule mittereturfmiffus eft. quo quidem tempore,cumeffet non nemo in fenatu,qui diccret, non oportere mitti hominem priuatum pro co« fuie: L . Philippus dixiffe dicitur, non fe ilium fuafèntentiapro con fuie,led procofulibus mittere.tas tain eo Reipublicæbenegerendæ fpes conftituebatur,vt duorum confulum munusvnius adolefcc* tis virtuti cómitteretur. quid tam

PRO LEGE MANILLA^ 4^ fingulare,quàm vtex Senatus con fuko legibus folutus, conful ante fieret,quam vUum alium magiftra turn per leges capere licuiflcdquid tarn incredibile , quam vt iterum eques Romanus ex fenatufconfuU to triumpharet C quæ in omnibus hominibus noua, poft hominum memoriam conftituta funt,ea ram multa nonfunt,quam hæc,quæin hoc vno homine vidimus. Atque hæc tot exempla, tanta,ac tam no« ua profccla funt in eundem homi« nem à Quinto Catulo,atque à cæ terorum eiufdem dignitatis amplif fimorum hominum authoritate. quare videant, ne fit periniquum, êi non fercndum,illorum authori« tatem de Cn. Pompei/ dignitate à vobis comprobatam femperefle, veftrum abillisde codemhomine

CIC. o RA T I o judicium populique Romani au« thoritatem im proban : præicrtim cum iam fuo iure populus Romas nus,in hochominefuamauthon's tatem, vel contra omnes, qui diG fentiûc, poHirdefendere; propters ea qgt; iftis reclamantibus vos vnum ilium ex omnibus delegiftis,quern bello prædonû praeponeretis. hoc fi VOS temere feciftis, amp;nbsp;Reipubli* cæ parum cófuluiftis:reóle iüi ftus dia veftra fuis confilijs regere co s nantur. finautem vos plus turn in Republica vidiftis:vos his répugna tibus per vofmetiplbs dignitatem huic imperio falutem orbi terra* rum attuliftis, aliquando iiii prin* cipes,amp; fibi,amp; cæteris, populi Ro* mani vniuerfi authoritati paren* dum effe fateantur.

SED IN HOC. àvaniçÔTiârinç. q, v o mi« Nvs cERTA EST.XÛlt;nÇ;quâvcnuftému»

P R o 11 G E MANIU A? 46 nit argumétatione rcthorica, quæ græcis ßn» «îop,latinis fortalTe violentiim dicitur, amp;nbsp;refu» tationis efh propria. Nam aduerfarij obieftioné fimili feré fententia, fed in contrarium fenfum commutata deftruit,ac perdit : amp;nbsp;reluftantem aduerfarium vi quadam , ac orationis impetu pcrturbatû alieno potins q fuo credere iudicio cogit.Eft autem eiufmodi:Non eft Pompeij vi« ta vtendum,quôd nô Gt diuturna.Imo hoc ma« gis Pompeij vita,ac virtutc, ad Reipublicae di« gnitatem eft vtendum , quöd ea Gt incerta 8c non diutuma .minvs divtvrna. Pli« nius naturalis hiftotiæ lib. 7.in præfatione, ca« pitc itcm.y.eiufdem libri,quàm fragilis, in« certa hominum fît vitagraphiccdcfcribit,tefta turque excmplo humanæ fragilitatis, Fabium Senatorcm in laftis hauftu, vno ftrangulatum efle pilo, de vitç breuitate plura fcribit eiufdem libri Capite quinquagefimo. at enim ni« H I L N o v I. Alia Q.Catuli v’TJZipoßx. Nihil noui amp;nbsp;contra vcterum inftituta Geri oportere. NON DI co HOC toc

Catuli obiciftioncm ab exemplis infirmât.Sunt auté nota: hiftoriæ. no v o s casvs tem« P O B. V M. Tempora,Cicero in orationibus vo» care foîetpericiila,amp; Reipublicæ perturbatio« nes. IN IPSO CN.POMPEI o. Efficax,amp; vehemens refutatio à contrario, qua Q. Catuli inconftantiam amp;nbsp;quandam iudicij egeftatem notât,quod idem is in eodem hoc Pompeio dâ net,quod fummo antea confenfu approbauerit. Eiufmodi rationem in refutâdis aduerfariorum obieftionibus in primis approbat Fabius Quin

C I C» o RA T I o

tilianus cap.r J.lib.y.vbiprçcipit,oratorem ef» fîcere deberc,vt quid aut contrarium eflc,aut â caufa diuerrum,aut incredibilc, aut fuperuacu» um,aut noftræ potius caufæ vidcatur eflc con« iunftum. Q. v i d tam now M.Subieftio« ne rhetorica,quæ vehemcnti ac veloci oratione cöfultantium excitât animos,probat cotra Ca» tuli fententiam,noua permulta in Pompeio eß fe conftituta . Hiftoriam fupr4 annotauimus. £ Q. V £ s ROMANY s. Vido in Sicilii Cirt bone: amp;nbsp;Africa tota in ditione Ro.redacla Poj peius adolefcensjSc Eques Ro.fine exemplo,ac vcterum nullo inftituto, ( vt ante diximus} cur ru triumphali reueftus eft. Porto hic non firn; plici cura obferuabis affluêtem illam atque adj mirabilem orationis vbertatem,qua diuinus pe nè orator efflorefcit.Nam ne fterilis amp;nbsp;infœcü da orationis fimilitudo tædium gigneret audië tibus,eundem fenfum diuerfïs loquendi formis ad hunc modum exprimitxQuid tam nouum? Quid tam præter cófuetudinemfQuid tam in« auditum?Quid tam inufitatumfQuid tam fin« guIarei'QuicTtamincredibile?ad bellvm M A.XJ Mv M. Bellum dicit,quod in Hifpania Pomp.Metello additus cum P» Sertorio gelTit. Fuit enim ingens, magnum amp;nbsp;cruentum bellü ob gentes immanitate barbaras,amp; multitudine etiam ipfa innumerabiles, quas Sertorius calli« do commento,quo fibi barbarorum militû ani« mos ad omnia imperata obeunda conciliaret, fblicitauerat. Nam ceruam candidam eximiæ pulchritudinis circuntulit per vniuerfam Hif« paniam, cuiUs monitu quæ dijs bominibüfquc

PROlIGïMANIlIA^ 47 gratiflima effent,fe fafturum dicebat. Quantü autem cladis hoe bellum Romanæ libertati at« tulerit, fcribit Plutarchus in vita Sertorij, Ap» pianus bel.ciuil.lib.i.Eutrop.lib.ó.Front.lib.i* cap. ii.lv.philippvs.A iudicato . de hoe Philippe plura Plutatchus quæ ad hunc lo CÛ pcrtinét,fcribit .tanta in eo r e i p,

A M vllvm aeivm ma» GIST. Ad confularem dignitatem ex veterâ inftituto nemo proiiehebatur,nifi qui antea Æ« dilis f ac deinde prxtor popular! fuffragatione fuiffet creatus.Pópeius autem, vt refert Liuius, quumadhuc quxftor effet (qui magiftratus ad confularem ordinem nor. rcfcrcbatur) cum im pcrio confulari aduerfus Sertorium eft miffus, Q.VAE IN omnibvs. Expolitio per com« pararionem,ad concitandam maiorem admira» tionem.ATQ.vE haec tot exempea. Accómodatio corum qux dixit à iudicato Q. Catuli, cuius autlioritate adcóquc totius popu. Ro. confenfu hæc tanta noua in Pompcio fint perfefta. q. v a r e videant. Conclufio per locum à contrario , quo diffentientium vo» luntatem arguit: amp;nbsp;populum Romanum à fua authoritate impellit, vt Pompcio deccmat im« periû in Mithridaté .pRopterea d vôd I s T I s. Probat Ro . populi authoritatem ab anteaftis rebus: vt innuat, codem modo licerc aulo rcclamantibus ca:teris,bclli huius admi rationcm Pompeio committere, quo anteà illi per legem Gabiniam,inuito fenatu, pirati« cum mandauerit bellum, hoc si vos te« mere. Argumétum iJ7róffi(np,quod op«

CIC. ORATIO portlind inferitur , vtab ipfo rcrum cuentu ae fcliciflimo belli piratici fucceffu populi iudicin commendet.

Atque in hoe bello Afiatico,amp;: regio, non folum militaris ilia vir^ tus,quæcft in Cn. Popcio fingu« laris, fed aliæ quoq; virtutes animi magnæ requirûtur.diffici le eft in Afia,CiIicia,Sy ria,regnifq; exterarum nacionu ira verfàri ves ftrum imperatorem, vt nihil aliud quam de hofte, ac laude cogiter, deinde etiam,fi qui funt pudore ac temperantia moderatiores,tamen eos tales propter multitudiné cu« pidorum hominum nemo arbitra tur.DifficiIecftdi(ftuQuirites,quâ to in odio fimus apud exteras nas tiones, propter eorum,quos ad eas hoc anno cum imperio mifimus, iniurias,aclibidines.quodenimfas nu putatis in illis tern's noftris ma*

TRO LEGE manilia? 4S giftratibus religiofum^quam ciui« tatem fandam^uam domum fa^ tis claufam ac munitam fuilTc vrs bes iam locupletes, ac copiofæ res quiruntur, quibus caufa belli pros peer diripiendi cupiditatem inféra tur.Libenter hæc coramQ.Catu • lo, Sc Qj Hortenfio difpurare fum mis, Scclariflimis vins. nouerunt enimfociorum vuincra, vident co rum calamitatcs, querimonias aus diunt.pro foci/s vos contra bo ftes cxercitu mitte re putatis^ an boftiu fimulatione cotra focios,atqj ami-cos^quçciuitas eft in Afia, quæ no modo vnius imperatoris,aut legas ti, fed vnius tribuni militum anis mos,ac fpem capcre poffit^Qiiare etiam fi quem habetis, qui collatis fignis exercitus regios fuperare pof fe videatur, tarnen nifi erit ide,qui

CIC.ORATIO

fe à pecuni/s fociorum,qui ab eorû coniugibus,acliberis, qui ab auro, gazaque regia, manus,oculos,ania mum cohibere pofrit:non erit ido-neus,quiad bellum Afiaticum,res giumq; mittatur. Ecquam putatis ciuitatem pacatam fuifle,quæ locu pies ficÉecquam eflê locupletê.quæ iftis pacata eflè videaturtOra mari timaQuiritcsCn.Pompeium no folum propter rci militaris gloria, fed etiam propter animi continen tiam requifiuit. videbatenim pos pulus Romanus non locupletari quotannis pecunia publica, præs ter paucos, neq;eosquicqua aliud afléquiclafliû nomine, nifi vtdcs trimentis accipiendis maiore afîîci turpitudine videremur. nunc qua cupiditate homines inprouincias, quibus ia6luris,quibus condition!-

mo lECEMANUU, 49 bus proficifcanturu’gnorant videlicet ifti, qui ad vnum deferenda ef« fe omnia non arbitrantunquafi ve ro Cn. Pompcium non, cum fuis virtutibus, turn etiam alienis vitijs magnu efle videamus. Quare no# lite dubitare.quinhuic vnicredatis omnia, qui inter annos tot vnus in uentus fit,quern focij in vrbes fuas CÛ exercituveniife gaudeat.Qubd fi authoritatibushaccaufamQui-rites confirmandam putatis,eft vo bis author vir bellorumomnium, maximarumque rerum peritifli# mus,P.SeruiIius:cuiustatæ rcsge-ftæ terra, mariqjextiterût,vtcû de bello deliberetis,author vobis gra# uior efle nemo debeat, eft C. Cu# rio fummis veftris beneficijs,maxi-mifque rebusgeftis,fummo inge# nio,amp;prudentia præditus.eft Cn.

h./..

CIC. ORATIO

Lentulus, in quo omnes pro am« pliflimis veftris honoribus fummu cófilium,fummam grauitatemef« fê cognofcitis.eft C. Caflius, inte« gritate, virtute,conftantia fingula« ri. Qjiare videte, num horum au« thoritatibusjilloru orationi qui dif fentiutrefpodere pofle videamur,

ATQ.VE IN HOC BELL O.AIia Q.Cai tuli Ü-TrOcpifÄ.D I F F I C 1 L E EST IN ASIA. A’vff UTTotpoPoe ad refellédam obteélionem. Hac cnim oftenait,Cn.Pompdum cum fuis illis prç claris animi virturibus,tum cæterorum impera torum,quincfarias iniurias libidfnéfqj in præto ri/s prouineijs exercuerfit, collatis yitijs magnfi atep excel fum efle. difficile est di« cTv Q.VIRITES. Aquerelafociorûquod dixit probat, fignificans prætores quofdam ad prætorias prouincias , confulcGç ad confulares ^uincias cû impcrio miiTos, ita nihil fibi in Sni auaritia ac libidine exereëda fecifle reliq,vt eos rû etiam turpitudo,csEtcrorS nomini ac famæ, ignominiæ labern aipergat. q. v od enim f A N V M. A fignis dcclarat,quantum detrimë ri Confularibus prouincijs attulerit quorüdam imperatorum cupiditas ; öc afFeftus à rei indi« gnitate mouet.c ivitatem sanctam. Sandum Marrianus in L. Sandum:titul.de telt;

PRO LEGE MANILIA^ SO tum diuifione, à Sagminibus duftü exiftimat, quibus fœciales ad fœdus fanciêdum profeftu« ri vtebantur,authore Liuio.Sacræ autem res iu rifconfultis dicutur, quae rite per Pontifices deo confccratse funt:veluti ædes facræ, donaria tê« plis dicata,Muri amp;nbsp;portæ ciuitatis.Hinc Sanéli muri,Sâftaciuitas,amp;c.libenter haec CORA m.A Catuli 8c Hortenfij teftimonio fos ciorü Romani populi attritas eflefortunas,Ro» man.Imperatorum auaritia docet.p r o s o c f IS vos. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fœdamimperatorû eu*

piditatem per locum à contrarijs exprimit amp;nbsp;orationem facit côcitatioré ad perturbandos af feûibusaudientes.Q.VAE civitas est. Argumentum à minori ad maius . q. v a R b ETiAM SIQ.VEM.Claufulaperfiftionem, eum nempe ad bellum Afiaticum mittendum, qui infigni animi vitæta fit continentia,qualeni Pompeium ciTe oftendît.E cq. v a m pvta* Tis CIVITATEM.Expolitioncamplificat immoderatam Prætorum cupiditatem,cuin in» feftatione,quæ conduplicationis figura fit acer bior.Quanta autem Romanorum fuerit auari» tia ac habendi cupiditas argumêto elfe vel hoc folum poteft, quod cum Annibal ad Antiochû regem profugiflet,eumlt;5 rex,fuû exercitû exi» mia fuppclleftile multo auto amp;nbsp;barbarico pla» nè apparatu inftruftû oftendeps rogaret, num hæc fuffèftura effent Romanis,refpondiffc dica tur,fiibi quidem videri fatis ea effe multa,etiâ fi auariffimi fint Romani. Hoc enim difto rerû prudens dux,amp; grauiflimis belli periculis exer citus inexplebilé Romanorû notauit auaritia.

h.ij.

CIC» oratio

ORA MARITIMA. Præparatio cius fua» fionis,quam fufiusin fubfequcnti traftat epilo« gOjVtAfiatici belli fumma vni Pompeio con» cedatur, à iudicato Si voluntate fociorum R.o« mani populi p mii lÂtTWvvfiioiç figura, c i. a Ss sivM NOMiN e.Eos intelligit,qui claffibus præfeéli, nauale prælium gerebant magno fos ciorum Ro.populidetrimento.ignorant VIDELICET I s Ti. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad üludcndä

Hortenfij 8c Catuli fententiam.Q. vare n o« LITE DVBiTARE. Conclufio totius refu tationis cü breui adhortatióe.Q, vod si a v« THORiBvs HANc. Infirmâtaccollidit Q.Catuli atcß Hortenfij authoritate fimili gra» uifiimorû virorû omnia ad Pópeij,virtuté dcfe rcntiû authoritatc.qui locus eft 8c ad perfuadê« dû vtilis,amp; ad conuinccndû vehemés. p. s e r« V I LI V s. Huius P.Seruilij meminit L.Florus lib.j.cap.ó.Miffus in piratas Publius Setuilius, inquit,quauis leues 8c fugaces, 8c Myoparonas graui, 8c Martia claffe turbarct,non incruenta vidoria fuperat.Sed nee mari fubmouifle con« tcntusjvalidiflimas vrbes eorû, amp;nbsp;diutina præ« da abundantes, Phafelin amp;nbsp;Olimpon euertit. liaftcnus ille. Ifaurum fané oppidû, flumine eo quo hoftes aquabantur auer{o,ad deditionc fui compulit.Legeiex. Ruflum,Eutropium lib.6. cap. 1. 8c Front. c. c v R i o svmmis.C. Curione opinor intelligit,cui’ poft fuit in Afri ca recipienda magna amp;nbsp;virtus amp;nbsp;calamitas, vt fcribunt Appianus bel.ciuil.lib.x. Cæfar lib.x. cóment.Lucanus in quarto Pharf,

Quæcumita fintC.ManiIi,pri

PRO LEGE MANILIA» JI mumiftâm tuam amp;nbsp;legem, amp;nbsp;vos luntatem,amp; fententiam laudo.ve* hementilTimeque comprobo. de« inde te hortor, vtauthore populo Roma.maneas in fentétia, neve cu iufquam vim, aut minas pertime* fcas. primum in te fan's eflè animi conftantiç'q; arbitror.deinde,cum tantam multitudinem, cum tanto ftudio adefle videamus, quantam non iterum in eodem homine prç ficiedo vidimus, quid eft quod aut de re, aut de perficiedi facultate du bitemus^ego ante, quicquid in me eft ftudij, confilij, laboris, ingenij} quicquid hoc beneficio populi Ro mani, atque haepoteftate præto* ria,quicquid authoritate,fide,con* ftantia poflum , id omne ad banc rem conficiendam tibi, amp;nbsp;populo Ro.polliccor,amp;defero: teftorque •

CIC» ORATIO

omnes deos, amp;nbsp;cos maxime, qui huic loco, templóque præfident, qui omnium mentes eorû, qui ad Rempubli.adeunt,maxime perfpi ciunt,mehoc neque rogacu facerc cuiufquam.nequequoCn. Pom* pcigratiam mihi per hanccaufam conciliari putem, neque quo mihi ex cuiufquâ amplitudine,aut præ= fidia periculis,aut adiuméca hono-ribus quçram:propterea,qgt; pericu-la facile, vthominc præftareopors tctjinnocentia teôfi pcllemus: ho« norem autem,neq} ab vno, neque ex hoc loco, fed eadem noftrailla laboriofinima ratione vitæ, fi ve« ftra voluntas feret, conlcquemur. Qua ob rem quicquid in haccau« fàmihifulceptum eftQuirites,id omne me Reip.caufa fulcepiflè co firmoitantumq; abeft, vt aliquam

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PRO lîCÏ MANIIIA. Î*

j bonamgratiam mibi quæfifle vis dear.vt multas etiafimultates par-gt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tim obfcuras, partim aper tas intek

ligam,mihi non neceflarias, vobis non inutiles fufcepiflc. fed ego me hoc honore præditû, tantis veftris benefici/saffeétum, ftatui tes vcftram voluntatem, amp;nbsp;Reipu blicæ dignitatem gt;gt;nbsp;amp;nbsp;falutem pros uinciarum, atque fociorum,meis omnibus commodis,amp;rationibus

Q.VAECVM ITA siNT» Peroratio, qua Manilij legem ac lëntentiam de Cn. Pompcio Afiatico bello pra:ficiendo laudat : eûmqp nor« tatur in eadê vt maneat fententia. N E*v e c v* I V s 0. V A M VI M. Plutarchus in vita Pom« peij feribit, Gabiniam legé admodû fuifle pies rifque inuifam,ggt; ca publica libertas,fi vni Pô« peio rerum fumma decemeretur,proderetur;amp; L. Lucullus triumphi priuaretur gloria . fed ne quifquam præter Catulum intercederct,feciflc concitatae plebis metumtquo multorum animi frafti fefecôtinuernt.E go a v t e m,q. v i c« Q. V ID. A fuo officio amp;c in Rempublicam ftu« dio populi Ro.confenfutn demerctur,fuâmque

CIC. ORATIO

opeiatn omnem Manilio populótp Ro.ponfcc« tur. TESTÓRQ.VE OMNES DEOS. Ob» tcftationc dcorum,quam ÄtHffip Grçci vocant, veré ac reftè fuadcndilibertatem fibi cófirmat: rcmouétcp fufpicionem omnem, ne qua gratis captâdæ, vel depcllêdi periculi caufa hæc dice» re videatur.Q.v amobrem q.vicq.vid. Commendatione offici, propenfi in Rempu» blica affeftus beneuolentiam captat ad emeren dum Romani populi fauoré. bonam gra» T i A M. i-TriBiVp addit,quôd quçdam nomina fint nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;media,vt dolus,fama,valetudo,

gratia,venenum.amp;c. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

FINIS.