cv- C

RHETORICA

ALBERTI LEONINI

A GROENEWOVDE

V 'SIVE DE ARTE DICENDI

Libri duo.

SPIRÆ,

Typis Bernardi Albini,

ÎL L V s T R I s s I M o

EXCEL LENTI SISSI MOt^VE P RIN C1 P I FRIDERICO EIVS nominis 11 I L Coimri Pjlanno ad Rhcnuin, amp;(. Elcótoratus hxredi.Dtici Baua-

ALBERTVS LEONINVS HVMIL-lime fc commendans.

S. O. P.

fèmper !» humtttQ gtnerf, optntoni fè»ttntiat'ü(^ tu-Jtciorum dtuerß-titem, mtgnant tem T.odorîi tjji frftjfttttAin lotißimum eß,

■1* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ Prtnce^i tUuflnß

figt;ne, ^jànimo iti natunioptrAtum vide*

préifiantibui txttUen-

tioreßto màgis vt aüitrari lottngtt.

inpr^tcUru arttbtn in mediiina,afiro-loaij, poffi(^.tertfc/ue omnthfu txpertmur, (onutt^i impentorum profundt Jaudari, •vituperari,pUctre, diipnere abat alijf» Lt tn exitUentibw vtris tjuo^ut ôquot; tocoUocatà Tjidtniui l't niaxtrttè tmpetatt-turinuidorumtatulû. Adeo^nec anhipoe-tb H/gt;megt;'0 l'irg bo do^tßtmu probiußi tJtu^jfctiptoribm ab intproburum morß» libero! tjf licutffe,tmmo nec d^i ipßf •vtpri-fit ilbjäptentißimt poet a philofiphtfabu-lantur,in womodnutdt^ (Xtetnti dtpra-UitetatcjU’fluEluantu naturt londitionem aüegoruidtfirtbentes. Neque verbhacmira cuiquam aul noua ejjèpojjunt, quilapfitm humant pener if, eimq^ incommoda ,tngenio-rum varietatem t» tpjà muUitudinu vnia nerfitate infinit am ^corporù fumot affeSlM paßionts,varia!^ imaginationis dt/tra!iio_ nés à“ tmpedtmenta plurimareOeperptrt-dens, turn tudtcandt facultatem injùprtma irtttOeSlui confilto cififlere,amp; * ttrt» ratio^ ne,hanc autem àplena cognitione dépende-re eonfiderauerie. Tiquer er um qnarunilia bet maxime optimarum eognitionem obndi

P n Æ A t î o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f

co^ptpftrnter ne-^utfofu»' cjHt mjKia tntedifiti/itur'Vtlco-gnofiunlvr.raHontn'l'tri^nHt ßnc ra.ttóne ((num nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rt^te conßrmAttpoJp.

J^oßtCiit tä4 doilK ^,lltn Z’ßtatd, nbsp;nbsp;nbsp;niic

fegt;etnp^oufrbforum (oniUttudtnern wne-ruat.NeJuior vitra ireptda. De arte nota-dicet mfi trt’f x.A^i mmorenon habet int-tnicv ^igfr»ra»ie,i-{a»ifKetngt;p(rft»nu»(^ui ^utit^uieß tntußtu^q^Miß.^uad tpjtßcitfif, hdrtciûputat ^rbuitmpentta inutduij^ temerttAtem tu mdicando tß)- tmejuttatetn »otaadam.rtprtmeud/tnß^ fjßßtpuntißimi •Vtriduxerunt -.Citm V’dtrerar^atura vttta nonraretngentaa re[loßnjue^ ludisto t» tranßerßumrapt (ß tntpf'Xi vittarutn tene-hraapenttft]prottolut: Pi/ßtii^a aut‘-m eo-gnttionu ideas eß“ rem tpuam/p, vt optimt tß ttalorigßmi à canßißhi »eliro feceßijße,(^ non ßinetnulto labere diißrnttaij^ ßp pinden tt tpuodam ludii^ progriffà annoßt at ft. per-tipt. Sunt entm (putni^ue o»ttttn(,,vt apparet ad rerum altiorum cognittonem im agi si n du tantpuamgradns lt;px dun tn tutelle iltt. Senfit enim resprtftiutM BbteHa inde ad imagifiAttoaem ducttur,ex^itaßubtto näßt d 3

P R Æ F A T I o.

/opinio,(ju.t Tittjum dif ur(it iionu tXiimtnidi a. rnrtt dtn‘ü irâdêdA eji, 'm mtonjtliopi() rontipliduo intnnojupre-tnaiUnmuniia. Jhgt; beat.Hu mediu fanigtA-^'^‘*^‘jjP''ocedef e àiorporùpraitis ntoti^ bus ft ajjireri,amtnurïiq, nbsp;nbsp;»•oifo/'tâ (tlUnt

rt/Mlta cogntftone O'pfudtntia.mplta^ ra-tfonuJupidedltLe tnßruere debet eiuiniie txitrta raliobetudttaturtu ent.

rneeonutntunt cum ntuUo maxima hominUi parte cjit bm mhdeflproibmui tpu 'am terne re adprorttiaetandumprofiltre, nbsp;nbsp;'vtl opi-

nandode^ungf aut ttaturx l’ffcéiibMij.^indul gcfc Ó conctdere. j^uapropter lum nthde-Ilam tarnpoßit eße 'venujium aut omtiibtes tourneru abjoluium congruurhij, puodnbalt-tui «K.'jj'ov tneptun;!^^ utdeatur.nihd tarne-iaboratum ^uod »er/ mi urrat tn talumnirts. Holet ftte cru/ßuos labores tn pubbti, m ennt-tereiupiunt, magrtotum (ß Printtpum pa-trocimoßbi Cauere, ttiam commea-^ dareoinaibus tpita. pubbte vttba tjß extß-i. mäht. Jtatjuergo.fism hutu-s opujiub con dtrtpeicnem (ß atdttioner/i coq^itarent, tcepi ' (trennßptctrecptforum author itate in propul Jan du fttaUuebrutn tntunu ztt. itieaipßiri-

P R Æ r A T I o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7

ptn prémunir e amp;nbsp;gr at tor a efßcere poffèm. Scriffßautem de eloquentiafine arterhetori-cadicendi rationem omnem maxttnè Ct-cerontaHam in methodum redegino»am,ac-tommodatarn tame q»odimmodo adquot;vAta-ta ha£îenw^ recept a in ludù literariu pra-cepta. Eo coßlio^vt ßhola etiam infer uirem, (ß cum omnibus e/uidem régula ipft^ordtne nunc commode dtgeßa (ß explicata.,ad re£ié dtceadum firtbendum^^ obuia ejßnt, tum fiudtofiipfam vim art is omnia practpua adeamperttntntta,(jua non funt intelleUu dtffictUayvno eodem^, lab ore à pr acept orif bisspercipere, cum ipßsartium rudimentés memoria mandare pojßnt. t^tque ^sfa-ciltor etiam tjßt eorum percept io ß cum con-fietisßmtlitudine i^uada m coniungerentur. Mihi auteratiofactlior, quodcegttOy hts ia-(itsfundament IS ytxadßcandi (ß perßcien-di^quofholaaliquando reßciis minus vti-Itbus tpfumßlum art is nucleumfuis dtfitfu-lutradere,^ veram tnueniendi, argumen-tandt (ß traSiandt rattonem altitss ab tpßs fontihusß cognition is itidtßq^primipijs de duSlam ß dilucide txplicatam proponert poßtt.ß^amuis aut cm hat arsßt, vna defi-

A 4

« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P R Æ r A T I o.

ptem liberAhhUi nbsp;nbsp;'velomnium njtiltjii)”^»

^Hitntmirïi re£ie dttcndt fcrtbendt^ exij»i-JitAm rationem fradtf: Habet nthdonuntts ßtos tpuo^ obtrt^atoreSytoi^.plurtmoi ^ue tamihxcfolaautprxctpuajedaltiormihi t AU fa fuit tliitliriliirne Princeps yVt'Tiix Celfitudtni h^c Rh et otic a infcriberem ,dtdi’ CArttnj^. Clartßtma de tuo tngento amp;nbsp;admi-rÂdû Animidottbui famayomnes mc^^, cum-prttnu infttAdmtraitenetn rapit pet petuo^ reuerentne amortf ntxu obliticios tenet, Hthtlenim efianttni vtrtute tAncjuam Dinin a pnlchritudtnts radio aTnabiitUi- Ctiiui famAy'vtflosG'juAufimA btnttatdfragtan tia, aüutt demnciß^ mtrabihter. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;auU

tn T.C-tenera tjia atatenofußtetai ameij^, hoepraferttm mundiflatu, doUrinA tngt' nuArumarttum PhtlofophiAftudtu, -mr-tut is,at que Det amorem ,omritaj,fgnA, ^ua prudentts, moderattfortu,conjtantu tje re Prtnctpts antmtfunt. Tljm quid ego mo-rum grauttatem arnAbiU quadam attra-UtuA comitate condttam'.magnarum rerum imaginattonem,benfgnitatem cr humantta terntnomnes,aliastuas dtgntfimas laudes figtllatim refera. Digneftts enumerare

notf

5gt;

P R Æ F A T I o.

»0» Valeo. Eaetenim efl magnitudo omniu, ea^ prater £tatem nuturttaSjVt »Oft r»odo Principtbui tttii aqualib^praflAre.,fld flenfl^ue natu rftatoribui ingenij virtu-tit gloria praiurrere, vniu inter omnestna xiine ad res magnas natus ejje videar is. It a enimflerütpradicarcj^doPîi vno ore omnesy incredibilem tuiejfl expei^iationemje^ orn-nibsts corporis animi^^ indifls omnia ex cel-lent la promittere, nbsp;ad fitmmamflem om

nium adoleflere.Ita Het di lb erg£ titm ejflm à do£lo Poet a Paulo AIeltflJo.it a Colonta,3pi-ra,Neapoli actepi.A ^uoquidem tempore T. C meus injïribendo defludarelabor meunfl^ non mam ludicio deferuire mgeniurn tœpit. Et gratulattis mecumflttm. T. C. b Princeps rar am earn indolis animifl pr aflat tarn : ^a mentem tuamproculdubioaltiics ad vtrlutes flumm as aitollettC“ ad immort ales mato-rurn tuorum laudes excitabit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in Pala

tina domo, omni ver a gloria laudattjsimi Principesfloruerut. Cale at enim terrena hti -milia con tempt a vitiojà omnia^tpuifltjuis ic:^ liflia virtutis crfepieliaregtiajtoffecit Dei-^jtimoreO'amoreducitur.^uamobrem ie-iiè T.C.excellentem nbsp;nbsp;beatam dieere licett.

fuitti eumfir tum ■virtue,cum virtutf.diui tit amorti gratta, toniunüa tßficelicem Paiatinatum vbi Utero, 'viget^y honeßum, •vir tut cjue in fr et io erit fimper. Tie que e-nim altter dtpopulo exifittnari pottfi gut» adPrtncipiifit inntattonemyprofiantem fi omni vito mortim tntegritate probitU’^ ruißt. Nam{^ vt in nuit Seneca) Rex modo velit honeßa nemo non cadem •volet, confirmât que Plato qtfales in republtca Principes talesreliquosfiolere ejfieciues. CMadleigitur tanta vtt tute excellenttßime atquefælicifii- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

me Princeps.Pergereporro firedfimmaco-tendere •vel'u, P’t quofignts rcbui^ pollice- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

ris emnihui,exitu aliquando projlarepofiis. ^mmuii entm tu abundes precept is Philo -fiphteclarisq^monitu. ^ifibfiortßtmo prudittßtmoq^ Principe lohäne Cafimiro pa- j truo fir tut ore tuo, itaporrb à nobili do£ic^ •vtro Georgio Ludouico Hutteno mot um pre fe£ioform arts, it a ab infigni lurijconfulto Georgio Adiihaele Lingelfhemio preteptore ' tuo Uteris omnibtes arttbiisq^ ingenuis erudi ris,^vt T. C.nthilad•virttitis firglorie admo nititnedeejjepoftt. Profertim cum etiam •vi gtlittßimus tUtfirnobtluOtho Crynradiuo nbsp;nbsp;nbsp;I

otulos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

P R Æ r A T 1 o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n

6cttlaf^mtnte»,g^in tuitfvrfÙMinttK~ ßtt, Ifftpiün rf/t tarr,!gt;t retpubhca i ttiiiat n T C »wor,i,t omnt te bbn/lmu-fit hoiliront tùt ta».^^pt,tc^ati^ itgt; itaDta lüUatU dûttbfti ttß 'Vhe^ttarft dtfntjp X'idtA-Kt. rtoponirt tn t tbt ctintißtmot ktn hitonm txemfil» adttnnandum., htnttntrn turc h *-beote (Unorer» pattorenß^.NrcjueentMn-btlutt f/iuttbft) jurtittiix ititttiiu m tenen htc tua ita/trelu'^enfibui rauÿt ne tut pojt~ haifintihnt rJJè.Tecum tgttur ctrus »to^ tji Puncefn liiußnßime ett^ue annitare jé-dulà^vt (juantutnitas (ß raiiotantumtn fe ittflt;at vtjTte- Jf’e'eisg.^ejuofXf.ttatet'ixf-tciA-tient j^ar tjßpejjet H'J Ceßan ta Palattn^ de ttiftißiiinaer hei reß.ublua Chetji/ana, het cthhti benttati: viTiutii author A te poßulat, tx gtti^. ^uod nlicjuutn tji J)eutn ofo,tK(ielui tuaußxnitxifUtniiatntä^ dtrtgat adjuaen gtottamproue-titma/traßgrdßtart ajiditt-tur {(jut/d tjutdam nenabjùrde ßntiuntßeß tgt;ub'la Phcebum altfjuâdo, n'/agnun.(j,tjucd~ dam Patù lunten in Cermunta ixittturum (t'io luctdam.ttbibanc pa/tnem te-ßtuet n id lompisficdA et bd Chrißinnt dß*

P R Æ r A T T o.

Jtata fonr.orätatt,ij^,of,ßiiue»da, maximut» )»ttr omnes l’rin iptf ad/ffutnlum aKj^pott dut »ttuhjp: xiidta^ ià;t 'ungt; auttm adeit nd-ßgt;àr dam de• mummt mettuat^ßudtA fromouendt i npidißimt tt/tent tom m ttbe tradj.C tnßtttnjftm, ah eo opéré pottßim ü exordttt ii um futt^tjuodßue ijs tuis ijpt ■^pt/ßteatum tnßtiutu mets mtutmea-litrsum, Bß f Htm ßu(ß af lis oratoria non Jtartta ’Vtibtas adexern ndum in^entum, a~ fnendum tudtotum ,ptbl nbsp;nbsp;nbsp;muit a cc^^nitto

Ve prudenttacomplendu , (ß tu»; mor alu f hilojophiaßt Vt!maxime neicßa i la Prina-ff^agnas geßuftii eß. haudßto an

•vUa tua at an 'otthor dßciphna adhibtri f'ß‘t-^iiodnimtri tn rehus verlatur, bus non oognoßidt modoßddtcediagedioß txptditndi itiiyomnis^^addebbcrandum

Öquot; tiißutaaum antmoßjßtominumin tjuam »unejuepartrmßiciendos ratio continetur, t'rudtntiafie^utdtm operam dat iputeloijue» ruhdahudeloquentia^vtincjuit Cb ttro rußcopiose loquensßaptenlia: tia quot;vcro ft tarn vtrtute lompleblttur, “vi ßne ea nemo f er feil tes ejß c rator.ntque eloquent tafacul-tatem{ qua nonßujira donü Da z otata eß J conß-qui

P R Æ F A T 1 o.

tonfè^uiP filt Srdplun de tacomf/eitahilt t ■ iu«prAlîlt;trttin tn hif Lthell)aittgitntu.^ol igttar T C vti!tfi^i'num nrt^ue tenu undunt fureIJtrro.Muejc ejutdem h^c opufiufum lt;jutß libnrismeiprtmittanfificg dtdico^.matore tftt^uando ftudio Vtjtiuarn de^eruittii inge-nif opéraperfoluturu^, ßpp^^lt;^iffgt;' ■gt; T. C vt fußiperedigtetur,(^fitta mereri ut. debitur cotnmëdatdm haberf, nulu^fiuo ab ifnproborÜ maltgnitate co»ßritatunt vdit,

Dewoptimuamaxtmut T.C ter e^uatér. ^ue animaßiUeet djquot; corpore feelicem pret,

Spirx25 Scptcmbris

15 8/.

AD NOBILISSIMVM

C L A R 1 5 S i M V M Q^V E V l-

KA' M A L ,B K K T Y M L E (J N I N V M

Dominiuna Groenetvoude amp;nbsp;Sroet-

»p?gc!i. .1 Dod. amp;nbsp;oninifnii

dodrina,multifq; in rem 11-icrariam meritis vcrè

magnum.

* * *

EPIGRxAMMA

lo. Fesellu Leonnovthesii I. C.

Ingenio fœlix dum cceli dogmata,fonces

Naturae arcaijot,atqi aperit (ooliiam.

Dumque noua mt thodo motus delccibi5,amp;oiine» Aftrorum vires,mvftica Fata canens,

Ncc minus illuftras artis præctptaloqueudi, Addcns ludicij clara rcpcrta tui.

N.e tu pro tanta nullt virtute fecundus, primuni nomine primus cris.

lt;9 y ID SIT RHETORIC A,

Retorica eft atsreftè ornatcq;,amp; cum energiadicendi. Qu^z facultas cloqué da vocatur.

Rciftè en im ratio-nem grammaticam dénotât.

Otnatc,verboruiH fententiarumque de-leiftum amp;nbsp;elegan-tiam fermonis majore aliquanto gratia,intentione,perfpicuicate, conci-nno, ordine ScTtiliorequadam proprietäre præftan. rem, variosque argumentorum colores figniHcat.

Energiafenfus omnes compræhendit ßuemodos elEcaces quibus animi hominum traftari poflunt, txcitari (cilicet,erigi,dcleéfari,conciliari, pcrraouc. ri,dociliores,amp; attentiores fieri.

jDc aratiene rhe/erica,Ç^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fît tim ^it.

Ad banc artem inftitutus fermo longior fiueora-tio rhctotica,appcllacur flezanima.Cuius nimiru tanta vis cft(tefte Cicerone) vt inclinatum erigere, ftantetn inclinare, aduerfantem 8c repugnantem ea-pcrc,animos^uc hominum in quaQicunquc pancm Tcrtere poflît.

tg nbsp;nbsp;nbsp;RHKTORICA

■De nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prAßuntta hKitu Artù,

Qyærendum tarnen hic cfle videtur, fitnc hoc no-ftro feculo,aliqua ptæcipua eins vtilitas amp;v(us. Ciim fublaco more illo orâdi caufas in ludiciis, olim Græcis amp;nbsp;Romanis vhtato, nunc in loro Chi'iftiano legibus difceptctur,non eloquentia,amp; ad præfcriptû iuris agi amp;diiudicari omnia debcant; Indiçuum veto etiamficChriftiano homine,artifîcio malle.quàm veritate,amp;quicquam contendere contraiuftitiam SC acquitatemzprætereaPrincipesquoqueita non amét prolixitatem fermonis, vt omnino breuiter apud il-los dicendû fit.Sed refpondeti poteft quod ipla quo-queetymologiaindicat fummam elle rhetoric«fa-cultatis vtilitatem,vfnmqi pluribus in rebus pulcher-rimumamp;neceflatium. Âdquam nimirum pertinet quicquidpræclarè, commode amp;cum efficacia dici-tur. Si quç diceda funt vtrediflima proportione qua-fi mebra cuiufdam corporis inter le confentiant, non modo vt nihil in oratione adlit môftrofum,minusq; congruum, fiuc intentioni vel propofito oratorisin-commodum jfedfingularcm vtilitatem fruftumque efficiant omnia,amp; perfedx pulchritudinis decus,vu goremque proprium. Atquecloqucntiæpatrocinio Si conamendatione, ipfa primùm virtus læpè indiget infortuna:ca:citateamp; inuidia. Et veritas non rarà tuédaeftcontra iniquotum potentiam amp;vafritieni, prçfertim vbi argumenta vel languidiotalunt,velnô obuia,amp; minus facile expLcati pofl'untivel ctiam iu. dicc4 forte affcûu aliquo vitiofo præoccupati fine eotrupti.Quod praiclarè apud Cicerone» oftendens Antonius.Quod fi tibi„inquit,Crafle licuiflet pro P. Rutilio, tuo more dicete,quamuis fccleratiilli Si pc-fti£ci;i eines eflent,tarnen o,mncm eorumimportuni* tate'm ex intimis métibus euelliffet vis orationis tu«. N une talis vit qui exemplum eflet innoectiac.virtutiï

iefan

A LBERTI lEONINt r-., k fanft tatis amilFus eft, dum caufa fimplicitet puré dilucide ex finiplici tantumratioiie veritatis , nullo aucera apparatu^nullo alio ornatu, atq; co modo di. citur,vt li in ilia commentitia Platonis ciuitate res a- ■ gcretur. Hxcille. Quævel Iola {ufficerepofTuntad probandam huius arris prçftantiain.Sçpèvcrà ctiam in adminiftratione publicaincidiint ca amp;otiûtuïfu. bico.qua: non viribus ncqueconfilio ,amp; non tam a-gcndi prudentia quim attificiofa dicendi encrgia tc-perandafunt. Sxpè teipublica: reftorincccfl'eeftca-nortarijdocerc,conciliate amp;nbsp;fapientioratione mode rarifuos.Quinimoamp;miliciieptæfcdi cxhacipfa fa. cultate hautiuntquoticsnatutali quadem cloquen. di folertia Sc militari facundia,animos milicum nuc accenduntinflammantquc.nunc fcdantSc permul-ccnt. Etcùmvarijfintanimorum motus Sc affeftus, vbique triumpliat flezanimaeioqucncia,atquedcli. bcrando,petendo,dcprccando, admoucndo,confo. lando,rcgendo, difputando, docendo Sc rcfpondcn. do diuina eius virtus cetnitur. Sola ad vittutcm exci. tandam neruos adhibcrc, amp;nbsp;ad officium quemque fuum Yocarcpotcftmaximè Solarcrum gercndarum fauorem atquc applaufum repracfcntat, amp;nbsp;non gefta-rum perfruitutgloria. ReftèicnfitPançtius Philofo-phus neminem ncq; duccm btllo,nec Prineipem do-mi magnas res Scfalatares fine hominum ftudiisge-tcre potuiflc. Sc fané plurimosliiccommcmorare li-ceret,quorumclariffimavirtusfineadiumcntis hominum euehi minime potuiflet. At conciliaiidotum animorum rationem tenet, omncs prudcntix Sc ca-ptandx beneuolcntiæ locos nouit pulfatquc rheto-tica,amp; mcllifluaoratione emollit, allicit, afficitquo non vno modo. Hac facultate magifter Sc declitn^-tor in fcholis, concionatorin cemplo,fenatorin fe-■atUjbonus grauisque ciuis apud populum,magnani Uudemconlcqui, Sccgregium quid, in fuo quiique

It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R H E T o R I C A

munere pracftarc poicft.Hac Icgatut legationem fai cum laudccxrquicur, hac maxime pcrîuadtrcacque exorare poterie, qui ad pacem orator miflds eft Hu-iusopevel Belgia ipfaolim florcntiffinia,quxnunc tot annis tumultuatur.oniniaque membra miferri* mèlacerata amp;conuulfahabet,ad cranquillitatcm Si friftinum nitorem rcnirc pofl'et, inodo adhibeatur vir probus,pius,f!nccrut,publicævti!itati«amâ^,''ir. tute,ingenio St iudicio cxcellcns,qui agen Jiprudeii-titm,coa(ilij ßneeritatcm.pictatcmquc cum diccn-Jifacultateconiungerefciac. Nihilenim efttamin. credibile.vt inquit Ciccro,quod non dicédo fiatpro. babilc,nihil eft tarn horridum,tamqutincultû,quod non(plendcfcatorationcamp; tanquam excolatur,nihil tarn defperatumjquod nó,comitata, virtutc amp;nbsp;(in ccricatc ,cloquetia in (pern reduccre pofti-,nihil tarn durum in animis hominii penitusque defixum quod no emolliri oratoria benignitate atque crut gt;nbsp;nihil ti inuifum Atodiofum nihil cam depreftum quod non fublcuari aliqua commendatione amp;in bencuolcn-tiam rurfum poni poftic. Nam Atapud Principes etfi tnaximè ftudendum fit breuitati,tarnen incidiint fx-yius caufç,qu^ longiorcmomnino yolunt oratione. Atque illudipfum brcuc,quoddicendumeft,perma-gni tarnen iiitercft quomodo dicacur. Siquidc in bre-uitateetiam,d9lclt;ftus verborura aptaque collocano ti agendi commoda proprictas adhibcri poteft atque cnergia rhctorica. Sic in iudieds caulisque ciuilibus, quamuis ex xquo amp;nbsp;bono indices amp;nbsp;ex iuris formulis iudicaiMCtcncantur, folam iufticiam (prdare, ver. boriim ornamentis tanquam artiHcioii cantns du).-ccdini,aures occlufas habere debeant, plurimû quo-querefert quomodo caufxiuftitiadcfcndaturfprx-fertirn cum lices fint plcrunque fere ambiguç ) Sc pa;, tronum artem tciiere,vc dilucidc docere, tc fuo qux. que loco maziniè commodo dilponerc, n caufx ca.

F»

ALBERTI LEONINI. I, pue tanquam digico demonftrare quea(,item excita* tequandoque herigereiudicumanimos,eotumque fauoretn conciliate,no quidê ad prçuancandum,fcd TC velin xquicatisbilance amp;nbsp;xquilibrio contincan-i tur.vel etiam vt atccutiotes fiant ad caufam, maiotc. que ftudio omnia petfequantur amp;nbsp;inueftigent notêt-que ipfi fi qua vel omifia forcé,vel iudicisquadam fo-lerciapetcipicudafunc. In criminalibus verb mulco inagis vetlari cloquentia,cùm commendabilis tes fit clemcncia,maximamquc præfiare pocefi vcilicatem, exorJiendo commodè.explicando prudcnter,amp; ma* gno cûiudicio.veldealbando,colorcrhetorico,om-, nesque partes diligenterad excufandum,tnouendutn. I amp;nbsp;mitigandum adnibendo. Q^d necipfisquando-' queingeatumefi iudicibu$,cùm criminaleuiora vel ' Ténia non prorfus indigna, rei veto vel eorum pto-pinquihoneftiotis conditionis fiint.Quapropcer rette Cicero eiiftimat,oratorera etiam minime iurifpc titum,tarnen fi caufam aliquam iuris edottus fit,pof ! fc earn egregiè multoque cxcellentius maiore effi* eacia agete amp;nbsp;trattarequàm iuriconfultum. Ex qui-bus omnibus liquet fummam elle omnibusin rebus, cloquentiz vtilitaté amp;nbsp;vfum neceirarium,amp; vt agro bene culto nihil eft vberius nee fpeci c ornatius,fic o* tatione thetorica nihil elfe ncc auditu fiiaiiius,ncc vgt; tilicate pcacftantius,nec authoricatc cfficacius amp;nbsp;ncc-Uofius.Nequevcro liicqucmquam moucredebet il* ludÆIcbyli poeexdittum. Turpillimum morbum elle ornata Tcrba:amp; quod hxc ars fimulationé amp;nbsp;diftt nulationem jomniaque callida doccre videatur.Nâ cumomnisvitanoftraomniaquc animinoftri fenfa . tdvittutcmditigidcbeât,haut poteft illc tutpisefte Vetborum ornatus ncque illareprehendi, fimulandi amp;nbsp;diftimulâdi callidicas qux licet afciticio colore, ex finceco tarnen rettoque corde prodiçns,vircutis amo I K ad bcnc,nâ ad malè fiue quicquam commuai vita

B a

. »•

ICI nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ft Ff E T Ó ft I C A.

alienilm facienduminftituta amp;adnormam tationîl honeûi amp;diuinx legis examinaca cftjncquevllo ma* litiofi vafri frauduirntianimi amp;L a communi (ocitta* tis humanæ candore fugien tis vitio amp;nbsp;teterrimo odo rcinfeda.Niliqtiisvituperandiim exiftimet prxcla-tuffl illud. fed ramen verfutum amp;callidiim fadu So* lonis prxftatilfimi viri.Qui,quôamp;tutirgt;rvitaeius eU fet,amp;plusaliquanro reipublicæ prodcfletjfuferefe fimu(auit,Vel impr. bareaudeat fapienciflïnjum.in-legerrimumqueVliitofophum Socratem quern fum* raumeomodo fimiilatorem fuifle lcgimus,Vcl Q. Maximum laudatiflimum dticem.qucm multiplici calliditate cclando,(imu!ando,infidiando contra bo ftes pattix pro aris focisque pugnafTe rcmqueRoma nam reftituifle mtmonx proditu eft.Sed muîta font ttiam in (acra fcriptura ciufmodi exempla, amp;ne pill, xa adducam,Chriftum dominum noftrum cóftat ea-demrationenónunquam fimulafl’c nefcirc,aliofqTilt; intcrrogafl'cquçoptimèfciretipfeamp;fe abirevelle vt inagis admanendum inuitaretur.Ex quibiis ßnealiis argumentis liquet non ita ptxcidendam eftc loque» di,amp;agédirationom xt non aliquando liceatde nu-da amp;apetta figniflcationis fimplicitatedecedere,cäa quecitra alicuiusiniuriam Scbumanicandoris Izfio nem,rapicntix colore amp;nbsp;virtutis reftimento induere. Quamuis ipfahoc doccat rerum humanarum conditio, iubeatquc omninoad inucniendam vcritaicm, protegendam iuftitiam,ad cóninccndam falfitatcm, kfceleratorum improbitatem propulfandam. Cut autem ad virtutit defcnfioncm ad bonum lumenQue ▼etitatij prouehendum non omnibus modi', vtamur, txceptis duntaxat iis qui publiez iuftiriz rcleruatt amp;commifn funt, Immo cum intelligentie participe« adcognofcendumlnatißmusamp; adferuiendum Deo omnis virtutis vnico fonti,ratio ipfaa nobis eiigit •inné in co diligentia adliiberi. adcoq^ vt C quis quà

apcctè

AT.ßERTT tEÔNINT, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tt

•pertè amp;fi(npHcirer loquacur,ca rclinquat vcl omit, lat,quitus magni aliquidboni efficcrc vtl pcriclitan tcm virtutcmäc innoccntiarn fublcUarc, vel magni »liquid mali auertcrc poditjftultè quidcm, attamcn non minus pcccarevideatur, quam fi Sabbati die cr-ranti amp;nbsp;quxrenti redam viam non commonftret.vcl fdtiofo alicui adcçdem furenti«gladium miniftfct latentem iudicct.vel defpcratoatqiie atnebilis adu-fti veberaétia, malum (ibicogitanti, Scinterroganti Bum id quod forte inuenerit fit aconitum.cflc relpó-deat. Setmonis itaque flcxuamp;dicendi artificio fiuc eloquetia vti licet,abiiti veto minime.Quac enim ad lalutem hominum à natura amp;nbsp;ad conferuationem rc öi data ert,cam ad fraudem amp;nbsp;eucrficnem iuftitiç,ad peftem perniciemque bonorum conuertere,excct3n-dum eft.Verum vt boc fugiendum eft inaiime,ita religion! minime habendum contrariura , eloquent!« fubfidio nocentem aliquando improbum ncfart'iin-que dcfendere,amp; clementiam imperrare.Fert hoc hu manitas, patitur cófuetudo.neclex dinina prohiber. Et inhanc parrem videri poteft redle ccNluifie 1’ane-tiiim philofophum,cui Cicero aficntiturtiudicis qui-dem efl’cofficium,femper in caufis verumquot;'feqtii ,pat tronivetf),nonnunquam vcrifimile etiamfi minus fit »crum defendete. Qui autein aperti amp;nbsp;fimplices cfle volunr,amp; nihil ex occulto,nihil cxinfidiis,vt vocant, nihil ornatis verbis,nihil fermonis flexii amp;nbsp;circuit.öe »gendum eile dtfputant.-ftoicetlliqtiidem,fcd tarnen haud fatis cxplicatam fententiam defendant,prüden tiimque amp;nbsp;virtutem maximoamp; pt.xcipuo adiumen-toptiuant,amp;tmprobitatem maiore libertate amp;nbsp;fccu-ritatc inuitant,public-rq; vtilitati minimè conlulür. Eft etenim omnis quide non modh aiftio leddiélic, ad earn rationrm qua nati fumus, ponderanda. Id-fjucfapientcramp; vcrè,nnn aftutc.veHatrogaiKcr. Ar. que apetti caudidi auunifincentas fc.'npcr,non inicc

ß }

1» nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA

»micos modo amp;propinquos, ted inter omnes,ia tommunivita rctinenda,ndéfque data etiamlcclcra-to fcruandacft Nequc quicquam turpius efle potcft, ncque Humana natura indignius,quam fraudcmin-troducercjamp;faltl tîniulatiminimè iînccri aniniifall» ciis ornarc diAajamp;rationem veritatcmque præftrin-gere.Sed illibata manentc animi intcgritatc,amp; fide illçfa,moderari,cum omnia alia tum linguam ctiam Tt dcmóftrauimus,honcftum,viile amp;nbsp;neccfiatium eft. Eccum ad cclcbradam Dei glotiam,virtus nobit pro pofita ctrcdcbeat,amp;lcidiuina,nonidcm fcmperdi-cere,fed idem femper fpedare debcmus. Videndum cnim,nc apcrta loquendifimplicitas pcccatum ali-quod adiunftum habeat. Qtwmodo autem fapicns moderabitur afFedus hominum ad malum propen* floret,quomodo ad vittutem,ad fanitatcm diriger, perducctquc.fi cloquentiae medicina multiplicidcfti tutus,addocendum,excitandum,fedaadum, amp;nbsp;dcli-bctandum,commodaverborum vaticiatcatque de-leftuvti,amp;taquam in media tempcftatc fledere na-uemnun debcbit,amp; obfequi inrcrdum terapcftati vt portum virtutis teuere poflit,amp; quo inftituerit tandé peruenire. Quid autem optatius fit imptobii, quid eosin peruerfitatcmagis confirmarit, quamfi nihil nifi aperte amp;fimpliciterin cosintédi,amp;vclei occul-to amp;nbsp;captiofa dicendi agcndique folertiainiquitaj eorüfrangi amp;nbsp;reprimi non poterit.Qiiamuis captio-fumhaiidappel!andumfit:quodaddcfcnfioncm taa tÛ non ad oflcnfipnem, pro virtutc contra tcelerato-rûjvafritiem amp;nbsp;impetum inftituitur. Qmnimo eaeft humanx natura; r3tio,vt fi ad interrogata fcniper re-Ipondeaturapcttèjfi nihil Ynquam tcticeatur,vclfcr-monis prudentia obuclctur amp;nbsp;tcmperetut,magno il-lud fingulorii amp;nbsp;publico omnium damno futurum fit. Vatij cnim funt animorum motus amp;nbsp;affedus, qui amp;nbsp;coniuioucuturlubito/ubicaquclccum adfciunt co* filia

ALBERTI LEONINI. m flia,Scrurlum quicfcunc,mutäiLrque tempore. Et fzpc præcedentis dici cófilium faduinquc redargmt poenitcntiafequens,iiequc vnquara quilqiiam ita be ne fubduöa ad viuendum rationc fuit,quem non ali-quando cocpti conlib) pcciittucrit. Nunquam Cbre, luesillc Tetentianusiiiucnra filiagauifus fuill«, nil» fapientioreius vxor viuain ante dilliniulafletjvcrbil. 4jue inteteinptain fingendo,ftultitiam vincrudelita-témque mitigaflct.

Nihil mitur tx;a patte,eloquentia imptobaripo. tcft.licct^ediccndi fcientia.tanquam dono Dei fa-pientiæque tirtuiis amp;nbsp;hoiiefti ininiftra vtt Cùin ver^ probis improbisque pariter omnibus pateat,(î qui ca abutuntur,iniprobitatis vitiofit non artis.tantoqu» magis annitendum cft bonis,amp;quirendum diligcn-ter.quo fuperiotes (înt inhac tanta facultatcvelpa* tes faltem minimcque inferiores.

amflttinline ctgHitionit tiii haue factel. tatem neeejfana, ^nJe itta cam^ farandufit.

SVmma eft huius feientia? amplitudo, qu-rcomple-diturTcrborum,fentctiai um,return,virtutum,of-ficiorum cognitioncm,ptoprietatem,effcclû, amp;nbsp;mul tiplices agendi loqutndiquevarietates, item naturâ hominum,vim humunitati«,omnisque uaturae, quas mores hominum , qux animos,quje vitam continet, «gt;tigiBem,»im atque mutationes, amp;nbsp;quot modis qui. busqué tcbus,quo genereoraiionis in quamque partem animi hominum moueantur, item loci, téporit h perfonarum in quauiscaufarationc,êAjuid quoqi loco amp;nbsp;tempore amp;nbsp;quo quoque ordinc amp;nbsp;geftu dicc-te maxime conueniat, Scearum denique rcrum om. nium fcientiam,quibu$omnis,ingenij,iudicij,cf'n(i lij,dic(ndi,diircrcndi,agtudi, expediendiquevis ti

B ♦

'X4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;RHEfORlC A

ratio omnit concinctur.Quar omnia c media fapien-tia,ftudio,laborc,niulta leéhonc,vfu, cxcccitatione. amp;nbsp;imitatione comparanda cruenda (unt, Cogno-feendiigiturfontesmoralis philofophix, ornadum, complendumquc peftus amp;nbsp;exacuendum iudiciü ma-ximarum return fcientia, copia amp;nbsp;varictate, legendi oratoresatquepoetæ,tenenda ctiam antiquitatis amp;nbsp;exeniplorumvis:pcrluftrand«fedulohiftoti:cnó rno dó verç,fedfabulxctiam quocunquc idiomate con-fcriptælint-Vtcùminiispaflîm varios loqucndi,io-candi.agendiquc modos,lübtilitatcs amp;c affcftus,cau-fajque rarias amp;nbsp;carum cxitus,bumançquc natura:có ditionem multipiicem quali dcpidaoninia anteocu los orator habcat,conftquatur tandem moralem il-lam prudentiara amp;nbsp;ingeni, acumen,iudiciiquc matu ritaecm neceflariam. Practcrca nee ItgCi amp;nbsp;iuris Icicn-tia negligenda omnino:immo amp;phyfica fundamen-tadegoftadafunt quæ adhumani corporis natutam pertincnt.necaliarum multarum fciciitiarum guftus quidam abeflc debet,fi perfeftio futura cft. Notandi «tiatn funt in prçftâtibus viris.geftus.amp;corporismo-tus maxime condccentcs ,coruinq, ptoprittates pen litandac.vt ex bis omnibus otatorvbicunque res po-ftulat,haurirc,cligcre,amp; maximè propria amp;nbsp;vtiiia de-ptomerepoHit, eaque,adioneaccommodata venu-ftoaptóque corporis geftu , inotu, vultu, ac voci» connrmationeexprimcre. Totaitaque vis eloquen-■ tixinmultafapicntix cognitione amp;in naturæ qui

dam aptaproptietateconliftit.Qmbus tarnen arsad-■ iumenti nonnihil adfertepoteft, generaliquada ra-tione eiqÿifitadirigcndo cognitioneamp; natura: lirna ' Vel Calcaradhibendo.Scire enim quid quoque loco amp;nbsp;tempore amp;nbsp;apud quofcunque auditoteslnquacû-' que cauladeceat amp;nbsp;diótu maximè cóuenicnsfit.fum-mar amp;exercitata:prudctia:: porte autcmquod deceat - fatcre,artis eft amp;nbsp;naturæ.Gùm autem in infimta cau-faiuta

ALBK’RTI LEONlkl. M farunijterum, perfonariim,locorum,temporum v*-lictateamp; confideratione multifaria, oratio fapicn-ti iudicio modetanda fic,dicci;diagcndique non vno modojtantam huius artii liquet ene ainplitudincm, tantam rationum copiam vt certis terminis regulifqi comprçhcndi, explicati figillatim amp;nbsp;dcfcribi omlt;ia nequcant.Vcruntamen fontes aperit pliilofophia,ex quibus generali quadam deriuatione,prarcipua huius artis capita conftitui,amp;peracutaquaedam prsece-pta ad pertraftandos hominuni animos,amp; ad loquc-dum , agendumquemaximè commoda eicogitari amp;nbsp;tradi pollunt,Quæ tarnen à prudentia rurfum ita dependent vt fine ca ncque intelligi fatis neq; reftè ap-pllcari qucant Eavcró in methodum docendidige-Aa,vocanturvulgo thctotica. Et quamuis minima to tius oratorix amplitudinis pars funt,tarnen cam (lu-diofisprsftantvtilitatem,vt quandoquidem prüden tiaiudiciiquc maturitas nifi multo labore parta,non veniat,amp; tempore,vfujlcdionc atquedodrina com-paranda fit, habcant intcrea formam generalem Sc quafi delineatam locis partibusque figurain prçftan-tem,ad quam diccrefcribcrèquc fenfim afluefcat,cu-iufque intuitu omnia exftudiisfuis deinde quouis té-pore amp;nbsp;locofdum in i p ƒ a fapienti« amp;nbsp;return dodrina verfantur^percipicnda.rcftè confiderare, reponere, applicate,amp; ad vfum transfcrtcpoinnt,vatiosqi ipfi, dicendi agendiquemodos cxcogitatc,propiufquc ef-fingere,ad perfedam illam cloqucntix idcam omnis iapientis pleniirimam quoad cius fieri poteft perfe-quendam.

De diJfereHtiA Rketeriei Dialediei,

T'illFcrût inter fe Rhetorica amp;nbsp;Dia’ciSica.Quod hçc ^res quafi nudas ad iudicandum propenit, nullum que p^atceptum habet ('vt iuquit Cicero^ quoraodo

B 5

1« RHETORICA

vrium inueniaiur, (cd tantum quomoJo ludicrtur. lila contra 5c inueniredocct, Si pluribus verbis veftil propoütaornatc|ucmaiimcSi afFcdusadiungitvbi-que. O^uamobrem DialrÓtica ( vtidem Cicero fcri» bit/ orator i dimittcnda eft.Quod tarnen dc nudailla amp;apcrtadifputandi ratione non dccognitione intel ligt debt t. Maxime enim vtile cft oratori amp;nbsp;omnino «ecefTarium,tenere vim difleteadiSc iudicandüvelad rationes euiufque rei facilTùs Ribtilitifque dtfcernen-das,vel ad argumenta tndeiumindaquzcopiolius û pletraäetadluamvtilitatem vcftiiattjue ornamen* tisoratoriis.

DcperfeR» erttere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jtfirta.

QVi autcm ea tanta facultatr pollet ,Tt ubicunqu« , fueritnecefl'e,pofiitperfcôi(rimè d'cere, diluer* dè,diftindè,ornate concinno ordine.verborum com moda propriitatcj'entcntiarâmqueaptacollocatio-ne dcaccomnaodata adione, vimque oinné ad trada dos animos adhibere, neq; quidqua negligere quod acuteinuenin, amp;vt ita dream vcrfutèquodfubtili* ter.ptcflcjenucleatCjvel cótra, quod gtauitet acritcC que arque ornate diciSc aliquo modo abhomine do-di(lîmo,acutinimo,5c lapictiflimo przftari polie vt-deatur,is vir inconiearabilis rtrèSi proprie eloquent oratoriDifertus vcrodictndus eft,qui licet afuramo pcrfcdianis graduablit,plurimum tarnen in ilia fa-cultate profecit,amp; egtegium quid przftare laudémq; dieendo confequi poteft. Quamobrem Crall'us apud Ciceronem,dilcr;os inqtlrtlevidillc plurimos , eloquentem vero neminem.

Cnrinfer tbjuenrtm nbsp;nbsp;tUfirfum tiitthtr JiKinxe.

ri/,Çÿ RhetorictiitfinmeHein tner^nnt.

num aitxerif.

tgt;tftin-

ALBERTI LEONINE X?

DIftinximus autem inter eloquentem amp;nbsp;difertum, item definitioni Rhetotieç addidimus cnergiam, nó modo quodresita poftulet,redvtadmonercmus, multos Lepe amp;nbsp;exponcre fua claic amp;nbsp;peiipicuè,neque inepto otdine eófundere, atque verbis kntentiifquc ornare,quorum tarnen oratio frigida,nullos habens admouendum aculeos, quafi mortuumfine ßiritu corpus nihil in auditorum animis rel parum emciat, nullum viuç virtutisvigotem oftendat,multos etiam difertè omnia præftarc qui non eodem modo femper amp;nbsp;vbique amp;nbsp;omnibus in caufis potrunt,amp; quorum o* r ationi,lî redè amp;nbsp;fapiéter cxaminctur,multa ad fum mam illam perfedamque dicendi excellentiam deck (cinueniantur Quamobrem in eo,qui hoc tam gra-ui eloquentis nomme dignus ctit,plucima requirun. tur.

rejitirantur m irai are elojittine.

FOelix Ingenium,acre indicium,doôtrina, vfus re-rum,confuctudo,apta quçdam natnrç proptietas, bonamemoria,vittusanimique reditudo k âna«'-ritas.

XJe ingemo,tudieu dodritta.

ESt enim om nino ingenij Sc iudici) przftantia opuj ad dodrinam.ad inueuiendum,cxcogitandum,amp; acutè iudicandum de rebus omnibus.Neque fine do dcina,tanrx facultatis amplitudo acquit! poteft.,

/}e rerum cen/uetudmt.

MAgnum oratoriadiumentumadfcrt vins rerum, amp;confuetudo.Multa enira pet (c ttibuit,vcrfatu eâem rebus gercndtsmigenium aperit.iudiciu acuit.

lî nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA

prudentiamquc auget. Multa élucidât confîietudc: dcliberationis moras difcutit ,con(ilij promptitudi. Htm addit,eloqucndi,inueniendi,iudicandiamp; igen* 4: celtritatcm incitât. Verba enini,fcntentiæ, rationes amp;nbsp;argumenta pcrconfuetudinem feipfaofFerunt. Eorumdeniquecognicionem tradit experiétia, qiiç in quauis arte,difccntis folcrtia inuenienda funt. CÛ • lcriptis omnia comprçhendi non pollînt. Satis verb ctiam conRat,amp;in iurifprudentia,medicina,in me-chanicisquoqueartibus vidcrceft, thcoriâ fine parte praôica.f quac conluetudinem amp;nbsp;vfum continet) veluti mutilam,debilem,multilquc partibiis inferiorem eflc.ldeoque Ciceioteftatur ncc medicos, ncc imperatores, necoratores,quamuis arris prscepta pcrcepcrint,quicquam magna lande dignutn fine y-ju amp;cxercitatione conlcqui polie.

Confuetudineaurem nac continentiir.fubitæ ad qualcunque propofiras quæftiones cau(asquc,exerci lariones,accurata: amp;nbsp;meditatæ comnientationes, fty lusdicendimagifter.orationis fuæ cam lcriptis alic-nis comparatio,amp;de alicno opèrevel laudandi vitu-perandi, comprobandi, reftllcndi caufa,dirputatio, item translatio optimarum orarionam in aliain lin-ruam. Verù hictéfidetandum eft fuos habere quam, libetlinguam Si peculiares loquendi modos,figuras, cmphafesafFcûus, ptopriamque gratiam Sivenufta tem, quaralio idiomateexprimi æqueêc integra red-di non poflunt.VndcorationesDcmofthenis omniü r-’ftintiirimx,multum excellentiçlinguaLatina a-mittunt.

Ve nadtre frelirietate cer^t^a,

Atura quoque non paruam addicedum vim pr.-e-ftat amp;nbsp;vciIitatem,eiSrquc aptitude maxime in e-locu«ac: neccllanaeft Nam amp;nbsp;animi ingcniiqquot;e ce-

Icces

AtBFRTt tEONîKt . », lefts quidam motus ede debtpt, qui ad excogîtindiS acut’,''d cxplicandumornant.umquevbercs, ad me« Jnortam fivmi iSc diucurni,ad agendum cloqi cium. que prompt! .alacrcs amp;nbsp;vbique prudentes fint, Arque ipfa furmx oratoris dignitas, vocisque claritasamp; fa« ciHtas, tnorum concinnitas grauitasque pintimuni confetunt,ad i^ntquc orarioni vcnuflatcm,dignita. tem Si authoritatem Eft cnim oratoris munusnô in. genij Ibliim f vt inquit Cicero ) fed etiarn lacerufc 5c virium.H^c autem accendi quidem 5c commouen,d modo infunt naturae,nôvero inferi 5c donari pofluiit ab arte.fi omninonulla funr.Arscrenimlarentia tan turn educere poceft,eaquefi bona funt faceretamen meliora,vel limare 5c qux non optima atiquo modo corrigere. lt;

Naturaautem quidam ad oratoriam facultatem omnino nati eflevidentur,quidam omnino inepri funt.Adeôque polygraphoaquendam conftar, crudi til1imum,magnique nominis, dicendo nihil rel non mulcumvalutflc.

De memeria.

MEmorix fîrmitatem his omnibus tot tantifqjrc. bus tanquam ingenij famulam,omnifquc copni tionis Scdodrinaecuftodein omnino neccilariam eC-fe non eft ambiguum.

Atquehxcparum etiarn ab arteadiuuari, educi (i latet,exerceti,5craiionequadam confirmari poteft. Sin verb ita debilis eft,vt arte ilia quam aliqui fcripfe lunt fulcicnda omnino,conftituenda vel paranda fît, tninimè ad rhetoricam facultatem fufficere poteft

De ZirtMte animitjue reilituiline pneentatt.

. Ittus denique in perfefto oratore rcquiritur,fin. V cciitasq; amp;. aniini icAicudo, fine qua, omaia ilU'

)O nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA

prxclativim (uam amittuoc, amp;nbsp;ad nihilum reniunt. Ntijue enim quicquam valet priidcntia (^yt Cicero te ftatur) line iuftitia. Virtus autem exiftiinationcm o-raroris conftituit fïrmatquc,ptudentiatn illuftrat, Si Sc in dicendo agendóque coullanciam atque xquabi litatem iuaat conferuatque. Exiftimatiovcrö pluri-ni'im poteft.Siquidem vt idem Cicero probat,digni-tas iplius oratoris addit orationi dignitatem atq; au-thotitatem.Quo autem quil'quc cft verfutior amp;nbsp;calli-dior, hoe ctiam niagisinuifus fufpediórque eft de-traftaopinioneprobitatis, Quocircarcdè Carnea-des philofophus fentiebat, caput perfedioratoris eC fcjVt Si ipGs apud quos agcret, talis qualem fcipfe o. ptarct,Yidcretur;id fieri vitz dignitatc,amp; vc qui auditent ita afficerétut animis, vt affici eos vellet orator: id fieri eognitionc omnium return ex philofophia pe tita.Ex quo etiam intclligitut doftriuam ptudentia-qucjcum virtute fez qua fola, omnis procedit digni-tas Sc ven gloria J coniungendam efle.Quis verb ctia dubitct,otatoriopcandum ell'cmaximè; vt diligatttr ab auditortbus.vt fidem ipfi habcant: vt admirentur. Quibus tribus perfe Aa gloria, dignitasqtcontinetut. Atqucilla omnia pracftatconficitquevirtustBeneuo-iétiam quidern,quia proJefteipfacupit omnibus,ob candem quoque caulam, fidem amp;nbsp;admitationem, Si quodhoneftate vtilitatem meticnt,ailiiliniquum, inhoneftum aut fordidum fpcûa(,eas autem res fpet nit,ad quasplcrique cupiditate inflammati rapiun» tur. Ilium igitur amarc, rcuereri amp;nbsp;fufpiccreomnci apparctjilli fidem habere maxime, qui ad cam dignitatem petuenit, vtcziftimccur adeptus coniundam cum virtute prudentia. Qm nimirum Si poftit bene-facercsvelitqucomnibus optimè,amp;praeftet omnia ^rzclara. Cotra verb,alicnos ab coanimos habere eu que auerfarimaximè,qucm minime cómuné,fibita-tum Tiacte,amp; non modo nihilin communecófulcrc, fed

ALBERTT LEONINt. ff omnem ingcnij vim fatpè s'*, iniuriam aliorum,5c iniquitaccm conjercerc.aiiimSmqjcrationjIi amp;nbsp;fra Urna humana 1'ocietate inJignum gcrcre percipiant fiuecredunt. QnoJ li qui veto limuiatione quadam, amp;inani oftentatione fitti non rnodo fcrmontv.fed c-tiam vukuSjftabilem Ie dignitaté confequi poHe ren tur,vehementer errant.Vcraenim tantum gloria di-gnitasquc firma manet, radicéfque agit, atque pro. pagatur. Fiela omnia celeritcrtaquam flofculi décidant Neque enim fimulatum qiiicquam poteft elf« diuturnum Cùm nimiruinforisallumptum,nullam habeat neque natura’,neque voluntatis liue mentis, amp;equerationisamp;vinutisradicem,amp; genuino fucco minimènucriatur. Quodautem prudentiamaugeat »Lrtus,tique vigorem amp;nbsp;cnergiam addar,dicendique amp;ag(ndi conftantiam tribuat, incclleétu etîam facile eft.Duplex enim eft animotum vis atque naturar: Vnain appetitu pofitR,quat cogitationé hue amp;nbsp;illuc, hominémque àreftofenfu Ixpèin cranfuerfum ra-Îit,prudentix intentionem mcnufque vnitatem di(^ bluitjStreftçimaginationisvires ftangit,perturbât que.Altéra in ratione.qu« quid facienJû fugic iSm-quefitdocet. Quamobrcm,vtCiccio probat,appeti-tuj rationi lubieôti funt lege naturje.Studendum igi-tureft Omni inodo.'vt rationi, quam maxime illi obe diant,câmque neque przeurrant cupiendo, neque déférant fugiendo propter ignauiâ.fintquetranquil-li,neque animum perturbent,» quo clucebit omnix (onftantia,omnifque moderatio. Quicunque enim loHgius euagantur Sc tanquam abiedo frenO exultan tel,non latisaratione retinentur,hifine dubio finem fcmodum cranfcuntcs,non modo animos perturbât, fed etiam eorpora.Quod prxclarè Cicero,licet ora i-Sfacernere inquit,iratorum, aut eorum,quiaut libi. me aliqua,au( metu cômoti funt, aut voluprate ge-*iuat:quoiunt omuiü Tultus,YOces,raotu$,liatùrquc

JI nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA

mutantur.A partibusautcm rationisftatvirtus,feqj r.iiifjo ipfac adiuuantcontra appctitus, Sceundeho-»lïfti tintin fpcAant.Quanto autein magis domina-t.It ratio,quanto libcrior eft potcntiorque amp;dircuf-(is appctcntixnebulis purior, tanto hauddubièqux ab lila depcndent,pruJcntia, conftantiaque amp;:rcifta diitorum faftoriiinqtic moderatio, claciores,pra:fta-tiorefqucliüt Quamobrem virtutt adiuuifta,omuia iiluftriora Si maiora tfle fcquitur. Quinimo ftcui vi-deaturaliquando iinproborum aftutiam committc-re Scconftrre cum virtutc,tantusinucnieturvirtuti$ vigor,tanta vis Sc autotitaitvt ffi cætcta cognitionis omnia paria (int) inultis pariibus luperiorcuafura, imptobóCque velfola gratiitate amp;nbsp;diuino quodam ardors Sc maieftate in oculisvoce, vultu Scgcftucollu- , centc contetritura fit.

Q^n.tmnece/jpirtaßntßitdießad hanc artem ac. ftdenti nbsp;nbsp;tjaomodo inßiiuendnsßt,

inquit Cicero eineceftaria elTc, qui Rhe-. toticç opcram date intendit.- Vt feiat difccre, qtiod Ingenium indicium,memoriam complcAitur, V111 abcat qui fidelitcr doccât,Sc ne plus fumât quàm oportet. Quaeptudeiitiam docendi rciftamqucme-ilioduro,Scnieraorix,natura:,ingeaiiquc virium ra-tionem elle babendam innuunt. Prxtercavtvclitdi. fcerc, quod diligcntiam.obledationem, fpem,iabo-lis patientiam comprçlicndit,conftantiamquc,Sc ar-dotem qaendam aninii,qui maximè vtilis cft. Nam V t Socrati videbatut,pcrfcûum opus cenferi poteft, (i quis inagiftri cohortatione ad ftudium fatis incitatus fit.Hic autem è grainmaticx fcbola prodicns,fi alia-rum rcrum Sc difeiplinarum rudis cft,à vulgata iheto-hcainciucre debet. Sia veto dodlrinalibcralitcrinfti-tutus, via aliquo inibutus,cognitiotie reium fatis in-.^

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rruâuî

ALBERTI LEONIN!. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jj

ftruÄiiSjfatis acri ingcnio amp;nbsp;iudicio cft,eo ftatim mit cedus ;ft,vndc fontes eriimpunt, ad Aiillotetein fcilU cer,aliofquc phiiofophos,qai djcedi rationcm (ä* picutiæ vim omncm aperucrunt.

Cùin vcio in^eniorum magna fit diucrfitas, amp;pla ra diccndi genera,variique modi,diligenter quidetn naturadifcipulorum cognofccnda cft.vt ad quod na tura qucmque fua ferre videtur,id in inftitutione cS-firmctnr:amp; nai urx vel afEngatur aliquid do Arina vel «mputetur.ln quibufdam enira nimia quatdam amp;nbsp;re-dundani loquendivbcrtas,docendi prudentia rcpri-meda.inaliisilla elicienda, St paupertas orationislo cuplciandaefb.Sunt autem triafecüdiim Ciceronctn genera dicendi.humile,grâde,8c mediocre. Quorum primum non aflurgitfupra communem loquendicó Iuetudinem,in quo eicellit Tcrentius .vitiofi autem cenfentur, quibrcuesieiuniliorridi amp;nbsp;obfcuri funt, Secundüpeculiariquadaloqucdi rationc côftâs ma gno apparatu,Stpopa,gtauitate,copia, frequcti am-plifjcatione,erebtioribus metaphoris Sc figuris, iifq; lógius fiepe pctitisvtitur,8c quafideindufiriaornatu oftendit.in quo genere eft Titus Liuius. Vitiofi autc funt tumidi,inflati. Sc affaAatione moicfti.

Mediocre autem inter ilia duo genera.medio quo. dam modo fc habet,copiofum eft, abundatquehgu-tis,fednontantam fempcrgrauitatcm Sc pompam feruat,adhibctque. Huius generis eft Ouidius Sc pie. ixquc cpiftolx Sc orationcs Ciceronis.

^tthart^tia nefiudteß amflilndine hniin fiitn~ »tt deterrenntnr,

QVamuis autem ea fit huiut artis,Sc tarn multa cS-^prehendensamplicudo,nontamcn defperandu, nequc dcfiftendü,fed tanto maiore alacritatc ad pr;. ftantilfimam Sc iocompaiabilcm eius facultatem

gt;4 IttBtöMCA

tendendum tft.vt (i nó funimum attingercdetufjGl-»cm magnum quid obiineci polFic Sunt enim omni» diificilia qiix pulchra,neque fcuftra fapicnnfl'mi vi— ti,mularum federn in fumrtio Heliconeafperimon-tis vtrtice pofuerunt.Verum ea tarnen eftcxccllcntit fimorum quorumcunque ttudiorum natura, vt ptin-cipiaquidcm fint dura amp;amara,mollefcantvero amp;nbsp;dulcefcant tempore atquelabore,quoqueniagisco-gnoris eofaciliora appareant. Quanto autem maiol eft labor, tanto illuftnor genero(Tamp;pra:ftantit ahi-hii gloria, non paruis febus,fed fuperandis at-duiscomparatur. Quamobrerareftè QuirttilianU» xurpiterdefperaninquit ^uicquid fieri (JOteft. Eft t-nim inertii,abiclt;fti, mollis,amp; fui nimium dcfpicicn. tis.ln prxclaris verb cti-am præftantibâfquc rebus, magna funtca,quç fût optimis proiima,Et honeftu eft,quiprima in præftantiquodam otdinefequituf, cum in fecundis tcrtiifque,vel aliquo faltcm loco nö infimo confiftcrc. Pracfettim autem in bac facultate. In qua nimirum quantum acquiritur,tantumdcm in tcrum cognitione amp;nbsp;fapiencia comparatut. Pruden-liç enim operam dat,qui eloquentiae.Atque huic illa iia coniunifta amp;nbsp;colligata eft, vt multds etiam fine egt; loquentiafapientes videre liceat.-eloquentem veto qui non idem fit prudens neminem. Multi autera fue aunt Ciceroni»temporc,cgtegij,ptæclari,amp; diferti o-zatorcs,magnam diccndilau'dem confecuti Sc cxifti-mationcm. Qui tarnen cum Cicerone in comparatio «econiunginon pofl'unt. Multi in Grzeia célébrés, Ifocratit tarnen fuauitatem, cupiam Platonit, fubti-litatcm Lyfiz,acumen Hypcridis,,vim Demofthenia minimè aflccuti funt.PrzcIarus ocacor,Pecicles,prxgt; clams Demadcsfuit,nibil tarnen ad Demofthenem. Æfehines admirabilis, licet Demoftheniparefleno potuerit. Varia ctia diced! genera varilq; modi funt, de in faa quifquc naturç propticwte dil’ert»» P®-left.

ALBERTI LEONINT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;q

ttft. Didlmiles in diccndo fuecunc Romx, Antonin» 4c Crafl'us.-ambo tarnen excellentes, 3c xquali laudi» gradu floruerunt.Diflîrailes Cotta 3cSulpitius,vtcr-lt;)ue laadem adeptus eft, quimuis ad Cralli 4c Auto. ni| gtadun» minimèperuenetint.

Dt ofßctt elaijHentU.

JpLoquentix oTicinm eft circumlpicere diligenter, *^Vtotatio fit,apta partium fine mebrorum diftin-ftione.concinno commo Joqueordine,verborum 1« mine,fentétiarum ornatu, aitionis dignitate, omni, bufqne proptiismodis,quibus animi hominum alfi, cinntutadpropofitamintentionem oratoris accom niodata,Sc ex iis,qnx fapiens memotiarplutimo rctl xfu,multadoütina,cxercitationc imitatione, 8c natur« congruaptoprietatc,ingenij Sciudicij vircuic, complexa eft,maxime elaborata.

Qjifißnt farttifacttltitfit rh et »riet, rn ifHanit etttfi »trete ilebeat.

Tav« funt pattes rhetoric« facultatis.Inuetio fcili-*^cetqu«difpofitionem orationis generalem com prxhcndit.Et ttadatio,qu« affedns rhetoricos ,clo. cutiqncm, difpolitionem fpecialcm fine collocatio-iiem, amp;nbsp;adionem compleditut.

Duo enim, xt inquit Cicero, in qnauis caufa qu«. ictc debet orator.Quid fcilicet dicat amp;nbsp;quomodo.

Adilludpertinct.Vt caufam penitus cognofcat,3e in quo rationis generc verfctur.ltem quod fundame-tum fu« cauf« ftacuet.Quas rationes adducct.Quo-modo,amp; quibus argumencis (iue reris, (iue verifimi-libus eas probabit.Q^modo argumetabitur.Q^-modo explicable oblcura Sc amoigua. Quomo3o debilitabit ea,qu« aduerfarij funt. Q^modo docc-Wt amp;nbsp;deiQoaftrabit apcilUme.Et cum eres ßnt ad fidé

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cl

,lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IHITORtCA

cauGeault;litoribu'îf;jcicndain raodirquonara poti/Ti« mum V tend um (it Namq; auditorum animi ,aut do-cendo firniibque ar!»um£iit.it adduccndii vincuntur, aut conciliandojüc teneuolétia inducuntur, aut per-motionccoguntut ad id quod orator incendie. Itéra vttotam orationeni in certa membra fine partes par* tiaturordinc£oiigruenri,ptjccipuaquc totius mate. tiae capita primum,deinde qui Angulis dicenda (int« Mcogitet.

Ad hocjvt inuenta äc ordine rhetorico iam difpo* fita tradare queat; ornarc) amplificate, erpolire, co-lorare,variarc,concinnè, dilucidè t fubtiliter, acuiè, grauiter.K cnergiam adhibcrevbincceireeft. Idcoq; vtexcogitet varias pbrafcs,diccndiagendique fubti* litates,aiFedus,verba maxime idonca,fententiasque proprias , omniaqueprudrntcr examinee, difponaCi cloquatur,amp; geßu accommodato pronunciet.

Dt tinttiuieHe,

TNuentio itaqnc compribendit caufarum general *circunftancias,item rationes, locos argumetorum, amp;nbsp;argumentandi modos.

Aditiucniendum tres oratorivclutiminiftroseffe dicic,Cicero:ingcniu,racionem Sc diligenciam.Naamp; ratio dcmonftrat,quod argumftorum genus cuique caufarum genetimaximè conueniar, idque quod in quauis caufa przeipuum eft Sc in quo vis tota caufae ▼crfacur.Etingenium (liquidem ftibadum ftierit.vfu rclicct,auditionc,Iitcris Sc Icdioneexcukum) verift* tnilia ctiam argumeta.multaque alia excogitat, qu; ilia non ftatim fuggcrit.Diligentia verb caufam pro* politam penitus pctfcrucatur,amp; locos quofdam argu mentorum paratos habet,qui ad explicandum atque argunentandum ftatim eccurcanc

ALBERTI LEONINT. jr De liij^cßiiene orationùjetterait •

j^Ifpofitio hjtc quam generale vocamu,, efttotiu« ■L^orationisrheioricxincertas partes diftindio SC cuncinna ordinacio.

Quaf ßntfanes tnttienü rhe/ericst.

CEptem funt orationisilietoricxpartes:Exordium, narratio,piopofitio,confitmatio,confatatio, am-plificatio ordinaria,amp; peroratie.

Nam Tt ipfa ratio docct, primo loco exordiendunt fine quo Jara apto amp;nbsp;concinno principio ad cauiatn accedendum cft. Deinde res narrand3,contcouetfiaqi cofticuta,intcntio porró proponenda, caque coii(«. quenter ratione St argiimentis conh’rmanda eft. póft cotiTutanda, fi quse funt, vel obiici poftiint contra, ria.ac rurfum ampliücanda, qiixpro intcntionc fa. ciunt,poftremó repetitis epilogo argumcntis.püftif-que praecipuis,conc!udcndum fiue perorandum cft. Non tarnen hæ omnes vbique neetflariat lunt.Ptopo fitio veto nunquam oinitti poteft neque perotatio.

De ester Ji».

ESt priBcipium quo animi auditorum ad (ubfeque tein orationem prxpa ratur. Quod quidem dccet caufx Sc toti otationi itaefte conexum Sc accommo. datum,Tt eo ipfo ctiam pugnari po(Iit,fi necefte fit.

Eilautem duplexiredum fcilict,quod apertè ad eaufani aeccdit,Sc obliquum, quod per ambages fiue Occulté Sc difilmulanter.idcoquc infinuatio dicitur.

De fartiitu exorJij,

►pRcsfuntcxordij partes,quxipfae ramen totiuso* rationisjomuiumquecius mcmbiorum propriae

C ,

)t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;RHETORIC A.

amp;Tbilt;jue adhibcndæfunt rnaiimè,beneaolentla,at« tentio amp;nbsp;docilitas, vt fcilicet orator bentuolos fibi teddat auditoren,attentos,amp; dociles.

Varij autem funtcapcandx beneuolcntix modi,'a perfonis amp;nbsp;rebus,earumquecircuuftantÜJi: quot;t fi Içtc-lïiur,gracias again us Deo gratulemur nobis, magno cllelólatio , amp;optaci(liniam oftendamus : quod eos habituri fimus indices fine auditorcs, qui doôrina, prudentia, rrruinqucvfu, ingcnio,iudicio Acæquita-te infignes funt.lté aloco amp;nbsp;tempore, vt ab inaugura tionePrincipis,a dienatalitio iudicis,amp; fimilibus.Ac tenti fiunt audicnccs,amp;criguntucaniinis,ficxpeâagt; tionem aliquain ezeitarous , fignificando nos didu. ros de rebus inagnis,Ycilibus,iioui$,rcconditis, de rebus admirandis.deancipitiquodam cafuciufquccxi tunotabili.

Dociles rcddûtut fi nos dilucidè amp;nbsp;non prolixè di-duros promittiinus. Si lùmma rci côfeftim Sc breui-ter deinôRramus,fxpiufq; tangimus. Sed de bis par-tibu$,quia,vtdiximus,pcrtotamorationeni fulx elfe dcbcnc, pôA in'tradatioxe ad quant propric perti-ncnt.latius dicentus.

f2^egt;ntJg exerdium fuciUrtftriri fetent nbsp;nbsp;^»Je

Jîtih ßf.

rAcilèreperietur materia exordij, eaqueaptiflimar * fi primumtota oratio omnefque eius partes amp;nbsp;argumenta omniaconfidercntur.Neque etiamantede eo cogicandum efl'enionet Cicero.

Sumituritaque exipfapiimum conditionc amp;ma-teriaoracionis.icem a vircute,dodrina,ab ofHcio bo ni viri,àrerum human arum natura,a necenitatc,fiuc «lia quadam caufa idoneaxuius confiderationr,apta fiat animorum prxparatio, amp;nbsp;accommodata ad inten lioncm oratienis, apparcatoue oracorê redea^c-tc.ltcm

ALBE’KTI tTONTNT.

re.ïtem » pcrfonis, tempore, loco,acelehritate, eon-fuecudinCjalüGque circunftantiis, quandoqneet ab« Tupco,ab admicatione,ciubiiacione, a fencciitia qua. dam praeclara.a legibus,moribus,inftitutis,(iue vete-libusjiue nouis, enrumque commendatione amp;vitu« peiatione,ab opinione humtnum,a fama aliifquc (i. xnilibus.

Dt n-trr,ttt*ne.

Krratio eft quç faAi fiuetradandae quaeftionis amp;nbsp;controuerfiae calum amp;conditionem breuitet ex-ponit. Hoe loco nonnunquam.controuerfix origo cxplicanda cft lacius, amp;nbsp;ratio fubiungcnda cut ad at« ccudum oratot pcodierit.

Dt frajgt;eßti0ite arti/i»nù tertio

TTÆ.Cfententiam oratorii amp;nbsp;intentionem propo« •*- Licet autem,fi res ita ferat, plura proponerc diuerraioterfe, cnumccando,amp;oftendedo pru dintcr,qusenam feutentiae in hac quxftionc,amp; quam multæ ad viAotiam proponi polTint. Quodthetores diuilioncm vocat.Eaque licet vel tra date omnia(ita tame vt gradatim ad aliquod prçcipuûcaput afceda. tur)vel ex parte, monédo quærelinquete amp;nbsp;otaeterire Telimus Quibusipfis tarnen,(i modo alicuius póde-ris funt|, argumécaquçdam obiter adiiigcre,artiseft, amp;nbsp;fxpè vtilc. Manent enim animis inbxa, amp;nbsp;caufam ineliorcm faciüt.ideoque in perotationc etiam fifie-tt poceft,breuiirimc tangenda funt.

Da rettßrmafiane.

TJ’Æ.cfubfequen» eft qu« adferendij irgumentij, ■*’propofita ptobare debet,Sc confitmarc,iudiccm-queßue auditore» inducerc,vtinpropofitionij fcn.

40 nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA

tentiam 6ue inccqtionem reniant.

/^OnfutatiocftdißblutiocontrartorumiGuercfpö-fioad argu[uenca,qux vel ab aducrfarto obicda runtjvcl aliquo modo obiicipoli'e videncur.Itaq; bçc pars cotnprxhcndic obicdioiiem line rtpeùtionem obicâorum , amp;nbsp;propoûtionem obiicieiidorum Ca-uendum vero hic eû,ne nimis fubcilitcrobiicicda in* ueftigando it;feiédo(]ue,3ductlacium inftrudiorcm, nobisautem plus negotij ad côfucaodum laciamus-Q^dfi igituritaquxdam obfcuralunc latcntia, vel a coœjnuni Icnfu rcmota.rt non facile concipi czeogitari ab aducrfario,rcl auditorum mentes (ubi-tc poircvidcantur,tacita rclinquendalunc, nifi forte confutationis ratio czpcdita lit. Si veto tauti ponde-tiseafunt.Ytlianiinaducrla amp;nbsp;percepta eflecontin* gat,ncc|ucoccurtatconfutatio,dclirucrepcnitu$no-nram intcntionein, velinali plutiinum caulæ facere polTintjarciliciofa (|uadain ratione, occulte Sc dilli. mulantercoofutandafunt : vel inlirinando fontes amp;nbsp;argumenta, cxlt;]uibusea hauriri,amp; tanc|Uam confe. fcquentia concludi poll'unt; vel alio quudam ptopo-ncndoczemplo,quodamp;côfutacioncinin fc habcat, jta tarnen iudices aliiciat,diftrahatq;, amp;. affedu quo* dam ab inteiitione mentis acerrima auertat; vt ne-quid iplisdeobiicicndisiftisfuboleat,!! verb póft vel ab aduetfario adduda,vel aliquo modo percepta fue tiatrvttuminmemoriam redeantdilfimulatz illius confutationis,eiu(quc ratio caufx fitccurrat.

Liquet igiiurconfirmationcm amp;nbsp;coufutationem, omnium partium elTedifficillimas.maximiquciabo-zis,diligentia; 3cinduftriç,quodveraamp; intima ratio, ne potillimum conftiiuendx lint,vel lumma ingenij fubtilitatcquzhtis vndique argumentis, amp;nbsp;mazimi titiâciofii

ALBERTI LEONINI. 41

»rtificiofis aflxdibus coloiandx'

De ^lmfllJîc4tlol^e Briltnaria,^ut, exa^lt;. gerAtf» liicttnr,

c deinde intentiouispiopofita argumeta amp;ragt; ■*’uones amplificat cxajgcratque hftqiie omnino vtiliflima.Qiiindoquidé enini conticmaiionc amp;nbsp;con futationeiuclinata les eft,amp;pertrattus valdc iudex, dum tcccns eftconfutationis memoria, rurfuni amphore eciam modo öc ratione caufam al tins concede-ter erigerc,alFcdiiquciudicibus nouum bunc aeuleii inSgere,maximam proculdubio babcc vtiliracc, dif-cucitquc prorliis liquid dubitationis reliquuni cft.

Studendü veto hic eft,vt _fi tien potcft,non folu no-ftra amphficemus.fcdctiam contraria magis fempet abiiciamuSjinärmando, frangendoque qme pro ad-uerfario faciunc. Cautio autem eile debet.- Vt ampli ti catio fiat ratione potillimum fenfu Sc affeftibus, lo-quendique amp;nbsp;agendi modo, qui vim habeat, amp;nbsp;ani-mi quandam incitationem : non verb verborum copia tantum,nuda fententiarum Värietate,amp; otiola fri gidaquefermoniselegantia. Qux inanioftetatione, nihil cauli profunt, fed obfuntlçpe.attentionem au-ditorum minuunt,di(lrahunt animos,amp; fafiidium quandoque pariunc.ElIitaquc hic, amplificaiio ma-ximèconueniens.amp; intet partes orationis omnino conoumeranda,quam difccrnedi'gratia, ordinarum vocamus.Potcft enim per totam quidem oratioiie.n •dhibcri,vbiqucfumma cum vtilitate.Eius ante le:n pereffeftus elfe debet.-Vt animiaut pcrcurbentnr,aiit tranquillcntuc,amp; in quamcunque pattem iam afieCti funt.in cam vt magis protrudautur

De peroretionefixe ef/tle^e.

quot;pEcoratio cftconclufio orationis liuc pars vltima, qua breuiterrcpctitis arpumentis, vcl qux.praeci-

C J

41 nbsp;_ RHETORTCA

puamiximcquccommoda vidcntur.notataqueobL terobkdioHUmfalfitatcflue infirmitate , adhibitif-que afFedibus propriit, in propofitioiiii fcntcniiant coafcquenter conclutiitnus.

Hoc loco autem prçcipuè,magna animi 5c prude-tiarenergia,adtincmdcinten[ioncm caufz laboian-dui» eft.

Dt inf Utt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iieenJi, mJ juem ߻em

»mnu erntte tnflituitiir,

^Niuerfa dicendi naturaamp;ratio,duplicem vim ha-betivnam qui ad cognofcedum inllriiit: alteratn qui ad agendum impellic. Atqiieomnis fermofiue otatio,addocendum inftituitur,vcl ad impetradum. VtIcilicec cognofcatur fiue opinionccócipiatur, vel pritcr opinionem 5c conceptionem aliquid fiat vel non fiat. Omnis fiquidem res fiue caufa, ex acade-micorum Paripateticorumque philofophorum len-tcncia,adcognofcendi velagendivim referenda cft. Cui non ineptè nee incommodé addi pofle,vtl fi có-pribenfa5c inclufacft, exprimi deberevidetur, opi-nandi ratio. Cum non tantum ad cognofcendum (quodrei proponendi cxplicationcm 5c dofttinatn continet) laboratur.Scd intcrdum.vtilkid quod ni-mis cognofcitur,faii(quc apertum eft, minus cogno-fcatur,5c opinandirationein dubium vocctur,vcl có modioreinterpretationc fccuseflecredatur. Quod ad tollendas animi offenf.oncs, f militates , inimici-tias.earumque incommoda auertenda, impetufque fedados 5c niitigidos,aliaquepluriraa: vtilcfipeho-neftum 5cntccuarium cft.

me Jit nbsp;nbsp;cattfïj^ijut tticefnefien-

ium referuntttr, Cogni.

ALBERTI LEONINI. 4) ^Ognitionis autem.iiHcm philofophi, tresmedos (tatuuntjVt Cicero rcfert.Quibm omnia, t|uæ in cogniiionisdifputacionem cadere poflunc, continen tui.Conieäuram fcilicet,definitionein Si confccu* tionem.

Coniedur» quatuor genera funt.

Ptimuin,cum, autan lit, aut fuerit, aut futurum f t,amp; pollitnc eile vel iicti aliquid,amp;:quomodo qux-titur.

Secundum cum quz fitorigo rei.

Tcrcium cum qus lit caufa amp;nbsp;ratio.

Quarcumcumdeimmutationc rei difputatur. Vt num intcrircpolTitin homincrirtus. Sicne verèali. quid honcllum,vcl in op'mione. Pofsitnc clo qucntia mutari in infantiam.

Definitioniscaufx funt,cum de natura amp;nbsp;virtute rei quxricur,vcl deduabus czdcrane fint vcl diuerfz. Expediunturautem, vc idem Cicero docet, per quid amp;quot.QuzTim rei explicant. In dcfinitione cnim, rei conditio 8c vis,quid fcilicec 8c quot peculiariccc contincac,ita exprimeda eil fummatim.Vt nihil: vel eorum quç ad eius proptietatem pertinct,qua ex in. finita rcrum natura , definita amp;nbsp;ab aliis feparata fiue dillindla eft,abcllc;vel ctiamfuperell'evideatur.Sicqi definicio nee ampliordefinico nec angullior.

Confecutionis eil, quid, quamque rem fequatur, tut comitetur,tcai!lacc,lirapliciteraut comparandu.

Simplicium rurfus funt tres modi.

I De expctendisfugiendisuc rebus. Propter vtili tatem fcilicec,commodum vel incommoduni ,item lt;lelc£lacioigt;em,nccelsitatemgt;periculum, molelliam, amp;limilia,vtilitaci$rationcin vtramquc partem co».-fideranda. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

a Dezquo Iciniquo,

t De honeAo 8c turji..

Comparacionisduo luat modi.

44 RHETORIC!

Vnut earn idcmne fit.aut an aliquid intetCt quxri tur.Vt rex amp;nbsp;tyrannus.

Alter cum de piæftantia fiue quid piscftct nliud a« lij quæricur.

Aut igitur rerum cognicioncm com'edureratiojii» bus perlcquimur.Auc definitione expiicanius. Aucex cotrticantibusconfequcntibulique quztimus.

Deagendum re/emn/ttr,

^K\iCx qux ad agendum referuntur.Cunt./Tt Cice-^ro ex coruodem Pkilofophorum lencentta defcri-bit) AutinoAici)di(putatione. Q^ingencrc quid reé!um,rationic(wilencaneum,faciendumq;fit qu;-ritur.Eique loco fubiedta eft ad deecndum , demon-ftrandum,monendum,comRiendandü,adimpeTrangt; duiii,perfuadendum tc diftuadcnduiii,fyluaviccuca amp;viciorum.

Auc in animorum aliqua perinotione, xel gignen-da,vcl (cdanda,tollendaue. Cui gencri fubicAxlunc cohoreationes,obiuTgationes, cófolationes, nii(eragt; tioncs, omniCqiad omnemanimi motuni itnpullio. It fi ita res ferct micigatio.

De ejUf/ÙTKiie^eitereitee,

CXprxmilla rationisifta partitione quatuor proce *^dunr caufarum gencracommod^dilcerncnda. Di-da(calicuni,ludiciale,Delibcratiuuia amp;nbsp;Demonf^r«» tiuum.

De/e«ere Did^tfialite.

»_tOc gcnuian fcholii potißimum rel inter dofto* JAfiue prudenres de rcnim cognitionedifeeptante* tetfatut, Sciiiinterpretatione, cxplicatione.veletia dilputatiouequacftionuitiquçex aliqua do Arina amp;nbsp;fapicntia,

ALBFRTI LFONINL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4I

fapicntia fiae contcmplatione natura; lerum amp;ra-tionis dependent,amp; ad cognofcendum tantiiin amp;do c.cndum ventilantuc Sequitur autemmcchodiini do-ccdi,qiia(n Pialcdicatradii. Ideoque praecipuè qui. derti adinuencionem pertinet, quarauisornatutn *U quem niiituccuta craüatione. Si aliquatn cnergiain, ad etficiendain attentionem docilitatem, taediumq; ftudiendi fecludendum.

Dupliees autè funt huius generis quxftiones, liiQ« plices kilicet amp;nbsp;coniunélx.

Simplex qiizftioeft de vno verbo.Vt fidilputctUT* rel (iocendum ht de pbilofophia,quid fit.

Coniuneda eft de integra quadam ptopofitione tie (entcntia.Vt dcccatne principem pbilolophia.

Zhgetterc ttudtiali,

TJOc genus in foro verfatur,in tudicii«, 3c inter liti-■^•^•gantes. Et in co funt coutrouerfiz forenfes : ci-uilcs 3c cciminalcSjSc quxcunquc ad decidédum pro. ponuntur.

Hui us etiam fpecies funt. Expoftulationes, inue-ûiuxjcomminacioncs, czpurgationes, graues qux-lz,acetbx pcrfccutioncs.

Degettere deliberttttttt.

^Enus deliberatiuum eft,quod deliberationem ha bet propofitam,3t inconfiliis.infuadr.ndo Sedit fuadendo vetfatur. Vt fi fuadendum fit,paciscondi-tioneslatas accipiendas efle.vcl diiTuadendum.

Adhoc pertinent,adhortationes,petitioncs,epi. ftolz confolatoriz,amatorix, item commendatio-nes,cóciliatione$:rcconciliationes,amp; ciufmodi alix, no modo ad cognofeendum inftitutx, fed vt propter (ognirioné amp;iacioÿc( addudas aliquid inipntiecui.

RHETORICA

Defeuere demtnfiratiua,

TJ Oc genus.laudes traftat amp;nbsp;vituperia.

■^■rriplicem autcm habet tnatenam fubieiîla. AOt ciiim perfoDxlaudantur,aat eorutn aliquod faâum didluinue egregium. Aut res quipiam.vt fiquis Dia« Icûicam laudetjvcl fophifticen vitupeiet.Ad hocge-nus pertinent,cpithalamia,epicedla ideelamationcs atqiie exctcitationes fcholafticæ, itéra defcciptionei qaarumcunqueierum,adlaudandum Ycl Yituperan« dura iuftitutx

fetrtiittt er^tienù tn ^nettû^eHere ß*-

TN gencrcdeoionftratiuo.ad laudes quidcm perfo« quot;^narum comraunitrrfumuntur,exordium, narratio amp;pcroraiio. Exordia quidcm hic libcrioracflcpoi^ fuutjamp;Yxriis médis tationibufque fumuntur; Inter, dura a circunlVantiis, ab afFedu aliquo, amp;nbsp;fîgnifîca. tionelztiiiç,doloris,àlaracntaiionc.qacrela,graiu. laiionc Si lïrailibus,

Narratio autc,hic eft,hiftorica quzdara totius vi« tz amp;nbsp;naturz.corumquc quz ad laudem pertinct, ex-pofitio,amp; perpétua,rcrura ordinem ferieraq; fcquent commcraoratio.

Huiusornamentum, ell.non modo res geftas, fa* ôa diiffaquc egregia,eorumque varies cafus,amp; eucn* tus prxclaros cxponerc, fed etiam de conlîliis difpu-tarc, eaque explicate amp;nbsp;efferre laudibus, amp;nbsp;przcipua quzqueamplihcarCjafFcâibufque adhibitis.ad ad* mirationcin,iniitationera amp;nbsp;memotiam zternam c. Bchere,vel contrario modo,ex iifdem locis vitupéra* do, quam raaximè omnia deprimere.

Confîrraationc amp;nbsp;confutatione hic quandoque v* tendum cft,his in rébus locifque, It qui incidunt,qui difputationein k dubitstioncm aliquam habeant.

AtBtRTT LBONINT. 47 tftlaudatione dictorutn Ldarum amp;nbsp;rccam ,omoc( orationiç partes tlFe polTunt.

üidafcaliLÙ ücet Dialefl-ica methodo traÄetur, copiam tamè Z4f ornamenta accipic arhccorica.Ideo. lt;tiiïexordiumhabcr,quodplerunqliefere commen« «ationem docendx fine dilpiitandi rei continet, SC quandoquea tempore,toto amp;nbsp;cófiietudinc fiimltur. Item propofitionem , qv.æ definitiouein a dfert, ûue fiimmariam rei cxpolitionë,ex lotis Diaieifticis porto,construeiui ordinc latius explicandam. Item p t-otationem, qaæ fuinmatim repetens jconektditfera cumcominendationcaliqua,qux ad doctrinar fine tjaxfuat cognitionis msiorem pererptionem Sc con-feruationem pertinct Eflenim boni amp;nbsp;pnidcntis do-ftoris,eius rtiam ntioneinhabere, advcilitatetn au-ditorum,vcl eiiaiu ad fitum ipfiiis honorem.

Confirmatio in hoe genere adhibttur, amp;nbsp;confuta« tio, (i quo locoyel in docendo Scexplicandü, xcl ia difputan^/o incidat ambiguiun.

cendtirtt r,wjârtnn Jifhnlfi».

T cognito cauf*genere, omnia etiam argumenta ad genüs illud (lue naturam vniuerfam rtuocé-tür,eiurqitc omnes rationum amp;nbsp;argumentorum loei occurrant. Si a du mi perquirique pofrtnr,habeatqun orator animo imprefl'nm.fcopum orationis,amp; totius tonhlij furnmam.Vt Icilicetttftè, com mode Sc cum laude doceat,vel litis amp;nbsp;difceptacionis vidtoriam te-pottei,vel ad agendum inducat,vel vt laudet vitupe-retque ex omnibus generalis rationis locis, bene Sc gnauiter.

trattrtt m^euere iuiHeialt. hu ferith/irittr iinteiiittnût,Ç^ fHt tbßrnmiht/Mnt,

4*1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R H E T O R I C A

■^rEccïTc eft primum,vt orator fumma metis arten.

’ tione citcunlpiciat,con(îlt;leretquefagaciter,Quid in caufainfitvelbonivcl malijamp;quomociopotiflime ad vidioriain reportandani.fideniquefuç cauix iudi-tibus faciendam vtédum fit Sunt eniiw eius tres om-nino modi vt diximus.Namqueindicés,aut argumc-tisefiicacibus edocendi,f.u:conci!iationc amp;pctmo-tioncindiicendifunt.Quamobrem diligenter.vel rationes Sc argumenta veracongeterc debet, vel verifi-miliaafiumetcveflicndatraét3ndaque,vcl conciliation! amp;nbsp;permotioni prorlus incumbere, adhibendo tradationis energiam. Secundo loco,f fiargumentis agenda eftjpcrpcdcre debet fedulo.Quomodo argu-nietandu fit:fimplicitcr,diredè,apcrtè, an acute ma gifq; oblique:amp; quibus ex rebus,ccrtii, fimilibus,exe plis,aftumptis,an inccrcis,dubiis,contrariis :Etqu» pado plus proficere pofllt:fuisne cófirmandis,Yel re-fclledisiis.quxaductfarij fuiit,Yelindubiû vocâdis, vel lepidènresferateludcndisdtem conceftando li-tem,vel excipiendo.'Expediendo amp;vrgcndo caufam, vel extrahcndo,vel tetorquendo amp;nbsp;auertendo, vel di-ftrahendo, Sc noua quadam addudione confunden-dojvelcommodaaliqua intcrprctationcfcriavel io-coladiftolucndo,vclauthoiitatcs addudas amp;pcc(ö-nam aduerfarij abiiciendo. Vt quod eorum przftate Yidcbitur,in eoverfeturmaximè.Tcrtió,inter omnia quærcndum vnicè amp;nbsp;obferuandum eft pundû ipfum *caufx prxcipuum,fiue ratio ilia potifEma, in qua vi-doria cau(ic,amp; vis tota,fiue ad agendum, fine ad re-fpondendum, fiue ad probandum, velrefellendum, fita cftmaximè.In quopundo,redèamp;acu, tangédo, non oratoresmodo quandoque, fed lutiftz etiâ ad-uocati amp;nbsp;caufarum procuratores nonrarà ballucina-tur,ncgligctia nimirum 8claboris fuga,Ycl etiasn im-pcritia,ingeniiquc amp;iudicii imbccillitate.

Ad hoc autern ia qutuis re propofita, czadè inuc-oiendum

'ALnrRTI LEONINE nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4»

nîendurn.neccfl'e eftcaufampleniirimè cognitam ha bcre. amp;omnino opus eft prudeiitia, iudicij acuniinc amp;nbsp;maturicate,magnaque in omnem parccni conßde« rationis diligentia.

Quarto tenenda eft otatori etlam ilia ratio, qua punctum illud communiri maxime amp;expediti pof. lit.Sunt igitur ilia duo quxrenda imptimis,nimirum vt fcopusfint,ad quern omnia argumenta, omnis labor, omnis ttaiftatio,ingcnio,memoria amp;nbsp;arte diriga tur.Quapropter thetorica fcholaftica doccr,in quo-uis negotio.fiue difccptatione propofita,duo elleco-gnofcenda, menteque dcfixa.amp; femperaitteoculos nabenda.Statum Icilicct amp;principalcm fyllogifmii.

Eft autcm ftatus, ipfa præcipua Si validiftima pro-pofitiojliuc conclulio, amp;nbsp;fundamentutn quo fuinma negotij amp;nbsp;viiftoria maximè nititur,

Syllogifinus principalis eft, qui ex omnibus ratio, nibusamp;argumentis, qua; adcaufæviiftoriam perti. nentjfirmilLima maximeque efficacia cótinet. Ipluin fcilicet ftatum in concluhone fine confequentia, amp;nbsp;præcipuum quoddam argumétum in maiote vel minore,quo ita confirm ctur ftatus,fi fieri poteft,vtreli-qua parte probata, conclufio fyllogilmi plana fiat, Vt cum Ciceroni dicendum efl'et pro Mitone,qui Clodiumoccidcrat,amp;fa(ftuinficiarinon pofl'et. pro-xima fuit amp;nbsp;potiflrma hbçrandi ratio : dicere iure ex-fura elle,ideoqueadiungere,Milonem rim virepulif-fe,in quo praecipuura iuris remedium eflet,

fitigitur principalis fyllogifmus,

Vim vi tepellere licet, Milo vim vi repulit. Ergo ClodiumMilo iureoccidit.

Maior enim ex iure naturali, certillima eft. Circ* nriiiortm verb,quia incerta eft,totadifeeptatio rcli-qua vertitur.Eaquc probata, ftatus fiuc conclufionis VictoriafcquitUI ncccftarib, Eadcm omnia in geaerç

5® R H E T Ó R I C A ttiam delibcfariuOjiion inutilitct obferuari poflunt, xangendo Ici lice c ea larpius,amp; maximè in peroratio-ne,in quibiis prapcipua »is eft. amp;nbsp;in difputatione Di-dalcalica quoquc iyllogiiinuspriucipalii fieripotcft«'

Qjtttßnt gtntrtt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eriaHm/quot;,

'T’Resfunchuius genensftatuSjConiefturaliSjluri-*

dicialis amp;nbsp;Legitrimus. Q^a uimirum,»t Cicero docec,tria funt genera,quç in difceptationem cogni-tionisfiuecontrouetfiam cadere poflunt, Faililci-Jieet,qualitati$, amp;nominis.In omnibus enimcau. fis; fiue conftet excrimine vt facinoris (iue excon-trouetfia , vt hatrcditatis : flue ex deliberatie ne,vt belli fiue ex perfotia, vtlaiidis : fiue dflputatio* nealicjuajVi de: ratione viuendiîciuæritur, quid fiat, faftum aut futurum fit,vel quale fit.vcl quomodo vo candum,fiue quo nomine definiedum propric amp;di(-cernendum,vt quid fit intelligatur. Aut igituteorû, qua! in conieftura pofita,ambiguntiiran lint,venta, tem pcrféquimur.iiue alteruttam pané fuftinemus. Aut corum qua; etna funt,qualitatem ex natura ra-iiqnis,prarfcripto iuris,confidcrationccomitanriuni Confequcntiumqueeiaminamus.Aut iegùtimûnO' men qaxrimus:Quo vei proprietas rei omniaq; iura lt;d tain pettinentia fignificStur, vel diuerlarnm opi-nionom conrrouerfia dccidatur. Coniednralis fta. tBseft,endefafto vel diftoeft difreptatio, Oriturq; tx qu.-Eftionean fit. Vt an Carbo, Scipioiii Afticano vim attulcrit. Item fitnc à Cicerone dtdum.laudati-dum cflcjornandum Si tollendum adolefcentem Cçgt; farnrn Auguftiim.

luridicialiseft.cùtn deinredifputatutBtqualitate fiiôi.iuw: veliniuris,benevel malé,redè vel fccus fa-ntn (iue diöam fit.Vt fitne iurc,Iulius Catfat à Bruto rtliquis conioratis occifiis, vel Tarquinios rex «Xpidfus,

ALBERTI LEONINE 51

Legittimus rcliquas omncsliccj amp;nbsp;controuerfia» corap!eftitur Otiturque vt diiimus.ex quxftione iuris, quid fit, Cùm fcilicct autdc nomiuc, aut de ipla nominisvi, proprictatc amp;nbsp;iure quæritur amp;nbsp;difccpta-lur.Vt de co quod ablaru'n cft, fitnc furtum aut rapi. na.Item quid iuris fit in furto.

Habet autem fexcuplicem materiam fubicdam. Aut enim dcfinitio rci quxritur, autcótrariorura ex. plicatio,aut obfcutoruni,autaiTibiguorum.Autnouç caufxdccifio dcfidcratur,aut caufain aliam difpuca tionctransfcrcndaeft.Suiititaque fcx ftatus legales. Definitiuus.ci'im ex fignificationc rei cótrouerfia pé-detjfiucdciplavi Stctymologia contenditur quouf-que le cxtendat,amp; quid contincar.vt fi quxftio fit de legato,potillima ratio cftvctam diffiuitioneni,natu-ram amp;nbsp;proprietatcm legati indagarc.

Status contrariarum legum eft.cum ex coutrariit legibus fiuc fcntentiis conttouerfia procedit.

Status ex fcripto amp;nbsp;fententia cft. ciim propter fcri-pti obfcuritatem fiuc ambiguitatcm , aliud ridetur fonarelitcra, aliud indicate voluntas (cciptoris,amp; di-fceptantium alter verbis ipfisfcriptis, alter fctiyo-lis fententia nititur.

Vtrum vero potius çftimandum,amp;retincndum fit, ratio difcernerc debet Quod fi autem vtriufquepartis rationes,xquali pódere funt amp;nbsp;gradu, pro fcripto iudicandum cft.

Status ambigui cft,vbi difienfio oritur exvcrbi ali-cuius vcl di Ai fignificatione,quia ambigua cft, vel gc ncralis,plurcfquc intcrpretationcs admittit.

Status ratiocinationiscft vbicaufa fiue quxftio, ncque lege définira, neque cxcmplo vnquam dccila inucnitur,idcoquc ('cùmcertum propriumque locü in iure expreftum non habeat, ex quo ptobari poflît) adfirailia amp;nbsp;cognata reFetcnda eft,Cnin quibus fcili-cet non inepte cóncdi pofte vidcatur. Oportet entm

D t

JI RHETORIC A.

quatn maxime congcuam eflc fimilitudincm,ne tuf-beturconfcqucntia.

Status tranflationis eft. Cum ad rem non rcfpon-detur dircdlè,fed rationc aliquacxtranj'uerfovtl ct antccedeutibus afl’umpta.caufainciditur.amp;inaliam difputationem trausfcrtur.'Vtfi in foro rcus,nc litem cótcftetur.cxceptionem aliquam declinatotiam, vcl dilatoriam,vel petemptotiam opponat.Cuius difpu-tatioantc tcrminandacft amp;decidcnda Non enim rcftum nomen in indicium adducit.vtl non rcdèa-git,qui exccptionc rcdargui Scrcpclli potcft.

Dt circHnflantijs,

DVplices funt circûftantiæ.Perfonarum fcilicet.Vt aatio,feius,familia,3etas.educatio,dilciplina, a-nimi natura,mores,fortuna,forma corporis amp;nbsp;vires, amp;nbsp;id genus aliar.ltem rerura , qux fcilicct ante amp;nbsp;poft amp;cumrequalibetqu3:riamp;notari polfunt.Vt caufa, locus,tempus,apparatus,conftiiutum couuiuiu,ma dus,materia,occalio, infttumentum,corporum vm-brxjftrepitui hominum,rubor, pallor,vcftitus, amp;nbsp;fi- ' inil(gt; anteccdcntia comitantia amp;nbsp;confcquentia. £x quibus argumenta quxruntur.ad probandam vel re^ fi-llendam amp;aucrtcdam faóbi fiucdiftifufpicioncm. Vt ad probadum bomicidiG.Caufafueritcapitaleo. dium,Natio vindiélx cupida. Audacia iuuenilis xta-ïis.Natura afFeótibus indulgens,amp;hçrcditariaetiam familiar ratione,infîdiofd,edUcationedcprauata,amp;Ii centia nimiadctcriorfcmperfada. Tempusamp;occa-fiOjCÙm omnts abcflent.Altervino obrutus,amp; incau tusexinfidiis loco oblcuro ,icafacili modo interfe-dlus eft fica rubiginofa,quod ipfa quoq; vulnerisforma amp;nbsp;qualitas indicat.

Vti licet etiam quibufdam circunftantiisin qux-Aionibus iuris ad indagandam lacioacm Icgum, £( aicntcm Icgillatoiiun,

Di

ALBERTI I EONINI. » Deinuentiontratienum »rgumentorum ceritmijHe lacUy nbsp;nbsp;äe mean argumentandt.

Tgt; Atio eft, quac docet,quid dicendiitn,faciendum amp;nbsp;'’eipccendura. quidqnc fugiendum fit, Et ex eo fine pendens,ad quem creatifumusjdifccrnit intet bo num amp;nbsp;malum,oflSciumque hominis rationale con. ftituit.Cuiquidem animaintelleftiua ßctationisca-pax indita eft àDeo.Vt amplcftcteturbonum, fuge-retquemali cognitionem amp;: CG-nfortium: Et cum rationes return ornnes, otiginem,caufas cxitufque,prx cedentiaetiam,ptogreirus,amp;confequcntia,confide-rare.cernere, inueftigare,cópatarc Sediiudicare pof-rct,non peccaretignotantia,nequc quiequam tatio-ne indignum committeret: Sedcum exteraaniman-tia terram prona,vc inquit poeta, fpeftantia, folo vi-talis radi},vcl naturx ex matefia amp;nbsp;lucehuius infe. horisaby(fi,fpirätis,fenfuamp;inftinlt;ftuferantur, ad co gnofcenda.quçrcnda amp;ciequend3,qux ad nuttiraé-tum amp;nbsp;appetitum pertinent.

Ipfeoculos,animumqueab xterno intelligetix amp;nbsp;rationis luminc delibatum.in ccclum attolletct,amp; ra tionis iudicio,omnia agcrct,totiu(que vitx fux cut-fum,ad finalem creationis caufam inftituerct,diiige-retqj.Ideoquc quanto magis inde,ad inepti3s,nugas, iocos nimios, fetmones inutiles,aliafq; otiofas vani-tates. temporis fallend! caufa : tanto quidem magis, illeab officio amp;nbsp;dignitate nominis lui recedit. Cuius alianimitum ratio eft.Quod etiam Ethnicifapientes videruntivt Cicero, qui ad feuetitatem potius quam adiocum,vtPlato,quicontcmplationis gratia natu efl'cfenfit.Verum fi quid omnino finerationc,ftulti illudfic temerarij : fi contra rationem dicit facituc fciens,pccudis eft potius quam hominis. Philofophi autem Ethnici,magna ingenij prxftantia.cü caulam amp;nbsp;rationem liumani generis optimamque viueudi

D j

f4 . R RETORICA

rationcm quæccrciit.Côfiderantcs, quid tam excel-Icnccm locictatcrn,rationum omnium capaccm dc-ccret,quidquc cxpcdirct maxime, lllud inuenctunt, quod honeftum appellant, normam efledchcte , Sc quafi generale ptælcnpcum , ad quod omnia fua homines examinarent.Cuiusdodrina fcilicet contine-ret:avitiislequammaximeafl'ercrc;(epfuum amp;nbsp;cor. porexnaturatpei'uerfitatem domare: ncmini iniurii raccre:amp; non libi tantum prodell'e.fed ctiam aliis, Sc in commune coni'ulere. Quibus focictatem optimè conftitutain amp;nbsp;r.itiont florentem colecuarc pofl'ent. Honeftum veto illud,iidcm philofophi, in plures (pe cies (itie formas partiti,diligent! explicationc perlc-cutifunt.Vndemoralis philofophia ortacft.Etdifpu tationcs ptxccptaque omnia,de officiiscuiufquc generis ftatus J£ condicionis hominum. Et prudenter quidem ilia,ex dignitate Sc nilitate rationalis natu--rxft.ituetunt.Veruntame diuina atque intima ipfiui boni ratio minime illis pcrcepta fuit. Et tum modü «ternx falutis acquirendx minime tenctent, atque ignorarent veram gloriam in hmplicitatc, humilit.a-tCjConterapruamp; abieftione omnismundanæ gloria: fitä cfl'cnn vera animi pcrfedlioiic amp;nbsp;in fratetna cha-ritatisrationcexptimendahallucinati funr. Quira-uiscnim honefti appellationcrcligioncm complexi, rede vidèrent Dcum,qucm minus verè cognoicerét, tarnen efle colendum , a quo crcata client amp;nbsp;pende-rent omnia.Quamuisetiam corum nonnulli,alticre contcmplaiione, cocleftis pcrfcdlionis foclicitatem lubodoratilunt.Tamcn veto luminecarcntcs, amp;có. modorum mundi cogitatione plcrunque ctiam fedu ôijàvcra amoris diuini cognitione Jcrationis intima puritatc (emperabfucrunt SedChriftusdominus noftcr Omnibus tandem omnia ciplicauit pcrfcdilii mc.Ti'iplicem animx facultatem,mentalem fcilicet puriftimam, rationalem mcdiam,Je Icalitiuam infi-

mam

ALBERTI LEONINI._ 55 mam corporis faillis inimcrfain penitufque inhærc-tcaiiviMcausfcclicitateni-diuiiii a.iioris vimslidci c-ntrgiam loiiiuiidionijcuni Deo amp;nbsp;actctii« lalutis conlcqucoda- modumifeque ipfuni mediatorem apc ruit.Vcruinque creationisuoftræ finein ofteiidit glo-riain Dei. rum inconiparabilcm xdidit ex diuinalua fapieiicia,perfcfti(liinamquc moralem philofophia, Etmcntaliquidcm virtuti.EuangcIicx- pcrfcclioiiis dodrinä : tatioiiali veto amp;córamii vitÆ præccpta vi-uèJi ttadidicomniiCalutarisratioiiisamp; luftiti.is p!e.lt; niffima.Vt ci claiilSmo it!o lumine omnes oiiundi, minime a ranoiie recédèrent Sed pro leauifque ope lïira dater, ne focietatis iftius viiiucrlalelumen , ali-quavinorum obfcutitarc Ixderctut.ltaquefeomnej; moderarenenr muiuaanimotû charitaiCj iullicia,£e vnaad bonum intentione Vtfocictatem tationaleiil tucti pofl'ent.adfimilicudinem quâdam diuinxfim-plicifîîmzvnitacis. Et (î propret deptauatx naturat imbccillitatem/eruare oriiniacxatléamp; prarftare minus podeiicmitcrcntur ramen quant ptoximè ad per-fedionem accedete.Ervcl volùtate laltemab anini« dignitatcamp;diuiiiæ legisratione, in contrariu.n mi-nimè abircnr.Præferriin quibus ad hoc iiiuocatibus, Dci gratia prxdo femper fit, neqne vnquam abnuat, Vritain eorum omnium vnitate Strcdla oblcruatio-ne,gloria Dei,in hoc mundo «luceat amp;nbsp;celcbretur inaximè.

Rationum itaque , qua: in liuinanis rébus vetfan-tur Priinaquidem cft,amp; pticcipuè fpeilanda . Gloria Dci.Deindc ad focictatem etiam sèiuta huinani generis,animorûquc uobilitatem dignitatemque pertinentes. Bcneuolentia mutua, benignitas ,concot-dia,æquitafque.

Itemlexdiuina.amp;doilrinalionelli. Quæ tradunt jlla,cxplicantquc omnia latins.

Practerea.vtile^nccciraiiû. Qmbus addi pollunt,

D

J« nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA

iucun3um,facilc,tutum.

Quæomnesadagendiim inuitantes, caufam cuf aliquid fiatjvcl fieri debcat,deinonftranc.

Sequuntur quae his concrarix funt, ad cuitandum fugiedumijue pertinen tes: lmpium,turpc, inutile, in-commodurn,indigiiurn,moleftuin, luóhiofum,dififi-cile.periculofum.

Honefium dicitur,quod propter fc expetendum eft.ex nqbilitatc animx,amp; confideratione tationalis natura’. Turpe, quod propterfe eodem refpedu fu-giendum cft.

Honeftum diuiditur in redura Stlaudabilc.

Redum ert,quod exadam rationis perfedionem habet.Diuiditurin virtutetn amp;officium.

Virtutisvis duplexed Auteniin (cientiacernitur, autadione.

Scientia prudentiam, calliditatem,rapientia[n, amp;nbsp;bonarum artium dodrinam complcditut.

Prudentia amp;nbsp;calliditas, inrerum liumanarum co-gnitione vcrlantur.Et in eorum iudicio atq; v(u,qux ad redani rationis in commuai vita adniiniftrationé pertinent.

Calliditas autem hxc,e(l,cognitionis,ingenij, iu-diciique in circunfpiciendo , minutifliniaque explo-Xando,amp;ex locis remotioribus pcrquireiido diligenter omnia, quxad redum rationis propofitum , vel niagis vndique communiendum,vel raaiorevtllitatc cumulädum faciunt : item in 'excogitando fubtiliter vatios dicendi, agendi expediendique modos , acuta folertia.Contra improborum aftutiam amp;nbsp;fraudema-ximc necefiaria. Sapientia vtramque : humanarum rcrum cognitionem , Sc diuinarum cotcmplationem comprçhendit. Dodrina artium per fe nota eft. Pru-dentiaautcm omnifque folertia vfucomparatur , amp;nbsp;diifiplina. Eftquealia domeftica,alia ciuilis. Diuiditur autcuiiin intclligentiam,qux,prxfcntia:amp; proui-

dentiam,

ALBERTI LEONINE p ^ent!arn,qu.T,futiiia ptrfpicitiitcm rcminifccntiam, eux in pr.x Ctrl tor urn, eoruraqueetiam qua: minime lu UI Ja ta :uiK raemoriæ, repetit ionc ; Se memoriam, que i; pererptorum atquc tognitorum couferuatio-iic V T-atur.

Aitio comprçbcndit Curam Jiligentiamque in pa ranJ' hotuftèiisamp; coniéraandis, quæadvitæ,fta-tuSjÂtfanJliæ (uftentationemboneftam ncccflaria finir.Item Magniiiidincni animi.ModelIiam fiucvc-r'cudiam , qu; Jdedecus fugiens, jlaudemque maxi, roè coi.fcquens, ciiftos eftomnium virtutum. Item Scientiariirn prxftantium exercitium. Et præcipuam quandam diltgrnliam amp;nbsp;fingularcm animiaddiélio-ntiii in aliquo generevirtutis extra ordinem colédo, Magnitudo animi continet temperantiam, fortitudi jit tn,iuftitiam,bcnignitatcm,amp;gcncrofitatcm. Re. été autem ita vocatur.Eft cnini magnusvetè animus, qui omnia ea ad rationis nobilitatem pertinctia prç-ftat Calcatquecontraria.

Temperantia cft,rationis, in libidincm aliofque non rcéiüs concupifccntiæ impetus Arma doniina-tio:ltcm (eueritaiis animique in iram fiueodium cô-citati remiflio,amp; ad lenitatem conuerfio atq; mode, ratio.Et prior quidem ilia duobus modis, in rebus eu niodl.s diieernitur : non e.xpercndo ca quæabfunt, amp;nbsp;ab iisabftinendo quæin poteftatc lunt. Diciturque continentia Poftetior autem vocatur dementia.

Fortitudo eft Quæ inuido quodam animi robore renientia accipitmala.iifquerefiftit qtiâtum poteft. Labori non cedit.Fottunanon frangitur.Dcfpetatio-ne non dciieitur. Iniquitatc,inftabilitatc, vcl aliquo affcdii indigno non tangitur. Timorl ita rcliflit. Vt nunquam perturbetur, nunquam àdccoro recédât,nunquam officio défit: Audeatqucvirtutisergo. Huius ctiam fpecics funt : Patientia in ferendis, quas iam adlunt, aduerfis, tolcrindifquc amp;nbsp;(uperandisar-

D 5

5» nbsp;nbsp;nbsp;RHETORTCA

tluis difScilibufquc. Alticudo aiiimi in capiendis in* commodis, maiimèinturiis.ltcm qiiç in rationebc-nc pondcrata amp;nbsp;confidcrata, virtuiis amoreconftan-ter pcrmancnSj fandcqi|c amp;nbsp;inuiolatc Icruas promit lajPcneuetanuajfidcs vel generali nomine Conftan-tiaappellacur. licni,lt;iuj: magna tantum cogitât ad-gt; miniftratquc.Magnificentia. Quæque mnltuminliC fiduci.T ad res magnas cerra tam fpc virtutis amp;nbsp;ratio* tiit’cl diuiniauxilij ponit,Conndentia.

luftitiaeftÆquitas iusvnicuiquc fnum tribuens. Quæ ( fectindum Cicctonem J Religio erga Deura; Erga parétes.patriam aliolque fangainc amp;nbsp;ncccllltu-dinealiqua iandos,Pictas,vulgó bonitasicteditis in rebus,tidestin moderatione animaduertêdi, Lenitas: Amicitia,in beneuolcntia vucatur. Diuiditur autem in Naturam,Confuetudinem,amp;Legem . Natura, ius eft. Quod non hominum opinio, amp;: conftitutio , fed ipfa per fe nos docet,vis rati on is innata. Complcfti-tur rcligionem,pietatcm,gratiam,ob(cruantiani,ve* ritatem, paóLum.iudicatuin, par, punitioncm amp;nbsp;de-fenlionem.Religio Deiamorcni ac timorcm.diuino-tumque prxeeptorum obferuationem continet.Pie-tatis officium cos fpeiftat quos diximus. Gratia eft a-nimi gratitudo.Siue beneheiorum,officiorum,raeri-torum amp;nbsp;amicitiarum memoria amp;nbsp;remuneratio.

Obferuantia. Qux,a:tatis vel fapientiæ amp;nbsp;doiftti-nac honore vel muueris alicuius hue dignitatis prxro gatiua prxftantcs,vcncratur.

Veritas animi leien tiam exprimit.

Padum eft conuentio inter cos luerito fcruanda quorum confenfu conitaéia eft.

ludicatum de quoiudiciariafcntcntiaiam confti-tutum eft.

Par.Quod xqualitatem rationis habet Eodem au tem lureamp;iifdcmargurnentis cenferi meritô debet, quorum par in omnibus ratio eft. Puniiio pet quant peccat»

ALBERTI LEONINI. 5» pcecata puiiiuutur. Coinpetit magiftratui üfquefu-pcrioiibus, qui vux nceilque pottllatein habcnt ad cocrcendos malos,amp; proiegciidos bonos. Eft ctiam quædam dominotum 111 Itiuos.Ei lenilLima parentü in liberos,præceptons in diicipulos. Uiciturq; corre ftio fiue caftigatio, ad emendandum prudeuu iudi-cio amp;nbsp;dihgenti cólidcratione adhibenda.ltem patriC-familias 11t toram familiain luam ,Ycl Iblavultus lelt; ueritate,beiiignitatisquadam imminutionc,akilque offenfi aniini mdiciisexpedienda, ad confctuanduin in opcimo ftatu omnia, amp;nbsp;ad rctinendam aucoricaie. Qux ex oecononiica prudentia pendet. Vindifta vca lóm»lcilccndisiniurus,quacethnicis olini honefta erat nullum inter Chciftianos locum habere debet. ,

Defeufio cft,quavim iniuftam amp;nbsp;iniurias propuU famus.Confuetudo,ius eft,quodfttqueti vluac tem» poritdiuturnitatc ac vetuftate autoiicatem obtinuit. Lex ius cft,populi aut (enatus,priions,impcratoris, aut Principis iulfu conftituiü.Bcnignitas.bcneficcnk tiam amp;nbsp;hbcralitatem continet. Beneftcentia in iuua. dis bonis, cotumque probis conaiibus ptomouena disin lubleuandis naiferis, conlolandis triftibus vet-fatur.Libetalitas In v(u pecunix cernitur,

Genecolitas dignitate metitur oniniailtaque faci-lcm,apectum,candidum vbique exhiber.Vt concédé.» do,rcngt;ittcndo.fciendo,iiidnlgendo,largicndo ctiä, pcopriamque vcilitatcm ncgligcndo, vittutis amorc amp;nbsp;alicuius boni cfticiendi caula, plus etiain prxftet, quam lationisiura 111 locieiate huinana poftulante-xiguntquc.Rclitjua: adlionis virtutes latis per (c notae lunt Omnia vero hxc ad virtutes iär vitia pcrtincntia clarius ex feptenatia nacucç partitioneexplicantur.éé ad numerû planctarü diftinctalunc in oratiöe noftr» pro coelcfti philolophia media. Oilcerneda auté dili. diligenter funt, qux virtutes has imitari videnturvitra. Nam,vt iuquicCiccro,ptudcuuaiiimalicia,tcma

ga nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA

peranliam iinmanitas in voluptatibus afpemandis, êcmagnitudincm animi.fupcrbia in animisextolltn-dis,amp; dcfpicicntia ia contcmncdis honoribus : Item liberalitaccm efFufiojfortitudinem audaciaimitatur; Paticntiam duritia imman,s,iuftitiam acerbitas, rc-ligionemfupcrftitio,amp; lenitatem mollicia animi.vc-recundiam timiditas.difputandi prudentiam concet tatio captatioque verborum, oratoriamvim inanis auxdam profluentia loqucndi. Studiis autcm bonis (imilia vidçnturca quæ funt in eo genere nimia.

Officium eirationeconditionis perlunarum , Vc rtatis,do(ftrinæjdignitatis,profe(fionis:item loci,té-porisamp; rerum propofitarum • amp;nbsp;eieorum omnium ad dodltinam honelh eiarainationc oritur.Eftque id quod in fuo quéqueftatu decet peculiariter,loci,té-poris amp;nbsp;caularum diuerfa connderatione nonnihil variadum. Aliud enim officium eft prmati,aliud ma-giftratus nobilis,plebci,fcnis,iuuenis, doftt,indoifti, militis, prxccptoris,di(cipuli,viri ,fœmin;r,,côiuga-ti, cilibis.Aliamque aliis locis,tcmporibus amp;nbsp;caulis proprictatem accipit,8c agendivarictatem tequitit.

Laudabile eft. Quqd ex virtutc vel officio oritur. Et licet non in fummo exquifitæ ratioiiis gradu fura-tnaqueperftftioncverfetur,vtipfum redum, habet tarnen prxftantem confpicuam prxclaram ideoque laudabilem mfe ration cm.

Vtile continet conferuationem pratfentium com-modorum fiuc bonorum: Et acquifitionem fequen-tium:Eorüque cuitationem, quç illis contraria funt, ld autcm nunquam ab honefto fegregatum efle de-bet.Eft Ycró vtilitas alia priuata fiuc fingulorum propria,alia publica amp;nbsp;communis omnium.

Bonafunt, Aut corporis.Vt forma, pulchtitudo, membrorum amp;organorum omnium reda conftitu-tio, firma valerudo,amp; humorum débita iuftaque pro-porcio.Autanimi.Vt indolis prxftantia,vittutes in-natx,

ALBFRTI LEONINE nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tl

natXjdociluas celetitafqueingcnij,iudici) acumen, mem oria fœlix,induftria,amp; quæ ea comparantur vir-tates. Autfortunat. Vt generis claritas,opes, amici, honores. amp;nbsp;ciufmodi alia.

Neccllarium diciturfecundum Cicerone , id fine quo liberi faluique elle non pollumus.Quqdin ciui» liquidcmraxione,reliquis honeftatibus amp;commo-disanceponendum cü.Sub hoceciam continetui id quod permagni intereft vt fiat.

Iucunduni,(illudquidein quod cum honefto con» iunélumeft)inodetatam animirecreationem habet Q^nontamauocctabolficio amp;dignitatc intclle-ôiuæ facultatis.quàm refocillaiido animum alacrio rem reddat.Vcruin in rhetotico artificio latius vt vti-le etiam Sc pleraque alia accipitur, Sc ad inducédain afficiendamque fcnfiiiuam animæ facultatcm exten ditur.Rcliquæ autem qux funt rationes.- quibusad.. dipollunt,minimèinhoncftum, minime incommo* dum,iniucundum,molcftum , difficile, indignum amp;nbsp;ciufmodi aliæ ,intclleûu faciles pec fe latisque notas funt.

Ex his igitur fundamenta caufarum lumcda funt. Et rationes cuiqucrci ad cognofeendum vcl agenda conucnicntesjfiucverxjfiuevctifimiles Sc quæfitæ. N am cum omnia in humana focietate, tatione con« Hare St fieri debcant: lea veru ctiam rationis audicn. dx amp;fciendx auidum fit genus humanum. Vt quiin fuis rebus non fcmperrationeviuunnin alicnis tame cam quærât cupide.Nihil fanènifi rationc veftitum, adferredebetiCuius propofitum eft ad difceptxndû, dclib cran dum,docendum,ptobandum,rcfcllcdum, Cxltollendum vel deprimendum.

Atque hoc quidem in oratoris officio przcipuum cft.Deinde autem,vt diximus, quxrenda funt ex omnibus locis argumenta, quibus adduAa ratio ( fi mi. »US fortaflecettaeft^ couftabiliri amp;firmari, aliaque

RHETORICA

oiuuia probati amp;nbsp;rcfclli poffint . ptxfertim fi fasft! f|uaftio cft.Et bic ruifus,ChtilVana doólrina, niorar lis pbilü)opbia,amp; lurilprucictiajiinpiiiris ntct lîatiæ funt. Nam quod pium,quod rationi,f[uoJ iufi coii-fentaneura,rcóum liuelaudabile. vtilc vel necellariu dicimus,cx carum feientiarum locis amp;nbsp;latiorc cxpli-catione doceri Sedemonftrari poteft. Argumentum vert' eft ('ccundui'n Ciceroiiem,ratio qu.c rei dubix li dem facit. Vel probabile inuentum adfaciendara fi-dem.

Lociargumentorum vocantur,ab Ariftotelc, hx quafï lèdes,in quibus argumenta inclulafunt.Eft ita-qiie locus,argumenti Icàes.

Locorum partim proprij, partim communes fiue generales funt.Proprij turlum dupiices.Eft enim ora tori duplex ad argumentadum fubieifta materia: Vna earum rerû,quç non excogitantur ab oratore.fed in-funt caul.x,amp; ex ipfa natura amp;nbsp;vi rei fumuntur.Altera quæ rota in argumentatione amp;nbsp;inuentione oratorix con(iftit,amp;allumiturforis. Exipfius rei natura amp;nbsp;vi {umiturtCùm autres qua; fit tota quæritur. Aut pars eius: Autvocabulum fiue nomen rei : Autquippiam, tem illam quod attitigat,

Extrinfecus autem fumitur.Cum ea quæ funt fotis, neque inherent in rei natura,amp;non fuavifubleuan-tutled extranca,colliguntur.

In re ipla fiue co de quo agitur,hærcntcs loci pro-pti) funt. DefinitiOjPartitio, Oiuifio, vocabuli Inter-pretatio, Confideratio naturae totius,amp; partium amp;nbsp;Jpecicrum amp;nbsp;coniunftorum , earumque rcrum quæ quodammodo affeiftæ lunt ad id dc quo quæntut.Ita que res ipfa,fuppeditat argumenta ex definitione, ex ctymologia amp;nbsp;vi verbi, ex partitionc,diuifionc,diftin ftionc,natura,gcncrc,(Kjrma, fimilitudinc, differentia,contrario,ex adiunlt;ftis,cölcntantis, præfcntibus, antecedenäbus,confcqucntibus,tepugnäcibus,cau-.

fis,ori-

ALBERTI LEONIN!..

fis,origine,tffeélis,cuentis,cxemplis,ex comparatio-donc corum,c]ii.E vel numero,vcl fpecie,vcl caufa ef-lîcictc,vcl cfteôlu,vti!icatc,(Iignitate,!naiora vçl mi-noravcl paria funt. Item ex coniugatis, ».jua; funtex

• verbis ciufJem generis.Item ex circunftantiis omni-. bus.Vt exnominis ratione:ITic conful Jici no poteft. ! Confnl cnim cft qui confulit patriæ. Item in generij ; qnjcftionc,fi omnes fins partes, fine fpccies enume-rando, ex eotuin confiderationevim amp;nbsp;nateramge* neris colligimus.ltem cxgcnerc.Vt.Quid aliud de co txiftimemus, cuiiis parer, anus amp;nbsp;fratres fcelcratiïli-mi omnes fiierunt.ltem ex natura amp;nbsp;præeurrcntibus. Vt.Non quiacnm dcfcndifti,honum te ciuem ifti pu tabunt.Smulafle, amp;nbsp;aliud quæfifleexiftimabunt.- ex tuisiftis moribus,faâ:is,di(Sis:ci tua natura.qux no. uarum rerumcupida,fcmpcrcti) impatiensfuit atq; Omni bono inimica. Ex coniugatis.Vt fî Tapies eft ergo fapienrer fccit.Reliquorû omnium exempla ex to picis Ciceronis fumipofl’unt tel àprxccptoribus ad-iungenda funt.

Fotis autemquiaffumunturloci funt. Autotitas, Teftimonia, Indicia, Sen tentiæ latç.EroucrbiajDiôIa

, fapientum,Fama,Contingcntia.

Teftimoniorum duo generafunt. VtCicerodo. cet-Humanum fcilicet amp;nbsp;diuinum.

Humanum.Sumiturà perfona eînfque voluntatc, vel oratione libera aut exprefla. In quo q^uideinrunt. Scripta,pada,promifla,iuraca, quæfita uucquæftio-neamp;rormentis exprefla. In oratione autem libéra amp;nbsp;inrata,perfona: rcquiriturantoritas,naturae finccrita

I te amp;nbsp;praeftantia, opinionc viitutis, v«l tempore con.

I ftituca.

' Snmitur «tam ab aliis rebus amp;clrcunftantüs, Vl ■ab experientia ,'perturbatlonibus animijvinolentia,

I putntt«, fomno,alii(quc omnibus, ex quibus aftuti, callidè^ex infidiis,vctitas indagari vcl aliqua fufpicio

R H E T o R ! C A inoueri potcft. Diiiinum c.implcditur or.icula, pro-phctiasjiacrain icripruram,opei.! liiuina, ordintm S£ naturain vniuerfi,amp;c]uæ in ca coii-.iderjaria iunt.'ae (vt Cicero amp;nbsp;cthnici pliilofoplii rctcriinr iaunuria, acrcosvQlatU5,auiumcinta:,pigt;;tc ici/o nnia.

Loci communes (unc;Gciius quo.. a n- gcnfrabdi-nium fiuc prima 3c extrema ratio,ex ip; i i,iura reruin genera,dodrinæ, caufjc amp;nbsp;rationes iïiigulai cs fundatie funt.ltem præcipua capita in quouis dotflrinr ge-ncrcjlummam rci, omniiimquc partium fine fpecic-rum fundamentum amp;rationim fiiiaiein ■..ontiiictia. Vt virtus.ciufquc fons fine ratio pr.etipii i, caiifa intcntioquefiualisjpluresraiionvs i! urtutisfpecies comp'cftitur.Sic vitij ratio pl lira genci a compr^jhcii dittEt quodlibet genuSjvnagtntrali intentioac,pln. resfpecies.

Eft igitur liorum locorum vfus vtiliftimus ad pro-bandum Sc exaggcrandurn: cxipta nimtrum vi ratio-niSjSefundamenti finifquc cxplicatioiie.

Vfurpantur auté duobus inodis : Aut enim tota di-fputatio ftmplicitcr,dlreclc amp;nbsp;aprrtc ex illis fit,in g-bus thefis verfatur.Aut obiter tantum tanguntur. Cu ad eos tanquam ad genus Seprimum fontein alludi-tur. Qimdquidcni ilictotes vocarefolcnt transfer-re hypotfiefin ad thcfin.IJefinitara fcilicct amp;nbsp;fingula-tem quxftionem, detracta forma fpeciali, adinfanita generalem.

Eft enim Thefis. Quxftio generalis fine infinita, nullis neque perfonis neque temporibus notata,nul-lifquecircunft.intiis circunferipta. Vt.Sitnc Chriftia* no licitum belligerari

Hypothefisautem. Qux definita,certisperfonis, temporibus, adlionibus ncgotiifquc cernitur. Et ra tionem habet præcifain. Vt. Sitnc Chriftiano licitum bclligerari contra T urcarn. Item pro religion', pro arts foci fque.

Infiniti

ALBERTI LEONINT, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rfj

Infiniti autem gcneii^ quxftioncs fine adcogno-fccndum (iue ad agendum pertinentes,vocat Cicero, conl'ultationss.Einici autem,cau(as Sc contronerfias. Hafque tripliCCS facit Laudarionis fcilicct vn'a ; Qua exoriiationein Etdcliberationisatqiic ludiciorum. Qua? difceptationes appellat: Et coinnicdationcvcl affedtbu? agi dicit.

Sunt itaque hi argunientorum loci in próptufem. pet habendi,amp; rationes rerum penitus pernofeendæ. lis veto omnibus in mente defixis,amp; in omni re ad di cendum polira excitati$,rcliquj,cogititionc amp;nbsp;cura, erueda funr.Et ad h.ec.fi orator etiam afl'cquatur ca, quætraftationisfunttvt talis vidcatur,qualcin fc vi-âcri vult.-animolque ita afàciat. Vt tos quocunqjvc-litvel trahere,vel ductrtjvcl rapere polTit. Nihil cer-tè eft requirendum prætcrea. Nam ex locorum qui-dem amp;nbsp;rationum cognicionc,amp;confîdtrationc dili-genci:fundari,difputati.doceri,ptobari Scimpuanati pofl'unt omnia. Et qu.-e certa,pttfpicua amp;nbsp;manifeft.i, ramen exhis ipfisornantur, amplilicanturamp;expoliû tur. Adhibita auicm iftcâiium ctiâamp; tradationisra tioneiQupdreliquû cft, quo modo potillimè 5c qua diccndilubtilitateargumentandü (it,cognofci 5c per cipipoteft. Vt fcilicet argumetatio fiat,maxime cô-moda 5cad caufàm, perfonasomnefijuc circunftan-tias accommodatatVel docendo 5c cxplicando dilu-cidc,folerter,acute ad probâdii,rcfcllendum, fidem-quedocumentis faciendam : Vel media quadam ra-tione, ex docendi Scafficiendi fine mouendi vi aflu-menda,induccndo. Quoil fi »eto etiam , tcliquaom-omnia ita doficiant, vtquæfitis coloribus dicédiq; agendi 5c argumentandi lubtilicatibus,vcl folis afte-ftibus azendum fit: Maxime tarnen tationum 6c lo-eorum cognitio necenaria cft,5c materiam ad tradâ-dum Scafhciendum fuppçditat.

Suut aucem vaiij argumeutadi luodi. Eorum rcià .........E

U RHETORIC A

ömnium lt;3uo omnino genera ; Altcrurn alt;l fidem fa» ciendam dire do fpcdac.Altcrum feinfltdit admo. turn.

Argumentafiocft.Apta exargumenti explication ne amp;nbsp;conueniens concbilîo.

ArgUibentandi autcra.dicendi amp;nbsp;agendi fubtilitl tes.hie partim in inuétioni, ôc tradatior.is præceptis cxplicata:fünt.EtrrlR|uæo.-nncs exeorum cognitio ne.diligentia,porro prudentique iaJicio erui amp;nbsp;inu« niri poil'unt. Nos tarnen aliqiianJo amp;nbsp;breuifquotl nunc pet ocenpationesminus licuit) latins ctiain in lludioforû gratiam,eas perrcqu'mur,amp;rxcmplisde-monftrabimiis.Nuncvetô ad locos modolque cuiul^ que generis caufatum proprios (igi'lacira dcliribca. dos pefgendum tft.

Z?» IqcUgenera demonflnttmi, prtmum de ijs qui ssd Lindem perf^nantm ferttnent.

J^llocifuntfortunx Scnatutçbona. Generis fcili. cct,opum,pecunix,amicorum, valctudinis.for* ma:,virium,ingen;jmcmoriæ,cducationis,cæteraru-ejue terum quac fiint aut corporis,aut extraneæ. Item cjuieahabuecit.bencvliim elTe.Quinon habuerit.fa-pienter catUilTe.Quamuis’cnim quæFortunadat tarn in fe laudem nó habcant. Quac nimirum vni vir* futi deberijputaiut.Tarne quod ipfa virtusin earum return vfu ac modetatione ccrnitur.etiam illa tefetc-da funt.

Item animi bona.Quac funt v!rtiis,comitas,clcmc tia,iullitia,bcnignitas, tides, humanitasjforticudo in pcriculisjfapicntia, magnitudo animi, conAantia amp;nbsp;ftaiientia in aduerfi$,vitingcnij iaexcogitando,elen qucntia,dodtina.

Item resgeftacinvnaquaque virtutc, quid lapieç. ter,quidliberaliter,fortiter,iuftè,niagnificc,pii»gra.

ALBERTI LEONINI nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(fr

dixetit aut feccrit.Tulifle aduerta fapienter, nó fra dum eTcFortuna.Recimiide in reSusafperis dignitatem. Superaifc arduafacileveKummolaborc kco» ftantcr.ltetn præmia vtrtutis publice décréta, habiti honoret, clarorum virorum iudicij tcftimonia, public« rerumgeftarum comprobatione$amp; applaufia» omnium. Item Dei quodamm.inifcfto iudicio viJeri tantam Icclicitatem tributam efle. Icciu comparatio eumvirisilluftribusamp; magni«.

Item titçexttuil fi ces ferat) amp;opinio poft morte, nominifquecelebritas. Vituperatiocontrariisexvi * tiis fumenda eft.

Loci ex quibus fadam,lt;iiie res quxpiam laudatur funt.Honeftum.vtilejnecertarium forte. Item facile, diibcile,autoriias,exempla,:omiaunemdicium,eaa (aciBciens amp;nbsp;finalis.

, nbsp;nbsp;De modo loci/jtte^enerit dchheratitoi.

Ç'ZaderealiquidTcl dill'uadere.eftomnino gtauill!« ra«perfonx,viinquitCicero,Nam amp;fapientis eft •xplicace conftlium luum maximit de rebus.

Et honeftiamp;difertiiït mente prouidere, autorita-te probate,amp; ocatione perfuadere poflic.. in iudiciis, in concionibus,in fencentiis dicendis.

Modus autem Sclocifunc, ptoponere vtilitatera tei,dignitatem,honeftatem, amp;nbsp;maxime turpitudini» «uitationem Malacnim potius fugiunt hommes, SC dcuitant turpia,quamfcquantur bona Sc honefta ex-petant.Icem pombilitacem,facilic3tem. Sc (i res fetet «eceftitatem.Item ddputare deofticio. Adferreexem pla,Sc cófentanea,pratfcntia Sc cófcquentia. Omnia-lt;jue confilij enumerare commoda,Sc incommoda co txaria: argumentando aptrfonisSc rebus carumqu» citcunftantiis in vtramque partem. Vtcum confiliü aoftrum,dignum,vtile,iucundum,fafile,tutiun,lau«;

lt;8 R H E T O R I C A

rfabile :Tû concratiû, inhontftum amp;nbsp;inutile ofteJa» rnus.cönieftura cciani fi fieri poteft deptimendo. Vt fi‘(]uem,ad mortem,fidei conrtantia vel virtuns amo re propatria fortitcrobeiindam,ita adliortemur; Fœ liciflimum eflc homini Cliriftiano , vitam pofthabe-re faluti amp;nbsp;gloria; diuinx, terrcnamque banc cadura amp;mifctam,cœlcfti, ætcrna bcatiflîmaqiie vita com-mutaretpulchrum propatria mortem oppettre, luu-demqueinde imniortalcm acouirere Contra nibil infocliciu%niliil turpiuv,nihil indigniiis, prxfcrtim viro dodo,qui alios fempcr de contemnenda inoite docurtitiquam abncgationcfidei,painç proditionc, falutis æternæ iadura,8X8crando dedecore, cam redi iBcrc à vilirtimo crudelifsiraoque tyranno. De cuius ctiam natura amp;nbsp;moribus aliter cxiflimari non polsit, quam nec poft proinifla fidemquedatam feruaturû. Etfi potior nulla pofsit nec debeat elle ratio quam viriutis falutifque stern«.

Adhibenda autem fempcr eft tradationis cnergia-Nam Sepraecipuaquacque (ubinde txaggerada, amp;nbsp;fedus admilcendi func.dequibus fequenri libio di-cetur.

In vtilitate funt,comnioda paci5,opum,poten tiar, amp;cætcra:ies quarum ftudum vtilitate metimur. Ex quibus quæ caufæ conueniunt eligenda (unt.

Indignitate funt,quæcunque honefta, amp;nbsp;eivirtu-te otiuncur,amp;adcam impellunt. Vt exemplaglorio-fa,pofteticatis gloria iramortalis.Item dcfenderc, vti litatem exlaudc nalci. camquc fempcr elle cum di-gnitate coniundam.Nequcquicquam die honefta quod idem non fit vtile.

Reliqui generales atqucfpccialctloci,ratioBis iu. dicio quzrendi funt.

Maxime autem natura eorum, cü quibus délibéra mus,cognofcenda cft.Vt quod ipfia appetere videtur, ad id accommodccur oratio. Nam cum bomiaûdno

. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fete

ALBERTI LEONINE nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o

ferè genera fint: Alterum indodum.agrefte.quod tcfcrat (einpcr viilitatem honcftati. AItcrü cxpolitû, quod rebus omnibus honertatem anteponar. Huic igiturhonor, gloria,fides,iuftitia,omnilqiie virtus:ll-11 autepi alten qux{lus,emolumencum, fruilulcj; arque eciani roluptas proponenda cll.

De medo leci/tjuc^eneru Didafialici,

Odus eftvlam Sc. ordinem docendilocofq; ma-’’ximc idoncos petere ex Dialedica.

Loei ex quibus finiplex quxfiio doceri commodè Sc explicari poteft, fuut.

Derinitio,amp; interptetatio nominis,ecymologiam, vim amp;nbsp;naturam rei lunimatim oftendcas.

Item Qux partes rei fiue Ipccies.

Quxcaufae.

Qui effect us

Qux adiacentia,coniun(ffa contraria.

Et quicunqucalij ad rei naturam,conditionemamp; virtutem explicandam pertinent.

Loei coniundtx quxltiouis fuut,

Z definitione,

A caufis, zbeffeélu. A partibus fiuefpecicbus. Ab officio amp;nbsp;natura rei. Abexemplis.

A fimilitudine.àfontrario.

Etalij fimiles ad cxplicandutn Sc probandum ex Dialeótica petendi.

Exemplum fit Doótrinadccetpnncipem. ’ Probandum eft adefinitione doétrinx Seprinaipis, ab effeffu doclrinæ.ab officio principis.ab exeinplis, amp;co:nparatione,aratione naturali ücfirailibus.

oinnia ornari amp;,e?piosèdi-putari Sc zndäri E f

7« RHETORICA

pofTüntjdeoque ad ihetohcam quoquc pactinent.

De maait taeijqite^enerit ludicialii,

tota caufa generis iudicialis, fuaquidem na-'~'iura,prçcipuè pendeat à confirmattonc Scconfu-tatione iiuc dcftnfionc.Maxime quarrcndi amp;nbsp;iniie» oicndiiuntiftarum partium loci amp;nbsp;modi.

De lai it eanjirmettonu tn flatu canieRttrah.

funt huius ad conicduram loci.Voluntas fcili ^“^cet amp;nbsp;facultas Qma niiiiirii quacritur an fadu fit. Quarum ilia duas habet fpcciesûmpulfionem ra-tiocinationem. H« ligna cötinet amp;circunftancias.

Impulfio oftendii afredus vehementiorcs Qualcs ira,odium, dolor ex magna quadam contumtlia amp;nbsp;ïimilcs.Vt Milonem pcinme oderat Clodius. Ergo voluntatcm habuitoccidcndi,amp; prior vim fecit.

Ratiocinatio argumentatur ab afftdu aliquo mill orc, vt alpe alicuius cóniodi conlequcudi,vel a me-tu dcincommodo euitando.Vt Carboni improbo ci-ui proderat Publij Afncani honeftiflimi amp;nbsp;lapienti/li mi viri intcritus. Ergo vcriliinilc eft Catbonim ipli vim attulill'e.Item hicfempcr inhiauitcius loco.Er. go non fine caufa cxiftiniari poteft cffinxiflc calum-ruam.qua cum opprimeret dcturbarctque.

Signa funt.Qua: cuiq; obuia, communi lenfu per-cipiuntur,in caufa vcl in fado txiftcntia.Suntque du plicia:Antecedentia(cilicrt;vt cxacuerat tnlem, piç-paraiicrat anna. Et conlcquentia.Vt fugit, txpaiiuit metu A: perturbatione.Erubuit pudorc, lalua ics eft, vt inquit 1 trentius.

De circuuftautiis aliis omnibus didumeft quK Cut-

Z)«

- ALBERTI LEONIN!. yï

De mtau i.onfHttttitnis JefenpenifjMe m ßant cotneHuralt.

\

QVinqucomninomodi funt confiitandi Scdefen-»dcndi præcipui Quariiin trcsvitiam in materia vel forma arguincntationis oftendiint. Primus eft in-ficiitio.Cùm ncgamus eaquç obiiciunturargumenta, amp;fyllogifmi hue argurocntationis maiore vel mi-nortm propofitioncm falfam dicimus; pracfcrtim ra. tiones ctiam adfcrcndo qux probabilcm, fiucverifi-lem teddunt inficiationcm.

Secundus eft diftindio. Cum argumcta velambi-gua vel obfcura Scgeneralia diftinguendo amp;nbsp;eiplicâ-dodifloluimus. C^odfiautem explicatiodifficilipr eft.vcl cxemplo aliquo adducendo (fi fieri potcftjfta-tim fuccurrer.dum cft,Vt fi quis Grxcos omncs lenes dicat, redargui ftatim amp;nbsp;facile poterie cxemplo So-ccatis,Ariftidis, Platonis, rationis cxplicacionc non item.

Tertius eft.reprçbenfio confequentiæ. Curavitiii in forma argumcntationisoftendimus,nequccôclu-fionem tedefequi.ideoque totum arguracntumreii-ciendum elle.

Quartuseft inuerfio.Cùm fignum vel locû.exquo contra nos argumcta ducuntur, pro nobis facerede. monftramus.Vtfcpelij interfelt;ftum fateor. Id verb i-pfum indicio cft,nic non occidifl'e,fugillcm entra po tins.

Quintus.Cum aliter interpretamur. Vtfepelij qui dem,(ed mifeticordia amp;nbsp;pietatc motusrt Tobias.ab-foluiionem vocant.

De lecte een/îrmiittaitù cenfutatienu tu ffatM utridiciitli.

T Ocibuius ftatus funt Ratio,æquiim Sc bonum,iu$ .quot;naturxpüsgentiunijius ciuile.ius municipale,cô-E 4

IZ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R H E T o R T C A .)

fuetudojiudicât uni. paduni, exempla.

De modo defenßonu m hoepatu,

J^Odushic, prxteriurisamp;confutationis difputa-tionem, pcculiariter tria ad cuadcnduin continet,cum reiM no negat qualitacem fadi. PurgationS fcilicet, qua fadi tulpam ixculac, refcrendo in erro-rem.in alFeduni aliquein non oninino iniuftuni ,amp; amp;ab omni voluntatis accrbitace Scdoloquani maxime Icgregando. Vt imprudenS feci non ammo lat-dcndi,lumn,a iniuria amp;nbsp;contumtlia prouocatus, do-lore 3c ira iufti Him a percit us.

Item trandationem criminis, qua culpa,in alios confertur fiucinres.quæfaôti accrbitatcni animiq; malitiam exténuant, Semitigationis clcmentiæque quandara rationem (ecuin adfcriint. Vt iuffit dominus,perfuafit inagifter, amicus, araor,vinum, adole-Iccntia.

Item dcprecationcni. Qua: neque défendit,neque excarat,(ed elemetiam milcricordi.imque implorât. Ad quam impetrandam valet attas.petlonç dignitas, dodrina,modcftè redeque lempcr adavita,maioru præclara memoria, mérita in rcmpublicam,itenj rationes captandæ benetiolcnti.ï omncs,amp; fi quae duci poflunt a perfona iudicts,iloco amp;nbsp;tempore. Vt fi hoc iplo loco amp;nbsp;rempote inauguratus (itPrinceps, fi codé die natus fit.Et ciufmodi aliæ diligenter quacredx.

De modo lod/^ue eonßrmittiotiie refulationù tn le^iftimofl«ru deßmtiuo.

X/1 Odushic eft locos Dialedicos perquirere ad de-■’■jinitioem amp;nbsp;explicationem rei pertinctes. Vigc-nus,caufas,partes,afFcdus,(pecits, differentia, con. traria, autotitaicm, omniaque diligenter colligere,

ex

ALBERTI LEONINE 7, Ct quibus vcra niaxiiiièamp;. exquifitadefiuitioinuen»-riamp;probaripollit,

De mode ten^rm^neh Çd ctnfutattdi fii-o/itßtti, Item dijjotnendt tourroHerßam tn ßatu

I entranarum le^nm,

JçJOdus Ilic eft e tara inare caufam Icgum cfRcientS amp;nbsp;finalem, racionein amp;nbsp;circunftantias omiies, quibus latæ (unt,Atquc omni cunliderationc mente Ic'^Ulatons indagarc.Coutinet autcm quinq; ad dif. Io luendura,régulas.

Quod lex inferior cedit fuperiori.

Specialis derc»'at generali.

Conluctudo iuri fcripto,Municipale ius, iuri ciui. li Vetus fine prior lex antiquatur, cortigitur vcl ab» rogatur noua »el poftetiore.

De madeßatut teÿalu ex fenf ta fint ex till.

A Dhuncmodum pertinet.-Definitio adelucidan-^^da oblcura.Et diuifio ad difcerncnda arnbigua.Et rcliquiomnes loci ad explicanduni rccteque ludica. duniex Dialciftica lumeiidi. Vt caufæ, cffedus. cir, cunftaiitia: amp;nbsp;fiiniles.

De made Ion fine in fixtu ambigni, XAOdushic tres pcxcipuos locos habet infpicien-^dos. rationeni Icilicct Graramaticam. Si quid forte inuenifi poftic exipfa phrah rcgulilque amp;nbsp;»ariis loquendi riguris.

Item iplius doftrin.-c cxqui ambiguum procedit intenttoncm,e.x caufafcilicet Scfinealiiique locis c-taminandam.Et inentem autoris omni diligentia amp;nbsp;confider.itionis ptudcntia ex quibulcunque locis in» Ucftigaudam.

'4 KHETORICA

let K

Ç'^munturratiocinationes fine argumetâtionesad ‘^cnngruam liroilitudiné demonftrandam,ex locis l-i»IcOTcis,a cauliSjà toto a genere, fpeciebus amp;nbsp;par-tibus. Item ex locis coramunibus, rationem fcilicet generalem altiusex ipfo fonte dcduccndo. quo ma-ximè confirmatur fimilitudo.

tie mo Jeßatm trr.nil^rmi,

^^Oduj cft.circunfpiccrc diligenter,an exceptio »-liquaantè dccidcnda oppoiii,amp; velex ipfa caufa ciufquccircunft»ntiis,velexipfaaftoris perfona, vel extrinfecusfiucfotisamp;extranlùerfo aliquid inueni-ri polîit. quo iudicium extrahatur vel confundatur, amp;nbsp;obruatur,antequam aélorin poflcflionem fuæ eau la; veniat.Vel ctiam poflitne cault;a,lepore, aliquo, five aliqua'diucrfa intcrpcetationc eludi amp;nbsp;difiolui.

De efittolarum^enerilue eernmjue locû.

IN epifiolisconfcribendis eo quifque eft prsefiâtior, quoingcniofiordoftiorque.'vtplura extogitare,in Venire.amp; prudéter confiderare pollit.Omnis enimvt diccndi fie ficicribendi vis amp;nbsp;ratio in ipla fapientia ti multa rerem cognitione fita eft.Cùm vero naturx Jiumaiiæ miferaquadam conditione, rem quamque vt optima eftjita longiflimè àconfpeûu noftro tecc(-fificappareat:ideoqueamp; (aptentiam rcrumqueratio res intimas longius ab intclltflu noftro rémoras mi r nique obuias.labore amp;nbsp;diligentia percipiédas amp;ex ipfa intelligcntix Si cognitionis indefintta natura e-juédasefl'e. Vtile igiiut eft ftudioforum adiuuarein-j cniâ.atque ea proponcre.quæ Si reminifcentiaPla-ionieam in iis excitent,(iueiudieij facultatcm difeuf-liscorporis tenebrisfumifqueapcriant illuftrcntquc

ALBERTI LEÖNINL 71 amp;nbsp;fationcin modumquc plura inucniendi common-Ihcnt.

Sunt autcm vt caufarum ita epiftolarum plura genera Quorum partim ad cognolccndi vim amp;nbsp;natur* Ipcdant, partim ad agtndi, partim medio quodam modo amp;nbsp;extraotdinano Ithabent.lCbqi dclibcratiui quidem gtneris (unt,pctitocia,monuoria.cxhortato na iitm conciliatoria , commcndatiiia,amatoria, 8c coiilolatoria.luditialisgenctis,cxpoftulatoria,cxpro btatoria.inucäiua,dcprecatotia. Sicquxdam hmt didafcalicz.quxdam dcmonftiatiuz, qiizdam mixti generis amp;nbsp;extraordinarii. Vt difputatoria intet eru-diios vfitaia,itcm nunciatotia,dcdicatoria,iocola,i-tem eaqua gratiasagimus, Stofficiofa qua ( id quod amicitiæ proprium eit officium( vitro amicis operant noftram ofFciimus amp;ad petendum inuicamus,itcni gratulatocia,amp; deplotatotia,

Qux omnes ex arte dicendi eiufque locis commode conlcnbrpofluntimodo illudimpnmis memori* ltneatur,longè aliam elle ratiönem feribendi ad v-num quam dicendi apud plures.- item brtuiorem o-xationeepiffolam magilqucvulgarem , amp;nbsp;pleruiiquc fete familiärem non tantum requirerc apparatum: ideoque locos pracipuos amp;nbsp;maximè tflicates adhu bendos efle.

In omnibus autem,(iue ad docedum inflitiiuntur, {iueadimpcctädum,(iueadconciliandum, commo-Ucndum,vel quocunqiic modo afticicndum lizclc-dulc) quzrenda amp;nbsp;(pertanda fünf

Primum quid iplius argumenti amp;nbsp;perfonarum, tc-potis.locijhoncAatis amp;nbsp;oflicij ratio poftukt exigat-que.

Deinde fi quid prarterea boni ea feriptione fieri poflît.feratque ratio,qua: in icni amp;nbsp;vtilitatem vel Icri teiitis,vci accip.entiSjtcâc , (apitnter amp;non ineptà aceomnicdatipollint.l eitib uquaadpu chritudia*

■7lt; RHETORICA

ornacnm dckótaiionem commodelanquam parer-ga adiungi po(1'c videantur.Quarto vt tonus materiç prxcipua capita cogitationt pnmum concipiantur, qii,ï deinde intra dcbitos cpiftola: fines liniiccfque complenda lint.

Qiiod (i autfti fueiit rcrum ccgnitione cxerciva-turn Icribentis indicium, amp;nbsp;lapicntiæ ftudio excuiii!, niodnmque faltein aliqucm amp;nbsp;formam (cribeiiijii, vel ex (ólo Cicerone percepcrit, per fe reliqua omijiia ad vacietatcra.elegantiam amp;nbsp;ftyli induftnapertincn-tia conlequi potetit. Nos hic prarcipua quçdam genera amp;nbsp;tn nis turüim eos locos obiter attingemiisqui vtilillimi vili lunt,Sc pratcçterisidonei ad vim tetâ-queconfcribenda; epiftolæraiioncm quam maximi amp;nbsp;cinflimc percipiendam.

De efißola fet iteria.

QVatuorhicpratcipuè obfcruanda efle docct Vir-gilins in ilia petitioneliinonis ad acolum.l’ri mum vt id quod ab aliquo petimns, oftendainus in cius poieftaie elle. Quo tarnen iplo exprimendo fu-perledeii poreft 11 notiuj eft.

Deinde C quia omnia ad honefti norm am referenda lunt^ vcdoceamusatquum,iuftum,minimeinho-neftuin elle.

Tertio ( fiquidem in agendo res petita verfatur, Sc connlij expliiationcm adinittitlvtmodum Scratio-iiem taciendi commóftremus.Pollremo vtanimi no-fhi gratitndinem dcclarcmus ac rcmuncrationcm promittamiis.

Duplex verc) (ft pttendi ratio : vna apettè , altera tec'lè.obliqu è,per ambages amp;nbsp;inlinuationem lit,

Vbicunque «utem res cxigir,energiarhetorica Sc rationes iduneç, amp;. maximè etiicaccs ex cateris om

it bus

AtBERTT LFONTNI. 77 nibns deliberatiui generis loris adhibendaf fünf ; rx-tenuanda vero diluenda, confneanda , quæ petitioni incom^noda fine contraria ' iJebuncur.

L)e f^onstarja.

JM admonendovt ctiam in exhortando debeteflc grauitas. Sed quia nemo vitia lua libetet auditrqui-dametiam nnllam omnino admonitiönè vel exlior-tationem ferant.Eftigitnr aperte quidem admonen-dum,fi caeft perfonanim códicio.Alioqni tediusdif-Cmulantcr amp;artificio qiiodamtvcl laiidem admifcë-dotveleasvirtiitcs eitribuendo ,qux minime in eo funr.-Itemrefcrendo admonitionem noftrain in amo tis amp;nbsp;beneuolentiæaiundantiam.quæ non potuert diilimularevel taccrc.ca pra:fcrtiin,quæ iprcfortatiis afFcCbu aliquo inipcditns minus cogiter,nos autcin cetate. mnllo vfu vel magno nofyro malo didicimn.^: Item pttendo vt pari i 1 nos libetcate vtaiurtht obre-ftando tandem per ipfins parentes ( li fuerun:darin, ïesj percognatos propinquos , amicos per r.oftrmn amorem : per deum immortalcm :vt Si vnij ponere velit,qua: indoleni litam alioqui clarilTimam quali nebula quadam obduélaobfcurant, amp;nbsp;virtutem am-pleclendo conetur præftantis fui ingenij lumen o. fiendere. Adfctcndæ etiam lunt rationes,quæ vitio-rumeorum turpitudinem amp;nbsp;incommoda ad vnium tefccentjamp;virtutis prijftantiam dilucidè raaximeque exprimant.

Quod fl quando obiurgandi locus incidattyerbo-tum quidem maiore contentione amp;nbsp;acrioregrauira. te agendum eft •• verum ita tarnen,vt facerc vidcamur inuitijSe non irati amp;nbsp;(i quid ineft acerbitaiis ,vt ipfius caufa fignificetutfufccptUm efle.

Zgt;e exhartatorfti.

pXliortatio ctiamvt diximus artificiosè nonnun* ■^^quam diftimulanda vellenicnda eft : prætexendo aliquidprudcnter,vel (quod plurimum valet} ipfius

7» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;RHETORIC A.

cjiiem adhortamnrprudcntiam fxcollendo Vtctiam mireinar,Sc nel'circ dicamus quo pado deflexerit fty lu^ ad cum adhorcanduin, cuius viccus Si pixllauci* auiini,nulla cxhonatiouc cgcau

Zgt;c /ocii txhortatorljitntrit.

■pxhortatiofumitur: A laude pcrfonarum Screrum. ■^Qua: tarnen in perfonis quidem ,ita prudcnter K modeca .è traôâda eft, ne in adulacionem hue aftcu-tarioncm cranrice,amp; ex Parahtotum otficina prodicc vidcatut.

Item a fpe commodorum, amp;nbsp;metu incommodori eorumque inter fc comparatione.

Item a digno amp;nbsp;indiguo,a votis amicorum ité ini-micotum.amp;a quadam etiam coinmifetatione eoru, qui labore,ftudio amp;nbsp;virtute cius que incitamus,tueiigt; di amp;nbsp;fuftentandi funt.

Item a gloria amp;nbsp;æmulatione. Ad laudem fcilicet,di ligentiam honeftamque Scgcncrofam çmulationcm cxcitando ■■ nc poftetiores fcrat, nc fupcretur a paribus Scinferioribus, Tecum ad fupremosgradus con-t.edaCjtofquc confclt;ftetur,qui,dum ipfcquicfcit cuo-larunt,amp; ingeniominus cum pofl'ent,diligentia, la-bore, tempore amp;nbsp;quadam etiam Fortuna confccutt funt,quod ipfeingenij f(xlicitatc,amp;prxftantiavirta-tiSjinulto facilius vbcriufquc confequi potuilfct/co. gitec veto etiam fummam clTegloriam iniuperan-dis acduLs : amp;nbsp;ab vna parte laudem, a micorum gratu-)aci»ncm,amp; inimicorum dolorem ßbi proponat, ab alterafummum dedccus,malcuolorum amp;nbsp;inuidorû txultacionem cum amicorum omnium fummatrifti. tia coaiundam. Admoncre hie opcrçprciium cft,co-tum quos ad imitandum ptoponiraus. laudem It gio tiam modccatiouc adhibiCA, Si vcl comminifeenda latioac

ALBERTI LEONINT. r» ratione aliqua, intra generoJx cuiiifdam fpei limites tontineiidam cflexiusveto quem exhortamur, ani-mumfemperertgendum alacrioremquereddendum, le Cpeni die accendendam maxime Ncfcilicctddpe.' tationcptuibetur, animiq; ardordifloluaturomnis. Item abexpeclatione publica. amp;priuata:ciuium, amicotum, doclorum bonorumque omnium ,iteni jnimicorum,cos omnesnominatim refercndo,quorum velautoritate,vcl beneuo!cncia,velodiomaxi-mè cominoueatur. Hxc autein cxpeditio.qiio f^ci-lius rccipiatur, eique acquidcat rationis dilcurfus, vefticnda cft argumento aliquo verilimili fumendo Tel ab indole,vel a ftudiisiab educationc a præcepco-rc,a didis favblquc.a generis claritate amp;. virtute hae-rcditaria,ab aftcologorum prxdidionibu$,vaciciniis fomniis Sc ciufmodi aliis rebus.

Item ab exemplis Cumitur adbortatio : extcrnis Sc domcftids.iifquc vel fimilibus,vel contrariis. Vitit.» rum enim figuris adhondli amorern non minus cx-citamur,quant virtutis pulcbritudine allicimur,

Item ab iis quæ ab inaitimatorum natura,à btutit animalibus,ab biftoriis amp;fabulis,aProphctarum al-legoriis,adiunda fcraper interprctationeducipoC funt. Quibus omnibus tandem obtdlatio neruofa a-dhiberi pottft.

Ex bis îgitur ij adbibédi funt loci qui caufx Sc per-fonz maximè conueniunt, amp;nbsp;facpctangenda qux ad moueudum faccre videntur.

ße fnciliateritt,

TN bac exponendse funt caufæ probabili ratione ve. ■*’ftitx cur eius amicitiam ambiamus.Qux quidcm a communibus ftudiis,amicis,comniuni uÀicio, fama yùcucis,paicatiun famiharicate, cognatiouc, alEai-

So RHETORICA

taiCjpatria amp;nbsp;ab tiiilimidi a'iis r' bus honcftis ducen da; luiit,r]uæ in^tnuum t]iii;iida aflrctluin ollenciiic'. Dciiide licet fi quid eft in nobis, ad conciliandiim,i-doncu,n,id inodeftècitra .irronaonani reterreilpcra-te etiain amp;nbsp;npcare occadoncui aliquani , vtaiiiniutn nofttuni ipfi propenliirmiuin prnbarc poftiinus; non dubitare verb,CLun tanta eins lit humanitas,quin cii libcnter velit in aniicorum (uoruin nunieruin venire,quem virtutc fua nieritb fulpicienda iamduduni dcuinólum tenctadquene nos tallat vehementer pe-terc.

J3e cemm tndatifia.

TN commendado illud qtiidem Horati) carmen an-■*■16 oculos (cmper habendum eft. Neniox incutiant aliéna tibi peccata pudorein. Colligemus autem rar tiones ab honeftatc amp;nbsp;vtilitaic,a perfonæ dignitatc meritis probitate amp;nbsp;innoctuti3,ab eiusfpe amp;nbsp;optima fein per exiftimatione deillo cui commedatur.Oein-de ipfutH memoré irratumqueoftendemus: Sc no nos modo (ed plurimos alios probos doftofque omnes earn quànicûque in cum contulerit gratiamliucbe-riignitatcm,conimuncm exiftimaturos,mucuanique operam amp;nbsp;ftudium ofFerre.

Fit autem comincndatio vcl aperte amp;nbsp;rationefe-ria,fi quern altcrius amicitia dignum iudicamus •• vel facctiis hilaritatcni quandam excitandoivel oblique amp;nbsp;per inlinuationem. Quarum exempla plurima (up peditat Cicero.

23» Mtmtorta Pract efiftota.

quot;LTÆ.C cùm rationes ad perfuadendum idoneasjtuni ■*■ ■‘■afficiendi enrrgiam amp;nbsp;artifïcium rhctoricum re-quiritmaximè. £iimprimis quidcm negotii totiui

’funda.

ALBERTI LEONINE nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«t

fundamentum conftituendum, fiue ipfe amor ratio-tie omnino verilimili,ex natura put llæ, corporis fci-licet vcl animi bonis lumenda fundandus eft,eiufcjue jnitium deicribendiim.

Inter omnes autcm præcipui eins loci (unt Laus: Cominiferatio (iue ca qujc ad comniilerationem in-ducendara propria funt:amp; Amoris exaEt^eratio àTma. gnitudinc.iinccritate 8i conflantia.- item frudus eins Si conimodorum multrque foclicitaris promidio. Laudeeniin dcledlantur pucllaium aniini,amp; mollio-rcs runt,amp; amati gaudcni proniilllfque capiuniuili/ ue moucntur.

Ad laudem pertinent, forma, pulcliritudo, venu-ftas,mores,facundia,prudctia,indufttia, humanitas, amp;nbsp;fl quid aliud cA in natura cgrcgiuni lau deque di-gnutn.

Omniaautem eo afleftibeaprudentia fine vllofuco puerili, exprinienda .iilque rationibus veAienda funt. Vtq^uammaximcvcta, minimè quæfita, fed ex intimis vifcetibui dcprompta appatcant. Omnia e-tiamfiigna,quibusin hoc negotio agendum eft,qua-tomagisdiinmulanter intcrduni,amp;quafi obiter at-que aliudagendo exhibentur.-vt à natuta proficifcia« aliquando tanquam vi quadam erumpcre rideantur, tanto efticacioia funt.

Prodcft etiam Proco .bonorum fuorum animi amp;nbsp;fortunx {quotum ilia fit domina futura) qiiædam co memoratio •• modo prudenter fiat fine oftcntationc atque ea modcratione : vt apparcat ea omnia ipfumi quatumuis magna,mcriiis ipfius puellx , amp;ipio etia amore fuoincompara.bili inferioraindicate.Omncs dcniquc ad mouendum loci confulendi funt : nattirx fcnfitiuxquidcm maximè, fi moIIioreApuella : ra-tionaltsvcromedix,fifapientior. Scd fatis ad banc ntatcriam fuppeditat biAoria Amadifi amp;nbsp;eiufmodia.« lix aprudcnciUtxnis vins confi Ax.

)t nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA

De cxpoßu/aterttt,

■pXpoftulatio eft inter amicosft contra amteiriam *^feccrint,vtl fi eoruin officium in aliquare magna âefideratur.

Videndum autem ne afperioramicitiam niagiske dac.Idcoquc mitiganda eft aliquando laudc.facetiis, diftimùlationc , adniiratione,amp; faftiim quam maxi, inè ab ipforum voluntate fegiegando, cilpainque ii» «liosvelincaufasâliquo modo exciifabiles referen. do.Deinde noftrxbcneiiolétia: amp;nbsp;indélébile voluta-tis erga ipfos afledum deciarâdo,amp;amicitixoflici ciufqutcommoda cxplicando,amp; exempla prnponé. do,adamici(ix conftantiam adhoriadi oniibufque modis rctinendivclleniter caftigati reuocaiidi funt.

Ad purgandum , omnes rationes à rerum Si. perfb-naruin circunftantiis,diligenter colligcnd; (unc,qu; conceptam opinioncm minuere fadumq; ipiumin mcliorcm pattern Tcttere, amp;nbsp;lufpicionem leiiare pull fcTidentut.itcm ilia artificiosè adiungéda:Nihil nos lt;a expoftulatione ofFenfos, fed lætari potius, datam «11 e occafionem,eiufmodi inuidorum figmenta.om-jicmque ftniftram iutetptctationcm dilucndi.-noftru quidem aniinum in amicitia conftâtcin amp;nbsp;finccrum fuifte amp;nbsp;futurû fcmper. nollc nos hoc loco queri cum jp(oamp;expoftulare,doierc autépluriniû quodmalc. uolorû fermonibus temerè ctcdidctit„amp; petere, pro amicidima noftra volu täte,vt ucquid pofthac de nogt; bis cziftimet credatqtienifî veto amico dtgnum iiU que ftudiis amp;nbsp;do Arina cui a pucritia dediti fuinius,amp; buiufmodialia.

De exprebrittena,

TJTÆc ad amicumingratum,noftraquam plurim* * quot;^fuerint in ipfum beneficia,quam conftans amici lia,commémorât : riufque quanta femper in nos in. Scaticudo.ipfummet amp;nbsp;confeientiam fuam tefté cita, do.-caq; exaggerat. amp;admifccttarnen ficômodûvi-decut.ouibusadamiciiiâ amp;ofàciuat rcuocaripofTit.

De

ALBERTI LEONJNI. «i

De inKeäiUM.

r h»c omnla colliguntur accrba, amp;nbsp;cxaggerantuî *maximc,frequciis adeftironia,amp; adhibèri debece* ncrgia rhetonca. Eftautcm prudencis viri,modeftix fuae aliqua figna darc,amp; quafi (umma inimici impro bitatccoaduin, amp;nbsp;ncccflitacc quadä, co progreflum ▼idcri.Quod iplum quoq; adiictfarij naturam magic inuifam reddit

Inrofpondcdoauccm mirum quoddarnamp;vix per. ccpcibilc artifîcium tx. intima eloqucntiz prudentia depromipotelLquo/cruatagrauitatc nollra,adhibi. tifq; non minori pódete inueftiuis.ipfum tarnen ini-mici virus ätaccrbitatcm nonnibilpermulceamus.

Admoncndus ctiam cftvtfibi poRhac temperet, definatque malcdiccte ne amp;nbsp;nos modedix fines coa-äi tranicamus.

De defeeeattri.!.

TJIc ingenua fafti confedio tequititur, eiquc tarne ■*Turfus (fi fieri poteft) quxdam vel quxfita excufa. tio.fiue culpx cxtenuatio adiungi debet.

Laudandavero eins quem imploramus deinen. tia,promietcnda emcndatio,amp; perpétua eius benefi. cij memoria.

TJf eftflela deiücttteria,

TAEdicatoria qux amp;nbsp;nuncupatoria dicitur, eft qua alicuilabores noftros vel rem aliquam infertbi-mus.Hanc nonnulli btcuiorem çiïe volunt. Q^rum equidem quxnam ratio fit,excogitate amp;nbsp;fatis intelli. gere nequeo : opinor tarnen, vt ne faftidium legendi pariat prolixitas neue Icdorcm adipfius operis in. Ipeftionem properantem dcmorctur diutius : amp;nbsp;ne aator pluraipfe feribat de re dedicata, qux'aliorum iudicio reliuquenda eft.Ego verb vt breuitatem, earn quidem qux paucismultacaquc omnia prxclara,a. cutè, apte fatifquetarnen dilucidè exponit, amp;(citè «um quodam fubtilic ingenij Iplcndere ad matcriam

F a

«4 nbsp;nbsp;nbsp;KHETORICA

accedens, ita crtbra cft rcrum frequenria , Ytverbil-' rum numcrum fentcntiarum numero f^rè conlequa-. tUf,non improboïitilonaitudmcm quænon «redit lïiodum ncqiie debitos cpiftolac tines,fsmouc mini-rnèinanem fed prudcutein, otnaram, venuibm.có-moda non laudarc non podum Et quamuis il)a fen-fus plenitudine quafi ciundantem , amp;nbsp;quadam virili dofta Sc matura giauitatc,vel acuia concinniiate flö rentem,magni Sc pracclari ingeni| cflc ftatu3m,tamé hanc minimè pofthabendam exiftimo : piafertiin quod nön eadem placcant omnibus Sed cum omnia illabrcuitatisprxclara,5: mu’.caalialongiori inefls pofle cófidcro; (cü plutibus plura (inc dubio eóprx-di Sceffici pollintjlongè bancilli prirtare,cOqueno. mine præfercndam cflc iudicö. Queinadmodum nemo nou fatcatur earn e(le eiccllcntiörcm pretiofio-remque tabulam in qua non vnuin modo præcellenr pidura? opusîfiue velum i'.lud mirabilc, fiut aues dc-ceptJCjfed plura eiufmodi contincancur.

Portuin hocfcribcndt gencrchac ferèoblëruan-dafunt.prxterillageneralia quaiOmnibus in epifto-li» confidcranda Sc ci ipfa rationc fumenda cfl'c dixi» musjconusenim buius eft iprimunl vt illud quid fit quodoffertur,vcl fummam operisScintêtionembrc-uiterexplicemus:Addendaque caufacur confeétum fit non noftram induftriam.led vcilicatem operisat-que ipfum argumentum commenderous • fperare tarnen licet gtatam fore operani, neque iniucundam, qux vel in gtatiam accipicntis,vel ad pUblicam omnium vtilitatem fufeepta eft. Prætcteâ fubnedenda «ftvel ptæmittendacaufa Sc ratio dedicationts. Cuius quidemvarij loei funt:Abamicitia,eognatione, propenfione quadam natut,-e,avirtute,eruclitione,iu dici| prxftantia,ftudiorum fimilitudinc,ifoma,amp;rc-latu aliorum,ameritis, bcaefïcüs,gracitudin(,Sc ab otficio.

Vieira«

A LBERTI I EONINT.

Vkimo loco vt bencuolo anirao accipiatur petcdii eft.Quae ( ß(]uide qua: ad ca pcrciiitat quaeq; decent ieprudenterneque i icóinodè adiungi polFunt quae rcturomnia ) iru tipliccm ftylivarietatcm requiruc, nuncgrauitateiii.nuncexplicationcni laciorcni, nuc lTiinorcm,nunc diipucaiionein ^liquam amp;confucagt; tioucm.nunc acumen,nunc facilt[3tem,idvoqi nunc breuiorcrn, nunc pcolixioiem cpiftola in. Quamob* rem quinulla adhibica diltindlione,bccuicaccm in« difFcrcntcr præcipiuntmæ illi ncc rationcm necfco-pura amp;nbsp;vfu.ii epillolx baud fans per pciidunt, amp;nbsp;occa iioncni commodamivcl alliciendi aniraos.vel excitan di a.i vircutcm,vcl crudicndi amp;rerû varictatcob-JeAandijVcl cnam amicitiam confirmandi,vel virtu» tis,probitatis,doôlrinç,ingenij cxiftimationem con-ftuueiid',aiiaq'.ieplunmavtilia amp;cgiccia rhetorico «rtificio.vel aperte vel obliqué cfticiendimequc con-fiderant aliam elle rationcm Ictibcndiadfenem, ad peudentem dodtum amp;nbsp;fcuctiores.- aliam ad juucne, ad ainicuni,famlliarcBi,ad acqualcs.qui amp;nbsp;pofl'unt di fcere,amp; cognolccrecupiiit amp;nbsp;vatietatcdcledlàtur,ne que fuauttatc iongiotisepiftolç ptiuati nolintiimmo neid quoqi vidcnt,hic ctiam,vt i n orationc,inadhi bendis qux vcl delcdtationcm aliquam,vcl adrnira-tSonem Ac animi crcdioncni babent.faftidium om-ne tollijAc tantulam propcrantis moram dcliniri. Sc compéfari polie Quianiuis in bac cpiftola vcl Cola fieri folet Ac quad pcculiatc fit.vt animus eius cui inferi pta cft,ercdus nouitatc dedicationis amp;nbsp;opin lone do-ftrinx.bærcnfqueincacogitationc, non modo non auerfetur faftidiatquecondecccem prolixitateni,(ed ctiin admirationc amplciftatur. Et multos hic lau la. re liceret doiftos probatofque autorcs, qui in fuis of-ferendis »beriorc ftylo prudenter vfi funt.

Si d de eiulmodi re non ad exempla iccurrendü, fed ad ratiouem ipfaia referendum elle cenfeo. N eq;

f i

Id RHÊTORICA

tnirti omniaconucniunt çque omnibus. neque óttlgt; ni tempore omnibufque in caufis Diflimulare tamo non polTum, etiam ornandi caufa longius aliquando txcurrere,qui minus profa liceat quam catmine. Vi-demusenim clarifTimos poctas, compatationes le-busintelleâufacillimis aliaque poctica ornamenta Vbique diligenteradiungcre,in exprimendis etiam i-mitandifqucadamufTim omnibus læpc longiores el-f»,atqueinter modernos quidem , 'quofdam ( vt acu-ti ingenij quafi fcintillas quafdam cxhibcant) nouis inueniendis modis vcrbifque ita infudarc »t non teteres illispoctac,fedvix totalingua latinavfitata ic inter dodlosrecep ta fufficere polie videatur, adco-que ipfi a maiori etuditorum parte,non facile immo nca poctis quidem oninibuijintelligantur. Quod ii autem in fcriptis qux in publicum emittendafunt, quid maxime dcceat, ex iudicio fiue opinione amp;nbsp;afte-ÛU hominü exiftimandû eft : baud poiVunt, lane ciul-jnodi omnia in furore vtvocant poetico cólctipta, commodafatisaptaquevideti, qua;, vt maxime fint ingeniofa,tarnen ad maioré faltcm doftoruin homi-num partem minime accómodata,amp; intellettudiffi-cilia idcoque fxpè molefta (unt. Sin vero,quod ratio docet,ex ipfanatura amp;nbsp;proprietäre cuiufque arris fiue feriptionis, rel etiam ex natura cius cuiferibitur, quid conueniat,qu£Erendum eft; nulla certè caufa vi-debitur, cur proiam amp;nbsp;banc cpiftolam ornare, amp;nbsp;ex-polirc minus liceat,quam poëmata.

Eftigiturbic,dolt;fta Scornata longitudominimi feptçbendcnda,fed ilia tantum prrecipienda - ne debi bitos iuftofque epiftolæ termines tranieat authoridc labore fuo iploque opere parcius fcribat, ne proprii» fordefcat laudibui. vitct afFelt;ftationcm,inanium vet-borum copiam,molcftamqucingcnij oftetationem: amp;nbsp;cum confiderauerit quod ipfum deledat non per-tndc obkdarcalios, deexteris omnibus vt fcopum cpiftolat

ALBERTI LEONINE », epiftolç êcrationemjipfamfedulo amp;nbsp;prudent« con. fulat.

Indemonftratiuocaufarum amp;nbsp;cpiftolarum gene-re,l’unt laudaciones perl'ooarum Si terum.defctiptio-nes locoruin,Trbiuni,xditiciorum,fluminuni, mon. tium, agrorum, In quibus omnia colligete conue-nic quæadfitum, celebritatcm ,vecu(Vaceni, adpuU chriiiidinem Si commoditacem pcrcincncïlota déni, que forma omnibus fuis parcibus ica exprimendaeft. vcquafidepiâa ante oculos videatur. Ad eiufmodi autcm defcripcionum lingularia omnia inuenienda plurimum conferee meihodus quxdam dclcriben-di regiones amp;c. hoc anno, per Àlbertum Meietum Strande, luflu dodiHïmi herois Henrici Ranzouy x-dica.

F 4

LIBER SECVNDVS

DE TRAC TATI ONE.

jBfcliitis qux ad in. uemioné pertinent, J niic ad pofteiiorem ihetorica: faciiltatis partem accededum eft, vt quoinodo in-utntadict debeant, vidcanius,in quo ris i ilia cloquentix mi-Irabilis virtufquc di-uiiia cernitur. Ncq; enim fatis eft reperi-re quid dicas.nili Sc iunentum traftare poftis.Tahtum autera hçc præftat ferè niucntioni,quantum^ita corpori.

Eftenim tratlationis opus, Sc olHcium,ornatum • motuniquc amp;nbsp;cncr^iam rhccoricam addete inuen-tis,amp;non modi) generaliter in iplacaufa omnibufqj argunicntis. led eriair. verbis fententiifque lingulis, eloquendo amp;nbsp;agendo rationein habere.-vi omnia Sc fingula,quo ad cius fieri poteft.lpitcntviiftotiain fine incentionem oratotis,habeatque in fe aliquid ad af-ficicnduin,accommodum , vtl laltcinvtilitatcm minime vulgarcm.-atque pluribus coniundis, caula,di dio,alt;ftio,ai 11 fieri poieft.pcrlonæ oratoris exiftima-tio.atiiciedi cnergia ita circunfluaut ,vtid quodpro-poliiuui eft periicutut inaxuue.

Comquot;’'

ALBFRTI lEONINT. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xy

Compleâiturautem,vt Hixiniu«, afFeiüus rbetori. cos coiuinqi locos,clocutioncrn , dilpolitioücm fpe* culciD,amp; adionem.

De nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rhetoritù,

A Ffeiflus rhetoricus eft ratio peracuta ad pertraÄä ilos niouendofcjuc animos hominum, ex naturx ordinibas dclümpta, fenfum aliqucm verbis fcnten-tiis corumue apta coliocatione,fiuc voce amp;nbsp;geftu,di* cendovcl agendo ita exprimens, vt Si affcôum in fc habeat coruru aliquem.quibusbumana natura fubie óla cft,amp;vim in auditoribus eundem cxcitâudi,velfe daridi amp;nbsp;extinguendi contrarium.

De Httturt ertlinttiu,

QVatuorefleconftatinrerum natura clementaft-'UcquaJitatcsprimaSidiuetfasinterfe, Si fuâqni que proprietärem habentes. Sunt cnim ignea Si ter-rea duar cxtrcmæ,ierea verb Si aquea intermedia.

Ex quarum inEnitx varietatis concurfu amp;nbsp;commi-ftione proditnaturxvniucrfitas,infinitaproportio-num varictatc diftinda: amp;nbsp;quatuor piitnum ordine» in ea cardinale s, feiundum qualitatem ex illis quatuor maxime eminentem (lue excedcnteni amp;nbsp;prse ci« teris tribus dominantem, difeernendi: deinde inter-niedij in bis ordines numero infiniti,amp; multon'i gra-diium diuerbrqucomncs proprietaii . Adhos igitur eorumqueproprietäre,res oinnes, vt a ertatore Deo diftinda: apparent,referendæ lunt : fenfiis ctiam,co.-giiationes,amp; ingenia hominum.- item quæ in huma-ni srebus vcrfantur,rationes,caufa:,con(ilia,did3, f» da,mores,vocis ionuf,gcftus,inccflus, diccdi S: agé-

* }

RHETORIC A.

di modijaffcdus amp;nbsp;palTtoncs omnes.Eftenim natnra Humana ( ex illis quatuor ptoprietatibus nitnirum conflata) variis etiam imaginationibus, oinnibufq; panionibu$amp; afFcdibiK(ubiefta,qua:in iliadiuetU-latis maflafunt amp;cxcefl'u^ dcfcdu, rel commotiorc aliquaexoriri poflunt.Etin corporequidem hurna. ro,clcmcntisrelpondent quatuor humores. Quid iullo pódere (e habent,(iiie ad iuftitiam, vt medici vo cant,tempcrics natural is eft eaque tanto maior qui-to iuftior eft proportioiSin minus,intempéries natu* rar oritur,quae It veliementioreft.fanitatem compagi nis turbar,noxiifque infeftat fiuc occupât cerebrum amp;nbsp;imaginationem fumisjvndevarij prxter naturam afFeélus amp;nbsp;pafliones animi oriuntur. Quiomnes tarnen afledus extrinfccus ctiam commoueri Scezeita-ri poflunr,pcr res proprias fenfibus tcI rationi occur, rentes vel obieAas,quamuis ali|inaliisfacilius ma. gisminufque propter proportionumTarietatem. Na queiouialeingenium no facile ad inuidiam amp;nbsp;iram inducitur.- neque melancholicum ad Hilaritaieni Si rifum.Vcruncamen eft aliqua ratio amp;inucniri poflet dicendo, qux vcl ipfum Timonem mifanthropon in contrariam partem nonnihil commoucrct,amp; accc bitatts in co virus paululum dcliuircc,mcntemque e. ius perftiingcretaliquo falte temporis fpatio. Quan, diuvero corporis amp;animi ducat conftitutio natiua, tnaximè dominacur ilia cernicurquepropriccas, qu; in naturae compaginc principatum obtinct, exterse veto in hac ipfa quiefeentes, quo quxque maior co cuidentius, notari3cquafifcintillisnonûquam emi. cantes pcrcipipollunt. Porrocx carum proprictatü varia commiftianc,originem ducic amicitiaccrum Sc ioimicitia quam invniucrfa natura videmus. Cum nimirumrcsquxcunquc eiufdem ordinis, cognatx, atque omnes proportiones.quo viciniores eo cóiun-âiqres.quo magis diAac co alicniorcs, adeoque dux extrem*

ALBERTI LEONINI nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ji

ettremœ inter fe fint inimiciffimac.Hinc eft quod res quxdam naturx hontinum , alix aliis conucniant ad valctudinenijvel omnino cótrarix fint : qucmadmo« dum cicuta lethalls eft,quia tantum ab humano tem peramcnto medio diftat.in coquefrigefaciétiumor, dine amp;gradu eft,vtcalorem naturale in hominc ob-» ruatjCXcinguatque.Sic nimia nocct melancholia , in eaquc medicanda,non modo aromata,hctbç,amp; fuc-eicontraria:qualitatis profunt, fed ctiam verba con-folatoria,colores grati,amp;omnia quçcunquead hila-ntatem cfficiendam propria funt.Gaudent enim, co-ciliantur, augcnturfimilia fimilibus, contraria contrari is expelluntur,amp; omnia qux extrema lunt,rebus teraperatis fcnfim ad tempericm rcuocantur. Animi autcm curatio faciliorcm facie curationem corporis, amp;nbsp;plurimum ad cam confett. Eftquc diftum Zamol-xidis Thraciz régis, quod Plato refert, omnia bona ▼el mala in corpus ao anima dcmanarc, ideoq; illam in primis curari oportere.- ea enim ad tempericm per duófa amp;nbsp;adiuuantc,facile vniuerfo corporicontribui fanitatem. Quamobtem reftc Cicero,animo inquit ▼alere opus eft vt corpore poftis. Quod ideoretuli-Kius,vcintelligaturinafFc(ftibus fedandis atqueex-tirpandis, omnem vim orationis conuertendam efl'e ad inducendam rationem atque mentem ipfam, quó facilior lit fcnfitiuç virtutis ( quae valdt corpotca eft} curatio. Ex quibus liquet omnia naturalia proprium quiddam in fe habere quod aliis vcl placeat.vcl diC-pliceat,profit vcl noceat. Sc confequentet dclcifter, detineat,auertat,commoueat. Sc alios alio modo af-ficiat.Vtprobis placent honefta verba amp;virtutcs,diC. plicent faiftaindigna amp;nbsp;iniqua :Scurrasdclclt;ftatlcur-rilia Sic ad commoucndum,alt;ftionis leiiitas miniinè commodaeft,conucniunt tragiça verba.Sic Clytem Bcftram diu in pudiciiia cótinuit certa quxdam mo. dulationisproptictas, impudicos in ca affedutlub.

91 KHETORICA

io Je tepnmeusfananfquc. Orpliei trifte amp;nbsp;lamenta-bileiueloi j vccft in poeiarum fabulis ) moiiic infc. ros.Plutoiicamp;Prolcrpinam.Modcrati mores amp;pro-bitatiscxiftimaciu cominendant.Sicgeftus incclfus, oculorum obtutus, intcriorcm aniaii proprittatern plerunque inJicantcs proprium quiddam habcnt na tura vcl arte quod alius atnciat amp;nbsp;commuai humiim naturz vel gracuin fit vcl aduerfum.

Q^dneceJ^inumßt ad reâè adhiiendiim aße-Hum fhetoncum.

T rccftè adliiberi poftît liic afteiftus.necefle eft c6-lidcrare diligenter or Jines natur« ; item cogno-Pcerc nacuras huminum amp;nbsp;afteclus ; amp;nbsp;quinam potil-fimum ex confiderationccaulæ, perfonarü, Hi circu_ ftauciaruin (peitandiamp;lùmendi lintitcncreptæterca gt;erboruin,rctum, rationuin amp;nbsp;argumentorum, pto-nunciandi Hi agendi proprictatem.

Quid centm ear efßaum affedut rhe/orici ^HOtUplcXßt.

r officio huius affedus, tria funt. Aut enim adhi-betur ad conciliationem, quae fctlicct bencuolcn-tiam oratori ciulquccaufæacquirat ,amp;maleuotcn-iiam extinguat, vcl aduerix parti orania contraria crticiat: Aut ad attcntioiiem quæ animos etigat ad audicndum.dil’cendum amp;nbsp;conuderandu: Aut ad per-jnotioncscxcitandasjvelcxtinguendas fine fedanda« mitiganda(que,quç font amor,odiii,fpes,defperatio, ira, inuidia.Jfauormagnus, amp;nbsp;limiles affctftus ,quia jnedioin vtramqucpartem extremi funt.

Triplex eàain ellafteâus ihetoricusdeniot feili-

c-t.

ALBERTI LEONINt. tet,Teliementior,amp; médius fiue temperatuj.

Leniore vtirnuriu caulis Icuioribus quævel nort ftrunt veheinentiam,¥el placida tantü conciliaiio-ne indigent: vel fùni aniinifuauiccr prxparandi (une ad maiofem motum , amp;nbsp;initia permotionum amp;nbsp;fan-damenta lenioribus modis,dillimulancer iacitnda: vcl ctiam cum attentie blande eftîcienda eft. Vehc-mentiorduaspartes,ab vtroquei'cilicetmedif latere extremaSjideoque duplicem agedi rationein habet. Vtiraarcoadpcrmotiones,amp;in caufis grauiigt;ribiis ejus vim rec|uirunt,amp;vbiipfiuscaufçratio amp;audito-resvehementiam ferunt. Veheinentiorem vcr'i du cimus ab inteniionis maioreefticacia. Sunt enim fua cuique parti verba amp;nbsp;dicendi agendique proprij modi. Namque ad iram,odium omnefque afteeftus qui In eo latere funt extremi.aeria verba maxime amp;nbsp;.igen di vehementia requititunab altero latere, blädo un-petu (ummamentis intentio vehementiaque,amp; mo-deftiore modo fed tationis maiore vi omnia expedic-da funt.Tcmpcrato afFciftu vtimutvbi extrema qiut-dam permotio commodefedandaeft,vcl exunguen-da amp;nbsp;contraria excicanda.

Nam cum inter duo extrema medium (îr,nec ab v-lio ad aliud perueniripoftit nifi per mcdiü,ipfa quoq; extrema ob nimia contrarictatem fefe inuicé relpuät ncc vllo eiiam minimo loco admittant,idco afTeüus extremi ad temperiem primü rcuocadi amp;nbsp;fenfim per. ducendifunt. Nonenim fcrtvllam lcnitatisamp; dementia; mencionem, qui rciatrocicate commotus Sc ira xftuansnihil ni(i poenam amp;fupplicium cogitat, fed media quadam tatione paulatim mitigandus tft, verbis,fententiis amp;nbsp;rebus inter duo illa titrema me-diis, amp;tunc demum lerpendo perfuaderiamp;in alteti parcem fubtiliter perduci poteft.

Siccui odium alta mente repoftum iacet, totiitn smoris ordinem Sc qux in co func,fifubicamp; propona.

,4 nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

turaaerfabitur maxime, fed pmdenti moderatione cmolliendusprimum êccircuitionc ducenduseft.Xe-fpuit omnem odij motum qui veto amore ebrius eft, ncque facile commouetur nifi ratione media paula-tim creiftus fufpicionem cócipiatjvcl ecrorem iuiiu- i dicij cognofcat.Prçterea amp;nbsp;ipfa quandoque iudicuin ' natura amp;caufxamp;perfonarum conditio non fert cx-trcma,viferapervel maxima orationis parte tempe-ratis vtenduinfit. Suntque qui ipfo medio affedil magis capiantur amp;nbsp;concilientur oratori,qualis Cato fuifl'evidetur.

Communis autem rhetorum fchola ponit duos ta-tum affeólus .Leniores kilicetqui k0h Tocantur amp;nbsp;placidam agendi rationem babent verbaque Icnia» vtiUudVirgilij.'Omnisin Afcanio chari ftat cura pa- i rétis.placide amp;nbsp;fuauitcr profertur amp;nbsp;eharitatc curaqi Æneæ valde commendat.

Etvehementiores qui dicuntur Tra^K acribus ver bis tragicifque amp;nbsp;animi quadam vehementia propo-ncndi:vt illud Virgilij eft dcPyrrho amp;Priamo. Alta-ria ad ipfa trementem traxit, amp;in muko lapfantetn fanguine nati amp;c. acrius ,velcum doloris fignifica- I ne ptolatum,rei indignitateodium eoncitatPyrrho.

Itéra illud, Pallas te hoc vulnere Pallas immolât amp;nbsp;pœna fcelerato ex (anguine fumit. vehementia vocis

amp; atdore animi ptonuntiandum, ira Æneæ amp;nbsp;in vin» , dicanda amici morte impctum demonftrat.

De Ittts tiffed HUM,

T Ocosaffeduum facile inuenireamp;fibi quifquede-fcribere potcft,qui cuiufculgeneris naturam, fon-tcm,caufam, inttntioncm,nncm amp;rationem prxei* puam diligenter confidcrando omnia ad earn perti-nentia tanquam fpccies ex gcaeic colligerc ftudet.

Duplici

ALBERTI LEONINE

Duplici auccin rationc eos quxrere debet orator; ex confideratione perfonæ aqua fumédi funr, amp;nbsp;tiue quæ aflficienda eftpcetn à fua caiifa 3t ab aducrla .dire ftèvcl obliquè.Vtlîfortè ui fuanihil fitbeneuolen-liadignum, tarnen rcfercndo omnia quæ in aduerGi parte funt valdeodiofa animos amp;nbsp;fauorern auditoru fibi inclinabit poti us.

Ui is itneuoleHtit,

J^OcibeucuoIentiæ funt: dignicasbominis, tesge-ftar, cxiftiraatio vitç.Ggna facilitatis.libcralitacis, iuftitiæ,fidci,niâfuctudinis,pietatis, grati animi per-fcrentis iniuriarum 3c non appctentis ; item ftudium commodandi aliis ptarfcrtim ipfis auditoribus. Quae quidé omnia vel apertè propouenda vel obiter quaa doque tangcnda funt.

Item inter beneuolcniiæ locos eft.proponere ea 3c proferre argumenta 3c rationes, quat proborû funt 3c demi(rocum,non acrium,non pertinacium, non liti-gioforum.non acetborum.Hæc enim valde beneuo. lentiam conciliant,abalienantque ab iis, in quibus ea non funt. Quaraobrem contraria ctiam omnia in aduerfarium referenda 3c eiaggeranda funt.

Prxterea multum valet ad conciliandam beneuo. lentiam, fpraefertimmultitudine audience} lepos,ft tum quadam dignitate adhibeatur.item proba qux. dam ingeni| alacricas,3c ftneeritatis probitatifquc c. ktftimatio omnibus modis dicendo Scastendo qux. renda.

Attentionis afticiendxlocos referemus interprxce. pta tradationis.

De lecu iimarit,

pTifunt iidem ferè qui 3c bcneuolentix, niftquod * *^maiorlt; iatentieac,dibgétia,cxplicacieac, mocu

RHETORtCA

amp; cum amplificatione proferuiitur.

Item f; ca veile vidcainur, amp;nbsp;Itdulo quærere c]U« audiétibus funt vtilia,vel pro viris bonis laboratc i]ui ipfis vtiics amp;nbsp;boni lunt Plus autem prodeft fpem ali-qi'amfuturx vtilitatis oftendcre amp;nbsp;benefacieiidi in poftcrum voluntatcm conftantiamque, quani bcne-hciotum memoriam icnouare.

Adodiumcoacitandum oaines contrarij locifu-tnendi func.

Detmu inuiJit,

1 Nuidix motus acerrimus eft, eiufquc loei Cumiitur ■quot;■a c|ualicunqaepieftantia,dignitate vel fottuna ac-quilita vel acquirenda præfcrtim facile amp;nbsp;immérité), eiufque magnitudine amp;nbsp;epportunitatead maiora perueniendi, item ab infolétia amp;:fiiptrbiaipßusfor-tnnati. Solent enim homines inuidcie florenti fortune amp;nbsp;commodis aliorum.maximè autem fiipcrbi» amp;nbsp;paribus vel inferiotibus,cum fc rtliüos feutiunt,il los veró euolafle dolent.

Modus autem (edtindi hunc motum eft, oftenderc magno labore ea amp;nbsp;periculis parta nee ad proprium coinmodum ,fedadaliorumvtilitatem erfccollata, atqucipfum fortunatum cemmunem,familiärem, benignum,liberalem,minime elatum, minimè aua-rum,minime apperentem efl'e amp;nbsp;gloria non delcéla-n •• item minucre fortunam, vt miferiis labonbufque permifta elle videatur: item communicarc honorem cumaliis ,ambicionisomuem fulpicionemaferemo uereiextollcre auditorinn induftriam,fuâ deprimere.

Et fimilitcromnium perraotionum loci cxipfara tione amp;nbsp;fapiciiaetuendiamp; memoriç infcribedifunt.

De tlocuitone fècunda frafiaticnn farte.

pLocutioeftquas res excogitatas amp;nbsp;animo drlpo-'*~'ûtas drlucidè cxponit,otnat, variât k amplificac, omnibus

ALBERTI LEOnINL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;97

emnibuî propriis cloquendi moilis iiiaximeq;coni» {nodis,oratoris intentioni fubleruiens,

Compleélitur autem raiioncm Granimaticamgt; figuras , modofquc variandi Scdilarandiorationcm-

Ratio autem hate Grammatica eleÆoncm vcrbo-rum collocatioucm Sc conclufiouem continet.

Sertit earttmqne eleP.tone,(eUiicatiotte Çÿ ionclußene.

^Erba funt aut fimpticia,aut coniunda fiue conti* ’ nuata.Simplicia vel lunt vfitaca propria,vel trail* taamp;nouata. Tranllatafiucnouatafunt quxafimi. litudinc vel vicinitate quadam fiue naturae fiue figni ficationis,loco propriorum aflùmuntur.Vt cûebriu* proprio vfitato loquendj more fignificet potionis co piafiue Fumis obtutum.-Si quern dicimus lludiorum amorc ebrium , innuere intendimut in ftudiis totum eire,ncquc aliud ferè quicquam cogitate quam quo4 ftudialuadent.

Continuatio verbotum eft plurium conftrudio ad fententiam aliquam efficiendam complendamquc. Continet autcra collocationem Sc modum dilUn* guendi amp;nbsp;concludcndi.

Collocationis eft çomponere amp;nbsp;conftruerc verb* aptefecundum Grammaticx actisamp; conftrudionis fiuefyntaxeosvulgaria prxccptaamp; alios quofeiique clegantiae modos ex probatimmis autoribus partim colledos partim diligenti obferuatione notandos, vtfit iundaoratio cohzrcns,lcnis xqualiter flucns tcelegantix plena.

Modus cótinct vocis moderationem, tie vcrboruni eemmodam conclufioncm ad interfpirandum ab I» (ocrateprimum obferuatam amp;nbsp;demófttatam ,vtau-ditorct,vciborum quafqueconiundionesjc fenten-

JS nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA

tias débita conclufione vocifque moderatione com-Miodè diftinitas faciliusclariufque pcrcipcrc poffint. Vocaturautein huiufmodi in erationc diftinclones, commata,colaamp; pcriodi.

Colon intcgram Cjuandam fcntentiam inclndit. Coma diftin^uit partes fiue membra coli.

Pcriodus pluracola comptçbendit.

In ckdion^ aiitem Cue delcólu Ycrborum,prima de firaplicibuSjdcinde de corum coniundionc agendum eft.Et fimpliciaquidcm fiue vfitata' propria iiuc ttanflatacómodèjca cligend.a funt,quar maxime con. grua amp;nbsp;aptidimavidcturadvim amp;nbsp;naturareipropnè exptimendam . Omnino autern oratori foloccifmu» vitanduscfl:,nequeiisvtcndum,quibus iam communis cófuetudonon Ytitiir.yt reapfepro re ipfa,niiïfor te auditores fine indices fint antiquarij : valdc enim jlla caufa: notent,auocant auimos attditorii,amp; attcn tionem diflbluunt.Sed imitandi funt ex antiquis Cicero,Tcrétius,Cæ(ar,Liuius,Valerius Maximus,Suetonius Quorum fermoneaHuefaÔi,necupiéte»qui-dem poterunt loqui nifi latine purè amp;nbsp;non moleftè. In tcanflatione verborum cauendum eft ne nimia fit: ne maiusvcl minus contincat quam res poftulat: ne infit turpitudo:quac quidera vt caftiores vel honeftio res auditorum aures fcrit,ita nimio fajpe tifu eicita-to nocet.Prxterea fi longius petita vel abfurdiot du-tiorque videtur tran£13tio,pr,rpofito verbofvt ita dicam ) quandoque rnollienda vcl excufanda eft. vt vo-Juptas ration! iniraica,mentis ('vtitadicamjpetftrin gitoculoj.

Conftruilionis autem dcledus fiue elegantia pro-prictafque maxime commoda ex fyntaxi, Stoptimi« quibufque autotibus prudenti iudicio fiiracnda eft VC diximus.

ZJe

A«

ALBERTI LEONIN!,. 99 JJIguraeftloquendi forma ad aliquem vfum neciWTa riam rel vtilem , fiuc ad venuftatein nouata, amp;nbsp;præter rul garem modum alTumpta.vel notabilem a-liquam proprietärem habés praeter fimplicem figni» ficationem.

Omnei enim fïgurae vel ad grammaticam propriè / pertinent arquevlum ornatum amp;nbsp;fœcunditatem lin-guæ latinxabfoluunt complentquc , vel in arte rhe-torica plurimos fenfus prçftant,amp; fubtilitates quÇ aj docendû,exptimendum,notandum,(ïmnlâdum, dit fimulandum,tegendum,ad afficiendum,illuftrandu, .•)Tariandum amp;ornandum Ytiles amp;nbsp;necefTariae funt.

Earum verb omnium partim fingulis in verbis amp;nbsp;eorumaliqua mutatione fpeAantur, quas didionis: partim in verborura coniunélione,quas conftrudio-nis vocant.-partim in natura vi amp;nbsp;ratione fignifica-, tionis.

Defignru dtdianit.

TJÆ figurç funt profthe(îs,aphçre(îs,proparalep(îs, ■^■apocopejepcnthefisjfyncopcjeélalis.fyftolejdix-refiSjfynxrefis, fynalœphe,echthlipfis. anriftschon, metathefis amp;nbsp;eiufmodi aliae.

„ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Profthefis

Eft cùm litera vel fyllaba ad principium didionis ad ponitur:vt gnatus pro natus.

Aphxrefis

Eft ablatio literx vel (’y llabae à principio diüionis:VI ruit pro eruit,ponere pro deponere.

Proparaleplïs

Eft accedio literx vel fyllabx ad finem didionistVt conuclliec pro conuclli.

Apocope

Eft abfcidio literx a fine didionis: Vt videbo quidca ptentconfili pro confilij.Dic pro dice.

Epenthefis

Bft cum ia medio didionis, litcra vel fyllaba inter» Gfa '

105 RHETORICS

tci ponuur.Vciiiauors ptuniars.induperatorpro im« pcrator.

Syncope.

Eft cum è medio aliquidaufcccuc.Vt amadi pco ama uidi.dixt! prodixifti.

Edalis.

rd produftio fyllabç natuca breuis.Vc cxecec; Dian* choios.

Sydolc

Eft correpdo fyllabx ({ux natuca longa eft.

Dixrcfis

Cum dipthógus due vna fyllaba refoluiturin duat fyllabas.Vt aulai pco aulç.acncus fiucaheneus proç* neus.Huieconuacia eft (yBzrelis.VtçiipespiOBCn« pcs.

Synalœpbc 3c Eclitblipfis.

Cum vcl Tocalis folaante vocalcni comprimiturdu« lt;icletur,velvocalis cum confonantc tliduui.VtrouU* ill’ amp;nbsp;icii'is iadatus 3c alte.

Antiftœ.hon.

Cum lit era pro litcra ponitur.Vt olli pro illi.

Metatlitlis

Eft tranfpodtio quxdam litcraium. Vttyrabre pr* tymber.

HÆ dgurx ad artem poeticam maximè (pedant; nihil verbad chccoricam, cancummodovt Iciat ora« tor cas in lingua iatinacncamp; pociicx liccntix fami« liares.polTitquciiivti, (dcjuaiido conimodumvide* tur) ad oblcdandum auditorcs ad iocum,ad ironiai» fiemimedn dequibuspoftea.

Figurxauteni condrudionis grlmaticz carum^ dednitiones amp;nbsp;exempla ex fyntaxi 3c probatis auiori« bus petenda dint.

Defigurup^nijtcutionù.

TJÆ non modbvfum lingux latinx amp;nbsp;clcgantiam ^docct fednónullamoiatoriyiditatcm plcrzqu«

oinnc«

AT.BERTl LEONINI. i»» •itines pr ;(lâr,quælt;lain veróartis nratotiæ omnina prapri i: Iuik.la his omnibus auic lt;pi«cunquc (igni. hcatioiie habciittrannaiicia,aliani lcilicet lubcorci celarenrem, quim verba ex fua natura prxfeferunc, tropi vocanrur,luntque aurdicHonis auc orationis. Keiiquç verôjii com priores vel infigiiiotcs (unt, fche inata dicuntur, in quibusiiócftacccllc propriaiuh» ^iiitcauunem muturi.

trepû ihnienû,

quot;CTT Cunt metaphora, meralepfis,metonymia, anto-* ■*quot;noma(ia, lyiiecdochc,onomatopoeia, periphta» iis,abullt;o. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mctaphora

Eccum vox à fua proprittatc transfirtur racione ruiui'dam fiinilitudinis ad rem amp;nbsp;lignificacioncm ng ptöpriam.Vt lcntitc,tcneie,vidcte,pro luiclligere. j. tatum inare.ferrcum pcûus. oblatrare pro obtreél^. te.proccllapro periculo. lacinè dicicur rraudaiio.

Mctalepfis.

T.atinè tranfliimptio cft cum nomen aflumitur ab «fFeftulïoev'nutc rci.vt pallida amp;nbsp;gclida mors, vinii «alidum.frigidacicuta quia frigcfacit corpora.

Ad hanc pertinent cpiihcta qux a qatura S( quali. lacediiciitur.Vtcandida nix quibus tarnen in oratio-ne rheroricanon valde vtendum eft.nifi cmphalinha beat,vel ad cleganiia.delcdationctn dtoiuatumfa-ccre videantui.

Metonymia.

I.attnctranrnominatio eft cum vicinum nomen pro vicino fumitur.vel autorum fiue inuentotum no-raina pro rebus inuenti^kJL-fceptra pro regno, fafcei aeuil Roinano.s,proimprrio liue confulacu,claues pro of icio fiue poteftate. Venus pro libidine. Bacchus,pro vino. Moles pro lege. Dat Galcnus opesamp;

löi nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA

luftinianus honores.Sine Ccrcreamp; BacchofrigetVe nus.

Antonomafia.

;• Latinè nominis permutatie cum patronymicum »el appellatiuum nomen loco proprij ponitur.vcl cû generali nomine vnus maxime princeps fignificatur. Vt Tydides pro Diomede,Senex pro petfonaheri a-pud Tcrentiilt;m,Scruator pro Chrifto.Poeta pro Homero vel Virgilio.Philofoph'us pro Aiiftotele.Item fi Ciccroncm nominertlus eum qui cloques eft. In quo tarnen ctiam eft metonymia.

Synecdoche.

Latinecóprxhenfio.fiueintelleiftio fecundum Ci-«cronem,cft cum ex vno plura intclligendafunt, flue ex alio aliiid.Vt Hifpanus miles pro Hifpanimilitc.s, tedium pro domo Fit autem pluribus modis.

Aut enim totum parte comprçhcnditur, fine vno »lura.Vt militem confctibcrc pro exercitum conferi fccrc.Sicabundatporco agno gallina cafco.

Aut totum pro parte fumitur.Vtmilcrinunc amp;nbsp;in. foelices Belga:,non omnes tarnen.

Exercitus cæfus vbi plutimiintcrfedi.

Autcontincns pro contento. Vt ciuitatem percuf-ïîtgladio.Roma return domina.

Aut cótentum pro continente,vt deuaftatur Fran-ci,pro Francia.

Autmatcriaponiturproforma,vtfetrum pro gla» diojAuena pro Hftula.

J. Autfpeciesprogenere.Vcpontuspromari. , Autex pracccdentibusintelliguncurfequcntia. Vt fuimus troes, pro debellati fumus. fuhnus foelice» pro iam adlum eft de nobis vixerüt pro mortui funt.

Onomaiopceia.

Eft noua nominis fidlio a fono,à limilitudine na. turx amp;nbsp;morumvel alia quauis ptoprietate fumpta. Vc bombarda.Taratantara pio tubæ fono.

At

ALBERTI LEONINE loj

AttubaterribiÜfonitutaratantara dixit. Syllatu* nrc pro fyllam imitati vc! Ic. I tc patriflare.Et qua cun que alia dcriuationë eßinguncur.

Periphrafis

Eft circulociitio nominis line circuitio qux pluribus verbis fit.vt ars bcncdiflcrcndi amp;nbsp;iudicandi pro Dia. Icótica.Sylla admonuit opcimates cauerent apuero male pra:cincto,lulium Cxiatem indicans.

Abufio

Eftcum abutimurvocabulo : vel propter ncceftitatc amp;vocaturcatachtcfis.Vtpifcina pró ample in bal-ncis vaCe quo lauantur:vel amplificandiamp;cxaggera-di gratia.Vtvit inctedibili humanitate, lacto pto imc probo,auacicia pro pariimonia , medicus ^ro to qui medicinæ principia tantunt deguftauic. vocaturque bite auxelis,amp; fi nimid eft fidtmque rei cxcedit, hy-perbole.vtvoi aftta feric.licuift'et lunarn digito con. tingererVel minuendi liue eitenuandi amp;detrahcn-digratia, Vt multiloquuin nominando qui elo-qiKins eft,item tatdiloqunm qui mucus cft.frugalita tern fumendo loco auatiti.-c, ertacum dicendo quod fcelus cft.Bc vocatur hxc tapinofis.ptoptiè quidem ft detrahendi caufa fit:fiveto nimia eft dicicur miofis lacincexcenuatio incredibilis.Vt ft atcigiffc modö di camus quifuggillauic.

De trtpH orntiortil,

’J’Ropi orationis flint allegoria eiufque fpecies *. nigma,parccmia,ironia,farcafmus,

Allegoria.

Eftcumtotaquxdam iententia translatam habet fi. gBificicionem acque aliud verbis oftcndit,aliiid Icb. lu.diciturqueperpétua metaphora.Vt feneftram ape lire,pro occalionem fiuc opportunitatem amp;nbsp;an fun

G 4

«04 RHETORICA

ptxbere. Itemomneslibri Mofisaltcgoricè confer!* jgt;ti praeter vulgarem vetborum Icnfum , aliûinterio* rem fub cortice latentem habent. Adhaucpcciineoc omnes parabolç.

Æirigma

obfcurior allcgoria. Vi dimidium plus toto.

Paroemia

Latinè adagium eftdidum celcbreadumbratumba. bensfenfum, minus tarnen quam acnigma perceptu difbcilem.Vt dignum patella operculum, fimilesha. bent labca ladu'cas.

Ironia.

Latinè irrifo cum id quod reipfa contrarium intend! musjvetbis concedimusiu Ipectem liue aliter nomi-namus, atque iia tarnen eloquimur.vtaliuddicere nos,aliud fentire amp;nbsp;innuere appareat.Vt crededü eft, hicdixit,Atticus nimirum teftis. innuentesmcdaciL fimum Sccorruptidimum ede qui dirent. Item li pro digos amp;nbsp;nepotes, homines frugt nominemus.Huic vi cina eft mimelis cum alicuius geftum luie verba amp;nbsp;lo-quendi raodùrcprçfentando atque imitando deride* mus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sarcalmus.

Eftacerbaitriliocumvifto quisinfultat,vel mifeto calamitatem cxprobrat,Vc apud Virgilium,En agros amp;quambello Troiane petifti ,hcfpcriam mctire ia* cens.Item illud reginxScythixad Cyri Pcrlarumre* gis occili caput,Satiate fanguincquem litifti

Troporum autem omnium plurimaeft vtilitas. Sc Ciceroquidem dicit tranllationcni, fi fumpta eft ra. »lone amp;nbsp;prudenti iudicio, magis etiam delcüarc qui verba propria.Cuias ratio forte fit, quia ingcni| (pc* cimcn cd tçanlilire ante pedes pofita: vcl quia is qui audit aliùducitur cogitatione,ncquc tarnen aberrat: vcl quod (cnlus niaiimc tanguntur varictatis quada attentionc.Qux verb horum exempla maxime in vlu ûnt,quomodoamp;à_quibus rebus amp;nbsp;verbis fumiaptil*

limé

ALBERTI LEONINE lOJ fmè amp;nbsp;quammaiimc cógrucntcrcxcogitan poHinCt «iodciua amp;. ludicio pcrcipitndum cß.

. Deßgmnfiro^namimrnè mutité ttt utnnihil'itiU/alù etinm adferunt «rti »ra ri»,licet frtctfiué ad 'ijnm le^ j’teadi fgt;ertti»eanl,

TJÆfunr cmphaßs,p1conafmus,tran(itio,parcihe-■^■usjrcpetitio,anaphora, afynderon , homœopto-. tô.homœorcleuiô, hypallage,parunomalia,eclipüs, apofiopefîs.

'■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Emphafij.

Latine exprtflîo eft cùm vcl vno veibo cui dignitas fi-uc \is quxdani rationis amp;nbsp;communis fcnlus incft,au-toritattin noftra: fententia: conftituimus fidemque lacimusjvel aliquid aliud quod latte exprimimus,fi. gnificamus (iucefficimus.Vtipfe dixit. Quoquideni diûo difeipuli Pythagoræ fignificabât nihil amplius de CO qu.Trcnduin (iue dubitandum elle,quod ipleni mirum fapientiHimus amp;: indubitatx aucoiitatis, phi-lofophus diiillct. Sic Ariftidis eft indicium. Item iple Apoftolus Paulus fctipfit.

Pleonafmut.

Vbi verba quxdam abundant, vel minime necelTaria te exiplo (enlu intclligendaadduntur. Vtlicore lo-quuta eft.Hike oculis viJi,quod tarnen ad tmphahi» quoquepcrtinct.

Tranlitio.

Cum ab eo quod didum eft ad rcliquatranlîturi ad-monemus quidrtftetdiccndum.

Patenchefis.

Eftfîgnificationis cuiufdam interpolîtio declarand» xcl cxculandi,tcftandi, exclaraandi, admonendijcn-gcndi,aucrccudijvel aliquid «liud fubindicâdi caufa,

G }

10« nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA

alij fententiæfiuc orationi infcrta.Vt Regem non fa-ciunt opes non frontis notaregiæ : Rex eft fvt inquit Seneca) qui pofuitmetus amp;nbsp;din mala pedorij.

Repetitio.

Figura repetitionis eft cum eadem voxvel fententia repctiturftdque vel limplicitcr. Vtvirtutc parada eft iiobiliras, virtute parta immortalis eft veramqiie in lelaudem habet.Tutafrequenfque via per amicifal-lerenomen,Tutafrequenfque licet fitvia crimen ha bet. Elegantia repctitionit Sc venuftas oblcólat im-primit efticitque aliquid in auditorum animis quo attentiusrem confidcrent. Vel fi cum cmphafi qua-damrepetatur.Vt eo tempore conful erat conful : id eft prudens fottis conftanlque qualem decet efie co-fulem.Eft hie non modo comparatio fed tacita qua;. dam officij defcriptio, quæ confuli odium concitat maxime,ft contra ipfum fiat oratio. Item ad illud tempus Carolus erat Carolus,id eft fui firailis. Vel fi cafufiue alio quocunque modo in (e vel in fignihca-tione nonnihil mutata. Vt qui nihil in vita habet iu-cundius vita, is cum vittute non poteft vitam colete. Item venire ptxftat quam venire.Nefcio quid dic.am no poflum folucredicam.Dclige quern diligas.Ama-tiiucundum ß nihilinfitamati.Vcletiam cum fçpius codem nomine fine vocabulo in principio plurium verluumrepetito, pluradevno referuntur. Vtilledi-ccbat, illc faciebat, illc lubcbat, ille adminiftrabac, illercgcbatomnia.Vcrrcs calumniatoresadponebat, Verres de caufa cognofeebat, Verres pronuntiabat. Anaphoram vocant vel epanaphoram.

Alyndeton.

Eftcum plura verba fine coniunftione cohacrcnt.Vt in illo Cæfaris diólo .Veni,vidi, v ici. Latin! articulum vocant.Polyfindetou contiàplurcscouiundionesha bet.

Homoeoptoton.

ALBERTI LEONINI. io7

Eft quxfilllilttudinem cafuuni habet eodcm fono fi-tiicntium.vt vir aftluens vberrimo ingenio, diffluens nimio otio. Hominem laudas egentcm virtutis,abü-dantem fœlicitatis Qi^cunque afpexifti,nfunx ,fic tua: tibi occurrunt iniuriæ.

’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;HomcEOteleuton.

Eft CÛ in verbis aliifuevocibus commota aut cola fi. militudincm foni habent.Vt ornate diccre, elegiter fctibere.

Hypallage

Eftcùrainuetfo rcruin ordinefcntentiaprofcrtut.Vt apud Ciceronein,Qui$ alligauit generum mcum gla dio?£t vcntosiuirit relis darcclatlibus auftros.

Paronomafia.

Cum literarum quadam commoda mutatione fiuc tranfpofitionc voxin cötrariam fignificationem ver-titur. Vt non honori mihi eft led oneri. Non orator fedpotius aratordicendus cft Non philofophusled philologus.

Eclipfis.

Cum in oratione defcftuj eft alicuius verbi vel nomi nis amp;nbsp;cafus.Vt in TerentioFEgonc illam / qux ilium? qua: mefqux non?

Apoftopefis.

Latinereticentia,cum incifa propter affeftum alt. quem fiueanimicommotionera fententia non integra profertur. Vt lt;nbsp;go te furcifer fi viuoifed ifthuc quie quid eft primü eipcdi.Ter. Q^s ego,fcdmotosprç-ftat componcre fludlus.

Hißgurü nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jnt .tärhettricam

fne pertinent.

^Vnt prxteteaalix figurx artis rhetoriexomnino proprix:quariini quxdam veroque mcdo,nunc ad ornancUim amplificaudum afFcdufquecxcicaauu»

te* KHETORICA

adhibéturnunc ad argumentandum. Interrogatif, inbiccliogt;£aclaiuacio,üubitatio,pa[adoxô,proiopo. pœia, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nocma.pithopjeia.prçtentio.cxpok

licit) jdcfiniito^txplicatio, diftribuiio,côpatatio,ani pliticatio.côgcrits.incrcmentù.correéliojcpiphonc ina,clcuacio,conccnio,paradiaftole,côtfntio, admo nitiojliccnti» jcommutatiojtranflatio, gtadatio, ta-tiocinatio, hypotypofisjætiologii, permiflio, coin-niunicaiio,inult;;tfio,reicdio, antipophora.abieûio, dileiniua,colkdio,cetorlio,etu(îo.occupatio.

Quid fit intercogatio. tftcuDvenuftacjuadam amp;apta interrogatione ▼«-jfiiur,»cl vtili amp;nbsp;grau’.Vtquorfum bate tam multafVt iiittlligacis £tc Qui ficintrabas hospes an hoftjseras? A rebus gerendis leiiedus abftrahitfquibus?an iis «juæ iuutntutegetuncut amp;nbsp;viribus? nulli^ncigitur rcs leniles lunt,t]uæ vd infirmis corporibus animo tame adraiiiirtrtntutîAdeone igituc inoci milcrum cfii iobicdic.

Cum ipfimet nebis refpondemus, veleum omnibus liucpiuribusargumcncis quæ contra nos faciunt *cl rclpondcri poflunt interrogando adduftis confu-tatioues figillatiin fubiicimus.Vt fi ad fuperiorem in tcrrogationcm confequenter rcfpondcamus. Minime profedè.-huiusenira mortal is amp;nbsp;mifcrævitæ exi-tumvita excipitxterna amp;beata. Quidexiftimc.quid logitc quod (itéras à te nullas acceperim? an te fuifl'e t)cciipatum?(edotiosè in foto dtambulaflc conftat, an aigtotûr nuptiis interfuifli,an mcas tibi rcddicac non tuille?perlatas !eio. quidigitur? quidvis malo quam te mcioblitumamicitiænoftrx valcdixiflc.A J liane figuram quandoque vcilis c(t iccnia 2c ttopi.

Exclamacio

Ci'imo' particulajautfimili interiedione vtimurex-clainando.Vt ô tempora, ô mores, 6 paterna- clarita-ti» oblitCjô fœlix te tuaRoraa vider«.ô me miîerü.

Ä fottu-

ALBERTI LEOMINI. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«o»

ôfortunavirisinuida foicibiis quam no arqua boni* pcxiniadiuiduSen.ô fupecbiain iiiaudic.imialios ni facinorc gloriari.aliisncdolerc quukm impunc H-cerc.Nam quis cft prodeùm fidcm acque hounnum, qui relit Ttnequcdiligacqucnquani,nec ipft ab vl-lo diligaiuricircumfluece omnibus copiis amp;nbsp;in om. nium return abundancia viuere? Hk enim cyranno notutnvicaeft nimirü Cic. Hci mihiqualis eracquâ» turnmucaïusab illo Virg. Adhauc ctiani pertigt; netobceftatio,itnpcecatio,ominatio,inuoi;acigt;gt; nu. minis diuini.

Dubitatio.

Efteum nos dubitare fiucnefcirc vel modeftiat eau. fa iinpates alicui reicnelîgnificamus. Vtbaudl'cio verum ciudelitas nominanda (ic vel immanitas. Vtrû magis admirandum fit ambigo vel illius tâcam futile impudenciam vel huius cancam modeftiam.

Ëloquaran Mcam. Quo mevettam ncicio.Tan. ta fuit opponunitas vt illud nefeio quid, non fortui, tum feddiuinum vidctecuc.Genus hoc (crmonis poli tum inhominum vecerum autoricate amp;eorum illu. ftrium.plus nefeio quo pado ridecur hibcrc grauita tis. Sed quis ego funi ? aut qux eft in me faeukas { do. ûorum cil iila coniuctudo.

Paradoxon

Efteumadmiramut vel prxtcropinionem quid nobis eucniccßgnificamus. Vtnunquam fore credidi indicés,vt hums viri £nccricas Sc forticudu domi mi. litixque fpcélata totque manifeilis veftigiis vbique impreifa in dubium rcuocarctur.

Profopopoeia

Cumperfonam fingimus vel reiinanimatx fcnfuni tcibuimus,vcl abfentem iiuemortuum induciruuslo quencem.Vt fama,inuidia,famcs,fingunturamp;deferi buntuc apud poetas. ItemJanguisinterfeüi clamac. ia cfltlttm.

110 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA

Eft di-ftum aliquod célébré fiue fentcntia amp;prçccptû pertinens ad mores variofque vitæ cafus.Vt fronte ac vultn fimulatio facile fuftineiur.Item ad liane perci-nent prbuerbia omnia amp;nbsp;difta clarornm viroruin. Vt amicnscertusin re incerta cernitur.Enn. Sera nun-quani eft ad bonos mores via. Sen.

Noema.

Latinè intclleólusxum ex eo qnod diciturlatius ali-tjuidintelli^endum eft. Vtfi verba ad fignificandam tem quanipiam delumpta (int ex loco aliqiio cómu. ni,qui nirairum generalem rationem in fe habet.

Pathopœia.

Eftquæpermotionem aliquam continet amp;nbsp;affedlu* fiue pafiionesanimimouetvehcmétiorcs, prælertim dolori?,cómifcrationis,inifctif ordiæjira: Se indigna-tionis.Huius quoque fpecies fuut cxclamatio,deprc-catio,vota amp;fimiles.

Præteritio

Cum quafi pratterciindo aliquid oftendimus, vel o. mittete fimulamus,quod maxime exponimus. VtCi cero pro Milone. Nihil dico quid refpublicaconfe-enta fit,nihil quid nos,nihil quid boni, nihil fanè id profit Miloni, qtiihocfato natus eft,vt nefe quidé feruare potuerit quin vna rempublicam vofque fer. uarct.Eft hicetiam fere noema.Oftendit enim obiter amp;teifteadintelligcndum proponitjpciTimum fuilTe Clodiü.St perniciofum ciuem publico amp;nbsp;magno omnium bonorum cominodo interfeftum à Milone.Ité non dicam pro quantis beneficiisqualemmihi gra-tiam retulerit.Ex pr*teritioneilla amp;nbsp;ex quantis, par-iiam vel nullam fuifl'c rcmunerationé colligendü eft.,

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Expolitio.

Eft qua: candem fenrentiam commutatis verbi» ernt tius repetit,fiue explicat ab autoritäre fcilicet,exem-plis,rcntentüs aliifque laiionibus, amp;nbsp;argumenta amp;

proba-

ALBERTI LEONINI «U

frobationcs amplificandol'ubindeexornatlocuplc-tacqi.VtSi enim ifticallidi rcrü æftimatorcs prataamp; areas qualdam magni æftimât,quod etgcneri poflcf-fionum minime quafi noceri poteft,quanti aeftiman-divirtüs, qua: ncc eripi nee furripi poteft vnquam, neque naufragio,ncquc inccndio amitticur, nec tem peUatum,nec temporum permutaiione mucacur.

Definitio.

Eftcum fententiam nonfimpliciter ncqucnudä fed ratione aliqua Hue dcfinitionis explicacione comma’' nitam proponimus. Vt non cfthoc boni etuis, fed fc-ditiofi:bonu5 enim ciuisprodefle cupitciuibus qua-tumpotdft noccrcnemini. Non fuit hoc magnani-miieJ tumidiimagnaninius enim nec infolefcitreb* fccudis’nec deiicitutaduerfis. Non cfthoc Principii fed tyranni:bonus enim Princeps non fibi fed popu, lo gerit imperium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Explicatio

Ea ctiam laudanda coque nomine,digna cefendaeft explicatio,qux rem explicat fubiuniftaq; ratione co. firmat.Vt hoc praeftat amicitia pro^inquttatt : quod ex propinquitate bcneuolentia tollt poteft,cx amici, tia non poteft : fublataenim beneuolcntia, amiettias nomen tollitur, propinquitatis manet.

Diftributio

Efttotiusin partes fine membradiuifio. Vtfifapicn. «iac vfum neceflarium pluribus rebus quç finefapien-tia adminiftrari non polTunt recenfendis demonfttc mus. Ad hanc pertinet dialy fis,vt indices partim odio indufti partim pecunia corrupti.

Comparatio

Eft fimilium intet fc collatio vel diflimilium, parium vel imparium eiufdem vel dtuetfi generis, velfpcciei cum genete, adornandum vel ad argumcntadum.Vt quemadmodum Hercules orbem terratü à monfttts, nc Erafmus latinam linguam à barbarie vindicauit. Ule o^feurus hoc pcxftitte,tu nobiiis non facictiMu.

K* RHETORÎCA

licrcsmultscvitainctiam pro nihilo daxcrunt virtu« tis amoreitu amp;nbsp;vir amp;nbsp;literis cruditus in voluptaccm te abiicicsHteai Scipio vit fapiétilfimus Tiberiû Grac. chum rcmpublicam mediocriter labefaftantem pri-uatus interfecit : Catilinam orbem teraruin catde at. f|ue incendio ^aftarecupientem nos confulcs perfe.. remits ? Item fûtes fulpendio pledtunrur.peculatorcj prouinciarum honore afHcitiacuT. Item cùm omner fcieiitia: plurimum vtilitatisadferant tuminprimis rnedicina.Itcm illud Ciccronis: Negât intueri lucem fasefleq.àfehominëoccifum fatctur.in quavrbetâ-dtm hoc homines AukiHimi difputant{ nempe in ca ciiiæ primum iudicium vidit décapite M-Horatij foc tidïmiviri qui nondum libera ciuitate tarnen popu. li comitiis liberatus cft cumlua manu fotorem inter-feftamfateretur. Videndum tarnen hiceft fueritnc ni clins alio cxemplo vti quint ifto.in quo ingeiis mx ximiimque Si ccrtilfimnm beneficium raeritûqjpc-riclitantis Horatij iudicibus fcfc oiferés ab vna par-tc:amp; ab altera indigni tas fororis quç priuatum dolorem publico gandio , amorem proci, patrixpræfcrc-bat,nocere parum cauf.ç Milonis viJentur in qua nó eft par ratio. Quod admonerc volui,vt fi minus ita vi-deatur, tamé eoipfo ftudiofos cxcitarem ad ciulmodi oinnia acutè amp;nbsp;diligenter penfitanda.

Ainplificatio

Amplificatio qux amp;nbsp;exaggeratio dicitur amp;nbsp;à Cicero, ncgrauiot afttrmatio,cft cùm id quod (ummatim fi. ue generaliter amp;nbsp;fimpliciter diiftum eft, amplius de. inde augcndi.extollcndt vcl extenuandi,depri ntendi fiueabiicicndi gratia cxaggcramus;caufasrci,fpecics, partes,circuiiftantias,antcccdentia.comitantia, coït fequentia amp;nbsp;cffciftus refetendo enumerandoquecum emphafi atquc inter fc comparandoivel congerendo plura verba maxime propria Senaturam reiexprime-ùxtvcl accumulaudomodos, argumenta amp;nbsp;rationes:

ALBERTI LEONINI. ilj vel tiim afFedum cxcitatum maiore porro afFedu e-iufdem generis penitus imprimimus,vel fedatum ex-tirpamus. Quatuor itaq; funt amplificandimodi qui tamé etiam coniungi pofl'unt. Vt fi in luxu perditum inuehimur,amp;pra:ceflcritjeü bona omnia dilapidalTe, eo confirmato,itafubfequatur:Hicigitur heluone-quiHimus quiequid vel hæredltate parentum Sc co. gnatorum obuenerat,quiequid exvioris ampli/fima dote acceflerat,quiequid ex Icgatis quod no erat exi-guum.quiequidprobi adolefcentes filij optimaque vxor labore amp;nbsp;induftria aequifiuerant,aurum,argentum pecunia oranem,veftes,fupcllclt;ailia,fctuos,fun-dos,agros vna cum ipfis villis.inftrumentis amp;nbsp;pecori bus, breuitcr rem vniuerfamicommeflationibus, lu-fibusaleanofturnis perpotationibus iforis in popi-nis,in ganeiSjCiim vxordomi liberique Fame conta-befeerent,alter etiam filiorum exfebri melancholi. ca periculose decumberetipaucis diebus decoxit.ab-liguriuit,abforbuit,vtne teruncium quidem libi mi-fetifque (uis reliquuum fecerit.Admonere operaipre-tiumeft fi forte diligentius ratio habenda eft vt ne quid vel minima: laudis accedat,ctiamde liberorutt» prebitatetacendum eile fivxoreiufinodi eftvt com-mendari non podit.

Eftautem hæc figura omnium maximèvtilis.Vbi-queenimdecet expeditqueoratoré intentum elfe ad protrudenda fua,amp; deptimenda ea quæ aduerfarij funtiatque fumma eloquentiæ laus eft inquit Cicero amplificareornâdo.Ad banc pertinent dilatationes quçcunque emphafin habent, 3c ncgt;n tam ad pompa quàm ad aciem adhibentur. Item plüres alia: figuræî vt congeries,incrementum, ratiocinatio, compara. tio,elcuatio,correlt;ftio,hypotypofi$.

Congeries.

Q^andopluraverba Sefententiæ eiufdem ferè pon-derisvelipcciejarbvnam rera fignificandam coacer-

H

«4 nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA

uantur.Vt quae tua mtns,qui oculi, qui ardor animi, quid cupiebas ? Ntcverb illein luce modo atque in oculis ciuium magnus fed intus domique praftatior, quifcrmo,qua: præcepta,quâta notitia antiquiiatis, quae kientiaiuris augurij,mulrae etianj vt in nomine Romano literæ, omnia memoria tenebat non dome ftica folum fed etiam citerna bella.Quæ omnia con-gîfta funtad demonftradara eius præftantiam. Item de Catilina: Animus lubdolus.audax, vanes, cuiufli-bet rei firaulator ac diirimulator,alicni appetens.

Incrementum.

Eft cum pluraadvnam rem verba congcrenres, non tarnen eiufdem fignificationis,gradatim exaggeran-do afcendimus.Vt percunit,iauciauit,occidit Fit e-tiam pluribus fententiis. Vt Sienim aliéna appetere peccatum cft,fi decipcre ncfas,fi furari fcclus lufpen-diodignum,IÎ cxpoliarccgenosnefandum:Quid de iftis pcculatoribus amp;nbsp;cxpilatoribus dicemus,quo nona dignilint,quimileii populi fanguiné quotidie exugunt,amp; non patriae refpedu, non amore teligionis, fed impio amp;nbsp;fcelerato prætextu animos ad arma concicances,vtilitatis fuae amp;nbsp;quxftus caftfa, a pa ccauerfos tenent.

Corredlio.

Cùmidquoddidumeft,aliovetbo vel rationemaris idonea adfercnda corrigimus, vel melius dici amp;(, fieri potuifle oftendimus.Vt non funt illi probi dues fedimprobi.immo fccicrati amp;nbsp;impij. Quare hoc qui-dem præccptum ad tollendam amicitiam valecillud potius praecipiendum fuit. Cic,in Lzlio.

Epiphonema.

Eftamplificacio fiuegraculatioquzdamin fîneaddi-ta ad augendam admirationcm fiue magis ornâdum quod propolîtum cft.Vthocverèrcgiumcft prodefle mifcris,(uppliccs fido lare protegere. Hoc optimi amp;nbsp;vcii piincipis côfulcie reipublicç Latinè acclamatio.

Eleuatio

ALBERTI LEONINE nj

Elcuatio

Cùm de indi ft ia res magni ponderis cleuamus, quó inaioracciam videantiir, amp;nbsp;inaiorc attentione expe-ftentur quæ fecutiira funt, Vcltuia funt hæc inifto perditidimo ncbulonc •• furtum commißt non femel, vidcatur fuiße neccllicatisân adulterio depræhcnfus eft fxpius, tribuatur ebriecati amp;nbsp;mulienim illecebris amp;c.Itcm parum eft in hoc virudocfiftîmocallere varias linguas, tcncre artes liberales : parua funt ea jn-quam,ß comparentur cum inirada eius fapientia, Ita enim amp;c.

Concellio paradiaftole

Conceflio eft cùm concedimus aduerfario quxdam min.oris momcti,vtreliqua exaggerari magis poflint, Huie ßmilis eft paradiaftole. Vt bonus ciuisopinio-ne labi poteft fateor,fed volutate à republica diftide-re non poteft. Fabius cunftator eft fed idem diligens prudenfqueminimè negligens eft. Contentio Cùm per contrarium cxaggcramus noftram fenten-tiam.Vt non defenlores funt patrix fed proditores, non religionis cultorcs fed cucrfores.Nullafalus hello pacem tepofeimus omnes. Item aut enim nemo, (quod quidem magis credo ) aut fi quifquam ille fa-piens fuit. prxccderc aut fuhfequi debent rationes quibus fapientia eius demonftretur.

Admonitio.

Eft qux adiunda rationis demonftrationc fiuc diftin dione fit.Ad hanc pcrtinct prccatio, obiurgatio amp;nbsp;a-uerfioquxdam ne quid prxterdebitos fines fiat. Vt valde tibi videndum arbicrorme cum te fapientia ex-ecllerc Sc apprimè qux reda funt fcireconftet,faccrc eanollcvidearis. Item perutiles funtlibri Ciceronis quos legite qu.xfo ftudiosè vt facitis. Ne pueri ne tan ta animis afTuefeite bella.neu patrix validas invifee-lavtrtitc vires Virg.

liff 1 RHETORICA

Licentia..

Cum liberioremodo cos quibus reuetcntiam debe-mus alloquimur:adlior:ando, commoncndo vel ob-iurgado cum quadani gratia.Vtvcnuftidïme Dauus. Terentiauus.Simonem herüfuum:Et quod diccndu hic fiet tuquoque perparce nimium,nó laudo. Quocirca commotus Simo amp;fubdubitaiis de fchemateil-lorhetoricojveteratorem eum nominat.

Commutatio

Eft contrariorum tranfpofitio. Vt ede oportet vt vi-uas,non viucrc vt edas.ltem, tu contra amicisinexo-iabilem,inimicis te placabilcm przbcs.

Translatio

Cum caufa rei in locum aliqucm digniorem transfer tur,amp; ex co rationes amp;nbsp;argumenta ducuntur.Vt fi Cicero Marcellum, qui fibi perpetuum exilium decre-uerat,hortctur,vt Romam redire vclit:fi minus lüa i-pfius,tamcn rcipublicz caufa,quac tam fapicntis viti confilio carerediutius non pomuitem optimi fui fra-tris caufa,cui maxiraè expédiât cum tedirc.concedat igitur turn rcipublicx vtilicati turn dcprecationi ami corum amp;nbsp;alTiduis vnici fratris lachrimis.

Gradatio

Cum ab aliis ad alia quad per gradus pergentes, cffc-äum ex effeftucontinenter ducimus. Vt Iccundac res cfEciunt fiue pariunt negligentiam: ncgligetia tcrae-ritatcm;temeritas euercit homines.

Ratiocinatio

Cum ratiocinando aliud ex alio colligendum propo nimus,vcl ex aflumpto aliquo caufz noftrç cöuenicti argumentamur. Vt tu iftis taucibus idis lateribus ifta fladiatoria totius corporis firmitatetantum vini cx-auferas, vt tibi necelle effet in populi Romani con-fpeduvÄmcrc.Hiccolligereeftf quod quad adviun à Cicerone dtpingitur) quantum vini Antonius vir robudusingui'gicaucrit, qui tali loco le à vomendo continere

ALBERTI LEONINE 117 continercnon potuerit.

Item Omnes quorum vita à fceleribus non abhorrer,fi magno aliquo afFedu ducuntur, facilè amp;nbsp;libcn-tcrfceleris anfam fiue oblatam occafionem arriperc folent.'hûc igitur ab homicidio minime alicnum,ca-pitali odiojvindidæ cupiditate , fpe potiundæ pecunia: in tâta opportunitate induftura, facinus hoc per pctrafle amp;nbsp;inimicum fuum occidifle non indubitan-ter adfeucrandum cfle videtur.

Hypotypofis

Latinèfuffiguratio tft cùm rcs non fimpliciternarra-tur, (edvelex circunftantiis vel eo geftu amp;nbsp;loquen-di modo ita eiprimitur,vt quafi oculis fubicélavidca turamp;dcpidla. Quod maxime valet ad traâationem rhetoricara.

Æliologia

Cùm caufam exponimus.vel aliquam exculationem cur ad dicendum proceflerimus.

Permifiio

Cùm iudicibus aut iis,ad quos habetur oratio quædâ explicanda amp;diiudicanda relinquuntur.Vtdixeritfa nè.fed non ifta fuit eius mens amp;nbsp;lententia.

Communicatio,

Communicatio duplex eft.prima fi cum iudicibusvel aduerfatio deliberet orator, fiue cofilium eorumex-quirat.Vt vos hic appello iudices ineiufmodi caufa quid aliud faciendum fuit? Altera cum duo cotratia, ciufdem elFedus raiione cóneftuntur,amp; inter fc quafi communicantuttvt vel eo modo alterfi eorum pari» fubleuetut.Vtpatitetinimpetio nocent feueritasamp;: nimialenitas.

Inuerfio.

Ed cùm inuertimusargumentu aduerfarij.vt pro nobis facerevideatur.Vt dixifti inquis ergo fecifti. im-mo contra quia dixi,ergo non fecitfienim feciflem non dixificm.

H f

Il» nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICA

Item mifera medicina, quia fempet inter atgroto» verfatur.-immo focliciflîma quia opem fert inlinnis. Non eft addifcenda rhecorica:docet cnim ornate ver ba immo ob idipium addilcenda eft maxime quia fer monem exornet.

Reiedio

Cùm aliquid reiieimus, quafiminus neceflarium vel indignunijvcl a caufa alienum, vel propter rationes præcedcntes. Nihil igitur afferuntquiin regerenda verfatileneiftutemncgant. Scdnoncftearcfcrrc nc-cefle qux ad caulam hanc minus pertinent.

Antipophora

Eft (implex refpofio prompta amp;nbsp;expedita, qux ftatim quxftioncm velargumcnto firmioreloluit tollitque vel rationealiquarrangit.Vt ilium dicis in Italia tiic occi(um:hic ergo cum codem temporein Germania fueritnon potuit occidide. Item fecit, (cd vtilitatis publicx caufa.Difficilc eftfatcor ftudium iuris:led ha betplurimasmaxiraafque vtilitates. Negantquen-quamvirumbonum efle nifi fapienttm; nt ita ianè.’ fed earn fapientiam interpretâtur, quam adhuc mor-talium nemo confecutus eft.

Abicdio.

Cùm perfonam vel eius autoritärem , exiftimationé, Ingenium fiuedodrinam iuftis tationibus flocci pe-dentes abiicimus Vt nefeis infane nefeis quantas vi-res virtus habeatmomen tätum virtutis vfurpas, quid jp(a valeat ignoras.Laudetur veto hic impetatoräaut ctiam appelletur ? aut hoc nomine dignus putetur? amp;c.inPatad,Cic,

Dilemma

Cùm ex vtraquepatte difputando tationefquc^xpli-cando vel tedarguendo, conlilium fiue fadum alte-rius reptxhendimus vel noftrum ptobamus. Vtfi in-nocens eft cur captiuum dctines?li noces cur nö con-dcmnaslNon admonendum eum eft'e cenfeo : nam (î bonus

ALBERT! LEONIN!. trgt; bonus eft admoniiione non eget, fi improbus, nihil profeceris tua admonitione quam contemnet.ltcm fiinetibi quicquam debeve putas,cur mihi diem non dicit quo expeririiurc poflis : fin verb nec beneficio tuo,ncc vlla fe tibi obligatus fum , quid calumniaric quod pecuniam meam tibi non dem.Huie argumen-lationi affinis etiam ilia eft- Si nunquam libecalitatis quicquam in tecontuliflcm.num quxri de mepote-ras,qui tibi nihil debebam? non dices : baud a-quum igitur eft tc nunc fuccenfere mihi amp;nbsp;iniurium me vo-care quod eóferre defierim. Oppofitx autem funt ad redarguendum rationes quatdam mcdiçjitcm diftin» élio quandoqueamp;inuerfio.

Colleélio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’’

Eft quxplures rationes continenter adducefido exa-gt; minandoque amp;nbsp;expoliendo.propofiti confirmationë fententiam amp;nbsp;conclufionem ex illis colligit. Vclquç rationes omnes amp;nbsp;caufas rei quæ efl’e poflciit enume-rando,partimque vel infirmando vel explicatione loi uédojcam quæ fola eialiarum omnium abfcnriare-linquitur amp;nbsp;neceflario fequitur colligit. Vt fi omnibus addudis enumeratifque modisquibus pecunia honefte acquiri poteft,aa demonfttato, eorum nullo quicquam acquifiuilTc eum, quem extenui diuitent fubito faiftum cnminamur:quod reliquum eftfequi-turque neceftario^mala arte eum parafl'e diuitias col-ligamus.

Retorfio

Eft cùm quod in nobis reprarhenditur fiue defidera. tut amp;nbsp;obiieitutjidem in obiieiente clTeoftendimus. Vt tu ineas requiris litetas.cgo tuasuu qu.vris eut ka-ûenus nihil fcrifderim/cdidcm tibiego 9c multo iu. ftius rcponoicur in fummo tuo otio maiote opportu nitate nihil ad me literarum dedetis.

Ad hanc fpeiftant acut.r omnes reCponfiones qua» parpniirefetunt. V c Pjmpcio exCie ronequ.crentj

H 4

no R H E T O R I C A

vbi gcncr ipfius eflet,quem Cæfaris partes fequi fcie* batjCiccro intelligent diétü Si pari nota retorquens, apud tuum inquit locerura.

Elufio

Cùm orator ioco aliquo vel ridiculo caufam vel per-fonam vel diftum flue argumentum excipiét eludit.

Occupatio

Eft cû refpondemus tacitæ obieûioni fiue ad id quod obiici pofte fentimus. Vt At non eft voluptatum tanta quali titillatioin fenibus:credo, fed ne defideratio quidem gt;nbsp;nihil autem moleftutn quod non defideres. Sedhic fortaflealiquis pecunizftudioftor quam phi-lofophiæ,paupetior eft afttologia dieet,nö ditat fuot vt iurifprudentia Sc medicina,non eft de pane lucran-do. Immocontra ó Philargyre, lucrofamaximè eft. Quid enim amp;c.In Orat.nolfra pro coclefti philof.rac dia.Plurafigurard omnium exempla in optimis qui-bufque autoribus obuia funt. In Cicetone.Erafmo, in orationibusliteraciftimiamp; celebcrtunilutifcófuL ti SuiFridi Petri Leouardienfis,

i)e modit ^aritind» nbsp;nbsp;dilatand^ ora/tonù.

■pLures funt ad variandum Scdilatandum modi.Aut enimverborum amp;nbsp;figurarü varietatevtimurifcn-tentiasalüs atquealiis verbis raodifque proferendo Sc fignificandoiad quodpertinet, feite propria fyno-nymattanflatitiacuiufque rei figilifieandæ vocabu-la,amp; alias quafcunq; vetborü atq; ftgnificationis mu ta(iones:qualesfunt iratiorjp iratus, dodiffimus pro pro valde doélo.vieimus pro vincemus,prædiceresjp prædixiftes, ponere pro deponere, dixerit pro dicet.o lcire poftes pro quomodo fciri poflït ; ité omnes eiuf dem iignificationiscóftrudiones. Aut reru varietate: cnumcrido caufas rei, efFedus,fpecies,^rtes comi.

tantia

ALBERTI LEONINI, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;m

tantia fequcntia:rationelque lingulorum amp;circun. ftantias explicando.exaggcrando expolicndoquedte cxcurreiidojdum vcl res gcftas exponimasjvcl defcri-bimus loca,regiones, res amp;nbsp;pcrlonas, vel rcferimus hi ftoriasjtradamus fabulas,exempla, parabolas, com-patationes,iudicia amp;nbsp;fiinilia contraria affinia, admi-Iccmus feftiua,vel laudamus hue vituperamus genus, locum commune , epitheia,vclaliquidrem hue per. fonam contiugens:item plura argumenta accumula-do,multiplicado propohtioncs, amplificationegra-datim afccndendo amp;nbsp;extcnuationcdcrcendedo: item jnterrogando,dubitando amp;nbsp;hmilibus figuris ornan-doamp;cxpatiando.

Ad banc autem variahdi amp;nbsp;dilatandi rationem co. mode eipedicndam,neceflarium eft fcire conneólcn-diparticulas amp;nbsp;trâfeûdi modos,hue formulas,quibus cônedûtur fentétiæ amp;devnain aliam fit trafitus.Cu-iufmodi funt ,primum, deinde,praetcrea, poftrcroo, dcniquc,huc fpeüac,potró,quin,quinimo, adde his, diftum eft, oftendimus, rcftat, reliquum eft, cum amp;nbsp;tum,inquam,quotfum hæc omnia’quid multa,ad re redeamus , nunc pergam meque ad meum munus penfumque reuocabo, fi prius illudadmonuero. Magna funtea fed nuncmaioraaudictis,illa quidcm v. tilia,fcd hæc qux fequuntur magis neccfl'aria , venio nunc ad illa.Dixi de genere nunc de fpecicbus amp;nbsp;partibus.fed quo me rapit contcmplatio,fcd nefcio quo padto hue deflexit oratio,ignofeite auditores optimi dolor me reique indignitas apropofito diuagari coc-git.Etid genus aliæ.

De dijfießtione entionitßectalt tert ta tra., clattenù farte.

iipolitio Ipecialis hue eollocatio eit quae pruden-ti iudicio amp;nbsp;magna confideratioue argumétafin-H $

Ill RHETORICA

gula verba,rationes amp;nbsp;omnia quae in oratione profe-réda funt aptiflimo ordinc difponit collocatque, vbi maiimè decent, mazimam vtilitatem habenc, pluri-mum prodeHc oracori, maximè nocerc aduerfario poHint.

Eft autemhuius partis non pariia vtilitas.QtKm-admodum enim copiofa fupelleiftile omnibufquc ornamentis ad ornandamdomum comparatis, ipl'a tarnen difpofttionis omnium aptitude amp;nbsp;concinni* tas plurimum perfc ad ornatum præftat.

Sic plurimum adiuuattemque baud dubiè melio-rem facit in tâta ingeniorum varietate , amp;nbsp;multiplici im^inatiuævirtutis, rationis, affeduum animique paflionum difcutfu,nen modo dcligere propria amp;nbsp;co moda fed eaipfa inuenta cóueniéter ordinäre.Quod fané fœliciftîmi eft ingenij amp;nbsp;actitiftimi iudicij, to-tumque a prudétia dependet minimè vulgari ; Nam-quevis rationis amp;nbsp;uaturx hominum,vcrborum ,fen-tentiarum, argumentorum, rerum amp;nbsp;affeftuum co-gnofeenda eft quid efiîciar quoufq; perting.it amp;nbsp;quâ-31U durct : turn in oratione vbique perpendedum eft, quid cogitet iudex, quid quouis loco eum doceat ratio, quid ex praecedentibus, quid tx confequentibus eorûq; inter fecollationc colkgeritamp;quomodo af-feélusfit.' item quidcxca eonfi3crationcquoquomo do prudcnter,iuftc,benignc,fortitcr, probe, diligcn» ter,timidc,huroilitet amp;nbsp;quafi negligenter.dicedo.ex-clamando,amplific3ndo,taccndo,omittendo, (imu-lando vel diftimulando effici poftit.Quorum quidem tanta eft eaque intima prudentia amp;tata copia, vtne-que explicari facile,neq; defcribi omnia poflint.Q^ tarnen laborc etiam fuperfedendum potius arbitra-mur,vt in aliis omnibushuius (cientiæ incimis arca-nis ad viuum refecandis. ne improbis patefiat qu.e bo nos diligentia porto amp;nbsp;virtute confequi pofte confi. dimuSjQuamuis vt maxime feiantur, non ita tarnen ptxftari **

ALBERTI LEONINE præftari fcmper poflînt. Vt cnim icftè fiant omnia fie pc in aliis deiideratur inemoria,iudicij matnritas, do ârina,vius rerum amp;nbsp;prudentia,iii aliis repngnat natu xa. Qiiamobrem elotjuentiae facultas donum Det m« xico vocandaell.

De a(îtone.

Ctio eft vocis amp;nbsp;corpofis moderatio ad verborS, *'rerum Si perlonarum amp;nbsp;caufarum condittoncni accommodata.

Maximam hæcadfertvtilitatem.Nam (iintermi, mos amp;nbsp;hiftrioncs t^uidam hoc præftât geftu quo Jam corporis in caufis fidis rcbufquc ludicris, vt dclcftct, concilient,eriganr,moueant,fidêfaci3nt, idq; alij a-liisfoeliciuSjadeoquevt rofcium quendam fem per o-pté: fpciftatores,aliquos nc xquo quidem animo fpe-ftare po(lint:Qmd de motu prudentis otatoris dicen dum eft,qui (etia traftat Scomnemvim, omnes gra-dut modofquc agendi adamurtim teneredebet, que. quecaufaipfaadiuuat Tantum verb etiam teftc Cicerone eflicitur fenlu quodain Si ratione dicendi age dique.vt quafi mores oracoris amp;nbsp;caulz qualitatem ef fingat oratio,ipfiquc oratores vtprobibenemorati, vt boni viri elle videantur : Sicuti cnim in pila luden-tibus ipfe motus confeftim indicat in ca arte an exer-citati fint Si quidnam valeant : fie in dicentibus faci-U apparetprzfertim longiore fermone, cuiulmodi fit corum natura : an rede inftituti attibufque mge-nuis inftruAi Si quibus moribus aflucti Cunt,quid etia de caufaquam agunc,amp; ipfi exiftiment, amp;nbsp;aliisexifti. madum fit Przclara quidem eft zquabilitas, amp;nbsp;idem Icmpcr vultus cademque frons, quam in Socrate amp;nbsp;C.La:liovetcrcsmiratifunt,amp;in principe Aurantio uific fetunc,co qui his panels annis inHollandia in.

»14 RHETORICA«

terfeftus eft.Sedoratorem perfedum feite necefle eft motiifubfcruire orationi amp;nbsp;pofle ab illaæquabilita-te in omnem pattem aptè tecedete,

QutiiconnneM ad/o.

^Ontinct auté aólio vocem, vultü, oculos, manus, pedes amp;nbsp;rcliqui corpotis geftum,

Eft itaqiic otatori diligenter corum omnium ratio habenda, pronütiationis amp;nbsp;oculorum prçcipuè, item ftatus fi ftandum.feftionis fi fcdcnduni,inccflus fi cü-dum cft:ne quid inlit nifi decorum,niliil (cilicct effee mmatum amp;nbsp;molle,durum amp;nbsp;rufticum : fed omnia vt dignitatem habcant.qua: vitorum pulcliritudo cft,vt venuftas mulierum. Dandaque opera vt ex omnibus Sefingulis prudentcr moderandij milcendifque non vno modo , omnes fruiftus colligcrc ornnemquecx intima prudentia vtilitatem quætcre poflit,ncqucvl-lam practermittcre occa(îoné,quæ caulæ aliquo modo prodefl'e pofte videatur. Prima autemvtdiximus cura elle debet vocis fiuc pionuntiationis,vt fit clara, fuauis.finccontcntione,nec langucns nee canora,nó cxilis,agreftis,ablona,litcrx neque expreftie neq; op-preftç.vtinquit Cicero :amp; CÛ in omnibus media fint optima 5c moderata ; vocis fonus vt medium femper teneat.'vndegradatim nunc ad vehementiam alcen-dere polTit intentior actiorque, nüc ad Icnitatcm de-feendete remiftior, turfumque ad medium fe teuoca-reiuxtaac tcspoftularc videbitur.

Secundum vocem vultus eft,qui quidem guberna-turoculis,quos homini natura dedit ad motus inte-riotes declarandos , vtequoamp;leoniletas caudam Sc aures.Videdum eft igiturvt in vultu femper fit æqua-bilitas Sc in oculis, ita tarnen vt in omnem partem fc vertcre feiant Sc (ubferuiredidionimunc fcilicct bla-diorc afpedu lenitatem pra: fe ferre,cönciliarc,docc. re, (uadere,deprecari,retinere;nunc intetiore, actio-tCjtriftiore affe dus exprimerc,admonere, obiurgare.

conter-

ALBERTI LEONINE nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«j

I eonterrerc,erigere,dccincre:rurfumque ad mcdiocri-tatein rcdcuntes probitatem modcftiam animique prudentiam dcclarare.

In gcftu manuum,modcftiæ ligna rcquirûtur,om-nis abeflc debet gefticulatio.Licet veto nónunquam ♦ in docendo,paululum modo manum protcderejma-gis veto etiam,(i veritas exprimenda, fi admonendu, ii obiurgandum, fi cum autocitate luadendum, fi ex-aggerandum,fi afFeftus mouendi,fi intcntius quid di cendum eibcum omnia tune ad maiorem intcntionc difpofita eile oporteat.Ideoque in deplorando.excla-mandoamp; aflèîtibus quibufdam mouendis commo-dum fæpè eftnequeindccorum.pcdlori manum con-decen ter admouere (ublatis in ccelum oculis.

In ftatUjinceffu amp;nbsp;reliqui corporis gcftu requiritut tranquinitas,vitandavehementiaamp; impetus amp;nbsp;pul-fatio pedum, amp;omnes indecotimotus exanimiim-potentia fiueftultitia ptouenientes : Vitandus ftatus thrafonicus item inccfl'us tarditate abiedior amp;nbsp;celc-ritatcnimius,fcfquipedalis Sc lemipedalis: vitanda fcflio epiciiraea.Si qua verö vehemetia vcl animimu-J * tatio.amp;commotioquandoquefignificandacftjttap-quillo amp;nbsp;dccoro motu amp;nbsp;quadam patuafaltem con-fiftentiç vcl fcfiionis mutatione ita faciendum eft, vt appatcat animum viteicommotum,rationeamp;natu-rç probitate (e cótinere amp;nbsp;decorum feruare. in incef-lu tamé affeiftum magis exprimere licet modo vt ho-neftèamp;intra dccorilimitcsfiat.

Practereainveftitu etiam amp;teucrentia fiuc honoris exhibendi modo quardam incftcófidcratio.vt placeant maximè, amp;nbsp;ne quid obfint vcl defint exiftima-tionioratoris:itemin compellandis debito more iis ad quos habetur oratio.adeoquc cxcufatione nonnu-quam in his omninoopus eft , qua turn captaiifimul bcneuolcntia poteft Sc exordium fumi.

US RHETORICA

De tjumdecim /»iccptu traihttionit.

QViudecitn tradipofluntpræccpra marirnèvtilia,

scjuibusvis tota traólationis pra:cipuc contine» tur.

Primumeftidque generale amp;vbique obferuandü,

oratorem oporterc prudenti coniideratione caiifæ,

loci, temporis, audicorum amp;nbsp;eins pro cjuodicit amp;nbsp;eins contra quem amp;nbsp;fuiipfius rationem habere: vt ad 1 eorum omnium examinationem elaborata oratio, venufta fit decens ab omni patte communita amp;nbsp;energise pleniflima.

Secüdum cft,oblcólarc auditores.vel faltcm ita af-Üccrc vt ne audire eos tçdeat.

Tertium attentes memorefquereddere, Quartum pertotamorationcmquammaiirae diligenter amp;nbsp;acute docere,

Quintumanimos auditorumpertotam orationé leniter conciliate.

Sextum vehementer amp;nbsp;acriter petmouere.

Septimum verba,fententias amp;nbsp;argumenta fuo quae que loco cóuenientillimo amp;nbsp;maxime commododif-pon ere ordineq-jidoneo ita applicate, vt exipfacol. locationealiquid etiam vtilitatis accedat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Oäauumea maximèquærere amp;cligereverba,ar-gumètaloquendi formulas,qua: primo generali præ-cepto ita congruant.vt ptæter nudam (iguilicationc, aliquam vtilitatem omnia contineant: vt fenfus vbi-que fit plenitudo amp;nbsp;vbertas,vbique prudétia rhetoti-caefflorefcat; argumenta energiam fuamque rationem adiunftam fubfequentem vel pra:cedentc.-exem pla fimilia commendationem , contraria vitupera-tionemiepithetacmphafin.-fententisc authoritatem: verba fuauitatem habeät : vbicunque commode fieri poteft adfit ornamcntum,deleélario,attcntio,permo tioitota denique oratio ita denfis ciebrifquc modu fttquc omni vigotc tefcrca amp;nbsp;vndiq; lepta fit:vt quoad eiu« i

ALBERTI LEONINE nj eius fieri poceft, ne verbum quidc vllum adeflcappa-* rcar,i.iuod vel ociofuin fitvcl non aliquid prüftet prêter limpliccm vfum.

Nonum cft per totam orationem fedulo äcprudfn ter amplificare fine exaggcrarc,

Dccimum itaillaomnia mifcerc,vtaltcrum ake-ri infit. in docendofcilicet conciliatio, in concilian-do ercdiojin crigendo permoiio,in permouédo cau-fse amp;nbsp;oratoris commendacio amp;nbsp;exilliinatio:ltë in gra-uicatefcrmoniSjVt grata quxdam venuftas amp;nbsp;gratia popularis non abfit,in lenitace autoritas retincatur: Sic in exordiendo,proponendo, argumentando, ex-®gg^tandovt plurima fempcr (peftetur 8i quzratut omni rations vti)itas,amp; plcraque omnia duplicc vir* tutem habeant cum commodandioratori tum nocé-di aduerfario.

Vndecimum,vidcte vtaftio, vocis Scgeftusmodc-tatio bis rebus ne défit vel obfit,fed àdiumenti etiana »liquid adferac.

Duodecimum efficere vt auditores confeftimfin-gulare aliquid hab;;ant propofitum (fimodb eacft ' eaulz ratio vt expediatj cuius memoria amp;nbsp;confidera* tionc intendctc animum, itaque fubinde per totam caufam difcurrcre poHincntcm aliud quiddam cuius expeólationciin atcentionis diligentiaSc audiendi de fiderio retincantur.

Decimumtertium itadicercamp;agereita moderari omnia,nequa fit fufpicio artificij. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Dccimumquartum memoria diligenter omnia fepire.

Decimumquintum eft aduerfarium aliquafubtilU tatein caufæ aliquem locum iniquum perduceretquo deinde facilius conuinci vel maiorc impetu amp;claiio« re przcipitari poffit.

Defrim»

118 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R H E T O R I C A

TTOc quin maxime neccH'ariu fit ambigi no poteft.

quot;^Eftenim intcllcftu facile,non idem lemperamp; v-bique orationis genus conuenire.Ft plnrimum in dice ndo intcrefl'cqui audiac:Rex,Princepsfenatus, an populus,an indices : frequentes,an pauci, an finguli: dodfi,prudctcs,acuti,fcncs,occupati,an impetiti,ru-diores,iuuencs,adolcfcctes, otiofi : theologi an auli-ci,an militesiltem Irait vclGctmani, vel Hilpani.vcl Galli,vcl Belg!E,vel Angliicu fuos quælibct natio mo resproprios amp;nbsp;peculiatem ferè vitae amp;nbsp;naturæ ratio-nem habeat.-Sic intetefl baud dubie qualcs ipfi ora-tores fint,qua actate,cxiftimationc,quo honore amp;nbsp;au toritateiitcm fitnc tempus pacis an belli, feftinatio-nis vel otij,lætitiae vel dolotis:amp; fimilitcr cuiufmodi caufa fit:amp; quo loco habcatur oratio.an Lacedxmo-ne,an Athenis,inlchola,invrbevelinpago , cclebri vel obfcuro,plaufibilivcl odiofo. Quorum omnium rtfta confideratio dicendi agendique varietatem rc-quirit.multaqucin omnem partem commodaperfe fuppeditat,amp;incommoda quç fint declinanda often dit. Aliter fané traftanda funt feria vbifeueritas rcqui ritur,alitervulgaria amp;iocolavbi lepos,alitcr ironia vbi acerbitas.Aliterhonorandi amp;nbsp;compellandi principes aliternobiles,aliter plebei,aliterfuperiorcs,ali ter squales velinferiores. Aliter laudandiiuuenes, Senes,ambitiofi,aliter amp;nbsp;tediusquidem magi(q;fi-guratè prudétesgrauefquc viri,morofi amp;nbsp;Icueriores. Aliter fenem inducimus loquentem, aliteriuuenem, nimirum naturam cuiulque quammaximéimitando amp;cxprimendo.

Eft igitur fagaci animo ad hoc prcceptum tota ora tio inftttucnda, examinanda amp;nbsp;moderanda. In quo nonsqucomnes fœlices fcdalij aliis prsftantiores funtipoflc enim in omni re amp;nbsp;vbique quod deccat fa-ccrc,artis eft amp;nbsp;naturs, feire autem quid quandoque deccat,incumparabiliscuiuldamprudentiæ.

Deficint',

AtBERTr LEONINT. u? D.ßcunJo fl teef ta.

deleftationem auditoiü pettinet ,vtoratio iït ^ovnata,illuminata verbis,variata (entétiis,augea-turque fubinde amp;nbsp;dilatetur, vtquc fenfus babeat : ni-mirum vt non fii incuka agrcftis,bortida,ieiuna,cii-lis,vulgaris,obfo!eta,f( d propria,fuauis,crudiia,dilu-cida,Iiberalis,adinirab.lis,polica,grauis amp;nbsp;rcruin va-liecateiucunda.

Primum itaque vtrbafiue propria, fine tranflata, aurium iudicio cliam ponderanda funt, hc eorû con. dlru^lioncs;Ytcommode flijat,vt fiiauitatem habeär, amp;nbsp;proprietärem vtilcm:quam quidc adfert ratio, docent litet.x,confirmat confuctudo amp;nbsp;diligentia lege» di amp;nbsp;loquendi Vt exempli gratia Non enim lolun» ipfa Fortuna cæca eft, sed tos ctiani platrunquc efticit caccos, quos complexa eft. Meliusfaciliufquefluit, quam. Non iplaFortuna enim Colum cæcaeft ,Fed «OS carcos efficit ctiam plerunque quos eft comple-xa.Dcindc prudenter ex primo generali præcepto iu-dicandum amp;nbsp;circunCpiciendum eftquibus potiflimu fcntentiis,ccbu$ amp;modis vtendum fit,quid ex natura caufæexcircunftantiisjexperfonis Fumi ad obleda-tionem amp;nbsp;commodiflàmè adhiberi poflit.

Prsterea variäda eft oratio verbis,lontetiis Je rebus: varieras enim oblclt;ftat,detinet,renouât, reticirqi, ne-que faiiari ira Facile auditores,neque deFatigari pati-tur (imiiicudinis Fatietate. Ad banc varietaic pertinec ornare,dilatare,amplificarc, colores varialqj figura» adhibere,cóparare,excurrcre.aliis arque aliis verbi* amp;conftruflionibus vtiiproponcre aliquado amp;nbsp;ex lo-cisOmnibus concludcre,quandoque aliquos eorum xtlinquere amp;alio iranfirc,quandoqucnon propone-rcjf'ed rationcafferenda quid proponendum Fuerit oftcndere.ltem admilvcre incetduni quædalsi admi-tatione dign a bleues luftonas.Fabulas, exirus rerun»

(;• I H E T O R 1 C A notabllesûntcrponete colloquia petfonatû,vanofqi autmorum moius amp;nbsp;atfedlus cxhibcrc,

Admil'ccndi cnaiu lunt iucundi Icncentiarum flo. fculi,amp; audicorcs quaudoquc ridicule aliquo conde* ccnci amp;nbsp;moderato recceandi vt facetiis locu.scftu, igt; miiationc amp;nbsp;voce ctiam.-Sicuti nosolim Louanij la oratione de locorum proprietatelufimus, cuni dicc-tcmus: probe quidem illis hoe nocum eft qui dicuui: foelixLouaniumvbirapx ad moenia crefcunc.Loua. nium pen longum pronunciauiraus,gallicx linguae fnodosamp;accentuslcriamq;in re vulgari intcniioné imicatifumus.Videiidumveio fempervtioci fintcle games ingeniolï vrbani,faceti,carcanc accrbitacc dc maximè cicra aliorum iniuriam Eat,amp; nc nimij fint, vel pétulantes flagitiofi, illiberales obfcccni;

Prçterea laudes auditorum nonnunquam tangen Ax amp;nbsp;intermilcendæ funt^quandoque aperte, quart, doque dilfimulantcr.

Propouendactiam ea quxadnaturam eorumma aime accommodata funt,vt in locis generis délibéra tiui diximus: item quorum cognitionisdeliderioca-pianturiquo loco veile ell orationem , fi res patitur,à ptiuata amp;nbsp;lingulati controuerlia advniuerli gcncrit vim explicadain coucrtcreivt quiaudiuiit, natura geliere 6c vniuerfa re cognita de a 1 its omnibus eiufdem generis caufrsflatuetepoHintiqua generali cognitio-liis facultatc adipilcendalætaniur.

Poftremo ad delcclationem pcrtiner,TOcis mode-ratio,gcllus conciniiicas,oculotummotus condc. cens,amp;venullas animique alacritas adnaturam audi torum caque qux in primo ptçcepto delcripfimus ac commodata.

Qjttnamßtm ^anetote itiihitendA ctiutit,

T eial'modi cligantur.qux caul« amp;nbsp;intentioni o-* {a(oiismaximèa£nialunt:eaqueipfa, quæcüq;

variandi

ALBERTI LEONINT. Jp 'rariandi tantum 5c ornandi vel delcótidi caufa adhi-bentur.nou nimis prolixe produeantur, neque modi excédant : ne auditorum animi aliénât vatictatis copia obruantut Sc contenebrcnturvel difttaliantur,5c nünium à caufa auocentiir.

Prxterea vt maxime co^itet orator fuam amp;nbsp;audito turn longèidiuerfam eflc (entiendi caufam fine ratio-nem , amp;nbsp;qu«d ipfum delcftat propter laudem , (’pem *iôori«,Sc intentionis ardorero,nó perinJc dclcdla. re audiences quibusillx caufæ nou adfunt.

gjiw rtmeJie ^fenJumßrßthenatur nuilieM. th ftäium.

I^Uimè quidem atqiie omnï rattone vt diximus prouidédum «ft ne id fiat. Verum quia omnibus in rebus ( vt Cicero docet) voluptati maxima: fafti-dium finicimum cft,ideoque non poillt oratio in diiX turna pcrmaneredeleiftatione.quod fenfus nimirum in nimiavoluptate etfi non mente, natura tarnen fa-tientur. Idcirco fitaedium oboriricontingatfquod quidcm prudens orator facile confiderabit ex oculis Sc geftu auditorum 5c ex fuo ipfius quoque fenlu ) fta-tim incidenda eft oratio 5c transferenda adproximè fubfequentem partem , vel omnino perorandum eft, ita tarnen vt peroratio tunc tangat obiter agatquc fuccinAèomnes partes reliquasvelqujs potifiimæ 6C firxaliis neceflarix videbunturiitem doceac conci.

ier pernioueat modo maxime cflicaci. Intereaveto breuitace promifta ôc conclufione, animi auditoruni aliquograuileporpvclalicuius reiqux illosaflficiac recitatione rcfocillandi 5c cxhilarandi,vtl in lucun-damaliquam cxpeiftationem fiucadniirationem dii cendi funiiadmiracio enim aliquamfere deleZfatio. nem in (e habet, tenctque auditorcs, vt expeótatio. »C deinde rurfut ad caulaiu vis omnis ora'-'onis coi.«

n« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R H E T O R I C A

ucrccndi eft.

De fee/it firt-cepe».

K Ttenti auditoresrtdduntur mcmorerque iiCdent '■fcrc modis,quit)us dclcdantur.nifi quod hic ma, îorc omnia grauitatc fieri dcbcât.Prætcrca autcm cô* uerfisad ip(osucrbis,vtauditeiaobfecroriri huma* niflîmi.ptæfertim C tuc^raiftio quædâvnàadhibea* tur,cuius expcdationeraagis erigantur tcneanturcp. Item fi Deum inuocamus,vel peU'onam aliqiiam lo-quentcm inducimus: vel fimirabilia intermifcemus iucundisîvel fi ea proferamus,quç laudis,honoris dignitatis recordations amp;nbsp;titillatione aliquacos affi-ciant.-vel fi noftram de ipfls cxpeélationcm Si exifti-mationcmsnftendimus. Maxime autcm hic amp;nbsp;pecu-liatiratione valet expcdaiio cuiufdâ promifsi 5c co-fnofeendidefidcrium,vel admiratio vel nouæcuiufi.

am rei propofitio. Vtficumeo pundoinquo tota viscaufæ vcrfatur,mirabite aliquid fiue teconditum amp;nouum cognituque dignum colligemus, vel hi-ftoriam aliquam non abfimilcm prorîüs, cuius cxicâ iiotabilcm promittimus extrahimufque adfincm o-tationisvfquc.

1 icet ctiam fixo quodam oculorum obtutu atten-tionem efiicerc : grauiquidem amp;nbsp;molliter acti in iu-niotibus.vtipfosad honoris Scofficij memoriam vo-ccmus. in raaioribus veto 5c magnatibus molli omni no 5c lùauijvt ipCotû raentem blanda fubeat ncgligc-tiæaccufatiociufqucqualidcprccatio, præfertim fi ipfa quoque tune accommodeturoratio, de ipforum ptaftatia Sclaudibus quatdam vcl quzfita amp;nbsp;ficla,no-îlrumqucde iis indicium referendo. Oculi tarnen ica moderandi funt : vt 5c admonendi cnergiam habeât, ita taméfixipofsintvideri propterorationis curium. Quandoqueetiam aperte licet ( habitarationc cori quae in primo generali ptzeepto dida funt ) audito-tes attentionis admoucre^rogando vel blande obiur-

gando

ALBERTI LEONINI ganjo amp;nbsp;deploraiido. Verum in hoc cafu ercftis ani-niisftatim fubiungi dùbet qu.xdamoblculatio, con« tiliatio vcl permotio.

Neceflariura dcniquchic tft, vt orator circunfpi-ciendo prudenter,vocem,viiltum,oculos,g£ftum pa-rata (cmper omnia habcat amp;intenta ad excitandum, idque ipfiim commode nunc lenitcr nüc achter face-re fei at pofsitquc.

Cautionis loco feiendii eft nimis multa verba pra:» fertim de eadem refaftidium parère amp;nbsp;actentionem tollercjidcoquc eos locos eafque rationes potiflîmû sjuærendas amp;nbsp;fumendas efle, qux in ejuauis re maxime fchunt animos maximamcfficicndivim, haben* amp;nbsp;niodum minime vulsjarem,

De quarto pracefito quti ad ornate acuee-q^e doeendntn pert met.

TTOc præcepto omniacaufariim genera ronplefti •*''*quot;muramp;quæcunc]uc in iis fine rationes fiue argu, menta vel obiiciendo vel rcfpondendo cxplicanda funt.

Eftautcmhic imprimis neceflevt or tor caufain omncfquecircunftantias cognitaspenitusanimo ac memoria contincat, eofquç locos maxime qui extre-mam habent in docendo amp;demonftrando,probado, refelicndo, laudando amp;nbsp;deliberando faculcatcm. Vt exempli gratia,in laudationibus (iimedac funt res aut magnicudine prxftatcs,aut uouitate primcj aut gene-re ipfo fingularesiNeque cnim paruar amp;nbsp;vlitatx adiut rationemhabent, neque quid expedatione dignuia «fFeruntnequeefficiunt.

Deinde vt obfeutitas vitetur pracfertim in narratio ne.Vt ca quedeclaranda funt,verbis v ft taris proferaii tur propricque demonftrantibus, minime am hi guis, non Bimis longacontinuatione v,erborum , no v-lde

I J

t»4 RHETORIC*

produftis iis quae fimilitudinis caufa ex aliis rebn» traiisferuntur,uou dilcerptis fententiis, non pizpo-fteris temporibus ant confufispciloui« non peituiba to ordioe.

Ptxtercacogitandum efl (ejuod Cicero docet)rr!a-lè fcrem line caufam habere lt;jüæ non ftatim melicf hen videtur ideoque confeihm eipcdationi audien-tium aliqua cnergia luccurrcdiim cft.amp; omnino pro-uidendiim ne tædium audiendi eioricns occaflonem docendi perturbei. Quod fi autem caufa minus bona appateat prima fronce,tcI odiofa forcé fit perfe mi* nulquc grata,ncceflc eft otaior principib ftatim ora-tionemalicjiiaracionccommcdetcur fcilicct defen* dat.vclvtcaulam aliquo modo bonam demonftrer, vcl cum aliquo bono cóiundfam.Deindercro primo illo motufedato, atcis eft occulté fcrpcre,illud quod malum vc omnino bonum vidcatur.

Confère ctiam pluriinum addoccndum.vagarila* tifsimè amp;aptiuata acfingulari controuerfiaad vnt-uerfi generis vim fontefque ip (os apcriendos fe con. rere,vti, qui audiût natura generali coenita facilius de fpecialt iudicare pofsint. Porto fi relpondedum e-tic,pnmum quidem necefl'c eft aduerlarium orator attenté audiat.eiufque non modo fenteBtias,fcd ver* baetiam excipiac,omniaque orationiscapita noter, ■vultum denique perfpiciat, qui animi fenfus plerun-qiie index tftitum examinatis pondcratifque diligca teroranibus videat,num indein fuam vtilitaté tran(* ferre quid pofsit.vel aliquid in probationibus eiuj rcprçhendcre,velinfirmarc,probabilius quid vel æ-que probabile amp;nbsp;graue afferendo. Quod (i autem in* ficiationilocus nô eft.vel ita quid vnquâ fuerit mol e dura amp;nbsp;difficile vt relpondcri nihil po(sit,vel vbicun* que tandem in docendo etiani locus occurrat refuta-tu difficilior- vidcndum eft primùm quidem,pofsitne tUo modo Y cl attificioK lcrpeado emendari ,vcl lyn

ALBKRTI LEONIN!.. t» cTielî quadam ptaetcriri.Tclrctorfionc liibleuar!, vtl fi nilitudincconiparatione.deleftacione.hiftonaali« qaaiuciindaamp; admirabili,mcritial'cuius relatione, vel intcrpretationc commoda, »cl quauis alia ratio-ne fine cxculationeemolliti, vel etiam facetiis cludi: Sin minus.vt quantum fieri poteft pugnæ fimilis fuga litjleonina lcilicet non leporina, f. modo fpes ali« qua reliqua eft,vel ita expedite videatur: Vltimo autê loco vbi omnia aliadeficiunt, veniant purgatio, tril-latioamp;dcprccatio. Quztameuantcctiam liresfc* rat admifceri debent oblique.

Cauiionis loco bic admonendum eft, vt ne in re« bus leuioribus amp;nbsp;intelledu facilibus docéJo diu ha. reat orator pluribufq; verbis explicet qux in c6muni amp;nbsp;vulgati fenfu podta facile percipiütur,fed leuia ar. gumenta amp;nbsp;communia pr.etermittat nonnunqua, Se vbiquefprzlcrtinn in gencrcdocéjifuafbrio modéra* tionern ptimiprzcepii adhibcat.apud fapientesofté tationem vitet,in lenatu vel ad principes minorlap* paratu agat,amp; quanto occultiore tanto intentiore Se niaiorcarcitici| lubtilitatc:corum prudetia extollat, eutauté ipfe addicendum procclleritalias quafdam rationes honeftasadferat excaufac Stperfonatum natura amp;nbsp;citcunftantiis fumendas .• pctlualuni ab aliis non libenter hoe raunus fufccpifte , non potuille de-negate ainico clienti,probo,honeftinimo viro : item turn ipfi melius multo vidcant omnia,nequcconfi-lio e^eant.sed abundent potius, teftatum tarnen vo-luide confilioluo expiieando amorem Seftdem fuan erga patriam ptincipem falutemque publicam : ora-re igitur hanc libi veniam dent, vt ciusconfilij quoj fua fpon te ipfos veile amp;nbsp;intelligere non dubitet ratio nes recenfeat,amp; examinandas ponderandafqne pro-ponat.qiiasipfi forte nóomncsSc minus facile per. quirerc polsint propter grauiora negotia ,^«ccup.quot;-tioacs plurimasjvclpropter affe^uinaliquem iuftiU

1 4

r# RHETORICS.

liiMumzrogsrc etiani vt boni coniulant qua? ab opti-jno lane bilclifTiino deditiiriinolt;,ue aninio proriciKU. iur,amp;fl quid in iisdcfucrit, vc iploruin prudent ia 5c indici] m.ituriratc (upplcucur. Oninino cniin aped «iufmodi pcrfonas in contiliis dandis prud^ntiusa-gcndum elbnolunt cniin docerifcnatores principes éc magnates ca quç ludicij Sé rationis {uiit,no!unt, i-deri eguille alicuius prudentis viri corgt;(ilio,cùm tame nefeire Sé difccrc tuipe non lit léd difcerc nolle.Quis «niin doclus Sc fapicnsnafcitur? ncque verb ctiain ho norifica munera,fpccioia nomina, magnitici Sc fuper bi tituli.fapictiam tribuut,fed dodrina. Sint qua nemo quantumnis prçcellenti ingenio, feientiâ acqui. acre putcrii,non carum rcrum dico quæ a commun» fenfu reinotiores in fubtilioribus artibus verfantur, fed earum quae confilij (unt Sc in dicendi agedique Sc expediendi ratione pialitae. Nâ vt alia nunc omittam argumenta,ad quid ethica philofophia Sc tot de offi, ciis.de motibus fummo laborc conlcripti libri? Ad quid topica Séduae artes liberales rhetorica Sé diale. ôica?quæ ambæ ab ingenio Sé vi rationis dependent maxime.fruldra caruin pracceptamagna prudêtiain-uenta Sédiligentilfimè tradita lunt, (i omnia ilia in-geniis,(ine doélrina laborc Sé ftndii.s feiri Séexplica-Tipoflunt. Nunquam profeédo fuillcnt lummoium philofophorum Sc fapientiffimorum virotum tot fjbtilillimæ difputationes de rationc vinendi, de ho-nello Sé vtilijdcvirtute : Nunquam efl'cnt diuerfajin conliliisjin rebus gerendi,s,in dilceptatione de iufli-tia Sciure lentcnti,c,fi omnia Sc optima quæque in-geniis obuia.nihil in inueniendo Sc intelligendo di'i ncultatis haberent, Quod lî veto vltcrius etiâ ipfain fapientiæ rationcm côfideremus Sc ingenium fi in lo-litudincextra omnem hominum conluctudin in e-ducaturn fucrit nihil feire polie, tune deraum clariC-üinèiutelligcmus laboietllud Ineris. vfu.auditione

ctcc.

ALBERTI LEONIN! 15 r «ercendiiin eflc,amp; qiiafifertiltm agrum quo melius «liligentiufq; cxcultum fuerit eo plura amp;nbsp;racliora mi-nulque Ipinola tcddcfc.- nequc quenquam itaeflt fa-piciitcm,quin amp;errarc amp;. aliquid (cm per ex im men fa iapicntiæ facultateaddU'ccrc podit, vt Biasille vnus de (cptem Grçcix lapicniibui qui fc quotidie aliquid addifeentem itneni ticri non difsimulaiiit. Dignuin igicur eft viio principe ( cuiplurima nimirum expe-dienda funt) rum ipfummet lioftrinx amp;nbsp;Tapientix o-^ peril dare iudiciuq; ad vim rationispcrcipicndaacuc-re,tiim (quot;quod Agamemnoni regii icgi baud inhonc-Ihim fuitj Iiabercaliquem in coiifiliiscapiundis Nc-ftorem.virofq; doiftos foucrc,amp; audirclibcnlcGquorum laborc iniiiucniendis cuiufquc conblif 8c expli-plicadisrationibiisvti pofsit,quas ipfcdeinde minore negotio ponderer,cöfcrat inter le Sc.diiudicct ,ita-que auditis craminatilque omnibus optima fcnipet cxctrpai ftatuatquc. Sapicntcin verb doduraque »iruni necefte eft modeftè quidem femper apud (upe-horcs.plerunque verb ctiain qur maximè intédit ira tarnen ageteeaque modcrationcvt agere minus vi-deatur.

Brætcreacauédum eft in docendo ne aduetfa quç-dam populiacclamatia exciteturin concione: quod fit f vt Cicero oftendirj aut orationualiquo peccato li afperc, fi arroganter, ft turpitcr,foididè ,fi quoquo animi vitiodiiflum aliquid vidcatur: authominüof. fenftone vcl inuidia,quT aut iufta eft aut cx crimina-minationc atquefaraa:aut res fi difplicet.- aut fi mul-titudeeftin aliquo motu f’uxcupiditatis autraetus. Lem li locus quandoque amp;nbsp;facetix adhibentur, ratio primi prxceptidiligentcrhabenda eft Sc videdum n« grauitas minuatur, nciifus nimins oriatur,nili fortè commodum fit to modo caufam obruere fiue dif ol-uccc.

Ad acclamationis autem iftius ftrepitum Sc incom-i 5

1,5 KHETORICA

jnoJa tranc|uillâlt;ia,quatuorfuiit mçdicina:,tutn ©b-iurgatio ß lit autohcas, tuen admonitio quaß leuioc cbiurgatiojtum promillîo fi audierint, probaturum, lum deprecatio, qujc quidem vtiliilînia cft fi quid e» julluodi fine culpa oratoris interuencrit.

Ad regendum veroSc quitfeenduin rifumquidc-dita opéra,recrcandi gratiaeicitatus eft,maxime valet fi gratae alicuius rcivelnouxamp;admirabilis men-tionemlubiiciat orator,vultuque adgrauicatemcô-poficOjOculis Sc geftu aliquo magnum quiddam le 5c amp;nbsp;non vulgare fiuc aliquidvaldcplaciturum adfert« £gnificct.

De quinte fêxtefrtcefta irARittitnù.

TJTÆcduopraeceptavfum habent minime vulgäre, •* comprimisvtiliafunt. Maximum enim eftin dicédo,quod inquit Cicero,vt iv qui audit, faueat o-ratori, itaqi moueatur vt impetu potius animi amp;ptr-turbatione.quam iudicio dcconfilio regatur. Hoci-fitur,vt mente teneatur, primum fit inter ea quae in is praeceptis quasrenda amp;nbsp;obleruandafunt. Et optâ-dum quidem hic cft oraton vt ipfi indices aliquam a. îiimorum permotionem ad caufam adfcrant, qux fi datur.arripiendatiquemaxime infiftendumeft.

Secundo loco requiritut f cùm conciliatio lenita-tem permotio vim poftulet)vt vtroque modo orator, Icniter furamiflc,fottitetactiicrque 5c promifcuèvti iciat poftitquc.

Tertio cogno^cendi funt animi audietium vultufi. que omnes diligcter perlpiciendi 5c làgaciftime odo-jandum,quid Icntiant iudiccs, quid cxiftimtnt expe-dent vtlint, qui) dcduci oratient facillimè,quo affe élu potiffimum inci er' pelle vidtantur.

Quartuin eft prudencerconfiderare quidnam po-£ulei cau)ä,quid perle' nx, quid omnes circun ftânx.

TIcque

ALBERTI LE’ONINI, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;0»

Keqi eniin paruis in rebus inagnæ permotiones, ne-que »na femper rademque ratioue hialFcÛus aputl quofcunqucadhibeudi lunt.

Quincuin vt prtucipiolenicer tantum impcllatut iudei.inclinatoauicmiucumbat porrb inftetquerc-liquaoratiu.

Sexto loco feiedum eft maxims fruftuofam hie el^ fe exaggeration; Item bypotypolyn cii ita cómemo» tantur. itaad viuam expiiiiiuncur omnia rt ipfa quail rei imago in oculos auditorum incurrat : plutimum lt;tiam conferre, li res ferat.prxlentes aliquos habere vtrei propinquos qui lua prjclentia amp;nbsp;feufuum limili tudinevim orationitadiuuent. Scnlus euimfeuluia mouet.nmileiimilia.

Septimo locoed non modovtilefed(emperferè ne* celle,iifdem fendbutoratorem permoiieriquotin ia dicibus optât amp;nbsp;excitare intendit. Qi^od quidcm facile cótingit ex iplïs loeit quos tradat amp;nbsp;ex natura o-xationii.vtfimulationeopusnon fit.adiuuat ctiatn exillimatio ingenij,»ilt;Sonae cupiditas.itcm oiScium diligentia,commidi amp;fulcepti muneris ac datz fidci tecordatio.Sivcro ßmulandum eftiinodum St ratio* nemluppeditabicindullria,ingeni| k iudicif prudeaa tia,»fus terum naturçquoaptitudo amp;nbsp;exercitatio.

Przterea ad hzc przeepta pertinet,ciim in concio nc lem per varij fint aninaorü fcnfu$,vt orator ea quç-xat fumaiq; maximè,quz generaliter omnes afticiat: oblcAeat concilient permoueant,velmaxtmam faU tem auditorum partem St ptzftantillimos,ita tainen Xt turn in czteros ctiain nóniinquam diftribuat, quo tanquam mcllifluz orationii »bertate pcefundâtut •iulqae dulccdine fruantur omnes.

Poftremö decct fi quid acrius quandoque odio St aeetbitatepetfequiturorator,vt quafi inuitus, vel iu-fta aliqua rationecoaiftus facere videatur.Q^od ipfii aauinicad rcrbocum vecii vulcus Sc geftus aniâci(gt;

gt;40 nbsp;nbsp;nbsp;RHETORICS

fam modcratioiiom pertinet :quibiis nimirum pudo« ris amp;prob!tatis fignificatio onmiaque aiiiiniindicia xcprælencari amp;nbsp;cxprimi poflunt.

Gaucionis loco habendum cfV.vt in affeftu aliquo excitando non infit vna alius affeftus caufic contrarius fine ratio yjla minus coinmoda, vtin concilian-do.incommodumcftjeotnm quosob bencfadadili-givolumuSjlaudcm Scglotiam (cut maxime vt dixi-inusinuiderifolct ) nimis efferre. Sunt igicur hie cat ▼irtutes omnesfruduofæ maxiniè habcntque com-anendationcm vtiliflimam quæ non tara ipfis qui cas liabentjfcdgeneti hominum prolunt.ea graciflîma audituquæ aids frugifera,ipfis autem labotiofa, péri culofa autccrtcgratuitafunt.Vtfiquid fortiter fece rint fine prcèmio ac emolumento.Sapicntia Yero,ma gnitudo animi qua omnes res humanægeruntur.pa-rum in conciliando valent, tenues etiam amp;nbsp;pro nihi-lojputantut: fie vis ingenij in excogitando ipfa laus eloquenti«, admirationis multum iucunditatis minus habent.Ea igitur vbique adhibendafinit quæ exquilitam habeant amp;nbsp;perfeûam ab omnipartera-tioncin.Præterea cauendura eft ne perpetuo immo-derato afficiendi ftudio amp;nbsp;nimis longacôtinuatione vel iiicptavehementia.laxetur affedlus energia atque cuane cat.

Z3ff féptim n prte epf O-, T~sE hoc praccepto finis didum eft in capite de difpo *^fitione fpcciali.

D: aciauD prtceftt.

J_JOc totura fpcdlat prüden tiara oratotis amp;diligé-tiain:vt nimirum copia verborum amp;nbsp;rcru inftru-ituSjOmnifiiria doiftrina amp;nbsp;plutinio reruin vfiuimbn tu,,animi vigilantia prxftansamp; in omnem partem picmptusficiat poflirque circunlpictrc, pöderate 3c duudicarc

ALBERTI LEONINE nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t4t

dh’udicare ptudentcr omnia idQUc ipfum faciat Jili-gentiniraè.

De non» fgt;rtceft».

^ximaefthuiuspræccptivtilitasinimirüvt fim-'■pliccra a'icuius rci fafti argumcnti propofitionis amp;nbsp;narraiioiiisfignificacioncm Inbfequcns amplifica-tio pluribus grauioribufquc verbis amp;nbsp;ampliorc racio-nccxaggerando,quafi viquadaniac impctumaiorc protrudat imptimatque in audicorum animis.Seddc ßac latins didumcft m pta'ccdcntibus, '

De decimo f/recepte.

TJTOe quoqueprarceptum fummam requiritorato-* ■’quot;ns prüdenciam diligentiamquc. Adhocaucem peninet delibcrarc aliquädo cum auditoribus, quod eos amp;nbsp;attentiores facit meraorefque amp;nbsp;conciliât ne-qucminusdocet.Eadem ferepratftat inuocatiOjDei. Sic in admirationc amp;fumma laude ü adfit vmbia quç damamp;receflus,magis etiam gratiufqueamp;fauorabi-lius, id quod tritilluminatû, extare amp;nbsp;emineic vide-bitur.Vt fl fapiens à laude fuævirtutis recédât mode-ftè,prudcntet amp;nbsp;artificiosè, honorem in alios tranf. ferendo vel cum illis communicando, coipfb câ äuget aropliorem maioremq; facit minuitque inuidiâ.

De ^»deamo prtcefto,

ZARatoromnidiligentia,cura,animi attentione^ »ocem,vultum,geftum icamoderari,ita adratio-nê primi generalis præccptiamp; ad caufævtilitatécon-formare dcbtt,vt necxhac partc,vel ipfc velcaufana talisvidcatnrqualemviden vult,velnon efficiacfiuc »liquomodo aberrctabco quodpropofitucft quod-

t4t nbsp;nbsp;nbsp;RHETORIC!

que intendit maximcQuamobrcm fiquidnaturit de* eft,arte diligenter fupplcndum eft,

Caucio cn.priniùm ne aôio vnquâcum maximi requiriiur,exhaufta8:confumptaprçetdé;i motudc* licretur.

Item cum ita naturacoinparatum fitvt quiaddi* ccndum acceduntfolent fete initio conturbari quo-dammodo.amp;vtqufqucoptimè dicit ita maxime dt-ccndi munus, varies cuentus orationis, hominum-queiudicium pcrtimefcat:Videndura cft fedulô vt ti morillefiucpudor non obfit orationi fed probitatij cômendationeprofit. Prætertacogitandumeftmagna fæpe intelligi ex paruis ex oculorum obtutu, fu-perciliotum aut remiffione aut conrradioneex moefti tia,hilaritate,ex riCujCxlocutionc, exreticentia.cx côtentioncvocisjcifummilfionealiirquc fimilibus. Eaigiturfitinoratore, (iuepropram caufam agat fî, uealienam,animi conftantia,prudcntia amp;æquabili-(as fenCuumque moderatio amp;nbsp;prxmcditata confirma tio,vt nihil muteturnifi de voluntateipfius amp;nbsp;confî-lio,etiam fi fe indigna audiat vtgrauitatem retinere, iracundiam repellere amp;nbsp;moderari affedibux poflit; maximè autem liquid vnquam fortè côtraipfum, vel magniponderisjvel nouum if fingularc,ab aduerfa-tio vel ab jpfo indice adferatur,amp; nec opinât! prztec expedationem obiiciatur,'nc turn aliqua immuta-tionis fine perturbationis fignificatione caufam dete riorem faciatimulta enim vt inquit Seneca tutbatus folet detegere vultus:led codera fcmpcrvultu,immo fl fieri poicft maiore contra alacritacc, blanda graui-tatcgcftnquecongruoautoritatem reiclcuet facilc-que elfe lolutionem oftcndat,5f eiortam fine conce. ptamopinionem ipfavultusfoliditacc reprimat corn pefcatque. amp;nbsp;tune quidem è veftigio, lotiadhibcndi (unt ad refpendendum maximè efficaces.

Pxxtctca fi quandoque aducifaiium attetius audi i oiator.

ALBKRTI LSONINÏ. U) orator,verba eitipit vultufque oranes diligenter coa fidcràt,dintmulancer faciendum eft,ne quaciusobo-tiatur fufpiciojncuc aduerlarius fibi aliquid proficete videatur maioreinque côcipiat fpem amp;nbsp;alacritatem; nifi forcé de indufttta,vbi commodum videbiturin-genij amp;nbsp;diligenciæ aliquam opinionem excitâdo,augt; dicocum aiiimos magis ccigerc,fequc iplïs vircutis ezi ftimationccommcndarc,Yel adaeifariumeo mode ludere.

De (tuaiieclma nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;frteeff».

A D hoc pertinct colligare caufam totamvcl partê ■^^■eius fiue argumentum præcipuumcumre aliqua cuius rel cxpcûatio vcl admiratio, veldeleftacio me inoriam auditorû lubinde renouer, nec patiaiur eo» à caufae côlidcratione difcedere. vel generale aliquid proponetccaufæ accommodum in quo infit quiddi cuius cupiditatc amp;cognofcendi ftudio auditoresvcl indices cxpc0:cnt,notent,confiderent, caufaraq; de« cifam vclint:vtl ea qiiærcre, referre amp;nbsp;admifeere fae-pius,qux afftnitate aliqua vel fimilitudine conditio, nem cauGc tangant eiulque argumenta amp;nbsp;ratioacs il lufttcnt.Sc in memoriam reuocent.

Dt dtetmetertie prtctftt,

•^Vfpicio arris oratori pratfertim in cauCs iudiciarii» maximè aduerfa cftioffcndii cnim animos iudicû, fiuiftram opinionem mouct,amp;aducrfarium alacrio« rem fitmioremque reddit. Nequevero foluminipfo otationis curiu nocet,fed poft etiam vidoriam lædic commaculaiquc : fiquidem veritatis! vigotc potiu» quam arte viótoria parta videri debet.

Viiendum itaque eft vt ars.fiqua adhibetur ad na. turam prozimè acccdat,amp;vt naiurâ tnoucat : idcoqj

IJ4 R H E T O R I C A iiatempcrcnturomnia jCaqucTOcisvuItus amp;nbsp;gcdus moderationc eiipriniantur,»t à natura amp;nbsp;cxvcro can fçinftindii proctderc videatur.ncq; ifFcftu cartar.f, vtque non modo fuipicio auertatur omnis fed ctiam ftoici fimplicitatisquædâ opinio potius exufeitetur, maximeque appareat amp;nbsp;lutclligainr oratorcm , vtri lionefti,reditud!nisamp;finceritatit fludiofum tc dtfé forcm efle acerrimum , odidc vero omnia con ci a ria. Ars enim,cùm à natura profefta (it,nifi natiiram mo-ucat amp;nbsp;deledcr,nihil egidc videtur, immo obfuiße Sc feiptam nudafle.

Primum igiturhic fit curare’omnimodo ne perci-' piatur fiuc in lufpicionem veniat artificium , amp;nbsp;quas de induftria fiunt,natura vt fada puteniur amp;nbsp;afhcicn-di vigorem habeant.

Secundo loco cogitandum tarnen eft percipi pofle, amp;nbsp;quoincdo quaque ratione id fieri,amp; quid ab aduec fario artificiosè opponi poffit confiderädü . Eoulquc enim a præclaris ocatoribus profpiciendum efivt e-tiamcontrarij artificij rationtm habeant, camqup adhibcantcautionem quaillud ipluin aduerfarij argt; tificium difcutiatut.InquofuiMma aitit cxcclkutia confiüit Seprudentia.

Dedecimetjuurta frtceft».

■t-TOc prçceptû eo fpeiflat,vt orator non modo me.

■*'moriam txcrceateiufqueiuuandat rationem cx-cogitet prçfcntique animo dicar,fed vt Iciat meminc ritque ciulmedi omnia præecpta ftmpcr ante oculox efle habenda amp;nbsp;mente defixa.Ad meraorix autem fir-initatcm iuuat,primum totam caufam eiufque inten tionem,rationes,modos, fundamenta Acfontespeni-tus cognolcercjitein tiniorem , pudoremq; inutilem qui coiifundcrc folct medicata,quä maxiu, c exclude-ie,atqi animu Victoria: dcüdcrioamp;atdoreiutendetc,

Deiuait

ALBC5.TI LEONINT. uj

Deinde totam orationem in cctti capita no ninii* longo iiitcruallo diftantia ,amp; hjEcrurfutn Ungula in certas partes commode difpofitas certifque rebus no ratas diftinguerttvt ca omnia eoruraouc ordiné,qua-li figna lógi cuiufdam itineris propolita liabeat,quo rum vnum cum pr.etetictic,rei]uens ftalim a longé flt; uftendattideoque ncc abenarefaeile eelt aberraas« xiiiu viamredncpclTit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f

tjr ’iuimoJlfuntjdlfTerendi amp;argumentandifubti-'

■*’ntas Sc firaulandi quidam ac dilTimulandi (olcr-tia.prxfcitim figlotiofiorfit adueifarius rudiorque. Vt 11 quidfeire diirimulerou»,vtl fi didum, lententia, •rgumetum aiiquod fiue alicuiusrei propofitioneiix timetc fimulcmus, idque »rpficiosè quali minus in dicendo amp;nbsp;in rebus verfati vel quad imprudentes o. flendamus.quod maxiniè adduïlum cupimus : fortè quia aliquid ci maxime contrarium»liabemus amp;cfti. cax antidotum cuius mcmoria abl'olcta videri polTir, vel quiaaliquam exeo vincendi occafioncmarripc-re,vclquicquam indcin noftrivtilitatem quocunq; nodo transfcrrefperamus.Cautio his oppolita eft,»t eiufmodi quid fieri poflclciat orator: ideoquena turam, ingenium dicentis Sccommuncm de co cxi-* ftimationcm perpendat ; idque quod darevidetur» aionfacilè accipiat nili examinatum cxploratumq;» amp;antequam in orancm partem cogitationc circun. (piciat,quid adferri, quid rcfpóderi pofiic:»cl alioqui contineat feintra fuç cómentationis fcpta,ea tatnei» iudicij prudentia, vtneftultècauendo, occalioucT* bene gerenda rei prartcrlabi linat.

Sunt præterea a lia mul ta (citu vtüia, necefl'aria S# «b(eruaadaiiiaximè, jrat.onsiada;.na poi-ù üi xii*

K

14« ItHïTOKlCA

prarcfpris inuenitnda amp;nbsp;cólidcranda: vt in principio amp;fine orationisponâturErmiffima.vcrilimilia.quç^ fita.affcftata, eftiéla, fimulataac dillimulata vt'pru-. dentcr comniodeijucvtftiantur , amp;artificiosc nuda apcrtaque relincjuatur de iiid..ft ia : ne vcifus in ora-lioneediciatur coniunctione vcrborum , imminuit cnim oraiionis vim.nrauitatem Sc cautx intentionr, laxatque attentioncm auditorum : item f quod in pnorc libro admonuimus) '/c dialeébicam diflerendi cxplicandique cationem tcneat, (ciatqiic diuidcre in genera,illapartiti in partes, deindevim gencrnin Sc partiumdehnitionc ollèdere, circiinftitiaj ,cfFcâus, Omniaque caufam (iue rem qiiocunqnc modo attin-gcncia adductre , Sc ficübi fimilc quid adfcrat, illud priinum vt confitnictmiiniatque deinde quid agituc aperiat: item vt naturas ciiiuique generis bominii ea ruqi modos, tines,gradirs,colores, vmbras amp;rectflus cognol’cert propriilqi (j^nris notare Si difctrçetc ftu-deat : quemadmodum m Gnathone Tertniiaiio Sc T hratone viderceft, vt femper augcat aflcntatioid quod is cuius ad voluiitatem diciiurvult elle ma. gnum , amp;nbsp;quo paifto laude amp;nbsp;allentationeexcitcntut capianturque glorio(),naturam vtipliluam indicet: item in ludicio Salomonis quanta vis lit amp;nbsp;qux natura matcnii amoris. Qjjorum cogniiio vtililîima eit jnaximamqucvimhabet adjrçitè iudicandum,addi-lcerncnduni,ad deprtEhendendiim,ad aamp;iciedum, ad ludendum Sc ad argumentandum. l'ertinet etiam ad otatorisinduftriam,amp; necellc tlt,vt in omnem parte in ten tus ,li occallo aiiquacommodain dicendo fc o-ltcndetit,liuc tempus,res, locus aut inreruentus ali-quisaut interpellatio,aut diélum aduerfarij,forte a-liquidobtuletit,»ondctclinquar,fedconfcft’ira arri-piens in fuaai vtilitatem transfcrat.-irtin vt mcminc-iit Auditores vitia plerunque acutius notare, firmiul-que tctinere,quani ealauJare qua; reda vident,iraqj

1. quid

ALBERTI LEONINT. ,4, f quidiRin quo olTenduntur.iil fcrc ca etijm obrue re quj iaudanda funt:pia?tcrea nectfl'e eft vt vcrbori oblcuritatem,!aconi(inum atqiiefin dicedo quiaem) inaiieni contraâilennonisclegâiiam amp;nbsp;lubtilitatt ni vitcc. Veruoi ita ramen breuiraci ftudcat, ita vcrborii fentétiarutnqiie deleólu orationem accidat: vt amp;nbsp;ple-indîmè ab auditoribus omnia amp;nbsp;facile non molcfte, vbcriulque potius quam contradiiis conftriida,con-pexaSc coniunftapercipiantur: amp;nequaotiofa ,)u-perflua amp;nbsp;ad inanem inodô oftentationem adieâa videâtur,fcd vel fîgniffcacionis. luniine , proprictate. demonftraiione/uauitatc , vtl aliqiio comniodo or. natu.vlu Je cnergia pd reni faciant oinnia. nifi forts ca caufalit.ij auditores is locus ea dicendi ratio,vtii» (crmonis elegâciijverboium copia, varictatc amp;nbsp;mnl-tiplici cóftrudionis pompa, vel in Plautina phrafi Si toncifa breuitate (copus otationis confiftat.

Redè autem hic de vitanda verborum fuperfluita. teadmonendum elle duximus, vt vnâ aliquorumin loquedo iramodeftiam notarcinus amp;nbsp;ftulticiam.Sunc enim quidam ita ad loquendum prompt!, infoicntrs amp;nbsp;tumidi.ït etiam in fermone familiari.vcrborum lu lurient (uperbiantquc copia amp;nbsp;affedatione.inrccen-fendis rebus vulgaribus, iiuc interpretandis iis , qu;e nota(atis’jobuia cuiqueamp;explicatu funt facillima, diutiu^bsercanr,adeoquc modum no fcrucntjVt alii* quoque dicendi facultatem non faciant.Eaque vber-tate inepta plurimum fibi applaudunt, quafi etiaiu magnum quiddam præftiterint latine loquedo. cùiu ramen nihtl (it facilius quam vel ex (ola Tercntij Si tpiftolarum Cicetonis ledione vfum linguæ latin» confcquijpratfcrtim vero ipfi.s.qui minimè aliis vil.s attib is eruditi.nullis fapientia; ifuJiis occupât!,nul. la dodrina inibut! omncni operam irapendût ad Icr-mouem familiärem locupletandum , vel potmsad girriendujii inaui verboiuin oftentatione. ledap^d

«4S RHÎTORICA

lt;lo(ÎVos fapientesq; viros qui rc confidcrant, itq; eru. ditioncm alio modo mctiuntur, molefîi læpèfunt,3c nihil aliud quam Itukitiam ipfi fuam vel iuuenilcm intcmperantiam amp;nbsp;inlulfam glorix afFcftationem «aniftftant. Memincriut igitur cloquentiæ ftudiofi ft ruandum eile vbique decorum , vitent,réprimant.

fugiantque importuuam ciufmodi ineptam dcintcm pefliuam in ioquendo próptitudinem atque vberta-tcm : amp;nbsp;vel cum vctbis.modeftiacpraccepta.fapienti« lt;tuJia,dü(äiinamquc ingenuarum ariiun» coniun-gant, vei rerum potiusicicntia amp;nbsp;cognitione quan» »ctbotum copia peftus compUant cxoruentqu».

Cenclußo cferù,

igitur incredibilis quædâ cloquentîarvis fit flc '^autoritas, præclara dignkas lummaquc omnibus in rebus vtilitasiquz nimiruni.vt Cicero teftatur,regit tsmpublicam.defctibit morcs,lcges,iura,omnia-quead quameunque rem pertinentia ornate copio-fequedicit,amp; ad fa lutem hom in um a natura data eft: »leque etiam quicqua inUeniri pollit laudabilius prç-ilabiliufqtic , vel adniirationcaudientiû.vel ipe indi-geniium , vcl rorum gratia qui detenfi (unt, amp;nbsp;quorum caufa aéba rede amp;nbsp;confeda eft maximopere qui-dem omnibus ad ptilthcrrimam cius ideam amp;nbsp;facuL tatem incomparabilem contendendura eft, vcruin et tarnen præcipuè qurm naturæ quædam congrua proprietas inuitare vidttur .Hic ergo maximam pru-dentiam comparare fludeat necefic ell,multa ledio-ne.dodrina, vfu Sc exercitationc. atque vnicum feo-pum virtutcin fibi proponat amp;nbsp;animi reélitudinem, velitque honeftus amp;nbsp;virtute prxditus elle potius quâ tideriiprætcrea vfviros (apicntes,indu(lrios,eloqué-tes Si aptosfpedct conlidcrccq;. ptobatillmotum au-tcruuifcripcapcrlcgat.' luüsûûxonis modos oblet-

ßc:.

ALBERTI LEONINÎ. i4gt; Bet,eomparetv erborum:fententiarum amp;rerum co-piam;dicendi agendiq; calhditatts in comœdiis pr;j-(criim amp;tragoediis cogaofcere, cauere amp;nbsp;imtcari di!-catniotet phrafes, optunaindilponêdl amp;nbsp;coHocandi rationem atquc argiiinentandi lubtilicates, itc quo» modo Si ex quibus locis illi exordia ducâc, vndc am-plificationes, vnde pattes otationis amp;nbsp;quanto confi. lio eas difponant, quomodo traftent cauiam, quo« modoaflFecluSjvbi prxpareiitauditores, vbinarrent, ■ybi difputentjibi réfutent aduerfarium, quomodo,» epilogis motum amp;nbsp;affeiSus orationl addant, itaqee generali imitatione ex omnibus optima quçque diligenter excerpat.Si quem veto rnum præcipuèimi-tiri ciipit,eum tota mente amp;nbsp;animo intucri debebit. Et in Cicerone quidem eloquentix parete prxcla-ra omuia obferuari polTunt : plurimajum eleganter, ornate,acute feripta Si difpucata, cum apte connex» amp;nbsp;prudenter, tum communita diligencillimè : mica-bile conftruendi artiSciura,rummum elegantix ftu-dium ; nibit adefle otiofum, niliilimproprium, nihil in(uaue:omnia argumenta adiundam habere cxpli-cationcra,rationem amp;nbsp;confirmationem, fubfequife-lè ampliGcationem.expolitionem, autoritates, xeir» plaivbique admifeeri fententias graues: omnix deiv-queita eirecongrua,pet('picua,f.i£ilia,venuft3,oin’.-ta,cohxrcntia atque fuauitatis, gratia?, fcnlus amp;nbsp;do-örinx plena,vt magna verborum copiafquam lolam ineononnulli teprahendunt) non modo Icdorcir» haud facile fati« fcddctincat fempctplutimumque delcdcc.

Exempla ijHtilam aJ exett/ineLfm

JhltliaIX C.ntronc lie/nmftn.

M Antonius explicas ratione fux orationis, quaC. . Norbaaufli fcditiofum ciucra amp;nbsp;in Cepioais

K ÎÎ E T o ni C A

Vicicóuiiaris graui mircrabilujuc ca(u crudticm de. fcn3'.rat,lt; ait nut amp;nbsp;iola ciculationis venia defcofio. lilpræinitla amp;nbsp;ptactexta quod Norbanus qua-ftori-plius fiiinct.omnium inquii feditiouum genera vi-tia,pericula collegi,conciufiqiie iiavt dicerem ei(i CinnesmolcftxlempctCfditioncs fuiflent, iuflas tarnen fuifl’cnonnullas tc propc neccflarias: neq; eniin reges ex hac ciuitate cxigi, neq; ttibunos plcbis crea-ri, neque plebiicitis loties cófularem poteftatem mi. iiui,neque prouocaiionem patronam illam ciuitatis ac vindicem libertatis populo Romano dart fine no-biliura diflenfionepotuiiretac fi illar fcditiones (alitti liitic ciuitati fui(lcnr,non continuo fi qttis motus po.

■ !i (•aftiK eilet,ld C. Norbano in nefatio crimine ef. fc ponendum.

H.f ttbt-rtaïu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;norfune

txinifilu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;latt^ttrem l ißderntienetn

Jellti itans^i et tttdi^nitatu tßttm refit^er^t.

Quod fi vnquam populo Romano cócenum edet, Vt iuce cócitatiis viderctur quodoftcdillem,nulla ilia caufam iuftiorein luiUe.'I uin omncm crationem tra duxi amp;nbsp;conuer.i in incrcpandam Cepionis fiigam, in lt;1 plorandum tnteritu.n exercitus: fic amp;nbsp;lorttin dolo-r.iii qui lugebat (uos oratioiie refricabam,5c animos equtcu.u Koinanorum ( pud quos turn itidiccscaula ogebatufjlad Ce pion is odium, a quo erit ipfi propter judicia abalienati.renouabam Qfiod vbi lenfimc in poflcllione iudicij amp;nbsp;defenfioiiis mtx cóftitilletquod amp;nbsp;populi beneuolenriam mihi cóciliaram, cuius ius ciiamcttm leditionts coniunélionc defcnderam : äc i idicum animostotosjvelcilamitatcciuitatisvel lu-élu amp;nbsp;defideriopropinquorü vel odto proprio in Ce-pioiiem ad cau’am noftram cóuertcram. tunc admi-Icerecocpi genen hui« atroci 8e vtheinenti genus leni lans 8e maluetudinis, 8ec.Sulpiiius auté Norbani ac-tulator,vcra iuquit narras Auieiti,nihil tnim vcquâ vidi

ALBERTI LEONINI nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xj»

vidi quod tam è manibus clabcrctur. Nam cnm cgck tibi non judicium fed incédium.non orationc (olum led multo etiam magis vi doloteque 3c ardorc animi concitatum tradidillem. quod tuum principium di|( immortales fuit,qui timor,quae dubitatio, quätabx-fitatio,tralt;Ru(queverborum. Vttuillud initio,quod tibi vnum ad ignofeendum homines dabât, tenuifti, tepro homine petneceflario quæftorctuo dicerc,amp;c. Ecce autem fetpere tandem occulté cospifti, nihildil aliis fufpicantibus,me verbiam pertimefeente. vt il-1am non Nocbanileditionem,fedillam pop.Roman, iracundiam.neque cam iniuftam,fed mcritam ac débita m fuilfc defcndcrcs.

Htc/edmonem iramtuliam cemmotle nemmari nt-tnndum efl.

Aliud.

Quae meherculeego CrafTcicàmàte traûantutin caufis,horrcre foleo'.tanta vis animi,Cantus impetus, tantusdoloroculisvultu geflu.digito denique ifto tuo fignificati folet,tantum flume eft grauillimorum verborum,tam intcgtæ fententiae, tarn vcrç.tam noua;,tam line pigmentis fucoque puctili, vt mihi non folùm tu incendete iudicem,lt;'cdiple ardete vidcaris.

Aliud

Quod ornamentum.quac vis,qui animus, qua: di-gnitasilli oratoridefuit, qui in caufa peroranda non dubitauit excitare reum confularem it cius dilorica retunicam,amp; iudicibus cicatrice! fenis impcratati^ ȧcudcre,amp;c in lib.dc orat.

r O R T 1 T Î L '

K 4

INDEX P R AE C I P V O. rum capiruin quæ bochbro

, cünttnentur.

ÇuiJpt rhttonea fuhc j

iJ).‘ «taiiout rbettnca, nbsp;nbsp;tfunnfapteiui

^t.lttatt, %it Çp/gt;rtH.tnliu hmtu artu.

rn-t il npiitiiiiiue fùgntnonn »dhic fatubittttn

-ecrjjdri.i, ^ndt tllit rempurnnd.^ßt.

‘^ß'ffenti» rhttancu Pp dmliRnt,

/d,pcrf,atertuorerle^ienteiÇPdtfirtt.

inter eitjtmtcin (p dijerium nquot;!oidifiinxerit rhtttriit drßniiioncm ener^n ntmine .luxirit, 2g

CjifHiiin re^nn unrnr tn erjtere elcqniuie.

dgt;e.n^enie,iiidifn^.eclriin.

JOe rernm, 'ifn ÇP coitfiiettuline.

De »•iin eprifrttlnit coH^rHil,

Z/^ ntmen^.

De Ç. rtMte nnjmiijue reF^ittidiue pneerilnte.

nn ejßirtußntßndtofeadhunt ^r/et^ nccede^ P' nbsp;nbsp;^fnimede inßitnendmßt,

£rinu ,tdàartiili» neßitiiirß»mplitiulint hiiituß,*n^ tie dette e^ntnr, DiafßnoeltxfneniitL. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jj

S^eßntpartei rhettntt facnltatit,^^Kfd «ratet n« ^nanMctßj ^ntrere detent, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j j

De inueniiane. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

dißßtione tratianie^eneritli.

ß’gt;gt; gartet »latienM t lienriiHi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yj

DeexordiB' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yp

Dtpertituf eXBtdij.

Ç^^BifiBde exordiam fattlereperiri fettrtt Çp ^Hdep„ ititndumßt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jg

De n.irritlicne,

De ftipßnetie eratitititttrtiiifarl», nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ff

Jät ten.

INDEX

Jie ctnfttiatitHe.

Jie tmflifidtianttrihnaria^iSeaieerjUitiljii,

4Ü He gerarattaneßue egt'ega.

HeJngha^t {xncivtrtnie JtcenJi,^ aj tjuem ßaer.a. tmnu eratto \nßttuitur.

HetegntutnumaJu nbsp;nbsp;^‘*nßr,jneaJeagne/(eHJür.-

ßeruntnr.

lietanßs tfut nJa^enjum niernntur. Jie ean/arum ^enertbtee. He^enere titJa/ealtta. Jiegenere inJictitlt. He genere Jeltberattua. He genere Jernen/trattua.

Qtÿbuegarttbue erattonu in tjetenugenere ^téJumJtt. at J tfutj cenjnett ean/arum Jtßtndta.

effit te araterit mgenere ludteiali, ^ntnam h.e teenhartter tnt^ntenja , grtetfu 'e ebfiruanj,i

Jie (ircunJlttniijSy

liemuentteneruttanunt argumen/ernm eorumque letu,^ Je meJu argnmentanJt.

ß ^utnJ

Ad

70

Vie me Ju cenfntattanit JefenßantfqHe tn Jlatn ttnie~ durait. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■) I

Vielacucanfirmatianie nbsp;nbsp;canfutattenie inßatu turt.

Jieiali, De meJe Jtfenfienitin hacßatn^

£’.•««lt;/» leafj^e eenjiriiniteenis Çÿ re/uttttenie in

INDEX

ptttnußAlu ilef/Hitiu*. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'Tt.

titmtdi eanfirmitnili con^ttt^ndi prefiiißta ,irtnt

dijjilnendi ctatrouerß,im tußatu ctntranarum It-

£gt;*'»■

dOe modo fl.tfHs legalii exßrijit» /éntenfi^, y ( £)tmadlt;iloctßi^e !» ftatH

Igt;e medo liatm frunslattui.

■Oe e^iflaLtetntigmenim enrumyutUti).

•Oe efttlala fetttan^,

OemtHileriji.

Oe exhari,tiori.et

Oe lacu exhortatar^ rettet it,

caneiliatartet,

Oe camtnendnnttt.

Z)e tmatarit Preci efiFlaU,

Oe exfadi-itlAtana.

Oe txfirtiriflaria,

Oe inneiiiuii. Oedefeecittarit,

ZJf epißal.1 dedieatarit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

Oe aßeiJtittt rhetaniu, Oetaaturtardiniéue. Ctyd neceßärium ßt etdrede adhitendum etßedum rhelat-teurtt.

Q^idtäfineat officium afiedutrhetortci ^uatuflex . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y *

Oelocis tfieduum.

Oelacie ietteualentit.

Oe lacuamarit.

Oelocit inuidiA.

Oe elacunone ßcunda traftutionit farte.

Oe beritt etrum^ueeleätane,ccllec»tiotte conclu,. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;97

Défigura. Otfiiurifdidienù, ^*ßd-*''^ß^tt‘ficalio»ii, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;103

tre.

INDEX. JOj trtfù /fin nuts.

Tie srofu oratiûnit,

J’ti ß^niJjcjtiene frcjgt;ri^ mtitime ifiiifae^ »tnnihii^liiitiitH en^m ^dferttntam erjtori/t,/i^ ! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;eeprécipitéad’ifàm letjHendi/»ertmeant.

j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Hefi^ttru ti^nißcaiionu jne ad rhetoncam preprie per

ttaent. Ue mtdtt ^ananJe Çd dtl.tfande trattenis.

De dißiefiiioite cratientt ßectait ttrna tradatimtt patte.

Ue aamp;tene. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

C«zlt;i contineaf aflie.

ZJf ifitindecimprtceptit trariafitnii,

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ue pnmo pracepte.

Ueficunda prtcepia.

ßttn an elate aJhiienda caittit.

Qjte remedto ^tendüßißebenatur aaditiedi tedtH, 151 Ue tem»prtceptt.

Ue quart» precepto qntd ad »mate actttequt d»cen^

dampenmet.

UeqatHta firtapracepietraclatietiie,

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Uefeptima pracept».

f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ue »Raa»precept»,

Uen»n» precept».

Ue dtctmoprecept».

Ueÿtadectma precept».

Z?f datdectm» traRattenu preceftt,

Ue dtcimatem» prettpt»

Ue dectmcqaart» precept»,

Ue decim»qainteprecept»,

t^enclaß» »perte

txttnplaq-.edu,m,

I

r 1 N I $.

I