Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

«mr mttrtr «U' tWi (,,,ac nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tUtf çftuûteiAnr «f“

biîrcMUf MW »M4. yolt^i

cuti a.tt-f i^nô «3i

n^jn»«staf ucfjeca etfl^idbcvr fihAf «* -ïKSioMS’xcïiir« nuS^ftwöii uwUiMt-^U êi lt;2«4nf

ucitf eurtâfuô

wuMa rclidn-r^S^e »K»««!! tlW- tAin’lt. tittffccmitjf riettfcnen.

tnf vrculé' f fhmulem 4^ löól^i cutoft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o6tó env

bthAtr.-minf orinh^eujfift’nttebA t'-J^tf!' (T dir ticnif AmpliTtTto

bcrculcf ueftef toief ïiti tuftuf ccoA^tAwtfti Îquot;hnx-utto fuCftcufy. 1

114. eaOo- ïléftt'fab Wxl mol e- f lOiA ufutl fiar lt;4 re nu^ttni^itiif«juê^ (gt;en ooeii'-w (tld htnehiA lt;*?

^obMu^f ' ciutt^të' cun

uentr- ,vô

4 ^mbenf twcte

c tï nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fitb btf Au

Ueiraf. e^iittr uiiJTlrtJ «mtir ertul^ «ruw^ füi f„f uf tegminA ieuuf WnoT- rij t'J^ene ^érA- hx i^agt;Uo liltuf (intuit gem,nef xenAetp Angntamp;. rufueübAr

æterno, in q explanando cum diuino fpiritu infpirati pros phetæ,tum ab ipfo Dei fîlio infti

tuti apoftoli iuftos ctiam libros ædidere,in primis fpiritum tuum imploro Chrifte lefu, quo imbus tus dare breuiter fobrie ÔC fecuii

dum analogiam fidci de re ardua neceflaria pariter amp;nbsp;utili difleres repofsim»

E X P o s I T I o ftituenda, quod uarius in facris Teftamenti fit ufus, ut toti difpu tatiofii aecedat Sgt;C lux illuftrior certitude maion

fjometicla Y'ocula ergo ^’gt;quot;0 ^uam L X X» Xî* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerterunt ^iaeiiKn, La

tini uero Teflamentû,aliquoties ipfam fignificat hgreditatem quæ teftamêto obuenit» Nâ J^iot.T!6ifjLca teftari eft, 8^ '3’ tstoiS tefta^ mento aliquid hæredibus màdo. Et LatinisTeftamentû condere eftfupremam uoluntatem tefta^ rùTeftamentum enim didû uo« lunt quafi uolüntatis noftræ tefti monium.VIpianus iurecÔfultus iuftam uoluntatis noftræ fenten tiam dixit, quam quis poft morte fuâ fieri uelit. At Gcllius ôd poft hune Lauren. Valla iurifperitos rum etymologiam improbantes

DE TESTAME N T O. J negant T eftamentû ucrbum efle duplex à mentis uidelicetconte«î ftatione compofim,fcd fimplex clTe contendunt à conteftatione produâum quemadmodu amp;nbsp;fa« cellum, quod non fît ex facro cella compofîtum, fed ex facro di minutu» Porto à teftor quod eft teftamentum condo,fit teftator is qui teftamentum condit. Atque hac fîgnificatione ufus eft hac uo ce Chriftus apud Matthæum in X X V L cap. amp;nbsp;Paulus in epift. adGalatas III. cap.amp;adHeb. IX. Multus quoque eius ufus eft apud iurifperitos.Rurfus {xcu. amp;.VTI 'n!} nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft pacifcor

6d ftipulo Î unde numero fîngulari paftum ÔC conuentum èC pollicitationêjhoc eft iJTaTf/iTk'oc, fîgnificat.Et apud Latinos à tefte

fit n erb um teftor quod proprie eftteftimoniu dico amp;nbsp;iureiuran« do affi'rmo : unde Teftainentum in facris libris aliquoties ponitur pro promifsione,necquauis, fed iureîurâdo firmata:fic Zacharias ’’ apudLucam,Vtmemor effet,in quitjteftamêti fui fandi, lufiuran dum quod iurauit patribus da« turu fe nobis. Et Petrus in Adis, Vos eftis filt) prophetaru ac te« ftamenti quod teftatus eft Deus erga patres noftros. Item uel numero plurali pa^* dum quoep ac fccdus fignificat, Gui maxime refpôdet Hebræoru quod à hoc eft pepigit aut fccdus inqt deriuat.’quafigni ficatione ufurpauit Mofes in cap* X V, Só X V11, Sic amp;nbsp;nos ufurpà bimus in exp ofitione præfentit

• Fœdus autê Latinorum grames F/xJerisra tnatid ex eo dictum putant quod ‘j'’ in fœdere fen'endo porca fœde hoc eft crudeliter feriretur. Pro* prie uero fcedus inter hoftes fit dum à hello difceditur : ponitur tarnen pro amiciiia amp;nbsp;coiundio* ne,fed quæ fiolen niter amp;nbsp;certis cvî ceremonrjs tûconditionib.coqt» Nam in fcederibus certæ prifcis erant ceremoniæ,c5ditiones præ (criptionés ue certæ, aut fi mauis appellate capita , quibus fcilicet coditionibus coeat fœdus,quan* diu uinciat. Acceditfcecialis qui côceptis uerbis amp;nbsp;ceremonrjs pa dum firmat : poft quæ protinus fcributur amp;nbsp;tabulæ,rationem to* tius foederis fcripto comprehen* dentes tranimittentesep ad pofte roSt Quin ÔC in teftamêus baud

difsimilis eft ratio, fiquidcm pii» mo fcribunt hæredes, deinde de« fcribitur hæreditas, item qui hæ* reditate pofsint excidere, quin èC tabulis ne qua fraus fiat commit« tuntur ÔC obfîgnâtur omnia. In« terim uero dum mors teftatoris non intercedit teftamentum non ualet. Sed quorfum hæcf Quod ipfe Deus qui humana appella« tionemyfteriumhoc unitatisfo« cietatis^ diuinæ nuncupate di« gnatus eft, idem amp;nbsp;humanû mo« rem propter ingenrj noftri imbe« cillitatem in feriendo fcedere uel teftamenti inftitutione fequutus eft. Vndecomodifsime uidebar facTturus fi hoc ordinc percß foe« deris conditiones incedens de te« ftamcto Dei unico SC aeterno dif« fçreremt

Quod autem Deus hominum !/ƒrwwm morefœdus nobifcum pepigerit^“/®'^quot;^ teftabuntur fequenria Mofis uer ba,quæ XVIL Gcn,capj'nhanc leguntur fententiam, Poftquam uero nonagintaamp;nouemannosî rum efîe cccperat Abram, appa^» ruit ei dominus, dixit^ ad eum: Ego Deus omnipotens fiue om« ni(ufficiêtiagt; Ambula coram me amp;nbsp;efto integer, Ponamc^ fccdus men inter me te amp;nbsp;inter fernen tuum poft te in generationibus fuis fœdere fempiterno , ut Gm Deus tuus amp;nbsp;feminis tui poft te*. Dabo^ tibi Sé femini tuo poft te omnem terram Chanaan in pof« fefsionem æternam,ero^ Deus eorum. Ettuquidem padûmeû cuftodieSjtu fern en tuum in ge nerationibus fuis, Hoceftpadtû

EXPOSITIO ' meum inter me amp;nbsp;uos amp;nbsp;femcrt tuum poft te. Circumcideturex uobis omne mafculinum Ma* fculus autem cuius caro præputtj circucifa non fuent delebitur ani ma lila de populo fuo:quia padû meum irritû fecit. Hæc funt uer* bafcederis, non uerbotim appen laièd fummatim colleéla côpre* henfa^:quæ fi perpêdas exadius uidebis Deum omni modo mo* rem retulifle humanu. Primum enim exponitur qui côuenerint, Deus uidelicet amp;nbsp;femê Abrahæ. Deinde quibus côditionibus con uenerint, utique his, quod Deus iielit efle feminis Abrahæ Deus, quod fernen Abrahæ intégré corâ Deo debeat ambulare. Item quod fœdus inter ipfos feriatur pcrpctuuJam ccrem onia qua* dam

■' dam fanguinea firmâtur omnia,. Nam de tabulis no eft quod mo neam.Siquidem tabularum loco funt uerba MoGs, quac iam nunc recenfuimus,aut ß copiofiora ma lis, uniuerfa fcriptura canonica. Nihil igitur nunc reftat, quàm ut de ßngulis figillatim dicam,

Eft autem inefFabilis mifericor oews in^t diæ de gratiæ diuinæ ai^umentû cm quodipfum numenJpfe inquam(‘^'”îquot;®^* Ueus æternus, iplum rcedus pris mus offcrt,nullis ad hoc hominu meritis adactus, fed mera amp;nbsp;natis ua bonitate impulfus, Nec fcio an humanum ingenium hoc my» fterq uel plene concipere, uel ai* gnis laudib. pofsituehere. Quid enim in orbe maius fadS aut au* ditum eft unquam, quàm quod seterna ilia uis amp;nbsp;maieftas,immor

tail's inquam illc omnifci'us amp;nbsp;olt; mnipotês Deus,conditor uniuer fijin quo omnia fubßftunt,a quo omnia funt, ÔC per quern confer;» uantur omnia, fccdere fe miferis ÔC peccato corruptis iunxit mor;» talibus7 Hæc nimirum religionis noftræ origo Sc illud caput pri^ marium eft, fola Dei bonitate amp;nbsp;mifericordia nos faluari» Hoc ni^ mirum illud eft quod propheta Domini in hymno facro,celebri præconio toti commêdauit orbi, pfahot canenSjPius amp;nbsp;plenus gratia do»r minuSjlentus ira, nbsp;magnus mia

fericordia, Non in æternum con tendit, neque in æternum feruat odium. Non facit nobis fecundS peccata noftra,amp; iuxta fcelera no ftra no retribuit nobis, Quoniâ fecundum aliitudinem cceli erga tcrram

DE TESTAMENT O, 7 terrain prcualet mifericordia eius erga timentes eum. Secundûlon gitudinem oricntis ab occidente lo’nge facit à nobis tranfgrefsio* nes noftras, Sicut miferetur pater fîliorum,ita miferet dominus eo^ rum qui fe timent. Ipfe enim no« uit quale fîmus figmentum,amp; qd è puluere fumus amp;c. Sicinquam diuinæ mifericordiæ bonitati^ debemus quicquid fumus èC quic quid conditarumrerû in ufus Si deledationem noftri creatû eft,. Deus enim omnia propter homi nem côdidit. Imo ôdlonge maio« ra mifericordiæ fuæargumêta in ipfo exhibuit homine, Perfidum Ge«*t enim collapfumcp erexit ^tinus bene fperare iufsit.’cumc^ tota pofteritas corn« meruiflet flagitqs nephandis,pdi

fundi’tusjuftitiam quidc fuam di Gf»,8 luuio terræ infufo exercuit,at mis ferkordiâ NIoê ôCfîlijs abundan tifsime cxhibuit. Quid quod can dem nûcfœdercfempitcrno cum Abraham amp;nbsp;pofteritate eins pas^ dlo ob oculos omniü mortalium ftatuit clarifsimeT’ ut nuc de Deo amp;nbsp;bonitate eius hoc dicere poamp; fum, quod de Carthagine dixit Saluftius, Satius effe filere quam pauca dicere* Atqui hifce omnis bus hoc didS uolo, Deum ilium optimum maximu efle qui cum Abraham amp;nbsp;femine eius pepige^ rit fcedus : nunc de femine Abra hæd cemus*

dtù/tnt Atcß hic quidê facile quis impe* fatten A gçj-fj; regia inceflerit uia* Qui fcrtffcic, conditiones duntaxat fœ«

DE TESTAMENT O. 8 promifsionem Dei negligût,in-fa nt es fœdere excluduniteo uide* licet qd pueri foederis capita non modo non obferuent, fed ne in-telligant quidem. At qui foederis tantum facramentûceremoniam fiue ßgnu fpedant, eos accenfont Tcederi, qui reuera exclufî font» Cæterum fî finoulis tribuasfin-gula habeascp non conditionum foederis modo,fed ^mifsionis fiue mifericordiæ Dei, ætatisac rationis refpedum,dcprehendcs credentes ex ludæis amp;nbsp;Gentibus efle illud femê Abrahæ cum quo fccdus inqt Dominus : interim uero fobolê, hoc eft infantes ifto rum focdere nequaquam excludi: exckidi ante ubi accedête rationis ufo foederis coditiones negligut» No fecus atqp uidemus liberos pa

rentu efle liberos imó amp;nbsp;hæredeS tametfi per primes ætatis armos nefciant fe efle parentum uel libe ros uel hæredes, Abdicâtur autê poftquâ ad rationis ufum perue nientes parentum iufla negligSu Turn enim parens illos nó filios aut hæredes, fed profligatos ap^ pellitat nebulones.Falluntur qui fe natiuitatis fuæ prærogatiua ni hilominus filios familias iactitât» Nam nihil à feruo diftat qui iura pietatis in parentes uiolauit, imó feruo hoc deterior eft, quo ipfa etiam naturali lege parêtibus ma iora debebat. Hinc uero nobis il la apud prophetas amp;nbsp;apoftolos enata eft difputatio de femine A« brahæ, nempe quod non omnis qui natus fît de Abrahâ fît fernen Abrahæ,fed qui promifsionis fît filius

DE''TESTAMENTO. 9 fîIiuSjhoc eft fidelis,fiue is Iiidæus fiue Gentilis fit Judæi enimiam grandes foederis negligebât con ditioneSjinterim uero fe nihilo^i minus populum Dei efte gloria« bantur, freti circucifione ÔC quod parente Abraham eftent geniti-Id uero pernegatamp;^impugnatno modo Chriftus cu apoftolis, fed uniuerfum etiâ prophetarum col legium^Quod^ptereosdicimus veteret qui in Mono teftameto primum fpiritualis feminis Abrahæ tionem fieri exiftimarunt. Confe

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. - T . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;buitQr,p^

ratur uel unicu leremiæ cap, 1111, mf/Jio«« quo differit propheta de circunci fpirituales fioneuera,cum II, cap,Pauli ad Romanos : conferantur inter fe quæ Ifaias, leremias, Ezechiel, ôd cæteri prophetæ fcripferunt in ge neris Abrahæ fiduciam, cum ijs

quæ Chriftus apud Ioannem,in VIII. Paulus quoque in Roma# norum ôd Galatarum epiftola di (putauit, liqdo apparebit eun dem efle fpiritu qui per prophe tas et apoftolos paria ante amp;nbsp;poft Chriftum natum de uero femine Abrahac tradidit. Proinde quæ iam in facris cotra carnale fernen pro fpirituali femine dida funt, aduerfus eos dida funt, qui iam adulti fuæ natiuitati circuncifîo» ni^,aut fi mauis carni amp;nbsp;initiatio ni fidentes externis^ rebus gio#: riantes ueram animi pietatem ne gligebant. Interea uero no exclu dunt liberos natos parentibus fi dclibus q ex gratia amp;nbsp;uocatione pueri fide promittentis, Dei funt. Mam ex Hum feme gratia hoc loco promittit Deus ÖC ait, Ero Deus tuus ôi feminis tui

tui poft te. Et multo darius,Hdc eft pactum mcû inter me 8d uos, amp;nbsp;fernen tuum poft te, Circund detur ex uobis omne mafculin5gt; Rurfus ne quis hoc ueteris teftac menti hominibus non item noui didum autumet Paulum audiat loquentê Galatis, Quotqt Chrû ftifuntfeme AbrahæfuntJtem, Qui hæredes funt Abrahæ fe« mê funt, Rurfus,Qui fandi funt Abrahæ fernen funt.His fi adiun gas, Sed pueri Chrifti funt,hære des funt,fandi funt,fponteconfe quitur, ergo pueri ferne Abrahæ amp;nbsp;in fcedere funt. Hue enim per* tinent uerba Chrifti, Sinite par* L«cdrt8 uulos uenire ad me, talium enim eftregnumccelorü. Ec illudPau li, Sandificat uxor incredula per i.cor.^ maritum fidelem, Alioqui filii ue

ftri immundi effent, nuncautetn fandli funt,certe ex gratia mile ricordia Domini. Verû hic obrj« ciunt quidam: Ergo dum parens infidelis eft, puer qui ab eo progi nitur fcedere exclufus eft. Et infi delem uocant,qui uita impuriorc prophanat nomen domini quod alias ore confitetur. Cæterum hi non expendunt quod parens ft;* mel populo Dei inftriptus cft,8d quod parentum culpa no redun dat in filiostid quod Dominus apud Ezechielem in XVIII. cap. multis indicauit. Circuncifi funt fill) Ifrae'l populus Dei ap pellati tametfi prognati fuiffent parentibus malis, quos ob mur* mur impium dominus proftrauc Deut.igt; rat in deferto. Dixit enim,Paruii li ueftri amp;nbsp;fili] qui hodie boni ac mall

DE TEÏTAHENTÖ II mail ignorât diftantiâ, ipfî ingrc dientur, amp;nbsp;ipfis dabo terram, pofsidcbunt cam. Item Apofto^’ lus in 1,4 àd Corint. cap, VI Ij fa tis indicat, quàm propitius fît do minus ijs liberisqui altero dunta xat parente nomen domini confi tente prognatifunt,Nequeuerifî mile elf Deum ilium cjementifsi--murn liberis noftris poft miflum làlüatorem iniquiorem èc incle^: mcntiorem faiftum, quàm fuerat erga iftorum liberos, quos ante miiTum Chriftum in peculiu elet gerat,. At fatis côftat liberos iftos: rum ucl malis ortos parêtibus fil ifîe circuncifos amp;nbsp;intra populum Dei infcriptos : nihil itaque dubi tamus deChriftianorum liberis, fed hos libéré in ecclefîâ fidelium baptifmate fufcipiêdos cêfemus,

Veru de his alias. Exijs quseha^r (Senus difputata funt clarerc pu« to qui fint fernen Abrahæ, amp;nbsp;qd illud hoc ipfum fernen fit cui des: beturhæreditas.

conditioncs huius fcc deris defcêdimus. Qui enim con^s. nedunturfcederibus, certis con^? neduntur præfcriptionibus , ut quæque partium fuum norit ofs: ficium, nempe quid hæc præftet alteri, amp;nbsp;quid uicifsim ilia expes^ (Het ab altera. Deus itaque qui in hoc fcedere primas obtinet, ptir. mo fuu exponit depromitcp inge nium, qualem fe nobis præftare uelit î deinde fubindicat quid uisgt; fromißio cifsim à nobis exigat amp;nbsp;quid nos conueniat. Itaque difertis

fadere of pronuciat,bgo lum Deus omnuf firat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' fuffi'

DE T ESTAN ENT O. Il fuffîcientia plenitudo amp;nbsp;copiæ cornu, id eft ea. uis ôc illud bonu, quod folü homini fads efle que^ at,quod nullius indigû rei omnû bus omnia fuppeditat, æternum per fe uiuitmouetur amp;nbsp;agit^Hæc enim omnia femel fignihcatin^ fe comprehendit didio Hebræa

Schadai,qua amp;nbsp;unitatem omnipotendam bonitatem om^ nemcp uirtutem fuam mira amp;nbsp;fœ lici breuitate adumbrauit Domi^î nus, Cum autem nimia breuitas plerunque obfcuritatem inducat, mox explicandi grada addit, Po^= namque fœdus meum inter me amp;nbsp;te inter fernen tuum poft te, ut fim Deus tuus feminis tui poft te-NIon enim fat eft credidif fe Deum efle aut edam omnifuf* ficientcm eflre,nifîpræterea cre^

efle Deum,imo remuneratorem omnium quærentium fe. lam ut liquido demoftraret quid fit efiTe Deum omnifufiicientem, Deum fideliu 0lt;S remuneratorê timentis:

bus fe,ceu uiuis exêplis fuppadis addit, Dabo^ tibi amp;nbsp;femini tuo poft te omnem terram Chanaan in poflefsionem æternam, cro^

n« ueteri btti ßtÜDS non ótno carnates

ra. Chanaan promiflTa fint adim^? plenda carnaliter ; nam in rebus quoque ad uitæ ufum pertinent tibus bonitatem fuam prodit do minus,attamê multis nominibus

de æterna hæreditate, uita utiquc ccclefti exponenda uident, in pri mis uero quod in hæc uerba Pau tfetr.ii lus ad Hebræos fcribit, luxta fidê

DE testament O. IJ mortui funt Abraham, Ifaac, Ia= cobcum nöaccepiflent promiQ fiones, amp;nbsp;procul cas uidiflcnt amp;nbsp;credidiiïentfalutaflent^ amp;con^ fefsi fuiflent fe hofpites atque ad== uenas efle in terra. Nam hæc qui dicunt declarant fe patriaminqui rere. lam fi illius memores fuifsêt unde fuerant profedli, habebant Opportunitatem reuertêdi, nunc autem meliorem expetut, hoc eft cccleftem. Proinde Dominus ter ram quide Chanaan nominauit, fed in hac cætera quoc^ dona,fpt ritualia etiam,amp; beneficia maiora intellexit. Cæterum fjs declarare uoluitquodnam fitingeniüfuu, aut quid illud fit qd dixerat,Bro Deus tuus. Adexplicationem hu iusfaciunt promifsiones reli^ quæ,Bcnedicani tibi nbsp;magnifv Gen.»

cabo nomen tuum enscp benedï ó:us. Benedicam benedicentibus tibi, èc maledkam maledicétibus tibi : atque in te benedicêtur unis uerfæ cognationes terræ ♦ Item, cen^if Noli timere Abraham,Ego pro« teélor tuus ÔC merces tua magna nimis. RurfuSjMultiplicabo te fî eut aftra cceli èi. faciam te pattern multarum gentium. Ex his enim omnibus æftimare poiïumus qd fit Deum ilium fummu,nofl:rum efie Deum,omnifufficientiS elTe, nobis confcederatu efTe, quodcp illius promifsiones atque condû tiones oblatæ no carnales tantû fed 8C fpirituales funt. Ipfe enim in primis dominus lefus, expofis GaUf tore ad Galatas Apoftolo, Abra hæ promifTus eft, in quo eft pie« i.CoM nitudo omnis, iuftitia,fandifica»!

DE TESTA ME NT O. 14 tio,uita,redemptio amp;nbsp;falus, de cii ius plenitudine nos omnesaccetfiodn.i pimus, gratiâ pro gratia, quia in coUoft ipfo complacuit patri inhabitare omnem plenitudinem, amp;nbsp;per fan guinem crucis eius pacifîcare oms nia quæ in cœlo amp;nbsp;quæ in terra funt. Atcp ille idê ilia ipfa bæredi tas eft quæ hoc Dei unico amp;nbsp;æter no teftamento credentibus kga« ta eft,cuius fumma (fi quis anaces; phaleoGm petat) hæc eft, Deus coeli fumma ilia amp;nbsp;æternauis slc maieftas, per quam funt omnia, in quo côfiftuntamp;mouêturomss nia,uult Abrahæ amp;nbsp;feminis eius efle Deus, hoc eft, is offert fe illis fruendum,utpote fufficiêtia oms: ni um eorum quæ homini neceffe funt,utnùc opemôôuires omnes* bis polliccatur, fe fcilicetiftorum

fore prote(ftorem,facictatcm,fer^ uatorem, qui infîrmum alias holt; minum genus animo amp;nbsp;corpore fitcôfîrmaturus amp;nbsp;per Chrillum Dominum à peccatis æterna morte liberaturus, donaturus^ uita fempiterna. Hæc de ofticio èc. partib. in hocfcedere,Dei,qui fub inuolucro terræ Chanaan feminis benedidi, ueluti copiæ cornu amp;nbsp;omnes cceleftes thefau^s ifaûs'i^ ros nobis appcruit,amp;ad fruendu omne genus hominu inuitauit: audiamus nunc quid ille uicifsim à nobis exigat atcp expeéteu officia ho qpy uero,ait,pactum meum eu« fernen tuum in gene deccant. rationibus fuis. Ambula coram

me efto integer. Hæcinquam •noftrarûpartium,hæc nobis ob^ fcruâda funt. T u,inquit,padum meum

DE .testa MENT O» 1$ meum cuftodies,id eft, me pro o« mnifufFicientia tua unû ac folum in rebus omnibus habeto,uni mi hi toto corde adhæreto,Sic enim amp;nbsp;Mofes ifta in Deutero* expos fuitjdicenSjDominum Deum ue ftrum fequiminijipfum timete,amp; mandata illius cuftodite èC audû te uocem eius, ipfî feruietis amp;nbsp;ipfî adhærebitis * Quid quod protis nus in ipfis palt;fli uerbis fequitur* Ambula coram me : quibus uers bis ut nih’il breuius ita nihil potu it dici euidentius, nifî quod Am? bulare ad morem Hebraicû pro conuerfari pofûit,quiidiotifmus apudnosfîc exprimit, @lt;t»chbic^ wol vnb r^(tgt;t jewanbkn »nb jclaben. Co ram me autem dixit pro eo quod eft ad nutum amp;nbsp;placitum meum* Senfus ergo eft, Vitam tuam per

EXPOSITIO omnia ad uoluntatê meaminfti«» tue. Cæterû quæ ilia Dei uolun« tas fit, ÔC quomodo coram Deo pofiîimus ambulare, denuo cla« I nbsp;nbsp;nbsp;riorib.exponit uerbis,his,Et efto

integer. Nam fidei conftantia lynceritas, denique uitæ innocen tia ac puritas, ilia eft integritas ëgt;C uia relt;fta qua corâ Deo ambulant famfti.Sic enim amp;nbsp;Mofes in Deu Dewf.io tero. Etnunclfrael,ait, quid doa minus Deus tuus petit à te,nifi ut timeasdominu Deum tuum, ôd ambules in uijs eius,amp; diligas eû, ferulas domino Deo tuo,in to to corde tuo, amp;nbsp;Î tota anima tua? uicbeiter Et Micheas, Indicabo tibi, o ho« mo,quidfitbonum Sc quid do« minus requirat à te:utique facere iudicium SC diligere mifericordia èC follicite ambulare cu deo tuo.

Sed quid multi's opusC tSioftrarû partis eft uni Deo per fidem con ftanter adhærcre, utpote uni ÔC foil omnium bonorum authori, amp;nbsp;ad placitum eius in innocent tia uitæ ambulare. Nam qui hæc neglexerit, nbsp;nbsp;nbsp;alien os quæfîerit

deos, impie quoqueuel turpiter uixerit, acDeumceremonijs rca bus ue externis magis quàm ue^f ra fandlimonia coluerit hic dere exclufus exhæres ÔC abdicas» tus erit»

In hifce porro breuifsimis capilt; o» tibus fcederis tota confîftit fum^^ ma pietatiSjimô nihil aliud om^

• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Po nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jcopu rc®

mum ætatum lanctis per uniuer fertur, fam fcripturam traditum côftat, quàm quod hifce capitib.fœderis comprehenfum eft, niiî quod fuc cefsione têporû fingula fufîus ÔC.

clarius expoßtafunt» Quæcuncp enim in fcripturis fandis de unû tate,potentia, maicftate,bonitate amp;nbsp;gloria Dei dicunt in hoc iinico foederis uerbo comprehêfafunt. Ego dominus omnifufficientia, Quæcunque uero promifsiones de bénéfices corporeis,de gloria, regno, uidorfjs, opibus S uitæ neceiTarrjs confcripta funt, unico huic foederis includuntur uerbo, Dabo tibi (èmini^ tuo terra Cha naan,ero^ Deus eorû. Item quæ poft aliquot tempora de Chrifto domino ta in figura quam in uelt; ritatè copiofîus funt tradita, quæ de iuftitiaeius, de fandificatione 80 redemptione fideliû,de hoftia, facerdotio amp;nbsp;fatisfadione Chris fti, de regno èC uita æterna, item deuocatione omnium gentium,

DE testament O. I7 debenedidione fpirituali,de abs» rogatione Iegis,de gloria ecdefîæ colkdæ ex Gêiibus amp;nbsp;ludæi's, in bac unica promifsione prænun* ciata funu Et benedicentur in te omnes gêtes, Et tueris pater mul tarum gentiu : unde nomê tuum nô Abram amplius, fed Abrahâ uocabitunRurfus quæ de fide in Deum, de uanitateidolorum, de adorando uno Deo, de^ unius Dei inuocatione ôô cultu,de iufti tia. item itéra, de iudicio,æquitate charitate colenda, per leges ua rias, per orationes prophetarum complurimas, perç apoftoloru epiftolas, denique per euâgelicas hiftorias funt^dita,hifce paucif* fimis funt inuoluta,T u aût paéiû meu cuftodies,ambulabis coram nie,Sc eris pfedus fîue integer,

coHatio Quod ß Übet confer hifce fœde toh«i fcri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;legem prophetas

pit4. prehêdes omnia iftorum hue ecu Lex. ad fcopum efle relata. Nam lex (ut de hac primu dicamus) etiam ipfo domino tefte partim am ore Dei,partim amorem proximi tra din Hocipfum amp;nbsp;foederis capioi« bus traditur. Quin ipfe Decalo« gus conditionum foederis ueluti paraphrafis quædâ efle uidetur^ Nam quod hie breuibus dicitur. Ego Dominus omnifufficientia, per decalogum copiofius expo» nitur,ad hue forme modum,Ego fum dominus Deus tuus qui edu xi te de terra Aegypti.R-urfus qd uerbis teftameti flridifsime pro* nunciatur,T u padûmeum cufto dies,ambulabis coram me, eris^

DE TESTAMENTO, l8 integer,idem in dccalogo per enu merationem quandam fie expo« nitur, ISIon habebis deos alienos coram me. Non faciès tibi fcuU ptilc. Non aiïumes nomen Dei tui in uanum, Sabbatum fanCtiti cabiSjHonorabis parentes. Non occideSjNo adulterabis,0^fi quae funt alia huius generis quæ ue« ram inteoritatc defcribun t inftitu untCß.De ceremonrjs paulo poll dicemus, ubi difputabimus de ra done ueteris noui teftamenti: ludicialia Gue Ciuilia quæ præcis ciuiliaft^ piunt de conferuâda pace amp;nbsp;trän qllitate publica,de puniêdis fobs ‘ ’ tibus^debelloinferêdo hofti;: bus propulfandis, dedefenfione libertatis,oppre{rorum,uiduarü, pupillorum, patriæcp, de iuftitiæ «vejuitads legibus, de empdoi*

ne,mutuo, poflefsionibus,hære* ditatCjde^ alfjs id genus titulis lu ridids, an non SC ipfa in ea fcede* ris conditione comprehenfa funt quæ integritatem præfcribitjius: betç ut corâ Deo ambulemusf Quod fi cui hæc fententia noftra parum uidetur firma aut aperta, ipfa Abrahae expendat fada qui Row-4 ab Apoftolo credentiu pater ap« pellatus certo in fœdere Dei fis deliter perftitit 8^ coram ipfo ins tegrc ambulauit, Is autem, quod iudicialia res ciuiles aut externas attineqcertas rationes in puniens dis fontibuSjin pangendis fccde* ribuSjin inferendo bello, in poCr fefsionibus pace publica cÔfer uanda,uidetur fequutus,necalias quam quas didabat animi intcs gfitaSjfidei fynceritas,amor^ res

éli ac^ximijimo quas ipfe longa poft fæcula Mofes(quantum atti net ipfam rei fubftâtià ac fummâ) didante Deotradidit populo lu dai'co feruandas » Sunt enim ilia quoque pietatis officia, uel fan« difsimis ecclefijs neceffaria,adeo ut Gne qs commode efle nô poG Gnt, neque qs citra periculum un quam caruerint. C5 quod iuxta uerbum domini zizania, etiam in agro dominico femper fuerit nec unquâ defutura Gt. Quâdo cnim Dominus zi:^aniatum maxime cradicari noluerit cum eoru exci« dium uergit etiâ in perniciem tri« tici, hoc eîtjbonoru ac fandæ eo: cleGæ» Dixit enim,Sinite crefeere utracp,ne dum colligitis zizania cradicetis Gmul cum illis amp;nbsp;triti* cum*quis dubitet eadem illaiure

quoquepofle am pu tari falcciu^ ftitiæjubi nimiaamp; præmaturaeo rum uis fegesçp têdcrit in fubucr^» fîonem cccleliæf T um quod fan ôi qui non modo fpiriiu fed cor pore quoque conftant,amp;quoad in hifce terris agunt non omnino hominem exuunc ac prorfusuer tuntur in fpiritum, fed amp;nbsp;rebus externis ad côuerfationem fcilicet Ôdufum uitæpertinentib.fuaetiâ Mura perfoluere çoguntur,amp; idcir CO magifiratus legumqj ciuilium opa muftis indigent nominibus* Quo magis mirandum eft quæ il los agat dementia, qui magiftra* turn eccfefia Dei excludunqquafi opera eiusilla non indigeat, aut funtftiones eius fînt eiufmodi, ut inter fanda Sx!, fpiritualia populi Dci opera non pofsint aut debe« ant

DE TESTAMEN TO. 4» ant numerari : cum interim.ea fa* dla Abrahæ qug reuera ludiaalia funt, inter prima amp;nbsp;præcellentiG fima opera laudêtur à fando Dei fpiritu. Quin èC. idem illc in uera Chriftianorum Ecclefia, utpotc pater omniu credentium ab Apo ftolo appellatus,amp; ante lege amt eus Dei uoeatus, primas obtine* at,qui nihilominus iudicialia exer cuit. Verum àlegedefcêdimusad prophetas. Hi niftoriâ alias con Propbd«. fcribût,aliàs Orationes, quas alrj Declamationes, alrj Sermones fi ue Homilias uocauere,contexut* Inhiftorijs exempla quædâ, imo nihil aliud quam exempla huius foederis, ßcut èC Mofes in fua hi* ftoria, proponut, in qbus uiderc eft quomodo Deus padis ftete* fit, Deus feminis Abrahæ fuerit,

hoc eft, omnifuffîciêria defenfor amp;nbsp;falus, fumma^ félicitas : item quomô illud in terram Chanaan induxeritjin hac prouex^rit in re gnum auguftifsimu, rurfus quo noftes feminis Abrahæ potcnti manu attriuerit,fuos uero clemê:* ter feruarit : denique quomodo fandi coram illo ambularint in integritatCjhoceftjquomodo uni per ndê uerâadhæferint,unum^ coluerint fandimonia uitæ:præ* terea quomo alij fœdus hoc ne« glexerintimpietatis^ pœnas de« derinu Proindehiftoriæprophe ticæ huius foederis tanquam uiua funt paradigmata» lamin oratio« nibusfuis nihil aliud tradât qua éadem ilia capita foederis, docen« tes quale iitingenium Dei,quam bonus ille,quàm iuftus, potens.

DE TESTAMENT O. il uerax, clemens, mifcricors, quo-modo illi feruiendum in ueritate, fide,iuftitia charitate, Grauiisi me item accufant fcelera, in prisf misnegledum fœderis,idolola=ï triam,defertionem amp;nbsp;perfidiam: deindehomicidia,opprefsionem pauperum, ufuram,iniurias,ftu=; pra, luxum, adulteria, ôi reliqua huius generis flagitia : hortantur. ad pœnitentiam,proponût præ^ mia ÔC beneficia' Dei, minantur item plagas amp;nbsp;dira Dei fupplicia.. Rurfus de femine Abrahæ , de Chrifto amp;nbsp;benediÆoneeiuSjde regno amp;nbsp;uniuerfo myfterio eins, item de Gentiu uocatione amp;nbsp;glo ria Ecclefiæ quàm dilucidifsime diiTcrunt, adeo ut non raro non uaticiniujfed hiftoriâ rerum præ^î teritarum côtexuifTeuideâtur»

cMaut De Chrifto domino quid dicâ, ot/ig«dtw qui uô tantû omni dodrina, fed incarnatione ftxdsris. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcedus illud Dei æternu cum

hominum genere pactum mirifi=s co ac uiuo quodam modo expose fuit atçp confîrmauit. Dum enim uerus Deus uerum afliimpfitho minem,iam non uerbis aut argus mentis amplius egit,fed ipfa re to tiorbi maximum illud atteftatus cftmyfteri5,quod fcilicet Deus hominem in fœdus Só cófortium admifît, imó nexu indiflblubili il lum fibi fummo amoris miracua lo conftrinxit, amp;nbsp;quod Deus no r fter fit. Inde nimirum amp;nbsp;Chrifto nomen datum apud Ifaiam ere» dimus. Didus eft enim Imanuel, quafi quis dicat,nobifcum Deus. Inde nimirum euageliibc tot tan tisép

DE testament O, al tis^ exemplis maxima ca^innù inera^Chrifti recenfent mira cul a ac beneficia. His enim declarauit Deum eHe beneficum, adeocp gc nerishumani copiæ cormtpatrê ac Schadai, Quo amp;nbsp;ipfa mors Si refurredio Chrifti referûtur. Sût enim diuinæ mifcricordiæ iuftû tiæ uitæ reftitutæ certifsima te ftimonia,quibus fe Deus ob ocu los noftrosftatuit amp;nbsp;totumfefe nobis impenditjbenedicês nobis amp;nbsp;fufcipiês nos per ipfum repur« gatosin confortium èi. regnum æternum, Quæ omnia loannes cuâgelifta paucis fed cccleftibus uerbis complexus dicit,In princû pio erat uerbum,amp; uerbum caro fadum eft, habitauit in nobis, uidimus gloriam eius,gloriam inquain quæ decebat unigenitu

EXP o SI TI o a pâtre, plenus gratia’amp; ueritate? De plenitudme enim eins nos mnes accepimus gratiam pro gra tia. Qui a lex per Mofen data eft, gratia amp;nbsp;ueritas per lefum Chri* ftum exorta eft» Audis hie maxis; mum illud myfterium Deum fa^s lt;ftum elTe hominem, hoc eft totft ».Cor.ff noftrum efle fadum,habitafle in nobis» Audis potentiam amp;nbsp;gio* riameius illuxifle orbi,nec alio confilioquam ut pulcherrimis be nefieijs alliceret nos in fui amorc, qui eft plenitude noftra Deus

.CoBofx Schadai. Nam amp;nbsp;Paulus ait. In Chrifto inhabitat omnis plenim do deitatis corporaliter, amp;nbsp;uos eftis in illo completi abfoluti^» Ad hunc ergo modum ipfe do* minus lefus foederis alteram par* tern cofirmauit cxpofuit^,ipfa re indi

DE TE ST A MEN TO. indicans Deum efle Deum Scha dai feminis Abrahæ benediction nem ac fœlicitatemæternam.AI I teram ucro parte, quam diximus explanare qd uicifsim ille exigat à nobis, ÔC quales nos efle conuc niât, idem dominus non minore diligêtia euidêtiacp nobis in Chri fto itatuit ob oculos.Præferipfen rat côditionibus fœderis. Ambu la coram me amp;nbsp;efto integer. Ven niens ergo in hune mundû Chri ftus dominus, illam^ uiam Dei ingreffus uiuû nobis reliquit ex* emplum quod infequeremur. In Chrifti enim uita quam hoc dili* gentius defcripferût euangeliftæ ceu in fpeculo quodam uidemus quid nobis infequendumfugien* dumuefît, qd Deo placeat, quid difpliceat. Hue enim illæ domini

fentcntiæ pertinere uidêturquac lofw.sapud loannem extanc. Ego fum lux mundi, qui fequitur me non ambulabit in tenebris, fed habe^ KMM.ij bit lumen uitæ. Item,Exemplum

dedi uobiSjUt quemadmodu ego feci, fic uos faciatis. Hue pertinet ôd ilia fententia quæ eft in Cano t-loati.t nica Ioannis, Qui dicit fe in Chrt fto manere debet ficut ille ambu« lauit amp;nbsp;ipfe ambulare. Hæc de ui ta exemplo Chrifti uiuo. lam quoddoârinam eius attinet non eft quod multis agâ. Quisenim nefeit banc ita efte inftitutam ut partim fide in Devr, partim amo* rem proximi tradatf Illa priorem feederis rationê exponit,hæc po/ fteriorê. Fides en im credit Deum fumme bonum iuftum amp;benefi cum efle in hominem* Charitas

V enimus ad apoftolos Chrifti A^oûolù domint præcones, qui ipfîin hoc toti funt ut doceant quod fit ingenium Dei,quod folus ille bo nus,iuftus,faluâs Schadai,qd isbenedicfiû fernen Abrahæpro mifliim, nobis dederit, quod in hoc uno benedidio,falus,uita,ôd redêptio fit,item qui teftamêti hu ius hæredes fint,q pofteri Abra=î hæ, ut uideantur ceu ex profeffo fibi huius foederis fumpfiffeexpo fitionê. Quid qd apoftolus Pau« lus nô femel teftatur (è nullû no# tJæ dodlrinæ genus inueniffejfed omnia Chriftianifmi ex authori« tateueteris fcripturæ traderefin primo enim ad Rom.cap. dicitfe Apoftolum efle creatum fepara»

tum^ ad prædicandu Euangeliu Dei,qd ante promiferit per pros: phetas fuos in fcripturis fandisgt; A.S1.1S Item coram rege Agrippa amp;nbsp;Fe* fto ludæorum præfide caufam fu am agens Paulus palam teftatur nihil fe aliud docuilTe, quam qd prophetæ prædixerint futurum fore. Prof nde cum apoftoli agno feat prophetas ut præceptores S)C fidei ueræ magiftros, certo^ con ftethos æterni illius ac unici tefta mend elfe interpretes,quis no ui deatad teftamentum Gue fœdus illud ceu fcopum certifsimum fa-cræ feripturæ omnia referrif vnicutan Ex quibus iam confequit quod turatciTzfordine tertium eft teftamentum mentueße nbsp;nbsp;nbsp;feedus illud èc unicum amp;nbsp;per

DE TESTAMENT O. 1$ uerba, Ponamcp, ait, fccdus mcu inter me amp;nbsp;te, inter ferne tuum poft te in generationib.fuis fœde fe fempiterno, ut fini Deus tuus 8lt;2feminis tui poft te» Præterea multis hadenus approbauimus nihil apud pofteros de religione uera, quantu fcilicetfubftantiam attinet, didlum fuilTe, quod non audierint priores. Abraham cer:^ tè ante circuncifionem îegcm, Rom.4-fine ceremonrjs,fideduntaxat,iu= ftifîcatus eft, idem uidit diem dos loan, s mini lefuamp;gauifus eftn'deaeter* nam expedauit patriam, terrena Hctr.« hac contempta, amp;nbsp;idcirco æterna eonfequutus eft, non carnalia ôô terrena tantu: idem ab apoftolis ucf i, Chrifti imo ab ipfo Chrifto dos^ mino proponit nobis ubiiç imi« f tandus in fide amp;nbsp;innocentia» Cae

ijai^ n tcrum nulla fîmilitudo aiit æqua lodM.s jjQs poteft in rebus natura Het.u difsidêtibus. Nifî ergo fides amp;nbsp;in noceniia Abrahæ uera amp;nbsp;Chri^ ftianafuiiTet fides pietas^,perpe ram ilium Chriftianis imitâdum propofuiflet dominus* Vnicum ergo teftamentum eft amp;nbsp;una om nium ante amp;nbsp;poft Chriftum fan« (ftorum ecclefia, unica ad ccelos uia,unica item conftans^ omnift fanftorum religio» Atque huius quidêrei complura adferremte« ftimonia nifi ipfa res hadenus tra j élata fua perfpicuitate ac fimpli« citate uel repugnantem conuin« ceret : fed fi quis teftimoniorum ui magis affïcit,audiat ipfum do« minum apud Matthæum ita pro Kaith.s nunciantem,Multitudo ab orien

DE testament O. 16 cuiti Abraham, Ifaac lacobjfîîq uero regni eqcienturintenebras extremas, illic erit ploratus amp;nbsp;ftrî dor dentiuJtem apud loannem iolt;lt;«.io darius de Gentium ecdefia cons« greganda locjuentê, Et alias oues nabeo quænofuntex hocouili, illas quoque me oportet adduce^r re,ôd uocem meam audiêt, fier unum ouile,amp; unus paftor. Hue quoque pertinent complures pa rabolæ apud euangeliftas præcla ræ,in primis ea que eft de nuptij s ôé ilia quæ texitur de uinea.In his et enim mutâtur inuitati amp;nbsp;coloni, qfdênuptrjs eadem^ uineafem^ per permanente* Qiiibus noab.^ fimilis eft parabola Apoftoli de Row « olea amp;nbsp;ramis conferipta. Eadem enim femper manet olea, arbor eadem, fed defraâis ramis natu^

ralibus inferutur furculi de olea# ftro» Idem diferti's uerbi's ad Co* i.cor.io rinthios,Noli'm,inqui't,uos igno rare fratres quod patres noftri o* mnes eandem efcam fpmtualem cdebant, omnes eundê potum fpiritualem bibebant ♦ Bibebant enim de fpirituali quæ illos co* mitabatur petra* Petra uero fuit Chriftus,Quod fi cui hæc fenteii tia noftra eius^ ex hifce Pauli lo cis confirmatio nouaeffe uidet,is Au^ußin. fciat Aun Auguft.ex hoc ipfo

Pauli ad Corinthios loco idê col legilfe quod nos* Verba eius ex^: tantTrada.in Ioan» XLV, in hanc ferme fententiam. Ante ad* uentu domini noftri lefuChrifti quohumilis uenit in carne præ* cefterût iufti fie in eum credentes uenturû quomodo nos credimus in

in eum qui uenit» Tempora ua« nata funt no fides» Diuerfîs quis dem temporibuSjfed utrofcp per unum fidei oftium, hoc eft per Chriftu uidemus innrefTos^Nos O

credimus dominum noftrum le^ fum Chriftu natu ex uirgine, ue^ nifte in carne, paffiim efle, refur rexifle,afcêdifle. t ot hoc ficut uerba auditis præteriti ternir poris impletum efle iam crédit mus, in eius funt fidei focietate nobifcu 8^ illi patres qui credide-runt de uirgine nafciturum, paamp; furum, refurredurum, in cœlos afcenfurum» Illos enim oftendit ApoftoluSjubi aitjHabentes au^ tem eundem fpiritum fidei î ficut fcriptû eftjCredidi propter quod locutus fum,ôi nos credimus pro pter quod loquimur.Prophei?

ta dixitjCredidi propter quod Io quutus fum. ApoRolus dicit. Et nos credimus propter quod amp;nbsp;ioquimur* Vticias autemquod VNA SIT FIDEs, audi diceu^f tem, Habentes eundem fpiritum fidei Ôd nos credimus. Sic amp;nbsp;alio loco, Nolo enî uos,inquit,igno«: rare fratres. Et quæ fequuntur,. Notus eft enî locus Pauli LCor,^ X, Idem ille in Ioan.alibi fcribens S)C de Ecclefia loquéfis, Quæ,ait, 4 clt;ïp. Re peperit Abel amp;nbsp;Enoch Noe Si cwr«t. 2\braham,ipfa peperit Mofen

Si prophetas tempore pofterio« res ante domini aduentu.’Si quæ iftos ipfa Si apoftolos martyr resnoftros 8^ oês bonos Chri:? ftianos. Omnes enî peperit, qui diuerGs temporibus nati appa^j ruerut,fed focietate unius popuU coils

DE T ES T A ME N T O. 18 contincntur, amp;nbsp;eiufdem duitatïs ciues labores huius peregrinatio« nis expert! funt amp;nbsp;quidâ eorum nunc experiuntur amp;nbsp;ufquein fi« nem cæteri experient amp;.c, Exhis Hero omnibus liquere puto unâ effe duntaxat Ecclefiâ,T eftamen tum unum ueteru amp;nbsp;noftrum.^

Cæterum cum multa inuenians vndf ««lt;• tur in facris argumêta quæ prima ftadm fronte Teftamêta duo, fpi ritus duos, amp;nbsp;populos duos. Ion menti, ge late^ inter fe uideantur fecer« nere,qualeillud eft quod apud le remiâ kgimus, Ecce dies uenient dicit dominus,amp; feriam cum do* mo îfracl Ôd luda teftamêtum no iium, no iuxta teftamentûquod r^pigi cum patribus eorum ÔCc* ‘ Item apud Ezechielem,Dabo uo Etwb.'jr I is cor nouum amp;nbsp;fpiritû nouuni

ponam in medio ueftri* Item ad Galat* UIL Hæcfuntduotefta menta, confequés eft ut nuc ediG feram unde ifta enata fint, quóue fenfudicâtur* Principio ergo eer turn eft ueteris amp;nbsp;noui teftamêti fpiritus ac populi nomenclature non oriri cx ipfa fccderis fubftan tia,fed afcititrjs quibufdam èC slCs cidêtibus, quæ temporum inter# uallis aliud atque aliud pro diuer fitate gentis ludaicæ fuadêtibus, acceirere,nó ut perpétua amp;nbsp;unice ad falutem neceflTaria, fed ut mu# tabilia amp;nbsp;pro têpore ÔC pro per# fonarum amp;nbsp;caufTaru rationeena ta,fine quibus ipfum fœdus faci# Ie fubfifteret:cuius quidem gene Cereino ris funt Ceremonig,ipfum inquê facerdotiu Aharonicum,lex item præfcribens facrificandi, purgan dl.

^i/eriandi^ modum, item cibo« rum deledS, quale extrui debeat tabernaculum, óó id genus innu* mera alia» Iftis enim caruere uetc res fandi, Enoch, Moe, Abrahâ, Ifaac,Iacob,Iofeph,qui tamêDeo per fidê impenfe placucrunt,atqj fine iftis falutem cófcquuti funt, Vnde amp;L Paulus ad Galat» Abra Gdl4.j hæ, ait, didæ funt promifsiones amp;nbsp;femini eius t non dicit èC femb nibus tanquam de multis,fed tan quam de uno,Et in femine tuo qui eft Chriftus,Hoc autem dico teftamêtum ante comprobatum à Deo in Chriftum, lex quac poft annos quadringentos 8C trigin* ta cccpit, non facit irritum, ut ab« rogetpromifsionem.Proinde uc teres beneficio foederis non legis aut ceremoniarum faluati funt »

) bJam quemadmodû Abraham « Gf«cfiicredidit,qui dixerat, In te benedü centur om nes genres : iu patres Abrahæ temporapræcedentes ei GfnfTïcrediderunt, qui dixerat. Semen mulieris calcabit caput ferpentis» Ergon’inquis legem citraconfi* lium rationemcp certam fineutU Lcx inüi litate inftituit DeusC Ab fit, fed dumfeminis Abrahæjhoceftlurf dæorum animi in Aegypto diu« tina cohabitatione fuiiîcnt corru ptijUt no modo religionc auitani ipfumcp fcedus propemodu igno tarent fed indies magis magiscp deficerent ad Aegyptiacam ido« lolatriam omnemcpgentiliumfa crorum rationem,tum placuitfa« pienti amp;nbsp;clemêti domino fulcris quibtifdam foederi collabêti fub« uenire, Primum ergo ipfa prifci fcederis

foederis capita reftituit, fed copio Ous expofuitjin^ tabulas lapi* deas proprio di'gito infcripfît. In hisautê nuBa adhuc ceremonia# rum mêtiOf Sat enim præfcriptu tratfidelibus, Verû dumiftiinfî deles perfidi elfe pergcrêt,inic ôtam eft humeris miferoru onus ceremoniarû, quo caruere prifcû Atqui in hune fine atque hoc con (îlio iniedum ex caufTa impellête confiât, ne alienis dfjs l'nftitueret facra:propriaergo inftituit,ea^ fibi piacere pronuciauit,quæ pßil.49 uera negli'gebat, ut uel ifta ratios ne teftainentum cÔfîrmaret,præs terea amp;nbsp;Chrifti myfterium hifee ueluttypis inuolueret, NIeciftud quidem commétum nuper domi noftræ natû eft,fed ex facris erus tum oraculis uetuftorumç patrü

fide decerptû. T ertullianus enim IL aduerfus Martionemlib, fa^s crifidorum quoc^ onera,inquit, èC operationû ÔC oblationum ne gotiofas fcrupulofîtates nemo rc prehêdat quafi deus fibi talia pro prie defyderauerit qui tam mani* ipwi fefte exclamatjQuô mihi multitu dinem facrifîciorum ueftrorumC” amp;nbsp;quis requifîuitiftade manibus ueftris^ Sed iîlâ Dei induftriam fentiat qua populum pronum in idololatriam amp;nbsp;tranfgrefsionem eiufmodi officqs religioni fug uo luit aftringere quibus fuperftitio fæCuli agebatur,ut ab ea auocaret illoSjfîbi iubens fieri quafi defyde ranti, ne fîmulachris faciendo de^ linqueret. Sed amp;nbsp;in ipfis corner#^ crjs uitæ amp;nbsp;conuerfationis huma Jîæ domi èC foris amp;nbsp;ufque curam lia«

DE T EST AMENT O, JI uafculorû omnifariam diftinxit, ut ifti's legalibus difci'plinis occur rentibus ubique ne ullo momen to uacarent à Dcirefpectu» Hæc Tertullianus. lam ergo quod au tinet Decalogû imô amp;nbsp;ciuilia nul la enata eft teftamêto ÔC populo Dei diuerfitas. Vbicç enim amor Del amp;nbsp;proximi, fides charitas obtinêt imperium : ex hominum mentibus 8^ teftamêti afcititijs re bus oborta eft diuerfitas, ut tefta mentum quod apudomnes pios unicum'eft, ob afcititia quædam amp;nbsp;homines fuperftitiofiores ue^ tusamp;nouu,carnale fpiritualc cœperit dici. Et uctus quidemdi citur (ut relatiuorû ratio poftit) propter confequens nouS, quod quidê peccatorû remifsionê pok licetur,imo ÔC per Chriftû præ«

ftatjfideni quoque amp;nbsp;charitattm docet : quibus ex rebus omni'no non poteft 'dici nouum, cum ni=f hil noui tradat» Nam ea quæ lam recenfui'mus ex ueteritradidone t.lean.i habet :proi'ndenouu dicit exeo quodomnesceremom'æ àChri* fto,quem unice prædicat, implex* tæ ßnt, quatenus typi amp;nbsp;umbræ crant rerum æternarum, eatenus enim obfoleueretquodqpuetusil la religîo,quæ ante lege latâ tem^ poribus iftîs patriarcnaruaureîs, ui§ebat,innouata,adeo^ P Chri ftumiaplenius dilucidiusceu nouo lumine orbi illato reftituta abfolutacp etiâ apud nouum po=» pulum,Gentes uidehcet,per totu mundûfloreat. Sicem'mamp;Pau^ lus de hacre dilTeruit cum ad Hes* bræ,VIIt turn ad Ephedh Pa ri

DE testament o. jt rf modo ac ratione fcn'pturauo« cauit Carnalê populum, nó eum quidê qui in teftamento Dei per ueram fidem perftitit, fed qui car nalibus magis nitebaturquàmfo lidis amp;nbsp;fpiritualibus teftamêti ca pitibus feu^pmifsioni Dei. Te ft ê hicaduoco PaulS,quipriufquam dicerctjNam hæc funt duo teftasr 04/4.4 menta, præmifit. Dicite mihi qui fub Jege uultis efle, legem ipfam non auditisf Scriptum eft enim quod Abraham duos filios babe batjUnu ex ancilla amp;nbsp;unû ex libera. Inde enim colligimus carnalê populum eum efte qui uulc efle fub lege. Deinde no omne pro« nus fernen Abrahæ fub lege aut carnaleefte. Carnaleenim dicitur qd legalibus fine fcietia amp;nbsp;fpirit« adhæret,per^ ilia fe (aluari poffc

EXPO s I Tl o ' confîdit.Habent cnim amp;nbsp;ccremo nialia fuu fpiritu, que multi's Pau lus in cpiftola ad Hebræos enu^: de auf t, Atiftifpiritu amp;nbsp;confîlio ccremoniarû contempto autnon intelledo abutebantur Iege»Vc=^ ri porro Abrahæ fîlf) liberi funt promifsionibus Dei nitutun Proinde habutt quoque uetuftas Ifraêlem fpiritualc^Pcrperâ eni'm iudicant qui ex parte totum æftiai mantjUt folent qui non fine cons tumelia fandoru Dei omnes ads uentum domini præcedentes pas tres carnalis Ifraêlis nomine nos taruntjiion expendêtes fynekdos cha uulgari fcripturæ tropo hune nodumeflerumpendum» Cætes rum ne ifti clamitent Tropis fibi illudi, tametfi noftra fuperiorib«. fatis approbauerimus producâ tarnen

DE testament O. JJ tarnen in iftorû oratiam tria ma* ximoru in religione uirorum ftimonia, aflerendû Ifraèli fuifTc populû fpiritualem, imo èC pro* phetas idem docuifle de legalib, qd apoftoli tradiderunt. Primus ergo leremias in cap. VII. in hæc uerbafcripfîtjHæcdicitdominus exercituum Deus Ifraèl,Holocau ftomataueftra addite uidimis Sd ueftras carnes édité. Quia non fum locutus cum patrib. ueftris, amp;nbsp;non præcepi eis in die qua edu xi eos de terra Aegypti de uerbo bolocauftomatum amp;nbsp;uidimaru, fed hoc uerbû præcepi eis dicens. Audite uocem meâ amp;nbsp;ero uobis Deus,8d uos eritis mihi populus, ambulate in omni uia quam mandaui uobis ut bene fit uobis, Exhis autê uerbis claret quæfuc

rit dodrina prophetarum delegt; galibus,item quæ fit fumma om* nium mandatorum Dei,ip^a in* quamfücderis fumma, obediêtia fiue ipfa fides,qua ód fandos pro bariconftat no legalibus.Præce* pit quidem ilia dominus, fed Ion gealio confilio, nempe ut colla* benti fubueniret fcederi, utcp ab idololatria auocaret totoscp fibi fide,non ut illis cul* tores iuftificaretjfed utuenturam iuftitiam Chriftu illis adumbra* ret. Quod cum intelligere nollêt, grauifsime accufantur hoc loco à propheta.Spiritum ergo non car nem uel in Ifraelitis probauit do* minuSjidcirco uel ante Chriftum natum,populum ex Ifraelitis fpi* ritualem habuit, quandoquidem carnalem adeo improbauit.San* difsû

^ifsimus quoque martyr Chriftt Stephanus apud Lucâ in Adis apoftolorum cap. VII, infinitis propemodum ueterum exemplis comprobatquod fides inDeum amp;nbsp;ante legem, ôd in lege, amp;nbsp;poft legem Deo placuerit,n5 ceremo^ niæ,.amp; quod fandi,hoc eft patri# archæamp;prophetæ om nes inquâ iuftiante natûChriftum, Deutn fide amp;nbsp;uitæ puritate coluerint na rebus externis. En habes omni# no fpiritualem ôi^fpontancûpo pulum.Quid quod amp;nbsp;apoftolus Paulus eodê propè modo idem afteritin XI. cap, ad Hebræos, exemplis patrum ab initio mun# diad ipfa penè tempora Chrifti redudisf Qnæ ciim ita habeant quis cft qui non uideat ueteris ÔC noui cum populi turn teftamentj

nomina non pofle ipfum tefta* mentum ipfamcp Ecclefiam uete^ rum Sé noftra fdnderc. Spiritus quoque idem ed utrifque, fed re^ fpecflu carnalium iftorum tranG greflorumcp quos flagitia in Ba* bylonem dillurbarat dixit fe no* uum daturum fpiritum, quo ni* hilominus amp;abundantiam diui* tiascp charifmatü per Chriftum fidelibus impartiendas fignifica* uit» Verum de hac re in commen tarqs noftris in epift.Petri nonni hil difputauimus. Hadenus ent unitatem teftamcti aflerere cauf* fascp cur nouum Sé uetus dici coc périt indicate uoluû

ditibutre Jam Ut nihil in hac re difsimulê b(Mpgt;-lt;fcd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Chriftianorum eccle

DE TESTA MENTO. jy dicem, principio qs quidem qui fub lege agebant hoc nomine fœ liciores fumus, quod omni cercrf moniaruonere leuati^ antiquum primarium inftitutum, prifco« rum uidelicet patrum, quod fine ceremonrjs fidci ac innocentiac,id cft foederis capitibus nitebat,atti‘ gimus.R.urfus qd umbris per fui gorê Euâgelq difpulfis figuris impletis clara lætamur ueritate» Deinde uero qd omnib»patribus ante Chrifti aduentû mortuis no ftramEccleGâ fuperiorê reddit iU lud eft, quod nos Chriftum adue niiTcjfpiritu abundantifsime con tulüTe,gloria item fuam nunc per totûoroem propagafTeomniacp abfolutifsime cofumafleconfitCitf mur,quem illi ita ue’nturû credec bant èc maximo expeâabât defy

' E X P o s I T I o fMdSidcYÎo. Hoc nomine Simeon ilk grandæuus fe maxime foclicêres» putans clamat,I\!uncdimittis fer uum tuum domine iècundû uer^ bum tuum in pace* Quia uiderut oculi mci falutare tuum,quod pa rafti ante faciem omnium popu^: 'lorum,lumen ad reuelationê gen tium gloria plebis tuæ Ifrael.

QuodueroalfjcaputMatth.V, Wrfftfc.r. oßqciunt, non uident dominum lefum ilia fua eleganti amp;nbsp;diuina contione no impugnareuelMo fen uel ^?phetas, quafi diuerfum uel fenferint uel tradiderint à do« gmate Chriftiano, fed errore uul gi corrigere uerumcp legis inge* nium traderc uoluit.Corruperat enim omnia 8^ tempon's iniuria, pharifæorû infcitia atque aua= ritia^ Vndc difertis uerbis priuG quam

quam legis expofîtionem agrcde retur proteftans ait,Nifi abunda uent iuftitia ueftra plufquam fcri barum amp;nbsp;pharifæorum,non po tenris ingredi regnum ccclorum* Proinde pharifæos non ipfum k gis aut prophetarS fpiritum im« pugnauit Chriftus, qui paulô an te dixerat, Mon ueni legem foU uere fed adimplere. Docuit aute cacontione legem efleuolunta« tem Dei, quæ omnino fanda,pu ra fpiritus quidam ßt mundiß fimus, qui hominis quoque men tem affedu^ exigat, adeo ut uel cocupifcere prohibeat. Id cum ab homine,corruptifslma fcilicet car neunen pofsit præftari, quis non uidethuctotius contionis confi« lium fpedare,ut nos in noftri in« ducat cognitionem, quæ efficiat E ütj

Ut nobis pro.rfum abnegatisto* tos nos in mifericordiâ Dei coni) ciamus, interim uero omnia no* ftra cum côfilia tum fada ad æter nam fummec]ß puram uoluntatê, hoc eft legem Dei no uulgariter, fed fummo ftudio ÓÓ c^ exadif* fime exigamusC Id demu eft follt MicEff cite ambulare cum Deo fando, Uwf. qui fandus eft cupit ut etiam nosfandifîmus»

Pdttfww Pari errore hallucinates non ui* Con dent Paulum in IL ad Corinth» ’'^‘‘1’’ IIL cap»côtra pfeudoapoftolos

I difputare,legalia (ut ex reliqs col liquefcit epiftolis) ecclefîæ Chri* fti obtrudentibus. Nam contra illorum fuperftitionem imoim* pietate alTerit Euangelrj gloriam, quae legalibus illuftrior fit .Netp cnim eo loci de uniuerfa lege, fed

DE TESTAMENT O. 57 ca duntaxat loquitur,quæ aboie-turbnterim nô iubet omnia legis Sd prophetarum reuocareadlitc ram : fed ÔC fpiritû nô quiduis, ut illis mos eft,appcllitat, fed ipfum row.w dominum lefum qui eft perfcdio legis ad iuftificationem omni crc dent!»

Porrôcalumniam ftruut nobis Hebianitæ obijciêtes hærefîm Hebionicam» comwiAët De Hebionitis enim ad hune mo dum fcripfît Eufebius lib. Ecclc» hiæ IIL cap, XXVII. Cufto« diendam cenfentetiâ legis obfer« uantiam,nec fufficereffic inquam illi Euangelio mifcentlegalia) ad falutem folam Chrifti exiftimant fidem. Corporale ergo legis ob^ feruantiam cuftodiunt. Apoftoli autem epiftolas omnes pariter rc fpuunt ipfum apoftatam kgis

appellant. Nee diuerfaabhisre^ ferunt, Irenaeus, Tertullianus èC Auguftinus. Quàm uerodoeSri na hæc noftra dcTeftaméto Dei un ICO æternOjde^ abrogation nelegalium aliéna fit ab iftorum blafphemia nemo eft qui iam ne^ feiat.

- t.oc«t Sed quid dicemus ad uerba don mini quæ legutur in banc fenten tiam apud Mofen in Dent, cap» Vf Dominus Deus nofter pépin git nobifeS feedus in Horeb:non cum patribus noftris inqt domi* nus patftum hoc, fed nobifeû qui in præfentiarum fumus uiuin mus. Auguftinus ergo lib.quæn ftion.fuper Dent. V. quæft. IX. fynekdocha hùc locum exponit, nempe deqs patribus intelligcns quos plaga Dci in deferto abfum

DE TESTAMENT O. 58 pRt ♦UH cnim, ait, qui nô ingrcdtt untiir in terra promifsionis non pertinent ad hoc teftamentû, fed filij eorû, illi inquam qui quam^ uis uiginti annorum amp;nbsp;fupra nô elfent quando Deus in monte lo quebatur ut numerari tunepoG fent, potuerunt tarnen annorum efle deeem amp;nbsp;nouem amp;nbsp;infra uG que ad puerilem actatem,qua pof fent ilia quæ fada amp;nbsp;dida funt 8d uidere amp;nbsp;audire 8^ memoria rétif nere. At loânes Oecolamp*comsf ment* fuis in leremiam æditis ad hune pene modû explicat, Apud Deum unû eft foedus illud æter;« num, quod pro diuerfîtate tem^ porû uärie difponitur.Etininte« rioribus quoc^p hominis femper unum fuit ufq? manebit, non folum ut eft in æterna prædefti«

nationc:audi’ tarnen qualcmcun=# que fœderû diuerßtatem» Verbis padus eft cum Abraham domis» nus,necaliudquàm obedientiam ftipulatus eft ab eo» Sub Mofe autem multa prodigia amp;nbsp;horren daaccefterunt, no uni duci nota, fed perfpicua omni multitudini* Deinde tot circunftätijs uallatle

lam quod obfjeitur de terra Chanaan,de bellis amp;nbsp;ui(ftorrjs,dc gloria amp;nbsp;foelicitate ludaica, quae minime côgruant cum moribus Chriftianis qs nihil manet quam crux amp;nbsp;exiliu, utpote de quibus foriptura dicit, Oês qui uolût pie uiuere in Chrifto perfecutionem Promi^io patientur, facile diluitur ♦ Nemo nZn iKgat promifsipnem terras

Chanaan loco fuifle aftridamtât uero nemo uicifsim negate po^ teft eandein aut certe limilium re iruni terrenarum promifsionem omnibus Gentibus ex æquo eflc fadam, Ipfe eniin Abraham cui obtigic promifsio Chananaicae terræ ne pedis quidem ueftigium (ut ait Stephanus) confequutus Aa.r ertjinterim ueroopes plurimas ac quifiuit, quemadmodum pofteri eiusJfaaCjlacob amp;nbsp;lofeph»Tam« etG enim ne hi quidem terra poC» Gderêt pollicitam, diuitqs tarnen maxime fuerüt illuftres. Id quod adomiuo in exemplü omnibus Gentibus crediderim fadü, quo difeerent ßbi quoque defuturum Pfalmo nihil, G patrum more Deum ti-meant. Atque huius generis plu« res ^mifsiones pafsim inuenias,

Quod autem fcclicicatem attinet patrum,certum eft eos baud abfo luta ufos mhifcc tern's Fortuna,. Per crucem enim multascp tribui’ lationesinorefsifunt in regnum DeL Quis enim nefcit quantum uorarit Abraham diunnail fû, la Fua (ut reliqua non commemo rem) peregrinatione 7 lacob pa^ triarcha nulla proFperiore Fortum naun^FuituFusquam nongra:« uiFsima eacp uaria interturbarint diFcrimina ♦ De MoFe, loFue, Sa* muele, Dauide, reliquis uiris primarijs no eft quod multa com memorem, Quis enim unus FuF* fidat enumeradis iftorum ærum nis calamitatib Jaboribus^ pro* pter dominum FuFceptis,cum ipß ctiam Fcrip tores Facri ifta uix mul tis abfoluerintlibrisCQuid quod fidelis

DE T B S T A M E N T O. 4» fîdelis populus ludæ nÔ minores perfecutiones ob pietate ac fidem nonnunquam à fuis illis perfidis regibus nonnunquam uero à ty« rânis exteris perpeiTus eft, quàm ipfa Chrifti eccleßa à blafphemis amp;impi-)sCæfaribus7N[â ut hæc fuos habet Nerones, Domina« noSjMaxêtios, Iulianos,Decios, Seueros, Valérianes amp;nbsp;Diode« tianos : ita uetus Ecclefia fuos ha buit Pharaones,Achab,Ioas,Ma i ; nalfe,lehoiachim,Zedechias,igt;«Ia buchodonofores amp;nbsp;Antiochos» Imô ueteris ecclefiæ facerdotes ac prophetæ meruerutChriftiano* rum martyrum fieri exempla.Sic cnim loquutus eft apud Matthæ um dominus. Bean qui perfecus cri» tionem patiuntur propter iutli« -riam, quoniam illorûeîlregnum

cœloru. Bead eftïs cum infedati fuerint uos homines propter me» Gaudete exukate, quoniâ mer ces ueftra multa eft in cœlis. Sic enimperCequuti funt prophetas qui fuerûtante uos. Præterea du bium non eft multas fanélorum myriades femper in Chrifto pic uixifte,qui tarnen fidei nomine nunquam funt uel in exiliu cicamp;i, uel capitis affecti fupplicio, Pau:* ».Tiwof-î lus ergo iftam fententiâ, Omnes qui uolunt pie uiuere in Chrifto perfecutionem padentur, non ut legem communem,fed ut confo=« ïaiionem afflidorum pronuncia AttguM Varia quoqueperfecudonis fptH. Gau luntjUt non rantu periecu ca.ij donem fuftineat qui uel in carce* rem conijcitur uel ab arbore fu^r fpenditur, fed is quoi^ qui uarqs

DE TEST A MEN TO, 4l . çxetcetur aduerfîtadbus têtati'o« nibuscÇjid quod plerunqueufu uenire folet pijs otio Sgt;C fecuritate ‘ alias utêtibus,IS[am apoftolus Paulus fæpifsime tutus à perfecu torum infidqs ac furrjs, fed amp;nbsp;fra trum officqs refocillatus, grauifr fimos animi æftus fenfit. Chri^ ftianienim animus etiam alieno afficitur malo, Vnde Apoftolus Row.« dixit, Quis infirmatur amp;nbsp;ego no Hefer.»» infirmoriTQuis offenditur amp;nbsp;ego non urorC Hue accedit quod fan^ difsimus uates Ifaias in rjs capitis bus quibus Ecclefîam ex toto ter Ppl *« rarum orbe colligendâ deferibit, in quam amp;nbsp;reges uenturos dicit, non omnino amp;nbsp;femper cædibus exponendâ docuit, ut quæ in bac terra Omni fît caritura paçe,fœli* date Si uiâoria. Et D,Aur,Âu

gûftinus lib» de Ciuitate Dei tapitibus poftremis de quorun* dam Chriftianorû regu uidorqs S)i. felicitate mira ea^ leduiucun da amp;nbsp;utilia prodidit. Idem X XI !♦ lib.contraFauftum Manicheum àLXXIIIL cap*ufque LXXX. multis difputat de bello amp;nbsp;iure belli, quæ longius profequi non eft noftri inftituti ♦ His enim ou mnibus exponere uoluimus quç fint côditiones foederis, quod fcc dus illud unicum amp;nbsp;æternum, ÔC unde noui amp;nbsp;ueteris nomenclatu ramadeptûfit: fubijciemus iam paucula de ceremonia SC facra «» mento foederis»

Oefacra^ Qui feriebâtfoedera,fumebant tnento fœ uel arietê uel buculâ,uel caprâ,fe=î derif «gt;2cabant^ has in partes duas, dein '“^‘^'■'’‘’“deuero perpartiû tranfîbantme diumgt;

DE testament©. 44 diunijobteftantes ni padis ftent, ßcfe deus diuidat périmât^ peni tus * Indicia huius ritus uidere eft Gen» X V» lere, X X X111E Ad hune ergo modualludens Deus fanguine foedushocdedicat,pla nisepuerbis expofitionem addit dicens. Et præpuciatus mafculus cuius caro prepueij circumeifa no fuerit delebitur anima ilia de po* pulo fuo» Id quod non rnodo de pellicula præcifa, fed magis de to to fœdere intelligendu eft, quod fcilicet æterna fit maledictiôe péri mendus qui hoc foedus neglexc:« rit. Sequitur enim cauftæ reddii? tio talis. Quia padum meum irri turn fccigaut diffoluit. Diffbluit autem qui per contemptum fœ^î deris amp;nbsp;inftituti dei, facramentu dei ut inutile negligit,aut ut non L . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Fi)

negljgat fufcepto tarnen fœderis fy inbolo l'pfum fcedus perfidia et jnßntes impuritate prodit. Vnde nos col fineßgno ligimus infantes qui nafcûturex fcederis ßjejjßus moriuntur autê priuQ quam uel uiuere cceperint,uel fa« cro fœderis figno intra pppulum Dei afcribi potuerint, non pofTe huius loci præfidio damnari. De côtemptoribus enim fcederis de adultis loquitur . Id quod ôd uerba ipfa fatis coarguunt quæ in hune modum pronunciantur. Et præpuciatus mafculus in cus» ius carne præputium non fuerit circumeifum extermfnabitur ani ma ilia de populis fuis, amp;c. Iftos autem mifericordia èC gratia dei credimus faluari cui non præiu^ dicant, qui illos fecundum mini«» fterium ecclefîg tantum indicant*

D E TE S TA HE N TO. 4j [4aBuit Circumdfio 8^ myftcnu quodpiâ aliud. Nam Paulus,Te ftamentum,ait,in mortuis ratum eftjquandoquidem nondum ua^ Iet cum uiuii teftator. Deus autê teftator eft: deu ergo mori opor» tuit.Sed cum is fit immutabilis ód immortalis , fernen Abrahæ aG fumpfit,amp; in alTumpta carnepa^ titur fanguinêcp fundit, ac eo mo do teftamentum,ut fic dicam,rati ficat. Cæterum ut hoe myfteriu patribus in figura tradereqipfurn fernen Abrahæ uoluit circumcG dijfignificans uerum Abrahæ fe« men Chriftum Dominû morte fanguineep fuo fœdus illud con« firmaturum.Huius rei gratia ipfç dominus lefus apud Matthæum, Matth.is de facramento noui feederis lo« quens, ait, Hic eft fanguis meus,

quieflnoui teftamenti, qui pró , nbsp;nbsp;nbsp;mulütudine effunditur in remiC»

fionem pcccatorum. Hincetiani facramentum uetus mutari opor tuit inftitui nouu ♦ Poftquani enim morte Chrifti omnia con^: fummata ói. ipfum teftamentum confirmatum efletjfigna certè illa quæfuturam mortem præfigurà bantoportuit mutari, imóamp;iri . nbsp;nbsp;ïocum eoru fubftitui, quæ fignifi

catione abfoluerêt, aut perfediiïï raam iuftificationeml^nificarêu ld quod Baptifmi ói. Euchariftig tribuimus myfterio* lila enim ins: ftitutore Deo noui teftamêti poi pulo fymbola cœperunt efle fœ* deris Ä gratiæ diuing ia per Chri Ofut. 10* ftum confirmât^, Prgterea ßgnifi cabat circumcifio cordis præputi um efîe refecandum ac dco ferui*

DE TE TAM EN TSO. 44 cndum in obcdientia fidei. QuU bus ergo dabatur Circumcißo ijs primo per minifteriû inftitutS^ dei ofFerebatur gratia ÔC fœdus dei,quinon dedignaturetiâpar« uulorum effc Deus,qui item pri»* or ex mera gratia fefe nobis obtu lit amp;nbsp;dixit, Ero Deus uefter, De.^ inde eadê circumcißone obftrin« gebat ßbi Deus deuotos, iubcns ut ipß hacreant fide amp;nbsp;innocêtiagt; Exquibuspatetetia facramento fcederis totum contineri fcedusï quemadmodu facramentis no (iris Baptifmo amp;nbsp;Euchariftia co«» tinetur tota innouati fœderis ra« tio» Vcru de bis ad plenïi in præ« lentiaru difTere longius ab infti« tuto abftraheret. Satis fuerit iam didicifle Deu in inftituendo fœ« deris facramêto cofulere uoluiflc

rebus mortalium,qui ut corpore quoque,non anima tantum, con ftant, ita rebus amp;nbsp;fignis uifibilirf bus non raro in inuilibilium con fiderationem inducuntur. Dedit ergo deus facramenta quæ prifci cade cauffa uocarunt inuifibilis gratiæ figna uifibilia. Dedit autê ueteribus Circumcifionêamp; Pgia, nobis aut qpoft ChriftS paflum eius populusfumusBaptifmum amp;nbsp;Euchariftiam * Cæterum quæ in his uifibilia aut inuifibilia fint, quæ uis amp;nbsp;effîcacia, alibi traditS eft,nuc dicemus de tabulis*

TdbuU ■ Confcribuntaût,qcFultimûin teftamen^ t^ft^mêtis acfccderib. eft, litteræ ticonferi autßma.uis tabulæ,rationemoÂ toMf. mnem ac teftimonium rd tran£» adæ comprehendentes tranfmft tentes^ ad pofteros ♦ Athæ etiä fee

DE TESTAMENTO. 4$ foederis fine 'f eftamenti noniina fortiuntur» Vocamus enim tabu las de teftamento feu feedere con feriptas ipfum uel fœdus uel te? ftam en tu, cum reuera teftamen* turn uel feedus non fînt, fed retû geftarû èC condi'tionû expolîtio duntaxat ac teftinionium. Quan quam uero Dominus prifeis illis patribus nullas conferibi curarit tabulas » Nâ illifœdus digito dei cordibus inferiptum gerebât, po fteris tarnen quod ueram religio^ • nem à patribus ceu per manus ac ceptam propemodum expedo? raffent totam, lapideis infculptu tabulis per Mofen dedit, quas ßribebat fœderis tabulas amp;nbsp;Teftamentu utofo

appellauit, nimirum co confilio earatione quam iam iam expo • fuimus^Præterea ne quid defide?

raripoHetà quoquamipfumi'ni pullt Mofen, deinde prophetas, mox Apoftolos Chrifti domi nijintegros amp;nbsp;iuftos fuperhacrc fcribere libres, q ex ipfa re quam tradant Veteris amp;nbsp;Noui tefta« menti titulum apud omnes amp;nbsp;oj: mnibus fæculis meruerût,ISIimi« rum quod illifufifsime traderent, quomodo fœdus illud cu Abra« haminitum, ueteri populo foerit præftitum , amp;nbsp;quomodo ilium per uarias rationes figuras ac uû as in religionc ad uitâ fub fpe uen, turi Chrifti duxerit» Hi uero do« ceat quomodo ipfum fœdus per Chriftum innouatu nouo^ mo« do dedicatum, quomodo omnia typica perhunc fint impleta. Si nouus populus multitude fcili« cet Gentiumin unitatem fidei uo

DE TES T amen to. 4$ cata atq5 in religione ucra inftitü l'n uitam æternam per Chri ftum induâa fît. Atdue hi funt li bri ifti ueritatis ac iuftitic ad quö rum præfcriptum omnes omniu fæcuîorû dodi èC fandi uiri per* petuo uitam fidem^ cultoru ueri dei uereinftitui pofTe crediderût«, Ifaias cnim clamat, Si dixerint uo î. bisjconfulite phy tones, diuinosgt; fortilegos amp;nbsp;incantatores, Non* ne quæcp gens fuos Deos confu* lit tam de uiuis qua mortuis Ad legem ergo amp;nbsp;ad teftimoniû ma* gis accelerate ♦ Imô Chriftus do* Luctt ilt;r. minus,Habent,ait,Mofen et pro phetas,audiât illos : Si fi hos non audiunt, necpfiquisex mortuis refurrexeritcredent, Prætereafî lis aliqua oriac de hæreditate in* ter hsredes,protinus tabulas con

fulunt ilh's^ ita fidem habent te« ftannbuSjUt omnia fecundumta bularûpræfcriptûagant. Proin« de fi qua oriatur concertatio in re ligionis negotiode uerouelfal« fo dei eultu tabulas confulamus fcedcris utriufque teftamenti li* brosjillis credamus, fecundu hos omnia inftituamus. Inhisenim omnem pietatem iuftitiâ abfo Jute comprehenfam efle abunde teftantur duo maxima religionis noftræ lumina , Dauid Pfalm «. X V11L óó Paul. 11. Timoth.IIL Epilogttf, Ifta funtjLeclores candidiflïmi, in quo de qug de teftamento feu fcedere dei unico èC ætcrno, nempe q in hoc te relioio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

nis Chri^ conuenerint^ quibus condiooni* ftian^^ bus, quoufc^, quóue facramêto, S^quibus mandatum fîttabulis, pro gratia mihi à Dnö collata,uo bifcum

bifcum comunicare uolui ♦ Pars; titii uthac re fratribus tories no-bifcù expoftulanribus magna^ improbitate banc expofîrionem pofcentibus inferuirem, Partim uero ut Scripturarum èC religio«* nis noftræ,quæ hodie apud mul«* tos male audit, quafî fît hærctica, claritatem fîmplicitatem uetu^ ftatemindicarem obiter» Vêtu* ftiflTima quidem eft Gentilis reli* gio idololatria fîue fîmulachroru cultus,et uetuftior quidem quàm füpputêt magni alias nominis ui ri.Suntenim qui louis tempori* buSjUel paulo ante templa amp;nbsp;nd uorü deorum cultû inftituta cre^ dunt. Cæterum uerifîmilior uide tureflcfentenriaHerodotiin II», lib ♦ hiftoriarum amp;nbsp;Strabonis in XVII» Geographtlib» Hi autcni

Acgyptiosaflèruerc primos fuif fe ÔC cultores, authores deoru, a quibus Si cæteræ Gentes idolo latriam acceperint^Equidem dili^ genter têpora fupputantibus per Ipicuum eft louem aliquot fæcu* Iis Mofe iuniorem effe» At Mo^ fes teftatur non modo ludaicam gentê idoloïatria in Aegypto im buta ad exemplû Aegyptioru in delèrto ftatuifle Deo fimuIachrS Apis, fed amp;nbsp;patriarcharû tempo ribus uiguifleidololatrig ftudiû» ïam et ludaica religio uetufta eft, câintelligo quæcircumcilîonc et legalibus circüfcribit,utpote quæ partim Abrah'g partim Molîs cœ pit temporibus, Veruiftis longé uetuftior eft Ghriftianai Prius eni iuftificatus in facris libris ^nun»; ciatur Abraham quàmcircumcu fusgt;

fus r V etuftiores hoc quocç funt Noë,Enoch,Seth, Abel, Adam, qui fine circumcifione perfidem Deo placuerunt, Piget aSt nunc Turcicam amp;nbsp;Papifticam religiös nem inter antiquarun^religionu fpecies recenferejlla em non mul tis ante fgculis anno ferme a Chri fto nato D C X X X. à corruptiflïs mo fimul ac impijfsimo authors Mahometo exortaueritatê blafs phemauit ♦ Hæc autê nihilo pene antiquior, Chrifti inftituta,tradi tionem propheticam bC apoftoli cam fimplicitatêjpuritatê, ueritas tem^ obfcurauit, hjihil hic los quordeea fide quam duodecim complexam articulis ore nobifciï confitent:de papifticis amp;nbsp;dogma tis et ritibus loquor,quibus iUi ut certiffimis uetuftiffimis Sc infalU

bilibus nitunucui'us generis funt Miffæ, Simulachra, Monachiß; mus, nbsp;nbsp;alia multa, quæ nefduic

Primitiua fandag Dei eccleßa* Scholafticorum enimTheoIogo ru primipilus Albertus magnus Gregoriû Ponti» Rom, cius no^ minis primum,qui uixit circa ansr numÖniD C, Miiïæ ordinatosf remuocat.Idem Gregorius tefta tur in epiftola quadä ad Serenît Maffîlien, epifcopu, uetuftatem admififle (fuis utor uerbis ) ut in uenerabilibus locis fandorude* pingerenturadihftitutione rudi um hiftoriæ, Sed quam ille uetu^^ ftatê intellexerit nelcio, hoc fcio quod Ladantius ille Firmianus Magni Conftantini nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di

qùc fîmulachrum cft. Quibus baud abfimilis eft fandi Epiphaî» ni] Salaminæ Cypri antiftitis fen EpifloU tentia qua interprété D, Hiero. palàm pronuntiauit,côtra autho ritatem feripturarü nbsp;nbsp;contra reli

gionem noftrâ,in ecclefîa Chrifti hominis poniimaginem» AtD,. Hierony» authorib» Eutropio 8d Profpere Aquitanico exceffît an^? no Dni CCCCXXII. Quam ergo P O tuit Gregorius uetuftatê pro pidura templorum produce ref imó ut maxime producere po tuerit, propheta tarnen Dhipcr ironiamdefimulachris loquens, lllane ait docerent te7 Ia uero ipfe Abttcut.u ctiam Gregorius fimulachrorum £ultum in eadem illa epiftola fua impugn auit,quem tarnen Pontü Êcijnon modo admiferunt, fed

ctiam præcéperunt ♦ Et Benedis dus ille Cafïînenfîs abbas quê o^s mnium ora Monachorum pâtre appellitantpaulô ante Gregory floruit têpora, anni's forfan L X» fi uera eft fupputario Bedg de tê^ porum ratione.PauIus cm et An toni'us quorü meminit Hieronygt; monachatui ponrificio nihil pa^ trocinantur ♦ lam uero fi hæc tem pora prifeis conféras, inuenies rc Hgionê Papifticâ prorfus elTe no uitiam,ct prioribus uetuftate nul latenus conferendâ, Atquicum ifti hanc nihilominus omnibus alrjspræferant amp;nbsp;de uetuftate ÔC certitudine eius multa cômenten tur,multo iuftius nos de antiques tatefidei noftræ gloriamur, ut* pote quæ amp;nbsp;Gentilitia amp;nbsp;ludaica antiquior , ab inido mundi ad hanc

DE TESTAMENTO. 5» liane ufquc diem duraüit, annos ntmirum ^7^3* Computantur cnimàChrifto natoin haneufr quediemanni M* D. XXXIIIk at ab exordio mundi ad natalem

Domini 5’99‘ Etenim probaui mus fidé Abrahæ, Adæ ôc Chri* fti fuiffe eandê ♦ Sed amp;nbsp;Eufebius l. lib, eede» hifto, cap» I» idem no bifeum afierit,cuius uerba nÔ pis' gebit afcribere, no tarnen omnia«. Docus em prolixior eft, fed mul* tis nominibus dignus q diligen« ter legatur« Omnes ini,ait,qui ab chnß{lt;t^. Abraham furfum uerfus ufcp ad primum homine generationis or dineconfcribuntur, etiamfi non nomine, rebus tame amp;nbsp;religione Chriftianifuere ♦ Cum enim no^: men Chriftiani hoc indicée quod Chrifto quis credens per eius do

Ärinam fîdem pietatc ac luftiöa teneatamp;ftudqsdiuing adhæreac fapientiæ,a£çp omne quod ad uir tutem pertinet exeqùat, fi inqua hæc funt quæ uocabulo nominis Chriftiani indicantur amp;ueræeu rcligionis fcAatorem deßgnant, hoc erat ctiä illi fandi, de quibus fupra diximus.uiri qd'Chnftiani nunc efle cofitentur, NIeqp enim aut corporalis cis inerat circumd fio, au£obferuatiofabbati(ficut ne nobis quidê) aut ulla de cibo^ rum obferuatione religio, uel cac tera quæ pofterioribus per Moi? fen figuraliter magis amp;nbsp;myfticc obferuanda traduntun Cum igisi tur abfcj^ bis omnibus obferua* tionibus fuerint religioß illi, quo rum fupra meminimus uiri, fequ d (int autê (idem eins quem nó^

dB testament o, 51 nunc fequimur Chrifti, quem fre quenter apparuiffc eis amp;nbsp;edo«, cuifleuelmonuifleea quae ad fi* . dem amp;nbsp;pietatem pertinent,in fu« perioribus approbauimus, quo* mododubitabit ab illi's cœpifle^ amp;nbsp;ab illis elTe dedudâ huius gea tis origincm,qui eundem ßeu authorê ducem uitæ fequeban tur amp;nbsp;in fimili religionis obfer* uantia perfiftebant^In tantu deni que hæc in illis præmiffa præ* formata religio eft,ut ne ipfo qui dem nomine (quodcertè folum differentiam facere uidetur) ha* beantur alieni, fed ÔC ipfos iam tune non folum Chriftianos, fed

Chriftos eHe appcllatos diui* na teftantur eloquia. Et poft alia quædam argumenta,infert, tSIorii igiturnoueUanecß peregrinaeft. V . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;G ii) '*

ÇhriRfanorum religio uelnuper cxorta, fed fi fas eft iibere indicate . re quod ucrum eft, prima omniu atlt;^exipfa fimul mundi origine defcendens,eodem Chrifto Öeo dodore inftitutore iam ’indc ab initio fpcciem formamcp fufci piens. Hadenus recenfui uerba fandi Eufebfj. Munc ergo quem obfecro pi^ret pceniterctue la« bons ueldimcilimi pro teftamen to dei fufcepti, pofteaquam con* ftat in hoc omnes fandos dei ab ipfa mundi origine deû coluiiïe, imô pro hoc iplo charas pofuiflc animas^ Que uero in medijs iam fudantem laboribus non animae ret uehementiflime quod acters« nus ille deus iureiurando fc no^ bis æternum aftrinxit,quod is fœ dus illud æternû omnibus ab ini . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tio

de testament©. Î* tio fandlis (anôlifsi'mc (èruauitC* Sæpc ern in pericula côiedi funt fandi, fæpeipfaruinammmita«» U eft religio, fæpius fiifa ÔC fepui tauidcbatur, imôipfe Deus free lt;]uentius fuos putabatur deièe ruifle : fed mature faus exurgens fufis ÔC oppreflïs impijs uerâ rcli gionem afieruit femper .Idem im mutabilis èC æternus eft. Idem er gouel hodie non deerit fuis illis ubi feedere aeterno nexis,ut ut in« faniat mundus. Ipß gloria*