Dit boek hoort bij de Collectie Van Buchell
Huybert van Buchell (1513-1599)
Meer informatie over de collectie is beschikbaar op:
http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732
Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:
• de rug van het boek
• de kopsnede
• de frontsnede • de staartsnede • het achterplat
This book is part of the Van Buchell Collection
Huybert van Buchell (1513-1599)
More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732
Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:
• the spine
• the head edge
• the fore edge
• the bottom edge
• the back board
|
I* n’rn/wiuh -lÏA*’^f »HÎ0 (ji. *tu^*rimÓjMa bi^ dttï^ nbsp;nbsp;nbsp;«f^rwir «f t^* lt;ï* gt;nbsp;w*quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ttt iUftntt^ »*’«?lt; im,6 Aï»^ïrtlt; iMïi^ fw tOS-ÊUÏ^ h^twA* H*^ iwihArtt 'p rrfMPii^ i^y^çgg ngt; ntrf^twftJfnti^ mntf e cnï^^iM» rfU»«4«lt;r fw {Uii^ (It' »»gt; fe««nl(?^»ö?n»a9 ƒ Ap» n«tfg 4*cijlSr^ K Aüt^ MfC^ IfJönW^'l^-r £ß5**ii(lt;FrAwjn(amp; fwMi tw o* crftr’e a btiH^nufff r^tcCar î»A^ Caâr a:nâûfti0 $c ÇwTwf* W AwAm't fihtif nbsp;nbsp;4'ft»«*«tÄf tit^^UMVtü^A^övtiai'e iVtfôïlj^iMô^iîir r«lt;j5^m/î»ô i yiitibrtif-^lt;ht^4fctoy:z ttr 1 tilt^ab‘^âU(btuAft^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tuOfirut^ûiittt 0»l'i-l^lM*’*^fM4: «Tf hiiHn^ ♦tfgilbF nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Wtfîh^^rlt;l«^ tfi* mwmWMö^Vwmrtrt‘gt;jy. hr(iU00 0*n5r^lt;0**^ âMw(^ nbsp;^4 itiotnÿ 4* nir tttW ƒ«! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inn»tgt;^tw^^(^ |gt;hillt;(k»^' îft*»^«/llt;5ar^r?rt*ifM Iu2»f|vrr^ oepfttpigrfitMteouu* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 tèf» «ma^ «r nf^**rtM**H A?î?lt;*. f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;W Hlt;t^7C^Sat^M^^iâhd»u^ ÿ*UÂtr 4(^0gt; HM^l«:^fô4q02r lt;4^44^ wre a^ua nfû^naafK^Mf0^ii^u^]i^PüüZ nb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÜtÊtfitéj^OiSMyQfhrfl zû rlt;^itt ^t* eiS rhilofophicî Theoretici |
lt;Ält;nlt;s^ U♦tt’^J(^u^lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nlFIi tfc^ Ifij^^or^ ifn^ M f r lt;»«gt; î««rt»®^llt;Wto*'^fr3?» U* T^vgt; ttlt;Äi»«lt; 4TmvW î;ôt*nÂe»îr* fiZJJteö iifr» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rQv a'Vi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tCn' Mttir pfpA^ftlneAt Itô nfwT lt;gt;el^ tWiMfh»*^ fr ßgt;ßgt; hf m- fcAïS’« 4lt;ïl|4/* (àOittÿiTjt. Pw h^*^Uifi!fiiw txO^ »fTAn |5t n^r l»U4 lt;^»lt;l*ftew»’^tnfttF ÏhfMkr nbsp;nbsp;nbsp;yV^ilrn t^hhd co nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n»P nbsp;nbsp;«twr' Jrl’A'CJ* lt;4ÿTgt;Ym* rUi/iC/' â^tJîjhi e^ ^tunv 1^3' fir l4»4^ïH ««f4 mi4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4*erpwrïvlt;^i4^ ^(V(a4f f' KlVlïwtuJ^ ÿ ittidti^rlM dtur^t £ f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aïr w*^ ä|^äV ß4«Ä Adnrt (W n)ir4Ftfflt; rf|nr4fV «?lt;?«« uoÿ' wlwrtw aö4ß««Mlt;f^*4r tu^ Äl* lt;|i^ nbsp;nbsp;nbsp;14rtmMgt; i^^'cntHwSI 4 ef nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4*t^fufhMr t ferait 4’«r oe4l^» 701(4^*4^ zc fftfOtfi» W ftt fpFFrrfii'? iSwq nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fr l»irMSç^ W*î Û* lt;?Civ * f 4^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;QtsniT ivwî «ce^ lt;tf»4irgt;gt; Ûc- ut^ «^r.«î - rM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fsicr ff* d?Vjuo'^uortw tir v7gt;«l^tii^ te gt;F. c crwt« mup jcr«* gt;« 4ffr Aiô qC II ntrw 4y (3ir(i«gt;A ci'jfotti^ iiiîr |^/ff«gt;tîîA? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nrlt;H »lt;»? ittif' ffnq^ tj U* nibi'-UiO rb vMf |
NI MEDIOLA N2NSIS MEDICI DE 5VBTIL1TATE L 1 B R I XX NVNC demum recogniti perfèdû
TïPOORAPHVS LECTOR h /
E N elt;tnc{icle,(tlgt;loliitu optit de Subtilitate,cuiui umlgt;ra folam pnor^t/{ câttîotùbui bi igt;uifl:i,cr tarnen iUa ipfa umbra meruit ab omnibus ampleâi. Quid deipfo nunc perfiilo opere ficrandu fit, iudicio tuo lt;efliinandum reluiquo, cùm duorum miÜiü ac ducentaru pulcherrima-rumrerum, prater itfinitai alioi, quai indice comprehendere immenfifidfièt laboris, uires at(^ proprietates uariat no uulgares ,fed occultai atq; difficiles ab ipfo autore experimento con firmatoi, caufas quoq^ illarum ac demonftrationes explicet:qua non folùm propter ipfam cogni tioiiem funt deleîiabiles,fed etia ad uarios uftis turn priuatos turn publicos multô utilimres quàn bailcnui plurimorumferipta, qua ctft ex philofophiafint, minofis tdnicn WO-menti effe bac cr ilia legens,b((udtnecum
diffentieh
PER LVDOVJCVH LVCIVMi
Anno 1^54*
-ocr page 14-AVTORIS CARMEN.
N on me terra teget, cœlo fed raptus in alto Illuftn's uiuam dodla per ora uirumgt; Quicquid ueatun's fpedabit Phoebus in annwgt; Cardanos nofcet, nomen amp;nbsp;ufcp meum*
-ocr page 15-ILLVSTRISS^ ET EXCELLENTISS^ FER^ Kando gonzaghae, principi malfetae, ARRlANl'aVF DVCI, DOMINO VASTALLAE, PROVJNCIAE INSVBRVM, £T
Ciefaris exercituum pr^fèilo, HieronyiniM Cardanus î-ïediolanen-fîs^/iedicui S. p. D. '
V M inccum mérita rua in patriam noftram,uir-' tutemcp tuâ reputojlluftrifsime Princcps,cùin fingularemprudcntiam belli pacisi^ tcmporP bus infigncm, cùm fortitudinemin periculis, dem inpromiisisjplurimû tibiuel hoc nomine debereme fèntio. Nanqj quodinalijs niaximü haberetur,maiorumfcilicetuirtus,res gcftæ,po _________ 'ij tentia, claritas,quino patrem tantumautauura, èd proauos,abauos,Sô tritauos,ut tu iam fis ordine decimus,Mantuæ dominoshabuerisjid àme nô prædicabitur. Sed non hæc prima laus efl tua, maxime Princeps, qui gloria rei militaris à maiorib. fumptam cumulatius exornafti, qui tot urbes expugnafti ,toties rembcllicam fe liciter adminiftrafti, tot amicos Cæfari parafti, Sed omitto quæ maxi--macùmlaudedignafint, citr^aquovuildam ofFenfiimintani foudsimo bello, in tamcalamitofo tempore cômemorare non pofTum. Ipfius tan turn pacis uirtutes atqj fatfla referam.Cùm tot Principes,tot præfedlos noftra prouincia habuerit,unius Ferrandi Gonzaghæ beneficia fenfit, iufèitiam experta eft, memoricâetiamfi, quod abfit, ingratilsimaefle ue litjCoacfia perpetuo colet. Muniuifti urbêmuris Babylonicis, arcê au-xifti,utranqj incxpugnabilê amp;nbsp;pulchcrrimâ reddidifii. Vias, domos, tccT:a,ita exornafti amplifîcaftiqp,ut quam lateritiam accepifti, iam mar moream tampaucorumannorum fpacio excolamus. Inde coucrfusad mores,quantain melius mutafti':’Quotabufus fuHuliftiCQuotfaluber rimas leges excogitafti C Itacp cùm uel hoc iblo nomine plurimum uir-tuti tuæ, omnia meritis me debere fentirem, aliquo munere falutare te geftiebam.Cumcpmultamihioccurrerêt,nihilopportuniusuilumeft lt;^utquodiimcŒpiirem,nominicp tuo defi:inairem,rurfus recognitu atq? emendatû abfoluerem atcyj perficerem. Nam cùm loânes Petreius, Norimbergenfis typographus, uir ad prouehendas difciplinas natus, atc^obidimmortalitatedjgnus,pofteditionemhorumlibrorûobiif/ let, curaui ut hi quorum uix umbramexprelsilTem, quosq? oélo men-fîum fpacio ablbluerâ, perpetuo triennio emendati atq; aucfiiin publicum lub nomine tuo prodirent: tu tins ratuseficquod nomine tuo di-caretur, cuius iamgratiâapud homines dcguftairem. Atq? indequalis etiamfuturaeiretdacilepofremiiîtelligere.Nondefuturosfcioquicùm non polsintmeiiora in mediû aiFeire,necfatis intelligantquæ fcriplèri-nius,multienimlegent,pauci imbuix ulli omniaquæ hic fcripta funt afiequipoterut: cùmetiâpluriniaquæfub cortice lateantpræffantiora his quæ explicantur, qui conentur in paucis quibuTdam contradicere,
« 1
-ocr page 16-E P I S TO L a;
hocuci argumento quod ab Ariftotele diflentire uidear, Nam adeo hu manumgenus fibi lam prurit,ut mahnt à ucntatc,à (ènfu,ab experimen to,à rationed, deiiicp ab oninibus,quàm ab au ton'täte uiri difcedere» Cum^ admirentur Galenum m non adeo claris atq; multi's Ariftotez 11 contradicenté, mihi uitio uertitur quodin unauel duab. rebus (nam plures non Hint in quibus ab Ariftotele uidear diftentire)tam claris ra tionibuSjtam certi's expen'mentis ilium reli'nquere uelim C Cum tarnen neq? ilium relinquam in bis tarn paucis, fed illius expofitores, qui eins ftntentiam,cumueniadixerim,n5funtafrecuti. Necuoluntmihietiam quicquamprodefleblattas Atticam^fpecum» Multimagis miranda proferent,quafi umbris fpeftris cumuirisamp;acie pugnauiri. Aliae^ nim eft ratio uerorum experimento rum, alia nugarum amp;nbsp;fabularum, quæ in immenlum proferri pofTunt. Adeo ut amp;nbsp;ipfe qui hgc ftripfi't Pli nius, multo pudentior Alberto afpernetur, irrideat : foli^ hiftoriæ eorum quæ Romæ contigerint confidat. Itaqp cum hi qui aduerfus de^ monftrationes,experimenta,ueritatemcpnitunt,non mihi alfjs uidean tur fimiles quam his qui muros folùm deijcere didicerunt, lapidemue-rb ne unum alten' ædificandi caufa {ùperponere:qui uer'o putät Ariftoz-teli me côtradicere,ueritatis odium amp;nbsp;ftuporem mentis egregium pro dant ♦ Qui uero maiora proferunt, fimplicitatem fuam declarant,dum 'idem ehe putant aliquid fimpliciter polh'ceri,amp; fi'rmis rationibus docegt;-reacdemonftrare. Ad terurfus me conuerto,qui tanta cum moderatio ne regnum Siciliæ adminiftraueris, urbem noftram illuftraueris, bei-la ftrenue amp;nbsp;iapienter géras, ueræ uirtuti femper faueris,hoc tibi quale cunq; fit munus, Princeps humaniisime,dedico donocp» Aloyfrj famP liæ tuæ autoris felicitatemSc annosprecatus, ut quam Domino luo Cæfari fide prgftitifti,opere ipfo ualeas adimplere»
Vale, X LCalendasMai],anno m. d.lii»
Lutetiæ, in innere»
INDEX
-ocr page 17-|
INDEX RERVM A ABic! foldcxarbmbult; nbsp;ontere lt;tbietif mägnitudo incredibilif abundantitecfficrilitdtlsßgnd ^caris ammahum minimum zSs d accent uum uii acetum^uomodo illico fiat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;joib achates nbsp;nbsp;eius mira uarietas 139 d achates mirabilis i^uomodoßat adamas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^94- d adamantiscrcryfiatti differentia 19s a adamantis puluis,L Cuff is teli. adamantis uires nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a adainas ex Sapphiro,l.Sapphirus. adidt erandi gemmas ratio,l.Gemmas ad uit. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ao; b adißcantium compendium 130 c tedißcia lt;^Uiedam aerem excaleffcientia 136 d Aegypti (Quatuor mira nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47 s a tquinoâij tempore demonflratio oflen-dens quôd dies eü maior nodie cr ita ßdgt; aquinodia li aer cur corrumpat quadant, aliaferuet. 61 d aer quoinodo ßratur motu naturali. Ofb aer tenuis an craffus uita longitudini a-pttor aerffigidus ed natura,non calidus n d aer repente iitffigidatus cur tantum no-x£ afferat aercurnonfentiatur acrhyemccurinrotundamßguram uer aerem corrumpentia.74.,d w8 c si? b aeris contrariæ uires aeris falubris indiciu auium copia. 3î4 d as asinconflrudionibuiatcrnum issa as exfirro,l.Bcrrum. arisin argentum mutatio,l. Argentum adultcrinum. arisflos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17t a arufquama nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem arugo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem as Cypriuin naturale nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rf as Cyprium artißeiofum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid b aßas aßilflitio cur initium ducat Gf hy- ems nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;sA9b |
MAXIME MEMOR; runix X bdeSubtili’tate* aßas cur non ubiq^femper aflate curmaneer uefferi umbraatc-flrales aternorum idem e{l effe ac poffè atheriAißterquidfit atherisac aqua ßmilitudo çr differen Acthiopcs,l.tndi. auumquidßt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;335 afflatus quidßt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem agnus,Louis. alabandicus lapis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2jz ft alchymica,l.Chymica. Alexandra îàagno ffiritus bene ölens. 119 ft aloes cpatica cur ßliorum pinguiu.t33 ft aloes lignum,l.'Xyloaloes. altitudo turris quomodo deprehedi poß-ßtcumffeculo alumcn Catina,LSal Chali. alumenrochaquod ZT liquidumuoca-tur amantes quandoq; ob amorem à uencre prohibcntur ambra,l.Succinum. ambra cams feu Anbar nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;133, a ambra eletiio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid.b |
ßlL ly M. LIBRO^ anchora quomodoßrmetur in mari. 134 d Andrea oßandri hifloria mira 3^3 b Angelus,l. InteUigentia. angucs,l. Serpentes. anguiumfcneila,l.Seneila ferpentum. anguilla nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»94 c anima quid fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;39 b animal an duo poßit habere capita. 279 b animal abfq^ dbo quomodo uiuere poßit 271c animal nullum imperffflum demonßra-tio oüendens animal gencrare ex fe. 297 a animal magnum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;st 3 a animal nullum immobile praterquàm in animal generis ac firma incerta »97 amp;nbsp;animal monfirofum animal luccns node,l. Cocoyum. animal unumquodque pulfus habet pro- animal omne cum abundat gignitur aliud quod eo uefeitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;32 s a animal omne uefeitur his ex quibus gene ratur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem animali nutli cur pili uirides nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;133 a animalia calor putridus quomodo gene- ret nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33, ft animalia cur aliquanafcantur ctmpilis nigris,qua atatis fucceffu deßnät effe niffi-a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;13 s a animalia ex putrida materia cur fidla. 173 b animalia e putredine genita femper funt debilibus fenßbus Zfplerunquepar-ua nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;174. d animalia è putredine genita an generent Zraneiufdemffeciei nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;174 d animalia è putri materia genita non man fuefeut propter quatuor caufas.173 b animalia quadam cur uenenum cum uita amittant, quadam non 17s c animalia nobiliora cur firmam habeant propriam alijs omnib. abßmile.3O3 a animalia quad.! cur unum, quedam duo, er qiutdam plura habedt cornua, zr de illorum natura nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;316 c animalia omnia habentia cornua ramoft timida funt zr ßulta,zr dura zr foli da habent cornua nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid.d animalia infiigidis regionibus cur alba, 3isd animalia quib. à fenfu proprio excutian-tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;319d animalia perfiâa nouem funt gene.- «C t |
|
runt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»9 fit animaliat^uidamcur odorit iucundißi.-mi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jii A Aniinalid pldntis minU'S uiuunt, l.PlantdC cur. ttnimdlid bene oïentia funt parui ufu^. }isd animaha inter faxa folida »4° c animalia quidam parua longAua 164 ei anintalia uenenofailScrpentes. animalia omma aduerfus fex natUTit in atumalta cju£ carne uefcuntur funt reli-quis fagaciora animalia non debueriit deleilari alio fen fuquàmgulîuiueltaüui 390 d animalia cur raro gemmoi generent,L Gemm£ ucr£ cur rarißim£ inanima-libui. animalia è putri materia genita,tot firme generum quot ea qu£ putrefcunt. iSi 4 animalia è putri materia genita, cur fi-niantdolores nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïS4C animalia quomodo genercntur,L Fcetui. animalia in/cóla quomodo toUantur, l. ïnfida. animalibui quibiifdam cur pracifamern bra regenerentur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2ssd animalium cur diiterfm cibu^ 273 a animalium arma nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidan b animalium differentia ex ciborum difiri mine nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjic animaliii corpora potentia ad animam. 3'7 b animaliit partes,l.Plantarum partes. animi affeélus quid agant 40s a atumi affeiliis quomodo corpus immu-tent anthropophagi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;330 anthropophagorum intuitus cur terribi- antimonium, l. Stibium. antri Trophonij oraculum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S3 s b antrum,ISpecus. apcs,l. Manucodiata. apium ut maximum nafiatur, l. Porrum. ApoUonij lau^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44; |
t N D E X. aqua cur quandoq^ ignés cxdtct j s c aqua qua optima aqua qua paßim fub terra inuenitur.241 aqua an fub aqua fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem aqua dulcis t uomodo in mari habeatur. 147 a aqua cur celeriterbonum odoremamit-tat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;144 d aqua inficco ettr in rotundas guttas ucr-tatur,I. Argentum uiuum. aqua quomodo tantum afcendat,quantu defiendat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;13 b aqua cur tantum afeendat quantum de~ feendat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9t.t aqua quomodo feipfam furfum impcllat. a aqua in fitula,l.Situla. aqua in cryftallo,l.Cryflallus. aqua tollit uim tormentoru,l. tdauiumgu bernatores aqua cr uinum quomodo refiigerentur. 4014 aqua ardens uritur illtefo linteo 43 b aqua ardens iUoefa manu aqua qu£ lapide uefic£ fiangere potejl. ibidem a aquaqu£ inmulta fcculauitam produ-cit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;sr a aqua auen£,l.Potus inebrians. aqua lailis deftiUata, I Ladis aqua, aqua in tenebris ff lendens aqua cur metallainieda refilire cogat. 4Cr.d aqu£ cur lapidefcant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;toy aqu£ pauca uenettofa animalia nutriunt, l.Scrpentes pauci in aquis. aqu£ cr uini comparatio,l.'Vini. aqu£ zx old comparatio,l. çyld. aqu£ maximum edentes ftrepitum.200 c aqu£ fircpitus caufa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;100 c aqu£ cur firueant,l. Pontes. aqu£paruitatiscauf£ nbsp;nbsp;914 nbsp;nbsp;(914 |
aqu£ cur iicrfus meridiem moueantter. dqu£ dcfliTlat£ dn uircs habeant aqu£ odorat£ quomodo fiant • 30 d 24s b aqu£ oleum ftillantcs,l.Pontes. aqu£ fulphure£ pifees admittunt, I. Pi., fees in calidis zr fulphurcis aquis. aqu£ arbores diuerfiis nutrientes, 1016 aqu£ quomodo hauriàtur f profundo, I. Rot£. 4^«lt;e cur procul uideantur ss ' b aquam corrumpentia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 00 d aquam corruptam quomodo corrigas. aqua in lods aridis explorandi modus, aquarum fapores aquarii 4 lods differentia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;203 lt;t aquaritm dudus è quibus 20 s d aquarum machin£,l-Machina aquarum riuuli obliqui cur 243 a aquarum ardentis zr feparationis com- aquarum odores nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;201 aquarum 4 pondère differentia 202. c aquila ar and genus pcrniciofum, I.Tarantula, arbor fponte reda,l. Abies. arbores argento uiuo pereunt,l. Argentum uiuum. arbores h erbis plerunque fubftantia ted nuioris arbores cur animalibus diutumiorcs, l. Planta cur. arbores infcmetipfas infitasmutari sosb arbores qua omnes alias fibi inferi pa- arbor um ex regionibus differëtia.239 4 arborum magnitudo incrcfibilis nbsp;23 e d arbores ubi radices in ferra profindum non mittut hommes fignificant male-fidos zf inconftantes ibidem arborum partium ufus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» 07 4 arborum infiitio,L.inferendi ratio, arborum translatarum differentia quatuor |
|
ärbonim pjrtitm temperdmentum. *«7 lt;t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(chrymdrum ‘^boredrum Idchrymdrumgencrd, l. Ld qu£ pccunids recondit abfque indi ^trgentea ßdinit,l.Podine. ^^genti ndtttra “rgenti rudii mird magnitudo « sj 4 drgentirudiiittira figura drgenti tenuitdi,LAuri ZT drgenti. argentum pdrumignibui cedit,l Aurtim igtubtK. argentum in cryfidïlo,l. CryfidÜus. argentum quomodo db dlijs fepdretur,l. Aqud fepdrdtionii. argenti uiui cum aqud quadruplex fimili tudo argentum uiuum quomodo inueniatur, 16} a argentum uiuum tranfit per corium cer^ argentum uiuum omnia metaUicd uafia argentum tùuum cur inunumjfionteco^ argentum lùuum quid fit ibid, d argentum uiuum çyaquacurinfiiccoro tundam ßrmam fubeant 167 4 argentum uiuum tenadßimum 167 a argentum uiuum dutumfixdat 167 b argentum uiuum aurumßangit,l. Aurum iüttum. argentum uiuum quibus modi^ firmetur, r6sd argentum tùuum tribut modis fiifiitur. ibidem argentii uiuum fidliud extingidtur iSsO. argentum uiuum immijfitm arbores occi.-dit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lögd argentum uiuum occidit omnia infieHd, x6ç d argentum uiuum excalefdilum uafia ßan git argento uiuo loed abundantid dquis ficd.- argentum uiuum duro proximius qu.im argenti uiiatrailatio quos morbos ere.- argentum fiublimatum argentum fitù^limatuin pefiem ctirat, l. |
INDEX.' Pefliscura. argiüd cur impurum trahat 499 d aries cum uno cornu in medio fiontis. b aries,l.Veruex. arietis,l.Ouis. Arifiomenis Mefifienij hiftoria Ariftotelis ratio demonfiratiua Ariflotelis ratio quod mundus fiit ater~ nus Ariftotelis liber de Arcanis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rssb Ariüoteles nouit bombyces, l, Bontby-ces. arma ut pcrßres,l. Cuftis. armenid terra,l,Terra. armdtd,l.Odorata. arterijs illitd cur uenena ar ficabiem cu^ artes nuper inuentie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 7 artes qu£ fiubtilitate iuuantur 448 c artes tres qu£ fiubtilitate lUuftrantur, 447 b artes quatuor fiubtilitate prailantes, 4föC 4rf« nobiliores latere cr que fint.4fi c artes nobiliores ßtura prtedicendhl.Fu-tura. artes omnesqu£inhoclibrotraduntur, pcrftflè traduntur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45s d artis magiue quintuplex utilit.is 4} 5 4 artificummira fiubtilitatis exempla. 4ssa aruftiicum exempla egregia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rip 4 afiini cur bibendo par urn mergant j 00 c dfinorum mira dtficiplina nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;joi f» afitnuscurftupidus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jooc djfialdthum CÜ fanthalin 1 so c aftrhaltum quod eü bitumen ludaicum. usb aüra omnia an lucem habeant 104 d aflra atftralis poli,l. Aitftralis. dllra curficintillare uideantur tos a aftra minora zx altiora qu.im fint uiden tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TO, b a^bracur bumiliora quàm fint uidean-tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lose 4^4 omnia cur cum oriuntur croccidut maiora uideantur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iss a aüra rotunda,cur plana uidentur. »07 b |
d^d mdxiind ejfie cr maxime à nobis diftdre nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J07b aftrd cur pdrud uidedntur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;md aftrd omnia lumen habent cr w?jtr4)a iiz d aflra an fiolida nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;usb aftra cur nos ficquantur,eûmes ripic à nd uigantibus recédant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17} b dftrorum ad altitudinem ratio quomodo ficitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i}7d afiirorum altitudo quomodo habedtur. 139a dftrorum magnitudo quomodo ficiatur. ibidem dftrites lapis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tpsc aftroites lapis eius mird uis ibid, atlantis mdioris Aethiopid montis mi- atrdmemi nigri ficriptorij cotficiendi ra dtrarnemi aurei caruleificriptorq co ficicndi modus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem dtramentum pro typis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 jr 4 4h-4?nf«fttm,f.C4/c/74«f«gt;». dtrdmcntum fiutorium continet dlumen, i6z d audita cur mdgis quàm Icäa delcilcm. 40 d 4«eÖ4nie nucis uermis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;274 tT aueme aqua inebriat, I. Potits tncbrians^ dues cur omnes ex ouisgcncrentur.29s b aues quomodo loqui doceantur 314 « aues noélurnd cur plures quàm quddru-pedd animalid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;313 b aues cur dentibus car earn Cf ueficd, cd.,^ put uero habeant paruit çrduosuett triculos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a.b duescicurcs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jss»®» auium copia omnis generis fialubritatis aeris cH argumemum,l.Aert 4«gmf/4«?» quomodo fiat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» ss d Auguflini Lauizarij COfnetfis ab ecba deceptihifloriamira nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;sirit dura,l.Venti. aurei utiufti ponderis leu cres uidean— tur cr leues iuHi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;23 a auriumfionitus qui fipontè fitanaliquid portendat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3s 9 b aurium duplex priuilegiim jSsd duri obrizi magnitudo incredibilis, 276 C |
|
auripriuilegiaommd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^9 rf am purgandi ratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t7!gt; am tentâtOi in foliji nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rrs aurumquomodogeneretur aurum quomodo inueniatur aurumtribu'smodis habetur aurum infragmctii quomodo coUigatur, lófb aurum quomodo ab dl ijs metaïlicis fepa retur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i7j rf amim argentum in omnibus metalli ciscontinetur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*170 b aurum an trahatur,l.tiiiluini pi feit, aurum quomodo ab argento feparetur, l.Aqua feparationis. aurumergemmd cur magis abundent in oriente ctTquot; meridic.quàm alibi 145' b aurum folummergitur in argento uiuo. lOsb aurum illitum argento uiuo jrangitur. ibidem b aurum ilUtum argéto uiuofoedatur,l.Ar ■ gentum uiuum. aurichalcum Gr ilUus compoßtio, 19s b auricbalcum nobilißimum auripigmentuin nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i6} auripigmentum coiîum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;170 autor quomodo librum hune abfoluerit. $11. c autorum qui de Dannonibus fcripßerunt, l. Damonum hifioriam qui attige-rint. autorum fubtilitatisfeptem generum, l. Subtilitas autorum. autorum ßngutornm maxima 44jr 6 autor monitus per [omnum ut hos compo nerct libres nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a autoris mira hifloria nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fz^c autoris maiores longaua uitte nbsp;nbsp;nbsp;S64.C autumnocurmultapluuite nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s^ra B 'Ralcna,l.Ccte, balijlarum flruaura,l.Scorpionum flru-âura. balfamum cur ex uno puteo irrigetur. 489 lt;t balfami ucri uires nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. 144 c balfamum indicum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;144 belenites lapis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;izia |
INDEX.’ beîlica machmte,l. Machittie igneie. benicte machinte impelliit ordmemuni-uerß,l.lAachinlt;ebsÜiclt;e, belzoi,l.Lafer. bernucium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47s bethelßlium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zgs d bezar,l.Pazar, bialozorauis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjs c bitumen ïudaicum,t. Ajfhaltum, bituminis nobiliora ÿ:nera xij. bombardlt;e,l. Machma ignea. bombyees Ariüoteli cogniti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zszc bona mails inßriora,l.Klala. bonorum finis indolensia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rr^b borax lapis * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;210 c boreas metallisabundat, meridiesgémis, Luieridies. boues Aethiopici nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;si s b bonis ouum inuenitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;an lt;( bouts lingia exerta diu palpitai 340 d bou'macarnisiuscur fucrnfiusquàmui-tulina,!. lus bouina carnis. braélearumqutegemmts fupponunturra tio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zsy b britannia cur ferpentibus careat brodium,l.lus. bucephalus Alexadri Magni equm 34» c buff ali buprefiis,l.Cantharidet, * buiyrumcur prohibeat aquam nefir~‘ ueat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4-^0 a C Cadauerum fubtilitatis hifloria nbsp;nbsp;nbsp;} 64 d cadnùa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;170 d 263 a cadmiaartificialis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;270 d cacut quomodo feribere doceafur 4 So c cicMniibZ.Pwgendf. calare quàm fculpere difficilius 430 d calcfliim GT mortalin corporum in pro-ducendo diflrimen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;48s 4 caleflium GT mortaliwn fimilitudo 4S8 d cali fubflantia inaqualis gt naria 10 3 6 Cif/i quanta pars cognita 104 d calorum fe tangentium fuperficies an una nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fil 4 cali hiatus,l.Biatus. |
Cafarispons,l.Pons C, Cafaris. Cairiurbisori^ calami cur inanes,l. Cannte. calamochus calchantum Calculatorislaus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;444 li calor motus gt fubtilitascaufie uicißim, l.Subtilitas. calor cum jri^re ualidior 4S3 6» crf/orfm uentriculi oonfirmantia, l,Ven-triculi. camelus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;30 t lt;« camelus an cants praüantior 3016 cdme/wjwrfgw omnibus alijs animalibut uideturhominumcaufa frélus ibid. 1 camphor a feu caphura quid fît 2^7 a canabis uires nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jyoc crfncn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J4O e cancri quomodo capiantur 403amp; candela inext'tn^ibilis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yty lt; canes in lupos, cr lupi in canes 304 4 canes muti canes acerrimi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;304 lt;lt; canes ne adlatrent canes cur mingpndo pedem eleuent 306 c canitieicaufa canna gt calami cur inanes cantharidum uaria uires nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2 84 c capilli cur tenues capitis os cur è pluribus fîuÜis, tres ra.- capitis offa duriora quidfîgnificent ibid, capitis futura quatuor ob caufas funt te.. capitis doloripracantatio, I. Pracanta^ tio caprie |
|
tapr^e oJio h.tbent humattM faUuanic fnprimrtü f4rba(ts quonwäo tiMn moue^tUuy, l. Velaijuonwdonifucs, wbonei nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ifç) b tarbonesèligniiuaïlium meliores 461 b citrbonrsoplimiquomodo fiant carnej oondiantur 4°° 4 tijro ^«ofwoJo abfij^ dolore perßretur,l. Vulnufabfijidolore. caro ut uermibuf fcatere uideatur 31$ a carnes (juomodo colliqucntur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;149 (t caro afifitta uera ut bene oleat caroafifitaquandotoUendo, l. Odor fa-poris ntdicium. tarthufiani nwnachi cur ciinicibui non 'nifiRcntur caßta ßilula cur apud nos non crefcat iss lt;t caüoreu/m, l.Fiber. cafui humam,l.HMnani cafws. cataclyßna, l.Otlwiiauel inundationes. citUi,L felis. caufa,occafio ZT principium, in quo cauteriumabfqi dolore centrum zr uerfa in hyperbole 4x14 cercopithecos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;313 lt;t cerebrum contincns membranti cur te - nuißima duriß'maq^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 es d ceret amuerfi curextinguantur 33 a ceruiefoentiniecurcormbuscareât 318 c, cerußa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17 z c chairi,l. Cairi. chalybi oleum illitum,l. OleWM. chalybis optimi cognitio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tsed chalybis Seneranobilißima nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;187 4 thalybs quonwdofiat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'isój clja/gt;6f ut firrum fcmdat s 4 chameleon nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;z^o c charta exœgitatit quomodo eognofcatur 409 4 charta antiqua, l.Pdpyrus, chiurcaatumal nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ 3tsb thlorogea ChriHiani aduerfusMahumetanumdi- |
INDEX. chryfoœme chryfolithus eft antiquorum, Topazius xoo 4 chytnica inuenta nota nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^ s c chymica inuentanondum nota uel obfo^ cicnus,l. Olor. ciconitefanguinemuenenoaduerfari ue^ hemenier demonüratur 79 b citnicescur non uexentCarthufianos,l, Carthupani monachi. cinüces congregàtur adcertumplngue-dmis genus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yox4 cinamomi femuncia quomodo in annum poßitfifficere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;39» lt;lt; cinamomum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X344 ciwafcriuw feu cinnaboris z6ÿ b circularis creatio,l. KeHi. circuliduodecimproprietates 4’7 4 circuit cyquot; hyperbole zr defifhoni tria circuit quadratura ut did foletinueniri circuit ad diametrum quomodofitamus proportionem pertfirilt;e circuit perifiriiead diametrum propor cifum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;z6z d citria cur pane calamo fuperimpofîfo putréfiant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y 17 amp; citruli,l. Mali medicit. ciuitas uelciuitateSfl, Vrbs uel urbes. clamor in initio pugnte ulilts eocrusd.Palma, eochlca quod uerfagraue afiendit oPen-dens codio ut bene ac celeriter abfoluatur î9’ a coitus, l.Venus. Colanus,l.'Vrinator. collarium adamantinum yi9 4 colli peÜis cur diuturntor,l. PeUis coÜi. cololaborâti,intedina,[krcus,coriumqi lupinum auxiliantur 499 6 œlo ne doloribus infi^etur pricfidium yox 4 color ungularum, cortwum, chelarum roPri,(olord cutis fitttilis cfi,l.cutis |
color. colorexlazuloinoorrupftis tsfd color uiridis cur non in animalibus,l. A-nimalia. coloratimt nullum uehementer perfii-cuum colores lapidumyLlaipidum colores, colorum ^nera feptem,l.Saporum. colores omnes ex tribus coudant 1x4 c co/om multum luds fecu habentes iz4 c colorum nomina coloßi qua arte fièrent,I, PlaPica mirabilis. columbarum prlt;efidiiem gt;nbsp;lupi caput co-lumbario appenfum columntequinq-pladid operis in Vor- matiamirifict nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4yi roZumnif iKrfXfWif quomodo olêmfierèt^ l.Pladica mirabilis. cometarumprodigia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;U9 A cometes non fit in elcmentorum régions 1^7 b cometes quantum duret use cometes quid fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tied cometis omnibus tria communia ne c comittali morbo priecantatio,l. Pracan-tatto. commercia omnia quadrante dirimi pof-fi coinpopta corpora naturalia xi. gene- concodio quid agat,zr 4 quibus fiat 36Sd coni pgurarum quinq; creatio 41^4 coni figurarumquinq^ commune priui- conoydalium reâangulorum duo pro conoydaliwm obtufiangulorum propriû ibid. Condantini Poniani,l.uidoria. contexta quomodo dignofeantur 47c d coquendi cum modico igné modus 39t a amp; coraUi |
|
coraUi profrietiit,l,Morbisfùtltris digno fceadii. cordi confirt cor ßmi£ cordis motus utilitus,l.Pulfus motus, corijs uurio colore pingendis corneolo cur adfigiUa utamur cornicum multitudo in Britannia, l.^ri-tannia. cornua quomodomoUcfcant nbsp;nbsp;nbsp;4öjlt;t corozM,Z.P4rf/zgt;. corona in quo ab iride differt corpora coeleflia,l.Coeleftia corpora corpora diuerfa codem in loco effe non poffitnt corpora compoßta,l.Compo/ita corp. corporum creatio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4gt; s c proprium. 4isa cotes adulterina gemmas atterentes. tosc coxendicis doloribus,l- ifchitC. crepufculorumratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;use creta,l.Argiüa creta infula non alit ferpentes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ft7 a crocodilihijloria nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tS!gt;a crocus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14z d crudaancoflisutiliora nb ertfiacur liquefiiâioni metaUorumob-ftet,l.{,\etallorum liquefiUioni. erypt£fi-igidiores quomodofiant 6$ a cryflatlini prifmatis mira 1 j 0 d cryjlallum uitrum quomodo colores idos in Sole reddant,l. Iris. cryfiallum non efjeglaciem »04 c cryftalluscurfex habeat fuperficies toi b cryftattus aliquis cur argentu pofiit con-tinere il enites lapis cucumeresutpTiecoccsac melones habeas culiccs quomodo prohibeantur ibid, culiccs non omncsfrriunt,l, Mufc£ fix'^ D E X. |
culices coegerunt oppidum defcri,l. lAyu cuperofia qua eil chalcitis cuprum,l. Acs cyprium. curaprodigiofa filij aieronymi Legna.-ni currentium pulfiis,l. Pulfus incurrent, curruum ratio quibus mctimur iter,I. Klt;t uim quomodo. cufipis teli ut arma perßret 194 d cutis quomodo abfq; dolore perfiretUTt I. vulnus abfij; dolore. cutis color fimilis colon ungularum cr cornuum cutis ueftigij: delendis cypcrus, galanga GT curcuma eiufidem D D/j«o« Ut rcfponfiim dare uideatur. 216 d damones GT mortui quando GT ubi ma.-ximèfentiantur damonum confuetudine utentes impro^ bi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f 4° d damones effcofienditur exhifioria* b damonumfeptemhiftoriamira szjc djemonii hifioriam qui fcripfierint. 5'40 d dtemoncs naturaliter quomodo poßint ui deri,l. Mortui. damones Telchinnes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;su a damones non dari qua rationes fuadeàt. S4od domoniaci afflatus,l-Diuini. dama nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s^rb Damauti Plifpani prafligiatoris hiHo-ria nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;494 c Aldigcrius Plorentiniis zssc deeoüa ex lignofa parte fieri debent. 2Z^b decor,l.Pulchritudo. decrepitorum filtj quomodo cognofcun~ deliquium,l. Pelipfis. delphinus inter pifces folusfirme uocem denfa quadam cur leuia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zsib |
denfacurtenuia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jesd dentes hominisf Hominis denterJ dentibusdealbandis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;377 if de{litlataaqua,l.Aquadeiliîlata. deHiHatio cur quofdam odores toBat 230 c deihUationis Militas G!“ genera nbsp;nbsp;nbsp;fo c dfflt/l.ih'or»i«» uafa, I. Vafa deilillatio.-nwn. Deus nouit Reges, crfapieittes,l Po-puli. Deus omnia nouit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f37 ft Deus quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fsoe Deus cr mteBigentia nomine carent SOO d diateffaron fub diapente cur diffonet )SS c diatefjari chromatid enarmonici inid ueittio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;436 i Didio luliano cffieculo 4 puero exitium pradidum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3334 dies multa detegit, alia occultât, I, Tempus multa. dies fixmenfium,l.Tentbra. diluuia,l. inundationes. diffienfiatorem fiaudulentwm quomodo dtuini afflatus à diemoniaeo difirimen S2^ b diuitijs parandis,l.FraM. doloribus remedium,I. Animatiaè pMri materia genita. domus cur antequam ruant firepitmn f-danl dormien(es,l. Homines qui per fomnum.1 dorfum ut uideas,l. Specula dorfivm. draoonis fanguinis, I. Säguinisdraconis^ dueüiratio E Ebrius ut damoniacus uideatur echinus eclipfium modus,l. Solis altitudo. eclipfîum [olis tempore curettndacro- ekdrum elementaomnia demonüratio oüendens quôd funtfiigidißima elementorum natura Gf numerus ibid, elemensa quomodo in nüxto elementa m mixto duobus ^dis tstb ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;elemenu |
|
tlemeiüj Eudidis, iEucUdh dimenl4. |
1 N D E X. exfiuffl itio ore aperto, cur calidd, oott- |
filiorumad parentes pmilitudiniscAufit' | |
|
tlmcMorum numerus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jj 4 |
39b |
ftrido fi-iÿda nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;»4 d |
3lt;^* 4 |
|
elememorum magnitudo |
90 d |
extenudndojl.Sdnd^ |
filiorumgenerationi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S02 j |
|
tlcmciuorum magnttudmis cauft |
exfi- |
extenuationis ratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;soi b |
filijs qui in infintia pereunt quomodo |
|
gnum |
91 b |
F |
fitprouidendum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid. |
|
rlementum vn acht in omnibus mixtn |
FjtiCrffrfm uitiantfl. Aerem oorrum- |
filios cur magis ameintu quàm fcorta | |
|
ISO c |
pentid. |
ssob | |
|
tkphaniii ßrmi |
306 d |
fibularum narratio cur deleélet 404 lt;i |
filum circa ouum in igne non ardet |
|
tlephafKes ßnumbuU |
97 d |
fices quomodo è ligno quolibet efiicics |
S7 A |
|
tliychraj citim: non comburMtur |
CSÜ C |
46 A |
flamma quid fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;34-i |
|
eiylirœmpojltio |
G3 lt;t |
ficici humattie proportio, I, Humanlt;e |
flamma cur nunquam quiefcat ibid. |
|
nnbryoj. Ftefus. |
fielet. |
flamma non eadem manet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid. | |
|
eticrmos bpii |
lil lt;t |
fictes quomodo fiub diuerfis coloribus |
flamma cur plerunq^afiendat ibid. |
|
enophylli ßrmitmirlt;t |
16SC |
reprafeiuetur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;114 c |
flamma cur alio igae uiuacior nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» 0 c |
|
rnfis haüatus |
4 Ö d |
ficiei maculisdelendis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;377 b |
flarninarummagnarum caufa ja c. |
|
emrochos lapis |
lit |
ficiei media ex fiexquimediie reprafien- |
flamma mogna tribus caufis difficile ex.- |
|
enzin‘i ‘»'bos |
r-SS b |
tationis diferimen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4so d |
fmguitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;37 a |
|
ephemerum |
2SS b |
ficiem mediam fin^reficilius quàm to- |
flamma è cinereffionie oriens sosd |
|
epilogi» |
Slt;so d |
tarn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;448 d |
flores cur nec uirides nec nigri 227 h |
|
tpta^m rcgubrii proprium |
4^Sd |
filfumcurnunquamex ucro, I. Verum. |
flores cur neceffitrij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;230 c |
|
JOO c |
firra^ quomodo inord'mem redigatur |
flores quomodo toto anno haberipof- | |
|
equimarinicrfluuiatilis 3t^lt; |
: 3it.b |
477 b |
fint nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;390 c |
|
equi bom conditions |
341 amp; |
fills nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;313 b |
/îorcî ex filia quomodo pingantur |
|
fqui cur aUidant pedes cauft |
344 t |
fiiium pupiUtc non exaâè rotunda |
39^ d' |
|
equi quomodo doeeaMur |
3 y b |
S29 A |
flos Apollinis,l. ApoUinis flos. |
|
equis |
34t d |
firasutoca'dos gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;401 d |
floribus cur calices nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»3° e |
|
equorum nwttu fftierd odo |
342 A |
firaanunaliA ut cicurentj, AnimaliA |
florum colores nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;227 b |
|
equui C.CitfdrKDidatoris |
341 c |
fira. |
florum partes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;230 c |
|
tquMeeneut quemalij inire ^üiebant |
firisarcendis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fw c |
flores cur firme omnes bene oleant | |
|
raÿ d |
FetTlt;t«d«î Turc A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;497 A |
flares curmane aperiantur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;203 b | |
|
equiutd nwfcisnoninßüentur |
403 b |
firrum quomodo arte repurgetur 1S7 a |
flores cur uarij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;267a |
|
equorum pedes lupi ue^ligia infeéian- |
firrifquama nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tyt a |
flores qua arte À natura coloribus diflitt | |
|
tium obilupefcunt |
499 A |
firri nobilifiima ÿnera,l. Chalybis. |
gtantur,l.Colorum uarietas. |
|
erano lapis |
192 d |
firro oleum iÜitum,l. Oleum. |
floribus odoratis cur nuUusegregus fi'U |
|
Era fini Roterodami hiüoria mirabilis |
firrum refiüens tormentis ignds,l. Tho |
(lus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;243 4 | |
|
S3S‘t erenutarum lUufionesunie |
races. |
fliimen cur nuUum ßalßum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;94 c | |
|
S24 c |
firrum in as tranfirtutatur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;174 i |
fluminaficcant maria, I, Mariadflumi- | |
|
ergdtarum ratio |
470 d |
firrum quomodo moUc fiat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iss |
nibiis flccantur. |
|
trinaceusfeuericius |
*98 c |
firrum quomodo calari poßit 1 ss c |
Elumina matufmo maxime crefiunt |
|
erinacei Hires |
SO2d |
firrum quomodo filo diuidatur ibid. |
94 d, |
|
eiodaiu lenuid dn craßa mdgis |
S3 b |
firru^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;271A |
Elumintim ortus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;92 c |
|
erucM qult;e deüruntU |
StS c |
fiber nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;?i2 c |
Elumma fub terra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;97 A |
|
eriicarum quarundam mirabilis firma |
ficusrccentes, quomodo toto anno ha- |
Eluminaquomodo quistuto tranare pof | |
|
136 d |
beantur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;393 b |
fit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;497 b | |
|
efcaextußilagine |
132 d |
figulina uafa,l.Vafa. |
Eluuij,l.Elumina. |
|
rfcharottcum fine dolore, LCdUterium. |
figura inlapidibus,l.Ldpidum figura. |
Eluuijmaxmi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9}lt;t | |
|
ffiedunijl-Curruum rdtio. |
figurarum omnium rebhlineariim pri- |
fodmaargnteamiramagnitudo 133 lt;lt; | |
|
EucHdis Idiis |
444 d |
uilcgum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^4 |
fidinarummiraprofiinditos 176 c |
|
Eudidis ehmentd quomodo abfq; circuit |
figirarum ratio generalis omnium a - |
foemina,l.Mulier. | |
|
, nariationedemondrentur |
4114 |
qualia habensium latera circulo W' |
foetus quomodo in utero materno gne- |
|
Eudidis printi demetuorum propofilio |
firiptarum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;427 b |
( rctur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î7O d | |
|
» fiextd quomodo uerè demonÜrctur ex , oHendendo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4’J lt;lt; |
figura fàfbtia quomodo uimhabeatts 103 a |
folia quAuexatamouentur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;329 b folium Indum,l.Bethel. | |
|
euphqrbium |
134c |
filijinafeuliquomodoprocreentur 361b foliaarborumcur décidant,!. Arboribut | |
|
examnus lapis |
211 b |
filij omnes patrium aut auitum aliquid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;folia cur décidant. | |
|
exa^mre^ldris proprium |
42sb |
1 refînent nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;seid filiaherbarumcurfolijsarborummAio- | |
|
fxperimeinummirum |
iSi 6 |
' filij Ut ingpniofi procreentur soze ra,l, Arbores cur twn. | |
|
1 'n E -x. | |
|
ßlia pkntirtim cur omnid uiriiid lOrd ßlid propter flores, er ßuäus ßüd 26S d ßlid pldittdrtim certo numero conüdut X07 ßlioram conuerflo dnnud ud diuturnd inplantis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16} b ßltorum nerui cur impdres ßUoru litttri uel iumiperi,l.Lduri ßlid. ßUes cur igium dccendntt, er ubi ntdgis neeeßdrij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jod ßUium inotus quomodo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ssd ßUiu/m utilitär 'm metdÜâ liqudndis ye b finies cUrquibufddmlocisfirueant ;gt;sd fiâtes oleum fîiüdntes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;toi a fintium oleum fiUdntiumcdufld nbsp;nbsp;ibid, fintis mird proprietds nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;76 c firinic£ cur oudgigtidntfl. Apes cur oud nongigndnt. firmicdrumqueddm generd mird 1S0 c firmicK ttreendii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;soid firmicdcdcis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2t7d firmoflflimi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3ssc firnicum oonüruenddrum rdtio 4^4. d fiflilium genus otnne hdbetquod nitedt läi C Frditctfci GdHorum régis imdgo 4ri. c IranctfciDudrdilaus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;issc FfdtM mdximi qud^us nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;21 s c frdxmus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2JS d frjxinui lingudduis erdipfdmui eiuf-dem jfleciei nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3,^6 d fiigere pifces quomodo licedt in chdrtd sà d frigus nihil eflniflcdloriSdbfentid 4s d frigtrisoperd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4Sjamp; fliudus er feminis dtferimen, l. Seminii er /ruäus. fiuduse^ flores ut tempore quouishd- becK nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;399 b fiudus durictrticis quomodo reuirefidt 16c)b fi‘u£lus ut hdbedi prdcoccs nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;394 c fiuilus uthdbeus ferotinos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;394 c fruéius ne in drbore putrefcdnt ibid, frudus db drbore decerpti ut feruentur 399 d fiuilusut colorem,fdporemerodorem mutent nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;399 amp; fiuilusutdbfq;nucleondfcdntur 3ç)fd fl-udiu ex eodcin rdmo quomodo diuer-forum colorum eße poßint ibid. fiuâut dut olerd ut peculidrem qudndam uintobtinednt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;397 st fluids ut firmamqudm uelisdßequdn-tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s^rd fid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;377b |
flilfftr,l.filnKn. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gèmd nobiles cur uilibusrdriores fiilgurd unde nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c nbsp;gemniiemoUes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^9S d fiilmencurtdntamuimhdbedt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40 d ^mmdEoredles cur molies nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;200 g fitlmen cur rdro columndtfiridt nbsp;nbsp;nbsp;41 d nbsp;gemma plumbo 'tn uttrii trdnfeunt 107 c quomodo iHefd crumend colliquet nbsp;gemma uera cur rdrißima in dnimdli-.' pecunids nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40 d nbsp;nbsp;nbsp;bus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2084 filminumpracdutio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41st gemmafilfa quomodoficileagt;gnofcdn~ filmineuiricldriext'mBi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;192 d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;124 c fimus quomodogeneretur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;isd gpnmafubtiliß'imeßulpta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44s c fimusduplex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3sd gemmurumgenerd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;igsd fimocurcubiculdreplednturcdufa 3sb gemmurummutrices nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2Ssgt;d fimumcdminus non remittens nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3sb gemmarumpropridfignd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;189 amp; funumbulorum rdtio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49; lt;nbsp;gemmdrum 'tnuentio quomodo nbsp;nbsp;ibid. findmbuliElephdntes,l.Elephdntes. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gemmarum uitid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid, fitnambulorumpericuld nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4sifb gemmdrumortus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tssd. findmbulorumoperduarid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49^6 gcm»M«w» »wtj/jttW proprtse/««tdes findmbulorum Turcdrum mird 49 « c nbsp;nbsp;nbsp;193 b fin^utoridntur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;397 b gemmarum nuUd'mflgnisuirtutis ex.- fitnQ exitidles quomodo dignofcantur pers nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;196 c Î97 b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gemmarum durities quomodo cognofa- finis quomodo foils manibus frangatur nbsp;nbsp;nbsp;tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;204 d 49 9 c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gewiWitr««! utiliß'iwd tranfmutatio no^ fitura pradicendi artes nobiliores 490 d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dum inuenta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;207 a fiturorumfcientiadißiciliimd,l.ilomini gemmasadulterandimodi tres 203S gemmarum fculptura minimis,I, Parud. gemmis fuppoflta braäea, I. Eraiieg. Gdgdtes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;If rd generdtio,l.tAixtio. Galeaz de Rubels,l.Thoraces nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;geniüa utilis ad oonficienddlinted lys d gdleni locus dtßiciÜimus explicdtur nbsp;nbsp;nbsp;gentiumuarij lugendimores nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;373* Î71 d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;geodes tüißenus bene olet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;177 b gakmldus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44y6 £eod« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mb gnlend nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16f a nbsp;geometridfcientiarumfubtilißimd 420 i gallina ut hyeme oud addnt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;230 d geometricd theorematd tribus modis in^ gaBus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33s d ueniuntur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid, galli cantus unde nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33s d nbsp;Germanorum mores gaBi lapis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid. Germdnicd I'tngua faliciter iungit di.- gammari lapis in cheld nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;211 d blionesutGracd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3ftsg gdrapates animal nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zsod nbsp;gigantes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;356 d garatronius lapis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;204 d nbsp;gwjgiïxT garidefcriptio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;39e b nbsp;gwgiudrum mirablle incrementu. 373 lt; gariophylum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;23fd gip/um nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2201t gariophylusflos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2330 nbsp;glaciei crgrandinis diflerentid nbsp;347 t gaudiumquaficiant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;300 c glades quomodo tn ablate feruetur ff:bri,l.Hebri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4014 Gemma qua dicaturzTuerèflt nbsp;nbsp;tesc glacies,l.1gnis. gemma mirabilis incerti generis nbsp;nbsp;i^fc glddijarmadiuidentisconflru^io 83 b gemma cur pefli utiles,l.Peßi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;glaUi 'tncredibilismerx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tsf b gemma cur reddant marnent issd gleba,l.Terrd. gemma cur fint perßicua nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t^o d glis,l. ArgiBd. gemmapracipua nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;190 d gloria cur expetdtur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49’ gemma quomodo poßintficereut homo gloßopetrd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;222 e prauideat fitura nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^3 d nbsp;Gordana re^otenebrofd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;334 d gemma quomodo imagnes in fomnls 0- grando quomodog/tneretur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;343 b flendant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;194 c nbsp;grandinis'mdicid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4 °^ g^mmaquaignibusrefiiüunt 1944 gratiarumadto nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3öod g^mma uirides cur omius ignibus obno- nbsp;grauia poft iihiin quomodo defeendant xia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;39s b 70 ( |
guanabafut
-ocr page 25-|
Guglielmui Züandinui autof /}gt;hter£ cxleftii mirabüii artißcij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4.f) n H Mafcifrffj'o ubi optima nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j'4f halimtri repurgatio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S} balimtrum flrepitum maiorem fulphure ücit halimtrumgmerat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid.d habmtrumciuomodoeoÜigatur löia ba/o,l,Corona, bamaradoratunürabili Hannonif Cartha^nenpt oommentum pro ooMpanda tyrannide nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;314. d barenagentraj. Arma. bafiarum läui lon^orum,l.l{lu4 haüa-rum berba u^iui ßlij,l.^nopbyllivm. berba qua coitum excitât Ixx. uicibui 'm berba ßliorum p'tttguium, l. Plantaß-lia. berbarwm'Vir^liarimtmirwm 140 d berba in aquis J^lpbureif nafcentes 141 {. berba ut ad uiuump'm^poßint 401c berbaru trantlatio tuttorad lucru quàin arborum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2644 berculei lapidis,l. Magnetit. Herculis phanum, cur nec mufca nec ca nis'mgrcditur jjeronis mach'ma,l. Machina. Hippocrates et Agron medici Athenas à peßeliberarunt birundmeshyemeubilateni 493 a bifloria lapidisj. Lapidis hifloria. bijhria de quodam qui à nurtuo fe exiß mans oppreßum nwritur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fif amp; bißjria aha mira fri/forw Nirokt Vfttffi hifloria Conflantint Fontani homines cur in Icßomagiscaleant 113 b |
INDEX, homines diuiß fuperuiunnt homines abfq; cibo uiuentes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 37 £gt; homines mclytimaiores operibusfucccß fores rclmquumt hominesquibusmodismagnicuadät ib. hommes quomodo ad uiuum ut dici folet ßngantur homines ßrmoßßimi,l. Formeflßimi. homimbus ob ff lu artus deciderüt isoc homo cur excoriato umbilico moriatur jSxc homo cur afccdendo adeoßtifftur 493 a homines diuini confi lij nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 40 c homines mutili mali nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;376 homines carnes humanasedentes,l. An~ thropopha^ homines magnt er natura admirabiles quomodo procreentur 3ssd homines natura er uita ratione ßmiles curfßacia diuerfa uitafortiätur 30z d homines olßilu praflantes mgentoß funt ipo d homines omnes cur 'm fol'is fonis firme conueniant,non ita 'm faporibus,o~ dortbus,aut coloribus ssya homines cur in tenebris timeantfl. Tene~ bra. hominicur dentes ob atatemcadat 373 a homini ßturorum feientia mhildtfßci- homo quomodo aqua fup'mut fuperßet Z9 a homofolus'mteranimalia terreüriano-ßenonuidetercur 346 d homo curßiluA homo quomodo temperatißimiu ca~ homo propter quatuorßäusefl jyod bowö magnus noflra atate lomgtudinem trium brachiorivm non excedit 33^ d homo cur malorummorum 3^40 bomö curßdacißimut animalinm 363a homo cur maximos habeat pedes ibid, homo cur mollis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;370 c homo hominem humeros aßumptoho.-minemßcilius trahit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^3 d |
homo cur lupouifoobmutefcat ibid.d homo cur'mfelligendodetcßetur 404 4 4Solt;! homo in mari aut terris mcognitis quo^ modo ubißt dignofeere poßit, l. Rego. honunis partium proportio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i^od homints ßcies tribus maximis pradita miraculis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;367 a hominis ßciei proportio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3 00 c hominis partium 'm tenuitateordo 3^7 b hominis meatus angußoresß. Meatus hominis robot is maxima expérimenta 3sêc homines qui procul uident parum odora tuualent nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3S4C hominii cafus ßlo tenuißimo pêdèt 48 hominis corpore quid admsrabiliuss^y b hominis demium ratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;340 c fcomiMKWffßcfSt« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;343 lt;lt; fco»Kf)es xij.fubtilitate praüantesß. Vi.-ri duodecim Honoratus lanius Valentinus Fr'màpiS horolo^aabfqißne nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;43z horoloÿorum mola nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n horoloÿorum lineapyxidis curà meri^-diana diflvrat himtana uel humanifl. Hominis, humana uita lonÿtudo mira humaniroboris maximi experimentimi humano corpori liter a 'mdelebilesfl. Lt-tera'mdelebiles. humida 'm mixtis quatuor *4^4 humidi opéra,l.Sted. humidum pingue quad non ardet,l. Fui.^ guehumidum. humidum p'ingueffnerationiaptum, no aqueum fjUMîorM mucoflj. Mucofl humoris. hyacimhorum fßecies nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;191 ft hyac'mthus quomodo nos tueatur 4 ßlmi hydrargyrium,l. Argentum uiuum. hydraulica organa hydromeluetuftate tranßt 'm uinu loi 4 hyeracites lapis hyfiera petr a I litgt;ifßt«T«rrwrjiw nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9a.4S3a ji nbsp;i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l^but |
|
iBihtu cur dttra^o id [cîndenium plu-rmum conducut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;471 et iÜM teli cur{)roculuttlidior,l.Nlotttt. idiM uhi cy quomodo ualidißimi 471 lt;lt;nbsp;idut lonÿorum hadarû cur maior tbid, idui quo uelociores eo ualidiorcs f41 b idem tutmero nunquâ reuerti demonftru tur ignii quid pt ignem non ÿneritre demonßratur ignii qui aqud non extinguitur igms efcd,l. r.fclt;t ignii. ignews calor in naturalem tranpnutari nequitß-Caloruminuicem. ignés (» aere cur furgere cr deciderc ui~ deatitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4S6d igniiplanliiinnoxtiu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;js c (ur glacie magii bedat j s d ignii crglaciescontraria 3S)a ignis igné calidior eü nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jg b ignii fcxmodii fit ualidior 40 c igniscurpibemenbutferuetur 49 tZ ignii an aliquii non jfilendidui 4s b ignii cur magis fubslantia quàm gla des nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid- ign 'n ratio non minus fiedtate anflac quàmcalore nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4ô(t ^nisyquibusmodisgeneretur ibid, ignis ab aqua triplici ratione extmgui- tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jûd quomodo è lapîdib, excutiatur 47 a ^nisnon uerè atténuai ignii tether e tenuior,l. Aether. Ignis ejfiil’ts quomodo abfe^igne y4c jg/iK uires in mifiendo ignis cur aliquadealbet,aliqua denigret ignis offindens uifium ibid, (srb Ignis qui molliauel dura metalla reddit see ignis omni ueneno refiftit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;és a Ignis quomodo è cauis Jfieculis accenda- ignis,curà /fihieriscryüaÜinis bt Sole (gt;o fitis aaendatur ignis agens mi mtjffrfdm iufioplus reddit earn aqua non obnoxiam ignis admitttt pyrauftam animal, I. Py-raufta. ignium ua ria uis ex applicatione ssc ignis adhibendi plures modi 46z c |
IN D E X. iiluslratiopolis cur trcmula nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zrpa bna^ut inaereuideatur,l.Speculum. ima^ quomodo in aere uideatur,l. Specula. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(lorum, ima^ Prandfei Regis, LPrandfci Gal-ima^nes quomodo ex magnis 'm paruos breui teporisffiado redigatuur 4Sic inaurandi ratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17s c 'margentandi rat io nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zsj a 'mcantatiOfl. Pracantatio. incendiorum magnorum auxilia indolentia bonorum pnis,l. Rottoriim. inebriantes potus,l. Potus inebriantes. infinies quomodo naturaliter loqui pof-pnt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;si.s d in fint i quatuor ut ilia nuHa impenfia parant ur in find quatuor alia utilia minus comma nia infintis oculi,l. Nutrix efiimilat. infintis uitia,l. Hulricum uitia. infiuxusquidfit infeda omniaquomodopeUantur iS7a infeda omma argento uiuo,l. Argentum uiuum. infita arbores qua alios excipiant 394 d infomnio,l.Somno. indrumenta mufica,l. Organa, indrumentum ad cribrandafirina 72 c infirumentum quo trahes trahitur 4^0 c inftrumentum ludicrum,l. Ludicrum. inflrumètum quo quifq; fdpfum furfum trahit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4S0 (i inftrumentti Agrippa aliud ad idê fiSo d infirumentu Keteorofoopium, I. Metro repooptum. ittteUigentia nomine carent, I. Deus zsquot; intelligentia. inteUigentiarumuitaqualis intedigentiaru claritatis dcmoftratio ib. inteUigentiarumordines intelledus uera Pubdantia 407 a inteUigentiarum deledatio qualis S4i c inumdationes cur olim cotigerinti 440 d inundationum caupe tres generales 5-5-16 loannes Meona Pipanus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zz^b |
loannes Petrus Bofifius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3f » e iocularia artis periti nuUius preeij 4040 ioculariaartis opera nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;494 d ioculatores quomodo in ore res oceul-» tent nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49fa iridem inaudro uiderinonpofifie zizc irides tantum duapopfiunt uideri no c irides Lima quakseurq^rara izzc iridis coloresquomodofiant ng«* iridis ordo in colortbus cr caufi ttç)C iridis Pecundaordocolorum noc iridis colores ueriàcryflallo et uitro 1214 »gt;«4« magiütttdinemet diplantiam quomodo deprehendes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;izzd in cur rotunda figura nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;119 amp; ins cur Pemicireuli firma uideaturcum Poled'mfinitore nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»loc iris eo minor quo fiol altior iris cur non fiat in mendie zzoc iris quo maiore circuli portioneuidetur„ eomino) is circuited pars no 4 ir« c lucerna,rcmis er guttis ibid, iris er parelia quid figmficen t tbtd. iris quomodo bene olereficiat arbores nilt;t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(na. iris quomodo à corona difivrat, l. Coro-irisquomodo max'imauideripoßit nsb irisquaMumPupra finitorem poßit ele-uari nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,ijbi ifichia dolor cur mufica quandoq; cure-tur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;seid Islandici cur merluos uideant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yi gt;- 4 Ittc/ifi MafcamrtdWf cr Chn-flianos dilfiutatiojl. Legu contentio. iumenta Pu/fienfialupicaudabiprapepta coniedereprohibentur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4991* iumcus cur flexilis et fronde carès 258 e iumperi lignum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zyiii iitniperi filia cur 'm igne crepitèt,l. Lau ri filia. ins bouina carnis melius iure carnis ui- tulina nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4i^a K KacT«e^« intelleiliK tria efjè nbsp;nbsp;40? lt;lt; L Lacbiplantiscur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zszc la c plantdrum cur tenax nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid, lac üijfianiaminus habetferi iétb lac medicamentoPum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘1 lacca arbor nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zes a lachryma è quocuttqs liggt;to quomodo ha bcatur lachryma cr Pufriria cur dolorem le-niant,I. Luiîus. lachrymarumcaufit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3Slt;sd lachryrnariéarborearum genera 25-4 c /otfïifparf« lailis modi eoagulandi ^oz. |
|
uï^ cdufà nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïtîj laäfsufufad uitic lonQluiine)n,l.Vitlt;e longtudo aq^Uit defliÜiitione except4 poteß inebriare hnt ItipiJef quomodo in ueßca generentur 14s c lapides ut duriores, ntetaÜa ut duüilia nt4gK,eopreciofior4 lapides è duobus generibuf quemadmo-dumcranimaliagenerantur 199 rf lapides 'vnpsae^ fiÿito Salonwnis iox c Lipides omaes friere concrefcere quiti' queratiombtKdemonUratur 1094 lapides quomodo inammalibuf generen tur lapides quomodo eßngulis rebut oonfici poßint lapides ni uiuerent gemmée poßent arte coiifiei lapidibiM morbos,fentum,4c mortem ad' lapidibut cur utret maioret quàm alijs rebt» lapidishißorianüra lapidumgenerationii c4uf4 cr oolorum eorum lapidum piuuia,!. Ptuui4 lapidwm. lapidant uariteßgurlt;e lapidii Lazuli,I 'Lazulilapit. lapts feu lapidiem excrementunt 170 d lapis ingallt iecore mueiuuf, L GaÜi la pis lapis meidens nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î’jtt lapis quifaliua aaenditur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aa-d lapis quomodo pugnoßangatur 498 c IdpJiifîrofJWidi lapis qui percußus lapiQo imagneinfoni citharlt;erefirt tapis quo uinum in aquamtranßt ific lapfus qua maximeßciant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4.69 a laricis lachrymie uires nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xj 8 c b/frcxqMoBf/xot lateres 'tntermißd in ßrnacibus igneßan guntur lateres cur cofli creßant laterum Eptagoniratio XOSC 107 b 41SC latrunculorumludutfubtilißimus 409 L-aurèt. Botùcontrius Aftrologus 370 c |
INDE X?' lauftßlia iivm etiam iuntperi cur in igne crépitent lazuli lapis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;164. d bzuli color incorruptus,l.Color. lemniaterra,l. Terra, lente or procul nihil potefl emitti esd leo lepores cur no cicurentur,i Mures. 331b lepra cura leuia quadam cur den[a,l. Denfa. libri derer urn uarietate funt praxis hu- liber hic de quibus traget /ftriwn quomodo conßßm in ordinent libri in l'tngua Aßicana ex latino uerß libris hts qute traâanda ßnt ic libris additiones altera poü alterZ quo modo fiant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^73 librorum ratio abfolutißima confcrtben dorum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;446 hbracreius ratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;13 libra cur èfitumotaad locum [uwm re- libra o/lendens pondera maiora quàm fint licinia cr mappa qui ignibus non con- fumuntur,l.Ellychnta. ligna quai» aqua defcendunt 234 c ligna qua aqua fupernatant cur non re- âè iacent in aqua, fed per tranfuerfum extenfa,l. Anchora ligna qua frada fcintiUofeinittunt ignis 1SÓ c lignea ilatua,l. Statua lignsa. Itgmfanfhdefcriptio lignum pulcherrimum,l. Vlnü radix, lignum aloes,I.Xiloaloes, liliorumhiHoria Imooflis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;if^ b linea meridiei,l. Meridiei. linea lfgt;iralis,l. Spiralis linea', linearit duarum qua femper approxima tur et nunqui coeut demoßratio 4114 linguaramdifcrim'malxij. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3360 hnguarum cur diuerßa genera nbsp;nbsp;nbsp;373 b |
liqueßiHione cur cruHa impediat,!, Me-taUorumliqueßbhoni, \ liquefcere que ßtcile ßjlent etiaalijs iun^ äaßciuntßcileliqueßfiione 461 c literaquajfionteeuanefcunt tjib litera tndelebiks quomodo oorporibut humanis inßnbantur literasdelentia sisb 171c litera qua folum aqua uel igne legumtur 4!7a Uteris tribus ctmüafiribere, l. Scribereü literisqui non indigent, l, Senfibus itt-^ tegris. lobiu pifcis,l.'Vitulits mariniis^ locis ignotis quomodo liceat fcire ubißs, l.Regp. loaorum lonÿtudo ZJquot; latitudo quomodo habeatur loca occulta cum œloribus quomodo ui-deantur locuüacr eorum damna xsxd locußa,ßrnüca, papiliones, curoua ÿ- lotos arbor lucerno mirabilis lucij pifeis mirum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;29s d’ ludus ficcus caufia mortis repentina,lf Morsrepentina, luilus cohibiti damna nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;37 f amp; luHus à periculo tria libérant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid,:^ luilus dolorem lachryma leuant ibid». luilus uaria ßrm4,l. Gentium lugen-di. ludicriiminflrumentum 408 c tssb lumen cur à mtidis tantum fieäatur usa luministresßgt;ecies nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xJ4lt;f reflexum curuideatur, crcalo-rem augeat luna in plenilunio cur maiorem adunt maris ßciat luma magnitudo,l.Solis magititudo. luna irides,Llrides Solis. luna dua raro,l. Earelia. lunaobferuationes pro oonferuationeß rinazethi^ lupi in canes,l.Canes in lupos. lupi tympana cr nerui, tympana cr ner uos ex ouina peÜe impediunt cum pulfanturßnuß lupa |
|
tupo uifo cur honu,î. Homo cur. lupos ijuomodo ocddiU, I, Muret, lutraè fibri geaere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iiid lux ac lumen quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;114. b lycifcu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jo4(J lycofura ciuitatum omniU prima lyrlt;e nerui cur Ifionte moueantur ^14 c M macer nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i}fa machina Ctefibica aquam hauriens 9 lt;nbsp;machina Brambilica aquam haurient IOC Heron« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;16 c machina qua ftne igne fir it 716 machina ad cribrandunt firinam, I, in-ftrumenntu/m ad cribrandum, machina bellica impellunt ordine uni-uerfi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;84 WiicljiMie bellica ex qua materia fiât 4.1 d machina ignea cur tanto intpetu emittant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4}b machina ignea cur tanto firepitu emittant,Istrepitut. machinarumignearumuii 4.1b machiitnuigneafficiendimodut ibid.b mach 'marum frailura obnoxiarivm fi-gna nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4» c machinarum auxillu nefiangantur 41 d machinarum bcllicarum duo noua genera machina qua aliquid perpetui defiedit, quod m fine eritaltim mjcfewii aqua profienda,!. Kota, machinahaurientes aquas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;it a machinarum Romanarum robur 4744 wucrocrowonj. Scalon^a. macula quomododetergantur 4^74 meliboea nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40; b ma^amaduerfutdi/fiutatio fijb magnetis genera nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ttfb magnetis firruÿnei uircs xij amp;nbsp;magnetic firru^nei expérimenta neuem er ratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii4d magnetis carnei miru experiments zira magnetis alterius carnei uires ziod mala,I. Poma. malamedica,!- Citri. malimedicaffiecies nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tfo maltha pro marmore nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;208 malum jhinofium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;232 mameyfruHas nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J74 manatuspifiia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjoc mancus mandgt;its,l.liomo manibus. |
I N D e. X. madibula inferior edendo folunwuetur, fuperiorfemperquiefcit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jud mrfniM utardeat, nec ladatur,l. Aqua ar dens. manuoodiata nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;usa mappa qua non ardent,l.ESychnia. marchefita nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;162 c marchefita fapius as continet,!, Pyrites. Ularci Antonij Maioragij cafus j 00 c marciacoilacompofitio 207 a mare cur fitlfum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sfa marealiquibustnlociscurfierile jj4c mare cur montlraplurima 326 d mare ut lac album maris aüuscurnonagat naues celerri- maris profiinditas quomodo uifio lapide haberi poßit mart herba fupernatans,!. Herba mari, margarita marmor quomodo confolidetur, I. Maltha. marmora naturales imagines habentia 212 d marmorum flgna nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid. ' Marrochusl. Pomaaurea materia prima comodum^^utilitas sa materiamprimamaóiuejje sa materiam primam quantitatem quadam retinere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s b matrix nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tos a Mahumetanorumfanfli ?5'4c Mauri quomodo refrigerentur,l,Refri-gerationis modus. maxima quaq^ minimis confiant initijs 4-ssb medica mala,l. Citria. medica fubtilitatis hifioria 48 j lt;r medicamenta quomodo optime mifeean- Mediolanenfi templum inter Chrtfita- nos augufiiflimum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47; it melcroleuadulterata quomodo depre- mellisimucuroptimu,l, Qleifiimmum. melonivmopttmoriimtndicia 371e membra quorumdam animaliunt curpra cifa regenerenSur,l. Anonaliit mebra. memoria artificiofa duplex 407 a memoria paßiua nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid.b menfuram perpétua aut pondus tutllunt ejfepojjè meridiei Imea quomodo habeatur 438 d meridiesgemmis, Boreas metoUisabtin-dat meridies cur auro cr^mmismagisabum detquàm Boreas, I. Aurum zirgemma. metaüa cur aqua inieila refiliant, I. A-qua cur. metalla cur in montibusgenereniur lasa metalla qua nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;173 b metalla feptemeffedemonflratur 174c metallaan poßmt tran[mutart,quaflio maxime dcfideratapropotuturcrfol uitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;isoc metalla plerunq3mixta nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17 s b metalla omnia aquea fubfiantia te- metalla ex minima parte ut fieri [olet ten tarefillax nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid.d metalla ex quibus confient txob metalla omnia pinguia prater aurS i so 4 metalla dufiilia,!. Lapides duriores. metalla quibus uafis Uquensur,!. Vafit proliquandismetallis. metallorum ffllendor cz ««p ^7sc metallorum odor mcMfloritwi liquefùfiioni curcrufiaob-flet metallicamultafubterra paucaani-malia metallica metaUicorum effiefruâus,foliat radices,cr exhalationes isze metallica quomodo in montibus iaceant issb metallica floribus er frufiibus plerunc^ carent nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1S3b metaUica abundarein aliquoloco, xv. indieijs deprehenditur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»^4« McfdfijMommrfcnrrfHt nullius aut mall faporis,odoris tarnen iucundi issb metallica omnia trifrriam diffolui ibid, metallica omnia firme plumbo adie^ melius liquefiunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;162 d metallica ficca auro çy argento uenenu 164 c metafile |
|
metaVicä artlfkiofa colores non retinent præter nigrum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;171b ntetalbca quic ex cur per/}gt;icua 176 c inetaUica quomodo in aquam uertantitr. 182 (J tnetaUicd udfd,l.Vdfa ntctaHicis partes ncce(Jari£ a ntetatticortm fpecies pensßne numero. tflC inetdllicorunt ex pldntarum compara^ tio methodi refolutornc exemplum nbsp;4^ 9 a Michaelis Stiphel^ inuentuin in arithme tica milutnipifcis os aurum nontrahere,ad-uerfusSimpliciumdcmoflratur, vj a min.e,l. Cuniculi. mimma minimis erroribus deßrmantur, l.Parua. minium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ifig rf mify quod uitriolum Romanum loib mixta ex tribus tantum confiant, terra, imxtd omnid uiuere, oHo ofienditurrd' tionibiis mixtd omnid metdm certdm fubtilitatis retinent necc/firio mixtio in quo à nutritione ex generatio ' nc différât mixtionis ufiis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;am a mixto in omni quomodo elementd,l.Ele~ .. ■ mentum. mixtum quomodo elementa continet,!. Elementd. mixtum uHum an terra grauius isib monaebi Carthufiani,!. Carthufiani. .moncta dccorticari poteü nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;164. d monoccros nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f,4 d 'monfira in mare,!. Mare. monfirauaria nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5754 mbftracurinuterouiuantnatano.sso c monihra qua: uiuant qune non ibid., motfira cur raro arbortiantur ibid, monfira an ex intento fine ibid, morfira an aliquid pramofirent femper. ;St a monfirorum cauf^generationis ibid, motifirofie firms montes totius orbis altifiimi s 11 |
D E X. wont« quomodo oriantur montes q^uomodo è lapidib. cogent, ss b montes a quibus delcantur montes cur metaUismagisabundët,!. Me taÜa cur in montibiis. montium incendia cur ex quando fiant, ssd morbi cura prodigiofa, I.Cura prodigia- morbis (ùturisfignofeendis 20s b mors abfqs dolore nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2 ? 91 wonenteï omnes foli mors repentind ob luilum ficcum 37 s b morspifeis mortdliumfi. Hominum. mortalium ex cœlefiium diferimen ex fi militudo,l.C(xleflium. mortui et damones naturdliterpoffunt ui mortuorurn corpora cur uittentibusgra-uiora,l:viuentiuin. mortuos in morbo uidcre cum delirio cur moi-tem fignificet mortui qui hominem oppreßit, I. üifio-rid de quodam motus naturdles primi tres « c motus altcrtidns motumnuUumàudcuofieri demonfira- motus dttrdilionis À rdritate non efi uio lentus motus quomodo cdlorem excitet eX igné accendat motus uiolentus quomodo fiat es b motus fimplices fiept em motus uiolentus ut fit diuturnus ex celer cdufiequdtuor motus telorum cur procul Udlidior 69 b motus grduis poü uiolentum,lGrauis. motus tremuli effeilus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gj b motus cdlor ex fiubtiUtas cdufia uicißim, LSubtilitas. motus celerrimus ex uiolentißimus quomodo fiat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;474 c (70 c motuum transldtio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17 mucofi humoris ratio et modus detrahen mufto mulatcurficriles nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;303 mul£ ut à mufieis non infifientur,l.Equi. |
mulier ut non concipidt mulicruteXdppofitisnongtfiet sisc muller flerilis,l. Sterilis. mulfid,l.iîydromel. mundum effe seternumjArifiotelis ratio. 974 wwfÎ cur non cicurentur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;33t b muriumhifioria murilego,l,Eelis. musexmuficanapelliftrse muriterrei,l.’Terreimviri. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(44s c muri dd perpendiculum ereili aterni. muri quot lateres contineant 4^4 c muficic omnes firiunt, non autem culices. zssb mufic£ quomodo drceantur,l.Culices. mufc£ quomodo ab equis uelmulis abi- gantur,l. Equi ut d mufieis. muficas an cauda lupifiepulta arceat du-bium eR muficainllrumentd,l.Cirgdnd. muficorum injlrumentoru imitatio.sSÿ b mufic£ uoluptds quomodo augcdtur. 3SSd muficum infirumentum duodecim fimul uoces refer ens mufiella ex ficiuri quomodo mdnfueficat. ƒ 12 d mufium ut toto anno dulce fit, l. quot;vinum. mutin cur mall,l.Homines mali. myrifiica nux,l.î^ux myrifiied. myrtus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;239 et Myufeij ob culices oppidum deferueritt. 2sea N Hanus,iEumilia. naturales motus,l.Motus naturales, naucs quomodo è maris profiindo eruan twr naues quantum firant ponderis is a naues è mari fiicilius quam é fluminibus cruuntur nauis difiperfa ubi fit gentium quomodo y |
|
fcUlur,l.Regio, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mb tMUßm gubermtores cMttttne pihenid chinarum alt;]uamfubeitnt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;csd rmuis iuelit cur tarn cdcritermoueatur 471 à nMiumimoürKmarinisdefinpo jiâc nauim quomodo/ïcies i^ua iter metiiris !04C mxut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijlt;s d Keronii encomium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»99 nKruißliorum cur impdres, I. Tohorum nerui Ntlui cur mundet Aegyptum Niludcuraurdcaredt niuiii uermes pilo/i. I. Vermes niuiuisfd nixlt;iuomodo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f4fb nix cur fine ß!gure esquot; tonitru décidât cauf£tres nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ï4r4 nix ^uomodo icjldte feruetur, I. Glades. nonc7fic,uires Kox (ex menfiumj. Tenebra fex menfiu. nubes z?quot; pluuianon magisprocul C.M. nuces lt;^t'onodo optîmèferuentur 400 e nucis tvmbrd,l.Vmbrd. nucis myrifticte oleu cjuomodofiat 145* 4 nucis duellane,L Aucllanit. numcri cubi pulchrd compofitio cr exin aliud refolutorie methodi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41s nunuri t^uomodo ungue omnes iifque ad 'X.^V M.firmefiribipcßint 479 d I^umidarummoresagrtfies s6ib nummus,l.Monetd. nutricum uitid in(întibus nocentid ?so lt;t nutrix afiimildt ßbioculos infint. ibid. nu(ritio,l.Mixtio. nux cur codionem iuuet 4591« »W'.xgMlt;edHOfxpcr(JwfnWprlt;e6c4t fud nux florès 'm fifto 'amp;.lod,Baptifte 164c nuxmyriflicd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zssd o Obfcuritds,l. TenebriCi occafiofl. Caufla, occulta locd,l.Locd occulta, ochra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;371c ocree at^ue non peruie quomodo fiant 34Sd ocrid,l. Galena. odauiani Auguflifirntafl.Augufti firma. |
INDEX. oculo uno male uidentes efficiuntur(ira- oculus,l.Vifits. odorquonudoabfyuefubflantia'm [apo rtbus relinqudtur odor [aporis indicium odoratacurfilum in calîdifiimisreÿoni adores quidam cur m deftillatiom amit-tantur,l.Deflillatio. adores cur faponbusiungantur sot a odorispriuilega odoris omen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ürid. odorumfl-Sonorum genera. older p'mguedmisdifirimen 246 t old quacopiamemittunt zesa oleorumcomparatio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t^-^b oleum adulter'mum quomodo deprehen-datur,l,lÄel. oleum quomodo abfumaturfl.Pix. oleum optimum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2 as a olea odorata quomodo fiant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;144 d olei,uini,cr aqutecomparatio mfubtili- tate nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14s c oleum uitaproducenda maxime idoneS ibid. old [ummum, meHisimum, uini medium cur optima fint nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4t sa oleum uitrioli, I. Vitrioli oleum, z^ita de alijs. oleum admirabilis naturit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zesa oleum chatybi firróue illittim dttplicem utilitatemprteflat olera ut peculiarem uim quam uelis obti neanl,l, Frudus. olibanum,l.Thus. oliua; quomodo à nucleis purgentur tbid. oleaflerRhodilts onyx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;201 (t opali mira pulchrifudo opali degtneris natura nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»97 lt;t opiam,l.Amphiam. . opiocaßidi certantisequitis iUito eques ext'mdm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fit a optima cur rara nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zosa oracula'fi non e(fii^ ambigudf oracula |
oraculum Trophonifil, AnlriTropho^^ nij. orationis modi[eptem[ubtilitatit. ibid, orbisfitut orcat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S2lt;s c organorum muficortem uaria eompofi- tIO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;it fit orichalcum,t.aurichalcum. orient cur auro ergemmismagis abun-det,I. Aurum. orient calidius e([e cr humidius occiden. te,quatuor rationib. dem oflraturt43 fr oris (octori nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;377 b oriza dbus toti orbi communà 374 « OÎ capitis,I. Capitis os. o([autmolliarcddaMur oamp;racis lapis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tzib o(lrea magnitudinis immenfle nbsp;nbsp;nbsp;»20 d oua quomodo abfque gall'ma fiueantur 97ta oua aceto mcUeficuntficut ureds inclu.^ dantur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;310 ti ouautmteriusinficribof nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,jod ouofilum circundudum'migne nonar- det,I. Filum circa ouum. ouiuiteBum quomodo in lapidem iran.^ fiat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïf94 ouiimi»boue,l.Bouis. zziit ones i« iugismentium regioitum fiigds rumccrnut£ ottinapeBisà lupo lacerala pruritit excitât ouina tympana cr nerui, I. Lupi tympana. ouium morbis curandit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;foz^ oxymelantiquum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;zfi 4 P Pd/W4 cur in firmcem htcurueiur x«? b palme (pedes coccus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2fTi,c pa Ima firma palmites qui eduntuf- palpebracur palus Alcyonia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;92 panis qu'mque genera nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;373 panni ne tineis ir,fifitniur zsxb panni land quomodo extendaniur 32^4 papiltones cur ouagignant, I. Apts quMt ouanongignanS. papirus antique nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4S7a pappusundefiat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;227A para- |
|
(»rabolef priuilegidfcx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41? (gt; ^dfitlogißnorum modi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;419 b pdrdißluenenimpriefentdnetim. $oic pordi dexter teiiis maximum inprouo-cj/tdo menfes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibidem pareils,corona,uirgie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1x0 4 pareille quid fgnifcèt,!- Iris cr Parelie. parelije et uirge in quo différant mb parelie c^geminielunararèicontingiit. ibidem parent um cumfilijs comparatioJ.Pilij. Parium marmor eins ffecies nbsp;nbsp;mb pamcidarum culeo cur gallus, nbsp;nbsp;reli- qua itferantur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjQit partes plantarum,l-Plantarum partes, parua opera fubtilia fragilia nbsp;nbsp;4.S) d parua minimis erro ribus deßrmantur ut litere cr ßgur£ in gemis celate.jss d paffer mufeatus auium minima nbsp;nbsp;nbsp;j î? b padlinacie aculeus dolorë dentium tollit. ^s} a Paufaniie et Philoßrati diffutatio de den abus elephantorum 30s c pazar lapis feu Bezar nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ioii.d pecunia,l.Moneta. pedes cur ptfeibus qubtifdam jp 4 peZZiScolli cur diuturnior 32.1a pelles coloribus difiinäieß, Colorum ua-rietas. pentagoni tequilateri or tequiangult pro prium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^f‘,a Perfia in Perfide ucncnofa 239 b peilt CUT gemme utiles peilis cura cum argento fublimato. 6} b pejlis ex arcula aperta pellismira peßis zr putredinis aeris caufeß.Acrem corrumpentia petits cur triennium non excedat rsa peililclti£future figna peflis cur nunquà iuxta Calcchutu.314. d petroleum Petrus Aponenfis maximus Üegroman- phafellus Indiens nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;204 ph engiticum marmor P‘iHura mechanicarum fidttiUßima 448 c Pülure ratio in menfuris |
INDEX. piilure ordo in coloribus,l. Colorum con gruentium. pifluris color candidtis uenenum 132 d piélure partes très nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44 9 a pile machinaru obiter cadentes cur pau cosfiriant pZZZ ut uirides uideantur,l,Capilîi. pili o^uomodo tollantur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3-77 pingendi precepta.l. Celandi precepta. pingendi foltda in piano modus pingere cur ßt ßcilius mcdiam ßciem, I, Celare. pingue humidum quid ßt.zez c (xgj b pingue humidum quoddà quod nb ardet, pingue dînes quomodo odoribiis imbuun- pinguedines odorate quomodo fiat 37s c pinguedinis ac olei difcrimen, l. Olei ac pinguedinis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'guefeant. pinguefeere quefàciant, l. Pueri ut pin-pinguium putredo piper rubfum,l. Siliquafirum piper nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;23s b (902 d piri femina pulmoni multum confirunt. pifcescurexouisgenerentur 2^6 d pifees cur adeà multiplicentur pifees omnes cur pofircma partefimiles inter fc fint 32s c (329 a pifees qui taili tangentes fibre afficiant. pifcibus quibufdam cur pedes,l. Pedes. pifees bipedes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;332 a pifees quomodo in charta frigantur,l.¥ri gère quomodo, pifees omnes firme fine uoce prater Del phinum,l.Delphinus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(tatio, pifcium pluuia,l,Pluuia pifcium, pix cur oleum abfumat plana iuâta quomodo difiugi pofiint, 13 a planta nuîla abfij; radiée nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3r)t c planta quada firma uires produt. 44t a planta omnes quomodo omnibus in locis |
dent planta omnes firme fuis ramentis gau-261 a planta cur inlongum crefeant magis ani malia undequaq; plantafleriles quomodofruilifira red- plantadiuerfis aquis gaudent, l. Aquai arbores, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(tafit.22S(i plantarum differentia in quibus conflit» plantarum lac,l,Lac in plantis, plantarum modigenerationis 245' amp;nbsp;plantarîl pulchritudo quib.conflct,2s6 d plantar um origo in aquis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;23 z c plantarum duo principia 260 d plantarii filia quomodo firmentur, 3!)7 b planta quomodo cum pluribus faporibus çg odoribus nafeatur 397 a planta quibus modis proueniant 228 c planta maxime odorat a 231b plàta qua omni ex parte bene olet. 23od planta uenenofe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;232 c planta lymphatica nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;240 d plàta ex debilitatibepcrmutàtur. 390 4 planta noua unde nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;441 a planta faporcs omnes habent prater fal fum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^7 rf planta aerem uitiantes,l,Aerem corrum pentia, planta quibus modis in longinquas regiones transferantur 270 c planta cur an imalib. diuturnior es,364 d plantarum cg metallicoru comparatio^ Luietatlicorum, plantarum unumquodq; genus dum pu— trefeit 'proprium animal générât, l. Vermiumgcncratio. plantarum odium cg amicitM nbsp;nbsp;nbsp;22 4 d Plantarum differentia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22,7 b plantarum genera. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22s a. plantarum partes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;228 amp; planta ubifilia non mittunt,!. Arbores ubi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(rentia. 39 s b plantarum agreiliu et domeilicaru diffe plantarum partes eg animaliumfimiles. 229 b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(nuitatis plantarum tenuitatis ratio,LArboru te-plantarum umbra falutares eg mortife ra23sb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(filia, plantarum filia cur décidant,l.Arborum plantarum filia cur cornier tantur, l,Bo-lia plantarum, plantarii filia cur uiridia, l. Bolit^flan-tarum. plantarum monilra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;267 b plantarum arma nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;267 b plantarum partiu,l,Arborum partium, plantas omnes certo filiorum numero co y * |
|
ßdre,l.Voliä pliitititrum. plant M è propria inßtione mtitariß.Ar^ bores inßtas, (renti£. d plantarum translatarum ejuatuor diffe-plaftica mirabilis antiqua ßibricandi im- mcnfa Opera nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a-sib plaßice difficihor citlandi amp;nbsp;fculpendi ratione nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid platanus arborum pulcbcrrima xfó d Plauti diligcns ßubtilitas 40p amp;nbsp;Ploflra,LCurruum ratio. plumbago iri.d nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(dat ne plumbea lamina cur in aqua non defeen-plumbi Ip ecies quatuor nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;154. c plubiliqucßäimiru experimentü.ibid. plumbo gemm£ in uitrum tranfeuntß.gc m.e p'umbo in uitrum tranßeunt. plumbum uerfum in cerujjdm pondéré au getur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;if 1 a plumbum adiuuat ad metallicoritm dißb lutioneinß. Metallica. plumbum ettr arge to ßipernatet, cumßt eograuius plumbum a’.bum alia metaUa odit 184 c pliibü quomodo in pulucrë träfeat.4^ b pliiuia quomodo pluuia er nubes cur femper ubi Sol uer-tici fuperßat pluuia pifcium 4quot;° d (dicia. pluuite fütur£ indicia,l. Tempeßatum in pluui£ prodigia,l.Prodigia ex pluuia. podagricis doloribus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'soja Poli diem babent er noäem fex mctßu, l.Tcncbr£. polus,l.Augt;lralis uel Borealis. polypus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J18C poma mortis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i}!gt;b pomaparadiß issgt;a (ßant.iSsa poma omnia certo granoru numero con-poma aurea Marrocbi inuiolabilia. b pomat.a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jrs c pompbolyx feu Tutia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»70 (/ pondera quomodoßcile moueatur. is u pondera uerfus mediu mouentur 14 4 ponderum trabenderum impetlcndorüm uc minimis uiribus ratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40s c ponderü media quomodo habeätur.ii d ponderum leuandorum ratio pondo er libr.a idem funt porcellan£,l.Myrrbina uafa. porri capitati |
pollis incbrians ex duenlt;t l ld D yi, pr£cantatio adfanguinem cobibendum. sue pr£cantatio comitiali morbo f30 c pracantatio ad capiendos pifees y i x pracantatio capitis dolori ssoc pracantatio ut uinum non,l.Vinum ut no peruertatur. pr£cipitatum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»70 c pr£gnätiu. affeélus in fatus agere. 179 b pr£liorum ininitioclamor,l.Clamor. praferuandimetbodits undeorta.ec (ti pr£ßigiatoris Kijßani bißoria,l.Damait Pranniumlapis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»jj 4.104 d prata reddut uirides bomintl ßcies. 114e principes noti fuperis,lVopuli. principia tria,l.'vbiqs. (Caufa. principium in quo ab occaßone differt,l. principiorum natur alium diuißo xi b Prodi libri ad artanGeometricam non ßiedant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;411a procul cmitti et Ictè, l. Lente er procul. prodigia ex pluuia 4114 (4 prodigiofa morbi cura,l. Cura prodigio- prouinci£,l. Regiones. pruina ßigidior niue pruina cur magis occidat arbores qu.im lüx pruina quomodo ßat pruin£ indicia,lR.ubiginem. Pßalterium quale nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J 89 4 pßeudocoerulca pßoricum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2 70 c Ptolemai laui 444 c (tsob puer quomodo inßruendus ne ßtretur. pueris er luuenib. ßgt;iritus bene olerc po teß,no fcnibus,nec inteperatis. 119 a pueri ut pingucfcant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s^gc pulcbris cur deledemur j sy 4 pulcbritiidims mater ßMlitas,l.Subtili-tas decoris mater. pulchritudo quid nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j sy 4 pulmoni conß-unt ßemina piri,l.Piri. purpura qu£ ßt er qualis fiierit pußusproprij unicuiq; animait, l. Animal unumquodt^. pulßus cur currentibus puluis pyrrius cur è machina tanto impe tuJpharulam mittat,l. Machina. puluis pyrius abßqs flrepitu Jßharulam emittens 37 b (Oua |
pulh quomodo abfqigaUina naßcantto',1. ptJlus quaternispedibus er alls quomo.,» do er propier quid nafcatur 370 d pumex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xio c pumilionis mira paruitas 3S7 4 punica mala quomodo feruentur 303 b punica mala ut non aperiantur 353 b purpurea tinduraß.Tindura. putcorum aqua cur hyeme calida 97 b putredinis quatuor effe genera demoii-ßratur putredo pinguium,l. Vinguium putredo. pyraufla in ignibus uiuens pyrites argentum quandoq; continet, as ueràjapius pyrius puluis,I. Puluis pyrius. pyrophili lapidis ex humano fanguine co ponendi modus, l. Lapides quomodo. qualitates prima nifi du£,Î.Siccitas. qualitates prima quatuor , 4Sj 4 qualitates fecund.£ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;484 (i qualitates omnes in quibiis différant eT conueniant quantitates dua paru imignitudine diffe rentes quarii maiore femper per medium diuifa, er minore femper dupli cata, minor nunquam maiorem exce^ dere poteü aut aquare 43s d quarto circuitu cur quxda redeat yys li querciis lignu aqua non obnoxium. lyo a quercus excifa quandoq; transit ingeni-ßam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;39ûd. R radices cur plerunqsbene odor Ata 1x94 radices quomodo feruentur radices utßrmam quamuelis affequâtur stsb radix admirabtiis. l. Bara. radij perßramen reéitlineum tranfeun-tes,curfiguram rotundamoüendant 1x3 6 radij tempore deliquij,l. Solis deliquij. radij perpêdiculares cur uatidißimi. 1134 radij perpendicularibus proxtnü cur ua-lidi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ixy 4 radij folis cur quiefeere uidentur nbsp;nbsp;nbsp;13 s c radij cur reflexi uideantur, er calorè au géant,l. Lumen reflexum cur. radij Jolis trementes,l.llluilratio. radiorum roborîScAufaptrfeerperac' cidens nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;110C raid |
|
rata cur (oh pifctbtu iilteriui genera mi~ fceutnr r‘tn4rum fgt;ltmi4,l. Pluui4 pifcium. r4p4 femini{,l. seminif r4p£. r^tra quidam curgr4ui4,l. Denßt. faritMd- MotUf. Raymïédi LuUij ridiculu fubtilitM 40^ b recrementum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;170 (i omnam ßgururumpnuile gi.im,l.Pigur4rumomni'.im 4^4-d refrigerationis modus reg« noti fu(gt;eri5,l. Populi. regii Hi(p4ni.irum,l-Sinilij. regio qu£u(S quo inßtußt quomodo di' gnofeatur regionesI5g£uitie,l.Vitielogiuee 361)4 regitlu^Mis res qu£ uideturubifeinperappuret,!. Vi ßires relgionum contention. Legum, relpirutionts um et tu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j 09 6 rhinoceros rbombites lapis roborà experimentu m4xim4,l. Hominis Romani duplici Ungut utebantur 37 a c fos quomodo ro(i:gcUam,l. Arßenicum croceum. 1 e? b ro(.i cur ßt I(gt;inof4 demonflratur ro(.e quomodo uaritt reddantur 4ssc Rofm.triiiut,l. Ltbanotis, rojomacha,l.Gulo. rota cur (tx quomodo maxima pondera eleuet rotte axis qua utimurad ctelandos gem-mas,cur tantum habeacutrium 474 c rot£ qu b.maximiaqua hauritur 46^ b rubea tintlorum cur in mantbiu conten ta urinam tmgat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f,7b ruh'd e3-ßtix argunntaßieram hyemem, l. Regio ßigore ajßtra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;113 d rubiginemßituramquießgntßcant 43lt;)b rubtginem qua arceant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5, s c S Saceharum quomodo purgeiur 400 c fagitrisexirahendis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;size |
l xy R falgazus hcrba,l. Herba martßtpernatas lS7b fal nitrum,l, Halinitrum. Satiilij régis Hi/ßaniarum hifloria 116 d fandaracha ßtnguis duplex, l.Vente. fanguine creßente non ßmper uires au- geittur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jös amp; fanguiiti cohibendo priecantatio, l.Pra;-cantatio. fapientes curmagis uitqs dediti 19° c fapientes curpatrne pirnictein attulei ut ibtd. fapientes notifuperis,l. Populi. fapientes cur melancholici 354 c fapientes cur ad uenerem debiles 30s a fapientes cur peßimi uiri 36tf.c fapieniis tria munera nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40s a faportbus cur adores iiifiganlur,l, Odo- res , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;391 lt;lt; faporuw genera feptem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;384 fiporim natura nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6i faporis indicium odor, I. Odor faporis fapphirus quomodo uertatur in adaman- farcophagus fenarumornatusiniri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;402 fcopuU quomodo ßant fcorpq alati nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2s 6 c fcorpioiuim O' baliSîarü flruäura 474 c Scotilaus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;444 lt;i fcribendi liter as occultas tres modi, quo rum primus cßcü tr.b is latent 4^00 fcribenß litcras occuitas itkfq3 fujficio- nCjC^ eR fecundut modi« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4f 6 d fcribeiues pauca nuUius ßnt authoritatis, prteierquain in poefi cr matkemateca 49* a fcripta tria habere debent 410 c fedesmira nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4fzd |
femina ne ab aminalibus Itcdaniur 39ib femtnis aeßuduA difcrimen feminisrape oleum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;246 fencila ferpentum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;278 fems quibus ßudiji maxime gaudeat 36 t c Semglt;£ ßuminis mirum fenßbiliaquomodo mugis deleélent 38s c fenßbilibus omnibus tria comunia 387 b fenßbas quifunt integris, literis non indi g^nt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;329 b fenfus ta{ius,auditus,uifus,zr reliqui, h Taôlus,audttus,uifus. fenfus non i jß niß quinq; demonüratur fepteiMrio,l. Borf43. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(3 Sx d fera quefub quocunq3 nomine claudi pote^ ferae quomodo ab tincinis tutte ßant 472 c ferici t inclura,l. Tméhra. fericum quomodo dealbetur 438 c Serlius architcéîus firpentes cur diu ßnecibouiuant X7öd ferpentes quibus (firitus redolet 278 c ferpentes mandalipernicioßßimi X78C ferpentes quib.u ßtgentur xss c ferpentum uaria ßrmlt;e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2794 ferpentum utilneribus cura pritdigioft yioc ferpentum utilmra in iumentis quomoda curaprefligiofafamntur 3*0 c ferpentes ad lapidem congregati, l. La-pidis hifloria. ferpentes quadrupèdes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;276 d ferpentes cur crefeat in immcnfum.277ct ferpentes parui cur pcrniciolißimi. ibid, ferpentes in trifèlio non inueniutur.ibid. ferpentes cur pcdtbus careant 277 b ferpentes cur pauci in aquis 279 4 ferpentes cur non in 'ßritäniafl.'Britänia. ferpentÜ fcneilus,l.Sene{la. ferpefitum flercus bene olet nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;27 s c ferpentum generatio è quolibet gcnerCf l.Venr.iumgeniratio. fie cr non uires,l.lKon cr Sic. fleet cr hiiniidi opera nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;483 flccitas non efl nifl humidi priuatio. 48 d ficomori lignum quod in aquaficcaturfln acre non |
|
pconwri fruiluicrbifiraru plMtarum fiÿÜorumuis ji4c (jspt pUcii difjirintiie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nji* ßliqua/lrum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inh fjm£ agt;r,l- Somno ut firM. ßmplicia.tenuituiiicertatnmttäm expo^ fctint,l.^^lxtlt;t. ßtulit lt;tqu£ uelociter mota, ac^ui cur tun cffundittur ßtuld aqua plena quo fuflineatur ^sic fmaltum fmaragdut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ic)i^a fmaragdui cur ob rem ueneream quadoq; ßangatur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tç)} b ßnaragdiMcurpr£cipue uenenii reßflat ßmaragdut quonwdoßat tood (ipj amp;nbsp;fnurii fol cur ad polos non accedat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;gt;nbsp;i amp; fol quomodo caleßciat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n? rf fol cum terra maior pt, cur non gfiatem fempercrubiq;ßciat,cumextoto ra dios mittatj. Aeflat cur non. folomnesfimt umbras, l. Vmbrariißnls. fol cur cum orbem ßngulodie terrarum circuat,rad'q tarne quiefeere uideàtur, l. Radij (oils cur quiefcere uideaMur. fol cum terra maiorßt,cur non ubiq; radios ad perpendiculummittit issb fole deliquium patiente cur claritos à ra-dqsper reBilmeain figuramtranfeun tibusnauicularis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii^b folem undequac^ non ex centro tantu ra dios mittere nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;114 (J falls,lun£,terr£, magmtud'mum compa-ratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;losc foils eclypßs tempore,l. Eclypßs foils, foils claritasradij iÜuflratio,l.lllullratio. fol cur pluuias parlât nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jf^b falls zy lum£ altitudo à terra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eosd foils altitudo minor q olimßierit eos d folida corpora cur oliqua perß^icua eis a fomnta qute la;ta, triflia, turbulentaq; ß-ciant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s°cgt;c fomnus quos affèâus ac fenßbilia au§:at minuätue nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s^^ b fomnij tempore furgentes quomodo cohi beantur,l. Homines qui per fomnum. fomnium quomodo longitis tempus quim ptofiendat nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yud fomno ut uideos ßras nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yoi d fomniorum uerorum caufe so‘a fomno quifurgant quo cohibcâtur soi b fomno terror quid pgnißcet soi a fomnum prouocansia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;soo c fomnu proßindu qua ßciant, I. Veternu. fomnum prottocans potnum sod fonimira exempla in mouendo afßilus iSsb |
INDEX. fomtus,l. Strepitus. cr Aurium fonitus. fonorumeurnonfeptemgenera j84C fonorum deleHatio quomodo augeatur, l.Mußcte. fonus folus cur anind afßäus moueat forteslnquibuszyàquo ssrb (is6d Jfeculaoptimdquie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;usa Recula plana plures reprafentantia ima ties nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibid. f^eculum numero ßciertvm horos oflen-dens nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijo c ffecula caua accendunt ignem,l.ïgnls. Ifecula caua cur uno loco folùm ima^nê reddam,cum ubiqs refleiiant nbsp;nbsp;usb ßtecula coburentia quomodo pat nee fpecula uarias res repnefentantia m c fpeculain acre imagines repnefentantia lisd J^ecula oßendentiaacccdentem pnwl ac rccedentem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n? b Recula plana ut radiu refleâât perpendi cularè quo ooPocanda usd. 130c ffecula ex argento optima pieculis in cauls curres magisa latereui denturquàmpnt Ifeculum reddens ima^nem in acre, cur eamreddat ffeculum cawtm quomodo radios omnes colligat ffeculum concattum quo maius,eo frei-liusaccendit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;usb ßieculum quod repnefentot homines uo- fpecM intrantibiis preßdia aduerfusae-rem ßtharaquomodoexplanisßat 491c ^hara quomodo'm piano defcribi poßit So6c ß^harie partium priuilegta tria /pintus bene olens,l. Alexadro(piritus bene olens,uel Pueris. /plcndor,l.Nitor. Splendet,l,îiitel. |
fpr'm^l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j2ac ßgt;urij cur malorit moru tres caufe jsS d fpurij 'mgenuis morib.quo creentur ssoO jpurij cur robufiiores nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j 01 d Patua Kemnonis,l. lAemnonis ßatua. pePa'maquaobJpeculumuidetur 123 b flerilisutconcipiat flibio argentum quandoq; ineP 163 4 ßibium feu antimonium. ibid. Prepitus 'm exonerando igneas machinas flrigie,l.Lamiie. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(43 b flrigarum ludibria,l. Lamiarii ludibria. ürombites lapis flruthiocamelus fiuchorum genera nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4.32 ßudiorum ratio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^)0 fubtilitas,calor,zy‘ motus, caufe uicißim fubtilitas 'm ommbus utilis,fed in (113 b paruis rebus etiam neceffaria 3a4d fubtilitas autorit feptem^nerum 44s b fubtilitas 'm oratione,l,orati5isfubtilitas fubtilitas'm quibusßt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ic fubtilitas à natura, arte, igné 49 fr fubtilitas decoris mater 448 c fubtilitatisdifßnitio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;la fubtilitatis in fubßantia genera 4^ b fued quomodo feruentur 2^,0 c fuednum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;237 b fuainumcurßflucastrahat issd fucdniadulteratio fKCTOJ acris cr pofens nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tse c fudorisfanÿtineicauft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jesc furgentes per fomtum,l. Homines qui per fomnum. fufpiria cur dolorem leuent,l.Lu{lus. Sybtn£,l.Vates. fydera,l.fiPra. fydera AuPralispoli,l.RuPraîis. fympathia cr ansipathia quidßnt 49s d T taberna ciuttaiis pulchrifudo murorum tabula feriptorio nbsp;nbsp;nbsp;2224 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(466 c t.,bulie |
tm-it (^uomodo aqiiif fuperemiiKjt feptê (frrj litcnùj quot^untgcnerum 14 t lt;lt;nbsp;tcrrj bene oient nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14t fr ferrj Armenia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;144 lt;1
|
ï N D E X. terrarum genera nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;87 fr terrarum difcrtmina nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;141fr Armcma conßeiendi modm 14 ta terreimuri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tsia teßjido nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*9ï a theatra bma cum fcena amphitheatrum compleâentia Tbeophraftut Ariftoteli prafirendui m hit qua ad fenjum pertinent thoracet reßflentes igneii tormèiii iSö d thoracum mirabiliuin ßru^ra 447 fr ihut Aethiopicuin twbilißimum 157 4 thM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;itod ligna,I. Ligna qua aqua. tmHura purpurea pro ferico iSi j tonitruttndefial topaziitt qui efi uerè chry/olithut xoo c torpedo trabet cur inflrumento triangulo Jàcilè ßu ßineantur trabes mutuô ße fuüinentet ibid, trabes,I. Ligna qua aqua, trifoliü no admittit ßerpentes, I. Serpètcs. trißUum cur cri/ßetur ßub proctllarum aduen u nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;440 c tranare flumina,l. Ylumina quomodo. trii^norum tria priuileg a triticum ctir uertatur »« lolium i6sa triton Trophonij oraeuli,!. AntriTrophonif. tuba.l. Machina. tuberaubi/tant mues difeutiunt turiheßa,!. Erano lapis. turris altitudo uel dißantia,l.Rltitudo. tutia,l.Pomphoiyx. V Vacuum non effe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6c uacuum mhil mouet,l. A\otus. Valerius Lordus herbarius peritißimus 111 b uapores quantum poßint afeendere de^ monftratur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iiod uas,!. Machina. uas cinere plenum,quatuor ob caußas tan tunJê aqua recipitqtidaü cot inet isib uaßametaüica omnia terebrat argentum uiirnm,!. Argentum uiuum. Uaßafigulma optima nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14} a uaßa myrrh ina,l. Myrrhina. |
uaßa metilllea'tdiu iHaßaßeruöiur 197 b uaßt uurea,l. Vitrea u tla. uaßa uinaria quotnpdo picentur nbsp;nbsp;jgj 4 uaßa pro metaüisliquandis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^8 c uaßa omma iuiuniioris,qui tarnen à cibo fit alienus cibos reddüt inßuaues 142 c uajorum deflillaioriorum genera 4se 4 uatescrSibyUa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.t4}b uaticiniorMn exempla egrega, l.Arulßi cum exempla. ubiqueßunt tria principia, materia, firma,er dnima uela cur c'iim tanto mpetu flnuentur, i uentisKondifriimpaniur «fZj magna tuttora paruis à fiailura uelaquomodo naues mouedt 47t a (471 c uenaram duo genera ucneficia qua docere utile ell,er qua 110 yii b uemficiorum genera er fßecies nbsp;nbsp;ro7a uemficiorum mater a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^cTb ueneficiorié uita er mors irfilix uencfictum ex opio,l. Opio. uentficijsanuis adfit uenenaeffcquafilooeddant teihi uenenaquibus prodeniur,l. Eleilrum. ueneno ignisrefifiit,l. Ignis omni uenena ueneiiorum triplex ratio 7sb (rifißit. uenenorum pracautio «( iKfj4 qua temporis traßhi interficiunti quomodo quis afiumpfiffe dignoßca' tur,l.Mo;bisfiituris. uenenorum .uxilium exoleo illito so c ttcne«4 qua ad tempus occidunt 7sb uenenihaufiitemporanei indicia 704 uetunum cur quadam ntoriendo amitidtf l. i nimali i quadam cur uent num. Veneta urbis laus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;sssb uèti cur in angußis locisßemperßent:d ur uento Africafifltndo s^td {osi ueittoriim dignotio umde fitrent o^a uentifrturifigna vox 4?84 uètorîi fitgntficata,l. Prodi ^a explumia. uentorum uires nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;440 c Kf»(nc«ZiC4Zorfi« amfirmantia 40 c uentriculo er inttfrinisfirmandis f174 «rntricMlum conßrmatg.illina uenlricu-lus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;foi4 ueniiscuradeötucusida ssob ueneris damna nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;foja uenerisimpotenliacura jöyrf uenus ob amorem ittcenditur,l. Amantes quandoque. uenerea uoluptdti tria nccrjfiiria stsb | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Vmeri excitanäie nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j «y A Vcnerem exdtans herbd mira mo(to,L Uerba guiC coitum. uenerem excitare uirgctm îupi comman^ ducatam dubitm eü 499 6 umtdtis cogmtio multum prode{i,l. Scire ueritdtem. uermcs ut d terrd exednt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tfod uermiumgenerdtio c quolibet fldntdrit ucriteces cum qudtuor cornibiu ueruecim cdttfeponderdimnenß. ibid, uerum ex ßlßo cur fequdtur uerzinum,l.'Brdfiliunt. ucßgt;ertilio non dccedit dd pldtdnu.iss d uerfpertilio igsc (def. ueßcd quomodo Idpides generet, l. Ldpi 'Vcjjdliut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44S.C ueternum qu£ in hominibusßciuntAdulter cur olednt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fitii »identes bene cur mdlè adorent er ui~ eißim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iSd-c videntur qu£dd procul melius, dlid pro- pè nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^3ic uigildre quießcidnt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yo i d uindrid udfd,l. Vdfd uiitdrid. ■ uini er olei compardtiod.Olei, uini mediuin cur optinw,l. Oleifuimnu. uinis perturbdtis reficiendis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j^id »inoutdufirdsodoremmucidum to^d uinu quomodo db dqud fepdretur. 174 b uinum quomodo dqutc fuperftet 14s c uinum quomodo dqu£mifcedtur 148 c uinu corrupt» quomodo emedetur.ids) d uinum quomodo odordtu rcdddtur. »49 fc uinum ddulterdtu quomodo dignofcdtur. ibidem uinum quomodo re{rigeretur,l. Aqud er uinum. uinum utnon peruertutitr prtecdntdtio. yiic nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(392 d uinum quomodo dulcc toto dnno mdncdt uinum ut non dcefcdt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jçïd utnorum rdtio er fpecies ibidem uinorum differenthc er prdfldntid tbid. uinum Aethiopum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ifib uinum potës nigrum uetuHdte trdißt in dqudm qudfi drdentem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xyif» uinum corruptum quomodo in dcetum uiri duodecim fubtilitate prdßdtes 444 c |
INDEX. wr« non femper duäo ftnguine dugen.-gentur,l. Sdnguine crefeente. uirgd inclindtd quomodo fummd digiti pdrte deßrdtur uirg£ quid ßgnificent,l, Corond. uirg£ d pdrelijs in quo diff'erdnt,l.Pdre-uirg£ dd hdbenddm ftderum dltitudinem conflruëlio uirg£ pulcherrim£ uirgilidrum herbdrum,l. Herbdrum uir-gilldrum uiridi colori rcpr£fentdndo,l. Ni^o co- lori repTdfcntdndo, uiptresubi femper dppdredt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i9fb uifcicompofitio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ijzc uifeum curdlijs drb0rih.inndfcdtur.is9 b uifu dcutiore minus dmdnt,l.Amät minus uifdqu£ddm melius d longe qudmpro-pe,l.'Videntur. uifus ut certus fit trid requirit 107 rf uifusfex cdußs dlijs prdfldntior fenß- uifus fenfuumtenuißimus ibtd. uifus in dqueo uitddn poßit multum prorogdri,l. Aqud qu£in multdfeculd. uitd hominis dnni ex:x.,l.iiominis uitd. uitd,l.viuentid. uit£producend£mdximè conuenit oleü l.Oleumuit£. ViteUionis error nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;69 uitriolum,l. Atrdmentum uel cdlchdntit. uitriolum P.omdnum,l. I^ify. uiired udfd cur expoßtd igni ligno fuper impoßto nonßdiigdntur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;40 s c Vitruuij Idus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44 s b 'Vitruuij locus emcnddtus.362 d (sssb uitruuij fubtilißimd rdtio explicdtur. uitulus nidriiMS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;330 d uiuelld pifeis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jjtd «iKcnfej dn mortuisßliciores,l.Kortui. uiuentid cur cdlido er humido confient. 4^3 b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(»y« d |
uiuentiumcorpoTd cur mortuis leuiord. uiuentium tres ficultdtes principdles er qudtuorferuientes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49z d ulmirddix lignorum pulcherrbnd umbr£ cur nigr£ uidedntur »19 d umbr£ dufirdlcs,l.Aefidte umbr£, umbr£ quomodoßtu m udrientur. 237 d umbr£ fdlutdres,l.Pldntdrum umbr£. umbrdrum mdgnitudinis rdtio nbsp;nbsp;nbsp;237 d umbrdru finis in Sole omniu corporum. 237 d umbrd nucis cur exitidlis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;240 c ungues er dentes in qudnto tempore mu tentur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;yxo c unguium uefiigid quid ßgnificent 329 b unio,l.Mdrgdrit£. uolucres,l.Aues. uoluntds quid ßt,l.lntelle(ius. uoluptds omnis dc dcleüdtio dolore pr£ fupponit dut triftitidm nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3^7 b urbe obfefid quomodo per ßices cum his qui extrd funt coUoqui liccdt 46s d urhes tribus cdußs mdgnæ 394 b urbes qudtuor mdximd totiiis orbis. 3ssd urbiummunienddrum rdtio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;463 b urbium dtcriidru quinq^ coditiones ibid. wind cw contwbetw wind cw fold inter liquores fplendidior urindtor Coldnus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;337 wfus ßrmicdrius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;323 utres in dqud qudntum ponderis fuüinët uulnusquomodoßne dolorefiiilu. xigc uulturcs y: quot;Xerxes rex dmduit pldtdnunt 236 d xylodloes Z Zeildin infuld terrefiris quiddm pdrddi fus zethiconficiendi modus 2324 zethi conferiidtio quomodo,l.tundob— ferudtio. zinziber,l. Gingibcr. zon£ torridd,l.Torrid£ zone. Zorodfies ueneßeiorum inucntor. yosc FI NIS. |
•HIERONYMI CARDA ni Mediolanenfis medici, defubti Iitate libri xxi. ad lUuftrißimü prin cipem Ferrandu Gonzagam,Me diolanenfis prouinciæ PræfcctLim.
LIBER PRIMVS, De principrjs,materia,forma,uacuo,corporum repu* gnantia,motu natural!,ôCloco»
R O P O s IT V AI noilrinegocrj in bocopereefi^ de iubtilitate tratflare. Eft auteinfubtilitas,ratio quædarri,quaicnfibiltâà {cnESus,intdligibilia ab iritellelt;fl:u,diflicilc comprehenduntur. Ergo fî fingula quæ fubtilitate conftant, magnuni eci' ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;»'
am per fè exhibent negotium,iunccp diftîcili'ma, opereicnbedo, quid rogo de ea traiflatiorie dicendu eric^ in qua omnisfubtilitatisratio explicandaeft^ Idcpib^
umapertumamp; tàcilè uideri poteft,quodin unaquaq^ difciplina eft obfcurifsirnum» Maius^ nobis negotium iupereft in ipfius rei trada-tione,quàmin ipfare.Cùm eiiim feribentes in quatuor laborent gene^ ribus,rerumobfcuritate,incertorumdubitatione,çaufarum inuentio* ne,red:acpearumexplicatione,omniahæchocinlibro cumulatiusha^ bentur, Siobfcuritas difficultatem parité hic liber folumobfcurifsima feligit» Sicçrtbfcirefemper laboriofumfuit^ quid hoclibro laborio^ fius* ubihabeamquos fugiam,ut PliniumSc Albcrtüm j qüibus nulla in hocgencre,qubd paEimmcntiautur, fides habetur, quos fequarnô habeam* Et tarnen fi non omnia mihi ad unguemfuerint explorata, o^' peram,utdid folet,amp; oleum perdam. Quid de caufis dicamC quas omnibus intadas, uelut tarnen ex oraculo quodam acceptas, depromere oportet At oraculisfidcsabfcpdemonftrationehabebaturmobiS,fi C' am non addiderimus, nulla dabitur. Intentata prorfus totfcculis uel res ipfas fcientibws Philofophis, quîenunc à me uno funt explicanda^
a
-ocr page 38-Z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE PRINCIPIIS R È R V M
Qiiædam ctialii cumdcûerint, autnuper ßnt inuenta, nomînibüs auÉ G carçnt,autnoniina rebus i'pfîs*Porrô nomina inueni'renouis rebus, fenefcentelingua,difficillimumeft.Etfiinuenero,utcalumniâ nô fub^ cam corumquinupcrdehis fcripfèrunt,iudiciûadfjcerecogor. In reli quo ne Oedipus ipfeledlori fatisfaciat.Itacp cùmremadmodumlabo^ riofam aggrefsi fimus,non tarnen pro laboris magnitudine, open ipfi præmrj uice utilitatis èc gloriæ tantundem accedec. Erant Sé quædam præter hæc ab antiquis non rede tradata ♦ Sed in bis non laboro, cùm nulla fit authoritas aduerfus expérimenta fcribentibus. Ergo totôlt; tan ta funt difficultatis argumenta in hac tradiatione. Sed ut ad rem ipfam rcuertar,quàn^obfcuratenuiafintplerunq5,amp;exilia fubtilia, nontax men omnia,neqj femper, Quæ enim uerborum uitio potius quàm arte ulla obfcurafunt atq? implicata, uelut nodi fortuito in feiplbs redeun-tcSjtum quæ fenfu tenuia uidentur, baud tarnen dénia, bæc fubtilitatts nomen non meren tun T alia funt gracilia bominû crura, ab initio pra* ua nutritione aliôue cafu oblæià»
tuitilitäim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Confiât ergo fubtilitas in tribus,fubfiantqs,accidéntibus,acrcpræ
quibuifit, nbsp;nbsp;fêntationibus. Eorum enim quorum eft fcientia aliqua, quædam funt,
Qiig traaSd(t quædam autem non,fed foliimeife uidentun Quæ uidentur, aliaquigt; fintmhiilibrii 4em nobisdormientibus,aliaautem uigilantibus» Vigilantibusalia perinteriores iènfus,aliauerô per externes. Extern! iènius, quorû eft ratio babenda, quatuorfunt:taftus, uifiis, olfaefius, auditus. Namgu^ ö fius quafi contênendus eife uidetun Horum fingulis quadrifariam re^ præfentatio contingit:uel quia non percipiuntquæpercipere debent, uelut cùm caro acu citra dolorem perforatur : uel quia percipiût quod non eft,ut eeftafi ac iômnqs : uel aliter quàm fint, ut magnitudines aut colores:aut non fimiliratione,utin imagine» Videnturrurfusiùb hoc genereplura eire,ièdnon iunt» Nam oratio, auditus: piftura, ftulptu-' ra,uifus,ipecies imaginantis uirtutis : ftriptura autê uifu auditu cou ftare uidetunutraep autem,tam feriptura quàm oratio,auxilio interio-ris fenius confiant. Quæ autem fùnt,alia quidem fubftantiæ, alia aceix dentia. Subftantiarum aliæ quidem corporcæ,aliæ corpore carent: at-*, que hæ omnes immortales atq^ incorruptibiles : carent enim côtrario, ^infêipfisfubfifiunt. Quæigitur incorporeæ, aliæ quidem à nullis pendent,fed aliorù fùnt caufæ,aliæ ab alijs. Quæ à nullis pendeat,una tantum eft,Deus optimus at(^ immenfus, cuius fàbrica eft uniuerfum Orio libroru. ipfum.De illius intellc(fiu,fapientia ac poteftate bonitate^,inde de Uquot; niuerfi ortu,extremo loco tan^ de perfeftiisimo dicendum erit. At de uniuerfi ordine etiam ibidem erit confiderandum. Nam uniuerfum or dine confiât: ipfùmucro in temp ore,aut in illo tempus. Septem igitur hæc ultimo inlibrotracfiandaerunt.Quæautêpendentab alf)s,amp;corgt;' pore carent,alia aliorum funt caufæ, alia nullius. Et quæ aliorum funt caiifæ,utperpetuo caufæ fint corporibus etiam inimort^dfbusanne*
(fiuntur.
-ocr page 39-LIBER, PRIMVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5
A duntuFjUocanturq? intelligcntiæfeu angeh'» Vcemur autê his nonu'nî bus licenter,quaniuis altero græco,altcro in lati'na fignifîcati'one» Qua tuor igitur în his (pedanda erunt,ut intelhgunt,ut producunt, ut ma^ nent(in æuoemniefleuidentur)utmouent,atc^ corporiafsiftunuPlu rima uero in hoc genere 8C in ultima tradatione ad libres de æternita^ tis arcanis reieda funt,quôd cùm omnia hæc fupra humanam mentem fint,clariora,amp; quçapertius dem6ftraripoterant,tumgencralia,tantii huicnegotiopertinebant» Quæ uero immortaliaamp;Zincorporea nullis us erant cauià,mortali corpori annexa fuêre» Aliaigitur horum matip fefta,alia de quibus eft dubitatio. Atep ilia fi fint præclara magis,dgmo nas quidam uocant, de quibus ante intelligentias tradabimus» Turn uero anteilludde X X1Hi»generibus repræiêntationumdidis, ob rei affinitatem: plericp enim quæmirabiliafunt, ad hos ueluti caufas refe^ runt» Verùm cum an fint, nondum liqueat naturâ ipedantibus, de his tantum uelut de probabilibus loquamur, initiu ab effedibus,folumcp id cumdubitatione lumentes» Atdeintelledus immortalitatc,illius^ feparatione, alias didum eft» Reliquum eft igitur, ut de proprijs illinc affèdibus loquamur» Sunt autê artes, de quibus ante ilia tradabimus, turn de rebus qu^ artibus ipfis codant» Ante artes,de fcientrjs atep intel iedu dicendum erit. Nam de prüdentia,in libris de fapientia diiputaui mus» A t prius de anima Si intelledu dicendum erit, quoniam non eft ß leientia ne(p principiorum cognitio ablèp illis» Atep poil hæc de leuio ris cuiuldam generis fubtilitatibus lèu inutilibus, quæ necad artem, quod non conférant: nec ad feientiâ,quôd non demonftrentur,referri queunt»Rurlus,ut anima corpori mortali anneditur,lènlùs fîunt:atcp inde cumfenlus non fint nifi etiamfenfibilia, turn uero lènlu fenfibilia percipiente uoluptas fit, antea de his tribus dicendum erit,Icilicet, de lènlu, lènfibilibus, ac uoluptate» Colores tarnen ad luminis tradatio-* nemobcomodumreijciemus» Corporearumuero fubftantiarû aliæ quidemimmortales,ut ccelumîaliæ corruption! obnoxiæ.Haru etiam quædamfimplices,aliæmixtæ» Atep omnium horum funtprincipia quædam,uelut locus amp;rmotus,amp;corporumrepugnâtia,amp;:certamenx furafubllantiæ : neep enimdilTolui poteft corpus in incorporea, neep uacuum admittitur. T um etiam forma cil principium,atquc cômunis cumalrjs tamgenerabilibus quàmingenerabilibus corporibus» Igitur de omnibus his quincp,tum de materia,primo loco,atque in primo Ip bro tradandum erit» Poil hæc de quatuor elementis (tot enim exillix mâtur:) inde de cœlo,pôllde luce,lumine,at(p coloribus»Inde ad cox pofita corpora defeendendum» Horuquædamperfeda, quædamimx perfeda, de quibus primo dicendum erit» Collant hæc mixtione» De mixtioneigitur quinto loco dicendum erit»Perfedorumautemcorpo rum èc quæ uiuun t,quædam uitam in feipfis habent,atquc horum alia aqueæ fubllantiæ,quæ metallauocantur:quædaui terreæ,quæ lapides
a Z
-ocr page 40-4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deprinciphsrervm
dicutur.Cutnueró hæcgcncrationcamp;Scorruptioneamp;SmLinti'oncqiia- G litatum fiant,m priniis de nietalliSjde mutatione qualitatum,quani bar bari uocant alterationeni,dicendum eht: póft de lapidibus. Eorum au temquæ uitam aliunde trahunt, quædam motu carent, ut arbores Sc herbæ, de quibus otftauo loco dicendum eft:pôft de his que motu prç dita font, non tarnen fcmine generantur» At de generatione tali diceiv dum erit: fi'cutin decimo de generatione quæ fcmine in animalibus fiu Atcphæcanimaliaintellcftu carent. De corpore ueroquod fommani perfeftionem confecutum eft(illud autem eft homo)cur faftum fit,Ôlt;S de illius forma atcp aftionibus dicêdum erit. Duodecimus uero ea tra^ (ftatdeilloquæ ad corpus pertinent: atcphæc quatuor font generum; quædam enimalrjs font comunia animalibus,quædam propria: quæ--dam font acftiones ex fobftantiæ propria quadam natura,quædam uc^ ro quæ ad illius manifcftam ftruêluram refcruntur. lam uero 06 quæ--dam font accidentia, dequibus dicendum eft, uelutgrauitas,leuitas: ° hæcauteminelcmêtis.den(îtas,raritas,afperitas,lenitas,duritics,mok ïities:atcp hæcin mixtis. cômunia^,uelutgcnitis nitor,pcrfpicuitas,fî gura^ genitis folùm. Quædam uero de ali)s tantum dicuntur, ut genc ratio, corruptio,nutritio,mutatio, audio, attradio,retentio, cocodio, expulfio. Subtilitas uero in omnibus bis, quorum genera numeraui-' mus. Qiiod igitur tot fint de quibus tradandum eft,amp; quod plura efîc no pofsint,tum uero quæ de illis demoftranda,amp;r quo ordine,abundè d vtilitM. meexplicaflereor. Vndenonlcuis utilitas ex tanto labore, fed quanta unquamaliaextradatione pofsit haberi, feu ad unum tantum genus, fou ad plurima reforatur. Primum enim ad omnê naturæ cognitionem confort, addifficiliumrerum fcientiam, ôô obfcurarûinuentionem, libris quocp interpretandis omnibus aliquain parte auxiliatur. Artiu uircs docet,ac noua quidam foitu iucunda c5monftrat,tuni ex bis eti' am quæ ad coparandas diuitias ôô opes non parum momenti afFerunt.. Decernitôô circa antiquas ôô non leues dubitationes, quid uerum fit, uelutin chymicis.Oftenditôôprodigioià opera tum naturæ,tum artis* Reuocat Ô6 antiqua in ufum in uen ta, quæ uetuftate uel bellis grauifsfo mis exoleuerunt. Etquæ fonfibus admirandauidentur,curfiant,ino^ mnibus edocet.Iam uero propofitam rem aggrediamur.
M^tcriam pri- nbsp;nbsp;Hylen eire,oftendit rerum ipforum perpétua generatio,qug fomper
mxw eße. aliquo fit alio. Etenim frumenta ex terra bumore, amp;nbsp;animalia ex fomine fanguine,uel ouis,Ô6 cinis ex lignis: nec quicquam tam pufiî Iumeft,quodex nullo fiat.Necfofiîcitutaliquid præfit,cùmnô exba-rundineautftipulamultus cinis fieri poisit,cxmultauero quercupau eus nunquam cinis euadet. IcaC]^ aliquid in generatione omni cÔmune manet, quod materiamprimam dicimus au t hylen. Cùm enim aliquid generatur ex alio,fi forma périt (aliter enim eftèt idem ac non eftet)ma tiente aliquo materiam illud efte neceftè eft. Oftendit idem corruptio, cùm
-ocr page 41-LIBERPRIMVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5
A cùmnihil prorfus dumeorrumpiturpereat, Nammâlum putrefeit, 06 in uermes tranfit: ÔC ligna dum uruntur, in cineres: Ô6 aqua in uapores caloreignis autfolis, uelfumum, permutatur, Eftautem uaporôô fu-inus aliquid; namamp; hominemfufîbcat, 06 fi colligatur, denuo tranfit in guttas aquæ, Manifeftum eft igitur, aliquid effe in rerum natura fub forma latitans,quod nec per generationem fit,nec corruptione ipfa in-terit: atep hoc ipfum ut primù quoddam, Ô6 quod multis fubijcitur for niis,materiam primam uocare folemus ingenitam,Ô6 nunquam interi-turam, Manetautêatcpeft: quodcnimmanet,eft, Materiaigituraôfu LHaleriitm pri-eft tails qualem defcripfimus : uerum formis comparata, potentia eft; gt;««« illas cnim fufeipere poteft. Ad formam igitur comparata materia, potentia eft,in feipfauero aôtu, Quemadmodû foetus cùmnondumper-
feótus eftjinfans potêtia eft, fed tal is quah's foetus acftu eft : eft enim hoe quidem lîcdehneatunicôniixtuni, ac tale quale uidetur. Ciimautêad forma infantis coiTiparatur,po tentia ciTc dicitur: nam fi actu effet, effet infans iam, non autemfoetus. Materia igiturprimaacflu eft, atep ut ita dicam,imnunuto:ad formas comparata,potentiaefl:namnifi potentia ad illas eff et,eas nunep fufciperet:necp enim ex lapide homo fit, quiala pis ad hominis formam fufcipieiidam potentiam non habecComple^ xa ucro à forma cui tunc fubiacet, acT:um confequitur perfecquot;tiorem,n5 tarnen pcrfecfum: atftus enim perfectus eft,qui potentia omnino caret, 2 Dicemus igitur ficus materiam per fe confideratam adtu effe, fed tenui admodummtuero ad aliénas formas comparatur,potcntiaquidemad illas:utantepropriæficusformæfubiacet,a(fluconfiftere. Sednecmateria prima omnibus eflfpoliatarebus : cum enim, utdixi, neep ex pu/ gillo paleæjferripugillus ob materiæ paucitatem,necrurfus ex ferri pu ■ gillOjpaleæ pugillus obillius redundantia, foquiturut materia prima quantitatcmquandamretincat, quamindcfînitâuocamus.Nancpnon fibi certos defcribitlimites,cummodó fub forma maius côplendo fpa^ cium,modó minus lautet. Nam fi ex terra ignis fiat, ampliorê occupât locum : quarc materia ilia prior quæ minori fubijciebatur quantitati, mutatiorie formæ maioremlocum impleuit.Circunfcriptos tarnen ha bet limites niagnitudinis ac paruitatis,intra quos ceu quidam Proteus infinitos magnitudinis terminos fubit, Cum^ hæc quâtitatis certa de-terminatio illi adu inhf reat, quid mirum eft ipfam materiam primam, propter quammagnitudo ipfaeft côftituta,actu elfe ac fubfilferecOb feurius haecquidemab alrjs diAafunt,non folùmob rei ipfius fubtili-tatem,fed quod plcricp dum quæ non perfeAc affequebantur jeribere uellent, fermonibus non tantum obfcuris, fed etiam ambiguis traôta-tionemipfaminuoluunt, Porto admateriæ feientiamimo effentiâ Cc' quitur, ut cum formas ipfâs aduenientes impedimus, prior remaneat: atep eo modo aqua frigida in fanguineis temperantiam conferuat, bills prohibendo generationê, Etenûîicùmneceffe fitmateriâ primani
Mjtcriampri' mitm quantita-^ tem quandam retilierc.
6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE PRINCIPIIS RERVM
PneliruMdi methodui unde ortUhitbucrit,
V^icuumnoii
ùmpcrfub aliquaiacereforma, fi fubfequcns l'mpedi'aturarteuel cafu, c priorem formam manere neceffe eft» Inde l'gitur tota præfèruandi me^ thodusortum habuit» Similiterôô in tranlmutationibus parmateriæ quantitas requirenda fiiit, cùm maior aut minor opportuna efle non pofsit» Atcp ea ratione ex confîmilibus confimilia magis fiût, quàm ex dißimilibus. Rurfiisrariacdenfiratio àmateriæmultitudineautpau ci täte fumpta eft: ueriim de bis inferius dicemus* Cùm itacp materia ab initio tota fuiiîetjimplefletcp hoc concauum orbis,nec poffet finin',ua-^ cuumeflèno poterat:nam uacuo au(fi:o,materiâtolli necefle erauMul/ ta etiam erantquæuacuumefle non poiTe demôftrabant, etfi Heron in Ipiritualibus illud efle offend crenitatur: uerùmnon eft fapientiSjOmquot; niaabfîirdarefellere: nec nofitri multo minus inflituti, quæab euiden^ tibus rationibus pofluntdemonftrari, obfcurioribus argumentis pro lequÉ Quodigituruacuumnonfit, folles oflenduntocclufi, qui fi ni' miumdiftendanturacuiolenter,frangutur: nam locus capaciorfadus
cùm nec acre impleri poßit, tanta tenuitatemnon admittente, necua-' cuumdari queat,fupereft tertiû ut folles ipfî difrumpantur» Huius igp jMcertMtnira- turuacuineceßitatcaquaafcenditdumpercanalem fugimusrprona^ defcendit hauriês fitulam ex urceologt;Hgc aut infra demonffrabuntur^ Hac ratione lucerna mirabilis excogitataeft, turris for maundequacpconclufàjfblocpforamine d contenta,per quodoleûipfiim infunditur,donectotaimpleatun Soli Egt; da eft ex ftanno, cum^ conuertitur ut nunc iacet, oleu efi fundi per D no poteft,Nam fi effùnderetur, quod eft in c, deftêderet grauis uacui ratione ad D nbsp;nbsp;quod effet in B,
ad C :00 quod eifet in A,ad B n'gitur uacuum in Arelinque-retun Neigitur uacuum in A relinquatur,manet:quareeti am in B oleum amp;nbsp;in Camp;Sin d : nihil ergo effùnditur» Sed quonampado igiturdum accenfo ellychnioin F oleum confumitur, per E canalem ex ipfb D exirepoteft,itacp ad uacui ratione rurfus per--uenireuideturnecefïariu^ Siueenimtrahatur caloris ui,feu fpontede--fcendat oleum, quantum ad uacui rationem attineqnihil interefTe uide tur. Attamen experimentum edocet,ardcre quidem lucerna, Sc fie fen' fim uacua reddi: fponte autem oleum nequaqua defeendere. Caufa igi^ tur eft,quod ignis calefacicndo rarius ac tenuius efficit oleum : id rari^ usfadumintumefcit,8óper D foramen exuberat,leuißima^eius pars interim afeendit ad fummumlucernæ, ubi a fcripfimus:quæcùmmuî to acre referta fit,locum acre complet,ac fic fenfim augetur,dum oleum effiinditur. Quamobrem Sc illud diligenter cauere neceflarium eft, ne canalis D e F,iuftobreuiorfit,autellychniumin F maius; namutroq^ modooleunimiocalore celerius intumefeit, adeo ut effundatur. Hac Lucerne toto ratione excogitaruntAthenienfèslucemâ antcMineruæ fimulacrù, quætotoannoarderet.NaniA B c D Ipaciumaudumeratiuxtamub
titudinem
-ocr page 43-Liß ER PRlMVSf
A ti’tudiriem dierum anni : comodius forfan fueri't fi fubcr^ cfäticiilae fergt; rcæfuftententurJdeocpi'nuafeniaxinio olcuniefFaiuin, pcrfeuerantç flanimaellychnqfufhcieti'n totüannij» Vtuerópcrfeueretflammaeny cllm'uni comburi non dcbeLTale fit è lino Carpa{îo,hoc enininon un tur:aut,utinferiusdocebinius,èlapidiinicruftacorunifilis»
crumma,
Matena igitur ubicp eft, iIla uero fine forma elTe no potcft, cjuare SC formamubicp efle neceife eft: fed amp;nbsp;aninil quandam,fcu qubd ubique mlt;ittria,ßrm((i fiat generatio, feu, quod magis ad prccfentem attinet traÄationem, in quocuncpcorpore,cuni extra locum fuunifueritjnotusprincipiSeiTe uideatur. Af motus non ab anima, fed à natura eft. Mea nihil in ter eft.
niodó(quod ad præfentem mihi folum traftationem neceffarium eft) fatearis principium eiTe quoddam motus: nam de anima, an omnis na^ fura anima fit,pofterius confiderandum.Nunc latis fit,cum mixta om^ nia fint corp ora aut fimplicia,quædam ex his ut lei lia furfum, alia deof fumferri utgrauiatneq^ uero impellûtur,namuiolenter ad propria re^ mearent : ncc trahuntur, locus enim accidens eft, ÔC demencum ipfum non trahit ubiqj: ut cum aqua furfum fuerit. Intimu igitur eft quo mo^ uetur elemcntum,aut ab elemento mixtû» Dico etenim mixtum,utla-^ pidem,a terra quæ in ipfo eft dcorfiim moueri,aut aqua, Siquidem mp xtaSóipfaab elemento,aut dementis quæinipfis dominantur,moueri folent. Cum uero corporaipfa eiufdem non fuerint generis, eodem irt ® loco efteno poflunt:nammateria ilia duas haberetfimul formas.Plus uero efle ai: minus de eodem corpore, oftendunt oua uitrea, quæ cum exuguntur, ex paruulo foramitle aquam trahuft nnam aer ille rarior fa dus ob attradionemdenuó cogitur,occupatqj minoremlocum quam prius,atcp fie ne uacuum detur, aqua ad fe trahit. Igitur aer iplc cogi po teft a.c feipfum fubingredi,eadenicp rationc rarior euadere: u tep eft terminus quidam in raritate, qui uacui rationem habet atq? fiemouet, ita denfitatis alius,qucmfiquis præterirenitatur,motum excitât, qui uoca turimpulfus.Fitigiturimpulfus,uelchm corpus locum alteriusfubin greditur,uel cum idem corpus adeo crafiefcitjUt tan tarn craftitiem ferre non queat: tunc enim locum alium atep ampliorem querens, mo turn impulfus excitât: ut^ à Uacuo raritate nimia attradio fit, fica denfi'ta temaiore aut corporum coifione in unum,impulfio, quæattradioni Contraria eft,
Igitur qubd corpora fimilia cocant rareftant, ab experimento ac-ceptum eft:fed ratio non adeb clara. Alexander putatmagnamhabere potentiam ad formas diuerlas,quarum quantitates materiæ diuerfæ funnucluti fi ex aqua fiat aer,qubd aer minorCm poftulet materia,mate ria ilia rarefeit, quod inignedumepuluerefit manifefte uidemus. At cÔdenlàri èC rarefeere, eft forma ex parte mutare. Cùm enim aer cogi-tur,ad aquæ naturam tranfit. V nde in cucurbitulis lintea madefada co ßüntaerem, atepideo magis trahunt, Igitur quæ rarçfcuntuel condetp
DuoarportiM codem loco efft noni^offknt.
Cotporum itüt tio quomcdo
8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE PRINCIPIIS RERVM
fantur,foi'mam partitnmutant. At forma corporis, forma démenti (èz c qui tur. Répugnât igitur,duo corpora finiul efle,non ob materi am qug potenria tantum in locoeftjamp;locûoccupatjamp;Sdecernitfibiquâtitatera poteftate quidem iôla,non aétu, fed ob formarum diuerfitatem. Con^-denfari igitur corpus poteft quod fimiles habet partes,non autem cor*-pora fe penetrare pofTunt. Porro in condeniatione uidetur difflart alP quid tenuius,aut exprimi. Sed fi ita eft,uidebitur quod rarefeit aut con denfatgenerari. Verum elementorummutatio adeo faciliseft in con^ iunda et fimilia,utnon omnino uera generatio uideatur.Namex aqua in Icbete aer fit ob ignis calorem,ignis autem nihil generat. Non igitur efthæcgencratio elementorum, fed tranimutatio quædamadaffinia. Dicemus autem de hocinferius.
Tr«f//è mottn Ergo in uniuerfum tres eruntmotus naturales. Primus quidem ac «atttra/fupn» uah'diisimus à uacui fuga,fed uerius à forma dementi,ciimmaiorem ra ritatem non admittatjUecmateriac partes feparari unquâqueant. Cum igiturinfollibusapertio maiorfit quàmpaucusilleaërferrepoisit,pri mum rarior redditus, cum materia prima ieparationem non admittat, aer ille non fuftinens maiorcm raritatem,aut aliquid ad fe trahit,aut fol les omnino diirumpit.Non igitur auacuo motus ullus,fedàformis fis maximeaeris, dum amplius diuelli nequitnec leparari, fieri confuc--uit. Efie autem hune motum naturalem, oftendit confenfus in hoc uni uerfi,ôôobedientiaomniumcorporum,quærelid:is proprijs motibus d ut huic làtisfaciât,afccndunt fpontègrauia,defcenduntcp leuia. Secun dus, utdixi, èdiredo huiccôtrarius, ipeciequidemutprimus,àuacuo fit. Hic ne corpora ie mutuó pénétrent faólus uidetur,icd uerius oppo^ fi tam priori ob rationem,ne fcilicet forma plus iufto quàmdebeatnia^ teriæ primæconfequatur, fi'cut inpriore ne iufto minus. Hune igitur eiidem rationibus quibus priorem, naturalem eifedemonftrauimus à natura proficifci,quamuis apud quoidamobfcurius certè confiât. Ncx que fatis liquet ex hismotibusqui fitualidior. Illud tarnen darum efi, ambos motibus omnibus uiolentis,tumetiâelementoru naturalibus potentiores multo eife, net^ubi impulfus huius generis autattraftiox nis ratio habenda fit,grauis autleuis penèullam eife cura. Atq^ ca ratio
Efßiclt;f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ne,quamiuo loco profequemur, tanta ui tormenta bellica pilas illas fer
emittunt,cùm nulla uis aliaimpellendo quicquam fi'mile poftiteft ficere. Qubd nifî machinæ periculum fraduræ obftaret, nihil prohibe ret ex Germanijs in Indiam, quoniam ex ordine eft uniuerfi, impelli»
T ertius au te motus grauiu eft ad inferna,leuiumad fuperna: queni planéomnes naturalem eifefatentur,quo minus de eo laboro. Sed nec fi côcedatur nobis alios motus naturales dici debere, modo femper his utdixicontingantrationibus, quicquâad eaquædeclararepropofùe^ ramus oberit. Erat amp;:quartumgenus naturalis motus, quo quædam ad aliamouentunquod quia generale non eft, ad locum fuum transfe-*
rctur.
-ocr page 45-LIBER PRIHVJ,
C A rctur,uelutde Herculco uocato lapide,amp;Sferro,eledlroatquefeftuca» His i’gitur demonftratis tanquam principrjs,ratio confurgit machiz næ Ctefîbicæ,quæ fie conftat,ut etiam lanellus Turrianus Crenionengt; Machintt' Cte^ fis, uirmagni ingenrj in omnibus quæ ad machinas pertinent, opere ix pib expreisit» Catinus A æreus,cuius fummumos per quod efFundi aqua debet B Jn imo eius duo foramina c amp;nbsp;D,iuperquibusaxes autcoriaitacollocêturutinfolx iibus : quæ ex inferiore parte eleuentur uerfus A, fed fî côprimantur,occludantofculailla:hgreantlt;^ catino ex ofculis C Sc D,hftulæduc,dcxtraacfiniftraprôducanx tur Eamp;: Fjamp;Smodiolisinferâturin G amp;in H» Modioli inanes funt,amp;in aqua merfi, in imo habentes foranuna Kamp;SLin medio: fupraqu^ axes cücorio utin catino, qui eleuaripofsintadiuperius: cùmuerbpremûturofcula, ad unguem cöcludant. In modiolis aute emboli mafcu^ li M N,tornopolitiamp;oleofubaâ:i,utmodiolosad
amuisimimpleât : inde uecïibus Sc regulis ita fint aptati,ut ultro citróx 'vitruuiuslib. que permeates, cum m afcenditexinanitur^iubieóluuas,alterna uice N deicendat,amp;S impleat embolum, exprimatcp quicquid in co côtinequot; tur» Hacratione parata cum ex o trahiturM embolus mafculus,locus Q_modioli exinanitur : quare eleuatur axis Si: corium fupra K, aqua^
D B afeendit donee impleatur modiolus ex primi motus ratione : interim uerb cum N preffus fit,incipiat ex imo trahi alterno motu, defccdetcp M embolus,cumcpaquaquæinipacio Q^continebaturnonpofsitefx fluere, M concludcnte fupcrius modioli capacitatemadunguem: nec defeendere per K, quoniamaxis forame premit,amp; quo magis urgetur pondéré SC impetu ex iuperioreloco ab aqua, ita magis exquifite hæ^-ret Kforaminizfequiturutaquaper g exeat,qua iblumexituspatet,az feendens^per fiftulam E, ingreditur eleuans operculum in catinum per c foramen, doneecatinusimpleatur: póftceflanteimpulfu ex E fubfidet corium,amp;r axis in c, uasep a plenu maneu Interim uero dum M ad K defeendit, N adfummumodioliafeendit, modiolusepimpie/ turaquaeademratione: unde cum rurfus premitur, exprimitaquam per H in f Sóper D eadem ratione in modiolu, quicumiam plenusfi't aqua,necillaper C regredi polsir,cùm axis Sgt;i coriu eo magis h^reaiit foramini,quo magis ab aqua ex Iuperiore parte premutur,Ièquitur ut zx fecundi motus naturalis ratione, quo etiam grauia furfum ferutur, ut aqua per A in b afeendenS elFundatur, atque ita alternante motu ac pleno femperexiftentecatino,uteffluere ex imo K amp;nbsp;L in altumafcen dens,quantumlibetper B nunquamdefi'nat»
Eiufdem argumenti eft tuba nauiu, qua Iblen tnaues aqua pericligt;-tantes euacuare» Cuius exempio coftruda eft machina Barth olomæi Brambillæ,quam nos uidimus Mediolani,nullacx parte antiquis ar^ b
-ocr page 46-lO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E P R I N C I P I ï s R £ R V M
tificîo inferior B D tuba, l'nanisi’ntus,lignca,romcla,ucctibusamp;5rcgu- q ' lts fixajatior parte ftiperiore tota D m,inferiore ardtior : qua parte ex^ cipitur c uafe aquæ immerlb, Sc undicp à latcribus perfo rato, ut aqua ingredi pofsit, lapilli autêôd arena minime, fundoualîs c Iblido exiftente, Sicfietuttubaaquamex uafe puram,cùm opus fuerit,non lapillos aut arenâ,quix bus machina impediretur,hauriat. In loco M,ubiardbor pars lattori committitur,corium fuperius ex parte M an/ netflitjCui fuperimminetlamina tenuis plumbea, ut cùm eleuetur ex parte q_ï pôdcrcfuo denub cadat, integat canalem L exquifitè.Embolusautemmalculus a e, minor tubæ latitudine fed tarnen in fupremo ubi eft d , ad aniuisimobftruat tube foramen. Inane autem fit O P.Ex imo emboli tres uirgæ ferreæ Iblidæ prodeant, ad latera tubæintus pertingentes,quas corio circuuefi:ies,ne con-tadlu tubam exulcerent. Hæ tripodis imaginem referût, inferius latiores ac magis diftantes,ubi F,quàm fuperius ubi E, Manifeftumcft igitur, totumijaaciumiuxta N eE fe inane, necpræteruirgulas aliquid eflein co : quo fit ut peruiafituiaex o P in N,atcpuiciisimcx N in o amp;nbsp;p: totumenimipaciumfupra F inane eft, nee in eo aliquid continetur præter embolum uirgulas. In imo harum d uirgularum circulus F capitibus earum annexus confti-tuatur,nec totus inanis,fed in medio tantum,amp;: ubi foramen relinquitur,corio fuperne,acfupercoriumplumbi lamina tenui, ut in m didum eft, integatur,fic ut cum in-tegitur ne aer poisit tranfirc,Sc corium tarnen cum plumbo eleuari poisit uerfus N, ÔÔ foramen ipium dctegcrc» Hoc itacp fiet, fi corium media quafi parte annexum fue-
ritcirculo,capitauirgarumcontinente: reliqua partedifiunlt;ftum, ac folumad amufsim foramen illud,cLim hæret, occludens.Ex ipfis rur-fus uirgarum capitibus tres aliæuirggreâ:àprodelt;ât, lateribus iiitror-fumtubæ hærentes. Has coriumcircumambit undequaqueab F,fii-premaparteufi^ in G,hærens adamuisimlateribus tubæintrorfum, neuelaerex K in N pofsit permeate. Ita fietut h modiolum,fedin-uerfiim, uideatur : eft enini fundus F, corio circumueftitus unde-quaquetcreti forma, amp;nbsp;in G apertusac patens. Quoperaeftoitaapte-tur A embolus,utcitroultro^comearemodo defeendendouic^ad AI, parte G imamodioli inuerfi, modo furfum ubi nuc pingitur retra-hi poisit. Hisitac^ficdiipofitiSjiaceatG fuper Ai Q_,amp;Sincipiateleua-ri,tuncaer cotentus in ipacio H,rarior fadus demûtrahit Q.Só clcuat: cuius fucceifu aicenditaer ex L in K ipaciujiuius iucceifuaqua afeen-ditex B in L.Cum autem embolus defeenditaerisimpulfu^piumbi
-ocr page 47-L 1 B Ê R 'P RI M V s; ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ii
A grauftate, illico Q_ deicendit: quarc aqua que eft în L neceßario inanct: nainrcclufboperculo m q_,G aquadefcendcret,couencretur modieus ille aer, qui eflet in iuprema parte l iupra aquam,cùm no poisit alium haurire aercm zx K propter operculum m q_: aer uero qui in K cotine-* batur,dumdefccnditper G eleuans operculum F, effugitin fpaciû O, amp;rper P foramen exit foràsîitai^’piusrepetito aicenfudefcenÊicp G amp;
' embolijimpletur locus L aqua,poft rurl'us eleuato g nbsp;nbsp;ob motus prf
mirationem,neaerin K nimis couellatur,eleuato Q, m operculo aqua ingreditur,ipaciû K doneeimpleatur,amp; fîniul cumeo fpaciu H,quod, utdixi, commune efteum K j quia G eft modioli os patens,amp;nulla ex parte côelufum. Sitigituriam plenum, êCrurftis embolus defeendat, aquaigiturquæin H cfteleuabitoperculumF,amp;implebitfpacia N Ô6 O. Cùmautemfuriumtrahitur embolus,ne aqua quæ in o afeenderat rurlumdefcendatjprohibet operculum in F,quodgrauitatetumpro^ pria,turn aquæfuperincumbentis,cadens obturât foramen, itaep congt; ftat bac machina aquam femper afeendere, Sé nunquam pofte defeen-deremndecùmperueneritad p,effunditiirper P os tubginlocuquem uolueriSjtuncq?minimolaborequantumuoles aquæex B exhauries: nam plena iam tuba facilior fît motus emboli A.
Tubæuerb quibus fîccantur naues ,tum fontes Sc featurigines h^turieii quarum,fimplicioreconftrucT:ionecöftant. Manen te ratione B nbsp;nbsp;c,
B ne lapides machinamimpediant, embolus quatuor habet corij frufta in imo, Sc totidemiuxtà, duorum tarnen cubitorû au t paulo plus fpa^ cio diftin(fta,quæ fupcrnè alligâtur. Palmi longitudo eft eorum : ÔC ut trahûtur,aquaingredituruacüiratione:cùmdefcêdunt,dilatâturpro-' pter a.eris impulfum, fed ôô ob celeritatc aliquid rurfus permeat aquæ lîiperius. Itacpnonfblùmtrahendo jftdamp;T premcndoaquaaftendit. lam igitur declarauimus exemplû quietis quæ fît peruacui fugam, banc tarnen docuimus potius debere dici raritatis uiolentiam:fît enirn à forma element! fugientîs maiorem, quàm ei conuenire poisit, rarita^ tem. Sic eadê ratione appellabimus impulfum,feu fît motus feu quies, àdenfîtate.fîcut tertium elemêti motum,feu arauis fît feu leuis.Exem--plo igiturlucernæ quies olei in fuprema parte oftenfaeft. Secudoau-temexemplo motus attraftionis ob raritatem,amp; impulfus ob denfîta^ tem,in machina Ctefîbicademonftratur. Hoc tertio fîmiliterutriulèp motus exemplar, acquietis etiamgrauis præternaturâ. Supereft moz dbjUtmotû àfolararitatefeu àuacuo quarto exemplo doceamus : ue^ rùm id inferius exponere oportet,ratione quadam fîngulari,cùm mo^ tus elementorumdocebimus.Nunc uerb motum qui ob fblamfitden^ fitatem aggrediemur, cuius exemplum in tormen tis bellicis patuiqin quibus impulfus motus folùmapparet. Eiufdê plane generis eftmo^ tus qui fit in molis horologiorû,fient baliftarum ex raritate, turn feor-' ne uoralo^ pionum,aceiufceniodi generis tormentorum: namcùmnimiumtenz ’■««»»/rf,
b 2
-ocr page 48-|
Horologt'i mola/. | |
|
SitulitâqM pie na circumuolu | |
|
ta cur non ef-fîtniatur. | |
|
Vlumbea btnü- | |
|
nalctta ßicqui liter aquitinfî- | |
|
ßät,mergicur nonpoßit. |
IZ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE P R I N C I P 11 S R E R V M
ditur neruus ut (è cótrahat,inipulfu mouetur acriore,acimpofituttik'' c pideiTi aut fagittamimpenit Itacp ad motutti rantatis hæc ratio rcduci' tunContraria igitur,ut dixi, ratione mola torquetur in ho rologio : nam chalybs mollis redditus, in tenue bradeam prælongam ftricflam, ut in figura uides,redigitur : inde per uim in orbem ardifsime colligitur, capfulycp includi^ tunFunis aute tenuie,fed ualidior,circumuoluitur capluquot; læ,cuius extremum axi rotæ latiori neAitur. Ita fit utdum chalybs denfitate nimiapreflus tenditur, caplulamcircu^ uoluit,que trahit funemî inde axis fcnfim circumuolutus, rotamà quadenticulis implicatis aliæcircumaguntur, fc' cum agit, Sextum exêplumeft^quónampaélo quies ex impulfu pofsit cotingere, Huiiis generis plura hint exem pla, Vrceus fiftulam habens plena acre, ipfe autem aqua, ciimfiftulauertitinferius, aquaipfàpendêreuidetur, Si^ mili ratione lapides fiiper aquam iadi refiliunt: amp;nbsp;fitula agt;-qua plena circum uelociter acT:a, no efftindit aquam : quia cum tempus defit aeris diuifioni, ne ninuum cSprimatur, aquafiibfiftit, Eademratione plumbea lamina lataaquæ fupernatat: namdefcendendo partes quæin medio funt, non habentes quo diffu giant, nimium comprimerentur; uel fi ante dilabantur,uacuu relinqui in medio necefle eft: d no poteft igitur ullo pado defcendere, nifi ad unam partem prius inclinetur.
Quod igitur à raritate fiant hæCjamp;fquomodojoftêium eft, Operæprecium autê erit utdemôftremus,hos motus àuacuo nulla ratione fieri pofie. Hoc autêinfràper exqui-
fi tas rationes declarabitur, Nunc autem luffîciattantû declaralîèiènfî-bili quodam experimento, quantum ad rationem inftrumentorudo-ccndam fuffîciat.Nam Ci fatifcant rimis machinæ,iam nullus uacuime-tus eft,amp; tamê trahunt,fcd tanto debilius,amp;: maioredifficultate, quâ-to hiantmagis, Hoccp fundamento machinæomnes conftant, quæa-lioquin ab indiuifibili quadâ rationepêdêrent, eflentcp ob id omnes ftatim inutiles,uel fàltem nô diuturnæ. In non exadis ergo operibus at(^ uetuftis manet etiam ufus: fruftratio uero (^ro erroris magnitudi-ne, Attradio igitur àforma fit,quæ dum metuit aliam confèqui rarita-tem ne pereat,quant5 poteft refiftit, Oftendimus enim fiiperius, mu-. tata fubftantia atçp denfitate,mutari quocp forma. Quod fi metu uacui fieret attradio quafi conlentiente uniuerlb, eflet hæc attradio infinitat fed non eft, uerùm pro quantitate formæ, 8^ elcmenti ac inftrumenti côtinentis, Namcanalis paruus aquam modicahaurit, nec trahit plu-bi magnam molem, Indicio igitur hoc eft, à forma fieri hanc attradio-nem, df pr© uiribus eius atque magnitudine, Eft 8lt; tertia coniedura, quod
-ocr page 49-LIBER P RIM V St
A quodplanaquænonfatifcunt,attamendifi'unguntur» Athocfîerinex quiret,nifi' admiflb uacuo. Inter plana igitur qu^cuncp dum claudunt, aer intercipitur,qui uetat plana difiungi quoad licet. Sed ciim,ut dixi, pro fuirobore iblû impcdiat,maiorenixu uincitur. Solum illud oblt; r)cies,qubd à minore aere minus hæc difiundio impediretur,at magis tamé impeditur. Vt enim magis plana ad unguem coierin t, eo minus aeris intercipitur,ôô tame eo diffîcilius diuelluntur. Sed cauià eft,quia magis neceflê eft aerem ilium à propria forma recedere, quo magis ra^ refeit. Coniequitut enim, ut didû eft, alia fubftantia quædam, ôô no^ ua generatio, quæ ut à priore magis recedit, eo maiore labore confieix tur. At dices : Aererarefado, quid aliud poteft gencrari quàmignisC^ Ignis autê calidiisimus: at inter pl ana ilia nulla eft manifefta caliditas, imo frigus. Sed non eft'ignis ftu æther calidus : hoc enim inferius de^ clarabitur. Quod enimhumidum eft, fi attenuctur,noninignem,ied in ætheris tranlît naturam : aer au tern humidus, æther minime cali* dus eft. Confeftimuerb alio ingrediente aere,fit mixtio.
Hæc fan's fiiltde his motibus duobus prioribus,tum quiete quæ ab cis fit,exempla,cû h îc non fitpr^fentis inftituti, demachinis loqui,fed in fecundo dererumuarictatelibro, decimo^ cômentario fuper Vb truuium. His ad unguem tot exempla explicaffe fùfficiat, quot etiam modosifex enimmodis fènafufficiût exempla. Ergo grauiadeorfum
B mouerijlcuia furfum,palam eft. Sed fuperaddunt quidam ne hoc coiv tenti,leuia grauibus uelle fuperefle, unde etiam aer fiib aqua exiftens quamuis in propria regione,fuperius tame emergere nititur : ut in ur^ ( ceis manifeftfi eft cumfemipleni uertutur:amp; in uefi'ea aere plena, quæ aquæ imnierfà eft. Sed non eft hie motus alius aprimomam aqua ipfa chmfitinfublimi,conaturdefcendere,amp;radilliusdefcenfiimaerneni mium conftringatur afeendit. Sedin ueficaqugin flumine eft,cum aer fit in loco aquæ, afcêdere nititur: igitur fufficietuna ratio motus in ele^ mentis ad locum fuum. Qtibd autem aqua uefica impellat furfum,non aerafccndat,patet,quoniamueficafub terra pofita non afeendit.
Quod uero quæri dinnu mams eft, id eft : Qiiomodo aqua tantum alcendat, quantu defeenderepotelt,dumamoturaritatisaaiuuatur. idipfumplaniusexemplo patebit. Vas fit aqua plenum, cuius fupre^ tefi defeendere.
mum E,imûautciTi F,inquocanalis a. b c.Sitautê c D, \ îinea æqualiter à fini'tore diftans, fecundum quem libella duci'tur.Impleaturautécanalis AB c aqua,5ôeniittetura^ qua per c, dico quod cxhaun'et quicquid eft aquæ fupra c Dlineam,nihilautemei'usquodeftinfrac Dlineâ,fed canalis plenus pendebit,amp; uas ufq^ ad c D ,aqua plénum— conlpidetur» Hoc itaq^ fie elTe, déclarât excplum» Forfan quis dicat, hæc ad aquæ tradationemdebuifie transferri; fed non oportuit, quandoqiiidêfeu aqua, feuuino,oleo.
14
DE P RIN C I P 11 S R E R V H
ladléuc lias plénumfuerit, nihi’I interfit» Itaque huius poti'us ratio red-' dendaeft experimenti» Aquaigitquæfijpra C D eft,cùni tanta ad un^ , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ guenifitquæafcêdit,quantaeftillaquæex c cfRinditur,fèucanalisla^
tior fitin c quàm in A^feu ardlior, quia Temper totus canalis ad ungue plenuseftjleuioreftaquaquæelFunditurper C» Quódueróleuiorfit aqua in parte fupra c D,quàmin c,caulaeft,quia aqua fiipra c D,de^ fcendereappetitjUtfitinferiorillaqu^eftin c,igiturcôprimitaquam, ÔTincanalemimpeliic» Quæautemeftinfra c DjUoappetitefiein c, quiac al tins eftloco eius,ideo no uultafcendere.Sed aqua quæ effluit ex c,nonpræbetconfiderandicaufam, cùmtarnen fithumilioripfàa^ qua quæ in uafe continetur:quiaattralt;fiio ilia non fîtnifi continuitatis ratione : côtinuitas pendet ex ratione raritatis,quæ nulla eiTe poteft a-' qua iam egredientc os canalis c » Denicp tota hæc contemplatio ab fol-* uitur hoc argumeto, quod aqua quæ debet trahere aliam aquâ fecum, oportetutuafecontineaturj quoniamfineillo conuellinequit, fed ab acre iuuaturadueniente,amp;r ut corpus continuum ad æquilibriumper* ueniatCiimigiturhumiliuseftofculum c,adilludpêrueniet:cLimau temfublimius, nondefcendet:quiaquæe diredo efllociinferioris,u£
in A,afccnderecogeturad C,quod eflindircdlo D» Siauteniaquade^ Rdtioducfnâgt;i fccndatprimô,deindeafcendat,utinfigurafequente,ex a in B,indein ‘’3«*’ Ejôôpoflmodumin C,amp;:in D,tûcperuenircpoterit,fi d minusdiftet
à linea B c, quàm a locus ex quo defeendit» Sed opor-' tetinfi'ngulis fpacfjscertamefle difïcrêtiam altitudinis ' A D» Quantoeiiimlongioruiafuerit,eomaiordif* ferentia A amp;nbsp;d, iuxtaaltitudinis nienfuram,efrcdebet».
Hincerrorcs quorundam, qui adlibramentû cùmco^ nati effent aquas deducerc, maximas iaduras impenfà*-rum fufeeperunt» In fi'ngulis igitur millibus paffuû, a altiuspalmoeffedebetquàm D,utindecem millibuspaffuumdecem palniis» Caufàhuius eftaquærotunditas euidens,quæetiamin urceo^ rumfiiperfîcieapparèt. Vndeadlibramentumlicet a fitaltiusquàm D,non tanieii eritaltius quandoc^ loco medio inter a 06 d » Indigete^ tiam impetu quodam» Sed hæc nunc prgterintentum quafi funt,uolut tarnen ob magnitudinê periculi,86 erroris frequentiam,h£C fiibieciffe». Sediamadelemcntorû motumfimplicem ueniamus exemplis ex^ plicandum. Igitur grauis motus exemplum præbent ponderum horo logia,quæfenfim trahendorotas uertunt. Huiufeeautemgenerisinfi^ nitafacileeffetinuenireexempla* Atmotuslcuis hocunû fubqciatur t^odufquand- cxemplum» Cùmnaues freto merguntur, quaseruereconfiliumeft, cymbæonuftæfàxis per funes alligantur nauigio ab urinatoribus, fie quantû fieri poteft tendantur, inde totidem cymbis uacuis la^ pides ex prioribus detralt;fiiexcipiuntur:quo fîtutalleuatæ cymbæna-* uigiumpaululum ex profundo fecum trahant» Nam aercymbas, quæ
-ocr page 51-LIBER P RIM VS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*5
A pondéré lapiduni ferme mergebant, cùm aquæ fubefTe nolit, in {uper^ iîciem aquæ attolht,unde nauigium ferme pro cymbæ al titudine fupe^ rius trahitun Trahatun'gitur ex a in b,tunecymbæquæ plengfuntla pi'dibus illi annecftantur lunibus, transfufisqj lapidibus nauigium traquot; heturin c» Rurfus priores cymbæ, in quas lapides transfudifti,necfcuntur tenfis funibus na-uigioin c exiftentijtrahcntcpdeduAislapidi-busipfumin D,atcp perpétua tranfniutatione ad aquæ (uperfîciê tandem deducctur» Sed dices J plurimis cymbis opus eritad triremeedu-ccndam» Verum eft,fed ratio fie confiât: qugli-betnauis aut cymba tantum ferre poteft ponde ris,quantum eft pondus aquæ quam continere poteft, Velut fi' triremis capiat in flümine mille amphorasaquæ,quarumpondus fitdecem m. talentoru, triremis ilia in fiuminedecem M. ta-Icnta feret, Qiiôd fi eadem in mari capiat, ut di-xi,eafdem mille amphoras, quarum pondus fit duodecimmillium talentoru (nam aqua maris grauior eft aqua fluminis) eadê in mari duode-cimmilliatalentaponderis feret, Atqiearatio-B nemanifcftumeft, curnauigiaappellare iblea-mus à menfura, ut,naueni mille uel quingenta-rum amphorarû : idem enim eft ac fi dicas, quæ ferre poteft mille aut quingenta ponderis talen ta. Nam qualis cftcapacitas,utdixi,nauisratio-nc aquæ, tantum eft pondus quod ferre poteft,
fciiicet quantîï eft pondus aquæ quam capit. Manifeftum eft igitur ex boc,quôd diuerfa pondéra eadcmnauis in diuerfis aquis feret, quonia ôcaquarumipfarumdiuerfafuntpondera. luxtauerohancrationem liquet ponderis magnitudinê cfle pro rationc impellentis aquæ. Nam fi(utgratiaexcplidicâ)cymbauigintiampliorasfuftinet,hoceft,quia acrinclufus ab aquæamphoris uiginti fuperius impcllitur, utaquailla fciiicet quæ in nauicontincrctur,Iocumfuumrecipiat.Bellè igitur con uenithocexperimentû cumrationc quæ fuperius diélaeft, fciiicetue-ficam acre plenam ab aqua fiirftim pelli,qubd uefica aquæ locum occu-pet: quare pondus pro magnitudinê aquæ quam uefica continere poteft,in acre fi.iftinebit:id eft,itaucficæp5derefuperirapofito, utipfiim pondus totumin acre fit,no in aqua. Verùm pondus quod in aquaeft (ut ad nauigiu eruendumrurfus ueniâ ) tanto leuius redditur,quanto nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fret-
aqua ipià grauior extiterit, undcpaucioribus cymbis opus erit, quam nbsp;nbsp;nbsp;niariex
quæ pondus demerfi nauigfl ferre poiTent. Duplici uerb rationenaui-gia ex grauioribus aquis extrahunt, quam ex leuioribusj atep ideo ex cubus.
-ocr page 52-16^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE PRINCrPIIS RERVM
mari, quàm ex fluminibus uel lacubus. Altera, quod cymbæin mari c plus fuffinent ponderis:reliqua,quôd nauigium in ea aquaminus gra ue eft. Oportet autem hancob cauiàm animaducrtere,cùm,ut diôiura eft, nauigium grauiusreddaturinaquæfiiperficie (quia partim eft in acre) quàm in imo,ut quanto magis eleuatur à cymbis,eo plures acma lores cy mbæ alligentur, ne decepti hac ratione non folùm denuo mer^ gatur,fed impetu adiecffo omnes fecu cymbas in profundum trahau
Dubitabit autem aliquis,curexoneratis cymbis B,impletis autem alrjs quæ per a fignifîcantur,non defcendat nauis qu£ eleuata fuit ab A cymbis uacuisC Non enim plenæ poflunt fiiftinere pondus. Cauià eff, quiafacffis iamfunibus ^qualibus cymbarum A B,cùmiamuacuum feu inane, uel aerqui in cymbis cotineturpotentior fit nauis pondère, plus trahet inane cymbarum B ,quàm remittet grauitas aucti ponderis cymbarum A Jtaep hac rationeperpetuo nauis aicendet:hocduntaxac
oblcruato, ut plenarum cymbarum funes eo fint uacuaru cymbarum funibus breufores,quanto pondus lapidumeas cymbasdeprimiL
Sed de fimplici leuis motu furfiim làtis, nunc de mo tu qui ex graui leui coponitur diceiidum erit» Pro cuius exemplo mirificè (êoffert Machina Hf- Heronis machina, quam nos {æpetralt;ffauimus» Eaficfè habet, a la^ to««» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O. ■ r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;
brumaquapknû:fub quo uas B,amp;Si'p(uniaqua plénum,
ficiuneffum A,utex alteroinalterumaqua permearenon □ poisit. Sub B, uas aliud quod uocetur c inane, Fiftula d feraturex B in c, cuius fummû os ferme ad labrum peruelt; niât, Fiftulaalia E, quæfuperlabrumnôparumafcendat, èc inferta labro,in medio penetret ufcp ad imum primi ua^ fis,n5 tarnen ipfi imo iungatur. Alia fiftula F,cuius fupre-mumin imo labri ofculû fitumfit, inferius os in ipiô fepto inter duo uaiàfiniatur,itatamenutaquaex labro perfupc rius os in uas c deferatur.Tune uero uidemus aquamquç eftin B uafe, per e fiftulamemitti,aceodoneefim'at labri aqua ufip perfèuerare,Id quomodo fiat ex duobus motibus compofi' tis,denionftrandû. Aquadefeendens per F fiftulam,cùmaerin c non pofsitfubfiftere, afcenditper D fiftula in uas B fuperius. Atuero cum ibilocusaquaplenusfit,cogituraquaafeendereper E fiftulampreffa ab aere,atqt fie effunditur, Manifeftum eft igitur hîc duos efTe motus; unumfecundumnaturamaquædeftendentisexlabroin c uas per F fiftulam,alterum aeris afccndentis ex uafe c in uas B, quôd,ut dictum eft,ab aqua furfiimimpellatur, Ab his igitur duobus motibus natura libusuiolentus impetus fit, quo aqua ex uafe B perfiftulamafcendiu Demotualters erfirnmotus grauis dumrepetituraltematimfollesmouet, autalias fwrtif. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;machinas,quod in machina Ctefibica demonftrare opportunum erat,
, nbsp;nbsp;nbsp;ut emboli mafeuli uicifsim in modiolis afccdere defeendere^ poffent.
Id autem fic fit; Rota cum pinnis iuxta aquæ delabentis cafum,ut folet fieri, ft az
-ocr page 53-LIBER PRIM VS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!ƒ
A fieri,ftatuatur,utex aqueperpetuo defluxu fuper pinnas rota circunv uoluatur,in qua fit axis A, que palam eft neceiTe fore utamp;ipfecircum^ agatun Rotædefcriptionem,utremnotiisiniam acinmolis omnibus । confpicuâ,prætermitto. Trabs fuperiacens tignis atç inclufa forami-quot; iiibus rotundis uocetur B,itaut mobilisfit,acutincardini-'
bus circumuoluipofsit.Iuxtahuius extreniu e annulus infiquot; xus, cui alter annulus cum ferrea uirga F : hec rurfus in annu' lumfiniatur, quernexcipiatalterannulus G,uirgæ h anne^ XUS : in extremo H annulus iunftus eft, qui funeitaannecTri-turclauo in fummitäte axis a, utftcummoueat, fed redeuil-
te axe redit amp;nbsp;annulus ad priftinu locum ac fitum. Ex altera trabis parte duo annuli ex aducrlb collocâtur c amp;nbsp;D* Licet amp;nbsp;bis duos amp;nbsp;tria paria fie ex aduerlo collo care. Si igimr em boliaut folles alter c funeiungat, alter D circuniuOlutoaxe, trahiturprimumtrabs uerius d, tunccpeleuatur folliumal.' ter ex c,alterocadenteex D. Cum uero rota dimidium axis
cireumuerterit, annulus ininio H redit ad locum fiium, Scimpellit E, propter uirgas,amp;r trabs fleftitur uerfusc,atcp fie mutata nice folles mo uentur. Nutat enini trabs dextra ac finiftra uicifsim,fed no circumuoL
uitun Ergo licet multaparia folliû annulis niultis in trabe ex aduerio collocatis mouere,fed robufta ui aquæ opus eft. Licet amp;nbsp;cidem axi ab
B tcram trabem,quodfabri faccrc fblent,a finiftra iungere,atcp fie nume^ rus follium duplicabitur» Nee alio opus eft auxilio, aliaue cjuam quæ in uno patefacTta eft induftria,fed fola maiore ui»
Sed motuum translatio quæ folec inufu cfietuminmolendinis, Motuumtranf^ turn horologr)s,quamuis uulgata, tarnenfubtilioriconftatratione»
Sitigiturrota a B,quæcircumagi pofsit alia rota cum pa-xillis,utinmolendinisfierifolet,autmanubrio c» Dentes uero ineius exteriore fuperficiercfpicicntescylindru ftu columnam F G crechamad pcrpcndiculumplani F H» In quo piano etiam rota fuperftans fixu habet palum cui axis infigitur. In F G autemcolunina, D E curriculus dentatus eft.Itacpçùmrota a b circumuertitur fuper axe c Kmotu ex A in B feu a fiirfumdcorfum, F G cylindrus circumucrquot; titurex D Euerfus K,feu ex dextro in finiftrum,quarecon tingit translatio motus, quæ crit cb uclocior, quo nume^ rus dentiû a b rotæ, plures côtinebitdentes curriculi d e» His autem utemur ad machinæ Auguftanæ intelleftum»
His modo uifis, poftquàm fermonê de motibus omnibus gcncralb bus ferme abfoluimus, quarto cxcmplo inlibramcnto aquarû déclara
to, Hcronis autem machina in compofitiselementorûmotibus iàtisfa--ciente,ut in uniuerfum pro decê modis decê cxcnipla fubicccrim, colli
gere ilia in unumbreuiter opcræpreciu erit. Quieti ob raritatem lucer--
-ocr page 54-18 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE PRINCIPIIS RERVM
næ exemplum appoftiimus. Momià raritatcfiftulaminuaftcolloca-' C tam,ubi de aquæ defccnfu egimus. Qiiieti ob denfitatem plumbi lami^ nam,tunicoriaftipcr aquam iparfa» Motui ob denfitatcimpulftimbel licarum niachinarum. Motuum attraftionis ob raritatem,ôô impullùs ob denfitatem, in Ctefibica machina* Vtriuiq? uero motus, turn ctiam quietis ob raritatem,in Brambilicamachina* Moms leuis elcmenti na uigij recuperationemîgrauis uero fi'mplicis horologiorumomm* Gra uis, fediæpiusrepenti,folliumalternamiacftationem. Grauisacleuis fîmul ad unum fihem tcndentium, Heronis machinam*
Ergo fie potcratuideritraftatiohæcabfoluta: ftdnonomnia lum-pfimus genera* Dcceni enim hæc exempla duobus cotinenmr generi-bus:altero,quod unum tantum habetmotorcm,ut Heronis machina: rehquo,quod duos,led diuerlos habet motorcs,utBranibihca. Supers cftigiturtcrtiu genus,in quoillæconrinenturmachinæquæplurcsha bent moto res, led nondiuerios: quod quidemuidemrelTenobililsi^
ihimedif-
inum,quiamotuiprincipali feu autocinco magis afsiniilamr* Contim git is moms,cùm aqua, gratia exemph,rotani qua aqua effundimr uer--Cochlea Ar- terit* Atep hoc in gcncre primum eft Archimedis inuentu Cochlea apx pellata, cuius meminit Diodorus Siculus in antiqua hiftoria bis, dft cens Aegyptum ficcatam bencficiocochlcæ ab Archimède inuentæ» Quod fi ita eft, cum Archimedes fecundi belli Punici temponbus fiogt;-
rucrit, nefcio quo padto antiquo tempore bene potuent Äcgyptus han bitarÉ Vtcunqiic tarnen res fe habeatjnftrumentum id nobilifsimum proculdubio ell,atcptali artifice haudindignum. Meminithuius Vi-^ truuius in fine fui operis» Sed Galcaz de Rubeis ciuis nofter fabercp ferrarius, aiius infra nientioneni faduri fumus, cumiamoliminuen^ tam ipfè quafi primus autor exiftimarct repcriifc,præ îætitia infaniuiu Vidimus ilium uerfantem trufatilemmachinam, ac paulb póft men te cxcuftum. Erat autem machina tabs. Lignum a h folidum,re(ftum,ro tundum, gqualecp,ac tarn longum ut inclinatumad fuperficiemaquæ, infixum^ alueo quantum opus eft,fupra ipiam aquam promincat,ca^ nali ut uides inetallico fimplici ad cochJeæ imaginem fabricato circum^ tegatun Sunt qui multiplici utantur: tres mihi ncceftarij efte uidentur, qui^ adeó fenfim afcendant, ut omnia fpacia compleantur. Duo ora habet canalis,inferiusquidemlatius,anguftius quodfuperiuseft» Voceturautemillud K«De^
monftrandumeftigltur,quódublterminis a tignumclaudatur, itautcircumuerti pof-fit, quodmotu aquæcircuuertetur* Secundo, quod ubi circumagatur aqua alccndet,effundc —tur queperK* Nam pinnæquæâdditæluntB c D E F G, leu Inter fpaciaalterutrinque,ftu in conluncftlonibustigni cum can all, occurrcntcs aquæ, necelTario uertent illud inftrumentum:
cjuiaau-*
-ocr page 55-L I B E R P R r M V s;
A quiaaugeripoiruiitlongitudineaclatitudine: pondus uerb A Hpar--uum eft, longe nünus etiam faô:uni ob inclinati'onem axes l'n an^ null's pofitoSjita ut circumagi polsint. Ofteiidunt id etiam molæ in flu minibus Pado atep Ticino,ubi quanquâ lenifsimè fluant aquæ, hoc ta men ingenio lapides molares circumaóti terunt acmolunt triticû. Sed quodaquaipfaafcendatex L in K,patct: cùmenim L eleuat,parsquæ fuccedit fit humiliordgitur aqua defeendet: qua afcendentc,iterû pars luccedensdefeendit: cademep ratio fempcroftenditaquâuerfus K tcii dere: hocepexperimento pulcherrimccongruit, Sé nos non fcmel pe--riculum de hoc fecimus.Conuerlb igitur axe feu tigno in fermineis car dinibus a amp;nbsp;h, inquibus intruditur donee aqua canalisimplctus fue-rit,eftundcturper K fuper planum ripæ. Ex quo nÔuidcturhscc ratio AUquidper^ concludere,aqua perpetuo defeendit, igitur in fine erit in humiliore lo CO, quàmininitio. Sed tarnen non fcmperdefcendit,ucri.imparsquæ ritaitiuf, defcenditniaior,impellitminorem,cogitcpafeendere. Atcùmelfundi cceperit, tune iam machina faciliusuertef, amp;nbsp;aquaquafifpontèeffluet, propter ea quæ de aquæ defccnfii iamdemonftrauimus» Sunt qui ca-* nali tabulas affîgant, necflantcp omnia fimul, ut machina robuftiorae firmior euadat, paxillos tabulis,non tigno, ob commoditatem maio^ rem inièrentes, Dubitabit autê meritb aliquis, cur afeendenteparx tecanalisiuxta B,cùmtam L quàm c defcendant,aquanS redeatin L,
® nbsp;rurfiis effundatur(nam L humilioreftquàm c) amp;nbsp;ex eademparte»
Duplex huius ratio cft: altera, quod aqua quæ eft in B,impelliturab caquæeftin L,ideo tranfitad C,amp;nôredit:reliquagèomctrica,oftcn den s partem mediam inter L B in côuerfionealtioremefte, quàm fit pars media inter B nbsp;nbsp;ojndicio etiam eft, qubdplumbcaiphprulaim^
pofita cùm à nulla alia re prematur,afcendit tarnen in k. Etdcmonftra tio hæc eft: Sit tignum A B,in piano a C,clcuatio partis a d tignifttD Tirmonittatioi c,eius partis coehleæpars correfpondens A E,amp; altitudo D E fitgraz °^lt;-'ndensquoi tia ex empli fefquialteraD c,ô^ducaturre(fta A E, crunt igitur onines lineçinter A DCÔA c,minorcslineisedircctocomtitutisinter A D
A E, exdemonftratis in fexto elcmentorumEuclidis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5
Circumuertaturigitur A B,itautquando Ecritinhip niillinioloco, pondusrotundumin A pofitûfitindi-
refto D, Quiaigitur D E longiorcft d c,igiturfi e e' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c a
rit in oppofito fui loci, erit infrac: fed c eftindirefto a,igitur pondus critinferius quàm ab initio : fedomneslincæferuâteandemrationcmj
funtlongiores etiamin circûferentia a e , quàm in rctfta A E, àlinea A D,quia pars eftmaiortototigiturcôuerfo a b, pondus defeendet in A E. Sed omne graue liberum in motu defeendit, igitur pondus perue nietad e.Sedcùmeritin E,circuma(ftumdefeendetuerfus F,nonucr^ fus A,tuniob impetû,tum quia pars quæeft inter a Sô E afcendit,nam inprioreniotudefcenderauparsautê e f adhucdefcendit,igiturpoiv
c 2.
-ocr page 56-3^0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE P R I N C IP I I S R E R V M
dusperuenietcx A in F, quareex a in B,multisc5uerfionibuseadem C ratione faftis. Facile aute ligula circundata calamo hoc quod tibi per-difficile forfan uidetur experieris,
Sedadremreuertor, Cochleaquam Vitruuiusdocet, alienoindi-getauxiliOjhæc autem noftra feipfam circunducit : fed eo facilius,quQ fpiræ canalis frequetiores fuerint,06 machina mollius afcenderit. uero facilius circumagetur, eo ferius:hoc enim ferme generale eft in o-mnibus machinis, Itacontrarrjs rationibus celeriteraquam tranfinit-tetjfèddifficilius uertetur. Port'd difficultas facit utmachinæmagis at-terantur, amp;nbsp;aquarum multitudine ac impetu indigeamus, Verum ce-leritatem cum difficultate eligemus ubi torrens fuerit amp;nbsp;riparum alti-tudo immodica, Nam fi inftrumêti afcenfus mollis fuerit,reddetur in-ftrumentum ob longitudinem grauifsimum, Eademin magnitudine 56 paruitate ratio, Nam paruum facile circumagitur, fed ferd irrigau Vfus eius ubimodica terra eft irriganda,86 flume profundum,861env ter currit,86ripæ altiores. In cotrarijs caufis magnis utemur machinis..
Eft 86 alius machinæ modus ut intelligo Auguftæ, qui tarnen fub hoc genere comprehenditur, Columna uerfàtilis A b, rota cum paxil-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lis uertitur à flumine iuxta ratione à nobis fii-
perius declaratam, dumdemotuu translatioquot; ne ageremus» In ea curriculi pro numero cO' chlearum, gratia exempli J cdefghk,86 D
V cochleæpro numero uaforum, uafàpro al-' titudine:uafàautem L Al N o P Q, R fixa in co lumna s T.Verlâ A B,uertunturincurriculis cochle^omnes, quarS infima c hauritaquam ex fubiedo flumine,amp; transfunditeamin uas Ljà quo hauritcochlea D, transfundens aquâ inuas M,atcpitaunomotu columnæ a B,c in L, D in Al, E in n, F in o, G in P, H in Q_, K in R, aquâ fundunt haurientes è fubiedis uafi'Se R autem transfert aquâ per os v,inlocumde-flinatm Contingitrurfusdubitatio:quiaco chleæ ore Riperiore afcendente, aquam mitte-re baud debent, Quamobrem primam tripli-cemfecimus, Sed uidenturiubfultim effùnde re dum afcendunt; quia,ut demonftratum eft, partes defcendunt,86 aqua totadeftendit.qua - ob cauiam comprefla exilit, fed non quemad-' modum orecochleæ defcendente, fed plurp bus circa eundem axemcochleis pofîns,fit continua non folum,fedæ^ qualis aquaruni elFuGo, Atque hæc de niachinis iuxta prima genera 06 fpecies di(ftafinu Sedpoftquàmdemotibusnaturalibusfèrmonê ha-' „ . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;buimus
-ocr page 57-LIBER PRIMVS^* - ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2t
:A l5tuniusquiinIocofiiint,parefl:utqm'dntIocusintenigattius,Nani8ó hoe efle qm'ntum naturalium rerum principium fuppofitü eft:fiippoß tiones autem hæfecuiidû lenfum demonftrationibus ipfîs furit firmioz res» Quid igitur fit locus,fcienduni eft.Efèigitür locus ultima corporis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ittidßt.
fuperficieSjCorpus contentu ambicns» Manet autêrecedente corpore, quia ad cœli ambitum cÔparata eft» Manifefèumeftigitur,locû quem^ libetæqualemeflecorporiineo cotento adungüê:amp;:qubdomnecor-' pus eft in loco, amp;nbsp;qubd in onini loco aliquod corpus cft. Nam omne corpus luam habet extrcmamfi.ipcrficiem,ô(^illaubi nullum aliud fit ' corpus à quo contineatur ut ultimû,ccElum eft ei locus: alia autem cor^ poraab alio continentur. Sed locus effe non potefi: eademratione fine corpore, fiomnis locus eft ultima fuperficies continens corpus. Efte^ tiamlocus ipièæternus, quiaorbis codeftis fuperfîcics extremaimmo ta eft ut corpus ipfiim continet atep uniuerfum. Locus igitur ut in unp uerfojæternus eftamp;Timmobilis acimmutabilis:utautem corporis cerz ti fuperficies, mutatur corporum mutatione, nec manet. Locus igitur nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;-
ubi Alexander feditin Babylonia uel Sufis,adhuc manet, fed tune in acre erat,in ciuitate atcp domo, nunc autem forfan in agro, atq^ etiam fub terra.Et ubi in Roftris facundiisimus Cicero perorauit,locus ma^ net, attune propeterramin acre fuit, nunc autem creftenteforfitan ter ra,fub ipfà terra. Et in quolibet loco nunc uiciisitudinibus temporum
B idagentibus infiniti erunthomines,alias^fuere,fiueraeftopinio Arî ftotelis de mundi æternitate. Tria igiturftint ftmper nobifeû æterna, mens, hyle, amp;nbsp;locus. Sed mentem mutare autmateriamnon licet, lo^ cum mutare licet, Só alium adipifci. Quocuntp igitur perrexerimus,ad rem acternam imus. Et nunc locus in quo ftribo æternus eft, atep in eo coplures forfaii fuerereges autlapientes. Cumenimprincipiarerum Pr'nicipiorum naturalium fint quinque, materia feu hyle, forma, anima, locus, mo/ tus : tempus autem non eft principium, fed mo turn fequitur : proxi^ niumautê uideturelTe principio, quia nihil fine ipfo fit:dehocautem pofterius dicemus.Quies quoqj non eft principium,fed principij pri^ iiatio,ut mors,frigus,ficcitas.Repugnantiaitem corporum atep inane ftu uacuum non Hint principia, à forma enim pendere hæc demonftra uimus, 8^ alias etiamdemonftrabimus. Horum igiturprincipiorum nullum non eft ftcundum genus æternum amp;nbsp;primum, aliter non poL lent efle principia. Sed per fe cterna lunt mens,hyle 80 locus. Forma amp;nbsp;mo tus parte æterna in cceleftibus, parte mortalia in his quæ fublunæ cœlo fun t conftituta. Anima uero parte quadam qua intelligit,æterna, reliquamortaliseft. Experscorporiseftmens,locus SsSmotus. Sed mens abfoluitur omnino à corpore, motus fine corpore non eft. Ani^ ma autem, hyle 8c forma, cum corpore necelTario funt. Anima tarnen non uidetur pars illius. Quod uero plura elfe no pofsint principia,ex hoc demonftratur.Nam quæ funt,quædamuiuunt,quidam non, Regt;:
c 5
-ocr page 58-DE P R I N C I P 11 S R E R V M guntur autctti oftinià atcp fîunt,tum manent.Corpus igitur in loco ma lt;• nét. Fiuntautem ex materia atcp forma. Regunturautêabanima,quæ in nobilioribus mens eft, amp;nbsp;à eorpore ftparata : in corporibus autem uitæprinci'pium. Sed cauftquamanenteftmotus,itcmgenerationis, reliquoru. Omnia bæc cum fint quidam motus,Sc ut fiunt ut ma--ncnt,igitur motus principiûeft. De principes fecundumfenium,Sc ut ad banc pertinebat traftationê,hæc docuifle haftenus iuffîciannon cnim hoc modo priùatio principiûeft. Supereftnuncutdeclarcmus, uacuumnô dari,præter rationes tres ftnfibiles fijperius adductas, hoc diligcntius nuncdemonftrâtes. Oftcniumeritamp;parirationedeccr^ porumrepugnantiaquicquidfuperiusfuppofiiimusmamnccpinco^ dem loco duo corpora,nec corpus unum in duobus locis,nec fine corpore locû efTepoflediximus. Nuncigiturhocultimodenuodemon-ftrato, reliqua etiam erunt manifefta : neque enim in hoclibro fihgula demonftrare,fed res per capita traftare propofitû eft. Primùm igitur nemonilrtitto, uacuum non eft: quomodo igitur quod non eft, efRccre quicquam po mo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deinde fi efie ponatur, fiibftantia non eft uacuum, neque à fub-
proficifcitur, amp;utuno uerboabfoluam,nihil eft, atque ideo nullam poterithabereoperationem.
Forfàn dieet quilpiam, naturam metu uacui,feu ut illud euitet, mo-tum ciere. Sed neep iftud : nam cùmaer rarior aqua fit,oportuitprimo antequamfiat attratfiio uacui ratione, cùmaquaafccnditaquæconfie- d cutione, priorem aquam in aerem uerti, hunc^ rurfius in ignem, qui acre rarior eft : deinde ipfium ignem attenuari, demum fieri hanc attra-* tfiionem. Sed nos uidemus aquam nô uerri in aerem, ftd trahere : fimi-liter aerem antequâ in ignem tranfieat: non igitur metu uacui, cùmad-huc fiuperfint tot intermedia, fied metu raritatis natura molitur earn at-tra(ftioncm,quamàuacuoappellant.Neceftuteamcum Auerroe uio-Kotui attra- lentam dicam:nam ipla prorlus eft naturalis,ficut ÔC motus aqug,cum Ihoniiirari- in acrefueritamp;deficendit: uiolenterenimquieficit, amp;ideo naturaliter niouetur. Sicelementû quodraritatis caufiatrahit,uiolentiampatitur, àquamotuillofieliberat. Quodueroeomotugrauefiurfiumtrahatur, contingit cafiu,eftcp ei quod trahitur,quandoque uiolentum,amp;: quan-doque non,uelut fi leue fiurfium trahatur. Satis eft motum ex principio iplb effie naturalem. At inuito, uel fialtem non iuuante palTo fitç’ Imo quod mouetur ad locum,fipontè mouetur,utelemcntumaut mixtum, non ut graue aut leue. Obliuifciturenimpropriænaturæ,quôdficmo uctur confienfiu alterius. Vélut qui filium hortatur ad uitæ periculum, dum mûri urbis ab hofte oppugnantur,pietatem exercet:ubi communis caufia non impclleret,id agens crudelis haberetur.
QjiomtiJo (gt;0- nbsp;nbsp;Sed iam ad motus grauium ueniamus. Hic autê liber cft,aut fit pon/
alh'gato, ut in libra amp;nbsp;ftatera. Quæri iblet,cur pondera ponderi-«MWMT. husniagisagitanturCnammanubrio A,agitetfiuperfiurculam c,pondus B,
-ocr page 59--y;
LIBER. PRIM VS*
A dus B* Conftatquod fiaddaturpondusipfimanubrio,utpotcplumgt;-bum uiqj ad certain metam, facilius defeendere à lateribus ad medium àdiuuante pondere:at côtrà diffïcilius moueri à medio ad latera. Ob id ponderis metaquædam habenda eft,ufc^ ad quammotus facilitas augctur.Hanc tarnen fi tranfeendas, motus redditurdifficilior. Hac ratione capulos enfibus grauiorcsadduntjutenfesuideantur leuiorcs, facilius^ traftentur. Sed amp;nbsp;hic modus ftruandus eft*
Adiecimus hoc, quiaplcraCp inftrumenta hauriendis aquis idonea, hominûautiumentorumuiribus aguntur* Sed Ô6 fi ipfarum aquarû rapido impetu agitentur machi^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_
næ,rurftisadditamanubrqs ponderafaciliorcmefficiunt mofum. Licetitaqi folo aquarum impetu defluentium, aquas ipias in fupremalocaimpcllerc, atque agros humilioribusaquisirrigare. Sed hoc tantum in his quæ decurrunt, Sc impctumlabendo habent. Aptez tur enim à latere uno Ctcfibica,aut Brambilica, aut alterius generis ma china : nam (ut dixi ) innumeri pofTunt efte modi earû,quanquam hæ omnibus aliis,cochleaexccpta,fintelcgantiores : 56 utiamdocuimus, alternus manubrf) motus rota cum pinnis agitatapcrficiatur, fie fiet ut fpontcaquafcipfam furfumimpellat: nanquears contrafuainftituta earn facere cogit. Ç^od exemplum nônullæ ciuitates quæ editioribus
B àfiuminelocis pofitæfunt,fequuntur*
Poft hæcuidcndumcftdeponderibus qug in libra conftituuntur* DeW« er il Sitigitur libra cuius trutinafit appenfain A, 06 finis ubi iungunturlaz teralancis B,661anx c D, 56manifeftûeftquôd c D mo'
«etur circa B,uelut centrumquoddam,quia c Dnonpo-teftfeparariabipfd B : fîtangulus a b c,amp;: a b d rc-lt;ftus. Dico quod pondus in c conftitutumerit grauius, quàm G lanx collocet in quocuncp alio loco, utpote qudd conftitucrcturlanxin Vcautenicognofcamusquod c fit grauius in eo fitu qu'amin F,nccefiariumcft ut in requis litemporemoucatur permaius fpaciumuerfus centrum*
Videmus enim grauiora pari rationein rcliquis exiften^ te, uelocius ad centrum ferri. Quod autent Hoc contingatmagis pon^ dereamp;librain c collocataquàm in F, often do duabus rationibus* Prima, quod fi in aliquo tempore moucatur ex c in E, amp;nbsp;Ht arcus C E æqualis F G,qubdtardiusdcfcendctex F in G, quàm ex ein E,amp;ita eritleuiusin F,quàmin C. Secund6,qubdpofitoqubdinæqualifpa^ cio temporis moucrctur ex C in E, amp;nbsp;ex F in G, adhuc per arcum c E æqualem F G, niagis appropinquarct centro quàm per motû faftum in areu F G. Idco ergo duplici ratione niagis grauabit pondus lance pofitaad perpendiculumcumtrutina, quàm in quocunque alio loco* ' Primum igitur fie declaratur* Manifeftuni eft in ftateris, 06 in bis
-ocr page 60-Z4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE PRINCIPUS RERVM
qui pondera eleuant,qubd quanto magis pondus à trunnadïftat,co magis graue uidetur: fed pondus in c diflat à trutina quantitate B c - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lineæ, Sóin F quantitate F P, fed c B eftmaior F p, exdecimaquinta
tertrj elementorumEuclidis: igiturlancepofitain c,grauiuspondus uidebiturquamin F, quoderatprimuni*Exhacetianidemonftratio^ nemanifeftumeftjlibramquantomagisdefcendituerfus c ex A,tan--tograuiuspondusreddere,amp;eb uelociusmoueri: atex cuerfiis Q., contraria ratione pondus reddi leuius,amp; motum iegniorem, quod ÔC experimentudocet» Secundum uerbficdemonEratunQuiaenim G E ellæqualis F G,fumatur c H æqualis c E,eritcpæqualis c hipfi F
, G,quarerelt;rtafubtenfa c HjæquaiisredlæfubtenlæF Igiturexox ótauaprimielementorumangulus B F G,æqualiscrit angulo B c H. Jgiturdudlisadperpendiculumredtis F L ôd H K,minoreEangulus F G L, qui ÔCipfe effet pars coæqualis B F G, ex quinta primieleniento^' rum, angulo K c H, Igiturlatus h k, maius latere F l: namreftæ F G amp;nbsp;H c æquales fuerunt,amp;: trigoni orthogonfj feu rectanguli : igitur B N maior o F,amp;ideo B M maior O P» Dumigiturlibramoueturex c in E,pondus defcendit per B M lineam,feu propinquius centro reddigt;-turquàm effet in c,amp;dum mouetur per fpaciû arcus F G, defcenditq^ per O P,amp;B M,maiorefl:o p. Igiturfuppofito etiamquodinæquali temporetranfiretex c in E,8ôex F in g,adhucuelociusdefcenditex C,quàmex F.Igiturgrauiuseff in c,quàmin F.Exhocautemdemon ftraturquoddicit Philofophus,qubdfi æqualiafintponderain F amp;nbsp;Curlibrdua- R,hbra tamêfpontè redit ad fîtum C D,ubi trutina fît A B.Nechocde-monflratlordanus,necintellexit.Similitercurtrutina Q_B pofîta,atc^ élü, uelßpon- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;libram ipfam,uelu t accidit conuerfa libra, ut manu trutinâ teneas
dfrlt;i fuperincumbentelibra pondus quodiam defcenderat tratflumad r, ubiæqualealiudfîtconfîitutûin F, uel lances omninouacuæfînt,non fblùm non reuertuntur ad fîtum c D, feu perpendiculi, imo magis R defcendituerfus F afcendituerfus utexperimentopatet. Hoc etiam lordanus non demonftrauit. Ariftoteles dicit hoc contingere, cùmtrutinaeftfupralibram,quiaangulus q^b fmetæ,maioreltan' guloQ_B R,EtfîmilitercùmtrutinafueritQ_B,eritmeta B,06tune angulus R B A,maioreritangulo F B A,fedmaiorangulusredditgra^ uius pondus : igitur trutina fuperius exiftente F,eritgrauius R,ideo F trahetlibrâuerfus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trutinaexiflenteinferius R, eritgrauiusquàm
F,ideo trahetlibramuerfus Q^.Qiibdfî quisobfjciat,igiturpondusin F,eritgrauiusquàmin c, trutinain A appenfa, cuius tamêoppofîtum iam eft demonftratum. Refpondemus,qubdlatior angulus amcta,fa^ cit pondus grauius, cùmredlæfuerint æquales : fedutdemonftratum eft,pondus in c,plus diftat tarn àmetaquàm à trutina quàmin F,ideo ratio anguli ibi nô tenet, fed cum comparamus pondera in F amp;nbsp;R, iam ilia æqualiter diftant tam à trutina quàm à meta; ideo tune anguli ratio fpedanda
-ocr page 61-LIBER PRIMVSi '■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^
A /pecîlandaeft» Generali's igitur ratio hæc fit: pondera quo plusdiftanc à meta (eu linea defeenfus per reAam aut obliqua, id eft, per angulum, eó luntgrauiora» Sed primo reiftælineæmagnitudo fpcdlandaeft:ubi reétæ lineææquales-fint, tuncangulus quo maiorerit,eó pondus red-detur grauius» SiigiturB c finueturuerfus Q_c,eleuabitur,amp;mi- ytäureUuHi nusdiftabità B pun(fto,ideo^reddetpondera leuiora,aureuscpiufti ponderisdeficereuidebitur,36exaduerlapartepofitusqui deficitbö-’ nus uidebitur. Sed uacualibra detegitur fraus, aut cömutatis uicifsim numo 36 indice. Sed cur pondera quærunt uerfus medium moueri:’ c«»quot; ponderlt;t Hoc facile difloluitur,fi quis quæ diximur mente teneat. Narii pondus in Fjdumperuenita.d c,propinquiusredditurmüdicentro,adquöd naturaferturlinea P B:56dumex c in (^linea. B Q_,36itaintentüpon-deris eft retftaferri ad centrummerum quia uinculo prohibetur,mouc tureo modo quomoueripoteft,atcpitaadextrauel finiftrauerfiis per-pendiculum,S6 medium, Sed dices,curigiturlibra uacuaexiftente, c nonmoueturuerfus Qj! Relpondeo, quodtunc D mouerct uerfus az fèdutuifiimeftrationerecftælincæpofito c in Q_,amp; D in A,adhuctart tumefietamiilumex parte D,qüantumacquifitumipfi c:fed quod effet amifium ex parte D,eiretmagis contra natura quam illud quod efiet acquifitumipfi c fecudumnaturä.n'giturmaiuselTet detrimentûquàm iuuamentum. Quareparibus exiftentibusponderibusin c 36 D, non
B foRimnon remouebunturab eo fitu fpontc, fed ui amotaredibunt.
His rationibus confideratis, poiTumus facere libra quæ uacua pon- nbsp;nbsp;nbsp;ßden^
deribus æqua uidebitur, iuftisqj notis ponderu maius rerum ipfarum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;» 9“=®
pondus repræfentct. Sic eniin,ut Ariftoteles rcfert,purpuram uenden tesimponebantemptoribus. Cuius ratio ficconftat: Volenti librain ßntoüendat. quæproundecimuncqsduodecimpræftfcratjuirga a b fumaturmetallica, quæ in partes uiginti tres æquas (nam totidem confurgunt iunftis undecim ac duodecim)diuida tiîr. In fine undecimæ 36 initio duodecimæ partis figatur lingualibramenti 36 agina, Conftatigitur D c undecima parteniaioremefle A Dî cumep d c paulbmaior fit a d 36 grauior,leuiorcmlimauelterebrationereddcmus,autlan-cemleuioremadiiciemusipfi c quàm A,adeoutdumlances uacuacfiint longitudinis a c , tenuitatis peniàtaratio-ne, trutina lub agina iaceat, nullam in partem libra penden
te: cui tarnen cùm ex parte c pondus uUciarû undecim adiunxcrimus, 86 nota duodecimunciarum in lance a ,libra æquilibrium demonftra-bit. Cùm ergo nec adultérin^ fint ponderumnotæ,neclancibus uacuis libra uideaturuitiofa,fraus mutatis mcrcibus acnotis hincinde, utno-tæfintin c, merces in a, manifeftèdeprebenditur. Nam c latus infra defcendetduplicicaufa,36quiamaiuslanci fuæpondusineft,S6 quia C DjiplaD AlongiorefttDiftîciliôracobfcurioreftftaCerscratiOjde
4
-ocr page 62-2.6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE P R I N C I P J I S R E R V M
qua in Arithmeticis diximus»Nunc autemcùm affînisfîthuic confide^ c, rationi, quan turn neceffarium eft huic propofito, adrj cere optimû erit^ Ergo to ta ratio in tribus conftat, quorum primum eft Archimedis in SMfw ratio. pâra.holis,ÔC eft ubi régula ftatere nullius ponderis cenfeaf Stannum in equilibrio ponderum raoo eft, ut dp
0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftantiarûà crutinamutua. Velutfî d ap-*
I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;penfum in c faciatequilibrium cû G ap
penfo in f,8c proportio F B ad B c fît Ejy E 1 quadrupla, eritetiam D quadruplumad 1 i 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Secûdum, cum in parte breuiore fue-
n't fblùm appenfum pondus, Sc régula
proportio ponderis appenfî ad pondus totius regulæ, ut difFerentiæ partium re^
gulæadduplumpôderisminoris. Exemplum: D pondus inc appen fum faciat equilibrium cum B L uirga abl^ alio pondéré, nbsp;fie B l
B CjUtdixi, amp;:fiatæqualis B KipfiB c, tune dicoquodproportio d adpondus c L,eftuelutiponderis L Kadpondus K c,Sedexhocha^ beturregula: cognito pondéré c L k habendi pondus Djduce^ mus K L, quæfît 4.0, gratia exempli in Ce, fît 1600, diuideperpondus c K,quodfîti6, exit too, huicaddepondus L K,quodeft 4O,fîtpom D dus D, i4o»Etitapoterimusadquamcunlt;^men{urâuoluerimus feire quantum ponderis refert Ratera» Tertium habetur ex his duobus,ôô eft, fl uirgula fine pondéré cenfeatur, à parte autemquæ differentia eft longitLidinum ab agina,pondus squale extendatur per totamuirgam, æqualem grauitatem habebit cum eodem pondéré appenfo in pundo diffanteà librilipermedietatêtotiusuirgæ» Situtuirga g l nullius fit ponderis, amp;nbsp;fît c BæqualisB k,5ô coextenfiim pondus æqualiter, ut fubformatetragoni faciatequilibriumcum d appenfoin C,amp;fuma-tur G pondus æquale ponderi coextenfo, ôô fit B m dimidium totius c L,dicoquod G foipenfomin m facietequilibriumcumD,amp;itaæ^ qualitergrauahitutcoextenfomtoti K L.Sitigitur ut in m faciat equR libriumcum D, igiturperprimamharumproportio m B ad B c, ut D ad G» Item quia facit equilibrium D cum G coextenfo k L, fi igitur adgt; dereturæquè grauepertotam C K adhucfaceret equilibrium, quia B c amp;nbsp;B K equales funt, Sc tune effet proportio ponderis d ad pondus K L,ficutponderis L c adpondus c K,exfocunda proportione per--mutata, igitur ut longitudinis L cade k, quia pondus eilequaliter diftributfoScdficutponderis D adpôdus L K,fie D ad G,quiaïuppo^ fitûeft G 60 L K equaliaeife, igitur ut L G ad c K,fie m B ad B c:quarc permutandout c k ad c B,fie L c ad m B,fed c B eftdimidium c K, igitur B M eft dimidium t c ,quoderat demonftrandunit Quiauero
C Beft
-ocr page 63-LIBER P R I M V S* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^7
A c B cftdîmidiuin c k,amp;: b m dimidium c L,fequiturut m k fitdimi'gt; diumK L, amp;nbsp;ita eftac fi fijfpenfumefiet in medio locicui coextéditur» Vnüquodqi igitiirpondus,iuxta Archiniedemj quâmmuis inæqua^ ^lt;xfAho\A Ie,uttriangulumtantSaffèrtgrauitatis,coextenfumuirgulæ,quantum fi fiifpcndatur ex centro in loco ubi centrum grauitatis fecundum per-pendiculumfitumeft. Hocautê generaliter fupponit, etiamfi pondus non extendat ufcp ad aginam, fed coextêdatur gratia exempli per L F, amp;■ centrû eius fit in dircdlo E, tûc dicit, eft ac fi fufpenderetur in ipfo E » Ex bis, ut in Arithmeticis docuimus,colligit ratio côficiendi dateras.
Nunc Iblùmdemonftrare oportet, quomodo datera perfecfla elle SMtrd quo'2 pofsit: etfi in prcciofis mercibus mercatores libra utantur. Sitigitur datera diuifa tuo modo cum pondéré auxiliari, quod mobile ed G, amp;nbsp;æquiponderet G in F ipfi D,quiaitacp d æquipôdcrat G in F,ôô etiam regulæ K L. Ponaturenim N pars D,quæficitæquilibriumcum L k, amp;nbsp;O parsreliquaD,quæfacitæquilibriucum Ggt; Igituriuxtaprimam regulamproportio O ad G,ut F B ad B c.Proportiouero N ad L k,8ô edut L K fufpenlàin m, ex tcrtiarégula,ut L C ad C K exfecundaregu la.Igiturdatuemus pondus N primo in direcdo D,deinde fadoæquP librioadditio O fempercdfecundumpropordonemad G,utpartis L B ad B C. Secundumigituræqualiaincrementa B L crefcet o,fedN manetidemfemper:igitur fecundumæqualiaincrementapartium B L
B crefcet D pondus, Aequa igitur daterafierct,fîad c apponatipondus faciens æquilibriuiîi cum L Kzindediuidamusfpaciaabaginaad L pcV æqualia, Sed quia ipfi non apponunt pondus in c, necedarium ed ut primanota,putaP,odendatetiâpondus L KZutfi'L kponderctlibras duas, D pondus duas libras æquet, nota primi ponderis effet in k , exempli gratia: fed quia G pofitumin K,grauarctquantumquatuorli' bræjamp;præteridetiam L k grauitatemefficitduarumlibrarum,igitur oporteretut D effetlibrarumfex,igiturponduseffctlibrarumfex, odendcrettant'uniquatuor. Ob id faciemus primanotamquatuor IP brarumin p,namibi G grauitatcmedîcitduarumlibraru, amp;nbsp;L Kdua^ rumaliarum,igitur pondus D eritquatuorlibraru,quod facictæquili/ brium: igitur nota quatuor librarum primarumerit in P, nbsp;multo'mP
nus ab agina didans quàm reliquæ inter fe. At uerb reliquæ inter fe æ-* quididabut,utfifecûdafitin Q_, tertiaeritin H,amp;quartain M^amp;quin^ tain R, fextain e: ideocp pofito G in e, odendec libras uigintiqua^ tuor.Manifcdum ed autem ex hoc,quod commodum affert non leue^ quod G fitpondus per fenotum,ided. libra, uel bilibra,uel trilibra.
Centraautemponderumin circulis 80 redangulis fiintin communi ificdà ponde-^ feedione dimetientium duarum. In omnibus autem fiauris equilateris, quæcirculopoffuntinfcribi,centrûgrauitatis idemedcumcentro ciV' culicircumfcribcntis.Supponitur autcmiii omnibus,quod pondero' fa liæc æqualeni ubic^ habeant crafsitudinem,ôc quod ex materia quæ
-ocr page 64-DE P RIN CIP II S RERVM ubi'cp æqualetn fordatur grauitatem,conftituantur. In trigottis auteni C omnibus in communi fetflionetriumlinearûjquarum fingulæadfim gula latera ex angulis oppofids uenientes, eaperæqualiadiuidût. Has uerb inunum pundumiêcandofeinuicemconcurrerenecefreeft:etfî id Archimedes non demonftrauerit Nos autêin Geometricis elcmcn-tis illudoftendimus generaliter, nuncautem pro neceisitatedeclaquot; Jrabitur. Namdiuifîs peræqualia lateribus a B amp;nbsp;a c in D E,amp;S duAa c D,B E, ÔCpercomunemfèddonem A G h amp;nbsp;d e, quæeric æquidiftanslateritertio,undeB E c amp;nbsp;c D B eruntæquales,quia ; ineadembafî B c,fubdult;flo B c G communient c E G æqualis D
B Gjipfîautemfuntæquales A G eamp;Ta G D,quiainæquisbafibus inter æquidiftantes, quare a G eamp;a G D æquales. Cumép fînt fupereandemlineam a G,erûtæqualisaltitudinis,qugaldtudoeft « trigonoruedam F G D,amp;: F G E, quiconfiftuntineadembalî F G, igituretiamipfiinterfè funtæquales» QuiaueroB cæquidiflatD E, eruntexZ5)primielementorûôô eiufdem, D G eamp;b G cæquian-guli, amp;nbsp;proportio b G ad g e , ut c G ad G D. ex eiidem ctiam b g H 80 G E F fimilesjitemcp c G Hamp;D GF* quare proportio trigoni B g H ad E F G ,ut B G ad G e dupla,8ô c G H ad D F g ,ut c G ad G D du pla,eftautêutdi(fî;umfuit CGadc D,utBGadG e, quare b g H ad e F G,ut H c G ad D F Gtquarecum D F G amp;nbsp;e F G æquales fint,erût BGHamp;CG Hæquales:cumcpfintinteræquidiftantes,eruntinbafi^ D busæqualibus B H amp;nbsp;h c,igitur trigoni omnes ab h,ac h, c D B, c D A,B E c,B E A,erunt, medietas A B C,quareappenfus trigonus in G ,in nullam potent partem inclinari. Centrum autem ièélionis pa^ rabolæ feu coni reefianguli eft in eius dimedente, quæ à fummo ad me^ dium ball's in eo pûdo qui à iummitate coni dimidio plus diftatquàm àbafi,quæefi:re(fî:alineafuppofitaanguloconûCùmitacpfLieritpofita uirgaæqualis c L ponderis unciarum7,ôôlibrilein B,itaquod k L fit ïo,amp; K c, 4,amp; G librauna, fie conftituemusftaterâ* Ducampondus L K,quodeft 5,infe,fit z^jdiuido per pondus K c,quodeftz, fîtiZl, cuiaddouncias y, l k, fit 17I: ponamigitur c D uinculumferreûun-cias 5ï,8drelinqueturpondus L K uniuslibræ» Cùmigiturpofuerp mus G in Kæquabiturlibræ,8ôaliamlibrâoportebitadderein d proquot; pterL Kjigiturin K ofi:endemusduaslibras,amp;fic{cribemiis:deinde in s in T 4, in F 5, in v 6, in L 7, æquis fpacijs, Ex hoc patet quod omniahæcfpaciaperunciasdiftribuipoterunt,præter primum b k* PolTemustamenamp;ipfumdiuiderCjUtinB libraintelligatur,ôô A B in K unciæ pcræquaipaciaadditæ fignifîcabunt, prima * fecunda 14» terda nbsp;nbsp;80 ita de alijs.
Cttr librlt;e/int Patetautêcaulâex his,quarelibrætribus caufis ftateris fintexadtiogt; Hocautem ab initio propofitû fuit* Nam in ftateradifficile eft uir^ gulam adeo exaftam in magnitudine conftituere ; amp;: fi edam fit in ma-gnitudine.
-ocr page 65-LIBER PRIM VS»
A gtn’tudine,non crit in pondéré:uix enini hoc aflccjui poflumus, Secuti dó diffîcilhmunieftperæquah'à I’nteruallaomnino ad amufsi'indiuide re L B ♦ Tertio pondus raro in extremo c append! folet, quod cum ci^ tra appendi'tur, confufionem parit»
Suntamp;SadditamentaniuItaquæui'tiant flateram, horum nullum in libraeft»Ob id preciofa non in ftatera,led librafolent examinari»Mul turn autem refert ad exadlam ftateræ ftrudurâ, ut g leue fit, turn etiam L c, amp;nbsp;quod L B tripla fit B c, nam fie L K æqualis erit k c, ôôquod uincula c D in extremo fihtL c ,amp;:a?qualisponderiscum l k» HoC enini flateræ genus libræ proximum erit»
Quantumuero ponderis utres in aqua fnftineant pro pontibus cox Vtret quàM ftruendiSjCxperimeiitum docet.Nani uefîca plena aere,quæ capax fuit quinquelibrarumaquæamp;Linciæ, ponduslibrarum quatuordecimac femislaterum luftinebatrquofîtutin fluminum aqua triplum ferme ponderis aquæ,cuius finit capaces utres, continerepofsinulllud etiam non prætermittendum, ex denfitatis ratione oriri ut homines cùmita QuomoMo' fècontinuerintfiipiniinaqua,utuelutioculatoresin funibus nullam penitus in partemfledantur immobiles, tumnequaquammergi» Hoc nmfu^erüet, tarnen cùm per fefitdifRcillimum,obmotum etiam Sd aquæ inæqualfi tatem etiam redditurdifficilius» Atque hactenus de rerum mortalium principes diélum fit»
B
LIBER.SECVNDVS de Elcmcntis amp;: eorum motibus
Siaftionibus.
V N C uero de elcmcntisagamus,quæ forma 86 mate' ria prima confiant,86 animata quafi uidentur : ea Græci «j^a«uocant» Perdifccrcautêprimùm oportet, quot86 nbsp;nbsp;flemento^
quæriam fint» Arifiotcîes quatuor exifiimat, terram,a»-quam,aerem, atep ignem» Primùm enim quatuor qualigt;
tates primæfunt» Hæ folæ non confiituuntelemcntum, quia uim non haberentagendiacpatiendi:necpluiquâ duæ fimul eflepofiuntquin contraria fimul fint.Nam calidi,frigidi,ficci atq? humidi,fi tria quonio-dolibet acceperis, contraria accipere nccciTc elL Sed ncc calidum cum frigido,nec ficcum cum humido iungi potefi» Igitur binis innetis qua^-litatibus nequecontrarfis, fimul tantum quatuor fient coniugatioiies,. quæ quatuor elementa confiituent» Inter imum etiam locum atque lu»-premum fimpliciter duo loca intercidere necelTe eft, imum non ex qui-fîtè,atcp fupremu : atep eo totidem fimplicia corpora» Videmus etiam, amp;nbsp;fi quid probabilia argumêta faciunt, in mixtis ipfis quatuor elemen
J ?
-ocr page 66-30 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ELEMENTIS
ta:nattîdeteri‘a,acfcamp;aqua,ncmo dubitarc poteftob liiagnitudinem, c amp;nbsp;maximas moles, ut mare aquarum, aeris amp;nbsp;terræ 1'11 uniuerfo : ignis iierb incrementa,æ potentiam, ac fimplicitaté,cuius etiam fons in Lu-nac concauo efle creditun Plures etiam exiftimant in deftillationibus hæc quatuoruideri : amp;humores totideminanimalibus fènfusdepre^ hendiu Quinetiam multi arbitranturob hoc Comètes fieri quod fub coelo ab ignis elemeto uapores accendantur, Sed certe fiib coelo Lunac nullus eft ignis:nam cum codum purilsimarcs fit,no decuit fub omnis qualitatis experte re, ardentilsimâ collocafle» Natura enim femper extrema medfis iungit. Inter carnem enim amp;nbsp;os,membranam : inter os Iigamenta,cartilagines : inter os cerebru,quód carne cerebrum effet mollius,duplicem membranam, ac duriorem olsi propinquiorem col locauit. Nec motus uelocitas,caloris aut caufa aut argumentum elle po teft. Nanque ea quæ conftantetfi' motu acccndantur,utlapides, plumbum Ôôanimalia, quæ tarnen difsipantur, quo celerius mouentur, eb fiunt frigidiora,utaquaôôacr: uenti enimualidiomnes frigidi,amp; flu-mina celeriter fluentia frigidifsimas habent aquas. Eft etiam aliud non leue argumentum huius ref,quod Cometes aut faces calores his accen-duntintolerabiles : quid igitur fiet,fi tâtaregio uniuerfus orbis igne ambiatur 1 Quid enim prohibebit ne aerem ipfum accendat, inde hæc omniareliqua, tummaximè qubdcalorfiderumadiuuabit. Omnem enimluceni Auerroes calidamcfleexiftimat. Aerem etiacalidum ma- D ximeefte uolunnhumida ante qualitas omnium minime refiftit. Quo-modo igitur uiolentifsimo maximo æ acerrimo clementorum aer i-Primo canticæ pferepugnabitC Itacp Auerroes ipfe hoc uidens dixit,aliquâdo ignem commeitto ir. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;calidum aftu: fed fi calidus non eft aâ;u,quæ potentiahæc eft^
Potentia dicimus medicamenta talia, quod deuorata calefaciuncan ue-ro hie ignis ab aliquo ingenti animali dcuorabitur^Deinde,!!' ignis calidus non eft,nec aqua pari ratione frigida (hoc aute eft confundere or dinemuniuerfi) quid etiam prohibet ne luceaLquanqua hoc éludant utleuc arguments Si etiamibi ignis eft, curquâto al tins afeendimus, cundta frigidiora apparent, ut etiam fub torrida sona in montium ca-cuminibus nines abundare affirment*:’ Quod minus mirum eft, fi quis confideret no folhm hyemc nines,fed media etiam æftate frigidilsimas grandines gencrari. Sed dicunt abeffc ea loca à radiorum reperenflh: fed hoc minoris caliditatis argumentum elfe poteft,non autem frigidi-tatis. Deniep fi ibi efret,maxime ob generationem eflet: uerum non ob hoceficpoteft,cùmcalorccelcftisfitquigcneret,uelipfo tcftephilofo-pho, amp;nbsp;leuifsima res tarn procul defeendere hand queat. Forfan quis ignemferrihunefurfumdieet, atqueex co conieeftabituribi locumil-lius effe. Sed primum argumenta hæc rhctorica, indigna fiant ut in rebus ferijs adducantur:necp hic ignis illius naturæ eft cuius lupcriorem effe ferunt,cum hie urat,fplendeat, corrumpat,quorum nullum illi in-
-ocr page 67-LIBER S E C V N D V S»
A eiïefetutttDiccmus eti’am. pofthæc,curid coti'ngattamp;' qnod non fcnigt; per etiam contingat, docebimus* Nec illud argumenta probant, inio potiüs oppoG'tum» Nam inter duo extrema,nÔ duo,fed tantum unum ïblet afsignari medium» Quod fi ftatuatur,no quatuor,fed tria tantum eruntelementa. Quod fi hocnondemonftrat,multô minus quatuor cfle demonftrabit.Nec faces aut cometes nobis mfihuât efle ibi ignem, cùm ipft philolbphus fub igné ac iuxta terram in acre fieri affirmet hgc ipfa, ut ignis penitus indiganon fint» Sed neep in mixtis uidetur ignis». Nam fi modo eftet,in euforbio ôô piperepotius eflet, quorum uis cali^ da eft ac ficca no mediocriter, quàm in frigidiftimis lapidibus» Deftib lationes etiam tres fubftantias tantum docent,aquam pro aqua,oleuni uice aeris,ôô terram quæin imo ftibfidet. Quod fi dicas,olei partem ru ' bicundiorem ignem referre quod acutiftima finrefpondemus ÔC ferio, banc acuitatem acreni^ (aporem ex ignis ui acriore proficifci» Indicio eft, quodmetallicorû olei nulla eft pars expers acerrimi faporis» Quatre fi hoc totum quod acerrimû eft ignem refert, aeris nihil omnino ingt; cftè oporteret» Quare etiam ad tria tantum redimus elenienta» Humo/ res in animalibus quatuor funt : ftd quid hoc ad elemental quid fi tan--tumtriacum Thrufiano expofitorc artismedicæ Galeni efte dicam^ Sed tarnen ftnfus oftendit efle quatuor» Nequaquam : namnecipfi fa^* tentur hune ignem elementû elle» Quare potius tria déclarât nobis fett B fus,quàm quatuor» Nec^ quod celeriterexedat omnia,ideo dicendum elementumrnam fie etiam motus elementû eflet : nec quia celeriter cre^ feat, nam mures 06 ipfî elementû elTent» Sedhorum neutrum terræ in-eft, quam tarnen omnes uno ore elementû elTe fatentur» Omnia igitur hæc ad demonftrandum quatuor elfe elemeiita, turn etiam ignem ele-mentum elTe, parum habent fidei : quinimo ut ab initio propofiiimus, oppofi'tum potius oftendunt» Supereratillud maximum à qualitatum coniugationibus : at non uident hoc in mixtis oftendere : calida enim, quædam flint amp;nbsp;humida,alia calida Ô6 ficca,atep fic deinceps» At in ele-mentisquoniamcalorSó fi'ccitas taniimmodicaad interitum omnia e-rant traduftura, pro elemento cœleftem calorem ac bene temperatum flibftituit:ex quo omniagenerarentur» Hoc quidemacputredine turn mo tu gencrari folet materia quam ignem uocant» Ignis itaque fit,fed e-lemen turn nequaquam»
lam fcio quid difturi fint nonnulli» Quis tu es tam audax, qui aduer fus Philofbphum {entire audes çquot; præfertim in tam confirmata atep an-tiqua rerum fententia» Deinde, quónam pafto grandinum 06 niuis ge neratiooftendet ignem ibi non elTe, cum etiam fi nullus adfi't ignis, at-tarnen non par eft regionem illam elTe frigidifsimcâ,cûm radijs fiderum, illuftretur, amp;nbsp;nihilominus aer ipfc in quo fita ea eft regio, calidiftimus fit; Ignem quoep cum dicimus atque elementum,rem prorfus calidifsi-mam ac ficcifsima intelligimus : hie nofter i^nis calidifsimus eft ac fic-
-ocr page 68-DEELEMEN TIS
ciGimus, cluo fît ut immixtus etiâ fît : nam fî mixtus efïet, taïis eflè non c pofletjquare hic ignis elementum cfl:gt;
Hæc fîint quæ tametfî non mihi obijciantur, obrjci tarnen poflè fèn^ tio.Ergo ut ad Ariftotclcm deueniam, homo ille fuit, amp;nbsp;in diiTcÆonc ac fîngularibus in multis aberrauinQyinetiaillo pofteriores Sc Theo' phraftus èc Galenus plura perperàm fcripfere : itacp fî licuit illi Platoz nem ob ueritatem relinquere,cur etiam ob candcm ilium nobis déféré-* re non licebit Propofîtiones quaidam conatus eft generales aftrucre, quas experimentum falfas effe docet : ut, qubd nullum animal bene o* Ieat,quodcp graue non poGit utrinçp prominere, atque ideo terra non ex utraqj parte aquis promineat, quæ tarnen experimento fal fà efle de* prehenduntur Jtaque fî inter mille propofîtiones in duabus aut tribus aberrafîe ilium fateamur, haud rem homine indignam etiam fapientif* fîmofecifle ilium dicemus. Namôc ab Auerroeipfoin paucis deieri* tur,in nonnullis coarguitur, in pluribus uero fèniu tranfpofîto defen* ditur» Hoc autem uere eft etiam ipfum confutare, nÔ tueri» Sed necp in hoc diffcntimus ab Arifto tele: nam in concauo orbis Lunæ,nec ignem t.Meteororitm efleuult, nec rem calidiGimâ* Quod ad regionê aeris attinet, palam eft . illam eiTe frigidiGimâ : quia ut oftendenius, omnia elementa talia funu Nam quod de uaporibus dicitur,amp;: uocata antiipafî,fabul^ fimilius eft quàmhiftoriæreinaturalis. Quamobremfî ignis in côcauo Lunæpo* natur,acocyGimèibi circumuolui,erithicfrigidiGimus. Ergonosil* d lud oppugnamus, non experimentu deferimus. Quippe luce manife* ftius efl aerem illic eiTe frigidifsimû, turn uero magis eum qui in conca* uo Lunæ eft: fed temperatur propinquitate fîderum,amp;r maxime Lunpgt; Aether quid EtquanquâLuna tan tu uni parti paruæ èdiredo fît,quia tarnen totum ubi, mifcetur fîmul ac tenuiftimg eft fubftantiæ, ideo aerille eft tempcratift fîmuSjidem etiam puriGimus ac limpidiGimus,ac totus fyncerus : qua de caufaæthera ipfum antiqui,8ó reftè, imb philoibphus ipftquan* doç^ appellauit.Congruit hicbelliGimè loco ac cœli naturæ,ut qui te* nuitateamp;Tqualitatis temperamento fermcfîtfîmilis.Neque enimæther ideo temperatus eft, quia æqualiter cômixtus ex calido frigido, fed quiautriufc^ fîtexpersqualitatis» Similiter nec fîccusdicipoteft, quia fluinnec humidus,quia non madefacit: fed purus,ut dixi, ac limpidus, atlt;^ hic ad generationem aptiGimus, de quo inferius dicemus»
Aerfri^dui nbsp;Qyod uero aercalidiGimus fît, hoc nullum experimentum docet,
nulla ratio cogit,imô iponte quidem frigidiGimus: atcp h^c omnia ex* perimentis quidem confêntiunt» Chimæricailla Ariftotelicorum, ne ilium accuGre uidear,cômentain inexplicabiles quæftiones, quæ ad* hue fub iudice funt, terminâtur. itaep melius eft paucis immutatis tue* ri ueritatem atque expérimenta ipfa,quàm in perpetuum cum illis nu* gantes dererum natura nihil feire» Quis enimnifîamens audiat diflè* rentem atque aflTirmantem, aerem efTe calidum in extreme ac fummo, deinde
-ocr page 69-LIBER. S E C V N D V S;
A deinde ob fôïutntiiotu aut uapores abfquemotu,utïubfèptentrione, adeo' fieri frigiduni,ut glacieni,niuem ac grandinem gignat, nemocp ci tra Solis uim de aeris calore conqueftus fit, de frigore omnes queran^ tur,amp;: tarnen audeant aeri non aliam fermé quàniigni tribuere calidita tem» Cur ignis ciini tenuiore fit fubftantia quam aer, nunquâ à fuo im^ mêfo calore deftituitur, aut illius natura ac feruor mitefcit?non dicam ut frigidus euadat.Qubd fi dicant,aerem hunc non ciTe aerem qui niogt; uet,aut qui uapores excipiat,impofsibile enim eft tanta fadta tranfinu-' tarione ex calidifsimo in frigidiftimum, uel Ariftotele iudice, manere fubftantiam: palam eft, cumtotus aer frigidus fitqui nos ambit,autGl tern temperatus, ut qui iuxta coelumLunæ fitus eft:nam uniuerG aeris moles utexæthereisflâmisconftat, motucoeliinuigintiquatuorho' ris circumfertur, quod etiamadmittitipfe Arifto teles uniucrGm aeris machinamhancfrigidamefie, auttemperatam: quæfi non fit aer,alius nobis quærendus aer,forfan fiipra coelum,aut in imo terræ»
Tria igitur funt elementa: terra,quæ denliisima eft atcp grauiisima, Elementorum in imo^ pofita: aer, qui rariisimus,leuifsimus,in fuprema parte collo-catur:amp;aqua,quæmediuinomnib» his interliaccpoisidet. Comunia Demoit/lnaio omnib» funt,quódexpertiafintinnatecaliditatis:nullus enimcalorni fi àcœlo,at(^ideo ab anima uel luce.Terra quod nimiscraira,aer quod nimis tenuis,minus frigida cfle uident: fed aqua cum media fit fiibftan dißima.
B tia,frigidifsimaapparet» Aerigitur cixmingrauefcit, frigidioruidetun Sed fi no afFiciatur,ob tenuitate quafi temperatus exiftimatur,fed non eft:potetiaautemtalis,uel quia facile mutatur. Porro frigida iam (ponté cum denGntur,frigidiora fiunt,ueluti glacies.T erra autem ob rarita tern calorem admittit, atc^ ideo minus frigida efte creditur : ob id Gxa funt ipfalongé frigidiora. Aer aute ob luce quafi temperatus,ob ra-ritatem facilé mutatus,non fol um minimé frigidus,(éd amp;nbsp;calidus iudi-catur,cum omnia elemêta ex æquo natura propria fint frigidi fsima* In dicio funt regiones fub Vrfa,amp;: nodes amp;nbsp;niontiû cacumina: fed Ôô ratio id oftendit» Omnis enim calor ab aftris eft» Elemêta autem cùm pu rafint, caloris ab aftris (untexpertia* Calor enim aftrorum illico mutât: 8c quodmutatur, diffimile eft ei ex quo mutatû eft:quaremixtum eritelemcntumexpuro atcp mutato,nô autem fimplcx. Omnia igitur elementa funt frigidifsima,id eft,caloris omnis expertia» Siquidemni hil aliud eft frigidi'tas,quam caloris priuatio.In humido etiâdilsident; nam terra eft ficcifsima,ut acr humidi(sinius,5ô aquain medio colloca-tur« Siccum dico humido priuatum, atcç ideo graue, quia nô eft exten fum. Cùm enimmateria prima feu hyle non extenditur, multa eft, 8c ideo formæmultumamp;Sgrauitatis » Ideo aqua media in omnibus etiam his eft. Coftat igitur ex hoc,fidera omnia elfe calida: nam fi omnia fide sHerdomnU ra habent lucê,omnia etiam milcent. Elementa autem natura fua exp er tia funt omnis caloris aciucis:nihil aüt minus elfe poteft eo quc»d nihil
-ocr page 70-^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de ELEMENTIS
eft. Omtiis igitur lux calidacft mifcetjamp;S omnc aftru ob id calidum. C Dicitur aût Satumus frigidus tantum comparati'one, quianô tanttim tnifcet ut generatione in ho minibus iuuet,fed impedit,uelut aqua tepi* da feruenti mixta,minus efficit calidam. Ob id fan's magts conducit Sa turnus qu am lupiter, quia fata moderatiore calore indigent, qualis eft in Saturno,non in loue.Non tarnen moderatus eft pro hominum pro pagatione. Omnia igitur aftra calida, omnia elementa frigida. Rurfus coelum ncc^ caîidum,necp frigidum.Decipiuntur plurimi in elementis ob caloremuiolentumautimpreflum. Nam ex a(ftioneaftrorum,elc* mentorum partes admixtionemueniunt, fiunt^ potentia tales, utpi* per calidumrfèd hoc no eft elementum, fed mixtum.Ignis etiam qui la pidum collifîone accenditur,eft caliditas aftroru in corporerarefaóto» V iolenta igitur cah'ditatcmixta perfundi pofTunt, alia corrupta, utin putridis: alia potentia, ut in fan's amp;nbsp;feminibus maxime : aliaimpreffa, utin aereæftatis tempore: alia naturali,ut inanimalibus. Manifeftuni Aeruitlt;e falu- eftigiturcuruitain montiumiugis fitperennis,ob puritateaeris: non trior. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autêin Aethiopia, ob calore : nec^in uallibus, quiaacrfimplexnoeft,
fed calidus acmixtus effepofsit. In temperata igiturregioneubiuenti orientales fpirant, uita falubris ac diuturna. Sed de his alias. Nunc fo* Ihm ftire fufficiat, quo'd duæ tantum fint qualitates,calor cœli, nbsp;nbsp;hugt;-
midumelementorum:ficcumautemamp;:frigus horumfiintphuationes. Sed amp;nbsp;de his pofterius agemus. Vtuero ad inftitutureuertar,element o turn non uoco rem calidifsimam uel frigidifsimam, quandoquide uix ig^huc twn eamliceat reperire:fed illud elementu nuncdico, quod nec pabulo iiv diget,nec fponte corrumpitur,nec uagatur,fed certam tenet fedem,ma ximam habens molem ,eam^ fecundfi natiiram,ac ad generationc pa^ ratum eft. Cumcp nullum horum igni coucniat, hunc elementu haud^ quaquamappellabimus. Moueturautemhic,impotensuiuereabfc^ FtoiM quid alimento,aerem^proximumadurit: hiccpardensflammauocat. Eft
enim flamma nihil aliud,^ aer accenfus. Hæcautemperpetuomoue^ nunqMt^i^ unquâ quiefcit. Ignis enim fubftantia cum tenuifsima fit, amp;nbsp;quod feat. fubieftfieftillifemper urat,perpetu0 etiamouetur.Ob fubtilitatêigit ignii quomodo pej- anguftifsima foramina ingredit,ob motum uero diuidit ac feindit,
difeiffa calore immenfo urit, ac in propriam couertit fubftantia. Ergo rlammanSeit- flamma non eadem unquammanet, fed perpétua generationc altera al demmanef. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuccedit,8«: ob id moueri earn femper uideri neceftarium eft. Nam
quæ genita iam eft, aeris pro ximam partem inuadit, humidum^ eins dcpalcitur,amp;moriendo aliam nouam excitât flammâ. Cum igitur hux Curflämaple- niidu quod prius erat in flamma ucrtitur,au(fta ex hac mutatione in im afcêdat, menfum quantitate,nec pofsit quod illi fubieftum eft pabulum ob du ritiem pellere,neceflarió in fuperiore partem uehementerafeendit, eamquæiamfupraipfamerataccenfàimpellit: unde fit utfurfum ple^ runt^ magno impetu flamma feratur ac feriat. Si tarnen tigna urant fu-'
pernc
-ocr page 71-LIBER. SECVNDVS.
A perfic cxiftcntia^flamniâ eadeni ratione deorfuni fern neccfle efl.Non igitur flamma (emper furfum fertur, fed ob id plerûcp quod pabulum in imo pofitû eft. Cum tarnen in imum fertur,adeb urit,ut fi humidum eft quod uritur,repente colliquatum fuffbeet ignem : ob idep cerei con cur cerei con-uerfa-flammsLinferius fponteextinguuntur.Lignaautemnon fie,quod humidum colliquari non queat. Extinguunturetiamaliam ob ration neni,quo'd,ut dixijfemper fuperior pars flammæ ab inferiore,quæ nu trimentoproximioreftjpropellitununde fuprema flammæpars coii' fumiu quomo tinuo traniîtu extintffainfumum uertitur.Eftenim tumusmediûinter flammam aerem,atc^ ideo duplcx.Quidam qui flamme fiicccditjSd vtfmusduplex, hic tenuis ac neceffarius. Omnis enim flamma in fumu uertitur: fed hic
cùm tenuifsimus fit,in aerem celeriter trâfif,atcp ob id nee fuffbeat, nee oculos urit,fed folum calefacit ac ficcat. Alter eft fumus qui flamg preit generationem,atqj hie humidior eft,ac oculos uritamp;Z iuffbcat,quod in aerem no facile conuertatur. Idem pleruc^ ex carbonibus pram's achu midioribus lignis excitari iblet. Primus igitur cum flamma defeendit in cereis conuerfis,dumafcendcrenititur, flammæipfioccurrit, eam^ celerrimè fuffbeat. Declarauimus enim qubdhuius quatitas gignatur immenfà, cùm fi'ngulis momêtis flamma quæ maxime à nutrimento re mota eft, in ambitu aeri uicina, in fumum tranfèat,cuius copia nihil
mirum eft ignem illi occurrentem celerrimè fùffbcari. Huius igitur mo B tus tamrapidi caulà,flamma cuneffa corrumpit,non fblius immenfg ca liditatis ratione. Sed tamê motus hic in flamma interior,quia fènfim fit,
noslatet. Nec fl âmatotaillicb périt, fed quæfolùmeftiii ambitu: nam qugin medio eft, tandiu manet, donee ad extremum in contaétu aeris perueniat,aliter in flammæ medio non effet. Sed fumus retro quando'- CttufecurcuH queagitur,uelobimpetu,uelrepulfus,uelprohibitus. Impetusfituel ob multitudinêjUel ob celeritatemmotus.Ligna igitur uiridia mub Ccw(n«s fùmii titudo'flammæ, replet cubicula fumo. Venti quoep repellunt fumum, non remittee.
anguftiacaminiprohibetexitum,uel fianguftior fit in inio,ut nô recipiat. Maxima autem caufa eft à uentis. Nam fumus al tins femper afeendit turn ob impetumà flamma conceptù,tum ob leuitatem. Vbi uentis occur/ rat,maximèubicopiauiridiumlignorûadfit,retrogre^ ditunôc qui ex quatuor partib. foramina habet,ab om-ni uento impeditur : nam undiep patet. Auxilium àno^ bis ratione excogitatum. In quatuorpartibus, oriente, occidente, meridie, fèptentrione binos colloca canal es ficffiles ex aduerfb pofitos, ita ut alter furfum feratur, reliquus deorfùm: namimpofsibileeftoAo uètos,qua tuor inferius tendentes, quatuor autem fiipcrius,à qua tuor cœli principalib. regionibus fpirare.Çhiod ni fiat, fumus minimèpoteft rétro pelli ; atep id etiâ experimen
3^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ELËHENTIS
to ad aniufsîm cotnprobatn eft. Adiuuatautcm no parulatitudofau^ C ciu in imo. Pleruncp etia tutiores canales decliues tantu. Sed tutior oin nibus eft qui uagina circuncingitur, quæ inferiusnon cohæret tefto..
Fidmmacur Cùtnigitur ad hoc ut ignis urattriafintneceflaria,pabuluni,niotus, quod penetretjCuni in flamnia motus maior fit ac manifeftior,atcp i^ deo etiam introïtus qui ad motum confèquitur maior, minime obfeuz rum eft cur flamma reliquo igne fit uiuacior: ideoep cerei dum flamma uigettandiuardent donee fuppetit alimentum: cum flamma definit, œp; mägni- fpontè uel momento penitus extinguuntur. Quia tarnen flamma muP alimenti ideo perfæpe minus durât prunis : ftd hoc non merito fui eft,fed quia celerius alimentû finitur. His de caufis 8ô à pin^ gui humido flammæ diuturnæ,8ô à tenui atqj ficca fubftantiaimmenfè creâtur.Nam in tenui amp;nbsp;arida ftlbftantia celeriter flamma flammæ ftte-' cedit,atep ob id in maximanimolem crefcit. Qubd fi hæc ambo iungan tur,amp;r arida tenuis^ fubftantia,amp;: pingue ac plurimum humidum,uc^ lutin bitumine,tunc flammæ maximæSc diuturnæexcitantur. Ob id uerb maiiifefturn fitjCur bitumini arden ti aqua iniefta mai ores excitet ig«$ ex« ßjmmas, quod etiam Georgius Agricola, uir noftræ tempeftatis me^ moriadignus,narrat:eirefcilicetin Islandia infula monte nomine He^ clam, ex quo ignis emiffus ficcis extinguat, aquäuero alitur. Idautem ferme comune eft omnibus ualidioribus flammis:unde etiam fabri in^-fperfa aqua ignes excitarc folent : cum enim ardentior fuerit ignis, à fri d gido incitatur,amp;ab humido alitur,quorumutrunqj aquæ ineft.Eade Tollet curac- cauiaetiam ignis qui follibus acCenditur,cum ualidus fit,aqua modica nonextinguitur, fedrobuftior euadit. Folles nancp ignes accendunt, ftuoniam motu concitant: inde ex motu pénétrât uis amp;nbsp;exurit.Necefl’a rij autfuntin metallis,quoniamaparuo igneno liquefcuntAucheme^ ti autêliquefcunt,fed ftrb,ideo prius exurutur quamliqueftant. Sed à follibus ignis accêfus mouetur Só pénétrât,ac colliquat metalla. Vndc no paruumcompendiuin celeri exitu, Scqubdminus impenßc périt, metalli portio minor uritur. Folles igitur ad accendendu ignem atep molliendum ac liquandum aptilsimi funt.
Jtacp utad inftitutiïreuertar,aqLia ibietuehementes accendere iones, quoniamhumidumipfum quod exhalat,pinguius redditur, nec acir^ CLimfufo fumo abfumitur, fed totum ignis ipfedepafeitur, quo purior inde faclus, amp;nbsp;ßmul collecftus à frigido alacrior infurgit. Vnde etiam igntf^uiaqui ignesquiaqua excitanturamp;acccnduntur: cöftatautempicenaualiamp;S Kört græca,fulphure,uini fæce,quamuocât tartarum,farcocolla,halinitro, turarhfiaoß. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fpccie, illaquamuocant petroleum. RelatumhocadMar^
cum Gracchum. Additurigitur calx uiua duplo pondéré, ôd cumouo rum luteis pariter mi feentur omnia, in fimo equino fepeliuntur. Aliud:Sulphureiolei,petrolei,iuniperinioIeiamp;:halinitri æqualcs fin^ gulorumpartes:nigræpicis,pinguedinûanftris,8Canatis,ftcrcoris co lumbini,
-ocr page 73-LIBER S E C V N D V St nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57
A luttibini, Ci'usliquorisciuamuocantliquidamuertti’ccnij côftatauteni oleo fenu'm's lini',rurfus fingulorum tantundem : afphaln partes quiiv que:excipe ardente aqua,amp; 111 fimo équi'no fcpeli. Aliud eriam : Vet nids liquida:, fulphurei olei ium’perini, 8^ eius quod fit ex lini femi^ ne,8i^ petroleijôô lachrymælarignæ partes æquas fingulorum,aquæar dentis tres ac niediam, turn halinitri, ligni laurini ficei in puluereni re^ dadorum quantum fufficit,utomniafimul mixtaluti fpifsirudinemre cipiant ♦ Hæc omnia uitreo uaie excipe, amp;nbsp;in fimo equino tribus menfî bus ièpeli» Si igitur ex bis pilælignis hæreant,(ponte imbribus accent duntunfedhocnoomninofempereuenitjlludautemfempereuenit, utiam accenfus nullis aquis extinguatur» Puluis autem qui facillimè ardet,8ô cuius flammauehemêterexurit,coftatpyrio puluere,amp; tertia fulphuris ac græcæpicis parte*Porrb plura bis in libris dererûuarieta Litride rerimt te icripfimus: bi autem cxercitationem omnium borum cÔtinent locuz pletê,quæ b ic ratione explicantur. Quonam palt;fi:o uerb aqua non ex^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
tinguanturbiignes,facilepatetconfideranti,qüôd motumadeôucbegt;-mentem ciunt,ut fîamma flamme follium loco fît. Ob idigitur paruam flammâfacileeftextinguere, magnâautemdifticillimum. Non ibiùm enim quod maior fit,diffîcilius extinguitur parua, fed qubd motû exci tet uehementê à quo,ut dixi, flamma fouetur. A magnitudine autem motus amp;nbsp;flammæ procul abelTe coguntuf homines : unde etiam auxi^
B bum primo deeft,inde fumo abundante fubitdefpci^atio.In biscafîbus tria auxiliaiblumfuperfunt: ut detrabaturmateriaardereapta, uelut munis ex lapidibus erigatur,lapidescp Riper ineendiumproiieiantur, Auxilidextiü' quo quidam amici noftriuicinamfuamdomum abincendioferuaue-runt : uel quo uti iolemus duni luci ardent aut fegetes, ut pars in quam, ignis fertur accendatur. Nam fîc extindlo eo igne,uel etiam nondû ex-' tin(fl:o,maiori fubtracRa materia, periculofo, fed utili tamcinuento ier lumus rcliquuni. Hoc autem auxilfl genereferuati funtluci noftriin Nouarienfî agro, no multuni abfîraiii,quo loci dominus fæpe feipfum àpericulo liberauit.
Suntigiturbituminelocaabundantiauel fulpbure,quæfpontèan Locctiiu£4r-‘ dent,amp;S aqua minime extinguuntur. Aetnæin Siciliamontis famofîfsi dent, mum eil incendium.Cratères duo,inferior in putei formamangulfus, angufto labro lapideo circumeingente : iùperior uerb ab imo, utrefe-runt,fundg iaiRu difl:at,quatuor babens in ambitu Radia, ad centü AT. paiRium:cineres circumquaep effundit, fumma caligine cundla biduo offufcans,quod etiam Plinius affirmât. Sed noftris temporibus remif-fumuidetur. Puteolis uerb parumantequàmhæcferiberemus ( X X. AT. paflùuni,utaudio, àNeapolidifl:ant)maximaexincendioia(Rura contigit. Fiuntigiturhi ignés ubi fulpburautbitumen gignitur, pk' runcp autem iuxta mare,qubd bitumen bc fulphur à marinis fordibus ac calore fomentum accipiant»
c 5
-ocr page 74-DE ELEMENTIS
jgnis 'wwxiut nbsp;nbsp;Quotiiodo autcttl accédatur parata materiajnferius di'ceinus» Ignis
autem qui interdiulatet, amp;foluninoftuuidetur,quemadniodSin A' Êennini Mugellano uidimus, innoxius cftarboribus at(^ etia herbis» )uplex hie:alius ignis uere, fed auaporib.qui iuccelTu temporis cum materia fubeife fignificet, iaefturam affert. Alius eft omnino innoxius, qui non uere ignis,ftd u elut materia putrida lignoru, ignem noftu fb' lo fplendore,fed abique calore refert. Eiuidem ferme generis ignis ue^ Helena fidus ri eft Helenæ fidus circa malu nauis, quod cadens etiam ænea uaia cob fubmer- liquat,certus fubmerfionis nûcius.Namiolùmingrauibusaccidittem necnifi crafsifsimo ipiritu Sc magna uentorumui uapor ib le cogi poteft in naui, amp;nbsp;ardere fimul, unde etiam imminentem nuciat perniciem» Velut è diuerfo Caftoris olim ac Pollucis,nunc Petri amp;nbsp;Ni colaidiuorumnumina, feupotius lumina gemina» Nonnunquam in Oceano terna,imó ibifrequentiusquàm gemina,ob maiorem con' cuisionem, Vocanttunc ea, DiuiNicolai, Helenæ, amp;Claræ, fignifî' cato dedufto à claritate, abantiquaiuperftitione fiderisHelenæ, quod Nicolaus ex quadamhiftorianauigantibus præeiîe credatur Jii mediterraneo autem mari iblùni gemina, amp;nbsp;plerût^ in rudentibus, ex unoep in alterumuelutaues cumquodamiono ialientia,finem tempe* ftatis, necnon fecuritatemoftendunu Suntenimuapores rudentibus hærentes, qui fucceffu temporis, igné ex altero in alterum tranfeunte, Ipeciem cerei accenfi prgbent. Indicant autem falutem,quód parui fint, d quod minime lend,in unum enim coiffent,quod^ breui abfumant fin guli : quanquam falfa imagine faliendi, qui plures funtplerunq? duos référant, cum fucceffu multi cotinuo fpeciêunius diuturnioris efficiât»
FoHiiMM gt;notia Diximushucufcpdeigne,folliuni^interimutilitateadiunximus; juomodo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uerd uidetur ut etiam motus radoncm adij ciamus: fiquidem,ut di*
ximus,nihil egregium fit ab igne qui follibus non iuuetur. Duplices il los elfe oportet,feu duo fint,feu quatuor,feu plures,ut opera nûquam intermittatur. Horum motus alternis uicibus uariatur, ac mixtus pla* ne eft, ex uiolento, quo aperiuntur dó aerem trahunnamp;T naturali, quo fpontèdecidentcs conceptumiam aerem exprimunt, Manifeftumeft autem, quod quo celerius expreflerint, eo acrius ignem impellere : ob hoc ponderibus eaonerant. Sed quia quægrauia f unt non facile nec ce leriter atolluntur,ideo magnis rotis amp;nbsp;magno aquarum impetu machi igniscurma- naillorumuolueiidaeft.Hisigiturcaufi's manifcftumeft, nô poffegla d^t^uimgîa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;frigidifsima fit, tantum lædere frigiditate, quantum ignis ca*
cies^/gorf. lore. Nam ut ignis motu omnia pénétrât,introituep prius difsipat ipfa, quam urat,ficglacies quiete quadâ confiât SCcraffafubftantia, quibus fitneomninopofsitpenetrare quicquam.Quodenimglaciesnonmb nus frigida fit quàm calidus ignis, oftendit experimentum. Nam fi li* gno aut lateri ardenti,glaciei tantundem imponas,non celerius glacies difîoluctur,quàm extinguatur ex toto ignis. Nam ut ignis motu amp;nbsp;te* nuitate
-ocr page 75-LIBER S E C V N D V S»
A nuitatettiagispenetrat,acfacilius corrumpitamp; depafcitur quain glacP esn'iididocp eftdntroitum 8^ fubtilitatê horum effèduummi’rabiliuin cflecaulas,quôd quæpenetrabiHanon funt,ut aurum ôô adamas, ab p gnin5abftiniuntne(:purûtur,neconinino uerèigneadid poffuiit: l’ta glades denfîtatcfua 8c quietemagi’srefîftit, Ô6diuti'uspermanet. Vt fgnKet glades cnimignis fèniperfit,fic glades eademmanet,amp; mulrisannîs quando'-que durât in geh'di's fub Vrfa niontibus, ficut Sc nix. Ergo glacics ac i' gni's penitus contraria funt Jgnis enim calidißimusjtenuifsinius,celer riniiniotus,acqui fadlèomniainuadatjamp;moniento maneat fblùm: at glacies frigidifsima, denfifsinia,quietaoninino,lentiprogreflus,amp;: ma xmièdîutuma»
Ergo magnf quæftionis lamfblutio ex bis eniergi't,{cilicet,an ignis hicnoEeriubftantiafit,anaccidens » Si enim fubftantia foret, uideba^ turdurû, quonam padro in candenti ferro duæ effent fimul fubflantiæ mu tub penetrabileSjignea atcp ferrea: turn uero fî altera diffoluaturjUP poteferreafubftantia,dum ignécondpitfietcorruptio, dumextingui tur ignis generatio fieri dicetur, quod perabfurdum eft. Si uero aerem folum qui intus eft ardere latere ardente dicas, non diffolueretur fub^ ftantia ligniin dneres,nec ferrum deterius adeo euaderetrigiturhump dum proprium ferri,dum later ferreus accenfus eft,ardet. Qy od fi om-nino ignis acddens eft, quomodo fubftantiamimmutat lignoruin cb B nerem, ac ferrum omniac^ ferme ab fumif. Itacp, utdixi, hie ignis nihil aliud eft quam fumma cahditas cum ficcitate iunda. Nec fubftâtia diet poteft,nifi ut glacies,fi pro re quæ gelu cocreta eft intelligatur,ita ignis pro reipfa quæardet Jgnis igituraccidens omnino eft, atque caliditas cum ficcitate fumma, inhæret^ fubftantiæ femper quemadmodum re liqua accidentia : non igitur clementu efft poteft,quod amp;nbsp;fuperius de ' monftrauimus.Namnaturæprincipiumcafu quodamconftaret,acpa bulo incerto circumferri oporteret, imo eademratione glacies aliud eflet elementu. Quod fi' elementum aliud eft ignis,fiquidé æqualiter ca lidus eft ac hic aut magis, igituramp;Jllepabulo indigebit,quoniampa-' fei neceffe erit:unde igitur tantæmoli pabulumC Si uero minus calidus cft,cefratratio ob quam ftatuebat elementu. Siquidem ob hoc elcmen tumignispofitus fuit, quod effet fubftantiacalidifsima quæda acficcif fima,utranc^ habens harum qualitatum,uel alteram fal tern perfeftâ: at non habebit,cumianiconftethuncignemillo elle longe calidiorê,fic-' cioreni,ardentiorem,acmagis penetrabilem.
Sedamp;Salteriusdubitationis clarafblutio emergit, an fcilicctignis p ignisigaeedi-gnecalidiorfitC'Confiât autem, quod non ob folammateriam ignis ca hdioreuadit,ut qui in ferro eft,eo quiinpalea,Só qui in qucrcus lignis eo qui in falignis,fed uelut in glacie qugda uix coafta eft,alia dura, alia pr^dura, ita ignis quidam uix eft ignis, ut cum candere ferrum incipit: alius candidior, alius fplendidifsimus ♦ Cumenimaccidens fit,augen
-ocr page 76-40 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D Ë E L E M E N T I S
^nitfrxnte^ acminin’poteft*ItaCfîignisigneualidiorcuaditfêxmodis,Natura,ut C * ardêtior enim celerius exurit ac magis ♦ Matena,ut qui in fer
' ro fedê habet, co qui in ftipulis.Motu,nam magis fitpenctrabilis. Ma gnitudinc,feu propria,feu diuturnitatetemporis:hocenimnemini ob Modus (oqiten fcuru ciTepoteft.Deni«^ refpirationis impedimento : non ignorât hoc d« cum modieo nautsc^qui exiguo foculo ollamfuperponentes oll^,omnes fernereco' paupertan confultum. Sedoportet,utdixi, ne proprio fu-mo extinguatur igniculus, paululu ilium relpirare» Ob id qui impengt; fx confulunt, furnos exiguos ollæ in modum ex ære confîciunt, clatra Cur calx acju^t tos inimo ftriólèex ferro,utcinis exciderepoisit» Vltimus modus eft, ^cendatur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cogitur ignis,atc^ ob id calx aqua accenditur: nam calor in forna^
ce acquifitus aclatitans,cum,utdixi,ex genere ignis fit,cxiguæaqug ffi gore intus concluditur,tumniotu turn coitione ipfain ignemeuadit,.
Calx o^i Optima.igiturcalx eftquæluperfulàaquamaximos editftrepitus, 8c ignem concipit,lignaaccendens proxima. Eft h^c pkrunc^ coloris cinereirnamin candida iam ignis exhalauit,quia aer ingrelTus eft: can^ dor enim fitingredienteneceflarib aere.Talis autemex iblidioribus la pidibus fit: nam lapides utiolidiores extiterint,maioremamp;diuturnio rem caloremretinêu Quomodo uerb calor in his quæ ardent relinqua tur, amp;r motu ac coitione ignis accendat, inferius oftendemus. Veriim motus no ibluni penetrare magis cogiqftd et calorcm ipfum accendit, tamecurtM' atcpjUtdixi, ignem ignecalidioremreddit, Nihil mirumigitureft fub D tambrfkrft nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tantani inefle uim,ac ignem ilium quafi ab aliorum ignium natu*
raalienummiraculaquædameffîcere» Nanq;obmotum celeremnon fbltim magis pénétrât, fed ignis ille multb calidior reliquo omni igne exiftit» Itacjjomniaanimalia præterhominemfolo contaftuoccîdit, hominem uerb uix unquam euadere licet » Euafit tarnen Joannes Ma^ ria Cardanus, amp;nbsp;fuperuixitraro miraculo» Quis uerb eft alius ignis, qui fblo contaftu occ idaK' hoc igitur ei propriu eft,qubd calidifsimus fitcalidifsimorum, atc^utita dicereliccat, ignis ignium» Quamobrem ulmcntiuo' nbsp;nbsp;multûrefert, an procul,amp;ex alto ueniat,autprope.Itac^ illæfàquâ^
crumena pecunias colliquat:neq^ eft enim hoc aut febulofum auc mirum» Nanlt;^ quod lædit, aut mole aut mora corrumpit : hie cum te^ nuiisimus fit, crumenamnon difterpit: cum uerb uclocifsimèmouea' tur,non hæret, atlt;^ ob id crumenæ innoxiû»Tranfirc autem nec hære-' re ob fubtilitatem in crumenam docet acr,qui amp;nbsp;ipfe uacua diducT:a cru mena ingreditur, atq^ illamimplenquod fieri no poflct,ni per abditos meatus ingrederetur,quandoquidêipfîus os diligeter obftruftum fit» Ergo ^nis fcintilla fulminiscp pars acre ipfb longe tenuior,poftquam ingrefia fuerit,métallo infigitur,ac pr^ftantifsima ilia ui,tum impem.i' pfum repente liquat. Hane tamcxcellentem caloris ac ficcitatis immo' dicæ uim,uelutraram ob raritatem occultam, quidam turpiterpro^ prictatemappellarunt, cùmconftetimmodicuniefrecalorê, acutdixi, jgnis
-ocr page 77-LIBER S E C V N D V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4t
A ignisigniij.Miruniautnn'ninièefïèdebet,igncmhiinc,autaIiuquemlt; jgniskeref piam,lapi'des accendere pofle.Nam ferrum baud candens tarnen accen renf, dit lignum Sé ardere facit,lignum fulphur,quamuis lignum non ar-deatjóó fi-ilphur uitæaquamuocatam:quod enim fblidius eft, quod po tentiatenuius efteuincit» In folidilsimaioitur materia ignis feruentior lapides accenderepoterit, Latetautemnoc,quod magno ufui eftepo-teft ad urbium expugnationem * Oportet autê cum magno mo tu hoc ignium genus neceftarib coniuncftum efle,00,ut dixi,in folidifsima ma teria« Sed cur fulmen columnas no ferit,no carinasC Rare) quidem hæc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rttrèa
ferit,non tarnen nunquam: namFlorentiæin ædemaxima, feu potius in ædis ambitu,uidimus columnam fulgure percuftam ac uiolatâ: non tamenferit frequenter, necadeo difrjeit, qubdobrotunditatemiftus labatur.Carinas non ferit eademratione,nifi rarb:namultraquinçp cu bitos fub terra deftendere negatun Humilis autem eft carina nauis, at celfa malus,quam frequentertangit.Ergo certum eft cotra fulgura auAducrfu^/ul-^ xilium,profundis ipecubus fe abdere : tutius enim hoc quam uel lauro coronari, autuituli marini pelle tegi,aut aquilæ, aut Hyacinthum lapi^ dem geftare: nam negant hæc fulmine tangi. Sed audiui amp;nbsp;laurum pau cis abhinc annis Romæ à fulgure fauciatam,amp; nos de Hyacintho infe^ rius dilputabimus: nam non leues funt au to res qui hoc affirmant,.
Fulminis admiranda uis olim fuit,fed defij t efle,bellicorum tormen
B torû nunc effèétibus amp;nbsp;copia : parum enim abeffe uidentur à fulminis uiolentia Jllud unde ueniat,8ô quàm procul,nefcimus, neep quantum fecum ponderis ferat, Sunt etiam qui affirment iblum ignem effe cum Mâchmarum impetu,lapidênullum. Hoefolumeertb fcimus,turres intégras quan^ ignearamuit, doepuno iftudifijci. Cardani èturreunica,quæfolaffipereft, fed antiz quatamen,latcrumpluiquàm x i i.M.uno iftu exculsitacdifiecit. At machinæhæ L X.plcræcppondo ferriperquincp M.paffuum (mirabi^ le certè did u,ni dido experientia fîdem faceret) ferunt: eædem muros quatiunt,excutiuntque turritas urbes, nec ulla uis tanto malo refiftere poteft. Leuilsimaex ære cyprio faditio tubæin modumcanalis effîcigt; MoJ/wwrfcfcj-tur. Nequeardiores aut latiores in imo effe decet, quippelatiores à piz lanonexadccluduntur,amp;ideo minus habentimpetus. Qi.ibdfi'cluz-dantur, periculumfraduræiubeunt, ob pulueris multitudinem. Atquot; diores autemni longiores effîciantur, quantum oportetpulueris miz-nimè fufcipiunt. Si longiores in imo fiant, breuiores euadunt fupez rius,obidc^inultumamittuntuirium. Qubdfinon quantumoporz tetpiladefcendatferrea,relido uacuo debiliorem idumreddunt,ÔÔ machinamagitant, acetiam quandoqi frangunt. Et tarnen artifices, magno Principum malo, ne apertilsima ratio uilior uideatur, menfu^ ras quafdam fingunt ardiores, alij in imo,ali] latiores facientes perpez ràm, cùmuna fitratio, utundiqueæquales fint,optima Sc fecurifsima. Machinæ ad Iphærulam ponderis ratio centupla, ut fi iphæra quam
f
-ocr page 78-'42lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEELEMENTIS
cmittcredebet,fi'tpottdo xx.eritmachinapondo MM.Crafsitudoin imo,ubi pulueris locus eft,dodrans dimetientis fphcrulg.Licet autem pondus amp;nbsp;menfuram cum co machinac augere : fed minuere citra pe n’culum fracturf baud licet. In fummo crafsitudo labri machinæ no mi nor triente dimetientis fphærulæ, Canalis dimetiens, utdixi, æqualis dimetienti fphærulæ, pulueris pyrij pondus ponderi ipfius fphæru læ. In minoribus tarnen tormentis machinæ pondus ac crafsitudo ma-iorem ad fphærulam proportionem habere debet ob fecuritatem,atcp eadeni ratione pulueris pondus paulb minus elTequam fphærulæ. Pa tetex hoc ratio quantum fpaefj imum debeat capere,nempe quantum fan's eft ad cotinendumpuluerem qui pondus iphærulææquet. Fora^ men ubi ignis acccndit,fundi parte etiamobtineat: nam machina non ad eb retro agitur, cum ignis fblùm prorfum accendatur : ob id reftius collimare iftu licet, Ô6 minore periculo. Nam cum multum retro agun tur,paruælædunt milites qui eis utuntur: magnæ fi non contineantur, neer tos eduntiftus, labefacftantcurrusquibus infident: fi ui confia signamachi- ftcrecogantur,fra(fturæ periculüfubeunt.Eftigiturhoe unumfracftu^ naquafraéiu j-g fignum,utuchemcnterretro agatur: aliud,fi menfuranon cóueniat, r£obnoxiafit, uj;cùmtenuiorfueritautarlt;ftiorquàmoporteat,uelinfqualis,uelobli qua,quo nil ferme eft detenus.Tertium fignu eft,cum materia ipfa fue ritfquamofa,autminimetenax, autueficis plena, autrinlaobduxerit, Quartum,cùmæruginem contraxerit, autaquamaduerit: quo errore dumpompaPapiæ,anno M. D. XL Vl.folenniscorporisChriftiage . retur,quincpautfexuiriexhisquipompamfequebanf,fra(ftistormcn tisperierunt,Quintumeft,fipluspulueris,auttenuiorem procralsio-re immiferis. Nimis enim aufto igne,nec moram ad exitum inueniete, frangitur machina. Acciditamp; fracT;ura,dumfphærulanimis uiolcntcr Auxiliumma- intrudit. Auxiliumpræftatnefrangiturfufpeftaiammachina, fidum
chmarum ne fr^ingantur.
excutere (phærulam debet, in terra iaceat : nam ealibertatein camp ar tem agitur,ad quam ignis impellit: fed tum ualdc incerto ictu 8^ exitu» Ob id magnas machinas in curribus mobilibus ita collocât, ut iblo ac Rnitori æquediftantes fint: atlt;^ fie dum igneni coiiccpcrinprcdta retro citracp periculum agantun
Michinttrum
ItUicarum duo ffturu noua.
Eft aliud genus ignei tormenti nouum,cubin’ amp;nbsp;ftmis longitudi ne,ponderelibrarum L X x.uftp ad l X X X.Canalis cap it fphpam pt paruærnagnitudine.Ferreo baculo dum exoneratur,fuftinetur,cau da^ continetur: uniushominis onus acmachina: cacterhmobcrafti^ tudinem mirum in modum ualida, nec minus tu ta. Aliud,in quo caub tas amplaiuxta foramen: uarfj modioli cauitati imponuntur, onines cz
iuldemmagnitudinis,quorum canales canalibus machinæ edireclo rc fpondent, ut mutatis modiolis non côcalcfcat machina. V idimus hæc ieîli PapiæPrmcipis Saxonieinuenta.Fiunt, utdixi,ècyprioærcmaiores, tutifsiiuæ èferro,uude nûc minores omnes:maiores tarnen ex ferro cfticere
-ocr page 79-LIBER SECVNDVS*
A efficcre opcrofuni eft, ob id plcræqj è cyprio ærcToriio ttiinores,nia^ fores liquato métallo plaftices opera: inde etfam torno, Fiunt autem ty pi pro fingêdis mach inis pleruncp è tribus fruftis, quoniamex uno fin gere nimis effet difficile, quando uel fic etiam graue fit» Pars una cana* lis,iecunda embolus mafculus,tertia fedes» Ipfauerb machina plerungt;’ que ex uno confiât fruflo» Vidi etiam ex duobus confiante, ac torna^ tili uite alteram alteri ab imo alligatam. Materia,ut dixi,æs cy prium fa^ dlitium.Conflat2creipfb,óófeptimafermèpartcplumbinigriuel can/ didi uel aurichalco ♦ Sed impetus tanti ratio in pyrio puluere eft » Hic confiât ex tribus partib.halinitri,amp;: duabus falignei cârbonis,atcp una nbsp;nbsp;nbsp;fuluerft
fulphuriszcóuenitcp magnis machinis» Sed niediocribus halinitripar^ tes decern, faligneicarbonis tres,fulphurisduæ» Paruis ueró halinitri partes decem,carbonis lignorum nu cis aucllanæabfcp nodis, turn fuP phuris, partem unam fïngulorum » Contundantur hæcligneo malleo, madefa(flaprius aqua putei, ne igncmdumtunduntconcipiant» Sunt qui acetum addant,qui ardentem aquam, ac ficccnt in fble, fèd no tun-* dunt tunc : facile cnim ignem poffet concipere» Veriim tota cura efl,ut omniaficaterrena parte expurgatafint, maxime halinitrum, ut to turn ardeat, nec quicquam fuperfit» Deinde, ut ad tcnuifsimas partes redi^ gatur,ficenim partes partibus optimèhærebunt:hocfiet,fîfæpius con tundat,madefcat, ficceturep.T ertió,utciim perfecflus fuerit,in foie fic/
ß ceturinamiuxtaignêapponerepericulofsimûefl»Ergoiamtantiefïe CarpufaMpy-(flus caufaquærat.Impofitus hic puluis in machina, fphærulacp obdu machina tfla, adie(flo ab imo machinæ extrinfecus igné illico ferme to tus accen^ ditur,acmaiusquàmcentuplûfpaciumoccuparenitit: qubdenimexi tat, guus puluis in uolamanus non minus quàmcentuplû fpaerj occupet, cxperimentuoflendit, cùmfi quantumefl granû milrj, ex hoc pulue^ rc accendatur,locûnucis igné compleat» Oftendit amp;nbsp;ratio : nam ignis rara materia ac tenuis magnis limitibus côtinetur, cùm terra Sô puluis folidafintacdenfa.Itacp accenfus iam puluis ciim in ardo fit,uiolenter excutit machinam undicp,nec aliubi faciliorem exitum inueniês quàm ubifphærulauiinclufa fuit,earn magno conatu elidit, primo per cana^-lis fpacium,inde ea feruata uehementia foras cxpellit, ÔC côtinuato in^ de impetu fpacia terrarum longa fuperat, amp;nbsp;obuia c|uæcp cuertit ac di/ ruit» Par efl etiam cum magno flrepitu hæc fieri, cùm ignis ille affatim
tanto impetu exeat,amp;: aercm repente concutiat » Ipfa quoep fphæru^ Cauft fonitui la flridulum quendam fonum,dum aerem uclox diuidit, excitât» T um ucro hahmtrum, omne faits genus,Iponte etiam in libero ignepofi^ tKrantur. tum no leuemerepitum excitât» His tribus caulis,fedprimapræcipue, dum exoneratur machina,fragortantus,actonitru non abfimilis exci/ tatur» Sed fî puluis non confertim ardeat,aut quia lcntus,aut impurus, uel non elaboratus,uel quia parum habeat halinitri,lentè emittit, debf liter, ÔC paruo cum fonitii» Àt fî iulio tenuiorfuerit, tota fimul ardens
-ocr page 80-44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ELEMENTIS
frangttftiachinam«Manifeftumeftigi'tur,quóclcùmceleritas trafifitjs C in ignemex proporrionepcndeat, calons ad pulueris rcpugnandam, attenuate autcmpulucrerepugnantianiinuatur,quôdininfinitûhæc perfedli'o puluerisprogredipoteft, ficutmomento totaaccendatur^ T une uero cùm repente non inuenire exitum pofsit, quippc cùm mo^ tus omnîs tempus poflulet, machînam franget. Igitur non folùmpulquot; uerem li cebit conficere qui omnes machinas effringet, fed tenuiore im pofito maioribus machinis illæperibunt: rurfus cralsiore tenuibus ac paruiSjUix fphærulam excutere poterunt, Igitur intra limites certes atqj anguftos pofita hæc eft ratio, quæ cum traôiantium machinas pe^ riculo coniunefia eft. Ille autem tutb amp;nbsp;maxime cum impetu tracflabit eas,amp;iârusdirigeqquiqualemoportebitpromachinarûratione pul' uerem effîcietamp; adminiftrabit»
cuiiîculorMn nbsp;nbsp;Porro eadem quæ machinarum, fed admirabilior cuniculorum
m^Muocant,^ ‘ Huius tamatrocis inuenti autorfuitFrancifeus Georgius Sene fis ♦ Docuithic Hilpanos arcem LucullianamiuxtaNcapoIim quam Galli tuebant, nuncOuumuocatam,euertcrc,ædcilIius làcra
cum Gallis, qui intus erant, etiaminmareex monte transla' ta. Ergo cùm arx maxime m monte ucet, iiideturcp ob fit uni inexpugnabilis, cuniculum eftbdiuntobliquum, altitudinis quatuorcubitorum,Iatitudinisduorum:necmu]tùrefertob' liquitaSjdum procul fueris: fed cùm ad locum quem fubrue^' re defiinasperueneriSjobliquum fpecumefleoportet, utiu' xta A,tum uero ibi edâ iblidam mentis fi.ibftantiâ,ne uis ignis conclufi' raritate loci euaneicat: inde locus illcpuluere totus femècompletur pyrio,cocp tenuifsimo.Funis uero deducitur ex A ufcpad fpecus oftium ß , hic iuxta a, ubi puluis eft,craf-fus ac latus in mod um flocci. Totus autem funis aceto, fill' phureSó halinitro incoquiturîindeintcdlus pyrio puluere, ficcatur in folerdenuo ficcato infpergitur tenuifsimus puluis pyrius,amp;: harundi' necircumuefliturab A ufipad Btindecuneislapidibuscp c oftium,06 ulquead D claudituradeo diligenter,utfoliusharundinislocusrelin quatur. Igitur accenfo B funis initio, celerrimeobpuluerempyriumi' gnis ufcp ad A permeat,accenditcp puluerem totum:cumcp cuneis Sc la pidibus obftrudlus locus fit, nec fi extrudant ullus pateat exitus, quia E non eft in direfto A,nec Dindircdlo c,nec B indirecFo e D,necciFa' riumeftutdifruptomonte,quicquidfuperius efteuertaqtotammoii' tismolemconcLitiens.Obiduiam B a non breuemefle oportet:necIe cum A aliqua ex tenui mentis partc,ne qua tenue effet obftaculfi ignis erumperet,fuperlorem^ locû ill^fum permitteret. Forfan quis obij efi Ct,no pertinere medico qug ad perniciê hominu,qualia funt hgc,doce' re,utnequcucncna. Sednoshæcnondocemus, uerùmuulgonotaac pafsim,caufis tamé ignotis,caufas demonftramus.Nec quicquâ unqua fcri'
-ocr page 81-LIBER SECVNDVS; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^
A ïcripfîjClUDdnouamquandâpernidêafferrepofrct î ucfuiatticogniti's rebus quæex naturæ fecretis origine ducunt, caufas oftenderepropo (îtû eft,ut firma denionftratione,n5 fecusacelemêtaGeometrica pategt; anu Obli'quitas igit tantimiraculi caufàeft,ut etiâmontes euertantur«.
Sed bis reli(ftis,rurfus ad ignis uim redeamus, ex qua non leues du-* bitationes ortumhabent.Nam cùmdixerimus motu illum conferuari, cur, dieetaliquis, melius fub cineribus prima feruatur cp detecfta, ciim cur igniffub cineresomnemprohibeantmotumÇ’HæcfaciliseftdubitatiOjatquead fernr adhunelibruminimèpertinens in quo propofitumeftfolummagna
difFicillima ac pulcherrima perfequi. Qtiamobrem in po fteruni a ta libus abflinebo,qualis eflhæcpropofitadubitatio ♦ Itaq? illi refpondc re làtis eft,ignem femper mo tû habere aliquem, fed prunas admodum tenuem,qui etiâ fub cineribus maneat.Cùmigitur prunædetecft^funt, aercorrumpitignem illum circumftansimauultenimcorrûperequàm corrumpi: nec tam tenuis motus illum feruare poteft, ucrùm cotecTtus cinereab aeris oftènla tutus eft.Itaque tribus modis ignis leruaturmel »cùmmotû ex feiplb excita t,ut in cereis Sgt;C generaliter ubi flammamo^ tufiio lèiplamtuetur: uelciimaliundemotu fouetur,utflante uento, nelfollibus,unde manna incendia ferme oniniadumuentiualidiflarêt fada funt .T ertib,cùm tutus eft ab acre,fic tarnen utrefpirarc pofsit,ue lut fub cineribus, Nec refert an cincres alieni fint,an ut in quibufdamli
B gniscontingitjillosfibicircumcircaparet. Aliaeftetiamdubitatio, (^urignemma cur ignem niagis foleamus dicere fubftantiam quàni glaciem: nam ne-mo glaciem fubflantiam dixit, ignemaût plericp non foliimdixerunt, gUaem, fed etiam exiftimauerunt, cum tarnen ambo accidentia fint. Caufa eft inpromptu. Accidentiafolemus appellare,quæadfuntnon corrupto fubiedo : tab’s aût uideturglacies. Namgelu concretaaqua, lac,uinu, foluto gelu eadem confpiciûtur. Atigne pleracp corrumpunf, Sóquæ manentjUtlapides ôômetalla,lefauehementcruidcntur,praeter aurum êó argentûjamp;pauculas gemmas: ob idignêarbitrabantmaius aliquid effequàmcalorê.Huius tarnen differentie caufamfuperiusdocuimus»
Erat aliud dubitatione dinnum : quoniam innis quiddam à quo-t rt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.11° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ . gnanonjilen
cunepcalorefeparatumuidebatur,nontarnenclt,licetcolorcmmutet,
fibi fimilem facile gignat. Sed non oninis ignis Iplendet: etehim ferrum igneum fulphur acccnditamp;T urit,ex quo patetipfiimignis iamfor mam concepiffe^nec tarnen fplendere. Ita diuerfa rationc ign is quem ar dens aqua emittit,non fol um ob fubftantiec raritatem, fed quia minus caliduscft:obidetficonfumaturamp;fplcndeat,uixdicamillumignem, «madet, qui linteum cui inbæret,amp;: quod aqua iplamaduitjUon urat,ignem di-cidebere.Eademratione fidiutius deftilleturattenueturqj magis, ma-gno miraculo minus ardebit, nccfentiet. Itacjucfiquis redeinfpiciat, poftquam calor certam mctamattigit,ignis dici meretur:hccautcmme ta nou uua eft, fed cùiu aereiu uiucere p o teft ♦ C um, uerb eb iam perue-
f î
-ocr page 82-DE ELEMENTIS
neritjfpïcndon's 5c Iucis ac robon's tantu acquirit, quafttu eh’atn calor ipfe,ipfecpi'gnis augetur. Ergo utab initio di'xi*,ignis nihilaliud
tni'uit coii^at calor ualde niagnus cum lïccitate iuncflus: nam abfc^ ficcitate ignis eflc poteft,aliteraquaferuensigniseflepofleuNonminusigiturignis
Fucfj guomo- efTentia à lïccitate ipfa pendetquam à calore* Hac igitur de caufa faces Jo c cjuocutic^ èquocûcp ligno facere edocti fumus:fedfi' ex denlioreac lolidiore,diu^ li^nofum. tm-niores. Stolonemquerneum, cubiticraisitudineauerticeadimum diuidesinplurima frufta,uelutduodecimautfexdecim, pluraue,ita tarnen ut imumintegrûmaneat, inde ficceturin furno duobus tribuf-uediebus: cxclufoitaquehumido aqueo cùmremaneatquodpinguc eftjardetuttæda: amp;nbsp;fi longitudine hominemæquat,duratalacris flam lt;i6 aqua naa per horæ ac dimidiæ ipacium lumine iplendidilsimo. Ergo ut iam frigidis ignis extinguitur,quàm humidis obruitur : ab humigt; ’ dis quidemduabus caufis,tumutcontrarrjs,tumqubdreipirareacmo ueri illum prohibeant: àfrigidis autem folum ut contrarijs» Ab aqua i--gitur triplici rationeextinguitur.
Modi quibut nbsp;nbsp;nbsp;Nunc tandem fuperefl: ut caufas generationis illius oftendamus, nc
ignif^neratur que leuem habentin fe obfcuritatem. Igitur primo quot modis fiat có^ fideremus. Fit autê propagatione,antifpafi,percu fsio ne,fri(fl:ione, pu-tredinCjCC itione.Nam qui uel ipeculis concauis, uel fphærulis perfpi-cuis generatur,adcoitionemmanifefl:èpertinet.Scdcoitionisobfcura ratio non eft: nanq? fi denis uiris nummos denos diftribuas,finguli ha bebut nummmfed fi in quinc^, binos. Si igitur calor qui per magnum fpacium difperfus eft, in unum cotrahatur, quicquid magnæ illi quan titati inerat,óó modicæ ill i ineft : quamobrê magnus calor in paruo fpa cio cotentus, magnos efteftus producet, magnusc^ ob id dici merebit, atcp ob id ignis. Hocenim adeo planecxpofitu eft, utrcpeterehaud fit neceiTariu. Sed qui antifpafi fit,ad coitionem reducitur. Non enim ob aliud antifpafi's accendit,quàm quod in unum coginergo nbsp;huius cau
fa cognita eft. Propagatione autem oftendimus quomodo gencre-tur fuperius. Vnumquodque enim natura conftantium atque morta-lium fibi fimile generate aptum eft,itacp nihil mirum ex igne ignem ac-cendi: uerum friftio nbsp;perculsio amotu initium habent : putredo au
tem non fufficit ignem accendere, fed uel alio calore confirmatur, aut Motui quomo motu,autantifpafi,atquecoitione. Itaquefiquomodo motu ignis ac-Jo «/orem cr ceiidatur docuerimus, modos omnes fimul quibus ignis accendi pof-ßj. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J tantum tres uerè fiht,coitio, propagatio
ac mo tus,quanquam longè plures eiTe uidcantur. Oftendere autê quo modo ignis àmotugencretur,non aliud eft,quàmquomodo motus fit caufa caloris demonftrare: nam fi motus eft caufàcaloris, erit au-gmenti illius Jgnis autem, utdiximus, nihil aliud eft quàm calor in im menfum auêfus.Ergo quónam pafto motus calefaciat, inquirunt Ari ftotelici,acmultanugantur;tandcmuerô ad idredeunt, utcalorfiteffe dus
-ocr page 83-L I B E R s E C V N D V s/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47
A ifttistnotusî eflc^ hoc ac fi dicerent, Nefci’nius* IdemeninipGridemo-fèendcre,certum. nugacis atcp irnperiti argumentum eft. Quid tandem Akoto««« obfcure Bc fuo more dixerunt quidam, quod calor hie in acre iam eft, raphrafiMeta fedpermotumadformamillamdeducitur,efrecphunccaloremillum qui afideribus proueneritC O egregium hominem: calida non cenfent aftra,indecalorem illumaftrorumignem efte uolunt. Quod etfi calidi tatemeffi cere calida non exiftentiafidera concedatur, rurfus dubitatio cmergit,quomodo calorem ilium motus augeat. Certum enim eft con ceptam caliditatem anteafideribus abftpmotunondumefTeigneam» Alexanderreftelentitinhoc,qubdnonexlapidibusexcutiturignis, QuomadoèLt ledaerquiibi continetur,attritu repentinouertiturin ignem. Sed fiita eft,cur non efolidifsimislapidibus,ut porphyrite,acdurifsimismagis excutit,quamemollioribus,utcryftallo chalcedonioC Rurfus, cur non eduobdapidibus eiufdegeneris magis,utcryftallinis, cp ecryftal lo chalybe ignis prouenitÇ' Deinde,cur ( quod maximû eft ) fi folus aer accenditur,fcintillæillf magna ex parte,ac ueluti graues,lento pro^ ceftu defcendunt'Z'Nam purus ignis aut non defcendit, aut fi impctu co gatur,celeriterdefcendit. Cum igitur lente defcendantquædam,nô ex folo acre illæ conftant.Ergo quod non fit in lapide ignis conceptus,rc (Ttedixit Alexander:ureretenim ignis lapidem,amp;rrurfus lapis tangen^ tismanum,8ó facile accenderetur, amp;nbsp;alimento indigeret,amp; duobus lagt;
B pidibusconcufsis fimul facileelideretur,utduobus chalcedont‘js,attri tus enim fufficcrct ad elidendum ignem : quorum nullum ciirn ueruin fit, liquido conftat ignem in lapide non contineri. Sed nec rurfus,u t di xi, ex acregeneratur: nam lapides utduriorcs funt, indigent maiorc percuftione utignis generctur. Ergo fi folum fufficeretaercmrcpeiv tè concutiextaliiftu, qualis eft is quo c chalybe amp;nbsp;cry ftallo ignis ex-cutitur,ex duobus chalybis fruftispolTctignis generari: at non eft fic, fed,utdixi,duriorauehementiorcs iftus expofcunt,ignemcp créant ib ïidioremacuiuaciorem,ut cuius quandoep fcintillanon paruo maneat tempore, Quinetiam quidam funt lapides uitrei ac molles, quileuifsi^ mis iftibus, uel folùm tafti, ignem, fed minimeuiuaccm, edunt. Indi^ cium uerb certumeftexlapidis fubftantia ignem gencrari, qubd Ci' neilliusattritione nunquameliditur: aer etiam,utdiximus, inflame mam,non fcintillas,uertitur,QLn'nctiam molæ circumaftæ, cùm aqua non acre obduftæ fint,ignem tarnen emittuntrlapidcs etiam ipfi nô ni fi ex angulis.Itacp nonin lapidibus abditus latctignis,ncc concuifo acre ex acre generatur, Sed nec qubd in illis potentia fit ignis,ullû certum eftindiciû:uixeniminignemproiefti accenduntur , necàfrigidoun-quaminflammantur,6ôepoti ftrenuèrefrigerant. Quaremaniteftû eft ex attritione lapidisadtenuifsimas partes illius fubftantiareda(fta,i-gnem generari, eife^ huius materiam uel illius ad hoc aptiorcm.Manque puriores ac nô parum duri, ac tenui fubftantia conftantes,ut chaL-
-ocr page 84-DEELEMENTIS cedonrjjcryftanijat^huiufcemodijapdßiinifunt:contràfragiles, ant G præduri,aut crafla confiantes fubftanriajminimè apti»
Sedadidundedigreffus eram,dcmotLiacccndcntccalorcm,rcuer^ ti opus efi;:nam ex hocomnia ferme pendêre uidentun Itaep non ex agt; qua ignem unquam accendi uidemus, ex aere autem non nifî propaga tione,non motu:S^ fi humidorum aliquod accenditur,ut oleum ac ui^ num,ab igne,non motu,inflammauErgo quod motu accenditur, ficgt; cum efieoportetjnonhumidûrquod uerb ab alio igné, etiâhumidum elTe poteft. Quod igitur ficcum eft ac uehemeter, iam ex dimidio ignis eft» Eft enim,utdixi, ignis uehemens caliditas acficcitas Jndiget igitur hoc quod ficcû eft,ut tantum incalefcat : uerùm partis Ôô totius eadem ratio eft. Si enim incalefcit motu uehementi,etiam uehementer in cal effect. Cùmisitur ficcum motucolliditur, ut rarumeuadatactenuenegt; cefieeft: at tenuis fubftantiaamp;ficca,igneaeft. Vnaquæcpenimmate^ riafubcerta quantitateformamadfèrapit» Hocfolum eftigiturbene dilt;ftum,quódcalorillequi àfideribusmixtis ineftficcæiuncftus matez riæ,dum motu nimis atténuât non répugnante humido, quippe cùm , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ficcam earn iam fupp ofuerimus,nec forma priore utpote lapidis,adeô
ob tenuitatem debilitate,ne fimul qualitates lapidis adefientjabelTet ue rb fubftantia,ignis formam fuftipiunt calore agente»Ergo hic modus coitioni quafi contrarius eft:in illo côftante materia calor cogitur, h îc fub eodem calore materiaipfaattenuatur.Indicio efthanc efle caufam, P quodaquamotuinaeremuertitur, utquifqueubiillæcaduntmagno inipetu poteft uidere»Nam attenuata fubftâtia cùm humido iuncùa fit, aeris formam induit»
TrtgtK nihil nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;erùm dubitabis,in frigido aere ac materia,ïn qua iam frigu s fupegt;-
’'^but in lapide,cur calor infurgit,cùm frigus fi t po tétius’:'Refpondeo, tio, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;frigus fi pro aeftu intelligatur, nihil efiê nifi calorê ilium exiguu : quod
autênon eft,nullas habetoperationes.Ob id frigus noninfùrgit,cùni folapriuatio quædamfit,fed calor, qui tarnen ad paucitatemfubiecftæ materiæcomparatus magnus eft. Indicio eft frigus nihil omnino efte præter caloris priuationem,tertianarumrigôr,in quo cùmnullafitma teria frigida,fed folius caloris fuga,frigus tarnen non leue fentitur» V' bi ergo calor exiguus in materia pauca fuerit,feruatur» Eadem ratione siaitdfnon e/l neclîccitas aliudeft,quàmhumidi priuatio» Quamobremficcahume^ nifi hitmidipri (5i;ari inipoftibile eft, cùm non fit reditus ad habitù ex priuatione. Sed diffîcilius eft humeftare, quia humidumprincipium eftex elemento, calor ex ccelo,quod femperdifFundit»Reftaurâturigitur folis adiectis niatcrùs»Atinfrigidareautficcarefaciliusconceditur,cùmimpedimen to conftenthæmutationes » luftèætherSc aquamprincipium natura^ liumrerum antiquipofuere, quodinaltcrocalordominari exiftimaz tur,in reliquo abundet humidftiuftius acrem,fiille calidus effet amp;nbsp;hti midus» Terramnemo: naniipfafrigida ficcaepeft, Sedcalidapræter
naturatn
-ocr page 85-LIBER S E C V N D V S* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49
A naturam difficilerefn'gcrantur,motus enimcôfèruat . Ergo diffîcilius quæ natura talia funt,motus enim eorû perpetuus » V er um in acre fri^ gido fcintilla ignis illicó,ni fuccurratur,extinguitur. Sedaernó poteft prohiberc generationem quæ intus fitjllo tantum circumambien te»
Verùmrurfus dices: Si frigus nihil eft adu,fedfola caloris priuatio, quomodo frigidarefrigerant, ut calida calefaciuntFrigus fempereft cummultamateria,impofsibileucro tenuiisimu aliquidefiefrigidum: multa materia impedit,ne calor penetrate pofsit neque moueri, quare hoc modo refrigerat. Ergo quod calefacit,pcr ft calefacit: quod reirige rat,folum ex accident!.Repugnabis forfan,quoniani refrigerari ftntiz mus nos, no aliter àfrigidis,tumrepentè,utàcalidis calefieri,utprodu eta frigoris quædâ fpecies uideat^ Equidem, ut dixi, nihil aliud eft frft gidum, quam caloris priuatio: quæniouentur nec confiftunt, refri' getantur,ut aqua,amp; uentorum u^lidorum aer.Porto cum contaftu re frigeratur, foluin fupcrficies refrigeratur, fugienteintus palam calore: necpofsibilecftobhocfubitóqu!ppiamrefrigerari,moraautê dufta refrigerantur ctiam penitiftimæ partes»
A tep hæc uera funt return naturalium fundamenta, in quibus nihil eft répugnas. Qui ueró eas qualitates fubftantijs affi'xas imaginant,ô«S frfgiditatemaliquod eift naturae principiu,in difficillimas perueniunt quæftiones, rerumcp quæ uident caufas dicere non poftunt, omniacp
B (ilentioacuerbisobfturisinuoluere,tumetiamambiguis,nitutur. Igi turcaloriplc propriaqualitas eft cceleftis hæcagitas corpora,quæ mo tu adiuta igncni créât » Si à materia obruatur ac impediatur, frigus giz gnit. (^læcuncp autemmotu no eadem manen t,frigidiora euadunt,ut aqua Só aer. Aeris uero temperiem facit radiorum mul titudo folis,tum fiderum,quos excipit,qui ilium calefaciunt. Terra ueró non adco efte frigida poteft ut aqua,quoniam non mouetur.
His itacp conftitLitis, quibus no pauca quæ iamdiu latuerunt often demus naturæ fccreta,ad imiis rurfus hiftoria reuertamur » Verumde fubftantiarum fubtilitate aliqua prius præponere oportet. Quædam SubtUititisin igitur dicLintur tenues per ft, ut aer: quædam quantitate,ut capilli: que nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;w
dam quia fluunt,ut languis: quædam qufa in partes tenuifsimas diuidi polîiint,utaurum:aliæquia plura ex his habent,utlpiritus,quinoftra rumfuntopcrationuminfttumenta. Fiuntautêabarteplcracptenuia, SubtiUtdiabar uelutplumbum,quodadeoattenuaturarte,utinpulueremredigatur ex quo horologia fieri folent. Liquefaftum enim agitaturcelerrimc in mortario:ideocumcoginopofsit,tranfitinpuluerem.Etquamuisars PiumbUquo-in tenuiftimaredigat lignaautlapides autmetalla, non tarnen ipfami-feet, nec attenuatfubftantiam, fed fol urn quantitateni. Ignis ueró fi at-tenuatjftparat: aut fi' miftet,non attenuat » Separando enim quæ cralTa atunuet. funt,attcnuâtis fpcciempræbet. Sola natura fimul mifeere atep atténua re fubftantia poteft» Cum enim,ut dixi,nunc uocem fubtilia quæ duel
-ocr page 86-DE ELEMENTIS
poiruttf,atlt;^ eadudliliauel humida cfle neceffe fît,igm's ucro nccet,attc nuare nonpoteft nifi feparet. Atténuât ergo uel comminuendo ncca,ut cùm arenani in puluerem redigit: aut colliquando,u t metallica : aut tc^ nues partes {èparando,ut in diftillationibus» Verùni dum urit,cùm fie Dijautionts C3.côminuatjColIiquethuniida,etianiattenuat.Contigit taniêin diftil^ ujiM ft SFgt;urlt;(, lationibus aliquid attenuari ac alteri mifceri,cùm à calido humido, nô ab ignefiunt Calor enininiiicet,86 cum humido atténuât. Fit autê hoc uafis in aquamferuentemimmifsis, uoeantep Mariæ balneum. Proxigt;-mumbonitatediftillationis genus huicin equino fimon'ndequodper cineres præftantifsimumin oliuarumrecrcmentis,poftquâoleumde^ tradum eft.Nam cùm calida fit ac humida fubftantia, per multos men fes calorem lèruare poteft,atcp eo longiore temporis fpacio quàm uua rum acini,quo oliuarum fubftantia denfior eft ac pinguior. At nullum horum metalla liquarepoteft, fed ilia igné indigent. Sed utardentif-* fima diftillatio fit per ignés, itamixtioni acueræattenuationi ineptat cui ferme fimilis eft quæ fit per cineres. Nam fi igné difti 1 lata fæcib. fuis mi{cueris,fict totum pro molis ratione grauius quàm antea, turn etiam uefè ficcius.Nonigituruerèattenuatignis,fednaturaipfii,quætotamfiib^ ftantiam concoquit ac mifeet. Vnde ob fubtilitäte omnia in unum con
(Z,
ueniunt, mixtum^ denfius fit, amp;nbsp;tarnen ex fubtiliisimis compofitum partibus.Ergo in natiirali co(ftione,ut quæ in liquando durifsima,etiam uim ignis obtineat,5ómollis balnei in attenucâdo, partes crafsiores d comminuuntur,quod ab igne impetrari non poteft.
iiJHUti- nbsp;nbsp;Sedexhisnonleuisemergitdubitatio. Nam fi ignis cuncftacalefacit
berêt.Nec répugnât fubftantia, quod aqu ea fit: talis enim cùm fit ardês, amp;nbsp;urit,amp; corpora humana egregiè excal efacit ac ficcat. Rurfus aque o-mnes frigidæ funt ac humidf,uinccnte fubftantia. At neutrum femper uerumeft,imó aliquæex his fimiliores funt his àquibus excipiuntur; ut rofacea,odore,iapore,uiribus. V rceus aquæ plantaginis' fluentê un dequacp fanguinemfiftere poteft. Non idem facit lacfiucæ aqua etfi fit frigidior. Quidam nuper dum memoriam augereniteretur, mclilfam triduo albo uino infudit, inde kuiter expreifouino, aquam diftillâdo collegit,cuius potu memoriamrecuperare uifus eft. Sed cùm calidi ef-fetiecoris,bonamualetudinempenàfundituscuertit. Atqjhuncmo-dum Chymiftæ uocant,ftellas codo infigere.
Quæriigiturfblet,anaquæhæ proprias uiresrctineanf^ Diximus olim, dumdemalomedêdiufuloqueremur, nullas eifcuireSjquódo^ dore 80faporedeftituantur. Abfinthq enimaqua,necabfinthium re-dolet,nec amaraeft:imó quod mirum eft,fubdulcis. Ardens tarnen,ut rofaceam prætereâ,fidem facit ineife uim aquis. Nam fi talem ob ignem elfe dicas,quid eft quód nulla aliaru talis fitCNam hec cgregiè calefacit, ficcat,pénétrât,acutum olet,ardet, Itaqi uires aquis iaminefle certu eft, fed
-ocr page 87-LIBER. SECVND VS»
A fed nee olnnibuSjiiecxquas. Qiiæcunc^ cnini res tenuetti fùbftantiam babent frigid^ iundlam,aquam emittunt fibi non abfimileni,ut rofà» Qii^ ueró tenuem amp;nbsp;calidam,fim,ileni fed urentem emi ttunt,u£ uinum, metallicorum quædam. Quæ craflam cal j'dani,diGimiIeni 80 pra^ uanijUt abrmthiuni. Quæ crafTam ac frigidam,difsiniilcni fed non pra-' uanijUt cucurbitæ Juxtahancrationem m'res aquarum, quæ leuf cxcï^ piuntun'gne, facilèperdifces. Nam quæuehementi igneindigent,oni nesG'ccantuehementer,pIeruncpcnamexcalefaciunu
Ergo Inc rurfus dubitatio alia oritur, an aquam liceat faccre tempe-- Anfitpoßibile ratam,quam Quintam uocat efTentiani';'Erit autem hæc,utdocebo, æ-ther,id eft,fubftantia tenuifsima'mobilis,amp; quæ motu calorem tempe ßeuU uitant ratum rctinet,amp; tarnen plurimum» Hæc igitur uires omnes conferuare proroget, uitam producere. Nam cum tenuifsima fitjnifcct fe humido primOjpenetrans folida,ac exeremeta feparat quæ in illo continentun Quia uero calidi plurimum habet, efjeit impuru quiequid eft, natura^ ïem^ ob id calorem inftaurat.Nihil enim aliud eft fene(fcus,quam na^ turalis caloris imminutio : imminuitur uero, quia motus prohibetur, utdeignedixi : fimilis eft enim huius ad ilium ratio. Motus uero pro--hibetur ob terreæ fubftantiæ abundantiam : quoniam fbla terra pluri-mam habet materia, Sc motu omnino caret. Ergo aqua illa calore cum fit temperato,nec cor uexabit,ncc iecori infefta erit. 1 taq? fola hæc, ifta
® quædixinius præftarepoteft. ReferuntinBoniccainfula,qurab HP Ipaniolaorbisnoui Ai c c. pafTuummillibusdiftat,fonteminuertice niontis eile qui ftnes reftituat, non tarnen canos mutet ncc tollatiam contrabas rugas. Cuius rei præter perfeuerantem famam, locuples tcgt; ftis Petrus Martyr Angcrius Mediolanenfis à fccretis Regis olim Hp fpaniaru in fuis decadibus orbis nuper inuenti. Sed Ouiedus conftan ter neoat.Nos efie pofte no dubitamus,efte haud fatcmur.Tum minus idcredenduni,quódbreuiamp;:paucisdiebusid fieridicunt. At homo annorum multitudine fenefcit,non igitur iuuenefeere poteft nifi anno rum fpacio:quamobrem id tentare atep experiri difticillimum. In acre bono,aqua optima eftedebet: aer autenioptimus,utdixi,in montium iugis: ibi autem incomodamul ta hominibus, quare paucis ufu cucnit ut à natura auxilium hoc aftequantur. Ergo ut ad rem reuertar, ne tarn longepetat,cum ardens aqua diu tumo circulationis motu tenuitatem retinens caliditatem acumenep faporis ac odoris exucrit,anher eft. Ap tarne primum fragrat. Eft enim nil aliud odor fragrans, quam acutus, cummoderatus extiterit.Indicio eft, qubd piper ri5 fragrat,ncc zingi^ bcr,quia immodice fint acuta: parua tarnen quantitas bene ölet. At qug bene oient contraria ratione,cinamomu, amomum,crocus,garyophy li,lilia,mofchus,moderate acuta funt:Só fi plurimu ex bis nanbus lup^ pofucris,ut piper,cerebrum feriunt, ncc bene olere uidentur. Allia SC cepæ,quôdhumorenihabeantputredinis haudexpertem, ctfi acuta
-ocr page 88-'DE ELEMENTIS
fint,tame etîam quia moderata non funt,fœtent. Igitur ardente aquam, fi ad temperamentum redierit, tenuitate retenta,necefie eft fragrantem fieri:ôô fi fragrans fiat,necefte eft ukifsim in æthera efte conuerfam.Fit quæ iuuentutem inftauret aqua cuna tyri carne, fit cum elleboro, qualem apud patrem meum uidi: fed hæ diuexant corpora, ÔÔ iuuentu tis imaginemfucatamredimunt,non præftantiuuentutem. Aether ue ro uerampræftat, ciirn earn retineatdiu quam habet, Sóexornet. Sed nunquid lempcr » Non, fed cùm non fuerit prohibens: prohibens au^ tem materia mul ta»
rf« lithe- Rurfusneigne, qui calidiftimus eft,tenuiorætherC’Gerte fie, nam re tenuior. nbsp;nbsp;coßlo contiguus, ideoqj leuifsimus: impreifam cnim ab aftris calidita^
tem circulatione moderatur tenuitate retenta: atque eodem modo hæc aqua calore ignis adfiimmamredafta tenuitatem, motuipibrefrige^ ratur, ac temperiem acquirit, Itaque amp;nbsp;hæc æther, medium quafi' funtinter mortaliainimortaliaq^ » Locum enim cum habeatactempc-' riem, tum fiibftantiamcoclo proximam,corrumpi nequit. Dumuerb infra impellitur,refrigeratur,atcp fiepoft multafeculacorrupitur » Ita^ que medium eft quafi mortalis ac immortalis,cuius generis Stoici anri mam humanam effe credunt» Sed quod hîc ex ardente aquaæther eia' boratur, ciim à calore attenuetur, à motu non cogatur, non parum tc^ nuiuseuadit.ItaCpfimilirationeutrunq^efficitur. Sicuero quæcuncp calore ignis permutantur,euidentemcaliditatem 80 ficcitatemacqui' Df differentia runt:utcalx6ó cinis. Seddiftcrunt,quiain calcecalor non finitur, in ci «wre. nereiamexhauftus ferme totus eft» Obidquieftharoticacomponunt ex calceôôcineremedicamenta,àcalcepræcipuècaliditatem quærunt, à cinere fi'ccitatem. Sic qui aquam qua metalla leparantur,educunt. Fit Acjuaquit au~ autemhocmodoiHalinitri parteunam,liquidialuminis, quodrochæ uocant,partes tres,arenæmediam,ficcatadiligenter«Sópurgataignedi to je ara. ß;inantur Uitreis uafis.Colligitur autêfeorfumquod prius elfluit, cùm crocea demû uidetur uafis facies: auftis ignibus alia fi.iccedit,quæ prio' re excipitur plerunc^: ÔÔ tarne fi aqua fontis excipias, adhuc adeb acris eft,utnihilominus argentum difroluat,8ó ipfumab auro ftparct.Sepa ratur autem fic: Aquæ extratftæ partem modicam accipe,cui argenti pu rifsimipondusoboli,ideft, X i i.granorumimpone,acimpofitamci' neribus tandiupermitte donee dilfoluatur argentum. Hæcpurgamcn ta calci tenui fimilia in imum uafis demittet, quibus fublatis quod rcli' quum eft aquæ purioris, toti aquæ à qua tarn detraxeras addes.quæ fi' milicxemploSóipfapurgamétaillis fimilia in imumdemittet,quibus fublatis aquam totam purifi!imam,ac magis habebis ad argentu ac cæ' tera metalla, præteraurum, diftbluendumefficacem. Cùm uerb facile euanefcat,uafe uitreo diligenter occlufa tenetur» V ires autem æftinian ti quantas habeat,qu^excepta,utdixi, aqua putei etiamfineignein ho ris X X1111.argentumin aquamredigat, modico autemcincrumcalo rein
-ocr page 89-LIBER S E C VN D VS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5^
A re m duabus aut tribus horis, non eft qui' nu'ram uini uaporib.i'Ilis ex^ tremis, acaquæin quamuertuntur,imó incredibileninontribuat. E-' iufdem generis eflquæ fîtfalibus Ammoniaconi'trocp,tumcalchanto Acfunpoten-amp; alumine liquido,æquis parnbus,addita illis demumæruginis parte quarta: hæc eadêarte faâ:a,nec ipfis parcit lapidibus, Si tarnen aliquid Oflracitis lapidis Smiridis uocati,quo gemmas expoliunt, addideris, copiofioremaquamÔC melioremhabebis,quia non uritur. His igitur experimêto acceptiSjUideamus cur aqua hæc adeo potens euadat:nanz quemanifeflum edocet experimentum, ficciorem partem ui ignis atte • nuatam, uimigneam ac erodentem accipere ♦ Scd cur non ardct aqua kznmmeer-feparationiSjUt ardcnsCquiaardens calidior efl ac tenuior,amp; minus fie ca,ideo ardere poteft,amp;f egregiè calefacere, non tarnen erodere. Ilia ue nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
ro eroderepotefl, n5 ardere,parumep calefacere. Simili igiturratione quodex calchanto oleum ui ignis excipitur, cumficcilsimâ partem in humoréuertat,acutifsimum cll,atq5 linguam ut ignis ferit, Côftat igigt; turlt;Sôhacrationeaquamfieripoire,qu^lapidemueficgpercatheteram ueß inimiflLillicbconfrinaet. Nam cùm duo fint neceflaria,amp;quod lapi^
1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r. ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.-T 1 • I * tcftcofrtKme.
dematterat,amp;fquodueficgfitinnoxia,primum pr^ltabitmodusacma teriamamextremos uapores è feorpionum cinerc,uel Macedonici pe^ trofilihuel tccolitho, aut lapidibus cancrorum excipiemus : fie cnima.' quafiet,quæetiamporphyritem comminuat.Porro innocchtiam præ
B fîatjfi materia ex qua aqua excipit,omnis falfedinis expers luerit. Non igitur èfalis genere aliquo,autalumine,uel calchanto, autuini fece,fcd ex aliquoeorumquænuperretulimus,aquaniexcipereoportebit.O-' pus autem fêmper eft diligenti experientia, in confirmanda fubtili ra^ tione* uteaquæadebfubtiliterexplorauimus,iecureper experientia confirmata,in ufumhominumpofsimus deducerc. Equidem fcio fier eus columbinumac parietariam,hocuelillud hacartein aquarndeduquot; dlû, lapides ueficçdurifsimos frangerepoffe. Quodnamautêilludfit, quod id facEiru fit amp;nbsp;abfcp noxa, experientia declarari oportet. Nam amp;nbsp;hircinus fanguis,amp; leporis pellis,Sc uitrum,multum probant ratio ne: fed taniê nihil horû forfitan fêôrfiim,fedex his aliqua fimul iuntfla, atep certa menfura. Metallicum certè fit talc oportet,aut ad metalli natu ram mutatum. Audiui quondam inuentam à quodam lanuenfe, fed de nu6ami{rammorteillius,quieamnotâncminifaccreuoluit. Hoccerz tumlancefljinucniripofie, atep hancefleilliusartem. Dubitatautem an tenuiamagis acuta fint,8ô an magis érodât. Andreas Lacuna Scgo^ Tennüanci-af bicnfis medicus, medicamentum récitât Philippi Lufitani, quod con^ flat alumine, ærugine,auripigmento,atcp chalcitidc, paribus portion! bus, quæperfufaaccto acerrimo per dies o(flo,atqrin foie tritaac ficcaz ta,utdiutius terutur, perfunduntur, ficcant,utcp fol magis cxcalefacit, ita celerius carnes in collo ueficæamp;T pudendo natas aufert,atq; minore cum dolore: ad hoc enim medicamentum paratur. A foie igitur Sc ace
-ocr page 90-54 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ELEMENTIS
to acn uîdcttttir cjuæ crafTa funt comminui, ab attriti’ottc autcfti I’n pob line redigi’» Quia uero minus afficit dol ore, id cotingit quia partes exu ftæreibluuntur» Videturigitur medicamentum fieri tenuius quanti^ tate,craßius autem magis squale fubftantia ♦ Hoc autem minus mu-' tat corpus excalefaciendoautficcando* Tenuifiima igiturtam quan^ titate quam fubftantia, celerius erodunt: fed fubftantia moderata, mi' nus afficiunt dolore. CrafTa igitur quantitate, ÔC tenuia fubftantia, do^ loreminferunt, 6^ ferius erodunt: fubftantiacrafTaScquantitate,fcrb ÔC fine dolore: ut calx fapo tener, de quo aliàs dicftumeft : fubtiliau^ troep modo,celeriterSómagno cum dolore.Crafîa fubftantia SCtenuia quantitate,erodunt celeriter amp;nbsp;paruo cum dolorc,atcp ca optima funu Sed de his quæ ad hominu curationem pertinêt, alio loco traftabitur.
Qttonaioi-gnii effvâiu abf(j‘igne a^~ pareant.
Cgterûutad rem redeam,dubitatio emcrgit:Si magnus calorefticit has aquas,ardentemputaacleparationis,quomodo taftu frigidç fum'If autfiiamrefrigeratæfunt,curmetallacolliquant7’uclfialiquidreman'-fit caloriSjCuruelfi'nemotu penitus nonextinguiturÇuel fi motu inua--tur aliquo,curmateriam adeo parata non acccnditCHorum autem nul lum experientiadocet. E-ademuero ratio amp;nbsp;in naturalibus mixtis eft.. Namfulphurfacillimeaccenditur, Só tarnen per fefriget. Piper exurit linguam,amp;r corpus uehementer,fi' cdatur,accendit,amp;: tarnen taftu frigi dum eft, amp;nbsp;igni admotum uix ignem concipit. Decebat philofophos hgc quærere qu^ fenfu conftant,amp; quotidie tracTzamus, quæcp cum in^ d uenta fuerint, magnam utilitatem afterunt, Sc non his reliftis quæ præ manibus ( utdici fblet) habemus,nouas nouis nominibus excogitate quæftiones, in quibus non minus incertu habeas,quid fit de quo qucquot; ritur,quam quomodo idquodquærimus fitdeterminandunrdcinde, etiamfi millies rede, quod tarnen uix unquam accidit, quæftio difloT uatur,nihil humano gencriafTeratutilitatis. Cuius fionumeft manife^ ftum,in totfeculis hos egregios uiros nihil unquam aduitæufuminuc nifTe, quod falfis principes innitantur, Só nugari ac obftrepcre foliim his fufticiatJgiturneillos reprehendendo eis fimilis euadam,qucftio' nem hanc ualde necefTariam difTolucre iam tempus eft. Primiim igitur Tria tantuue- illud proponendum eft, mixta ex elementis credi compofita, quod in rèinmixtM ter niixtis elementorum qualitates fîntmanifeftæ: attp ob id etiam totcle^ nientacréditafuntin eis efTe,quotcombinationes qualitatum,nô con--torcaießisa- cludentcargumêto. Aliud fyncerius indicium eft,quod in quibufdam gcfw. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terra,ut in metallicis aciapidibus,in alijs aqua,ueluti in herbis, manife
fteuideantur. Illud quocpfi.ipponendu,quodocul is uidemus, terram i.dfpart.ani- nbsp;nbsp;aquamfblasefTemixtorummaterias,quodamp;Philofophusquafidi
mal.cap.i.in uinando dixit,caloremuero ipfumefte qui hæcmifeendo concoquat.
Si igitur terry plurimS caloris,igneum eflficitur,ut in aquis iam pry^ didis. Si cum plurima terra modieus calor extiterit,terreu dicitur. Pri^ mi exemplum eft piper,fecundi lapides. Si aqua exuperet,terry parum fit,calor
-ocr page 91-LTB E R s E C V N D V s* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„
A fït,calorautêmagnus,fitaereu,quodpi'ngueomneefi:acfacnèflagrat: cuiufinodi funt omnia olea,pinguedines,(ulphur, bitumen : fi paruua calor,aquea,ut olera pleraque» Cur igitur piper non accenditur facile^ quia cum attenuata parte multu eft terrci. Docuimus autem quod ter^ reum,quód multum contineatmateriæ,amp;: motum prohibeat, ignis ge^ nerationi repugnet. At dices, leue piper eft. Refpondeo, hoc eft quia inancjfubftantiauerb ipfagrauis:amp;fi contundatur optime, haudleuc eft. Sulphur uero ciim humidum fit,Iinguam non exurit: ardet tarnen, quia calidum eft uehementcr.
His igitur ut principes acceptis, ad quæftionis diftblutionê accedagt; mus.In mixtis ipfis tria tantum apparent,terrai aqua,86 calor, qui ea mi feet. Nam terram 06 aquam fponte mifeeri palam eft,aer mixtionem refugit,necmilcere unquam poteris ilium his, neefi quid aliud eote^ nuius eflet, Deigne uero non eft dubitandû, cum neep fit elementum, nee quicquam generet.Ergo fi mixta his conftarêt, uiolenter mifeeren tur.Ignem autem no generare palam eft,quia exteriuseuocat: atquod ignènon generat,intusreuocat omnia. Siccatctiamignis,ô6quægeneranturhu rdredemonßr^ mido indigent, quodquafiglutinumpartes inunumcohærere faciat. R-urfus ignis ftparatac diuidit,generatio autecrafi,non fblhm mixtio^ ne indiget. Qualitates etiam adfummum ignis deducit:at quæ ad gene ratione conueniunt,quæcp mifeentur,qualitates mutub frangunt. De-*
B ni(^ proprium munus eft cceleftis caloris, generare, non autemignei: neep enimignis uitapotetia eft. Mifcet autem ignis corpora,fed tarnen ^gniiuïresin fubftantias ipfàs diuidit ac ftparat. Propterea panis igne conficit,caro uero corrumpitur : uerum quia ulus non admittit ut carnes crudas eda mus,igne eas coquimus. Quod fi carnes Ô6 oua cruda comedere cofiie/- cruiaMtl turn elfet,aduitædiuturnitatem non parumconduceret. Verum quia hæcederehaudlicet,quæcrudapollunt,lac,mel,oleum,butyru,lacca-' Htiliora, runi,olera.pler2iquetcnuioris fubftantiæ,fi edantur,utilioracrunttam uitæ quam ualetudini. Nam etfi, ut dixi, ignis corpora mifeeat, 86 ex fiilphure argentoep uiuo coficiat cinnabarim, fubftantias tamealinien torum ftparat,86 tenue à craflo feiungendo detenus reddit. Itacp ni fa--ftidium obftaret,oua,oftrea,oblongacp conchylia cruda cdere melius eflet,quamco(fta. Atcpinuniuerfumfiuircs ualidæfuerint,86faftidiû homines nonuexet,ignispropepro cibis nulla elfetnecelsitas aututigt; litas. Sedmaluerunt hoc modo lautcparumcpuiuerc, quamdiu, fera^ rumautrufticorumriai.Ob id tarnen non parumhis qui in lt;i?«gwhabi tarunt,ad uitæ longitudinem conduxiife arbitror crudorum ciborum efum. Nam cruda cum concoquuntur, meliora finit codlis, quæ non fi gnis uitio carent. Sed apueritia aifuefccre oportet.
Calor igitur quadruplex eft: alius utin principaliagete,id eft radijs Calor fidcrum: alius 86 ip lein acftu,fed ficcoiûftus: tertiushumido:quartus autemueftigiumeft caloris, non calor. Primumigitur cceleftê uocare X?’ '
-ocr page 92-^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ELEMENTIS
foIemuSjcftcp alioruniorigo Só fons:hi'c ut tail's eftcalefaci't,nonduni tarnen generat,quianiateriæconiun(flus no eft. HuncAriftoteIici',qui audaifter in his in quibus coargui non poftiint litigant,no efte calorem dicerent. Nullum enirn efte calidum fidus, qubd ccelum omnis fit ex-' pers qualitatis. Secundus igneus eft Sgt;C uocat,qui nihil generat,qui iun dus ficcitati inftrumentum eft potius corruptionis amp;nbsp;feparationis, quam mixtionis aut crafis, fine quibus non fit generatio. Nec foliim gnis, fed omnis calor ex illiu s genere corrumpit, 00 generationi repu^ gnat. Ob id nec cineribus oua excepta pullos edunt.Tertio nomen eft: naturalis calor, qui amp;nbsp;ipft motu indiget.’nam omnis calor adu exiftcs motu indiget,amp; depafciturfubiedammateria. Hicuerbduplex,alius quidem manifeftum haben s motum re{olutionem^,qualis in animait bus perfedis maxime, atq? magis in fanguineis : aut obfcurumotum, qualis in plantis,multo^ magis in feminibus earum,atcpmetallicis:in his enimmotum calor habet obfcurû,8ô tarnen humidumdilfoluit. In dicio eft, qubd ieruata feminaarelcunt, etiäfi inungantur, anni fpacio uel biennij, fenefcuntq? no fecus ac homines rugis côtradis,leuioracp infœcunda etiam fada. Calor autcm potentia eft,cùm caloris uis, uelut in piperc,à to ta planta deriuatur in fernen, ôô à toto môte in metallum, uel àmagnaparte,nimis cocoquens quod concoqui debet, terream ma ximè partem: tuncq? igneû redditur, fi multus calor extiterit: fi paucus, Iapis:fi in aqueâ fubftantiâmultus agat,fit pingue:fin paucus,aqueij. D
Quæres forfitan, an calor adu maneatçManet quidc:fed ille chm fit naturalis,in humida fubftantia,utpote piperis,fundatus eft,quamob^ rem exurere nô poteft, eoq? magis quodauulfo femine ab arbore per^ exiguus relinquitur.Necp igitur ob naturalem calorem piper calidum elfe poteftjCÙm ille fit ualde tenuis: nec propter fubftantiamexuftam, cùm il la caloris ueftigium,non calorem retineat. Sic 8^ ardens aqua ue ftigium caloris retinet,nô calorem,amp; cinis refrigeratus. Calx uerb ali^ quandiu calorem retinet,illumcp in ficco:ideo tangcnti calida,amp; maxi me intus,exterius enim ab acre perfrigerat.Itaq? pauca aqua fi conlper^ gatur,acccndi lolet. Sed dices, calor igneus in humido efteuidetur, ut cùm ardet candela. Sed non cft,alitur enim ex humido, fed in humido non eft. Vt necp homo licet pomis uefcatur, pomea nô eft fubftantia, fed carnea:ita ignis tenuibus tam humidis quàm ficcis alitur,fed iniblo ficco eocp tenuiisimo fundatur. Atcpcadecaufainuentûeft, quônam ç^ÿomoâom pado nô fecus quàm in lartagine piices coquantur in charta.Chartam pifces fejjoi'to quamuocanius papyrum,fimplicem,eredistK fpondis in mo' tufrigamiK. dumlucernæexomm latere oleum intunae,oc antequam exudetiu-' per puras prtinas abfcp flamma impone: nec pénétrât oleum refugiens ignem,ncc ardet charta,quianon poteft ficcari,oleo répugnante: ignis uerb non fine extrema ficcitate, hec flâma nec motus attenuate poflun t ut ignis accendatjincalefcit tarnen fenfimciiutatisprunis,at:^ita féru et.
-ocr page 93-LIBER S E C V N D V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;57
•Ä cluodnn’rufnuidctur,adeôutinipoGripifcescoquantun Sedcurfi- ouofihimclr-^ lumouo drcundatum,non folumin prunis, fed necin flanimaardet; citnduâumin quia non fit ignis nifi calor ad fumniuni deducatur,at femper prohibe-* tur ab ouo ne ad fummuin deducatur, quia ouuni comburi n5 poteftt atquo’dnonconiburitur,ah'quo modo femper réfrigérât quodcft maxime calidum* Sed fi calor in humido générât,cur non in aqua feruen te generatioÇ’quia calor il le autnon eft in fubftantiaaquæ,uel eft etiam in alio quod fîccûcft.Indicio eft,quod aqua fcruês ut ignis urit.Quód ueró in illius iubftantia non fit,indicat, quod igne amoto aqua fponte refrigeratun Sed calor fi in humido fit,gencrat : ut cum caro foil expo-nitur, uermiculi generatur, amp;nbsp;in fimo ucrmcs,amp;in Aegypto ouafimo conteftapullos edunt» Ferturolim LiuiamAuguftam cum ouum fouiftet in finu, altcrnantibus per uices ancilhs,eduxifle criftatumgal lum.Calor uero putridus cgenere eft ignei quia ficcus : fed fimilis eft natural!, quia cum generatione eft. Diftert ab igneo, quia mo turn non habet manifeftum:igneus autemhabct,ideo ex altero in alterum tranfi calorumM-^ tus.Nam igneus moderatus putrefacit,putridus auftus urit,ardet ac tranfmutlt;t cendit.Ob hocputridæfebres cum tanto funtæftu. Cur igitur igneus calor in naturalem non pofsittranfiuutarijcaufcfuntmanifcftæ. Nam igneus ficcus eft,8ó humidior fieri nequit, qualis eft naturalis. Igneus etiam euocatamp;S ieparat,naturalis intro trahit amp;nbsp;mifcet. Oninis enim ca
B lorhumidus mifcet. Atnaturalis in putridumamp;figneutranfirepotcft, ^gni^curaU^ quiahumiduma caloreficcatur. Ob hoc igitur ignis humida dénigra-refolet,quiahumidumexteriuseuocat,acrcmcpexpellit,ficcadcalbat: quia quod erat humidi,abiumit.
Rurfus dubitabis,fi ignis agit in aquam,aerem generat, cur non igitur humidum pinguelt;Reipondeo,pingue fit ob mixtionem,ignis au-tem feparat. Separat autem propriæutilitatis caufa,quiaaqucumpro-pellit, quod uri nequit, uelut in lignis uiridibus,quæ cùm accendunt, aquam exudant. Dcpafcit autem pingue humidum,in qiiod olim dum uiueret calor naturalis fundatus erat. Ergo quod ardet tenuiisimum SC ficciisimum eftenecefle eft,ut palea,aqua ardcns,pyrius puluis. Sed in hoc aliquid eft terrcum propter halinitrum,idcocp ftrepitum edit. Co nati funt ob id quidam detrafto halinitro puluerem componere,qui fi ncftrepitufphærulâemitteret. Quod fi lente fine magna ui,fieri po- PutuKpyraa teft. Atq; hunc Brafauolus refert Ferrariæ IDuccinucniftc, led qui fine abftjißrepuu impctu,ac ad x 11. ferme tantum paflus extcnderct idum: cum mapna
- .-4 nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. n • r 1 f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n -11'' nbsp;nbsp;nbsp;° 1 cidnemKchl^
autemui,utdixi,penitus eltimpolsibile. Uctracto cnimhahnitro,ad- „jj. hucadeo elaborari potcrit puluis pyrius,utfphærulam cmittat,amp;fine ftrcpitu. Sedin uniuerfum,quantum è ftrcpitu, tantum ex impetu de-traxeris. Ergo ftibiefta materia ignem uariarc iolet, atque illius uircs: adeo ut ignis ecarbonibus uel lignis folidioribus,ut quercu,uel lapidi }gniicßvnicnt bus,autinmetallisfixus,uifumnonleuiteroftendat,cumcxfaligneis
h
-ocr page 94-çS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ELEMENTIS
ac ftipulis l'nttoxius penè fit. Vt cm’ni (olidior eft mafefia, ita. ignis den fior eft. Omms enim calor tail's eft,quale almientû. Vnde folidiora alf meta robuftiorê calorê effïciunt. Jnde fplendor niaior ac uiuacior,qui {pin'tus m oculohebetatjôd tenudsimûilludhumidûinquouidendt jgnK qui inol- uis iita. eft,ficcat conüimit, Eadem rati’one,quod taniê magis miruni liquata èligni's mollibus tenacioraredduntur,amp; mok liora: è ualidioribus autem dura Ô6 fragilia tantum po teft matenæ ua'-vlt;lt;rwzgm'«w rietas. Sufcipi't Sgt;C uarietatem à natura propria amp;nbsp;modo applicandi. Ini ponîtur, ut cùm carnes coquimus, applicatur fub, ut uehemenriusagannamjutdiximusjignis natura furfumtendit.Pro ximus hui'c eft quem uocant reflexum : fit cùm fuprà 8ô infrà applica^ tur,uel àlaterCjOppofito latere uim ignis reddente : hoc mollia metalla eruuntur ex lapidibus quibus iuncfta funt, amp;nbsp;argentum ab ære fepara^ tur.Tertiû genus eft ignis ambientis, cùm undicp res quam urere ten^ tamus aut colliquare, ab igné fine follibus circumambitur. Extremus modus eft,quo nullus uiolentior,cùm difficillimas materias in duriist mis lapidibus exiftêtes colliquare uolumus.FitautemhocmodoïVa^ metal fàlongitudinis cubitorû quatuor aut (altem trium,latitudinis dodran-» tisjcralsitudinis digitorum trium,in imo flexa,acad cubiti figuram fer^ me formata, fine fundo, ex filice nigro maculis albis infperfo fiunt : in medio longitudinis foramen,atcp in eo canalis ad unguem collocatus, perquem fpiritus folliumintus feraturu'n imo forame, perquodliqua D ta materia defcendat. Imapars uafis obftruitur, eo utdixirelicl:o olcu^ lo,argina carbonibus tri tis fimul tufis,amp;f in formam cæmenti ac tena cioremredaiftis.Hæc fie di(pofita,àfimilitudineManicæmetallicædi^ cuntur. Implentur intus materia quam liquarc propofitum eft,atcp car bonibus alternatimcondufùs hic ignis fummani habet uim, cunftaép vtilitüßtliii necelTe eft fi no colliquantur uri ♦ Non uulgaris utilitas cft fpiritus qui canalem ex follibus intus immittitur: hic primô,quod palàm cft,i-gnemaccendit,amp; flammamfufcitat, ipfumcpignemcogituehemctius penetrare. Secundb,cùm frigidus fit, conceptum à métallo calorem co git,ac intro pellit, atep ficmateriamin qua eft difioluit. Tertio, fiquid. liquatume(îneuraturprohibet,caloremcpmitigat.
I Elements quo Supereft his uifis utdubitationes aliquas difioluamus,quaru prima wodojrtwxro gß-jß- calidûin humido exiftens concoquitacgenerat,atcp aeremetiam ftucalidamamp;f humida materiamgenerat, quid prohibetne inmixtis aerem etiam efle ponamus C Nam utfrigida amp;nbsp;ficca materia ibi eft, non pura terra, ÔÔ frigida amp;nbsp;humida, non autem aqua: fie calida amp;nbsp;humid a materia ibi exiftês aer dici poterit,00 calida ac ficca ignis: atep fie res h^c ad opinionem Ariftotelicorum denuo redibit. Sed differentia no par^ ua eft.Primó,quia aer ibi nullus eft: fit enim aer à calido igneo non na^ turali: quod Sc fi fiat, extruditur.Palàmcfthoc,quod hominesqui ua-' liduhabent calorem naturale, expertes flatus funt:qui uero bile abun^
-ocr page 95-LIBER S E C V N D V s;
Ä Jattt calidi lûttt natura, modi’ciï tarnen habent nafuralis calons, flagt;’ tu abundant Deinde quod aliud fit dicere, ab initio generationis qua-« tuor elementa rniiceri, aliud qubd in mixtis poftquam mixta funt,inuc niant partes bis elementis confimiles » Äccedit qubd pars ill a quæ ignt fimilis uidetjhuic noftro fimilis eft, quod elenientü nullS efle confiât.. Denicp quod maius eft,terreæ aqueæ partes cum fcparantur,non fb ïaqualitatCjfedetiamfùbftantrjs terramamp; aquârefcrunt:igneæauteni aereænon fubftantrjs,fed fblaqualitate.Itaq^ utdidlum ante fuit,ter ra,aqua5dcalor in humido cunda générât, èquibus tarnen lecundunt fimilitudine qualitatum quatuor fiibftantiæ fieri uidêtur. Nam quam* uis,ut dixi,aer natura fit frigidilsimus,in mixtis tarne quatuor funt par tes,fubftantia uiribus dilïèrentes.T erra enim qug calore euida non eftj frigida Sc ficca maliens,naturä,uim ac fiibftantiä nomen prius ci inditum retinet, tametfi minime terra fit. Pars autem eius quæ à calore fuperatur, ficca manes euadit calidior, uocaturqi ignis,uel quia igni no ftro fimilis fi't,licet inferior uiribus : uel quiadeigne talemueteres opigt; nionemhabuerint. Simili ratione aqua quam caloreuincerenequiuit* aquauoGatur,nec tarnen aquaeft.Pars autem quam Calor fiiperauit,di citur aer, quia calida eft dC humida fubftantia: talem enim aerem efte uc teres exiftimauerunt,cùm tamê,u t dixi,aer uelut cætera omnia element ta fît frigidilsimus. Atq? hæc de mixtoru partib. quæftio clara eft. Alia
B huicdifticilior fucceditqueftio.Nam fî calor putridus eft in fîcco,quo* modo generate Pofuimus enim ipfum igneæ naturæ,amp;r tarnen anima* lia generate palàm eft. Si autem in humido,quomodo corrumpitç’ Vc rùm ob id generat, quia à naturali fubftantia non difFcrt. Etcnim cùm pafriJui in humido fîtus fît,naturalis diciturhis quibus conuenit : his aute qui* bus eftdilsimilis acnoxius, nônaturalis acputridus appellatur. Cùm enim caro corrumpitur,calor qui intus eft carni quidem putridus,ucr* mi autem geiierando naturalis elîeuidetur.Ob hoc igitur calor omnis putridus aliquid générât,amp; aliquid etiâ corrumpit.Ç^ia enim elemen taomnia,utdixi,ffigidifsimafunt, fuperueniente calore neccflàrio agi tantur atep mifcentur,amp; aliquid generât,pro caloris ac materie natura: hudum primo, inde fungos,póft herbarum genera quædam, tumuer mes atep ferpentes. Vndeanimæ fubftantiaipfamanifefta eft,quia ca* Animlt;ilt;iui4 lorequodamcœlefti confiât. Neep ergo putredo ulla fit qusc non fît ge neratio. Et calor idem femper dum hoc generat, illud corrumpit. Et cùm ex porno homo nutritur,humanus ilie calor porno quidem putri dus eft,homini autemnaturalis. Dicitur tarnen magis naturalis is qui eft in femine,quia tranfinutatio fit ad nobi lins. Putridus autê uocatur, cùmgenerantur animalia quæuiliora funthis exquibusgencrantur* Vt igitur in femine aeftio omnis,nifî impediatur,ad generationê eft,ita etiâ in putrefalt;ftione:namôôillaopus naturæfruftrari contingit.Om-* nis ergo calor fîlîlihs naturalis dicitur,ôô conferuat;difsimilis autê pu-*
h 31
-ocr page 96-6o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ELEMENTIS
tridus appellatur corrumpitJn hypencmfjs eni'm ouis caîor gaïlinæ C corrumpit, Sc aliud generat, non pullurn : quia calor ille non eft ci na.' turalis. In ouis autem que fcminegalli fœcundafaefta funt, naturalis fit, èc pullos generat. Vnus igitur idemep calor amp;nbsp;naturalis eft, ÔC putregt;-faciens. Ergo fi calor oinnis qui corrumpit quod ianieft,putridus dici tur,etiä qui in iemine efh putridus merito dici poteft : corrumpit enim fernen plantæut plantam,öd afiniutafinum,ôd hominis ut hominêge^ neret. Qiiamobrem omnis calor generans putridus erit. Sed naturalis dicitur, cum fimile generat his à quibusdeciditur,öd nobiliusipfama^ teria. Sed öd omnis putridus generat aliquid,Öd ideo naturalis eft. Calt; lorigiturnaturalis öd putridusfblhmcomparationedifferunt, reau^ temidemfunt. Nanepomnis calorcoeleftis generatödcorrüpit,eftcp animauel animæinftrumctumautcauia: inftrumentum autemno eft, quia anima prior eft: neep cauia,manet enim: fed anima. Propter quod no male dixit AnaxagoraSjOmniaefle mixta, atep anima pr^dita. Nam qugcunep mixta funt,générant öd corrumpuntunquodautem generat amp;d corrupit,calor eft naturalis: calor aûcnaturalis,aut anima, autnôfi* ne anima. Mixta igit omnia calida, öd calidû omne uiuit, aut ad uitam properat.Calor enim file coeleftis nunquam ceftat,donec aliquid genç rauerit: öd quod generat, iuxta fui potentiam Öd magnitudinêgenerat. Vndein Aegypto cum magnusfit,animalia ctiam perfeda generat, utléporesödcapreolos,abfcpfemineullo. Seminumautem caloresa D caloribus putredinumdifferunt,quiamatcriam magis paratcâhabent. Ideoin ieminis propagatione minus fit fœtoris,quia minus inutilis partis continetur. Attamen dum ex femine animalia generantur,putre do magna fit, quam menfes indicant qui à partu fluuntfœtidi atq? cor^ rupti. Verum calor qui non generat,humido caret proprio,ftd uel ni-mismouet,uel fatifeit, quiapinguehuniidumnon eft. Principiaenim generationis calor cœleftis,ôd elementorumhumidum:ob hocneep in glacic, quoniam nullus calor,necp in arena quicquam generatur, quia humido omni caret. Altera enim harumqualitatum agens, altera pa^ tiens eft: nam nulla alia qualitas, utdixi, inuenit, fed humidi priuatio ficcitas,uelut caloris fripus. Sed dices : Si anima folum eft calor cœle^ ftis,non erit fubftantia, led accidens. Et fi lolhm lumen, corruptibilis eft enim lumê,quialux,ödfublataluce,lumen corrumpit: quareneege ncrabit,necgenita ftruabit. Etficalorillccorpuscft,eritin corporc corpus,quodcften5pofteftiperiusdemonftratumcft.Etfiabfcpcor^ poreatep fubftantia,erit in corpore incorporca fubftantia.Talibus dif ficultatibus premi uidenturqui caloremhuncanima effe contendunt. Sed calor hie de quo agitur,corpus no eft, necp imprefsio qugdam,ob id necp accidens nec corpus penetratur à corpore : fed corporeus dici^ tur,quia fine corpore effe non poteft. Manifeftu eft igitur quod à prin cipio propofueranius,quinq? ubiep efleprincipia, materiani, formam,
tuotum.
-ocr page 97-LIBER SECVNDVSf ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6t
A motumJocûjamp;S animam.Scd anima forma eftqu^dâ, non autqugprp mo cum hyle lungitun Forma l'gitur eft anima, fed non ei'ufdem gcne^ ris: quatuor enim effent principfa. Forma etia altera fît,reliqua perficiquot; tur» Omnis igitur anima code modo perênis eft, nec ut Plato ait,perfe (florum animaliû tantum: effet enim ac fî diceremus,quôd hominû cæ^ corum aut mutorum aliç fînt animæ,quàm perfedlorum hominû.Con fentiuntautem hæc didis in libro de animi immortalitate, 8^ demon-' ftrata font in libris de æternitatis arcanis » Nunc uero eoulêp declaraf-fofoffîciat, quoniamcaloresiftieiufdem font generis 86animæ,difïè/ runt autem ut côtraria. Nec folùm quæ fine femine generantur,his qu^ cumfèmine, fedôc feminegenita inuicem contraria font, ut bobusamp;S hominibus,uiperæ,fcorpij,araneæ:nam dentibus amp;nbsp;aculeo forcipe 11 fauciauerint hominem,corpus illius putrefaciunt atq? corrumpunt, nonnunquâetiamoccidentes.Cùm igiturterraamp;^ aqua parumconco^ éla fontjprouenit generatio animalium uiliorum,ut uermifo Si autem mixtio uehemês foerit,amp;S calorpotens feu multus,temperatus tarnen, generabuntur flirpes aut animalia perfediora, præfertim autem adiu^ uante alieno fèmine,aut ex alioruni cadaueribus ac corporibus: hæc Cz nim magis refradla, amp;nbsp;minus excedût qualitatibus imprefsis aut proprio frigoreuimgenerantis caloris,obidobtcmperatmateria melius illi,amp; fiuntmurcs,lcrpcntes,lépores,fibri,lupi fluuiatilcs, quos nemo
B fanæ mentis nouis pifcinis lpontèaddat,amp; tarnen breui coalefcunt.Er go cùm unus fit calor,plures font illius modi tarnen fpecies. Sic quæda nobis conueniunt,alia autem aduerfantur. Hoc autem conti ngit, quia €orum calor ctfi in humido fitfitus, non tarnen humido bominis cÔue-nit : nam ab aliquo obruitur, ab aliquo difsipatur : ita uerfa uice cogit hunaidû calor naturalis exiguus, alius exurit. Vt igitur omnis igneus calor exurit, non ita quicunque exurit humidum aliquod, igneus efl, fed illi tantLini igneus» ‘
Non putrcfcuntigiturficca:putrefcuntquæhumido aqueo prædita PtUredopm-funt celerrimc ac maxime:medio modo quæ pinguia font, ut laridum, oleum,nuccs,amygdalæ,farcimina. Male oient qug fie putrefcunt,atta men eduntur, præfertimàminus delicati palati hominibus. Sicetiam faliti pifceSjUt nihil magis. Dubitaturautem,quia magis putrefeerede berent aqueis,quæ caloris font expertia: calor autem putrefacit omnia, ut diximus. Sed caufa quare non pu trefeût talia, nec ccleritcr,nec perfe élèjUt caro amp;nbsp;ftans aqua,efl, quia cùm putredo à calore contrario natu rali fiat,quæ plurimum caloris innati retinent, pt pinguia, ferius putre fount : dum ueró raiicidafiunt,amara euadunt. Nam calor putrefaciês cùm pingue putrefoat,in amarorem tranfit,uel ex dulci ucl ex pingui fa pore. Infipidaergo non putrefcunt fic,fed falfa,pinguia, amara,acuta: calidorum enim h^c pafsio efl,ut diximus. Frigidi autemfapores font, s^pcrum nlt;ftn aufoerus,acidus,acerbus,aforingens,atcp infipidus: reliqui autemcali-
h 5
-ocr page 98-DE ELEMENTIS
di, ut pitlguis, duIciSjiàlfus, amarus,acutus, qui ointiiutn caîidÆp mus. Ob hoc igitur oleum glandis unguentariæ,quani myrobalanuni reô:èuocant(nonhæceftmyrobalanus, nec ei conucnit hoc nomen, cumodore acfaporepeneuacet) quafi êemperatumnon niarcelcit.O/ ptimeigitur odores illo ab unguentarijs excipiutur. Quiaergo quod rancidunieuadit,aniarcfcitamp;ficcatur,idlt;^uetuftate continginquæo^ leo merguntur non rancefcunqficq^ feruantur farcimina,minuscp in li bero aere,quia no calefcunt. Oleum autem ipfum cùm mul tum fuerit, non corrumpitur:quia ambiens aer eil caufa corruptionis, multum au temrefiflit. Sic uinummul tu,aqua,oleum, atlt;^ omnia quantitate diu^ tius feruantur.Quoniamuerb omnia uetuftate exedunturquæputre^ feere perfecfle nequeut, tempore talia hunt omnia,ut farcimina, nucês, piftaciajpineaCjamp;Squ^cuncp oleum continent. Namamp;Tpifcesfalitio^ ïeum habent tum ratione falis, tum ratione carnis : atq? etiam pinguia, ut dixi,omnia.Humida uero ualde dum talia funt no putrefeut fic fed fibenepinguia,feruantur: autfi minus, fitumcontrahunt,aliaputre-* feunt. V t uero à calore debili fiunt hgc tria,fitus,rancor Sgt;C putredo:ita ubi calor uiget, feruant plurimu. Comune efl autê omni putredinis gc ' neri, odor prauus,in fitu quidemgrauis, in ran core rances, in putredi^ ne perfeclafœtidus. Sedin carie(namamp; hoc genus quoddam putred^ .Qji^tuoreJJè nis) odorminimus,quiain terreo. Quatuor enimeffe genera putredi^ nis,necK pluranecB pauciorajfacilèefldemonftrarc.Quæenimputre» p tuK fcunt,autintegrecorrumpuntur,amp;Cdicunturputrida: autno perfecte, èc tuncuel ob frigus non perfeólè corrumpuntur, uocatur fitus: auc ob calorem,ÔC uocatur rancor: uel ob ficcitatem, dicitur caries. Ob humidumautemnonpoteft impedin’putredo: fedhumidum ciimfit putredinis fubiccflum,automnino prohibetputredinem, automnino putrefcit quod humidum efl. Humidum enimnon ex fc, fed uel ob ca^ liditatem,uel ob frigiditatemremoraturputrcdineni.Hacdecaufafaci lè eft prohibere putredinem in fitu amp;nbsp;uera putredinc, amota aquca par te. Hæc autem uel ignibus, ut in pane:8Cpinguedine,quæ coótanó pu trefcit : uel fi humidum paucum fit, ut in falita carne, frigido amp;nbsp;ficco feruatur,qualis eftaerdummouetur. Namaer cùmmouctur, frigidus eftamp; ficcus : frigidus quidemob naturam,ficcus ob motum: motus e* Aercurcorrü.' nimexiccat. Ob hocigitaerimmotus corrumpit, quiahumeótat, nee patqu£dam, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quantum neceffe eft refi-igerat : dum autem mouctur eóferuat,
exiccans ob motû èC uehementer refrigerans. Mul ta ergo cùm aeri cx' ponuntur,corrumpuntur,qu^ aliter incorruptamanebant: alia fcruaii tur,quæ abfcp aeris auxilio corrumperen tur. Itacp non fblùm hæc, fed alia quæ inferius dicentur,à putredine feruant. A rancore autem Sc cagt; riehumida tuentur,Sc quæ aeris motum prohibent.’nam ab hoc ficcaii tur. Sed talia cùm fint immodicè calida uel ficca, licet à putredine ignis auxilio præferuarentur, corrumperentur tameii abfi^putredine. De putredv
-ocr page 99-LIBERSECVNDVS* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;?5
Ä putrcdiin's igiturcaufis acgcncribusamp;Saiixili'js fiti’s tliclumcfL Reli^ quueftigiturutdoceaniuSjipfiSacro li'quori,clequofupradiximus, Elixir compo nihil Elixir propinquius elle, quod pater meus conftruxit * Odorata pleraque lignaamp; herbæ ardente aqua excipiuntur, amp;nbsp;in Hmo fepulta femiputrefcunt, unde, ut dictum eft, tenuior parsa terrea leparatur, indediftillatione optimumquicquid eftfæcefolarelicfta detrahimus^ Dentes hocfirmat,amp;canos retardat,c5co(ftionem,memoriam,óó fen^ fus iuuat, Sacro liquore,tametfi plures in multam prouehat lenedara, longe inferius»
At dices, fi putridus calor corrumpit, cur etiam no igneus, cum eiuf Eutridi cr i-dem fi'tgenerisC Hoc eft,quia igneus exterioreft, putridus auteminti-mus:ob hoc igneus cum ad fe trahat,8ó ficcando amp;nbsp;trahendo ficcat intc riora,amp; putredinemprohibet. Putridus quamuis ficcet, ciim intimus fit, amp;nbsp;adfe trahat(omnis enim calor ad fe trahit)interiora humeftat 80 putrefacit, Putridus igiturcumigneo conuenit, quodipfe ficcet gencret:amp;r cum natural!, quod in penetralibus iaceatSócorrupan Ob id putridus calor médius reftè diftus à quibufdam inter igneum na^ turalem.Nam fubftantiafimilis eft igneo,fitu incoparatione ad alimen turn natural!:namfemper igneus extraalimeiitumpofitus eft. Seddi ces, cur putridus calor ueneni autor eft, igneus omnibus refiftit uene^ nisC Namuulnera ex uenenatis animalibus profefta, fi candenti ferro JgniiofnntKc^ B urantur,ueneni expertia fiunt:ôô medicamenta quælibet cum uruntur
0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in cinereni rcdigunt,uencnum efie definunt: fublimata autem (fic
nim nunequæ antiquo tempore coftauocabantur)ut fæpius cofta fue rint,eo fiunt perniciofiora,8lt;: magis præfentaneaad mortem. Ratio ea^ dem eft in putredine, his quæ fublimantur : nam ubi calor augetur, humidum, non finitur,ut in his qug coquunt aut putrefeunt,ueneni uis exacerbât:ubi uerb urunt,cum omnis humida pars pereat,80 fiinul finiatur calid!tas,ut in cinere, neceffe eft 8c ueneni uim to tâ abfcedere» Non ab furdè igitur quidamargentouiuofublimato peftemeurabat, pe/Uicurstum namui ignea omne uenenum finitur. Sic apud Aufonium redlc: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;argento fubl
Toxica zelotypo dedit uxor mcrchamarito,
Nec fatis ad mortem credidit efte datum:
Miftuit argent! letalia pondera uiui,
Cogeret ut celerem uis geminata necem. Inde poft pauca fubijcit:
Ergo inter fefe dumnoxia pocula certant, Celsit letalis noxafalutiferæ.
Nam,ut dixi,argentumuiuum fublimatum ignis habetrationcm, Ve runtamen qui peftem fic curabat,plures medicameto occidebat, quam fanaret. Si igitur innoxium 80 igneum medicamentum paretur, curare poterit.Illud tame qualecuncp fuerit,ut etiam calidalinteaexterius apquot; ConßrmxmU pofita,calorem débilitât naturalem. At contraria rationepucllus aut catulus pinguis uentriculo appheatus, iuuat niultum concoctionem.
-ocr page 100-DE .ELEMENTIS
calôrctti äuget naturalem,quamuis no fit idem calor,imo à catuli ca^ loreetiamlpeciedifferu Manifeftumeftigitnaturalêcaloremcùmno oflenditurab alio naturali calore,motu, ut igneuab igneo,confirmarfi An- cur ß^uf nbsp;nbsp;nbsp;His explicatis ad eleméntorum hiftoriam redeamus, quæ tria efle
lia
docuimus, aerem, aquam,terram. Nec necclTe fuit aerem mifeeri in ge^ neratione,quoniam calor ad patiendum minime aptus eft: concurrunt elementa ut materia,ideo terra aqua fufficiebanu Sed nec ut calcface ret, quandoquidem alius calor fuit necefiarius origine cceleftis, flic etiamoperifiifficicbat, cum duobus caloribus ueluti duobus principi bus deterius res procefTura fuifiet,nec elementa frigida alieno calori,e' lementicp contrary paruilTent. Quinimbpugna quædamhæcfuifiet, non generatio. Admirabitur forfan aliquis, quod in contradicentium libris aliter fenferim. Sedibi opiniones antiquorum fequi propofitum fuit,h ÎC uerb docere ueri tatem. Cuius igitur cauia elementum aeris fa^-dum eftç’ Vt fubijceretur radrjs fidcrum, illorum^ uires exciperet : a' deb uerb excipit, utin repentinis mutationibus non Iblumanimalia, fed etiam plantas occidat,uelut hoc anno M. D. XLi x. triduo citran Ao-gula omnia Liguriæ ficcauit,prodigio non leui. Cauia eft, qubd calo^ t«4rfpfnfecKr ri fixperueniens corpora tarn plantarum quam animaliuaperta offene dit,amp; calorem qui intus eft extinguit : non ita diuturnum frigus quod lenfimobrepitjlicetmaius longeluerit. Hocuerb contingercnon pof-fet,fi' ut ferut fponte eifet calidilsimus.Ob id uerb 8ó perfpicuus faftus ’ eftamp;Sfrigidiisimus,utanimalibus eifetiaiubris amp;nbsp;commodus, non ut nu2antur,calidiisimus amp;nbsp;humidiisimus. Quod uerb ad confirmation Cur exufflati' ncm huius ièntentiçeft,arduami^difloluitquæftionem,eft,qubdexn excalefaciunt: qubdficonftrieftislabijs«xufflet, mtvt,(Dnllriaii infrigidaiit. Cauiamenimhancnonaliameife confpicuumeft,quam qubd cùmfpontèfitfrigidus, cumimpetudelatus,poftiecogiturcan lidos uapores rclinquere: amp;r ipfe etiam iblus ui impetus ingreditur cu tis ofcula : atque ob hæc duo impenfe refrigerat, quorum neutrum acn cidit,fi toto ore exufflesac lente. Qubdfiuelcclcriter patent! ore,uel coftrifto ac pro pe admo ta manu, excalefacics quidem parum, aut uix refrigerabis. Excalcfacit etiam ipiritus qualifcunt]j,etiam fi ui impclla/ tur,conclufammanum:quiauaporcaliduscft,necpoteftexhalarc. Ca lidus quidem uapor quia ab ore exit,nô poteft exhalare manu conclun fa: fed motu in patent! loco refrigeratur,amp; ad propria redit naturam» Aer cnim qui auftralibus uentis ad nos defertur,tametfi calidus fit, ob uapores eft tab's : unde in iugis montiû femper refrigerat. Indicio funt grandines, quæamp; mediaæftate, amp;nbsp;ab auftro, amp;nbsp;non altius montium cacuminibus dccidunt. Grando enim frigidiisima eft. Sed ut feruarec o
li
aer.atcp peregrinam omnem qualitatem exueret,pcrpetuo moueri ne^ Aerßmiiermff ceife fuit. Indicio eft auteni aerem ftmpermoueri,qubd inanguftis Io «««r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cis aura femper Ipirat.Cuni enim altius ftmper moueatur, atqjalsidue
agitetur,
-ocr page 101-LIBER SECVNDVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;6^
Ä agi’tetur,inferius Hie leuiter ièniper flat:qui cum è rima exitû Habucrit, Cur bt anguflif coado toto impetu propter loci anguftiam uehementer imprimit, cx' emplo aquarumin fluminibus magnis,quæcùmuixfluereuideantur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
per anguftalocaaut uocatas conchas dedu(flæ, conatu magno ac lirez ' pitUjtum fragoreimmen ib cogunturerumpere. Motus eniin, cætez rsi quæ fubftanttjs continuis adueniunt,in unum cogunt:ubi etiam am pla moles in exiguam aliquam partem cocluditur, Inde ex hoc cryptOquot; porticus frigidifsimas conftruere docemur,plures atcp anguftos recefz fus in illas dirigendo. Et in Aegypto cum aer nimio æftu ferueat,exco crypt^frigi gitata ratio turrium altiisimarum,in quibus anfradlus anguftiores c diomquomo^^ fummouerticeobliquiaerededucuntfrigidilsimumtquiaalocisexce-ptus purioribus frigidior eft, èc ob fpacq longitudinem fertur magno impetu,atcpideo frigidiftimus euadit, Sc uehementius imprimit. Exz ternusuero caloramuri crafsitudinearcetur.Etloci obliquitas radios fblis impedit,admilTa luce,ne ingrediantur. His quatuor confilrjs in C3l lidiisimaquacuncpregioneamœnifsimos receptus atep faluberrimos fabricate licet: funtenimfalubres,quiaperflati. At dices: Videmus in turrium cacuminibus pofitis flabellis ex tenuifsimis leuiisimiscplaz minis metallicis uolubilibus,uentos foliimeas mouere,aliter autquicz feunt : non igitur femper aer mouetur. Ciirn enim feire cupimus unde yentorum di-Ipirent uentijflabelli aciem ad aquam parte relpiciat atep cofideat infpiz gnotiounde/^i
B cimus, uentucp ex aduerfa regione flare cognofeimus. Quod fl in plu^ ribus locis acies confideatflabclli,totidem flant uenti ex aduerfis regio nibus quot fuerintloci in quibus cofederint: utfi adBoream relpiciat fiabellû,cx auftro uentus flat : fl ad Orientê,ex Occidente : fl modo ad Borea, modo ad Orientê,utercpuctus Ipirat.Eademcp ratio amp;nbsp;in alijs 8^ in pluribus obleruanda. Vnde Tritonemilium Vitruuianum cob locate do cemur. Verum cum uenti non Ipirant, aer ad partem unam leuiter tendit,inclinaturcp eb perpetub flabellum:ob id no agitatur,0lt;: tamêfemperfpirat.Eftautemcùm\«Aàt/'«uiget, aeris motus ex Oricte, Aer quofèra-tenduntenim flabella ad Occidente: atep hie motus naturalis eft aeris.
Aer igit frigidilsimus eft, ac femper mouet, Fasftus eft etiâ natura tenu ifsimus.Ergo aer tenuifsimus eft etiâ ut idlus omnes exciperet.Nam in terra ob fbl id i ta te motus nô fiunt nifl obfeuri: in aqua uerb etiâ lenti: Ib lus aer ieftibus excipiendis aptilsimus,amp; ob ipfam tenuitate elfe uidet.
Sunt aut motus flmplices alij præter tres fuperius dieftos,quatuor. Cœ Motut fjmpU-Ieftis,qui maxime eftnaturalis alius rurfus naturalis,qui àquadam obedientiarcrumfit, utaquæob Luna, amp;nbsp;ferri ad Hcrculeum lapidé: 8c uoluntarius,quianimalibus conuenit: quartus ex his eft uiolentus, de quo nûc Icrmonem habere propofltum eft,namde alijs fuo loco db cemus. Vniuerfligiturmotus flmplices feptemfunt, copoflti uerb ex his fiunt. Itacp cum hæc propofltio à Philofopho accepta effet,qubd ni nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;**
hil mouetur abfcpmotore,amp;qubdilludquodmoueturmomuiolêto,
i
-ocr page 102-DE ELEMENTIS
no habet pnncipiu in G,quia motus eius eft pure uiolctus^quarcpniiquot; cipium eft extra, fequiturutuiolentermota ab aliquo extra motâ rent moueantur.Hoc autem no poteft efte nifi aer, igitur mota uiolenter ab aere mouêtur» Et quia cadebatdubitatio eadeniin acre,propter unant
4.phjVet, propofitionemquæeftucra:qu6d omne corpus mouens mouetur, t.Phy.st. ideofiaermouetlapidemproie(ftum,mouetur:igiturabaliquo moue
° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur aer: óóideohaoremusficut de lapide, Dicunt quod aer cum fit leuis,
’ c nbsp;nbsp;afuaformamouetunamp;Sideoiuxtahanc fententiam quatuorortæfunt
• D nbsp;nbsp;opiniones, quas nullus expofitoruintellexit, 80 maxime Ariftotelis, ,
® nbsp;nbsp;quern adec)ia(ftant,opinionem. Prima igitur eft,quód mo turn,utpote
0 G IapisA,moueaturuiacquifitaàproijciente:ficutcùmcalefa(ftûabigne, n H nbsp;nbsp;calefacit poftmodum caliditate acquifita alia, amp;r ipfum calidu diu ma'
net: ita. mo turn recipit uim illam à moucte,per quam fertur donee quic' fcat.Senfibilis cfthaccopinio,qugantiquorueftargumento ab Arifto tele addufto reiefta, Sed q? ab aere moueat indicio eiTe poteft, quod non tangens fulmen arbores tarnen etiamprofternit. SecundaPlato' nis fuit, quod à mo tu,gratia exempli, amouente transfertur uicp ad B : inde cùmrelinquituràmouente,aer interim qui erat in loco mobilis,id eft in A,implet locum inter a ôô b,amp;: ita tangit a mobile cum motu, hocmodo femperimpletlocumquem A mobiledeferit, cumeo impC'-tu cum quo A iam mouetur: hoc enim necefTe eft ob raritatis motu, ftu nedeturuacuum. SicigiturPlato poteftargumentari:Moto aquocu' queimpetu aer fubfequitur,eodemimpetu implendo locum,8ó tangit A motum, igitur mouebit A ipieaereodemimpetu quo prius,motuni continuum faciendo: uocatep hunc modum antiperiftafin,id eft,loco' rumiuccefsionepermutationê^Ariftoteles dicit,quód hoc modo mo' tus non fit:quia etfi antiperiftafis fiat, non tarnen perillam mobile im^ pelli poteft.Ratio fua fic ft habet: qug antiperiftafi mouent ctiâ mouen ' tur,igiturdumnonmouenturnonmouennftdquandoaerexiftensin A fueritin B, tuncanullomouetur, pofteditenimlocum quernoccu' paredebuerat:igitur non poteft mouere a,exiftens in B,èloco fuo.Pi tet,quia corpus non mouet corpus,nificumipfummouens mouet.Et hæcdemonftratio non fuitintelledlaab expofitoribus,amp;r tarnen often dit dare opinione Platonis faliam efie. Tertia fuitquorundâantiquo' rum,quód aer antecedens antemobile,puta in c,dum mobile eft in B, moueaturuerfiis D,amp;rfticceisioneneuacuumdetur,trasftratur B in c adlocuaerismoti: 8citaidemaer moueturex Din e,8ómobilefequagt; tur eodem impetu : ficut fi bos habeat locum ftu uiceni fubeat acris aii' tecedentis, 06 currus ponderis leu mobilis, uinculu quo bos trahit currumeftraritas uel uacui neceifitas : Sófic quantumcûcjp mouebitur bos 80 quantacunep uel oci rate, eadem amp;nbsp;tantùm mouebitur currus,6ó ita quantucunejp 80 qualicucp uelocitate aer ante mobile a mouebitur, eademfubftquetur a mobile, 8lt; itafiet motus continuus ♦ E t hæcfuir opinio
-ocr page 103-Liber, s e c v n d v s; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sj
Ä opittio quonitidam antiquorum, quam quidam falib Phiïolophi ciîc crediderunt, cùm tamê ab ipfo relinquatur, eadê ratione aducrfus earn qug contra primam opinionem addufta eftmilitante,fcilicet,quôd fi G aertransfertur in D,quærituràquoÇ'fiàmobiIi,igiturfèmouebuntui ciiîîm, quodeftimpoflîbilCjnam mobile propel lerctaercm ex c in DX Sc iamfupponiturqubdaer translatus ex c in d , trahat mobile ex c in D, igitur idc erit caufa amp;nbsp;elFeôtus comparatu ad idem. Si dicas quod aer transfert fèipfum, dicit, cur igitur etiâ mobile hoc no poteft facere^ amp;nbsp;redit prima opinio. Si dicas quod aer, quia habet principiû motus, hoc poteft facere,fequitur quod ifte motus erit perpetuus,quia aer î 11 e femper manebit idem,amp;r mouet à forma fua, igitur femper æquali uclo citate. Horûaututruncp experimento répugnât: nâ fie lapis proiecfius manu tranfiretper totû orbê,8ô æquali impetu:patet, quiafuus aerprp cedens æquali impetu femper moueret, amp;nbsp;no poifet oftendere quiiqua rationecurimpetus illeremittidebeat. Quartaopinio eft Ariftotclis, quod aer qui eft in B ,mo tus ab co qui lapidé iacit, ante mobile mouet, Æpropelliteumquieftin illequieftin c,eumquieftin D,80ille quieftin D,eüquieftin E,8ôitadoneeperueniatad G ,quinonpoflic mouere H,eb q?eft nimis debilis,amp;S tunecùm H no moueaf,non trahet pondus,80ficquieftetin G. Dicitigiturhoemodo:motusuiolétusfit debilior,quia F mouet ab E, igitur minore impetu cp E, 80 E quàm D, B ita lèmpcr uiolenms motus debilitatur,ut apparet eticâ experiméto.. H îcetiam nô eft motus fine motorc, quia quælibet pars mouetur à fiia præcedente,ut Fab E,amp; E abipib D. Tertiopatetratiodiéti,qgt;prius ceifatquçlibet pars aeris moueri quàm mouere:nam cùm D mouetur à c,mouet E,quia mouetur à c:igitdumquiefcitiam Din E,mouet D i' plum E ex loco fi.io,igitceiratprius moueri quàmmouerc, quia D ceP ût moueri dum D eftin E, nam tune c eft in d, quodmouebat D:igP turcùm c eftin D, D quiefeitin E, amp;nbsp;tune c mouetur ad f,ôlt;: nonmo uetur nifi ab aliquo, 80 il 1 ud eft d , igitur D prius definit moueri quàm mouere: quiadumeft d in c,non mouetur,fedquiefcit,Ôôtarnen mo^ uet E uerlus F.Etfiopponas, quod corpus non mouetnifimoueatur, dico quod eft ucrum,lcd tarnen finis motus primi, id eft mouentis, eft coniunétus fini motus lècundi,non idem: fed prius celTat motor à mo^ tu,quàm id quod mouetur, ôô hoc eft, quia faltem natura motor prius mouetur quàm moueat: ideo patet quartum,quod motus rei quæ pro--ijeitur,componitur ex infinitis motibus fibiinuiccmluccedentibus,5c eftcontinuusperaccidens: fitenimtranslato aere b in c,8cacre c inte rimin D,amp;Seoquieratin D in E,Ôôitadealijs.Etideotalismotus efte^ tiamuelox,quia fines adeóuniusinitfisalteriusiunguntur, quoduide tur utdebeant fimul transferri,ÔÔ non eft ita. Sed fingamus decembo^ ues unum ante alium Sc omnes ante currum, quilibet habeat ftimu^ luminfrontequotangataliumboueniincrurepofteriore, tunemoto
1 Z
-ocr page 104-68 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE E L E M E N T I s
primocurrus fucccdct, 8c illeidemmouebi'tfecunclum,8ô fècundus C ter£ium,ôôlemper uides quo'd quilibet bos priusmouetur ab al ter o quàm moueat,amp;r tarnen ultimus fîmul ferme cum primo mouebitunet hoc eft,quia tab's fuccefsio folùm componitur ex decem partibus,funt enim decem boues tantum: fed aerîs fuccefsio ex infînitis parcibus corti ponitur’, ideo refert tempus fenfibile ab initio motus lapidis ufcp ad nem. Sed ad infinitum tollendum iuuat condenfàtio aeris, ut rectè dice bat Auerroestôd^ ipfaeft caufautcelerius eilet motus,amp; ut non fitnecef fariû ponere motus infinitos,fcd iblùm innumerabiles»Et hæc eft opi^ nio AriftoteliSjà nullis ufe^ad hancdiemintelleâ:a,demoturerûqusc uiolêter mouenu Sed nos magis indigemus prima quæ eft iîmpliciisi^ ma,8ô etiânon tantas difficultates patitur:amp; cùmfupponit, quodom-ne quod mouetur,ab aliquo mouetur, uerifsimum eft : ied illud quod mouetjCft impetus acquifitus,fîcut calor in aqua, qui eft ibi præter na-turam abigneindu(ftus,amp; tarnen igné fublato,nianum tangentis exu^ rit, amp;nbsp;ideo etiamaccidens uiolenter adhærens uimfuamretinet. Dp QwrffMor eäu^ camusigiturprimo eaquæiuntmanifefta, iunt,quôdquatuoriunt uiolenti,diuturni amp;■ celeris. Prima eft,quod cauiàmoues
tß motus uio- celeriterah initio moueat.Secunda,quôd per magnum ipacium: ideo lenti, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;machinæbellicæ quo longiores,eb procul magis eiaculantur: amp;nbsp;ita ar^
eus quo magis tenditur ob ambas caufas, eo longius emittitfagittam»
Namfitendaturads uicp,mouebiturcumchordaiblùmfagitta D ex B in D:amp;lii tendaturufq^ad c,niouebitexc iiiDn'giturfitcn datur uic^ ad c,proculmagis emittetiuxtaproportionê c D ad BD. Item chorda trafta ufcç ad c ,maiore impetu redibit ad D ex B in D * Igitur celerius mouebitur iâgitta à chorda, quare etia poftquàm emiilàfuerit. Nec oportet adtjcere ut ualida fît uirtus qug mouet,nam nobis fuffîcit ut celeriter moueat: quod fî celeri* termouere poteft,ualida eft caufa qug moueu Nam etfî ualfda eifet eau i-iihil lenteeir ià,moucret tarnen lente,non poifet procul emittere.Nihil enim lenteæ profM/cwiK» procul aliquidmouerepotefttnamquodlentèmouetur,multutempo» ris confumit in motinin quo etiam maximam uim, cùm cotra naturam nitatur,debilitari neciî'e eftgt; Tertia cauià eft raritas medij per quod mo uet:nam in acre uelociter, in aqua lente, in terra uix eft impellcrequicgt; cubernatores quaiTi. Atcp ob id,qui naues hoftium machinis petunt,maximè cauent cauent nbsp;nbsp;i(ftus fiat in parte nauis quæ iub aqua iacet,quamuis perniciofîor eft
mentafubagu'â nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iphæræiftus occurfu aquædebiliwtur, maluntnaüimftp
mergantJjiha- pra aquam ferire,icd tamê humiliore quàm poifuntparte. Quarta cau^ rulM,ciuMMI fa celeris æ diuturiii icT;us eft acuitas teli,qug minorem quantitatem aegt; obuiamhabensminusimpeditur. Vndeuideturquodprimaopf nio ueriorfît, cp iliaquæeft Ariftotelis decauiàmotus uiolenti. Nam non tammanifeftèapparet,curuiolentermota,utacutioraiunt, eo ce' Icrius æ longiore fpacio ferantur. Si qua etiam proxima fînt chordæ.
non
-ocr page 105-4
LIBER S E C V N D V S»
A tiott tattictt tattgant eam quamtlis aer nioueatur,nihi1o feci’us quàm ille quifagittamantecedit:nontamcnmoueturresillâproxima, ncdum utperlongumfpadum feratur^^ Prætérèaaêrcùnimollisfit,nccadcô uehementer moücri poteft, nec i n unum cogi» quare ncc fphgrulam fer ream mouere » Neque in aqua minus mouebitur id quod ui impellitur quam in aere,cùm tarnen non folum lentius, fed longe lentius in aqua quàm acre moueatun Et in aere etiam ipfo grauia non lentius fcrri de^ bent leltibusj fiuacuiratione iubfequantur* Sed rationes bænono^ ftendunt,quoniam acuta celerius ob id fcruntur, quod maiore impetu primus aer mouetur, à quo partes reliquæiuxta eandcm caufam ini'-pelluntur » Fit ob id telum, quod proiedum ieniper infigitur» Cufpis tur. A : alæ quatuor magnæ ac tenues ad reiffos angulos pofitæ fuper bafta B A» Cumigitur telum fertur, non poteft inclinari,quia alarum aliqua uel plures aeri occurret ex aducrlb : reeft' igitur cum feratur B A telum neceilarib infigetun Quod fi uis deficiat, adhuc recfte cadet amp;nbsp;figetun Atque eadem luit in fagittis caula inuentionis alarum ♦ Reliquæ igitur J rationes præter ultimam contra Platonis opiilionem de antiperiftafi ƒ dernonftrant, non autem de aere antécédente» Vltimaautccuidens ha |jŒ betcontrafeexperimentummamSein mom àraritatediffîcilior eft af-cenfussrauisquàmlcuiSjÔCideo etiam tardior» Verumquodfidemfa
■ ■ It J rt \ 1 1, . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nrijf/Krfpro
cit pro Ariftotelis opinione,illua elt quod dixit,motum naturalem in Arijlûtde.
E fincjuiolentuminprincipio, proieeftorumin medio y fieriualidiorem» Auerroes Simplicium fecutus y Sgt;C cùm deprauatâ haberet literam tex^ tndiuijione tus,proproie(ftorum,animaliumlegit. Simpliciuscùmtextumhabex ret bonum, Ariftotelem non intelligens, per proieefta^animaliacxpoquot; fuit,quod in latus utproie(ftamouerentur,abfurdifsima comparatio^ ne ÔC interpretatione. Mouit hoc ilium quod dixilTet iam, uioleiita in initio uehemetius nioucri,naturalia in fine: ex horû altero gencre prO' ieftaefle oportuit. SedilonintellcxitPhilofophum. Ciimenimpro-' iecta aeris aiitccedentis mom mouerentur, aer autem per fe fit mobilis, niotus proieeftorum ex naturali quodammodo Só uiolcnto conftat,na turalis in fineaugetur, uiolentus in principio : quaniobremmixtus ex his,qui eft proiccftorum,in medio eft ualidifsimus.Conftans hçc ratio eftjamp;S pulcherrimedubitationis folutionem docct. Videmus enimma Qw idM fcot chinas,fcorpiones,telactiammanu cmilfa,inquadâdiftantiauchenicn tioresieftusquàmnimispropc,amp;:utitadicam,fubipfis tclisautfcorpi^ onibusautmachinis, in ferre. Caufa eft qua nemo alius afterre poteft, diütnthciuMn quàm qui ab hoc principio quod Ariftotelcs propofuit, motû làcftum gt;iimisprope,ßt putat: nam aer ille fub initio motus motuni non iuuat nifi parum,fucce dente tempore acris motus naturalis ut mouetur ualidior fit, ut autem mouctparumdehifcit: quare codemmotus celei'itatem augeri necefle cft,quoad plus mouere minus incipit,quàm moueri natura fit aptum.
Ergocognitamotusuiolentiratione,quomodo feranturquænort Ratiamotut
' î
-ocr page 106-DE ELEMENTIS
Ijîonte fuafenihtur~oftendamus,hoc initio fumpto, qubd qiig mouen grauiaiftualiquonecfècundûnaturam, triahabent ex quibus con ficitur motus: propriam grauitatem, qua deorfiim feruntur, medrj naturalem uim ut mouetur,amp; uim acquifitam qua partem ali-amaeris mouet lamigitur fit A B çquidiftans finitori linca, quatn fêcet ex angulo redlo c D, ut c a fit æqualis B c, æ
^diuidatur A c peræqualiaiii E : quod uerómoueri debet in F jamp;rmanifeftumeftper fe,quódualidifsi'moi'duexcu^ ; ti'etur uerfus D, quia fimul impetu iacientis natura fere- ; türm D* Par autê erat quod debilifsimusiélus effet illi con trarius, id eft uerfus c, ualidifsimus autê^ fiiperioruin uer-
ftis Djquorumneutrûexperimento confiât: ftd ualidifsimus eftfupe-riorum F E,mediocris F c,amp;rdebilifsimus F A.Cur itarSanc quoniam aerrecîlàmagis quàm ad latera fertur, igiturdebililsimus eftiftus ex F in Agt; Debuerat iuxtabancrationêualidifsimus effeex F in c,lèdquia tota grauitas obftatponderis, ideo ubiaer maxime mouetur, ÔC pondus minus grauitatis habet ƒ hoc autem eft in linea’F E, ibi ualidilsimc torqueturpila^Reliquumeftigiturutmediocriterex F in C feratur,id éft,reâ;àin fublime» Ne tarnen erres in fagittis,quæ ob longitudinê alasuelociusqusLndocpFcrunturexF in A,(^in c,nunquamautemma gis quàm in E:ob id qui muros quatiunt, machinas ad femiorthon, id eft,adlibellâ F E coll ocant: nam tertia ferme parte ictus auget ur. Cùm £gt; Koiut lt;juo uero pila ad fiipremum reftà peruenerit,non per circul Lr,nec reft à rur-deftendit, fed media quafi linea,quæ parabolae fermeimita-iunt, tur circumambientem lineam,ut B c eft, demum ex c in D motu gram's reftà ad unguem»
Qiiæigiturproijciuntur,tribus ex motibus conftanr, primo uiolento, ultimoexquifitènaturali, ôômedio ex utroepmixto: propter tammultiplicem motus rationem metiri ad unguem talia plane eft impoisibile,conieftura D tarnenaffequilicet» Debililsimiplanèmotusex B in c: QuyuîxuUm undeplumbeæpilæcaloredilsipatæ,obhocetiamminuslædunt,ut uix unum autalterum, ob iftus in fublime deftinatos, cùm tarnen fre-maximo nume quenterautauiumcaula,autexonerandæmachinæ,emitti loleantpilæ ro 'm ctltu mit- ftmuncia grauiores, uulneratos aut grauiter percufïos uideas inter tot rnillia» Sed cùm peræquidiftantem fînitori lineamtamdiffîcultergra uiamoueantur,cureftquódfufpeiifafacilèadeóimpelluntur,utannu-lus filo fulpenfùs Ipontèuideaturmoueri, atc^ob id etiampræcantati-DcDWfM annu onis prg fe fertimaginemÇ'Caula eft,quôd tota uis integraimpellenti rc linquitur : qui uero profjcit, duo facit, fuftinet amp;nbsp;impcllit : at appenlb pondéré cùmabalioiam fiiftineatur,quicquiduiriù eftadimpulfum integrumanet. Atuero cùm impellitur, tanta ferme ui redit ad mediù, quanta ab illo depulfun; eftîigitur cùm ea ui iam depulfum fit àmedio,
Sratia
-ocr page 107-IIBERSECVNDVS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7
5Î gratia exempli per cubi'tifpaciû, tantundê difcedcrc in c5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a
trariâ partem neceflariû erit,atep ita continuo ac akernato reditu tardiisimè coquiefeere» Cùm igitur in annulo nio^ tus hic uel occultafpirituum motione paululum iuuatur, adeo ipontè augctur,ut uerbis uim fuifie credas, Qiiâobz rem cùmpaulo concitatior eft annuli motus, ipibiam,ut dixi,ieipfummouente,uidetur annulo d^mon inefle,qui annulummoueat» Eft autem motus hic etiam in filo lonx
giore facilior, cuidenti demôftratione. Sit enim annulus in F,amp;:moueatper B Cjfuijsenfusin a ,amp;:rurfus fuipenz fusin Aponaturin H,amp;moueatper D H E,quæfitæqua^ lis B F c,amp;f fit L centrûterræ:conftatigitur,quôddumeft in F^mouebitur côtra.naturalemmotumper F g:amp; dum eft in H,per H K,fed H K eftbreuior F G,ut in primo de cir culis demonftrauimus, Igitur cùm potentia mouens eade fit,amp;:quodmoueturidem,amp;maius tranfeatipaciumin F ^in H ,à*centro feu magis afeendat, tranfibitilludin lon^ giori tempore: igit fi in æquali tempore debêt moueri, mi ______ (k^
nore impetu indiget H quàm F : nbsp;nbsp;ideo quanto altius fu^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;h ' nbsp;nbsp;nbsp;'
fpenditur, eb facilius mouetur mobile èc minori laboregt;
Cùm igitur filumlongumfueritjinitiû motus du cet uel ab incauto ma» B nuummotUjUel ab acre, uel à ipiritibus ipfis, quorum uis etiam per fi» ludefcendit» Ita adeo facili exiftente motu illius, amp;nbsp;tot caufis mouenti»-bus, nil mirù immotis digitis ôô fili initio annulû moueri nbsp;nbsp;moto uixz
ce{rationis,cû graue,ut dixi,appcnfum tam pertinaciter ieipfum moue at, initiûpoteritinuenire:atcp hoc modo præcantatione moueri uidetgt;
Sed poftquàm hæc clara fiint,dubitabit aliquis, cur tenuia corpora non folùmmotumuelocemadmittunt,quodrationicôfonum eft, fed ctiamfaciunt,quod diflbnum eft C Nam impulfus aquæ minus uiolen» tus eft,cùmalicui reiintruditur, quàmaeris,amp;racris quàmignis* Indi» cio fuit inftrumentum quod, ut audio,nam nô uidi, Germanus attulit, tUdcliM ulnaslongum X X.ex cupreifo, cuius foramen adeo ai^uftumcrat,ut nbsp;nbsp;iamp;neßrit,,
cicerem etiam fi rotundus fuiiret,n5 eifet admiiTurum.Craisitudo ulna
minor* Impellebatplumbeampilamadmodumexiguam, quætarnen foramini conueniret, tanto impetu ut tabulam tranfuerberaret, Sccura res, fine ftrepitu amp;nbsp;pulueris difpendio tria habens hæc commoda : fed totidcmincômoda,grauitatem,magnitudiné, 80 pro magnitudineim» becillitatê. Quod fi igné icftus moliamur, breuiore longe ac minore in» ftrumento indigebimus : igitur plus ionis quàm aer, Ôô plus aer quàm aquaimpellunt. Caufaduplexeft,quodinimpulfu non iblùm moue» rc,fed etiâmoueri neceife eft: at rariora facillimè moueri,ôô ob hoc ma» ximo cum impctu,demonftrauimus: itaep idum edent magnum. Alte ra,quod quæ rara funt maxime cogi poffunt, quod multum dirent ab,
-ocr page 108-72. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ELEMENTIS
extrema denfitate: aqua aut cum denfîtate terr^ lubierit, ulterius tranf-ferri minime potefl. Machina igit omnis aut magna neceflarib ell, uel debilemIdumedit, aut magno cumftrcpitu:namquæcumigne,ftre' pitû dicflam ob rationê faciunt: qug aût cùm aere,aut magng funt,ut ca tapultæ,baliftæ,autparuos eduntitflus» Sedfolentiâgittas feorpioni' bus,non pilas imponere,nô folùm qubd leuiores fint, fed etiam qubd Scorpiomiruf, aciei(flusmagnitudinêluppleant. CertumeIlBrixelenIèmfabru,Icor pionempalminiagnitudine totum exchalybe fictemperaiïc,ut moe^ chum uxorls luæ occultato fub mantello inllrumento occiderit. Sic tu tb ôô fine Ilrepitu ac lufpicione (nam pleruncp puluis odore prodit in* fidlas)niaximaminiuriam ulcifcinieditatus cfl.Idemhorologiûin an* null gemma conftituit,quod mola circumagebatur, ÔChoras indica^ bat,non Iblùm Iàgltta,fed i(flu. Hic Idem nauim miro conllruxlt artifî* cio,In quamuller teftudinem pulfabat, ôô motu remoru uiri rotis lup-* pofitls,quafi ad concentum agitantes remos, nauim Impellebanu
Etfihæcquafiparergadidlauideripofsint, ut tarnen artificlofamho minuinuentionem edoceam, quæab aerls natura ortumiumpfit, pul* cherrimum inllrumentû quo farina cribratur, à triennio citrainuentû, edocere ftatui,ut fimul intelligant hommes, quàm leuibus rebus, mo* in/lrumentum Jb fint Ingenio le, op es liceat côparare»Nam nunc cùm piftores omnes ob utilitatemhabeanLilIeuerbpriuilegiumconfecutus fità Cæfarenc rinam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quis habere pofsit praeter eius conlenlum, uitam ex hac agit indultria,
ôô adeb breui tempore fibi domum fdificauit. Necp enlm piftores foli, fed collegia facerdotum, Só uirginû Deo facrarum,ôô nobiles quicucp fiunillam magnâ alunt,ob egreglam utllitatê,ne dicam necelsitatem,ha bennpiures etiam all^quos non tam utilitas quàm Iplàrel admiratio in citauitjfacerecurauere» HæcautemIpfiuseftftrudura.RotaeftB par*
ua, in cuius extremo ambitu A manubrium quo circumagi pof-finhæcduo extra machinam pro tenduntur» In rotæ medio bacik lum c,quodmoturotæcircum^ ucrtitur,cui in c duodenticulili gnei ex aduerib pofïti, alij cp pro ximi duo, amp;nbsp;ipfi cx aduerib pofi tijUcriimquafi intermedio loco priorum,utcum femel rota circumagitur, quatertangatlignulatum, imb tabella D E utrincp fulpenlam capful^: ut rota uertentejtabella trc mulo motu dum denticulis tangitur perpetub agitetur » Porrb lignum c ,8ó tabulæ pars parua caplula circumtegunturdigno lèu tabellæ d E fuperftatcribrum pollinarium F G oblique pendens, ex G appen-* fumin H neexcidat:hoc tenuibus tabulisimb tenuilsimis acleuilsimis • undequaep confiât,præterquàm in medio ubi cribro farina excutitur:
nam
-ocr page 109-TIBER SECVNDVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7^
A nam ut (blet pars ca tela linca confiât. Cap fa h^c omniâ iindequacp co'-clufacontinenturun cuius fupremo capfula k iacet,atqi in eaquadrata quafi lignea patina Icuifsinia, in quafarina iacet: hæc fie fufpenfa efl,ut facile concuti pofsit: concutit aût funiculo ei annexe altera rotæ parte, dextrafcilicetiuxta B.Meminerisetiamcribrum F G utroep ex capite patère: fupremo, ut farina excipiat à patina: infimo, utfurfur eijeiat ex G.Totaautemcapfatrifariamdiuiditurin L M N,ere(flis feptis ex tenui bus tabulis firmis ac omnino immobilibus. Potell Sc fi hbet quadri fa^ riamdiuidi.HocigiturconflitutOjCiinicircuniagitur B rota,funiculus concutit patellam,Sc denticuli tabellam: patella excutit farinam in cribrum F G jtabella cribrum concutit: inde fit ut tenuifsimus flos farina: primo excutiatur,cadatcpin n m,partecapfulæ:defcendens uero cum uehemêtiusagitetur,parsinfcriorexcutituraliaminus fyncerain L M, indeultimodefcenditperoscribriinfernum G furfurtotusin L o:atep ita tria feorfumcolliguntur,flos farinæin M Njfarinacraffain m e, furfurin L o:quæ uerb circumuolat farina tota,ncccffario iterumreditad Iocumfuum,utnihil penitus pereat, quoniam capfula nullibi tranfpi* rat.Oportetautem(quodipfarationefacilèpercipis) F G cribrumnô nimis elfe accliue: nam farinaulep ad G pcrueniret,ÔCcumfurfureefice retur.Quamobrem fî feptum L ufcp ad os cribri tranfluleris, uel aliud feptum,utin p,adieccris,fi'muretiampaululum,utuides,osipfumGfu
B periusrecuruaueris,neueloboliiaSluramfecerisfarinæ.
Nunc quanta ex hoc fequanturinflrumentocômoda, in tel lige. Prt mum,unius hominis labore,qu! rotamuerfat, 8c farinam imponit patel!^,SCcùm loci plenifuerint,cribratam colligit acfurfur,triumcribra torum uices fiipplet. Secundum efl, quod ad hoc opus cum neq? adeb fît laborioftim nee noxium,quilibet fufficere potefl,utilescp geruli ha-bentur,qui longcminore precio eribratoribus conducutur. Tertium, quod to ta farina colligitur,nec quicquam périt,cum in cribrantibus ne ceffe fit ob manuum motum ac brachiorum patère foramina quantum diduci brachia ualent,eacp caufa farinæ no paruam partem perire. Ac-cedit,quód lineum cribrum cum foliim treniat,non adeo attcritur,imó longe minus quani dum farina ab hominibus cribratur: nam illos con cutere,utfolent,cribruniuehcmenter efl neceffarium. Facit Sc ad compendium, quod farina exquifitius excutitur, ut furfur omnino purum fit.Hgc^ omnia citra domus foeditatem,Sc hominumiaèluram atep incommoda . Natura etiam inftrumenti duplicem aut triplicem farinam diflinguente,quod à eribratoribus nifi conieSlura incerta primo,deinde etiaminflabili,fieri non potefl.
Sed ad aeris tradtationem reuertamur, motuum omniumuiolento-rumiamabfolutanarratione.Itacp aeremufep ad cœlû extendi iamdo- AercurnS/cn cuimus,purioremcp illius partem æthera uocari: fed neep æther nee aer ob fubflantiæpuritatê fentiri potefl Caufa fadlum efl hocanimantiû,
k
-ocr page 110-74 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE E L E H E N T I S’
namfîcoloresbaberet,quæuiderenturtaliaapparerertt. Vtenimpef uiridiaconlpiciliainfpicientiomnia uidentur uiridia: itafî aer coloris particeps eflèt,omnia eiufdeni coloris efle uiderentur. Similiter fî odo remhaberet, omniaeodem odore infec'ta uiderêtur. Similiter fî acrem faporem aut dulcem præ fe ferret,dulcia omnia aut acria uiderêtur. Eo dem modo calidus fî quandoqs euadat,ut in æftate, omnia ut calida ui' deantur effîcit.Ea ratione nox fonos 8ê ftrepitus IcuifsimOs etiam dctc git: quoniamdieaernô eftomnino expers foni.Ergo omnia ut pollet îuftipere,fapores, odores, fonos,colores,amp;r calidumacfrigidum,cacp ut decct fènfîbus repræfentare,omnium natura expers faêlus eft. Qua^ litatibus autemcùmfubiacetprimis,aîteramoppofîtârefugit: atep hoc indicium eft eorum quæ iam diximus, qualitates ipfas per feipfas agC' re. Hyeme enim aer qui efflatur cùm calidus fît,in rotundam cogitur fî' gura,ab ipfb calore fîquidem, non ab aeris natura : etenim aer frigidus cwrfo* h’jtme non cogitur,nec calidus in calidumlocum inlpiratus.Sedcurin rotuii in rotundamfi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fîguramçquot; q? ea cùm fît capacilsima,etiam fîtrobuftiftima, etiam
quoniâIblo punêlo læfîiræ caulg fe exponattob id pugnaturi,icT:um^ excepturi,ac pondus fubituri,in rotundam fîguram fe to tos colligunt,. 'Aerif cotrttri^ Hicinterclufus corrumpitanimata,anima carentiaconleruat.’liber au' tem,quæ anima carent corrumpittquç animata funt,conleruat.Exedit enim anima carentia motu,ideocp perflato loco ilia corrumpit, anima' liumcalorem repurgatac réfrigérât» Sedreclulus dumnonmouetur, quæ à putredine abfrint illæfa confrruat, qu ia motu carens non exedit» Sed aiiimalia quæ putrefeere pofrunt,immotus manês, atep ideo pu trefcens,corrumpit,occîdit,putrefacit» Adeo uerb corrûpituraer coU' clufus ac immotuSjUtcùmM» Antonini Imperatoris milites Auidq peflisexarcu- Caifr) in SeleuciaBabyloniæ arculam in Apollinis templo inuentam
ta alerta,
CaufiCputredi' dintsatrKZJ’
aperuifTentjaurum fp crates inucnire,aer extens adeo computruerat,ut totam regionem pefte affèccrit.Inde uentis delatus in Græciani,aî£p in-* de etiam R.oniani,peflilentiani earn cxcitauit, quæ humani torius genc hs partem ferme tertiam abfumpfit» Infici'turôômetallicis cxhalationi* busjunde in fodtnarû puteis perpetuó flabellis agitatur: aliter amp;nbsp;lumi-* naextingueretjSô eos qui intus RintfufFocaret» Motu igituraerpurga tur,amp; adpropriam ac puram redit naturam»
Simili ratione frumenta (ub terra rcclufa aerem uitiant, inde^ uieiß-fim ab illo uitiantur* Et licet ferius in Germania, ob aeris frioiditatem, attamen Ôd ibi poft aliquot annos corrumpûtur. Scruantur amp;nbsp;diutius eadem de eau fa fu b terra quàm fupra» Sedamp; quædam perflatis locis ui dentur tutiora,non quiaaer conlèruet, lèd quia frigidior cùm fît, adeb non corrunipit» Pleracp enim perflata,niaxinièedito loco,funt conclu^-fis frigidiora»Fiuntamp;aeris corruptioncs ob terræ motus. Referatus nim aer qui multis latuerat feculis,dum emergit, peftem magnam affer refolet; ob idmagnos terræ motus peftilentiîcgraues fubfequi folcnt»
-ocr page 111-LIBER SECVND VS,
A Fl'unt 5c ob putredi'nes, uelut poft magnas clades, poft i'nundaü'ones, Sclocuftaruminteritum, HæquidempeftÜennæab aere^Qusèautem fiunt poft famem,alteriusfunt generis. Mira tame peftis uarietasmam Pejlismint. referunt au tores fide non indigni,Conftantinopoli ( olim Byzantium dicebatur) peftem obortam qug huius erat generis,ut qui laborabant, aut quibus morbus imminebat, uiderêtur ab alio homine cædi:pertur baticp hoc terrorc moriebantur, Illud fane certû eft, to t ferm è efle mo^ dospeftis,quottcmpora,Nullatarnen peftis ultratrienniufeuit, Cau Curpe/liftrien fa multiplex eft. Prima, qu ia fi tandiu fæuiat,nô habet ferme in quos fc ’«««’wncx-uiat, Deinde, aer ipfe cumleuiisimæ,ut didtum,fit fubftantiæ,ulterio^ rem putredine pati non poteft, Oftenfum eft enim fiiperius, quæ com putruerint,nonampliuseifeputrida, Accedit, quóduix fieri poteft neintanto tempore aermoueatur,amp; in uentos transférât quod cor^ rumpitur, Videturetiam omnibus pefsimis rebus Deibeneficio mo^ dus quidam impofitus, Nam nee ferpentes multiplicari uidentur ultra metam quandam,ncc acuti morbi ultra quartumdecimum diem perfe--uerant,nec ullum uehemens malum effe poteft diuturnu, In peftis au^ temgenerediuturnoac lento nullum eft inuenire terminu præfixum: utin Gallicalue, quamcôftatiamquinquagefimûab ortufuoannum excefsifïè, Et quanquam fit hic morbus Indis endemius, nobis tarnen contagio peftifer eft, Scripfimus autemde hoe multos libros,
B nbsp;nbsp;Generapeftis ex aere ueneni habent rationem, Venena etenim qu^ venenorum
damnatura,utquænafcuntur,8ôanguiumpefsimi : quædamputredigt;-ne, è quorum numero peftis ipfa cft,amp; qug arte conficiunt,co(fta olim, nunc fublimatauocantur, Acerrimaamp;S maxime præfentanea à natura fiunt,illaartemundequac^fuperante:fed tamê rara, frequentifsimaab arte, cumin malis excogitandis longè deterius humanumgenus fitep natura,Ergo raro exemplo, non turpeilladuxitfibrin his ab hominri bus fuperari,modó tarnen magnitudinis rei palma apud illam maneat, In Nubia tarnen referunt(hæc Marmarica à Ptolemæo appellatur)efre Venenu ijaoä uenenum cuius pondus triticei grani unius illico hominem occîdit:de cemautemhominesin quartahoræ parte, Tan ta uis letalis, uenditur in fingulas uncias centenis aureis,T antunde impend itur pro ue(ftigagt;-libus,quanti emitur, lurat emptor non ufurum eo in prouincia, quafi homines aliarumregionumfiquis occîdat,nô fit ueneficus, uel minus fit homines occiderequampeierare, Periurium timebit qui ueneficio ufurus eftç'Hgc calamitas rie maior an ftul t i ti a mortaliumCDeterior in mora conditio quam in celcritatethæc enim uita aufert,illa fpem amp;nbsp;fru' (Stum omnem uitæ, Theophraftus refert aconitum præparari folitum venettäquæ quodbimeftri,trimeftri,fcmeftri,annuóueucletiambienniooccidat, tmpMoed effecp mortes colleótionis medicamenti temporibus compares. Nam à feniore planta protrahitur mors diutius : ferebantenimherbam, colli gebantep, V el quia colledauerno tempore celerius occidat hyeme, kl
-ocr page 112-DE ELEMENTIS
Ut etiam de herbarum uiribus aim radicû confiât. Et quantumuis mc/ C dicamenti tempus protraheretur,mors tarnen certa atqueirreparabilis cui^ fiio tempore, quod mirû eft, immmcbat. Simili ratione quædam licet non uitamtollant, membroru tarnen quorundam uitium afferût» Tontismiri Fons fuit ultra Rhenûiuxta litus maris, cuius aqua exeufsit dentes o^* proprietof. ninibus quotquot è Germanici exercitu ex eo biberant.Necinuentum auxiliumnifîherbæBritannicæ. Et Cæfari Tabernæ patritio noftro cùmdiu cruciatus uentriculi doloribus, difîêftus fuiffet poft mortem, inuentus lapis in uentriculo oui magnitudine. Venena enim quæ ad tempus occidunt, neep cor,necp cerebrû, ne«^ uefîcam petere pofluna Nam fî cor pétant, non tandiu differre pofTunt mortem : fi cerebrum, cùm longe abfi'nt, no occ îdent,imb uix attingere pofîunt. V eficâ non nifi' acuta medicamêta la?dunt:ea aut celeriter occidunt. PofTunt tarnen celeriternocere,amp;S tarde interfîcere. Sed quæ uenena clam occidunt fèrô,utfrauSlateat, pulmones aut iecurautuentriculumuexant. Ven triculûquæuexantjdoloreiugiôôpleratpuomitu: quæ pulmones pe^ tierunt, tabe ac tufsi : quæiecur,fanguinem corrumpendo alia regium niorbum,nonnulla hydropem,plcraque febres uirulentas generando occidunt. Alias fcripfî uno prandio exceptos è tredecim uiris in oppP do Gallarate undecim qui uenenû biberint, omnes^ interrjfîe diuerfis temporibus, cùm quidâ etiam Româ intérim iuifiènt ac redifTent. Dez latum ex ea urbe tam pulchrû inuentum fuerat. Alias dicam figna qugquot; D dam,quibus hominem uenenum, licet non fentiat, haufifTe deprehen^ Hauflifempo- demusmunctamen potiorafubr)ciam.Eafuntquincp. Primum,cùm àX' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;odor foedus in cibo fentitunuel fi no præfèntc re feetida, odor quafi fe--
cum rem déférât fœtidâ, fœdus fèntiatur. Eadem ratio in horribilibus ßporibus. Dolores quoep abfcp manifefta caufà uel in uentriculo uel ic core,uel uefic^ erofiones,uel fànguinis fputa repentina attp fpontanea.. Eft etiam tabes quidam lenta ac exitialis fignum haufti ueneni : ôô colo ris totius corporis magna mutatio,Sô immedicabilis.Cæterùm non eft hiclocus de morbis traftandi, fed folùm illud quod fubtilius eft hac in difputationedocendum, quomodo fcilicetodorenon præfcnteautfa^ pore,utruncpfèntirecontingat,hoc^ ueneni fitindicium. Caufaeft,qj humor melancholicus tales fpecies loco obiefti refert: ut etiâ in his qui àcanerabido morfi funt, circa uifum errarecontingit. At uenena præ^ fertim temporanea humorem hune atrum generare folêt. Subit autem dumhæc confidero dubitatio non leuis, quod cùm multa fint, ut dixi, quæ mortem differre pofTunt in annos,amp; tarnen fint uenena, ne non ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ aliquafi'ntquibusutamur pro cibis,amp;r tarnen morte afferanqlicctadeo
fero ut non pro uenenis habeantur. Quod fi talia fiht,erunt uelut è fun gorum generibus. Quod cùm tot fint atep diuerfis modis affefti, in tam diuerfis ætatibus,temperaturis,uiuendi inftitutis,artibus,uirium robo re, occafionibus, uario^ adeb exitu pereuntiù,quis pofsitanimadticr^
lerc
-ocr page 113-LIBER SECVNDVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;77
A tereharic noxatnt Simili rationcolera quædâ agreftia quæ fortuito edi musdatent enim quàm multazSd que inficiuntur falamandra ac rubetis autferpeiîtibus, Chamaeleon herbafuibus, lupis Sc muribus præfcns uenenum, quis nouit an hominibus fit temporaneû C Nam quæ nocêc, temporis ipacio interficere folent» Viicus certè qui in illius radice ori* tur, mortemhominibus alFert* Quæcuncp autemmortempræfentem afferûtjCa fi temperata fuerint, ueneni temporanei loco habenda font» Sunt uerb ex his quæ iblo tacru etiam occ îdant : nam canis rabidi fpu^ Vf«™«*efjè mafiin locum aliquomodo uulneratûincidat,uelàquofoladetrada fitcuticula,occidere foletramp;S fcilla cuti illitauexat carnesiamp;cantharides manu retentæ fanguinis midum prouocant:quid mirum eft igitur ue^ nenum efTe quod iolo contaâ:u occ îdat, turn prefertim cùm uideamus peftem qubd ephippijs aut tabulæ hæferit,hominem occidere,qui alte rieorûinlèderit.(^ædâigiturumbrafola,utoleander8^ taxus : quæ^ dâ uenenû extinôlû olim fufcitant, ut uirgç corni aut fanguinariæjquæ cum in manu caleicunt,rabié in morfis à cane atcp liberatis periculo re^ uocâuSanguinari^quocpuirgis cæfi, turn etiam iumêta,magno incom modoafFicicreduntur* Feruntur ôd ferpentes quidam occidere, etiam medio cotalt;ftu haftæ, ut Matthiolus refert. Aliusjcùm fiixiiTet uulnus àferpentediuiib illatum,ftatim expirauit.Alrj odore{blointereunt,ut qui Senis publice à riuali odore folo oblato occidit. Mira hæc uidctur
B potius^fintjieuadhumanâquisreipiciatimbecillitatê, feuadingeni) malefici induftriâ, feu ad rerû ipfarum uim, aut ad modi fubtilitatem^ Cum^ hoc fit prcfcntis ncgocr) propofitu, in tribus admirabilioribus exemplis illudnucexplicemus* Occîduntquædâ,utdiximus,deuora taftatim,alialblo c0ta(fi:u,alia olfadtu : quid mirabilius fit ex his,incer^ tu eft: fed audi caufam horû,ôô perdifces. Si ignis fcintilla cor introeat, nonne credis ftatim hominem interituru Cquot; Atuenenû fiet acudus igne, ut declarabimus dum de aquis acerrimis fermone habebimus. Tale au tem potentia,dumin corpore eft tale aftu fit:occ idet ergo inqua,5c erit minus décima grani triticei parte: nam fcintilla ignis èc pondéré amp;nbsp;ma' gnitudineôc fubftätia minor eft eius grani parte décima. En uides rem admodumiram, ^breuieuadat non obfcurauel dubia, quódoJfaólu folo interimit in cerebri penetralia uapor receptus'T cum fine repagulo fit cerebru,trahat^ aerem ut cor,ilhcó fpiritû in cerebri uentriculis con tentuperimitatc^deftruit. Neceife eft autem tale uenenû acutum elfe* Memini mequorundâ olfa(ftu adeó perterritu, ut poeniteretodorafle, aberant^ tarnen plurimum talia à natura ueneni. Contingit hoc in om nibus quæ ignis deftillatione colliguntur, fi iam fponte calida fuerint.. Quæ uerb puthda, periculo non uacant. Oftenfum eft enim, quæ pu' ' tridafint,naturænoftræaduerfari: quæ uerb deftillantur,participem habere uim turn ignis, turn fubftantiæ amp;nbsp;caloris qui in re quæ deftillaz turuigetf Quidnxirunieftigiturhominêfolo olfadlu repenteoccîdiÇT
-ocr page 114-78 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEELEMENTIS
Eft tadus etiâexpéritnentu,at(^ non tadus,fed contacftus per haftam, atc^hocutuerèfatear,difficiliusac mirabilius» Sedfiquishæctriafibî proponat,Metuniinpluribus(nec^eni'nionines æqualiterafticiûtur) 8c uim torpedinis quæ rens medio hominis manum etiam ftupefacit, fpiritum qui ex ore ferpêtis exhalat,cùm in pefte hoc folo cernamus multos interire:colligat^ hgc omnia fîmul,Multi folo ipiritu pernicio fb interiere, multi folo metu,multi contadu retis manuû ftuporem feti forunt: uulnerato forpente,3ô metum fpiritû exitialem, Ôô contatftû, mortem repentinam afferre quid mirum ç’ quod tarnen tam mirum eft, quamadeó rarum* Ergo quæ natura fpontc fert,ars in malis fingendis folertior atlt;^ felicior perficere poteft. Sed dices : Cur igitur pauci fie pc reunt,non paucæ font caufe » Primùm pauci hoc nolunt : Principes c^ nimodio habentea,quibus alrj in ipfos uti poflent.Pauciores etiain font qui feiant hæc:nec fàpientes peisimo exemplo uti uolunt, nec im^ periti fofficiunt, Adde, quod tam uiolentam bclluamquis fanus liben ter traftet ç’ Ea etiam nocere non poflunt, ni fi copiofe adminiftrentur, omnia^ hæreant : at aduerfos hæc Principum cautio maxima eft* Im^ minet etiam periculum adeo ingens proditoribus,fi pateat non folum ab his in quos moliutur, fod amp;nbsp;ab his propter quos, ne poft fcelus per--aiftufoekris habeant teftem ♦ Denit^ qui uel natura uel arte bene font inftitutijhac foientia,quæ folùm eft ad hominum perniciem,carere uo/ lunnEgo cum admodum curio fus fuerim omnium quæ mortali feire li O cçretjhanc folam ignorantiam optima feientiæ elfe loco duxi: nec quæ» fiuiunquam,neclîquislpontèobtulilfet,habereuoluiirem, QuinpO' quot;nbsp;dus fi quid excogitandum fuerat,ad auxilia 80 cautionem traduxi» Au prïcMtîo nbsp;nbsp;xilium igitur cft,nonhærereloco cuiquam donee incalefcatmanus: le»
wnena. nbsp;nbsp;foequens partium cum aqua tepida : olei quoque rutacei, non illius
uulgaris, led eius quod eodemmodo faftû fit quo ôô Ipicatu 06garyo' phylatumapudpigmêtarios fieri folet,inun(fi:io,Dixi etiam ignemlo^ CO adhibitû omne uenenum extinguere : fiquidem ignis uenena aliqua extinguit,aliaexacuit»Extinguitlemper,dumloco adhibetur, quonia uirtus eius omne humidum tollit. Omne autem ficcum in aliquo humi do eft:uidemus enim plane ficca nullas habere uires. Sunt autem plane ficca expertia naturæ mixtorum atep elementorum gt;nbsp;Elementa enim ogt;-mnia,ut dixi,humida. Mixtum autem mifcet,quia humidum eft. Ignis igitur exterius,amp;: quod calidilsimu eft intus,omnia uenena finit. Sed intus calidilsima ipla uenena font. Qiiædam autem exacuit: nam Locu ftam opificem ueneni uerberauit Nero, quod non protinus occidilfet» Illa iterum coxit (coqui dixerut,quod nunc fublimari, feu dcftillari. ) Ignis ergo,fi mifceâtur,uires tollit,exhalante tenuiore humido,in quo ueneni uis fita eft. Sed fi pura deftinentur,aut uenena uencnis mifeean tur,exacuituenenum:uelutinmedicamentis additur aliquid quod pC'’ netreuôCcùmniinuereuim debeat, äuget t Sed ad auxilia tranfeamus»
Prinium
-ocr page 115-LIBER S E C V N D V S»
79
A Primutn efl potus theriâcæ,quæ fi probe confcdta fit, nemo efl qui nc-fdatquantü conférât. Secundû, mus que Moifis appcllanrefcrûtenim uefci radice napelli,fcu napellus fit aconitum,feu aliud quippi'am: at de hoc fuo loco dicetur. Quidâ non indigni fidcjUidifTe fe referût. At ope fæpreciû fuerat eos docuifle, quonam pacto tam paruus cùm fit,queat effodere tcrram:amp;^ quàmmirabili afFetflu feratur in eum cibum in tanta copia faciliorecp alimenti : Sc cùm omnia animaliaillico cfu aconiti pe* reant,musinfirmiorcæteris, paruitatc, mollitic, breuitateuitæSômo^ deratione,afruefcerepotuerit tam acri ueneno. Si tarnen hoc côtingat, demonftratumeft,omnequoducnenoucfcitur,efiealexipharmacum, feu illi refiftere: optima erit medicina pro uenenis. Vnum affirmât de^ prehenfumeffie,mufcas magnas ilium edererquod fi itacffifoltjs uel flo ribusututur, quorumnullüuenenofumcftadeo ut radix. Deinde mu fcæ parum hf rent,nec firmiter, Mifcent tamê Lemni^ terre èc lauri bac cis amp;nbsp;mithridato mufeas has x x 1111 numero, Sc falutare conlîciunt medicamentù pari pondéré omnibus fumptis,Quod fi non aliud corn modumferatmichridatumSôLcmnia terra ôôbaccæ lauri, uenenis ad^ uerfantur: mufcæuerb uomitumciunt, Sedin mure, fiuerumfituefei eo, magna uis erit. Nihil autêprohibetarte parari mures fenfim ad hoc perdueftos cum cafeo Sô farina,iuniperi^ ac lauri baccis. Tertiû eft me dicamentum è fanguinibus, maxime ciconiæ. Demonftrandum eft au ciconilt;eftH^
B tem, hoc eiTe fupremû aduerfus uenena præfidium. Omne cnim quod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ueneno
uefeitur alimento,dumintegrum eft alimcntum,propriamretinet uim atqueperfeftamtcùmuerb in nutrimentum tranfiuit,naturam acquirit firatur, eius quod nutritur. V erùm uel fie aliquid retinet prioris naturæ. Nam calidiora finit corpora quæuefcuntur auibusquàm pifeibus,80alliés quànilaftucis. Sed cùm alimeiitum nutrire debet, in fanguinem tranfit medio itinerc. Maior enim mutatio eft à fanguine in fubftantiam niem broï’um,quàm ex alimêto in fanguinem, feu tempus,feu differentiam, feu media côfideraueris. Si igit in perfefta mutatione nec to ta uis prior aboletur,indimidio tumfpacrj tumaftionis dimidiumuiriumretine^ bit. Sanguis igitur gallinæ ferpentiuni carnibus nutritæ, amp;nbsp;longe me^ lius ciconiæ ac gruis,quoniam natura his aluntur,8ó abfçp eorruptionc mutant, médius eft inter ueneni ciconi^ep naturâ. Quod uero medium eft inter ucnenû amp;nbsp;naturâ noftram, quæ cum ciconiæ natura ideo con^ uenit,quod utralt;^ anima eft fanguineum atep perfe(ftum,alcxipharnia cum eft. Igitur medicamentù ex fanguinibus prompte uenenis auxilia' tur.Accipereautêpræftatnô (blùmciconias,fedôôanates:namhædex uorâtfcorpios acrubetas. Accedit alia ratio, q? in ciconfjs fanguis talis iani eft,ut no à uenenis patiatur: atep ideo fîmilem in corpore noftro re tinens uim, ut ab illis minus patiatur efficit. Dicemus autê Sc de lapide de alrjs inferius:fedqdmaximù eft,oleû eft, quod arterqs illitum,ue ncnacurat.Nechoceftdequo nuperdixiuius^fedeft alterius generis*
-ocr page 116-DE ELEMENTIS
oleuwguodil nbsp;nbsp;Atpoftquattun hos fermoncs i'ncidi'nius, haud ab re efle puto illud j
litimuenentt quærere: quonampaftooleumpararipofsit, quodinitumarterijsco^ ’ (gt;ropul/lt;tt, nbsp;nbsp;nbsp;gatuenenu extrudi uomitu,autpurga£ione, uel (udore,uel urina.Ccr^
tumeftmetaincuniefleoportere,quodualidi(si'niumefledebet. Vidt egoquandocptale,amp;foloponderequodefTetmetallicunihauddubiè 5 coniecflaui. Oportet amp;nbsp;ex ueneni natura iliud eflernamimmodica calP ; ditatCjUtdiétumeftjdeletprius conceptaramalamui'm:óófimilitudinc auocatexterius quod nocet, amp;nbsp;côtrarietate pellit. Oportet80 difcuti'en -tem illi non paruam inefle uim, rurfus aduerfus uenena ipla contra/ rictatcmquandam,quæduo laferisfucco conueniunt. Igiturquæpro/ | pellere uenenum debent, metalHca eiïè uenena necefle ert: no tarnen a-* cerbifsimaamp;S calidifsima difcutienria,iSó ueneni's quodammodo coti j traria.Horumigi'turmateria bis conftare poteft,Myfi' auripi'gmêto, laferis fticco nbsp;nbsp;gentiana, amp;nbsp;pinguedinefèrpentumueneno lorum,
aconito : quódfi cuipiam terræex his plurainfint,detradlumoleuni ui ignis omnium erit præftantilsimû, fecurifsimû,æ quod uomitu cij/ cit Jn uniuerfum aute metallica elTe oportet,que ualida funt Sgt;C qug ill 1-- i nuntur. Indicio uero terra eft ilia quam circulatores deferunt ex Meli-* i tea inlula aduerlus lerpentum morfus icfèus iie: licet quidam expertos | dicant fe oleum quod fit efcorpionibus ÔC fulphure,necnon cham^Iea I hypperico^,liberate à uenenisillitum, aepefte. Accipiuntautemfeor ? piosuiuaces prægrandescp,Caniculæ tempore:namtunchocanimal 0; eft fi'ccilsimum,utreliqua etiam omnia. Siccitate aut uenenum,ut doce ' bimus,in lerpentibus confiât. Excalefiiciunt igitur illos in lartagine p gniluperpofitadonecfudent,atcp fic oleum fuperfufumludoremillo/’ ' rumcombibit. Sedamp;Sin hocoleofulphurmetallicumeft. Si igitur ex Melitea ilia terra oleum ex cipiatur,abundeuideturaduerfiisplcraque uenena lufFicere:quonilt;ä metallica oportet elfe amp;nbsp;ueneno prædita, qug
quot;Explicdtio fen uenenis aduerlantur. Quod enimpurgatuenenum, uenenfi quafi fub/ oportet:ut rhabarbarum cùm bilemnon purgat,in ilia uer/
plt.medicamen titur. Hoc autem eft fubflantia tale eire,quod in id potefl conuerti.
tif,cap.is. Atuero dubitabit aliquis,quónampa(fiolblaarteriarumillitioneli ceat uenenum extrudere'^'Sc an hoc fit præffantilsimum'T Hercules non dixerimprgflantilsimum hoc fenfu,utetiamfi'prater id des in potu aut thçriacam,autlac,autfuccumuomicsenucisigncdecerptû(hicaquam colore,no odore uel faporeimitatur) uel aliud lî quid habes melius, ut quodforfan quidam circulator aduerlus uenena uendebat antidotum f dum hgc emendarem,quin etiam melius proficeret. Illud bene aufi'm di
QwowoJo iUi cere, illitionem arteriarum admota exterius, elle his quaebibuntur ren^u^nen^et præflantiora ac ualidiora: hoc uno duntaxat excepto, quod uenenum fcabièac talta. ad hue in uentriculo maneat. Nam his quæ uomitu ualidum prouocat, Iac,lixiuiû,oleum,aquanucisuomicæ,quammodôfuccumdiximus, præflantilsimafunt. Igitur in morfibus uenenatis,inaculcoruiAibus, in unguen
-ocr page 117-LIBER SECVNDVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Si
f Ä in ungucntis uenenofis,in potu ueneni,quod ita ad præcordia pénétra uerit,exten'us adhibitaauxiliaualidiora funt Jtaep foleiit nonulli exen teratis mulis uiuentibus fe immittere: calor enini ille auocat cxtcn'us ue nenuni,ac illius malitiä frangit » Oecîdit etiam uenenu ui eius ad cor pe netrante:atquæillinunr,ad cor intcgns fermefacultatibus perueniunt ac celerrimcquæ uerb bibuntur,pr£ter quod fero penetrant,moramcp trahunt plurimam, in ucntriculo primùrn,inde in uenis quæ ad iecur, poft in iecore,ultimo etiam in dextro cordis finu, adeo retunduntur ui ribuSjUtuix ueftigiumeo tempore quo maximas efte oportebat,reliigt; quatur.Ergo utin argento uiuo,de quo in tradationede Gallica lue a^ dum eft, fcabies, pfbra, lues Gallica expellitur ( quonianifubtilitaquot; tepenetratjCaliditatcattenuatamp;expellit) prauaödnoxiacaliditate,ea' dem in uenenis ratione illita deferuntur per arterias in finiftrum prom ptecordisuentriculû* Qtibd autemuel fictotucorpus immutarepof-fint, humoresep omnes mouere, mutare, erjeere, experimentumin Gal Iica lue oftendit,ubi etiam ofla fi expediat propellit. At fero tarnen,dp ces: hoc quidem,quia non in tenuis olei formam redadum eft, fed ipia argenti uiuifubftantia adhibetur,necetiampræcordijs utin uenenis admouemus. Quonampado autem arterijs illita tarn prompte in cor ferantur, hac ferme uerboruferie explicuit Galcnus : Aer qui noftrum s-äedoä. nip corpus circüambit, intro per corporis raritatem pénétrât ♦ Dum cnim
j} B per OS fpiritus exhalat ex corde, circumfufus aer ab artcriarum' ofeulis illius loco rapitur,fitq5,licetnon codem tempore,geminainfpiratio, al tera ex ore,altera ex arteriaru ofeulis,quafi alterna uicilsitudine. Con-ftat igitur,quód fimili impetu hauriuntur à corde, inhærentcp firmiter quæarterfjs illinuntur, feu uenenafint,feu uenenorumauxilia,feu qug; uenena propulfann
Tranftulit nimis nos longe à propofito oratiom's continuitas: fiqui dem quod moueri femper aerem in his locis ubi liber eft, atqj ideo in lu periore regione, ex hocoftendere conabaniur, quod quiefeens putre^ fcat:ex hoc inde in peftis narrationemprolaplî, necreuocati, quin pogt;^ tins ex ilia in uenenorum hiftoriamdelapfi, quanc|uam noninutilem, longètamen, utdixi, àpropofito aberrauimus. Igitur reuocandus eft ftylusadaeris motuinacquietém.RefertSolinus OlympumThclîa^ Mantef totiuf liæmontcmadebin lublimcferri,utperadisanniucrfariodielacrifici'js ort« altißimi, cineresimmotimaneant ufqueinfequensfacrificium, quod toto anno montis uertex ob altitudinem uentorum expers fit. Qiibd li hæc caulà eft,cur non Caucafo idem cuenict monti,qui Albanos amp;nbsp;Colchidem à.
Sarmatiadifterminat‘:’quemrcfertAriftoteles tantæeftealtitudinis, ut t. Mfffo.i». uideatur ex oftio Mgotidis paludis,amp; Solemin uerticeufq? ad tertiam nodis partemradfis iliumilluftrantibus oftendat : quod fphæræratio quanquamnon patiatur, baud negauerim tarnen altilsimum hunc efte niontem,cuic^ hoc eadem ratione quod de Olympo didum cft,debcat
1
-ocr page 118-8i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEELEMEN TIS
conuchirc* Idem cueniet mottti qui in T eneriffa eftjnfiilaligc efl unae C fèpteni quas Fortunatas Ptolemæus appellat, ultra Herculis colûnas, | NamfifaseftcrederCjad L x.milliapaflüumattolli affirmant, cufpide ctiam in adamatis forma Jn Beregua etiam quinquaginta m » paffuum:
in Gaira niuibus tegi montiu cacumina, cum tarne partibus tantum decem ab æquatore diflet» tracß prouincia iuxta f’ariam pofita eil» Eftamp;: mons alius in Mauritania Tingitana Africæ prouincia, qui o-lim ob alütudinem, Solis,nüc autem ab incolis Hanteta dicitun Et rur fus in Ängote Æthiopiæregionemons altifsimus efl:eademigitur bis omnibus contingerent» Ego uero moueri aerem illic certo feio rationc diifla» Sed fi modo cineres non euertit,id fieri potcfl,quód tenuifsimus fit aer, at(^ etiam ob id faluberrimus : conuenitep hoc bis quac de Atbo môte,fîmodô Solino ullapotefladhiberifides,illeidem narrat» Quod fi fabulofà ilia exiflimas,iam nihil habes aduerfum nos» Itaqj fcripfît il-' k, Athon montem Macedonfæ,qü:înter fex altiores mundi môtes ad' numerari debet,nec fatis confiât quo ordine inter illos fit cenfcndus,ar lt;em Acroathô in uertice habere, cuiùs incolæ dimidio plus c^teris mor talibus uiuut,nec ibi cineres aut aquis dilui,aut uentis euolui: cui etiam Lit.i.crfp.î» fèntentiædeuitgdiuturnitatequafi MelaPomponius fubfcribit. Idem de cineribus eadem affirmât: quare nô immotum aerem,fed fi ita efl, knitermotum purum actenuifsimû elfe oportet» Namifludfatis corn ftat,aeremcùmquiefcitputrefcere:uelutamp;rterram,cùmc5cutitur, con 0' TentemotuS teri»Concutitur autem terra tribus modis,inclinationc,fuccufsione,ui bratione» Vibratio periculo uacat, fuceufsio nunquam,fed raro etiam ruina uacat»Inclinatio uero ruiiiæ cornes eflmidi tarnen amp;nbsp;inclinatione ToTlt;ewfjM abfcp ruina»Contingunt autem præter hæc,fed ex his,mira quædâ qup miraculé, diuinitus procedere fruflra creduntur,uelut amp;nbsp;pleracp alia: qualia funt ortus lacuum,amp;S frequêtius fontium, recurfus fluminum ad fuperiora: nam hic fit parte illorû fuperioreinterræmotuinclinata, uel totaalueo • uibrata : amp;nbsp;mugitus quidam uel boatus horrendi, inconditæcp uoccs quafi gemitus in prælio cadentium,8ô nolaru fonitus fpontè»Refcrun* turautêhæc inter prodigia,ut anno mccxxiii i» quo prop ter ter' rgmotum omniahæc contigerunt» Sed nullum fuit prodigiumnifi hoc unûjterram tamuehementer tremuiflcjUtomniah^c fuerint fubfecuta» Nam cùm hoc euenerit,côtingent 8ô ilia» At hoc forfan nô potefl ablcp prodigio euenire, quamuis conflethæcnaturalibuscaufis fieri» Fitau^ Tnrænwfi« tem cùm materia quæ uri apta efl,uritur, fulphur,fal,nitrum,fèu halini trum,ôô bitumen» Cùm enim hæc accenduntur,nec exitum inueniunt, utin cuniculis machinis ue,terrammouentquatiunt,pefsimèquidé halinitro,mediocriterbitumine,tenuiterfulphure»
cuMiniirü Vnde h icrurfùsquæflio oritur: curhalinitrumcùmdifficiliusura quàm fulphur, attamen magis concutit£lt; quatitmachi' ^1« P nbsp;nbsp;nbsp;nasjôc maioremfacit flrepitum^Caufa efl, quoniam halinitrum fîccius
efl,
-ocr page 119-LIBER. S EC V N D VS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S5
(J Ä efl, l’dco eüatn cùm purum fuent,celerius ardct: nec fègiiius urîtur,ni(î quia eft impurum» Sed dum purum eft, cùm ficcum fit, momêto ardct» Non fie fiilphur pingue cxiftens,mora ut ardeat indiget. Alia caufà eft, quod cùm terreum fit,maius dum in flammam conuertitur occupât fpa ciumu'deo duplici caufà,amp; quod celerius ardct, amp;nbsp;quod terreû ac dcngt;-fum eft, atep ob id maius occupât fpacium, maiorê fulphure impetum facit Nam fiilphur,ut infra oftendemus,pingue eft ôô acrcum,amp; minp me terreum ♦ Conftat enim halinitrum denfa ac tenuift ima fub ftantia» Purgatur autemhocmodo,ut Vannotius Biringutius docet» Cineris, ualinitri rr-cisium,oliuarumpartes tres,calcis uiug unam,aluminis liquidi partem mediamamp;Squartam,aquæ partes c X x»ferueantamp;coquantur donee dimidiumfermèdecrefcat: huiuspoftmodum aquæpercolatæ,libræ duquel quatuor halinitro dum cogitur aqua féru ente adduntur,eo tem pore quo uehementi æftu (puma è cacabo exilire uidet. Alius nobilior modus,ftd damnofior» Vaftferreo halinitrum excipitur,uale ferreo e^ tiam tegituriadmotis prunis adeo torretur, donee liquefeat: fi nô perfe^ dèliquatumfueritquoddeprehenditur lemoto tegmine, adhucrepox-fito tandiu ignibus urgeatur,donec liquefeat perfeftè: póft tenuifsimo fiilphuris pulucre infpergat,qui fi non (ponte accenditur,acccndatur» Permittaturigitur quicquid eft pingue exurere, hoc enim fupernatat: inde amotû ab igne,fece terrea in fundo relifta, totum cogitur in candi
B dimarmoris fpeciem»Palàmigitureft,quicquid pingueeft, céleriuftio ni refiftere:bitumen falis aliquid^Stinet, ob id magis (ùccutitquàm fui phurpurum. Succulsio omnis aliquid habet niaius fimpliciiétu, unde TremulinKtM fîtutquæ tremulo icftu percutiuntur,facilius frangantur.
lam primum hoc expérimenta docent. Nam fi gladium perfico infî^ gas,amp; illudfùfpendas manu, baculocp perçu tias gladium, non (olùin perficum, fedSCnucleumlcuiiftu diuides : hocenimfirpius expertus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,
fuin.Quinetiâ ferunt,crure bonis (offe fcilicet) pale^ cumulo fuperim-' pofitOjinde o(si fiiperpofita (ècuri, ifta fecuri fafciculo paleæ os ipfiim conffingi:quod uerû efl'e etfi mirum fit, conftat tarnen tremulo iftu ua^ lidifsimâ uim inelfe. Quærendû igitur quam ob caufam. Ratio, ut mi^
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hi uidetur,altera harum eft uel ambæ. Prima, quod fi tabulæ folidæ fu^
perftet quod percutit,rcfiftête tabula denfius reddit quod pcrcutit,^ pars ip(à qug i(fi:u cxcipit : quare iftui minime cedit, denfum enim quo denfius eft, eo difficiliusdiuidit: at fi molli ftrato,ut leef ulo,aut palea*, aut nulli rei penitus incubât, nô denfàri poteft,fed dehifeit atep fatifeit» Ob hoc que fîcca funt,fic facilius diuiduntur. Caufa alia cft,q5 in tremu lo iftu redit cjd percutit,nondû finito priore icfiu : quarc fi redire debet altcro iftu manente, quod percutit omnino diuidi nccefl'e eft. Ob id fi longus fit gladius, uehementius rcpcrcutitur amp;nbsp;côgeminabitur iftus, Gladij^rmi âi quare facilius diuidet. Quod fi latior fit gladius artificiofe formatus,Sc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(ofiru.
iftus in extremOjUehementer repercutietur,quia multû cxcipitaereni,
l i
-ocr page 120-$4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DS ELEMENTIS
17 ideo^ dufiGiinadiui’det. Alia rationebarbari gladiosincuriiosfïn^ I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;guntjin quorum dorfo cauitas incftjin quam argentum uiuum impo'
nunt,quod dumiuxta capulumfubfîdetjleuifsimûcnfemreddit: cum defcenditjgrauitatc ac celeritate adeo i Aus adauget, ut fi acies firma fît, arma diuidat.Neq^ hoc enfîs genere,fî modo robur utcnti adfît,amp; cha^ |t lybs durus actenax, uiolentius quicquamad hominum ufum poteft excogitari. Inde ferræratio deduAa,Fit hæc,utcuicpnotumeft,alter-' natis dentibusgt;Diuidit autéhacratione: nam produci pofTuntatcpeX' rniioi tcndi qu^cuncj^ ration? cognitam habent. In iliaigitur partes dug funt, inanis amp;nbsp;folida» Solida infleAi folet. Duo igit dubitâtione digna uidê tur:alterum,cur inane impetumaddat:reliquum,curobliquitas ad ce' leritatem fcindendi multùm conférât. Inde uidebimus, cur ôCquomo* do longiores tenuiores dentes,acrariores fiant: quandoc^ autê craP fîoresjfpifsiores breuiores ,ut in lima : nam lima eft ferra, breuibus, frequêtibus amp;nbsp;obtufîoribus dentibus prædita: ut ferra lima eft,longis, raris acutis dentibus elaborata. Atcp in utroq? genere eft difcrimen: nam ferra ferra eft rarior amp;:acutior, 86 limalima dentes habet magis obtufoSjfrequentiores 86 breuiores. Simul etiamillud côfîderandum, an hæc fe confèquantur,fcilicet gratia exempli, breues 66 frequentes 86 obtufîdentes, anuero aliaaliumfinemhabeant. Videntur igiturprh mùm inanitatis illius tria efTe cÔmoda. Primum, qubd impetum acqui ratcafù:namaer,utdocuimus,motunicit86adiuuat: fitenimcafusper D inane,86 impetus augetur.Sccundur^quód ferrum relrigeretur. Nam ferrum fî undiqß claudatur,incalefcit: dum incalefcit,molleredditur 86 fleAitur, uim^ totam amittit. Tertium, quod ea diuifîone dentes ob' liqui fieri pofTunt. Qubd fi integrum maneat,nec obliquitas illa admit tipoterit: necfi'admittatur^adufumperduci: 86fiperducatur,manerc nequeat.Obliquitatis uerb duo funt cömoda:alterum, utfcobi pateac cxitus,reliquumut dentes faciliusdiducanturlatiore fei Aura. Nam ß feifiura latior fi'tobdentiunimagnitudinem,attamen difficulterferra mouebitur,fcifruraarAèdentesampleAente. Eft86aliud comodum, qubd no adeb ferra calefcat. Vbi igitur molle eft quod feinditur,raris dentibus 86 acutis longioribuscp ac obliquis multu utemur. Vbi prx' durum lignu,lerra breues habebit dentes minus^ acutos,tum frequen Limtrittio. tiores 86 minus obliquos. Siuerb ferrufecareexpediat, dentibus opus crit crafsioribus,ne rumpantur,atcp breuioribus,tum reAioribus. Sed quia tales exiguumopus ac ferb perficiunt, {requêtes efficimus. Et hoc ut dixi,genus ferræ,hma uocatur. Magis autem in chalybe hæc obfer' uandaerüt. Grauitas etiamin his magis necelTariaeft. Leuitas in ferra, nam in ea celeritatem quærimus. Quæcucp igitur rara,longa,acuta,ob' liqua,leuia,in mollibus meliora.Tot igit tantacp funt inanitatis 86 ob/ liquitatis in ferris comoda. Sedin lima, cum utdixi paruo laboreduca tur,dentes fecundumlatitudinenirauluplicesfecerunt. Sæpius enim repeti/
-ocr page 121-LIBER SECVNDVS»
A rcpctitum eft,quæ breui finem aflequuntufjuiribus maforibus indige^ - re : quæuiribüs indigent exiguis j longius tempus expofeere. Fiunt Qc in hoc généré lima? furdæ, quoniam tenuifsimæ, aqua feparationis imbuuntur. Aquafecfbonemiuuat, Sóftrepitumminuit.
Sed iam ad terræmotus iîgnaredeo,quandoquidc cauiâs amp;nbsp;ipéciéS Ten^motm cxpliéaïremémemini.Cùmaqu^puteorûiulphurmctallicûmucaliud quid redolêt, aut titubant, aut turbantur,aut incalefcunt, aut fîccantur præterrationê, terremotumimminereprænunciant.Sicferuntur Ana nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(
ximanderac Pherecydes motum terræimminentem fuis quiicp tempo ribus prgdixiiTe.Nec abfcp rationemam halitus terre facilius longe, at^ queideoetiâcelerius aquas i nfîccre poffun t,quàm tam immêfum poil dus concutere. Nec tarnen totamquati terram exiftimes: namreferunt Qjilt;enunlt;iuX nunquam Aegyptumtremuifle. Namneciblida, quod aeremno con- nwtum^ cipiant.’neclimoià,qualis Aegyptus quodrimis carcantinccarenofa, quod peripirent,terræmotu concutiuntur. Concutiuntur tarnen que-' dam ex his,quôd profunda terræ fuperficiei non font fimilia.Ex terræ motibus môtes quandoqi fiunt: nan«^ illorum triplex origo: aut enini nbsp;nbsp;nbsp;^uom«-
tumetterramotibus crebris agitata, acuelutuelîcis ècorporenafcentiz doonantur. bus montes parit, utiuxtaAuernumlacummons nomine Modernus in Campania î aut congefta humo à uentis,ut iæpc in Africa:aut,quod proprium quafi cftacfrequentifsimü,cumaquis currctibus: autetiam
B mari terra demolitur, lapidibus relidlis : nam aqua fluminis in uallem Cur montes ex defeendit, 06 mons ipfelapideus exurgit à ualle,ideocp montes omnes quafi iaxei funt. Illorum autem fublimitas areliquo folo eft, quoniam nbsp;nbsp;‘
agri in dies apluuijs exeduntur, Sc terra ipfafatifeit: lapides uero præ^ terquàm quod non fatifeunt, etiam plcrunq^ crefcunt,ut inferius often demus. Veriim ualles aquis ac torrentibus excauantur,atcp ideo humi liores funt etiam agris ac planis.
In mari uero fcopuli eadeni ratione conftant:atqp Cx infulis exefa ter raaflu0:ibusoriuntur:iidemaccedenteterra,autintumefcente,ininfu-' laseuadunt. Obidpleraxp infulæmontibus abundant: qubdfimare mfularSortm. ficcetur, fcopuli in montes euadunt. Ob id nihil mirum in montibus iuxtamare inueniri nauium partes, amp;nbsp;oftrea,atque conchylia. Quid nini hoc aliud eft, quam motes illos olim fuiife maris fcopulos, aut alft quando inundationem aliquam grauem præceisifl'eC’ Et quanquam i^ontesiqui^ montes aquarum iniurijs fæperefiftant,cadunt tarnen quandoqi,aqua ddeantur. illius radices excauante: fed hoc rarum,ac paruis montibus folùm con tingit: ruunt tarnen terræ motu,amp; terra dehifcente,ob grauitatemin E madefcendunualq mari fenfimcorripiuntur.Franguntur êCuentis ua lidis acfrigoribus,utnon tutumfitiuxtarupes 80 fub eis eife. Colles C' tiam humana fedulitas quandoep æquat. Ferunt Annibaleni Alpium iugaacetocalidodifsipafre,acfiefuperaife. Sedminimareshæcfuit, fi ad montes refpicinius: fi ad commodura,niagnat Montibus quafi fpegt;
* J
-ocr page 122-gó*
DE ELEMENTIS
specuf caufiC, eus ipfi oppoüutttur * Fiunt terræmotu in arido fatflo dehifeente terra, C item aquis per montium occulta decurrentibus: undein aliquibusflu-' mina funt ♦ Fiunt amp;nbsp;exhalatione ignea, quac lapides tum urit,tum exe^ S^ecM uiret. dit,tumexpclliu Vnde plures Ipecus iuntmortiferum exhalantes, ue^ lut Plutoniû os,quod iuxta Hierapolim Phrygiæ in montoià quadam agri parte polîtum eft. Os eius in colle quodam fitum,qui iugeri magni tudinemæquat, fèptis^cingiturquadratisrquæadeo tetra caligineob ducuntjUtuix cerniqueant.Ipfum os hominem capere poteft,in quod fi taurusimmittatur, illico^ extrahatur,mortuus inuenitunCùmStra bo paflerculos immififfet, mortuos ftatimextraxit. Solis Magnæma^ tris làcerdotibus,quôd remedio ipfis duntaxat cognito uterêtur,inno^ xius:nec aerem dum infpicerent,inlpirant hi. Quidam quod exedli eF speau întrdn £cnt,toier2rc poiTe crediderunt facerdotes, Sunt tarnen aduerlushanc
prdfidia fniuriam auxilia cautiones. Nam fi, ut fuperius diximus, flabella ' nbsp;nbsp;nbsp;’ adhibeantur, duplici commodo nos afficient. Primum, quod aerem à
uaporibus motu iplb repurgabunt. Secundum, quod faces ardere co^ gent,nec permittent extingui: quibus nullus eft aer tam noxius, qui no repurgetunCautio autem eft,quoniâcùmfàces ablcp uento extinguûx tur,latius eft no ingredi: exitialis enimloci hoc firmilsimûeft fi'gnum» Sednullibi plures taies Ipecus quàmin Italia inueniuntur. Vnus inter Neapolim Puteolos,ubi uia ad paludê Agnani infleftitur.Lædût hi caput maxime, tu quia imbecillius fit corde, turn quia lèpto careat qd d arcet prauos uapores : nam pulmonis fubftantiam tranfire cogimr aer qui cor ingreditur. Oftendit autem hoc morborumgenusmam qui immittuntur,prius tremunt, inde lenfum amp;nbsp;motum amittunt, poft at^ toniti expirant, 80 qui eualerinttument, tumentetiamqui moriuntur^ Nec lolùm peftiferi fiint fpecus, fed quida etiam falutares, quib, fi quis re(ftèutaf,addeploratos morbos uiammedelæquandocp inuenire po terit,utinBaianisCumaniscp montibus Salueatæfudarium,inmoiv te quod uulgusuocatTritulum, Sunt 60 qui fatidicuminlpirent,uto^ limde Delphicofcripfiffeexlèntentia Philofophorû meminimus. In uniuerfiim pleruncp fpecuumuis humano generi aduerlatur ,Slt; uenegt; niuicempolsidet, Nancpfihalitusille lapidesôôduriisimafaxaexeds spdcuttm cpgni re potuit,quam uim in mortales iplbs obtinebitClndicium tarnen lêcu^ ritatis eft, aquarûdulcium aefalutariû per illos decurfus ,herbarumcp ac arborum familiarium in labro luxuria, Sed hi quoq? ferarum amp;nbsp;fer Àntrtmt co- pentum funt hofpitia,Præfertur omnium côfenfu Corycium antrum, rycium, magnitudineprimô,indecômoditate:namadilludmulionuftiperuc^ niût : umbra denfilsima, aquis irriguum,amoenitatc fingulari,utquod perpetuo uïreat,Iuxtaid naftitur crocus toto orbe celeberrimus.In Ci licia eft iuxta Corycum oppidum, Videntur autem ipecus amœnilsF mi eire,umbra,aura,fontib, receiru,uiriditate: hic cum inter alios amee nifsilîius fît,totius orbis partem, elegantifsimam eiTe conftat. Sub in^ noxij«
-ocr page 123-IIBER SECVNDVS»
Ä noxfjs fpccubus atc^ profundis quidiaceat, foriîtan quifpiam fcire eu- Quidfubterrât piat,RefcnintPhiUppumolim.regem,cùmmetâîlicamagniprcciiqu^ iamdeficrant,quacri iußilTet diligen£er,immifsis per môti s aditum ho-minibus cum cibo atep luminibus, renûciafle inuenta ibi flumina, turn aquaruniftantiûlacus,qui terra non premerentur, fed aerc caliginofb atep obfcuro, Atep eadê fermé eft fententia Ioannis Leonis geographic
Sed quid ego ima nue atep abdita ferutor ç” loeus dabi tur in quo hæc tradare eonueniet,nune quæ toti propria funt eonhderenius. T erra to Ten-^toti ta ftabilis eft,rotunda atep in medio niundi: hge autem à Mathematicis proprix. demonftrantur. Nee enim plus to ta terraloeo moueripotefl,quàrneœ lumquiefeere: nee montes terrærotunditatemullo modo uitiantNam nullus mons, etfî multa feriptores fabulentur, totius dimetientis terræ millefimâ partem altitudine fua obtinet ♦ Sie autem Mathematiei terræ Terrlt;etotiut totius ambitum ae dimetientem inuenerunt» Vcl enim per Lunæ defe-dushorarumdiftantiamin eodemeireuloæquinodliali æquediftanti cognoucrût: quahabita, terreno itincrediffcrentiamloeorum funtaC feeutneamperhoras XX 111 imnius dieimultiplicando,amp;fperhoras diftanti^defetflus lunaris diuidendo,ambitum cireuliillius inuenerût: inde demonftratione Geometriea ambitû çquinoéb) eireuli maximicp aetotius terræ,quem perfeptemmultiplicando,amp;per X x i i.diuiden dojdimetientem terræ fàtis exquifitaratione funt eonfeeuti» Vel proee
Ê dendo ab auftro redtà ad boream,altitudinem poli una parte auxerûn MetitiautêuiamM^paffuumL X X x v l i^acD.inuenereltaliea.His enimnunediftantias loeorum metimur,non pafsibus Ptolem^i.Ergo dudis L X X X V I i.M.pafruûamp; D. per partes eoeli c C c L X. nam in totidemdiuiditur,paffuumm» habebimus x x x 1. M. amp;nbsp;D.infupcrc Terræ totius ambitû hune fi per feptemmultiplicamuSjamp;T per X x 11» diuiferimuSjCrit terræ dimetienspafRiumM. x m.x x 11. Sed in h is uelle ad amufsim eertam quærere quantitate, ftultum eft» Dieamus igi turdimetientêterræfubdudis XXinefTe M» pafTuumdecicsmille»At quinauigantmultis erroribus aefti, finuofumép non retftû agentes iter etiâlponté,tumincerto aeuario uentorûimpetudeeepti, multo maio-rem ambitû terræ fcripfèrût» Sed heeratio ut uerifsima cft,ita ctiam ma ximè eerto eonfentit experimento:iuuittp multùm Hifpanos,qui cum sàreueriMan tam diuturnum iter ac longum terræ magnitudini repugnarc intelligc- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;profit.
rentjdiligêti ratione metiti errorem,iliud ferme ad tertiam partem tum fpacq tum temporis contraxere»
Atep hæc funt fubtilitatis beneficia» Ipfauerb terra non unius gene- TerrärwrnsTz ris effe uidetur: quamobre Ariftoteles rede in duo diuifit: primo of vxtcï nerx, gt;(flà«xtT«Milt;lt;bTlt;è,ideft,fofsilemac tranfmutabilem» Fofsilis eademmanet,
uere terra eft» Tranfinutabilis fpeciefblumamp;uifu: nameainmetal' la uel fuccos aut alia eiufeemodi tranfinde hac fuo loco dicemus» Veræ autemterrælpeciesduæ;alteraquidêfyncera:pullo colore hæc eft, aufi
-ocr page 124-$S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEELEMENTIS
ei proximo : altera quæ non eft fyncera, nee tarnen quicquam continet C nietallicum,alterius eft colons ♦ Oranis enim terra quæalieno colore Caufte uarieta præditaeft,exhalationepermutatafuit,iuxta Ariftotclisfententiâ» At tw miarunt nbsp;nbsp;Theophraftus putat caloris uarietatê efte. Sed utruntp uerum eftinatn
modo fub ea metallica inueniuntur,amp; hgc exhalatione tingitunmodb nihil, hæcàfolo calore» Verum quæ ab exhalatione tingitur,quafi fplendet:quæiblo calore,non fplendet,amp; colorem habet obfcurû,aut ferreum, aut nigriï» T erræ etcnim colores totidem funt,quot colorum genera:ftl;!gà quæ candida eft: alia lutea,ut argillæquoddam genus àlatt Terrlt;e colors, nis Sil uocatum:uiridisutchryfbcolla,rubcautfandaracha, cyruleaut xvc6PW,nigra ut pnigitis,quæ metalli nihil continet: amp;nbsp;quanquâ aliæ ex-* emplo metallicorû declaratæ fint, non tarnen de his intelligimus,quaii doquidem fynceræàmetallisinueniâturquæ hos colores cxquifitilsi'-mèreferunt» SuntSô terræcroceæ,utdixi, ÔCpullæ,Sôquætinguntur: utEretriaæri côfricata,fïtuiolacea,Strato Lampfàcenus albam terrant cineris argumento exiftimabat. Sunt qui Ariftoteli tribuât, qubd ter-* ; ram nullius efle coloris exiftimauerit. Nos h îc doftrinâ tradimus qux fenfuumeonfirmatur teftimoniojhas nugas nihil curantes: atqueidco pullamdixnTius,qubd(yncerapleruncp talis fit:amp; qugtalis eft,plerun Terrti optima, que çtiam fit optima» Optimaigiturtcrranôiemperunius eft coloris,
quanquam,utdixi,pullafitplcruncp:uerùmamp;:quædamnigraoptinia | eft,argillofaquafi,8cqugnullalabecorrupta.Labesfunt,arida,fcabra, C-exelà, canefcenSjpumicofàjfîftulofa» Sterilis eftamp;rin qua herbænudis [ fpinis longis 8ô acutis, autgcniftæ,bruchùmue nafeuntur : hæc autem * fi quid aliud improbitatis foli certum eft indicium. Neciblùmhæc,fed ciini frequens eft genus ununi herbæ quod in pratis non uides, fed tan tùmlocis incLiltis 8é aridis. Quæ igiturtenuifsimaeft,argillofa,mollis, aquas optime fufcipiens,ac colores reddens,quæ uitrjs caret, quæ cùm fîccaturimbre^inîpergitur,odorememittit fuauifsimiï,eaoptimaar Cur terra opti boribus ac frugibus erit. Sed cur hæc terra bene oletpoft longas ficcita imbre con^ nbsp;nbsp;nbsp;imbremadefaftatenui C Id prorftis accidit,quoniâperficcitates hu^
/ff. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nior modieus qui in terra continetur, a moderato calorc ac naturali co'
coquitur,inde imbre fuperueniente miftet aquæ atep exhalat,atcp ideo fragrat optimè,quod etiam optime concoóium eft : igitur odoris fuaui tas temperati caloris,atqi ideo feracitatis maxim^indicium eft.Licetamp;S ab opere ipfo facile conieftari: nam cum in ea herbæ atep arbores luxu^ riant, maximequæpinguefblumexpofcunt, certumfolibonitatisan • gumentum habes.
-At terræexfubftantia triplex eftgenus: cra{rum,amp;’uocaturarena: '• /quot; y tcnue,amp; eft argillaceum: mediocre,quod comune eft» En iam uides etiam in ipfis terris fubtilitatis præftantiam.’nam ut arena fterilis eft,ita j signamgnofcè etiamomnifcrmèoperifigulinoinepta: atargilla fcecunda plantis, » ßguUs aptiftima eft» Argillola etenini qugcunep trifoliu fert optima, t qua: ?
-ocr page 125-LIBER SECVNDVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;89
■A «îuægrattictijproxîmapropafcuis» Quaerutamcapran'âjnigifcraeft: quæuitem bene ah'tjOpnnia eft omnibus arboribus,tametfî oleauitem réfugiât,Cum igitur terra alia frugibus,alia pafcuis,alia arboribus ma-ximeaptafit, unumquodcp genus à proprio figno cognofees, Veriim in locis ubi medica prouenit,nullum eft pro pafeuis certius fignu illius herbæ copia. Ex argillaceo etiam genere fuit terra ilia candida,qua Ta^ fconiumolitnuocabant, ex qua in motium iugis fpeculas faciebant in Mm'è terra. HiCpaniaj0([ nunc ut Georgius Agricola medicus uir infignis réfert, apud Corucrium Saxoniæoppidum turn's:nameafecurioreftignix bus,uentis,imbribus,quàmquæcgmento SC lapidibus côftat:àuentis ob grauitatem tu ta eft: ab ignibus magis durefeit: ab aquis, quod no re cipiatjtuta eft. Pinguem igitur ac praetenuemamp;S denfam earn efle opor tet,atcp ob id etiamraram.Quædam etiam frigore tenuior redditur, ut Goflelaria, quæcùmin fruftis fit, frigore fit minutilsima. Arena uero Are«.fgetwM. trium eft generû,fluuiatilis, marina, ÔC folsitia. Sed amp;nbsp;in haC fubtilitas non paruum di fcrimen eft:quæ enim tenuifsima fuerit, cæmêta làcit ad æternamurorum fundamenta,modo purafit tarnt paruafubtilitateui-taftru(fturis multis feculis autadncitur,autperit:melior tarnen flüüiati liSjfi nulla arte iuuetur,quód falfedine careat,amp; purior fit folsitia. Sunt terrarumdiferimina ab ufibus,utcömunis, quaeprobaturab agrico
lis,afigulisargilla,alignarr)Sfabrisrubrica,fullortibuscimoliä,pi(ftori “ ® bus cærulea,Lemnia medicis,argentaria fabris argentarrjs. Hec omnia
aquis amp;: calore uariantur èc perficiuntur. Vnde nihil melius eft quam terras habere irriguas,nam in omne frugum,arborum,ö(i; herbarum ge nus luxuriant.
Sedquomodo terræaquis lùpereminere polsint,re(ftèdubitatueft. Quomodo ter Dixerenonnulli,quoniamDeo idplacuit.Himagis uituperant,quôd rationêinuenirenequiucrint,quàmDeumlaudent,quôdablcpratio-ne potuerit. Qui dicunt hoc animaliu caufa faftum eire,finCm quidê do cent cur fadum fit: fed ad alTequendum finem alfis opus eft caufis,quas illi minime docent. Sunt qui dicât à fideribus ipfam fuftineri : primùm hocuiolentumefttdeindefidera fixa amp;nbsp;immobilia fuilTeoportuit, atep quod maius eft,è regio ne oppofita, ut quaedam füb ardiieo Europam, alia fub auftro Brafiliam,quæ Europe opponif,luftincrent. Si duo ftà tuas centra,alterû aquæ,alterû terrg: primùm,alterum aliud erit a muiv di centrotduocp grauitatis media,nec potcrùt ex oppofitis regionibus partes terræ prominere, cùm tamêpromineant,utBrafilia8lt;: Europa: necerunt Antipodes. Quiuoluntterramab acre fuftineri in fpccubus conclulô,uiolenterutruncp ftatuunt, amp;nbsp;terramin lublinii aercfufteiiz tatâ,amp; aeremui in fpecubus retcrttû: oporteret etiam ingéniés efi'e fpCz eus,qui Afiam, Africam,6c Europâ,Brafiliani,totcp infulâs luftinerêt, amp;nbsp;fi redè confidcrant,tota terra fpecus unus erit,mirum^ nec minimo hiatu patere tantam molem, ut fi pateatorbis corruat uniuerlus : nec in
t»
-ocr page 126-po nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.DE ELEMENTIS
iliumpuîfo acre talitam aquarûmolemdefcendcrc. ÄriftoteksinMe teoris cenktob polum, qubd altioribifit terra, aquamnonadmittere, Sed non fic terra rotunda foret,nec lub ^quinodliali terra,nec altitudo illacomparationemhaberetaddilFerentiam lociterræamp;aquæ» Finge €nini,quodhauduerumeirepotell,tcrram M. millibuspalTuunialtiO'-rem eflc,fi locus aquæ circa terram fit,is^ pro magnitudinis ratione ter raaltior bis millies mille pafsibus,adhuclub arótico ipfo, terra erit lub aquis m . millibus pairuum,multocp magis ubiep locorum aliorum. Pu detmeplus ob uiriautoritärem iliumhæcdixifie, quam reprehenfio-' niSjin quam ueritatis amore me tradum ui omnes intelligut. Igitur hoc uerum non eil, aquam adeo magnam elTe nec totius terræ partem elfe notatu dignam: quia tarnen obleuitatem terræ fuperftat paruaaqua, quicquid elf humile ac inæquale in terræ lu perficie complet, Hacep ra^ tione dum tot maria facit,amplilsimum^oceanum,totflumina,maibr terra exiltimata eft. Quod fi ad ambitum folum refpiciamus, forfan res uera elTe polTetrat cum ad profunditate,nullam habet comparationc, Indicio eil, qubd nullibi pr^terquam in gurgitibus aqua maris pro fun ditatêhabeteftatudignamjfedalibipalTus M.aut D.aut c c.uel c c C» quæ altitudo fi ad terræ magnitudinem comparetur, ellutfudorisad hominem ♦ In gurgitibus aliquanto profundior efh aqua, qubd par fit locumeumpotiusaqua quamleuilsimo aerecompleri, Solida igitur , nbsp;nbsp;nbsp;eil fubtus terra, in qua parte modicum aquæ ob cauitateminfulum fit: lgt;
alicubi parum aeris,non mültum,paucis annis,non perpetub, continc tur, Qubd fi aqua elementu elTet ac adeb grande, oporteret ut etiam in terra, fic maximam maris partem fundo car ere. Nam ce r tum ell, fi pro M. palsibus, M .palTuum millia obtineret,aut duplum huius, quod par clTet magnitudinem fi tantam quantam exillimant haberet, nullufum di apud mortal es uelligiumappariturum. Quodcùmubiquepræter* quàmin gurgitibus, ut dixi, appareat, gurgites autem omnes angulla quædam res lünt,manifellum eil aquam uix millcfimam,amp; forte edarn longe minorem totius terræ partem elTe,
Elementorum nbsp;nbsp;Itac^ tria elementa funt, quorum leuilsimum 8^ maximum aer,pro'
mdgmtuäo, ximum magnitudine terra, ambo hæc per fe neceflaria: quorum acr in fublimi, terra in imo, minimum ac quafi non necelîàrium aqua in mc^ dio horum. Nam fi homines fine cibo uiuere po irent,ut gratia exempli Iapides,aqua non elTet necelTaria. Verum quia no Iblùm uiuere,fed ali acgenerari crefcere^ necelTariû fuit,aqua creata eft. Cum igiturlocus aquæ capacior fit elemento aqug,eft enim quicquid humile ell in terra, ob hoc terraundicp extuberat côtinente infulistp,amp; hominibus ac CX' teris animalibus habitationem præbet.
Diluuîorum nbsp;nbsp;Igitur ex hocmanifellû eft,quônam paélo facile fiant inundationes,
quas diluuia Iblent appellate. Nam cùm aqua modica fit natura,atcp in terræ fuperficie côllituta,fi paululumincrefcat, humilialoca obruit, ac breui
-ocr page 127-LIBER. SECVNDVS
A breui eti’ainreuocatur,qui’a parua efl etiatn ciim aucfta fueriL At fî tan ta quanta cxiftimabat foret, maximo indigeretincremcto ad inundation nes»Quaniobré nuncp accidifsêt inundationes: fi modo accidifTent, iiix unquâ,nifiextind:o penitus humano gcncre, potuiflcntrcuocari: pluribus^ anniSjiiô menfibus,fub aqua terra latuifTet. At ut Plato rcquot; iti citât,no femel fiicrc,lcd pluries,hç inuildationes: Serurfus paucis men fibus defiere.Paucafacffaeftigitur, utlocus habitationi relinquerctur, Câuflt;t paruita utfuafrigiditate tcmpcrareqnon deftrueretuitamanimantiû.Et quo-niam bec mixtorum generatio Ibltim in terræ fuperfîcie erat necclfaria, obidigiturutlupcrficicmlblamoccupàretjinquametallajplant.rjanin nialia,pifces ali oportcbatacgcnerari,pauca,amp;r in fuperfîcie terræ fadfa cft. At quia periculum non leue erat, ne ab acre ac Solis radijs nimium nbsp;nbsp;nbsp;motof
confumeretur,motus perpetuus illi adiunélus eft:ob idq^,quænô mo uenturaquæ,utdixi,celeriter computrefcunt,amp; multîimrelbluuntun Cautum eft etiâ illius generationi fub polis amp;nbsp;in montibus, cumep ter--rafub torridanimiumcxurerctur,cauitnaturautlocusillehumillimus Êfret,at(^ ob id aqu^ omnes fluût uerfus meridiê. Sicamp; Nilus quan qua cxLunæmotibus oriaturiuxta Capricorni circulum, attamen tranf-greflus æquinoôrij circulum totam pénétrât ::onam torridam,.codcm impetuinnoftrû maredelatus iuxta Alexandria. Oportuitigituribt frigidi humidi dementi maxima partem confifterc, ubi maior illius eratnecelsitas ob Solis calorem. Simul ucrb cautu eft fecuritati intern mediorulocorum:nam fluente aqua in eandê femper partem,regiones fubmergi non poterant: quod «Só cauent qui agros libérant ab inundan tione, amp;qui paludes fïccant : ergo fino efletaquaruad decliuialapfus, iam tota terra palus effet. Vt ueró decliuior eilet locus uerfus meridiê, èc pauló al tior iuxta polos,calor Solis confumens eftecit, amp;nbsp;frigus iun xtapolos montes altifsinios feruans : iam enimdocuimus q? calor coiin fumitamp;fexedit, frigus conferuat. Ob bæcaltifsimaeft,fuit,eritcp femn per plagaiuxta polos,amp;in medio humillima.Quare Solemnon opor CurSolnode-^ tint undequac^circuferri,nec ad polosmam 11 ungulisanms per totum orbemferatur,necefle eftutterraæqualis cuadat, atepeade caula uel tota fi'ccetur,uel tota aquis obruatur. Sed cum hoc non hifficerct ad flu Cur aqua tan-minumliberucurRim, f^pius occurrentib.locis in uiaaltioribus,unde inundationes,amp;quiesaquarû,SôcorruptioiIlarûprouenifret,hocna- jeendù. quot;nbsp;tura fagax aquæ dédit ut tantum pofsit afcendere, quan tû eft quod dcn feenditjUt fle fuperatis motibus ac collibus in mare tandem feratur. Er go aqua paruaefl,atep in fuperficiefita terræ. Quod fl tanta foret quâta Dedenunio-ïertur, lateretcp fub terra, uel mota perpetuummotum terræ excitaret, »■« magmtudi-uelquiefccnsputrefceret. Horum neutrum cum uideamus,impofsibin leeflaquanimagnitudincobtinereincomparationc ad terra elfatu din gnam,laterecpin imo terræ: at necin fuperficie multam fore fenfumdo cere oftendinius. Parua igitur adniodu eft aqua: uerum terra cum effet
-ocr page 128-pi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEELEMENTIS
anîmalfutn fedes,8lt;r mundi centrum circa quod aflra nioucntur,Sc om niumfundamentUjfatis couenientemaflecuta eftmagnitudinc,quauv Alt;]ult;irum ge- uisadcceliaiTibitucomparatapuntfduicemobtineat. Suntautêaqua^ tura ißtu cr rum genera plurima,fed fitus amp;nbsp;raagnitudinis ratione fic diftinguunt, Qyæ unum collera eft ac falfa, mare uocatur : fi dulcfs, lacus: fi noil mouetur prorfus,palus eft.Necefte eft autem in his limum generari. Si uerb profunda non’eftjftagnum. Si fluit, flumen uel fluuius,afluendo diftus. Si fcaturiat, fons. Si ex pluurjs uel niuibus colligatur, torrens» Torrentes autem ob id manifeftum eft non ftmper flucre. Riuulus au* Paliu Alcyo- rem, cum exiguus decurrin Omnium altilsima palus Alcyonia in Co* rinthiaco agro, quæ cum minus tribus ftadijs in ambitu habeat, Nero multoru ftadiorum funibus iunftis fundum no potuit plumbo explo rare,adeó profundisgurgitibuscôtinebatur. Salla palus Mæoticaeft, Deortu flumi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ob id uaftitatê celebrata. Atfluminû latis re(fte,meoiudicio,cau
fas modumdefluxus explicauimus: fed unde oriantur,læpedubita* tum eft, tam perenni ac multiplici aquaru decurfu * Ergo generari illas exiftimat Philolbphus * Salomon ex mari per circuitu deriuari, alrj ex pluuijs acniuib.coaceruari, alrj emergcreex fontibus fub terraexiften tib us.Non gigni in montibus,nec ex acre palam eft omnê aquam,cuni Tanais in Mofcouiæ campis fcaturiat: uertim cum aqua non afceqdat, nifi defcendat è montibus altioribus, illam ibi deriuari necelfe eft. Nec ex mari ip lb ad tanta altitudine quanta eft montiuuertex poteftafeen* dere: Sc antequa ad montes perueniat, nulla eft ratio quin ubiqj erum* patmec unquam flumina minuerentur, mareep ipfum non tot flumini* bus fuflriceret,uerum quandoep liccaretur,cum maxima pars aquaruin Solis calore euaneftat: motus euamille fub terra, illam, ut dixi, concu* terenneq? ratio eft cur ab illo monte fluat, ab alio no ♦ Quod etiam tarn purareddatur ab omni falftdine amp;nbsp;amaritudine,uix eft uerifimile.Nec exniuibus foils, cum è montibus aquaetiamfluat cum nullis tegun* tur niuibus,nulliscp imbribus madefeunt:generariuerb tantam aqua* jrum molem,ac tarn perennem,omnino incredibile eft. Quid igitur di* cendumC ex omnibus his caufis fieri: uerumorigo maxima eft, quia aer inaquamtranfit,pbftetiamnixamp;imbres afsiduiadhocnonparucon Llamp;roX. ducut. Quametiam caufamputatHerodotus inundationis eius quam Nilus facit in Ægypto. Siquidemillius lententia tails eft, qubdNilus æftiuo Iblftltlo intumefeere inclpiat,8óulcpad X L v. dieslequentes crefcat, atep Ægyptumlnundet, totldemuerb fermedlebus dccrcfcat» Antiquotempore,Herodotlfcllicet, ad x 111 i.cubltum Increments maximam afferebatubertatem,ado(fto fterilitate:pbft Strabonis tem* poribus minus creftebat, necoftocubltorumincremcntuattulit. Sed niliinintdit- præfenti ætate,feu deprehenfo errore,feumutatorltu,cumad X V. bra t'o« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;chia exundat,maxima fit ubertas. Axv.adxvil i, detrimen ta aftert
leula,00 perlcula grandia: fupra autem Ægyptus tuergitur Sc detrimen
ta ma*-
-ocr page 129-LIBER SECVNDVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;93
A ta magna patitur, cum fubmcrfiom's euidenn difcnmi'ne, fi modo eua^ dat.Ä X V u'nfra ufcp ad x ii*annonæcaritatem,fedleueminfert::à X11 ad X .grauem.Infra autem nunquam fubfiftere uidetur. Hæc eft recens rei huius hiftoria omni fide digna. Sed ad Herodotum uenio,cuius de Nili incremento fententia male conuerfam,deteriuscp ùîtcllelt;ftâ,nuper ego emendaui, explicauicp. Hanc etiam Strabo cófirmauit.Ncq^ tame ir. er irlibra cuiquammirSuideridebet,quódcumNilushabeatortumubiSolexi ftens facit nobis hyememin noftraæftate,quæinis initiumeft hyemis, niues imbres^ genitos incrementü flumini,atqj cx co inundationis oc cafionêpræftare:at nunc longe maior tempore fafta eft inundatio: tem poribus nanep Strabonis iamlexaginta diebus campi ficcabaiitur. In-^ undationis caula eft fluminis magnitudo. Maximus enim fluuiorum, q«/mnxbm utArrianus fcribit,Ganges:poft quem Indus, póft Nilus.Ergo Gan-' gete primo,Indo^ lecundo,tertio Nilo, Hifter quarto loco adnumera bitur. Quintus in Libya,Niger à Ptolem^o uocatus,Nilo baud minor, nafciturèThalamonte: nuncàLulîtanis Senegauocaturisfluuius.In Nilum nullum omnino flume influit. Acefinem, qui in Indum influir, quatuor pene milliapalTuûlatitudinis habere,autoreft Arrianus. Sed Gangesubieftanguftilsimus,x i i.M.palTuumpatetjacinfuperquin gentis:ubilatepatet,nulliuidentur termini. Alios incredibilisuaftita' tis, fl uera referunt, in Brafllia amnes inucnere Hifpani, qui oftio L X gt;
® M. palTuuminmaredeuoluebantur. Eftamp;Maragnonus, qui cumin marefertur M. palTuum l X x X X. alius c x x. habetlatitudinis. Hi ambo inlitoreboreali luntiuxtaPariam. Sed mutaturratio magnitu^ dinis per tempora. Omniûenimmortalium quædamcft uicifsitudo: nanqj fluuq influentes non folùm amnes alios in quos influunt,fcd eti^ iluminafîccat am maria ficcare confueuerunt. Narrat Herodotus, Acheloum in mare profluentem,tantum arenarum aduexiirc(hoccnimmodoficcantma^ ria)ut Echinadum infulas media iam ex parte continent! adiecerit. Au tor eft Polybius, Tanaim amp;nbsp;cæteros fluuios lie mare fuo tempore Eu- J^bro xinum implereac Mæotim paludem, ut iam ipfa no amplius habeat al titudinisaquæquàmfcptemulnas, 80pro falfadulcisillafacftacft. De Echinadibus quafdaiamcontinent! iunftas refert Strabo, in diesqjre-liquasiungijcùmquæplurimumabeftjfolumx v.ftadijsaboftio A-cheloi fluminis diftet.
Sed poftquàm in fluminum narrationem inadimus, non abs re erit nbsp;nbsp;nbsp;cur aura
côlîderare,cur lolus Nilus aura carcat,uel falte caruit: nam Herodotus hoc conftanter aflSrmat.Nobis id curg maxime elTe debet,ut caufam re ruminueniamus,ne fl curfu temporis in alijs adueniSt,qug in alijs ceffa uerunt,p oft perplex! hæreamus. Ergo aura maxime fit ubi aqua tepo-rem à Sole conceperit. Indicio eft,quod fub ortu occafu, non media die, circa fluminaæftate oritur.Cumenim Sol eleuat,nccattrahitad fu periora,aquæ motu aer impellitur: qui ab aqua refrigeratus,auram fua-
m 5
-ocr page 130-94 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ELEMENTIS
uemcfRdtjquattiiuxtaexortuna Solis Sóoccafuniæftatccirca flunii'na (entireIblemuSt AtNiIiinitiuniproculdubio cùnicitra circulumbru^ malern fit, ÔÔ totus per torridamferatur regioncm,auram nunqua coii' ciperepotent: nametfi creetaliqua,ftatiniinimodico Solis calorccon rlumêcuf nul funiitar. Flumen ueró eodem curfu quo aercm réfrigérât, purgatur ab lumftlfum. oniniterrenaforde:ideoq?nullumfalfum: polTet tarnen efle,ubi è loco proximo materiafàllà in illud influeret : uertim etfi contingcre pofsit, baud tarne facile,obdidi:amcaufam,huius exemplum inucnias. Sic Ni lus cum è longiisimis ueniat regionibus,amp; cal ore Solis torrcat, aquas fecum defert faluberrimas. At maria omnia falla funt atcp etiam amara: cuius rationemubiexpofueroprius,propofitamqufftionêfubi)ciara» Quod igitur aqua ex imbre flumiiia augere poisit, apud nos uidcmus
' perfgpe,dumpoftpluuias Gxtenuatiiamantèfluui-),adcó crefcuntuta^ gros inundent : quidâ etiam torrentes quorum fol umfofTalapillis plc^ nafupererat,adeó perplures dies aquacopiofadccurrunt,quamuel fo lis imbribus conceperut,autniuibus liquatis, ut magni fluminis uiccm ac ipeciem fubeant Nec difFert torrcns à fluminc,nifi quod non pcrcn^ nis efl:namnecillius cauia tab's eft» Igitur fi mo tes mane inuiias,hudos inuenies. Senfim igitur intra extracp riuuli coacla aqua cff luunt, atquc multi in unumcoeuntes flumen eificiunnhocnifi pluuijs autniuiunili quefaiftione adiuuetur,extenuatum femper uidebis. Quo tempore par uaaquafufficit, nonibliimquodparumaquæillius alucuscontincat, 0 led qubddumlente fluiteadem aqua pluribus in locis fatisfaciu Hac Cw ftuminn uero cauia baud dubium relinquitur, cur fluuij matutinb fol cant ex ere lcere,tum maxime ea parte quafoiiti luo fuerintproximimempenodc meerc/cunt, niultumroris æfl:atc,m,ultum nebulæ hyemedecidit:quo fitut fcquen/ ti Solis exortucrefeere multuincipiat, 06maximetemporibus medijs
' nbsp;nbsp;Autumnoamp;S Vere,cumpruinacadens Solis teporediiToluitur.Igitur
aqua qug intra montem lapidu frigore,amp;r quae ex tra nodis auxilio créa tur,intró lènfim labitur»Pars etiam extrain riuulos cogitur,indc è mul tis riuulis flume exiguu plcruncp crcatur,c pluribus exiguis magnum, ut Padus, Hifter, Indus, Euphrates. Hæccp eft cauia perpetuitatis fluz minum,ficutincrementi pluuiæamp; nines.Tanais uero amp;nbsp;lontes omnes qui è locis planis fcaturiunt,non ibi creantur,fed in niontibus, inde ad locu illumdelati,ea ratione quam diximus nuper,quód aqua cbm prcz niitur è locis altioribus tan turn afeendit quantu delccnderat,emcrgunt e terra. Mare autem non mittit fontes nifi fallos : nam quidam proximi nafeutur, led lalfi funt. Non ncgauerini, quod tame ob ællum illius eft difficillimu,decurrentibus aquis maris fub terra magno impctu ac pro cubaquædulcisfontempolTefcaturire.Indicio eft, falfedine minui Ipi eij longitudinc, quod putei effolsi quo magis àmari diftant, co minus funtfalfi. Verbm hoeforfitannon tarn fietleparatione lab's ex diftan^ tia,quàniadniixtioneabarunidulcluniaquarnjn» Exiftiniandum eft
tarnen
-ocr page 131-LIBER S E C V N D V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^5
A tarnen aquam putcorum, quam Haufumuocant Mediolancnfes,c ma ri deriuart Siquidem no tam impetu quam Ipacq longitudine,nec tarn admixti'onedulciumaliarumaquarumquamfalis grauitate, aquaipßi duIcefcit^Namfal in aqua cum quicuerit, defeendit ad imum grauitate fui : currente autem aqua repurgatur à terra» Sed ob id mare nelt;^ quie^ fcit^nec curriqfed æftu agitatur ut falfum maneat» T ribus igitur modis aqua maris fontibus (caturiens procul dulcis euadit: pennixtionealia* rumduIciUjCurfu atc^ ob id purgatione àlimo atep arena, öd fàlis fpon tedefeendentis grauitate» Ätq? hoc etiam comodum dulcis aquæ marc
* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ipium præbet » Sed de fluminu ortu redte uidetur Ariftoteles fenfifTe: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s
übi uero in cauum amplum^ locü influxerint, lacus créant» Igitur flip Riinum,acfontium, torrentiumc^aclacuumcauiamdiximus»
Reliquum efl: ut doceamus, quæ nam fît eau fa, cur mare fît falfum» ! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïuxta Ariftotelis fententiam, quæ à paucis intelledla eft^ea efl: afsiduus
f nbsp;nbsp;nbsp;imbrium in ipfum cafus,iam ab æterno perfèuerans» Quanquam enim
non hoc mare loco,quo nunc iacet, æternum fît, cùm tarnen è mari mare fîat,æternum elfe ac fuiffe neceflarium eft cotinuitate aquarum» Indt cio eft,quôd omnia ab uno deriuantur,M.editerraneum,Rubrum,Eu xinum,Caipium,]Vtagalianum, Hyperboreum,Germanicum, Hercu Ieum,Cantabricum,Britannicum,Sarmaticû,Indicum,Africum,Balgt;'
■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;thicû, Glaciale:tumfînus,utBarbaricus, Atlanticus, Magnus, Arabi-
B cus,Perfîcus,Mæotis^palus,Oceanipartes funtautgermina» Neque ignoro Ptolemæum de Cafprj maris ortu aliud fentire, ipfumqr ab O-
’ nbsp;nbsp;nbsp;ceano feparare:at non ex fententia Plinii,nec Strabonis,aut Solinfuel
Prifeiani» Sedhoeparumrefert, nec^ enimrepugnaqetfî non fît, mare tarnenelTequodcumalijsnonconueniatjUtMortuummareamp;Gali-I^æ3qu^cùminuicêconueniant,non tarnen Oceani funtmembra: funt tarnen ambo falfa, quod magis miru efl:,Mortuum etiam amarû,in-' de hiftoriæ caufam dédit, èC tarnen plus abeft à Syriaco, quod eft Me-diterranei pars, quàmGalilæû»Qyolt;iigftiiï’nullûpræterhoc,8ôMor tuum,quod olim Afphaltis lacus uocabatur,ab Oceano fît feparatum, fatis apertum eft:nec prohiber quicquam 8ô hæc per fubterraneos ipécas cumillo c5municare,atcp ob id æternumdicere omne mare, aquarum non loci continuo ftatu, fempercp falfum» Tria enim ad falfuginê feruandâ fuffîcere uidentur: Solis calor, quo terra uritur,putrefcuntcp
j aqug:q3nô decurratutflumina,imbrescpexcipiat» Omnisenimimbri fc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fera aqua,quod Sole torreat,amp; mora putrefcaqfubfalfa eft» Atlacus ge
nitiiuntuerè, quoniâfluminaàquibus fiuntinitiûhabuerunt»Quam-obrem etfî excipiant imbres, falium tamê faporé concipere nequeunt* Nec eflepoiTuntfalfî lacus,nifi terra ipfa ubi funt falê pr^feraqob id nec magniquidem»Indicioeflepoteft Acronius lacus, quemnuncuocant
j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Conftantienfem,qui tametfî magnitudine mari fîmilis ferme cuipiâ up
!, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deatur,aquis tarnen dulcibus,non falfîs,plenus eft,quod illius iuitium
-ocr page 132-9^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEELEMENTIS
ex Rh eno fluminc fuerit. Adiuuat tarnen ad mans falfuginetn illius im mêfà uaftitaSjin qua uelutSc in ampio terrg fpacio fall's montes no pau cos contineri nccefleeft. Ergo fak diffoluto, adiuuante præcipuèillo quotidianoæftujiàliumfierimaretotumcontingit» Obidexdubita^ Kariiißm none dubitatio alia nön leuior oritur, cur fcilicet mare æftum ilium at-' que non femel fîngulis diebus patiatur,nec tarnen omne,nec g quai iter. Oceanus nanep palam, SxL Mediterranei paucæ qusedam partes,ut A' driaticus finus,ubi Venetiæ conditæfunt, fluuntacrefluunt'bis ferme in die una. Sed mare iuxta Aethiopiam, quod Gineghæuocatur,qua* tuor horis flucrcjodlo refluere Aloifius CadertiuRus memoriæprodp dit,cum cætera fenis aC fenis fluant ac refluant. Caufa ob qult;â maria flu* ant redeantep priccipua eft,quod cum falfa fint,non tarnen fuffîcere po terat hoc ad aquarum 80 aeris conferuatione.Nam fi' aqua maris no mo ueatur, putrefeitin uafis,Ariftoteletefte. At qua? in Mediterraneo eft uentis conclufamagisagitatur,necobid putrefcit.Quónampaótouc* ro àfideribus acLunamoueatur,iii Aftronomicis edocuimus.Moue-' turigiturab Oriente in Occidentem maria omnia quætotiushabent rationem,ut Occanus,quoniS el ementum quafi unum eft,atqp hoc à fi-* deribus agitur.Quæcuncpigitur direcftèiacentad Oceanû,6c ipfàmo* uenturCo motu : quæ ueró à latere,nequaquam, ut MediterraneumôC Rubru,quæ à Boreali latere funt : nam fie difpofiris locis frangi necefle eft impetum ab Oriente in Occidentem currentiû aquarum. Quod etfi Mediterraneum ab Orienteuideatur pofitum, cùm Oceanus ad Occi dentem fit,folùm in refluxu ingreditur in Mediterraneû,cùm iam non à fideribuSjfed grauitate ipfa urgeatur, unde motum feruare nô poteft. Aliudhuius eft rei indicium, quod in Mediterraneo ipfo,in Africæli* toreiuxtaZygrim,quodlitusidreftàab Oriente in Occidentemex* porrigatur, fitulitorisleuemLunæuim adiuuante fit æftus. Mareue-* ro Norticum, quod iuxta æquinoftfl circulum eft, c Boreali latere iu* xtaPariam,celerrimèex Oriente in Occidentem fèrtur,quoniâ Sol ibi robuftioraquasagit.Sedinauftrali Sureno èregioneBeraguæ uehe* mentifsimus æftus fît:ubi uero Norticû à Boreali latere iacet,pene nul* lus. Moueri igitur aquas in æftu à Luna, oftendit æftus magnitudo in plenilunqs nouilunfjscp, paruitas in quadratis: afeenfusep earûdefccn fusep cum Luna ufcp ad cœli medium: tumorcp illarum è fideris direfto 5creuolutionistempus,quodhorarumeftferme X X v.quoinfpacio Cttr mmafn Luna ad Orienté ex Oriente redit.Cùm uerb terram fie aftrum fèques lt;cfl«nmj«cn circumambiremarcfingulisdiebusuideatur,curnauesuixfèx M.paf* fuumniuentisurgeanturhoraunafupcrantCCaufaeft, quodnô tota aqua,nec una pars Lurtam fequitur,fed proximæ in proximas transfe* runtur: uelutfiquis carnemcomprimcnstumoremeleuet, caroquidê parum loco mouebitur,celerrimè tarnen tumor per totum crus transfe retur. At in Nortiço,ubi dixinius penè nullum cfle ^ftum,decurfùm ta
men
-ocr page 133-LIBER SECVNDVS»
A men triummennuni diuturnumuelut in flumine naues cderiter moue ri neceffè eft,quôd eadem pars aquæ fcmpcr procedat»
Sedpoftquàmin hos flrmones incidimus,non filebo Philolbphi P^atio philofa rationem,quamundumæternûefle probat ex maris falRigine» EftaiP temhæctSimareiniriumhabui't,abinitio dulceautfàlfûmerat:non lal sternum. fum, cùm tantum fall's non potuerit immifceri quod aquam corrumpe retjfyncera eni'm omnia fada efle exiftiniandum eft.Nam quæ nafcuii^ tur,utlacus amp;nbsp;flumina, fapore caret. Hoc tarnen aduerfus Platonem fo lum dirigitur,qui,ut in Timæo habetur, mundumper feparationê nitum exiftimauit. Ideo^? Nafo dixit:
Hanc Deus melior litem natura diremit,
Nam ccelo terras, tern's abfcidit undas, Et liquidum fpiflb fccreuit ab æthere cœlum. QuæpoftquàmeuoluitjCæcocp exemit aceruo, Diiîbciatalocis concordi paceligauit.
Par igitur fuit nullum fuiffe mare terra aqua immixtis,cùm falfiim fb lùm mixtione fiat.Quod fi fapore caruit ab initio, fucceflu ucró tempo ris facîum eft iàlfum, ialiugo ætates habet, at no habet: ne(^ enimnunc ïàlfîus quàm olim fuit, nunquâ igitur mare fadû eft:itaep nec mundus, Cæterùm etiam fub terra aquarum congeries funt lacuum fpecic:unde rluminafub Tanais in Mofcouia, LycusinAfia, Tigris in Meibpotamia perpe-
B tuodccurfuerumpunt.Refcruntamp;rTimaumiiiagroÂquilienfî'jamp;rin
Atinate incerti nominis fontemoriri. Cùm enimfi'nt fiib terra Ipecus, specuifubter^ necprofundi,utin Gabienfi agro ad primû lapidem àRoma,unde cur rus amp;■ equi cùm præterirent,folû trcmebat, nihil mirû eft aut aquis imquot; pleri,aut dchiièere Ipontè terra, aut hiantibus aerem corrùpi. Etfi par^ ua fît hæc profunditas ad terræ magnitudine comparata, poteft tarnen urbes fubruerc,lacus admittere,môtes relinquereingquali ipecu,cùm non quicquid c diredo eft dehifcit. At puteorû aqug cùm fint fcaturigi nés quædâ, quaternis pedibus autpaulo plus pleruncp condunt : nam fi continua efletaqua,terrafatifceret,8ô puteis eademefletprofunditas, Necillorûaquahyemccalidioreftæftate, fedtalis uidef, quoniâaer hycmefrigidus,æftatccalidus: cuius côparatione eadem aquauerfauP ce calidior hyeme æftate apparet : côparatione enim noftri corporis omnia tum ambientis drjudicant. Itaqj fit ut dum calidi iùmus,quæ tan gimus,frigida:dumfrigidi,calidaiudicemus, Vndeinbainco meienti bus urinafrigidior uidef. Paululù Sc incalefcit aqua côtrado calore ad intima,quia exire no poteft,nec in terr^ fuperficie expandi’.ob id etiam niues,quæ nÔ admodum funt diuturnæ, fœcunditatê fèmper afïèrre fo lent, nonnun^ etiam diuturnæ, Accedit q? to ta terra in parte ea ad quâ aqua poteft peruenire,bituminofa,aut iàlfa, aut deniep metallica eft, q fit ut halitus coclufî aquâ calefaciant.Et ob id etiâ contingit,quod tame rarûeft,aliquos fontes calidiores hyeme efle, miraculi Ipecie quadam.
-ocr page 134-98 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEELEMENTir
æflatc. Sunt autêbæ aquæ ob id odoratæ,aut grauiter olentcs,fapo-' f riscp baud infipidfquos cùm fcatêt agnofcere promptû efr, atcp ab bis in aut cauere,aututi. Sed fi lateant, an fubfint in arido loco,amp; quales fint.
aridif tocii lt;t- fiac arte deprehendunt» Vas plumbeû,uel figulinâ oil am noua, fi illius ^amanfubpt copia non fît, oleo prius intus illitam, lanaficca candida, quæ lapilluin in medio contineat, fundo eius annexa cum cera, fub terra per quatuor
explorcmui.
fontiH/èruen ttumcaufii,
palTus fub foil's occafujore uaiïs inferius uerfb, defodito diligêter nela^ na exddat,egefta^ terra fenfïm obruito. Subfèqucnti luce cfioflo ualc ïanam confideratquæfi no procul abfit,lapilli ÔC noótis frigorejtum hu mido illiti olei conceptos halitus terræin aquæguttulas uertet: exprcP famigitur collige,quæ fi' paucaeft, plurimum adhuc abefleaquam coii qcito ; finiulta,parunigt; Qualis ueró fit, odoreacguftu facilcintelliges» Sunt enirn quædâ harum, turn etiam extantiuin in fuperficie quæ non fôlùm fàl bitumen ue oleat, fèd etiâ ferueant, ut Aponi iuxta Paduam: adeocp frequentes, ut nulla propémodum prouincia bis careat, cumin pluribus etiâ multis in locis fontes erumpant. Gallia abundat illis,mul tó plus Germania,amp; longèmagis omnium bonoru parens Italia.Cau^ fàm huius elfe necefie eft ignem,aut pu tredincm, aut calorê naturalem, uel cœleftcm. Cœleftis baudtantus effepoteft, præfertim hyeme no^ (fru^jUt eo aquæ ferueât.Naturalis alt;fru nô efi: nifi in animalibus,quo-' niamanimâdô fènfumhabent. Putridus tantus efienequit, necuero fi^ | mileeftmateriâfimulgenerariacputrefcere. Diuturnitas enim buius miraculidéclarâtgenerationis ipfius materiæ necefsitatê. Relinquitur jgiturcaufàm potiusin igné elle: nam calor nifi ad fummü perueneric, motum habet leuem, amp;nbsp;ob id fpontè extinguitur. Sed ignis duæ funt fpecieSjprunaÔôflamma.FlamniâefTeibi, nô eflrationi côfentaneum: nam refpirationemanifeftaindiget, plurimum^ abfiimit materiæ ,ut integri montes bituminis uel nienfe toto arderent. T erræmotus etiam frequens ob exhalationemfequeretur: aqua ueró adh uc longe efictfer^-uidior, aliquandocpuifa foret, crumpcretcp perinterualla bis in locis, cùm tarnen nunquam uifà fit. Indicio cfl,flammam frib terra non poffc ' cfreperpetuam,quôd ubi erumpit, nunquam nifi per interuallaid con
tigit. Contingit autem,u t obferuatû cfl,hoc ob uentos.Nam cùm uen' ti fæuiùt iuxtaloca è quibus flamma erumpere folet, tune pofiridie aut c«gt;-cr^«rf»(îo perendieexpeólandaeft.Hocaûtfitcaloreintimo, ueluttncalceabex^ j terno frigoreintus coalt;fto,indeaccefo fulpburebituminéueuelutàfoP | libus flamma augetur. Hoc autem eft quod fupra demonftrarc pollicp ti fumus,dum de Ætnæ crateribus fermonc baberemus. Audius igitur erumpit ea ratione quæ de cuniculis demonftrata eft. Hæc omnia ergo fi conférant inuicê,prunâ fubeffe certo cocludemus, Sed unde alit,un^ de motus, unde refpiratioChis enim tribus ignem indigere fuperius eft demonftratu.Refpirationemprcbetlapis aridus aefungo fus, ignem fo uens'non aliter ad unguem quam calidus cinis ♦ Motu exhibet materia
noua
-ocr page 135-LIBER S E C V N D V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9^
A nouaquæperpetuôaccenditur,atlt;^itaignisfèdenimutans mouctun C, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sic eni'm in fuligine apud nos quandiu fupereft ignis ferpens feruaam
Ncc idcirco concipit flamma,quód bitumen illud impurum eft,at(^ ter ræmixtû Jn omnibus igiturfuligini perfi'milis eft materia ilia quæ fub terra ardequnde fuligine bituminis fpeciem effe baud dubiumeft»Cur igiturin flammânon erumpaqcaufæduæfunt: altera, q? bitumen impu rum:reliqua,qjn5refp]raqltacpfituttenuiorquandocptumparsillius accendaqflammam^ emittaqtunccp terræmotus ÔC fbnitus exauditur» Sedmaterianô luppetente,q3 faxo mixta fiqnecbenerelpiret, nô erum pitjfedfpontèmouetur» Sedquonampadoignis conclufus nonex^ tinguitur, aut faltem dum materiam depafcitur,fedcm non mutatç’ Cur non extinguatur caulæ duæ funt, bitumen amp;nbsp;frigus aquæ, à quo cogi--tur calor intus,nec fccus quàm in calce igné acccndit» Illud idem frigus igneminlocoeodemretinet,quiafemperfribaqua. Sedlongo fpacio aquaferueqangufto erumpit» Verùmquodparuus ignis tanto feruori fulfrciat, quatuor funt caufæ. Prima, quod non refpiraqut in æftuarijs» Secunda, lapidis natura,qui tophus eft per fr calidus,multû cócipiens caloris,acftabilem,reddensc^ affatim»Tcrtiacinis,qui reliftus eft cali^ dus acplurimusamp;friapte natura ficcior:undcctiaminfufaaqua,hicno fler qui longe imbecilioreft, illamexcalefacit» Accedit ultimo, quod aqua ilia diuifa eft per riuulos,facile^ ob id calorem concipiens ac retiquot; B nens,quæiîin unu coacftaeflequix totius montis inccndio incalefcerct, P nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;calefacfta celerrime etiam rediret ad propria natura: ob id nullum ma
re,nullus lacus, nullu flumen fernere poteft obaquaru abundantiam» Fontes,atcp ut eb minores, flc acrius fbli ebulliunt. Sed cur non maior pars accenditur bituminis'rquoniâ foliim id accendi poteft,quod ab a-queo humido fpoliatur.Ciimuero totumfrateathochumido bitume, atc^hoc ipfo àfulphure différât, prius^acccndatur,flccarineceffreft, diLicpob id proximo igni etia reludari : ita fit utualdefrnfimignis ad*-iundam fibi materilt;â depafcatur. Cum igitur nec crefrere multiim, ncc penitus extinguiignis ob diftas caufas queaqmultauero fitmateriaib 11 parata,paucus^ ad feruorê feruandû calor frifficiaqnecelTe eft ipfum feruqremmultis frculis manere. Manifeftum eft igitur,quod omnes a^ quæqugfrruenqnaturaleues funqôc medica prædite facultate. Sed no tail's eft quæufui apta eft ad frruanda ualetudinem. Optimaenim aqua colorc,odore,fapore^ caret, pellucida^ exiftens,atcp epota non mo^ ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ratur in uentre : tab's Eulæi fluminis qui per Sufianam è Zagro monte
profluit, nam earn Perfarû reges fecumin expeditionibus defrrebant: tantum fuit illis diligentiæ ad uitam tuendam. Nam in eius cô feruatio^ ne proxima eft aeri aqua, ut in comentarijs fuper traiftatu de tempera-inentis Auicennæ demonftrauimus ♦ Neqjmiruni uideri debetquod Artaxerxes Longimanus tandiu uixerit, cùm Perlariï reges tantam eu raminaereôô aquadeligendis impenderêt. Sed loco Eulgi apud Æliagt;;
tl Z
-ocr page 136-lOO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ELEMENTIS '
Aquje ß-igi-dißimie.
fiqult;emdxi~ mum edentes firepitum.
Catifttflrepi-aquarum.
Caufißgidtta tKuquirum.
Aqudrumßt-pores.
numChoafpeminiicnio» Inucniamp; flume efrenicundifsitnifaporis iß' ter Gangem amp;nbsp;Indum, ex quo qui no pofTuntregionis accolæbibcre, per curfores translatis aquis bibunt. SedChoaipes in Mediæ regione eiïecreditur, Strabone tarne aliter fentiente: fed fiin indiaeflet, Perfc.' polimuix transferri potuit.Choafpis igit aqua optima fit : Eulæi uero iucunda ipia, atep in ufu Perlaru regibus, Indiana op timas amp;nbsp;iuciin^ dilsimas aquas habere certumeft.His proxima bonitate Nilotica,pdft Tyberis in Italia. Suntalic frigiditate celebres,olim ex Corinth io agro cmontisuerticefluensniucfriodior. Refert Georgius Agricola intra primû à Culma lapidem Infanam uocata, quæ cum fernere uidca t, efle frigidilsimâ. In Bohemiarurlus iuxta flume Egram Furiolaappellata, . quod amp;nbsp;ipfa ampuliis feruens no frigorc,fed tonitru potius edito iiilP gnis:fic auribus cadendo obftrepit. Simili modo poftquàm Conftan/ tienfem lacuna iuxta Scaphuficâexiuitcrupibus Rhenus adeó aids præ cipitatur,ut procul multis pafluum M.audiatur,propèueró tonitruifi' milisfragor uideatur. Nam ftrepitus aquaria caufa eft cafus ab alto, aut exitus cum impetu ex aiiguftis locis: fient frigoris nines,marmora,naC'' talla,ccrlumrigens,motuscprapidus,tumcalusab alto,amp;^qnodmaxf mumeft,permixtio haliiaitri: namhocinferiusdenaonftrabit. Sedfrf giditas hæcin quibufdamfontibus perpétua non cftmelutin Hifpani? agro quodam oppidi Peiqueræ de IDucro, iuxta magnum flnmcn Du riûjàFortunatisdiftat XI.partibus,abæquinocftrj circulo x L i i.fons D qui ab initio ucris aquam profert,indeæftate copiofilsimam: autnmni autemprincipioficcari incipit, ficcusqftayememanct. Blafiusde Villa Franca Flifpanus medicus caufam efleputat ( namis hocferipfit taia^ quam ei compertum)profunditatena aluei,ob quamæftate nô ficcatnr, hyemeacalidisuifceribus terræ abfumitnr. Sednosoftendimus hye-* nieterræintimanon fimpliciter cife calidioraquamæftate, fed compagt; ratione adacremhabita.Qiioniäigitfrigidi(simacft,halinitroparticp pat.Æftateautemfluitdcriuatis riunlis àmontibus, enmninesliquari incipiut. Antnmno ficcatnr, cùmaqnæcmontibus flueredefierintfub terra, ob idqi hyemc fi'ccus nianet : neep enim nines Icluuntnr ob gcln. V idetnr antem hoc quafi generale cfle,nt ncrc Sc yftatc magis turgeanc fluui-j quamantnmno,multb ante minus hyeme. Diftathiefons a Va--gliadolit famofifsimanrbe pafsibns x X. m.Referüt ctiamin Elboga^ no aquam ftrepere non leuiter, acidiep elfe faporis.Meminit Ariftotc/ les aqu;I fnifleolimin Sicanio agro Siciliç,qnaincolæpro accto utcrcn tnr. Qiiidmirnmç’ Accepiiuxta Romaminuilla Cardinalis Triulti) inuentam fiporis aufteri aquam,atqî earn faluberrimam, ob id folitam afportari longius utuino mifccatnr ad conciliandam gratiam.Conftat aucem alumine conco(flo,atq? bene temperato humido^ficn aultcrum: namipontcaftringens eft. Cumtanien nino milceturalnmcn,crcditur dyfenterias cxcitarc. Sicreferüt in CardiaiuxtalacamDafcyli, in Icsco
qui
-ocr page 137-LIBER SEC VND VS,
lOl
qui uocatur Campus albus,aquam efie lae7:c dulciorem: ab'am quoc^ iu xtapontemquàitur Valdeburgum. Suntamp;quæ uinum référât, ut o-liniin Naxo infula una ex Cycladibus Ægci pelagi : unde in tertio Ele giarum Propertius:
Et tibi per mediana bene olentia fl umina Naxon, V nde tuum potat Naxia turba merum.
Quid mirum, cum référant Plinius amp;nbsp;Diofcoridcs hydromel uetufta-' . tetranfi'reinuinum. Ariftoteles cauiam faporumaquæin caloremretu lit.Terraenimexcodta mutât 06 præbet faporemaquæ. Sic ctiam oleo cauftfaporis
perfufifontes quidam uidentur, ut in SaxoniaiuxtanobileBrunonis oppidum: æin Sueuiaiuxta cœnobium cuiDegerfe lacus nomen eft: Sórurfusinualleniontis lurafti.Caufaeft bitumen ualdepinguc: nam CKr/o»«fsofe-bitumen oleum cotinere baud dubium eft. Itaq; cum aqua eluicur oleo aquæinnatantijfontêolei præbet. Verùnitotüex oleo conftarebaud credendumeft.Quid mirumigitur Alexandri iuxtatabernaculufon^-tern olei fcaturifte,ut Arrianus omnium biftoricoru maxime uerax re^ fert.'autRomp temporibus Augufti. At non natus eft: non contendo, in his nihil refcrt, quandoquidc oftendimus fieri pofie, quomodo: namraro hpccueniunt,amp; paucis in iocis,undc prodigi) loco babentur chm euenerint. Alii ad Deb talia refcrunt. Vnde in Elide Peloponneß
regione aqua Alphei cincrcs fàcrificiorû Olympicorfi inmaltamcum B tranfircntjin fupcrftitionem uei fim, quod ob aquæ pinguedincm fie-^
bat. Suntamp; acres aqup quafi pinguibus oppofitæ, ut Golnicij. Eadem eft ratio coloruni : nam candida ad fccundum lapidé à Glauca Miftnæ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eo^
oppido:rubea,utinRadcra Mifcnæfluuio iuxta Radeburgu, ÔÔolim in ludeaiuxtaloppcn:uiridis inCarpato monteiuxta Neulblam : cæ^ rulea,utBlaua interFeltriumacTaruifium,amp; in Thermopylis ctiam talenifuifl'erefcrunt:nigerrimain Allcrafluuio Saxoniæ,ubi in Vifur ginile exoncrat. Caufefunt argiliæ colores fed tenuioris’, nam craffa Owftro/or« non hgretaquæ,atq5 idco neep tingit. Quçdam ctiam colorem mutant, utNilus cum ficcitatib, arefcit,autore Theophrafto.Quædam manent incorruptæ,utTyberis.Sim'ibs ratio differentiæ eftinodoribus. Plc^ f^q^rum odo runcp tarnen aquarum odores iniucundi funt,quód,ut diftuni eft,raró terra bene oleat. Peftimè olim foetebat in Elide Anigri fluminis aqua,' ufq; ad perniciemnon fol urn pifcium,fed hominum.Et iuxta Metho^ nemin Meffanain puteo quodamoptimeolens hauricbat aqua: odor enim referebatCy:;^icenum emplaftrum. Porro Cyzicenum empla^ ftrunicroco,niyrrba, tburc,amp; Iridcradiceredolentibus fuauitercôfta bat. Manifeftum eft igitur, quod contrariorû contrariæ funt caufæ : quod falubres quæ bene oient, prauæ qup fcctent, Habent amp;nbsp;uim a^ licaqupaliasprogignendiplantas,atcpilludperpctuarationeobfcrua dtborn tumcft,NamM.æanderfluuiusniyricas,AfopusBœotiusiuncosaltis cumradicibus, Nilus Perfiamarboremnutrit, Atep ex bis ctiamuires
n 3
-ocr page 138-loX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE E L E M E N T 1 S '
aquarutticohietflarilicebit Suntautenialiægraues,ah’æleues. Leiuor A^uärS 4 pon eftottinisaqua,Ariftoteletefte,nonloluniinfluminibus,fedfontibus ifre d^eti£ nbsp;nbsp;puteis,quæ fijpernatatfficut grauißima quæ in imo: eadeni eniin. ra^
tio partiuni,quæ totîus^Delcendunt enini quæque grauia: quæ auteni Lib.if.infine. Ieuia,fupernatant.Refert Strabo Eulei aquam alfls drachma,id efl:,acc Lib,11,cap.ul. tabuli menfura fuilfe leuiorem. Eft autem hoe iuxta Plinij doélrinani, pafte quintadecima* Sedabhisadaquarümiracula tranfèamus. Sunt enim aquæ niaximaru uiriurn, u t etiam ligna in lapides uertere folcanu Refert Albertus Magnus, in Danico mari iuxtaLubecenfem urbem, pidefcitt,crar fua ætate inuentû arboris ramû cum nido amp;nbsp;pullis,qui cùm in lapident ioretmuiidK. cmu. arbore Sgt;C nido eiîènt conuerfi, purpureum tarnen adhuc colorent fiiumretinebant.Et Georgius AgricoIainElbogano traeftuiuxtaop' / pidumàFalconibus cognominatu,integras cum corticeabietes in lapi dem uerfas eiferatep quod maius eft, in rimis etiam pyritidem lapident continere.Et Domitius Bruibnius in Sylare amne, qui radices montis cius qui eft in agro urbis Vrientinorum olim,nunc Conturfii,lambit, folia06 arboru ramos in lapides tranfirc,non fide alioruni,fcd propria, ut qui incola fit regionis» Cortices ante lapidum annos numero often^ derc. Sic gu ttæ Gotti ci fontis ( hoc enim nome à uulgo inditu eft) ipar Iapidefcunt»Et in Dacia Cepufij aquainurceos transfuia lapideftit» ^dtioeorunt Nontamenhorumomnifieademratio : namquæcaloremutantaliaiii qutclapidefciit lapides, tuto bibipoflunt,quoniam circa omîtes calidas aquas fungofi lapides generantur:atqui fontes c5crefcunt,frigoregypièi{unt,acnon ueneni expertes : nam frigus omnia durat,ÓÓ cogit in lapides» Ob id in fluminûalueis, amp;nbsp;ob perennemmotû qui terrant aufert, lapidûcopia femper ferme adeft,ni lento motu fluant» In mari tarnen lapides Arifto tele tefte fie générait tun Ex collifione enim fluduum Ipuma gignittir, quæabalrjs rurfus flueftibus cogitur,demûàfallugine ficcata, additaqi arena tenuiore,concrefcit in lapidem» Et quamuis hgc de lapidibus tait tùm diefta fint qui in mari généraittur, de omnibus tarnen erunt intellP genda qui in aquis ortum habent. Sed in fluminibus amp;nbsp;torrentibus ac fontibus frigiditas eft loco iàlfiiginis, quæ cogit» Hæc autem caloreft quidammam caloru quidam difloluendo,quidam cogendo, uthep au^ tem concoquendo générant.Qui autem cogendo,frigiditas ob id dief tur,quia Galeno tefte, nihil in hontinefrigido coaclunteft» Minor igigt;' tur eft hic calor humano,quamobrem frigiditatem appellamus. Coin-' muniaigitfunt, àtenuioreterraôô àfpumagenerari» In torrentibus igi tur plures generantur lapides in fluuij s currentibus,quoniâ arena te nuior,amp;f frigiditas maior, amp;Sfpumacopiofior»Manifeftûeftaûtquôd Ipumaconftatpiitguiore aquæ parte: atep fie lapides uiuunt,namÔ6 fie plantgoriuntur» Ariftoteli igitur hoc debemus,quinobis omniumbo norum femina reliquit»
stygia, nbsp;nbsp;Sunt ÔC alia aquaru ofiracula. Nam è rupe altilsima iuxta Cyllenein
montent
-ocr page 139-L r B E R s E C V N D V s* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lOJ
A mont^ olim oriebat aqua qug omnia uafa terebrabat,folaqj equi ungu lalicebat eam deferre» Hanc Stygia uocabant, credo q? ad nianes homi nes mittereu Referunt ea fublatü Alexandrum Magnm Mifcetur hæc aquapoftquaperriuulosdefcenderitCrathinfluuio, loiephus quoqj ludæus rcfcrtjfuifle iuxta Syriam in ludyainter Areas amp;nbsp;Raphanas ur bes Agrippæfubieélasregi, fluuium nomine Sabbaticum,quidicbus fingulis flueretpræterquàm fabbato,undc ob hoe Sabbaticumnuncu patum.RcIatum ad religionem à rudi credula plcbe,quod eau fa na--turanconftatNam tantum aquarûcogcbatur,ut infex dies fufticeret, feptiniænonfufFiccret, Eademenim caufain circuitibusfebriumho«* minibus» Mundus autemhomo magnus» O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_
Communia autem funt aquis aeri,ætheri ac cœlo,motus ac perfpi Aether er a-Ætheri propria leuitas, puritas, tenuitas, motus celerrimus, amp;
s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;conueniantac
quod lit quahtatum cxpcrs,non tarnen magis quam cœlum. Aquæ ue^ rd quoniammultæfuntfpeciesjideo nihil lèrmèpoteft habere commit ne.Suntcnimaquæmaris,Iacus,fluminum,paludum,ftagnorum,tor^ A^uttrumàlo rcntium,fontium, puteorum,ninibolæ, procellolæ, niuoiæ,glaciales, calidæ,amp;: quæcifternacolliguntur,amp;lacunales,utitadicam. Optimæ A^uarumnut» fontium^glacialisuentriculumSó arms débilitât,ut niuolaacprocello^ fa,ex alto enim Sgt;C frigido loco ilia defeendit : minus tarnen mala quam niuofijUtilIaglacialiimarinamedicinæapta» Torrentiû amp;nbsp;rapidorum
2 fluuiorumamp;lacLiumaqua,fed hæcminus,hydropis genus créât quod uocant afeitem. Mollium fluuioru aquæ,ut Nili,Eridani,T ybcris,pro x-imæfontanis : paludummala, ftagnorumdctcrior, pefsimalacunæ: nam præter hydro pern,gu le herniam gignit: malum habitum créât cor poris,8ô morbumrcgium,febres,ac breuemuitam. Calidarumnon ugt; nauis: fed de his in mcdicis traiflationibus didum eft, ficut Sc de colle-cris incifterna.Nimbofæfalfum, utdixi, ac femiputridû continent. Le uilsimæinomnigeneretutiores,ôô lerius putrcfcuntlfiint enim minus (^urleuißiwie humidæ,amp; magis côcodlæ à coelcfti caloreiquo fit ut quo funt ficciores Se minus etiâfrigefaciant (proximiores enimaeris Ribftantiæfunt) cb leuiores fint,diftciliusq? putrcfcant,unde longe etiam falubriores,
LIBER TERTIVS
dcCocIo.
I c T V M eftfatisde elementis, nunc decœlo traélanlt; Subliuntuca dum eft,feu illud yternum fit,ut putat Arifloteles: feu ge
I ƒ) nitUjUt Plato: leu fa(fium,ut Theologi, uariam fubftaiv tiam uidemr habere. lam primum,quód Albericus V c-Iputius in fita tertia ad Indos nauigatione diligenter hgc de ftellaruni magnitudine tradidit, effe fcilicet Ganopos tres niagnos.
-ocr page 140-104
DE COELO
fed baud daros : primu fcih'cet,partibus noue cum dimidio ab auftrali C polo;fecundu,duodecim: tertium,qui trigintaduabus partibus ab eo* dem polo diftat, maximum,fed fiibnigrum.Conciliator refert, ipf^ Juxta Außra- aliorum tame ilarratiOni innitens, aftra ibi qugdâ magna elTe ac parum lanpolumßde fpleiidida,qualiafupràretulimus.PtolemgusetiâCanopimentioneni ramaxma. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;præclari fideris, baud tarnen magnitudinem deîcribit. Sed
hunc tarnen ultimum effe reordefcriptorumà Vefputio.Ille quideni no tifsiniuSjSc eft in temone nauis. Verum duo illi proximiores auftri lipoloignotiquondam,nebulisafsimilantur,inquarum medioftel* laiacet,ut nebulæillæ denfiorem cceli partem earn efle doceant, amp;nbsp;ftd*
Quttntlt;t(gt;ttrs cabcognita
larum chorum paruarum, Cæterùni u t Corfalus FIorentinus,óó Goiv zalus Fernandas référât,crux ilia X X partibus àpolo auftralidiftans, more VrFc nobis autCurrus circumuertitilli, fed longe fplendidion Videnturetiamiuxtapoluniquatuorftellæ quadranguliimagine re^ feren tes :8ó pars crucis borealis à polo diftans partibus xxxi i.Eftcp alia cruce adiecta ftella fplendidifsima, utin uniuerfum fintfcx, Stella rum etiam colores diuerfi, turn magnitudines ac fplendores,tum Lune macula,oftenduntuariam efie cceli fubftantia, atcp in meridionali pla' ga maiores longe,amp; quafdam claritate no inferiores his fixas. Nam ma jor Canis eft ultra æquinoftialem circulum, qui quantuduceat,omncs uidere polTunt.Canopum uero magnum elFe conftat, 80 minus ab An tarcflico polo diftare partib. x XXVI11. Sedamp;T in Alexandria totum 0 ccelum,partibus folum X XXX l.exceptis,uidetur.Longeenimplus de cœloquàm terracognitumeft, qubdcoeluminfublimipofitumfit, perpetubmoueatur.His duabus caufis pene totumcognitu eft: nani folum XXX I. partes circapolumauftralemcognitænon fuerePtole
Lib.t.de/phie. mgo Jtacpex Archimedis demoftratione ferme una parte ex tredecim, « cyfwi.prop. nbsp;nbsp;nbsp;paulb minus incopnitum cogniti eft; totius igitur cceli quartadeci^
40. 0-41. uel nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n I ° nbsp;nbsp;nbsp;■ r ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;°
itb.i propof.}. nbsp;nbsp;nbsp;lolum pars Ptoleniæo ignota tuit.
QuæretforfanquifpiâdeLuna,curmaculamhabeat. Hocnonnunc declarabo, quoniamdeLunæfubftantia,amp;cceli motu,tum de grandi* ne,niue,pruina,uentis, hiatu, cceli rore, inferius traftabimus: nuc uero quælblùm generaliafunt,hîcquo ad cceli hiftoriamenarrabo, initium omnia à Luna aufpicatus,q, nobis fitproximior.Cuius lumen no (ut quidam pn«m ZkJf arbitrantur) totum à (ole pendet,multocp minus reliquoru fiderû. Con ftatenimindeliquqs maxiniiseamruberc,utignisprunamquandam, amp;nbsp;hoc iam illi lumen proprium eft ; uerum cum nofte nihil igne obfcu hus procul uideatur,amp; flamma rubra appareat, cum Luna tarn procul indeliqurjsnobis fit,manifeftueftLunamquacuncpflammacande delalumenclariuspropriumhabere.Fingeigiturmaximæflammæat* que clarifsimæ,Lunamfpontèamp;'nullis radijs Solis adiutam effe per* fimilenudcinde cogita,quanto Luna Solis adiutaluminibus, utin pie* niluniOjfeipfa clarioreftindeliquio exiftente, facileintelliges Lunani radiis 4
-ocr page 141-LIBER TERTIVS». nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lO^
A radijs Solis illuftratam, Sole ipfo ciTe fplendidiorcm ac clariorem, ita utnecaquilæoculus, quamferunt fecurè Soléminipicere, earnaudeat intueri. Huius rurfus comparatione ad Solis iubar facias, baud dubic confiât non falfumefleProphetædidfum, SoIemamp;sLunamac flellas eadiefeptuplumluminis habituras, cùmnuncin ccelo longe maius fe^ ptuplo quàm h îc cernatur,clarum obtinelt;ât atep fcccundum lumen. Er go fupra æthera adeb omnia fplendent ac corufeant, ut fi etiam tempos redeliquij Lunamibi exiftentesinfpiceremus, non fccus acinnumeris cereis fplendidifsimis accenfis, atep in eos oculis defîxis, ob fplcndorê cæcutiremus. Sedcuricintillarcuidentur aftraC Quoniâ ccelilubftan c«r aßrdfein tia cùm fitrariisima,radij ad nos uenientes fæpius,fed tarnen Temper ad pcrpcndicularêfranguntur:ob id cùm acr moueatur,ficut lapilli in fun do aquæexiflentes tremerc uidenturob motumfluentis aquæ,itaillæ titubareuidentur.Hocautêinluminibus diciturfcintillarc» Stellæau^ tem errantes amp;nbsp;Lunanon Tcintillanqquia robuflis uiribus radij ad nos perueniunt: Tuntenim longe nobis fixis propiores. Indicioeft TicefTc, signumuenti quod cùm magisTcintillantjamp;rplanetæ etiamnon TcintillarcToliti,ucnquot; fitturi. turn futurum prædicunt. Nam médius acr qui eft in fublimi dum uehe nientius agitaf,cffîcitut frequentius amp;nbsp;magis Tcintillarc uidcant. Mars ueroeùm TubobTcurus fit acrubens,amp;iple Tcintillat ,apudeosmaxp me qui débiliter cernunt, Namamp;f hociuxta rationem conuenit, quod
B qui debiliusccrnunt, Tcintillarcplus ftellasfibi perTuadent. Eademue ro ratione quæultraæquinoftialêTunt ftelleplusTcintillant,iuntenini remotiores. Vnde etiamCanismaior,qu£minuscbTplendorcTcintil' laredeberet,amp; ob magnitudinê plus Tcintillat,abeft cnim plurimû. Et ftellas uidebis unain parte cœli plus Tcintillarc,in alia minus, parum in uerticc, qug multum Tplcndcnt Sc magnæ,8ô quæ iuxta polos, nam ibiminus acrmouetur,ÔÔ ubinulli Tunt uenti. Scintillantautem niaxigt;-
nièquçlongèdiftantiuxtaæqiiinocfljalem(namibiæ-ther celcrrimè fert) Só paru^’, ÔC maxime fi ea parte tien tus in fublimi perflet.Eifdem uerb rationibus etiäloiiz gè minores uidentur,óó altiores cp lint» Contrariaueró ratione lapilli in aqua óó pifces maiores uidêtur quam fint:amp;: aquaomnis miinor ciinialatereinfpicitLir,8ó mi nus profundaiudicat.Ideocp non animaduertetes quiquot; dara,deceptiq5 periculum fubmerlionis incurrerunt.
lA
Stetige longènü nores CX altta rei (tnt 'a uidcntur.
Huiusitacp caufaoftendamus, SCaliorûquædicen-dafuntjubires quguident, amp;nbsp;quo in loco elle uideant» Itacp omnis res quæ uidet,ibi elFe apparet, ubi eft con-curfus perpendicularis reiuifa?, duétaexea rupermequot; c dium quod eft caufauidendi, Só linee per quam res uifa «
turuhi fempir
uidetur,quæ Temper àreuifaadoculü tendit. Sitigiturprimb oculus in A,ÔC res in B ,in codé medio tunc uidebitur B in loco fuo,quia linea per
o
-ocr page 142-xo6
DE C OE L O
pcndicularis efteademline^adoculuuehi'enth Sitrurfus A oculus in aere,B res uifain aqua,perpendicularis adac' rem B E,re(fta B F A infleftat à perpendiculariadoculum ex F, ut fiat B F c, producat c F in d , amp;nbsp;B uidcbitin c, igituraquæaltitudo uidebit fblum D E. Rurfusftella in ccelo D,coelumquicquideftfupra e F,perpcndicularis D E,radiusquidireftèprocedit D F c, cuperuenitad F nie^ diu denfiuSjid eft, ad aerem, infleftit uerfus cathetu, fitc^ D F A per que oculus a uidet D ftelhuproducaturergo A F direftèjôô uidebit D in B,ubifcilicetconcurrut cathetus D E ex re uifaad mediu, amp;nbsp;linea B F A cum dirigit à parted
laqugadoculupertingitjideftpars A F oculum tangens, 'curfltïl^ mt nbsp;nbsp;AtdiceSfüelîæmuko propius uident efie quam fint,fi uerafimt que
tó minui fubli- AftroloQ! de illarum referunt altitudine: non igitur altiorcs efie uidcn mestudicentur turquamfint.Fateorlongeeas propius exiftimari,iedaliacaula,cafcigt;' ’ nbsp;nbsp;licet quód medium Ipacium inter nos amp;illasnô comprchenditur: ob
siiera omnia I'dcontrariarationeaftraomniadumoriunturamp;Toccidunt, maioraufi c«r in Orten- dentur,quàm in cceii medio,quoniam terræ magnitudo intermedia fa* te^i^^ui^'^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oculus ea plus diftare exiftimet,amp; ob id efie maiora : namamp; tur*
ris ulna maioriudicatur ab oculo illius diftantia comprehendente,tam etfi minoremangulum in oculo faciatulnaipfa.Ob idigituraftrapro* pinquauidentur,qubd nulls eft medium corpus inter ipiàÔô oculum, d cuius longitudinem oculus deprehenderc pofsit,atcp ob id ipfa exifti' mare procul abeire,quauis,ut dixi,medrj ratio ea altiora oftendat. Scd quód Stellæin Oriente Occidentemaiores uideantur, facit Sódenfi tas aeris,non in qua nos fumus, fed quæ procul à nobis eft. Argumcn* to id efie debet,quód nebuloló tempore aftraetiâlongè maiora uideiv tur. Hoc autem efie non poiTet,!! ob folam diftantiam id contingeret.
Sed ad narrationê loci in quo res elTe uidetur, exemplis perucnio.
\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sit oculus A, res uifa B, ipeculum c D, ducatur b f pcrpendicularis
\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad fuperficiem ipeculi, earn intelligendo exteniam,non enim necefl'a*
7'^—P riumeftuttangat,amp;ducaturB Ereflexaad A,itaquódangulusBEC
\ fitæqualis a e d , hoc enimneceiTariumeft in omni radij reflcxionea V fpeculo cuiufcuncp generis : ducfiaigitur partereflexa a e , concurrat in f,amp;ibiuidebiturelTe B,cuicofentitexperimentum. Incauoctiani
fpeculo C DjCuius centrum Ejrcsquæuideturprimoponatiir B,per nbsp;nbsp;5
li
radium reflexum B c A ad oculum, amp;nbsp;manifeftum eft quód perpen^
incduiij^ecü' diculariserit E B F, cuioccurrat A C reflexa inpunfto F,ô6hîccritlo* uidebitur ab oculo A efie B jtes quæuidet,quo fitut non quenv quimfintple- admoduminpriorefiguraB appareatinF indircdiofiii.HïcenimpIe^ run^. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;runqueuidebiturnonindirefto F ipfius B,eó quódoculusiudicatad
comparationê plani cuiufdam D K fuperiacentis fpeculojamp;Ttamepun^ dus F,ÔCcathetus fumituràpundo E,quemoculusnecuidetneccoin prehendit.
-ocr page 143-LIBER TERTIVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^7
ptehetidit.Sitrutfiis G,quoduidetutincauoipeculo,amp;rpcfpendicu-laris G E Fneceirarióerit,amp;rper G D A reflextï radiumA oculo,igitur radius A d occurretcatheto in h : igitur res uidebit in h,8ó itain aere extra fpeculum:amp;r eft mi rabile,fedconfcntit tarnen experimento. Veróm Ion gèmelius in magnis fpeculis hgc fieri uidimus,utpror fus fitres miraculo fimilis. Sed fit ctiam in alrjs fpeculo rum ipeciebus, uelutcóuexis, rotundis,ac columnar! bus. Additur miraculo maius miraculû,cùnires quæ non eft in aere uidetur,dgmonum imitatione propofi ta,ut Vitellio docuit: cuius rationeminferius,dumde luce amp;nbsp;lumine loquemur, exponcmusgt; . Igitur ut ad ultimum genus perueniam, pofito rur^
fusconuexo fpeculo c d, amp;nbsp;oculo a,8ó b reuifii,cathetus ad centrum fpeculiB D G E,amp;illioccurritradiusreflexus AF G in G,ubiuidebitur B. Eadcmratio in columnaribus nbsp;nbsp;conicis locumrei
uifæ oftendit. lam ergo tria funt que necefTaria funt ad uifiinidocus rei uifæ,amp; utres no fit minor eaqug mini ttiacft,quâfi.ib cadiftantiauiderepoteft: eamenimin quacuncp diftantia inueniri eft nece{rariu,fcilicet mini niam, amp;nbsp;quód omnis res minima minor eft, ac fi no cf-® fet. Hocenimmodo hand difficilèeftcaufamco2nogt;' fcere,curaftra,cum plana uideantur, fint tarnen rotun
darnamlineaquæàpunfto D ad A oculumdirigitur,noneftminorlû nea B A, nec C A,nifi in una linca,quæ minor eft D E : có fit ut cùm linca D Enullamhabeatcomparationcad D a, propter nimiamaftrorumal titudincm, igitur no percipitur differentiaullainter A b 06 a c a p, quare omnes uidcbuntur ab codcm piano erigi,igitur b d c uidebitur plana, omnia igitur rotunda procul planauidebunt.Effeautemaftra
Cdufa cur rf-
inde quód fint maxima. Cùmigi'turduælincæ A Bamp;A c,producum turabeodempundo A,amp;ipfæfuntæqualcs,Sôfecanturduææquales ^firamaximd ■T Ti Sc 7 D,amp;duæillisetiamæquales G E óó G c,amp;du(fi:æfuerintB c
8lt;: F G,amp;perpendicularcs D h,e k,f g M,eruntaiiguli L amp;nbsp;H quales,quiaredi,itcm b F dóó F d H,eó quód d h Só f l æquidiftant,
linea d f refto oppofitascqualis F B oppofitcre(flo,quare B L æqua
lis F H,Só M c æqualis K G eademrationc.Sicigiturcum B c fitmaior F GjUtpalameftexquarta fextielementorû Euclidis,critut B c pof-fitaugcri tantum, ut B L,amp; m c,quæfemperæquales manent, fint mû notes in comparationediftantigdata minima quan titaten'giturtuncex tertio fuppofito latente difFerentia F B amp;nbsp;G C ,utæquidiftanteshabe^ buntur. Haiic conatus eft V i tel 1 lo oftendere,quam no declarauit,mul tisq^ tandem crrorib. admifsis, quod falfutn eft oftcndere conatus eft, . gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o z
-ocr page 144-to8
DE C OE L O
fcilicetqubdB L cfletminor F H:hocâutcmfalfumeft:eftcnim,utde' monftraui, æqualis,amp; ex hac çqualitatc minorem habetrationemad B c ipfaB L,quàm F h ad F g. Ethocfufficit adpropofîtum demonftrandu. Cùmigitur Solaut Lunaaut aftrum aliud umbra faciat fermeæqualem in terra rci qu£ uidec, aut ligno quod radijs illius opponitur,fèu ex une pundo radij procc dant, feu ex toto corpore, permutata hac demonftrationc, conftataltitudinisad F G proportionemeffe incomparabft km. Cùmhocigiturcontingat etiaminturribus amp;montft bus maximis, utlineæ F B Sc G c fîntæquidiftantes neceife cft:quarealtitudo a aftri maxima,maximum igituretiama^ ftrum quod tam procul fub illamagnitudinc quâ uidemus cernitur.Eft autemdeduefta ratione ex umbra terræin deliquot; qurjs Solis, dimeties ex his partib.quibus terr^ dimeties eft duo, undecim : quare cum terræ dimeticns fitbis quinep M. paffuu,erit Solis dinietiês undccies quinep millia paflim ,id eft,paflus millies quinquagintaquinep millia. Solis autê cor pus ad terram proportie, quæ centû fexagintafex Só tres ex o(fto partibus ad unum,ambitus maioris circuli At.paffuuni c L X X11 i.millia,infuper^ c C L.Terrgdimetics ad Luna: dimetientê,quæ eft x v 11, ad v.ration'tacp terræ corpus Lu ng corpus cetinet ferme trigefi'es nouies,ac infuper duas teP * bitusmaiorisdrculipafluûniillia VUIbM*amp;Sinfuper c C
AlfiWofo* LX 111 !♦ Altitude etiamhoru ex Ptolem^idemonftratione habita ta runde 4 terra. nbsp;nbsp;eft. SoIis quidemà terræcentre M. pafFuufexiesmille m. Scinfuper
quingenta.Lunæuerb ab codé centre M. paffuûtrecentauiginti m. amp;nbsp;inftiper D c c c xxxiii.ConiautêumbræabcodêM.paffuûmillies
trecêtis quadraginta M, Vnde dedudis m . pafluu quinqiiies mille pro femidiametro terræàfingulis harûdiftantiarû,relinqucnturdifèanriæ Soli's ac Lunæ, necnon coni umbra? à fuperficie terræ, feu ab oculis no ftris. Diflan tiaetiâ Solis à Luna, quando Soldeliquiupatitur,ieume^ lius orbis folaris aLunari orbe,erit m « pafluu Italicoru(nani de his fer mo eft) quinquies mille ftxcentiesoduagintaquatuor M.att^infuper c L X V11, nbsp;Illud uero mirum quod Philippus Melanthon animad-'
ucrtifteuidetur:quod cum eccentrici Solis centru PtolemæiatcpHip^ parchi ætate diftaret à terr^ centre diamctris terrg X X 1111. cum quin taparte,feu m. pafluû c CXLII, M.nuncfblùmdiftetdiametristeiTæ decê OÛO, duabusep partib. ex quinq?,feu M. pafTuum centu oftua ginta quatuor M.ab codem terræ centro. Argumentu quafi ieneftentis Solis altituio mundi. Sed ratio deduci poteft uel ab inftrumentoru uarietate, uel coe jf folarisdifpofitione, uelæquinolt;ftiorûobferuatione,’quæuarictatcnî ' fufeipit alocis amp;nbsp;à Solis magnitudinc,propter quam^quinodiû dli' quanto
-ocr page 145-L IBER T E R T I VS »
ïOp
quanto cel crins fit quàmexiftimetur ♦ Hoc au tem cum obferuatu effet à multi's, in Solis magnitudinem relatum eft. Sol igitur r b , centrum eius c,terraD E,centrumeius F,linea G H M contingens Solem SC terram, ’ conus M*Quoniam igitur G h contin git Sole Sc terram, erunt anguli G Hrcfti, quare g c æquidiftans F H, a ideo portio G B fimilis portioni H E. Siigitur C B ad F E proportio co-gnitaeft,eritSc c G ad F H,atcpideo G M ad M H ,qualis c M ad M F ♦ Et quiac M fupponiturcognitaincom parationeadPHScc G,0Chredus, crunt G H Sc G F cognitæ, Sc angugt; lus G c Feognitus ,ideóque G c B, atque ideo arcus e h confimilis G b: ideoep exceffus dici tempore æquino di-) fupraduodccimhoras: duplicato cnirn E N propter d L,fietarcus L D E H cognitus.luxta hoc igitur pofita C B uel G c,quinc^cumdimidio crunt,
B FESCFH,ideft,8CFC,MCC.SCCM, M.CCCC^LXV II I.quare G Merit partium mcccc.lxvii. minut*
LIX»fecund*XXIII. mh. igitureritpartiû CCLXV ii.minut.LiX». fccundoru L11i.Refîduumigit g h eritpartium M c LXXX X i X.mi Fiut. L I x.fccund.XXX.igitur G F partiumm CLXxxxix.minut. BIX» fecund» X X X l» tertiorum X x X» Ideo trigonus c F G ,habetu-num latus quo deft c F,partium M c c.Secundumlatus quod eft F G, partiûMc L XXXXix»minut»Lix» fecund»Xx x i»tcrtiorû XXX» Tertiumlatus quod cft C G,partium V»minut»XXx»Manifeftumeft igiturqubd F c SC F G funt fermeæquales:SC quod proportio utriufcp ad c G cft ut c c X V111» Sc duarumundecimaru ad unum» Statuatur
igitur circulus circa trigonumc F G ,Sc manifeftum cftqj diameter F N cadet in medio, 8c fecabit c G peræqualiain o,propter æqualitatem f c Sc F G » Igiturdetrado quadrato co,quodeft v 11.
quadrato F c,relinquetur quadratumF O» Quod cft igiturlatus eius';^eft F O , partium fcilicet M C L XXXXlX»minut»Lix»fecund» X L l x»Cuhoc diuifoquadratoG o,quodeftutdixi V
dibitON,minut»o»fecund»xxiii»quare F N to--
taeft partium M c C, minut o » fecund, x n» Hæc detrahemus ex omquot;
-ocr page 146-Ito nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE COE LO
nibuspt'optcrdifFereiitial'nnlfènfibilenijrelinquetur F E partium mg C LX X X X I x.minut.Lix.fecundorinnx X X v 11.amp; c G parnum v^minut X X x^DeduótaigiturFNadpartes cxx.amp;eftdiuifonu-' meroperdecenijfiet F c partium cxix.niinuULix.fecund,lviii» Arcusigitur FC eftpartiuni CLXXLX.minutxxx V i, fecund, o, C Nigiturpart,o,minut,xx1111,fecund, o,Quare c G,par,o,nüiiut, X L V r I i,fecundoru o, Igitur duo arcus d l amp;nbsp;E h, huicæqualcs feu fimilestquiaillifuntdupliarcuiB G,cuietianieftduplum c G hic,quia incircuniferenti2i,Totus igiturarcus l D E H eft partiuni c L X X X,»!! nut, X L V11 l,{ècund, o ,8óideo dies in æquinoârio horarunr x 11, mi' nut, 111,fecund, x i nox horaru x i ,minut, L v i,fecund, x L v n l»
Curfolit lutm mutet.
Etitafub æquinoélio femper,Etæquino(ftiumnobis eritpridie quant Sol initium Arietis ingrediat, imo pcrendie poft tertiâ diem in qua SoIingrediturinitiuLibræ,id eft,die v 111, Martih^ X v feptembris, Refpondethocperpulchreexperimentis, Quodfipaulo elatiorfitrc' gio,utin altifsimis motibus, adeb antecedit Solis ingreiTumin Arietis initiû,utratioaftronomicafalfauideat, Longior etiâeft duplo diesqî noXjXr I,lunrj,Primus dies æquinoAijætatenoftraeft x Marti'),hxc eritminut, V i,maior nodre, Accedit prgter hec collifio luminis,dcqua pofteriusdicemus, ScdcurfolaLunauarias fufeipitfi' A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;guras, reliquaaftra omnia perpetub rotunda funt; An
/ \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eb figura mutat,q?opacaeft,amp; lumen quod habet prO'V
/ \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prium,lumine Solis adeo eft imbecillius,ut qua parte à
I \ Solenôilluminatür,lateat,8ôparsilladcefic uideatur;
nejMttiemacu
ma apud antiquos quæftio orta eft, exiftimâtibus non paucisLunam participemefte elenientarisnaturæ, ëC
ob id affici, Alij imaginem eftc putât uel Oceani,uclor bis tcrræquafi efpeculo relucentis, Nos uero ilia, fi cor
M pus æternumfit,participcmeffemortalitatis negamus. Nee tarn procul imago feu ipecies aliqua in fpeculo uideri poteft, Aut igitur ea parte pcruia macula oftendit, ficutin fpcculis ubi plumbum abrafumfuerit, aut omnino ilia eft terminus afpcsftus : eadcmcnim in parte cum uideatur,peruia eflenô poteft ibi Luna, nifï aliquo moni’cir cunferatur,ita ut redeat aduerfo parui circuli amp;nbsp;ecccntrici motu ad eaii' demfaciem, Quód fi terminus fituifus, cur non in aliaparteç’ Videtur igitur nihil mirum,hanc dubitationem alios quidem fatigaftc,alios uc' recundiores deterruifre,Ergo fi fine paruis circulis atep eccentricis mo' tus Lunæ,quemadmodum Calippo amp;nbsp;Eudoxo placuit,abibluatur,C' rit maculæLunæ comporta ratio, fcilicetobfcuritas aperipicuitatcor' ^^‘Qua enimparte lumê fblis non refleclit, obftura uidet, At ex perfpi cuo non refle(ftitur,tranfit enim, V arictas autem denfi amp;nbsp;rari manifeftè in codo eftjUt etiâ in laóteo circulo uidemus,Eft amp;nbsp;alia quæftio de Lu'
namagis,.
-ocr page 147-LIBER T E RTI V S.
Ill
A tiattiagis fen fib us conlpicua, curapudnos plena lumi'nibuSniaforeni Luna in pM-æftuin maris,apud Indos uacua facial Videtur autem caufa effe cftus, calortemperatus, amp;nbsp;propinquitas Lunæ» Inconiuncflione autem amp;nbsp;ßdat. plenilunfo eodemloco Luna eft, fcilicet Soli propi'nquiorn'n quadra^ tis autem radijs cum Sole terræ: temperatior autem in noftris regio' nibus plenaluminibuSjOb aeris minorem caliditatem,apud Indos augt;-temuacuaob regionis eius feruorem:attollitautem,cumelatiorfuerit: clatiorautem, utdixi,inplenilunrjs ac nouilunqs» Et hîc temperata magisinplenilunio,apud Indosautem mnouilunio»Tuncueromuz tat faciemex Solispropinquitate,lumenac uim, non folùm luminis caula, led etiam propinquitatis ad terras gt;nbsp;nbsp;nbsp;Sed dices,cur fi lunamu^
tatfaciemexacceftiiad folem,aftraomniareliqua rotundafuntCHoc ideo contingit, quia uel lumen proprium adeo darum eft, ut Solis lip men, led imbecillius : uelquiaundequaque peruia funt» Ergo aftra plurimum ut dixi à nobis diftant comprehenfa ratione: fed quia diftan tia fenfiimlatet, paruaob id exiftimantur♦ Turrium uero diftantia cum comprehendatur, memoria etiam magnitudinem teneamus, cum etiam angulus maior fit quam aftrorum, turres aftris maiores itp dicamus, Ob id turres fi ab imo uideamus,latiores apparebunt, quam fi iblam liceat fupremam partem infpicere, quod dumradicem uidez mus,uideamus etiam diftantiam» Sedquomodo coelihi iumfti funtC Ancatorump
B namfiuna eftluperficies cauaftiperioris, amp;^conuexainferioris,quo-' modo in diuerias partes fiiperiusamp;inferius codummoueripoteruntÇ’ Siduæfunt, indiuifibile ab indiuifibili tangitur» Sed duas eflenecefle, non tarnen quanti tatemconftituunt: hoc autem fuffîcit Ariftoteli,ne continuum ex non continuis componatur, lam uero illud maxime mi rum,aftris quae tarn procul abfijnt,maria Só terras quae co ram oculis ia. eentinnotdeere, omitto quod antiqui illis ducibus ftilcarent maria. IL ludmagis admiratione dignum,quód tempeftate aftiin incognitas ma Regionet rnagt; ris aut terræ partes,aftrorum auxilio ubi fintagnofcerequeant.Poftu'' lauit hoc à nobis Ioan .Baptifta de ponte Vigo.Ratio fic conftat: Sere noiamfaefto codo Solis de die,autalteriusplanetæ de nofte, collige aL paéloubifînt titudinemcumplanilphærio autarmillis duniaftrummeridiat, amp;ab digno[apof-hacdetrahedeclinationêloci Solis,fi Sol fuerit ab initio Arictis ad ini- ’ tium Libræ : adde declinationeni loci Solis,fi fuerit ab initio Libræ ad Arietisinitium,8óquodfitdetraheex 90, amp;: habebis latitudinemloci, quam amp;nbsp;qui Indiam nuper colunt norunt inuenire. Sed pro longitudi ne cum altitudine Solis aut alterius ftellg cognitg habita latitudine per planifphærium, horam diei inuenies.Inde per armillas cum loci latitu dine locum Lunæ qualis uidetur quæres: cui addes aut detrahes quaiiz tumeftdiftèrêtigex afpeftus diuerfitate, amp;nbsp;habebis uerumlocûLunæ ea hora, iuxta quam ex tabulis Alphonfi habebis locu Lunæ amp;nbsp;mom fecundumfingulos dies præfentes.DifFerentiamergo locorumLunae
-ocr page 148-IIZ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DELVCEETLVMl NE
inftrutticnto 8ó tabuh's inuentorumcÔfîdcra, cumeadiui'detnotum diei, exibunthoræ Só minuta differentiæ: pro finguli's igithoris partes pro fingulis mînutis quartâ partis unius aflume, quas addes diftaii' tiæ à Fortunatis loci tabularum Alphonlî, fi locus Lunæi'nftrumcnto inuentus pofterior fuerit, id eft y magis ab initio Arictis diftitcrit loco ; inucnto pertabulas : autminues ab eodcmubi locus tabularum partes minutaeo qui per inftrumentûinuentus eftpluraobtineat,amp;quod relinquiturautcogitur eftlongitudo à Fortunatis loci incogniti,quam in Iphæraregionû fimul cum latitudine quæres,nofcescp ubilocoruni ; fis,quibus^ uentis in patriam regredi liceanquod cum ignorent qui hi j * floriamIndiçarûrerumfcribunt, latitudineappofitalongitudincslo' »
corum.omittunuNamqubddeclinatione curfus Solis,quicunq? Indb i amutranqjpetunt,multumadiuuêtur,necnôôôftellarum,omnibus qui cum Lufitanis ac Hifpanis uerfantur eius nauigationis gnaris,coni ■ pertum eft. lam uero an unus fit mundus,an plures,an infiniti,an infi^ tus unus, amp;nbsp;an aliquid extra ip lum, an æternus uel genitus, diftuin eftinlibris deæternitatis arcanis : nunc uero de luce amp;nbsp;luminequæab aftris profluunt dicemus.
LIBER QJ/ARTVS de Luce amp;nbsp;Lumine.
latflclt;euilt;ecau
A B E N T omnia fideralumen,motu,acmagnitudinenl propriam:0d utlumêminusàmaiore tegitur, ficumbra fub umbra latet. Luna in die umbram non facit, noftu facit. Si Luna luceat,aftrorumreliquorum umbras non _____ uidebis: ubiilladelitucrit,quorundamquandoqjadco umbram uidebis exquifitani,ut Veneris ego lumêperfeneftramingrc diens, Lunæ efle arbiträrer. V naqu^cp igitur ftella proprium habctlu men,cumpropriamhabeatlucem: quofitutexfrequentibusfideribus lumenmifcentibus,lafteuscirculus ab oculo æftimetur. Adiuuathoc
coelifubftantiadenfaôôfiderumrara,uelutin Comctis,qui caudamaut crincs habet: nam cum nunquammutetur, conftatipfumin ccelo elTe, Curradij refle non infra. Sed quomodo radij per inane tranfeuntes refrafti uidentur, xiuideanturet cfini SoIis radi) ill acrcuifuinonfubi'jcianturCHæccademeftcaufa,cur cdZortm auge- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;reflexio radiorum in terra eft, ut in uallibus, lonoè maior fit
calor:namfi radius pénétrât,unus tantum eft: cumrefleftif,duo: cum . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iterû refleftitur, tres radi] in eodem funt loco, quare calor magnus hie
procreatur.'inladea autem uianonbis autter, ftd turn ob propinquita tem ftellarum,tum ob denfitatem millies refle(ftuntur,cum ctiam pluri mæ fint,igitur in medio candorem ut laftis fieri necelTe eft,quod ego e^ tiani multis cum candelis cafu imitari pulcherrime uidi, ut euidenti ra-' done
-ocr page 149-t I B E R Q_V A R T VS*
A tionietfam cxperimentSfubfcribat, Atq^cademrationeignisfncauis ignifcurcxa fpecuh'saccenditur, quom'âinparuumfpadumradfj pluritnicoeunt, non tarnen in candida materia, quia radonem tollit qua acccnderc pof-funt:poirunteniniquiacoeunt,atcandidudifsipatSc feparat. Ob hoc tma. ab igne candida tela facile urit,imôàfcintilla,àipeculi côcauifolaribus radijs no uritun Eadem ratio ad ungue eft in fphærula cryftalli, tunda amphorauitrea aqua plena, Sedutinhisradn exaduerfo cocut, ita in cams Ipeculis ante: uerumurendiöóno uredi par ratio in utnlq;. poßtisaccen-Ciim enim rem candidam fubieceris, conus ille manifeftc dilatatur, Só dMr. ideourereno poteft,Hocautemquóddilatetur,oculoctiamdeprehen ditur, Sed cur lumen coaftû hire inferiora maxime Solis calefaci t, cum So/ ejunmoio SolcalidusnonexiftimcturC Verum ego calidumefle Solem ponere non uererer, cum nihil calidum aliud eo caloris genere exiftimem: hoc enim fupcrius dftenfum eft. Nam putridus calor amp;nbsp;igneus no generat, ftd corrumpit: Solis calor amp;nbsp;fiderum generat. Calor autem reruni quæ iiitacarentnullus aftu eft,necfenfu taftus pcrcipi poteft: Solis calor ta (ftuifuhijcitur.SednecanimantiucalortaliseftjCumpabuloindigeat, , • fiderum calorminime. Sed fiuelis placita Ariftotclis tucri, dices quod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ '
aeraqua dum lumen illud excipere conantur natural! quadam iacul tatc,quagrauiadefcendunt,leuiaafcendunt,mouêturacdilsipant.Ca/ lor quoqi qui in eis iam potetia erat fufcitatur,amp; ad adum pcrducitur*
E Aquaueróabacreincalefcit,quiex feipfa calorem non habet: propte^ reafuperficiesfumniaautfolùmcalidaeft,autmaximc. Motûhuncra ritas confequit,raritatê calor: hoc enim fuperius,quoniodo fiatjoften^ fumeft.Calorenim,motus actenuitas circulo quodâmutuo fibicaufic SubtiîUaf,cit^ funt: nam fubtilitas caloris caufaeft: calordumdcpafcit,motus:atmo tusipfefubtilitatisrurfuscaulacft, motus enimcollidendo partes attC' nuat. Subftantia tenuis quia magnam uim excipit radij, calida cuadit, calidum uero attrahendo 60 difeutiendo motû cit: qu^ uiciisitudo in a-* ninialibusuitampræbet,amp;'nianifeftilsimaeft.Supràcnimdocuimus, frigidum nihil aliud elfe, quam quod calorc caret,nec recipinrarum igi tur admodumfrigidumelfceft impofsibile, uideturigituripfe radius feu lumen caloris fubftantia, hocep nobis fufficerct, qui catenus folum rationes fe(ftaniurrerum,quatenus iuuant ad experimentorumuerita' temaflequendam. Seu igitiolisacfidcrû radios periecalidosdixeris, feu ipfos nô calidos, led calcfacerc,nobis ex æquo latisfaftum erit. Mi hi autem uidetur calorem efte fubftantiam radfi fideris: nec tarnen calo rem hunCjCLim alumine fit infeparabilis,qualitatcm efle que corrumpa tur. Nec enim calor qui in elemêtis aut mixtis cxcipitur,eft cœleftis,fed cœleftisimagoIblùni: igiturutlux propriaeftfideribus,itacalor,cui nullumeftfriguscontrarium,fedfrigus folacalorispriuatio eft. Ve* rû dices: Si motus caloris eau fa cft,cur in lcfto,amp; dum maxime quiefei Cur in Mo mlt;t mus, maxime cal emusC Verùmmotus calorê excitât, réfrigérât autem
P
-ocr page 150-«4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DELVCEETLVMINE
' duniloculîlutando nos aeri fn'gidion exponitjcaq? in tiycnicmagnus motus excalefacitjcxiguus réfrigérât. Sed dices:Cur tarnen frigentqui quiefcuntjin leAo aût calent '♦ V idctur aût aliquid conferre pluma,aut cottûjUel lana,quæ in ledis habentur. Verùm caula præcipua cfl,quia non mutât aer qui nos tangit fub culcitra colledus:extra aût ledû quie fcentibus aer mouef. Ex motu aût bifariam réfrigérât homo,turn quia aer calefadus circû nos manens recedit, turn quia motus,ut dilt;£f û eft,re frigerat aerem. Sed ad lucis acluminis hiftoriâ redeo.Lumen igit eftlu ^^5 fimilitudo,qug claritatis in feSô caloris Ribftantiâadeô habet anncquot; xam,utpropc nihil fit aliud» Obhocclarifsimafidera etiâcalidifsima, ut Sol,Canis utert^, 3^ lupiter : non igit lumen ôô claritas èc. calor tres funtres,fed una,diueriorumcomparatione, diuerfa nomina, etiani diueriàmimaginem acrepr^fentationem fufcipiens. Lux uero àqualu mê profluit, qualitas eft exillius tertio genere: utérin perfpicuo corpo re à luce fitlumê,itain opaco color: ÔC ipfa hæc omnia fui fpcciem pro^ Amiidâtaper ducununamper prataambulantes,uirides facies habere uidentur.Po^
prata,ßcietui tensigiturcoîorcùm hæcfaciatinaerelibero, quid in obfcuro facict^ ‘^bihæcfolaluxfituitiofa, atcpalieno colore infefta. Sic igitur lucerna moduf rcprje- aqua ardente fola fale repræfentat ( dum omnis alia abfit lux) fa' fentandi ßciet cies pallidas utmortuorû:hocenim expertus film. Eteadem rationell hom-iuiubdt- nbsp;nbsp;lampades uirides oleûuirideaccendat (quodreferûtfieriuuaimina
ticrjjseoiorib. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ nbsp;nbsp;nbsp;2-.* „ . . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
LKWWM/r«
tura in oleo tandiu côtenta ut maturefcat fub Sole) uiridia omnia appa rebût. Quid amplius lucerna uitrea cócluia undic^colorê transfert uali dü,luminein ea accenfo ad obieftas res. Sunt aût ualidi colores, niger, uiridis,albus,rubeus,cyaneus feu cœleftis.Ignis aûtexprelsius hocfa' cere poteft, amp;nbsp;longe maiora, ut ferpentû imagines reprpièntare. Opor tetautêutpotentia talis fit, 8c à fumo proprio ad rerü imagines reprx^ fèntandas adiuuet.Eroo lumen coloré amp;ma2:nitudinêSó forma niuta^ re poteftjUt trabes ftrpentes uideant,aliéna tarnen figuramrecipere nc queüt.Necp enim, ut dicunt, homines abfqj capitib. uideri poifuntjaut cumcanino capite:fed filumê capita abfeondet, abfcondetamp;f reliqua» Neqj forma mutare poteft fecundüluminis naturâ, fi pro forma figura intelligat.Quoduero occultafitui,automninonon fiet, autrarifsimè. V idenf aût mutari no folû^pria, fed etiâ cÓmunia fenfibilia: ac qudæa corû magis ac facilius, ut magnitudo,numerus,quies,motus,ac figura» Etenim in quadratis foraminib.quçdârotunda uident,quia non per fe fentiunt, nec adeo exquifite, nec adeo uehemeter in fenfum imprimut: lumen aût calor uifus funt propria. Verum de colorib. fuo loco dice mus,nûcdelumineamp;reprgfentationib.tra(ftatio eft. Eft ante,utdiftu eft,lume lucis imago in corpore peripicuo. Perfpicuû aût triplex : qd^ dam gquale, quodda inæquale,feu in partib. fuis diuerftim, amp;nbsp;quodda Iolafuperficie,cuiufinodi funt fpecula. Hoc aût nitoredicimus.In per--Ipicuoæqualilutuërelt;ftàprocedit,ininæqualiautenifrangitur,àtenui reflefti^
-ocr page 151-LIBER Q_V A R T V S«. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tl^
A reflcÆ’turJuxtahoc fgitur confiât,tres tantum efTefpecies îumfnfSjte* dam,reflcxam,amp;S refrada«Rec'la oflendit res ut funt,refra(fla mutatas, reflexa uelut à fpeculis debiles» Mifcentur quandoc^ hæc, ueluti ciim acrafsioreuitro oppofito plumbo lumen G'mul refrangitur acrefleólp tur. Optima igitur è chaly be uel argento fpecula, non è uitro cry flail ó optinta^ecM' ue: quamuis aliter homines credant. Sed quia quæ è métallo funt facile uitiantur,ob id crédita efl meliora efTe uitrea. Metallica igitur exacflio^ ra,uitreadiuturniora, nifî frangantur: leuis enimillenitor non adeb in uitro extinguitur, quoniâ in materia ficciore no tam facile hæret. Caufa cnimcurhgreat,eflhumidû:in humido enimuinculû adhærentiû.Sed
figura ui tian t quç refledunt, ôô ea in quibus lumen frangit. Itac^ fpe culaconcauaamp;Ccôuexajitemperfpicilianôæqualiajfalfas redduntima gines.Hinc caufa colligitur,cur nô tam ex fblo q? è muriSjiiec tam è mu cura uitiJit ris Ipeculis reddantur imagines. Namnô nifiin perfpicuo fit lumen tantùmlumca èluce:quæautemnon nitent,non funtperfpicua,ideo lumen perinom neenim folidum perfpicuû nitetjamp;f omne nitens efl perfpicuû» Quam^ obrem in undis etiam effigies relucen t. Vnde Virgilianum illud;
Nec fum adeb deformis, nuper me in littore uidi,
Cùm placidumuentis flaret mare: non ego Daphnim ludice te metuam,fi nunquam fallit imago»
Videnturautêab omnibus refledi radr),quiaaliquis nitorin omni fo^ Curah^ua/oU B lidocorporeeft» Verùmillud mirum,curcalor8dradii perfblidacraf-
faatqueperfpicuamagis permeent, quàmperopaca tenuiaacrariora: non enim meatibus implentur perfpicua,quia aer côtinuus eft: in ui tro amp;cryftallo meatus illi direÀinon pofTuntefTe,quianô confîfteret; radfj autemretfli» Nec aqua patit meatus, cùm tarnen fît perfpicua. Om ne igitur quod lucis imaginenirecipit, id autem fæculentum non efl, fed clarum,perlpicuumdicitur.Non enimlumen corpusjfèd imago lu cis,que meatibus nô indiget,uelut nec calor: calor autem magis corpo^ reus eft»Quia ergo in folido recipiuntradfj,recipituramp;; calor. Quomo do autem à fîderibus refle(flatur,dubitatio nô parua eft : nam fî refledf sidfrrfrfff fofc-tur lumen àfî'dere,folidum fîdus efTe oportet:quod fî folidum,curmo' tu nonfrangitur,amp;eumà quomoueturnonfatigatç’ Oportet autem quemadmodûôô in corpore animalium,animamfpontèmouere 80 ala criter: at in nobis alacritas illadeficit,quiaibi fblùm eftuis,quæà corde
. transfunditur,ubi anima habitat : at in coelo cùm ubiqj anima fît,eft a^ lacritas fempiterna,ob id nec uolûtate anima fatigatur, quod nullo cor poreo indigcatauxilio:ncc cor, quod in eo fît anima:fed tarnen fpeciem habet fatigationis. Cœlum autem cùm nunquam quiefcat,amp;: ubiq^ prp Q^omoJa «-fentem habeat animam, nunquam fatigari poteft» Sed de Lunæ circu^ thermoueutur, loquodfecumætherarapiat,nô adeb claraqufftioeft,fatigari enim de berenmclius uerb eftdicere,toti ætheri hocinefrelpontè,utunaquæq^ pars circumcircaferatur ab Oriente in O ccidentê, nbsp;fîngulæ cùmfuo
-ocr page 152-Itó nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DELVCEETLVMINE
loco depullæ fuen'iitfpontead eamrcuertantunHgcautêqiiæftio pro C nobis eft, qui mundum fînemhabituruni, habuifte^initium,inlibris deæterniüatis arcanis cenßiimus. Aut forfan dicemus,quemadnioduni aquamadLunæmotûjficæthcraad prirni codi lpontecircumferri,non elementi natura,fed obedientia ad fuperiora:uel qubd ad motum coii' ftruandumhocfufficitnullo nixu,iiiitiuniueró non finelabore fieret, Sed hic motus cumfitfcmpiternus,initio caruit,
Creptifculoru erum de bis fatis,ad lucis ac luminis hiftoria reuertamur:ubi me^ MIO, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rito forCsin quis quæret,cur ante Solis ortü,6d poft occafum , aer luceat
óódariusfitCquodtempus crepufculumuocatur, Sed cum ueipertb num crepuftuli nomen retinuerit, matutinum in auroræ nomen tram ffit.Cuius meminit Virgilius duodecim claris cxperimcntis,Primuni referrefateft:
Aurora Oceanum croceo uelamine fulgens Liquerat, bijugis uccTtarubebatequis: Luce polum nitidaperfudit Candidus orbis. Et darum emicuit Sole oriente iubar,
Ergo Solis radij ctim impediutur à terra, nullam daritatem affcrunt,ß nö aliquo ex loco refledantur.Etenim cum media nox eft,ponatur coe Ium Solis AB F,Sol AB,terra c D,ducanturcontingentes ACE;amp;bd E concurrentes in e, totumigitur quodcontineturfub codo a b Fjamp;T fupra,alumine Solis iîluftratur,prætertrigonum c d e,ÖC tarnen par/ 0 tes F ÓÓG nonuidenturclaræ,quia Solisradrj penetrant,necrefledtun/ ne fuapoteftcrepuftulû facere, turn quia radfi uiderent, amp;nbsp;Sole uideremus ipfuni; turn quia, utdemonftrauimus, ob maxi/ mamaltitudinêline^ c e Sc D E ferme red derentæquidiftantes.Ergo crepufculuni fit,quoniam pars qu£ fiipra tcrram eft con tenta fiib E pûlt;fto,ideft,fub umbra terræ, pit,amp;adnosrcfledit,
Obièruemus igitur Soîem exiftenteni fub gquinocftiali circulo,qui crepufculuni inchoatpartibus Xix.anteortum,ideft, borafermèamp;TquartaanteSolisipfiusafcé • primùm Solis radius quiaeremillu
ftrat, tcrram contingit : nam fi' non contingeret, ex fummo loco uapo/ rumcontingens ad tcrram dudus peruenirctad locum inferiore prio/ re, atep iîc crepufculum antea quàm didum fit inchoaret. Hoc igitur po fito,conftituaturcirculus tcrramreferens,cuiuscentrû c,contangcns linca AD,iummaparsuaporumE,locusradij Solis F,amp;^ubilecat AD, ibi^ ponat: quia igitur Solis diftantia maxima eft ad terræ compara* tionem.
-ocr page 153-LIBER Q,V A R T V S.
A tionê,anguîus F G d eftacfiefletincentro G terræ,quarc eft xix,partiû, igituramp;S E G A, ut in centro circuli: fed R.
B relt;ftiftint,igitur cùm E cômunis fitduobustrigonis CB EAEG ,ipfieruntfimiles,80ideoratiolaterumco' gnita:at B G eft milliapaffuû, utdi(ftumeft,quinquies mil le,igitur A E eft millia paftuum GCLXXXViii.amp;Sad tan tam altitudinem uapores afeendunt ♦ / En uides humani ingeni} fubtilitatem quoufcp perue^ niatC Vitellionemhaud ignoro deceptû efte, qui afeende^ re tantum ad lu. paiftiû milia tradiderit, cùm quintuple
plus ac dimidio quàm dixerit afeendant: uerùm cùm ambitu terræ con viieöionis cr-trahat,ôô paftiis ob id etiam maiores faciat aliquanto, no tarnen ufcp ad nbsp;nbsp;‘ ' ‘°’
quartâ parte debitp altitudinis deducere earn poteft. Qtibd fi ut ad tum nium deducatur crcpufculum per duas horas ante diem fiat, erit angu^
lus c in circumferentiaquiæqualis eft G partiü LX, amp;nbsp;E c xX,quare lineaAE,qu£eftaltitudouaporum,critpaiTuummilliaD CCLXXII» hoc eft maximû ad quod afcendere uapores pofsint è terra fpaciuin» VndeIrides,Virgæincendia, hiatus cœli, non al tins fieri pofttmt: ut nec triplicati Soles, geminatæLunæ,multocp minus imbres, grandi^ nes,niues,pruinæ,Slt; quæcunq3 àuaporibus ortumhabent.Exiftiman dum eft tarnen in diuerfis locis uariam hanc efle altitudinê, quæ tarnen præfcriptumnumerum paftuumminimeexcedat. Ponamus igiturut nos qui àcirculo Capricorni diftamus partibus quafi L X v 111 ♦ ut ocu lusfîtin B,Mediolaniipuncftusautêquiuidetur fubcirculo Capricor ni E,Conftatigiturq?proportio c e adcB eft,ut V11i.ad 111. ferme» Cumigitur c a fitæqualis c B, critproportio G E ad G A etiâut V111. ad 111, quare a G ad A E ,ut v .ad 111. quare a e eft millia paiîuû v 111 » M.ScinfuperGGGXXXlIl.dequib. nôcuro. Satiscôftatlocûquià Mcdiolani incola uideri debet fub hyemali circulo,à terra diftare plus quàmdecies altitudo uaporumpertingat. ScdibiComctesuidenturà Cometem non nobis,igiturnonfiuntexuaporibus. Sednecfupràinæthcre,cùmibi non ht materia qugaccetidipolsit. At fi dicas,raptumhumoremeoulcp trahi ui fiderum,quamuis altior fitlocus, quàm cômunis hicuaporum: primùm quidemobftat,qubd pleriqs Cometes menfem excedûtftcun duni, aliqui etiamnec in tertio Rniuntur, huic conflagrationincctota tcrræ machinafufticeret. O ftenfum eft cnim fupcrius, quod ignis nun quam in eademeft materia,fed perp etub nouamrcquirit.Hoc autem fi dus cum cauda pleruncp eft, amp;nbsp;in æthere,quo fit ut minus Luna no fit. Ardere autem tantammateriam,amp; tribus durare mcfibus, omnino im pofsibile eft, Accedit quod aliqui humiliores eftent,qui abfconderen' tur ante occafum,aut eftent immobil es, quorum neutrum adhuc uifum çft.Multapræterid funtquæ abfurditatë huius opinionis oftendunt, 'a quibus abftineo: que.niadmodu illud Albumafaris, Cometem fupra
-ocr page 154-ti8'
DE LYCE ET LVMINE
VenerêcflèîcEautê Venus multbaltiorLuna, Seddeprebendercan Comètes in elementorûregione fit,an in codo fiat, facile eft admodum. Namfimaioremhabeatdiuerfitatem quàmLuna,in elemcntorumciTc regionenecefleeft:ièdfiminorem,in cœlofietproculdubio, Vides^ leuibus artifices Humana fubtilitas ad detegêda ccdi arcana progredia Tr#4g«lt;ef«»f tur.Cômuniafuntomnibus Cometis,quôd triplicimotumoueantur, Comjisomni^ Vno ab Oriente in Occidentem,uelut amp;nbsp;fidera omnia rel iqua in horis intscoinunia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;— nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•
Co mies duret.
X X1111. Altero ab Occidentein Orientem, paulb plus minusuc par te una cœli,ad fimilitudinem. ferme Vcneris. Nam Comètes anni Al. D» Xxxii.cùmx xii^dieSeptcmbrisexortuscflet^dC11 i.Dcccmbn's occubuifret,in L X X i.dieb. ex parte Virginis in v 111» Scorpi] pi'O^ cefsitiquo faeffum eft,ut folùm L X11 i.partibus,figniferi,fècundû loiv gitudinem,indiebus L X X l.proceflerit, minus fcilicetpartcunadicb» fingulis. Ex quo patet,{ub Luna eum efle non pofle,nam fie motu pri^ mi orbis uelocius quàm Luna moueretur.Confiât enim Lunam in ho ris X X1111.retrocedereiuxtaprimi motus rationêpartibus tredecim» Plinius exiftimat Comète nô ultraL x x x.diem ap parère, neccelcrius
y I i.occultari» Simili rationerefert Hieronymus Fracaflorius, prions ' seâl.i.cap.ii. exempli autor,in fuo de Homocentricis libro, die ocflaua Septcmbris, anni M,D.XXXi.Cometemfuifiepaulô Soleoricntaliorem,idcft,iu
xta XXIIII,partem V irginis.’iuxta autê initium O(flobris,cùm lupr ter eiïet in tertia Scorpij parte,falt;flus eft illi propinquus,
LegiturincodiceiuOjparte X 111. quodeftenonpoteftutXVIII, die,ÔCmultb minus ante, ebpcruenerit Jupiter,fcilicetad X 111. Scor^ pij partem Jgitur in menfeuno (naminexplicando negligentiorfuit) partes circiter X L, Comètes in longitudinefuperauit,id eft,à X X i h Virginis,ad fecundam uel tertiam Scorprj progreffus,qui motus Ve^ neris motui parum eft abfimilis aut Mercurrj. T ertius eft motus fccun dumlatitudinemmaximus, ut ni ille fallatur,incredibili celeritatemo^ dôadBoreamunus,modbalteradAuftrûferatur: qui turn procelfus fîunt cùm Comètes iuxta polos fuerint: nam tune modica uarictas loci adfigniferum comparata,latitudinemnon parummutât. Aliuduerb cômune Cometis eft,quôd cauda fèmpcr ad unguem, partem Soli op-' pofitam refpicit: ut cùm Sol occidit, Comètes caudam habetad amufquot; firn Oriente uerius,ut in obfcura Lunæ parte nobis fingulis diebus ui'^ dere licet, T ertium eft, quod plerùc^ Solern longitudine comitatur in crcpuftulis tantùmapparens,nô tarnen femper, Quo fitutclarcpateat (iäidßt Come Cometem globum efle in cœlo conftitutum,qui à Sole illuminatus uù detur,amp;dumradf) tranfeunt,barbæ aut caudæeffigiem formant, Hic igitur in codo, fi ibi eft generatio, fieri poteft : fi non admittatur, diccrc neceife eft,quod uerius eft,codum efTe fiderib,pluribus,ftd non ad' modumdcnfis,plenum:quôdcùmaerficceftitôô attenuatur, ueletiain alijs ex caufis, oculis noftris fe fubijcit,Nani ÔC quädoc^ Venus media die t
-ocr page 155-LIBER Q_V A R T V S»
Ä die lu'detur,qua dc nouo genitânÔefle fan's coftat Inde fit utficccfccn^ CometarS pr» tc aerc maria mul tum agi tetur tempeftatibus, Sc uentorum flatus per' fæpemaximifùccedant,amp;nobiles acPrincipes,quicuris,uigiliis,odo ratis^ cibisjtum uinis potcntibus ficcantur,mortê oppetant» Contin' gunt hac caufaaquarum imminutio, Ô6 pifcium mors, fterilitates, lepummutationes,ac feditiones.Só etiam ea caufa reptiorum fubuer fiones: quæomnia,utdixi, abimmodicatenuitate acficcitateaeris fîût, utCometes horum quidem pofsit efle fignuni, caufa autem minime.
Deirideuerb quódfrequêtiorfit, quoniampalam eftipfamin ua inJw rolor« porS regione fieri,minor eft dubitatio. Vélut enim aque gutta,cum ad Soleminfpicitur,multos tefertacomnes fplendidos colores:itaenube denfaroridaguttulis^ fcatente fit iris. Omneenimobfcuru, eft ueluti nigru.Indicio funtumbr^,qupobidomnes nigrguidentur.Cumuerb vmbraafrnb-obfcurum illuminât,id politû fuerit,ad colores pro lucis multitudi' uideanttir, ne tranfît. Obfcura autem eft nubes,ôô guttæ aquæ politæ,ideo pro 1U' cis uarietate colores referunt. Cùm autem circulus interior proximior fîtobfcuritati,cæruleusuidet:medius,quiluminofîoreft,uiridis: extC' rior,quiamp;Smaximus,aniplioriluceiiluftratus, croceus eft. Purpureus Raiiaorditiit ueroatcpxanthus,no principales funt colores:fed cùm ex uarietatelu' niinis ex altero in alterum colorem fit tranfitus,cocuntibus terminis ne cefTeeft in medio,uelutetiâ in pi(fturis,tenuiter colores alios apparere.
B EftaûtcentrûSolisSCoculi80iridisinunalinea. Sicenimexcauanc' bulaperpendicularesradrjrefledtunftamp;quanquânebulaipfànôfitro CurirUrotutt' tunda, folitamêradij,qui ex parte rotundareflecftuntur, quia foli per' pendiculares funt, Solis imaginemreferût:qug quiadebilis eft, amp;nbsp;dcbi liter reflelt;ftitur,colorumlpeciemrepræfentat:namlux cùm debilis red ditur,in fplendidum colore tranfit: quæfî magis debilitetur,in colores nigro propinquiores mutât:póft fi plus etiam,ad colores fine luce per' uenit: demum ad nigrum ubi minimum eft de lucc,ultimô cùm deficit, tranfit in tenebras. Igitur cùm ad centrum ex fola rotunda cauacp parte radrj reflecftantur, ôô fi nubes non cauafit, amp;nbsp;plures guttæ ante, reliqua quidem tota nubes confpicitur,fed à caua rotundaq? reflexio fit perpen dicularis,quæirideni,ideft Solêrepræfentat,non aliter quàm ex aquæ guttis uidebis,colores fcilicet uariosatqj fplendidos. Cùm igitur Sol curiris uideti^ eftinfinitore,amp;roculus,utdixi, in recftalineacumccntro iridis,centru turfemiarcuU iridis in finitore neceffario erit,quare tune ad unguê iris fub femicirculi formaapparebit:namreliquamedietas neceiTario totaeft fub finitore, cuririidûsôl fi centra in illo eft. Cùm uero Sol altior extiterit,manifeftû eft quod li' dltiorejlminor neaducftaàSolis centro peroculuminfrafinitorecadenigiturtunecen trûiridis eritfub finitore:amp; quo Sol extiterit altior, lineadudtaà Sole per oculum humilior erit,quare amp;nbsp;centrum iridis quod in hac linea eft. ItaCp quanto centrum iridis magis eritfub finitore,eôlùperioris femicir culi pars maiorabfeondetur ab oculis noffris : quare quato altior Sol,
-ocr page 156-Iio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE LVCE ET L V M I N E
CO mi'norem portfonem unius circuli iridein efle necefle eft. Li'quctau' C tem ex his, turn q? iridis pars media ab fcp nebula eft, turn quod fub tep ralatitetjiridem nihil efl'e : nam no ex centro nebulo radfj refledluntur,
fiinulpoßint, pofthjhauddubiumeft.NamcùmoculusinlineafitquæàSoleproce dit ad centrum nebulæ, nulla alia nifi idem habeat centru iris uideri po terit. Sed nec fub eodem centro, quoniam ex Sole reflexio fieri nequit: nam oculus habet rationê centri cauitatis, no quia fit centrum, fed quia ex duobus puneftis in eadem linea qup à centro eft, duælinepadeadern pûcftafubæquisangulisrefleélinôpolfunt. Relinquitigitur,utexpri ma alia refle(ftat,quare fecundam maiorê prima elfe neceife eft,amp; debi'
Jridiifecuni^ lioremmultb: itacp nbsp;nbsp;fecunda tertiaoriri eft impoisibile, Quia igitur
tolorumorda. nbsp;nbsp;nbsp;primareflexa ftcundaoritur,neceire eftutlinepfturadq circuliprio
ris iridis interiores, cum maiorê angulû facianrlonmus rcfiliant.exte'
* nbsp;nbsp;nbsp;O'*
riores propius: quare cæruleus crit interior circulus lecundæ iridis,me dius uiridis, ut primi exterior croceus, contraria ad unguem priori ra' Cur iris inmeri tione. Planum etiamex his elfe exiftimo, quod cum Sol eft in meridie djf nonß^t. nbsp;nbsp;iuxtaæftiuum lolftitium femicirculi maximam habet altitudinê: quo
fit ut centrum iridis femidiametro totius circuli eius fit infra finitorem uifus,quareiris non uidebitur : fedcùmiuxtaautumni æquinoftium, amp;nbsp;P er to tam h y emem, 8ó p o ft æquinoft ium uemum uide bitur, fed co minor,quóutdiftueftfblftitiopftiuoamp;^meridieimagisappropinqua wrcmrißnautemdumi’ris modicaeft, Scparum àfinitoreeleuat,eómaio (uUporuoiiem, ’'is circuli pars elfe uidetç' Caufa eft, quod oculus magis diftare iridem, tomjioris ar- quo humilioreftiudicat:quoniädiftantiamintelligit,ut deaftris dixi' euh parsuide- mus. Sed CLimdiftarc uercicêiridisplusiudicat,latiorêetiâexiftimat,
uelutetiamdixideSoleÖCLuna orientibus:atangulus maior circuli maiorêillumelfeoftendit,quodfacilèquifcpintelligit,cùmminorem circulum maiori ita inferibit ut fe tangant: apparet enim maiorem in cir cumambientelincaeffe latiorem, ea de caufa minor portio iridis maio' irisexremiscT ris circuli pars effe uidetur. Sed non folum irides ex nebulis,uerumcx /«emw er gut remisdumagitanturinmarilucisreflexione,aguttisaqupfiunt:Schye me auftro flau te circa lucernas,maxime ab his qui oculos habent humi dos:5lt;f àguttisinfperfisparieti,dumàSole illuminâtur,inobfcuro O' culo èdirecfo refpiciente: omniu enim una eft caula, utrecterefertÄri Décorons,prf- ftoteles.SedPareliæ,Virgpamp;Corona,quamnoscirca.Solêuidimus, pîalonem uoeât,coloris caufamcandemhabentquamdiximus:uerùm Parcliæ iplæ fol ùm ex reflexione ad oculum fiunt, nulla exiftente in iwcr Parriia: nubibus imagineiatcpideo ex guttulis tunenubes côftat♦ Irisigituræ quidfigtuficct. Pareliæpleruncppluuiasnunciantlencs, quiaguttulæex aquafuntamp;
diuilæ,radiuscp Solis pénétrât.Corona autem fubftantiâhabet, quip' pequæ fit ex reflexione Solis,autLunp,autfideris alterius,tanquamex centro à nube dénia in circuitû,rotundafigura.Itaqp non oculus eas fin gitut
-ocr page 157-LIBER Q_V A R T V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;12t
gitutiridclR amp;nbsp;Parelias, fed faólas uidet, in nubibus cofiflcntes* Ve colores iridis lutctiamficryftalluni,trigonam,feu prifma, uel hexagonam Soli expo nbsp;nbsp;nbsp;(/«omoJo
fueris,inaduerfopariere colores nonfi(flos,fedueros iridis iiidcbis: amp;fimiliterfubuafeuitreo pleno aqua Soli uel etiälumini claro expogt; fitojcoidemcofpicere licet. Sed fidli erunt,fi cryftallum infpicias aut ui trummam quales tu uides,ölt;r ubi uides Sole præfente, locius no omnP 110 uidebit:autdilsiniiles,aut non eodemloco, quiauerænon Ruit, fed ab oculi alpedlus ratione tantum proficiRunt. Qii o fit u t mirer eos qui affirmant iridem ubi incubucrit,plantas illas efficcre odoratas,tumma nbsp;nbsp;^uomodo
ximefiiam natura tales fint:utlaurus,iuniperus,myrtus : credo potius beneoiereß-. caufameffe quamdixi, cur optima terra poft ficcitates imbre fuperue/ nbsp;nbsp;arbores.
niete bene oleat. Quis enim unquä iridem uidit arbori incumbentem^ cunilbla,utdixi,uifus imaginatione cofiftat.Qiiod igitur dicere oporgt; tet,cumÄriftoteleeft,irideapparerecumguttulis : nubeshumilis eftj i,-proble.s. quæ poft longas ficcitates arboribus fuperuenics iam natura odoratis concofto protinus humido guttularum tenui, in uapores miru in mo/ dumodoratoseuanefcitmamhocego quandoepinæftatematutino ui di,in rofæ arbore iam arefeente : tantus enim ex rore citra iridem fragra batodor,utuix ei quiequa aufim coparare. Hacde caula qui iridem ui' deruntiam, ôônaturameins ignorant, odoris caufamin eamreferunt.
At Corona amp;nbsp;Virgæ uel diu manent inconeuflæ, nimbos prædi' corona et vir ® cunt,namnubes eft dénia, quætandiu immotamanet, Sóradijs fidc' g£quidprlt;enii risnonconfumitur, needifsipatur: quódfiparsmaneat, pars repente difsipetur,auttotafimuldifsipetur,uentosprænunciat,ex ea parte qug reótèimminetauulfæ partout fit quafiuentus chordarelivti arcus Halo nis,uel æquidiftans parti fupremæ,autlateri auulfæ partis Virgæ : at fi lènfim cmarcefcant,tenuitatis uaporû indiciû præbent, atq? ideo etiam ferenitatis.Diffcruntautc inter fePareliæôô Virgc,quanquâambære dæ fint (naminter Iridêamp;Coronâ,cùmCorona fit circuluscôpletus, nbsp;nbsp;nbsp;quo diffi
haudobfcuraeft differentia)qubd Virgæoblongæfunt,8ôcoloribus Iridis diftin(ftg,urîo,pcrff pc duobus pluribùsue,quandocp in fummo nubiumquafi imminentes capiti, aliquando quafidefcendcntes,iuxta nubiumfitum: nonualdelatæ,fed anguftæ,unde nomen fumpftrunu AtPareliærotundæquafi, autparum oblongæ, SolemautLunam ge minatamoftenduntrquandoep àlateribus Solis una fingulis, fie ut tres Soles quandoep referant,ut ego lemel uidi, ncc latis nouenâ oculo quis effet uerus, adeb micabantqui àlateribus erant radijs: aderant tune 80 Iris una,amp; Corona etiam,in ccrli medio(dicftu mirum)cùm nullusSol ibieffet,fcd omnes in Oriente: nequeenimfiunt hæc nifi Soleocciduo curpareli^cr autorientCjdumnubescauaexcipitacdenfaradios,atçpremittit.Igiturgemma; Lima; cùmtres Lungfuerint,mediaeritLiera. Acciditrarb deLunageminata, ’'arißimecomms rarifsimède triplici: quodnô fiat nifi Luna,utdixi,in Oriente uel Occi dente,ob caufamde Iride afsignatâ : nec nifi plenilunio ferme,cùm alio
a
-ocr page 158-IZZ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E L V C E E T L V M I N E
tempore fît l'mbecillior: purum etiam aerem Sc denfilsimam nubem ex C poftulat.Cùmuerb trigeminafutura eft, manifeftumeftquodduasta iesnubes, aclocisopportunis conftitutasadefîe oportet. Frequentior eft Parelia Solis duplcx,quàm Lung fimplex. Simplex autem Solis fre quens eft, acnullis nantis penè, magno etiamcumpericulo, non uiiâ» AcceditadPareliarumLunæraritatem,quôd homines node no adeo uigilant,amp; in locis manct apertis,ac fub diuo Jîcut de die, ut plurcs Ion gè fiant forfàn quænon uidentur. Solis autemimagine impofsibile eft Curirides Lu- omneslatere, totexiftentib.fub diuo mortalibus. Atcp,utreor,eadera n£rarte,ctqu(i eft caufà,cur paucæirides Lunæuideantur: nam amp;hænodeprimura,
Lunaluminibus faltem ferme plena,non multum citraæquinodialein circulumamp;^finitoripropinquauideripoffunt.Hancfcruntin Germa-' nia,ubïfrequêtius uideturob poli altitudinemôd nubium denfi'tatem, bis uifamunaætate.Candida eft multb magis folariiride,utpro cæru-' leo obfcurauiriditaSjpro uiridi croceus, pro croceo albus ferme fubij^ iridè in Auflro ciatur. His rationibus palàm eft,cùm Sol autLuna nunquam rétro ca^ (inobisMdai nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftra agantur ad Boream, fit^ centru iridis in linea à Sole ad ocu
onpo)je. nbsp;nbsp;lum,iridem in Oriête,in Occidente, nbsp;in Septentrione tantùm fpeda
ri pofte: in Auftro nunquam,nifi quantum ex Solis amp;nbsp;finitoris diuerfî Arfljtemanèft täte contingit, æftateparietesin mane uerfus Boreamàprimis radfjs e^ '*Mfiaulkale‘s nbsp;nbsp;nbsp;üluftrari. Ciim enim æftate Sol oriatur, ubi circulus Cancri finito/
remfecat,ratiolphærgedocet,utnobis Auftruminfpiciêtibus,unibras 0 '' adeo obliquas exporhgat, ut ad Auftrum tendere uidccâtur. Eademq?
ratio dum ôccidit uiget:nam uerticis axis cùm ad centrum terræ defeen dat. Sol uero citra centrum terrg in circulo Cancri feratur, neceffe eft ut quanto magis finitori propinquus eft Sol,eô ilium borcaliorem nobis uidcri,cuni lineæ quæ ad uerticeni tendit noftrum,partis inig compara tioneuerè fit borealis.
Quonwdo di' Sed ex his diftantiâ iridis uifæ à noftris, pedibus iam metiri difea
fiantùmiridû nius. Si’tarcus fcmicirculî A B tranieûtis per Solê,amp;î^ oculos no{lros,ac dep^h^endd^’ ‘^^’'bcênoftrûjôôcentrûiridis,tuniilliusuerticê A b: ôôfit centrûniun diCjCentrûiridis D, cuiusfemidiameterSófinus uerfus feuiàgitta E F, quuntUatcm. niedietas imaarcus iridis apparentis E G, Sol K : quiaigit arcus K a no tus eft, eritamp;angulus in c, quafi effetcentrûmundipundus c,obdf frantiâcognitus : quareangulus d c F Sd F redus eft: igiturtrigonus CFD cognitus ex tabulade chorda arcu.DucemusigitCEHjamp;Teritarcus BHexplanifphf ho illico notus : nam hæc eft prima operatio amp;nbsp;facilliquot; maillius inftrumentfiquæilliconobis occurrit. Igitur anpulus B c H notus:ôôeodemmodo c F e rcdus:i2it Ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c?
tngonus CFE,amp;rproportieqm'nqjlincarum cD,cE,cF,Df,eFjamp; quanta fit portio fcniicirculi E G ex tabula de chorda 8c areu: nampofî ta D E,L Xjduplicabis F G,quant infra docebo,ÔC arcus ilhchordæ edi redo
L I B E R CLV A R T V S» ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
ï'^(n:o fcriptusefl: tonus iridis quæapparet, id eftdupli G E.Etitaha^ bes iani quantitateni iridis, quamuis nô uidcas imum illius, id eft punquot; lt;^uni Gtnamuixunquanipoteseflecertusdepunfto G,anfitimapars iridis, propter locoruminæqualitatem. Póft procedo ad l, uideo al titudinemB m per e pun(ftum,igiturangulus meh eft cognitus:quia, ut declaratum eft,uapores parum afcendut, fed longe minus nubes : uc Albertus Magnus exiftimar,non plus X v.ftadijs: eftigimracfiangu lus H c M eftetin centro terre,Só ideo cel cognitus,amp;r l c e fuit cogni tus, igitur c L E, totus trigonus cel per eandem tabulam : quia angulus F E c cognitus fuit,06 L E c,eritangulus F E L cognitus:quare cum F recftus fit,erit trigonus F c L cognitus; quareproportio F L ad L E cognita,amp;iam l E ad l c cognitafuitcx trigono e l c, igitur ratio F L ad L c cognitaeft: fed lc eftcognitamenfura,cft enim proceffus tUquot; ns,igiturF l cognita,amp; etiani F c ex ipfis compofita: F G autem cognP ta eft,quia e f coanitafuitSó E D:ideo cumduxeris E F in aooreaatum ex E D D F, 80 producftilatus quadratumacccperis, habebis G F ex VIIEièxti, 8^ X X X i.tcrtij elementorûEuclidis,Du(ftaigitur c F in F G in fe,latus aggregati,eft linea C G diftâtiaàloco iridis,ubi terquot; ram tangit.Conipicuùaût eft,quod fi quis Riper monté afccndataltif- Quome^oirû fimum,iridemmaiorem femicirculo uidebit, amp;nbsp;co maiorem quo mons altior extiterit : quod enim habet ante oculos ipaciu,uacui habet ration
® nem.Neq^ignoraredecet, maximam iridem non ultra x L11. partes in Quantufupnt noftris regionibus Ripra finitoremeleuari. Maxima au tern fitiris,chm Sol in occafuuelortuextiterit,00 linea c F fucritlon2ifsima.Conftat igitur etiamfciri pofre,quanta fit maxima iridis à nobis diftantia, illius fuppofitamagnitudine, tumuero ex diftantiaipia magnitudine, proquot; utdefinitumeft,comparata f g lineaad c G iamcognitam. Iam uero exreflexioneconftat,quódfi fpeculumponaturfubaqua,imago Solis ab aqua refleftctur quæ Solern rcferet, alia uero que ex aquæ fuperficie coanguftaturob medrj denfitatem, à fpeculo reflecdetur, amp;nbsp;fidcris exP guiimaginemrefert, putantep homines fidus aliquod eile Soli propin quum,quod eo artificio detcgatur,cum fatis conllct imaginem eife Soquot; lis, Rd ab aqua in ipeculum refraedara, quam pleruncp in deliquijs So'
lis homineSjdumdeliquium fpeeftare ftudent,in ipeculo uidcre R)lcnt. (Curium Solic Sed curdum Sol dcliquium patitur, illius imago per angulare foraquot;
men delata, nauis formamrefertC Miranuncamc ratio radioru efteXquot; hreßramenrlt;t plicanda,fed fenfim ob difficultatê : nam cur primo radii per incifuram diom tranfetm angularem tranfeuntes, in fubieftum planumrotundam figuram,non reftam oftendant,8lt;: eo rotundioreni quo magis procul eft planum ab ci/md^pêr»« incifura,dcnionftrandum eft.Caufa huius eft duplex,qup fuperius eft cifuramanguU enarrata.Namlineæquæpriuscoibant,quantôlongiusprocedunt,eô trMßütes, a?quidiftantiammagisnaturæappropinquâuquo fitutab angulorum natura abfeedentes, rotundæ magis accédant ♦ Hoc igitur iam in Ripe- ß^uraeffin^ut.
-ocr page 160-DE LVCE ET LVMINE
IZ4
riore figura demôftrauimusiatcp eb niagis,quôdradi} àtoto Solc,nofl ab uno punlt;fl:o prodeût. Altera eft,quód cùm figura quo magis abfcc-' dit, eb magis augetur: oculus uerb obiecfli illam partem relinquit, quae debiliorell minima parte reiquamuiderepoteft, ut iamfiappofuimus ab initio » Cùmrotundior parsamp;ampla,luminefuo angulos obum^ bretjUecelTe eft ut partes tenuioruni uirium, id eft angulares, prius mo uere uifumdefinantmedijs in quas copiofus emittitur radius: igitur fi' gurærllærotundæapparebunt, amp;nbsp;eb rotundiores,qub magis non fo' lùmabinciiuraeaperquamradfj tranfeunt illani conftituentes abfuc' nnt,fed etiam ab oculis intuentium, Hæc igitur cum fint clarilsima, amp;nbsp;ubi lumê fub propria quafi quantitate excipit,fi quid fit intermedium, lt;umumbradefertur:imagineigitur Solis quafi fub magnitudinereda-' lt;fta,quà fubfjcit oculis incifuræbeneficio,cùm Luna interpofita fit cor^ pus denfum atcp opacum,necefre eft umbram etiam Lunccin figura uP derf Sed Lunæ umbra rotunda eft,quia Luna ipfa eft rotunda, amp;nbsp;for-' maaquaabfcinditurrotunda: igitur cùmàrotundo rotundum ex una parte aufertur, relinquatur nauiculæ leu uacuæ Lunæimago, necefie eft iiideliqufjs formas qu^inplanis defcributur, à radijs per angulares incifuras tranfeuntibus, nec angulares necrotundas eife, fed lunares, feu ad nauiculæ formamfatftas. Verum opus eft diligenti conipeótu, quoniâ cùm Luna fit peruia,rotunda uidebitur eiuftemodi figura. Sefi clariorpars lunarem formam,utdixi,reprælentat» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;”
Hæc uolui fubijeere, Princeps generofifsime Ferrande, quoniahoc in libro, ut præfatus fum, nihil falfum aut dubiu fcribcre uolui. Quod fi cui ea quæ proponimus non fuccedant, ièipfiimignorantiæ,non me CurcteliciuijSo accufttmendacij. Sedadremregredior.EiuRlemdeliquij temporecro ifi (empöre oin nbsp;nbsp;nbsp;omnia uidentur.’multis etiam dolor no leuis capitis contingit.Cau
- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;fa eft,qubd lumen paucum eft, ob id croceû.Indicat hoc aurora,que
Tithoni croceumlinquens Aurora cubilc»
A tque eadeni rarione in aere fieri permutationem necefie efl niagnani, ob quam quibus caput eft imbecille dolet » Verùm dices, nonne dunt Sol oritur,parum etiam lu minis ad nos peruenit: amp;nbsp;duni occidit, amp;nbsp;ta-' menilIudcandidumeftjficLitamp;quod paruo foramine per fencfirarain obfcurum cubiculum ingrediturç’ Sed caufa huius eft, quod dum Sol oriturautoccidit, parumtemporis abfumit, manetautemdiu indelP quio:quôdfiquis primos radios orientis,autultimosoccidentis Solis, qui non ex centro ueniunt, turn maxime procul infpiciat, croceos abfi Soient Mû (3^ que dubio illos efle uidebit. Ex bis igitur duo perfpicua funt : Sole un centro radios emittere:8ô tarnen radios qui ex cen tro emittuntur efle ualidiores: quod etfi non fatearis, modo primûcon cédas, nihil ad res demonftrandas detrimenti afFeret» Verùm, utdixi, ex toto Sole tanquâ ex igné undequa(^ radios prodire claret,quoniani
-ocr page 161-' LIBER 0.7 ART VS*
A deliquij tempore pars quæ centro oppofitaeft occupatur à Luna, Só ta men aer parietes illuminantur*
Eft etiam ratio fpeculi concaui hoc oftendens, quoniam non aliter in unum punduni coire pofTent omnes radij, nifi à toto Sole procédé^ renuFinge tu ex centro Solis folum illuftrari ipcculum,profedb folus radius unus in ipeculi centru redibit* Vnde ergo fit ut in centro fpecu^ li concaui ignis femperaccendat, omnes ex Soleradij coeant: hoce-* niniEuclides rede demonftrauitin fuis ipecularibus* Nam ex ab CD E in F centrum omnes radij inter k amp;nbsp;L refieduntur, non ex uno tan^ tùmcirculo, unde in F ignis accenditur*
Quoniodoß’t culü concauum omnci radios in unum eolhgat.
Sedmeritb dubitabis : primo, curradrj qui in feiplos refledunt,hi autemlbli funtperpendiculares,ualidi fintç’ Caufa eft manifefta : qui enim refleditur à perpendiculo, infeipiumredit,utcx e in F,ex K,quarccôduplicatur ra^ dius fecundum longitudinê to tus: qui autem ex alio pun do in EK refledit,illufecatamp;abit:atquifecat,inpundo fecat, igitur nullam prgbetuim.Nampundus cumcareat quantitate,caret amp;nbsp;uiribus:igitur etfi infiniti radij per eun dempundumrefledantur,nihilo funtrobuftiores* Nam quod eft nihilu,quantuuis ingemines,nihil producinigp tur radijs qui no refledunt à perpendiculo,nulla proruis B cftuis,utfecent,Proximis tameaeproximioribus co maquot;
ioreftuis, quoniam radius radio proximuseft, non quia fecetin pundo, namfedio nihil refert, cbm, utdixi, in indiuifibili fiat, fed propinquitas:nam iuxtalongitudinediu SC magno fpacio fi radius radio hgret,utriufcp uis in unum coit,ac quafi ingeminatunQyafi dixi, quoniam folus à perpendiculo cbm in ft redeat, etiam folus uim fuam
exquißte duplicate
Altera dubitatio erat,fifpeculum fit magnum ex parte KG,reflexira dq cur non illuminant circumfèantes partes circa F,ut falte claritas redz datur,uer'um omnes hi radij infra F reflecfluturÇ' Nam fi ducatur radius ex E in G ,an2ulus e g k maior erit redo in ansulo F G e ,i2itur reflede O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o
Speculum cort-cauum quo ma iui,eô jùcilim accendit.
turinfraF g pcrangulumF G e: quare quanto maius eft fpeculum,amp;S maior etiamfuæfphæræportio, eb magis atcß celerius accendicHuius tarnen generis fpeculumnon procul ignemaccenderepoteft, cùm fem per in centro radij cogantur»
Cur J^eculä cit «4Cf4f7i«biÇre flcéiantradioSt no tarnen ubiq^ reddunt nein.
Supereft tertiadubitatio nonleuis^Quoniamradij qui ex parte E C apundo k refleduntur,utex K procedcns apundo D uerfus H refle^ detur,ô6faltem illumiiiabitpartes iuxtaF,contra cxperimcntuimEui dens eft hocmagis in radijs ex B amp;nbsp;C in Kdedudis»Caufahuiuscftqj fparguntur, nulluscp eft perpendicularis radius, lumencp in F ingens obfufcatproximas partes: debilioretianieft radius ex concauo fpecip lo reflexus quàm ex piano, qui labit fi non fit perpendicularis, Cauftc
q 3
-ocr page 162-IZÓ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE L V C E ET L V M I N E
Caufi rofgt;oris igifur roboris radiorum funt,per fe coitio à p erpcndiculari, ut in cam’s C . Proxima huiceftreflexio àperpendiculari abfcpcoitione,uc , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;in planis ipeculis diredle Soli expofitis.Tertia fuccedic, reflexio non a
perpendiculari, fed tarnen ad angulosæquales, ut à plano ipeculonon dire(fl:eSoliexpoßto:namnechancoculusfuftinet.Quartaredditima ginem,fedfuftineripoteft,cumradrj adæqualemangulu refleduntur, led fparguntur,ut in cauis ipeculis extra pyramidem utrancp, quæ a Centro fpeculi ad lpeculü,amp; à centro fpeculi ad rem uiiam: ut extra py' ramidemFKL,amp; fac. Quinta eft,cum à corpore no politorefledlmi tur radijjad uifum inutiles,no ad calorem : nam hi perpendiculares, utdixi,reflexi,ingeminantcaliditatcmproptercoitione,fedimagineni haudreddunt.Cauiæautem roboris radiorum per accidens dicuntur, magnitudo8ópropinquitaslucidi,amp;quódradius illeex ccntrolucidi ■; proficiicatur: tum fynceritas medij radiorum ipforum. His caufis ac ciditutlume aliud alio euadatualidius : undereflexionem folariumra diorum ex Luna amp;nbsp;fideribus ob diftantiam quanquam puriorem tok ramuSjàcryftallo aquaoculis ferre non poifumus.
Quofmodiifi^ V'erumcumduo uideantureflemodi accendendi ignemex ipeculo; burentM nbsp;nbsp;nbsp;primus, ut omnes radq in centrumfpeculi incidentes colligantur in m
no pundo per rcflexionem,qui fit,ut diôtû eft,cumcauo Ipeculo fphæ rico. Secundus eft, ut omnes æquidiftantes colligâtur, qui è Solepro' deuntjin puncftû unum,qui etiam fit parabole: ex tare de hoc libros At chimediSjUbidocet côburentiafpecula parabole conftare,Francifcuin Maurolycum Meifanenfem fcripfiife,apud Conradum Gcfnerumim uenio.Resautemfîcfehabet.Cùmfuperficiesconum recftum iècat,amp;^ fuperficiei dimctiensæquidiftat lateri trigoni infcripti fuperficiei con« per axem ex uertice fecantis, fuperficies ilia parabole dicitur, quæfît A B c.cuiusreftaàuertice B diuidens A C recftamfiibiecftam æquislateri buSjCuruis B A amp;nbsp;B c,uoceturdimetiens B D. A c autemdiameter,ba^ fis coni K,niedium B D:dico h K L talemfempcrhabereproportioncm ad perpendicularemquamcuncp ex latere fuperdimetiens ucnientem, qualiseftipfiusperpendicularis ad partem dimetientis inter ucrticem Sôperpendiculareminterceptâ. Velutfitpergt; pendicularis F G, talem habebit igitur H L pro^ y G \ portionemad G F,qualis G F ad G Biamp;uocabi | ’y KL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur tune h L latus reft um, Sc omnes lineæequi
I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ diftantesBDjfeuradijrefleftenturinK.Eftue
.A--------5-------c rb H L femperquadrupla B K.
De/I^eculo, Sedfipropofitumfitfacerefpeculumquodprocul comburat,qua' , comburit fecifie Galenus narrat Archimedem,qui hoftium triremes dcuife^ ' manifeftum eft fpecula,feu à parabole fumpta fuerint, feu à circulo î Df tempera- fphæra, maxima elfe oportcrc, id cft,portiones maximarum fphæra mentii^cap.}. rum,aut conorummaximorum, parabolis partenanô tarnen maxima.
Velut
-ocr page 163-LIBER Q_VARTVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;12/
Vclutfiad M^pafTus extcndcrei'gnenilibcat,ci'rculumdefcribefnus,cu iusdimenens fitduo niühapafTuuni, huius tatitamaffumemus portio'-nem,ut rotunditas no lateat, partem fcilicet fexagcfimam,cui dimetienz tempro altitudiiie in termino uno adijciemus, ÔC dimetietefixo circu-' agemus circuli partem, quæ nobis portionem fphacræ defcribet: quam cum expoliuerimuSjignem Soli expofita procul ualidifsimu ad paP fus M^accendet.Nuncautemno adeóutilis,obbellicas machinas:olim ucrb tutifsima. Quæ uero à parabole pro cedit coflagratio potêtiorefl:, Eaautemficfit. Sitlocus qui cornburidebetmillepafsibusdiftans. Fa CIO B K pafTuu mille, cui recflam coæqualem adz ijcio KDjipfiautem B D æqualemadperpendp culumfacio B a,8óex alteraparte B c æqualem B AjSóducflis D A amp;nbsp;D C,facio D centrumbafis coni, amp;nbsp;A D axe, namangulus a d c recflus eft, SCcircuuoluo a c utfiat conus, amp;defcribetur circulus alinea D ctanquamfemidiametro pro coni bafi, hunc diuido duabus diametris ad re^ cms angulos fe fecantibus c E amp;nbsp;F g in centro D. Erit etiam ut B puncflus circumferenti lt;â circu li defcribat circa conum quæ fit h b, Ducoigp turauerticeconi recflam ad extremitatem unius
B diametri bafis, puta ad C ,æ ubi fecat circuli pe-* ripheriam,utin B,exillo puncflo ducolineas re (flasadextremitates alterius diametri B F,amp; B G ifupcrficiesigiturinquaefttrigonus B F G, ubi fecat fuperficiem coni,facit duas obliquas li neas B F amp;: B G ,quas ex chalybeoptimo,nc fle-(flant,fierioportet,afrumptatantumparte,puta B L amp;nbsp;B M æqualibus, quæ funtlatera parabo^ les.Indeaflumesmolcmexgypfo N maiorêlagt; titudiiie L B Minuertice,quamfenfim cotibus atteres, donecimpofita parabole LB M circumuerfacp undic^ tangat,fi^ neep inipedimento circumucrtatur ♦ Quod cum elFeceris, huic moli ub trumcandens aptabis, efficiescpparabolcm quæàtergofuperafperfo plunibo radios omnes c Sole æquidiftantes, qui omniû flint robuftif-fimi, in puncflum K,id eft pafsibus mille diftantcm rcflecflent, combu' rentcp flatim.Hæc au tem ab Arcbimede plane demonftrata funt, ut e* tiam Antonius Gogaua ad nos tranftulerit»
Ver'um poftquani de fpeculis res prodigiofas narrare aggrefliis fura,fpeculiquo occultauideamus compofitioncmdocerepropofui» Planaigiturduo fpeculaex cryftallo fa(flitia,qualia Vcnetfis fiut, quia non adeo ut chalybeauitiantur, æqualia adunguem image, itaut alte^ rius longitudo longi tudini reliqui ad amufsinahæreatjôé ut circa axem
12$ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E L V C E E T L VM f NE
poßit ueïut intcgumcntum circunitiolui,fîc utüiperRcies uftius cum 3Î tenus fuperRdequsndocp unum plenumeffidiit: quandolt;^/olidum, red:ujn,obtufumäcutumcp,utlibucnL Tuncinfublïmiïpeculuniùm mobileediredolocifuïpendesIatentiSjitalit fpeculifades plano tuo perpendicularis immincat: fpeculi autcm mobilis fades longicudincm loco qucmdeßderas oppofitamhabeat, tuncquicquidgeretur in cubi culo illo j modo lux adfit, circumuoluto mobili Ipeculo, donee a’qua-' Jem angulum fadat, quod oculus tibi declarabit, dum quod quæris uf des, fpedabisomnia^ Qubd filocus quemuideredefidcraslubJimiot lit,quam illein quo eSjcditiore loco iuipendc»
EademrationeiïuelisquodprocuIfiqquincpM.pafluuniuidcrCjó^ mterieeflis mûris, aut in ho ftili duitate, edito loco ij?eculü ad perpendi culum feu finitori equidiibans quammaximum iu/pende,aliud ueroin manu Habens,utillius fades refpidat (no prorfus fupina, neqj ad pet' pendiculuni exqui/îtèeredla) /pcculum quod luperius collocafb', de' mum /en/im te cdireAo primi fpeculi elÖgabis, paulatiracp acalterna^ tim,modó dextra, modo finiilrainRedens,donee locum plenè con/pi das in fpeculo tuo,tuncillud uix mouens a/ïtu,uidebis quxcun(^illic agunturamp; fiunrneealiud eft buius rei,utdix/^quammachinarunihO'' ftilium igncarum impedimentum»
ModutuUendi Quôd/îlibeat/peftarecaquæinuiafîunt, Solc/jjlcndentein fene^ hnbZwZti. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;collocabis, inde oeclufa fenedra uidebis imagines per
' foramen translatas in oppofito plano,fed cumobfcuris colonbus: fuh ijdes igitur candidi/siniam chartam eo loco quo imagines uides,amp;in^ ten tam rem mira ratione aftcquêris, Duplices facies dC quaternos ocu-' Ios,8ó ternosjóc teipfummonoculum, Sóauerfam effigiem, atq^aliami spcculiuariM ra innumera cauum /peculum ofiendec, non foliim fphæricum, fed dé rarepr^entM conicumaccylindricum. Hoe tarnen ultimum longeetiammaiora rc' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;præ/entabit, uelut quaternas facies, oblonga edam atep ftridifsimam,
Sémodó perbreuemateplati/simam. QuidtandemComniafernièpræ^ tcrquàmucram,morehominumhuius ætatis,qui omnia noucruntma gis quam bene facere,aut uera dicerc»
specudimdgi- Suntamp;S/peculaquæmultas facies oftendunt,utquæèplanismiiltis nesmtronwdo conftant,Sedhæcnoti/sima: illaadmirationedigna,quæunicafuperff
plures reddunt imagines. Erat mihi /pcculum quadratû è uitro pla speculä plana num, quod utranep aurem geminatam rcfercbat, qua/i /ecunda phmx pluresreprafen e/ftt imago : eratamp;5remotiorJdc/î'ecitutcredereni,/pecuIumfui/Teifi tantia tmagi^ Hi/pania,amp;: ip/um planum,quod duplicem referret imaginem faciei al teram atque propinquiorem iimillimam ueræ, reliquam quafi' mortu/r nam eadem ratio in utri/cp.Demoftrcmusautem cau/amhuius,utrem feiamus, Sé conRcere doceamus. Nam qui uident talia, perterrentnon Iblùm miraculo rd, fed ctiam imagineip/a*Nam Sé aures illxpoflerio' res pallidæ admodum uidebantur. Quia igiturpaJlidiores hp fi'gurg Sé minus
-ocr page 165-LIBER Q_V A R T V S;
minus efficaces acconlpicuæ, acfimilesprimi'simaginibus, niam'feftüeftquóduelutim'rideduplici', pofteriorex prioquot; re fit, Sed ex quo reflexion Videtur edam no fem per duplex iris, necnifi in paucis fpeculis duplices imagines » Sitigitur oculus A,quoduidctur Bjfpeculum C, concurfusad angu-
, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o _ i,
losæqualesin c punólojconcurfuscuni rc(îî:a ex b adper^
pendiculumiuprafpeculumin D,ubiuidebitur b. C igitur inclinant b ÔC a ualde, quia a c b parum diftat ;
cull fuperficie, refrangit cx c, quia non ad unguem planum eftfpeculum, in E, Aldus igitur E quam c, igitur F uidebi-'
turfupraD» Quodueró aldusuideturamp;^ fub æqualiangip
lo, etiamlongius effeexiftimatur: quare F poft d edam elle uidcbitur»
Sunt 80alia quæigneniaccendunt, quod èmulds conftent circulis* acdenicç compoiîtorûinfinitamonftra, quæ referre eftfuperuacuum: illanuncoftendamus,quæin aere imagines repræfentant, Superius ca uaretulimus funtamp; conuexa fphærica, fed exquifitifsima cylindrica conuexa,Conftituaturrimafeneftræedire(fto alicuius tabulæ pidæ, ficutèlocoquopiamcubiculi perrimampoisitinipici, eo uero in loco cylindricum ipeculumconuexûftatuatur fupertripodem ad planum perpendiculare, inde oculumfic collocauteipeculouidere poisista^ ® bulam quam extra poluifti: earn igitur imaginemut in aere pendentem uidebis inter ipeculum atep feneftræ rimam»
Qubd fî homines uolantes uiderein fpeculo libeat,ut uolareuidean Sfieculumquoi tur,quatuor funt neceiraria,ut moueantur,ut brachia agitent: hæc duo repr^fentat ho præftabithomo,queni uolantem uidere defi'deras, feu ipfus fueris, feu alij finuquanquam Sgt;C motumafsimulare pofsis ipeculi motu,fed nô le ueefthocincômodum.Terdumcft,utinfublimipendeat,ne terræhæ rereuideaf : quartû, ut pedes uelutin uolandbus auibus cumcapiteôC brach ijs æquidiften t pauimento: hæc igitur duo fpeculû præftabit pu! cheminé. Duo igitur tignaæqualia ad angulüreftumiunfta, utreftus angulusinfub‘limifit,acleuiaadmodumgnomonis compones : iuxta anguluniintus duo magna fpecula planaex aduerfo æquali altitudinc côftitues,quæ pendula efle fatis intelligis.CùmitaCp ab his tantùm ab^ feedis, ut in altcro calcaneû ad unguem aftequaris, ex motu fecundum redam lineam, amp;nbsp;brachioru iadatione, uolantem in ipicere uideberis.
Eildërationibus quas dixinius,fi ipeculaduo ftcontangentiajatq^ vlt; im^ginem in unaiuperficie plana exiftentia,ita collocaueris,utaltero ad te accédé te,reliquu abfcedat,quod fiet fi fuper trabe rede amp;nbsp;ad perpendiculum dentemuide^. collocatiSjUinculum quod inuolutû fit fenfim explicetur, uidebis imagt;' ginemtuamaccedenteminaltero, inreliquo retrocedentem» Quod fi (^oiwdodar dorfuin tuum uidere uelis, fpeculis duobus planis id cômodé afl'equê-ris,quæ quantLimaiorafuerint,eô eruntedamnieliora. Primumretro
-ocr page 166-ip
DE LVCE E T L V MIN E
. collocabis medio fitu inter fupinumamp; ereftum, alterumfublimiorelo d CO quàm tu fis medio fitu inter pronumamp;Seredlum ante oculos tuos, optime^ qu^cunque in tergo babes uiderepoteris. Memineris etiam^ fi, gratia exempli, annulum ex aduerfb fpeculo collocaueris, annulus j uero ôd ipfè fpeculum fit, uelut inclufb Sapphiro, uidebis in fpeculo f maginem annuli, in cuius gemma imago tua apparebit : hoc autem ex multiplicireflexionecontinget.Idemin duobus contingctfpecuIis,S^ exduobus]igt;e- multb maiore miraculo in tribus. At fi profunda obfcuraq?,ut uteriim, c«/m. gulam,cubiculum tenebrofumuiderepropofitumfit, amphoramma' g’^amaquaplenamuitream colloca èdiredto loci,amp;luniêpoftampho uidemta, nbsp;nbsp;nbsp;ram,ut amphora media fit in reft:alinea inter lumen ac locum quemui*
dere defiderasiinde omni alio fublato lumine,oculum tuum colloca u^' bi amphoræ lumen non impedias, locum tarnen infpicerc pofsis,uide' biscp cunftautin luce clara.
speculumnu- Sant óé qui fpecula finxerut tot facies quot horæ diei funt oftenden mero fÀcierum cuius rei ce/His eft Ptolemæus. Sed pars imaginis partem cuiufqj bortnoflcndes, fioj-æ Jecbj-abat,Sitigiturquadrilaterû,re(ftangulum,tcrtiaparteloiî^
gius quàm latum,diuifum autem in duodecim quadrataæqualia ABC DEFGHKLM ôôNtconftituaturfpeculûiuxtaeandemrationêdiuf fum totidem interuanis,atquefupereouelamenaltiusin A quàm B,æ :
—, in B quàm c, amp;in c quàm D ,itaut d fpeculumtangat.
Eadem fitproportio E ad F, amp;nbsp;K ad L, quæ A ad B, ôô F P [71 ad G,amp; L ad M,quæB adc,atque G ad H,ôô M ad N,quæ — eft c ad D.Sintuerôuelaminispartesitadiftin(rtæ,utal/ tiores pofsint fenfi'm transferri fuper humiliores, itaut primo ex a in B, indeutraqueuelaminis pars ex B in c, — indepartesomnesin D : quofitutcùm grauius fiat pon/ dus,eb breuiore rota circunferatur, ut tempora translationum fiantæ^
qualia» Addanturigitur horologiorumrotæ finguh's tctramorphis, ut fint tres rotæ, atque in fingulis difcriniina æquationum uelut in Ph' netis, ut motus fiteo uelocior propter rotambreuiorem, quo pondus magis augetur: ita fiet ut cùni poft primi' tetramorphim'ftcunda, inde tertia detegatur,atep l'n fi'nguh's facies fingulæ,ut pro horarum numero acpartiû, facies acpartes faci'erûin fpeculo ui'deantur, Hæc auteraonv niafacilcinhorologi'-js horaruminæquaîium, qiubusRomaniuteban tur, perfpiciuntur. Cùmenimrotaquæuoluitur axemhabueritfuper quo mouetur extra centrum eius, tantb celerius mouebit in parte pro^ pinquaaxi,quô axis ab eademparte àcentro rotæ magis rcmouebitun De cryftaliino nbsp;nbsp;Cryftalli prifina uero multas fpeculorû lüres habet, ut quod multas
prifmate mira, formas référât, turn etiam auerias capitibus in imo 8^ pedibus fuprà, ut cauafpecula, turn monocuIosamp;S quatuor oculis« In eo etiâ colores,ma ximèdumaduerfus SolemfecundumlongitudinêcoIIocatur,pulcher rimos ôé inimitabiles apparêt: uerùni oculis applicatum, turn maxime ubi
-ocr page 167-LIBER Q,V A R T V S ♦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^1
Ä ubiarbores fint prata,pulchri tudinem cceleftcm refert, coronaSjiriquot; des, tapctaubicp fparfa,colores fplendidifsiinos,rofeos,candidos,inri des, puniccos, cœruleos, aureos, mixtoscp omnes, a-CgratiCsimi afpegt; dlus : aliam in fublimi atep auerfameffigieni rerfi oflendit, quafi plain's in montes alTurgentibiis, Finitoremetiani, ac regiones fingi't, ciinidp ftandamaximaatq^ iucundi uifus,ut quæ ilium non labefadet, led regt; creet. Oportet autem magnum elle prifina, purilsimum^ cryftallumgt;
At ueró utiam Ipeculis relidlis cryftallOjfynceri uifus aliquas fab r« fasim^inesreferam,(cilicetquomodoresunaduæuideri polsint, tcm du^uideMur» pus elle uidetur. Contingit autem hoc,quia uifus fic rede uidet,ut radrj in pupillam cadâtorthogonij, feu dicas perpendiculares, qua^ firedàinconiundionem neruorumferantur* Cumigitur obliquaii/ tur oculi j ut nerui furfum ac deorfum deprimantur, una res duæ uide-' buntur» Etgeneraliterquæcunqueloco,fôrma,magnitudine,autco' lorediftindauidebuntur, duo apparebunt,etfifihtununi. Hoe autem contingit, feu loco alter oculorumdimoueatur, feu diuerfis medijs ub deamus: uelut fi oculorü alteri confpicilium obijciatur, reliquo per pu rum uidente aerem: uel fi res in aqua partim fit,partim in acre,nam fra-* dauel duæ iudicantur: uel fiinteroculos medium fit obiedum, quod
• Kmunam uideri probibeat,quæ fi uel non rede ad oculorum pofita fit fitum quafi ill is æquidiftans,aut colores uarios oftendat, tunc duæ res
B una firmius exiftimabuntur» Quædam enim res prope oculum nihil t)iucr/itdf impediunt,quoniamminores funtdiftantia oculorum: proculamp;^ pro^ pedientiumui-peremuifameamtegunt. Rurfusaliæoculisproximæimpediunt,pro'“”*’ culautemparum: quiaangulus qui ex eis fit,ob diftantiam iuxta ocu^ lum coanguftatun
VeriimSc eademratione quæin piano pinguntur,fblida apparent Ratio foUdain Hocautemmaximediiabusexcaufis: alteraeltumbra, aquaoculusiu phtnopin^endi diciumillud refert: Siumbra,igitur umbrofiim,amp;: folidum corpus, deo enim fenfiis aiTueuere iudicioexdiuturnoufucontrado,ut refe^ rant in infulis nupcr repertis ncc habitatis unquam alias,aucs non refu gientes, capi manibus. Altera eft, ut confideres quæ pars corporis ub deatur,uelutincubo fupremaanterior,dextraautfiniftra:latêtreliqug fuperficies: inde umbram ad lumen quod ante te finges ad altitudincm dimidrj redi collocabis, corpus autc pro lineis qug ab oculo ad cubum fupcr planum extenduntur. Potes amp;nbsp;ab angulo intuitum conftituere, lumen à latere. Rurfus alia ratio eft tabule qup in parietependet, alia ciusquæfuboculis ac manibus finitori æquidiftansiacet:uerùminom nibushocc5muneeft,utremipfaniconftituas codemlocOjSóangulos ac punda eadem in plano,amp;:' ad oculos ad lumen exprimas,ut termi^ nosreiuifæ. Cumenimangulifuerintæquales, SCcolorib.acumbris adiuuantur,ut eadem corpora référant necefle eft. Idem enim idem re^ fcrtjôc fimile finiile.Memento tarnen utlocumuifus æqualis obferucs,
r Z
-ocr page 168-1^2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DELVCEETLVMINE
Ratio nunfu- is eft humansc figuræ caput,cùm homo in tabellapiftus fucricquæcun rariim mpiâu queeniniinfrailluduidcbuntur, humilia: quæcunqjfupràjfublimia, non fecus quam fi uerè tali in fini forent, oculus iudicabit. Igitur ut foin da referaSjfunthæc quatuor abfoluenda: formareiexradrjs oculorum fumpta,umbra ex radij?5 lucis,colos qui non alius efledebet quàmeius corporisiubealuceôC fubeofitucollocati: acdemum fitusintabella, ad hôminis depifti rationê, cuius uertex indirefto fit tuorûoculoru, PiâuraquU. ftatuendus eft» Quid enim aliud eft piftùra, quàm imitatio affeftuutn quæiuntincorporibus,adluminis comparationêex iblo planoC Nam etfi animi etiam difpofitiones ex pictura liceat conieftari, nô tarnen aln ter quàm ut per corporeos affect us exprimûtur» Dixi ad luminis com^ parationem: unde alia erit natantis faciès, alia in radrjs Solis exiftentis, alia uerb fub noftis quadam obfcuritate,alia in lumine Lunæ, alia cam delæconftituti,obiddecetadmotaIucernaexperirÉ
Qufdam QLiidmirarisdeIumineÇ'cùmqugdamproculuideantur,qu^propt: Hm à longe ui latent: Ut in marfupio meo chalybeo diftinftaquadratis figura nigrisli
Sicamp;ftellæno(fteuidentur,qugdiela Auxüum aJre tent : unde etiam reticulo adiuuât opüs. In paruo enim fpacio error uel pmgendum minimus latere non poteft,8ô ad reftitudinem manum artifîcis dirigit» spécula piilu- Eadem ferme ratione fpeculo picfturæ pobandg funt.Nam fpeculuni r^eprobandig. cùmeuerfàs res oftendat,multaquæiamlatuerantdetegit» Vtenimor do multaabfcondit, undegemmarrj magaritas certo ordinecollocant, D in medio maculatas côftituentes,ac pulcherrimasin extremis terminis, ac ftnfim à pulcherrimis ad turpiores defcendunt,ne comparatione tur pes agnofcantur:quafdam interduni uitiorum mutatione gratiamrem nentes, iuxtàponunt: ita contraria ratione fpeculumdetegitmendas, côüerfo ordine priore ob quem placebat piftura» Ita fpeculo quod om nia côtrario ordine ac præpoftero oftendat,literas cÔtrario ordine fern ptas,relt;rte illas eo repræfcn tante legimus»
Orijo colorum nbsp;Cæterùm ut ad pifturam reuertar,nec obiter colores fiant difponem
fibiœngruen- di,fedinterclarosobfcuri,interobfcuros clariiedemfi habeant,deco^ remamp;Sornamentumpiôturæadducunt. Ergorubeus inter cæruleum Scuiridem,candidusintercinereum Sccroceuminterponenduserit, cofor nbsp;nbsp;nbsp;cauendum eft, ne candido multû in pifturis utaris : eft enim uelut
ris, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illarumuenenu: namlplcndoreluoucnultatempnmo,acgrauifatem
quandamab artis opéré aufert, colores autemreliquos obfcurat,Sc um brasrerumuitiat.
Colorum nomi nbsp;nbsp;Sed poftquàm in colorum mentionem incidimus, de illoru genera/
tione ac nominibus turn fpeciebus dicendum eft : fedquiares tradarc difticilècft,nonintelle(ftisnominibus,nominaillorumpriuscxponen daerunt,nôequidemnuncantiquorumex opinionc,feditautquætra lt;ftanturintclliganturgt; Vdleenim nuncin tanta illorumconfufionede colorûnominibus tratftareiuxtaantiquorû fententiâ, res eftpræterid quod
-ocr page 169-• LIBER Q,VARTVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
ciuoddiffidllimaamp;inimenfinegoci'jjextrapropofitutti noftru.Rcni jgitur hanc tametfi nouo, non tarnen inutili exemplo aggrediemur» Hrgo quomodo de coloribus agendum Gt,à manifcflifsimis fumes ini' tium,nuncdocebo.Niueuscolorqualisfyncergm'uiincumulucongre Niueut. git2c,c3Lndorceximio,a.crplendoren51eui. Candidus in calceeft,colo Candidui, re niue non inferior, fed fplendore. Ladeus in lade, candore minore, Laâeui. fplendorefermènullo:namnulluscandorablq?fplendore.Hitres Al AZamp;t«.
( bi nomine intclliguntur. Huicnigerediredoopponitur. Hictaliseft, Niger, qualisin carbonibus,qui tarnen ex eo iplendet. Pränius àgcmmaquæ Piamniuf. talis eft uocatur. Argenteus ab argento didus,multum habet fplendo- Argenteiu. riSjCandoris parum. Plumbeus uero minus Candido eximius: nam ob^ plumber. fcurioreft,amp; minus habet lucis. Aqueus aquæhmillimus, no quidem Aqueus. inaris,fedfontium atcp fluminum: fplendoris habet multum,candoris parum:ediredo contrarius cinereo,qui colos eft cinis,in quo candoris plus, lucis ferme nihil, Plumbeo proximusliuidus, qualis efladunguê Liuidtn. ’ caropueroruni qui loris uapularunt:eftenim ueluti plumbeus abfque fplendoreullo,cumfangu)s accurrit, nec exit, (cd lub cute colligit. Pa^ learis,qualis tritici paleg. Splendidior folùm eft colos tiring bene ualen tiumcorporum.Flauus, qualis maturis ariftis. Aureus parumdiffertà flauo,eft tarnen longèfplendidior.Indeluteus,qualis ouorumuitellis, j.uteui. quæluteaetiäfolemus uocare. Splendidior eft eo croceusacpaulóru-' CroccM.
,, B bicundior. Quo flammens à flamma didus, ut à croco croceus, longè clarioreft. Eftpurpurænoftræcolorpurpureus,rubeo clarior. Nam rubroctiamfubrubens proximus eft. Hic qualis uino rubenticlariori, Manifeftumeftautem, qubdpaulódilutioramp; clarioraliquätb fangui Subrub^ns. nisuenalis colore,quipropric Rubensmereturappellarl.Ex albo ru^ T^ubeut beocp niixtis rofeus componitnr, qui in rofls, turn pueris ac puellis eft Rofens. florefcit, ac etiaminter reliquain cerafijs frudibus. Vinofus qualis a- 'vinofm. methyfto gemmæ, no à qino didus,fed ab acinis uuarum originem tra xit. Rubens pallidior, qualis floribus mali punici, puniceus Uocatur. Puniceut. Viridis qualis in pratis ueris tempore antequam floreant: atqj Smarag viridis. dus gemma hunc, chmnobilis fuerit, pulcherrimeexprimit. Citreus à Cttreus^ citro feumalo medico non ualdematuro, ex uiridi 60 paleari in termft xtus.Pralsins apralsio,quod marrubium uocant,dedudns,uiridi pau Praßius. lóoblcurior. Cuiæruginolns aduerlatur, tantóuiridiclarior, qualis Acruginofas.
I inæruginepurgatauiderilolet. Luridusuenenisaclerpcntib.quafi pc Luridus. culiaris, ex uiridi 80 nigro intermixtus, addito Ipledore.Poft hos funt obfcuriores:Ceruleus,a ccra,fimilis tranquillo mari.Et cotrnleus à cœ ^^ruîetts. Iodedudus,qualisin Sapphinselcdis:uocabimushuncamp;c(xleftc,amp; (^«ruleus, cyaneum. Eft amp;nbsp;lapis huius nominis quo ntunt pidores,Sapphiro in totumfimilis,nifiquod necnitet,neceftperfpicuus.Ferrugineusàfer rerrugincas. ro, quodrubiginemcontraxit. Et pullus: hic tcrrgquamnnperuome^ Lullus. reuertitagricoia,fimilis,ferrugineoc]5 obfeurior : neuter autem eorum
r 3
-ocr page 170-114 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE L V C E ET L V M 1 N E
HdoMgfjjfi«. obfcuriorî tteuterautemeorunitet. MeIongeneus,quaKsadunguetn cardnomatibuSjà frutftu herbg,qui cius coloris eft,fîc appcllatus. SunC igitur colores principales quatuor, albus,rubeus,uiridis,amp; obfcurus» Statuemusautemamp;: (eptempóft,l'uxta Ariftotelis fententiâ. Sediani Colom omtus dei'norumcaufisdicendumeft* Generantur colores omnes ex tribus: ex tribw oon- primùm quidem fubieda materia : inde luce, feu poti'us lumi'ne, quod ei mi'fcetur,8d medio. Namuifaperuirideuitrum, autinumbraarbo^ runi,uiridia perfæpe uidentur,cùm tarnen no fint. Alia etiam eft rei fpc des peraquamautcryftallumui(à,quàmpcraercm. Lumen quoqi co' lorem mutât pro fui magnitudine,ut columbæ collo,quod diuerfis co^ loribus pro lucis uarietatenitet. Res etiam per fe fubiedta colore à pro priamixtione expofcit: quoniânccp calx nigra ullam ob lucem fiet,ne' que carbones albi. Hocautem quafi contingit, quoniampotentiaaut alt;ftu lucem quandam retinent. Po tentia quidem,ut uiridis: adu autem, CoJorcs mul- ut niueus.Suntautem colores qui multûluminisretinêt,niueus,argeiî tumluciifecum teus,aureus,candidus,uiridis,puniceus, purpureus,amp; uinofus: quio^ fnnes ferme in ipfa iride,fi redè eam côfideremuSjfpedantur. Facile au' tem eft fingulos colores qui multû lucis continent,explorare. Vrccum aqua plenum Soli expone, quotquot generantur colores, omnes hi multum lucis continent. Rurfus,qui in rebus nitidis fpc(ftantur,utau* ro,argento,S(S aqua,qui colos cômunis etiam eft cryftallo,uitro ac fpc' culis.E-rgo argen teus fitex cinereo, cùm multum lucis exceperit: ficut niueusexalbomulto luminimixto: ôôpuniceusex nigro multaluce pleno,ut in pruna. Purpureus,cùm album obfcurû radfjs mifeetur So' Iis,uelut in aurora. Vinofus è puro nec diluto nigro aeri ac fplêdori im mixto. Hic tarnen inter lucidos colores minus retinet lucis. Aureus èfla uo multa puralucereferto côftat. Viridis fitduobus modis,authumf clomulto fènfimexcoéto, utinarborumfolrjs: uelcùmhumidumnf grum ulterius coquitur, ut cùm aquarû ftantium nigra fuperficics, aut terra fub impluurjs nigra fadtauirefeunt. Cùm uero uirefcitaliquid,nia iorecalore aer ôô lumen admifeentur. Candidus ex albo fit puro me' diocri luce confperio. Aqueus ex mediocri luce pcrfpicuitate:perfpi cuum autemadu nullo coloreconftat. Si obfcuritas quædàaqueo adgt; iungatur, fit cceleftis uel cœruleus color : ut in ccelo. Qiiidam colores luminisuidenturefieexpertes,quia in rebus funtnitore carentibus:ut Iiuidus,ater,amp;f ferrugineus.Atereftniger,omni fplendore carcns,uta' tramentum ôô carbo. Pramnius, ut dixi,cùm iî?lendet, niger comunis Ldccew calor. eftillis.Eft colos nomine carens,qualis in laccarubeus obfcurus,hunc lacccum uocabimus. Quidam colores lucemmodo admittunt, modo non habent,ut cœruleus nbsp;praisius. Albus fit,cumhumidaexarefcijt,
Canitieicaufj. ut lolia: uel fi fitumcontrahant, ut panes, ôô pili in fcnibus,ô(: in mor--bis, nbsp;nbsp;generaliter in debilibus .Nam ÔC capræ ÔC boues hoc col orc ha-*
bentur uiliores atep imbecilliores nigris autferrugineis.Canitics enini fit, cùm
-ocr page 171-LIBER Q.VARTVS»
A fit,cùniIiuiTn'dumputrcfci£,amp;Sobputredincnirarefcit, 8ó obràritatem aen’ngreditur. Dcclarauinius autem fupra,putredinem non fieri in fini perfeAam, fed quod à frigido moderec » Fiunt Sc alba à ficco nimio, ut in calce ofsibus^ combullis» Qu^da etiâ alba fiunt huniido no conco^ lt;^o,utofia radices Jtemmedullæ qucdiï,utlping,8ó cerebrum,ôd of-fà.Niger fit aduftioncaerei uel terrei humidi:aerei quidê,utatraniênini pro typis,quod fitfumo olei ieminis liniitumuerb carbones Scfuligo, terrei. Fit nigrum excluib omni acre ob terram amp;nbsp;aquam mixtam,uc fub impluuijs umbrofis. igitur funt coIorum caulæ, quibus facile Cur aliqu.i cni eftintellipere, curanimalibus non paucis colorpilorum nigriorfitab nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tilcM*
J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ a?- r turaim ptluni
ortu,quamætatc procedcntc:quoniam calor in utero magis etticax lue ratj^: humidum pinguius,quod tempon’s fucccffu dilutum eftaqueo. fucce/fudcßnUt Indicio eft quod ab ortu nulli animali fiunt pili nigri, inde têpore pro-' (ffenigra. cedente,rufiautflaui.Nosquidem,ut mater retulit,cum capillis crafsis acnigris prælongis nati fumus. Scd cur nullis animalibus piliuiridcs Cur nuUi ani-necp capilliç'no etiampurpurei aut uinofiCQiioniampilus cum fitdcn^ maa^iiiMn-^ fa6ócrafl'a fubftantia, minime lucis eft capax : hi autem colores multa luceindigentjUtdcmonftratumcft. Fiunt tarnen aurci capillfquiarari amp;^flauifunt, cocipiuntcp lumen, præfertimfifcpiuslaucnt. At aureus colos fitflauo illuminato. Sunt autem colores principales, albus, cro-' ceus,purpurcus,puniceus,uiridis,ccrruleus,niger,Fiuntautem diuciv Colorum mate B fis ex niaterijs,fedmetallicadiuturniora,frpiusctianiuiuaciora: albus cerufia,rubeus cinnabari, coeruleus cyaneo lapide ( lazuli uocat uulga rtSjflauus auripiginêto,niger terra eius coIoris,uiridis ærugine. Olim purpureusfiebatèfanguinemuricispifcis. 'Erat hoc purpuræ genus rit. Iplcndididûualdc, Sóregibus familiare, longe^aliud ànoftro, quod cum COCCO fit. Virgilius:
T yrioep ardebat murice læna»
Non totus fanguis huius conchæaptior,fed qui in faucibus tantum col ligebatur, amp;nbsp;à uiuente animali : cum uita enim fplendor 80 gratia fucco peribat. Conchaturbinata, intus rubens, exterius quafi fpiculis fpar-fim munita, in mucroncm definit. Africa coerulcam olim mittebat, T y rus rubentem: nunc pcriitufus,nec Eit is feio cur.Bonû effet, fî reuocare tunpreciofior enim amp;nbsp;pulchrior tinftura quàm coccus. Atdc cocco di cemus in plantarum hiftoria, nuncad fcrmonemdelumineredeamus, illudindubiuuertcntes,curfcilicetcùmextoto Soleiamradios procc^ Curmm Solßt deredixerimus,Solemq?ipfumterralongcniaiorc,nonumbræomni' maiortetra,no busreftæfint,^undicp ctiamæftas femperç' Atcaufahuiuseft,qubd quanquamperpendiculares radij ad terra deferantur ut plana eft ( hoc ubi^imittat. enim confiteri necefî'arium eft ) haud tarnen in centrum hi radfi ter-rædiriguntur : unde cùni rotunda fit non plana terra, radij qui ad nos ueniuntex fitu rcrumquæ terræincumbuntperpendiculares efle non pofTunuunde folumuertieem ejuafi ex punfto Sol apartéßoreali tan-
-ocr page 172-156 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DELVCEETLVMINE
git,umbras igitur auftrales elFicerc non poteft. Facile iftud figura eftin geSjfi duos circulos,alterum minorem, maiorcm alterum,defcribas.In minore autem à centro dudis lineis, paululu extra circulura ipfum pro feras, quicquid extra fuerit, homines, plantas, turres montes exiftb ma, uidebis quaminimo fpacio comprehendatur quod ex utracp parte radios à maiore circulo exciperepotefl: ergo foliim hi,qui perdimi-diampartem,ideft,perpafruumM» Xliii. quæSolièdiredofubifei-tur, umbras habebunt redas.
Cwfton ubi^ Vtuero hocfacile,itadifi'icilius eft rationem reddere,curnon ubiep [egt;n^erlt;efl4(. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fit,cùmubic^ fuper planum terræradrj perpendiculares incidat.
At dices,non perpendiculares fiinnnon enim ad centru terræ tendunt. At id no fiifficereuidetur, dim ratio reflex ionis ex hocrobur, ut often dimus,accipiat, quod radius in fe redeat : at magnitudo terræ hoc facit:
nam nbsp;plana fpecula ad perpendiculum refledunt, fi fupinain terram
rem,debettntagt;l heart in Sole.
ponantun Veriimhoc non eft,imó alio radij reflexi tend un tad aduer-qkowoJo fgt;la fam Solis partem. Quomodo igitur à plants fpeculis pcrpendicularis re^an^a^um fi^tï’^fl^xioÇ’Cùmfi'c Solifueritexpofitum,utillius fuperficies fi protra (ferpendicula- da quantum uelim intelligatur,femper æquididet fupcrficiei plang So lemcontingent! in pundo, per quamproduda ex centro Solis ad fu' perficiemfpeculiredatranfit. Fingeigiturex terræ centro lineasadib
hus fuperficieni uenientes plain's orthogonias incumberc,intclligcs ea plananihilfacere,utradri ex Sole,quamuisniaior fit longe terrain ipfa ® plana fint orthogonfi * Ciim igitur ad nos Solis radii noftramq? planfi tiem ueniant,nec perpendiculares centri ratione terræ,cùm in terr^ ceil truni no tendant:nec uelut fuper erectam fpeculi fuperficiem, cum pla--num terræ fit in quod perpêdicularis ex centro terrg cadatinec planum hocplano Solis æquidiftareillipoisit,in quod recta c centro Solisper pendicularis uenit,neutro modo perpendiculares ad nos ucnient, igi'
turæftas non ubiq^ eric
Liquet ante ex his ædifîcia po fie fieri qusc etiam hyeme nonparum aeremexcalelacient. Hæc uero non ad terræ centrum erecla rede efic oportet, fed ur Solem hyemalem ad perpendiculum excipiaiit. Itac^ ut exemplum rei prgbeam,fit habitatio noftra in A, fuperpiano A F,perpendicularisenofi:rouer ticead centrum terræ A B , quam confiât diftare ab æquinodijcirculopartibus XL itii.amp;Smedia:abhyemaliigiturdifia bit partibus LX v in» fiat igitur circuliparsquarta B CF,ôôfiat B epar tium X XII»ex his quibus B F eilnonaginta,dilîabitigitur pundus c partibus nonaginta ab hyemali tropico : quare cum Sol ibi erit, ereda plana aut caua cylindrica fuperficie A C, in meridie radios perpendieu-' lares excipiet» Fiatetiamarcus c E partium X L V I i»amp;iuxtadeclina^ tionemeuiufi^diei Solis defcribanturpartes,ôôiiioles A C retroaga' tur:
-ocr page 173-LIBER Q.V A R T V Sgt;
»37
A tur: fic^ pcrpetuo anno radios perpcndiculares excipiet, utante tcin--pus holera 8^ frucfius habere pofsis,reddatur^ iucunda manfio» lam his de caufîs intelhgiSjiion folùm dupliccmperpendiculariu ra diorum rationeni,fed etiani umbrarum difcriniina,quæ quideni in om nibus mutant corporibus ob fitum corporis,fbla (phæraexcepta;nam So/«/ illaeodemloco maliens, luce etiamquiefcenteeandemumbrâ facit. At nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«o«
non fie reliqua corpora,fed uirgæ fi fecundum radiorum Solis longitu dinem extendant, nullam propemodû faciunt umbram, nifi quantum gnitudinû ra-ipfauirgahabueritcrafsitudinis. Siuerouirgaficftatuatur, ut timbra eius perpendicularis fit fuper umbram erecT;æalterius uirgæ in piano, tune crit hæc umbra media, æqualisép ad unguê ipfi uirgæ,nifî quanta exelongationeàplano terræpropter Solis magnitudinemillidecefle^ rit,quod perexiguum tarnen eft:ita tarnen perexiguû,qubd omne cor-' flt;«k «mtw« pus Soli expofitum hac ratione umbram finit in tanta difhantia,quanta eftmagnitudodimetientisilliuscorporis centiesacnouiesfumpta: ta' Iis eninieftproportio diftantiæ Solis à terra,ad fuâ fcilicet Solis diame trum ferme. Ex quo patet no obfcura ratio cognofcêdi proportionem Ratio mgnofcê altitudinis cuiufcunep fideris adfuammagnitudinem. Namcollocata ü pro{gt;ortionê fphæranotæ diametri in fummo montis,uidebis qua in diftantia finiat umbra,inde colliges cam elfe proportionem altitudinis ad diametrû lî' tudinem. deris,quæeftre(flæ diftantiæ inter locum finis umbræ amp;nbsp;diametrum
E fphæræ. Cùm igitur fuper uirgam piano æquidiflantcm,quç umbram niediam faciat,uirgam aliam fuper perpendicularê conflitues,ita qubd Solis radius ôôipfe fuper eam perpendicularis cadat, tunemaximaum bra fiet,quæ 'a tali magnitudine Solis tali fitu pofsit prouenire. Hæc autem non paulomaior crit ipfa uirgæ longitudine, côtingit^hocob planiterræinclinationemàfitu fuperficiei,inquamex centro Solis per pendicularis radius cadit: reliquæ omnes intra hos terminos côflituun tur,permifcenturq? magnitudinis amp;nbsp;paruitatis caufæ, ut ad hos fimpli ces fitus magis aut minus accelTcrint.
Verùmutad Solis altitudinem cæterorumcp an:rorurcucrtar,illud demirari contingit,cur aftra omnia nos iter agentes fequi uidcantur, ri curaßranosi-pæ autem recedere à nobis ac retro agi dum pr^teruehimu r nauiCGaula nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A-
nonobfcuraeft:quoniamcùraaftrorûdiftantiaadtotamterræmagni tudinem maximam habeat proportioné, locum fideris progrelTus no ' ftermutarenô potcft:quodeninioculus non percipitelTe aefi nô foret iamdocuimus.CùmigIffidus,gratia exempli,nos præceditcubitima' gnitudine, cùm per terna millia palTuû procelTcrimus, cubiti magnitu dinefidus etiampræcedere nos oportet uideri:quoniâ ternamilliapaf-fuum cum fideris al titudinc angulum nullum fenfibilem faciût.Procc' dentibus igitur nobis ut femper nos uideatur cubito antecedere, fidus neceffe eft ut nobifeum moueri uideatur, atep eadem ratione quæ po ft terga funt ut fequi uideatur pari ter nccefte eft. At fi alium amb ulantem
s
-ocr page 174-J^S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D Ê L V C E E T L V M I N E
infpiciaSjtu autcinquiefcasjillano moucri uidebuntur» Verum fidera ob afpedus di’uerfitatem non eundcm fitum oculi tui comparationehi bebunnnam aliqua uidebit poft tergu reliquifte quæ ante erant : quod cumin nobißpfiscontingere nequeat, fedutuideamus fidera femper ftib eodemfitu loei noftri comparatione lub quo prius fuerant,necefle eft ut nobifcum hac de cauia uenire uideantur,ac nos perpetub comita ri. At in naui cum nos quiefcere nobis uideamur,procedente autê naui quæ ante erant poft terga relinquuntur: cum igitur oculus motuni per cipiat, nos autê pu tat quiefcere, quia in naui quiefcimus, neceife eft ut arbitretur ripas amp;nbsp;arbores moueri uerRisnos,ac deinde poft terga, contraria fiderum motus ratione»
CttrSolcttwtiw Eademdecaufàdubitare, fed contrario modo, contingit, cur Solis horKi4-eteiitf j-adii 80 Soliple,cùmtotumterræambitumcircuant,amp; SolccElum,ne radii terramcir nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, , , , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. - , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ r
cuant,quiefcere 9^^ nbsp;nbsp;nbsp;tamen in cœIo , neque radi) in terra mouen uidentur, cum ipii
tamè uideStur, radii millies millenapaifuumfingulis horis lî non plus, ialtemprocc/ dant»De Solecaufàeft,quiacirculus in quo circunfertur, baud ma^ gnus oculo uidetur, ideo motus uidetur ; moueri autem non, cùm fen^ fimprocedat,amp;minimum fit fpaciû quod pertranGre cernitunamp;Tutcla rius dicam,angulus quemfacit fingulis momentis ob motum, eft infen fibilisn'gitur iuxtanoftra fuppofita,quæ antea docuimus, Sol no uide^ biturmoueri,necullum aliud fidus eademratione. Verùm de radijs a^
lia eft ratio : etenim illi motu fuo angulum fenGbi rlem efîîciunt in oculo,ideo^ moueri deberent uf deri. Cur au tem nô moueantur caulà eft, quia pofi ta terracuius centru a,8ô piano eius,ut dixi,quod refertpunftû d , fed nobis ob magnitudinê eft B C,amp;: turn's qup perp cndicularis eftfuperplanÛD E,8c Solis extremû inF,quodproducens radium F E H,producitumbram h Dtciim autem Solpro^-cefl'eritin G,productoradio G E Kjrelinquitunv bram K D :igitur cùmradius F H G k, iudicetur unus ab oculo,uidet iblùm pertranfiffe ex ii in K, dum Solnioueturex F in Gtftdfpaciû h k eftpar uum,cùmfitcomparatumadaltitudinê D E, quæ eft parua: igiturcùm fenfimmoueatur, nbsp;tranfeatfolumfpacium h k,
P uta in quarta borg fingulo momento,nullum ipacium tranfibit,quod angulum efîîciat, quem oculus ièntiat, igitur uidebitur ex illofuppofi^ to iæpius repetito radius F H dum mouebituriêmper quiefcere»
At dices : Caufâm clarc uideo cur quiefcere uideatur, quomodo au/ temtranieatinunahora M.paftuummillena, fi tranfi'tfôlùmex h in k, non uideo» Ergo ratio bùius eft,quia radius F E H,non eft idem cum G E K,fed pro quolibet momêto mutatunNam cùm Sol in circulo fuior bisnioueatur,punlt;ftus qui illuminât E,Sc eft F,fcnipcraltioreuadiqamp; ob banc
-ocr page 175-LIBER Q,VARTVSgt;
A obhancniutati'onêilluflratio Solis in terra perpetuotremereuidetiir: Cur iüuflr^tia alius enim atep alius radius perpetuó cum fuccedat atq? celerrime hæc fiatmutatiOjtrementisrei fpeciem effingiu Alia caufaquæ maioreft,ac plus ad rem facit, eft quod motus hie in comparatione ad turriniD E, eftualdeinæqualis ♦ Nämamp;fi'inhorafoltim duorum cubitorumfpa-' cium tranfeat, utpote cum Sol eft in mendie, alia in hora infînitû pera-grat,utin ultima hora diei,in qua umbra mille,gratia exempli, cubito^ rum,fîtinfînita:cùm enim Solis altitudo alinea b c,ad cœlû Solis proquot; tenfatantafuerit,quantaeft altitudo D E,tuncmanifeftumeft umbrani terris infinitam futuram»
His cognitis adeo humanafubtilitas procefsit, utaltitudinemfideris Qtiomodo alti cuiufeunque quacunque hora à centro terræ inuenire pollet» Sit igi^ turfidus F,feu centro feu parte qua uideripoteft nihil curo,uirga D E, nota amp;nbsp;perpendicularis fuper planu B c in priore figura, èc illius um^ habcitur, bra D H cognita:fumo altitudinem per planifphæriû F fideris, quade^* traftaà L x x x X, habeo angulum F a E, Sedquiatrigoni H D E angu-lus D eftreftus,8ó proportio H D umbræad D E cognitamenfura,igb tur ex tabula de chorda SeTarcucognitus eritangulus D Eli: quarerclb duus A E f: igituramp;reliquus A F e , cum A iamdocuerimus elle angu* lunidifferentiæaltitudinis à L X X X X partibus : igit trigoni A F E an ‘ gulinotiomnesamp;Slaterumproportio ex tabula eademiquare cum AG
5 fitdiameter terræ,nam D E non eft fenfibilis, cum fit uirpa, cognita erit proportio A F ad A D, fed a d eft, utdiximus, quinquiesmille ai» paft fuum,igitur a f cognita eft quot paftuum At » fit» Quod fi angulum F A E,non ex planifph^rio,fcd ex loco fideris quæfieris,re(fi:ius egeris» Vir vjrglt;lt; quaalti gaautem d e habere debet circulum in imochalybcum,cuiinfiftat,or thogonia : turn amp;nbsp;planum ad unguem inferna parte circulum eflcjUt cuniapplicetur piano, intelligas anillud uere planum fit : habeatSó fuperius à quatuor lateribus plumbea perpendiculaiSó notæ fit magni tudinis afummo ucrtice ufque ad imam chalybei circuli fuperficiem» Ctiraigituruirgafixacirculotenus, illocphærente undequacp piano, etiam perpcndicula adhæferintuirgæ,tunc planumilludamp;uerepla^ num eft,amp; tale in quod dufta ex centro terrç linea perpendicularis eft, amp;■ hoc planum ad altitudinem fumendam idoneumeft» Quodfi uel dum hæretcirculus piano,perpendiculanon hscrent: autdumhærent perpcndicula, circulus ab aliqua parte planum non tangit, planum ib lud non eft idoneû» Quare fi uelis hac cura carcre, uirgam tabulp planæ
amp; leni magnæad perpendiculuminfige, Sótunc ubicunque'tabulani nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,
collocaueris ut perpcndicula uirgam tangant,oppewtunu tibi planum inuenilTe perfuadeto» Quod fimagnitudinêpoftmodumfideris etiam ^'^‘tgnitudinent feire libeat, ex umbræ fine, ut dixi fuperius, cum iam altitudinem no ueris,potes inuenire» Verum quia fcirehuncumbræfinem eftopero/ uenUmns. fum,amp; no omniiio leue,turn maxime inalijs fideribus à Sole 8c Luna,
-ocr page 176-l40 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE MIXTIS
hoc alia nia facillimc affcqucris. Sume planifphæno dimetientem fîdcquot; ris quem duplica,Ô6 ci decimamnonam partem adde, Sc cum hoc diuP defemperfeptemmilliaSC ducenta,amp;: numerus proueniês eftpropoP tio altitudi'nis ad dimetientem fideris.Cùm igitur altitudinê ßderis iani cognitam habeas,amp; proportionem altitudinis ad dimetientem, palàm eft dimetientem cognitam eiTe. Velut ponamus dimetienté fidcns minuta nouem cum dimidio, duplicabo hæc, dct minuta decem no-uem:quibus addam femper partem decimamnonâ, ob magnitudinem dimetiêntis in tabula,fîentminuta uiginti : diuido feptemmilliadu-centa, 80 fiant minutadimetientis, exeunttrecentafexagintaiamp;ideo manifeflüm efî: ex hoc dimetientem eius fi'deris,eHe fuæ altitudinis pat tem trecentefimam ac fèxagelîmam. Ergo quantum utilitatis præbeat, 60 quàm fubtilis fi t contemplatio radiorum, ex his omnibus patet:à cæ ten's autê menfuris, ut de quibus tratflauerim in libro duodecimo per-fedi operis,nuncabftinebo»
LIBER Q_yi NTVS demixtionc,amp;mixtisim/ perfeftis, feu metaL licis.
A c T E N V S igitur quincp ferme partes totins operis JJ fiant abfolutæifcilicet de principes occultioribus,mate ria, forma,uacuOjCorporû unitione,primo» De elemen tis fecundô,quoniamprincipiaeflêntiamintegra, ablb ___] lutaSômanifefta, Tertiodecodo» Quartodelumineôô luce. Quintam partem, quæeft dehis quæapparent,nonplenèablblui mus, cum multa defint quæ ad aures ÔC alios fenfias turn mentem etL am ad oculos pertinent. Nuncigiturdemixtis agendum erit: nam mixta primis illis indigent,turn elementis,ac coelo,amp; lumine acluce, pro-P terea de ill is primùm traélauimus. Indigere autem mixta ipfà codo,amp;f quantum cceli côflitutio in hæcpofsitinferiora,manifeftis argumentis LtwaobferM- deprehendere licet. Nam farina quæ Auguflomenfeèfrumento mola férua/io^ne^rb nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cfl, toto anno apud nos feruari foletincomipta. Et zythum
n^erzythi. quodMartrj Luna fît,feruntdurare toto anno,cîimpftatediebus XX. hyemeduobus menfibus maneatincorruptu. Caufaefîepoteft, quod Martio menie ièmina adhuc uiuunt lupi fàlicTarq, humidum aût tune plane confumptum efî: : maximecnim diftat à tempore quo colledum fuitCcmcn illud,ob id effîcacem8^minimehumidamBirrani feu cerui- -fîam(hoc enini nomen Germani zytho Diofeoridis indiderunt}effice repotefî.
-ocr page 177-LIBER. Q_V I N T V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14t
A repoteft.Efficaxeft tune feme, quoniam foleat eo temporepullulare*
Infinita funthuiusrei experimentamam Vergiliæhcrbæcumftellis e^ vergilidrüher-^ iufdemnominis oriunturôôoccidunt.Sed illudfolumrepeterecogor, niïxtahæc omnia,folo duntaxathomineexcepto, terra amp;nbsp;aqua Sd code üi calore côftare. Horû pars fub terra latitat, alia in undis,alia uerb fu' pra terrammunc ante de his quæ natura latitant dicerc propofitum eft»
Qiiæcuqpigiturmixtafubterraaquisuefuntmotusexpertia,inqua Generaomnia tuorgeneradiuidunt,terras,fuccos,lapides,mctalla. NonpoHeautem M plura efre,hoc oflenditur argumento:nam uel Iiquefcunt,amp; redeuntia inpropriamformam dura manent,ôô hæcmctalIauocâtur.Nihil enim firatur. aliud eft metallum, quam quod liquefcerc poteft, 8lt;^ cum redit durum inanet. Durum autem duobus modis intelligo, quod non facile cedat, nec facile frangitur: tale autem onine manifelf urn eft quod duci poteft; unde bitumen ducitur,ôô non refi'ftircryftallus refiftit,amp;melius ftibi^ um,fed no ducuntur,ideo percuffa facile franguntur.Quod uerb lique feit, amp;nbsp;dum redit durum non eft, fuccus uocatur. Qiiod omnino non Iiquefcit,uel durum eft,amp; uocatur lapis : uel molle,ôd facillimè in mini ma tranfiens,8c uocatur terra.
Præter hæc tarnen quatuor, permixtaex his funtalia plura genera Compoflu œr corporû. Qubdfiredlèquis numerare feiat, undecim, nec plura poffe effe comperiet.Sunt autem hæc: fuccus, lapis, fuccus terra, fuccus me^ '
B tallum,nietajlum lapis, metallum terra, terra lapis, turn fuccus terrala^ pis,fuccus terra metallum,fuccus lapis metallum,terra lapis metallum, demum fuccus lapis terrametallû. Simpliciuni exempla funt, fucci fub phur,lapidis cryftallus,terræ.Lemnia, metalli argentum. Compofito^ rumauteni exemplafuo loco refcram,neinutilitcrrepetere multaco-gar. Simplicium autem neccifaria exempla fucre, quianô de omnibus primo fum traélaturus : namquæcuncp folidamanent, perfetfta uoco, utmetallaamp;lapides,dequibuspofterius didurusfum: mollioraaux tem,imperfe(fta,turn mixta, tum fuccos, amp;nbsp;terras appello,quæ metallic canuncLipabo omnia,addifferentiamlapidumSd metallorum. De me tallicis igitur nunc primùni diccre aggrediar,à terrarum generibus ini^ tium ducens.
Terrarumitaq? genera funt,uel coloribus, uel odore, uel ufu diftin Dffor^rK di-' c'ta. De his quæufu diftinguuntur generaliter fuperius diximus.Dc a-lijs autem quæ colore diftinguuntur,etiam ab folutaeftdifputatio: fu^ pereftutdeufuquarundâdicamus,turnetiamdeodore. Odoratæterx rembenea-ræ raræ funt, quæmale oient frequentes. Sunt enim omnes quæ oient, Itw-metallicis partibus commixtæ. Refert tarnen Agricola,Mariæbcrgi in Saxonia,dum ex arpentaria fodina diuorum Sebaftiani amp;nbsp;Fabiani co' ram Henrico Saxonum Principe erucretur argentum,tam fragrantem odorem erupiffe, ut Princeps exclamauerit, Calecutû adelTe: eft enim ea urbs Indiæ,quæ odorata omnia mi ttit. In Malacha quoep orientalis
-ocr page 178-142' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de mi X T is
ïndiæportu uafafîunt èterra odorataualde,quætamen uilifsimo iienlt; c duntur preci'o ob copia. Aut forfan etiam y quia magni omnes odores quantumcuncß boni, rcrum tamen quæ cfui aptæ non fint, cibos retb ^undi'^^dor^duntinfuaues y a c quafi exanimant. Cibi enim iucundi funt proprio O/ ci- dore moderato : hic ab externo tracflus ac cuicflus exhalat: quo fit ut boßtalienut,ci remrelinquatinfipidamamp;infuauê.Experirilicethoctortain cuprelsi bosredduntin- uaierecondita,uelfithusaddatur. Aliaucrbgratiamaddunt. Atmali TCTTlt;lt;*wlt;t/èo- odoris frequêtiora funt exempla,adeocp odores hi praui finit, ut etiam Icns, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ficuiant. Annæbergi enim in fodina argcntea y cui nomen erat Corona
rofàcea,utidem refert,duodecim homines repente funt fuftocati: unde reliélaeft magno metu ne dæmones maliillaminhabitarent: hoc enim illis perfuafum,cùm ex odorc terrarum autlapidum hoc cÔtingatmam recep tus in cerebro protinus exanimannecmirandum, fubefie pleracp fœda in terræ uifceribus, uelut amp;nbsp;animalium fiercora. Sed non folùm Qjtidfubterrd. foda,uerùmamp;cuiuicunepgenerisfiintmateriæfubillauarr)ufiis, Vc Tw4 Britan- qJjYjj Britannia ex puteis terra candida eftodiebatur,non minus cciv tumpafsibusprofundis,ex qua,pofiquàmargcntûdetraxiflcs,infpcr' fi agri adeb fœcundi reddebantur, ut ieniel in uita inlperfiflc fiifticeretr itaep omnis terra quæ latet, uelut hominumuifeera, alicui ufui eil. Sed nos partim ufiis latet, partim effodere negligentia ipla difliiadct. Suntubicpjdico etiam in urbibus,nedumagris,lapidcs fub terra uarij, uarrjcp ufus terrarum genera, tum uarij coloris,metallicapleraque: fed 0 Tfiamulta de- nos in montibus tantum quærimus. Indicio autem eft fic eire,cùmquæ
olimterræinfoecundæhaberentur, ut Germania, argenti nunc fint fe^ racifsimæ.’aliæ defierunt poftquàni feraces fuerât.Caulà eft,quôd cùm ubicpmetalladilapides amp;nbsp;fucci fintjtcmporûfiicceffu terraeuanefeem te deteguntur, alia crefeente occuluntur, ut reclè uideatur dixilfe Ana^ xagoras,quafi in omnibus elfe omnia, uerùm in montibus prætercogt;-piam,hoc efl,utilitatis,quôd aquæ ad humiliora loca,fi qup occurrâtjfa De aqua fub ter cilèderiuantur Jn agris autem aquam que fub terra manat, cùm exigua ru. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(ity exhauriendo ficcabimus prius, inde muro aut iaxis loca, ex quibus
Cuniculifub a- nianat,impediemus atep obilruemus. Sic^ cuniculos ad euertendaop pida etiam fub aqua effbdiunt, amp;nbsp;foifas ipiàs fodiendo fiib ipfis fupelt; rant* Alio modo per circuitusdedudlaaqua, utetiâapudHcrodotum Cyrus docetur à Croeib,flumina exinanimus,rurfiis tarnen in priorem alueuminferius deducentes:eodemmodo etiamfub terrafluentes riuu los alio aucrtereliccbitjin eoidem rurfiis deducentes, ut fie cftodereim fraaquampoisimus* SuntôClocahumiliorainquætraducimusquaiv doep illam, non amplius reducentes: quo præfidio in montibus maxilt; Deaquaqua: me uti conceditur,ob loci altitudinem. Nam aqua que paisim fub terra fub terrapaßim inuenitur,ncqjadmodumprofunda,necxqualis,neccontinuacxiftitt
Quod profundanoii fit, oftenduntmurorum fundamental ædium, quæplerunqj ad terrain quæfub aquaeftpertingunuQuodnôæqua-lis fit
-ocr page 179-LIBER Q_V I NT V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14^
lis fitalhUKÎîniSjdiuerfitas profunditatisputcorudeclarat. Qiiodnoii coiitinuä, fed frequentibus riuulis deriuetur, facile eft intelligerc, cu^i ^luoruniputeoruniaquæ uixlènis pafsibusdiftantiumadniodurn fa^ poreamp;falubritatedifsideant» Deducunturautemriuulinonredlo tra curnuuliäqua niite,fed pleruncp tortuofi,uel ob alterius aquæ occurRini,uel ob lapp des media in uia cöftitutos,uel quia cauitatem quandamin quam com^ niodius confluantaque inuenerunt.Ergo fi lub ea lodere libeat,liceat, üt dixi, tribus modis,terras^ diuerfi generis, lapides, metalla, fuccQ|, acreliqua huiulrnodi inuenire»
Sed ad terraru rurfus uliini deucnio .In V aldeburgia Germaniæ ar^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4
gillægenus eft denfum ac pingue,tenuifsimecp fubftantiæ, quod nec p gnibus lædit,necliquores forbet,nec exudat. Videntur enim figulino rumualbrumelfehæquinqjlaudes,utfintleuilsima,utnonforbeant, utiion exudent, utnon facile franganf, utignibus rcfiftant. Mirumq? paruadiuerfitate,quód uala lua ignibus no frangant,Florcntini in con diendis cibis comodialfequantrMediolanenles nô:lîunt tarnen ubicp, fi quis rationem fciat conficiendi optima fcilicet c terra ilia quae ad figu^ lina uala pro liquandis metallis conficienda in u fu eft. Terra au tern ilia elapidemetallicapartem cotinentefit. Qiusenimdubitet,uafaquæftp ftinentauri amp;nbsp;argent! liquati uim, coquendis cibis non fufticere ç' Itacp uiihiex tali terralebetempro ufu paraui, æternam properem, nifi con^ cutiat:nam ab igné nihil patitur. Manifeftûeftigitur,q»tenuemopor' tet elfe argillam,imó tenuilsimam,amp;r natura leuem ac pinguem. Hoc ge Î1US11 bene fubigatur, ac diu, uala efticit myrrhinis proxima. Sunt auz temmyrrhinaeaquæhodie uocantur Procellanæ, dicente Plinio : O- hi hens myrrhinamittit: inueniunt enim ibi in pluribus Iocis,necinfigni ' tus, maxime Parthici regni, præcipuè tarnen in Carmania. Humorem dfe putant, fub terraq? calore denlatum. Amplitudine nulquam par^ uos excedunt abacos,crafsitudinc rarb quanta diftum eft nccelfaria ua fipotorio : Iplendor his fineuiribus, nitorepuerius, fplcndor. Sed in precio uarietas coloru, fubinde circuniagentibus fe maculis in pur^ puram candoremcp,amp; tertium ex utroep ignefcentem,uelut per tranfiz turn colon's purpura rubefeente, aut ladle candefeente. Sunt qui maxiz niein his laudent extremitates,00 quofdam colorum reperculfus, qua^ les in coelefti arcu fpeftantur. His maculae pingues placent.Transluccz requicquam,autpallere,uitiumeft. Item ûlesuerrucæq; non emineiiz tes, fed ut in corpore etiâ plcrûcp lelsiles. Aliqua Só in odore cómcnda tio eft.Ergo quis non uidetfiguhnahpceire,amp;eius generis,quod utdi xihodieProcellanas folemus appellareC conftantcnimSchæexfucco quodâ lub terra denfato,8d ex Oriente uehuntur. At noftra pallidiora funt,amp; odore carent,amp; quæ ex his etiam translucêt, magis probantur, folrjs^ acimaginibus placent:nullumq? purpuræueftigium: quæom niauidentur ab antiquamyrrhinadifsidere,uerùnitemporû uarietas
-ocr page 180-144 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E M I X T I S
amp;ropificutti,tuniufus,hocpepererut.NamprcciutTifecitcopiam,duin multi tudi'nê augere ftudent : cum ueró materia deeflet nobilior, aliam flippoiuere:inde excogitatapiétura, refarciendæ uilitatis caufa,itaho' nos ac finceritas uafis deccisit Aut cnim ui lior materia,aut non eadcm, uelomninoimpurior,autnonadeó elaborata,autuafaipfaanteteni'^ pus eruta,ob lucri cupiditatem moræimpatientibus rutcunc^ res fe ha^ beat,amp;: preciû,amp; locus,amp;: materia,modus quo fiunt,eadêefledocet Jjfc myrrhinis» Nunclongo Indig traclu fiunt,maximèapudChin3ni: Ki olim Seres, ut alibi dictum cft. Fieridicuntur ex conchylioruniatq; ouorumcorticibus, fepeliunturq^conftantifaraain L XXX. uel c an^ nos, quafi hæreditatû loco. Inde eruta obducuntur uitro ne cÔbibant, Succi autemquibus cortices excipiunturnon fatis noti funt. Pingum tur etiamantequam uitruni fuperaddatur. Incertum eft an cxcoquan^ tur,ob nitoremacduritiem. Maiorain precio iunt, fedmultumaban^ tiquis dégénérant. Et quamuis ita iît, non tarnen minus eft fuperbuni LemnMterra, biscœnarequàmauratis,atqueexargentouafis. Atquc huicamp;Lcnv niæ maior nobilitas inter terrarum genera aut argillarum. Lemnos iu' fulanoftri maris elL’mons qui earn gignit, neclapidemhabeqnecarbo rem,utilis cruêtis fluxibus amp;nbsp;ulceribus,fed mapis uenenis.Ob idarbo
■'O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
rem non alit, quoniâ ficcilsima eft : nec in lapidem coit, quoniam adeo ’ eft tenuis iubflantiæ ut non excipiataquam,iedpotius ab aquaexcipi-, tur. Habet amp;pinguedinis aliquid,quauenenisrefiflat.Manifeftuniuc roex his,quoniamartetalcmcflricerepoirumus: ut fi argillam commua nemdiu contundamus,ac aqua in qua fcordion nbsp;iuniperi ièmen inco
(fta fint, aipergamus, in tumuloscp formemus, denub etiani tundentes infpergentes ac in tumulos cogentes ac ficcantes. Feret utiq? temporis iaduramcomodum,amp; làrciet. NamLemniæiphragidis precium eft pro auri pondéré, adeo crcuit in immenfumres uiliisima, ubidefijcob raritatem elTe communis: intercepta enim ambitione principalium nie^ dicorum qui régi Orientis aisiilunt, nobilior haberi coepit. Nec tarnen QmiemrMo olet, hoc enimraru eft terris atçp aquis omnibus. Nam ut bene oleant, bfzjco/frft. tenuihumido, acbeneconcocfloopuseft. Aquæhumidumbcnccom coeftumefTenon poteft, quod plurimumfitterræ, quodnonfit tenuis. Odor,utdixi,fuauis non eft:admixtts tarnen quibuidam,contingitter Ac}u£curcele- ram aut aquâ bene olere. Quamobrem manifeftû eft terram aquam riterodore bo- çfjamfi bene olcantbrcui odorem amittere, ut contingit aque roiaceæ, oCmagis uiolaceæ. 1 erræigiturcC aquæ maxima pars otlorc caret: ma gna eil: etiam quæ grauiter olet,minima quæ bene.
Armenia terra. nbsp;nbsp;Proxima.Lemniæ eft Armenia. Hæc uerius Samia eft quàm Arme.'
nia : nam non ex Armenia, fed propius aduehitur. Nec tarnen Lemnia eft. Samip autem deferiptione Galcni ad unguem refpondet: nam fub^ rubra eft, Sc egregiè ficcat : ob id peftilentibus morbis tabi, üli qua: ulcere pulmonis prouenit, falutaris ♦ Namamp; ob eandenicaufaniCar-' bunculi.
-ocr page 181-LIBER Q-V I N T V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;14;
A buncuK/Smaragdi, Sapphi'ri, Hyacmthi, Margaritæ, coralKcp utiles Gfwm« cur 'm funtinpefte,quóduehementerfcilicetlïccent: uerixniuti tinus Arme^ pefitutiles, nio luto id agut, ita fpiritui uitali reparando (iint utiliori-Tiapides, EfI: igi tur Arnienium lututn fîcciisimû, ac moderate frigidu, minime acre, fed tarnen tenuifsimS, Ob id etiam uenenis erodentib« ialutare, ut can-tharidibus:iteniputrefacientibus,utmarino lepori*
Eftamp;S Apuliælutumrubrû,amp; Armenio uiribusnonabfiin.ile,eo ta nienlongeimbecillitrs»Quid tarne prohibetne melius reddatur etiam AnnenioCElucigitur Apulicu lutum, repurgaab arena, indediligengt; Modatfiicien^ terficcatumacetoacerrimo0^:oleipartefextaexcipe,utinformapultis tedigatur. Sepelies autcm budo loco in multos annos. Ergo aduerfus fumnaturfu^ uenenamedicanienta tum uermes hac ratione conHcics,terra argillacea ^riejlMtiuf. purifsima,oleo,aceto,fcordio, iuniperi femine,gentiana,diptamo, con tundendo diu,inde iepeliendo in multos annos.
Quæretfor(îtanaliquis,quidiuuecaduitâtamdiutui*nalèpultura‘:f Cwin montib. Eademprofcdlo quæin moncib.admetallicorügeneratione caufacon ducit. Sed uiuacior in montibus tamen,ob plures caufäs. Nam montes uitæ quandâ habent fpeciem, cum iaxis contient. Saxa aute uiuere do-cebinius : ubi aute uita,ibi etiam omnis naturalis gencratio promptior eil. Accedit, quôdmontiûuiresnonexhauriunturligonibus,rafèris, aratromecullo modo hominüinduftriaperfpirarecogütur. Eft etiam
B niontiufolidior fubftantia, unde calor illemelius continetur, qui in a-gris ob terra? mollitiem difflatur. E fte autem calorc ilium coeleftcm iam docuinius,tumquiaigneus,acputridusparumalter,reliquusnullaex partegenerationi utilis eft, tum etiam q? uideamus in Oriente Mendie gêmas nobiliores, aurum perfeeftifsimümagis gcnerari.Quin-etiam fî quiseiufdem generis gemmas conferatin Oriente ac Meridie genitas,ut carbunculos amethyftos,cum bis quos Germania mittit, miruminmodumdifterre duricieamp;: fplcndoreaniniaduertet,at(^ adeo uebementerutnon eiufdenigeneris efleputet, Caufaeft^quod (^‘^»peurdurS Ortens calidiorfitS: bumidior,pinguiorcp.Ergo fi feminibus bæcge-nerarêtur,aut igneusille calor effet,autputridus, quandoquidcmamp;in ridie magii ff“ Islandiainfulafub Septentrione ardeantmotes, quid probiberetper- n(gt;‘(ntur, fedifsimas gemmas generari,tum etiam auro abundareC
Sunt etiam in montibus niues, diuturna glacies, quæ calorem in iino recondunt,amp; læta omnia ob id faciunt,cùmin agris calor diffolua turab aerisexterno calorc: quofitutad remde montibusredcam,ut montes metallicoruni generationi fintmagis parati, Nec etiam illorum uis arboribus berbisue exinahit : fteriles enimmagis funt motes agris, etiam fi fint fertilifsimi. Aqua etiam 8^ bumidu ob accliuem fitummagis defluunt ex montibus, quorum copia in fuperficie agrorum generatio metalloruni imp editu r.
At dices:modb inter caufas cur agri metallicanon gignantcnumcra
t
-ocr page 182-DE HIX T I S
fttquód hutnidum abfumitur, modo humidi copia in cis rui fvis metal licorum gcneratione obftarc ccnfes» Et hcrclc utrunqj ueruni cft : nam Hawite pin humidu pingucquó magisabundat,cófcrtiliusreddituribluni,non fdoneum^aa^ folùmmetallorû,fedScplatitarum: aqueumautcmimpeditCaufahu uminutilè, iuseft,quódhuniidügcnerationiaptum, calidumctianiciTe oportet
A qucum au tem humidû frigidum eft, dó concodioni contumax» Ideo calidæ regiones,ubiabundauerintaquisjomncsfcrtiliftimæzquoniam aqueum humidû calore Solis celeriter in pingue t ran fit : in frigidis ue^ ' ró locis aqua multa fterilitatem parit,amp; agros refrigerau
Eademcp ratio ferme eft in temporibus ♦ Nam prata æftate gaudent aquis:hyeme autêtardius pullulareherbas,facitirrigatio afsidua: itacf , conftat agros,fî ad montes comparentur,aquei humidi plus habere, amp;nbsp;minus pinguis. Itacpamp;S montes arborumSc uitiumferaccs,uixmetalli cis abundareuidebis,niiï in profundo, quód pingue humidû à plantis abfumatur: ubi ueró lapides maximi amp;nbsp;iolidi, humidum diu faxis con tentum ac tenuiisimü diftillans concrefcit in nobiles gemmas.Et ob id ïplendidiores gemmg plerunque inter durifsi ma ÓC maxima iaxa inue^ niuntur Jllud etiam tot montiu cómodis ad metallicorugenerationeni adij citur,quód montes ubi ducentis aut trecentis paftib. efFoderis,ad^ hue fuper terra efte dicere te poisis, atep inde aquas à latere, terp iam effoflam facilius deriuarc acträsferre, In plano prorfus hic labor dupH ' catus eft:nccutinmótibus ruinis locum licet patcfàcerc,nec facile diun Hare potes ubimetallicaiaceant, necinucnta perfequi,utineditoloco, quoniam nullis fîgnis à lateribus iuuari potes ♦
His tot tantis^ cauiis, planis pauci operam dant, ctfî ubiep fintme^ tallica : motibus plurimi excauandis incumbunt. Nam labor unus eft, ! ' inuenifte locu ÔC genus metalli : alter longemaior, truncu fodinæ feire. Hoc autem ex editiore loco cognouiiTe Iolum,laboriofiisimum eft Et enim ut altius rem ip iam repctam,chm ftib tcrra,ut dixfpafsim aquæ ri uuli fl'uant, ac rurfus iub aqua terra, in qua pleruncp metallicain planis An Iub aqua iacent,rurfus etiam iub terra ilia aquam plericp effe exiftimant,ut etiani pri)»4 qua fub fuß imo man's aquas dulces aliqui efte crediderint,quamuis diificili ex^ terratü^aliißt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aliascputaudio fruftratcntatum Vcnetijs, Honduconftan
te quæfito, an ftib priore aqua alia fit» Cuius rei argumenturn mihi efte uidetur,qu'od homini etiain imo corporis uenæ fint.Et Arcthufamflu uium referunt ab Elide fub Alphei nomine uenientem emergere in Si-' cilia iuxta Syracufas mari præteruetftû» Sunt qui fonte Arethuiàmuo-' centpotius quamfluuium» Aquæetiamininfulisdulces idperfuadere poifunt.Deniepeuminmontiumiugisaquam, tum in imo etiam emer , - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gere uideamus,quid aliud de terra poifumus coniecftari^cum mons feu
terra fit fepultus,feu cmineat,eande habeatrationê,in eo^indiciohoc argumentu demonftrat. Quid autem prohibuerit,ne V enetijs aquain inuenerint dulcem,non fat ftio,
Sed
-ocr page 183-LIBER . Q_V I NT V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Î47
Scd funtqui etiammodicuaquædulcis hauriant c tTiari,autore Äriz i Meteor.3. ftotcle,nec falib experimento^Demittitur eni'm uafculum ccreum fan's fiaoiftodo cra{runi,8^ undiq? occlufum, quod ubi diu in mari nianferit,aquam ad niitnt, fal non admittit, indc dulcis aqua, amp;nbsp;potui cSmoda extrahitur: nana aqua dum tenuis eft,ingreditur:falqudd terreftre fit,prohibet ace ra.Inucntumreferuntquod fal cm trahatuelutlaóiis pinguius acoaguz io,magno nauium commodo,fi uerum fit,cùm cx falfa ubiq? dulcem a-quam efficere liceat. Neque ualde mirum, falem trahi ac cogi,ciim attra dio in lade,utdocebimuSjUO proprietate,fed calore fiat. Dulcis igitur aqua tot modis ex falfa conficit,quot modis à fale aqua purgari poteft*. Poteft aute tribus modis : fi defcendat,fi cogatur,fi percoletur. Forfan quartum quendam modum licebit inuenire, fcilicet, fi acris uis falis obtundatur. Sed in pauco forian poisibile eft, in multo fieri non poz teft.Diximusnunc, tumalias,quoniodopercoletur: utueróimumpê tat,longa quies facit, fcdanteaputrefcit: reliquumeft igitur, utdoceaz mus quomodo cogatur.Cogiair autem à calido,non quidem difsipan te, fedattrahente. Id autemiiiferius docebimus.,
ItaCputadrem propofitamreuertar,fub aqua prima fitmixtio in ter ra,8ó,utdixi,in montibus maximè,Só mixtorûdiuerforum generation Mixtio autem eft propriè h îcdi(fta. Nam cum quatuor modis contiiiz gat: alia enim eft difsirailium formamcp mutantium,amp;' uocatur genera E tiojdequahicfermonemhabebimus : aliauero eorumquæfuntdifsi' milia, nee formani mutant omnia, quæ fi liquidorum fit,uocatur crafis, ut ciim aqua 8ó uinum mifeentur: fi autem fit ficcorum,uocatur mi xtio lit cum milium amp;nbsp;triticum nbsp;nbsp;auena fimul iunguntur : amp;nbsp;fi fimilia fintj
aceruus uocabit: hoc eft quartum mixtionis genus, ut cum frumcm turn fimul cogitur in cumulum.
Antequam autedeperfelt;ftaloquarmixttone,decrafi, utfenfin'maz gis manifefta,fermone fumhabiturus. Diximus uinum aquæ mixtum cra/is quomo-per crafim mifeeri: nam cum neutra fubftantia pcreat,forma etiam uini remanet. Itacp ne corporu mutuus daretur ingreffuSjautdiuifio admft nima,ita ut corpora conftaret ex indiuiduis partibus,ncce(re fuit,ut rez de Ariftoteles de augmento cenfet, formam augeri, non autem matez riam. Nam cum minimo aliquid adqcitur,totii mifeeri eft impofsibilc. Nam fi formæ corporeæ niifcerentur,corpora fe penctrarent. Sed ut in uino aquæmixto forma uini ubiep côfpicitur,tanietfi uini corpus ubiz que no fit,fic contingit in uera mixtionc:nani, ut dixi,aqua non ucrc ui no mifeet. Eorum enim quæ uere mifeenf, formas omnes falte cx parte perire neceife eft. At uini forma nequaquâ périt. Oftendit experimenz tum,aquamuino non pcrfeftemilceri.Qubd fi lintcumuino aquæmiz (iiiomodo a-xto imponatur, promineatep extra urceu, aqua c uaft to ta afeendit per linteum,iyncerumcprelinquitin calice uinum. Qtio experimciito proz ditur lymphatû apuro:nec poffet hocfieri,fi uinudc aqua mifeerentur»
t z
-ocr page 184-143
DE MIX T I S
Rurfiis aqua cal ici s imû petit,ob idcp infîpidus in fundo potus: 8^ tnc' CiuopaHouij lius longe, aquæuinum, quàniuino aquamfüperinfundere, Atfifcii' nitm mtfcendu. nbsp;nbsp;nbsp;uinutn aquæ imponas, fupematabit non folîim argumento dido,
fedquod fiaquæ panis cruftulum prius fuperimponens fupercruftu^ Q«o»w4olt;t- lumfenfimeffundas uinum, uidebis nô obfcurèedamdetrado cruftu/ qu^umûmea- Jq uinûaquæfupernatarc,nullaprorfus mixnone l'nita. Ergo ficcthæc itcrfuperüet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feorfum in calice infpicere : atq? uinu fub oleo, 8ô fub uino aquam.
okm, ttwuirt nbsp;nbsp;Quamobrem querere iurè licet,quid ex bis tenuius. Nam loci caub,
^b^tenului. quodleuius eft fuperftat,oleumuino,uinumaqualeuius eft. Suadct Sc hoc,qubd oleum prompte ardeat, aquanunquam, uinûmedio mo' Lfknodf pou- do fe habet. Accedi t quod uinum oleo, Gal eno tefte,parte nona eft gra denfrwf. uiusccùmenimuas olci libras noué continens, eftufo oleo uino impk' Oleum^produ- ueris, uinumpondus dccemlibrarumæquabit.Itacpnihil oleo aduifæ long*tuà'nepræftantius,quôd tenuifsimum fit,pinguifsimû,acexcrc^ ’ mentorum expers : unde fit ut propter pinguedinem ac tenuitatê,calo' rem naturalem mjiximè accendat:ob fynceritatem autem, calorê ipfunt minimefatigct,amp;f uiasnonobftruat, Quæduo impedimenta aduitx breuitatem multû faciunt, Valeat igitur mulfum,cùni oleo uti licueriU Optimû enim eft, nulla prorfus excrementa gignere : quod il li proxP mum eft,gcnita protinus eiecifle.Tantum enim detrimenti affèrt excrc LrfpHrt ueßc£ men ta retinuifle,ut urina retenta lapidem fbleat procreare: ob idludo, cur smrètur. ledionibus,fcribendocpaflueti, facileeomorbigenere corripiuntur.
Non expellere uerb ftiperflua,quandocp etiam mortem affert præfcnw neam. Oleum igitur uitæ totmodis conducit. Quartum tenuitatis olci argumentu eft, quod facile penetret. Sen's ob id imponit,ut facile uer tantur claues. Contraria ratione halinitru ceræ mixtum liquefadæ pro ocTf« aiaqiM hibetneomnino ocreætranfmittantaquam,fiipfisdiuadigncmacdili ganterimbuantur:oportetautemhalinitrumtenuifsimccontritûeflc. At fi ceræ pingue aliquid mifcueris,adhuc melius erit.
Sed ad propofitamdiiputationcredeo.Namc^ tria funtquæaquatit 8c oleo nbsp;uino tenuiore elfe oftendût.Primum,quôd fi aqua amp;nbsp;oleum
mifceantur,igni^inuafefuperponantur, prius totaabfumituraqua, olei ferme ftilla, cùm tarnen aqua frigiditate ftia magis repugnet, in imo pofita minus recipiat caloris, cùm lebes ibi frigeat, nec uix pof fitexhalareoleo opprefla, etiamfiinaeremuertatur. Secundum,quod utquis aquam ebiberitæftate, protinus per fudorem proditmon fico/ leum uinumùe. Tertium,quôd fit magis peripicuautriiep. Sed perfpf cuitatis cauià eft,qubd colore careat:celeris reiblutionis,quôd minime pinguis fit : fudoris, quod non nutriat, quod ob frigus calidumiam diftolutum humorem foras protrudatrneep ipfaexit,fed tantumraodo expellit feruentem humoris feroiàm partem.
ßnfüi^ nbsp;nbsp;nbsp;At dices Ariftotelem fentire,qubd aqua oleo fit tenuior. Sed per tC'
nue,rarum ac minime uifeidum, uel etiam non coadumintellexit. Vi*
num
-ocr page 185-LIB ER Q_V I N T VSlt;
*45?
A nuinforamp;naquæ,quôdfupernatet,præferet:idtanietîno demonftrac namamp;S pingucdo aquæfuperftat,quonianicoaâ:aeft: necenimdefcen ditquodtenaxeftjUtnec tenuis plumbealamina:nâquæpinguiafunt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;'
non nicrguntur,etiam fi grauiora elTent, non folum quod aerem contP néant,fed etiam quod fimul defcendere cogutur« Itacß talia ciim uix mi fceantur, cralimnunquamfacienn
Eademrationenecuinolacmiicetur, Solent enimcorruptuuinum vimim corru-in uas mundum transferre, laélis^ partem décima fenfi'm adrj cere, in^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«omoJo
de poft dies odlo reftrato uaftminutimuendere, cumcjj darum Sc bo' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*
numuideatur: fi tamediutius moretur in caliceuel uafe,dcnuó corrum pitur, Rclinquit etiam quod effufum eft in calicis margine butyroiam pinguedinem,ob quamfrausdetegitur. Eft tarnen lucrofa fraus» Si tarnen prohiberepotius confîliûeftantequâ conturbet ne putreftat,décima pars ardentis aqug immix ta efficinmelius longe iulphur,icd odo-re prodit dolum:memini me bibifte. Idem poteft alumen: fed noxia am bojualetudini uehemcnter obfunt» In uniueriumautemutdicam, da-rantuinuqugcunc^grauiafuntautlenta:Ienta,utlac,amp;ouicandidum: ob idliquores omnes illo immixto repurgantur. Grauia autem dum i-niumpetunt, cuiufinodi funt lapides fluminu codi donee feindantur, 8(^inpulueremreda(fti : quoniamenimmifcenturamp; ficcifunt, trahunc quicquid lutoftim eft:ab hoc enim fit turbulentû.Cùm uero traxerint,
B defcenduntinuinoadfundum,amp;uinumrepurgât, Igituramp;hocidem fal cfficere poterit,fed iapore prodit fraude,uinum infuauius reddit. Facile eft etiam omnia uinaadulteratametallicis disnofeere. Namin ca 'Vinumadulte^ lice noris relida X X1111♦ fundum ob grauitatem petente metallico, ui nainftaruappæreddunturcolorerelicfto. Sedfimelleuinumadultera turn fit, illicb dignofcitur,fuper candens ferrum coniperfis paucis gut-tulis : reioluto enim uino me! refidet. T enuior enim ciim fituiiii quam mellisfubftantia,illorefolutohocmanet. Similitermelfiadulteretur Metcroteum (idfoietReri farina milq ) decodumSódefpumatunijinuas^ uitreumgt;lt;'i«flt;o-4Mg«olt; coniedum,remanetturbulentumfuperiore parte. AtCpitamihi contf git anno præterito ftplafiam mercatoris Papiæ deprehendere. Quod figrauiore aliquo puluere fit corruptu, in imo fubfidetquod additum eft,atc^ ob in fundo obfeurum fit.Oleum uero ardendo fallaciam pro-dit : aut enim crépitât, ac ftridet, aut amurca maior colligitur quam pro olei quantitate. Cur igitur lac uinum emendatÇ’quia crafi quafi fadapi ii guefubfidet, ladis fecum trahes quod turbulentumcft, aquealadis in nino relida parte, quæ uini uitia obfturet. Inde paruæ uini partes uitia detegut, quod ob imbecillitatemcelerius ab aeredenuo corrumpatur.
Atodoris uitiûin gratiam etiam co mutant garyophyli citrangulo un- yinueiuomoda dequaep infixi, ipfo uero fufpenio in uafe, fic ut uinum non tangat.Er go quæ natura nô funt fimilia, crafim non faciunt, ut uinum cum aqua, nifi inibecilleni:multó minus cum lade uinum, minus adhucamp;Snullo
t 3
-ocr page 186-DE M I X TI S
modo liquidahæc cumoleo. Atloraniagis uerèmixtaeft, quodcfFer^ buericnec tarnen planemixta,cirmmixtio naturgfit,n5 artis opus,nec Uementaliiltt etiamignis» Quæcunqjigituruerèmixtaiunt, unamtantumelemenn funtinommbus forniam,fednonexquifitam,oftendunt:reIiquorumiblùmuires.Natn fi non ubiqj clementa in niixto eiTent, aceruus efiet quod mixtû eft, nô res genita : fi ubicp,amp; fecundum fubftantiâ, corpora inuicemmutuofc
- penetrarentOftenfumeftautemhocinmedicinælibris»
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eft igitur forma mix ti uiftoris elementi imperfefta » Atc^ ea feniiin
acquiritur:in elementis quidem palàni,in alrjs autem etiamid fieri lanthon exiftimat» V idetur autem ex h is fans ration! conibnum cùm forma fît elementi dominantis. At hæc fenfîm aniittitur,fenfîm eniraac quifîtaeft, Inquibufdamautemnobilioribus Ariftotelesnon ienfini quidem omnino,fèd per gradus : quoniam fœtus in utero primo uiuit, inde fentit,pbft antem fit mentis capax. Anima autem,in qua mens,po fterius perficitur. Mens autem exterius aduenit, Atcp hæc fenfîii pro^ t.Contndiil. piora* Omniaautemmixtaautterreafunt,utlapidesplantæ: uela/ fraÆt.coM.t. quea,utlacamp;oleum: uel planemixta,utanimalium corpora.Nonigf ^baugmeiuTet t'^î'^odemmodofitmixtio,quo nutritio,uelaugmentum. Naminmf nutritionsdi^ xtione aliquid alicui additur,in illis quod potcntia eft,ei quod eft adu, rut. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;ftcundum quamlibetformæ partem fit augmentum,non autemma^
teriæ: quoniam materiafînefinediuidipoteft» Atcpidemde nutrition ne.lgituraugmentumdcnutritioftcundumfbrmamuerèfiunniècun-- D dum materiam autem eft Ibla additio, quoniâ undiqp aliquid iuxtàap/ ponitur. Minima ergo pars carnis,accedentenutrimento augettotafe^ cundumformam, fed fecundum materiâ non, uerùm tantum in circuf tu. Sed necp hoc modo propriè : uerùm,ut dixi,augmêti ôô nutritionis ferme eadem eft ratio,imb generationiszhæc enim fiunt ab anima: fo lius enim animæ opus eft eo modo poift attenuarc, tum’unire ac tranf mutare. Etenim fî quid aliud uita cares hoc polftt, illud maxime poiftt ignis :eft enim eorum omniu quæ non uiuunt robuftiisimu,at non po/ teft: ut enim iam docuimus,quod accedit iuxta apponitur ei quod coni buritur, no autem fubftantiamprioremingreditur: itac^ omnia mixta uel uiuereuel uixiift neceflarium eft.
omnii nbsp;nbsp;Sumatur autem ratio hoc modo : quia nutriuntur, Sc nutrimentuni
uiuers,o{loo- nou fitnifiab anima,amp; quodanimamhabet,uiuit.Qiibd finutritrine^ flsnditurrutio.- ges, concedes fal tern generari: at nihil generatur nifi ab anima, quia,ut clixi, fola ilia miftet,
Videmus etiam omnia mixta ftnfim degenerare ab elemêtis grauio^ ribus,uelutlapides,amp;minus etiam metallicas terras,magis autem fuc--cos,indemctalla, póftplantas,8óanimaliaimperfe(fta, amp;deindeperfe^ diora ftnfim donee ad homine perueniamus, cuius compofitio ab ele^ men torû natura ac fubftantia tantiim abeift uidet,ut nullo modo ex eis ilium conftare quis credat. Igitur fi homo, animalia, ÔC plantæ uiuunt, ciim
-ocr page 187-LIBER Q-V I NT V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;îp
A cutnunus fit idc calor cœleftis, qui hæc omnia mifcct,fed ilia minus, h^cmagiSjUt fuo loco oftendemusimanifeftû eft quod relt;fi:è dixit Hip pocrates animam nihil aliud efie quam cœlefte illud calidum. Quod iJfgettmt.i' ÔC Ariflotelis opinion! adhæret, dum uulc fpiritus calorem proportio nem habere quandam cum elemento ftellaru » Nam feu calor fit anima, feuillius priniuminftrumentum,ubi calor hic ent, palam cfloportere adeffe etiamipfam anima, quare uitä: eft cnim uita nihil aliud,quam vita^uidßt. opus anima?»
Clarius idem fit cxperimêto : namplumbû cùm in ccruiTam uerritur, plumbum dum acuritur,tertiadecima parte lui ponderis augetur. Hoc fit,quia calor ik cfruffam uer le cœleftis euanefcit : nam certum eft adqci nihil,amp;r tarnen crefcit,Cùm igitur par ratio ctiamin animalib.uideatur, quægrauiora morte fiunt, corpora quoniam exhalante anima lecum calor etiam, ac quicquid ab illo eft cia tuorumcur «i-boratumeuanefcit, manifeftum eft corpora metallica amp;nbsp;lapides iplbs etiam uiuere»
Atdices: Quomodo ablata leuiore parte, lcilicetcalôrc,ab animalib» aut metallicis,illud quod relinquitur grauius fit C Palàm eft hoc contin gere,uelut in ouis,uitreis, quæ fupematât aquc:imô chalybeis plum beis,aere ilia fuftinente qui intus cotinetur, frafta au te hec protinus de fcendûcat n5 in nobis aer, fed quéadmodû in aqua aer in illis, ita in ani malib»metallis in acre parsignca pondus detrahit. Sunt etenim lub^ • ftantiæelcmcntorualiquæ,utdixi,inmixtis, fedfraftæiôô qualitatesa^ liorû, ut in lafte fubftantia quide aquea,aer autc ac terra 8d æthereû feu igneumelementûàcaloreconcotftûfecundûqualitatê» Duobus enim Elonewfrfgao-niodiselementainmixtis funt:uno quidc,utàgeneratione,atqhtafola terra aqua : uerùm alterû eorû fecundû fubftantia, reliqui fubftantia nô apparct:ut autê cœleftis calor in ilia cgit,plura tam fubftantia quàm natura elfe uidentur» Eb fit ut denfa quædam leuia, amp;nbsp;rara quædâ gra^ Cttrquxda den niaelfepoflentmamcùmparuaquantitas terræcalefcit,utinaerisfub' P*fKMgt;crrlt;i-ftantiam tranfmutetur,nec tarnen aer ingreditur,leue id eft nbsp;denfum,
ut pingue omne,ôô lignû aloes : at contrà fi terra parum elaboretur,ma gnaautemfitaeris pars intus acubiqueconfpicua, minutifsimis tarnen partibus,rarum dicetur, tarnen graue non parum erit» Graue autem denfum,amp;rarum leue,facilc intelligimus»
Exhocpatetfolutionôleuisquæftionis,curplumbugrauiusfitter Analitjuodmi^ ra:nam in plumbo nulla ferme eft raritas,terra autê cùm non cohgreat, admittitaerem,amp;ob id plumbo uideturleuior, quod aquam habet ac hs loco.Terra etiâ hæc,ut dixi,non pura eft terra,fed habet metallicam fubftantiaadmixtam. Eb fitquodetiamde cineribus teftantur, utuas illis plenû tantundê hauriat aquæ,cinere non ciefto: palàm enim qubd «lt;« anegt;e pie-aeris non paruam partem adelfe oportet,inde partis tenuioris etiam ci- nbsp;nbsp;nbsp;tamimdè
ncris fit exhalatioireliquum uerb cincris concrefeit ac cogitur, aquæ parsabimmodicaficcitaterefoluitur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poftcStinere.
-ocr page 188-lp nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E M 1 X T I S
Itai^utadrempropofitanireuertar,nietalh'cauiuei'eeti'anihocargU' mcnto deprchcndi'tur, qubd in niontibus non fecus ac plantænafcuO' tur,patulis nquideniraniis,radicibus,truncis,ac ueluti floribus,acfrii'' «Tribus, ut non aliud Gt metallum aut metallica iubftanria quatn planta fepuka,ac to ta fub terra nafcens: nee poterat fuper terram crefcere,quix aut friabilis erat,ut calchantum:uel nimis grauis,ut plumbu ♦ Itaamp; tab pam inter animalia » ÓC uermes, bufFones fub terra nafci cernimus» Cw metallics Sed non fuit comoduni animalia fub terra gigenere, tot quot plantas: quiauitaamp;rnutritio,quibus fblis nietallaindigentjfub terra fieri óó ptr ficipofrunt,refpiratiouerbquaperfeâ:aanimalia,diffîculterfàtis:ca(lc M'tallictt potè caufa metallicorum gencra,etiam longe plura quam quis exifi:imet,na' turafub terraprogenuit, utaufimdicere eanumerari baudpofle» Nam ffKwWM, nbsp;nbsp;fiplus quamquingentis herbarü fpeciebus natura orbem exornat, ani
malia^ fuper hæc induxit, uerifimile eft fub terranon paucioribus luquot; fifTe modisjimó longcpluribus, fed multa latent in imo : aliaautemad proxima genera fimilitudine coloru aut fubflantiæ traducimus.Quæ'' dam rarafimtjUt etiam fi fupra terra effent uix inuenire liceret: uelutamp;^ noflris temporibus flirpiû no pauca genera, quoru tame Diofcorides meminit» Alia etiam conteni cceperunt poflquaminuenta effenqigno' to illoru ufu : ita fit ut ex maximo metallicorû numero paucifsima co-' we- gnofcamus.Eoru etiam quæ cognofeimus genera pauciorafuntquàm taüimrum e/Jè exiftimemus,cumaliaaliorufintfruftus,folia,exhalationes,radiccs,at । fi-uilut,{oiia,ra nbsp;nbsp;nbsp;ea funt quæ nunquam difiunguntur:dicemus autem ea quæ fint,ST
quorum,locis fuis,nuncpropofitamquæftionemprofequainun
Dixeramus metallica,acmetalla,turn lapides uiuerc.Quorum enini efl maturitas, nbsp;nbsp;acerbitas, ac feniurn, eorû etiam eft uita. Nam lapides
quidam immattiri, colore diluto, fubftantiabaud concodlainue-niuntur : pars quo^^ uelut amp;nbsp;in eiufdem arboris frudlibus purior, alia impurior cernitur. Adfunt præterea uenæ amp;nbsp;inftrumenta nutritionis, amp;nbsp;meatus non laxiores,ledmolliores, utin lapidibus cernerelicet,qui bus facilepoffumus perfiiaderi, non aliter quam plantas amp;nbsp;offain anf malibus nutriri: nam fi per accefrum6Tadditioneaugerentur,hishaud quaquaindigerent. Lapides enimqui calorefbliimconcrefcunt, quos tophos nominamus, qui fblo frigo re, baud uenas babent fubftan^ tiamcp ordinatâ uelut in ueris lapidibus, quiep uitam babet:nam tophi uitacarent.Eft etiammorsin eis,quareamp;uita,Herculcus enimlapis a--pud me fæpius in paucis annis extindtus eft: cumenim traberet ferrum alacriter, poftmodu temporis fucceffu trabere deftj t. Quid enim aliud eft uita,quam operatio anim^ç’Oftenfum eft aute hoc in medicis trafta tionibus, quod fôlùmuiuentiaoperationê babent ♦ Viuuntetiamele/ menta quoquomodo, nt didum eft, cùm ad proprias regiones fpontc ferantur,mixta aute omnia longe meliore uita:nam natura Temper mcgt;^ 11 us aliquid intendic, quam id ex quo coftituit. Ob id igitur Simplicio baud
-ocr page 189-LIBER Q,VINTVSgt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^3
A haud crediderimdîccntijUtab Herculeo lapide ferrum trahitur,itaexp ftiman'auru ab ofïepifcismilui trahi ♦ HocenimquodinPhyficis cx' Ratio demon-' pofîuonibusfcripfit,rationirepugnat,quandoquidemosilludnon ui uitOftenRimeftautê, omnéoperationêefleuiuentiSjamp;utuiuit.Nani milui ctCi elementa etiam uiuant,hoc opus elementorum haud elTcpoteftjfed aurumnontra' attraôho pro prix cuiu (dam rei» Viuentis eftuita, quænutrimento fab tem utatur:at os pifcis non uiuit,cùm detraxeris ab animah',uitæ eo ge--nerequodnutrimento utitur. Sublata enim anima, eft fèntiens manife-ftè: at hæc nutritiuæ eadem efl» Itaq^ adeo hac in demonftratione confiquot; do,utquamuis non fîmexpertus,au(îmtaniêdicere,impolsibile eiïe ut os milui pifds aurum non fecus ac ferrum Herculeus lapis trahat : a ui-ueiiteautemre alia quapiam,ut lapide,autanimalijUel arbore,quandiu uixerit,hoc fieri proculdubio poteft. Qubd fi quis obijciat, quod acu- Paflinaca actiquot; leus paftinacæ dolorem dentium tollat, fi' ex eo gingiua fcarificetur.Re ipondemusjuim hanc qu^ illi potentia,non aftu inefl:,non aliter quàm cantharidarû exulcerantem,ad adum ab anim^ humang facultate dedu cfDeinde doloremmagnûaffert hic aculeus:dolor autê dolorem ob-fcurat, ciim no in eadc parte fuerit,ut inquit Hippocrates,adeô ut acris dolor gingiuf,dolorem dentis hebetct, Auocatamp;S ob propinquitatem doloris caufam,quæ pleruncp eft in neruo denti infito:nechoc ièmper, net^ omnibus contingit Jtacpuires uiuentibus cùni tantum aftu fint,la
® pidibusquiuires habentanimam inefi'enecelîe eft * Seddices,Hoctaz men Philoibphus negat» Sed qui lapides aut gcncrari aut augeri conce i. si/g. Mor. duntjfateri etiaoportetillos uiuereifacultatis enimuegetatricis hgccô-munia funt^ tefte Galeno,generari, nutriri,8ô aùgeri. V idetur etiam na tura fenfim ab extremo ad extremû tranfire, eonneftere^ diftincTra Ion gius medrjs ipfis: uclut inter id quod non nutritur nec uiuit,quodcp ui-uitamp; nutritur,medium conftitui poterat quod uiueretamp; non nutrirc-tur,quodcpnutriretur amp;:nonuiueret. Atnonuiuere ôônutriri quic-quani nô poterat, cùm facultas eflet abfcp fubiefto principioep, Opor-tebatigiturmedium potius elfequod non nutriretur èc uiueret* Nam principium elfe abfcp facultate in his quæ natura læfa funt,contingit: ta les igiturlapides erunu
Ergometallicainmontib^ nonfecusacarboresiacent,cumradicib» i^etnUicaquo'-fuis,trunco,ramis,plurib» foli'js,8ô ftint tenues quædâpartes,nonnun- inmonti quâfloribus acfrucT:ibus:carentenimpleræq5fru(ftib«8ôfloribus,cùm uideamus Sc hoc etiâ plantis c5tingere,quæin puteis nafcunf,8c in um bra,uel arido nimis loco,utadianto,fcolopendro, licheni,8ô non pau-cis caprificis,cùmin mûris nafcunt:palàm enimeft fruftus amp;nbsp;flores lu-xuriantis arborisacfœcundæ elle fi'gna ♦ Fœcunditas turn ab humore, Cur mctaîlica^ tumàcaloreSolisfit^Obidigiturnilmirûmetallicis flores amp;nbsp;frudlus
r jrrxolf- °. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t r: flonbiMcrfi-u
læpius cleelle,cum Sol lemper,hunioretiamcopioius pleruncpdéfit»
Vbi uerb abundcntmetallica, fi uelis deprehendere, certis non
U
-ocr page 190-DE MIXTIS
Qÿomoâomt^ tallictt abundi~ te in montibut deprehêjjmiu if.mdicijf.
pauci's opus cft coniecfluris. Oftcndit primo ferax prouincia,utnucar c gcnti Germania. Sic in Italiaargentûuix,aurûnullomotio cffbdereli' cet» Vtigiturinfoecundaregionepluresfœcundiagri,itainferacinic' tallorumprouincia plericp montes etiampræter fpemmetallafount. Montes etiamaltiisimi ut ad eruendum funtdiffîciliores-itaadlarnicn
cy
dum funtliberaliorestrarb eniminhumilioribus collibus materia hæc
Cw meriiiet copiofà inuenitur. Pleruncp uero montiû cacumina,quæ ad meridiem pmmis, borelt;tt tendunt,radicibus ad Boream ipedtantibus,argumentum metalli prp î maxime argêti, cuius fodinæ feraciores redlà ex Oriente in Oc cidentê tenderefolenuQui etiâ montes funtin calidis regionibus,gem marû font feraciores: quod in mendie humor magis ficcetur atténué tur:amp;S ob id fiïccitate lapides, at tenui täte gemmae generantur,multo au^ tem humoreamp;craflbmetalla Hunt. HicaûtiuxtaSeptentrionesuiget.
Montes etiam fteriles omnes metallici font, duabus ex cauHs : nam humor abfomitur intus,unde plantægenerari nequeût,ôô mali halitus fam natas etiam plantas occidunt. Color etiam montium, ÓÓ lapidû,ac terrp,non folùm metallica eife docet,ied amp;nbsp;qualia fint:uiridis fit ære, ni ger ab argctoôôauro,purpureusàpyritide,liuidus àplumboamp;foro, luridus àcalchâto ÔC eiufoiodi foccis, cinereus amp;obfcurus à fulphure. Oflendit odor: cùm enim duos montis eiuidê lapides fimul attriue^ ris,fi metallummonti fobeft,oient fol phuris non parum.Ob quodfal fo creditû eft metalla fulphure conftare, cùm fit hic odor excremêti me 0 tallici, amp;nbsp;foperflupcodionis indidü.Grauiores etiam lapides auttcrra ^ratio poftulet, certumeftmctalIicæmateriæargumentû.Sietiamali qua parte nimis fplende.ât, ucl folidi exiftentes carelt;âtomni iplendore, fobefle metalli materiam certo fcias: demum fi igni liquefeceris, depre^ bendes fimul amp;nbsp;metallû e{re,Sc genus illius,amp; quantitate. Aquæ etiam effluentes leuem quandam huius conieduram afferunt: quæ fi odorcm aut colorem præ fe ferant alienum, haud dubiè metallura in monte eile pronunciabis.Fundum etiam aluei diligenter explorabis,nam partem metalli inuenies: uix enim fieri poteft ne longo têporis fucceflù aliquid femper addente die, ex defeenfo grauioris partis, ueftigium metalli no appareat. Mons etiam rimofus propter halitus acres metallicorumfît.
Sunt etiam plantæqugmetanorumfocietate gaudcnt:amp;utrariores fontqugmetallis gaudent,eô fi adfinteuidentius teftimoniumilloruni præbent. Generaliter tales font quæfrudumnonedunqautexiguum; iuniperus humilis,hedcra, caprificus, pinafteretiam,amp;Saculeatarüple rççp. Sunt etiam folia arborum aut pallida aut decidua,Se trunci exiles, Comparafiome marcentcp omnia.Quidmirum, cùmuelutlalt;fi:anti puero nutrix præ' raüicorwwcr gnans adhibetur:nammetallis plantis comuneeft alimentumidem, pMnwam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;natura loci ambobus poteritfatisfacere. Sed metallaamplius
hauriütquàmarbores:nampropagometallorumarboribus longe ma iorefo, ut etiam b elluæ maris ipfis animalibus terreforibus»
Arffcnti
-ocr page 191-LIBER Q_VINTVSgt;
A Argcntifodinam,cùmetianihocfitniinusfcecunduninictallum,iil Argentelt;eßdi-ueni'o apudÄgricolamfuifle pedum X X X inlongi'tudinCjlantudine nbsp;mira nta^ni
autem dodrantis,alntudine l x . Ex quo mamfeRum eft,fimiicni Raifc arborimam arboris altitudo maxima,póft longitudo ftu ramorumdR tluctio,minima crafsitudo,quæpro latitudinein fodinis aedpitun
Ergo fi in argento tanta,quid in ære,quid in plunibo, Sc ferro, quid in fulphure demu quanta in ipfis lapidibusC Non tarnen eadem rationne qua marinæ belluæ folùm præftant magnitudine terreftribus,copia fcilicethumoris, fed quia pondus in metallids ac lapidib* cùm nô pen^ (leant, periculumnullûaftert, in arboribusaffert* Arboresenimquo^ niam pendêt,uentis facile extirpant,diligen tiaq? ilia naturæ fruftratun
Quod ad finiilitudinera attinet,ut dixi,tam arbores quàm metalla a^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;neceffà-
fpedu boreæ gaudent: quatuor habet neceftarias ferme partes,radiz ceni,corticem,fubftantiâ,ôd uenas.Radix lapidi lapis alius eft, aut terra, ut fuo loco doccbirnusmietallo nietallum,aut metallicum ucl terra.
Cortex uero aperte difsidet à reliqua fubftantia, loco ÓÓ duritie : uenæ intra fubftantia manifeftè apparent. Quid igitur aliud eft fodina quàm planta,terra I ap idi b. obrutaÇ'hæc ueró,ut dixi,au t terra mctallica de quadixi,autnobiliorfuccus,autmetaIlû,autlapis.Cômuniafuntom' ^ft‘iüicorim nibus naetallicis utdurius reddâtac frigidius. Eretria enim terra, ac me talla,amp; lapides,amp;S metallicorum plurima, frigida funt Qugdam tarnen
E etfificcafi'nt,molliunt tarnen abundante pinguedine, ut Afphaltumamp; Gagates lapis. Sunt autem ficca, quia terrea. Ignis autem feu potius ca-lor calefacere poteft,hume(ftare non poteft.
Metallica etiam omnia mali faporis ferme efte necefte eft,aut nullius: J^'^etaîlica om-nullius,utpurilapides,00puraterra, malireliqua. Caufaeft,quoduix ab aduftioneabfoluuutur:amp; ficca funt, utdiximus : dulciaautehumiquot; faporif, odoris da.Quod etfi humidum aliquod adfit, amp;nbsp;laporgratus cum prauo com tamen iucundi niifceatur,non obruit ilium,fed corrumpitur. Nam fi parum gentianæ fiƒ mul to lafti immifeueris, laporem ingratum habebis. Non autem fic in odoribus: nam uehemetior folet obfeurare minorem. Æs amarum eft aepefsimi faporis, ferrumuero ftibamarû, indeplumbualbum,quod ftannum uocamus. Aftringit cum amaritudine alume calchantuni, fed niagis amarum eft, turn uero reliqua,ut fulphur amp;nbsp;bitumen. Argen turn tarnen iucundum Só ftibdulcem præbet laporem, 8ó longe melio--rcnihabetaurû,fednon præftat. Cognofeuntur laporcs, fiucl uafis ta libus humidumaliquod excipiatur ac feruetur,uel diluatur pars metal lici intra uinurn Jus aut aquam,diuq5 maneat in eis.
Metallicaetiamomnia,fi frigore concreto humido coftent, igne lol nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;om-
uuntur,ut fulphur ÔÔ metalla: quidam cum calore cocreucrint, frigore foluuntur amp;nbsp;aqua,ut alumcn,fal,atramentum,nitrum: quædam lolum molliutur aqua,ut lapides plurimi.Refert Agricola marmoris partem uidifie mollem fadeâ ab aqua, cum in ea diu iacuiftet. Hæc terrea elTe ne
-ocr page 192-156 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E M I X T IS
cefleeftjqugnunquâperfedeliquefcLint.Itacpqufperfedèliqucfcunt, C aqueafunt,etianifi ab humido,quænon ponuntperfedèliquefceretcr rca.Sued igitur aquea côftant (ubRanda, ut aluiTien,bitumê, fulphur, fal,amp;S m'trum, èc calchantuni, multacp ei'ufcemodi. Salem tamê terram cum fucco potius dixerim: fèd nô eft præfentis infti tuti^fingula tracta^ rCjUerùm clarions exempli, amp;nbsp;utilitatis»
succMitcrKcr Sunt etenimrariores quidam {ucd,ut qui Annebergi inuentus eft ifl cuniculo fodinæ Othonis Imperatoris durus candidustatq? adeb 3' criSjUterodendo mures necaret. Sed nunedenotioribus fermo crit,in' AlumeRochlt;e, ter quos alumêliquidum,Rochæ uocatum, aflringentis uirtutis, adeô creiusuiret. ytfiaquæincoxeris,ufqucqubdiiroluatiir,chartanoftraaquæillünv merßi, inde ficcata, atramentum optime retinet: necdiffundiautlpargi perperam patitur, etiamfi pefsimafueriuModus eft,unciaaluminis in fingulas aqug libras decoquantur, donee tertia aquæ pars relinquatur, Prpftantius ex alumine rubrum eft. Indicium eft alumen combibifle, quod fplendeat.Eadem ratione pennas anferum reddit meliores,amp; co AlumenScaio' nbsp;nbsp;. prohibetep uina ne turbentur in uafis. Alumen quod Scaiolæ uo'
cant,eft Aftrum Samium a pud ueteres,neceft ex hiccorumgenere: ut Al«wièplttwtlt;e. necalumenplumæ, quodexterrenis partibusconftat, atqftdeotenuu ter (Î teratur, leftoep inlpergatur, pruritum comouet afiiduum : acutas E/Zjcfcnw qui cnimacpungentes partes habet.Quodfi ex eo ellychnia fiant,haudar abîgne, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hocomni ferme generi cruftati lapidis. Namamp; in Eisleba expyritide,
turn lapide aliofeiisili pyræimpofito, liquor uiridis emanat, qui cum igne extinfto cogitur,igncm amplius non fentit. Sic 06 ex Amianto la pide Romæ mappas, ÔC in Verebergo Bohemiæ mantilia elfe affirmât Agricola, quænon aqua,fed ignibus eluantur. Etex Magnefia lapide Iquammoib, argentei amp;nbsp;plumbei coloris in Boldecrana menlæ fiuht, quæ igne purgant'ur,nec uitiantur: ex tenuiore autem parte thryalides pro lucernis. Videbuntur hæcquibuidamincredibiliadiefu, quæta-' men non iolumuera, fed etiam neceflariafunt, acfaciliainuentu. Nam cum omnes ferme lapides igni præfertim baud diuturno refiftât,fquâ-' mofi pleruncp nenturobfila. Siigiturneasiamignimateriam contm macem,mappas,mantiliaamp;thryalides effi'cereliccbit,ignibusnonoff noxias. T exi uero quæcuncp nentur quis dubitat ‘I’ unde etiam non fo^ lum ex lino amp;nbsp;canabe, fed ex fparto quoep feu genifta mappg coficiuiv adquot;contkie^a nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;genifta utimur foliim ad uerrendum: fed fi artifex non défit,
Untet ** u til is eft etiam ad conficienda lintea : quicquid enim duftile eft, nerc li cet : quod nere licet, licet amp;nbsp;texere. Duftile uero eft,quicquid humido conftat tenaci ac minime fragili. Alumini uero plumæ non tantu ineft fucci,ut nere pofsis.Neqj igitur pro miraculo ducendû,qgt; turn's ligiica ignibus immifsis extiteritincorrupta,hocaluminis genereinfperfa.
Sed nec minor uirtus bitumini quam alumini; uerum non unum gc nus
-ocr page 193-LIBER Q_ V I N T V S ♦
A nusilliuSjicdcft quodproprieafphaltudicjtur, Sc piflafphaltu, na^ Bàttwiftwgtw phta^Gagates,Ampelites, Maltha, Thraciuslapis, carbones fofsilcs, ran-nobiliora fucdnû,ambra,petroleû,camphora.Etdeomnib. fâtis conuenit,præ-* terquàm deCamphora. Sunt qui caphuramuocent: manu cedo,in lus nonuoco,dereipfàeftdubitatio:nomêtibi,quicunqîesadeofaftidio^ PGcrww. fus, concinnandum relinquo^Cùni igitur in ea ligna inueniant,lachry nîamarboris,Caparnomine,quæininfulaButeiuocata(hæcab æqui noâialiBoreamuerfus partibus quincp cumquadrantedifèat, àFortu natiscentiïoftogintaiex) prouenit, potius quàm bitumen eflecredût» Veruntamen fi fuccinûardeat,quod bitumen proculdubio eft,aquacp madida mappa fumus excipiatur,camphorâolet Sed medico non mul tumrefert hoc fcire, fed qubd camphora,fuccinû amp;nbsp;ambra,e bituminis genere fint. Atqi ea de caufa etiam fi quid horum fluat ex arboribus,nil prohibet quin etiam ei fimile in terrp uifceribus generetur. Sed uidetur camphora ex arboribus primam originem ducere. Non tarnen adeo al ba natura eft, fed deftillatione talis fit. Deftillatio enim dealbare (blet, non tantum quia Ibrdes omnes detrahat,fed quia fubftantiâ raram effî cit,atqj ideo aeripcruiam.CamphoraigitureRimmodicèficca,adeôut infinuuirginumgeftata, iuuenes ad uenerem reddat impotentes. Ea--demfîccatulcéra,ædealbat : tenuilsimæenimefi; fubftantiæ, hiscpde caufis etiam fomnû arcet. Gagates uocat uulgus ambram nigrâ. Fiunt Gag^fet.
E globuliproprecibus: Iplendetôô luciduseft,adebutàpluribus inter lapides numeretur.miger colos, trahitcp paleas : ex Hilpania peregrini imagines ad nos ferunt: ardct,hoc enim omni bituminis generi cornu-* ne eft. Fertur uirgines,epo tus cum aqua,non cogéré ad meiendum,cor ruptas cogéré: res propior fabulæ quàm uerifimili. Quafdam magis ir^ ritare, atqi eas quæ uitiatæ funt, nihil prohibet. Nam cùm collum uefi^ cæ collo uteri inferatur, quæcunq? corruptæ funt, ucxant magis ab his quæ moleftiam ucficæ aft'erre confueuerunt.Ferunt etiam accenfum o-* leo reftingui,non aqua : id fuperius declarauimus. Bitumini enim hoc generale eft ac proprium ferme : fed no ab omni aqua tutus is eft ignis, nec ab omni oleo extinguitur : multa enim aqua omnem ignem fufto* cat, Sc paucum oleum nullum extinguit,ut quafi hæc per metaphorain difta uideri polsint.Creditum eft etiam, necfruftra, comitiales excita^ re, utfuccinum. Sedamp; antiqui fcripferuntiliumprouocaremorbum; poteftcputruncpfacere. Vtriq?caulacomunis eftcaliditas moderata, tenuitas ac ficcitas. Porrb quod pingue eft,etiam odoratum.
De fticcino magna ad hanc uftp diem conten tio fuit: bitumen tarnen succinum, eft,8ó pinguedo quædani terræ è maris æftu. Copiofum pifcatur in Su dinis Prufsiæ,cum herba quæ illi concrefcit pulegio fimili. Qubd fi' e^ tiam à lachrymahcrbaruniaut arboruni duceret originem,bitumen tarnen effet pinguedine maris amp;nbsp;terrarum coaftum, acillorum calore temperatum. Eius plura funt genera. Candidumpreciofifsimu, guftu
3
-ocr page 194-îÇS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E M IX T I s
dulce, optimèolens, adeo ut Rifiitum in concïauibus contrapcftcni (iuuat enini)ad tertiam ufcp dieni conclaue olere bene faciat. OmneC' ‘ ninibeneolens duniiuffitur, uapores abiumédo corruptos, aeremab Omni uitio libérât: libérant ergo magis,quæ magis fragrant,amp; quæ tar dius coniumunt : quæ uero calida èc ficca funt, uapores celerius abfu^ munt.Ob id magnus ignis præftantifsimum eft auxilium aduerfus pc ftilentema.eris ftatum, utetiam flabella: uitiant enimaerem uapores, turn natura loci ex quo ckuant, tum quia Solis radios penetrare prohi bent. Ob id referunt in Germania uallcm loachimicam cum ob fyluas dénias ftagnainhabitabilis efl'et, deriuatis aquis in cuniculos acfof fas, fucciiiscpnemoribusjialubremfaftamefle. Itacpnilmirumeft,du plici auxilio flagrans fuccinum aerem emendare,tum quia ficcum, turn H/ppocrafrt et quiabeneolens.ltauidenturbisolim Athenæignisbeneficio aduob. Acron medici medicisHippocratcæ Acroncpefteliberatæ,flammisfcilicet beneo--lignorum, non quidcmmediocribus, fed maximis. A'me^ diocribus enim ipnibus, nbsp;minime odorata materia fuccenfis, tantum
O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*
abeft ut peftilens aer emendetur, turn magis fi beneficium uentoru ah'” fit, utetiamuehemcter exacerbetur. Quamobrem Thucydides refert, chmobmultitudinemcadauerarogisimponerent,nonparumau(ftam peftilentiâ. Manifeftumeft igitur,eifdempenecaufis fuccinumeidem 1 morbo medicamentis immixtum, plurimum conferre. Mifcetur cnira autpropter odorem,autficcandicaufa,aut, quodeuidentiuseftauxf p liuni in eo,attrahcndi: trahit cnim omnia leuia, paleas,feftucas,ranieiv ta tenuia metalloru, ozimi folia, perperam cotradicente Theophra^-Cur fuccinum fto.Caufa eft huius, quod humidu habeat pingue amp;nbsp;glutinofum, quo trahut. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j-eg ß^ca combibere cupics, uerfus fontem, id eft, fuccinû ipfiim
mouetur. Omne enim ficcum poftquam humidu combibere cœperit, ad ipiuni etiam fertur,ut etiamignis ad pabulum:unde fi fricetur uehc/ mentius, etiam trahit ob calorem. Neqp enimlapidis Magnetis amp;nbsp;fucci ni eadê trahendi ratio : nam fiiccinu omneleue trahit, Magnes ferrum fblhm.Succinum interpofito corpore non mouetplaeam, Magnes fcr rum. Succinunon trahitur uicifsimapalea, Magnes trahituraferroe^ tiam. Palea à fuccino in nullam partem dirigitur, ferrum modo ad Bo-* ream,modó ad Auftrum contaefiu Magnetis tendit. Deniep fuccini at-' traclio calido Sc fri(ftioneiuuaturmultû,Magnetis co iblumqubdpu-' rior pars lapidis redditur. Qtiid tandeC' fuccini attraefrio hauddubie eft fimilis illi, quæ à cucurbitula ab igne Ô6 cæteris calidis, ob pingue illud calidum innatum, quod etiam adhærens parietibus, ut dixi, conclauia etiam in tertiuni diem bene olere facit. Eft enim in omni bitumine hu^ midu pingue calidum, ob quod etiam facile ardet. Sed in trahendo ilv ter bitumina fiiccinum, inter fuccini genera cinereu, quod citra oftiura Viftulæ ad Pucecam in littore maris effoditur: hoc enim, ut Agricola refert, dum ferro attcreret, folia ex humo ad duos pedes in fublimead fe traxit.
-ocr page 195-LIBER Q,V I N T V S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VP
V nbsp;nbsp;Ji fetraxit Hoc fgi'turunguends apdfsi'mü, Candi'dumueró èman' Ger-
nianico erui'tur,è quo etiam lufonç teflerulg fieri folci. Eft amp;nbsp;melleum, amp;uinofuni,amp;aureuni, quod in fonte fokt inueniri Sueuiæ,iuxtacoe-nobium cui nomen eft Degeræ lacus* In fuccino relucét omnia genera paruarumrerum, mufcæ, formicæ,pifciculi,folia, ramenta: nam com-prehenfa humido fuccini tenaci, euadere nequcum, inde affiuente hu^ more copiofo concrefcunt,ficcanturcp, ob id putrefcere nequeut, re lucentCjp æ ter no fepulchro, ac nobiliore quam Artemifia Maufoleo co ftruxerit, Parum redoletfuccinumfponte, fed tanicncumuritur,myr-rhæodorcmfuauemittit. Adulteratur foccinu melleumoui candido, s«ccjntrfj«fff-èc croco,amp;dragaganti lachryma. Vndequi folcrtius agunt,formicas, ratio. culices,mufcas,amp; fcobcm ferri, turn ramenta paleascp bine illinc^ mi-feent, turn foccini ueri partem tenuiftimam in puluerem redatftani ad-dunt, ut bene oleat, amp;nbsp;feftucas trahau Sunt etiam qui affirment no fo' ouiuiteîiZguo lùnicandidumoui,quod uerifsimumeft,fed etiamluteum codlumau-iæexpofîtumfuperlapidem,adeôdurefcere, utinlapidisipfumctiam ipeciêtranfeat. Durefeitenimatep concrefcitquod pingueeft, nifi pu-trcfcat.Non putrefcitquod expers eft humidi aquei.Expers eft autem aquei humidi oui uitellum cum torretur.
Succino fragrantior eft Ambra,ut cum preciofilsimis conférât mer- Ambra. dbus, Nafeitur iuxta Sichrim Arabiæ felicis oppidulu. Mira illius uis
E ad cerebrum: multa graue olet propter odoris magnitudinc: tenues ha bet era is IS partes immixtas.Creditu eft effe fernen pifeis horrendi mon ftrofi^excetaceo genere,cuiuscaputlapidisrefcratduritiê. Hicin Ambrlt;£eleólio. fricæ Oceano orit,eiuscp nomen ambar:unde thymiamati nomen indi
! turn.Suntillius tria genera, colore,odore,atq? pondère fibiinuicemre ; fpondentia.Album leuifsimu,odoratum,optimumcp: nigrum grauif i limum,odore carcns,atcp ignauum: cinereum omnibus his mediocre.
Sulcanus olim Aegypti tyrannus foiebatcereis immifeereambram,uo Canichebene luptati atqpualetudinifimul confulens. Nos quibuscarior eft ambra, necopesregiæ,laferis fuccumautthus poffemus immifeere: namut ilia regibus,itahæcpriuatismagnificaatcpdecorajacdelicfisapta. Petro- Petroleum. leumautê oleum eft, quod ex bitumine caloris ui fponte fluit, tcnuiisi^ mumamp;calidum,grauiter ölens: uocatuulgus oleum de Saxo: dolori-bus frigidis etiamdiuturnis præfons auxilium. Minus maleolet, mihi beneolereuidetur,quod pro prie Afphaltumdicitur,pici fimile,feddu AJ^haltum. rius, fpkndidius,5lt; minus maleolens etiâquibus malcoleLEflbditur cPalæftinplacu.Tantauerbuis luto huic,utcircucircaper X v. M.paf-fuumneqj arbores uirefcant, neep floreant, nee frutftumedant, ira cœli
) nbsp;nbsp;nbsp;quafi in terras ill as Iscuiente. Carbones conftant terra pingui, leui, a-' carbones.
tra:pertotamMifenameffodiunturin monteiuxta Zuiccamurbem ad Muldamfitam. Fabris in ufu funt. Virtus minor quam Afphalto, fed tarnen generis eiufdem. V t uerb fuccinum ac bitumen plerunque
-ocr page 196-i6o
DE MIX T I S
Communia funtutnt^, ordere facp lutujui, nbsp;nbsp;nbsp;lè:fedfulphurutfacilius,ita Afphaltûdi'utius* Vcrumcauenepro AP
phaltobitumme,literamutata A(palathumlcgas,arboremodoratam, SMhalumeü quamnofèri,utreor, Santhalumuocant» Vïusfulphurisegregi'useft, Ai^iUthutn. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;multiplex : nam ex eo primùrn pyn'us puluis fît, nec abfcp eo : mate-'
n'a efl em'm omni igni apta,ut fuperîus demôflrauimus ♦ Refi'ftic etiani aquis, ut illis immerfum multis nianeat fèculïs : ab hoffe quod plerifcß nunc contingit,tutius aqua, quam ab ami'co igne. Idem cælatas figuras gcmmis h'quefacffû,fi'quidaliud,ad amußimreddit Etillitumacfuffi^ tum,fèrpentes,formîcas,ac culi'ces necat,prohibet,fugat Jllitum Si^ po-- I tum,fcabics,lepras, amp;nbsp;Gallicummorbumtollit, SeduehementioreiU I oleum ei'us.QLiomodo fiat,inlibris demorbo Gallico docui'nius» I
Sal terrg magis fulphure eff particeps:unde fuccus cum terra di'ci po I Sal continet o- ted, Oleum in Ic continet, ß bitumi'ni immifceatur. Vnde Arrianus re^ | £ert,apudlchthyophagos,i'n Indicahiftoria,ex fäle oleum illosexcipe/ | re.Indîcîo quoq? eft,qu6d oliuælittore man's gaudeantnam fàlfumfô f lumetiam,nonleuiterpingueeft. Sed,utdixi, oleumomniaficconth l nent,quod ui ignis detrahipoteft. At multumnon poteftcontinere,ni I Generafalii. fi bitumen admixtuhabeat Effgenusfàlisfolsile,utquodSalpetræcfi I cimus,^ Amnioni'acu.Hoc omniumeftamarifsîmû, utquodfubarc/ I naardenti'fsimaerui'tur» Salfumeni'mcum ulteriusdecoquit, Galeno I teEe,amarüeuadit Itaq? Ammoniacu fal etiamarte cößci potedrquä' uis multi in hoc fruftra laborauehnt. Sal gema fplendet cry/falliin mo | rem, acutius falefatditio ♦ Nam in omnibus quæ arte fi'untamp;f élaborant I turabfqKompofitione,naturafimileefficit: undefulphurquodlpoii^ I tenafcitar^carius Iongcrcliquo,quam fit utilius: itain calcbanto amp;nbsp;cx' 1 teris » Tenuilsimum inter falis genera halinitrum cd : hocmediuintcr I
Hitrum. läleftacnitrû.Nitruminuenîtun'narenaNilipræcipue» AlbertusÄla I gnus cognomento, narrat in Gofèlaria aquamcollccfiaminimoraoip I tîs,qui cyprio abundabatære,dum cogereturin m'truucrtî.Huius can^ I dîdiorparsquædamac laxapendeti'n fpeluncîsdiriarumindar: quan | Aphronitrum. doqjetiamèfôlorefudat, uocaturcp Aphronftrum,quafinitrifpunia» I
Vtrunq?horum perïjfîènoflra tempefîate falfo credîtumcfl, undetur | bata compofiti'o Diafpolîtici, Amarius eft fale nitrû, ôé minus fâlfunir I Halinitrum. in quorrum mcdio,’ut dixi, halinitrum ♦ Tenuibus partibus ac ficciisp | rais confiât, quod putredine quadam coalefcat’undein cæmentis uetu | Halinitrumdis exoritur,amp; ubi excrementa iuracntorû in terra côputrueruntMp I tierat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illud,quôddetracfio halinitro èterra, fiill^in cumulumredigatur, I
poffquinqjautièxannos copofi'usfcenusreddit. Necoraninoabfur/ | duradicidebet,falera ferere,Nara,utdixi, feu cumuli terrsc,èquo detra | (dum fucrit,fub tugurijs icruentur, feu halinitrum aqua didolutû in en 1 mulos terræipargatur,non iecus ac iâto tritico, pod quinquennium co | piofi'orfrudusredditur, Suntenimuires omnib.rebus,utpotentiatalc I
-ocr page 197-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LIBER Q_V i’n T V S-
 ali'quidrcddant,qualiaactu prius fuerant» Quod uero potentiaeft,ad acftum etiam peruenit ui Solis : unde uernies 8c muCcx in locis in qui-' bus manentjid relinquunt,quo ad aliorum fimilium geiicrationem, ac generis multiplicationem facultas fuppeditatur» Excipiturautein hoc Ualinitru quo-niodo:Inciftasperforatasplcnas^bouinoequino uefimo, autquod ooUi^atur melius eft, columbino ftercore aqua fuperfunditur, quæ deinde ex^ cep ta confumitur ad tertiana (ui partem,inde hæc tertia pars alteri fimo fuperfunditur atque excoquitur, excepta denuó : demum relicla tertia pars fubdiuo polita,concrefcitin halinitrum. Quod ueró elutum elf, denuó alia aqua repurgatur, atque eadeni ratione quod utile eft excipi tur.Quódfiuoluptatis caufa,utinferiusdocebimus, halinitrum in a-^ quamtranfierit,exco(fta per hora ferme aqua cxcipiturcochlcarizcüm'' que primùm in pauimento gelafcere cœperit,ab igné amota concrefccz refinitur.
Itacp,ut ad halinitri naturam rcdeam,in eo tenuis pars eft, turn in (agt; le aquæ Sc te'rræ immixta,qup dum ardet,cogit terreas partes difsipari: ideoqj fubfilit fal ôd halinitrû in igné pofitum,amp; crépitât. Et cùm foce^ Curfali^ec« romeo igniafsiftenti,tegulæperuetuftpfruftumigniimpofitumeilet, repente crepuit,amp; in diuerfas partes magno impetu fragmenta profit-Iierût,nemine ex adftantibus,quod mirum fuit, læfo. Cauià huius fuit modica,utreor,halinitri pars(quôd tegulaantiquaeftct^illi inclufa»
£ Eademratione candelæ è fepo aut cera falita crepitât,ucrùm cætcris CandeU qult;e longèdiutiusdurant» Interfalisgenera,falchalifeualumencatinare poni folet, uitri no folùm medicamentum, ut quod duftile effîciat,fed salchalifeu a-etiammateria. Aduehitur ex Oriente:iedBrafauolus Ferrarienfi's affîr lumcncatmii, mat ex herba fieri pofle optimum, quæ iuxta Comum in ripa (aliarum aquarûexoritur.Quod ß,u t illi credimus, uera efthiftoria,propagata herba non paruum compendiu rei pecuniariæ fieret, eftetep ars hec ad^ modû lucrofa. Illud fan's conftat, hoc falis genus fieri ex Vfnen herba arboreæmagnitudinis,faporis falfi,quam quidam exiftimant efte Aiiquot; thyllidis primum genus» Salis fubftantia tenuior eft materia calchanti: cuius adeo funt uarip fpecies,ut illas explicate non leue finCalchantum Cakhantum. uulgus uitriolumuocat: dénigrâtadeô,utex ipfo fiat atramentum quo cakhantû cur feribimus » Puluis hiccinerei coloris eft, poftquàmtriueris,immiilum uino uel aquæ,illicô nigerrimâ efficit. Caufa huius eft quod fuccus eft, atep denfus admodum, turn ex partibus conftans tenuibus atque cxiv dis: quia fuccus cft,ideo reioluiturin humidanifubftantiam,amp;^ hprere poteft,neccalamo negociumfaceisit: quod non contingeretterreo exi ftenti,etiam fi in pulueremtenuifsimûredigeretur» Cùmuero deuftus fit,lumen prohiber,nigrum efficinquia uero ex tenuifsimis partibus côftat,glutinofum minime reddit feriptoriumatramentS » Atqp ex his facile eft conrjccre quarum fît uiriu.Elegantius eo eftMify, quodRo-
x
-ocr page 198-de h1X T I s
manuniuocantui'tnolum: cîusfumusadeôgrain's ut ctiam arborcsp pfas necet,amp;S fyluas deformet: fplendet quandoq; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aureis quafi
jnomni fößüiü guttuh's fcindllatJn omnienimfofsiliunigencrealiquideftquodiciiv “(hr tdlauut interfiiccos Mify,internietaIIaauriira,intcrlapidesgemmc50 JW quo )pe j^^Ymorsi^intcr terras Argctaridi.Fit enim nitor,cùm den fa materia ab ar teuel natura expolitur.:at in omni gcnere foisiliû aliquid dcnfuminue' nirinecefleeft. Quguero pars calchanti autMify quafî fpumaeruitur, Cuperofa, nec elaboratur,dicitur Cuperofaù Galeno auté ac cgteris antiquis,chal citis.Eft autem candida,prôximanaturæ calchanti,haud fplendida,amp; Oleum uitrioli dens egregiè uomitu.Exufto calchanto aut Mify ui ignis per uitreaua fa oleum detrahitur acutifsimum 80 calidiisimû, quo li quis iam fàucia^ tas ucrrucas tangat.abfcedentillæ. Idempuftatû feritlinQuamhaudE eus quàmcandens ferrum : eft tarnen illiusufusadliccandaulcerainte^ riora deplorata,ubi no multumibrdida fuerinqutin quibufdâcontiiv git phthoe laborantibus abfp dolore. Facit ad præfcindcndos cancros amp;nbsp;corruptamembra,ligno oliuæillito ex eo.
Kttrcheßta. nbsp;nbsp;Proxima,ut dixi,fuccis mixta reliqua metallica,ut Pyritcs^MardiC'-
iîtamuocatuulgus: is componitur ex lapide Sófucco.Tot habet gene/ ra ferme, quot metalla inueniûtur : didus pyrites,quod collifus igneffl mittatob duritiem : eftpleruncp argentei coloris, fplendens, acadmo-' dumgrauis : qui fi acccndaturiniperfoacri aceto, lienemprædurûcoh Iiquat,fi quid aliud. Caufa eft partiû tenuitas ac caliditas,quælicnêpcr cutimamp;Tperitoneû Ingrediens extenuat. Idem per fe uix liqucfcit,adie' Cur metMca do plumbo foluitur,quod omnibus aridioribus metallicis contingit» plumbo enim humidum paucû fuerit, autaqueû, fineplumbo fi in ignent perfemddfint niittatur,prius abfumitur quàmliquefcat: illo adiedo,non abfuniitur;
quare cum concretu fit frigore,igni liquari necelTe eft. Ob id cum auru argentumûe lapide continetur,fî plumbo adiedo colliquentur,nôpe-' rieritimpenfa: iemper enim fi per ièhæcignibuscômittantur, aliquid périt,quod uix adeo exiguum elfe poteft, ut non plumbi iadurâ fupe-' pyritetargentu ret. Eiusigitfcilicetpyritidisaliudeftfterile,aliudquodmetallûcoiv quandoqi contl tfnet,æs plcruncp, quod fterile no eft, argentû etiam nonnunquâ.Cre/ ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ ditum eft ob fterile genus elfe halitûpotius,quàmmetallicâmateriam:
fedconftateffeex metalligenere:namcum plumbo mixmm,efficitno ofum. tuîarâ pro typis uirgulas. Ex eius genere eft Cifum, mediu quafi inter pyritidé amp;nbsp;Galenlt;â.Effloreicitex pyritidenonnunquâlbrymelâteria Ôô chalcitis,at ex his Mify. Atramentu eft melanteria,amp;f ex uitrioli ge^ Atramentu c£~ nere,utdidum eft:ièd quod ex illo eft cæruleum,mirumin modunini ruleum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tet. In atraniento futorio alumen contineri,haud obfcurum eft. Nam fi
I^natrammto^^ lutumeius aquadiluatur, concrefeitin eo alumen, oleumatramenti coininctur. odorem aluminis ipirat. Ex pyritidé ôô argento cadmiæ quoddamge-' cobaltum. nbsp;nbsp;nus conftat, quod uocatur Cobaltû.Hgc adeo acris eft,ut pedes fodien
tium
-ocr page 199-LIBER Q_V I N T VS»
A tl'utticxurat: caufâeftcalorhaudparuuSjfedmedfocris. Si tarnen eilet magnusjlponte eij ceretur,non foderetur ♦
Sed cft tepor in folsilibus,uelut in his quac in ualle fodiuntur uo-' cataloachimica: quamuis enim natura taliafrigida fint,cruta tarnen ca-' lidauidentur,ob bitumen aut fulphur,aut acrem aliquem fuccu de na^ turaillorumautcalcis. Porrb Pyritidis forma nonnunquäut telTeræ, imo quandoq; etiam ut cubi,uel aleæ diceres naturam contendilTe cum arte.Eft ex eo fuluus, quemaureumuocant. Proximumei ftibium. Antimonium, coloris pumbeijlplendido folgore,fquamofum. Oleum ex eo elicit ru brum,acutum^ualde: folphur ölet, uimeins retinetoleum.Ipfom Antinomiû(namfi'cnuncuocantftibiû)ob fubftantiæ crafsitudinem ad pauca utile. Et ut ipfom plumbi,ita pyrites æris particeps efle uidet; ob quam caulam ctiä pyrites,ut dixi,lplenem extenuat. Videtur enim pyrites eireimmaturafobftantiaæris,nô exhalatio.NaminOcris mon tibus iuxta Tergcftum tarn longe lateqj patet pyritidis fodina, ut fi ex' halatio eflet pyrites æris,montem totum æreum efle oporteret.
Sed ad Cadmiam reuertor: ex ea eft qup allium ufta ölet, adeb fcetet, (^‘(ämilt;t. utquæAnnæbergi eftbditur.Cadmiaipfa crocei plerucp coloris eft,5ó conficiendo obidaurichalcoaptilsima.Infont8ónietallicismetalla,ut Itibio quandocp argen tum, quod tarne folo igne fcparari queat. Ipfom ^uando^ïne^ uero ftibiumin uafeexcodtum tranfit in plumbi quoddä genus, quod argentuL
B quartu poteftdici. Caufa eft, quod Antimoniu fit plumbi materia, ut æris pyrites. Sic chryfocolla fucci genus eft,aurum continens,aquo no men fumpfit.Erofione quadam fiunt aquaru acutarum,chryfocollaau ri,8c cæruleuni,fimul^ nafcuntur,altero alterum uincete, plerunc^ ta.'^ men cæruleo,ut autor eft Theophraftus: calchantum ex æris,aquæ fty gi^ ex auripigmento. Alia igitur fiunt ex materiametallorum, alia ex i-' pfis metallisrex metallorum materia diximus pyritidem amp;: ftibium: ex metallis erofis calchantüi, chalcitidem, chryfocollam, amp;nbsp;ftygilt;äaquam, mify, fory, taliacp. Quæ autem erodunt, acuta partim,aut falla, aut aci^ quot;da,nam amp;nbsp;in artificqs hoc idem licet intueri:ueruni fufticiet ctiâ fola ma teriaquæerodaturmamuerius calchantum amp;nbsp;chaicitis ex æris materia fiunt quam ex ære.mam ex ære,ut oftendemusjfit potius ærugo.
Auripigmentû ipfom uidetur auri particeps elfe, fed impenlà fu^ Aunpigntentu. peratlucrum.Eius tria genera font: candidum,quod Arfonicumuoca-' Arfinicum. tur. Sunt tarnen qui illud coquant.Croceû,quod nomen rctinuit:Só lu ridum,quoduocantRofagallum. Hoc auteniè duobus prioribus con flat, Fit enim ôô arte: ncc pro p ter id quod fint plura genera, unum in al terius colorem tranfire prohibetur, quandoquidc iuxta caloris ôô hu^ midi multitudinê colores in unaquacp fpecie natura uel arte mutentur» Nam Sô igne non fecus ac natura auripigmentum mutaturinfandara-' chain colore quidem, non autem fob ftantia. Nihil enim prohiber ab E gneo calore generari etiam fub terra, non ut fpeciem aut perfedlumali-
X i
-ocr page 200-16’4
DE M I X T IS
quidjfèd ut cxcretneiitutn quoddam. S mit autcin colores uiuaces in excremêtis: taies enim etiâ ab igné fiunt. Si igitur aliqua fub terra fiunt ab igneo calore, quid prohibée etiam eade arte fieriCOmnia tarnen hæc uenena funt præfentanea : mitius taniê ex his croceû,quod nomen anti quû retinui t. Nec folùm hominibus uenena hcc funt,fed plantis anima mures libuscp. Suflitæ planta? pereunt. Verùm mures no folum,fed etiam nfMzidt cr/«- lupijfiex eo ederint,nccaquâbibcrepoGint, no lolùmmoriuntur, fed in rabicm adeb efferant, ut fui generis animaliainuadant:amp; quæcunt^ niomorderint, in eandê rabieni incidant,ut totû genus breui pereaticu ius rci quandoep fèci experimentû. Sed tamêpericulofumeft,neetiam cicurataperdasamp;innoxiaanimalia,amp;neaquainuentafruftreris» Ve^ rumparuare, fi bene cédât, domû muribus plena expurgabis Jnlupis MetaHieißcc4 difFicilius eft,cùm aquâ celerius inueniât. Sed nec his folùm uenenum tofui^mens' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;argentocpauripigmentû, amp;reliqua ficca, utlfibiü,ærugo,
fî cum hislique fulphur,contraria ratione qua plumbum illis eft ialutaretnani humidu txr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illorumabfumunt,utnÔpo{sintbeneliquari:uerùmagenteignc,cùm
non fitquodrefiftatillius ficcitati,uritur metalli fubftâtia,amp;C in fumum tranfit. Itacp celeriùs æs abfumunt auro amp;nbsp;argento,fed tarnen amp;nbsp;hæcim mixta pinguedine fua euanefeere coguncCùm enim pinguem partem habeantquæardet intus metallis immixta, propriûhumidû metalli in fumum agunt:quoabfumpto,metallum8ôipfumeuanefcit,quodnon nifieo humido confiât: utenimarborunodimagninon uruntperfe, D adiuncflis lignis focietatc ardenttita humidum auri argentfquod per fo uri non eft aptum,addito auripigmento,fulphure ac talibus,ardet amp;nbsp;Monetddécor- coiifumitur. Ex lîorum igitur genere eft quod monetâdecorticat, non ticaripotea. fccus acforpcns folctcorticemamittere, manente imagine» chryfocoîu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rcdco ad Chryfocollam, quam Boracem nuncdicunt : eius eftge/
5«owodo fi4t. faftitiû, quod alumine fciilo Ammoniaco fale Reri folet, Exifti mat Galenus etiam urina pueri in æreo mortario afsiduè agitata fub ca-* niculæ ortu confîci pofle.Colos faftitip croceus, iplendenstutunturau rifices adaurifruftaiungenda,indeinditumnomen. Atcœruleusuel L4pis l4zuli. cyaneus lapis,quemLazuli uocant noftri, pulcherrimus eft, cœli colo re intermicantibus aureis maculis, Inde èreinatura mira occafio artifîci data dumcælatur: au rum ornât, ueftes uel fidera refert. Oportet auteni eligere aptumamp; bene diftinftum,cælarecp figuramftulpturpfi'milem, sa/tdaracha. non cauam. Sandarachaeft, quam uulgusuocat auripigmentum ru-beum, fed auripigmentum non eft, fulphureum quid olet, amp;nbsp;exterius crocea, non iplendens, intus rubra, fj31endida, odor tarnen non eft ad-' modum ingratus: exterioris coloris fimilitudine croceo admixtam aU/ Syderea. ripigmento uendunt. Syderea,quam Manganenfem Itali uocant,terra eftrcpurgando nitroaptiisima,illudtingens cæruleocolore.Eftalia etiamquæ fie uitiuni tingit cærulei coloris, quam Zapheram quidam Clt;tru!e4, appcllant. Eft metallici generis terra uiridis,quam Itali Azurrum ut
-ocr page 201-LIBER. Q_VINTVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;'
rideuocatfios chlorogea.Nafcitur in fodinis æris Sgt;^ar^enti feracibus, unde uerifimile eft ex hah'tu fieri æris ac argenti: fplcnclet5amp; ob id cæni leo lapidi perfimiliSjied no tarnen adeo utilis ad ôpera. Nam cærulei la^ pidis colos,nec igne nee aqua uitiatur, nec uix villa uetuftate^ ndc illi honos amp;r preciu^Cauia eft quod denfiisimus fit, amp;r tenuiisimæ fubftan Vndemodicaquantitas tabulae magnæiatisfàcit, uelutamp;deauro amp;argento dicemus.Caufa tenuitatis acdenfitatis,diuturna coiftio ft
Chlorogea.
Color ex bzu-lo igni er er uetuflati haudobnoxiits.
paratio partium inutiliû» Ob banc caufam pftudocæruleæ bonos nub pfcudocitnlea, lus ferme: bæc ex Hifpanps aduebit, fed longe cæruleo lapide inferior: tluódnon tam tenuis nec dénia, ob id plus exigitur in opéré,nec uetu-ftati autignibus uel aquæ fuftinêdac par uis» Verùm cblorogeæ adbuc honos eft, quoniamnon ui caria, fed principali uice fungitun
Suntamp; terræmixtæ metallis, ut Galena , quam Ocriam uocant Ita-
11, plumbo amp;nbsp;terra conftat: materia eft plumbi baudperfefti proeuft dubio, atque ideo liquandis metallis aptifsima turn maxime cùm ex matrice funt eruendi. Eft au te lapis cum métallo iunftus matrix. Nam pleraque nobiliorametalla in lapidofa materia iacent,quamniatriccm nuncupate liceau nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;„ ,
Verum inter nictallicanulluexcellen tins ars^nto uiuo inuenireli-'
ri 1 n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i-' Â? /-i A t KT quot;nbsp;î“O!«oao muf
eet,lolevti induftria ubi oriatur deprehendut^ivlenfib, Aprilis ac Mai] fubaurorafereno cœloinmontibus fpeftantafeendentes uapores,ac
B ueluti nebulam,non al tins Ce attollentem,fed bumillimam ac quafi bæ^ rentem terræ « Quo fît ut coiecftorcs argenti uiui ibi federn aiftquantun Grauifsimumeft actenuiftimû,quæduo cumetiamauro conuenirent, Aurumfotum fperabant quidam ex uno alterûconfîcipoife. Nempenon folum inter inargentouiuo metalla, fed inter omnia quod feiam hueuftp aurum folum in eo mergi turacdefcendit,cùm cætera fupernatent. Idem uiuum argentû cùm augt; cor^cerumuni rum combiberit feu etiam per fe corium ceruinû, quod craisiisimû eft, tranfit. pénétrât Hoc enim modo aurum feligunt: calefaciunt argentû uiuura, ^^odu^fchgai-atep ei imponunt ueftium fragmenta inaurata,aut aliaquæ aurum con-tinent,8ó,utdixi,breui aurum ipiùm ab argento uiuo abforbetur,inde exprimitur argentum uiuum corio,manet autem in imo: quod modico igne colliquatum concreftit Sunt ôô ali] modi aurû colligendffcd non fineacutis aquis,autfulphure,amp; opera baud leui » Oleum corium non tranfitadeb celeriter, utuideat argentûuiuum etiam oleo effttenuius»
Eroditomniametallicauafa, æs, argentum, plumbum perforât: unde nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uiuum
ligneis uafeulis tutius q^metallicis cômittitur.Incredibilecftdi(ftu,ftd tarnen quod quifcp,ut ego feci,poteft experiri. Narrabat niibi b oc Hie r^t. ronymus Gemmarius ab oculis dilt;ftus,fed fîdemnon poteramadhibe recitraexperiments Itacpbocetiamaurû argento uiuo illitû,fra2ilius
,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 r 1 r- -i , 1 ■ to UIUO illitum
euaditouicortice. Utetiamrimas cotrahatperle, necablimileredditur cæmentouel molIifsimo^Cùmueroin aureo coronato expertus effem, tur, totuniinplurimafruftaperfregi : quamobremquiannulos aureos ge^
X ?
-ocr page 202-1^6
DE MIXTIS
ûant, diligenter caueredecet ne argentoui'uo coinquinenu Solacflim umbra illius metallaobnoxiareddit,fed tarnen aurummagis longeap gento^Caufàmhuiuseflenecefle eft,q7fubtilitate iuaintus pénétrât, frigiditatc cogit, unde friabile redditur « Ofèendit hoc aquæ frigidi/ tas in chalybe,nam in ea frequêter extindlus adeo fragilis redditur,tuni maxime fi aqua fit frigidiisima, ut fpontè rumpatur. Efie uero frigidif argentum uiuuni, tadtus ofèendit» Vnde Mauri,Só qui in Afrf habitantjfummis illis caloribus requiem quærentes,uaslapidcumli gneumue argento uiuo replent,cui corium fiiperponunt,atfp corio iii' de incubant, Quod etiam ferro experimentum fi fiat,conducct, Sedcur quafi folum aurum frangitur,ac maxime inter metallaÇ’Qiiiaipfum etf am fblum,ut infra off endemus,expers eft pinguedinis crafsiorisn'llius enim humidum eft tenuifsimû : quod autem tenuifsiniû eft ôc minime pingue, facillimcgelafcit. Oleum enim Sdpinguia omnia concrefeunt quidem,fed minime congelantur. Etideo qui aquamin glaciemuertc' re ftudent, coquuteam, uttenuior facia facilius congeletur, Frigusigf tur argen ti uiui cum fblida penetrare foleat(fubftantia enim caret)hu^ ■Hominitui ol» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;congelât, Ideo aurum admodum fit fragile, Omne enim
gf/« drtw df« quod cogelatur,etiamfi*agile fit,Indiciofuntglacies,ligna,pifces,adeó derunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;utinuehctnctitihus frigoribus congelatiartus integriab hominibusf
Cur argentum pfis decidcrint, Sedadremreuertar, Ob grauitatem argentumuiuuni unum coit,petit enim imum: hoc autem plerunq^ unum eft, oh id cti am in unum coit,Coit alia rationemam humidum eft atque pingue, ho c^ dum mouetur in uia relinquit, unde ea. facilior ac pronior tranfi^ tusjob quern in unum,amp; in unam etiam fedem fertur,Quia uero graue ôd rotundum,quacuncp ex caufa celerrimeillud ferri neceffe eft: un^ de uix quiefeitjinde nomen ei inditum. Eft igitur argentum uiuu quafi Ar^ntfiwKicr metallumnon concretum : ut igitur metallum ad argentum uiuum, fie aqu£ oompara- ad aquam glacies:8d ut non ante glacies euaneftit quam diffoluaturjita nietallaantequamliquefcant,Sedargentumuiuumcelerrimc,cùra * fit fpontè ut aqua liquidum, euaneftit : utuero aqua dum euanefcit,ue/ hit in diftillationibus,frigorc denuo concrcftit,itaargentuuiuumpoft quam igné euanuerit, hæret tedfis amp;nbsp;laquearibus : utqj argen tu uiuum amp;nbsp;metalla minore indigent frigore quam aqua Sd glacies, nam métallo fufficit neimmodica caliditateimpediaturutconcreftat,aquæ utgelu concipiatimmodicafrigiditate eft opus,ita aquæ ut cuaneftatminorca lor eft neceffarius,quam argento uiuo,
Qnidpt argen nbsp;nbsp;Eft ergo argentum uiuum, aquaquædam denfâta, non calore, nani
noncogitur : necfrigore,effetenimlapisuelmetallum: ftd tenuifsiraa parte ac purifsima tcrrea,quó fit utgrauifsimum fit, frigidifsimü, fplen dens,acliquidum:mixtumeftautempotius quam concretum, cumut dixi liquidum fit.
Simile eft igitur aquæ argentum uiuum quatuor modis : utrunep fri gidifsimum,
-ocr page 203-LIBER. Q_VINTVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;167
* gidifsimuni,amp; cùm cuanucnt ob calore,fn'gorc ad fe redit.Fluit ad dc' diuia utrunqj, in rotundam formam coeunt ambo,duni ficcurn rcfu giunt.Cau(àucrô, curinpuluereatqjetiamin ficcorotundaeuadStar Cäufacurdqia gcntuni uiuûôôaqua,eft,quoniani refugiunt contaôrum ficci:at in nub b parte minore poteft corpus, corpus aliud tangere, qiiàmin puncto: ßunt rotunda. igiturargentumuiuùniôdaquaconanturficcuinpunÂo tangere: hoc autem manifeftè contingit,fi rotunda cuadant : nam fphæra planum in folo pumflo tanginigitur partes aquæ argenti uiui dum fuper pulue rulentam tabulam fparguntur, rotundæ euadcnt. Sed cum magnæ mo lesn5idelFiciant,nccin conu pronum formcnqfignumefl eanrrotun-ditatêin qua extrema à latere pendent, amp;nbsp;graue præterrationêiuftine^ tur,abhumido tcnaci contineri:atcpideo cum argentum uiuum in ma^* lores orbes coeat aqua, atep etiam grauius fi't,tenaciisimum efle necefle Argenta uiuam tft.Spargitur etiam fi quid aliud,amp; oleo tenuius hærentibus partibus, tenaaßimum. quod eft tenacitatis argumentum. Quod igitur in orbem coeat argen--tumuiuû,facit odiû ficci,quód mancre pofsit tenacitas. Atqj ob id Ion--ge minus aquæ partes earn rotunditatemferuant,quód etiam longe mi nustenax fitaqua quam argentum uiuum. Cùmuero parum différant aqua 80 argentum uiuum,confimiliscp fintnaturæ, ob id montes in qui Loca in quibuf bus oritur,uirent pulchre,amp; fontibus fcatcnt.Tcnacitate autem au- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«'««’»
rum amp;nbsp;reliqua metalla foedat: aut falte, fi mitiore uti nomine placet,de- “^^aquiiabun-
® albat,adeocp ut feipfum uelut gauia prodat. Operæprecium autem ef- dant. feduco,ut hiftoriara narrem eorum quæ mihi contigerunt, poftquàm denub in patriam egymnafio reuerfus fum. Medebar in domo Nigro- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’
lorum:hierantarmorumfabri,nonquidemuulgarium,fed quæàregi-bus expeterentur.Ibi forte cum uerfarer,contigit ut annulum quem in indice digito geftabani hyacintho decorum, ippius album fadfum uidc rem: quod animaduertens,nec caufam intenigcns,fufpicioncm iniece-rat, ne ab aliquo ucnenum accepiffem : memincram cnim non tradfaffè □lia. Sed nullum ininiicum tunc mihi effeperftiadebani:necæmulatio quamuis maxima, in urbe noftra eb progreditur, ut ad pernicieni ten-dat,fedcalumniis,fufpicionibus,infamia,iudicqscp falfis homines pro fequuntur: eftcphocin ciuitate noftra optinium,adneccm ob folam in uidiamnoniaeuire. Iraq? dum hæcmecûuerfo, animaduerto maculam banc fola aqua elui. Inde mecumreuolucs cauiani, fuipicabaraliquem cmeis ægris argen tu m uiuum aut iublimatû haufifle. In terim dum hæc cooito, animaduerto me c domo illa egredientem annulu habere deal-batum. Mente adhibeo diligentius,audio à puero meo argentu uiuum eaindomo mûris hærere: tandem cognoui, diligenter rem obftruans, aurum ex iblo tranfitu eius domus in qua cafsides,galcp,cætcracp orna mentaequituminaurantur, foedari. Id toties obferuaui, utiamdubita-re de hacre minime poisim. Sed unumoccurriqdubium tarnen in hac re,qubd cùm quinque annulos in manibus haberem, unus tantum aut
-ocr page 204-; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IÓ8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E M r X T I S
i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quandoc]^ duo fœdabantur : hi ambo in indice, alter dextræ, alter fîniquot;
rtræ manus. Caufa ut reor erat,qj hi in fuprema parte manus erant,amp; a
ii nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nullo tegebantjUnde graue uaporem delcendentê excipiebant:reli'qut
, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui in minimis erant digitis,ab alfjs digitis tegcbant » Potuit Sgt;C alia effe .
*• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;caufa,quoniâfcilicetquiinindiceerâtannuli,èpuroerantauro:quiin j
alijs digitis, Smalto effentelaborati. Itacp coftat, argentü uiuütcnuiP fimæ effe fubftantiæ:amp; eos qui ubi elaboratur uerfantur,obnoxios eG
li nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Argenti uiui ù his morbis qui per ipfum creantur : uapor enim il Ie tenuis per nares
B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quoi trahituradcerebrû, creatcptremoremrefolutionem^tumetiâadpuh
B nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;morboscreet, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;phthoem. Hoc ego argumente deprehendi, quod plu
rimos uidi qui argentum uiuum tradlabant, dico ferme centû tabidos fa.éi:os aurifabros,capulos^ enfîum auro ornantes,eos pfræcipuè,ut reor, quiæruginem alia^ medicamenta metallica mifeerent. Nam qui robuftius peccushabebant, refolutisneruis fadèi funtparalytici: 8^2' Ifj tremuli,neruos ingrediente metallico uapore.Conftat autem, poft-' ! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quàni refbluuntnerui,antequàmexiccentur,illos potiusrefrigerari^
exiccari,atcp id iure merito : metallica enim omniafrigida funt, neenifi ui ignis exacuuntun Ignis autemuis non tambreuiimpnmit,utexfri-' . gido in calidum fiat tràfniutatio, nifi mutata fubftantia» Ob hocigitur manifeftum, quàm periculofum fit traiftare argentum uiuum, maxime cumigne,aut per loca ilia tranfire ubi tracflatur: hærcnt enim mûris gra nulaeius,amp;S fubito ingreffu aurumfœdatur: mala^ maxima, dôàquf bus uix quifquamcuratur ,adducerefblet » Vndeetiammulieres quæ eo autfublimato utuntur,refrigerato cerebro dentes amittunt: quiue^ ró relinquûtur,fcabri fiuntacnigri.Peifius uerb confln’ngitur,anhelf
ƒ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tuscp foetidus efficitur.Narrantin ofTe caluariæmulieris quæiambiem
nio ex capitis dolore mortua fuerat, necquiequam agentibus medicis, t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inuentuargentumuiuumpondéréduarumunciarü» Necpmeædepol '
tam mirum quàm uidetur: colligitur enim fenfim in cerebro, cum quo^
I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tidiefucouteretur,obhumidumquodficco cogitur*Eaigiturefluis .
; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;argent! uiui, ut in fubtilifsimum halitum tranfèat.Et neep mirum fiet,fi
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qui deuoraueritannulos,inficiat fpiritu,atep ex hocargumento depre^
hendatur, Videtur autem, quoniam facile fluit. Su quiancruoslabefa' dlat,poteftate humidumpotius quàm ficcuni, acluautemtale omnh Tribut modi{ no eft. Firmatur his omnibus qua? illius humidum abfiimunt: namfi argfntü uiuum quoniam humidum fit, ac tenue,ob id fluit, ab his omnibus firmabitur ßrmtri^oteü. quæiiumiflunTLillud tenue ficcabunt. Firmabitur ergo ab aftringentf bus, turn etiam terrenis, modó ea intus penetrêt Non igiturdiffïculter fifèitur, quiain argentum, fi fifleretur, tranfiret: fèdquonia difficile eft ; Quibtu rebut inuenireremadeó tenuem, utilli pertotumimmifceatur» Ergo fulphu j uiuum re cogitunnam humidum illius tenuifsimumurin Cogituramp; fubftam tiametallorum, cum cam combiberit, 8ófumo : nam cogitur aquibuf dam,à quibufdam etiam tcnacitate cohibetur ♦ Q^ó fit ut nihil mirfi fit, herbarum
-ocr page 205-LIBER Q_V INT VS»
* herbarum Sc ß fîccis firmetur» Sed nihilo melius cuadet» Eadem ferme Q«lt;”«ölt;ïo lt;ir~ rationeamp; à faliua,öb tenacitatê, fluereprohibetur»Cùm enim,ut dixi^ nius,ipfumperfefblumfittenax,quid mirûfîab alia re tenad cohibea^ guatur, turCSed aliud eft cogi,aliud à motu cohiberi : quicquid enim cogitur,a motu cohibeturmon quicquid àmotu cohibetur,ftatim cogitur.Cogi dico, cùmdurûeuadit: uix^hocabfcpfulphuris autalterius corporis niixtione fit. Sed cohibetur facile, quandoquidê,ut dixi,à fola faliuaid fiat.lgitur ob immenfumfrigus, pondus, óó erodendi uim, arbores Argent« «f«m necat: tarde, amp;nbsp;nô fecurè, fi ad medulla no perueniat: celerrimè Sc tutó, ciiniadeamperuenerit. Idem mufcas,pulices,cimices,infe(ftaq5 omnia maxime cum fapone nigro perimit. Sunt qui negent ipfum minium ocddit omnilt;t in Oriente olim inuenta. In Elbogano Bohemiæ Scombachi uena mb ni) inuenta eft. Sed quod olim illi fuit preciû amp;: autoritas,fupplente ein nabarifaditiadecelsit. Eftamp;Cinnabaris aliaquænafcitur,cuius nunc meminifie baud opus eft, Sed Minium Sandarachæ perfîmile eft, nec mwimw. ab eadifFert,nifi qubd argents uiuûexcu tit æfpontèamp;^magisetiâigne excal efaftum,quod etiam fi non feparetur, rurfum combibit, Sanda ra cha argentum uiu um non mittente. Atqualis fit Sandaracha, fuperius diximus. Illud etiamdeargento ufuo meminifieuelim,qubd uitreo ua feuellapideo conclufum, fi non pofsitrefpirare,no fecus aepyrius pul uis, eadem ratione tarnen igni admotum uehementiori uas difrumjait,
B attenuicalorecommouet. VndeimmifTouafequodargentumuiuum infecontineat aiiimali feruenti,animalmouetur:indeadmiratio cau' fam ignorantibus.
Hadenus itaq? de nobilioribus metallicis,quæ natura profert: nunc uero quantS ualeat ars naturam imitando uideamus.Nam amp;nbsp;ars habet fuametallica,amp; metallactiam,necnonlapides,utmyrrhina, dequibus iam adum eft. Ergo metallica funt faditia, Cinnabaris,argentS fubli^ matum, præcipitatû, pforicum,fmaltum,recrementû,lapis diphryges, cadmia,pompholyx,fpodos,æris flos,tumfquama,ærugo, uermicula ris,ftomoma,ferrugo, cæruleum,cerufra,fandix,ochra, plumb ago,ar-' gentifpuma, purpurina, uitrum» Cinnabaris feu cinabriS: fulphuriii cinMum. ollampone,liqua,duplS adde argenti uiui,perpetuô mifee fuppofito û gne donee argent! uiui nulla fpecies appareat, inderefrigerari permit^ te. Denuo uero excoques, amp;nbsp;fenfi'm ufquequo non ftrideat: tune uero ignibus audis eodumcoquere expedit, donee ruber fumus exierit.Fagt;-citadfcribendumac pingendumrubro colore, cinnabarimep natiuam æmulatur.
Argentufublimatur hoc modo: deuiuoloquor,necpudet nomine Argentum [ub--barbaro uti: fed fi lib et latine pro ferre, nô tarnen adeo clarè, excodum argentum uocetur. Argentum uiuum Sôfutoriumatramentum in mor tariumpari pondéré conrjee, amp;nbsp;aceto albo acerrimo eoufcp mifee, do-necargentum uiuumuideridefierit, indeuitreo uafeluto oblito exco'
-ocr page 206-Î/O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de h I X T is
que donee concrefcat. Si quid (ubterfugerit nec coeat, iteruiniil tnoiia C rio addito aceto terito,amp;r denuo excoquito.
Pricipitatum. nbsp;nbsp;Argentum codlumrubrum fie fit,uocantpræcipitatu. Aluinen, caï^
cbantum æquis portionibus fumito, quibus adde falis dimidio plus al tero eorum,diftilla hoc to turn cum uitreis uafis : huius aquæ pondo num, argen«autcm uiui triain uas uitreupone, indediftilla: amp;nbsp;auclis ignibus perieuera eouftp donee fumusSó uas rubefcant,necaquæquic quam fuperfit:demum fraélo uaie collige argentum uiuum, quod coi' re iamuidebisinftarlapidis: hoctenuilsimèteritoinporphyritide ta^ bula,5ó dcnubexcoqueacdiftilla,donecficcetinuafeuitreo;rurfusfra (flo ualè matcriamquæfupereft collige, acdenuo tere in tabula cadem fubtililsimèipbftipfuminæneo ualcreponc,fuppofitocpigneualido, cumæneobaculomifceacagitaperfpac/um horarumduarum,donee fplendorem fermèae rubedinemminij acquirat: tuncqjexceptunifep ua uitreis uafis. V t ueró hoe inter omnia quæ ci tra dolorem carnes ero dunt,amp; ficcantputrelcentiaulcera,firitèfa(fi;umfucrit,cftpr£fi:antilsh mum,nee ulli alio ufiii eft quod fciamiitaargento cxcotfto adfucumu^ tunt,dealbatenim,Scfplendorem additmulierûuultibus: led dentes cl 1 dit, fœtorem gignit oris. Cætcrumad argent! ufum,amp; aurifabro--rum artcm,!n non paucis conducit.
Auri[gt;tgmenta nbsp;nbsp;nbsp;V crtLint colorem pleraq? metallica uel Iblo igneiut auripigmetum,
coiluin. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod fubcitrini colon's eft,in uitreo uale cxcodu donee adhærcatuafi, 0
rubclcit,6ó uires præcipitati fiilcipit, nec tanto inferiores, quanto facili pforicum. tateconfîcieiidi utilius eft. Pforicum ex diiabus partibus chalcitidis,amp; unacadmiæ, uelfpumæargent!conftat. Mifcenf, additoepacetocaiv dido acr! terunt,inde fepeliturCaniculætemporefimo equiiio quadra ginta diebuszerutüteftanouafubiedis carbon!b.torretur,donccrubc smaltum. ftat. Smaltû uitri genus eft, quo aureæ cauitates !mplêtur,uar!ato colo re,ucnuftatceximia: colores omnis generis rec!pit,fplendetcpoptimu, eu! par non eft fit alumine OC calchanto amp;nbsp;lapidofo fale:alii uitro co^ Recremenfum. Jorcsmilcent.Recrcmentûeft quodàmctallo dumexcoquiturdetrah! tur,lpumcâuulgus uocatmires amp;nbsp;materiâ retiiietmetalli cuius eft: obid argenteûamp; aureû denuo excoqui lolet, nequicquâ hominumauaritiæ Lipis. pereat.QiioduerononliciuerdcmecalloItquâtOylapisefi::retinetSi:hic metalliquippiamac uires:led in nobiliorib. metallis tunditur lapis di^ Diigt;hryge{. ligenteratcpexcoquitur.Diphryges fit dum lapis qui cumæreiunftus eraturitur: eft autcm faporis ærei,utpareft.Cæruleumcoloremautægt;' ris aquainfperfus contrahinquod finon alpcrgatur,purpurcus eftaut Cadmù. fubniger. Cadmiâ diximus elîenatiuâ, ledetiamfitdummetaJluexco quif hærens fornac! ut botrus. Optima ex pyritide cæruleo dum eft in fruftis, eft candida, quæciimteritureft candidifsima,quoniamexar
Pompholyxfeu gentouel etiamex auro fit. Pompholy x adhæret ut bulla dum metallu excoquitur,fimill!malanarûpenmculis,Par!etibuslicethæreat,poftc^ rior
-ocr page 207-LIBER Q_VINTVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I71
nor tamê eft cadniia: candida eft, cum teritur max I'me ; Tu tia uocatur à uulgaribus* Sed Sc Tuti'æ appellanone intelb'gunt Spodon, quando^ ^uidêinter Spodon amp;nbsp;Pompholygem baud muitu interfit, cum Pom pholygis fpecies ferme fit Spodon, auteius uicefungat : nam Spodon ignobilior eft Pompholyx, utracp ad medicamenta ocularia u tilis. Eft Spodos quod hæret parietibus fornaeû fecundis,in quibus metalla fe- spodon p^r3Lntur,concre{citcpfLim.o auri, argenti acplumbi terræmixto,undc impuriorredditur Pompholygeacdebilior:nonenimutCadmiauel Pompholyx ex fumo Ô6 prima materia metalloru, que Só ipfàeft metal lica, fed ex folo fumo amp;nbsp;puluere baud metalli participe concrefeit : un-deCadmiaamp;f: Popholyx iuxtafodinas folhminfornacibus, Spodos uero inurbibus plerucp inuenitur. Flos æris fit,aqua fuperæs,dum ex Aeriiflos. prima fornace ignitu eruitur,affufa.Dum enim cogitur,expuitgranu-laquaedâærifimillima, fed tarnen quætritain pulueremfacillimèredi-gatitur. Squama ueró ab æredeciditur, dum malleis percutitur: quod Aerisfyuam^. uerb eodemmodo à ferro excidit, uocatur Stomoma, ideft,ferri fqua- i'errifqmmtf. ma.Ærugo fit cafu pauca,plurimaueró fic:Æreum uas deterfiimalteri Aw/go. uafi uelut operculum imponito,in ipfum ante uas inferius,quod etiam poteft eife lapideu uel ligneum aut ferreum, acetum acerrimu impone* in decern diebus è fundo ærei uafis,quod uelut operculum impofuifti, optima detrahes æruginem.Colligiturautemmultaèuafis ampliorib»
B pluribus^,aciterato opéré,Et ut ex ærecrugo,ita ex ferro ferrugo col Fw/zgo. bgitunôc utærugo no îblùmaftringit,ficcat,ftd etiam eroditnta ferrugo aftringitamp; ficcat uehemêtius ærugine, ero bonis expers.Nam in æ-ruginepartes funt tenues atq? acres ob calore, in ferrugine nec calidum quicquam,nec tenue: quamobrem neqr colos uenuftus,
Manifeftum eft igitur,in bis metallicis quæ igné conftituuntur,colo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«« igné
remineife fubtiliori fubftantiæfinô fitniger: cumq?tenuisfubftantia craifæhaudpofsitimmifceri,nifi naturpbeneficio,utdemonftratû eft, respr^terni^ omnem colorem nigro excepto efte deciduu. At niger poteft çonfifte- g»'«’«-re,CLimfitpriuatioluminis quæinterreo confiftit, Igiturærugini uer vermieuhris. micularis proxima eft, Cùm enim aceti albi partem fumpferis,atcp uri-næueteris duplû, mifeuerisep in uafeæris Cyprfj, agitauerisep piftillo tandiu donee fubftantiaquandamtenaciorê fufeeperint, inde addidc-ris falis nbsp;nbsp;aluminis partem ex fingulis uigefimamquartâ, in Sole uero
X L,dieb.dumCaniculæfidus torretterras, perpetub mifeendo agitan do^ permiferis, uermicularê habebis ab initio mcllis habentê cralsitu dinem,æruginis autem colorem,ied longe fplendidiorcm : detrafta ue rb èuafè, atep tabulæimpofita, formataep in uermiculorumfimilitudi-nem,undenomenfumpfit,etiamæruginisfubftantiamacquiret.Cæru c^rukum. leum fit fie : In quernû uas aceti acerrimi pondo tria infunde, fed prius ineo falis Ammoniac! qualifcucp uncicquadrantemdiftoluejinde bra cleas tenues argeti undicp perforatas paruis foraniinib. ac uiuo argêto
y i
-ocr page 208-ryi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE MI X T I s
oblitas baculo inncdtc ipfum baculum I'ta fufpcnde fuperuas ne muV c turn abfit ab aceto,nec tarnen tangat illud:inde omnia fimo equino coii tcge calidiore: poft X X«dies ex argento cæruleû detrahes,indcrcponc rurftis : ÔC fi opus cft,argento obline argêti brafteas: amp;nbsp;poft alios X X. dies quod colleftum cærulei fuerit,erades : repecc hoc fepius : tandem quicquid ex cæruleo colleftumfueritin uas prius argenti ipuma,lithar gyriumuocant, oblitûconijce,8ô paululumtorreto: inderefrigeratum fontisaquaeluitOjUtpuluis abfcedat,ficcatocpin Sole.
Cerulft. nbsp;nbsp;Ceruftafitiniefto aceto acri in uas,indeftrmentaimponc,Eimient{s
plubi tenues brafteas pondo unius. Sepeli in fimo equino,poft xx V, dies colliges ceruflam : uel fi diligentior cuftos efie uolueris, poft prh mos X.dies eradito,amp;reponitorurfus,acterrepetito. Aliudgenusfu' co aptiisimu candidifsimumcp, uehitur ex Hifpania. In urinâ braefteas ponetenues cplumbo candido, hoc autemnos uocamus ftannuin,amp; diftilla urinam totam,interim plumbum tranfit in ccruflam,ficcatur,tc ritur,cribratur.
Sundix. nbsp;nbsp;EceruiTa iandix fit colon's rubicundi uenuftiisimi. CerufTam isituf
in ferreampatinam pone,agitacp iuxtaignem tandiu donee rubefcatac iplendeat. Manifeftumeft igitur,ex optimaceruiTa optiiiiamfandp OcbM. cem fieri oportere. Ochra,ideft, pallida nafcituruelut«^ Sandix: urn
Sponte fua fandix pafeentes ueftiet agnos.
Sed nos cam quæ arte fit doccmus.Itacp plumbu nigrum tandiu in ua^-fecxcoquitodoneecolorêochræcontraxerinnatiuæautcm ochræcoins eft flammeus. Fit Só ex rubricaochra,dum uafefimooblito torre-Lithirgyrium, tur. Argentifpuma,quamuocamuslithargyrium, fitdumabargento plumbum feparatur,eftcp plumbum impurum: atep ex utrocp,ideo ui cifsim in alterum tranfitus eft : retinet tarnen argenti quandamuiin, amp;nbsp;colore eft flauo,aurca ob id appellatur. Plumbago amp;nbsp;ipfa ex plum bo fit:nam plumbum c'umuexaturignibuSjinhæc duo tranfiqpræfer-tim argento iun(ftum,argenti fpumam atep plumbaginem. Aliquantu-lumfplendct plumbago, cæterùm argenti fpumæ exterius fimilis,infi-mapartc colore cinereojinediamixto: cum in puluercredigitur, rutila PKrp«rw4 quafi euadit.Purpurina colon's eft fului, aurumq? imitat,fi optimafuc/ rit: hoc folo diftert,q3 non refiftit iniurfjs coeli,necdiuturnaadmoduni eft. Coftat autemex plumbi albi argentiep uiui paribus portionibus: lalis rurfus ammoniaci Sgt;C fulphuris paribus iteru inter Ic portionibus,. fed quæ fint priorumfextantes aut quadrantes. Salamp;fulphurfubtili-ter teruntur, plumbum album amp;argentijuiuummifccntur,nam plum bum album tenuifsima in folia redaftu cfTe oportet : mifcêtur omnia in Trrlt;Kfi7iwffç uafc,diftillato^ : Só quod in imo remaferit,purpurinauocatur. nieuüièom /r- nbsp;nbsp;Omnis metallica materia quæ arte conftat, duabus ex partibus com
fl conüantiü, ponitur: altera quidê tenui ÔC ignea,quæpleruncp urit,ôd coloris egre-gijeft;
-ocr page 209-LIBERSEXTVS»
A gij eft:alteratcrrca,quæi'mmodkè ficcactota uero iiteft compofitanie tallis mutandis conducit : igitur metallica fa(ftitia ad tres ufus paran-tur,admedelani humani corporis,ad picfturam,amp; adulteranda mctalla gemmas de:addi potcft quartum,quod præter propofîtum cft, fcilicet aduenena»
Succeditomnibus bis maioremiraculo uitrû^artis opus talc,utgem vitrum. mænaturæ, at(^ ob id mirû,quôd cum omnes illg feorfum, candidum, cæruleum,nigrum, purpureû,uiride, uitrumfimul hæcobtineat. Me minimeuidifle olimfplendore ac colorumuarictate tenacitateqjadeb eleganSjUt cælatum imitaretur Acliatê. Miro ingenio,nunc candido a^ deo fubtiliter ac ordinate diftinguitur, utdicerepofsis non facilius aut fubtiliusceramelaboraripofte. Vnicum hoceft fragilitatis humanæ exemplû,quod inter cæteros no folLimoculis,ledmête,Principes per-petuo debentcontêplari:uerùmfragilioreit longe uitro uitahumana, atcp tanto, quanto res quæ fpontèfrangitur, eaquænon nifi alieno im-petu. Fiuntex eo organa uocata, inftrumentamuficæ,fuauiadmodum uoce,6c qup faftum pulchritudine humani regni oftendant. Hinc colo res iucundi, uox dulciibna,fplendor gratus,omnia leui cafu inomento pereuntia.Conftat uitrumex tribuslapidibusfcilicetlucidis,uelare- vitricompofi-na,fakchal],amp;f fÿderea.’horunimemini fuperius naturâ recitaife. Trita Hæc omnia magno igni mandan tur in uafis, cogunturcp ui ignis in ui-
B trum,quodextra(ftu denubuafisminoribus infornacecxcoquituramp;S élaborât. Sed iani his relicftis que uel arte conftant, uel imperfedla funt, ad perfedtiora tranfeamus.
LIBER SEXTVS de Metallis.
I c o autcmperfcdla, utmetalla,aclapides:fedpriusde metallis agendum eft. Metalla funt, aurum, argentum, MetaUd^u^. ele(ftrum,a:s,a?s cyprium,0C plumbu,ac ferrum. Fadlitia / uerb chalybs, ftannum,amp;:aurichalcum,tunietiamcy _ priumæsaliud. Septemfuntnaturalia,quatuorautem præter naturam artis ui.Qubd tot fint,nec plura efte pofsint,oftcnderc maximæ fubtilitatis opus eft:oftendam tarnen: fed prius,qubd aurum Cur Oriem amp;perfeftilsima quæcp in Orienteinueniantur, ferrumautem in Occi- ocaden^e cali dente.Qubdhoccontingat,quiaOriens calidiorfitamp; humidior,abun dcfupradeclaratumeft. Hocautemoftendere eratneceftarium,qubd rationes, Oriens Occidente calidior atque humidior fit: hoc enim oftenfo,patct meliorem fieri ibi concodbonem, atep generationcm. Inde quæ uocant Gr^ciaromata,8lt;r odores,amp;quot; gemmp,amp;aurum, ac argentum,deliciæcp omnes huniani generis: cotingit hoe,quia uapor maris ab Orlen te de-
y 3
-ocr page 210-174 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de metal lis
fertur fuper tcrraSjSc ttiotu Soli's concoquiturn'n Occidenteautemde' fertur uerfus Oceanù»Quôd 8^ fi uenti’s ad tcrrras impelkretur, celcrî-' ter autem motu Solis in Oceanum rurfus rediret,uel non alsiftente So le côcoqui non poflet. Acceditquod Solis motus fimilemquandamcx æterna conuerfione uim in terris imprimit, ut reruni initia ex Oriente fint Hæc autem meliora amp;nbsp;gratiora, unde etiam multb plus radijs læti mur Solis matutinis,quàm uefpertinis» Qubd fi montes ab Occidentc fint,radij Solis humore pleni, turn ftellarum Lunæ terras implent, liée ab occiduis radijs quæ nimiuni urunt,ciim ac r iam fit torridus,fpe^ randa efè aliqua militas. At contra in Occiden te montes ab eadem par-* te prohibent Solem, ex aduerfa autem urunt, 8^ planifie funtdetcrio'* res : multb etiam ante illuftratOrientis terras quàmOccidentiSjqiiod in mari nulli fint mon tes,in terra autem plurimi»
Sed iam ad metallorû numerum reuertamur, Metallû eft quicquid, ut diximuSjdu effile eil amp;■ durum: namceraduci poteftôôlutûr, fed noil dura finit: contra lapides pyrites duri,led mininièducipofluntHfC lÄetaUießefe^ leptem efic iuxta planetarum numeru quis exiftimabitÇ ut Sol auruin, ptem, demon- LunaargentûjMercurius ele(fl:rum,Mars ferrû, Saturnus plumbum, ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Venus æs,Cyprin uerbæsaccipiatlupiter. Sed melius efi ut fie difiin
guanius: Metallumomne autperfeétn,molle, purum,fie eft aurum: uel purum,fed durum,amp; fie eft argentum : uel durum amp;nbsp;impurû,5d fit eft ferrum: uel molle impurum,amp;S fie plumbum, Sed elecflruni ex au ro argento côftat, Æs cypriû ex ære ac ferro, unde durius u troep eua dit : ficut amp;: quod conficitur ex ære 8c plunibo, nam illud durius eft utrocp,amp;f muli afinis ac equis funtrobuftiores,Æs uerbipfum,ferrum eft melius conco(ffiï,8ó ualidiore calore: unde fulphurmagis olet.Indi Df frrro c}uod (-{q nbsp;nbsp;ferruiii tranfire in æs. In Carpato enim monte Pannonip Sinolf
htrbifloru“mi oppidorefert Agricola,quodÔCabalrjsaudiufæscpfecûpromf rlt;t, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;raculo detulcrant,quod mihi oftenderunt,puteum eifeex quo aquain
très caiiales hauftaeffunditur, amp;nbsp;ferrum illis impofitumuertituriiiæs. Qiibd fi tenuia fruftula fuerint, in lutum tranfèunt,quôd ignibus cxco cfiumiii purifsimûæs tranfit, Caufa eft, quoiiiam materia eadem ferro amp;■ æri. V nde cùm amplius excoquitur ac tiiigitur, ferrum tranfit in æs. Mousadiacetputeoferaxlapidei calchâti,liquetuimhanccalchanto, quod etiam uidimus, inelTe.
AnmehUd in- nbsp;nbsp;nbsp;ftacp ortadubitatio il 1 a adeb famofa, an metalla inuicêpofsint artis
tticrm poßint ßengßcio tranfmutari. Antequàmuerbhæcdefîniatur,auripræftaii^ ximè deßderd- tiamdemoiiltrareoportet.Nalcitur auru multis modis,tum primo arc tacjudflio, (jua næ cômixtum,ut in Bohemia,amp; iuxta Bohemia in Ligis, in riuis iuxta inßriMfolui- GoldeburaumS: Rifeorundir, quod latine Vallis gigantumdicitur, Auruquomodo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ripa Ticinfamp;T Abdue in Italia:tum uero etiam in lapidibus argen
mnematur. ti feracibus,ut in colle Montifregij: namcùmliquantur,argentumma^-nat,in cuius libra faltem auri femuncia la te t. Albertus narrat in folidif finiis
-ocr page 211-L I B E R s Ë X T VS\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17^
A ßttiislapidibus inter terramcxuflam l'acendbus auru inuenîri. Scribit quandoc^ auruni inuentum inter dentes fuperiores huniani capitis fcobis tenuioris forma, exquocredidiffeccrtû eftincapillishumanis btêreaurum.Exiftimauerim ego,quod uerifimilius cft, aurum inter la currentium aquaru quando in parua concrefcitfrti lbdelatuni,inter arenas reperiri: atq? eadem ratione inuentum falt;ffa al luuione inter dentes humani capitis : hæfitenim ob ofsis impediment tunijamp;illorûfpifsitatem inter rimas» Aftipulaturhuicopinioniquod Gonfalus Ferdinâdus Ouiedus Hiipanus recitat,in Indig Peru uocatæ parte,aurumin montium radice inuentum imperfedum edcjatcp eb im purius,qubmôtiproximius.Necin profundo terræ,fediuxta illius fu perficiê inuenitur:quare fi in agris uel arena na{cerctur,in imo terræla' tcret. Et uelut carbones qui in fummis montiû cacuminibus fiunt, fub terra in radice reperiûtur,ficêlt;: aurum. SoIetSc haccaufainueniriinab ueis fluniinû inter faxa » Quamobrcm cùm uililsinia metalla in imo ret conditafint terræ, atcp pleruncp impura, natura au ri liberalis ac uelutî prodiga, purû illud ac colore nitens proprio, nullisqj ignibus aut arte indigensjin ipfa fuperficie collocauit. Gignitur in fummis montiûuergt; Aurumquom» ticibus pleruncp modico æri mixtum: namhocfatenturqui illius hi do'gencrcturt ftoriâ,quod in India folct reperiri,fcripferunt. Immaturû uero perlçpe aquarûincremcntis ad plana deducitur: amp;nbsp;ut folidæacualidæ fubftaii
B tiæeft,concoquitur,maturatur,acpcrficitur. Simuluero attritu arenæ amp;lapidiT,auttcrrp,æs ipfiimacquicquid inutile eftabfumitur.Denuo uerbinfluxu aquaru eluitur: atepeo modo inter arenas fplendet, acea rationecolligifolct. Nec patitur cius paucitas utmontes effodiantur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,
incerto loco, amp;nbsp;nimis in terrupto interuallis, ut totum montem cffodi neceife eilet ob auri libras paucas,quas etiam ignis abfumeret,dumeru ereilludèlapidibusniteremur.Exoritur AbduaexLariolacu,utTici nus ex Verbano : ambo excipiunt fluurj arenas ex niontibus,qui fuos anibiunt lacus,ac cum h is lapides atquc aurum: quod in imo lacuû ext coquitur, perficitur, amp;nbsp;repurgatur. Sic in montium editis locis ui Sot lis aurum generatur purum. Gencraturamp; alijs mixtummetallis, præt fertim inter argent! ,ut dixi,frufi:a. Nam metalla fimul mixta funt,in art nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tgt;kru/t
gento aurum, in auro æs, argentum cum plumbo plerunque eft. Sed quod cum alijs effoditur aurum metallis,ignibus amp;nbsp;arte no parua iiidP getut purum fiat.înuenituramp; aurum, aut potius eruitur ex his quibus artehæfit: utèuafis auratis,turnetiamueftibus,utfupràdocuimus : fie 80fepultumeffoditur, 80 demerfumaquis expifeatur. Itiut tribus mo Tribus modlt dis aurum colligereliceat: uel quod iam fuit inlucem amp;nbsp;maflamredit ‘fio'umhabaur, gendojUel àmetallis inter quæ latet feparando,uel purum colligendo» Italia purum aurum hac ætate non colligit, ni fi modi cum illud, quod dixi nuper inter arenas Ticini atqj Abdup reperiri, Quandoep Ôô in Ita lia effodietur aurum p urum,mu tata ut dixi uice; nam qnæ in imo funt,
-ocr page 212-DE METALLIS
adfuperfîciemperueniunt» Vnde in Germania argentum fodiunt aliquot; ’ quibus in locis,puteis, quingêtis orgijs feu pafsibus ferme profundis.
Magnitudo auri puri in noftris regionib» ac in Germania ad auellanx nucis magnitudinem accedit,ut Aldeburgi Carpatis agris,amp;:; Slotaop Aari obriii'm pf Jq quandoq^ inuentum eft» Sed fi fides Gonfaluo habenda cft,inIn gmWo. * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;parte quam nuperdiximus, auri fruftum obrizi effofum eft,quod
pondo quadragintaduo cum dodranteæquabat» Frcquens eft quod quatuor pondo eft,5ô quandoc^ etiam ad feptêaccedit; tanta eft nature inlocisillisliberalitas, locicprobur acbenignitas» Sedutauro abui?
Mfirffloram dant,ut dix!, fie alijs metallis præfertim ferro carent, Nitet inter omnia Iplendor CT nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aurûmaximè,!nde argentum, poft æs, inde album plumbum,
eaufa.
Vietaîlicd pcrf^icU4,Gr cur.
cletftru ut auro minus,!ta argento magis : parum admodû æs cyprium, ac ferrum, tum nigrum plumbum, reliquat huius generis» Namnitor fit ex humido puro, leui acfblido, in quo lux colligitur, utinfpeculis^ Nullum metallum translucet præter rude argentum rubri coloris, nec tarnen femper: hocenimquandoquecarbunculo caloreacfplendorc haudeft abfimile:efficiuntcp ex eo aliquid minio fimile»
Quomodo ueró hoc folumintermetallaperfpicuumfit, cur^pura perfpiCLia efle non p ofsint,nunc eft denionftrandû, Perfpicuû turnper/igt;icuû. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lux lumê periiia funt: quæ peruia luci funt acIunn'ni,aerfuiit
aqua»T erramnô efTe perfpicuâ, darum eft:eademubi niifcctur,pc^
Ipicuitatem impedit:cumcp humidû exuntur,quia terreû cuadit,amit- ” tit etiam pcrfpicuitatem: igitur oleum cùm perfpicuû fit, in lampade po fi'tum,opacumredditur ob fuliginem,qugini propter ignemmifcctun Mrtrffla omnû Metallica omnia perfeda aqueæ funt ac tenuis fubflantiæ: nam concre t^£a£uii.'^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;didû eft ubi de glacie egimus,et igné liquida euadunt»
Liquidum autcm efTcjfolius aquæ inter elementa proprium eft» Tenui tatis metallicæ fubftantiæ argumentû præter caetera hoc fit, quod igni' bus confumit, euanefcit^ cumaqueo pars ilia terrea: turn quod ex uiu parte glebæ mixtæ fupra totâ argumentû facimus» Nam fi in libris cen^ turn plumbi argen ti uncia fit,liceat^ ex fcrupulo argumentum funiere fupra maftam, ut faciût artifices, necefte eft argent! unciam centû libris plumbi immifceri undequaep:ergo millefimaducentcfi'mapars fcrupu ii argent! etiam æqualiter mixta erit. Hæc autem grani unius pars quim quagefima eft,igitur fier! non poteft quin mctallum tenuifsimæ fit fub--Exprrimentu ftantiæ. Nec tamê huic experientiæ fidere ex toto fècurum eft, cùm ma ona fuerit moles : fed fimediocris error, null! damnoefîepoteft» Neep minima parte amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. , , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ r- ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J
ut fokten fri- tutum elt experiri in preciohs,nifi in maiore pondéré» laxeü. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Eft amp;: tertium argumentum tcnuitatis metallorum,quôdaurco2ra
na duo ferri aut æris mixta,ut paulb plus quadragefima parte fint,aaeo coloremamp;'dur!t!emmutantill!us,utal!udpropèefred!xeris»Nampu^ rum aurû fplendet non parum,amp;^ fului coloris eft,molle ac maxime tra (ftabile; at mixta ferri parte uix quadragefima, contumax, fubnigrû,
-ocr page 213-LIBER S EX T V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;77
A Iplendore obtufo redditur, Itac^ ß aquea ßitit omm'a metalla, tcnui'a uelexuftaefleoportetjUel terræmixta, cùmnon transluceanu Dcnfp tasobftarencquitjCumadamas ^cryrtallus denfàfintamp;perfpicua. Si igitur nigræ amurcæ opacæcp penitus pauculâ partem multæ aquæ mi fcaeriSyVubra. aqua euadct, manebit^ peripicua, non tarnen adeó ut an tèerat. Igitur cùm argentû nigrum per fe fit ( quod traiftantibus ex ma^ cula appareqnam candidiï uidetur ob foliditatê, ut etiam fpecula quo^ ruiîi materia nigra eft) fi aqueo humori mifeeatur, non iecus acolei 3.^ murcaaquæ rubrû euadet ac peripicuum, turn fplendens ob argenti ni torcni: uoeamusep hoc mixtu carbunculum à fimilitudine: utep amur^' camplurimâ quæ aquæ mifteat non oportet rubrâ fieri, fed opaca8óni graaqua efficéretur,ita argenti pars minor eft, aquei humoris plurima, fi peripicuum hoc genus rudis argenti magna ex parte eife debeat Sed fi uel fubnigrum fuerit, uel copiofius pro aquea parte,uel impurum, noneritperipicuum. Curigiturrubrum elfe necelTefit quod perlpp cuuni eft, 8c ex quibus conftct,abundè ditftum eft. Nec prohibet quingt; etiam alia metallicaèplumbo uelæreperlpicua fint.’fed cô tingit rarius, obimpuritatemillorumtnam argentû æreôCplumbo purius eft.Ergo hacratione gêmas fingere adulterinas licet. Sed quod ab initio proquot; pofueramus profequamur.
Translucent igitur èlapidibus magnefia,armatura, Ipecularis lapis, ' î gypfi flos, quem aliû à fpeculari lapide putat Agricola. E' marmorum generibus aliquid in unoquo(^,folus tamê phengites generaliter ac tO'-tus luci peruius eft. Gemmæ etiam plures,adeocp magna ex parte gern niarûgenus,ut multi credant eas quænon translucent, haud gêmas di^ ci debere.Vitrea etiam omnia.Ex luccis quatuor, fal,alumen,nitru, ÔC futorium atramentû.Terrarum genus null um eft peripicuum : nara fi Temnulljcur aquæ multg mifeeretur, terra elfe defineret: concreta etiam humido in la pidem uerteret, nec terra amplius elTet. T erra etiam ob tenuitaté tranf-lucere nequit: nam 8c nitrum Sc gemmæ quantumuis perfpicuæin pul nercnireda(ftæ,perlpicuæeiredefinunt. Ciirn igitur terra no cohereat, fed tenuifsima fit,non poteft elfe perlpicua.
Sed ad auri hiftoria reuertor. Solum,ipfum inter metalla exiguu bo^ Am odor er nunifpiratodorêtcuifucceditargentûtæs pefsimû: caulaeftmagnitU'-do caloris adurentis.Tn auro,q?luaui caloregenereteius lubftantia,nul . lus qdor malus relinquit : ob id multorû annorû Ipacio auri generatio fiidiget,reliquabreuiore omnia conficiunt. A moderato aut calore par namduritiê fieri necelfe eft, atq^ ob id molle aurum, Sc quæcunqj bene oient,mollia crut,ut ambra. Quod fi Geodes Mifenus(quem falfo Æti
, tenidicunt, qsineo alius refonetlapis ) uiolâredoleat, amp;nbsp;Aldenbergfj bpidis fragmêta, amp;nbsp;Berningerfj lapis uideant bene olere, à mufeo qui . eis circundat hoc eis aduenit : nam illorû fubftantiâ, aut aliorû duorrû bene olere uixpofsibileeft, quemadmodum etiam fupràdocuimus.
Té
-ocr page 214-Auri er drgen nbsp;nbsp;Yenuifsinium igitur aurum fubfequI'tur argen tum,quod eti'anizk'
deprehenditunDenarius leu fcriipulus,grana xX il11. ar gcnti in filuni cxxxnn* pedu produci'tur : funthi è noftris brachia centum ferme» Hoctotumundequacp (dictuincrcdibile,fcd omnibus eius rei artificibus notum)circ5ambit auri pars tertia grani uniusmam auri unciæ duæ,in pondo duodecim ac femis argenri diftribuutur. Aï gêci uncia.in pedes m m m c c,feu brachia noftra m m c c c c^qu^agra nis fex auri circumueftiuntur undequacp»
Atep hgcdedudliliiqug uero tenuitas auro concedatur,dummalko Aurifenuitdt fuperargéti bradleas extenditur, baud minore digna eft admirationc: nam auri uncia octo argêti pondo tegit, Cum uero in folia tranfierint, nequeas quid fit tenuius cognofcere,aurumne an argentu: itaq? incotn prehenfibili argeti tenuitate aurum centupio tenuius efle neceffe eft,it3 fit ut auri uncia plus quam decern terræ iugera tegere pofsit. Contingit hoc ob fubftantiæ püritatcni,longamcp coftionemzob id auro cælatUquot; ras fern' ac chalybis parua impenfa ornant, pluscp eft in opera quam au ruMuItipIex hæcratio,tres tarnen modos faciliores explicabo. inaurandi mo- nbsp;nbsp;^uram in bradheas redaclum argento uiuo mifcecur,inde cum igne
cxcalefàdlûfueritinaquamefFunditur, póft argento, fi uas argentcum fit, illinitur argentu uiuum, póft incalefcit uas ÔC peftitur donee ubi(p hæreatjinde igne abfumpto argento uiuo,aurum manet argento adhx rens.Quód fiæri uel ferro iungi aurum debet,hoc modo facies. Laua' ® bisuaspriusuinoin quoial AmmoniacumSd ærugoæquis partibus cum duplo fæcis uini fint diifoluta: inde argento uiuo,poftquàmfîccagt; tafuerint, utpriusillincs. Modus alius aqua feparationis, cuius hifto-* riam fcripfifle me memini fuperius, coftat. T ertius eft, ut candeti ferro Udtnatites ui- ^u^ifolicL fuperponant, inde HæmatiteHifpano, cuius colosexterius eft,undenomêtraxit, interius ferreus, cumduritietantaut uix lima fcntiat,confricctur:non hie eft Germanus ille mollis. Vndeli quetHilpanumeiTequi iânguinéfiftat: namduritieintenuilsimupub uerem redigi poteft,06 uim habet ficcantêacaftringentcmeximicâ. Mc dici autêfruftrato opéré utuntur Germanico,cuius nulla penitus utilb tas eft. Ita(^ in pollinemredigere oportetlapidem illum,fi hæmoptob i cos ianareoptimo auxilio propofitû eft» Ita in manifeftis adeô etiamcæ cutiuntmedicinoftræætatis, utnunquâuel unumqui uero ufusfîtani maduerterim,cùmcoloris Sc fubftantiç fimilitudine decipiantur»
Hisigiturreli(ftisquæfuntextrapropofitum,ad remipiamreuerta^ mur» Quod Hæmatite faciunt, licet Ophy te etiam leuiisimo perficerc. Itaep omniû horum cauià eft auri tenuitas maxima,quæ illi eft pro prb /lurwii ignibux uilegio» Alterû,quod ignibus minime cedat,nifi uenenis iungatunpcr winimècdiï, feenimfimaneatuel cumplumbo etiâdiebusuigintiinigneliquatuni, minuit tanta parte ut fenfui fitmanifefta: quippe nihil minuiipfuin ' nbsp;nbsp;nbsp;dicere no aufim. Caufam igitur horum ante omnia perdifeere oportet:
fimul
-ocr page 215-LIBER SEXTVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;179
Ä fimul cur auruin non tingi t Hæc cnîm tria Hint auro peculiaria, non AuiripriuHe-confumi igne,non tingere,amp;f efle tcnuißiniu» Verum pinguedo foedat 8c uritur,8c uri cogi t ea quibus milcetur,folum I'gitur aurum pi'nguedi ne caret Quæ etiam aquea funtjCuanefcunt ignibus expolîta,aurû nul-' liseuanefcitignibus:auti'giturnon aqueafubftantiaconftat,autab alt-' quo continetur. Aquea autem fubftanua omne metallum coiiftare doz cui'mus, quareterreum habet admi'xtuadeb tenue ÔC purum ut contt-neatur: tale autêfîuftumefiet, malèoleretóófacileureretur n'taq? cum ne(^ facile uratur, nee male oleat, purum eft illud terreu, Só aduftionis expers. Sunt igitur auro propria, bene olere, non foedare, ignibus non confumi,tenui(simumefle,acgraui{simum,tumuerbtcnacifsimum»
Eftetiamaurumauro perfectius: quodinomninon foliim mortaz- Aurumäura liumjfedtmniortaliumgenerecôungit:necdicopurius,ftdperfelt;ftius: nampurilsimû quod ex India aduehit, melius eft puriftimo quod ali^ biinuentunifuerit, atepideonoftro uulgato auro: latettamêdifcrimen ob cuiufcuncp auri excellentiam. Separatoraurum ab argento aqua fe^ ^^tio fepârSdi parationis:namillareliquametallacolliquat,aurigranainimumuafi's defeenduntjinde collefta liquâtur. Modus alius: Liquatur mafia ex au ro amp;nbsp;argentOjamp;T poftquàm liquata fuerit,additur ftibiû aut fulphur ÔC æris pars uigefimaquarta, inde ablumpto fulphurê coneu tic uafculum terautquater, aurûdefcenditin imumob grauitatê, quod tarnen non-® dumliquatum eft,inde effiifo argento aurum colliges.Liquatur autem argentum facilius,quia minus denfum: eft enimauro longe leuius.
Purgatur etiam aurum à Ibrdibus hac ratione : tuftim Sc in lata ac te- Auri purg^ndi nuiâfolia.redaamp;um.,mergiturin urinauel aceto in quo fal Ammonia-cumdiflolutûfuerit: poftuafi imponiturpuluïs e tribus laterculorum partibus atçp una lalis tenufisimus,ftiperponitur folium auri, auro rur fus puluis,atq5 al ternatim eadem ratione donee uas impleatur,inde ho ris X X X1111. igné fuppofito omnia abfùmuntur, aurû Iiquatur,argen turn fi ad fît feruatur inter cineres : cùm ignem fupponi dixi,ut etiam cir cumponat intelligo : nam fi folùmfupponatur uafi,ægrè dilToluetur, autuix.Eft aurumperfeeftio métallorûatep conatus,argentûautemilli Aurum cr ar^ proximû : utruncp igitur in métallo omni folet latere : dico in plumbo g^xtumin om^ argentum,in ære aurum, fed in argento aurû:nam argenti optima pars eft aurum ipfum. itaep repurgatû aurum eft res purilsima, aquea fub-ftantia tenui atep denfata,terreæ parti lynccrifsimg admixta,frigore co-aftaabfcp pinguedine,unde liqueftit, nec exuritur.
An igitur ex argento uiuo,uel alio metallo,quod à principio dubita turn eft,aurû conficere liceat, nunc demoftrare tentandû eft. Sed prius illuduidendû,ex quibus nammetallacôponantur.Exiftimarûtmulti MctaHuex qui ob odorem ac fubftantiâ ex fulphurê 8c argento uiuo ea conftare: cùm confient, emm uruntur,fLilphur olent,prpcipuè a?s : nbsp;materia eorum perfi'milis
eft argento uiuo, nam colore plumbum argentum æmulatur, pon-
2 2-
-ocr page 216-î8o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE METALLIS
derepIuftibuttinigruamp;T aurum« Sed ex duobus lamacrii exiftetitibus, terdüfierinonpoteftjnotiigituf exfulphureamp;argento uiuo tnetalU conftant Inloeis etiami'n quibus metallainueniunc, neq? argentum lU uum eft,necp fulphur:amp; ubi fulphur,fqualentes montes: ubi argenta, m'rides ac læti,ut non eodem i'n loco ambo oriantun
Qiibd tarnen permutari metalla polsint, multis uifum eft ob expcd mentûæris lamfuperius addudum* Videnturetiampermutarccokv rem pondus ob igne, quare amp;nbsp;Ribftantiâ uerilimile eft polîe permit tare, Cum^herbaru fpeciesquædaminuicem uicifsïmpermutcntur, baud mirum uideri debet metalla permutari pofte, Verùm non itarcs fe habet: nam aut nulla,aut no omnia poftunt inuicem permutari,FeP rumenim amp;ræscùm ambo pondéré tenuitate fimiliaexiftant,nuk lum^ eorum ignibus refiftat, fi colorem mutent ÔC duritiê, ex altero in alterum poftbnt traduci, aut uerè, aut faite abfcp manifefto difcrimine, Reliquoru metallorum nullum in aurum aut argentum mutari poteftt fôlum ill tld dubi 5 eft,an argentû in aurû pofsit mutari:quod fieri poflî: exiftimo: nam argento,ut aurum fiat,defuntdenfitas, obquaraponH^ rofius fierioportet: amp;nbsp;color, at hæcmétallo addipofTunt. Sidenfîn^ reddatur argentum,pinguedo abolebit,amp; ignibus melius refîftet,atqî, utdixi,pondus acquiret.ItaqjcùmexamicisnoftrisquidamhocfecifK nuper glorientur, duorû alterum eft neceflàrium, uel ut in argéto adn aurum contineatur, autpoteftate,Quôdfipoteftate, ab ignibus gene^ t ratio fi'et:oftenfum eft autê ignem nihil generate. Si uerb actu,cur aqua ' feparationis uniuerfiim colliquat cum conftet in ea aurum non difToh j uiCNeutroigiturmodoincffepoteftjfedexiguaparsadu,quædumfe | parari nequit, ab aqua fuperat amp;nbsp;colliquatur,Hocigitur ab ignib.cuP ! (fto argento feparat, quoniam ad perfedtionem prius aliquid decrat,
Cæterùmquod ad alia attinet metalla, tranfmutari nequeuntinaugt; rum,neque argentum : nam metalla ilia iam exuftafunnamp;quodexu-' ftum eft,non poteft amplius redire ad priftinam puritatem, Perfedo«' rumetiaminfpecieacnaturadifferentiumnullaeft commutatio:atau' rum perfecftum eft, ôd fpecic difFert ab alrjs metallis,ciim ignibus ex to' to refiftat,cùm nullum aliud,ut dixi,metallum ab igne non corrumpa' tur,argento excepto. Rurfus, aurum tenuifsimum eft,ac longe tenuius omnibus alijs metallis:argentum nunc pr^termitto:ignis uero ucl non feparando condcnfat,autfeparando atténuât: quorum neutrum ad au/ ri generationem conducit.
Eft etiam ignibus,ut dixi,aurum no obnoxiu, quod pinguedincca reat : at feparare pinguedinem cùm in qualibet parte metalli fit, non ó' pus eft ignis:nam ab igne uritur,Slt;^ cum ea fubftantia tota metalli, Me KetaHd omnia tallti cnimomnepingueeft, folo auro excepto : hocenimfuperiusiam pinguia (IJe, dfximus fub alrjs uerbis Só obfturius: nam omne etiam metallûpræter prater aurum. fodattraçantes,00 ignibus abfiimitur,
Fiunt
-ocr page 217-LIBER S E X T V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1'31
Fiutit autetn mctalla ex eadem materia ex qua fulphur amp;nbsp;argen tu m uiuum: fed fulphur ex tenuiore parte Ht,atqî aduri tur : argentû uiuum ex,crafsifsima,amp;r parum elaborataimetalla ex mixta,amp;r à calore tempe-' tatiore» Quod fi uir atcp mulier 80 mola ex eodem fiant iànguine,amp; eo' dcttiinloco, attamen non necefTeeft, imo necp polsibile,ex altero altequot; rum generari*Non enim quæ ex eildem générant pofèquàm genita fue rintjUecefle eft pofle inuicê comutari : quare amp;nbsp;fi metalla omnia ex eif* dem generent fubflantf)S,8ó argentû uiuum ac fulphur,non tarnen ne-celTe eft aut pofsibile ex altero fieri alterum: nifi forte cûm ambo fpecie nÔ difFerunt,fed folis accidentibus,ut de ære Ôé ferro didum eft»
Ergo chymiftæpoffuntmutare colore acpondus,fubtilitatêatitem 8^fîrmitatemmutarenequeût»Cùmigiturfubtilitatisexperimentum operofumfitatcp ambiguum, mal uerûtaurum igné experiri, eftcp hoc certum huius rei argumentum» Id ueró apertum eft, quod fi argentum in aurum conuerti debeat,ab aqua in lutum prius couerti oportere effi/ caci,inde lutum in aurum tranfire po teft»
Sedargentûuiuumauro proximius efleuidetur quamargentomam AygentumuiuH auro fimile eft pondéré amp;nbsp;tenuitate, argento aût colore foto : ab Crtrifcp differt,quód fluit,amp; ignibus euanefcicob id ut argentum euadat,qua^ to. tuorneceirariaerunt,ut firmetur,ut ignibus rcfiftat,utleuius euadat,8(^ crafsioris fubftantiæ» V t uero argentû uiuum in aurum tranfmutetur,
B neceifarium eft,utfirmetur,ignibuscprefiftat,8ó ungatunHpcautêIon gè CLim fint faciliora his quæ ad tranfmutationem in argentum nccelTaquot; naerant,fitut multi magis fperauerint permutationê argenti uiui, Hy--drargyrion Græciuocant,inaurum,^ argentum. QuoduideturalTcquot; ciitus pharmacopolaille Taruifinus, qui coram Principe amp;nbsp;fapientib» Expenmêtum reipublicæ Venetæargentum uiuum in aurum cômutauit,cuius mira- »»’»■««. cull quædam adhuc extant ueftigia. Sed quomodocunq? id contigerit, ccrtumelt argentum uiuum non polTe in aurum, multocp minus in argentum comutari. Argentû ueró tametfi' æs colore, plumbû pondéré, Argentindtu-auro proximiorafint, attamen tenuitate fubftantiæamp;puritateamp;firmi tateauro fimile adeo eft, ut optimum argentû fit aurum fubftantia imperfectum amp;nbsp;colore deficiensiob idcp longis temporum periodis fi pu rum fit argentum, aliquaex parte commutatur in aurumiut etiamuctu j^etaîlaru œm ftate plumbum nigrum in argentum. Si tarne exquifitiisimè ab ære aut mutatio. plumbo argenti femina tollantur, argentum non generabitur ullis fe-culis,necp ex argento aurum.
Indeetiammetallorüamicitia: namaurûôô argentum plumbû dili- i^etaUoru ami gunt,amp; cumliquantimmifcentur plumbo: æs auterefugit plumbû,amp; tam aurum argentû odit plumbû album,feu illudmauis ftannum ap pellare: modo enim certa res oculis fubijeiat, nominib.pro arbitrio uti liceat. Itacp cùm plumbum album liquatur,nigro nbsp;argeto fupernatat
crifpante undain fornacibus,atcp fic baculis ferreis folet extrahi.
3
-ocr page 218-183. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE METALLIS
flumlûfuper^ nbsp;nbsp;UJuJttiâgis liiirutli,quôd plumbum ni'grûargentOjdum fufumeft,
^upernatet,quamuisgrauius:atcpearationeplumbûeffunduntfupcr^ tarnen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;natans, ÔC argentum (ùbfiftens in imo colligunt uaGs. Caufa huius eft,
qubd plumbum licet dum concrctû eft grauius fi t argento,dum tarnen liquatur,tenuius redditur,cùm in fumû tranfire paratum fit, atcp perpe tub euanefcat: argentum uerb cum ignenon abfumatur,ncq? etianiat^ tenuatur:ft enim aftenuaretur,Ôô ut abiumerctur prorfus necefle foret» Igitur cum plumbi iubftantia media fit inter propriam ac fumi, argen« autem eademquæante colliquationem, nihil mirumeftplumbfiliqua tumargento liquato fupcrnatare. Plumbû uerb album duplici rationc etiam fupernatabit : nam amp;nbsp;ipium abiumitur igne, 80 leuius eft nigro, quare no iblùmargêto, ièdamp; plumbo nigro album fuperftat» Indefc' Separatio me- paratiometalloruinuenta: effunditur plumbum nigru priusalbodc' taflor«)». nbsp;nbsp;nbsp;tradlo,nigru autem æs ac ferru fecuni trahit,ncc exqui fitè effunditur,ne
argentum fecum elabatur : quicquid autem reliquu eft plumbi, poftqi maxima pars effuia fuerit,ignibus abfumitur. Inde argentum manet,amp; ft quidauri ineft argento immixtu,quod,ut dixi,aqua fepara«onis,uel alia propofita ftiperius rationeab argento feparatur. Plumbumuero quod eftufum eft denub excutitur, ne quid argenti contineat, pcrcatcp tan tu ndem lucri artifici»
lâb.s.cap.f. nbsp;nbsp;Æs autem à plumbo Ièparat,ut reclèdocet Vannocius Biringutius
Senenfis in fua pyrotechna,impofita mafia fuper craticulam ferreâatep igne circundata: nam facileplumbuliqueftit, lecumcp ducitauruniôô argentum,!! quid eorum plumbo inhpreat,atqp æs quafi aduftum inter cineres relinquitur» Hoc igitur ignibusadmo turn ualidioribusrcpurgt; gato métallo àfbrdibus, dum fueritcolliquatuminmafiara coge, æsep puriisimumhabebis»
Wetaîlieaquo- nbsp;nbsp;Cæterùm metalla plcrac^ etiam in aquatn uertuntur arte : nam urerc
oportet. Vrunturcelerius amp;nbsp;cômodius auripigmêto addito,ufta5ôin calcis fpeciem redadla ficcant diligenter,inde uafe uitreo claufa optime aut in terra ad tres paffus humida defodiuntur per mcn!èm,aut fulpen duntfuperuasaquaplenûferuenteperhoras xx iiii.itautperpetub ebulliat : abfit ab aqua duorû tantum aut triumdigitorû Ipacio: pareft autem quod ex aqua genitû fuit in aquam reuerti, fed aurum ôô argent turn uix in aquam tranleunt,ob lubftantip, uelut diclû eft,fohditatem.
Rrgenti ortm nbsp;nbsp;Argentum uerb quatuormodis oritur:autin terra,quæignibus coa
quadruplex, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;il I ud rcddit, uel plumbo at(^ æri immixtum, uel in lapidibus, quæ
fimiliter igne uexata illud emittunnplerunqp etiam cupro permixtû,ut in AllatiaiuxtaRhenû, inmontib. S. AnnæacMilhenfibus,ibienini lapides cupro prægnantes,Sô in cupro argenti mira copia:uel in lapidi bus purum ac quafi herbaquædâuirgulis èlapide ortum habentibus, quale apud me eft.Ego,quod frequens eft, arbores uidi, leu potius ar^ bufta,ex co rudi quod è Germania aduehitur,ibi inuenitur,amp; in Bohe niia
-ocr page 219-LIBER SEXT Vï» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iS;
A niia AbcrtaiïiijSc in Mifcna Annæbcrgi amp;nbsp;Snebergt adeó defgcatiim, utadexamcn fynccritatis dedu(ftuni,decinia tantum lui ponderis parte dccrefcat. Georgius Agricola refert in Bohemia innen tum fruftum ar^ Magmtudo ar-genti ponderis duorum talentormEft autem hoe pondo centu Slt;C qua/ genurudismi-draginta,Quod purum eft dum eruitur refert uarias figuras, ligonum, nialleorum,raftrorum.Refertilleidem nidifie Snebergiquodlpeciem gentimirlt;e. ftatug uiri infantem geftantis refcrret Fingitur arte argentû,at(Ç cx ære conficitur, adeó ut oculos ac co tem Lydiam fallat multis modis : fed in refordidaduos narralFe fufFiciat, Auripigmenti albi feu arfenici cómu Ajriiin argm nis, halinitri ponderibus equis partes in nas coniice uitren conclufiim, non öC per horam luper carbones ardentes permitte ut to tum cominuatur, huius pulueris nnciam,argenti uiui tantundem, fæcis uini fi'ccatæ,ac in pulueremignis ui redadfpfemunciam.Inde ergo duos habes pulueres: prinium,qui ex auripigmento fàle nitro confiât : altern, qui ex eo amp;nbsp;argento uiuo ac fece uini eft compofitus.Igitur ære colliqnato,in fingu las libras adde primi pulueris à femuncia ad unciam ufip donee repur -gcturmifcendo:indepofiquàmpurgatumfuerit,alterius pulueris qua dranteniimmitte, mifeeto, in mei protinus efthndito^Eft amp;nbsp;modus compendiofior cum argento fublimato amp;nbsp;plumbo albo ♦ Sunt qui, ut Pomponius Gauricus, in binas libras æris, halinitri nbsp;arfenici uncias
fingulorü ternas mifceant,ac percoquant.Res hæc alijs lucro, alijs cefi
® fitfupplicio,ciimfitfedes adulterinæmoiletæ»
Veruniinargentandiratio ars eft, amp;nbsp;probata ab autoribus, conceC ^nargenttindi fa^ ab omnib. probis. Ollam argêti fpunia illine,indeargenti bradfeas tenues cum alumine amp;nbsp;laie amp;nbsp;fæce uini arida in cote tere, amp;nbsp;in nas con-* fjce.Ignibusautemomnia liquantur fimuISô inaquam effunduntur.
Quod uero inargentare cupis, aceto prius in quo fal Ammoniacum fit excoâûlauafcdulo, atep argento uiuo uel albo plumbo illito, amp;: ci ad--dito quodiamin aquam effuderas, demumignibus facito ut exhaletar gentum uiuum,uel album plumbum»
Alrj uero plumbo albo uafa intus ærea oblinunt ut inargentata niquot; , deantur,qui mos apud nos frequens cft : nam amarum fàporem no red dunt,necfuntadeo infalubria, iucudiorauerb uifu. Vas ipfümpiceni gra oblinunt,inde candenti ferro tangunt plumbum album, hærct ali--quid ex co quod pici ftatim imponunt, ignis feruore pix confumitur, plumbum hæret»
Mcdiainter aurumSc: argentum natura eleétriefl:. Sunt amp;nbsp;qui clc/ i)eeledra. firum fuccinum appellent: fed nobis de métallo fermo eft» Aliud eft quod fit,aliud quod nafeitur: fed natiuo gratia amp;nbsp;uires confiât ex auro amp;nbsp;argenti parte quinta. Si plus habeat argenti, incudibus non refiftit. Formatur inuafapulchritudinis caufa amp;Cutilitatis:namquodfponte oritjuenena prodit duplici uia : ftridet enim, 80 arcus emittit. Qiiid mi rum':'cumftannû 06 album plumbum, Ô6 his magis omnibus aürichal^
-ocr page 220-IS4
■ DE METALLIS
G
’1
1’
cum, folo uencnorumcontacftu alicnunicontraliantcoloreni, fplcn doremrepente amittant, Humidû I'gitur tenue eleótriduniabfumitur ftn'dorem facit,óó mutato colore ob infigncm m'torê macula arcuin ui' deturimitari.Ergo utdiuitiæelclt;ftrû, ita paupertas fuum habet aducr fus uenena aurichalcum,quod illorum prodat infidias. Sed diuitiæ eïe^ fofsïle amiferunt : quod quanqua inucniatur amp;nbsp;nûc, ftudio tarnen auaritiæ dó ignorantia uirium dum auru ab argento leparant, elccEuni efle defi'nit.Necmagna res eft adeó à ucnenis elcórrü mutari,cuni ctiani argentum uitietur: necduramfubftantkâpatiab externo uencno,cùiii, ut dixi,ab argento uiuo folo contadlu aurum adcó fragile euadat, plumbi qult;t- Argento fimile,utdixi,plumbü eß:illius autem quatuor fpccies,ni' uorjpecies. gj-ynijU^jgare, acprecq uilion's.Album, quod plerunqjuulgus uocat ftannum. Bifèmutumhucufcp incognitü, quafi medium inter nigruin dó album. Nee tarnen illud etiam noftra ptate uulgatum,cum tantiim in SudnisBohemiæmontib.inueniatur.Quartumpcnuscftibio fit.Cre fcere omne plumb û exiflimatur fponte,atq; ideo tecla labefadaregra' s.äesimp, me- uita.te fua. Galenus récitât fepultunihumidis locis fub terraaugcrima' gnitudine dó pondéré.Diffèrt album plumbum aflanno, quod album plumbum per fe oritur,ftannü cum argento femper: eflcp ftannu quafi pW« nbsp;nbsp;nbsp;plumbu argento dealbatum.Oditmetallaomnia plumbum al bum: au
odif(tZwmcirf/- roc^argêto uel excentefimaadditü,fragiliaredditea.Fitêóftannum swnnttwi artifi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XXV. ftanninaturalisant
aofum. quot;nbsp;candidi plumbi, pondo unum plumbi nigri. Si ueró in pondo nouera plumbialbi,póndo unum nigri mifceat,durumeuadit,dóaduafacoiv ficienda, optimum. Laudatur etiam ufep ad olt;ftkiam partemplumbo addito nigro:plus ueró fiaddatur,uilefït:hocPeltrumMcdiolanenfes stlt;mnum nati- uocât^Fiebat ftannum olittiære 8c plumbo mixtis. Stridet ftannum ttw. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod ab argêto defluit : ftridet dó album plumbum,5ó ftannum ctiani
artificiq faótum.Crefcitdurities in ftanno,quia plumbum nigrum du--rius euadit ob album: album minus obnoxiumrimis ôôfraêturæobni gri mollitiem ac fubftantiam à qua replctur.
Mirumplumbi Dum hpc fcribcremus,uir quida publice Mediolani liquefaêto plum Itqucfàéli fxpe bolauabat manusacuultû, fedpriusaquaquadâpartes cas ablucbat Confiderandum eft autcniin hoc, namduob.utebatur præfidijs trada tionis,celcritateôôaqua. In aquaoportuiteftccximiâquandâfrigiditaquot; tem,dô uinino obfcuram,craftam,qua plumbi calorem arceret,amp; pro' hiberetnecorpori hærerct. Dicunt quidam fieri hoc fucco portulacæ, tummercurialis,ob lentorem. Ego quandoquidc ilium adeo parce uti aqua conlpiccrcm, ut nonnunquâ uultum aliqua ex parte lædi patere-tur,arbitror potius metallicâfuifle,uelutftibi'j : namlucrûabundabat, dó in fingulas uiccs aurco no minus colhgcbatpecuniarum,utfiex tara uilibus herbis collecta fuifteqhaud tam parce ea uti debuerit
Poft plumbum æs fuccedit: cuius ufus antiquo tempore non folùm ad
-ocr page 221-LIBER SEXT VS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iS^
A ad arma, qui b. tegunt homines, ÔC clypeos fed etiâlanceas utilis fu it. Ita^ Homerus Menelaûperfèquentem Paridem dixit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K-'
ternam habet in côftrudlionibus perfeuerantiam, quod non ut ferrum Acî in œnflru-chalybsùetangaturrubigine.Cùmenim tria fint elementa qua? humo^ rem mittunt, Terra, Aqua, Aer: corrumpunturautemamp; ferruginem ducuntmetallaab humor«, quod ab humoris iniuriatutum eft, tu tum efietiamfîue fub ditto fit,feu in aquis merfum,feu fepultumin terra. Su perius uero demonftrauimus,omncm materiam quae plus iufto cxufta fit,ab humoris iniuria efte tutam,uclut eft æs,quod ucl (olo odore pro^ dituftionem: neceife eftigitur in conftructionibus æs ipfumæternum eife: ob quam caufam in precio antiquo tempore fuiffe magis exiftimo
, ferro, quod non attereretur æuo, nec ufu. Nunc cum auaritiæ confiilax tur,ferro minus utiliter utuntur.
Ære etiam fiftuly fiunt organorum muficoru:quydam plunibo can-- Mußarum or-■ dido,alic liano:atcu ita in eodem oroano audies tubas, cornua, fi ftulas,
1 . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nt- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;'
tibias,tympana,iyram,teltudinem, citharam mira uanetate, turn cnam alias uoces altcrnatis modis refbnantes. Solum deerat humana, que co difficilius imitatur,quq fuauior eft caeteris. Æs propric tubis côuenit, ut DoricâmuficamalacriScmaximo ftrepitu excitct, atcp ob idhonii^ nesadprgliûaccendàt.Ærenoftro durius cypriu: duplex hoCjiiaturaz a« cypriZm-leinterlucentibus aureis maculis, ut uidi. Inuentu refcruntin Hifpana
B nouiorbisinfulafruftumponderislibraru c c. adeoinmagnammo-' lemexcreftit. Arteetiamconfiât, uocaturcuprumuocis fimilitudine: AescypnZ quo nobilius in fingulas àeris libras quatuor, habet candidi plumbi, quod ftannumuocamus,libram: amp;nbsp;ufcp ad oftauam partem ærisimmixtum plumbum candidum, nobile reddit cuprum. Quodfi aurichalcumab biplumbiloco fubijeiatur, uilius erit. Si nigrum, impeniae uitandæ ut foletcauia,plumbumloco candidi acrimifceatur,uiliisimumfit. Cu-' pri ufus ad machinas magnas igneas, ad nolas,amp; ad lebetes. Præftat in hocærimultum, quodetiam abfqueftanno noninficiateduliafapore ullo, uel odore.
Aurichalcum Sc ipfum arte confiât,antiquum eft. Apollonius in f^urichalcu,cy Argonautica:
AKg/TiTj’v (/i' ùSï Rovaty o^amp;ypî^Kao tpxamp;voûj
Refert ad tempora Argonautaru, uocat^ Orichalcum,Plautus Auri^ chalcum.Gælius récitât Arifiotelem dixifle in archanis,aurichalcû feu Anïîoff/M tiher orichalcum nufquam effodi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Archana,
Ferrum ueró eftbdit contraria ratione,nec eft fadlitiummiliftimum, nobilifsimû,bonis acmalis ufibus æquèinferuiês. Mollefcitfucco cor ’ ticumfabæ aut maluæ,fi in his,non aqua, ^extinguatur. Vt ueró cum fo diturduc'lile fiat, torretur gleba, aefub diuoexponitur: imbribus mol lefeit qd terreû eft,fole colliquat quodeft humid.u,ignibus àcrior pars.
-ocr page 222-iSó
DE METALLIS
amp; quæ quaß illi uehcnum eft abfumitur. Ita duni fæpius torrctiir, diuo exponi'tur,mone fit ac quantumuis tracfiabile. Fila ettani ferrea fi per fe refngerari permittätur, adeo dudbfia euadunt, ut nice fini ad uiH ciendum uti pofsis* Praïftat tarnen filum per (e molle ac tenax primo e'
• legiflc, quale référant apud Suedones Germaniæ populos elFe, quo^ Ofemutuuocant» Molle itacp ferrum hoc modo celatur : pingitquoü docitletur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cupis in ferro, ex aduerfo pila plumbea fubijcitur,inde malUo'
Io tunditurpars quam compreflam cupis: quæprominere debet,ph*'” bo exceptanon fubfidet:itaanimaliumôôplantarû fubtiliter imagin';^ referût, utceraexpreflas amp;nbsp;elaboratas acutis fcalpellis dicercs.Siucro aquaffigida ferrum dum candetextinguatur,amp; durum,8ó minime du^ lt;fiileamp;: fragile euadere necefle eft : namaquæfrigore cogitur ignis intus eft,humidumcp innatumferri celeriter ablumit : quo cumdudi'' Ieefret,ac ob id molle, fublato,fragile durum euadere ncccffe eft: Terram quomo dc patet,nihil quod tenax fit,durum ualde effe pofle.Rcfert Gonzalu’ do filo ditfida- Fertiandus Ouiedusin feptimo Indicarum rerum noui orbis(autof infignis,ac meo iudicio uerax atque eraditus,adeó uthunc folum anti^ quis inter hiftoricos noft ræætatis adnumeraridignum cenfeam, cuius Träncifcui D« librumdeditmihiuirilluftris Francifeus Duardus Hifpanus,Cscfargt;5
Italia Quæftor,Patricius,humanitatis,iufi:itip,prudentiæcp fingub^, ris,amp; erga eruditos mirum in modum animo propenfixs ) Indos capt*' uos Cabuiæ herbæ filo 8^ arena compedes fecare, ateß ita fugæ confo^^ ' re : efleephoefrequens in eainfula Hifpaniola^ Quod fiitaeft, contæ max oportet effe filum illud Cabuiæ, ut trahi pofsitmultum,amp; cckf*' terduci,tumlatumamp;planum,nearenafubfiliat: arenamuero tenuein afperam ac duram, qualis ut dicemus Smirfj lapidis : nam non alice*^ ferrum feindi poterit Sic etiam anchoras diuifas refert : nam diuturno. afsiduo,celericp traftu fi duriores lapides diuiduntur, quid mirudef^'' roC Præftat limp modus hie, quod non exaudiatur : unde liniæ furda:) qup tenues,lente,fed abfqj fbno fecantgt;
Sed ferro nobilior chalybs,duplex,natiuus atep faftitius, uterepdu^ chitlylfs frili- riisimus,atqKa,utdixi,caufacoferrofragilior. Faeftitiusex durifsin^*’ fw^Homedo ferro repurgato ÓÓmarmore côftat.Optimus,qui minutifsimis grants chalyb'noptimi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iucet,ferruginenulla,nullis rimis, ferroep leuior, Repur^
'ngnitio. nbsp;nbsp;nbsp;gatusoptime, inde candens,extin(ftus fucco raphani ÓÓaquaterreftrii^ ।
'cfcrf/yamp;ïutfir- uermium pari menfiira terue quateruc,ferrum utplumbu fcindit.Nan^ | rumfemdat. çxpertû hoc Albertus ferefert ♦ Contingithoc, cuius expérimenta ad' hue extat,fi' chalybs immodice ficcus durus^ ac tenuis eo medicameiv Thoräxrefißei to reddatur. Quodcunqj tale eft, ferrum ut lignu fecare poteft. Vtilius igneiftormètis. multb quod inuenit Galeaz^ Rubens amicus meus, ut ferreus thoraxr gneû fuftineret tormentmTantum poteft ars:fam ubi ratione concep*: ris,defi'nes admirari.Eadêeft durities,ubi eadê materia eft,amp; aliquâdo I ualidiorubi coafta fuerithæc, conduplicataatcpfæpius multiplicata: udut
-ocr page 223-liber sextv s» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;187
A udutfacifcuïus lignorum contufnacifsimumredditferrum:longis turicftibus acuiaquarumdenfiim ferrumquamm's tenue, eo quod ter^ reumaqueumqjexcrementupen'gnes cofumatjOeceffe eftinuiolatum reddiadquofcunqjpenèiduSjparuarum ueromachinarum fempen Suntchalybis ferriûegenera nobilifsima, quæaurûæquatopondère nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;firrt-
precio uincunt, Agianibina,Â2:iniina,Charmam'na, Darnafcena, omquot; nia à regionibus quæ nunc fie materna no lira lingua uocantur, nomen fumpferunt Suadet mihi regionem etiam aliquid addere prêter artem, quod cùm Virgilij têporepafsimin Italia, Germania, Hifpaniacp cha-lybshaberetur, ille tarnen dixerit. At Chalybesnudi ferrum: utfiifpp ccr eos inter fupradiefios populos contineri.
Arte uero ferrûrepurgari, èc nobile reddi, Ariftoteles in Meteoris Ferrutn^uomo docetjdicens : Ferrum iæpius cxcoctû repurgatur: 8c quod illi inefi; ter rei, tranfitin fquamam,ipfiim uero tranfit in chalybem. Verùm hocrc fuoiuntartifîces,qubd quanto plus abfcedatfquamg,eô ferrum minus rcddaturamp;leuius.ConRat tarnen paucis additis in aliquod ex fiipradi dis generibus nobiliisimis bac arte trâfire. Nam cùm purius ac durius acleuius fiat,euadit amp;nbsp;fubtilius,atcp ideo denfius. Denfum autem du^ pliciter,aliudutplumbu,aliudaututagallochû,hocautemutferrum»
Sedfuntpræterhæcartificiofametallorum genera, quædam minus spreut* ex (cr-uulgata,utquodexargentipartibusduabus atcpunaplumbi confiât, g^tooptima, ® adfpeculafabricandaoptima»Et bradeæ,quægemmis fupponuntur, ^ra^earii qu^ auro, argento, æreep confiant, fuperponunturqj prunis, fufpenfæta* men ne tangant, inde ex uaria illorum proportione diuerfbrum colo' rumfplendoremaccipiunt» Quæcarbunculumexcipiunt, æreamp;auri parte uigefimaquarta confiant, undenullæminus diuturnæ. Aurichal cumetiamfîtnobilifsimu,auro pulchritudinepar» Calaminarislapis feu magnefia,argentum, 80 æs cyprium, uel illius loco æs addito uitro* Superponitur uitrum,ne magnefia euanefeat: nec femel addidiffe con^ tentus eris uitrumatep magnefiam*Hicargentu pro albo plumbo,ma^ gnefiam pro cadmia,cyprium æs pro communi ære fubif cimus, repetix musep magnefiam ac uitrum. Fiunt ex bis uafa præcipui ufus,fed ex nietallisomnibus,quæincufl:oditaparumdurant.Tribusmodis franx guntur : ignis ea colliquat,terebratamp; fragilia reddit argentum uiuum^ Percufla aut pondéré prelTa fleduntur» Flexa rimam ducunt, autrum puntunNefledanturdum lauantur, curæfitutternaquaternaûefimul lActaUica uafà lauentur: primocppurgato,poflremumanteponatur: atqueitamutax f tauice, amp;nbsp;omnibus ex æquo fimul comprefsionemfuflinentibus, oiU' '
niamanentabfcpuitio flexurp.Quódfiflexuramduxerint, illicó malleolo fenfim emendetur: fic^
æterna manenu
-ocr page 224-l88 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE I A P ID IB V s
liber SEPTIMVS
dcLapidibus.
B S O L V T A metallorumratone,fùpereftutdeLapi'
dibus loquamur. Sunt autem omnia illoru genera quin ; quenumero,Gemma,Marmor,Cos,Silex,06Saxuiu. i
n ’----------~ t ___
Præter hæc lunt fadtitij lapides, de quibus naturaliuuiquot;
Gemmlt;tquteuo cctur,etquie ue refit.
__________moneabfolutodicemus.Gemmamuulgimorenuncap pellamus 1 api dem omnenitentem, natura rarumatcp paruu. Raritai^ lapilliomnes litorisexcluduntur: paruitate marmoraquænitent,amp;î quorum genera quædâ rara funt inuentu, quæ tarnen nô funt gemmæ, quia minime parua funt, fed in unoquoq? genere eximic magnitudin*^ quædaminueniuntur. Nitêreetiamdiximus: namLimaciusacBora^
parui lapilli funt,amp;r rari,non tarnen gemmae,neep nitent : aut fi nitét,p^ rumnitent. Hoc igitur modo Margarita? etiam,amp;Coralli,amp; Turchi^^ fi'æ,amp; lapides omnes non in Oriente nati,ut Carbunculus Chryfo^^ thus Germanicus, tumetiamTopazius Orientalis, cæruleuseplapi®, fèd de hoc fuprà locuti fumus, neenon amp;nbsp;Smaragdus, turn etiamCry' ftallus,fed hi limam uix fentiunt ♦ At ueræ gemmæ dicuntur, quæ eapi non Ièntiunt:atcp eade caufa omnes quas nuperadiecimus gemmas rènominare non liceat. Dicantur igiturha?fimilitudinegemmæ : qua: p uerb nitent Sô limamnô fentiunt,gêmæ: qua? autem fentiunt niteflt) | nô tarnen paruæ funt, toto generemarmora. Si autéfquamis conftcni, ' filices: fi granulis, co tes: fi nihil horum adfit,Iaxa dicantur»
cemmarum ge 'Gemmarum genera tria : perlpicuum ut Adamas,opacum ut Ony:^ plerunep,mixtum ut Sardonyx ôdlafpis: quorum partes qupdamp^quot; Ipicu^,quædamuerô opaeæ» Aliæetiamredduntimaginemut Sapp^^^ rus que ego habeo,amp; Smaragdus,turn Carbunculus illein Orehotu^^
Crfw/icwrgem no Arcadiæ inuentus » Caufacur reddantgemma?imaginem, cft ni£ reddac tmt pnmùm, inde durities,tertio opacitas, quarto color dilutus : uix eniiu -or ^o^^re perfetfto exiftentepoteft imago reddi» Inter faxa pleruncp i tm. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ranturgêmae, défaillante èlapidibusfiicco in concaua,uelutinlànsiîiï''
terno fanguine» Vidimus in lapidibus ferreis,quos ad confîciendaniCquot; tallica uafa cÔterebant, Amethyftos Carbunculos eius generis quos uocant Granatos,fed minime duros,qubd è Germania deferrentur: u£ appareret gemmas è lùcco metallico inter lapides purioregenerari.Pi'^ ciofiores quidé ex auro argento,ignobiles ex ære amp;nbsp;ferro atçp pluiu bo. In noitris igitur regionib. gemmæ nobiles nô fiunt, quiaaurono^^ abundant: amp;nbsp;fi auro abundare poffent,obftat cœli frigus. Pro natural gitur metallorum dilferentiæ fiunt lapidum atque gemmarû. Auri qu'^ dem Adamas,Carbunculus,Smaragdus, Opalus, Sapphirusautéat'' genti, ferri uerb Carbunculus, Granatus ôd Aiucthyftus : hos cumtlu' ri no fl
-ocr page 225-LIBER SEPTIMVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1S9
A rinofucrint.infcnus Riccos potius quamgemmas appellabi’mus.Cry^ ftallus ciimmagnitudineSdmonitiemultumabfita gemmarum natu^ ra,illud quocp habet quod abfcp metallica natura oriatur. Vis be exem plum gemmarum ortusC Vtnodi in ligms,utin hominibus glandulæ, utin herbis ièmina quædâ,imô uerius ut fungi in arboribus, qui pre ciofiores funt in rofarum truncis:quod enim liquids eft,cogitur: quod tenue8^ purum, iplendet: quodimpurum,tantum nitet: quod longo tempore in ter faxa duratur,in lapidis etiam duritiem tranfit.Tranfit in gemmae duritiem,quod tenue fitadmodummam id nitet,quia æqua le elf ÔC iblidû : parum enim abeft,præcipuè fi poliatur, quod tenuilsi^ mum eft. Gemmarû igitur ortus tails eft,atq? preciofiorum in calidis re gionibus,quôd fuccus ille fit tenuilsimus. Ob id igitur gemmæ omnes tantum habent duritici, quantum amp;nbsp;nitoris. Aliæ uerb in animalibus generantur,utde Alecfforio ferunt.Certumefllapides faltcm in anima libusgignijUtfiio loco explicabitur. Refert Agricola,in capiiecoreihz De U^ide mie Uentumlapidem candidum fubfufcum, amp;nbsp;fuperiore parte quæarefior addexteramextuberatfuicum, inferiore qualatiorcauefnofum, cætC' rùm pro loci natura incredibiiis magnitudinis: longum unciam,altum feicuncem,latum digltum.
Cæterùmquæ inter lapides general! tur, non paisim, fed habetuna^ Ganniitrîima’ quæqigemma fiiammatricem. SmaragdusPrafsioinnafcitur,amp;r lafpi
® dl quandoque, Silicilaipis.CarbunculumferuntBalaisiOyCryftalIus Marmori, Onychi Sarda, quails apud me eft, ubi in imo uideas Onyz diemexprelTam, Sardam in fupremo. Cognofeuntur gemmæ, tadfu, Gemmaru pro ulfu,Iima,fubftâtia.Taô:u,qulagrauloresuitro funtaefrigidiores. Vn delndl gens hoc in genere iolertilslma,linguæcontalt;fiu eas probare ib lent.Suntaûtoptinie,quæfrigidiisimæ. Vifu,quôdfplendornltldlor lît,cônftantior,ac magis oculos implens, ncc lucernp lumlne adeb ut ui trumhebctatur. Subftâtiauerouiuaciorac magis leuis. Lima, quia, ut dixi,non atteruntur.Inde facRum eft utgemm^ plerpcp interdlu locis in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ
quibus nafcl (oient, Solis (plendore detegantur : nocte Lunæ uel fidequot; rum:allæca(u,aliæcfFo(sis locis certis argumentis querunturinueniun tur^. Gemmarumuitla pluimaialia tarnen coloris,ut fumus,umbra. Gemmarum ui nubecula:allacorporis,utfcabrities,capillus,fal,pun(fi;û,fcobes,plum bago,ferrugo,rubigo,uomica. Fumus ob(curior,nubecula candidior, umbra tenuior acnigrior.Capillus In fuperficie quafi exe(us,ut lima ta dus lapis uideatur. Sal obfcurum intus, glaciem uocant, Scabrities aquot; fpcrltas quædam, quæ tarnen à profundo orlginem ducit. Pundû eft, utbullaparuain corpore gemmæ. Scobes uelutfragmétafparfa.Plum bagine obtufus fplendor reddit, ferruglne etiam cum colore obfcuro.
V omlca puftula uidetur profunda, denfa, Rubigo autem à ferruglne parum differt, fed tarnen rubicundior eft rubigo ferruglne. Vitiantur gemmæ non plus animalibus plantisûe, imo minus : fed tame rariores
A 3
-ocr page 226-|5gt;O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE L A P 1 D I B V‘S
fincuîtio uidentur eflegcmmæ animalibus èc pïantis,cjuód in geniniis C ob Ipkndorê èc paruitatêuiti'a magis cofpicua fint, Sd animaducrfio' amp;i(gt;ienie{ cur nedigna,Obidplerolc^eruditos magis uitfjsgrauiorib.obnoxiosexi fenfu: nam no fie eft,fed ob fplendoreni nominis u ui eantff. pmagisanimaduertutur.A^ plebeios homines obfeuritas tegit: non enimtothominumoculosha'' bentin fè conuerïbs utïàpientes.Magnitudo autemin Principibusft cit ut non animaduertatur uitium, uelut nec in ampla uefte exiguanu' cula: eo fadtû eft ut anià præberet populis maledicendi de ûpientibusî sapientt^ cur tumuerbuiciCsimillisirrit3itis,inuidia.nonîeuispatri£c5flataeft,àciua nonnunquam excidiû ôô calamitates ingentes prouenere. Quantum attulerurtt. obfuit etiam citra diuinum indicium ludæis, quod Chriftum laco-' bumocciderinK' Athenienfibus,qubd SocratemC Romanis,quôdSn pionem Aphricanum in exilium ipontaneum coegerintC Sedomitta--mus obfcuriora,ab euidentibus fumamus exemplum.Pericles uit tna^ ximi ingenfj, infimulatus ab æmulis quod pecuniam publicam apu^ fe repofitamconfumpfifletjne apudindicesinfenfos calumniæ ration nemreddere cogeretur,fuadendo «Scimpellendopopulum Athénien^
. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fèmbello Peloponnenfi implicuit, in quo pecuniae omnes tam publf
Jicac quam priuatæ abfumptac fiint : iuuentus tota partihi bello, partim cum toto populo pefte fublataeft: agriuaftati,urbes Athenarumimlt; perio {ubieâ:ae,excifæ, euerfàe, acin hoftium colonias translatae: amif' ’’ fum etiam imperium primo, inde libertas: demum mûris eueriîs,quoH cleterrimum fuit, urbs ipfa in triginta tyrannorum poteftatem redada eft. Nefeio quàmfantftèrempublicam fuamtradarit: quàm callidèul' tus fitinimicos,omnibus confpicuumeft,utnunquampofthacAtht' nienfiû ciuitas imperiû recuperate potuerit. autoreftDiodor. Siculus in duodecimo bibliothecæ ïuæ. Itaq? ut ad rem redeâ,{plendor in gem* Per/}gt;icuitatis mis perfpicuitas caufafunt ut uitia fiant manifeftiora. Perfjaicuitatis cauiain gémis (nam luperius de metallis egimus) eft, ut colore careat, ôôaqueamhabeantfubftantiam. Oftendit hoc experimentum Chalet donii,qui Onychis Ipecies eft : nam in aquâinie(ftus,eft pcrfpicuus,S!: coloris aquei: ficcatus,candidus minime perfpicuus,raræ enimftb' ftantiaê eft, atq^ ideo aquam côbibit, Eius permixtione opacitas tollit, color enimeandidus nunquâpoteftefteperfedèperfpicuus, quoniam radios difs ip at, ÔC permutât à propria natura, ut uel no polsint pénétra re: uel fi pénétrent,rei imagine colore perturbato oftendere nequeant. His igitur de caufis aqueus colos,ut qui aquæ,uitri,cry ftalli,adaniantis perfpicuitati fuper omnes alios colores conuenit.
Gemmlt;eprlt;eci- nbsp;nbsp;Præcipuæ inter gemmas, Smaragdus uiridis,Carbunculus rubens,
Adamas candidus, Margarita laftea, Sapphirus cæruleus, Chryfoü' thus aureus,Opalus uarius. Precia ea ordine nunc apud nos fe habent, nifiqubdOpalus Smaragdumfequitur, His Hyacinthus addatur,amp;-'
Pranniuni
f
-ocr page 227-LIBER SEPTIMVS»
J 9»
A Prannium, altera purpurei reliqua nigri coloris, quanqua prccij non parua fît difsimilitudo.
Viuere fuperius omnia quæ mifcêturdemonftrauimus, hoc aut ma ximèlapidib.conuenit. Neq? iblùmuiuunt, fed morbos, amp;nbsp;ftneftutêj amp;pbftetiammortepatiunt.Nâmfenio confeftus Herculeus lapis,fer^ nwrtemadue^ rumnontrahit:pedoreetiamaciqualoredebilitaf,utetiâanimal.Neq? «ire. enim qualitate id agunt, fed uita : nam piper prius piper efte définit, qubd fumptum ab homine non excalefaciat, etfî fîtuetuftifsimmatlapi des nulla ex parte cariofî proprijs uiribus deftituûtur. Obfcuriora ha?c funt omnia in lapidibusquàm in plantis, quantb etiam uita in his nift nus, amp;nbsp;uit^ opera funt manifefta. Sed fi tarnen animaduertas,5ó pall ere
obfufcari, Só proprijs uiribus deftitui, cariemep pati uidebis, Cre/ fcuntbC hac de caufa lapides excifi',quoniamuiuut.Namamp;pIantarum partes,amp; chelæ cancrorum,amp; lacertarum caudæ auuliæ reparantur.
Dubitabitaut nieritb aliquis, curlapidib. ipfi's mafores uires cHe ui^ t-ipidibuf cur deant cp3inim3Llibus,autpla.mis, cum animalia5c plantæ clan'oreuiuât uitaÆrgoplures hums rei cauße funt Prima,q? dumanimal 8gt;Cplanta niultis fundionibus aptam parare necelTe fuit, non licuit mixtioneni a^ deb tcmperarCjUtuires illas admirabiles aflequeretur.Indicio cft,qubd interanimaliauililsimaquæqj clariorib* uirtutibus præditafunt, ut Sa laiiiandra,Bombyx,Cicendula,Chameleon. Etinter lapides non gem mæ trahunt ferru, aut illud ad polos dingunt,fed obfcurus ac omni ca^ rens pulchritudine Herculeus lapis, Altera eft, q? mollis materia tantâ uim fufcipere non po terat, ut nee dura facile uarietate figuraru : ob hoc nec lapidib, folia,flores,aut fruclus adfunt,uel crura aut oculi, nec aiiP malibus aut plantis tarn ualidæ autadmirabiles uires. Accedit qu bd ge neratio lapidum in longo tempore fit, in breui plan tarn animalium: itaepmaius aliquid tempon's longitudineadiutamolliri natura poteft* Plures etiam uires animalibus funt, quæ uel àuoluntatis arbitrio pro-^ cedere putantes non miramur: autob illorumcaptiuitatemnos latent. Quamobre aperte de lapidu uiribus indicate licet, illas nec agnofeere.
Hyacintho tribuunt non paucas laudes uiri autoritate digni, inter nyMtithtt^er quos Scrapio,quemnos loannemDamafcenuincommento fupcran tem medicâ elfe docuimus : qubd à fulgure tutos reddat geftan tes, atep adeb tutos, ut uel cera quæillius cælaturg fûbiefta fuerit,etiam illud ge ftataarceat. Expertum^ eflein regionibus illis in quib. plures fulmi^ ne pereunt,cùm nemo qui hyacinthum ferat tangatur ab eo. Simili mft raculo geftantes à peftis periculo libérât, etiam in acre peftilêti habitai! tes.T ertium eft qubd fomnum conciliât, hoc^ fe expertum fatetur Al bertus Magnus. Ego prægrandê foleo geftare, uideturqj aliquid, non tarnen mul tum conferre ad fomnum: uerùm no puniceus hic meus eft, ^pedes ny^dn atc^ ex illo optimo genere, fed aureus, multumcp ab optimo dcfcifccs. Optimus enim puniceus eft, qui rarb lentis fuperatmagnitudinê. Hic
-ocr page 228-DE LAPIDIBVS
I9Z dumfuxtaignetneftjid èft,fuper prunas pofitus, obfcurior fit acrubi' • cundior, ab igné rcmotus fplendefcit, Verùni parum hoc genus a cap bunculo nobilitatedifFcrt,ravifsima,ut dixi.mediocri maonitudine. Referûtad hoc ^enus uires omnes nianifcftc, obfcurcuerb ad aureutn, nullo modo adaqueum^hic eni’m uih's nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cftetarumuiriuimauget^
prætcfcadiui'tias ac autoritatem exiftimant,cor uerb confîrmare adnio dumjcctitiam^ nÔ obfcurâgignerc. Horu igitur caufam nô tanquam ucroruniyfed utpofsibih'um afteranius. Frigidi temperamenti eft: atq? ' hoc ferme omnibus comunegemmis, amp;nbsp;fpiritui humano commoüus, (eu fubftantiæ fi'mihtudine,feu clan'tate, leu alia caufa, unde illumrcpa rans amp;nbsp;confirmans hilare reddit: nihil enim aliud eft trifi:itia,quàmud contraélio {piritus,uel paucitas, uel obfeuritas. Eademigitur rationc, utquidam feexpertos retulerunt, fi quid aliud cor confirmât: peftcni quoep arcct, quæ maxime contingit ob metû cordis imbccillitateni, quaeduo hyacinthusabolet : ob hoc pueri, amp;nbsp;mulieres,ôô timidi,pcftc corripiuntur celerrimè:iuuenes Sô audaces,nô nifi ualde {æuiente:niul tumigituriuuabitarcendopeftem, Sedamp;Tob Ipiritusiucunditatégrs tum^manfiietumreddetamp;boniconfilri : unde autoritatem augebit, adcuius incrementum pleruni^ etiam diuitiæ augentur»
Rdiquum igitur hoc unum eft, ut à fulmine reddat tutos. Nec^ cxiguumcftmunus, quandoquidêclariuirimulti hoemortis gener^ tumpo^t. tamrepentino perierint:Zoroaftres Baötrianorumrex,Capaneusbd viri ciarifiilmi Jq Thebaico, Âiax poft Troiæ excidium, Anaftafius Imperator poft «f orttmîi. nbsp;nbsp;XXVII Jmperq annum: Carus quocp,tum Cælàres etiam alij, Id ergo
quot modis fieri poisit,doceamus gt;nbsp;Vel enim prohibée ne ueniat,uel ut confiliumgcrcnris dirigat, aut quod ïblis his in menteni ueniat hyaeifl thum ferre, quos nunquam fulmen læfiirum eft, uel ut prohibeat iiel^t datur qui fert hyacinthû, etiam fi fulmine taeftus fuerit. Plures excogi^ ri modos pofte non uideo.Tangi fulgure neclædi uix eft uerifimilc: que qui fcribunt,non la:?.di,fed non tangere fcriplère. Rurfiis prohiblt;t^ re etiam ne ueniat, maius miraculum^ritquàmhoc: aeftiones cnimiab tem conlpicuæ magnæ con taeftu fieri iblent * Fato uerb i ta efte conftt tutum,proximum fabuîæ efte uidetur. lîlud igitur melius eft dicerCjC’t hilaratum fpirirum cordis etiam hoc commodi afrequi,ut hominem co 'dirigat,qub omnino à fulgure tutus fit.Dicere auteni,qubd etiam fi tan gatur,non Igdatur, medicum eft ac magis naturale: quan quam niiracU'' lo euidenti proximius fit.
Diximus in his, more Philolbphi fècuti,qui in tam arduis quçftio' nibus fiitis elTe putat,fi magis abfurdadeuitemus. At qubd lapides nos Turchepa. tueantur à cafu,uelutde Erano, uocata Turchefia referunt, quæannuquot; logeftata,fiex equocadathomo,excipereomnemi(ftumcreditur,attF frangi etiam in frufta feruato hominc,minus difficilem habet caufam,n metfi arduam:adijciunt,oportere dono efte accep tam. Lapis hiccolorç cd«
-ocr page 229-LIBER SEPTIMVS.
Ä cœli confpi'cuiis eft,ni'tetcp. Probatur autê^q? node fubuindis uideatur» ç pars auerfa amp;: qup in imo eft, nigra fît, «53 uenas ex inferiore parte red-piat,q3lenis fît nec admodû frigidus, qgt; denicp diluta calx amp;nbsp;d fuperpofî ta cærulea uideat,coloreni^ gemmæ excipiat. Et cùm talis etiam fuerit, necperfpicuus,necgênia:lima enim tangit. Quinetiâ ignibus propè ad^ motus effloreicit color,amp;: ibio manuum udo flaccefcit,amp;: diluit.Ob hoc incertu eft, an ièplafîa gemmarioru uulgata fît fama tantæ uirtutis,ut ma gni precij ac modicæ pukhritudinis ac caduce lapis reperiret emptores. Nechiapud quos naïcit alias ei elfe putât uires, aduerfus ueneficia ÔC lymphaticos.Ergofîprohibeat cadentiudamna,hocfiethomineminus preflb: namamp;Sobhanccauiamcadentibus uiliorib. acmacilentis equis nô periclitamur. Sed lapidéipfum idum excipere,fupra fidé eft: forfan adeo mollis eft, utcelerius équité ipfo cadentelpdat.Eftmihi Erano,8ô donoquidéaccepta, necexperiricontigit,nectanti eftuoluifte fcircut expeririuelim. Minore miraculo Hyænamôé Smaragdumfuturapræz nofcere faciunt, fî id faciant : nam nunc de ea re quæ facit diftèrere nolo, fed quod facere pofsit,8é cur,8é quomodo. In annulo enim geftata gern modopoßmtamp; ma,uelcollo appenfa, qdualidius eft,autctiâftiblinguaretenta,^dma- cere dwMtio-ximè tune elficerc poteft,confirmat rei uenturæ opinionê, non uenturæ autê ex animo delet. Id quomodo faciat,fî feire cupis, nô fecus ac per £0-mniumanima diuinaredicas:at quomodo per Ibmniûdiuinare contin-
® gat,inlibellodeanimiimmortalitatedocuimus. PoifuntSclapidesfub lingua retenti diuinationé facere augendo iudiciû prudentiâ : horum autem maxime eft diuinatio, ut in libris de fapientia demonftrauimus. FrangiuerôSmaragduincoituquandocp experimento côprehenfîim CurSmieragdM dicunt.Vtutresfehabeat,fragilioromniumgemmarueftSmaragdus. Cumuerb abundanti tenui^ humido côcoélio acceiîerit,calore uexata difrumpit : namhumidu concalefacftfî in aerem tranfît,maius^ occupât fpaciû,indedifrumpit: hoc enim demonftratu eft fuperius. Incalefcere plurimûcorpus in Venere,8é anhelitus frequétia, amp;fudoris aduentus etiam quandotç docet, calor^ hic magis imprimit,quia no quemadmo dium in exercitationib. ienfîm diifoluitur. Venenis maxime refîftit epo Cursmaragdui ta hæc gemma,quoniâ mollitie uincitur à natura plus omni alia gemma: peripicuitate iubftantiâ fpiritus récréât humidi côcoéE abundantia, na turæhumanæconfert, 80 ueneninaturâretundit: quiauerolapiSjftabi-les uires retinet.Eorumuerb qug uifui grata funt,ferme nullum homini non utile eft.Dico autemgémas,aurum, argentû,fericum,purpurâ,mo dó ars alpeélû non decipiat. itaep Smaragdus cùm pulchritudine præ- Gemmarum no ftantiisimafîtgemmarû,utduritiaamp;Slbliditate Adamas,gratia Sapphi-rus,alacritateCarbuculus,acIplendorisuarietateOpalus, nitoreChry folithus, diuerfitate Achates, ita etiam Smaragdus hominis falubritati plus conferee uerùm ut molliisimaeft,itaobnoxia omnibus maxime ca . fibus. Vitiatur ab igné ôé æftu, à contaélu duriorum gemmaru, præci-
-ocr page 230-194 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E L A P I D f B V s
pue Adal'nantîs,àchalybc,aurichalco,ærc communi',tum cypriOjabi'ct* * bus, attritu, denicpiiullis non obnoxiainiun'is hacc gemmaeft, haclt;^ eaufa paucis eft in digiris,ob precium grande» Probatur maxime qui ma ximèfplendet,acquafi ut Sol quidâ, quicp lucos uirêtia prataimitant do oculos alacritateimplet:net^ ullaeft alacriorgêma. Optimos etiam referunt coti Lydiæ affricatos,æream maculam relinquere»
Gefmilt;e quo- nbsp;nbsp;nbsp;Somniauero 8d imagines mouere longe minus mirumefle conftat,
modo tmagms quàm prgbere diuinationem. Sic lapis illequi apud meeft,imagines mo
° nbsp;uetinfonmis afsiduas,amp;:minuitfomnû,acmemoriamauget. Palàmeft
Gemmàincerti hoc facere ficcitate maxima,quam habet: magnitudo utpifi non niedio^ ^neriimirabi- crfs^aut parui,fedmagni:color ferrugineus in fupixrmo cummaculisfai^ guineis cum nitore,duritie maiore quàm Achatis, in imo ut turbidi câdi di oui : maculæ illæïànguineæ limacis corticem reprælèntant : ubi lapis eft candidior,pars quafi tunicæ interioris oui intus fpedlatur»
Simili cauia Amethyftû referunt Ibmnia mouere, unde Chalara di^i tur hebraicè, quod eft fomniare, tefte Rabbi AbcnEzra» QuædâucfO alia permutatione iomnia môuent,utOnyx, cuius nomen uulgó Nico' lus,nam fpiritû mutât Sô agitat: uel pulchritudinc aliaid agût,ut carbun culi,opali,achates : quædamrurfus proprietate » Manifeftum eft igiti^'; quatuor modis ex ci tari iomnia àlapidibus : nam ÔC ab alijs cauiîs fi exû tentur quàm àlapidibus, in hæc quatuor genera facile rediguntur» enim uigiliæ,cùm fomnus fucceditleuis,ob ficcitate mouêtimagines,amp;^ cepæ,caules,ac finapis,ob uapores:amp; timor,gaudium, uiridaria,anior. quiaanimummouent:amp; quæipontèmouent,dequibus in primo libfo deinfomnijs diximus» Audaciamueroaut promptitudinem præfta’'^ uel ignauiametiam, longe facilius quàm fomnia mouere» Etrurfusfan'' guinem fiftere,aut confirmare uentriculum, quemadmodum lafpideni facere uidemus, admiratione ferme omni carere debet: quandoquidcn^ ad primas autfecundas faltem qualitates hæc referri poflunt » A tquehï Li(gt;ides ut du- nbsp;nbsp;nobis uires » Porto lapidû iubftantiadura, utep durior eb prcciofio’'»
uïmagi^du^^- uelutmetallorumqubfueritmagisdudlilis,undeintermetallaauropr^ Uapreciopord. ciumfummum,ôô Adamantifubftantiæratione: namcolorcceditCar' Adamm. bunculo,Opalo,amp; Smaragdo.Illudpræcipuum Adamanti,qubdeius ramentaetiamiuntpreciofa: namfcrupulusftx aureis coronatisuendi tur: duritie enim omnes gemmas diuidit, cælaturæ non tantum comfP® dus, fed necelTarius » Non ab alio ferme quàm à fua feobe atteritur èC expolitur Adamas,ob duritiem»
Cußgt;M telipul- nbsp;nbsp;Eadem etiâ cauià referût,quôd non obfturâ habet rationé, cufpidem
'mänt^^’ärma' ihitampuluere Adamantis,feu telifi't,ièufariiræ,autgladij,ucl fagittpd^ omnia ßcile cilèomniaarma,utloricamgaleam^pofletrafjcere:incalefciteniniidii perßrat. nbsp;nbsp;nbsp;ferrûfeu chalybs,amp;obuiûferrumpenetrat.Hocigituramp;S tenuitatisfum
mæamp;duritieiin Adamante argumétum fit» Aliud, quod maxime intcf ignfbus^reßßut, g^Hiniasnitetexpolitû»Tertium,qgt;ignibusrefiftitufi^adnonumdien^ omniflo
-ocr page 231-L I B E R s E P T I M V s ♦
6, A omnfno nihil patfês: póft etiam ad multos dies illæfusmanct. Poft ill 5 Carbunculus at(^ Granatus,ad quintû uftp diem perfeuerâtabftp mo^ îeftianiec tarne omnes,nec lemper:igithipoft Adamantéignib.miniz mèobnoxrj, fubtiliû maxime partium : namnifî tenuifsimaru effent partiû, admitterêt poros, per quos ingredies ignis,ut demonftratS eft, facile eos dilsiparet» Adiuuatad tenuitatéamp; ioliditatêetiamipià frigid ditas,uthilapidesignib.maximèrefiftant,quó fitut Sapphirus Sc ipie no facileignibus cedat,amp;:durior fitCarbuncuIo,attamen tertius in or-dine eorumlapidû qui iniuriæ ignis minimeobnoxij fintcollocetur»
Ergo fî quis interroget. In quibus Adamas à Cry ftallo differt, cùm Mjmitntii er utercp ni teat amp;nbsp;coloris fit candidi uel potius aquei C dicemus nitorê A-damantis effeuiuacemamp;SrobuftUjUtnon iolùmniteatacfplendeat,fed rutilet acmicenpræterea ferro,udo,igne,uetuftate,ufijimpermutabilé elfe,quorum nullû Cryftallo côuenit celerrimè iènefcenti, T rahit ôô fe-ftucas Adamas fi incalefcat, non fecus ac electrum, fed obfcurè fatis ob
paruitatê. Idem bra chio finiftro ut carnes tanoat allioatus, nofturnos cohibettinioreSjUt læpe fum expertus^Fruftra creel itu eft non frangi i-ftUjCummalIeolo in fcobemredigaupauló cnimqd ad iftus attinet du rior eft Cryftallo. Sednec Magnete impedit quin ferrû trahat,qug duo falfoilli attributa ac to ties refricataetiamànouis feriptorib. uulgatacp pafsim, quid aliud ingentem focordiam feriptorum ac temeritatem ® oftendunt;’nam temeritatis eft maximæ, feribere abfona, quæ non pro bauerisnnaioris uecordie, non experiri quæ tam facile pofsis.
V irides ueró gemmæ non iolùm Smaragdus, fed Sc omnes aliæ, ut vifiJcfgo»«« Prafsius,Slt;^; Topazius,ignib.obnoxiæacfupra alias omnes ftmt.Cau- omnesolgt;noxilt;e faefthunioris ftmicofti abundantia.Namut Philofophus inquit, me^ ‘f^Meorumin talla ex humida exhalatione,lapides è ficca generantur : nutriuntur au- fine. tem,utdiximus,amp;: Clararationc,cùm augcant:quodenimaugeturnon Dcbpiâûgem uttophus,nutrire neceffe eft, ut Galenus inquit. Vtuero generantur à diuerfa exhalatione,ita colorem ac fubftantiam fufcipiunt. Fufei igitur rum. èterreo exufto, candidi è puro aereo aqueoue, uiridesecopioio humo nbsp;nbsp;nbsp;demedi^
re, rubei à calore uehementi, materia tarnen minime humida, cærulei e rubrafubftantiacumalterius quàmpareftexcoquitur, uarrj exuarfjs. tinio, Indicio eftnutriri etiam,quôdnaturam primam coloris undequaep fer uent,uelutamp;r plantp: quod fi continua fieret accefsio,uariafubftantia il lorum femper effet,cùm tarnen uaria non fit, nifi uel ob uenas, ut etiam in arboribus:uel ob naturam lapidis,ut in Achate.
Sed hgc uarietas etiam in plantis,ut in oliua,eft manifcfta,cùm haud tarnendubièoliuanutriatur,necaccefsionecrefeat.Eroo non fortui-ta eft hæc exhalatio, fed lapis, uelut ôô arbos, quod fibi maxime congt; uenit, id maxime ad (e trahit. Pellucidæ erunt, cùm à terra fuerint re-purgatæ aqueæ partes,Sô quæ remanferint tenues,ac aqueo humo-rimixtæperfedtifsimè. Eaergo caufa contingit, nullum lapidcmlplen
-ocr page 232-didifsiitium cfTc grauem: neep ex ill is quenquam alicuius egrcgiæiui'W GfMWrfr«n«ï- nbsp;nbsp;expertemeiïeJtaCp aliægenîmæuitglongiuidini,aliæincolunîitan,
ius^npgniswr lapientiæ,qucdâdiuitqs,aliæaniori,aliædiuinationi,aliærO'' bori,aliæ bong fortunæ fauent, aliæ etiam funt infcliccs: quædâ pi'gros, quædam timidos, quædam lætos,quædam triftes faciunn
At dices: Si Iplendidi lapides è tenui confiant humido,pauco etiam terreo, qu î fitut tarnen grauiores fint uitro lt;nbsp;hoc cnim fignum inter ea, quibusfalfæàuerisdiftinguûtur,appofi'tuineft»Sed caufàeft,quôdui trumfi-ibftantiagrauius ellet:namamp; crafsius Adamante:uerùni Ada-mantis fubftantiacùmmaximèfolidafi't, uitriautcmraraacporis plû na,eô fit ut Adamas grauior fit uitro:nulla tarnen gemma grauior nobi Iis effe poteft,utgrauitas fèmperaddatutilitatem»
Cttrfenuiiacdi nbsp;nbsp;Dubitabit forfàn quifpiâ,cur dikiti coloris ac uitiofi,tum etiam ma-
luti coloris gern culofægemmæprægrandes nonpaucæ inueniantur,elcgantcsacfinc m£ multlt;e ma-- paruæquidemmultæ^maonæadmodumraræç’Caulaeflepoted, gn£,rttr£lt;ittte nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, , nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,
o[gt;timî coloris, quod materiæ unions munoquocpgenere lempermaior luit copiaqj perfedlæ. Altera, quod plures funtimmature gemmæ,cp qug perfedam fi'ntafTecutæ maturitatem» Tertia, quæ etiam plurimum ad rem facit, quod res parua à natura melius elaborari potcft,acadfinem deducÉob id magng gemme uix unquam ad exactam maturitatc perduci pofTunu Accedit quod reges ipfi',apud quos gemmgipfg gignuntur, quafeuntjp magnitudine pulchritudine cminere cernut,apud fè retinent: folùm paruas,autdiluti coloris,aut uitiofàs ad nos deferri permittunu
Cisrbunculut. RefertLudouicus Vartomanus Romanus, rcgemPege(hgccftci' uitas in India)Pyropos habere tantgmagnitudinis 86 fplendoris,utfi quis regemipfum in tenebris cofpicatus fuerit,n5 aliter lumine dato eumfplendereuideat, quamfi Solis radijs illuftretur, Pyropûuocart confueueruntCarbunculi genus nobilius:quippe tria funt illiusgcix^ ra:primum,qubd in tenebris fplendet,qualem uidifîe fe Albertus tefta tunhuncigiturPyropumuoeât. Proximus illi, qui dum in uafenigro fjalendido ponitur, fuperfufa aqua in tenebris fpIendeuTcrtiusautem uilior, cuius folùm lux eflconfpicuaalieno lumine, foilicetdiei autcafl Cdrbüculo pro delæ.PropriumeftCarbunculi,animumincitare,86aiacremfacerc:co lores enimfj3iritusiuuant. Latct tarne illiusutilitas, cum lapis fueritui tiofus,autparuus, autqui geftaueritinconftans, utpucr, autniraijsac grauioribus curis obflri(ftus,ut Principes funtacfapientcsgt;
Gemtn£nu)lles. Sunt Sc Carchedonij Carbunculi,qualcs Germania mittit, pulchri, fed molles,86 ob id nullius pene ufus. Sub fluorum gencre ob teneritu dinem cotinentunTheophraftus fc«o-t//fó«j,id efl‘,c5fluxu illos fieriexf ftimat, colore quidam aqueo, quidam amethyftino, ali} hyacinthino, ali) rubco,funt quos Carbunculos uocant. Omnibus ineft CarbuncU'' Iis,utcælatirapiant ceramfecum, ob hoc fcalpcreillosnefasefl,tutti maxime quódalacri illo nitorcdcftituunmr.
Pulchriof
-ocr page 233-LIBER SE PTIM VS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;197
A PuIchn'orCarbunculocftOpalus:adi-jci'aminretainpræclara,utfi cipalimirapul connngatinucnire,non nefci’us fis quanti debeat exidlimarijPlinq ucr-ban'sinquit:EftOpaloCarbunculitenui'on'gm's,eft Amethyfti fub gens purpura, eft Smaragdi ui'rens mare, ôc cunda panter incredibili nüxturalucentia* Alij fummo fulgoris argumento colores pigmento-lt; rumæquauere, alij fulphuris ardenteni flanimam, aut ctiani ignis oleo accenfi.Magnitudeei'usutauellanæ: propter hunclapideni Nonium Senatoremab Antonio proferiptû récitât. Nihiligiturinter gerximas pulchrius efie poteftJnuenitur in infula Zeilani orientalis Indiæ, arte potius naturam adiuuâte, quàni quod talis ipontè nafeatur, Ignibus C'-lîimtam multiplex color paratur. Multumabhoc pfèudoopalus de-' opdi degene^ generat:candidus hic eft Sè nitet, fed non perfpicuus: oculû uocant cat tifeu felis.In eo quem ego habeo hoc mirû uidetur, qubd altera ex par^ te Candidus ac laÂeus uidetur totus,ex altera autc fufeus admodum tortus etiani,adeo^ fufeus utetiamobfcurus appareatmec hocilli contin gitlucis uarietate, quandoquidê feu ad lumen, feu uerftis tenebras con uerteris eum, albus ex ea parte, qua albus uideri (blet, lèmpcr eft, fu-feas uero ex alia, itaep eadê fuperficies ibla afpectus uarietate ex aduer-' fis partibus confpedla, colores duos peiiè ex toto contrarios oftendit,. Horum lapidum quidâ molliores, quidâ duri, ut is quem ego habeo,. Tarn mirabilis igit proprietatis caufam reddere oportet, Ea eft, qubd
® crifpus lapis eft,atcp partib,peruhs,alrjs aut minime : partibus no peiv uqs lumen recipit, fed reddit, eo^ fit ut candida ac uclut nix iplcndens reluceat: contraria conuerfione lumen cxcipit,fed non rcddit,atcp ea de caufa obfeurus lapis uidetur ac fufeus. Indicio eft fiibftantia,ut dixi,iE liusminimèæqualis, Atdices:Curnô excipitlumen, fi peruiaeftgenv ma^Melius itacp eft utdieamus perlpicuam totam eile in fuperficic, aE tera quidem tarnen parte feabrâ, atep ideo nigram: altera uerb politam, atep ea de caufa Iplendidam atep albam,
Proximus Adamantiac quintusinordine nobilium gemmant eft Sapphirus,duritie maxima,colore cpruleo,atcp admodum,fi fit non di sapphirut. lutusnecuitiolus,iucundo oculis: quamobremnullæ res magis recre-' antuifumSmaragdo ÔC Sapphiro : récréâtetiamhominem, dó epotus Sjpphiriuim. bilinigræSômelancholicis aefeorpionuiefiibusauxiliatur, Refcrt AE bertus Magnus bis expertum, qubd Sapphirus folo contatftu anthra ces curat: optimum dó grandem elfe,ac diu carni hærere ilium oportet. Id efRcit qj alexipharmacam habeat uim, dó ut icfiu dipfadis fitis inuchi tur,dôremoræcontalt;rtuobftupefcitmanus,itacontaâ:udiuturnoSap phiri uirus anthracis extinguitur,
Heliotropiû gemma eft uiridis,Iafpidi haud abfimilis: fed lalpidi ma Hrliofropiit')», culæ autguttæ fanguinec hcrent,at Heliotropiumfanguineis ucnis in^ czuimdut, terftinguitur: expofitus Soli fub aqua ob uiuacem rubedinem ac uiridi tatemcolorem croceum lpargit,ut aercmobnubilare uideatur,atcp de
5
-ocr page 234-«^8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE LAP ID I B V S
Iiquiutn Soh’s oftchdcrc ♦ Hunc ufc^ ad hanc dicm uidcrc non haut,tv Alïritei, cutnccuerum Aftritc. Hæc gemma eft dura, quæ Solem dum circunv uertituroftendit intus lucentem» Verum gemmarij ex Chalccdonio Tfeudoaflritei, Onyche eam æmulant,quænitorem uires breui amittit,maxime fi lore aut fudore uitieu Melior eft quæ fit ex Sarda fplendidiore, quant Carneo!umuocant:optimafitex ea turn ex alfis lapidibus durioribus cauismam cauitate colligitur lumen : fola tarnen uera Aftrites pulchri' tudinem ac decorem rennet.
Aftroites » GT il nbsp;nbsp;Aftroites parumnomine, multuuiribus 8gt;C fixbftantiadiffertab A-quot;
litu UK admira ftrfte^nam nee gemma eft,nee perfpicua: maculis cinerei coloris totadi ftincfta eft,unde nomen fumpfit. Sponte in aceto ac etiam uino raouC' tur,acanimaliuinceffumimitatur, procedens inde ad latus, indcretro^ gradiens. Hunc lapidem cognouit ac illius uires olim Rabbi AbenE^J ra. : frcquens eft apud nos ac uilis prccq. Ego cum motus illius læpius conïîderaflem,lap idem tenui conftare humido,amp;: quod ab aceti ac uint ui in uaporem conuerti poftet intellexi,unde quærens exitum,nec inuc niens,hucillucqp lapidem alioquin etiam leuem facile impellit : namtc' nuitatis uaporis indicium eft,quod bullas non mittitrunde nec meatus habere magnos ilium credere oportet. Sun t qui geftantes collo appelé fbs exiftimentuidores efficere. Ego quæfolùmexpertus fumhicfcft here aggrelTus fumtueriim hoc adijcere non piguit,utquftc^ pofsitex' periri: nam de motu,utdixi, in uino amp;nbsp;aceto ego ippius experimentuin fumpft.
uires.
Achates,et eius mira uarietas.
îalpis fimilis eft Heliotropio:hunc,uiridis fi fit,amp;S edirelt;fi:o uêtricuH fufpenftis, uentriculumnonleuiterconfirmare ftripfit Galenus: nosß ftere etiam hoc modo fanguinem undequacp manantem, fed enaribus præcipuè,uidimus:nec mirum,quandoquidcmuim maximam habeas aftringentem.Eligitur ex Oriente non admodum paruus, iplendens, uiridisjfanguineis guttulis plurimis acualdeuiuumianguinêæmulaiv tibus confperftiS.
Omnibus tamegemmis unus opponit lapis Achates,8ó ipfeègew^ maruilumero,fed tamuarij generis, utunum lapidem elTe non credas: Candidus, rubens, croceus, cinereus, uiridis, niger, uarius, cæruleus. QuidmororC huicuninecomniumaliarumgemmaru colores fatisft^ ciuntJllelucos,prata,animalia,flumina,flores,arbores,naturaludenK refert. Celeberrimus in hiftorfjs eft Achates Pyrrhi regis,nouemMuquot; fas cum Apolline in medio citharam pulfante referens,fingulascp cum proprijs ornamentis,ut uideatur tunc natura cum piiftore cer tafie:at(ÿ hicmiraculumdici potius debet quam gemma. Nobis duo funt Aclu' tes,in quorum altero natura hemilphærium pinxit cœli,diftin(ftis orbi bus : in medio terra rotunda quafi aquis fuperemines:in reliquo hiatus terræfumûemittereuidetur, quiaeremobumbret. Atc^illudineoad^ niirationedignum,quódalius futui color, alius aeris,qui ex eo obfcura tut;
-ocr page 235-LIBER S E P T IM V S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;199
Ä tiirifuinus Candidus quafî ac denfus, aer fubru b ens,ac medio enter per fpicuus.Alrj etiam Achates referuntauium oculos,amp;f nos talem habe-' mus : alij autem pifeiû ♦ Ponticus,qui fanguineis guttis interftinguitur autatris, montiumrefertamp; conuallium imagines * Quidam huinanos oculos,Lcucophthalmi:quidâlupi,Lycophthalmi:quidâcaprg',Ægo phthalmiuocati. Vidiamp;uiridemperfpicuûlineisduab. candidispul cherrimèdiftinôlum,quemdubiænaturæeflecrediderim,potiusinter Achatemamp; Praisium.Nam uelut in animalibus muli ex afino nbsp;equa,
Lycifeaclupo Sgt;C C3Lnc,it3.lapides quandoep mifeenturèuario ge^ nere,niixtaeorum materia, caufiscpillos producentibus* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;annnaliagi-
Cæterùmquodad Achatem Pyrrhiregis attinet,nimisridiculupu^ gnuntur, ta,cafuillumadeôadamufsimornatumac diftindumfuifle» Hocigiquot; turlie côtigit, Pieftor ualidis coloribus lapidem aliquem è marniorum Moditf ßdtn-genere pinxit, utnouemMuiæpulfantemin medio Apollinem mira' rentur ♦ Inde ièu caiu feu ex induftrialapis ille fepultus iacuit per rnub tos annos,eo in loco ubi Achates gigni lapides folent: contigit itac^ cir cumcirca gigni Achatem perfpicuumSóaqueum, indeinuentusrefc' rebatMufasSó Apollinem ilium quafi naturæ induftria fabricatum, c'uin Achates iam gemma eifet, Nam fi ipicæ Sgt;C mufeus arboribus hac' rens in Achatem tranièunt tradlu temporis,ut ego Achatem habuerim cumquincp fpicis, quas diceres nunc è tritico excidÜTe, amp;nbsp;tarnen lapis
® crantjimógemma: fieetiammufeinonparuaparsaderat: quantofacp lius pidus lapis mollis ille,in Achatem potuit tranfireÇ’
Itaq^ fi loca Achatum quis obferuare uelit, maxime ubi peripicui generantur(hoc enim eft neceflarium)ièpeliat uerb piéluram ex colo-* ribus perpetuis,quales funt cæruleus ÔC aureus,metallo confi:ans,tum maxime fi cera punica pauco oleo temperata, alloue perpetuo fed per^ fpicuo tarnen unguento opus liniat, quale eft quod apud nos uernix li quida uocatur,quæ piefturis abfolutis preciofiorib,folet induci, Acha^ tes nafeetur fic pieftus»
Verum dices, Frequens hie effet Achates fic pi(ftus,fi tarn parua arte parari poflet. V eriim non animaduertis primo oportere fepeliri ubi gi gnantur Achates,tum uero Achate qui circunducitur effe fplendidum perfpicuuni,tuni uero intra paucos annos tranfire in gemmam ante--quam pereat pidlura, nec dilui prius aliquo externo humore ne abolea turimago,demumcontingereut abfblutuseffodiatur. Quotenimpi-fees fiint quos nemo unquâ pifeatur, fergin nemoribus,ac aues quas nullus unquam cepit,fpontecp fua in proprijs locis obeunt, tot effe exi ftimagemmas quaelatitantes locis quo genitæfunt,nunquam in lucem prodeunt,fed in primam matrem terram ut coaluerunt uetuftate, ita ca dem reuertuntun Tametfi Achates uarietate nobilis fit,quia tarnen pa^ rum fplendet,rarb precium ingens habet inter gemmas,
Chryfohthus uero longe nobilior eft æftimatione Achate: hunc uo
-ocr page 236-zoo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE L A P I D I B V S
Topazim^ui cantnoftnTopaziuttî,ficutuerunlTopa2^iumChryfbIitButn» ïnlt;iuii: bthiu^ enim Pli'nius,Chryfolithus gêma ell aiirei coloris,niicas: atcp hæcipfa de noftro T opazio uulgari uera funt:quanquam enim T opasius Ger Curgemmæ bo manicus Ut plcræcp alîægemmæ molliores funt quæ fub fn'gida zonî reales picruttq; i'nueni'untur,quôd calor non polsit adeo fîiccuni ilium attenuate, atq’ Umamlèntidnt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dutate gemmam (nam, ut dixi, duritiei caufà eft perfedla concret
tio, quæfitdumminutiisimæ partes inuicemcommifcentur) attamcn non de illoChryfolitho,fed de orientaliloquitur Plinius,quempalàm eft prpdurumefle,ac tantg duritiei,ut Sapphiro parumaut nihil cédât, Itacp hanc ob caufam ego in Chryfolitho effigiem meâ cælari iufsi,cuni prima nominis ac prænominis litera, Elegi hune lapidem, quod fît du^ rifsimus, atep ob id æternum opus,iplcndeatq? non parum, Rarus ta^ men eft Chryfblithus abfcp maculis quibuidam nigris, à quibus uitia^ chryfolithiui- turtalioquin gemma non uulgaris ,Creditum eft libidinem fupraoni' 'nem opinionem coercere, fî tangens carnem geftetur. Albertus feribic in aquam feruentem immiffum, illius feruorem tollere : quod minime uerum efle credo,fed multa ut folet in his fabulaturtquædam tarne quæ expertum ft agit de gemmis ac lapidibus,fuo loco retulimus, ac referez mus ; neque enim mendax fuit,ftd nimium credulus,utmos eft eoruni qui talia feftantur aut feribunt,
Cæterùm gemmam efle ingentisfrigorisexiftimo, hocargumem to,qu bd fitim fub lingua pofîta ftbricitantium mitiget: quod quamuis etiamCryftallo amp;nbsp;alqs pluribus gemmis commune fit, no tarnen adeb chryfolithtti euideiiter. Ergo Topaziü nunc habemus, qui fuit antiquorum Chry'' guiantiguorii folithus t att^ Contraria ratio ne, quem nuncuocamus Chryfolithum, Topazitis. Topaziuseftuerusantiquoru, Inquitenim Plinius,Topaziumfub uiridem eife gemmam;, quæ fola inter gemmas à cote poliatur ob mof litiê, limacp tangaturtquæ omnia de Chryfolitho à noftris uocato flint uerifsima,nam lima tangitur,amp; eft aurei coloris,non fynceri,fed fubui ridis, amp;nbsp;ob mollitiê rota ftaunea expoliunt ipfum : nitorem etiampet feamittit,adeô ut pulchra quamuis fît,ob id nemo dignetureamgeftaquot; re, Vocant Piradotum, Só natum adagium inter gemmarios, nimium elfe unum habere Piradotum,fcilicet quod ob mollitiem minime uena Topazijuis. lisfît,Expertus tarnenfum, X v illius granaepota,auxiliopræfcna melancholicis effe»
Cæterùm antequam egrediar Topazij amp;sChryfbh'thi narrationem, illudetiam animaduerteredecet, gemmas qualdamelTequærapiantce ram,quafdamqupnullo pafto, atep inter has Sarda eft prpftantifsimat nanecChrylblithus abhaclabeomnino eftimmunis,Itaqjutadrem Saräa. reuertar,Sarda lapis eft rubei Coloris,cuius ipecies quædilutioreft,86 Cor„eo/«î. ’^iraus rubra, uocatur Carneolus, indeliteramutata Corneolus : cum uero imo habet Onychem,uocatur Sardonyx, quale ego habeo,in cU' ius imo uidet Onyx,in fupremo Sarda : ex Onyche enim,ut diximus, Sarda
-ocr page 237-LIBER SEPTIMVS*
201
SardapkruncjucnafcitLir» Aptifsimafiginis Sarda,Carticoïus,amp; Sar^ cwr Corneolo donyxjob tria:prinium,quód ceram non rapiat : (ècundum,quód faci' lè cæleturmam tenax eft, ÔC niediocris duritiei:tertium,qu6d humore non facile hebetetur*
Onyx auteni gemma eft molIiSjab unguis fi'militudincitaappellata* Eius plurafuntgenera,ChaIcedoniumab urbeBithyniæ,in quamde^ ferebatutjita appellatmalsimilatur colore amp;nbsp;perfpicuitate propriè urn gui*Refat Albertus expertum elîe, fî lapis hic ècolio fLilpcndatur,ui^ onychis uircs. res omnes corporis roborare,quod haud eft incredibile: nam frigidita te fua conftringit ipiritus atcp unit, luce uero ill os confirmât caloris temperie. Eadem ratione Venerem collo fuipenfiim cohibere fcrtur, atcp in huncufum Indi ferre paisim confueuerunt * Sed ille quidem no bilior eft qubd orientalis.Ex hocgenere eft ccruleum, quod preciofif-fîmum eftjÔC ego tantum femel uidi» Genus eft aliud cçruleum,pallens in funinio ôô opacum,in imo autem nigrum,quod uocatur Nicolus: ge ftanteni facit triftem amp;nbsp;audace,amp; ibmnfis terribilibus agitat : nam fpi^ ritus adeo cogit, ut triftitiam amp;nbsp;turbationem moûeat * 1 ertium genus ferrtiginei eft coloris in fupremo,in imo nigri,in medio candidi, uoca-turàplerifcpOculus» SifruftaduoexOnycheinuicemc5fricentur,ca loreni tantum concipiunt ut uix ferri queat. Frufta nanq? magna inucgt;-niuntur ex illo,adeô ut non gemma,fed potius marmoris genus elfe ui
® deatur: nam Romp in æde B» Petri fex fun t columnulp exho c lapide. In Colonia Agrippina Onyx adhuc extat latior palmo,de quo Albertus olim, nuncueró Agricola refert, candidas uenas fie ilium diftinguere, utduorum iuuenuni capita exprimant, rurfusnigras quæferpentem elfingut è fummo capitis uertice unius inimum alterius defcendêtem. In mandibula quocp unius ex iuuenibus imago apparet capi tis Æthio pis cum nigra barba, reliquumlapidis unguis coloreni, utplcrunque folent hi lapides,exprimit.
Verum iure quifpiam dubitet,unde figuræ hmin gemmis amp;nbsp;lapidi-bus proueniantCnecp enim credendum eft omne figuram cafu contins gere,cùm,utinferius dicemus, lapides multi ex eodemgenerc eaidercz tineant figuras. Itacp meo iudicio dicendum eft, duo efle figurarum amp;nbsp;imaginum genera: alterum,quod femper in eiidem lapidibus apparet, amp;hocanaturaprouenit, quænonftcusacin plantis foliorum amp;fru--cfuumnumeruieruatamp;rationem: hoc figurarum genus uim habet,ÔÔ aliquid fignificat.Tale genus figuræ inuentû eft in lapide nigro,forma coni,cuius fumma pars præcifa fuit: hic ferpentê in fuprema parte pub cherrimè exprelTum quafî piftus effethabuit, infima parte pallidior, gnbantur. nulfibi autê perfpicuus. Qui hune Alberto dono dédit, affirmabat ftp per ilium coiffe plus nbsp;nbsp;quingentos ferpentes : in prato eniminuentus
fuitinter Sueuiæ montes pofito,atCp ibi occifis ferpentibus fub quibus latebatjà militibus Principis fublatum cum capite maximi ferpentis
-ocr page 238-DE L A P I D IB V S
cuiufdatn,quilapidenîtangebat,translatumcpdomû» Exiftimatidum eft igitur h uic lapidi à natura uim inditam, quæ fèrpêtes ad fe traheret. Credendû eft etiam lapides inuentosinagro Veronenfi, inquibus,ut Laffiiedn/}- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Baptifta Albertus refert, figilli Salomonis imago ad amufsimde'
P’da inueniebatur, à natura ex propofito agente fie depidos,non for ’ nbsp;nbsp;nbsp;tuitOjatqp inde uim illis ineffe peculiarem quandam» Harum uero duo
-h
funt genera» Primum, quod quafi cafu fit,amp; tarnen neceffarib : uelutro tunditas eorum qui in mari nafcunturîrotundi enimfiunt longo flu' duum attritu quicquid prominet exedente » Sed hi non exadè,neq in omnibus : nameùm anteperfedionem extrahuntur, nihil tale propos nente natura rotundi minime funt» Quæ uero in Polonia extrahuntur forma ollarum,caulàm eandem habere pofftint, quod circumpofitæd teri lapidi oriantur»‘uel quôd,ut in Ætitis quodam genere, terra inclufi non coalefcattcalor enim exterior uafa formate poteft»Noncogituraü temàcalore,quiahumidumfolum circumfunditur» Velquia natura hanc formam proprièdelegit, amp;: fibi pro fine proponit, ut in rotundis, Gubg infulæ» Earû rurfus quas proponit natura quædâ funt uelut fign ræfubftantiæac formæ,aliæ quaft piduræ» Qiiæcuncp uero formælo'
Figura in ldigt;i- lt;□ funt,cafu edam fi tint, fed non in omnibus» Illg ergo qu^ non in eifdemlapidibus inueniuntur,{èd raró,fortuitó non fecus acinnubi bus generâtur,nullius^ uirtutis fijnt,quales in Alabandico lapide Si' miæ inuento Fribei^i,ôlt;S qui ex eodem genere icutulûbabuit rubruni, * quod quatuor lineæ circumambiebât, quarum prima tertiaep albæ/^' cundaamp;rquartarubræ» Et Annpbergi Àlabandicus alius formamha' buit cruciSjfcd hæc potius fuit forma quàm imago» Et inter lapides bP tuminoibs Hercinq nemoris Pyrites inuenit, qui aurearû macularuin diftindionerefert formas uarias,uelutmarini pafleriSjfalamâdræ, gab
li,pontificis barbad, turn beatæ Mariæ Virginis filiumin ulnis geftatt' tis^ Similiter 8^ in Aliatiælacu iuxta Miihenies montes ranarumaepb fciumfigurg ècupro in lapidumluperficie delineate inueniuntur:ade‘’ uero frequenter,adeô diligenter,ut cafu côdgiiTe uix pofle dicas»Mui^ fterus refert habere apud le effigiem Olruppæ: hune ni fallor nos bot^ .tam uocamus »Gerte huic p i fc i pregrande iecur eft,nec abfîmilis gobioî Fluufatilemgobiumliceatuocare,poftquàmOlruppaquodfciamIati num nomen non eft» An igitur qubd hic pifeis aliquando lapidi ritjideo cuprum rariore fado lapide eruperit ea parte ç' an po tius quod aqua ièmine pifeis infeda tranlèat in metallum'» aqua enim ipià metalla fiunt» Seu fidere aliquo formam illam imprimente C Sed nimis angufto termino uis fîderis contineretur» An fîmilitudine aliqua hoc naturahn xit, uelut in animalium generatione lt;nbsp;Ergo melius eft hæc ad certas lapidûfpecies transferre, uelut in animalibus $0 plantis,cùm redèfigu r^delineatgfuerint,ô(S frequês euêtus » Atiïrarus calus,atqj figurpnofl exadæ,ut in noftro Achate faciès huruana quædâ, tune talia incôftann . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rations
-ocr page 239-A ratiotte fiunt, amp;nbsp;fortuita erunt : uclut Sc in nebuiis 8^ plumbo liquefa-élo in aquam coniedo, amp;nbsp;oisibus lucq pifcis ad inftrumentorumrufti comm formam comparatis» Ergo ex hoc genere iunt figuræ achatum, atlt;^ in his uis nulla,fcilicetfi'guriSjfednaturalibus tantum»
Defaditrjsautem non paruadubitatio: nulla enim ratio id fuadere ^igurlt;ißditU poteft,amp;: tame uires habere uidentur. Exemplo igitur potius id quam ullarationecomprobatum^Caufaigitureflepotelî,uelquiauisiliala^-pidiinfîtafît, quamperperam figuræ ignaritribuunt, uelutdelafpide Galenusiniculptoreferebat: uel quoniamfato id con tingit: namnul^ lus habetquin, gratia exempli, tu tus fueritab inimicis» Sedno ob id tu tus,quia fculptum habeat annulum,fed annulus id pofle uidetur: quo-niam eius eft qui fortunam hanc fato eft confecu tus: uel quia tales natu rafumus,prompti,fortes, lagaces, non quidemlapidis infculpti benefi CIO,fed natura hominis : uel quia inani fpe peri culls fe exponentes, aut negotiaamplexantes, afortunaiuuantur, ob id figillis falt;ftum putant»
, Totlgiturmodiscontingitcredereuimeirefaditqsfiguris.Quodue-rone(^ hæ, nec^ plaftices, aut domus, aut aliud quicquâmanu faólum præter uim fortune uires aliquas habere polsit,nunc demonftrandum eft.Cijmeninifiguræmathematic^agerequicquamnequeant,necp ma glsprincipiafintrerum quamnumeri,manifeftumeft Iponte nihilac perlepoire,ad alt;ftiones naturæ agendas autpermutâdas» Quod fi à cœ
® lo perobferuationes uim conlèqui eas Iperes( hoc enim affirmantple-ncp)neceire eft ut principium aliquod fit formæftormæ enim naturalis aftlo eft, Formam igitur/iaturalemmutari,non figura eft neceffariura» Memorabile illud effe ftio quod referunt de Hermionis monili, quod qui geftarent, infeliciter omnes périrent, Recentius ac uerius de equo Selano,cuius pofleflbres Cn. Seius primo, inde Dolabella, póft Caft fius atcp Antonius, iudicio aut cafu crudeliter acmiferablliter periere» Erat autem forma infignis ac uirtute, colore au tern admirabili, nempe puniceo, SiedeTolofanoaurofertur, quod cumCepioRomanus fu I ftulliret,amp;: ipfe male perqt,Non igitur hæc funt figurarum exitia,fed fa tijde quo alias diximus,Fortuita igit qup arte hunt attigifle fufficiat.
At Cryftallus cur habeat fox fuperficies (uix enim unqua plures aut ƒ paucioreshabet)nuncdicendum. Caufa eft,quod uelut apum cafoi-laeab alrjs circundantur,atcp ideo 8ó iplæ hexagonæ funt, Cryftalli fru ftaabalqs firuftis, Sed curquæab alrjs circundantur,lunt hexagona forma, ciirn fphæra à quatuordecim finiilibus lphæris,non au tern fenis circumambiatur^Meliusigiturerituimhanc innaturam corporisre-ferre : nam corpus onine quod fuperficieb, redilineis circumambitur, longitudine,latitudine,amp;S altitudinediftinguitur : at hæc conftat fenis oppofitis fuperficiebus,quamobrem fonas fuperficies habent Cryftallus,amp; reliqughuius generis gêmæ,utBeryllus,Rurfus natura hoc con ftituit,utdixi,generationis caufa,utin plantis dicemus: namamp;SinCu-
-ocr page 240-i04 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de l a p I d I b V s
LrfpifJ« Mf«»- ba inHila orbis altcrius,lapides exaAè Iphaerici naturæ {obus bettefido abundant At obfcurioreftin illis utilitasjnon autem minus certa. Sed Cryftallus ex aquea confiât fubftantia, atqucideo facilliincliqucfcini^ CryfldO^ no igné, tranfît^ eueftigio in uitrum. Simili ratione dicendum eft, ipfuni rlJiglifciem, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;glacie fieri, quamuis inter niues foleat in ueniri, fed humorc fui
generis : namglacies quæcmontibuspendet,cùm décident igneexca^ ïefa(flaliquefcit,no Cryflallus,nifi ignibus circundetur,afsiduccpueiv to 8ó flammaurgeatur. Quód promineat è fummis montium cacumin' bus,n5 ob id contingit,quódita genitum fit,autquód glacies unquaui fuerit: fèd quoniam terra amp;nbsp;lapides molliores imbribus, uentis niue liqueiada defluunt,amp; faxum nudatunquamobrem Cryftallus qui ifl' ter lapides acfiib terra genitus eft,quomodocuncp hæreat,pendêreup In cryüatloar deturjnmucronerarius,ffequenterin corpore Cryftalligeneraturar^ rude: quod no inter illius uitia,fed egregias laudes reponituri nanqpficpulchrior habetur ôôrarioris exempli gemma. InuenitSC eo fpecies Amethyfto fimilis, adeb obfeura eft, quam quida Berylluni
AquainCry/lal eife putant. Vidi Sc aquam Cryftallo ingcnitam,atq? in aqua corpus nue nigrum,quod mo tu aquæ ad contrarium ferebatur, quod elTetilh leuius,ita(Ç dum côfi derer Cryftallus fpontèafcendebat : ludentesi^' turdicebamus,amp;5 perfuadebanturaliquidgmonê Cryftallo inclufum-
Gemmarumdu Sed curnonmultumnitetC quiamollis: nulla enim gemma mollis niquot; rities quomodo J j. jyjQj jg ^on nitet ç' quia radios non omnes au t plurimos refl'-' ’ cognojca «r. jCj-jj-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;q^od plurimum nitet,non adeb perfpicuum elfe poteft : itaquot;
quemagisperipicuus eft Cryftallus Adamante, quia Adamas mulw magis nitet
Eft amp;nbsp;alia caufà,quôd ubi exadtcleuis eft fuperficies,ad eundemp^quot; nitus angulum radij reflerftuntur, atep ideo ualidiores fiunt » Si aute® non fitdura,non eritexaeftè plana fuperficies:quamobrem radij diurfquot; fis angulis incident 8l reflecftentur,diftipabuntur^,ac impedientut Prannium. nbsp;nbsp;V t uerb Cryftallus gemma eft alba, ita Pranniû nigra èc perfpicua,
quod rarum eft. Huius radix è genere Cryftalli efle uidetur,amp;r in nia inuenit Aliquando uerb contingit radice nigra ferme exiftente ad-' nafci gemmas alias, ut Sarda in Cypro è translucido lapide non exade nigro,amp; Hyacinthus in Mifena Volcheftein fie exoritur. Exoriuntur amp;:quemadmodumdiximus,rubræ,uirides,cærulep,acamcthyftinæ' Garatroniui. nbsp;nbsp;Nebrites gemma non eft,ied rarus tarnen lapis,opacus,colorcm
lis ceruiadunguemreferenstuocantnoftrigemmarij Garatroniû: crcquot; ditur geftantem omnino tueri ne pofsit uulncrari.
Pdzariapis feu nbsp;nbsp;nbsp;Nobilior hoc,fed no ei tarnen ualdèdifsimilis eft Pazar lapis, que®
BfXdr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;corrupto nomine uocant Bezar. Gemma nec hic eft,fed mollis ac cine^
rei coloris, auellanæmagnitudine,omnib.uenenis egregièrefîftit. Hilt;: eft ille lapis ab omnibus laudatus amp;nbsp;à nemine ferme cognitusjque Scr* bonius Largus,quamuis Cyfaris medicus,falfb fcripfitlachrymamefl*:
ceruoru®
-ocr page 241-LIBER SEPTIMVS*
ceruoruttiin Si'ciliainuentam,cuniconftct inPelyorientah's Indiæ re/-gione fbh'tam inuenin'* Vbietiamreferuntradiceni cHe uenenofifsp r ' 4 mam nomine Bezar, quæftatim occidat : cuius frudus non fol um adz uerfiis radicem, fed etiamquæcunc^ alia uenena, præflantifsimû fît au^ xiIium:uocaturautêfruóï:usNirabri* Sedquomdo alexipharmacum NjVjW. atq^ uenenum ex eodem oriri pofsint,di(flum eft alias*
Amcthyfto color uini ÔC gratia, gemma uilis precq etiamfi fit orieriz talis ; creditur ebrietatem alligatus umbilico pfohibere, amp;r,quod dixiz mus etiam fuperius,fbmnia mouere*
Corallus uero gemma non eft:eius fpecies flint, candid a, rubens,amp;r nigra, qu^ tarnen omnes in eadem planta confpiciuntur. Quo fit ut nec ætatenecfpeciedifFerant,lêduelut lapides reliqui uapore maris tingan tunten er eft,atqi arbuti inflar in imo maris inter lapides et fàxa oritur* Nobilifsimus rubens,amp;f qui ex eo rubet ut purpura,igneum quendam vim Corittti. emittens fjjlendorem, è direefio uentriculi fufpenfus ilium uehementer cofirmat,quod Albertus Galeno Sc Auicennæadfcriberenitit : tenuis eflfubflantiæ, amp;nbsp;inter eaquæ in mari concrefeunt etiam tenuifsimæ, iz deo^ confirmât membra,amp;fpiritus temperat* Vnde qui talis eft quaz lem fupra efle debere diximus,coramp;C cerebrum confirmât,mentem cx' hiiarat,amp;:morbo comitialiadu'erfatur* Sed cumfrequentifsimus fitib lius prouentus, optimi certerarifsimus* Nam quæ abundant,facile abz
® foluuntur: amp;nbsp;quæ facile abfbluuntur,perfeóla efle non pofluntitaque CKr optima optima.Cocrefcitamp;duraturaere poflquàm emari ex tract us fuerit, quoniam aer quod tenue eft illius humiduni fic cat,amp; frigus etiam partes cogit.Refrigeratur au tern ab acre etiam æftaz te media, quia pars qu^ intus pénétrât frigida euadittoftenfumcnim eft aerem cum difsipatur reffigerari*
Propriumrubeiacfyncerifulgentis^ utCarbunculus,eft, quodfi Morbis fi/turis anneftatur collo ut carnem tangat,cumægrotathomo, aut breui ægro dignofeendis, taturus eft, aut fi uenenum hauferit quod nondum fentiat, impallefccz re,amp;:nitore amittere, adeo ut mireris,atcp hoc no femel obferuari*Cau fa eft,quod uapor ille qui nondum moleftia homini afterre poteft ,fub ftantiamteneriorem Coralli affligitmiro experimentö*
Hæ igitur nobiliores ac magis uulgares funt gemmæ, Cæterùm az Adulterandi dulterant miris modis,qui tarnen in tres numero deducuntur* Horum autem primus eft uulgaris,ut inter duas planas tabulas Cryftalli color cum glutine perfpicuo ponatur, inde coalefccntibus his gemma annuz lo clauditur,utrima coniundionis lateattatcp hie modus uulgaris ac ui lis eft* Copiaharumgemmarum, imo emporium eft ipfaurbs noftra, in qua uirtus eadem cum gemmis colitur*
Pefsima eft fraus que fubrjcitur,nec uulgaris ad fallertdum, cuius au tor Zocolinus ex urbe noftra, quern ob adulterinam mQiietam Prinz ceps debito fupplicio affici iufsit,quanquam omnes gemmarij pro illo
C 3
-ocr page 242-ïùpplicatctlt Vides ingeniahominum, atlt;^ ex uno coUegio argumeO turn multitudinis accipe: cui fî diipliceo,non tam pudet aut pŒnitet,c^ gratulorquodhorummorurnhorninibus odio habitus fini. Igiturill^ inclytus uir, tabellâexuero lapide, ueluti pro Carbunculo ex carbuiv culo, pro Smaragdo ex fniaragdo nitiâam ac uilem ob tenuitatê ac co^ loris diluti,quarum,utdixi,maxima erat copia,erit^ ièmper, ut SC ho--minum eius conditionis,accipiebat, cui coæqualem ac crairam ex Cry^ fl:allofubrjciebat,glutinocpquanitenuifsimèpoteratiungebat,into^ polîto colore proprio,utrubro fplendido pro Gai*bunculo,uiridi pro Smaragdo, cæruleo pro Sapphiro, utrimalatêret, auro claudebaG quo etiam fùfpicio doli tolleretur ♦ V eti turn enim eft in urbibus nobfi lioribus gemmam adulterinam auro claudere. In hac fraude nihil præ-' ter uenditoris autoritatem defideratur. Rima latet auro abdita,amp; ob K nuitatem color illuftrê facit : fumma fuperfi'cies,cùm ex genere fît,uera^ gemmæ nitorem proprium reddit. Ita mirifîcus hic artifex, gemniarijs etiam ipfis imponebat,donec agnita fraude cùm fuga fibi côfuleret, cxi lio ab omnibus nobilioribus urbibus damnaretur,atcp fie minima aUquot; ri quantitate pudorem urbis noftræ proftituit undic^ : nec tarnen fpep nendum latrociniû, gemma trium aureoru coronatorû, trecentis pef^ fæpe, etiam longe pluris uendebatur. Ergo agnita fraude, cùm deelTct lucri immoderati èc ablqj labore modus, ad egregiam illam adultérin? monetæinuentionem fe conucrtit,eocp pœnas dédit»
Tertius gemmas adulterandi modus longenobiliorac minus -mnatus eft, arte cum natura luórante. Gemma in gemma mutaturigni^ ope, Sapphirus nitidus,led alioquin diluti coloris,cum auro iungitur, apponitignis fenfimdoneeliquelcat, feruetauru horis tribus autqua tuor,inde gemma tollitur,amp; fenfim refrigerari permittit,inuenies Ada mantem: gemma enim manet; nec lima tangitur: quicquid autem eft to loris cærulei périt. Ideo coloris dilutiisimi Sapphiros quærimus : funt enimuiliores,amp;S celerius in Adamantêtranleuc,atqpperfèlt;ftius mutan-' tur. Qui primùm inuenit hoc, ditatus eft ualde, breuiep tempore.Inde detefta re, adhuc lucrum arti reliiflum eft : nitet enim plurimu ob Sap' phiri duritiem. Sunt qui ex aqua marina gemma uiliore amp;nbsp;molliorefa ciant Adamantes pulchros. Sunt amp;nbsp;qui Sapphirum non incoquatau^ ro,ftd creta inuolutum in igne folùm,eodemi^ modo res fuccedit.Ob feruandum tarnen eft ut gemmæ ffigidæ ignis fenfim circundetur,amp; rurlus ut peradlo operepermittaturrefrigerari ignis extinftione: nam detrahere ex igne baud tutum eft, Vitium eft fi quicquamremanferit ueftigq coloris cærulei,
Carbunculi finguntur auripigmento deftillato,ftd præteriplendo'' rem Sc colorem nihil eft quod non defideretur.
Maiore negotio Smaragdus conficitur. T eritur Cryftallus tenuifsi me,additur Martia coda Sc asrugo iplendidilsima,uel uermicularis/o ditur
-ocr page 243-LIBER SEPTIMVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ZO7
Ä tur later criidus, imponuntur hæc tria., ac in fornacc latcrum ex coqui-* tur inter alios figno addito,indeextrahiturgleba Smaragdo fimilis,ex cinditur, politur, uitrum tarnen eft, fed adeo elegans, utnifi qui primo 3nuenerSt(inuentumenim hoceftnouum, atcpab annis decemcitra) magnis fruftis nimis celeriter uoluiflent ditari,indc^ fufpicionetn cO' piaamp; magnitudine inieciffentjpotuifletamp;lnunclatêre frausmaximo ac incredibili inuentorum lucro,quanquam nec fine lucro fuerint» V i' di adeo pulchros ut auro circundati natiuos fplendore uincerent, Opri mefucceditjfi omnino bullis careannnam bullæ uitrum effe declarant* amp;nbsp;fordidum lapidem faciunnTangitur tarnen lima,nam uitru eft.Om Gmmaontnîi tiis enim gemma plumbi odore tranfit in uitru, præcipuè uero ciirn fue odore piumbi rit tenuem in puluerem redadla»
Porro in Martiacodla plumbum contineri palam eft » Martiaeocfta Marti((coéllt;t enim côftat fale chali,alumine amp;nbsp;arena, tum plumbo nigro uel albo in compoptio. calcemredafto : hacuafafigulina intinguntur, in fornacibus pofita nitorem ui tri recipiunt fimul ac foliditatem : net^ enim humorem con^ tentum combibunt aut träfinittunt ♦ Hoc autem maxime fuccedit in figt;-gulinis quibufdam Germanise, quæ ob terrani folam iponte talia fiinu Tritnfmutdtio ïtac^ Martiacodla amp;nbsp;plumbi odore gemmse in uitrum tranftunt, coloz tttiUßima non^ rem tarnen recipiuntn'gnefblogemmæ elfe non definunt, fedcolorem amittunt,nS recipiunt» Si quid igitur medium inueniatur,quo gemma ® coloremrecipiat, mollefcat etiam, ftd non adeo ut in uitrum tranfeat, tune lucrum maximü fiiccedet» Oportet igitur ut minus molle reddac plumbo,amp;: magis quam ignis (blus: fie enim Sapphirus in Carbuncu/ lumtranfirepoterit,cumfitduriorCarbunculo:amp; fi magis mollis eua-* datjin Smaragdum,addito uiridi colore: rurfiis Carbunculus in Sma^ ragdum, eft enim longe etiam durior eo, etfi fit non parum Sapphiro mollior: tummultahuiufce generis quæbeatumfacerentinuentorem proculdubio elfe poflunt amp;nbsp;latecubi enim cxtrema,ibi etiam medium effe necelTe eft » Porro inter uitri genera qusc Martiacoda Só Cry ftallo fiuntjcolorfiaddaturrubens, Carbuculus euadit : fi cæruleus, Sapphi rus, fedomnes uiliores Smaragdo,quiaplus ab illaru natura diftant^ uitrum quod Smaragdum imitatur: nulla enim gemma non durior eft Smaragdo, quemadmodu diximus fuperius : ea de caufa Smaragdum folumconanturimitari,quódfblumuitrum Smaragdo pofsitafsimila rijob magnamipfi'us Smaragdi mollitiem:conficiuntur tarnen etiam il læin latere, quemadmodum 06 Smaragdus adulterinus»
Sedilludmirum,quod quidam aiunt,lateres codos grauiores eife, uter erudttt quàmantequàminfornacemponerentur. Caufa elfepoteft, quodubi dumexcoqui^ fadi funtin Sole ficcantur,cScipiuntc]^ aeris non paru,qui intro latens multo leuiorem lapidem reddit,quam fit idemigne exuftus:itac^ dum cogitur later grauior efficitur,quanquam humidum abfumptu fit» Qui etiam excoquutur plus par fit lateres, coloremferri imitantur : unde
-ocr page 244-grauftatis amp;nbsp;coloris eau (à èademefle poteft:paruitas pro ratioficm^^';' riæ, at parui'tas ipfa fit coaâro per uim, Sc fiquefeente terra quæ metalb' cum quid retinet,unde ferme (èmper plus par fit excocffi infleduti^’ Läferefinter- atcpincuruatit, Illuduero magnadubitationedignum, curintcrinin'’ fornacibusuelbreuimomentolateresfrangantur. Iduerónof guntur. fempcr, fed cum calor immodicus I'gne ceflante cotraliitur frangitla^' res. Idem cum denuo accendit ericâ ffangitmam quae iam ficca funt,cugt;^ nouo calore feruêt, difrumpunturificutdeuitro patet. Caufaefl:,quö' niam antequam liquefcat ÓÓ molliatur quod duru eft, flatu diftcndefl^ terumpitur, Ob earn igitunnaequalitatem magna lafturafi'gulis, Cotes adulteri- Necueró,ut ad primumreuertarinftitutum, gemmas folumarsft næ c{M gemas bricatadulterinas, fed lapides atep etiam cotes. Ex Smiri primo tO' fiunt quæ gemmas atterunt, amp;nbsp;ex Geode geodes, ôô ex cotibus alij^ cotes fuigeneris : terunt tenuiter fingulahorumproutlibuerit aliqu’y c5ficeretale,amp; candido oui, oleo lini,amp;Siuniperilachrymaexcipiunt, Lithoßroton. ficcanturc^ fub arena. Fit amp;nbsp;Lithoftroton,quo pauimenta templorun^ figuris uarianturhominum, ferarum, arborumcp,utConftantinopo^* inæde Sapien tiæ. Ven etijs B.MarcfSc FlorentieB. Ioannis Baptiftf aut murijUt Mediolani in ædeB.Laurentij ,ex fruftulis lapidum diu^f forum colorum,albis,rubris,cæruleis,uiridibus,nigris,glutino tenaû inuicemiun(ftis,utnon folam formam, fed 06 colorem imagines
MÄperfrt- rant. FitMalthaperpetuaprohocopereex calce8ófuilloadipe,udp' ce,autoui candido: hæcpræcipuèaquisrcfiftit,undeetiamcanalespîô Aejuarum du- ducendis aquis iungunt ea. Alia ad eundemufum optima, conftat cd âusequtbuf. cçjoui candido,oleo,ferri fcobe,marinis umbilicis : at canales ipfi ex lignis abietis,uel alni,autpice^,uel piceaftri, habent enim hæcli^n^ humidum pingue ualde amp;nbsp;calidum,unde aquarum iniurijs maximd'^ fiftunt. Fiunt amp;nbsp;è plumbo,fed optimi atqj æterni ex acre. Pro régulât' om«ij materU nim haben' poteft, quod omnia quæ ignis iufto plus exufsit, ut carbo' inc^uirntplMiu nes,æs,lulphur,abaquanunquam,etiam fimillibusannoruineapcrf ^uarü'inMjs ft^r^i^tjCorrumpuiit. Sed ad iungedos lapides aut marmoris fragment perpétua reß- ta maltha fufficit,cxpulueremarmoris, amp;nbsp;oui candido,aut pice conft' (fta. Palam igiturcft,curaliquainaquisincorruptamaneant,ôô quæ:a' marmore^*’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;denfitatemaquaruminiuripobnoxia minime füllt, fed ta'
men in illis cortex corrumpitur.
Sedhisreliftis ad pemmarum hiftoriamredeo.Cùmuerb dehis df Ö
lt;ftumabundèfit,quæfub terra ôô in aquis,aut inter lapides concrefeut, nunc dehis quæ in animalib.nafcuntur fermo habendus eft.Etquam^ c«r«frlt;e gem- uis gemmæ ueræ in animalibus inueniri pofsint, quemadmodû ferunt Aleftorioingalliuentriculo,nullamtarnenueramgemmaècorpo^ re animalis alicuius detraftam ad hanc ufcp diem uidi : rarasep omnino effe oportet illas, qgt; àfrigore concrefeant. Indicio eft à ffigore gemmas concrefeere : primùm, quod inter lapides locisfrigidifsimis oriant.
D eindt
-ocr page 245-LIBER SEPTIMVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I09
A Deinde, quod etiam à frigore fêruentur,à calore debi'ntentur,8d lutien LapiJet omnn tunaquea etiam fubftantia non ni'fi gelu concreta fpkndct,uclut in gla frigore concre -de:atgctnmæ oinnes ni£ent,pleræc^ etiani perfpicug funt. Mollefcunt t^on?bMo^ea-etiamignibus,adeó ut pofsint perforari,ut Adamas:ah'æ cdam magis, ditur, quædamenamh'quefcût; monefcit861iquatur,fed difRcinimc,Hyacin thus,facile ueró Cryftallus. Eft etiam frigiditaus omnium lapidû argu mentum haud dubiu nbsp;nbsp;fi reliqua deeflent, tactiis ipiè. Ergo fi frigore
concrefcunt lapides, gemmæautê utduriores maiore, nihil mirum eft non generari gemmas in animalibus,ubi nihil elfe poteft frigidifsimu» Sed fi omnino generatur aliquis lapis, qualis AleÂorius, fi gemma fit, aut uires habeat, uita carere non poteft. Gemma enim quód durior fit, cum lima haud tangatur, calore concrefcere non poteft» Qiioduerófri gore fit impenetrabile,uiuere necelTe eft, Non igitur dura po teil efTe in animah'gemma,namnon tamliquido humorenutriri poiTet, quale eft id quod in animali fecernit: nec^ mollis,quia gemma non e{ret,imó nez que lapis gt;nbsp;Ab initio igitur per fpiritum amp;nbsp;humorem gemmam uiuere neceffe eft,atcp mollem ob id elTe: inde paulatim hebetata uita,uelut in uteri mola concrefcere calore,donec adeo dura reddatur,u t non pofsit amplius augeri:tunc uero frigore concrefcere,donee extrada, uel mor tuo animali abfoluatur: nameouiuente, perfici dcperfedè durefeere non poteft»
® nbsp;nbsp;PreciofîGima autem quod ftiam ex his eft Margarita, quæ corticib» iüi(r^arit£,
quibufdam conftat rotundis. Nafeuntur ex conchylij s rotundis nobi--lioresjfed tarnen minus rotundæ:aliæ ignobiles rotundæ ex oblongis, quafî contraria ratione* Striatum genus conchyliorum utruncp,amp;2 in i^ tuo mari moram ducens. Fabulofum itaqj, eas ex cœli rore concipere, Ignobile Margaritarum genus ex Nacaronibus ( fie enini oftrea uoeât longa) feu melius dicam conchylia,qubd ftriata fînt,nafcitui\ Senefeit celcrrimè Margarita,nec in hoc lapidibus fimilis» Mittit Indicum mare boreale iuxta Cubaguainfulam, auftraleiuxtaTcrarequi; nafeuntur êóalqspluribus locis. Maxima laus eftineandore,lplendore,acrotun ditate. Inueniturincochylijs oftreisueiuxtaBritanniam, frequentior in Indico mari, Vna in theca plurimæ funt margaritæ,tum maxime mi nimarum,unde harum copia fupra fidem: magnæ raræ fiint:quæ uitio careant,8ó magnæ, funt rariisimæ: repurgantlanguinem,tenuemcp ha bent fiibftantiam. Sed colos eis ut pieudoopalo, ftilicet qui ex aipçdu mutetunCaufaiamdidaeft, nam corticibus confiant margaritæ, quæ fuperficieunapolitæ funt, altera rudes,Experimcntum fume pluribus fpeculis fimul lundis eodê ordine, ita ut nitida fuperficies tegat rudern alterius Jndefiparuas eas finxeris atqueadeo tenues,ut folùm feabrum non diuifum aut uarium corpus efficiant,intelliges tandem qua de eau fa afpedus ratio colorem ac fplendorem mutet, Colos tarnen margari^ tæ pleruncp eft candidus,nitidus,uiodicè fufcusdiunc à fuis conchylqs
-ocr page 246-zto
DE LAPIDIBVS
Cochlea inüca. mutuatttunNon abfimilis hic eft cochleis, quas India, utdicut, mittit C De colore, forma ac fubftätia dicere po flum,quód eas uiderim faepius: undeueniant,nonfàtdicerepoftûm. Eftigiturforma triremis cumal^
ta pupijin qua uafculum aliud,dicercs poculum à natura excogitatum, nam Sc magnitudo tanta eft eins quam uidi, ut cotylS capiat : res profe^ dó uftis elegandfsimi, Sc pulcherrimæformæ« Limacis igiturhæc eft concha, marparitarum conchis hm i Ilim a: tanto uero noftris nobilior h'maciarum conchis,quantó Indiens aer,ac terra, tum aqua,noftris elc'' mentis funtpræftantiora : multorum enim feculorum curfu res melio/ res euadunt»
Borax.
Limaciui.
Borax,{ünt qui Cheloniten uocet lapidem, inuenitur,ut aiunt,in a pite buffonis fenis ac magni. Brafauolus refert in capite illius animal« inueniftè,eilê^ospotius quam lapidem, Duplex eft,cauusoisi^per' ftmilis,colore fufco pallente,ÖC alter qui in ofte lapidem cotineüueriitn OS capitis eft,ut Braiauolus refert,quod uetuftate concreftit, quia terrs alitur, Sed uires non noui: aduerfus calculum ualere putant,ego incer tus furaan probibeatlapidisgeneratione: atomnino prohiberenopo teft,necp omnis: an uero aliquis retarder,dignum dubitatione eft,
Limacius lapis in capite Limacis,quæ cortice non integitur,foletgf hcrari.Hunc,utoftenderepoflum,candido colore, 8c aiperaftiperfici*: elTe oportet, quod ex aquea fubftätia coadus fit frigore, Sc ob id etian^
PercalafiK. paruus,quód in paruo animaliinuentus,Putantalligatumquartanani patientibus prodefTe non parum. In Perea pifoe paruo,hunc coruutn uocant,cum caput magnum, hab cat, duo lapides inueniuntur canclidi, oblongi,plani,altera parte quafi dentati, quos lithiafi coferre credituin eft, Alligatur enim infra doloremmaximus,8c intra horam lapideniit’ ueficam trahere folet,
Qÿomodo in nbsp;nbsp;Oriuntur lapides in animalibus duobus modis : altero quidem,
desgenerattur. gotc,ut in h'mace,perca,cancris,buffone, ÔC ut aiunt, Indicis teftudiW' bus:altero,acalore,utintaurorumueficafelleaQpe,8cin hominum^' tiam aliquando: naminuentus eft annis abhinc paucis ante lapis in feb lea uefica hominis eo fcabiei genere quod lepra uocatur laborantis,0 gnitSein uefica,acrenibus magno illorumalo : turnetiamapudmeeft genitus in pulmone bouis,lenis, ac cinerei coloris. Lapides omnes 4^^ in cancris, limacibus, ac pifeibus gignuntur, ut coruo, manati, alqs^ pluribus,prohibent generationemlapidu in renibus,genitoscpdiirot uunt, Nam hi lapides in his animalibus immodico frigore concrefeutî epoti igitur renes refrigerant : at in hominibus lapides calore generaii'' tur immodico: talis autem materia lapidea eft 8c frigidiftima: conuenit igitur utetiamurinæabundanti^, quæuel calore renum uel ficcitatefit, præfens aft'erat auxilium. Ferunt etiam in uentre galli generari Aleifto' riumlapidem,quafidicas gallinaceum, Sedtarnen Sardauel Achate 'fingitur, in quo flammea macula appareat. Verum Aledorium nerariifl
-ocr page 247-LIBER SEPT I MV S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Zll
A neran in gaîli aut galli gallinacci uentre penitus non pofle rcon Nam cùmgalloruufntriculus fit ualdecapax atcp fordin'eferaper plenus,hu î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mor illepaulatim diftillare nô poteft, fed nec colligi,nec cÔcrefcere» Si
' j nbsp;nbsp;nbsp;uero côcreicatjin meatibus potius id fieu at fie lapis minimus effet, Nec
r I omninoquiefcerepoffetjdoneccoalefcat. Iniecoreaûtmanifeftueftge ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ncrari lapides,quia meatus funt angufti,amp; caro denfa. Inueniuntur ta^
t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;men in uentriculis gallorû gemmæ quas fortuitb deuorarût: atq? hæ fà
f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tis pulchræ,quoniam a calore uentriculi purgantur, èc nitorem acquP
' runt: nam gemmarij fblent margaritas columbis ofFerre utexpolian gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tu r. Quid mirû eft igitur,diuturniore mora amp;nbsp;calore robuftiore in uen
tre gain duriores gemmas expoliri C V trum uerb in ieeore gemma,du' biumeft : namcalor auium maior eft calore quadrupedum, nbsp;humor
f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tenuior, Inueniuntur amp;nbsp;in alrjs animaliumpartibus lapides, ut in che^ Lapis in chela
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lis garamari nodo fuperiore, atque ego femel reperi : minoremrepent nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'i-
* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;unus ènoftris cotubernalibus : quos ego ambos ieruo, Colos ex albo
» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rubeocpmixtusjleuis aclenis, Maximi non excedût granum pifi,imô
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;necæquant. Forma milicæ,imô,finefcias,milicam elfe credas, ut nihil
’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habeat cômune cum lapillis qui in cancrorum oculis inueniuntur, Ra-
ritas fâcit ut augurij loco fitilloruminuentio,Quædam etiam funt lapi ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dibus fîmiliaquæin animalibusinueniuntur,nectamêfuntlapides, ut
’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ouunibouis,Hocfanèin uentriculoilliusinueniturmagnitudineanfe ouumin boue
* nbsp;nbsp;nbsp;8 rinijferrugineo colore,leuifsimum, ac lenifsimum, Cogitur ex cibi nbsp;nbsp;nbsp;inuenitur,
* crcmêtis,amp; motu rotunditatem acquirit, pituita cogente, Vnde fi fran ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;§atur, ex pilis conftare uidetur : durus eft pro leuitate tanta, Ita natura
’ luditjUtetiamquandoc^bouesouapariant,
* Sunt lapides recepti in numero gemmarum, cum longe abfint, ’ I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ut Geodes, quem Ætitem, quod prægnans fit, fal Ib uocant, Ferrugi^ Geodes.
. \ nbsp;nbsp;nbsp;neus èGallijSjèCannis in Italia deferturpallidus,Thecolithos duplex ThecoUthos.
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft, quafidicaslapidemfrangens, Indiens, nbsp;quemAgricolafpongiæ
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lapidem uocat,
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Proximagemmismarmorumeftgloria,pulchritudo,gratia:genera Marmorutn ge
\ 5 nbsp;nbsp;nbsp;illius nobiliora, phengiticû,parium, seblicû, porphyrites ophites,
* ) nbsp;nbsp;nbsp;Probantur omnia ueluituperantur,colore,nitore,duritie,perfpicuita^ Kamtorump-
: nbsp;nbsp;nbsp;te, Phengiticumnitetmaxime, imaginescßreddit, VndeNeroædemgquot;“*-
i i nbsp;nbsp;nbsp;Fortuny olim à Seruio Tullio inchoatâ,quamSeiamuocauit,in domo
! 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aurea abfoluit, ita ut intus eóftruefta effet hoc marmoris genere, lucem
fîcexcipfenteconclufisundicpforibus,utdiurnaclarftas feruataibiun
' deretur,ZeblicûinMifenainuenitur,quodaduerfusuenenaprodefle zet/jcu)».
' creditum eft : an iuuet,nefcio: quod iuuare pofsit,certum eft,quando-doquidem molle admodû fit : nam fi ex uafis è ceruino cornu bibamus
» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cdamus^,poculauafàcp cotradlaiammorainillis uenenorumpleruiv
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;que haud tarnen omnium uireshebetabunt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Parium creius
Pari] marmoris fpecies plurimæ funt, à colore differentia fumentes, fpedes.’
D 2.
1 I
-ocr page 248-Zli nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E L A P I D I B V S
Candidifsittîus qui ubic^ cernit in Italia : cinereus in HiîdeCeimîo lt;fl:u,qui efl in Germania:uiride,ut in æde B, loânis Baptiftæ Florenup Ferrcum,fuperquo Stolpaarx epifcopi Mifcni fundata efl : hoc tant^ duritiei efl, ut Agricola référât in Mifcna fàbros ex eo fabricate incu^ des:palàm uero efltenax efTe oporterc,8c tenuioris ac denfioris fubftî tiæ, itacp etiâ graue» Efl: nigrum fplendidû ac nitens,quo confiât fçquot; puIchrumCardinalis Carracioli, uiri Angularis probitatiSjamp;T præfulis prouinciænofl;ræ,iH æde nofl:ramagna,ad dextrâ conftitutumaltaris» Efl SCuariu generis diuerfi, quod fragile pleruncp efl:,Sc fpontèrumpt tur,quonia partes in eo quædam crudæ,quædâ nimiu cxuftæ funt.Eft ôô fubrufFum marmor. Quid moror nullus color marmori concefTus no eft. Senæ fuper al tari feptem fîmul genera marmoris pariquot;) uifunturî candidum,cinereS,fubruffum,uiridc,nigrum,porphyriticu, amp;nbsp;ophP ^or^^rfrUts, tes'. Eflautêporphyritesmarmorrubeisacquafi candidismaculisdP fl;inélum,feu potius rubeum cum maculis internitentibus. Sunt ex eo colûnæ duæMediolani infîgnes in æde B. Ambroff) antealtarc,necflO fèpulchrum B. Dionyffj,quod translatum efl ad ædemmagnamuf bis noflræ, magnitudinis corporis humani, nô paruæ etiam crafsitu^ ^^/jites. nis. Ophites uero uiride efl,maculis totum plerûc^ albis, turn uerb al terius coloris diftinguitur. Frequentes uidi ex eo columnas,tummefl' fàs: fleutôô ex alio genere uartj coloris menfà eft apud Andream ÂlûF taginesMtu- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mediocris pulchritudinis. Inueniutur quandoc^ in pario for
raies in. murmo mæconfpicup uenarum uarietate ac concurfujquæ effigiempicAahaud inferiorem referunt. Nam præter reliquas in æde Sapientiæ Conftanfl nopoli imago B.Ioannis Baptiflæ tergo cameli tedli uidetur,quæabfo lutifsimaeflinomnibusjpr^terquàmquôdalterumexpedibusnona' deo ut piôlura po tefl exprimit. Caufàm horum iam diximus fortuitain
cffcy nÔ propriam. Suntamp; marmorum genera à regionenobilitata,uc lut Numidicum:hoc em'm ciim ex fubtilifsima lachryma conftetjob gi'onis ardorem fplendidilsimum cft ac maximem'tens, quodfadk c^Iari poisit ob mollitiem 8^ æqualitatcm. Silex enim amp;nbsp;cotes quia paf tibus confiant craßioribus,ideo fculpicommodènequeunt.Itaqueamp;^ nunc marmor Numidicum efl elegantifsimum»
Alabajlruvti.
Cos,or dut ge writ.
E'marmorum generibus efl; Alabaflrum, peripicuum,amp;r plerun^ candidum, quo pyxides pro odoratis unguêtis fîunt, robuftius uitro, metallicis purius.’figulinis præfl:at,quôd minus combibatautreniittat unguenti, ergo amp;nbsp;illius neceflarius ufus fuit. Quod ex eo perfpicuita^ temacquiritaqupimmerfum,magis combibitfuccos acremittit, cuius cauj^m fuperius diximus^.
Proximæ marmori cotes : nobiliores ex bis Lydia amp;nbsp;Damafcena» Lydia nigra,fubfl;âtiaadmodûtenui,fplendens, mirafubtilitatereferf metallorum colores: quo auxilio auri amp;nbsp;argenti puritatêaurifîcesintd ligunt: tenuitate quidem fua de trimentum no afFerunt, ut liceat mil 1 ics
-ocr page 249-LIBER SEPTIM VS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;213
A cxperin uel Qnc um'us gram' i'atfhirkmigredine aute oftcnduiit colorem metallÉnam m'gredo colligit nitorem ac coloremgt;Cotis dotes funt,ce-' ierrime fenfim omnia abfumere,nec abfumi* Ob id Damafcenæ pr^ ftantifsimg: cum enimchalybemaffricatæ quantuuis durum celcrrimè Cotesittlt;iuibKs abfumantjtum fenfîm ipfæminimeatteruntur, temporis tarnen fuçcef-fu amp;nbsp;longo attritu ac frequenti etiam ipfæ pereunt amp;: ab fumunturzpra uæ,moIles,cariofæ,uenoiæ,nodofæ,afperænimis.E generc cotis lapis dlnioUis,èquo uafafi'untComi excoquêdis cibis:tener eft hic,utpoG fitcælarijamp;S tarnen humido lento conftat,quó fitutignibus diu refiftatr cincreieft Sófubfufci coloris, Omnibus cotibus illud propriu eft, fed. præcipuèLydiæ,utfupina parte optimæfint,quiaàSoleperficiuntur: pefsimæprona,qua terræamp;Shumori incubant.
Cotis memoria adduiflus fum in nouaculærecordationê.Lapis eft L4igt;isirtâdeat, apud Indos flaui coloris, perfpicuus, qui nouaculæ inftar feindit : par aût eftutuitrûamp;Cryftallumchalybeamnouaculamob tenuitatêfupe rare. Sed quod addunt mirum eft,n5 cote aut mola alteroue lapide,fed aquaipfaacui.Id uero contingit ob fubftantiæ tenuitatem.
Proximus marmori ac cotibus,crafsiore tarnen fubftantia,eft Silex, stojcr eias jpfeuarr) generis, tener,durus,tenax, friabilis,grauis,Ieuis,ignibus
imperuius, èc qui celeriter in cineres tranfît, iqualenâ, rubens, coloris quoque uarij. Squamofus filex eft, imbrium ac frigoris patiens,lique--® fdtplerunque,demumin cineres uertiturdapides reliqui utplurimuni tranfeuntincalcem. Norimbergenfis èfbdinaextraftusdurefcit, cùm reliquaeius genera potiusfrangantur.Eftamp;lapis marmori natura fi/ MtnmorfeiHile mills,quippe quod feftilis fit,fed coloris cinerei, amp;nbsp;mollitiei incredibi-lis,unde ferra non fecus ac lignum fecatur ad opera. Copia eins in re--gione Veneta. Sed ob colorisobfturitatem, 80 quia nitoremnonad^ mitôf,ad filice referri poteft. Propria enim omni filici funt,fquamofum dre,necleue perfelt;ftè,ut marmori nitor,8c quod fecari pofsit.Huic au-temlapidi pars una ex utroque deeft ; non nitet, ideo marmor non eft;
fquamis caret,ideo non eft filex.
Cæterorûlapidumnomen unum faxu fit,genera aût fex: à proprieta nbsp;nbsp;ftx getu-
teunûutMagnetis Iumptû,àuiribus ut Calamocbus,à colore ut Amo chryiós,pidura ut Alabandicus,forma ut Trochites, ignium uel aqua rîïrefiftentiæ nobilitate ut Magnefia. Igif àprimo genere incipiemus.
Magnes feu lapis Herculeus duorû aut trium generum efie uidetur: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ene
nam ex co ferrugineû eft,ôô candidû : amp;: quod candidû, eft diftindum ’■*lt;• leuibus ac tenuib. ferrugineis uenis, quod tarnen ferme undequaep eft leue.Ferruginei generis Magnes duas habet primo uires, nullis ferme feculis incognitas : trahit enim ferrum,amp; illitum Magnete ferrû,aliud trahit ferrum,adeó ut quandoCp co tigerit Magnetem quinc^ aut etiam pluresannulos perpétuafuccefsionetrahere.Poft ætatêillâuetuftifsi-mâ Ariftotelisæuo, fiquid Alberto credeodûeft,innotuitMagnetis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cap.6.
-ocr page 250-Zt4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE LAPIDIBVS
duo cflc genera, al teru quod ferrum ad boreamclirjgit,relïquuaut^”’‘ ■lt; quodadauftrum. Hocautemmodo res fe habet. Affi-icatur ferru tenue in cufpide,inde fufpenditur in æquilibrio, tum circumu® uitur ferrum fponte,fic ut cufpis boreamaut auftrurarcfpiciat go hgc quatuor nota antique fuere tçmpore. Sed óó illud cogniwni^' Alberti ætate,Magnetis elle genus quod uocant Theamedê,adn3^^'^ ipfiMagneti,quóaabigatferrum, Sedamp;illud,quodàferro etiaffl^ gnes trahitur,quodcp uirtus eius corpora pénétrat,utinterpofitat^^^ la etiam ferrum ad fe alliciat. Sed amp;nbsp;id Alberti teftimonio, Ariftottl^’quot; i cognouifl'e pyxidis nautic^ ufum. Ergo plurima,ut mos eft,ian^i^^ | re cognita, quæ non pauci noftro tempore inuenta exiftimauere: pyxidis nauticæ rationê cuidam Flauio tribuunt, quam confiât cog^^ tarn fal tern ante Alberti Magniætatem, ItaquehicerroràleuitattA*' berti Magnioriginemduxit; cum enimille pluribus falfis quidam ra mifeuiflet, faólum eft ut uera etiam fide indigna haberentur. men Ariftoteli hæc nota fuiftè crediderim de pyxide, aut quod ferrU^ ad boreâdirigat,cùmGalenusamp; Alexander Aphrodifienfis, qui nü ƒ lumnaturæmiraculum tametfi leue prætermiferût,harum rerumad^“’ admirabiliûôCutiliumhaudmeminerint. Confiât etiam tempord^^' manorumhæcfuiireignota,tot naufrages ob hanc cauiam illis fub«^” tibus: unde non femel naufrasio attritæ uires,dum aduerfus I micantjôô Odlaurj clafsis difîecfla aduerfus Sex,Pompeium. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I
Ergo iam uires denub ferruginei Magneiis aggrcdiamur,indef^^''’ f CMfe noue ex nés explicemus,initio ab experimento faefto. Magnes igitur ferrum^ pertmfmortM» h trahit amp;nbsp;chalybê,RefertSc Hieronymus Fracafloreusuidifiè^^^ argentum traheret:generaliter autem argentum haudquaquam Caufa cur ferrum trahateft,quoniamilliuseflalimentû: nam, lapides uiuût: ob id etiam optime in feobeferriferuatur, Quidmir**’’' eft igitur chalybem,in quo maxima pars ferru efl,trahi‘:' Sedôcfcrrüô» fi à Magnete tangatur prius,facilius trahitur: argentum uero uel fern^' liquid continuitjuel genus erat aliud Magnetis,de quo,ut re mihi iï^^° gnita, uerba facere non decreui. Attamen hoc noftris fatisfacit pfjs,argentum00 reliquametallaaualido lapide fiferri quiequam tineant,trahi poffe.Nec ex omni parte Magnes trahit,fed ubi corfi^d^ nui eft, magis^ unaparte quam alia, ferrumqp nitidu potius quàm*^, bigineobfitum.Nec,utfabulantur,alliocæpisùeimpeditur,multôt5’, nus Adamante : nifi forfan adeo kuiter, ut in minimis folùmac deb* bus deprehendatur,in reliquis aut fenfum effugiat. Ferrum uero cum lapide confricatum fuerit,non fblum celerius trahitur à Magn^‘^’ fed aliud ferrum facilius ad fe trahit, quam ipfe lapis, Videtur uis Magnetis à ferro roborari: nam in fuperficie ferri tenuiores lapd‘ partes hprentes ferrum ad fe alliciunt. Sed amp;nbsp;ferrum magnum Magnetis modicam partem uice uerfa trahit ad fe, eo magis fi fer**”^
-ocr page 251-LIBER SE PTIM VSgt;
àMagtiete, Só Magnes à ferro contadafînt* Hocideo contingitjquoquot; ni'am ferrum Magnes ut alimentum defiderat : qui cum illud ad fe tra^ hercnequeatjadipfummutatauicefertur.Duas habet partes ex aduer fo pofitas hic lapis; alteram quæ iacet ad meridiem,alteram ad boreamgt; Cum uero eruitur,uim eandem feruat,ut qtiemadmodum animalia,ad fitum proprium 80 naturale (ponte redeant. Cum uero ob grauitatem nequeatfeipfummouere, ferro afFricatumouetilludinæquilibrio po» fitum ob facilitatem;amp; etiam quoniam principium eft quoddam naturale, Nihil feipfum mouere ♦ Ergo cum duæ fint partes,ferrum quod à borealitangitur, cufpidemillamadboreamdirigit; quodfiauftralem contingat,ad auftrum etiam impellitur,non ad boream.Falfiim eft igi-tur,utinnoftris lapidibus luce clarius fpecffare licet, Herculeumlapi-dem ferrum (emp er ad boreamdirigere, quandoquidempars illius fit non paruain fingulis fruftis,quæ non minus ferrumdirigat ad auftru, quam no tifsima ill a ad boream. Quo fit ut fero uideantur uires eius ho mines animaduertifle» Sed nec ad unguem dirigutur partes ad boream auftrum ue, fed fingulæ ad locum quinque partibus cœli diftantem* Quo fit utinhorologijsnoneadem fit lineafuper quamferrumquie- Curmhafoto^ fcere debet in pyxide,amp; meridie ubi umbræ fignificât horas:nam linea
pyxidis, fi horologium perfeftu fit j paululu ad Orientem infledh’tur à 4«nKriditi. linea meridiei» Caufa alia non eft, quam fitus lapidis.Lapis aute ea par
® te uires recipit, quo nia ortumftellp in cauda Vrfy minoris,qupquincp partibus orientalior eft polo mundi,re(picin Vcrhm ratione oppofita non aftellis auftralibus, fed ab eadem cauda Vrlæfeu ortu fuo pars in Magnete quæ auftru refpicit,uires acquirit : ita fit ut lapis hic cotrarias habere uires uideatur. Nihil mirû eft igitur ortam efte fufpicione Thea niedis, quod ferrum repellat cum Magnes fit » Res au tern ita (e habet» Magnetis pars una ferrum ad boream, altera ad auftrum,quemadmo-duni diftum eft,impellit : quod fi pars quæ ad auftrum dirigitur, ferro quod partem borealem petit applicetur, infitaininiicitia illud maiore impetu propellit àfe, quam ferru ad auftrum tendens trahat : amp;nbsp;rurfus pars Magnetis, quæ borearefpicit,applicata ferro ea parte qua Magne tern ad auftrum tendentc tetigit, à fe repellit» Simile ferrum atq^ ad eandem partem tendens ad fe trahit uehementer,Magnetis expers ferrum mediocritenCaufa huius luce ipfa clarior eft : nani difsimilia repellun-tur,fimilia trahuntur.Itaqp non iam ferrum abigitur ab ullo lapide Her culeo,fedut particeps contrarip qualitatis,aut quoniam cufpis alterius lateris fimili Magnete contacta eft: unde dum ilia trahitur,reliqua fuga tunErgo fi ferri utrat^ cufpis à boreali parte tangatur,utrac^ ab auftra-li repelletur,quafi to turn ferrum propellat»
Sunt qui affirmêt, parte in eo lapide eife,quæ ad Orientem,amp; aliam quærurfus ad Occidentêferruimpellat: de quo nihil certi afferre pof-fum t Ver urn fimili ratione qua ferrum à Magnete aut trahitur aut inv
-ocr page 252-D E L A P I D IB V s pellïtur,finiili eti'atn ratione à ferro cui Magnes contaÔ:u inliæfcrit) runi aliud aut trahitur autimpellitur. Dico cufpi's ferri Magnetis auflraliillita,ferro fixo exiftente cufpidêaliamàlepropelht,quxinæ' qm'Iibrio pofita borealem partem Magnetis contigeht. Atq^ cadcm^ tionc Magnetis fruftula à Magnete trahuntur,cùm uircs ferri Mag’^j aut illîus frufta combiberint, Itacß non Magnes Magnetem trahiv^ errumMagnetihærens occulte»
Accedithis totpræclaris dotibus,quôd Magnes lub tabula ferrum fupertabulam in æquilibrio pofitum,quanquam interpofii^J^ bula,celerrimè circumagit,non fine leui aftantium admiratione. peluislignea aqua plena fuperponiturtabulæ,in ea. nauicula collota^ tur,tenuifsimis tabellis compaginata,fine ferro, lèd glutine tantiimî proramuliercula formolàflexaremonauiculamagens,itautilliusna^ remusmoueatur,Sôcumeo mulierisimagozlub pedcpo' ftremo mulieris clauiculus lato capite, cuius pars ilialatior pileus tapromineatètabula,ficfigaturutlateatfubprora,nectarnen aqua® tanganoptimi tandem Magnetis fruftulum capiti uirgælignepexabi^ teuel cornu inleratur, qua circunducatur lapis iplèfub tabula pofit®» atq^ fie fuppofito Magnete claui capiti producetur nauis lapidis mo® quocuncß uoles, uidebitur^ bis qui uirgamnon pofiunt conlpicer®' { mago illa quafi animata, nauim quocuncp uelis circumagere ac duttf^’ audienti quidem ac remiganti fimilis : nô igitur materia iplà tranfit, aliquid Ipiritui fi'mile : nam tabula impediret motû,cùm corpora fci® uicem nequeantpenetrare»
D/won ut re^ nbsp;nbsp;Simili ratione Dæmonrefponfadabit. Fit ftatuaparua ex oricbal“^’’
ßgt;onfiMn dare coronati uiri, aureauefte, cum cornibus in capite, facie pedibus aci®^' uideatur. nbsp;nbsp;nbsp;nibus nigris, pedes ac manus gryphis»Huic imagini feeptrum ex
diligenter inaurato,ac uiribus Magnetis imbuto,in dextra manu coH“’ cetur. Sedeat imago hæc fuper folio ex ære iplendenti aut cæruleo» î® ti fabricp uitiumin forma column^ circumponatur, utquandoqp tait® in manibus habuerim iblidü,uel fi placet inane lolum folio uitrui®’ gatur» Inde fulpendaturmachina tenui filo adperpendiculum, utpt” arbitrio poisit circumuolui. Deinde in cacumineelegantis uirgæto® foituto occulte frufto Magnetis uirgamota ad partes interrogeturi®^ , gOiPulchræ uirgæignotp, notæ ac charadercs turn figure adfjciunti® statua femper Poteftôô Magnes annulo aureo abfcondi » Eodem exemplo ftatua® fuper altare collocabimus è leuifsimamateria,atlt;^ in ea ferrum MagB^ te imbutum, lapis autem Magnes ea parte mûri collocetur,ut ciimltP rum ilium refpiciat,facies imaginis conuertatur ad facrificiû. V erifiiu*' le autem eft talibus technis, nondumhominibus adeb folertibus,fattgt;' | dotes antiquosplebiignaræfæpiusillufiiïè» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i
uiagms car^ Succedit ferrugineo Magneticandidus,amp;rcreagus,quaficarnenit® cens;experimentumcn:quôdlabqshæretleuis,amp;: uenis quibufdam®
-ocr page 253-LIBER S E P T I M V S* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11/
A ftin(îhis,ranis ctß,tarnen edaninuncïnuenitur,cùmnihil uoluit nobis natura occultum elTe.T rahitur forfan ficcus ab humidojhfret^ labij s, non alia ratione quàm feftucæ folent fiiccino»
Non abfimilishuic uidetur Magnes alius, cuius ego experiment -^lt;*5«« tum taleuidi. Attulerat Laurentius Guafcus Cherafcius, prouinciæ Turonenlîs medicus empiricus, his diebus hune lapidem, pollicebat turep pofle, fi uel ftylum aut acum tangeret, carnem totam abfque ullo dolorepenetrare: quod ciim nobis,ut par eft,ridiculuni uideretur,rem experimento inmeiscontubernalibus confirmauit» Ego tandem,uc tamincredibilis rei periculum facerem, acumipfam priuslapidi affrica tarn cuti adiutori) brachf) intuli, iènfi^ primo leuifsimam punctionis itnaginem : poll cum totum mufculum quafi diretfla penetraret, acum quidem in profundum qua pererrabat penetrare fentiebam, dolorem nullum penitus fenfi: tuncep familiaribus quod in me fueram expertus credidi. Dimifi uero longo fpacio fledlens undiq? brachium, nec quict quammoleftum fenfi,nec detrado effluxit fanguis,nec foramen ullum reliclum eft:quandocp femiguttula leuis cruoris, no autem fanguinis, cf fluit, quaueftigiû uulneris deprehendit.Necqui au tor rei huius erat, loca neruoruaut uenarum obferuari uolebat, ut plane intelligeremus uim lapidi inelTe, Lapis faba parua minor fuit, candidus, buxeusep po tius candidus,uenis ferrugineis diftin(flus,lenis admoduaclcuis, uc
2 totuspondusgranoruXHI. triticiimpleret,Ipfaueróacus,quaeiobt tulerâ,confricata,etfidurifsimaefletutprius, adeó tarnen apparebatle nis,ut nÔ amplius ferri naturâ retinere uideretur. Ergo ciim confiderat rem, tria mihi occurrebant.Primum,utnó acus ingrederet,fèd permut tatafimilitudinecumnoftraaliam obtuliiTet, quæinferediret,artifîcio non difïicil i, fed huicobftabat q? acum ima penetrare (èneiebamus : ÔC dumextraherec,magno labore opus fuit. Secundü,quód cum fub cute fit pinguedo inter cutem amp;nbsp;carnea membranâ, induda acu inter mem braiiam amp;nbsp;cutem per ipfam pinguedinê, fic introïtus fine dolore eflet. Sedenim huic ration! fubferibere poterat,q5 acum in fummitate paulu-* luni inflexef at,feu dum lapidi afifricat, feu dum in mufculu per uim imt mi tti t. V erum ratio hæc baud fatisfacit,proptcr multa. Primum,qubd fenfu percipiebamus ufcp ad os penetrafl'e. Secundu, q? fummitas quæ prominebat extra carnem,angulurn ferme rcclum coftituebat, ut ratio mathematicano pateretftanteacutotaredfanifiin fummitate,atcp ibit denietiampaululiimflexa,nö multû,fitum habere cutiipfi ferme æqui diftantê:accedit,q3acus fub cute iuxtaforamêrelucebat,nigræcpuirgu læ forma referebat. Quod fi tota adhæfifiet cuti, nigra ilia uirgula acus longitudini fermefuiffet coæqualis. Vltimo adijeiatur, q? curuitas ilia uix potui fTet fine Ipfione cutis aut mêbranæ carneæ penetrare, tum præ cipuè, quod hanc operationê cuicunep libuifl'etdemandabac. Ergo ad tertiuni inuentü confugi, quo pueri uti folent, fcilicet cum cutim abfcp
-ocr page 254-ZlS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE LAPIDIBVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
QjtomoJo c4- dolorcdigïtis cottiprehenfambrachfjperforantacUjamp;carneamaun^ ro abf(^ iolorc pronu'nentiarn inferiorem prius attritam digitis » Attritione ipfat}'^^'' tuor uidentur commoda haberi ad dolorem leuandum : raritas partit)
€*(»»gt; IR
fiuiiK. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perquamabu^ dolore acus præterlabitur: caliditas,qu^doloreninofl
permittit (entire: unde calida omnia acopa: Só quoniam dolor qui attc rendo lu{citatur,dolorem punciionis leuat. Scriptü eft enim,duoriini dolorum qui fecundum eandem partem fiunt, maior minorem obfcu^ raLSedhocnon folùmcontinQitjUerùmSôminormaiorem.cùmnon ex eodem fuerint genere. Denicp e parte ilia quæ magis fentit,amp; eit net uus,attritionefpiritus excluditur,ficcppars eafenfu rarere poteft. Sd tarnen in priore experimeto cutis ipfa necp atterebatur, imo paululuni Icnfus doloris retinebat, necp in fummo hæfi'tacus, fedmufculutranf'' grefla eft. Quid ergoÇ’alio ducenda ratio. Docet experimentum, fcpo illitam acum dolorem penetrando non excitare,aut leuem:an forfaiiif lapide illo uis eratpinguior,autadeô frigida,quæfenfumomnêacfan' guinis fluxum probiberetC an illud proprium omnino buiclapidi,ue' lutamp;^ ferrugineo, quod ferrum, ut dixi, adeas partes quæiuxtapolo^ Fr^iamaxitni funtdirigaturC an forfàn præcantationi locus. Sed quis dicathoccoffl' l'nentoquantûlucriliceatfacereÇ’autquispoisitexcogitareÇ'MuItahi^ narramus quæ parua uidentur, amp;nbsp;tarnen fi ad ufiim humanum conuet tantur,magnam afférent utilitatem,pleracp uerb turpe lucrum. Eadc® armafiintpro tuendapatria,8ô quibus latrones utuntur ad peregrines occidendos.Nam quis non diceret, non tanti eiTe habere fundumquin gentorum iugerum,imô nec^ mille,quanti eft fare hanc technamffd*^ oftenditAlexâder VeronenfisnuperMediolani.Namuulneratisfet ro hac arte prgftigioib ieruis turn pueris,amp;: tota pedoris carne trâsfof fa,tumuerô coxis,illis^ uulnere perterritis, ac nec cogitantibus quod non dolerent(érant autemuulnera non ex acu, ièd gladijs prægrandP bus ) oleo impofito quo'd uel modicû larcocollæ, aut thuris, autaloës, autalterius cuiufpiârei quæoleum non eflèfimplexoftenderet,ffatini fànabantur. Sanabantur autê,ut dixi,ob uulnoris prgftigiofi naturani: uidebantur autem fanari ob confidentiam exhortantis, cùm nihil con' ferret oleum,omnis tarnen uis ianat-ionis in ipfum conferebat. Quatn' obrem tanti uendebatur,quanti illelicitatoræftimaret. Facile effet hoc uel nafuto cuiep perfuadere has præftigias ac ueneficia ignoratttfquod oleo illi tarn repente perianaretur.Addebat in tarn procliui mortaliuni lapfii alias uires,utpote fèdandi dolores, comitialem morbu depelleii' dijUermes occidendi,finiendi febres,qug turn fides ip(à,tum cafus,tuni impofitailla medicamenta iuuabant. Amara enimpleracpSóodorata multos poffunt finire dolores, flatus difcutere,co(rtionemiuuare, ucr mes occidere,fbluerelentas febres,8ó comitialibus prodeife: hæccnim omnia in humorepituitoib utplurimum fedemhabent. Itaque medi' caoientofum hoc oleumomnium opinioneerat. Tantum uerocxco uendeba/
-ocr page 255-LIBER SEPT IM VS»
Zt9
Ä iiendebatur, Sf tanti æfti'niabatur,ut fcnos fermé aureos circulator ille Indies colligeretjpræter id quod ad ægros curandos non fecus ac mcdi cusquifpiamfamofifsimus uocabatur.Indutus purpurajafturconege^-nero fo,muleis comitatus famulis,iycophâtig fidemfaciebat, lucri ex uberantis terras circuibat » Nec^ minore potuiiTet tantum impeniæ fer re,At egregiumillud oleum uulneribusalrjsadhibitücùm ille abeflet, prodebatdolum, nihilo aut certèualde parum melius oleo puro oliua üarum:namamp;r purum oleum,ut alias docuimusjuulnerarecentiaiànaquot; repoteft,quoniam,utdiximus,non putrefein
Sediamdehis fatis didlumeft, quemadmodumamp;decaufis lapidis Herculei,quibus ad boream ferrum dirigit ferrum^uel ad auftrum»Re linquere etiâaliquas dubitationes pofteris licet. Nunc ad ferrugineum Magnetem oratio ipiàretrahat. NafciturinHifpania JhisLeciâm. in^ fila, quæ inter Cyrnum feu Corfîcam atque Italiam iacet,Elba nunc di dtur, pluribus^ alrjs regionibus : fed propinquiores adduximus, ut manifefti erroris arguantur,qui ob regiones ipias in quibus oritur fer^ rumdirigi putant; neque enim regiones ipfæ ubi oritur hic lapis,reipp ciunt oras eas quas ferrum Magnete illitum, neep una eft tantum regio quæ ilium ferat. Eft fubftantia ferro ac pondéré fimilis,ut mafculus quafi dicatur. Porro in his quæ fènfu præditafunt, mafculus ad fœmi' nammouetur:fenfu enim trahitur.In his quæ fenfu caret, foemina àma f ulo trahitur. Ob id igitur ferrum à Magnete trahitur ac rapitur: mu^ tuo tarnen, ut dixi, feruntur alterum ad alterum. Sed cur nullum aliud nietallumàlapideullo alio trahiturÇ' quoniam nullum metallumadeb frigidumeftquemadmodumferrum,necpforfan omnino elfe non po^ ttft,utmetallaaliaabalqs trahanturlapidibus. Viribus celebrantur, Sarcophagus,Calamochus,Halcyoniü,Pumex, Smiris,T ripolis. Sar tophagus quafi carnes edens,leuis,câdidus,iubcinereus,friabilis,in eu ius fuperfîcie fumma uelut farina quædam leuis refîdet,in imo autem at queintus ut uenæ luteæ. Ex hoc antiqui fcpulchra faciebant, quod in XL.diebus corporaipfapræter dentes abfumerentur».
Eademuero ratione calx uiuain cryptas concameratas inieefta, fu' perfufa aqua, fi in ea cadauera ftpeliantur exedi iblent, turn uero à cadgt; inia cum terra mixta : immodice enim omne tenue atc^ficcum amp;nbsp;quod ürerepoteftabfumit,nô iblum carnes mortuorum,fedetiamoira: atep non folum mortuorum,ied etiam uiuentium : unde fit efcharoticu abf- ^fehttrotiewn que dolore, facile quod cute pertundit in horis x X1111. Si fana eft cu-hs,ipfum folum corio circundatu imponitur : fin aute ianies,ut in fup^ purationibus fubeft,locus aceto acerrimo lauatur^Coftat medicament tumetenero faponeamp;: calceuiua tenuifsimémixtis,adeó utin unguêti formam mollis tranfeat.
Ergo eadem ratione Sarcophagus confert, fi quid aliud, doloribus Podagrkorum podagricorum,humores extenuando, SedÔÔacetumuerumquanto
-ocr page 256-Z20 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE L A P I D I B V S
acrius,eb tnagis ut dolore,ita Sc fenfii priuat: nam cuocâthæc quodin' tus eft,amp;S atténuât óódifToluitjideoc^ ftrenueficcat,
CalMocbuf. nbsp;nbsp;Calamochus harundinû (puma, Adarcem uocant Arabes, inhurai
dis cLC paluftribus locis circa harundines èc Cremia nafcitur,in ßccitao bus (àporefubfâlibjuiribus Sarcophagononabfimilis.ColosAfijl^' pidis,foraniinibus plenus,calidifsirnus eft ÔC acerrimus»
Ualcyonium, nbsp;nbsp;Huic fimile uiribus ÔC forma ferè quod uocatur Halcyonium,idcR,
maris fpuma: ÔC efl copiofum, atçp in ufu» Videtur autêànido auiuni dedudlum nomen,de quo dicemus inferius. Sed non folùmnidum,uc rùmmarisrecrementum quoddam uilehoc nomineappellaturzamp;ui in uniuerfum dicam, Halcyonium homonymum eft.
fumex. nbsp;nbsp;Pumicem côftat efte genus lapidis monioris,igne fulphureo exiifth
ac per auras delati. Prohibere dicitur muftû ne ferueat,ÔC prgfumpwm ebrietatem,fèdnon abftp iadlurauehementi.
Stniris. Smiris ègenereeftlapidumOftracofbrS: attcritænearota,gemfflîS pleraftp, ôd dentes mundatfricando. Poro lapide 06 fragmentis Obfi' dianæ cælabant gemmas antique tempore. Quod fi non fit Smiris Po' rus lapis, ignotum antiquis ilium fuilTenecefle eft ♦ Tenuiumpartinni acdenfarumfolidæ^ fubftantiæ eft Smiris, adeo ut ferrum poliat^ exacuat: nitorë^illiôô chalybiaddit. Nitorenimfitderafàfuperfiû^» donee æqualis acdenfàreddatur. Quamobrem quædamnitent,qnï' dam non. Nitent quæcunc^ dura, ac ut magis,amp; denfa. Itaqp lapilli ciofi magis metallis, metallalignis. Et inter lapides Adamas, qubd fit durifsimus: inter metalla aurum,quôd fit denfifsimum: inter 1 i gna benus,inter oiTa ebur, inter cornuabuffàli, eifdem rationibus,amp;: qua:' cunque bis erunt denfioraac duriora,magis fplendebunt. Additui‘‘:f'' go fplendor polita fuperfîcieauro^illito, quod aurum quâtumuist^' nue figfitfemperdenfîlsimum. Quæuero expoliunt, duraomniaat^ æqualiafunnquoduero pqualeeft,idem tenue uel ex tenuibus. Quain Tripolif, ôbremexaeftiusexpolitSmirideTripolisihpcglebaferrugineaefiû'O ceo proximior,aut fi uis tener lapis, nô ob duritiem, fed ob tenuitaitni fubftantiæ. Multa autem uidentur in his molliora, cùm dura fint. Qp? dam ex mollibus dura côftant tenaci 21utino,ut filex: alia ex duris mol lia,üt Tripolis.
Tartarum, FitSóTartarum exuinifæcejquodindetergendocomparnonba^ bet : ob idfordida,amp; duris natalocis,ÖC carnis exerefeentias purgat,^*^ uiuam carnem oftendit.
(sypfitm. nbsp;nbsp;Gypfum terra candida,tenax,Ieuis,fingendis operibus idonca,gln'
tinans ulcera,8ó illius flos à pluribus Talchum uocatur. Sunt qui Tab chum lapidé aliû à fpeculari elfe uelint. Quicquid fit l^alchu, eft ßmü^ uitro,fquaraofum8ó perfpicuuacquafiipeculare. EpotumTakhuni aueîlanæ pondéré, diffîcultati inteftinorû mirum in modum prodem
Ex eodem généré lapis effe uidetur cruftaceus, coloris nigri, auru* diftindus
-ocr page 257-LIBER SE'PTIMV'St
* diftîndus ucniSjCx quo tabulæfiuntquæcxNorimbergacleferuntun Formalapidesfnfîgnes fiintabfîçnuméro ♦ Caufàuarietatis ea quæin herbis atc^ arboribus dicetur»
Trochites ftriatus in piano:in planimedio puncflus eft,ex quo dix Trachites. hguntur ftriæ : fed planum illud leui tympano circûambitur. In aceto pofitusnô fecus ac Aftroites mouetur ipontè.Entrochos uero ex niul Bnirochos. lis Trochitis componitur: eft^ uis eius qualis partiû ex quibus coftat»
Pentacrinos quincp lilia refert,ftriatus lapis» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pentacrinos.
Encrinos è pluribus côftat Pentacrinis,ruberlapis,nigro adnafcês»
SicBelenites forma eft fagittæ,rimam Habens intus fecundum longitu ^^i^nites. dinein :alium continet lapide, qui aurea ei iungitur armatura ♦ Cumcp ex bis quidam paleas trahant, fruftra creditum eft Lyncurios eife, cùm his nafcantur locis quibus procul font Lynces»
Conchites conchæ fimilitudine,liris incuruis,atcp aurea decorus ar^ Concfuï«.
Oiatura. Eft Sc aliud Cochitis genus marmoriscp ipecies, candida,mol lis,in qua conchyliorum teftæ femper inueniri folent : olim nullibi nifi apud Megaram urbcm, tefte Pau fa nia » Atcp hoc certum indiciû, perx fufanaanteamariregionemillam. Nam conchylioru teftæ cùm diuturx næiint, inter lapides ac fob terra multis in locis lapidefcunt, forma re^ tenta,fubftantia ueromutata. Curuero armaturisplericpmuniantur aureis uel argenteis, caufà eft materia fàlfèdinis minime expers : nitet
® ninifàl:8ôexpuraquadâparteconftant» Quæ uero ex côchylijs fiunt, efalfaquadam parte confiant: hæcexterius eie(fta,immenfblocifrigox rearmaturamc5fîcit,quoniamaqueaparsfplendet» Quoniam ueroax queum bene immixtum eft terreo tenui,non abfomitur, Sunt uero ho^ runiquædam fàgacis naturæamp;T certum finem fpeftantis, quædamperx ennismundiargumeta,Oftracis uero oftreis fimilis,utfpecularis fodi oßr^cis. tur. Sic Onychites odoratis unguibus forma haudabfimilis. Et Ctenix onychites. tes in pedinis effigiem ftriatus» Strombites uero in cochleæ forma turquot;
1 . nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;stroinbucs^
Dinatus,atcp in acutum tendens»
Porphyroides cinerei coloris,aculcis purpureis inftararmaturæcla porphyroides. uis fcatens»Myites mufculo fi'milis eft,extremis tenuioribus,medio tu wyurf. mens.AtRhombites duorumeftgenerû: alius fquamis confiâtrhom Rhombites. bifimiltudinernhabentibus, à quibus nomen accepit, hiccandididus efoalius habet cylindri comprefsi fîgurâ,uerùm ftriatus infra fopra^, adeo utrhombi fîguram référant»
. Pentagonus Hexagonuscp marginé habent, amp;nbsp;in medio jjrlanitiê ut Pctit^gonus. fritillus,inquapun(ftuseft,àquoutintrochitis radrjs ufçp ad extrema Hcxd^o«!«. deferunnOmnes hos Hildesheimius Saxoniætradlus mitt;it,detulitcp ad Georgium Agricola Valerius Cordus herbarûuir fcientifsimus, Vilt;Zcnf« cor-quêftudio uariadifcendiRomædegentê, cùm Germanus effet, mors immatura præuenit,omnium eruditorum ac bonorum dolore»
Hic idem alios etiâ detulit lapides, forma fîngulari ac mirabili: quem^
-ocr page 258-ZZZ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE L A P r D I B V S
Uy/ierapetra lapümirtif.
Gloffopetr4. admodum Gïo/Topetram piciIinguæ fi'miIeni,Lungbergi in alutnino' Selenitet. fisfodinis inucntam: Sc Seleniten formarenafcentis in cornuaLunæî hic aurea modo, modo argentea uel adamantina armatura intcgitur,!’’ ueniturqp in Marigburgo. Siciit in agro Treuerenfi Hyfterapetrajquç formam pudendi refert mùliebrisrniger^ hiceft lapis acprædurus. Etiuxta Salpheldam Thuringiorum inputeouiginti orgfjsprofun' do efFofïuslapis,qui adunguempedorishumani integri formamre^ ferebatjCum coftarum difcriminibus : erat tarnen paulo pedorehu' mano anguftior»
Amochryfos.
Armdtura.
Detulitille idem lapides colore confpicuos. Amochrylumaureico loris, fquamofum ex quo arena fit aurei coloris 1 iteris fîccandis aptaie^^ pertus fum fi in igné côtineatur die una tota, uberiorem arenæ copiani reddere, ac meliorem pulchrioremcp. Sic amp;nbsp;Armaturam : fquamofum eflSc hic lapis, uerùmcoloris argentei, eidem ufiii, fi non alterffalttm
Hieracittt. aptus*Hieracites quocp ftrijs amp;nbsp;colore pennas accipitris autpcrdidsf pyrauftut. mitatur. Et Pyrauftus, qui rutilus eft colore, aurea infignis armatura, cauus,nitens : undenô fecus ac fpeculum cauum Soli expofitus ignem accendiüin Hildesheimio tracfiu hic etiamab illo iiluentus eft, AlabMidicuf. nbsp;nbsp;Porro de Alabandico, quod diucrfas référât figuras picftas, fâtis
fcire,Diximus de Onyche,amp; lapidibus qui in agro Veronenfiinu^ niûtur: nam amp;nbsp;in marmore quandoc^ regrj capitis figura cum diadem^ te uifa eft : atcp hæc, ut dixi, quandocp fortuitó, quandoq^ ob naturaW lapidis contingunt. Diximus amp;nbsp;de cruftaceis lapidibus, qui ignirdï' ftunt: de Silice, qui etiam aduerfiis aquas refi'ftit, amp;nbsp;ab ignibus liqua tur,quodcp montium cacumina ob uentos amp;nbsp;frigora ffanguntur, lapiquot; T46«flt;c [cripto dum fruftis dccidentibus. Supereft ut de nigris fedtilibus agamus,qu‘’ rum in Italia copiamaximaeft, precium nullû. Molles funt, amp;nbsp;fruftis ciuidem lapidis albælineæineisdeftribuntur, Liturâ fbla faliuafacir. Necdiu tarnen retinentetiâ fi non deleas, Vtiles meditationibus,finoii tarn facile frangerentur, Ob id tabulæ excogitatæ è tenui lino obdufto gypfo, acfupergypfumuernice (ficenimhocliquoris genus uocant) quæ fleftuntur nee franguntur : atramentum^ fcriptorium recipiunt, diu^ rctinent,nec remittut nifi madida ipongia:quod olim tabularum genus cognitü fuilTe credo, atep in ufii, ex Augufti ioco, quód Aiaxirt fpongiamincubuiffet: quamuis frequens ufus elfetceræacftyliproC' piftolis ac meditationibus: æterna autem monumen ta ære cælabantur. Alf) nunc tabellis ex ligno ficus ac cinere oisiü,quod antiquitus ex M* Marcelli elogio cognitum fuifle peripicuum eft, pro abacis utuntur. Niläpidesuiue Quoduero animâlapidibusineiTeneceifefiqhocabundèftiperiusd^ ’^^^onftratumelEAtcputinamnó inefletuitalapidibuSjnihilenimproquot; tf/ifre poßent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;puluere è multis Smaragdis fepulto fub terra, additoqp humO'-
re pellucido,magnam gemmam procreari,
JDu plici autem modo augeri lapidcs,ex didlis intelligere poflumus: ud
-ocr page 259-LIBER SEPTIMVS,
* uel quod per uenas materia accedat Temper, tiutriaturcp lapis no fccus atc^ homo : uel quod potentia tale exiftens, uelut in generatione pu111 ex ouojfiat acflu tale : nam fuccefsione dierum totus pullus abfoluitur: partes autem in materia eodem tempore cum magnitudine fua ferme to tainitiumfumut, utprius candidurubefcat, inde concrefcatin neruos,
, ofla,membranas, ac talia, Nec etiam quod in aqua defccndant lapides, terreidicimerentur, fedfufficit concreto humido quantulacuncp pars terræad defccnfum. Pellucidi tarnen omnes aqueafubflantiafunt, uel frigoreconcreti,quamobremab ignediiîbluûtur, Silex autemno peb lucet,quiaterreus eftzdiiToluitur tamcn,quia frigore concreuit. Atlapi des opaci,quales pleriep funt, Sc qui in calcê uertuntur,nec frigore om nino concreuerutjiiec aquea funt fubftantiarautfi modo frigore cocre^ uerunt,quoniäfrigidi effe uidentur,tcrræ multum,aque autem parum continet. Manifeîtû-eft igitur Cryftallû,quod fit perlpicuus hie lapis, amp;nbsp;facileliquefcat, aqueafubftantia puraaefrigore concreta confiftere,
Atcphæcclaraquidemrationeconftant.Cæterùmaliquafuntfubti lion'sacobfcurioris contemplationis,utpropèadmiraculumaccedere uideantur. Qiiale illud eft quod Paufanias refert,fuffl'e in arce Megarp thur^erefirrct. iuxtafocumlapidemquipercuiTuslapillo citharæ pledfropulfàtæfoz iiunireferret.Id lcio, quammulti ridebunt me nugas amp;nbsp;an tiquas etiam nugas Plinfj more referentem:fed nos quod hoc côtigerit,quamuîs lo^ ® cuplete teile,no contendimus : qu ód ueró contigiife po merit, quodcp inpoilerutncôtingerepoisit, non dubitamus. Illud potius diligenter pcrquirendum, quomodo hoc fieri poisit. Quod ueró natura aut arte, nullöeildifcrimen. Ab arte igitur,tanquam nobis notiore ac faciliore, fumamus exemplum .Cumenim citharæreionent ob id quodlignum cauumefl, amp;nbsp;cauernis plenum, ac ijîongiofum, atcpmultipliciterper anfraclus diuifum,illud idem in lapide o porter excogitate. Vt u erb ta^ heiret,præter cauernas cauitatem,metallicammateriamfono aptana ’nimixta fuiifc neceife fuit.Inter autem metalla foliim 80 maximèæs re-* idnatrnam cuprudiximus, effeæs cypriu. Fabulabatur igitur antiquP tas illic Äpollinem citharam repofuiife. Sed eft aliud oilenti genus quod non parum admirabatur antiquitas. Lapis erat in Olympia, qui adeoperterrebat equos,utcurrus frangèrent, ieflores excutcrcnt,au tigarumlorisacminiscontemptis: undelapidi nomeninditumTara^ Taraxipput l» xippus, quafi equorum coturbatorformido. Nec in eo ueneficium, liquidé ars nulla: fed talis fponte lapis, ut qui ruberet ac fplenderet flam niæ in modum ingens,ex quo imago relucebatcquorum : undeilli uel Ignêimaginati, uel propria fpecie decepti, uertebant in fugam. Ignem cnimmaxime equi formidant. Succurritmemoriæ quod mihi conti^ gcritpropeiam triênio exadlo. Eram lanup, coenaueraapudllluftrem uirumFrancifeum Duardum Cæfareum Quæflorem,à cœna pluit imgt;-hresmaximos: pileo,ocreis,gabanio mihi fuiflem oncrofus. Dat ille,ut
-ocr page 260-224 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE I A P 1 D I B V S '
eft mire humanus, equos generofos : confccndîmusîadcratauteninif' cuinLudoufcus Ferrarius. Dum uiam quandam tranfimus,fucceduflî nobisuirifaces ferentes : flabat uentus ab eaparte, 8é fcincilUsferebat ante nos quamuis procul tadebexterririsequis fui'mus in pcriculo,«^ iam uix conti'neri poiïent ab his qui nobifeum erant lèruis, etiamarr^' pris frenis ne erigerentur. Et crat calli s anguftus laterum ftratura cjuali in fornicem procliuium,ut fî ere(fti fuiifentjadlumde nobis eflet, pue quod ob pluuias nec^ pedifTequi nec equi flare potuiiTent quinb' berentur. Et cùm de his alias Hixerimus, nunc fatis fuerit monuifle/' quos ignibus maxime terreri, atc^ob id Taraxippum no miraculoali' quo, fed certa rationeillos in fugam compuliffe.
Sed ut tandem metallicorum omnium narration! finem imponai^’’ docereopergprecium efl, quomodo uerægemmæ à falfis durainann'* Quomoioßl- h's latent dignofeantun Docuitautênos primo hoc Hieronymus fegcmmx di- rinusaboculisgemmarius,dequo Riperius mcntionemfecimus,^!^' pquot;o°itn nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nionflrationemautemnos addidimus. Annulo conuerfoanguliamp;b'
terainfpiciantur,6ô uidebunturdilution's coloris: na'’’ ® \ ( /I fifcolor c,oculus D,anguli a amp;nbsp;b jmanifeflûeflquo**
D no uidebit a colore c ,quia linea D c caditinfra lt;flum A.Etrurfus fi conuertatur annulus, idemconö”'
* get^Qiibdfi A B fuperficiesungui fuperponatur,flô'’ uidebitur color in angulis,fed eritdilurior: refranguntur enimradijP” tentes in uera gemma ex unguis piano*
Nïrgiritttrum nbsp;nbsp;Eft amp;nbsp;alianô leuis lucri feplafia,cum ex cocha Margaritarû
Âii«/(£T4to. rimæfîngunt uniones* Adeb aûtrecflèfraus hæcfuccedit,qjnecàgc’’’’ rfjsdignofcunt: color,fplendor,fubflantia,pondusrefpondent,Siii’^ qui etiam ex duabus fruEis ob conchæ tenuitatem unioncs confiritifl^'
Dum hæc fcriberê,lis agebatur de Margarita 6 S.aureis’emptaàg“^ mario,qup ex concha faefta erat: preciu æftimationis aurei ducenti.Sp^ raban t imponere Germanis aut Gallis,quôd ingenio arte minus uî' leâ : hos enimbarbaros putât,cùmnosuerius fimus barbarirfiqui^l^''’ magis barbarû eft decipere quàm decipi * Sed fatis de metallicis adlnUi •eftjiiunc autem ad plantas tranfeamus.
LIBER O C T A V V S
de Plancis.
OBILIORES metallicis plantgfunt,atqj inhisqucHâ fenfus imago relucet. Etenimôd odifleamp;amareplanés SCmêbrahabere funftionib. opportuna, fatis clarût^^^ puto * Namoliuamamp;’uitemreftruntodifrecaules:amp;^c‘* cumis oleamfugitjamp;ulmumdiligituitis. SicMyrtusut
xtapunicaniniâiumconfita,eamfru(ftuofioremreddit,ipfàodorattO''» utra^
-ocr page 261-LIB E R O C T A V V St
A utrac^ minimin tnodumlætaprouenit ac luxiinat, Vna tarnen eft cau fageneralis, curplantxqtiædamalijsfibi ui'dnisperniciofæfînt: nam cùm Solis calore ÔÔ humido terræ luxurient, necefte eft arborem om^ nemopacamnoxiameftealrjs, turn etiammultifidæradicis : nammul--tifidaradice exhauritur humor uitalis quo planta uicina atcp imbellis ali debet: umbra uerb refrigerantur plantæ Ô6 iblum, ut tabefcere ob id ipiæ uideantur arbores aut herbæ quæ umbrg fubiacent, Itaque nux noxia eft utrocp uitio : côfi'ta habet enim folia Sgt;C niul tiplicem radi cem: ficusuerb prægrandia, Animaduertidum^hæcftriberemtriticum iu^ xta fepem in agro natum, humile, aridum acrarum amp;nbsp;minime frutico-fumfuüTejCÙmfeps humilisôôraraorientemautoccidentêSolemnec diu tarnen,nec ex toto prohiberez Ergo generaliahæc,aliaquidem, ut diximus,propria.
Genera plantarum quatuor,arbores,frutices,{uffrutices,herbæ. Ar ^lMarum ge^ hor eft cuius truncus denuo uirefcit, æ ad egregiam peruenitmagnitu dinem,ut pirus, Frutex, cuius truncus manet,fed non in iuftam crefcit magnitudinem,ut roiaSó myrtus, Sufffutex,qui ipfe manet trunco, fed tarnen herbarum magnitudinemnon excedit,utbrufcus ♦ Herba, qugcaulecarct,utaizoum,ideft,ftmperuiuaamp; faluia:uel caulem in fin gulos annos mutât, utfoeniculus ♦ Poteft amp;nbsp;quintu genus addi mediS inter herbamamp;fruticem, uelutruta: hæcenimarborefcitquandoque, ® quandocp herbamanet. Quod etiam cauli contigit. Caulis uerbma^
xime capitatus crefcit in immenfum, ut in Pannonia. Sed arte arbores herbgcptumfru(ftuscrefcuntplurimum,utpunica8ócitonia,tumper^ fica.Etex oleribus quæcuncp uirent, hyeme in fruticeminduftria tran feunt. Sednullurnaptins ruta, utdequaloftphus Hebræus fcriptum reliquerit,uidilfefeinMachæro ludæærutamqugproceritateamp;Tma^ gnitudine nulla ficus planta effet inferior. Vidimus amp;nbsp;nos in uiridario medici Mediolanirutamquæmultorum annorumbeneficioinarbu-ftum tranfierat. Itaq? manifeftu eft plantas neep ob magnitudinê neq; uiuacitatê fpecie differre . Sed neep ob id qubd folia magnitudinê non eandemretineantjUel qgt; huic perpetua,illi decidua fint,aut qubd floris colos non unus fit,auc qubd fterilis fit altera,reliqua fruftum ferazEr^ go plantarum difcrimen ex quatuor rebus fi.imendum,quarumpræci'- Diffirêtiapldn pua eft facultas feu uires r uires enim à forma proueniunt, forma autem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
eft, quæfpeciesipfasdiftinguit. Fieri enim multb minus poteft, ut fa-lix fit uitex, quam ut afinus fit bos, tametfi falix ac uitex frondib.amp;: cor tice fint fimiles. Nam uitex calida eft Só ficca in tertio ordine. Indicio eft primumqpflauus difcutiat, amp;nbsp;qubd prima inter arbores floreat,cùmfa lix humidafitacfrigida,ferocp floreat,amp; flatumgignat.Produnt etiam odores temperiem. Ergo quæcuncp eiufdeni fpeciei funt, etiam fi' alte-rum in India, reliquum in Scythia nafcatur, eifdemuiribus præcipuis neceffaribparticipant. Ideo abfurdumeft credere,eifdem plantis dP
-ocr page 262-I 'i r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/
XXÓ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE PLANTIS
uerfas atc^ contrarias uires inefTejUtdiuerfis eafdem,aliani^ efîc ration
lt;t i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nem plantarum 8ó animalium* Secunda difcriminis ratio ab odorCjter
« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiaàûporefumendaeft,Quartauerô,quæôôipfapræcipua,àfigurato
liorum,floru, fruÓtus, ftipitis, corticis, radicum, denicp totius planta’. Nam quod ad magnitudine attinet, quæ nam arbor cerafo proccrion
! nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rint tarnen ex illis Macédonien uocatæ palma no altiores. Itaq^ dubita
\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tio eaceflat quæ olim de bugloflb habita eft. Nam cum forma amp;:uirib.
* I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;odore atcß guftu pene pares fint, utraiep fub eadem fpecie collocari de^
bere, palam eft. Étenimcùm prop ter uires nomina illarumqunramus, ill nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;palam eft medico illas code nomine dignas cenferi debere, quæ eifdeni
4: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uiribus præditæfint : herbario no item, fed iuxtafigurærationem,nic'
*•; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dico uerb non. Sedubi iamhæcduo confenferint, reliquaetiam adefle
neceflTe eft. Ergo ipfa rerfi natura potius quam Diofcoridis uerbafuiH exploranda : is enim quanquam egregius fuerit in dignofeendis medfi cametis, amp;nbsp;diligentifsimus in tra(rtandis,amp; clariisimus in explicandis, U nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuit tarnen dodlrinæ genere empiricus, diftiplina ueró miles, amp;nbsp;cuius
li nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftriptaad pofteros multis uitrjs maculata trâfierint. Vndc tof illorum
■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;contentioneSjUtiampudeatinconftantiæ.Explorandafuntigiturme^
dicamenta non anominibus,autmagnitudine,uel colore,autfcecundt tate,authis quæ pro regionüuarietatemutantur,fed à uiribus atq^fign ra, odore^acßipore. Illaueró eiuidem Ipecieicenlèndaeruntquæin his conueniuntjdiuerfarumquædiftident. Specie au tem idem multis ß modis dicit,aliaquidemultima,aliacuiusrurfusdiuerlæfuntdift'eren' tiæ. His autem carere,aut illis abundare,non eft differentiæ ipeciei, fttî locorum argumentum : quandoquidem magis amp;nbsp;minus fpeciemnoit FfrfxffjWjLw- uariareccrturn fit. Vnde Fraxinumamp;Lingua auis, quam quidam xinellam uocant,amp; diptamum quo utimur,non antiquum iliumDioquot; FcoridiSjfed nec^ Virgilijjdequo ille: Diptamum genitrix Cretæa carpit ab Ida, PuberibuscaulemfolijsSó flore comantem Purpureo, Verùm, I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;utdixi,huncnoftrum,eiufdemfpeciei effenon dubito: fiquidem uires
eædem, amp;nbsp;forma. Sed ff aximus arbor eft, ffaxinella arbuftum, dipta' mus herba,omnes immodicæ ficcitatis plantæ,amp; ob id fèrpentibusini micæ,amp;2 uermibus admodumiethiferæ. Fraxinus uerb utrobuftior,e'
tiam umbra Iola ferpentes abigere fertur. Exténuant amp;nbsp;ob id omties sanHijregK Hi præter modum. Vnde rcfcrunt Sandfium Hiipaniarum regem,cum a' ^rfnidrjMn bi- fteb obcfus elTet, ut necp equitare, neq? manus circumuerterecomodc poiTet, tædio quafi' uitæ aduocafle medicum egregium à rege quodani Africa?, curatumcp femine herbæ qua exiftimo fuiife Lingua auis : fed feu ucneno adiedlo, ftu mutata ex contrario intemperie corporis, brc' ui obi] t. Iraq? extenuate immodice omnia hæc genera conftat, cum iplc nem abfumanttdigerunt enim ueheméter quæcunqj attenuarint. Hoc autem obeforum iure meritbniedicanientum optimum eft* Sed dices: ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Non
-ocr page 263-LIBER OCTAVVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;XZ7
A Non regio His eft caufa paruitatfs, quandoquide omnia hæc genera in eadem regione reperianturÇ' Verum non ex fola regionehæc contins gunt, cum cerafiorum Macedonicorum plantæ primum in ea regione originemduxerint: inde translatæ,candem paruitatemretinent. Idem contingitinfraxini fpeciebuSjamp;S Sabina, cupreiTojatc^iantonica. Ex-* tenuantur etiam arbores alimentis uelut amp;nbsp;canes, quos è magnis fubz trado alimento in niediocres,amp; horuni prolem in paruos,atqueex his inminimos mutamus, Nec aliud magis noruntmulieres» Eadem ioitur ratio in plantis,quas ex alio loco feu regione feu montib. atep arido Ibz lo agrefles Sc tenues tranfplatamus, quafi' noui generis arbores aut her bas.Atdices:Non omnia quæ côueniunt forma,uiribus,odore atep faquot; pore,eiufdê funt ipecieiç' Namep ialix amp;nbsp;uitex folia 80 truncû ac cortice habent lîmillima: item odorê grauem anibæ,anibæ amaræ, ambæ fieri les, ambæ uiros elîoeminant,amp;: fteriles reddunt ♦ Sed uitex quia calida 8e fîcca,iàlix quia humidaamp;frigida, hocfaciût» Amarus fapor amp;nbsp;odoz ris grauitas non funt fimilia,fed diueriaratione in utriiep hæc fiunt Saquot; lix quoq^lachrymam mittit,licet concretâ,amp; pappos poftquàm florue rit:quorûutrocp uitex omnino caret. Pappus autemfîthumidoputre Papputnnde fcente,uelob tenuitatê,utin cardis:uel ob frigus,utin ibncho amp;nbsp;falice. Parteautem eaqua per aéra fertur, eadem uentos nbsp;nbsp;tempeftates præz
nunciarefoletEft autem pulmoni ac fpiritui inimicus pappus. Sed rcquot;
® deo ad plantarum difFerentias: hæ non ex florum colore.ut dixi,fed aquot; Irjs caufîs fumendæ funtduiît enim natura mirum in modum in florum coloribus. Suntalbi, utcucurbitæ, lilfj : dCarborummultarum, uelut riorum colores pyri,cotonii,fraxini:rubei,ut amaranthi:punicei,ut mâli punic^,amp; pa paueris eius quod inter fegetes ut in macerfjs murorum nafeitur : ita niniuocat,etfîpapauer nô lît.Iris cgruleos fert,crocus croceos,amp; calen dulauocataherba,quæ etiam in extremis frigoribus floret,undenomê qjfingulis calêdis florcat fumpfît. Aureu fert chelidonia,mixtS malua, amp;nbsp;diptamus ille de quo nuper uerba fecimus. Varios in florib.colores edûtrofæ priniùm,inde uiolg amp;nbsp;garyophyli uocati,tum lafemin Se hel Ieborus:illeenimôôalbos ÔCuirides ÔCpuniceos ferrefolet. Sedadmiquot; rabitquifpiacurcùm tam'uariè in florib. natura luferit,neqj uirides ta men,necp'nigros flores produxerit. Sed de uiridib. parua quæftio eft: rlorescur nec nam falix ôô uitis flores habent uirides, hos ob lîmilitudinê quâ cum fo uirides,nec ni-Irjs habent, dedignamur quafi flores appellate,cùm tarnen uitiû florib. tamegregius frudus fuccedat. Verùm de nigris altior cft contemplaquot; tio. An q» nigri fint aliqui C Sed fi funt, cùm rarifsimi fint, adhuc dubiquot; tatio manet. An fplendor copiofus qui in florib,cft nigrum cæruleum clfeoflenditC Vel quia nigrum in craffafubftantianecefTariô eft, om* nis autem flos ètenuiisimo fuæ plantæ fucco fitC Sed cùm omniuplanquot; tarumdifferentiequafi numero careant,noftri propofiti noneft de his Phntitrû diffi. diffufetradare uelutde metallicis fecimus;nani obfcuriora tantum,nô
-ocr page 264-DE P LANTIS
quæfubqciuntocuIis,atti’ngGrc deftinaui'nius,obhocbreuifsittiap^^^ tarum aöimaliuni hiftoria erit Aliacigitur plantæurbanæfunt, fylueftres,aliæin mari,aliæi'n fluminibus,aliæin ripa,quædaminpalu dibus,ah'æ inter faxa,aliæ mediocri terra, aliæ etfi raræ, inter arenas na^ fcuntur. Sunt nbsp;quæ in puteis, ut lichen : quæ in nenioribus,quæ in i'
prico proueniunt. Quædâ etiain peregrine tantùm,ut Garyophylum» amp;nbsp;ca.rsià,8^ agallochum^Creditû eft nbsp;de terebintho Sgt;C Iennfco,quan'
quant in Italia tarnen inueniant.Suntrurfus fruAiferæ,fteriles,amp;' quï carentradice, amp;nbsp;quæfolrjs, amp;: aliæramis, aliæ flore. SuntSô beneodo' ratæ,amp; male olentes,8ô nihil olentes. Item quæ fèmper frondent, qu^e amittunt folia : aliæ item raræ,ahæ deniæ,ut cupreifustaliæ amp;nbsp;patulæ» ut lotos 80 fagus. Sunt amp;nbsp;fublimes æ humiles,enodes Sc nodofæ,uta' rundo: folidæ quædam,ut Indicum fanélumrquædam penitus inanes, ut calamus: quædâ mediy,ut lambucus:quædamhabenttruncum,ali:’f Koii quibut ftipitem,aliæ furculum,aliæiblahabent folia. Sunt Sô quæ Ipontèpro'’ planta proue uenfunt, Scquæ feruntur, ôôquæinfl'tioneaut furculis defofsis,utfali’f ècuitis: uelalienoièmine. Mutilæmultæ,fungitubera,polytrichus^ Hærent quædam,ut hedera : aliæ innafcuntur,ut uifcum: aliæ repût,ut chamæciflbs: aliæ terræadnafcuntur,utmufcusamp; lichen. Sedmufcus pldithe lt;terem etiamarborib.hæret8ôaquis.Suntamp;falubres,amp;innoxiæ,8ôIethales, uitiantef. taxus, nux, amp;nbsp;ficus, quarum umbra mala efl:. Gaules quoq? amp;nbsp;fabi' na,8ó fpartumac linum, amp;: generaliter omnia male olentia, ut bombyx CCS 80 cuniculi, amp;nbsp;his magis fues,aercmuitiât. In quibufdameftuidert fexum, ut in quercu,amp; robore,ac ilice: in quibufdamnequaquam,uc' lutoleisacuitibus. Quædampropriam quandâ habentfubftantiam, ut palma. Quædam frudlus habet hærentes ramis,quædâ filiqua, qua:quot; damtegminealio,ut caftanca,inclûfos : quædam pediculo annexes,ut ceraia. Quædam non nifi certis regionib.inueniunturjalteautempafquot; R«amp;«lt;crßlix^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nambuxus!,rubus ôôfilixnon nififrigido ccelo,atcpeo ubifæuiai
hyemanBayerns, fpontcnaicuntur:de rubo mora ferenteloquor,ideo argumcn ta funt frigidæ prouinciæ,ut triucum temperatæ: amp;nbsp;odorata uehemeii Ctt'aromatafo ter, quæaromataGræci uocant, calidæ. Nam uehementercalidafeniû Iwnincalid^ü' jq^infrigidoacre, cùmtenuiisimæfîntfubfl;ântiæ,adolefcerenequeût ' Nec natura abfque aeris auxilio adeo poteft ffudluum fubftantiâ con^ coquere,ficcare,amp; attenuare,poteft hoc tarnen in radicibus.
p/cïnfitrm p^ Porrô plantarum partes funt, radix,truncus, rami folia, fruclus,pe' diculi, umbellæ, acini, femina, flores, lanugo,h'gnum,cortcx,neruus, membrana,uena,matrix feu medulla,humor,lachryma, nodus, amp;nbsp;alia multarhis igituratep alijs caufis arbores ôlt;!: herbæinuicemdiffèrût.Er^ TcttuîMhm- go tenuiores funt arbores: prinîc),quæcuncp fronde perpétua circuiri' tquot; De phntarS ’J^ftinntur,utquæcalidiores fintac ficciorcs,uel Theophrafto teile,uc caußs,c4p.n. lut palma, oliua, cedrus,myrtus. Hyc tarnen ratio haud in herbis con^ ftat, cùm femperuiuum craisioris fubftantiæ fit, ÔC tarnen hyeme folia retineat:
-ocr page 265-LIB E R OC T A V V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;22^
rctineattinutrifc^ tatnen 8^ agrcftes domefti'ci's,amp;r odoratg olentib.gra niter,automnino nihil olentibus,funttenuiores. Similiter fi inmonti-busnafcantmndehgomnesàmedicispræferuntun Sedeur radices fre curritdicapk cjuentius cæteris partibus,floribus duntaxat exceptis, odoratioresÇ' ue r««5j odorat«, lutin fanamunda ♦ At caufa eft, quoniani in radicibus melior cocotftio perficitur. Olentautem bene, quæcuncp hiimidum bene concoftû ha^ bent:taleenimtenuiisimumeftacdenfifsimum. Qtiocirca flores onv curflomom-nes ferme bene olent,quoniamtenuifsimus eft humor acadmodûexi^ nes firme bene guus quiineiscontinetur,unde facillimè concoquiu Sedutfacillimè côcoquitur,ita etiam eadê caufa facilius périt: manet in radicib.Sd trun^ cisjuelut afpalathojSanthalum nos uocamus: nam terreæ fubftantig fir miter tenuis illahumidi concofti fubftantiahæretJtacp pueris quibuf-damamp;iuuenibus etiam bene olerealiquando nó fruftrafpiritum,per/ mb./^ritui be perampoflefenibus autintemperatiscreditumcft: namin pueris hu^ «fo/w pote/î, j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j. \ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nolentbus, nee
miQum tenue in luuenibus modicum a magno calore optime bene po teft concoqui. Senibus caloris paruitas,intemperatis certc humidi qua litas obftat,quo minus perfefta concoftio pofsitabfolui. Atep ea ratio ncreferuntquidam Alexandro fpiritumolimftiauemfuilfe, quód cor Atexlt;tndro figt;i pus fi'cciushabcretjamp;Tcaloremuehementifsimum: quamobrem mub ritu^neolen-tisdiebusinterfummoscalorescadauer iiliusabiqj odoreteiroferua^ tum eft: quanquam no negauerim aut arte fcruatum,aut uencni eadem ui qua etiam extinftus fuiiTe creditur»
Veriim ut ad partes plantarum redeam, quee animalibus flngulæ ac partes planta-illorupartibusreipondent: radices uentri,utexiftimatTheophraftus, nos tarnen potius oriillasafsimilamus,caudicisueró amp;trunci partem iniam,uentri, folia pilis, cortex corio ac cuti, lignum olsibus,ucnæ uc^ nis,acnerui arborum amp;nbsp;herbarum, his qui uere funt in animalibus:uiquot; feeribus animalium in quibufdam matrix, quæ fine matrice uiuere ne.-queunt: in alijs autem,ut falice,quaruuitaeft in cortice,cortex non ma trixjimoinfalicibus maths pinguedinis loco habenda:oua floribus,fe men femini,extremitates autem animalium,ramis: frudtus ipfe fangui^ nemmenftruumrefertcuiincluditurpleruncp feme. Suntuero amp;nbsp;par- Radiciem piir-tiumpartes dignæconfideratione,uelut radicis:ipfius enim eft lignofa media,ex qua pleruncp planta germinat.Eamaiorib.ob id uiribus prp dita eft. Vnde fi ex allio auferatur,necp adeb quod relinquitur acre eft, nee tarn male olet, uideturep minus certefuccoia. Secunda eft tunica quæ tenuis eft admodu : tertia uerb ipfum pericarpium : quarta,tunica exterior pericarpiu circundans. Pericarpium uoco non proprie, cum tarnen dicatur de eo quod fernen in fruftu, inib frueftum circundat, fed quod lignuin radice feminis loco ambit. Vnde in decoftis male facifit Decoâj ex ti-medici qui ligneam partem abi-jciuntjCum fit omnium præftantifsima: quod enim germen eflundit, hoc folum habet uires, quia folum uixit.
Ideo lignofa pars aut fola,aut maxioie nxedicaniêtofa eft: pullulât eiiiiu
-ocr page 266-DE PLANTIS
folum quod ui’uit, atq^ ea parte qua uiuit. In cichorea autem acfîmilit’ ‘ li folia quædâ etiam c cortice germinât, fed lemen flos maxime cligno. ’ b Ergo ut folia ftipitijita cortex ligno: utrunqp enimtutel^ gratia. Mutaj autem ima parte fuccus in radicc, media nutritur radix, fuprema tjuod tlorimipartes, radicis efl in germen.Optima igitur fupremaradicis pars,amp; à terræna
tura magis aliéna. Similiter amp;nbsp;in floribus : eft enim folium floris,qiicd lemper nitet, amp;nbsp;in omnibus,quoniam ex tenuilsima lubftantiacóftaC amp;calix feu uaginulæ,quibus flos contineturramp;Z fernen,cuius caufaflo^ faduseft, ficutillud generationts: amp;rpediculus,in quo omniahæciin' plantantun Quserendum eft igitur forlàn,cur floribus omnibus tali’! Apoüinis flos. adfîtCSed non Apollinis flori, hic nanc^ calice caret, amp;nbsp;croceuseft/^'
nis in eo folrjs : fub utroque crepufculo clauditur, meridie totus patct» Cwr calix flori Suntqui dicantnode media arétèconftringi, ut fint ueluterraticis i« paruo circulo mutationes quatuor, geminæ quæ ad crepufcula, mcài inuicem fimiles,reliquæ contrariæ. Vnus caulis,unus flos, bulbo6 radix, foliauelutAri. Vidimus huneapudGulielmumCauliumtiO'' bilem Galium. C^terùm cur pleric^ flores calice habeant ratio eft,i niam antequàmperficiantur, à Sole tenuis florum ftibftantiadifsip^' florescurne- rctur.Quocirca.Apollinis flos cralTæfubftantiænecelTariô eft, acqu^' fi folium^ Sed colore,ut dixi, nbsp;femine medio multum à folio SifFcrt.
Flos enimlrutftus caufa,imô potius feminis. Sedeur feminisÇ'Vitîf^!’''|. ; autem ferne ex terrea parte concoéta elTe,aliter nec^ in illo uis genitalis elfe polTet, nec conferuari. Omni autem terreo ut coalelcathumiditf' nuioris aliquid inelTe necelTe eft. Humidum autem, prælertim fitotu® contineatur, impeditamp;T genitalem uim,amp; conferuationem.Cùmutrô fîtineoquod concoquitur,amp;celerius obfubftantiæ tenuitatemtoî’^ coquatur, fruftus omnes aliquis flos antecedet. Prius ergo fernen Qÿlt;eplât£cx raturquàmflos,fiquidemilliusgratia, fedtardiusabfoluitur. (0(0 odorau. uej-Q credendum eft odoratas plantas inodoros flores fempermittefc: nam quædam oient omni parte, ut nardus, medica malus, in quafoüa» flores, fruftus precipuè oient optimè,necreliquaodoris funtexpertia. ifidlimedicit Suntautem medicæmâlipluresfpecies,notilsimæautemquinque. I^ecies. nbsp;nbsp;Prima quidem quæ propriè medica malus dicitur,prægrandis frudua
ÔC humani capitis magnitudinem perlæpe luperans etiam in Italia.St' cunda uocatur Arantium, feu deduefta appellatione corrupta ab auran cio, quod aurei coloris cortex fit, leu ab Arantia Corinthiacærcgionis urbe iuxta Afopum flume. T ertialimuniû, quod in eo generefuccum habet acidilsimum, adeo utillius contaélu dentes ftupeant. Qiiartalf muniata,ex mâlo medica primæ Ipecici limunio per infitionemcom mixta, cuius odor làpor iucûdifsimus eft. Quinta Adami malusuo catur,qubd fingula pomamorlus imaginem in cortice retineât. Quod uero eiufdem Ijpecieifint hæc omnia, primum quidem partes often' dunt,quæ omnibus e^dem numero lunt, cortex, caro,lùccus,tiinicf,3C feinen.
-ocr page 267-LIBER O C T A V V S,
feme. Plantaomtiib.etiamfpinofà, perpétua fronde ufrcns, totaredo^ lens: frudus aureus omnib. fedincitrio dilutior color ob magnitude né,in limunio autem ob frigidi'tatê » Tranfcût etiam inlîtione mutua al terain alteram,ligna in frondes amp;nbsp;flores adeb fîniiles,ut no nifi à pe^-ritisfinefrudu altera ab altera lècernau Sunt amp;nbsp;uires omnibus egde, faporacidus omnib. comunis eft. Diu quoqp feruari frult;ftü,fero^ magt; turefcere,omnibus conuenit. Lædiquoque ab eüdem caufîs omnibus contingitjfcilicet frigore. Seruantur amp;nbsp;una omncs ubique,modô calor nondefit. Vnde magno orbisbeneficio non fblùm in E-uropaôô Afia ac Africa, fed etiam tota in Æthiopia Indiacp fingulæ hæ fpecies inue-niuntur.’nccullus tam communis in orbe fru(fl:us,necp adeb frequens» Nomen etiam ipfum unicum mâli medicæ, docet unam fuilTe olim ar^ laorem.Nara neep arantium aut limuniunilatinæuoces funt, necGræ^ ciipfihorumnominum loco quicquamhabent. Confiât igitur pro rc gionumSe artis uarietatc, turn faporis gratia, nominum diferimina in^ iienta,non ab antiquis, led p arum ante nos. Nam Adami pomum infîgt; tione ex citro arantiocp.confiat,arte morfum æmulantc,inde propaga^ turn, utdocebimus inferius. Vifumeft enimmemoria primiparentis liilepomum iam abundantia fa(fium,carius uendi polTe. Sed male qiu^ 'lemtechnâ, quicûq? ille fuit, excogitauit,in taminluaui fruefiu tantum niüliebris incôtinentiæ exprimés. AtdicesiArantij cortex infuauis ual de eft, citrij fuauis:caro quoep citrio cralsilsima,arâtio propè nulla. Sed îregionib. diferimina fumpta fuere : calidior enim amp;nbsp;ficcior amp;nbsp;agreftis ^agis arantrj fru(fius,mâlus aûtmedica quafi domefiicaplanta,utaran ^^fyueftris.Propagantautemutræep,8ceildemmodis.Odoratilsimc plantarum quod feiam (nam dies noualèmpcraffèrre Iblet) fiintagab odorate. 'odium.feuxyloaloes,cinanomù,afpalathum,nardus, lalèramp;S crocus.
^iperdó zingiber etfi fint calidifsima, parum tarnen oient. Arbores te^ Arbont herbû ’’iiiorisfubftantiæfuntherbis,fcdamp;:denfiores : nam temporis longi-' pleruntiitenuio Mo uim Solis adiuuat, unde concoefia tenuiora redduntur èc denfio-
arbores enim diu uiuût,herbæ pereunteito. Quæ etiambene oient ^xherbis,odoremnifi inradicibus ob tenuitatédiuretinere nequeunt: ^quaeretinent,utnardus,adarbufiapotiusquàmherbas debentregt; f^rri. Sed tarnen egregiæ tenuitatis efi Siliquafirum feu piperitis,autIn silitiuaftrum. Miim piper. Herba eft caule longo, Só quafi rubro, crebris geniculis, folrjs lauri,floribus candidis,radice unica fubalba, capillamentis fibra» ô,filiquis oblongis, magnis ac rubentibus admodû ut purpura, cum nonleui fplendore,ut uirulentum quid référât,femine intus flauefeen-' te, molli, adeb acri ut longé piper fuperet, unde in ultimo caliditatis ac lîccitatis turn tenuitatis confîftere nccelTeeft. Acrius etiam urpetdum
O
immatura eft filiqua,amp;: ipfe cortex filiquæ: unde tanietfi in ufum uene^ rit,exHifpaniolainfiilaorbisalteriusinnoftruniadue(ftaanno m c G ccLxxxxiii. ueneni haud eft expers.Venenum enim plantæ
-ocr page 268-Venenofie pÎ4n (itqutefint.
DE PLANTIS ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
pïei*unquercrincnt,autnatura,autca{ù:fêdnaturamliis potcndo’’ Natura pernicioßcfiint, quæodoremhabent grau i'{simum,aiH ftp* rem qui ferri non poisit,qualem huic filiquaftro efle diximus: fuccumnon uiridememittunt, utTithymalorü genera omnia. ficus lacexedens mittit, amp;nbsp;laéluca cum ob fcnium immodicefrigid’ . uaierit.Namcumfuccus ad alienu transfertur coloremauiridi,ne^^‘
LacitiplMit cur.
eft ut uel ab immodi ca frigiditate aut ficcitate aut putrcdine corrut”^ tur. Namfrigiditas opus calorisimpedit,ficcitasuerb nemutetqu^ concoquitur facit. Vnde ficcaprius acpotiusuruntur,quàmcofl^'’ quan tur: putredo uerb quod iam fadum eft euertit. Candidus ex omnibus bis colos in fuccis fit, à quibus etiamcroceus,fednonàN giditate: ficutamp;S niger, fcdnonobputredinem. Quamobremomi’j color fucci in plantis,uiridi excepto,uenenofæ qualitatis eft arguffl^l i4cp/ilt;nflt;lt;r«M tum. Sed curomne plantarum lac admodum tenax C Quoniaml curtenax. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fitquoties calor inhumidum tenue acpingueterreo mixf'l
plusiufto egerit. Itacp ex plantarumradicibus quælac emittuntft''^ Vifci compoß^ fcum:lac enim,ut dixi,plantarum tenax eft.Mifcentur autem
dicis plan tf lac ferentis cumlaricis lachryma,amp;r græcapix cumolci’’'^ dico:amp; tandiu fi'mul coquütur,donec diftrahendo non frangatur.I^^ fiftit hoc aquæ, quia oleum prohibet ne aqua illi hæreat aut Gignitur autem uifcum in radice elafte putrefaAo, uelut amp;nbsp;lacinpl’^. tis efitu quodam fucci,undein laftucis 06 cichorea,8ó ob humidia^’^'' dantiamin ficu.Indicio eft,qubdubi uifcum generatur in radice,g^‘’^ ranturamp;uermes.Plantæplures générant ex his,fed præcipuaqua:!^^^ remcandidumproferc,amp; poftquamefflorueritpappos. Suntamp;^“p •Efcttexti^iU- in rädicibus générât alia, uelut tufsilago lanä,ex qua optima fit cfo^ alia colores gignût: nihil enim prohibetmultafub terragenerari/^”' fuper terrain nemo admiret: terra enim parens omnium. Quccuncp^' men fub terra gignuntur ad fuccos pertinentia, clariora euadunting'^' niine:undetithymalusaIbum,utdixi,fuccû,chelidoniauerbcroc€Ui’' emittit. Sunt 8c quæ fplendeant,ut ranunculoru fpecies omnes,amp;P’'‘’^ cipue Aconitum,quodmaximeexitialeeft:namfjalendorillcobin^'I modicam prouenit ficcitate. Cafix uerb natæ plantæ in metallorunifo' dinis,aut iuxta cubicula ferpentum, quæ iuxta æs aut ferrumrubig neobfitum adoleuerint,amp; in paludibus, ftagnis,cloacis,acfcpukbris-Kalumffino- Fungietiamiuxtaolcas. Maleamp;grauiterolentfblani omnes Ji«». nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nefcio ftramoniam ftu malum fpinofiim,an inter fblani differetias aoquot;
numerem,certe folia fuccum nigri papaueris oient: ipfa uerb pomafO' lt;fiafîedantur,præfentem infaniam ac ridiculam quafi excitant.Hcf' ba eft radice multifida, ferruginea,caule digital! crafsiore ctiamlon' gè, quafirotundo, folio amplo, ex aduerfa partefubnigro :domefi*'^^ uiridi flauefcentc,oblongo,molli,tenui,quafi ad uitis inftar:florcs tai’' didieuaginis prodeuntes calathiinftar,fuaueolentes liliaceum.Sf nulla
-ocr page 269-LIBER OCTAVVS»
A iiullaccrtior nota quàmpomoruquæchryfbnielaæquâtmagnîtudine forma, cæterùmuiridiaac fpinofan'ntus complent femincferniginci coloris, magnitudine erui gt;nbsp;Sunt autem quædam quæ figura ipfa ui'res PlMlt;e produnt: uelutechq fèmê,qüod capiti fèrpcntis fimik eft,aduerfus ctiâ ßr»ilt;iuirespro ucnena uiperarum præftantifsimuni auxih'um prgbet:napeUî flores antequamaperiant capiris humani mortui feu potius caluaripeffîgiem præbencetenim radix ipfalethiferaadmodueft* An hoc quidcm cafii, anrationequadamnaturaliconftatç’ anmelioraliquamens hocpræfti tit t Nam amp;: in animalibus hoc idem manifeflû eft : fi'quidem canes no^ runtherbam quæ euomere illos facit: capræ diptamumCretenfè, fte Virgilio i
—Non ilia feris incognita capns
• Gramina,cùm tergo uoïucres hæfêre Ggittæ,
Afini quo(Ç fi quando atra bilelaborauerint, eduntaipleno, iplenis^ tumoremfiniiït.Feruntur Sô hirundines chelidoniamagnofcere,^ ub res illius cxperiri reparatis oculis.Eadem ratione cardueles eurragiam, uiperæ fceniculum reparandi uifiis cauiâ norunt» Sæpc enimcarduc'-les matutinis horis uifi funt oculos eufragiæ affricare. Plura funt huius rei exempla. Sed in prouidentiam referre cuncfla, abfurdum, cùm cafu plera(^ côtingant: abfiirdius autem,nihil:non enim efletprouidentia. Quæigiturprouirientia fiant, quæ non,alibi difleremus.
V eriim h is relidiis ad olentes redeamus, eascp quæ potius ufui funt W«” quàmiaduræ.Ergo Laferi primo tanta iucunditas ac illius floribus,ut cogantur Arriano teftepecus incolæarccrcnedifrumpantur.Facileid î-àegeüii Àle^ credatquifcp qui fuecum illius quàm grati pdoris fit,æftimauerit:cocrc tusapudnos,acetiam.uilis precij, ob copiam,uocaturcp Belzoï: cuius hiftoriamin libello de malo medendi ufu,tuniutilitatê,exphcauinius» NafciturinParopanifo monte, quamuis Macedo nés iadarentinCaü eafo eum uidifle: odoratifsimû efh 1 o nge^ pr^ ftantius,Lüdouitó V ar ^homano referente, quod inueiiit in Sarmau iuxta Sumatra inlulâ îngt; diæ, adeo ut alterius krmè generis cflc uideat,fed non defcrtur ad nos, quodetiamibiin nonleuipreciofit. Caulemhabetferulæfi'milem,fo'
_ liaapij,femenlatum quafi foliaceum,radicem iiigram. Simili ferme di^ fcrimineferuntlignumefle Aloénuocatum,hocnofl:ro quodad nos xyMoei, defertur longe fragrâtius. S unt enim illius tria genera : optimum quod Colampat dicitur, adeb fragrans, ut in manu dctentuni omnem alium odoremobfcuret:cuius rei caulàad nos nonuehitur.Nafciturenimin Taprobanainfula,quæ noftra ætate Sumatra turn ab incolis tum à Lu fitanis dicitur, ubipræter opesegregias luxusetiam prohiber ne thy^ miamatapreciofioraad nos dcferantur. lamloco agallochidiu uendiz deruntoleaftriï. Hic enim Rhodo natus, feu regionis natura,feu qudd nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iAo
planta fit alterius generis,colorerefertagallochum,nec uideturomni^ noodorisexpers, luauiterenimueiutlpontèolet, Videturautemhoc
-ocr page 270-DE P LANTIS
Qu£ ligna 'm a^ua defcen-dant.
Ligna cur prôna ad fuperficië aqune mancant, nonreila.
haud difficile, cùtii rara ligna à calore proprio melius concoquantun Odorautembonus, eft humidibene COncoftiexhalatio» Sedutadlv gnum aloes reuertar optimi nihil ad nos fertur : quod uerb non opti^ mum eft,adhucfuauiterolet.Secernunturautem odoreodorata,ut co lore aut fplendore quæcunqp pulchrauidentur,amp;faporequæfaporc probantur,amp;'qu£cunquctaliaiunt. Nondumdefcriptacftarborishu ius forma : hoc fan's co ft at, quod didicimus ab Eraimo Defiderio,ina' qua defcendere,quod ippius experti fumus:8ó quanquâEbenusacBu XUS, Indicumlignu quod Gallicam curat luem, in aquadefcendanG hoc tame minus eft mirum de inis,ciimgrauiisima finnatAgallochuni leue eft ualde,00 confeftim in aqua defcendit. Caufa eft, quod inane nihil continet,!n quo aer claudatur.Ligna enim non ob aliudaquæio' natanqquàm quódaeremob raritateminfecontineannob idroburin natat,robore longe leuiusAgallochummergitur.
Sed cur ligna in aqua non ereda ad perpendiculummanent,fedpro na ac aquæ fuperficiei æquidiftantia, cum tarnen ex altis locis præcipi^ tantur, defeendunt in acre altero capite ac rede Cauia eft,quód folete capite altero præcipitari,unde in aere ob temporis breuitatem amp;nbsp;impC' tum non poteft fe conuertere : at in aqua dim ob illius crafsitiemlente defccndat,caputreliquülignilt;5óipfum petit fundum, unde in aqua tO' turn lignum ad æquilibrium manet. Hac ratione firmanturnaucs : ati' chora ab c fune Fnauialligatapror)citurinmare,itaiit'’
imo B tangat fundu: protradaigiturne trabs D E infixa iaceat fublimis,8ó ad perpendiculu fiiperficieiaquæma-' J risep fundum(nam d e iacetad perpendiculumfuperfi^ n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ciei A c, ita quod fi eflet in B faceret crucem cum unci'
'S nis) igitur cum A c iaceat ad perpendiculufuperficidD A\ .1 ƒc E,8d D E fitæquidiftâs fundo maris, eritex couerfaqutf tædecimæ undecimi elementorum a c iacens,neceirario perpendicularis fuperfundum maris,quareunrinoruni alter A uel c infigetur ob grauitatem maris fundo, nauisep retinebitun Ergo fi tignum D E nonadeifetjrationepropofita A c caderet fempct æquidiftans fundo maris,quare nunquam figi polTetjUec nauimretine re. Ea de cauia fiunt 06 anchorp uncinis quatuor in crucem aAis,fednii nus tuto committuntur his qui binos habent tigno tranfuerfo: quodfi hærcan qetiam longe funt imbecilliores»
cinamomunt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J ad plantarum hiftoriam redeo*Cinamomum lauri arbori baud
abfi'mile eft,folia folrjs, truncus trunco fimilis, nifi quod humilis eft,amp; late Lit falix diffunditur. Sed Ô6 cinamomi baccæ lauri baccis : uerunta* men illæ his minores funt Só candicantes. Vnde licet côieftari arboré! unameiTe, ftd regionib. foliimdiftingui.Calorenimlndiæhumoreni corticis côcoquereoptinièpoteft,Europænequit. EftautemCinamo mum liber ftolonum detradus; nam truncum non uiolant ne pereat ar bor
-ocr page 271-LIBEROCTAVVSi
borficcatus : nammcnfis fpacio odoris eafuauitas, poftquatndelibra^-tunifuerit,ab{blui'tur. Sunt qui Cinamomum arbori mâlipunici finule dicanuSurculofuni eft,ficcitategaudens.E' baccis quo(^ uelut èlauri oleum, effùnditur efficadfsimi ac iucundilsimi odoris. Cinamomu ap^ pello quodin ufu eft, non di'u ab antiquis quæfitum » Illud enimiucun difsimi amp;nbsp;fragrannfsi'nii odoris erat,nodiscp plenuni,Ô6 coloris ex can didOjCæruleo, ni'gro^ niixti. Sed amp;nbsp;tunc raruni etiani apud Cgfarem» Noftrumueró cafsiæ nomine potius dignumuidetunC^oduerb tale cratjtenuifsimg fubftâtiæ efle necelTe fuiucft enim fragrâtia 8c ipla lub-' tilitaus donum. Myriftica ueró nux in inliila Bandan nafcitur,ut Cina Myrz/ïj«wwt. momu in alia infula nomine Zailon,Indi£utræc^. Porto arbor ex toto perfico caudiceramisac folio eft perfimilis, niiî quod arbos maior,amp;S folia anguftiora paulo font. Flore quodâamp;iplæ Myrifticæ nuces cir^ cundantutjUt cortice,turn alio eoam non focus ac iuglandes. Porto interior cortex , qui etiam tenuior eft ac reticulatus fub nucamento, folet uocari Macer, amp;nbsp;ipfo odoris iucundi, Sc nobis frcquenti in ufu: aftrin-git enim,nec multum excal elàciu
Garyophylû in Moluchis inlulis,quæ quincp font paruæ fob æqui-iîocîijcirculo,nafoit.Nafoituramp;inGilolo infola,quæ Sicilia maior eft non parum : atqj in parua quadam alia infola ultra Tidorem, quæ una eftex quinque Moluchis. Sunt enim MoluchpjTarenaSjTidor, Mut ^tir,Macchian,Bacchian.Verùmquod in infola parua oritur proxima
Moluchis,nÔ ueru eft Garyophylum.Cortex,lignum 8ô folia Garyo-phyli non minus ipfo frucftu acria font. Nafoitur in collibus,ac collium accliuibustnebulacp quotidie circundantur,quæ illis no parum ad ma turitatem confort. Arbor hæc^iliô translata arefcit, ut fatis conftet aro-tnatum efle nobili fsimam,ut thymiamatum ul timam. Planta eft buxeo taudice,folii s lauri paufo rotundioribus,denfantur^ arbores adeo ut hcum efficient. E'fummitateramufculorumGaryophylum nafoitur niaius, quoduocantclauum, corollaprius tameninea: flos perfimilis flcrib. citranguli : cufpis frudlus Garyophyli ftipiti infidct,parte uerb htioreabfcemtàplanta:rubefcitinitiô,moxdeindenigrefcit. Mittunt Moluchæetiam Zingiber,quod pafsim nafoitur: fod ôô alibi pluribus in Iocis:uilius inde,turn quia herba eft,radices iridis admodum habês, tcuius genere ipfam elfe reor, multiplices amp;nbsp;prægrandes,adeô ut qup-dam unciasduodecim pondéré æqucnt : relinquitur una ad propaga' tioneni gt;nbsp;At piper hederæ haud abfimile eft, humilis arbutus, amp;nbsp;qui pi^cr. pcrfenequeatcÔfiftere,fedalris inhæreat arboribus,ramos emittitplu res duorum aut trium palmorumlongitudine: è fingulis malleolis feni dependentracemi palmo haud maiores, Ô6 unis èquibus palTulæ fieri folenthaudabfîmiles,uerùmgranis crebrioribus acmagis confettis, quæOftobriacNouembri menfoadhucuiridiacolligunt, acexpofita fub Sole triduo nigra efliciunt» Cæterùmarboris folium plantaginis
G i
-ocr page 272-2^6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;OE PLANTIS
folio quafi perfimile, nbsp;nbsp;pediculo admodu breui adhærct furculo iuD' j
(fluni: fed qua parte pediculo iungiturjolium ea ro tun dum eft, in Tun’ mo autem uertice mucronatum,non fecus ac medicac mali foliaillaquf in mucronem definut : à tergo folij fepteni nerui funt,ut in plantaginc fed no oriuntur qui à lateribus,ab co qui eft in medio^ uerùmex inter uallis, ab imo ad fupremum folrj tendentes, medium fepiunt, oblique quafi difpofiti, necex æquo, nec crafsitudo illa quac folio mali medici.
Long! autem piperis procerior arbor,amp; foliamaiora q
uàmrotundi,at tarnen fimillima» Satis autem confiât ut cinamomum arboremlaurieC' fedocuimus, ita piper hederæfpeciem, regionis coelo perfec'lamacex/ cultam:quippe in Calechuto Indi^ nafcitur,atC^ etiamin agro fuburba no.Huius quoddiximus argumentum erit,quód translata ad nos hæc arbor paucis propagationibus in hederam tranfibit»
Giryophyltu nbsp;nbsp;nbsp;Kon præteribo me fcire a duerfari hæc Dioftoridi: fed illi audita fen
pferunt, audaces gloriæ ftudio, fecuritate quadam, quod erratafua ob regionum diftantiam nunquamdetegerentur, Sed à Garyophylo fruftu flos quidam apud nos fuauitatc odoris nomen fumpfit Candi' dus eft,alius rubens,alius èduobus coloribus mixtus : humilisherba, porri folijsjfedanguftioribus : maxima cura in uafis educatur,necnii' nus iucundus afpeólu quam odore»
Tfciw. Eft Thuris planta, cuius lachryma fuffiri templa folent, qubdo' dore fit iucundifsimo dum ardet ♦ A bies hæc eft pufilla : quæ apud Sa' beos ob ficccitatê codi lachryma hanc mittiu VndeMantuanus poeta: Molies fua thura Sabæi»
« Validiorquæfpontefluit, imbecillior quæex fauciaarbore:quodin omnibus liquoribusobferuationedignum, Sedapudnosabietiuni' AbiesfoUex ar j^us cft,qu0d redla maxime inter arbores afTurgat: propterea in ph' ftices proplafmatis atqp fabrili omni alio opere cundlis alijs lignis pne-' fertur,ut quod uix in alqs nec tuto confequi arte pofsis, in huius arbo' Abietis magni- ris trunco natura optime præftet. In tantam uerb magnitudinemexcre i«(ioincredibt- ftit^utin ZofingeiiBernenfis prouinciæHeluetiorûpleræcp c XXX.
pedes longitudine fuperent. Pars uerb retfla, crafla undique xqualitnquot; 80 enodis,pedes c X, Vndetamlongo tradlulanua ad malos nauium fabricandos uehi merentunfiquidemprimlimper Arolamfluuiumjn de Rhenum,pbft per mare Anglicum,indeHilpanum, demumMcdt terraneumdeducuntur. Vidimus nos dumlanuæeflemus, plurcsiU' credibili proceritate,redlitudine,æqualitateatc^ crafsitie, utmirarinc' cefTe effet naturæ conatum. Nafeitur in montibus,tefte V ergilio: Abies in montibus altis.
Caufa horû eft primiim fucci copia : neep enim fine materiaquicquani magnum effepoteftjnde uiuacitas: nam tempore âugmêtumindigcu Eftetiam minime multifidanatura neruorûquib. arboris caudexcoH flat,fed fimplexjôc enodis ,quia huiuidi fubftâtiaæqualis eft,amp; terrto æqualitci'
-ocr page 273-LIBER OCT AV VS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^7
A æqualitcfttii'xta» Quódueró neruifimph'ccs fint, hoc conti’ngit ex ui propriæfpedei : namhypericuniundequacp bifidumeft, aliafiiniliter in neruorum multitudine eandcm féru an t rationem*
'■ Sed ad thuris redeo hiftoriam » t Sabina CupreHo, ita Libatiotis libanotis. Abieti proxima eft, quod arbutus ex arboris genere fitn'taq? in Apen-' nino herbam aut potius arbuftû Libanotidi finiiie, imb ex ilîius gene^ re,anguftioribus folijs,acri fapore, uidi,quoditathur3s odorenifapo-remep refert,ut no dubium fit thus non ex alio plantæ genere fluere. Er go thuris arbor,abies libanotiscp, eiuldem funt generis, fed regionuni qualitate SônaturæroboredifFerunt, Thus in Arabia foecunditatefox h prôdit è planta: frigidiore cœlo abies in arboré crefeit, ÔC lachrymani niinus effîcacé,copiofiorem tanien,eniittit. Libanons nomine thus re-foens, ficcior abiete, non excrefeit in arborem, frigidior thure lachry niamemitterenequit» Vires tarnen ex his coniedariôéufimitransferz ‘■^hcetjtniraricp naturæ in his opera : nam eadem ferme ratio in cundis arborum amp;nbsp;herbarum generibus. Thus uerb ipfum feu lachryma non eiufdenigcneris,necæqualis,apudomnes. Æthiopicûnanqîadeb ffa- ThtaAethiopi grat, ut noftrum hoc thus dici no mereatur:fed non omne, uerum fpe-ctes tantum quædam» Indicio eft quod rarum id fit,06 etiam apud illos in precio : quamobrem eo ibliim utuntur reges, quos Ncguz^ materna lingua uoeât, ad fuffitus ceremoniarm Neqjmirum: fpecies cnim fiant
ß equorum amp;nbsp;canum, atque fîngulorum quædam generofiores, non--nihil conferente folo » Facit ôé ad id arborum cultus, ut quæ inter lapi^ in apricis locis,amp; colligendi fucci malus, aut quoniam fyncerum omninoeft, aut quia fpontè manat, uelutdeuinis, quorum difcrimina ^xcolligendi atep extrahendi ratione tam mul ta ac uaria funt, at(ç adeo •iiagna, utuix credere cuiquamliceatqui non experiatur^ Nam plericp Fucci igné aduruntur : 8é qui inter eos arteriaci uocantur,pefsimi : ut liz quiritiæfeu glycyrrhi:zæ. Optimus fuccus omnis qui trâslucetamp;confi ftit:namquiatrâslucet,purus eft,amp;minime aduftus:cumcôfiftit,pinz gui humido abundat. Sic aloes o ptima,amp; reliqui fucci,turn lachrymg» nbsp;nbsp;nbsp;opirârf.
Sed thymamiatû ratio longe diuerfà : nam odor eft in ficcato humido: odortm ratio, nec comburi debet, ignis enim non olet,fed fumus : non igitur puluis, exuriturenim,amp;: non emittit fumum» Qupcunçp igitur oient, craflaeF feoportet:amp; quæ fiibftantia funt cra(siore,ut thus,modicè côtrita. Pul uis autemtenuifsimus nihil olet,ôô quanto reifuerit fubftantiæ tenuio ris. Sed Sé aqueum humidum impedit odores : dum enini manet, non redolet : dum abfiimitur,uritur quod pingue eft:facilius enim abfumiz tur igné pingue humidum aqueo, Pingue uerb humidum eft,quod uri îur.Sic Virgilius:
In pingui feruent incendia fiicco.
Antequàm igitur humidum aqueum abfumatur, uritur pingue,atque itatolliturfragrantia. Sed ad lachrymas arborum at qp herbarum reuer
G 3
-ocr page 274-2^5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E P L A N T I s
tcrr,quaru nobilitas cft uel ab odore,utlaferis:uel à coïore,utîacca,quf ex arbore cerafo fîmili oritur in oriêtali India: uel ab ulu,utlaricis,quï phthificis Sc leprofis maxime confère, Vndeacftuarium ex laricis arbo ris lignis concakfadtum, hos quidem perlànat, illis autemnon parutn Laricisl^chry- conièrt, atqueadeo utaquadiftillationeexceptaetiamegregièiuuetu' wxwr«. nbsp;nbsp;nbsp;truncç morbum. Sedlarix ipfàad operamelior,cùmnonfleâ;aturplu
urjsautuentis. Videnturautem abieslarix^,tumpinus,eiuideinef ieipeciei, Sed nobilior lachryma abietis,picea deterior, medialaricis: conueniuntenimfucco amp;nbsp;forma, omnibus^ penèaccidentibus»Suc^ eus uero hicadeo pinguis, uelutin animalib, languis : undedilutiorin tenerioribus plantis,obfcurior in antiquis,lucidus ÔC pinguis in aduf tis:ideo^ calidior amp;rhumidior lachrymaquæcunqj fplendetjfrigidiof diluta,ficcior uero obfcura Jn larice præcipuè quafi fungus quidam ex Agmeut. tuberat Agaricus,qui cùmleuiisimus fuentamp;candidifsimus,tumnri F Antiracurquje nimclignoius,tumab amaritatedulcisjoptimus erit,Dulciacnimqur tW, indedtdcia. Jam poftamaritatem,uelut cubcbarumfrudhjs, nbsp;agaricus, fîcutpoft
dulcedinem amara aloes. Cauia dulcedinis poft amaritatc, eft fubitafl' da. tenuis terrea cum humido bene concodto: fîquidem tenue illud cito expiratjdulcior uero pars manet: uelut in aloe humidi quidemfubti’lis bene concoóti pars modica,multum uero terrei crafsi atep exufti.Fi^^^ ro uetuflate in aere agaricus candidior nbsp;leuior ac minus côtumax, ut
ferme nihil in ipfo ad perfedtioné defiderare pofle uidearis,cùmtanien lî ht omnino uirtutis expers. Hoc autemintereft, utdiftinguas dulcedf nenonparuainoptimo conlpicuatnmnôd ex uetuflate fît amarior.O' ritur igitur quafi ex fitu lachrymæ lariciæ. Confentaneum autemratio' ni pinguifsimi fiicci folidifsimum effe mucorem: ut uero magis exaruc ritjôd fuccus tenuior fuerit, erit quafi magis concodlus. itaep cflamp;mo' dus quidam codlionis in his quæfitum contrahunttdemonflratumeft enim,in fitu non perfedlamefle putredinem. Porro laricis planta déco
SMguinis dr4^ raflorerubentiatqueodorato. Inter lachrymaspulchritudineipfatio conif arbor, nbsp;nbsp;biles efl fànguinis draconis fuccus,à fimilitudine fànguinis animalis di
c'Ius.Hicoriturininfùla Soquotra: ambitus L X M.pafTuiïinÆthio' pico mari pofitaiuxtaGingin promontorium. Arbor ipfa mirabilis: fènfim enim in cufpidem afcendit,uelut falis aut facchari conus,ex lato ab imoin anguflû tendens: quercus folio. Lachryma huius eflantiquo rum thymiama cancamus. Laccæ, qua pro draconis fànguine quidam fubfcripfêrunt, copia noflro æuo efl, fànguinis draconis autempenu-' ria maxima.
santhalum. Adnumeratur odoribus etiam lignum afpalathi, quod fuaue eft, ac oƒorlt;^f^ cHr reffigerat,non fècus ac rofa uacinia^,atcp ideo inter rara. Caufà, quod P « { O jo J. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ßj frigidus,quia calore perficitur : ob id^ calorcm
uincerenecefTeefl: obhoc^pleratçodorataquæ aromata Græciuo' cant calida,In fànthalo autêôd uacinijs, quacuiolas cseruleas uocamus,
-ocr page 275-LIBER O C T A V V S* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;
Z calor efiintenuiore tantum parte, rch'quumtotunieftfrigiduni quod craffunieft mole^ fuperat. Sed ni his obfcura non eft frigiditas, uelut in rofiSjCÙm hæ in quibufdâ odore excitent capitis colorê,inalijs etiam ianguinê proliciât è naribus, Efi: Sc è frigidarû plantarû bene olentium genere Myrtus, arbuftum ob elegantiam Veneri dicatum : olet bene totunijligno,fronde,frucflu. Sed ex fruélu defrutum* Liquor hic fèrua turin annum, non minus (àlubris ufii, quàm odoreiucundus « Adnu^ nieraripoteft his ex parte mufcus odorata planta:frrpit arbores,ô(S uir tutemillarûquibus hærctrctinet. Inde cedro optimus innafcitur: póft larid,denium opio èc quercui, Qixercui deterior. Qui larici hæret,facil Hnieardet,amp;ardendo fragrat, acfcintillas mittit» Verùmmufcusinter herbas potius inter arbores adnumerari mereturzimo neherbaqufr demomnino eft. Sed Alpalathû arbor eft in India procera, quæinfrfr gidiore cœlo,arbutus eft fpinofa.In calidis enim ac humidis regionib. Arborum diffi omnia proceriora, fuccofiora, uiuacioracp, nifi propria plantæ natura obftet, adeo ut nemora etiam in occidental! India afpalathi inueniant.
At in calidis acficcis regionibus minores funt plantæ amp;ficciorcs, uali^ dæ tamenrin humidis ac frigidis imbecilles,fucci plenæ : at quæ natura ea]idæfuiit,proceræ ampIæcp:frigidæ,paruæ.Quamuis qugdamnatu raetianifrigidæ,ut cicuta,loco humido umbrofocp melius proueniant niribusetianiefticaciora. TalemenimeligebâtChfj, cuius corticeiam i^onabfyido' ® detraâo fuccum aquæ mixtum damnatis propinabât, ad mortem abf-
que ullo dolore acccrfendam,Theophrafti teftimonio.Imitabantur
nmimortem quæ in extremo fenio contingit.Nancp dolor qui in mor^ teièntitur,contingitautob ipirandidifficultatem, autob ipiritus uita^ lis refolutionem. At fpirituscùmlpontèdiiroluûtur,dolorem nullum siicrunt,uelut in laboribus. Sed cauia quæ ipiritum diiîoluit,ut febris, uuînus pleruncp ipfa dolorem aftert.Cicutæ igitur fuccus faporem gra neminducens, frigiditateimmodica fpiritus ipfos ab fqgt; dolore extin-' guitzdifficultateniueró fpirandi non maiorem eaquæ fpirituumpauci Utifatisfaciat. Quo fit ut no acerbamors accidat,uelut his qui aquafuf locantur,multô uero minus quàmftrangulatis.Itacp mors hæcquæex cicutæ fucco paratur, amp;nbsp;quæ ex morfri uiperæ fui generis, de qua Plu-tarebus in M. Antonrj uita,cum iopore graue fit, amp;nbsp;fimillima eft ei quç in ultima contingit ienedta, unde etiam abièp dolore eft. itaep nihil mb nunfîChi) Athenienfesep uiros egregios quos morte damnaiîent,cicu tæ fucco perimerentjUt quod adimerent uitæ ac dignitati illorum, mor tislenitatecompenfaretur. Suntamp;poma mords in prouincia Peru oc-cidentalis Indiæ nuper inuentatforba funt odoratacp,quod mirum eft: arborcpipfafruticofa,pirifolqs,denfis, crebris acuiridioribus:nec mirum uarietateregionisadeo perniciofamhancplantameuadere. Nam perficain Perfide ubi primùm orta nomen fumpferunt, inde transla tacumibiperniciofaeirent, in Ægypto innoxiafacca funt. Arbor hæc
ligno
-ocr page 276-Vmhranucii curexitialif.
Lymphatics plants..
240 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE PLANTIS
ligno folido, procerior pyro, cui fimillima eft. Vfret perpétua froni^^’ fruftu amygdalæ no difsiniili,prglÔgo uiridi.Nucleus prunfifeo^ nor ac mollion Anni fpacio maturantur,altero alteri fuccrefcente. deo facile concoquit, ut nec copia grauet ♦ Vnde alium longe à perf^*’ effe certum eft : quandoquidem conftet eius arborem, à perfici arbof“^ multûdifferret ♦ Mitefcûergo pleraqß translata, aliaetiamdeteriora^ uaduntritacp cùm mortis pomum exitialem fuccum ferat, quo illitæ*^' gittæ mortem afférant illico, atq?nullo redimitamauxilio: arbosuu*’ | umbram qug faciem totamæ palpebrasinfletacocuIosabfcondaCfO^l ex arbore decidens fi in oculumincidat corneam exedendo cxcitatfi”! pariatî lignum dum uritur capitis dolorem excitât, odoremc^tcteifl'i mum : atcp hæc omnia, quod humidu tenue modicum^ bene codui’'| atcp odoratum,multo craffo amp;nbsp;perniciofo mifceatur.Innoftraregiofll forba fbliim guftu ingrata redduntur, quoniam materia exitialis huml di à caloreaeris ambientis putrefieri nequiu Verurn poftquamunibi'''| arboris huius noxia efle diximus, cum etiam exitialem nucis multi ■ expertijhaud ab re fuerit huius caufamdocere* Nucis planta totafr*»/1 da eft,Sc male olet, prgcipue folia ac furculi,unde multi uapores ab ip^^ prodeunt, quorum maxima copia fub ip fa arbore perpetuo eft,necfo^ liorum multitudo ac denfitas patit uim Solis ill os abfumere, unde dotquot; mientibus noxia umbra,imó potius locus eft:frigidiores enimqui^I^”^ miuntcerebrofuntatq^externispartibusjcaloreadcorreuoeato.ln^*'^ cio eft, Lunæ lumen in eis hæmoptoim exci tare, non in uigilantibuS' Facit ad hæc incommoda lafsitudojamp;æftuspræcedens, 8c corporal® becillia 80 humida,ut funtpuerorum corpora,Sc malis huraorlbusplƒ 1 na,00 diuturna mora:chm enim hæc accefferint,fiderc percufsiuide®: ali) fiuntattoniti,alij iniongas incidunt febres»Vndenata opinio, fub nucibusmortuoshabitare» Non igiturumbranoxia, fed propinq®' tas: n am umbra priuatio quædam eft,
Proximæuenenis funtlymphaticæplantæ, cuiufmodiin Hifpan® la infula occidentalis Indiæ Cohobba,quæ fblo odore inebriat, amp;nbsp;naticos reddit. Herba hgc eft credo èftrimoniægenere,quæfi bibatuG infuroremuertit: nullo modouiribusabfimiliseiquamTurcæAift^ ral uocantjCuius ufus apud eos plurimus eft,quod non folhmlgtosrcd
dat alacres, fed eriam curam omnem ac metum pellat, utad raunia^quot; tiambelli fintpromptioresgt; Eiufhiodiapud nos crocus eft: namutSi Afteral fi copiofius edatur, non I'ani folum alacres, fed temulentos red^ ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dinindeenam copiofius funiptaoccidinTaliaftintuinuni,amp;quazeuP
no aquaardens f^x bibita,0(f utfertur olimænopia radixjàuiniqua' Bajra radix damfimilitudinenonienadepta. 01imIofephoHebrcotefte,Baarar3 admarMUi. dix erat coloreac fplendore flattimg,que nifi muliebri fanguine lotioot perfunderec, mortem, ijs qui earn traftarentafïèrebat» Sedamp;rficcxitia^ lern fuifte auellentibus, quare à cane auelli folitam, qui ipfè auulfap^
-ocr page 277-LIBER OGTAVVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2-41
A rirfet.Eademfufpenfacurabatdæmoniacosatcp lytïiphaticos. AnigP tur hocfabulofum penitusCNequaquam tam graui autore. An hiftoria ücraCnecçid: proximum enini nimis miraculo: fed æfèimanda eft ratio rei,ex qua ueritatis imago refuIgebit.Eft ludæa phmû regio uehemen ter caJida,atcp tota fermemontuoG» Baaram ueró uallis,unde radix fie üocata,bitumine abundans, cuius pars excoftaimmodice ac tenuifti-ma defluebat è môtibus. Ex hac igitur ardenti materia ac tam tenui,ingt; ter ardores Solis maximos neque paisim in ualle nafei uerifimile fuit, feduelfubipfis Solisardoribus aquibus exacuereturfimulôd conco^ queretur, aut in ipfa perpétua umbra, ut nihil ueneni illius penitus halaret,herbahæcoTiebaturamp; alebatur, igneafubftantia: quæcùma--uellebatur,uaporillcardens èC putridus(diximusenimputridumuni efle quod alteri fit naturale)cerebro exceptus illico enecabat auellentes feu homines, feu canes proximeadftantes« Perfuiauero radix mulie^ brifanguine, obtundebaturab eaputredine, uelacredinelotij ,atque itatraftabilior crat. Superftitiofauero gens addiderat, quod quomo^ docuncÿ, etiamfi procul auelleretur, occiderct, utres anaturalibus cau fis adreligionem traduceret, qui mos femper fuitgentis,ciim tarnen hocfalfum effet : nifi forfan, ut in uenenis diximus,quædam traducan^ tur continuitate rei, quod etiam in torpedinis ftuporedocebimus,atcp itauisexitialis perfunemftrpens procul etiam quantumuis occidanfie
Ï tienimidpotuit, Qubduero fufpenfa collo lymphaticos ciiraret auc dæmoniacoSjid partimob id creditumeft,qubd tantas uires habeat,06 quod perfuafum fit optima quæqp diffîcillimè amp;nbsp;maximo cum pericu*-lohaberijCum tarnen non omnia qug maximo cum periculo habentur ^tdiffîcillimè,optima fint, Auxit hanc opinionê fuperftitio gcntis,qup ut dixijiuaxima femper fuit Sóruditas : nam nullus populus adeó à di-fciplinisabhorruitutindiacusjtotus in ceremonias aclege intêtus. Ne^ queergo mirum tantum potuifte Baaram, nam nec tutum omnino eft uuncnapellumeffodere.Comparamodo fpeciemplantarumôê regio nes alimenta,quid probabilius effe poteft quam quod miraculi loco fiucufcpautfabulæ habitumefE Nihil mirum uero ali plantam bitumi nc,natn8dfulphurealitur, Narrat Ariftoteles,infulphureisfontibus Hrrfgt;«e inuquis herbas pufillasgignitflantibusenimuentis ab æreexcidit fæx, quam üoeantauripigmentum, ea putrefeit, amp;nbsp;ideo herba oritur, Propagan-' Modi^nerlt;itio turenimplantæquincp modis,femine,radice,ftolonibus,ablaquea^ nwplantamm, tioneacputredinc,quâ cafummerito poflumus appellare. Seminequi dempleræquCjUt abies ôê larix: radice, ut glycyrrhiza ac lilium. Eft au temlilio tanta uiuacitas, ut furculi eius fufpenfi' radicem emittant, Exiz ftimatTheophraftus lachrymâcogi, Sc ex lachrymapropagari:quod ueriuseft.Nodi quoquehuius plantacfub caminofufpenfi,abfcpfoz LiUorum hijh ^fjsetiam, indeficcati obruuntur freerubentis uini, fepultiqj in fimo rw. cum eadem free flores edunt purpureos. Seruati quoque botri in uafis
-ocr page 278-Z42'
DE PLANTIS
fiÆIibuSjUeï toto anno cum aqua tepidapcrfufi fuenntflorent. id mirum: caufa cnim omnium una ejfl,h umidum icilicct ualdc pingu^’ Indicio eft, quod in cubiculis flores quafi toto menfe feruant, ÔC quo^^ Icnta quafi humoris fubftatia eft. Pulcherrimus flos hic uel ipfo Seru* toretefteicandidiftimus fpontc. Sedamp;S Iridis flos in Italia quando^u^ candidus.QuædampIantæ omnibus modispropagantur,ut oleaamp;^'* cus.Sed ipontenafei omnes plantas pofledocuimus,quoniamconco' clio ubiqueSó fola anima ftirpes indigereuidentur. Solautemanim* eft. SurculoprouenitlaliXjfedamp;Suitis. Ablaqueationisgenus eftamp;^ peculiarc quoddam uitijCumfepelitur in biennium trûcus,effufa^fî' dice à priore pracfeindit. Idem fieri docet ueteres ex arbore in arborent» Conftat igii nutrimento nutriri plantas, quod inferius uocebimus» Hiriui, nbsp;nbsp;Sed ut ad odorata reuertar,Lilia Nardus 80 Crocus ex eorufuntg^^
ncre.Omnis Nardus fuffrutex eft folqs rorifmarini longioribus,angif ftioribus, cralsiufculis, mollioribus, odoratis : flos paruus admoduni inter cæruleum ac purpureum. T runcus rami lignofi : uiret hyeme; hæc fi fit grauior,moritur. Eadem caufa eft omnibus plantis foliaanv* Toliä^borik tendi frigus ipftimtob id in frigidis regionibus obdu(ftaramis trufl'’ cur décidant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;palea, radicib. equi fimo, tota arbore in hypocaufto collocata, non
loliim illarum leruari nihil mirum eft folia ne décidant, fed arbores3^ frueftusedere. Seruanturamp;S fpontecalidioribus ficcioribusep plands etiâapudnosfolia,utdixi,Nardo,Rorimarino,Saluiæ,Iunipcro,Lau' rOjCuprelTotBuxo ueróoblblamuehementemficcitatêmediocrera^ caliditatê,amara enim eft. Sed in India, quod calidifsima fitregio,nuP li arbori folia decidunt,præterquàm filiquæ,quam uocamus Cafsiam» Hancconftat cùmradices mittatfubtus adaquam ulque,naturaeiTe frigidamamp;: humidam tripliciratione: exhauritenimcopiofiushumi'' dum, abeft plurimum à Solis calore radix, amp;: frigore aquæ quam tanquot; gitperfrigeratur.
Crociu. nbsp;nbsp;Sed ut ad odorata redeam : croco radix bulbofa, Copiola,uiuax,fo'
lia porracca,Ièd adeó angufta ut capillata dici poftint. Caulis maculoquot; fus:flores coloris uinofi,colchicis fi'miles, in quoru media ftaminacroquot; Hilfamtmt. ci flammea furgunt. Erat amp;nbsp;olim Bal famus in precio.ConftatfuilFeafquot; • buftufanfuci quidem folio, atq^ ex eodem genere ferme, necullaresei propior,Iaftmino planta non ualde abfimili. Sed perijifearbuftaontquot; nia penitus, affirmât Petrus Martyr Angerius ciuis nofter, Icgationis uicefundlusproregibus Hilpaniarumapud Sulthanum Ægyptidoquot; minum,annis abhinc penequinquaginta. Referuntalrj adeb propaga tum,ut pafsim in hortis Chairi habeatur. Sed cur Angerius regib. fun quib. opus infcribit,mentiaf,aut in re tanti mo menti ofcitauerit,nóuiquot; deo.Illud fan's conftat omniu teftimonio, etiam eoru qui propagatum eife uolut, iam ab eo temp ore neep frudrii ncc^ lignum, nedum fuceuW ilium celebratifsimum ad nos deferri; undeuerumbalfamuminternflc exP
-ocr page 279-LIBER O C T AV V S. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2-4^
A exiftimandû eft, fuppofitam uero ei'us loco plantam aliam, incolarum anibitione uel auaritia.Porro laftmini flos candidifsimus eft atep odo^ lafeminunt. tatus,alius cceleftis,Iuteus alius,quern uidilTe me memini. Arbor ut he deræ repit Stalteri adhgrenfimilior topiarig uiti, cum nihil emittat quo alterihæreat,namnon muros aut arbores fpontè feanditut hedera, (êd alIigatapertraéla^.Folio uiridi, molli, tenui, fubnigro, oleæ ferme niili : flos in umbellis, ïllud admirarione certè dignum, quód huic nub lus frudus, aut nullius ufus, ut nee alteri nobiliori flori, non lilio,non croco,rofg,uacinrjs,garyophyIo.Caufam clTeputant,quód uirtus tota f/ohamp;mï oJor^ in flore abfumitur: uel ciim fint tempora florum Só fruAus diuerfa,frtp ftushumidaamp;cralTafubftantiacóftant,utegregij fint,florescalidaSc adant, ficca:ita difhcillimum arboreni inuenire tam diucrla teniperie,ut utriep fuis temporib» fatisfacere pofsit » Sicraró patri egregio clarus filius, pueritiæpræterætatêgenerolæ, fenecftus decora: quodin Hermogene Tarfenfifophiftaetiam Philoftratus animaduertit.
Vtueró plantarum bene olentiumhiftorianiablbIua,Ocynii menquot; Ocymumfir-tiohabendaeft.q? hæcherbabeneoleat,amp;rpafsimoriatur,adeó uttota E I • . , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X r - 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- r- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur.
Ethiopiaabundet. Videtur autem no line ratione utihum copiamna turaexcogitalTc. Etquædamcùmubiep abundêt,mutato colore diucr faefleuidcntur, uelutCyperus in Italia, Galanga in Babylonia, æ Cur cyperm, edâ cuniamedrjs in regionibus:facultatequidem æ natura eadé,forma ue- et Curcuir,lt;i tbamp;uiribusdilsimilia. NamGalägaquantorobuftioreft Curcuma, tantb Cyperus cadem imbecillior. Videtur tarnen Cyperus Curcuma odoratior. Sed coelo folocp uariari plantas fuperius docuimus. Simili^ teramp;:infru(ftibus:namMyrabolani (nonegodicamfallo Myrabola^ i^yraboM. num unguentariam glandem) e prunorum fiint genere,atcp hi,ut Ari'-fto teles refert,dulces funt ante maturitatem: in calidilsimis enini regioquot; nibus orti aqueo ncc pingui humido raracp fubftantia, celerrimc con^ coquuntur amp;nbsp;abfoluuntur, contraria ratione Tamarindorum, qui ob humidumpinguius ac terreumfeniper acerbi manentamp; acidi» Orium tur hi in Æthiopiæ parte quam uoeät BernagaflTum, ultra Cancri circu lumiuxtamare Rubrum,parteoccidentialiore inter nemora, ex arbo^ re prægrandi frutftum uuarum racemis limilem feren te. Mirabilia funt naturæOpera, atep illius induftria in memoriam reuocauit Balfaminæ fru0;um,auiriumamp; plantæ fimilitudine ficappellatum.Nancp uulncz rarecetia celerrimc lanatfrult;ftus,8óarbosip(aferpitutolimballaiTius, palosfcandêsquibusfuffi-iltaeft. Mirumquódfrudlus eius,qui ruber cft,amp; halicacabo quafi perfimilis, cumin terra decidens paululum dif rumpitur,fpontb totus feindatur. Caufa eft,quód fubftantia tencriore conftat,amp; nullis uillis fecundumlatitudinem contineat,ob id ab impe tufeinditur» Videtóóglaciescode modoabruptapartediuidi: quod cninauillis caret omnino amp;nbsp;grauitatedehifcit,ob illam,fraclumnccef-fario totum difrumpitur : partes enim prægrauant, amp;nbsp;redise cum fint,
H 2
-ocr page 280-Z44 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de PLANTIS
diftant æqualîter,igitur fecundû totum diuiduttir. Ob has igitur duas C caufas cum uillis fecundum latitudinem caruerint, {ècundumlongiW' dinem diuiduntur* Quamobrcm medicamentü ficcum cflc necelfe eft« ligna enimficca fic partediuila diuiduntur. Sedinlignisquoduillos habeant lecundum la£itudinem,pars integra diuiiàm in unum cogitjtó balfàminæ frucflu diuifa feparat integram.Baliàmum uerô,utad renir^ deam,nihil cum hoc cômune uerc habet,fed iuccus ipfe aureo colored' ratjôc ipfe uulnerib, fanâdis aptißimus : rugas tollebat,8ô mortuorum faciem à corruptione uindicabat, lapidemcp renû c5minuebat,delebat oculorummaculasjuenenis refiftens, maxime aconito,8ô rigoribusf^-briûipiarum,atcpin his omnibus uiresBaliàmi exccllebant» NuncuC' Mftmwm in- rb ex Hiipaniola genus aliud Baliami defert colore iuiubarum,fpkn^ dum,GreiMui dens actenax, odoris fuauitateadmirabili, adeo ut quifquâexiftimar^ nequeat iucundus fit * Vidimus ipfuni apud Sebaftianû SerliuBo-' | noniêfem architedlu regium Lugdunfuirn certè ingeniofum, noftri^ | amante, ibi^illudtradauimus ♦ Alias lanuæuideramus quodlingua feriret ut piper,fed illud,opinor,corruptû erat ab igné : exuftumenim quippiâ Sc ^raue olebat» Hoc uero qualecûqj fit, uulnera amp;nbsp;ipfumred tia. celerntnc fi quid aliud ianat,amp; rugas tollit. Crediderim fi no certcad omnia,ad plurima iàltê id olei genus eife efficax : ad quæ ÔC Balfamuin
Codrttt medi- ucrum^inuenifTeferturCodras medicus Italus,qui auidus eb fuit noua rumrerumquærendaru, ut cùm effet prgdiues,mortuus tamêfitfentî^^ in orbis noui auftrali parte iukta Pumidæ portû,infulas^ Zorobari.
Igitur u t ad hiftoriam reuertar,arbos quæ oleum iftud parit Goaco max,Punicæ forma amp;nbsp;magnitudine ferme fimilis, fèd tarnen folio pau^ Ib maiore tenuiore^, cortice quafî arido,Iigno quod ardet ut tæda,fru' (fius utuuarumracemi,rarioribus tarnen amp;nbsp;paulb maioribus acinis,ui nofi coloris, qui cum furculis aquæ diu incocli, id olei genus reddunt. Sic facile oleum odorem acuires plantæreferens,inhis quæ oleum a' ' ' bundècôtinentexprimitur» Olcaenimfiuntautferuandæfubftanuæ» autuiriumexcipiendarumeaufâ» Vis excipitur alieno oleo:autrepen-' [ te,uelut cum oleo quadruplumaquæ adiûgitur plus ue aut minus:mf nus quidêjpro floribus autfolrjs t plus autem,pro lignis : mediocntei*, pro radicibus atc^frudlibus : inde igné feruent tantum, utquicquideft aquæ abfiimatun Si uerb non repente excipere confilium eft; id como dius fietcalore temperato:is eritaut Solis, autcineris,uel balnei, autfî-mi, aut uinaceorum, aut fracium : omnibus his etenim unguenta fiunt olc4odoratj Vulgatiore itaque hoc fecundo modo atep antiquiore Diofeoridis, in m°'^tres nbsp;nbsp;nbsp;purum oleum flores quatriduoinfundebantur,exponebantur^ in So
mo i r«. le^indeexpreffo oleo diligentißime tantundemflorum recentiumad-' debatur,ac rurfus fub torrente Sole exponebatur : tories^ id facerelf cebat, donee odorem oleum combiberet : addebantur amp;nbsp;fpiflamenta pro unguentisjut ex melle,tum alrjs odoratiStTertius modus ut calore nullo
-ocr page 281-UBER OCTAVVS,
nullo indiget, I'ta repetitione numerofiore Ô6 di'uturniorc inora, Ita cp Hores hocexemplo reddunt. Flores ftiper amygdalas,uel,quod longe melius eftjfuper Myrabolani grana purgata,ea enim no rancefeut, aut ^tiamcinamomum uel crocum ( modus enimomniumunus eft) con^ rpergito, ac fub ipfi's, alterna^ dilpone florum 80 amygdalarum folia, eomprefta^ tandiu tene,donec florum odor euanefcat: quib. abiedtis, pro eis alios flores fuppone eadêratione,amp; hoc toties repeteniam non una eft ratio in omnibus, donee amygdalæ maximum contraxerint Oquot; dorenijindeillas torculariiubijcito ♦ Oportetautemprius corticenu^ / dareeaSjSó paululumtorrere: hoc modo plus contrahit uirium oleum,.
minus corruption! obnoxiu fit,quod fticci nihil in eo relinquatur, Subftantiauerb oleitotide modis excipitur,quotmodis ctiamuires Ipfg.Sed no fine uiribus fubftantia,at fine fubftantiauires habenf. An
»icrooleSaliquodabfq^uiribus'C’Dubiuno eft: excepta enim igneplu Htno,urunt,nec uim propria retinen T alia uero quæ repente ac ui ip fa Ignis excipiunt,ad primu modum pertinent, Verum is floribus aptus noneft,fedlignis, ôôhis quæillifimiliafunt, ue lut Garyophylis. Inuitreo uaft a contrita po^ nunt,amp; quanto leuiore licet igne diftillant: 80 fi liceat,aqua fernen te circu uas pofita oleum elice--re,longeerit melius, Summitati uafipileus uF treus B iniponit,qui quanto latior, co melior ad uires,odorê, faporemcp trasferendos: atejj idem inutrife^ canalibus .Ergo pileus Into ne refpiret aptat, cui de more canalis adiacet c, cui alter cagt; nalis uitreus adiungit D, italuto feptus ut nihil pofsitrefpirarethicpcruas IigneÜEtranfit,lt;^da-quaperpetuófrigidifsimarepletü habere opofz tet: cannula h detrahêtes quicquidianicaloreni contraxerit, aliani nuper hauftam denuó adden do; nam Dinfrigidatur,fumi^ non uruntur,led inaquamuel oleum tranfeunt,conuerficp per F canalis partem obliqua S^ultrauas aqua plenum exporreAâjguttatim in uas g cadunt» Vtigi tur uidi primo turbidS quodda effluit, hibftantia rei tenuiorê efFerens, póft aqua clarior exit,demum oleum,quod exufti potius odorê refert, ^rei illius aquadefluxit.Potcft canalis D in lèrpentis figura effingi, atcp ficminus e rei fubftantia turn uirtute peribit » nbsp;nbsp;Secundus modus
proportionerefpôdetalterijCÙmbeneficio temperatioris caloris aquas incoâa oleû reddunt,uelut de Indico Baifamo nuper à nobis diet Q eft, Atlt;^ eadem ratione è lauri baccis oleum quocp excipit. Ergo generagt; liter in his fubftantiam pinguem 80 facile feparabilem elfe oportet : fed frigore ac ficcitate coa(ftam,nec^ enim aliter calido Sc humido folue-z returautfepararetur, T ertius non calore,fed ui conftat:hic comjmu
-ocr page 282-DE PLANTIS
nis eftomnib. fruccibus,uclutamygdalis,piltacns,nucibiis feu niglan dibus fèu auellanis feu etiam Indi cis, turn myricis feu mofchatis,aliiscp innunieris, putapineis, piperi,hederae,fru(flui,perßci86ceraßnuclcis: semin^oleum tuinctiani ieminibusomnibus, uelutraparum, ricini, raphani,lini,a' continent, polßnaris herbæ,papaueris : hæc enim famigerata, continent^ olcuni tum hæc, tum femina omnia alia* Nam in omni fèmine uita eft, üita au^-HHj tjertme, omnis in humido pinguipingue autem omne autin animalibus, 8lt;ruocaturpinguedo,cuius tres fint ipecies:pinguedo generis nomine, adeps qui circa certas partes,no communis eft toti, ut renum adeps aut omenti:5ólèuum,quod ficcius utroc^ eft,ob id folum ferme in cornige hs animalibus maxime: ÔÔ quod in ienfu carentibus,utlapidibus,5iî partibus plantarum,imótotisplantis,turn bitumincfiilccp, metallis,a'' lijss^ pluribus, oleum^uocatur* Eft autem lachrymauniufcuiufque arboris oleum terreo mixtû. In omni igitur iemine oleum continctur. Viuere autem omnia femina exhocconftat,quód ex omnibus iuxta Thcophrafti opinionem plantæ fui generis procreâtur: aut ergo exO' mnibus id fiet, aut maxima parte, fiquidem nihil prohibet aliqua fenu^ na oblæfà eße etiam toto genere,cum ctiam quædam animalia taliafint» ut talpæ,atcp plantp illæ putredine aut radice uel alio modo quàm Seminii âc fru~ ïic prouenient * Semen autem dico, quod aliquotegmine concludiwn dut difcrimen. fructum,qui nullo.Obhocfèminaquædamuaginuhs,utphafcllio‘:^ resep: quædam ariftis hærcntia,pleraqp tenui cortice,ut frumentû: qnæ ucro in frudibus funtpericarpio continentur, uclutmelonumponio' rumep ac pirorum fèmina* Seminu igitur qupdam multum oleum ton' tinêt,utnuxÔ61ini ac helio tropij ac rapæ* Nucemappello partem quæ in toto frueftu continetur, quæ, utdidtum eft,quod contineaturfeme’’ eft,quamuis quoniam edi fbleat à plerifè^ frueftus appelletur. Fruâun^ enim dicunt ali) magnum fernen,air) quicquidultimbàplantis proBu' j citur8Ceditur:quoducrbultimb producituramp;no editur, lemen, hæc, ut dixi, non eft feminum ÔC friuftuum propria differentia * srminis rapic igiturfèmen tantum producitolei,utin regionibus quibufdamGerW^ oleum. niænon folùmindigenarûnecefsitatifàtisfaciat, fedmercislocoinfiß*' Heniiherba. timas urbes conuchatur* In Æthiopia copia maximaeft herbæHefi^» è cuius femine oleum non fblùmabundantilsimum,fedamp;r optimum^' licitur* Ratio docet,eaquæplurimumcontinent oleum, optimuetiani continere. Nam plurimum calore bene temperato amp;nbsp;humido etiama' bundanti indiget,à quibu s etiam optimum,no fblùm copiofumgtg^jlquot; tur* In quibufdam autem quæ paucum continet, optimum elle poten» nihil prohibet tarnen effedeterrimum* Optimum igitur amp;nbsp;cum abuæ dantia ôô paucitate effe poteft, prauumautê cum folafermepauotate. nam, ut dixi, in omnibus monftra quædam contingunt, quæ a natura fîunt. Nihil enim prohibet aliquid eflè quod oleo abundetplurimo,at que eodem prauo uelfcetidouelinutili, quianôabfoluto, Abfoluin*^
-ocr page 283-LIBER ' O C T A V V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^47
Ji autctuquicqui'dpletîcconcoquitur. Sedadrenircdeo. Elicituroleum iiucif uitorcuIaris:amp;S quamuis multiplex iîthæc ratio, fufticiat tarnen earn tri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^lt;^0^
busexempIisdeclarafie.Primumerit myrifticænucis,quæinparuadi uiditfrufta,diuifa uino Cretico per triduu mfundunt, ficcantur biduo in umbra, amp;■ in iartagine calefcunt, aquacproiaceaconfpcrguntamp;Sex^ primunt.Quod fi copioiius oleum, led minus cfticax atcp iucundu,ex trahereuelisjdiuiiâmcôtundes, infperiam^ uino Cretico infundes,in fiifamfoliexponito donee cotrahat cruftâ,iterû mifcebis non amplius infundcnSjfed afp ergens Creticû, ac denuo iiccabis, i d^ toties répétés donecquafî putrefcat, tue enim copiofum reddit oleû, Âtep hic modus etiâfemini Apollinaris herbe tum papaueri iàtisfaciet : fed uini loco agt; quâadhibeto,amp;r permittito donee putrefcat, tunc uero fub torcularipo nat.Licetaut putredinê expedtare in his qua? non bibunt. Hocep fecun dumeft exemplum,q? fernen Apollinaris longe fit humidius myriftica nuce,uelutaniygdalapinguioreftco fèmine.Indetertiü exemplum in a!nygdalis,qug duplici purgatæ cortice torrent paululu,indc quinta a^-(juæ parte perfundunt, qui modus efl comunis fèminib. etiâ, tum uini pro nuce myriftica, inde mafia ab igné calefcat, exprimât flatini : na quia bibitur,rancefcit dum morâ patitur. Manifeftu eft autemq? calorc 5caquahimodiindigent:namoleumnifîliquefcat,nonfluit,nameon-gdatumfluerenonpoteft:quoduerbliquefcitcaloreindiget,caloraugt;' tem confumit oleum, ob id aquam adij cere necefie efl, aliter oleum 8d paucumamp;toftumeffluet. Hocueromagis neceffarium in ficcioribus corporibuSjUt nuce myriftica: additur ibi uinû,quôd odorem exacuac potius quam obtundat : aliorum uero grauis eft odor. Sed 06 uinu magt; gis ad intima pénétrât dilTolui t,quod ignis calori commune eft : ue-* dim ignis etiâ trahit ex intimis partibus ad exteriores. Nonigitur ex a^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j
qua aut uino oleum fit, fed eius funt propugnacula. Vtrum uero pars aquæan uini in oleum tranfi'repofsit, dignumdubitatione eft: namo--humaqueoamp;aereo humido confiât: ubiefficax fithumiduniaereu, fa die aqua: facilius autemetiam uinum tranfit in oleum,namamp; uinumar det. Suntuerb quædam quæ adeó oleofa funt,ut tufa calore natural! temperato fotain oleum abfi^ exprefsione tranfeant,quia præpinguia lunt,amp;oleo copiofo ac non multu excrementi terrei habente abundau Sed eft alius humor mucofus in omnibus radicibus ferme atep féminin’ bus:quæuerointerhæcmagis cclebrantur,funtlini,altheæ,pfilij,margt; riiratioçrmo rubr),cotoneorum,pirorum,pomorum,foenugræcicpfemina:interra^ dices uero quæcuncp magis mucolæ,ut altheæ atep ariftolochiæ:ab his omnib. hancpartem tanquam illis naturaliter infitam detrahere licet. Mundatahæcreponunturinuafe, amp;nbsp;quadruplum ponderis aquæcagt; lidæ inrjcitur,manentcp per nodlem:inde rciecfta aqua radices aut femi* nafacculoexcanabelinóueraroexcipiuntur,ligatocporefuperiore5d uafcfuppofito,niodó côcutiendo cumbaculo, modo expriniendo ma
-ocr page 284-nu, fuccus muco fus colligitur: ut collcctum fucritquicquidexeotiin' effluxit, faciliusarótius conftringitur,atcpeadcmranone exprimiw^ {enfim,acdenuó ardtius religat, doneeipfumfèmê folumrelinquatui'’ Præftat igitur confiderare,quæ dam fit hæc materia quæ fie effluit. que illud à uiribus ae fubftantia, turn modo extrahendi, eoniedarili' eet* Cùm em'memolhat èc glurinofàlît, eahdo^ humido detrahaWb eôftat partem Sô ipfiim effe pinguioris fueei, hoe folumab oleo tem,quôd terream partem fèeum eôtineat: at pars hæc érafla eft fi aBo' leum comparetjin quo minimû eft terræ. Propterea detrada parteH^'^ minus continet olei femina feu radices» Radices igit dó ipfæoleucotiO' nenn Eft amp;nbsp;aliud diftrimen, qubdmucofus fuccus fitfrigidioramp;cri*' dior oleo,ob id copiofior in radicibus,in quibus parum eft olei.Fit tur oleum quafi ex mucofo fucco, ficut quod in feminibus eft, iam pr*' demfueratinradicibus * Vndelinifernen, quod hocmucoibabunlt;J*^‘ fuccOjOleum etiam fine aqua emittit,quód fuccus is loco aquæ ei fit: que hoc oleo ad dolores tanquam puriore uti fblemus » Eadem rat’*’’ fed non adeb tarnen euidens, in amygdalis : parum enim mucofi coßO' nenthumoris, fed aqua additafemper find melius,filtern copiofiu«”^ leumexcipitur» Horum memoria mereuocatadfcribendumjquib”^ modis pinguedines imbuantur odoribus,ut iam defueta multis fecf’’^ Modatquopht quodftudiunobisfèmperfuit,inutilemufumreuocarent, Igitutp’”'^ i^mbuunw. guedine à membranulis omnibus purgata addatur fanfuci tantundti” cumfloribus contufi, ferpillum, myrtus, cyperus,8ó afpalathumcitß' num odaua ponderis parte, u in i albi odorati Sc aquæ pro pondereo*” nium:fi'mul hpc coquantur,fed non diu, inde maneant diei fpacio,ifl*^^ defæcata pinguedine omnia percolentur : denub eadem addantur, aüt duo triade ex his,aut unum pro odoris natura, additisep uino utprius,eademrationeferueant, refideant,defæcenturacpercolentut’ totiesep id fiat donee pinguedo odorê combiberit, Sic alrjs etiam odo' ribus imbuitur,feruaturcp non fblbm calore ignis, fed exprefladiligt” ter aqua,ficcatacp in umbra:nam,utdixi, humidum fblumaqueump’* treftinquod uerb corrumpiturpingue,putrefcerenecefleeft, Suntig* Humidainmi- turhumidaquæinmixtis co ntinentur quatuor generum: autpeniwj xtn quatuor. cruda,uocantur^ aquea:uel cocoda perfede,uocanturcp pinguia:ud niediocriter concoda,hec autem mucofi dicuntur: aut preter moduw. hanc partem ignem Alchymiftæ uocant,præfertim fi dum extrahithtf pars multo igne indigeat, uelut in metallicis, dum igne reflexo hunt'' dum acre excipitur. Manifeftum eft igitur, qubd netp plura net^ ciora pofTunt effe humidoru genera. At in quibufdam mixtis non onv nia effe nihil prohiber fed quæcunt^ mixta funtuerè,triaprimafaltt^ habent.Latet autem in metallicis pleriftp quod medium cftexillis. y timumuerb quoniam terreo iungitur, extrahi non facilèpoteft : uny ignibus adhibitis incertum redditur an fpontè acre fît, an ob uimigß’*
-ocr page 285-liber octav vsgt;
Z45gt;
Cola, an utrocp modo. Vt ueró à primo humidf geticre magis diftât, eó putredinietiâ minus funtobnoxia. Aqueaigitamp;celeriteramp;perfedè putrefcüt: mucofaperfedè,fcdferó:pinguiafêró éttam,fed non perfe--dcexufta au tem nee perfelt;flè,nec imperfedè. E carni bus quiequid eft pingue, quo ego modo uti foleo extrahitur, incifis bis in frufta,amp;: uafe uitreoconelufis: hoccontedum pergamena charta feruenti aquæper fex feptem ue horas immittitur,totacp caro ferme in pinguedinem tran fit8ó colIiquatur.Tartarum ueró humido colliquaturjfeu in marmore Tariarioleum. fub terra fepultum feu in uitro fumü feruentis aquæ excipiens. Quib. inodis multa igne in calcêredada,mutant in oleum. Vnde inccrcu,an tartarifuccus ille oleum fit,an potius aqua. Sulphur ueró ardendo trail Sul^hurifoleü. fitin oleum : fumus enimqui colligiturdumreffigeratur,oleumeffici^ tur,utexpertus fiini. Opus eftautemuaièunico tantum uitreö quod nolamuocant. Etutfenfim uratur,induftria eft.Calchantum ueró pri tnóuritur, èc feró oleum reddit, utquandoep nona uel decimamdiem attingat. Sed ferreo uafe in die una excipitur, no tam copiofum, nee a^ deó acre. Sed cur exufta metallica facilius oleum reddunt, amp;nbsp;aquam Cz tiamretinentç’aqua autemacerrima eft. An quia terreum admixtumut prohibet pingue huniidu confumi, ita etiamaquam non totamC'an ue^ roquódnon exuruntur,fed potius torrentutlt;namin cineres redirent. Videturergo aqua fublata,maxima ex parte celerior exitus oleitquod autemcelerius exit,nonadeóuimpatitur ignis,quianonadeó incalez fcitjob id facilius oleum extrahitur ac copiofius. Modus autem horum adlibrumfecretorumpertinet. Suntlachrymæamp;lignaquæoleum Oleorumcom-’i^ittuntabicß coclione, atep illud efficacifsimu eft, ut terebinthi uel len dfei. Quod enim iola uiriü extradlione confiât imbecillemam neque abfcp fubflantia perfediæ uires effe pofTunt, nee modus efl ut fciamus tumperfedèextradl^ fuerint. Quod ueró ignibus extrahit, non puras rdaqua extrahitur,necincorruptas uires retinet.Optimüigitur cuius fubftàtiaabfipcodlione effluit: pófltutifsimü quod per infufiones fit: cfficacifsimû quod per codlionesrcodlionemdico fic
tana,non in aqua,ea enim fecundo loco habenda efl. Quarto igitordine quod amygdalis excipit, quinto aiitiquus,ultimo qui oleo 0^ aqua per codtiones fit.
A^u^e adoratie.
Aquarumueró diftillatio code modo fit: fed lon^ gemelius odoremretinet,fihacutaris arte: namrofa ceafragrans mirumin modueuadit. Accipe uas figu linum Ajfuperquod hnteulineumrarÛBextende,ôd fuper ipfumrofas autuacinia floresue alios auther^ has fparge,inde habeas patella c quæuas integat, ôd fuperfundum d ignempone,diflillatodoratifsima nonfolum,fedetiäefficacifsimaaqua.Rofaceaiii So nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_____
Ie côclufàponi folct ut fumi odore priuetur,cum tarnen odorê rofg reti
-ocr page 286-Z^O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE PLANTIS
neat.Colîfîatur Só repente aqua,dum cakfafto aut feruente fucco cji' thus fuperponit uitreus y in quo fumus tranfit in guttas, guttæindccoî le(flæ in aquam coguntur : fic acetu in aquam facile uertitur. V tilis hæc ad oculoru maculas fufFufiones deterpcdas, maxime fi albo aceto rü taincoquatur ♦ Sunt qui in primo modo iuxta F mofchumponunt,a^ liacppreciofiora odoramenta,retinetcpaqua odores non folum pro-quot; prios, fed etiam mofchi, aliorum quæ apponuntur»
carindiflilla- Sed cur odor florum quorundamnon retinetur in aquis, ucnimui tioneno omîtes lakmino æ Garyophylo flore ac lilio, aquaeuadit odoris expersî odoresrettncA- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y quoniam tarn tenui fubftantiænuUapars craGioriuflquot;
gitunErgo in bis iuuabit,fi folijs herbarum qupodore careantalterna^ timpofitis,materip craßiori,non tarnen quæuraturjadiungaturodot, inde diflilletur : atep hæc unica ipes proliciendi odoris, cum aquis infn fa. non remittant odorem, fed putrefcant. Ignis autem fi non moderat^ adhibeat, exurit ea quæ terreæ funt naairæ : fi tarnen moderate, folum AqudexMena exacuit, Vndeaquaex auenadiflillata utunturMofchouitæ,quôduf qnieineMat. no careant:nccminusexcalefacitautinebriatquàmuinum.Cùmcm’ffl auena crafsioris fitfubftantiæ, necefle eft ut ex diftillatione incakto Cdit^bis uircs, attenuetur ac exacuatur,amp;S ad naturam aquæ ardentis accedat Canahi^ folia in farinamuerfa, quod caput fcriant,potum fuauiter inebriantem vermesutiter efficiuntEademrationedcco^afoliaeiusacfomina,fifuperterramd^ raexeant. fondatur aqua ilia,ucrmcs ad terre fuperficicm trahit, feu odorcallidal'^ Gallin£ut hyc illos, fou expellat» Vndepifcatoresea utifolcnt. Idem fernen gallinas, meoud eddnt. ß nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;edatur,f(xcundas hyeme reddit: calefacit enim Sc attenuat.Sed
AqudldHisdi- adremredeo» Apud Tartaros refer ut, aqua el adle diflillato inebriartJ ^td^inebridK^ oportet igitur lac denfius efre,8ó moram apud ignem contraxiffedta«^ poffßf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;forfan equorum id contingit.Cætcrùm quid amplius dubitan^
dumç’ omnis aqua cùmfæpius diflinatur,hoc potefl efficere : namintî lefcit,attenuatur,amp; uim ignis magis recipit: unde ardens fæpius diflfo lata co acuitatis deducitur, ut bibi non pofsit. Liquet igitur ex his ma* nifefte, nbsp;quod uinum igneam uim habet, amp;nbsp;quod ex omni fermètt,
tum maxime denfa, potus repetita diftillatione fieri potefl, qui plusui Potutrdtio. no excalefacietSf inebriabit. Potus enimratio efl, utfuauis fitatc^pO'quot; tens : fuauitate quidem guflum,robore olfadlum deledlat,5óuentricult; lum confirmât Quæcunt^ ueró diflillant, êó iucunda amp;nbsp;odorataeua* dunt: iucunda quidem, iiifuaui omni fublata parte : odorata, ob uim ignis, 80 acuitatem fubflantiæ ♦ Quæ enim tenuium funt partium, ma* gis redolent : odor enim efl uaporis,uapor aut in tenui fubflantiafum datur» Eademuero ratio inuenta eflinpotibusqui abfcpdiflillationc fiunt,8lt;S tarnen inebriant,ut Medo apud iVIofchouitas»Conflat autem melle amp;lupulilemine,feruaturcpinpicatis uafis,cum tarnen nullum horu ferme ad inebriandum fufficeret ♦ Lupuli fernen cum hordeo uel filigineauttritico, zethum aut ^ythuoi facit, quod uocatur apud Ger* manos
-ocr page 287-LIB E R o CT AV V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^1
manos Birra. Modus hi'c eft,ut Nicolaus Poll Cæfaris medicus feriptû zeMconfiden rdiquit: Hordeum infunditoin aquam donee difrumpatur,inde ficca^ mr, teritur tenuiter, imo molae fubijeitur» Huius partes duas, aquae fe--ptem fumitOjCoquuntur fimul donee aqua tertia parte decedat: deinde fumuntdimidiûillius aquæ,cui x L^partem feminis lupuloruaddunt, hordei^ tantundem quantum prius, coquuntur omnia horis circiter tribus aut quatuor : inde reliquam medietatê aquæ excolatâ priori mi-feent, aedenuo Coquunt donee ad dimidiû redigat î ultimo proieólam inligneûuas,addito modico fermento, diftribuût. Vtuero necelîarib Zethumexory qui Boream inhabitant zetliû ex hordeo ÔC lîligine èC tritico faCiût : ita qui Auftrû, cùm uino uti nô liceat legis fuperftitione, côficiunt zethû ex oryza,atcp hi omnes potus irtebriant: fed mitior eft qui fit ex ory za, non qporyza fît hordeo frigidior,fed quialupulis caret zethi idgenus: nâinhi haud mediocriter calidi funt atep fîcci* Igitur nulli uoluptas pogt; tusnegataefi: : nam oryzanullibi non nafeitur, Multo uerb iucundius hocuinuniexoryza,atep làlubrius alio zetho. Omnibus igitur niorta lib. uinuin atep iucundû côcelTum eft : imô duplex: nâ amp;nbsp;mel ubiqj fit»
Salubrius autemomni zetho effet antiquum oxy mel, quanquani oxymelanti-paulbcarius.Namcùmconftaretexmellislibris XXX.aceti X X v»a^ \ quæ XI Xjfalis tribus,effent^ qui aquam augerent,autadderent thym bram,ferueanthæc omnia decies fî'mufinde elutrientur,amp;^ in uafe inue ® terentur,cùni tarnen tantum aquæ ad fuauitateni admittat,dilutu enim nonfecusacuinumrecenti aquabibitur,uiliusparuniZetho,fedlon--gefalubrius.Æthiopes, credo qubd uina non feruentur, Sô Chriftum VinumAthio-colâtjpaffas uuas aqua per diem madefaciût, fîccantq? modicè ac expri- P“’”-niunt.Hic potus eb mclior, quo minus fuauis. Deeft robur,défunt ma buini, quodep maximum eft, in eo fuauitas nimia ad pernicicm hominis amp;nbsp;ebrietatem nata » Videt 80 ob id natura mel po dus quam uinum parafreadpotum:nammelnullaregionongignit»Idemuinumefficit, namtemporis auxilio ex melle amp;nbsp;aqua paratis uinum fit » At uiila uua Vinorumratio rumnequcfrigidifsimæregionesferunt,neccalidifsimæferuant: rcli-quorum fruduuuix feruantur.Fiunt enim ex cotoneis,punicis,pyris, malis,prunis, berberis, moris, præfertimagreftibus, amp;nbsp;generaliter ex omnifru(ftu fuauem fuccu,falubrêjamp;qui feruari pofsit, habente. Nam qui feruari non poteft, cum clarefcere nequeat,uinum fieri non poteft: unde neque ex cerafo,nec perfico » Qui autem fucci ad metam coquun-tur,feruantur:feddumfpifrefcut, neep potus funt,nedumuinu: erunt ergo defruta.Seduinu ex uuis albu uetuftate flauefeit,quia pars aquea quot;vinum uetufla refoluitur. Nmru autem potens condîtUi utfæpius uidi,in multos an/ nos odorêamp;faporcmardentisaquæacquirit fitfermèalbûj minus certèhabens coloris flauo:nam crafsior pars feparatur, reliqua atténua tur» Itafitardens aqua. Recondit autemfrigidis locis. OlimFalerno, inde Surrentino,póft Setino precium maximumjqubd alioquin egre
I i
-ocr page 288-DE PLANTIS
Lilt;pw^«o tiinu giaamp; chara,inmultosannos condercntur. Tranfenntamp;ufnanigrain in aquatn trati- candida,atmflo etiâ fàpore odore^, percolata lapide Indico : nam eraf' ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fior pars ac nigra retinetur in lapide quod trafic, imniutatur ab egregi^
illius frigiditate, Marmoris igitur genus elle oportet.
lüigno/ po/jM. nbsp;nbsp;nbsp;SunttSlt;f alrj potus iucundiÓó inebriates, utMignolapud Sencgarti,
quæ ultra Fortunatas infulas pauló uerfus meridiern extenditur. SuC' eus eft hiCjftro laftis fubftantiacolore,nifi qubd niagis ad cinercuni Coccufp^inie uergit, haudabfimilis, arboris fàuciæ. Alius ècocco (palmæidcftgC'' jgt;enui, nus) eliciturhocpræftantior. Naftiturcopiolà inChimamprouinciî Sureni litoris hæc arbos, excelfii palmæ folijs, frmftus illius maior ci' pite humano. Hic à fumma fuperficie ad mediû u ftp membranis acftu' pa obfitus eft : ex huius crafsiore parte fîmes, è tenuiore ueftes coiitC' I xunt: iuxta mediû cortex ut iuglaiidiSjfub quo medulla tennis accaiv dida, guftu, fubftantia naturaep amygdalis recentibus fimili. Ipfarut-' fus medullarecenscontritalacemittitnihilo minus dulcelafteanima' | lium. In medio igitur medullæ huius fuccus continetur ftiauitate nulH alij potui comparandus.Porró ex cortice qui medullam circumambit, quoniamnitet, amp;nbsp;niger eftaedurus, poculafiuntgratifsimi ufus. FrU' cftum bu ne Italinucemindicam appellant.
P(dm£ deem Sed poftquàm in cocci mentionemincidimus cùm nulla arbor tot uftis præftet, de ilia referre tempeftiuum erit. Hanc igitur mittitIndia, quam Augufto menfe putant, effluitep interim lachryma candida, utc H putatis etiam uitibus folet,qug toto triduo uinum refert. Sed fi hancco xeris ad tcrtias,mel fît fuauifsimû. At fi nec coquatur nec bibatur,trail' fît in acetû. Rurfus mel ipfum fi' aqua purgetur, in diebus uiginti, trafl' fit in uinum. Efruftus nucleis oleum exprimunt: ex libro arboris con fîciunt fîmes,è ligno carbones:frult;ftus etiamipfi iuglandiumuiceuda' carbones ex exteriore cortice, utexifl' timo dumneturueftes,etiamcotoneis delicatiores,fericcis fermèpa' res. Folijstcgularumiiiccaddomos tegendasutuntur. Itaqgt;ciimoni' nia palniarum genera fint multi ufus,præftantifsimû coccuin. Eft pal' Palmfßrm4. niafolijs prælongis,aculeatis,uiridibus,8ôob longitudinemcuriiatis, collccftiscp in fuprema parte comgin morem:cortex mollis acpcrfcjuî mas prægrandes inuicemqj fuperequitanfts inæqualis totus, no fccus ac piftium qui fquamis integûtur tergum. T alcm in æde pacis uidi Gc'
Arborum qtu nuæ,fedhaudfru(ftiferani. Nam arbores quæ trans féru n tu r,aliæ non uiuût,ut in Italia ex India lignû aloes: aliæ uiuunt,led no edunt fruâu, ut Genuæ palmæ : aliæedunteduntfruftum, fed oblæfum,utpipera' pudnos:amp; quædamfrucftumreddûtperfeftû, qubd utriufqjcabftnt paticntcs,ut uites ex Hifpaniain India translatæ. Summa caudicis pal' mæpars ubi torofoliaiungunturamp; rami,mollis eft, amputatanoii folùm maudit, fed etiam habetur in delicrjs t.fapore tarnen infi'pido,amp; fubamaro : carnea fubftantia toti eft ligno,fed hac fblîim in parteadeo mollis,
I
-ocr page 289-LIBER OCTAVVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2^^
ƒ tnolliSjUtcdi'pofsitniaxfnièniuencuIaruarboruJuiienis diu efi:,quód qui palniâ lèrit,uix iinquâ illius frudlû uidet,£ani (ero fructificac Vidc turcp planta hæc magna fcnfus fpecie præferre.Namin DataNumidiæ urbe,ubi abundat,nifî mafculi florêtis ramus floretis foeminæramis mi featjfructus maciiêti ac infuauis iaporis oiTe prægrâdi nafcunt. Qubd finullû auxilium à mafculo fuicipiat,fiunt fruclus decidin': at uel cinere uel folijs uel cortice illius côfîrmata, frudtus ad maturitatem producit» Necmirimifimilibus confi'rmari, quod fi'milibus alitur * Melius igitur eftcumPlatone iênfumquendaminefle plantis exiftimare. Palmites Pahnitesquie: eundemguftumrtlerunt: cademcpfubftantiacarnea, candida, folida: duntur/euchi fedillius pars imaquæ radici iungitur manditur folimi: furculi qui pal mæ folia referuntcandidiamp;ipfi, fedlignofi, no apti cibo» Sapor idem quipalmæfummo caudici,ideocpcûlale,pipere,oleo edilblet. Differt tamêplurimû à palma palmites : ut enim palma procera eft arbor da çiylos ferensjfic palmites arbutus racemos inftar uuarû edit,caetera pal Jîiæ ßniilia » Verùmhocuno illapraeftantior, quod Venercmmiru in niodumacuehcmêtius omnibus alijs pbiltris excitât. Namplurimum excrementi in concoclionc tertia plurimum^ flatus gignit,ô^ multùm ftimulatjamp;diumanetinuentriculo. Sicilia hoc fuflrutice abundat,c quo etiamBdclium excipitur,fed fubnigruniminus effîcax: uimtaz 'Bâelium'. ’nen habetiucundiodoris. Optimum adeb olim in prccio erat,utMoz fes plantam hanc in Genefi inter prpcipuas auro illamiungens, colloca rit,feu lachrymp exccllentia fblùm,leu etiani ufu plantp. V ifum eft pro fedb illi,ut planta hæc tam egrcgia,amp;r è cuius frudtu thymiama elegans effunderetur,iuxta hortum deliciaru collocaret. Scd uidetur Mofes a^ liud genus plantæintellexiire,atcp regio né Badtrianâ: fiquidcibibdez liumexarbore.non è frutice nafcit. Hæc oleæmao-nitudinCjnigracB fo lio,roboris eftac frudtu caprifîci: ex hocinquâpotius ex palmitena fciturbdeliû. Nam quod à Mofelaudat,fingularis fragrantiæerat: noz ftrumhoc male olct, nêdum ut inter thymiamata pofsit numerari.
Cæterùm utpalmites aridis furculis ftint, itaaliæherbæpinguib.ad Aloet hepaticti niodû folijs,ut Aloes amp;Scmperuiuû, amp;nbsp;arbor Indica folio admodum grandi,non tarnen adeo pingui ut Aloes,fed fpinofa,quod miru eft,in ' dorfo,paruis tarnen fpinis. Ergo utpingucs humoris multucontinet, fîcaculeata olera, ut funt carduorum genera omnia, urinamprouocât, qubdigneumhumidumin eis ncceflarió abundct.
Sed cur aloes cum amarilsima fit, folia habeat pinguilsimaÇ'nam fern peruiuo fi'millima, fed nigricanti, cubiti magnitudine,ut fæpe uidi. Caufa eft,qubd cum amp;nbsp;ipfa aculeata fit in extremitate foliorum, necef-feeftjUtin tamcopiofo huniido calor abundet ac ficcitas, quæ fpinas e( ficere polsiuquamobrem cùm paru prodeant comparatione magnituz dinisfoliorü, exuftum oportet effe huniidü quod intus eft, fuccumq? reddiamarifsimum.
-ocr page 290-DE PLANTIS
jJgnifanili de nbsp;nbsp;Scd ad arbores reuertor,raras maxiniè,è quibus eft lignum fandu®
fcriptio. uocatum,quodex ïndiæoceidentalis infulis aduehitur, undemorbui etiam irrcpfit. Etquamuisdcniorbi illius natura libres odoediHefl' mus,forniam tamê hic arboris defcribere propofui.Nafcitur in Hilf”' nia circumcpiacêtibus infulis noui orbis, iuglande paulb minor,corü' ce maculofo alternantibus uiridi ac cinereo, folio arbuti auellanact^'i’' nore, ac uiridiore « Flos candidus, croc eu s ff udlus, forma cuius acni^' gnitudo duobus iunâris lupinis fimilis eft: arboradeo frequens,utlü' Modiubchry- ci palsim utapud nos querceanemora uideant. Extrahimus ex hocu^ ma e quocunq- fblùm,led etiamquocunqj alio ligno lachrymâ,quæ preciofioreftip^” ligno,hoc modo: Secatur lignû in frufta digiti craisitudine, exponufl' tur^ignijinde colligitur quicquid ineft lachrymæin ligne» Eft autô® LdchrymarM» lachrymægenusduplex,liquidumatqîfîccum:amp;r rurfus crudum,utt^ Krborearum ÿ rafiacpruni: ôôpingue,uttædarumomnium: ardetenim» Curautôquot; hæ ardeantjillæ non,didum eft prius. Sed cur hæ liquelcant,aliæreR néant ficcæ,nonduni diftum.Liquefcunt quæ parum continent terrai' l nam lateres quia plurimum habent terræ,non liquefeunt» Igitur nbsp;nbsp;nbsp;l
damagis tædarumlachrynia,8ômaturandoaptior:n5tarnencalidio''’ | namEuphorbrj calidifsima, quamuis eladlis genere, non tædarunilî' chryma» Eft auteni Euphorbium fpinolæplantælacjfednonextjuifi' tè candidû,tempore tarnen quia ficcatur,ut lentifci lachryma,amp; dentô flauefcit:quod etiam fignû uetuftatis» Simile quiddâ habet cum Bab^' ra. radice dum colligit,acris enim fuccus, turn quia lac,ut didûeft, offl' ne plantarum au t ex putredine aut frigiditate uel lîccitate» Verùm tùffl nô exquifitè fit candidus hic fticcus, fed fubcroceus, nÔ àfrigiditatefr Declarabimus autem inferius, omnem plantam aculeatam elfe immo' dicèficcam:ficci{simumigiturEuphorbium.Eftuerô calidilsimuni,3t que ob idfuperimpofitumnudisofsibus unadie, eadelquamarefolf^’ tanta eft illius uis » Eadé ratio ne amp;nbsp;lac tithymaleru dentes frangit. dices : Cum quatuor fint tan tu humida in mixtis, lachryma ad quódw genus reducetur» Eft autem lachryma in arboribus,quod mucofus fu^ eus in herbis:nam hicin plantis uix eft,rara quoep in herbis lachrymî» Muco lus fticcus impérfedlus eft ad olei pinguedinem comparatus: chrymaüerb pinguehumidumaqueomixtuacterreo. Inomniigiwf lachryma oleum,ideo^ facileextrahitur» Siccæ autem lachrymæ, qua-' lis ftyrax amp;nbsp;pix gracca naualis^.Excipiuntur hæ ex ftuftis pini in foP nacem coniedlis, dum diutius ardent : diftillat enim pix, quam uocant naualem, nigra lucidacp,conlumitoleum,amp; ab illo eluitur : lachrymx Pix cur oleum enim ab oleOjOleum à furfure detergitur» Picata igitur uafa oleum fiim abfumat. nbsp;nbsp;nbsp;ponaturabfumunt ob ficcitatem cum tenuitate iundlam » Quiaucróo'
mne gummi pingue eft atcß ex aquea fubftantia, perlpicuum eftetiam Tabertxiculam omnCjamp;TubiabundatVndelarigneætabulæ tenues fi ex his taberna^ ardenf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cula fiant,impofîtis luminibus exterius adeo relucentut totaardereuf
-ocr page 291-LIBER OC T A V V s;
255-
Ä deantur.Eftem'mlaricis lignumrubkundumpcrfpicuum: propter id facile fuit barban's antiquis bis experimentis turbæ imponere, nunc fan's fît ad fcenas utf Pixautemgræcafitèpiceælachrymaamp;'quâ iiocantColophoniani,aptapledlris.Pinusi'gi'turlachryniacruda,Co^ lophonia exeodla pix græca : quod uero refudat c ligno in fornacibus excoâojpixnaualis. ReftatigiturlblùmutdoceamuSjCurpingueom ne humidum fît pcripicuum. Eft autem tale,quia in illo uiget calor coe^ leftis, ab illo enim coneodcio : calor autem cœleftis claritatem affèrt,ut defolejuna, ftellis, earumqjlumine confiât. Si igitur plurimum terræ niifceatur,nitet: fî panim,amp; nitet Sc Cplendec ac perlpicuum eft. Sed de bis fan's,ad propofîtum redeamus.
Eftamp;fruftusciuemCalsiamuocantfiftulaminillis reoionibus, fill lt;luatercs,terrugineanigraue,pollicis magnitudine, cubitononnun- „on quatnlongior,obliqua,fucco prædulci fèd ingrato,nuclei's paruis lupi crcfcat. niscpfiinilibus, fed longe durioribus : arbor procera, folio ferîtièfalP (is,fed crafsiore ac nigriore. Luridum quiddam præ Ce fert. Hanc non admoduadultâuidi M.ediolani,indomo HieronymiTrincberij,quæ lîta eftin calle pulcbra.Fruftus baud pcndêt,fed pediculo folidiore ri' gennaderâtenim.Et ftipes qualis adunguê fambuco geniculatus.Flos üeluti rofæ paruæ purpureus, frigoris impatiens, humons auidilsima, unde radices uftp in fubicctâ aquam profert. Nec ob id nafeitur in no--® ftris regionibus, quod ab initio cocli inclementia obftet, crefeenti défît humor: naniin noftris regionibus profundiores ftintlatices.
Suntamp;Tarboruniuires etiam ex umbra admirabiles: exitialesnani^ VmbM utdixinius,Toxico,Iugladi,Tithymalo,adulteFicui,forbocplndicp: falutares uero Loto, Fago, ÔÔ IndicæFlobio. Qiiibus ob odoremuti-hs,utRolæ,Myrto,Nardo,M.âlo medico,Iunipero,uelutmalabuxo. Certauitamp;inbis colorumuarietatelaudatifsimuBrafilium,alfi Verzi firafilium. num uocant, Prouincia eft Brafilia à nemorib. quæ hoc ligno co nftant Uocata,arbos no magna,Enzing fîmib's,fed tcnuior,amp;magis obliqua: foliumquercinûnon tarnen alperum: cortex ex arbore propter robur feupotius fîccitatem iponte excidit.
At quia diximus Enzinæ fîmilem, eft Enzina quercus in Hifpania ^nzinitärbor. genus, minus, amp;nbsp;no adeo rectum,cuius glandes ob fuauitatê eduntur: uetuftateBrafîlium fit melius, rubeftitep magis, quo diftertab adultcx rino: leueeft,fubdulce,aftringentisq5faporis. Præclarauisadtincftuz Atrdmenti fu-ram,amp;r ad fcribendum,niultiscp modis hoc rubrum atramentum para.^ bri dejeriptio. tunalij lixiuio potent! öó adhuc feruente illius fcobem immittunt: dcra fumuitro fulFicitligni pars oftaua, additoep modico aluminis inter ci' neres calidos,per horam excoquit, protinusep in ufum admittitur, nee defideratur lachryma Arabica.Confueui Ô6 aliter parare: lignum in te^ nuifsima fila deduftum feco in fruftula,quæ aqug decuplo pondéré im mitto,relinquês infufum horis faltem fex, inde excoquitur aqua cum li
-ocr page 292-DEPLANTIS
gno donee tres e quatuor partibus décédant,fit^ colos rubcuSjfplcf’^' dus: fi paulb plus excoquas, iànguineus ruber: fi adhuc diutius, caen*' leus, Neu tro tarnen modo,ni protinus in ufum admittat,diu feruaripj’ teft. Proprium eft enim omnibus colorib.qui è plantarum fiuntpai’'’ bus,tempore mutari, neepurû omnino eife, qubd materia plantant” imbecillis fit,amp;: humoris plena. V nde ex eadem planta Indi omnes^® lores coquêdo diutius,aut breuiori tempore excipiût.Certior amp;nbsp;uiui' cior ruber color qui ex cinnabare confiât: diifoluitur in aqua Arabi^ iamlachrymaimbuta,uel oui candido longa agitatione ad aquæfplt;-^‘‘ dedudlo. Sedôc huic fuum uitium: nam fi humoris pJurimummif^^' fubfidente cinnabare colosdilutiorredditur: fiparumjCelerrimèabfquot;' niitur humor, qubd cinnabaris immodicè fîccet.
vlmi radix U- nbsp;nbsp;Interarborum genera quæcolorum uarietate præftant,radix
rana^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oleagina. Ex his ob id uafa amp;nbsp;tabulæ gratiisimi ufus,nouH
Coria ut udriü coloremreci-piant.
lùmob colorem, fed ôô ob fplendorem. Varietatis colorum caufa,®^! rietas caloris pars oleagina. Vt enim in ueftibus,fic amp;nbsp;in his dumn*' tiat oleum priftinos colores mutât. Sed in ueftibus maculadicitut?quot; his grata eft narietas, quia cum nitore coniunda eft. Sic fuccus limui”! coloremin corijs alterna uarietate mutans commendat: nampriot^ dumuitiat,retentonitore,uariumdicitreddere,nonmaculofum.Siii'’ cannarum Indicarum radices uarietate coloris ac nitore gratæ.
Nrfxi«.
in omnibus his pracftant arborum qup in montibus naftuntur, his inhumilioribuslocis.Numeranturinter pulchralignaNaxiarbofis» TcraxintM. cii. quo arcus hunt : roftus in illis colos ac fplendens. Sed Fraxini truD' eus omnium eft pulcherrimus:fecatur in tenues bra(fteas,fiuntexeo^’
bulæ ac men Er preciofi ufusmatiuum decorem qui undarum uarico’^ fubtiliconftat, illito oleo è linilemine adebaugent,ut aureæuidcafl' tur. Combibunt ipfum intus ob calorem amp;nbsp;tenuitatem illarUjfubftsn' ti^cp olei fubtilitatem:quodutcombiberint,iplendoramp; colosadditu^ non deciduuSjled çternus: omne enim olcum,ut dixi,fplendetjfcdhoc maximèjUndeetiâ ligna alia pulchriora reddit.FraxinusèGermaniî^' ligitur,ut Naxus è Medera infula Occidentis. V erum ut hæ lignapd Platanutarbo- cherrimaedunt, itaarborumpulcherrimaPlatanus eft. Flxcaliquanquot; ^pulcherri^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;regem Xerfen meruit amatorcm. Primùm enim admirals
:gt;^er(csrex a- Cam eft:deinde adamauitita,ut in expeditione proficiftens diemunam mauit platanii. integra fub ilia confumpferit : inde difeedens cuftodes amafiæreliquit èc dona: etenimarmillas, torques,chlamydcs,cætera^ nobilitatisoP namentain amoris fui teftimoniumramis illius appendit.Quæresfor' ïhütud^ nbsp;nbsp;làn, Vnde plantis tanta pulchritudoC’hfc coftat fronde dénia fempcr^^
uirente,ramis patulis atep robuftis,umbra falubri copiofa^,trunco tcquot; rete, craifo ac firmo, profundis radicibus, quas limpidus fons pcrpc' tub irrigetjlætauiriditatis ipecies,cÔcutientes^aisiduèuenti. Hæcin-quam P o tuerunt maxima regem in iui amorem trahere.Ob quæLoto arbori
-ocr page 293-rf”'
Iff*' •iii^
ÏH'I
I fl
111' ‘
irf 1
|1lt; 1
is*
D' fJ li y
)S
y
11
i^
;S
|1 i«
LIBER OCTAVVS.
Ä arborifecunduspulchritudmis honos debctur. Non efèhæc adebin Italiafrequens : exoritur tamê 3c in ilia,omnium bonorS fimul atcp ma lorum parente* Eft lotos arbor procera, patula,ampla,cortice]enicæ^ Lotoi itrhor. tuleo, frudu cerafrj parui dulciamp;odorato. Gratia tâta arbori,utetiam adnomenuft^peruenerit. Namherbaeft eiuldem nominis de qua fa^ bulanturPoetcc, eos qui ederint tanta afficiuoluptate,ute loco illo ubi abundet difcedere nequeant* Sed no eft h ic locus fabulisjuftoria pera gatur. Diximus itacp colores omnes plantas excipere,non itafapores, omniafaporu namfalfocarereuidentur: reliquos habent, amaru,dulcem,acrem,aci-' s^ncirdinplarv-dum.Ainarg,gentiana,aloes, fantonicûabfinthij genus:dulces,glycyr rhiza,làccharum,polypodium:acres,filiquaftrum,^iper,nafturtiû,aP^ lia,cepe:acidæ,utoxaIis,oxylapathum:inG'pidæ,utrapæ,maluæ,bet^: atfalfi faporis nullas efte Theophraftus putat, quanquam mofthus fal fus fit,fed non admodum. Caulam huius efte diciqqubd alimentum v pfum plantarum nequaquam laftum elfe poftit* At ciim plures fint ter ræfalfæ, nec quæ nafcuntur herbæin maris litore tarnen îallæ fint, exE ftimandum non eft caulam elfe inopiam falfi alimenti* Ergo plures plantas falfas eftedicimus, non tarnen cotquotamaræ, ucl dulces: nec tameuidenter. Cumueró falfus lapor folus erodat, plantte uerb tardé qciant excrementa,ob id uix fieri poteft ut planta egregiè làlfâ fit : hu* nuda enim eft, ôâ falfum erodit humida, ut etiamin aninialibus uidegt;*
® nius,quæàfolohuniorelaporemhuncpræferente erodunturSCexe^-duntur* Quædam uerb plantæ cum non uehementer làllàm ferant ter* ram,ut citrâgula,limunia,mâla medica, fi no f^’pius aqua perfundantur arefeuntftatim, quoniamnô mitefeens làlfugo plantam illicoperimit. Acccditqubd cùm omnes lapores in tenui pofsint elfe fubftantia præ-* ter lalfimi, tenue alimentum fol um trahente planta, omnes lapores e* tiam trahere poterit præter falfum* Salfugo etiam imbecillifsima eft lâ--porum : nam multa quanti tas falls ut aqua falfa reddatur eft necelTaria: cùmigitur amp;nbsp;parum nutriat quod falfum eft, amp;: difficile trahatur, quia cranum,amp;: multum ofténdat, Sc parum guftum afficiat, necelfe eft pau cas plantas,ac quæ taies fint tenuiter falfas uideri.Nutrit tamê Indicum mare falfam herbam, quam uocant falgazum mobilem, ac in maris fo* salgazmher^ perfîcieftantem,adeocp copiofamutflorêtiaprataréférât:namuiridis bamarif. partimeft,partim crocea:alitur tarnen non falfo,fed,ut dixi,pinguihu mido quod fall coniundlum eft* Noftrum quoep mare mollilsimûher bægenns alit, algamuocatum, quæfimilirationerelidafalfugine, nu* Algamariiher tritur ex pingui, quare amp;nbsp;uere pullulât, amp;: æftate uiret,amp;: hyeme emori b^, tur,ob idetiam quod ex pinguialatur ferendis urceis accommodata, undeinillafepulta uafauitrea Veneti ad nos tranfmittunt* Sed unde origo plantarû in aquisC Inquit Ariftoteles,amp;r rc(fté,q3 quiefeente aqua fumma pars à calore aeris corrumpitur,atcp putrefeit, atep fie uitam re* cipit* Sed quia contingit aquam moueri,herba fine folrjs ac radice gene
-ocr page 294-258 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE P L A N T I S
Grigo pMaïii ratuv. Iiidicio eft ob c|uictê herbas getierari quod in fluminibus ubia^ C wrfîKK. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perpetuo fluit, herba nulla generatur. Cùmigitur herbamuideri^
in aquis nafcentem, indiciû tibi erit aquas illas quiefcerc amp;nbsp;putrefccr^* Rurfus quiafuperftare aquis abfçp Folies herbanon poteft,diximusau tem carere illam folijs, ipfa planta foliorum conlîtorum inftar erit. Ca^ ittnciM cur ße- rere uerb folijs indicio efl herbas quæ aquis innaicuntur,quonianiiuiî xilK,cr fronde fronde carent,quamuis non aqug, fed aquarum alueis turn rip is inna «rfziï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcantunob fludfus enirnneccfle eilet ut frondes foliauefi quaeflenteX'
Danfef Aldige d Jerêt. Simili ratioiie flexiles iunqutOantes in Purgatorioelegaiitct docet,amp;rquæcunqj aliæ plantæfludfibus aquarumexponuntur,utcafl ng:nam aquarum fluctibus frangerentur aut extirparentur,fi non fltx* c^nn^e crcuta les efl'ent. Præifitit autem omni calamorum generi, turn cannaruni, micnrin^nes. ut elTent inanes : namcraiTum fledli non poteil niflfitinane. Atfing^ canas craflas folidas ac flexiles,num fua grauitate fponte torquebuH turlt; VtigiturrecffæeiTepoiTent, nbsp;nbsp;grandes,inanes acduracfacflæfunt'
Vnde baculi ienum turn ex his, turn ex ferulis elegantes fiunt. Vetufli cannæ Indicæ quædam enodes uident, flue fit genus aliud, certèiiiant atqj leuiisimum. Crefcun taut ibi in incredibilem magnitudinem : diocriter dum uirent molles,dum ficcantur duræ. Pingui autem,noû^ ib alunturhumido: ob id pinguiisimûamp; minime falfum Indiæ fob’’^ exiilimandumeft, quod in immenfum ibi crcfcant arbores. Referu'^^
Ariorum ntd' enim ibi quandam inuentam e Ceiba? genere ( nam hoc eft arboris ÿ' I’ gnitudo incre- ^usomniuminter cxtera.SjCuiusCingalitrunciX^'^ pedum ambitu cingebatur. Spacia uero ipfainter truncos iuxtaterranj niffranii Gor- totidem pedibus diftabât: per ipia uerb ipacia currus onuftus pulchi'^ duci poterat. At ubi trunci in unum coibant, hoc autem à terraprotul fermepedibus X V.craftitudoarborispedumerat XL v.Abimapatt^ crafsioris trunci,ufi^ ad locu ubi primo prodibât rami,pedes L X XX» fuperior pars ex qua rami pendebant,abicp meniurp modo. Huius tail tæ proceritatis cauft folum fœcundû,coeli robur,arboris naturainamb gnum eius leuiftimum eft, terra? modicum 80 tenuioris habens,hunii' di plurimum, Innituntur pleruncp radicibus profundioribus magn^^ arbores,qub fit ut ubi ficca eft regio, tribus aut tantû quatuor cubitis ta dix procedit in profundû.mec arbores folidioris materip in imraenfuni
Sofiiw quoddr cfefcefepoflunLuelutin Hifpaniainfulanoui orbis. Atqueibitumid ifi profùndum montibus ubi arbores radices in imum terræ non demittunqhomints mergi non pd- infidi funt amp;nbsp;incÓftantes,feu quod immodica ficcitas,feu mutatiouen-hf»r , léonines i;orumfrequens,mobiliaôôleuiamortalium ingénia reddit,atqueideo ^quot;‘inmnßZ- infida S)C inconftantia. Homines enim pleruncp fui cceli natura fequun tef. tur. Ipfic uerb arbores quæ ob ibii fiedtatem profundas non mittunt Aramp;ortt»î«i7lt;e. radices, diu uiuerc nequeunt. Quippe arborum natura ipontelui in immenfiim æuum producitur. Narrat enim loftphus, quercum brahæfuaadhuc ætatemanfilTe. Interfunt interexddium Hierofoly^ mï
-ocr page 295-LIBER OCTAVVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2.^^
A mæ8(f Abrahæ fbmniuni, anni ad unguem bis mille, Poftquercum,palma,platanus,fagus,olea,pinus,ulmns. Aliter len titTheophraftus :led rebus ipfis magis credendum,quam Græcorum nugis.Oftenditplerunque fcnedtutcmlongam arborum magnitudo, radicumc]^ amplitudo, Caufa di'uturm'oris ui'tac eft paruitas fru(flus, ac utitadicamfterilitaSjtumuerofolidafubftanti'aligni. Vndeetiäquer QuercusUgnu eus lignum lub aquaillælum perpetuó manet,tantummodoœ deni'pra nbsp;nbsp;nbsp;ffiinime
r rJ ■ n r r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;obnoxium.
tur:ioliaumeniniexiltens,neccorrumpiturab aqua,necaumuiuittaz cilèabfumit. Contraria ratio ne arbor quæ poma fertparadifi,breuïlsi-' fomaparaüß. mæ eftui'tæ: anno em'm fecundo truncus arefeit: fruiflus ferti'n bo tris.
utfunt acini uue, fed mail magnitudine,ac in botro uno quandoq^ cen tenosjunde ciftæ magnitudinê refert botrus: croceo uero uelatur am^ du,quo detrado frudus prædulcis ac fuauis fubeft:folium tarn longu fert ut hominê ftantem æquet: latum non parum. Ita fruefluu multitudi ne ac magnitudine turn folioru exhauritur, Vnde nulli propemodum cur arbores no arborilongæuæ foliaampla : fed potius herbis,cauli,lapatho,cucurbi tg: ncchuic prodelt proceritas,cum anno eodem quo nata eftintereat, namhumido copioloindiget magna folia: hoc autem cum plurimum fit necpingue,mortem alfert celeriter : ob id etiâ agreftes cultis,00 quæ nafeunturin terra, his quæ in aquis,uitediuturnioris.His de caufi's bre UIS uitæfunt laurus, ligno Ipongiolb, punica malus, turn ficus,quæ
® ponia etiam fert: omnesenim frudlibuspro arboris magnitudine ni/ mis luxuriant.
Inter frudiferas ne uitem filentio præteream,qup quandoq? ter in an rruilißrlt;ema-no ferat frudum, unde trifera uocata eft, ultima tame uuanon mature^ leit.Ficui familiare eft,bis anno eodem ferre frudlum : primo rariorem acmaiorem, fecundo tanto frequentiorê,quantó etiam minore. Palam dligitur,utran(^ arborem toties florere,quoties fruftum editura eft.
Sunt amp;nbsp;arbores arboribus inhærentes, ut hederæaliæ etiâ innafeun tur,utuifcum: huius lemen à pica autturdo cum comeditur,haud com vifeum cur coquitur, fed ftercori immixtum calore achumoredumarboriincide- lijsinnafcatur rit radices gignit, Tria ex arbore commoda habet: quod plus ftcrcoris habeat,non enim plurimum in terra colligi poteft: quod nec imbre nec Soleramisinteftufacile læditur: quodhumorelbli non diluitur. Eft igiturdenlumualde,quódnoncoquaturinucntribusauium,paucocp indigethumido, multocp calore : innalcitur optimum abieti, quercui, pino«^,Narrat Ariftoteles lincoftimherbam fuilfemultuaculcatam, itncoftit. quæaliam ex fe pareret,hac ratione.Nam cum in aqua oriretur, Só elTet aculeata, multû humoris inter fpinas colligebat, qui tempon's luccef-fuputrefeens à calore foils aliud herbp genus producebat.Perlpicuum igiqquomodo amp;nbsp;cur planta plantæ Innafcat : illud dubitatione digniï, anquæinnafcit,femperfit, eademuidet enim herba quæ alter! innafeP tur,certis generib, definiri: no enim omnis innafei poteft: ut plurimum
-ocr page 296-Z6c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE PLANTIS
ergo cadem, femper non. V identur autem omnes plant« qu« alijs in' nafeuntur, quippiamhabere nobihoris naturæ, aciiinbus præftarc’ nam fblet natura ea nobih’ora facere, quæ alfjs indigent. Finis enim«' tionê habet,quod in altero 8ó ex altero fit. Quæ uero cekriter peieunt, ut Veneris labrumdicet aqua contineatamp;rorem,nihil aliud générant. Obiter autem in omnibus arboribus plantas generaïi commune eft, dum cortex dehi(cit,aut fcinditur,aut uetuftate deficit,uel cum quomo dolibet ob planitiem fuccus aliquis uel aqua colligitur cum terra. Die® autê fiiccû,quiaperlæpe ex proprio plantehumido nutriunt,ut heftet ratunde etiä illud,ut hedera lerpens uires arbor eas necat,Comico figöf ficante,adnatä plantam matri foreperniciolam.Definiunt igitur ortus plantaru genera certo modo,no tarnen neep femper,neq^exquifite.Cu Cupreffui. prelFus enim cum magna arbor fit ualde,attamé in Creta aut fpontew fcit,aut è lèmineminimo, atep ob id triplex miraculûuideri poflet, niß fiiprà docuiflemus cade in plantis (ponte ex kminc fieri. Sed tan^ tarn arbore ex tamprauo nafei femine, aut fine femine, quid admirabi' 1 lius fit no fat fcio.Eft aut ficcifsima arboru,pinguifsimü Habens huini-' dum Se maxime cöcodlum: unde odit fimtijftercora, iuxta aquas are feit. Et lignu illius odoratu nec uetuftate odorc amittit,nec tineis eroÜ tur, nec corrumpit aliter. Quinimb folia illius tufa ueftibus aut gram? permixta,omne ab animalib »hiSjqualia funt tinec blatte^,iniuriäpn’ hibent.Illud tanien mirum,qgt; fernen eius amet à formicis.Lachrymatn öc hoc ipfumlignu emittit,at(p ut par eft acrem. Igitur non fpeciemm« tant plantarum principia, fed potius magnitudinem, formam, uires^ pldntämn duo augent aut minuunt. Sunt autem duo plantarum principia,locus 80 principid. nbsp;nbsp;nbsp;kmi^atcp ob id alia alfjs locis uel folo proueniunt,uelut apud Ambrof'
Coccus, fenfes in Phocide coccus nafeebatur olim, quo etiamnunc noftrapur'
puratingitur. Frutex eft, utPaufanias ueridicus uirrefcrt,rhaninim^' gnitudine,iunco fimilis, fed mollioribus ac nigrioribus folfjs : frudu^ qualis folano,magnitudinc erui: cum præmaturus eft nafeitur ex eoi' nimal culici fimile,fcd niinus,quod euolat : ob hoc igit colligi foleta^' tequamerumpat. Similirationein campis Galliæ abundat Berbens, maximeLugdunefi prouincia: 80in montibus Buxus.Nam Gallia,ut dici folet,maximc pars ilia, faxofa eft amp;nbsp;lapidofa ÔC rixofa. Buxus igf' tur folo lapidofo, codo paulo frigidiore uentis^ gaudet. Pinafterautc frigidioribus in uallibus montibus^ nafei folet. Siefrumentum con^ rnÇuU'B.Tho- trariaratione ininfulaB.Thomæ, quæfub sequinoeftijcirculopofita ’”*■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft, ob foli amp;nbsp;cceli temperiem in herbam trâfit ff uftratis agricolis.Idei«
cotingitin noftris regionibus cumnimis imbribus abundauerint.Et uiteseadem ratione ob nimias pluuias tranfeuntin capreolosuuaruni tiiodutquoplS ferendarum loco. Ergo cum cerium mutare nonliceat,folummutetur. uornncs omni jjfiet,ficerto cinere aut terra eftoffaaut fimo pinguefcat arua. Vtcnini u^nircpfßin^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omiies peculiares herbas aluntautarbores, itadc putrefeetesma
quot; ƒ ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terk'
-ocr page 297-liber o C T AV VS»
* ten’æautdtiercs alij alrjs conueniunt.Generaliter tanicn onines fuis ra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omna^
mcntisplântæ gaudent: quoniamdum corrumpiturmateria,aliquidy5^J^j“J‘‘’”* prions naturæ (èruat, atep ob id fi mile manet. T ranfrnutatio autem amp;nbsp;nutritio melior atep faciliorexfimilibus. Maxime autem bac fimilitu^ dinegaudet cerafus.Ncc folumplantis hæc ratio conuenit, fed animait bus plerilcp quæ ex putrida materia ortum habent. V nde uermium ci nis fomiteniuermiû retinet, atep alios generat uernies, amp;nbsp;feorpionum fordes feorpiones : generaliter fi mil ia à fui generis putredinc genegt;-rantur,utetiamfuperius docuimus » Mu ta ntigitur alimenta plantas, adeoutanacardusfrudî:umferatexurentcmrubeum,fabæfimilem,fcu paruæaniygdalæ,mclinmscontinentem. Gignitur inter Siciliæ ineen dia,amp;raró alibi.Poterat foriàn amygdalæ arbor compararijUam præz ternael nucleus in frudlû parug amygdalp fimilis continetur candidus» Nigrefcit totus uetuftate, ita Solis 8e loci quali täte planta mitifsima in Uenenum tranfitNecfolùm regio, fed fitus multum facit : nam plantæ quæ ex orientem excipiunt folcm,celeritcr crefeunt: quæ occidentem, ferb.Chryfocomos quodaureamhabeat comamjfolqs acfrudhx caret, cfcrypcowe» corymbis aureis 8e radice nigra : nafeitur locis aridis 8e opacis : frigida igiturôe ficca,8e ob id folijs 8efrudu carens ♦ Vidêtur igiturin planta^ runi genere uelut animalium,manca quædam atep oblæia: fie igitur ali^ mentumotnniamutât♦ In Hiipanialac ferumautnulluhabet, autpeigt; Uc uiJigt;4nU
® quàmexiguum» Vndedumcoagularcfi;udent,etiamaquaniaddunt: gt;fi‘ftushabetfe^ funtenimpafeuaandiora;ideo nonubilt;^,necp femper : quæ régulage neraliter intelligenda eft,cùm de erroribus naturæ loquimur» Aberrat 3utem natura non fpontèquidem, iedmateriæuitio. Afininumautem hcob animalis naturam cafei habetminimu,atep ob id egregiepurgat, Sdfalutareeft. Suntenimin lade partes fex,fpuma,pinguedo,butyru, cafeus,coloflra,feruni.Nccp prohiber quicquamquinetiamplures nu mero fint. Serum eft pars aquea, quæ pingui omni extrada materia re^ manet. Coloftra al uocat recodam,quód extrado butyro cafeoep cogt;' quendo ferum colligatur,fomnifera ÔC uehementer humida ac frigida» Porró fpuma,butyrü,8e pinguedo cadem conftant materia, quamolv remdetrado uno reliqua efle definut. Pinguedo dulcifsima atep iucun diisima fit excodo lade paruminam rclidu per nodem pinguedinem tolligit in fuprema parte: cu m ucró embolo lac agitatur in modiolo ina m'jtota pinguedo præter cafeum cogitur in butyrum. Eadem agitata fa titfpuma.Inuniuerfum autem quemadmodü8e inuinoSefanguine, hepartes tres cotinet: aqueam,que eft ferum: terream,cafeum:aeream, butyru. Vnde etiam manifeftum eft quod alias fæpe diximus, tria tan--tumeffeelementa : namplures his fubftantias neep in oleo,ncepmellc, . hfte,uino,fanguinc,liquore uc ullo alio liceatinuenire. Vnde etiam fi quartumeffet elementum,nulli effet ufui. Neep tarnen tria funt uerc in mixtis elementa, fed duo tantum uerè, plura ueró adionis cœleftis ha^
-ocr page 298-DE PLANTIS
bita ratione ♦ Pi'nguc cftim humiduni cx aqueo, amp;nbsp;ignca pars ex ten*-*’ Pingue nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confiât Quæret forfan aliquis, quid fit hoc humidum pingue, de qu”
dumquidfit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iermonemhabuimus.Eftautemhumidum aqueuni,quodc3j‘’'
ris cœkltis tandiu uim fijflinuit ut cum contineat. Manifefturn cft ig* tur hoc tale eflcjUtad animam uitam fit paratum,amp; ob id etiamniW' rem in fe continet, Cùmenimaquaimmota quieuerit, caloremconû' pitjà quo immutaf, amp;nbsp;nutritioni ac generationi plantarfi animalm”’ apta fit, Sed tunc denfior redditur, quia tenuior, ut pinguedo olei co’J' parationcjoleumlachrymæarborum, Pingue enimlapidumac metal' licorum omnium acmetalloru, fimileeftoleo tenuiGimo, folidifsm^® atcppauciGimo :nec nomen obtinuitapud Græcos Latinos fie, qu’J incognitum ferme ad hancufi^ diem. Pingue herbarum nbsp;nbsp;pericarfli)
fruefiuum mucoius fuccus : omnis enim iuccus herbarum 56folionii” talis:led mucofum uocamus folumab excellentia, in quo manififtaap paret muci fimilitudo. Pingue autem lignorum lachryma,pinguc fenK numoleum,pingueanimalium adeps pinguedóueautleuum.CutnU^ rohomo aliquidexcellentius fitanimalibuSjilIiuspinguedinemW præftare uerifimile efl, quod etiam infradocebimus. In lade igituf^ ouis multa efl copia pinguis humidi : in hoc quidem ut alimenti, inht^ uero ut feminis : quamobrem Ô6 hæc uicem alimenti fubeunt: nat” homines 06 carniuora animalia ouanon fecus quamanimalia dcnO' rant .Sunt igitur in lade partes plures, quæ coagulatione feparantt''^' woiicoaguhn Coagulatur autem lac à cal orc non proprietateulla:nam nonuiuitX à uiuente re cogitur.Calor autê hoc modo lac cogit:dum enim tenu“’' rem pinguis humidi partem rcfoluit, refoluit Sc uinculum quo ping“^ huniidfi aqueo neditur.Ex hoc igitur manifeftu eflquotmodispofs*! coagulari:namuel calorefolo,dum in flannels uafis calefcit,indeuasi“ frigidanimergitunqui modus eflfyncerifsimus: uel admixto coagd® hcedijUel femine cnici,ferum^ detrahit pituitam,uel lade ficus,tuneq^ èé bilem Sgt;C pituitam purgat. Manifeflum cfl etiam ex his quæ nuned da funt,quód ab omni plantæ lade coagulatur: coagulatur Ô6oxytntlt te J atcp hie modus falutaris eft hominibus. Mutatur autem fubftantiî ladis poftfanguinemab alimentis: itacp empta caprauelafina,pabulo Lrfc medicione potes lacefFiceremedicamentofum,feupolypodiumdederispromgt^ to/iM». bile,fenamad omnemhumoremdetrahendum,feu agaricum auttithy malum pro hydropicis, autfumumterræ uel lupumfalidariu ad put' gandum fauguinê, uel mercurialem ac maluam u t aluum tantiim exo^ neres. Mutantur enim, utdixi, corpora ex alimentis, atqueprimunt fanguis mores,inde lac 86 fernen acfoetus,ultimó carnes 56 uirespto Germanorum prik fimiles præcantationibus. Itacp Germani cum magna ex parub worff. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de belluarum maxime uaccarum alantur,iracundi funr, in trepidiepj^t
Corficorümo- que agreftes.Taurienimtales funt,qui eodemalimento utunt.EtCot ficæ infulæ accolæ cum catulis paruis non folum cieuribus, fed criant agreflibu^
-ocr page 299-LIBER O C T AV VS.
Ä agreâibus üefcanturj iracundî funt, crudeles,infîdi,audaces,pi'ompti, agileSjtobufti: tails enim eft natura canum. Quod fi quis luporum car^ nibus utatur maxime corde, adhuc euadet lonpè magis férus 8c au^ oax ac pcrndus. Euidentius autê hoe in animalib. quam hominibus,8ó plantis quamanimalibus,quia non aliundemutantur. Et cùm arbores ab aliniento mutentur,magis etiamÔC frequentius herbæ, lolium in tri Triticu cur in tiei{mjamp; triticu rurfiis in loliû, fimili fermerationc,qua ex cæcis ac clau (lis, cæciac claudi no gignuntur, led (àni, tarnen ex fànis rurfiis cæci claudi^.Robore ioli Soliscp,loliû in triticum tranfit, 8ô imperfecta in t2ciuæperFc(fla. funt ; imbecillitate utriufque perfeda in oblæla. Hanc commutationcmpulchrètuusô Princeps Poeta ex prefs it cùm dixit,
Infelix lolium, 8ó ftcriles dominantur auenæ.
Mutanturinfîtæ euidentius arbores,cùm furculi alienis tunicis infè infirendirtOi»'-^ runtur,ut perficus iuglandi, ferente arbore pcrfica parua, uiridia,fuba niara, dura, non fecus mixta utriuicp plantæ natura cp in mulis afini (quæ. Oportet autem tempora ferendifrudu,ut etiam in animalibus, ficin plantis conuenire : nampræcox cerafiis, mefjîilo ferotinèinferta, ciinitrahitalimentûjftipeshaudfuppeditatjcùmfiippeditatfurculus proprium tempus præterierit no trahit, nempequi iamrefrigeratus
fit,acfoliaamiferit. Dicunt tarnen uitem infitam ceralb uuas præcoccs ferre: quod nec femper, nec ubicp contingit. Sed eft modus in his præ^
ß ftantior: Triennis aut pauló antiquioris ccrafi truncû terebratransfo^ dito.'peridforamê bimpuitis quæiuxtànata fit,ramu traducito,locum diligenter cÔplens fimo,inde cera 8ô ftupa claudês, fie ut qui prominet furculusab utraep planta trahat alimentum:inde poft biennium in call darcgione,in frigida poft triennium: præcîde ramum à uite iuxta cera fum,utuitisàfola ccrafo trahat alimentum : utqjuitis haccpræcoces ferret uuasjficeodem modo infitamâlo rofà flores fub bruma.
Eiufdêrationis eft cùm feme lini cepis inditu profertherbâ fini folio, fapore uero acri. Oportet aut 8c alimentù côuenire. Atep ea ratione ex cogitatâ puto fcalongiam, quæ tunicis ac forma allium refert, odore au Subngü feu teniamp; fapore turn fubftâtiacepam, ut inter hæc duo media ad unguem uideatur: medium enim prorfus eft inter omnia,feu natura,fou arte»
Vertunt80 arbores quædam folia folftitio,utolca, tilia, ulmus: alia coueefoßUo-ueró ad curfum Solis toto fomicirculo fingulo die,utlupinus,heliotro nbsp;nbsp;wi pUntâ
pium^,undenomen illiimpofitû.Caufahuius couerfionis poftremp, eft bumidum tenue ad Solis caloremfehabens,utcorrj adignem:iiam ôcipfumiuxtaignem pofitum,infleditur ad illume
Eademferme ratione flores cùm tenues fint acfpongiofi calore So- floretcurma^ lis fîccatffijperueniente frigore côftringuntur Solis occafii. Atpoft^ humorênodis combiberint, impleti fucco ac tumidi neceffario à Sohs calorematutino aperiuntur. Verùm plantæ quarum folia folfticio inuertuntur,aliam ratione habent fui miraculi.Cùm enim cæteris folia
-ocr page 300-264 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEPLANTIS
iam decidcrïnt m his quod humi'dum fit tenacius conuertutur: confp*' cua^fitfolioru obid mutatio. Itac^omnibusarboribusquæfolia^“’ tempore retinene, id con tingit. Vcrtim animaduertimus folùmifl*^’' rum folqs,quarum domeftica à fylueftri pars colore mul tu diftert. nee^ credideris hanccouerfionem totam folftitij die fieri (prop'eefli’” ad miraculum res accederet ) fed quod paulatim fadlu eft, dum perfid' id totum ad tempus in quo perfeftum eft referunt mortalcs. Velui^ Df nuci^uiflo degenere quodam pumilionûiuglandiû, quod folia, flores acfrudii^ 1 rentibui infèfto ßfnyi emittere creditur notfte ilia quæ feftum B. Ioannis Baptiflæpff
cedit, Quodfiita.eflet,quodaliudquæfoargumentuilluftriusnoft^ rcligionis aduerfus pertinaces Iudæos,aut fuperbos Mahumeti culWj res, aut garrulos philoibphos defideraremus Verum, utdixi,qult;’'' naturaarboris iuxtaillud tempus contingit,id totumin rcligioncm^ ui illius clarilsimi uerfum eft»
Arbores iju^ nbsp;nbsp;Suntamp;T quædamexgenerearborumatcpherbarum,utderutaisi”
funt’gen^^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;faluia,tum etiam caulis: arborefeit phafellus in
gæ regno, de qu o iam dilt;fl:um eft: ex arbore copiofiisimus proueii’^ phaleUits inJt- funt ante parui, rubri,oculo^ nigro. Alius uero Indiens eft,niagnU''' dine amygdali,quem apud me feruo,amp;: cuius fed periculum.lsnullai'^ parte à ueri pbafelli forma deficit : magnitudine uero atq? fubftâtiaü’quot; corticis quam nuclei amygdalis perfimilis eft.Cortcx quacuc^ lius ardet:olei enim plurimum cotinet, atep id adeo acre, u t lingua®^ riat magis quani piper: nbsp;ob id creditum, mirum in modum prodc^^
uulneribus. Nucl eus piftacq faporem refert. Ob id fi ex herba nafetf tur, non leuis lucri prouincia eflèt ilium transferre: namimpenfain,lt;’' leumcorticib. cxceptumadlampadumulum,fupcraret: tota medulla Hfr6lt;lt;r«frrfnf- ufuræ loco eifet. Herbæ enim cum fingulis annis proueniat ex codiuæ [^rum rietate,non adeo mutantur ut uel femine careant,uel ftmen edantinf*^ cundum:multorumtarnenannorumcurfuuiribusdeficientibusfe®i' naproculdubio dégénérant. Igi tur re exuoto fuccedentejicetfequeti' ti anno uberem induftriæ tuæ tibi ffudlum colligere: fruftratus annu^ iaftura parum poteft afferre detrimenti. A t in arboribus baud tantu® eft experimentummultarum plantarum, pereunte agri ufu ,amp; labors irrito. Quiequid enim detrimenti multis herbarum fationibus fucced^ re pofTetjhoc totuni unaarboru colligcretur, fi uel fatæ non orirentuf, aut ortæ non adolefcerent, uel adultp ffudfu non ederent,uel fi ffudus edant inutiles .Ergo experiri in arborum multitudine,periculofuni:iii paucis,ob temporis longitudinê inutile: fi etiam benecefferit, ingr3 tum. Longa enim expeeftatione dum iterate nobis remneceffariûcfii intelligimusjfpes homines torquet.non alledlat.Qui tarnen primus in agro Mediolanenfi moros plantauit, lucrum tulit no tam fâpientisi® uentfquàmaudacis : ftdpræmium potius tuleruntfijcceffores quà® autor, bed ut ad phafellum Indicum redeam,in regione nafeitur cuino men
-ocr page 301-LIBER OCTAVVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1^5
A menefl:Benin. Cortex ciusfblùm apudincolas inufu pro gingibere, uocatur^ ab eis unias. Benin regio in Oriente pofita in itincre rcCta ad CalecutûèLufitaniaducente. Nofteruero phaiellus herbæfemêeft ut rdiqua leguniina.Cau{à igit eft qp quæ herba eft ob humidû copiofius in calidiore ac ficciore tum coelo tumfolo in arboré uertitur, Oftendi^ musenimiamherbaruni genus generaliter eße humidiusarborumge nere.Nihil autem prohibet,ut in canibus,pufillas herbas ac morticinas cumuiuacibus acmagnis arboribus fpecic conuenire.
Memoria horu me admonetut de olei in Senegæ regno na fee ntis natura refera. Col ore croeû imitât, rnagis«^ illo dapes tingit,odore uio læjfaporenoftrioleiquodexoliuis côficitur.OptimûaûtoleumTito oleum ofti-renfiûinPhocide, colorcatq?dul.cedineHiipano præftâtius : undead coquendaunguentaipfumfolû uelutrex habcbat.Omneigitur fernen cuni oleum emittat, eligitur quoduel copiofumuel optimü habet. ptimû fimpliciter oliuæ. Quædâ uero ad morbos, ut lini uel heÜotroz pn.CopiapræftantoIiuæ,linifernen,nuces,amygdalæ,hcliotropiifez Q«lt;«fopMW nieOjSc rapæ,amp; henæ herbæ. Sed Sc plura alia,quac ob ignorantiâ abq ctuntur : nam ÔC nuclei omnes,ut cerafi nbsp;pruni, oleum continent.
ctauoigiturloco cortex phafelli Benin adnumeretur. Atquehæcdeoz leis compendi] familiaris rei caufa difta fint. NafeiturÔC arbos in infu^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;arbor.
hportus Sanfti, qup prima eft ab Hifpaniain Indiam tendentibus,fru
B dumferens cerafo perfimilem,fed coloriscærulci: exiftimo eamexgénéré cerafi elfe, fedregionumuarietas efficitutilliuslachryma prolac' ta in ufu fît, admodû enim rubet ac fplendet : digeritur in paftillos, cre diturcptummaximeantiquafirmaredêtes. Sed lachrymahæcuel fpon te fluit, uel etiam fauciata arbore,quæ inferior cft prima.
Proximushuicèplantis colorihonoseftglafti,quocæruleo colore GbflUncredi-panni inficiuntur,Guadam uocat uulgus,nec ulli herbg tantum impen ditur argentimam ex tamuilimerceuedigaladmultaaureorummillia afeendit. Vtuero hæc herba lucrofior,ita pulcherrima omnium Litho LithoJ^ermi fpermon, inter cuius folia femina lapidea duritie,candore margaritarû nitent.Cretenfe dicomam Italicum ab hoc non parum dégénérât.
Sed quæret forfan quifpiam de palmarum ligno,cur in fornicem in- paltM cur in curuetur,cum alia pondéré preflafleftatur in finumç'uulgaris eftfama, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;incur
8ótantietiam miraculi Theophraftumtefteminuenio.Iduero etiam canthelrjs afinis contingere,autor eft Xenophon. Caulam efle reor, q, prius fledatur quamprematur: dumucró’iamcuruataeft,infleditur furfum: habet enim neruos qui ad unâ partem inclinant. Aut fî modo adutrancç partemfledipoteft,ob ficcitatem id contingit, uelutamp;Tin corijs : nam pondus fîccare poteft premendo. Plutarchus uero cenfec quoniam ignea ui polleat irritari pondéré,atque fi'ccatum reparatis ui-ribus contrahi : uel quia aere exeuftb robuftius fiat, magis fledatur in aduerfum. Atep ut ex multis una fiat fententia,lignum hoc cum pon
-ocr page 302-DE PLANTIS
dere uexatur, difcutit leuhumidum lèu aqueû lèu aeremîundcbreuiiis C falt;ftum,retrahit leipfum * Videtur enimfimili ratio ne fieri hocuelutSi Syconurilignu de lÿcomori ligno quod in acre nunquamfîccatur, inalueis tarnen flu-QMod in aqua niinumôô aquarûgurgitibus celeriter* Nam cùmhumido præpingui ficcatur,etnon ^ßuj^Jgf^aeri refiftit ne ficcetur:ab aquaautemmultis modis difsipatur
i»4frc.
Lignes ftXtU£ fudMta.
Lîgrtrf^«lt;ecMW frangunturfdn ttlli! ignelt;w e~ mütunt.
humidujinotu primum abradente,frigore ucro partim cogente Só ci' priniente, partim congelante* Ipfum uero lignum pulchrum eft, foliquot; dumatc^ nigrum, amp;nbsp;ob id ad multa opera utile* Vtruq^igiturhoruffl acontrarijs contraria patitur*
Minore admiratione dignum efi:,quód ftatuæ iudent : nam ratio iö promptu eftjCÙm humidû pingue ui caloris expreiTum ludoris imagi' nem præftet. Ob id maxime fudant quæ ligno confiant cedri,oliuf,uf tis ac cuprefsi * Contingit hoc magis auftris flantibus, qubd humor ßf copiofioractenuior. Atquæinterrafiilphureaacbituminofànafcufl^ tur,fi aerea ac ignea fubftantia fint, parum^ terræ ac aquæ contineant, quales funtalnus,abies, pinus picea^ dumfranguntur, maximèlîiain putruerintjlcintillas igneas emittere fblent* Confimili ratio ne corticcJ quarundam adeo redduntur uetuftate candidi ac fplendentes,ut tiod^ prunæinftar luceant*
Hcrba qult;e coi nbsp;nbsp;Non uerebor inter plantarum miracula reponere, quod Thcophi^
turn ai 70. ui- ftus in quarto récitât de If uticibus, herbamablndoallatam,quaconi' cfi ta die exci- ixia.nduca.ta. coitu fèptuagics ilie in die explore poftet. Sit ne hoc uerufii uel no, nolim affirmire : quod tantum eft præfentis inftituti, adfj ciam, in Vcnere fcilicet duo eiTe neceftaria, flatum amp;nbsp;lèmê. Ergo ut in fatyri^ n citracoeundi appetituminimodicè tenditur ueretrum,itanihil proh‘ bet herbam elfe quæ guftata idem efficiat:quôd fi lènfimedatur,fenfim ctiam fernen procreabit. Indi nunc Bethel in ore perpetuo ferunt huiü$ caufa, quanquamnô admodum làlaces,forlàn répugnante locinaturî» Voliim^ethel. Æ quæ nimio caloreillos eneruat. Eft autem Bethel quod uod^ officinæ folium Indum, Græci ilialabathrum. Virideautefll 11 nbsp;nbsp;nbsp;eneri plurimum prodeftè uidetur. Dénigrât autem dentes,
I Qwj fi mafticetur. Serpit eius plâta ut hedera : folium lauro fimik»
0' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;figura uides, diftinôlû, Diligcntius autcßi
huius plantæ exph'cadonein profequutus fum, quódafluiö^
ptumillius folium copiofius,mirumin modum hominem ci J nbsp;nbsp;nbsp;hilaret: adeo^ uehemêter,ut inftantis mortis curamomnem
gt; tollat, lènfu tarnen ftante*Hocautemillipræcipuum:namfenfumfiaU feras,auferes Sc triftitiam 80 timorem,ut inebrfjs,ftultis,8ô his quiha^ licacabum aut ftrimoniæ frudus ederint » At flan te fenfu, omnê pofic abij cere curam,omnem^ timorem, hoc mirum eft atcp rarum*T urc^ huius caulàapio uti dicuntur* Suntqui croco hoctribuunt* lidemh' Am[gt;hiaitt. diad Veneremexcitandâ Amphiammedicamento,quodHifpanio' pium elfe dicunt,uti folcnu Quærunt igiturlurè tuerito quidam,quo-' modo
-ocr page 303-LIBER O C TA V VS»
A tnodo Mecomu, cùminimodicèfi'tfrigîdû, atc^adeo utoccidat, pofsit Venerem exotare» Itacp aliud Meconium ab Amphiâ efTe exiftimant» Sed amp;nbsp;Amphiam ucnenum eft apud Indos,atc^ ex eorum genere quæ abfcp moleftia o ccidut : quod Meconio proprium eflc, nemo ignorât» Sed forfan aliud eft qui'ppi'am quod amp;nbsp;curas leuat,amp;: Venerem ftimu^ fomnumafïèrt, qualeamomumSe^ crocus» Ergo quod fintquæ^ dam quæ V enerem immodi'cam excitent, docuimus : quæ nam autem fintillajperfedla plantarum hiftoria etiam explicabimus» Nunc docere expedit, cur floribus nonunus eft col os uelutfolijs : id contingitquo- rlomcur ^iimCiccâtiivhiimidum,nccaîiud fuppeditatur» FolianancpciimbiP niidüperpetuûfubminiftret,agente calore omnianeceiTariofunt uirft roUd pldntar» dia, Quadecaufaôd fupremafuperficies ftantiûaquarutalis eft,8d uda bcaquæfubftilistccftorum in terra pofitafuntubi Solis radrj non ap--parent.Igiturhumidiftimatotiusplantæfemper,amp;: pleruncp frigidiîsi Pdrtiwm platt' nia,folium:calidifsima ÔC fi'cciisima,femê: in quarum medio flos eft col nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tempera
locandus» Frigidifsimarurftisacficciisima,radix : utcalidifsimaachuquot; niidifsima,fru(ftus : in quorum medio truncus,propius tarnen ad radi-cemaccedens,Trunci denuo calidiisima ac fîccilsima pars,cortex : hugt; niidifsimaacfrigidiisima,matrix : lignum quafi in horum medio collo catuntotus tamen,utdixi,truncus frigidus manifcftèacfi'ccus»Foliategt; Partium indr^ guntftipitern, flores, fruftus, fernen : lignum uelut in animalibus oflà
® oniniafiiftinetjintcgitur àcorticedefenfi'onis caufa: atinquibuidame-tiam cortex eft per quem defertur alimêtum : matrix amp;nbsp;ipfa in quibuF dameftnutrimêti caufa:in omnibus humeftatlignum. Quamobrém matrice caret omnia lachryma abundant,ut lignum fandlum: quæ fopiofamhabent matricis fubftantiam,lachryma carent,utiàmbucus» R^adix trahendi gratia alimenti à terra: flores ob frutftum uel feme,nam in ilia femper uercuntur: fruftus uero propter iemen,nam in omnt fru-clufubpericarpio fernen co ntinetur. Igitur frudlus perfedio uidctur plantæ,fernen uerb ad propaganda fpcciem» At in quibus frudtus non f ft,fernen cômodaamp;: ufus præftat. In hocuidetur natura plantisincle-' tnentiorfuiflequàmanimalibus,cùmplantis hyemeueftes décidant, animalibus crefcant,fcilicetpili. Armauitamp;^ plantas uelutamp; animalia, pldntarwn fpinis,duritic,magnitudine,amp;'fledfendifacilitate. Sedamp;erroresutin animalibus,atcp eo frequentiores, quo uiliores. Inde fît ut etiam in par • uis animalibus, in his quæ à materia gignuntur putrida, in piftibus, in metallicisabundent,uelutinplantis. Sedinanimalibus proprièperfc plantarumon^ ftioribus monftra ob raritatem, à monftrando didla funt: licet taméamp;2 hocnomen etiam ad plantas trans ferre. Nam fi plantæ fuum ieruent or dinê,nonfolùm partibus certis confiant, lêd etiamnuméro foliorum.
Adeo folers etiam in minimis natura fuit : cuius caufam intellige : cum Plantai omnn motus plantisdeeffet ad generationem,utrunquefexumcoegiflene' emo nwwro ceffe fuit,unde plures perfæpc in unum coeunt. Cum igitur in aniraali ^°^uomodo‘
E it
-ocr page 304-I
X68 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE PLANTfS
bus uelut in car in is fpinauna effet neceflaria in quaniottiniaoffaitnpjj tarentur, atc^ in plantis nerui uice fpinæ fungerentur, neceffefuitut^^ in neruo plantaru fi unus effet, aut in fingulis fi plures folia altrinfe^^i*’ dextra ac finifèra pari ratione turn rami exorientur : nam Sc in atiiniquot;*'' bus omnia duplicata, ut reélèAriftotelesdicit, uidentur» Ergo llimmo cacuminis loco folium effet neceffarium,gemina uero in nodis cuilibet plants unicam ipinamhabcnu,neceffariafuitratioof dinis huius, utin fingulis nodis duo folia, in fummo triahaberet. cùmarida fueritplanta, nec foliaemitterepoisit, iuxtanodos effïcitü^ enophyllum,cuius eft hæc forma»
EnophyUi ßr- nbsp;nbsp;Fol ium unû breui ftipiti adnafeitur abfq^ uenis neruisep hederac^'’
ma mira. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;molliori perfimili tamen,ubi foliû ftipiti iungitur, prodit fimul uagifl’
crifpa tenuis ac uiridis,folioprocerior in qua femina parua cotinentuf» uiridis admodum tota herba,radix unica forma capitis ièrpêtis:cunilt;f Aprili menfè in pratis oriatur,iuxta Papiam Maio arefcinodorenuH*’ faporeep» Vulneribus prodeffe creditor. Italt;^ cumhienonfuppt^iä' ret materia, è neruo nafti oportuit folium, atep in cacumine: namalit^ tota planta tegi nÔ poteft» Hac ratione pinguis ôô pauca in enophyll”’ in trifolio mediocris pauca^,ied pinguiorin helleborofnonenimfi'^ nuis fuiftet,tot folia neceftariumfuiftetfacere) in pentaphyllouerot^' nuifsimaacheptaphyllo: naminpauciora redatftafuiffet paucaniat^' ria,fi fuiffet craffa» Quanto enim plura funt folia fi ftipes craffus rit, eb tenuiora effe neceffe eft: ubi etiam materia ficca pauca, pauci ui,autnulli,utinenophyllo,trifolio,pentaphyllo:ubiplurima,plurf^ nerui,utinarboribus,Quilibetautêneruusordinemfuumièruat:uini plures fuerint, ordinemamp;fnumerum foliorum confundereuidenti’''' Ita fiderum motus cùmpluribus æqualibusmotibus conftent, conamp;'' fi ôôinæquales apparent.
Ergo qubd folia in fiimmitate plantaru imparia numero eflenec^*' iè fitjiammanifeftû eft.Namuel àfolis neruis prodeunt,amp;: fitenophyl' lummel hincinde,fiuntcp trifolium,pentaphyllÔ, heptaphyllon, borus qui nouem habet folia : nam fi plura fint, melius eft ut per totaïU plantam iuxta nodos bina acbina digerantur, ne tantum oneriscacU'' menfubeat. At contraria ratione fipauca, melius fuit totam adfuni' mum plantætraduci: nam foliaibi melius totam plantam, atcpidcoe'’ Tolia propter tiamflores fru(ftus tegunt. Indicio eft, folia propter flores ac frudus /iorfj CT fru- tegendos fa(fta,quoniam folia ante flores amp;multo ante frudus nafcufl ofte^Uur^^^^’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perpétua funt,his etiam toto tempore anni fruflus
aut flores:8ô qubd fi folia ferius floribus nafcâtur, his maxima pars frii^ (ftuum périt: hyemeep cî.imfoliadecidunt,nulli flores aefrudus nafcufl tur,uidenturcp ob id Iblùm nata:nam cùm hyemenon pariatarbos,3c cidût folia. Ergo imparia funt folia plantaru quæilia folùmhabentà cacumine,^ integi dorfum plâtæ primùm neceffe fit,indehincindeahî
-ocr page 305-LIBER OCTAVVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z69
A prodireæqualiter dextra ac finiftra Jndido priniùm efl, qjnulla plâta quænudunihabeattruncûjpariahabeatin uertice: dcmde,cp médita fo liu femper fit maius, pinguius ac robuftius reliquis, tum illi proximio-' raremotiohb, quodcp zx aduerfo ncrui femper cauitas in ftipite adia^ cetjipfecp truncus facilius infleditur in ipfam cauitatem in neruum»
Eadem ratione nerui foliorum etiam impares fiant, ut in plan tagine: ^cruißliorh namuelquini,uel fepteni, uel etiam plures:nam praetereos qui bini Bini alaterib. ftant, médius adijciu Sed fi plantaria materia pro folijs a^ Bundauerit unico exiftente ncruo,adhuc eadë ratione in cacumine im^ paria,per totä planta bina ac bina in fin gul is nodis. Quod fi plurcs ner ui in trûco ut bini,crût quaterna folia in nodis : aut bina ac bina,fed no èregione:in cacumine ucró,fenaucl dena. Eadc ratio in ramis,unde ni fiquidoblgfumfuerit,autmonftrificu,quod,utdixi,irequêtercontingt;' §itinplantis,folioru numeruin omnibus certa ratione colligere licet.
Simili modo amp;nbsp;in frudibusïatc^ ut àdifficiliori fiimam exemplum, Mala omnû niàlapunica,quæcp pro fiao genere Só qup zx eadem arbore nafcuntur, fertumgranorum numerumretinët,quædam nongenta quadragintagt; cvnflant. quatuor,alia centum uigintio(flo,atcp alia alio numero,omnibus certo ordineexambitu latiorecorticisinanguftumuerfus eentrum tenden-fiBus.Sicpyrorumfemina, ficmalorumautmefpilorum. Annedliatur pediculis omnes,quia humidum fic aqueum melius ab acre diisipatur,
® amp;fruflus ob id melius nutriuntur. Semina uero in bis cotenta, öd quo l’uni gratia frudlus fadli fiant, robuftiora euadunt, magis aptagencquot; rationi. Indicio eilhuic, q?fycomori frudtus abiep pediculo innafeun^ sycotnorifru--turtrunco: namcumhæcarborualdepinguchabeat,ut dixi,humidu, nö indiget ut in pediculo humor ampliusficcetur.His decaufisfrudlus quater in anno edit,8d qup nifi làucietur arbor non maturantur. Quod iudiciumin fieu öd uitibus,quæ iàepius in anno frudlificant,facere debe uius : abundant enim copia pinguis humidi,Sd ferb uel uix maturatur, Sd uentriculo graues funtuelutSd fycomori. Oportebatautemtale zC' lèarborem,qugfrudlumadebuberem ferret,utffumcntiuice apudiii-- ' colas haberetur, fatisfaceretep hominum uitæ. Quæ igitur planta? fruz dtuiiiunicumedunt,ôd celen ter maturatur, parumhabent pinguis hu midi, 8d adeó maturanf,ut facile putrefcant ut cerafatquæ ueró no ma^ turantur,unicu tarnen habent frudlum, frigida funt Sc ficca,ut fbrba ac niefpila: quæ ueró multiplicem eduntfrudtum, utficus,uitis,iycomo^ rus, omnia difficile ad maturitatêperducunt extremos frudlus, fiantep Bumida ualde,öd humido quidê pingui 8d multu nutriut,Sd ièró coco--coquutur. Quidam ueró frudtus poftq? decerpti fuerint feruantód are fcuiitjUtiuglandes auellanaecpralfi feruant,necarefcunt,utpunica:qui damnonferuant,utccrafa. Reuirefcuntquiferuantaridi,utquafinugt; per decerpti c planta,fi perforato cortice in facculo per odf o dies in pU' teumdemittâtur,aut quindecim diebus fub humida terra fepeliantur^
-ocr page 306-Z70
DE PLANTIS
Multa funt quæ ad hæc pertinent,non tarnen funt ex bis de quitus, ut lèrmo fit completus, nûc dicendum erit. Huiufeemodi funt,quonio planu quowû do transferanturplantæè regioneinregioneni,utexlndiainltaliani: do transfirâtur quidem feminetraiislato,aliæinuafisintegræ acterra obfîta:,a^ mellefepulti:quandoquidemmellishumidum,tenue eft, duke ac temperatum, non pingue,non putredini obnoxium : hoc autemalendis teneris germinibus commodilsimum» QuamobremS^ iuglandes toto anno uirides in eo feruantur, fructus uero caro non Sttccii/KoMoilo paucis diebusabfqueputredine. Sedfuccipoftquamefterbuerint feruantur. nbsp;nbsp;cnim humidum aqueuni,quod eft putredinis principium,refoluitur)
fuperinieefio oleofèruantur.Fumiterræluccus tarnen uelficex arnaro in acerbum tranfit Sd acidum,quoniam pars terrea,quæ caulâeft aman tudinisjdefeendens fuccum infipidum relinquit: hic ciiin, ab aere uitia' tur,trän fit in acidum,ut omnia dulcia Sc infipida. Præftatigitur amp;din coxiire,amp;r loco frigidiisimo condidilTe^Putredo etenim,utdixi,omnn Tuben ubi ealida eft:ob id tubera nafcêtia nines in direfto fuperftantes colliquaß pRf, „i«fs calor enim putridus dum terreum humidu lecernit, radices gignitfine ' germine,quæ tubera uocanncotrariaratione cum frigidäamp;rhumidam tenuem«^ materiam cocoquit, germina fine radicibus cniittit,quæfun' gos appellamus .ideoep fungi humidiores, tubera lecuriora. Generali' Kodipritfer- terautemconftruatio àputredinefit,uel ficcatis, uel refrigeratis,uelhK uandi4putredi midopingui obrutis, Quod enim putrefcit ut humidu habeat aqueum necelTe eft,ölt;^ ut à calore putrefcat. Sicca igit aut omni no frigida autpi’’ guilsimaputrefeerenon poiTunt. Siccanturautem trifariamomiiiauel calore uiuaci,hic autem triplex,ignis, fumus nbsp;nbsp;Sol : uel abrodentehn
midum,ut uento uel fale:uel fenfim ficcante,utaloe atcp myrrha,Refr*' geratis autem putredo non contingit, ob id gelu multa no putrefeunt» éc corpora mortuorum argento uiuo obruta feruantur, fic tarnen intus penetretmetallicum» Seruantur autem humido pinguiquæcuH que parum putredini obnoxia funt, ut farcimina làlitæ^ carnes oleo» amp;nbsp;pifees alTati feu po tins frixi: quanquam hic modus etiam ad compo' fitos reduci mereat, Quædam uerb mixta caufa, li t qusc uel melle,quoo
pingue fit amp;nbsp;ficcet,ut frueftus plericptuel aceto, quod ficcet fimul at«^’'^ frigeret. Quamuis igitur putredo ad incendium uia fit, non tarnen qug putrefeunt, quia humidum adhuchabent aqueum, uerùmquæex pU' tredine relinquuntur,ardent Sed fungi ut tubera non ardent,quiapiv trido pinguiêóaqueo mixto genita, no àputredinerelidfafimt Atlau ri foliaquæ aquadam putredine relinquuntur Sc ficcafiint, celerrime Tauricr iuni- ardent : iuniperi quoque, fed ob folam uehementem ficcitatem. Sed pert ßliaigne nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;concipiut ignem celeriterantequam aqueum humidumuel eijcia^
tur ucl ficcetur,crepitumneceflariô emi'ttunt : ob l'd igitur ïauri folia iuniperi dum ardent uaide crépitant Sed funt qui ardentibus laurifo^ lijs diuinationem inefle putant, lèu quod arbos ipfà iàcra fît Apolline
concepto cur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;at
crépitent.
LIBER OCTAVVS»
feu quod hæc flamma in uarias formas diducatur, fine qubd natura a^
gno.
liquid contineat mentem mouens» Fuerunt qui exiftimaucrint trun' Dfi«n/pe«K-cutnligni iuniperi acccnfiim,8cproprio cinerecontedum,igneman-' nuumferuare. Tandiucertèmirum, atdiu nihil mirum : fublfantiac'
nim denfaamp; pingin admodu eft, amp;nbsp;ad opera i'ncorruptibih', nifi' quód noftrisinregionibus baud multa crefcit: Sc ubi crelcit, cedrus dicitur, Solaenimfruélusrubedinecedrus aiunipero difFertac magmtudine. Itiniperilachryniauernix uocatur: nediffluat atramentum,lupcr char tîm commode fpargi tur: quia em’m ficca ten in's, combibit liquoreni ïcfiftit.Pumex quamuis ficcus non combibit,quia craflum fine calo if. Quinimb fi folo pollicis ungue charta comprimas iam dcrafatti,mi^ ^us fpargetur atramentum, quàm fi pollinem pumicis addas ♦ Ob id igt; giturè ficca uemicc Sc 1 ini oleo fit liquida uernix,ad omnes cœli impe^ tuscoercendos aptifsimazundepidluris addi folet. Olim loco eius cera ^^nuifsima, uel oui albo ac fandice faditio, uel creta cum nitro uteban^
CedrtM iunipt ri/pecict^
quot;Vcmix,
• Cera aduerfiis Solis calores uentos^ ac falfi imbris tum uaporuin ^niuriampidurædefendebantur.Oui albo 06 fandice etiamcalor pur-' pureus præter tutelam addebat ♦ Sed creta ac nitro fplendor iucundifsi »lus. Apelles uerb atramento tcnuifsimo (fic cnim ab ufu,non à colo' •■ejUocabatur liquor ille^pryter id qubd piduras à puluere ac fordibus ’niurrjs^ cæteris tucretur,claritatcm magnam addebat eis,etiam reper ® cuffo lumineiquæ omnia uernix noftra ætate commoda etiam preftau Probatur aut pura,quæ colores non uitiet,perfpicua,tenuifsima,fplcn dida,adeó ut colores illuminet,n5 obtundat,lumen uerb ipfum reperquot;
rutiat : 8c iolida ac firma, fie ut aquæ udo, fàlfugini, uentis, pulueri,fo' li^ incorrupta mancat Sô æterna.
Abfoluifie iam plantarum hiftoriam fcio,fèd quoiiiamatramehti ru Atmmentipri ^riatque punicei compofitionem docui, cæterorumetiam, adrjciam Cœruleum è cœrulea terra uel lapide Cyaneo, turn aureû è purpurina uel auro:reliqui^ omnes è metallicis colores, utrifep ad unguê modis, fluibus rubrum ècinnabarifupràmifceri docuimus, perficiûurt. At ni grumquod commune eft,fic fit: Gallæ confradæ recentis lib» idachry^ AtrMentu m-niæ Arabicæ,florum cum corticibus mâli punici, fingulorum libre diz nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feri^o-
Ruaium,odo diebus in v idibris aquæmacèrent: polt coquanturdo' necaquæ pars tertiadecedat: feruenti amotoep ab igné addant calchan^ ti tenuifsimè triti liba« mifeeantur^ omnia donee frigeicat,Slt;r poft dies decernlinteodenfîore coletur aeferuetur» Antiquo tempore pro feriz bendis libris fuligo balneorum fornacum in ufu erat.Et nunc ad ex cudendoslibros fuligineolei lini cumipfo oleo utuntur. Scio quifece rit optimum, quod tarnen poft fex menfes ex toto euanefeeret è chartis magnafraude. Qtiærendaigiturratiohuius. Scimusquoniamterrea titeraqiMj^S inanent,humida no manent: Só quæ tenuia funt,euanefcunt celerrimè: tèeuanefcunt, unde aqua ardens ftatim diffugit. Caleb antum igitur in fpiritumredaz
-ocr page 308-DE A N IM A L I B V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,
it ô:um,8dhunn’dætenaci^niatcriæniixtum,hoceffi'ccrcpoteft.Vn J quæ pro magno mi'raculo referuntur de Apollonio Tyaneo,
bis accufàtus chartam fynccram ac puram accufàtorinueneritfeul®?^ rator feu Tigilh'nus, fi modo uerafunthæc inter tot Phnoftratirf
dentia mendacia 8c meras fabulas, miraculo omni carere potuit. nbsp;nbsp;j
teræ quæ arte hac carent,multis modi's delentur:aut tenuifsimo g*ƒ ' chalybeo, autpuluerenoftrialuminis, quêfacpeutilemexpertusiu® ' autaquadeftillationis calchanti ôô halinitri lachrymæcp larignæ^P, j lenturSgt;C aqua fecunda,quæinferius defcribet ad tollendos pilos. | plus eft fdentiæ in ufus modo,quàm in inuentione. Siquidé fi delendg funt,affricandus eft digitis molliter: fi ferro,celerrimèamp;l^Y j mètralt;ftâdusgladius:fiaqua, cauenedumliteras ftudes abradere/*’ ji tam lacérés: amp;nbsp;ad fummû ne tamaccuratum negotium ruditer Sed iam ad infedorum animalium hiftoriam tranfeamus.
LIBER NONVS
de Animalibus quæ ex pu/ credinegcnerantur.
NI m A LI V M gêneraprimaduo funt; altcniitnl”'| præcifa parte uitam in ea retinet,infe(ftumcp didtur:^'^ id ad imperfedioncm attinet, quod plantis idenico^’'quot;’ gat. Alia funt animalia perfeda,quibus id mininièco” uenit.Verùm al tins communis animalium hiftomp^' i
tenda eft: ac primo quærcndû,cur animaliano in redlumadeberdöl’' | utplantæ,fedpotiusin latumatqjprofundumrDeindejCurnaturaa”'j maliumquædamexfeminegenuitaliauero abfepftmine^Demu,^’ j quædamanimaliaalfjsuefcuntur/quædamuero plantisfolisCi idem eiTe credendum eft,animalia è putri materia generari,aut impd*’ lt;fta eiTe, autinfeifta. Namlacertæamp;f fèrpentes inter infefta numeral’’ èc tarnen non ex putri materia generantur, fêd ex ouis» Ate^ uiper^’“’' tiam prodeût ex utero,quâuis ex ouis nafeantur : fêd animal tamé,flO®R ouumnafcitur,quiain utero ex ouo abfbluitunMuresetiamquiexn’q teria putrida generantur,intcr infètftanon funt. Serpen turn etiamttai“l’ ti omnes fènfus habent,cùm tarnen ex putri materia ortumhabucrini'l itaep ex putredine perfetftum animal oriri haud eft inconueniens: fioii |j uerfii uice talpa imperfedta oritur ex animali fui generis. Cùmigit hKi de ferpentibus fermo habeatur,tum deinfeclis, nô eft traeftario hæep” ra ac generalis, fèd quoniam infètftoru maxima pars eo modo nafea^’ j abfcp,ouo,amp;S ab ftp utero, ne dicam parente, fimiliterferpentum plut*' 1 mi eodem modo, ideo de omnibus his tradandumh îccenfui. Porto
-ocr page 309-LIBER NONVSJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2/^
iil:adinftitututnfèrnîonenireuertar,cau(acurplantædi'reélèplerunlt;^ eurtn üirfum crefcant, animalia uero iio, fed in latum po dus at(^ profundu, eft,quoniani humoranimalium efl pinguior,ideo undequaque magis extcnditur:plantarum uero calor eftinradice, ideoimpellitquaerum pereniagis poteftrcum igitur eruperitno tarn facile à priore motus for ma recedere poteft: unde fît ut in molli terra plan tæ magis crafTæ Sc mi nus altæeuâdant, Sein folida tamêiuxta aquas cotrario modo:humor tnirn il le minus pinguis eft „ Cur uero animalia quædam fblis plantis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cw
uefeâtur, alia uero ipfis animalibus,demonftrandum» Animalia fuifle folaquæaliorum carnibus uefccrentur,pofsibilenorifuit: namaltero altcrum comedente,ncc alio cibo fuppetente,cùm femper aliquid loco «xcrementi fupcrab undec, quantitate primùm moles tota animalium
numéro minueret,demum etiam imb breui deficeret. Quod fi plan^ ^isomniaanimalia uefcerentur,non adepta fuifTet natura perfedionê: ^uom'am fanguis ille amp;nbsp;caro non ex elementisconfradiis optime ^finperads confîfteret. Ob id nullumanimal quod carne no uefcatur, fagax eft prudens , excepto elephante. Non ergo aues fagaces, non pifees,non animalia pedibus folis prædita,folicita,fàgacia moribus hurnanioribus facere poterat.Nam quæ carnibus utuntur, fenfu pro* dmiorahomini funt quam quç plantis, utcanes, uulpes,cercopitheci, fdes,leones,delphini,urfi, aquilæ. T ria igitur animalium genera funt i fiborum uarietate diftindfa : quædam enim folis plantis uefeunt, ut e* qui,afini,boues, oues,caprg» Quædam folis animalibus,ut leones,del* pbiiîfpantheræ ♦ Qiiædam utroq? genere, ut homines, cercopitheci, §alIinæ,fues.Quæ animalibus ucfcuntur,fi animalia excipias quæillis loco cibi funt, cum reliquis ciuilia funt, uelut coruo cum uulpe, pifici cunimiluis,uulpi cumferpente,crocodilo cureguloautlupopifcicum mugili, Sedquæ plantis uefcebantur,dentibusobtufioribJndigebât ^nimaüum «r nefrangerentur,quiproarmis eflenonpoterant:obid aliaungulisar* mauit in pedibus, ut equos,afinos 8^ camelos: alia cornib, ut boues amp;nbsp;capras.Etquoniâ cerebrum nimis oneraftet ficco alimento, quib» cor* nuadedit,dêtes ftiperiores in anteriore parte fuftulit:paruis autemani* mailbus ungularum amp;nbsp;cornuum præfidiû fugam retardaffet, amp;nbsp;ob ui* numimbecillitatêparum attuliftetauxilfj, obidutrunqjillisnegauit. Ut leporibus cuniculiscp.Fcra autem omni a Só quæ carne uefcûtur,den tibusSópræaeutis armauit,prpteraues:inhis uerb roftrumfecit adun* Cum ♦ Sed uniuerfis ferme quibus aut dentes non dedit, ut auibus : aut minus firmos,utfelibus,achisquæ fimiliaillis funt, ungues curuosamp;S robuftos largita efi:»Car niuora igitur dentib, èc unguibus,mitia corni bus aut ungulis,fi magna erSt, parua celeritate fola muniuit.Reli quum eftigithis intelledlis utdoceamus, cur quædâ animaliaèputredine ge* AnimjHa tx nerentur,alia per propagationé»Caufa igitur huius differentie eft,quia natura generation? paucifsiniis indigere uoluit: ob idprincipaliter ge*
-ocr page 310-Z74 deanimalib. ex pvtr» nerauonêex putrida materia in omnibus animalib. quxfiiTett fedquo niam perfeAa ut abib luerenturjongo tempore indigebant,n5 potuil' iet materia tandiu abique motu conferuari, maxime ob temporuniui' cißitudinesabicpconceptabulotitaqueneceflariusfuituterusjudoui cortex in quo ièruaretur foetus donee perficereturtatqueideo etiamg^' neratio ex ièmine. Itaque manifeftum eft ibiam generationem ex putrt dine in ten tam efle à natura, cam^ exiguo tempore abfolui : reliquaßi coaâ:amefle,nec primo à natura intentam,atque tardiorem* InquibuJ igiturliberum fuitgencrareabfqueauxilio ullo, nihil exegit, utinfru' (^uum uermibus : in alrjs uti tur colluuie abiep certa materia, ut in tn»' fois 4 PerfeÆora his générant certa materia, qua animal ipfora coinqi*' natjUt apes ex melle,quod proluunt ibrde fua:amp;S crabrones fimilitera' grefti melle* Alia indigent ouo. Perfedliisima aut font qug in utero nerant. Atep his quincp ordinibus natura ad fommû perfetflionisactti fit. Anuerb eorumquæ ex putri générant materia,generatio perpétua fit,8c an unquâdcficiât, ad libros de Arcanis æternitatis inquirerepet^ tinet.Libri enim dum legunt aut foribunt, mens font : hæc aûtæterna^ Hoc igit difFerut generationes ex fomine putri materia, quiain fe®* ne eft materia quæ calorê excipit femper finiile ei ex quo forne gencratt in alijs calor quid? eft, fed materiam co tingit hie uel illiceile,ut fit geU^ Animalize pu ratio tal iûfortuita: obidergopleracp horûpufillafuntamp;impcrlcda*jj ^edine gtnitu pufiPaquidc, quia parûmateriæadeft generationi aptæ ciim fortuit^ fit:imperfeda aut,quia paruara habet quietê talis generatio, er plerunque ob id breui perficit. Quod uerb breui perficit, ut in operibus ctiainaf' prfw. £25 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eife nequit. Ob id nullum penitus animal ex putredineg'
nitum, quamuis omneshabeatlenfos, poteftillos habere perfedos^ abfolutos. Sed in omnibus exterioribus fonfibus deficiunt,00 mdt® ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;magis in interionbus, imöcp caret prudentia penitus, amp;nbsp;ftupidafunt-
Apes uerb prudcntes,nam ex certa materia generantur,nec fine pareil te. Aut fi ex uitulo générant, no eft opus earum proprium, fed natural ut pilt;fturaflorumhyacinthi,quamnemo mente iànus prüden tiæplâH tætribuet, fodnaturæ.Formicæautê prudentes uidentur,fodex fenUquot; ne Sd ouis fiût. Sed magnitudinis alia ratio,inccrtacp nieta,etfi' plera^ vmBK auell4- ut dixi,parua fint. Reforunt enim quidam, uermem qui in auellananu «lt;« nucii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gignitur ladle nutritu,in immenfam incredibilem^ magnitudinem
crefeere, id^ fo expertos efie. Magnitudo enim genen' animaliumde' bet,non generationi. Sed generareanimalia talianegatPhilofophus, Animalùèpu- ÔC redtètuerumnô quia animal alterius generis nafcaturmateriæratio tredine genita ne,Sedhuiuscauiàmpropriâdocebo. VirtusgenerandirobufosS^ ‘aii^eùifdîm^c perfedlis animalibus debetur. Indicio eft,qubd mutila amp;nbsp;læfa ôô ualdt àei, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;parua non générant, autrarb,nec fibi fimilia.Etimperfe(ftisquæfeni^
autmorbodebilitatafunt,autadhucnôadoleuerint,generarenopoi' fun t. Igit ur animalia è putrida materia genita cùm plerunque fint iinbe cillia,
-ocr page 311-LIBER NONVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Z/J
A cillia,liongcncrant:aut fi gencrant,debilius parente générant,utpedi' cull, lendes, mures alios mures, in quibus ceiTat uis generandi,quo' niamimbecilliora funt parcntibus in quibus uis generandi adeo debi Iis erat,utnô poflent fibi fimile generate* Rclinquiturigitur, ut animae lia eputredinegenitaut plurimum no generent penitus, quædamue^ ro generlt;ât,atimbecillius,nec fibi fimile : paucauero calore regio nis, ut inÆgypto,uel bona Fortuna. Robufta in fpeciemcontinuamtranfcüc propapagantur^ ut reliqua animalia. Quæ igitur no générant, non û deofuntllerilia quia è putri materia fint genita:fed quia ex ilia genita,a pcrfeclione propriæ fpecici deficiunt : pleruncp amp;nbsp;ob id monftra funt-Ob id quæftio ilia ceiTat, an mures è putrida materia geniti, alterius lint Fpeciei ab his qui fuccefsione funt generati : certe non, forma cnim cademSc operationes, fed folum differunt ut monftrum ab animait fuæ fpecici integro. Neque enim dieet quiipiam, hominem unoculum autfedigitu, autex cuius utero infantis poftrema-pars promineret, eP fealterius fpeciei animal ab homine, fedhomine monftrofum. Itamuz fcniillum è putri materia genitum, murem dicemus debilem atep mon ftrofum.Ita lendes funtinonftra pediculorum,amp; qupeunep talia:mon ftraeniinnonconftituuntipeciem. Demiror^fatisde Ariftotele,qj cum inomnibus tantum formætribuat, taniparumueró materiæ,hac in caiiFa formæ materiam prætulerit, cùm manifeftum fit in hac animaz ® lium nihil ad plenamformamatq? figurant tum mores deficere præter cinàmuimgenerandi,quæ ctiam deficit in caftratis animalibus, debilP busjfenibus, niniiumcp iuucnculis. Sed fi modo fuit Ariftotclis error, amp;non aliquidin eius contextu deficiat, ut fitpotius argumentum alio tum, certèhûcerrorememendauitTheophraftus, uir iànèqui à Gale Theophraftm no iudicio prçfertur Ariftoteli,86 meritb, fi folùm ad feripta que habe MjhtcUipriji mus refpicimus.Namde litera Ariftotelis,quôd multis inlocis corruz peafit,non obfcuræ funt coniedturp. ItaCp anima calore cœlefti determi pertinent. natur,amp; numerum fuum fpccies omnes habent.Necex materialpecies mutatur,modô formam fufeipere pofsit. Varietates autem ex materia, ut etiam in his qup à parentibus generâtur, ad monftra referenda funt» Qubdfîadfpecies referas, fient prorfus fperies infini tæ» Eft etiâ aliud argumcntû,cùmuidcamus mufeas initaliain Germania Indiacpamp;sÆ-z thiopia tum alrjs regionibus tam procul inter fè diftâtibus ôô ex tam di Uerfamateriagenitis formaScmoribus fi'miles efie » Quodfi hæcuisin cœlo non effet, materia^ diuerfafpecies diuerfegenerarentur, propéz modum tot effent fpecies mufcarumquotmufcæ* Quæ igitur diuerfæ fint fpeciei, ôô quæ folùm deficiantôc monftra mereâtur appellari, iam diftum eft» Reliquum eft ut oftendamus,nullum animal ex putrediz Animaliaèpu-negenitwmmanfuefcere.fed omniatalia admodumapreftiaeffe.Quod
.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 r.- n r r i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Wart-
pnmo contingit,quiautdictu eft fenlus habentintenores dsbileszquæ fuefcüt propter autemmaufuefeunt, imaginatriceniuiniamp; menioriamconfpicuamha qtiatuorcaufa.
' M Z
-ocr page 312-DE ANIMALIS. EX P V T R» here debet.’ tutti quia exanguia,ideocp timida: timor aut, ut inferius do cebimuSjimpedit ne cicura fiant. Sunt etiam pleruncp breuis uitæît^^^ porc au tem indigent quæcuncp manfiieicere debent. Demum nulluni eftcontracfiû hums manfiietudinis,im6 necpconfuetudinisueftigiuni à parentibus,quod plurimum facit ad propofiium animalium qu^deu rare uolumus: hocautê infra docebimus. Ét fi aliquid in rem facit, talw omnia cùm fœda fintafpecTru 80 horribilia,nemo illoruconfuetudineiii defiderabitjCtiamfi inten turn aflequi pofïè fperet. SedquædamhoruM plane nobis utilia funt,ut apes: quas tralt;fiareob commodumeogimut» S unt autem potius infecta,quàm è putri materia genita ♦ InfèdorumC' nim alia uolant,utmufcgamp; apes: alia in terra deguntjUtuermesamp;bcfif tg:alia ambigui generis,ut formice: alia uiuut in aquis,ut fcolopendrf alia uolant, in aquis tarnen uiuunt, utaranei fluuiatiles : alia inaquis Serpentummi- terra,utcrocodili.Nobilifsima funtomniû tria genera: fèrpeiitesob ramagnitudo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bombyces ob opus. Serpentes in immenfam
magnitudinem crefeere teflatur euentus,cùm M. Attilius Regulus ad Bagradam fluuium tormentis atqj baliftis in Africa unum longitudi nispedu CXX. occident. Et in uentreBoæteniporibusClaudiiCa’6 ris integer inuentus infans Boa interfetfia. Alit hoc genus lade, fùgit^ uaccas lapantes. Dracones etiam effe referunt qui Elephantem totun'
Suntamp;SinCalecutoIndiæorientalis animal*^ fêrpentibus fimilia,fcilicctore,oculis,cauda prælonga,abfcç pilis,api'O rummagnitudine,aliquantoetiâuaEiorecapite,fèdpedes habentqua tuor, uenenoepearent. Aliahis fîmiliaeduntin Hifpaniolainfulaocd' dentalis IndiæuocataHyuana,dorfôfpinolâ,aphonafèuabfqueuoct, quatuor pedibus,lacertarû cauda,dentibus acutifsimis,cuniculis maio ra,ceuleporummagnitudine,inarboribus,terra aquis ab fque difcf* mine degentia,faniis ad multos dies patientia, pelle coloribus uarijsdi ftincfiaaclcui ut fêrpentibus cæteris, uenter fùpremus qualis auib.di» fed amplifsimus à mento ad petfius. Sunt quos uocant Bardatosa phaleratorum equorum fimilitudinc,iucûdi guftu,magnitudine cunf culi, colore albo cinereo dift inlt;fi:o:in terrg foueis,quas pedibus exca uâtjhabitare folêt,amp;S ipfi quatuor pedibus, anguina pelle cauda:fert hos India occidentalis,iuxta eandem infulâ. In aurea Caftiglia firequen tes funt uiperg,qug longitudine x x .pedes æquent,quibus caput non minus eftquàmhcrdo.In regno etiam Senegæ miræ magnitudinisfer pentes abfcp pedibus amp;nbsp;alis inneniûtur,quales Boas effediximus. Ma fores mittitTaprobana. Olim Epidaurq maximos fêrpentes nutrie^ bant cicurabâtjundc nata etiam fabula Alexandri apud Lucianum. Et Romani in fuperftitionem côuerfi, cùm in Æfculapfi ftatualatuif
Serpentes cur fêt.Latêreautemhocgeiius fcrpeiitum folet,8ô diu potefr, quoniâcxf diuftne cibo ui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;contentum eft cibo, propter uifeerum anguftfam,paucitatêca^
’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;loris natiui, temperaturæ^ fîccitatem ♦ Attj ho c norunt circulatores,
qui
-ocr page 313-LIBER NON VS»
A quîcosinpyxideligncadrcumfèrunt, cumq; cointtiodiïsiniètiiodico
Hirfure appoßto ♦ Scd niagnitudinislerpentûcaufâeft calorregionîs: Caufacur namferpêtcs dura funtcarne,ob idi'n immcfum crefcere apti: nâarbo resplurimScrefcut,quiadenfiorcfuntfubftâti'a: fie8ô Elephantes. Sed nemerefeant. ferpentibus frigida natura obftabat,ob id non nifi in calidißimis regio nibus illiad tantam poiTunt peruenire magnitudinê» At qui nequeunt Serpentes par-erefeerecaloreauxiliante,neceflariô ficciisima funt natura, atqueob id pcrniciofiisinii. Reguluni ièu bafiliieum ferunt uel uoce fblauel intuE tu homines occidere : quod fi itaeft,infici aeremin utroep ipiritu efl ne teflèmam fimulacrûillud quodlucis auxilio mittit, ueneni particeps tflenon poteft. Igitur non iccu s ac mulieres fpecula ui tiant dum menfi l^us detinentur, homines ac animalia uoce uel intuitu ièrpentum affici pofliint. Obferuatumeftferpentesanguescpamp;fquibus uencnûadeft, serpentes nca trifolio nô habitarelateréue,qubdherbainis exitio fit,ut illi cæteris, inueniuntur w ob id commode in locis calidioribus feritur» Viperæetiamquæ aquas inhabitant,parum aut nihil ueneni retinent, non enim poiTunteflefic^
♦ At uenenum aut eft immodica ficcitas, aut cum immodica ficcitate toniunâum.Itacp ut non omnes ferpeiites uenenofi, ita necp omnia a* ninialiaqupuenenopredita funt ferpunt.Nam ô^fcorprj,amp; buffones, araneæ,amp; cancrorum genera quædamin India occidentali,amp;S formt oarum nônullæ quamuis pedes habeant,non tarnen ueneno carent,ut neqîuefpæ,8ôaliamulta»
Scd nihil mirabilius eo aranei gencre quod uocat Tarantulatn, qui deinorfos morte per lethargum occupât. Remedium palam eft ex mu^ lîca,feu quod ilia dormire prohibeantur,ut tubaruftrepitu, feu, quod optimûeft,ad iàltandum incitent:nam ialtando ueternus diicutitur,ac cumeo fimul uenenu, quod naturafrigidifsimûeft. Nam8ôapud Pla-* tonemin Phgdone inducitur quies Socrati à carnifice imperata,ut cicu ta ilium occidere ualeat.No n igit mufîca,fed labore uenenu difeutitur; at ad laborê incitantur uario muficæ gcncre, uelut pueri amentes»
Cur igitur tam paucis animalibus pedes habentibus uenenum atqp ûludperexiguum natura dédit ç’quoniam fi pedibus ualerêt,nimis per tiiciofaeifentjob id etiâ tardaamp;pufillacagcnuit» Araneain Indiaocci dentali ad paiTeris magnitudinê creicit,q? natura hoc animal,ut dixi,fit frigidu,quod etiâ ex ueneni auxilio docuimus. Sed ibi ut maioreft, eo minus uenenoia. Ea de caufa nullâ auem uenenoiàm natura fecit: aut ß fecit faciétue,debile uenenum illius erit,ut uefpp, aut nô crit magna,au t nô diuturna,aut non frequens 8ô pufilla,aut in deièrtis locis habitabiu Manifeftum eft igitur ex fine ipfo cur ièrpêtes fine alis Sô pedibus fint»
Sedhocadfinêpertinet:ratioqua:riturpropriaC’Diximusficcaeflè immodicè quæ ueneno prædita fint, ob hoc cornua,8ó ungues,8c ofla carniimmifeuit, nec plumis ornauit, ficenimficcius corpus eff'inxit.E deo^ôcferpentumftercus pleruncpbeneolet,amp;: lacertorummaximo
-ocr page 314-iyS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ANIMALIS» EX PVT R»
serpentim fhr runi,quos crocodileos uocat: hi funt erocodilis magnitudine fortna cutokt bene. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÔC in India occidcntali, alibi etiam, fed rariiis longe naicuntitfl
angtiibus quippe qui calicem quafi depiclum habentin fronte, ftercus optime ölet: nam odor,ut dixi,bonus à ficcitate prouenit,at ferpenK^» utdixi, natura fi'ccaßint, ideo ftercus eorum optime concoquitur tuW ob uilcerum anguftiam,atcp bene olet,hac caufa. Suntôô quibus Serpentes lt;]ui- aisproculadeoredoletutmofchusuideatur: atquehiinoriêtalilndi^
CalecutûôôCanonor» Dupliciaûtrationeeadêquæftercus Sfrpfzifff Mun tus redolet. Sunt uero alrj ibi perniciofîisimi qui ftatim occîdût,Mafl' daii pcrniciofîf daliqßuocantur hi. Porró èuiperarû genere fimt, quoniam uipcrasap pellamus perniciofiisimos ferpcntes.Prpftantißimpin hoc generefufll quibus caput latum cauumepSd in rhombi figuramdiipofitû, oculiu*' uaceSjduo^ dentes tantum canini,unguis in nareuel cauda, caudauc' ro breuiSjbrcue^ corpus, cuius color luridus, incefrusmotus^cdefi caput ereft um.Tales igitur tranfèûte in mortuas etiam uenenOjCaf' Cur uenenum nemhabent adtheriaeæ compofitionemaptam» Quædam enitnfuHt I quæcummorteuenenumamittuntjutrabidicaneslcorph^:qupdai» I dMnon. nbsp;nbsp;nbsp;ieruantjUt uiperætnequeenim aliter prodeflè poiTent carnes earuni''’
theriaca,fî omnino expertes herent ueneni.Et unde ab ehi earumcxf® riatio illa in elephantiafi, fi nihil omnino ièruatur uirtutis in illisC Qiquot; bufdam ueró contigit, utcum boues ueneno animalisenedtos a^^i^ tumidos excoriarent, confimili correpti niorbo interierint,alri maximo laboreeuafcrint. Videturautemcontagiumhocdelcendd^ ad corpora putrefada. Sed in uiperis alia ratio eft: nam potentiauefl^' num manet,ob uehemêtemfîccitatem, ut iêcurè tradare mortuas po‘' fis,non ederejn quibus ueró noncaro tota ièdpars folùm ueneno a^5^ daeftjUt in icorprjs aculeus,in canibus dentes,hi cum morte ueneniini amittunt.Fiunt ueró détériorés uiperæ aut regio ne, ut in Numidia,«!’* amp;nbsp;ferociores funtamp;perniciofi'ores, 06 icorpij fimiliter: uelutamp;S mont^ næ nemoralibus:aliæ cibo, ut quæ ranis rubetis quas buffones uocan* uefeuntur. Inficitur enim languis alimento,tum membra: fed raagisO' mnibus ialiua fit peftilens, unde inuenta ratio fagittas inficiendi uefl^' Curanguib. ex no. Dentes autem pro lagittis habentur. Ob fi'ccitatem etiam aridac«' cidatfeneiia. j-jg exuiturucreabipfis,uocantcp fenedam.Senedaanguisfioculicon fricetur fingulo mane, negât omnino corripi hebetudine uifus autf«^' ferpen fijfi'one. Sed ut minus uerurn, ita magis mirum crematam fenedâ du«’ Luna plena luminibus in prima Arietis parte fuerit, cinerem^coIlC'' dum fi inlpergatur capiti,Ïómnia terribilia mouere. Si ex eo cum a^«^ diluto facies lauetur, terribilem uideri : fi fiib lingua teneatür,fàpiet£«* 60 eloquentem:fi fub planta pedis,gratiofùm co ram principibus aemî giftratu. Serpentumueró quicunep etiam uel in cauda ungulamuehfl fronte cornu habent,immodicc ficci fu nt,atcp ideoperniciofifsimi. V t igitur ferpentes ueneno prgditi efrent,pilis,plumis,cruribus,alijs^‘’® rcre
-ocr page 315-tiBER N O N V S»
reredebuewttt, nbsp;nbsp;parum eti'am bibere bis necefTe fuit,8lt;S ut ocuïi ru^
ber?t. Hac de caufà nulH ferme pifces uenenofi : quod fi fint, ficcdsima parte tales funt, ut leporesmarini felle, amp;fpmis araneipifces» Quingt; ctiamueljjacaculco quod ficcißimapars earum fit. Indicio rurfiis eft quantam poficnt afFerre pemiciem animantibus cæteris, fi' ueî curfu. Bel uolatu ualerent fèrpentes, quod præter tigridem nullum animal fermé rapax pernix fuit : in regionibus ubi iaculi arbores afcendût, BIX homines poßint habitare. Multæ uero in iêrpentibus no fecus ac serpentum utt^ inpifcibusuariæ^formæ, adeout hacuarictatefrcti quidamnoffris temporibus aufi fint oftendere fèrpentempedibus duobus, capitibus feptem, uelut in Apocalypfi'legitur : mediumqüidem caput longius crafsius^,reliqua ut æqualiter ab illo dift abanr paria atcp æqualia: ut Bero magis recedebant ab illo, fie etiam colla erant tenuiora ac breuio ta,Capita quidem uiperarum, oculi poft aures, hiatus maximus,dengt; tes caninis dentib. fimillimi,fèd graciliores,antcriores aût exigui cum tis quiàlateribus funt longioribusdingualataut homini,caputcp hu mano capiti fimile : cutis durißima, continua, cum fudibus cartilagß ^eis uelut in flurione, maculoß. Colla inter ß diuifa è corpore prodß hant.Cauda dimidio longior corpore toto,fcrpcntum caudæ fimilis.-Pedes parui,longis unguibus : magnitudo cuniculi: fub uentre candi/ dus, in dorfo citreus ad unguem, id eft,uiridi diluto paleari^ intermi
î xtus. Addebant inuentos uiuos 06 utriufcp ßxus : fed cùm ego com^ Bientum elfe exiflimarem, hac dudtus ratione, quod duo principia in animali eiufdem generis aut plura multb minus eflè nequeant, ac ftitiamhydram, nam eamefreaffîrmabant,uirdodtusIoannesMeo^ loannesUieoM na Pifanus rem mihi totam aperuit. Is cùm effet à fecretis Don Ferran^ di Gonzaghæ, Mantuæ difiedtum narrabat hoc monftrum,filt;fhim^ inuêtum. Quanquam nefeio quodnam maius miraculum dici debeat, an naturg produxifre,an artis tam appofité finxiffe.Tantum poteft au tifacra femes. Sed an animali duo aut plura pofsintefreprincipia,à plu
ribus dubitatum eft : quia Salamandra animal notifeimum,8ô lacertæ SdlMtâdriCd«® ferméGmillimû,quodin fontibus, macerijsmurorumamp;fubterrain-' üenitur,eftautemfrequcntifsimain kalia, maculofo coloreamp;lurido, taudaueroferpentisfermé,quæetiamparuisignibus admotauixfèn^ tit,amp;humoreeffufo illos reftinguit, per medium diuife parte anteriore antéprogreditur,pofteriore autem retrorfum incedit : ob id ueró duo crédita eft habere motus principia. Sed quomodo animali duo poßint dreprincipiamotus,ôôquomodonon,apertédemonftrandumeft,Ita quemonftraquædam duplicicapitenafei nihil prohibet,quandoquïlt;’ Animat an duo demetiampueritaiesquoepinuentifint,utinfradocebimus. Quodau poßfthabereca tem natura in hominibus quibufdam facit,in imperfeeftis fpeciebus po teftefficere. Oftenfum eft autem fuprà,fpecies efle mÔftrifîcas, genitas quidetuab his aiiimalibus quæ àputredinegeneraiitur. Suntigitur ta^
-ocr page 316-Z8O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ANIMALIS» EX PVT R.
lia ad ßmilitudinem fpcciei, (èd non funt, uerùm animalia à gcncrafl^' nis principio mutila. Impofsibilc enim eft naturamnonrcdèiuxw^' nis ratio nemopcrarijfi nullo prorfus modo impediatur. Eftigituf^ tuituminueniri animal duplici capite, quamuis fit in pluribus anin^^ bus (ecundumeandemformam. Nam talia omnia ab eiidcmfpedeg^' nerantjôô ab his quæ in eodem deficiunt inftrumêto. Sed Salaman^*^ I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;necp monftrafunt, neq? fui motus habent plus cpunum principiu^'
uerùm cum diuiduntur,imaginatricem uirtutemhabentimperfedii^ mam. Quid mirum ciim dum ualent fint hebetis fcnfus ‘I exterioris^' co.quid de interiore diccndu eftC Caufa igitur huius incelTus eft,quo“ cùmimaginatricemhabeantdebiliisimanijhæcautemuirtusdoloî'Oi'’ amp;■ malum effugere docct, utracp pars autem dolorem fentit ubi pta^ fum eft corpus nbsp;nbsp;altera ab al tera diuiia,anterior igitur uerfus poftonlt;’
remuulnus habet,pofterior uerfus partem anterio rem: quareutdolo rem utraque pars effugiat,anterior anterius mouebit, pofterior rius:ob idq? fpecierefert animalis duo principiamotus habentis. Ni*’' lumigitur animal nifi monftrificuamp;f natura imperfeftumjduopo*^^, habere capita, turn quia quod paucionbus abfolui poteft naturapl“^ mis baud perficit,turn quia idanimal fibripfipoftetdiirentireamp;adu^' fari. Atcphæftint rationes perfuaibriæ,demonftratiuæ autem in libf^ de Arcanis ætcrnitatisdemonftrabunt. At dices : Cancri tamcnatl'*'j trancp partem mouentur : fed pedes habentantereipicientesjobitl’’“’ mouentin utrancp partem ex principio. Si enim haberentprincipio® motus utrinc^, haberent Sóutrincp fenfus atcpetiaminftrumentanio' tus. Animalia uerb natura diuifa,funtdextraacfiniftra, Sc ftnfusetia® per partes diftributi,tum etiam ante retrocp: 80 ideo diuiia uiuunt,p^'; fefta autem parum,quia multo calore indiget. Signum huius eftquoy vominef diuifi loannes Leo refert in Ægypto diuidi homines iupplicrj caulaacarn®' fuperuiuunt. ^e, fuperpofitacp fuperiore partefoco ubi calx uiua fpariafit, fupcro*' uere per quartam horæ partem,agno(ccre^ acrefponia dare. Aniw® igitur fenfum ubicp rctinet,modó per calorcm liceat,atlt;p etiam fundio nem omnem cui inftrumentum non pericrit. Inde fedari tot controu^f fias quorundam nolentium animal finecapite,aliorumfinecordeUi' uere : nam fine capite non fentiunt,ied uiuu nt : fine corde fentiunt, fo celerrime calor deficit atc^ motus ac uita. Omne igitur animal fi diuida tur,modc) ftrueturcalor,fèruaturôd fenfus. Inleifta uerb quiaparuoio digent calore, tantifperuiuuntac mouentur amp;nbsp;inquinant imperfedo quantilper uita perlèueratfèu calor uitalis. Eft autem uis imaginatn^ futurorum, utftnfus præfentium. Dolorem igitur fugiendo (hocau-' temadfuturum tempuspertinet)parspofteriorfàlamandrædifceoO ab anteriore, ut anterior à pofteriore. Sedutadpropofituredeani,ciP culator illealiumoftendit ièrpentem, quemdraconemuocabat,pno re dimidio minorem : cruribus duobus, pedes uetuftas exederat, colin
-ocr page 317-Liber n o n vs.
* Caput^ ut (crpenti. Huic alæ duæ paruæ atcß carti'Iagineæ uelut uefpef tilionûnec uolaturum eum crediderim,etiam fi uiiieret,ob alarum par^ üitatem.Cæterùm duos alios uiuos (êcumdetulit fèrpentes,quos c up perarum genere elTe conftabat,duórülongitudine cubitorü,cauda pur purea Iplendentecp ac lurida, ungula feu cornu in nafî lùmmitatê fùpe-' nus tcflèxumtcætera uiperarum communia,caput,oculi,dentes.
Similem ferme huic, ôô ab omni fufpicione confîdlæ artifîcio ferme alienuminmanibus habui : fèd alænullæerant, inuentumin macerfjs domus dirutæ MediolanÉ Caput oui magnitudinc,ac pro corporis ra tione prægrâde. Os ex illo mihi retinui. Dentes in utraq? mâdibula ut uiperis : corpore ftellioni magnitudine ôd forma iîmili : fed pedes tan^ turn duo,cruracp breuia, ut confier non latis commode à natura fabri-' catuni,cùmtantælongitudini quatuor pedes fuifrentneceflarfj:fed ta^ men grandes erant, nbsp;ungulis magnis, ut felium. Cauda to tins anima
lislongitudinem æquabat: in cuius extremo tuber capiti Italic! flellio^ nis magnitudine equaleac quaß rotundu aderat. Crcdiderim ego hue ebafilifei genere fuiffe* Nam cum flaret, gallo fimilis uideri potuit, nifi quódcorio,nonplumis,tedlusefret,careret^alis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. . ,
Sedhisrelidlis admitius apumgenus reuertamur, Gignuntur pro pagationeamp;exputredine no omnium, fed boum,ut ex equis uefpæ, firmètotgene^ txafinis fuci,amp; crabrones ex mulis:quare uidentur fingula cum putre rü quot « qua ® leunt animalis genus quoddam propriu gcnerare.E Solani folijs uer-'
mis uiridiamp;Scroceo colore diftindluSjCornu in fronte digiti longitudi
negerens croceum,quem ego fæpe uidi. Salix fuos habet cimices: uer miculos perniciofbs ruta : populus aliajalia habet abies. Ita(^ rede de apumortu Virgilius ceciniffe uidetur:
De dpittngene ratione.
T«mi uitului bima euwns iam cornua fronte Quaritur-.huiegemina nares,zr friritiu ori^ VSulta relu£ianti obflruitur:plagisqi perempto Tenfa per integram foluuntur uifrera pellent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•
Sic pofrtum in claufo linquunttcr ramea coüii Subijeiunt fragmenta,thymum cafrat^ recentes.
Hoc geritur Zephyrii primùm impeljenttbui undiift Ante nouis rubeant quàm prata coloribustantè Garrula quàm tignii nidum fufrendat hirundo. Interea teneris tepefrdus inoßibuf humor Aefluat,0‘ uifrnda modis animalia miris, , Trunca pedum primà,mox crftridentia pinnit ltlifcentur,tenuem^magis,magifaeracarpunt: Tgt;onec,utirfriuKeJfrufufnubibui imber ^rupere,aut ut neruo pulfantefagitta. Prima leues ineuntfr quando pralia Parthi.
' Vcrum cum de haru generatione Arifloteles fatis dubitet, confiât tarnen nee mei nee cerâalio ex animali gigni potuilTe.Nammel necefïa rib ex humido tenui pingui^,roricp mixto,gigni oportuit. Animalia igitur parua quæ infiderent, uolantia quæ Cito redirent, multa quæ col ligerent quod minimum efl,follicita quæ opus celeriter implerent, effe
-ocr page 318-DE ANIMALIBi EX'PVTR»
debuerant » At talia ouum iiicubare non poterant : gignunturigitur î: melle apes » Creicit hoc genus etiam in frigidiisirais regionibus naturæ inuentomam hyeme latent » Itacp in Mofchouia mellis ccrx uf(^ ad contempts abuiidâtia» Frigus regionis mitigat dieiprolixitas» eft enim horarum pene decem 80 ofto»
^omijcttab nbsp;nbsp;Non iecus efolfis mori bombyces in calidioreccclo,quamcxbobus
Anfloine.co- gfgnuntur» Hos cognouifle Ariftotelempalam eft,inquitenini; So !. de ui- Pamphyla Plan's filia in Co infula,primadocuit ueftes bombycinasK flor, animal. xere,ex filo quod à bombyce fit» Nafcitur hoc animal primo ex uerTO^ fui generis quod cornua habet, inde ex illo eruca, póft bombyx, nccydalus,fpacio femeftri, abfoluta tota hac mutatione»Eft autempi' pilioni iimile,ied oua edit cogreifu mafculi fœminæcpmec edit interim quicquâ,fed ouis editis tabefcit. Nec uolat nifi ut iàltû uideatur imitât*’ Eft autë mirû, quomodo eo cognito olim iericea ueftis tanto in preûlt;i fuerit» Verùm quâuis Procopius narree, monachos ex urbe Indiæ St' rindaluftiniano Imperatori oua uermicuIorSquorundamattuliiTcj^^
qiieita-pod Ariflotclem a.nnis ferme D c C C X L,dicat^ Virgi^’' Ignoti facie,fed nou iiellcre Seres» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tumalibiî
Tinifurii purpurea noult;i pro fenco.
Locuste, arum daiiiM.
— Folijsdepecfliintuellere Seres» EtPlinius:Sfl'^® lanido fyluarum nobiies perfufam aqua depedentes frondium o®* ticm. Exiftimo tarnen hoc noftrum fericum illud effe quod ab anti^liquot;’ jj celebratur,AhftoteIi,utdixi,cognitum,fedincertanutriendiranoii^’ intermortua difciplina, (euq?Pamphyla docueritdelataexlndi'aö’» amp;nbsp;iamuid:on'a Alexandri Magni cognita, no tarnen translatisuet®^ bus, texere» Indeprimumfub lußiniano ÔC ouaamp;artemeducandip^ mo nachos ad nos peruenifle. Interim uerb dum latuere,perfuafu«i^^^ antiquis è frondium lanugine depedli: hue quod hoc uerifimilius retur,feu quod bombyces ibi ipontein fyluis proucniant, feu qu'otll’*' incolæoccultareorigincmferici melius pofle ^erarent» VcrùmutC^ fârishuius acmaterniaui beneficio totus orbis innotuit, patuit aptf^^ præter hoc ierici genus nullû aliud eflc. Vtilifsimi igit poft apes boni' byces. Aduehuntadnosnuncieminapropurpureo colore ierici toll' ficiendojfimiliacimicibus, à quibusfublatafunt capita, unde precium ferico rubenti imminutu ferme ad dimidium,cum olim è bibinellfhci bæ tuberibus radiciadnaftentibus fieret»
Aduerfus humanum genus cÔtrariarationeLocuftæparatæuM^i’ tur»* non paisim abundant, led Africa ferme folahacpefte,amp;: quod gis mirum eft, alternis ferme annis laborat* Ccelum pro oftento in fo' liaut uidimus, paucis abhincannis, non ftcus ac dénia nubes obtcg^' bant.Prouinciæin quas calami tas hæc decideri t,iatis acgermineonini unanofteipoliantur: diceres enim niuem decidiileno(ftetota,iican' didæ tam effent quam funt nigræ » Forma ear um eft ut locuftarum I»' licarum,fedrubro obfcuro colore, maiores pauló,amp;: uolandi faculnn^
-ocr page 319-LIBER NO’nVS*
* ptïvditæ. Suntquiucndsillasad’nosfemfupramare,notifponte,ob . niultitudincm 8lt;^ regionis difiantiä^ exiftiment, Gignütur i'uxta palu-* dçSjamp;f cum'in cultam Africæ terram uolantjiion générant, uel parumgt; Quæinpaludibus relinquuntur,n5 pofluntadeo multi'plkari uteuo^ lareadpabulunineceflefit,fèdcôtentæluntfarnientis,alga^paluftri, ob id ciirn frequent!fsiniè, non nifi alternis annis, plerutp etiamrarius •nprouinciägraflanu Quæuerb exeuntabfumptis fatis, cumeuolare fogantquærendi cibi gratia, tandem à uentis præcipitantur in mare» Quandoqmeró uentorumperfèuerantiarobore^earuuicpad aduer Africæ regiones defcruntur : cuius mali Sicilia primum, póft Italia baudexperseft. Experimcnto compertumeft curam adouadelenda 'gnibusprofujflb,namTobolcprniantur. Si tarnen curanonadhibea-dr,hoc malum uiftim eft ftquentianno repullulare,nSleuiincommo ^omam prater certam fterilitatem periculu etiam peftilentiæ after un t, ^cotnenad futurum bellum. Quibufdam tarnen utiles : adeó nihil ex 'Locujl^dbib 'luaep parteautbeatumautingratum. Arabes enimSôLibyæpopuli fîccatas Sole redigunt in panes :recêtesquocpedunt.Necmirum,cùm Mofes in feligendis cibis diligêti{simus,locuftas Hebræis ut falutares fomedcre permiferit. Et loan. Baptifta il 1 is cu agrefti melle in deferto iitfcebatur. Naturæautemrerumimperiti ignaricp,dehoc admiratur, ^niultapcrperamfabulanrur,ne uir iolitarius loeuftas ederet in defer fo:ciim German! quidam milites bombyces noftros inièricilpeciem ni;tritos,in tanta etiam rerum copia dcliciarü caufa frixos ederint, idep ’ure:namquæinnoxiafunt,amp;: faporeê^odore tetro caret, fola opinio-' ’’oconftant.Itali enimmuftelas folo colore à uermibus diftinftas,cuni ba? nigre iïnt,uermes rubri,comedut,atcp inter cupedias ponunt,ciim tarnen ex putredine,non ex ouis, quemadmodum locuftæac bomby-' t:«,generentur. Simili rationeoftrea conchyliacp tam auid', u t etiam cmdadeuoremus,quæex putredine procreari ftimus. Nee tarnen fcio praeter hæc tria, ullum animal quod ex fola putri materia ortu habeat, in ufu eflè culinarum. Sed ranas canoros pifees abominant Germanf, noftri eduntabfep diferimine fimiles buffonibus,8ó folafpecie horribi Ies, amp;nbsp;ob fimilitudinem etiam periculofas : adeo ufiis in omnibus plugt; rinium poteft. Sed tarnen nihil mirume locuftis panem fieri : ficcæegt; nim in farinam commode tranfrunt, amp;nbsp;leuem habent fubftantiam, 80 pingue continent humidum: hocenim declaratumeft commune efle omnibus animalibusn'gitur fi molantur, pinfanturep ac decoquantutj panem optimum efficere poterunt. Optimumdico no fimpliciter, fed illis regionibus, hominibusep agreftib.ac feris, quibus nihil boni eft,. Seruatur enimhumidum pingue,ficcato à foie aqueo: nee mirum,nani efthumidi genus quod etiam ab ignetutumeft,nec ardet: aliter cab chantum exuftum oleum no mitteret, mittit tarnen, quia humidum id nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P'«
fubftanti^coniunftumeft. Cumeninilaterferreusardet,fiprorfushu quod^^ardet
N z
-ocr page 320-284
DE ANIMALIB, EX PVTR»
JJ'
ïnidum eins totum arderet, extinó:uin non cflet ferrum, (èd citiis.
igitur olei genus quoddam ôô pinguehumidum,quod nonfaeikaf' det. Tale autemmetallicorumfolidiorum, utferri, auri, calchano»^' senti uiui.
LocKflfj^rmi Verùm cur hæc cum minora fint apibus,fôrmicæ fcilicet papilion“*’’ c.e,papihones iQcuftæouaPionunt,apesnonpofluntÆaufaeft,quddcùmpariun**» non tumê apes. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uolant,ièd formam retinent erucæ aureliæue,aut cum his comnio
riuntur ut bombycesaclocuftæmam oua in tam paruis animalibusuo latui impedimêto erant : igitur cùm apes præftaret ob egregiamutik’ tem uiuaces elfe, in ièp timum enim aut etiam oclauum annû earuinui' ta producitur, oua parère impofsibile fuit. Nec iblùm tam minuta,k** amp;: maiora animalia è putredine,imb omnia, credendumeft originéHü' cere, cùm iamde muribus conftet, Sc pilcesin aquis recentibus
generentur. Cùm enim, utdixi, putredo præceircrit,pinguefcparati''* Animaliaom- àcinere,calorqpconfeftimanimaminfunditillimateriæaptam. niae puiri ma- nbsp;nbsp;utanimalia omnia quæ è putri generâtur materia, ut blattæ,uernii^’
tmagfziifjc«r Joloresubiq^natosfiquidaliudfiniât:fùntenimècalidiisimah'*'
finiant dolores, Câthmdarum Uitruuis.
midifsimaep materia. Ob id cantharides fi idnon faciunt nihil miruin» ex ouis eni'm générant» Attamen óó ipfis uires aliæ pro his adfunnm^’’' fura enim mcdiocri tenti'ginem 8^ erecfiionem ueretri faciut maximen'“ maiore excoriant ueficani, 8c fanguinis iniólum fariunt : maioreadhu''^ infanosreddunt»
Cicendulit.
Eadem ratione Cicendulæ,quas Italia mittit mufcarum magnitu®' ne,exiliorestantb quanto longiores,æftiuis notflib» uolantesacmi®’’ tes, pedes habentesienos, alas durioresmnfcisjècrabronuni enim re funt uiicera candidiisinia,exteriore cute polita,adeo^ dumuiuitfp'^ dente,utintenebrislitcrasnonnunquamuelut candela ardenteadiü' tus legerem,ex eruca in crabrones, autquoduero ßmiliuseftjecrabro' nibus in erucas traniêùt. Quandoquidcm eruca niaior eft crabronc,!”* nusc^ lucet, uelut tune fenio confedla : tunc^ uero fimileeft,oua, no** cùm uolat, parère.
Aqua qu£ in te nbsp;nbsp;nbsp;Docet nos animantiû genus hoc,liquorem fieri pofie qui reluco^*
nebrisipiendo- fn tcncbris: fitautem putreicentibus his quæ candorem, ïucêacpcrfpf ronajjirat. nbsp;nbsp;cuitatem fummam habent. Fieri poiTe nÔ dubito:èquibus8ôquonioquot;
Puimomarinus nbsp;nbsp;nbsp;adhuc mihi inccrtum eft. Ratio à pulmone marino tarnen fumeti'
noaej^ledens, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fignisillituS facit ut node iplendeât facuminftar,Cau^
là igitur eft humidûpingue,quod nitere facit,amp;: uisluminisin eo con^ tenta. Quæenim nitent, 8c nondiu ab aftionecalorisccdeftisrcceflfquot; runt,nofte iplendent.Talium igitur ratio hæc erit.Vndequercuscor tices, amp;nbsp;quæcunt^ humidum pingueamp;Z iblidumputredineacquirunt, no(fte ipfà uelut ignisputrelàtfta lucent.
Cocoyuan. nbsp;nbsp;Cicendula maius miraculum præftat Cocoyum :animal hoc mitnf
Hifpana noui orbis Infiila, ex ftarabeorum genere haud obfcurè: ma' gnitutb
-ocr page 321-tIBER NON VS*
A gttitudoquab'sfcarabdsnoftris,quosceruinos àceruoriitn longitudi^ ne uocamus. Volat noil minus quam Cicendula, lucetcp corpore, fed oculis multo magis,adeó ut candela référât,funt enim prægrandes pro corporis magnitudineatque prominentes: legitur,lcribitur,Indi quo que eo folo lumine conuiuia agere folebant, adeb inagiiâ amp;nbsp;claram lugt;-cem in ie continet, nec in hoc maius miraculu licet uel inucnire uel defiz derare, Extinguit ienfim illorum marceicente uita, ut cum ilia etiam lu men pereat totum,adeó uis hæc uitali animæ coiiiungitur: remanet tax menliquorillequireiplendebat inoculis acuentre: quo perundi, ieu quodluminis aliquidadhuc retineat,feu quod calore fuo cutem acceiix dat,cutemipfamuelutprunâredditadeôrubicundamac fplendidaim
Mirabilis eft ÔC generatio Pyraufl:æ,ut lumen Cicendulæ:nam Pyx nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;itt
rauftaminterignes Cypriqui funtin fornacibus uiuere retulit Arifto tdes:utetiam de uermibus rubris pilofis^ in niuibus prodidit. Pyrau ftaniinigne generari,uel alibi genitam in illis ducere uitam,quod ueri fimilius efljCredcrc oportet,quoniâ ignis nihil poteftgenerare. Ex rex creinentis igiturinimo ignis amp;nbsp;niuiumgenerailtur: utep uermes funt calidifsimi,amp; ob id frigoris tanti patientes,ita pyraufta frigidiisima.E putredine igiturhuniidiiblidiisimimetalloru generaturPyraufta, in ignisuicinaparte, utnon corrumpaturhumidumab igne, necprocul natacumadultafueritignisfitimpatiens * Eodemquoepmodo in nine ® uermes generantur,col ledtisuaporibusquibufdamcalidis,qui à frigo-' reconclufîputrefaciuntreliquumhumidifècumcoadtÉÂtcp eomodo fittaliiimgeneratio,qui cùminfummo frigoregeniti iînt,ineodêquox que feruari nihil mirum,cùm tamê nullum frigus aliquid generet * Nec enim magis in fummo frigo re quicquâ po teft generari,ut niuis aut glax eiei,quàm in igne * A temperato igit calore cundta generari neceffe eft;
fednon omnibus idemeft temperamentum,
Notifsima quoque apud eundem Ciceronem Ephemeri hiftoria, ^phemerunt, quodanimal quaternis pedibus, totidem alis nafeitut apud Hippanin Bofphori fluuium: uitani à niane ad uefperam, u nde ill i inditum nomê eft, ducens, Mane puer,meridic iuuenis, fènex uefperi, occidente foie cômoritur:utmultôpluslaborisactemporis ad generationem quàm ad uitæ ufum natura impendiffe uideatur ♦ Demirari itaque tantâ conx ditricisfolicitudiilêlicetjôô in tambreuisuitæanimali,totinftrumenx ta,totfacultates. Videt,audit, uolat,ambulat,
• Culicemarmauitin noftraminiuriam: animal exiguumamp;frequens, adeo ut uix iuxta aquas commode liceat habitare. Robufta promufeiz de,ut natura Elephantem meditaridum hoc générât animal uideatur: terebrat non humanam tantum carnem, fed equorum pellem,haux ries fanguinêacri dolore, deniqp bombo egregio îômnos difturbat æx ftiuisnoftibuSjUt nihil ht odioßus.Necobiterferitut mufeæquæpaf-lîmomnesimpetuntjfeddeligitquosferiat,nani,folumlànguinedulci
N 3
A
-ocr page 322-1Z6 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ANIMALIS, E X P V T
Cwfic« erm gaudet, Inui’faeftmufca,fedredculis è filo arcetiir: timeteniniâlasiniquot; idexperimentofatisconftat♦ Quæratioetiaminculicibus arcendis obferuandaerit»
n^nüra* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Formicarum genus 06 ipfiim cùm iènefcitaIatumefticitur,Ne(^nii'
Scorpi/ abti. rum, cùm in Phrygia feorpiones alas habeant. Et nos quandoqiniï gno timoré à ftorp'io alato tafti fumus, non tarnen pupugit, necpmal^ quicquampaisiiumus. FuitaûthocinPatauino agro iuxtaoppiduni Saccen(ê,anno ni fallor m D X X v 11. itaep multa taliaamp; bombyces,ut dixijCum formicis fenefeentes alas mittunt: côiblatur enimillorumini beci llitatê natura uolatu addito, Sed ab editis alis parum fuperuiuunt» Videtur autem formicarum genus natura no neglexifte tum ob hafl^ mutationemjtumob uitglongitudinc,tumob totillarumdiuerftgeii^ ra,8ópolitia etiam quam ièruant. Vtueróapesregnum,itaforniicfPlt;’ pularem ftatum cuftodiunt, Creftunt quædam admodumin calidisr^ gionibus, adeó ut Rafis référât, in Sufide inclytaurbePerfidis region niSjfuifle nutritam formica publicè,fîquidêin foro Auiano,quæfin^ lis diebus libramcarnis ederet, AliæuerbinIfthmo Suramp;Norto^^ den tab's Indiæcafulas adeó duras efficiuntapumfimilitudine,utuixf^' curibus tandem rumpi queant, atep fie arboribuspemiciemafferuff' Inter blattarum genera,quæ alis carent, frumentaccæ præftant,^n^ fi inter furfures nutriantur,niirum diftu in quantam excrefcantniuli^'p tudinem: ut ex decern in trecetas,paucorum dierum interuallo. tur ad nutriendos melanocephalos philomenascp,nec eft illis Iiyenic^ bus falubrior, tonfo ribus plerifiç hanc curam habentibus : purgant^'
Eruettrurn fjua calefaciunt animalia tenui uitæfomiteprædita. Mutanturu^' lit firma. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;blattaruni quarundam genera non lecus ac bombyees magno nat»
ry miraculo: neep enim bas neglexifte uidetur tam multiplici metamo'^ phofi. Atep inter reliquas genus eft erucarû, quod dum in aurelias fit,forma æmulatur infantis faftrjs inuoluti,facie quidemhumanapf®' pe cummitraôôcornibus,aliæ quidêaureo,aligargcnteo colore, uttn^ hil rairum fitaliquidincfteillis egregij quod nos lateat. Seu forfanhof^ fortuitumfit: fedintotaipeciefortuitumeftenonpoteft» Eftaut^*^ Ipecies quidem earum quæ ex ouis generâtur perpétua fuccefsione,u^‘ ex putredine tantum»
antmalium^'”^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niinima etiam ex hoc genere funt cognitorum An'fto'
tffjima urn. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ceranaftitur:nûcIndiaoccidentalisnouumaliud
car^pdtet. nusmittitGarapatem, contritofaletenuius, SedSóepulicum
nigM. Niguam,peftemquandamatrocem.Minuseftmultopulicehocani' mal,quod hærens homini adeo lancinat,dum nec uideri poteftneepr^ hendi,ut pedes quibufdam,alrjs etiam manus excîdcât ♦ Inuentumauxi lium,fi locus oleo perungatur,nouaculai^ radatur,
Noncontemnedaprorfiis harupeftiumnoxaeft, quippe quantotni nora funt hæc animalia, eo funt frequentiora,amp;: magis tædiofa, Vnet
-ocr page 323-LIBER NON VS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ZS/
Myufcrj olim Achaic populi' cuni iuxta mare habitareiit, eoriitTK^ re Myufcÿ ob cuU gio illiusalsiduo æftu rcpurgarcfjinfluens Meander arenamcogeßit, oppidu de-' ^^(:luQt:c^p3Îudeni:indcCopia.tântacuîicûemerBtyUtoppidûdeièverc coadi fi'nt.Nam omniatalia,utdiximus,mulutudine tædiocp ac fœdita teoniniamficiunt. Sedculicespræterreliqua etiam infeftum addunt tonibum,amp; truculenter feriunt, adeo ut iuxta paludes ftagna(nam his gaudet culices)moleftum fit admodum die, moleftißimü uero no--Ctuhabitare.Quamobremueteresmultaaduerfusbas infelicitates fcri pierc auxilia. Sed una primu ratio generalis à tactu,alia ab odore,tertia mfeHa omnh aguftu fumêda eft. A uifii quidê generalis efle nequit, neep ab auditu, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pellS
Çhi fenfus in bis fint ualde imbecilles» Cum enim ut dilt;ftü eft fenfus o-
Hilles bis fintimbecilles, ob geiierationis tempus breue, amp;nbsp;etia ob cor^ poris paruitatêjuifus tarnen amp;nbsp;auditus quonia minus ad uitam neceiTa rij funt, ut infra do cebimus, funt in bis omnino bebetes, adeb ut pru^ lt;itntilsimaanimaliu5Cmaximèpolitica,fcilicetapes8cformicæ,queni dmodünuper dieftumeft, uno feniu ex bis ex toto priuent:apes audi-- Ap(s[urda. ^jqjuolantes uifu indigerent, èc formicæ uifii,q? terrcftre animal non ideo uifii indigeret,cornib«auxiliantibus, quæ illis loco baculi fiint’ad tentaridäuiam, uelutamp;Slimacibus : bæ enim ob ficcam temperiem,illæ obparuitatem oculis priuatæ, cornuapro baculo acceperunt ut cæci,. Nullum autem animal uolans poterat eifie cæcum, nam non adeó fen--iiiîianimaluolarepoteftanimpingatamp;excidat, fi uifii careat» Apibus uero cum paruæ efient Sc oculis indigerent, iuftulit auditum,ne in tam paruo capite ambo fenfus collocati fièrent ob imperfeCtionê inutiles» Formicæ igitur cæcæ, apes uerb furdæ meritb fuerunt : retinent tarnen foriànutræepimaginem quandam fènfiis dcficientis» Sed alfj tres fènz fils, tametfi imperfedfi fint, magis tarnen ob uitæ neceisitatemuigent». Suntautemutdixi,guftus,odoratus,8(f taélusjuxtahos igitur inuen* ta ratio depellendi bec animalia. Tadu quidem metalla refugiunt,amp; la pidesjob frigus:cùm enim fint exanguia,frigida funt,8ô à frigorc ob ca loris inopiâ maxime Ipdunf. Ab odore, quoniâ omnia refugiûtodorê, qui fît animalibus fui generis exuftis. Ita locuftg fugiunt docente natu* ralocuftarumnidorem,amp;' formicæ formicarum,86 crabrones crabro-Hum. Fugiuntamp;omnem immodicè ficcumodorem, ob idcp cedriam ctiam non exuftam, amp;nbsp;cerui cornu dum crematur » Cùm enim fint fie-ca hæc animalia, ut dixi, à ficcis uehementeroffènduntur» Gnftu uerb amararefugiût,utabfinthiumabrotonumcp. Et ob id taliainueftibus Pennine tineii fparfa,tum folia citrfi nardi,amp;fàbinacedriaôe;dupliciratione,altera quidem q? amara fii nt, reliqua q? ficcum odoré atep uehementê fpargut» Eademratione aceti odor culices fimiliapellit, eft enim acris:non ta men mufias, quoniâ ut dieft ûcft culex dulci magis materia gaudet,nain in aquis humidioribus locis gignitur cp mufea. Ob id referunt Ipon giani acri aceto plena in medio cubiculi fuipenfani, arcere culices ne cu
-ocr page 324-DE ANIMALIB, EX PVTR»
biculu illud ingrediatur. In locis ubi abundant claudunt cubiculi ftras antequam lumê inferatur ♦ Nam ad claritatem lucis hoe animal,ut pleraque talia, acceditlibenter,adeb ut genus fit quoddampapiliofl’^» quod nonceifat ad lumen toties ac tam propèaccedere,doneecoæ fumptis ab igné alis décidât moriatur. Voeït hoc genus uulgahl^’'^ mone farfalla: Erophon Gr^cè liceat appellare,fi latinu nomen nó ha' srrpenf« beat. Qiig uerb illa arcent, cum ut dixi acrii omnia Só amara,pecuha' fcKj fugentur. nbsp;nbsp;nbsp;tanien ratione ftaphiiagria ièu ftaphis fylueftris,adeb ut intritaok’’
atq; filo eo imbuto fi circundeturcapitioninespediculi refugiuntau^ moriuntur* Culices uerb cannabe florente indita cubiculo ♦ Pilo etia® equino ante cubiculü fuipenlb non ingredi putant: fabulaecp hoepfO' pius quam præftigiæ efte uidetur * In priore genere eft cucumer agr^^' ftis, Elleborus niger, maius dracontium raphanus,cuius fiicco unótos negant à ièrpêtibusuulnerari. Corfj quoep cremati odor, qö® etiamhyftericpmuiieresreuocariiolentjfèrpentesftigat. Referûtqu^’^ damqui uiperamdormiensdeuoraueratfumo corij liberatû, illarefh' giente fumu quem æger ore excipiebat. Certum eft igne omnes ÏerpentcSjóónon folbmlèrpentes,fedferarumplerafcp. Etqupferpt'’' tes fugant, ea omnia infèda occ Ïdunt fugant^. Pufillum tarnen ignd» èc lucem multainièftorugeneraamantjUt mufeæ, culices, papilion^^^' amant amp;cancri,óó pi fees mugiles pernicie fiia* Omnia tarnen heema'^ gnum ignem timent. Ignis ctiâ illa occïdit,óó ouadelet atqp illuuié^'’’ genus eorum,ut dixi,reparatur. Qupdam uerb proprietate quadain^ 'vefpertilio no rcpeUuiitj Ut platanus ferturuefpertiliones: neep enim hoe anima! a« dcfJa ad plata eamarboremaccedere affirmant. Inuentumutililsimumfuitamuroiai
num.
Cur^uibufdam animalibus præ cifi membra re generentur.
oki câlei mifcuifle ad illiniendas tabernas pannorum, ne arancæ blaK? ue pannos infeftent : prohibet^ udum.E t forfan proprietate quadafl’ infedha omnia arcetamurca, aut odore id facit, uel quia udum prohibit illorum originem,ab udo enim generantur aut ab omnibus his. Quæ' dam uero etiam de his inferius exponemus, peculiariter quidemaducr fus cimices ingratum animal, præter reliqua etiam odore tetro : amp;nbsp;ad' uerfus formicas. Nunc iatis fit de his {êrmonêhabuifle. A deb ueróant^ nos non peripeefiaratione cæcutierûtueteres, ut Plinius negetlocußis oculosefle,quafinunquamlocuflasuiderit: côfpicuienimfuntacpfæ grandes : heben tarne funt uifu,ut diximus. Nos uerb etiam fi locuftas no uidifTemuSjpronuciare tutb aufi efiemus, oculosillas habere, quod elfe no polsit ut animal uolatu præditum caecum fit : imb fi aniraaliuo' land oculos effodiasjuolaredefinet, fui pericidi memor. Haecigiturai' que alia demonftrando intelligere licet*
Proprium uidetur efie animalibus è putredine genitis,’qubdinfed3 fi'nt, utprgcilâmembraillisrenalcanturmtcaudæfêrpentumamp;'lacerW rum,chelæcancrorum, oculihirundinumcertè, óóutmultiexiftimani enamferpentum.Caufahuiusefi:,qubdimperfedafunt:undenonhi' rundi'
-ocr page 325-rundinibuSjfèd pullis hirundinumoculi rcnalcunt,amp; in foetibus edani pcrlæpe dum in utero lunt membra oblæfa reftaurantur* Medici ob id quódhumidioraluntdicerent» Forfanutraquecauià ueradici poteft. In généré igiturinlè(ftorumcruntteftudines, crocodili, amp;nbsp;chamæ' leontcSjSc quæcunquequadrupeda ex ouis generanturmon enim hæc necefsitatequadamex ouis,ut pifees uel uolucres,utinferius demôitra bimuSjgenerantjfedob naturæimperfeftionem» Igitur his ex talibus, membra præcifarcftaurantur,ignobilis enim naturaoui Só feminis, ue ftigiuuix in his dilcernitur.Porrohæc tria natura habet adniirabilem» Primùmigit de crocodilo dicendû eft » Animal hoc lacertæ fimillimû, fed dentes habet acerrimos, exteriusep prominêtes magnosep, ungues ualidoSjCutim ut corticem quendâ impcnetrabilé,caudamq? robuRiGi mam» Solus primùmmouet lu periorêmandibulâ, inferiorem uero ha bet immobile. Secundum in eo miraculum, qubd tandiu crefeat, quan diuuiuat.ViuitautadannûfexagefimUjtotcpdenteshabctjtotidemcp diebusexouoexcludit,tot^numero ouaparit,ut cumhoc numero maxime conuenire uideatur.Crefcit autem ex ouo anferino in longitu dinemeubitorû X V11 i.quandocp.Qiùntum habet præcipuû hoc ani mal,qubd cum terreftre fit,uitam agit ut pileis: lèmpcr enim ferme in a^ quis latitat, maxime autem inNilo Humine. Vbi èc illud admiratione dignum,q3fupràChairumurbemIæuiat,hominescpoccidat,infraaijt mite.Referuntàlèptingentis annis,quibus Mahumeticultorcseamre gionemobtinêt, fadlos longe ferociores cp antea: huiusep caufam efle, quodinfundamentis templicuiufdamhiftatuamplumbeamcrocodp binuenerût cum literis Ægyptijs, quacôflata crocodiles in pofterum defæuifle. Cicurant autem eos facerdotes mirû in modum, cum tarnen nullû animal quod in aquis degatuere manfuefeat, tum minus hocqd trudclifsimûeft.Libet autem ex Straboneipfouerbadehacreab Ari-ftotele etiam ac pofteris co nfîrmata citare. Ea Rint: In præfedura Arfi noe crocodilus miru in modum colit, amp;nbsp;eft lacer apud eos,in lacu quo^ dam nutritus lèorftim,amp; lâcerdotibus manlùetus, amp;nbsp;Suchus uocatur. Hofpes itaqi uir inter alios honoratiftimus, qui nobis lacra common'' ftrabat,adlacuniuenicnsplacentulamôôcarnem airam,8ô quoddam mulfiualculumex coenaattulit, Belluaminripalacusinuenimus:exlà ferdotib. alius os eius aper uit, alius bellaria iniecit, inde carnes acmul fumiilleinlacumexiliensinulteriorempartemtraiecit. Hæctamrobu fta tamê ac grandis belluaTentyritas (Ægy ptij amp;nbsp;hi funt) timet ac for midat. Strabo enim i nquit poft paucatCumep crocodili Romam allati drentutuiderentur,Tentyritæ cos lèquebatitur, Fadfa eftillispifcR naquædâ,amp; foramê in uno laterum,ut ex aqua in apricum egredi poffen t:T entyritæ aderant,qui eos interdum reti educcbant ad lolem,ut à fpeâatoribusuiderentur,interduminaquamintrâtes eosin pifeinam mtrahebant. Credendumeft medicamento dato ab his crocodiles he-*
-ocr page 326-DE ANBIALIB. EX PVT R*
betarùnaiTiparuas belluas occîduntmedi'camêta, magnas pnusfoknt bebetarejgiturinhocanimalitottalia^admirarionedignalpedaren cet, Vifu extraaquam eft acutiGi'mo,Sô cùm non facile fe circumiiertat, fi quis fugiendo oblique currat,non aiTequitur, alias euaderediftidllf niumeft. Deferuntur ad nos multi mortui,dignofcutur^ àlaccrtisnw ioribus qui in India naicuntur,amp; quorum ftcrcus optime olet,feu cop CÂ^Wie/fo». pus eorum mandibula inferiore immobili dentibuscp. Rarior Chamæ leon, minorcpmulto, fed longemaioremiraculo huic libro inferitur» Referam igitur primùm quæ Arifhoteles de îpfo fcripfit,quem cogno' uifle,diligentercp attredraflCjdiflccuiiTe quoque,ex eius uerbis iâcilelf cetdeprehendere: demum quæ ex alfis accepimus,adrjciemus.Sunt autEm Ariftotelis uerba hæc:Chameæleon figura totius corporis lacef tam plane repræfèntat: latera dcorfum ducfia uentri iunguntur ut pifö bus,amp; fpinamodo piiciu eminet: roftrum fimiæ porcariæ fimillimumî cauda prælonga in tenue definens, bc longis multisc^ lori modo inipl* cata in iè orbibus. Elatior eft à terra quàm lacerta, crurû inflexus quî' les lacertæ. Pedes fingulibipartitofecantur, partescptalem inter feb' gt;nbsp;bentfitum, qualempollex digitus ad reliquam manus partem obk'
(ftam. Sed ipiæ etiam reliquæ partes paulotenus in digitos quofdani findûtur, uidelicetanteîiores tripliciinterius fiflura, exteriusduplici’ pofteriores auteminterius duplici,exterius triplici. Vnguiculi aduH' cijcorpustotumafperumutcrocodilo. Oculiinreceifucauo intusr^''’ cepti, prægrandes, rotundi, cute fimili atqj reliquum corpus obdudi^ media fui parte perquàmexiguadeteAi quauideant» Quæquidemd' dendi fedes nunquam cuteoperitunNec pupillæmotu,fed totius ocu 1 i co nuerfio ne atq? in orbem mutatio ne quoquouerfiis aipicit quæ lit. Mutât colorem fiium inflatus. Verùm niger, non longe crocodile difsimilis, amp;nbsp;pallidusut lacertæ, Sc maculis diftinârus nigris u t pardf Mutaturautem color toto in corpore,namamp;^ ca.udaamp;[ ocuîi concolo' res fiunt corpori. Motus qualis tefludini tardus, Sc cùmmoritur pab Icicit,nec mortuus amplius colorem mutât ♦ Gulam arteriamcp fitueo' dem habet lacerta.Carnem nuiquam nifi in capite maxillis amp;poftrc mo caudæperquàmexiguampoisidet. Nec alibi fanguinem quàm in corde amp;nbsp;oculis, loco corde fuperiore, nbsp;uenulis hinc tendentibus.
Verùm nec in his copia ulla iànguinis, ièd pauxillum tantum contins tur.CerebrumpropeocuIosfuperiuspofitum,acpenècontiguûilhs. cingituroculusquodcâ circulo tenuilucido quafiæneo annulo, quidc^ trafta exteriore oculi cute uidctur. Mcmbranæ in omnes corporispai* tes mul tæ ac ualidæ, longecp firmiores quàm in reliquis animalib.tefi^ dunt, Difiedf us quamuis totus, diu fpirarepoteft,motuperquàmcxf guo adhuc circa cordis federn feruato. Et cùm omnes corporis partes contrahit,turn uel maxime codas cogéré atqj adducere poteft. Lienem conipicuum nô habet. Subit autem cauernas,amp; latitat lacertarummo^ re.Hæc
-ocr page 327-LIBER. NON VS,
A re, Hæcinquam Arifèo teles tam multa, in alijs adeó brcuis, addiidlus magno rei niiraculo. Sedqui noftraætate illosuidcrunt ,hæcaddunt: Corpuseius uiride ferme eft cum fplendore quoda,maculis ex albo cæquot; ruleo^ diftinctis. Sub uentre tarnen dilutior eft color uiridis, 8^ macu læipfeubicunçp funt clauorum formam quafi referunt, cùm rotu ndæ paulilper prominere uideantur. Alped: us eius admod ü alacris eft ac læ tus,qgt;oculi illius uiridesamp;Tex candido luteocp mixti multam lucê coiv tineantjideocp hilarior uidet. Sed cùni fupra uindem colore aut album uel cæruleum ponitur, colos fimilis iam natiuus uiget magis efflorc' feit, reliquis duobus non mutatis, Sed quifep fuis in partibus Icruatur, Atcuni fiiper nigru ponitur colorem,parsuiridis mirum in modu ob^ fcuratiiramp; hebefeit, maculæcjp muteâtur, Idem etiamei ablqj coloribus eSnngit: uexatus enim aut detentus ui,maculas iti nigrum cômutac,ô^ üiridiscolorobfturaturJdemlætusôôalacrisfpôtccoloresnatiuosin-geminatamp; accendit:adeó ut non obfturumfît banc colorum mutation nena illi contingere ob animi affeftus.Conuerftis ad Iblem illius radios hianti ore excipit, Sc aerem deuorat.Nam fènfîm primo turget collum, indepartes reliquæ, donee acre ad uentrisimû deiêendente pars etiam illaintiinieauNalciturin Soquotrainfulaoriêtalis Indiæ.Cæterùmq? aereindeuoret, Ariftoteles in uerbis fuprà feriptis teftatunlèd çpnullo aiio utatur nutrimento, non dixit, Aut ipituruerumnon eft, authoc nonnouit.Qilidam conftanteraftirmâtuelci cibo, non acre, qjcgerat» Dicecforfan quiipiâ: Qiiorfum quæab Ariftotele feripta lunt tot uer^-bis in hune tnâsferrc librum ç' At noftri propoiîti eft, cauiàs rerû obicu rifsiniarûrcddcre: quarenifi tâti uiri teftimonio effeeftus fîdcs corrobo rarctur, uana effet difputan'o. Curigit hoc animal colorcmutct, nbsp;cur
abfcpcibouiucrepofsit, demonftrandû. At non fine cibo uiuit,dices» Noncôtendo : fcddiuuiuereniulta animalia ab fcp cibo,ut urfbs,buffo nes,ferpentesqi,omnibus compertû eft, Videntur quoqp cicadæ fieui uere»QLiotigiturmodisanimalabfquecibouiuerepofsitfiedocuero, opera?preciumfàft:urummeabitror,Sedprius altera quæftio diffoluê daeritProponiturigiturhoc nobis, cur Chamæleon colores fùos mu tet^non quidemlatet quenquam, homines in ira fieri rubicundiores, et quafi nigrefeere,in timoré auteni pallefcere adeb ut quidam mortuis fimilescfreuidcantur,Inuerecundiaautemtotusfanguisconcutitur,it reditep calor, maxime in pueris,quod tuusinquamPoeta Mantua^ nusdocuitpulchrèdicens:
At fi uirgineum fuffuderit ore ruborem, itaepubi tenuis cutis fit, atque languis ipfe facile moueatur,fiiffundi di uerlum coloreneceffeeft:taliscpmutatio inætateprima uidetur homi num, eo frequentior, quo humor tenuior extiterit. Vbi igit cutis te nuis acperfpicuaôd humor tenuis,ibi fiaffeftusmultûpofsint, necad^ fint pilijcolorismutationem fieri neceffe eft. At hæc omniain Chamxz
O Z
-ocr page 328-^92' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de ANI mal I b» ex pvt R,
nigleoilte funt, cutis perfpicua,ac tenuis,hunior tenuis,piH nùlîi,amp;^^f' fedibus magnis,ut timori ac triftitiæ,fubrjcitur:efl; eninianimal pauci adniodû Ianguinis,amp;ob id natura timidu,amp; ea cauiàctianiexlctitiain niœrorê facillimetranfit.Itacß nihil mirumab affeAibus ChamæleoH' tein iinmutari. At dieet quifpiani: Non ex affeeflibus (blùm,fedetiâex coloris pr^fentia niutatur,atcp in fîniilem colori prelênti» V erumutdi cT:um eft,non in omnê colorem mutât, fed ea tantum ratione quædida eft. Fingamus igitur adelTe album colore, dum ilium uidet pars eaquæ albaeftaccenditur, atqj liecoloremingeminat» Videmus eniminhoj minibus,fi mulierê quam amant mente conceperint,erigitur membre uirile,alr)s omnib.partibus penitus immutatis. Si remformidolofam. cor ilicb palpitât, non pes uel uirile membrum. Itaque idem contingi“: in Chamæleonte : partes enim colori fimiles humorem aqueumamp;clî rumad{ètrahunt,undeomnes colores illuftrantur« Exemplum capt ab aurifabris: carbunculis fmaragdis queac lapphiris argenteas fup^ ponuntbracfi:cas, nbsp;tarnen omnesilluftrantur, colorem^ iuurafpkô
didioremredduntgemmæ» Sedqubd abfquecibouiuat,aliaqupren' ahfcji daratione: nam,utdixi,cicadæautoreÂriftoteleetiamabfqueciboiilt;
‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;etiameft quod orccarent, amp;nbsp;dilfccflænihil in uentrcha'
bentJlludcp magis mirum, quiatotis diebus pleræcp ex his ftrcpunc, oua pariunt, Sgt;C augentur, èc cortice funt duro, amp;nbsp;coeunt,quæoffl' Cicad^rum hi- îiia funt operaalimenti.Olim cicadæ aiitequàmexuerent corticemKt' ftoriit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tigometram, fuaues cum elfent, edebantur, fimiliter oua illarum A'
rifloteletefte. Cicada enim primo uermis eft ex ouo natus, inde tetri' gometra, ultimo corticeexuto cicada, tunc^ âurioreft» Ouacandiriî funtjamp;^ ualde fuauia guftu, Manifeftum eft igitur eas nutriri,amp; abfque cibo potuue. Namamp; temporibus ficcis, nbsp;calidis regionibus, abique
pfuuia uigent, amp;nbsp;oliuam diligunt ob umbræ paruitatem » Nutriufl' turigitur ècodi rore: nam ex rore manna fit, qua populus Hebræus nutritus eft in deftrto. Et nunc etiam nutriri homines manna perfpf cuumeft, quanto magis tarn exili animal! nutrimentû elle poteritCNtt triunturigiturèrore,ueletiam exaereipio : nam aer humidumquiriquot; dam corpulentum iemper continet. Indicio funt lapides è filicum ud marmorum genere, quiftmpermadent,amp;radij fobs. îgitur cumca^ lor tenuifsimus fueritjColligitur hie humor,qui alias digerit, colledus concoquitur,eft enim pinguis. Indicio eft dulcedo mannæ. V iuere au' tern cibo copiofius alTumpto conuenit lerpentibus, ut diftum eftgt; amp;buftonibus, amp;nbsp;urfi's, nbsp;gliribus, amp;nbsp;muribus auellaneis, atque om
nibus his animalibus quæ hyeme cum lateant nihil habent recondi-turn. Duplici igitur ratione animal abique cibo 00 potu uiuere fempcr poteft: autquiaingluuiepriftinareliquias ftruet, aut quiaaere quali-cunque nos utimur nu triatur, Atep hoc perpetuum, illud uero ad tempus, ut dici folet. Quandoque uero hæ caufæ iunguntur, ut quidam homines
-ocr page 329-LIBER N ON VS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2Sl
Iiomines dïu fïtie cibo ui'xerint: de bis auteni hiftoria fuo loco recitan^ daeritfQuamobrein demiror quolHam qui adeóanxièillud euerte^ reconatifunt,quodde Chamæleontc dicTrum eft » Nanietfi Chamæ-kon fine cibo iionuiueret, uiuere tarnen poflet, quandoquidein cica^ dæfinuliteruiuunt» AtnonuiuitÇ’Certèhæc, utîurifconfultidicunt, quæftio fadli eft, quænon diiputat an fieri poisit, fed an ita firatque in hoc credendum hiftoriæ eft,
His igic demonftratisfupereft utoftendamus teftudinis niiracula: TeSluio. nanc^ primùm hoc animal abfcifo capite per diem intégrant uiuit, nec ulluin aliud animal tandiu, Idcmexedto etiam corde, utetiam teftatur AriitoteleSjCumtamen fanguineum fit,diu taméuiuit,Triplex genus earû:terreftre,quod in lucis:aquaticû,quod in mari: amp;nbsp;paluflre,quod inpaludibus nafeitur, Marinæ pedum loco totidemhabentlatas carti hgmes:adeô natura pro ufu unicuic^ membra ap ta fabricauit,Crefcût himmenfum marinæ atç^ aliæ in regionibus calidis, ut in Africa, Hu^ niiduni enim pingue, ut declaratû eft, in calidis regionibus multu ex^ tenditur : unde teltudines, pifees, ferpentes, elephantes, omnia hæc in ininienfumaugentur, Oceanus Indiæoccidentalismaximasmittit,a-' debut feni homines unam uix deferre poisint, Harum unam uidi Pataurjjquæ amp;nbsp;ibi mortua eft:fed ilia Icutum tantum æquabat, Vidif-kquidam affirmant corticem ponderis librarum centum Sc trium : tu modo cogita quanta to ta eife debuerit. Adeo cortices magnos efle con ftatjUtminoribus Indi pro icutis utantur,maioribus integant domos. Olim apud Romanos inprecio crant tegmina teftudinu Indicarum, quædiiTedain fruftadigerebantin tabulas uarij ufus, limbis ex ebore atep auro additis:qup ars adhuc in ufum reuocari poffet, Africanaruni mro feptem diebus cotitiuis funipta ciim pane, elephantiafim eius qui ’ion plus feptem annis comorbo laborauerit, magno miraculo cu^ rare creditur, Cuius rei caufa eft ficcitas earum carnium cum robore 8^ temperamen to humidi tenuis acbenepinguis, Noftrarumuero te-ftudinumalbuminaigne codtanon concrefeunt, quamobremillapa^ rum terrea neceffe eft efl'e: quæcunque enim terrea funt, ut lateres Só gy pfum, cocrefeere manifeftu eft, Vita earurn creditur elfe diuturna,fed dchoc nihil certi afferre poffum. Illud uerifsimu eft,huic animali præ^ grande elfe iecur,amp;lblâ inter ouipara habere ueficä î Quamobrêquif-piammeritb dubitabit, cur tot miracula in his imperfedtis animalibus fintjtampaucain plâtis Sc perfedtis animalibusC Caufa duplex eft: alte ra, quod primùm in his defedtus miraculi loco funt : plura enimex his monftrifica ut declaratu eft: reliqua,q) hpc animalia non in fucco co nue niuntutperfedta,perfedtorumenimomniu unus eft fuccus, fcilicetfan guis: at hæc fingulaiùum habet fficu, atepideo fîngulaetiâ pro prias peculiares uires,quæ cum toti generi non côueniant,mirabilcs uident: femper enim raritas admirationem parit, Frequentia tacit ut naturale ui
o 5
-ocr page 330-294 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEANIMALIB* PERFECTIS
deatur. Adeb ueró uidetur hos fuos proprios partus dilexi'fle natura, ut fuauifsimos è pifcium genere, fine fèniine, fine parente nafci uolue^ Anguilla, rit. Ut muftelas de quibus diólum eft, Sgt;C anguillas » Solum hoc aniiual inter fanguinea ex putredine gignitur, cui nullus lêxus eft, nee eriara generationis initiû: diu uiuit fine aqua,etiam ad quinos uel fexdies, quoniâ paruarefrigerationeindiget,ôd tenui gaudetaqua»Aer autem, utdidtu eft,aquæ tenuioris leniper partem aliquam continet» Gencrari creditur ex muftelis, quasterræinteftina uocant: SCcertefiniilitudo magna eft inter eas,8c côiedtura euidens, quod nec^ origo alia anguil' üu/ielapifies. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;finis alius muftelarum inuenitur » Sed tarnen muftelas bili'
bres læpe Lugduni comedimus atep maiores: led no ex paruarumiio' ftrarum Italicaru gencre,noftræ enim rotundiores funt,neque adca® magnitudinemperueniüt, neq? in aqua, fed limo degunt, nigrioresc^ funt» Gallicarum guftusanguillis fuauitate inferior. Commune eftu' triep generi, ofsibus penitus carere: nam pro fpina nerueam membra' namrotunda habent funis inflar. Multis ob raritatêin Italiameliof^^ magnæmuftel g uiden turanguill is. R hodanus fluuius uerno tempoi^ plurimas affert.lta in omni generenatura lufit,amp;: fummainfimis,amp;gt;'’ fi'mafupremiscoæquauit: namamp; in tamuiligeneremortuorurefuf' Apw. redtio no décrit. Etenim mufeas amp;nbsp;apuas reuiuifccre creditumeft.1^ mufeism.irum,deapuis no ualdefolicitor: eputrienim fimoadebb^^ le generantur,amp;r colluuie mul torumaliorum pilciuni, ut nihil miru*’' fit è feipfis putridis intégras alias generari.Multa funt in his mirabû’^’ fed alia maiora fuccedens ætas oflendet : nobis fatis fit attigifTepï^' cipua,totamcp hiftoriam per capita,caufas conedtens, ut ex his adrd*' quaquæhic prætermittunt, quæfî fpeciatimenumerareuoluero, nita futura funt, tranfire liceat, feire^ quid uerum fit,quid abfurduni» quid ueeflcpofsit,3óquidn5,fabulâabhifloriadifccrnere,quodp’^ lentis proprium inftitutiefl:. Solum idforfanadmirationedigntiui' deri poterit multis,cur natura his quidemnullius propemodumufus, multa amp;nbsp;pracclara dederit ad fe tuendum auxilia,alrjs autem ferment la:ut chamæleonti quideni,cuius nomen leonem humilêfeu terrenuin fonat,non dentes,non curfum,non robur,non ungues: crocodilotai^ immani feræ aciem uidendi acrcm,peracutos amp;nbsp;ualidos ungues,detit^^ truculentos, celeritatem tantamutetiam canes minus generofos quatur: unde etiam natum adagiü, Sicut canis ad Nilum bibit amp;nbsp;fugit' corium impenetrabile, caudæ tantû reboris ut nauigia parua euertat, crura equorû omnia uno idtu atterat,ut nihil araplius ad illius falute^ uideaturexcogitaripoffe. Illuddemumaddidit, quod maximum c gt;nbsp;ut fcilicet in utroep uiuerct elemento abfque difcriminc, quod priuiR gium nul 1 i alfj animali tarn libéré cÔcefsum eft : ut fi uis aliquain terril eum opprimât, tutus fit in aquis:amp; fi in aquis apotentioreinfeftaretnG fecuread terram fe recipiat. Verum forfan hoc animal inter perfe numeralquot;*
-ocr page 331-nutneran debet, 8c ut elcpbas inter quadrupeda, aquila inter aucs, aut liquid melius aquila eft, ce te in ter pi fees, homo inter uniucrfaaninialt; lia,inter ièrpentes,nifabuloilim fit regulus,ita inter amphibia crocodi luseminet, In uniufcuiuicp aût generis coryphæo natura conatûquen dameffecit. Neep ex ouo generatur crocodilus ob ignobilitatem, ut e^-rucæaraneicpac lacertæ,fèdutaues, ob comodum:dehis aût fequenti libro tradabimus, quare ad reliquû diuifîonis menibrum tranfeamus»
LIBER DECIMVS de Perfeftis Animalibus.
NIMALIVM perfedorûquædaminfolohabitant acre, pfpj pedibusep carentjtametfi hæc Ariftoteles non cognouequot; ßcilt;t nobihor^ rit,utManucodiata* Aliainaereamp; terra,ut Aquila,amp; pif reep alic aues. Alia tcrrcftria,fed auibus fimilia,ut Stru thiocamelus. Alia aquæterræcpcommunia,ut fiber: alia îucsnatâteSjUt olores:alia piiees uolantes : alia pure tcrrcftria,ut canis; diafub terra habitant,ut talpa: alia in aquisfolùmdegunt,utdelphin» Necnoftriinftitutieft omnesipecies, ièd tantum genera hæc nouem, contentas^ fub illis nobiliores fpeciesattingere, Eft uero alia diuifio iuxta mores, alia iuxtauiuendi rationem, aliaiuxtagenerationis mo^ ' dum. luxtamores, quoniam alia fera, aliamanfucta, aliacicura, aliaa^ greftiaJuxtauiuendi rationem,alia carne uiuunt,alia autemplantis ac ciiifccmodi» Verùm iuxta generationis modum,alia ex ouls,aliaex pu tredine,allaex animalibus generantur. Ex ouis autem quadrifàriam, 3ues,pi{ces,ferpentes,amp;inicda quædâuilia,utbombyces,cicadæ,eru^ cæ.Demonftranda finit igitprimo tria. Vnû eft,cur auescùm fintanix nialiaperleda,ex ouïs omnes generenf, Secûdô,curpifces:tertib,qua' requæimperfedalLintanimalgererarenequeant.Primumigitrationc c«r nuet om^ wagna Edum uidef : nam aut paucos pullos, aut multos aues generate necelTariû erat. Paruæ fi paucos gcnerafsêt,brcui genus illarû perqiTet, quo nia aues partig àmagnis deuorant,Sô retib, capiuntur,amp; à ferpenti busante^uolarepofsintrapiunt. Interdû ouaabfumunt,pereuntfa.' me, frigore, millecp alfis incômodis. Omnes igit paruæ aues,imb om/ niaanimaliaparua,multos générât pullos ièu catulos.Magnp magnos pullos générât: ob id,fi magnp aues magnos foetus In uentre geftarent, magno amp;nbsp;diuturno pondéré Iàtigarcntur,autbreuipulluabibluine' celTeelfet, atqjfic aues non pcrfeda,fedimperfedaanimalianeceirarib elTent. Rurfus in paruis, fi omnes fimul foetus mater in uentre geftaret, inimodico grauaretur pondère : fi unum poft alium, toto anno impli' cita effent in alendis gerendis^ pullis: adde quod in tempora anni grauia inclderet, efletep obnoxia feris 8c auibus rapacibus .Non igitur
-ocr page 332-ipó nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE A N I M A L I B, P E R F E G T I S
fieri potuitutaues ex auibus, ut ex belluis belluæ, procrearentur. Scd dum ex ouo prodeunt pulli, quadruplex cômodum côfequitur. Nai” mas toto anno coire non: cogiturcoitus autem maxime auiumgtflf’^ inimiciisimusjob lîccitatem:undepaflernonultrabienniûuiuit, Brt' ui etiam mater à pondéré liberatur, namouum unadie exparuoadiæ tcgram peruenit magnitudinem, uel ad fummum in duobus diebus^ quod manifeftum eft difiecantibus gallinas,quæ fingulo dieouump^ rerciblent.Namunumouummagnumuidebis, alterummediocrej*^ licet quod perendie editura crat,reliqua multitudo grain’s ibrgi fcunquot; licæ perfimilis eft ♦ Oua autem édita primùm ab ftp incommode diual) aue fota, animal perfectumgignerc pofTunt: ÔC plura fimul fouentuf» itautquodin quatuor autfex menfibus pullos in utero geftandoiu^ perficcretur, inouïs uno menfèabfbluitur. Manifeftu eft igitur cura vefptrùlio, ues no pullos,fed oua pariant.Qiiædam tarnen animal,ut uefpertiho hæcfblainteruolucres animal, non ouum, parit: den tes habetnonro ftrum,mammas cum laiftequibus filios nutriat, 8^ alas mcmbrana(l‘'^ damcontextas,nôpennis. Sedamp; hoc uulpeculæcomunc eftintern“’ lucres. At aues non funt,licet uolent: que enimauesfunt,plumaiquot; te2untur,roftrum habent nô dentes,uefîca 8c mammis ac lade carequot;'’ Aulu propria. nbsp;nbsp;ouumpariunt. Ouaautemauium bicolorafunt,pifciumautenin'
nius tantum coloris. Pifeesuero imperfèdaeduntoua,quæ exten^ pifeescurexo^ perficiuntur.Caufàimperfècrionisouorû,Slt;S unitatis coloris, uisgenerentur. pifeesex ouis plericpgenerentur, eftmultitudo illorum: namtotai»' maliaquot oua parère pifeisnonpoteft. Gignitetiampifeisoua,qda animal fi generaretur in utero, ex fanguine generaretur, efTet^pii^’quot; fànguineusSôcalidus, quare pulmo ne indigeretamp;aere, nôigitureflc' pifcis.ObhocuitulusmarinuscùmanimalnonouûgeneretjCtiamrc' fpirat, cutempilofamhabet,proptercaliditatê. Inelementoetiam tam frigido difficile elTet tantam caliditatem feruari ex quapoflet ant pife« curadeo n^til gencrariperfedum.Caufauero multitudinispifeiumefteleraenti niultiphcentur. facilitas, aquacnim generationis principiû. Et quia efea funtparuipi' feesmaiorû : nô cnim ibi tot funtplantæ, grana, ffudus, quibuspifos uefei pofsintj ficut in terra : fedidem ferme cibusamp;animal : ex anima' libus cnim fermealimentû : de maioribus dico. Pifees etiam parui fuM fènfus, amp;nbsp;animalia cognitione carentia,unde fatus negligi à parent? bus necefle erat : ob idqj maiorem illorum partem perire,quaniobrcm multagcnerationeopus fuit. Animalia cnim pro fenfus magnitudinc pradentix, fbetumfuum diliguntatepeuftodiunt: liquidéeuftodia fit propter dile(ftionem,diledio à cognitionc oritur. Quamobrem quæimperfedafuntualde,curam fcetùs fblùmgeruntdonecinutero eos continent. Qup perfe(ftiora,donecin lucemex ouo prodierinttoua enim cuftodiunt,natum animal negligun t, Quæ uero pcrfèda, doncc robufta fint,ut canes,Sc aquilæ,6é corui, Sed perfe(ftifsima,ut homo
-ocr page 333-A elephaSjperpetuó fÈrmènatos fuos dilisjunt. Verùmatiimaliaduæim
n» f Ä r - nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, oücndens nullu
penectalunt,animal nunquamex legenerant,nedum ut gcnita ailigc- animal mperfè rcpofsïnt Sed générant h^c uel ex ouis, uel putredme. Quoniamenim nbsp;nbsp;mimaige
pcrfecfhim eft aliqm'd in omnï genere, aliqua quoq; generatio perfec'ta trinhæcautemneqj exouis,necexputredine:niultaeniniquæficgene rantur, imperlèóta funt, quamobrê iola quæ in utero fit gencratio per^-feâa efle poteft. Imperfecta autem animalia generantur, uel quia natuz taperfe(fiiusn5potuit,au.tnoluit» Sed no potefl: natura bonis inuidcz re, necnolle quicquam quod bonum fit : rclinquitur igitur ut imperfe» dagenerent,quiaperfcc'fa eflenon potuerint* At perfecta elle no pof-feperfeâa ex generatione,impolsibile eft atq; rcpugnans: quare ex gegt; ncrationeperfe(fta,amp;: quæ ex animali fit, animal imperfecftumgeneran' non poteft. Perfefta etia generatio pluribus indiget amp;nbsp;maiorib. quam. lenfuuminftrumêtaSó facultatesznamhæcuirtusiieCp ftatimnatis fun efionem habet correfpondentem fibffed ætate indiget, Quibus igitur gencratidi facultas côcefla eft,his 80 fenfus omnes: talia auteni perfecfta înimalia funt, Propter hæc igitur alia nullum animal imperfcAu in nterogeneratur, fed eft hæc gencratio animaliûfolùmperfecftorû« At ^^Ipamforlan quis nobis opponat,quæ cæca ex talpageneratur, Sed ’^ilpa quinquelenfus habet, uifum tarnen heb etemratione finis. Cum rnimfub terra habitet,fioculos præaeutos non habcret,nil uidens con friftaretur: no enim in obfeuro uidcret. Quod fi acri effet intuitu,mob hs haberetoculos,amp;r facile à terralæderec quacucpoccafione,nectame ^nicquauideret iucundu : ceftatep finis in habitantibus fub terra perpe ^no,quorucaufafa(ftifuntoculi,utfcilicetaionge fentiret: ipfaucrono •ncauernis habitat, fed folidam terebrat terram. Audi tu igitur potius nidigiiitmam cum in terræ fupcrficie habitare cogatur,ob cibuni,foflo ’■nmpericulaamp;S aliorû animaliû uim effugereauditu debuit : quamob^ ’’emcôniodifsimè trâslata eft facultas uidêdi in acutiorêauditû : Audit mim optime. Sed neep oculis omnino caret, uerùm habet paruos ad-’nodûScprominêtes acnigros fub pilis^ latentes. Omneigitqdgene rat ex animali, perfect 5 eft animal, cuius mêbri diuifio iâ explicata eft.
Præter hæc autem diferimi na funt animaliuni perfeeftorum à forma ^nmpta:quædlt;âenini abf.’p pedibus, qupdambinis,quædam quaternis ^ùnt.Qupalashabêt,bipcdaplcruncp funt: quatuor tamê habet uefper nlio.Etquæpinnas. Ex pifcibus tamê funtquæplureshabcnt pedes, fed non propriè pedes funtuocandi. Cancri plures habet pedes qj qua mor. Sed hic numerus animalib.fàtisfiicit pedes uerèhabentib.Homo locoduorûanteriorupedû habet brachiamanuscp,utaues alas. Diffe runt amp;nbsp;forma oris,8ô cute,quæquibufdâeft cum pilo,alfjs fquama,acu leis, cortice, pluma. Quædamuero uarfi generis funt, incertæcp natu^ ^«'»»4 inenti ræ,utanimalquodpræfèntianno XiX.IanuarfjPapiæuidimus. Vul nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;lt;c
pisniagnitudo,aliquantô longius,ore 5ê rictulcporino,cumpilis Ion-
-ocr page 334-298 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEANIMALIB, PERFECT! S
gis, duobuscp den t ibus prælongis: fiquîdc digiti humani Iongitult;^*^ prominentibusad moduni fciuri: oculisfèrpcntinis,quippe qui angi*' lis carei'ëc Sô nigri cflciit. Pileus inerat capiti hircinç barbæ fimillimus» fed non aliter Cp criftapauoni ♦ Pilus muftellinusacpulcher,nifiquou fuper collum uelut lana candida uidebatur, anteriores pedes ut taxi, au res amp;nbsp;polferiores nihilo dilïèrentesab hunianis; nifi qubdpedibusufl' gula urlî pro huniana erat. In dorlô poftremaep parte ijoinæ circitcrccu tunijhiftricis inftar,quarumquædaniinapicc curuabantur, prominc' bant alioquiii imniobilesniccut de hiftrice ferunt emiflariæ, cùmfflO' ueretur ftrcpitunidunifecolliderent edebant» Caudaanferina, Ipinaspluniælîniebant.Si reliquanon uideas,anfereni dices; candiHiS' ac cinereis pluniarû fcdibus,lato^ lumineanlercmæmulâtibus. fubobfcura, raucaquafi latrantis canis. Iracundum animal, Icdtamtß quod facile à circulatore tradlaretur.Canes odio profèquebatur maxi' mojlcxus fœniineijætatis iuuenilis. Potus nullus, cibuspanisaquaui^ dcfaftus. Animal hoc lui generis uix elfe eredam, lèdex hiftricealw^'
Bijlrix. ueluturfo natû* Hiftriccm cnim côftatefic fuemlpinas illas habenu-jquot; in dorlo,quas polsit eiaculari. Africammittere proditum cft,fednÛ£^^ Galliahabetêc Italia* Spinæpalmilongitudine, præacutæ,lcucs,all’® nigro»^ diftindtæ. Sunterinaceo Ij^inæ fimiles, fed longe minores, Eritmeeui, tocp corporc, Së quæ emitti nequeant * Efl 80 Erinaceus hiftricelon§‘'p minor,cogiturcp in orbem* Sed ædepol ad hominis làlutcm natum:!''^ citate cnim ac temperie fua iuuat iecur,renes,uefi'cam,uentriculum,p“' mones. Huic tanquâ ç regione ouis opponitur uellere mollilsimo.P^' o«w»î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;buiaEerilia lubtilitatemlanæaugent. Vnde Virg*
Lib.}.Georg. gy tibilaniciumcuracjprimùmalperalÿlua
Lappæcp tribuliqî abfint,fuge pabula læta*
ideoep Anghcalana nunc ut olim Milcfîa celebratur. Quarc iteruill^' EamcircùmMillcfiauellcranymphx Carpebant EritMttiMlain, Ergo nuiic Britannia inclyta uellere cE,Necm,irum,cùm nullü anifflal ucnenatu mittat,imô nec infeftum prêter uulpem olim lupumtnun*^ ueró cxterminatis etiam lupis,tutó pecus uagat.Rorc cocli fitimlcdani: greges, ab omni aliopotuarcentur,q3 aquæibiouibus fintexinaks-ComciwK mul^ quiatamcninpabulohumidouermes multi abundant, Cornicuadco frugumdamnanupcrpublicocôfilioillaspcr^ dentibus propofi'ta præmia fint ; ubi cnim pabulum, ibi animalia luut quæcouefcuntur,atcp immodicè,tuncmultiplicanturcùmubiqjabun Cur Erttunniu daucrit.Carcttamen, utdixi, lerpcntibus,tribus ex caufi's ; nam pauei gcncrariob frigusimmêfum:quiaueró optimecolitur,quig^ nitifunt exterminantur. Cumautemfemelillis uacuafuerit,nonpO'' tucrunt aliunde aduenire,prohibcn tc mari eixm inlula fit*
Lueij pifeii mi nbsp;nbsp;Hadem in lupis ferme ratio eft. Mirum eft illud, quod à tot audiui d
rum. ris,u t impudentius fuerit tot teftibus uiendaciû no credcrc,quani uciV quot;nbsp;latent
-ocr page 335-‘ tatcmaducrRis corum autoritatê tueri : lupum pifcein fluuiatilc, qucm luciumltaliuocantjlciiro uentrcoftendendilacflis cauG,indccon(üto, atq; inter tinchas in uiuarijs repofi'to fanari humorc earuni,dnm ie illis lupus uentreaftricat» Hoctamcn cauiàmhabetmaniièftam,cùm uiice-ranôfîntoblæià, Sé humor ipièglutinofus fit,aercp ad corruptioneni niinimè paratus. Nee fcio an in Italia expcriêti hoe fit fuccefluru » Quid dcinumCnoniie illud,utadouiumhiftoriamrGdcam,mirabiliuseuenit ob regiones, q? in calidis regionibus ueruecum caudæ adeóinimmen VerueatntrM fumcrefcunt, ut loânesLeo uidiiTe iè referat in Afioe Ægypti ciuitate nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pon
ünamlibrarum lxxx.quafdamad c l. creuüTereferüt. Ad X v.aut XX.creuÜTe uulgareeft.Ego unamuidi librarü circiter triü,ut æftima tioneaffequhnó experientia potui. Sed proprijs in regionib.caudg no ftrosarietesplerunepfuperantincredibilimagnitudine. Cotingithoc quia humidiisimumeft hocanimal inter quadrupediafrigidum.
Cumep cæteraofla extendi nequeant,ne pinguedine propria obruatur animal totumEumorem in caudam trâfmittit,fitqj carneSó pinguediquot; ne immenia, extenfis etiam o isibus ac neruis no n paruin, qua? humida naturauelut pifces Temper incremêto aptafunt. Scdnónne illud Z' NernecK cvmi tiamdignumadmiratione, quódueruecibusquibufdam quatuor fint qu'^tuorcorni-cornua,quorum 1 aliquos mihi uidere contingit : fed minore niiraculo ^’référât Ariiloteles, uiiam capram in crure cornu habentem. Accidit ® hocerroreproculdubio naturæ amp;nbsp;materia? ad cornua gcnerandaapta?
multitudine, at in his quod caput eifet imbecille,maluit natura diuide^ J'eonus,(^molcfl:ègrauarcucruecem. Contingitquandocpnaiciarie-' Ariffcttw uno tern cum unico cornu in media fronte, ut in uilla Periclis dum ipfrreb. comuinmedio Athenienfium præeifet. Arufpicespronunciarunt futuram omnium A®quot;'«’ tcrumconfufionem,8ó diminutionem potentie urbis. Atqj id mcritb: namduo natura diftimfra in unum coierâqdiminuto numero armoru:
ineiusuilla contigerat qui urbipræefiet. Contigit autem hoc ad nnguemrprimumquidemgrauifsimo belIoPeloponenfi,quód fames, inde peftis Quiisima fubiequutæ iunt, demum etiam frruitus. Sed Ana gt;:agoras rem callidè texit fiiafu credo Periclis, qui ei eratdifripulus, diquot; cens hocideo facfrum, quód cerebri uentres in unum coiffent.Difledio nero animali ita effe ofrendit. Sedfiob hoe fbluni id contigit, dccuit fco tempore nafci cornu,non chmaries natus cft. Oeinde nihil prohi^ bet errorumnaturp proprias effe cauiàs,amp;futuriprpfàgia.Itacpomniu ütaliarûrerum,ficamp;philofophiealtcrnauicifsitudo,adpernicicmfcili cethumani generis ac falutc. Qiiamobrê minus demiror Nerone quan doqueRomaexpuliffe philofophos, ut in Neronis encomio diximus: NfronisE««-quorundamenimob auaritiamnonmagis eftfalutaris quampernicio fafapiêtia.Nihilcp aliud eft philofophia in animo prauo, cp in latronis Rianibus gladius. Quid enim boni affert philofbphus doces principes populoscp, mundu æternû efre,mortaleni animû,prouidentiâ Dei nul
-ocr page 336-^OO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ANIM ALI PERFECTIS
lamCnó nne cft ac fi clicerct,Palam fœnerarc,adulter cfto ,(ïcarius, ficus,proditor,oniniadeni(^niaIapcragas,moclóclancuIüIiceat.Ergo ariesftuItLis cofuluit rcftè rebus Athcnienlîû, duplex fàpiêda, ducisfó licetatep philo{ophi,patriâeuertit. Namnemircrcdixifle me arictcffl efle ftulmmiquæ enimbifida funtungula, omnia ftint fimpliciorafoH' pedis,ut fblipeda bis qui digitos habentin pedibus ♦ Animaliumeiiin^ differentia unaefl: propria à pedum natura ftimpta.’quædamcnimfoH' pcda,qu^dâbifidas habent ungulas,quedamautcmdigitos. Solipe^^ quædamrobufta,{ed non laboris patientia,utcqui:qua’dcâpatientialî boris,fèd nôrobufta,utafini:qu£dâtolcrantlaborem8ôfuntrobufo Afini Ut patientes efîentadmodû laboris, ftupidifaâifuiit-Afinicurbiben lidemparceadmodumnicrgûtbibcndoos,propterumbramauriu® do pdrummer- quam prægrandëin aqua uidentes tinrent ne aures madefcant aqua, ne umbra auriûoculosferiat. Eftctiam animal hoc natura fîccû,æo^ id aquæ no amicû. Fertafina pullum anno,q?afînus XXX. annis uiuat. tametfi ob labores rarb uitæ proprium curuim pofsit implerc.Coin'*' ne eft illi cum equo amp;nbsp;ccruo acdamæ, imo cticâ camelo, carere fcllc.Sc“ tarnen camelusindifcretûhabct. Caufàeft, ut carne habeantfîccioren'i
^2“'’ laboriscp magis paticntcm. Sed equi generofiorcs funt afinis,niinust’ men ficci,amp; ob id minus laborcm tolerant. Hi quos barbaros uocan^ funtcppernicifsimieducationc, in Africa Hunt. Nam e mittu nt cqu^^’ quæ timoré fèraru nr agreftes facffæ quotidic le exercent. Inde pullosC' reptos lade camelarum aluntmbi adoleuerint, palea Sc ftipula: itaûl^'’ aerccp èé exercitatione fîût uclocifsimi. Fieret ôô in noftris regionibus. fed poft aliquot generatio nes. Ccruarum quoquc lade nutriti raulffl® profîcerent,nancp nutrinrento animæncdum corpora mutantur. An* mal hoc fenfunihabet 8^ ploriæ 8c officiorû.In Hibernia infularefo^^ cquos adeb cffc moribus bonis acdocilcs,ut ita fè accomodent quan^ lius lefforc parte excipcre pofsint. Indiciû prudêtig cquorû eft diledilt;’ maxima fobolis : nullûcnim animal adeb filiosfuosdiligit, utpulluw fuûequa. Incerta meta uitæillorum,ob labores : quiefrenimadanuos ctiam L.pcruenerût,rarô tarnen xx x.annûexccdût.Foeminediutius uiuunt. Vixiffeequâadannos L X v.prodidit Ariftotelcs. Mifeenwf hæc duo animaliû genera ob naturæfimilitudinê, quafi cômodumhuquot; manu curante opihcerfiuntqi muli patientia afinorû,roborcantcquo^ onjÿri. rum. Afiniagreftesonagri uocatifrcquêtiorcs funtcquisagrcftib.q^® rum carnes in cibiscômendàtur:namÔ6 domcfticorû afihorûcaro,nio db iuucnesfint,proxima uitulinæ eft, non ut equorum uifeidaSc abo/ minabilis. Improprièædepol uoeât afinos agreftes aniraaliacornibus Bifontn. prælôgisarniataamp;iuba,alioquindcformia, bifontes aliasdidi.Igitu*^ geilere quidc plura clic non poterât tribus,fj?ecic nihil prohiber : nam mulos effefui generis in Phoenicia fcecundostraditAriftoteks: in his tarne plus minusûe ucl alacritatis SxL roboris agilitatis^,uel paticiv tiæad
-ocr page 337-LIBER D E C I M V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^OI
tiæadlaboFcsfLiJdinendos.Scdcamelusomniumcftprcßantißimus^ Africus unicam habet gibbamieu tuber, Badtrianus ciuas,quorumu-'. trunqucuidi. Africietianiafinis colore ferme fi'miles, Bacflriani ferru'-gineo. Non foh'pedes fi.intpropriccameli,lcdquafi bifulcnnccexqui'-fitcbiRilci, fedqm'num digitoru pes quandcä leuem eftigiem exprimir, . patte ctiäueftigd carnofus,obi'dpcrfaxaiterhabentibusinutilis.Cæ'-tcrùm,qdmirû eft,cum cornua non habeat,folus caret anteriorib.den tibus fuperioris mandibulæ, utceruus atcpbos, Ruminâtquocj; illo^ turn more, quod neccde eft : nam animalia no ob id ruminât quia coigt; nuahabeantjfed quiadentibuscarentanteriorib,fupcrioribus,quib» niam camelus caret. Vrinâex auerfo reddit,nam genitale retro habet. Equos naturali odio proftquit, Sc gradis eft altitudine ferme elephan ti, fed longe exilior. Porrb de magnitudine no cade ratio,multuenim ititerfedideruqadeb utiuxtahancrationêtriageneranumcrent. Hu^ giummaxiniidicunt unica gibba,niinimi Raguahil, qui c.milliapaft tium in fingulos dies peragunt, ftint enim leuifsimi, aptioresqj ad iti^ Hera^adoncra.Currûtetiâcelerius cameli equis Niiranis,proptercru fumlongitudincdiftantiamq?. MediS genus Becheti uocant, duplici gibba, Sed omniu optimi Africirhi enim ex Baiftrianis. Bibût fingulis tjuinq)’ diebus: amp;nbsp;fi antea,lædunt: tolérât tame n fitim ad dies ufcp qui n decim,tLnn. ex ufu,tum quia animal fit ficcû, turn q? natura recfte caucrit ntanimal qd in defertis uita agerct, frequcti potu minime indigcret,u^ l^ipotus copiararbeft. Similiterôôinediæpatiêtifsimus eft. Vbiucrb contigeritipfum exteiiuari, primumquidcgibba,ob onus amp;nbsp;folê,dor ^^tenuationii focpextenuat:póftucntrc,qjcaparsmolliorfit,óóplurimocaloreabit (iccdeniûcruribusipfisjtunc^iara labo rat. Caro illius fuauifsiniaeft, bcuero fuauilsimumôd faluberrimum. Sedbibituruinum,pari aquae pondéré Lieletiam duplo mixtum. Saltathoc animal ad tibiani,uidc-'urcpmufica gaudere: fed ars ufus eft potius quam harmonic fenfus. Attamccantufefl'usfpontcaditcrpcragendumexcitatur. luuen cuius äiitemcollocaturinpauimciito calido, hominc pulfantc tibiamcitha^-tînt ue,camelus ob calorem pedes elcuat : ita fingulis diebus huicrei o^ peramdat. Moduscongruitpedumeleuationi. Vbiannushacforma txaftus fuerit,pedes elcuat ad rhythmum, quanquamfrigcnte folo: lUcamelus faltaredifcit. Sed quid minini de camelo,utdixi,animali fo Ed,quod difti plina crudiatur, cum afini ipfi ad tibiam fal tent'ramp; uoce inaureminfiifurrataconcidant fupini fpontcE Glaufis etiamoculis, illquot; ACutoru mint flanturquequafiuenenumbibiflent,nccminisnccuerbcribusadduci queunt ut furgcrc uelint. Sed blanditijs adulationibuscp,ac fpe uehcn-' diformofas mulieres propofita,fubitb exurgunt alacres : ubi uerb am dicrintuehcndas elTeanus, demiftis auribus claudicant. Interrogatie^ tiamanformofæiuuenculæillis placcant, capite annuunt. Demum c-tiam formofifsimum incoctu circumftantiumdcligunt. Itaparumui^
-ocr page 338-II.
DE ANI MALIE. P E R F E C T I S detur hicaGnus Aegyptius ab illo Lucianico differrc. Sed tarnenucfJ cfthiftona quaniloannes Leo Africanus narrat, uidifTe nonfcmdin friburbio ciuitatis Chairi nomine, Bebelloch, in quo circulatorcs fe' ' me fingulis diebus Veneris (eftautemhicfeftus Mahumetanis,uib' dæis fabbatum, Chriftianis Dominicus) hac arte magnamftipcm cor radunt. Nec adeo res mira uideri debet erudire afi'num, nam pars fcnß'' bilisomnisufuseftcapax.EftautemafinusScipfeanimafenfîtiuapi^ ditus. Oftendit hoc in cheli mantis, quæ tot diuerfis modisabfq’uHj cogitatione propter foluufum mouetur. Quomodo autemfcnfimî^ hoc pcrueniantjtumex his qugdecamelo nuperdiifra funt, tumqufi^“: I caneinferius docebuntur,intelligerelicet. Confiâtautem totahæcars I erudiendorum animalium in duobus, ufu (ynergia. Itaqp conftata' nimalia folipeda prudentioraeflebilulcis,atc^interfolipedabifulcalt;î|j camelum efle præftantifsimu. Vnde merito quis dubitabit, quódnain Ij perfedtius animal dici debeat,cam's an camelus. Equidem fi aduitæhH gitudinêrefpicimus,camelus proximiorefthomini quàmcanisina’’’ j camelus centum quandocpannis uiuit, canumuitauigcfimoannot'' ; minatur:undeHomerusredlèfinxifleexiftimaturcanêVlyfsisexö^' , mo anno mo ri. Verùm ut camelus rarb fcxagefimum, itacanisratii*^ quartumdecimum fuperatannum, Cameli quoq? mufica delcdtantur» canes minime. Sed canes capaciores funt difriplinæ, Dixerim igit'*'' camelihumidumeße pinguius, canis autem fubfrantjam efle tenuio' rem,hiscp de caufi's altcrum altcro uicifrim homini propiorcmefl'-' ' Cdmclu! mdgis Sed adhucdubitatio aliaemergit: quoniam camelus uideturhonii'' caufa,n5 furjpfi'us,uel magis (altemfaeftus, quod tarnen falfumefl Ttur ïottünti (c iicmo dubitat qui nofrra hæc inferius legit : attamen flcprorfus cfli^ cMlafdilus. uidetur.Nam quorfum in tergo gibba illa,nifi ad pondera fuftinend*' quorfumquatuorgenua,ciimequus nbsp;afinus duo tantumhabeant,ôi^
boues SCceruiC nam cameli crura po fteriora anteriusfle(fruntur,finu' anturcp pofterius ut hominum crura amp;nbsp;anteriora equoru, quorfuffl^ tuber illudcui infiftit dum in genua flelt;fritur inferius pofitumç'nifiut J ' cum prælongis effet cruribus, poifet fleifri in genua, tandiuc^ manera donee onus exciperet C ItaC]^ camelus amp;nbsp;canis ob conuiefrus facilitatcni, fi modo aliquod animal hominis caulàfadû eft, genitiuidentur illius caula. Sed tarnen ut dixi abflirdum eft talia credere: melius igitur eftui: exiftimemus camelo gibbam e{refa(ftam,qubd cum animal effet uitam infolitudineducens,locusinhumorerepletus ad fitimfamemq^fuftf nendam plurimum confrrret. Indicio eft qubdetiam horainibusgib' bus ex humore crudo aduenire foleat: quodqj utdieftumeft dumcoh' citur labore, inedia, fiti^, ea primùmin parte extenuetur. Caufauero genuum amp;nbsp;anterioris gibbi feu inferiorisfrut, qubdcumhabituruseP let crura gracilia longa^, nbsp;longum iter agere cogeretur hoc animal
inaridisatc^incultis locis uiuens quprendicibi potus^caufa,quiete
-ocr page 339-LIBER DEChMVS.
à'gui’t, quamcbcruruni longi’tudmcni fternendo utafini' cquicp to afTequi non poter at: ob idigicur in gcnnaamp;T tuber mferius rccum^ bens quiefeit ♦ Talis eft huic animait fitus, qualis homini cum fedet. Non igitur hominis gratia hæcfaCta funt, (cd camcK : nimis cnim opor tuitnaturam e(îc-(bllicitam, fiob tarn breue tempus fulcipiendi oneens,tot tanta^ in hoc animait molita fui(ïèt,cùnictiani homo ipfe pru * dentia,fcabellis,(calis, alqs^ modis altitudinis inconimodo fatisfaccre potuiflet. Formsc igitur animaltbus propriæ, propri] etiamcommodt □ufafunt. Verum dieet quifpiam:Cur omnia hccanimaliaprcftantif^ Curanimdlii Innafortnamhabent longe ab alqs difsimileC ut,homo,clephas,came-^ bsjcrocodilusjöó Delphin inter pifccs* Confiât enimabßp dubio hec proprium dijt lt;ffcaniinaliumnobili(sima,(i'mod6 homo animalmercaturappellari. omnibus abji' Caula huius triplex eft : prima quidem, q? oportcret animalia hæc clTe iongcuaji deberct clTe perfeda: quare humido pingut multücp permis xtoprædita. Nonigitutresaircqutcxtemperamento poterät,indige
aut uiribus, quamobre forma exquifita opus fuit. Secunda caulà fft,quia extremiï plus à medio diftat,quant media inter fc : duplû enim ftiedij aut iiiaius duplo eft extremum : perfeftifsimu autem extremum tft, oh id plunniu ab alrjs diftat, atep ob id pcculiarem formant habere Uidctur. Tertia, quoniam perfeftilsimaanintaliamultorum generum colligunt utilitates, ob id quali in medio illorum conftituta uidentur, ' lt;ltiantobrem 80 formant fibt propriam. Nam camelus médius uidetur ■nterbifulca (01ipcdaqj,abfcpcorttibusetiamcornutisfimtllimus:gib^ bantpræter idpropriam habet. Homo interbipeda quadrupedaqj, glaber tarnen eft, atep hocci propriuntnott ab alio animait fumptum, ■‘lift ferpentes aut pifees addticas, à quorum natura uel plurtmuttt abeft* öclomniumnaturantinduit,utpotc omniumetiamparticeps. Croco^ dilusntedius inter pifccs amp;nbsp;quadrupcdalaccrtascp. Proprium habet ut iHaxillamfuperiorem moucat,inferioremhabeat firmant. Elephas me diusinter cornuta animalia carentia^ corntbus, digitos habentia in pedibus et folipeda,propriam nactus eft promuftidem:80 fi licet dice-i'cdentes,illosadeómagttos,amp; adeb exterius prominentes. Eadcmdi codedeiphitte. Sed iamalib propcrat oratio:nec fifti finitntfi hoc unu occurreretquodnuperdixfiftilicct, curmulæfintfterilcs. FatigathoC :mu1£ curße^ Ariftotclem cæterosq? philolbphos,nos minime in hoc quæfito labo ramus. Dcclaratû enim fupra eft, quæcuticp gcncrationcm habent ittt peifcftattt, elle ftertlia : at ciim fernen cqui alitucp ntultum difsideanr, adebutfintin terminis extremis corum quæfimul ad generanducongt; ucnire polfunt, liquet quæ gcneraittur ex horunt comix tionc efle fte^ tilia.Minus autem his cattes Indicos,qui c tigride Sd cane gencrantur; ntinusetiamlycifcas, ecatteamp;:lupogenitas. Similiter amp;laconicos ex uulpeôôcaneznam hicumparcntutttttaturæ partimdilsideant, proli/ ficifuntjS^ in alteram parent uni Ipecieni tranftunt continua ftjccefsiogt;
-ocr page 340-^04
DE ANI MALI B* PERFECTIS
ne » Quod equidem fieri no poflet,fi muig ali'qua propria caufa fufnptî exparentum difsimilitudme fterilefcerent. Sedeft,utdixi,caufahæc communis omnibus quæ generationeimperfeóla procreantur, feu ex putredine, feu mukû difsidente natura fèminis maris à fànguinefemel sterilit4ti{ c4u læ» Vnde ex hoc generalis cauiâ fterilitatis habetur.Cùm enira femin^' mafiiili feminæcp intra limites temperamenti fLicrint,gcneratioht,^ quodnalcitprolificûeft. Siueroambo lemina contrarrjs fuerintqua litatibus, generabunt: (èd quod generabit, fterile erit. Si uerb fimili h borêt intempérie, nihil generabût, Sunt Sc fèeriles in quib.uirgaiiofl erigitur. Hiautem,fi natura côtingat, parentib.iènibusfuntgeniti.ln quibufdam lemen uitiofum efl, ut in his quibus auulfi lunt tèlies. Pet' mutanturigitur haccommixtione Ipecies, acdefiiiuntelTe» Forfaneü hoc genereerant al ces,quos fuilTe Cælàris ætate certum eft : atnuncaii C4i»eli Indict, fint,ÖÓ quid fint,incertum eft^Similiteramp;camelilndiciPaufaniæteôi
poribus pardis colore ÔC uarietate toto fimiles: atnuncautnuH’ funt,aut rari admodum : inconftâs enim, ut dixi,efè cuiulcp imperfeÆ animalis generatio naturaq?. Sediam tempuseft uthisrclidtisadg^' nusperfeeftiorumanimalium (hæcautemdigitos habent in pedibus» no n ungulas ) tranfeamus^Perfeeftiorauero nobis initium dabunt.
PerfeAioresautemin hoc genere canes funt, ate^ hiè lupis oliniof' tum habuerunt.Cùm uerb efterantur,primo quidêin agreftes,indeifl lupos, ficutamp;lupi cicures poft multas generationes in canes trâlèunt-Vndelycifcaelupocanecp, necobftatuocis uarietas, quandoquiàiu in occidentali India in Hilpanainfula canes ex toto mutifînt, quan» magis ulularepolTunt, cùm etiamaliqui canes domeftici ululent, tant-' etfî interoftentahabeatur» indicioquoep eft canes èluporûgenereef DerrfWe- lè,rabies,utrifi^ communis morbus, atqp perniciofîlsimus:fed tambn lupo etiam grauior, ac prorfus immedicabilis, adeo ut furens lupus ad lexagintaanimalia diuerfi generis occiderit, in quibus homineseraiu plufi^ uigintimecquifcp euafit, qui ab eo læfus effet, neq? animal ulfe cùm etiâ equus uix ungue no dentibus ftalptus perierit, nifiuirquein multis uulneribus cofecerat» Caufàmfuifïè credo, quódillimultuscf fluxeritlanguis. Eft autemrabies morbusexputredineficca: obitfin feroanimaliamp;Slpontefuaiamficciore, ßeuior. Omnis tamerabiesubi ad aqup timorem peruenerint,inlanabilis eft. Vnde Ouidius:
Nec formidatisulla medetur aquis.
Milcetcanis uulpiS^tigridi co munibus filfjs, qui utriuleß referuntfor ma. Nam CU tempora geftationis uteri côuenerint, mifccripolTuntjUt inarboribus dicftumeft, cibuscomunis extiterit. Alopecaècaneac uulpe,quêuidi,malculus cratamp;mutus,nelcio an talcs fintomnes.Hoc animal ingeniofilsimumuideturnatura homini coiifiiltô copulaire,q) lèmper natura fîmilia fimilibus netftere nitatur,amp;r morû fimilitudo pa^ riatacretineatamicitiâ, Grauis enim effetcanis homini, ni adeb folers
natura
-ocr page 341-LIBER D E C I M V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;305
Ä naturaefleu atnaturobdiligentiamamp;ingenium, quibus placet, Fcro^ cifsimi èc robuftifsimi maximi^ funt in Corfîca infula, tum ob acrem, Crfn« acerrlmi humidoenimerefeunt quæ natura funt ficca, tum ob exercitationem educations, Caput habent maximum corporis coparatione, quod etiam magnum eft,Cibus,pugna,aer, educatio, natura illos immutät, adeoutipeciedifFerreuideantur, DocenturodüFe genera quædam ho niinum,ut quondam Rhodi Tureas, Bezerillus Indos. Hic erat canis cantsmirabHii qui homines Indos ab Hifpanis diicernebat, autore Gonzalo Fernan-doOuiedo, Humanis camibus maxime cflcràtur,amp; lenfumli-iprana turamacuût:ut ille dodlus eflet,uolentes ducere,nolentes lacerare,pro ftratis parcere, Qiiod illi in Dei uoluntatem Sc indulgentiam transfe-tünt,ego uel cibo humanæ camis tribuo,uel ufui, uel potius dæmonu auxilio.Neque enim placere Deo tantam crudelitatem mihi perluafe-n'm, Hicuocem pugnantiü retrahentiumcp intelligebat, dodtus amp;di-guo uel nomine demonftratos aggredi,lacerare,trahere,
Nafcianimaliahominum monbus fimilia in finpulis ferme regio-nibuSjcdocet in Lithuania Rofomachafeu Gulo,animal quantitate ca nis,facie felis,doriaôd cauda uulpis. Hoc enim adeo eft uorax, ut cum cadaueradepafcatur, plenum iamuentre toto, inter duas arbores quæ paruminuicemdiftentaluocompreiFaemittatquodcderit,indeadfà ginamreuertatur.SicLithuanihominumiuntuoracifsinii, Referunt ® huius animalis pelles efîe pulcherrimas,quas fi quis geftet, geftant au-temnobilesmulti,præteretiamgentis communemuoracitatemfiunt inexplebiles comedones. Autigiturpotentiapellistalis eft, adadtum întemcalorehominisdeducitur:autrefrigeratouentriculoidcontin-gtt: uêtriculus enim calore plurimo atq? exiguo abundâs uix fàtiatur, Sedut reuertar ad canes, nullum animal eft tam docile,Doceturuc n3ri,explorare,8ô ferre, Vt effet ingeniofiim,ficcum eflc oportuit,Inge niofiores funt qui caput rotundum habent,amp;: nafùm admodû depref-fntn.Docentur uertere ueru, ut in caupona Leonis Papiæmam ibi plu l'esinftruftos uideas, Sed fîlo tantum laboris,tantum induftriæ81^ ope •■uni Hifpani milites pleriq? æquare norût. Natura illis odoratu acer ritnû dédit: eo magni uenationibus apti, parui in leftis 8c obfcuro doz niinis fuis blandiûtur. Vbi fcles fepultus fit,uel fi illius pellem ficcâim nenerint,reuoluuntfe: deleftanturenimodore mortuæ,quamuiuam oderunt. Putrefeentem tarnen refugiuntrodor enim grauiseft ficcæ car nis illis cùmputruerit, hominibus autem omnis. Iracundü animal eft, S^nonfecus achominesrixisaffuetmAccurritenimfpontèadpugnan tes fugientesepatep clamantes,quamuis omnino incognitos.Nolarum Canacur ulu-^i'^piciia.tq^tiiba.riim.clajigore,mm.aCinorumrudentiuinuocCyailijs^ ’uultis magnis fonis ululant : hæc autem uox illis fletuseft, ob iræim-patientiam. Quam etiam ob caufàm lunam infpicienteslatrantamp; ulu.* hnt,quôd fè ab ilia contêni exiftimantes ægrè ferant. Sic enim ÔC pueri
-ocr page 342-DE ANIMALIB, PERFECTIS Crf(Wf«rmitt-ÔCniulierescùniulcifciini'uriasnequeunt, plorant» Cumniembruof ® genda pedem feumfi't,neuentrcmurinaconipergant,mingentcspedemeleuant.In^ cio efl,quód nee foemin^ nee eatuli id faciunt.Nam feminis nullumdt ' nieinbrnni,eatulisueróadeómolk,utucrfus terranifle(fi:ipofsit,at^
Ge meiendo hand ucntrem eonipureant. Sagaeitatc tanta funt, utcep uLimlafTumin greaem fuoicntemab aliisfelioant, ut fatigatumuexati tes itimulantes^ afTequantun
Venant ferme ipontè, doecnt explorarc, Quida odore aues explo' rant,quos fagaeesdieut,uuigus brachos:alq kpores8óceruos,quipri' mum retincntnomê.Suntamp;rctiarrïjqui intuitu terrent perdicesac co* turnices donee rete capiantur. Coniune omnibus caiiibus eft domuni tuerijoblatrareaducnis, amp;nbsp;perfequipauperes,8ó qui laceratis ueftibus ^°'^doantur‘‘ * Inftruunturfenfira,adferendum:primoproieeftopane,fedficut firrr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;parère imperanti 80 ad fe uocati cogatur:pbft panis pyxidi clauo indu
ditur, ut ctimpanem famelicus inuaferit,pyxide feratuocatus, ne pane relmquat * Senfimuerb à clauo panis aufertur, ut tandem cofuetudine py xidem clauo mordicc capto referat. Sic tandem ferrum reportât,ei' demep ratio ne lapides,8ó quicquid eft difticinimum» T andern aquis ta bella immittit cum pane,inde clauus cum pane: eadem induftriapanis clauo adijcitur muro infixo, ut canisnon ceftet donee clanumetueri^ In omnibus fame opus eft magiftra,iuxta Perfianum illud :
Venter negatas artifex ædi uoces»
Semeftri fpacio temporis fie canem erudiui,utncc puer docilior uideri poftèt,autad mâdatapr5ptior,cùm nutus ipfos intelligeret,Et quant' uis to turn in docêtis induftria fît rcpofîtum, eliguntur tarnen pilofi,ac pilo minime relt;fto,fed tenui atep molli,tum prono:ingeniofîores hiuf dent, ôd patientiores laboru, ac magis obedientes, qui amp;r paru latrant, utmelitei gratiores,nullius tarnen ufus ob paruitatem.Certanoneftta num magnitudo,nec Ingenium,nee colorunus,necuox.Alij boues fer mèæquantmagnitudine, alij muribus non ftintmaiores, muti alfj, alq claniofi',alij ululant etiam.Rubei, candidi, ruffi', nigri,uari}, alij obefi, airj curibres, al q macilenti, rudes alij ac quafî ruftici, al fj manfueti, cru-* deles, alij feroces, timidi alij, Sc quidem apti ad orruiia, feu fenfibusfeu ingenio ualeant » Ita deniep nihil moribus amp;nbsp;uarietate hominumdiferi mina adeb æmulatur ut canis»
Eiepbanih/or- y'erum quidam pfæferûtEkph^ntes, alq cercopithecoscanibus, in duftriaamp;fagacitate.Elephantemuidiftcferefert Arrianus,quiciiniin auribusbinahaberetcymbala,promufcide alternatimea tangebatad rhy thmû,làltabatcp pro rhy thmi ratione, epteris eum imitantibus,dio ream^ ducentibusgt; lidem tanguntur mifericordia, ÔÔ regemadorant, iüramentumnorunt,amp;exigunt,amp; fîdera uencrantur,amp;feii niiferet, agnofeunt feftbrem,^ ultionê expetunt ab his à qu ibus iniufte uexan* tur,06nihil adhumanitatem deeflêciuidetur,præterfermonem,cum multi
I
I
1
1
(
t
f
i
ü
I)
LIBER D E C I M V S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
inulti etiaftihofnines brudamp;f di'fci'ph'naamp;Sniorib, ipfis clephaiitis ma^ gisuideätur. Vidimus nos elephantem reginæMariæBohemorum, nliæCaroli Quinti Cæiàris,iuuenculum,annum fcihcctagentcindcci^ lîiumtertiûmamflorcntcirciterannum L X» uiuuntad c c«certè,refè^ runtplurimiad c c c,quoduerum exiftimo,fedrarb:uelutinhomini bus,quoru etfi fît plerunq; longiisimauita L X X X ♦ annoru, uiuunt ta nienaliquirariisimo exemple ad c x x.plures tarne excedût L x x xgt; îsigituradeo docilis erat, ut feiTorem fîium plane no lècus homo a^ litis intell^eret* Imperabat, admonebat,uno uerbo opus tantum erau Inter reliqua cùm afeendere uellet,dextrum crus fletfîebat : utep fenfim äfeenderet, illud eleuabat : baculum quo regebat ubi excidifîet promu fodcacceptumporrexitièfîbrijqueraadeô diligcbat,utab illo admoni tnsqiabfconditurus efTet fè in cœnaculo maiore,cum quilpiam diceret, SdToremtuumquprito, adillumredaiuit,inuenitqp:inuêto mirumin 'Hodurn blandiebau Vbi archiepiieopus Mediolanenfîs adefletjmoni ^nsillûinclinatis anteriorib. cruribus Sc capite iàlutauit. Vbi ille dicez fftjEffàre aliquid,mugiuit. Sed præftat forma adamufsim dcfcribere^ f’rimùmquidemillius altitude tanta erat,ut home eredfis manib^non âttingeret dorfum,amp; erat,ut dixi,iuucnculus.Craisities duorû boum, Sfdadultis ôô maximis (nam in his uclut equis alrjs'que animalibus lion exiguumdiferimen fecundum regiones amp;nbsp;ftirpes ) pro XXV, ƒ ^uandocp bobus corporis moles eft. Altitude maximis ufcp ad decem ^nbitos,quod facile eft etiam conieftari ex dentium magnitudine:huic fninicùmtaftuseffet,dentes cubitumeum dimidionon excedebant, tamen uiderim ego non femel qui ferme fcx cubitos uel incurui æ/
4’^arêt: qui fî refti fuifîcntjongiores plane fuiffent feptem cubitis.Nar •■atcnimLudouicus Vertomanus uidiffe duos qui pôdus c c c x x v librarumæquabant.Poteftunufquifcpfecumreputare,quantadebucz ’’itdfeanimalis illius magnitude. Sed adordinêreuertor. Longitude dephantis minime altitudini refpondct: eftenimmulto altier quàm pro longitudinisratione. Crura habet teretia,ac ad columnarum mo/ dum, atep inhisiunfturas. Coxæ reftæ defeendunt, necin anteriorem partem ut bobus exporriguntur: hoccpideocontingit, quodiuncftuz ra?gcnuûfunt æquales, atep adeo æquales, ut nifî fletftere crura uideas, iunftura carerecredasjnde natamexiftimo opinionemquod iuntftu-riscareant,quamfùfpicionem auxitillius inceffustnam diftentiscru' ribusacfîiunfturis omnino careat,ambulat. Suntautemilliuscrura anteriorapofterioribuslongiora. Porro inceffus ille cruribus diftenz fis,maximi roboris argumentum eft, Sô caufauelocioris inceffus: nam difficiliusmouetur quod àlongiore fpacio : utinhaftis, quædifficilius mouentur ex imo quàm ex medio:amp;f æqualis angulus tante maius fpa ciumintercipit, quanto cruris fuprema pars àgenu ipfo longius diftite rit, Pedes rotundi in quinque digitos diuifi, fed diuifîo ea obfeura eft.
-ocr page 344-DE AN I M A L I B V S P E R F E C T I S
Sunt a 11 te ni plani ÔC abfep munimento ullo, unde excogitatarado candi pedes fecuhbus à RomaniszHinc enim lati ut orbes pliimbei ejub bus ad uefeendum utimur. Mafculusmaxinauni habet membrurage-' nitale, quod fêrnaè ufè^ ad terra attingi't,hcet ali] hoc negent. Focniinæ duæmammæ tantum, atepadeb paruæutfubarmislatitent» Caudaut fuis pro ratione,fèd ferme abfcp pih's ullis, Sgt;C prælonga, adeo ut a terra imum eius ne palmo diftet. Cutis quoep imo corium durilsimum,amp; mihterabièppihs.’ranfsimusenimeft, utunusautalter hincindecolH' gacur.Cancellis uero totacontextauidetur. Pilofuseftdorfifuprema parte: quæ etiam aliqualiter iuxta renes in gibbam a{cendit:amp; auribus ipfis,quæprægrandes funt, ac quafi duorum palmorum, abffp forma aurium,fed quafî quadratæ funt: hisin duobus locis frequenspilus elf, ac U t cæteris animalibus.Color toti corpori unus, fcilicetfufcuscp nereo immixtus,ita ut nô alter ab altero diftingui queat. Collumbrc' ue. Caput uix à collo diftinguitur. Oculiualde parui, fed tamenacutc cernit. E fuprema parte ff ontis nafus exporrigit,non ut in alfjs animai libus iuneflus capitffeddifiuncîfuSj qui ufqj ad terram exporrigitur,ui: un ta fit ferme eius longitudo,quanta animalis altitudo: probofeidem uocant,ah'qui etiâ promufeidem, plericp manum. Hanc u t dixi nariuni loco eflè nemo dubitat, poft^ diuifiieft ut naris, amp;nbsp;ea refpirat elephas atque odorat, Imumeius quale porei nafus, color,rotunditas,diuißo-Sed fubftantiaprobofcidismultumànafi fi.ibftantiadiffcrt:ufusuero D multiplex, Nam tota nerueaeftôd coriacea, adeo ut earn colligatat^ remittatquomodolibet:breuem enim quandoepadeb facit, ut uix eu bitum fuperet,atq5 tune latilsima eft: quandoep uero i ta extendit,utan gufta defeendat ad terra,nô crafsior ferme humano brachioteft tarnen mollioris fübftâtig quàm reliqua cutis, atqj ideo Romani præfcindere cam aggrediebanfCircumuoluit eamundicp, atep maxima cumcelert täte î fi libet,ca haurit potû, cibû quoep capit,amp;: in os mittit: namproquot; mulcide nô edit, led ore : nee ore ederc aut biberc po teft ab fep promue feide. Os itaep latitat lub capite, fimile ori fuis : fed dentibus omnibus tam fuperioribus inferioribus caret,nudascp habet gingiuas,necub los habefalios dentes molares quibus edit,amp; duos il los prælongos qui altrinlccus prominêt,èmandibula nati fuperiore,amp; uerfus terrant delcendentes,probolcidem^ in medio habentes. Arque hiitadefeem dunt, ut caua dentis pars anterior fit: quæ uero animal relpicit, gibba, Ideoq? acies iplà furfum relpicit, ut fi caput eleuet, facile in fiiiu den du pofsittrabemauttranfiierfiim hominem fulfinerc. Porrb probofeidi tantûroborisinelfjUt arbores quas uiginti homines euerterenequeut, probofeide circundataunouel altero idfu profternant. Vidimus nos I capiteilium quæcupit euertereprementem: iuuaturamp;dentibus ilbs I prominentibus. Linguâ adeb paruam habet ut uix conlpici queat. Vo cemdupliciteremittit;expromufcide uelut tubpraucani,^.^ ex orcuc
-ocr page 345-LIBER DECI MV S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;309
lut hominis loquentis fimulac fpiraiins, undc fpirabundameaniuo^ cat Ariftotelcs. Palana eft aût hanc ad afFcdtus exprinaendos, ÔC maxime conamiferationena efleacconaodatana: ob idnilmirumequosnoil tanaaninaal quamuocem utranque naaximcforiiaidarc. Cæterùnain hello folebantindi enftm duorum cubitorum promuftidis imo alii-' gare,cunaquo hoftes occideret* Soletenim Iblauoce recftoris moni-tusnofcerequos fèriredebeat, àquibus debeatabftincre. Tantuna uero etiana corpori ineft robons,ut duo ex his lundi nauem maximam onuftam in terram trahant, Oiimquoqueamp;: nuncindi Iblentduabus catenis fcrreis circumligatis fub uêtrcduas addcre clitellas altera hlnc^ incle,illis^ligneum fuperimponerecaftellum,ln quibusIcnl homP tieseredi, amp;quaiadoqueetiamufqueadquatuordeclm, pugnantes O' mill telorum genere, ftant, Sed nunc ob tornaenta bellica euilult id pux gnæ genus,tum maxime quod elephantes ignem formidantndeocp ad Herfiis illos Indi faces ferre fol et, à qu ibu s adeo terre ntur, u t longe p lus malifugiendo fuis quamhoftibus pugnando inférât. Focminæiracun--diores flint aciæuiores robuftiores^ mafculis, licet corpore minores. Et,quodmirumeft,cùmtamtardèadiuuentutempcrucniant,àX il. tarnen anno geftare foetum,chna celerrime, à X v. cùm tardifsinaè, inci-piuntiferuntautemtotobiennio. Similitcrmafculusquintoanno Ve nereud incipit,coit^ uere,nec nil! fingulo triennio redit ad Veuerem: ® Sc quam femel grauidareliquerit, inireamplius nonluftinet. Catulus iplecumnaicit trimeftrêuitulûæquat: cumcp ambulat,adeó gradatim prögredit,ut mula edoda autafturco uideat. Grandiores aût adeo mol liter incedunt,utuelutnauigantib.per mare, his quinonalTuetiinlede tint, aut in ligtieis caftdlis uehunt, nauiea comoueatur propter corpo? fis niagnitudine. Licet leniter incedat,homo greftu concitato uix eum aftequi poteft. Cibum maximu capiunt amp;nbsp;potu,fupraf|! credi poteft. Rcgioiubus frigidiorib.alunt eos ffumeto codo 00 melle, ut coeliiniu tiamfuftinerepofsinthn proprijs aût regionib. herbis Óó ramis tumfrii ûib. uefcunt; unde arbores ob id proftcrnutihabitantlocis paluftrib.i ätcp limoiis, regionibuscp calidis. Sun t cupidi glorigtamp;T qug difcüt die, folctnodemeditari. Feruntaprorûuocê formidare,ut ab equisformi^ dant. Sedhunc que h ic uidimus adeb no formidare equi uidebant, ut mulæalioquintimidifsimgadeumfpôtèaccedcretiquaniobrêdeiratis dephâtisamp; in pugna,ac de uoce ipßi eius id intelligendû efte reor. Pro hofcidi tanta facilitas tradandi,ut etiâ ftipem colligatt unde illud Äu^ gufti adagiü, Tanquam ftipem elephanto porredurus : conftringite-nimearn in imo ut libet,partescp alias extendit, alias contrahit, ut non melius digitis homo quicquam appréhendât. Preciofifsima in illis funt dentes hi qui prominent, amp;nbsp;uirga, apud Indos etiä,ut maximi ueneat, nefeioinquemufumnifiob Venerem,ideocpexpetitaRegibus.Dem tesuer'oipfi,quiaex hiseburoptimûcôftatjiiamex omnibus elephaiv
0. 3
-ocr page 346-^o8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ANIMALIS, PERFECTIS
Eamp;«r quidßt, torum ofsibtfs fit î fed præcipuum ex his dentibus, uihfsimum e^ oFsp etiaquotgene- ßus: medium eft quod ex dcntîbusmolaribus. Omneeburtenaxcft, folidum S)C candidû, ideoep ad peftines nihil melius. Nobilitas illi taiv ta ut inter gemmas amp;nbsp;auru m ièdeat quamuis copia uiliorê efficere dc' ^burquomodo beret. Seruaturoleouelaqua,aliterficcatunficcatum primo nitoreni feruetur. nbsp;nbsp;nbsp;amittit,indc exeditur, demumetiam frangitur.Defenditurigiturabac
ris iniuria uapore olei aut aquæ. luuenculis candidiores molliores, ut in Omni animaliumgeneredentes:lenibus grandiores,duriores,fio ciores, nigriores : optimi ad opera quæq? in adultis. Inccrtueft an mip tentur dentes hi : fedfi mutantur,ièmel omnino tantum mutarineceife PtiuftnUet Phi eft : ob id natadifputatio inter Paufaniâ amp;nbsp;Philoftratû : Paufaniascor r^'^d^d'^^bM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dentes efte côtenditîdiiputauo iànè pulchra,fed ino^
eUphantorii. re Grgcorû, maxime^ oratorû,inutilis. lubaamp;TPaufanias cornuacflc aiunt. Pnmùmdicitluba,cornuanunquâmutant, utinbobusamp;ca/ pris:dentes mutant. Elephantorû dentesno mutantur, nô igiturfunt dentes, ièd potius cornua. Paufanias aifumpto côtrario idemcScIudit, inquit enim:Cornua mutâtur,ut in ceruis: maiores dentes nunquam, neep enimapris hiquiprominêt mutâtur:at dentes elephantorû inU' tantur, non igitur dentes elephantorû dentes funt, fed potius cornua. Dentes quoep e mandibulis naftuntur,cornua ex temporibus : atek' phantorû dentes ex temporibus nafeuntur, non ex mandibulis,hoccp uidiife in elephanti caluaria affirmât Paufanias. Deinde dentesquiful D mina in apro uoeâtur, in mandibula inferiore naftuntur: at in elephan
• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;to palam eft, li modo ex mandibula oriantur, ex fuperiore oriri. Ek^
phas quoep exacuere illos folet ut tauri cornua,quod in dentibusinfue tumeft.Denicp elephantorumdentesigneniolliunturamp;diriguntur, quod propriu eft cornibus: namdentes potius uruntur ab ignequam molliantur. Hisquinq? rationibus turnlubaturnPaufaniasutuntur, ad de monftrandû, elephlt;âti dentes dentes no meritb cfre,nec appcllari debere,fed cornua potius.Nosquocpduasratiocsfirmioresadijcinius. Primam,qubd elephantorû dentes teretes funt exarfteqj rotundfabfep acie, quod cornibus propriu eft. Nam dentes omnes mucronati funt, utaprijSccartûatcp aliorumomniû. Elephasetiâdentibusutdidum eft caret in anteriore parte,n5 fôlùm fuperiore mandibula, fedinferio^ reetiam, quod proprium eft folumcornigeris animalibus. Eleplianti igitur cornua ilia erunt. Philoftratus au tern tres adducit rationes ad de' monftrandum quod hi dentes fint,non cornua. Primam, quod comb busiuxta annorum numerû circuli quidam innafeuntur in radice,utin bobus ac capris: dentibus nihiffed funt undiep leucs,nec annorumniv mero quicquamacceditprcctermagnitudinem: at elephantorû dentes tales funt feil ice t, leues amp;nbsp;abftp circulis. Hi etiam fblidi hint undequa^ que, nec inane habentquicquampræterexiguum foramen, quodpro^ prium eft dentibus. Cornua uerb uacua funt intus, utin bobus fpefta/ re licet.
-ocr page 347-LIBER D'E C I M V S* •
re licet» Nullum ctiam animal eft comibus præditû nifi öuod ungulas kkOL'T'!
nabctanihaaSjUtcerui, capreoli, boues, capræ: atelephasnequeun--gulalîlhabetin pedibuSjlèd digitos: nee bificloSjftd in quincp partes di liindos»TaIianugantur Græciftuporemaximo leuitatisamp;f imperil tiæ.'nam prima ratio dicentiuni cornua efl'e, adeo abfurda eft,u t oppo^ litafuppoG'ta aflumant ad idem concludendû» Alter enim ftilicet luba nult,nunquam mutarielephantoru dentes, Pauianiasuultmu tari: nec fialtcrutrum concedatur quicquam concludere poteft, cum tarn den-tiuntquamcornuum quædam mutcntur,quædam nunquam:utincor nibus cerui mutant, bourn non mutant. In dentibus apri fulmina non ■^utantur nec mol ares, anteriores autem mutant. Illud uerbftuporis logentis argumentum quod Philo ftratus dicit, dentes elephantorum id mereri dentes appellari, quod folidi fint, no n inanes, u t cornua; primiimquod non omnia cornua fiintinania,imó pleraque folidiora, ^tcaprarum Sc ceruorum: inaniafunt bourn amp;nbsp;bubalorum. Deinde ^Uodmaius eft, quodcp ilium arguit adeo fuiiTe in fcribenda illafabeP ^negligentem ofcitan tem,u t nunquam ne dentem elephantis uide-i^tjCuius iemper maxima fuit copia, utaudeatdicere,elephantorûden-^fsnon elfe intus uacuos, cum manifeftè fint uacui ut aprorum fulmi-
illa parte qua tempori inieruntur. Sed neque dentes omnes foli ’^dunt, quod illepræfupponit, cumdentes,ut dixi,aprorumqui pro^-® ^inent tota ea parte qua mandibulæ iungantur, fint inanes amp;nbsp;uacui. ^tîquepudetiamtadfæftupiditatis illorum: tumueroquaîfitumillud ’'ullius propemodum ufus, Sc quod à fubftantia rei quærendumerat;
duobus uerbis resabiolui potuit. Conftat enim ciTe dentes: nam *üBftantiaeftalba,mininièperipicua,necfle(ftiipontèapta:ièdficoga^
rumpit. Ecce quodhabesquæfiti propriam diflolutionêatcpperu ‘'lcni.Atigne tarnen ducitur: concedo,docebimus amp;nbsp;ofTa igne duci,fed ’’Óadeó faciliter utcornua.Illudpotiuspræftabatquprere,curelephas *^lifitforniaprgditus, atqj eó maxime qubd dentes maris proriùm caui ^^terefpiciuntjfœminæautem gibba,utin figura uides. Hoc de b^minanoshauduidimus, lcdcredimus Ariftotcliconftanter '’ocaffirmanti. Quærendû eft igitur hoc diligenter: neq; enim obiter hæc natunä fecilTe credendû eft, ièd magna cum necefsi' ‘itemaiorecp iapientia. Hoc aût fieri non poteft nifi propofito i fine.Eftaût finis,ut pofterius docebimus,naturæ optimaafl'e^ ^üiperfedhonêincûcftis:idaûteftalsimilaridrjs,utitadicâ.llli îiitpræcipuèprgcellûtlongitudineuitæ,probitate,beatitudi-^e,fapientia,amp;’lècuritate. Naturpigitconatuseratutanimalfi •Mile quâto magis polTct effingcret. V t igit longæuû effet,prin 3 üpijs uitæplurimû indigebat: ea lùnt calor amp;nbsp;humidû. Similiter Só ma gnitudine, no lôlùmut tutu effet ab iniuria cuncftorûaliorû animaliû, H ut aeris uiolentiæ refifteret. Nullum enim animal paruû poteft efl'e
MM,
DEANIMALIB, PERFECTIS
ualde longæuum.Nani fi tcnuium fit partium,ab aeris tis afsidua pulfatione atteritur èc difsipatur, Quód fi crafia fit fublwfl' tia, fp on tè ci to in teri t, u t boucs. Erat amp;nbsp;magnitudo ad fecuri tatem coni nioda,ficut Óó bonitas tempcramenti ad fapientiam fimul amp;nbsp;uitælo’’»* tudinem ac probitatê neceflaria erat. At ut calor amp;nbsp;humidumabuiw' ret, in calidis regionibus ipfiim nafci oportuit, habitarc in paluiW' buslocis:quôfitutinlndiafolùniamp;^ Africainucniatznamhæfuntca!*' di fs i nie regiones : Indiep multo robore nbsp;molc corporis Afiieos
cellant,quia India aquis abundet : Africa autcaridior fit. OportuitaU' teniut plantis frudfibusamp;T herbis uelceretur, nam aliter probum^in mal elle non po tuifiec:animalia enim omnia quæ carne uefcuntur, fu’’* iracunda,fraudulenta,crudcliaamp; fuperba. Accedebatquôdtantætno' li plurimus fuifiet ncceflarius cibus,ut ucl perpetuó efurire, uel aniniJ' liacundla deftrucre cogerctur. EratetiamneceiTariumutin perptt^Oj motu ad pcrlequendas feras eflet quod tantæmoli fuifiet incômoduiîi- [ Sedherbp tarnen cumexigui fint alimentijbreucmuitameft'cciflencd^ inquit Hippocrates : quamobrem oportebateumtruncisarboruni^ frudibusuefei. Athisterræplurimûadmilceturamp;: lapillorumquäl’' doque, ob id ncccflarium fuit ut illius corpus à talium efu haudoff”' derct, aliter perpetuó ægrotalTet. Non igitur terra aut lapidibus deu”' ratis ofiendit. A t frudtus 8d rami arborum periæpe al tiores funtqui”’ u t ani mal efficere poiTet tantæ magnitudinis quod pofict ill os attiug^' re : duritie igitur capitis probofeidisep amp;nbsp;dentibusilium muniuitad^' uertendas arbores. Adiuuat amp;nbsp;probofeidis longitudo ad decerpendo$ ff udlus ramos,ne uniuerfas arbores euertere cogeretur, quodilHb' boriofum fuifi'et atque damnolum, nec lolumipfi, led alijSjfublatoal* mentoinpoftertr. Vtuero tutum efietàleonibus,dentesilloseffet”' nam cornua incptaerantpropterduascaulàs: tum quia cogunturcof lu m inflecficre,tum quia hoflem non tarn bene uident. At colli flexure longitudincmexpofiulat: ut igiturelTet robuftilsimum, collobreu’ opus fuit acminimèflexilimndeôdleones ccruicemraro autparumfit' (fiunt. Eftcp id etiam fignum in ho minibus, fi à natura fit roborisamp;fot titudinis. Dentes igitur illosantefinxit,utcpeirentrobuftifsimiSlt;com modi,non iam mandibule inferiori,imó necluperiori,lcd temporibus iHMübula itiß inleruit. Nam mandibula inferior Iola cdendo mouetur, dentes fupc^ rwrdendo/o- riorcs iiunquamiquamuis plurimi hocnec in feipfisanimaduertant.St lupewrfimper JghutdentesininferiorimandibulafuilTentinfithroburobilliusparui quiefeit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tatcm habcrcnon potuifient,amp;periculûluxationisin magnonifuattu
lifient, amp;nbsp;comedendo mirum in modum fatigalTcnt tardaflentek' phantem. At quia materia dentiu opus erat adtaiiiprægrandcs dentes fingêdos,fuftulit dentes omnes anteriores tam fuperiores^ inferiores, utexhis illos conficerct. At detibus illisimpedicbatneosinterramex' porigere poITet, fimul ac breuitatc colli, èc quia dentibus antcriorihus carerct,
-ocr page 349-LIBER D E C I M V S.
carcretjob id net^ eibuni ex terra,nec^ poturn c fontibusbaurire pote^ rat : bis omnibus longa ipfa probofcide,amp;r inani,amp;r ad modum manus comprehendente oninia, tum firmifsimo corio amp;nbsp;neruis,tum uinculis Sc cartilaginibus fuccurrit,effecitcp ob id ut contraheret ad libitum,uel cxtcnderetur,uel circumuoluereturuiidequat^: undeillaamp;Scaudamu fcasamp;crabrones elidit» Sedcumibimaior copia fît haruinfèlicitatuni quam ut Cauda uel proboicidepoisitomnes cxcutere,fîmul etiampro^ pter loca qugdam qusc neque cauda neque probofcis commode poteft attingere,his incomodis duobus modis natura luccurrit:primuni cute cancellata,qua i 1 las comprehenlas colliderct:iccundu,ut cutis elTetdu^ rifsimaatqj crafsiisima,quod etiamad arcêdas iniurias aeris^SiC ad iècu ritatemtumlconumtunialiarumgrandiorumfèrarumfuitnonlbluni utilifsimum, fed etiam necelïariuni» (^o fatfîuni eft u t tanta tam du-* racutcnonfueritcommodumederepilosmatîimateriapilorumin cu« tem translata duriorem illamefficit, minusetiam eraiit pili ob id ne^ cciTari-j : qui tarnen fî adfuiflent, magnum incômodum attulifTent in a^ quisScpaludibusuerfanti, Vnde fîc femel excuffotergorcjtotusnitet, amp;celcrrimèficcelcit.AtcixmIinguafîtobdentes, elephas autem dentigt; busanterioribus careat,lingua parua 80intus recondita opus fuit, quo niamdentibus molaribus in fern ire debuit. Simul fî magna fuiflet, im-pedimentum.afterret ne probofcis cibumufcp ad dentes molares porri geret, Sedquia opus erat ad uitæ longitudinem optima niafticationc, amp;iquia etiam cibus adentibus nullis anterioribus dilfecari poterat,mo bres adco robuflos Só tam commode fabricauit,ut quemadmodum te ftatur ArillotelcSjCibum omnem confeftim redigat in farinam. Simul ctiam confaluit ut diu geftaretur catulus in utero,turn propter uite Ion gitudincm,tum etiamipfîusuitælongitudo caulàfuit utquamuis bien nio fœmina in utero ferat,multos tarnen pofsitgenerare.Necp cnim ub lum animal quod parumin uentre matris gefletur,Iongæ uitæ elfe po-teft. Oculorum parui tas fîiit, utcùm non recondipolTentjtutiores fo ■ rcntabidibüs ♦ Recondi nonpotcrant,quiaàlateribus pofîti nonub dilTenteaquæ antcoccurrerent: necefïariS fuitautemelfeà lateribuS, neobnixumdcntiumamp; probofeidis propinquitatemlædcrentur,at^ queitaanimal ante fènium cæcum effîceret, turn maxime quialongifsi -mæ uitæ futurum erat. Cum^ ob robur ac dentes caput magnum effî-cerecogeretur,infornie,utita dicam, fînerotunditatcefïècit: qualif-cuncp enim additio ad o rnamentum fadta capiti, ipfu m in immêfu m au xiflêtrob id ualde deforme caput habent elephantes, Diximus de illius uitæ longitudine ac fècuritate,qup etiani cum fîimmo robore côiuntfîa funt. Sapientia uero ex temperamento ptocedit, uitæ diuturnitate aiP getur confirmatur. Vnde fenes fapientiores,amp; qui ex eis nafeuntur» Et nullum animal breuis uitæ ualde fapiens elle potefl. Vnde fapien-tifsimaanimaliafunt, camelus, elcphas ôô homo ♦ Sedamp;f eadem oninb
-ocr page 350-^lt;4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ANI MALI B. PERFECTIS
bus alrjs uitælongitudinc præftant.Ex fapicnciaueró probi’tas proce--dit: hoc enim denionftratum eft à nobis in libris de fapientia. Sed amp;nbsp;ab eifdeni caufis,ut dixi,ex quibus uitæ longitudo nbsp;nbsp;iapientia ipfagt; Vt ue
ro fclix eilet,probicarcac iapientiaconfultu eft: fimuleciamutefletgrc gale,quodctiarnadfecuritateniniulfumconducit. Soliuagaenimani'' nialiaoinniafuntinfelicifsima:omniseninifelicitas quæeft prætercon templationem, confuetudinchabetur, quacharos noftros tuemuroó Sc foLicnius, Sc ab illis niutuo coliniur. Itaque iam nianifeftumeft, cur elcphantemfimulmaxinium,robuftifsimuni,longæuifsinium,fapien-tilsiniuni,nianfuctiisimum,ftcurftsiniumamp;felicilsiniumomniumbd luaruninatura créant,quoniani fcilicetquinq;cx his partes erant fum^ mæperfècftionis adimitationemillius fummæquæinDeo eft: reliqua duo adilla quinque necelîariaerant.Exquopatet hominem ipfumef' ftalterius generis ab omni bdluanim natura difiuncftum,immortalec^ quippiam : nam ul timam perfelt;ftionem,quae ex mortali materia confix ci poterat,natura eicphâto largita eft. Videtur autem hoc animal cuui fuealiquid habere ftmi]itudinis,cauda,proboftide,cute, temperanieiv to Sc moribus : irritatumcnimefferum eft,alias mite : Sc fties ipfi greg^' timincedunt,amp;f locapaluftriadiligunt, amp;’oculoshabentparuos.Cæ^ terùm fucsbifidam habentungulam, elephantcsquinq[î digitos baud diuiloSjftd iolùmleuiterdifcretos.Carentôlt;l dentibusanterioribuse^ Icphantes, fues habentamp;T fulminaetiamininferioremaxilla,noninfu p periore, neque in tern poribus. Gerit hoc animal inimicitias maximas Rfeiwoffrof, cum Rhinocerote : hie eft Indiens taurus. Corpus habet eleplianti fer^ me magnitudine,cruribus breuioribus, colore buxco:totus teftisqui' bufdam in modum cly pei armatus eft à natura. In man's extreme iuxta nominis etiam lui ftgnifîcatû cornu geritpalini longicudincpauloma^ ius,durifsimum,firmifsimum,re(ftumatquepræacutum,lêdquoduer fusfrontem torqueatur,quodcppugnaturusexacuit. Suntamp;quidam ex his qui aliud cxiguum etiam cornu habeant in tergore, Referûtam nofalutis m.d.X I u.delatumunum adLufitaniæ RegemCalendis Mar),quern Rex bicnio póft fpecftaculi caula Vlyfiponp cum elcphaii tocommifiguicitep Rhinoceros.Adeonihilnaturauoluit omninoab incommodisefte tutum.mam elephantemhiclolusexagitat,dicutqui-damamp;; ferpen tern: fed focietas elephancemtutumab utroq? reddit,nec periculo fubiacet, nifi cum caula aliqua à grege fuo difiungit. RhinocC'' rote Paufanias uidit, agnouitamp;: Plinius,nÔ tarnen Ariftoteîes. Côftat hune longe aliumefte à Monocerote,cumquo lolùm nominis fimilitu Monoems. dinecolludit. EftautêMonoceros animal rarum, equi magnitudine, pilo muftel^ fîmillimo,capite ceruino, in quo cornu crefcit unicum„cu bitorum triumlongitudine, media in fronte atquc redtum, in inioautem amplum, tendens in aciem. Collum breuc,iuba rarilsima, Sc in alteram tantum partem tendente, crura uelu t capreolo tenuia,poftt’rio-'
rum
-ocr page 351-LIBERDECIMVS,
* mm exterior pars multopîlo uillofà, ungulæbifîdæ: în uniuerfiim fî ()m's aduertat cerui naturæ non eft abfîmilis præter cornu illud : ferum eftualde, Nafotun'nÆthiopiainterfolitudines iqualentem queter-nra, atqueinter fèrpentes mirûmque in moduni uenenis cornu eius aduerfaricreditun
At contraria aerisqualitate pcnitus fub Boreali polo animal nafcv nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;gt;ni-
tUFjCeruo fimile, cruribus anterioribuslongioribus, carneam Habens proniufcidem,breuem tarnen, cuius ungula fî collo appendatur comitiales iànare fî quid aliud poffe creditur. Quoniam dum hoc morbo la-borat animal iplum(nam comitiali morbo laborat)non prius excitât, 4uamungulampofterioris pedis auri intuleritrtuncenim protinus ex titaturamorbo.Timidumeftamp; imbecille fupraquamcredipofsit,8d fxquocunqueminimo uulnere moritun Eft enim cordis frigidifsimi, aeccrebri non folum frigidi, ftd pituita redundantis* Habet autem cor
Hua peculiari quadam forma prædita,8ô'nulli ferme animalifîmilia: namerafla abimo,ubiafcenduntlatiorapalmofont» Abundat apud Dacosfinitimasepregiones,uulgari^ nomine magnum uocant ani-■aial.Cæterùm ab Alce plurimum differt. Alces enim,ut Cæfàr eum de Akes. foipfitjCapro fîmilis cft,amp; maculola pelle,amp; crura fîne iuneftura haben Huius uerb iuntfturas uidemus, amp;nbsp;pellem ceruo fîmilem. Sed de Alce mferiusdicemus»
Animal aliud mittit Athiopia,parte anteriore uulpi perfimilc, cau- Animal mon-8c pofteriore cercopitheco, pedibus anterioribus humanis,auribus
^efpertilionis,quodcrumenam habet fob uentre,quacatulos undequa (]üe gerit, needimittitnifî dum ladbare uult. Mittitamp;l India occidentals Chiurcam è muftelino genere,quæ eodem modo filios fecum fert» ebiurca.
In eadem Æthiopia aliud eft genus bouis pilo fobnigro, fed corni- bo«« Aetfew-busceruinis » Sed fî uelim omniaboum genera referre, opuseritproli- pt«. xioreorationequamhuiclibro conueniat»NamHilpanos duosnuper Bohemiæ Regina lecum duxit, credo deledata proceritate cornuumt aherius enim cornua duorum atcp amplius cubitorum erant. Sunt bo-•nafiex eodem,quorum, ut dixi,hiftoria ab Ariftotele recitatur» Sunt boues in Italia nigri,cornibus nigris,atcp ad opera maxime gratis,Buf- Buffali. blos uocant incolæ,nadi no to ta Italia habentur,fed ultra Apenninum tantum. Agreftes fîin t ualde, adeo ut annulo ferreo naribus indito fb-lum circundueâtur. Et caro illorum cùm fonuerint uix edi poteft : tantum à commun! boum généré difterreuidentur. Sed quid ego tandiu his immoror C præftat potius foire omnium animalium cornua haben-tiumdifferêtias, ufomep aenaturam, altius utdecetrepetito principio. Quoniam demonftratumeft ante, animaliaquæherbisuefoebantur, (lenteshabereobtufos,non præacutos,atcpeacaulà,tumnaturaipfà, (Juæàcarniumefu abhorret, ineptadefenfîoni quædentibus fit: ob id igitur armata partim cornibus,partim unguib, crafoioribus. At de un-
R z
-ocr page 352-3tó nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEANIMÄLIB» PERFECTS
ouibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cftzreliquu eft igi'turut often damus/animaliac^uf
Cur quteäa ani cormbus prædita funt,alia fbli'dis,alia inanibus eftè munita. Quæcun' damduo^ft^^M 4U‘^^uteminanibuscornibusamiatafunt,duohabent,u£boues:c|ux ddin plurAa- autemfolidis,aliaquidcuno, utMonocerosRhinoceroscpialiadiiO' àeafltcornua, buSjUt capr£cdamxq?:aliapluribus,uteerui,amp;quæexeorumfuntgc jflorün« j-jgj-Çjutcapreoli:namhæcramofàcùmhabeantcornua,pluriuîiiloco ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;funt. Floc autcm primo demonftrandû. Nani cùmplura cornua gignc
rc natura propofuiflet, fi totocapitelpargercntoninia, primùmpræ^ tcrduoinutiliaerantad defenfi'onemtdeindenon fuiftentproximaauquot; ribus,aures autcni natura ficcp,reliqui fenfus à cornuu ni materiaimpc dimentuni rccepifient: ob id nullum animal plura cornua toto capiK fparfà habet, præter uerueces quofdam, de quibus iam diximus. Refequot; run t tamêrangifcros tres habere cornuum ordines, ceraftasautemcot nualèptêjPliniusdicit quadrigemina : cochleis certè quatuor funt, fed duo prælonga,duo brciiia,8f quæ omnia con trahantun Suntamp;TpIurî duobus in ièftorûquibufdâgeneribuszfed cochleis ad prætentandutti, ccraftp ad decipiendu m, dum in arena reh'quu ni corpus latitat, cornua ut ceipitum germina pronunent,data ftiere,non ad defenfîoneuiamp;f pu^ gnam. Eadcm ratio in his quæinfeftadicûtur cornuumfuit,au£aliao' mnis præterquàm pugnæ,nifi quibufdam ftarabeorû generibus ; cü' tumeftamp;illisamp;alijs, fiquafuntquæcornibuspugncnt, namfcarabn , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;habent,ea quæ pro armis il 1 is funt, tantum duo efie ♦ Rangife'
ros non unius fpeciei elfe credendu ni eft, non folùin ob raritatem, fed quod cornua duo fint cerufduo capreæ feu capreoli,rcliquaduo capte ucl damp. Exiftiniare decet hæc animalia coitu diuerlarumfpecierum finiul genita efte.Ergo ut ad priorem diuifi'onemreuertar, cornuaceP uis rarnola fi.int,amp;r tarandis in eodë genere Scythicis.Capreoli ramofa ff nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eciani,Sóutdixi hæcmultorûcornuûloco funt. Quæcune^igi''
nuaramofu ti, turramofaliabeiit comua, eadem multaquafi habeiit: hoceiiimnatu midafunt çy ræ intciitum. Atq^hæceademlolidahabet ncceflarióSd durateadenl ‘^“7 timida funtamp; ftulta, amp;uelociapedibus. Demonftranduni eft igitut mrLa boc. Inoiimibus autdemonftrationibus affumere debemus tria fop-* pofita.Primumquidê, quod natura omnia membra diuifionisimple^ uit,quoad licuit,aliter infipiens fuifl'et. Nam cuiii decrctum effet orna^ re niundum,non melius id facere potcrat,quam fionine genusanima^ liumquodfub prima diuifionecôtinctur, fabricaret, no ftcusaefiquis hortuminftuiensillunifloribusomnis generis exornet. Secundum eftjiiaturam animalium quæ non adeo niunita fit ut ftarc pofsit,neccf fario deficereniec ob id talium animalium ipeciem ullam fupereffe:oin nibusigitur ipeciebus tantumeft.quantum ad carum tu tela fufficiat. Tcrtiuni, animaliafurjpfiusgratia atque uniuerfi ornatuscaula,noti aliorum,genita fuiffe, Idigiturfupponentes, ciimdecretuiiieffetanf malia cornibus quafi arboribusmunitafacere,amp; priniumdiuifionis
luein'
-ocr page 353-LIBER DECI MV S»
317
ttienibrum abfolucre, ncccHc fuit pnmùni non plura duobus elle, fed ramofa : ramofa auteni dura ôô folida, ne franserentur : cùni enim non iiiuant,naniuenis amp;neruis oportuifleteflèpræditajatqueideo mollia, atmollia pugnæ apta non fuiflent,flccti non poterant : ob id igitur du-taneceflario fucrunt. Molle enim omne ineptumnixibus,nifi fit flexile; flexile au tem humiduni 8c uiuens, ut rami arborutn» Vndc ligna autficca fiint cùm non uiuunt, aut flexilia quæcunque funt dura* Corgt; ■auaigitur dura 8c ficca ncceflario fueru nt amp;nbsp;folida : nam ex inani n e 4uefolidumquicquaiTinafcipotefl:,nccinanequod firmumfit» Cor-’luaigitur raniolà iblidafuntamp;: ficca amp;nbsp;dura * Quapropter cùmcxcc-’’ebro talis materia efï'undatur,amp; ex lânguinc genGrctur,fanguineni 8gt;C cerebrum fîccum habebunt,ôô multo elemento terreo abu ndans*T aie Güternomnecrudum efTc demonftrauimus: ob idigitur ftultaomnia ^aliafunt, timida : hienimaffedtus funt melancholiæ feu in cerebro lèuinfanguineabundantis * Cùmigitur ftultaactimida fint,pernicia 'He oportuit ut fèruarentur:nam u t diximus, quæ feruari non polTunt ^pecieuinoh conftituunt.FiuntSc uelocia confiictudineóó metu*
Quæcunque ucrb duobus tantum cornibus atque his folidis arman ipfa ftulta funt Sô ti mida,ôô cornua habent dura ficca que ♦ Sed ’J^onadebtiniida nequeadebftulta,perniciafiintô^hæc,obcaulas di-'^tîs.Sunt autem in hoc genere multa,câpre,damæ,capricorni,iêu ibi- Capricorn^ ees colore cinereo,in iugis montiû uiuentes, qui nifi locis frigidifsimis Gluant, obcæcantur » Horum cornua quandoq? octodccim habent in-’‘:rnodia,fîngulisutcrediturnodisannumdcfîgnantibus.Cornuum ^ero magnitude quandoque pondus librarum X 111 i*fuperat;unde iiafaadbibendumfiuntgratiufus* Vidimus SiciniôôinuillaB» Mau-
feu apud Sedufios Antuartes : nigerrima autem funt. Damæ uc üionie. foleues capris fimiles in Germania latiora habent cornua,quoniam liccaamp;fdebiliaanimaliatenuiorarcddunturàfrigorczlatumuerbimbe bile,ut teres robuftum. Hæc igitur i 11 rupibus degunt,quia neque gra-^antur cornibus in capite,neque ad leuitatem èc firmitatem quicquam kleeftcùm fint fîccifsima.Capræ autem dociliores funt ramofa gereiv Cj^rlt;fgt;nirum» bbus cornua, adeo ut uiderim capram edoeftam ftandere feptem tubu-losligneosunofiiperalterumimpofito, donee adlaqueariafcandereu rerrandus enimTurcaolim, nuneChriftianus fadtus, tubulumoffè-febatligneum eredlum pugni nec amplius latitudine, illa’primùm pe-^cmunum,deinde alterum ex anterioribus imponebagpoft pofterio-i^esordine eodem : ubi conicendiiret,ofrcrebat Ferrandus tubulum alium,fupponenspedi : inde illafenfimalterumcx anterioribus im-ponebat,atquepofterioreseodemmodo, donee fenfimetiam tubu-lus tubulo fuperftaret* Illo uerb continente tubulos uique ad fèpti-nium, codé modo capraafeendebat donee ftib laquearibus ferme dor-fo confifteret» Itaquenon tam indocile uidetur hoc animal ,urdoccri
-ocr page 354-^»8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ANIMALIB. PERFECTIS
omnino nequeat.Quinimb eadê fuperlateres ordine difpofitostrâfir^ odio ha didicerat, tanquam imitatrix magiftri fui qui funambulus erat. Odc' '”'*”**”* runtcapræproprietate naturæ hominis lâliuam, necquicquameduni quod ab homine prius deguftatum fuerit, contrarialacertaru natura, quæ auidè lambunt earn. Sed utcapra interhabentia cornüa folidado/ cilior eft,itarangiferi inter habêtiapluraramoiàcp. CicuranteosinU poniacaptos:nafcunturenimibi, ôd eftêdis iunguntur,fuperantcpt' quorûloco c L. milliapaftuumindie: fimtenimcorporerobufiioft cornibus autê tenuioribusquàmcerui. Etforlàn duo tantum cornue habent ftcundumnaturam: pluraautem,utinueruccibusdidumeft cafu.’uel cùm ramofa fin t amp;nbsp;ramis {requétioribus fulta quàm cerui,o^' ditumeftfruftrapluresordines habere cornuum. Autuelutinplanö^ quæ germinât uberius,ut porno ac auellana,rami è pede 5^ furculi pro' deuntquièftolonibusnafci confueuere:itaèradiceduorum cornuum furculi nafcuntur qui è trunco nafti deberent, atcp eo modo imagine^ multorum ordinû præbent. Cômuneautemuideturanimalibusplæ Curceru£ fac' raquàmduo cornua habeiitibus, ut fœmina cornibus careàt. Quam' minæ cornibus obremcreditumeft àPlinio, dentium materiam in cornua nontraflô'
careant.
Oues in
re, cum fcemellæ ctiamdcnnbus fuperion's mandibul^anterioribus^’ rentes cornuanonhabeant.Ratio eft duplex,à fine fcilicetSóefRdeni^ caulà deduda» Ciimenimmatres foetusin aluo gerunt, lcuitate8^aggt;l'|, täte opus habcnt, unde cornua prægrandiaamp;ramofa illis eflentimp^' dimento. Eft etiamgenusillorumanimalium timidum,utfœminefi*’* j timidilsimæ,quamobrem illis cornua nulli eftcnt ufiiÉ Deeft etiam cî' 1 lor,qui materiam cornuum gignere poftit, ÔC genitam ex truderc iîmul atc^ extendere:ob id uelut hominibus barba,ita ceruis cornua utad^® lum ornatum fada uideantur,amp;’ neutrû adfit foeminino fexui illoruiH' Quæ ratio etiam in pecudibus obferuanda eft:cornuti enini mares, iugif minæ ab ftp cornibus finit. In iugis tarnen montium frigidifsimarui’’
remonumalicubi, quoniamob fripusaenscalornaturalis cofirmaiu^ num frigidaru ? r . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i i n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i ■ «i/
cornwtc. etiam rœminæ cornua habent. Pugnant arietes cornibus,ut in hisan*'
quot; nbsp;nbsp;. malibus CO rnua fint armorumumbræ8lt;imagines,non arma. Vefum
dices: Quid ergo illiseft ad falutem,cùm cornua no fintC Autigituto^ ouescurßäie. uiumnulla eft ipecies, uel oues propter homines, non propter feiadï uidentur. Sed ouis origine habet è Sarmatia,ibi Snas uocatur.GregfS funtuelociisimarumfcrarum,Ianacinerei coloris, carneadeofuauiut Reges Parthorû Scytharum ue (nam utracp regio nunc Tartariænoquot; mine intelligitur)uenari eas non dedignentur.Par eft autc ex ea regiO'' neortumhabuiire,8(f làdas cicures, quod lanaueftianturaduerfusfft gora, ut reliquæ ferx aliarum 'regionum pellibus preciofioribiis. Se^ Animalia infri curlanacinereicolohsfit, nôuideturresdubitationedigna: fîquideiw f^curaiba^ nbsp;nbsp;nbsp;rcgionibus frigidis animalia pleracp albo funt colore, ut in Cyllen^
rupeCoftyphi auespenitusalbæ, ÔCin SipylocircapaludemTantali
-ocr page 355-LIBER DECIMVS*
319
iquilas candidas uidit Paufanias gt;nbsp;Eft autem Sipylus mons in minore AlîaiuxtaPhrygiammaiorem, Cylleneautêin Arcadia, IdcmuidiiTc fememorat apros 8ó urfas candidas in Thracia natas, 8d ceruos Romæ i^indidos lepores in Libya natos. Aquilas candidas cycneas uocarc lolebant,quód effent exquifitifsimè candidæ,amp; cycnis fimillimæ, Sed in frigidis regionibus candida fiant animalia, caufàobfcuranoeft. Canities enimàmucore fit,mu cor à fîtu,fitus à caloris imbecillitate,ca-
ft
?
l. if
11
■f
II
loris imbecillitas ab aen's immodica fngiditate,in cute propriè,quæ 8c ^(ricxponiturpcrpetuOjôépâruucadorem continet ex fe. Fitamp;quan^ 'loque,licetrarOjOb caloremexternum,exhalanteinnato calore: ob id localidis regionibus, ut Libya, lepores albos fuifTe non abfiirdum. Iii ’’^ontiumGermaniæ iugis 8gt;C lepores albos amp;nbsp;capreas ceruos candi-' ^osnonfolùmnon mirum, fedrationiconfentaneum.QiianquâPaii l^nias afFirmet uidifle quidem ceruos Romæ candidos:unde autem ad-''^difintjiiefcire. Romætaliurn copia amp;Saliorumolimfu erat,cùrnim^ Pfrarentorbi, Subijtrecordatio ob id carminû T Calphuriii] Siculi '•iBucolico:
Vi^igenui omne fèrarunt
^‘ßmsfcapults torus eminct,4utquibushirtte
® nbsp;nbsp;nbsp;Mintur per colla iub^e,quibusaßgt;eratnento
^trb4iacet,tremulisq;rigentpaleariafetis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y/ j ■
^^cfolùmnobisfylueflriacerneremonflra
(^onligittequoreosegoeumcertantibusurßf
Spedaui uùulos,Gr equorum nomine dignunt ^^ddißrmepecus,quod in illo nafcituramni, ., nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fata riparum uenientibus irrigat undis.
1^'nilhicfabulofuiTideicriptu efl, quamuisàPocta,amp;mira formaac Wincredibili:namdeequisNiloticishiftoriamnotameiTefcimus» 2' ^uibufdam ctiam marini dicuntur. Et den tes illorum eburneis eC-‘^ßmilesdocebimus : parteautem anteriore equosreferunt,poflerio'
pifeêdefinunt. Vitulos marinos inferius defcribemus»Tauri qui^ osiubf funthirtçPæonij font,quibus toto corpore pilus eflhirfotus, Pgt;^cipuè tarnen in pedlore amp;nbsp;mandibulathoc PaufaniaS uidifle fo rC'-
Quibus uero mento barba pro minet, V ri dicuntun Hi font tauri 'Jornianiæ robufti, quibus fob mento uelut hircis barba iacct. Habet ^iniregiones quædampropria,ut SardiniaMuflumfimillimuceruo Mufla. *010 ceruuni, fed arietis cornibus, quern iure fobulonem etiam dicere poflutnus. Sedfl difleruntfubulomufloc^, hacrationediflèrüt,quód fobuloni long!ora font cornua amp;nbsp;folida,ut capræ: Mufloni autem Ireuiora, contorta, amp;nbsp;ab initio inania, utarieti. Mifeentur enim fpe-
f cies miris modis : uel coitu, utdeanimali illo admirabiliiamdidluefl; oclregione: nam,utdixi, Tauris Germanicis longa barba pro minet, oiaiusc]^ eft corpus, Pæonijs hirfutû, Libycis quos lantuocant lingua
materna
-ocr page 356-^20 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ANIMALIS. PERFECTIS
materna fùa, corpus candidum, ungues ni'gri leu potiusungulæ/on’o impcnetrabili, atcp ob idamp;f ob pulchritudinê preciofo. Eft autem hoc animal uelox ob confuetudinempabulumcp. Varianturetianiregio' vipfr« Liby' nibuslèrpentum colores. In Aethiopia enim amp;nbsp;Libya uipcrænigrx fiinruelutamp;homines, quodetiamPauiànias teftat. Namcùntpiloca' reant, aduriturcunsuthominum abimmodico calore, quare non eft niaior ratio de hominibusquodnigrifi'nt bis in regionibus,quàmcl': Qttomodoco- uiperis. Variaiituretiamætate, utmuresquicancfcuntienio.Etnon gnoicunturfiij folùmanimaliaipià, IcdcxipGsgenita fenecflutis extremæueftigiao' detrepitorum. ßendunt: utinequisamp;f hominibus, quorumfacies cùmex decrepio^ parentibus nati funt, rugofaeft: uis enim cordis ubihebctatacft,con' trahit CU tim, atq^ hoceitindiciumiamdebiliummembroruprincipî' limllludueró (æpenosanimaduertimus. Itacpprimûmutationisprii’ cipium eft ex mix tione diueriàrû fpecierum, fecundum ex regionibus, tertiu ex ætate Sc generatione à parentib.nimis iuuenib.aut fenio coil' feeftis. Maxima ueromutatio in regionibus ad AuftruuclBoreani tel* dentibus, inde ab Oriente in Occidentë, póft in paludibus autficcisJ^’ cis, ultimo montiumacplaniticidiuerfitate. Libya uerómultaiuoftf^ mittit, non folumob calorêimmenfumS: iîccitatê, fedobaquarûp^' nuriani,qua animalia diuerfi generis fimul miftentur: ut tauri quidam, quos rhinocerotes efte diximus.’alrj etiâgibbo infi'gnes,utcameli, quo' rum meminit hîc poeta. De Alcc iuperius ditftum eft,8ôq? raro uifaft^' cuius rei eau iàm Paufanias docet, dicens : Hominêprocul odoratur,S; j cumprclcnieritinconuallesamp;profundifsimasipeluncasièabfcondiii | nec illam uenari ob id licet folam, fed cafu, cumuenatores ipaciû nnlft ftadiorum alias feras quærentescircûdederint. Mediamilleelfe refen inter ccruum amp;nbsp;camelum, quod forian gibbani habeatin dorfo. Aut hæcaliaeftabcaquamCæiàrdefcripfi't. Manticora autemnon habd certumautorem, fed poetice adieeftamexiftimo. Ctefias, quern Plinw^ ‘ fequitur, earn defcribit, cuius etiam autoritate Ariftoteles meminit,iH* nonfatis tidens. SednonuifamtotluftrisRomanorû,;necàPaufann, mirumeft.Indigillamtribuunt. SedutdixiLibyaineodemtradueft Sc Aethiopia,in quibus tigrides,ut apud nos lupi,abundat. Maciilofa pelle creditur efle tigris. Nos duas uidimus Fiorentiæ, quas tigres dfti dicebant,cum pardis effent fimiles.
NalciturSdLeo eifdemin locis, ferme animaliumquadrupednmaii dacifsimum, cuius ofla ignem collifa creduntur excuteredongo corpo' re, colore fuluo, acri intuitu, longa cauda, quam qua tit perfæpe,pilus non reeftusanterius, fed mollis ac flexus: corio prorfus impenetrabiln breuior parte poftrema,capite magno,rieftu oris amplo : tanto ccruicis ac dentium robore, iitcamelum ore arreptum feratltantafortitudinCi imo audacia potius, ut folus ducentos aggrediat equitesmnguibusnia ximis acdurifsimis armatus, rugirus afper ♦ Iracundû genuit, quia for tifsiniuini
-ocr page 357-LIBER DECIMVS.
tißi'mutn : atlt;ç ob natura tam calidam alterm's diebus laborat morbo, quibusiacetproftratusamp; rugit, non ton's diebus, fedftans horis.
Sunt etiamanimalia pcjlibusnobiliora, utlincei,amp;'è muftelarum ge generepIurimelMartcs, VaribLardironi,Viuerrg,Piroli,Hermelini, Ginetæ. Has Hifpaniamittit, formaamp;moribus domefticis muftelis, quasnos Foinosuocamus,fimiles, pelle uaria ac nigro etcinereo alterna tibus maculis diftinc'la. Sed Zebellinæ,aliàs Sabell^,omniû longe pre nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prf-
ciofîores pulchritudine nbsp;nbsp;ramp;ritsitc. Has mittut fub extremis feptentno
nibus.Lapones. Nee numerus horu generibus,fi ad pelliû colores ua-riosrelpicias, aut ad illorum naturam mores^, tanta eft copia muftela ruiu.Pelles collidiuturnioresplerunc^,utinuulpe, uiuerra,lardirolo: coUi cur natnpartem earn cute fblidiore ob periculum naturamuniuit, inde fa-clum eft ut pili diutius contineantur ♦
Negauerat Ariftoteles animalibus iucundos inefle odores,adeocp curanimalitt fonftanter utPantheram bene olere tantum quibufda animalibus affir iucun met,non autem ueremeq? ab hocdiftentit Theophraftus. Sed ftercus ininialiumquoniammultumamp;humidumeratjimpedireodoris fuaui dephnta tatctnpoteft:in plantis non ita,cixm fit modicum amp;nbsp;ficcum, atep conco r«»» caufi(,^ó.
Quamobrem animalibus quibus ftercus bene olet, modicûefiè oportuitSó ficcum, ut lacer tis magnis, de quibus fupradiximus,quos etiamcrocodileos uocauimus,amp; anguibus.Igitur ut natura nihil inta* ftumrelinqucret, ftuduitdiligenter utodoratumanimalefficeret,ne^ que ununi,fed diuerla ratione»
Zibethum igttur finxit feli perfimilem, fed maiorem, animal quod ZiMhw». Hifpaniamittit,dentibus armatum ÔÔ ferum ualde,quod nulla tempons longitudine mitefcat,pilo alperiore,ore oblôgo,ut taxo animalin'n buiustammafculi^ fœminægenitalibus folliculumgenuit, èquo fernen argenteo cochleari excipitur, adeo odorisfragrantis, utuel grana tria, pondus librarum plurium cuiufep arboris odoratifsimæ uincant: oportebatenimin tanto conatu aduerfus difficillimâ rem naturam ali-quid magnum efficere. Solent enimamp; homines conari,cum rem diffi'/ eilcmaggrediunt, utadmiratione dignum aliquidefficiant: cum^me tafuperâdaeft, baud mediocri interuallo illud efficere conamur» Qua eandcmregulaminMofcho etiam ob feruauit: hoc mortuu tantum ui- Mofchui. äiininuiauexillariorumMediolanicum Zibethumuiuensimo uiue tiauiderim mafculu ac fbemina. Mo fchus igitur magnitudine ÔÔ forma acpilo, nifiq?coloris eft magis glauci, capreolo fimilis eft.Pilus tarnen etiam crafsior eft pilo capreoli. Supra binosamp;S totidem infra dentes ha bet, hoG^ folo differt Sc odore à capreolo : nam pili uarietas aregione ortû habere poffet, cum animalia translata filios longe fibi magis difsi miles cp pro hac uarietatc pili ex regionis diuerfitate pariant. Ergo in-fraumbilicumhuicanimali ueficacolligitur, fanguineep impletur,qug omnemremadhancufqp diemcognita magnitudine fuauitate odo-
-ocr page 358-DE ANIMALIB^ PERFECTIS ris uincit exuperat ♦ Quamui's etiam non fyncera ilia ad nos defcrat, fedtotacaro cumofsibus contulà lôleatuctuftioribusuelîcisimponi, atcß pro genuinauendi, Indicio eftpalsim in noftro mofclio paruaoP fiunifriiftainueniri,amp; tarnen uel fi'cadeo redolet ut manifeftuni fit hii-' ï'ulcemodi animalianeq? Ariftoteli necp Theophrafto nota fuifle : ne-que niirum,ciininecGalenus,ad quemmagispertinebât, cùtnnullunt nunc unguentum horum expers fi't,quicp plus quadringentis anuispo fterior illis fuit, ea minime cognoueric, Hancigiturob ueficanitotuni animal quantû mittat iucûdi odoris uix dicere queam,tametfi, ut dixi, non folum niortuû,lèd iandiu eßet. Sed amp;nbsp;folliculo illo per multos an nos arcis indito,omnes quænitus uefles lèruantur miro odore fragrât.
Fiber or Caßo ream.
Ltilraè ßbri^ nere.
F^uutfluuialii
IdemroburFibri teftibus ineliiabundatin Perfide, fed ex Balafdiî urbe aduebitur: tanta ineft il 1 i uis cùm nondum côiênuit necp adulten tumeß:,ut Vertomanusreferat,quaternos homines qui fingulipoft fingulos illud naribus admouerant, iànguinem protinus ex ipfis nari-bus mififiè. Sed Perlp ob auaritiam nullum lyncerum Caßoreu ad nos uenire finunt. Fibrum ipfixm tarnen nunquam uidi. Ferunt animal cfle cam's magnitudine, icdoblongum, manfiietum, pilonigroatcplpleæ dido,caudaprælonga,atqp à medio infra pifcis caudæ fimillima,pedib poßeriorib.anferiniSjitadupIiciauxilio pedum Icilicet poßremoruni amp;nbsp;caudæ aquisinnatat: domos ex ligno miro artifîcio conßruit,acunilt; ne enimdentifi quos habet robußos, non aliter quàm ßrraadfecanda 0 ligna utitur. Inuenitur amp;nbsp;iuxta Ißrum flumcn ßu Danubium,amp; nix» Rhenu etiam, in frigidis ßilicet regionib. ßd longe infîrmius eo quod in Oriente ac meridie gignitur. Siquidem fiber è lu træ genere eß, nofl ßcLis quàmmuBelæ domorumè mußelarum genere agreßium.Trafl fit enim natura ßnfim in eildem generibus ex minoribus ad maion, amp;nbsp;ex minus pulchris ad pulchriora,et ex infirmioribus ad robußion* T eßiculi igitur lutrg etiam ad ea quibus caßoreum cÔfert utiles erunC funt enim teßiculi calida temperiegeneraliter tenui^ fubßantia : ata^ nimaliaquæ inaquis uiuunt calidifsima funt Sc partium tenuium,ut concoquere poßint cibum,qui pifcibus conßat,8c ßmul in languineni uerterethoc aiïtpifcib.cômune no eß quoniäno reipiratpißes.Lutra; igit teßiculi ad ea confèrent quib. etiam caßoreu. Hoc igit animalis gc nus terr^ 5c aquæ comune eß,uelut 8c crocodilus, contraria tamératia ne equus marinus, liquidé Sc hic cômunis eß terræ ÔC aquæ, ßd e pß ßiu genere, illauerb inter terreßria animalia numerant. V iuit inNüo Sé Nigro fluminibus. Nilusin Ægypto 8c Æthiopia,Niger in eaparte Afric^ qup Caput nigrum Sc uirideinteriacet,uocatur^ Manfa,fluut Pißis hic quatuor habet pedes,breuib.cruhbus,uaccp figura,ßdcquf no capite,unde noméfiimpfîttambulatin terra. Pro minent ei duo deil tes trium palmorulongitudineelephâti dentibus fimillimi, ßd candf dipres, duriores, Sc diutius nitoréretinentes, ob idcB etiâpredofiorcs.
Fe«
-ocr page 359-L I B E R D E C I M V s, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^13
* F^raonittiaanimaliackurantftatimubinatafuntlacflehunianolax ‘tmmaha lt;S:entes,aut,quodfaciliuseft,caiiino. Sicctenimfelesdifcuntamaredo tninuni,nec {ecus ac canes blandiri i Ui atcß eum comitari\
Eft Sc formx raræ Cercopithecus; magnitudine hominis,forma ho Cercopithecw, niinis:cruribus {îquidem,uirili membro ,faciedicas hominêagreftem, quiatotus eft pilo obfîtus. Nullum animal perfeueratplusftando illo, honiinefolo excepto* Amatpueros amp;nbsp;mulieres, no lecus ac homines, fuæregionis, conatur^ cùm uincula effugerit palam cum his concum-here,quod nos uidimus» Cæterùm animal tarnen ferumeft,{èd talis in-^uftriæuthomines aliquos minus ingenio ualeredicas,nonquidem è noftris,{èdbarbaris,qui inclcmentes cœli regiones habitant, uelut R,-thiopes,Numidæcp quidam 8c Lapones.
Sed ad alia tran{camus,e quibus eft canis leuis:animal hoc India oc-ddentalis folum mittit,magnitudine leporis,fed ferme crafTum ut loti gutn,a.dcó pinguefcitrcrura tenuilsima habet,ut dum ambulat prç pon dcre uentrem trahat fuper humummcq? enim grauilsimum corpus ab imbecillifsimis cruribus poteft fuftineri. Vngues tame quaternos, led •ndiiiifis into iuncftis digi tis in fingulis habet pedibus, acutos,ac auium inftar aduncos,quib.{candit arbores:amp;r quod uix humi graditur,quip pe pafsibus quinquagin ta in fingulos dies, audet tarnen arbores alcen-dere.Oculis 06 ore paruis,ob idc^ hand mordicus: facie rotunda ut bugt;-® bonis, collo tereti undequacp:, quod uelut attonitum mouet in partes diuerlas. Faciemambit coronis epilis, quæillamin longumtraducere uidetur, cauda caret.’pilo inter candidu ac cinereu. Hæc omnia quam^ iiisniirabilia,notamenanaturaprorfusabfonauidentur. At quod ae^ rorecp uelci uideatur, quodcp nocfte to ta ferme canat lenis uocib. per^ petuódelcendentibus,utmuficaproportio {èlquiodlaugfêrueturcum feniitonio in medio, illud prorfus miraculo non abfimile eft : die filet, parunt^uidct, undehocfoltiminter quatuorhabentiapedes anima-lianofturnum dici poteft : aliaeftc pofl'unt, fed tarnen aues noeTturnæ feequentiores,bubo,uefpertilio,no(ftua aliæcK plurcs.Caufàeft quod inaerenon adeo impedimentaluntuolantibus ambus, utinterraam- animiiliit, bulantibus quadrupedibus.Cum^ maiorc negociocibus quæratur node quàmd{e,præfertim his quæ rapto uiuunt animalibus,cum reli qualateantamp;tutafinquel roboreproprio,utapri:uel loci opportuni-täte, ut philomelæ inter dumeta acuepres : uel loci altitudine, utcorui accornices in turribus:uel nidi angu{îia,utauiculæ : uel munitione,ut uulpesroportuit quod node fblumuagaridebuitanimalalis eftèpræ-ditum,ali ter fame conftimi.Etenimfeles catideamp;S lupiamp;uulpesnode Fdw. quideni,tum capreoli, cibum quærunt, fed tam illis dies communis eft quam nox.Itacp aues no(fturnas,quadrupediaautemnon poftumus di cere nolt;fturna,practcr hoc defcriptum animal. Difcriniina igitur anima liumquamuis plurima fint, ad duo tarnen reducûtur, fcilicet corporis
-ocr page 360-DE ANIMALIS. PERFECTIS
^14
animg différencias. Animæ quidem,cicur amp;nbsp;fcrum,nocffurnuftiatl^ C diurnum : atcß hoc maxime in auiu m genere. Su ne etiam in auibus mc-diæ,utqiialea,quamquidâinib plericp coturnicêeflcputant, gallus hortulanuscp.Àuisenimhæccinereicoloris,amp;carduelcmaior,iiode , canitjin Hetrurianotus:GalIus etiîno(ffecanat,n5 tarnen uideulnfau^ ! ffi ominis habenturnoiffurnæaues non tarnen mediae. Auiumquot^ propria eft differentia: canorc enim qnaedam, quædam mutae,aliæmt ' sarMduif. (iiæ. Saran nobilifsimacanentium,amp;pfittaco proxima.Pfittacuslo^ quacium prima,poft quam eft pica, inde turdus,merula, atq; fturnus. Suntamp;corui loquaces, 8cpafteres iblitarij. Oderunt hominespaffe^ remob iblitudinem, creditum^in domibus cauearetcntam,IicetduP citeradmodumcanat,exitiumportcnderc. Oderutamp;:coruosearatio' I nequauultures,q)hæauesuefcantcadaueribus etiamhumanis.Tria ■ igiturauiumgenerainfauftahabentur,fbhtaria, nolt;ftnrna,8ifquæca' I QwowoJoms daueribus inhiant.Loqui docentur tenebris ac lucernafame acuino,e' || lignnturepiuuenculæSgt;Clingualatiore,6óex pfittacis quiquinoshabet in pedibusdigitos:aptiores enim hi ad lermonem. Porro famesprîccr puumeftnecefsitatisdifeendi uinculum,utPerfius dixit:
Qin's expcdiuit pfittaco
Pîcascp docuit noftra uerba conaria
Magiftcr artis l'ngenrjcp largitor
Venter,ncgatasarnfex edi noces» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p
Tenebræauesmagisredduntfolicitas, 80iènfnmac niemonam. colH'
gunt. Vndeetiam homines melius in tenebris recordanturSó cogi' q rant atque délibérant. Lucerna uero adhibetur, quia in exquifitis tenc 1 bris aues dormiunt,timentque,ut fenfus excutiatur,non augeatur. nbsp;nbsp;nbsp;|
nui igitur lucerna opus eft. Conati funt quidam auibus praeftigiash' Anoniicoinen- Cere,ut Anon CarthaginenG's: pluribusenimcaptis pulliscarumdo' tumadocmpdit cuitdicere, Anon Deus : indedimiisisinfyluas,fperabat hoccommefl ddmtyrttnnide. homines in fuperftitionem adduccos, in illius tyrannidem quamnic
Ergo ut ad murilegosredeam,quôdanimaliahæc media eflentna'
de. Quamobrem murilegis etiam creicere pupillam creditum eft Lung I { ratione. Obfèruatumeftetiam,utminusmirumuideâturnon folùm I { diebus diuerfis,fedeodem, hominupupillas mutari, utquandoepma' I j ocw/ip^rfei gnæ^hincpoftpaucashorasdiminutæuideantur. Pupillamdicopar' K ç con/picult;e.^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;| i
ôôanimaliumdifterentia,uocatur Iris. Peftiuerocircairidem,8ócirca nbsp;nbsp;j
Peffos
-ocr page 361-L I B E R D E C I M V £♦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31/
* peflos candidumocuH* Imcn'orcs anguli fontes uocaiitiir, exteriores hirci feu paropiæjSc ocuïi ambitus Eon»
Sed ut ad fcïes reucrtar, uaria funt illius genera, aut quia finn'Ii tudP ncomm’a ferme animaliafæuaei fimiliafunt,pantheræ,lyncei, pardi,tî grides» Commune enim eft unguium magnitudo, ÔC robur, pcllisdi^ ^nnd;a,uerGcoIoracpulchra, caput rotundû, facies brems, caudaproquot; lixa, agîlitas corporis, feritas, cibus qui uenatione acquirit. Cômu^ neeftomnianimantiutucfcaturhisèquibusgeneratur. Cùmenimab omnednimat initio itnbecillum fit, undeilliuidlus alibi quàm ubi natum eftC Sed in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ha
bsquæexputrida materiagignuntur,manetconfiietudo fermèiem'' per,cùni ad robur minime perueniant:ficniufciliones uino,amp;uermes f®io,amp;'erucæacreliquafolf)s ijfdemquibus genitæfuntraues uerb Sô quadrupèdes roftro duriore,ueliam natis dentibus aliud cibigenus folidiusquærunt, Cùmuerbanimalaliquodabundat,pleruncpaliud cumanimuld^ naturagignitquodillo pafeatur, duplicicômodo, nemultitudo prio^ nun damnum ingens afferat loco, amp;nbsp;alfjs etiam quæ ex his uefeuntur pabiili commodumaccedat» Sic cùm formicæ nimium abundent in fiatur. ôccidentalis Indiæ partibus nonnullis,ibi genitum eft animal quod uo ninturfumformicarium, qubd lingua cas rapiatdepafcaturcp : atque ^rfatfirmted^-ficregionis iaduræ prouifum eft, cùm ad nullum alium ufum hoc ani-niai paratum uideatur : neque enim ferum eft nec mordax, didlùmque ^potiusurfus à fi'militudine corporis,quàmàrobore uelferitatcthoc ^bguæ humore difeutitaedifrj citfblidifsimasformicarum domos, in-
etiam his difîedlis linguæ hærentes ad fè trahit aedeuorat Animax libus uero quæ non facile efca elTè poffent, alijs prouidit, uel paucita^ te fœtus, uel uitæ breuitate,uel neceisitate aeris afperioris,uel diffî^ eultatealiqua pariendi aut educandi, neinimmenfamerefeerentmuk titudinem»
Sedadpifees iamucnianius:quinonnuiiquamin aquis fulphureis nbsp;nbsp;nbsp;incdUia
^lidis inueniuntur,ut apud Budam Pannoniæ urbem:nonnunc|uani neroinaluminofiSjUtapudIuliumCarnicum» Immenlàfimt animam nain aquis,prælertim mari,ac magis in Oceano, præcipuè fub torrida 2ona,quoniamibi caloræ humor ad incrementum faciunt, falièdo ad eonferuationem.Vafi:itasquarundani,utCcte:incredibilis,rugiut:o-^euliscubitalibusiuxtanarespofitistantumaqupeffundûtjutnauese- • nainprægrandes obruant.Ex earumpinnis uirgæfuntpulcherrimæ, virgt pulchn quæoifeæfèucorneæ uidentur: funt enim ntgræ,fimiles cornibusbu-
I balorum,amp;adcbflexiles,utnunquamrumpantur:nitentpræcipuèin folcjfîcut aureæ uideantur » Singula fila uirgam unamhabent, atqj ob id in una pinna plurimæ: uirgis enim pinng coftare uidentur» Os uerb capitis adeb patens, ut ex eo nauiculam effîcere queas» Confopiuntur, utMunfterus ait,cafî:oreo aquis diluto,nam protinus mergunCOdif-feodoremferæ pifees infedantis uerifimileeft: itaqi hocunuruaduer^
-ocr page 362-516 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ANIMALIB. PERFECTIS
NMiumàmon tatnuaftas belluaspræfîdium nauibus eft. Namamp; reliquas cafloreio' fhif mariais de nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terreri pofle credendum eft,uelut 8c ftrepitu machinarum ignea^
rum» Suntenimaliæ etiambelluæ in mari turn monftra, utinterrdp orcas. 4’^^^Orcas,quæduabus alisingentibus uelitatfupermaria, terrorem potius quàmpericulum triremibus affèrens : atcphæamb^ prætorias domos uaftitate quaiidoç^ æquâc. V nde luftis ille Lucianicus in uens Ziphus. narrationibiis, E-Aziphiistântsc magnitudinisin Ge£icomari,utpho cam deuorct ♦ Eft autem phoca marinus uitulus, i nferius ob egregiam formam deicribendus ♦ Eil amp;nbsp;in eodcm mari Orcadis genus quoddaffl springual. gibbcro agilitateinfigne,Springualuocatiï,ob magnitudinêautem immeniàmcgcncre Orcaduefle creditur: piiees enimmaximosamp;im credibilis ualtitatis Orcades uoeât, fimili nomine infularû queBn'taiv niæ in Oceano adiacët.Inimic^ Hint hæ balenis. Priftis quocpSóPhyl^ térôô ArborRota omniaècetaceogenere: ««t»?enimgræcedunic^ te fignificat,fîgnificat immenftim atep ingens amp;nbsp;uaftum: unde xstsöï' PifcisMatus. Suntautemdiueriæhuius generisformæ, utbarba tipifcis,cuicornue bina fiant, pofterior pars anguftior aebreuior, caput quadratû, ocuü Rhinocéros ambitus XVIaut XX pedum,Rhinocerosquocpfaftigiatumdorfum habet,8énarem occultam, ècin cornu defînentemtpedes habetduod^ cim,amp;' cancros deuorat. Sed ôé V acca pifeis cornuta eft,aliuscp corpo^ reofleo toto, turn ali) plures. Sed omnium admirabilior mottflrorum
Triton. Tritoncü, InBacchitemplouidifle apud TanagreosBaotitepopm” los Paufànias T ritonemrefert,alium^ apudRomanos,cuiushæcerat forma: Capillos habent Tritones in capiteranularuminflarinpalæ dibus degentium: turn colore,tum quia diuifi in ter fe non fint fimîHiæ dinem referentes. Reliquum corpus in tenuem iquaniadefinit,robo^ reep eo munitum eft quo rhinas pifeis. Branchias fub auribus habent, amp;nafiumhumanum. Os latins, Sé dentes ferinos. OculiglauciPaufa niæ uidebantur. Manus itidem habent, digitos amp;nbsp;ungues, cochlea' rumacetabulisfimiles. SubpeétoreSé uentrecaudamhabentproptquot; dibus,ut delphini. Sunt amp;nbsp;in mari Indico iux ta Burneâ qu^ ad æquino ojlrea magni- (ftrj circulunipofitaeft,oflrea magna adeó,ut pier^(^ carnêcontineant imme.- ponderislibrarS XX v.Inuentæfintetiaquarücaro XLilll.librasæ' । quauerit. Itacp Sé in mari figure omnes effiétg uident animah'u,8é no fo | »Iumanimaliû,fed etiâinftrumentorû.Etin Indico prgcipuèmôftra im Cur in mari menfæfuntSéincredibilis magnitudinis.Caufamtammultipliciufigu monßra plu- rarâ cfTc rcor fsLcilititegcncrâtionis uitæ. Nam ciim ad generatione concurrantcaloramp;humidum,aduitamalimentû,inmaricalorabun^ dat déhumidûatcp pabulû.In mari enimiâl,infaleoleû,oleuniauuni humidum eft pingue, ob id etiam alimentum. Propter motumeriani! non côtingitpeftis,uelut in acre : mare enim quotidie mouetur,aerau'' tem aliquando tranquillus eft. Ob id quælibet forma pifeis côferuari facile poteft, nonitainaere, Mouentur etiampifees in mari abfqdagt; bore,
-ocr page 363-liber deci MV s, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I ^^7
* borCjtcrreftn'a aniniah'a no ; unde terreftria animalia ud edin’rc cogun tur,iiellabore nimio confici ncccfle eft. Necp mare gelafcit aut feruetut tcrraamp; aquæ fluuiorû, nifi extrema parte qua ab acre tangi'tur ♦ His toe commodiSjtummi'xtionediuerfarum fj^ecierum, plurimamonftrain mari geiierantur, adeo ut aliquando propter æftû exundan te mari co -piofiiis, ad treceta genera animalium monftrificorumm litoreOceani occiden tab's relidta fint, Ratio quoep qua monftra monftrofiq; partus amp;nbsp;oftinieftres in Äegypto uiuaiit, eadê eft cup quæ in mari debi lis fine uitæ, tarnen fuperfint. Qtii uerb pifees non uiuût, alijs pifeibus facilius mifeenturquam animalia terreftriaquæ herbis paftuntur, quiacom-modiiis iunguntur. Qui uerb carnes nbsp;nbsp;piiees deuorant, diftîcilius car-
niuorisfenXquoniä minus habentlènfiis,8ó minus ob id amant: amor minicunifenfu fit:ob id pifees no miferentur ut leones, neep ullis par--mntquiprædælocofint. Referunttarnenraiampifeemhominifubaz Raiahomint ^luis periclitantiauxiliarine uel fubmergatiir, uel à beluis maris difcevz patur. Sed raia primum fi hoc agit, peculiari quadam proprietate facit;
»aniamp;fola inter pifees marines, quod iciamus, alter! generi mifeetur, Iquatinc fcilicet. Deinde raia uiua animalia non perlequitur,ncc Ibrlan Carnes edit. Cur uerb fola raia ôd fquatina fimul diuerfo genere miftean Curfola raùal WjCaufa eft qubdpleraep alia animalia in maris profundo latent. Car^ miioraetiamprædænon Veneriftudent.Pleraepobtimoreitinon fi^ ciiint ex niitibus : taliaetiamgregatim pleruntp incedunt, ut non defit bcinsegenere fuo, pr^ftrtim tempore quo ad Venere procliuia funt.
Ob totcaulas folus piftis ex raia fquatinacp mix tus forma in mari eer ni autem raia pi feis magnitudine fcuti, planus, atcp cartilagineus..
Êadeniuerb ratio demagnitudine belluarum in mari, prgeipueep Indi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;marini
^c^j^Liaedeforma. NamobhumidumSó caloremamp;ralimciitum ferme übic^ piYlèns,tum quia abfip pedibus fuftinentur,amp;: grandia fuperant ’^arisIpaciaabfq?labore, ideo maximi funt pifees terreftrium animagt; lium comparatione,aui um au tem longe magis. Nam finge uaftum ani-malamp;: elephanto quadruple maius,fi elfe poteft,in terra,nenne pluriz mo cibo indigebit,quo abfumpto cogetur magnumillud pondus ma^ 3cimo incommodo alias quærere terras : itaq? facile contrafto morbo pt'ribit, autiiiedia, fifenfimamp;lentèex una regionein aliamtranfierit, Ocinde etiam fi tutb tranlèatSô abfcp labore, quis modus erit nehomi-ßuniinfidrjs capiaturC Horum nullum eft periculorum aut incommo dorum in mari : nam neep cibus deefle piicibus, nee tranfitus ex una rc/ gioneinaliamcumlaboreeft,neeullis hominuminfidiismedio mari, Wam fi inonarchaorbisimperet,fubqci poterunt. Ob idigiturpiftes niaximi inter animalia, aues minim^: terreftria magnitudine fixnt me* diocria.Namcuraues minores fintterriftibusanimalibus,rationÔ ob^ rcuraeft,cùmlàcilius fubiedis pedibusin terra fuftincat animal,quant inacreexpanfisalls. Medi] inter terreftria ÔC marina animalia piftes
-ocr page 364-DE ANIMALIB. PERFECTIS
funt lacuum» Vnde in Algoiæ Sueuiæ regionelacubus pileis VuaV min inuenit : cui lùb mento duo funes funt, qui quandocp ad pondus librarû x L .perueniût. Hic pifees alios bis funibus uenatur, tumetiani aues. Sût enimilliloco promufeidis in elcphanto:mcrito^ ob niagnf tudinembalenalacuumdicipoteftjtantbminorbalcnaniaris, quanto mari lacus minores lunt : ôô aquæ lacuum ob frigiditatem, ÔC lacus ipfi ob niacredineni,adgenerationemÔôalimentumiplb mari funt inferio' rcs.Omnium igitur,ut didlum eft,terreftrium aninialium formas pifô bus exprelsit natura,hominem Tritone,mulierem Nereide(hpceniro nonfabulofa. Sirenes autemfabulolæ)elephantemelephante,atcpa' pifeetomnet liaeiulceniodi. Sedomnes pifees parte anteriore licet uideanturfinii'' ^pL^eßmdes l^sanimalibuspedeftribus,pofterioretamêinpifcemdefinuntudniH interfefint. Üsfermécxceptis» Caulàeft,quod uelutin nauispuppitemoillamdP rigitjita cauda pifeis iter fuum. Propterca pifeibus omnibus ferme cau' PipKin incre- da bifida. Tanta uero illorummultitudo,ut référant in Narbonenfi äibiiiscaptura. Galliæ parte aliquandounoretium traftu (incredibilediftu)capto5 pilces tot tantoscp,ut pondo lèu libras C C C X C M .æquarent.'quodS^ ex magnitudineamp;multitudinecôtigilTepotuit. In uniuerfumauttni pifeium genus amp;nbsp;multitudineamp;magnitudme ÔôroboreScformæua' rietate reliqua animantiû genera præcellit, ut fint etiam ex illis quibus non defiïit pedes, uelutpolypis, àpedum multitudine ficuocatis. Ho^ vtlleriliscon- paruos atqjalfatos fuperprunas adconcipiendum meritbdabatHip' pocrates, quoniam polypus facile concipit ÔC fert,nerueacp fubfiantia prædituseft,amp;: tarde côcoquitur. Ob id etiam eins caput mala fomnn mouet: quod durum concoêboneatros uapores mittat non lecusacct' fjiottftro[ut pe,led longe ualidiusralij luntinformes, uelutquodcorioeftquafifuil P'M- lo,magnitudinefermeelephantis,luilloctiamcapite,pcdibusloraccis, finedentibus, paruis oculis,fubuentre duoforaminababetiuxtacau' dam.Cauda prælongatbracbrj menfura latiore,quam menfuramlofl' gitudinc amp;nbsp;latitudine implent fingulæ auriculæ,corio cralsiorequam digitusfit.’forfanepolyporumgenerecft: carcredentibus multiscoii-' tingit pifeibus, led cibum non capere paucis : non tarnen uefeitur Siu^ sturio. riOjbuncquidamfilurumdixerunt,osenim nullumbabet, ledrotun-' dum exiguumcp foramé,quo budum lugit,amp;S tarnen crefcitadiuuend magnitudinê: namqui centum amp;o(ftuaginta libras excelferintuidi: carne eft fuauifsima,caretcp fpinis.
Korß. AtcontràMorfs pifeis eftiuxtaMofcbouiâin lacbis èborealioœa no, maxime dentatus, equibus gladiorûcapuloscôficerefolent. Sunt enim pifeium dentes non buius generis tantum, lcd magnorûcandidi ut ebur,lêd in opéré longé firmiores.
Rnimatia bene nbsp;nbsp;Suntôôpifces odorati,UtPolyporumgenus quoddamnimiiini,à'
fcarabcorumuolantium fpeciescertainterinlèda, turn inter au es gab fuf, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ling Indig occidentalis,imo potius uulturis genus: nam cadauera a res
‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;corru'
-ocr page 365-LIBER DECI MV S,
* corruptas (èélatur, olct tarnen bene ob calons u eh einen tiamSc ficcita-temtemperieih
Suntamp;:pifcesuinbusclari,utTorpedo,quaniïanuenfcsuocâtTre Torpedo, norizim. Frequentifsi'mus eft èc ex echinoru genere qui fpini's abun-dat,quorum captura pifcatorûmanus hebefeut, obftupefcuntinna-taquadam ui,quæ tarnen (blùm uiuentibus inelb Sed eft alius echinus non è genere Ipinofæ torpedinis,fed ex concharû genere^quem Remo ramuocantlauniidicftus echinus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cpnaues fiftaqfundo
illaru m hærens. V nde C.Caligulæ Cæiàris triremem moratus eft, ma loillius online.Limaci magne perfi'milis eft raruscp,ut qui poft ea tem poranonuifus fit.Vndercmorâaliamefl'eàtorpcdineconftaqquam-uis Ariftotelesnominis fimilitudine Sc effedus unumgenus exiftima Lit.x.df w»«-ueriL ReferuntetiaminArotanfluminebeatifsimæinfulæ Zeilam, quaminferiusdeicribemus,eirepifciumgenusquodmanudeprehem fumfebremaccendat, illicot^ qui talein pifeê tetigerit, febre corripiau tangents fibre Etquatnuis incerto autore res tam mira paruam habitura fit fidem, ni affieunt. hilominus tarnen hoc minus mirumq; quodde torpedineamp; remora didumeft fuperius ; animæ enim uiribus uarrjs præditæ funt, ôc mare, utdiftûeft, totuni uitale acmonftris feates : minimumep in animalib^ quæin eo gignunt natura laborauit ut fapiêtiam aut fenfum egregium cÔfequerent,ob loci in quo fiint qualitatê* Adeo uero hebetes funt ièn-fupifceSjUtmultas eoru ipecies nefeias an inter animalia an plantas nu î^ereSjUtIpongias atepurticasiaffixpenimlapidibus nulluanimalis ue nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;]fion
ftigiuinpræ fe leruntcp quod traeftæ contrahut left, manifefteep mo-üentur.Necin arboru partibus hoc forian negandûefle poflc,ut in pal niarStruncis obfturè, in folrjsaut arboris cuiufdam, cuius foliafimilia ^orifolqs,præterquàmqgt;duoshabeantpedes,maniftftèacconipicuè terni affirmant : hanc enim arborem in Limbulon infula iuxta Molu^ chias ofto partibus abæquinoftrj circulodiftantênataminnemohb» foIiahaberedicuntqupexculTaabarboreuftp addicsocT:ofiuexentur 7oli4 lt;iult;eue^ ambulêt, fit^ arbos hæcftnfitiuaatq; animalis,uturticæpulmonescp xau mouêtur. ïnarini ac Ipongiæ animalia arborea: tametfi pulmo nés haud in planta rumgenerefunt collocâdi.Cùm enim motus ftnfù amp;nbsp;in illis côftet, ni^ hil prohibet in calida regione pingui folo partes plantarû qup auelli dolent motû habere: humidûeniniquo nutriuntpingue 06 tenue, qua-* leanimalib.his effe poteft»Sed cur non alia animaliaimmobilia prpter Curnuîlumani in mari, in eo aut tot genera tanta^ copia, ut præter urticas ip on^ ‘tn gias conchyliorû tanta multitudo, tot^ illorum diuerlà genera, uelut ^oftrearû^Quoniam necefleeft alimento uefei animal,ob id^ uel ani •naliuelalimento motum ineift : in aqua aut motus,in alimento igitur âtep in eo quod alimentum defert. Ob id etiam animaliafrueftib. inna^ taquandoep manifcftemotu,progrediendi loquor,carent.
Sunt ÔC in mari animalia quæ non niouentur,ut conchylia,oftrea,in
-ocr page 366-^30 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ANIMALIB» PERFECTIS
quibus natura lufîflè mirum in modum colom uarietate ccrnitur» Caii Cdufa umeu- faeft, quód uclut arbores herbæq^ pro iua quæcp ipecieformas Sfcolo tbfo/onî con- nbsp;nbsp;nbsp;excipiunt, ièd colores poftmodum nô retinenehumidi abundâu'a,
fieinconchyIf)s ob terrenamlubitantiamcolor manet ÖC cohrmatun Fit auteniuarietastuniftriæ certoordinc, quoniâresparuauariataac niixtaetiani obiter,duniæqualitcr creicunt Ipacia certo femperordme vngul:f,chelie, elaborata uidetur. Sed comune eft ferme omnibus animalibus alijSjUf pi/j,cor)j«rf,ro ungulæ, ÔCchelæ.tumpili,cornua,roftra, coloremcutis fequaniur, lira colore je- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i r n. rr ■
quunturcutii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tameiî hoc lemper elt necellarium»
Sed ad mare reuertarp'pfiimenim cft monflrorum pater. Salfedint uerb quæfîxamanêtobdurât, ficoftrea,amp;cochyha,amp;: corallû, quam' Cur mitre con- uis hic duni fub aqua latitat teuer fit. Sed cur obdurât conchylia, noaP ipfaiiimarinaiciturC'Caufàeft,qubdalgacrefcit,obidfludi bus maris refifi:eren5poteft,at(^ideo tenuis à natura creataefi, ut ma' ris impet U obièquens elFugiat ac deuitet: co nchylia oftrea in inio ma nent,amp; craflaab initio creâtur.Diximusfuprà,curmollis alga fît,con' flatcp cotraria ratione duras elfe conchas. Optimus eft pifeis ibi Mat» Manjtnt. tuSjôr qui plauftro uix àduobus lundisbobus uehat : huius caro adeà uituli carnem iut fi pifeem quis nô te doceat efic, carnem iura' ueris.Contingitid quoniam calor magnus côcoquit humidum: Iioct' nimdiffèrt caro à pifeis fubfi:antia,quôd piieis humidum ab exiguo cH lore concodum eft. Referut in huius piieis capite lapidem inueniri cal' 0 culo renumfaluberrimum. Mammas habet,quibus raro exemplocdi' tos filios admouet: parit autem geminos pro nicâmarum numero. Sunt qui Boa ilium uocêt, quod capite bouillo ad u nguem fit duobus quad brachijSjdoriôpIano, fquamaamp;duriiTima pelle, docilis ut cam's, mam riiuxo. fiieicitadmodüSórecordaturiniuriarum.EftSóTiburoibicaptufaci lis ob uoracitatenijUtilis ob magnitudinemamp;'carnis iàlubritateacfua' uitatem. Hic inter maris maxima miraculaeft, cui duplex genitale ma' feulo, unica uulua foeminæiduplicem habet dentium ordinem, pan'tq^ piicem fui generis, non oua.
vituli marini nbsp;nbsp;Vitulimarinimaioreftlongcadmiratio : marnas habet,habet pi
mirauaturit,M nbsp;nbsp;nbsp;ftertitmirumin modudormiens in litoribus : nec Plinio credeba'
uires. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pfium eius in corio cinguli'aut alterius ornamentiattolli crefeente
mari, remitti decreicente.Nunc cùm inno merit in Indo mari, uoeantep infulæ Hiipaniolæ incolæ Lobum,fabulofiim hoc non elfe uidet. Nos ex illius corio cingulu habemus, quo enfîs dum equitamus accingitur. Serb amittitpilumtcoriûbubalo fimile.’colospili uarius,aclynceipcl' liquoquomodo fîmilis. Dextrampfnnam capiti fuppofîtam affirmât fomnû conciliate fîrmare^. Atep hic eft pifeis cuius pellem diximus fu prà non tangi à fulminibustatcp fi de eo quæ referunt omnia uerafunt, nefeio an aliud mirabilius natura fecerit : quandoquidêÔC quofdâmor boseadêpellis geftatafanarecredat. Erudiri etiam dicut, difcipünæ eife
-ocr page 367-LIBERDECIMVS»
* cflè capaceni,agnofccrecp familiäres, populum mugitu Romanuni wgcftuquandocpfalutafle, ut uideatur natura non fecus acfortunaaquot; lijs omnia negaflcjalrjs concefsifle»
Nihil tarnen ferme toti pifcium generi natura negafle uidetur præter txquifitumfenRim» Namlicet ad natationé pedes effent pifcibusinu' nles,atcp ob id paucisopportuniiquibufdam tarnen etiamillorü pedes naturaconcefsit,aut quia in imo aquarum gradianf,aut in litore, aut ar niorumcaufa,aut utin tempeftatib. firmius petris hærerêt, auttanquâ nianus, ut in cancris chelæ. V identur aût in poly pis cartcris ac ganiquot; niariSjtumlocuftis {quilliscp,pedesomniumhorumcaufadati:propte tcaetiamlentenatant. Vidimus in fonteparuuloLugdunipifciculos Pifces bipejet. turn duobus pedibus in parte anteriore quaß fub alls. Erant autem ue^ hpifces,quos ego capitoneslibenter à capitis magnitudine,quod ranis fimilehabentjato fcilicetamp;:humili,acmagno ore appellauerim. In his nidetur natura prouidiffe ut è ripa firmius cibum fumere poffent. An nero è ranarû n affen tium nu meroC’ an Co rdulus Ariff o telisç’ fed Cordulus quatuor pedes habet»
Contràinutilis eft piff is quem V iuellam uocant,quamuis magnus, vweflrf» nam caro eiushaud iucunda eft : forma tarnen mirabilis eft hic pi(cis,ut ^nienfis imagine cartilagineum quoddam in fronte ferat palmorum ^natuor longitudine, aut etiam amplius, ab imo ufque ad fiipremum, detitatumacutisrobuftislque dcntibus.Piffesetiam uolantes ibina- ^ifcesuolätes. lcuntur,quos ego uidi : parui funtamp; alati, alas habent iuxta branchias longas,utipfi piffes palmo ffilicet amplius, qutc dumhument piffem luftinent.cum ficcantur decidunt» Gregatim eunt, amp;nbsp;cum Oratis inimi dtiaintercedit» Multi iuxta Bermudam ff u Garzam inffilam inueniun fur» Parum manfueffunt piffes, quoniam paruo heben ingenio lùnt: ob id igitur maxime manfueffunt Delphini, qui etiam celerrimi luntpiffium, ut ingeniofifsimi, amp;nbsp;affeduum humanorum baud exper tes, præcipuè miffricordiæ : aduncafunt nare, amp;rore fiib capitefftisin^ eÔmod'e polîto, ne ciirn tam celer effet ac robuftus, liccret ei quicquid libêretinomnes» Eademratione aues omnes ferme ciairantur : qua-drupedia ut funt medio ingenio i nter aues amp;nbsp;piffes, ita aliqua manfue-ffune, aliquanon» (^lædam edam timoré non cicurantur, ut mures tepom tt tntt Sclepores:quomodoenimamabis, queminfidiari uitætuæ fit perffa- rescurnon ci-fumC at hoc fibi perfuadent qui timent : propterea tyranni etiam fi be-neficio multos afficiant, à nullis tarnen ob timorem aisiduum aman -tur. SicNeroni contigit, nec tarnen exiftimes non in multos Neronem fuiflebeneficum» Itaque piffesob ingenfj ruditatemôôincommodam
, traâationem uix manfueffunt 80 parum : accedit ut dixi etiam plerun que timor. Cùm igitur Delphinus ingenio ualeat, fit'que audacifsi- Delphini cur mus, amp;nbsp;unus inter piffes fpiret, atque ob id traftari pofsit commode, tieceffeeft utuelfolus ,uel etiam maxime inter omnes piffes manfue-p^^”
-ocr page 368-531 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ANI MALIE. P E R FE C T IS
feat: qui fi tradud pofletin paruam aquam,paruni à cane differret man fuetudine.
Sed poft^ in murium fernione i'nci'dimus,de fill's filorum^ genenb» quæplunmalùntali'quadicendalunt,altiusrepcti'topn'ncipio. Nam A;nWi« dtSji nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ani'malia plurib. modis diftinguant,ex alimentoru etiani difcrinii
rumdifcrüniZ differctiasfumidocuimus,generaliterquidcmherbaruarborum^, tumcarnium,proprieautcm quatuor modis:autenimelementoruhu' mido uelcuntur, ut Chamælcon aeris, fturio amp;nbsp;multi pifcesalrj aquæ, buffones terræ : quamuis enim terra edaiit,terra tarnen non eft Illis alb mentUjfed exiguu filud pingue humidu quod in terra continet:autpla tiSjUt folipeda pleracp turn ctiam cornigera,atcp hæc prioribus nobilio ra:aut carnibus, ut leones amp;nbsp;canes prgeedentibus ambobus prpftantio ra. Quartum genus frudribus uefeitur, hoc^ nobilfisimura eft : attain eo genere eft homo,clephas,fi.is,amp;' urfus,tum etiam mures, auescponi' nesfcrmèprætcrcarniuoras:lèminib. enimacfrudib.omnesuefcutun Et ex his omnia etiam præter elephant? carnes deuorant, exceptis auf bus,quarum etiam quædam,utgallinæ amp;nbsp;picæ èc cornices,carnibusä' luntur. Quæ ueró animalia carnibus ueicuntur,edunt etiam ö^ouahi^ 8? fanguinem ♦ Igitur quæcuncjp talia funt,mortuis folum deledatitufj non tarnen occidunt quiequampræter aues:aucs enimquæcarnibus utuntur, eædem deuorant animalia fi liceat etiam uiuentia, ut gallifl^ Suesindicb ucrnies. Cùmuero exhisfintinfrigidis quidem regionibus minoKSi® amp;nbsp;agreftibus fimiles,in temperatis maximi,ut etiam Erymanthij apd» qui regiones deuaflare aufùs eft, memoria maneat,mirumcurincalb dis regionibus minimi fint : habemus enim Indiens forma,uoce,mori^ bus alijs fimileSjtum etiam uteri geft:atione:namduobusmefibus,noii ut cuniculi tribus abibluuntur feptimanis ,cuniculis tarnen nopaniW minores: quorum caro lapida eft,ipfi ueró uix mordent,amp; uix manful fcuntjfed uclocilsime, ut plerai^ parua aninialia,currunt,Non tamftc* le moriunturut cuniculi,necunquam bibunt:imó fi caulesmadidast' dcrint,moriuntur,uelut ÔC ex frigore. Itat^ eos Indiens nnn aufimdtó re,led pntius ob ficcitate paruos, quia forßn origo ex Africa fit. Calor enim non poteftmagnitudini obllare,nec humidü,ledfrigus autfieeb tas,ob id frigo re moriunt,nec bibunt. Velcunturautem maxime cau-I!b US, frirfure amp;nbsp;auena. Erigunt etiam leie contra aliorum morem,nec ut cuniculi fœtus fuos deuorant ob falacitatem:cætcra, utdixi,rcliquis fimilia ferme,nifi quod digitos quinos autfenoshabentin pedibuspro ungulis, pilusutdecetmollior, colos autemut alijs albus aut niger mixtus ue. Dentes etiam anteriores duo quales cuniculis,fcilicetlon-gio res. Mixtum ex utroq? dicas hoc animal.
Sed cum de muribus tradalTe deftinalfem, ad fues tranficram,illuJ non omittens,animaliaquæcp magnitudinemciborum copia autpau citate dum abladantur commutare,ut etiam canes ac fues, tum alia om nia:
-ocr page 369-I
L I B E R' D E C I M V
A âdmuresrcdeundum.Neep uulgarishiftoriatam. uili'sanima^ Muriumhißa-11 s,etiam in minimis tam egregiè ludente natura: fiquide adco primum fœcundûeft, utTheophraftus referat in Perfide mures foe minas etiam, inutero matris concipere.Res prorfus incredibilis,nifi facilitas procre an di ad utilitatem potius quam ad præftantiam referre tu r : uilifsima e-' nimquæque facillime generantur amp;nbsp;abfoluuntur,Ôc celerrimè, om/ nibus modis : non ita elephas, aut Delphin, aut homo » Itaque plu^ uijs adeo multiplicantur, ut nefcias quid magis mirum fit, an tam iaci-kgenus illorum propagari, an interiretnon enim minus celeriterin^ tereunt quam augeantur. Caufa ut didfum eft manifefta: uiliftima enim quxque ut colluuie propria ac ibrde generantur, ita. minimis quibuft cunque caufis intereunt:eadem enim facilitas interims generationiscp» Nam quod facile generentur,ratio una eft, quia facile abfoluuntur. Fa-* eile autem abibluunturparua in unoquoquegenereamp; imbecilla: ta-iiaergo facile etiam interire neceiTariumefttquod non iblum in fpecie-bus, led hominibus fingulis intelligendum eft ♦ V idetur enim homo quafi fpecies una,no n æternitate aut nobilitate,fed potentia atque per-kctione.In Giaro quoqueinfula Archipelagireferunt metalla erodes
arbores dentibus taefas occidere » Hoc autemrabiei cuiuldam, 86 inaniodicæ ficcitatis argumentum eft. Cur igitur ad tantam ficcitatem J facillime ferantur,caufa eft quod facillimemutantur, Mutanturautem facillime, quod fint imbecillilsima natura : recipiunt autem ac retinene uini,quiaalioquinfuntperfefta atep fan guinea* Species uerbeoruin-numeræ,domeftici,agreftes, iciuri,àcaudæmagnitudine uocati glires, auellaneireliquis minores, qui totam hy einem dormiunt: al pini quoique quosuocant Mediolanenfts M.armotas,adhocgenusreferunmr* Commune eft alpinis ac feiuris tüm gliribus auellaneis^ maniueftere* Oniiies etiam hi præter fciuros hyeme dormiunt : fed auellanei qui inter corylos degunt rubri funt * Sciuri hyeme latent potius quam dor niiant* Omnibus his etiam commune eft, ut eredti comedant, pedibus anterioribus promaiiibus utentes* Pinguefeunt glires maxime hye-niCjUtiomnopotius quam cibo pinguefeere uideantur: quamuis ta^ menrecondantin arboribus caftanearumnucum'que immenfample--runque copiam. Sciuri auxilio caudæ amp;nbsp;leuitate agiles adeb funt,ut ex
I arbore in arborem faliant* Omnium maximi alpini, (agaces admo-dum,8d nihil præter nomen commune cum muribus habentes. Specu htorem enim in montibusunume fuis habent qui gregem moneat,a z lioquin farmentis colligendis inten turn : ex his enim mollia col ligêtes, ac pedibus fupini amplexantes, onuftus ab altero cauda trahi plauftri inftar fepatitur, utlecftulumluum lecumauehat, quern aliter deferre no polTet^Creditum eft euidenti ratione,cùm plurimum pingueftant, in cibo minime fint ingrati, illorum carnes ad fomnum conciliai!.' dum plurimum conferre, Manfuefeunt hi maxime 86 feiuri : fed glires
T }
-ocr page 370-334 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEANIMALIB. PERFECTIS
auclland parum, ob paruitatem» V i'dentur alpinis e diredo Cufete (ficcnimfdurosuocantdues noftri) contrarij : alpinicnimtardimo^ tu qui'cds amatorcs, fciuri autcmnunquarnquidcunt: undeimmo-' dicècarnemillorum calidamSdficcamcflcneceflccft» NuperexAfiî murcmquem Indicum dïeaffirmabantaduexerunt,oreamp;^caudaniu-ribus noftris exquifite finn'lcni,(èd colore amp;nbsp;magnitudine taxi'.Eftau^ tem taxus feu melis uulpe maior, colore dneris,longis quot;que pilisjridn ferOjamp;Spræacutisdentibusmordax.Itaque ut ad mures redcam,uid^ mus ex his candidifsimos : fènio enimcanefcunc: genere autemautfri' gorecandidifiunt.
M4rf ^iqui- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;illud confidcrandu,quod in rnari non fceus quam in terracon'
dngit, regiones eflequaldamin eo fteriles alias piicofiisimas :namin quibuidam pabulu abundat,in alrjs autem no adeft : turn uero diuerß terrarum genera odore ac iapore uario aquas inficiunt, quos pifees auf fequuntur autfugiunt. Litora tarnen piicibus pleruncp abundantob pabulum, 8^ gurgites, ob fecuritatem. Adeo uero magnu eft aquaruin Mfl-f ut he al- difcrimen in mari, ut iuxta Indiam in Aethiopig diredo paGuummil' libus ferme trecentis,albefcatut lac, alibi cœruleumfit,alibinigruni, al' bi uiride. Album eft,cu m arena alba fubeft mari minime profundoiui' ride, cùmmediocris fueritprofunditatis : cœruleum, cùmmagn^,«'’ ueturcp: ièd fi quiefeat, color fît argenteus. V idimusin Verbanola' eu, cùm Lutetiam Parrhifîorûprofîcifceremur,interfluduantesun' das totius lacus, partem nô procul à nobis immotâ argentei^ coloris, cùm reliquumtotumeflet cœruleum. Cauiaeft, qubd^uentusamonna cacumine impeditur, nec aliter quàm umbra altitudine fînitur. uero ilia quæ uergebat ad montem (nec^ enim tranquillitas ad monda radicem perueniebat) initium ftimpfit ubi impetus iuxta ruperaceflâ^ bat : nam impetu colliia ad latera permiieebat earn quæ in medio erat. Nigra autem fît,quoties arena nigraftibeft aquis baud profîmdis,auf c um profunda fuerit turbulen ta,
Itacp illud idem contingit in piicibus ex aqua, quod hominibusof Cur nunquam acre: refcrunt eniminCalechuto Indiæ cumciuitatcturn regionenuO' iuxtaCalechu- quampcftemiæuirc, obaeris temperiem credo,ciborum^ialubriW' tttm peflts. ac forfan uidus moderationem : iti in partibus quibuidamffla-' ris piices abundâc,quôd uidusibi ôôaqua fint Gl uberrima. Nam de ra^ tioneuiuendi non eftutdifputcmusin pifcibus, cumin éapeccareho' mini tantumodo proprium fît.
omnit E-adem ratione 8c aer auibus abundat, alius ut ita dicam {lerikfdt, gfncrii abun- Indicio eftauiumomnisgcneris abundantiaduplicimodo falubritatis dantia,faiubri- aeris,quodipGcièntiantmaximèaerisqualitates,amp;Squodpabuluin etiamfuppetat. Verumhocfi'2numadregionesreferridebet,nöadif mentum. nbsp;nbsp;nbsp;larum partes : eile enimpoteft utin ualleetiamabundctaues, a tarnen
ibi grain's eric aer,camporum collium comparatione, Verùm colles
, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Äfcampf
-ocr page 371-LIBER D E C I M V S»
camp 10p tim a obtinebunt aerisßilubritate» VndeinMoIucbi'sin- M^nucod^ta, fulis fub æquinoAio aui's mort na in terra aut mari colligit, quæ uiucns nuti^uideri folet, quoniäpedibus careat: tametfi lieget Ariftoteles a^ ueniullam pedib.carere, Hæc igit quam ter uidere iani contigit,fola ut itadicä ob id pedibus caret, q? in fublimi aere atcß procul ab omni uifu humano habitet. Corpus eius roftrumqt magnitudine forma finiile hirimdini, penne alarS amp;nbsp;caudp accipitre magnitudine dum alas extcn dit fiiperät,arquant uerb ferme aquilâ.Pennarû cralsitudinê excogitaquot; re potes, tanta enim eft qualê pro auiculæ parui täte côuenire ratio do-cet. Suilt igit tenui fsimæ Sgt;C perfimiles prêter tenui tatê pennis pauoniï faiîiinarûextofo: necp malculorupauoniïpennis afsimilant, çpnoii fint oculat^jUt qug in mafculi pauonis cauda ceriiunt, Mafculi dorfum auiculæ 11 uius G'nuaf intus,in eamcp cauitatem oua fcemina facere ratio ipfadocet, cùmæipfa fœminacauiïhabeatuenrrem,utfîcutraqî caui-täte po fs it oua incubare. Mafculo hærct in cauda fît û lo ngius trib. paî mis coloris nigri,mediiï inter quadratiï rotundiïmue, nec^cralTum, necpadmodiï tcnue,uerùm ei no abfîmile quo crepidas cerdones cÔfue re foleiit. Hoc exiftimaiiius dum fœmina oua incubât alligari firmius filantmafculo : nec^mirumeftinaere perpetuohabitare,namcauda amp;alisinorbemextenfîs hauddubiumeftipontèiuftineri. Vicißitudo etiâfi quid eft lafsitudinis illaiiiexcuterepoteft.Cibumnulliïefteputo præter cœli ro rem,qui fimul fit cibus amp;nbsp;potus, 86 ita natura prouidillc diligenter tanto niiraculo uidetur,ut in acre habitare poftet. eici au^ tcinaere puro baud uerifiniilc eft,quôd nimis tenuis fit. Vefci animal^ culis,necp id,quôdibinonfiat congregatio ad generationem illoruni fiauddubièneceiTaria: neqjinauiû uentribus illacernuntur, qualiain fiirundinum : fed tarnen hoc non cogit, cùm Manucodiatas iolo fènio coiifîci credeiidiï fit: at nec uapore,cùm infra copiofior fit,unde defceiv dentes uiderentur : uapor etiam nonnunquani perniciofus eft, rore p gitLir per iiocftem ucfci uerifimile eft. V t ucro M.anucodi ata ita ay is eft
•ttnullo modo inhabitetterram, ita contraria ratione Struthiocamcquot; struthiocione^ lus fie à terra non difeedit unquam, ut aucmdicere no pofsis nifi ad for-mamrefpicias. Nomen ut reor fumpfit, quod colli 86 cruriumlongp tudinecameluminiitctur: eft enim homilie ipfo paulo proceriorisfta-turæ. Struthio autempaiTerculusdiciturgræcè, quafi perironianinoz mine compofito,uelut fi quis pigmæum Gigantê diceret fimul, uel ho-munculumgiganteiï.EpafTeris genere eft Struthiocamelus, fedeamez lirnagnitudinecollum,roftrum,oculi, caputanferi, fed pro magnituz dinepropriarefpotident,alæ86caudapennisuerficoloribus,cæruleis, candidis,rubris,nigris,uiridibus,nec ulli auium in pennis tanta iucun-ditas autpulchritudo,obid galeas milites noalrjs ornant. Qiianqu am fint qui ob raritatem nunc Manucodiatæ tum alas tum caudam in criz ftasfigant,addita etiam fuperftitione, qui fecumhabeat inbellonon
-ocr page 372-DEANIMAHB, perfectie uulnerari» Corpus fgiturraris pluniis,rarioribus crura teguntur, adeo uthumauacrurano auis uideautur : nam magnicudine rotunditate^^ acquódm auguftum, nee admodum, fed feniîmiuxtagenufîniantur, humanumfemur,quodcß plumis careant,candidacarne,imitantur:p^ des bifîdi ut bobus cumungulis, crus ut anferi, iêd pro magnitudinc, lentus inceffus* Ilia quant uidi mins erat,reliquarü mores ignoro.Oua caputinfantismagnitudinereferunt, rotunda, ciimfenefcunt eburn' fingunt * Suipendi folent in templis, diu enim man ent, quod durifsv mafint,humore^ exempto quafi oiîearedduntun Pilos habet in fup^ riorepalpebra, currit utequusadeo celeriter: ferunt equum illamK^ fugere, nec intueri andere : currit erectis alis, fed tarnen baud uolat/^' runtep pedibus lapides uibrare,concoquere ferrum, quod ob calidiU' tern uehementem amp;nbsp;uentriculi cotingit craßitudinem, ouacp oculisfo uere : led non fouet,uerum obieruat,calore enim Solis pulli educutur. Vocem eius nunquam audiui : maximam auiu, fi modo auis appellat debet, eiïe hanc certum eft.
Aquih. nbsp;nbsp;Verum uolantium apud nos maxima, quam cundtæ timet,eft
quila o mnibus nota,generofiisima: anfere etiam multo eft maior,iii3' xime tame alis amp;nbsp;cauda potius quam corpore ipfb ac pondéré. Verùn^ Biiilozor, jYi lurrha Scy thiæ Bialosor auis eft fub uetre candida cum quodaqua^ fi iplendore,alisamp; cauda etiam ipfa Aquila maior, quamcæteræuolti' cres adeo formidant, ut eauifa etiam Aquilaipiàexanimet,cùnitanicn corpore Aquilam no n excedat.
Auii maxima- nbsp;nbsp;In India etiam referunt auem efte rapacem, longe aquilamaiorem,
nigrampurpureamcp,intercurfantib. penniscandidis : cuius roftrum fuluum, cæruleocp feu phceniceo colore diftindu, adeo pulchreutnil iucundius uiiu eife poisit : unde ob pulchritudinem ob magnitæ dinem capuli zx roftro huius auis fieri folent; coftat autem præduruffl hoc roftrum elfe oportere. Hanc uolantiumauium maximam efte con Qlor. ftat. Vndealas ingentes auibus efTeneceiTe eft, uelutamp;T Oloribus,qui fola ferme magnitudineab anlere diftinguunt, quâuis câdidi totilint, amp;nbsp;inter omnes aues iùauilsimè occinant: uox tamen,ut læpius audiens confideraui,anferinaeft. Atep hoc genus auium tarn laudatumdifcen pit fuos ac deuorat,in morte uero dulce canit. Vnde Ouidius:
Sic ubi fata uocant udis abielt;ftus in herbis. Ad uada Mæandri concinit albus olor.
Genus auium pifeofum eft etiam roftri magnitudine corporis ce Alcatraz- lebre in occidental! India Alcatra:: didum, cinerea crocea^ plumadP ftineftum, roftro duorum palmorum in acutu tendente, ciim tarnen pa pjcHtw. rumabhac magnitudine abfitroftrtr turn ciconiæ tum gruis, Sed PP cuto roftrû maius eft toto corpore, corpus autem co turnice paulb ma^ ius.Roftrumigiturlongius,latumubi capitiiungitur tribus digit!S,a^ duncum, quo terebrat arbores,atque ibi à caudatis fimijs arte acroftro quanquaoi
-ocr page 373-LIBER DECIMVSgt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;337
* quançp pu Gl Ilt, fc tuetur pulchrè.Illud in co mirum,quód pcnnam haquot; beat loco linguæ, unde à natura aliarum auiumnaultuindifsidet: lîbi-latuehementer: hune Sc eadern terra alit quæ Alcatraz, Sunt amp;nbsp;inter aues nobilcs uulturesaugurio Romulijtummagnitudi 'vulturet. neæraritate, adeo ut quædananidos eoruni nunquam uifosadîrniêt, cum tarnen in rupibus eius partis Anglig qug Scotia nunc uocatur, itr xtaarcem rnaxinièplures nidi côipiciantur. Vultur carnes edit, nec ta^ men animal ullû occidit,ob id^ lacer creditus eft. Plumæ cum cute pro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• lt;
pellibusaptantur, adeocpexcalefaciûtutexurant. Aptanturamp;Tauium plumæ egterarumeadem ratio ne, præcipuèolorum,Procul uidentnia ximèuultures, aciescpinftrudas prolèquunturexitialiaugurio cladis eiuspartis iuxta quam infederinu Atqp h^c auis multuni ab antiquis ce lebrataetiamnuncuifîtur, AtPhœnicemprædicaruntmultiaueni,faquot; Phtxnixanfît. bulæquàm ueritati propiorcm. Referût tarnen quidam in interiore In-diaaucmeiTenomine Semendâ, quæ roftrû habet triplici ordine, atep utin ellychnij s undequaque perforatum, quæ moritura dulce canat cy morumexemplo,inde collectisfarmentis motualarum accendatilla üraturcp: ex cuius cinereuermis,tum ex uerme auis denuo renalcatur: quæ bis malui addere fubtilem ob hiftoriæ lènfum,qui ad orbis,qui ad uirtutis originemlpedat, quàmob rei ipfîus deferiptæ incredibilem Barrationem prætermittere.
Sedutmagnitudine,itaparuitatedifsidcntregiones.Apudnoscer-ftauiumminima eft Regulus,qui per dumetauolitat,pallerculo dimi- Régulât. (iiominor. Sedeadem Indiamittit mufeatumpalTercm, quemquiuoquot; Pujfîrmufîtitut bntem uiderit, turn ob celeritatem, tum ob paruitatem crabronem aut '’ffpamiurèexiftimctipcnnis aureisuiridibus^,ali‘)scpuerßcoloribus Ornat :magnitudo apepaulomaior: rollro uelut acus eft tenuilsima; fotus cumnido grana tritici X X111 l.uix pondéré æquat,hunc è cotto ronficit,audaxeft,amp;:nidumpetentib,oculosinuadit,celeritateamp;:par Zitate tutior.Conftat itacp auem hanc tenuifsimæ efte fubftantiæ,cali-^3mcp,ob idamp;audacem:namcumroftrum,pedes,linguam,alas,uifce ra,plumä,ungulas,cerebrumcp habeat, tum alia multa,fubtilê fubftaii fem illiusacbeneelaboratâ efleoportuit: att^utreorhæceft auiSom ’’•iumminima. Velutfolertifsima in eadem India habitat, quäftultum Pajfîrfîultut. 'Jocant paflerem à contrario fenfu: nigra eft auis, intcrmicantibus peUquot; ’lisalbis in collo,turdi magnitudine,qug aduerfus caudatas finiias,qua rumibi numerus eft incredibilis, hoc modo le munit, ut nec homo tot eötnoda aduerfus periculuinucnirc queat.Eligit primo arborem excel ftm ac fpinis obfitam, ut metu terreatur ob altitudine, 06 à fpinis arcea-turob incômodum, Ramis huius arboris maxime aculeatis fulpendit niduniprædurum,nefrangi abinimico pofsit: inftruitaditumanguquot; ftum,uthoftis arceatur,ipfa Iblapofsit ingredi : latum in imo, ut commode cum pullis degere polsit,tum maxime qubd in eodem excremen
-ocr page 374-^^8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ANIMALIS» PERFECT IS
A, ç
1
tailIoruîTi colh'gcre cogitur,nullo exitu patenteah'o quàm is percjueW in Eiprema parte eft ingreflus» V erùm quiahoftein uti nouit manuno fecusquàm hominem, nidi longitudinem ad quatuor palmos cxtefl^ ditjUt cùm manum immiferit,etiani procul abfît ab imo,atqj ea ration^ ouaüel pullos qui intus latent tueatur»
Præftantaues mirumin modumgeneraliteringcnio iâgacitatcc]^» qubd friuftibusnon plantisaut détérioré aliqùa colluuienutriantuG vßttacui. in aere puriore degant » Atq; inter cæteras pfittacus, quodgrandi capite,atquein Indiacoelo fyncero nafcatur: unde etiam didicitnonfo' lùmloqui, icdmeditari. Meditanturob ftudiumgioriæ,participes C' nim funt huius amoris, unde memoria non uulgaris illis» Eftuî' rietas corum in coloribus magna, unde pulcherrimi etiam apud Indos exiftimantur»’ namprætercolorumaptamuarîetatemillamjlplendof etiam quidam adulget.
Pauonofter. Nullam tarnen auempulchriorêpauonenoftro fîngerenatura credä,nifi'cùm uidero,to t oculis in caudatam longa atqj denfaplunii^ tanta coIorum uarietate,tanto nitore,tam feledis etiam colorûgenen' bus,ut album ac nigrum, quorum unus per fe triftis eft, alter reliquos alios obfcuratjColores deuitentur» Sentit ipiê pulchritudinê fuarn.^^^' clamatcp dum pedes intuetur,deformitatc eorum aipernatus/audans' que in rotamerigit,exponitcj5SoIiutpulchrioruideatur,gaudetc^l’‘’ niinum admiratione qui illam intuentur,ob id ufcp ad lafsitudinéean' Patfoindus. côtinet. Quo fit ut Pauo Indus amp;nbsp;ipiècaudamluammiretur,inorben' conuerfarngeftiens,quamuispulchritudinemultûànoftropauoiiedc cédât, Decoratur pelle circa caput,cuius colorem pro uoluntatisaf' bitrio mutât.Cumenim uarij colon's fit, albocp ac cinerco quafidiftto' (fti,aduenientelanguinemodo cærulea,modô rubra fit. Etcùmfitiri' cundum, ipeciemac eflTeftumirati hominis præbet, pellemillam pf® facie habens. Sed aliud eft maius,q? earn pelle quandotß colligit,utu*’^ uideatur,tunccp pallet : aliquando uero earn extendit, adeo utroftrunt totum integat,tunc^ purpurea plerunq; uidet. Indicio eft igiturilh® una cum (anguine extendi: quanqj 80 uiderimfi'mul pallentematt^^^ tcnfam.Colligiturigitur ac contrahit quoniâ tenuis eft amp;nbsp;Ia(ra,utfalt;’ ti etiam cutis,quæquandocp,totacôtraftauidetur,quandoqîuerôex^ tenfà multum. Igitur laxitas amp;nbsp;tenuitas tarn extenfionis St contradio*' nis quammutationis coIorum caulæfunt»
At Gallus nofter exertam Temper habet criftam atqi rubente, nifim^ le ualeat,etfi rarum efiet hoc ani mal, no folùm forma (èd cantu admit» tione dignilsimu elTet. Exultât uoce, proculcp ea exauditur, amp;nodo Gjßt càiiMcttr. etiarn ad mille atcp amplius paiTus: cum cxpergilcitur à cibo canit : pit' runq; tarnen Sole mendiante media^no(fte,ac cum radij primuauto' ram effingere incipiunt. ro bur igitur Solis fequit,amp;: in ofto partes tO' turn diuidit diem naturale, non tarnen oriente Sole, fed cum acceditad auro;
-ocr page 375-UBER D E C IM V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^39
auforæ terminos,fie 3c ante meridiê» Inferitur cum ferpente, cane mi'a culeo parricidganfons tarnen huius culpæ,in mareep pr^ci'pitatur, Vt enim fi'mia homo non eft, attamen uidcturfiic qui proprium occide cid^e tnfmiur, tit pattern. Serpens infidij s anteit,inimiciisimu mep human o generi no fecus ac parricida.Canes omnes odifte uiden t, folumcp hoc animal nul lipenitusparciqnecp proprio generi. Gallus infons huius culp^jforfan ob gentis fimilitudinem adrj citur, quam maxime Romani oderut, ftu cjuodfuperbiisimus fitrpræcipitatur in mareuelutomni indignum ez lementOjamp;f cuius locietate aer, terra aqua^ inficercntur,ob id culeo in fuitur,uirgis fanguineis prius uerberatus.
Sed his rcliftis fuperftitionibus,ad naturæ leges lancftilsimas ac pru dentißimas reuertamur. Decrctum crat aues facere qusc uolarent, aez rem^ hunc decorarent Ç nam hoc de auibus pro cæterorum etiam anp maliumrationeexemplulumptumfit) obidcapiteleuilsimoillas eft Curauef c^tput feoportuitrquamobrêintercunftaaniniatiaaues minimo capitefunt; nbsp;nbsp;nbsp;Meant,
quæ magnu inter aues habcnt,tenue os,ac cerebro inane fortiuntur, alas^niagnas. Ad capitis paruitatemduo lcquebanturdetrimenta,aft teruniutftolidæeffent,alteruutdentibuscarerent: namroftrumparz Auescurdenti^ uum capiti paruo neceflàriû fuiqdentes^ ob id nulli ufui,tum q? robur no effe illis poterat,tum quia roftri ÔC oris paruitas mafticationem im-pediebat.Primum incomodum caliditate amp;nbsp;ficcitate temperamenti fuz ® ftulit : quod etiä'profuit ad pennarugencrationc, totius corporis 1 e-nitatem.Indeutficcumeffettotucorpus,paruopotuiatiariuoluit,atqp eacaufaetiam carcre uefica, Seddentium detrimeto ftibftituitalterum uentriculum,ut dura in illo ftnfim concoquerent:cum enini dura non poflent co minui, tempore indigebâc longiore folidiore, arcftiorcq^ cur auet duos Uentriculojin quo paruus potcrat cotineri cibus,qui corpori baud fuft feciffet.Igitur alterum fubftitui necefie fuit,in quo amp;nbsp;ex dimidio coco-queretur, amp;nbsp;quantum fttis efi'et cibi poffet contineri. Pedes etiam par-uos fecit, quod inutile effet hoc pondus ad uolatum : aciem uidendi acutam,q? procul uidere ex altocp colpicere illis opus effet. Quod fi az ues aliquse à norma aberrant, non tarnen ufum perfeftum affequutur; naniDiomcdeas dentes habere quida uolunt, att^ talia potius ad uaric tatemquam adufumfunt neceffaria. Vefpertilio dentes habet, fedplu mis caret, totæ^ alæ ac corpus cartilaginca funt ♦ Vcrum ciim décident,uix exurgeread uolandum poteft.
Aues omnes cicurcs natura fermc,amp; maxime qug came baud uefeu nbsp;nbsp;nVw«»
tur.NaminorbenouOjCumprimumnauesadincultasinfiilasleappli-cuiffent, multæaues turn maxime è columborum genere manu capi le permittebant:necauesnietuunthominumfocietatem,nifiexcmploez doftæ. V ndeeremitænon pauci cicures habueruntex genereearûqug agreftes lunt,uelut pafteres atc^ coruos.
Sed auibus reliftis ad animal quod fub terra habitat tranfêani,us,alz
-ocr page 376-334 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEANIMALIB* PERFECTIS
T4/p.lt;. rius generis,quod Talpamuocant» Ci’nerei coloris cil^muri firnilefor ma amp;nbsp;magnitudine,nifi q? oculis caret: nâ cui ufui oculi profuturi erant fub terraperpetuó habitantiCadeo ueró oditaerem,utficogatinluceni egredijbreuißimo teporis fpacio exanimetur.Dilsidec Sgt;C cauda, quor fiim enim lub terra effingerc tam longâ caudam habitanti \ Eademra' tioneamp;Tcrurababetbreuifsima, amp;ungucsacutilsimos: unde crurum breuitas neceflaria per angufta penetranti,amp;r unguiu acuitas ut terram commode perfoderepoEit:adeó autenihocopusceleriteramp;ampletx pletjUtqui uiderint primo defoflam talpa humii,mul£Ùmadmirentun Palam eft igitur naturam in cunótis Iblicitam mirum in modum fuiflê, Bominef parti nbsp;nbsp;nbsp;obiter fed C.X fèn tentia omnia prpuidiflê,honiincscp quibushocbc
apes diuini co nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Deus largitu’s eft ut caufam rerumprimaminueniant, partici
pes effe illius primæ naturæ : nec^ alterius elfe generis natura quæhælt;: conftituitjabillorummente,quicauiâmeorumcuritafaftafînt,plefl^ afiequi potuerunt» Nullum itacp ftib terra perpetub uiuens animal fan guine præditû præter talpam eft inuent u : nam fèrpe ntum SiC ranaruni pernicioiarumquædamgenera, nô iolùmiub terra in ièpulchrisuc Anintala infa tafiiCsimis.fed quod magismirum diclu eft,etiam in làxis folidisinutf xisfoltdis, ta funt, Sed hæc fànguine carentpropriè, animal non pariuntfui generis.iëd oua aut nihit
Cancri. ßft aliud generis ambigup uitæ amp;nbsp;abiônæ forniæ,quod cancrino mine (îgnificatun Eius autem plurima funt genera, marinu amp;nbsp;fluuialc. 0 Inuenit 8d terreftre, quod in terra latitat, maxime in occidentali India» Qiiod caudlt;â habet Gammarus uocatur, lapides candidos gignitino^ culis, cortice depofi'to duriore mollem induit, tunc^ lapides fîuntnia^ ximiablumptamateriacorticisinlapidibus ♦ Cancer uero tranfucrfo latere procedit»
animalib» porten to iîoribus diêla fufficiant.NuncilluJ amna i pro- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fingulis aiiinialibus pulfus ôôrelpirationes differentesac
propriafftint: uelutcanibusamp;Tcapris,quoslèuquas humanis nequa-quam fîmiles,necp inter le audeas confiterû Sedamp; hanc pulfus ratione Liamp;. 6. deplac. membra quædâ retinent, quâuisrcluftante Ariftotele amp;nbsp;Galeno, iaiii cdpttf 10. nbsp;nbsp;nbsp;auulfa à toto: ut linguabouis totadic palpitetnam uis ilia indita adhuc
4 boue palpitât maiiet,teu q? calor ille dum reloluitur ut aer m aqua moueat ampullas, ffüuj per totii nam 8ôlapidesficci,5Cuftacornua,amp;agallochû in aqua ampullas mO' uentjdum loco aeris aqua ingreditur» Hocigiturfatis mirum quod df ximus de bouis lingua,uerum uitulinam in aquam inieiftametiamnio ueriaffirmant,quod ego tarnennondum fum expertus»
Ill ud mirabilius,quod Solinus durare etiam fuis temporib*refert,in Herculis ædem Romæ nee canem nee mufeam ingredi ♦ Accepi paucis HfTculis pha- anteannis amp;nbsp;Venetrjs fuifle domu mutui, in quammufeænoingrede nu nec mufea, quæincêdio publico coflagrauerit. An fprfan qu odinfublimi liKbatur. nbsp;nbsp;nbsp;pofîtaæualdeperflata, tuxuferro Sc marmore rigens à mufeis deuitarc
tur^nam
-ocr page 377-LIBER D E C I M V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^5-
* tuKnam omnia metalla mulcæ oderunt ob frigiditatem,amp;^ qubd diffî-culter eis hæreant. Sed de canibus aliam ratio iiem, querere oportet,niii forfan in ædis ucftibulo fepultum aut appenfum, aliquid qd réfugiât ca nes, Audiuiiæpius àmonachisCarthufîanis illoscimicibus non infe^ CarthufîMîmà ftarfadeocpmultorumteftimoniojutpudeatnegarequodleuitatiseft credere.NihiIominushi,quôdcarnesnonedant,caulàniafFerunt. Seu ’quot;rP'’ idfîtob munditiem, autartem aliam quampiâ, nondumaflequi potuû Ego taniê minus laboro quærere cauîâm cur fit,ubi mihi abundè non-dum exploratuni eft fi fit»
His igitur quæ ad ani nialium hifèoriam pertinent explicatis, atqj ad hominis tradtationê tendentibus,iurè nierito dubitatio emergit,quôd nam animal honiini fitutilifsimuni^Neq? diutius ambigere decet.ciini Dee^uit. ‘ y cquus in omnibus prgferatur: nam ponderibus geftandis maxime ido neus.Ex equo quocp amp;nbsp;afina, aut equa amp;nbsp;afino muli générant,qui plus ferendopofiunt^ pondèrent. lidemgrelTufirmiisimo procedunt.E-quis etiammanfuetudo maxima atqgt;’ docilitas, quibus in duobus à nul lo fuperant animali. Duriisimâ quoq^ præter id ungulâ haben t,ac om nisiniurig experte,excipientemcp ibleas clauosqj ferreos,in hiscp came him longe antecellit. Idécurfuatcp perennireîiquafuperatanimaliat Si^licetequus unus ab unocamelo uincaturdierumipacio,plures tamê equi difpofîti in flationibus totidem canielos fuperant, Nam camelus $ übifàügatnseft parumreniittit,atinteger ualidus equû æquare cur-
’■entern uel etiam uelitantem no poteft. Pluribus igitur numeris equu» nobilitate alia uincit animalia. Idem ad pugnam ardens,amp; gloriæ cupi dus, amp;nbsp;tubæ fonitu accenditur,8ô fræna intenigit,ut non homo magis hominis uocem. Vigilat hic ferme icnipcr, necrecunibit nifilaflusaut piger: uili fumptu aht,fœno,palea,herba,furfure,auena. Videturcp hiefolusad omnia humanaeômodanatus : onerafert,uchit,currit,iàl-ntjpugnat. Probaturin XX V11. côditionibus:mulieristribus,leonis rquibonicon tribus,trib.aquilæ, trib.bouis,tribus ccrui,tribus afini,trib.uulpis,ro bmachæ,trib, ièu pulli anferini, ôô tribus proprrjs. Mulieris hæ funt: Ætas iuuenilis,quæ in equis à quarto anno ad odtauû extendit aut deci ’iiunrmanfuetudo amp;nbsp;morû comitas,utno mordeat,non calcitret, non teaquis mergat, nô fit obftinatusamp; inobediens, finat ie ab omnib. tra-eiah acduci:pulchritudo, quæ ut in mulierib. in facie Só pedtoris iatitu dine ÔC mêbrorû côciiinitate confiât. Aquilp,ut oculo maxime uigeat, paruuhabeatcaput, amp;nbsp;illuderedtuteneat. Aniêrinipulliantrofoma-chg,utfît uorax,ccleriter comedês 80 nihil aipernet.Iliatumidanô con traâahabeat,amp; pedibus diftantib. incedat. Leonis, utfitanimofus amp;nbsp;fortiSjUt fit parte anteriore elatus,nô finuatus in medio,nec altiorpartc poftrema,ut fit to tus ofTeus ac robuft usthæc enim leonis fini t propria» Cerui,ut fit curfor,iàltator,amp;:leuis.Afini,ut ungulas habeat duras,co-hum durum,ôd dorfum robuftû • Fugies enim equ u qui cùm afeendis.
-ocr page 378-^42^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ANIMALIB, PERFECTIS
flecftiturjamp;’ ponderi cedit, Vulpis, ut caudani habeatpulchrafn: nofo' lùmcnimad decorem facit, fed roboris fignumeft, quod ex uertebris dorfioriatur, quodep fecileinquamlibet partem uertat. Nullum enini animal in hoc agilitatis genere uulpi æquari potefl: î quod pellis pub chritudinepr^{ret.Bcuis,utpedemhabeatmagnum,accruramoderagt; tècraiïa: neep enim exilia bonaeflepofliint: ut breuiumiundurar5amp; firmarûjUt iccurus incedat:bos enim nunquam ccfpitat. Equi propria funt uelocitcrac iùauiter incedere, alacremeflè, îfæno ac calcan'bus parcrefeire. Commune autem omnibus, atcpperfèmaniièftumcftjUt fit fanus: fànitatis etiam pars eft atep optimum fignum,quôd in laborb bus uix fudet. Alacritasdignolcitur quod hinniat, necquiefeere feiat, amp;nbsp;fi cogat, frpna mandat, ôô pedem concutiat. VndcPoeta tiius dixic
Stat fonipes Sgt;C fræna ferox ipumantia mandit, Memoranturduo fuifie egregfj equi inhiftorrjs, alter AlexandriMa^ iêuquodmagnoefletcapite feueleganti, enimuox apud Grpeosutruncp fignificat.’ cui mortuoin Indiacuffl Poro Rege pugnanti,ciuitatem Bucephalamequi nomine codidit: tan turn Rex maximus uel illiusmeritis tribuit, uel quantum in equoPfif’ cipirepofitumfitintelligereièoftcndit. Alter unguibushumanis,^ri E^ui« c. clt;«- C.Iulrj CæGris cum efi'eqorbis imperiûilliportendicNecptarnenufl' fans Dtâato- gulascumdigitishabuifle credendûeft, namiêflorem ferre nequiuif iétifed ut de elephante didum efl’,diicrimina in unguia abiq? diuifioflC fub digitorum imagine fucrunt. Bucephalus neminem admittebattei'' go prpterunum Alexandrum,nô tamferocitate quam ambitione,qu3: illi equo inerat:unde ambitiofifsimo Regi charifsimus fuit.
Ciirn igitur equus offert primùm illius caput,quod paruu efle debet, infpicito,atcp deco rum, eredû,oculisuiuacibusatcp uitio omnicarefl' tibus,auribus paruis redisep, collo breui,amplo,coma decora,pedote lato, parte anteriore fublimiore parum tergo rede rigente, in quo nd la fint cicatried ueftigia,latiore ipina, ilfisrotundis,lumbisplenis,caU' da pulchra,cruribus redis minime^ dum incedit autintus fê collidcn tibus,aut extra deflexisjiunduris firmisbreuibuscp,pedelatoamp;ungu la crafsiore. Inde infpice dentes utætatem agnofcas, amp;nbsp;guttur coprime: nam fi anhelitu fit hand integro,moleffe feret. Trahe podmodumcaii dam, fi cedit eft imbecillis: indeiunduras fingulas, maximeiuxtapc^ des,comprime,amp;^ paululum inuerte,fi dolet quieftere non uult,8ó mor bum patiturantiquu.Colorem etiam confi'dera,8cfi ftellamcandidam habet inffonte,laudatur. Quod fi etiam prater idinomnibuspedibus uel etiam in duobus tan thm,meliorem eum efle pu tant : amp;nbsp;ut breui ab^ foluam,pares maculas fugiunt,impares probant. Colos quilibetfpkn diduslaudatur:ubinitordefît,præteridquôddecorcmminuit,equiini ignauûefle déclarât.Optimus eft muftelinus obfcurus,quemmaterna lingua baium uocaut. P oft aftende, amp;nbsp;uidebis fi lèflorem réfugiât, fi fi' nuctur
-ocr page 379-LIBER DECI MV S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^4^
nuetur dorfumJiæc cm'mmalaualdc Inde circuinucrtc ad iitrancp par tem,inteIligesq;anuer(àtilis.Facuteat,agnofcesfuauitatcnigreff'us,amp;S celeritatein, genusq; eundi. Fac currcre, uidebis cùm retinet quàm pa-reatfrænoamp;habcms : currcndo,quan£unicalcahbus: fimul etianiin^ tclliges quàm ficleuis, quàm uclox, quàm tutus, quamcp fpi'ritu graut aut tàcili. Deinde ad aquas deducito, agnofcesanlêultróin aquamiax det.Permitte bibere,fitotas nares præterosmergit,maximèpoft cur--fum,fanus eft peeftore atqj fpiritu* Ilium etiamiuxta rotas qug circuni' uertuntiirdeducitoifi^greaccedit, pauiduseftifi acccdcrcnonuult,om ninoobftinatus. Huncmaternalinguareftiumuocant, Inde offered bumifialacriterediCjboiium: fi lcgniter,uelinerseft,ucl guloftis Jnte-rinioblata auena fi calci'trofus eft aut mordax, tunc maxime dignofci-tur. Abfumpta auena fi recumbit ftgnis eft, nec ad labores promptus: generofusenimequusnilimagno exlaborenondecumbit.Dumuerb inftrudus eft fræno, habenis, ephippris,fi hinnit,fi frænamandiuma-xinie etiam éditafpuma, fihumupedepercutitauresep dirigit,ferox eftæ alacer, Fac etiam ut faltet, leuitatemeiusamp;dorfi roburagnofees.. Morbos autem morborum^ curas inlibro fecundo de rcru uarictatc docuinius.Nuncuerb tempus ut id quod maxime utile eft,propter qd fermoneminftituimus, fcilicet quoniam fubtilis fit contcmplationis, aggrediamur. Eft autem id traftatio de equorum incedendi uarietatc, utadccIeritatemamp;Tcommodumpertinet» Celeritatis inceflus caufa in ° tribus conftat, Pri mu m, ut celcriter moueat crura,atq? fie uclocior eft curfus uelitationc. Secundum, ut duos fimul moueat pedes, no unum tantum: nam duobus motis pedibus fimul gemino mo tu equuspro-greditur:fi uno tantum, quatuor motibusindigetutprogrediatur. Sic igitur uelitatio gradarius utita dicam incelFus, uclociores funtfim-pliciincefiu.Tertiumeft utpedes multum Ipacij amplecftanturcumin iunclura crus uelut in axe procedendo uertit : atep in hoc’pedes pofte-riores maxime obftruant: namfieorumueftigiaanteriorumueftigia antecedant,neceirariunieftutcquus unoamboru pedum pofterioris fcilicct amp;nbsp;anterioris motu plus progrediat, quàm fit fpaciuni quod in^ ter pedes eft pofteriorcm atq? antcriorem:hoc autem uelocis procelTus caulammagnameflequis no intelligitCPonanturenim pedes equian^ ® terioresA B,pofteriores c D,anioto Afi c ponaturinloco A,amoto B D poneturinloco B, igitur equus procedit ex c d in a B,3iitaquan turn pofteriorcs pedes eius diftantab anteriorib. Qiibd fi c ponatur c c atnoto Ain e,d poneturamoto b in f,eritigic proceifusequi ex c D in E F plus diftantiapedumpofterioru ab antcrioribus : uerumiduix contingit.Qubdfi c ponaturinG tantum,D in H,pareftutinceflus hie fit generalis omnibus ferme equis. Manifeftû eft autem amp;nbsp;luce cla-rius,qubdfi c ponatin e,8lt;: d in F,amp;f A in L amp;nbsp;B in m,quod tantum, diftat L ab A ,0lt; M à B, quantum e à c, ÓÓ F à D ♦ Aliter fi magis aut mi-
-ocr page 380-DE ANI MALI B» PERFECTIS
344
nus, c amp;nbsp;D Gnfimuel tantumapproximabuntur Ä nbsp;B,uel tantumrc | A
mouebunturutequuscadat:quod cùmnunquamobidcontingGrcui dcamus, certum eft pedes anteriores æqualiter cum po ftcrioribus feni per moueri.Non tarnen in anteriorib.æquè facile uidereeft procdTuni ficutinpofterioribus,quiaueftigiamagisconfunduntur.Nectambd' leeftnefcietibus hoc quod pofteriores pedes æqualiter fempercuraan terioribusmouentur,concluderc,qu0danterioribusmultu procèdent tibusequus celeriter moueatur* Obidexpofteriorumpedummotu progreftum equorum, non anteriorû, quamuis unaamp;eadem fit ratio, folen t metiri Jllud quoep obieruatione dignum,equos non iolum fir*: (fteanimaduertaSjfcdanimaliaomniareliquadextrumpedemanterio-' remmouerepriusftcundumnaturam,indefi'niftrumpofterioreni,dG' indefihiftrumanteriorem amp;nbsp;dextrumpofteriorem^Namfiduoantt' rioresfimulmoueretur,utex A B in E F, tunc animal diftendereturex c D in E Fn'ducrbincommodumillinaturaliterprogrcdienti.Siucro dextro anteriori iucccderet dexter pofterior, fi fimul Hat no habet quo animal fuftineatur:côniodius igitur eft ut dextro an teriori pes finift^r fucccdatpofterior,nam fie dextro pofterioreamp;ffimftro anteriore netur interirtïanimah Homines uero eummotum fibi commodumc’:
periutur,in quo pars una quieftitaltera mota: cum enimhomo ambo^ pedes fimul mouet, necelTario ueluti faltando conquaiTatur : deambæ landoenimamp;S currendofemperpesunus alteromoto quieftit.Siig*''® tur totus homo cleuatur,totus etiam necelTario dccidit,atqj ob id cofl' qualTatur. Quod fiafsidue per to tamcp diem quis faltet,nónneuifetra ' ; omnia difi upta habere uidebiturÇ’Quodfi idem in equo contingat,ea' dem etiam prorfiis euenient equitanti, nifi quod pedes non dolebunt) quia proprijspedibus no infidet eques, fed ephippijsatqi equo. Igitur equusquatuorpedib.fimulmouerinonpoteftmamhomocùmfaltat, infleftit genua necefiario, equus aut no infletftit genua ante^ eleuetur, igitur equus quatuor pedes fimul mouere non poteft. At neq; tres, ab' furdum enimmel igitur unum,uel duos pedes fimul mouet.luxtahanc | , rationemoclo modi motus equorumconfiirgunt, tres unius pedis,amp; nbsp;nbsp;nbsp;।
quinepduorum.Cumigiturmouetpes dexteranterior,inde finiftcr i p ofterior uel etiam dexter, hoc enim in aliquibus etiam contingere ani nbsp;nbsp;nbsp;i
maduertimus,necmultum progreditur,fimplex incelTus appellat mol nbsp;nbsp;nbsp;,
lis amp;nbsp;lentus.dentus, quia uno pede fit Sc parum Ipacij fuperâte : mollis, s ] quia homo qui infidet parte una tantum mouetur,dextralcilicet alter i । natimatepfiniftra.HicincelTusequiseftcommodior,Sónullainpartc | i equumfatigat,cumfitfecundumnaturam. Cumuero pespofteriorlo | i
' nbsp;nbsp;nbsp;cum prioris ferme æquat,amp;celeriter pes pedemftquiturjPropaflus di f 1
citur,id eft incelTus maior. Hiccommoduseft,multitamcequiobhoc
CMfacurequi uelutamp;Stortores pedespofterioresalliduntanterioribus.Alliduntigi-'
aliidaiitpedcf. tur pedes equi cum tardi lunt,amp;: Ipacium maius mo tu pedum fupcrat.
Siuero
-ocr page 381-LIBER DECIMVS* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^4^
A Siuero moto pcdedextro antenorCjdcxterpofteriornon fi'niftercele-riterfubfèquatur, inceflus fît mollis quemTrainannuulgus uocat, qui propriuseftmull's : necfatigat hominem, imó celeritatepari minus propafTus, quod dextra pars folùni mouetur,inde finiftra* PropafTus autemcumfîniftrS pofterioremdextro anterior! iungat,autdextrum pofteriorem ßniftro anteriori, ubi celer fit totum hominem fimul mo uereuidetur,atcp ob id ilium etiam Conçu titScdquoties duo pedes fiquot; mul mouentur, aut duo ex eadem parte,ut duo dextri,inde fîniftri,uo cant^ quidam hune motum gradarium, qui eft aflurconum, hic om^ niumequigrefTuumprofeAô eft nobilifsimus: quippe celer,q?duob* fimul fiat pedibus,amp;^ eb celerior quo pedes etiam ocyus moucntur,ma iuscpfpaciumfupcrant: ÔC fuauis,quoniam altera parte mota,reliqua (juiefeat* Hic eftillegradiendi modus adeo célébra tus, que mportanz teniuulgus uocat. Quod fi fi'mul dexter anteriorc5 pofteriore fi'niftro moueatur, tortorum equorû hic efi: incefTus, qui cùm utranq^ partem equimoueat, mouctamp; totum hominem,acconcutit : eoep magis, quo magis pedes à terra eleuâtur. Semper enim illud uerilm eft, cquos qüo magis inincefTu pedes eleuât, diffîciliorem efFicere equitationem,quo minus autempericulofi'orem,quia pedes lapidibus alli^|j^lo cefpitat. Sedfi pedes anteriores fi'mul moueât,inde pofteriores fimul,fi quidem haudcelerrimè, namceleriternecefTariumeft, uclitumhiceft incefTus, hæcfuga : fiautem cclerrimè, curfus. Hi ambo hominem concutiunt amp;nbsp;latigaiit,minus quidem quamtortoris,quia pars quiefeit poftcrior aut anterior equitis : magis aut quam afturconis, quia partis quics ilia non eftnaturalis.Nonenimhomopriusantcriorepartemmouetjindepo-ftcriore,feddextra fi'niftra prius, aut faltern nice uerfa. Quodfi nondu anterioribuspedibusquiefeentibus pofteriores eleuentur, fit Gltus. Hicigitur tres habet teniporumdifïèrentias:primamquidê,in quapoquot; fteriore equi parte quiefeente anterior elcuatur, hæc ut dixi hominem minime concutit,quód pofterior quiefcat : fècundam,in qua nondum quiefcentib.anterioribuspedibus pofterioreseleuantur:hæc non con cutit, fed rents propter motuum contrarietatem fledtendo fatigat : terquot; tiam,in qua pedes omnes fimul defeendunt aut anteriores prius : fi quidem omnes pedes fimul dcfcendât,cùm ex alto id fiat,homo multu con cutiturdi autemanteriores tantum, plurimum uexatur uentriculus ob mclinationem. Hæc igitur de equorum motibus difta fiant. Sed docili-taseorum etiam fingulariseft, adeo ut quidam enfem decidentemden-tibusarreptumporrigant,nô fccusac elephanti,domino:alq, quod mi nus eft, genua fleftant. Docentur, utde canibus didlumeft, dumpulli nbsp;nbsp;nbsp;quonuda
funtfamedomiti,indepaneautfoeno enfialligato,dumcpfoenumauel lereftudent,enfem elcuant, quo capulo erepto cibum dantfacilem. IT linunt etiam enfe m mell e,atcp ita libenter arripiut. Inde contratfta coilquot; fuetudine,utinfrænandisetiam eadem dilioentia mihi bene cefterit.
-ocr page 382-54lt;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de ANIMALIB. PERFECTfS;
{ponte nudum enfem niordici arn'piunt. Meminerunt enim cqui coniquot; modoruniatc^ incomniodorum. Vndc non melius corrigiturequus qui fpontè in aqua uolutet, quam fi {ponte iam immerfum duo robuft uir i tandi u auribus ar rep tu m fub aqu is te neat u t pen è fiilFo cetur: tunc enim periculi 80 anxietatis memor, non amplius huiclcpericulo coni' mittere audet. Idem fi reftiterit nec progredi uelit,retro agaturetiânOquot; lenSjdonec in ignem aut aculeos retroaiflus incidat, nec finatur progrc^ di donee ad extremum uit^ periculum peruenerit. Quod fi feerigatjfty lis capiteconfolTusdefccndere nonperraittatur, Alrj fülle caput tuß' dunt,quod non parum prodefl»
/mWw ow- Atep tot tanta de animalibus dida fufticianqquæ fi'ngulaarmaui! ni-t natura ar- contracibiamp;Spotuspenuriam, adfeetuum prolis conferuationeWi contra morbos,aduerfus temporum iniuriam,aduerfus reliqua animî rumgenera. lia,denicpetiampeculiariquodamftudio aduerftis hominem,qjeflcl ßgacilsimus. Principio aduerfus cibi inopianicurfLi,{agacitate,Sóutr binalcerenturubietiamcopia elTet. Venerisuoluptatem Sc amorcm in prolem ad generis confcruationeni, paludes, aquas, montes,ualte fpecus,latcbxas,fyluas,dumeta,ramos,frondes,omniah^cadtuendaiii prolem. Docuit amp;nbsp;herbas ad {alutem,amp; abflinentiâ quietemcp maiofl qt homini,ob medicoruni imperitiâ,ex artis medicæopeauxilia. CoH tra temporum calamitates,arboribus,montibus,cuniculis,corio,lana, pilo,pluma. Aduerfus animalia reliqua, {pinis,dentibus,cur{u,faltu, a-lisjunguib.latebris, ueneno, aquis,{agacitate, cornibus. Aduerfus au temhominêpifces armauitelemento, quod tutifsimu eflauxilitr,adco ut nifi uoracitate fallerentur,gurgitibus tuto latere poffent. Serpentes humilitate corpor{s,undeetiamlatethyemeinlatibulis,ciimprodeu( Cur homo fo- occultâtiir ab herba, Aues die alis muniuit, quadrupèdes celeritatetno itM pene inter nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;refinelucecemere poffetelTecincumomniaquadrupcdia
antinalia terre- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rr /
Itrianoile non uideat,cancs,lupi,lcpores,equi,alini,boues,liccptutocrrarepollunt,ac u^aeat. cibo potucp frui,cumdiehomo omnes{altuspo{sideat:atauibus,quia lux etiam nodlu negata fuit, lumma arboru nbsp;turrium turn uepres CUquot;
bile dederunt,ut loci difïîcultate fi'mul amp;nbsp;obfeuritate tutæ forent ab in' fi'drjs hominis. AccefsitS^ huiccomodo animal iumcundlorûr, utileho' mini,quandoquidem. luce uti ipfe in node poterat, ut cbm fapientißri mus fu turns eflet, humidifsimu ac frigidilsimum cerebru erat necefla-rium: namcalidifsimum cor habere debuit,utmollifsimu corpus labo ribus fufticeretiat mollilsimum corpus eratnece{Iarium,uttenuifsinia acfpiritui tantarum rerum capaci apta materia conflaretiitacpinhunii dilsimo ac frigidilsimo cerebro,ut à primo ad ultimum rem deducara, oculos fplendentes atep ficcos, quales funt murilcgo Sc nodturnisaup bus,qusc ficcifsimo lunt cerebro,collocare penitus fuit impofsf bileiquare de hominis necelsitate ac forma nunc
prius dicere aggrediar»
LIBER
-ocr page 383-547
LIBER VNDECIMVS de Hominis ncccfsitatc amp;nbsp;forma.
O P T E Rquidigiturcundacreatafunt,amp;anomnia Curhomoßt iblius hominis contêplatlone,amp; an homo animal,prius definiendumerit» Hocigiturinitiumdifputationiseffi-
^^‘1 oportetjUtrum ne homo animal fit.Deinde,an ani-
Hi maliaipfà genere folo naturæ cognita fînt, an partes etp am,an etiam ipfa fingularia, quod etiam in homine maiorê habet dubi tationê.Rurfus,an animalia ipfa amp;nbsp;plantp cæteracp propter fe,an propter hominem: quod fi propter ho minem,an ipfa illico propter homi-tninem, an quodam ordine hæc propter alia, ut herbæ gratia exempli oblepores,at lepores ob uulpes,uulpes autem ob hominis comodum-Necpuerohacdifputationeunquamolimpulchrioraut difficiliorin-ueiitaefl.Dubitatio enim maxima eft,cur no plura genera animalium hisfunt, fi natura quicquid efficere poterat implere conata eft, auteur his plané folis fuit contenta. Soletcp multis modis huicoccurri dubita^ tioni. Pulchreq; mehercleEpicurus,dices naturam omnia fccifle quæ potuitjfed manfifle tantum quæ uim aliquam excellentem habuerunt, lt;ltiafetuerentur. Sic enim inquit: ' i^ultaq^cwnteUiMportcntacreare
Conata tß mira ßcie,membriicß œorta, ’Ï'ndro^jiMHin inter utrat.
N41« f uidet uefci uitalibus aurû, Aut dolui aut uirtuf ant deni^; mobilitoi eü. Ex ineunte lt;euogenus id tutata referuans, Vtultaq; funt nobii ex utilitatefua quie Commendata manent,tutel£ tradita noßn. Atquîs nilhorum tribuit natura,nec ipfa Spontefuapoßentutuiuere, Htec tpfa iacebant-
ittdepaulo^oß:
Demutn fubijcit:
\ndupcditafuKß.tdibM omnia utnclis, Dortfc lt;td interitum geniM id natura redegit,
Sed duobus modis peccat Epicurus :prinib,quiaadhucnianet dubita^ lt;:io,cùni aliæaninialium form^ crcari potuifTent quæ manfiffent, uelut Lpi cum cornibuSjamp;S canes u nguib. acuris. Deinde, quia naturâ ( prô nephas)uult cafu omnia condidilLe. Ergo duorû alcerum neceflarium niihiuidetur,uel quod formæuiuentium numero quorundamamp;uiri-busfiderumconftituantur, uel qubdperpetuouarienturtemporufuc fdTu. îndicio eit diuerfitas illorum in regionibus alf)s atque alijSjUt fu/ pràdemonftratum eft,necnon in temporibus. Has non omnes, fi'ngu-lariunic5templationehabita,propterhominëautpropteraliaaniman da facia eiTe confiât,cùmmultæ talpæ fibi uiuantôô moriantur. Neque ’ïiaioris partis,fedfblius fpecief,fi modo prôpter alia fada uideâtur. Er go fpecies rerumipfæ,autpropter fe fadæ funt,aut propter hominem^ f otaûtgeneraferpeiitum quæ hominiexitiofunt,propter hominem
-ocr page 384-^4^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE HOMINIS NECESSITATE
fidca diccre,înfaiiiêtis pr orfus eft, tum uenena mortifera ♦ Quid plures fuere artifices,amp;unuiquifq^ comodo profpexit fui opificij.Qu^ igit homini profpcxit,itafabricauit,ut eftet iapientiisinius,oninibus(? alijs conimodeuti poftet,autfaltemuitarequæufui eife nonpotcrant» Sic qui aquilis fapien tior fuit quam qui cuculis, tarne unuiquifq? uit pcrpetuitati ftrucfturæ fuæ. Ciirn igitur hominê creaifet fie ut coni' mode uteretur omnibus, fatftumuidecur ut omniacreata propteri' pfumuiderentur, Sednoneftfic, unumquodcpenim propter fecrca' tum eft,nec coturnix ob accipritem minus quàm animalia propter hœ minem iâcfta funt. V ident igitur quæ détérioré conditione genitafuoi, ftd falfo, fi era meliorum caufa»
Itaqî amp;ex hoc alterius dubitationis iblutio exurgit,curaninialiuni qua’daminfeliciafunt, acuidentur,utlepores,ranæ, daiuæ» Vndeilk dicebat:
ïmbencsdamæquidnifiprædafumusC
Satis efient fèlices propria natura, iêdobftat aliorutninisopifîcunifi'' pientia: igitur notaftiereomnia.ftdiecundum ipecies» Verùmdefifl' gularibuscgregijs in Humana fpecie tantùm,dubitatio nonicuis eft.'di co autem egregia fingularia,quorum uis in multosdominatur,utrcge5 maxim è ac fapien tes. itaep fuprema uidetur mihi fuifle tanti opifîcis fi' pientia in duobus.’ut nihil inutile relinqueretur in tantamole, iêdom^ nia uel uiuerêt,uel efient alimentauiuentiûi:amp;r ut ex hac tam iôrdida fi: ce,aliquid quod cunftis his inftrioribus dominaretur, fimile^efictfu' premis illis fubftanti}sfeparatis,effîngeret. Apparebat autemneceflâ' riam fore illi rerum omnium cognitionem : quamobrê{cniûs,memo-' riæ ac prudentiæ tantum impertiuit,quantuni licebat in tam rudimate riacollocare.Cumcpfuperimortalibusinquincppri^ftarentjfapientia, felicitate,probitate,iiitg^longitudineacftcuritate:ftcuritatemautent mortalitribuerenequibatjCætcra quantum po tuit largitus eft. CiiraP giturmateria fragiliseffetacrudis,multisindiguitauxilijs. Caliditate quidem opus erat,ut tenuis efietaemotibus fufticeret: teiiuitateadinge niu m,foliditate ad uitæ longitudinem,tempene ad morum fuauitateni Sô moderationem. Quis non uidet hæc ferme duobus modis répugna^ reC'Sed tarnen omnia prgftabatabiblutifsimacompofitio.Ne euaderet abfolutifsima tamcn,multa ac penè infinita obftabant. Itaq? contigit ut pro fortibus plericp temerarrj, timidi pro moderatis, auari pro parcis, prodigi pro libcralib. crudeles pro ièueris,libidinofi pro iucûdis,denf que inlàni, uecordes,Sô ut uno uerbo dicam,multi improbi euaderent. Sicut uerb in animi dotibus,ita etiam corporis contigit: nam manci,de biles,morbofi,turpes,fadi,imbclles,breuisuitæplericpnaicûtur. Nee tarnen propter hos illos de,fed perfedtiisimosac to tam ipeciemhuma' ni generis,qug omnia illiconcefia bona continet,homo creams eft.Ita.' que ut non arbores ipiàs colimus ob frudfus exefos,putridos,immatu^ ros,
-ocr page 385-LIBER VNDECIMVS.
349
* fos,acdecidcntes (ponte ui'tio ali'quo : I'tanec^ naturæ curæGimus ob •niprobos,(èd uelut fruólus ob fru(flusper(elt;fios,arbor itaob optimos«. Reliqiüt igi'tur ueftigia quædamfùæpriftinæ cœleftis materiæinhi's inferioribuSjCum banc mortalem in initio ab ilia (ècreuilïet, Neq? accu ûnclus quod non reliquerit optima propter mala, aut quod quæ natu-rætnortalirepugnarent, non condonaritnobis» Omniaigituranima «Juadain inuniuit, nbsp;qua meliore potuit uiuentia fentientiacp, demum
ftiamintelligentiacreando» Hominemitaq^omnibusdonauit» Inde in his certo ordine ab imperfeéli(simis,proutmateria quæc^ fuppedita ^itjträfiuitad perfeAilsima.Initiû igitur fuit àmetallicis tanquaabor^-tiuispartibus, poft metallis,lapidib.plantis, marinis fpongrjs urticiscp ^t(^conchyli-js,uermes,formicæ,culices,pi(ces, aues,lepores,canes,ele phantfjcercopitbeci,tandem hom.o creatus eft»
Qiiæres,cui tandem ufuimufcaç’ utdeuno uibfsimo atqj infolentilsi ”10 dicatn animali. Reljîondeo, animal iplum ut fpecie iplâ manet, ÔC Pyfefoluni,amp; ad ornatummundi efle,Sc omnia fibi necefTaria, nô fo^ bmad uitam,(èd ad beatam uitam (ôrtitû efle,fàlt;fta eft propter (e, non nthominieiTetinfefta: necpenimomnismulcabominibus infefta, fed ^uædam manent perpetuo in nemoribus: Sc in quibufdam regionibus ’iÔfunt,utapudLaponcs,inIndiaetiamoccidentalipaucæ»Ergo gene l'ilebonuni paucorû incômodo præponi debuit.Diuina igitur fapien ^liainunoquocp fecit optimumquodex tali materia poteratexcogitagt;
Etleporummultæfuntinfelices,non tarnen omnes: quædamenim iiunquamhomine uideruntaut canem,necperfecutionempaflæ funu Simile eft de fpecie ac fingularibus, uelutde bomine atqp partibus fuis, Quis tatn amens eft,qui nolit potius membra aliqua amittere quàm pe meCitaamp;fingularia membra funtfpeciei, quæ longe melius eft perire, manente incolumi fpecie, quàm fpeciem ipfàmaut deleri, aut non efte imquamconftitutam»Cùm tarnen nbsp;illud longe melius fît in fpecie,qj
ïambene in paucifsimis fingularibus fèruatur ficut in plurimis, nec ub bpenitus operatio périt» Animali fi membrumpereat, peritSôopera-tio.redditur^ animal claudü aut cæcum,amp; tarnen præftatuiuere,quan ^uatnetiam morituru: quantb magis fpeciem quæ nullis man ca eft ope ranonibus,necdeformis,æternitatemtp c5fecutaeft,tametfi in paucift fîmis fingularibus po fita fit» Igitur homo ut omnia commoda aflêque»-retiir, ex ultimo refradbs elementisgcnituseft:nam primo elementis üefcunturplantæjplantis animalia,animabbushomo»Ob id igiturcar C/fl* clt;irniuor4 niuoraomnia non uefcentibus carne, inter pifces quadrupediaScaues funtfagaciora, duabuscaufis:prima,qubdcibumhabeantfugacê,nam ’ inuenire oportet, inde aflequi, cbm reliquis inueniffe fufficiat. Altera, qubdiamcibus ipfe ex elementis refradlis fit, fcilicet caro » Ob idetiam Curnutl^ caro nec^ullacaroeft calidifsima,utinfeminibus plantarum ac partibus ea rum frequenter licet confpicere»ltacp homo,qui etiam carnibus uefcit,
-ocr page 386-350
DE HOMINIS NECESSITATE
Homo ^«owo- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;maxime uolarilium,potuit eiîê fimul tcnuilsimæ ac denfifsini^j^^
ac nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^tcp temperatifsimæ naturce. Quatenus enim aerisamp; caloric
muteffepotuit. plurimum habet, elemental in eo frigida terra amp;nbsp;aqua maxime a pro' pria natura recefterunt, ita calidilsimuseft: ut uero nihil eft amplius^’^ cocftum quam effe debuit, terrenocp elemento paucilsimo purifsimo conftat, maxime temperatus» Obidhomocùmconfumitur,terræp^' ræ uix ancias quinc^ aut lèx relinquit.
Hominem non nbsp;nbsp;Atq: hæc fidem facere uidetur qubdhomo fit animal,hucufip etiaî”
tfjitinimiil, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(.{ß. creditumeft. Sed homo non plus eft animal quàmanimal
ta. Si enim animal quamuisnutriaturamp; uiuatplantæ nomen non retur,necomnino planta eft,quiaanimamhabetpræterplantanifenf'' tiuanijhomo cùm præter animal animam habeat intellecftiuam,definii efte animal: nam alterum genus animæ eft in telletftiua à fcnfîtiua, ftat Ariftoteles.Sienimformaaliaàformafuerit,akerûfubaltcrocol' locari nô poteft.Erit enim homo profelt;ftb lenfitiuus ut animal uiuen^i nontamen homo animal,utneq; animal planta. Si enim homo anin’^ eft, id eft, cuius forma ul tima eft fenfitiua anima, manifeftû erit ratione eftè etiam plantam : at hoc nemo admittit, nemo credit. Etc]''’ rationein intellecftiuo fonfitiuumcontinctur, eadem prorfusin fcnftgt;' uo uiuens, Nec tarnen animal eft quod folùm uiuit, id eft planta,utn^ homo animal. Deniq? fi homo animal eft uel ratione u tens uelcartUi»-Nonequidem cares, eftetenimbellua:eftigiturUtensratione. Vtiir^'*' querationedjffèrentiaquædameftanimalium, uelutamp;: bonis autkpo ris propria differentia. Senfi'tiua igituranimaut poteftnonutiraiiO' ne,poteft etiam uti.’intelledèusigitur in fenfitiua anima colIocatur.Pc’’ fpicuumenimeft differentiam quamlibetineo efiepotentia,cuiusd^ differentia. AnimaigiturfènfitiuaintelligerepofTet: quamobremho' mo quidcm uiuitamp;f fèntit,uiuens quoqjeft acfènfitiuus tanirnalautem aut planta dicere ab furdum eft.Quibufdamautuifumeftqjhomoani' mal effet ob naturæ côlenfum in animæ amp;nbsp;corporis affe(ftibus,amp; quod vifi/igo exe- quidam morbi ex animalibus in homines tranfirêt.’uelut uitiligo, quï ^uü imhominct nbsp;nbsp;equis, præcipuè alba, tranfit in homines folo taeftu : ut enim quist^
trdnp. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quum attretftauerit qui eiufcemodi morbo detineatur, ftatimab eacof
ripitur, Sed amp;nbsp;quædam ex plantis in animalia tranfeunt,quamobreffl non eft diccnduni animalia plantas efte» Itacp ad ftrmonem de homing tranftamus.
Homo protfttr ÇMafHOr faillit
Homo ipfe propter quatuor fatftus eft:primum,ut diuinacognofc« ret: Iccundum, utillis mortalia médius exiftens conncdrerct; tertiuni, ut mortalibus imperaret. Necefle enim erat in hocgenereuclut amp;nbsp;in coclefti, aliquodefteoptimum acnobililsimum, quodc^iraperitetca: terisjh ic autem ui,illic uerb Ifîontè. Quartum, ut quicquid mente exco gitari poftet, id omne opifex maior ipia cogitationepræftaretjcflètcf animalfallax. Nam belluæ fallaces eftenôpoterantobftultitiâ/upcH uero
-ocr page 387-LIBER V N D E C I H V S»
uero obprobitatcm. Homoigi'turintclligendodi’uisfimi'hsefficitur, prauitateautembelluis» Triplex igitur hominutn genus: Diuinum, Triplexhomi-quodnondecipit,necdecipicur: hiimanum, quoddecipit, öc non de-api£ur:belluinuni,quod non decipit, decipitur. Quod uero decipit acdecipit,quodcp maximanilblumoccupat humanigeneris partem, non fimplex modus, fed mixtus eft hie ex belluino humanoep generegt;
Atuero quomodo genres atqj prouinciæ, turn reges aefapientes cu^ Quomoiio ftodientibusintelligentfjs notæfînc, nuncdicam. Illudprimumpræte pfr rco,quodin librodeanimoru inimortalitateofteiidimus, niafingulariacotradtis per multageneralia coditionibus cognitaefte: namhoc non primo eft nouifle ea,iedalia quadam ratione : at uero per fdonge^ melius nota efte régna amp;nbsp;populos, tum reges ac fàpientes, prauos 80 priuatos ac ignobiles, nunc docere aggredior ♦ Totu huma-nuin genus cognitum eft, Sc to ta etiam terra quæ habitari poteft, utep ’lliusprouincia quælibetpars quædam eft certa,utcentefiniaac millennia, ita etiam gens qup in ea habitat cognita eft,ut totius humani genet's certaqugdam pars. At uero reges ipfi amp;nbsp;exercitus amp;nbsp;iapientcs,cauie ninthorum, amp;nbsp;ut prouinciæ uel pereant uel diuturna floreant felicita-’c^itacp cauias has no fimpliciter quidem,ièd ut ad prouincias,régna îcciuitatescomparantur, notasefle oportet. Quamobrem notahæc nintjScfi'gnaacprodigiain horuminterim acortu fieri confucuerunt: igitur tanta fuit de his cura. In genere uero nudus creatus cft,ut formo-noreiTetjtenuiorachumidior.Sedquoniamnuditasobnoxia eratpe-ftculis amp;nbsp;minus firma, tribus ill um armauit præfidq s: ingenio ad inuen Tria hominis nonem neceflariorum : iermone adauxilium: manibus ad perfeeftio- nbsp;nbsp;nbsp;?»■*«-
nem omnium eorum que uel ingenio excogitaftet,uel iermone ab airjs didiciftet. Necp enim aliud animal uere loquit, ciim non ex mente pro-ficifcatur uerbum, ncc manus habet, fed manibus aliquid fimile. Itacp neceflaria primo inuenitratione,ædes,ueftes,arma,cibos: póft terram acniariametiri:ncchiscontentus, planifphærijs, fciotericis, armilliscp amplüsimam codi molem, ac uix mente cocep tarn, euocauit in terram, I ■nanguftumep redigens,fub fenfu acoculis pofuit. Inde naturalem phi lofophiamcoftituitreliquas^fcientias: demumad leges, quibiiscum paceuiueremultitudopoffet,animumapplicuit.Difsidebantinterfe QuMor in fnimhomines,acnuncetiam non minus quambellupab illis, lege,lin-gua,prouincrjs,moribus.Necp enim pluris eft apud Mahumeti culto-i’csChriftianus,necpapudutrofcp Iudæus,improbo acuilifsimo cane: irridetur,urgetur,uapulat,fpoliat, deniep occiditur, in feruitutemadi-^tLir,ftupris uiolentis foedisep tra(ftationibusuexatur,ut non tanta a tigride cui catulosfubduxerithomo, paiTurus fit. Leges au tem quatuor,Idolorum,Iudæorum,ChriftianorLim,8ô Mahumetanorum.
Idolorum cul tor fuam præfert legem quatuor argumentis. Primùm, quod pugnafuperioreuaferitaduerfuslud^os to ties,donee camlegem
-ocr page 388-3^)2» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dehominis necessitate^
‘ no magis placuifleDei cultuum'«s, quammultoruW. liquof leges co opifici fuiTimo acredoh,Dcinde,quódcLini populus regemhabetali' teniio. quemfummü,decetunumquencp adillius poduspræfcdosaulicosc^ confugerc in priuatorum caufi's, tum maxime minimis, quam ex (jua' cunque caula ipfum regem uexare » Eodem modo ciim Deus illc funv mus minimam habeac de bis inferioribus curam, priuatorum uero ne gociaetiamhoruminfcriorüminimamobtineantpartem:addeospO' tins fummi ilIms miniftrosob quæq; négocia indigna refugcreoppof' tuniusputant,quamadeóabieó;is caufi'silium,quemuel cogitation^ alïequi ten tare nephas efi:^ uexarcprecibus. Deniquehac lege, his^^' xemplis, dum è mortalitate ad cultum diuinü tranfi're Iperât, plurimo^ uirtuteinclytos euafiiîe, ut Hercule, Apollinem, loucm, Mercuriutn' Cererem. Quod ueró ad miracula attinet, nec^ in illis pauciora fuillê' dijs fuis auxilia manifefta,tum oracula,quam in omnibus alijsmecno' ïlranide Deo acmundiorigine abfurdam eiTeminus, imb long'enJ^' g(s,opinionem quam luam,quod ex contencioneinteripfaslegesiH^^ apparet, odiocp earn in omnes philoibphos uelut ueritatis autores.^ ueróhi uiólimas humanasobfjciunt, ftatuaru mutarüuenerationeÄ
deorum multitudinem,quæetiam à fuis irrideatur: illorum lera nephanda, quæ de hominepudeat etiam cogitare, fumnii opifr'^ ingratam obliuionem,
huMo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;euerfa, ludæusaducrfus Chriflianos infurgit:Siquxfabufe
chrifliano di~ dl noüra lege continent, omnes ad uos tranfierunt, qui noüram legen’ rccipitis. Dei unius iimplicitatem nemo adeb fyncerèut nos colimii^ cuius etiam initiûànobiseïl. Miraculaamp;^prodigia maiora quamuU^ in lege alia, gentis nobilicas. Tum Uli aduerfus earn : Non placuil^^ Deo quicquid petqnillos in Cuos propbetas CxuUTeiabominabile^^ genus eoru femper omnibus : illos qui à Chriftianis acMahumetafl’’ colunturjalegeCuaiuiTosadorari,
M£e!,'n^ HacexpIo/arurfusChriEianusaduerfusMahumetanudi/putat;a' contentio, nbsp;nbsp;^^or eii hxc pugna,quf magnis uiribus utrincpinnititur,amp;:ex quate^
gnorumamp;r prouinciarum Caius pendet. Cb riCtianus quatuor maxime innititurRindamentis:propbetarûprimb teiiimonio, adeb diligentcf ommaquaedeCbriCto eueneruntnarrantium,utnopraedidi:aquistxi' üimet, îèdrecitatapo/lfadumputet, Hinibilde Mahumetepronuiv ciant. Miraculorüdeindt:Chrifliautoritate,qugtantafucruntactali3, utnon ßncMabumetanorumprodigqs comparandaiutmortuornrc' | Cazarids^puellx, blq uidux. AtMahumetanorumiracu- I Azoarri7. in i^}(^^^^^^^pidnabauibusnigris,uel occultatioinCpelunca,uclutinÄb I chorano Cuo docet, uel qy midCus aut translatas ex Mecba in Hierofo' J
lllltio, ß.ZOJfii äi, in inttio.
Azo ar a 64., mnitio.
•• lymam inuna no(fle:leu qy in ccelûafliimptusfi't,autquôdLunamdini | Cerit: qu^ omnia autteüe carent,aut miracula no Cunt.Lapides euiniab I auibus demi(Cos,prodigioläimetß lit,5c Cuißeconcedatur, non tarnen.
-ocr page 389-LIBER VNDECIMVS»- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;3^^
cft iniraculutn : at Lunâ diuifam uidcri, nee miraculu eft nee prodigj'o^ fum. T ransferri aûtà Mcchain Hierofolymani, uel in cœlum, afcendift fc,efretniiraciïluni,lêdteftecaret,Tertia ratio aprgceptispendetChri fti,quæîiil côtinent aphilofophia morali autnaturali abfonum» Nam ülius uitam æquare nemo quamuis optimus,iniitari au tem quilibet po teft.Quid poteft^imó quantum ab illius exemplo abfcedis,tantu nefà-rij moris induis» At Mahumetus egdesbella c51ulit,Só turrim in Pa radifo.'Paradifum autem in quo nubant, formofi pueri miniftrent, car ncsedant8ópoma,bibant nelt;ftar,recumbantièriceisle(ftis,8ógêmasfè ^zoara^i. dcea^ ftrata in umbra plantarum poisideant» Qiiis iàni ienfus hæc fè^ Azowa zo. tat*» Äbfurda nonne eft ilia uox in Alchorano editaC Angeli Deus pro Mahumete orant. Et qgt; fingat Deum aftendere ad cœlum è terris, ^quódipièetiam perdæmonas ièruos fuosiuret» Quid quod hifto^ Azoarasr. na,etiani fi fît,cùm potius fabula, ad minus quinquies de camelo repe-tita'; Accedit ultimo pro Chriftianis conie(ftura,quódpaucilsimisimgt;' peritis pauperibuscp aduerfus tot Cæfares,ditifsimos^ lacrificos ido'-lorunijlex ipla noftra promulgata fit,orbem^ totum etiam hærefibus ^fbilitataintcftinis occupauerit»
AtMahumetaniamp;ipG'quincpmunimentahabent,Primum,quc)d ^zoara4f. Chriftiani, non earn quam iplîinDeo lîmplicitatem colant,filiumei
I danteSjSc ipfum Deum. Si enim,inquit,plures dij fuerint,inuicem infe ftierunt: nam regni proprium quoddameft, utàpluribus abfqueæ-mulationeadminiftrarinon pofsit. Impium^dicitDeo fupremo om nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;»o-
niutn conditori parem dare uelle,cùm fît maximus:aut filium,cùm nul loindigeatjfîtcpæternus. VndeobhocquodChriftianiillitribuunt, (gt;,zoarlt;i n. roduminquit le confudit terra^ aufugit. Inducit^ ob idDeum con' ^uereiitem, Chriftum^ fe exeufantem, quod non ipfe fîbi, fed hoc alq fîbi non uolenti tribuerint.
Alterum fundamentû eft amp;nbsp;ab iplb Mahumete, q? Chrifticolæ imaz ginesuenerentjUideanturcpdeorumnonDeiunius cultores. Succedit Azolt;ffiizj. rtrtio arguments ex cuentu, cùm tot uidforias iam obtinuerint, tot oc ^^üpauerint proui ncias,ut uix Mah umetan^ legis Chriftiana certa pars dicipofletjUi beneficioCæfarisnoftri iamalius orbis ChriftianicuP tusreligione pafsim imbutus effet. Hem dicunt, Deum melius fèntien ribusfauere, eft uerifîmile : nec cùm pofsit tot fèruareminimo auxilio, quafi aduerfus illos fponteperdat. Vitauero illorûatt^ moresmuta-tisuicibus,cùmnos Mahumete,illi Chriftumimitari uideanf,Iegi fuæ n5paruamtribuitautoritatê:orant,iciunant,fîmpliciutuntcultu,imô fîrnplicifsimo,abftinêt à cpdibus, aléa, adulterfjs, ac improbis erga De um nefandisep blafphemfis, quibus quatuorpotifsimèuitijspopulus Chriftianus penè obtritus totus eft. Qtùd fî mulieru honeftate Sc tem.' plorum cultû infpicias çquot; Deniep quod ad miracula attinet,nos recitata, ipfos præfentiahabere dicunt. Alijmultis diebus abftinentcibo,ahj
-ocr page 390-3^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE HOMINIS NECESSITATE
igne urutttur,ac ferro Gcantur, nullum doloris ueftigium præfèrent^S' multi funtuocemepectoremittentes, qui olim engaifrimuthidicebafl tur:hocautemmaxime eis contingit cum Orgia quædamexercer, circunferunt in orbc. Qug tria ut uerilsima funt,amp; naturali rations ra tarnen confiant,cuius fuperiusmêtionemfecimus,itailludcofidum sxn«3tnafcipuerosèmulieribusabfcp concubitu.Habentamp;ipfifuos fando’ tanorum, nbsp;nbsp;nbsp;prodigijscuentisc^prxclarostSedichanmad uicdoriam, VanuadpJquot;
cem,Alcichumad conciliandos coniugeSjMirtfchinuad tuendapetO' ra:pro peregrinantibusChidirellem, quern equo iniidentemuarioj^' runt ipfis obuiam facdum iter oftendere» Supcrfunt amp;nbsp;crepidæ cius iniufle à Rege damnatus amp;nbsp;in arden tern fornacem coniedus, tri û puc^ rorum exempio,quorum Gera pagina mcminit,illæfus euafit Vulga^ tumeft miraculuillud Mirathbegi,quern Arnurathemuocantlatim» principis Turcarum, quo ex maximo ÔC bellicofiisimo regefadusrï^ fàcerdos,cœnobio^fèfpontèclaufit» Sedu tin am tam facile efletarniî illorum Riperare,quam hæc obieda diluere» Veriim res ad anna tradu daeft,quibusplcrunqj maiorpars uincitmeliorem»
Igitur his arbitrio uidoriæ relidis,ad prouinciaru diferimina tan0 Tcnebr£ ftx mus. Adeo refertuarietasloci,utfub utrocp polo noxunafitperpecu^ fexmenfium,diescKtotidemillifuccedens: fedamp;finlocisproximisqu^ gionibut. nbsp;nbsp;nbsp;tuor,tn remotioribus duorum uel unius mentis. Has incolunt lub bo
rcali polo Lapones,Norduegii,Suetrj:fub AuftraliaûtBrafilij amp;nbsp;lapones. Nouogrodiamamplamurbem efreconflat,prouincipcpMo fchouitarumregiam,in qua ferméæftate lux una pluribus diebusma^ net, ubi mella nullo cuitu in nemoribus proueniunt. IpG ciuitas tem-' plo amplifsimo pulcherrimo^ nobilitata.
Tencbr,t(}er(gt;e Scd hæc omiiia ratio ipG fphæræ oflendit patitur : illud duru^^ tu-ein Gorgia- ab Haitono refertur,efle in regno Gorgianorum prouindam Hanfeni norfgzjo. nbsp;nbsp;nbsp;uocatam ambitus circiterpafTuucenties mille,quamfeuidifléaffîmiat,
tenebroGm admodum ut nodis inflar, atep eade caufa neminê auderr ingredi,exaudiri tarnen gallorum cantus,hinnitus equorum, amp;nbsp;homf num clamores. Polita eft h^c regio in tertia Afîæ tabula inter Antitaiiri^ S)C Mofchicum montes, nonproculab urbeZoriga. SedGdicùtiifit» quomodo tanti miraculi fabulam aut hiftoriam narraffe fuffidat.
Rdfjo triplex nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aliud diftrimen in regionibus à calore ac frigore: quæcun^»
tnagniiudinis nim funtiüxtapolos,gelu rigent:quæfub zonaquam Solpremit,eftu urbium, nbsp;nbsp;fèruêttmediæ funt temperatis proximæ. Sub polis ciuitates eflepopii
lofas eftimpofsibile,quoniâfterilis eft terra,incommodauediofui gum : quamobrê aut palates uiuere neceffe eft,aut in paruis uillis. Qugt; uero tempcratamincolûtregionê,medtocreshabenturbes: namcom modius frugesin easauehunt, Sc meliusac tutius in bis quaminuilhs uerGntur:nam muItitudinehominuamp;fmurisfuntfirmiores,artescpG bi inuicem meliusauxiJio eflepofTuntt Contigit tarne Romæ,quod or bis ini-'
-ocr page 391-LIBER VNDECIMVS?
* bis imperium obtinuent,magnitudo incredibilis,nott mœniorum,(èd populi. Ät in feruidis regionibus maxinias ciuitates effe nccefle eft:pri muni, qjfolipars aut fterilis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aquis careat;aut fertililsima, fi abun-
üet: ob hanciriæqualitate ciim locus multitudini alendæ opportunus inuenitur, pareft amplifsimamurbem condi, numerofifsiniuniq? po-puluminearn confluere. Alia ualidior caufa eft,q3 cum procul ueniant merces, Sc perloca dcfcrta periculofacp necefTe eft ut fimul plures uc'-niant mercatores, ac in nioduniagniinis,ob fecuritatem: quarc cumin îliquâurbemledernpoluerit, incômodumnimiselîeteam Ibcietatem nagari,nonlblLimmercatorib,lèdurbibus: unde melius ell ôd longe là filiuSjUicinos omnesin eum locum confluere, quodcummultis perfe-neratannis,côtingitetiamèparuopago urbemfieripopulolîlsimamgt; Traiesigitur funt,Quinfai, Singui,CambalaCairum» Hâc ciuitatem QJiiftiiorurbei Gehoar Illyricus feruus Elcaim Mahumetanorum Pontificisin Ægy cX'/wri-Zor ^ptoædificauit lècuritatis caulà, uocatacp nominePontificis Elcaira, mdecorrupto uocabulo Cairum* Si quis obijciat Byzantium feu Con ftantinopolim,tametfi cumhisquæ L x.atcp amplius habcntpalfuum ^'.inambitu conferri minime debeat, caulà tarnen imperium eft. Anti-^mtateautemnullaprællantiorLycofura Arcadiæciuitatc:anteillam citti-’nquitPaulàniaSjlbl ciuitatem no uidit. In Lyceo monte àLycaone Pe tjfwwî oin«iw»t lafgifilioædificata eft. Ciuitates fitu ac uiris confiant. Situs lalubris,in ^’^pugnabilis, aditucpfaciliselîèdcbetjnexpugnabilis fitus elle no po ^fft,nifimonte,uelpalude,aut aquis Jn mÔtibusaditusfaciIis,inpalu-'libus falubris elïè no potcil: igft in aqua ciuitas æterna collocanda eft» Atnecinomniaqua,ledquæbreuib.amp;'uadisabundet. Necpbreuiaamp; Vrbium lt;rter^ ^ada fufficiût, in dulcib. enim aquis inlàlubris fiet acn Qtiod fi à conti-' ’’fnteabfîtpluririmu,autmariobruetur,autficcabuntuada: quæfific^ conditionn, (^^ntur, Enieintereat necelîe eft: nam nccnauigationilocus,necagri in ’’larieife polTunnTalis fitus eft Venetiarû,amp; Singui,ubi fex millia p5
“Unilapideorum,6ó Quinlài, ûîtauorû leu Holandiæ urbe
ubi duodecim millia, in Amfterdamo . Atq; has omnes Sc maximas amp;nbsp;opulen^ tfsimas eile baud dubiû eft. Qiiod ad uiros attinet, horû duæ funt par ^fs,corpora mensep, Corporibusutimur ad eaquæmensdocetamp;^im^ pfrat.Mens pura elïè nequit,neccui omnes libenterpareant,nifiquôd pürifsimum eft ill fus leparet imperet. Pars autem hæc mentis lex uo Qtur. Solaigitur ciuitas in qua lex imperet, non homines,amp; corpora tominum militari robore exercitata, fituscp turn lalubris turn tutus 80 îditu facilis æterna in libertate manere,id eft,diuturna poteft.Tab's eft veneuurb» Venetiarum conditio : quamobremurbs Venetiarum uel lbla,uel ma ximèliberaurbsmereturappellari.Diélumeftautem de his alibi.
Tertia diferiminis ratio ex lingua eft: nec eft aliud in quo plus homo ^homine différât,cùmcæteraanimaliarjldêuocibuseo Idem demom ftrent affeèlus. Solus homo ab hominenonplusmtelligitur,quàmà
-ocr page 392-DE HOMINIS NECESSITATE lifi^ttxrwMji-ieonehirundo.Quotuerb fint difcriminalinguarum, explicate laittiina 6». j«o uix queam » Sunt tarnen fex fimplicia genera:ab ore,óó hi quafifib^ laut: à lingua intra dentes,à lingua exerta: turn hæc duplex,utin labqs, amp;inpalato:agutture,8d àpecftore.Licetautemhecomniafermè difcri mina in Italia inlpicere : namFlorcntinigula, Veneti paIato,Neapoli' tani dentibus, lanuenfeslabfjs proferut* In uniuerlum lingua quatuor modis fimplicibus Iermonemedit,acuta,reflexa, Iuperius,inferius,ölt;-libera* Libera lingua eft Romana* Fiuntautem modi compofiti quin; quagintalex, quibus additis fcx fimplicibus, eruntex prolationisdiK ferentiaftxagintaduo linguaruni genera* Sed hæcuariant fingulapt® nominum ratione, ut homo latine, græcè,umbri Hirpanice/' tiamfi nulla eftet in prolationc uarietas ♦ Qiiædam etiam eft diffcrenn^ in prolationibus, nam uel idem uerbum lubq citur pluribus prolaoo' num generibus,aut quædamrjSjquædamalrjstquisigiturinfinitagri’*; ralinguarum eiTe non nouerif* Sunt autem ex hisquæ non facikfloî’^* naiungunt, utRomanaamp;Hifpana* Qiiædammira felicitate utuutuf GemtMiea It» coj-npofitis nominibus,ut Græca atqp Germanica* fkiternomina Vltimumeratdiftrimen à moribus,ut fint qui homines edant,4^‘’ iungit. rumgenusadhucin nouo orbeapud Hifpanaminfiilamperfeuer^^' Kotnineseden- iq^ceflèeft autê hos homines feros efle, atcp eandem habere ration^® ’ quamlupiadiumenta*Initiuniex odio fuittinde ßporcallecticunil'^' phanda omnia fuis incrementis augeantur apud homines, in ufu»’’*’’ diftatranfrjt*
Sunt 80 prpter hæc diftrimina naturalia nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ac tempeta®*^*^
ti,adeó utplus homo ab hominedilFerat,quàmàIupo capra.Diff^’^”’’ igitur primiimmagnitudine : qui funt immenfi, gigantes uocantu^ qui parui, pygmæi lèu pumiliones * Fuifle gigantes cùm multa tur monumenta,id tarnen in primis argumento eile debet,quódClaU'' dq Cælàris temponbus Gabbara nomine Arabs fuit longitudinc flO' uem pedum ac totidem unciarum,quæ fi in noftram redigatur ram,implet ftptem brachia amp;nbsp;quartam partem cum lèxtadecima.M*' nus mirum uideri pofsit noftra ætate,cùm infula gigantum in nouoot beinuentafit*Necfcio tarnen anis, quemCæfarItaliænonparuacuni admiratione oftendit,ex ilia infula efîèt oriundus» Vnum taméfattft Fow mlt;/gnalt; Gabbaræ magnitudinem fuifte mirabilem, cùm homo magnus trio® noflraatate no ßrachiorum longitudinem no expleat Adducor autem autoritäre dinètriimbra bentiumolimde remilitari,quityronum'mediocrem magnitudine^’^ (iiorum. quincppedum efte ftatuerunt: ut quartaparte pes antiquus menfin^ pedis noftri minor finita Gabbara brachiorum quinque amp;nbsp;triumpae^ tium e quatuor feu nouem unciarû, quæ menftira dupîa eft comuniho minum ætatis huius magnitudini* Vt non abs re ditftum fit ab illis,ho^ minern tanta magnitudine neqi poft Claudrj tempora, nee mille annis ante AuguftumuifumefTe* Anteautembelli Troiani tempora Aia^e TcU'
-ocr page 393-LIBER V N D E C I M V s; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^57
A Telatîioiu’usingentismagnîtudinisfuiuRefertnan^ Pau{ànias,dete AMkreïon» âumilliusmonumentuniinundationeaditupræbente,uifànicp gcnu »fof'îj fn^gnitu rotulamdifcopentathliadolefcentisgqualê. Hi'caûtambitucapidshu niani iuftæ magnitudinis 'cùm maior fit, manifeftum eft Aiacem Gabquot; barafuifTemaiorem. Hylit quocp oHa cadem ætate quæ Adriani Impcquot; Hyffj praceri-^ ratons fuit deteôta, adeo grandia uifa fi-int, ut non honn'nis, fèd belluæ cfle crédita fint. Hyllus autem Herculis temporibusuîxi'n
Quodadpuniilionesattinet,annopræteritoci'rcunferebaturuirper Kcta ætate cubitilongitudinein pfittaci cauea. bed no minus gigantu procen'tas inutilis eft ad animi expérimenta, corporis pumifionum^
Alij fiant natura no magnitudinerara,uelut Colanus urinatorCata Cohtnus wina niæ,quæ urbs eft in Sicilia,ci'uis,quern confiât parum ante nofèramæz tatem, imb ætate noftra floruifte. Is fub aqua ternis ac quaternis bons udut pifeis latitabat. Nec ualde mirum, ciim in India occidental!' nunc pafsimurinatores margaritarum oftreisuenandisintend, per horam integra fub aqua latitent. Sunt ÔÔ forma mira, uelut Pro tophanes Ma Proioph^lt gneßus,qui eadê die luéla pancratio^ uidtor in Olympijs euafit. Huie ^nitnfub Adriano, rurfiis detecto cadauere,os unumperpetuum aiu-gulo ad ilia coftarum loco inuentum eft.
All} quoep euentu admirabiliores, uelut Ariftomenis MefTenfj for Mfiomenit rina : hie enim primo in pugna à Lacedæmonifs cap tus, amp;nbsp;cum cæteris captiuisinCeada (hæceratfoueafub terraprofundifsima) præcipita-tusjciimduobusdiebuscæteris mortuis interillosuelut mortuusiaquot; cuiiTeqreuixiqamp;S uulpem infpiciens quæ cadauera deuorabatjillius apquot; prehenfa cauda palliocp obiedlo deduccus eft ad locu per quern ingreP fa erat uulpes,hic erat foramen anguftifsimum, euafitep : ac genito filio rurfuin captus,fomnio puellæ, quam poftmodum filius in uxorem du xit, euafit. Demum fuperftite filio ex morbo fenex exdncluseft, adeb conftanti opinione quod immortalis effet,ut Grgci homines poft mul dfeculaamp; uiuere amp;nbsp;uideri ilium afFirmarent.
NecminusmiraculuLeonartiPiftoricfis,quifènfimeófetraduxit,ut jiominn fetnel tantuin hebdomada cibu fumeret. Et fub Clemete Pont.eius no nbsp;nbsp;uiuentn.
minis feptimo, uir Scotus iuuenfs pilis^ rubeis, amp;nbsp;ut uidebat habitu biliofb,cufpontèlèobtuliffet,dieb.xi.in cuftodiahabitusabfq^cibo, alioquinafiiietus uftp ad x x. dieamp;ufcpad X X X.in eadêinediaperfê uerare, miraculi præmiû accepit. Huius aut caufas fuperius docuimus.
Quid de Hamar Africano, qui ciim in folitudinibus lippitudine laquot; HMitr boraret,arenamodorans dixit,lampropehabitatalocafumus. Atque itaabÆgyptomillibus paffuûCGCCLXXX.inLibyadiftas,ôôab oppidis tribus Berdeoan M. paffuum x L.fènfithabitationisodorem» Fertur enim calido amp;nbsp;feruatur ficco odor : quamobrem his in regionP bus percipere potuit tetrumodorem, quern fbrdes turn animaliu turn hotniuu exhalant, cum no minus eflet odore canis, Colanus pifeis»
-ocr page 394-35S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE HOMINIS NECESSITATE
Sunt80alianionft:risfi'milia,uelutinCaflena Africaregioneiuxta At' thiopesuirilabrjsacnafoadmodum crafsis» Irridebit ignarus naturæ rerum, qui no uiderit Hippo cratem Macrocephalorû hiftoriamcaU' fas^ narrante, in libro de acre Só aquis. Et nos uidimus Ioan. Petrum * Bofifiumfabri lignarrjin urbenoftrafilium, qui in parte orientaliurgt;’ bisiuxtaccenobium Seruorum habitat, iuuenemannos XX plusuc natum,cui ungues nunquam fecare aut nccefTe fuit,aut contigit.Confi' derauimus nos rem diligenter, ne forfan nobis imponeret, uidimusi^ fummamdigitorupartemadeo carne munitâ, utnecunguesefTentnC' ccftârrj,nec opportuni. Sed amp;nbsp;ipfi' ungues breues erant, quafi^ refedt romoßßimi. Præftiterût al ij forma, ut Cratinus Aeginenfis Achiuus mortalium formofifsimus: poftquem Alcibiades Athenienfi's. Alp pedum udoci inJt ingenio- täte, utCorinthiusLadas. Ingenio præftantIndiCanibaienfès,àquP ßßimi. busnotenumcrorûadnosdefluxerût. Valenthiplurimûfiipputandi rationibus : etenimingeniummathematicis, iudiciû naturalibus,me' moria uerborû forie probatur. Poft Indos Græci, poft quos Hifpani, Roborisexpe- SicLililtaliqj. Roboris quoq'î mirabilisexperimentanôdefunt.Salta^ «menu maxi- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gemiiios inhumeris, totidêin brachijs, unûin ceruicefcrcii^
coram nobis faltabat. Circulatoraliuslapidem, qucni quatuor honii-' nés non ferrenqcapillis eleuabat, altero prius homine, quod ad alIcuP andum pondus faciebat, in humeros aftiimpto. Idem malum cymbï, di(ftu incredibile,dentibus primo fiiftinebat : inde in humerum tranS' ferebat, ÔC ex illo in alterum, nullaadiutus ope manuû, cùmperpetuo malus erefta ftaret. Hpc cùmmirauideantur, quatuor tarnen confiant! Kodus procre clt;xli natura, propagatione, ui(ftu,atcp arte. Regiones ut diximaiores, andt homines aliæminorcshomines producunt. Pumiliones facerenonfecusacmc-wrfgnûttdjne jfj;eos caiics licet: nafeuntenim ex paruo patreacmatreTafeiis arftccol rabiies, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liga-nturytion artatim nutriuntur, led tenuiter. Atq? utmam tarn utihs
eftèthæcinuentio quam facilis. Eademrationemagni emagnis parem tibus procreantur,exercentur, nutriuntur affatim, Bferjs non eöfirim
guntnr. Sed fallax in magnitudine, no in parutiate,robore,natura^» Namexurinatoribus urinatores Ipontènafcunt, inde ars amp;patien£U naairam adiuuat:licetcpinhis omnibus fèmper augendo procéder^ donee Humana natura patiatur,inde fit reditus.
Srnegit fîumi-nismirum.
Spun/ curntit-lorum morum tres confie.
Quantüuero regio poisit. Senega flumen(eaprouinciae ft in extrc' ma Africa? parte in occidentali latere) oftendit, ubi qui citra flumen ad Boream habitant,cinerei coloris funtSóparui corporis:qui ueró ultra, totauiquot; ret,altera fqualet.
lam ueró utdeinftitutione loquar, illuduidendiï, curfpurfj plerun«^ fintmalorum niorum,amp;fraró frudum bonuferant: àuilibusenimô^ fine mo ribus mulieribus, utpote ancillis, primo générant »Tum ucro alij àmeretricib, inipudicis,mendacibus,gulofis,peruicacibus : cumcp
-ocr page 395-LIBER VNDECIMVS»
359
A fquanturmatrem, tales 3óipfi ßunt Indenegligiturilloruinftituti'o» Pater quocp plcruncp ctini generat, flagitiolb ÔC immodico amoredetp netur.Pluspoteftigitur matris natura,indeeducatio,tertio patris aff'e^-dus. Vtigituripuriquot;) ingenuipudorishabeant, nonancillamautme-rctricem,lèduirginem, pauperemlêdnobilemelige,quambonis inlii^ andiJliuriot m tutis amp;nbsp;moderate inftitnes, ab hac filios fi' fufceperis,Só liberaliter edu^' genuon/nmo-caueris,iïmiIeslegitimiserunt.Nutricemi2iturnequclLifcam, neqK-
L nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ö nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1. nbsp;nbsp;nbsp;1 r \ r er- ■ nbsp;nbsp;. iiutricum ui^
oriam, net^ egram,necp prauoru morum eligedulca luicum emcietin-fantem,nSlaâ:e,fedintuituscôfuetudine: ebriacouulfi'oniilluniprx'^ mèpueris no^ paratdebilitatcp,amp;ebriumacintempcrantemfaciet:ægraægrû,infana infanum, Plurimu potcfè nutrix ad mores ÔC eorpus formandû adeó NKfrix ocuUt Utqugnigriseftoculis,oculosinfantisdenigret,etiamfialbinaturafue nigrit, m^ot tint. Sedôc qui cum infante uerlânt plurimum faciunt ad morum infti tutionem,amp;: ad oculoruni fi'tum .Ne igitur ftrabum feruu au t ancillam tiiunxeris : quales igituroculos pueri habere uelis, taleni elige nutrb am.Infante nutrito hfc quatuor,quç nulla penitus impenfa parantur, Q«4fHor uti^ attp ob id etiamcuilibetpaupericômuniafunt, habere curabis ilium: liapult;ro,qux Pulchrum nomen,ucnuftos mores,corporis agilitatem, amp;rut fit ambi^ dexter, quod ctiam Platonispræceptum eft, procurare debes. Sunt ‘ Slt;^aliautilioraôô modico indigentia difpendio, fed tarnen non adeó faciliapauperrimis. Sunt autem amp;nbsp;ipià quatuor, ars nobilis, habita - c^atuor alu re in urbe, feire fcribereaccomputare. Super omnia ne furfitcauere «-woes,hoc autem hac arte paratur: mitte inlocadiuerlaantequame^ cSmunia. mendi officio ilium addicas,obferua ilium pcccantem, atep uerbera in- ç^emodo pro didacaufa : cum enimillud fecum cogitat, te feire quod feirenon puta/ bibere poßt^ ’^bnihil latere te cxiftimabit, atepeo modo cauebit ne decipiat : emito ^damiieceflaria, utnon fitilliopus habere pecunias : dico autemnecef-^tia, omnia quæ illi uelis indulgere. Hoc modo per artis exercitatioz «eni,deducesadiuuentutem:tunc homo perfedaætate fènfù^ ac corpore,fuis relinquendus eft moribus.
Quod fi' difpenfatorem fraudis coarguere propofi'tu fi't,ubidecipiat te, accepta in feriptis ratione finge illico amififfe, aliam repofee, confer nbsp;nbsp;nbsp;quomodo
•nuicem: ubi non coucnerint, fraudefiibeffeintelliges. Cauetarnen deprendet, ne tantum temporis interponas quod file merito oblitum ft poftit ex-cufare. Cum quidam coargucrent de falfà donatione hominis quiiam diemobiiiret,inuentislibellis expenftrum defunefti uiriquieum alia inciuitatefuifft declarabant, caufafucruntfuperiores. Alij hominem fupponunt qui ex condifto uendit, inde in rationibus precium requi-tunt. Exigua hæc effe uidentur pertrita, fed non tarn exigua quin ad compendiumreifamiliaris alqs nobilioribus fubtilitatibus multopræ ferenda non fint: nee tarn pertrita utnon longe plures hæc ignorent, qj qui fe feire perfuadeant. Sunt enim genera horû plurima,fed de technis peculiaremlibruni nec exiguum ftripfimus.
-ocr page 396-^ó’O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE HOMINIS NECESSITATE
Corporis perfedti forma humanihæc eft: totiuslongitudinisacap'^ loru çrtu ad pollicis digiti pedis extremü, fecies pars décima eft. Hnnc per tria æqualia diuidit ipacium, quod eft à nafî ftimmo ad capinotu’^ originem,ôô ab illius imo ad meiitu,ut naius fit totius fàciei pars èc corporis totius longitudinis trigefima:oris diduftio, feu longituûo ipfa,æqualis eftoculorûlongitudini, quæab angulo hircquiadlad^’^y malemextenditun Sed hoc ipacium squale eft interftitio oculorum.^^ ' trifariam diuiium fit quod eft ab hircquo ad hircquû,icilicetduobuso' culismediofpaciointercepto♦ Hoctotumduplûeftnafilongiti’“^' ni, ut fît oculi longitudo uel oris diduftio dupla nong parti longitu^ nis faciei : ob id etiam oculi longitudini amp;nbsp;ori diduftio, nafî longitude ièiquialteraeft,qugcùmfît tripla fpacio,quod eft ab imo nafî ad os, hoc ipacium dimidiûdiduftionis oris uel longitudinisoculi^Orisani' bitus duplus nafî longitudini, amp;nbsp;triplus diduftioni. Totius igitamp;oe* longitudo ièiquialtera eft oris ambituiièu ipacio inter hircquosocdo' rum contento : nam hoc ipacium æquale eft cum oris ambitu^Nafi^^' bitus in i mo quanta eius longitudo, longitudo uero nafî æqualisaui^^ longitudini,ôôambitusaurisorisipfîus ambitui. Naris foramenp^
eft quarta longitudinis oculi. Sic igitur difponantur: corpo rts partis pro^ portio.
|
D 4 1 IÎ | |||||||||||||||||||||||||||||||||
|
culaaduerncem pan | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Î4
^6 Totum corpus paniSo
Mufculi etiam temporum iàciei longitudini proportione reipoti' dent:amp;nafo aures utobièruauimus»Âmbitus quolt;ç calcisquàpesfic dlitur, æqualis eft circuitui iùræ:unde ocreismenfura» Item^ àmanus nodo ad fummum digiti medrj pars décima totius Iongitudinis,à mefl' to uero ad uerticem,uel auerticead imas ceruicis partes duplum dus quodeftipaci] ab hircquo ad hircquum, Namàcapillorum radiccad uerticem quantum eft nafî longitudo. A furcula pelt;ftorisiùperiorcad radices capillorum fînem^ frontis, quantum eft cubitus feulatitudo peftoris, id eft totius corporis longitudinisparsièxta.Pedisueroloæ gitiido
-ocr page 397-LIBERDVODECIMVSi
§itudinis,afurGuIarurfusfùpcn'ore pectoris ad uerticetnpars quinta tonuslongitudinis, duplum^faciei * Sic^apud Vitruuiumliteradc Detemendari, cùm conftare non pofsit ratio, ut differentia odtauæ Qecimæpartis additafêxtæ, impleat partem, quartam totius\ Expands äutetnmanibus altitudo to tius corporis adunguemimpletur: amp;nbsp;fî pe-Oesacmanus diducas, umbilicus médius fîet, ut ex priore figura qua^ Oratum, ex pofteriore circulus, ambæ in fuo genere figurarû perfeefiif-^nig,alterare(fliIinearum,reliquaobIiquanimconfurgät4Tamexa(fia oïligentiain menfuris natura utitur, fed necminus in temperatura ac Riixüone: quamobrem nûc de ea dicere iam tempus eft, initio à genera-doneipfàfiimpto^
de Hominis natura amp;nbsp;tem/ peramento.
V M fernen paternum matcrnodominatur,filq animo caulaßmilitu-fimiles funt patritfi contra, matri* Si autem paternum fè men fanguini mêftruo imperet, corpori fimiles patri ef^ ficiuntur:fi uincatur,matri: propter hæc animo quidem ___filrj patribus fimiles funt, corpore autem matnbus» San guisenimmenftruus potentior eft ob multitudinem paterno femine uelutSdilludmaterno, quod minus eft actenuius.Eadê ratio-^rin tenera ætate matri,cùm adolefcunt patribus fimiles magis cfiicifi-tur.Etenim à caliditate mares procédant,à ff igorc fœmellg : par igitur fftrnafculos calidiores patribus,qui Só ipfi calidi fi.mt,fi'miiiores forc,ut fiiatribus foeminas,quæ à frigo re generantur, Inde nata ratio mafculos MoJw procre ffliosprocreâdi triplex.Prima, ut homo Cxerceatur,folidiorecp utatur rarius concumbat : nam fie fernen calidius euadit. Seconda, ut riaterfuper latus decumbat dextrum, Sc à concubitu illico fuper illud lt;luiefcat DixitenimHippocrates,mafeuliindextris, fomfnæfnfitif^ ftrisgenerantur. Facit Ô6 ad hoc herba mercufiarisditftamafcula^quæ duos quafi coleos habet pro feminib. nam foeminaracemos,autore Dio feoride, à quo fumpfît Plinius » Hasambasin noftro horto cumTho-malfèo medico dum hæc feriberem confiderabam ♦ Ex fêcunda obfèr^ üatione multi noftro confiliopotitifùntuoto: tertiam hanc nondum experiri contigit,
Immenliim me æquor ingredi iam fentio,de abditis naturæ humanp differentrjs didurus, mafculorum aefeemi narum, fènum ac iuuenum, tum gentium atfp partium, Siquidemadebexhis quædamdiftareui-' dentur,utnon unius generis effe credantur, Numidarum enimplericp Nitmidaru mp nunquâmanus aut faciemlauerunt, àpotu^ abftment aquæ:gladium
-ocr page 398-DE HOMINIS NATVRA nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
non habentjfccî contend funt canielarunilalt;îî:eamp; iure carniXadeofo^ di'do conuiclu,ut nihil àbelluis diftarecredas. Quid rudes hos ftes cum laudßimis Cambaiæ populis ac ingeniofißimis conferes^S^quot; Iles his deleAantquæpariafùnt iplîs cumiuuenibus, utludoaleæine*^ fiudijs maxi- nbsp;nbsp;_ nbsp;nbsp;nbsp;. .ni.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i.ir «m
mègctuieant. cnim uinci Itudio luuenum æquo animo patiuntur.’ob ici lenes exercitadonem magisamant, iuuenes corporis, in cæteris fludiaex to' to diuerfa,imó contraria. Senes auaridamôc triftitiamac dmoremp^^ tiunt,iuuenes uerb prodigi,alacres ÔC audaces. Vident igitur ftudiaïquot; .tatumdiuerlàrûnon minus efleinuicem contraria,^ animaliû din^d*’ .rum.Equidehumana natura, ut amp;nbsp;alias diä:üeft,uniuerßnireriioni' nium molem uidetur ampleóti : in illius ftrudlura multaacraagfl^’^ T^enfirui f.in- tent.Nam faiiguis mêflruus ex quo coagmentat, uim magnarahabfi» guuiuutra. gjqufdernjyiQiigi-diim co laborat,ipecula fpiriruchalybeainficitruhi'' gine,8(^ fata per quæuaditlædit. Sedamp;f balneum primogenitifilij)!!^* Le[gt;r)ecura. illius Qnguinisluntreliquiæ,utexperimentouidi,leproios mundat» Caufaà lympathia mealcntentiaquærendaeft. Corruptioreniinf^fl' guis per arteriasSCuenasingreflus, corruptumattrahit.Eftautein^^’^ guis qui àpartu effunditur,amp;r pofentiaqualis nofter,Sc corruptior,^ uiribusadhuc partus aepueri calidior: quocircauehementer urgd^ purgatôCexdngLiitjUelutradrj Solis ignis flammamobruutamp;feuan^' feere cogunt.Scdqualisleprafît,amp;utab elephandafi acpibralcabk^' diHerat,alias didum eft.
Sed ut adremreuertar,oftendiftemc feio in Jecundo contradicenti^ rilijomîtespj' medicoru,omnes fîliospatriûaliquidautauitumad unguemretin^quot; tri^m aut nbsp;nbsp;nbsp;rc'^dico autcmuerrucam, uel cicatriccm, ueleffigiem,ucl mores,autm»
u^-^i^wnent. niiuin b'neas. Itacp fi bene mifteanturhæc ftmina,8(: ad minimas parted spurifcurrobu iungant,robufti fetus euadunt. Quamobremfpurij robuftioresfuni» ß-Kgt;ni- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quoniam ob amoris uehementiam ftmina multCi miftentur. Similha
done qui paucos générant, non enim conueniunt femina,incoIumi(J resôc ualidiores gignunt : quiaquæ no conueniebant,ciimmixtafuncgt; w«/t curloit' caufamualidam mixtionisIbrdtafunt. Eademratione mulilonga:tii magis funt equisamp;Safinis, aquibiis procreantur: necquiaacoituabfti néant, nam amp;nbsp;qui ex eis coeunt, di u uiuiidt, 8c qui à coi tu abftinentt^ qui parum : relinquitur igitur qubd hoc ob ualidam mixdonê contins gat: nam ubi ualida mixtio,ibi tenuitas fubftâtiæ:amp;r ubi tenuis ftibftan tia,ibi ôd folida. Cùménim difsident quà? miferi debenc, ut atténuent Curduohomi- plurimoindigentmotu,undetenuiaôc fblidaeuadunt.Hincfîtutduo neseademtent- hQrijineseademtemperiepræditi,diueriàipaciauitæatdngant,eodein eodemTtentes‘*, quamuisutanturregimine: altereniminiuuentute,alter ualde lènex diuerfauitaj^a obibit.Namlongiftimseuitæerit, fîdenlàamp;Tfubdlifubftanda conftet: cia/ortiantur. breuis, fi fubdli Sôrara imediocris, fi cralîaamp;S rara I nam dénia, ut dixi, craifa conftare non poteft.
Atigufii ßrmet. nbsp;nbsp;Sunt qui cx dendum forma, uitæ tempora conieeftantur. Sed tarnen
Auguftus,
-ocr page 399-LIBER DVODECIMVS*
Auguftus,quianm's lxx v i»ui'xn,denteshabuitraros,paruosamp; fca.^ Dros,utoculos fplendidos acuibrantes, quales Sc Alexandre Magno WcjUtrefert Adamatius Sophifta, Facitamp;Tad ui'tælongitudmem at--querobur. Venerisparuusufus: nancpplurimumm eaeffunditurex Venerisj4inn4 îrteriali iIlo ßnguine atep purißinio fpiritu,quód bis indigeat genera • fio, propter quam Venus ipGconftituta eft : colliquatenam corpora, cerebrum offendit ac neruos, tremulos^elFiät, fenium accélérât amp;
ratios, oculoscp præcipuè débilitât»
Sed quoniam de (anguine arteriali mentio facîla eft,non ignorarc de^ d«o gentm in ^ctduplices in nobis eile uenas : alias quidem tenues immobiles in Ipfaluperficie corporisexiftentes, in quibuslanguis tepidus acruber: aliasuero fub biscraflàs pulfantes, in quib.fanguisflauus accalidif-liinuscontinetur,quiacordeprouenit,utprimiorigoefticcur»Pulfant PulfMcrmo-hæ crafsiores u nà cum corde 00 æquis temporibus:bocep mo tu ca loripfenaturalisc5feruatur,8cquicquidfuliginofumcollecflumfuerit currentib ^ijcitur.Dumcnimdilatantur,refrigerant:dumconftrino:ütur,fuli2o ufturum pul-^qeitur. Accendi uero ex motu iplo calorem,indicatpulfus uebemêsôd •■dpirandi defiderium, incendiü corporis 8d fudormanans poftcur-(um. Optimauero rationeuitælongitudiniconfulemuSjfiaurûabfcp vitlt;eproiiacen crodentealiquoinaquamquandamuerterelicuerit.Diximusamp;f fupegt;-riusalterius aquæ genus, fed boe in eo melius eft quod folidius» PotCquot; ritenim ob tenuitatem ipfa fb lid a penetrate, ob fynccritatêperhce^ re ac purgare bumidû uitale,S^ ob denßtatemillud lolidius ac melius ef ficere, Mui tain boc genere ut liquareaurum pofsimus feripta lunta Philippo Vlftadio Nurembergenfi patritio : alia ftib Raymundi Lul-lij nomine,quæ minime uera funt. Adiecit tarnen Friderici tert ij Cælâ-risaquamnobilem, qua quidam ufep ad annum centefimumperuene^ runt,fîmodo quam feribit ilia eft.
Sed ut ad refpirationis commoda reuertartrelpirant animalia omnia Re)jgt;irationit manifefteuel occulte. In aere quidê uolucres, ferpêtes,amp;r quadrupeda: inaquaautempifees brancbijs caloremfuummoderantur. Indicio eft, quod ad aerem translata fuffocantur, ut animalia quadrupeda uicilsim inaquis. In Acbeloo pifees uidenturuocemcöcuisisbrancbqsemittez re.Sednonidagunt,quoniamnörelpirantaercm, Delpbinusuocem curintrrpifees emittit,quiaaeremrefpirat: pifeesquiaerenonutuntur,mutifuntom
• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;o ^1/-.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;--o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1' PnMus uocetn
nino.Cancriautemoóaquacx aereadreipirationemutunt,lt;x modice mutité entert ütroep, Manifeftèrefpirantmufcæ, culices,acbombyccs.Tardigrada fnntmuti, uix uideasrefpirare,cancrum,teftudincm, limace, crabrones, cbamæ-leonta, iàlamandrâ, afcalobotumrcaufàeft in bis, quod ubi motus fre-quensjibirefpiratio freques eft necciTaria, tum magna: ubi paruus,nec celer nee magna. Ob id animal ia magna,qu? parum Sc tarde refpirant, breuisuitæfunt,utboues:parLiaenimrefpiratio,parui caloriseftindiz ciunj,qui magna molem diu regere nequit. Signum tarnen maximum
Z z
-ocr page 400-364
DE HOMINIS N A T V R A
t-itxmwm fi- uitælongæuæefljmultùmactardècrefcere*Huicproxfmu,paruiu3i t^^'d è. Sed fi multùm amp;nbsp;celenter,hocbreuis uitæ eft indicîû: parumue-rb augeri amp;nbsp;eelcn'ter, breuilsimæuitæeftargumcntû : namhumidum quodtacilh’mcextçnditur,celeriteretiam conlumlturtquoduero tarde conlLimit,pingueeflacdenlum6dminimcaqueum,ôu obidetiamnoii facile extenditur. Ob idelephaSjinde homo, pbfhcamclus,quiadcente
LongdTUrt uiti p’og^nuorüaii torts.
car »„4-lorum morum.
fimiïtîiquandoqî annum atnngit,uitælongilsimæ cenfcncun
Accepi ex monumentis tabellariorû,, ab ortu abaui mci paterni Al' cil adhaneufep diê c c l X i x. annos ïam fluxifle, ut nulla familiauitx lonaiorisin Icaliaelîccrcciat. Conti2itamp; ferme fimile in niaternopen^ re,è proauo cnim Aluyfi'o ufq; ad banc diem anni fluxere c L X X. Cau la longitudinis ui'tæ inhomineeftcalor maximus,amp;humîdi'pinguis abundâtia,5ctenuicas folida: breuitatisautcm,muItareloiuüo.Honio igi'tur natura calidifsimus atqj humidilsimuseft,ob idetiamnialorum morumîcalore enim€uafîtcrudele,dololùm, incÔllans,amp; iracundunK liumido ucrb fluxû,cncrue,laboris impatiens,^ deliciarû amatonutro
s^t^ientes cur qucaût,gulofumachbidinofum, Obidetiamßpiercscùmcalidifsirà [xfiimiuirt. fintiiaturaachumidilsimi, propcereanifiphilofophiaprofîciant,pefsl mi omnium funt. Adiuuat ad hoc perpetranda indunria,quamexftii'' acquifiuerût:melancholia,quærcfolutohumxorcpinguiorcgi' ° * gnitiirexfupcrfluislludrjsatçpuigilrjs, Vndenephanda perpclTosC' gillecp fapientes,nihil aliud eft dicere, cp naturam lecutos,n5 profuifl^ ® iilisphiiolbphiæftudiû.Alrjmemorescalumniarû,pefiundederûtg£R tem fuam. Itarpamp;refiolutio humidi uitæ breuitatis caufaeft,,utabuiv rhnt.f fjr nbsp;nbsp;dantia diuturnitatis.Ea ratio ne ctiâanimalia minus uiuût plantismani
wMik dtutur moueriillancceirariûerat,igitamp; habere calorêquiconlumeret,calore
. autemhumidûconlLimente,utdixi,uitabrcuiorfinPorrôtenuitasom 'f^ntb. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nibusrcbusfifoliditatiiungaturutiliseft,iucundaatq?grata: inpaniis
intsjrutinecef- autemctiam ncceflaria» Apes quia tenuifubftantia funtideofagacifif firij. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mæ,amp; diu uiuunt,utad leptimum annum. V nde Virgihus:
—Ncq; cnim plus feptima ducitur æftas.
V!t£ longsut Formicaetiamiplàdiuuiuitacquantûapis. Suntquiteftudinisuitani x.atcp ampliusannosproducunt, argumento quodmultûtar nwn. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dècrefcant,quod,ut dixi,argumentumnô folùmin ho minibus,fed 86
animalibus omnibus amp;nbsp;plâtis ualct. Hominem igitur inter omnia dfe nifiora de te- t;enuiisimefubftantiæ,tumillius adipcm,oftcnditlèpulchrûducisÂle nuitate cacique , , 1-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. j v nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j-j r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cr- n.
fMtt. xandn FIorentip,quodcum ex candidnsimo marmore crailocpconlta rct, P inguedine tamê cadaueris tranièunte foedatum eft macula,tumba fis,decidentibus in camguttulis columnarum. Alphonfi'quoq? Auali quanquâmedicamentisplurimis turnßlcaclàbulo ficcatum elfetcada ucr,pinguedo tranfiiicansplumbû in fubiceftas c loculo petras décidés cas rcedauit.'amp;f tarnen mortuorû corpora nô funt tantæ tenuitatis quan tæ uiLientium, Duo igitur dona mortaliuni præcipua,diuturnitasatqj nobilitas.
-ocr page 401-LIBER DVODECIMVS.
Änobilitas^ab ipla tciiuitäte quafi parente profluunt. Maxime igitur pa-ratus Venen inter omnia animâtia terrena homo eft,quia calidiftimus cftamp;humidifsimus : uincitur tarnen ab auibus,quoniamhæ paru ad- „ipr,ec/p«x modiimcmittuntfeminis, etianiprocorporisratione,ÔÔquiateftesin uomocurfilit-tus liabent. Sapientes autem ob côtemplationem ad Venerem minus funtprompti, quoniamfpiritus ob ftudiumrefoluuntur, ferunturqj à sapièies curai cordcincontrariampartenigenitalium,{cilicetuerfus cerebrum,amp;^ob Vcnn-êJeti/fî. idamp;debiles acmaxime fibi diisimiles générant filios, Itacp iuuat maxi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vcncrem
tnècumpulchris uerlàripuellis,amp;hiftoriamlegereamatoriam.Qiun^ monenteitt ex-ftiamdepidtas uirginesformoiàs habere in cubiculis,5d Veneremnun quatn omnino intermittere, turn maxime cum rara ad alleuandum cugt; ras nihil fit melius :balnea etiam his qui ob texturæ laxitatê nimis refol-uunt,flint utilia. V er ùm eredtio ipfa uirgcc à flatu craisiore fit,amp;: quan-docpdum detruditurob alacritatêautcômiferationemuirga erigitur^ Quibufdam dum fufpenderent membrum tendi uidcbam,eftcp hoc ge nusconuulfionis Jmaginatio etiam dolorisalicni,in aliquibusfufcitac Venerem,adeb qubd, ut rcfert loannes Miranduîa, quiclâ non arrige^ batnifîuapularet,multi nilîuerberarêt» Sequitur enimhicaft'edtusima gination ê: unde quidam dum erubefcunt au t timet, à V encris ulù pro-hibentur,amp; iê ueneficij s petitos exiftimant. Muîta funt quæ huic malo occurrerecredunt : amp;formicæ uolantes oleo fambucino ut dieuntex' '1'^^ ®ceptæ,amp;membrouiriliillitæ:turnmultaalia,dequibusdicT:umeftdi' ([ucuntcurtt, Kcurcp interius, quæ ad imaginationem amp;nbsp;médicamenta pcrtinet, Sed qualis plenitudiniuenælèeftio, lauacrumlafsitudini, talis concubin rus niulieris fupino uiro ad eos qui fafcinati eflc creduntur : cùm enim à proprijs uinculis mcmbru ad uentrem trahatur fupino homini fi millier fLiperftet,ncque ob uincula pénis cadere poteft,nec retrahi ad uen-' rrem,cuminuulua contineatur : cogitur igitur fernen reddere, quo ex/ cufl'o fenfim aifuefcit promis uir decumbere * V enus enim confuetudi ne confiât, ob id à confiietis mulieribus prohibere difficile eft ♦ Prohi*' bentiir à uirginibus quibus cum confi.ietudononintcrcedit,obidc]p nepantafferreauxilium» Ob id etiam afsiduautentes Vcnerenonin'
O
tercipiuntun
Tefiiumuerb auulfio Venerem omnino extingiiit 80 tollit. Præter idquoquecaluitiumprohiber,amp;barbamnafci, contrarios fermèaffc -fiiisproducendo : tuetur amp;nbsp;hominem à podap-ra* Siautcaluitiumaut talus capillorumpilorum ue alia ratione contingat,oleum tartan opti' incmedetur, cadentes reftituit, ÔC qui non nati funt nafci facit» Itacp nihil fine ratione à natura fadtum eft, ciim calor fit ille qui pilos euocat: hoc uerb oleum tenuiisimum eft,caliduni non parum»
Sed amp;nbsp;ob calorem ôô humorem graue futurû erat humanu corpus, Sôobid carerealis neceflè fuit,cùmuolare no potuiffct : quatuorigitur pedibuseratopus,fedpronus fuiff'et capite; ut igiturgeminis tantum
zS 3
-ocr page 402-DE HOMINIS NATVRA
ftaret pedibus,8ó ercöcns, ÔC (îneauxih'o, maximisaclongifsimisp^' bus opus fuit.Ideocp nullum animal maiorcs homine pedes habet. Ei' dem ratio Screliquorum. Sedciimdehis Galenus abunde fcripleritiii libris de ufu partium non eft cur repetam quæ ab ill o bene diftafu^^f' ïllud folum animaduertere decet, adeó iubtiliter elaboratas eflè hoffliquot; nis partes, ut lï dentes (uperiores paululumintus fleftantur, celern^ Deniiuinratio. j-^iJ^nt : fiextra,celeriter,fednonadeó: namloquendo edendo^/^*’^ non reftè fibi inuicem occurrant, mutuó fc debilitant,3Ltcp inde caduflt» M. Anion^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cotigit M. Antonio Maioragio amico noftro, uiro certè eruditi^i''
Maiora^tf ca- dilertiftimo.Strufturaueró æqualis dentium adloqucndunH’^ eft utiliisima,ita ad iècandü non probaturinam canes lupi^ inpquaks» acadmodûferrgdilpofitos habent. Melius etiâhærent hi inuicê,^^^** quias ciborumnô adeó retinent.Itacp Indoru populi quidâ,quib.nott adebeuræ eftexplicataloquendi ratio,utdentibuscÔmodiusutantii’’’ eos lima lèrræin modum aptant, Magis enim hærent in radice,cunH’’ fummitate non coierint.Quæ enim ab uno latere coeunt,ab alterofaû liusdifiungunt» Sedubicuncpinuicem diftiterintapudnosnoni^^'*^ ac exeuflo prorfùs dente ièrmonê blgfum effîciunt. Naftunt in fentlt;^^ etiam dentes,{èrius^ quàm quis exiftimet: fed pro miraculis,nonp‘'‘’ vir lac copia- régula, talia habenda iunt» Vidi enim lanuæ Antoniû Benzû ex opP*'' /*'quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;do portus Mauricij, annum agentem X x X1111. pallidû, barbarar^»
pinguihabitu, è cuius mamillislatftis tantum profluebat,ut inamp;n^^ ferme laftare potuiflet’.necfolùm effluebat, fedimpulfu ferebatur.-'^ les hic eratjSc non leuia tota uitapaftusincommoda.
Of capitis cur nbsp;nbsp;Sed Ut ad hominis reuertar côpofitionem, os capitis e pluribusfr‘gt;'
^pluribusfi-M- nbsp;nbsp;nbsp;conftare neceflefuit, uttutius efletinam partefraftanoneft
totum uitiari, ut uenæ arteriæcp ingredi commodius poftent,egredi9 Crfpihf future excremêta fuliginofa ♦ Suturistenuiflîmis partes eiusiunxit, utfirniii’^ continerentur,ut calor cerebri non euancfceret,ut frigo ri aditus
\ pateretjUt firmius membrane illis hærerent:ÔC quanquâ ftitur^teniits crdj^*^*Xrlt;lt; eftentjOfTa tarnen non parum craiTa (unt. Si tarnen præter moduino^E quidfîgnificèt. capitis craflafuerint,indociles, 8c parumàferis abhorrentes acobliuio indicajgt;itaha- oftendunt: talia funt Indis Hifpaniolæ,ut Gonzalus Femandus ^oJJ'acroß^ Ouiedus refert,atq^ adeó dura,ut confenfù inter Hifpanos conueneA fima. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non efte ftrienda capita tametfi nuda Indorum,quôd enfts frangatitutî
unde nô làbuloftim efte reor, quod Herodotus ftriptum reliquit, Æ' thiopumcaluariascraftas efteatq^ præduras. Cùm enimob cerebrum’ materia oftium non deficiat, calor abundans ofla crafsiisima redditatfp Mo?i6rd«rffe- durilsima. Quæautemtaliafunt,Scmembranastalcsfibiiungunc^ cerebrû, quamobremillosftolidos, obliuiofosScindocilesefTenceeHê durißtma. nbsp;nbsp;eft. Nam capitis raembrana quæ cerebrum circumambit,tenuifsimain
moderatis neceftarió eft, ne cerebru grauitatel^dat,ÓC eó durior,uti'' labifubftantiam in co ncuGionibusillius nonpatiatur, Neccrafladie poten
-ocr page 403-LIBER DV ODE GIMV S? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;367
poteft abïcp ccrcbh iaiîfura, ni amp;nbsp;cerebrum ipfùm craisius iiifto fit. A t-illi membrana alia circuniponitur,cî.imgrauare cerebrû non pofi-fo, qubd ab ofie fuipendatur, nec cerebrum ipfum tangat, non fblùm diira,ièd etiam crafia facta elt.
Similiscuraetiamufqueadcapillosperuenit: cùmenimoporteret Ci/piUiatr te* ^fgicaput,quonia carne careret, Icuifsimo 8c tutifsimo uclaminecapil-bscxcogitauit, iècit^ ut maxime crefcerent, cùm in alijs partibus nul-loauxiliolongipofsint euadere: quainparteSC pulchritudini confugt; luit, adeo ut non iblum mulieribus, fedetiam pueris, quos uoluptatis fîufaueteres Iiabebant, potioremin comapukhritudinis illorumpar t2nicolIocarent,Præcipuiigitur aurei fplendentes^,quos confiât efle ^fnuifsinios ac uenufliîsimos : nam nigri quantb à coloris gratia dégénérant,etiam eo crafsiores funt*
Sedcum multa tenuitatisexperimentain homine natura oflenderit, nihil tarnen ad earn fubtilitatis rationemquæinlàcieuidetaccedit. Ex ^naduo miracula pendent : alterum, qubd infinitis penè exiftentibus hominibuSjtam paruo faciei humang fpacio adeb omncs diftinguunt, nt non folùmfimiles inter eos duo eflenon pofsinqièd illico à notis db Itinguantur : reliquum, qubd tamparua parte tantam quandocp pub ehritudinem humano corpori affinxerit, ut pro ilia {ponte mori cupia nius,ôc non uiiæ amplius formæ ftimulis ad inlaniam ufque agitemur: ® quandoq;tantamadijcit turpitudinem, utuel folamemoria naufeam ^aboniinationemexulcitet. Quamuis inutracpftrutfluraoculorum, nafi,oris,dentium,frontis, genarumcp baud fît oblita. Accedit tertium huiuspartisamp;S ipfumingenslblertis naturæ argumentum, qubd tam paruis illius mutationibus, læti ac triftis, audentis ac timentis, ira« ac JUiferentis, amantis odio habentis,lperantis,de{j3erantis,{àni,ægri, niorientisjinfînitorum^ turn animi turn corporis affedluunialiorum* difcriniina ac fpecics appareant.
lamuerb intus aliudeft niirg fubtilitatis ac induftri^ naturg argumeti Q«'lt;iintus tuin, feptum fcilicet pulmonis, quo afpera à uenali arteriadifiungitur: nam aer libéré perpetub permeat infpirando expirandocp, fanguini ^orc. üero tenuißimo Sóin uenali arteria côclufo nullus patet exitus. Vnde niir5ell,qubnampaéloGalenusdicereaufusfîtipiritustenuioreseflfe ^ih.äeßcul^ üaporibuSjCÙmlibéré uapores extràEranqintus manentib.lpiritibus. c,tpite‘i4 in
Ordo itaque partium humani corporis hic erit:Tenuifsima pars to^ prindpio. tius eft fpiritus, inde bilis, poil adeps, inde medulla, pbft artcriarû fan onïo partiuin guis, inde lac, pb ft uenarû fanouis, inde atra bilis, poll pituita, melan^ humanicorpo-q , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, risintenuUifte^
cnolia,cerebrum,pulmo,caro,lien,iecur,uene,artcriæ,ncrui,membra-næ,ligamenta, cartilagines, ofifa uerb cralsifsima. Inter meatus autc te-' Mc^tus tatuiß nuifsimi ftmt,quiutdicftum eft:ex arteria afpera inuenalem tendunt,f'quot;', poft qui è dextro in fîniflrum cordis uentriculû tranfeunt per ftptum^ Indeubi ranii uenæ portæ,ramis uenæ cauæ in ambitu iecoris iungun-
-ocr page 404-36$ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE HOMINIS N A T V R A
tur. Horum nullus oculis patet,(èd folarationeinuenti funtPbftcjui^ uenjsinarteriasproçedunt,pôfto(sium,inclecuns,quiuiTuîfuntraani fefti, Sc per quos pili prodeunt : quos etiam græco nomine poros fokquot; musappellarc, Horû tarne tanta eft necefsitas, ut fi'aftriÆobftriidiuf iîntjfebris inuadat. Per hos halitusperpetub tranfêuntjQpeetiâfudor» Cauft fdngui' nonunnquametiamfanguisjundefùdor fanguineus,cùmpræmok' anîmi tenuis iànguis igneo calore extenuatusexprimit:quanc|uani
Ariftoteles in tertio de partibus aninialium hoc ad cruditatem référât' SuntSc feptimoloco fines ucnarumamp;^arteriarum, per quos fangm^ ipiêin membrorumfblidamfubftantiamtranfit. Commune autan eft quincp illis tranfmutationibus,per quas inrorem,indein cocauanieni brorum traducitur, poftapponitur, iungitur,aisimilaf, utparsimpU' riorlèparet,reliquoautcmtcnuiorc acdenfiorereddito,donecadmcffl brorum fu bftantiam perueniat. Sed ut paucitas fànguinis non redeur res amp;nbsp;corpus alit,ita multitudo etiameft onerofà,tumper iè,tumc}uoo indicet corpus nô nutriri,tumquôd fànguinemplurimumexcrcnien' toiumetiamefleiiecefîèfit. Cùmuerb fanguisalit corpus,exténuait' , turuenp,Slt;^ corpus augetur. In iênio fàltem caro potcftreftaurari,iu*'^ Car [anguine uetitute uero folida etiam ipfà. Augetur igitur animal Sc planta, na® quot;us^nonaug^ó^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;utrifcp augmenti ratio,cùm fit opus naturæ,dumextend)po'
tur. teftquod augetur.
influe libfUi de Modusuero quo augetur unumquodqj,utre(fte Alexander cxplk^ ïudï^quo ra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ Finge oui corticem teneriorem ali co quod intus contint'
augentur. tur, manebit quidem forma, materia autemmutabitur. Sic omniscaui tas quæin corpore eft cum plena fit fucco, extenditur manente forma: quarc augmentum fecundum formam eft, nam ilia manet, non feeuæ dum materiamquæ illi perpetuó adrjciturtquod enim augeturautnu' tri tur, manere opo rt et: atcp i n ho c ifta difïèru nt à generatione. In omni igitur adiedtione quæ corpori fit, feparatur pars aliqua, reliquum attc' nuatur ac denfatur.Quod etiam fit in generatione (èminis acladis.
Laélis ufus ai Porrólac denfum eftactenue,obid^probècùmdulceetianifitjfi A[tiidaliudnutrit,undeetiamuitæ diuturnitati maxime conlèrttpoft oleum 8dmel:nec minusillis eft utile,fed periculofius necôcrefcat,pro pterearecens fôlùm amp;nbsp;àcapris herbas tenuespafcentibusaciunioribus lumendum,ftatimcpàmul(ftrabibendummanè,acquiefcendum.
^enfd cur te^ Dabit2ibita.utcm.iiliciuis,cardcn[îora.tenuiora.C Sedratioba.uâob' Icuraeft:tcnuiaprobècohgrent,nccrimasautfiftulasadmittunt,obd Cocoâio quid denra.reddantur^Concoélioigiturciuxexcrementa. feparat,atténuât ac condenfat,modocp grauius modo leuius cfficit:ubi parumaut nihil Iëparat,grauius reddit,ut in frudlibusqui maturi grauiores fiunt.
Eftetiâlongitudinis uitæ,utad remreuertar, dequa primo tradaba mus, caufàutdixiexmateriædenfitate: proxima illi ex uitæ auxilps. turn regimine : quartus locus eft multitudinis pinguis humiditultfi mus
-ocr page 405-LIBER D V O D E C I M V S»
ttiusaenreliifluseft. Britannia ad centefîmLimSôccntenmutn'gefîmuni ciNlt;e région» annumuitamproducithoininuni* Veriiminîndia longe diutius ni-uunt.RcfertcnimNicolaus Cornes Venetus,duniefletiuxtaoppidu humante LufîtanoruniinlitoreRubrimaris,annoûlutisM. D.x x X i X. per- /o^ùmcIomjM, dudumad TurcarumexercitusDucem,queniBafra propria linguaap pdlât,indigenamuirum,quiomniumaccolarumteftimonio annum C C c.fuperauerat. Non tarnen fempernecu bique in India tam diutur namuitaminuenirelicebitgt; Quærendaigitur taliumhiftoria, acex hi-ftoriaratiot Locus ille calidus, ideo^ tenuem habet aerem Ôô purum, propter uentos, cum in litore maris fit : ob aquas etiam minime ficcus» Viâusautemob idolorumcultumabiqueuino carnibus^, præcipuè uaccinis, ex fruÆbus confiât ob cceli temperiem præftanriisimis, facx caroep Jndc longa temporum (erie ac ge nerationum,ienfim audla uitæ fpacia, primiimquidem ad centum ufqueannos, inde ex X.amp; c L.amp;S CLXX» ducentoscp,tandêproximaextremo termino ultra c G c.con ftitit,quemadmodûSô mortales res omnes. Diximus enim longa pro^ pagatione omniamutari in melius uel deterius : fie enim fiunt pulchri, ^^§^'’’gt;P«^rni,microphthalmi,quemadmodumincolæ regionis Chi- Hom/n« p^r-næifortes ut mulieres TarnafFàti (ea Indiæ quoejj regio eft ) quæ præ- Mukeresfir^if-ter id qubd in coniugis morte gentis fue more in ignem fe præcipitent, dum de amatorcloquuntur, immoto uultulinteumoleo madefaeftum
® accenfumepiuper nudum brachium ardere fuftinent, neccŒptumob idfermoiiemturbant. Hæc conftantianomore, nôregione, lcdduragt; ta per multas progenies contumaciaaduerlus tormentaadolemLutinquot; firmilsimus ièxusmaioraedatfortitudinis exempla, quàmquæ mira^ niur inuno Mutio Scæuola Romano : tantum poteft quod diffîcillL inèparatunÂtqueutillediccbatdccrepito palmas ièrenti, Cui uel qui-huslèrisç'anpronepotibus Ç'obidceftaruntftudia maiorumrerum» Itaque fi uel cibo uel regione tantum uitæ fpacium quæras, fruftra egegt;' ris. Necfîlio:fed fi perfeueres, pronepotib.eueniet * Cibos diximus amp;nbsp;uitæauxiliahocinlibro, tumalfjspluribus» Solidafubftantiacibisamp;S exercitatione paratur,ut multitudo pinguioris humidi. Sedde aere du Rcr tenui! an bitationonleuis fupereft, tenuis neaer ancraflus magis aduitælongigt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uaælon
tudinemconducat» Craisiorenim quibuidam uidetur: quoniam qui * iuxtamare,mareautemhumidum,humidiiautem craflum. Videtur etiamminus attererequod craffutneft. Sedfireftècôfideramus, quæ-cunqueuiuuntintenuiore elemento,funtuiuaciora,ut pifees uermft bus,animaliaterreftriapifcibus, aues terreftrib. quadrupedibus,quia inpuriore deguntaere aues quàm quadrupedia. Minimam enim ui-tamuermes uiuût,qui in terra uiuût,amp; ab humido folùm terrærefrige^ ran tun Talpæ enim,qucmadniodum alias dixi,no in terra,fed fub ter^-ra uiuunt, Ob id igitur in tenuifsimo acre uita longilsima i nihil enim notatu dignum talis aer exedit« Qua decaufafi qua in æthere uiuunt.
-ocr page 406-370 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE HOMINIS N A T V R A
tandmuiuutitutætcrnadicipofsint.Suntæquiuitam{îneincommoquot; Ljurentiiu Bo trahuntufdueadextremum(ênium,qualeinfuifleLaurentiumBo nincotitriiis rt- . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J
nmcontnuni, cuius liber altronomicus manulcriptusapudmeextaf, LippusBrandoIinus in libello deuicæhumanæconditionerefert.'O'' ô:ogcnan'um enim adeo integra memoriaufuni,ut quæcunqj illiput' ro contigifTent, amp;nbsp;quæin iLiuentalegiiîec,adeômemoriterteneret,ut cadcm die uifaaut leôta credercs. Summum igicur auxilium non fôluni ad uicæ longitudinem, fed ad uitanda fenij incommoda funt,uidusmo deratus,expers crapulæjUini potentioris, Veneriscp effœtæ.Menslæ £a,8ô foninus prolixus,cumcxercitatione:non medicamentis,nonue-' næièdîrioneutaris. Aer quidempurus candiduscp acperflatus hunif dusq?, acqui uentis ex Orienteagitatur, optimus eft.Britanniahumf dumhabetaerematquetepidum, aeputrediniob(àlfedinem minime obnoxium. Vic'lus uerb ratio cùmex lacté, diuturnitati uitæ maxime conducit: fcripfit enim Hippocrates, imbecilliores cibibreuemuitam faciunt, Qtiicunqj igiturdenfioresfunt diutius uiuût : atdenfitatihuic non mollitiesjlèdlaxitas opponitur. M.ollesigituretiamlongæuæiii/ tæ e fl’e P o ITu n t, 1 a X i U i X, au t no n (i ne magn is in co mm o d is : quippe niol Homo curinol ljnemeiîugerenonlicebathomini,Iaxita£êlicuit.Nampræteridqubcl homohumidiisimusfuturus erat, expersep terrenæ partis, atqueobd mollis, tumqubd elementaipfarefratffa efTent, acceisit commoduniut facillimè lêntiret amp;nbsp;exquifitè.Obidpueri fenfibus uiget, amp;nbsp;interuiroS molÜori carne præditi, ëgt;é inter membra cerebrum molle ef}:,quoniam fenfus balls cuiufcunque eft. Sed ut ad uitæ Ipacia redeam, Indi fpontc diutilsimè uiuunt,adeô ut in quibufdâregionibus alij centum, alij cem tumuiginti, alrj centum quinqnagintaannis uiuant. Aer enim ibinie^ Iior,amp;l cibfamp;T confuetudo,unde etiam uita prolixior ac firmion
Qiiatuor mihi natura maxima diligentia finxilTe uidetur: horumph rjreonafM-j. nbsp;njum efl homo diuinitatequadam,utreliquaßIeam:Elephantefecum
do loco IbatuOjOb uitp longitudinem acdocilitatem,adeódenfacuteut homo molli: Adamantêinter gemmas nitore,duritie,amp;f quódignibiis non corrumpatur:quartus locus auro relinquitur,quód tcnuifsimæfit acpurilsimæfubftantiæ, nulla^ rubigine tentetur,non aquis autigni bus aut tempori cedens,tantb grauius quantb leuior Adamas*
Qjtomodo ani nbsp;nbsp;nbsp;Hæcigitur funtfubtilitatispræmia. Sed uide quantum etiamingc
m Jijgeiimtt- ueratioiieipfa fubtilitas præbeat auxilfj, initio ab oui exemplo duâo^ utero. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Primùni igitur calore fouente,galhnæ lemen illudin fiûulaspaulatim
ciKomodo pul ouicândiaumuerdt, turn uerb nbsp;luteialiquid, nam alæôd crura ex lu-“
fiunt* Indicio eft,quôd pulli qui ex ouo cuius lutea duo funtablquc fcjiur^' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fedquatuoralisamp;ltotidempedibusna
Arifl:t dege fcuntur,arbitranturcp prodigium,qualeolimMediolanicontigit.Ita-' nent.aniin lut qug qu/cquid inane eftagitaturamp;:ficcatur,tranfitq? in membranas,net cj..t.itiprifi(. yos Jm;æres partes: quod igit primo fît eft artcriaacucna,locuscp cordis
-ocr page 407-LIBER DVODECIMVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;371
Ä cordis coftat ubi fernen ipfum eft : quapropter cum fernen in medio fît animalis,quod primo gignitur,in medio confiltere decet ♦ Hoe autem coratcp iecur, Quod ueró circa mémbranas adiacet j minus eft fîccum, proptereainterius unamembrana circumcingitomnia, circumqua-queoflamcmbranatesinecefïeeft^ kimr eademratio fuitnecefsitatis ingeneratione,8!S utilitatisin genitis, ut fcilicetab extremis durifsimis admollifsima per media tranfîtusefïèt.Cùmuerb amplius calorauge-* tur,fpiritus quafî terebrat materiam,quæ ab ouo uel à matre fuppedita tur donee ad oui membranam perueniat : in quadrupède ueró uimpaquot; rumparienteaduterum» Igitur caliditas motus, tum fiftula amp;lficcaz tio8c formatio fè inuicemconfèquuntur, donee animal perficiatur» Necfempercaloranimalisnecefrariuseftjlèdinquibufdamfcruaturin Ollis, uelutpifeium : in alfjs neceffe eft ut in uentre educanturfoetus, ut wuipcristquibufdam oua exclufa iunftamanentcorpori donee na-' ^cunturfoetus,utin cancris : inalijs fi'milecalori materno quiddam fuf ficitiundefîcfînegallinapulIosexouiseducunt.PuIuînariaduorepIe ftercoregallinarumtenuifsimètrito,indeplumasgallinarumannc(fte confuendo utrique mollesac denfas,ouauerócapitetenuiore fupra cxtante,collocafuperalterumpuluinar,deinde reliquum fuperpone inloco calido,permittecp immota duobus diebus,póft ueró ad uigefî-niamufquediem ilia fîcuerte ut undique æquaÜter foucantur,inde ftagt; ® ôdie,quæiuxtauigefîmampriniameft, pipillantesiamex ouo fenfîm cducito.Necmirum,cijm Ariftoteles narret Syracufîs fub terra foueri, inÆgyptouero nulloauxilioprorfus* Noftraætatecompertumeft fuppofîto igné leui atque fimo edi pullos,fèd è pluribus tarnen paucos» Supponunt ignem,nc fîmus refrigeretur» V erum non mirum fimi ca^ lore edi pullos, cùm fpontè prodeant foetus ex ouis turn crocodilo'-rum, tum Struthiocamelorum.Calorcnim Solis eftquigenerat,fi-' Uli gallinæ adiuuat * Igneus ciim nihil gelieret, remouet quod ob^ ftatjamp;'prohibet: obftat autem frigus. Ergo neque omnia générant, ncqueniaior pars,fîquidem paucioribus tantus calor ineft Jndigent i-gitur exiguo calore,n5 plurimo: fed exiguus ille feruari debet, Etenim fiab ignis calore quod poteftate uiuit, uiuere uere poffet, non fóliimin Ægypto amp;nbsp;Syracufîs,fedetiam in Germania pulli ignis auxilio educe-tentur, Quippe animalium corpora antequam perficiantur, potentia Aninulium ar funt ad aniniam,eamcp fuftipere prompta : cum ueró flifceperint, ad i^ porlt;ifgt;otenM pfasaftiones, Quiefount autem per fe, amp;nbsp;hoc tempus fomnus dicitur: cumueró quiefeunt, quia abeft obielt;ftum,tunc uere non quiefcunt,fed requiem habent. Dum ueró complentur formæ, dumcp res gencratur, imperfeftas formas abfep numero fubit: fed quia illæ non agnofeuntur nifi per propria accidentia, fenfus illarum numerum baud comprehen ditdgiturimperfeiftæ formænumero funt infînitæ, perfedlæ autem in unoquocç æuo comprehendi numero poffunt.Nam cum finita fît ma*
-ocr page 408-DE H O MINI'S N A T V R A tena,8^ quod habet animamperfectani, certamquantitatem poHulct, non poteruntefïererunafpecies numero infînitæ. Vtrumueroanim^ magis animafitah'a,adhbrosde arcanis æternîtatis pericrutari pcrti^ De qtùbui hic net : hoc enim in libro de hi's tantum tracrarc propofûi, quæ ucræcl^’^ Ubcrtfaüet. tnonftrationi fubrjciuntur*Eftautcmuerademonfi:ratio,in qua,utai£ M^anbiuL'câ, AriftoteleSjfènfus his quæ per demonftrationem probata fuut fubfcr* K», bit ♦ Quamobrem hocin libro ab omnibus altißimis quæftionibus, tumetiam incertis,ahftinuû
Cæterùm ut ad generationis principia redeam atc^ nutritionis,arti' boàcalido ôôhumido fieri, hocargumentodeprehcnditur,quôdcuni Pani lânei^uo Janeipanni extenduntur autdiriguntur,primùmquidemmadcfcunr, modoextcndan j^deexpofitos igniaptantôdtrahunt, Siigitur arte extenduntur Concoâio 4 humida funt calida,multô magis natura. Concoctio uero à calidofc clore fitquàmgeneratioautnutritio,quôd quæ dulciafuntoptim^^' jAdonum opti tiam coiicoéta : talia auteni,ut melones,cogno(cuntur amaritudintp^^ moriMindicM. cliculi,8ôodore°uehementi,amp;corticiscraisitudine:hæcautemoniniaî fîccomagisfi'untquàmabhumido. In corporeauteni humano nutri' tio ob id optimaeft,quiahumidumpinguißinium.
Confèntitueró totumfîbi, SxL utdicebat Hippocrates, totumtra*!*' piratamp;permeatcorpus humanum, adeo ut duo membrafimuldiufa^' fis motibus aut temporibus uix agere queas. Vnde temporis nicn^ fura conftan tior duobus membris, quam uno tantiim moto. EtcoU' D tagio Inter corpora animos 'que permeat : amp;nbsp;ex animis in animos aw' MorWco/dgio lt;ftus amp;nbsp;uitia,00 ex corporibus in corpora. Morbi quidem quatuof generibus, aut cute, propter contaiftum: aut alîèdu,ut oculoruW' autconfenfiiuaporum,utin ulceribus: aut aeris putredine,utinpcfc Omnisenim confenfus percontaftumfit.Contaftusautem quadrii' plex:autcorpore,ut cute: aut materia,ut in ulceribus: aut eleniento,ut in pefte : aut radio fimilitudine tantum, ut oculorum. Manifcftuni eft igitur qui fint morbi contagiofi:circa cutim,utlcpra,pfora,fcabieS uitiligo: circa pulmonesulccra, 80 pe(ftus,amp; fauces, amp;nbsp;genitalia mem' bra,ut Gallica lues : circa cor amp;nbsp;cerebruni,peftilentes morbi, oculo' ruminflammationes.
v/w hominii Sedredeoundedigreflusfilm. Vitahominislongilsimancceflariî antu centum fuitadomniunicontcmplationêatC]|jicientiâ:hæcplerunq5finir,finoii crui^intt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sedraróeóablcpinconi'
modo magno peruenire continginreferunttamen Mofen ad eamæU' Kofishiut. temahfcßdetrimeto perueniffe. Siquidemnecp oculus dcbilitacuscft;
necexciditdens,quæduomaximèincômodafcnesuexarefolent:miil' tocp minus mirü cft, cum plures ex ludæis poft ipfum ad earn ætatctn, licet non adeo intcgri,peruenerint. Molen enimætiam præter diuimw tem præclarumuiruni,qui tot annispopulum adeo contumacemSóni denirexerit, fuifte exiftimandû eft, qui legemadeo utilem iliis tradidc rit»
-ocr page 409-LIBER DVODECIMVS; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;373
Ä àrit Vcrumuitælongitudo ludæisconti'ngitob uidlusrariotîe.cùin afordidis caueant,amp;f cœli fub quo oh'm degebant temperiem»
Sedcurdentes (ènibus cadunthominîbus, cæterisauteinam'malib. turpesHütCPrincipiopluresdenteseflenecelTefuit, neunoafflidtoaut txefojOmnes paterentun Deinde anteriores quod præciderent,tenuio tcsamp;natuceleriores efle oportebat * Verùnifi'cnon facile perièueraC fait,propterea cadentes renaici noluit,poflrenios nequaquâ:nam diu-turnitatianterioruin. fufFiciebant uel fie* Sineanterioribusueroeùm ipfîfcilicetexcidiflent, poftreniorùnullus erat ufus * Ergo oßibus ß'c-tefeentibus radices extenuari illorunecelTe ftu't,nec Rare poterant,cùru ündifp ab ofle non comprehendantur: quaniobrem non plus eil pofst lgt;ilehoniinidcntiü carereincomodo,^ fenio autmorte. Porrb ficcita temofsis procurât continuus labor cerebri,unde mala codtio,amp;: partiu ' ädiacentium præcox fenedlangitur dentes Icabros fieri,tandem deci dere necelTe efl » Videntur autem canibus Sc alrjs animalib,diuturnio^ itsacfirmioreSjobuitæillorumbreuitatem* Oculorumhebctudofit, «juoniani oculi multo ac tenui Ipiritu indigent, quorum utroque fène^ fiuseft indigaîcauere tarnen amp;nbsp;fe tueri homo aliquaarte melius ab hoc incoinmodo poteft, quam adentiuminiuria. Dentes etiam ciborum taub détériorés fiunt aut meliores:quibufdam dentes debilitâtur, quia gingiuæeroduntur, deficiunt » Vidi contraria ratione hominem cui Mirumdecret ® «xdiuturnouomituacidihumoris tantum gingiuæcreuerant,ut totos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gingiu^
^^ntesintegerent. Quo experimento adducor, cùmnihil tamfimilefit huichuniori,ut opinor,quàm acetum cum fæce,fi quis os cum aceto ac fcce nigra coll uatjgingiuas incrementum accepturas non leue* Cura cnimafiringat, lapideum etiam quod circa dentes nafeitur erodit, quo gingiuæ eliminan tunZethi uerb potus uitiatdentes,utin his quieo ugt; tuntur eft manifeftum»
Diximus de po tuuni uarietate, pudeat nifi de panibus etiam dicagt;-niusmmitto qubd paueggentes pane ex pifeibus ficcatis amp;nbsp;mola tritis, inde fubadlis aqua,ut mos eft,utantun Quinque funt è quibus panis fie Ptitiisgentr4 nfolet:iuxtaBorearaefi'h'gine,intemperatis accalidis regionibus è tri-tico, Sed duplex triticum, Afianum,quod noftro nigrius, leuius ac dul ciusexiftitmecin fpicis nafcitur,fcd uelutmiliumin coma:nec tarnen deo molli, cum eam plures compleantfpicæ» In occidentali uerb India Maiso femine panera conficiunt,ex quo etiam uinum» Herbæfrudlus eftfeufemen adunguemculmo,ftipite,foli-js, Sorguni noftrum,leu Milicamfeufrumentum rubrum relerentis : ipfum tarnen lemenpam lomaiuseftjamp;culmusiple folijs ambitur,quodin Sorgo Italiconon contingitjUerum hoc accidere ex prouinciæ diuerfitate reor:dulcius effc 80 illudjuerum ut Sorgum friabile,nec pingue autlentum. Eadem fee-cunditate reddit annuara fortem,eo»^ ampliorem qub ibi coelum amp;nbsp;ter raniagisconfentiunt, Audeam tarnen iurehiccontemptura Sorgurn
-ocr page 410-^74 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de hominis nat V ra
Maïzuni uocarc reéèo nomine,Jaut Maizu Sorgum. Acthiopia fuuffl habet Taphum, frumento granum præfl:antius,quôd non corrunipî t^n7ucrfo ^orbi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ory 2^a generalis eft omnibus cibus, cum ubique proueniat : ubi'
fame comunis, que enim aqua»
Quintum panis genus ex Hyuca fit radice» Herba fimilis ipartono' ftro,quod canepu uocamus,radix tarnen ipfa carotis fimillima,fed ior, intus tarnen candida,exterius alpera,óócolon's uinofiferme. in huius fpecie quadam mirum admodum, quod humanara conditio^ nem referai: nam panis ipie lalutaris homini Sc anno ieruatur,quifit^’‘ radiceexpreftbiamfticcOjfticcusautem ipfe hauftusillico necatjH^*-uyuca morii- ullo ferme auxilio fanari poteft. Ita ut dixi mors ipfa cum falutecoiuß' /rrS uenenum eftaeft, óópcrpetuó cubat» Eapropter dumpanem conficiunt, dilig^æ cr falutaris. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;omnem exprimunt fiiccum,quern è genere fucci cicutg,fed uabd'^'
rem efle conftat : nam qui ibi uoluntariam oppetunt mortem, poiult;f lius femet occiduntiquafi' lene exitium afferat. In locis quibus friiin^æ to utimur,filigo uades eft: fi illud deficiat,prpseft:miliu pro utro(^«y*’ Punis coditio- uero ratio panisgeneraliterhabeat, eauerohabita, exquot quibus^ ncs quii}q»lt;t. conftare polsit, intelligamus, necefiarium exiftimo feire quæ prop'^*’ fint illius. Sunt autem quinq? : ut bene nutriatjUtfolidumexhibcatdi' mentum,utguftuiucundus fit,atque etiamnon facile corrumpawb*'’^ uentu uero facilis.Non ergo feminaaut frueftus aut olcra radices caro panis efle poflunt,caro enim corrumpitur, falita iniucundatR-radicesamp;:olerano bene alunt : frudus fi'ccantur, amp;nbsp;fèminagufluifun^ ingrata, pleracp uero ex his tempore fiunt détériora. Manifeftu eftig*' turigneomnepanemoportere elaborari,aliterneciucundifsimusg'*' ftu,nec alimenti poterit effe præftantifsimi, identur autem hæcduo pleruncp fimul iungi: etenim apud Germanos edi ex filigineacfruiiK^’^ to panem puro autopyroep meliorem: tantum poteft preparatio:piæ fitur enim bene,mollior fit pafta,mifceturcp fal lupi falidtari),!*^®* cunt, decodlum pro aqua: atep hie panis fi ex tritico fuerit,in delicijse* etiam apud Gallos Italos» Veriim apud Occidet is Indos delidatu® Hiumey. loco,præter alias fiiperius narratas plantas,luntarborisMameyfr^' dus, magnitudine ingentis perfici, feu granati Jmaliuc punici, aut T donij, cortice ferrugineo, carne piri, nucleo triangulo, in quo meduP laferruginea fiiporis perfici, intus nuclei medulla alia, feu uerenudtus amarifsimus»
G«4n46lt;/n«t. ßfl; Guanabanus frudus arboris pinei forma, peponis magniWquot; dine, cortice crafsitudine digiti, intus liquamen pro medulla iucundi gratig faporis cum feminibus, filique inde magnitudine, forma,colors baud abfîmilibus.’ipfà arbor ampla, folrjs oblongis magniscp.’falubtt rimus hie frudus,qui facillime concoquit,Só nullo tempore putrefdt» lam uero fingula ac propria quædam font uniuerfis gentibus, in cont' . muni tarnen ratione côueniunt, non folum in his qug ad naturamp^f^ tinent,
-ocr page 411-LIBER dvodecimvs»
* tincnt, fed etiani in nioribus » Pane omncs utun tur, niatena tarnen ex lt;iua panis conficitiir uariacftîomnespotuquodam utiinturfalutari, lucundocp: hicalius tarnen atcpaliuseftpro regi'one. Itaoninesferme Luâuf(:rogen dumcôiundi ac necelfarq moriiinf, dolorem oHcndûqmutantcp con-betaniuiuendi Sx!: cultus rationem:quo fit ut alfi barbam nutriant,qiu •lonnutn're folebant: alfi capillos, quitonfierant:alf) tondentcapil-los,qui nutriebantjUt muliereszalt] barba ponut, qui nutrirefolebant: quibuspulla in ufu eft,his fimebris eft candida : quibus fpkndida, his ^tfadtauidemusluftus eandemefie ratio ne omnibus, diuerfas tarnen fHêluâuscôfuetudines.LcniûtIult;ftumlachrymæamp; fuipiria: fufpiria fducuntfuliginem in corde ex dolore retentam,ut cor pcrfrigerct: la- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;knXnf^
^hrymeueró quod fupercalefacftiieft fanguineæ aquæ exprimunt,un-^flpiritus libéré permeare po teft.Itacp cùmàluftu doloramp;fuigiliain-oadcre foieant, ut mihi annouertentein morte uxoris LuciæBanda-
quanquam inftitutis philolbphiæ mimitus eftem, répugnante Tria lt;}ute hbe^ tatnennatura,memorq? uinculicoiugah's,fufpiri')s aclachrymis ÔCine^ rant hominait 'liaquinö5dierum,apericulo meuindicaui. Sumenimmeorumplus
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-r’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prrt'-
parelt amans natura :undeloror matris meæ 1 omaxina,cum
^oniugem amp;nbsp;duos filios ac filias totidem pefte amififrct,amp;r ned; fiere aut mo« repenii-bmentariexmore uoluifiet, uerecundialbrori'j patrismeiuiri gram's ^amp;^afperi, repente magno cditocrepitu difrupta intus mortua cccidît»
Alios feioqui fèbrepcrniciolà.oblmftumfratris difsimulatiï correpti Damna cohi~ l’reuiinteriere.Etutresoptimècedat,nccmorslèquatur,cohibitiki-ftus certüpræmiu canities eft. Auxiliaigitaduerfuslucftus pericula8lt;C ^ànacômunia triafiint:lachrymæ,fufpiria, inedia. Vbi paululû impcz tosrelèderit, philofophiatemunias, obduraep aduerfusdoloresillius præceptis» Sed illico hæc meditari à dolore, neqi facile neep tutumeft»
Sed dices,cur fi communia fiint generalia hominûinftituta, linguæ cur ^iun-faUn tinien diuerfe funt,ôô uaria loquendi genera';:'Id contingit ex locorum guarû^entra, natura,cùm Italiuix petftoreuocem pofsintedere, Hebræifacillimè, neenifi fermé cû quodâ fonitu loqui pofTuntjindc translatæ uoces cùm, non propriani alTequuntur pronunciationem,dcgenerant. Sed nul gus dum fine cura profert illas,uitiat ôô adultérât : unde linguarum ua-rietas à plebe Icmper ducit originc,uiiicente multitudine. Inde in nun-dinis mixta colluuie gentium,uariarumcp linguarum, perpetub alia nomina furgunt,qmbus nafeentibus uelut etiam hominibns,neceG feeftillaquæhorum loco ftabantinterire. Vtilitasucroquæexuarie Ute linguarum habetur, eft utomnesanimiaffédius polsintexplicari* Cuius rei indicium eft quod neep Homeri fententiam latiné,aut materna noftra lingua cxpreiTeris, nec Virgilij græcéaut materna lingua, multo minus Francifti Petrarchplenfuscaniinibus materna lingua edh tislatinegræceüe, Vtuerb hæcutilitasuarietatis linguarum, ficcom-luercia fimilitudinis ♦ Apud plerafque tarnen gentes commercioruni
-ocr page 412-^76 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE HOMINIS NATVRA
Romanidupli^ caui^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;originis duplex lingua in ufu fuit: turn uero quæpleb^gt;^^
bantur'^‘* patritijs diftingueret,uelutapudRomanos,uel Ciceronisteftimort*
Vndequæftioilladifcuffâ,an maternalingua ftripferint Ciccro, uius, Saluftius^. Certûeftaliamfuiflelinguam politiorem quamp bis, non tarnen adeo differentem à materna,utnoftra à latina. clarè peripicies fi orationem Viiruuq,quiuirplebeius,erat,oratiorti ceronis uiri coniularis confères. Sienune Græci habentuulgaf^® pertritam aliam ab ea in qua libri tot célébrés antiquorum Græco’^
habentur.EtTurcæpropriaprouulgan',PatntfjIlÏyricaloquuflt ’ eruditi Arabica fcribunt atque interpretantur. ludæi quoque quam incolunt lingua habent,amp; propriam,qu^ Hebræa eft.Nos que Italicâ habemus à latina diftindam,aliamcp politiorem quam * fcamlèuHetrulcamappellamus: adeoutnoniamduasjledfidtf^^ guas fingulæ nationes habeant. Nam amp;nbsp;Romani, ut dixi, loco laris æ patritig, qugillis erat qualis nobis Hetrulca,Græcamhabd’î loco noftrg latînæ lingug. Græci quocp antiqui habuerunt popub^, expolitamlinguam: pro exotica aliud genus erat linguæ,quoûgt;^ ' Liiriin lingua le qui eorum poëmata leget percipiet ♦ Afriquocptriplicemhaberti*' Africana ex la guam: namprætcr expolitamôd populärem eft Africana propH^’*'' apud Ms'deß- quaplurimoslibros èlatinacouerfos,quiàlatinisdefiderantur,frtp^ deraiitur. nbsp;nbsp;nbsp;eftè affirmât loannes Leo. Africanamnunc dico non propriarnrrtn^^’
iedArabicam.Namconftatlibros GaleniplurimoSjtumcæteror^'^ Græcorumin Arabicamlinguam translates effe,quibus nos carcirtU^' Et horu etiam pars abiqp græco exemplariapud nos eft, quamuisp^'^ exigua. Mui ta perierut incuria, alia leruan t etiam abditis in locis.
nibliotheca MunfterusinFuldæciuitatis^Germaniæ cœnobio,quodtempl‘’ maxima, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pnncipali, in q Beatus Bonilàcius qui Germanos ad Chrilnu
Scribenii tres modi.
dem uertit, fitus eft, bibliotheca effe à Carolo magno annis iamfip'^'’' gentis inftrueftamomni librorumgenere, atq? adhuc extare. Italatortt undiq? monumenta magnorû uirorumlinguiscpferuant,modbflO’’ indigenarum,modó neqjproprrjs. Eft enimGermanis idem tripl^^^' fus linguarum qui omnibus alqs. Neefolum legendi ftribendieprtorts acloquendi differuntgentes, ftdamp;fcribendimodis, Nâ latini adextn in finiftrâ, Hebræi à finiftra tendunt feribentes in dextram. Indi Carti'
baienfes à fiirfum deorRim, Nec^ alrj poflaint excogitari fcribetidi niO' dijiiifi fi quis eciam tranluerfîm fcribere ueliL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
! Cur mutili mali.
Ergo forme naturehumangSó finis caufam reddidimus. Superbit utdehisquiabeadeficiunt contcmplemur. Mutiloshoslblemusuo care,cæci,furdi,ftrabi,claudi,{èdigiri, taliacp monftra nature qup mort' busprauispr£ditafunt.FadllimèncgotiumabfoIuuntafi:ronomi,trt' forninas dömmari dkentes, àquibusflagitiorum eolluuies ortumb' bet. Nos dicemusaberraflenaturaminfadlioribusjobidueriusinoæ fidllimis defedfle:nac^utomnes mudliimprobifiint,itanonomncs
-ocr page 413-317
LIBER DVODECIMVS»
qui corpore flint nonuitîati ùitegns funtmohbus : tiarnpïus cxigi'tur adformandiitti abfque culpa animurn quàm corpus. Itaqj pclsi'mi Hint omnium gibbi,cùni error fit circa cor principium totius corporis:pôft cæci ftrabicp, qubd circa cerebrum natura deliquerit. Indemuti, ftir^ di^,nam in minus nobili cerebri parte natura defecit. Inde claudi, hos fequuntur qui in magno membro funt uitiati,poft quos fèdigiti,8ó qui digitos haben tiundtos: nam in minus necellarrjs aberrauit. Vltimus bcuseftucrrucisac ueftigrjs, quæ cicatrices æmulalitur, Sed uerrucas Qtiomo^o de' txtirparelicet oleouitrioli,etiam naturales. SicutSdglabru locum effi* tit fiipfiim primo oleo linias,póft madefadlumlinteum lixiuio,in quo calxamp; auripigmentum incodta Sgt;c diflbluta fint : poteft enim hocmedi cimentum radicitus pilos extirpate : nifi oleo præuertas,utdixi, aut ctiamdiutius hæreat medicamentumexcoriat. Aqua etiam prima de^ ftillationisgypfiamp;falisgemmæ idemfacit,fecundaacrioreft. Eodem Veftigijstutii gt;^odouariolarûueftigia,ôdquæ lentibus fimiliauidentur, acetumde-ftillatum acerrimum tollit: oportet autem lèquenti die aqua abluere locum in qua furfur 8c malua decodf a Hint.
Verum poftquam in ornatus mentionem incidi,de his quæ ad pul-chritudinemfaciuntdicendumeft.Triauerb ftmtillius capita,uel utna turalis feruetur, autexpoliatur, autodo ribus iucundis gratia addatur. Singularia autem recenfere præfentis non eft inftituti, led ad libros de
ß ccrumuarietate pertinet ♦ Emaculantur igitur primum dentes tartaro Deutibus de^t-gt;n aquam niutato,dum marmoreo uafe lepelitur. Idem ex aqua quæ pri nio decidit ex deftillatione halinitri aluminiscp. Senfim quoque mun^ clantur,fi radice maluæ afsiduè fricentur. Et illud præftantifsimum, quod ob mollitiemgingiuas no erodit, amp;nbsp;dentes ob alperitatem pur--gihexpcrtumcp eft.Crufta panis tantum aduritur ut uertatui- in carbo i^cs,deinde contufa alFriccntur dentes, aquacp nitida lauentur. Apium cum multaalia fint co odoratiora, oris foetorem, liquid aliud,emeu- Oriifœtori.
an quia præter odoris magnitudinem,quo tetrum odorem oblcu-ï’it,uehementerdigerit,amp;attenuat,hærétque multum ob pinguedb ’icmhumidiç’ Ad maculas autem delendas faciei aceto utimur deftilla^ inaculii ß.äei to,itemcorticibus ouorum, tartaroque: hæcenimeftmateriadelenda- delendis^ cum macularum. Mane abluitur aqua maluæ, amp;nbsp;inquatriticeumfur--furrefederit. Qiiæ fplendorem afferunt ac nitorem, ex oui candido,ex f««. fudore oui,aut floribus maluæ, tum làccharo confiant. Quæcuncp e-tiim fplendent ex eo genere lunt, ut argentum fublimatum : fed longe præftantius Ôd innoxium talchum, ad fucum faciendum,fi præparetur quafinatum. Quæ manus expoliunt mollescp faciûtèc dealbanquel fel nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;deulban
houis cumplurimaaqua,uel idexcrementumquod ex martiacodlauaz forum excidit fimile uitro contritu,aut fapo ex oleo palmarumî mun' dantenimhæcmirabiliternianus. Adduntalqcommuni faponi iridis radicemcontritam,ahi conchyliorum cortices, ali] fepiæcinerenx: fed
Bb
-ocr page 414-^7° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE HOMINIS NATVRA
hæc cxpcrimciito probata * Quæ autem labia manusc^ à. fcifluris tucn^ ® tur amp;S molliunt, odorem^ bonumreddunt, pinguedines funt, atcjue in CO genere odoratæamp;fynceræ, quarum ulus commendatur. Arsau^ Pw^MfJwfî0- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tabs eft. Pinguedinirecenti quantum ponderis habet atq? infup^t
dorauciuomo- dimidiumamaraci, maioranam uulgusuocat, aut rofarum, autmyrti doßMt, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;foborum,aut cyperi,côtundendo immifce, ÔC in paftillos dunde,rccon
deep mero ipargens in uaiè concluià in umbra per boras X X1111. pl“® minus ue: inde aqua fnpcriniccta paftillis coque Icniter atep cola. rurfus cum dimidio niaiore pondéré eiuldemodoratæberbæ quahl^^ que fueritinmundouaiè contufamamp; infruftadiuilàm reponito,ptf' mittitocpconteétamhoris totidem. Demum fruftacollegia fuperim^ (fta aqua coquito,reponitoq? colatam,denuó addens odoratâ herbaitf ac id dum ter quater de fcceris, odoremèp combiberit,quod purißsn^^ eft ièruato,addens fi libet gary ophyllum crocumûe, aut mofchuni,aut j^ibethum. Semper aût uino frufta aipergi dcbent,eocp odoratOjUtnit bus odorera pi nguedo combi bat. Aliter pinguedo cum uino cui odo'' rata infuia fuerint, iæpius excoquit,donec odorem fufeeperit : naniugt;j numceleriusaqua amp;: odorempropriûpinguedinis tollit, amp;aroniai'’ odore'illam imbuit,amp; ne putrefeat aut rancida fiat, qd ut dixi uitiûp'”, guedinum propriû eft, magis prohibée. Huius generis eft côpofitioP^ Powrffrf. gmcntariorû pomata appellata,quæmolles manu s reddit,prohibetf^ gas atep icifluras ineis,tumlabiis,amp; odorem bonûprçftat. Et fcabK® pcllit, maxime fi ftyrax quantliquidani uocant, tertia ex parte ad^i' tur. Et in uniuerfum omnibus cutis uitijs aptifsinia eft,atque ob idw»' ximoin ufu apud Italos. Eius compofitio quæpræftantifsimaeft,tal'^ eft: Pinguedinem ceruinam fuillæcp partem quartam,Slt; medullp cern* tantundem, mifeent : alij pro ceruina hcedinam fubij ciunt, al q lam pr^termittunt. Has purgatas ab omni lorde pelliculis^ uino alb'^ lauant,exprimûtcp toties donecuinum totumamp; quicquid eft lórditK^ i n eo aufcratur,renianeat que fy ncera pinguedo ficca atque purifsto^» In binas huius pinguedinis puræ hbrasaddunt Appianorunipomo-' rum oefto decem ue carnem mundatâ atep contulàm, garyophyllorufl^ tenuium lèmunciam,nucis myricæ unciæ partem quartam, Indicæfpè cæ grana lèx,aquærolaceæoptimæ libras quatuor, coquunturlenton gne omnia contedèo uafe donee aqua ferme tota conlumptafi't, deincJt colatam excipiunt uaièaqua rolàcealæpius abluto, poftaddunteera: uncias quatuor candidæ atque puræ,olei amygdalini dulcis atqt receO' tis uncias fex.’Iiquefcunt omnia fimul,atque iterumoninia ex colata eX' cipiuntur uaiè mundo, rolàcealquc aqua læpius purgato. Demum ut coafta fuerit,fæpius aclæpius aquarofaccamofeho addito,alijs quco^ doratis aquis ligneo cyue piftillodiu agitatur ac permifeetur, donct odorem fuauilsimum combibat,amp; ualcuitreo in umbraborealil't' ponitur, lèruatur que ♦ Hæc igitur funt uelu t exempla eorum quæad déco-
-ocr page 415-LIBER DVODECIMVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;579
* dccoratio nein pc rtinent,nani de pili's eradicandi's nuper dixinius,qua-readinftitutuniordinenireuertaniur, dehis^dkamusin quibus ma-' gis quam mu till's natura aberraU
Eaautemfuntmonftra.Horumplurafüntgenera,necßenimi’nfpe nesreferuntur,quamobreminfinitarumfuntlpeckrum,Referuntin Cracouiainfantemnatum cumpromukidc naß loco, oculis rotundis ^tt^alatis, auribus afininis, alfjsduobus oculis lupraumbilicü, cauda niuris, fed bifida adeo cp longa ut caput luperexcederet : manus pedef-^uequaternis digitis ad unguem » Accipitris digitis fimillimis, led tres •^ernbrana uelut anferini colligabantun Sub alis Bc intra cubitos 86 lu pragenuafingulacapitacanumprominebantjUtelTentomnino nume
SuperuixilTe tribus ho ris ferunt tamhorrendum monftrum:
ut mirari minime opus fit quod Paulanias dicat, fua ætate mulie-•■fsmonftra peperilfe Minotauro longe horribiliora« Sed tarnen illud gt;^irüeft quod de bis tanquamdeliiperuicfluris mentionefecerit: nam Minotaurus, li modo fabula non elf,quod magis reorjluperuixiffe uP 4^eadadultamferturætatem» InMoguntio quoque noftristempork J^usaccidilTe refer t Sebaftianus MunRerus, ut duæ mulieres, qua rum îheraprægnans elîet,inuicemcolloquerentur:currensalialuperuenic 9^æloquentium capita inuicem collifit : quæ grauida erat dum pare--^fftfîgnatimorisininfantibusexprelsit:lîquidemduaspuellaspeperit äliimma fronte ufq^ ad nafumiundfas è facie, fie ut non nil! oblique Ipe ‘^arepolTent. Superuixit hocmonftru tarnenulqjadannu decimum«. Alteramortua,atcp ab aliauiuenteexcilà,quplupererat86iplâmortua fft : feu tiniore, feu pudore, leu animi moleftia, quam milera dum altera ægrotaret co tabefeens fulceperat, extindlafit, inertumeft.Certius il lüdeftjquodàmultisquæfitumeftlæpius,prægnantiumalïèdlus foe-qui in utero funt pofle uitiare : unde totmaculæ infantibus uini, luillæcutis ,punicorummalorum,actalium« Nam cum mater harum puellaruni conculTa timoré imaginem collifi capitis retineret, capita puellaruminunumcoierunt. Nequeenimid concufsionefolafadlum rtediderim, quanquam non parum ad hoc cotulerit: quoniamlæpius tnulieres magis cafu collidunt uentrem, quam tune ciim caput ilia col-lifit, nee tarnen gemini unà co eunt. Namfimodó conculsio caulahu-lus fuit, no iam capitis, led dum caput alliditurjdorfi uel uentris. Super-uixilîe ex nionftrisfolumeumuidiqui puellimedietatem ab umbili-coinferius inlertam habuit, adeo ut pene puellimingerefoleret« Cir-cumuagabatur hocmonftrum, iuucnis uigefimuquintu annum præ-fercbat, puelli pars inferta qualis agentis decimu annum, feu crura fou pedes infpiceres. Ob id igitur à nobis multæ circa hæc quaeftiones font explicandæ. Prima,cur monftrapleracp dum in utero funt uiuut, ciim ' natafuerint moriuntur. Deinde qup nammonftrafuperuiuere queat«. quæ uenon, Rurfus, an natura in gignendis monftris finemaliquem
Bb z
-ocr page 416-DE HOMINIS N A T V R A obfèruct, an prorfus inucilis fit error, lapfus^ ordmis illius at(^ pott^ ftatis. Et an moftra fint qualia dkuntur à monftrando diô;a,amp; fempcr aliquid futuruni denuncient. Demum cur cùm i n Ægypto foecunditas rnaior fit, uiuador uirtus hominum, èc aer melior, monftra tamefl fint frequentiora, Inde ex his, quæ nam regiones nbsp;nbsp;caufæ in honiiniquot;
„ nbsp;nbsp;. bus fint generandorummonftroruni»
utero uiiMhna Principio quidem monftra in utero facillime uiuunt 8^ abfoluutur, U non. quoniam generantur:amp;quægenerantur, ab eifdemcaufis ctiamfcrua' ri necefle eft quib. fiuntmcrùm cùm à natura propria remota fint,amp; becillia,8c infaltiberrima, cumprimù m nata fuerint intereunt. AdnaU etiamcôuiuunt,quia congenita participant uitaeorumquib.cumgcni ta fuere : diffîciliusenimmulto uiuere cp conuiuere: quamobrem naO pro tinusmoriunt quein utero uiuebant.Eftctiam alia ratio:nam cum generari incipiût, parum admodum differût à perfec'loriï generatioflc: uclutSd caulis amp;nbsp;quercus ubi primùm pull u lare coeperint, uix alteraab altera dignofei poteft: ubi abfoluunt tantumdifteât ut nemo illas diftm guere nô queat. Et lineæ cùm ab eodêpundo prodeût cùm minimûd* Eêt, tanto plus diftât quâto plus^pceflerint. Ita ergo cùm in utero quiaminus àprincipio diftant,minus etiâ ànaturali forma Sc côpofiu® nedegenerânquaremonftrûetiamfpontefua quâto magis augctur,eu fit imbecilliuSjamp;T morti propinquius. Natû etiani aeri occurrit frigidin ri, ob id etiâ in calidiorib.regionib. monftra magis uiuunt,ut in Æg)' pto : minus his de caufis in Italia,8c longe etiani minus in Germania-
Qg/ mon/lra nbsp;nbsp;ViuLI nt monftra quæ minus à naturali Eatu remota fimt 8^ minus in
pnncipaliorib.mêbris : unde biceps monftrununqua diu fiipcruixm Etincalidoaerefacilius,utdi(fi;ueft, ^inffigido.Etqupfuperuiuutui commodiore funt forma,eó diutius uiuunt. Et magnitudo fitu,amp; forma, amp;nbsp;forma numero minus à natura recedunt. Cu mep à forma Bæ mana receflerint, ut magis ab ea recefferint, ad formamcp belluaruniS^ fcrarumamp;piiciumamp;rcolubrum,eóminusuiuunt. SedcurraroaboP curraro mon- tus monftrorumCQuiaabortusrari,rarioramonftra, moftrorumigi'' jira abomun- tur abortus rariisimi. An uero naturae fimplex fit error monflruautfi'' Mon/ira ancx ncmaliquem tuncetiamintendat, utpotearietemexhominc,nunc(le' meentoßne. monftrandu. Si enim prorfus fine nullum haberet, informe effet quod nafceretur:at non informe eft femper. Quibufdam uifiim eft,ut Arido teli,natura affequi in proximo genere,cùm aberrat,finem fuum,utpote fceminâloco maris, bipedêloco hominis,autfî nô poteft, quadrupède ex humanioribus,eo argumêto qprarius pilces gignat,arbores aûtnufl quam.Sed fiitaeft,aues primogeneraretfrequêtiusarietes. Etcuni natura genus intendit, fpeciemaliquâneceffariô etiâ fingere generisif bus in tender. Videt igitur cùm aflequi non poteft fine aliquê propriiG proxiniiorêilli nonincertû, fed ex generefabricare,n5relu(ftantenia' teria ♦ Ob id cùmmateria diuerfarû partiû fuerit,monftrûmultiforiuc
-ocr page 417-L I B E R D V o D E C I M V s»
g^nerabi’turtcumueró admoduminutilisjpcnitus informe. Ob idqug Oïiinino forma carent,uita pauló meliorc plantæ uiiiunt, flatim in-tcreunt.Cum ueró modicum pars materiæ à proprio temperamento di ^'terit, pariius fit error in ea parte : uclut nobilis uirgo in gyngeio Lip fftnburgenfis Principis os duplex loco dentium habuit,nec quiequam âHudinfi'gnCjpræteregregiammorumgrauitatcmjConfecutumefl'. Quadecauiadubitari folet,anmonftraaliquid lempcr prgmonßret» anah Melanthon uireruditus inz. Phyficoru progymnafmatü refert, ante ^dluquodCælar contra Germanos gcisit,natü in Francorvi pago in^ ^ntenijac protinus gladiu apparuiße ex utero puerperæ prominente, 4*iullaarteanteqj fuppuraref uterus extrahipotuit. Idqi prodigiübei ^uniciuileGermanig oft édifie,q? gladius ex utero ctuifcerib.prodiret» Sfdqmodo gladiusC'Exiftimo materiä fuiiTe dura,amp; colore ferro fimi-^^inarn ferrfi elTe no potuit. Veriim an femper talia aliqd prælàgiât,ad lihrosdeæternitatisarcanis demÔftrarepertinct.FrequéselTethæcprg ■^unciatioinÆgypto,cumfrequétiafintmÔftra.Gauladuplexeft:pri-'^ùni,q)fccming plures uno partu edunt infantes: ob id tum ex imbecil htate tû ex côculsione fœtuû inuicê plurima dégénérât à natura^pria, ^in mÔftra tranfèût. Viuût etiam facillimè môftra tam in utero q^ ex^ frajob aeris falubritatê,unde etiam ibi nafcûtur odf imeftres: amp;nbsp;ob id in ^gyptopluraex mulieribus tunialijs animalibus monftra nafcunt.
® Caufaigitgenerationismonftrorufunt facilitas generatio nis,unde in c^ufiegenerd-plantisfrequetifsimafiunt,pbftinuiliorib.animalib.poftinnobilib. mon/iro ^focüdis,ultimó in perfeftiset parti fbecundis,uthomineamp;: elephate, J’anfsimafiut. Accediithts cocubitusmonftrofi, imagines ab lurdæ,amp;r prauitas temperatu rar û. Atep ob id, quâuis fruftra,tales partus in Dei iram referunt. FiuntSc moftrofi homines nobilitate ac per fcftione,leii prophetædicant feu fapiétes, ucl ob parentu egregiâ natura,aut comc-tas8(: conftellationeSjlèu fiderûcocurfus præcedentcs, autquianatura niultorûmembrorû uiminunu tantû traïiftulit.Obidfaftûeftuthi ttünusquandot^ opéré ualeât, Vnde fittumobhoc, turn quia inuéto-rcscircainuentionê£itiganf,ut inclyti uiri maiores fcipfi's famaôéope- ^fîb^°fucccffa-rib.difcipulos relinquât,ut Socrates Platoné,Plato Ariftotelé, Arifto r« rtlin^uunt. te!esTheophraftu.Quodamp;Chriftusdocuit,dicés:Hæcamp;maiorahis facietis. Non eftdifcipulus niaiormagiftro. Sed ch mhomines fint ue- Modut ^uo luttympana,quænifîpulfenturnihilfunt,pulfatahomines etiamno^ lentes in fui trahuntadniirationem, conuenitut qui uelit aliquo elTein numéro,ut omnia uerfet,ôô afsiduè omnia iaftet. Hoc chm faciant cla^ rorû uirorù aluni,alioquin haudimperiti earû rerû quas illiinuenerût, obliocfuccefioresmagnorûuirorû maiores habent ipfis inuentorib.
lanitandemlupereftjUtcumdeomnibusdixerimus,deiploprinci pioetiamagamus:dicoautemcorde. Videturtarnenprincipiummul tipliciterdici : aut originis,uelutlèmen : autgenerationis,ut primæar^
Bb 3
-ocr page 418-38z nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE SENSIB* SENSIBILIB VS'CLVE
c«r excorilifo teriæamp;f uenæquæad umbilicumterminantur,cuius gratia etiatn’'^^ uinbilicohomo runt COS quün Aegypto Eipplicq caufàexcoriantur,n5priusmoM’ moriatur, nbsp;nbsp;nbsp;excoriato umbilico.Necp liberû efïè carnifici niß concefla uenialo^'*’’^
eumexcoriare,ut diutius damnatus crucietur.Caufàhuiusigiteft,^^’*^ niamiamexcoriatus fpiritum undequalt;$ exhalauit, fèdnoncôfer^’’^’ confertim autem per umbilicum, quia peritonaeum perforatumib*^ propter uafàgenerationis:itaqj co demum excoriato debilis iam homo protinusextinguit.Eftamp;principIummotuSjUtcerebruin:^“' generandi, quod generationis principio priuseft,utteßiculi:tunialT modis dicitur,fèd omnium ôd uerè principium eft cor:de illo tanqua^’ primo maiore^ dignum admiratione nunc dicendû erit. Quonio^^ enim moueat, Sc in amoribus fubfiliat ac palpitet, fatis dubitatuni^I'’ Verùm motus hic naturalis eft; fi enimuoluntati non paret,noneft^^ luntarius : fi principium funcflionum necdehifcens ,non eft uiolent^^' naturalis igitur eft, at naturalis alius fimplcx,alius compofitus,(W^^^' turàfacultateScabea etiamcôftringit, nô fpontècôfidet: naniamp;)^^ tèconftringiturindebilibusjamp;fcquiturfuliginofiarerisabundantia’^ conftricftio : igitur compofitus eft. An igiturcalor, an anima C eft igitur calorem dicereut inftrumentû,animam autem utprimuiw®° tiens : nec^ enim calor in contraria diducere aliquid poteft,animau^i'® poteft. Similis igitur eft cœli motui, 06 quod ab anima, quod habet, amp;nbsp;quia nunquam ceflat, amp;nbsp;æqualis eft. Sed tarnen hic compoß' tus ex traftu 80 impulfu, ille fimplex:hic non circularis, fed à centro^ ad centrum,ille circularis : hic pro affèftibus mutatur, ille eft abfcpi’^'* tatlone: hic medio caloris fît, ille ab anima ipfâ: reliquæ differentia:**’' ter huncamp;illum funt mortalitatls detrimenta. Porro animi affedus^’ lorem mouent, indeinftrumento moto cordis corpus moueri necefl^ eft,itaex foilsanimiafîèftibus totum corpusmanifèftè immutatur-Affeftusuero ipfiadnosper fenfùsadueniuntjdequibusnuncdia**' dumeft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
LIBER XIII.
de Icnfibus lenfibilibus'queac uoluptate.
Ä. M lènfùs fùnt làlutis noftræ gratia. Ea queró quæno-' bis occurrut,autproxiinafunt,aut remota. Qupautem proxima, uel exterius occurrût, horum^ gratia lènfùs, taduseft conftitutus : uelintus afTumuntur, RSeacùm non nilî uolentibus nobis intusaflùmantur, olfaâucx'
plorare fatis eft. Eauerb quæno tangunt, occurrunt autem, ut fugcre poffemus cùm direéiè obuiant,uifù præuidentur ; cùm autem ex obli' quo
LIBER DECIM VSTERTIVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;38^
* ^uo, aerein tiiouerc coguntur, atcp ftrepitum facere, cm auditus præ^ ficitur,Manifeftumeftigitur,quódqLnncp (ênfibusopus nobisamp;ani^ Malibus perfciflioribus erat : lèxtuni auteni fi natura côftituiflet, nulH ^^iiifutunim. Itaq; tantum eruntquincp fenfus» Ten tarnt amp;nbsp;hoc An'-' ftoteIesdenionftrare,fèdc5munibusaflumptionibusufuseft.Atcom cSinunù fettß •^uniaoninibusfènfibiliaSóipfafuntquinqueimagnitudo^nunierus, ^otus, quieSjamp;forma. Hæcomnialblus uifusperfccfleaflcquiqquód 'llisindigeretin luceitadèus minus perfecte, quod ci opus fit fol ti n 1 hæc ^iftïnguerein tenebris, dumoculis non ualemusmamdum oculis ua-I^ttiuSjfufFicittadfui utpropriacognofeat lenfibifia. Suntautem, calp ^^ni,frigidum, humidum,ficcum, graue, leue, molle, durum,lcntum, ° friabile Jene, afp cru m»
Nobili'fsimus autemiufiis inter omnia quæ exterius coprehendunt: Oculus fcxcau 'luod procul magis,qubd plura, qubd exquifitius,quôd celerius,qubd ^^bpluribusdiftèrentf)s,quôddiuinius»Proculcognolcerequisdubi-•i^ciim Relias afTequatur C Plurauerb, qubd nihil luce aut colore certo ûreat,queambo oculi funt obiedla prima. Exquifitilsimèctiam, nam ’’uUusienfusadcô minutasrerûdiffereiitiàs comprehcnditutille. Ce--brriniè, ut cùm folus illicomam auris foni aduentum expe(Rat,amp; odoz ratusrefpirationeindiget. Differentiaspluresagnofcitcolorûjôôom-’ifi ut dixi communia îenfibiliauel folus uel maxime, c'um ad ta cru ni ® lt;:onfcrtur. Diuinius,ut qui folus nihil afficiatur lèntiendo nec laboret, ^oluscjî intellecRui inter fenfus fimillimus exiftat. itaep nihil mirum eft ßnaturanos adtimorem compulit intenebris,utpoteoptimo duce ^fftitutus. Ergo non nigredo, non obfcuritas tenebrarum nos ad ti-*^tnduniimpellit, fed qubd oculi auxilio carentes, imbecillcs amp;nbsp;omni ’fUuriæexpofiti uideamur. Qribd autem ita fit ,pftcndit focietas, quæ bmorcniallcuiat,ctim tarnen nigredo amp;nbsp;obfcuritas maneant : uixcp ul-bs fit qui inter multos familiäres etiamindenfifsimis tenebris timeat, H^iodcpinignotislocis infolitis magis timeamus quàmcôfuetis.Igp turoculi ipfi pro tot amicis ac fatellitibus fiint præfidio.Eade caufafo-bmoculumnaturamuniuitpalpebris, utfolus tanquamrex necinui- Curpalpebrt^i' tuslaborare cogerct, nec cùm nollet ociari, fed ad arbitriû uideret quæ uellet,abftiiieretfiodifîet. At auris etiam quænolitcogitur audire, 80 tac'tus fentire. Tenuifsimæ autem fubffantiæ oculûeffe ac fentiendi ui- oculifenfum^ fùm, indicant tria : qubd exquifitifsime dijudicet, qubd imago rei uifæ innullo fubiedo confiât: nam fi co nftaret, in acre maxime haberetfe^ dem,atq5 ob id flatibus uentorS uelleret,quod baud cotingit:denicp cp Venere, profluuio fanguinis, 80 his que fanguinê cogùt maxime læda-tur :igituroptimù in nobis etiâ eft quodfubtilifsimû. Hic fenfus in a^ vifusina^uco^ queo collocat, turn quia lucé amp;nbsp;lumen in perfpicua rc collocari neceffe erat : at diximus aerê mixtionem nS ingredi, itaep in fola aqua coftitui poteratîfpiritus etiam in calido uel ficco tam tenues côfiimptifuiflenu
-ocr page 420-384 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E SENSIB, S E N S I L r B V S'Q.V E
Nee necefTan'a fuît fiedtas ad condnendiï (pecics ut iudiduiii fèquatur» cùm lux ac lumen maneat Sonus ueró cuni haud maneat, feruari
fu debuit ut iudiciu iequeretur : ob id iónus in ficco pofitus fuit, Igituf curtjuibene quiaoculus in frlgidoamp;humido, odoratusfacultas in calido fieco uideiit, procul nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;conftltuta,atcfe in propinquis locis, qui bene ac procul uidentA
cruerfauice. bilehabentollactuzöóquibcneolfaciut,pleruncphaudproculuidenn septem cola- lumine igit oculusac colore utitur. Sed coloris plura funt genera. An^ ftoteles in lepte diuidit, eisc^ totidem coaptat iapores ut iucundifsffl^ iucundiisimis, triftiisimi triftif fimis, medij medijs reipondeat Nos poft^ ad feptê redegÜTe co ipeximus, cùmnullumnumeris tribuat honorem, rati è numero crraticaru fumpfifle, erraticis co
Albus flau9fDulds pinguia Venus
Croceus Puniceus Purpureus
Viridis Cæruleus
Aufterus Acerbus Addus Acutus Sal Ris
Amarus afper
Luna Meren» Sol Mars Satum» totidem
lores amp;nbsp;fapores dicauimus» Niger fuR. Amarus aipcr Cur no feptem nbsp;nbsp;geJ cur no in odoribus ac fonis amp;: iènfibilibus qualitatibus
odorumerfo^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iènfibilibusquidemqualitatibus pluraerât, iênfuscBtadus
itorumetaua- 0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i-j,«
litatumfcnßbi- Hoii uiius eft: nam lenius tactus quadniplex uidet» Vnusqui calidu®» litimgenera. frigidu, humens,ficcumcp dqudicat. Secundus, qui doloremagnofdt
in nulla alia corporis parte talem afFedrum autilli fimilemfentianius» Quartuseftqui graue amp;leuediftinguit* Aljrerû ueró amp;nbsp;lene percip*^^ quod amp;nbsp;dolorem amp;nbsp;uoluptatem» Nam alpcrum eft quod moleftiaafr cit,lenequodiucundum;friabile5ólentumrationeperdpiuntunW * fènfut quatuorlunttangendimodi: necconuenittotmodisfeptemfolùmaf' qtMdnipltx. fignare dilFerentias. In olfadu latebant proprig qualitates amp;nbsp;earumdiquot;
Rrimina,quód is fenRis in nobis Ht imbecillimus : in fonis ucrócuin ab uno tantumproficifcerentur principio, no autem àprimis quatuor qualitatibuSjtot genera inuenire fuit impofsibile : igitur cur folumin guflu 8^ uifujfatis eft manifeftum»
Ratio compre nbsp;nbsp;(^antsLUcrb poisit oculus,uel his duobus accipe experimcntis.Pn
haidèdi diflan moquidemcumipeculo altitudinem amp;nbsp;diftantiam turn's,indeetiain profundummaris metiripoteris ♦ Conftitutofpeculo, cacumen turns cum^eculol'^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;infpice,diftantiamlt;^ à pedibus tuis per ulnas metierisn'ndeloco
diligenter ipeculi fignato, paululu per ulnas numero cognitas recede» prioreloco cum ipeculo: tantum^ teipfum remoue,ut uidcasrurfusca cumen turris»Diftantiamigiturlocoru Ipeculi in diftantiam fpeculia pedibus in fecundo fitu ducito : amp;nbsp;quod prouenit, diuide per different tiam pedum amp;nbsp;ipeculi in primo atqj in fecudo fitu :óó quod exit,eft nin merus ulnarum diftantiæ ipeculi in iecundo fitu ab imo turris. Hacin^ ucnta,altitudinem oculi tui dudto in diftantiam iaminuentam ipecuh ab imo turris, ÔC hanc diuide per diftantiam Ipeculi amp;: pedum tuorunt in iecundo fitu, 8c exiens eft numerus ulnaru altitudinis turriStExenv
-ocr page 421-LIBER DECIMVSTERTIVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;58;
Sitdiftanti'apêdumacfpeculi ulhæduodècinijfîtustierô fpccu-iiecundiàprinio ulnarum quatuor,tunc^ pedes diftent à fpeculoul-' quatuordecim, altitudo ueró mea ulnæ fex: ducito quatuor diftam tiani locorum fpecuH in quatuordecim diftantiam fpeculi pedum in fecundo fitUjfiunt ulnæ l v i♦quasdiuide per duo,differentia quatuor^ Qecim duodecim diftantiaru pedum ÔC fpeculi,exeunt ulnæ uiginti^ diftantiæ/peculiin fècûdo fîtu ab imo turris:hançmultiplica per
«xaltitudinemtuam,fiunt c L x v 11 i.diuideperdiftantianifpecu^ l’^pedumtuoruminfècundofitUjSdfuitx 111 itcxibuntxi i,ulnæ ^Ititudinis turris.
Eodetnmodo maris altitudinemmctiemur» Nampofito Ipeculo fît QKomôJouifo Pnoculos,ficutlapidemuideamusèpuppi,quemproræfubiacentem ^ûc(îtèexiftimamus,detrahemus duplum diftantip pedum à fpeculi di 'üe^^ilhuifcire
, ex fj3acio loco lapidis directe fuperpofîto ÔC pedü tuorumintetquot; /jccrft ^fpto, refiduumcp ducemus in altitudinê fpeculi fupra oculos tuos, ôô 4^odproducitur diuidemus perdiflâtiampédum tuorumamp;fîpecvili, ^’^ibitcp pro funditas maris»
£tgo taies funt oculi uires,ut ex infinitishæcduo fèligeremus facilio-' ’■^txêpla : ueriim omnis fènfùs cognitis maxime gaudet:cognita in au^ ^ituuocanturconfonantian’n uifu,pulchra»Qiiidigitureflpulchrituz Ciuidßtpul-^oCResuifûiperfedlècognita,incognita enimamare nonpofTumusrea ® ^utetn agnofcituifusquæfimplici conftantproportionedupla, tripla, quadrupla,fêfquialtera, fèfquitertia, ut de Humana facie diximus: cum ’§iturcolumnisearationedifpofitis,autarboribus,autfacieipartibus, illico in illis æqualitatemôcfymmctriamintelligit del edfatunEftenim Curpulchrisdc ddeftatio in cognofcendo, ut non cognofcendo triftitia» Porro ob^ kilemur. ^curaimperfedfa^ ob id non cognofcuntur,q3 fintinfinita,confufa,in^ deternainata^ttalia igitur cùm fint infînita,cognofci nequeût,igiturim perfèâanonpofTuntdeledarejnecefTe pulchra: pulchrumigiturquicquot; 4uid commenfùratum eftjdeledtare etiam fblet»
Eaigitur caufànata funt columnarum poncndarum genera : pycno» ftylum, fyftylu m, diaftylum,eufi:y lum, areoftylum,in comparatione longitudiniSjCrafsitudiniSjCum fpact) s ÔC epift y Irjs. Quod igitur nô co §tiofcitoculus,proportionenunierorûparuorumfaltem caret îamp;hoc totum ineptum, turpe ac rude dijudicat»
Hoc fuit Vitruuij confiliuminædibus8Cearumpartib»ab auribus vitruuij r^tia adoculostraducererationemjnuenereisigitpulchritudinê,nobilitaz fubtilißiiitaex^ temamp;uarietatê querimus, Pulchritudo per fe,ut dixi,deledfat:amp;^ in co loribuspurpureum rofeumcp quærimus,qui colos ab extremis maxi^ mèdiftacNobilitas raritati c6iungitur:rara uero magis amamus,quo-' nerh uolupti' • niatn nÔ tam facile bis licet po tiri : nos aût femper nitimur in uetitum, cupimuscp negata. V arietas etia amp;nbsp;permutatio èc res intadfa è raritatis genere funt» Sic amp;nbsp;illicitis quâdoqp magis angimur, quia difficilius afie
-ocr page 422-ïS^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE SENSIB. S E N S 1 L IB V s'CLV E
qui'mur taïia, Omm's igit noftra uoluptas eft aut in his quæ per (c anii bilia funtjid eft pulchra,fèu oculo cognitataut in quib. præftantes no^ bis uidemur: uidcniur autêprxflantcs in a-iTeciucndo ea quæ alijsncg^'' ta Rint,aut quianobilia^aut quia rara, aut quia intalt;fta,uel cuftodiaflit^ nita,uel uirtute prædita, uel illicitau'n omnib. igitur h is aut horunip^i^ te animus deledlatgaudetcp, acquiritetiamcumfama?,fortunaruni,ui tæ^ iaclrura. Hic eftamorillefæuus, de quo infra Icrmonernhabiturus fmxi. Minus igitur amant, qui acute uidcnt,8ó non folùm minus,fedr» ri us,qubd diligenter côfideranti rara fit faciès ab foluta,amp;r quæ uitiof^' reat, turn maxime qubdlenis cutis glabra amp;^ro feus color defîderanW’’ ad pulchritudiilemramant igitur plerique quod acie præuertantur,aigt;c prius ament cp infpiciât quod amare uelint. Ea de caufàplurimi
Curnonulliucl fi nolintamant.’cogunturenimamarepræfèntepulchritudinisimagi^^ inuttiMent. j-jonfecusac quiuruntur dolore: neepenimuisimaginandiextotou® luntati parecnec fi pulchrum i magineris, liberum eft no amare. côcepta in imaginante uirtute pulchra forma, nolentesetiamrapim^’^ ad amorem.’ob id fiudiofi uehemetius amant, ob imaginantisfacultaos robur. Hocautem ex exercicationc:c5tingit itacpamp;: ob eandemcaufa’”
Cur Mintes nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Venerisadhumexniniioamoreimpediri.Namuoluntascôtrah'’
ffuindocii pro- fpimus,amp;: ad fuperiorareuocat, ÔC imaginantem facultateàquamaJi^' h.brnturne uti jyi^juuatur Vcnus impcdit. Hominicnimpropriûeft,nô bencopt''*' cum amatd- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;duabus rcbus fimul. Sed cômifèratio V enerem adiuuat,undeuto 0
inferentibus prompta Venusrnam fpiritû dilatât amp;nbsp;mouet,repugn^'^ Ldchryma eau tiaep accendit,qubd imaginandi uirtus cxcitetur : lachrymæ uerouim h' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;patientibusprofluunt,quôdin dolore cumfpecontrabaturcorSCccrc
brum,inde à calore quicquid eft humidi nô folùm in cerebro,fcdetian^ in toto fanguineexprimiturperocuïorumfontes.Lachrymanturamp;^' quiamp; phafianidumimminens periculumcernunt. Sedubifpesdeti^» non fit motus nec lachryma. Ob id in extremis timoribusaut trifiitgt;î nô lachrymant. Bene igitur poetæ Nioben in morte filiorumlapidcam faefiam finxere, non lachrymantem. Fluunt præ gaudio lachrymæ» quia in illo fànguis extrà fertur cû impetu. Ob id etiam prægaudio nônulli mortui funt. Omnes animi afïc(fius,imô mores, oculiofttij dunt,maxime tarnen lætitiamS^ triftitiam. Aures ut oculis funt longe fiuritmtduplex in his inferiores,itainduobusillis prpflantaddifciplînamtradendam, przwkguMw. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;affeôlus animi excitandos.
Sunt foni difïèrentiæ trium generumjacutus,gram’s,Sé médius: c|ui à celeri uel tardo medioue, magnus Sô paruus mediusep ab impetus ma , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gnitudineprocedentes. Sed mollis amp;afper ab inffrumeti natura. Sunt
. curfolutfonut amp;rariSófrequetitesacrnedfijtumueró difioiiiacconfonimcdtjcp. Igi-interomnesquæfenfumniouerepofTuntjaffeôtusmouetfo lus Sé maxime,qgt; folus cummanifèfto fit motu. Magnus igitur afperet côcitatus nec confonus admodû ad iram acprælia mouet,adeô ut faciat obliuifd
-ocr page 423-LIBER DECIMVSTERTIVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;387
obhuifdhonu'uemßnjpnus^Obidrecflein prælrjs tumtnaximèitlinp tijSjtubis ÔC tympanis obftrepût,ôô clamofê cdu 11t milites: etenim ma^ gnares eft morti le oflcrrc:ncc nifi gloria qui nobiles, aut meilte pertur bâti,quod maxime incoditis fonis acdamoribus côtingit, fpoincida-gerent.Itacç Pompeiûreôlè Ca:lâr redarguebat^qui uelutituros ad lu^ ftam,ueldilceptaturosde nugis piiilolbphorû,milites in initio pugnæ abimpetiicohiberet.M.olles,rari,parui,cocini,adc5milèrationemho/ niineminducunti. Molles, celeres, parui, concini,adalacritateni* Graues in fînemediocres : mixti^ zx alperis80mediocribus tardiacparui, id cafti tatem a c prù den tiam.
Illudfanèmirum,quod quift^ tarnen poteft cxperiri,lanceamadly -ratn appofîtam ut tangat, uel ad hominis os, fi quis caput lanceæ reli-quuiîi dentibus teneat, tanquâin dentibusfitauditus lonum,uoces ac uerba procul exaudiet,quorum necfonumlècusaudirepofiet. Denicp uidequales motus in Ipiritibus créant affecfius, taies fonos eligc ad eol-demaftedus mouendos. Eteniminlonis matais conueniunt homines, Quaminalijslenfibilibus,quodlonusfimplicilsimaresfit,olt;^generali- mines conue-bustantùm différentesuarietur. Saporesamp;odorcsSdcolores etiamà niM,noninft Uiixtione primarum q ualitatum prodeunu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poribm uel odo
c nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1. ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n • UPf« ««t coto-
ount porro communes omnium leniibihum conditiones tres. Fri-un,qubd,utdixi,proportionéconftcnt:namtalianotafiint, amp;obid rrw omnibus ® deledanuinde fît ut cümdiapalbnduplaconftet,ea maximedelecffetau fenßbihb.com-fes: inde bis diapalbn quadrupla, póft diapafon diapente tripla, inde diapente fefquialtera,pôftlèlquitertia diatefTaron. Ditonus ad fefqui-^luartamamp;trishemitoniumlefquiquintamaccedit, deduftaoftogefi-Uia, ut in arithmeticis docui. Integris etiam penè conftant proportion! bus fex uocuminteruallataltera lupertripartiês quintas, reliqua fuper-bipartiens tertias habens.
Secunda ratio eft, quod moderata omnia placent: non grauis illeâC idcbmagnusin Hilpaniæinfulæ montibus qui homines exurdat,nec qui adeo paruus,ut eum qui audit audiêdo fatiget. Idem de celeri èc tar do,acuto,graui,molli,quodcp maius eft,afpero.
Tertiaratio eft ut in omnibus melioradeleftent,póft deteriora:uer-Taukeueró offèndant. Sic lux poft tenebras,dulce poft amarum,rolae poftanethum,conlonæ uoces poft dilTonas.Deleftatio enim ac uolu-* ptas necefiariô in aliquo fenfu funt : fenlus autem omniscum mutatio- tiodolorêprie-neeft,niutatio aûtex contrarqs: igituruelexbonoin malum,âtcp h^C fuppomtauttri eft triftitia : deleftatio igitur mutatione mali in bonum erit,malum igi- A«*«quot;’’, turpræfuiffe neCelTe eft. Quis edendo uoluptatem capit abfque fame'; bibendoabfquefitE Veneris ufu, non præcedente tentigineC Lucran-do abfque cupiditate C Inde ludendi uoluptas adeô magna,propter ui-cifsitudinemfrequentemamittendilucraiidi^que. Hincetiam delefta tmiuscuradei tionis iteratio frequens.Et in dilcendo quoque uoluptas eft : quia quæ
Cc 2
-ocr page 424-58S
DE SENSIB^ SENSIBILIB VS'c^VE
non nouimus, difcinius» V trum uero in contemplatione corn quciatn nouimuSjdelccflatio fîtÇ’Certèaut nuna,aut minor quæfit dunidifc^ mus, Continuataneroa(flionenon delecflamur,quiaignorantianon præcefsit, Eft autem primus alt;fî:us ignorantia quædam, Videnturigi^ turpauperes diuitibus ôô principibus maiorefrui dele(flationc,qui^ maiore triftitia affîciuntur. Ea quoque ratione Ht ut diapente in acutis, Curiiätcßiron diateflaroii in grauibus ofîèndat aurcm,côtrario ordinc deleôtet: nani uoxpoft acutamferitaurem ac manet: igiturcùmEcritgrainî lîmplicior acuta deledlabittfi contrario modo,auremoffendet.Atianî EipràoftendimuSjfimpiicioremeffeconibnantiamdiapentequàmdia tefTaron : cadem ratione diateiTarô Epraditonummulcetaureni,infr^ iæditmam facilius percipitur fefquiquarta quàm fefquitertiajquódfcf^ Pr^cefxum ai quiquarta à iefquialtera pendeat, Igitur tam in fonis quàm pidlurisquf ofFendunt mifcendafuntbis c|uædeledtant, fedduplici legeobferuataquot; prima,ut quæoftendunt,minus imprimant in icniumhis quædek' ô;ant:altera,ne tamminutimdiflecentur,qu6dicnitisnonpercipiat:d ximus enimconibnantiam leuharmoniam eflepluriumuocumpct^^^ Ptam auri rationem, Siigituradeb minutifsimè concidantur, utnott percipiantur à fen{u,non fblùmnon delecTrabunt, fed etiam ofFendcntgt; Ideo piccLira florum minutiisimorumneque grata eftnequedeledat^ jnliteriietsm ficnccliteræadeô paruæ, Sedinhis turn in gemmarum fculpturisnit niitum fcuiptu^ nimus error uel obliquitas deformes reddit:nam ßngulaad coparatio' wnZrmtfgÏÏ fenfus di-)udicat:ita in magnis rebus magnos crrores,in paruis par deßr- uos fentit, Ver'um auditusminores etiam agnofcit differeiitias uifti» miMcm, quare amp;nbsp;omni alio fenfu, Siquidem in acutis unam de triginta tribus, imo ex oclogintapulcherrimèdcprehendit : ditonum enim abfque ci diminutione afperum iudicat, ea detracFa fuauem. In tcmporib. iduffl unum in iexdecimdiuidit partes, Subtilior igitur auditus uifu,uelquia utdixiilliusfenfusfolus fit cum motu,aut quiauifusobiecda,fcilicetco lores, ob ueliementiamcontiguitateuitiantfèmutuó, autquiauifusft Kodui augen- multorum,auditus autem fimpliciisimi atcp uniciobiecFi, Itacpauxifir tempus acextendiiîenon parumfacitaduoluptatem,utlocoh^ mioliæ, quam folamnoftri temporis Mufici norunt in temporediftc' rentiam, diuifioinquinasautiêptenasextendaturparteszhanccumk' mel tantum audiuerim,iurc illudprotuli, Omne rarü preciofum: aßequot; dtus enim ciim moueat fonus,uis in illo eft manifeEifsima.
Mira exempla Intermultaantiquorumexempladuoinuenio præclarauirtutisfont mouendt affi- aJ comoueiidos animi affecdus Alterum Timothci,qui modo muta' ilutfono, to Alexandru cocgitalacritateimpulfumexilireècôuiuio, Reliquum, qubdAgamemno difcelTurus epatria, proiccduruscqj Troiam,deuxo rispudicitiadubitans Clytemneflræ,ficenimcauocabatur,citbar(ïdu reliquit qui iono illam citharæ adeb ad pudicitiam amp;nbsp;contiiientiaminquot; citabatmt Ægifthusnonnifî occifo citbartrdo ca potiri potuerit,
-ocr page 425-LIBER DECIMVSTERTIVS;
* Qin'uero maximedeleârant foni,Sc ipfi ad iticontinetitiam trahunt, ftudiolbsdima nimisniuficæ reddunt: uelut hydraulica organa, quoquot; i'uinNcro fuauitatemiradelinitus, etiaminter uitæ ècimperij pericu-hjexercituum Sgt;C ducuni defcÆones, iinminens que exitiuni manp fcftuiu, curam non ncglexit ♦ Aquam hæc continent, pluribus que fi-ftulisaerimmixtus aquæ, modulationenicuni iiiiiirro nuxtumemit^ fit.Tradit Vitruuiushorunirationeni:icd poftquam Neronis ætatc Vicruuij libros uulgatos confiât, uerifimilemihinonuidetureafuifîê
chara Neroni, quæ adeo uulgata ratio ne co nflrudla effent. Itaque Vitruuij normampro modulo potins quàm exquifîta ratio ne haben-^iiîiccnfèo»
Sednon folùm nepoti Cæfari adeo placucrunt niufica inflrumenta,’ fedôcDauidemRegemfortifsimumuirumcßfeuerum, Pfalterij dulce PfalteriumijM ^odetiniiit, quæamp; Saulemfurentemlenibat, Necpuulgaremharmo^ ’iiamhuius inftrumêtieffecredendumefl,cuius toties facrapagina nie öiincrit,quod^unuinter reliqua ad laudes diuinas celebrandas aptvï ^ui(reiudicarint,Conftatfidibus L XXil, formatriquetraadunguem, cuius fyniphonia incomparabilis efl,
Vidimus alia inflrumenta fingularis uoluptatis atque artificij,ut tnflrumentam fluætubarum,tympanorum,fiftularum,tibiæ,lyræ,cornuum,tefludi-' j ’ns,pliormingis,fyringæ,heptachordrj, organorum proprip didlorum torüuocem re^ fitnbucæ cjue uocem exprimèrent, Hydraulica auium caucus, ut nifi ui lt;lcas,enientiuncur,itautauemdixeris: coriluahumanisuocibusfunt proxima,additisforaminibus: ctimolimabfc^illisadpræliummilites txcitarentur, V nde V irgilius:Crepuerunt cornua cantu,Incondita fa ^eniuficaabfque modulis tonitrui^ fimilior, Sedtonitrus fonumedit grauenijUehemcntem Sf incondituni,adc6 ut pullos in ouo Sd foetus in
quandoque périmât, itaep hic maxime à niufica abhorret, Nec ta Benellinipofsibile ex pluribus talibusproculexiftentibus cocentum fieri, qui exauditus pro miraculo habeatur. At ucrb de fônis, eorûmqj âffèftibus in libris Muficæ à nobis abunde tradlatum efl ♦ Nunc uero tantLunadiecifTeftifliciat,quodfonus maioreofit,quóimpetuniaio'- sibililt;(cuHßimi recollifio contingit: omnis enimfonus zx collifione:acutior uero,quo per ardioralocaferturquodcolliditur,Indicio funt glandium calyces inter digitos retenti auerfa parte,qu i ubi uehementer infufflaueris, acu tilsiiuos reddunt fîbilos Sc ualidifsimos: acutifsimi quidem ob loci an^ gufliani, ualidifsimi ob impetum, Sed impetum etiam adiuuat lo-cianguflia,igituracutifbni grauibuslongius exaudiuntur, Sedqui sontfttjmitt»» fpontè fiuntin auribus, teiiuiores que funt, quàm qui in tinnitu, cre^ ditifuntaliquid inaugurari, dcxtra quidem laudem, fiiiiflra uitupe^ rationcm: alqsindæmonas, quorum exiliores efletraduntuoces,a--lijs in fenfus acumen referentibus: nam fànis hoc contingit auribus, ac procul à morbi fufpicione, Alijs per uocatam fympathiam ; nain
, Cc
-ocr page 426-39’o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE SENSIB» SENSIBILIB VS'q.VE
uis ea que aliuni mouet, mouet 8ó fenfiim eius in quem fertunHocau^ tem nec^ in omnibus,nc(^ fèmper»
oJon'f (iriuile Proximus (óno odor nobilitate efl,cufus propriu, uirtutcm autr^quot; gtum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;crearc aut profternere, quód cerebrü ipfum per fepetat : neep enimfo''
nus,color faporùe, aut calor frigusûe, recta feruntur ad cerebrum. Ig*' tur folus odor ex bis quæ fèntiunt, aut occidere aut recreate homifllt;^*^ poteft. Nam fpiritum, in quo animæ opus eluceicit, aut bonus nutni? aut malus deftruit» itaep ea de cauià thura dqs adolentur, quod diuinî oioris omen, pars in nobis odoribus gaudeat, Atqgt; etiam ob id optimum omeiKC’’ iètur,prf lèntiscp alicuius diuinitatis,cùm odor bonus abfcp cauûfcô^ tur.Et corpora fanftorum cùm cætera fœteant, bene olere ob idcrc3t tumeftjuidiuinitatis aduerfus naturædécréta pugnante. Nec tanitß . fecundum naturam impoßibile eft humanû cadaucrrcccns non
leolere, ut de Alexandro lèrtur, autantiquumficcatumbene. cùm quorundam animalium bene oleat mortuoru,hominis ucro rcra' peries ad cuiuGp animalis fimilitudinem cxtendatur,mani leftumdllt;^ daucra aliqua hominumpoftebene olere: eftenini odor bonus ucbi* animali ficciisimo,uel in illius parte lîcciftima. Hoc autê magis adnid ta corpora quæ in uenerationehabentur ballàmo uelaromatibusun' guentisùe Ipicatis condiri lolent. Solus igiturhicfenftis animæamp;cor pori comunis efteuidetur, ôôideo cumuaporibus transfertur,utquï tangunt guftanturcp : amp;: finehis materia omni carens,ut quæ uidentur ” aut audiuntur, ob id eos qui olfatftu præftant, non alrjs fcnfibus,faga' Car iomincf ces uocamus : ut canes uulturcscp.Homines uero qui olfaftu præftant, olßdu prißan funtingeniolîores,quoniâ calidaà:ficcacerebri temperics olfadupif^ t«, tngenioß nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;adimaginandûprompta obealiditarem,amp;iinaginnni
tenaxjob ficcitatem eft. Nullum uero aliud animal odore ipfo obleda' tur, iedhomo folus : nametlî canes ièntiantflorum odorcs, non tanitn liüllumitnimal his obleftantur. Non enim potuerunt au t expediebat belluas ddecb' pozuiMwt de- ri nilîinguftuauttaftu.Hisquidemncceflefuit, ut fame non périrent, buit deledari nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,j. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•• -nor,
diofenfuquim nbsp;nbsp;nbsp;geiierationem négligèrent,autIçcientia non uitiarcnt,fi gultua ta'
CT ta- lt;ftuuoluptatemacdolorem nô lèntirent.Sedin alrjs foiifibilibusutdu ciw. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;potuit efie deleftatio aut dolor:quiadcle(ftatio in cognitiôepro'
portionis poli ta eft ip forum quæ fentiuntur: ut duplæ amp;nbsp;hemioliæ: at has cognofccrc, altioris eft uirtutis quàm qug belluis ineft:igitur nec tri ftari,nec dolere, aut delecftari potuerunt. Multo minus etiam expedier bat illis : nam làcillimè allefti pifturis aut fonis odoribusûe incidcrctit in laqueos. Indicio eft q» cerui,qui folùm ftupent,nô deledlant lyræfo' no,lîc cxponunturinfiaijshominüzamp;coturniceshmulatafocminguo' ce,ôdagreftesauicul^àcôclufiscauca, Quantalupisamp;f pifeibusexodo reia(ftura,mifericphonîinûdolisfobijciunt. Sedcarcrcodoratumifo rius fuiflct,quia erat neceflarius. Fruftra igit in alijs fonfib. natura dek' (ftationê belluis adieciflet, nulli uftii prætertp ad pcrniac profuturam.
Adduntur
-ocr page 427-J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;LIBER D E C IM V S TERTIVS; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^9!
AHdun t faporibus odores à cocis mentó,quód illis nihil per fe præ^ ^^‘puSadfitjCÙmtamenquidâEiporibus adiediplaccant,quiper fedi-PncentjUtallij.Nanianiuniobfonrjsindituindeledtateiusodorperfe Attij uk mint, ^aluSjamp;f poftquam ederis halitu inficit odore teterrimo. Sed amp;nbsp;in qui-Wdanietianiniagis poft diem, quoniam crafla fubftantiamuko tem pore amplamuaporûniultitudinemtenuiorum^ generat. Et languis
qui ad pulmones fèrturodoremretinet:ÔC excrcmêtaipfà allium oient corrupts, aliquid quoq; ex uentriculo per gulamreftidat in pub •^ones. Huius caufa excogitatu eft utfolùm guftando odor ftntiatur, ’’on reddatur,nee offendat : id fiet, fi allium in aceto dimiicris,aflncue^ ^'^etiamlancibuSjipfiusuerb iubftantiamabieceris,
Qnæratioin pipereamp; gingibereaccinamomo obferuanda, ubi fa.' poramp;: odor illoru te deleftent, calorem tarnen eorS uerearis, Modus ’’^ro alius in his Apitrj ad compendiu rei familiaris, quo odor amp;nbsp;fapor nijs rdinqua-’’’îneq ièrnuncia^ cinamomi in totum annum ftifticit, Cinamomum ’enue,odoratum,diuifumcpinfruftulaièmunciæpondéré inter xib ^Komi^femü-’ot X VI, amygdalas excorticatas reponito ac coftringito : his pro ufu da in toui an-Inblatisalias reponito. Sicetiamparuaimpenfa cdes omniamofchio- numfuffidat. elorefragrantia. Quod fi faporem addere uis,incoquito,ut fi acrem hna Pb'. Quæetiam facit utleguminaóó carnes celerrimèôd uitp ad diftolu/ omnia crie-nonem coquantur,nam caliditate tenuitate quibus prgftat,pénétrât '^gg^ua^^r. ^liquefacit, Similirationeligno iuniperi uerufadtum carnesomnes vtearo aff4t4 einæineotorrentodoreafficitiucundo,Multiautemligneisuerubus hmeoleat,
•
’nnnturpro ferreis. itaeß animaduertendum eft ex quibus lignis hunt ’’erua : ubi enim fapor atq? odor,ibi uires, Manifeftû eft igitur aliquid
hoc8ctalia ad falutem côferre, Sed amp;: non folùm arte,uerùmnatura ^’ùtnfaporib, iunfti funt odores: caro enim aflata tune optima eft atq? ’ollenda,cum optime ölet. Saporis enim indicium odor,
Sunt uero qui acri fapore deleftent, ah') falfo,unde garumin ufu an-’‘lt;luisfiquid aliud fuit, Eiusdeferiptio : Inteftina, cruorbranchiæ^ ptio. ’hynnorum uaft includuntur,aiperfa fale multo,qui poft duos menfes efundoexcipiturliquatus. Aliud ex inteftinisfit magnorumpiftium, tiinietiam pifciculis,maxime Mœnis cum fale conduis, V fuseius utdi 5fiiucundusantiquis,tumetiamfalubris,apudnosnuncexoleuit,
AcetS fit fale impofitoS:requacunep acri quæno putreftat (expert- Aedum ^ua-tusfumego piper)lucro ingenti fi filiquaftru feruetur. Fit 80 ignetcùm cnitnferuet, indeexponitur Soli, aceto iani admixto,totum facile ace^ feit. Aliud optimS: Corna cum rubere incipiunt,flt; rubi mora, amp;nbsp;cen-timora,qu^in campis nafeuntur, dumacerba funt,ficca8c tere, amp;nbsp;aceto acri excepta,in orbiculos cöpone, Hæc cS ficcata fuerint, extemplo ui^ numinacetumuertunt. Caufahorum eft quod ignis amp;nbsp;Sol humidum pingue euanefeere faciunt, unde acefeit, quoniam fiibftantia tenuis eft î at fi crafta, uertuntur in falfedinem, inde in amaritudineni ; comquot;
-ocr page 428-392r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE SENSIB* S E N S IB I LIB V S'q.V E
pofïtfo nero hæc aa'da eft potentia,in qua calor eft condufus,qui' quiC' quid eft pinguis exhalafc facit»
vinum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quaracionefadurrt eftut Sc putridum ui'num i'n acetum uertcreW’'’
ptum ^uomodo \zfnum corruptuiTi ill uafe excoquitur ac defpuniat afsiduè donee in acetumuer-f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J^cj-^f^-atzcondituruafisacetumleruareconfuetis, addinsh'^
’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;edamquæacetumfacerefolent, qualiafuntquædixihius: præter«^
Serpyllû : herba hæc nota,amp;: acris,Côfîcietido^ aceto aptifsima. Alii*“ optimum ad acetum coficiendum ; Centimora Sc corna, acerba amp;nbsp;py*^ fylueftria côtundito,8ô cum aceto in paftillosredigito: oportetautcij* acetum quo hæccôficiuntur efleacerrimum» PyraautemagreftiaaA'“ ad acetum coficiendum ualent, ut ex his Só aqua etiam acetum confie*’ tur.Namamp;aquaipfajno fôlùmuinum,in acetuuertitur,tefteGalenO' Aceti! ex aquit Modusautemcoficiendihicefl: Pyraagreftia triduo feruant in cun***' ^Homodo frit, lojindeaquafuperfunditpauca, fi'nguhs^ diebus ufcp ad dies
Licetetiam poft hæc repetere : nam fublatadulci parte,turn putredin*’ auxilio aqua in acetum tranfît.Dadyli enimamp;T caricæ Sc uufjCxprefi“ dulciore fucco, inde aqua addita,primó quidem ac fêcundó uinum,ten tib uero acetum acerrimum detrahi tu r. Atq^ hoc fppius expertumel^* Non igitur ex aqua propriè,fèdex acri fucco, dumaqua fuperfundit*quot;'» fit acetu. Qti Jpp^ in aceto duf funt partes,acris amp;nbsp;acida : qugdam igit*”^ acrem,quædamacidû,amp;f qupdam utrunep excitant faporem.Vtrui*ep excitât uas aceto imbutum, quo nihil eft præftantiusjipfumcpacetun*' ’ Acrem faporem acria,piper, filiquaftrum, allium : acidum acerbacor' na,pyrafylueftnaactalia,tumcalorquicunque,ut Solis Sc ignis : p*'**' prium enim cogitexhalare » Vbicunep enim, terreum purum ac Éccifi' mileaqueo admifcetur,fitacidus fàpor:fæx enim acida,
Vf uinum non Sed fi uinumne acefcat contraria ratione prohibere uclis Jardum uafis operculo fufpende, pinguedine nbsp;falfedine prohibet feparatio'
Vtadormud- q, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■rgt; j
d«t X utno GT tt^rnoc^attci^uationem, aquibus cauhsacetumgenerat, Eaderaarte,K** M]e toUatun non cauià,odoremmucidûàuino8u uafefimultollunt,fuipenfisnie^ fpilis ex operculo atris: hpc in quatuor incifâ nbsp;infuta filo demittuntut
in uinum per meniem: amp;nbsp;quamuis conftanter affirment quod dixife' qui,nô tarnen hocmihi ut uellem perfpedhimeft, Securius illu d amp;nbsp;cer^ ta ratione inuentû,quôdfi in uafe intus ÔÔ extra picato conclufo^muquot; vtmuflum dul ftum pofitum fuerit, ac uas ipfum in fiumine per men fem mergat, toto cf toto anno anno dulce futurum fi ab initio tale fuerit : nam à caliditatepicisuinmn feruatur in pofterum, aquæ uero frigiditas ne ferueat prohibet : quarc ne dulces partes exhalent: à calore enim muftum tranfit in uinum : nia^ netigitur amp;nbsp;muftum amp;nbsp;dulce amp;nbsp;turbidu, Seruaturamp; admixta mufto vinorii diffi- albafinapi, Vinumenimtribuscaufisprpftat,autfaporejautfuauitatc, rfnt((ecrprlt;e- autrobore, Omnibushis fimul cretico nihil melius eft : fedroboretan J antM. tumpicatauina Græcaquæ Romaniauocant Veneti utilifsimautcri dolohbus nonfolumuini caufa fedpicis,aut eorumquæiinniifcerifo' lent.
-ocr page 429-LIBER D E C IM V S T E RTI V S.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^93
^lfnt.Qiiodueró Ianuæuocâtaniabileprçftatrobore5ôfuauitate,ideo iicntriculo cômodifsimum. Saporeaûtamp; iucunditatc, alba Florêtina, uocant Tribiana: flaua Benaci lacus, quæ uocant V ernadola» Scdquomodouafa picari foleant,do.cereoportet:liquatapix effun^ Vi[lt;( uinaria ^iturin utreSjamp;f ita agitantur utundic^ hæreat : inde addito iridis III y quonwdoptcen gt;icælibramunani,croci5c lignialoes finsulorum unciam cumdimri uia, hyflbpi nardiq? fingulorum pondo duo feu libras : nam pondo Ss Pondocrl!hr4 lilaraidemfunt: antequàmigiturrefrigereturpix amp;nbsp;congeletur,adde-^'coportetuthærcantpici, non tarnen dum.adhucferuet,urerenture-•lini. Hæcaromatum quan tiras in uas decern amphoraruni imponi de-gt; autem amphora X X X v l»e noflris menfuris continens, odo^
^niphorætribusbrcntis noftrisadunguemæquantur.Continetenim Xwpfcor/ ^•îiphora LXXXiiil. libras uini in pondère: fit picatio fingulis an^ •iisautfaltem alternis: uinacp quæ in uale imponunt picato, ni potetia ^m'ntin uappam tranieunt : ob id in noftris regionibus non picantur
Cumautemuina perturbantur, antequàm ex toto pereant, hoc Aduinapertur '’tariSjtametfi fiiperius multa medixifle meminerim,auxiliolt; Ouaduo nbsp;nbsp;nbsp;refiaèdd,
•'detiamplura, firubrumfit uinum, cumluteo,fialbum,ecandido ft»-' ^uiïijlapidum fluminis puluerizatorum partes tres,ftlis tenuiisimètri^ ^•partes duas, mifte per tres dies quinquies aut etiam frequentius die^ I^usfingulis agitando, ftd prius in uas purum tranftulilTeipfum opus ® fft:hoc fi quid ipei reliftum eft curat. Melius etiam fit, fi mellis quantu ^ahsaddatur:hæcenimtria,mel,oua,8ô iàl,omnes purgant liquorcs: la pisautcfnad trahendum infra plurimumiuuat. Cerafaetiam acidainv •^ilTacertoexperimeto dum fernerecoguntclarant. In uino autem ftr vtficMrecm-iiabis toto anno ficus récentes hocmodo: Decerptas abiq? aquaamp;S rore dsferuentur to ’nuafenouofigulinoitacollocaneft tangâqfitautemuas quadratum 'pftm fupra diligenter operculo occlufum,uino utinnatct,quod ex ae teifitusexiftente co ntinget,imponito:tandiu enim feruabuntur ficus, tJuandiuuinummanebitincorruptu.Manifeftumeft autem quod uas tfnueeife oporteat,ut uini quod tenue eft ftruare ficus poftit : namhu--niido uini ne ficcenturprohibetur: idem humidum cum putrediniob^ noxiumnonfit,ne putreftant prohiber,fiquidem,utdixi,uinum incor ruptum fupponimus. Mala autem punica amp;nbsp;cotonea,tum alia multa e^ nbsp;nbsp;nbsp;punier
iusgeneris ftruantur,autgypft) illitauel creta:nam cumin loco frigido quonwdofer-feruantur,frigiditatelt;5cficcitatcincorruptamanent. Alfjantequâomni noadperfeclam ueniant maturitatem, imponunt eahærcntiaarbori fi dilibus uafis,ut uafa ex arbore pendeant, diligenterep alligant uafisos cumramo arboris ne aeringredi pofsit,ficcp finunt. Siuero mala puni^ vim^Upuniclt;t tafpontèaperiantjlapidestresmagniacèfluminisalueoftimptifuppo fitiepradicibus:uelfcillapropeplantataprohibebit. Eadefeminaom^ Uefamnal4d4 niaabanimalibus erodentibus tuetur:ilia enimacrem odorem eius re-fugiunt, Succusquoqp femperuiuifiineo infundantur feminaquæft'
Dd
-ocr page 430-. DE SENSIB» SENSIBILIB VS'q_VE
rcre uolueris,incoruptaca feruat: nam am'maliaparuatumuolücrcso' doremilli'us,qjfrigidifsi'ma fit herba,ue]ut noxiiim refugiunt» Vtuf’’“’ quot;vt fruiluihi- ffujfiusfiabcas præcoces,irrigafæpe calidaaqua,Solicxpone,fl:ertorc CM prlt;ecoccs,. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;equinocp foue,aut calcequæillamadmittunt,utccrafia)^
vt htt- inutiles ramos iênfimacinutiliaquæq^præcide» Atfiierotinauelis,c°' [trotinoi. tj-aj-f J ratione ages in umbramultis operta folfjs finito,præcidito«^ natos frudluscumramisantequàm maturelcant, denub enimflorebu^’ alios frucflus mittet: quos utadmaturitatcmdeducas, hyemeuafis» Plantaßerilet (fi;ilibus,quæexarborependeâtineludito. Siuerb omninofterilispl^l^
Ariftoteles confulitut diuiià radice lapis immittatur.Nanifid^^i’' I. de plantii m nbsp;nbsp;nbsp;fit cortex, tempcrato calore frutftifera redditur, Qubd fi putreftaii''
fine. frutflusin arbore,autanimaliainnafcantur,hoccx humido abundante euenit: itaqj arboremab imo perfora, utuicemuenæiêÂionishabeas trejean inar o g.j.yjaipetenimquicquideftfuperfluihumoris: autignitumclauumibl dem infige: cauterrj enim locum hoc auxilium obtinet. Defluentibu^ autem ante tempus frucflibus,lamina plumbi circumligatatruncor^^*' : . nebit:quoniamcopiofiushumidumtranfirenonpatitur.Hocigitui'gt;*^ arboribus quæ cortice non medulla aluntur, præcipuum effc, Alui«^quot;^ pleræque utroep modo: nam fi uel cortex aliqua in parte circunqua^^ tollatur,autmedulla totaextrahatur, omnes fermèarbores fruftifc^ præièrtim intereunt: aliæ quidem à cortice fèrius, u t ficus: aliæ à medub vtfiudiK mlo lanunquam, utlàlix. Sedhæcfruôiiferanoneft, Qiiôdfimutarecolo'O propofiweft^,arboriinferito quæfrudumeius colorisferat: udui: mucent. citrio in morum infito, citrium rubrum fi rubramora fuerint nafott’’’'
Inuentum hac ratione pu tant ut rofea poma fièrent, primo quidemin;; fito pom ifurculo in mori rubri arborem ,inde propagata per infitionii fuccefsionés planta. Indicioefthæcpomacoloremnon folïnn,fed6' poremparuitatemretinuÜTe. Ergo eademratio idemc^ confibun' ac fingulare mutandi odorem,iaporem colorem. Veruntaméetiam prodeflnouas plantas fimilibus colore amp;^odore uel fàporealere: nam in Omni mutationeueftigium aliquod eius ex quo mutatio fît feruatun Oportet igitur diuturnam efie mu tationem aut ualidam:cùm ualidam arbores nonferant,diuturnam efie neceffe eft. Videntur etiam mutari ,, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;plantæ propter regiones aut loca ad quæ trans ferûtur : ôô loco quidem
tanquam alimento,aut propter uentos Solem^ ♦ Læiæ etiam mutantf colore nempeadutrunq?, iâpore au temôCodorc rarbin melius nifîa' maros aut acres frudlusedant. Suntetiâquiperficaconfîtisfubipfisru bris rofis rubicunda fieri exiftimêt, quafi arbores imaginationequada moueantur,quod in palma certum eft cùm fîæmina mafeuli amorecon Arbore! tjua {umaturamp;Stabeftat, Excipiuntomnegenusarboruminfîtûduæarbo exapiüt aliam res,cydoncumatcp caprificus,adeb benignaeftillarumnatura.Oleae^ oroM injuio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quandoqî uiti inferieur, uifàcp eft olim à Varrone apud Madum
MaximûjUocatur^ Eleoftaphylon:frult;ftuseftutoliua,iàporemadnî fecuni
-ocr page 431-LIBER DECIMVSTERTIVS. .
^ccutniiiixtuinaffèrcns .Inferieur tamen ca ratio ne qua ftiperius dixi ce. rifouitetninfèri poflernamtutiorhicniodus eftgt;
Quo pacto infitæarbores iàlici, perficus,pinus,5(f quæ nucleumha- vtfruäiudf-ocnt,ali^fèruntur fine nucleo edere frLidluni,quod mihi ad hanc ufque Çcantur, Olena nondum compertüeftealq ramos, utuitis per mediu diuiibs, extradai^ diligenter medulladenuó iunedos plantâtes,uuâabfqj nucleo nafeiaffirmant: idem^ in alijs arboribus quæ farmentis plantaris pro-pagantur. Nanc^ femina in acinis cum terrea materia genita fint, necefi ^edtutperrarioremarboris partem deferatur id ex quo fiut.Eaautem pars proculdubio medulla eft : ficut denfior cortex lignum per quæ tranfitfuccus» Exemptaigitur medulla fiplanta fupcruixcrit,necclfe tft acinos fine ftmine generari. Nam ncc^ per denfam fubftantiam cor-ticis autligni, illorum materia deferri poteft, nec per inanem medullæ ^otum.Quamobrê minores acini fiunt pereunte parte crafsioris hu -■tudfSótenuior cortex, tenuis^ to ta fubftantia,qualisinpafsis uuis: Oaminhis maximeexperientiaproceisit, turn ob exquifitam diligcn-tionijtumquiamultæfint arboresquæ finemedullauiuerencqucant, ïliæautemægrè. Sunt qui nucleum ipfum corticepoft^fpontèaper-tuntfueritfpolient, indeinuolutulanarurius fèpeliant. Sed utiliisim^ vtiltßim^ wß 'nfitioncsperfici in amygdalo, uuæin myrto : ex altera perficus fit cum nucleo iucundi fàporis,habcturcp in Italia : è reliqua fapori uuæ iucun-tlus odor myrti adrjeitur. Nec fol um amygdalæ,ut plericp alrj fruftus, ^aporecÖmendantur,ftduirib.egregqs : nutrireenimcerebrucredun-turScrenes» Amaras feruntoccidere uulpes, fi ab cis deguftent. Athe-næus Plutarchus reftrut Drufi medieü cum Germanis ea fiducia po-tandocertafiê:nampræmaniæ perhibentmirumin modSprohibere drietatc:ob ficcitate enim abfiimunttenuiore ÔC odoratiorêmen' par-ton.Dulces olei fecund^ fiint,atc^ in cibis grati amp;nbsp;faluberrimi. Si uerb furculidiuerfàrû uuarum depangätur cxcifi permediu,medulla tamen nbsp;nbsp;nbsp;dtuerforii
^èrnata,aciun(di,fru(ftus ex eademarboreqfdem^ramis coloribus ua- colomhabean-riisprodibût,maximèautemhocinuuis,undeuuæalbæac nigrætum uirides.Nec folùm mutantur ex aliéna infitionc plantarum fruccus,fed fitruncus ip{èpræcifusrfuerit,illi^ inferanturrami præcifæ arboris,fru dus longediuerfi àprimis orientur. Sic tot orta pomorum pirorumcp generarnammollefcit SC cicurat arbor quælibetex infitionc : nam agre Hesplantæfîcciores funt domefticis,ideo corticeafperiorc,folrjs Bcfru dibus frequêtioribus, ftd minorib»ac minus ftiauibus : floribus ctiam firentia, minoribus tenuioribusqj, at magis odoratis : ipià uerb planta tota minor amp;nbsp;adaculeos paratior,fiexearumgenerefit»
Roiæ foriân quærat cur fpinæÇ’Cauïa eft,quoniam odoratam efle o-portebat SCodoris firmioris,tum minime excalefiicientis,utiucundior efietrodores enim frigidi magis animam recreant, qubd ccrebrû calore afsiduo ob motus infeftctur:cùm igitur flos elTet, tenuis fubftaiitiæ fu-
Dd Z
-ocr page 432-DE senstbJ sensibilib vs'oy^
turuSjCrattcrreo igi't uradiugi oportebatu'tac^ flos rofæ terreamhab^t fubfl:andaniamp;call damac tenuem,aliternoneflxtodorata, Atfi tail's fü turns crat, oportebat totam platam talem elTeac crafsiorunipartiuin, ut tenui parte fuperata flos conficeretur, Cum uerb tota plata terreacr fèt ac ficca, necefle erat uel ut terreu retineretur, breui^ exarui flct. Sin autcm expelH conduxi't,uel folrjs poterat admifceri, reddidiflèt^ folia ■ côtumaci'a,ac quæ ob nimiarn ficcitatem breui excidiflènt : relinquitur ïgitur ut quod poftrenium eft fatflucp nielius,{cilicet materiam hancfic cam, quæ efl uelut floris fæx, aduftamcp expelli (êorfum. Cumcpnon fuilTet è cortice duriore proditura nifi aculeatajdco fpina prodijt, qux ut frequentior eft amp;nbsp;niinor,eb rolàm magis odoratam,tenuiorematt^ calidioremdocet, indeetiamad purgaiidumaptiorê,minimeueroo-' doris tenacê:talis^ eft agreftis, cuius flos quinq^ folqs periæpecomply tunfpinæuerb acutæ,minutæ, frequentes etiamipG folia tegunt,adeo ut non tutb liceat tangere, ita omnia fpinis conferta ftint : at domefti® floremhabent dcnfis folijsac pinguibus, quo fit utob foliorum multi' tudinem odoratiores uideantur,iplà ucrb fpina craftior amp;nbsp;rarioramp;t”^ nus acuta, turn uerb ad fàccharuni condiendum, ôô adaquam, flosip^^ melior,ob pinguiorem lubftantianu
rlorcf guo»M- Sedpoftcp in floriïmentionêincidimus,quônâ patftoex plantisqu^ ^totoannoha pej-petub uirent uelut Garyopbylis flores toto anno haberipofsiß^^ ri pojitnt. J noftra flciunt, fi'militer frudus ex frudiferis,do«ndû eft.Diftîcilius aûtflores frudibus h abenqq? arbores quæperpetubuP rentjfèmperhabeantfrudus: ut MedicamâlajNarancia^ Limunia/ü^ prelsijpinep^.Flores igitin his habent,ciim fèruatpplâtæloco calidio re ita adolefcunt, ut fub bruma robur ac quafi uiridê ætatem accipiant* Qii^libet enim planta uirili aut potius uirenti fua gtate floret,etiamfiit’ flores crfilia hyemêillaincidat* Pinguntetiâfoliaflores^,utexpertusfum,ladefiquot; quonwdo pin- cus priniô,deinde cùm aruerit figura lèu literæfint, inlpcrgit colos aufi ùe folia, amp;nbsp;cotto deterguntur reman entib. literis pidurâue. Suiit qui lï de Omni fieri id poffeaffirmêt Exhocmanifeftûeftliterasladecofa^ ptas, licet per le legi nequeât, inlperfo tamé polline carbonis deterfo^ cû cotto, eueftigio apparere ♦ Pars enim pinguis ladis colores cobibit» maximèaûtnigrû,obdifcriminismagnitudinê:aquea côbibitutnofy nat colores dilui:ob idladeoptimèôô papyro etin cute liters lcribunn Cæterùmutad plantarûhiftoriamredea, tantum refertcxcilîo trufl' fa tluandoque ci. Ut quercus quaiidocp ab imo excila arelcat,quandoCp in geniftâtrat^ feat,quamuis rarb, Sed frequentifsini'e in aliud cjuercus genusdegcn^ rat,quod tremulûuocatur* Sed quædam feniina degenerateuctul a fermutatiopia tc ferunt,ut bralsicæ,quod raphanû gignit. Sed quod degenerentquan tarum ex debi- tJoc^ certum eft : ita frumentum in filiginem, fi humido ac ffigido lom feratur,tertio anno tranfit:fuperius de folio locutifiinius. Sed quæ C' générant uix redeunt:redeunt quæ mutantur, Vt uerb magna habeas ° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uelut
-ocr page 433-Liber decimvstertivsgt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^97
* UeIutporroSjapium,acei'u(cemodimulta, emfdemgcncnsfèim'napluz vt äpium ud rainftercorecaprinoexcauato condeacplanta,miraberisq5efïe(ftuni:
er ■ r ~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tlACcdur.
tiamtcneragerminaliniul compreiiaitanalcutur,utunius uicem plan-tæ tantum referantteftcp cxpertuni.
Eadem^rationefifèmêlacfî:uce,crucæ,apr), ozimf, porricp fimulin Vf niÇa eodêftercoreplantauerisjherbanafcetquæporri, Udtucæ, erucæ,apii,
. r -O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J c - ffporibUiMue
ozimicp lapore odore unareferet. Si uero colorem,oaoremdaporc, odonbut. uirnùetheriacamaut purgantêplantarumfrudlibuSjautolcn'bus ueh's vtfi-udatoie-adncere.fèmcn antecû feres triduo in tali re infunde, uelut ac dukcdinê •ri, nbsp;nbsp;nbsp;,1, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ r üMiidam iiint
in lapa,ad odorem lucundum in unguen to,ad inm purgan tern in 1 ucco cucumeris iylueftriSjintheriacaaduerf is ucnena, indeplantato nutrb locptalibusperinitia» Validiusopuseritacperfcdlius,cuminfurculis depangendis medullaeiedaloco illius taliaappofueris, antecp etiam plantes in illis liquorib. per tres diesdimifcris furculos. Inuentu eft hac tatione, utlèminaomniaantei^ fcrerent nitro perfundant, quxenim txhisnalcuntco(ftiIiorafunt»Omniaetiamfeminainlcillafata maiore semindut mdi proférant frudlmnamlcillacalefacit ilia,humecftatcpn'ncrcmentum au-leniàcalidoamp;humido.Peculiariaûtrationelensbubuloflercoriinp ranjihntur. nierfa in terra defodit* Apq radix pro loci magnitudineuacui in quem lènaendefolTum fuerit euadit : nec foliim pro lo ngi tudiiiis, led Só cralsi tudinis menfura:diutius enim durât apij incrementû,amp;liæcplâtapin^
® guiseftacuiuax. Foliaueroeiusantiquotêporeualîsexcipiebanturut Pl^nhmm ß-iuxtailloru formam figura rcciperent: quo fit ut exiftimc apium bis re-gionibus quibus Theophraftus floruit,folia per hy emê perpetuo retp nuifle: nanep id cômune eft his quæ folia no amittunt,ut amaraco 80 o-z^inio inter herbas,ct buxo ac my rto inter frutices,ut figura pro ualorii brniaautuinculorurationeretineat»Crcfcunt rapæetiam miruin mo- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ma-
dumin Italia,adeó ut quæda pondus librarû centû attigilfe fcraiittpin^ gnitudomira, gueenimhumidu pluriniû habent, nam ex femine, ut alias didlû eft,co piofumoleû extrahit, præcipuè aut longaru.Crelcût ôô in immêftimra dicesillpacres quas Italiuocâtrcmolazos,ex raphano amp;nbsp;rapaprogenk tgjinquib.làpor raphani uiget,amp;^ raparûmagnitudo retinet. Nancp ex his quæ x X» libras fuperarêt v. uidûalias quæ triêni inlàntemaiores tflent, Mifcent 80 genera,ut caul es trûco raparû efuiq; apti in Italia ha^ bent.Porri quoep excifis folrjs amp;radicib.tranlplantanf fuppofitategu capiMî bjita cumin imû defeendere nequeât,in latû crefcût,capitaticpuocanf, Antiqs noti,quiagratiores:gratiores enim quia teneriorcsdiaud enim abfi'milesfunt cepis.Fugos habebis cùm farmêtis inuftis pluuia fuperx ytßngi ^rian üenerit,uel finô luccedête pluuia aquâ fuperreliquias uftorû farmento lt;«r. runi fparlèris. Aliter populû nigrâ excide,Sô in illius frufta ac iuxta trû cumaquâcumfermentoinfunde:namquificnatifuerintfungi,utm31i ,,, dfepoflunt * Perniciofiuero funt laticumueficis, quiepdigitorum contaftu facile difsipantur, rubentes humido tenaei quiq? difl'edi fiunt gnoßintur.
Dd
-ocr page 434-39^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s ENS IB* SENSILIB VS^Q^VE
UlrideSjinde rubei,fufcijpôft cxrulei^demum temporis momento oni^ nia commutante fufci,utnifi ab integns homo decipi queat ièpultisco loribus * Qiiodficertius libeat explorare, in lacté ponas, mufcaspt rireuidebismtfitexperimento etiamconiuncflusuius.
Tutiores omni alio genere funt boleti, nbsp;qui in arborib. nafcuntur
‘ longiuiculi, tenui pileo atq; crifpan te * Nafcunt etiani fepultis lapi' dibus quibufdam latis meniàrum modo, quos in Samnitico agro inu^ niunt quatuor digitorumaltitudincfùb terra, inde aqua iniperfaintra quatuor dies» Abundant in nemoribus Sc celerem ortum habent: cî' lore enimindigent ficciore, ob id lapides illos exufti quippiam habere conuenit: præceps enim fungorum generatio, ac quafi abiqueradit^' fjiißi plMa nonabicpradice,nihil enim fine'ea»Si enimalimentu trahit, fiuiuataiic (tbpj^radice. augetur, etiam fi no uiuat, à terra trahit,oportet autemid quod trahiG eiàquotrahitiunélumeficzparsautemquàiungiturradixeft»
In uniuerlum igitur, generationes plantarum omniu incrément fîguræÔC^iapores ÖC odores colores^ acfubftantiæ,amp;fiquidaliu^ eft, Hunt mutatione loco rum, amp;: alimenti, amp;nbsp;permutatione feminun’ ab his quibus infundunt,amp; coniun(ftionecumalrjs,amp;^ præcifi'onepaf' tium, uinculisautuafis,8ó corruptionefubftâtiæ,utquæfitcumco'' tufione,8ó traniplantatione infîtione^,ac longa propagatione.Quaü'' dam ueró à iïmihbus,quædam à dilsimilibus propagan t,ut fungi»Hos non utilitate genus humanum excoluit,fêd gula»
Carduigentra. Tutius eduntur Cardui, fruéhis herbæ aculeatæ æftiuus, antiquis etiam notifsimus» Huic genere nobilifsimo alia plura lîiccedunt, atqut ita ut totus annus per ilia diftributus uideatur. Namfub æftatisfîneamp; autumno cardui agreftesautpotius Hiipani, minores, fêdeôguftuiu' clt;trdi. cundiores » Inde initio hyemis amp;nbsp;per totam hyemem Cardi, planta ah ba, fruticolà, lùbamara, fpinis obfita, cuius non folùm folia, fed etiam trunci pars ima8cfupremaradicis,quæbulboià quafi eft,niandit.Vtquot; reineunte rurfus ufep ad æftatem cardi iylueftres, nS folijs ob lanu/ ginem, nec radice ob duritiem,fod ima trunci ÔC fuprema radicis lignea parte comedanturtquoniamin omnibus ferme plantisamaris lignea pars ubiin folia expullulatabundantia focci, mollis nbsp;nbsp;minus amara,
gratiam faporis retinet,quod guftui ingratum eft amittit. Eduntur ta' lia omnia fale,aceto,oleo,pipere, nô folùm iucundè, fod etiam làlubri' ter» Nam fal concoquit, amp;nbsp;gratum reddit iàporem : piper etiam præter hæc odorem commendanacetum caliditatem omnium reliquorûfran' git,ut oleum ficcitatem, cùm prêter id etiam ad làporis gratiam non pa' runi conférât» Quintumaculeatorum genus eft Scolymos, ad medici' næ ufom, non ad cibos u tilis » Cùm enim omnia aculeataru plantarum genera uentriculo maxime profint,amp;r renes purgêt,uenenisc^ refiftant, miro tarnen modo peftilentes morbos id genus cardui iànat,quoddi' uifam habet naturaliterradicem» Perferturex India foxtum genus Ce-rium
-ocr page 435-LIÖER DECIMVSTERTIVS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^9^ -
i niihiiiOcatiT, quódhaftis rccflis candidis cereas candelas refcrat, fed magnitudine tantaut lanceas æquet, fruélu qui nucem nonexccdatla^ tisiuciindo,rubro, granis pleno, Eftód Pithaiaibi,frudu ut melonge^ na,fèdinfigni inagnitudinCjUt quac citrullos fêu angurias uocatas fupe ree, bonialimenti, fuauis faporis, Rurfus oftauuni genus Pinea, quod Pineæarboris frucHrui fruAus fit perfimilis, odore iucundifsimo, carne ütmails cotoneismeliorecp. Nafeitur eplanta foliopinguiacmagno, quale eft aloes folium. Ipfàm plantam nondûadultam lanuæ fêu Gcquot; gt;iuæ(efthæcLigurummetropolis) olimuidi. Vltimumexnobilifsi- / mlsaculeatarum herbarum generibus quodamp; India habet Tunauogt; ratur, cuius frudus citra omne periculû multum fànguinis cum urina fducit,necfecustamenminoremuentriculoutilitatemaftêrt.
Parumabhis omnibusoliuæguftu diffêrunt, fêdinuenitarsquod oUu^^uomo-^ îdderet: inclufàs in tabulæcauo malleis tunduntligneis, cxcluduntç^ olTaenecalitereduntur lanuæ.Mirum qubdoleo oliuarumoliuæ mclt; liores multb euadant,infigne argumentum egregiæ ficcitatis. Optimæ ‘^reromnes maximeep HifpanæColymbadesexoliuarumfiintgenegt; onu^colym^a rf.cumramuliscnimcxcipiunt,lauantinaqua,perdiemfi'ccantur,iiv di.f. dcfubftrato fàleSc fuperfufà muria, quâ fuperius docuimus, feruant.
Frudus humidiores, utmâlapunica,pira,uuæ, maxime feruantur fi YruHui'omnet collefti longa fêrenitatepræcedente,purgaticp ab acinis,fi uuæfint, ui- quomodo fer-® tiatis,pediculo in feruentepice,autfideeft uino torreantur,indc biduo
^îccentur in Sole, 8ô inter paleas ne mutub fe tangant difponant : cùm fniniomnis putredoabaqueohumido ortum habeat, ut alibi often-^uineft, necefte erit eo abfumpto non corrumpi frudum, abfumit au-' tcin maxime parte eaquainducitur fcilicet pediculo.
Veriim alia arte cucumeres feruant : in fæce enimdulcis uini collocà Cueumeret dtandiuconclufodolioincorruptimanent,quandiuamp;fpx. Alitercu^ rumeres melones^ dulci mufto immerfos fêruare licetmec falleris,mo do muftum dulce efle no definat: nam fi definat,uinofi reddunt.Qubd fihospræcoccshabereconfiliumfit,incalathisfêrito,aquacpcalidaper nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ut
bndito,calidocplocoferuato,nubilofo temporeigni,fercno Soliex' ponens.Namcùmprçhumidahæcfintacuiuacia, fponteepluxurient, ’gnisnon lædit, neeexurit, fedillius uis retunditur, quæin ficcioribus aut minus uiuacibus Imderet plantam acoccideret. Ergo uerno tempo rcccalathis effofsi cum tota terra tranfplantant fub diuo in areas. Hi e^ tiamfrudus fi contedi à Sole amp;:uentis tuti reddantur, mirum in quam «xerefeantmagnitudinem. Qubdfiperhyememferuareuirentescon-filium eft,iuxta puteû fêrantur, amp;nbsp;poftquàm adoleucrint iuxta aquam inputeodemittantur, ficenimnon ficcantur: quoniam neçp Sole fie-fantur,nequeuentistabefcunt,feduaporeac calore aqum uirefeunt.
Qubd fi ut iterum nafeantur confilium fuerit, immaturos frudus ufcp adterramprpcide,indeplantaniipfamterraobrueôôconculca,uirides habeat.
-ocr page 436-400 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE SENSIB» SENSIBILIB VS'q.VE
enim radices caulesœ frult;flum reflaurant * Quæ ratio etiam in floribus C
Radiceiher^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.p j n. o i- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;1
uentur.
Conditaquo-nodo
Säcahcirum er
generaliter ODieruanuaeiL.iveuquaturua qua; au uieojuuslt;iuMiuiJg‘ quomodo [er- nem,utrapx,cretanus,nafturtia,fblo utexpertus Ium aceto ftruantur, ftdomnibus commodeadditur feniculus.AliameliuscodiuntutjUt cucurbitæ,melonumcortices,ôdcitrangulorum,caro mälimedic^jto-^ tanux,atC]^limunium.Quæ integra condiuntur,non perfecfladecerpi ßlentjUt rapæ,nuces, limuniacp. Macérant diu aqua, quæ aßiduepe^'' mutandaeft:coquunturut molles fiant,ficcantur^ in umbra,inde laccharumùedefæcatum igné luperinfundito. Poft dies feptemdctriquot; (flum liquorem coquito fuperinfundito, ter^ aut quater répétés, dulcißimi clari reddent ♦ lam uero amp;nbsp;illud dixi, mucidos fieri fi ejud ntel c^uomodo aquei huniidi fiiperfuerit ♦ Mel uero Sc iaccharum reliquiep (ued/an' purgentur. nbsp;nbsp;(]i Jq oui 80 aqua repurgant, defpumando coquendo^ » Co(flumuei'®
dicitur 8c nbsp;nbsp;cum guttacoierit. Seruantur 00 fru(flus alijs modis,
Cdrnc! icßiuo tempore quo-modo fernen tur.
ficusiprimo ièrotini,cùm decidentes ex arbore immaturi^frigote®^ turantur, Serotinosdiximus fieri prioribusfrueflibus antequam lefcantpræcifîs : frigo re enim calor quiintus eftcogituramp;SconcoQuit' Alia uero feruant liquoribus,ut aceto uuæ:qubd fi mel addideris,flO'’ ablurdumerit» Vidi enim leruatas quæ uirides uiderentur, Seruai^^ tur etiam uuæquafiipontè in frigidioribus locis purgatae amp;nbsp;fufpen^^ Nae«^aowo- adBoreæ regionem, ufip ad uer * Melle aute nuces comodißime: euadunt, mel autem fit arteriacü,faudbus enim n5 parumcofl' ducit» Sed mellis ratio generalis eft, uelutamp;aceti Sc olei: liquoresed® qui lêruantur, leruant, nifi admodumuincenteaqueo humido. cetumperuertit faporem, oleum autem odorem, mel uero melius pote{la.te qiudem calidum ficcum ac pingue. Carnes quoeç gftate coquot; (fias 115 perfedte, exprefla aqua diligenter in umbra per horamficcabis loco perflato, inde aceto albo ialeq^ confperßis, collocabis in olla frig^quot; dioreloco,reuoluensfingulisdiebus» Suffîciethæc condituraaddi^® decem» Aliter fie cocflam ac fîccatam,fàle iuniperiep contritoïèmine’î’''
aceto albo plenamlocoq^ frigido pofitam merge, uoluens fingulis diebus:miraberis ftporis 8c odoris gratiam, pifeet i^iiomo^ nbsp;nbsp;Qpæ mollia funt no coquunt ciim ftruare uoles, praeterpiftesman
doferuentur. nbsp;nbsp;nbsp;fi-fguntur in oleo mediocriter, amp;nbsp;inter lôlia lauri myrtiue fale cofper
corru- ß reponuntur. Seruant lauri folia non folum pi(ces,fed iamcorrupta® ptam quje cor- aquam emendant,innoxiam^ atcß bene olentem reddunt,amp; aduerfus uenena praeftnti auxilio funt » Emendat 8c calx, item^ cocflio, fed id ^uibits lauri folrj S melius. Corrumpitur autem aqua ab his precipuè quæ ab corrumpaiur. qua corrumpuiit : talia funt triticû cadauera maxime Humana : nam fi ab aqua corrumpunt magis in dies, ut aquam corrumpant uehenien' ter necefle eft. Corrumput etiam earn lupiniaclinum, utinfoffaurbis noftrg multitudine pifeium in ea extinefîâ ob id admirarer. In uniuet^ funi cum multa corrumpant aquas, in duo genera redigunt,uel eacpi®
-ocr page 437-LIBER DECIMVSTERTIVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;401
inaquis corrunipuntur, uel quæ iam iponte perniciofa flint Scdnihil quietedetenus eft,ut nihil ad purgandâ motu. Sed motus fèró aquam pnrgat,quiesaütceleriuscorrüpit,Sedßcalida fit aqua aut uinûinua- Ac{im er uinS ^spoCiu^ca-uaCain aquâaliamin quahalinitri libra fît dilTolutaimmer gito, afsiduèmouens : réfrigérât enim aqua exterior,quoniâuelut ob i' gnêquendâuapores exhalât,nectamêutab ignealfj générant. Quanti-tasueroacmoduseius taliseft. Inaquælibras c.halinitrilibras à x x» ad X X v.alTumesrhuius ex trib. partes duas infunde,ac fcnfîm embolo niafculo in piftilli formam ligneo uerte, lente primo, inde pauló concfr tatius, donee crefeente frigiditate cckrrinic uertatur, iemper^ adean^ dern'partem. Explorabis auteradigitoiæpiuscùm adfrimmum frigé ditatis perueneritjindeaddedimidiumrefîdui halinitri,ac uerte denuo, ultimo reliquam partem fru frxtam totiusaddes, accircumages donee ad fummum frigiditatis aqua peruenerit : quæ ubi ad frimmum perue--nitj fi paululum contrario motu agatur, nihil officies : at ante,mul tum tx frigiditate tolleretur. Solutû uero hahnitr5 rurius excotfia aqua co-gitur,cùm tâdiu excotftu ftierit donee cochleari in pauimentu effuium concreuerit.Etquanquâhæcgeneralioracfubtiliorfîtaquas SxLaquis inimeriàuinarefrigerandi ratio,nihilominus tamêmelius àglacieôôni ueaquærefrigerantur. Seruanturhæcadæftatis extremumfruftisma^ cladcs ernix gnis, puris,frigore duratis diuturno, qualia refert Munfterus inueniri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xfla-
® in Valefîæmontiumiugis,millibus multisannorumdurata. Namhgc Gcrmaniæregio adeo frigida eft,ut nullis æftatis caloribus glacies dif-foluatundifîbluitur tarnen calore ignis aut Solis,ièd fèró.Huius igitur glaciei fruftumouf nîagnitudine,aquæmagnumuas refrigerat,eam^ ftadm, uelutuinum. VidÜTeftreferthorridamglacieiipcciem,ma' gnitudine fcifiuris quæ in ea erantadeó aipetftu terribileni, ut etiam fontes turbare poifet; quæ ciim frangitur, ftrepitum adeó diifonum amp;S magnum edit, ut orbis ruereuideatur. Hoc genus glaciei Óó quodcun* que aliud tantum durât, quanto maiore mora concretum fuit: tempora tnimdiffolutionisamp;generationis fibi inuicemrefpondent: quódiux tins enim cogitur eó fit grauior 8ó denfior, óïT ob id etiam diflblutioni minus obnoxia. Oftenfum eft autem hoe in his quæ de ferro diximus.. Ergohuius frufta pluribus ftruantur diebusinantrisraontiumum^ brofis, aut fi inter iàxa condiantur ac marmora paleas^, aut inter cry-ftalla in uinaria cella Boreæ expofita.
Sed ad radices quas ftruare propofi'tueft uenio,tumduriorareliqua, in quibus tarnen teneriores eligemus. Et quæ ftruanda cruda funt, ace to ac pipere,tum garyophylis atq? alifsadiecfiis odoribus,ftcile ftruam tunmodo memineris odoru alios quidealrjs conuenire, turn etiam gra tiam apud homines non eandem efle,ut nec iaporu. Sed quæ melle con dire uolumus,mediocriter coefta amp;nbsp;ficcata effe debent, quoniâ molliora fîût, melius fapores atep odores côbibûu Inde etiâ iùauiora reddunu
-ocr page 438-402-
DE SENSIE* SENSILIBIB VS'q_VE
Simili fiibtilitatehumanaiiiduftria etiam indeledandis oculisart^ CorwiM ^uomo floritur. Hine amicus nofter bibliopola Nicolaus Landrianus corio
^xprefiit imagines,ut ex cyprio ære fada: uiderentur.Corium eninii’*' fmutibus adui- parummaduerit,tepidumproplafmatibus diligenter intruditlign^^’^’ uumexprimat. aut alia ex materiafadis:additur ceraut adamufsim compleaturinaflC, amp;nbsp;fiiperinduda chartainter tabulas torculari coftringitur, pingituf^ Verhaut ad ui quodcælâtumeücoioribusproprijs.EîuCdeniargumêtieühcrb^si^ uumpingipof- uiuum,utdicunt,inchartispingere.HerbauirensimprimitchartæjOt ueiligiûquafiichnographiaremaneat: indealrj carbone 8cærugint ƒ xtis foliorum colores, tum ncruos dilutiore colore ac ftipitem pingO^'
alij fiicco hcrb^ herbanijflorum flores fingunt,(èd aquam è flicco exp*^ sffndTMw mi- niunt,adcluntc^lachrymaniquaniuocantdragagantum.
j.m^ornamêtaniagnifîca,tonitrua,pîuuiç,m'ues:conftanthæcotup2P pis alternantib.follibus.Hinc Soles,aftra,Lunacp ementito cceIo,c1iJ^ fjicot^i Sied Nicolaus Siccus uir tum Optimus tum lplendidiisimus,omni^ Capitanei iufii - rum nobiliorumcp artium genere eruditiisimus,repræientauit in ta co ZT in-- moedia quamte iubente cor am Philippo Hiipaniarum principe Cæfa' riscß noftri fiiio compofuit,edidit,ornauit.Quis no mireturibi fidera^in fereno collucentia, latentiaatrisnubibus,hebetatacanclidis, motu cum fidereac cum tempore reprgientationis Fabula? côgruentcni' - ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ibi iapphiroSjChr yiblithos, uerasep pyropos,lumina uitreis abfcôdiFa,
dodecaedris icoiàedris^’natiuo uitri colore mentiebantur. Defueniflt D adamantes fmaragdi^ ut fingendo finxiiTe non uideretur. Edidit na tonitrua,quidiam plus poteft Iupiter,aut Neptunus ipiè'Tcùmenani naues uelutinmari Ferri aefludruari uideres.
Nihil intentatum hæc cura reliquit:inde etiamlaquei, hami,rena,ar cus,canes,accipitres.Necfùfficiuntdoli,niaddanturinfidiæ.TriaFunt in uniuerfum,quib,fèræ omnes aut pifees aut aues capiunt:Dolus,uis, ÔC ueneficium* Vis auibus iägittis Sc arcu infertur, piicibus fuicinarcti busep tum calce iacco agitata:occîditenim nihil guftâtes, autmentede turbatjUt balnea homines ♦ Et canes ÔC retia feras. Venefîcia funt aconi Terttf lit otet- tâ^tithYmalijrsinûculigeneraomnia,qugcùmcibis miicent,promifcuè aues, feras amp;nbsp;pifees omnes occîdunt. Nux uomica ut expertus fum ca^ ^à*\antur^^° nbsp;nbsp;nbsp;iHico interficit.'eademaues reddit attonitas, fi cibis earumimmifeea
tur.Memini mealiquâdo comices manu ccpiire,cùm inter carnes nucé illam trita mifeuiiTem. Auiculæ fi edant grana qua? uel in fæceuini cutn cicuta? fucco, uel in aqua ardente, uel etiamin free fola potêtioris uini, uel in decodto albi ellebori cum felle antiqui bou is, attonitæ reddûtur. Qua? uerb gregatim incedunt, gregatim etiam capiuntur : ut perdices, magishis anieres, omniû maxime anates. Cicuratas enim ex fuo gene^ re præcifis alis iuxta aquas uallo circumdudfo alere oportet copiofoiu cundiisimocpilliccibo.Idanatib.interreliquaeft Sorgumincoâura aqua? ; node dum cicures damantjagreftes defeendunt ad cibum : nara animalia
-ocr page 439-LIBER DECI M VST ERTIVS»
403
animali’aomm'a confènlùmhabent in quatuor uodbiis, cibi',uencreo' rum,pugnæactimoris, fè^rnutuó intelh'gût.Retibus igiturquæcoo-' pertoria uocant contradis, hærcnt cnim palis inuolu ta, clauduntur,u t quandoçp milleunoimpetuanates captas référant* Etquanquammi-runiuideatur,certum tarnen eft nullum elTe felicius aucupium. Eligun tur uero c cicuribus quæ colore agreftibus fint fimillimæ*
Pilcesquocpcibocapiuntur: cibusigitur quatuor debet habere con P/ff« quomo-ditionesmt fit odoratus nam procul allicit cos,qualia funt anifiim,pa- ^ocapùntur. nacis fuccus,æ omnibus melius cyminum. Sit iucundi lapons,ut eden tesinuitetamp;fallat:talia(ùnt languis,prgfèrtimiuillus:calèus,præcipuè caprillus:panis,maximè triticeus : papiliones,meliores^ inter cos fuh ni. Sit caput fer les, ut celeriter uim ueneni ad ill ud ferat: ut aqua ardens uini. Sit demû ueneficiû,quod attonitos reddat : ex quo genere eft calthæ flos, calendulam uocant, quod fingulo menfe floreatmam her^ l’ahæc,cuiusluteifuntflores,infruftaconcifà,prægrandes etiamhoræ fpacio reddit attonitos : Eft calx, quæ etfi' aquâ corrigat,occîdit tarnen pifccs. Eft tithymalicuiuftuncpfiiccusreftutracp nux,uomica,8ô quæ ttiethel ièu {bmnifera dicitur. Sed nihil præftantius eo fruétu qui ex O^-flente uehitur,uocant cogolumtnigra bacca eft, perfimilis laurinæ,fed ’^inor acrotundior* Compofitio noftfaadpifces capiendosexperta: Baccarum orientalium quadrans unciæ,cymini aquæ ardentis fingu lofutn lèxtans, calèi uncia, farina? unciæ tres, digerantur contufà in pa-ftinos.Cancricapiunturuirgulisdiuifisinfummitate,quibusinteftina Cancri quanta ^îic}iia,autranarum corpora inlèrta fint,ordine difpofitis, iuxta gurgi» f^saiitloca que habitarc lblent,denis duodenis ueu'nde reticulo circuit pifeator uirgas fingillatim eleuans, fubiedlocp reticulo cum cancer non adeo celeriter polsitfeexplicare, decidit in réticulum» Ita piftatorma-§nacuniuoluptate centum autducentosrefertdomumbene robuftos ^uiuacesacmagnosmam parui ad elcamfubliniem non tam facile ac--^edunt : ubi accelTerint, antequàm capiantur excidunt » Sunt quæ ’^onlôlùmalliciantjlèdSc quæ auertant,utfuccus foliorumcucurbitæ, Equi cr mula 4^0 fî quis mularû aut equorum pilo s intinxerit æftate media,non par ^oreimiraculomufcarummoleftiacarent: itamihi hoc perfæpe utile Iditjièd longe utilius ad animi penetralia iam accedere»
LIBER XIIII. deanima amp;intcllc£tu. N I M mires, præcipuèhumani, de quo nunc eft lèrmo, Animipartes nouoquodamdicendi genere opus eft, quôd,ut Philolbphus reclè dicebat, anima omnia elfe ui dcat.Senfibiliaquidê propter iènfus,amp; quæintelligun-
^1 tur propter in telledum» Dida tarnen plura elle memini
DE ANIMA ET INTELLECTV
404
l'nlibro quidei’niniortantateinfcribitur,tunimalqsànobis côCcnptis bbris. Mentis igiturpartes duc : cônexa,quæ in tres diuidit,rationem, niemoriam,amp;^ iinagmationem : fèparabih's, quæ duplex,intelleâusac uoluntas. Eft præter hæc fèxtum genus quoddam uirtutis quo fenfibp lia co gno feit,nee fol Lim fiib propria ratione,uerumetiam inuicemcom parata. Cumcp duplex fitappetitus, hicquidemablqucfenfu,i!lccuni lenfu,ledent in uoluntate fenfili animæ parte afïèdlus ipli, uclutmife ricordia,crudelitas,ira,manfuetudo,audacia,timor,fidcs,perfidia,uere cundia,impudentia, odium, amor,læticia,trifèitia,libido,continentia, lêgnities,proptitudo,lafeiuia,moderatio. De intellecluigiturprimuni ac uoluntate dicendum erit,
Intclleô:us,res eftiplaquæintelligitur:uelutcùm cquum intelligo» intellctflus meus efl forma equi; Ideocp eft forma generalis, æ uelutpri ma materia. Sed uoluntas,elt cùm fertur extra,ideoep obiedo pofte rior,neceftidemobie(flo tunc, lèdilli fimilis.DifFerûtigiturinduobus maxime : Primiim, quodintelledius eft res ipfa intellefta,uolûtasuu‘0 tantûmcdoillifimilis.Secundô,quiaintelle(ftuseodenimomentocon ftatquo intelleftaresjuolûtas autem pofterioreft. Vtuero ad oculuin lumen ôô tenebræ, ita ad uoluntatem odiumé^: amor.’ad intelledufflU^ Vfrum cur ex ró fal fum ac uerum. Sed cur uerum amp;nbsp;ex fal fis 8gt;C ex ucris lequiturjal' gt;foijuandoq;, fijjiiauteninunquamexuerisÇ'HocideocontingiLquoniaminfalfoaH uunquanifequi ftwid poteftcontinen ueri, utin homme quod fitafinus,continetur^ fentiat:atin uero ciimpurum fit,nihilpoteft falficontincri, Cùm igf tur à toto ad partem deduftio optima fit, ex fallb uerum lêqui potent, ex uero nunquam falfum : non ergo ex fallb unquam uerum lêquitur, ^èdex eaueripartequæin falfocontinctur. Affîcitur autemintelledus ueri intelligentia,non paruauoluptate,ob tres caulàs. Prima, quódfo^ lum hoc opus in nobis proprium eft, atep cum diuis tantum cômiine, reliqua omnia cum belluarum genere aliquo, uel ctiam eum omnibus autpluribus. Secunda,quoniamnobilioris uirtutis hocniunusell:eft autem opus ipfumuirtutisperlèdtio.Tertia ob utilitatem,quæexintd lecftufeientiacpueri côlèquitur. Falfumueroodiofum femperpropter fe.’quoniamuerb quandoep côducitadexplendamlibidinem,gratuni Tahularumnir Veruntamenfabulisaptècompofitis dele(ftamur,quoniamuerofi cur I c- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uidentur,8ôadmirabiliacontinent.Deleeftanrurcb id puerirna'
gis lènibus,amp;: ftolidi ftpientibus,qubd ueritatisinhispîuspueriScfto Auditd eurma- üdi ineffe putent, Quin etiam leclis audita funt iucundiora : amp;nbsp;inter ea ^deäeru nbsp;nbsp;nbsp;quælegunt magis grata quæ aliéna lingua conferipta funt, Sclibriqui
rariores funt magis deleôtât. Caulàin omnibus una eft, raritas fcilicet: namrarainlibris raris continentur,paucioribus cognita: quædifficilf bus,rariora funt, quia pauciores fei û t quæ audiun t: rarilsima quæfolis nobis narratafunt. Vndenihildeleefiabiliushcminicolloquùsdema^ gnisrebus turn lècretis, Vilefeunt enim que omnibus cognita funt, etfi
-ocr page 441-LIBER “ D E C IM V S Q^V ART VS* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;405quot;
prcciofiorafint, Obidfaccrdotesobfcuretraditasuoluerecflcfuasce* reinonias: Sé nulla effent hæcnifî tenebris quibulda oblcuritatis adum brarentur ♦ At uero obfcuntas quæ intelligi (cn'pta non patitur, l'gno-nntiæ, ut moderata fapienti'æ eft argunientû ♦ Eftautemfapientisoffî- Sapicntis trU duni,pulchras primo dubitationes,deinde etiam fî fieri poteft utiles in medium attuliffennde iblutionê caufamqj docuiflè, Sgt;é nihil circacauip redditionem abfurdû dixifle : quo in genere maxime peccât Platon ici. Suntuerointelledus *g«THgz«triaquibusutitur,principia,experimeiv tuin,amp;S ex his confequentia.Quoniamex fe autfenfibus habet quæ pri mônouit: autex his cognofeit, palàm igitur qj non pofsint effe plura. Aliaaùtalrjsprincipiafuntiènfiicognitaautconfequêtia. Mensautem in his non laboraqæterna enim eft uelu t amp;nbsp;Ip ecies. Æ ternorû aût quæ-daninômutantur,utDeus:quædamluccefsione,utc(xlum:aliacircui tu.Species igitur immotæ funt,lèd non ut fupremi intelledlus, uerùm ütmens.Non laborat igitur mens,quia in tempore nôeft,in^^o contem platioipiàanimumexhilarat,amp;: iuuentutem producit, Viuimus enim tantummodo dum contempiamur. V ita ea uere fola eft, quæ diuis con uenitfempiterno æuo:talis autem hæcfolain nobis»
Immutant uero æ præter lætitiam aftecftus omnes reliqui corpus i' aitimi pfum,amp; cumeo etiâ uitp ftatû,quodex his erit manifeftû.Deledlantur quopado cor-ateptriftant alqs atcpaliisfeniusomnes. Sedamp;ad delcdtationêipfam fpirituscxtràferuntur,rcfugiûtex triftitiaintro, uehemeiitib.quidem . inafFeftib. celeriter, in paruis tarde ac fenfim. Cùm ipiritu uero amp;nbsp;fan-guinemipfum ferri palàm eft.Cùm uero extra fertur,dilatatur, refrige tatur,amp;:confirmatur fî robuftæ fi'ntuires.Cùm uero contrahitur,côcul mtur,atq5 abfumitur.Calor fî confirmetur,fiet conco(ftio,{bninus con-ciliatur,digeruntur excremêta, curantur^ morbi:quod etiam inferius cdocebimus.Contrafto uero calore fomnus prohibetur,conco(ftio ui-tiatur,rctinentur excrementa,morbicp creantur.
Dicendum eft igitur nuncde paucis animi affelt;ftibus,ut eademratio tiWü cfjv-ne alios affequamur. Igitur in timoré cogitur illico côfertimcp fanguis élm. ininterioribuspartibus:undetremûthomincs,uoxtollitur, autlabat, pallet corpus. Qiibd fî perieueretac ingens fît,canitieminducit: contra ftoep intus fanguine, aut tabefeit homo, aut phlegmoneexcitato mortis fubit periculû,quidam etiâ fubito extinfti funt. In triftitia uero non Trißitilt;t, côfertim,ièd ienfîm calor redit, ideo^ nô nutant crura, nec repente mo riuntur,feduigilant,nonconcoquuntpræcordia,fuffocanturiuuenes, tabefeunt proueftaætate cacochymia,malus^ color,amp;: morbi uarift Ob banc feu ob timoré referût Meliboeâ Amphionisôé Niobes filiam, McUbaea. cum folaex tot fratrib. atepibrorib. cûibrore euafîffet, pallidâperpe-tuo fuiffe.Inde Chlorim deinceps uocatâ. Ira effundit caloré extraiubi to,ièd tamê prius adeo feruet,ut in calidiorib. têperamétis ac fîcciorib, febris excitet,Omnib«certè incalcfcit corpus totû,undc utilis his quib,
Ee 3
-ocr page 442-4-00
DE ANIMA ET INTELLECTV
uel abundat pitui'ta, ucl triftiti'a, aut tîmore habitus marccfcit. uehcmens fanguinê lÿncerSextràfert,utin umb.ualidis morboscu«'' re Ibleat, l'n imbecillib. ocddcrexft^ l'ræ medela, magis uerb tîniofi^' S(gt;ti, nbsp;nbsp;nbsp;Sed Ipes triftiti'æ contraria eft, fenfim^ fi fine timoré fit, natural^*^
cal O rem difFundit» V nde inter omnes afFelt;fius animi fola fpes omnibus utilis eft : côcocfiionem ôd dulces fbmnos parit : unde etiam corpus bû nc coloratû reddit ac pingue: immoderata tame ipes gaudio fermcbuu liseft, nec fbmnos admittit. Omnis enim uehemens iànguinis motus vtrecunJiif. fomnumtollit, cumibmnusfpirituüamp;’ fanguinis quiesfit» Verccufl' dia uero ex fpe confiât ac timoré, ideocp languis duplici motu ineaflu' (fiuat. Pueris ac uirginibus familiaris eft, gratocp rubore ora fuffunàc necuexata utinmetu detrimentSatïèrt,ièdodiumpotius,Eftauteiy odiumSôipfiimex ipecompofitum,fedamp;extriftitia,non metm
inKj'dw. dia uero odium tenue eft* Palàmigitureft,quinamexodioamp; inuitü^ Rmoris. corponsaffcftus proueniant. Sedamor cùmodio cotrarius fit, fpefta lætitia, nam ipei fuipicio contraria eft : dico quidem fîrmæfp^*’ uelutiinconftanti timor. Sufpicio uerb timor eft paruus,uelutaudaci^
maxima.Differt àlætitia,quoniâin utracp eft firma fpes,fedinaU' ’ daciafinis eft mediocris,in læticiaiucundus. MeminiiTe autemhoriu^ inferius diligenteroportet, utphænomenaintelligantur. Adeou^tu m inimutâthæc omniacorpus, ut ficummclancholico humore iungaU' iominibu! ff]i tur,edafi'iiamp;:ftuporeinducant:quosfiurasautnouaculaincîdas,niHgt;^ ’’ auumcaufi. prorfiisfcntirccoperies:alijiacentuolentes utmortui:alijetiamdiuf liant : hæccp pro magnis miraculis apud imperitos habent, cùm tainc» 7.ApI?or.4e. dicat Hippocrates: Si lingua repenteincontinensfiatjautaliquapafs corporis ftupore elanguit, taie eft meîancholicû. Sed Galenus fenftuu huius minime eft alTecutus, ob hoccp dcmirat antiqui magiftri did^ Afïèftus igitur animicorporamutant, fbniautemanimiaffeftustnc^ cefteeft igituribnos corporamutare. Omnium autem affèftuumma' ximi iunt timor ôéfortitudo : athos mouere pofiuntiôni: indicio funt cUmoy inini- tubæLaconicûinuentumjtYmp3ma.barba.rorû,cornuaôCclamorRo' tio pugnlt;e uti- maiiorum. Nam Romani iùb pugnæ initio adeb magnis clamoribus obftrepebant, ut lofephus coaftus fit Hebræoru luorummilitumau/ res obftruere,n.e uel ftrepitu terrerentur,aut attoniti fièrent. Sæpe coiv tingit præteruolantes aues ob eumclamoremexcidere. Confiât igitut fonos multumadfortitudinê fàcere, igitad alios animi afFedlus. Nunc pro clamoribusboant machinæigneænoninani, fedexitiali ftrepitu. Quantum uerb corpora ex affèftibus animi patiunf,indicant qui duni cogitantintentius, nequeuidentnequeaudiunt. Oculis igitur apertis autauribusnonuidereaut non audire, non licet: at licet intentiusco^ gitare,ob idcp minus lêntire,ut etiam quandoque cogitationi intentas dolorem baud iêntiat.NeceiTeuerb eft in aftedlibus animi corp us path quoniam hi non fine corpore Hunt. Intelledlus uerb non iramutat, nifî uel
-ocr page 443-LIBER DECIMVS Q.V A R T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;407
qiiia cu ratio ne 5ó imaginationc operari illü necefle efi:, iiel qui'a dS ’ntdligitdele(ftat totus homo : ipfe enimintelleiflus omni'no à corpore pfrfefeparatuscft. Nuncem'nidum hæc fcribojmeusintellecluseftea H^æperfcriptahæc tuintelligis : dumcp medica pertraclo, medicina: ^umdenumeris fcriberem/tunc numerus erat, adeb quod alijs omni' “^isciui diueriaicripierunt euenirenecefîêeft, ut dum mea relego fcri' alius mihi fuifle uidear ab illo qui nunc fum. Verum medio tempo •’^pnncipiaintelligitjnec percipit homo, uelutnequefemper (entire ie P^rcipit,ciim abftradta eft mens.Cum igit dormit homo,aut adhuc eft '■ifans,autebrius,licet uideat ociari,intelligir,ied no fitoperatio haben ^icôniunis ; nam cùmrefipifcitabfcp negotio rurfus intelligiuÆterna eft forma intelleftus, quoniâ nofterintelledtus dû hæc legis con fîniplaris manet amp;nbsp;eft,eademcp font formæ ftilicetac ipecies rerû unû ^ffoliûufqj in æternfo Videntur igitur maxime (àpientû immortales ^■I’nii, anima uerb flammaquædam, autnon fineilla, neqjenimabfop ’’lotuconfîftere poteft. Atin fenfo non fit immu tatio, propterea périt, ^ctiâquod fontitur idem nô manet. Qiiare necp eodê modo imagina-•^uraututimur ratione. Memoria quafi intelleftui fimilior eft. Ea ordi ’’f iuuatur, quoniam quæ ordine côftant, tam facile continent,u t quafi i^nutn référât. Duplex eft,rerumacuerborû:alterai^alteriprpfidio eft, ^ndeenamduplex:artificioiàmemoria, rerû quæ imaginibus confiât, ^oliminuentatraditacpàCicerone acQuintiliano,quaucrbacontineii f^namp;uerborum,quares tumetiamuerbacôtinentur : confiât primis *^ominumueletiaminitiorum iyllabis, èquibus uerbatumcarminafî' unt. Eiufdem generis quæ numerorû coniundlione confiât: mirumcp ^uantumuterq? modusextemporaneis aftionibus acludis conducat: ^ndetampulchriinuenti nofirimercedem accepimus,foilicetopinio' ’’cnimemoriæ, quæ nos plurimû iuuit, cùm tarnen lapidiatcphuic in' ücntodebcatur totumquicquidefi, præterpafsiuammemoriam, quæ in nobis uiget. Adiua uerb, atC]p præcipuè artificiofæ utrunqi genus, ab imaginatione maxime iuuatur. Necefi ferme artificiolà memoria a' hud quicquam, quàm translatio rerum amp;nbsp;uerborû adordinem ac uim imaginatiuæ, quæ tarnen tantum affèrt cômodiuerborû ftilicetacnu' merorum, utfacilius centum cum ea quàm decem fine ilia recitare poP fis. Ratio tamë omnium uirtutum mortalium princeps efi, homini^ propria ut mortal is efi. At ueró utintelleftûpoisidet, artes ÔC foientias txcolit,artificioiacp inuenta quædam,quæ ad artes non pertinent, quo niamutilitatecarent, autincerti font generis : omnis auteiu ars,efi generis certi atcp utilis. De incertis igiturat'
Memorb ßcio/et
Mentorin paßiua.
que inutilibus primo dicendû efi»
-ocr page 444-4o8
LIBERXV.
dc incerti generis aut inutiJibus fubtilitaribus.
IV s M o DI funthæc» CurftRiper tabulam aliamidi!« incidat,noadeó frangiturfuppofitatabula,utincuneis figendis: cert e quia itftus per totam fuppofitam tabulam diftribuit, undeminoreuaditin fingulis partibus.'fle“: cogit pars deftcndercaliarelida, quod maxime fradu' ræinitium eft : eo etiam intermedio tempcrat idus : aer quoep cumim'
pulfu careat, uiolenter ingredi non poteft (ecundam tabulam rubie' (ftam,quare nec diuidere.
vitreauafi i- SimileilludjCuruafàuitrcaigniexpofitafuperimpofttofîirculonoU cutofuppoßta^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ quoniamlignûnoincaleidt,cogitcp utuitripartesmifeeam
tur.
In/lrumentutn luäicrutn.
curno rumpan tur:frangitautem,quiaaqueumhumidupriusinflatumconuertituf» Verirm nullius ufus eft inftrumentu ex ftptem annulis. Brafteaf^^' readigitum lata,palmi longitudine, tenuis, in qua feptem foraminatO' tunda, anguftaæquiscp fpaeijs, fecundum longitudinemdifpoiitajft^ ptemexdpiut uirgulastenues,altitudineunciæ ferme,mobilesinimo, amp;nbsp;in fuprema parte circumflexas,ut annulos digiti magnitudineinelu' lbs retineant, ipfæ uerb uirgæ à iequenti annulo infra flexuram conk nentur. Ob idc^ omnes annuli præter primum,ab antccedente,neexb liant libéré extra anteriorem uirgam prohibent: ferrea omnia 6c ferret
etiamnauicula,cuiusfpedemadungueniinmarginereddidinius,lon-' ga latacp promagnitudine fubiedælaminæ^Hoc inftrumentoludus excogitatus miræfubtilitatis.PrimusfecunduscpannuIusperinaneA fpaciuniimmittitjindenauiculapereofdeniannuloSjpóftillorumpn' mus perinane A demitntur,poftquem terdus annulus per nauiculæ uacuani mediam partem, ut primi duo fiirfum trahitur ,iJliqj nauicub intruditur: tum etiam primo ftirfum deducto, lam tres drcumambiunt nauiculaipfam:demittesigiturduosprimos exempta priusnaukub, ita lila fo 1 i tertio inclufa manebit inde quartum fuperinducere licebit, ut omnis hæc induftria tribus præceptis contineat. Primum, quódaiv nulus furfumtrahendusdimittendusue, unum tantumliabeat ante ft cui nauicula includatur. SecundüjUt dum demittis una iêmper primos duos demittaSjôd unum trahas, uel unumdemittendo duos primos tra hasgt; T ertium, ut quocunep iurfum tradro uel demiiTo, omncs quiaiite funtfurium traherenecefleeft, acrurRisdemittere, Primi itaqueduoa nullo alio impediuntur, ne intercurranttprimum uoco eum annuluni, qui liber eft in L X111 i.uicibus. Si fine erroreagatur nauicula, in om' nibus includit annulis, uirgas^ onines inclufas co tine t in x x X
-ocr page 445-LIBER D E C I M V SQ_V I N T V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;409
X X X V .fi'ntab ablôlutfone ad pilt;|nn' tranfi'tuni lêü ultinn‘,redeat totideiîî. Igiturcirculusperfideturtotiisin CX c» uidbus. Inu' ^•leefthocperfè, fèdtamenad ferasartifidolas arcarunitransfcrripo^
Similis fubtilitas eftin latrunculorumludo feddelecftabilior ob idfn7c«?or(m J'îrietatemamp;Tcontentioncm: utenimnauiculain genere illo cfl: fubd- luduifMtßi-*‘gt;siniæinuctionis,italatrunculi interludosomnes : fcriplîmus autem Qdudis quatuor libros olim»
^neodein genere eft modus cognofcendi chartamexcogitatam.Fac charta excogi ^tnienteillamcôdpiat,menteindeoftendeperfingulas:ubiannuerit, guomodo
illamclam fignabis, illicoc^mifcebis,indeinuentaoftêdes. Alij ^^ninotæanteponüt milcentcp, amp;nbsp;antequamleparetur uident,inde fê-P^fan tj aut arbitrio loer) relinquüt» Alq numeris læpius diuidentes ue ^^ntur. Inu tills etiam eft ill a fiibtilitas quæ docet omnia cô rnerda pre^ Commerda om ^’oquadrantis dirimi pofTe, etiamfi rei æftimatio fit decies centena mil ^‘^.Sitequus, eiusgratia exempli, precr)fdlicetdedescêtentimmilliu,
mihi uenditurus fis ea pecunia: oftendereuoloquadrante pofTe ^'ritni uenditionê.Nam fi offeram quinquies centena millia,amp; renuas, ®^framnouies centena millia : quæ fi non recipis,oftero nouies center '^ä^quinquagintamillia: quæ fi renuis, iterumoffero nouies centena ^'^dagintamillia : quód fi bis afTentin's, oftero nouies centena leptua^ millia : quæ fi non recipis,oftero nouies centcna lèptuagintaquin qnemillia : quæ fi non recipis,recipiasautem gratia exempli nouies dntenafeptuagintaocftomillia,quæro anrecipias mille minusC’inde ^^mgentaÇ' tandem ad centum,amp; quinquaginta, inde ad decem, dcin^ ^^perfingulosdenarios,indenummos,pôftquadrantes, imoetiam c-lt; ^olos progredicris,donec eb ueniat ut obolo uenditio dirimatur. Id fa diüsoftendes fi obolis fingulis audfis interroges: nam in alterumduo dmabfurdorumincidere cogetur,uel utoboliadditioneuendatquod pn'us nolebat ante oboli additionem,uel ut nullo precio uendcre uelit» ^pcitacpnoftraargutainuentioadnihilutilis eft, egregiacumfua fub^ militate,nifi ut refpondente fôphiftica qupft ione inuoluat amp;nbsp;fatiget, Sed ïnomnialimêtoexcrementum: nex ubiexcrcmentumfinealimento» Tcrtiumgenusinutilisfubtilitatis in Raymundi Lullq libris fpedla^ RrfywttndjL»! le licet, Resprorfiisrifu digna, oninemuelletraderedodlrinâ, nullam hj jubtilitafri-JioiTe » Plauti diligentia minus eft eó deteftanda, quo minus laboris in- nbsp;nbsp;ƒƒ diligent
fumpfitinconfcribendis nominibus fabularûperliteras, quæcuiulq? fubalitas. uerfusargumêtiinitiumfaciunt. Atillepercombinationes omnemut dixidodlrinamtraderepollicituseft : cum^ nihil fiibefTetartis inlocis illis cômunibusjdu m artem fubeffe quidam arbitrarentur, non fblùm qui admirarent, fedamp;f quifufpicerèntamp;exponerentinuenit» Dum^ expofitores fe præftant, non explicare diftîcultatem, quæ nulla eft,fed inducereconantur»
Eiufdem argument!, id eft, fruftra perditæ operæ eft libros com-
-ocr page 446-4tô nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE INVTILIBVS S VB TILIT ATIB»
ponere, in quibus fî quod oftendere no poteft totius argumcti fundî' mentumneges,omniaprorfuscorruât, VelutquirerumnaturalHi® originem principiacj^ ex oraculis Sibyllæ, poetarû ambiguis amp;nbsp;febu lofis autoritatibus uenatur, oftendere^ nititur* V identur eniminort^ lium chariisimâ docere fupelleÂilem, tempus inquâ, effundere. Ita(^ merito genushocfcribendiàGalenoin libris dedecretis Hippocratis
Platonis damnatur,improbatur,reiicitur« Quidenimabfurdius,n2 ftultius dicam, in ierrjsrebus, quæfirmifsima indigerent dénions ûratione, teftimonium ab oraculis èc poetis petere, quorum mens hil minus cogitabat quàm quod icriberent idfolùm quærentibus illis ut numerus impleretur, carmencp fonaret* In eodem genere collocaiv tur Theologi naturalibus rationibus cotra philolbphos difputantes, amp;nbsp;hærefi-im omniuminuentores,amp; qui de fîgillis lub certis codorucoii ftitutionibus faciendis loquuntur, ôô qui de magianatural! ànuffltfO' rum ratione fùmpta, ut Agrippainfelix:nam numeri,ut redlè Arifto^^ Qg^ fcributur les dixit, a(fbonumamp;mutationumno pofTunt elîeprincipia. Eaenini habercde- quæ fcribûtur, tria habere debent,utilitatem prgfcntem, certumfin^’’’’ ^habanifubti' hiexpugnabileftindamentûgt; Quapropteramp; Rhabanifubtilitasint^ iitas mira, nbsp;nbsp;nbsp;inutiles cenferi debet,laboris immenlî admodum curiofa» Hicfiffld
carminisôônumerorulegemfèruat primo, turnimaginemfîguraruflt fitu literarum explicat,literis in figura inclufis irurfuslènfumamp;hifto' riam continet fi'guræ,atcp his etiam carmina conftruit» T ota uerofo*^ carminum omnem explicat denuo fènium figurg c5tentæ:fic cruces, aï bores, aues^, alia queinnumerahacartedepingit, cuius hocunuffllî*^ exemplurnî
ƒ r 0 ouf r c U
ndofo uerticenata luitordineberti» i nullis in orbe eß
Arbor odore pofens Quafummauere [acr Kortus ditatus cr pa Floribus CT Omnes excedens ait Cum totâ pie Ambit uer^ h Stans homo li
m i l nbsp;nbsp;leno gerntine diuet
lt;t s g nbsp;nbsp;rauitudinefyluM
onos^ decus^ uitureauoto
ßth
magnu sue
onorl lt;t e t usloq
uor ho c n a ti oni
denegatatr'iil.
Dtcmonis horrendus Arbor fola tenens u Purpureo régis fub Aetemo es radio fi Aedes turrits ex ho
(ciri laude moueri os uirtute colores turofcida (tilgens intenampieuinâa. dum es nomine beata.
Si âtiima.duerta.s deicendendo legitur carmen hoc: Forma facrata cruets uenerando fiilget amidu.
Et rurfus dum è dextra in finiftram tendis, hoc aliud in iepto: Magnus ueflit bonor:lietus loquor hoc nationi.
Quæ fi coniundlam in fe haberent aliquam utilitatem,Iumma dignuttl laude hominem arbiträrer: nunc ueró tam operam irridere licet,quani e tiam ingenium admirari ♦ Placere po teft exemplu, copia horum certc tædium
-ocr page 447-LIBER DE CIM V S (XV I N T V S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4ll
tædium parit. Hocep unum ferme eft commune bis,quorum nullus in-' ter homines uius eft»
Eiufdem,fedaliquantb utilioris argumentifuntlibriilliquatuor ProdiUbrino GeometriciProcliinEuclidis elementa: nihilenimnouudocent,oblt;tr-id^adartemnô (pédant. Quia tarnen uariaeftfubtilitas,illanô unius prorfus generis,ut in Rhabano nbsp;Lullio,ideo non omnino ut inutiles
abijci fpernidebent. Namamp;Tipfîus fubtilitatis cùmplurafuerinte-xempla,ars quædametiamerit.
Igitur confiniili argumento quale fuit Procli,oftentatione potius iu ciuomods qua t’mili,quàm utilitate manifÈfta,tum ego turn Ludouicus Ferrarius pan dsindiebus inuenimus, quonam pado quæcuntpab Euclide demon monftrata(unt, ftrantur,uariatacircinilatitudine, à nobis fub quacûcp latitudineillius abfqi uUj pro-acôtradicente propofitainuariabilicp, prætercirculorumfolaminfcri ptionêac circunfcriptionê, perfedè à nobis poflent oftendi. Etquam- tTioneoftèndi uisdumhecfcriberemus, Ludouicus ipfehanctotamdemonftrationê poßint. typis excepta edidifiet optimç.quia tamê opus illud côtentionis gratia fetiptum eft, haudarbitror fupcrfu turn cùm nihil aliud ferme egregrj contineatjSô fi quædam fint egregia,(èorfum tarnen pofitafunt,ô^ non unius generis,ita poftulante materia : quo fit u t operæprecium efie dtp ’^fnm,nequandocp tam rarum fubtilitatis exemplum periret, illud de nubhic fiibqcere.(èdquomodoC’breuib.demonftrationibus,ncabhor
B rentes à Geometricis tædio capiantur. Igit primo quarta prinii clemen toriimuelut ab Euclidedemonftrat,cùm nullius præcedentis alterius propofitionisauxilioindigeat,eritdemSftranda,Indequinta:nâquod Pkmê addemonftrationêattinet,folaquarta,quâprimauocabimus,utquin-nnifecundam,indiget: quo ueró ad protrahendûlineascirculi ampli- y tudo nobis propofitafufticiet, cùm lineasquantulibet in diredu pro- « ducereliceat. Indetertiaeritnobis, queodauaab Euclidein primo ele mentorum fcribitur. Collocato aker o trigono ex aduerfo fuper bafim, ïineacp à uertice ad iierticemrejfla dult;fta:nam conftatjUt edania Proclo • oftendit in tertio libro ex (êcunda,ói^ animi cóniuni (ëntêtia, trigonos habereangulosfuprenios,ÔdlateraiIloscÔtinentiaæqualia,igitex prima ernt æquales : transferre aût trigonos licet, cum Euclides in quarta fill propofitione id admittat.Qtiarta nobis crit nona Euclidis in primo i» libro,namdeillo intelligo donee alterius libri mentionêadieccro. Igit fadis lineis angulûcontinentib.æqtialibusiuxta circinilatitudinêpro polîtam,circules duos iêcundû datamlatitudinêfàcdis centris terminis linear û deicribam, fècâtes ie in angulo propoiîto ex aduerlb, ad quâ fedionê e cêtris circulorû dudlis lineis, inde è ictdione ad ièdfionem ex tertiaharum ScTcirculi diffinitioneillico patetpropofitû* Qubdfi quis adeo peruerfusfitjUtnec admittat circules alibi ièiecarequàmin angulo,dudalinea inter fines angulum continêtiumreda,loties utrincp cir^ culos repetemusjdonec iè tandê aut fecent aut contingant.Per fecunda
Ff Z
-ocr page 448-4lX nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE INVTILIBVS S V B T IL IT A TIB*
Bud. No/îrlt;f, nbsp;nbsp;priniattiharum aflequemur, tandemcp per tcrtiam propofitu angU'
luni, dudraexangulo adaducrfamcirculorü (èótionenireda, bifariini ’® nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* lecari. Qiiintam Itatuemus decimam Euclidis, per præcedctismoduni
*• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uimacfiguradenionftratä.SextaentundeciniaiIlius:hi’ncindeexpi**’
, ótodatOjquantuniellcirculilatitudo capiemus: utraqpucróperquin'' tam di Ulfa bifariä, erunt partes quæ ad pundü iungent dimidifi latitu' dinis circini,ambæ^ iûôtæ ipfà latitudo,unde extremis illius lincf centrispoßtis ubi circuli (c interfècabût,linea ducfla ad pundtum datum »j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ex tertia harum perpendicularis erit. Inde decimamtertiâ, decimâquat'
* tam,8ë decimâquintamEuclidis, fèptimlt;â, odiauam, nonamharum vantertU L ^^^ttiemus,cùmnullisalfisnifidemonftratisiam hicindigeant.Dtti' ma propofîtio erithæc:Propofi'tis duabus lineis ingqualibus fe tangtii tibusjdemaiorequantumæqualefit minoriabfcindere: eflcphæcpats tertiæ Euclidis: at Euclidis etiam de non côiundlis demonftrat. Pro hat igiturdemonftranda,diuidatangulus quemillæcôtincntindefinitah' nea, poftmodû fadlo centro extreme lineæbrcuioris deicribam cirtU' lu m, qui lècetmediâ, ôô ubi lecatfadio rurfus centro dclcribacirculuö qui in terminumminoris cadet, maioremaût fecabitad minorisætiu^' litatem.Tranfj^ofitisenim trigonis,quorû ucrtices fiant in pundoto’’ iundlionispropofitarumlinearum, finesautfèdfiones circulorü Jineis,ita quod mediadiuidensbafisfiteSmunis utriufq^ iècundumwo dumconceflumab Euclide infua quarta primielementorû, nidatælb D neæ æquales fuerin t,erit pîars toti æqualis,quod effe nô poteft.Siucto dicascirculumèminoris terminocentrû habentemadmediamnôpef uenire, toties per quartam anguli illi bifariam fècentur donee attingât: inde repetita demôftratione propofi tû habebitur,u t prius, Vndccima Pawprim« »1 erit,fuperdatamlineamtriangulûduumæqualiumlaterumdefcribe' re:diuidemus eambifariâ, erigemus perpendicularem è iedlionispunquot; dto per lèxtam, complète^ trigono per primam patet propofitû. Ex . bac Sô præccdente abfc^ circulis per modû Euclidis illius fecundamdc t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tt monftrabimus,quæeritduodecimanoftra»At ex bac per modû Euch
f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dis,tertiaillius demonftrabit generaliter,quæeritdccimatertiaharum.
* * Decimalèxta Euclidis,amp;: quinq; iêquêtes,ut ab Euclide ponuntdemo ,î nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,û ftrabunt,habebunt^locûapudnosdecimæquartæ,amp;:quinq51êqueii
»9 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17 tium,quandoquidemnullis alfis ^demonftratisiamànobishuciif^
” indigét.Similirationeuigefimafèxtaamp;quatuorfequêtes,uigcfimætio JS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JO ftræamp;'quatuorproximèièquentiûlocumobtinebunt.Vigefimaquin
*« tanoftraeritapudEuclidemuigefimatcrtia,quf ficdemonflrabitur:h neascontinentesangulûæqualesinuieem addatam circinilatitudinetn JO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;faciesjndefubtenfaredlaminoreritperdecimamocTtauâambobusla'
jt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V teribus trigonidatumangulumcôtinentibus.Huic bail igiturperdeci
mamtertiâ bocex pundlo dato in linea pqualem abfcindcmus: inderur lus fadis utrin® terminisjineæ iam ablcilæ centris defcnbenius circu--los.
-ocr page 449-LIBER D E G 1 M V S Q.V I N T V S»
^os,qui ft fecabunt ex decimaoftaua.ut dixi:du(ftis ergo lineis ex conv nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^oflra,
■num circulorum fccrionc ad extrema lineæ fubieftæd^’^^ palam erit ex tertiaanguluindato punfto, propofi'toeftecoæqualeni. Sextaminde loco uigefimæftxt^ demonftrabimus facillime ex decimatertia demon xta primt ftratione, quæcôtradicentêdeducatadimpofsibilezftdplacet liera de- »»niforuw per ’^onftrationeoftenderezaliumigiturtrigonûexpræcedentifabricabo I’afimhabentembafi cqualem,8óangulos qui funt ftiprabafimangulis ^uprabaßm propofttitrigoni æqualcs ♦ Indefuperponendobafimba-'pnam. Ilex prima harum côceflà ab Euclide fiet per comunes animi ftntctias l^lSjfuperponendo uerlàuiceutlaterademonftrentæqiialia» Qiio per--^dojftptimautab Euclide ex fexta fua,fic uigefimaftptimaex præcede ^edenionftretJndeprimaprimi elemen*Euclidis, faûo trigonoæqui lïteroiuxtacircinilatitudinêeodem modo quo facit Euclides,in termi i^isucrb datæ lineæ duobus angulis æqualib, illis trigo ni ex uigefima- ’* ’lüintaharûjquareex trige(iniapriniaerittcrtiustertio,atprioris tn'an-' primtt guliex fecunda harum anguli funt gquales,igitur amp;nbsp;fecu ndi trigo nin'gi tUf ex uigefîmafèxta erit trigonus feciindus lupcr datani lincam con ftp ^opunfto per trigefimä harum datæline^ducoæquidiftantCjinde per lèxtamfuper deduftamexeodem punftoduco perpendicularê,doncc ex eadem parte occurrat datæ li ncæ, cui cùm occurrerit perpcdicularis
aS alt;gt; SO 31 3»
® inüftetexuigcfiniatertia,cùmprioriamfi'tre(ftus.Pofthgcquandoqui Reßduumpri-demnil aliud iupponiturpræterdemonftrata,liberumeritufq^adulti ^ani primi, rclifta fôla uigefima fecunda, procedere»
Eadémqueratione totum fecundumlibrum,ultimaduntaxatproz politione excepta, Frimas quoque Icxdecim tertrj hbri, oC partem priz ^anitrigefîmæprim,æ propofitionis eiuldem j quamtrigefimamquar- Tertij libri pri eauihuius dicemus:namdu(ftalineaex ceiitro,perftcundamharum, i”‘^ßxdecm eonftatangulupifupremumæqualemefleduobus exiftentibus fupra l^afini pariteracceptis: cùm uero tres ipfi æquales fint duobus redis extrigefimaprima, neceftecrit fateri, fupremumqui in circuli dimidio eonfiftitefleredum, lmb codem modo quo ibidemonftrantur, reliz lt;luæhuiuspropofitionispartespatèrepoflunt.Totusetiamqumtusli Quintiu liber ber,cùmex alrjs non pendeatjdcmonftrabiturliberèea ratione qua ab Eudide, T um uerb amp;nbsp;duodecim primæ fexti elementorum propo- tn£ duodeam fitioncSjCum demon ftratis iam tantum indigeant, lam uerb decimamz propofithnes. tertiam fexti demonftrare pro trigefimaquinta oportet : iundis igitur ** nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’’’
lineis ad pundum ftcundü reditudinem per decimamtertiâ,quç fint a c amp;nbsp;c B, ducam per fextam A F, quam per decimamtertiam faciam du plamcircinilatitudini, dudacp B F ducam per trigefimam c E æquidft ftantemB f,amp;faciamc G æqualêE f,amp;ck æqualemE A,perdeci-niamtertiam. Cùm igitur fit proportio ex quarta fexti clcment. ut a f, ad A B,ut A E ad A c, erit ex decimanona quinti dement, a E ad a c.
Ff 3
-ocr page 450-414 E«cl. Nofirit,
£ K
DE INVTILIBVS S V B TILIT ATIB»
Ut E F ad c B ,quarc K c ad a c, ut c G ad c B, per fcpti' c mam ei'uldem qui'nti clcinentorü: ideo^ ex deci'maquar taeiufdemfi k c eftmaior a c, uel æqualis,uel minor, ita c G maior,æqualis,aut minor c b» CumigiturKG
HC B dincm,quia AFfuitduplaillilatitudiniperfextam.’eri' goigitur c M perpcndiculareni, Scducfta G L cx icdio' ne circuli 80 perpendicularis, ducemus B m illiæquidiftantemperrrige fimamlêxtam:conftat igitur c m eile proportionalem inter a c cb: nam,utdcmonftratumcft,ut KG ad cAjita G c ad cB,quareutKCad c G,ita A c ad CB :atexquartafextiut c G ad CB,ita l c ad CMUC autemexoëlauafèxti elementorum Sótrigefimaquarta harueftinine' diaproportione K C 8ÓC G,igitamp;:c M inmediaproportioneACamp;CB» vltim4 (ècundi Bx hac habetur ultima lecundi elementorum,quæ eft trigefimafexta. elancn:oirit}6, nbsp;nbsp;Eadem ratione perficiemus Euclidis demöftrationibus omnesfeX''
Kclilt;iuumf(xti tielementorumpropofitiones,ultimaduntaxat excepta, Indedcciffla aggrediemur, Hæcerittrigefimafcp«^ Tertij ma, Dutftaigiturcx puncftoprætercirculum per centrum reda,fujni Eucl. noftri, mediant per trigefimamquintcâ inter totam, quæ ex puntfto ufq^adüf' cunferentiam interiorê, ÔC illam quæ ei exterius adiacet, inde lùper minuminuentæeretftaperpendicularifecundumquantitatemlèmidiâP metricirculi,adqucmexpun(fto propofito côtingensducendaeft,cofl cludo triangulum,Ergo huic angulo contento ex ultimoduâaamp;p^’quot;' pendicularijièu oppolîto proportional! ex uigelîmaquinta, ftcio angi^ lumincentro æqualemuerlùspuntftumpropofituni, cx quodudart' (fta ad extremum lineæ quæ angulum facit, ubi fcilicet circulum tangit» contingens erit : nam ex ftxta fècundi elementorû, quadragefimafe^ ptima primi eiufdem,linea ex puntfto ad centrum æqualis eritlineæuP timo du(ftæ,quære(fto opponitur: ex prima igitur harumangulusill^
*4
3t
in bail iuxta circunferentiam réélus, ex decimalèxta tertrj elemento^ Aeliciuunt ter- rumproduéla contingens.Reliquæomnes tertf) libri præteruigdînia tijlibri, exce- quartamdé trigefi'mamtertiâ,demonftranturexiamdemonftratis.In pM î4. er» ujgefi'rnaquarta demonftrabimus locumcentriutEuclides:perficere circulumnon eftpolsibilcjcùmrepugnetiampromilsisjillatamenutc mur,quianon eftopusnifîin circumfcribendis autinftribendiscircu^ 39 lis,nifi centri inuentione,utdemonftrabimus. In trigefîmatertiaetiain tertf) ablbluemus quotquot uoluerimus angulos ftipra datamlineam, qui omneSjfi circulus lùpra illam defcriberctur, in circunferentiaillius elftent. Id priusauxilio trigefîmæquartæ tertij, quæ abfq^ trigeßmater tia demon ftratur in propofito tuo circulo,abfoluemus, inde per uigtfi mamquintâ fupra conftitutam lineam: ergo erunt hæ nobis loco trigt-' fimæoélauæ,amp;trigefimænonæ, ficut ultima lêxtielementorumpro
-ocr page 451-LIBER D E C I M V S lt;tV I N T V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4lgt;
^^adragefima» Póft demonftrabimus primam quarti elementorum, Lad, hæcerit nobis quadragefimaprima:per duodecimam kxti elementoru tonititutam, ut fitlatitudinis circinipropoftti ad a lineam, utfemidia- '
40
metri circuli, in quo eft linea infcnbenda ad Iineam infcribendam, in^ HecoIIocata a incirculomihipermiflo,expleo trigonumduumæqua liiitnlaterû, amp;nbsp;angulo in centro circuli permifti, quem fubtendit linea Aæqualem,exuigeiïmaquintafacioinpropofîti circuli centro. Con-ftabititaqueex trigefimaprima harumtrigonos eftefimiles, iùbducfta ^cniidiametris refta, quare ftmidiametri œnceCsi ad A ut femidiametri piopofiti ad ftibducftam ex quarta ièx ti elemêtorum, talis uero fuit fèz ’Hidiametri propofiti circuli adlineam propofitam,igitur fubduda eft nbsp;nbsp;Primi
Pofthæcdemonftranda eft uigefîniafècunda prinaickx ^entorû.Etfi'ntpropofitætreslineæ a b c,fûb condition ui'gefîtnæfecundæ dictæ primi elementorum, alTunio ’ttihiconcefTumjCuius dimetiens d h,amp; medium eius d e, ^'fîtAiîiaior B,amp; Bmaiorc,amp;exduodecimakxtielemen torumianidemonftrata fiat d E ad e F,ut a ad b,amp; E F ad fCjUtB ad Cîamp;quîa B amp;nbsp;c fupponunturlongiores Wtota E G longior E D,igitur G punôluscadet extra circu ^um.'fiatexeadeniduodeciniafexti elementorum ut G F ad ® f Hjitao F ad K,cui K adqciatur LæqualisG F,igiturutD F
Kjita L ad F H. Qiuauerd H F eft minima quatuor quan citatum proportionis unius, erit D F maxima, totaeç D H
’^aiortota K L,exuigefimaquintaquintielementorum:igiturperqua^ ^lagcfimamprimam præcedentem collocabimus K L quomodolibet ’ncirculojUtfit M0,amp;exdecimatertiafaciam mn æqualem l,erit^ N 0 æqualis k nbsp;nbsp;ducam ex centro E N P producendo ex aduerfo in
•temmexeodemeentro E M. Exdecimafexta fexticlcm, produftum KLjideft M N in N o,æqualeeft produefto D F in F H,quia K amp;: L fuerût proportie ne mediæ inter D F amp;nbsp;F h: ScTextrigefimaquintaterti) elemgt; produftûpN fn N Q_,æqualccftproduefto mn in N o,igiturex pn in NQ.ifitquantûex D F in F h: igiturcùm P Q,fitæqualis d h,erit N P æ-qualis FE N æqualis E f: EM autemeftæqualisE D,amp;F Gæqualis
L æqualis m N,igitur F G æqualis m N,igitur trigonus e m n coiv ftat ex tribus lineisæqualibus D E, EF, F g, igitur proportionis AB c: fîantigiturfuper A,anguliæquales m amp;: E,peruigefimamquintâ,eritc^ trigonusillefimilis EM n: igiturexquartafcxtielementorumproper^ tio A ad latera reliqua ut E M ad E N ,amp; M N ,fed eadem erat ut A ad B ,8^ c, igitur zx undecinia quinti elementorum Ôô nona,eiufdem latera ilia æqualiaerunt B amp;nbsp;c, quodeftpropofîtum*
Denionftrata bac quadragefimafecunda,demonftrabimus qua^ ’» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«
dragefimamtertiâ,quæ erit décima quarti elementorum* Sit AB quam
-ocr page 452-4-tô iioßr^.
de INVTILIBVS S V B TIL IT AT IB» diuidOjUt docet undccima fècundi elementorum,în C,
SxL per præcedcntem facîo trigonum fuper R. B ,cuius U' num latus fit squale a B ,amp; fit a D aliud squale a B D:quiaitacp AC eftproportionemediaex decimaft' , nbsp;ptima fexti elèmcntoru, inter A B amp;nbsp;B c, eritSc B D a:'
qualisacproportionalisinter AB ÔÔB c:dudaigitudgt; \ ß nea D c ,erit trigonus B A Damp;rB D c angulo comuniB, JJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5clateribuscontinentibus proportionaliumlatcrum,
ex lèxta iextielementorum: quare B D æqualis c D, quare D C æqualis c A,amp;:ex fecundaharumanguli c D A amp;nbsp;A æquales, atextrigefimapH ma D C B eft æqualis utriq?,igiturduplus ad A ♦ Sed per fecundamharU D c B eftæqualis B, Sópereandem Beftæqualis A D Bjigiturtaiîi ADB quàmB duplusadA,quodeftpropofi'tum»
Rdiqiài nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ex bis patet demôftratas efTe omnes propofitiones quarti,nifi quo“
fj7(6n ckmcn- nonlicebit circulûcircunducereautinfcribere, fedlbluminuenircc^i
trum:tota^do(fi:rinaEuclidis uiè^adfinê fextilibrifeunoniiampci'' acfiaeft» Vtuero ad fînem reliquorumlibrorumperueniamus,dcmoB 44 ftrabimus quadragefimamquartâ,quæ eft, ex quocunc^ punélo in^’’ metro propofito perpendicularêerigere, quæ ad contadum periferie circuli perueniat. Nam per trigefimamquintam inueniemus proporu“ ne mediam, amp;nbsp;per fèxtam educemus illam perpendicularem ad lineam propofitam ex punôlo dato,pertingetcp ad periferiæ locum circuli,cu' P ius propofita linea eft diameter ex demonftratione decimætertiæfo’^^* 4y elementorum,qua Euclides utitur. Cùm uero quadragefimàmquinta, ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quæ tab’s eft:fuper datam lineam triangulum angulum reftumfupro^
mumbabentem relpicieiitemcp datamlineam, cuius latusunumafsi' gnatæ linep,qup minor fît prima,cÔftituere,demonftrare uolucrimus, circulum defcribemus nobisiamconceffumjdudta^ diametro ex duo^ decim a fêx ti lineâ ei fiibiungemus, ad quam diameter fe habeât, ut pU' ma linea ad latus illud,erit igitur hæc linea minor diametro circuli con^ celsi, quare ex quadragefîmaprima collocabimus earn intra circulum, coplebimuscp trigonum, igitur fuper primam lineam angulum in eX' tremitate, angulo contento ex diametro, Sóquarta linea æqualempet uigefimamquintâ faciemus, amp;nbsp;lineam banc produftam ex decimater/ tia faciemus æqualem afsignatæ fècundæ: quare ex fèxta fexti elemento rum completo trigono,fietfîmilis primo ortbogonius» Quo inucfl' toad fînemomniumeorum quæabEuclidefcripta funt,tumabHy-' pfîcle addita Alexâdrino, abfî^ impedimento perueniemus,.
Sed hæc ut dixi ac fîmilia ad oftentationem ingenij, utilitatem uerb penè nullam, im uenta funt.
LIBER
-ocr page 453-deScientiis.
T N O N uacantutilitatcfigurarumproprjctatcsillæfc circuit proprie
!nunchicfubf)cerepropofitüeft,Fitenini Ment. circulas motu non flexilis rei cx altero termino fixæ : û-' cutreélamotuplani codé loco confiftcnris,utpoterotæ
xaginta,quas rimilnstnnti
_____ fuper rem fixa. Sic enim regulç fiût.Fiunt Sc recla exten fione. Manifeft û eft igit ex hoc,redlû arte prias effe natura circular!, cir fdûaût natura. Extrema uero hæc, atq? ideo côtrariautperiferiam: quanto minoris fuerit ambitus. Omnes igit aliæ lineæ medi^ funt inter fectà ac circularem ac quafi ex bis côpofitæ. Circuli igitur amp;nbsp;reétarum ^gurarùcerta eft ratio,aliaruminconftans, nifi ut altera ab altera gene^ tatione pendet,ut coni fuperficies à rect a j à coni aut fuperficie parabo-* les.Ex fuperficieb.autam nulla porter circulare gcnerari dicitur,multb niinus reÆlinearû corporu uil um, Redilinea enim fiu nt,non generan tur.Simplicifsimumenimquod rotundunieft, ut inter corpora Iphæ-' taÂinterfuperficiescirculus.Eiusaûtduodecimproprialunt. Inhoc ’gitur primo lêcantes fè lineæ fub eadë proportione partes conftituût. ^ngulus^ contentusab illarum fe(ftione,angulis in circunferentia fu-2 perutrofq?arcusconftitutispariteracceptis,efl:æqualis» Quadrilate-•■ümquod illi infcribitur,duos angulos ex aduerib collocatos, duobus rciftisçqualeslèmperhabet.Duocpeiufdemretflangulaexoppofîtisla teribus conftantia, rec'langulo diametrorum quadrilateri pariter accez pt^afuntæqualia. Quadrilateri uero quod circulo circun{cribitur,duo bteraoppofîta,duobus reliquis fibiinuicemoppofitisiûntæqualia. Eftuero capacifsima figuraruni pro ambitus ratione. Omnesep figura» ’neocontentæ, capacifsimæ earura quæ fub eildemlateribus contineri poflunt. Figuræueroinilloæquilateræetiamfuntæquiangulæ. Puiv dumhabet in medio, à quo omnes lineæ ufep ad circunferentia dudlæ, æquales funt. Si extra ipfum puntffus figatur,lineæquotquot ad aduer fitn circunferentiæ parte ducentur,duâ:g in partem exteriorem retflan §ulû efficient æqualequadrato contingentis ex eodempunëfo.Quod fidiametrosproducatur extràquantumlibet, aliauero diametro in cen tro fecet ad redf os, ex huius fine diuila po rtione quarta circunferentiæ ’n quotquot æquales partes, per earum uI timam reda ducatur ad earn quæexterius in diredodiametri adiacet,eritiplâdiametro adiacens qualis omnibus redis ex diuifionum perileriæ pundis dudis perpen^ dicularibus infubiedamdiametrum ulcp ad aduerfam circunferentiæ partem, quæ quidem lineæ omnes u t palàm effc diametro quæ ex terius ^ftprodudaæquidiftant. Qiiodfiab eademextremitatediametrosliz neæ quotquot leu intrà lèu extrà,ad adiacentê quidem extrà,ad circunquot;
Gg
-ocr page 454-41S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DESCIENTIIS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I
ferentiæ uerb partem alteram intra ducantur,erunt in extenoribus tftangula ex to ta linea in partem interclufam periferia circuli, Sc inint^ rioribus ex tota in parte reliqua diametro ad rectos ftante intercluwö’ quadrate circule inicripto feniperæqualiagt;
circulOiCrhy Qu3Euerôcirculo,hyperboli,amp;defe(ftionicomuncsfunt,bæfunt' , lt;ic de- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cotingente perpendicularis fuper diametru iacente in diredo
nef propriety- puncti ex quo cetingens ducta elt, partes diametros lub eadem propu tesj. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tione diuidit ,fub qua totalinea ex pufte è quo cetingens produfta«
ad centrum circuli ueniens uftp ad alteram circunferentiæ partê,adpat' temexterioremfthabet.Semidiametrosquoqtproportionemeaiad inter earn quæ à centre ad punftûexterius, Sc earn quæ acentroadlo^ cumubi cadit perpendicularis ex loco cotingentis fuper eandediam^ trum. Cum uerb à terminis diametriduæ contingentes ducuntur,ao eildeni uerb punftisper idem punftu circunferentiæ mu tub adalteram cStingentem,eritquodfub partibus contingentiûhis poftremislifl^*^ tcrminatarumreftangulumcontineturæquale quadrate diaraetrf
Cor(gt;orl(cre4- nbsp;nbsp;nbsp;Cùm femicircul US fixa diametro circunducit donee ad locuoifuoi’^
redeatjfit corpus quod fphærauocat.Qubd (Î fitportio femicirculoiH* nor, fit corpus ouo fimile, quodcpoualedici poteft. A’maioreauKW portione faftum nomen non habet ♦ Sed fi reftangulû quadrilateral^ eodemmodo circundatur, fitcylindrus,qucmcolumnamappellarelï' cet. At fi reftangulus trigonus eodem modo altero laterum reftum afl-' I’ gulum continentium fixo circunducatur,reliquo fiiperplanumexteftquot; fbjfit conus reftus ftu pyraniis. Huius tres Hint fpecies, iuxtalaterurf ftumangulum continentium totidemdifïèrentias.Namfilaterafint^îquot; qualia, fit reftus reftangulus conus. Si maius quod fixum eft latus,atU tus reftus conus. Qubd fi maius fit latus quod circuuoluitur,fit redus
obtufus conus.Reftumconumuoco addifïèrentiamillorumquorui^ inclinataeftfiimmitaSjiiecbafis circuluseft. Omnisigi tur coni refti primuni bafis eft circulus,quo piano inf^ det, ftu ob tufiis ftu reftangulus fit, ftu acutus oxygOquot; niusue. Punftusautemconi iupremus uertex dicitut*
Ex uertice ad centrum bafis dufta uocatur coni axis. Qubd fi fuper axem conus plana fiiperficie feuplaflo, utbreuius dicam, diuidatur, figura ex piano quæintra conum cotinetur ftmper eft ifoceles triangulus, quem axis coni femper peræqualiainduos trigonos diuidit, cquorumquilibeteftorthogoniustæquilaterusueroæ'' qualis,8c æquiangulus triangulo illi à quo conus fabri catus eft. In prima igitur figura fit orthogoniustrigo' nus A D G, ex cuius circuduftu fiat conus reftus ABC,
cuius bans eft Circulus BE C F, ex illius centre d Alinea,quæfuitlatus fixumtrigoni, uocatur Axis coni, eiuslt;^ extremitatesfuperiorpudus - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uidelket
-ocr page 455-LIBER DECIM VSSEXTV S, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^^
Ä uiddicct A üocatur uertex coni* Si igitur planum di'uidat conu fu per a-xe A D ,parsplani A B c intra conum contenta cric triangulus iloceles ABc,quê palàmdiuidereconûpcræqualia» Ipfùniuerô trianguluab axeconi AD diuidiinduos triâgulos orthogonios adBjamp;Ta c D,quo tutnquilibetæqualis eftacquilaterusc^atq? æquiangulus trigono A D C primo, ex cuius circundudlu fadèus eft conus, Si igitur latus AD (jualefîtlateri d c, uocabiturconusredusredtangulus: ôôfi ad maior D c,uocabiturconusacutusre(ftus:amp;fi ad fitminor D c, uocabP
lur conus reeflus obtuius ♦ Quan^ hæc diuifio ferme fit fuperflua: nam lt;lu?cuncpdicunturcômuniaeruntomni cono,dummodo redlusfit,lèu fîtreâangulus, feu acutus,feu obtufus.
Cum uerb conus redtus(deinceps autem breuitatis cauià coniim digt; xifrefufficiat,quandoquidemperconumre(ftum,conumiblumintelligt; giuolo)diuideturpianofupertrigonum ab cadperpendiculumftan tij itaçptranfeatper aliquem pundtu conftitutû extra uerticem,puta G, tuncuelaxis lêudimetiês figuræintraconûclauiææquidiftabitbafile^ ambo latera triâguli, nbsp;nbsp;tucfîgura illaerit nccefiàrio circulus,ütin
prima figura circulus G H. Deicripfi aût tam bafim fuperfîciê iêcantê rircülos perlèdtos in prima figura,ut illos agnofcêres. In alijs aût lèquen ribus figuris circuli longiores nbsp;nbsp;pro latitudine Icribent,ut conus amp;nbsp;le*
d:iones ex piano ad Iblidi imaginé trâslati melius repræientari polsinu ï Quod îi planum illud per G tranfiens, amp;nbsp;ad perpendiculum fupra triangulmnfl:ansconumfecansbifariam,namhocfemper eftnecefia^ rium,fecet,amp;ambo latera trigoni a b c,illiusaûtfîgurpdimetienisno æquidiftet bafi coni, lèd quafi inclinetur, fiet fecunda
guraqu^uocaturEllipfis.Velutfitconus ab ce,cuius iriangulus per axem fit A B C ,in coni iuperfîcie latere Bangui! pundus præteruerticem,qucmlèmper g uo^ fOjficutôC planum per G pundum, ôfadpcrpendiculu ftansfupertriangulum A B c,conum induaspartes diuidensfemperdicatur K. Si igitur G H quæ intra co^ ’îumclauditur,eftcpparsplani K,habcataxemG H utin fecundafigura,qui ambo latera a B 06 a c diuidat,necta
menæquidiflet piano bafis B c E,ièduel fiipra uel infra inclinetur, fit figura uocata Ellipfis,id eft defedio, quia non ut duæ fè-quentes poteft in infinitum extendi*
Siueró plano k perpundum G dudofècante^ conum fiat figura cuius axis æquidiftet tertio lateri,uocabitur figura ilia parabole* Velu tiintertia figura piano K diuidente conum, figurainclulàin cono quæ eft G H D F,habeat axemG æquidiftantê a b tertiolateri trigoni,tûc uo-cabit figura ilia parabole,id eft,eregione,quia quantumeune^ cum coquot; no ipfo producat, ièmp er eft è regio ne al terius lateris* C ù m igitur duæ præcedentes figuræ fecent ambo latera trigioni a b c,hæcôcfequens
-ocr page 456-DE SCIENTIIS
nonftcantlatus A b aduer{um,utuides.Siigitplafligt; adperpendiculûftansfuper triangulû abc (quoo femperintenigiuolOjficutetiâquodtranlèatperpun (ftum extra uerticem ) nô fccuerit latus i lli contrapoü turn, fecando conum^ ÔC tamenillius figuræquæin' traconum claudituraxisnôæquidiftêt tertio laten, fîcenimcftet parabole, neciecet latus, ut dixfcontn' polîtum intra conum,quia eflet ellipfis ut didumtl^ Sedillud latus contrapolîtSiècet extra conum, tune
dicetur Hyperbole,id eft exceflus: quia angulusax^ figuræ 8(f latere trigoni contentus, in hyperbole maior eft quàmin pi' rabole. Sic igitur planum iècans conum bifariam,amp; ad perpendiculuin ftans lupra trigonum a b c, amp;: fiat figura G h F utinquartadeferipnn' ne,iSdhuiusfigurædimetiens G D non lècet latus AB tra conum, nec ab illo æquidiftet, led protradumoco*'' rat illi ex traconum in E, quodneceirariumeft,quanHo^ quidem nec illi æquidiftat,nec occurht intra conû, tuB*-hæcfigura uocabitur Hyperbole,quia angulus A G ea maioreftquàminParabole»
Ex his iam patet,in cono perfedionê plan! ad pcrpcn diculû luper trigonum conû peraxem diuidentisereÆ’ per datûpundûpræteruerticêtranleuntis,quatuor fieri figuras,fdli B cet circula, ellipfi m,parabolê,amp;: hyperbolê,ncc pofTe ex uno cono pin ra genera inueniri : nam quintum habet piano diuidente duos conosæquot; quiangulos contra le pofi'tos ad uerticem ( in quinta figura exemplum babes ) tunc fiunt necelîarib duæ hyperboles : duæabApollonio uocanturcontrapofîtæ:utfifim duo coniuerticibJundi a B c amp;nbsp;a D E,ficutlineæB
AE c AD fintdire(flæ,ôôfînttrigoniperaxêincoquot; dêplano AB c aD Ejamp;Tpult;floprateruerticêfign^ tain uno, g in altcro h, amp;nbsp;planum k per ambo pun/ éla ad perpendiculû Riper ambos trigonos duâu,8(^ darum eft quod facit düashyperboles, quiaaxcsfi'' gurarum occurrût extra trigonum laterioppofito, quia calesfuntin ambobus planis,uiddicetduorûtri angulorûamp;T K,igiturillæ figuræ eruntambæ hyper boles,üocantur ab Apollonio contrapofitæ» Ex bis patetigitur,quôdomneshæ figuræ conneniuntin hoc,qub(l generatur ex lèdione coni aut Conorum bifariam : per planum ad per pendiculumeredumluperficiem triangulorüm,quodnÔtranfeatpcr uerticem coni; quod latera harum fuperficierum lu n t linep obliquæ; qubdnonpolTunt elTepluresbisquinq^. Omnibusigiturhisquim que figuris cômune eft, ut cùm duæ quæ illas contangant redè in unura coierint,
-ocr page 457-LIBER DECIMVSSEXTVS* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;42l
A coi'ennt,dudareda linea ex concurfus loco ufcß adaduerfani figuræ omnium coni partem,uel in contrapoficis ufq^ ad reólam lineani quæ per puntfla co- quinq;figururû taâus ducitxir, proportionê totius lineæ ad partem quæ eft extra obli-quas,efleuelut partium intra obliquas adlineamquæcontadüspun-ftaiungitterminatarum*
Cùniigitur,utdidumeft, tertium latustrigonidiuidentis conûper Centrumetuer axcmconi neceflario occurratdeduâzumaxihyperbolis extra co num, parsaxis hyperbolis inter uerticem hyperbolisamp;f punôlum concurfus cumlatereoppofi'to trianguli uocatur uerfa,ôd puntflus in medio uerig centrum hyperbolis. Et habes exemplum in quarta figura. Nam A uox caturuerfa,amp;S l centrum hyperbolis.
Sunt autem hy perboli tria maxime præcipua,quorum primum eft, Hgt;pfr6o/Mtrw quodinquacpillius parte circunferentiæ duopundaiumantur,àqup busbinæôc binæadnon tanoentes reftæ lineæ deducanturmutuàin*
O
terfeæquidiftantes, reeflangula, contedaab his lineis quæ ab imo eue^ niunqatcp abhisquæab alr|spunô:isinuicemæqualiaerunt,Secundu eft,quôdinuenirecontingitduaslirteasincodemplano,quarumaltera critreâ:a,reliqua latus hyperboles, quæ ièmperfibiinuicemmagis apquot; Duarü lineam proximabuntur,amp; nunquam le tangent. Tertiumex fccundo pendet, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;op
quoderit iundlu facile, duas lineas quæ femper magis ineodempiano approximabuntur, èc quanquam etiam in infinitum protfaherentur, danonjiratio. nunquam erunt proximiores mille ftadr)s,gra-tiaexêpli, Demonfèrato enim lêcundo, fi fumât lineàæquidiftâs redlæex aduerfa parte mille fèa drjs j pâtebit quod dicT:û eft. Igit demÔftrcmus le cundû, quod licet ab Apollonio demonftretur, uolotarnen utidemonftratione Rabbi Moyfis Narbonenfis, exponents didum Rabbi Moy--fisÆgyptrjjin libro cui tituluseft, Direclio Du bitantium, quod erat: Qiiædam intelligi poffe quæ imaginari nequeunt : unde côcludit, quod intclledusabimaginationedifieraqnonlblûob iiouitatemifèdob facilitatemamp;f pulchritudine, Sitigiturconus a b c d: nunctriangulUmnullo lècantemintelligo, Sed per A b d intelligocom nexamconi fuperficiem,in qua protraho Ack uertice ufqp ad bafim. Et fit k plana fuperficies cotangens conum in reóla linea a c tquæfuper^-ficies intelligatur in infinitum cum coni {uperfi^-cicextendi.Dico primo, banc fuperficiem plana nôpoflè tangere coni fuperficiem alibi quam in linea A c:quódfi poteft,tangatin G, du6 cir-* culumæquidiftantemper G bafi B c d; cum igit
42-2' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E S C I E N T 11 S
circulus fit in urtafuperficic, erunt puncfla contactas plani rixcirculiilliusinunaredlalinea, ex demoftratis in «. Elementofun* Euclidis» Quamobrem cum illalineai’amtangatci'rcuH periferiaiflquot; nea A c, cadet ex demo ftratis ab Euclide in tertio Elementorumçxt*^ circunfèrentiâcirculi V X G,igiturnô tangetilluinpuncfio G.Afluiiî® igitur E F recfèamæquidiftantê a c in fiiperficie k , amp;nbsp;adeb propin^’^^ reétæ a utlùperficies H dudla adperpendiculûfuper fiiperficiem^’ iecetconûamp;illius fiiperficieinpundis,puta S amp;nbsp;Gjôôpalàmeftcxfl*'' élis, partefupcrficieiex H conoincluiàmeffehyperbolêjamp;lincaniG^ quæeftin coni fiiperficie, efie latus hyperbolis ♦ Côftatigitur ianlfitl’ƒ hyperbolis G s efieinfiiperficieeadêcumlinea E Fjfiilicetinfiip^r^*-*^ H : amp;q?iflæduælineæciim fint in eodem piano H,nunquafitangefl^' fienimfi tangent,uelin linea a c,amp;rita a c amp;nbsp;E F æquidiftantes currêt quod includit contradiélionê: uel extra lineâ A c ,amp; ita ciiin fimperfitinfiiperficieconi,80 E F fimperinfiiperficie K,igitKtan§^' retconûextra lineâ A c,cuius iamoppofitumdemonftrauimus.Di^f modo, qgt; cùm e f redta, Sc G S latus hyperbolis fint in eadem lupedi'' cic protracfipininfinitumnunquamconueniunqqubdfimpc’'^ magis à uertice coni elongantur quod eo magis fiunt proximo» Et ciatdemÔftralTedeuno, utpotequbd G amp;nbsp;ivi fint propinquiores quant s amp;nbsp;T : nam tune patebit quod ubi magis procedêtillg dug lineæjG'Uflt eo pro ximiores,Capiaturigitur gratia exempli circulus P s tur TSR, ita quod perueniat ad oppofitam circunfirentiæ partemJamp;^^t militer ducatur M G N in fiiperficie H, ita quod G N perueniatacEir^nn ferentiamcirculi V G x:8dducâturredc l T amp;nbsp;o m in fiiperfici^,qtix contangentcirculos Q.LP xo v,quiaducunturexlococ5taâus:Ô^ quia O nbsp;nbsp;M fiintin Cupcrficic circuli o x v ,nam m eft terminus lineæ M
N,qugefi:infiiperficiecirculi o x v,eritlinea o M infiiperficieeiufdtni circuli, amp;nbsp;ita L T in fiiperficie circuli P L Q. Sed taies fuperfîciesæquitÜ ftant,quiaambæàbaficirculi:amp;fiint lineæ o mamp;lt infuperficit K ambæ: igituræquidiftantes* Et iam L o amp;nbsp;tm æquidifi:ant,funte' ïiimpartes æquidifi:antium,igitur L T amp;nbsp;o m finitgquales.Etciimcofl tangant circulos P L q_Sc v o x,igiturexdemonftratisabEuclideiii tertio Elementorum quadratum T L eft æquale ei quod fît ex T R in T s quadratu o m eft æquale ei quod fît ex m N in m G quadratu t L eft æquale quadrato o m , igiturquod fît ex T R in T s eft æquale ei quod fît ex M N in M G ♦ Igitur ex demonftratis ftxto elementorum ab Eu elide proportio S T ad G M, eft ut m N ad T R, Sed M N maioreftT R,quiafîduceretur per N,fiiperfîciesæquidiftans ipfiim caderetinfra R, aliter occurreret K, quia diameter Q_P eft minor X V, fuperfides circulorumfiintæquidiftantes,igitur S TmaioreftG M.Ducanturigt tur s Y amp;nbsp;G 2 adperpendiculumfuper E F,ÔôeruntanguIi S YT StTG Z M æquales,quiaredit Similiter anguli s T Y amp;nbsp;G m 2 squales funt,quia
-ocr page 459-liber decxmvssextvs» 41^
G M funt æquidiflâtes, funt enim ainbæ in fuperfici'e eadetn quæ *• H,amp;^induabus ftiperfidebusgquidiftantibus circulorunin'giturex
XIE primiclcnicntorum trigoni s T Y amp;: g m z funtæqualiuman S^loruin, quare per quartanifèxtieiufieniproportio s T ad G M,ut s
W G z.Sed s T,ut probatum eft,maior efh G M,igitur s x maior G Z» ^üSYeftininitna quæ poßitduciexpundlo, s adlmeain e f,quia ad P^rpendicüluni co qubd omnis alia d^ Aa ab eodeni puntîlo, ad lineam ^f^xquauis parte opponiturniaioriangulo quàni sy,quiaopponere ^urreâojigiturpunAus G eft proxiniior lineæ E F quàm pundlus s, ^uod erat demonftrandum. Plerique deficiunt in hac ultima parte,ad-J^itteiites paralogifiîium. Feci igitur co num ex rapa» ut confulit Rab' oiMoyfeSjSôfecifuperfides K H expapyro,Slt;finicriptislineis A C, GjUiiæfuntnonconcurrenteSjUtàiatereuides, Sedeasnifîeaar^ ^^inuentas difFidleeft defcribere»
Lincft concurrerUrs.
Ôefedionis duo funtpriuilegiatprimum qubd proportio eiusad cir^ nefèsîionk pri fdifupevficieuaeftuelutreciangulidiametrorûdefedtionis ad redtan-giilum diamctrorum drculfquod eft quadratû. Secundum ex hoc du ^'tonginein,q) proportio defeftionis ad defedtionem eft uelutreftanz’ §uIoruiTi fub diametris earum proprijs con ten to rum.
Paraboles autempriuilegiafex propriafunt, Primum,ratioâxispar Plt;iraboles pr»* in ea eft ut dedueftaruni ex ipfis punftis perpendiculariumad pa ’**^S‘‘* raboles circunferentiam duplicata. Secundum., cum fuerit ipfa per-pcndicularis æqualis axis parti, quæaduerticemab extremo eiufdem pcrpendicularis tcrminabitur,uocabitur ipfa perpendicularis latus re ^^umparaboleSjCrit'quehxcfempcrtalem Habensproportionem ad Suanicuncpperpcndicularemexaxeadcircûferentiam, quaJis eft perpendicularis ipfius ad partem axis, quæ ipfâm perpendicularem uer bectn fedionis interiacet: uocantur uerb he lineæ perpendiculares ordi ’^atæ, Manifeftum eft igitur,qubd cuilibet parti axis paraboles ac fuæ perpendiculari femper eadem lineain continuaproportione fubtendi xiir. Tertium, qubd fi in ea pundus præter axem fignetur, ab hoccon-tingensducatur, huicuerb æquidiftantes plurimæà circunferentia ad eircunferentiamdudacxeodempundo contingentiææquidiftansaxi ornncs lineas æquidiftantes côtingenti dudas per æqualiafecabit. Por tioncs quoc^ quomodolibet fumpt^,æquales habêtes diametros,etiani æquales funt. Ipfa uerb iuperficies æqualis eftredangulo ex to ta bafî induas è tribus axis partes. Sextum,cbm tres contingentes perifcriana paraboles coincidût,duæquidemextremæ,mediaeasfecat,eritpropor tiopartiumtriumlinearûuna,fcilicetpartis inferioris adfuperiorem, amp;nbsp;fuperioris alterius ad infcriorem,ôô mediæ illarû, quæ ad periferiam paraboles terminantur.
Spiralisautemlineæpriuilegiafèx etiamfunt.Primumquidem,qgt; Spiralislineit dudacôtingens ex fine illius occurrit perpendiculari ex initio, femper prwïegM
-ocr page 460-414 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E s C I E N T 11 s
taiiuiinabfdndcns ex contingenti, ut propordonemhabeatadcircuh fub eodem ordine periferiam fecundiim ordinem. (criei numeroruni-Vnde patet, quod pordo primae fpiralis ex perpendiculari, erit lis perifenæ primi circuli, óó pordo perpendicularis ex (ècunda ipif^ * duplaCirculi lècundiperiferiæ,amp;pordoex tertia Ipiralitripla aïcu* tercrj periferiæ,atcç ita deinceps. Secundum, ex quocunt^ pundopO' mæ fpiralis eduda contingens, occurrit perpendicular! ex inidocw ‘ gt;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;denidimetiendsdudæ,tantaniexillaablcindêspartem,quantacftpo'^
docircunfèrendæ circuli, cuius lêmidiametereft linea ex initio lifl^ fpiralis ufqueadpundumcontingentis, daulà inter primamlineamrt dam fpiralis,quæmoueri intelligitur,86 locumadquempermotup^ uenerit ipfa fpiralis edi recto loci contingentis. tertium priuik' gium,quôd fpacia fpiralium ita fè habent:primum quidem unitads, cundumfènarfj,tcrdumduodenarij,quartumdecemodo,atepita‘J‘^*’ ceps additioneperpétua perfenariumfada* Quartum,proporrioti* iuslibet circuli, ad fpacium fpiralis fûæ contentum intra eandemti'® reda,eftuelutquadrad fèmidiametri circuli ad redangulum ex fei’’*' diametro circuli,in redam præcedentis fpiraliscumtertia parteq”^' drati fèmidiametri circuli ambientis primam fpiram ♦ Quintum, P*'®' *• portio fèdoris circuli circumfcribentis fpiralem aliquam portioflt®» adipfam portionem fpiralem terminatam in centro amp;nbsp;angulumha bentem eundem cum fedore,eft ueluti quadrati fèmidiametri ciufden’ circuli ad redangulum ex fèmidiametro, eft maior fèdoris fpiralis n guræ,amp;: minoris eiufdê fèdoris,addita tertia parte quadrati differentie duarum redarû fèdorem fpiralem continentium. Sextum, cùm fedo' rem minore circulo abfcideris,côftantem inter duos circules,quorum fèmidiametri ex circumuolutione aliqua audi fint, fpiralis quæ àtcrnii' no minoris ad maioris linep fînem procedit fuperficiê diuidens,in duas partes earn diuidit, quarum proportio exteriorisadinteriorem, eftue^ luti fèmidiametri minoris cum duplo tertiæ partis diffèrentiæ femiefi^' metrorum ad femidiametrum minoris cum tertiaparte differential' pforum etiam fèmidiametrorum»
Reaihnettrum Omnibus figuris redilineis hoc unum efî: cômune,quôd protradis omntK figura^ ßnaulis laterib* exteriores omnes anoulipariteraccepti, etiamfîmille rumpriuilmu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, tt gt;nbsp;nbsp;nbsp;«
fuerint, quatuor rectisangulis funtæquales *Hocauteexhoe pcnuci, quôdomncsquiintràcôtinenturanguli,totredis æquâtur,quotuscft numerus dupluslaterum fèu artgulorû, quatuor demptis, quodex trn Trigonorum gonorû ratione pendet in quos figura diuidit.Nam cuiuslibet trigoni priuilegù J. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ariguli pari ter accept! duobus redis funt æquales, exterior uero an
gulus duobus interioribus exaduerfo pofitis pariter acceptis eftæqua lis. Area etiam æqualis eft produdo ex dimidio aggregati omniû latc' rum,in différé ntiam cuiuslibet lateris, ab eodem dimidio omnia fîmul multiplicandojiion iungendo,uttres fiant multiplicationes.
-ocr page 461-LiBER DECIMVSSEXTVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;42'$
A Qyadran ueró propriumeft, ut latus eius inter aggrcgatum éx ipfo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pró-
^^iinictientcacintcrdiffctenti^Lmeorundem.proportioneniedia.con^ ßftat, Hocautemcontingit,quiadimeriensquadrat! quadratumdu-' plumefficitipfiquadrato, cuius eratdimetiens»Æqtiilateri ueró penta Pentagonilt;ecjui gotii8cæquianguli latus eflmaior pars lineæ diuiiæ iècitndum proper fionemhabentem medium amp;nbsp;duo extrema, in côparatio ne ad lineamj ^ueduobus pentagon! eiufdemlateribus fubtenditur.Hexagoni ueró ticxagoni con ^frôlatus,qui tarnen fit, utdixi,æquilaterus atqîæquiangulus,æqua-Ifeftièniidiametrocirculieundem hexagonum circumfcribentis* He-ptagoni ueró latus lineaquæduobus eiuidémlateribus,aclineaquc fîmilu proprie ^*'*liuspariterfubtenditurconfl:ituunttrigonum,fifuerit,utdixi,æqui Icterus acæquiangulus, cuius proportie aggregatiex latere ôôfubteiv ûtribus ad fubteniam duobus,efl utfubtêlæ duobus ad latus eiufdem, nirfus lateris amp;nbsp;fubtenfæ duobus ad fubtenfam tribus, eft ut fubte n
amp; tribus ad lineâ fubtenGm duobus eiufdem heptagoni laceribus. Hoc ^utetninferius demonflrabitur.
HabentSCcorporaôô fuperficies planæ,obliqua? proprietatesmelut, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prltti-
Ambiens fphæra, quadruplaeftillius maxime circule,ipGueró fpha?
fainter corpora omnium pro ambitus rationecapacifsima. Cotinetau Corporuqui/t“ tciiiSccontineri potefl àquinq? corporibus,quc fola poflunt a?quas ha Jl^hieraoon t’e'oninesfuperncies,a?quoscp lolidos angulos, aclaterainuiceæqua^ prietas.
^I'a.Partiumueró iphæræ, qua?piano fuperaxemperpendicular!diuix Pai-tiH tl intur,triafuntpriuilegia.Cuiufcûcp partis iphæræfuperfîcies a?qua-lis eft circule, cuius femidiameter eft linea a uertice portionis fphgrg ad terminum circuli, qui eft bafis eiufdem portionis.Ex quo patet,q3 pro portio fuperficierfi partium fphæræ plano feparatarum,eft ueluti par^ tium diameter eodem piano diuerGru, cùmdimetiens tarnen fphæræ fdperplanûperpendicularis fucrit. Proportio aût partiumcorporea^ tumfphæræ, quas planum unumdiflinguitdiametrû diuidens eiper-pcndicularem,eft uelut corporis produdtiex quadrate maioris portio nisaxisinlineamconftantemex minore portioned dimidioaxis,ad torpusconflans ex quadrate minoris portionis,in lineam conftantem dimidio amp;nbsp;maiore axis portione.
Hocautemex iflo pendet, quôd ce nus habensbafimeandem cuni nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pf(--
portione fphæræ,fitalemhabeatilliusaltitudoad altitudinemportio nis porportionem,qualiseft aggregati ex altitudinerefiduæ portionis, dimidio axis ad altitudinem eiufdem refidui portionis, erit conus il
le æqualisaxi. Ex hoc patet quôd quælibct fphæra eft quadrupla co-nOjCuius bafis eft circulus maior,altitude ueró medietas diametri fphæ ræ. Quilibet etiam conus æqualis eft fedori fphæræ, qui centrum ex fu perficieextimaterminatuqcùmconialtitude fueritfêmidiameterfphg ' ræ, amp;nbsp;bafis æqualis fuperficiei fedoris; igitur erunt bafes ôô altitudines tuncæquales,
Hh
-ocr page 462-42^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE S C I E N T I I S
Conoidaliurc- nbsp;nbsp;Conoidalicorporerecftangulo di'uifo per planutii, porti'o quæada-
piceniterniînatur,fefquialteraeftconi portionieandébafiinacaxem haben ci, Co noidaliuni rurfùs recftangulorum portiones inuiceni prO' portionem rednenc, fi piano diuifæ fi.ierint,quam axis partium carun-Conoiifrf/j« ob Jem ipfius quadrata.Cùni ueró conoidale obtufiangulum fccatnrpla^ no,erit proportio partis ad uerticem terminatg,ad portionem coni can dembafimamp;f axis portionemhabend, qualislineæ conftantis ex axis parte conoidalis portionis cum triplo lineæ,quæ ex centro hyperboles fcuobliquiformæ laterisad eandemaxis portionemcum duploduß dem quæ ex centro hyperboles»
sphitroidii pri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J fphæroidalium priuilepia quatuorlunt:cumenim pianodiuidi
tur per centrum,per æqualia aiuiciitur,eritcp quaeJibet portio aupiatü nobafim axemæqualesportioniipfius iphæroidishabêti.Si præter centrum iphproides fecetur,quomodohbet proportio partis eius adco numeandenialtitudinemamp;rbafimhabente, eftuelutdimidi] axiscuiii reliquæ portionis axe gt;nbsp;ad eandem reliquam axis portione alterius pap tisfplîæroidis» Exquopatetquartum,quôdcùm/phæroidesamp;'poP do lphæræaldtudinemamp;: bafim eandem aut æquales retinuerint,ipft inuicem erunt æquales»
Cylindri priui JqJe cylindri priuilegia duo. Cylindrus cono triplus cfi:,altitudinein eandêac bafim habend» Sphæræuero, cuius diameter ficæqualisaltiw Jini ftiæ, maior circulus bafi cylindri, ipie cylindrus leic|uialtereiit Hpigiturfunt{èxagintaproprietates,nobilitate8ópulchritudineamp;adquot; iniratione præftantiores,Géonietricarû figurarum tam fuperfi'cialiuni quamcorporearu: quandoquidemnon mepræterit caspenèeflêinfi' nitas,fèdcum his elegantia non poiTunt conferri:uel quia nondumde^ monftratio earum inuenta eft, uel quia nô ex Ibla nominum dignotioquot; ne pofiunt intelligi, uel quia ad æqualitatem non referuntur, fed tjuafi uagan tur. Æqualitas enim Geometræ quidam efl feopus.
^endiclomf nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quid aliud demôftret,ut maius,aut notû; maius quideæqua^
trtca Theore- Irs gratia,notum autem cognito yquale.Tripliciter licet hoc aflêqui,uo W4W. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;caturcp, Argumenti concl ufio, fi clirceftè procedat, aut per negationem
cùmadinconueniensreipondensdeducitur. Etper continuam potefl tiam,ueluc cum paraboles aut fuperficiei iphæræ magnitudo ab Archi mededemonftratuneftep hic modus,quo pleruncp utimur in fubtilifsi mis inuentis.Eft uero duplex hic:fimplex,qui ex maioris acminorisco flat comparatione,utin iphæræ fiiperficiei magnitudinc determinant-Ja.’alter ex proportionibus quæ fine carer, ut in areæ paraboles. Nihil Geometriafciè nurumigitur Geomerriameiîeomniûicientiarunifubtiliisimam.’quæ ttarumfnbtilif- cLim tarnen à maniièftiisimis initium ducat, merito aniâmpræbuit, ut prima omniu etiam pueris doceretur. Mirum eft quàm breui ex aper^ tifsiniis paucisaxiomatibus ad obfcuriisima te trahat. Sic etianiexhu' millimis in aldlsinia illico aiTurgit»
2 ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Circa
-ocr page 463-LIBER DECIMVSSEXTVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^7
* nbsp;Circamathcmaticastarnencôtinguntimperfcétæ demónrationes, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P’’»-
quodammodo paralogifini » ImpcrfcAæ autem demonfèrationcs inucniuntur maxime in gcneribus proportionum non perfeélæ natu-' ræ,qualiscftreflexaproportioquæ à nobis innen ta eft. Et quia fubtft lifsimæ Sc ipfa eft côtemplationis, èc omnibus figuris æquilateris quæ circulo inftribuntur, communis, ob id à nobis hic erit demon ftranda, tuni maxime quod illius auxilio adlaterumhepcagoniinucntioncpro ccdiinus, docemurcprefblutoriamethodouti. Obtotigitur cauiàsamp;C tintas quamuis præter ordinem, demôftratio huius proportionis hic ^ubijcitur. Ciim igitur fuerint tres quantitates, quarum proportio agx grcgati primæamp;fecundæadtertiamfueritueluttertiæadiècundam,di • ceturproportio hæcrcflexameluti in numcriscapio,p. i6, 2o,propor tio 2^5.aggregati 9. amp;nbsp;lô.ad io.qug eft qualis zo.ad lô.dicetur prop or tioreflexa. Nam^. eftprimaquantitaSjid.fecundajZo.tertia.Qpotlfi pvoportioaggregati primæ amp;tertiæ præter hoc fuerit qualis ftcundæ idprimam,diceretur tune reflexa bis. Hæc autem in numcris exemplo tlcclarari non poteft, ftd ab heptagono, ut docebimus,ortum habet.
Dico igitur quod fimplex reflexa eft inter duo latera continentia angu * Wduplum in aliquo triangulo, latus relpicics angulum duplum, S^^latus reipiciens angulû quieftfubduplus. Sit igitur triangulus ftu triangulum(^nihilenimrcferthæccuriofîtas)AB c,cuius B angulus du
® plus fît angulo A,dico proportionem aggregati ex a B, ß Cad latus A c,quod angulum refpicit B, duplum elTe tluale A G B c, quodrefpicit A fubduplum. Nam ex no t*aprimi elenientorumdiuido angulum A B c peræqua- d bijlineabD.Induobusigiturtriangulis ab cScb cd angulus c corn ninnis eft,8c R. æqualis c B D ,cum utercp fit medietas anguli b ,amp; angu îus c D b ex trigefimaftcundaprimielementorum æqualis erit angulo B:quareduoillitriangulieruntæqualiuminuicemanguloru. Et ideo perquartamlèxtielementorumEuclidis (femperintellige) ratio A G idc B,eftqualis c B ad C D.Duplaigitureftratio A C ad G D,eiquæ eftA cadß c. At quia angulus B per æqualiadiuifùs eft, erit per tertia ièxtielementorûratio laterûut partiumbafis,{cilicet A B ad B G,qualis A D ado c: quare ex coiunfta proportione propter decimamoftauam quintielementorûratio aggregati A B amp;nbsp;B c ad B G, ut a c ad c d. At A Gade Ddupla ei quæ eft AC ad b c,duplaigitureftratio ab ,amp; B C adBC,eiquæeft AC ad CB. Igitur ex diffînitioneduplæ proportion nisratio aggregati a B amp;nbsp;B c ad a c,ut a c ad B c,quoddemonftrann dumfuit. Sitigitur figuræcuiufùisæquilateræin circulo deftriptæ, pu tatredecimhabeiitis latera,latus unum A B,8lt;: fit A D fubtenfaduob.Ia teribus eiufdem figuræ a c amp;nbsp;C D,amp; producatur B D :quiaergo A B eft æqualis a c,8lt;: etiameadeni ratio ne Q D,eruntfinguli arcus a C amp;nbsp;c D æquales A B arcui, quare to tus arcus A D duplus arcui A B, ex demon/ f
Hh Z
-ocr page 464-DE S CIENTIIS
* G ftratis in tertio cicmctoru Euclidis, cx uttïfliî fextieiufdemangulus A B D duplus angulo AD B : quare ex nuper demonftratis ratio aggregaU laterum A B Sd B D ad latus a d, ueluti lateris A D ad iatus a b , AtCp i ta etiam ratio fubtenf^qu^ tuor lateribus duobus, Sgt;C fubtenfæfexlat^^ ribus ac tribus, tum aliarû cum latere refpicicte
fiibtêiàs. Multiplex igit ratio in figuris ^quilaU riscirculis infcriptis,5c quæ ex his componunu Ufo-ttw hepta nbsp;nbsp;Sed nulla melius nbsp;heptago ni drculo inferip ti 00 æquilateri. Sit igi
goniratiot nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;c D E F G,amp;duobuslaterib.fubtenfaA
■E,
F amp;nbsp;B F,fubtenra AB amp;nbsp;AF,cumcputdemonftratumeftangulus FBA duplusfitangulo AFB,8óarcus bcdef dupluseifdemrationibusat cui A G F,eritangulus B a F duplus angulo a B f, quare ex demonfii^'' taproportione B A amp;nbsp;B f ad a Fut A F ad a b: itemeppereandeABS;^ af adBF,utBFad af. Reflexa igitur hæc bis pro portio uocabiuPonemus igitur a b nouem,pofi» V igit A f iexdecim,amp;S B F uiginti, fi proportio uigiB dnouê ad fexdecim effet qualis fexdecim ad noué, r haberemus latera trigoni A B F. Sed ciimmaiorfit proportio uigintinouemadfexdecim,quamlcxdc cimadnouem,ponernus A F, fexdecim, acrem,ad' dita A B,fiet aggregatum A B Sc a F uigintiquinc^: plus reducaturin a f fieqquadringenta: plus quadrato rebusqua^ dragintauna.Huiustotius latus eft linea B F,namiplaeftproportionc media inter aggregatum AB 80 a f amp;ipfam A F, Igitur ex demo nftra tis in Arte magna amp;nbsp;régula Al iza, ratio laterum a B, a F, F B ,eft nota, quæ iuxta numero rum exemplum propinqua eft huic a b ducenta, A F autem ccclix. B F uero ccccxlviij. Namciim B F fitlatus uniusqua' drati quadragin ta unius reiamp; quadringentorum, fublatareefletB F uiginti plusreuna ad unguem : mdeducta a b ôô b Fin a f, fièrent ccl xi. ôd ix. res æquales quadrato A F ,quo d eft cel vi. cum xxxtj, rebus amp;nbsp;uno quadrato : quarequinqueæquabuntur quadrato amp;nbsp;xxxij. rebus: igitur rei æftimatio eft; latus iuperficiei ceixi. minus xvLat A F pofita eftxvi. addita re,igiur AF propinquaeftlateriieu radicicclxi.quodeft ferme xvi. Multiplicatis igituromnibus per ducenta, addito quoddetraxifti B F lineæpropterrem,erunt latera trianguli A B Fco gnita. Quibus habitis, fi ducatur ex B linea per centrum,amp;: ubi caditin circuli periferia linea ad F ad A, habebis quadrilaterum cum duev busdimetientibus, cuius duo latera amp;nbsp;dimetientium unaeritcognita» Duos infuper trigonos orthogonios,quorum bafis erit diameter circa limnde pofita reliqua dimetientiu re, cum dimetientium recftangulum tcquale fit redlangulis duobus quæ fiunt ex lateribus quadranguli inui cent
-ocr page 465-LIBER DECI MV S S E X TV S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;429
f^tnoppoficisper dcnionftrataàPtoleniæo, eritexhi's quædocuimus ’n arte magna conipofitis minoribus capitulis ratio dianietri circuli ad Aß latus heptagoni cognita^
ExhisigiturconfiâtniethodirefoIuton'XjCuius tones Galenus nie-' Rcfo/«iorwfw 'ninit, exquifinfsimu cui no par eflin medicaarte exeniplü, Propofitu ’ncirculocognit^diametriheptagonunidefcribere: fadlumianifuppo naniusjamp;fitlùpràdefcriptustoporteti'giturfcireqiiahterdedudadi'a-naetro deducenda fit a b . Vt uerb hoc fciamus,ratio A B ad diametrurn ^’^cogitandaefl:utucrôhæchabeatLir,ranoad AFamp;F B quacrendae^ ’'n; ut hanc habeas, excogitanda efl rurfus angulorum proportio quæ ^oheflmanifefla* Indeeahabitaquærcndumquodhæc proportio in^ ’sr latera décernât. Atcp hçcbisreflexa proportio dicitur. Hanccùni ex feHexis fimplicibus conflet, diuiiani denionflrare oportet, Atque hic 'ftfiiiisreiblutoriæmcthodi.Abhocigitiirfîne, conipofitamethodus ^nainpræpofuinius in latcram heptagoni denionflratione,initiuni fil ’nit.SedSc in his quandocp error contingit,fi' quis no diligenter onanfi noaduertat. Cuius rei exemplum efl : fît circulus A B c,in eo diameter ® i cui fuperefl ad perpendiculum D A : ex A ’nquà uidetur deduci pofTelineaaliqua fècans ßCutAEFjitautfi'tc EadE A, ut A E ad EF, ^uiac Epotefl quantumuis augeri, quodta-’^cnfierinon potefl. Et fi fieri pollet, Aliza re/ gulanoindiguificmus: quiapofita B c decern, AEputafex,fierctc5fefliui E D cognita,ideocp ^Ecamp;eb.quiaproportio c E ad e A,eft ndut E F ad E B ,cx denionflratis ab Euclide in tertio elementorü, tetut aggreaato primæamp;quartæquâtitatis tumtertiacognitis,utquâ-titâtcscognofcerent. Igiturcubi amp;nbsp;alicuius numeri æqualisdeccnire^ ^usnotumeflcapituluni.DifTolutio Paralogifmieft,quiaiam AD efl ’^ediainterpartes c D amp;: B D,utnotum^flperfe,amp;:fempercrefcitpro portio A E ad E F magis nbsp;nbsp;c e ad e a, igit proportio c E ad E A minor
cftproportione aE ad E F. VbicunqptamêpundlusafTumatincircun fcrentiaAB femperdeducipoterit,quiaproportiopartis CB terminât^ ad dedudam ex pu ndlo illo ad perpendicul um, efl maior quàm dedu^ dæadperpendiculû A D refiduum cui femper efl æquale, 80 prior pro^ portio minus augetur quàm poflerior, igitur quandocp peruenient ad æqualitatem. In uniuerfum igitur paralogifmi fiunt,uel cîim affumitur aliquidinconflrudlioneproblematis quonon utimurindemonflra-tione, uel cùmutimur principio nonuero, fèd uerifimili, uelcùmaffu-rnimus nÔ demonflrata pro demonflratis, uel pro medio quod nicdiû non eft. Omnia autemiiæc magis contingunt in rcmotis à fenfu,u t cor poribus amp;nbsp;diuerfi generis quâtitatibus. Indicio autem paralogifmi efl falfi experimentum in conclufîone uel medqs,aut deprehen fio alicuius
Hh 5
-ocr page 466-450
DE SCIENTIIS
defeólus ex bis ditîlis* Scd maior paralogiGnus aC difRcib'or oritur în^ uerfo gcnerezuelutjCapio circulum A B c, amp;nbsp;dudla c D A per centrum, amp;nbsp;C E, c Kj c B æqualitefalteraabalteradiftantib.item^ c G abaltc^
raparte tuncanguli c B L, CKL, CEL, B A L,perifena ÔCretfla contendfuntacu ti: quod facile demôftratur ducris gratia exempli D E ex centre Sc h F contingcn te, tune F H D reclus eft ; fed C E L minor D H F,angulo D H c,amp;:angulocôtaâus F E K, igitur CEL eftacutus:fimilitcrC A L acutus eft ex demonftratis abEudi de in tertio libro, amp;nbsp;tarnen maior C E L, ut c E L maior C K L, 80 c K L eftmaior
C B L : quodpatet, quiadeficiuntomnes angulis contadus quifuntæ' qualeSjUtànobis demonftratum eft in tertio noftrorum elemcnto^ rum,amp;deficiuntetiamangulo redilineocontente àiemidianictroamp; lineis c B, CK, CE,quiutmagisremouentur didælineæalinea iemperfunt maiores : ergo ex communi animilèntentiaangulus cEt minoreftangulo ckl,amp;angulus c K L angulo c e l,amp;: c e Langul° CAL. Sed angulus c G A maior eft redo: dudaenim G H contangcntc à D G fèmidiametro, fiet D G h redus ex demonftratis ab Euclide,ut
dixi,in tertio elementorum,amp; angulus D G C eft maiorangulo conta-dus ut ibiinfertur pro corollario: igitur detrado ab angulo D G H re doangulocontadus,amp;:addito d g C,cùmfiatangulus c G L,eritcx communi animifententiac G l obtufus. Igitur linea c B tranlêuntefen fimexB uicpad G,anguliperiferiaamp;fredacö
DuiC quantitit-' tes parum gniiudine diffe rentes, quarum
tend femper augebuntur,amp; ienfim,amp; poro' mne genus magnitudinis ufcp ad obtufum, ut patet,amp; tarnen nunquam fietredus,utd£' monftratumeft, quia in a amp;nbsp;ante A femper eft acutus, poft a obtuius:igiturpatetintcfl turn. Maior hoc fit paralogifinus indiuerfo généré, talis eft. Âliqua quantitas cotinue augetur plus quàm ad duplum, uel faltemad duplum, donee perueniat ad longe maiortnr quantitatem alia, utpote centuple maiorem,
amp; tarnen antequàm perueniat adillamextre-femper niam quantitatem, nunquâ fit æqualis aut maior ilia minore quantita-u^fa^mZtre nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc uideturimpofsibile duabus de caufis. Prima,quoniam opor
femper duplica tcret Ut in uldmo argumêto augeretur no æqualiter, id eft ad duplum, tix, minor nun- nbsp;nbsp;nbsp;magis quàm centuple.Secunda,quia cùm quandtas ilia minor non
exc^daepotefi po^it excedere minimam illamaliammaioremagnitudine quajn ipft aut lt;equare, fit, oportet Ut ilia minima ad duplû creftente tandê fiiperet hanc quantitatem.
-ocr page 467-Liber d e c i m y s s e x t y sgt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^r
SiS tamen non fuperat ♦ Imo féquitur niaïus niiraculuni, eft ^uodaccipio duas quantitates quæ parum niagnitudine diftant, amp;nbsp;ta'' J^aenniaioreperpetuô ad duplumauétauique in infinitum,amp;niaiore ^mperdiuifa per medium in infinitum,ilia minor audla nunquamex-aliquam partem huiusmaioris per medium diuifæ» Oftendoati ^^nioniniahæc demonftratione una. Capio exiguum aliquemangu-umquifît K, recflilineum tarnen, quemconftatin infinitum per æqua-* J'adiuidipofle, amp;nbsp;hoc facile fit lèmper magis producendo latera,ut acu ^lofperdiuifionemcontinuam fiat angulus : nambafis eo lèmper ma^ •Offiet, ideoep bales angulorum poterunt ad eandem peruenire magni tudinem:8ô tune dudèa linea ex loco diuifionis halls ad angulum, fîba-fiseritperæqualiadiuilà,eritetiamangulus.Indecapio tres circulos A A c, A D in continua proportione quacuncp uolueris,lè contangengt;-’^sinpundlo ex dcmonftratis in tertio eicmentorum ab Eucli-^dlloruni centra erunt in una diametro quæ fit A E F G ,amp; tune certum ^ftquódangulus B ad eftmaiorangulo B ac8c c a d lèorRimlum^ ptoinam to turn elf maiuslùa P arte: ueligitur angulus B A cellæqua--1‘sangulo CAD,amp;ltuncangulus B AD eritduplusangulo B Ac:uelan §ulusBACeffcmaior C AD^eritepangulus B AD plus^duplusangu--b CAD. Velfiponaturangulus G AD,maiorangulo B AC,eritangit bsB A D maiorduploanguli bac. Conftatigiturquodncccflarium S ^ftquodangulus B a Dfitduplus, autduplomaioraltero angulorum H c uel c A D. Sit igitur duplus uel maiorduplo,gratiaexêpli,angu-bBAc(namhoceftuerum)tunccapioduosangulos B a camp;K:dico ’giturquódfempcr duplicato angulo B A nbsp;nbsp;nbsp;diuifo angulo K quouP
^ueuelis, etiamfi in infinitum procedas,nunquam tantum bac cxcre^ berepoterit, ut minima partem anguli k uel æquetuel luperct,cùm ta^ Bien differentia illorum angulorû minima fit, cùm iam anguli iplî mini Biifint^utpote pars milkfima K .Nam in feriptis circulis femper eadem racionecôtinuaminorib. qua D A lè habet ad B A, duplicabit interior angulus, qui fietex circunfercntiæ parte conuexainterioris cumconca nacirculi a b periferiæ,amp;l hoc donee perueniat ad anguli eius magnitil dineinquiperiferiacontinetur diiobus recris, foluineo minorem.,qub funtduo anguli contadèus: augeaf eilim quantûlibetcirculiinterioris paruitate,8lt;:ducatcontingens ah maiorenicirculü,quæetiamnecelîa rio continget minore, quia u t demonllratû elf, diameter circuli maio-* Hseft idem cû diametro minoris. Si igitur fingamus ah elfe latus par-' tisunius anguli k quantumeunep minimæ,reliquumlatus necelfarib cadetinfraperiferiamcirculiminoris,aliterintercontingentem A h Sc circulum minoremredlacaderepollèt, contra demonftrata ab Euch-' dein tertio libro. Igitur fi redacadit infra periferiam circuli minoris, fietangulus contadus circulorum pars anguli à redis contend : ergo cum pars minor fît toto,ent angulus contaduum quantumeunep ma*
-ocr page 468-4^2lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E J C I E N T 11 s
gnus minor angulo rcftilinco quantumcunqueparuo : quod cratcV monftrandum.
Igitur primi argument! diflolutio eflè uidetur,quód angulus æqualiteraugeteomotulineæ c B,fedutmagisprox!musfitipfiA/o maiusfitaugmentum, ideoftatimtranfitabacutoi'n obtufum abfquc recflo, Demonftratio huius eft j quodinproceflu prima? medietatisfequot; niicirculia CuftpadM,folumacquiriturangulus cmL,amp;inproccflîi alterius medietatisfemicirculiacquiricaugulus c m A,abMuflt;^a(lA, fed angulus c m a eft maiorangulo c m L in angulo c m A arediscofl' tentOjigiturmulto magis augetur angulus relt;fta ôô circunferentiacoii' tentus in medietate feniicirculi M A quam C M^Eademratione de parflquot; bus circunferentia? m a inuicem collatis. Igiturincrementum anguli C E K fuper c K B maiuseftincremeto c k B fuper c B L:amp;incrcmentugt;fl CAE fuper c E K,maius eftincremento c E k fuper c K B:igituretiaifl quod linea tranOret per omnia media ex b in k,non tamen ex K in E,amp; multbminus ex e in A,ideocpnecex Ain G«Apparetigiturpriinip^quot; ralogifmi diftolutio. Sed fecundus non eadem ratione difTohntur, rtimmulti funtmodi demönftrationum,óó longeplures alTumpflO' num. In multis enim pro fuit fcire quod ita effet, u t in folidi cubinuifl^ ri generationepaulo póft demo nftrabimus. Etquod maximum pro' ducftumex parte cuiuslibet quantitatisinrefidui quadratum,eft tn® tertia pars quantitatisinrefiduiquadratumducitur: hocemminCcO' metricorumelementoru duodecimo librodemonftraturanobis, Vt rum id antiqui latere uoluerunt, ut magis admiratione digni uidercflquot; tur. Qua? enim nobis non parum profuere,etiamillis prælîdio fueriin quandoquidem nos in pluribus principia cum totaarteinucncnmus. QLiodetiamfeciffe Apolloniumamp; Archimedemarbitror,nontamtfl Euclidem,necpphilofophorumquenquam aliorum:namdemonftri' tis ab alijs adiuti funt. Veluti penultimam primi elementorumreferur inuentumeife Pythagoræ Samn,ob cuius inuentionemlætatumadco tradunt ut bouem immolauerit : quod tamen uixcredipoteft,quan' doquidcabomnica?deanimaliûabftinuerit Pythagoras. Sedcertum eft exdemonftratione Archita? Tarentiniillius difcipulidc inuentio^ ne duarum linearum inter alias duas continua proportione iundarum ante tempora Euclidis Megarenfis Geometrica inuentaamp;Tpræftantif fima floruiffe. Necp tamen parum fuit Euclidem in euni ordinemadeo exquifitum cunda redegifle,Sc quæ defecerant adieciffe.
Sed ubi finis non adeo certus eft, dilficiliorprofèdlóeftinuenflo. Quorundam quidem difficillimaprorfus, uelutiqua? maxima pofsit cffeproportioduplitertiæquantitatisadaggregatum prima?amp;quar^ tæ continua? proportionis.Nam ea confiât in minore proportioneftf quiquinta amp;nbsp;maiore fefquiquinta. Si enim capiamus Ixiifj. Ixxx. centum. Sc cxxv. duplum tertia? quantitatis eft cc,aggregatumprimæ amp;quart£C
-ocr page 469-LIBER DECIMVSSEXTVS* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^^
A Sfquartæclxxxix» Proportio autêf-fr minor eft fjs, Eftautemccclx* duplutn tertiæquantitatiSjSCcccxli.eftaggregatumprimæSd quartce inproportionefefquiquinta,utfint quantitates ipiæcxxv» cL eixxx* Kxvi. Hoc autem demonftrari po teft: ducró ccclx. i n clxxxix. fit 1 xvifi * M.xl.Eft autem hoc minus quam Ixvirj M. cc. Sed facilius ut à nobis SC proprie, proportionummagnitudo, fie ienfii 0lt;!: ratio ne fimul demon-ftratur.Ad clxxxix. addoix. amp;funtnouemundecimæ diffèrentiæclx xxix.amp;fcc. fit cxcviq. cuius pars decimaolt;ftaua,qupeft xi.additaclxxx ix.ficitcc. Simili quoeprationeaftumo diftèrentiâ cccxli. nbsp;nbsp;ccclx.quæ
dlxix.huiusnouêundecimas partes quæfuntxv* fi-addo ad cccxli. fitcccxli. Ç-.huius capio partedecim.âocftauâ,queeft xix,|-” addoadccc fitep totum ccclx -85. Et quia hoc eft maius ccclx. ideo proportio cc* îd clxxxix. niaior eft quamccclx.ad cccxli. Igiturinproportione qua-druplamaioreft proportio duplitertiæquan titan's adaggregatumpri toÓCquartp,^ in fefquiquinta. Modóoftêdamus in ftfquiquartano maximam. In minore quidemut eft dad cccci.fit utduplunniertiæ quantitatisfitcc M. d M. aggregatû primæamp; quartæclxxxix. M ccccl xxxi.M.cci. difteretiaigiteftxi. Mxvdii.M deexeix. Cuius noué partes fxunde'cimfuntix.M. xv. m. ccclxxxi.additahæcparsad clxxxix. m* cccclxxxi.M.cci. facit ex evil]. M. ccccxcvi M. dlxxxij.huiusparsdecp' niaocuuaeftxiM. xxvq i^. dlxxxvij ? .additahæcparsadclxxxix M cccclxxxi. M. cci.facitcc. M. dviri M.dcclxxxvifj |. hocautemmaius fftduplo tertip quâtitatis,qd fuit cc m . d M. igit proportio dupli terticc quati tatis i nter d Sgt;C cccc. ad aggrega tu pri mæ quartæ maior e ft d u plitertiæinter dcccci, adaggregatu primæScquarte, cumfuerint in tôtinua proportione difpofîtæ. Rurfus dico hanc no efte maxima quæ dl d.ad cccc. nani capio earn quæ eft d. ad cccxcix.amp;f erit aggregatû pri-*iieamp;:quartpquantitatisclxxxvifi M. d^xi m.excix.duplutertipquan titadsexeixM. dM.difcrimenharumx M.dcccclxxvirj M. dccci.cuius nouempartes ex undecimfuntviri M. dcccclxxxijM.^lv i-.hocaddi ^^^§§f^§âtoprimæamp;Squartæquantitatisfacitcxcvij M. dii) M.dcccli ’O-cuiuspars decimaodtauaeftx M.dcccclxxij Mccccxxxvi y. hocad-ditûaggregato facit ex eix m. ccccxcirj M. dcxxxv qdeft minus du-plotertipquantitatis,qdfaitcxcix M.dM.Igiturproportioduplitertip quantitatisintcr damp; cccxcix. ad aggregatû primæamp;T quartæ, niaior eft proportione dupli tertiæinterdÔC cccc ad aggregatû primp Sf quartæ* In talibds igitur inuenire demonftrationc dimcillimu eft,quantb ni a-gisubiduarumquantitatûdiuerforumgenerûquæadæqualitatênul-iamperueniunt, in genereperfefto fitcomparatio. Nam paraboles ad trigonûinteriorêexquifi ta eft ratio epitrita,ut ab Archimede demon-ftrat, quodin quinto priuilegio anobis expofito fuperius continetur* Hocigitprincipiûfuitquo Archimedes proportioneetmenfurampa-rabolispotueritinuenire.Liquet exillius demonftrationc, q? fi propor
li
-ocr page 470-434 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E S C I E N T II S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ç
tio hæc l'n abfurdani aliqua 8ô qug nullo modo numen's defcribi polTet quantitate incididet, Archimedê illam nô potuifle demonftrare. Ita ratio fphæræ ad conû diipla apud ilium: Sórurfus apud Euclidem c^i*^ . driadconûtriplaexquifita.C^ibusinueiitiSjfacilefuitetiampartiura tioneminuicê declarafle » Nam quæ inuicem nô iungunt rational!proquot; portione,medioduarumproportionuminnotc(cere confueuerunt Qÿ^dràtura, nbsp;nbsp;nbsp;Quamobrem quadratum circulo æquale impolsibile eft inueni«'
^cuUinu°n^iTo nbsp;nbsp;4^^ œnati funt, non uidenturdemonftrationes Archimedis aut
poteft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;polloni) aut Euclidis intellexifle:aut fî modo intellexerunt,no aniniad
uertcrunt.Nam principium omncinuentionis àcompofitionefit,coni pofitionemfèquiturrelolutio. Atincompofitione notusneceflarioeft finiSjob id igitur in genere diueriàrum quantitatum finem rationed notamefle illarum oportet. At in circuit magnitudine, feu Itiperfio^^^ ad quadrati fuperficiem rcfcratur,fcu periferia ad diametrum,nullap^’^ fe nota proportio eft: demoftratum enim eft ab Archimede, rationen^ pcriferiæ ad diametruni minorent efte quam xxij. ad vrj. maiorcni ue' ro tripla,86 . Atcp id eft dicere min orem tripla, Sgt;C » maiorem triple» ip ftu inter proportionem nbsp;nbsp;nbsp;Sé -45^ ‘Sednecpinfuperficiebus:nani
pofitadiametro vip erit quadratuminterius circuit xxiiij. I. Sed circuit ut ab Archimedê Aó nobis demonftratum cftjit ex dimidio metrt in dimidium periferiæ , quare crit cccvip. 1 .igiturpropoftio^ qualislxxvfj.adxlviifj. quareutxi.advfj. Verùmutdi(ftumcft,ptdquot; feria eft minor xxip quantitate non fen fill nec rationali: quadratum^u tern interius non mutatur, igitur proportio circuli ad quadratum int^' riusinferiptumeftminor aliquanto quam xi. advfj. igitur ab ftirdaamp;^ incognita. Conati auteni funt antiquorum plurimigt;06 al fj noftro tetwquot; pore, quorum uix eft nunaerumamp;rnommareferre:uerùmresquepof^ fibilis non eft, claritatem ingeni) illorum hebetiorcm uideri fecit. ortum hie conatus irritus habuit ex uerbis Arifto telis male interprets tis. Exempli loco enim dixit, circuit quadraturam, cum quæ feiri pof funt,0C nondum ftita funt,refert : amp;nbsp;ft feitanon fic,non obftare quin fd ri non pofsi't. Non tarnen dixit feiri pofte. Duplicitcr autem Cciri cofl' tingit illam: aut obfeuriore modo qu am ciimignota eft:uclutperelica^ lineas,quibus utitur Archimedes, 80 æqualêreftam circuli periferif fcribit:aut per translationem,quam nemo adhuc tentare aufus eft,paf' timobdifficultatem, partim ob demonftrandi modum ignotum:dfl quod cofift fint faciliori modo cam inuenire pofte: alrjs quod fcriptaafl tiquorûhuic generi demonftrationis ncceftariadeeffcnt, intaftafuiu Veriimcumadcertam notionemnôdeueniatabfcp demonftrationis auxilio, no n licet illam percipere ante demonftrationem, ut in quibuf dam arithmeticis quæftionibus cafu quandoqj contigit. Sed de hisha'' dtenus, quæaddemonftrandi modospertinent,inquibusmaximcar tisgeometrkæfubtilitauoi edocuinius»
Hanc
-ocr page 471-LIBEK DECIMVSSEXTVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;43^
Hancproxi'mè Arithmetica(cquitur cuius fubtiIiGimuinuetltum Artiimagnæ qua nos magnam uocauimus, à nobi's inuenta edita^, Algebra^ tæamalfj dixerunt,,cui'us eft multiplex utilitas: Ingenium acuéredatera quantitatû incognita inucnire,et explicate: eademqj lineis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~
gt;nxta Geometrica inftituta,üel planis aut folidis deicribe-^^•propofitafoluercptoblemataenigmata^zetmalèlblu
poiïè refellete ut lateris heptagoni magnitudinê à Bo^---- uillo pcrpctàm quæfitâ, ÔC æqualitatê reftæ cum pcriferiai—-------- citculi ex libramêto à Nicolao Cufa co nfictâ,explofam uero iurè a loan ’^^Monteregio,Côftantomniafîmpliciisimafigura, quælineas, areas corpora etiâ oftendit : iedSc poftquartafecûdi elementorûEuclidis
^cxproximaslequêtes. EftueroSôaliudfôlidinumericubicôpofitio'- Cubi numeri genus Arithmetic^ propriu,in quo genus relolutionis quod à com
pofitioneortûhabetficmanifeftû.Ômnisenimcubusnumerus copo/ ^pî^ahudre-^ ■lit ex quadrato fui lateris,duplo producftiexlatereinomnesantece falutoru tlentesnumérosufcpadunifatemtuelut, capiodxrj. cuiuslatuseft viij: tlicoigiturquód vil) duftû in fè,amp; fitlxiii). ÔC induplûantecedentium ■lurnerorûqui fùnt, i.ii.ii).iir).v.vi.Sif vif.abunitateutuides incipient ^o,amp;eftduplumhorumlvi. ôôproduftumex viij.inlvi.eftccccxlvii) faciuntipfumcubum,ideftdxi) : namccccxlviipôô Ixiiij.faciuntiundli dxij» Ab initio autem uidebatur hoc non pofte demonftrari, fed uia rcz
^folutionis demonftrauimus. Cùmenim quilibetnumerus cubusfiac exquadrato lateris in latus fuum, fiet etiam ex quadrato lateris in unita teni,amp;: eodem quadrato in latusunitate dempta,exfecundielemciv torumEuclidis primo theoremate. At productumquadratiinunita-tctnfempereftæquale quadrato, ex demonftratis à nobis in principio fextioperis perfedijdep etiam fènfu ipfo percipitur:produdumautem quadrati in latus dempta unitate æqualeprodudo lateris in duplum ag gregati omnium præcedentium numerorû:itaCp hocdemonftrato pa-* tet propofîtû. Hoc autem rurius refblutione indiget: qualis enim pro porrio quadrati ad dupluni illius aggregati, talis lateris ad fêipftim dem ptaunitate, Igiturexdemonftratis abEuclidein fèxto elementorum, tantumfit exlatereinduplumilliusaggregati, quantum exquadrato in latus dempta unitate. Oportet igiturrurfusillamproportionem de nuo oftendere,atcp hæc eft denionftratio:quia duplum illius aggrega^ tiièmper eftæquale produdo maximi numeri in maiorem unitate, uc^ lut duplum aggregati numerorû uftpadvq.eftlvijSchicfitexvrj. ma ximo numero in vii).qui maximumnumerum unitate excedit. Ig tur cuttiex latere in fèdudo fiatquadratumipfius lateris,ÔC ex latere in feix pfum detrada unitate fîatilludduplum,eritexdemonftratis ab Euclide proportio quadrati lateris ad duplum illud qualis lateris adfèp pfumdetrada unitate,quodaftumpfimus demonftrandum, Efirti-gitur iam hoc perfecte oftenfum, nift quod nondum confiât, qubd ex
-ocr page 472-DE S C I E N T 11 S
quolibet numero, in imitate minorem,fiat duplum aggregati omniuw antecedentium numerorum» Hoc uero fie demoniiratur: QuW*: duo numeriæqualiter amedio diftantes iunifli, duplum medij ri efficiunt, igitur omnes numeri ab unitate iunefli ieriatim, tantum cfficiunt quantum fi médius numerus pro numero illorum termino^ rumafTumeretur. Sedmaximus numerus continet ad unsuemorÆ^ nem illorum, igitur omnes numeri leriatimab imitate fumpti, tantum iuncfb faciunt quantum médius illorum produdus in maiorem. Igitut duplum aggregati taliumnumerorum,eftæquale duplo prodiuftimt' drj in maximum illorum. Sed numerus maximo unitate maior, duplus eft mediojigiturex numero maximo in unitate maiorem duplum fitsS gregari omnium numerorum ab unitate ad maximum numerum.Ei^
médius quidam compofitionis modus. Sed in iam declaratolicctp^'^ compofitionemreiblutacolligere,atcp fie demo nftrationem theorema Kichdelis sti~ tisafferre. Laudabimusamp;: quædam fingularia inuenta,utMichaelis phelij inuentu Stiphelh latent m inuentionem, translacam à nobis in primum opctis in arithmcticit. rn-i-k
pertecti librum.
uiußet fubtili Succedunt his Mufica inuenta, triplicis olim ordinis Diateflaroti,^ tatiiinuenta. quibus foliimunum nunc Diatonicumcognitumeft, reliquos ordi'
EnarmS. chromdt. Didlon. SUbilii-Tonui.Tonui.Toniu. Stabilif. Dießi.Hemit.Uemit, tAobiUi iDießf. Hemit. Tonitf. Uiobilii-Ditonui.Trkbem.Tontu Stabilis. Diefis Hemit. Hemit. Mobiiü' Dießs.Hemit.Tonut. lAobüis-DitoniM.Triihcmit. Tonm Stdbilis. Diefis.Hemit.Hemit. Mobilis-Dießs Hemit.Tonm. itiobilif. Ditonut.Triihemit.Ton'M. StabilisL
Tonui.Tonia.TonKf. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Stcibilif_
Hießs.Heinit.Heiiut. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Uiobila—
Dießs Hemit. Toma. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lAobila-^
Ditonia.Trifhemit.Tonta.^. StabilM__ Dießt.Himit. Hemit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;liobilis—
Xiießs.Hemit.Tonia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Mobilis—
T)itonta. Trahemit.Tonia Stabila.
ProstambdUom mot. Hypdte Hypdton. Parhypate Hypaton. Lichttnos Hypjtotk Hypate Meßtrt.
~/l nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pdrhypite tiepin.
'' nbsp;nbsp;nbsp;----Lichanos tiepin.
-tiefe,
-Trite Synemmemenon.
~Parttnete Synemmemenon. - Nftc Synemmemen on.
-Pdramefe - Trite Diezeugmenon.
-Pdranete Diezeugmenoit.
-Nrte Dtf^fKgmenort. -Trite Hyperboleon.
Paranete Hyperboleon. -Nrte Hyperfto/ron.
chromdticicr besftu incuria ieu difticultate amifimus. Nue uero breuifsime illorum Enarmonici reftitutione per nos lacftam,at(^ in primo et fecundo muficæ tradatain Diatefßari inue doceamus. Chromaticum fit per fieflam muficam, ubi non foliim in bfi bmiftdamp;r elamiamp;alamirehemitoniuminducitur,utincheliproprie, fed amp;nbsp;organa eius rationis muficæ funt capacia. Dulcifsimus uidetur hie modus diatonic! generis comparatione,ob frequentia hemitonia; parua enim interualla 80 notæ proportiones uocumfuauitatemafFe/ runt Jnnititur autem Chromaticum genus hemitonio,tono,amp;: trishe^ ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;xnitonio
-ocr page 473-LIBER DECIMVSSEXTVS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'4^7
^ettiitonio, ditonumfugiens. ÂthæcparLiafLintintcrnalIa, (cdniino^ rafunt Enarmonicidiefib. diftincfla, ^ob iddiilcior chroniatico bar’' monia» Vt uerb exemplû ei'us habeas in clyniis, ut in quinto niuficæ do cuinius, treniula uox paruni aperto foramine hemitoniorum, mi ni-meauteni tonorum diefimefFicit: quæ perpctub fugicns in fingulis uo obusincredibilemaffert fuauitatem. Aliud in cheli ( poftquani Orga-nahuiusnonhintcapacia) liiinamusexemplu. Seisinteruallain cheli heniitonio lingula diflingunientis tremulas uoces, quæ dimidium tan tumuocisinterualli fuperant,atcp ideo diefim quantamdulcedinem re tineant : finge modo in fingulis currentis mantis idtibus tremulas uoces interferi,8c cogita quam incredibilem harmoniam fis auditurus. Sed in cheliunus non potent fe explicate.Commodior lyra eft,quia etiam ma gisretinetuoces. Sed antiqui inftrumenta ad hoc aptacoficiebanqinter (luorum chordas interualla diefum erant conftituta, Extremæ uero eif-deiulocis quæconlônantiamefficiunt, necefiario in omni diatelTaro re-ponuntur. Vertun in Diatonico duos addidimtis nemos,alterum fub inio,reliquumfuprafijpremum,ut hemitoniorum ratio coftaret. Ciini Hero duo fint extrema, 0^ medium,quod uocant Tcnorcm, in diuerfis uocibus (nam quæ de diatefiaro diefta fiint, ad tinam tantum referiatur) uoxquarta Altus adie(ftaeft,quæquod uacuarepleat, cæterisiuauitate praftacciimcnimreiiam perfedtæ aliquid additur artificiole, ad orna-turn plurimum condticereiblet. Ob id omnibus uocibushæc mira ar-teconuenit. Obferuat hæc unicègrauitonqm, contra quam fæpe in fu-prcmuin fe attollit : modo quafi in gratiitonainmutata, in profimduni femergitjfubliiniorem harmoniæ totius tiocenacontrario motu obfèr-uans.Plerunqp circa mediam Ipacia côplendo ludit. Qtio fit ut ciini no-bilifsimafit,præclarametiam exigatcantatorisnaturamamp;Singenium: quibus fi deftituattir,nulla prorfus euadit,
Porrblàciliseftnotartrcantus:notasuocamus,Vt,Re, M.i,Fa,Sol, Cmndifwe La : fed proferre uerba, difficilius. ideociim notas priusdifeantpueri, aduerbafæpecumdifficultate nonleuitransfcruntur.Fitaûthpc tranft htio tribus modis. Primus eft, utquis diapentc,diapafon,diate(raron, cæterasmedias confonantias, itemcjp leptimam ÔÔ nonamSófecun-daniauredilcat,amp; proferre uoce,atcpita Rib ilia uocum magnitudine uerba ac lyllabas potius pro fcrat,quod ardutim fitne eft,quoniam lex ta amp;nbsp;tertia duplices fiint,nec licet cas pro ferre fine imaginatione notarum, atcpitafialtenapro altera fuppofiieris, femitoniodifeordabis areliqtiis uocibus. Secundus modus eft, ut mente cocipiasquocuncp Ipacio acli-nea, quæ uox amp;nbsp;quanta elTe debeat, atqj ita fyHabas fub 1 oci uoce profc-ras.Hicmodusmelior eft primo : fedcumoccurrerintdicfes ôdfemito-niatoniuefidfijiion fatislàciet,ægrecp proferentur.T ertius omnium o-ptimus eft, utimaginatione amp;nbsp;uoce quidem notas amp;nbsp;uocum magnitu-dinemretineasdingua uero fyllabam fubieeftam proféras : atq; hie ut eft:
ïi 3
-ocr page 474-4^8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE SCIENTIIS
optimuSji'tadifFicinimusJgiturtribusmodisrurfùs hunc aflcqucmur: uel longa confuetudine, ut fenfim dimifla nota,proféras fyllabam inflo tis.primolongioris moræamp;^unilbnis : deinde,ienfima(cendentibusae defcendentibus,mox in diapafon diapente Sc diatelTaro Jtemin con fonantrjsquas uocant cadentias,demum in alfjs uocibus,poft ad notas breuis moræ te trans feras. Al ter modus eft,ut linguam immobilemte^ tinere condifcas,atcp itauocem fine notis ac fyllabis pro feras. Poft fub unatantùm fyllabaièmper,utfub A uel E. Vltimo ad fy Habas profete das accédas. Hic modus uarietatem ex modo proferendi fùfcipit,ut ptr mus ex reipfàfèucantu.Tertius, quimeoiudicio melioreft, fitâltcriiis au xilio,qui notas proférât te fyllabascanente: fi'cenim tempoHsS^ uocis magnitudo fêruabitur, 8^ tu lènfim te transfères coniuetudincao id quod eft diffîcillimû.Erat aliud in diftendo compendium, ut manu optimèquis dilcat. Hocautcmcontinget,fidifcipulumdócueris diapäfon unius omnes uoces, namreliquæomneseildemordinibüste' currunt,atcpita mutationes pro uocatis clauibus,quæfemper tribus in locis habent ob femito nia. Nam claues mutatafermèrationeitafibicó^ parantuVjUt in duas omnes ob fi'militudinem redigantur,cùm ftx uide* tur: tres quidemuocati mollis,totidem fine illo : has fi obleruaiicris tîî ligenter,induas tantum reduces,nonfolùmmirabili Sc compcndiofe ratio ne, lcd etiam admodum facili. V erùm de his diffùfe in Mulïcis,ut dixi,tra(ftatumcft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P
Poft has Optica eft difciph’na, cuius fubtilißimum inuentum eft ho rologiorumquæumbvishoras edocentteam fraduxit,utmultaaliaVt MwWtfi WrtM truuiusinopus fuum. Nuperinuentû eft, utfuper multiforme lignum quonwdo qutt- - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- ~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
plani's multis dextra etiamacfiniftradefcriptis horarum fpacrjs Siucr ia rati'onc, cùm eandem horam fîngulæ umbrc tum horæ partem often devint exquifitèjtuneinftrumentumiuxtalinegmeridianæfîtumadun
(ticphorii abf-
^ueherculeoU pide habcri poßtK
guem poGtum erit,ex quo illam habebimus.
y/ erùm hæc Icientia optica media uidetuv inter ma tbematicas pd cberrimâ naturalium rerum fcientiam, quam uocamus philofophiaffl, cuius ambitus latißimepatet« Scripfimus de dignioribus illiusparft bus in librisde ætcrnitans arcanis ,animi immortalitate,rcrum'queua^ rietate. Verumnobilifsima pars eft illiusquætemporumnaturampræ cognofceredocetjamp;Taeris temperiemi utilis nanque agricolis,nautis, mercatoribus, Imperatoribuscp j denique omni humano generi turn iucunda tum lalutaris. A er is igitur conftitutiones duabus conftantdif lerentijs, quaru altera in frigido calido, reliqua uero circa humidiim Sc lîccumueriàtur. Hot in genere quinqt funtlpecies : Screnum,quod amp;nbsp;tranquilium fitmentoftim, nubes, imbres, gran do, feu horrida tent-peftas. Niues imbriumloco habentur cùm hyems fuerit*
VetiloriM ß-* git4.
Ventorum ftgnaex na turalibus decretis ita habent: Tuber quidam Lunæ iundus,qucm ego cùm uidiflera ftatim fubfecutus eft uentus ua lidifsimus.
-ocr page 475-Liber decimvssextvs»' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^9
wiisinius ♦ Nubecula ci'rca aG'norû alterû ex eadem parte futuros præ-* ^uiiciatuentos. Rubeænubes toto cœlo Iparfo, autrubraLuna' item Misoccafusinter nubes rubeas,nubes uolitantes : nolarum fonus,qui optime auditur,modó uix percipitur : uexilla in turrium culniigt; *^gt;13uspofîtacùnimouentur:areæ circa Lunamquærepentèdifloluum uentosamp;quaparteorienturoftendunt» AtueroLunapuradum occiditautoritur, aftracp turn Sol candidus ac purus occidés, aut fi Sol fîncis cum nubibus cadat, ôd corui uelut lætitia gregatim crocitantes, îlsiduc^obftrepens nodluanodiujièrenitatemnunciant»
Tempeftatum figna melius quàm poeta tuusexplicate me poflenon ^Ôfiido,tametfi mihi libera fit oratio, Virgilij uerb numeris ucluti conp P^dibuscontineatur. Primo igiturGeorgicorum fie inquit:
AtBoretede[)artetruciicùgt;nfiilminat,crcùnt
Zefihyric^ tonal domiu,omnia plenis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tcntfie/MltrH
R«rlt;lt; nataiu ßßis,dt{^ omnis nauita ponto
Humida ueld tfgit.Ni^t^uam mprudentibuf imber
Gbßit,aut iUum furgentem ualiibns imù
Aerid ßgeregruei'.aut bucuU cahm
Su/}gt;iciens,pdtutii captauitnaribus aurtu:
Aut iirgutit Idcuf drcumuolitauit hiruttdo:
E( wffTfm in limo rauic cectnerc querebm:
Sdpiut teâis penetralibtis extulit oua, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘
Anffiftnm ßriwca terens ilcrtCT bibit btgens
J Arcuftcrèpafludecedensdgminemagno
Cor«or«)n increpuit denßs exercilM alii.
bwuartOfpela^uolucres.cr^u^Apacircùin
J^ulciiui ittßagnii rimantur pratd Cayßri,
Seriatim largos humeris inßndererores:
Ni0!c caput obieâare ßetis,nunc currere in nndttf,
E( ßidio in caffum^lidedf geßre lauandL
T um mrnix plena pluuiain uocat improba uoce, ^tfola in (iccafecum ßdeiatur arend.
'^enoihirnd quidem carpenfes penfa puethe
^eßiuerc hyement,tefla cùm drdente uiderent
ScintiÙare oleum,cr putres concreßereßngos,
^ludetiam certo figno adiecit,quod obfêruatiotie dignum eftj
Si nigrum obfcuro eomprenderitdera cornu. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tum ilia à Solet
iUe ubi nafeentem mdculisudriaueritortunt
Condituf in nubem,meJioq} reß^rit orbe, Sußefli tibi ßnt imbrestndnq; ur^t db alto Arboribiuqißdtisqi Noti«, pecortq^ ßnifler. Aut ubi fub lucem den/a inter nubild ßfe Diuerß erumpent radijzaut tAi pallidd furgit Tithoni croceum linquens durord cubile: Heu male tum mites deßndet pampinus uuoft Tam multa in tedii crepitdns fallt horrida grando. tlocetiam,emenfo cum iam decedetolympo, Proßerit memmfje magifmam ßpe uidemitt Ipßtu in uultu uarios errare colores.
Caruletu pluuiam denunciat,igneut E«ror. Sin maeuhe incipient rutilo immifeerier igni, pinnia ti^cpariter uetnoiiwnbif^ uidebii
-ocr page 476-440
DE SCIENTIIS
Ferum:non iS ) nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;me noâe per ahum
Jre,ne^ 4 terra moneat conueÜere fùnem.
Arcx etiain plures,aut ualidis colorib. Boues li'ngunt ungulas niugi^^ adcubilia redeunt, galli'næ puluerefeopplentes, muresftridcn' tes feles etiam caput manibus lau an tes,imbrem prænunciant» Senate* Trijîùit»« CW nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;modum procellas trifolium aduenientes,cogit^ le,contrahitî^
procclbrum crilpat, Humidifsimu enim cùm fit Sc neruofum,frigore acris crafsi' tduentu. quot;nbsp;tie contrabitur,lblitum iam le mutarc,ac modo aftringere,mododilaw rc J taqj ncc in omnibus illius Ipeciebus forfan id continget : nec multo minus in omnibusaut lèmpcreritmanifeffcum» Omnium conftanslan ^ubitop tem- tudo quædâexigitur. Minora fignaetiam, cùmabfuntuentijnubesêi ^r^ndfnii indi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;caliginolàm oftendunt. Vendualidi, cum pluufjsjgrandincsubi
CM. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;abfuerintjUentorum indicia,folos cxpedfabisimbres, Pruinalædetui'
Pruimindicia. tes amp;nbsp;arbores,penuriamcp uini indicet, quoties arboribusgerminaian’ mittendbus(idin noftris regionibus côtingit, Martio, Aprili, initio^
Ventorum ui- Qiiæ uerb fiunt uentorum ira,admirationcm pariunt. Sæuiuntcfl”’^ hi in iugis montium, adeo utdum Apenninu tranfireni,uencus pileuin fuftulerit,acuelutfàgittamefcorpioncemiflam deferret cum parum que abfuerit ne portend uice decideret cum pluuia in proxim^^ uilIas.TranfèulitSc equûcuiinfidcbamperduospaflus,utlcrnièpi'æ'^ cipitarer.Quare ne fabulofumfuüTe putemquod à Pogio recitatur,ad' ducor J'iecitatille, uentis coortisdiru tum oppidum quodBorgethum uocatur,fex M»pa{ruûàRomadifî:antem,amp;:ædcmdiuæRufînæ,tran^' latam^cauponamintegram» Ergoneqjmirupluerefanas, pifciculos» pijctunu nbsp;nbsp;nbsp;lapides:namranæacpifces èmontiumiugis uenti impetu transferutur'
Transfcrturamp;puluis,quiuiuentorum cogiturin lapides. Indiciocft nonproculàmontibusilloscadere,fèdutolimin Albano monte,atcf in uallibus c proximis altioribuscpmontiucacuminibus. RefertGcot' gius Agricola,Chepnicq luteamterram cumaquapluifle.Et inSuc' uia,anno m. D.xxxiiq.aer inficiebat ueftes crucerubra:id cotingitpuf uerc cum imbribus delato,formaueró crucis ob fila,quæ cru cis formant dum texuntur referont, apparuit. Translerunturamp;^ouaparuorumani maliû,utetiamranaruniÔôpilcium, quæ inter turbines ucntorumamp;in^ briû procellas emittunt animalia, quæ pluere uidentur. Nihil igi tur mf rum,fi caufas fpedfestnam non nifi in magnis uentorûmotibus iftacom tingunt. QuamobremScReipublicæ tempore hæcerantfrequenda,çp CMroîim imm frequentiusetiamuentiualidilsimifièrent. Imouisuentoruolimmaiot daaonef conttn yjdebatur: ob q uam no n fblùm hcc monflra, lcd etiam diluuiaamp; inum gèrent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’
datio ncs co ntmgebant.
Diraigitur hæcprodigia,quoniam à uentis immodicis fîunt. Atuen ti immodici à caliditate fîccitate graui oriuntur : unde proditiones oftendunt,
-ocr page 477-LIBER DECI ÄlVSSEX TVS*
44t
A oftenduntjUtehamiii adagio fit, Ventus inimodicus,pfodi'tio iiiget. CurproJigù Autenimcaufauentoru horuna ex aftns fiimpta eft. Mercury ÔC Mar-tism'âoria,amp;fi'derum potentiorLim,Caniculæ, Ardturi,OFionis : aut pwi««-utadnos propius accedarnus,cahdaamp;' ficcaconftitutio,qugiuibecilfia dent. Qpitauexat, eaagit inprodiuones, feditiones, accædes.Plebsaûtple-runcp tafia habet capita ob paruam experientiani rerum amp;nbsp;intemperaii tiani,quocircacontingitillamad facinoraucl illorum peisimosimpel-li.Sed falli ctiam c5tingit,tunccK ualuifre fupplicationcs dfjs fadlas ere-ditumeft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
Tansferunturamp;fpficesfnpifcinasSc nouasaquas,amp; nouafemina inalienas terras,uelutdclaierc refert Theophraftus: unde origo pifeiu a^uTubtnSe-nouarutn^plantarumfruftracradita c putredineduxfiTcinitium. In-- rant. dicio eft maxime hæc uideri poft proccllas, nunquam poft diuturnam fèrenitatem»
Eadem ratione quandoep, fed rarius, nouum genus auium ac inco/ gnitumtransferturelonginquisregionibusui uentoruminnoftras,à quibusfiiftinentur.
Simileeftferme, fedquafidiuinius, qubdmcdicinameditatperhas Dei^edidnit. lt;^lt;5nftitutionestemporum, falubritatemeorporum amp;nbsp;morborumge-
i nerapra?dicere,dequibus maxime Hippocrates in tertia Aphorifnio-’■uinparte,8d Ariftotejes in prima problematum tra(ftaucrunt,mirum quantafubtilitate. Sufficiatmihi nunc futuræpeftilentiæ fignareferre, Prßilentiffutit udututilioraamp;euidentiora, tumdequibus minus exquifitetradtaucx figna. ’'‘ntantiqui.Atqueinterhgcprimuniatquefirmifsimum,atqueftcuiv dumnaturam non fol urn fignum,icq etiam cauiacft,aisiduitas pluuia-' rum in fine Veris uel in æftate, ab iqjuentorum flatibus ullis,cum uche nien ti calore,8lt;f dum non pluit turbidus tarnen ac nebuloftis aer confpi otur.Talemconftitutionemin Cranoneciuitate olim Hippocrates de ^':ripfit,quani maxima horren da peftis eft ftibiecuta,in qua prætcrle tliiferasfebresamp; tuberculaatcp carbunculos,integra membra taboab-fumptaexcidebant.Calorcnim(utdiximus)8chumidumcorruptio-Uis parentes funt, cummotus illano tcmpcraucrit. Aliud ècceîo fignu fumi foletjCum (cilicet deliquia fob's magna fiût,aut Cometes,aut igneg flammæ in cœlo id eft acre uidentur. Ex immodica eni m ficcitate ÔÔ ua-* porebituminoiojhæc quæ acrem ctiam corrupere poiTunt fieri iolent: quanquamfinihil aliud fubfequatur, fallax fit fignuni. Nam annis, m D.xxxi.amp;riequentib. multæftellæcrinitæ,amp;rabanno M d, xxxix.uf queadannu m Ddi. totfolisamp;Smaximatumlunpdcliquiaapparuerut, ut nunquam plura neep maiora cotigifle Icgantur, 8c tarnen Italia ab an noMD.xxxi.uicpadannumpræièntê M Ddij, nulla paifa eft infignem peftiscladem,imó neep fermeueftigiû. Si tarnen arbores arderc uidean tur, certius eft fignum calamitatis futuræ, quoniam iam aer ipfe nofter non fubfimis,qui minus ad nos attinet infeftatur, Qubd fi aer quafi pul
(f
«1^'
44^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE s C I E N T 11 s
ucrukntus tnclifibus aliquot pcrfcucrct,pcitem futuram denuRciatfui ** generis. Nam impurum quod trahitur, cor, iêd magis cerebrum uitiau Cùmenimpcftis ab aqua amp;Sabaerefiat,quæ ab aqua fit, cor magis petit: quæ ab aere, cerebrum. Nullum enim fep tum adeó dcniumin rebro uelut in pulmonc, cum tarnen cerebrumreipiret. Ipfius ucrócerebri fubftantia, cordis molliorac magis cxanguis,Quo fit ut in ipccu^ bus ob uitium cerebri primùmin lipothymiam,inde corde conicntitn te in iy ncopcn amp;nbsp;mortem incidant. Ex hisigitur in caufarum cognitio nemuenire licet, ut ex caufis in morbi genus,Cumcp panis aeri expoGquot; tusmucorem contrahit pernocrem, Habens iam corrupti acrisfignî» proximam^ fi nondum cœpit peflilentiam, Cùm uerb diuos anus auc puellæftragemprænunciantesuidereatcpaudireiêexiftimauerintjpe flis iubfcquetur, Namfiuideruntinquâamp;audieruntdiui nÔmcntiun^ tur^ Si autem non uidentes uidere iè exiftiman t, atcp audire perperam, iamatra bilis in fànguine exuperataeris prauaquah'tate,quæindctc^ rius procedens peftcm facit,Canum quocp frequês rabies ob id pcficm nunciat, quod hi uel ab aquis uel ab aere in rabiem agû tur, Declarauf mus enimab aquis corruptisrabiemgenerari. SimiliterSc luporumin greffus in urbem,S6 moleftiaaisidua,rabiei in eis cuiuidam fignumcfi'-Nimia enim audaciarabiem nunciat, Ab hisigitur caufis quibushüntî biem aguntur,corrumpuntur in hominibus humores,ôc peftis genera tur,Ob id etiamquandocp contingitante peftemaues delèrereouaat' que nidoSjamp;f imperfeeftos pullos:omnia enim hæc figna funt prædomi nantis atræ bilis, feu ob aerem feu ob aquam corruptam, Oues auteni præcipuèanteid tempus clade afficiuntur: imbecilliores enimacfimP les hominibus natura,ab eifde caufis quibus homines peftem patiûtur» Ranarumquocpmultitudoamp;::blattarum in mûris ob fupcrfluum huquot; midum pingue fit, quod naturæ humanæ adueriàtur, iHi pernideni afiert.Cumcp uermes ac ferpentes apparct turn talpæ, id contingitquo niam cubilia propria deierunt ob molefliam uaporis qui fub terra con tinet,qui^ afcendes aerem uitiatadeo infefto afte(ftu,utpernicicmfer' pentibusafferrepofsit,nedumhominibus. Nihil enim pcnitus fub ter ra ialutare homini fermeeife poteft : generaliter autem omnino efleno poteft, Ob id oportet talia fi-equenter uideri amp;nbsp;paisim, Ôd perièuerare ôdaugeri : tunc enim proculdubio peftem futuram prgnunciaiit. Aues etiam fihuncmorbumconcipiant, ingentis peftis fignum funt, Refert enim loachimus Schylerus in ilia grauilsima peftc Britannica aues fub arboribus mortuasinueniri folitas cumpuftulis fiib alis,Itaqjcumfic* cius animalium genus atcp liberius eo morbo afficitur, multo magis tiam homincs,Tranfire enim hie etiam in equos uiius eft.Naftitur prx terea in frudlu quercus,quem gallam uocan t,8ó qui rato menfe Martio nonperforatur,uermis quando(^,quandoqj araneus,amp; quandoep mu fca ♦ Vbi uerniis innafcitur, pefteni nunciat : najn uertijis ex multo fit huniido,
-ocr page 479-LIBER DECiMVSSEXTVS* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;44^
Ä Hutnidojfèd no probe concodo. Si mufca, fcrtilitatcmtnanifiumiduni AbundätU er tenue Sc bene concodlum declarat : unde aeris calorem temperatum eP flcrilMthßgn^ fedocet,quiubertateniafFert. Atfiaranca erumpatjam hoc fterilita-tis eft indicium : eft enim aranea animal frigidum atque ficcum, 8([ ob dtclas conficinfrigusautem acficcitas gencrationi omniacuitg contra tbfunt, Porrb fertilitatis aefterilitatis ligna ad quatuor in uniuerfum genera referri debent. Ad aftra quide primiim,at de his luis locis plane eliftumeft, Adelementaueróimmoderantiaomnis,qualis calidiuel frigidi,(îcciauthumidi,amp;nimiaaeristrâquillitas,amp;perucrfîtas,uthy^ ems Calida,uer ficcum Sgt;C tranquillum, æftas temperata * Ad iplaS plan-* taSjUelut frugum le mina cumleuia fucrint aut corrupta,fterilitatemfu turani in eo genere nuneiät. Et fi lub Caniculæ ortu cito arelcant .Sic-* nimuehemens hoc malu fuerit, in plurimos annos protenditunueluC defterilitate lofeph fub Pharaone, quæ lèptemannisdurauit. Ob id etiamqui ferunt,melioraex eo genere legunt lemina. Similiter in Irü ftibusjinquibus perpetuum illud ferme manet, ut maximam uber^ tatemmaxima fterilitas lubfequatur,leucxhauftis arborum uiribuS, feuquomodocuncßl^fis germinibus aquibus germinaprodeunt, ute-» tiamexgrandine contingit. Ab accidentibusuerô8cfignis:namterræ^ niotusamp;locuftæ, læpe peftis, frequentiusfterilitatiscaulæ manifeftæ efficaces fuerunt. Et pifeium abundantia fterilitatem nunciat: ab hu
® midi enim copia fiunt pilces,triticum autem ab humido temperato: un. de,utdiximus,nec in infula Beati Thomæ prouenit. Sic tritici ubertas contraria ratione paucos pilces facit. Sed fi omnia attingere uoluero,fî-nemnunquam fiimfadlurus : uituperatur pieftor ille quanqua egregius ab Apelle,qui à tabula nunquam lciretmanusabducere,præcipuè cùm homini nihil fit diffîcilius feientiafuturorum : hæcnancp adeo oblcura Uominùtihil cft,ut nifî diuino aliquo afflatu adiuuctur, uix laudê afferat. Ob id qui ’neaclarueruiit,fueruntautemadmodumpauci,diuinimeritouocati funt.Claruerunt autem inter uiros Muficus Athenienfis, ÔCex eadem vatescr sibyl urbeLycus Pandionisfilius, Bacchides Bœotius, tumTirefias èc i-pfe BœotiuSjtum Cyprins Eucleus,amp; Brno lus Epi menides Cretenfis.
Sicut inter feeminas Sibyllæ,à nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;qd eft uaticinari, lèu à0tss, quod
eftdeorum,amp;j3sA«lèntentia, diô:æ. NobililsimæèdecemErythræaS^ Cumæa, quam Amalthæam feu Demophilen uel Erophilen appella-tunt: harû enim carmina Romanis præcipuè in prccio fuere. Sed diuinatio futurorûquadruplex:aut enimex inlblitis, uelutcuminHel Diuitiatia uettjs ut referût in aerc uifi funt duo leones inter le pugnantes,quorum alter alteri caput præcidit. Et uiri beati,amp; acies,ut tempore Machab^o rum, amp;nbsp;ante Hierofoly mæ deftrucftionem in cœlo perpetuis quadra^ ginta diebus. Atcß hæcforfan non inepte quifpiamin uapores,uelutamp;: nubiumuariasformas,relcrat. Seddehisalioloco ditftumeft. Autin uiinfatidicam,dequanuperlocuti lumus. Autin artemquampiamna-
Kk Z
-ocr page 480-444 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SCIENTIIS
turalciTïjUt aftrologiâ,phyfiognoniiâ,nietopofcopia, chiromantiam, naudca,agricultura,niedicinani,fbmni'or2interpretationem,Autin prodigiaomina^amp;Saugufia,cnientitas^artes,dequibus in quarto li' bro de Sapientiadiximus.Etpoftquàmtottanta^funtfuturapræno fccndi argumenta, tam uaria, tam incerta, ut neep obferuafle decorum, necomnino neglexiHc tutumfuerit,pauci tarnen reclamantibusproar bitrio omnibuSjdeteriora^ ipfis quæ reprehendunt admittentibus, hoe in genere eruditi inueniuntur, qui quæ obferuare debeât tanquam ucra norint,quæcp tanquam falßi negligere. Omnis enim ueritas diub naeft, Sóaboptimo proficiicitur* Frequentioreslicetindiiciplinisui' rospræftantes inuenire, è quorum numero duodecimfelegi, unicuic]^ ’ indicium Rmmrelinquens»
Archimedii nbsp;nbsp;Archimcdcs primus fit, no fblhni ob monumenta illius nunciiulg^
ta,ied ob mechanica, quibus ut Plutarchus autor eft,uircs RomanorU læpius fregit ♦ Refert mira illius inuenta in M. Marcelli nosa^ lia nort minora ex Galeni teftimonio in utroep genere no tam primus , autor,^ inimitabilis^Necqui Græculos (omneiblet appellate Cicero genus id hominu) laudare îngeniû, inter urbis ruinas Syraeufiæ
Ptoîemiti laus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ièpulchrumquærerededignatuseft» ProximaPtoIemæiAl^^
xandrini gloria, qui tam datas fidetum rationes ut in æternum fuffic^'' rentexcogitauit,folus^diuiniopificij modumamp;Tiubtilitatê exprime' reauiuseftjUtinueniiTenondicam.InalrjsuerôinuentiSjquæplurimal^ extant,nequaquâ fibi dißimilis* T ertium locum merito dubius fum quisobtineredebeat,pluribusexæquo certantibus: fed condonetur
Arißottlii laus ^riRoteli Stagiritæ,Macedoni Magni Alexandri præceptori,quires naturales ac diuinas dialectic amq? mirum in modum excoluit : anima-liu m^ uitam, mores ac ftrudurâ incredibili iàgacitate prolècutus eft* Qui cumin fingulis difeiplinis icripieritquod probaretur, error tamé confpicuus in tot ièculis in illius icriptis deprehendi non potuit. Quat Eudtdislaus. turn locum obfidentparibus argumentis Euclides, Scotus, amp;nbsp;loatines Suiflèt, quemCalculatoremuulgus uocat, pari ipe : ièd antiquitateSi ufu præpo natur Euclides. Eius uero fini t duæ præcipuæ laudes: inco' eufla dogmatum firmitas, libri elementorum, perfec^ioep adeb abfolu ta,utnullumopusiurehuicaliudcomparareaudeas:quibusfitutadeb ' ueritatis lux in eo refulgeat,utfbli hi in arduis quæftionibus uideantur poiîè à fàlfo uetum difcernere,qui Euclidem habent familiärem* Mega^ ra fuit oriundus : plura^ alia quæ etiam extant pari fubtilitate feripfit» led longe minus utilia.
Scoh/rf«î. nbsp;nbsp;Succedithuicloânes Scotus: patriahæcillius:quifubtilis doAoris
ob dodrinam par^ ubiqp acumen merito meruit. Eiufdem infulg acco C^culaioris lafm'j- Ioannes,utdixi,Suiiîetcognomêto Calculator:in cuius ioliusm nius argumenti Iblutione, quod contra experimentiï eft deadionenm tua t Ota labo rauitpoReritas : quem feneni admodum, necinucntafua dum
-ocr page 481-LIBER DEClMVSSÈXTVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;445'
Ä ^ulïilegerct inteiligentcm, fleuiflerefëriint. Ex quo baud dubiiinl cfTc ’■for,quod etiam in libro de animi inimortalitate Eripfi, barbares ingc nionobis baud eireinferiores:quandoquideni fub Briimæ cœlo diuiiâ toto orbe Britannia duos tam clariingenij uiros emiièrit. Septimus lo tus Apollonio Pergeodebetur, qui ferme ætate æqualisfuitÂrcbime Apoüonijlani. tlt« Scripfitodo deconicis elementis libres egregios, quorum ad banc ttßßdiem primi tantum quatuor editi funt, tam fedè à transiatorc con ^purcatijUt ne illos etiam édités merito dicere pofsis» Proximus buic, ^tdlongeantiquior, Architas Tarentinus, ut etiamintertamegregios ArchiticLuti uiros ièdem aliquam Italus uir obtineat, collocetur: qui præter ligneam tolumbamuolantem, quâconftruxiiTeièrtur, uerâdemonftrationem duaslineas inter duas alias propofi'tas in côtinua proportfone collocâ^ diinuenit, quaminterdecem alias falfas Eutocius tradidit. HuicMa^ ^ometus Moifis filius Arabs, Algebraticæ ut ita dicam artis inuentor, Aigelrt buu fuccedit Ob id inuentu ab artis nomine cognomen adeptus eft. Deci-' ®tus Akbindus,amp; ipk Arabs, editorumlibroru, quorum Auerroes Alchindibuu tUeminit, exemplum eft, qui fupereft libellus de ratione fex quantita-tuni,quem nos excudendum trademus, exbibet, cum nibil fit ingenio' ^us, Pbft ftquit Heber Hiipanus clariisimo inuento: cum Ptolemgus ^’tquincß quantitatibus maximo labore{èxtamquærat,hicincifdem turn tribus quartam. Multa etiam in melius mutauit,qug ad ftatum cœ ® 1’pfrtinebant: ut fiicileintelligas multo minus seftus maximosfrigorP ^us gelidis obefle ingen ijs. Vltimus fubtilitate, fed clarifsimus arte Galcnus,metbodis,pulfibus,atq: difleftionibus:fedadeb uerboius,amp;2 Gdlenibua ftudio contradicendi tædulus,ut alterumuix ferre queas,in reliquo gra fis iafturaartiû pofita fit, qua noftræ ætatis uiri refiituere conati ftint.
btnuero his,quanquamopifex,clan’s uiris Vitruuiusadnumeretur, vitruuîj bun 4fifi propria no aliéna inuentaconferipfiflet,inter primos adnumeraz ’■ipoterat.Eminentautemquædam in fi'ngulismtin Archimedeæqua-litas fphæræ cum cylindro, ftpulchro fuoinferiptafin Euclideordo,in Ariftotele contextus, in Galeno diuidendi ratio. Alq etiam præclaras tluafdamdoteshabentjtametfi fubtilitate no præftiterint. (^isinHo Utero non admiretur affe(ftus,grauitatem in Vergilio,cômiferationem affluentiam in Cicerone,orationis qualitate turn fchemata fenfiii uer bornappofitainQuintilianoC'Neceftunumgenus fubtilitatis in quo subtilitatit m autores celebrant,fed plura. Ariftotelis ab ingenio,cuius æmuli Theo autoribut ge phraftus amp;nbsp;Scotus. Ab ingenio ac imaginatione Archimedis. Ab imaz ginatione,utCalculatoris. A fenfu cu imaginatione, ut Euclidis. A ra^ f one,ut Ptolemæi. A iudicio, ut Algebra?. A fenfu atqj experientia,ut Vitruufj, cuius æmulus fuit Hero clariisimus inuentis, led parumutili bus.Præftantiisimus in Vitruuio modus horologioru,feu per tympa aquam,ftu in anaporicis ex fignifero,ftu per analema,quod cauis
plantis ac iphæricis commune eft.
-ocr page 482-44» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s C IE N T II s,
S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C
Rrfiio gbfolu' nbsp;nbsp;Vtuero abfolutorum librorum rationem quifc^ mtelli'gat, Si qifO'
b^ndorül[bro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;niodo ars unaquæ(^ doceri poßit,neniine inuenio qui id cxaM*
rum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tradiderit, præter unum Galenû: quam fi nos tempeRiuc tenuiff^'
muSjàniultis fanclaboribusexcuiâfTgt Eaeft ratio, quaiæpius eadem ad banc ufcp diem noftra immutare coaélus fini,quæ prius alfjs placcrÇ
I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cœperuntquàmmihi.Nuncuero quæedenturpercepta confcribenâi
ratione,nô minus nobis quàm alijs,utexiftimo,làtisfacienLMihilt;liæ dem præter Deum ad banc ufcp diem nullus auxiliator ad componeæ doslibros fuit,utinam nonmagis impcdimêto quifquamfuifièt. Ita^ inita ratione mecum,ut cogitarem aliquem efle Si buius rei modurn/i' lus qui non fine numine fuit oblatus eft,quo GalenifententiamdehûC intelligerem»Ea au tem tab's eratiSidodlrinamaliquamcuiufpiäreiti'^ dere ablblutilsimè atcp perlcélè uolueris, quod officium eft cuiufq^^*^* bentiSjid commode aflequi licebit, fi rem de qua tratffatur in Ipeciesdp uilerimus,at(^ illas rurlus ac rurfus diftinxerimusin alias minores, nee ad ultimas peruenerimus. Eadem quocp ratio in affetftibus qui bislpeciebus demonftrari poflunt,oblèruandaerit. Atq? hocpriniun' præceptumeft, Aliuduerofuerit,utdemonftremus taminfpeciebus rei traftatæ quàm affèótibus, non plura elle aut polTe genera merabro' rum fub traeftata re Contineri, quodep deftripta membra lub ilia oniiu^ contineantur.Initiumuerb huius diuifionis ab artis fine lumenduiuP rit,aliter in incerto uagabimur. Sic igitur optimæ coftruftionis præc^' P ptanosdocuitGaIenus:atc^ exboc,qui 'hamin unaquaepartetradefl' da fuerint præftantilsimi*
Sed poftquàm ad artificem uentum eft, prolèquamur Si artes,qu^f adeo ctate noftra inclaruerunt,ut quæ hic lcripfi,apud pofteros fidei pa rum fint habitura» Sed fi quis lecum exiftimet,unamquan(p gtatemiui habuilTemiracula, antiquilsimam, totdiluuia,totincendia, Romano/ rum prodigia,oracula,lèquentem uero etiam miracula,non eft cur po' fteri de artium inuentis noftræ tempeftatis dubitent: nec nos dehisqu^ digna admiratione tradita funt ab alqs, qui priore lèculo uixerut. Sunt artium inuenta in fingulos dies noua, necullo fine comprebenduntur: En/îf hafidtus. xn quibufdamlùffîcitlcirequiduelis» Nuper quidaminuenithaftatien fis rationem ♦ Nam cùm enfîs dirigitur, duplicatur, uncino^ fîrmatus haftamferreamrefert,cuius culpis eft iplêenfis» Alius roftratâmanum lèrream lècit, quæ cùm tangeretur j concurrentibus in le uncinismaiiu furisdeprêdebat:naminter pecunias deliteftebatin crumena,Sic infinita excogitate licet, quælblo iudicio indigent» At noftra ætas illuftribus inuentis Si maximis
ftxcundaeft»
liber
LIBERXVIÏ. de Artibus artificiofis'que rebus.
O N N E intercæterareruminuêtaadmirationeprimutti
- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• inuftttif.
n digna eft ratio Nauticæ pyxidis,qua to t lulcantur V rr^gt;rliMir nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r^p-lorri S'iinrrif^ti ;5nn;irnm S
• mana.
creditur profundo pelagi, èc uaftitati aquarum,Só uento
rum turbi ni falus tot hominu m, tarn ingentes pecuniæ.
ipforum denique uitaPrincipu, uafculo tarn paruo, uir^
§ulæcp,imô acui modicæ^ Nec fol dm ftifficiat hæc credidiiTe, nifi etiam tanosdirigatacdoceatjlapis^ fenfus expers totuiris iapicntifsimis o-tulatis atcp auritis præftet»
Proxima laus pofletconcedi tormentorumbellicorum inuentioni, nifiad damna humani generis potius,quamad utilitateminuentauidegt;gt; retur,unde etiam execrabileinuentoris nomen.
Cuifuccedit mira ilia typis excudendorumlibrorum ärs,nulli poft primamnecutilitate nec dignitatenec fubtilitate iecunda, quæ etiam fi primo loco fiatuatur, redtè fadf û credamus. His tribus totaantiquitas nihil par habet. Mitto reliqua huius ætatis inuenta mira,led qug acceP fioneinfaciantueteribusartibuspotius,quamproauorumingeniafu^ pcrent. Hæc fi uelim enumerare, totus liber non fuftkia t,fcd pro exeni ® plo aliqua fubrjciam.
Fornices in ædibus : nolasin teplis: fiapedesin ephipprjs : molas in horologqs: candidarulincarunidiftinctioneminuitrodormamamp;f ce^ ^fritatem excudendi in aureis nummis:rota qua fila plurinia fimul nen-*nr,fuppreiîàmconfultô Venetijs,utpauperummuliercularumuitæ earum fil h s confulatur. Quæetiaminufumlongointeruallo tempo ’^rndefita,ut Quinqueremium ftru(ftura,amp; Chry locollæ compofitio. £tthoracû Thraciumftrudura,cuius in Atticis tanquam de re prüfen teatqueexadènota meminitPaufaniasiCuni Sauromatæ,inquit,fer-rocarerent,nccemereautcommutando illud habere eu raren t,abunda rentautemequis, illorû ungulascùmmortui cflent colledfas acrepur^ gatas,inbralt;fieas(êcabant: indeneruis equorumautbouminformam iciuamofi corij ierpentis confuebant, atqueita, ut fi quis non uidit, fruz dumpinus uiridis referrent. T alescp thoraces neque ufu ncque elegan tia Atticis,qui ferro côfiabant.uHa ex parte inferiores erant. Seu enim eminusiaculis,feu cominus gladijs fèriantur,optimèrefifiunt. Vnum uero ex hi s in Æfculaprj templo fufpenfiim ætate iua refert Athenis Jil quosufus finuncreftitueretur atep alios, minime operam lufurumiiv uentorem exiftimauerim.
Verùmartes quæmaximeilluftrâtur fubtilitate,funt,Pidura,{cuP ptura,plalnces:nam fi uel paulo oculuselatior,aut nansangultior, aut ßrantur, labium obliquius, quantum impenderis operæ, tantum prorfus perdi
-ocr page 484-44s nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE ARTIBVS
deris.lniculpturacxcellueruntantiquiadeô(adludæoshocrcferunt) utplustuncfciueritmanus,quàmnuncagnofcatoculus.
Gem^fubtilif- nbsp;nbsp;Huiufcemodi miraculiCariieolos duosuidi,ignotis animaliumfigu
déco ris»Etcquidemfubtilitasipiàprorfusdecorisomnismatereft.Necfo' ris mater. nbsp;nbsp;nbsp;fumdecoris, fed etiam perià?pefirmitatis:uclut in murisexacdaftrudu
ereâi ai raadperpcndiculum, firmifsimuni atcp'æternum opus reddit: quæfi eadefciuerit,mirum quàm breui illoseuertat»
Artes qua: fubti nbsp;nbsp;Quæ ueró iolùm iuuantur, etfi non illuftrentur, artes funt. Milita^
ris,magia,chymiftica,machinatoria quæ iub architeclura continctur/’ pidura omniu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lolùm iuuatur.iedetiamilIuftrat,Eftenim picduramecha
fubtihßima. nicaru omniu lubtililsuna, eadem uero oC nobiliisima. Namquicquio plaftices aut iculptura conatur,mirabilius piiflura fingit, addit umbras amp;nbsp;colores,amp;r opticcn Gbi iungit,nouis etiam additisquibuidaminucæ tionibus:nampiâ:oremomnianeccneeftfcire,quoniamomnia imita-tur.Eft philofophus pi(ffor,architecfus, diflccffionis artifex. Argu^ mento eft præclarailla totius humani corporis imitatio, iam pluribus ante annis inchoata à Leonardo Vincio Florentino,ôô penèabfolu^ ta: fed deerat opcri tantus artilex ac rerum naturæ indagator, quantus
Vf/pZitM. efl VeiFalius.Itaqueutdeartispræceptis tumplaftices aliquiddicani, illud commune ambabus primo afiiimendumeft, turnetiam cxlandi Mediantßcian acfculpendi,difFiciIiusefieutranq? partem faciei fingere quàmun^^ fingere ßciliut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y(cftcr cuim contingit faciem exprimcre,mediä,totam,amp;^
’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fefquidimidium.Infaciefumptüelfexemplum,quiahominesbclluis,
utbelluæplantis,8ôplantæ regionibusearumcp partibus difficilius fin guntur. Facies autemex hominis partibus amp;nbsp;cx modis illius tota difff cillime exprimitur. Prim'um quide, quia generaliter duplus eft labor: inde comparatione,fi quid ariiiex delituit in magnitudinc,numero, for
ma,colore,lituris,rugis,cauitatibus,ahiscpinnumcrisquæinuniusmc . dietatis figura latebant,manifcft:a fadta opens turpitudinem declarant d^^’fiulpendi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fingere aliquid uolunt,forma eius primhm uifam mentequafi
commune ceptum.
pr«- memoria concipere debent,inde typum quendä ieorfum delineateluL tilius,póft: piyiente eo quod fingis fingulaanimaduertedo adamufsün
perficere : latet cm’ m in unoquoq? partium quædani iy mmctria, quam fi non mente conceperis,oculoruni ueró præfidio tantùminnixus tciv tes expriniere,operam luferis. Neq; diniidium uelut latus quoddâfin' ges, nemo enim fie inipicit hominê, iêd paululû deflexo capite interu^ truncp fitû. Vnde etiam fit ut ob hocmcdia facies facilius quàm totare^ præièntetur: nam cùm media plures,utdi(flumeft,babeat fitusjdcoif lius forma in quadamlatitudine côfifiit : tota uerb in uno quafi pundo pofita eflêt fummaquadâ perfedtione repræfentationis. Facilius autcni niulto quodquâtitatem habet aflequi, quàm rem diuifidnisexpertcm, amp;quæfolùmferme cogitationeconcipi pofsit.Cùmuerouideanttria repr^fentandi genera,primû quidem in fuperfîcicbus,uocaturq; pilt;^^ ra,ah
-ocr page 485-liber de GIMV SS ept im vs* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;449
* Mtcrumm corporib. iani facftfscæîando fculpeiidocp,tcrtiuiîi quod *praefficitcorpora,uocatur^plaftice,nianifeflunieftpidluramomniu IiarunieHedifficillima, atq; idco nobilifsimani» Eius partes tres funt, ^slincatio,unibra,atq; color. Ciini eni'm in piano corporaeffingere co §atur,unibraruni 80 delineauonum auxilio indiget: ob idcp alijs artib* 4uæin corporibus ipfis effigies expritnut difficilor eft. Albusquidein ^oloralbiu res colorresminores oftenditjUelutnigermaiores. Argumentofuntlibri 'mprefsi, quorum atramentum utdilutius fuerit,có literas minores ui-^eri facit. Ob idquæcuncp minima pingere uolumus, albo pingimus, üdutintabella IlluftrisuiriGulielmi Caulij Præfecfti montium Allo- GM/tf/wtCrfM-^iogum, apud quemmultanoua atq; præclarauidimus,dum eftcmus Lugduni.EfteniniuireruditusatCphumanifsimus.Intcrmultaenim gt;iaturænionftraamp; hoc artisoftenditffiyemem fcilicetin tabclla depi-fhin. Ibi dum fingit eques inter montes procul ut côfpici uix omnino queat,albo pictus eft,folertiartificis inuento,ut minor etiamuideretep uideri poftetjamp;f tamê uideret. Albus enim color luci ipfi propinquifsi-^useftjUtnullaillius pars, utneclucisipGus, latere pofsit. Nihil uerb ^ddctabfcp comunibus lènfibilibus. Sic ctiam colonbus iuuat ad fallen ^drn,eftcp hæc tindfura potius pidtura. Sæpc enim cotingit ut tigna ^ttufta fuco inficiamus,nouacp uideant. ld quia facillimü eft,5c pro na furacuiufcpligniuariatur,nûcprætermitto.Adiuuatinumbris abob-
® britate,amp;partequandoq?plafticiopcris.Qiicduocumincoenaculo ocatibaluatoris (lic enim uulgari no mine apud Papienlcs dicituijiun ftafint,effecerut ut nullibi melius pidtum columnarumtheatrum pro üero habeatur. Nam præter loci obicuritatem Sc artificis miram indu-ftriam,fornix medio pidturæ non ficftap'ta fallit oculos,ut uel omnia pi-da,uelomniafabricataexiftimarecogaris. Mirumadquantam auda^ dam ars hæc proceflcrit,ut tonitrua uoces^ hominum, amp;: mentis affe-öus,amp;fucceflus temporuni,amp; quæpingi non poffuntjimb uixdici,ex primereconatafit. Succefsiones itaqj temporum locorum itainfti- Succrßiones le tiiitjUt prima ante, Sé maiora, amp;: caduca ut quaG umbræ uideantur. E^' 5° xemplum : Latrunculoru ludus poftquam proceflerit pingendus cft. Inaneslocos quosprimo latrunculi reliquerunt facies, quoniamperi-tis fan's conftat ab initio latrunculumibifuifte. Eosqui femel tantum procefferunt, efficacibuscoloribus pinges, non fecus acimmotos, eó tanien minores quo magisprocefterint: contrà aducrfæ partis eó maio res. Quodfî iambis procefferit latrunculus, quo propior eft co paulo maior,fedprimi procefTus figura dilutiorac quafi obfoleta,locus quem iam ultimo pofsidet figuram coloribus integra oftendet. Agedu ter la-trûculusaliquis procefferit,primo quidê loco umbratile defcribes,fècü do efficaciorem,tertio abfolutam. Menfurâautcmab eo qui fæpius locum mutant accipito : fitillequiiamquinquics locum mutarit,extre-moabfoluetur latrunculus, pingeturep cfticacibus coloribus, no fecus
-ocr page 486-47Û nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE A R T I ß V s
ac fi nunquam motus efTet.Penulnmo fatifcet, nbsp;quafi uétusiamGtpR C
ôrura,pingendus erit.Tertio loco iam obfolctus,qui tarnen intcgcrui' deripoGitjreliquqsadhuceolorumextantibus.Infècundolocoeffigæ umbrælatrûculihabebunt nullis coloribusfultani, led tarnen integra-Primo autem loco ueftigia umbræ tantum crSt,amp; figuræ partes niuu' læ quafi exciderintjita tarnen ut dignolci formalatrunculi pofsit, tccpaflequiilium.quandoeplicetiampridemibifuilîe, Ita reliquoruö^ ab ultimis fuccelsionibusjion priniis,iniitatio fumendacrit.îta(pfe^' le fuerit ubi locorum non magna eft differentia,turn etiam auxilio Ion, ut quæ ante procefferint in limite quafi extremo ponant, fuccefsioiKW exprimere. Similiterôô incelfumhominumatcpanimaliumfacidafp'^ dtus o Rendit, At fi loci lôginquitas temporisfiiccefsioni repugn et, pl^ riqj pidlores dum non folùm niagnitudinem,fed amp;nbsp;colorcm aulefunt, fuccelsionis imaginé tollunt. Obidigiturnonutillilocôpriniuniini^ gine magna amp;nbsp;ob propinquitate exprelîa,procul aût parua amp;nbsp;umbratf li temporis fucceflumauferendo,lèd propè magnam quidcm,fetlu^^^‘' umbrâ prorlus,ut quæ quod fuerit,n5 quod fît reprælentet,procularJ' tem paruam quidem pro diftantiæ magnitudine,amp;: delitefccntcm,nolt;J tarnen adeó ut prima, nee cuius pars quafî caduca fît, dcpingemus.Sw de his iam fuperius multa dixinius,ad cælandi fculpendicp præecp^ trâfeundum eft, Sculpere dico,cùnijprominere imagines fàcimus,utin ffatuis ac nummis qui principum effigies referunt.Cglare,cùrtiexcaua' mus,uelut in genimarum fîgillis atep alfjs, quæ ceram comprimendof CieUrecjuafcul niaginesexprimunt.DifficiliusefthoenÔparumquàmfculpere.Nanî perediffialiHi. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fculpunt,quod uidentagunttqui cælant,aliud uident,aliudagunt:
èc dum uident,non agunndum agunt, non uident. Similiter neç^m«’’ te côcipere poirunt,quid faéfuri fînt dum cælât, ut qui Iculpuntn'gnotî enim eR turn natura tum ufu cauitas ilia. Et fî dum auges in ceraquod promineredebetpaululû aberraueris, in gémacauitateauRaerrorem effîcies,qui no n nifî toto Ribuerlb opère poterit emendari, Atin feuf pturaopere^ toreuniatico priniùmfacilius eR nô niniisadimere/ed relinquere,quàm cælando non implere: deinde fî etiam nimio plus adi mas, facilius in opéré extuberante, quàm cauo totum opus reRaurare atep commodius, Cælando quoep dextra fîniRris, fîniRradextrisrefe-run tur,quod difficillimum eR in hoc opéré dum to tam effigiem cælarc uolumuSjCÙm in Iculptura,dextra remaneât dextra, ac fînifira finiftra. Ob tot caufàs longe difficilius eR c^lare quàm fculpere. Difficillimuuc ro ac fîngularis exempli opus làciem totam cælare, atep id etiam magis in parua gemma, Earn ob caufam imagines meas multis in gémis cæla tas,chryfolithojhyacintho atqjalijs, cum nomine acprænominediniP Medtie cr frf- diumfaciei aut certè lèlquidimidiû repræRntare feci. Selquidimidiuni priféX't^nif nbsp;nbsp;nbsp;pinguntautcæiant,fculpuntautformant,alterius oculipartemad'
difcrimen, nbsp;nbsp;lungunt, Hic ffiiodus ad confufam quandamhominis cognitionem fact
liorcni
-ocr page 487-LIBER DECIMVSSEPTIMVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^1
^’ot'cinpræftantioreftco qui chniidiaiiifacicmfoRimrcfcrt: fed tantó 'nfenor exquifita repræfêntatione, quanto melior facilitate cognofcen (ItNani in media facie amp;nbsp;næui Sc rugg amp;nbsp;lineæ etiam ac pun(fla,ac quic à latere illo eft exprimere ad unguem licet: in fèiquimidiaexquilï^
*2non licet,quoniam lecundum nullum aipeó;um eft, Plaftice ueró pu Plaßiee ’’ä omnium eft difficillima præter pifturam: nee tarnen ilia inferior, np nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;oquot;
fiafculpturaiuuetur,Namquicquiddifficultatis habet qui cælat,id to-
præter id materiæ diipofitionem Sgt;C feientiam temperamenti
'§nis, Sx^ multoru cafuumpericulum, imo in numcrabilium,qui fingit Iiabet. Ex cælatisenim prius figurisfinguntur humoreinfufo ftatuæ» Quarnobrem quinonrelt;ftècælaucrit,quomodore(ftè fingetC Refert Munfterusin Vormaciiquincp eftecolumnas plafticioperis mirifici. Columnsguia Hocuoluiadiecifle,quoniamfinodecipitur, icribendo fiftaspro ftul- queplaßdope pùs,egregiæ artis non leue hoc argumentum eft, lau dis qj artificis, Si-4^ideniplafticainuentio inmaximis operibus Sc in minimis parem fer
atep maximam habet difïîcultatem:fed tarne adhuc longe maiorem ’nniaximiscp minimis, Inmediocribusuero longeminorem, adeo ut ^dliadici polsint, Non paucos uidimus qui cum ft egregios exiftima-artifices, quodfibiin mediocrismagnitudirie ftatuis placuiftent, i mmenfts cogitant,fiiæ inftitiæ ÔC diftriminis operum his relidlis imperfeftis exemplum dederut. Quid modo exiftimas futurum,fi ma* ^gnooperi fiibtilis delineationumamp;Z particulars expreftioadiugaturf ^onne hoc opus prope ultra humanitatis uires aciolertiæ exempla ac-cedetv Itacp quint^ columnaru ni, fi modo, ut dixi, plaftici fin t operis, ’^0 alterius,non abs re niemini,In minimis uero non tantum induftrip, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;miubl
^odó materia admodum tenuis non defit,Olim ars erat qua maximæ colûnæ tum colofti aliacp eiufeemodi fabricarentur Memini me Lug ^uni legifle librum Græcè feriptum, qui docebat Rhodios maxima o-perahacinduftriacoftruxi{re,Referüt etiam quatuor illas prægrandes columnas quibus rempli Athenpi pinnaculumLugduni luftinetur, ex hoegenere efle.Et certe lunt cruftatæ,Ârtê hanc quida fuifte perhibet, ut ex fpuma ferri ÖC lapidibus durilsimis, qui in ftindo fluuiorum inue-niuiitur,tum marmore duriore in polline reda(ftis,amp;^ oui candido,for* mêtur opere plaftico columnæ 06 uala, ftpelianturcp in multos annos» Exftimo artis efle ut diu tundantur, Ô6 ut perfeftc in tenuiflimum pul-ueremredafta fint, Qup uero igne exa(ftiusformantur,(untgypfumac fiilphur. Sine igne etia ex charta alba natura aquæ immixta,opera fiunt pulchra,fed parui preerj, Atex calce et lapidibus fin's fubtilifsimè tritis, genuscæmentifit(Stuchumuocantnoftri) quodinlapidismarmorei ^tucborwn^ candorêacduritiemconcrefcit, Cuiufuis precq capaxhæc materia fin-gendi arte : nam nemora amp;nbsp;uenationes adeó tenuiter fingunt, turn alia quæcp, ut etiam additis coloribus talentoru magnorS præmia mereat. Quidam eofdetn lapides recenti languinebouino fubigunt ♦ Excrefcit
-ocr page 488-4$2' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E A R TI B V s
his tophusadeatndurïtiem,utnihiloànatiuolapidelt;lifF^r^tciuif(pgt;2' ^owfljoho- nbsp;nbsp;nbsp;cuius frudis trias c5fe(flus fuerit. Vidimus hæc omnia» Sed nihil
utdicifolafin- rabilius quàin cum mortuos aut etiani uiucntcs fuperfuib gypdgt;, frigi'' gantur. do tamen ita cæIaiTius,utoIeo illito atq? gypicgt;,uel charta aut fulphuTC» fichominêfingimus, ut nullain parte pr£terquànicolore,amp;quodnofl ïpiret,imago ab homine ipfo diflerat, Qiii uero rem hanc diligctiuscu' rant, derafambarbâdetonibscp capillos à mortuo imagini agglutinât, indeadiecdo colore uiuamimaoinemefFiciunu Huiufcemodi uididuni Trancifci Gai- itiGallia.diueriàrer, nupermortui Frauciiciprimi GallorumRegis, ZorôrtgM ima- fplendidifsimiCardiiialis Turiionenfis. Nihil enimfîmiliusars ^ardinalis de bomini facere potuitea imagine : necuix niui.Porrb eadelata fueratin Turnono. fuiiere. Inuentus prætereaeflèniagnis imaginibus paruas breuiteni^ QgowôJo ima pore traduccndi modus. QuisÇ’nifi ut excepta à typo iècôtrahatftatini fi'ccatur. Hæcefficerc poteft q?humidumeft acmolle,tenuiuin^ teitipoi-ff /pa- partium,quodtamêdumficcatur,ftringitur.Medullaigiturpaniscah cioredigantur. df Juni pinfiturinpaftâdenuo redit. Hacexcipiuntimagines Rrtn nobiiio- tur, indeiuperfufo gypib atq? fi'ccato ièniîminminoremformamtrail' gt;■« latere , er ßt Fftetianibeneficio tenuiumlinteorum,qucutamotafuerintabiinî cutnamhnt, , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j
gine,ltatmi le contranu nt. Et per conos ductiles.
Et quanquam hæc per iè magnæ fubtilitatis exempla fint, pleræ^d^ men nobiliorumartium ferme latent, turn ob rerum proprietatcsign^’ tas adhuc, tum quia fubtiliori inuentione indigent. Sunt autem quæb tent:ut,uitri tenacis faciendi rado: thefaurorû inucntio:ftridoremdaiv di aeri,ab albo plumbo auferëdi : effodiêdi undequaep utiles rcs: tranf mutandi colores :perfecla ratio permutandi corruptum uinumin act' tum,quæ inuenta meaætatc,meaetiamætatcperfît,tametfi multa non inutilia fiiprà tradiderimusidignofcendi rerum proprias uires:arspro^ ferendæ in longum uitæ, de qua fuprà diximus : materiam facere qux machinarumignearumui refiftatmolandi inuentum,quod nuper ten' tatum a duobus,illis pefsimècefsit. Vincius,de quo Ripr a diximus, ten tauit,et fruftra: hic pidfor fuit egregius. Super omnia Tirydatis magia, ob qua à Neroneingenti pecunia amp;nbsp;Armeniæ regno donatus efi,duni eadocet facere,quæ fierinequeunt.
Horologii abf- nbsp;nbsp;V eruntamen Së horum qup diu latueruntquædam inuenta funt,ut
quefrru, horologiaabfipfunc. Stantprofunerotæ,inquibufdammolæfuper' pofitæ,liniacis figura,denticulis xxvi.quibufdâ etiampluribus: ab his den ticulatus axis,qui totam agit machinam, circumagitur. In altero ro ta efl: xl viij. denticulis in imo dilpofîtis,altericp rotæ implexis, ut cùni niolæ nixuquæin imo efl circumuertitur ,aliatotidemdentibusini'' plexa etiam circumuoluta totam machinam fecum ducat. Simili ration Sflt;î«wirlt;r. jjç inuentumeft, utCæfàris fedes itadilponeretur,ut quocûcp fitucon fl:ituatur,illeimmobilisaccômodèdumuehiturfedeat.Hoc tracTtum ex armillarû ratio neîcùn^enim circuli tres chalybei conftituentur,po' - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j'j
-ocr page 489-LIBER DÉCIMVSSÈÈTIMVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45^
* lisfurfum deorfum, ante, retro, dextra ac finiftra mobilibtiSjCÙm plu-* resnô pofsintefle fitus, necefle eft ipfuniin efledo quomodocunc^ aga turquiefcerc perpetub. Habet hoc ah'quidnô ablînulelucernis, à qua-ruexemplo ducfla eft ratio: circûuolutæ enim tametfi patulæ,oleuni ne ^luaquâeffundunt, lanellus Turrianus Cremonêfi's,cuius ctiani fuprà ßieniinimuSjUiracris ingenfj multataliaaut excogitauit, aurab alqs ex cogitatain melius traduxit ♦ Quemadmodummachinam iilammundi uniuerfalemoIimàGulielmo Zelandino fabricatam atqj diftolutam, cuUelmutZe^ intenebrisep perincuriam marcefeentem, cùin ego quodambono fato ^dinftaurandû bonas artes etiam obiter non minus quàm ex induftria ntirabilii artîfi natusjin luce reuocalTem,lanellus in integrû earn reftituit.Cuiusexem (ijz ploaliamCarolo Quinto Cæfari itaconftruxit, utineaamp;r temporum nioiîienta, partes fignorumfingulasuideas, oftauiorbistardifsi^ niuniinotumintuearis,Diuifi'ones quoq? orbis ßgnorum uarias,quas Pornos uocantjhoras^ æquales,amp;: inæquales, 60 quod maius eft,unp nerfiorbis parcibusinferutentes, 11 thæcuerè machina orbemuniuerz iuni référât, in ea. inlpicere licet. Omitto progrcftusregrefiuscp fingulo fnrnerranriumlîderum, latitudinesaltitudinescp,aliacp innumera,ut prorfusresnon minus famaquàmfidemaiorfit. ReferuntSaborRe^ gftn Perfàrumhuiufcemodimachinam tamgrandemeuitro conftrui i^ciftc, ut in cius centro federet tan qua in terræ fphæruîa,lpe(ftantê fub
® pfdibus etiam aftra,exorictiatp ac occidentia fidera,ut fie mortalis cùm fæetjfupra tarnen omnem mortal itatis faftum expeiftationem efte ui '^eretur. Et certc quid maius ôô diuinius fub hominis fenfib. cadere po etiamRégi uniuerftim orbem terrarum pofsidenti, quod poft-terras 80 maria pofsidet, etiam coelum amp;nbsp;aftra Dei domiciliû ha-^eituidcaturÇ’TaliarecitantemHonoratus lanius Valentinus,Princi- Howri/w m-pis Illuftrifsimi Hifpaniaruni Philippi preceptor,in literis humaniori-iîus uirperquàm dodus amp;nbsp;humanifsimus,excepitdicês:Machinahgc j^Miarum oliinuitro,ut redè dixifti, non ut nunc métallo fieri lolita erat:cuius te-ftis Caudianus eft,præter etiam Ciceronis autoriutê.Sed libet,inquit, iplîus carmina recitare,dubi) cuiufdam caufa;
lupfiter in pitruo cum cemtret ^thera «itro»
ad fuperos talia diüa dédit:
Uuccine nwrtalif progrclJa potentia curtei lam meut infragili luditur orbe labor, 1W4 poli,reram({ißdcm legesq^ deorum, ^■cce Syracu/iui tranfliilit arte jenex, Iitclufus uarijs ßmulatur f^iritm aßris, Et uiuum certif motibut urget opuf.
Percurrit proprium mentitutßgnißr annivrii, Et/imulata nouo Cynthia menfê redit, lam^fuum uoluens audax indu/lria mundunt, GaudetiCf htmiana fîdera mente regit.
Quid ßlfo infontem tonitru Salmonea mirori AeinnlatMturieparuarepcrt((mlt;fnKt, - -
-ocr page 490-4^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE A R T I B V s
Quæro,inquit,quônattiniodo fpiritu l'nclufb ea moles tam uarijs mo'-' C tibus drcumuoluipotuitutClaudianusrefertç'Dci'nde,curexuitroo/ lim, nunc autem métallo î’ T um ego : Caufa cur ex uitro olim fieret machina cceleftis orbis,crat,quoniam cùmeflèt æmula uerè coclipnclu debantur minores maioribus:quamobremqui intus erât 80 fîderafpe^ ôtari nonpotuiflent, nifiomnes ex materia peripicuaconflati failTent itaepqui nunchas moles faciunt, uitrifragilitatemuerentes, coguntur non naturalem mundi machinam æmulari, orbem orbi circunponenquot; do,quoniam cùm ex métallo fint, uideri non pofTent : fed quot funtor^ beSjtotefficiunt tabulas,aut ialtcmiènas,folis orbem Veneris orbiim miieentes, in dreuitumep compaginant ut quod eft rotarum, ponde* rum, molarum, curruum, denticuloru m, nolarum, uirgaru, funium, atep aliorum inftrumentorum,lateat intus: quanquâ lanellus necp pon deraneefunes mifcuerit,fèd omnia ferro denticulisepmiro côftruxitar tificio : ipfi ueró erronés è tabulis cumquibuidam circulisprominent tes abique impedimento ipedfari poflènt.Ex quo manifeftum eft,antp quam ftrudfuram longe hac noftranobiliorem eflè ac pulchrioreni,n® ftramuerbdiuturniorem* Quod fi ex materia dura acperipicua fieret, quemadmodumdiximus fuperius de Cryftallo cui argentum fit imod xtum,tunc ÔC natural! rotundæformæ, coftriufiioni orbiumquauquot; nus alteri includitur,Sc peripicuitati ac pulchritudini cum diuturtiitate cofiiltum effet, itaepiam de uitro habes rationemrnon enim facile erat, tu ne maxime, ex alia materia hanc machinam peripicuam facere ni fi ex uitrOjpræfèrtim quod tune longe maiores fièrent quàm quæ ex métal' lo nunc moles illæ. Atep ex his iam patet,quôd machinæ taies ponderi bus non agebant : namincludi uix poterât, inclufa motiïperennem non habuifîènt, amp;nbsp;operispulchritudinem foedafient: ex ternis ueromo tis orbibus ex uno latere tantùm,uim uitro grauem attulifi'ent, Quam obremfiicilius fuit hoc Archimedi fpiritu agere' tum maxime quod or' bibusunum tantum motum addiderat, omnesep circa idem centrum colIocabatjUtCalippus 80 Eudoxus,ipfàm uero terramexiguamfphf rulam multiplici motu agitabat in medio nefeio quibus artificifs.Nam fie Archimedes exiftimauit orbis partes fe habere,ut in libello de arenp numero manifeftè teftatur. QiiamopinionemfèquutuseflNicolaus Copernicus ætate noftra. An uerb ad unguem,non fan's côftat,cumin certû fit an Archimedes lunæ orbem, ut Copernicus, cumelemenrisi-pfis circumuolui uoluerit, Manifèftum eft igitur duabus de caufis, chimedi facilius fuiffe mole hanc uitream facere,ac fpiritu abfcp nixu a' lio agitare,^ noflris temporib.ab his qui placitaPtolemgi fequuntur. Sed quod hæc machina ^iritu agi po tuerit, magna admirattone haud dignumexiftimo,cÔfiderantibus nobis quanta ui globulos expellant machinæ illæ quæ in Germania fiunt, cùm tarnen aeris impetufoluid agât, Aliterforfàn per fpiritu Claudianiisintellexit uimabditâmolis, de quibus
-ocr page 491-LIBER DECIMVSSÊPTIMVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45*^
i quibus in initio huius operisdixinius. AbIcoditis enimcxarte uin fuliSjfeuutnuper diximus rourumcumdenticulis auxilio frctus, magt; chinaijïontèacipirituquodammoueripoteratuidcri.Necueró de mo tutantiimquo aftra ab Oriente in Occidentemferûturinteîligi debet. Cicero hæc habet: Qiiód fi ad barbaros ueluti Scythas fphærani ^hquis tulerit hanc, quam nuper familiaris nofter efiecit Poisidonius, cuius fîngulg conuerfiones idem effîciun t in Sole amp;nbsp;in Luna 8c in quin queftelliserrantibus, quodelïîcitur in ccelo fingulis dieb* ac nocfiibus, Huisinea barbarie dubitetquinea iphæra fitperfecfia ratioiieC Hi aut . cJubitant de mundo,ex quo oriuntur omnia ac fiuntjCaiu ne iple fiteffc lt;^us,an necefsitate aliqua,an rationc, an mête diuina. Et Archimedem Arbitrant plus ualuilTe in imitandis iphæræ conuerfionibus, quam na^ turamin elFiciendis,præiertim ciim multis partibus fintilla perfecfia,^ hæcfimulatafolertius^Manifeftumeft ex hisucrbis, non folùm Ärchi ’federn ante Cicerone, fedipfius CiceronisætatePofsidoniû imitatu eflemotus omnes aftroru machina ilia glob due orbem referente. Itacp hcClaudianum exponere liceat, ut uim illam quæ uinculis molarum ac Oixuc0tinebatur,latentem ac fi non eflet pr£termifiam,effigiem fpon-Ccfeagentismachinæ,ac proprio fpiritu mouentis femct,utn5pro ipP dtu acrem,ied animam ipiam interpretemun
Sunt ctiam fubtilitatis propriæ artifici,nô arti, exempla:ut Ilias Ho Artißeuexem-^ ^^eriniembranainrcripta,quænucis cortice continebatur:Nauisebur-
’^cïjquam apicula pinnis ab feonderet. Propé miraculum accedit ftatu a ^eninonis,quæoriente Sole quoties illuÈraretur,fonitummagnûC' Memhonisfi^'’ clcbat.NecfabuloIahiftoria,cuius mcminitgrauis autorCornelius Ta dtus,8c Strabo audifle iliumrefert, Erat enim Thebis Ægypti, ubi Ni ^oliiperatolocuseftqui Syringadicitur. Ipfiusftatuæ folum inferior Medietas fuperarat,namiuperioréumbilicotenus olimCambyfês Per * bruni rexfufhulerat : 8c tamê tantula pars adhuc fonum reddebat.Re-brtPaufanias, quiillumuidit,audiuitcp, fonumillum finiillimû fuiflê Jyræfîdibuscùmfrangûtur» Quadriga olim opus Myrmecidisquam ^ufcaintegereuaut Callicratidisex ipib ebore formicæ, quarum par' tes alij oculis aflequinequirêt. In Ægypto refert loan^Leo fadlampulP cis catenam « Miraris C in Germania faÊta eft, Mediolanum delata. Pu-Icx egregius capillo uindtus, cui catena annexa erat, paicebatur. Hæc Bcfuntftultitiæ potiusan luxurip an fubtilitatis argumetacNoftraquo ^ue ætate caueæ è buxo fabricantur auellanæ magnitudine,cum aue in/ tusperfeda:quod^ mirummagis eft,inhorarumfèptemfpacio.Prim cipi Vrbiniamp;: hocnoftraætate côtigit: dono datus eft annulus, qui in^ lt;iiceexciperetur,gemmamuerbhaberetinquahorologium perfeftü, quod^præterlineam horasdiftinguenteni unoidtuper fingulahora hafpaciageftantem admoneret»Hæctarnen admirandæ fubtilitatis o-peranecdiuturnâefrepofrunt,necutilia,ut quæniomêtis fingulis prcc-*
-ocr page 492-DEARTIBVS
opci-çt parM impediantur, fed folatn pariunt admiratio nem, atlt;^j ideo artifici' magi’s quamemptori pro{ùntgt; Veraenimtenuitasut propriecœleftis cuiui' dam naturæ eft argumentum, amp;mixtionem per partes fingulasetiaw minimas oftendit, ita quæab arte pendet cum gracilitate iunctaomW' no eft inutilis * Verum in unoquoqj quod tenuifsimueft poße acfdr^ ^^amp;’^^8^’^^î^*^æ^'^^’^^a’^^2rtiseftopus» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘
Qu^drtesfub- nbsp;nbsp;Artes autem fubtilitate præftantes, tametfi diuinæ non fint,inueniw
tihtAte prifftin tur Jiiter has quatuor toto genere funt clariores: Magia, Notaruotcd tandi, èc Chymiftica ♦ Adijciamusamp;quædamharumexempla^Nota' rum fit, ueluti eùm ad te ingreditur* Suntautemnotæintimorumatti' mi affecftuü uerba, oculorum motus, caufa, locus, tempus, animi fflOquot; res,corporis habitus, Ij3ecies,focietas,cóicientiatua, potentia, occafio, quam arripit, Hæc fi reótè confiderabis,quid in animo habeat qui ad te uenit,facilèintelIiges,Quandocp ex tribus tantum diuinarelicebit. Vt nit inimicusad te,celeri gradu,intentis oculis : fi abfq? armis iènex,p^’'^ linguam:ficumarmisiuueni9,paramanus:hoctantillo tarnen licet (tt' uare uitamacdecus. lam non eft cur finguladifcutiam»
Tra moUlite^ nbsp;nbsp;§^4 occultandi ratione ueiiio» T rip lex hæc eft: trâfînutandi,
t^^nßnutMdr' nbsp;nbsp;ufu,ut de Cæfare olim Suetonius,uelut fipro a,d,pro b,n fcribatnt»
primM,cimtri Eftauteniinfinitorugenerum» Secundus translationcfit,atc^hiclt;î^ bus Uteris om^ plex.Prinius,CLimtribus literis,gratia exêpli,omnia lcribimus,faciln*^ niufcribundo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;addita afpiratione,ne quid in his prorfus præter hanc fituarieta' P
tis»Gb‘abb‘aacbacaccab‘bbababbbaacabbca‘abb‘abcbacabbbb‘aca ’ bbcbbabbabb‘ab‘bcbaabbaacb‘b‘aac ababb bab cabcbbbaacbbb a a‘ac aaabaa bbb ‘ca cbabb ‘aba cababbaa‘ca ‘abbc a‘cbabab»
Modus fecuius nbsp;nbsp;nbsp;Alter tranlationis modus eft,ut delitefcant,in quibufdam fuipicio^
fcnbendi occut nis notaquadâ,utiiiLaconicaftytala,illalrjsnullapenitusreliâa,ciui modus eft elegantiisimus.Nammembranas duasæquales accipiesdeb neatas ad fcribendum, atcp in ipfis lineis foramina iparfim è regionein utracp parua, ftd tarnen pro elementorûmagnitudine ièu altitudinefa-cies.Quædam ièptem,quædam tria,qupdamo(fto,uel decem element continebunt,ut omnia fimul foramina cxx* elementa fimul iundis oni' nibus qup infcribi poftunt contineant. Harum altera dabis illi ad quem fcribere defideras. Cum uero opus eft,icribe primum fententiam tiiani quambreuiftime potes,ficutnumerumelementorumminorem contb neat ien tentia is eft quern capiu nt interualla. Inde in membrana fup'' pofitaforaminibus icribes earn ièntentiâ, atq? item in alia atcp alia mum impie ipacia primæ membranæ ièntentiâs côplendo,delendo,im plendo,donec iènfus c5ftetgt; Hanc iecundam ièntentiâ complebis in ft' cunda membrana,fic ut uerba Ô6 ientêtiæ cohærere uideantunin tertn quoqp ita aptabis,ut illæfis primis literis, ièntentiâ tota uerborfi nurae^ rus magnitudo^ conftent, ac concinnitate retineant» Quibus peraftis fupcrpo ne exemplar quod præcidifti membranæ coæquali,atcp in tetquot; minis
-ocr page 493-uber DECIM VSSEPTIM V s. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4$7
ßiinis foraniinum puncfta tenuißiniafignabis eouRg quo literalpertiii gantquasferiberedefideras: turn tertiâmembranâaccïpe, epifholamcp continuis uerbts decentifpacioruniordine acniagnitiidinetutnetiani literarum,fic ut prima fententia ac uerba illius inter pundlorum termi-nos contineantur.Ergo fuci fufpicio tunc nulla maneqalter ciim recipit bperpofi'toexemplar!fententiaanimituiillicointelligit. Nec huic rei tametG laboris baud leuis fit,aliquid ad fignificandam fententiam perb culofistemporibusamicis fiiis parinueniripoteft»
Tertiaoccultandiratiofit,cumliteraealumineferibuntdatentenim, iJiodus tertius imnierla? aqua leQuntur, quia aqua membranamreddit obfcuriorê, in z. I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, tjult;e [olu aqult;e
qua candicat alumen. QHæ uero lale ammoniaco,apparet dum igni ex- immerfe ud ponuntur.Itaaliælimunii,alri ceparumfucco fcribuntur, quæ omnes gniexpoptlt;ele ignibus expofitæ legi pofTuntjfècus delitefcunt. Sed opus eft baud mez diocri diligentia»
Scribebatuf olim papyroquadamcraflaadmodum atq? ignobili, cuiusfruftu oftendit mibi Tbadeus Dunus difcipulus meus,nunc mC'' ^'rhadeut du~ dicus egregius multarumcplinguaruperitus. Eratbocfruftumliteris nui. Græcis infcriptumftn quo amp;nbsp;illud animaduerti,olim libros græcos fb-Icreabfcp acceiitibus atep fpiritibus fcribi» Vetuftior ætas corticibusliz guorum æ tabulis fcribebat ligneis. In bis etiam Hippocratis libri fcriz pci rutit,ut Galenus refert» Scribebat amp;nbsp;plûbo» Epiftolæ ueró etiam cc ® ca. Æterna,ut leges,ære. Sed maximum cômodum Ægyptia papyrus
exhibuit. Meminit Apuleius in initio libri de Afino aureo,dicciis;
Modo fi papy rum Ægyptiam tu argutia
Nilotic! calami inferiptam non ipreueris nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Infpicere»
Pueratamp;membranaquæ ex pelle bœdina etiam nunc frequent! in ufit diuturnior omnibus cbartægeneribuSjfblumcp ære,quodmagn! conftati inferior » Parum ante noftram ætatem, cum nonduni inuenta dîetars imprimendi libri, plericp pergamena fcribebantur,quod ope-cæpreciummateriam cariorem toleraret» Euiluitpoftmodum inuenta ^iprimêdiarte, quoniam cbartanoftraqueex telælineæfruftis fit diu cu aqua maceratis actufis, amp;nbsp;pulte iliafuper cicotrigoniz^uniæneum cenuilsimè extenfà utaquaeffluerepofsiqinde inter frufta pannoruni bneorû repofitacum ficcefcit,inmirumcandorem,tcnu!tatemacleui-catê träfit. Quæ denub madefatfta aqua in qua lachryma Arabica fuerit dilfoluta, non finit atramentû fpargi. Memini ex hoc genere uidifTe in qua libr!,ante inuentam typographicam artem,hiftoriarum Eutroprj enferipti erant, Pauli Cardan! patru! me! uiri eruditifsimi hi fuerut,qu^ cciêbranæ pergamenæ nulla ex parte in ferior uidebatur » Sed noftra æz Cas dum ad lucrum cap tandum nimis fedula eft,omnia traducit in detez ciusjuideturep ars hæc libroru, feu ad materia, feu ad pulchritudinem, feu etiam ad facilitatem fpedtes, fumma adepta perfedionem, ut nec fi ^elis, pluspofsis op tare quàmpræftet»Neque ulla alia eft ars cui quic*
Mm
-ocr page 494-DE ARTIBVS
quam addi non pofle uideatur, prêter hanc. Qu ç ciim ièrius aîijs inucti ta fit, periculüeiinecùmtam breuiad uirilemôdabiolutâætatempct'' uenerit, rurfus negledtarecidat: quodtamêetiambellis difficileuidet.
Chy milîica ars habetadmirabilia plura, multa inania,dubialongc plura, pulchranon pauca,nônullafalutaria,efFicaciaquædâ, alia qua' fi diuina,plurima niomenti nullfus, alia magnæ ipei, alia tandé quæcæ d,3»«ic4iMttert omnibusnumero præftantmaiorisiadluræ, SuntueroChymica inuenia, uitrumducere in longiisimas lineas,tenaxaut prædurumeffi cerepoife, Dudumconfiâtiànèuidiiîe mefphæram exiguam è uitro, quæ illifa omni conatu iblo lapideo non côminuebatur, fed refiliebat ad trabes ♦ Eiufdem efl ipfum, ut dixi,albis lineis interftinguere, au cm ill O cælare imagines, faliàs fabricate gemmas, purgare Caphuram,ine-' talla miicere,inimutare,aut nobilioraimitari»
Sericum fie etiam fumo fulphuris dealbatur : immodicè enim ficcat, criwi dcalbetvr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ r J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r
Modus faciendi interltinguitctiamHores, tumpræcipuerolas eademcauia, nam parce rofMUdrid^. albareddita fit color uarius.
Vaflt;fpro metil Docuit hæcetiam uaiapro liquandismetallis confîcereinam exarit Itsh^iMüdM. J-,5 cornib» præcipuè fumtnitate, olsibus in cinerc rcdadlis, pifiillo^ fubadlis fiant. Si uerb Smirin aut fummitates ceruini cornu uel mandi'
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bularûluctj i gnitasac m aceto extindtas bis aut ter addi'dehs, ncqjfßti^
gen tur u ai'a, nec métal I u m eftugiet: adduntur bec intus Sc ubiq: ne com bibatjièdiniinopræcipuè»
Eadcninos docuit deftillationis ufiini, comnioda,uires, uaû. Scd deufu,uiribusacconimodisfuperiusdidluniefl:fàtis:nuncde uafiseœ rumcp generibusdicendunieftjnearshæcimperfedlètraditalolauidca Artes omnes tur* Nempchocinlibroartesomncspcrfedlètradüntur,dequibusü^ in hoch- nicn agitur. Qiiod fi hoc non demonftrauero, iurc nemo mihi credat Naninondiftufearteshictradunt,fedpercapita» Quod finoornniaCa pita attigifienijnoftri prgcepti ex Galeno fumpti fuifTem inimcnior. Si uero non præftantifsima,noneflet hic liber de fubtilitate.SiigiW’'O'^ nia capita amp;nbsp;maxima 8d difticillima attigi,manifeftum eft eum qui quaî h ic icripta funt aflequitur, uniueriç artis perfedtam abiblutani habe-recognitionê. Docuiautemqualitercxhisinomniunialiorumcogn? tionenideueniamus reiblutoria methodo, tumexhisquæ hic traaita funt,quæ proxima funt fini,turn ex fine ipib. Sed iamad remipfamin^ ftitutam de uafis redeo, quà tradlare oculis 8d manibus mihicontigit, cùm pater meus maximamhuicarti,licetnonmethodoaliqua,fedein 'Väforu'mdeflil pericè,operamdaret, Vafaigiturquibusfiuntdeftillationcs,quatuor Utoriorumgp- gj^nerumiautenimuno uafèadnolæ formam fitdeftillatio,cùmeà quæ Ipontè ardent nola eonuerlà deftillantur.Nam quæ ipontè ardent ut iulphur bitumê,eô ardent ipontè, ut demo nftratum eft,quodhu midumpingueflammas concipiu Sedquodinfumumucrtitur,refrige ratum à fundo uolæ uitreæ inhutïiiduai concrefeit ; hoc autem pingue,
-ocr page 495-LIBEK D E'C I M V s s E P T I M V s»
Ut fupcrius dcmôftratum eft» Ex canali igitur oleitni efFundctur. Aut tliiobus uafis deftillatio perficitur» Contingit authocduôbus niodi's (nam nunc exhalationê tanquanino ti{siniam,qug unico-fit horum ua forum redo, maxime cùm materia l'ntus fîccatur,omitto)autiit finoddeftillatur in idemuasredeat,8lt;S uocatur circulatio,autuc foaliud: hocep bifariafît, aut obliquis uafîs, aut redis, quorum âniborum exempla pofui» Si uerb tribus fimul opus fit, unu uo . catur Bozia à barbaris, nos dicemus coceptaculum, huic impo^^ nitur pileus,qui quandoque latior fitin fummo eiusucrtice, ha^B
l^ctcp duo foramina, alterum quo conceptaculo imponiturbre--Kl^'wr^^^ Ulus IatiusGp,reriquum quo illi redpiens, hoc autem tertium Uas,iungitunExpofui amp;nbsp;formam clibani pluribus uafis feruienSts^ ns, in quo tria animaduertere oportet : primû ut fundus perfo^^^ dtusfic, ubinonomninoualidûignemexcipereuolumus» Scgt; nmdum,utlpiraculahabeatinferiusad accendendum ignem» Tertium, ut fiuolumusleuiigne deftillare,foramina etiamha' ^eatfuperius quibus uis ignis mitefeat * Exprefsi quoepBaldei Mariæfiguram,utfcircs:quodlongumfieriiblet,utpluraualà dperequeatt Plurahabeat oftia,utæqualiterfimul aqua cale-foat.Necaltitudineindiget,paruo enimigne aquaferuet. Etqup | foeodcfi:inantur,temperatis indigent ignibus^Fiuntautemua*' | foepluribus materi-js, argento, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;figulina: fed omnium præ«»^--^
ftàufsima,è ferro, auro ac uitro«Ferro,cùm
Uolumus uim ignis magnam experiri, ut in nfoocalchanti. Auro,cumrem ualetudint noftræ iàlutarem quærimus, cuiusiadura preciumnonleueperdat: utin auro düTo-foto,amp;æthcreaaqua, amp;nbsp;Elyfir uocato. V i no autem pleraq; alia: nam ut uitrum nihil nibuit,itaaurumadperfedioneni talium S focit » Vt uerb uitrea uaià non frangantur, trafsiora eEe debent,amp; ex candido uitro,amp; diutius in fornacc excodo, ut ampullis om^^ nino careat: amp;fitæqualis fiibftantiæ,amp;Sab omniiôrdepurgatum» Senfimquoepexca lefîeri»acrurfus refrigerari debet. Subijci Çinocp molle ftratum, Sc fi' magnis ignibus fuerit exponendum, 1 uto ac fimo mixtis ad digiti crafsitudinem ueftitur,ficcaturcpo'
ptimb Minus enimfrangitur cùm calorem__________
non contadujfed corpore interpofi'to recipit. Viliora etiam sere ac plu 1^0 deftillari iolent,ut in uafè quod tria habet foramina, duobus^ com ftat fruftis. Fudus enim à reliquo Gparari po teft,ut fæces reqci polsintr
Mm
-ocr page 496-R T IB V S
Habet foratnê Ca penus,quoiiii mitncur materia,amp; àlatere logum canalem, quo recipienti iungitur» Sed noftro temporc fblet uafixquot; reo in forma craterr^ plumbeuim ponerecumcanali, ^itaafecufl' do fo rami ne excuûntur, Eadem c ni'm parte I'mpo nit materia, qua f^xextrahitur.Porrb curtanimul tiplex ufus uaibrum, prætermiB noladequadiximus, nuncexpo^ nâ, Ciimrem tenuis ad' modum fubftantiæ iiillare uolumus,autad niâiorê deduccrc tenuita tern, leuilsimo calore o-* pus eft, aliter abfuniif Fit auteni calor leuisqua tuormodis:autfubftaflquot; tia ip ia, uelu ti cu m in
i leautfimo deftinamus,n5inigne:autquantita' p ; \ te, ut ciim modicum ignis adhibemus, Mifio^ lignis ialicisfit, quàmilieisîaut A\/ r.s Y'nterignem5óuasaliquidinterponimus,utd' nerem aut aquam. Aqua aute optima eft: nam aquaardens in Mariæbalnco deftilletur,opd' ma eft:nam fi aqua ardens in Mariæ balnea de
circulatione cum aquam hancadxtheris naturampcrducere curædK aut quando medicamento addito illam uiribus eius imbuere uoluraus. Hicautemmodusmodico ftmperindigetcalorc,utuix expediat, ignis amp;nbsp;longa mora,ut reftè.rem tradlanti uix anni dimidium fufficiat.Fitigi tur rcciprocatio fimplex,qualis in uafis circulatorys: aut mutua,ut in re ciprocis. Vertinimultiplicihac agitatione tametfipaululû incalefcar, ob fubftantiæ tarnen tcnuitatem adeó paru ni imprimit, ut omni caüdi
täte
-ocr page 497-LIBER ÛECIM VS S EP TIM VS.
4lt;gt;i
wte Ipoltata uidqp-u Iii utroq; eni m extrcino, ut reliqua acjua ardens, tu Aut in prima deflillationeobcopiani aqueihumidrimmixtâ,aut pofttuultas deftillationes circulationes ue,ubiproptcr raritatemex-,p2rs ornnino caloris cflc uidetur. Eftautem adeó raræ Ribftantiæ atq; tjnuiSjUt oleo fuperftet. Quæ enim defcendit,non cft abfolufâ.Detraz Aqua arüèfö^ ritur autem ab omni uino,lêd optima ab optimo natura, minimecp uigt; l^ofuperfluh tiato, Dimidiuin prima deftillatione detrahi folet, in lecunda tantun^ ^£ni,in tertia parum périt: in quarta,amp;r multo minus in fequêtibus,uix ^uicquàjfireéîèperegiftû Non negligendaefthæc, cum multas habcat ^tilitates» Quædam enimfèruat, utquæcorrumpuntur, balfamiuices §trens:quædaniin melius mutât, ut languentia frigore Humana corpo ’■î:quædamexcoquit,ut oua carnes^ impofitas. Omnium quocp medi' canientorum in ea infuforum uires breui cxcipit, utpote tenuiorum in Quatuor Horis, aliorum in oAo duriorü in duodecim, ut uix unquam ^gt;eniattingat:indeiterum deftillatur retentis uiribus^amiflafæceac for ^cornni. Qyamobrem AlcHymiftæfolentHoc genus infundendi ap^ pdlareftellaruincoclofixioneni. Etcertè multi Huius ufuadiutifunu ^fusautab un cix parte occauaufq; ad integra. Quamobrempropriè i^iuscaufacirculatio inuentaeft.’quo fomite dictum fuit fuperius. Obli ^uaueró uafafitus commodi caulacxcogitatafunt. Magna ad acres ex' ^'piendas aquas,in quibus calchantum,halinitrum,alumen,talia^degt; ftillantur.Namcùmopusfitmagnis ignibus,utacresualdefintfumi,ct 4uæex his fiuntaquæ,oportuit uas quodrecipit elfe capacifsimum, ut frangaf attenuato nimis ab ignib.contcnto aere,8ô ut in aquam fu^ ’^ificcifsimiatcp calidifsimiuertipolsint. Redtauerôuafaoblongaamp;T ^'aafiæqualia fieri folent,cùm céleri tranfitu opus eft,grauior^ uapor, ^tinmetallicis: uel fî leui igné acremaquam in quaargentû aut aurum ’^iffolutûeftrelicîlo métallocolligere uoluerimus. PileiuerouHis eft, ^tuaporis impetus diflbluaturîobidetiamacriancdeftillantur.Opof tctautenipileum parte fuperiore effe capacem. Fit amp;nbsp;ad uitandâ expen fanitoptimæ enimbiflortæ carius ueneunt, uixcp tam beneaptantur ut uafa pileis fuis iundta. Vafis auteni ænei commodum iam expHcaui-uius : 8c quod in clibanis foramina inferiora font ad ignés alacrius ex ci tandos: fuperiora autem duplicemufom habet,ut fumus prodeat,ÔC ut uis ignis mulceatur. Quod fi leue aliquid ut maxime ardentem aquam in foie uelis deftillare, conceptaeuH medium in paraboles è chalybe cen tro collocabis :nani non foltim ceiitri locus,fed totum uas, amp;nbsp;quicquid inparabolisfpacio continetur, æftuatôc ardct.Non ignoras chalybeni expolitumeffedebere.
Tantauero eftartis folertia, ut etiain carbonibus,prætcr eaquæ fo- carton« è U-perius retulimus,difcriminaaddat:namè lignis ualliumputatpræftan tiores quàmmontium: rarioraenim lignaualHu, ideoep8Ccarbones, at rara omnia facile ignis dep opulatur. Sed in co nficiedis egregie la--
, Mm 3
-ocr page 498-4lt;5'Z
DE A K TI B V S
N :tu conß- boratjUt non (ub terra,ueluteftmos, fedfupraconficiantur, quiaiiic^ ardcnt,amp; funtutiliores. Mirumenimquantuminterfit,quoinodo i'gnis adhibeatur in metallorum tradï:atione,mm reliquorum quæignc Kiodiadhibett' perficiuntur,pr£{èrtiminpurpurinauarietasignisperipicuaeft. Ergo lt;i{ignii pluref. multumintereft, an ignem perpetuu, an interruptum adliibeas, acreni aut mollem,magnum aut paruum,fênfim ucl repentè,circum aut ab «/ no latere,agitatû follibus aut quicfcentem,diuturnumaut breuem,tan' gentê aut extra uas,cum flâma aut folas prunaSjCondufumliberumuc, limpliccmaut reflexum, c carbonibus aut lignis, autquod plusrefert, Ve’’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^^^‘dita materia ardête, quæ p ropriâ uim ctiam retineat in igne. Mul'
tumetiamrefert, cumquibusunumquodque quodltquaturfocietur» tKr.'wiaHorum Nam marmor,galena,plumbum,ferri fpuma,cum lapidibus in quibus ^ntetgt;dr«lt;nf metanacontinenturiunlt;fla,miruminmodumIiquefa0;ioneniiIloruni if^u.jàâionent nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fubflantiâfèruantînamdumliquantur, tenue humidutn
quod in lapidibus continetur,confumi prohibent, contrariaratioïKn quæ fuperius de uenenis dicta eft» Igitur excaleiadto lapide, nec fîccato, obcontinentemhumoremtandemiûperaudtoigné, metalluniipruiii quod lapidi inhæret liquari neceflè eft»
Sed cur non addxta aqua,aut alio quopiam humido,facilius metalb liquâturC imo difFicilius; an quia aqua frigidaeft, ÔC tenuis, neepouft ob tenuitatêliquare,necob frigiditatêprius uerè calefieri antequacoflquot; r«r criiftaivt fumuturCSicetiâcruflaquæmétallofupernatat,illudneliqueturprO'D hibetmamadeo coaefta réfrigérât partes omnes,amp;r fie neliquéturimpe'' rww 0 Jit^aut tenuiorê totammetalli parte cruftaabiumit:qua fublata,racial lum non diflbluitur gt;nbsp;Simili ter cùm metalla fundo hærent, nô liquantî nec uehemêtibus ignibus, quoniam calor iuperiora petit,paruusuero qui in fundo manet breui póft tempore confùmit humidû, prohibe!^ liquefalt;ftionem:his duabus caufis nonpoteftmctallum in uafîsfura yXfziMfzzyzwb! Jq liquarf Tertiam cauiàm addidimus,aquam icilicet iniedam: quæ metallaiam liquefadamagno pleruncp aftantium damno refilire cogit» Quidam dixerunqhumiduin aquæ, tenue metallis immixtum, liquidis à calore in fpiritum conuen fum,dum maius occupât fpacium, cogéré liquefadti metalli guttasrdî' lire. Sednonuideturaqualeuior longe métallo,illiusfubftantiampof fe ingredi. Melius igitur eft ut credamus à frigore ill o aquæ contrahi ca lidam metalli fuperfîciem iam proprio Ipiritu plenam,ac ut in pila allf fà iblo refilire confeftim magno impetu»
clzymdzHwfrt Sedinuentahuius artis minima parsfùnteorumquæinueniripof ^^o‘quot;^au°obMe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;compofitio,uitriabfcpignémollities, purpuraucral
0 e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nûcinufiiefttalis eft nomine Iblo, atqjhæc olim inuentaiam
perieredefueuerût^ feiridapidum pulcherrimorum duriisimorumep, tenuilsimarum item aquarum compofitio, illis quidem uafà conficerc ' licet, hisaurumamp; argentum èfæcibuseruere» Plura longe funtquara feriberc
-ocr page 499-liber DECIMVSSEPTIMVS*
^cHbcre liceat, fed hæc pro exemplis appofui, V erùtn plerunque latct ufusrei cum ipfa re : nani necbelHcorum tornientorum, nec typoru ni ^uibus libri imprimuntur utilitas aut necefsitas, ante artis inuentio-* neniinnotuit»
Eft amp;nbsp;chymi'cæ artis opus mollire cornua, quod longa coctione fît, Comudut mot îddito prælertim cineris modico in aquam : contingit hoc non ante Oquot; dauatnhoram:fîuntexhis capuliac manubria gladiorum,peâ:ines,la'' trunculi. Atramentariæ aût pyxides,thecæ,ualacp alia etfi eodem modo fiant,aliud tarnen eftGallorum hacin arte inuentum,aclongepræ^ ftantius.In cornu uacuû,ut Qpe uidi,ferrum acutum infigunt,ipfumcp oboillitum cornu ignicpexpofitumcircunucrtuntafsiduè, interim cagt; îialcm ex ære habet cornu palmo longius, in imo adeo arAum, utquo^ iiiscornu fit anguftius, in initio paulb latius quàm utbouis îutbubali cornu pofsitexc!pere,reâ:umadunguê,queminb gtie parte qua eft angu ft io r altera ext ra ignem p ro min etc tan diu calefaciunt, donee latior pars que prominet manu citra pe nculumapprehendipofsitztunccornu CD partetenuiorefei licet D incanalemæreum impofi'tum, terettcuneo malleocp
intruditur, donee d ferine ad b perucniat, inde paruo póft intcruallo 3ntequamrcfrixeritexcufTum ligno malleo cornu ex parte b canalis rurfuscotrariapartelatiorefcilicet c canaliintruditur,cuneocpeodem ^icnialleo doneeidfudefeendere non ultrauideatur: tuncuerb canalis fuincornuinaquamimmittitur,ibicp refrigeratumac duratum poft Horas extrahitur redtum ac fblidum utraq? ex parte,ac teres cornu* Nec poftnifi excalcfadtumfinuatur: unde tintfturamabfep igne adhiberc Ox porter.Vasuerb AB exæremeliuscyprioconficitur, amp;^leuilsimumin tuseiredebet,êd dumignecalefcitacfuperprunas,afsiduèdebctcircuiî uerti.Manifeflum eftautemquodpluratalia illiconfi'milia habereo-porteat,tabulamquecumforaminibus,quibus dum cornu intruditur firmiterinhæreat. Excornibus igiturhacarte mutatisin redtam figtu ramfolidamcp fubftantiam,amp; thecæatramen tarif, èC uafàaliaiucundi Sc U tl lis ufus fieri folent. Manifeftum eft autem, quod aceto 8d aqua ar-dente ac calchan to cornua frigida uel molliter tepidadenigrantur* Adgt; dunturetiamquæ coloris fubftantiamretineant*
Referunt fimili ratione ofTaipfa molliri fuccis apif millefolrj, ra^ ^^‘tutmollün phanfprafirj cumaceto,fiinhisimmerfafimo obruanturequino»
Sedhæcmittamus,addiuerfàrumartiumfubtilitatisargumêtatran ^«tiomunien-feundûeft. Quincpexarchitecfturamihidefiimereuolo. Primumquiz deniurbiummunitione.Conftathfctripliciarte,prohibendo,repulfa, fecuritate defendentiu : nec eft præter id inuenirc quicquam. Prohibe^ ßius tribus fcilicet,aqua,fofra,muro. FofTadifficilem facit acceffum,ad propugnandum non parum ob defeenfum, fed ob afeenfum longe ma gis ; ob id præceps efie debet utrac^ ripa,fed uiaxiiiie quæ iuxta urbem
-ocr page 500-4lt;^4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEARTIBVS
eft autoppidum:latitudo pafluum X l.profunda,multiplextnamfi*^*’* plicem fecerisjiion folum i nexpugnabilis,ftd defperationcm aflert qui oppugnarenituntunHccc habeatfeptempaffus ftaturientisacj^f quonia quæ nafci tur i ntercipi, nee tolli ulla arte poteft* Dum uero ftiqingredientcs mergittquos non nicrgit,lubrico pede fafto grau^^® aqua,prohibet ab afcenfti: prohibée amp;nbsp;cuniculos ut uix effodi poffiß^' at his muri iubruuntur. Accedit qubd iniefta diisipat ac diflbluit:prö^ hibetep ne ignis inieórus grafletur in murorum perniciem. Muri cral^i tudine xxx, paftuu m,cæniento tenui, lapide lateritio,exterius uiuo,^^ Nurii^uot Idte ro,acinrotundanifiguranipaululuniprominente*Murienimfimpli' rescontineant. ces in fi'ngulabrachia(hocenini genus menluræ explicatunieft,later^ apud nos xx» continent:niediocres autem xxxij* ut cralsilrj. Altitude illius paflus centum : nam decern fub fofta, lx. ad fummum foflæjX^^; autem fuprà, aggereinterius cralsilsimo fulciaçur.Hæcin oppidiSj®]' nora urbibus ftiftîciunt,in quibus prpfidium eft in milite. Si tanicoao' fint,reddetururbsiplà omninoinexpugnabilis. Repullàconftatagg*^ ribus ac turrib.in fingulos ce.pedes, muro in medio reó:o,fed fupebi'^, in urbem inclinato : nam fie nec prohibet iôèus turrium, amp;nbsp;hoftis ig*’^,
' nbsp;nbsp;nbsp;globi inanes redduntur. Summa muri pars rotunda,ne difieôtaniacb
nisfrufta occîdantdefenfores. In interiore parte canalis, per quemiæ tb ire polsint euftodes.Terra quo cp in imo cauata,ut Ibnent ictuscuO^ Fornicumœn- culosfuffodiencium,amp; milites lecuricircumambulabut. FornicunU'æ gt;«en(i4r« rd- üq fiecôftat : Ut rotundior eft,eô firmior,ufcp adperfefticirculifigura* Cralsiores ab imo,amp; utmagis afeendunt tenuiores ulcp ad apicem-La' tera utrincp ubi primùm finuari coeperint,ex 1 a 11 s ac tenuio ribus 1 aterv bus coftant,ut frequêti fiitura compages magis cohæreat. Fundament tum pro minet, amp;nbsp;fi muro infiftat, exciditur murus ut plutei inftar foiv damentumfornicislulcipiatacretineat. Illius crafsitudo muricompas ratione fèfquialteraefte debet. Sedadhucfîrmioramp;crafsiorquifub' fternitur. In fingulos centum paflus ftercoraria cloaca putcus^î nam aquæ nccelsitas abfcedere cogit milites, amp;nbsp;utilitas aduerflisignes,amp;ut feruefaefta in caput hoftiumprof)ciatur,mille quoqj alia commodaprx bet.Stercus aerem corrumpit. Viæuero pluresè mûris occultæadinti , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ma ciuitatis multaarcentinconuenientia, commodumep militibusdc'
fendentibus ingens affermit, nec caufamrecelFusillis relinquunt.Aliæ uerb quatuor aut quincpoccultæ omnibus præterquàmipfi Principi ad quinque m. uel etiamlongiusin lucos denlbs, amp;nbsp;quos lucciderciam longa confuetudo prohibeat,finiantur. Pulchrè enim hoc fâcit ad emit tendos nuncios, ad annonaniimportandam, acpræfidiainducendadquot; pfidomorum urbis murialio, utdixi, muro circundenturaemunian^
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tur, nullacp domus pro mineat ♦ NuperBura cap ta,cùmicFutormenti
domus tuguriumcÔcidilTeqprominebat enim,ciuitatis principes, qui in eaad confulendumcoierant, extindli funt.Et dum Galli urbem no^ flrain
-ocr page 501-LIBER DECIMVSSEPTIMVS» ftrainobfiderent,M. Antonius Columna Camillus^ Triuultius fimi-licafu periere : ob id^ concilæ illorum uircs primb, inde etiam fradfæ, ^emumexInfubriafundituspotentiaauuliâcft Ipfàruautemuiarum, quæfecretb extraurbem feruntur,ufus,ademittendos exploratores quafî neceflarius eft. Nec protinus ad hoc auxilium confugiendumjne-quetantilperexpedlandum donee res perierit, fèdiæuienteobfidionc iatnamp;^inopinatb,
Eft amp;nbsp;aliud cômunicando^ ,A, nbsp;nbsp;nbsp;Ç/,
duonwiJo cS
’^mconfiliorumoblèlsisurbri ÄhAÄ
busrei-nedium,quodtutumeft y ^femperparatum: nec minus licet intelligere quæ uelint, qui auxilio ueniût aut uêturifunt,
K [' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pI'OCUl col
loquilicctit.
H^jàmurbisftatum patefacere
MV
Uoâe pofl diem Mttrlis îjordfexta tto! ho/km aggrcdie mur.uof (xite cum omni mi'itc^ßrtiterq; pugnatctoU enim noßra film ex hoc pendet.
parûcp diffcrt ab epiftola » Igit ü ciuitas ipfa cupit explorato^ •■iquæ uelit fignificare, aut exer btusDuciin auxilium uenieti, l^per quincp turres procul in^ '^icêpofîtaSjitautlongè diftiiv '^*^æuideantur,fingulæ faces ar^' (ientes collocétur,fingulicp qui cas tenent, uerba quæ fignificaturi hint l^hptaantelèhabeât, Sc utn literafucceditquæadfacêpertiiieatfuam.
3ut duæ trésue,eani easûe ßicc eleuando,aut depriniendojaut in dextra ^dfiiiiftranifledtendo ngnifi'cet. Pari rationeex alnfsima tum confilia ^ucisinauxiliumuenientisexerci'tu hoftium intermedio quilcplite-cöiungcndo intclliget,prorfus hoftibus necaduertentibus,iieduni ’‘^^'qs,quod faces auxilianorumhumiles erunt
Sedadurbismunitionein redeo:quæ ß mûris altis conftabi't,prêter ^utnptus maximos in ex truendo id habet incômodi, quod ubi ui tor nientorum muri deciderint,commodifsiniuniac tutifsimu pontem ho ftibus præbebût.Humiliores uerb ut fecuriores aduerfus extrudfos ab oppugnatoribus aggeres, neque domus neque milites tutos præftant Quæcuncp mere debent, ante edito ftrepitu ruina produnt. Nam com nomtMcwrf«-pages illacùmiamfuftineat,aliquidhabet quo mancat,id anteruinam franginecefreeft:dumfrangitur,ftrepitusfit:obidquibuldamunicus,^ ’nalrjs plures,inquibuldamultó antè,ftatimin alijs fiunt» Rimæquo-lt;lüe murorü cum pars al tera dehilcit, periculu mul tb ante prétendu nu ï^eferunt quidam araneas fugere:adeb uoluit natura uideri plus fapere quàtn homines. At nihil certius inclinatione in mûris : nam etiamfi nul b premantur pondéré, fpontèruunt.Cæterum turres ornatus iæpe caufafîunt, ut olim cùm Mediolanum trecentashaberet :quandoque tnagnifîcentiæ, ut Papiæ acPifisuionnunquam tutelæ,at necp tuncor^-
Nn
-ocr page 502-D E A R T I B V s
Td6n-/îifn«t74 natusdeeft» Apud Argentoratuni Tabernam oliin cmitatcili lultó C Cæfàrturribusln» condiderat, atçB interduas quafcnturresproximas murorum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iii
leptemerantpinnæ, ut fie turres hebdomadarum anni, pinnædiesimquot; plerent. Generaliter autem,utetiam multis qui’iftalegimt uel uerboi^ Âcàijicdniium ïio compendium reifamiharisafferamus, l'nmagms ædificijs proprij cowpcnto. currus ad uehendum auehendumcp non alpernandani minuendarûim penfarum utilitatem affèrunt»
Pont c, Ciefd' nbsp;nbsp;Sed iam ad ali'ud fub tifiiis exemplum nec minus utile tranleamus.E'
iusautorfuitC. Cæ(àr,utm quarto debello Gallico refert.Pontemfuquot; per Rhenum in decem diebus liac ratione perfecit, quem ut àpaucisbe ne intelledlum docere inftituimus^T ignabina c litera fi'gnificatafefqui pedali cralsitudine, longitudine tanta ut in imo fluminis fixaaquæfu^ perficié attingant,duorû pedum mteruallo utrinq? iunge ♦ Inde prfacu ta ab imo machinationibus immilTa fiftucisep firmata ad fluminisnatu-' ram prona ex uno latere figes, fie ut tignorum al teruni ripæ proximius fit.Totidem æqualia^ fimilitercp iundta æquidiftantia quadragintapc duminteruallo in inferiorefluminis parteaduerfiis illius impetumpfo nadefigitOjUocentur^ F.Supremasiuncfluras c F,trabclatitudinis pcdûduoru,Icilicetpro iunduræmagnitudineiunges, binis fibulis ex: U troep latere,ex interiore parte tigni in extcriorem,utfingulpfibulf fill gula tigna ampledtantur reuinlt;fiis ♦ Æqualia bis atq^ c direâo pofitaex altera parte fluminis,fie ut trabs d trabi alteri æquidinet,côfl:rues,fiiîiiH °
A, Subliciiefuperioretaduerfm flumen. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tojTrabtldtituJînitiJuornmpedum^
P B,Sublicte infèrioret annexaponti. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P,,E.EjE,Ptbulaconneóientes D trabemcw»
CiTignttbinafuperiora. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuperionbutcrif’firiortbtii.
P,Tigna bina inferiora.
terlt;^ iuiicfiatHas trabes luxta fluminis curfum pofitas,multis alrjs trâf uerfîs fuperpofitisiiiuicê etiamconnexis iungito : quibus longurijsac craticulis fuperftratis pons eftidtun Ad cuius lècuritatem tignaplum main fuperiori fluminis parte prona adueriùsfluuij impetum àtotoœ pere ièparata : in inferiore fiiblicæ Sc ipfæ aduerfus fluminis impetum, fed tignis longe proniores, totiœ operi iundæ firmiter defigantur. ba “ ’ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fiiperiota
-ocr page 503-LIBER DECIHVSSEPTIMVS; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^7
A rupcrioratignaflunifnisjmpetuniSCproiedlas trabes excipient, Sf ip(a moles ut magis premetur ab undis,mutuo complexu firmior reddetun Sedhic ponsftabilis eft, omni^ oneri fulFiciens,nec conuellendus* At celeretn fabricam explicabuntfolæfuneôc ergatæ,aut pelles inflatæ, auttignaïuntfla»
Subtilior led minus utilis ratio amphitbeatri, cuius mcminit PIp The^tra hin4 nius.Ealiefe habet. Cumfilius M, Scauri funèbresludos patri editU' ruSjpompam Curtijæquarenonpolfetjquôdillefuninio îumptueos tbeatrum» edidilfetjdiuitrjs longe præftans, induflria fuperare tentauit. Itaqp duo theatralèmlcirculi formacum icenafabricauic,quæedito fcenælpedta^ culo circumadfa cardinibus amphitheatrumexplicarent: incuius or--cheftradumludos edit, dumqj ante in feenis ipedtacula, populus gen^ tiuindomitor ludibrioaudiciæ duobus cardinibus 8lt;:penlîli machin ninon folùm penderet,lcdeciam circûageretur:quæritur meritb, cùm ^ccnalatina à lùmmo theatri uerticediftec 90. partibus,è quib.totadia-metros eft ïio,ut V itruuius docet, qua arte fieri po fs it, ut immota {ce*-naambo theatrainunumcoeantamphitheatrum.Ponan e turigiturfemicirculiduoAB c,amp;ADC,pun(ftamediaB
D» Sinti^ arcus A E c F, maiores minores 96, LK QyarerefteA E amp;nbsp;c F, maioreserunc87,Scminores89. ^giturpofitis cardinibusin e amp;nbsp;F,erunt a E amp;nbsp;c Fmaiores ® 591 »minores $9 H* igitur A e amp;nbsp;c F,prominebunt ultra direótum A c,ideftultra iemidiametruplus quampartibusiy fzjSó minus quam Z9 | ♦Sedicenaprominet^o partibus ultra eandefemidia mctrum,quiadiftat9Opartibusapun(ftis B Sc D,igitur A Sc c,circum afta,non tangent ftenam. Sed nec^p inuicemimpedient fe,quia a E A Fjfunt minores 169 | in |o partis, led a b Sf A D fiint maiores 169 | in j3 .Igitur eft inuenirefitum inquo theatracircuniuolutanonftimpe^-diêt. Oportet autem lènfini alternatimcp circumagere, cura,ut dixi,dP fcrimen quo feparah inuicem polTuntjUi x h unius partis fiiperet.
Sunt Sc duo alq modi, fed minus elegantes, quibus fabricari hacra-tione theatra polTunt : uerum in altero theatra oui formareferiït,ut no fintrotundazin reliquo quamuis in medio diuilum fit amphitheatrum, lion tarnen re(ftè,nec fecundum dimetientem.
Quartumfubtilitatisexemplueftin trochleis: conftathacrationeî Ponderivmßci Pondus A annedfiturtrochleæinferiorijinquaduoorbiculi ß amp;:c,qui circumuertuntur. In fuperiore trochlea duo alfj D amp;nbsp;E, funis circuma^ “ gitur circa D,amp;:delcenditper F ad C,Sóafeenditper G,8ócircumucrtP turad E,defcendensper HjCircumuertituripfi B,00alcendenstrochleg neefitin K.Igiturex l pondustrahit,8óquialuftineturabFG HK,non tritnifiquartaparsponderis A,quæàfingulisfunib.fuftinetur,quareà Quarta parte roboris furlum trahi poterit. Et fi in fingulis trochleis tres tlTentorbiculi, àfextaroborisparte; atqueitapuerpoteritimmcnfiim
Nn 2r
-ocr page 504-D Ë A K T 1 B V S gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• C
pondus iurfiim traherc, nifiquantum funiumgrauitas, t orbiculorumaljteritas motusdifficultas obllât. quia temporuni proportio eft, ut potentiarum per bi' nos orbiculos, quadruplo per tcrnos, fêxcuplo lentius trahet,quant fieodemroborc,im6 etiampauló niaiore fu p ra ex iflens u n ica traherc t fune, longe au tem lentius lèxcuplo uel quadruplo, quanto funis longitude ma' gis addit ad pondus: quo fit ut puer il le uix in unius ho rp fpacio idem pondus his trochlcis trahet, quod fexcii plorobuftioruir, unica, fijpcriusexiftêsjleuarepoteft illico fune, ïtaqj artisSóingenrjeftutquifquepondus quodlibet leuare polsit» Ac ueró ut funis à pluribus tra hi polsit, fub orbiculo trahitur terræ æquidiflans» Quod fi facilius traherclibet,ergatautimur, quodifl' ftru mentum in ufuefl omnibus: hocenimaxibuscir^ cumadtis circumuoluta funis trahit pondera quæque» Atinhocetiam quantumlibet laborcm leuare licet a' X i um lo ngi tudine: nam eb facilius trah u nt, quo fuerint longiores,
Similirationecoftanteochlcc,quasuitcsuocamus» Cochlea a b,intus uerb malculus feu uitis c D,quædt cumagiturutfolet:manubriûquod mafculo iungitur ® E Fmertituraxe G H,facileobdidtamrationem.Ininio K L ,mafculo iundtum ad perpendiculum, huic adij cia' tur pondus librarum utpote centum mille,quod fitM» Verlàigitur G H, trahetur K L furfum,ponduscp M.a^ Iccndet:contrario modouerlà G H,ôlt;:rationecademK L impelletur,infle(ftetcp ferrum oppofitum crafsitudi' nisincredibilis. Demôflremusigiturquôd pondusM moueri pofsit, amp;nbsp;qua ratione.Nam cùm fit centum
potidehs in L,cum
iræ fu ftineantjC decê fue
rint, erunti'n fîngulis aecemmillia.Atueroinunaqua que fpira tantum retinent ponden's hæ decent mille IP bræ,quanta eft proportio rotunditatis ad funent cui M fufpenditur.Quantoigiturin c D pluresfuen'ntfpiræ achumiliorcs,ideft,circuloproximiores,tuntntaiores, eo M pondusleuiusreddetur,motuscp{àcilior:acquati to facilior,eó tardior ♦ Igituripaciumduorum cubito' rum cochlea fieri potefl tam lans ac humilibusfpins, quód M pondus adecêni puero facilefurfumtrahetur» Vcriim,ut dixfiquó facilius,eó lentius mouebit « Cunt igitur tradum fuerit iuxta L k, longitudinem opor-tebit Mjfulpendihis quæ luachinam fuftinenqin n
o, Et
-ocr page 505-LIBER D Ê CI M V S S EP II M V S»
O.Et tunciterulnemilTa contrario motu K L adijcimus pondus ,rur-^Linicptrahemus,eleuabimuscp Ipacio k l,doneenetfiendo læpius cma riueleflumine nauim pondusuc aliudimmenlumextrahamus. Hoc ■gitnr illud exillimandum eft fuilTe inllrumentum Archimedis leuita teGræcorumamp;Suetuftateamplificatum,quo antiques in fui traxitad^ niirationem.Nam fie puer facile trabet onuftam nauim, quam nee iuga uiginti boum loco mouerepoterunt* Confiât chalybe durifsimo, ne fleâatur:leuilsimo,neimpediatur:lblidûamp;oleoillinitur.NamoIeum admotumiuuatob lenitatemzeumep putrediniobnoxiuni minime fit, Milutttem. tubiginem non admittit. Inter ea enim quæ facilem motum prællant, oleum obtinet principatum: quanquamÖÓ magisquod ex materia fit ßiucofiimhumore continente,qualis eilfoenugrecü. Narrat lolephus, prolotapatenisdepugnante decodo fcenugreci conlperfumpontem ideb labilereddidifle,utR.omani milices à coepta oppugnationedelii- ” ttrint,cum loco confiliere non polTent: ÔC quanto inlirumcntü minus crit.tametfidiff'icilius trahet,eb tarnen maiorêparictadmirationc» Hac ratio ne excogitata ell machina ad immenla pondera eleuanda,quæ co^ dileæ indrumento æ ergata conllat* -------- Sic A B cacena, pondus cleuandum H, nbsp;nbsp;| trabs cui afFixa catena eft tranRierfa A ! D. Intigtio ad perpendi'culum liante J
® c, locus fit in quo fibula infixa tigno, tui trabs a D excauata infiftat, ut afcen deredefcenderecp pofsit a, dum D de-quot; orfunifertur. Sie D E tignum aliud ad | perpendiculum, quod cochleæ infiar
txcauatum excipiatur à trabe in d : amp;nbsp;fit ergata F G. Pars trabis quæ co thleammafculamrefert Ejficut in trabe cochleg pars foemina Dgt;Tignu D E uerfatile ergata» D c pars trabis,tripla A C parti exteriori. Sit gratia exempli amp;nbsp;FG oduplatigniD E crafsitudini. Sit uero ratio latitudinis cochleæ ad profunditatem quintupla : ducemusigitur ex demonllra^ tis hîcprimoqjlibro, odo in quinque,fiuntep quadraginta,quæduda pertriaproducutexx. SiigiturH fitpondusMC c.librarum,cumdiui Him per cxx.prodeant decern, àui quæ decern libras eleuare pofsit, eo-demnixu quo libræ illæ decern cleuabit» Quod fi D modiolus inanis quiefcat in partibus cochleg, ut par ell,immota ergata,poterit lenfim fu ne uel catena ponderi inieda,quæ ipfum interim fullineat,ab alio uero tignoiuxta a b fixo,rurfus a d traberemilfa,H in quâcuncp uoluerisal titudine trahi»Refert M.unllerus,in Alfatia rotis bigalibus curribusc^ Rof/^ui6. tbubalicorio,èprofundifsimisputeistantoimpetuaquamexhauriri, *quot;”‘*‘’1«** iitrotæquamuislignepfintôômadidæ, ignemtamenexcutiant»Vide-turigiturinllrumentumilludtriaegregiaampledi,altitudinem,capa-cicatem,atq^ celeritatem*
Nn 3
-ocr page 506-470 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;OE A R T I B V s
CwrHfMjjMw. Sedhisreli(îî:is,adploftra8c currus tranfeundumeft.Quæcun^igi turrotis maioribus innituntur,in molli folo facillimèaccelerrimcmo' uentur, quod hærens lutum rotarum minimam occupée partem, atcp ideoparumimpediat Semper etiam maiorrotaceleriusipaciûiùperat ubi ferendo fuffîciat oneri ♦ Quanto etiam pauciores,cô perficitur celc' rius iter.Nam plures fi paruæ fimt, minore ambitu minus côficiuntfpa crj:fi magnæ,addunt ui grauitatem,nec tarnen plus amplecfiûturipacij, ob idigitur^gniusmouentur» Quamobrem Imperatores Romani fèdojid eftjCurruduarummagnarum rotarum uehebantur. Namubi pondus baud admodum graue eft, aut pluribus equis trahitur, celcrri' me perficituriter» E-fledis hacdecaulâ bellicaimmodici ponderis torquot; menta defèruntur, Ruriùs facilitatis ratio huic eft ad unguem exquifî^ contraria Jn iolido enimiôlo plures paucis,amp;r paruæ magnis,ad fadljquot; tatem præftantNam pondus quafi per rotas diftribuiturmndefitaddi tio proportionum illarum,non mulnplicatio.Exemplum: Sex duplæ inuicemdudlæjiexagintaquatuor adünumreddût rationem* iuncftæiàciuntduodecuplam.Tantumintereftinteradditionéamp;m“^ tiplicationem » Quod igitur una rota pondus refert librarum Ixiiip in rotisjxrj. tantum æquiualet, ita amp;nbsp;à paruitate auxilium fumitur,nani eo làcilius quo tardius:at dieftum eft tardius pondera uehiaeferriinpa’^ uis rotis quàm magnis,eo igitur ut bacilius. Additur tertia ratio fedli tatis: quia axis non premitur,làcilius liber circumagitur. Obidigi^r in paruis atçp humilibus ploftris, quæaxibus plurium rotarumnoiæ fident,maxima pondera in hrmo iblo co mmittuntur. At in udo coeno-fbc^magnæacpaucærotænonfolùmcelerius multo^,fedetiâfacilius pondera uehunt ♦ Cnm^ fixi radrj è direcfto axis celerius 8lt;5 facilius cit' cumuertantrotam, itapauló exterius prominentes melius pondusfu/ ftinent,amp; recuperationi funt habiliores»
Diximus de axibus ergatarum,quódlongiores elTe debeant:namiu xta longitudinis rationem fingula capita minuut pondus.Duplicatii/ gitur ad dimidium etiam deducunt. Ita quatuor ad quartam partem:»' deó ut fi unico axe cubitali quatuor homines centum libras u chant auf trahant, quatuor axibus ienumcubitorumrjdem libras biimilleamp;qua dringentas uehent, dedutfta tame additione ponderis axium,quodini nimumeft. Hæcautemratio fiiperius dumdeftatera loqueremurdcquot; Rof4 cur cr monftrataeft. Itafitutinmaximisrotishominibuspergradusialicnti quomodo pon- maxima pondera circa axem fune circumacla trahantur» Vtenint eleuct. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dimetientis rotæ ad axis dimetientem,ita ponderis fune eleuati adpon
dusacroburhominum,quiintro rotamcircumagunu
ifliMcurfirUt, Similisin ilt;ftibusconfideratio:namfecurisi(ftu ferit,maximo ponde repfeß^non diuiduntur,amp;^ tarnen pondus maioremhabebituimidu. Caufa eft,quód aer non poteft in icftu efFugere : quanquam enim acuta cuipide, mo memo tarnen tamparuo temporis effUgere nequiuNeigiquot; tur
-ocr page 507-LIBER DECIÄT VSSEPTiMVS»
47f
^iftimis’denfeturjCogitur 111 poros i'ngredi fubicÆ h'gm', atcp cuiici ui diuidereillud Jndicio eft, quod pauló tardiori(ftus,niaxiniûin diui-
^endo difcrimen affcrt dilabentc acre, Quód fi ictus,rci latæ uclox fit in gredienteaere, ubicp refoluitur quod fubiedlü cft,quafi in nihil : ut qui ffriuntur pila machina: quam bombardam uocant. Sed uix homo ma gnurn aliquidjCtiam fi Icuilsimü fit, celerrimè mouere potcrit : ob hanç ^ïufamquicquidferieturinaerem amp;^fpiritûrelôluinecefteeft. Sed cur ^nfisin uertice ferit maximèç'quia motus centrum eft iplà manusiperife udlidißimi, er ’■'âin culpide, ita interuallo ifto etiam armaamp;rcafsidesdiuiduntur,Sic calcitrofi's equis proximi, fècuriores ftimus quàni paulb remotiores» Additaduimattradtio non parum: quonianifi non trahatur quoddix curtii iâit at--^ifunieft,impeditnediuidatur:dumtrahitur raptini,quodimpeditau ftruSdincaleftitquoddiuiditurhocepmodo tripiicirationeidtus cum Htradtionefummagladi] partemelius fecant» Haftæ quoep longiores ^ucat.
’Uagisconcutiunt amp;magis perforantbreuibus,quodmaiushabeant naftælogiorct pondus,maioribus uiribus,quamuis nos fallat opinio, impellutun
U ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;y -r- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rentm^gnbre^
^orummemoriainmentemilludreuocauit,quodniliquottdicoccur ’■etetjparuàmiraculo abeffe uideret ♦ Nauisonerata quam uix quadra^ Hauts à uelii ^ra2intaboumiu2amoucrent,uentus celerrimèimpellit: quodci?ma - tant ederi-‘üseft,tenuis carbafus,quâ digitus terebraret impulfu, finuatatantam ■^oleiiiducitjamp;nô difrumpitur.Cauiafacilitatis motus eft triplex: ma
Cur uela cum tanto impctu nuentur,iutn-tiinon difru/in' pMtur.
is.
S gnitudo carbafi quamuis magna uenti colligitur,amp; altitudo ut demon Hratû eft,ac impetus prioris motus:nam ab initio uix mouetur» Vnde dubitationc haberet Ariftoteles qui motus uiolêtos minui iuxtafinem fxiftiniat,Conftat autem ab æquali uento,fî paria fi'nt reliqua, motum iiauis ièmper fieri celeriorem. An non lèmper, ièdad metam uicp C Pax finienim eft ab initio augeri» Sedeaufa eft, quoniametiam ceftanteeo quodmouet, motus ipfe,utdiximus,uiolentus augetur, quanto magis iaui manente caufa. Magis etiam in aqua ,ob maius impedimentû. T ri pliciter igitur naues concitato iam curfu iielocius mouentur quàm ab i^ lutio: caufani autem ho rum iam ut dixi demôftrauimu s. V erum quo-■nodo tani tenue linum taiitam uim fi.iftineat,ut mali ip fi Sd funesquam uelafacilius frangâtur,h^c eft : quoniani impetus uenti per par fÂK tes carbafi diuidit.Sitcnimcarbafus AB CDE,amp; fi in a parte to tauiscolligereturquænauêimpcllit,cùm igitur etiam B finuct duplo magis ac triplo amp;iècundûnumerupartiûuclocius mo-ueretC At non mouet, non igit tota uis in una parte colligit. Ne celle eftigituimdiftribuiiuxtapartesmagnitudiiiis ucli, Accolleftio hæcfîtiuxtamultiplicandi ratione, nô additionis:igitàpar 066^ uoimpetumagnûpÔdus fie mouet. Sienim quatuor triplas iunxeris, fit duodecupla: fi multiplicaueris, fiet proportio o^ ftuaginta unius ad unS. Ex ièx igit quiiituplis colligunt per uiamadditionis xxx.ex qtiinqi aûtduplis luultiplicatis inuicemxx^cij»
12 2 2p
1296
16
47^
DE ARTIBVS
Si igiturinuicem coferantur, quincp duplæmouebut pondus lêx quin C Veld magna tu tuplarum. Ob id uela magna dilFicilius franguntur paruiSjdumæqua^ tiora paruis à liter moucnt.Nec eft ratio motusutuelorumtnamcarbalùsquppaflus Jraâura. nbsp;nbsp;nbsp;obtineat decem, fi nauim impellit paftuum M. quatuor in lingulas ho'
ras,qup xv. palTus magnitudinis obtinet eo uelo cius mouebit,qiió pro portioexcelTusxv. admagnitudinemaquaprimiimnauis moueriin' cipit,adexcelTumdecempalTuu adeandem. Similiteramp;^dealtitudint* Ratio UMM na Sedalia ratio eft. Facit etiamad tutelam carbaforum uenti fubftantia uiumacarbaßt niollior,8cmotusconfimilis. Sicut enimmotus cocurfus,cuiustremuquot; lus pars eft,ad fracfturam plurimû facit,ita fugitiuus qualis in uelis plu' rimum prohiber : quoniâ omnis motus circa aliquid fit quod quiefcat. Sene quomodo nbsp;nbsp;Subtilior eft clauium ratio, led tarnen eiuldem generis.Nam ciinifc
«{»HncinMfuf« cundumlatitudinediuiduntur,uncinus breuis lolumpoteftimmitti, unde ciim axe paru m diftet,non poteft repagulum retro agi : longusc-tiamuncinus acftridus uimSórobur non habet. Duriora tarnenrepa^
guIaamp;T plura feptis diftincfta, tutioraaduerius uncinos. Securifsimafp ra,quæobicem habet, altera clauis parte tollendum, altera repagulum. feptointerobicemacrepagulumintercedente. Siftrarum modoshi^ Sew qult;e fub narrareuoluero,tædiumres ipfipariet. Vnius tarnenexemplumfub' rjciam,quam lanellus coftruxit. Hæc fub quouisn® mine quod leptemliterisconftaret, ad unguemclaiï' di poterat: nec fiib alio quam claula eiretreferari.Or P
quocunqi nomt
ne clauät po-teß.
ar/md.
bis primùm crat folidus,atcp ex aduerfb lenis : anteriore canalis ex centro redus prominebat,incu^ ïusfaftigio cochlea mafcula breuis erat, Huicin maP gine orbis aliuseft canalis inanis,rotundus, niagni-tudine æqualisamp; æquidiftans : atcp ex aduerfo dux lineæparuælimbumdiftinguunt.Hislineisfeptetn diAionis literæ, orbiculos circuagendo aptando ue, c direcfto poni debent, co ordine quem feruare inftp tuifli:ut nomen,gratia exempli, leptem literarumfit SERPEN Sjfinguliorbes cdireélolpacrjduarum linearum fuam literamconftituent, utuelclaudiud aperiri pofsit ♦ Erunt enimfèptem orbes in niargi' ne alphabctum habentes,quorumunumpro exeiu^ plo in margine delcripfi : aut totidem numero, quo/ tus eft literarum numerus fubquo claudi debet. In medio circuluslatus, to tide diftin(ftuslpacrjs,quot
tem orbi'um fècundæ figuræ pofteriorem, cum ïpacio in orbiculo rae^ dio, cui dendculus parui orbis iu figatur» Manifeftum eft enim ficin cip cumuerfo
LIBER DECIMVSSEPTIMVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47^
* cuîiiucrfo fecundo orbc,fimul 8c tcrti'um Gcum trahi,80 tarnen non ni-* fifixalitera loco fuo unus alten aut iungi poterit, autauelli Ciim con-* clufafuerit lera,ciracumguntur orbes abfcpinipediniento,ut fic nomp nis ratio confundatur»
Sediftamittanius,quæmagiscuriolàluntquàmutilia': i'lludpotius Arcäqu^pecu ^uod ad quotidtanum ufum pertinet doceamus,fcilicet,quónam pacH^o in area pecuniæ ita abfeondi polsint,ut neepueftigiü loci apparcat, nec fiTciatur,nificöfralt;fla area pecuniæ aut gemmæextrahi.Pluribusenim prodeft Icire quod finttnam etfi non cognofeant ubi,prætentant, uefti §ant;amp;quandotp eo licentiæ perueniût,utfrangereaggrediant. Nihil ^nim fures ac latrones audere facit,quamfcirecertocpcognofceread-?fiê prædatn, etfi ubi exquificè fit nefciant : ut contra nihil tam illorum fi'angitaudaciam.quàm fi dubitantprædamnon adefle. Iraq? conandû adfecuritatem maxime ut nidulus lateat:deinde, etiamfi fciantadeffe,ut difficillimèextrahi pofsit.Nemo ignoratmateriâ è ferro, crafsitudincm ubularumneccfiariacfre.T umuero ufitata, duplicemarcæfundû, aut elateribus arculas amp;nbsp;recoiiditafcriniolaabditosq? recefrus,quæ omnia fagacem uirum haud fallere pofTun t, cùm crafsitudincm partium la' teruni inuicê comparauerit. Itaq? in lateribus uel angulis decliuiorelo CO foramen aperiturexiguum,intus uero cauitaseff in tabula quantam nolunius,imô plures,includunturpecunip,S(f cumeotto completur ca üitas,inde tenuiisima ligni feobe albo oui locus quà patet clauditur, ut e tiâ eum qui clauferit fallat. Aliud: T abula cauitati obducitur ita ar-* dèjUt rima non appareat. Infruffoquodamoueripoteft cochlea par-üaèmetallo feeminaincluditur, ei^ clauus fiiperponitunalii illi confia miles perarcamcertoordinedifponutur, cùm reièrâduscft locus fub-htoclauocochleamafculaintruditur,fruftumcptabulçaucllitur, Sem perautemmeminerisutlociinanitaSjCÙm quippiâimpofiicris, nere-fonetjcotto uel alio molli tomento impleat. Plures etiam ficlatebras fa^ cerepotes, Aliudoptimumut nihil melius : Seram aut ferreas laminas (juibusarcæ integumentum annedlitur, clauis in cochlc^ formam apta tistabulpfi'rmiteriunges. Sub fera autlaminaoftiola fintcauitatù:cùni referareuolueris, ferrum habeas ut à latere uides,in aiius extremo caui tas fit,qug capita clauorura firmiter apprehendat,fîc utreuolui ui 5=^ feramaut laminamab arcedifiungipcrmittant. Oportet autem, « ntopusfitffabile, clauis fubigere cochleas fceminasquæclauos “ arâèfufcipiantjCas^ arcæ lateri fub bradleis didfis collocate. In arcis C' tiamquæ telain tus obducuntur, multi alq modi fblentexcogitari : fed in uniuerfumdanda eft opera, ut uel omnino lateat foramen, ut primo txemplodocuimus.uel ut firmißimo præfidio amp;nbsp;folitabradfeaabfcon nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'
datur. Sicetiammagislatebit,amp;ofculafolubilisarcæinfèrtis tabularu capitibusintegantur.
Sedadrotarumhifloriamredeamus Getnnigcælanturactcrebrant
-ocr page 510-4/4
Demott/lrsdio nürabilùrübo~ ru axii in rota
lt;lMgcm£fcal- ' ±) puiitur»
DE A R T I B V S
K hiira artc»Hæc aîit eft : Rota magna ïignea fuliiculo aïciï' C ambitur,eodemqî rurfus parua quæ magnæ luperftat, ca ratione qua à latere delcri ptas uides. Cùm igitur tâtapt»^ tio AB c,quæfit AB, quantaeft DEF totacircumagituG uertitur G,paruarota.Qiiotiesigitur AB contineturinA B c,totiesinunaconuerfionerotæmaiohsquæuocetur H,paruarota D E F circumuerfabitur. Igiturqualispro' portiomagnitudim'sambitus H , uelaxis ad ambituniG uel axem,tab's entnumeri reuolutionum G ,adreuoluno^
nés Hu'gitur G maximoimpetucircuniagctur,quiainbreuifsinioteni' porisfpacio: quare axis G K,terebrabitôôcomminuetgemmas.Eara^ tionefaÂisùi G denticulis,quiaxem alteriusrotæ circumagant,deiv tibus illius impliciti quo rota maior eilet, eb uelocius reuolueretur.
MotMcelerri^ Qp^re fæpius maiorisrotærationerepetitatumaxis, fietmotuscclcrri Atqj uiolentifsimus : ita tarnen, turn utuis quæ prima mouct robu' dofiit. ftifsima fît,rotæq?leuifsimæ, Indehorologiorum natamenfura,prb mum motum pofterioribus rotis diuidentibus.
scorpionii z? EadeiTifubtilitateufi funtantiquiin Ilruclurabalillarumquibuspi fcorpionum,quibusfagitte emittunturinamfi niniiumintcndan tur,difrumpuntur:fi' parum,idus reddût inualidosærgo ad moduluiti duceuda rcs. Vitruuius exiftimat metam banc à fono deduci dcbcrc.
NjchinMRo Tanta uerbuiimpellebant hæ,ütlolèphus référât machina hominis D caluariamexcuflam,adtriaftadiatransIatam.Etinfmtemèmainsuen treadEadij dimidium. AdebfolersingeniuniRomanorumadcædes, utparumabfuerintàmiraculisnoHrorumfulminum.Etarletesin ton cutiendis muris,Incommodo,non ui,ceirerunt bis. Exoleuerunt plura meboribus fuccedentibus,abaperincuriam:quædam,quoniamneque
^tuvna^tpon nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ullaneqj pondus perpétue feruari poEunt. Pondus enimeer
duinuUme/Jè tampræfupponit menfuram,menfurauer0omnisalicuius neeeßario Çoffè. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft menfura. Id cuius menfura eft,immutari non debet,fi æterna fît futu
ra menfura. Au t igitur quodmutari nô debet cœlefte eft,au t ex elemen tis,autelenientum,uel parseius.Quæex dementis, iuxta materiæmul titudinemautpaucitatemuariantur, non folùm temporibus, fed lotis 80cafîbus. Homines nunc, ut dixi, in Indiainuenti proceriatppgigam turn fo rma: al rj adeb parui,utpumiboncsdicas,EtGermaniIcalismaio res:amp;inter Germanos menfura baud çonftat,namamp; ex bis parui funt. Qiiid de lapidibusCan inmetallis certamquæremusmagnitudinem^ Semina quoq^uarianturmamtriticumTurcicum minus longe eftno' ftro,Iêdaltcrius forlàn generis. In Italia nô ubiq; eiufdem ponderisaut menfurp,amp;: infîngulos mutaturannos. Etineodemaceruo nonunius eft magnitudinis. A t necin motu : quod enim mouetur, pondus eft aut mains au t minus; at hoc nondu determinatum : au t animal, amp;nbsp;hocqui' dem fîmib modo autniaius aut niinus,autimbecille,aut robuftura,aut . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;concica-
-ocr page 511-LIBER DECIMVSSEPTIMVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4/^
.. conciïatum. Scd nec^ in corfeftibus: nam cuni ea maxima fint,quaz ' liafunt menfurari nequeunt, non folùm ob magnitüdinem,fed8(f ' ob diftantiam. Oportet igi tur ut contrahantur : quod au tem con^ ' trahit,corruptioniobnoxiumeft:taleautemnon manet idem per otnnia tempora.Nulla igitur menfura, amp;nbsp;multb minus pondus ui . lum perpetuum dici poteft,amp; ad pofteros tranfïre. Quæ igitur ad pofteros tranfèuntjiuntaut proportiones,8ó hæ fempiternæ : aut in molibus magnitudines, ÔC cum his pondera: hæc diu durant perfucceisiones. Vtin Ægyptipyramidibus,maximæenimha£ fuerunt, ficut Labyrinthus Thebis, interciuitates Cayrum,
- ut fupra diximus,6lt; interflumina NilusiquatüOr enim hæc maxb ‘ ma fola Ægyptus habet. Si igitur centefîmâ altitudinis certæ pyra * midis aut latitudinis pro firma menfura quis ftatüaf,conftare pote ' ' rit apud omnes gentes,amp; per multa iecula,amp;r cum menfiira certum 7 pondus. Alia ratio à iuccefsionibus emendatorum codicum fumi j tur. VelutinlapideR.omæScrIiusantiquampalmimenfuramob ' feruauit,quæ ad pofteros tranfiuit. Inde ad codicem fuum transla-
Pahnui Romanuf anti^uuf.
taadamulsim,amp;ex illo ad noftrum,utin margiile uides. Ita ex tem Tem^lum Me-plimaioris Mediolanêfis, quodauguftifsimumefl apud Chriftiax dioUnenfe in-nos,a columnarum altitudiiie menfura in multa ieculamanfuraex
■ centefima parte uel alia fumi poteft. Ex longitudine nequaquam, cum multum adhuc ad perfeÄionem défit. Sed neqî latitudo omni
I no tu ta eft, uel oriiamentorum additione, uel aliquid adimen te cagt; fu.Si tarnen latitudinem quis maxima fu mat,paru mpcccabit,cum diuifain tot partes errorem haud fènfibilemadmittere non queat»
. Hacconftitutamenfuraratio ponderisad purum aurum eft tradu cendarnamipfiim bullas non adeo admittit, 8c ob maximam per-
■ fedionem minus uanatur. Proximuniauro eft argentum uiuum, ] namnecpipfumbullaspatitur,amp;:ponderofifsimumeft,licetnoii perfedifsiniu. Amaxiniis auteminunoquoep geilere menfuram
. acciperedebemus,utad minimadifTecandoperuenictibusminor error contingat, QuamobremPtolemæus motus aftrorum ex an
■ tiquifsimis quantu ei licuit obferuationibus fumpfi't : fed, ut dixi, hæc diligêtia ad diuturnitatem fuft’icit, ad perpetuitatem mininiE Sola enim uidentur æterna efle pofle trium generum:aut fiibftan-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;(riutn
,, tia,uelut cœlum,fi modo hocipfumeft : aut fuccefsione, quoniam natura confiant, ut fpecies: aut quoniam à materia intelledus opc-
• ratione feparantur,ut proportiones amp;:numeri.Dilt;ftum eft autem dehisfeorfum opereillidicato.Nuncquodadpræfensargumen-
' tumattinet,uidendumandetur inter artificia motus perpetuus.
Nam motumucrè naturalem in coelo 8c perpetuum,hauddubiumeft, Mofuw perpe^ Similiteramp; fuccefsionis ratione,utinfluminibus quæperpetub dum iqua generatur decliuifitu defeendunt» Et quæabhisortumhabent.
-ocr page 512-4/^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE A R T I B V S
Ut in moïanbus lapidibus qui aqua circumaguntur,Nccp exiftimandu eft perpetuum motum ab ülis quæri qui uerè fit perpetuus:nam omnia naturalia corpora longo tempon's fpacio,tummagis fi' moueantur, at^ tcruntur atq; confumuntur. Illud ergo propriè quæritur,an motus alP quis inueniri queat, qui circa nouam generatiônem caufamin fe conti' neat fuæ continuitatisÇ' Velu ti in horologr)s,fî loco motus eius quo ho ræidlibus fignificantur, pondera furfumrurfus traheretur, peradum negocium elïêt. Itac^ cùm motuu naturaliû quibus grauia aguntur tres tan tiim pofsint effe fpecies,aut ad centrû per fè, aut non fimplicitcr ad centru ut aquæ,aut ànaturaquada,ut ferri ad Magnete, confiât in duo busprimis necefiariûefle fitum.Eft ÔC naturalis quidlt;â no abfip uiolen tia tamen,cùm aliquid uel nimium trahitur,uel nimiu contrahit : quæ dugfpecies inhorrologiorum molisinlpiciuntur. Eft autinomnifitu cùmloco confier principiumôôfineminuenire. Et quæquafi circa cetl trummouentur,pofiquàmhocnificœloamp; aeri,fcdhuicinconfianter, côuenit,ab aliquo eodem quæ fècundum reétum fituni mouent prind piumhabent.Âqua enim,ut dixi,amp;S ipfa fècundum reâuni fitum mo' uetur ♦ Neceflè efi igitur tandem ut quod fertur, cùm in fine efi, denuo referatur,fimotusdeb€tefièperpetuus.Atreferrinonpotefi,nifiabeX ceflu. Aut igitur ab eo quod ficundum naturam efi continuitas motus fieqaut nô æqualis* Quodautem minuitur {cmper,nifi fiataccefsio, perpetuum efie non potefi. Sed iam ad alia tranfeamus»
Difium fuerat fubtilitatem efie in naturg Sc artis operibus:eft etiam tertium quoddamgenus, fcilicet in ipforum operum materia. Veluti MoJm contex filbtilitas in contextis fi fiieritiunlt;fiadenfitati,remmelioremacdiutur' f4 dignofctndi. niorem pro ponderis ratio ne ofiendit. Sic in firza M M» fila funt in la titudincjlatitudo fiu magnitudo brachrj : quæ quanta fit, fùperiusdc' monfiratumefi:texiturobliquè, nontranfuerfim. Vidi uefiisgenus telæ tenuitate,quo non melius ad arcendas aquas,adeb fubtiliter corn' Ber»«ci«wt. mifliim:Bernucium uocatur. Ergo tenuitas in omnibus naturæoperi' bus elegantiæ no iblùm,fidamp;: roboris ac foliditatis parens efi,quia pat tibus partes non ficus quàm in tenui harena optime hprent:tamparuo confiât,tantum in emptionibus lucri ficifle » Verùm horum modo ^ißinum. natura,modóars, partemfubminifirat. Naturaquidem,utBifsinum, quod cum 1 ini ipecies efiet quæ in Elide nafiebaf, tantæ erat tenuitatis, ut tefie Paufania auri pondéré permutaretur. Siquidem hanc tenuita' tern robur amp;nbsp;Iplendor quidam comitabantur : quæ duo cù m adfuc' rintjOmnia ficiunt preciofiora, Atc^ eadem ars æmulari debet. Naturæ enim arsimitatrix. Verùm ut in nacuralibus,ita hisquæ arte confiant, quæ texuntur, Sd quæin texturam admittuntur, tenuitatis metas prO' prias fubeunt.
Sic etiam in his quæ tenuifsima per fe exifiimantur, alia tenuitatisra tio inuenitu rmelu t cùm uefies aut fila macula feedata funt ; nam calcis aut
-ocr page 513-liber decimvsseptimvs» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;477
* äUtcineris quercini,uel tartaro,uel nmonis,aut fàponahælucco dcter^ guntur : hæc enini iuntîla, ucl etiani fîngula idpofTunt ♦ Quid mirum^ cuinacetû album acre id cfticerepofsiu lneodemquocpgenerefuntamp; tcnuitatû ßb-fdbouinum,ôôalumen uulgare,amp; fal chali uocatû,8ôqugfpontè iplen nbsp;nbsp;nbsp;utercon
^entididumeftauterndehisalias*Verùmamp;aquæquædamutboragi •lisquæper deftillationem habentur*
Sedin omnibus præ'ter rem iplamarsdefideraturtuelut in maculis maculée tollendis,abluere oportet,inde exprimere non leuiter,ac rurfus madequot; ’”lt;’‘^0 deterg^ttt ûcereexprimerecp,id quaterautquinquies cùm efFeceris, emaculatam oleo pinguedineùe confeftim ueftem conlpicies.Caue tarnen ne felis u^ dna color perierit,maculaenimuidebif quæ non eft,ergo tuncinftauquot; niiduscoloSjiion detergenda maculaiCocco purpureus, rubensbrafi Coloretquilmi lio,cœruleusindico8ôglafto,fedaddito uioleto,ßne quo locus eft uiriquot; dijUelut ferrugineû fchuodenum lignS cum brafîlio effîcit,croceû indigo amp;: glafto,nigrum uero atraniento. Pingues uerb maculas ualde, Fc-' luntcinere’ofsium caftratoru tenuifsimo abolcri, cùm fuper maculam infperlus per horas xxiiq.inter tabulas aciinteacojpprimitur*
Verùm dices,cur non in candido aut croceo,quæ in omnibus alijs co loribus ualct, maculas dctcrgcreetiampofluntç'an quia qupdetergût, ^uniualidafint,maculamaliamefficiuntin alboCatin croceo proprium foloremtollunt: funt tarnen quæin omnibus eluere maculas ualeant* Sed modus amp;nbsp;res lino,lanæ fericocp diuerlà*
Quædam funt tarnen quæ non ad unum artis genus reducuntur,etfi fubtilitateconftentmiramelut filibrumin ordinembreuiredigereten jftordincm rc-^reSjlibrum alium confîcies è charta duriore actenui malleo durata* di^es.. bideduplici filo nec fragili aut quadrupliez à uerticc ad imum duélo cô ^exoep hincinde,duo capies exêplaria penitus fimilia iuxta typi unius formam,diuidescpftntentias,uniusquidemàfronte,alteriusatergo,ac quasquib, uolesfubijcies interfilachartâcp, totiesep mutabisactranft pones,adùcies,demes, donee ordo no folùmfententiarû,fedamp;:uerbo' rum undequaep conueniat * T une glutine aliquo fublata libellorû fru-fta chartis anneftes puris. Ita tridui labore totum librum melius in ordt Beniac facilius rédigés, quàm fi toto anno tranlcribendo laboraftes » Nam fæpe prior commutatio alia meliore oblata difplicebit* In hac tranfinutandilocusiemperrclinquitur. Multafiintin hoegenerefin^ gulariscuiufdamfubilitatisamp;S egregiæutilitatis,lcdfuffîciat tria adic-« cifleexempla:namhisquatuor ducibus làtislàcere ctiam inalijs quit que fibi poterit* Primum igitur eft, cùm farraginem quandam in or-dinemaliquem c5ftitutuni,üel etamalteriuslibri,certarationeredige-' te uolueris.Præponesordinenumerorum ab unitate numéros unicui-que : diuides æ to tam farraginem in decem partes, au t noucm undecim nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ua-
ue,amp;:totamad capitaillarediges. Primopræponeï,fecundo i* tertio nwdoinordinè î-.atq;itadeinceps,utpræterquàmprimgunitati,cæteris punftus adij- »’^dig^tur,
Oo 5
-ocr page 514-47^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE A R T I B V s
Cl atu 1', Quæ ïgitur fùb prima um'tate conrinentur, icerum l'n ordi'neitt rédigés: (î quidem pauca fuerint,ab uno ad decern:fi ualde plura,ab uno admille:fimediocria,abunoadcentum.Sicquælubiiciuntur i. fipau ca,àdecê ad uiginti:fi plurima,à mille ad duo millia:fi mediocria,accn' tumadducenta. Eodemordine procédés poft in his quæillinotæ fubqciuntur,donecincxquifitumordinemcun(ftaredegeris.PoftmO' dumpræponesordinenumerorû alios numéros correfpondentes, ma fores raaioribus, minores minoribus,ita tarnen ut qui funtin primo èC vit, Primut ultimo ordine fint æqualcs, no tarnen fibi inuicemrefpondentcs, Dde f * omnes medios numéros,relinquunt igitur tibi duo ordines,primus at-* nbsp;nbsp;nbsp;* queultimus,quoscaufàbreuitatisexempliplacuitaddccemlblùmex^
4 tendi. Primus igitur ordinemfignificat quo farrago ftriptaeftjultimus »0 g- y quofcribideberet» Vtigiturunum adalterum traducasjfcribcsferic ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;® numerorû totidem in alia tabula, ut fiat primus ordotabulæfècundæ:
g g quære igitur in primo ordine primætabulæ unumquencp numerum f 9 cuirefpondeat ex ultimo primp tabulp,amp; ilium cuicorrelpondet qua:-J:____rc in tabula lècuntUin primo ordine (hoc enimfacillimumeft ciimfe-
butt, secunj, j.æj|aturaliibinumeridifponantur)eo^ inuentoinilliusdireftonuquot; * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;* merumprimiordinisprimætabulæcolloca» Att^itabreuilsimotem-
i H Z porisfpacioremperages,quoniamtresnumerosquosquprisabf(^h- r ‘O boreinueniestillosquidemprimætabulæprimiordinis, quiafcmpet procedisdeftendendo:illosultimiordinis,quiaèregionefuntinuento D
I. I rum:illosprimiordinislècundæ tabulæ, quiafuntfecundum natura^ t ’ 8 lemnumerorumfèriemdifpofiti» Vtinexemplo:primôinuenioinpd ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;® mo ordine primp tabulæ t. è regio ne inuenio nbsp;nbsp;quæro y.inprimoot
---dinelècundætabulæ,ccuiusregione fcribo i. Indeinuenio Z. inpri-moordine primæ tabulæ, in cuius direfto inuenio quæro inpd' mo ordine lecundætabulæ,in cuiusdirefto fcribo Z. inuentuminprimo ordine primætabulæ. Sicigitur abfoluta tabulafecunda: primus ordo indicat quod primo traftandum,fècundus ubi e farragine fumen dumfitquodfubeo argumento traftare uolumus, Tuncautemnurae ri omnes ordinis ultimiprimætabulæftintobliterandû
Additionet li- Secundumin his fubtilitatis exemplumeft,cùmadderequicquâuo bru altera pofi Ju^j-is libro iam confcripto-illud commode efïîciesfifingulaquæad-(dtCKnfîi (JUOMO 11' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/*’ƒ*♦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/n
do fiant, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;numerorum leruata lerie notauens, cundemcp numerumiu
locolibriad quemtransferridebcntfcriplêris. At fiabfolutahacaddi-tione alia fiiccurrantquæ prætermitterenolis, nectarnen tranlcriberc, alium libellum compones præpofitis numeris ordine natural! fingulis additionibus:led fi prima additio mille no exceflèrit,fècundæadditio-nis numeri à mille inchoabunt, nbsp;ultra per ordinem progredientunß-
milescpnumericregioneconftribi debent feu prioris librileu primæ additionis loco cui additio côuenit.Atcpita fi tertio uel etiâquartoad-dere noua conueniat, abfcp labore ÔC cÔfijfione ulla, ex tertio quartoue millenario
-ocr page 515-liber DECIMVSSEPTIMVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;475?
ftiillenario inchoabisaddicionem. Neciecus facies quamin prima atqj
»ecunda.Quo perfcdto opereli uelisautlegere, aut totam eôgeriemex ordinetranfcribere,fufcepto primo codice tandiu abfq^ curalegeSjdo* Mnumerusoccurrat.Is cumoccurrit,fifit i.primaadditio primifup-pletnenti legenda eft. Si fit m i.prima additio fecundifupplemêtiin ma nibusiumendaeft.Sin MMl. prima additio tertrj fupplementi» Quod fiinterlegendum hanc,gratia exempli, eregioneinueneris at i i.tunc ïè fundaadditio ftcundi fupplementiillicfublequi debet. Atep ita abiep inipedimentoulloquotquotadditionum fupplementaunumpoftab ■ ttrumamp;f abftp confufione in ordineni rédigés,redadtacp legere cum uo bptatepoteris. Vertiminhisforfan, notis Indicis numerorucommo-dius fuerit uti,^ antiquis. Vt uerb nobilius eft hoc genus,ita utilius qd iùbièquitunquodquantumraihicontuieritadobferuationem eoruni ^uælegebam, non eft quod dicere pofsim. Potcrat fane huius inuenti -îutorfilentio præteriri, quandoquidemneftiam an in illis totis tribus libris quos de occulta philoibphiaconfcripfit,quicquam aliud ueri fit, ÂdebilluminfanifTcdumhæcfcriberetexiftimo : longe magis quàmiii
’n Danorum hiftoria, qui illam totam fabulis plenam conferipfit Sa-* Quonwiou» ■ xo Grammaticus nefeioquis. Sed tarnen neminem proprfis inuentis guenumeri ont fraudariuelim. Ille Cornelius Assripa tot cum prænominibus,huius nbsp;nbsp;quot;fï«? ai
Pl nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;00 lt;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;MX C.
bbtilitatisautoreft. Quanquamnecinhocadunauemillumfimlecu-
Î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r ■ T-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n
ws,quodnon magis hac in re quam cpteris diligens tuent, Eaautem elt ßnt. ’'atio,quæpotiu^ tabellapræoculispofîta,quàm.longaoratione,fitex-plicanda» Sit gratia exéni* pbjUtuelim defer!
WEtfiuellem7z40.de ^cribam ut à latere uidcs.
fry».
Qiiod fi uelini 1Z505). Seri-primo pooo. figura pro pria, inde dudla tranfuerfa.
to
lo'
50
40
JO
go
So
lt;luæpoo. fignificatjhabc' 1^012000» cui addam 505)» 1 ^habebo figurâquaniàla J tereuides. Qiiod fi ucllem
too
L 200
JOO
400
fOO
tfoo
ÿoo
h ' 1
Soo 900
ÎOO0
jooo
4000
yooo
6000
lI
7000
rl n
SOOO ^OOQ
^555^.quieftmaximus quiabiq; confufionehiepofsic fcribi,ficut eum y älateredepinxi habebis* Licebit faciliusprodudlis figurisex tranf-iierfalinea fic„«-Mtotidemadficere nuineroruincrementa, ut ultima figura quæ eft □— fignificet 9000000.80rurfuspertranfuerlasadde^ xtramquidem 9000000000.8c ad finiftramfic 9000000 oooooo. Et itaquemlibct maximum numerum abfq^ confufione folo ^ngue declarare pofTum reeftisep lineis. Sed Aggripa uix decern autui gmti millia attingit,atcp hos etiam numéros Sd laboriofe Sc confufe fa* '^sjd tarnen eidebèmus» ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;_ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
4^0
DE ARTIBVS
Alijscùmnihil difficile fît fubtiliter res tradfanti,nam8(^ hocprætcr C confilium fuit docere cæcum utlcriberet. Tabula œneaca-uisliterisordinealphabeticglatur: ineacæcusftylumpcrfînguladedu citelementa, memoria tenensillorumordinem, donee longa edodus côfuetudine calamo difeat cadem exarare. Refert Erafmus, aliquot,et-n magno labore, redlè tarnen fie Icribere didiciflè. Indiget res hæcafsf duo monitore,longacp confîietudine. Et quanto ftylus præacutusftie-ritj amp;lituratenuis, eó facilius acmelius difcunt. Resprorfusmira,fed Manib. cr hra minus utilis. Cuius exemplo uidifîe quendam memini mequicîimbra omninocareret, dextropedehaftâuibrabatcollimabat^, fuebai
« * ueftê,édebat,fcribebat,inacumfîlûimmitebat.Nectanti miraculide-
futuros teftes fpero, cùmres publiceageretun inßrumentum h f e Eftamp;^artisfèdnonuniusopusinftrumentij,cuifîteniani | busfuipenderis,dumtrahisuehementiustraheris.Conftat hoemodo: AB pauimentumfuperiustinitiumtrahentisfu' nis c, D E uerb lignu ferrumùe inclinatû fummaui, cui c D funis annecfîit, D F uero lignum quodfubiacet laquearibus» prohiber^ E D reuerti: ipfî uerb F D appendatur pondus ö F, ita ut F D circumagi poisit ueriùs quandocunqp F D non
prematur ab E D : nam F D orbiculo infigiturttradlaigitur c D,relabf tur F D uerlus E, fed tarnen à latere propter pondus g , igitur E D fer rum quodab F D retinebatur,relabeturadiaqueareH E,trahensfur-D
fumD c»
^uo quifij; fei-pfum furfivnt trahif.
Inftrumentu facile hominê furfùmtrahensnrocîilea cum uncino ferreo, in ea orbiculus de more, circa que funis, in funepondus a paulo minus pondéré corporis tui, ex altera parte baculus tranfirerfiis B. Ergoap-penfo uncino trahes B infra,ut fi. pondus furfumafeefl dat,amp; B infra perueniat» Infidensigitur B,amp;rexaltcra parte apprehenià A c manibus quia fii. pondus paulo minus efè pondérétui corporis, a defeendetrurfuste a{cendentefacillimè:cùmlibueritdelcendere,idipon-te facies, cùm corpus tuû grauius fît quàm A, igitur di' mifîa fune raptim defeendes»
Aliud Aggripæ,Forcipes binos fabricabat,ex toto Gbi in^ uicem fîmilesmnius imaginem in margine deicriptam u ides: K M O 80 L M N,chalybis fruftaiunguntur in M,uolubili circa clauummotUjperficiunt^ forcipemintegruunum» Supre/ mæpartes KM amp;nbsp;LM fîccoeunt,utdumconftringuntur,alte ra al teram fubinsrediatur »formam cochleæ referentes .Inter has funis iacet,ctimulus eft.Cæterureéip N m Sc o M,ininio annulumhabent,cui funiculus ualidusN ointruditur.Vfus hic eft;apprehenditur,ut di;xi,funis cum K M amp;nbsp;L M conftrin-cendo
-ocr page 517-LIBER DECIM VSSEPTIMVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' 481
gtiîdoN OjConftringiturautemimpofito pede fuper N Otnamquantb §tauiusfueritcorpus,eômagis N O finuabitur,arlt;fhus^conftringetur kinis àforcipe. Eo igitur tutior aicenlus, quo quiaicenditgrauioreft» fiideigitur forcipem alium cubico altius priorc funi iungcs,inipofitoc^ P^de dum reliquû tollis, pedem 80 forcipem ipfi.im inferiorem aukres, lüpra^ kcundum tantundê collocabis, atc^ ita tutus uelut per kalam ad iùmmû unico fune cum uncino amp;nbsp;duobus forcipibus afcendes: ^ochkæenim forma impedit, ne forceps imprudenter labaf per funê» Hæcafcendendi ratio, fed addefcendendu fans ine-pia, fi adaliainftrumenta côparetur. Igituraddefcen-^uiîi facillitnû excogi'tauit moduni. Cochka è chalybe, palniilongitudine,intusinanis,itautfuncin H G pof-, fit excipere,uocec a b : circa cam kuis ex aurichako ca^ pfiilafuprà æmfràperforata: I'nimo eins appendices tiuojin quibus funiculi G D ferreûiuftinentesbacu-ïttni E F,cui cùmdekenfurus infederit, cekrrimc defcê
abkpulloinconiniodo.Qciodfiuel funemG ti'a fiatinferiuSjUel ad k A B c,cochka no dekendet, quia ptrextenfionêfaétarcdta G H nonpermittit cochkam ^abi. Similiter cùm ad ktrahitG,fiiperiuscpuertif,nuI lo niodo defcendetjkd quieket. Ergo cekrrimc de^ ficendet, amp;nbsp;facillimèquiefcet, nullocp labore. Sed hocSC^ nautæfciunt.
tlnifimplicibacillo infidentester aut quater illi circumadla fune deken diinttenentes funcmG,quamfi knfimdemittant, dekcndunt : fin tra' bantuehementius, quickunt kdentes. Verùm hocintereft,qubd qui baculoinfi'dent,facilècadunt,quiainclincturobfunis obliquitatem,ni fiexpertiamp;S audaces fuerint* Atinftrumentûhoc quoduidi tracffauicp fepms,quôdkmperhabeatinæquilibrio E F,abkp timoré eft,tuto^ licet ei quemlibet quantumuis inexpertu m infidere.
Verùmpoftquàmiam machinarumamp;ponderum ratioamefuffï^ c«r trabes cienter explicataeft,ut iam nil aliud addendum uideatur,unius uulga-risiiiftrumentijkd mirabilis roboris,ratio quprendaeftcHoc utuntur „eantur, tlui ligna kcant,fuftinetcp trabem,amp;: in trabis cacumine hominê, tum etiainimpetumferrædckendentis. înftrumcntum A B c cÔfutistignis acclauisligneis firmatis. Sub B amp;nbsp;c pediculipalmo minores, quibusà
terra ekuatur a in terra pofito : d e fibula fupercquitans tra-bcni:qu£ritur,curciim F grauiorfitlongè,nonekuet A,amp;ca dat^Caufaeftjquiafî parumerigicur,pars qu^ prominet fadèa G longiore,paruam habet proportionê ad quiekentem,ideo eleuarenôpoteft. Si G parua fiat,multo minus,quia F minus aperpendiculo diftat,idco parumaggrauat»
ô?ædametiamfpontcuidenturfulfineri,acetiamaliafufi:inentnul Trabet mutuà louinculo:ut,capio AB trabê,cuifuperpono c D. Ipfî c D fuperpono
pp
-ocr page 518-4Sz
DE ARTIBVS
E Fjitaut E F cadatfub A B,tuncdico,qu0dnj fi fbluantur,cadere non pofTunnnam a b fuft‘ neturab F G,amp; E F à G D,amp;: c D fuflineturab A Bjigiturnullaearucadet. Locus autemB D F fuflinetur Sôfuflinet, experimento enimilt;^ patetjigiturab aliquo fuflinetur,igit ab onitiF bus,cùm par fit omnium ratio, igitur firmifsi' ttiusC'Quî quanto magis premitur, eb eflfîrmior:necfatifcit,nifîaliqua
illarum frangatur, D c A
G
Diximus dehi's quæ plus fufti'nentquàm ratio ui deatur oftendere, de hi's quæ mutuo fe fuftinentî nunc demonftrandum, quomodo aliquid (èîpfuni fuftinereuidetur* Sit abacus planus a B,Ôôbaculus qua G F H, 8ó inter baculû G e 8ô F (îtulæimumcoP locetur E F lignumrelt;flum ardè, utdilabi nô queat, dico fîtulampendcreneccadere» Confiât enimqubdcum F fitimutn^* tulæ,quôdbaculus e f,8ô f grauitatis centrum,amp; centrum tcrræ quo J fît K,æ centrum fîtulæquod fît L,funtinunare(flalinca,quæfît kflë» Siigitur fitula cadet,uel perrelt;flam F K, uel prius inclinabitur latusalp quodjUt G uel H. Siigiturinclinetuerfus h in M,duco KMzquiaigitut duælineacueniütex k,ke,ôô k m ,ad circulu,ôô ke tranfît per centrum circuli,ideft,fitulæ, erit ex demonflratis ab Euclide in tertio clemento rum KFminor k m :igiturcentrûgrauitatisF,eIongatùefl;àcentroter r^ K fpotèjigitmotu natural! graue afcendit,qdefrenôpoteft,Nonigt tur fitula defcendit inclinando fe ad aliquâ parte. Sed nec^ per redamK F,quiaangulus fe G re(fluseflÔôcÔflans,defcendêted in LducatLBt igit æqualis efl e B : igit cùm L B opponat recflo uel per quintam primi, triâgulus LEB duos reélos habebit, uel maiori angulo maius latus no opponit,quor5 utrunCp aduerfàt his quæ ab Euclide in primo elemcn torû fîmtdemoflrata.Ex quo fèquit maius quoddammiraculû,amp;efl, q? aliquid ipontè cafiirum, addito pondéré nô cadet. Nam pofita parte baculi B D maiore,D c baculus cadet,quia extremum eius cadendo ap'' propinquaturcentro terræ k ,amp;ita G poteritelcuari,amp;ficcadet:amp;ta' men àddito fîtulæ pondéré non cadet. Oportet autem (ne te cumrifu aflantiumfallatexperimentummamrudes ubires non fuccedit,nô ho minenijfed demonflrationesculpant) utdiligentifsimus fis : primùin ut abaci fiiperficies fiiperior fit acl libellam pofita, amp;nbsp;lignum rcdumad unguém,nec flexile : Sófimiliter lignum E F recflujôôardèiundtuminquot; terfitulæimuni amp;nbsp;GE,itaquodfaciathærerefirmiterlignû g Emanu brio D.Et quod F punôtusfitcentrûgrauitatis,80fitularotunda. Mul ti legent hæc, fèd pauci intelligct.Plura enim intelligere oportet,quàm quæ fcripta fint, cùm tarnen ad perfedlionem nihil défit.
Sunt
-ocr page 519-LIBER DECIMVSSEPTIHVS« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;433
Suntamp;Cmedicæartis ufus jfubtili täte fumpti non le Lies. Primus ex ’^edicatnentorui'n niixtione,qua noxiæuires delitefcût,reliquæ in pro prias corporis partes diftribuuntuv ♦ Mediô's enini periuafum eft,cali* Hm. ^aniedicamenta à frigidis membris,amp; frigtda à calidis trahi. Sic ab hu^ '^idis fi'cca,amp;: à fîccis humida,pari^ ratione qualitatibus fecutîdis ac ter ^pSjpræter has primas,corpus noftrum uti. Quomodo autem in diuer (îsidagâtmembriSjUel etiam abfcpillamirabili attradliorte Gpientiatp, docere ad hune librum pertinet. Sit igitur piper commixtum laéiucæ; homo autem qui hæc fumit,frigidum habeat uentriculum,calidum uez •■oiecur, liquet primùm cur hic cibus feu medicamentum refrigerabit, hcluca iecurnon autempipereexcalefaciet. Nam piper in uentriculo rimrefrigeratû eft, latflucauerb etiam facfla frigidior, ôô in propria frb giditateconfirmata. Piper igitur nihil mirumeffc curnonexcalefaciat, hâuca autem refrigeret iecur. Sol um dubium eft, cur laduca Uêtricu-bmnon refrigeret, cùm ipfa nihil tale paffa fit ab alio quale piper à uen triculo. Primùm igitur quantum refrigeratur àladtuca, tantum aut ma gis à pipereincalefcit. Deinde, fi frigidior fituentriculus quàmladlucaj ^butroq^ uerfus temperamentûreducetur. Demum* cùm plus uentri culi têperies à piperis natura q; à ladluca j maius etenim eft quod piper, i^quodlactuca à uentriculo patin Atq; eadem uidetur ratio cgterarum ^oalitatumutprimarûm. Primas nero qualitates quatuor efle conftaq Pritnlt;egult;t!uôf ^âlidum,frigiclum, humidum, ac ficcum : fie dicftæ,uel quod ab his religt; ^uæfluant, uel utGaleno placet, quod iolæhæadintimapenetrent,amp;2 idquodaguntfimileefficiantfibi : nonenimita molleredditur contai d:u mollis,ut calidum calidi cô taeftu. Manifeftior eft inter primas qua-' cur corporaui litatesuiscaloris, inde frigoris. In patiendo humidumaptiuseft ficco, obidcunftauiuentiacalidoamp;humido confiant, quodduplici ratione aftiones in his ualidiores fint, cùm calor frigo re adagendû,humidû ficco ad patiendum aptius fit. Suntporro opera caloris,calefacere,attcnua calorif o(gt;er4. rcj fpargere, concoquere, mollire, rarum elFiccre, digerere, ficcare,tan'' demepexurere. Frigoris, infrigidare, conftringcre, retinere, durumac Frigoritoper^, crudumefFicere,humecftare, côgelare. Sicci,ficcare,alperum8ddurum sicdcrhumi^ cfRcere.Humidi,hume(ftare,leneacmolleefticere.Aliterigiturconden le, calidum uero per accidês,dum perpetuo quicgt; quidmtenui{simumdigerit,cralsiusrehnquit. Dumuerocalorcalefà Calorcurope^^ ùtjdifibluiqopuscpfuumauget, frigusdenfumreddendoimpedit:ob id,utfuperiusoftenfunieft,maioraruntcalorisquàmfrIgorisopera,amp;S cuidentioraac celeriora. Demonftratum autem eft fuperius, quoniam calor qualitas eft cœleftis,frigus autem fola priuatio,atc^ elemento pro pria.Humidum uero elementi qualitas, cuius priuatio ficcitas eft.Prigt;-üationum autem adiones impedimenta quafi funt,non autem effèdri-ces.Dicuntur autem bifariam, ucl cum fubftantia,uel abfq; ea. V eluti fpiritusquidenicalidum,illius qualitas calor. Ex calido quidenafecurt
Pp i
-ocr page 520-4^4
DE AR TI B VS
dum fimihtudincm prodit calor,à cal orc au tem calidum dkitür, no il ta , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;men fit.Calidùeft, cùmcalorab ipfàgenerationcinditus eft, ut homo,
planta. Igm's igi tur nomine quidem cahdus,(cd uerè calor efl exuperâs: n Lilla enim fubfèâtia igm's efè,niiï ut qubd corrumpitur. Quod uero cor rumpi'tur,neq? eft fubftantia perfe(fta,lêd mutatur: neqj ignis, fed ignis lubiectum.Nullaigitur qualitas cftecfliua eft,propriè,nifi calor. Humi dum autem quia miftctur,agic,aut quia prohiber. Verum dices: Curfî ficcitas nil prorfus agit, quod calefacit cum fi'ccitate tantb uehementius agitCQuiahumidumnonhabctquodimpediat. Rurftis,fihumidueft ' quod impedit, calor ante ficcuspurus eft, ccrleftis cum purus fit, ficcus ergo erit,quamobreni non gencrabit.Oftenfum enim cftfuperius,ca' lorcm fi'ccum nihil generare. Sed calor coeleftis purus eft per fe,ciiniue rbelemento mifcetur, fithumidus. At qui non omnino niifcetur,hic ficcus eft: non mifcetur autem,quia exuberans,talis autem gencrationi aptusnoeft.Nonigituromnis purus calor gencrat, led qui generat,pn rus fuitiSc ob idqgt;purus,immifcuiticelcmêto:Sóquiaimmifcuit,fadus efthumidus,ideft,materiçniixtus:oninisenimmateria elementihunii dacft,ièdterraniinus,nocnimconfifterec.Caloraûtnôpoteftquiefcc 're,icd cum motu neceflario iungiuqualitasenimeftin diisimilfquam' obrem non poteft nianerc,{edaliudgencrare:gencratio autinfubfian tiacft: oportet igitur quod mixtu eft, motu generare fimileiqduerb im niixtü eft, in ah'cnam tranfire naturâtquamobrê calor ficcus chinimmi xtusfit, à materia quidc purus eft,lêdnô ab aliéna qualitate. Manifeftu eft igitur calore ignis,qui motu in inanimatis excitât elle ficcû: amp;nbsp;qui ficcus eft,inipurumefre, non à materia,ftd ab aliéna qualitate,amp;obid purum quidem generare,ignem autem nihil generare. Sed,ut diximus, amp;nbsp;in calore amp;nbsp;in alfjs uidcrimulta fieri, quiaremouet quod prohibée. Ergo quæ præter has quatuor ab his fîuntqualitates,fecundpuocan i‘erti£ qualité tnr:extenuare,urerc,trahere,mollc,afpcrum,rarumcpefticcre,Tertiæ, tts. fànguinem purgare,iemé,lac generare,oculis prodefle, aut Venerfauc Qttaliwe! om fterilitati. Primæqualitates fubftâtiæfuntelementorum, inmixtispar ^ubftantiæpartimimprefsionés,cæteræuerb accidentia uocantur. uenidnt, nbsp;nbsp;nbsp;Conueniuntomnibus,fedprimispræcipuè, quatuor ordines.Primus,
cùm obfcurèipfàqualitas percipitur. Secundus,cùm rnanifeftè,fed cf tralæfionem.Tertius, cumlædit, ftd tarnen fern’ poteft.Quartus,cùm minime poteft fiiftineri. Huius inter qualitates opiu m fit pro exemplo, inter fapores filiquaftru,quod longèacrius eft pipere. Hoc uero utroqj modo, piper fcilicetin tertio ordinemordentiumôô calefacicntiumrc'-ponetur. Ergo cùm hæc miftentur, adeb ad unguem menfiirâ retinerc oportet.u t quod fupetfluum eft abij ciatur, quod noxium abfcôdatur, Q«otwz)lt;îoi«f- utile uero maneat. Sic enim optimemedicamcntumconftruetur, cùm (ItcamfnM opft iniuuandofucritualidifsimum,quænoceredebentextotoibpiuntur.
zy J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;\ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' J’ ' J'n”!
Hoc uero experientia cognitueft, undeperperamnieo luaicio ad 1 ne riacem
-ocr page 521-LIBER D E C I M V S S E P T I M V $♦ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4S5
’’isccrn Andromachi tanilongo ufucomprobatä, aufus efl:qui'cquam Galenus ambi'tionis caußifuperaddere. Cumuerb fenem robidluni ’uueniferoci copularefciueris,atq5inamicinamamp; manuum comple- ‘ ‘ xuni redticere, tune ex aniariisiino bofte fiet amicus lalutaris,per quern ’•luifti tyräni in quatuor bons,quod experiri uidi,èdomo expellêtur: ^fçptem nominum beftia, magno miraculojSó minorumreliqua tur-^'irelinquetdiuturnumhofpitium. C^ibdfi feroeiinuenilaniimago nigraconiungatur, beatumhominemreddet. Atephæcmaximafunc lt;luprs prpftare pofsitmeep aliud optandum,quam,quodnondumcx^ perti fumuSjUtæthcr abfoluatun
Veriimin fimplicium medicamentorum eïeftione, non leui cura tendu eft, Prætereo exefaaut uitiata uel anriqua,nücdeproprialoquor ^iibftantia, Velutinolco pinguicpalioomni,parsfuprenia eligcnda Qhifimmumt «ft.Pingueenimomne natura leue eft ac fynccrum,quodigiturin fum nbsp;nbsp;nbsp;tncchum^
lUoeftdeuiuseftacfynceriuSjigituretianipinguius.Optimumigitur
i uinumroboreprobatur:quodinmedio,eftrobuftius:namquodin ^ïininaoeftabaereamp;^ uafe,quodin imo,aua(èrurius acfæceuitiatur: o-ptimuni igitur in medio. Wellis imumprobatur, qubdàdulcedinelau ^ennnereatur. Porrb dulciftimû,quoddenlLim maximèmaaximè dem funiquod grauilsimum, grauilsimumaût in liquoribus in imo refidet feniper, Weligiturfyncerum,quodamp;optinium,infundouafisiaccu î Antiqua fuit hæcinuentiOjàWicrobiocprecitata: lcd medici talibuse-tiamadfatictatemulq;abundant.Exaftionibusmedicorum fubtilifsi 'iiieftnebulæinoculo dcpreisio,lapidis è ueficaextraftio : nam fi paugt; blutnaberraueriSjpro luce cccitas.pro falute mors paraturtadeb tenui ßlonaortabumbonaomniamalacp pendent.Sedhiceftmosjiæcregu bhuinanarumrerum omnium : ut fi quis reeftè bæc fccum reputet, mi^ ^2iß:moßlop'e nusdemorteutreomnibusneccfiariafolicituserit, uitæcpcuramadhi dtjerm,-bebit diligentiorem. At de bis copiofe in libro de fato didum eft. Sed cùm fines amp;nbsp;initia cundorû lateant,nullam ueram felicitatem inter mor tiles,nibili^ dignuniadmirationein tanta mole fapienti uideri debet, fedoniaiaquafimlbmniumunum,aut pluraquædeleftant,auttrifti-tiabreuijlèdtarneninani,nos afticiunt.Hæcitafe babentueldicenteo^ raculo : lèd opinioneni fuam cuiq; relinquamus, permittamusep uana perfuafionefeliccsefie. Verumilludnonnegabuntfàltem,hæcfuama xinia,has ingentes felicitates, minimis exinitfis oriri : eaep de caufa mi-nitnaetiam quæcp, qui inter mortales felix uideri cupit, oblèruare non tam dccet,quàm neceflarium eft.
Exoperibusetiamartis fubtilifsimaeftratiourendi, intercontem-plationes pulfuumlcicntia. Sedluntamp; aliainaliisquæplaceantamp;di-gnafint admirationemt nubiumnaturafituscp.Nam nubes omnes pla lîubitmßrma nas elfe baud dubium eft: tum quia tales funt, uidenturq? inmÔtibus, turn, quia uentis reftàferuntur.’quod uerb orbiculatum eft,fi reft à fera-
pp î
-ocr page 522-4Só nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. DE A R T I B V S
turi'ritits inflcÆ’turacdifrumpitur : tumetiamquianullaeflcaufa hancrotunditatemefficerepoßit.Sit l'giturnubcs G D,oculusueroH, punlt;flusfupraoGulum Ajcùmigitur d KfueritpropterdiftantiamHK G F E AB c D minimaobanguIuniDHKjamp;^ obprôportionempaf uamquamobunetadH damp;h K,erit AD utuidcatur H nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K:cadenirationeB L
buntur minores R h, igitur abcd,Ôôaefg ,uidebunnir portionesh nearum circularium contingentiuni terram in G 8(5 D * Nebula ucro ipfi in Ajfublimiorquàmin alia parte,lênfimdehilcens,8(5 quafifphærffc’^ orbis interna fuperficiesac pars, itaqubd Apuntflus maxime diftarea terrauidebitur. Atcp itanubes lupra caput altior,inde fenfimulquead terram uideturinclinata, quod Ipecflantib. femper apparet. Quiniino CLim hoc ubicp contingat eodem tempore,manifeftum eft illam notito tundam,lèdplanameuejtacpcùm D K non uidetur, tunenubeseapaf Uubffcrplu- teterramcontingereapparet.Hocautemeuenit, cùm H d amp;5 H K,ftxa^ c'm*’H,nunquamattingitMM» uiientur,'^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nebula,necpluuiaplus quàmcxx. M .paffuûptO'
cul uidetur,uerius autem aeexquifitiusnô magis procul c. M.pafluuin» Hac igitur ratione nemo dieet pluifle in Gallia Mediolaniexiftens. Cùm uero plerunque, turn maxime dum pluit.nebulænon afcendaflt ad quingentos paflùs,raro pluuiam côlpicere longius xxx, m polTumus»
paüuum
Ignés cur furge nbsp;nbsp;Eademcaulàignes qui per cœlumdeferutur cùm nobis fuperllant,
re (2- occidere altilsimiuidentur.’cùmuerooriunturautoccidunt, hærereterræ,non 4^°^ delcendantautafcendant, imo redtàferunturæquidiftantes pla' no terræ ac finitori,fed ex alpedlus uarietate id contingit, ut eo humilio res uideantur quo remotiores.
Zephyrut «ojt nbsp;nbsp;nbsp;Sunt amp;5 fubtilitatis opéra in didtionibus, in accentu, in orationc^»
dulctßima. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ditfiionibus Zephyrus tribus modis quid dulce ibnat : primo quod
Z habct,iècundo y, quas latini no habent. Neep aliquid lene latini aded, nec Græci aliudhabent: tertium eft fignificatum, quo mollifsimusucn Accentuu uis. tus apudnos Fauonius,idem^ lùauifsimus intelligitur.Sunt8d acceir tusfùbtilitatis maxima? argumentum,cùm primo gens à gente,itidein eadê oente urbs ab urbe,8^ uilla à uilla, in eadem urbe incredibile dP dtu regiones fi'ngulæ eis diftinguatur. Vires uocumuides quanta? fint» Desiccr Nort duabus lÿllabis régna corruunt aut ftruantur,occidunturinnoxij,eua-De Duello, duiit nocentes,omnis humana calamitas ac félicitas conftat. In fingula^ ri certamineuerbulum imprudentereffùtitum,optionemuiftoriatti^ Dei(glt;ftione. inimico ]argitur,proferenti necem8i5 uituperationem * In legationein^ folentia,temeritas,uerbuminconfi'deratcprolaÈiï,totbella,totcædes, tumultusep eftîcit : régna euertit, uaftasep effîcit regiones. Ergo fubtù litas in omnibus imperat, illius^ uimfentiuntReges,prouincip,ciuita tes, uillæ domus^ fingulæ, itaep maior in legatis quàm exercituumdu cibus
-ocr page 523-LIBER D E C I M V S S E P Tl M V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;47/
obus prudetiti'æncccGitas. Hi cium inter mala quod minus uidet,ple^ ninqueeligeredocent,illiuero ne malaeueniantprohiberepofTunu Perniciofior tarnen uidetur ducis temeritas, quoniam exitum habet propiorem.
Inorationeautem,affedatamolefta eft, quæfpontèfluitiucundiisi-' nia.Inhis nanque ars, naturamdumimitatur,ab artis fuipicione diice^ ° dit,amp; liquidiorfluit* Sedflintieptemmodi fubtilitatis in oratione,quo rumfinguli eamreddutobfluriorem* Primus'adiuifionegrâmaticus, nietuo,metuo,me tu o. Secudus Sophifticus, ut,fldfumdico. Tertius mathematicus,hiccp triplexmel coniuncftus,ut quis in circulo puncftus periferiæ proximiormel ab alTumptismelut an aflumpta in demonftra tioneab Archimede perelicas deretftagqualicirculi periferie oftendat; nd ademonftratiSjUtan régula cubi æqualis rebus numero pofsit ef-feunageneralis.Phyflcusquartus eft,hiccp duplex,are,àcaufà. A re,an dcntur rerum nouæfpecies fingulis temporibus* Acaufa, an coclimo^ ms eccentricis conftet circulis* Qiiintus confiftit in continuitate oratio iiis,ut in libello de aninii immortalitate,cuni fcnfim hominê è re in rem mahimus* Sextus eft ex oencre in genus tranntus,ut cum cochlea hauri maquamdocemus,quiadum circumuoluit pars inanis,inferior rcddP mr plena, Septimus eft ex lcge:abfolutus non fi't,quidimidium no obgt; finetflifffagioru:damnatus no fit, quiduas partes etribusexfuftragijs ® non obtinuerit,Cæteri tarnen cum multi iniudicati manerent, lege alia ^nfenturabfolutiueldanati, utquifcpproximior fuerit numero flip fragiorum. Duodecim funt indices,quidam damnatur à feptem, abfbP nitur aquincp. Si o(fto danaflent,plec'teretur:fi fex abloluiflent, libera^ mtunquinqiabfblucntibus, icptemdamnantibus, Geometrice dam^ natus,iuxta priuilegium,quod fauet abfoluetibus,liberatus, Arithme-' ticèiniudicatus erit. Su nt in hoc genere multi alij modi,quos breuitatis mufa, ciimex præccdentibusdignofcantur, pertranfire confilium eft*
Adnaturales quxftionesreuertamur,cururiiiafolainteromnes VriMcur pro liquores procul eft Iplendidior, cp prope: reliquacontrario modo,ob idcpfaciledigiiofcitunVrinacontinetfedimentumfola,atcp in ima tan Uquores minparte: hoc prope adumbrat earn, procul pars qup fedimcntum con ßt jßlendidior. nnetàpurailluftratur,quiaigneamhabetlucem,Cæteriliquorcsum-braninôhabent,quiapuri:uelfifintimpuri,quodimpurumeft totum obumbratjindeut remotioresfuntjuelut alias dixi,eoobfcuriorcs.Eft mt urina tenuis ualde fubftantiæ ob calorc,adeó,ut quâuis falfa fit,atta mêleuiorexiftatî^ aqua, no tame omnis. Ob id urina uentris inflation nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^ur cr
niprodeft,aclôgc magis aqua falfa: tenuitateenim pénétrât ad intima, ijuomodopro. I^cumcpfalisuimdefert qua flatus difcutitur,amp; uifccra confirmant. Ap flf mnuatio àcalore fit: ob hoc recens,calida,amp; pueri impolluti(calidif-fimusenimhiceft fexuamp;ætatc)eligitur.Propriûeftnonomni,fedfoli vhnacarwî-psnè inter liquores omnes urinæ,coturbari ♦ Sedamp;uinûconturbat: at lurbctur.
-ocr page 524-4S8 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de a r t I b V s
uinumnô redit,calore autem igm's urina fit dara, Nihil tam fimilettito C iudicio oleum: du ni enim liquidum eft,eft èc perlpicuumtcùmcon' crdcit,minimè.Pinguedo igitur turbulentiæ caufâ eft,ob id ficciisimæ urinæ nunquam permutantur.Cùm uerb à caloribus immenfîs humo/ res in febribus 8gt;C fanguis amp;nbsp;pingucdo liquefcunt,fiunt uring turbulen' tæ:qug nifi fubfidant,non dareicunt. Si igitur fubfîdant, ipes cft, quod conturbat,eft terreum.’fî nô,non:pingueeft enim» Multatamcn tradu temporis àuiribus robu ftis etiam uincûtur.Quæ igitur non con turbatur, expers eft pinguis fucci. Conturbatio ergo non eft fubftaiv tiæcorruptio,iedpinguediniscongdatio. Ob id fi dum côturbantur, multumiûbfideathumoris,humidumid tcrreumcft, finoaqueumai' que acreû» Vcrùm dieet aliquis: Si quod côcreicitiamerat in urina,eut non turbulentam ab initio rcddiditÇ’nam palàm eft totam urinamco^ turbari^Quomodo igit concreicercpotuerût partes, ac no minui^qu^ enim concrefcüt,c ontrahun t:amp; dum alrjs adiungunt, prima ut dcftW^ necefle eft. 'Videtur autem oleum non minui non iblùm, uerîimdum congdatur, etiam augeri. Dum igitur pars pinguis inhumidoaquelt;’ concreicit, tenuis admodum liquor in aeremuertitur, nbsp;crefeitobiæ
reliquum condeniatum fit turbulentû.Ergo in omni turbulente oko, turn urina,ob frigus, partes necefle eftplurimas eiTc peripicuas,3ô ma' gis quàm antèconturbarentur,ied frequentibus interpofitis grumis totuni uideri turbulentum«Terreum uerb quod in urinis eft, tenue eft accaloris non expers,.
Thermlt;eanlt;tr~ Similioresurinæfuntaquæfpontècalidæ» Suntinhisquæfulplii^’^ te poßmtconfi nbsp;nbsp;alumencontinent,aut fàlem,autafphaltum,turbulêtioresfunt,quo
niammiicentur ab externo calore:quæ uerb ferrum,aut argentum,ud æSjdaræ: nam à natura mifeente metalloru exeremento tales fiuntthas igitur ars imitari nequit,priores autem poteft,
Cceleßium er Eftcnimcocleftisillccalor,quiueremiicet, utfirpiusdidumeftat' nugt;rtaUum cor quehictalealiquidefficit,qualeipfumeft,quodhabetpotentia. Calor poriünwi pro- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jn eo,quod potentia hominem continet, fed hominema'
nun. du procréât:led calorntenolter naturalis potentiataleenicit,quaieeH id in quo continetur,uelut homo non hominem generat fubitbamp;abf-qucmedio,imb lernen, quod potentia eft homo, ciimabhomineipfo» tum adu exiftente dccidatur.
Cceleßium er nbsp;nbsp;Sedutdifcrimen,itafimilitudo, in quirpecuhndanonleuicoiiCidc'
nortdiiumfimi ratione opus eft. Sideraibi, hic gemmæ:intelledusibiamp;mouentes fubftantiæ,h IC uerb animalia generum diucrlbru : uaria ibi corporuni fubftantia, atqî fpifsitudo, hic terracÄS aquæamp;f aeris uarictas maxima: ibi miracula,8i^ nionftraplura,utacies,enles,h îc partus bicipites,pilo' fidcntaticpinfantes:ibifubftantiæquædamcorporibusiundæ,uthjc plantæamp;metallica : motus ibi percnncs,hicaquæcircuitus:ibiluxlu' men cp,fed ôô hîc. In uniuerfum,to t tanta^ natura hæc æmula fupeno-rum,
-ocr page 525-LIBER DECIMVSSEPTIMVS, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^^
ibi erat, per genera ac fpecies Sgt;C accidentia finxit. Propria uix (luædam in illis,manifeftior in mortalibus. Quædam tarnen ciini occul tauideantur ratione procederc, nianifeflifsimähabent caufamzut, propter quid eflqjcaro uituli cumhumidiorfit, fuccofioracpinguiorbo'' Curiiuexlioui uinaç’utetiam Galenus teftatur: attamen ius è carne bonis Ricculentum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-
'titacpingue,euitulinainaneacinfi'pidum,Caufaelr,quoniaminboui tulwa. na carne pingueilluddenfius eft, in uitulina, ideo^ minime exhalat obignem,aquamcp pinguemreddit» Curbutyrumprohibetquando- cur hutyrum^ queneaquaebulliat^anquiadenfumciimfit, aerenmacpingue, trahit adfeuapores,qui fernere aqnam facinntCCnr argilla traint impuraC qgt; tenaxfit,neccaloredifloluitur, ieddeniatnr» Itacp cum fern ent, mifcenquot; purumtrabat. tütjhærent^ feftucæ,(cobs,terra,ôôquæcunq; talia fnnt.Nux nero cur ^‘»xcuradco-ttlerius pullos coqui Fäcit:‘;^a.n quia uirtutem habet acrem,amp;: calorem pe °quot; Warecogiqeo modo quo fuperius de finapi didtumeft“»
Eademratione,curbaliâmûnonnifièquodamputeoirrigaripote^ Balfamum cur tat, qui propinquus Nilo erat an quia omne quod nutrit tale eft, qua-lenutrimentum'» itaque aquaNili tenuiisimaeft, atqueaereæ fubflanquot; tiæ. Eadem imbuta certo bituminis genere alere potcft Balfami ar^ ^ufta,non autemalia, nifiei confimilis» Similiterreferunt anthropo- Anthropopha-phagos,Caribes à qnibu(da,ab alijs Canabiles, adeo truculcnto ac tor^ gorum intuitut noamp;terribiliefteaipedtu, turntruci, uthominescæteri captiuorum niortuorûuixafpeiftuniiuftinere queât : quodctiamdc Mario fcpties Confule captiuo, amp;nbsp;Nerope mortuo autores fide digni referunt. Cibus tgitur mutât aipedtum 8é na.turam,hoc enim luculenter in iecundo con tradicentium medicorum demonftratum eft » Facile eft igitur confiiez tudine Só uidtus genere mutare mores ac formamanimantium, turn e-tiamproprietates eismirabiles adijcere.
Quædani etiamin aperto habet caufam,uelut cnr qui oculo uno ma cur gui ocula leautnihilprorfusuidentapuerisjftrabi euadutCRatio eft manifeftif- unomaiéuidèt, fma: nam cum ab aduerià parte oculus non uideat, cogitur infledti diftorqueri,amp; ex confuetudine ftrabienadunt» Hiautemoculos adna fumobliquos amp;nbsp;relpicientes habent. Quod fi cæcitas poft infantiâ con tingat,nonadeó ftrabieuadunt,duabusexcaufis:altera,quódianiocu lus affueuitftarc fuo fitu, nec diftorqueri, tucuerb nerui iamduri funt, nec facile nouis motibus feruiunt:reliqua,qubdadulticollumpro ocu Io confiilto infledtunt.
Sedex hacrurfns fiibtiliisima contemplatio oritur, quam Galenus feneicireibluereprofiteturrquonampadto mufculimoncantur. Nam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ƒ»
tudes amp;nbsp;pueri amp;nbsp;bellup apte il los mouent, nbsp;ad adtus quos dcfidcrant,
fum tarnen non nouerint eorum fund'donem, imb ncq; illos fe habere fount Jtacpexiftimandum eft,cùmduo fint neceflaria ad motiïaptum Slt;^niembrieleddo,8ô muiculorumin membro : primuraquidcm ab a-niniaôcipirituprofîcifci,reliquumuerb à côfuctudine. Namfi uideas
-ocr page 526-490
DE A R TI B V S
infanteSjCÙmambuIare conantur, omncs’trahuntniufculos, huncrao C dô, modo ilium, atc^ tandemafluefcunt unicuicp motui inferuientcm proprium mufculum contrahere:quod in teftudine pullàntibus maiu feftè deprehenditur:eas enim chordas tangiït utrincp, quas tangereop portunu eftjfola confuetudine duÆ. Sed mihi maior uidetur de mem' bris diffîcultaSjCÙmlinguânon manusloquendi caulà,ambulandigta tia pedes non caput moueant belluæ» Verùm uidetur Ôô hoc ab eadeni contingere caufamam cùni catulumin aquam nupcr natum proieceris, omniamouet membra:uerum cùm capitc extento minus fuffocari,pt' dibus uero anterioribusmotis melius fiiftineri fe fentiat,eauirtutcqua Græciuocât4gt;(«''T«lt;nea',caput quidêfuper aquas quantûpotefhferuatiin mobile,indecaudam mouet, turn pedes poftremos magis, maximeC' tiamanteriores:àquibus autnon fentit lèiuuari, eamouere définit,do' nec tandem opportunis motibus afluefcat. Indicio eft melius natareU' num animal quàm aliud,ut natura dociliora lunt,amp; adultum quàranu per natum,amp; afluetum quàm quod nunquam natauit: atcp ita etiamin cæteris motib, contingit. Hi igitur omnes motus duobus côftant pria cipris:altero,quodomne animal etianiimperfetftû habet uirtutem,qaî quod delecftat fèquitur,fugit quodlpdit: reliquum eft genus memorie» lèu habitus quidam, quo didicitmembraSómufculos mouere,quæS^ quos apta illi motui iam alias expertum eft : atque ea de caufa uidenws quofdamlongo morbo uiros coaftos rurfus nôftcus acinlàntesdifce' reambulare: igitur muftuli turn membraconfiietudine ad opportu* nam occafionem didicerunt applicanà
ra' nbsp;nbsp;^î’tibus omnibus fubtiliores funt, quæ diuinare docent,q»,ut dixi,
dicfzjdt. nbsp;nbsp;” futura cognofcere, fitpenè diuinum» Nobiliores in hocgenere, præter
cas quæ de temporu natura côfîderanqut iùprà diximus, funt Aftroloquot; gia amp;nbsp;pulfuû ratio. Nam hæ folæ propè fuum affequûtur finem ♦ Medi cuseniminægroillius auxilio morte^tiam procul ftantéuidet.Ergo Sjpj« longe re yerè iapiens longe rege beatior eft : nam cû iàpiens ea quæ nouit fecum S*- e*» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;recolligit,quantû cp à coctu uulgari abfît intelligit,fècurus ac certus,in''
de contentus uiuet. At Rex cùmærumnas, ftruitutê, pericula, quod^ omnia amifturus eft breui recognoftit, incertus amp;nbsp;anxius, tu m ad omquot; nés cafuspauidus actrepidus uiuet. Hæc igitur fumma, quanihornim Deus tribuere aut po tLiit,aut uoluit,félicitas eft. V oluit autê quicquid potuit in bonis. Cùm enim cæterain incerto pofîta fint,animusipfeut tenuifsimæfubftantiæ,itaimmortahtatisabundeparticeps,amp;uitequa
. lifcuncp melioris,quam inter lordes habere potuit.
RatioJîudiorîi Adhanchabendam fapientiamdeleftuiiiftudijs opus eft. Eudù dem primo, inde Alchindum ad firmandam imaginationem aggredic mur, póft uero Calculatorê, nameo imaginatio àfenfu omniabfoluia confirmatur.Poft Arithmeticadifcere oportet, atqp inter illaquæano bisfcriptafuntjin libris artis magnæ Ôd hortis numerorum. Inde ad Ardiimq,
-ocr page 527-LIBER D E CI M V SS E P TIM V nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;49t
^l'cliinicdem, Apolloniû ScEutociutranfibimus . Inde Scotuni cum Änftoteleamp; interprenb* Thcophrafto AIcxadrocp,tumThemiftjo, SinipIicio,Philopono, Auerroe, atqj eiufccmodi uiris clafsicis. Sexto ^oco Ptolemgum,Ieptimum V itruuium ftatuemus»Hinc ad quam uo ^^cn'mus artem probten',ut medi'cani,aut iuris prudentiam,aut Theo^ ^ogiani tranfîbimus.Atc|?hicordo icientiarunu
Cæterùm in fingulis fcientijs optimos quofcunt^ autorcs,poflqua ^Hitiium côiènfu fapientum uita noftra breuis eft,legere oportet. Qiii ^ütemfînt, iam ex parte dicTtum eft: generaliter autem non eft haben- duipaucafcri in precio,in aliqua arte, qui non niultum fcripferit,præterquàmin fßrunti nuliiM
PoefîS^mathematicis.Cùmenimreliquæartesiudicio præter inuenz
♦ • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;difcfntpræftr-
«orietn coni tent: ludiciuni ex icientiamultaru rerum procedit:n amor ^„4^ in Po(ß glorigeos ftimulatftippecicq; ftylus,multacos ftribercqui multaftiut crDintbeinau-optitnecBlciunt,necefteeft.Namdulcifsimaeftuoluptas,gloria,no ’ninisacimaginis mtellectus proprrj æternitas,multocp anteteredalta
ac imaginibus, qui bus reges memoriae fui ftudent. Nam quid hæc ’^ûcfcriptura ab intelleftu meo diffèrt*:’ Intelleftus uero meus eft, quic^ S^idin me boni eft. Sic igitur qui hgc leget,annos poft bis millc,in telle d^Snieuuidebit, ailequet. Atq;hæceftuniufcuiulc^intellelt;ftusper-* pctuitas,non aut æternitas. Manet ergo poft fata quod optimum eft in ’^obis,etiam præter ft rip ta, audictcp fecula loquente me:ita exniortalt hominefitaliquid quodftmpcrmanet: intclleftus aut quodintellft gitur unum funt,æ fubftantia æterna. Diftum eft au t de hoc alias.
In Poefi tarnen quiparum fcribit,cùmfuroreagatur,iudicium habe ’'^poteft,EtinMathematicis,quiafolùmprobâturquæfinemhabent, quæ ad demonftrandû fi ne funt ncceftària: cum tame ob id etfi mul-tbplurafcirent Euclides Archimedes cp fcripftrint,laudanturmagt; §is amp;: in his atqj probantur,qui plura fcripferunt, ut Homerus, Virgi-* Ifts, Nafo, Archimedes, Euclides, Ptolemæus: qj qui pauca,ut Theo^ critus,Perfius,Catullus,autNicomachus,Diocles,amp;: Architas,
lamuero amp;nbsp;inter célébrés autoresreponatur Thcon,qui Euclidis egt; ^heonishu^. hrnentaS^Ptolemæimagnam expofuitcompofitionem. Hic inter cæ-terainuentademonftrauitfphæram omniumcorporumelfecapacifsi capadt^tè pra mani, Earatio ut demonftrat, ita etiam arte uerum hoc elfe dcprchen-dimus.’etfî nô adamuisim,qualis fit ratio capacitatis fpha'ræ ad rcliqua corpora. Si igitur cubilatus fît quatuor,corpusipftim erit Ixiiij. amp;nbsp;ambitus omnium fuperficierumlxxxxvi.atijahæra, cuius ambitus eftlxx xxvi.habetex Archimedemaioremcirculumxxiir) adunguem, igitur dimetiens erit ex Archimede cùm area fît xxiirj. ferme quincp nbsp;nbsp;dimi-
diû. Igitur cylindrusfupermaiorêcirculueritquafîcxxxrj. fitenimex dimetiente in bafîn : at cylindrus fuper circulum maximum fphæræ ex Archimede eft ftftjuialter illi: igitur cùm cylindrus fît cxxxij. fer me, e-ritfphæra quafî Ixxxviip igitur cùm cubi ambitus eft Ixxxxvi, ipfe cu-
Qji 2.
-ocr page 528-422- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de a R T IB V s.
bus {olidusefl 1x11'4 cùmautcmfjîhæræ ambitus eftlxxxxvî, da eft Ixxxviq. igiturproportio fphæræ ad cubumcùm ambitus eft mo^e nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;erit ferme èc propinquiftima ei quæ eft xi ad viftFacilius demon
'nisßih nbsp;nbsp;ftranturhæc in piano: corpora enimfolida omnia quæ Iphæraincliïdi
polTunt, certa ratio ne in libris de uarietate rerum qualiter in piano pof fcntdefcribijdocuinius» Nuncljîhæramleuilaborcamp;paruoerrorccX ambitu coiîficerc propofitû eft » Typographicæ enim arti, feu codeftj feu terrenâ côficereuelimus, utilifsimûhoceft, Proponamusfphærâ, cuius maximus circulus fit 44.S0 diuidatur fex circulis maiorib.æqua' liter diftantibus à polo ad polü, feparenturcp duodecim illæ zonæ,cîf co easin piano extendi polTeutnonlædant. Quamobrê ex lolidoad planû, amp;nbsp;ex piano rurfus ad folidu, abfcp errore notatu digno,trâfîtus mutuus fîet : ut quæ in folido ratione inuenta funt, polsint in piano fin gi: Sdinplano fi(fta,adfolidumredigÉ Maximum enim fi quoderitHi' ferimen, in medio erit ♦ Pars ea Z | .ex 44. in (iaherahabet. Sinusigf tureius eft quarta pars diametri, id eft I. duc in le fit iZ 5 . amp;nbsp;tantum debet product ex 14. diuifo in duas partes. Igitur partes erunt ferme TJ êlt;fj»hæcigitureftfagitta:quadrataigitfihus amp;nbsp;làgitt^iuncfialûntij
Igitur latus quodarciii partium Z j .fubtenditur, parumdifferta j .Igiturarcus àrcftafuadilcrimeneft nbsp;nbsp;quarecomparata differen'
tia ad arcum erit Iblû pars oftuagefimaotftaua. Quare feu in charta feU papyrojdumcxtenditurjnihildiftert. Atqueeo modo lènfudeprelien q dietiam poteftproportio fphæræadreliqua omnia corpora, queanv bituniæqualem habent. Ciimuero, utfuperiusdicT:SeftJeuisfitfphæ ricafigurai plus côtineat,omniaquafiquendam habet lènfum: nain quo plus continetjCo robuftiorreddituradrefiftendum: itaq? elemeiP ta liquida, maxime utaer, aqua, ignis, oblcurius terra, in rotundam formam fpontè le uertunt, ut tutilsimam ab externainiuria.
VwenfiM ^cmI crùm uiuentia ipfa præter hune latentem lènlùm alias habentfa-tatestres prtn- cultatestprincipalcs trcs,generationem,nutritionem,augmentû,Qiia-cipaici, zs- qM tuor his lèruiêtes.‘attralt;ftionem,quæ fit à magno calore amp;nbsp;multo humf tKorfcrttxcMtcî. nbsp;nbsp;nbsp;;retentricem,quæ Ipecies eft atraftionis leuistnam quæ attrahit, reti
net etiâ,ideo à minore calore trahitur,amp; calor ille humido non indiget. Si uerb calor fit paruus,amp; humidum abundet,expellitur: cùm uero ca lor amp;nbsp;humidum maxima funt,concoquitur. Maximus igiturcalor aut cum maximo humido eft,amp; cocoquit : aut cum mcdiocri,ôô trahit: me* diocris calor cum multo humido expellit,ablque humido retiiiet.
Suntæ tria genera caulàrum, trium uirtutum in animalibus præter has : nam retentrix 80 attra(ftrix,expultrix, non concoftrix tarnen, fieri polfunt àuillis feu fibris:item àmufeulis uoluntati obediêtibus: tertio à uacuo ut in corde. De his uero alias didlumeft. Expultricisinplâtis:in* dicia ôd exemplum à lachrymis earum fumendum eft: nam odilTe uideii tur quod expellunt ÔC fugiunt quantû licet» Verùm cùm inftrumcntis adfugam O
-ocr page 529-LIBER D E C IM V S S E P T IM V S» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;45)3
*îlt;îfiiganiaptïscarcant,expclluntponus * Atucro aniniah'umplurinia genera, utgriies ac hirundiiies, uerno tempore ad nos ueniunt, æftuo^ airudineshye^ lunregionem fugiêtesiautumno timentes hyemem,incalidasregiones meubikcnt, ' Qteruan'm commi'grant,undc uidentur in Alexandria*
laniinfinitufit, lîiieliniartiumomniûniirainuétaexplicare,ledhæc proexêplo funt* Animaduern fakantes procul magise lüblimiloco fal Ratioftltuum, tare:idquarationeforet,quærereuolui.Igïturplanu A B, in plano ex A 'n C fàkus fiat : fit murus ereckus fiiper planû a d : dico q? ex d faltabit dira A c, minus per duplû A c. Idêdico de iada lapidis,quia prl*” niodefertpercirciilicircunferentiâquafiæquidiftantê A c: ' impetus non poteft agereultraduplûluiroboris, ideofer- j \\ mr per circunlèrennamæqualem priori, hæc aût fiibtendit nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;—g*-
fînumminorem A c, l'gitur non potent transferri ultra c,per tantum ipaciumquantumeft a c,quoderatdemonftrandum.Srigitur a d fit multomaior A c,eritpun(kus E Hltus quafidiftâsduplo c Ajàpuncio A.’diinuerô A D fuerit minor A C, erit E punôtus diftans ab A punÂo minus duplo a c,imô minus quàm per ad amp;nbsp;ac iundas, magis cp
per D c lineam.Quæfitû fimilitereft, curafcendentib, nobisadeo cru^ Curhowa afcè rafatigentur, ÔC homo frequentiusanheletç’ Dilcrimen autemafcenfiis frti ^planihaudleneeftjimóin D*palsibus plus homo afcendeiidoaffligi * rir,quàminplaniiiri, m* Caufalaborisin afcendendo per accliuiatri-picx eft:primaquidemcommunisoninimotui,quoniammulculi Sc nienibraomnia mouentur. Sccunda,quæafcendentibus per fcalase-namconuenit, cft,quiacogitureleuare corpus tantaaltitudine quantus eftgradus: corpus autem graue,grauis autem eleuatio laboriofa. In pla no uero aliquantifper etiam eleuatur corpus, fed adeo parum ut uix fen tfitur. Ideo gradus fcalarû quo altiores,eó afcenfiis magis fatigat. T er* nacaufapropriaeft fituiaccliui. Homo enimcùmnonretfièquielcatni Robornttiaxi^ fîplanis pedibus,atin accliuifiiperficiesnonæquidiftatccntroternr, ob idcogitur dum afcendit ôô dumftat nixu magno fe c5tinere,quo^ niain pedum plantæ no quielcunt: cogitur igitur homo è tribus ununi amp;cere, uel foli pedû anteriori parti infi itère, uel anterius totum inclina* re corpus, aut maxima diftentionemufculorum,quódlaboriofilsimui eftfecontinere*Ob id maximum cenfetur roboris experimentum, ere éto corpore ôc planis alcendere pedibus per accliuia. Maniièftumeft au remquodquantb magis accliue,eô difficicilius longe, necæquali lêrua*
taproportione.Hæc igitur talia circa artes mira confiant fiibtilitate, fed artium nulla in fubtilitate ioculariæ, multo minus ma*
giæconferripotefl* Quamobremut demirabi* hum caufîs agam, iam tempus eft*
Q.q î
-ocr page 530-494 LIBER XVIIL de Mirabilibus,amp; modo rcpræfèn tandi res uarias præter fidem.
ni praßigiato^ rishißorM.
BMINI enim cùm Carolus Quintus, Cælàrfebdfsp mus, Medi'olanû uenilîèt, Duce Francifco Sfortia, cius nomim's Iècundo,HiIpanum fuifle in comitatu Cæfaris, no mine Damautum,qui adeo mira faceret, perftringe-* retcp tamaptèoculosuidentium, utquiphilofophiæ^x
pertes client, ipfum pro magno haberent ♦ Nec talem, ut intellexi,noquot; lira lêcula aut antiquiora multo uideruntmam inaudita ÔC incredibiÜ^ faciebat»Recordor me legilTe hanc artem,has^ prcftigias, enouo orbe translatas eflcjubi earum miri lunt artifices* Certû eft antiquos autbos non cognouilîè,aut adorafle : utapud Pharaonem, de Symonenra' golegitur, Cumep tam mirabilis fit bæcars, attamennulloin predoha betur, cùmuelcoquus nonuulgarisaliquamretineatexiftimationcm» cur ioc«ïrfnlt;Caufamultiplexeft,utopinor:primó,quódcircainutiIiaueriêtur.Se' artiipcritinul- cundo, quod àuilibusliominibus tradletur* Tertio, quoddiuinitaüs ®
mneturzquodcp decepti olimPrincipes dumfruftralperarêt, contera^ ïocuîaria artit ptui expofiierût* Etenim quid iuuat, aut igné uorare, aut efflareC Nam qui uorant ilium, prius collegia fub lingua faliua extinguunt: qui efflat, cotto 80 ftupæ inuoluunt* Audaciæ po tius hæc fiint portenta quàmim genfi. Infinita fiant huiusartisinuenta,transferre,occulere, uorare, ex oculiSjè fronte humorem copiofumelicere, ab ore clauos filuni^cdugt; cere,uitrum mandere,brachiamanus ueftylopenetrare,neô:erecathe nas ferreas circulis integris manâtibus,im6 quod maius eftfiirfiimpro iedlos tres annules deicendere uidi inuicem implicites, cùmintegri ef fentSd lèparatiantequàm ôédumproijccrentur: formasuariasinuno eodem^ libelle oftendunt,lemper prioribus abfcedentibus: enfem ab acie nude uentre ufep ad capulum premendo fledrunt, alrj abdereih lum amp;nbsp;abfcondere penetrantem uidentur* Puerum fine capite,caput fi ne puero oflendunt,uiuunt tarnen omnia, amp;nbsp;nihil detrimenti puer pa titur interim. lam fi enumerê quot quantaep ftatuis ligneis paruis, Ma/ gatellosuocatuulgus,dies me deficiet.Namludunt,pugnant, uenant, faltant, tubacanunt, coquinariamexercctartem, atcphæconinautmi rabilia funt,ita nullius, ut dixi,utilitatis, cùm relciueris rationcqua oculos làllunt, ea aut duobus confiât inff rumêtis uarfjs ad hoc paratis, nianuunicp agilitate,nec fi te docere uelint precario digneris difccre.So liim
-ocr page 531-LIBER. DECIMVSOCTAV VS* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;495
^^^niquæ{noj-ea.bfcondLintrationenatLiraliconftant:nanilatent poft m columella in quodani amplo fpacio quod afperam artcnä atqj gulam, gOspalatiinteriacenalii ucro etiamuorant, amp;nbsp;c'uniuolunteuomunt, ‘Ongacöfuetudineadiuti* Eduntalrj uenena, butyro prius copiolèin^ E^ftoïalij traftant fèrpentes,lèd uel innoxios, uel exenterati's prius den ^‘b.üel fame prius maceratos, uel frigore torpetes, uel educatos familia •■iter, Vndealqs temeritatê folum’ßneauxilio addunt, hiscpexemplis ^§f^gi'efimplicib» uiris tumpueris nocêtjexponûtcppericulisjundciu ’’ccirculatores lycophantæcp ac impoftores diciitur, amp;inBmes haben/
* Et nunc etiam aliquibus in urbibus puniuntur, tanquam malum bono afferentes. Sunt qui tremere perculfos diuino afflatu fe fin.' §^nt,res prorfus mira ob perleuerantiâ,quâ confuetudine fibi pararut, ^lijfunt èmimorumgenereamp;^ làltatores,quipræter(^quôdfintinno
etiam deleftant plurimum,nec hi legibus ulhbi prohibentur, Audaciores his funt,quos funambulos uocamus. lam ucro in iftis ar aliquid eft,ÖC naturalis rationis plus : propterea de i 11 is traftare inci' piani,quafi ab initio naturalis magiæ originem duces,Eft cnimniagia, ^ujiirationibus naturalibus, occultis tarnen aliquid mirabileperficit, ^tgofunambulorfi ratio hæceft, Viraudaxamp;exercitatus fupcrfunê ^gt;ftentumadmodum,nudispedibusinambulat,dextral^uacp pondus ^ccemautxv, uel etiahixx,librarumplumbeum continet, cùmaddc' ® ’^tram inclinatur intentus operi(ob hoc audacilsimû elfe oportet) fini fttamintenditacextendit,remittitac contrahitdextram,itaantequàm ^idextrapræponderetfiniftræ, pondéra æquat, amp;nbsp;corpus reducitad æquilibriû, inde Icnfim èc pondera nbsp;nbsp;brachia priftino ftatui reftituit,
^ocautcm neceflarium eftmam antequàm cafurus fît,oportet partem citera altera certa proportione pondéré elle grauiorem.Cùm hgcpro' portio iènfimacquiratur,antequâfitacquifita,cxtcnto amp;nbsp;intcnto etiam brachio ad aliam partem inclinatur,igitur non cadet, Cadere igitur po-tcft, fi uel funis nô cxaftè extenfus fuerit: fi mêbra ftupore intérim ten * “ tanfifi corpus no intentû ualidè contineacfî pauitet,fi delafletur,fi arte üel ufii careatjUt tardius extendat donee inclinef, uel nimis extendat,ut inaduerfam eiusquam timuitdecidatpartemîomitto q? pondera ratio nenicertamauteipropinquâobtincredebent,adfînguloru tumpon ftus turn magnitudincm ac etiam uires. Ergo fi hæc fex adfint, in nullo tft periculo, itaep quidam puer fphæris ligneis pedibus fiippofitis,ali' quando etiâ iàcco inclufus to tus præter brachia, fiiper funem inter cacu niinaturriüextefummaximo noftro proillius uita metu ambulabat. Alius etiâ defeendebat ab imo Iblo ad turrim, qd difFicilius eft, cùm rc' nés ihhac exercitatione multumiaborent. Idem le è turri abfq^ ponderi buspronus perfunem ufep ad folumextends manib,demittebat:nam toburadeb manibus amp;nbsp;brachfjs côftans eratacfirmum,utilhs ponde^ rum uice uteretur» Idem,quod nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft, funiculo fatis tenui pede
-ocr page 532-496
DE MIR Aß ILI D VS
le fulpendebat e fune ubi proximus maxime turri erat,infanic Ipedacu C 1 uni atcp horrendum. Robore inde renum amp;nbsp;dorfi manibus uinculum apprchendebat, atq; ita funi denuo fe reüicuebat. Fingebant ambofc caderepræcipiteSjfumma uerb pedis hærebâtfuni capite prono. Qiian turn pedis ftimmitati illius roboris inelîenecelîariumfuerit, intelligisî nam fola curuatura digi torum atqj ea in fy lueftrem partem fuftincbati tur. Puer etiam præcipitem le dabat cum Iphæris, altéra^ earuni fune inter pedis plan tamamp;lpbæramhprente,nelcioprorlusquarationc ne TunMbulorîi qJj rotunditatemdilabereturpendebat. Verùm fupra fidem omneni Turcarum mi- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;expedlatioiicm ars fuit atque audacia duorum Turcarum.’tibiuifa
ac toti urbi noftre refero. Duo erant iuuenes corpore baud magno,fed teretiiquilc^ ilIorumprimùmalTumpto homine in humeros per funcni ad dimidiumrefti anguli accliuem afcendebat,amp;S ablcp etiam ponderu auxilio. Inde adiedtis gladrjs trium ferme palmoru longitudinis, præ' acutis,acieqî nouaculæ, pedummalleolis, rurlus cum homine codent alcendebat,adeô diftentis pedibus, ut necin plana terræfiipcrficie fici' le fuerit fie ambulare.Inde funi luperpofita tabula, pedib. uero lùppofi' tis fublicis,quas noftri ciuesuocant fcancias,luper tabulamficpofiwni ambulabatjCÙm tabula ipfa per le ne uel momento funi fuperftarcpof fet. Deinde quinq? teretia ligna lèrreo filo cralsiore transfixa,ob id^ co hærentia,lèd ita ut nullum alter! poftet reftèinfiftere, utrinep fuppone bat pedibus, cum quibus fuper funem ambulabat, cùm nemo fie per planum lc)lumpolsitanibulare,imóneftarequeat,hincinderotundis ïignis quæ cralsiora brachio non eftent dilabentibus.Poftmodum fup pofitispatellisæneisablcpuinculo,quas pedum extenfioneretincreco^ gebatur,fuper fune ibat. Póft in caldarioffic enim Itali uas æneuniuo^ cant magnum)fedens ft abat, caldarium fupra funem pendulum, boni bile didiu. (^od uero proximum miraculo fuit, haftam cum ponde ribus uafi fubduxit, ut caldarium in acre pendêre uideretur. Nam ha-
ftam retro in ter uasamp; funempofitamantè rediixit» Saltabat ad rhyth-niurn fuper funepulfante tympano ,amp;niodó le præcipitemexillada^ bathærens lolo cake(his oculis uidi)modó tarfo accymba pedis. Sni^ peat necelîe eft qui uideat alterû eoruni diftentæ tcnuiorifuni, utquæ pollicem non excederet crafsitudine, infiftere, acirnniota totafupcrio re parte, inferiorem tanto impetu cum fune agitare, ut hincinde palniis
plusquàmduodecimcelerriniè ac quafi iacu' li iacftu moueatur ♦ Quod uero minus prodp giolumfuit, lèd fupra fidem tarnen onmem humanæ po tentiæ eft, qubd cùm c campo lo-uiæ aras ad turrim,quæ altilsima eft,alcendif fet cum ponderibus,inde c fumma turri afcciv dit ad trabem per funem,quæ à piano plus trP buspartib. èquatuorredi anguli adeo ereda erat,
-ocr page 533-LIBER D E C I M V S O CT AV V S* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4^7
A cratjdiftabat.Mai'orequoq^mi'raculo defcenditquàmafcendiflet, pro ’lus fcilicct tanquam ruiturus in caput » Animaducrfûm eft, pollice pe^ ^is utriuïq^ dum funem continet aduerfus alios digitos tanquamforci p2ferrea,tantam uim fuftinuifle.Nccp aliter fieri po tuit, utuel alcende^ ’■^ttanierecflo fune, uel defcendens nonrueretpræceps Voluitdum hæcagerethominêiècum humeris fuftollere, magno precio etiamad-' ^ito, Sed tam temerarij propofiti coplicem non inuenit. Itacp nil miru ^ft,quofcuucp maximos principes hoe fpecïfaculo, ut re maxime egre-delecïfatos fuifie» Plebemueró cenfuifleartedæmonumhæcfieri, ^uandoquidem fupra uires humanas uiderêtur« Sed cefiauit admiratio poftquam liberalitatetuaac perfiiafionibusaltercoru, raroexemplo Boftræ ætatiSjChriftianus falt;^useft,exhibetcp eadem lpclt;ftacula. Qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;T«r
^tiamprænomine tuo donatus eft. Hunc fiepe uidimus iiafa tria figuli-tiarotundaamp;parum caua,medio munita orbiculo ex aurichalco cauo, id capitis claui magnitudinê,ferico circu orbiculu ne diffluant munita, trifido ligno ex cipere,ideo^celeriter manu pene immotain diuerfas partes circûagere, ut uifumeffij gerce. Cauiàeflæquilibrio coniû(flalc ^itas metalli,acuisilla latensdequa in annuli motu fiiperius diceba^ *^us.Ergo quanquam hæc quæ didia funt de fiinambulis propiora fint ’^iraculo,minora tarnen faciût quæ olim legimiis apud Suetonium,fci-licet Claudiu Cgiarem inter ludos elephantes funambulos exhibuifle,
® idmirabiliusillisquaminpuero,q?careantratione,quód tantoeflent fwmfe«//, ponderofiores,quod^ duobus no uni funibus infifterent. Sed tantum »poteftcofuetudo, improbacp hominis cupiditas,amp; docilitas illius beb luæegregia, quæmaximehominumingenio proximaeft»
Vtilius flumina tranant,coriacco inteftino craisiore: quod ubi opus rlumiM quo^ fueritinflatuchementer,amp;conclufiscapitib, fubaliscircunligatur : ita luto équités amp;: pedites in magnis necefsitatibus fluminib. fe comittunt, quandoq^hocfolo tranare auxilioetiâaufi. Securiusidfietetiâtympa- Moduideambu niscoriaceisfubpedibus pofitis,baculo^ cui tympanu fitfuppofitm londifuper a-Non enim iôlùm tranare, ièd deambulare fuper aquas,res propc often tüniuideri poterit, Manifeftum aûtquodetiaminhis,quemadmod5 amp;funambulis,opus eft audacia, exercitatione, roboreep corporis exi^
j nbsp;nbsp;Olio : quibus fi leuitas accedat,fpeciofîus erit ipeftaculS : quod edidifle
quofdam accepi» Multa iùperius in genere magiæ retulimus dû de ipe^ culis loqueremur,decarneo^ magnete, tuminhispræcedentibuslb
I brisjtumetiammedicinæamp;'nonoarithmeticæ:fedtamê nuiicperca-1 pita attingemus folùm quæ à nobis intafta fuerc, ut paucifsimis exem-plis quantum humani ingenrj fubtilitas pofsit oftendamus»
Igitur ut ad rem reuertar, fimile eft exemplum funambulorû his qui ^irgam digito ereftam aut haftam deferunt. Ali) uirgulam digiti fit pre ma parte,inclinatam ob gladios ex aduerfo in imo ipfius infixos, Qiûd Ç cuilibet licet experiri, lapidem franginius paltni crafsitudine, quem tt [gt;arte.
-ocr page 534-498 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE MIRABILIBVS
LijfiK nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mallco fruflra quandoq? tcntare licet, folo pugilo. Earesfic le habctJa c
extenditurfuperplanuni]igncuni,nielius Eiperlapideuniieleuatur ab altero capi'te fie ut lôlum luftincatur, nulla ui adhibi ta inde pugno eleuataparspercutit,quo icfiu alliditurfiinulpiano,Ô6inmultafrulb frangitur. (^iód ficeleriusferiatpugnus, autîèrius quàmextreraamb pidis tabula tetigeritjirritaeuaditpereußio, nee frangitur* Ita etiamlc uiiôru lateres fregimus* Cùmenimcxtremum fimul cura uiidlus tabuquot; læ illifum fuerit,pondus iungitur cura impetu,amp; fît non iccus ac fîmab leo itfîu uehementi percuteretur* Sed iam placet hoc demonlîrare, Sit planum a b, lapis ineo erccfîus c D,impcl]atur^ adeb uiolenterhiefuper A B,utaerquieftinmedioèdirecT:o^ fub E,dilabinequeat*Omniscninimotustemporeindp a. ® get.Cumigitur no dilabitur,nece{Iariô lapidera franget:quia duo cot porapenetrare Ce non polTuntjnifî quod folidum eft icindatur.Manb îcftumigitur ex hoc,quodquantb lapislatior fuerit, planumutriuf que æquale, ÔC quâtb magis lapidera eleuabiraus, Sc celerior erit idus, eo faciiius frangetur * Vidimus aût qui fuper fune pofîtum frangèrent»-Tantum potelt exercitatio,quæ ad amufsim deduda fit*
Punis quoq?nouus 8^cra-füis arterumpit:eiusextremuclauoinfîxo ^joiis mwib. nbsp;nbsp;nbsp;uncino neÂiqinde ter quatérue aut etiam iæpius manui circuuolub
'■ tur,demumfunis reliquumextremum obcquitatiuxtafupremumpal me,inter indicemöópollicem funis partem,quæ ad clauuni tendit,Sóca D putad imum palmæ, unde ueneratrurfus refleeftitur, denuo quot;quefemd aut bis circunducitur : itauibrato impetu feinditur eain parte,quaàfti neobequitatur: nam funis iplè quifubeft, prohibetne manus patia^ tur,8d ultima circunduéfio ne labatur: funis uero funerndilPecatobini^ petum,tum maxime cùm mollis fuerit pars quæ manum clauumin^ tevia.cetj8c manus robufta,amp;impetusrelt;fî:us acuelox.Itahæcfæpeuidi musabomni miraculo aliéna, quæ tarnen mira uidentur * Sunt quiu/ trifque manibus eandem uinculi ièruant ratio ne,fblis^ manibus fîmes frangant,talescp qui boues facile fuftineant»
HUM inhume- nbsp;nbsp;nbsp;hinueroôcilludCumexpcrtiis^hominesilteroin humerosafftim^
ro5 «Ifumpi-o fr pto,duos alios obnitêtes eiufdem fermeroboris inuitos trahi,cùmfine HjwirdfciwtM. pondéré uixunum fufPiciat* Sicquædamexiympathiacontingunr» Sympathie cr Sympathiamuoco confènfumrerumabfcpmanifeftaratione: uelutan awpathiuquid tfpathiâdifîidium» Vtranc^efTe in rebus,infinita docentexempla:utqgt; lacerta homine gaudeat,quanquâ non fine periculo illius præfentiafîu amp;nbsp;humanara ob id fàliuam auidè fugit*Teftudinem odit mirumin mo dumfimiaSchorret* Vaganturhcperanimalia,plantas,lapidcs:necha rumexpers homo eft: obmutefcitenim,utcreditur, fîcumprior lupus uiderit:unde Virgilianumillud,
fo ohmutefeit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iMpiMaerimuidere priores.
cr cur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nec]^ hoc ob terrorem,natti ncc leone aut urfo periculofîoribus uiCis
' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc
-ocr page 535-LIBER DECIMVSOCTAVVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;499
A ^occonti'ngi't: nccpireratutlupo homi'ncinuidentcprius, fedhomv ’^^lupufn,hocconniigere*Cæterùm hocqtiafidoqj ucrum fuifleex^ p2rtifunius:non omninoobmutcfcuntjfêdraucieuadunt, Cùmuero (eiTipcr concin wretxlixcre hoc în caufà cfTe cum non continpit, g?
»oniolupumpriusuiderit.CaufaigitureltmocuhsIupi. Habetenini 4uid homini aduerfunijquo Ipihtuscohibetur: ncc poteft fieri molen-taillafpiritus exufflatio quæaduocemneceflariaeft. Simili ratione dp nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;peâes
cunt equi pedes, fi diu uefligialupi fequantur,obltupefcere ; nam fire-centiafintueftigia,odore uexatur» Obidquandocp nec homoobmu'^«pf/c«nf. tdcit, nec equus obftupefcit, quomâ împrefsio quælibet eriam cœleftis
tempore amp;lparuitate,et fubieclri ratione,amp; côtrarietate eiusquod af-ficidebctjdebilitaturSôinamsredditur.E-adem rarionedient,caudam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lupi i»
lupi in prælcpio boum ucl equorum fi-ilpenlam, illos prohibere ne co- tgt;r^/cpi/s fu/jiê medant. Si uerum hoc non fi tjClTe tarnen poteft, quandoquidem metu ob odorem perculfi cfurientes obliuifcentur cibi,uehit etiam in ma gins tiinoribus hominibus contingîc»
Mirummagis eft amp;nbsp;tarnen uerum,fidibus lupi agninas malèobftre-pere, quanquam hocidem contingat neruis ferme omnibus diuerlbrû fl^r'epunt',^px animaliû,utcanis5lt;lagni.Manifeftiushoccôtingitetiamin tympanis: r«»» rtfoiiàt lu nam ouina coram lupinis penè obmutelcunt, ftridentep. Haud mirum nideridebct,ouispellemàlupodilaniatepruritummouerc:namobue
-1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I' n' - ‘«po lacemta
B nementemmetum, turnetiamobcontrariamnaturam, malearricitur.
Etlî mors cnim ultimum fit fupplicium, niagis tarnen afticitur corpus inuno quàmalio généré* Metuit homo magisinmari flueftuans, quàm coram hoftibus.Lupi etiam caput leu odore feu Ipccie creditur fufpen- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;f‘gt;put i»
fumin columbario arcere uiuerras amp;muftela^ * QLiid mirum':’namSc j^enfi^\‘arcet nosnifirationepræmiftàadleonis caputnôaccedcremus.Qiiisillaani noxiacolumbis nialiatutareddat, ne poft prominens caput reliquum lateat corporis“: “nimalta. Illudpenè mirum,fi uerum fit,caudam lupi fepultamarceremufeas * II-lud certum eft, lupi ftcrcus, i nteftina, corium comefta,uel etiam folù m fepulta,dubium geftata,colicamtollere:confirniantenimhæcinfeftinüillud* Atmem-braualida,ni ulcere langueant, morbtim à fepropellunt: at confirmât inteftina, lupi partes hæ,ficcando,amp;propriaetiamnatura, amp;quiaua- riû,cur colt do lidifsimalunt:namlupus etiamterrainconcoquit, necunquâiiigluuie lonbu^uehemê bborat,tametfi' poftlon2amfamcmimplcatur,8ôcarnes feinperfermè putridasuoret* Anuerolupi uirgain lurno ficcata, fi malticetur,uene- caiacrmaflicit rem illico appetcre,amp;: coeundi uim excitare polsit, mihi adhuc eft inex ta, antlUco ue-pertum. Ratio ne quidê hoc no caret,femper tarnen id facere pofte per- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;exatet,
abfurdum eft: oftenfum eft enim,maximam ac promptiftimam Veneris caufamelTe imaginationcm rei quam amamus,ut potiamur*
Magis mirabile eft,quod referunt, dentem taxi ucl finiftrum pedem Ad memoriam brachio dextro hominis alligatummemoriamroborare* Verifi'milius conßmtandM. forlàn quod tradit Symeo Sethi, fcilicet fel perdicis arterrjs temporum
Rr Z
-ocr page 536-DE MIR AB ILI B VS
500
illitumUt pcttctretfêincl in menfe, ad memoriam. confîrmanJam pliin C vigentoacuen-; niumprodefle, Sed melifïa confirmât cam, 80 ingenium acui t, ac Iio^ mi'nem comefta facit i'nduftriû:quod cti'amnafturtiû cfficcre poteft.Et gallinæ cerebrum ingenium memoriâ luuat, adeo utaliquos quide' lirarecœpcrant,refipifcere fecerit. Sed melifia præter hæc animi trâquil præftatjamp;hilarcninon parum curas pellêdo reddit. Skàccena comefta iômnos iucûdos facit,ut caulcs trifles, ÔC phafeli turbulentos, buknta/icMt. nbsp;nbsp;alliaaccepæterribiles. Indeabhisnatamopinionemlamiarum,quæ
apio,caflaneis,fabis,ccpis,caulibus,phafcliscpui(flitantes,uidenturper fômnum ferri in diuerfas rcgiones,atque ibi diuerfis modis affici, prout LdWMcMw««- ynfulcuiufcp fuerittemperies. luuanturergo ad hæcunguento, quofe gnentum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perungunt. Confiât utereditur puerorumpinguedine èfepuP
chris eruta,lucciscp apq aconiticp turn pentaphylli filigineep. Incredibi le diJlu quanta fibi uidere perfuadeât:modô læta,theatra, uiridaria,pE IcationcSjUefleSjOrnatus, faltationes, formolbsiuuenes, concubitiis^ eius generis qualesmaximèoptanuregesquocpSómagiflratuscumfa' tellitibus,gloriam^ omnem ac pompam humani generis,multacp alia præclara,uelut8ôin Ibmnfjs amp;r piefiuris quæmaiorafunt quant quæfl^ turapræftarepofsit. Velutamp; contraria ratione triflia, coruos,car'' ceres, Iblitudinem, formen ta. Neqj id mirum, quanquam uenefieû, ad naturalesenimcaulàs traducidebet. Quandoquidêexpertusfîmfepc uulgatûunguentumquod Populeonàfrondibuspopulidicit,arteri)S pedum acmanuu,quidâetiamdicuntiecori, turn temporû, in pleriftp Mcan^. nbsp;nbsp;nbsp;fomnû c5ciliare,atcp in horum maxima parte læta oflendereinfoinnia,
qj luccus frondiu nouaru populi anima exhilaret, imagines claritatc fua amp;nbsp;colore inlèJlas oflendat, Nullus enim color uiridi lætior. Similf ter et in cibis.’oleraenimpleracp autob tenuitatc,uelutmclifla,autquia acria,ut allia,autquia turbulenta,utcaules,mouctinibmnia. Qiiæcûï^ igit non concoquunt,ut radices omnes, triflia mouêt fomniaiiucunda quæ ob tenuitatêconcoquûtur,utmeliira,buglofium.Suntenimquæ' dam lbmni,quædâ inlbmniorû,quædâqualitatûinfomniorû,alia ueri/ tatis eorû cauiæ aut impediniêta. Caufe fomni funt, quægrauât caput et opplêt: talia aût frigida et humida,aut immodicè unâ ex bis qualitate fortiunt. Sed qux^fundos cxcitare no poiTunt fomnos,inic)mnia mo-ueiit. Inlomnia enim in leuib. magis fiût Ibmnis. Solanû mâlû fpino-fum,amp;qugcunq? multu uirent, iucûda oflendut, fo la brafsica excepta. At fabæ cùm ficcæ fuerint ter ribilia. Qiiæ aût ininunf,quoniâ magis al-ficiûtfpiritus,magis mouêt imagines in iomnis. Ignés faciû uidere que exuflSaliquidiècumhabet, utfuligo. Theatraamp;uiridaria apq fiicctis, molliû herbarû aciplcndentiû. Quæcucp uero immodicè fiint ficca, uidere faciuntmul ta inlômnia,fèd minime côflantia.Referûttamëden tes equimaiculi feu collo appendantur feu brachio finiflro,eos qui nw la fomnia uidere fiint fo 1 iti curare. Et qui ob talia per lomnu lurgutjuo lata
-ocr page 537-LIBER DECIMVSOCTAWS»
5'01
^^caufaliberarÉNonparuâfoninicuramhabGnJâcenfèOjquipr^tei'quot; QH’prgMntMi ^’lt;luôdfalutihoniinisfitneceflarius, tertiâipfiusui'tæ partêoccupaU Qy? igitartcrrjs temporuamp;^ manuû acpcduniillinunt, tumetiâmagis '^ollijubi'ftintquas (bporarias uocanius,in uaporê ÔC halitûcôuerfàlla fini occupant fpiritus ac mente, adeo ut etiaper uigih'as niulta uideri là '^lt;^repoGint.Sicut5ôfumiquarundârerum,quæpropioresfuntuenefî '^*0, cp loporiferis. Infbmnia uero terrifica pleruncp autantecedunt aut ^ubfequunt magnas calamitates. Si enim ob memoria lubeunt,præcef-fitinfortuniû.Sinaiïtobhumoresfiant,mortêautgrauemorbûpræfâ §iSt: horum enim cauià in corpore eft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aftris cotingant, car cet,
lt;:eres,iniurias exilia,ia(fturam^ corporis iîgniiïcabunt.Non enim im-prefsionisiîgnifîcatuabfcp imprimête cauia. Signifîcatumautinhomi ^eeft. Si uero ab anima id eucniat,côfenfu mouet, ob id charæperfb næamiisionê déclarât. Hæc igitur talia eflc dcbcnt,ut fbmnus ob id fol ii«ur:uincit enim quies tune ab aftcAu. Aut fi paulb póft omnino fok üaturfomnus. Infpicereetiâ oportet an uiolentû aliquid turbarit ante Miiniam: ut cibi po tus iie copia, aut qualitas praua aut intempeftiua aP fumptio : anagitatio corporis magna, autanimi, uelut metus,amp;rmaxri ró : hæc enim terrores inanes nbsp;uanas etiamfpes excitare lolent. At de
fomnioriï fisnifîcatis intégré à nobis tradatûeft. Vigilias autnô eft cur A ~r ° nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- 'II' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J n. «“««t»
^ocea faceremam camphora cum aceto arterqs illita,etli minus proaeit ® oculisjuigilare facit,ut ruta,caftoreumcp. Quod facies illita fèpo urfi,dc bcatintellelt;ftumaugcrc,non uidetur habere caulàm,fi uerumfit.Sedqj ntulæmedulla pota ftupidum reddat, etfi efle pofsit, non tarnen apua gt;necertum eft. Sed q? fiidor mulæ utero impofitus, prohibeatconcipe-* teniulierem,hocfatiscftuerifimile. Sed amp;rq?oculus cam's nigriinma^ dpiat. nudetentus,prohibeat ne canes latrent,faueatcp non parum furibus amp;nbsp;CMesne adulteris,hoc effe poteft propter odoremmam canes,ut omnes norût, niiruinin modumpercipiuntodores,quamuistenuifsimos. Inrecenti Jgituroculo,non olimeruto,fimodo hocuerumeft,experiri licet.
Ergo omnia talia aliquando quidem operâtur, quandoep uero no n: neerhabarbarum omne,ncc fèmper bileni purgat : ut antiquum inàne, bue,carioium in pituitofo, hyemeep admodum frigida : uel in corpore robuftiore.Qiiareergo uis,utquæhicdicuntur,nunquamfallât';’ cum rcsomnes mortaleserrori fubpciantur: 8ôtarnen hæc quædixi, uera funtuniuerfim,quæcpegoprobaui. Dicuntquodlapis àcane morfiis inpotu fiimptus, facithominê clamarc. Igitur fi claniat, uel cogitur uel Holens facit. Si cogitur,noceategregièneceire eft. At no dicunt nocere. Si fpontè clamat, igitur uel ludit, atq^ fie experimentû irridetur. uel iên fucaret:igituradhcereoportet,ebrqsdatusmeefeioanetiam ficuerum fît:attanien nocet,ad iram prouocat lapis à cane morlus, fi in potu fu matur. Sicreftè forfan dicunt,fpumcâcameli in potu datamebrio,illum reddere dæmoniacûfimmodicè enim fîcca cum fît,cerebrum iam imbe- («r.
Rr J
-ocr page 538-DE MIRABILIBVS
o«j(Hn wortK cilleacritcrcoinnioiict. Vcntriculuman'etis inaquaSc uino coôtum, curandis. pjerofqj ouiummorbos fanare in potudatum,haudimmerit6 proditS Arictii cornu eft,nam fympathia eft» Sic amp;nbsp;arietis cornu, in iparagosuerti fi' fepdiat, injpuragum, nbsp;nbsp;putrefcat,tametfî non fini expertus,niultorû tarnen teftimonio con^
eredam. Non pro cul eftànietamorpliofihoc:fedputredo,utdixialias, mater eft multarum rerum. Idem cornu iuxta ficum fepul tum, eamad' , quot;Piirditcßis de- iuuat ad celeremfru(ftuum,utdicunt,maturationem.Tcfi:is dexter Par xtcrmaxwniwK (If nienfès cit,fi quid aliud. Eiufdem ueró fel,uencnum eft præfentancii menfe{*°‘‘‘'’‘^‘^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;una die occ ïdit. Ita ad ftranguriani lingua an (cris ebibita mi
riufdemfèlue- rabilis:amp;illiusteftcs,tumleporisuterus,adgenerationcmiruminmO' ^ræfett' dum liaient : ualet pifeis qui iquilla uocatur : quod mihi quaiidoquc J- fucceftit:oportetautemremotaeftêimpedimenta,purpatûetiamcor Aci g(ner««io- pus 00 uteru. V erum ii nati Itatimmoriantur, neceducari pollunt,præ nemfihoram. gnansafsiduèedatouateftudinum» Sedficotonea prægnans edatfrc' quentius,nafciturpuerautpucllaingeniofainduftria^. Quidmirum, vtfilij ingenio ^'^amquiab ebrijsgenerantur,autqui cepas cdunt, aut frequentiusieiu ƒ ^rocreentur. nantibus,autnimis ftudiofis,pleruncp redduntur iniani:namnutrinir tum cerebri ÔC fpiritus cum illo,fi male affi'ciantur,tales procréant, les fuerint affeclusiatcp ita è triftibus triftes, aut ex inuidentibus inuidt nafeuntur. Arcentigiturcotoneauaporesacerebro : quo fit utinfants fubftantia cerebri purior reddatur,unde ingeniu clarius Galeno Sómcquot; Corßmi£ mul dicis omnibus teftibusproficiftitur. Vulgatu eft:, quod cor fimia'prO'' turn conßrre hibetpulfumcordis,amp;curatcomitiales,auget^ audaciam dóintellc' (ftu m. Qiiid mirumç’ quod fi'milia à fimilibus cgregi c iuucnt. Hocenim vcKfnc«ZMcon uidemus in uentriculis gallinarum, qui ante cibum afliimpti, dummo' firmatuentricu do coiicoquantur, flintenimdifficiles, mirum in moduniconfirmant uentriculum: tale enim coficitur quod alitur,ut dixi, quale id quod alin twnhnultämn Aliqua tarnen non fiint fimilia,utpiri fèmina,quæ fiint pulmonicómo firunt. da.nonparuni,ut Symconrefert.
Corfimufup- geJ ad fimiæcorreucrtordiocdicuntdormienti ftippofitu, ferasper fomnuoftendcre. Ericii terreftris citiis fi'ftulas nbsp;nbsp;omnia ulcéra ficcat:
uidereHrat. oC ipæ efus CO uiu mit liumidum membrorum lupcrfluum:præcipue ua Erifi/yf«Erw4 1cntiIlius iccuramp;’rcnes,hoccprcceptumeftàmedicis. Adillius pingiic «t«ir«. dinempulices congregariaiunt. Inueniadhircifanguineniinfoueapo fitum congregari pulices,ncc effet mirum :nam fi' illis dulcior uideatur, cimicesadge- adillumuenient.Scicbamolim,ftdoblitus fum,pinguedinê, quæillita niisptnguedinis Jigneo orbi,cimices omnesad fc trahebat. Vndcinfixo gladio, præcan wfn/fMf« con- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iIIefinoebat,CLini tarnen ad alimentîj,non aduerba, accurrant.
Srfpijnfwr. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fcgt; ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• i • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;• J
Mirumeratuidereorbem ilium cimicibusconte(ftum,utuix lignuiiidc ri poifet. T alia proculdubio èc funt,amp;' effe neceffè c ft, fecî ut feiant opor Fornücii itrcen tet. Coruifpcrtilionisprohibcrccxitûformicarûaffrmant, lcd fiilphur illas prohiber credo odoris magnitudineamp;Tprauitate» Nihil, utexper tus funi,in arboribus aqua tutius:circundant cerajlla aquaimplct. Ari' ftotelcs
-ocr page 539-ißotclcstradi'tlilasarccrioriganocumfLiphurcmixto:namIioCrationi tongruit,quoniamutriinqjuehenientcrSógrain'terolet,amp;:îplèteftisdi gnus eft cui fides habeatimNecp miruni uideri debet,quod con'um cal^ Podagrlt;edolori faneidextriuulturis fuperpedem dextrfijamp;finiftrifiiperfiniftrumpo
’^agncij leuare pofsi’t dolores » Sieutumbilicus inlàntis, qui præciîus Adpr^fcruan^ fftdum nafcitur, in argêteo annulo geftatus ut carné tangeret, multis nieuidenteprofiiitcolidoloribus paratis,ut hoe præfidio integra uale tudinepermultosannos fruerentunforlan illis profuit fides,nainonv nibus contingere hoe minime credendum eft, ut fuperius o ftendh
I nbsp;nbsp;Dubia femper fuit eorum quæ fulpendun tur, atq^ fiifpecfta utilitas :
iafturanonadeo gt;nbsp;Ad podagras malculæ pæoniæ radicem prægran-demplenilunfj die collecftam, collocp fufpenlam, utilifsimam expertus . «ft amicus nofter: non tarnen aufimdicere omnibus pro futura* Atex «orporibus noftris multafumi poftuntob fympathia fida ♦ Mumia o- Mumi4qnidßt liinconcrctuscratfanguis corporumÆgyptiorum,myrrha,aloe,ab ^uealqs odoribus cöditoruni,qualia funt cafsia,aniomum.Hocmediz «ainentigenusundecunq? languis flueret, amp;adconfra(fta collilaq^ui^ ftera,utililsimum erat Adeo reclamarut quibus mores cüm literis Grp «oruniplacentjUt mahnt ægf OS perire,quàmauxihisquæilh no cogno nerintutijutufuseiusexoleuerit Auxitep contemptum.quodnuc IriR ftadéférant cadaueru quæ in mari rubro ob uentoru calore ac lîccitatê, tum regionis æftum, in nauibmiortuorij ac ficcatorü,ad nos,tum eorft 4ni in arena fuffbeati fu nt, pro niumia deferunt. Quanquä nec hoc ge nus mumiæ inutile fit medicamentû ad fiftendum fan2uinem,modô lo «0 applicetur, tametfî fœdum trifte. Horret cnim omne fimile maxî niè fimile cum corruptum eft : ut canes canû corpora plus quàmhomilt; iium uel lu porum,boum au tem amp;nbsp;ouiu m edun t Hinc natum côcilian* odium aut amoris ueiieficinni. Verùm ut mirabiliû clFeduum gene^ l'âpcr capita diftinguanijfeptemniodismirabiliacontingunt: autnatu fa,aut corporis uiribus, aut ingenfi, aut proprietate, aut uiribus certis ftdeximiis,aut quia occulta fit caufa, induftria, uel fimplicitef^Proprie fatum quideniôô corporis uirium,amp;occultatæpcr induftrtamcaulæ, «xêpia plurima pofui ciim de Damauto amp;nbsp;Turcis funamb ulis,ac dum lupi hiftoriam texerem. Quæ uero manifeftis uiribus agunt, fêd egre-gqs, exemplo radicis pæoniæ patefeef. Eorum quæ firnpliciter caulam ignotam habent multa poft hæc exempla fubqciam * nam ad præcanta
I tiones genus hoepertinet: uelutuencficia,partimquidëadquartu,par
I tim ad quintum,partim etiani ad feptimum genus pertinêt Reliquum ( «ft ut mirabilium quæ natura CO ntingunt,quaccpingenfj uiribus maxi mis fiunt,mentioneni fubfj ciam.Naturæ quidem multa hueufq? narra--nimus exempla, led quæ ad monftra pertinêt non iam defedfu artificis, ftdipfiusinduftria,unumfuitquodConrado Gcfneroautorcinuen-uionßrummi-fum eft corpore toto huniano ac facie, nifî quod pcdibus efl'et ôé ungui robik.^
-ocr page 540-5-04 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE MIRABÏLIBVS
busaquilinis,acmutum,anno(àlutis m d x x x i.inlàltuHamesber' gio Miihip,fubflauum,barbatum,amp;f quafi pilis criftam referebat.Do^ fi fumma parte iylueftricrurû, qupilli Humana erant,amp;: brachiorum ïblùm pilofum,pronum ôd caudatum ♦ Quid aliud dicere pofles quani expofituminfantem,nullodo(fî:orefa(fl:umquadrupedemÇ’Indencclo' quididiciiîèjCreuiflècpungueSjferarumin modum,cætera^quælocoquot; r.um cogit afpcritas.Nutritum feræ indulgêtia, qualiicuncp fuerit,ino2 agreftibusfrudibus,abditumfpeluncis,fiitiuiacroborenatiuopotius uixifle quàm ratione ulla. Sic etiâ Al berti magni tempore cap tos duos malculum fœminam^ in Germaniac lucis homines, ut ita dicam,^ua^ drupedes. Rara funt hæc,raras ob caufas. Et quæ his miranda uidentur hacrationealijs non finit. Nequis culpætribuat,quodnos nonignora mus. Ingenf) uerb mirabilis tria exempla fubrjeere fiiffîciet. Vnum, in quo quod quæfitu eft aftequimur. Secundum,in quo licet fimperpro' ficere,non tarnen unquâad exaftamnotitiamperuenire. Tertium, 9^ fixpra humanas uires eft, necefteep fuit no obfeure labi. Primuigit dt M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uelut in artificiofis curru aut nauim facere uolumus, quæquot Jquot;»
pio/h-uTMiifpre paftuuexegeritnosdoceat.Rotacuiusambitusfitpeduduodecirnciim bendamw. nbsp;nbsp;dimidiotatcp ty mpanû circa axem cum denticulo,qui ubi rota uerfafo^
ritrotæ occurrens cccc. dentifi,unuexillis transférât. Ita perfediscccC reuolutionibus rotæ primp, v.M.pedumcxacftieruntpafl'us M.Vbiue p ro rota Hpe conuerfa fuerit altero den ticulo detegat modiolum, ex ejno lapis in fubieftum uas æneumexcidat,utfbno 80 numero lapillorum M.pafluum multitudinem oftendat. Aut uerfo indice indicabitin alia rota paftuu KT.Itainartificiofis,ut Vitruuius docet, facile eft adexada rerum cognitionem pcruenire, Sed in contemplationibus exemplum erit. Vtin cœleftibus, quæ circulis hîc demo nftrantur,amp; in proportio nibus fphæralium circulorum per finus exadiisime demonftratis. Pro MdeotroffopiS prie autem, ut cum pet meteorofcopium cognita loei diftantia, feimus
illiuslongitudincm ac latitudinem: uel cognita diftantia Selatitudine, longitudinemcognofeimus.SitigiturMeridieicirculusaeb f,fixus fuper pede a M. In eo poli fingantur K f, amp;nbsp;uer^ tek tuus E. Alius circulus immobilis æquino-ólfj ACB Djfixusfûperpcdem A ai, amp;nbsp;ad recto s angulos fccans priorem circulum a K ß F,Sita-lius Circulus F G KH per polos,8^ in ipfîspolisF Damp;r K per paxillosuerfatilis. Alius ctiaminuerti cepaxillisuerfatilis c E D L» Sitigiturdiftantia E N notaretfla^, numerentur autemdiuifis fin guiis circulis ex his in partes ter mille ièxcêtas, partes illæ in c E Dper e n,ôô conftituatur c N D fuper uiam reeftam ex ciuitate tua in N locum, ubipundus N caditducatur G K H F circulus niobiiis
LIBER DECIMVSOCTAVVS»
J^obilismeridieijbabebisigiturperarcum K n latituditlemlociEupo **deuationem,ôôper G c diffèrentiam longitudinis loci N àtuaufbe: '•^ni^longitudourbistuæiam nota fît,eritamp;^longitudo N. Qtiodfiâl QsowoJo uiië titudo N notafueritjamp;iterredlum E N,circundudliscirculis c E D faiocôrühTgi Hjdonecoccurrantextremaarcuum E N diftantiæredî;æ,amp;:: K N no tudocrlautu-^altitudinisloci N in unS,fie£ arcus tune g C notus,differentia Eilicet docognofeatuf longitudinis loci N à patria tua»Manifeftum eft autem quod contraria ratione habitis longitudinibus etlatitudinibuslocorum,diftantiaquo 4ne cognita eri’t. Quod fi uelis ut inftru mentum unicuicp Eruiat regio/ ni,faciès paxillos E L mobiles in circulo meridiei, A K B F,ut fub quacun Hnealtitudinecollocari uertex tuus polsit» Porto diuifionesin fingulas ^enas conipicuè,8ô in quinasminus,indein quiiiquagenas aureo colo^ ^eutdiftinguanturdiligêter,uelutin ftateris» Numerus autemnecefia-nus nô eft, quia ubiqi principium ftatuere oportet» AiTequimur etiam ^iftademonftratione,Eddifticiliorimodo:atcphæcadamufsimomgt; portio periferiæ circuli ad diametrum, ab Archiv niede mirabili ingenio inuenta:qup cùm facillima E,eani quatuor uerbis fubfcribere placuit. Trib» ƒ ’ndiget iliafuppofitis:primum, quod circuli péri ' ^cria maioreftaggregato lateruminfcriptæfi'gugt;
’■æj 80 minor circunftriptæ» De inferipta patet ^xredælineæ diffinitionetde circunEripta, licet 3pud aliquos uideat per E manifeftum,à nobis ta
QttoWöJö fcid mut proportia nè perifiriie cir tuli ad diame--fruMt
inlibris eleinentorum per antiparalogifmu
^ftnonftratur. Secundum cR,quód nota quacuncÇ Iincâin circulo col-' ^oci£a,iUius arcus per medium dnu'fî linearetfta fubtenfa cogm'taerit» Hæclicet àPtolemp demonftretutjUt tarnen quiltÿ rationem habeat inueniêdæ propofi'tæ proportiom’s, duobus u'etbis rem cum operatio-ïifdeclarabo»Sit AB notamproportionead B c,amp;d'iuidaturarcus A ® per æquah'a in d ,amp; ducatur A D ,dico earn efTe notam. Nam duëla d C K,eritexdemonftratisabEuclide E 4 media proportione inter K E Slt;^ED,amp;:quadratumD Aæqualequadratis AEamp; E D, Perquintamiquot; giturlècundielementorûEuclidisdetraham quadratumA E notum, 4uia A E eft dimidium a b ex quadrato c D cognito,8ô relinquatur qua dratum c e cognitumn'gitur c e,Quare detradla c E ex C D^relinque tür E D cognita» lungamigiturquadrata A e amp;nbsp;E D,amp;perpenültiniä primielementorum habebo quadratum A p cognitum ♦ Tertium lupgt; pofitumeft,quôdcognito latere figuræinfcriptæ circulo cognoicam amp;nbsp;latus circunEribentis, Hoc licet colligatur ab Euclide in quarto ele-•^entorumjUt tarnen habeamus demonftrationem cum operatione,u- • ^oeamuerbohîcfubiungam.Sitlatus AB inEriptæfiguræ,amp; F G ciT'-cutiEriptæ, fub eodem enim angulo continentur centri, ducantur^ A
Ss
-ocr page 542-506 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE MIRABILIBVS
F amp;nbsp;C B G. Quiaigitur nota eft a B,nota eft ae ,ideo^ K E amp;nbsp;E D ,ut(ie ** monftratûeft.SedutCE adcD,ita AB ad FG.Dudaigitur ABincD, amp;qdproducitdiuiibper CE, exit F G cognita»Suppofîto igitur Aßla terehexagoni,qdper demonftrataab Euclide eftæqualedimidiodia' metri,periècundûfuppofîtû habebo latus figuræ duodccimbafîû,amp;^ pereandéfiguræ xxiiij bafîû,inde xl vit), inde xcvi.inde cxcipamp;ccclxx xiirj*amp; dcclxviipSc pofl'um ^cedere abfcp errore,imô abfî^ extradioc radicû. Sit igit gratia exempli flatus in latere figurp dcclxviij lateru, ha bebo igit per tertiu fuppofîtû latus figurp dcclxvii) cireuferiptæ : duct® utruncppernumerulateru,ideft,perdcclxvifj, amp;nbsp;habebisambituintc ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rioris amp;nbsp;exterioris figuræ amp;nbsp;proportionê illorum ad diametru circuit*
Sed periferia circuli maior eft ambitu inftriptæ figuræ, Só minor cireuferiptæ, ex primo fuppofîtoigit habebo proportionêperiferiæ circuli ad diametrû, inter quas proportiones debêt collocari,8d tamênuîiqua adperfedâ cognitionê,Slt;S meta peruenirepoteft» Ex quo patet, Archb medemnon indiguifTe inuentis à Ptolemæo, nec tabulis fînuû, exquifi tiusep aepurius fine illis ^cum illis geometrâad hanccognitionepofi fè peruenire. Verùni quod nô licet afTequi eft deferiptio fphæræinpb do^in’plat'ode^ abfcpiiiaximoerrore. Parteminquamdocet Ptolemæusdeferiber^ fcribipoßit. quartæ parti fatis proximam: at de tota oportet primum fupponerCjU^ cefTarium fore ut quæ iunfta funt,maximè diftêt ♦ Si cum hoc in partes diuifamdefcribereuolueriSjiam hoc te fuperius docui ferme abfcpcrto D reullo, Sedfîiundtamtotamate^p continuam,fupponemus A B à polo
ad polum redam,amp; ei æquakm c D nbsp;ali'ain
proparlio pro-
j^quocp eiacqualem c E in direduni iundaffl, écerit E D dupla A B»Diuidenius c D amp;nbsp;C E per æqualiain partes quatuor, ut fît E F una quartapars ec.amp; d g quartaparsCD,5ódii cemus arcum F h G æqualem E D ♦ Quod fie facienius feonftat enim ex demonftratis hk,
pmquißintd. qubd proportio periferiæ circuli ad iuamdiametrum, eft propinquifsi ma eIquæeftxlvipadxv»Glteminfacilibusnumeris;igiturpofîtapert fèria circuli ccclx. ut à Ptolemæo fupponitur,eft diameter earundêpar
tiuin cxv, nam diferimen eft exiguuin » Ptolemæus autem ponit exx» Qiiæres igitur in tabula de areu amp;nbsp;chorda, arciï qui fîtlêiquitertius fîiæ récif, detrada parte uigefîniaquarta,amp;illius redam abfcpdiminutio-' ne ilia accipies. Diuide igitur F G in to tidem partes,ôô iuxta has aflume duas lineas quæfîntlx.exquibus amp;nbsp;F G triangulo fadoconumhabebis pro centro ♦ Dudaigitur F H G, æqualem, ÖÓiupereademièmidiamcquot; trodefcribesfuper K pundummedium A B, quæfît L K m ,itautdiniP -dium eiusutriiîc^promineat: inde accepta paraUelorum circulorumta bula,defcribesunumquen(^ circulorumfupereodem centro in débita diftantia citra ÔC ultra L K M, amp;nbsp;cum débita magnitudine, exteudendo eos
-ocr page 543-LIBER DECIMVSOCTAV VS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÇO/
cosquiproxi'niforesfunt L km ultraIi'neasquæàcentro coinuniprouc nirentadt ÓC M»EtquantoparallelieruntfrequetioreSjCoexadliore-ritconiplanatio* Indediuides unumquencp circuloruin partes ceelx» per lilas duces lineas meridianorum loco à polo ad polum,qup neqj redæ eruqnec circulorum portiones, fèd i'uxta fymmctriaiTi oculi in-' dinationum ducendæerunt ♦ H ïcigitur habebis longitudinem lati'tu^ dini duplanijUt in globi fuperficie,amp; diftantiam circulorum fcruatam^ Meridiani etiamnon nifï ob obli'qui'tatcmniaiores ui'debuntur, quam efledebeant.Quainobrê ld genus translationis è figura rotunda in pla-* nanijindetur omnium eflè præftantifsimuni:quodamp; cœIo nbsp;terrg de^
fcribendæ comune noftrû inuentû eft. V eriim ut dixi quifpiam forlàn hæc taliacp in numero mirabiliû habenda no cenfèbit, led uenefîcia tan tùni.aliaq? his fimilia. Porró ueneficiorû genera quatuor lùntn'n inani Venefidorum matiSjin plantiSjin animalib^amp;hominibus.Inhominibusautëfpecies gênera fontundecim: alia enimamorem côciliant,alia odium lèrunt,quædam tabefàciunt, alia prorfus occidunt, alia rurlus ueternû prouocant, alia fociuntdiuinare, quædâmorbos curant, quædâimpotentes ad Vene-’■ena faciunt,quædâ augent felicitate, quædâ omnino infeliciajalia meiî tenimouent. Qiiæmentem mouent, rurlus lêptem Hint Ipecierumtalia lt;^niin terrorem, alia audaciam, quædam mœrorê, quædam inlàniâ exci tant : alia fpecl:ra uideri per Ibmnum faciût,aut etiam ucrè,amp; dum uigi-lant. Sed quæcuncp dum uigilant fpecflra uideri faciûir,ad ludicramar^ teni aut dæmonas pertinere læpius uidentur : nonnunquâ tarnen ad ue neficia. Suntamp;T quælluporêinducantnonlblùminanimishominum, fodamp;incorporibus,utalq mente immotâhabeâtjalij cruciatusnôlên^ fiant Caulæ horumfunt quatuor : uires manifèftærerum,amp;occultæ, fides, atepidquodnobisignotumeft, lèuDæmones,lèuinlèri, lèu
aliquidmelius atque præftantius. Materiaaûtincibis,potibus,fufpen vmeßeioroM fione,Iuminibus,fufFitis,ledulis, tadu,uerbfs, præliminaribus figuris
notis quas charaderes uocant: immolationibus,mentis coneufsiont husjfponlîonibus, homicidijSjpompis facris at(p prophanis, alijscp in^ nunieris quæ recitare 1 ongum effet. Horum minima pars licita eft,fcili-cet quæbonum haben t finem, amp;nbsp;uel naturæuiribus innititur,aut fimgt; plicifupplicationi. Aliorum exempla lîibiiciam,utintelligâthomines quàmparumfideihis talibuscp fit habendum: nam nullû horum quæ natural! fubiedo carent, perpetuum elf, frequentiusep fallit quàm effi-ciat. Quod fi beneficio fidei effîciat,nônneimpurilsimi efl hominis at^ que ingratilsimijUti munere eius qui dédit,aduerlus eu qui deditC Vtep feiant homines,etiam fi fuccedantpro uotis malèquæfita, quàmparum ütiiitatis fint allatura. Neque enim talibus ditari magis contingit quàm niercaturam exercendo,aut lapere,quàm If udendo, uel in arte militari faciliuseuadereploriofuîmouàmffrenuislàdis.Quinimbhorumonv nium uita pleruncp Hagitiola oC calamitoia, laina cotaminata, exiltimaquot; ^ux,
Ss Z
-ocr page 544-yo8
DE MIRABILIBVS
tio contêpta,finisc^ mifèmmus. Quis magis tah'a profêflus noftris tetn poribusuno Cornelio Agrippa, cuius omnes nouerunt caiîis, uitani» paupertatêjinteritû* Et inter principes Ludouicus Sfortiaiôlusintcr fuæ familiæ, mortuus miferrimèin carceribus. Et patruelis eius Laii' denfis EpiicopuSjdumtalibusoperamdat, uix credipoteft, ÔC ipfcino pia mortuus eft, ciimtamê eiîêtilluftri iànguinc,amp;utdixi Epilcopus» Nam horumtritiisimæfunt opes, acreditusiècuriisimi. QuisMartino fèptimo Pontifîcemagishis deleârabatur, cùm librunietiamut fertur harû fuperftitionûin finu ferret^cui inter paucifsimos,rariisimo exeiH'' pIOjContigitàConcilioPontificiadignitateexui.Demuilluderitcofflquot; modimortalibus taliarecitanti,utqui non probant,tuti iîntab horun^ fcelere:fciantcp qupadmittioporteat, quæcp uitari. Multi enimadeóti midiamp;T fuperftitioiîeuadunt, utdum uitareftudentquæuitandanon funt, fugauanafùperftitionis fuperftitiolîfiût» Superftitio cnimfitn^ folùmcùmfacimus quæ non fiant fiicienda,fed etiam cùmquæuitanda non fimt uitamus ♦ Olim magis uiguerût hæ artes nondum nobis orw uero Chrifti lumine: lèd quàm parum ualerent,oftendit inuentor ip^^
C.
Zoro4/l«ttf«e Zoroaftes, regno fimul àCyro Cambyfîsamp;uita ipoliatus. Récitâtc i^uen nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;PauiàniaSjUidifTe fè in oppidulo Pioniæ Mylîæiuxta Cayeu, duri
p/o/jM tumuli Pioni ( ex Herculis hic fuit deÊendentibus ) oppidi conditori facrifît® mirum. rent, èièpulchro Pionis fumumexhalaiTe, Quod fi non dolo0 fuit,quis prohibet,fi.ib ara fixppofito canali ad fepulchrum tendente,at'' que in canalis origine,bitumine acftyrace autthureréue alia^ lt;11^^ in al tari adoletur, uel aquaru exemplo,uel Heronis dum iàcrifîcio fpo^^ te portas templiaperiridocet,fumumerumpcreè tumuloCfedamp;aliaO^ turali ratione abique dolo conftarc potuit * Vidit amp;nbsp;in Hypoepis Hi^' c'merii fronte rocæfarecpLydipurbibus,cinerêinaranoalrj colore fimilem,quicum feaccenientif barbaricis precibus efFufîsaridorum lignoru ftrue fuper condita, flam mamièmperemitteret, ligna^fiiperimpofitaabfumeret* PotuitpH'* mùm idmultis modis dolo fieri : uel fi ara caluerit, aut fi infpucrit,non' ne calx aqua accenditurC Etnoslapidêinfràfabricaredocebimus, qui humido quocunque accenditur. (^id aliud maius argumentum quod uisincinere eiletpotius quàmuerbis, quàmcolorcincris àcinerealicquot; nus*» cùm tot modis præftigias has facere liceat, non eft quod laborem» n nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;p Na80indnerelaterepotuitignis,uelutinfuliginefolet, chmexiguus
Noneiufmodieftquodrécitâtilleidemdicens:InMethonisagro cùm Airicusuentusuitiumgerminaexcuterefolcret,gallumalisalbis duo altriniecus tenentes diicerpebant,cumlruftocp circun currentes ui tes ex aduerib donee denuo coirêt unà,fepeliebant,gallu tien tiiscp edU bat. Hîcperiùafioprimùmaddecipiêdummultumpoteft, tummagis fi àreligione foueatur. Deinde uentorumin quibuidä locisbreues funt admodumflatus,rariisimelongi. Potuit aliquidforfan fides,quæcum genijs ipfis coniücfta eft: autres ipià naturali aliqua abdita caufa,aut dæ' mon,
-ocr page 545-LIBER D E C I M V S O CT AV V S* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$0^
*^00 J qui cùm acreus fit; nulli magis quàm aeri impcrat» VJide têpefta^ ^^Siduniadiurantur,cxorin(blent, Multaetiaminhiscontinguntqua fifîntjqua» nô funt, Illud admi'rabih'us quod in Heraclea Elidis Pelopo e^uui lt;fneui ’^^fiprouinciaequumæneunifuifre narrat in loco cuinomêeratQuiaE ^uemalij inire ffn,caudapræcda,amp; alioquin baudforniofum, quenialp equiinire co^ ’iârentur,adeocp peruicaci fludio, ut ob æris leuitatem dilabentibus rc pctito afcenfu ungulæ frangcrentur, donee fuftibus abigerentur. Hin/ •iicbantuelutrepertaequajamp;e multis ftatuishancuexabantjalijsinta--dis. Obijciat hic nobis forian illud poeticum, QiiicquidGræciamen
Mandat in hiflorqs, meadducere,utquorLindanimoreimplea tur liber,fi nô poteft abiolui. Sed ab hac labe Paufàniam immunem in-* Ucnio non minus quàm Italorum quenquâ. In his enim quæ uiditjCem-* porumnoftrorumobieruatio hiftoriamcomprobat. Quidin Xeno*-phonte,quid in Thucydide abfurdumç' Vitiauit Herodotus alf)^ com pluresgræcamhiftoriæ fidem: ledadulterinaà legitimis nemoeft qui lt;lignofcere non queat. Arte igitur equu m fabrefa Aum confiât, ea^ na turali,nondæmonumauxilio,quifquis fuitopifex : feu immixto,quod quidam uolunt,hippomane,Ièu iànguine menftruo equæ, aut illius po tiusfemine, alioue philtro, quod in furorem Veneris equos agat, non âdmirormultum. Illudmagis medetinet,quôdcumæri lufo hæcimmi xta fint, non amiferintuires, amp;nbsp;exufta nidorem fumi non uenefiefj reti^ nuerint.Deindc,etiâfi retinere potuiiTent, quomodo tandiu amp;nbsp;tot per annos C Aut fi nô omnino æri immixta fuere philtra, quomodo nô corn putruerintgt; Verifimileeft cquorum fernenabditum uifeeribus, immi^ xturn^lachrymæ haudputrediniobnoxiæ, foraminibus quibuldam rdiâis : aut etiam prius excoeflum, ne rancidum fieret, incitaife equos, præfertimformaadiuuante,NamequiobtuIàacieuidendi,etiampi(fi;is cquis quandoque hinnicrunt,quid mirumeft à ftatuaSd odore dece-' ptos ; At æneam deprehenderant : tune iam concitato furore teneban^ tur, æ unguia qua ftatuam premunt fenfus omnino expers eft,amp;: odor cum forma adhuc urget. Neep eft quod de lèxu mireris’.equi enim odo--rc non uifu ièxum diftinguunt. Placuit artifici, feu ut magis mirum ui-deretur, feu quod mores, u t Affranius, arte proderet fua, lêxû mutare: quandoquidem ad opus ipfum præfligias hoc nihil faceretTaciebat forfannon parumeaudam Rifluliife, ut odor magis concitaretequos» Quid referam de his quos carminibus referunt apud Sueuosglaciem concitatam reprimercC Hæc maiora lunt fide. Al ij aftris hæc tribuutiu NarratIoanncsLeo,incacuminearcis Marrochi tria elfe aurea poma Pôw4 ponderis librarum M cccl. quf multi reges necefsitate compulfi dum au ferre tentaffentjlèmperinfelicibus cafibus funtimpediti.Referuntcon' flatafuiife precio monilium gemmarum^ uxoris regis Iacob Almanib ris,amp; fiderum côcordi poteftate, turn præcantationibus munita aduer fus eos qui ilia auferre deftinalTent, Quod fi ibi aurum eft, non fuppofi^
Ss
-ocr page 546-JIO
DE MIRABILIBVS
tu in cïandeftinè à Pn'ncipibus metallum aliud/onftante ob uulgî nUquot; û tumlàma, adeaquæde Hermionis monili fuperius fcripta funt ratio Vrffrtrffimjratj trans ferenda erit. Idemnarratin Feffa, (urbseftnobilifsi'ma Africæ,fi
Chairumexcipias ) figuris quibufdam in arena fadlis uatesitaresadaquot; niufsimprædicere,utquiexperiunturftupeant.RefertMatthiolusnic serpenium uul dicus,iuxta RomaniEremitamfènemftiifle, adquemmultiueniebant
terrogare nuncium an uellet curam pro infirmo ipfe fufcipere : nuncio affirmante, iubebat nudum pedem in terra firmarc, quem cultelli cii' cunfcribebatacie,indeamotopedehæcuerbainfcribebat; c A RO CA RVZE SANVM REDVCERE PVTA S A N V M E M AN V E L PA^' R A C L E T V s,acie eiuldem cultelli: quæ eodem cultello eradebatitaut ne ueftigiû fupereflet, Hanc totam terrâm in paroplîdem aqua plenam imponebat,eô relinquês donee totafubfideret: quampoftmodumex' colatam nuncf) camifia, bibendameidem propinabat, amp;nbsp;confeftimab^ fènsægcrcurabatur.Imodo tu,amp;hums falt;fliredderationem, Ridebis forfan: Sc ego inaudita icribo,fîdes fit apud auto rem. Sed cùm illudraC' Curt prodigi» cum reputo,quod filio Hieronymi Legnani in urbe noftra côtigit,non fafiiij uierony poflîimnon admirari.Laborabat me præfente abfcefTu interpeâincffl tni Legnani. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;umbilicum,qui cùm efièt maximus,ubi peruenifTet ad ulcus, ab ont
nibus egregijs chirurgis defperatafalute, cùm puer effet annorùodo, ut dicebantjCtiam fæces per umbilicum exire cupiffent, quod tarnen D
ego nô uidi, ÔC adfùmmamdedudlus tabem,'in manus inciditcuiufdara Antonij ex oppidoGallarate, quiaquaputeicumquibufdâuerbisper osamp;fùperuulnus exhibita curauit ilium: cum^ ego poft aliquot men les inuifèrem matrem ægrotantê, huncep mortuû exiftimarem', occur-rit hic puer monftro fi'milis, qui præmorbi magnitudine adeo curuus remanfitjUtpeftuscaputcp fbloæquidiftent, formanaftusereftignO'' monis, uiuitcp fie mifer ifte puer quamuis nobilis : nâ pater tabellio eft t^fnfii^4prpe gjfcaufidicusegregius.Taliacertè magna admirationedignafunt:atç ^«omodo cura confùtahellebori radix nigri inter carne nbsp;nbsp;pellemiumentiquoduipc/
prafligiofa fa- ra momorderit, ianareipfum pofsit, etfi dignum fit admiratione, ôi. ad nent«r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;magiam potius quàm ad ueterinariam pertineat, euidentem tarnen ha'
bec rationem. Nam uim attraheiidi cùm egregiam habeat,undiqueipar làs ueneni uires auocat à corde ad contraria arteriarû ora. Omnis enim arteria iènfibilis, præter earn quæ eft in pulmonibus, os unum in corde habet, aliudfub cute. Simili ratione aliamentemturbant, utuinifâcx, Qaie dmWw Apollinaris herba,amp; tithymaliradiXjprpcipuecyparifTif.Etobidaues ex^udant^^quot;“^ nbsp;nbsp;piftes amp;nbsp;quæcuncp cerebrum haben timbecille, mente propria excu'
tiuntur. Imbecille enim cerebrum habent alia ob paruitatem,ut aucs:a^ lia ob frigidicatem,utpifces: alia ob imperfedfionem, ut mures accunf culi:unde fi cuniculuuel leui palmæidtu in parte capitis pofterioreper-cutiaSjfubito moritur. At hominibus uix talia fùfficiût ♦ Sed quæ ueter-
num
-ocr page 547-LIBER DECIMVSOCTAVVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$11
’’üiîiinducunt, humidaamp;frigidaimmodicè oportet ut fint: non cm'm vetemum g«* ’^aten'am tam grains acconftantislbmnipræberepofiTenn Atfimodp ^ominibut fr-^iini ex his mifceas,adhuc graue iomnu non effîciêt. Si plurimu,homi-' ^ernoccides. Etcorpotius^cerebruoccupabit. Oportet igiturut his ßiifceant quæ celeriter caput petunt, Talia omnia tenuia funt, ut facile inuapores ibluanuQuoduero tenue eft, ualde calidûeft: oportet igit ^edicamentû hoc ex frigidis Sc humidis, turn etiam calidis ac tenuibus conftare,Quæuero frigidaamp;humidaimmodicèfunt,excolt;ftaeirene^ ^ueunnquodautnô excoftunieft, graue habet odorê» Sedquodgra^ ^iteroletjCumiungit calidis Sctenuib. niultûolet: odor enim in tenui ^ubftantia amp;nbsp;calido acficco pofitus eft. Quæcunq? igitur ueternu per ft fxcitarepoiTuntjodoris grauitateprodunu Sed fuut qui cuniuino mi'-fceant, ubi præter ueternum etiam homo ubi refipuerit mente lcditur» Quamobrê qui talia exhibct, no minus qj qui uenenû, fupplicio digni W, Exhibent aût pleruncp ob adulteria patranda. Sed licet etiâ uetcigt; lümexteriorib» odorib.prouocare,quoues qug tenuifsimafuntfopo-riferismiftent.Hæcaûtaduigiliaspellendas ftudioforû: ftudiofienim Maxime, Sc ftneSjUigilijs uexanu Pomû igitur ex opio ôc mandragoræ fucco coafto uini fæce amp;nbsp;zibeto fomnu dulcë ubertim côciliare po- cans^ß^num^
Atrurftsbonainmalauerticôfueuere» Quidâciimincertamine opio caßidi ^queftri Pataurj uiftor extitiiftt,depofita galea ut rcfpiraret,ab inuidis, cert^ntis equi-® ^plebeiuseffttjCopioIb illito intus opio extinftuseft.Namcalorgaleg ^^inifpiritus hauftrât quicquidhalitus perniciofi intra cafsidê co ntine^ J^at.Calore aut uenarû oßula omnia patebant,unde ftatim receptus in^
penetralia hominêftrangulauit» Tantum poteftuirtusperiæpe ad •^ortê afciftcndâ,quantû nec crimen. Forftn nô docenda talia quiiquâ dieet, Sed maius in his eft auxilij præcauere docendo, cp periculû decla rando.Namqui talia fafturus eft, iamhominédeftinat morti : qui iam liocfecit,multas inuenietnocêdiuias:faciliusaûteftaliquidinuenire,et in præuifam frondé incidere,^ omnino nihil inuenire:igitur maius eft indocédo auxilij periculiinhis» Atquæper ft nôadeo copertafunt, ntuenenù qd taftu iolooccidat,autfolo odore leui, utquipuluereinie *^0 pannis peftécxcitabât,autherbgincognitæ nocenté uim, atep mor • i^ofiinilem, quæ tamêperimat,aut uenenû quod traftu temporis occp dat, ab initio nô fèntiat, amp;nbsp;generaliter quæcuncp nô promptafunt cui-QuâinuentUjfi quis doceat, eo ueneficio deterior eft quo populus iæub ^nsunicouiro, QuidpopulusÇ’nonne hoc eft fteleratorûomniûhomi nûexhibere fe doftorêac præceptorê'» Eftep eb ueneficus latrone dete-hor,quo difficilius eft uitare clandeftinas i nfidias manifeftas. Quam obre nô Iblû docere aut experiri,fed neq; feire talia nolui, Quandoqui dé maxima eft ftges utiliû,in cf; te cô ferre poisis, etiâfi feculaCumeeui uas.Necp tarnen hæc utilitatis cauft potius experiri malui,^ tentandi»
Sicmihi contigit ut aliquando cumhæc fcribereiii,pr£cifo labio,fan
-ocr page 548-lt;^12, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE M I R A B I L I B V S
Ai ftnguinem gui'snunaartGpofTetcohiberijtumniaxi'mèquiacomedeba, faletniin^ 6 cohibeniumne pofuerani,perftrinxeram,nihilprofidebat,præcantationcufusfumiP flu4tprMnta- nbsp;nbsp;qyæ à pafsione domini fumpta cft,8ô illico me admirâte ceflauit, nc'
queloquente,neccomedenteapparuitGnguis, etfi'locusegregièturn doleret, amp;uulnusappareret. Miraberis, nelcio ego an fides, an uerba profuerint. Verbanondedignaborfiibijcere,hæcfiint:Sanguismane in te, ficut fecit Chriftus in fe. Sanguis mane in tua uena, fi'cut Chnftus in fua pœna. Sanguis mane fixus,ficut Chriftus quando fuit crucifixus; ter répété. Dices,quo exemploC mirummagis quod ab Acrio Icriptum eftjdcfpinaautolleeguttureeducendo. Sedquiaid narrauimusinfc' cundo cotradicentium,ideo aliud exConftantino exemplum referam»
Prlt;ecMtlt;ttioai Inqtjft iHe: Si teftas aut patellas tres,à quibuscarnes detraxeris,ftyloin t contra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hisuerbis,Iao Sabaoth: piicesadadmirationemiuxtaillascon'
peruertatur^
gregabuntur. Idem ex Aphricano : Si in uaie hæc uerba inlcribantur; ytuiiiimnon GuRate Sóuidete,quod bonus eft dominus: uinûimpofitumnûquatn : nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;eoannoperuertetur. Quid ego dicam de hisCÏêd tarnen apudomnesfi
prlt;ecant4tio,
tis coftat, ut res ipla iehabeat, uerba ualere ad fiRendumiànguinêuflt;? admiraculum:diximus horu cauiamin libroiecudo contradicentiuiii'
sagittis extra- Itacontingit in extrahcndisiagittis. Squillam pilcemimpofituplu' hendii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rimumualeread hoc creditum eft. Ita leonis pinguedine perûftos,q^i
vttuttiißsäß nu'rum eft,tutos efte à feris,cumodorem ilium ftu uiuentis, feu mortui expauefcant.Hocautem maxime cùmintrepidusobuiamiueris:nanifi fugam arripueris,uix odorem percipient. Simili ratione fuccum radicu Serpentes (]uo- læ feu raphani, perunftis eo manibus diligêter, facere ut tutus tracîlarc tnodoabfejiperi po(^isftrpentes, traditumeft: uelenimtimentmordereodorisacredi' Mufieil etfciu n^rnfentientes,ueliplb etiamexanimantur. Nammuftelæamp;fciuriaf ri i^uomodo ma lio dcntibus tentato in pofterum mordere uix audet, cicures^ hoc mo fuefcant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Jq fiunt. Illud incredibile,qu0d calcar pedis dextri galli uidlores faciat:
autqubdfanguis humanus inlxxx.diebusconcrefcat informamhu^ manam longe incredibilius, quod ea figura in farina hordei ftpulta per nouemdies, indeiugulata, ianguinemquiex ea fluit illitum faciei, gra-tumreddere coram regibus,amp;: cundlis amabilem.Quidabfurdius^
iJucis duo ex- Inuenio apud Agrippamduonucisexperimentainterilliusarcanat perimenta. tantum illis habeto fidei, quantum debetur autori. Alterum eft, quod nux pullo inclu{a,illum longe celerius coqui facit. Reliquumueneficiu eft, comprehenfaaran ea inter telamfiiam integram acnouam,utnon frangatur,at(^ eaincluia inter cortices nucis,indein cochleari argenteo fernen proprium torren t cum telæ parte, datum hoc in potu, tandiu co^ gitamarieumquihæcpatrauit, ab eo qui ueneficium bibit, quandiua^ ranea nucum corticibus conclufa manferit.
veneficia ama Porro ueneficiafuntperfe:cerebrûmurilegi,laccrtæcp:fânguistticn torw. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ftruus meretriciSj ftellio, cui nomen ftincus inditum cft,hippomancs.
Hæc omnia mentem mutan t p o tius, quam ad amanduiu earn à qua fum
-ocr page 549-liber DECIMVSOCTAVVS,
pfèrfnt cogant. Co mponunturaût plerunc^ ex excremêtis, aut animai ^ibiisquosputredo genuit,autexfeniinchumano:qualeillud quodex ^oamp;utero catulæardentisin Vcnercm, cùmtamen catulus præfcns coram ilia detentus adeam non admittitur,tunc enini quafi rabio
^afurit. Suntamp;f aliaphiltra, quænon eduntur, pleruncp à mortuoruni ^eftibus,candelis,ttiêfuris,acubus, generaliter eorum quæfiinerum E’^atiaparanturfumpta, Veneficiauero àuenenis parumdiffèrunt,fijni Vctte/îrtortt«i ptac]p uel ab his quæ edûtur excrementis corruptis, ut iànguine uel uri- friagcntra, ^aleproiôrum, cumin his frumentum maduerit : gallinæc]^ frumento ^fpaftæfuerint. Aliauero contaétu hunt, dequibus fupràdidlumeft.
Oinnia enim talia parum abfunt à uenenis. T ertium eft quod abfcp co fît, fumptuinab excremêtiseins cuiueneficium noceredebet, auc partis eius,uturina,ftercusjlànguis,capillorumpræiegmina:includun *^urhæc generaliter membriscanis, Gmilibus his quorû in honiineiunc partes aut excremêta,claudunturcp ofTe niortui hominis,ac in illius no *îiineièpeliuntur,aliaquideminueftibulo,aliainuiisquæformamcru cishabent,aliaintorrentibus. Talibuslibrum ingentem impleuitA-grippajiiradomniamalanatuSjhumanocpgeneri peiniciofus.Quæfi iJeraeflènt, huiclibro minime inferuÜTem: fedaddidi, utillius uanita^
^unt,præterquàm quæinpotudantur, quorum maximum numerum ® ^cripfitinlibro de ueneficris8ê uenenis. Necaduerfusillaauxiliûefttu-
tuin nifi cautio.Cgtera non nocent nifi ex præcantantis proprietate,amp;S debilitate animp illorum aduerfus quos hæmaching ftruunturrproptc reaneçp Priiicipibus,necfortibus uiris, ncc Gpientibus talia nocet, ièd ’nuIiehbusSêinfantibus,nelt;^omnibus,ièduilioribus.Ne(qpuerô pro^ lgt;i uiri eft,aut ingenui, talia fcire autquærere, nifi homo iam adeb inte^ grain mentem ièruet, u t pecunias côtemnere polsit. Docere uero talia, ficarfj eft. Necènoftris libris unquam quicquamtaleexcipi poftet, ni Vulgata eftent prius ab alijs, quæ tarnen nos admodum breuiter ôê olgt; fcurè pertranfiuimus.
Igiturhac parte magiæ malefîcf,quamuis naturahXrclitfta, adutilem Di]jgt;uMiocotf tranfèamus.Priustarnen illius uanitatemin quibufdamredarguamus: nam liber hic general la co ti net præcepta, propria in hbris de reru m ua rietatedefcriplîmus. Dicunt fi uuluaautmembruniuirilemetiaturcan delacereaquæin funcre fuerit, illeuel ilia prohiber à Venere. Vcl igi^ tur àcoitu mafculus cuiuslibetfoeming,uel illius tan tùm,cuius nomine agitur. Si illius tantum, cùmnihil ei fit proprium præteruerba ,habc-bunt uerba uim præter hominù conlènfiim. Si cuius liber faminæ, igit oportet ut perpetuô,quod experimêto no congruit,uel tempore quo-dam. Cumueró nihil fit quod uel (èminis generatione prohibeat, nee imaginationem,nec flatum, à quo tenditur,manifeftum eft hoe folum inaliquibus contingere,non femper,nec in omnibus t
-ocr page 550-Çt4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;D E M I R A B I L I B V $
Si^i7/or«w «M. Ergo Ggillis primùm, utadrcmrcuertar, uimnon Icueiii tribiiuntî Sohs ad magiftratus,honores,gratiani cuni principi'bus: louis addiuP tias amicos: Veneris aduoluptates:Martis ad audaciam : Mcrcurij ad (olertiani: Saturni ad laborumparientiam: Lunæ ad populi fauorc» Atcp utinani IcirepofTemquid cuiqj côduceret. Non ignoro ÔC lapide?
Confwignctff. nbsp;nbsp;occafionem fculpturæproHcere,figurani autemnihil. AftrunifamiU
calcemextindlam in nialuæfucco,aut mercurial is, eftîcerepoflepu-' tantjfimanus illiniantur,neignis noceat. AtbufFonemfàleextindum magnum, fi fal in aqua diflbluatur, interula uero feu camifi'a in ea aqua lauetur,illum qui earn inducnr,fcabie grauiisima corripi affirmât. Hec aut omnino uerafimt, aut parte quadâ, autuero fimilia. Ncqpcnimine latet, mulierêcuratamnephriti, imagineleonisaureageftata. Sedèccc lo petenda ratio. Quædamquidemmagisuidenturquàm fint, qupdaiîi autem magis uera funt quàm uideantur.
Cur nerui lirlt;e nbsp;nbsp;Ex hocgenere ultimo eft experimentu illud àBoethio traditum, fa^
aquiliter dtim nbsp;nbsp;uulgatuni-quodnos uidimus fæpe per ocium.Captis duabusliriste
il no tangdtur, ftudinibus ue,alteramfiipinamcollocabis,priustamcnadconccntunî alterum fubji- neruisextenfi'sremifsis^deduftam. Poftfuperfupinæ neruosfecun/ lit,reiiquoed(n dumacprimumpaleæ fruftumcollocabis, tendes^primumncruuni ejonHm, inftrumenti eius quod manibus tenes,cùm ibnumæqualemreddetillî qui ininftrumento fupinoeft,confeftimfeftucafubfilietfaltabitcp tafl quamab aliquo concufra:atcç translata eo modo paleæ parte per fingu los neruos,inftrumentaadæqualemuocem,imô eandem mira arte tra/ duces. Caufàtantieffcftusignotafuiftè uidetur. An quod non folùm fubfilit,cùm fonumæqualemederepoteftc’autquiaaeripftæqualetn Habens uim mouere poteft,non autem remifsior, aut magis incita/ tus. Sednechoctarnenuerum eft, cumin tenuiore neruo remifsior contentio æqualem turn fonum ederc apta moueattpqualis uero tenfio cuminæqualiIbno nonmouet. Videthocmihifanecontingere,quod motuS aer in neruis fonum lèniper excitât, quamuis nô audiatur.Cùni tarnen æqualis eft motus,aerin unumconfèntit mo turn: quia eademra tionemouetur,Ôônullo modo refiftit illi:unde integer eauiadner' uumquiefcentemdeferturquamouetur, mouetcp propémodumtam ta ui,quâta mouetur.Nec meo iudicio aut uerior,aut fubtilior ratio hip ius excogitari poteft.
upM qui fiti- Quæ uero minus uera funt uideantur, fûnt: ueluti lapis qui fpon/ MdrfccfndifMr. tèlàliuaaccenditurtconftatexlibrisüj» calcisuiuæ,picisgræcæunciis tribus,amp;:Herculeilapidisuncia:coquunturtn'tainollafiftililateribus conclufàjinde ftpelitur in oleo laurino per dies xv. inde ieruatinficco. Hoc minus habet ueritatis,quia non femper accenditur: at 1 irg neruiad æqualitatem du(fti,ftmper paleam mouent,amp; tarnen hoc de lapide eui dentem fui effeftus caulàm magis habet.
Multa funt niirabilia,quæ tarnen cum noueris caufam,ceflat omnis admira-
-ocr page 551-LIBER DECIMVSOCTAV VS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$1^
^fïtniratio î uclutifulphur cumceraæqualiter diflolututHiCatnreddit Caniel(tqult;e ’nextingurbikmtoportet aût fulphtir ualdc purum cfTe» Similiter fi can ueiaiulphurispulucretum carbonis oblicain aqua mergatur hyemis candeia ègU-^nipore,ex ftxperiore parte coteéta papyro,fuipendaturqp ubi gutta ca de ardens. ^itglacie,circundabitur glacie crafsiore,ardebit tum accenia,magno^
niiraculo glacies aftantib. ardereuidcbitur» Italyræneruiluper carnes Caroutuermi^ calidasproiecfiijcùmdiftôrqueanturuermiculorûimaginemrefcrunt, culKfatereui^ RcfertSymeon Sethi, liciniumiampadis in fepiæ atramentu admixta æruginepofitum,fiabicçluminealio accendatur,quæcûcp adfunt, par grdprfrfim,prfr titnnigra,partimuiridiaoflendere.SupcriusdumdeluceôCluminea- iw» uindiaui--^^rcmcilia.docui♦ Sedcapparorumaquadeftinata,uiridesuerèpilos capißi
Capillos efîicit» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ututridesuide^
Inter ueranaturalia^ expérimenta, illudrefèrre abfiirdum nottefl, tur.
quod frudus omnes in quamuis formam trans feruntur, maxime maio res,nucleo^ çarcntes,ut mâla,pira,cotonea,punica,cucumeres,cucur-bitæ,melongenæ. Ars hæceft: formam quamdefideras,finge in ligno niagnitudine frudus perfedli : huic circumpone gypfom aqua düTolu-turn craßitudine digiti minimi, bifariam dmifum. Sicca hanc figuram, f«r. cderiter enim ficcatur,auferes à ligno : id facile fiet,fi prius ligno oleum illiueris, Detradram hanc formam cauamc gypfobifariamcpdiuiiam, frudui crefcenti,qui iuftæmagnitudinis medium exceircrit,ar(fi;ifsime circunligato, dimittitoep donee fruefius ad iufta peruenerit magnitudi ncrn.Habebisfruótum forma ea, qua lignum dedolatum erat,liceatamp;S infcriberequæcuncpuolueris:utuerèdicerepofsis,Creicite,amp;intitu^ los furgite rité meos. Idê experimentû,fod longediuerfa ratione,in ra-* dicibus,at non omnibus,fuccedit. Prægrandes atcçi uiuaces accipere o-portée,quales bryoniæ, quælignolæ funt, ut diutius durent : licebit amp;nbsp;in utroc^ raparu genere raphano talia experiri. Has igit gladio for matas fepelies rurfus in terra donee obduxerint cicatricem» Sic ex bryo nia tranfît in mandragoram,ficT:is modo maris,modo fœminæ genitali hus. Adduntur etiam capilli iàtis hordei granis, ut dicunt, iuxta radû cis caput,ficut plantæ inferantur,
Formantur amp;nbsp;humana corpora quafinatiuis figuris ab initio pri- titersindetebt m'uracomprefToinfante. Sedfiplaceatquandocuncßnouasinferibere' figuras,facillimé effîcies in æftuario diuiiàfiimmacutc nouacula,prius manisinferibafi depiiffaatraméto in cute figura: inde rimas minio uel cæruleo aut terra tur, coloris quem depingere cupis implebis, amp;nbsp;ftatim ob calorem eStradf o colore cutis concrefeit in imaginem ♦ Aliter, ut experimento didici, SC abfcp baineo: Aqug fcparationis auri Ccâtharides toto die natural! immi xtas fines:inde calamo tenu! feu literas fou formam aliam uolueris delfo neabis in cute,fie utaquæ ueftigia relinquantur,côfeftimerumpentue-ficæalbælocisquæ aquaoccupauit» His(ponteperfiradiis atqpdieuna confolidatis, perpétua cicatrix alba fuccedet,atqp omnino indelebilis T t Z
-ocr page 552-DEMIRABILIBVS
nifi ui, formam depióram ad unguem refèrens, V t ueró huius dcmofl'' C ftratio perlpicLia habeatur,pauca fubqcere libui't. Aqua lèparationis a' (flu quidem talis eft,cum igne no indigeaqut argentum colliquet. Can tharidespotentiafuntexulcerantes cutem» Demonftratû eft inpræc^' dentibus, ea quæ poteftate tah'a funt,ubi his quæ aftu funt coniungun' tur,uini omnem illistradere. Exulcerabitergo aqualèparationis uiribgt; cantharidarû imbuta, idcp effîciet ftatim, quoniam tabs eft quales funt cantharideSjCÙm iandiu hefèn'nt cud,8d naturah's calons ui agere cocpt rint.T une enim ubi agere ccepcrint, ftatim agunt. atep hæc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SP
Puenutpingue fcant.
Pyrophili Upi du ex hutnatto fanguine mtio flrnlt;^urie.
Agrippitlibri nondum editi,
militer corpora puerorûmacilentaabftrafta acute fenfim came pin' guefacies:nihil enim inane natura creftentis relinquit. In adultis etiani aliquidhoc confert.Ethæcquidemnaturaconftant,
Metamorphofis liæc uera fi'gurarû, alia fubftâtiarum, ut cùm Pyro' philum lapide uolumus làcerc. Sanguinis humani libras duas,xv. dit' bus fub equino fîmo putrefeere finemus. Inde per uitrum facftadeftiH^ tione aquam fubtraftâ Ièruabinius,fgcem in uas,crucibulum uocatum, quo metallaliquari folêt, fubieÄis fîccabimus prunis, donee incalcem quafi tranfeat,RurIus calcem illam in ualè uitreo pofitam aquæ feruatf miftebimus, lento^ igné uertemus in lapide, aut acri uelut lateres, aut lèpulta permittemuscogi. Refert Agrippa in fuo de ucneficfjs aeexp^^ rimentiSjlapidêhuncrubicundûefleacfplendidum. Hos librosquaf to de occulta philofophia iunôros uidi,ille autem inferibitur,Praxis to 0
rum quæ do centur in prioribus tribus, nec ullus horum editus eft» Eadempermutatio inplantis ôiSanimaliumpartibus inlapides,r)fdt pßngulis(gt;llt;tn præceptis fieri poteft ♦ Tranlèuntamp;herbarum ferme genera fingula in diuerlasuermiûautferpentûlpecies, uarijspræditas turn proprijs fon quino putre- misatqueuirtutibus* Ethancmagnammetamorphofimuocamus» fcunt,uermium Cùm enim, Ut ftipràdocuimus, in putrefàdione lèparef pingue humfi ««n^ttT/frpen dum àterreo, putrefeût autem quæcune^ putreftere poITunqutherbæ, tumjpeciesge- plantarumfolia,carnes,oua,lac,duminuitreoualèpofita, fimoequino «er(»nf«r. nbsp;nbsp;nbsp;fu mante fepeliûtur; necefte eft talia fie lèpulta humidum excernere pin-*
gue,quo leparato uiuens animal generatur ♦ Nec poteft prohiberi gene ratio hæc nifi ab excrementoexufto,dumrelinquitur mixtum huinido pingui.Nam quædam putrefeere non uidentûr, utamara amp;nbsp;acria: non enim animal générant.Qiioniam tamlentè id contingit,ut prius exha^ letquodpinguis eft humidi,quàm lèparetur. Omnis enim genera-tio,ut diftum eft, in lèparatione côfîftit. Quamobrê marcefeunt potius talia atep tabeftunt,^ putrefeant. Amara ueró fàcilius acrib.putrefcût: naminabfinthio læpius uermesinuenies quàmallio uel cæpis. Non e-nim quodcûcp nobis amarum eft,amarû eft aniraalibus. 'Teftis eft Poe ta tuus decapris dicensiEtIâlices carpetis amaras.EtZinzibercùmpu trefcitpræterid quod pingue, eft etiam minus amarum. Eorum uero quæputrefcuntmateriæ uarietasincaulâeft,utformæ animalium dû , _ ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ' uerfæ
-ocr page 553-LIBER DECIMVS OCTAVV s;
^ærfægenerenu Si fgi'tur quæ forma di'fFerunt,fpccie difFcruttquæ uero T^cie, uiririb, ac moribus ÔC quæcx materijs diucrfis générant, forma ^iiferûtmecefle effc,quæ genita funt diuerfi's ex materijs,uires habere di ^^rfas,uelutdeuefj3is,apibus,crabronibusq5{ùperiLisdidl:ûeft» Quan- A^uiegutt£ in uero ex eadêmateria,diuer(à tame caufa efficiente, uaria fiuntgene lt;^orrupto acre ’’^ânimaliùmelutaquæguttæinæftategcnerantpulicesapudnos:e^--^eni in Dariene noui orbis prouincia, confeftim uertuntur in rubetas, Vndenonmihiabffirdûuidetur, quendâubifpuifletjintradimidigho ’’Sî fpacium ranas pro fputo exiguas oftendifle. Quicquid cnim aeris na ^ürapoteftjhumanamnaturamæmulari docuimus. Etcommanduca^ tisaliquibus forfan iuuabatur,utpote ranarum cinere,aut parte aliqua» Nam in h is animalibus quæ l'IIuuie generantur,facilem illorum genera^ tionemefîèoftendimus^Etquodex proprijs fordibus generator» Brennern autem Sc uelocem illarum pluuia déclarât : funt enini ex humida ^tibftantia. Quamobremamp;tabefatftisconueniunt. Sicigiturminore, nedicam fine miraculo credi poteft,magos co ram Pharaone uirgas uer tifl'eincolubres.Ergo miris res proprietatib.præditæfunt, turn région
nes.Creta non alit uenenatum animal, amp;nbsp;tarnen tepet » Caufà igitur eft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;non aîît
^niauelalimentumdeeffiuelaeriplèobmutationesimpediuodorese- uenemt nimboniprohibent illos,amp;'exitioeisfunt.Ruta cùmmultamagisa- -ventricuto cr fttingant SC calefaciant,confirmât fingulari præftantia uentriculum in- Mteßin^finnâ
^teftinaep omnia,Fabæcorrumputuicinumaerem,cum tarnen innoxip fint fl edant,iniô proprietate quadam fiftunt à capite fluxiones.Et quan 4uam alia fit ratio fruclus,alia plantæ:amp;2 rurfus uirentis frucfius atep fic-cijHon tarnen adeb humida eft hæc planta ut aeremafficerepoisit. In no ftrisreoionibus compertum eft bombyccs plus fàbis aerem corrumpe-' fe.Corrumpunt hæc atiimaliaamp;fuermium genera omnia Sclocuftp, ob excrementaöC odorem pinguis humidi:illo enim abundareea fuperius declaratumeft» Atfabæamp;ipfæeo abundantinterlegumina:indicio eft generatio animalium in illis frequens, Ob id pifa talia eruilt, Pleraçp igitur, quodlæpe ditftumeft,incertahis, illis cognitacaufafiunt, Citria cüria putre-feuniedicamâlacalorcpanis putrelcunt celerrimè,cùmàmuîtislongè fiunipaneca/i calidioribusminus lædantur.Calidumenimilludcùmhumidumfitfic care nequit,amp; ob id putrefacit. Ob id par eft panis calore omnia ad pu-tredinem iuuaretfed hæc magis,alia minus. Simili ratio ne quibufda ad-
mirationedignumuidetur,quódrubeatindtorumleuErythrodanum Rubeatmétotû inmanudetentumurinamtingat: nelcientibus quod cantharides fan-guineam prouocanturinam,amp; ardoremillius excitant,communi fcili-cet ratione : quia à calore manus ad adum talia perducuntur: Sc ubi de-duda fuerint,ab arteriarumolculis ad ueficam deducuntur, Præftabat igitur potius quæ ex his fequuntur inquirere, Primtim, quod cum tarn faciliter penetret medicamentum hoc partes tcnuifsimas,illud habere ncceflariumeft. Deinde, cumueficampetat, aliquid cum illius natura ■ . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• 'Cc ?
-ocr page 554-DE M I R A B 1 L 1 B V S habere co mttiune« Quod^ folùm ad illam permeet : fi alrj iungatur,ta--cillimeuimillorumaduefi'cam nbsp;intro per uniuerfiim corpus deduce^
repoterit. Talisperftrutatio præterquàmquôdpulchraeft,utiliscna in multis erit«
Aduerftneru- Quorundamuerbftnfimutprocedâ,ratio obfcurioreft«’uelutquod . animalianoxiaholeribus,arcentur aqua infolationisdierumdecem can fafratr^^règ^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P^gurorum « Gallorum Régis frater natu minor laborabat
ulcere peftimo,prodigiofæcp turpitudinis«* curatus eft afflatu perpetuo pueri annum agentis duodecimum « Nec abftp ratione : fpiritus enini a corde impubis, ætate firma tarnen, iÿncerus eft, ac corruptos humorcs dumhoSr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poteft« Si cumlacertæ fcpo,halinitro, cyminocp farinamtrf
ticimiftueriSjgallinæ hoccibo iàginate,adeô pinguefàciût homines qui easederintjUtdiirumpâtur« Atcp hæcquidem fècundumnaturâ,ideo(^ frequentiusuera« Aliud autê eft,Irequentiusueraeife, aliud magis.Sem perenimquæ{ecundumnaturamfi.int,frequentius uera conipiciutur, at non ftmper magis,ut de Herculeo lapide« A natura enim remotumdi citur,quodomnino caufàs habet obfcûrasmelutquodex parte imminc Aduerliurubi^ tisuenti,cornuacftercusbubalicrematumtuetur,utdicunt,plantasac ginem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rubigine« Illud quoCp fide baud dignum,ozymum ftib patina po-'
fitumnefcientemullere, prohiberene quicquam ex patina fumât« flct. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rius illud noftruminuentum:ozymi fuccum exfèmunciaepotumcutn
Aduerfuflj’irà- mediocrociftrupulo, miruminmodû côferreanhelofisaciuipiriolîs. dt difficultate. nbsp;nbsp;fiinumera in hoc generç referre poffem, quorum origo ignota parit
admirationem, nec folùm in plâtis, animalibus, hominibus, lcd utdixi tfchUdoîor inregionibus, fblo, aquis,turn operationibus« Ifchiæ dolor cùmuehc'' fit,perfæpe muficacuratur« An qubd dolorhic,cùnimem ' brum no afticiat principale,leniatur,translatis alio ob delcftationêfpù
Columbit ut ad ritibus,inde ufu auertitur à calore confirmato doloris caufà C Columbæ alHduncurhoc paftillo:maizi’ lèu fbrgi lib» L x« cymini libras vi. mellis X. cofti lib« i, ièminis uiticis lib« v. coquutur omnia in aqua ad illius con-fumptio nem, inde additur uini odorati optimi quantö fufRcit cum lib» XV« cæmentiuetuftijôd fit tumulus incolumbarijmedio: columbæa-liæcùmodorem lènfèrint,ad locum ueniût: icntiuntaûtcùmipfi'sconi miicenturindigenis columbis:cum femel adierint locum, relinquerenc queuntjfuauitatecibi alleélæ«
columbarU tra bantur.
quot;Veneficijs an uif adfit.
Deueneficijsmaioreftdubitatio,qua?fineefca,utitadicam,fiunt.E^ ratapud gentes quafdam fàcrificium Molocho dæmonfquo cùmRex filiumpropriûimmolafletinmuriSjne ludæi urbê caperent prohibuii, apud Romanos Hifteropotmi, id eft, utero nafcentium ibrtem fubeun tes,quoniampro eistanquammortuis iâcradijs manibus ciimabeflent perafta forent«Et nifi per tegulas ingrederentur, uiuitamfinire crede bantur.Huius rei teftis eft Plutarchus in problematibus« Idem refert, Afteium plebis tribunum,aduerfusM«Crafrumdeuotionesacdiras prcces
-ocr page 555-LIBER D E C I M V S O CT AV V S»
Pieces Hf}s manibus profudifle, Apud Chriftiaiios caru loco quæ Craf» ^Uinperdidiflecreduiîtur,præcepta funtuallis lofiphat, quibus publia interdiHumeft, bis ad mortem cogi l'ntra annum cxiftimantur rci, ÔC quidebita negant,aut ob potentiani cogi non poflunt, Fiunt hæc in agt;-ut intelligo Bergomenß. Alq ab arteimplorarunt,non 'afuperis au milium: uelut qui collarium ex chalybe adamantino circundat collo de-Alton’s,quodànullopræterquàni eoquiimpofuit poteftdetrahi. An-ab hincpaucis perijt ea fraude ciuis nolter Zafaronus, à Vincentb
Oo creditore circumuêtus,cùm aiiguftius quàm uoluerat impoftuflet» Sedadueneficiareuertor* Quidam cereo in domo inimiciaccenfo ÔC ffanslato in proximum templum, diris iraprecationibus utuntur, qua ^rteperfjfle quondam Gafparem V icomercatum patritium noftrü ere ^itunieft. Quid ego de his fèntiam, dicam» Multum prodeft ad uencfi'--uim timor aut Ipes eius in quem uertitur, turn eins qui facit aut peragt;
git conftantiafidei: tum ß quid omni no præteruerbaaddatur. Cafus ac brtuna. Demum occultum quoddam elf ,quod unicuiq? proprium eft ’^onfolùmlpeciei, ftdetiamßngularis huiuss autalterius uiri. Inuenio ^xanplttuatià ^cinpeapud Arrianumfide dignumhiftoricû infeptimodegeftis Ale ^andri, antequàm Alexander èuitaexcedcret,Pythagoram Apollodo dfratrem iecur immolafte, ßnecp capite inuentum Jdem il 1 i pro Hephe ftioneiamaduenerat facrificanti,amp;pbftproPerdicca atep Antigonot dijs uero pro Cimonetquorum omnium mors ftatim fecuta eft» Mira^ ^ilius quod dicût de corde in interituCæfarisDiftatoris» Refert Sc Ar tianus, Alexandru monuiffe Chaldæos, ne Baby lonem ingrederetur, tlubdeifatalis eßet. Vndecùm il le intraftet, ftatim exißejfoflam^ Eu phratis Pollacopam conßderafte. Sunt tarnen qui dicant illos fraude co ttientoshoc uaticinium, quod rei eftent intercepts pecuniæ baud con-terunends. Suntetiamin nobis ueftigiaquædamfuturorumeuentuu Unguium ue/li in unguibus,atqj etiam in dentibus. In quibufda cuentus maculæ bæ o-ftendûtjin alijs folùm Ipes inanes : fed pro manus natura, amp;nbsp;digitorum iiiquibus fiunt,8ócolorum,amp;rmutationccarum. In pollice honores amp;nbsp;üoluptateSjin indice lucra,in minimo circa paruanegotia, in medio co-gitationes amp;nbsp;labores,in annulari dignitatem, nigræ quidem euertunt, calaniitates nunciant, albs felicitates,magns magnas, nitidsma-nifeftas,parusparuas. Obftursfelicitates minuuntcalamitates,quan'' ^oep etiamaugent. In fenibusamp;f minus efficacibus fpes profadbspolli-tentur.Nigrs timores,non tarnen adeb frequenter inanes,ut albgfpes» Natura enim pronior humana ad malum quàm ad bonum. Et states niorbi bona^bibere pofTuntjmala accerfunt. Semper tame ubi fplen-^ida radiauerit, plus aliquid aut timoré prsftat : dextra quidem ex induftria, finiftra ex fortuna, niß quis ßniftram babeat firmiorê, T em-Pusautem initi} cum in radice unguis apparent, effedtus autem ciim ad ^inmû peruenerint, Intereft ÔC hoc inter fpemSd timoremac effedura.
-ocr page 556-yZO nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE M I R A B I L I B V S
quod hg quidem ut niagisprocedunt,eó magi's nitent 06 aug€ntur,ah3: Vngues crden minuunturamp;::euanefcunt.Tempus autemmutationis totius partisun-quæuidetur,eftmenfîumquatuorufq;adfèptem:totius autenidif Hcilius eft conieôîrari fed utexiftimo ufcp ad annum pertingerepoteft» Dentiû uero parti's,eîus fcihcet quæ è gingiua prominet, mutatio ptennio ferme: totius autem ferme duodecim,aut paru minus, Sedhoc ut parum confiât, ita. parum utile eft, Obferuaui amp;nbsp;hoc in mulieribus, matrefîlia^. Mater fcilicetueftigiumhabuit,filiatalce,candidumu-trunlt;^, imo niueû : ab exitu è gingiua ufquequo attrito dente euanefcc' retjfluxere anni circiter ièx. In quibufdam enim i]^cs,in quibufdameffequot; élus pollicêtur, atque celerius tardius ue : ut mater maritum^ confecuta eft nobilioreni,filia fpem fôlùm, Ex quibus manifeftum eft, unguium incrementum Lunæ deberi manifeftè, dentiûautem Soli, Quâobrera non fuperftitiolà eft hec obfèruatio ♦ Ab rjldem enim caufis quibus nos noftrac^ iuuantur,SolefcilicetôôLuna,ab ijfdem fiuntamp; ueftigiaipfa» Apparentautem maximèhisinpartibus,quôdibifacilius imprimant tur, propter illarumnitoremacperfpicuitatem. Certum eft enim quô3 quibus taliaeueniût, his eft anima ualdefolersatcp fagax,ut de illis mti lieribus diftum eft ♦ Nam dentium maculæ plus pollicentur quo adna^ turam,quia ad Solem referuntur, fîcut unguium ad fortunam, quiaad Lunâ.Hocmihi obferuâtiuerius uifumeft, quàm aliud augurij genus, ac non parum pro fuit, Diuinatio enim tantum prodefle uidetur,quan-
Werde nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fatum licet, Multa de diuinationum generibus cofcripfiffe
peneribttfdiui- r- , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• Jrl j nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;n
nationum. nbsp;nbsp;tenum inuenio,quæ omnia adlibros de rerum uanetate tranftuli,
Moduf 'mfcribè Fiunt amp;nbsp;technæ non leues in hoc genere:uelut qui ouoinfcributqu^^ di qua uelis in ^uncp uelint intus, quod cortex fitperuius, amp;nbsp;admittat colores, Gallas oKo intertui' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;alumine tritas aceto fubige, indeinferibehoc liquore quod ueliscor
tici,amp; ficcatum impone muriætuel cera obline ouum, amp;nbsp;inferiptis lite^ ris ftylo ut cera dehiftat maneât^ lituræ,in quibus humor imponatur: ficcum ouum coquito donee dureftat,inde acri aceto infunde,ficeninili teræ fiunt penetrabiles,quas cortice detradlo uidebisin ouo, Acetume^ oiMtnollefcunt nim mollit ouicorticem,utin anguftumurceumimmittipofsit,aqu3 acetopeut ur~ uero durefcit, Horum duorum noftrorumexperimentorufirationem '' fubiecero, rem primo tralt;ftationeipfadignamfecero,uiam^ ad alia eX' peri menta huius generis inuenieda patefaciam. Quod enim cortex aceti ui mollefcat,id contingit quia poros, utGræcidicût,habct:fudatenini, igitur combibit illud, Acetum autem tenuis eft ftibftantiæ, igitur pene trat in illius fubftan tiam, Cum uerb oui cortex à frigido fit concretus,8ó teneræfubftantiæ, abhumidodiffoluetur, Ataquaobimmodicamfri' giditatem exprimit quod tenue efthumiduminfùbftantiacôtentum, reliquum congelât : igitur cortex oui qui aceto mollis eualcrat, in aqua durefcit,Cùm igitur gallas ÔC alumen aceto fûbegeris,acetû uimutriuf que recipit,quamobrem fcriptis literis acetum per meatus corticispene trat
-ocr page 557-LIBER DECIMVSOCTAVVS# nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5II
Ä tratititus. InalboautemouigallacoIoremfLibcroceumrelinquit» Sed alumen prohibée ne ab ignepatiat: color igituradhærebituchcmêtius, uel fi' in muria ficcetur : conftans enini literarum forma fiet, Inde in acri aceto infunditur, uelutquod muria conditumefl,transferat',ecortice tnagis ad oui candidum:uel fi decocflum fuit in igne,reliquias in cortice inanentes intus trahat: fîquidêa.ccti primi ui fit ut in corticemfigurape iietret,non utomnino maior pars ufep ad oui candidum, propter aceti paiicitatem» Secundo autem transfertur figura ad albi oui fiiperficiem: omne enim quod adus eft particeps, imaginem recipit eins quod aélu earn transfert,!! non corrumpanFiguræ aétu funt iam per ignem in cortice,StS acetum aôlu eft acre:di!roluit enim,ut demôftratum cft,o-ni corticem abftß calore : defèrt igitur acetum literarû imaginem, 80 eas quæin cortice funt oblitérât ut nô uideâtur. Vbi igitur corticem detra xeris, uel denuo imprudenter alius ouum coxerit propteruimalumi-nis retentis irnaginibus,literædetraâ:o cortice confpicuæ apparebunt»
Verùm bis relitftis ad liera expérimenta redeundum» Trium hæc Awforrfdrant-funt senerum: quædam per !bmnum,quædam in e(ftafi,quædam in pu
.°.,. .iririquot;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iT'ir nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;nbsp;uthoslibrosco
ta uigiliauldentur. riorum (ubqciam exempla ♦ Per lomnumno leniel admonitus !um,ut hune librum cô!criberem,diui!um quidem ut mihi uidebaturin xxi. partes: tradationes erantuariæ, circa medium pau cula geometrica* Inde per to tum uariæ’ac nouæ difputationes admodu
B degantes,amp;S de rebus ueris : candorelinguæhaudmediocri, cumqua^ damgrata obfcuritatettum uero ob ftyli continuitatê,rationum^ !ub^ tilitatem,res mihi penèdiuinauidebatur,adeô ut per fomnû tanta per* funderer uoluptate, ut parem illi nunquam fenftrim ♦ Extra fènfiim ra^ pi uidebar, poft !ô mnû etiam memoria illius iucunditatis mirum in modummedeledabat» Agnouimateriamquæde omnibustradaret, noinen^libri,notamtenuemacpulchram.Proculimpre!rus liberui/ debatur,paucacp in urbeexempîSLrU. Trianon conneniunt, namaltex rius uidebatur il le liber, non meus : magnitudo quo^ longe maior,ÔC ftyl us noftro elegantior. Forlàn hæc aliquando in melius mu tabûtur, aut uelut in fpeculis cô tingit eadê uideri, fed diuerlà tarnen ratione,ma iora,pulchriora,acmutata!èrie:uelquôdfomniumquædamaugeat,a- somtüd liaminuattdolorumetenimqui nonduminceperunt!peciêauget,mor borum uero qui nos iam opprimunt minuit. Igitur cùm fæpz hoc mihi contigüTet, libellum quatuor primùmchartis incœpi: poftadlèptem ufcp fuperauxi, indeufcp adxxxv. nunquaminterim ceftantibusima* ginibus q fdem 80 iucûditate ilia quam legendo percipiebam in fomno: fedeo rarius infomniumreuertebatur, quo liber magiscrefeebat. Auz duseft poftmodumadlvrj. Chartas,demumadlxxvi.tunccpprimîim adieda tabula editu s eft. Cùm tarnen dimidio minor uidereturquàm is qui mihi per fomnum oftenfiis fuit,exiftimaui alias ab aliquo alio ab fol uendum.Namiam ter idem, exeufus erat, Noriiubergæ primùm, indc
-ocr page 558-' 52'2' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DEMIRABILIBVS nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.
LugdunijdemuLutetiæParrhiG'orum.Ciimucrôi'nGaleni'didnfti^*^ ^tbfo^uerlt lt;^’d»flemfortefortuna,quo librorum abfoluendorum methodus tradi' tur,aflutnpto itcrumargumento tanquam de nouo conficerem, iHu ad mediodi normam audio ferme tantundem quantus fuerat in primaccü none, perièci, his propcmodum auxilrjs adiutus,quæ in præcedenti bro demumadieci, Confiât enim audio tota chartis Ivi. totus uerolG ber cxxxrj Jnde tabulis additis paru,ut exiftimo, ab eo quern per quie^ temuidi, omnino diftert. Sedneq?augereilium poflunietiamfiuelim, primum quod abfblutus fit ordo,deindequódoporteret totumipfuni ab initio reuoluere: quod mihi nunc prorfiis no folùm incommodunt foret,fedimpofsibile. Si tarnen illifubiungantur tres libridererumua rietate,quieiuidemfuntargumenti,tuncomnino nbsp;nbsp;charader amp;
gnitudo ôlt;^ locus fîgurarummathematicarû,qui nunc no in medio di, led in cake libri ferm e ad unguem lb mnio refpondebunt. NamPlinH denaturalihiftoriamagnitudineuolunien, idquodperquictemlege' bam,æquare uidebatur. Porroin hac extrema emcndatione abfuffl'' pti funt menfes xxxvfj.unusfi'quidem plus triënio. Tan turn igiturpo' teft fomniorumuisapudaliquos» Sednonhpcmihifomniauidentui', fed aliquid maius* Velut amp;nbsp;illud quo ad fcribcndü hortatus fum,cuius hiftoriani,a tergo ærearumnoftrarum imaginuminfculpi feci.Etillud quo Alciatiamidnoflri mortem paucis ante diebus quamobiretuidn E t quo in cœlo poftobitumuifus fumefle, quo libri dererû uaric' täte mihioffenfi fuere. Sed hecnoftrpgentipropria funt,atcp abutrocp parente hæreditario iure accepta. Nam pater node præcedente, quant , dies confècutus eft quo pefle correptus fuit, per fbmniummonituseft qj lucefuccedentepeltis eum inuaderet. NecfèræautpefTuliaduitan-' dam fomnij cxpedationem ualuere. Et mater cùm duos è fèx,me exce^ pto,filios fuperftites haberet,node ea quaægrotare cœperunt antequa ïlli conquererentur,ambos eripi fibi,Sc ad cœleftia régna peruenire ui' dit : nec frufiratoeuentu, ambo enim odauaàfomnrj amp;nbsp;morbinode, cùm pucri efrent,migrarunt in cœleftes fedes, Sed de fbmnijs decemli-brosfcripfimus.HæcfolùmadqcereuoluijUthominesfcirent effealù quid in nobis prêter nos.Dico autemin omnibus hominibus, Sed hos quia uolunt,ad uirtutes incitat,alios ad cscdes uenefîcia. Quidexifti masmentemefTecôfccleratiç’ an homo ibifbluseft:'an timorés,odia,fu • nbsp;nbsp;fpiciones,iræ,8ë tormëta animi,ut cùm homo fe in poteflatcm dederit,
fui iuris effe non pofsit. Sepeliùtur in fi'ngulis fêminaamp; germen aducr-' fc fadionis, Quiamobrem excitari nemo ad uirtutem potcrit,necp font niorum ueritatem experiri, qui quod in fè eft præter fe obruit atq? kpc lit,Sunt enim fadiones tres,Dpmoniorummalorum,amp;r lucisclaræ, èC uoluptatis. Et dæmoniorûaclucismagisinterfèfimiles,quàmeoruni qui quæftui folùm initiât : hi enim omnino à carne corporeo amidu ortum habent, Quamobrem ÔC fceleflis hominibus fômnia uera,amp;: futurorum
-ocr page 559-LIBER DECIMVSOCTAVVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5^3
^türorutti prouidcntia Sc miranda acci'dunt.D^tnoni cnim qubd à cor pore feparetur» cum luce mul tum commune eft, Alps nihil prorfus» Scio quid mihi obpci pofsit, quod fcilicet diuinus uideri uelim, Ita mc ^xcordcm putant,ut apud ho mines hoc mihi po tius non uanitati aicriquot; “Çndum eile fciam,quam laudiC V erum quæ uidi,quæ que fcio,uel ma-^Jrno periculo propolîto,tacere non poflum ♦ Auxilio non mihi paruo ^ft,quôd cum Galeno eadem contigiflent,idem metus, eadem fufpicio, H^arn ipfè non ignorare fàiEis eft,uoluit tarnen iulsis parère, amp;nbsp;qug icie J’atnontegerefamæiaô:ura,quàm hominumgloriæftudere* Quinon ex ouibus,non iudicet quantum référât carncm no attingere. Qubd fiforiàn ex hoc opinionem iandlitatis quifquam me qugrere uelit argue rCjiciat nullum inter ueteres maois côftanter animorum noftrorum in^ ■
tcritumaffîrmaire quamGalenû, Ôônospcccatorescfle: quarcalio de-ducendaratio horumtunde ad libros de Æternitatis arcanis deFato fiæcpertinent,nonad præfentemdifpucationem,ncqnlli propria funp
Illuduerbpropriumhuictraftationi.curfomnium tcmpuslonsius
1 \ n V ' p. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ rr K/T 1. , tnoJo lotipiiu
lïiulto olrendat,quam h t: nam hora una quandoq? lunie ex iViediolano fil urbem quampiani uifus fum incognitam,quæ ccc,NLpaflhum à Me ßt oüenäat. diolano diftabat. Atq? interim urbes alias perluftrafle,tot montcs,uab J^SjCampoSjUt uix fex diebus hæc peragasluidebarq; ob id multum ob -dormilîe,ièdnolarumfonusadmonebat,neq?perintcgramhoramnos
® naturæiâtisfecifle.Cauiàeft, q?operationes perficiuntur abiep corporis labore, atepideo promptilsime : iudiciumuerb temporis æftimatione laboriscorporei aratione per fomnum impeditaRimitunquamobrem quiiniaginanturhccuigilantes,tempusnonaugent,cùmagno(cantno hæctraniègifleuerè, fed ibla mente, quæceleriter omnia hæc poteft per ficere/öncèpiiïe»
Contrariaratione tempus in fomno contrahitur,cùm uel no Ibmnia Tempui tfuid mus, autpauca,atq5 fine motu: motus enimtepus eft menfura. Sed quid teinpusedç'cuiuscummhilunquafit,omniatameninillolunt,öóiem- naqult;(ßtar ' peromnibus afsiftit, Illud idem omnia generat,8è occidit,autoruitæac mortis» Vtepillius expe(flatiolongiisima,italèmper memoriabreuiisi ma. Cumep nos ièmper comitetur,nunquam ipfum tarnen agnofcimus» Nee cixmeius tanta fit copia,reparatio tarnen ulla conceditur:unde fit ut nullius alteriusrei iaófura fitmaior, uilior. Profuit mihi non parum hæc nouiffe : fèd quædam horû illi conueniunt, quædamuerb his quæ cumeofuntcôiunÆfsima. Nam tam longe procederc quod nunquam fit,admiratione fatis dignum eft.Ergo nos non tempus, fed quod in co fitjlactumcp eft, atqj manet, coprehendimus. T enipus uerb ipfum per feeftfenfuiignotumrnamimaginationeconftatquodanobis cognofei tur.Ergo non folum ibmnt-js mira referuntur,ièd etiam uigilia. Atque hæcquidemtriplex:aliamedia,utin eftafi.Contigitquandoep Andrej timbra Ofiandro,uiro in omni genere linguaru eruditiftimo, Norimbergenfi, ria.
-ocr page 560-5Z4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de mi r. a b I l I b V s
Theologoc^,atnico nofl:ro,utille nobis alias per epiftoLîfîgni'ficain'r, ® quodcum. effet adole(cens,quartanaq? laboraret,fub ipfius accefsionis tempore uidebatur in nemore effe,atcp à feris ac fêrpentibus diuerfige» nerisexpeti, quodillieratacerbifsimû, necabullopoteratperfuaderi, uel qubd in domo eflet,uel quod hæc ipfà imaginaretur falso » Veriim cùm pater accederet, illico menti priftinæreftituebat,agnofcebat^Ho mum,cubiculû, amicoscp afsiffentes abicß ulla formidinc. Sed recedcn te patre,denuô fpecies ilia obuerfabatur in oculis, redibant^ imagines omneSjperièuerauitcp hoc malû doneeamp;;ifebris,quædiu ilium afflixit» Eremitttrwn it Similiahæcproriusexiftimohisquæ uidebantureremumincolen lufionefitnde. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;magna ex parte : namquædâ a Deo autdæmonibus immit^
ti non nego fancflis uiris, quæ illi omnia ad dæmonas aut Deum tumre fèrebant.Namnecpcùmmultisalfjsaccidanthæc, adDeumautdæmo nas transferre licet, prælèrtimcùmdicant pofle eos per imaginationein repræfentare, etiam nobis inuitis, omnia quæuelint : neep tot probos, quicp totam uitam tam afperis laboribus ac iblitudini deuouerût, men tiri tam parua de caufa crediderim. Sed iblitudo ipià,menscp ægra labo ribusacieiunijs, turn temperatura cibis mutataagreftib, quodhumof poterat in illo melancholicus,repræfentabant»
Auforii hi/lo- Secundumuigiliægenus eft,in quo fola operatio Iæditur,uis tame^^ ru mira. nbsp;nbsp;nbsp;animæ manet:cuiufniodi fuiffe reor quod mihi perpetuo trienniocon
tigiffe memini. Id fuit ab anno quarto ad lèptimum ulqj : ab hora enim ° diei fccundaadquartam femper, autfimodó tardius autfurgerem,aut expergifeerer, imagines uidebamab imo ledi quafi è paruis annulisae-reiscpconftantes,arborum,belluarum,hominum,oppidorum,inftni daru m acierum, bellicorum ac muficorum inftrumentoru, aliorum^ huiuffe generis afcendentes,uiciisimqjdefcendentes,alfjsatc^alf)sfuC' cedentibus, Cumq? his maxime puerulusexiftensobledfarer, ob idep intentus inipicerem,Glaramateramp;Margaretaamitadiligêteraliquan dointerrogarunt,numaliquiduideremC' Ätcgoquanquamparuulus nonignorabamhoceffeoftentumquoddam,obidcp conftanternegaquot; bam: timens ne fi reuelaffem,ipeó:rü me deftitucret,aut mali mihi quit' quamcotingeretob arcanum re feratum. Nonignoro hasimaginesad fubtilitatem fenfus tanquam caufam à Galeno referri: led non has tame quæ tandiu periêuerarêc,certocp ordine rccurrerêt,amp; formas tam abfo lu tas oftenderêt. Sed cau (am ex Auerroe nuc oftendä:nam expleto ft' p tenniojdo mo^ fimul mutata,talia mihi apparere omnino defierunt Pulcherrime igitur mihi in colledlanei s Auerroes caulam reddereub mX/nXr*/! eft,dicens:Cum (piritus imaginationi (eruiens formas imaginando ter uidcri pof- exceperit,(bniautqualitatiscuiu(piam,quoodoreauttadudignofcagt;' quomo tur,aut mortui uel dæmonis,illa^imbutus transferatur ad (enfumquj ci adtioni correfpondet, in odoribus quidem adinffrumentu propriu olfadusjin auditu ad aures,in (pedris ad oculos,ncceffariô ol(aciet,aut audict,
-ocr page 561-LIBER DECIMVSOCTAÎVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$15
äudi'et3 aut uidebit nullo aßiftenteobiecflo : nam fi uifi'o nihil aliud ‘luanilpeciciafpirituincryftalloidecxiftentisperccptiojfeu fpcciesilla îlïobieâ:odccidatur, ièu non,patetquotiefcun(^condgcrithoc,illurn widere uere» Atq^itauigilandocotingit dæmoncsacmortuosuidere,
etiam cognitoruni aud ire uoceSjodorescp fendre, ac tangere,uelut infuccubisincubiscp.Obiduerórariusiftauidenturquam.audiantur, tanganturue, quoniamin cæteris fenfibus clini unicamfufficiat obfer-^afle difterentiam,unicus fpiritus translatus ad fenfuni cum illa imagf fic, hocreferre poteft in oculis : cum plures fint difFerentiæ neceflariæ, ’aiagnitudo,forma,color,plures fpiritus transferri nccefTariumeft: ob id etiam natura cauos fecic neruos qui ad oculum feruntur,foloscp tales qnód ipfi in fuis operaticnibus longe plurib. indigeant fpiridbuszmul to^etiam ob id plus fatigamur intenteintuedo, quam ullumaliorum iènfuumexercendo. Hincigitur multorumproblematunifbludo con dngiqquf cum uerifsima fint, tarnen adeb fatigaruntplerofcp,utadmf tacula transferre,alij addæmonas,alfj negarenondubitarint. Velutqj in Islandia infula ultra Britannos 80 iux ta Noruegiam, feu illa fit Thy^' nirfnfii« fw I^feualia,nuncnonlaboro, mortuosdomefticosuidcrefeacampledi arbitrentur, 8lt;S inter amplexus illos cuanefcere affirmant. Eaigiturin^ iulabituminetotafcatetjhomincscpctiamnuncpomis radicibuscp,fa^ finacppifciumaqualpuiuuntjqubdcumin glacialimari pofitafit,ob iinmenfum frigusnon fegetes,multocp minusuinumfuftinere pofsit..
Vnde fpiritus propter uidum,aerob fblumêcfrigus,cralsifsimlfiunu Ob aeris igitur fpißitatem uapores frigore concretos, imagines non fecusquàminnubibus oberrant: quaserrore timoré^ ac cogitatione tonceptas,fpiritus denfiis amp;nbsp;terreus eoufq? retinet, donee ad inflrume tnnifeiifusdeferatur. Indeuideri alloquifibieas perfiiadent. Notos autcmamp;mortuosob id uidere arbitrantur, qubduiuosfciantibinon dfcjtum quia i n amplexu euanefcuntdgnotam autem figuram, utChf îM^ræuel Hippocctauri,nemo in nubib. fibi finxit.Omnis enimtranf-btio ad cognita fit. Verum cur ad Heclam montem fpedf ra illa ire fe rcgt; fpondentç’ EftHeclamons ineainfula, ardetcp non aliter quam Ætna in Sicilia per interualla. Idco perfuafione longa co ncepta qubd ibi expp cntur anirngjali-) ne uani fintaftingunt inania,fabulcut confbna uideaf. Nec in Islandia foldm, fed ubicp licet rarb, talia quæ ibi frequeter euenf te folent, contingunt. Efterebat anno præterito funus uiri p 1 ebetj Me- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;lt;nbsp;mor
diolani Orientali in porta iuxtatemplümaius foro uenali, quodacau-liumfrequentianomen Caulisnoftralinguafbnat. Occurritmihino- ritur, tus,peto,ut medicorum mods eft, quo mórbo excefTerit.Refpondetil-le, confueiTehuneuirumhora nodtis tertia à labore redire domum.
V idit lemurem node quadam infequentcm,quam cum effugere cona-retur,ocyus citato pede abibat:fedafpedro captus, atep in terrampro iecliisuidcbatur:exclamarenitcbatur,non poterat .Tandem cumdiu
Vu 5
-ocr page 562-DE M I R A B I L I B V S interracumlaniauolutatuseflctjinuentus à prætereuntibus quibuC C dam fèmi'uiuus domum relatus eft » Cùm refipuiflet intcrrogaais hæc qug minus expecflaban tur retulit. Ob id anima m defpondcns,ciini ncc ab amicis nec mcdicis nec (àcerdotibus periuadcri potuiflet inaniadTc hæc,olt;fî:o in diebus perrjt. Audiui poftmodum ab alijs qui uiciniefquot; fêntilli, neminem ab inimico uulneratum, tamconftanter deillo tefta-tum,ut hic,quôd à mortuo fiiiflet i n terram prouolutus. Cùm quidam quærerent,quid i U e poftquàm in terram uolutarctur,agcret‘l' conatum inquit mortuû,adhibitisgulæmanibus,uteumftrangularet. Necob' ftitilîe quicquam,nifi quod iêipium tueretur manibus. Cùm alij dubù tarent ne forte hæc à uiuo paiTus eilet, interrogarct^ in quo mortiium à uiuen te iècernere potuÜTetjCauiàm reddidit fatis probabilem,dicens, iètanquâcottumattreélaiTe,necpondus habuiiTenifiut premcbatun Orbis magnus eft, amp;nbsp;æuum longum, error ac timor multum in ho' minibus poftunt.Eademuero rationequain Islandia,in arena: folitudi nibus Ægypti nbsp;Æthiopiæ Indiæ^, ubi Sol arder,eædê imagines,ca^
dem fpeiftra uiatores ludificare folent. Plurimos noui quibus talia con-* strigärumfeu tigere,ièdiùo loco deftripfi.Similiquoc^rationemulieres quasilrb litnfiirunt ludi gäsuulgusuoc2t,imiudiu8cinuiraagit3intetia.minuigihatNaincciß:^' tria unde. nbsp;nbsp;neisamp; radicibus aquaq? ucicuntur, Ô6 ualliumlocaubi aer turbulentif
Scptima,{gt;rob!e fi'mus eft inhabitât* Eiufdem generis eft quod Ariftoteles refert, quof muf.y. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dam quod alios iùlpendiuidiflent animo defecifle* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P
Mortuos uidcre nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hisigitur apparet, cur infirmis lethale fit fignû,fi cum delirio ctiâ
cum delirio in mortuos uideant. Namtamualidameireindicatimaginationeni,utad tnßrmii, c«r oculuuî etiam translatus ipiritus earn retineat, quam ab imaoinatione fignifi conceperatfpeciem*Atidcontingerenonpoteft,nifiuelperfomnum filentibus fenfibus,aut ob morbum nimiû illis debilitatis,aut ob robu^ ftam cogitationem, uinicp imaginâdi. Cùm igitur nec dormiant,necin tente ob debilitatem poisint imaginari, relinquitur ut quod folum eil dicamuSjiam totam uirtutem lènfitiuam ob imbecillitatem iacere ocio-iàni. Hoc aût ille idem alibi morte præièntem fignificare docuit hacfem tentia,dicens : Cùm æger non uidit aut non audit, debili exiftente uir^ tute, iam mors proxinia eft ♦ Aliud etiâ eft præfentis narra tionis ai gU' mentum,quod fortes uiri raro uel nunquam Ijîetfirauidenttqjipfî ob ti morem minime adeo hæc trépida imaginentur: nam folet timor omnf bus alqs affecftibus fîrmas imagines in nobis cffîcere:pôft amor. Vnde timen tium primo hæc funt priuilegia, poft uero amantium. Atuident anthropophagi fortilsimi homines nodlurna monftraC Vitiumeftrc' gionumaccredulitatis inanis, cùmamp;Talr) ibiquiab hominûiniuriaab ftinent talia uideant » Verùm Scythæ, apud quos homines occidere fâ-crificium eft, cùm fortes natura fint ac inftitutis, necp mortuos nec^ k' mures uident. Similiter neclatrones * Nam mala hæc non natura talia efle uidentur,cùni pifces alios fui generis edant, tum mures, alia^ anP malia
-ocr page 563-LIBER DECIMVSOCTAVVS»
niatjCofîtutloquinonabfolutaintelligentiamiruniuideatunEttaniê firoburlmguæprius abfoluatur,cùnihomonaturaadloquendumpa-l'atus fit,quid impedit ut audita non intellelt;fî:a,uelutpicæ8ô pfittaci,no référât çquot; Vel quod utintelledlaiam nixu quodam atqj cScurfufpirituu adlinguamproferatç’Indicioeft quodhochis maximèàlbmno contin'
Sd clarius : nam tune per fbmnum uifà amp;nbsp;audita magis mouent, ma* ’orcp fpirituum adeft copia,amp;r lingua diu turna quiete robuftior euafît» Admiratio igitur uel ob raritatem,uel ob caulgignorantiamcontingit, uel ob utruncß ♦ Sæpius uero contingit utraritas efîèdlus fit caulà igno* rantiæ caulæ. Quæda uero rara funt,ut hcc ad ipeciem,ita ilia ad genus: üelutqüod feliumpupillamodo nauicularis, modo Lunæ diuiduæfi-gura conlpicitur, aliasuero etiam anguftioreforma,quoniamanimal hoc pfô arbitrio uueâ cotrahat atep diftêdat, cornea uero tunica in illo crafsilsima fit.O b id maxime fi à latere earn intuearis, multi Ibrmis uide tur, reda nero amp;nbsp;à frote rotundior ut in nobis: quanquam fint qui affir niare audeant,quod etiam alibi teftatus fum, non horum tantum ani* nialium,ledamp; hominum pupil las pro Lunæluminecrefcere,autdimi nui. Sedhocad rotunditatêminimepertinet. Multaigitcùmnoftru fallût lènfum,nobis mira uidentur:ut beatû Antonium recfic dixifle feront , qui integris utunturlenfibus, nec ipfa quæ perliteras fit indigere Srnßb. quifum eruditione. Senfus ille dicebat non folùm hos internos, fed meutern i* pfam etiam ac memoriam, tum rationem. Mens enim abfoluta àuincu lis uitiorumamp;TaftedlibuSjplurinia cognofeit quæ alijs hominibus mira biliaefle uidentur. Ob id igitur nihil miru uideri debet,fi nodleambu* hntibus metus amp;nbsp;cafus multa oftcndat,ignes Icilicet in coelo,fl:ellas ca* dentesjuoraginesjflammaslàltâtes, umbras,fpecfira,ftrepitusincondi* tos,eiulatus,fèras,(èrpentes, latrones,fures, cadauera,lemures, laruas, niurniura,gemitus uexatorum, canes rabidos,terrores, ut dixi,abfque luanifefta caufa. Hæc tarnen baud demonftrant, dæinonas ipfos elfe»
LIBER XIX. de dæmonibus.
G IT V R de dæmonibus non parualèmperdubitatio Afflattu imM fuit:atcßutmihiuidetur,quiilloseire,nobis^congredi craduentufd^ exiflimât, il lorum aduentû ab afflatu diuino angelicc^ Xt*”” congrelTu fie diftinguunt.Nam cum d^monas humanus animuÉnaturalitcrhorreatjmensipIàillorumpr^Ientia turbatur,horrelcit ac mciuit quippiam,quod tame nondumnouinCo gitationes prauæ amp;nbsp;in prauis adtionibusfolentaut infidijs quas para* rnusobrepere.Odores quoq? tetros 80 lônitus inconditos pariunt,aut rdinquunqfulpicio manetpoftrecelTuniautdefperatio, utdeBruti gc
-ocr page 564-D E D AE M o N I B V s
nio legitur* At afflatus diuinu s feu angelus quifpiam occurrat,nonniß bona fàltem mente præditïs fe offert,ac fine ffrepitu ullo,fenfim^acce dit, anima exhilarat,acfi'duciam præftatoptimam^lpem.Placidatunc mens in optimas cogitation es fertur, fuperna amareetiam cogitun Cœleftia diligit,amp; bona ac fàlutaria meditâti iam accedit. Quod fi fubi/ to aduentu abfferreatur,animus illico coquiefcit. Hæcquidembeatus Antonius, quihacin parteadmirabilisfuit, nos edocuit. Nobis eadeni deexitialibusaclàlutiferisanimi præfagijsdifferentiainconcuflamane bitjCtiam fi ui naturæb^c ipfà fblùm fieri contendamus. Nam fipro an' gelis acdæmonib* falutariaacinfenlàaftra fupponâtur, eademratiofi' gnacpeadêin utrifcp militabunt. Ergo dæmonas effepræcantationuar ComitialJ mor gumcnto multi conant oftendere» Annulûdicunt,quem gouidi,ficon argenteû hoc modo intus infcriptum, Dabi Hh Habi HH Haberf
HebrHH.necomitiali morbo laborâtes cadant prohibebit, in digitopo CrfpûijJoîori nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fitus.Capitisdoloremleuarcuidifufpen
prlt;fMnU(io. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fi.imchirographû,utàlatcre uides,ciinî
patiêsqui nullû ex medicina præfidium fentiebat, terDominicam quamuocanf orationemrecitafTet»
iiißori4 mira. nbsp;nbsp;Sed hæc mittanius,quod nosuidimus flipen’ore anno miraculumt^
citemus. Laborabatpatritij generismulierurinæardore,perpetua^if lius emitendi uoluntate, cumcpclarifsimi urbis noftræ mediciomnes no pauciores fèptem, tumexterni, acchirurgici nôpauciuocatieflent, aderam «?C ego; nec iatis internos demorbi caufà conueniebaqlapidem, eryfipelas,ulcus, lcirrhum,câcrum, phlegmonê, ueficas alius atq? alius arbitrabat,nec cùm pro fingulis auxilia têtata effènt, quicquâprofuit» Cumcp calidis fo mentis excitatæ ueficæ fecarent,prpter fblitasuigilias, amp;cruciatu,inuoluntariaurinæcmifsioobincifionemfuperuenit.Inde bis etiam conuuffa,cùm pullus ac uirtutis cafu » Ita morbo amp;nbsp;auxilfjs lé ptem perpetuis menfibus excarnifîcata, defperata penitus falute ab ont nibus relida eft. Necp enim periculû erat ut ægritudinê fimulâret, quæ tot medicamentaacerbaebiberit,tot fomentafuffumigiac^lùffinuerit, quælpeculopaffâfitàtotmedicis locum ilium infpici,quæinediam tan diu toleraueritjdenicp admilcrit uenæ lè(ffionem,felt;ff ionem ueficarum, efcharotica medicaniêta,ferrû,ignes. Itae^ cùm felsi amp;nbsp;incerti effèmus, iam in noftram fententiam,quæ omniij,ut uifum poffea fuit,erat abfur dior,ucntum. eft,hoc maxime argumêto, q?magis ad détériora quibuf cuncp auxilij s morbus perueniret : iam dolor in loco ubi ueficæ collum uteri collo iungituralsiduuserat ; iam totius corporis extenuatio maxi ma:Hippocraticacp faciès,no uoluntarius urinæfluxus, tumuigilia perpétua fuperuenerant. Iam ulcéra undiqpcircalocumcrant,medica' mentoru partim caliditate amp;nbsp;acuitate,partim ferri importuna traâatio ne excitata,Nihilo tarnen minus urinæ ardorenô folùinmanête,fedamp;^ fuperaudo
(
-ocr page 565-LIBER n E C I M V S N O N V S gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;53I
^uperauclOjperpetuac^ nùngcndi uokintate tanta,ut quidam calculuni elle crediderint» Sed earn opinionê tackus cum cathetera rciecit,. prorfus conclamata ægra, fuperuenit lolèplius Nigcr,græcarû liquot; ^^rarum profefTor cgrcgius,publice.^ cas docens, fed qui tarnen medici *^Êpenitus eiTetignarus» Huncprecantatorcm,ôô maleficarûartiumap primé gnarûexifîimabant.Eratfiliushuicmulieri decennis,quemlofc phusinftituit,utdicatfèuidere tresdæmonasteterrimoscoram matre ‘^cryftallo trigona,quâfecumattulerat,pedites. Indealijsin anrepue^ riinfufurratisuerbis,pucraftirmatfeuidereequitemalium.dæmoneni, longé primis proceriorem,cum tricuipide, qui illos tres p,édités figilla^ rimuinciat, Ôôcatenis alligatos ephippijs omnesabducat: indeiubet âfTeruari cryftallum» Quid niororCmulierhactechna perfuala,dormit: cdratdolor,ardor, uoluntas mingendi : redit colos uiuidus,redit caro, concipit'porthæCjperfeéééconualuit:cuius rei telles tothabeo,quot là-’niliares erant uiri aut mulieris medicos^ omnes conuocatos : remqj i^ plam,cùm tune moribunda elTetjUunc uero fana,ab omnib.uideri poC fiuErgo uel dæmone fanata eft mulier,uel imaginatione tîdecp,cùm ali tertiam caufam præter bas inuenire minimé liceat. Nam fi uera puer nbsp;j
refercbatjdifsimulâte ob metum legis lolepho ueritatem, dæmone lana trieft ; fi uero puer à loiepho perfiiafiis uno uerbo, ut uidere le affîrma--’■ftquæcucp ipfe lofephus interrogaret,tech nam matri falutis caufa mo ® htus eft:manifeftunieft,qubd imaginationeÔdfide conualuit. Illud mi ’■nmeft, quc)d fi fraude fuit, prgniiû reeufauit: neq? enim iridetur quor-fimhæcfrans,quæprgnaio careat,infamiauerô leu res fucccdat,feu non ^nccedatjhaud minima defutura fit,Ob id uerifimilius eft à dæmone fit-' natarnefi'e: dæmonascp ipfos elle ac uagari. Mira uero funt quæ ad con/ Dlt;e»Mnlt;u fffe, firniandahanc opinionêmrccitantur à Plutarcho in initio uitæCimo- orgumentit ab nis dé Damone: item de Paufania Cleonicecp,By zantia uirginc,quâ iP bimprudens amatam occidcrat.’tum à Plinio in feptimo epillolarumli hro, de phantalmate, quod in domo Athenis perpetuo uidebatur : de pueris etiam, quib,capilli abfq? autoreullo præcifi erant, Rurfus apud Suetonium in Caligula occifo, cuius domus per multos annos oftentis inquietata elf,donee incendio abfumptafuit, RefertM, Paulus V ene-tus,Tartaros ( olimparsScytharum,pars Parthorum nomine intelli-gebatur)adeô poliere dærnonumpræftigijs,ut tenebras CLimuelintamp; nbi uelint inducant,lémelcp à latronibus hac arte circunuentum, uix e-uafifle. Cui rei teftis accedit uir grauis Haito nus, in fua Sarmatarum hi ftoria, qui prælio etiam inclinatam aciem T artarorû uexillarq præcan^ tatione, dum tenebras effunderet oblcurifsimas, rclfiCutâSc uidriccni fadtam literis prodiderit,
Verùm omnibus hiftorijs magis admirabilemh îc fubrjciam, quam nô femel nee paucis uicibus audiui à pâtre mco,Facio Cardano,qui dægt; naonem lé familiärem per XXX. fermé annos habuilTeconfitebatur, De*
Xx Z
-ocr page 566-DE DAEMONIBVS
D/mo«ttw p- jYium cum illius fcripta requirerem, quod (æpius audicram,itaIi'tcris ac c »«gt;” ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mcmorif niandatuminucni.IdibusauguftijM.ccccxcÉcùmpercgifreni
(acrahoradiei' xx, apparuerunt demore lêptem uir],(ericcis indutiuefti Bus, pallio quafi græco, caligis ut uidebatur purpureis,fîibuculæ thora cibus fplendentibus ac rubentibus, ut è chcrmefino cfle uidcrentur,for ma auguftiore q; communi,éC cofpicua admodü. Nee tarnen omiies fie ueftitijfed duo,quos conftabat efle nobiliores inter ipfosmam illorum alterum,quiproceriorcratamp;’rubicundus,duo alrj fequebeâtur comités: alterum qui pallidior effet ac minor corpore, tres alij. Ita omnes feptem erantCapiti ne quid haberent impofitü,an nudumefîetjfcriptû nonie liquit.Ætasillisiuxtaquadragefimû annum,fed quænectrigefîmupre ferret. Cum interrogaretur,qui nani effent,refponderunt,homines efle quafiaereos, quidóipfi nafcerenturacinterircnt: uerumuitamillorum noftraeffelongèdiuturniorêjUtquæadannoscccextcnderct.Intcrro' ganti de animæ immortalitate noftræ, nihil quod cuiep propriueffetfu pcreffeaffirmarunt. Ipfos diuis efie coniuncfliores multo humano gene re,fcd tarnen ab illis infinito pene diftare interuallo. Nec fecus illos nO'' bis aut beatiores effe,autmiferiores,ac nosipfi's fumus belluis. Nihil h' tere abditarum rerum utneclibros, autpecuniastinfimamcpillorucoh luuiem efîè genios uirorum nobilißimoru, non fecus ac homines uilif fimos generoforum canum aut equoru educatores. Cumq? ipfi tenuifsh mo effent corp ore,nihil nobis comodi aut detrimenti poffe afferre præ'' D ter fpedfraatepterrores,turn fcientiam.Erantalteri, qui minore erat cor pore,ccc.difcipuli,altericc.in publica academia. Vterq; enimeorupHquot; bliceprofitebatur. Cumpater meus interrogaffet, cur fithefaurosnof fènt,ipfin5reuelarenthominibuscRefponderunt,fàncitûelfehocpri' uata lege maximis poenis ne quifquam hoc eis communicet. Manferunt apudillumhoris plus quam tribus: difputaruntautem interim rogam te illo de caufa mundi : qui procerior erat negabat Dcum effeciffe muii'' dumab æterno:cotrà alter affruebat per fingula momenta ita Deu créa re mundij,ut fi uel mometo defiff eret,protinus mudus ipfe periret.Ad hocipfeex Auerroisdifputationibusqupdamadducebat,cfim liber illc nonduminuêtuseffet.Refèrebatamp;r nomina quoriidamlibrorum,quo/ rum pars inucta,pars adhuc in occulto eft. A tep hi omnes tarnen Auer/ rois erlt;ât: file uero palam Auerroiftam fe profitebatur.Hpc feu hiftoria, feu fabula fit,itafe habuit. Quod fibula uideatur,fàtisargumêto effedebet, quod placita hæc non fan's cum religione confèntiû t, quod^ pater meus cum fuis dæmonibus nihilo aut felicior, aut ditior, aut notior ho/ minibus fuerit, quam eoo,qui dæmonas nunquam uidi. Ad hæc tarnen ille refponderet, plura fe prædixifîe, quæ fine ope dæmonum tanto tern poreante feiri non poterant: ut, qjCæfàr tandem fuperiorfuturus effet in Italia, quod uix contigit poft xxx. annos: dæmonas elfe mendaces iu xta ueritatis uerbum,ille (inquit) eft pater mendaeij : ft minime curaffe diuitias
-ocr page 567-LIBER DECIMVSNONVS
diuitias aut honores,quarumrerurncgo fimniagis cupi'dustnatumeffe humili Fortuna ipfum,obfuifle^ initia prima. Deniq? geniü forfan mihi eHemaiorem,tum alijslonge magis, tametfi illis neq? mihi hi fe often ^ant, nôdeeiretamêproopportunitateunicuicpfi.iûadauxiliû. Suum fe Gbi, non alios alijs manifeftaiTe, uel qubd ita expediret, uel quod me^ hör efletac mente puriore: optimus quippeerat,acreligiofi(simus : feu cfuod coniuratione,quamhabuifle à moriente Hiipanoconfiât,ufus fierit. Simileeflilludquoddepueris nbsp;nbsp;urceisautunguib. dicitur. Ae
lias hæc ex parte ut falià deprehêlà refu tauimus. Solum id miru uidetur quod Didio lulianoimperatori contigit, cum puer elpeculo prædice-' Didiot-iliano è rethoflesucnientes,amp;:àquibusinterficeretur.EtnuncIoannesLeo re-'
, rp nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-ri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;extttum priCdi
eitat,inurbereliauatesmuas aquaplenumoleiguttaminrundere, qua darareddita per puellos refponfa de futurisdarc,qui turmas etiam mili turn in aqua uidere fe affirment, Non tarnen illeplus quàm quodS: hic uulgus fcirc fe referuautdiligentius rem inquilîffie»
Suntrurfusôlt;aliaargumentadæmonum,oraculorunirefpon{à:uc lutilIudTheophrafti deoleaflro Megaræ:didlafunthæcaliàs,inquib^ Ariftoteles Plutarchus utcaufàm redderent, non parumlaborarÛL VidenturScTelchinnesdæmonesfubterranefquifodientesruinaop^ D^monesTeb priniunt,autflrangulâtigneoquodamfpiritu, Seddeoraculis nefrau--de{àcerdotumederentur,multidubitarûtialrj propriamquandamter-' tîcilliusnaturam elfe uolunt, qua uelut morbus contrahatur : at ecfafis quidam morbus efl,oraculum uerb fine edtafi non fit,non tarnen cum il b. Igitur dubitatio magna eft de his. A uget earn Paulanias,uir ut dixi ue tidicus,in his quæ uila à le retulit.Neq? cufquâalrj hacin rc magis credê durneffiut qui earn expertus fuerit. Sed libetillius uerbafubiûgere.’An -Anfn'Tropfco-trum Trophonij, in quod hoc modo delcendit» Nodlu eum qui ingref-furus eft abducunt ad fluuium Hercynum: abdudlu m oleo ungunt amp;nbsp;la uàtduo puericiuiumfilq annos nati circitertredecim, quos Hermas leu Mercuriosappellant. lidemdefcendentem lauant,amp;quæcuncpopor-teat tanquam ferui adminiflrant. Inde non flatimadoraculum,fed à fàz terdotibus adaquæ fontes ducitur, quiproximèinuicemfuntconiun-eti Jbi aquamoportet bibatquam obliuionis appellant, ut obliuio om niuminducat quæantehac cogitauit.Poflhæcaquamaliambibitme-UioriæjUteorumquæuideritindefcenfiimeminilîepolsit. Poflhæcfi'' tnulacrum ut eftintuitus ( hoc Dædaliopus elleaiunt,8ôlàcerdotes ne-niini nifi qui adTrophonium defcendût exhibent)^ habitis ad id pre^ tibus eft ueneratus,ad oraculû progreditur, tunica indutus li nea, amp;nbsp;uit-tis circa tunicam cindlus, eius item loci crepida fubligatus* Eft autem oz faculumfupranemusadmontê* Fundamentum in circuitu iadlumcan didis lapidibus. Ambitus fundamenti eft inftar areæ minimæ. Paululu fortalîè abeft quin altitudine fîtduorum cubitorum. Incumbunt funda ’tiento columnæacuminatææneæ,ÔÔ quibuscÔnedluntur uincula. Per
-ocr page 568-DE D AË M O NIB V ƒ
hæc lanuæ funt intra ambitum fabricatæ * Hiatus ipfe non cafu autna^ c turafacfluseft, led arte compolîtionecpaccuratiftimaextruftus.Ædifi-' cij ipG'usfîgurafurnumreprælèntat» Cuius latitudojCjuantumconietîlii ra aflequi licet,quatuor ferme cubitorum eft^profunditas uerb nonuP tra ocfto extenditunDelcenfus in pauimentum nô eft conflruclus : fed ut quis ad Trophoniû uenit, fcaiam ei offerun t anguftcâ ÔC leuem, quæ ï'ntraædificiumcollocatur. Oïdium per quod in Trophoniumdefceiiquot; diturlatitudinemhabetduorumdodrantalium:altitudododrantalis» Defcenlurusergo le liipra pauimentum inclinât, placentas Habens md litas,amp;■ cauernæ pedes primùm infjcit, genua cedendo inlerit pailla-' tim» Vbi uero genua immilèrit, reliquum corpus totum côfeftim aura bitur, tanquamfluuius maxinius amp;nbsp;rapidifsimus uortice hominem in^ tus ablbrberet.Cæterùm qui intra adytum ucnerunt,nÔ u no Sc eodem modo futura edocêtur,fed quidam fortalsis coràm uident,alrj autemau diunt » Redeunt qui defcendût per eafdem anguftias primo pedibuse/ milsis,deinde reliquo corpore. Neminê mortuu qui fit ingrelfus audi' uimus, præterunû ex Demetri-) lâtellitib. qui cùm nullis peraótis facris defcendiiret,Deo etiaminconfulto,fperansablaturumaurumamp;argeo tum,fertur non ex oftio làcro eie(fl:um,lèd alibi cadauer illius apparuif le.Qiiæigiturhuiccontigerint, qugcpingrelTurisôôingrelsiseueniant, dicffa funt à me diôru dignilsima. A T rophonio egrelîum lacerdotese^^ cipiunt,amp;f inlbliumcollocantquodmemoriædiciturmecpenimcllab D ady to procul. Sedentem ibi interrogantquæ uidcrit,quæcp audierit Qiiibus perceptis comendanteumhisadquos curare eum pertinet.Hi uero in ædificiû illud ubi prius apud fortunam amp;nbsp;bonosgenios uitam agebat,fublatum transferunt metu adhuc attonitum,amp; nec le ipfuma^ gnofcentem,nec eos qui aftant.Pofteaquàm nô minus ea cogitât quàna quæ prius cogitabat,in rifum erumpit. Hæc ego non audita refero, feû uidi quondam,ôd T rophonq oraculum iplè côlului, Placuit h iftoriam prudêtis ac ueridici uiri, quicp negotio interfuit,ueluti raram ac fiïmain adijcere:quandoquidempaucilsimi talia adeunt, Illorum pars maxima ftupida,reliquamendaciumgloriæfibilocoeireputat. Qiiamobrêra' rifsimam hilîoriam huic loco fubtexui, in qua fraudes facerdotu quam talcunqi confi'ngas licet,fraud! afcribi nequit quod intus uelut à gurgf te raperet,quodcp pedibus eijceretur.Qiibdlîidnaturaloci conftabaf, oportuit quæ audiret non dolo elle confina, cùm in tam uiolento loco nemo ad confîngendâtechnam ftare potuiflet. At dices,ambigua funt oräculttpnon oraculorum relponfa. Demonftratum eft in libro de Fato, quod fioragt; oraculanonéf’ culaambiguanonelTent,non eftentoracula.SimiliterSómathematico' fent. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rum prædi(ftiones,lèd non eadem ratione.'uerùmnecp omnes,ne(^ om
nia.Hocautemalibi,utdixi,demonftratumeft.
Philippi Me- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nfmis euidentia funtquæ Philippus Melanthonuireruditus in
^^cundo fuoruin Progymnafmatuui, Phyficorum récitât, dicens : Am ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;no
-ocr page 569-LIBER DECIMVSNONVSJ
ho faluti’s M D X X X. Norimbergf cum (acerdoti dçniô in cryftallo locu ^bfcodid thefauri oftêdifletjloco defoflb, qui propeurbêerat, amicoq? ^dhibito (is poft modu hiftoriä rctulit) area cû cane nigro accubare qua fîcuftodeuiderunt» Aufusingredifacerdos loci ruina ftatim opprelTus ^ft.Hic nihil defiderat prætereius fide qui Melâthoni fcripfit,cùm Me ^ænthon nô dicat le adfuiiî'e prylèntê. Confiât uerb illû in Saxonia babi färe,uel falte à Norimberga procul.Nam de illius fide baud dubitamus»
Verum funt alia huius rei expérimenta : placet autem duo ex Era- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Rotera
^nio Roterodamo uirodocto amp;nbsp;minime fuperflitiofo,utetiam in fpe^ d^totaliairriferitubertim,cx epillolis fuis fubiungerc . Oppidumde
tibi narratum eft Germanis dicitur Schiltach. Ab eft à Friburgo o-ftoniilliibus Gernianicismagnisidequo anomniauerafi'ntqup uulgb fid:antur, no aufimaffirmare. Illud nimis uerum efl, totumfubitb con-fiagrafiè,mulieremconfelfamfupplicio affeefiam. Gpnflagratio accidit Quarto Idus Aprilis,qui dies erat louis ante Palchaanno aChrifto paf-loM,D.xXXiii.Quidaeiusoppidiciuesapudhuius urbismagillra^ tünirem ita. geftam pro comperto narrarunt, quemadmodum mihi ^ulit Henricus Glareanus,quantummcminilfe polTum. Dæmon fibilo fignum dedit è quadam ædium parte, Caupo fulp leans elfe fu rem,a(cen dit,neminem rep erit. Sed idem fignum rurfus ex al tiore cœnaculo red-* ditum ell. Et hue conlcendit caupo,furem pcrlcquens. Quum nec illic ^uifquamappareret, fibilusauditus eft c lafligio fumarij. Illico tetigit cäiiponis animum,efle dæmoniacum quiddamtiubet fuos elfe præfenti ^ninio.Äccitiluntlaccrdotesduo,adhibituscxorcifmus. Rclpondit,le rfledæmonem. Rogatusquidillicageret,aitleuelleexurereoppidum^ Minitan tibus lacrificis, relpondit, fe pro nihilo ducerc minas illorum, 4nódaltereiretlcortator,utercjïfur. Aliquanto póft, mulierculam qui cum habuerat confuctudinem annis quatuordecim, quum interim ilia Suotannisamp;confitcretur,amp; accipcret cucharilliam,fulluhtin aerem, Impofuit^ fumarij faftigio:tradiditollani, iulsitutinuerteret: inuertit, intra horam totum oppidum exuftum eft. An dæmo indignatus ob indu(ftuniriualem cauponis filiu, 00 oppidum perdiderit, amp;nbsp;muliereni prodideritjCertumnon audiui:noneft tarnen ueridilsimile.FIuius lâdli uicini tarn conllans ell fama,ut fidlum uideri non queat. Feruntur amp;nbsp;a-^ fiahuius generis,led non libet aures tuas uulgi fabulis remorari.Hic fa-dti ratio baud dubia eft. Dicerc polfet quifpiam, dolum fuille fœminæ, acdelperationem. Sed adeo belle omnia conlentireuidentur, ut uix ere-di pofsinquoniam non dæmon oppidum concremare po tuit,fed ollam porrigere,mulierempcrfuadere. Scdaudialiameiufdemhifloria. An- Hiyfowrf/M. no fuperiore Magduni (id efl oppidulû baud ita procul ab Aurelia) ma bficus quilpia decelTurus uxori mandat, ut qfiiicquid elfet apud le libro-rum magicorum, reliquacp eius facri arma, ciui cuidam Aureliano tra-datjpropediemuidelicet perituro,q? huiic fcclerfs confeiu ac participem
-ocr page 570-DE D AE M O N I B V S habuiïTct. ïshæc omnia Aurelia transfert. lamipfeiâcercîoscîomifux C plus triennium nefandum facrum amp;nbsp;quauis idololatria execratius,non inlciente uxore,fîliauirgineetiamadiutanteperagitat.Quibusuerocc remonfjs, quoue ritu làcrilegium hoc conftiterit, paucis referam,itaut àcertilsimishominibusacccpi. Corpusilludadorandum uindicisno' ftrilefuinpyxidula quadam iàlignaconditum fubletffiftramentisab-diderat. O diuinam patien tiam: mihi refèrenti frigidus horror membra quatit. Id ante triennium àlacrificulo quopiam famelicoamp;impio(eu' iufmodihîcnimis magna copia)fueratmercatus,amp;:quidcm minoriso-pinor quàm olim ludæi Chriftum : u t Iceleftiisimus ille facerdos ludam nobis non rctuleritfolùm,fedetiâuicerit:ôôillumquidêrumoreftfubi tanea morte impietatis pœnas dedifle. Ergo quotiesueneficus illerem non diuinam, lcd diabolicam facluruseflet, depromebatur propbanis manibus cœlefte myllerium, atq? èltramentiserutumnudatumcpeX' poncbatur. Filiapuellanequedumuirûpalïâ,enlèmnudum manufub' lata tcnebat,quôd id muneris nifi à uirgine obiri rite non pollet, mucro nem in facrum illud corpus intcntans,fcilicetminitanti fimilis.Tumca' putquoddâproferebatur, ex nefcio qua materia, triplici facie cælatuni, nempe monadcniillamtriformcni, amp;nbsp;triadcm uniformem rcpræfcæ tans. Id nouics redudo ambitu cingcbat. In his mille HguræTau, inaU' ditis angelorum nominibus infcriptæ: pollea totidem ambitus cacodæ' monumhorrendis uocabulis diftinâri.Hisitacompofîtis, maleficianti D lies explicitis libris,execratis il lis precib. Hecate diclantc primiimado' randam triademangelorum quamplurimosfuo quofcjj choro:dcin' decacodæmonum lèxcenta nomina citât, neque finis doneedæmonib lepræfto fit, prælènsq? uocanti relpondet. Is era tin gentium thefauro-rum aut opifex, aut certè monftrator. Promileratfcelefius illefacrifico fuo Perficos montes,largitus etiam nonnihi 1: fed adeb infra fpem, utuf rumiamoperæ,quippe triennis, cœperitpœnitere. Itaqj promiflorcm fuum Iblitis precaminibus euocat,expoflulatcp feiampridem Ia(fiari,amp;î fpe modo duci, neq? ullum operæprecium facerc. Purgat ille le contra, negans id fuaculpaaccidere: uerùmdeelfe quiddamceremonrjs,quôd hominem literispræditumdefideraret:quem fi nancifcipolTetjfetbefau ros indicaturuniomniumuotis amphores. Sirnul^percontanti,quis elTctad eamrempotilsimûafcidendus,fuadetprioremmonafterii mo-nachorum,qui fe prædicatorcs appellitant (id eft pone meenia Aurelia na)adeat,ôlt; cautim uirû pertêtet. Eft uerb hic theologiæ Baccalaureus ut uocant,formatus,apud uulgus opinione non incclebri, 06 conciona^ tor nô omnino pelsimus,ut nunc quidem lùnt theologi, cæterùmutmi hi póft uifum eft,ferèlunteiulhiodi,fam^perquaniauidus.Sedhaud etiam conieeftura conlèquor,quid genius ille malus captarit,ut ne facer-dotem fuum iamiam addefeeftionem fpecftantêrccftàin perniciemindu-ceret: an q? lèrio fibi promiferit, theologi mentem pr^mij propofiti ma* enitudine
-ocr page 571-LIBER DECIMVSNONVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5^7
*§nitiidinepoflecorrumpi : hacopinorfiducia,quod, ut diuinitus fcrP pfitMaro,
Quid non mortalia pccflora cogit Auri iacra famcsC T^um. quod uti aiüt hi qui cum iftiufmodi hominum genere familiarius fiintueriati, fub ill is cucullis èC mêdicitatis nomine deploratilsimæ no-*iunquam mentes latitent, intolerabili arrogantia, extrema pecuniæ ’^upiditate flagrantes ♦ Veriim hocquideniin medio relinquimus. Vir 'gitur perfuafus hominem conuenit, ut^ pedetentim illius animü præ-ïcntaretjfîngit fîbi codices aliquot eiTe domi,inutiles quidcm fibi,quip-pcidiotæ, uerumhominiiiterato longe utiliisimos. Rogatnumquos (^niptos uelit.Theologus proferri iubet,inipiciüdos fcilicet.Promitille ^etusTeftamentum,quamuulgusBibliauocat,Gallicèueriùm, Eum ^odicemubicontemplïflettheologus,ecquosalioshaberet percontati, grauatimquidcmac detreâ:antifimilis,alium quendamfinu abditum producit: qucmeuolutumubi animaduertiflct improbarüartium cfle *^agiftrum,haud etiam fcio an nouitate captus ( ita ut fit ) curio fius in-^Pcdarit,an ut fraudem^quam fubeiTe ientifcebat,prorfus expiicaretur» ^ogatus itaq? quid nam ille placeret, relpondit, maleficum fibi uideri li ^funi.Tumillefilentij fidem obtefèatione ftipulatus, ait eiufdem gene-’’isaliquotdomifibi efle, ièd eruditihominis operadefiderarc: alioqui ’:hefaurosimmcniôspoiîèhislibrisconflari*.Tbiarre(fi:iortheologus,o^ J'at ut eos quoque ad ie pericrat inipiciendos: fibi rem hanc uehemen ter fflecordi, nee omnino in negocio tamdiuino indormiendu : fibi ipetn fflecertifsimam féliciter euenturum. Ergo datis inuicemdextris, miièr illereliquoslibrosadfert.Theologus expiieari iiódefinit, donechomo nnieiusanimi fecurus,omni de re palam iacit. Poftremó etiam de Chri^ fti corpore. Ibi ille tanquam uehementer gauifiiSj impenfius obiècrat ut fes tantas fibi oftendat, fe iam toto pedore de maturando negocio cogi fare.Hichominemdomumfuamdeducit,uxoremmyfl:eriumillud,rc liq uaqj item maleficij arma depro mere iubet. Proferuntur,inipedcâtur* Monachus longe aliud fimulâSjUt narrat ipfe, redaindeadOflficialem, queruuocant,remdefert,uirû profedôfummauitæintegritateôô abfo^ lutaIuris utriufq? prudentia lpe(ftatilsimû,nofl:rimaioreminmodum arnantem. Is ueró in re tam prodigio fa nihil etiam cudandu m ratus,ho-niinem prodente thcologo perregios miniflros in uincula conijcit non fine uxore Sc filia. Protinus in ædes irruptum, myfterium illud adoran-dunihonorequoconueniebatprolatum,dieicpeiusquoderat reliquü, Sfnox omnis à clero monachiscp pernodesexcubias agentibus, foleiv nibus cantionibus Só precibus celebrata * Poftridie indida folennis fup plicatio: ueftiunturtapetibus utrinep uiæquacpibaturjquacpadtemquot; plumredibatur.’perftrepebanturbetotatemplafacris tintinnabulis* Proceditclerusuniuerlus cumfuisquifcpreliqufis,totaciuitatcadfpc^ ctaculumcffufa:digna^ pompaücraiucntuniè confceleratis ædibus
-ocr page 572-53^ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE DAEMONIBVS
fublatum, in tempiufalutiferæ cruciiàcrunidcfertur Jbi thcologustam C frequent! concione quantam an tea uifam fuifle negant, rem omnemno fine gloriæfufpicione exponit: identidêobteflansChriflicorpusinibi fub dio appofitum,ut erat ex ædibusmalefici deportatum. Feceratidein poftridiefatfturus, itemdeinceps, amp;nbsp;ut quidqueilli in cuniculis fuiHenc confeisijitaquotidiepopulo renûciaturus:quôd fibi credo certifsinnni parandæ imm ortalitatis materiam oblatam efie iudicaret, nifi Oftida^ lis uir niinimeftultus theolopo iam uentofô oloriæ curru uolitanti,fiUn tiumimpofijiflet.Excutiunturamp;audiunturaisiduèatheologis LutC' tiainhocaicitis,adhibitisiteniduobus lurecôfultis.NarrauitnobisOP ficialis prodigiofaquædam in queftionibus àuiro aperirijfedquænon-' dum pro ccrtisreferri poflènt,quôdipfumfibiparumadhuccôfl:aredp cerctnnulierenocftuniiferis modisàcacodæmoneuexari,pungi,cedi,ra P tari, peiiecp exaniniari : filiamuero fui iècuram, neep quicquâ fuppliof jnetu commoueri, quod fibi quotidie cumlucepræfto fieri affirmât fcioqueni, quiconiolandodolorem.illiomnemadimat,animoep trän'” quilloefieiubeat. TeneturödMagdunimalefici,cuius fijpramemM uidua.Hæc ill c» V crùm aliquis dubitare pofiet, ne unquâ nialeficushic infelix dæmonêauocare potuerit; uerùm deficere aliquid fiifpicantem confilio cum uxore inito in laqueos incidifie ♦ Nam fi dæmon eumallo' qucbatur,docere poteratquædeficerent,amp;hominem non amandarein perniciem, qui iam ffius efl'ct : quicp fidefiffet, non melior futurus erat, D quandoquidemno ad DeumeffietacceffiuruSjUel ilium quaefiturus,fed dæmonê ob indignationemreliiflurus» At dpmon proditoreffiamp;fuos negligit.Concedat: nemo tarnen adeó eft malus ut fibi aduerfetunHoc eratabigere homines àmalariïartiumftudijs, fiiiobferuationc,t}ua illc maxime efflagitare fertur. Sed quanquamhæcdubia fint, magnant tarnen præbent fulpicionem ne aliquid effet,ob filiæconfolationê.Sed multalatere potuerût ♦ Itanosancipitesinhisrebus Deus uideturefle uoluifi'e»
mfiarùali4ini iqamamp; Pauiàniasrefertin Atticisfingulis nodtibusin Marathone campo, ubi Miltiades iamaiinis tarnen quadringêtis elapfis, Perfarum centum millia cecidiffet,ubicp Icarus etiam rex antea interfedlus fuerat, hinnitusequorumaudiri,amp;pugnantiûconcurfus.Quccuiqucadhoc Ipcdtaculum accedenti data opera non o ccurrebât, Sed ibl ùm fortuito illucieconferentibusexaudiebantur» Adebuideturfummus ille oph fex nos omnino incertos relinquere uoluifle,ut bonis fide præmia, ini' probis atep incredulis pœnædeberentunSed fi omnino animæibiP^*^ lârum excitabanttumultum,oportuit etiam equorumanimasquæhin nirentfuperfuiffe.Quamobrêuerifimilius eritpaulbpoftpræliûiHnd graue excitatam fabulant ècauiâaliqua naturali ad ea tempora percre^ buiffcjUt qualemcunçp ftrepitum cSfulo equoruni hinnitui concurquot; fu præliantium attribuèrent ♦ Nanque in ooini nodturno ftrepitu qui e
I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terra
-ocr page 573-LIBER DECIHVSNONVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;539
prodi't,plcrunc^ pars cft grau 10 r, pars acutior. Grauiorcm ad coii curfus hominum ÖC gemicus referunt, acutioreni ad cquorumhinnp tus.Qiianiobrenaantiquis relidlis exempli's, ad quædamnoftri tempo ■fisdcuciiiamus»
K-cfert Nicolaus Venctus in Indicahiftoria,nauclerum Indum cum nicoW Vfzjfrf cdîaiTentuenti inuocato utipfeappellabatDeo Mutthian, tandem in Arabern quendäiliumde{cendiflè,correptum^ hominê exclamafle, per nauimcp currente ad tabulamquæ hacdecaufamaloappofîtaerat, ^ccelsiflè.CarbonesquoCp quiibiaderätdeuoraßejamp;T galli languinêpe fnfle,quêprotinusiugulatogallo exugit.Inderogafl'e, quid nampete-fenr^'relpondente nauclero,uentos,8d qua ex parteexponente,illosin^ ftatriduudaturu lepollicitus eft» Admonuitquocp eos utinoccafi'onc parati eflent. Soluta coniuratione Arabs nullius eorum quæ uel prxdi xerat uel pafTus fuiflet memor.Tempore tarnen coftituto omnia ex ieii fentia RicceiTerut. Ergo uidentur aliquid aut pofle au t præfcire dæmo^ ^esjièd ob contemptsmultaobliteratafunt.Contemptuseuenit,quo^ ’iiam plericp his artibus confifi non folùm male periere, fed nihil egre^
J §gt;uniin artefuafunt conlecuti. Idnon tantumartis leui täte con tingit, I tluantum tralt;flantium audacia, qui hoc folo auxilio fibi multa pollicen für.SedquiiamarmisauteruditioneautartealiquapræftantjUidentur ab his non leueincrementum habuifletuelutPetrus Aponenfis Conci nbsp;nbsp;nbsp;Rponen
® bator didus,quern palam eft gloriam æternam conftcutum necroman
bæauxiIio,utip(cmetteftatumreliquit.Eratuiralioquininclytus,fila be hac caruiflet » Vigebat olim in Hifpania hæc ars, publicecp docebaz turin Salamaticaacademia,nuncueró publicislegibusiublataeft. Vn deibi aliquaadhucartis expérimentafuperftint. Narrabatmihi Don Coßtutünivon Conftantinus FontanusHifpanus theologus,06ab exomologefiPrin
1 eipis Philippi Hifpaniaru,dum in V agliadolit ciuitate Hilpaniæ,in do j nio typographiquæmalèob ftrepitusaudicbatnofturnosdiuerfaret, ' prima node incubum fenfifle : fed cùm oliuas nigras in coena comedift
fet,naturale exiftimaffejCum incubus inter morbos numeret. Sequent i ti node fuper leefto uidet audi tq? feles côcertantes,quod quanquam du rumuideretur,quia tarnen eftè poterat,amp; hoc naturale efleduxit. Ter-tia autem noftc ch ni nondum dormitu iftetjde his^ diflereretjtubg uo cemquafiinaurcaudiuit. Exiftimansfibili fpcciemefle,pueros uidez bat qui ibi aftabât ridentes:tum uox ilia cubiculum circuire cœpit,perz
I feftoep circuitu lub lefto ft abdidit, ibi diu ftrepens, cùm nihil uidereu
' Sednullibimagisftudgmonumftumortuorumueftigiauidere autau er dire licet quam circa morituros, autpoft ingentes clades, uel peftilentft temporibus.Dupliciter autem morituris hæc eueniuntmel ipfis,unuft quifepenimantequammoriatur aliquiduidens terretur : Scpoftquam uiderit,nôfuperuiuit.Et quanquam naturale elle polsit,mirum tarnen eft» Vidi clarifsimumuirumquiciim, mouereft no poflet,ubi eb uen-
Yy Ä
-ocr page 574-DE D AE M O N I B V S
5’40
tumcftjparuabfui'tquinledlo fe excuteret,aufugerintcp cuftodcs:iiam C alta noÀe id contigit. Vel alijs hæc côtingunnquod enim Principibus fulgura amp;nbsp;Comètes Sgt;C fidus in coelo mortis prælàgia,id priuatis incon' diti ftrepitusjquales ego circa tales læpius uidi audiai, ab alijscp acte pi, Verùm in bis quæ ego fum aflecutus non decipior, Vbi etiam mul ta cadauera hominum male ièpulta iacent^proculdubio quædam appa rentterribilia,{èdquibus etiam naturalis ratio fubfcribcrepolsit, Pop ro de bis amp;nbsp;peftilentiæinufitatis uocibus, curruum^imaginibusquæ uidentur,amp; tanquam ftibito euertantur ftrepitibus amp;nbsp;fragoribus,inlb bris de uarietate rerum iâtis locuti fumus : nunc fatmonuifle fuerit, œ perimenta perfuaderc,non demonftrare.Dilputationiscp genus hocu le efle,ut affîrmantibus nunquam defutura fit fugaatep certamê contra^ dicentium,negantibus expehmcnta;ut non fatis hæc futurauideantut ad opinionem de dæmonibus apud ftudiolbsconfirmandam. Nam de T elchinibüSjCaufàm dicere poflumus elle naturam lapidum, aut nimis fragib'u m aut corrup to ipi ritu redundantiû fiilphure ac bitumine exU' ftis,lllud nos magis moueqqubd cùm aer æthercp tantæ fint magnitudi nis,regiocp ilia adeo amoEna,uideamuscp terrain habere fua uiuêtia,raC'' talla, lapides, plantas, aquâamp;ipiampifces, turn aerê hune infimu, quæ refpirantanimaha,uerifimilehaud uideturtantammolem uita ex toto eile deftitutam: quin potius credendum eft,animalia ibi eiTe tanto his in-feriohbus excellentiora,quanto regio ilia clarioriftaeftacpuriorinfe/ j) riore, Hoc enim in cæteris ut dixi dementis cùm obièruatum à natura uideamus,necin dementis tantum,fedetiam cœlo,credendum efl:banc totam machinam aeris fublimioris animalibus his, quæ nos dæmonas quafi iapientes uocamus,plenam eiTe, Nolim ego ad trutinam hædêda ÂMfaxfî guide ri,uelutPorphyrius,Pièllus,Plotinus,Produs, Iamblichus,quicopio' pferunt! ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;uidcre, uelut hiftoriam natæ rei lcripferunt, Philofogt;
phusfum ego, placitis quantum licet Peripateticorum hærens : hi uero non admittunt dæmonas :nec probabilis eft opinio quæ illos concc' dm gu£ fu4~ dij;intamuaftamole,namhîcutaues, amp;lon2e plus frequentes adef deMtïationcs. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;. r . n• • o . i i
lent : cum uix in una prouincia to ta lemel ueltigium, cC in pluribus am nis appareat, Principes etiam, quorum fortuna dfe fapientilamos mortalium fuadet,haîc taliaep contemnunt, Illud multos mouet, quod fiintelligentias agnofeunt, mortales erunt fimulacimmortales,quod dfe non poteft. Si no n,quid prohiber ne humanum genus deleant;’ inui ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fibiles cùm fint,amp; nullius imperio addidi, Vnumtantùmfcirepræ^
n^ntonum con ftat,non decere quenquam probum hominem,dæmonum,etiam fi fint, fuetudineuten- auxilio uti, contempto Deioptimi benelàdoris à quo cunda accc' /cnmprofii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;noftri numine, Ingratifsimienimopus eft hoc hominis: uide-
musep eos qui talibus ftudent, aut inani fpe,autillorum làlià perfuafio^ ne demêtatos.Conftat enim ex rdigionis inftituto peisimos efiè. Si uc-roaliquidaliudeft, turn exfàcrificrjs,tumexnaturaac potentiaambù tiofiisimos,
-ocr page 575-LIBER V I G E S I M V S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;541
tiofißi'mos, Qiió d fi Dei con fenfu ifta fi'u n t, parent mi niftri régi» Dæ.^ RionS igitur auxilrjs inniti fallax pcriculofum pleruncp, improbi au tem autftupidi femper.Dei enim omnia funt » Sed Peripatetici,ut dixi, ab hoc fcelere immunes lunnnam an fint,dubitare folent,
Eadem quæftio eft de mortuis hominibus,8ó an fèliciores fint uiuen Kortui an ui-tibus.Reiponfum eft fapieter,neutros»Hi quidem perpetub in umbra niortis requiefcut, æternum^ omni dolore ac moleftia car ent, æterna^ ^lueintranquillitate fiiauiter ociantur» Proptereabene ftriptum eft: Beati mortui qui in domino moriuntur » Hæc igitur eft extrema felicix tas mentis noftræ»Ergo fi mortui, infclices eflenequeunt: qui uiuunt, poiTunt efte lelices.Deterior eft conditio morientium:hi cnim (oil fiint Onines,etfireges,amp;cummultis cadant. Sibi enim foli quiique moritur, nbsp;nbsp;nbsp;''
mori uidetur. Solitudo uero cum dolore iunefta acerbo, grauifsima intolcrabilis» Nam Iblatium eft miferis,focios habere pœnarum».
At qui moritur, etiam fi cum alqs mille moriat,fociu habere nequit. Er §0 tucuaftitas eft atc^ folitudo milerrima» Ita uiuentib. maxima eft uo-lüptasinlbcietate» Viueredicuntur,qui fecundu uirtutê uiuunt,perpe tuo^uiuût.Homoimprobusnullogenereuitpuiuindiuiutrocpr^ibus alterorob id probus homo,amp; fi aliquid tale eft,folus Felix effc poteft,amp;: diuisipfis^pinquilsimusintermortalesomnes, acmaximeperfimilis» ^,7^^
J Hoc uero magisbeatior eft Princeps probus,namhicDeo comparât»
de Angelis ieuintelJigentiis.
RG O diuorumuita Felix eft,fecura,ftmpiterna:homini busbreueæuum,inFelix,acFuFpicionibusamp;timoreple-num,quofitutamultis egregqsoperibus retrahatur,. T empus uero quæ agitat comminuit,00 quanto arcftiusgt; cómagisatterit» Vndei(ftus,utuelocioresfimt,itama- , insinfcruntdetrimentum»Nec quicquamuidetur mortalibus triftius hfimutudocio anguftiatemporis:illaurget,impedit,terret,præcipitemagit,imperFe-reddit opera»In diuisergo ipfis nihil eft quo angantur. Fed omnia æqualiquadam Felicitate tranfigunt» Intelleftusautemeb diuturnior, quo tenuiormameb primp caufieproximioreft, quófi-ibftatiatenuio^ re prpditus. Omnis uero intellecftus etfi gaudeat iempiterna quiete,lecu 7'^ intdligen htate Felice, beatitudine c5pleta,luceimmêlaac Iempiterna, amp;nbsp;claritate tanta, ut earn homo uel exniillefima partenonqueat imaginari : uel fi tomprehenderet,mometo Fuftinere»Ciincp Solluceatintellclt;ftu,quiei efttanquamanima,fiabeo lecedercpoiretintelleftus,non aliter luceret Sol quam terra » Cum igitur oculus nofter tarn parum luceat lumine a^ Demonftrado ttimæ noftræ, qualcm dicemus efieFplendorê earumintelligentiarum, quaru claritate Luna lplendet,inde cæteræ ftellæ, acniultb magis Sol» nurcm.
f
-ocr page 576-DE ANGELIS SEV INTELLIGENTIIS
Jntelligentilirü dclci^atto qua-/0.
JntetligenlMrM ordmcs.
Dubl'tatur autcm,quomotlo deletîlari pofsint gt;nbsp;Nanque omnis dekda- c tiOjUt (upen'us uifum eft,poft triftitiam fit aut dolorem. Aut ipfas non mutari dum deledlantur necefle eft. Qiiod fi poft triftitiam deledätuq triftitiam pati confentaneum uidctur. Si autem non mutantur dunidc le(ftantur,delelt;ftatio nihil erit: quod enim no mutât, nihil addit, eftq? ac fi non eftet. Si autem ftmper äuget infinita fafta eflet,nec augeri poiTet; Scd amp;nbsp;infinitas löli Deo couenit. At fi uicifsim äuget minuiturcp, cuin triftitia fiet. Necp enim loliusmaliaduentu dolor aut triftitia, fedetiam imminutapriorefelicitate,utquiegratiaPrincipis aut amici exciderût: Sedamp;finondelelt;ftantur,felices efte nonpoterüt, parumcpdiftercthoc ac fi no eftent, Athei enim fuerunt no minus qui fuperos efte negarunt felices,quam qui non efte exiftimarut. Duorum igitur alterum eftene-cefte eft: uel uoluptatem hanc noftram quæ cum motu eft, imaginé tan tùmelTeuoluptatis: uelutuoluptasinhis fine motu quidêprorfus fit, eaueró exquibus perpetuó mutêtur. Nobis uoluptasfortaisisfempcr eft cû motu, quia amp;nbsp;nos cum ill o ièmper fumus. In his ueró fine, quiaamp; ipfi motus omnisexpertes iunt. Cuius quidêrei quandâhîcleuéhabe' musimaginêinaniore,inquo abfcpniutationis fenfu ullo,imónetpdc fiderio deleftatur.Mutatione aut rerum nobis immotis deleftationem fieri experimur, turn gemmas alias atq? alias infpiciendo, no intermiift aut imminutauoluptate,fenfus amp;nbsp;animus noua quidê ipecie,(edfuauP tateeademperfunditur. Eaautemquibus delelt;ftanturhi,eisfiintpro' D pria, no qu^ hic agûtur. Sed utpueris puerilia,plebeijs parua,magiftr^ tibus publica, regibus quæ ad prouinciasfpeóiant,ita intelligentes: fie enim hosintelleftus, quamuisnon làtis latinafîgnificatione, appellate iiceat,æterna amp;nbsp;immortalia. Necp horum exiguus aut mediocris nume rus qualis nobis uidetur, fed ea innumerabilia funt. Participant autcin diuinitate multa quæcuncp talia: nec decoris aut claritatis aut fplendo-ris,cæterorumcp bonorû quorum etiam genera nobis funt ignota, me ta ulla elfe uidet. Eorum aût quf h îc fiunt nulla feientia neep ignorâtia: pars enim funtillorû quibus ipfe delelt;ftant,quoniam meliori quodam modo funtante^ fierêt.Qupfitû aût eft,in omnia, in omnibus,^ de omnibusÇ’ Hoc aût ad aliâ traeftationê pertinet. Has ergo Dionyfius A' reopagita in noué Hierarchias difpofuit : Angel os, arch angelos, thro-' nos, dominationes, uirtutes, principatus, poteftates, Cherubini, atqi Seraphim. Hæc aût nomina,ecclefiain Miflæ folennib.célébrât. Vna-qupqueueró harû magis ab alteradiftat,^ ab earû ultima humanusim telledlus,cùm tarnen earum nulli ad perfedlionem quicquamdefit,quo niam in diuerfis generibus pofitp funt. Multo etiam minus illaruni ma xima Dei claritatem poteft comprehendere,quàminam nofterintelle (ftus.lplà enim diuinitas infinito (etiâ ab ipio primointelledu ) abfee* ditinteruallo. Hocfolumdifcriminisintereft, quodintelledlusnofter eft folum uerorumintelledluuni imago indiftreta, no autem uerusim telleâus
-ocr page 577-LIBER VIGESIMVS.
A MIe(?tus«Vtein’m inter ftrenuifsi'muniignauifsiniumqiequumiTiaior 2ftdifïèrenna,quàm inter ignaui{simuniacpid:uni,quiaftreiiui/sinius bngèplusduplo ignauifsimûfuperat,amp; tarnen utercp ueruseft eqtius, pictus nequaqua : itapidlus equusnoftrointelledui, ignauiisinius ulti ^læintelligentiæjflrenuifsinius eiquæilliordinc proxiniaeft ficom-paretnrjintelligesplanènoftriïintelledûumbrâquandâeflêfolùniue i'iintelledust Nofterenimhicintelledus cùnirecipiatexrerumipfàrû iniaginenotitiäquandä,plenusmanetobicuritatis,erroris,atqjdubita tionis.Necfemper, imb neqj diu in opere ftio nianet» At fupremi illi in tdledus clarijCerti, fy nceri, perpetui,afsiduecp in opere bcato uiuunt»
Forfan dubitabitaliquis,quomodo igitur^^iter illos,alter altero per^ ftcliorefle poteftCNonfecus dicendu, quinocuit ienariü efle perfè^ d:umabfq?demonftratione,Hicquiderefertintel]e(ftünoiirum,obicui rèenimnouitdubitattp,acunibrâfblanirerûhabet.Itaqueueiutfenfus Felluarû,qui cortice folumpercipiûtad humanos fenfus, qui medulla, itainteliedus nofter ad intelledtis ucros. Nec fecus ac qui pulchrû pa^ btiumforis ftansinfpicit, nihil eorumquæintusfuntautfîunt,quæcp inaxinia flint pulcherrima, nouit:itamens noftra medullam rcruni nonattingens,quædanifôlùm externainclyti huius diuini opifîcif con teniplaturamp; admiratur, Rurftis finge intelligentem per demonftratio J^em,qubd fenarius perfect us clïjhuicad exquifitam cognitionem cùm nihil défit,nomen perfedi cóuenit. Eo tarnen rurfus perfedior eft, qui ti^nionflrationeafrequutus efi:,qubd in fe dudus feipfum lupradena^ nos côficit. Qui ueró prgter hæc,quôd diuifîs cubis, numeris per ipfuni latera illoru relinquat,hic etiam fecundo præflantior eft. Eo etiam mc^ lior qui demon ftratione nouit, quóddifpofitis ab unitatefènari-js iun-cns^ ordine,qui fiunt numeri, fi rurfus eodemordine iungantur,fcim perelFiciuntcubicos numéros. Ergo quódintelledus nolterimbeciP lis,fatis eflmanifeftum:cur tarnen,nondumdiximus. At Deusmelio-
remcfficere ncquiuit,non quia non po tuent, fed quia talemeffedeberc nielius exiflimauit.
ïgituruthorumintelleduucognofcamusnaturam,corporumquæ
. r • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’’i.T nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 »»«fuu CT
periplosregunturuires lcireoportebit» EunaigituriP la gu jernatele^ tnentaôô corporaanimatorum» Huicangeli,idefl:,nuncif præfunt.Ho rû Gabriel princeps,ideft,Dci robur» Namamp; Lunæ lumine cunda ad nos ècoelo deferûtur, amp;robuftißimaefi;in uita. Mercuriusintelledui aefènfibusomnibus præefl^. Virtutes Mercurio : uirtutibus Raphael, id eft,Dei medicina.Nam mortaliu ni medicina, eft fenfus cu m i ntelle-' du,quibus uirtutesin nobis comparantur. V enus uoluptatis dclelt; ftationis mater eft, iungitcpnosadfobolêprocrcandâ. Illi domination nespræficiuntur,uimenimhabent euftodiendi fîngulorum fpecies. At euftodia generatio ne, generatio concubitu, concubitus am ore perficin tur, Summus qui Veneri inter dorninatio nes præeftjAnacljid eft,Dei
-ocr page 578-j44 de ANGELIS SEV IN T E L L IG E N T11S gratia uocatus eft. Dei enim gratia eft,amari atq;amare,iungi fcecuda?, C ÔC fobolernprocrearejumpulchritudo ipla,amp;: iucunditas. Soli uiiao-* mnium data eft: ordo præeft illi archangelorum,id eft Principum ciorum: namuirtus omnis à Sole per Lunamdemittitur: horumMi' chael Princeps,ideft,quis ficut DeusCneceftquicquam Solifiniile,ufl' deetiam Sol quafi folus dictus.Mars audaciampræbet,aliter in perpc-' tuo eflemus timoré: cuius orbi præfunt Poteftates : nam in fortitudinc potentia,amp; cum poteftate fortitudo iungitur.Princeps poteftatum Sa maeljid eft, Dei auditus : nam potêtia amp;nbsp;fortitudo in Dei auditu pofiia eft. lupiter eft qui miftet ac tempcrat omnia,unde ftcultates amp;nbsp;uires:cu fus ordo Principatusinmoderationeamp;f^tcmperantiaconftitutus:undc illarum princeps Sachiel,ideft,Deiquics:namin temperantiaScmodc rationcquietepotimur:idemautortranquillitatis temporum,pacisSi felicitatis. Sed Saturnusfîrmitatêdat,idem^acfolus fermehumidum caloremaliorumtemperat,crediturcp ob frigiditatemacficcitatcm mortis ac mortuorumdominus .Cuftodiut eum Throni : nam ab ip^o régna firmantur, ÔÔ quæcunqj diuturnitatem habent. Thronus enini fedes eft.Huius itacp Dominus Cafsiel uocat,ideft,Dei Ipes : nanidiU' tumitas fpemaffert acfecuritate.Odtauo orbidominantur Seraph”^'» id eft,ardentes:uidentur enim lumina ilia tot eiusorbisardere.Scdpr* mo coelo Cherubim, id eft, fcientes præfunt. Qui enim uerèfciunt,nifi qui Deo proximi,illumintuentur î' Verùm numerumintelligctiaruni non eft facile aftequi. Nam cùm totum cœlum intel ligat,femper^,niu^ titudo non uideturneceftaria. Sinuerbpaucæ fint,haud uideturconfo num in tam paruo ipacio tot mortalibus ærumnas tribuifie, in tam arn^ plo tampaucisfelicitatemconcefsiftè. Infinitam igitur non iubordinc uno conten tam multitudinem, non quadraginta quatuor efle cenfcn' dum eft.Porrb de his potius credendum eft his fblis,quibus Deusrcue lauerit,quàmfalfis rationibus*
LIBER XXL
de Dco amp;nbsp;uniuerfo.
V c V S Q,v E demundipartibusacearumaccidentib* dilt;ftumeft:nuncreliquumeftutdetotiusnaturaacaN
ditis quibufdam principqsloquamur: deincepsautcm de Deo, qui cùm cuncftorum autor fît, merito fêorfum locum poftulat, fèparatam^ tracftationem. Initiumig^ turaltiusducentes, aerem iublimiore parteubiàradrjs Iblisrefiexisno incalefcit,frigidum effe demonftrauimus ♦ Quocirca magna in dubf tationeuerfari Ariftotelis lèdfatores necefteeft,quicalidum aeremcf feaftruunt, Verùmcùmeaquæàterminoadterminum fenfimmutati tur, utlongius ab altero diftant, itaetiam minus ea qualitateafticiun' tun
-ocr page 579-LIBER VIGESIMVSPRIMVS»
* ^rcafficiuntur. Itaq: necefle eft acre in ut altiore in parte conftiterit, eo fflè frigidiorem, nifi cum leuitate Ria ac tenuitate temperamento proxi •UeaccciTerit» Quare ciimaer ob radios à terra reflexos incalefcat, fubli ’n! in parte frigidior erit quam in media» Et o b id habitare medrjs in do nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lAi
^ibushyeme,fublimibus in gftate optimum eft.Æftateautemduplex gt;iapor,pinguis ac craffus: ex quo fit ros: unde rore maxime arua impingt; nbsp;nbsp;quonwdo.
§uantur,nec aftendit ob craisitiem»
Vbi uero melius concoquitur, ut in calidis regionibus, àfrigore co-gitur iuper plantas,uocaturcp manna» Vnde in deferto T arga populo-’■um Libyæ tantum colligitur fingulo die ex ea, maxime iuxta Agadez: ^rbenijUt libra xxvirj, unciarum duobus aisibus ueneat» V iuunt illius ufiiincolumeSjquauis aer fit peftifer» Colligiturierenisnotftibus, tum fjiiia frigidioribuSjtum quia in nubiu materiam ros tranfire nequitreo-» giturenimutdixiàfrigore.Cùmigiturpluuiagcneratjfirigusmagnuni fflenon poteft : rapitur enim uapor à calo re, à frigore deniatur » Pluuia ’gitur cum firigore efle poteft: ubi generaf calorjUecefTario uiget. Man/ naigitur pauca uel nullanoódbus nubilofis,multó minus cura pluuia; folliquaturenim.Tria illius genera : optiraûquodin folijs colligit, me ' diocre quod in tarais, peisirau ra quod in terra. Igitur pars pinguior ua porumtrcâfîtinrorem: quoduerôafcendit,cogiturà frigore inaerete-nuR amp;:uertiturin pluuiarn. Æftateigiturparura pluit, quod calorrafr piuuùquonto^ fins rapiat quàm ficcet: in noftris enira regionibus cura calor fitirabecil do. lis,fenfîmuaporesadlêtrahit,quiàficcitateabfumûturantequàrauer/ tanturinpluuias.Obidpluuiæfifiant,repentcfiunt: namubiraorara ttaxerintnubes, àfblis ficcitate abfurnuntur. Sed nechycme.’nonenini trahitur uapor ob irabecillitatê Solis, unde frrenitas fit : aut fi trahitur, ïion altius trahitur,unde caliginofris aer: uel fi al tins trahitur, Icuiisiraa pars folùm afcendit,nec cogi tur, ob aeris crafsitic amp;nbsp;tenuitatê uaporis: aer autem cra(sior,quia frigidus. Ideo cura non cogatur,fit nix:nam nix Nixquonudo. eftcongelatio uaporisnoncoaftipropter tenuitatempropriæiubftan
aeris craisitiem» Igitur nix fit altiore loco quàm pruina, ex te-nuioreuapore:quarepruinafrigidioreftniue»Etobidocciditmagis Pruinafrigi-arboresamp;^excæcatœnix-tumetiamquiapruina feriusaduenit.Nam nix non nifî hyeme fit,quia tenuis ilia fubftantia non tacilc congeiatur.
Atrosfacilecongelatur,quiaterreuseft,ideofrriusaduenitpruinacp boresqudmnix nix. Quid dico frriusC’celerius inchoat tempus pruine,6c tardiusfinitur quàm niuis.Indicium eft pruinâ circa terram fieri,quod in doraibusiu^ Pruina quoiw xtaudosparietes fiat:Ioco enimroris inhyeraefitpruina. quarencque nix neep pruina gelafcit, neqj in grandinemuertitur. Oportet enim ad grandinemamp;S glaciem facienda cogi uaporcatin nine pruina aer eft, igitur neep nixneep pruina dumconfiftuntin glaciemaut grandinem tranfirepoftunt.Grandoauteraaltiorelocofitquàmnix: tumquiane Grandoquomo tclTe eft æftate altiorem io CÛ efleubifrigeatquanihyeme: hoceniuiab lt;io genernt^.
-ocr page 580-54lt;5'
DE DEO ET VNIVERSO
initio demonftratumeft : tum qui'auaporesacftatc ob aeris tenutotcm c ÔC illorum calorem ac fubtilitatem 8c Solis uim al tins attolluntur. In grandine autem comprefsionem Reri necefle eft,ut cogatur in gladenit Fitautemquandoq? tantæ magnitudinis, utingentibus lapidib* xqne--tur, amp;nbsp;iumentaoccidat, Sgt;C domosdiruat, Comunc eft autem arbonini frudtusaclegetes confringere,excutere,atc^ proftrare, Sed grandinem abfcpuentis generari eftimpofsibilemamli aer tenuis eft,noncftfng^ dus,quare gelaicere non poteftuapor, fi craflus abfè^ uentiscogi nopo teft, Âd grandinem au tern cogi uaporem ne nix fiat aut pruina, amp;nbsp;Iaicereneaquaacpluuia,necefleeft.Quamobrem nix Sc grandofimul uix fieri queunt. Vtracp autem pluuiæ copulari potefl,quoniam(luo(l non congelatur amp;nbsp;cogitur, pluuia fit, non grando : quod cogitur dum aertenuioreftquamutomnemprohibeat contradlione, niuiutpluuia fociatun Manifeilu eft igitur amp;nbsp;cum niue amp;nbsp;cum grandine frigoranU' ximafieri: iicut hyemecumpluit,teporem: aliter enim nix fieret*
At dices quonam pacto in montium cacuminibus nix fiet,8é quo^ modo ea erunt ffigidifsima,cùmibià montereflexiofiatC Sed nil rumeftiniplbcacuminemontisfrigusmaximumene,quiaciimaern3 tura fit frigidifsimuSjCtiam locus ex quo radij refledutur inæqualis eft, utnonad eundem locum reflectantur. Eftetiamanguftus, èc ideopaP uafitreflexio : tumuerb perfe natura frigid us, quoniamlapideus, pats etiammontisinumbrapofita: 80quodmaximum eft, partes cacurnini i? uicinæ,quoniamab imo ualliumamp;a piano terræ plurimum diftant,f deo ftint frigidifsimp. Flantibus igitur uentis cu m aer per æquidiftantia feratur,montium cacuminamirum in modurefrigerari neceiTeeft: hoc aut in problematib* à nobis oftenfu m eft * At cum nebulæ altius à iugo •montis attollant,licet à terra non plus m m . pafTuû eleuengquia tarnen à iugo montis, hinc fit ut à piano terræ longe plus diftent nebulæ 1 ut fi monsquinep M.pafluumafcendat, nebulæ ad vij. milliapaifuûquaiv doque à plano terræ ferme diftent* T um uero fiunt niues ob nimiarn al titudinem nebulariï,in hyeme etiam tepida, aut grando in æftate.Com muneenimeftniuibus, grandini, nimbis, duobus modis fieri lautibf dem eleuato uapore, aut alibi,atque eo per uentos translato * Verùm grando ubicuncp fiat non abfqp uento fit:pleruncp autem pluribus im uicempugnantibus uentis*
Aquaautemdifficillimè al tins aftêdit, turn quia cogeretur, turn quia grauis ipontèdefcendit,fin5impetuuentorumcontineatur* Sedgran dini contingit,quianon fit nifi cogatur,ut iono nolarum perfæpedifif petur* Aer enim altius cum impetu exiguo delatus,prohibet cogi uapo rcm.Cùmautemcoguntur,defcêduntimpetu grauitatis amp;nbsp;uentorum: parte autem qua aerenifcindunt,fiuntplaniores atquecandidiores,un de tonfuram habere uidentur, uulguscp ignauum ob id putat cecidilTe facerdotum præcantationibus,Cùmuerô uapor accenfus magna ui la-cerat
-ocr page 581-LIBER V I G E S I M V S P R I M V S*
$47
; ^^2ntnubesdcn(àtas,fîuntfulgura,8ôexinorumca(utonitrua, Atcùm Nixcwrfine ^^bulæquib^niuesconrinêturdenfænonfint,lacerancuniimpetune-« Hueunt : quare neque fulgur neque tonitru auditur dum nix delcendit, ^aufe iitnec hyeme* Si uerb hyeme corufcet, tonitru cxaudiat^pluuia non ^ix defcenditjôdperfæpcgrando, utannis proximèprætcritis contigit iUenfeDecembribis,amp;S iuxtabrumam. Hoc autem quia uaporcalidus ^icendês eam regio nemtepefeceraL Ergö pluuiæ hyeme minime fiunt, raræamp;: breues æftate» V ere autem cùm plus lèqués dies abfumat quàm prior traxerit(nam dies pofterior calidior eft in uere,amp; breuiorem ha-no(ftem)ob id minus pluit quàm autumnotdiutius autem quàm
ftate,ac lèpius hyeme» Ex hoc liquet, cùm plurimum pluerit hyeme, 1 tepidamfuturam hyemem,ac minus falubrem : fi æftate,humidum elfe
3crem,atC]p ob id morbofum:fi uere,frigidum uer» Autumno uerb pluz Autumnocur nias maximas ac diuturnas fieri cotingit: unde creditu eft hoc fieri exor/ tu Arâruri, fèdhocperperàm, Namautûno cùmadhuc SolUalidus fit, multi uapores furfum attrahunt: ièd cùm fuccedens dies longiorê præ-cedente habeat node, amp;nbsp;iplà dies etiâ tepidior, necefle eft cogi uaporê, indecp deicendere» T erra autem madefadta rurfus trahitur quod defcen
j derat, utpote in terræ fiiperficie hærens, atc^ etiam aliquid profundius quod additur,atcp ita fiunt no folùm pluuiæ atc^ imbres,ièd etiam nim bi.Hocautemmaximècontingit^cùmexhumidiore locouentisdelatæ ® nubes initiumpluuiædederint: aliter autem iènfim coguntur, ac fi:n-fim augentur. Si autem. ex alio loco deièrantur, repente magni efle inci/ piunt. Si autem non décidant, hoc eft ob unam tri um caufarû : uel quia nô incipiut, Sd tune ficcifsimus ille prorfiis eft autumnus : uel quia poft quàm primo deciderint,atq? rurfus coalt;fiæ nubes fuerint, alio per uen/ tos transferuntur,amp;: tune autumnus illeuentofiisefl: uel quia calor eft
I Gccior,amp;tunc peftifereft, ac malarum ægritudinumeaufa. Super Afri cæ montes igituratcpÆthiopiæ fieri pofruntnittés,quoniamuaporeb altius rapi po teft,ut ob frigiditatem aeris non cogatur,atq^ ita congeler tur,8d in niues tranièat» Seruatur autem parte Soli intalt;fta,8lt;S inter arbo res, propter iàxa» InÆthiopia autem Auftrales partes montium, qui funt in parte auftrali, à Sole, amp;nbsp;boreales borealiunijintadtæ funtà Sole, turn maxime cùm accedit,amp; proculeft. Nix autem per le ob GhciàcrgrÜ aerem candidiisima eft: nigrior glacies,quodex aqua fiat, in quanuh nbsp;nbsp;nbsp;diffiren-
lusprorluseftaer: media grando,quæ ex aqua fit, led caquæ ex uapoz ribuscoa(ftaeft,obidnec aerisexperte» Candida igitur gran do minus frigida,minoribus uentis fit,amp; humiliorelocodefeendit, Cùm Hwfwca/t autem uapor fi'ccus ac minime aridus afeendat, quod rarius contingit,fit hiatus»Nam cùm nigrammaculamin pitfiura feceris, ôô procul ftatue^ ris,uidebiturmaculahiatus lèu tenebræ,ob coloris qui in hiatu aeforaquot; minibus apparet,fimilitudinem. Sed ut ad niues reuertar,cur pleruncjj æftate minus uidentur in cacumine, quàm in medioCNon alia caufa eft
Z 2: Z
-ocr page 582-5^48
DE DEO ET VNIVERSO
quam quod cacurtien Soli niucs colliquanti exponitur:réliquæ partes c éc maxime Soli aduerfe, ab eo tutæ Hint. His uifîs nue oftendamuspri/ mùm,curfub torrida zona partes aliquæpolsinthabitari,quædânon^ Habitantur partesubi fluuq iunt,uel ubi pluit. At quæ utroq? pr^fidio carentjomnino non habitantur,nifi pauca emporia, amp;: ea fola,finelocis uicinis,fincuillis,atCpetiammaIe» Sedeurhæ partes aridæ, illæautcm bt f“cur^ nbsp;nbsp;imbribus humideCquprenda in bis diligenter caufâ eft« Cùm igitur plu
ubisoluêrtici uia fieri debet Ut di(flumeft,neceiîèeftuapo rem humidûmanere. Ma^ net autem, quia non difsipatur à Solis calore ♦ Nobis autem non manet aut raro in æfèate,quialènfim ut didumeftexhauritur propter imbecil JitatemSolisôônoÆumbreuitatemtatin torridazonacùm Sol Riper' ftat capiti maxima ui acconfertim, maxima quantitas uaporum ob So Iis robur afcendit,que turn ob longitudinem noeftis fuccedentis,tumob multitudinem difsip ari no potefttquare congregata in pluuiam defeen diu Nam cùm ignis multamaquamnon poteftnifi longifsimo tempo/ re dilsipare,quid de ui Solis,quæ longe in ficcâdo igné inferior efi» Ac-cedit quod ob multitudinem atque craisitiem uaporum, Solis radrj pequot; netrarenequeunt,obidlblùnilùperiorumuaporumportio quædain confumit,reliquatota manente,quæperpIuuiâdefcendit.Cùmuis So lis admodum robufta fit,denuó rapitur quod deciderat,aliquid^ accc' dit ex intimis terrp uifceribus,uel à mari,uel à fluminibus,uel proximis montibus, Vndepluuiaiterumeadem die redit, amp;perlæpemaior, D Perfeuerat autem alibi diebus xL alibi Ix. amp;nbsp;alibi etiam per tres menfes ïntegrostigituruétosualidosabeiïenecefleeft.’abfùntautem, quiaSol robuftus tenuem exhalationem diflbluit, craflùm autem non poteft» Qiiod ôô fi adfint uenti,tam firma ac ftabilis eft pluuiæ, ut didu efi, ge-nerationis caufa, ut licet lèreiiitas duosaut tres excipiatdies,tamenilli' co reditutadpluuias» Soleigiturcapitibus fuperflante,terautquater fingulis diebus pluitinÆthiopiaatc^Indiamam fie uoeâtur partes ter' rp ad quas Sol perpendicularis amp;nbsp;è diredfo aduenit.Sed an ubicÿ pluat, incertùeftînonenimefientlocadefertaarenofacp, fiubiqj plueret: ad' flint autem,nonigiturubiq; pluit. Non pluit igitur alicubi, quia mare 60 fluminaôô montesprocul abfunt.Inmontib.autemneceflariô pluit, aliter a calore Solis in arenam côuerterentur. Igitur ubi diutius Sol mo ratur, afsidui decidunt imbres : Sole recedente ficcatur terra, quia plus rclbluitur^trahatur: quoniam calor efl moderatus ^fenfim trahit, ôô quod trahitur, diflbluitur: namdifsipatus uapor ac tenuis in aerem tranfit: atque fie primo ficcefeitaer inde ab acre amp;nbsp;Sole terra. Duoigb tur contraria fubtorrida zona accidunt bis quæ in bac regione. Prb TornW^ ?:o«* mum, quodaduentu Solis pluuiæ generantur, recedente Sole ficcatur (i«o mirAbitilt;(. : ôd ita æftas bumida eft,hyems autem ficca. H îc autem æftas ficca eft minime pluuiola,hyems autem pluuiola aut niuofà amp;nbsp;bumida. Secundum quod ex primo pendet,efî ; ex accelTu Solis fithyems illis, nobis
-ocr page 583-LIBER V I G E S I H V S P R I M ¥S»’
549
* ttobisautettiæftasnlh’sautemexcxtrcmorecefru Soli's æftas,nobisau tcmhyenis^SedininfulaS» ThomæcùniSoleft infignis borealibus, flantuenti, Aufter,Si'rochusamp; Garbi'nus uocati, qui pluuiasadducutï huniidi enimfunt Boreas, Graecus Só Magifter(itaenim hos uêtos uo' cant)no flant ibi,proptereaillis duæ hyemes:quia cum Sol eft in æqup’ noftfjsjftiperftat in capitibus illorunijà Marcio ad Auouftumuenti et frigus: cùin Sol eft in auftralibus fignis,à Solftitio,id eft Decembri, la nuario amp;nbsp;Februario æftas*
Denoftraigiturregionequbd hgc ita lînt nihil eft curdicamiftiper^ eft ut de illahæcdemonftrentur. Nam accedence Sole,utdixi, côfercim attrahicutuapor : qui cùmficadeo copioftis accpincerpofitus incerter-' ram amp;nbsp;Solem,réfrigérât modicè aerem, humeiftac uehemêcer * Talis aucem conftitucio merico hyemsuocatur.lgitur cum Sol eftinillorum uerticibus,cunchyemsincipic.ConftacininfùlaS»Thomæ Indiæ,qup Luficanoru eft,ac ftib gquinodio poiîca, duas efle hyeines Sole in æquf Boftrjs ftanteîalcerammenfeMarcr), alcerammenfe Septembris:æfta^ temuero menfîb.in quibus Sol maxime abeft, Decembris,Ianuarij ac Februarrj .Nam licec Februario Sol fie iuxca equinocïiû,côcingic cameii quod amp;nbsp;nobis Sole in Leone conftituco,æftum magnum fieri ob præ^ eedencemiam calorem. Quamobremhyems ab aduentu Solis fic,àre^ ceflu aucem,ucdiximus,æftas acep lerenicas.Maioraaucemfunc hgein ® nioncibus,accpeciameuidenciora,quàm in piano. Exhis manifeftum eft,quôd Sole quieftence circa eandem regionê (hoc aucem fie maxime iuxta Sienem ac Meroem) pluuiæadeo abundâc, ucfluminacumeanr, alueos exeunces cerram irrigcnt,unde inundaciones adueniunc. Cur ’gitur primùm à Solfticioæftiuofiunthæ pluuiæillico,amp;: non anec, eum parces Geminorum quæ fune ab xi. Maij, fine in eadem diftancia îibæquinoftio cumparcibus Cancri,in quibus Solmoramducicabxfi Innij adxi.IulijCCaufaeft, quoniâterradiucurno receflu Solis iamfic-
eata eft, nec accraftio uigec donee Sol imprefieric calorem uehemencêe hûc imprimere nequic ancequàm in eadem linea circumagacur. Hoc au.-teinnon concingic ancefolfticiumnobis. Actp hæceftcaufa curno angt; AeßMàfolfîi-te folfticium nobis uehemens æftus cÔcingac,æftascp ob id incipiac,neG hyemis fimilicer : inicium enim perfeftionis femper eft à perfeftiftimo ftacu. Achicfic Solis folfticfis alcero quidemadcalorem, reliquo ad fri gus procedenee:cuncenim Sol quafi immobilis eft.Non igicur ance^ ad folfticium æftiuum Sol perueneric accraftio uehemens inchoabit, quare nec pluuiæ: ancè enim à ficcicace aeris uaporcs accrafti conlùmen-tur.Incipic igicur pluuia hæc in Æchiopia ab æftiuo folfticio,8ô xl. die^ busperftuerac. Cur aucem no donee ad Libræ inicium Sol perueneric^ Eadem cauià quæ de æftacis cerminis adduci folec, fatis fàci c. Cùm enim Sol ad medium Leonis acceireric,iam adeb ficcac terras,8c fonfim crahit, ut pluuiæ etiamdefinant abfumpto uapore. Cùmigitur ab initio Can-
-ocr page 584-DEDEOETVNIVERSO criadmediutn Leonis Solproccficn't, inÆthfopiapcrpctub nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C
bres, acillis Sok in uerticepofitohyenis obaquarüiftultitudinemfit' Non autem cum Sol eft fubæqumodib:nam licet eriamibiuapores de uet,8c aquas demittat ccclum,quia tarnen in fingulis diebus quinep fet' me ab æquinoôlio duabus recedit partibus, infirma redditur attraÆo in fingulis regionibus : quare non imbres neep nimbi uel procellæ/ed pluui^ aliquot. Sole autem ad cirCulum Cancri accedente,uixin xl.die busultrocitrocpparteunarecedinquamobremnoniampluuiæautim fulguritunde. IfnimbiSLtcpprocellæfiunt.Continguteniminnimbis,utdixi, fulgura,quiadumfitpluuia,utdic1:umeft,neceirarió nubes cogitur:fed coafta nube intercluius uapor fulphureus,ut in tormentis bellicis, aC' cenditur: cum^ fic maiorem occupet locumjdifrumpit nubem impet** maximomecp enim,utdixi, natura patitur duo corpora codem in loeo confiftere: quare abrumpitur dénia nubes co impetu, emicatc^ fulgun Tonitruunde Ergoconfraeftarepentenubes ftrepitum illummaximum tonitriiuo-fiat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cacum edit, quo multa animalia,præcipuè oues,Ôlt;r quædam etiam
lieres,aboruunt.Cùmuerb non ut inbellicismachinis exeatrepente totus ignis, fed ob altitudinem nebulæ partes aliæ atep aliæ iènfim, ftd tarnen celeriter atep uno tempore lacerentur,inde fit ut tonitru non fo' lùm longum ftrepitum edat,uelut amp;nbsp;bellica machina, rémittentefono, lcd principalis tonitru ftrepitus,diucriâs habeat partes, ut etiamnubis partes una poft ali am ab igné defeendente diirumpuntur.
Scdcùmfulgur ignis fit, quarc defeendit, cùm proprium fit ignis feen dereÇ’Caufaeft,quia primus impetus cftadenfiorelocotcontingi*^ autem quandoep denfibrem ciTc nubem iupra quam infra, atep id con-lentaneum rationi,quód ut dixi frigidior fit pars fublimior aeris inferio re,maxime æftatis temporc quo potifsimûfiuntfrilgura.Ita etiam chinæ bellicæ inclinatæ Iphæram infra SxL ignem mittunt infcrius,quo-niam primus impetus eft à luperiore parte, Contingit etiam nonnuiv quamfulgura uerfus cœlumtcndcre,cùmrariorfueritnubesftiprà(p infra. Hæc eft alia cauià quare nix abfep ftilgurc fit: nam neep cogitur ua por fulphureus ut accendi pofsit, nec ut didum eft fi accendatur,impc-' tu m in rara admodum nube efficere potent.
Sed cur lemperinimbrib. quicumuentisfiut, uaporilk igneusad-eft Qiiia in terræ fuperficie fulphureu quiddam ineft, quod à ui Solis rapitur in æftate. Atque hæc eft tertia caula,cur dum nix fit fulgurano decidunt:nam Solis uis imbecillis terreumuaporcm traherc altius ne^ quit. Sed quonam pacro accendi poteft,cum fparlus fitC’ V entorumuis ingens dum excutit uaporcm aqueum, quod lurphureum eft in imum reqeit : undent in cake pars exterior kuiter madefadla, interior afsf duo uctorum motu ficcata contrarictate frigoris atque humoris accem ditur,inucnienscp partem infrriorem rariorem duminfiammaerumgt;' piqdefcendit ut ignis qui è machinis inclinatis terram uerfiis excutitur.
Nunc
-ocr page 585-LIBER V I G E S I M V S’P R I M V S?
^uncdémumaliafupereftdubitatio, fcilicet, c'um Sol etiamnixta Capricorni circulum quieicat ut drca Cancri,cur non ibi ctiam inundatio' fies mouetC Atcp ita in India Sc Æthiopia procellæ fiêt à medio Decem-^ris:nam hæ regiones uicp ad eum circulum perueniunt. Quamob-fcin ita dicendum eflct, nifî foriâm quod tue Sol propior terræ, quip' pcinapfidis oppofito uehemêtius ficcâdo prohibeatpluuias:iedfi moz flohæibi continuant, ultra fontes Niliiîint. Nilusenimfluuiusmaxp iJHuicur'mun ffiüsin Goiano Æthiopigregno,quodfub Presbytero lano eftNeguz; lingua propria uocato, nafoitur c duob Jacubus, qui ob magnitudinê niari alsimilantur, partibus fox aut paulb pluribus ultra æquinoôrium Herfus au ftrum,ex Ptolemæi fon tetia : quanquam i lie mo ntes lunæ ad^ ^ncat. Inde progredics ex altifoimis locis defoendit fragore maximo,atgt; ^ueidbis» Vocâtlocahæcconfragofacataraôlas: funtenimaltioramÔ
i riinuloca èquibus defoêditfluuius fpu ma maxima, Harû altera maior, ! rdiqua uocat minor. Poft quas in modu m maximi lacus diftùndit,con ripiensinfolas foptingentas,quarû maxima Meroe uocatur ultra Canari circulû uerfus æquinocTrialem partibus circiter nouem: in qua ctiam riuitas eiuidem nominis eft. Póft collcctus denuo in alueumqj rediens procedit foptê oftrjs in mare: ab initio ubi oritur ufquequo mare attin* gitrecftàprogrediês ex Auftro in Boream. In Nilum pauci uel omnino nulli influunt fluurj. Sed x vrj die lunij poftquam Sol aplîdem fuum foi perauit,incipitintumefcere,exienscp proprium alueumÆgypti terram inundatactegitjficut foræ pleræcp interrcant,iumcta ÔC homines altio-ribusfolocis tueantur: crefoit^hæcinundatio xl diebus,donee foilicct Sol ad medium Leonis peruenerit : ab eadie to tidem diebus decrefoês, Aegyptumfîccamrelinquit,
j nbsp;nbsp;Hæc igitur ita fo habet, V erùm antequam caufam horu inquiramus,
I generaliter inundationumratio quærendaeft : namamp; ali] fluurj agros inundant, utEridamus in Italia, amp;nbsp;in PannoniaHifter fou Danubius,
j Otnnis igiturinundationis caufa auteft humilitas riparum j aut copia tret ge2 aquarum,autuêtusaduerfois motuiaquæ,ueletiamtranfuerfois,autma neraicsinunu ris æftus atep recurfus prohibens aquam in marc elFundi, Humilitas rfo parum fit dehifoentc terra, Sed aquarum copia fit uel auefio fonte,uel ni nibus liquefoentibus,aut pluurjs, nbsp;enti uero dum aduerfus aquæ mo/
tum feruntur, prohibent ad earn efFluere, nbsp;cogentes earn intumefoere
flumenfaciunt:effunditurcpaquaetiamquandocpex altio-ribus ripis, Quilibetautuentus aquas mouet, quiauel de* \c foendit,uelre(ftàfertur,Quidefoêdit, aquâexagitat,utpote b r A c:dumenimdeprimituerfus E,pars c E locûoccupans, \ occupât E F,igit pars E F afeendit ad F G, atep ita aqua intu mefoit amp;:eftunditur, Quod fi uentus reeftà procedat ex B c,quia locus F cft altior H,aqua impellitur. Aqua enim rotunda eft,ut in urceis uides, curaqu^pro-Qnaetiam ex caufa flumina ÔC lacus procul uidentur : aut enim, ex alto cul uidcantur.,
-ocr page 586-DE DEOET VNIVERSO
fpe(flamus,ob idcp uidenius aquas: aut ex piano,uidemus^ etiam,quo lî niam aqua rotunda eil» Manifeftü efl; autem quod duplex eft motus rc^ lt;ftus:altcrquidem mathematicus,quifitperbreuioremlineam,8óhicfit ab impulfîi,atlt;:]p fîc uenti mouentur : alter fecundum naturaiu, atqphic eft qualis aquæ in circuli periferia» Cùm igitur aqua motu circulari mo' ueatur,uentusrelt;fto, ex quocuncp uento neceffe eft fieri perturbatione in aqua»Rotunditas igitur aquæ tempeftatumeaufà eft »Cùm uero uel à latere uel aduerftis motum aquæ flat,amp; magnus fuerit,fict inundatio: ubilatitudoadfît, tempeftas» Semper autêuentus in fluminealiqua in partCjUel ex aduerfo fluminis,uel à latere flat,quia flumen fînuofe tor quetur ut angues:ideo nifî uentus fuerit admodum lenis,aut aqua pau' ca,inundatioaliquainpartefiet» Velutflumêfît A B c,uentusreftàex D E feratur,trâfiierfîm quidemin F G H fereturjôcfî aqua plu rima fuerit,inundationem pariet,aliter non. At qui fertur ex D in c BjCumaduerius aquæmotum, neceiTarioinundario' nem pariet»Ob id igitur flante uento aliquibus inlocisinun-datiofit,alrjsinlocis fîccanturflumina» Fitigiturinundatio maiorautobaquarummultitudinem,autuenti magnitude nem,aut quia furfumuenitimpellêsui aquas,atc^quafießdquot; diens amp;nbsp;hauriens illas» Eadem ratio tempeftatum igitur magnitude nis earumfcilicetaquarum: multitudo undemaiorin mariquànilacu' bus,amp;:lacubusquàmfluur)s, amp;:magnis fluurjs quàmparuis» Cùmigi' Temfxßitum turuentusunus fuerit SCredàproceflTerit,ut fecundum B c lineamprio differentia, nbsp;nbsp;nbsp;figuræ,non fubmergetur» Si uero obliquus,id eft, ex al to defeende-'
rit, tune immenlàm aquaru m copiam uoluês periculum ingens affert.
''■y nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fi fuerint contrary, ut A F Ô6 B F, fubmergetur
D nauis,quoniam non poteritprocederealtero illorumcontrà
/ c nitente: amp;nbsp;finaui'sferatur ex c in F uentis laterauerbcranri' bus, fùbuertetur» Meliusuero eftutnauisfcraturex D in F, E ubi A F ucntus fît ualidior B F : femper enim tutior cfî: nauis
quælècundum uentum ualidioremfertur,quàmquæaduer fils» Quod fî tres uenti fuerint, A F, B F,8d E F,aliquisq5 eorûex alto üC' niat,ualidior autem fît a F,omnino necefle eft nauini îubmergi, quonl
amfecundum D F ferri non poflunt, quia ab e F uento cuerteret. fecundum E F,euerteturenimab a F.Secundû G F autem ferri non po^ teft,reludante F E ,quæ igitur fînt tempeftates periculofæ, amp;nbsp;quismo/ duseuadendijiamdiclumeft» Vtigiturinundationcslacus funtnon perpctuijitalacusinundationesfîintperpetuæ. Quamobrê lacus fîunt L^icuum »ufæ quinqjconcurrêtibuscaufîs. Prima quidê,utfluuius influât in locunit àmagnis quidemmagni,utConftâtienfîs,quimaximus eft,àRheno, LcmanusàRhodano, Verbanus à Ticino: paruiautêàriuulis,utEu^ pilus in Italia» Oportet autem colligi aquas altitudine montiumautcol lium : ob id^ omnis lacus aut inter montes cft aut colles, aliter colJcâa aqua
-ocr page 587-LIBER VIGESIMVSPRIMVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5’53
^^uäefFundereturdifpergereturcp* Deinde fitum adefle oportet inter latera humüiorem al uèo fluminisinamfifublimior fit,ficcato quandogt; ^üeflumine, quod frequenter contingit, ßccabiturlacus, i'amnö erit bcuSjfed palus aut ftagnuin* Lacus enim non eft,cunifrequenter fi'cca-ïur, fi tantum non habeat aquæ ut perpetuó fluat, Só tempeftatibus afsidue agitetunCùm ueró quiefcit, palus eft, no lacus^Neceflarium eft co’am ut ex aduerla parte qua flumen influit al tior fit ripa,aliter enim to Ins effluet,eritcp inundatio,non lacus» V Itimb oportet ut in anguftum humilitasloci redi'gatur,effluat^ flumen: namfi non effluxerit,corruni petur aqua,fiet^ mare, non lacus,etiamfi æftumamp; tempeftatespatia-^ür. Ob id igitur ex mari nullum flumen exit:et fi exeat, non eft illi pro* portionerelpondens»L-acuumigituramp;: maris Sóftagnorumuel palu* tlumacinundationumdiflrerentiashabes,nuncigiturad inundationis Nilicauias redeundueft* Ea igiteft,quiaprocellailladequadilt;ftueft, EÆ-thiopiadiexi. lulrjinitiû habeat: intume{centeftatimflumine,ut ftiam apud nos, quod maxima fit copia aquaru, difiunditur Nilus per campos» Nee obftat quod Aethiopia pro cul Aegypto fit: namfimare in medio intumefeit recurfu aquarûobæftum, utfupradedarauimus (fluia alius eft aquæ fluxus,alius tumor : in quo ftatim partibus fibi in* nicem iuccedentibus ab extremoad extremum comprefsione tumor g tranfit)nil mirum eft igiturquamuis Nilus lentefluat, turgere ab extre niö ad extremum quatridui ipacio: namamp;tuficomprimas utremabal terO extremorum,uidebis abiqi mo tu in reliquo intuniefcere» Inde ceP bnte pluuia, ip Co auc ft perpetuó exonerate in mare, extenuat iterum, ad fua loca redit. Forfan 06 ad hoc ftcit quod aquæ Oceani auftralis, ntdiximus, tribus aut quatuor menfibus ad Auftrumferuntur, unde dfe fieri poteft ut tunc coprefs is fontibus Nili, dum aqua nimis redun* datjCogatur Nilus intumefcere,amp; alueum egredi. Nam fiiperius docui, dulces aquas falfis continuari. Fine enimoptimo laftum eft, utpluuiæ illæSolemcomitarentur. Namprimùm haufta ex mari lalia tranfit in dulcem,reddit que uices to t fluminibus in mare ft exonerantibus,quo-fumaquæ dulces in faliâs uertuntur.Quamobrem fi æqua debet elTe di ftributiOjUt ftmpiterna manere pofsit,necefle eft ut maxima fit itn* hriumaqua, quæomniumfluminumft in mareeftundentiumiatfturæ coæquetur. Secundacaufaeft ,utaeripft temperatus reddatur, atque itahabitabilis regio. T ertia, ut terra humore perfuft abundetfruÂi-husatqueftgete,utanimaliain ea atque homines uiuere pofsintihec quicquam in tanta mole uelut inutile diipereat. Nam fiiperius demon ftratum eft contrarijs ratio nibus, etiam fub polis coli terras. Quar* ta, ne terra areftens in medio folueretur,atquefictotaperiret, dum partem negleftam habuilftt Deus. Horum omniumcaufa atqueeti-anialiorum,fa(flum eft utSolemnebulæperpetuæ ferme comitaren-*
Aaa
-ocr page 588-b E DEO ET VNIVERSO
tur» NecuêrUttîefluaporemfèruaritandiu utcxGeniifusinCancriiffl Sol procedat, fed humefeit tantum interim aer : fuccedenti tarnen did prior aquas lpargendo,dum Sol eft in Cancro, opitulatur.Idcirco igf AtUntiintdio-' tur in Atlante maiore, quern montemuocant Serrâliona, nubesden^ ris AeihtopM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cacumine confpicitur,perpetuó fulpura afsidua corufcaiit,amp;
tonitruaprocul l.m, paliuuexaudmnturzquomamcaloribi bolisletn per uigens,acmontishumidum,nubem perpétua générant Jgiturmo' tem ilium humidifsimum efle necefle eft : ad quod tarnen iuuat maris ui cinitas, quippe quod mons non iam fimpliciter dici mereatur, fed cum progrediatur radicibus in mare,potius promontoriuni,v
orbiißtuf. nbsp;nbsp;Apparet autem ex his quæ noftris diebus innotuerungnon terrant
Oceano circundari, fed Oceanum effe tanquam lacum quendamint^f terras conftitutum,altera parte habitabilis noftra,alia Nortica,Brafito à meridie, amp;nbsp;America à feptentrione* In ipfo autem Oceano undilt;^ in^ fulænumero incredibili, fed X X nbsp;nbsp;excedere confiât. Itaqtmarelacus
eft terræ totius,non terra infula maris. Ipfæ ueró infulæ ciim aquis fo' teant, argumentum præbent qubd non in illis generatur, fed percola^ tur, Qu î enim fieri poftet ut in Hibernia quindecimflumina haberet,ni fi ex mari purgatis aquis originem ducerentC Nec folùm infulæhæ, etiam perexiguæ aquas dulces continent : uelut ea quæ tribus partibus ultra æquinodliumpofitaeft, procul ab omni terra,millibus pafTuuitt ferme M. cumviij, millia paftuum in longitudine, quatuor in latftudf D ne,totauirens ,multis aquis dulcibus fcatet. Oriri eas necefle efl, niam infula montis fit cacumen: mons autem mari circundatus aquas falfas percolando dulces reddat, Ibidem auesdiuerfbrumgeneru, quæ ïgnaræ infidiarum hominis, fpontc capifè permittebant, Vndeigitur illarum origoç' nam nec tranfùolare tam procul, nec ex putrida materia gigni potuerunt, Sed uel olim habitata,translatis ambus : poftmodum ob metum uel maris incrementum defrjt habitari:uel tranfeuntibusna uibusdimiffæaues originem generi loco incolumi dede runt, Nam amp;nbsp;nunc Hifjaani fues in infulis defertis dimittunt, ut quandoc^ etiam illis ufui fint.T ria igitur funt elementa:denfifsimum terra, mediocreaqua, rarifs imum aenomniacp frigida, Sed aer qubd rarus fit,minus fiigidus effe uidetur:iuxta cceluni autem ob perpetuum motumrarefeitmiruni in modum,atcp is æther uocatur, adeb ob raritatem parum frigidus,ut temperamento proximus fit, Coelu uerb ciim fit æthere longe tenuius, temperatifsimum eft aut fimpliciter, autinter omnia corpora, Siqub dem fimpliciter,æternum erit,ut Ariftoteles fentit ; fi inter reliqua cor/ porafolùm,aliquandoamp;ipfùmfinemhabebit,utleginoftræ placet, nosdehisinlibris de arcanis æternitatis diximus, Sedamp; lucemamp;lu/ mencalidaefte fuperius docuimus, Subftantiaigitur cœli tenuifsima eftmonautemtotafimiliter, fedbóluxluce clarior,i£aetiamfubftantia fubftantia
-ocr page 589-LIBER VIGESIMVSPRIMVS. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;$$$
Hibftantia teniuonPropagantur autem quæcunque non per fe æterna fünt, alia quidem ut fubftantiæ, alia ut accidgntia » Et rurfus alia ucrc fittiile fîbi gencrando atq^ fpccie idem, ut equus equum : alia fitnile fed nôidenijUt lux lumen » Miîèrtacnimnaturaq? in fingulari perpetuum feruarencquit,generatione reparat. Sed poftquàm femel natum fuerit, Hemonflrntio îiniplius redire non poteft:æternum eiiim eflet ♦ Pars enim æternitatis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quoi
lt;luæ rationem habetjinfinitum tempus continet : uelut fi in centum an- g nis ephemeris idem lëmpcrrediret,par effet immortalibus, Sed tarnen num redibit. immortalis non effet :æternitas enim quodlibet tempus infinito conti.' netEtquicquidinfinitomultiplicatur, eft infinitum» Sed eft aliud ma iusinhis periculunrquoniamquodgeneraturneceflario poteft exalf qua materia generari : nam finon poteft ex ullamateria generari, autge nerabitur quod generari non poteft, (repugnantiam autem hoc contP net) aut abfep materia generabitur,amp;^ non erit igitur compofitum. Ma teriaigituraliquaeftex quagencrabiturquodgenerari debet. Dumb gitur genitum eft ac manet,potentia ilia defij t,atque in adum tranfinu-tata eft. Vel igitur alia in eadem materia relida eft po tentia, atque fic dum eftdenub poteft generarfquod efle non poteft : quod enim gene^ ratur, in eadem materia non eft,uel in alia materia aut materia? parte po tentia ilia relida eft. Itaque tunc genereturtquod cum iam fir,erunt iam
® duo illaunum exfuppofito, poteritepunu tarnen corrumpiSCalterum nianere,attp itaeffe 80 non efte,corrumpi amp;nbsp;no corrumpi, unumi^ cor pus in duobus locis atque alia innumera perabftirda ♦ Abfurdum eft S^illudjfi iamcorrupta potentiapoftquamgenitum eft,ineademrez deat poftquam corruptum fit:erit enim po tentia potentie: nec nifi in ea dem materia illud generari poterit, quod eft abftirdißimü, chm ad mi^ nimas partes difpergatur, Sd ut continua nunquam in idem redeanne^ queenimfitaliseffet, ubique diftolui poffet. Itaquequodftmel genex raturut amplius redeateft impofsibile. Sednon ut fimile. Horum igP turquæ general! tur, alialèró Sóparummultiplicantur, utanimaliaamp;S plantæ : alia celerrime, non tarnen plurima producunt, ut ignis : fta-tim enim ignis ignem gen erat,atep ille aliuni: eocp modo fi materia non defit, in immenfum creftit » Corpora igitur in infinitum propagantur, quialocusinorbefinituseft. Sedfi'mpliciacelerius,amp;intercompofita quæcuncp funt imperfediora,ut mufeæ ac uermes : inter ea quæ ftmt parentibus genita uiliisima quæqî,utmures amp;nbsp;cuniculi : unumquodq^ enim utperfedius eft,eó minus multiplicat atep ftrius: quod uerb per^ ledum eft,nequaquam.Lux uerb corpus non eft,e corpore tarnen pro dit, quare fibi fimile generat, non autem fpecie idem, nec quod produ.-cituraliagenerarepoteft. Sedinfinita eftillius propagatio,quoniam quodgeneraturfubftantia non eft.Cum enim Sol exurgit,illius infini tæfuntlpecies:dico autem lucis,non Solis. Qiiicquid autem fic genera
Aaa
-ocr page 590-DE DEO ET V N I V E R S O tur,podnus edam per fè corrupitur. Intelleôlus aût eu ni fubflâti'a quæquot; dam fitjfêd abfq; corpore,fubitô multiplicac in infînitû : audiêtes eniin omncsmcdligûc : ÔC fi hi proferrent qui audiût,intelligerent aiij non minus Jgtcintclleiffus infinities propagat fi abfcp irapedimento fit.Ea-dcmratioeftomniuquæintelligunt fubftantiarum, fednoneodemo do. Nanlt;^ utdiclûeftnofterintellecffuseftumbratilis. Neq^ tamerpO' AtuûiiuidfîK tellectus temporifubiacêt, fedfpaciûquo permanêt imaginant,æuu^ id appellant. Eft aut ut in circulo centrû: unicuiep enim particirculi cor reipondetramp;f fi circulusmoueatur,immobile manet centrum, utinteni pore æuum, atep in tempore ftmpiterno, Aeuum igitur nee extenditur nec fluit, ftdfempiternum manet. Vifumeft auteni quibufdam, ob id tempus circulo finiri:at dehocinlibris de Arcanis æternitatisfatisdb dfum eft. Seu igitur tempori æuum conferat,ftu non,diuifidnis eftex-» pers. Scio Latinos hoc nomine aliud intelligere : fed nos quid uclimus expofuimus:namres,non nomina,hîctra(ftantur. KoCueró æuumin quo intellectus manent,necefl'arib autfarflum, autæternum eft:quiain jnaferitisidem ætemis quod cft,cflb neceffe eft:quod non eft,efleno potcft.Nammor rftcffe^c pojje nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;naturanon magisimmortalitatiseft cspax, quamimmortalitatis^
Deus aut omnibus aliquid melius,neep in æuo neep in tempore. Quod igitur ftabile per ft,eft æternitas: quodprofluitôômanet,æuum :quod no manet ÔC fluit, tempus. Mundus igitur quoniam manere uidctur,in æuo eft,amp;: in mundo tempus. Mundi optimam partem uocant paradi fi.im,id eft,hortu cofitum, ftu locu amœnîftimû uoluptatû. Duplex Zn7lt;ft» »«ƒ«/(/ hic,coeleftisbeatorû,ôôterreftris. Omiffoeo, Zeilarninfulanonpro^
P^~2idifts elfe uidetur: eft enim orbislocus amccnifsb mus,ftlubritate aeris, uitæ longitudine ( nam homines ibi ad cl. annos perueniunt)fontibus,fyluis,pratis,frugibus,frudtibus, fcris,elephaiv tis,pifcibus,aromatibus,margaritis,gemmis,auroatcpargento.Hæcf giturorbis pars præftantifsima,fednonuniuerfi. Optimûeniminhis inftrioribusjpefsimû eorumquæfuperius continentur. Medij autem funtmotus quidam,quos aftiones uocamus. Tria autem ftintaâioniï genera. Primum quod fit à corpore in corpus, uoeaturep mutatio.Se^ influxufquid cundum influxus:hicin corpus,ftd non à co rpore,uerùm occulta quagt;’ damrationeprocedit.Tertiumquodnecàcorporcnecin corpore,fed Affidtuf quid in animo fit,uocatur Iqueafflatus. Inomnimutationequodagitcorru^ ptioni eft obnoxiu. Influxus autem ab immortali corpore, afflatus autem ab immortali nec corpore:hiscp hpc tria inter ft dilferunt. Afflatus etiamdocetjinfluxus impellit. An uero cœlorum idem fit centrum,an mundi infiniti,ad librum de æternitatis arcanis docere pertinet. In hoc uero uno ipfo Deum elfe aliquem omnino neceffe eft. Nam neq; ordo uniuerfi conftare poIfetjUullo reftore gubernante,cixm materia cafu fo fum re(fta,diuturnam rerum ftrieni tueri non pofsit.Multb minus con ftrudio
-ocr page 591-LIBER VIGESIMVSPRIMVS» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;557
^nusconftrudiotamelegans,taniabfoluta,atcpunicuicp fini ad co con-grua, non folum opifice prudenti, fêd etiam Gpienti (sinio,qualis Deus prorfus 1 ndigebat. Eft etiam ftatus in omni caufarum genere,qui ad âliumpertingerenonpoteftquàmadDcum » Atquehæ tres rationes ornnino demonftrantnon folùmDrumefle,fed fapientifsimum eti--ärnac cundia icientem»Quod fuadeiit etiam multa: ut prodigia futuro-runinunciajquæ no nifi'ab eo qui uentura nouerit fieri queunnamp;Tmen tishumanæ origo,quæàmeliorequodamopifice proficifcitur. Nihil ^utenimeliusmente,qubdnonintelligat.Etconicientiafacinoru,quac homines torquet,quafinobis naturaliter infitus fit timor reuerentia lt;îuædammelioris cuiufdaniopificis atfp régis, Ciuitatu etiam focieta^ tes non adeo eflent diuturnæ, nec qui eas uiolant obnoxij poenis numi tiis,abff^numincullo»Hominibusetiamonanibus,quamuisde DeieP ^èntiadifsideant, communi conienfii opinio cultuscp Dei hæfit, atep id ah orbis memoria. Difcrimê quoqj honefti æ turpis,boni amp;: mali, uir-* tutisacuitiorum,turn Eries tanta acordo adeo admirabilisnumerorS aliqua prima mente,ab aliquo pri mo bono,ab aliquo primo ordine ducitoriginem» Hæcigiturtottantacp funtquæDeumnô efieiblùm, Edqualis quantuscpfitoftendunt.Quódfi is non curat unumquodq?, cum res non fint præter fingularia,fingularibus pereuntibus, penbunt Sc^fpecies, Veligiturfuftinenturfingularia ordinequodam uniuerfi, ® quem iatum uocamus:auc fi non ex putredine ipecies poterunt inftau-rari, Horum uerifimilius eft, Deo fingulariacognoEcnte ordine quo^ dam uniuerfi manere cundta.quandoquidem fpecies interire apud phf lofophosabfurdumeft. Deus igit omnia nouit. Sed unde fortes, an ab illo^minimèjfedab afflatu quandoque. Lex tarnen noftra fortes à Deo sortesinquib. gubcrmriafFirmsit. Vtieis licet ad euitandam calumniauel cràqito. oftenfionem,cùminteræqualescontentiofuerit. Nobilifsimigeneris eft geomantica,mirabili certe ratione conftruefta, de qua libri circunfe-runtur nomine Petri Apponenfis célébrés. Et quamuisquidem amici Uoftri non parum ludendo hisprofecerint,feu fiducia,feu proprio fide rcaddiuinandum,Eu dæmonum præfidio adiuti,attamen illarum om nium incoftantiam in quarto de Sapientialibro declarauimus. Et Dio genes dicere foiebat, cum hoc genus hominum arufpicum aut forte fu^ tura prædicentium intueor, parum abefle homines à belluis exifti mo: cum medicos aut pi(ftores,tam parum à dijs. Hæc igitur de uniuerfa rerum natura diifta font,non ut pleracp perfequercmiir, autmagnam par tern earum, led ut omnium quafi exempla, fomina,principiacpdocere^ mus: etenim fi quis quæ mente afîèqui non ualet,quæ^ arte mira con-ftare putat, quam facile ut ita dicam nullo artificio à natura fiant intel ligat,nonfofomdefinet admirari,amp; plurimauniusexemplocogno-fcet,fèdetiamànaturæoperibusadartenitraducens,Sôipfehaudma-'
-ocr page 592-$58 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE DEO ET V NI V E RS O
gno laborc admirandaalqs fabricabit» Si't autem pro l'n nu men's utiuiç c taie exemplum»
Vides papilionumalas,quàmpulchrèamp; ad amuisim colonbus db ftimftæ fîiit» turn pardorum,pant:herarum,felium,tot^ aliorum anima liû pelles, quodamp;ars etiânoftris temporib» nimis iàgaxcœpitimitari, duni muftelarû earum quas à uarietate uarios appellat,pelles purpureo colore tingunt,non folùm iucundo, lèdetiamfalubriinuento» Sedad rem redeo. Qiiid florum tot Ipecies adeo elaboratas, ut fumma diligen tia nec pidlor infignis adunguêeos exprimât^ Quidigitur,an ab opifi^ ce natura intelleftus amp;lenfus experte, hæcquæpropriè ad fenfurn ât' que eundem uafdc purum pertinere uidentur, ladla erunt, aut fieri po-' tuerunt,an fiimnii opificis cura, tarn paruis ac numerofis rebus diftine bitur^;' iJle Ho res cy claminis, trigeminosqs loms, go fsipn, iridis, cokhiquot; ci,ericæ,hyoicyami,totcp aliarû herbarum C ille quot;ne culmos albi ellebo' ri,aut totamdenicp pæoniamnobis diftinguetç’ abfit, Sedquortiodofî' lie arte ulla tantum artificiumfiat intellige» nbsp;nbsp;Quæcunqj fortunami''
xta finit, quomodocunque coloribus diftinguantur, ac ablque ulla ra^ tione,(èu crefcant,feu diuidantur æqualiter,lèu inflentur, formamcolo ribus diftindlâ exornatam^ ad amufsim ac depiefiam pulchrè admodiï præferunt.Diuiduntigiturpapilionumalg,ôôflorumfoIia,crefciint(^, intumefeût uelut ui trea uafa » Cùm enim albo mafia quafi obiter diftin guatur inflata,colores illos reddit æqualibus diflincfios interuallis.Iam ° uides fiquis depidlam uelittabellam, tefiellato^ potiuslaboreuaria--tam, mixtis fortuito coloribus in malTam, eaqp per tranfiierfiira diuifa æqualibus altitudinibus,frufi:a durata tabulæ pulcherrimæ formam re ferent,amp;ropusæternumreddent,cùmnonutcolores eluantur.Ergoui des ut in his imago reluceat uniuerfi : multa enim ex uno prodeïït, amp;nbsp;ex æquali inæqualia,ex fortuitis artificiolà,ex inordinatis ordinata:itaex uno Deo omnium opifice fummo Sc conftanti, facili quadam æqualita te tam multa prodeunt»
Cur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Necfolùmqu^abditafunt formis,{èdetiamnumens,caufamhabet»
anno nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Moluchiis quartanocircuitu annorum Garyophyloquot;
fîneulomelio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rl' ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j
M euidâter rumuberiorprouentusacteliciorht» 1 hermarum autem aquæcoacm dealijf circui circuitu fîuntdeteriores.’namreferuntbfièxtilibus fierinoxias.Inter fe-' nhiM. nbsp;nbsp;nbsp;ßj-es quoep genuseft omnibus notuni,quod ab hoc circuitu nomê me^
ruit» Qui in aftrorum uim hæc re ferunt, Saturn um^ huius faciunt au^ torem, maioremquàm difioluant dubitationem relinquunt: Icilicet, quidafiris cum quartano circuitu dierumuel annorum“» Melius forfan fuerit reru iplàrû lêriem côtcmplari, quæ trip I ici ordine perficit,initio, medio,fine:fiuimperfe(fio,perfe(fio,amp;ablbluto:autpofitiuo, côparati uo,atcpfuperlatiuo. Hi gradus cùm in omnibus fint rebus tuni in bonis tumiiimalisjfi recurrat ordo, fîetquartus fiuiillimus primo,quintusfe cundo.
-ocr page 593-L I B E R . V I G E s I M V s P R I M V s r
cundojfèxtus teruo,atcç rurfus lepttJTio,at(^ ita. deinccpsî undc confpi cuus fîet quartanus circuitus,atq^ illius caufà nianifeftifsima,quanialfi adiTiirabantur tanquamfuperftinofàm, alrj longifsinièrcpetebant, ue^ lutingaryophylis primo anno uisinibccillis,fecundo melior,tertio o^ ptimaquarto rurfus ut effbeta fiatneceflariû eft, aliter ui'rtus eflet infp iiita.Itain thermarumaquisinutilïs anno uno, Iccundo bona,tertio o^ ptima,quarto rurfus inutilis. Hane uocant infàlubrem êiT noxiam,quæ cùmnon iuuat,nocet non parum.In fludlibusquoqj maris fimipicias, primùm crcfcunt,inde fremunt,pôft ad fummû attolluntur,ac mo x de ciduiît : eodemq; ordine rurfiim recurrut, adeo ut audeâdicere res om-nés hoc ordine teneri quæ magnis caufi's fiunt. Sed foliim in his mêtem adhibemuSjin quibus ordo hic dies fihgulos aut annos pro fingulis gra dibus Perficit : tune cnim très chm exigantur anni fêu dies, rccurrendo (Juartanus perficitur circuitus. Quæ uero alternatim decidunt ac perfî-ciuntur,tertianû circuitum pcrficiût: quæ paru aut nihil mutant,quoti' dianû: atcphæcelf tamabftrufi' problematis manifeftifsimacaufa. lani Uero alib dirigenda oratio eft. Dices'enim, cur fi Deus omniu eft autor, mala bonis præflât, celeritate, facilitate, frequetia, magnitudineCHora, inib mometo pefl'um imus amp;nbsp;infirmamur : ut ditcmur,ut fanemur,lon go tempore opus eft. Malu ingens cafu,ucrboaduenit:uixmuhisami-cis auxilij s feruamur. T ot deniep infortunia, ludtus, dolor,morbus,
® infamia,amorirritus,timor,paupertas,unumaûtfolumbonu,ïnnÔiii-digere. QujmobrcmredfèuidenturEpicurei ftatuilTc, indolentiâ bo- bonorumßnis Horumfinem. At magnitudine,quæuoluptascruciatui,quæfpestimo ri,quæ félicitas orbiuti,quæ iucunditas carceri,-quæ fanitas morbo,aut quæ diuitiæ paupertatis incommodis, quis honor uituperatiom' coæ-quari potcftç’Denicpcftillarerumomniücxtrema mors,cuius cogita^ rioni folæ nee gaudia mille uitarum conferri poflunt : habet tarnen hoc boni,quodreliquos finiat mœrores. Vt uero mortem odimus,itafilios ^iUoscur ut nos alios fadtos amamusîauxiliumquafi unicum aduerfusillamine-uitabilem. Suntenim hic nobis, fpeciem^noftramferuant, ôCnosi-pfosreferunt : idco magis eosdiligimus quàmlcorta etfi plusillorum caufa feminis dilpereac.Filiorumquoquecaufa Venusiucundiorfadta r . I -r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;O I ... deleâet duafi
luit ab opihcctcumenmimilceatur corpora,Öóquodproritatintimum nbsp;nbsp;ßglian
fit.ôf minimo cumdolore,ideo quâuis titillatio fit cgenerefcabici, len-fus tarnen ille longe iucundior elf. Sic igitur hocinuento, perpetuitati unimantium prima caula confuluit.
Dilfert aut caufa,amp;principium,5(f occafio in rebusgercndis,nó tan- CMfa,pfmci^ fumin natura: dicimus cnim caufamfuiffe Alexädro qpin Afiam traiece pi‘™crocc^ rit, uidtoriamfacilem Athenienfiü, de Artaxerfe acXcrfe:tum Agefilai ‘ Expeditione, qua breuilsimo tempore partem Afiæ occupauerat: unde ■Alexandro fpes nata. Principiumeft,quo utunturaduelandum auari-
-ocr page 594-^60 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;DE DEO ET VxNIVERSO
tiæ amp;nbsp;ambitionis fufpicioncm Reges,ut tranfitus l'n Græciam,Perfaru, amp;cædeslegatorumPer{àrum,qu^àMacedonibusperpetrataeft. Oc-cafîojPhilippimorsrelinquentisexercitus bcnicofoSjexhauflamc^da dibus Græciam* V t omnes eius populi autgratia aut metu cum Alexâ DfiM ç[uidi dro fentirent* Sed non fie Deus,imo omnium horumquæ in uniucrlo funt,cauià,amp; origo,fons,amp; principiû nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;autem totumimmenfum
fùmma^perfe(ftio,nec aliud quàmiêipfiimcontemplatur. Tanta luce, ut iblus cap er e poßit eam,ac claritate mundum amp;nbsp;hue 8d ilium, 8«^ quic-quid eft in orbiû extremo illuminât, immobilis, abfèp uarietate, cuius mortalium nemo uel momento fplendorê fuftinere,aut fulgoreminfpi cere queat ♦ Facilius toto anno Solern æftiuum meridianum perferas o-culis,quàm homo temporis exigui parte Dei luce intelle(ftu pofsis colt templari * Ad quani tarnen cùm fertur, beatifsimus eftmomento folo* Eftenimhgceftafis illa,iôlis probis fapientibuscpcôcefla,melioronini Humana felicitate* Tenuifsima fubftantia eft,atcp ideo femper quiefeit' nâ quæ fubtilifsima funt,aut iêmper mouctur,ut cœli:aut femper quie-feut, utintelleftus * Deus taménon eft intellelt;ftus,ièdaliquidintelldu longe melius,beatius,potentius,dignius^. Quæris quid ergo fîtî'Ci Cd' rem, Deus eifern,nam Deum nemo nouit : nec quid fit, quiiquatnCdt, nid iolus Deus.Cuuerb quid fitnefeiamus, multo minus eius propriU Deutcrinieb nomenftireconceifumeft*Atneq^intelligentiarumtncquecnintDco necarenr'”‘' ^omeneftullum,autintelligentrjs: ièdimpofitisiiominibusabimagh nationequamdehis concepinius, uel poteftatis,uel claritatis, aedignf tatis, utimur.Confi(fta funtetiâ multa àprauis hominibus, qui deDco etiam nugari tan^ de uno è nobis aufi funt * Sed nomina à rerum natura, uiribuscpacproprietatibusfumunturnobis cognitis, intelligentias uero naturam^ earum, multo magis amp;nbsp;Dei iublimis incognitamintd kftui noftro o mni ex parte eife docuimus : igitur quonam pafto intel-ligentijs autDeo nomen ullumerit,autimponere licebit^
Epilogm. nbsp;nbsp;Hæcigit tot tantaep de fubtilitate dida fufficiât,per genera fpccies^
traftantibus: namfingulariaipfa finem nullum habitura elfen t,amp; ta' men fub his comprehenduntur* Quæ uerb h îcexemplorumloco poß ta iunt,alia ob experientiæfacilitatcm,alia quoniam à ueritate magis a-liena eflè uiderétur,quædam ob raritatê, qupdam ob difficultatem adie cinius: ex his enim ad alia in eodem genere tranfire licet, amp;nbsp;à fimilitudi-ne,amp; àcontrario,amp; àconlèquentibus, amp;nbsp;ab his quibus conftat demon ftratio* Quæ autem à compofitione maiora iùnt atque præftantiora,ca uerb ex fingularibus habentur,ièd maiorenegocio*Quamobremhisfi nem imponamus*
Gratùtrum a- nbsp;nbsp;Tu igitur altiisime Deus, à quo omnia bonaprofluunt, cuius nutn
cunfta mouentur, cuius imperium nullis finiturliniitibus,claritas infi-nita,qui iôlus lumen uerum præbes,folus uerè æternus,to tus in teipfo, tibi
-ocr page 595-LIBER VIGESIMVSPRIMVSf
Ä tibi foil notus, cuius Iâpi’efitiaoninemexcedi’tcogftationem,unusatq^ incomparabilis,extra quem nihil eft,qui me uelut terræ ucrmem in um bra fcientiæ direxifti, cui quicquid ueri h ic fcriptum cft debeo, errores ambitio mea temeritas^ ac cckritas pepcrerunqignofce mihi, mentecp mcam illuminädo pro tua indcfcHaiiberalitatc ad meliora dirige,Cum uero tu nullis indigeas,nec quicquamaddere pofsim,quod coeli, ccdo^ rum^poteftates, quod mariaterracp faciunt, uniuerfæ^ipfius mundi partes, gratias perpétuas pro innumeris ergamebeiieficrjs ago»
HIERONYMI CARDANI OPERIS DE
Subtilitate finis»
ERRATA INTER EXCVDENDVM OPERARVM
incun'a commifla, fic emen-
dabis:
iij.linedconantur, 114..34 ijudJa nr.zomilliit tto. jtiehule w,t,etittmfî 13.4.tt.cMrt *^f-7coeitnt^ tis.tsßciei, 139.43 guanto i3lt;}-seti(im iji.ioprohibent, nbsp;nbsp;tjf. t4gt;‘e{)cri6jplendi-‘
•Ju»» ifi.iofit ift.sgignere jfs.3ipaleam tf^.iofuauem 160.3rquorumcrj9copiofiuf 3^3,70^ ^^,cr II Antimonium i7o.ï4QKO(i i7ö.iGermania i»?.ißfcicului its.3ratione tS9.33plu^ ’^iW4 iof.31 obferuaui 2i6.39uitrum 23i.34C‘indidiK nbsp;nbsp;213.30folumcr42 Qu^florem: xi4.jomilt;
^^nt: 223.39flatu4 229.3omatrix iji.ipqui- cr 27cinamoinum 23f.34. admodum 237.32.thy~ quot;liomatii i39.34grMi 240.6diffèrre.Mitefcuntcr39«nopiit nbsp;nbsp;241.2s.ludaiciu 242.32medio.243.32
occidentaliore 243.20 liceataqud 246.1 tugldney'3hederdfi-uâiui, 231.39conditumer 9Chi~
man 3S edunt abundat 441.23 fed 432.iiuiui 433.31 Claudianm
470.26 Ctmtq; 393.3dueanturq;C A 33Sgt;
t2,inillibi(t.
Aaa J
-ocr page 596-BASILEAE EXCVDEBAT LODOVICVS L dus,Anno wrgineipartus, m. d, Liiir» menfè Martio.
-ocr page 597- -ocr page 598-