Dit boek hoort bij de Collectie Van Buchell

Huybert van Buchell (1513-1599)

Meer informatie over de collectie is beschikbaar op:

http://repertorium.library.uu.nl/node/2732

Wegens onderzoek aan deze collectie is bij deze boeken ook de volledige buitenkant gescand. De hierna volgende scans zijn in volgorde waarop ze getoond worden:

• • de rug van het boek

• • de kopsnede

• • de frontsnede • de staartsnede • het achterplat

This book is part of the Van Bucheil Collection

Huybert van Buchell (1513-1599)

More information on this collection is available at: http://repertorium.librarv.uu.nl/node/2732

Due to research concerning this collection the outside of these books has been scanned in full. The following scans are, in order of appearance:

• • the spine

• • the head edge

• • the fore edge

• • the bottom edge

• • the back board

REND! DEMONSTRaN dluears ita lunciuilïaJcommodata, ut âe mhilominus fit omni ftudiorû generi ufuifutura, per Chnftopho/ rum HRGEN DORPHJNVM lam ita fcriptajUtm tota rcrum difpo ûtione at(ÿ adeb uerbis cutn pn’ore æditi'one prorfus nïhil conuer^at.

CHRISTO

PHORVS HEGüNDORPHi nus Vinceslao Cubitenfi ur bis Stasfurdianæ li libellis St D,P.

primu æderé, nullo a/ lio no' mineei ædebâ.

qaàtn ut illius artis in iure quoc^j ci/ 'uilimagnutn ufutn extare oftende/ rem« Nam hadenushocfibiâ:ma/

a 2 oiu

E P I S To LA

gnt nominis lunfconfula noftro fecu lo perfuaferunt, dialeâicarum pr3egt; ceprionum ufuminiure ciuilinullu efle. Qui quamuis ueterum lun’fcon fultorum, quorum ^htsc in Pander ftis extant, Äquotidianofori ufu,m quo fubinde ad dialeâicæ præfcri' pta Iites exercentur,facile quam tur/ piter errent ,conuinci poflunt, erro/ rem tarnen agnofcerenolût. Ne au/ tem hic error,ut fit, ßudioforum lu/ ns ciuilis animos hoc feculo etiam occuparet, paruo libello quantum commodi dialedicæ præcepoones iunïconfulto futuro adferât, demon ftraui.Qui libellus meus prior, ut ex iimicorum quorundam literis intel/ lexi, aplenïqî quitus nihil nifi quod ipff

NVNCVPATOR IA.

ipfi faclunc placet, amp;nbsp;contemptus À: »rnïusfuic. Irnfus quidetn, quod cum hoc tempre tot ferè extent dialedicaquot auditoresfunt, ego tarnen eàam dialeiîlica fcribere inîli/ tuenm,Nec imfores ifti animaduer tere uel præ malignitate uoluerunt» uel prg inuidia potuerüt, me in tneis dialeäicis aliud fpeâafle nihil,quam ut ufum dialeâicarum præceptïo' num iuris ciuilis candidato oftende tem. Contemptus uero libellus me/ us fuit, quod nimis

ieiune a me fcriptus eft . Quod au/ temtam paucis in libello antehac à mepdito omnia tradaui, hacgratia a mefadum eft, quod cum plurima paftim extent dialedicæ præcepta

a J co*

E P IS T O L A copiofiflïme tradata, ego me mco officio fundum effe outabam, fi qua poffem pauciffimis nlorum præce^ ptorum ufum aliquot exemplis 'eiu/ reciuilipctitis declararem. Quodfi ledionem oftentai e uoluiflem ex Bartholo, Baldo, Saliceto, de alijs gloifularîjsquàmpluritnaad nego/ ciummeum pertinentia adferrejód ex legibus exempla multo plura con gcrere potuiflem. Sed quia tiif tantum decreueram,ideopaucis exemplis- contentus fui « At uero quandoresipfaquam inlibello tra/ dauijHon facile exornaripoteft, con tenta doceri, quid mirum, fi ieiunc omniaa metradata funt;Neautem libellus ille,uel quia admodum effet contra/

NVNCVPATORIA.

contraâus , uel quia adeo effet le/ lunus, aiuuentute cuius commodis confulere uoluimus adfpernaretur, amp;nbsp;ufus dialeâicæ in iure ciuili a pie/ rifquc fero deprehenderetur, ipfum fubmcudem uocatum cum alijs re/ bus plurimis turn aliquot gloffulan'o rum Icice didis, quibus etiam diale/ üicx ufus in lure ciuili oftendetur, ôi exemplis plurimis ex legum pe/ nuario depromptisIocuplctaui.De/ nique fplendidius pleraque tradani. Quern libellum iam à melocupleta/ turn fl iuuenes iuris ciuilis ftudiofi Ie dione dignabunturA leges non in/ féliciter etiam fineillis commentarijsintelligcrecodifcent, amp;nbsp;adforum etiam non finiftre arma

a 4 buntur«

E P r s TO L A buntur.Etenim cum in hoc libello iu ucnes uiderint, quam diligenter iu** rilconfultiueteres admethodum dia ledicam refpexerint, cum iuuenes uiderint,quomodo argumenta in le gibus aperiantur, à ita leges fimpli/ dflime ÔC apertiffime explicentur, non dubium eft, quin his exemplis iuuenes commoniti,â: ad eandem methodum leges relaturi, amp;nbsp;argu/ mentalcgum ftmili cura obftinatu/ ri fint. Quo fie c ut facilius leges in/ telligant,quam ft in illis gloflarum fcopulis hæreant. Non quod glof/ fularios coiitemnam, fed quod illo/ rum à modum efle uelim, Ä: iuue/ nes in ip fis Pandeâarum libris, qua gloITularqsuerfarimalim. Namqdf uuloo o

NVNCvPATORfA, nulgo clamitant line gloflographis leges Pandedarum prorfus non in/ telligi pofle, idquatn prudenterdi/ dum fit, alias, Deo mihi uita proro/ gante, oftendam. Enitnuero quan/ do in hoc libel Io qn I fna tn dialedicæ tonus ufus in foro elle queat,diligen ter enam atlt;^ etiam demonftratur, luuenes ex hoc libello ad forenfes adiones bene apitandas non male proludent. Ad hæc, libello hoc le/ do, Topica Ciceronis minore ne/ gocio a iuuenibus intelligentur. No igitur fine frudu libellus ille nofter à iuuenibus legetur.Sed ut ad ce tan/ demueniam vinceslae, libellum quidem priorem ribi cum clariflimo uiro domino Petro Broc a 5 ken

E P IS TO L kendorphio antehac oprimarum ar tnim magiftro, nunciuris utn'ufque dodorCjCompacre meo chariflimo, cominunem efle uolui, fediamau^ dum tibi foil dedico, tum quod 11/ Ium tibi magis quam copatri meo, qui hæc quæ hic trado melius quàm ungues fuos tenet, pdefle pofle exi/ ftimo, turn quodtâcus tuuserga me amor eft, tanta tua erga me mérita funt, ut ingratitudinis maculam ef/ fugere non poffim, nifi tibi foli,li/ bcllodicatomeum uiciffim erga te animum declarem . Promerituse/ raSjUCtelibello quodam præftantio/ re ornarem ; fed cum, ut iam me/ cum agitur, talem, qualem meri/ tus es in præfentia in promptu ha/ here

N V K CVP A T o R I 4 here nequeam , hunc quem cafus obculit,boni æquit^ facias oro»

Beneualemi v i N*

c E S L A E.

FINIS.

1

CHRISTO

PHORI HEGENDOR.

phtniin Dtalediramlcga km Prxfatio»

T iuucnes ftudioß g/ bus in dialetfiica kga li fcribenda opera da/ bimus fciantö6quod inftiturum fit noftru,

nfconfuko utilis iuxta necefiaria cxigt; fi^at.paucis prxfari Übet, liiftitutü no ftrumeft quod iuuentuti demonftra/ »■euolumus,qaonampalt;flo iurifcon/ fultus futurus diakcfiicac prxcepris ir» fua profeffione permultö iuuari que/ at, id hac ratione à me, deo cŒptis noftris adfpirante,fiet. Principle diak dicas prxceptiones ex uetuftiffi'mis et optimisdiakdicorum libris propone inus. Deinde exempla cxintimiskgu tiuilium promptuarijs expromemus, A quibuB

i CHRISTOPH, hegen#

quib U s prxccptïo nés q ux per fè obfctl rxfunt liluÜrabimus.Poftremo iarif/ confultum fururumad exempla firni/ lia ôô obferoâda ÔC cftîngenda exümu/ îabimusîEt ut mulcainpauca conféra, bxc juftituti noftrieftfumma, ut quid nam commodi dialedica lurifconful/ to adportare poffit oftendam. Etenitn permultosiunfconfultos ,amp;eos quigt; dern prxclaros in hanc icntcntiam de/ fccndereicio, qiiod dialectica iurifcon fulto nihil commodare qucat, Cum fl rem introipicias, nulla fcrè ars iuriP confulto utilior magis necelTaria! exifhat quàm dialedica. Nam an non fubindeiurifconfulto fîue in foro cauf fasagatjfiue priuatimcôfilqs iuaetho naines,fiue publice leges profîteatur et cnuclect/es obfcurx dC finiendx ÔC di/ uidendxfunt^ Quarum rerum Gquis exempla requiranpandedarum libres in manus fumât, in quibus eft uidere ueteres iurifconfultos frequentiflîme

res obfcuras finiuifle ÔC ambigaas diuißonibusexplicafle.Lcgäturinter/ prêtes

I-

PRAEFÄTIO. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

preres iuris ciuilis, in quibus ad txdiü ufqj res iam finiunturjiam diuifionc ex tricantur. At magiftraj finiendi Sgt;C diui dendi reSjeft dialeÆca: T utn quanda nuBa eft certior ófdilucidior docendi ratio quam dialcdica Methodus,qua rcrum finitioneSjCaufaSjamp;f fontes, ofFi cia ,feu propria,oftendimiis, inrifcöfui to dialectica ualde prodefle poterit, ut cui illa Mechodo non raro in fcholis utenduni erit. Ad hxc quis ignorât iu-* rifconfulto fiibinde plurimis in locis res Sc cöfirmandas infirmädas efîè» Acres confirmariSC infirmarifinelo/ corum quos dialeclica monftrat, exa/ da cognitione non poffunt, id quod uel Linus Trebatius iurifconfultus ar/ guit qui cum inTufculano apud Ci/ ceronem uerfaretur, ÔC in Ariftotelis Topica forte fortuna incidiffet, cdo/ dus à Cicerone quidnam Ariftoteles illisinlibris traderet, ualde inftititCice roni utqux Ariftoteles obfeure delo/ cis dialedicis feripfit, dilucidius expli/ caret, ratus id quod res erat, fe citra lo/ A Î corutn

I-

4 CHRISTOPH. HEGENquot;, coröm illorum cogm'tionêxgrc rebusf ÔC probandis Sgt;C improbandis iunïcon fukumagere poflc. Taceo hic qiiod 06 Baldus in 1, conuenricula C, defa/ crofandis ecclefijs locos omnes diak/’ di'cos accuratiffimeoftenditj quo de/ clarauk lurifconfuko locos quos diale clica demôftrac ualde effè neceiïarios, Curenim iurifconfukus tantushisde rebus tam diligenter prxciperet,fi non iurifcôfulto neceHarias eflè perfpexif/ fet ; Prxterea dialedica iuruconfuko etiam hoccommodiadkret utdeargu mentis quibus uel leges in pandedarS libris confîrmantur, quibus res fuas aduerfariusaliquis in foro corroborât iudicare poflit^quàm fîrmajquàm bek le coherêtia fintjquàm appolîte ad rem præientem faciant. Nam dialedica, ut Cicero in partitionibus inquit, docet argumentationem ipfam concludere, quid^ ex rjs qux fumpta funt efßciat, docet QC qux aut male fumpta funt aut male conclufa reprehendere, fed is qui commoda qux ex dialedicaiurifcon/

fuko

PRAEFATIO. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5

fuRo future ^uenire pofTunt fcire let, Lyóuiwo/ftiCquorMidcz« x^ifcere qudtn multa zephyro turbentur arcttt Aut ubi nduigijs uiolentior incidit eurws, t)o/7e,c]uot ionij uenidnt ad littora fludut.

Ego uero pauca quxdam commo/ da quæiurifconfultus futurus cx dia Ie/ (flicx prxceptionibus capcre po te ft ftendi,ut Sgt;C fententiam illoru, qui dia/ ledicam iurifcófulto nihil utilem elle praedicant refellerem £lt;: iuuentutem iu risoui'h's ftudiofatn ad dialedicâ, uel «(/(ftaip amplexandam infiammarem» Alia commoda, qux iurifconfulto ex dialectica accederepoflunt, inter tra/ ctandas prxceptiones, perfpicientur. lam ad ipias prxceptiones dialecticas ueniemus,uerutn,quoniâ omnis quæ de re aliqua inftituitur difputatio,a fint tione proficifci debet, ut quid fit id de quo agitur intelligatur,ut fcribit C ice/ ro in libro Officiorum primo, 6d con/ firmatl. prima ff.fi certum pctatur,nos quid fit dialectica common ßrabimus»

A J Diale/

ö DinBCT. LEGAL.

DIALECTICA LEGALÏS à Chriftophoro Hegender/^ phino congefta Lib.f.

Quid dialectica fît.

ialectic A, ut ca copiofe ex Ciceronis fententia finia, eft ars

' gumentorö locos no/ 'e,argumentattonc ipfam concludere, uiderequx fumendafint inargumen/ tando, quidtp ex qs qux fumpta funt efficiatur, ÓC uera à falfîs dij udicare, 06 atitmale fumpta aut malcconclulare/ prehendere,hadenus Ciceroni's uerba retulimusjëquibus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;utiurif/

confulti uerbo utar,quid dialectica fit, óóquid doceat,quxeiusfînt officia,co gnofccre potes. Debebambic, quofî/ nito lila dialed!ices uerbofa àiuuenib. rede intelligeretur ,fin^ulas eins par/ tes cxcutere,£lt;^ exemplis illuftrare.

rum

LIBER. {.

7

rum qoando de »11 is non ita paulo poft dicendi locus dabitui jhic nô eft quod diuimmorer. Qyiid dialecftica fitopft nor inteîligitiuucnis, iâ ucnio adeius etytn^ilogiam diuifîoncm»

VndedidafitdialedftcajSC qux eins lit diuifio.

DIaledicajautorc Suida, didaeft à nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Porrô

^ca eodcm Suida aurore, eft mutuuin colloquium exercerc, quod fit partim interrogando,partirnielpondendo,ô(^ ut Suidç uerbis utar tpinrHtri n «an» xç/H» Nam dialedica facit ut aptead interrogata refpondcamus, ucrbigragt;' tia fî qais rogetur, quid fit nudum pa/ lt;ftum,liic, ubi dialcdicx pcritus eft,n5 refpondet ut fieri ab impcritis loler, quodnonpariatadioncmrnam illud prorfus acrc/'wrt/cTûp eft, fed quod nullo reiintcrucntu confîrmatur,utan notauit Accurfîus in t fi ut wonit

de coud,ob can,non datam.Nam dia/

A 4 kâicg

e DIALECT, LEGAL, ledi'cT peritus intelligi't quxftioncm, quid eft deiubftantia ÔC natura rei qug rerejHon de qualirare,qux per quxftio iiem quale fît cxplicatur,

Diaifîo dialedicx,

Abius Quintilianus libro quinto Oratoriarum inftitutionum duas dialecfticx (pecies,uel partes potius, rc cenfet,quarum una uocatur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;al

fera àfîTw«* Ta:!rixH dicit quod dicftuz rientilocos,id eft, uniuerfales quafdä propofîtioncs fubminiftrat, èquibus argumenta ad rem aliquam illuftran/ dam, probandam, uel improbandam fuppeditantur, Sgt;C hxcdialedices pars thematibus fimplicibus, id eft, uocib, per fe prolatis imprimis feruit uerbi gratia: Si difpntatio incidat decibliga/ tionibus,di31eciicaTözrlt;x« certos locos mihi demonftrat, è quibus materiem de obligation ib.dicêdi cape repolfum.

Quid

LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9

Quid fit obligatio»

Eil au te obligatio iuris uinculum, i quo neceflîtate aftringimur adaliquâ rem foluendam pro reo, atquciuraftï» tuunt primo fi. deobliga,

Quxcaufa obligationis»

Eft autem caufa obligationis contra ? dus 5 nam ex contradu oritur obligaz tio, cx obligationeadio.$»licet »fF» dç procurato»

Diuifio obligationum»

Obligationum aliquacfunt ciuilcs, j aliquxprxtorix, Sgt;Cc,^^ primo infl:it,dç obligat»

Qux officia obligationum fingularufint»

Ex Pandedis ÓC inftitutionibusitt/^, xienis ftudiofuscxcerperepoteft»

Quxeognatio»

Quomodo inter fe obligatioes mu $ tua quadam eegnatione fe reipiciant»

Quxpugnantia» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

Quomodo pugnétobligationes ci/ 6 uiles cum prxtorrjsjquomodo pugnet obligatio naturalis cum ciuili»

A 5 Exem*»

tÖ CrALCCT. ’LEGAL.

Exempla alia, ÄS in Pâdeclarum libns amp;!. in interpretibus iuris ciuilis no pau/ ca extant. Sic Baldus in commentariis in libres iurium,ut uocant.fcudalium, primo quid fit feudum oftendit j dein/ de quam uarium fit ius feudale demon ftratjpoftremo qux officia, qux cogna ta,qux pugnantia feudorum fint,decla rat»Sicetiâ Rochus Curtius infignis iurifconfultus, in commentarifs fuper rubricam de confuetudine.Quid con/ fuetudo fit, quam multiplex confuetu do fit, docet qua: officia fingularûfint confuetudinum,indicat quo padfo di/ (crepetaritu,moribus,2Cc.aperit: quo rum exemplorum propterea iunenem monuijUt partim ufum dtaleÆcæloca lis intelligat,partim ut fimilia exem/ pla in autorib» paffim obferuet, SkT etiä ad ilia exprimenda ubircs poftularit, fcaccomodet.

Cxterum dialedica appella tur,partim quod de propofitionu com plexionibus iudicet, quxab Ariftote/ ic Analitic^prior dicitur, partim quod de

LIBER r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H

de argumentis neceffarijs ludfcium fè/ rat,êlt; ab Äriftotde Analytic^pofte/ rior appenatur,param quod de falfis £lt; cauillanonibus dtjudïcat j ÔC (óphi/ ftic^' iiocat ♦ Porrohxc dialetfticx pars ïocis quoc^ T? iff/Tix«; iititur, dum uel de propofirionum iunlt;fturts,uel argu/ mentorum ueritate, cenfuram cxercct; Exempli gratia, fi proponatur thema, lus naturx quod hominibus comma/ ne eft,ô(r gentium ius fpecie non diftir» guuntur , Hicdialedlica éxerit uim fuam, anlnc rede hxc propofitio cônexa fit,ut autem ueritas huius pro/ pofitionis apparcat, docct dialedica Ut àpartibus propofiuonis hu ius argumenta dueâtur, prima pars hu ius propofirionis eft ius naturale, ab il ia parte argumentum ducetur, fi quid fit ius naturale finitione oftendemus, lus naturx eft cognitio earS ienten/ tiarum quas deus omnium hominum animis natura impreftit » Cuiufmodi eft illaiNcmo cum damno akertus lo/ cupletari debet fnatura^æ de conditio ne

li DIALECT. LEGAL.

ne i’ndeb. Item deus colend us eft,pa rentibas 60 patnx parcdum I. ueluti fti deinftt.amp; iure.

ïam fim'amus etiam tus gentium.

lus gentium eft, quod naturalis ra/ tio inter omnes homines conftituit quod ueroinftt. deiure naturali, Hoceftius gentium, eft etiam cogni/ tio earum fentcntiarum, quas deus o/ rnnibus hominibus natura infcripfit, SCquas uerasefle ratio omnes homi/ nes docet. Hie audis ilia duo, ius gen/ tium,0C ius naturx, finitione conueni/ fCjCtgo dtjudicatum eft facile ilia duo, quatenus hominibus comunia funt, fpecienon diftingui. Et proindeuera left propofitio,ius naturale, quod ho/ minibus commune eft,6C ius gentium fpecie non diftinguuntur. Hie fi uoles etiamacauftautriufq^ iuris argumen/ tari,potes hoc modo: lus tam naturale quam gentium ex primis principes ra/ tionis operarix oritur,ergo alterum ab altero fpecie non diftinguitur, Antecc dens probari poteft ex finitione utri/

LÏBER I.

trfcß iuris ♦ En uidcs quomodo dialedi ca âçîfiKH de propofitionum conexio nibus dijudicct, quomodo uero dcarz gumêtis neceflarqs iudicium fertc' Au di paucis dum ita colligorSempronius domûàTitioemit quadringentis au*-reiSjCrgo Sempronius Tido obligatio ne obftricflus eft ♦ Hocargumentu ne/ celîàriumefledialedica âfï[ixM nos 4, bcdocetjfîquidê excauflàad élFecflû» Hic colligiturjeftenim contradus,cu/ iufmodieft emptio,caufla obligatio/ nisjac pofita caufa/equitur effedus quidem neceüàrio, Exempla plurima cxipfîs etiam Pandedarum libris ad/ ferre poflêm,fed quando inferius de il la re quocß dicendi occafio erit,in pra:/ fentia ne in ipfo ftatim ueftibulo proli/ xiorfimexemplis pluribus referendis fuperledebo* Opinor aûtiamufuni dialedicx amp;nbsp;localis 8C iudicatiuxiuuc ni fludiofo iuris ciuilis utcunc^ often/ fum eftè, propcro iam ad difcri

men dialedicx QC rhetoricx»

Delciv

• lt;4 Ï5IAIECT. LEGAt;

Difcrimen DialcdicxSC Rhetoncx»

• ■^■7 On inutile Quocp cflè reor, ut iii ucnis iuris ctuilis ftudiofus etiä perfpedum habeatjQuomodo diale/ dica à rhctorica difcrepet. Sic enim fiet ut quid ex dialcdica inprimis petere debeat non ignoretj óó quid ex rhctori ca mutuari debeat quoc^ fdat. Roëtius Scuerinusinlibro quarto de diflèren/ tqsTopicisamp; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;peracu/

te dialedicam à rhctorica feparat, uertï ne animus iuuenis multitudineamp; acii mine rerum oneretur, id quod fedulo cauendû imperator luftinianusinin/ ftit.de iuftitia QC iure §. his igitur prxci piu Ego ex uno loco Ciceronis,et qui dem panels, quid inter dialedicam 2»^ rhetoricam diicriminis fitoftendâ. Ci/ ccro in libro de Claris oratorib. ita dia/ kdica à rhetorica difFerre fcribitjquod ilia fit contrada amp;nbsp;quafi adftriefiaelo/ quêtia, hxc uero fit dilatata dialedica» Quod ita iuuçnis accip,iat,quod diale/ gt;nbsp;■' i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dica

LIBER h

dfcafitccrtis ^uibufdam uctboruuc/ lu» terminis conciufaj extra qiios egrc di non audeat, amp;nbsp;proinde paucis uer/ bis de re diflerat, Rhetorica uero qua/ uis etiam dialectica quædam fit, tarnen pkifibus uerbis de re aÜqua difputet* ÔC nudam ueluti rerum dialecticaruni feciem multis ÔC uerborum ÓC rerutn fchemaris uariet,non quidem ad uanâ oftêtationem, fed ut res óë popularior ÔC dilticidior reddatur. Breuiter, diale/ ctica ductum quendam argumentan/ di intra certain ueluti regionem cÓclu/ fam fubminiftrat,rhetorica uero orna/ turn addit; Verbi gratia, dialectica ita colligit, Sempronius liti de prxdio mo tx renunciauitjcrgo cauflam finitam inftaurarcnö poteft.Sic colligitimpe/ rator in l.poftquam C.de pactisXxte rum rhetorica, ut res fit popularior ÓC «ucundior auditu, in antécédente nar/ rat, quomodo Sempronius ob prxdiiï quoddam quod illo in loco fitum fuir, ubi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;prxdij addit à Titio in

ius uocatusjcoram iudiceMeuio,cutn

lö DIALECT» LEGAL.

fc cauflam fuam non perfcqui pofle ui derer, à lire difcelïèrtt. In confequente autemrhetoricamiras tragœdias agir, quam nulla ratio permittac, ut cum ie/ mel Sempronius liti renûcian't,eam de tntcgro inftaurare conetur* Adâ enim rem neagas, uulgo did folet ubi prû mum duam rationi minime coniènta/ neum fic,eum qui liti femel renundarit litem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;demonftrat.Dein/

de exemplis pluribus, quod ante hac nulliconceflumfitadum agere,con/ firmat, Slt;fc. Vt uero iurifconfultas res adeo populariter, amp;nbsp;uerbofe propone re amp;nbsp;explicate poffit, Temper ob ocu/ los pofitas habeat figuras, qux ad am/ plificandas res faciSt, quas ex comen/ tario pofteriore Erafmi de copia reru iuuenis facile condifcere poteft. Exem pla uero rhetoricarum amplifications, iouenis ex clariffîmis oratorib» petar, DemofthcnejIfocrate,Aelchine,Cice rone, an nonuero, ut mouendiiuuez nes gratia unum exemplum proféra, cgregium exemplum rhetoricx didio nis

11 fc E R I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;IJ?

nis eftapud Aefchinem in oratione co tra Ctefiphontem, dumenim diakdi*' eus itacolIigifleuOmnis qui habet pu bh'cam funaionem, non prtus corona ri debet,quàm reipub.rationem reddi/ dit: Demofthenes publicam funcfiio/ nemhabuttjUtqui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuitjcrgo

non prius à Ctefiphonte coronari de/ buit,quam rationem reipub. reddidif/ fet.Ät uero orator ille Aefchinesjmaio rem propofitionê exemplis uarrjs pro/ batjuerborum ÖC fentennarum lumini bus illuftrat. Quo in exemplo uel folo iuuenis uerum eiïecôpcrit, quodpau/ lo ante de dialedica QC rhetorica Cicc' ro dixit,quod illa adftricfla fit eloquenz tia jhacc uero dilatata dialcÆca ♦ Dixi/ mus quid dialedica fit, ÔC quot in fpe/ cies uel partes diducatur, quomodo à rhetoricadifférât, Enimuero quando fuperius diximus dialeóhcam eflè artê qux doceatdiffinire, ô(Sambigua diui * dere, reliquum eft ut explicemus ea è quibus amp;nbsp;diffînitio conftituitur amp;nbsp;de/ promitur.tunidiuifio conBatur«lllauc

B ro

13 DIALECT. LEGAL.

rofunt quincg uoccs praedicabil«, 5^ decemrerum ordines, feu decem catlt;/ gonac.

De quincK uocibus praedi cabilïbus.

VOces prxdjcabiles appellant dia ledici lilas quarutn una de altera pncdïcatur, prxdicari uero eft alteriatz tribuijUt cum dico: emprio eft contra/ «flLiSjattribm'tur empnoni quod cótra/ dus fit, id eft J altro citroÄ obligatio U labeofE deuerb. fignifi.Namutem/ ptor uenditori obligator ad pecuniain pro re empta prçftandajita ÔC uenditor emptori obligator ad rem uenditâprx ftandam l.q.C. de côtrahendacmptio ne ôd uenditione.Porrocontrados eft genus J emptio eft fpecies, uoces ergo Hint prxdicabiles : nâ ut paulo poft di/ cemus, genus apte de fpecie prxdicau V oces prxdicabiles funt quinc^gt; Genus» Species.

Differentia.

. ~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Pro/

tiBBR U

Proprium, Acddens,

Dcgencre,

Enuscft,Porphyrioautore,tevgt; VJf minus uniuocus, qui de plurib, amp;nbsp;quidem ipecie difFerentibus prardf/ catur.Quae nnitio, ut aiuuenibus intel ligaturjnoloeoslateatjuocö alias cflc uniuocas,alias zquiuocas, alias deno/ minauuas» Vniuoczuocesdicuntuv quz nomine finitione iunguntur ut contradus cft ultro citrocp obliga/ tio, quz omnia polPunt dici de cmptio ne, uenditione, locatione, condudio » ne, focictatc,depofito, mutuo, amp;nbsp;aitjs înnumerabilibus. Sic obligatio eft iu/ ris uinculum, quod parit atftionem Si exceptioncm, qux omnia dici poflunt de pfztoria,duili obligatione, de obli/ gadonib, qux ex côtradu aut quafi ex côtradu, autexmaleficio,autqaafi ex maieficiofunt,dequibus uide dtulos «nftitudonûiuris duilis luftiniantBre

B 2 citer

ÎO DIALECT. LEGAL.

Utter uniuocx uöces fiint aut genera fpcciebus aut fpeeies fpeciebus. Gene ra fpeciebus ut ius priuatum 6C ius na rurale, gentium Ôl ctuilé dicendu m infti de tuftiua ÔC turc: fpeeies fpecieb. untuocxiunt,ut ius naturale,genau,çi uilCjius commune,genus, ô(^ nomê communeeft priuarum.Ius quodexil lis fpeciebus iuris eoUedum eft, fic ob ligatio naturalisjciuilts, uniuocçuoccs fuut, ut quibus commune nomen eft obligatio. Aequiuocx funr, cumdux res commune accipiuntnomen ,fini/ tioneuero feparantnr, utuera folurio Slt;^ imagrnaria folutio. Etenim ijs unS eft nomê, finitio uero eft diuerß. Cum enim dixeris folurionem eflèjCG id fa ci mus, quod nos faduros ^pmiiêrimus tfolurfonis ff.de uerb.figniff.hoc certc de foludone imaginaria Si fiêla diet non poteft, proinde neceffario erüt dû fparia. Hic autem obferuct iuuenis uo/ CCS uniuocas fepe mutan' in xquiuo/ cas Nam aótio realis ÔC adio perfona^ lis, uoces qniuocx dum fecundum na

men

LIBER I.

21

me adionis minime diffînita funt,çqui uoex noces appellari poflunt. Et cum dtcis,adio realis eft qua ago in rem, ut earn mihi uendicarepoiTim: amp;nbsp;cum di cis, adio perfonalis eft qua ago con/ tra perfonam, qux mihialiquid ex ali/ quo conrradu debet§.nanq? agitjinfti tutio, de adionibus ♦ Diuerfx relucent finitiones, crunt res uniuoeç ( nam adio realis 8C perfonalis, in uoce adio nis iunguntur)in xquiuocas permuta tx. Hue referri poftunt fiC nomina 5C uerbaacomnesuoces tso^wniiMj qua rum ueluti penu quoddâ inftrudum comperies in titulo de uerb. fignifi ♦ Si quis dexquiuocis copiofibrcmdifpu/ tationem requirit, is legat commenta/ rios boetn in prxdicamêta Ariftotelis, Denominatiux uoces dicunt quçcûep ab aliqua uocederiuatx folo cafu, id eft, ultimo inclinamento differu nt, ut lcgatarius,depofitor,dcpofitarius Ha rum uocum explicationem propterea hoc loco inferui, ut iuuenis intclligat, quomodo genus uniuoeg de fpecieb»

B 3 prxdi/

prydicctur, 2C quid fit xquiuocz de ali quo pi'^'dicari, Porto fpccie differre,eft cflc diuerfas fpcdes. Eft ergo genus uox uniuoca, qux de pluribus fpede dtfFerenribus prxdicatur, ut ius dui'le prrdicatur de ture fcripto ÔC nonferP pto,quz différant Specie,id eft,diuerfx fundpcdcsuniuoc£,id eft,€od€m no/ mine ÔC eadem ratione.

Exempla alia.

Si feruitus prpdicat de feruitutc rcali perfonali, domina de domino utili Sf diredo, pofleffio de ciuili dC natura IijObligatio prédicat de obligationc na turalijduilijprgtoria^amp;c.Resprpdicat de recorporali amp;nbsp;incorporali, mobili amp;nbsp;immooili, SiCcgt; Moneta przdicaf de pecunia aureajargêtea^cuprea.Sed exë plorû fatis eft, uenio ad generis diuifio nem*

Diuifio generis.

C'Y Enerumalterumeftgcncraliflî/ X mOm, alterum eft rubalternum. Genus genersiiftimû eft, autore Por/ phyrio.

ÜBER b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H

pli y no, îjuodcum fit genus, no potcft cficfpedcSjUtius per fe confideratum, dum acdpttur pro cogntrionc «qui ÔC boni 6.1. f€ de iuftiria Qc turc, Lcx per fecôfîdcrata dum acdpttor pro fcnten da generali aliqua prardpiente, ali/ qua uetantel J .ff. de II. Genus fubelter num eft,quod cum fit genus, ctiâ fpc/ cies clïè potcft, fed diuerfa rationc, ut donatio,cum aedpitur pro eo quod ali cuidonatur, genus eft ► Nam donatio omnem donationem comprehendith alienatum ff.de uerb, fignifi. Sed cum aedpitur pro eo quod aut propter fu/ fpitionem mortis donat, autquod in^' ter uiuos nobis dono dat fpecies erit I .inftit, de donationibus.Sic adoptio partim genus,partim fpedes eft, Ge/ nus quidem cum fignificat tranfitum in alicnam familiâ fic poteftatem. bpe/ cies quando ah'quis autoritäre prind/ pis ab aliquo arrogatur §.adoprio,in/ ftit.de adoptionibus:fic ius humanum fi conféras cum iure uel duili uel gen/ tium,generis perfonam fiiftinct:fin co

B 4 feras

2$ DIALECT, legal,

feras cum iuftitia, fpeciei naturam in^-duicExempla plura iuuenis Hudiofus fuopte marte obferuet hoc uero in iu/ reciuilinonraroufuueniet, quodge/ nus pro fpecieponaturjUtÇ.i.inftitut. de donationib . Donationum autem duc funt genera,ôt^c.hoceft fpecies,in l.non uidetur ne iudicem fEde iud, uer ba Icgis funt : non uidetur in iudicem cÔlenflflèj qui çdi Gbi genus apud eun dem iudicem poftulatadionis, ubi ge nusprofpecie etiam Accurfioautore coUocatur,id quod propterea monengt;' dumduxi,ne iuuenis genus Temper in fuanaxiuafîgnificatione accipi arbitre tur, K cliqua qux hoc in loco dici poP funt, in prioribus dialedicis à nobis ucl àûtTaxojaif, didafuntjquxhicre/ peterc nolumus,nema2am ante hac piftam,ut in prouerbio eft,repinfere di camur.

DefpecieS^ indiuiduo, OVâdofpecies de indiuiduo prx dicatur, paucahieprius deindP uiduo dicemus,quàm fpeciei naturam patefaciamus

LIBER r.

patefadamus ♦ Indiuiduu cft (juoddc uno folo prxdicat ,utfuntnomtna pro priajSetnproniuSjTKius, Meutus, VI pianusjdidtur autem tiidiuiduum,uel ut Grxd appellant, cnoijay, quodne-* que in fimiles,neque in diiïîmiles for/ mas diuidi poffit, ut tam genera quam fpecies diuiduntur.Nam nomen Sem/ pronius non pluribus cómune eft, fed uni tantum Sempronio competit, Ô6 li cetplures fint quibus Sempronij no/ men inditum fit,tamen non fit propter communcm in ipfis fpedem,fed ob fo lam nominSfimilitudinem. Hinceft, quodóó iurifconfulti indiuiduum ap/ pellant,cuius effcdus diuidi nequit, cuius farinacfuntomnes fêruitutes prg ter ufufru A3,ut in l.ftipulationes non diuiduntur ff. de uerb, oblißat* ÔC in h in executione eodê titulo, ^d hzc t« isx^'c^yoc. funt',hociaucnis nonigno/ ret indiuidua etiam appellari, nomina appcllatiua,ut grammatici uocât, cum pronomine demonftratiuo cóiunAa, ut bic fundus, hxc emptio, hoe refta/

B 5 mentS,

DIALECT. LEdAL;

mcntiim, iftecontractus, fed de indiuf duo fan's. Vcmo fam ad fpeefem quxà f'orpliyrio fie diffinft, fpccfcs eft uox «nfuocajqöx de plunbus numero dff/ fcrentfbusjd eft, dfuerfum numcrum conftftuenn'bus, fneo quod qufdprx/ dfcatur uthomo praedfcatur,de Labco ne, Vlpfano, Papfniano, quxnumero differunt,quxfnter numerandumdf/ uerfum numerum conftftuunt,amp; qui dem in eo quod quid. Nam fi rogerf» quid eft VIpianus refpondetur flh'co, cft homojpoteft et fpecics fie fînfrf.’fpe cics eft quod fub genere collocatur, ut cmptio,uçndttfo3mutuum,fÎ3eefcsfub genere contractu collocantur,pactum nudum, pactum ueftftû, utfta dfeam, fubpacto ponûtur,fie actio realisjper/ fonalfs, pubheana, ßc'c.fub actione po nuntur. Sic contractus ftricti iuris contractus bonx fidei fub cotractu gc nerc collocant. Sed ctuid in rebus paf/ firn obuqs tot exempla ^fero Sed hic dixcn't aliquis, ecqui nam hoc inter fc roncorciat, quod iam dixifti fpeciem

fub

LIBER r» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;27

Tub fuo genere pom', aim régula iuris fitjgeneriper fpccicm derogari,inl. do k claufula. fF. de uerb. obligat. 8C in C» gcnerijde regulis iuris in fexto, ubt re/ ipondêdum eft,qaod fl rario prxdican di SiC ordo prxdicamentalis confidcre/ tur,nunduam non ucro coientaneum fit,quod ipedesfabgenere collocct: uerum fi rario contracJhium, legatorS ô^nlrimarumuoluntatum, àc, confi/ dcretur,uerame(reconftabitjquod ali quädo gcncri per fpedcm derogetur» Nam fi teftator legauit uni fpcdem,ÖC alten' genus, genen'per fpeciem dcro/ getur. Pr.Ttcrea fi teftator legat libcrris alimenta in gencre, QC uni libertorum legat alimenta in fpede is cui legatur in fpede à legato exduditur fF.^ali/ ment. Qi. dbarijs lega, 1, alimenta bertis. Qua de re non ineleganter icri'' pferc ßartholus in 1. quxfitum ulri/ mo ff.de ftindo inftru(ffo,amp; Dynus in C. generi, de regulis iuris in fexto.V»'* detergo iuucnis illam regulam non la befacerc hoc quod fopra diximus, Spc cics

Î8 DI/LECT. LEGAL.

des cft uox quaefub certo generc pont tur. Porrô drea fpederum tradatïonê illud filentio non ferendum erir, quod ut genus incertum quid eft, ita fpectes aliquid certi exiftat.Nam cQdico fun/ dum cibi lego,inceraim eft de quo fun do ego teftator uerba faciam : ac cum dico fundum Tufculanum tibi lego, nulli non certo conftat,de quo fundo locutus fim, qua de re etiâ diflerit Pau lus iurifconfultusinl. ftipulationum, Sc I.ubi aotem ft de uerb. obligat. Sed quid fpecies fit,à me iam didum eft fa/ tis, reftat diuifio fpeciei, quz etiâ à me explicanda eft.

Diuifio fpcciei.

Pccieru alia eft fpcdaliflima,alia fubakerna fpecialilîîma eft, qux ira quidem fpecies eft, ut generis perfo nam nonunquamfuftineat, lecundS quam fpeciem recta ad indiuidua per/ uenitur, quxcum numero certo com/ prehendi ncqueant. Plato prxeipit, ut ubi

LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ig

ubi à generaliffimis ad fpecialiflîma iienimus ultra aliquid inquirere,qüie/ fcamus, fed utexemplis res manifeßa fiat. Lcx eft fpedes fpedaliffima, nam cum fpedes fîtlexj generis natorâprox prie tnduere non poteft/ub qua fpedc poniturlex luftintanijex Pompeia, kx lulta de adultcrtjs. Spcdes RibaP ternacftjquan'ntra genus gencraliffî/ mumSCfpeciemfpedaliflimam poni/ tnr, qux utfpedes exifttt, ita etiam ge/ neris rarionem fibi ufurpat/ed diuerfà ratione. Exempli gratia, ius humanS fpecies eft fubaîterna. Nam fi reipidas iuftitiam, fpedes eft,fin confideres ius Romanorum, generis rarionem uindi catSicius Romanorum,fi oculos fle/ (fias ad ius humanum,fpecies appellaz bitur, fin obtutû defigas ad legem, ius generis obrinebit.Sicpacflum refpedu conuentionis quod uerbum generale eft ad omnia perrinens, de quibus ne/ gotij contrahendi tranfigendi^cauflà cÔfentiunt homines, qui inter fe agût 1.1. conuentionis ff, depadis, eftipe cie»^

gt;o dialect* legal*' cies. At ß contempleris padum pn'ua/ turn, pads publicum, amp;c, generis na/ turam induit, led de fpecie latis fequi/ tur differentia*

De differentia*

POrphyrius qui dequii^uocib.' prxdicabilibus accuratiflimc fcri/ pßt, differcntiam ira à ueteribus finit« Icripfit,Differentia eft qua fpccics abS datagencfe,ut publicum padum eft conuendoquac fit per principem ,aut quoties duces belli inter fè quxdam pa dfeuntur i.eouentionum ff. de padis, ubidla conuentio qug fit per principe, 6Cc,differentix locum occupat,quod a genereabundat id eft, ad ueritatem ge neris conftabiliendam non requiritur. Nam couentio in genere accepta abfep illapadione principum dCducumbel li uera confiftere poteft ♦ Item cum di/ co interdidum prohibitorum eft, for/ ma SC conceptio uerborS, quibus prae tor uetat aliquid fieri §,prohibitoria,in

tIBER î. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J«

ft).de interdidis ♦ Illud quo praetor uegt; tatahquid fieri, eft differentia quod a genercabundatjid eft,ad generis ueri/ tatemratificandam no requiritur. Etc-* nim forma amp;nbsp;coceptio uerborS, abfep folennitate uerborum 3 quibus praetor aliqqid fieri prohiberjUerificatur, Fini tur öó differentia hoc modo'.Diffcren/ tia eft illudjpenes quod res à rebus dip ferunt, ut res corporales funt qux tan/ gipoflunt»Tangi polîèçft differentia, id eft, nota quaedam qua res corpora/ les ab incorporalibus rebus qux tangi nonpoffunt differre cognofeuntur infti. de rebus corpor, amp;nbsp;incorp. Item cum dico:Locatio amp;nbsp;condudio eft co tradus iuris gentium, qux mutuo con fenfu inter homines mercede ’conftitu ta contrahitur, ubi mercede conftituta, ôCc.eft differentia, qualocadoô^ con/ dudio à mandato, qnod gratuitum eft in fumma infti. de mandato, difeer/ nitur.Hic curet iuuenis, ut quantafic lipoteftj'uerum differentias probe in iure ciuili pemofcat, ne^ ut fatpe fit, auc

unam

JI DIALECT. LEGAL.

unam pro alia imprudenter ufurpef, aut ea difFcrre purer, qux prorfas noil differ u nt. Sunt uero triplices reru nogt; tac feu differentix ♦ Sunt differentix co/ muneso qux autore Ammonio per ac/ cidés flint fèparabiles: ûc Sempronius depofitora Titiodepofitario. Titius hxres à Sempronio legatario differs Proprix differentix funt, qux funt per accidens infeparabiles uthomo uifio/ lus,gibbofus,curuus,homo fanus, re/ dus, ÔCc. plufquàm proprie dffferen/ tlxfunt,quibus differentesfpecics fè-cernunt Sicdiffertemphyteufîs àcon ductione amp;nbsp;locatione adeoautêin/ fti.delocatione ÔC condudi.Sic cômo. datum diffère à mutuo item is, infti. quibus modis re contrah, obliga ♦ Sic interdidum prohibitorium differt ab interdido reftitutorio, utprobatur in infti, de interdidis.

De proprio.

PRoprium,utapud Porphyrium, ita etiam iurifconfultus quadrifa/ riamdicif » Eftaliquodpropriû quod foil

tIBER I.

foil fpedd, fed non omni accommoda tum eft. Sic imperator luftinianus in in ftit. depatriapoteftate.ius, inquit, po/ teftatis,quod in liberos habemus-pro/ prium eftciuium Romanorum. Nulli enimalq funthomineSjquitalem inli/ beros habeant poteftatem. Sic amp;nbsp;in 1; omncs p0puli5n.de infti.amp; iu. dicitur; Omnes populi qui legibus 8C morib. reguntur, partim fuo proprio, partim commun! omnium hominn iure utun tur. Dicitur amp;nbsp;propriS, quod omni quidem fpeciei, fed non ibli conuenit, coniuneftio maris Si fevminx, liberorS procreatio, liberorum educatio jOmni quidem homini propria funtjfed no fo li ♦ Videmus enim inquit imperator fus naturale, inftit. de iure nat. extera quotp animantia iftius iuris periria cen feri. Dicitur Si propriû, quod omni fpeciei Si folijfêd non femper côuenit, üthominem inienedutefeneicere id cnim folius eft hominis,fed in fenedu te. Dicitur deniq; propriû, quod Si foli Si omni, Si.fempet ineft, quodita

C nbsp;nbsp;nbsp;à Por/

51. DIALHCT. LEGAL.

à Porphyrio finitur: Proprium e(l, quod omntjfolijSC fern per ineftjôC cô/ uerfum pracdicatur de re eut inert, nec tarnen rei eflentiam déclarât, ut inrtitu tio herediSjOmnijSC folt homini,et qui dem femper potêtia inert, Nam homo quandtu uita fungitur,aptus ert ad hx/ redem iurtituendum, côuerfum prx dicarurdehomine. Nam appofitedici tur, homo eft aptus ad inftituendû hx/ redem, Ô6 aptus ad inftituendum hxre dem eft homo. Quod fi craflîiïîme pro pnumftnircuis jdicas propriSeft, qdgt; officium aut rerumjautperfonarQjdefi gnat.Rcrum ficeftproprium aertionis realis QC perfonaliSjproprium dominij 2lt; portcflionis j proprium iudierj peti/ tori], ÔC poftèiTorij. Propriûhominû, fie proprium eft adoris, ut forum rei fequatur.Sic proprium eft eiusjqui ac/ cufare uult, u t probatiönes habeat 1. g accufare, C.de edendo. Sic propriû eft iudicis, at rei qualitatem plena inquifi tione diftutiat I.iudices, C. de iud.Por ro quo pado proprium a differentia di fcrepet.

LÎBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;î$

fcrcpetjtn priorib.dialedids diximus»

De accidente»

A Ccidcns eft quod uel adefïe uel j^^abefle fubiedo poteft, prxter dus interitum,ut efle tutorem, elle eu/ ratorem, efTe iudicem, efle prîefedum prsetorio jhomini adefle poteft prxter eins interitS » Sic arra uel adcfTe uel ab/ efle emptioni amp;uenditioni poteft prx terjeontradus illius intcntum,§.inftit. dcemptioneôôucndit.» Dialedict duplex efle accidens feribunt, fepara/ bile amp;nbsp;infcpavabile. Separabilc eft, 4*^ à fubiecto feparari potcftjUtclïêconiü Iem5eflè reum,elTc adorem, efle hire/ dé J a fubiedo homine feparari poteft» Infeparabile, quodaduà fubiedo parari nequit, ut pretium ab emptione amp;nbsp;uenditionefeiungiadu non poteft» Nam nulla emprio (me precio confifte repoteft,§ pretium, inftit. de empt.

Cacterum iurifconfulti accidens tri/ feriam diuidunc, Nimirum quod fit ac

C Z cidens

flt;S DIALECT. LEGAL«

cidcns contra naturam, fecundum na/ turam, prater naturam. Contra na/ turam, ut feruitus, capduttas, quxiuri naturalt contrarixfunt,§4us autêgen/ ttum,inftit.de iure nat. Secundum na/ turamjUt eftè liberum,de teftam. Praeter natura accidens eft, quod neep naturali iuri aduerfatur,nclt;p etiam è in re naturali propagatur, ut dignitas ÔC indignitas periona:,dc qua uide l.Bar/ barriuSjfF. de ofFi. prxt, Hadenus ra tionem quinep uocum prpdicabilium, quam potuit fieri, diligentiflïme expH cauimus.Sed utiuuenis edam illarumi ufum quendâ in ciuilibus negotqs eer nat, pauca mihi adhuc illis qux dixi co ronidis uice adiungenda funt. Princi/ pio,finitionem di. diuifionem in omni DUS caufis, facile principatum obtine/ re,nemini non perfpetftum eft.Nam fi nido facit,ut res de qua difputatur, eer/ to Sc liquide cognofcatur. Diuifio ue/ ro,fi qua ambiguaoccurrunt,expedit. At ut rede finiamus,nt apte res diuida mus, ualdeprodeft ia illis quinip uoc/ bus

LIBER I. Î7

bus prxdicabilibus bene exercitatum efTe.Etenim exillis coCTno(cemus,qug uoces inter fe cônçdi debeant'j^ôô quae neceflariOjqux non neceflàno conne/ dantur. Neceflario autem inter fe con nedûtur genus ÔC fpeci'es, Locatio eft contradus. Neceflàrio conneduntur fpecies,di{fcrentia,ôô proprium, ut lo/ catio eft contractus, qui confenfu mu/ tuo,mercedc côftituta,côtrahitur» Pro prium eft prgfîdis curare,ut pacata atep quieta prouincia fit,quam regit,1. co n/ gruetjff.de offi. prxfidis«Non neceftà/ riocum alqs accidens conneditur,ut Sempronius eft legatarius, Vlpianus eft iuriiconfultus: dûuero feimus quae uoces neceflàrio, qux uoces nô necef/ ft rio coherent, amp;nbsp;facile quæ ad fubftâ/ tialem finitionem inftitnendam faciât, quxadfinitionem accidentariam perd néant, in promptu habere poflu mus; Turn 6C certius de fînitionibus oblatis dîjudicabimus ♦ Quid uero hic corne/ morern de diuifîone,qux cum aliquan do generis fit infpecies,aliquando fit

C $ fubiedi

59 DI/ LF CT. lEG/1.

fubiedi in accidctia, facile intelligi po/ teil: cognitionem quincß uocum prxdi cabilium ad diuifionem rerum ualdc conducibilem exiftcre. Nö raro iuhf/ confulti etiam magni, dum non illar« uocum ualde magnam rationem ha/ bent, in diuifionibus rerum explicate dislapfifunt. Erenim Bartholus,ingc-. nij fanèadmirandi iurifcôfultus, dum quinc^uocum cura abtjcit,in I. quod nerua, ff. depofiti, turpiter admodö fc dat5quod culpam diuifam in latam,la/ tiorem,amp; latiflimam, leuem ÔC leuiffî/ mam, in fpecics diuidi exiftimauit, c3 nemo non uel leuiter literis tindus ingt;gt; telligat culpam hoc modo diuifam in accidctia, uel magis 8C minus diuifam cflc,qux diuerfasfoecies no conftituât l.fi.ff. de fundo inltrudoj.fi isjff.quê/ ad.fcrui.amittat, Acceditijs, quod cum permultum référât fcirc,qux pro/ f)ofîtiones, de quibus inferius dicendi oens dabitutj ncccfTartx funt qux nô necelïàrix funt.N5 illis perfpedis for/ tius aduerfarium ftringere,amp; aduerfa/

LIBER r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;59

vq argomcnta facilius eluderc pofTuz mus. Ex illarum quincp uocum cogni rionCj QC mutua prxdicadone, quic^d id eft quod iam dixi, fine omni labore perdifcipoteft. Etcnim hie audiuimus genus defpecie, differentia ÔC propriS defpecie neceffario prxdicari.Ex his ergo neceflaris propoficiones conte/ xuntur,ataccidenscum illis uoeibus no neceffario copulatur, ergo hinc no neceffarix propofitiones componun/ tur, uerbi gratia cö dico : Mutiifi eft co traeftus, genus de fpccie prxdicatur cu dico, feruitus eft conftitutio iuris gen/ tium, qua quis domino alicuius iubi]/ citur prxter naturam, §. (cruitusjnftit» • de inre perfo. proprium feu differêtia, de fpecie feruitutc prçdicatur. Nam fer uitus reipetftu ftibietftionis eftipecies, ciufdê monctæ eft, cG dico patftum in rem eft quoties generaliter pacifeor ne petam,btc rurfum differentia de fpecie prpdicatur.Nam generaliter pacifei ne pctam ,ponitur ad differctiam padi in perfonam, quoties pacifeor ne à perfo

C 4 na

4O DIALECT, LEGAL,

na petam §.pacrorum J.iurifgcntiurn, §.padorum, ff. de padis. Ex illis mu/ tuis uocum prxdicationibus, neceiïà' riæ propofitiones conficiuntur, At c5 dicoj Titius efthxres, Sempronius eft tutor, Meuius eft curator, accidens de indiuiduis pracdicatur non neceffario. Proinde ÓC. inde no neceflarix propofi tiones confiant, Qux obièruatic cône xionis uocum non dici poteft quam in ciuilibus adionibus profit. Nam in ik lis fxpeplericßnituntur nônecefiàrijs propofîtionib. quas fi quis obferuet, fa cileaduerfario cauflam ex manibusex torqnebit,utcum pleric^ dicût: Petrus eft magiftratus, ergo merito illi parcit, prior uocum connexio, eft ex acciden/ te cotexta^quare infirma erit, nec id ef/ ficietquodaduerfarius uolet, HuiuP modi ex accidente côtextx propofitio/ nes, fiCapud DemofthenemSC Cicero tiem plurimx funt, quas ft quis ad uiz num exigatjprorfus infirmp et fragiles cxiftunt. Seddehis rebus inferius de propofitionibus uerbofius dicamjixc paucis

■ LIBER r, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;41

pauds hoc in loco commcmorarc 110/ lui, ut iuuenis etiam quinque uocum ufum quendam tcneret.Nam ut occul tx Muficx refpedus nullus, ita religio mihi erat,ne iuuenis iuris ciuilis ftudio fus, quincp uocum curam omnem abi) cerec,nifi illarum utilitatem quandam, nec earn uulgarem perfpedam habe/ rct, Sed uenio ad decem prxdicamëta,

Dedecem prxdicamentis»

HAdenusin quinc^uocibusoftc fum eft, quxuoces cum quibus eohxreant,iam uero ut illarum uoeum exempla iöucnibus in prÖptu fint, pras dicamentoru rationem explicabimus.’ Veteres prxdicamentum ita fimplicilfl ' me finierunt,prpdicamentum eft ieries £C collocatio uocum inter fe, ita ut ali/ qux fupernx ponätur, aliquxinfernp» Exempla non ita multo poft produce mus, Äriftoteles uel Ärchita Tarenti/ nuSjUtahj uolunt, decem prxdi/^men ta effe fcribitjfubftantiam, quanritaté,

C 5 quali/

■

41 DIALECT. LEGAL.

quah'tatcm, ad aliCjUid feu rdarionem, paffioneiTijadionem;, ubi, quando,fi/ tum,habjtum.

Defubftantia.

SVbftatia eft illud, quod pcrfefub/ fiftjt, Sgt;C cuiaccidentia ceu funda/ mento nituntur, utaurum eft fubftan/ tia, quod per fé fubfiftit, etiamfi nulls accidens ci acccdat,hoceft, nullus pla/ ne color. Ariftotcles duplicem fubftâ/ tram cfterefert,primamfîC fecundam. Prima fubftantiam uocat nomina pro pria leu indiuidua, uf Labco j Vlpia/ nus,Papinianus ♦ Secundam fubftan/ tiam appellat genera S)C fpecies, uteft animal, homo, leo, equus, ôfc. Porrd apud iurilconfultos fubftantiadicitur illud,quoddatefterei, amp;eft uelutifor ma eftentialis, ex qua aliquid inefîe,ut philofophorummoreloquar produci tur,produ(ftum conferuatur.Sicin em pnone pretium eft de fubftantia, inftit. de empuSC ucndit.§.pretium.Nam li/ ne

LFBER I.

nepretio intercedente,contradus em/ prionis nullus eft,fic intenogau'o 8é re fponfio in conrinenri fa da forma fub/ ftantialem addit ftipulationi, qux cam ineffeproducitl. i.§.qui prxfensjff. de ucrb.obligat.Sic cofenfus eft fubftan/ tia matrimonij iuxta regulam, nuprias no concubitus, fed cofenfus facit ♦ Sed ut iuuents cognofcat,quomodo in fub ftantia fit uocum collatio dC feries,fub/ ftantiarum claflem,utapud iurifcÓfiil/ tos inftrui folet,inftruam.

Genus generaliflïmum lufiitia

Genus fub alter num. Species Humana. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Diuina»

lushumanum

Ciuile. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Gentiuöfnaturg.

lusRomanorum

Scriptum. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nonferiptum.'

Lex

Prima. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Secunda.'

LexIulia,Pompeia,V o/ conia,amp;c.

Ariftotelesfubftantiam non recipe

re ma/

44 DIALECT. LEGAL.

re magis et minus afleritjid eft,una fiib ftantia, tarn fùbftanüxnomêmeretur quam alia, dC hoc lt;juod ad fubftantia: rationemattinet,alioqutfi adus ôô di/ gnitates confideres,fubftantia fubftan fix prxftat. SicSempronius tarn homo eftj quam Tiu'us, fed lecundum adUs amp;nbsp;dignitates Semproniû Titio ante/ ftare uidemus. Ad hxc fubftantia con/ trariaquidem nonhabetjfed contraria fufcipitjUtMeuius qui iam albus eft, mox niger efle poteftjcadem tamç fub ftantia perdurante.

De quantitate,

VEtercs quantitatem ita utcunctt defcribere folebant.Quâtitas eft ens fubftantiarum menfuratiuum,hoc eft, quantitas eft id per quod res men/ furantur.Sic una eft quantitas, hoc eft, res in longS menfurabilis. Pes eft qoa titas^qua meniurantur terrx. Ariftote/ |es quantitatem biferiam diuidit, in co finuamamp;^difcretam. Continua quan/

titas

LIBER b 4$ titas éfijtjux oftendit quàm magna auc parua fît res, cuius fpecies funt,

Linea»

Superficies* Corpus.

Linca eft longitndo tantum fine lati tudine ôd profunditate. Et fie una tan/ turn dimenfîonemetitur ,d( à pundo profluitjuide l.lincam,fEad l. falcid» ÔC L inter eos,ff. de acqui. rerum domi.

Ad lineam referuntur omnia qug in longum pofliint diuidi, ut

Perticajqux uicenos pedes,àutut alq côtendunt,uicenosquinos pedes continet» Decempeda,decem pedes à Grxco tAiKihroys ut lt;Tfi7nsg à ma/ feulino foemininum faëlum, utinquit Prifeianus, qua uoce ufus eft Cicero in XHI Antonianajundedecempe/ dator, qui decempeda metitur* Sta/ dium pedum eft iexcentenum, Hero/ dotas centam orgyiarum dicitinfècû/ do,ubi de labyrintno uerba facit»

Orgyiafenum pedum eft menfuraj ÔC quatuor cubicorum*

Cubitus

4« DIALECT» LEGAL*

Cubitos fcxpalmorum.

Plethrum menfura eft centum pe/ dumjautore Snida,2C fexta pars ftadtj.

Diaulus menfura eft duorö ftadio/ rum» Milium ftadiof um eft ieptem fe^* mis ucl etiam odo» Dolichus ftadio rum duodecim. Schœnus menfura eft Aegyptiaca fexaginta ftadia cönti/ nensjautore Herodoto, quamuis Pli/ nius libro quinto amp;nbsp;duodecimo qua/ draginta ftadia dicat. Paralanga Per fica oox eft, autore Herodoto in libro fecundojôc triginta ftadia complcdiu

StathmoSjideft^manfio, milia con/ tinet uiginti odo femis - Inde manfio/ nes militates, dequibus in Codice lu/ ftiniani fit mentio. nbsp;nbsp;nbsp;Orgyia, autore

Herodoto jiex pedum eftjTheodorus in AriftotcleferepalTum uertit.Suidas menfuram eflc fcribit, qux inter ma/ nus expanfas continetur. Germanice, einipan. Paflus,utpIcrunc^uol0t, menfura eft quinc^edum,id eftjduo/ rum grefluum. Greflus duos pedes £lt;fciniifem continet, Grscis nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di

citur*

LI B BR G ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4gt;

dtur. Pes quatuor palmorom, Palmus quatuor digi'torum,Grxds dicitur» Antiqui c/lÄfo;* ap/ peHabant,autore Vitruuio Itbi o i.

Palmus quatuor digitorum, Eft au tem duplex palmus, maior 2C minor, Maior quatuor eft digitorQ, minor eft duodenS, qui etiam lt;r7rlt;âigt;c/xs dicitur» Germanis ein fpan, latinis uocatur do drans. Cubitus Ôlt;f ucl fefquipede cô ftat, hoc eft, digttis uiginti quatuor, à Grxcis sruydtijj appellatur, unde Pyz gmxos diiftos, Buftatius exiftimat, uel utalii tradunt, in fecundo articulo digi ti auricularis definit dC uiginti digito/ rû eft. Pes fcdecim digitis côftatjôCc,

Hxe omnia ad lineâ poffunt refer/ propterea hic ordinc recenfui Sé explicauijtum ut iuuenes cognofeerJe quàm longe lateéç fe linea porrigat, tû ut uocabula ilia menlurarüm iuueniz bus perfpeda fieret,SC ex illis pic raeç loca in iure ciuili intelli gerent, fequitur fiu perfides, '

Quid

43 filALECT. LÉGAtî

Quid fupcrfîcics»

O Vperfîdes eft longiojdo QC latittf/ do fine profunditatejUide l.i. ff, de fuperficiej,fifundum,§, qui fundum^ (F.delega.hubi amp;^in alia quadam iigni ficarione ftiperficiem ufurpari compez ries* nbsp;nbsp;Ad ftiperficiem refertur trian/

gularcjquadrangularcjfextangulare.

Quid corpus*

Orpus eft longitudojîatitudojô^ ^funditas, ad corpus refer, fphx tamjfexangnlumjfeptangulû* Non nulli inter ^ecies continux quantita/' lis locum SC tempus numerant, quorû duorum in iure magnus eft ufus, fed de illis inferius in prxdicamentis, ubl Ce quando latiffîme difputabimus*

Quantitas difereta*

Stquxoftcndit quotfes finit niïz mero, uel qux numerat res ipfas* Etipecies cius effè commemorantur

numerus

LIBER I. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;4st

humerus 8C oratio. Numerus eft mu!-' tirudo ex unitaribus congr€gata,utbi9 fex faciont duodecimjbis quinc^jdecê. ( )rario hoc nomine hicrefertur, quod amp;nbsp;ipia numeral uoces ac modos. Eft harum fpecierum quanritaris difcrct« ufus quidam in iure cinili, dum de pr« fcriptionibus ôf uEicapionibus difpu/ tatio incidit, Sic ubi cotentio eft an res mobilis prxfcripta fitjfupputantur anz nijquibus res mobilis ab aliquo poftH’ (a fit quiete : quod li tres anni fuerinr, J^rxfcriptio eft abfoluta. Sic ubi lis inci dit de praffcriptionc rerum immobiliû, anni quibus res immobilis poflefla eft ad calculum uocâtur:quod fi inter prx (entes quidê decern, inter ab fentes uez ro uiginti anni, res poflefla com périt, prxfcriptio eft omnibus numeris perz, feda in infti. de ufucap.^, SC cam hoc.' Sicquando controuerfia eft an resecz defiaftica prxfcripta fit, anni quibus poflefla eft res ecclefiaftica numerant, quç fi centum annis poflefla deprehen ditur^prjfcriptio folida efle cognofeif,

D per

m AL EC T. LEGAL.

perl, inter dominûj C. defacroftndis eccle. Sic ubi crimen bis ab aliquo dcfl gnatum cft, coniuetudo quxdam pec-^ câdt induda efîè creditur,per 1, nemo, §.his ergOjC. deepiiêop. audû Et hxc quidem quxhaclenus retulimuSjad di fcretam quâtitatem,amp; maxime nume/ rum accommodari poiTunt. Czteruni ad orationem ilia à iurifconfukis iada ta uidcntur perrinere.Sempronius fibi ÔC Titio ftipulatns cft-hicfoliTino nÔ cciam fuccelîbhbus eins rede foluicur, per l.cum quis,ft de obliga. Item cum quis ftipulatur hoc modo : Mihi 8C Ti tio dccem dare fpondes , uerifitnilc cft unàdecemfîbi ÔC Titio ftipulari, Sed quis enumeret omnes orationum foz lennitaces in quibus diicutiendis iuriP confultiualdefuntarguti. C^omodo uero tcftes teftari debcant de ipedebus quantitatis nonineleganterdocet Bar tholusin C. qualitas, intradatudctfcquot; ftibus. Ex ipio pracdicamento etiâ ma/ naruntaliquottituli iuris ciuilis,ut cft titulusin Pandedis finium regundo/

rum

LIBER t. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;5lt;

mm, Tftul« fi mcnfor falfutn modiutn dixeritjin quitus titufis plarimacxem pla repcriunturjquse acgre citra quanti'/ tatis cognitioncm pro eo atq; decetjdi/ fcuti poffunt. Ex hoc prxdicamêto itv telliges etiamfacilius l.fancimus, C,dc dona.

De qualitate»

QValitas ita ferè finitur jqualita* cft fecundum quam quaks cfic lt;licîtnar,tit fecundum gibbum gibbo/ fi, fecundum iutifprudenriam lurifpru dentes appcllamur,Bariholus in trada tudetcfnbuSjC. qualitas. Qualitatcsfi ne fubftantia elle naturaliter non pof/ fe feribit, qux régula ualde obferuan/ daefi, ut ex quaintelligit iuuenis qui/ bus in rebus hxreant qualitates, nem/ pe in fubftantrjs. Sic kientia iuris hxret inhomine, fubftantia feruitus inhxret agris amp;nbsp;prxdijs. Species qualicatis funt quatuor, utetiam Bartholus ex Arifto tek anno

tauiu

D a Prima

51 DIALECT, LEGAL.

Prima fpecies qualitads» HAbitus et dtfpofirio. Habitus éft* autorc Bartholo, qualitas diftP cul ter mobiliSjUt cû quis alicuius feien tix ucl rei abiblutam cognitionem fibi comparauit, habitûeius icientiz^rei teuere dicitur. Eft autem altquis anim i habitus^eft QC corporis habitus. Habi/ tus animi iùnt omnes uirtutes, omnes artes,quarû diuifionem Bartholusirt tradatu de teftibus no indiligenter tra dat. Habitus autem animi dicûtur,lt;|d in animo hzreant, hxrentenim uirtugt; tes SC artes in animo, pcrindeac color in corpore, utferibit Ariftoteles in li/ bro de anima 2. Ad animi habitum re/ fer iarifprudendam, qux eft feienua x/ qui et bonijinl. i.ff.de iuftitia et iu.huc refer alias artes,qux ita animo inhjcrcf, utnonita fecile excidant. Sic fi modo ea qux iènfibus carent, cû illis qux fen fu pollent cÔferrc fas eftjfèruitutes prz dqs inhxrêt,quod itaprxdqsinhxreäf, ut xgre ab illis auelli pofTunt, in inftit. de feruitu.pr^d,Habitus corporis funt qui

LIBER I.

corpori inherent,ut udodtas, ro/ bur, agiiitas, paleftrica, Porto difpofi/ tio eft qualitas, quz cuna non itafitmi ter animo inhzrcat,facile obliuioni tra ditur,utcuni quis nonitaabfolutâali/ cuius ucl rcijuel artis cognidonem fibi peperit,Celebris eft régula iurifconful torum, quod is qui habitu polleat, di/ fpofitione quoœ polleat/cd non e con trario,quz régula nititur, uia. inftit» de lèruifutinfti, Nâ ut uia itcr ôC ad5 in fc continet,ita habitus quocg di fpoft tionem complccftitur»

Secundafpecies qualitatis»

SEcundaqualitatis fpccies referut» turpaflîbiles qualitatcs ^paÎTio/ nés, uocanturautempaffibiles qualita tes,non quod patiantur aliquid.fed nellcnfibus aliquam paiïîonemingc/ runt,ut eft amaritudo,dulccdo, pallor, uel animum ipfü n follicitant, cruciât, commouct,ut funt adfedus, ira, odiû, triftitiajmœror, Paftîonesucroftjnt,

D $ edam

! 54 ÜIALBCT. lEGAL.

coam onimi ÓC corporis adfedioncs, fed qux lenitcr Si animö Sgt;i. corpos per ftringïït, nee ita perpetuo in animo SkS corpore refident, ut paflibiles qualita/ tes raciuntj ut cd pallor,qui ex re inopi nata oritur,amp;cito definit, uteftiracun dia,quaantmus Ribito concitatur, SC à qua fubito ctiä liberatur , ut metus qui eft fubita mentis trepidatio propter in/ ftans ucl futurum pertcuIum,Lh iE ^d tne,cari.de qua fpecie qualitatis uidc I. i.§.apudlulianum,dC t ob quxuitia, ff.defdili.cdic.ubiexempla tarn pafli'/ bilium qualitatum, quam paiîîonum plurimaoffendes, Fluiusfpecieiquali tatis in iure ciuili plurimus eft ufus* ‘ Nam exqs qualitatibus plurimz fufpi tiones oriunt, amp;nbsp;argumenta male con (cicntiac fumuntur, ut fi quis de crimi/ ne appcllatus palleat, fliico fuipitio q/ dammalx conicicntixexcitatur, Item fi quem ex teflibus ÖC temerarij 5gt;C lu/ brici confili] cfïè confiât, illius teftimo nio non temere ftatur. Ad hxc qualita/ tes illx aliquando etiam in legibus ue/ nia

LIBER r.

nia donantur, QC. cxcufant homines in criminibus, ut fi iracundia commotus, contricia in ali quem congero, fi ad me reuerfus non porro perfeuerarojucniä mereor,perl.quicquidjff. dcrcgul. iu. Item fi propter lingux lubricitatcm cô tumeliofus fucro in aliquem j non illi/ CO puniendus ium. Namlubricum lin gux ad pœnam facile trahendum non eftj fie fimplicitas (eu imperitia, qualis in ruftids ciTe foletjregularitcr cxcuiàt ôôàdolo praefumptOjt fi quis id,fE de iurifd.otn.iudi.ô£ à uera contumacia.

Tertia fpedes

Valitatis eft potentia naturalis,‘ V J amp;impotentia.Potentia natura/ liscnwcultasà natura nobis data, ad aliquid faciendum ,ut pubertas eft fa/ cultas naturalis ad procreâdum homi/ ni data Jmpotêtia naturalis eft inhabi/ litas aliqua fedendi à natura nobis inß ta, utimpubcs doit non capaces, ergo fepulchram uiolarc non poflant,l.pre

D 4 tor.

0 dialect, legal:

tor,§.pMma ucrba,ff.de fepul.uio. Im/ pubes, qnia nondum naturali j'udido animi uigeCjinteftabiliseft in infti. qui bus non eft permiffum facere teftamê. Natura frigidus eft, ergo, ad rem uenc ream nonidonens. Vfus hutus Ipeciei quaiitads, utin exemplis adduaiseft cernere,eft in conicduns ôii fufpirioni bus è quibus aliquâdo argumenta edâ non omnino uaria petuntqr apud iu/ rifconfultos*

Quarta ipecies quaiitads;

APpellatur ab Ariftotele forma amp;nbsp;figura,utcft triangulum. Sût qui tormam 8C figuram ita diftinguât, quod figura propric fit rerum inanima tarum, ut triangulum curuum, rcdû. Forma uero fit animators ufus huius qualitatis apud iuriiconfultos effeui^ detnr,dS in atftione rei immobilis, for^ mam ÔC figuram rei defcribunt,qug de fcripdo omittenda non eft, per I. for/ ma,ff.dc cenf, l.fi in rc,ff, de rei tied.

De

LIBER L De relatione.

REIatioeftmotuus rerum inter fe rcfpedus, dida relatio, aliud fern per referatSC refpiciat. Sic creditof refpeda habet ad debitorem, locator refpicit ad condudorem,feruitas refpi cit ad prxdium cui inha:ret.Nani abfcß prxdio feruitus conftitui non poteft, inftit. de feruitu, prxdi. Cxterum ualde memorabileeft, quod Thomas Aqui nas in dialedica fua admonct in rela/ tione elTe terminum Ô6 fundametum» Fundamentum efle dicit principiure/ lationis, termina appellat rem, ad qua fit relatio. Exempli gratiaiVenditio SC emptio funt relauua, nam uenditio eft fundamentum unde oritur relatio.Eni ptio eft ipfç terminus,in quo terminât relatio ♦ oic cum fit mentio de fideiufto re, de eo pro quo quis fc obligat, fide/ iuflbr eft fundamentum. Terminus is pro quo fideiuflbr fe obftringit, inftit^ de fidduflbr ♦ fed citius quis parenani menfurabit,quâomnia exempla, qua? palfim in iure ciuili hanc ad rem pertw D 5 nent,

53 DIALECT. LEGAL, nentcnumerct. Cxternm hocprxdica mentum per omnes prxdtcamcntorü rarfoncs uagatur.Nam nullum cftprx dicamcntum, tn (Juo no res qux fe mu tuo rcfptctantjcompcnantur. Id quod ut mantfeftumflat, cxemplis oflcndâ. In fubftandjs coferuntur earum adto/ nes, quarum ahqux Rint naturales, ut caufla Sd cfFcduSjfic confertur pater cu filio quorum tile gignic, hi'c gignitur, allquxautem funtadiones uoluntatis humanx, Sic conferuntur inter fe res, quzuel tn noftro patrimonio funt,ucl extra noftrum patrimonium,§.i, inlli, de rerum diuilione. Sic res aliqux Rint communes iure naturali,quzaam pu/ bitcxfunt, quxdâ uniaerfîtatis,plerçcp ßngulorum. Sic aliqux res acquirunt iureciuili,dequibus uide titulum ,de rerum diuifîone, nnà cum fequentib. Exadionibus uoluntatis humanæ fiOt ctiam collattoncs perfonarumjfic con/ fcrûtur Liberi Ô6ferui,filiusfamilias pa/ terfamilias,(ic cÔferuntur perfonx pri/ uatz QC publics,Publiez,ut cÔfuhprç/ tor.

LIBER î.

5fl

tor,tribuni pkbis, xdiles, decurîones, feu fenatores, dictator, magifter equi/ tum. Et perfonz qux feruiunt publia» magiftradbus, liaor, fatelles, uiator, commcnraricnfis, id eft, cuftos carce/ ris. Ad publicas penonas rcferuntur, dux,miles,tribunus,dccanus.Priua ta: pcrfbnx fie conferuntur jdom{nus,fer/ uus,patronus,Iibertus,tutor,pupillus, curator, aduîtas, diens fcuuaia’lus, dC dominus. Ex adionib.humang nolun taris fiuunt contradus, cft autem con/ tradus ultro dtroq; obligatio, quem Graeci o'Tvxjvt«)'/** u3cantl.labeo,fF» deucrb.fig,Contradaumaliqui funt innomines, qui quamuis generali con tradus nomine folum appellantur, ta/ men ex fubfiftente cauffa robur colli/ guntjfiC funt quatuor, Doutaes,

Doutfacias, Inl.natur.æde Facioutdes. praticrip.uerb, Facio ut facias.

Nominari contradus uartj funt.Na plericj reidominiatransferunt, ut Em ptio

rfO DIALECT, LEGAL.

pn'OjVcnditio. Donatio,quçfît nul Io dato precioJ.i.fF.de precario. Per mutatio de qua in inftit. decmptio. ôô. ucnd.§.pretium. MutuS,inquonô cadcm fpecies, fed idem genus foluit, I.ij. ff, fi certum peta. Aliquicontra/ dus ufum rci in aliquem rransfundut, pt Commodatum, in quo eandem fpe dem reddimusjl.mutuumdamus, ff.fi certum petatur. Ad hxcrei commo/ datzpoffèfiîonem ÔC proprietatem re/ tinemus, I. pro rci, ff. decommodato, Nemo enim commodando facit rem dus cui commodat,l.nemo,ff. de com moda.Locatio ÔC condudio.Nam n3 foletlocatio dominum mutare, utin/ quit Vlpianus in 1. non folct, ff.locati.

Precarium.Namprecariumcrt, precibus petenti utendum conceditur, tandiu quandiu is qui concefïîtpati/ tur,l.i.ff.depreca. Emphytepfis de qua uide conftitu.de cmptio.SC uend.

Depofitum. Nam no raro res depo fita, utenda gt;nbsp;depofitario conceditur in |/die iponfaliorum,§.qui pecuniam,ff-depofiti.

LIBER b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;01

^pofitl»Qnod fl inufto depofîtorc,dc pofitarius re apud fe depofita utatur.fiC depofiti dC furd tenctur,!, fifacculum, ft. dcpoC P ignoratio, etenim credi-* tor pignoris dominus nô efficitur, fed ufus pignoris ei permittitur, in inftic» quibus alic. licet uel nô. Ethac quidem relationesexfubftanttaoriuntur. Sût amp;nbsp;relationes ^ixex qualitate manât. Sic confertur effedus amp;nbsp;caufla, ut ma/ giftratusjpopulusjex. Nam cauflale/ gis cfficiens eft tarn magiftratus quain populus,quorum iUe rogabat, hie ue/ to feifeebatid quod facile colligitur ex ^.lexcftinfti.deiure natur. ^tioô£ ins naturx feu gentium, nam utrunep ius featurit ex ratione operatrice* lus naturx, ÔC ius feriptum: nam ius natu/ rx caufla cft omnium legum feriptarû, ut autoreft Cicero in libre de leg. pri/ mo.Sic confertur contradus Qc obliga KOjObligatio SC adio. Nam obligatio cft caufla adionisj L licet,§. ca obliga/ tio,ff.de procurato. Exprima fpccic qualitaus coriferuntur, iuftidadiuina, iuftiuJl

62 DIJ4LECT, LEGAt.

luftitia humana. lus fcnptnm,ius no fcriptum, ucl utluftsnianiuerbisutar, Ariftotdes libro Ethi corum odauo dicit, » nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ïè

troiMÓii^ lus diuinumjius humanum» lus publicum, fus priuatum» Seruicus QC pracdium.

Ex fecunda ipecic confcruntur ira Sc furor.Nâ tra, furor breuis eft,iuquit Horatius in epiftolis» Vidoria caufli forenfis amp;nbsp;lactitia» Senedus ÔC morofitas* luuentus ÔC alacriras» Melancholia SC iracundia,

Extertia fpedeconfcruntnh Impubes,doli non capax. Proximuspubertati,dolicapax» Frigiditas corporis 5C impotentia* tsrj’öf T« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Impubes 6C inreftabilis.

Ex quantitate confcruntur. Numerus par, numerus impar, Palmus maior Sc palmus minor. Cubitusfefquipedalis SC uigenum diz gitorumi

LIBER L

gltorum.

Ex adfonc Si paflîone de quib.prae dicamentis mox diccmus oriûtur etix relarioncSjUt accufare, accufari, immit tere ftilliddium tn arenam alterius. Pa fcere pecora tn prato alterius, ducere aquatnper fundum alienutn, uehere currumper agromalienû,fodcre are/ nam in arenaîodina alterius*

Ex Vbi fumuntur hç relarioncs eflc rurijcflc in urbe,uerfari in templo, age re domi fux, ucrfari in curia, agere in/ tradomefticosparietcs* Ex Quan/ dolumuntur rclationes^ox,dies, ho/ ra Jèmihora, minutum,ô6c, Exfitu, prone fcribere,eredcfcribcre. Ex ha bitu ueftitus,Graecus, Romanus, Hi/ fpanus,amp;c. En uides relatione aliud cfTe nihil, quam comparadonem rcrô, qux in alqs praedicamêris cÔpledunû

Deadione*

ACtioitaolimin fehotis finin'(b/ lebat, Adioeft fecudum quant in id

64 DIAIÈCT» LEGAL*

in id quod fubqcitur,agerc didmur,ut (idgare in i udicio eft adio:nam contra aliquem litem intendo.Suntaut adio^* nes ahqux naturales, qux à natura ëC fenfu fiant, ut gigncre liberos, parère, audire,uidere,odorari,appeterc, tange re,guftare- SQtamp; ciuiles adiones,qux ad hominumfocietatem retinendâ né ceftarizfunt jquxadmodumfuntmul tiplices : Nam ut uarizfunt, ôi. uirtutS 3^ artiâ fines feu oftîda, ita uarix funt adiones duiles, luftitiac officia funt, animaduertere in improbos, défende/ te probos,regere contradus,

Veritatis officia funt, iudida exerce re,conftituere contradus SC pada,in/ de funt adiones ciuiles, alterum nô Ip/ dere, fuum cuicp tribuere, qux prxce/ pta iuris uocat luftinianus in iuns prxccpta,inftit» deludïtia» Iudicare, îuraexponere, punire fontes accufarc tutelam ÔC curam gerere, defendere in/ fontes,confulatum,prxturamfufdpe/ re,locare,côducere,mutuum darcÀc,

Fortitudinis officia funt, latrodnia, ÔCuim

LIBER L Ö5 amp;nbsp;uim depellere, undcadtoncs ciuiles 'öriuntuh

Bclligerari.

Vim uï depellcrc» Mih'tarc.

Beneficcntix feu h'bcralitati's official funt, beneficia benefïcîjs cotttmutare, ôc qiiidem gratuite, hinc ciuiles func âdiones»

Mutuare.

Commodarc»

Pignon rcs acciperc.

Modeftix officium eft frenare libidi/ nés,hinc ciuiles adiones oriuntur.

Honefteuincrc, quodprxceptûiu/ ris,appcllatluftinianusin iuris pra:/ cepta,infti.de iuftitia iu.

Qui uolet feire alia officia uirtutum moralium, amp;nbsp;ex illis adiones ciuiles decèrpere, is le^t Ciceronem in libro Offteiorum primo, QC Ariftotelem in Ethicis^ Porro adiones artiumfunc i Uarix, nam artis pingendi cftpingere, artis fculpendi eft fculpere, iurifprudêz tiar eft iuftum ÔC iniuftutn cognofeere.

,66 DIALECT. LEGAL.

§.i.de infti.de iufth Adhocprscdica/ mentS referri polTunt omncs omniû hominum rerum adiones.

Dcpaflîonc.

PAftioeft illauo 0^ eftedus fpftu* adionis, ucl ut nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dicâ,

idquodexconfequitur ÔC efttdtorcx ipfa adionc, ut condemnari ucl abfok ui eft paftio ipfîus adionis. Ni ucrâ(ÿ ex acfHone conlequitur.Sic utpccunia acciptatur mutua,côlèquitur ex adto/ nc mLituate, Hue refer omnes effedus adionum, ôiC naturalium, SC ciuilium. Naturalium adionum effedus, ut ut/ deri,tangi,olfieri,procreari. Ciuilium^ iUt emi, uendij alienari quoquo modo. Hue refer omnia uerbalia nomina, uc , funt uifio 3 auditio, uenditio, emptio, alienatio rcrum quarumlibet. Adio nis ÔC paflionls ufus eft in iurc eiuili, cum contentio oritur, quis rem aliqua feecritjpriuatns he an magiftratus.

Item an quod per alium fadum efl, . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;per

I LÎBÊR U - nbsp;nbsp;67

pet me fadum ui'deri queat, in 1, licet, ff.de iud.tfi quiSjff.fî quis eum, qui in lus uocatus fuerit,ÔCc.lteman quis ra/ tum habere poflît, quod ipfîus nomi/ ne gcftum noneft c, raium, de regulis iu.infexto. Sic etiam in iurc unû fa/ dum akero grauius altcro tolerabilius eft, alienare doté uxoris, ea minora resecclcGx. Grauius eft patternocci/ derejquàmamicum, Eademrationc amp;nbsp;cQ paftîonibus fit. Nam occidi pr«/ ter cuipam indignum eft, bona feuda/ lia uendi inimicis domini,non çquum eft. Sed plura dchis prxdicamentiSjdi/ durientem prazdicamentû quando inz terpellau

De quando»

aVâdo, ut pingui Minerua a^, compleditur differentias par testemporum3pra:fens;,prxteritum,fu/ turum,partes temporum,ut eft annus, menfîsj dies, hora, femihora, minutS» Vfushuius praedicamenti iniureciui/ Ûlatc patet. Sic difputatur fxpc quâdo

E i natn

63 DIALECT, LEG At»

nam côtra pupilli dolu cxcepto dctuf, et lulianus lurifcöfultus in tapud Cel fum,§.qux in tutore^ æde doli m ali ex cep. fcribit co tëpore exceptionc côtra pupilli dolum dari, quo dolo non ca/ reac-Doli autem pupilli, qd propc pu bcrtatem funt,capaccs exiftont. Sic itn pcraror luftinianus in infti. de cefiamc to militari, difputat eo demum tempo/ re milid licere tellamentû quoquo mo do conderc,quo in expediuoneeft.Sic difputant iurilconfuiti, quo tempore quis uim depulcric, an incôdnenti, an interuallo temporis intercedente. Ad hïc przdicamentum hoc facit ad cri/ minum exaggeradonê, fîcgrauius pu tatur efle furem diurnû, quàm nodur/ num interficerc, grauius eft occidere diebus feftis quàm operarijs.Quid qd tempus fxpe facit, ut a' regulis general! bus reccdendum fît. Lex generalis eft, neminem cogendum, ut rem fuâ ucn/ dat: At tempore charitaris annonx,co/ genturhomincs ra quxaduidumfpc dantuendciCjUtannona populis fup/ petat,

LIBER T.

petat,l.annona,ff.dc extra ord. cri. Sic diutumitatc temporis amp;nbsp;ufucapio fixS prxfcriprio conftituit, iêd qnis omnia référât, qnx paflim in iurc duili ex prx dicamento quandodecerptatradanû

Vbi.

VBijComplcditur nomina quxlo ca fignificant,inquantum loca funtqux corpora circumfcribunt, un/ deamp; Gilbertus Borretanus inqt: ubt, cft rem aliquo loco circumfcribi,ut ef/ fc in domo, effe in a^o, efle in horto, uerfari in curia. Baldus in commenta/ rtjsin iura feudalia hoc prxdicamen/ turn ualde laudat,ut quod Slt; in iurc ci^ uili ualde neceflarium fit. Nec iniuria, plurima cnim in iure ciuili occurrunt, quae propter locum ÖC exaggerantur, ôCconceduntur. Exaggerantur qui dem fic,atrox iniuria çftimatur ex loco etiam ucluti fi an in theatro ucl in fero, uel in confpedu prxtoris iniuria fada fit,^.atrox iniuria,infii.de iniurijs, Cô

E 5 cédant

dialect, legal»

ceduntur uero, fic qui ruri teftamcntiî facit,dcra folennitatem teftari poteft,!, fi.C.de tcftamcn.T um fi quis in hofti co fit, quoquo modo tcftamcntum fa/ cere poterit,! .refcriptajff. de teftamen * mil. Sic procurator, quamuisinfamia laborer, tarnen à muncre fuo non fub/ mouetur, fi coram principe uel in eins prxtorioucrfctur,l.philoiophi,§.miltgt; tes,$.(ed amp;ignominiac,fF,dcexcuf. tu/ to, Alia qux de prscdicamento diet poHunt 3 ex iurifçôfultis iuuenis petet»

Defitu,

ARiftoteles prxdicamcntum hoc uocat UifSou, id eil, fîtû. Eilau/ tem fitus corporis poßtura Ô6 ftatus,ut federe,ftare, cubare, Sieftando confe-runtconfilia fenatores,fedendo uero indices iententiam ferunt, Huius prx/ dicamenti in iure ciuili paruus dicani an nullus eft ufusrNon cnim uideo ad quid iurifconfulti hoc prxdicamento Oti poflint, OratorcSjhiftorici, et podgt ex

LIBER ï. '

et hoc prïdicamento noninfrequen/ ’ tcrcorpornmftatus defcribuntSicLû uius Kbro feptimo ab urbe: Cur uctera ’ nusinqiut,aux fortifïimus bdlo,com preflis, quod aiQt,manibus fedet, ■ côprcffîs manibus federe f tus eft qui* lt;Jam. Sic Virgilius fitum corporis Süc ni deferibic xgloga fexta:

âilcnum pueri fomno wdcrc ucentem

InfiituM hcüerno uendi ut femper licho, nbsp;nbsp;nbsp;'

De habita* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

I

HAbitushoc in loco otnnem ue/ ftitum fignifîcat, quo corpus ob tegere folcmus, ut eft tunica,thorax, pi' kus.Dchabitu uide 1. ueftis, ff, deau* ro SC areen. kga. Quâlegem ualdeelc ganter Lazarus Bayfius cxplicauit, eu ius commentary paffîm in ftudioforS manibus teruntur. Explicaui ordi* ne decê prxdicamcta,in quibas quan/ do uocum amphibologia etiam atquc ctiam fugienda eft. Ariftoteles ftatim poft illorum tratftationem jpoft prxdi/

Ë 4 camenta«

DIALECT« LEGAL.

camêta,ut uocant, expitcat, quxah'qd. funt nihil, quam uocumampnibologi cai'ö cxpoßtf o, didta poft prxdicamen^ ta, quod à prxdicamctis decem tradaq tur. que in illis ambigûx fignifi'cario nis funtjCXpüccnt.CjctcrSinalia poft/ prxdicamcntaeft Prius,quod quadri/ fartam dicicur. Primum omnium il/ lud quod têporis ratione altcro prius cft. Sicius naturxfeu gentiS prius eft iurc ciu il». Nam ius naturx unà cû ho/ minibus ftatimefle ccepir.lus aytcm ci uilc prodnpcum ÔC. ciuitates conderen tur,magiftratus crearccur, leges fcribe/ rentur,j,fingulorum,infti.de rerum di uifio.SicScçuola iurifconfultus fuit, VIpiano prior. Nam ille lulq Cxiàris têpore darus in iuris ciuilis cognitio/ ne fuit, hic uero fub Alexandre impe/ ratore fioruiuSic luftinianus luftinifî/ lius prior fuit 1 uftiniano, Conftantini filio, quicognomento ^ivo'Tiw'Tamp;' di/ dlus fuit,quod nares truces haberet, eu ius in dccretis eft mentio. Hoc referre/ gulam iuris, qui prior eft tempore po/ tior

LIBER I, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;TJ

tfor eft {ure, SecGdo, ali'qui'd alio eft prius ordtne naturae, fic caiifta effed« priorcxiftitjficapud iuvifcôfultos,of/ fenfio minoris 15 annis eft prior, refti*' tiitioncin integrû. Nâ proxitna caoflä reftitutionis in integrum eft offenfio, Minoris pert nam poftea, minor, ff. de iureiu. ÔC1. quid ft minor, non fcmpcr,ff. demino. Sic dominium eft prius adionereali. Nam proxima can là adionis realis eft dominiS,!, in rem, ff.dereiuend. Contradusucro,ut hoc obiter etiam moneam ,cft remota cauflaadionis rcalis,per l.in.§. explu/ rimiS5ff.de acqui.rerum poflef. Se/ eus eft in adione perfonalijCuius pro-* xima caufla eft obligatiOjper 1, licet, ea obligatiojff.de procura.Remota co tradus, l.confenfu, I. adionum gene/ ra,§.adionum quxdamjff, de adio.ôC oblig. T ertiojid dicitur prius,quod altcro eft prxftantius amp;nbsp;melius. Sic ho mo prior eft omnibus animantibus,id eft, prxftat, alq s animâtibus omnib. 1. iuftiffime, ff.de edilic.edido.Sic atftio

E $ poflefforia

DIALECT. lEQAL.

pofTcfToria prior cft pett'ton'a,id eft,nie lior. Nammeliorcondirio pofïïdentis eft. Quarto, aliqui'd eft altcro pn'us or dl ne, fic genera priora funtfpedeb, ut poflcfïto prior eft poflcflionenatu/ rail ÔC ciuili, qux fpccies funt poffeflïo nis,l,i'ij. quod uulgo,ff. pro haerede, ut fus eft prius iure publico amp;nbsp;priuato, Ç.huius ftudt),infti.deiufti.Sc iure.

De oppofitis.

OPpofita appellamuR,quoruuniS alteriopponitur ivr/StTac

Vtfuntcontraria,qnx funt contraria qualirates, qax prorfus inter felonge' latcqi diffident, ut ui SiC clâdeftine. PoP fidere contraria funtl. ancillairijfF. pro focio.ltem bona fide pofliderc, ÔC magt;' Ia fide res alicuius pofleffîonem obti/ rtere,uricp côtraria funt. Opponunz tur ÔC aliqua rclatiux, ita quod unu al/ eerum référât, Nec tarnen, quod unum cft alterum effe poteft, regulariter, ut diens, feu ut uulgo loquuntur, uafal/ lus

LIBER ï. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;7^

lus Sf dominus, feu patronus, relatiuz inter fe opponuntur. Nam una perfo^ nafîmul ôè clientem ôf patronum age re non poteft. Sic opponuntur amp;nbsp;cm/ phitcuta ÔC dominas, à quo emphiteu fis conceditur» Opponuntur amp;nbsp;ali/ quapriuatiuc. Porrô priuatio,athic accipitur, cft carentia eius in co quod natum eft habere,ut imberbam effe nó cuiuslibet cft, fed eins quod natum eft ut barbâ habeat.ïnfantem efte, eft cius quod natum eft loqui. Hue referre potes rcgulam, qux nulli no in orc eft. Omnis priuatio prxfupponit habitu* hoc eft quod nemo poteft diccre, fe re priuari, aut priuatum efte, quin prius idquopriuatus eft,habuerit. Sic ne/ mo poteft diccre fe de pofleffione fun/ dialicuius deictftom elfe, qui no antea fundum poftederit, Nec ullus fe ex/ oculatum eftc conqueri poteft, qui no ante hac oculis prçditus fuerit « Huius régula ^pterea hic menttonê inferui, tum quod de priuationchiedifputan/ di locus datur, tum utiuucntusregufâ

îTlam

DIALECT, LEGAL, îllam, qux omnium iurifconfultorum fermonc frequentatur, rede inrdligat. Ad extremum aliqua opponuntur contradi(ïlorix, quâdo id quod in uno adicritur in altero infidatur, ut iudicis mandatoobtempcrandumeft,!,!. fEfi quis ius die. non obtemp. amp;nbsp;I. contu/ mada^fT.de re iud. Et iudicis manda to obtemperandum non eft, I. omnes, C.dedecuno.Iibro lo. Ite in filios ani' maduerdtur, quod pater iniufte quid defignarit, inAuten. ut omnes obed. iud.§,bcolum. 5. In filios non animad uerticur, propter iniuftitiam patris, ar/ gum.i.erimen,lF.de poenis.

De modis eorum quat fimul efledicuntur.

PRimo aliqua dicuntur efle fimul quateodem tempore proueniunt nafcuntur.Sic fimul elle dicitur ma/ trimonium dC conienfusmam ubi ma/ trimonium contrahi debet, confenfus quoc^ adfit oportet. Nam nuptias, no conco/

LIBER I;

concubitus, fed confenfus fedt, L nuz pnas,fFdereguluur. Secundofimul efle dicunt, qux inter fe àvTlt;?jfclt;|orr«/, cuius farinx relariua funt nomina^ qux autorc Ariftotele, wfos «iTisjt^ovr« As ^lt;iiTcu, id quod etiam ßartholus adfir/ matinl.côuenticulamjôC gl.inuerbo xternditer,C.de fumma trin.0^ fide c a tho, ut fi ador eft, reus eft: fi fideiuflbr eft/eus eft: fi creditor cft,debitor quo/ ique fit oportet, Denicpfimuleftedi cunturfpeciesqux fubeodem gcncrc collocantur, ut dominium direaS uti/ le,fub dominio genere collocâtur. Do natio caufta mortis, donatio inter ui/ uos, donatio propter nuptias, fub doz natione ponuntur ininfti, de donatio. Item peculium caftrenfc quafi caftren fe profedbuum fub peculio collocan/ tur,ff,dcpeculio, Hçuocesiamenu mcratx quia ambigug runt, fuerunt ex plicandx,nc in prxdicamcntis cliqua uox amphibolaiuuenem perturbaret, fiCutin prxdicamcntis amphibologta turn remis,turn uelis fugiendâ cfle,adz

monercz

73 DIALECT. LEGAL, moneremus. Atuero neiuucms pute^ przdicamentorum cognirionem, alia^* rumquidem arrium ftudiofis condu/ cibiletn eße, (ed iuris câdidads nihil co modi adportare de ufu quern iurifcon fultus ex prgdicamentis caperc poteß, pauca hie appendicis loco adijeiam, amp;C primo omniQ iuuenis iuris Audio de/ fiinatus fciac,prxdicamêta ad rerum fi/ nitiones aucupandas ualde coducere* Etenim in przdicamends amp;nbsp;gcnerajCt difTerendz rerum oftenduntur,quod fi difTerendzin promptu efle non pop fint^accidendaillarum in locum fuffici mus. Atfinidones genere, differenda, 0^ accidendbus conftant.Proinde ubi iuris fiudiofus rei alicuius finidonem inaefiigare uult,illos przdica mentoru ordines cofulat, 66 facile qnomodo res aliquafiniendafit, intelliget. Exempli grada, fi contradum finire uolet, prz/ dicamentorum ordines cofulat, amp;nbsp;etiâ attpedam fecumréputée, in quo ordi/ ne coIlocetur.Subftantiâ non efle con tradum,res ipfa arguiuNam per fc no exiftic

LIBER b

txiftit quantitatcm eflc,quinain dicere potes, cum necin longum, nec latum, nec profundem meriri qucat.In quali/ täte reperis res,quzadnominis uolun tatem pertinent, tails res côtradus eft: at quando ad aliud quoddam refpcdS habet, nempe ad obligationem,genus ad relationem etiam pertinereuidetur» Exqualitate ergoamp; relatione finition nemcontraâus petes. Audiutfti auté .iam, quod genus contraóius fit obliga lio,quare ita dices, contradus eftobli/ gatio i fed quâdo adhuc differentia ab/ ell, mutila eft finitio.Dc differentia igi lur, quK ex accidentibus amp;nbsp;caulTis flatur,profpicies,quaE eftmutuS quod dam uincuium,quo ad aliquid mutuo przftandum homines obliganf SC ob/ ftrin^ntur, hatc ergo erit abfoluta fini tio. Contradus eft obligatio qua ho/ mines inter feadmutuo aliqaa preftan da obftringuntur * Sic uenditio amp;nbsp;em/ ptio eft contradus. Nam uenditor ÔC emptor inter fe mutuo obftringuntur, Ma quod uenditor rem uenditä empto/ ritraz

DIALECT* LEGAL.

ri tradcrc cogftur, SC emptor pecunia proreemptanenditori numerareurgd tur Jn C.dc contrah. empri. 8C uendiu Item fiius ci'uile finire uoleSjid, quâdo non abfolutum nomc eft, habet enitn refpcdom ad dues alicuius ciui'tatis, a quo conftituirur^relatio ergo erit. Hic conftderabis fundamentum quod fit iuris ciuilisj eft autem conftiturio qux/ dam populorum alicuius ciuitatis. De inde amp;nbsp;terminum cofiderabis qui eft, utcinitas aliqua,certo iuremunita/râ/ quilla fit. Sc ciuilem focietatem retine/ re poftit. Ita ergo finies : lus ciuile eft, quodipfe populus fibi ius conftituit, adcolertdamSCcoicruandam ciuilem focietatem, 6. ius autem, inftit. de iure natu. Ab his exemplis iuuenis facile alia exempla, fi qua obiiia fucrint/ini/ tione explicate difcet. Deinde prxdi camentaconferuntetiâ ad excogitan/ da argumenta, quibus res aliquaillu/ ftratur, Nam fi thema fimplex propo/ natur, ut feruitus prxdior 5, ex fubftart tia admonemur, ut quid fit feruitus pa tefaciamuslt;

LIBER I. öï

tefaciamus. Eftauté feruitusius quod dam prxdrjs inhxrenSjquod uni quidë prxdio utilitatem adfert, altcrius oero prxdi] ius 8i(. liberutcm minuit, ita Bar tholus in l, t .ff.de feruitu. Ex quantita/ tcmoneor, ut quas partes uel fpecies habeatferuitiis,apcriatn.Eft autem fer uitus realis, cft feruitus perfonalis, eft feruitus prxdiorö rufticorum, eft ferui tus przdiorum urbanorum. Ex quali/ täte moneor, ut dicam qualis fit rcs fer Uitus, quam uel utentiillacommodet, Uel toleranti incommoder. Ex relatio/ ne doccorj ut oftendam quorfnm reipi ciat,rcfpicit autê ad prxdium. Nam U/ neprxdijs feruitus conftitui no poteft, ^.ideo autë,infti. de feruitu. Exatftio ne ÔC paflione extimulor, ut demon/ ftrem quid operet feu efficiat iêruitiis prxdq ruftici,feruitus prxdij urbani, amp;nbsp;quid mihi prxftare, amp;nbsp;quid tolerate cogatur, qui mihi feruitutem aliquam debet: Ex ubi,admoneor ut declare quo in loco feruitus uel ruftica, uel ur/ bana,uel realis,uel perfonalis mihi de/ F beat

ei DIALECT. LEGA 14

beatur. Ex quado, quo tempore (ef^ uitiis debeat ubiaudis quomodo praS dicarnenta ad argumenta excogitandA oppido conducàt. Adhfc prçdicamcfi ta en'am unlia funt,ad tradationem the fis ÔÔ hypothefis.ThcfiSjideft^qaaeftiO nisjfinc drcumftanttjs propofitp,utc5 fenfus efi de lure natural!,I, t. if. de pa-** dis. Rcftitucio in integrum eft remc dium iuris ualde necefTarium, Hypo/ tbclis quzftioniscircumftantrjs inuo/ lutx,uttmpubes,teftamentüfacerenö poreft,§.prartereajinfti.quibus non eft permif. facteftam, Titiuspofthumu# de in officio Co agere poteft,§.tam aute, infti.deinoff- teftam. utfiproponatur bypothefis.T itius pofthumus de inoft* ficiofo teftamêto agere poteft, Qux hypothefis, ut rede tradetur, pratdica/ mentorum ordines prxftabunt.Nant ex illis loci, quibus res côfirmari amp;nbsp;in/ firmari poffit,ceu penuquodâinftru/ diftimodepromuntur. Mutuantur uc fo hypothefes QC thefes,locos à thema/ tibus fimplicibus, cuiufinodi eft locus

A fini/

tiBER r. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;89

A finidonc, A caviffîs. Ab cftcdibus feu proprqs. A cognatis dC pugnantibus. Quorum locorum, ut iam h ó* ƒ» diAum eftjprxdicamenta (unt fon/ tes» Eft ergo hypothefis, Titius po/ fthumus praEtaritus à patre fuo de inof fidofo teftamento agere poteft,ad qua hypotheftm tracftâdam, primo omniŒ (initio primarix partis inquirenda eft, utputa quid fit teftamentuminoffîciogt; (um,unde fie argumentabitur : Inoffî/ ciofum teftamentum eft, querela qua libericoquerunturfe inique amp;nbsp;prater officium parentum eiTcjautexhxreda/ tos,autprxteritosj§.i.infti.deinoff.tc/ ftamen.Sed Titius pofthumus inique amp;nbsp;prxter officium patrts à patre eft prx teritus,ergo T itius pofthumus deinof fidofo teftamento agere poteft. Hie etiam à cauffa huius querelx colligi po teft,nempc cur hxc querela inftituta fit ÔCàlegequx pofthumo inofficiofite/ fiatnenti querelam permitrit, hoc mö/

F X do,

DIALECT» LEGAL.

do,qufa plerunqjaccidit, quod paren/ tes extünulantur, amp;nbsp;qindem fàlso, ut fuos hxredes aut exhxredent, aut tcreant: ergo çquttas fumma tn caufla futtjUtliberis licerettnoffïciofum tefta/ mentS dicerc,hoc eft, allegarc, cur ex/ haredari ÓC prxtenri non debuerint,!» itj, fF. eo. Et quta lex jpfa copiam facit,, pofthumus dicendt teftamentum mof/ ficiofum: ergo pofthumusilia querela uti poteft. Csterum non fempero/ mnibus locis in quamlibet hypothefi. uti po Humus. Nam funt thcmata quae certos tantum locos requirunt Eft au/ tern prudentia fumma, utdocet Cice/ ro in Topicis,uidere quos locos quxli bet caufla admittat.Quod fl thefim tra (ftes, nempe inofficiofi querela, reme/ diumefleiuris ualde utile,omnibus lo cis paula ante prafcriptis,uti potes ui/ delicet,

• 1 Quid fit teftamentum inoffîdofum.

• 2 Quaecaufla,nempcfummaïquitas,ôi^ neceflîtas,ne liberi fernere à parctib» uel exlmedarent uel preterirentur.

Algt;

LIBER f, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S$

Ab cffedibus, quod faciathxc que/ Tda,utliberis id quod eis debeturjUon adimatun Acognatis,habetautetn hxc adio quiddam commune cum fi/ gura rhetorica, qux appellatur C olor. Nam ut per hanc figuramalicuiusfa/ di cauiTam quod nobis commodum comminifcimur .Sic Cicero Cluentiu propterea per M. Afellinm oppianico ucnenumdedifle cömini(citur,quod Afellius Cluentio offenfior fueritjUt ergo per hanc figuram,cauflam nobis utilem comminifcimur,ita querelant inofficiofi teftamcnti,quafi quodä co/ lore agimus,quafi pater no fanx men/ tis fucrit, cum teftamentum ordinaue/ ratjl.tj.ff.de inoff. Ab his excplis faci le intelligit iuucnis ,quam prxdicame/ torum cognitio iurifcofulto ualde pro fitjUt è quibus ÔC finitiones rerum au/ cuparijtradationes thefiumfilt;hypo/ thefium, quarum SC in fcholis 8lt; foro ufuseftplurimusjuenaripoflit. Sed hic aliquis dialedicx infenfior dieet: £cquid tu de finittonibus rcrû iuris ct/

F 5 uilis

Çd DIALECT. LEGAL.

uih's ex prédira mentis inquirendfsdi/ fputas An nefcis rcgulam illam, qûæ omni inrifconfulto in ore eft îquot; Omnis diffinitio in iure periculofa eft, rarS eft cnim, utnon fubuerri poffit, I. omnis, ff.deregu.iu.Ego uero ad hanc régula ira refpondeo : Quod quando finitio folida 8C firma conftare,autore Quinti liano, debeat gcncre proprio differcn/ tia ÔC breuiter SC proprie rei fubftantiä rxplicare, periculofum aliquando ent diffinitiones iurifconfultorum excute/ tz., ut qui non ita anxie femper SC ada/ tnuftim res finiunt ♦ Nam iurifconfulti ftqie contenti funt, fi rei fubftantiâ ut^* cunqi pofTunt generaliter deftribant. Sic Vlpianus legem finit cftccomma/ nc prxceptum,!. j.fF, de legibus,cS pri/ uatx leges etiamlegesfunt,amp; tarnen non communia funtprxcepta. Sic VI/ pianus filium finit eftè eum, qui ex ui/ ro amp;nbsp;eius uxorcnafcatur, cum ÔC ali) fi Itj funt nô ex uxore nati,ueluti fuis na/ talib. reftituti feu legittimati. Quod fi ergo ad diakdicam amuftim finitio/

nem

LIBßR h nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ß?

nem amp;nbsp;legis amp;nbsp;filij ab Vlpiano prodir öam exiges.fubucrcetur, Nam diffint tio non debet ePfc anguftior quam défi nitum, PrxtereaiurifcÔfulti aliquâ/ do ex fblo modo, per quem rcs inue/ dh eft, finitioncs architedâtur, ut cum Florênnusinl.üq.fF. dcftatuhomt fer uitutem finit eflè côftitutionem iurif/ gentium,qua quis dominio alieno cÔ^ tra naturam fubtjcitur. Sic finitur ÔC fti pulatio in l.eodem, ff.de uerb.obligat. Stioulatio cft uerborum côccptiojamp;c.

Nam raro ex effeda tantum finition nés formant iurifconfulti, ut cum apz pellationem finierunt effe primx fenz tentix,qux in pendentifit reciflîonem. Si ergo finitioncs iurifconfultorum ad dialedicas prxeeptiones ueluù ad perz pendiculum expenderis jraro continz BCt 5 quem fubucrtipoflînt, quanquâ ainiurcoccurrunt nonnunquam fiz nitiones, qux dialedicos Ariftarchos facile ferre poffunt. Sed ut fimpliciter ÔC crafic aliqui iurifconfulti finiant, ali qiua.habcant oportet, unde rcrum fuaz

F 4. rum

«9 DIALECT. LEGAL.

rum fmmones fâdh'us expromantjfmi tionû uero promptuariajprxdicameiv torumfuntordineSjin quos fiiurifcon fukus animum intendat, rerum fuaru uel defcriptionem uel diffînïtionê mix norinegodo fnuenire potent. Audit ergo iuueniSjquod quamuis in iure o/ mnis fere finitio periculofa fit^ tarnen fj niendi rationem iurifconfulto ex prær dicamentis petendam efle-Hacc qup de f$rxdicamentorum utilitate amp;nbsp;finiendi ratione iurifconfultorum dixi forfitan prolixins^quamneceHc fuit tradaui, fed tamenqtwdo commode omittino po terant, obiter iuuenibus ftudioHs ia ris ciuilis oRêderelibuit,utex illis quae comodaex prxdicamentis auffec

re poiTint, liquide intelligât, ut ufuni etiâ harQrerû in forum adfex^

rant.

dialect. LEGAU LlBRl

PRIM! FINIS.

DI/^

UBER IV nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;@9

PIAIECTICA LE'G A I I S A

Chriftophoro He^endor/ phino confcri ptaLib»

Ilf

i Advenus iuüenibus, qui iuris ciuilis Audio deftinantur, oftendi/ mus, quibus cx rebus 8C finitiones çt dipifio __________, ncs reram coftent, ÔC ynde fumi qucât^ Nam ex genere,pro prio, differentia, accidête, finitiones iu/ xtadiuifioncs conflari diximus,ex prg dicamenris uero genera, differentias, propria peri oftendimus. Et ut paucis dicam, quomodo dialectica ars 8C fi/ niêdi ÔC diuidcdifit,explicauimus.Su/ pereftautem, ut amp;nbsp;adargumentationé uiam muniamus, id quod futurû eft,fi propofitionum ex quibus argumenta tionescontexunturmateriâ ôCra tionem excutiemus.Sed ad rem ipfam accingar*

F Quid

DIALECT, LEGAL.

Quid propofîrio, PRopofttto ita fcrèfîniri (bletjpro/ pofirio eft oratio indicanua, uerS ßd falfum fignificansjUt Cofuetudojie gCiTi imitatur,§, fine fcripto,infti.de iu re natu, Porro quondam in fcholis tra/ debatur,propterea propofitioncm ora tioncm efle indicauuamjquod ilia fola ucl uerum ucl falfum indicet. At ueru eft autoribus philoibphis, quando ahgt; quid ita à nobis intelligif jUt re ipfa eft, Econtrario falfum eft,cum in reiintel / ligenriahallucinamur, neceam pro eo atc^ eft intelligimus. Verbi gratia,cum dicojcmptio QC uenditio confenfu con traliuntar,propofitio eft uera, utferes habet, ita quoi^ à me per hanc oratio/ nem enunciaca eft. Item cum dico, o/ mnis obligatio tollitur, folutioneeius quod debetur,eft quoque oratio ucra: nam ipfam ipfo quod aiunt, acu tetigi, amp;nbsp;res ipfa cum intelledu meoconfen/ tit. Enimuero cum dicojpermutatio eft emptioni QC uenditioni cognata,fal fa eftpropofitio.Namfecusat«^ resfe habet

LIBER II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gl

habet,à mc tntdligttur. Etenim Procu li fententia, cui ettam prx cactcris lufti/ nianuspalmamdefert. Permutatioeft propria fpccies contractus à uenditio/ ne feparata,§.fed Proculi,infti. de cm/ ptio.öducnd. Item cum dico: Dona ' rio propter nuptias nö eft donatio,pro pofitiocftfalfa: nam aliter rem in teile/ du comprehendo, quam debco,inin/ (tiudedona.

Diuifio propofitionum»

MAiores noftri quorum fenten/ tiam in artibus liberalibus, ora/ culilocohabeo ,propofitionem trifa/ riam diuidi adfïrmabât. Partim penes fubftantiam,partim penes qualitatem, partim penes quantitate. Penes fub ßantiam propofitio diuidit in catego/ ricam hypothedeâ, Catcgorica eft oratio in quafimpliciter aliquiddcal/ tero prxdicatur, uel ut craffius loquar, in qua aliqd altcri fimpliciter attribuit, ut rap tor bonorum alienorum, eft fur improbus*

DIALECT. LEGAL.

improbus, §. ijnftit. deuibono. rap# ubi fur improbus atmbuit raptori bo/ norum alienor urn, ubieuâ hoc obier/ uabit iuris câdidatus, /n categorica pofiaoneeflc uoces, qaarum prior uo çetur ab Ariftotple wroni/^ivoii, id eft, fubieda, uoxpofterior, ïctilHyp^ijAvo^, id eft, uox quz alreri attribuitur, cS dix co: Mutuum eft cotradus Prior uox eft fubiedû, id eft, ttox de qua aliquid dicifur, pofterior uox prxdicatS, Por/ rd eft uerbam copula, uocat quod fub iedumamp; przdicatum copulat. Ridi/ culum uero eft, quod quondam ä pie/ rifque tradebatur propofitionem cate/ goricam ex tribus tarnen uocibus fub/ iedojcopulajprzdicato conftare, cum fiCexplurib, uocibus propofitio opti/ me confiaripoflit. Verbi gratia, quid obftatcurnon etiam propofitio fitil/ ludrdum Adrian! ini.xiqff.dç pcenis. In maleficrjs uoluntas fpedatur,non exitus^ quando Ô6 inhac oratione fen/ tentia eft abfoluta 0^ integra, diccdum hie nobis erat de hypothetica propofi/ tione

tIBER It.

doncjfed de ilia paulo poft oportunior difpuxandi locus dabitur.

Aliadiuifio propofirionum.

PEnes qualitatâ propofitio in ad/ firmatiuam Qc negatiuam diuidû tur. Adfirmatiua propofitio eft in q pracdicatum adfiirmatur fubiedo infix rere, ut plus cautionis eft in rem quant perfonamjl.pluSjfEdereguju .In qua propofitionecaatioprxdicatum adfir/ matur inhçrererei.Item cum dico: Me lior eft coditio poflidcntis, hie rurfum prxdicatum melior conditio attribuit adcftepoflidenti. Negatiua propoft tio eft, in qua prxdicatum negatiir fub iedoinhxrere. Creditor non eft do/ minus pignoris,§. 1. infti. qnibus alie/ na,amp;^c. Hie dominium pignoris nega tur fubiedo inhxrere* Item maritus non eft dominus bonorum parapher/ nahum uxoris ea inaita. lurifconful ti, ut hoc obiter moneam, côditionem impoflibilem in cotradibus adfirma/

I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tiue

94 DIALECT. lEGAU

pronundatam, non i nucilem cHé «dtirmant, ut ü dicas, û codum digito tangas,cibi hoe uendani,óifc. At ne/ gatiuepronunetatatn, utilem cxiftcre, ut fî dicam, (i digito codum non attin/ gas,in fodecatem noftratn recipieris.

Etquandoadfirmauua conditio eil impoffîbilis, negatiua quzei adueriàt poiïibilis S)C neceilaria, parit côtradâ, CK^ naturalem obligarionem producit, l.impoilibilis conditio,ff. de uerb.obff gat. Hoepropterea hic montre uo/ ku, turn utiuuenis negatiuampropo/ fitionemnonraro adfïrmatiua poten/ doré efle cognofcat,amp; ut uideat quod, quid fit adiirmatiua, quid negatiUa c5 dido in contradibus, intelleaurus no fit,n non dialedicx pentus fuerit*

Aliadiuifio propofîdonum»

PEnes quantitatem propofitiodi/ uiditur in uniuerialem, pardcula/ rem, indefinitam, iïngularem. Vni/ uerfalis propoiido eff, in qua fubiedo iignuni

■ tiBER IT,

lignum parttculare priponitur, uidell cct omnis, nemo non, quis non, nihil non, quantum eft return, ut omnis ma ritus eft tutor uxoris fux,ex iuris Saxo nici fancioncjfecus eft in l.maritus, G, qui tuto. dare poff. Nemo non tutor fufpedus fieri poteft,^.oftcndimus,in . ftit.dc fufpcAis tuto.Quis non in pccu niartjs controuerftjs proruratoremco ftituere poteftc’l.in pecuniarijs contro/ uerftjSjC.deprocura.Nihil nonbono rum in dotcmmarito fceminadarepo teftji.nuUalcge, C.deiuredot. Quan/ turn eft feruitutum,non utcndo decen nio, cótra prxfentes uiginti annorunt fpado contra abfentes amittunturl. il» cutjC.dc feruitu. amp;nbsp;aqua* Particula ris propofitio eft, in qua fubiedo fi/ gnum particulate proponitur ,utdeU^ eet quidam, quxdam, quoddam, ali/ quis, aliqua, aliquod, nonnihil, non/ nullus,plericç,Vt qusedam ufursefune bris pccunix peti non poftuntjl.quatn

. uis,C. deufu* Itemaliqua iniuria eft attox,Ç.atroccm, ff, dciniu, Quxdan» adiones

DIALECT, lEGrAL, adiones tempore finiuntur, ut gdiliag plcrg^ omnesd.in tépore, ff.de diuer, tempo, prxffrip. Nonnullum priuilegt; gium exnnguitur cQ perfona, uide Dÿ numincpriuilegium dereg.in. infe/. xto. Indefinita eft, qux profertur ci/, tra fi'gnum,uel uniuerfale, uel parocu/ lare, ut priuatorum conuentio iuri pu/ blico non derogat,l.pignus, ff.de reg, iuris ♦ Itê perfonis data immunitas, c3 perfonis extinguitur. Item rebus data immunitas nunquam extinguitur,!# a:tatem,ff.decenfibus.Apudiurifcon/ ffiltos non parua contetitio eft an inde finita propofitio tantum polleat,quart turn uniuerfalis. Ego utillam prolixï diiputationem in compendium cótra/ ham, iuuenem primo omnium latere nolo, quod cum no eft eadem ratio ÔC conditio omnium particularium, quaj in uniuerfo complecftuntur: Indefinita non çquipollcatuniuerfali adfirmati^ «x,utfî alicui lego omne marmoriij Uniuerrum,amp; ut Grscci dicunt ImSoAs uideor legare Si ftatuas, dC fi quid elf . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aliaruirt

LIBERI!. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;97

aharum fpecierum è marmore’ fadariï, l.hxres meus,§. i. de leg.iq. 1, i .ff. de au/ ro amp;nbsp;argento Icga. Qiiod fi uero lege/ turmarmor «o^isiKSis, id eft, indéfini/ . te j in legato rudis tâtû marmoris mate ria comprehenditur, fpecies èmarmo/ refaiîlx non compledlunturj.auxfiriï, ^.illud fortaffe,ff.de leg.iq. Ad hoc fila na leget indefinite, lana tinâa in Icga/ to non comprehenditur,l.ficut,ff.de le ga.iq.Et tarnen fi omnis lana leget,tin aa quoc^ compleditur,!. pcdiculis,§. labeo^.delega.iq. Deinde obier/ uet iuucnis quod quando omniû par/ ticularium eadem eft ratio 2lt; condi tio, indefinita, adfirmatiux enunciata, uniuerfalixquipolleat. Verbi gratia, fî teftator inftituat hxredes plures, amp;nbsp;po ftea cMj’isixeèî, 8lt; indefinite dicat: Hs./ res meus damnas efto fitiodecernda rc. Hic om nés in uniuerfum compte/ henduntur,hac gratia, quod omnium eft eadem conditio, ÔC teftator poteft omnes,eodem modo damnare. Nam omnes hxredes fuut, ôC à tefta.ore r

G mo

DIALECT. LEGAU mo non commo dum auffert,l.fî pluri/. bus,Slt;^ l.fiita reh'dum eftjff.deleg.t].

Sicqiiocpindcfinitx negatiiie pro/ nunciatæ, uniuerfalis negauuaxqu»/ poller jl.i's qui,§.uerumjft. dereb.dub.

Poftremo in legibiis quocp indefi/ nita uniuerfali reTpondet. EtemmlegS cfl:,ut de uniïierfis conftiruantSC prxd piantl.ij.ff.de leg. Indilpofitione, quxipfi proferenti faiiorem conciliar, non eft alienum à fide indefînirâ xqui/ poliere untuerfaU, ut ft pater dicat : Fi/ lium meu hxrcdem inftituo, filio mco tutores do, credibile efle debet, quod in uniaerfum omnibus fuis fili}s pro-* fpexeritji.fi quis it3,ff.dcteftatnê.turo. Hxc fere funtqux interprétés iuris de xquipollcntia uniucrlalis QC indefinite propofirionis in medium adferut, quo rum iuuenem iuris ftudiofum, nc pla/ neharum rerum hofpes fit, paucis fub monere uolui. Propofitio fingula/ ris eft in qua terminus fingularis id eft nomen proprium, fubicdiloco collo/ catur, ut luftinianus imperator falsógt;gt;.

Suida

LIBER IL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;9p

Suida «mAcjJxSïT©- appdlatur, Vlpia nus iurifcôfukus elegâti diakdo ufus eft» Trebatius iuiilconfultus iudicio prxdpiti 8C improuido fuit, unde eriS inPandedarumtibns non raro illius fcntentiaimprobatnr.Labeo conftan»* tior fuit Capitone. Refipiunt fingula/ rçs propofitioneSjS«: id generis oratio/ neSjhocprædium debet mihi feruitutê. Hic colonus eft partiarius , id eft, quo cum aliquidcômünehabemusôCpar/ timur,

Aliadiuifio propofitionQ*

PRxter cnumcratas propofitionû diuifiones, pleriq; propofitionqs

8C hoc modo diuidunt, quod propofi/ tionum aliqux fint neceftarix, ahquae fint contingentes. Neceftarix funt, in quibus prxdicatû eft uel genus, ucl differentia, uel proprium. uel enamfi/ nitio, ita ut fubiedto neccftario infit, ut focietas eft contratftus, conluetudo eft lex non fcripta,tacito confenfu populi approbatajubi diftcrentia de fpecie (ftâ

G i con/

lOO DIALECT. LEGAL.

con Cue tu do ipecies eft fun's ) prxdicafr Etenim coruuetudo in hocdiffcrt àIc/ ge fcn'pra, quod lex fcripta in icriptU'* ram redadla apcrto populi conftnfu rc cipitLir. Coniuerudo uero fine fcripto, tacito populi confenfu approbatur,!. dequibuscauBis, ft. deleg. ItemcS dico; minor uiginti quincß annis eft, annum uicefimumquintQ gratis agit,l. fimaritus,§.mmorcm, ft.ad legem lu(. NecclVariaquoc^eftpropofitio, nam finitio fubietfto attribuitur. Sic cum dico : Padum eft duorum plurium uc inidemplacitumconfenfiis,!. i. fF. de padis. Neceftaria eft propofitio, nam tota finitio, fubiedo attribuitur. C 5 , tingens propofitio eft,in qua prxdicagt; turn eft accidens, Ager Sempronij eft ucdigalis,prxdium Titij eft rufttcum, Pomponius iurifcofultus fuit

inl.apud,!^.defid.lib. Stciîra/ ut VIpiani uerbo utar, pro pofitionumóC naturam, ÓCdiuifiones explicaui. lâm utetiam iuuenis iuri ci/ uili deftinatus fciat quidnâ ilia qua ha/ dcnus

HBF, R H.

101

öenu-! de propofitior.ihus dixijfibi c5 modare queant, pauca quidam addâ»

Quid cognitio propofitionum iurifconiuko commodet»

•Tlt; On pro CO atq? dccetuerbis con fequipo{rum,quàmmultûcom tnodiiürifcôfultus ex propofitionum cognirioneaccipiat. Nâ primo omniû perfpedarationc propofitionum in le gibusfacillimcpcrfpiciet,quâ ad unâ îpeciemuclcafum aut prooâdum aut improbandum argumenta belle refe/ rantur,ÔC qnàm o-ovrenç omnia co-* hircant id quod ut pcrfpicuû fiat,cxê/ plum unum adducaman IJed 00,§.lu/ iianus ait, ff. quod met. cau. Lft thema uel propofitio quod creditor ui debitS exigens à debitore in Icj^em luliam in/ cidat,amp; ius crediti amittat.Hic prop© fitio in fequenti 1. probatur argumen/ tis, quorum primum eft didum ab an toritate diui Marei, qtii hoc ita efte fta/ tuerit, ergo uerum elîe fccQdum eft ab

G 5 ■ exem/

jÔî dialect* legal, excmplo Marciani,cjui eu debttori füo irim adlitbuinet, de ut aceufatus co/ rarn Cxfaredixiiîèt: Vim nullam feci Cïfemox diuus Marcus argumenco àfinirione, ôô hoc eft argumentum ter tium,probat juim fiet non tantû quan/ dohomtnes uiilncrentur^fed ÇC cûid quod altcûi debetur, non per iudtccm, fed ui repoftulatur, mox conclufio fc/ quitur, ergo creditor uim adhibens de bitori ius crediti non habet.In hoc cxc plo iuuents utdet.quomodo deprehen fa amp;nbsp;conftituta propofitionc argumen ta accommodatiflime ad propofitionc probandam adiungantur. At cum ra/ tionispropofitionû ignari fumus, hoc in legibus quinâ animaduertere poflû musî'Deinde cû in feholis dere aliqua difputationê exorditur iurifconfultus, permagni rcfcrtjUtfiintelligi udit,pro pofitionem aliquam, qux difputatio/ nis prora Ôl puppis fit, conftituat, Ad hxc fi vit ferè ad qu-Tcftiim iurifprudcn/ tiam conuertimusjinforo acQoris par/ tes agatjcxpropofitionum cognitionc docebitur,

UBER It nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-105

doccbiturjUt fecundum negorq expo/ fitioncm propofitionc proférât in qua totius ncgocq fumma confiftat j'd qd prxtcrquâm quod iudici,caput caultg ob oculos point, utprobetur, often dit etiam ipfi adori, matcn'efn dicendi fuggcrit.T urn ubi rei uel cxcepriones, uel alias defcnfiones audiuit iurifconz fultus adoris partibus defangens, ex ptopofitionib.pcrfpediSjkui, utaiut, brachio qag fumma fit cotradidionis, ipfiusreiexponetjSe mox conftitutis propofitionibus alqs/ci argumenta di luet. Ç^odfi uero defendatperfonam in iudicio iurifconfultus'jrurfum ualdc proderit,in propofitionibus bene exer citatu efte: nam id facict, ut minori ne/-gotio, in quo pedem defigat aduerfa/ • rius, intelligat QC ucl exceptionem fuam, uel aliud quid artificiofius pro/ ponat. X erbigratiajubiiurifconfukas rei uicem defendet, 6l quidadionis in reum ador jntendat percipit, moxbre uitcr repetita adione proponcrc pq/ teft J adori non liccre ut uel reum cofa

G 4 hoc

ÎO4 dtalfct. legal. hoc ludice in nis uocct, uel hac de read iudicem pcrtrahat, deinde conftituta propoü'tionc argumenta fubiungft,^ fit ut omnia intelli'gibiliora iudidbus faciat, 5)i. ad triflem literam facilius cfFu gère queat. Poftremoj fi iurifconful tus ud. coram principe uel populo de ah'qua re uerba fadlurus eftjUalde déco rum eritj dicam an ualde ad intdligenz tiam eorum quidicuntur/acietji pri/ mum propofitionem côftituat, ut qua de rc oratio futura fit, cognofei point.

Et hadenus quidem oltêdi,ad quid conducat iurifconfulto, fiillamdialez diex partem qux propofitionum con nexionem docct, perfpedam habeat. At hic dixerit aliquis, ecquorfum atti-nct, tam uaria propofitionum genera cognita haberef Audi, ilia uarietas pro pofitionum ad hoc conducet,utetiam iurifconfultus feiat, quid àaâoA««?, quid dicatur:Etquxneceffaz rio,quç contingenter cohxrcant,amp;^ fie quam ud ipfe,ud aduerfarius fortibus argumentorum, quxpropofitionibu» confiant.

, LIBER It. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!0$

conftant, copiis inftnidtus fit compe/ riat.Verbi grat a, fi »intffonfultusita colligat, Titiuscft Scpronq agnatus, ergo cfthxrcs, alter qui hocargumen/ ti genus audit, ubi propofitionum cö^ ncdendarum gnarus eft, facile intelli/ ^itprioretn propofittoncm, Titias eft Sctnpronq agnatus ,cire cotingentem, proinde no n nccelTario effici pofterio rem,quod'Titius Sempronq fithxres. At uerojfi ita colligit iurifconfultus, lo catio ÔC conducRio contrabitur confen fu.Sempronius dum locator ei à Titio horreumconfenfit jCrgo Scmpronius cum T itio contraxit. Hic iurifconfuk tus propofitionS gnarus intelligit unä propofitioncm in hac argumentation ne^necefTario ex alia fequi, Ete h cauf/ fa etficiens de effedu prxçlicatur.Nam confenfus effidt, ut contradus locatio nis condudionis fartus tedus fit, Porro ufum uniuerfalium, particula/ rium,8Caliarum propofitionum infe/ quentilibro cômôftrabimus. Propero iä adaccidctia propofitionS.

G De

IO5 DIALECT, LEGAL,

Dcacci'denttbus pro po/ fitionum.

PRopofitionibus accidiintoppofi üojconuerfiojxqiuponcntia.

De oppofîtionc propofî/ donum,

OPpofido eftjquâdo duarpropo/ fidones inter fe pugnant amp;, op/ ponuntiir,uc! in qualitate uel quantita te 5 cuius fpecics quatuor enumerâtur: Côtrarix,fubcontrarix, fubalternx, cô tradidorix propofitioncs. Contra/ rixfiintjduxuniuerfàlcsjquarum una eft adfîrmatiua, altera eft negariuä, ut omnes contractus fecundum uolunta tem contrahentium podus quam ucr^ ba confiderandi funt,! in conuentioni bus,ff.de uerbo.figni. Et nullicontra/ tftus fecundum uoluntatein côtrabeiv dum podus quam uerba confiderandi funt. Item,omnis ucrc contumax in ex penfiscödcmnanduseft,6C nullus ue/ ic

lief.r Ih

107

te contumax in expenfis condemnan/ dus cft. Cïterum hoe in feholis dia/ lecflicorum ualdefrequentatur. Con/ tl arias lieras no unquamexiftercpof/ fe, falfas uero in materia contingenti, hoe eftj dum prxdicatum eft accidens, exiftere poire,at omnis qui uadimo/ nium non obitjContumax eft. Et nul/ lus qui uadimonium non obit, contu/ max eftjUtraœ propofitio eft falfa, NS funt caufla: plurimx, qux illos qui ua/ dimonium non obeunt, nec fe iudicio fiftuntjà contumacia uindicant,uidr.K non cxigimus,§. ft quis, ïF.fi quis cau/ tió.Tum 8C ilia falfa eft,Nullus qui ua dimonium non obit, cotumax eft. NS regulariter ille qui fe iudicio non fiftit, , contumax eflciudicatur, Eiufdem monetx funtamp; illæ propofitiones, 0/ mnis exceptio peremptoria poft litem conteftatam eft producenda. Et nulla exceptio poft litem côteftatam eft pro/ ducenda utracp eft falfa, Nam non 0/ mnis exceptio peremptoria poftlitcm côteftatam, leu iudicium receptum,eft produ/

loe D I JIL E C T. LEGAL.

produccnda.SjquïdemrunrIlberyex/ . cepdonesperemptorixjquxeaam an/ tefudicio acceptiim producï pofTunt, ut exceptio rei indicatx.exceprio trâfa/ dlionis, exceptio iurifiurandi, quxex/ ceprioncs antelitemcontcftatam pro/ dudx Iltis conteftationem impediunt» Nam fimul ac probate fuerunt,efïici5t ut reus à iudicio liberetur. Subcon/ trarix ('untduzparticulares propofitio nes, qiiârum unaeft uniuenalis adfir/ madua, altera particiilaris negatiiia,ut quidam nocïlu etiâutfeiudicio fiftant, citandi l'untjUtfunthofpites óf peregri nijófetiam incolxfugam adornantes. Qiiidam nodu ut (è iudicio fiRant, ci/ tandi non funt, qua de re uide Specula tore, lté, quidârei abaiflore propria autoritate citra iudicis auroritatê capi poHunt Lait ptor,§.fi debitori\ff.de his qui in fraudé credito.ôf glo.in infti.de adionibus in prin.ift uerbo in iudicio. 8ic creditor debitorcm de fugafufpc/ eftûfua ipfius autoritäre caperc poteft.

Qiudam rei ab adore propria auto ritate

L I B e B I U nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;109

ritate dtraiudids autoritatem capinô potTunt, Diakdicorû uox eft, fob/ contrarias in materia côtingenti (imul aéras exifterc,iit in exemphs iam à me rebtiSjperipicuQeft.Sedaddamusaha e xemplagt;quxdam donatio nés i ndigct monumentiSj 1. inhac facratilïiina, C. de donatio, quxdam donationes non indigent monumcntisjl. fancimus,!. fi quis,C.dedona. item quidâûncmaa dato proalqsagcrcpoirunt,!. exigcdi, C. de procura . quidam fine mandate» pro alqs agere non polTunr, ut funt ex terni, qui aliorum defenfioncmfulci/ piunt. Contradidlorix funt ÔC diix fingulares propofitiones, utTitius cil procurator ad toumeauflam conftnti tus. Titius nô eft procurator ad totam cauflam conftitutusjcuius generis pro pofitioncs nunquâ fimul uel uerx uel falfx elîe pofUint. Subalternx non proprix inter fe opponuntur. Nâ lune particulares lub uniuerfalibus colloca/ txjunde apiiflimecoUigimus : Omnis fententia exprefîîm contra iuris ngo^ rem

no DIALECT, LEGAL.

rêtn data iiakre no debet, ergo nec hrö fentenua contra n'gorem iuris data ua/ lebitjl.fi expreflinijff.de appellat, 1 te omnes feruitutes non utendoamictun tur,l.ficut,C,de feruitu.crgo hxcferui tus non utendo amittetur.bed ut oppo (itiones propofitionum clarius peripi/ cipofltnt,eas infiguram redigam.

qui aliu lt;if = nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;NuHus qui ahum

dareco CotrarU defend t(Atis ÿtur.' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dareojÿtur.

qiti aliunt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Qui da qui aliS

défenditfatis dare Suhcotrariit defendtt fans cogttur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dare no cog'tur4

In I.proprio, qyi alium, ff.de^cura.

Dcufu

LIBER II.

UL

t De ufu oppofitionum propolîtionis.

'T’ oppofitionibus propofirionS i L iuriCconfultus primo omniû in/

tdliget,fi qux «v7iva(^ûu in legibus oc cuirerint, quaruni exempla no.n paru milita Gulielmus Budxus in Annota tionibus Pandedarû obfcruauit. De/ inde quando in forenfibus adiionibus uerfatur,iurifconfukus ex oppofîtio ni bus propofitionum admonebitur,ne pugnantia ÔC contraria inter dicen dumenutiat. Nam pugnâtiaallegarrs non cft audienduSjl. ubi repugnantia, ff.de reg.iu.Tum fi quando ab alio pu gnantia produci intelliget. habebit oc/ cafionem iufiam criminâdi ca qux pro duefia funt. Poftremo in quxcunip tandem incidatiurifcôfultusjcxoppo/ fitionibus propofitionum extimula/ bitur,ut pugnâtia facile olfaciat, et ipfc ne,quç inter fe pugn£nt,dicat admonc. bitur. Nonraro in teftimonijs produ/ cendis,contraria audimus, qux uix re/ f nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de

tà DIALECT. LEGAL;

de intelligi po Hunt citra oppofitiones propofin’onum cognitionem , Verbi gratia,fi unus teftis dicat, Sempronius ■ cam T itius occideretur fuit Romae, öó alter dicat Sempronius cum Titius oc c idcretur fuit Pariiijs, funt pugnantia, qux ut exade intelligantur, fpedes op pofitionQ propofitionis perfpedeeffi cient.Sicquando Clodias accufaretur uiolatx reiigionis Bons dex,rerponde bat fc eo die Romx non fuilTe cum à fe Pompeiam ftupratam efle infimulare/ tur.Cicero uero SCtelles alq Clodium eo die Romx uifum fatebantur, tacco hie quod cum interprétés iuris ciailis, non raro uel lt;/'»?lt;/'»« ■a««rcep dilTiden/ tia fcribant, baud facile à nobis percigt; pientur, fi non oppofitionum propo/ fittonis pcriti fumus.Breuiter, quonia non in uita tanrum 5C moribus requiri tur,ut nobis coftemus, fed ÖC in fermo ne maxime profpiciendum eft,ne Ion/ gelateq; difïïdêtia inter fe copulemas, ualdc utile eft iurifconfultOjli propofi/ tionum oppofitiones, adanadlTim per/ lt;•

fpçdas

LIBER II. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tij

fpeöäshabeat.

De zquipollcntia propo/ fitionum.

AEqaipollétia propofitionû eft, quando dug propofitionesjquç àntehac diffîdere utdebantur idem pol lere,ôô üt Grace loquar »(roc/'t/vau«!/, oftenduntur, nobis pueris aquipollen lia propofitionum tribus regulis trade batur,quas propter uetuftatem amp;nbsp;reue rentiam,quam maioribus noftris debc muSjhicrepetam.

Prima régula.

Egatio poftpoiîta figno uniuer fall,facit ut contraria propofitio ries idem polleant. Contraria funt, o/ mnis noxalis aëlio caput fequttur, §ï omnis,infti.de noxa^adio.ut nulla no xalis adio caput fequitur.T u poftpo/ ne negationê figno uniuerfali hocmo do î Nulla non aâio noxalis caput fe/

H • quitutj

1»4 DIALt-CT. LeGAL, quiturgt;amp;^liquido perfpicics propolï/ tiones cotrarias idem poliere. Nam SC ex grammaticis fans conftat nulkï uoit adlionem, Sc omnem adionemidem cflè. Prxtereafidicas jOmnis noxialis adto caput non fequitur, xquipoilet huic,nulla capitalis adio caput fèqun. Eft inter iurileonfultos magna conteit tio an huic primx regulx xquipollen/ tiarum propofitionum etiam in iure ci uili fit locus, perinde ac iura ciuilia à grammatico lèrmone aliéna fint, Za/ flus ilkinternoftri feculi iurifcofukos, prçclari nominis plurimis exemplis o** ftendit,illam prima regulam xquipol-* lentiarum propofitionum,SC in 11. ufi'' tatam efle, id quod non magno nego/ tio oftendi poteft, Nâ cum leges a'‘plx/ no ÔC ufitato loquendi more nôabhor reantj no magni laboris eft, in legibus^ oftendere,quod non omnis SC nullus, Sc quod nullus nonSC omnis inter fc xquipolleant. Sed uideamus tame exé plain 1,obligarfff. deauto. tuto. hxC funt uerba,ODligari ex omni coni radn pupillus

HBF R tl. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;11$.

tgt;upiUus Gnemcoris autoritäre non po tcftj ubi Acrurlius interprétât, ex nul/ lo contractu pupi’him (ine tutoris au/ toritate obligati,óó rede quidem: nam nonomnisSlt; nullus inter feæquipol/ lent,eftlexlegittimos,§ an'igitur,cum glofla,ff.dclegit.tute,ubi hçc uerba co perimus : magis eft utfi non omnes fatis dederunt, hie Accurfius quocß an notauit amp;nbsp;quidem non infeliciter, id eft,ft nullus fatis dedit. Sed quid in re iftapuerili, cxêplis tam pluribus utort' CacterQ quod Kartholus ex I. fi fcruus, ^,fiplurium,ff.fi quis cautio.amp;c. regti lam illam grammatica loquendi co/ fuctadinem oppugnarc conatur, ridi/ culum eft plane ÔCindignum, quod à tanto iuriiconfulto proferatur. Etenim quis non ex contextu uerborumlegiü intelligitjOmnes ftatos no efle, dCCt no fimpliciter diet,fed ad ilia qux fequun/ turreferri. Nameum quidam promi/ fiflet,feomnesfcruos fiftere uellc,£ni cum aliquos non ftitiflet confequituC à uero non alienum eftc, omnes ftatos

Hl non

Ittf DIALECT. LEGAL.

non efle, id eft, aliquos domt relilt;ftos'.i Hxc ergo oratio relatona ad regulam illam primam xqiiipoHentiaru, ut que in abfolutis orationibus nunqaam no ueraeft, prorfus non pertiner.

Secunda régula.

CVm negatio figno uel unfucrfa/ li uel particular!, aut prxponicur aut poftponitur, fubalternas inter fe x/ quipollcre facit, utomne promifl'uin caditin debi'tum ius, ÔC quoddam pro mifliim cadit in debitum ius .Tu pra:-* poneamp; poftpone huic.fpofitibnine/ gationem, Omne prominum caditin debitumius.Non omne'promifliim cadit in debitum iusjô^ ab ilia non difti debit, quoddä promiftum caditin de/ bitum ius. Vel hoc modo:Non quod/ dam promiftum caditin debitum ius, scquipollethuic, omne promiftum ca/ dit in debits ins. Subalternx Cunt: Nul/ lus pluribus defenfionibus uti prohi/ betur, 1, nullus de reg. iu, in fexto. Et quidam

LIBER IT» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;317

«qnidam pluribus defenfionibus no po reft uti, qux propofitiones ita in cocor diam redigi poflünt, Nonnullusplur» bus defcnfionib. utt nonpoteft,^ qui dam pluribus defenfionibus non po, teft uti.Vcl hoe modo:Non quidâ plu ribus defenfionibus haudquaquâ non poteft uti, nullus pluribus defenfio/ nibuspoteftuti,

Tertia régula»

N Egatto prxpofita fignounïuer/ fali aut particulari,facit ut cotra^ didorix inter fexquipollent » Contra/ diftorixfunt : O mms quitraditinftru mentum, rei traditionem tradit, I. em/ ptionum, C»dedona.8Cquidâquitra/ ditinftrumentum, nö rei traditionem tradit.Quod fîitadicasî Nonomnis g tradit inftr umentum, rei traditionê tra/ ditjxquiualebithuic: Quidam qui tra/ dit inftrumentunijnon tradit rei dona/ tionem, Contradidorix funtquoddâ fubrogatutn refert uaturain cius in eu/

H } ius

Ilà DIALECT. LEGAL.

ius locum fubrogatur. Etnullum fub-' rogatum refcrt naturam eius, in cuius locum fubrogatur.Quod fi dicas: No quoddam fubrogatum refcrt naturam eiusjin cuius locum fubrogatur,jcqui/ pollebithuic, nullum fubrogatum re/ fert naturam eius,in cuius locum fub/ rogatur. His regulis quondam no/ bis pucris zquipolkntia propofitionu tradebatur, quas ut non contcmno,it3 ex grammatica, ut qux cQ uocum ma/ giftraÔ6interpres eft, citius tequipol/ lentiam propofitionum pcti arbitrer, quam ex dialcdica, qux purum SC na^ tiuum loquendi ufum à^âmatica mil tuatur. Etenim apud grammaticos tra ditur, quod non omnis amp;nbsp;quidam in/ ter fe conucniant, ÔC quod nullus non omnis inter fexquipollcant. Qui/ bus de uocibus Erafmus Roteroda/ mus in comentario priori de copia uer borum permulca tradie, lurifconfukus ex aquipollentrjs propofitionunijfin* hil aliudjatbocfruifius aufferrepoteft quod ex 11 Jis exempla legG, in quibu^

LIBER It.

lip

îïla mutila fignornm ex prxpofita uel poftpofita negationc cquipollentia in orationibus confpicitur, obferuare po teft.Quarum rerumcxempia nonita multo ante attulimus^quibus appendt cum loco amp;nbsp;hxc addi pofliint, eft l. o'-mnes, fF.depopu. acli. ubihxcucrba habentur: Omncs populäres aclioncs necç inhxredes dantur, nec^ fupra an/ num dantur,hic cernis ueftigium reg« læ, quam paulo ante, lîztfi côtrariarum propofitionû, attulimns» Eftenim fenfus legis, nullas adioncs populäres in hxredes dari,amp;c. Sic in 1» error in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fed facfli,fF. de iuris ÓÓ fadt

igno.ita habes,omnibus iuris error in damnis amittédx rei fux no nocet, hoc cft,nulli nocet error iuris in dänis amit iendx rei fux. Sed quid ill a qux gram/ maticx funt,tä anxix perfequort*

ucnio ad conuerfionem pro pofitionum»

H 4 De

no DIALECT, LEGAL,

De conuerfione propo/ fitionum,

COnuerfio propofitionS eft,qua/ do diiac propofinones inter fe co uertunturjGrxduocant

ntTftÇuÀHf/, Anftotcles couerfionis fpc ci'cs tres reccnfet fed nos duas tantum recenfebimus. Nam ilia qux per cotra/ pofitionem uocatur ^argutandi magis gratia, quamquod eius ullusfitulus in ciuilibusdifputationibus, excogita ta eft. Dicimus ergo fpecics conuerfio nis efte duas, unam quam uocant fim/ plicem J altera qua uocât per accidense

Simplex conuerfto,

Simplex conuerfio eft,quando fim pliciter propofitioncs permutant, mutatis quidë uocibus, fed no fignis. Qiiomodo uniucrfalisnegatiuain uni uerfalem negatiuam,ôôparticularis ad firmatiua in particularcm adfirmatiua conuertitutjut,nullum padum contra bonos

LIBER IT, . m bonos mores eft obligatoriûj.fi unus, §.pa(ftajff,depacftis,ergo nullum obliz gacorium contra bonos mores eftpaz «um 4 Item nullus ufufruduarius eft proprietjrius J §4 n infti. de ufufr. ergo nullus proprietarius eft ufufruduari/ us.Prxterça quoddam confiliQ eft ob/ ligatorium »ergo quod obligat eft con/ filium4 Vide ßynum in régula,nulluÿ ex confilio, de regulis iuris in fexto»^

Conuerfio per accidens»

COnuerfio per accidens eft, quan do inpropofitionib.ôi ordo uo/ cum Sd figna etiam pcrmutantur4Quo modouniuerfalis adfirmatiua ôuUniz uerfalis negatiuainparticularem con/ uertitur, utomnis qui mortis cauflam prxbetjCfthomicidajb nihil intereft,ff, adhCorneliam, ergo quidamhomiei/ da mortis cauflam prçbet,! tem,nullus qui poflïdctbona immobilia, iudicio fifti fatis dare tenetur, ergo quidä qui non tenetur fans dare iudicio fifti pofli

H 5 det

m DIALECT. LEGAL.

det bona immobilia. Non uideo quo/ modo conucrfionum ipfarum propo/ fitionum cognino iurifconfulto ualde ufu eflepoffitjOifi forfitan ei ad hoc.p/ defîc dicere uolumus, quod ax illis no raro in ciuilibusadionibus aliquâ pro pofitionem non ita perfpicuam amp;nbsp;pro tjarcamp;^clariorem reddere poreft, ut ß omnis cuius ope 8C confilio furtum fà dum cftjfurti tcneturj§. interdum, tn^ fti.dc obliga. quae ex dcl.naf. ergo qui dam qui furti tencntur, alios amp;nbsp;ope Sd confilio adiutarunt. Item fi omne com modatum gratuitum efledebet,§.gra/ tuitum, inltt. quibus mod. re contrah. obligat. ergo quoddam gratuito facquot;tÖ eft commodatum. Hxcpaucis de ufu, quern iurifcofultus ex couerfionepro pofîtionû capercpoteft,dicere uolui, ne rem plane «voKfiA« tradereuidercr. Reliquu eft, ut 05 dehypothetica pro/ pofitione.de qua fupra dicere in/ ftitueram,pauca dicam.

De

LIBER H.

n5

Dçhypotherica propoßz rionc»

PRopofttio hypothedca appellat, quafi fuppoutona,(èu côditiona/ lis,à utot/Ak/z* quod eft fuppono, fub conditions aliqûid ftatuo ÔC adfîr/ tno.Nam hoc propofirionis genus nö quam non fub conditione aliquid pro ponit et adfirmatjUt fi hoc cft,ülud eftî fihocnoncftjilludnoneft* Eftergo propofitio hypothetica, quâdoduacca thegoricxaliqua conianaione coiun/ gunturjUt fi ador cft, reus eft, fi (bcrus tua ab obitu filix uxoris tux, tntra an/ num ÔC dicm fuppelledilem fea utenfi lia,ut uocant à te non poftulauit,'à turc poftulâdi exciditjid quod ture munici/ palireceptumeft» Species hypotheti carum propoficionum funt tres, condi tionalis,dtfîundiua,copulattua.

De conditionali hypothetica»

COndttiôalts hypothetica cft, (Jua do uel duabus ,uel etiam plurib» cathegoz

Ï24 DIALECT, legal: ^athegon'cis propofitionibus coniunz dio conditionalis prxponitur, utfi, {i/ jquidem.quandOjquandoquidê. Exc/ pla, fi dos eft promifla, matrimonium eft initum « Nam dos promitti non fo/ |ct,nifi matrimonium contrahatur. Ite quando Titius contra leges matrimo/ niumcontraxit,necnuptixjnecmatri/ fnonium, nee dos intelligitur, fi ad/ oerfuSjinfti.de nuptijs. Item fiquidem doseft audajSC donatio propternu/ ptias augeri poteritj fed nos,inftit.d^ 4ona.

Copuladua; ‘

COpulatiuahypothetiea eft, qua/ do categoricx propofitiones co/ iödione aliqaa copulatiua copulant, ut 8C atep ac.ExempIa, Et iudex eft, Ô6 aceufator eft. Titius hscres eft, aclega/ tarius exiftit. Sempronius teftem agit, atcß iudicis officio fungi uulu Difîundiua.

DIfiundiuahypothetica eft,qua/ do categoricaepropofitiones co iundione

Ï.IBER IT, luhdfone aliqua difiundiua côncdûz tUFjaut Stichum poftulat, aut pecunia petitjdebitor uel pecunia, uel rem pro pecunia uolente creditore darepotcft, l.manifefti iuris,C. de folutio. lunïcô/ fulti ilia hypothetic^ propofitionis ipc ciem alternatiuam appellant. Proculus; in l.hxc uerba,ff.de uerbo.fignif, iepaz rareuidetur difiuncliuam propofitioz nem à fubdifindiua, quod ilia fit qua/ do contraria ponuntur, quorum uno pofitOjalterum tollitur,ut aut. Propric tas eft aut poflèfîîo, aot dominiitm eft diredum ,aut quafi dominium eft.

Subdifiundiuauero funt,quando diuerfa fimul ponantur, ut Titiusaut fedet, autambulat, diuerfa hie uocanr, quxmedium quoddam habent, utin/ tcrambularc Qc federe medium eft ac/ cumberCjin l.hxc uerba .ff.deuerb.fig, Vfus harum fpecierum propofitioz nis hypothetiexuarius eft. Nam prx/ ferquam quod ex illis quafdam argu/ mentorum formas colligere poteftiu/ «fconfultus,de quibus inferius ubi de loci»

115. DIALECT. LEGAL.

locis difpntatio erit,ànobis dieet,muU tactiamexillis fpeciebus hypothen’ex iniureduili mukaloca dare ßC pcrfpigt; cueintelliget, ueluti cum difpuratto de alternariuis feu difiundtuis abontur. Item cum difputatur,quâdo oratio co^ pulatiua ponat pro difiundiua,6ó cc5 trariOjde qua re uidel. ia pe.ft. de uerb. fignif.Sed propero ad modales propo fiuoncs, de quibus etiam ne quid inex cufTumrclinquâjpauca cômemoraboi

De propoßtione modali,

Modus apud dialedicos eflno/ menadiedîiuum, uel didio ad/ ieCliua,quxrem quampiam modificat fiCexplanat. Inde propofitio modalis dicitur, in qua huius farinac adiedtiua nomina ponuntur poffibile,impofnbi le,contingensgt;redum,uerum,falfum, atquum, iniquum, facile, difficile, eer/ tum,incertum, confuetum, inconfue/ tum,utile,inutile,iucundum,iniucun/ dum,decorum,indecorum, ciuile,ind utic,

LIBER II,

Milcjôf fi quæ alia funt innumera.

Ad hxc aduerbia ab ill/s nominib» profecla, ctiam propofitjonem moda/ kmconftituunt. Exempla, VnumK adorcinSCreûefïepoflc, poflîbilecft', utfirintribus iudidjs jfamilixhcrcifcû dxjCÔmunis diuidundi, finis rcgundo rum. Item uenditorem tcneri ad eu» dionem redam cil, uide C. de euid,

Inabfcntcm ièntentiam ferre,ini' quum eft, Ab iniafta ièntentia prono/ care æquum eft. In dida cauflaaliqué condemnarc,inciuileeft. Pofieflbretn lite pendente de polTeirionc fubmouc reiniquûeft,l.îj,C.deproba. Sed exc/ pla taliumpropofittonum à iuueneûv ris ciuilisftudiofo facile conquiripo/ tcrût,quare pluribus exemplis coacer/ uandisfuperfedeo.RehquScftjUtretn iurifconfultolongc utililïîmam cxpli/ cem J nimirum quid argumentatiofit,

Ôl quibus fpeciebus con/ tineatur.

DIALECT. LEGAL. LlBRl SECVNDI UNIS,

DI A

DIALECTICA LEGALIS Â

Chriftophoro Hegendorphind confcripta, Liber tertius.

Ggredimur iâ ^d fe/ lixamp;^fauftum fit earn dialedices parte, qus iurifcÔfulto futuro 15 ge utiliffîma futura ê* Nam cum iurifconful

to non tantum midis legibas certandô fit,fed etiam fubinde argumenris è legi bus rumptis,SCaduerfârius uincendus fie index perfuadendus exiftat, quàm quxfo utile eritin ilia dialedlices parte diligenter exercitatum eiïè, quæ arga/ tnenrorum rede connedendorum for mas praticribit \ Vt uero in illam diale/ dices partem,quâ àf/r/xtlp pauloan/ te appellauimusjiurifcôfulti futuri ala/ crioribus ÔC attentioribus animis incS bant, prfclari iurifconfuki oetcres,qui hancdialedices partem diligentilTimc excoluerunt,faciant.Nam an non fub indeexhac dialedicesparte, Bartho/ lus#

liber hi. Up iusj Baldus, Dynus, argumcntorö for mas producunt. Nifi exempla illos iuz rifconfultos legen«, ftatim obuiacße poflcnt, hic aliqua producerem, i nter iurifconfaltos qui ante aliquotannos ÖC eos paucos floru€runt,clarifiimus illeiunlconfultus loannesex ßreitcnz bach, ordinis iurifcöfultorum Lyplen Gum quondam ordinarius amp;nbsp;antiftçs, banc dialcdices partem etiam atc^ et« excoluit. Nam extant côGlia uiri illius, in quibus fubinde argumêtationis fpc debus utitur,quz exempla iuuenes ex timulare debent, ut in illam dialedices partem, quam in prxfentiarum tratflaz re deftinamus, Gjmma opera incubât. Nam quis noftrum illâ dialeiSicaeparz • tem ceu inutile afpernari aodebit, qua priminominis iurifconfulti utilem eflc rati,amp; ftudiofiffîme didicerunt,amp; in Ic gibus explicandis, conGltjs dandis,fre qucntiflïme adhibuerunt ♦ Sed ut plaz num fiat, quam utilis fit iurifconfulto illa dialeÄces pars, qua: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;aFaz

Bio appellaiar, quod dijudicandi argu 1 menta

DIALECT, LEGAL, mcntarcdéneconnexafînt, régulant tradam, quidargumêtaüo (ît,quotJpc des cÔplê(fhtur,quam poteftcrafltP - firae Si pingui quod aiunt, Mincrua explicabo.

Quid argumentado*

Cîccro in libre de inuentione prfc' mo argumentarionê ira finit : Ar gumenrarioeft ratio rem aliquamaut -probabiliter oftendens aut neceflàrin demonftrans:ex qua finitionc iuuenis iurifciuilis candidatiis difeat bifariam» aliqua probari partim argumêtis Si tionibus probabilibus, partim ncceiw gt;nbsp;rijs. Probabilia argumêta funt, qu* Si ab autoritäre Si ej^mplo ducûtu^ Ab automate.

To^e^lt;ïzr«|Hlt;/llt;?j ut ait Theoph*'^ (lus, TStit^iiuvsa-iiioivittâ(!i'T‘!u, ergO^® rumcftinl.ô.ædeleg. lté Hipocra^ , tesfeptimomenfenafci perfè(ftump?‘ . turn (cripfitjTitius ex iuftis nupttjst®^ , ptimo menfe natus eft, Ergo pgj

3.

..uber nu ijt, Aus partus eft ôd iuftus filius ,ita colli/ gitPaulus inl.fcptimo menfe^fF.de fta tuhomi« Ab exemple eleganter col ligit Triphonius ink Cicero ff. de poe/ nis» Probabilia argumenta font, hxc mater eft, ergo fdium amore proie quitnr,quod exemplum à iurifconful/ tis ferè adfertur. Porto argumenta ne/ ceffaria à lege ÔC ratione ducuntur, ut annotarunt gloffulani QC ‘doAores in .l.fünterpretarione,ff.de le.amp; l.i» C.eo» 8)C l.t.C.de profeflojöC mcd.li.ii. Hine intell igis ,qux fint demonftrationes le/ galeSjitimirum cüaliquidcertis nbsp;ne/

ceffarijs rationibus confirmatur, utin l.qui admictitur, ff.pro focio» Socie/ tas confenfu contrahitur, SedSempro nius T itium nö admifit in focietatem. Ergo Sempronius cum Titio nö con/ traxit focietatê. Hic quâdo ex cauf/ fa efficiente colligitur,ncceffaria eft ra/ tioôC perindedemôftratio» Hxc ,p/ prerea tam muliis explicaui,ut adferrê .lucem finitioni argumentationis ex Ci . «rone produâx, quodareumentatio 'la fit

IJt DJALECT. LEGAL.

fit ratio rem aliquam aut probabiliteir' oftendens, aut neceflario demoftrans.

Hie quoc^ lauenis uidet quorfum conducantea qux inlibro praccedente denccefTarqs oC. contingemibus pro/ pofitioiubus diximus. Species argu^ mentationis, quzferein ufu eflêfbîét, funtfyllogtfmus, indudio, enthymc/ ma,exemplum.

Syllogifmus.

Syllogifmus, autore Ariftotele in li bro primo Priorum, eff oratio in qua quibufdam pofitis aliud quiddam ab hisquzpofita funt,cumhxcipiafint, necelTario euenit. Verbi gratia; Aliena j tio eft, cum dominium ad alium tranP feremus,l.alienatiOjff. de cotrahen.em ptio.Rei, qux non noftra eft,dominiS ad aliu transferri nequit, Ergo' res qux nonnoftra eft,alienari nonpoteft,

ltem,omnis contradus iurifgentiS conienfu pcragitur, Emprio eft contra dus,qui confenfa peragitur,Ergo em ptio eft iuriigentium. In I. prima, eft v autem,ff,dccontrah,cmp. Hie uidet iuucnis

LIBER nr. ijj

I uucnis ex quibufHam pofîris, fd cftjcx duabus propofirionib. necelTario eue nire aliudjid eft eftid condufionem.

De partibus (ÿllogifmi»

SYllogifmus coflatur ex tribus no/ dbus feu terminis, duabus propo/ fitionibus, ÔC conclufione. Dialcdici terminis hxc nomina indidere, maior, minor,media. Maior terminus inde nomendaturam habet, quodinmaio/ re propofitione una cum medio collo/ cetur. Minor terminus appellatur, quod in minore propofitione cum me dio ponatur. Medium eft uox, qux médiat inter fubiedû amp;C praedicatum, amp;:alcerumctimalterocopulat. Czte rum propofitionibus ctiâ fuafuntno/ mina,maior 8^ minor ^pofitio. Ma/ ior propofitio nomê habet, quod plus uirium habet quam minor, amp;Ceft fere apud iurifconfultos lexaliqua, uel infi gnis fentêtia, qux legis uim habet. Cu iufnjodieft illud; Nemo cum alterius 1 3 detri/

«4« dmlbct. ie g al;

dctrimcnto locuplctari debet,cx I.nam hoe natura, (f.de eondt óiio.indeb*

Item deceptis non decïpientibus iu ra opitulantur cx I. óf primo, f. uerba, ff. ad fenatus confuh uclleïa. Minor propofirio inde dida eft, quod minus uirium habet,quam maior, Óf à rlictogt;' ribus uocatur x nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quod ferè

minor fit propofitio de qua indicium ‘ rufcipiatur:ut,Qiii errant, non confen riStJ.fi per errorem,ff.de iurifdic. Sem ’ pronius errauit in indice, ergo Sem/ ’ pronius non conienfitin iudicem.Hic quot;nbsp;minor eft It^tvóiiivoy, ut que iudici pro ' i banda eft. Porró conclnfio eftpro/ ' pofitio poft argumentationem repeti/ ’ ta,quam rhetores uocant ftatunu

/

De principqs fyllogifmi.

ARiftoteles in analyticis priorib» principiafyllogifmi cfleicribit, dici de omni,óf dici de nullo, Porro di ci de omni eft, quando fubielt;fto maio/ ' ris comprehenai poteft nihil, cui non ' i

'i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;atoi/

LIBER HL nÇ

Ättribuftur prxdicarumin cÔcluGone: ntjOmnts adi'o fniuriarum dtflïmula/ tionc aboleturj^.hxc adliojinfti.de in/ iurqs . Sub adione iniuriarö (übiedo nihil coraprehendi poteft, de quo non praedtcatam in cÔdufione dicatur, Sic adio iniuriarum, flux propter pugn3 alicuiimpadSjfuftem alicui inflidû, propter conuicia quibusaliquisixfut cft intentatur,di fïimulatione aboletur. Item omnia turpia lucra ab hxredibus quocçcxtorqucri pofîùnt, Quicquid fub turpibus lucris comprehendi po/ leftjdcillo prxdicatum in condufione diciturhoc modozOmnia turpia lucra abhxredibusextorqueri pomintj. in hircdem, ff. de calumnia : lllud quod ob falfum teftimonium ob gratiofa-.n fententiam iudici datum eft, amp;nbsp;fi quid aliudfcderecft quxfitum, turpclucrS cft, Ergo hxrcdi cxtorquebitur. Ita col ligitVlpianu'5 in l.prxdida* Dici de nullo cft, quädo nilfil poteft fumi fub fubiedo maioris, de quo non fubmo/ «eaiurprxdicatum in condufione. •

I 4 Pada

Ïî6 DIALECT. tFGAL.

Pada priuata tus pubitcum nômiv tant,1.tus publicum,fF.de padis, Quic quid fub fubiedo, nempe padis priua tis fumitur,detllû ôiSpracdicatum tnc5 clufîoncnegaturô^ fubmouctur, hoc modo: Pada priuata,tus publicum no mutant. Cum faccrdotes padfcuntur, ut fub pfiophano iudicc côueninpoP fintjtn c.diligcnti. de fo. compet. cft pa dum priuatum. Item ut dominus fun^ dumabfc^colonis adfcripricqs^ alie^ nctjcft priuatum padum, I. tj. ubi glo-I. quemadmodû, C. de agrico, 8C cenf. l.xi. ltem,fîquis pactfcûur, ne opus nouum ex caulïà publica mutetur,eft padum priuatum, ergo tus publicum non mutât. Hxc exempla fan's docent, quomodo hxC prinapia fyllogtfmorS ueriffima Gnt,amp; quomodo hxc prtnci pia rationcm conrcxendi fyllogtfmos déclarent,nimirû quodmator debeat cfle propofitio aliqua uniuerfalis, ali^ qua lex,aliqua gnome ex lege fumpta, amp;nbsp;quod fubiedum maioris debeat c5/ prehendereid quod fub eo fumiturin oninorc

LIBER III. «J7

KnînorCjid quod in prima figura maxP me eft per (pieu urn, amp;nbsp;ut agam:Hxc principia docent,quod ma lor debeat compledi cauflam, propter quamprzdicatumin condufione fub iedo attribuitur: Vnde 2lt; arbetoribus nocatur Deinde hxc princi/ pta docent,quod cum hac caufa Cubic/ dum minoris propofitionis compona tur, QC fic minor propofitio nafeeC, po ftremoconclufioefficitur. Verbi ^a/ tia, ft itacolligimus i Omnis uenmtor emptoris iudicem fequi debet, Sepro/ nius eft uenditor. Ergo Sepronius cm ptoris iudicem fequi debet. Ita colli/ git Paulus inl.uêditor, fF. ubi quisag. uel conue. polE, Vbi uides in maiore efte canftamjcur prxdicatum in coclu/ fione de fubiedo dicatur.Eft enim ma ior lex quxdàm fententia generalis. Vides etiam, quod in minore cau(Ta if/ la committatur cum fubiedo minoris, denicç uides quomodo exduabas illis propofitionibus conclufio nafcatur.U Umcomponendi fyllogifmos ratione 1 5 iuueniz

j36 dialect, legal.

luuenibus iuris ciuilis ftudiofîs ualde^ commendaram ciïe uolo, quod ex ilia facileryllogifinos rede contexerc poP funt. Quam radonem uideo etiam in/ terpretibus iuris ciuilis ualde peripe/ dam fuinè, ut cft uidere in Bartholo, ßaldo, ô(. in primis Dyno,apud quem exempla ißiufmodi rationis •? trvfi^oyi. liSitu plurima reperiuntur.

Canones infyllogifmis conte/ xendis obferuandi»

Primus Canon»

EK folis n^atiuis nulla côclufîo certa ÔCefficax efficitur:ut,Nullse res incorporalcs regulariter traduntur, Lièi uusjÇ.incorporaleSjfî.deacqui. re lumdomi* Nulla pecunia numerata cft res incorporalis, Ergo nulla pecu/ * nia numerata regulariter tradiû Qiiis non iftam conclufionem exibilet. ex/ plodatï quis iftam conclufionem ali/ ^uid uirium habere dicat Quamuft ' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ali/

LITBER nt ijji aliqoando accidit,utetiamexncgiri/ uis ioUs atcunctt aliqua conclufio col/ ligarur; at, NuUx leges funt perpetux. Nulla priuilegia funt leges, Ergo nul/ ' la priuilcgialunt perpétua» *

Sccandus Canon.

EX puris particularibus quoque nulla certaóó firma codufio pro/ manat : ut, Quaedam mâdatahomines ' no obftringantjQuxdam leges publi ' cx funt mandata,Quçdam leges publi cx homines non obftringunt, Hic uides quam cöclufio fit infirma,dicam anquàm nulla fit cöclufio,quanqaatn aliquandocx puris quoq; particular!/ bus uteuneç aliquid certi effîciturîut. Quidam contraflus transfert rei domi nium, Quxdâ emptio óó uenditio cft cÓtradus,Ergo quxdâ emptio ÔC oen ditio transfert rei dominium, nbsp;nbsp;Hxc

condufio non omnino nul/ laexiftit,

Tertius

j40 dialect, legal,

Tertius Canon.

C^YlIogtTmi uoces amphibolas SS polyfcmas répudiant, nam ex his qaocp nulla ccrta câdufîo conftitui po teft: ut, Omnesapoftoliior^entium funt RbcrijO rnes literx dimtflori^unt apoftoh',Ergo omnes litcrx dimiuorix lure gentium funt liberx. Hie amphi/ bologia eft in uoce apoftoli, ut qux ali qyâdo impctrandum ftgnificat,qui ab ^iquoprindpe uel duicateadaliquid I'mpetraqdum Icgatur. Aliquâdo apo/ ftoli fignificant dC litcras,quç appdlâti àiudiceà quo dantur, in I. dimilïbrix, ff. de U erb. fignif. Aliquando apoftoli funt apparatus claflîû, expediü'ones^ maritimXjUtapud Demofthenem pro Ctefiphonteî tUTK ^a^nc^ 'itvs emosi-Aw ti-TAmts «TTisiKA, Item, Omnis g alicui lè uenenum dediflè fateatur, pu/ , nienduseftjTiuus Sempronfouene/ num fè dedifle fatetar,ergo T irius pu/ niendus eft. Hic eft amphibologiain uoce uenenum, ut qux uox media eft, ßf in bonam ÔC malam partem accipi/ turgt;n

LIBER Ilk quot;141 torjin LQuî ucnenö,ff. de uerb.fîgnifî.

Quartos Canon,

MEdium incôdufîone redpinô debet,

Figura fyllogîfmoram,

Efgura, ut hic accipitur, cftdtfpofl/ tio 8^ rpecies uocum, qux inali^ collocâtur dida figura, per uoces illas fyllogifmus lt;r)(nnci'ri(tt

Apud dialedicos uero fyllogifmi trifariatn figurantur, ergo tria funt fîga rarumgcncrajprimajfccundajtertiajô^ quzlibet figura fuis certis modis con^ ftat. Modus autem eft amp;nbsp;ipfarü progt; pofîtionumô^ conclufîonis ccrtacok location

Prima figura,

P Rima figura efi,qaando uox quç uocatur medium, in maiore pro/ pofitione fubiediloco in minori prx* dtcati

DIALECT. LQGAL.

dicati nice ponitur, quz quadrifariani uariat, ago fiC quatuor habet modos, quicertis nomoidaturis deßgtiantur« bar nbsp;nbsp;nbsp;Omile mandatum ad’iuc in/

- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tegra re rcuocari poteft,

ba nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Omnis qui alicui aliquid gra

tuito fadundum imponir, mandatum imponit, ra Omne quod aiicui gratuito tmponitur fadundö, re in/ tegra rcuocari poteft.

Maior confirmatur ex $,fi adhuc,in ftit. de mandato. Minor ex finitionc mâdati,amp; exjS.in ftimma, infti.ubi fu/ pra. Item, Omnis condudor fecun/ dum legem condudionis facere debet $,condudor,i nfti.dc loca. condudL Omnis qui côftituta alteri pecunia eer ta reialicuius ufum pacifcitnr, cftcon/ dudotjErgo omnis qui côftituta alte/ ri certa pecunia rei alicuius ufum paci/ lcitur,fccundum legem padam,facere , debet.

C« Nullx leges ita fcribi poftut, «toés cafus côprehendâf,

LIBER III nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;4)

b nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Omnes fêntêtix quz aliquid

lïibent âfT aliqd uetant,lunC

r«nt nbsp;nbsp;nbsp;Nullx fententi'z qux aliquid

iubenc amp;nbsp;ah'quid uetant ita fcribi pofflint, ut oinncs cafus comprehendant

Mai'or probat ex I. neq? leges,ff. de

Minor exfinitione legis confn* tnatur. Item, Nullum mandatum fia gitiofxrei ullas habet uires,î. quod fx/ pe,§.iterum,ff. decontrah. émptiô, Omnis qui alicui ftuprum mandat, remflagitiofam nrâdat^Èrgo nullus q .alicui ftuprum tnandatjauteritarcm SiC “uiréshabebitullas. Item, Nullôplx .^ôxim contra bonos mores eft obligato rium,^ Omnis qui cû altero de furto pa ■^dfcïtur,eft patfîum contra bonos mo/ Ks,Ergo padum de furto noneftobli ^gatorium.

Da nbsp;nbsp;nbsp;Omne promilTum honeffû,

caditindebitumius, ' « nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sempronius Titiorem honc

ßam promifît,

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i Seift/

s. J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;a

dialect, legal.

SemproniusTitio promiflb Rare cogendus eft.

Omnis aaor forum rei fequi debet.

Meuius contra Titium cxpc rieur feu agit,

Ergo Meuius forum Titijfç qui debet»

Maior confîrmatur ex I. iuris ordP ne,ï C.de iurifd.om,ind.8C ex tador, C.ubiin rem adio exer.deb.

Fc Nullus reus criminis ante$ purgetinnocentiam, pro/ curator eflè poteft, ri Verres eft reus criminis repe tundarum,

O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V erres antequam purget in/

nocêtiam, procurator efle non poteft.

Maior probat ex 1. reum criminis, C.de procur.

‘ Fc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nemo poteft poteftatem fibi

datam ad alium transferre, pcrl.ncmo,fF dereg.iu.

ri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cicero accepit a populo Ro/

mano

LIBER HI. 145 mano potcftatcm confula/ rem,

, o nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ergo,Cicero potcftatcm co-

fularem ad alium transfer'/ renonpotcft-

Hadenus cj^ uarqs modis prima ra/ tionandi figura uarietur,oftendi, ut ue ro iftç fimpliccs rationandi formx gra/ tiam mereantur: iurifconfultns adhoc refpiciat, ut illas or namcntis elocution nis honcftet ôd omet ♦ Verbi gratia, ft «uisitacolligatin

Fc nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nullus qui prçeft iurifdidio

ni fibi ius dicere debet, per 1. qui iurifdilt;^ioni, ft. de iw rifd. , ri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Metellus pr çeft iur ifdtâioni,

O nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ergo ius fibi dicere non pôu

Vt hxc fimplex amp;nbsp;horrida prope/ modum rationandi figura fplendefcac amp;nbsp;gratior fiat,elocutio prxftabit.Sic in maiorciurifconfultus àtruhv'jiot fehe mate rethorico uti poteftjCur qui iurif/ didioni prxfit fibi ius dicere non de-' bcat.Nimirum quod ualde turpefu, fi '

K qui^

14^ DIÜLECT, •LEGAL.

quis in fuaipfius caufTaiusdicatj tum quoniam nobts fcre plus aequo indult gem US fieri utfi quando in nofira cau ia ius dicamus,przcer zquum QC bonö (latuamusmulta. In minore iurïfcon/ fultusdedarabit, cuinam iurifdidioni praifit Metellus, amp;nbsp;quomodo ad illam peruencrit, in condufione hortationc utatur, ut indices Metdlö a iure in fua caufla dicundo abftrahere uelinr, id i^d no parum ipfis laudi, SiC toä ciuitati bo no futurum fit. Porroillas docutioni» ueneresa rcthorica iurifconfultus pelt; tet. In ll.fxpe nudx rationädi form« proferuntur, nec iniuria, funt cnim le/ gesciuiles udutioracula qufdam,quc longas orationis ambages répudiant. Aliquädo uno autalxero orationis or/ namento itexomantur, utputafimili, aut f/’/xÄioA)//«, aut congerie jaut alio fchcmate.Sic in I.qui admitciturjft'. pro focio,primo nr^oTuo-ts prxponitur.q admittitur focius, ei tantum focius eft, quiadmifit.Mox àx.'ruhoyta. adiungi/ tutj 0^ rede;cum enim focietas confen

fu

liber in. »47 tu contrahatur .forius mihi cfle no po/ tcrit, quçm ego focium cflc noluû Ad extremum fubiccl:o afluitur. Quid er/ go, fi focius meus earn admilitC ei foU focius eft. n

t)e fecunda figura.

quot;17 Igura iecunda eft, quando medifi inutrac^propofitionetam maio/ re quam minore prxdicati loco ponit, ufus huius figurx efi: inlU plurimus. Modieiusfunu

Ce nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nul 11 debet detrahiiusfuS,

fa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Omnisqui experitur aliqul

adioneiniudicio habet ius fuum, re Nulli experienti aliqua aeftio nein iudicio debet aliquid detrahi.

Maior potcftadftruiper§. primü,in ftlt. de his qux funt fui. öóc. Minor ex finitionc adionis confirmatur , nam adioeftiusperfequendiin iudicio ^d fibi debetur, §,adio, infii.de aâio»

K X NuÏlt;

143 DIALECT. LEGAL»

Nullus obligatur cx confilio quod impcrtit altcri, Omni's g fine dolo fua/ ' detaficuiusprxdtj uendidofiem,datai teri cófilium ƒ Nullas qui fuadetak'cui fine dolo prædq uendidonem obliga/ tur» Mai'oreftmanifeftapcr§.taatâ/ tum gratiajinftfimanda. amp;nbsp;I. côfilîj, IF, de reg.iu.'

Ce nbsp;nbsp;nbsp;Mandate non obligat quod

fît contra bonos mores, Ia' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Omne mandata de furto ant

damno faeïendo fît contra bonos mores, rent Nullum mandatum de furto aut damno faciendo obit'' gat per illud quocß,inßi. manda.

Ca' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Omm's contradus focîetatïs

ÔC culpam ÔC dolû recipin me - Nullum mandatum dolûô^ culpam redpît, lires Nullum mandatum eft ideal quod côtradus fbeietatis.

Qtiadereuide pulcherrimam leg^ contradusjffîde regu.iu»

LIBER ÏIL 149.

Fe Nullum furtum fit fine adfc/ du furandi, (Il Titius rem alienam abftulit Q • ne adfedu furandi, no nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Titius furtum no commifit,

Maior probatur per §.placuit, infti» de obliga.quxcxdelic.nafcuntur» ßa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Omnis iniuria ex adfedu fa-* *

cientis confiftit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

ro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;SemproniusTitiumfinead/

fedulzfit, co nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sempronius non iniuria Ti/

tium adfecit»

Maior confirmaturperl. ill ad relax turn, ff. de iniu. T ot modis fecunda figura apod dialedicos diftingukur 8)C uariegaf QC utmonuiin prima figura, ita in lecun da monendum eft,quod in legibus ferè nudx formx argumenta/ tionum proponuntunSic inl.du.qui/ busjff.deleg. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;'

lulianus iuriiconfiiltus ita colligit: Cmne illud habet uim lcgis,quod pox-puli confenfu recipitur, Côfuetudo tax cito populi confenfu recipitur,Ergo

, ? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K. 5 conx

ï$0 DIALECT. LEdAL.

confiretudo habet oim legts. lurifco fultus dcro more rhetorum primo con duüonem ponitjdeinde maior fe^uit, poftremo minor adiungitur, Sic impc rator in l.dubium non eft.C.de repud. colligit: lila firma cfle debent, qux con filio certo gerutur, T itins diim pro mu licre dat dotem, èc illam ex morte dus repetendam ftipulatur,confilio certo unis eft,Ergo illud quod uoluitjfirmfi cftt debet. SicSC argumentaturim/ peratorinI.emptionem,C.dcconnah* emp. Emptio Si uenditio confenfum defidcrant, Fnriofus non habet uil um confenfum, Ergo füriofus non poteft cmere amp;nbsp;uenderc. T ales fermulx ar gumentandi in legibus iubindc occur runt. Aliquando ctiam rhetorum mo/ re in iure argumétationes talcs quinc^ partibus confiant,maiorcôdeins con/ firmationc, minore SC eius confirma/ tionc Si côclufionc, ut in principio ftitutionum luftitüani, ubimaiorud ttrpöTÄir/f eft. Imperatoris eft, ut ÔC af/ mis Si legibus polleatîMox additur ütit^

LIBER tir.

ü nrtta-Ko/H, ut tam tcpore pacis, Quata' bellt j fubditos rede gubernare poflït. Minoreft, Ego luftinianus utril^re-* bus tam armis quam bellis pollui. Ad/ fumptio adftruttur: Armis,quod mul/ tas gentes barbaras bello uici, legibusi quod multas leges 6C iplc promulga/ ui,ÓC ab alqs compofitas in lucem pro duxi.Côclufîo,quaemanifefta,eft,mo/ re rhetorum hic omittitur,quod fdlicet Ergo ,mcrito fibi impcratoris nomen arroget, Quod unum exemplum fadsi docet,quomodo copiofe QC ampliter argumentationes in fecundaßguratra dari dcbeant óó poflïnt.

De tertia figura,

TErtia figura eft,quando medium' in utracp propofitione fubiedi lo co ponitur,cuiufmodi funt. Da nbsp;nbsp;nbsp;Omnisfuriofusnópoteftfa/

cercteftamcntum,

ra nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Omnis furiofus caret animi

iudicio,

K 4 pti

DIALECT. LEGAL.

pa Qin'damcarêsantmfiudido' non potcft faccre teftameii tam.

Per §.ttcm furïofijnfti'. quibns non cft permdTum fac.teftament.

Fe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nullamuh'erpoteft pro alqs

poftulare I.fœminx, fF. de reg.in.l, I .^.fexumjff.de po ßul.

la nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Omnismuliereft utpucric/

' ui fententia amp;nbsp;mente,

pion nbsp;nbsp;Quoddamquodeftleuilèn/

tenda mente,proalqs po ftulare non poteft.

Di nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quoddam teftamcntum etiS.

finefciipto ualet, fa nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Omneteftamentum debet te

ftibus prxfendbus condi, mis nbsp;nbsp;nbsp;Q uoddâ quod teftibus prx/

fentibus conditur, eriam fi.' ne icripto ualct.

Per §.fcd hxc quidem,infti.de tefta/ men£.ordin.

Da nbsp;nbsp;nbsp;Cmnes liberi nominarim uel

exhxredadi uel hxredes in/ ftituendi

IIBER iir, b;, ßituendi funt, f i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quids libcri funt pofthumt

IÎ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ergo quidam polthumi no/

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;minatim uel exhxredandi,

uelhxredes inHicuédifunt, $.fedhzcquidèm,inüiu de exhzrèda.Iibero»

Bo Quidam adiones funt rca/ les,'

car nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Omnes adiones oriütur ex

obligatione,

do nbsp;nbsp;nbsp;Quoddam ortum ex obliga/

none in rem dirigitur.

Maior eft perfoicuajper omnium infti.de adio» Minor probatur perk licetj§.ea obligat{o,ff.deprocura, Fe Nullus homo fimuI06 iudex:

amp; arbiter eflè poteft, gt;nbsp;ri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quidam homo eft filiü^ fa/

milias, fon nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Quidam filiusfamiliasfimul

S)C iudex amp;nbsp;arbiter eflc non poteft.

Maior eft manifeftiflîma ex I, fed ft, quis,fkdearbû‘

^5

1'5'4' DIALECT. LEGAL.

Ethadenus qui Jem pauds cxph'ca utmus fyllogiTmos, quorS media funt comunta. Acddtt uero, ut aliquan/ do media fint fineularia nd nomina^ pna, ÔC hoc in rynogifmo expofitorio Hfitatiffimum eftjdc quo QC pauca iuue nem iuris fiudiofum admonebo.

De lyllogifmo expofitorio.

SYlIogiCmus expofitorius, utiâ di/ xiJ eft quando medium eft fingula re uel nomen proprium,autaliquid oc Cupans uicem nominis proprij, ut fi quis ira colligit î Hxc eft obligatio, Hgc eft adlio, Ergo adio manat ex ob Kgatione iuxta regulam,Obligatio eft mater atftionis. nbsp;nbsp;nbsp;Item, Titi) adioeft

reàhs, Titio adio erat controuerfia de eliqua re,Controuerfia de aliqua re di/ df adio realis,§.omniS, infti.de adio/ nibus. Item, Sempronq adio eft per fonalis, Sempronius intend« aduerfa/ rium ei dare aut facere oportcre, Ergo contcntib qua litigatur quod nobis alt quid

LIBER lu.

Cjuîdjaut dandum aut faciendum fit» cft perfonalis. Diciturautcmfyllô/ gifmus expofîtorius, quod prc^ofitia nés uniuerfalesexponatSCtlIuitrct*, ue fi controucrfia fit : An minores in re ali qualxfi, in inte^am reftitui dcbeant, ita colliger« poinimustTtdus erat in ucnditioneprardq circumuentus ÔC rc/ ftitutusjcft in integrum, Titius erat mi nor, Ergo minor circumuentus in in/ tegrum reftitui poteft. Item,fi côten tiofit,an minor decern amp;nbsp;feptem an/ nis de iure publice refponfitarc debeat, itacolligcrepoffumus: Ncruafilius de iure publice refponfitauit,Ncrüa filius erat cum id faceret decem amp;nbsp;feptê an/ nos natus, Ergo,decem ÔC iejftem an/ nos nato publice de iure refponfitandi co pia fieri poteft. Quem fy llogifmö uide in Li.^.in ^edu^o,ft, de poftul.

Dcenthymemate.

ENihymema,ut Ariftotelcs feribit inlibro rhetoricorum primo, eft fylloz

DIALECT, LEGAL fyllogifmus rhe to neus, id cft,lt;^uo rhc^ tores fercuti folcnt. Sic Cicero in ofa/ ifotie pro Murena: graue eft uere accu fan in atnicidaj rum etiam ft falfo accu/ fens,non eft negligendS, Ergo me ual deoomouet Catonis accufatiOjtjui me famiiiaritatis 8^ neceftitudinis oblitû, caaftâmj. Murenae contra fedefèndc/ re^dixit, SicDemofthenes iniecunda Philippica, Omnis rexamp; tyrannus o/ dit Iibertatem,ÔC legibus aducriàfur,er go SC Philippus libertatem odio proie guitur, Sekges omnes extindas uult, xempla enthymematum apudrheto res plurima funt ♦ Dudum uero eften thimemaab èvöy/xfci/zfa, hoceft,cogi/ tOjCom Ator,quod paucis uerbis men tis noftrac cogitationé explicat. Ari/ ftoteles Sein feeSdo rhetoricorum5Se fecundo priorum Analyticorumexft/ gnis connari icribit, quorum quxdam luntprobabilia,Se ut Ariftoteltó uer/ bis utar •rartp t« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÔC

aKÓTct uocantur, Aliqua uero funt ne/ ceflariajSe rtxiMftti appellantur, tK u-

LIBER Ht 157

xivu(i ita colI^tmustNonfe iudicïoamp; ftitjcrgo cauffie fug mctuicteftis pallet, ergo falfo teftatur, ergo aliter fibi con*' feius eft quam uerbis promit» nbsp;nbsp;Itê au

reus annulus datus eft mulieri in xdc facrauelin domo, ergo matrimoniun» contradü fuit» Annulus datus eft pud Ix coram parentibus, ergo fponfalia cc lebrata funt. Vide glolTam in caftud ex tra de praefumptio. in uerbo Annulus.* Titius tacet,ergo confentire uidetur. tKTiKltfçiailf ita argumêtamur: Scmpi» nius uifus eft folus cum fola.nuduscä nuda iacere in ledo, ergo ftuprü pud*’ Ixintulit in c, literis extra de prxfuau* ptio» Item Titius uifus eft gladiü ex Sempronq uulnerati corpore extrahe/ re,Ergo uulnerauit Sem pr onium, luz rifconfultijUt hoc obiter moneam, tixi rcc uocantprxfumptioncs non uehc/ mentes, Tyt/xHfw prxfumptioncsuio*gt; lentas.Sed id quod primo unum diâû oportuit, enthymema fyllogifmus eft imperfelt;ftus,amp; conftatuel antecedenz

confequente, hoc eft, uel maiote

CUM

158 DIALECT» LEGAL*

cum concl ufionc, ud minorc ô^^cSco clufione.Exempli gratia,hie omittitur minor:Omnears alienu quod manen/ te focictatc conrractum eft, de comuni foluendum eft, licet pofteaquam focie tas diftra Aa eft, fol utum fit. Igttur amp;nbsp;fi fub conditione promiferat ÔC diftra Aa focictatcconditio exiftit, ex communi foluendum eft,in l.omne æs,ff» pro fo/ cio: hie quoep minor omittitur. An/ te fentêtiam, figna rebus,quas alius te netjimprimi no oportet, ergo figna im pofita detrahere potes,1.1. C. nt nem. It fine (ud, auto, figna ob. nup. Minor crat, fed rebus tuis ante fententiam Ct/ ^3 ii^rcfla funcHic quoque minor deeft,Kes bona fide empta propter mi nimam cauftam inempta fieri non de/ bet, Ergonecdomus tua inempta fievi debet,per l.res,ff.de cotrahen. emptio.

Aliquando deeft maior: Emptio eft iuriigcntium,ideo conienfu peragitur, in l.i.$.eft autem,ff.de cotrah. emptio. Hie deeft minor : Omnis cotra Aus lurilgcnuum confenfu contrahitur^

LIB BR HI., îtem pupillus fine tutorïsautoritate imituum accepte, amp;nbsp;locuplerior fadus eftjErgo fi pubes fadus foluat,non rc^ peut in l.naturalitcr,(Ede codud.indegt; Hie deeft maior : Nemo eu alterius detrimento lociiplctari debet,in l.nam hoc natura, fE ubi modo, Titius in pe^ cuniam lufit,Ergo puniendus eft: Hie maior deeft, Senatufconfidtum uetuit inpecuniamludere,in 1. Colent, ft. de alea, Sed quid hie tot cxenapla profe ro, cum leges pknæ fint exemplorum, Ariftoteleslibro Rhetoricorum ftcun do duo genera enthymematG ciïc fcru bit, quorum unum fit dcmonftrariuû. Alterumuero fit rcdargutoriû,iêu ut ipfe Ariftoteles loquitur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Demonftratiuum elle dicit, cum ex certis dC confeftîsjôc ut paulo ante dixi mus,cum tKvtKint^iaiy argumetamur. Verbi gratia,du ita colligo, Pada qux turpem cauflam continent, no Cunt fcr uanda, Ergo fi pacifear ne Cura aga m, uel iniuriarom, non feruabitur in 1. fi unas,$.padajff.depadis» Sic t/l^xTu

15d dialect: LEGAU

Klos colligitSczuola in h imperatorcs^ fï.de tranfad.Priuatis padionibus no dobium eft non Ixdi ius cxrerorum,Er go Oranfadionc,quac inter hxredcm ÖC matremdefundi fada eft,ne^ tefta/ mentum redflum uideri poten, neep legataris adiones fux ademptz func Sic J^KrtiLÜs colligit Vlpianus in I, ß renumerandi, fE ^mandatireiturpis mandatum nullum eft, Ergo adione , mandat! non agetun Porröredargu torium enthymema eft, quando ex ue/ , riftmilibus a probabilibus, ÓC ut fupe | dusdiximuscö tKitKÓrani colligimus, ut, Reus adobiedum crimen expalle/ (cit,Ergo crimen defigna uit. Reus co/ tumaxeft, Ergo fe uidum confitetur»

Ariftoteles dum locos demonftrati/ uiénthymematis recenfet,ilium prxci*' puum efle refert, cum ex contrarijs arx ' gumentamur inquit, tts/jiii/ri Tris' Tfti;/ J^iKriKÜp èx 'ruy tveamtup, ut dS fta colligo t Pronundatum eft, prxdiiJ efle meum,Ergo tunm eftè quinam po tcftî’perl.PomponiuSjÇ.fed dC is, ff.de prociu

LIBER HI, 151

Jïvocurato.ôô per 1. inter me 8C tc,fF. de excep.ret iud.Sic argumêtamur: Si Ti tius rem rerinuit,cur nam fe illam ami/ fiiïcconqaeritur. Item, Titius obliga/ ait fe Petro ad prxftandam annuS ccn fum,Ergo,modo no liber eft à przßan do cenfu^Sempronius contradum in/ nuit cum Titio,Ergo,non diftradunt fecifle dicerepoteft»Meutus teftamen/ turn iatn fecit,Ergo,quinam ab illo xt/ uocatum efle dici poteft; Ad hxc eft forma quxdam Enthymematis, qua à 'diuifis ad coniunda progredimur ediuerfo: ut, Societas eft contractus ôt eft iurifgentium,Ergo,focictas eft con tradus iarifgentiumj^.ius autcm,infti. de iure na.gen. Item, uim ui repelle/ re eft licitum, amp;nbsp;quidem iure natural/. Ergo, uim ui repellere eft iure naturali licitum,ini. ut uim, ff. de iufti.ôC iu.

Ad extremum eft forma Enthymez man's,qua ab eft tertio adiedo,3d eft fe cundum adiedö procedimus:ut,Sem/ pronius eft depofitarius, Ergo, Sem/ ptonius eft.Emptio ÔC uenditio eft ob

L ligatio.

«Ä DIALECT. LEGAL.

ligadOjCjuz confenfu contrahitur, Fr/ go, emprio 0^ uendirio unicum, infti.de obliga, qux ex confen. T itius cft commodotarius Ergo, Tirius eft. Meuiuscftfidciuflbr, Ergo, Meuius eft.Sed de Enthymemateplus (ans,re/ ftat indudio,qug etiä à nobis excutiet»

Detnduäione.

A Riftoteies in libro Topicorum primo indudionemita finit, fttad untuerfalia afinguhribus ^gref' fio.Grzciuocant tTrocyttyMi» ab tTrxy« inferOjCÖfequentia przcedentibiis ad/ do. Exempli gratia: Si probare iurifcó/ fultus uelit omnem obligationem qiif confenfu fit, tantum confenfu illorum qui ncgoua gerunt contrahi, fic argu^ mentari potcft: Emptio, uenditioj loc3 tio,condudio,(bcietäs,mandatum, fo Io confenfu contrahentium ineuntut, ncc conftat alias obligationes huius ft rinz aliter contrahi, Ergo,omnes obly gationes, quac confenfu contrahunt»

LIBER IIL nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ydf

folo confcnfu contrahentium contra/ hiintur5§.unicum,infti deobliga.qiix confcnfu contrah. Item, fi lunfcon/ fultus probare ueli'tomnem cxcepno/ nem defcndendorum corum gratia c5 paratam,cum quibus agtturjfic collige repoteft: Exceptio quod coadus, qd doloindudus jcrrorelapfus promifè/ ris : Exceptio non numerate pecunix, exceptio padi côuenti, exceptio iurif/ iurandi.'breuirer, exccptiones tam dila toria:,quàm peremptorix comparatac funtillorum defendêdorum gratia cû quibus agitur.’Nec confiât ullam excc ptioncm ad aliud quid comparatâ effc. Ergo, omnes exccptiones defendédo/ rum eorum gratta cum quibus agitur, comparât» itint3§. i, infii, de excep»

Item, fi quis illam uulgatam régula iurfs probare uellctomnia indicia funt abfoltitoria, ita nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pofletiudiciS

petitorium, poficflbrium,recopcratô/ rium,fîngularia,uniuerfalia,particula/ ria,funt aofolutoria. Nec côfiat ullunî efiè iudiciûjQuod non abioluendi uitn

L J habcat.

164 dialect, legal.

habcatjErgo, omnia fudida funt abfo/ I u ton'a,§. 1 upereftjinftt.de perpe.amp; té/ po, adio. In his exemplis cernit ia^ uenis ftudiofus iuris duilis,quomodo ex ßngularibus fèa parncularibus ad quoddam uniuerfale progrediat. Sui/ das tria genera indudnonum eOelcri/ bit.dialedicum,oratorium5Socratic6, de dialcdica cpagoga, multa ÔC quida arguta fcribit Ariftoteles in fecundo priorum Analyticorum, dequaetiam diximus. De oratoria induÂione Fa bios fcribit, qnod fit argumentorûlo/ eus ex fimiliboSjOtfi empo'o ÔC uendigt; tio eft contraduSjUtiep ÔC locano ôé co dudio, focietas SC mutuum, cotradus crunt » Item, fi tutor rem pupilli emere non poteft,Ergo,nec curator, neepro curator, ÔC qui aliéna négocia gerunt, in I.fi in emptionc,ff.de contran. emp* amp;nbsp;uend.Si ftipulano conditionalis de/ ficiente conditione nulla cftjFrgo,0^ ß res fub conditione uenqt, déficiente c5 ditionc,emptio nulla crit, in I. neceflä*' riofeiendum, ft. de peri, ÔCcommod.

rd

liber ht. ï6$

Tciuend, Socraricainduâaoi’tafèha bebat, quando plura interrogaflet So/ crater ,qu3e confîtcri aduerfario ncceffè erat, poftrctno id de quo controucrfia erat inferebatuvjcui fimile conccflTerat,. Exempla huiusindudionisapud Pla/ tonem plurima cxiftuntjed utluucnis lurisciuüis ftudiofus huius quocpin/ dudionis ufum quendam uideat, uni/ cum exemplum producam:Sit qux/ ftio, an iurifconfulcus prx al qs homini bus rcip.conducibilis lie, ita indudto/ ncSocradcautipolTumus* Nonne in re domcftica ilium utilioremalt^s elTc dicimus, qui prxftat ut domus rede ad miniftreturC Nonne in naue isutilior cft altjs a qui prxftat ut nauis redû cur/ fum teneatf Nonne inexerdtu is altjs conducibilior eft in bello gcrendojqui rede inftruit exercitû, qui curat ut mili tes ôi uclintamp; poffînttn hoftes incur/-rere, ôôc. Qiiibus omnibus concelTis tandem infertur, meritq ergo iurifeon fultus etiam reip» prx altjs hominu or/ dinibus ualde conducibtlis exiftit,uc

L 5 qao

155 DIALECT. LEGAL.

quo autore rcfpubjedc inftruitur, fc-* liciter gubcrnatur, concufla conferua-* tur, Fabius fcribit hoc genus indu^ ôionis in teftium interrogatione plu/ rimum ualere,idquodiuuenis iuris cP uilis fiudiofus diligenter obferuet.

Dcexemplo.

EXemplum eftjquando und parti culare per aliud probatur propter firnile quod in utroq? confpicitur. Ari/ ftoteles in fecundo Pofteriorum Ana lyticorum uocat srcc^itAiyi/ce. Verbi gratia, Appius Claudius Cxcusconfl Iqs publicis interfuitjô^ in fenatu feue/ riffïmam dixit fententiam de Pyrrhi ca ptiuis,Ergo,amp; Titius quamuis cxcus cofilij publicis intcrelTc, nbsp;nbsp;de rebus i e

latis ad fenatutn fententiam dicere po/ leriCjinl.i. Appius dcnûç, ff. de po/ ffnla.ltemj Publius Cxcus, Ai|rernati Nonq parer, cQ uel'et polhilare a Bru/ to auerfa fclla defti tutus clFDrgo,Serti pronio loco pro alio poftularc no con ' * nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cediair,

LIBER ïir» ced(tur,jiilj.§. rcfert ctiä.ff. de poftul» Ab exemple argiimentamur hoc mo/ do:Meutus cum eins gratia quidam ur bi perduelles fadi eflent, fuoipfîus im-' pendio cxploratores mittere,cuftodia» nodurnas feruare coadus fuit, Ergo, fiC Sempronius cumeius gratia quids urbinoftrat incendia pellîmaquxcç minati fint, publicis etiam program/ maris cmilTarios defuo emitter amp;nbsp;eu/ ftodias nodurnas fuoipfius fiimpto feruabit» Cxterum quando impera/ tor luftinianus non cxempliSjfcdlegi/ bus iudicandum crie referipto quodâ cauit, inl.nemo iudex,C.defenten.ôd interlocu.om.iud. Noncftquodho« argumentationis genus ueheméter ur geamus, hoc tarnen iuuenem admoni turn Holui, ut fi quâdo excmplis uti eu piat,etiam atep ctiam confiderct,utfimi lia fint quaeprofert. Nam fimilitudo fa cit,ut akerum ex akero côfequatur per indeac diffimilitudo facit, utakerûex akero confequi nô polïit, Similia funt exempla hxc;Tirius minor quodeffèc

L 4 Izfùs

I«8 DIALECT. LEGAL.

Ixfusinuendirfone przdq, tn i'ntcgr5 cft rcftirUtus, Ergo Scmpronq tnt/ nor quod eft Iffus in uendiö'one pr^drj in integrum reftitui debet. Vide dtulÖ Codfds de reftitu. in integ.cótra uend.

Diffimilia funt : Brutus occidit liberos, Ergo,ÔC nobis occidere liberos Ip cebit.Nam Brutus confuloccidit Jibe/ ros proditionem nolcntes,utrefertLi/ uius libro fecundo ab urbe, non ergo confequitur,quod nobis quocp priua/ ds liberos nihil mali defignantes occi/ derc liceat, Ariftoteles libro Rhetorico rum fecundo duo exemplorum gene/ ra efle fcribit,quorum unum eft rei ge/ ftx commemoratio, alterü uero eft pa/ rabolajqug cft reram,gener5,diffcrcn/ num collatio. Exemplum prioris eft in I. aut facia, euentus ff. de pœnis, iibi Claudius Saturninus iurifconful/ tus,ex cÔmemoratione hiftoriç ex Ho mcro probat, cxdem inconlulto com/ miftam, ultionemexilio multandam. Eft aurem hxc.hiftoria,ut,§. euentus, à me illuftretur ♦ Patroclus ludo talario ludcns

liber III, îudens cum puer cHet, fubita tracndia commotusjpucrum colluforemnomi ne Glifonymum interemitjob quodfsi cinus pater eius Mençriuscx OpuntQ, patria eum in exilium ad Pelei domS abduxit, ÖCc. Eft autê locus apud Ho/ merSlibro uicefimotertio lliados,Exë pls parabolz eftc poteft illud in glofla nemOjC.dealTcfft

Tempore nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;duos lepores [cifdtur codem^

Aut ncutrum,dut certe tjo^i cdp’t iGe duos. Quibus uerficulis non aliud ftgniß caturjQuam illud quod Ouidius dixit; teilord no'ird duds non ddmittcntid curds

Aquononabluditillud Palladzin Epigrammatis;

Tivófii V©quot; TsriKvruii oùjèp nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iJltop.

Abfoluimus primarias argumenta/ tionis fpecics, quibus pleri»^ addunt; Koriten

Dilemma De quibus fcparatim Violationem dicetur, Enumerauonem

-L 5 De

»70 DI A L« C T. LEGAL, De Soritc.

O(ramp;’f3î apud Græcos,autorcSufgt; dajfignificataccruum.Inde trai. fiTHs argumentatio eft dida,quando uoces ncccfTario coherentes coacefua mus. Exempli gratia : Contradus eft ultro citro^ obligatio, 1. labeo, ff. de ücrb.fignin. Obligatio eftcauffa adio nisjl.licet,^. ca obligatio,ff. de procur, Adio eft cauffa agendi, Ergo, SC con/ tradus eft caufla agendi, amp;nbsp;rede qui/ dem, nam ex eontradu adio datur, ex obligatione nafcitur.ftem uim ui pro/ piilfare eft de iure naturalid.iii* ff.de in ftfr.56iu.Ius naturx eft fententia men/ tibus noftris à deo infcripta,cui omnes homines aftentiuntur, illud cui omnes homines adfentiuntur eftlicitfi Ô6 ho/ neftu, Ergo, uim ui propulfareeft lief/ tum honeftum.Item.Furtum eft ma Icficium, Omne malcficium eft contra leges, C^od contra leges eft, punien-dum eft^rgo,furtum puniendum eft. In Sorite fpedandum eft, ot uoces ne/ cefTan'o cohfteant, alioqui nulla certa confer

LIBER Ilf. 17» confeciuenn'a orfcur, uduri fi ita coll»gt; gastCocubfnas apud fe akre leges per mittuntjQuodleges permittunt, eftlk citum, Quod Ikitö cft, honeftum eft, Ergo, concubinas apud fealerchone/ ftum eft.Hic uidcs infirmam dicam an nullam condufionênafd. Nam ut ma ximc leges concubinas permittunt, ex eononconiequitur,quod côcûbinas alere apud fc honeftum fit ♦ Etenim cS legum latores,propter hominumim/ probitatcm pleracç, ne maiora flagitia onrenturjprohibere cômode non poP fent, ilia permifere 6lt; indulferc, nô ^d lionefta efle iudicarint, fed quod inter multa flagitia minora utcuncp permit/ tenda funt. Soritis etiâ memor eft Per/ fius in fatyra 6. in fine, dum ita inquitî law dcacs redit 1« rugdm, dcptnge ubiftfiam Inurntus Chryßppe tui fiiiitor arcrui

Eft autem fenfus , ut hune locum obiter cxplicemmam fat fcio loanncm Britannicum , alios quofdam in/ fcrpretes hune locum non intellige/ re; O Chryfippeôtociorumfarilc acu tiffîme^

DIALECT. LEGAL.

üflîme,quiaceruumtuum, utut Jonge progrediendOjUJx intra cercos conclu/ iionis limites conftitit, tandem tarnen cerds ueiuti regtonibus finiuifti, depin ge S)C oftende ru mihi modü, ubi quie/ lt;cam,ubi fatyrxconfchbendzfinem fa ciam. De Sorite edam extat illud Mar/ ciani CapelJz;

t hryfipptu cumulet proprium conCumdt dceruü

Vnde eft illud eriâ Sidonij ex hédeca fyllabo ChryfipptpotmJJctcxaccruo.

PiJemma.

EStargumentado ex duabos parti bus conftans, quarum unam co/ s,reprehenderis, Latini uocant co prehenfionê, quod undiq: aducrfariu comprehendat ne elabatur. Exempli gratia: Aut te iniuria adfeci,aat non ad teci,Si adfecijcur id non probas; Si no adfeci, cur tc à me iniuriam accepiftc apud omnes declamasCDilêmate ufus eft Paulus iurifconfultus,inl.fiprocu/ ratorem,^.fi ignorâtes, ff. mâdati.The ma

LIBBR Ht I/ÿ

Wâ dl,Quidam fideiuffor« ex fubftâz tïa débitons plus pecuniarum dare da/ mnari funt, quam principalis debebat, ÔC appdiationê omifcrât,deinde man/ da« agunt. lam Paulus ira colligit, fi/ deiuflores fêplura^ debitor dÆeref, folucre aut ignorarunt, autfciuerunt; fi ignorarunt, excufata ignorant/a eft: ft fciuerunt, incumbcbat eis neccffitas prouocandi. Rurfum dilemmate ufùs eft Paulus in l.fifideiuflbr,§, mandat« tuOjff.mandau'.Eft autem hacc fpecics, Qiiidam mandatu alterius fidciuflit in decern, 0^ procuratori creditoris fol/ uit.lam colligit Paulus procurator illc aut uerus fuit, ant non uerus : fi uerus, ftatim mandati agam: quod fi procura tornorteft/epetamabco, Dilemmate ufus eft idem iurifconfoltus in 1. fi mu/ Iier,ff.ad lènatufconful» uellei. ubi tale eft thema: Mulier iniure interrogata an hxres fit, aut leiens refpondet fenx/ redem non efle,aut fe hxrcdem effe exi ftimauit, fi feiens fc hxredem non effe, refpondcrit non intercdfit;fin(ehzre/ dem

174 DIALECT. LEGAL;

dem exiftimauit in earn adionem dan/ dam plcriqj putarunt/ed exceptionefc natuiconfulriadiuuatur. Sed quid tot exemplis huius argumentation is pro/ fero, cum fubinde in 11. excmplaoccur rant. Cicero in libro ad HerenniQprP mo jdilcmma dilui fcribit, aut cü ex co/ trarioconuerütur,autcx fimplici parte rcpreliêditur^ut fi propo natur hoc En/ thymema : Nolo höc in ius uoces; Nä cumfateaturidob quodeumtniustra here uis,cur confitentem accufarc per/ giscfin inficiatur,laterem accufando la uabis: nam,utidquodtueris confitea/ tur,ab illo non exprimes. Hocàcôtra/ rio itacÔuerti poteft,Imdin ius hicmi/ hi uocandus eft, nam fi in iudicio fate/ bitar,illico caufam meam uici, fin infi/ ciabitur plurimis argumentis, ut nolit uelit confitcatur à me perpelletur. Ex« piQ Enthymematis, in quo altera pars reprehenditur. Si proponatur hoc En/ thymema,cur nam appellasCN.ï fi fcn^ tcnn'a in rem iudicata abift, trallra ap/ pellabis jfi non abij t, potentia aducrß/

uber III, »7$ rq tui opprimen's.Hic prior pars tta re/ prehendi poteft, imo quamuis in rem iudicatam abqc fcntenua,tarnen appel/ Undo,quia fentêtia eft prorfus iniqua, ut refeindatur efficitur, pofterior ica po teft reprehendijimo appellando fiet,ut neaduerfartjpotentiaobruar. Exem/ plumEnthymematis uitiofteftin L in raoone,§.fifilio quOjff.adl.f^cid. Iroc modo: Âut dices hunc fubftitutum fal cidiâdeducereex peribna fua,aut per/ fona pupilli inftitiiti : Ex pa fona fua nonpoteft, quia quartam amp;nbsp;forfitan plus quarta habet:Nec ex perfona pu/ pilliinftituti, nam ncc is fibijpfi poteft deducere cum fua legata fint intra tw dum. Hoc Entbymema ita à iurifeoa/ fulto reprehenditur imo autex perfona pupilli foluendum eft, 8C deducam legata ,cû adliuc lega/ «S proprijs onerer,aut ex perfona pro/ pria foluendum eft, amp;nbsp;itcrum deduco, CÛ legata qux pupillus debet me one/ rent, Exemplu Enthymematts, quod ab altera parte reprehenditur, eft apud Dynuta

lt;7^ DIALECT, LZGAti

Dynum in c.ex eo. de reg.iu. in fcxtöf hoe modo: Si teftamentum in quo mi/ hilegatQerat relidumdixi uelfalfum) ucl inofRctofum,non pofliim petere Ie! gatum in eo mihi relia5,quia aut pro/ nunciatum cft contra teftamentum, ÓC mthi ideo non debet ,quia ex teftamen fo aut falfo aut inofficiofo legata nö de bentur,!. Papinianus,§, fi ex caufla, ff. deinoffteftatu. Autpronunciatum eft pro teftamcntOjöó tarnen ideo non de/ bctur,quia nifus fuitimpugnare,iuxta regulam : Ex co non debet quis frudS conièqui, quod nifus eft impugnare,

Hic pofterior Enthymemaris pars reprehenditur, imo etiam ex teftamen/ to quod nifus fum impugnare, legatfi conièquor,quia fi dixi teftamentum minus folenne licet fuccumbam, pete repofliim legatum mihi in eo rclidS,!, poft legatG, ff. de his qbus ut indi. SCc, Violatie.

Vlolatio, quam Grxci ap/ pellant,eft argumentatiOjin qua «xadoerfariorum racione non id quod ipfl

LIBER in. 177 tpfi uoluntjfed quod nobis utile eftjc/ quidemonftramus,qux argumenta/ tionis fpecies in refutatione tantum ad hibetuVjditfla uiolatio, quod aiquadä aduerfarios urgeat Xed excpla iam pro/ ducemus .bi quis itadiceret: ßipulatio interTirium 2cSempronium nonre/ decöceptaeft,quod citrafolennia uer ba fimplicibus uerbis utcuncp inita eft*. Hic did poteftjimo hoc nomine ftipu/ latio inter Titium 66 Sempronium re/ deconcepta eft^quod uerbis fimplid/ bus eftinita,nclt;; ullis uerborum iolen/ nitatibus eft cotrada: na folennia uer/ ba ftipulationum in ufu efle dcGerunt, amp;nbsp;hoc leonina coftitutione ^qiixfim/ pliccm ÖC confonum utcnnq? uerbord intelledü requirit^quibus quibus tan/ dem uerbi'’ cxprimatur ftipulatio, fed hïc,infti.de uerbo.obliga. Item, ft quis ita dicat, hoc non e.. folidum tc ftamentum nuncupatiuum, quod fine ullo fcripto,coram feptem tantum tefti bus, expreftà amp;nbsp;nuncupata teftaris te/ ftatoris uoluntate conditum eft. Hic

M quocß

I7Ô DIALECT. rEGAL, quocp did poteft,imôhac gratia J hoc folidum eft teftamentum nuncupate | num, quod fine fcnpco in prxfentia ptem teftium exprefla coram eius tefta tons uoluntate fadum eft,fed hxc,in ftit. de tefta. ordi. Violatione ufus efle uidetur iurifcofultus Paulus in 1. fi mu lierjfiCl.fequentejff’.ad fenatufcon. uel ki.hoc modo:Si mulier tanquam in fu os ufus pecuniam acceperit alrjs credP turaj non eft locus lênatuicôfulto. Nâ nemo cûfccminis cÔtrahet, quia igno/ rare poteft, quid adurx fint, imo tunc locus eft fenatufconfultOj cum fcit ere/ ditor earn intercederc.

Enumeratio.

TKJ Os fecuti magnos quofdam ui** ros enumerationem etiam inter argumentationis fpecies numerate uo lumus. Eft autê enumeratio argumcn tatio J qua rebus pluribus expofitisac exteris infi'rmatis, una reliqua necelTa^ rio confirmatur, ut cum quis ita colli''

LIBER III. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17

git: Tu tc a me i'Äunjs uarqs adfedunt efîèadfirmasjautcum iniuria commit/ tatur,autcum quis akerum pugno^il fat, aiit fukibus cxdit uel uerberat: T ö k quis in aliqncm conuicia congcrat, bona aliciiius,qui tibi nihil debet pofl? dentur : Autfi quis in alicuius infamiâ libellum, carmen, hiftoriâ componat, çdat : Aut il quis pudicitiam uxoriSjfi/ liorum alicuius attendct: Et fiquibus alijs modis iniuria fieri poteft.’Tu cum amenullishis uel alijsctiaminiuriarS modis teadfedum probare pofiis, effi cit te falfo mihi impingere, quod mul/ tis ,fi dco placet, iniunjs ameadfedus fis. De hoc exemplo uide iniuria, in/ ftit. de iniu. Item, Tu dicis me tecu obligationem, quxrecontrahiturini/ uilTc. lam cum re cotrahatur uel in mu tui datione,uel cum quis debitum acce pitabeoqui pererroremfoluit. Item,, lt;1 rem accomodato accipit, fi res apud aliquem deponitur, fi creditor pignus accipiat, SC fi quibus alijs forfitan modis re contrahimusjtu fi quo horû mo/

M Î doru

iso DÏALBCT, LEQAl. dorum, mere tali ob^gatum probaué ns,harena,quod aainr, cedam: fin mû nusj falfum eft quod me re ribi obliga/ turn efledeprïdicas. Hac argumenta/ tio tune confutatur,quando aut unum aliquod membrum, quodabaduerfa/ rio prxten'tu crat, profertar : aut fi unS ex fus qux prolata funt,falfum oftendi tur«Exemplïgratia : Qiiando hic fun/ dus quem tu pofiîdes meus eft,neccP fe eft y ut aut hxreditate tibi obuene/ rit,aut uacuus à te pofleflus fit, aut abs tecmptusjautufutuus fatftus fit, aut certe quod me inde deieceris: Me uiuo mea res tibi hxreditate obuenire nô po tuit : Emptiü nulla profertur, uacuum quod meum fuiiîè côftat polfidere nô potes, ufu tuum non fecifti, relinquit igiturut ui me à mea poffeflione deie/ écris. Hic aduerfarius dicerc potefteiï fundû fibidatûeftè., ^dille in envi niera tione pterierat, autfi emptionêjiferati quod alter in numeranone negaràu

DIALECT, legal. Ltßhi

TBRTII fINU,

DIA«

18»’

PfAtECTîCA LÏ6ALIS A Clîriftophero Hegendorphino congefta. Liber quartus»

ï,l Emofthenes in quar ïi ta Philippica obiur/ ï gat Atheniêfes,quod I prxter morem aiiorâ j hominutnfaciât» Nâ _______! cum alrj omncs ante confilia de rebus capiant, quârem ali/ quam gerendam fufcipiant. Athénien fes ubi res gerere inceperunt, tum de/ mumïnconfiliacant. Quorfumuero hrc tendantdixerit aliquis C nimiriiiTi eoqaodidquodin Athenienfibusre/ prehcndit Demofthenes, in plerifcfi iu rifcôfultis etiam reprchendi polTit.Ete nim funtiurifconfulti, qui anteinpu/ blicum dicere audent, quàm aut quid dicant,aut qutbus arguinêtis quod dix dur« Tint maniant,fecunt confiderent, quo fitutnonraro SCipfi deridiculiha bcantur,8C caufTam quam agunt,amit tant, Cumuero prudcntixlitfummae,

M 5 prius

Ï8î DIALECT» LEGAL.

prias quid diduras fis, ÔC quibus argu métis quod didurus fis, conuenire uegt;' lis,etiam atcp etiam difpicere.Hoc in li bro iuucnes iuris ciuilis ftudiofos de inuétionis locis pauca admonebimus, utfi qnando in publicum didurientes prodeunt, quid de qualibet redici de/ beat,in promptu habere poflînt.Nam bocin libre illam dialedicxpartem tra dabimus,quçab Ariftotcle uo catur, quod prsfiet utoblato themate facilius quid de illo dicendum fit, qui/ bus locis confirmandum, iuxta infir/ mandum fit confier. Et quamuis illam partem dialedices Cicero in Topicis accuratiffime tradauir,ßaldus in l.cô/ ucnticulâ, C.defacrofan. cede, quoep ex parte attigiu Claudius Cantiuncula non pofiremus nofiri feculi iurifeon/ fulcus, uerbofiflimcexplicauit, tarnen quoniam gratia iuua tdi prima difeen/ tium fiudia,dialcdicam legalem etiam tradere côfiitui,amp; de ilia dialedicx par tealiqua difleram. Etquiadedialedi/ caiocaii difputabimus j quid locus lit) paucis

LIBER TIIT» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iS?

paucis oftcndam.

Quid locus.

€■gt; Icero in Toptcis ex Ariftotch's y fentêria locum elîè fcribit ièdem argumentorum, id eft, illud quod in fe argumcta occulit, uel ut craflius finiâ, locus eft illud à quo ad propofitum the ma argumenta ducuntur. Nam utlo/ eus cxteris in rebus facit ne res pereât, ita et locus dialedicus uirtualiter, ut ita dicam,argumenta in fe recondit,argu/’ menta argumento 1.1 §.conuentionis, ff. depadis. Suntautem, utinlibro primo dixi, themata duplicia. Eft the/ ma fimpleXjeft thema compofîtû.The ma fimplex eft, cum unica uox tradan da proponitur,ut fi quis in mediû pro/ ponat uocem ius, mox ad dialedicam ioTtKHi/ recurrendum eft,atindecertos locos explicandi hoc thema expromâ, Hicoccurrit mihi primas locus,fini/ tio. Eftautem ius arsxqui ÔC boni 1. il if. de infti. SC iu. Deinde diuifio mihi obuiam uenitjhic dico: Eft aliquod pu blicum,eftaliquod ius priuatS. lus pri

M 4 uatû

lQ4 DIALECT, LEGAL.

natum diutditur fn i'us naturale, gcn^ tium,ciuile. lusduileeft fcriptum auC non friptum. Scriptum diuidttur m Ie gern plebifcicum,fenatufconfi.ik«,prin cipum placita,magiftratuum edida,re fponfa prudentum.Ius nö fcriptum in uarias confuetadincs. Ad hxc occurn't locus ä propres amp;nbsp;effedibus illarû fpe derum iurts.Tum quomodo interfç conuçniant,quomodo inter iè pugnêt his locis, hoc thema explicatu r, quod ica explicatum habes in infti.deiu. na. gen.ôlt; ciuili. Sin proponac thema coz pofitum,utan emptio fit cotradus,hie ex dialeÆca locali moneor, ut ex uoci bus huius thematis argumenta eruam-Igiturfiniam utranc^uocem fiCprimS prxdicatum. Quid eft contracftus? Co tradus eft ultro citron fada obligario, deinde fubiedum nniâ ; Emptio eft obligatioqua emptor ieobligatuendi tori, quod uelitei certam pecunia pro realiqua dare^eft ergo in emptione mu tua obligatio,conclude igitur; emptio eft contradus, Porró Cicero in To pici#

LIBER UIL 181 pfcis locos cfle bifariam diuidêdos fcri bit, nitnirum quod ah'qui funt inter ni, aliqui extcrni. Internos uocat locos, q. rebus de quibus agitur, inhxrent. Ex/ tcrnos uocat, qui extrinlccus ad rem probandam accerfuntur, ut eft locus a.

Prariuditijs, Rumoribus, Tormentis, Tabults, lurciurando, Teftibus.

De quibus locis in calce huius libri pauca eriam diccmus»

Loci interni funt, Afinitione, Etymologia, Goniugatis, Toto, Partibus, Genere, Specie,ftu forma, Ab adiundts, A differentia ôf proprioj A cauflis S)C effedibus,

M 5 Ab

D tale CT. LEGAL;

Ab antccedéob. ÔC côfetjuêtib» Arepugnantibus, Afimili, difparatis, comparationc, Maiorum,

Minorum, Padum,

More, A uedfîmfli C Opimonc, fubquocom\Narura, ÇR.ei, f)rehendîtiir. lt;nbsp;Qualiratc-? ocus à ) répore, r Loco, ^Signis,

Ab extremis,

A pdndpaliad accefTarium, /\ fubrogatOj A primo ad ultimum, Ab ordinc, A cafusominîone, A fcripto contra fcntentiam,

Liber inr, 197

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A finitione.

F Initio 5 ut fcribit Cicero in Topi/ cis, eft oratio quxid quod diffinP tur explicat quid finOmnis autem fini tio exgenere ÖC differentia conftare de betjut Bartholus annotauitin lu, ff. de teftamen.ubi totum ferefiniendi artifi-' cium non indocffe oftendit. Porrôà finitione tarn adfirmatiue quam nega/ tiue argumentamur.Fideiuffor eff ,qui pro alio fe obligatj^.i. infti. de fideiuff. Ab hac finitione ita argumêtari öd qdé affirmatiue poffumus : Fidciuffor eft, qui pro alio fe obligat, Sempronius^J Titio fe obligaurt, trgo, Sempronius pro T itio fideiuftor fadus eft,

Negatiue hoc modo:

Sempronius fundöncc ex affe, nee Œtepoflîdet, Frgo,non eft fundi

3r, Nam pofleffor is accipien/ dus eft, qui in agro uel in ciuirate rem foli poftide^aut ex affe,aut pro parted, fciendum,ff.quifatifd. cog. Argumen tamur autem hoc in loco facpe à defini/ done ad definitum,ut, Lcgitrimum cu iuslibet

I85 DIALECT. LEGAL.

luslfbet duitatis tus eft fände colcndff, lus ciutic eft legittimum ius cuiuslibct duitatis, Etgo, ius ciuileeft fände co/ ïendum. Hicdedefinito exdifFinitio/ nealiquidprobaui. Nonraro^adefi nito argumenta ducuntur hoe modo; Sempronios eft pro Titio fadus fide/ iulïbr,Ergo,fe pro T itio obl igauit.

Item, Meuius cQ Sempronio de re ifta padum iniuitjErgo, cum Sempronio in hahc rem confenfit. Nam padueft duorö uel plorium in idem placitûôi côfenfusl.i.ff. depadis. Recenfentur hfcmaximx propofitiones, qux quo/ niam ufum huius loei ualdeoftendSt, à me quocß commemorabuntur.

Prima eft.

CuieSq; definitio cöuenit, eidem definitum conuenit,ut fi uelim probax re Semproniö in iudicio tergiuerfari, hoe modo dicerepoflum:Tergiuerfa/ ri in iudicio eft in uniuerfum ab aceufa none defifterc,!.». æad fenatufeô. Tur pili. quot;nbsp;empronius in totum ab accufa/ none deftirit, Ergo, Sempronius in iu/ dicio

LIBER nil. lôa ^icio tcrgiucrfatur.1 n hoc exemple utz des Sempronio conuenire uerbadefv niuonis tergiuerfari. Ergo gt;nbsp;àC defiiiitû ei conucniet.

Sec U n da maxima eft.

Cui non côpetit definitio, ei nee de/ finitum compen'tjhoc modo: Neceflà næ impenli funt qux habent neceflita tem impendendi,!. 1. æ de impen.in re/ bus dota. fadis, Sempronius non ne/ ceflàrio multa impenditjErgo, non ne ceffarias impenfas fedfle diccre poteft. Creditores funt, qui alïquam adionc iiel ciuilem habent, uel honoraria, ucl in fadûjl.fî in,y creditores,ff. de adio.

obligatio, Meuius ncc ciuilem, nec honorariam, nec adionem in fadum habet, Ergo, euius creditor non eft. Exempla loci àfinitione etiam in legi/ bus rcperiuntur.Sic in l.fi non fortera, quis, ff. decondidi. indeb. VIpia/ nils ita colligitHndebitum folutum ac/ cipimusnon folom ftomninonondc beatur, fed ÔC ft per aliquam exceptio/ • nem perpetuam repeti poflit, Sed Sera

pronius

jpo dialect, legal.

pronius falfo (e fortem dcberc crcdcn^ do ufuras foluens indebitum foluitjEr gOjSempronius quod fokut per excc/ pdonem rcpeterepoteft. Sic in l.dcpo'' fiti,C.depofiti. Imperator argumenta/ tur : Furtum eft côtratftio rei alienx in^ uito domino,Depofitarius rem depofi tam inuito domino cÓtrcdauit, Ergo, depofitarius furtum commifiuSic Ca/ hftratus in l.extat,ff.quod metus cauft fa geftum colligit : Vis eft non folum quâdo uulneratur, fed èC quoties quis id quod deberi fibi putat, non per iudi ccm repofcitjSempronius id quod iibi debuitTitius,temerc accepit. Ergo, ui quadam ufus eft propter quam ä iure crediti excidat. Sub hoc loco comple/ (ftimuretiamlocûà defcriptione, quac eft quando utcuncß fieri poteft, qualis aliqua res fit, oftenditur argumento,!. fi certum, ff. fi cer. pet. A deferiptio/ neargumentatur kilianusin 1. qusefi/ tum,ff.de re iud. Morbus fonticus eft, qui alicui impedimento eft, ne ft iudi/ CIO fifterepoffitj Leuis fçbris uel quar/

tana

LIBER HH. 191

tana no impedit robufl:um,quo minus ieiudicio fiftcrcqueat, Prgo, leuis f«/ britula non eft morbus fonticus,

Ab Etymologia«

ETymologi'a eft interpretatio no/ minis alicuius à qua an adftrma/ tiuçan negatiuç argumenta ducantur, inter gloilbgraphos iuris ciuilis ma/ gna eft cotentio. Vt uero iuuenis funv mâ rei habeat, ego qux gloflularq ucr/ bis plurimis tradiderunt, paucis hie re/ feram. Aliquando interpretatio c5 in/ terpretato conuerti poreft, ÔC fie ab ilia tarn adfirmatiux quam negatiuxargu mentari poflumus, ut donatio eft doni datiOjSe doni datio eft donatio ♦ Exce/ ptio eft atftionis exclufio, Ergo, aeftio/ nis exclufio eft exceptio. Abigeus eft, qui pecora ex pafeuis uel exarmenris fubtrahit, 6C quodammodo deprxda/ tur. Ergo, qui pecora pafeuis uel armé tis fubtrahit, ÔC quodammodo deprx/ lt;iatur,eft abigeus,!, «, ff, de abig. Dire/ tftari)

ipX DIALECT. LEGAt.

darq funt,qin' in aliéna cœnacula fè digt; riguntfurandi animo,ErgO5qui iri alic na cœnacula fe dirigötfurandi animo, funtdiredarn, l.facculartj,fF. deexrra ordi.crimi, Non ut it adionis exclufio ne,Ergo,non exceptione utitur. Sem/ pronius nihil dono dat nemo, Ergo,ei nihildonac. Aliquando interpretatio non ZwT «utVidorini uoce utar,dicicur,nec cum interpretato con uertitur,ut teftamentum eft didö qua/ fï teftatio mentis, non conuertitur, Er/ go, teftatio mentis eft teftamentum,

1.infti.de teftamcn. ubi autore Raphae Ie Cumano in l.i.ff.de acquÉpoiT. eciâ. atcpetiam conflderandum eft, an inter pretatio ab accidente uel euentu decer patur, nam tunc nihil ab illa colligere poffumus, ut no fequitur, taberna eft, Ergo, tabulis cinda eft:uel,tabulis ein da non eft,Ergo,non taberna eft,cum omnexdificium licet tabulis nonclau datur,taberna dici poflït,l.tabernx ap/ pellatione,ff. de uerbo fig. Nó raro ab eftèntia rei interpretatio deriuat, dC tSc

non

liber IUI. ipî fton,'nepte ab interpretatione ad inter/ prêta tum negatiuc argumentari poßu mus, ut in commodaio equus non dc meo fit tuus. Ergo, non mutuum exri/ rir. Adfirmatiue autem ab interpretato ad interpretations fie colligimus:. u/ tuum eft, Ergö, dc meo tuum cft. T ftamentö eft, ergo, teftatio mentis eft.

A cöniugatis»

Oniùgata dicuntiir, qux ab uno \ ^uerbo uarijs inflcóutur modis, utftipulari,ftipulariogt;mcr\',mcr«ius. A côiugatis tam adfirmatiue quam ne g3riuecolligimus,ftipulari eft faccrc, Ergo,ftipulario eft fadum, §. i, infti, de ucmo.obliga. Merx eft, Ergo, mercaz tus eft. Merx non eft, Ergo, mercatus \ non eft. Itcm,iuftitiam colunt iurifcoa fulti, Ergo, iuris làccrdotes lunt,l. i, ff, . de infti, S)C iu. Sic dicimus : '1 itius pro Sem pronto fideiübet. Ergo ,fid eiufi 10/ nis onus in fc recipit. Item, cum aVero pacifei de re honefta ƒ ft Iictium,Ergo,

- -, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N . padum

»94 dialect, legal.

padum rei honeftac eft licttum, Petru« iputuatur à loanne pecunia,Ergo, mu tuum contrahit ♦ Plcricß hanc maxima hue referunt: Quicquidconuenit uni coniugatoram,ô(^ akeri conuenitEtfi unum coniugatorum ineft,SC akerum inelTe comperiemus.Sic in l.damnatOi Ç.de harrc.ôC Manich.imperator collie* gicArrium illt fequuntur,Ergo, Arria ni funt » Porphyrium ièdantur, Ergogt; Porphyriani funt. In Neftons krclera/ tam ieaam nomen dederütjErgo, Ne ftodani funtjSCc.

AtotoSlt;partibus.

TOtom habet quafdam partes intc grales, ÓC quafdam fubftantiales» Integrales dicuntur,qu£ totum inter fe conftituunt,utueftibulum,uaporariö, cobicula, cukna, nbsp;nbsp;nbsp;funt partes inte/

grales domus. Partes iubftâtiales fünf, fine quibus totum confifterc non po/ teftjHcfinefoloamp;fundamêto domus confifterc nÔpoteft, A toto integra/ f , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;kfilt;^

LIBER trtr* tjjf liflcargumêtamur; Domus cft, Ergo« paries,Ergo, uaporariumeft. Maxima nie reccnletur, pofito toto integrali, ÔC çuçlibet eis pars ponit Jtëjquod in to/ to difponitur, Qi. in qualibcteius parte difpofitûputatur, ut, Sempronius mi/ hi domum fuam uendidit, Ergo, amp;nbsp;ó/. mnes parietes,omnia cubkula, omnia uaporariamtliiuendidit» Porromaxi/ ma paulo ante dida,uero confentanea eftquädo totius 8C partis eadem eftra/ tio/ecus ubi diueria ratio apparet. NS nonfequiturjabadu abfolutus eft,Er go,etiam ab itinereliberatuscrat,perh fi mater,§.fi quis iter, ff. deexcepti. rei iud» Qi tarnen conftat iter efle partem adus,l.i.§.alt;ftus,ff.de fcrui.rufti. perd, Aliquando à parte ad totumargumcfi tamur,ut Papinianus ini, cuipadOjfF* de fcruis exp. hoc modo : Sempronio expaeftouenditionis pomerio cuiusU bet ciuitatis interdidum eft, Ergo, ctiS urbi interdidû efle uidetur. A toto ad parte colligit Paulus in 1. domo, ff. de pigno, atfti. Domus eft pignori data, N z Ergo,

dialect, legal.

Ergo, area eius tenebkur, cft eniot pars eius.

A gcncre.

A GcnercadfpecicmSCadfirmaa ueamp;negatiue argumenamur. Adfinnauoe quidé, fi fignum uniucr/ ßlcprazponaturrut, Omae argents eft Iegatum,Eigo, ôC argentum infedum cft legatumj.cum aurumJtEdeauro dC argen. lega. Item, omnia ornamcnca muliebria uxori Icgaoit, Ergo, ÔC in/ aures, armillas,uiriolas, uxori legauit, l.argumentOjff.de auro amp;nbsp;argcn.lega.

Negatiue hoe modo :Padum non ! eft. Ergo,nee nudum padum cft. Do/ natiö non cft, Ergo, nee donatio cauP ■ fa morns cft. Obligatio non cft, Ergo, nee obligatio prartoria cft. In hoe loco refernntur aliquot maximx, quarum unaeft: Poiito genere, quxlibet eius fpeeies uel pars ponitur, 1. in generali/ bus,ff, dereg. iu. ut pofito ornamento mulicbri ponuntur inaures,arminae,ui riolx, annuli, prxter fignatorios, omnia

LIBER HIT. lt;P7

omnia (juçad rem nullam aliam param tut nifi corporis ornâdicaufajUidel.ar gumcnto, §, ornamcnta muliebria, ff, deauro amp;nbsp;argen.leg.Porro ifta maxi/ ma, qux à me modo relata eft, uero ac/ cedit fi prxdicationis rationcm côtcm/ pleris, Genus enim de nulla non fpc/ dcprxdicator, ut amp;nbsp;annotauit Raldus in Commentarq s in feuda fcriprisjn ti tu.per quos fi.inuefti.^ t in calce.

Altéra maxima eft,Quodc5cç remo uetur àgenere, à qualibcteius parte rc/ mouetur, ut, Vfura nô eft licita. Ergo, ncc centefima ufura, Ergo, ncc men/ ftrua ufura, Ergo ,necannna ufura eft licita. Item,Nullus côtradus eft acftio, Ergo,nec mutuum, Ergo,nec depofi/ turn, Ergo, nec cômodatum eft acftio, Ä gencre ad fpcciem argumêtatur VI/ pianus in 1, i .§.ftlium familias,ff.depo/ firi. filius familias citcris adionibus te netur,Ergo,ô^ depofiîi.

Afpccic.

ASpede ad genus adfirmatiue ta/ turn coUi2imus,'utuenditio eft, '

N 5 Ergo,

ïpg DIALECT* LEGAL»

Ergo, contradus eft. Furtum eft, Er-' co.malefidum cft,Commodatum eft, Ergo, obligatio, quxrecontrahinir,§. Item is, infti. quibus mod. re contrah. oblig. Maxima eft, rui tribuitur foc/ des, eidem tribuitur amp;nbsp;genus, ut, ftu/' ÏTum eft, Ergo, etiam maleficium eft. tem,furtum manifeftumeft, Ergo,0^ ftagicium,

A differentia ôi. proprio.

A Differentia fiC proprio tam adfir matiux, quânegatiuxargumen tamur. Affirmatiuç,Eft cótradus quo res Ra utenda alicui datur, ut eadem in fpecie reftituatur, Ergo,eft commoda/ turn, Ite, eftcotradus quo pacifcimur utrem eandem recipiamus non in fpC'^ cie,(ed gcnerc,Ergo, eft mutuum, nn/ del.mutunm damns,ff.ficerpet. Ne gatiuehoc modo: Ilie magiftratus non habet gladij poteftatem,Ergo,non ha/ bet Imperium merurn,!. imperiû, ff, de iutcrdid. Sempronius tcftamentû fuß nc€

tlBER nil. 199 nee in fcripto redegit, nee eoram feptê teftibus feeit, nee teftium annulo eon/ firmaricurauit, nee fc fublcripfit, Ef/ go, nee teftamentum folenne codidit, uj'de§.i.tnlli.deteftamê,orlt;t A pro prio ctiarn argumêta eodem modo trft hl poffunt, Sempronius re aliénautit, fruiturboniuiri arbitratu, Ergo, ufugt;' fruduarius eft,Nam proprium feu of/ ficium ufufruduarij eft re aliéna arbi/ tratu boni uiri uti et frui,in l.fi fundi^fE de ufufTinus re tantum utitur, Ergo, noneft ufufruduarins.Meuius defen/ dit autoritäre magiftratus impubère, fe propter «atem defendereno poteft. Ergo, tutor impubcris erit. Nam pro/ prium eft tutorum impubères défende rej§.i.inftûdetato. Maxima eft différé tia eum (peeie fie eonuertitur.

Ab adiundis-

Ab adiuneftis locus eft Boëtio au/ tore,eum ex aliquibus quz funt proxima eis de quibus ^çrttur rebus.

loo DIALECT. LEGAL.

(d quod quxritLir ucl fuiflcjUel cflç,ucl futurum efTemonftratur. Ab adïûdis colligitncgatiue, Paulus in I. fi in cm/ prione, §. tutor, hoc modo'.Si tutor rc pupilli cmere non poteft, ErM,nec cu i-ator^Ergo, nec procurator, Ergo,nec qui aliqua négocia gerät, rem pupiHi , emere poterunt. Aafirmatiue hoc mo/ do coHigere ab adiiindis pofliimus: Tutorcogiturfatisdare, Ergo,8Ccu/ rator,Ergo.fit' leg ’.tarius,Ergo, SiC ha:/ res,I. de die, tutor, ff. qui (atifd.cog. Cicero in Topicis fcribit ilium locum magna ex parte oratorium cfle,amp;r non modoinrifconfiftum, fed nephilofo/ phorum quidcm proindcnôeftqupd nie diu immoremur.

A caulTis fit cITcdlibus.

C'i AufTa eQ iHud quod aliquid pro J ducit. Ariftoreles quatuor caiiHa rum genera recenfet. Phmam,quxmo uendi principium eft, nos raufl'am effi ciente.n appellamus.SccBdamcxqua

LIBER mi. ÎOI'

fïtaliquid, «quam materiam appellant. Ter nam rationem aefpedem qua unö quodcß formatur ♦ Quartäfinem pro/ prer que quodlibet effîdtur. Effedus eft id quod acaufla producitur,

/\ caufta efficiente.

CAufTa efficicns eft,ut iî d{xi,qua rei principium oritur. Cicero in T opicis uaria cauflarum efficients ge/ ncrarccenietjquorum unum fit,quod fuaptcui agat. Sic homo eft efficiens caufta cotradus alicuius. AlterS quod naturam efficiendi non habet, fed fine quo effici non poftitjUt pecunia eft ef/ ficicns caufta uenditionis emptio/ nis J merx eft caufta cfticienwermuta/ tionis.Eftetiam genus cauftarum effi'/ cientium nihil ages, prorfus quictum, uc locus quo contradus initur, quo io lutio rei promittitur.Tcmpus quo ali/ quid fit ad quod aliquid nos facere uel Ie rccipimus, unde eft régula iuris, Di/ cs interpellât pro hominc, quafi tepus

N 5 alicu/

Ïöi DIALECT, LEGAL. alicufus reifolutioncm, ucl prxftatio/ ncm pariat. Alia prxcurfioncm habcnt adah'quidcfFiciendum,ut congreffio duorum ud plurium cft canfla coirra/ lt;3us alicirius cft caufla padi ah'cu,*us,

Porrocum taks cft caufla,ut in ca fit ncccflariacfficicndi facultas, nccefla-' tio cocluflo fcquitutjUtjT irio iurifpru/ dcntiaadeft, ergo, lunfconfultus cft, Sempronio cxcrcitatio agendi cauflas J forenics adcft,Ergo, bonus cft caufla/ rum forenfiumador. Suntetiâaliqux cauflsccfii'cientcs, qux principem in rc ak'qua cfficiendilocum habcnt,ut con fenfus inmatnmonio cft primaha ma/ trimonq caufla^per regulam, Nuptias confenfus non concubitus facit.Sicin adione reali princeps caufla cftdomi/ niumjLinrcm,fF.dcrei iicnd. Inadio/ nc perfonak princeps caufla cftobliga tio inl.Iicctj§. dc procura. Suntctiam cauflx efficientes, qux uocanturremo nbsp;nbsp;;

tx, quod no principaliter agant S(f rem

. «fficiant.Sicadionistamrealisquam nbsp;nbsp;*

perfonaiis caufla remota cft cötradus, nbsp;nbsp;[

LIBER nil. • ÎOJ l.iq.§.explurimb, ff. de acqut poff. I, confcnfujSCl.adionû genera,^. adHo/ num quxdamjff.de aâi.ô^ obÛg. Ma/ ximx in hoc loco funt cum cauflx fuffi cientes agunt, effedus certo fèquitur. Effedupofiro neccflc cflcaufTamaut adcffejautadfuiffe. Effedus acauffis nonfeparantur. Ccflantccauflaccffàt effedus, l. generaliter, C. deepifc.ôC cle.Scd iam exemplis illas maximas il/ luftrabimus. A cauffa fufficientc hoc modo colligerepoffum, tam uenditor quàm emptor confcntit, ErgOjCmptio cft perfeda,l.in uenditionib.ff.de con trah.emp. Item, rcs alienatur, Ergo, rei dominiu adalium transfertur, l.alie natio,ff.de contrah.emp.Non confen fus eft in matrimonio, Ergo, matrimo nium non eft, hic ceffante cauffa ceffat effedus. Si omnia qux mulieris fucrût uiri fada funt doris nomine,mulier er/ • J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;go uiro nupfit, hic uides ex effedu ad

! cauffam colligi. Res ufocapi poteft, Er t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;go, ciuilitcr poffidetur. Nam effedus

I duilis poffefftonis eft ufucapio, l. ac/ • quwitur.

ÎO4 D r 41 E C T, LEGAL. quiritur,$. ultimo ,ff. de acqoi. re domi. Hxredifatem patris aditjErgo, xs alie/ num ddTbIuec, ut lurc Saxonico ca u tô cft. A cauflâ ad cffcdum eft argumctd

A materia,

M Arena eft ex qua fît aliqutd, quod fî partim, infti.dererû dû un. a materia tam adfîrmatiùx nega/ üufargumentamur.Affîrmatiu^’jAu/ rû eft,Ergo,aurca pocula fieri pofttint. Vinum ÖC mel adeft,Ergo,mulfum fie ri poteft,§.fi duoTum,infti.de rerum di uif.OIiuzfunt, Ergo, oleum côfîci po tent. Item funt res qux in ftipulatu de/ ducuntur : Igitur ftipulatio efle poteft. Maxima eft exiftente caufta matcriali, cfFedus exiftere poterit,ut eft uidcre in infti.de inuti.ftipul .in initio ftatim. Nc gatiuçhoc modo: Argentum non eft, I rgOjOecargent! fcyphi fieri poffiint. lies non funtin dominio noftro, Er/ go» nec in ftipulatum deduct pofiuntzj Maxima eft fublata cauftTa matcriali, maxime

LIEER IIIL 10$ maxime permanente,ut uocant,6lt; effc dus tollicur,utresnoncxiftitinrcrum natura. Ergo, etus nulla eft ftipulario in principio, infti.de inuti.ftipula.Res incorporalis eft, Ergo, tang» non poz teft,§.incorporales,infti.dereb,corpo, Itc,res incorporalis eft, Eiw,nec proz prie poflïderi poteft, 1. itj. n. dcacqui, poflefT. Ab enedu ad cauflam materia lern itacolligimus J res poflîdetur,res tangtiur,Ergo,corporalis eft, in prind pio infti. de rebus corpo. Maxima eft, polîto effedu caufta: materialis ÔC cauf fa eius ponitur, ut, xreû uas eft Ergo, SES fuit.Item,mulfum eft,Ergo,uinum ôd mel fuerunt,§.fî duorum,infti. de re rumdona,

A forma»

PC rma eft, quz dat efte rei, ut in e. tua de fpÔfa Et eft duplex forma». Altéra eft fubftâtialis,qux rem produ/ cit iuxta conferuat. Sic interrogatio rcfponfio eft forma fubftantialis ftipu/ lationis,l.i.§. o prxfensjfî.de ucrb.obi» Maximx

XOd D ULE CT. LEGAL,

Maximx funt, noflta caulîà formali eC/ fenriali Si cffeaus ponit,deftruda hac forma SCcfFedusdeftrait, t lulianus, J.fiquis,ff.de cxhib.ExempIaJnterro gatio SCrcfponfio eft adu continuo ß» :ajErgo,cftftfpuIatio. De precio ueii ditor Sc emptor couenerunt, Ergo,eni ptio eft perfcda,§.pred5, infti, de cm/ prio. SCucnd. Eft inita com unto rerff. Ergo, focictas eft contradajl. gt;. ff. pro (bcConfenfuseft, Ergo, matrimoniä cft,I.nuprias,ff. dereg. iu, Scyphus io maflam redadus eft, Ergo, ad poculfl ampliusnoneftaptus, 1. lulianus,§.fl quis,ff,adexhi. Abeffeduadcauftam formalem etiâ 8C adfirmatiuc Si tiux argumenta trahStur. Maxima eft» Pofito uel fublato effedu caufli for/ malis, ponitur uel fuftollitur cauffa.

Acauffafinali.

ARiftoteles libro Topicorum ft* xto fine elle dicit id propter aliquid fit, Sic finis iurifprudentix eftgt;

LIBER lin, 107 utrefp, bcnegiibcrnentui’, ufodcndiC imperator lufnnianus in przfadone int ftûurionû in fine. Sic ufucapio admiffà eft,nererûdominiain incerto effent» Suntautçm narij fines, funt principaz Us, funt minus principales » Principaz Us iunt, autore Ariftotclc, in libro T» picorum fexto illi ad quos ceufcopum quendam prxfixiun,aliquidfuaprena tura dirigif. Sic primarius finis cogniz tionis legtim ciuilium eft, ut ex illis bez' ncrefp.adminiflrentur » Principalis fiz' nis iuris gentiû eft, ut humanis ncceftî tatibus confulatur, §. ius autem, inftit; de in. natu, Principalis finis tutclx eftgt; ut impubères qui fe propret çtatcm n5 pofliint defendcic, propugnêtur, , eft autem, infti.dciu.Minus principales fil nés funt,qui uel ab aliquo homine pro fua uoluntateconftituuntur, uel quart do res eô referair,quônon fuapte natu ra refpicit,Sic principalis quidem finis tuiclxeftjmpubcrcm perfonam defcit dei e, fed minus principalis eft eriam ui dcrene bona impuberum aliquidde/ trimcntî

îos dialect, legal.

dcj-fmcntiaccfpiant,§.ad cert um tern/ pusjnftf.qui tefcamen.cuto. darf pofT» Sic picric^ finetn iunfprudendx facfSr, ut magnx opes comparentur, fuxta fl/ |ud, O4t tio/tni« ppti c} fdiiüto lußiniattd. Quidam gloflularij argutâtur de df/ fcrfmfnccauiïx fînalfs ôi. cauflx fmpul fiux,quxeumparum 'arj’dfKr®-, utfa nfconiultf uerbo utar,facfanc, à me hfi^ omittentur. Venfo fam ad rarionem coilfgendf à fînalf cauïla, à qua âS adfir matfua: 8C negatiux collfgere polEj/ mus, Adfîrmatfuçj ne rerum domfnfa fn fncerto funt eft bonumjufucapfo au tem fntroduda eft, ne rerum domfnfa in incerto fluduêt, Ergo, ufucapio eft res ualde bona. Alicuius rebus perin/ dc,pfpicere,acfuiseft ualde honeftû, Curator ut alienis rebus perinde ac fu/ is prolpiciat, pubenbus à magiftratfb. datur,Ergo, curatorem puberum age/ re ualde honeftum eft. A iurifconfultis hxc maxima profertur, concelîb fine, omnfa qupad fînem neceftàrfa funt cô ceduntunSicIabolenus inl.q.ff. deiu-rifd«'

LIBER nil. 205 rifd. Cui iurifdidio data eß,ei quoque concefla cflc uidcntur, fine quibus iu/ rifdidio explicarinonpotuit, Pracdi/ dx maxime pleruncç banc xtiologiam adferuntjquod fublato medio fiue quo res explicari nequeat SC ipfum mediS fublatum cxiftimetur Nam tolle que/ relam, qua hxr éditas peti potcft, quid/ nam dehxreditate tibi fuc^eritj. fand mus,§.ultimo,C. de inotF. teftam. Itê, fi toUas ius offerendi, quo uia premun tur ad pignoratitiam aœonem, QC- ipia pignoratitia fuftollitur,!. c6 notiffimi, C.deprxfcrip.trig.uel quadr. an. Ne/ gatiue à cauiTa finali ita colligimus: In ftmia non eft res honcfta.ignominio/ fx miffioncs militis finis eft infemia,h ij.ff.de his qui not.infa. Ergo.ianomi/ niofa miftto militis no eft honcfta. Ad/ fertur à iurifconfultis 8^ hxc maxima, ceftante caufla finali,ceffat cffedusiöd non ceftante caufla, durât cffedus,l.q. §.ultimum,ff.de dona.8C l.gcncraliter. In l.q.^.ultimo eft thematScmproniu» T itio decem donarat ea conditionc, us

O inde

2(0 DMLECT. LEGAL;

inde Stichû emeret, Stichus wVcQuàrrt cmeretur mortem obrjt.lamin qujftio nem uocaf analiqua adione b'cmpro iiius decem repetcre poflït, ÔC refpödet VlpianuSj quodSemproniiis fîTido in hoc decem deditjUt Stichum cmeret aliccrnondonatunis,mortuo Sricho, conditione decem rcpetcrc queac ptr regulam J celîânte caufla fmaji, celfat eftedus. Sic priuikgiSjtcftamcntum quoquomodo codendi cftcoccfTum, milicibus, qiiâdiu in expeditione font, fecus fi extra expeditionem egerunt, in illiSjinfti.de teftam,miltamp; inibi An geluSj qaihocfcribit, quod is quiuelit adftruercj effedum celtare ex ceftatio/ necaufïifinalis, can (Tam hanc uelillî fuiftèfinalem probare debcat,cumin dubio ceflantc caufla non cefleteffe^ dus 3 de qua re fi quis copiofiorem di-' iputationem requirit 3 is légat l’artho^/ lum,Angelum,Raphaelem,amp; Imola, amp;nbsp;alios in 1. generaliter, C. de epif. X cle. Sic ubi quis minor efte delqt, priu* l^iam minoris xtatis, Ergo, aprinci**

LIBBR Ilir. Hf pe conceflum finiturj. Tiria, Sdo ufuras,ff.de kga.q.

Abantecedcntibus.

ANtecedentta uocamns, qoando natura aliquid praccedit, quam/ nis non fit caufia cius quod fequitur. Stcab antecedentibus colbgit Paulus inl.fi poft moram,ff. de eo quod eer. lo co dart opor. Creditor àdebitoreacce/ pit pecuniam,ErgOj remifîtpœnâ quS merebatur debitor, quod Capux pecii niam non ioluit. Ab antecedente colli fitamp; lulianus inl.fih' reditatê,ff.man a. quicunq? contradus tales funt, uC eoru nomine fideiuflor obligari poC* fit,06 mandat! obligationem confiftere puto. Sic colligere poffumus: Si tutor ob dol um remotus eft, Ergo, infamiä incurrct,§.fufpe£ftus autCjinfti.defufp*' tuto. Itêjcft res diuini iuris. Ergo, nul/ lius in bonis eft,l,i. ff. de diuif. rerum* Item,res facra eft,Ergo,non recipit çfti mationemd.facra loca,ff.de diuif,rerü.

O X Sic

XIX DIALECT. LEGAL.

Sic colligit Macer in I.co^irio, ff.dc ofKeius CUI mand.iuriidiCT. Cum pro/ priam iurifdidionem legatisius dede/ ris, confequens eft, utetiam de fufpe/ dis tutoribus poflint cognofeere.

confequenribus.

Onfequentia appellärurea qux y cxantecedentibus confcquunf, utgladii poteftatem habet, ErgOjmerö imperiûm eidelatumeft.1. imperium, ff.de iurifdid. Re aliéna utitur, fruitur laluarei fubftantia, Ergo, ufumfrudö rei habet.In iudicio alium défendit, Er go, fans dedit. Nemo enim alienac litis idoneas defenfor fine fatifdatione in/ telligitur,l.qui proprio,§.qui alium,ff de procura.

A repugnantibus feu op/ pofius.

ARiftotcles in quinta Metaplyfi corum quattuor oppofîtorû ipe cies

LIBER nil. 215

cies reccnfct. Sunt enim alitfua oppofi ta, qux contraria uocantur, amp;nbsp;funtco/ trarix qualitatcs quxtn codcm fubie/ (flo fimul cxifterc non poflunt, amp;nbsp;fünt contraria inter quç medium quoddam intcrccdit.Sic inter tributoriam ÔC inftf toriam adionem aliz adioncs tnterce/ duntSuntetiam conrraria,quzmedi3 nonagnofeunt ullum,ut inter contra/ dus bonz fidei male medium igno ratur. Porro è côtrarqs ita colligimus, Hze res eft corporalis,Ergo,incorpo/ ralisefïenonpoteft. Ille eft contradus bonx fidd, Ergo, non poteft efte con/ tradus ftridi iuris, adionam, inftit. deadio. Pi eötrarqs colligit Vlpianus in l.fed ctfi pupiIIus,§.fiinftitoria,fF.dc infti.adi.hoc modo: Si inftiton'a rede adum eft, tributoria ipfo iure locQ nö habet. A contrarijs colligit etiam impe rator in 1.1. C de fut. amp;nbsp;fee. corrup. Si, furti adione experiri uoles mädari age re non poteris. Accidittamen aliquan dOjUt contrarias adiones proponere li ceat. De qua re uidere poteft iuucnis

O 5 Accur

h4 DIALECT. LEOAL.

Accurfium in l.i.C, dcfur. óiSfèr. cot*/ rup.óC in 1. quod in hxrcdcm, elige-rc, ff. de tribute. Maximx huius loei funt, Pofito uno eontrariorum, alterQ fubmoucturiut, fi matrimonium con/ iraxitjErgo, non diftraeflum effe matri monium diccre poteft. Contraria alle/ gans nonauditur perl, t, C. de fur. ÔC kr.corr. Lex non debet operari contra rios effeAus. Contrariorum eft eadem difciplinajininfti. in principio de tute. ÔC in I. g aceufare, ff. de aceufa. Aliqua opponuntur relatiue, ut 3 Scinpronius eft códudor domus, Ergo, locator eP Ce non poteft. Meuius eft teftator. Er/ go 3 hacres efle non poteft. Aliqua op/ ponuntur priuatiux. Porro priuatio fi/ gnificat rem abefte, qux adefl'e debet. Mutum eftè fignificat, abefte loque/ lam: cxcum elTe fignificat, abefte ocu/ los:furiofum efte fignificat,abefte mé/ tem. Habitus appellantur res, quæ ad/ funt. Hincintcliigis opinor, rcgnlam i'uris. Priuatio prarfupponit habitu, I. manumift’ioncsj ft, de infti, ia. amp;1.

deccm,

LIB EK II It iI5 decem.dcucrb.oblig. Qui fatet ferem amififlè/areoir quod rem olttnhabuc/ rit. Sic qui fe in fcruitutcm coniedum adfirmat, fc aliquâdo liberum fuifle ad firmare uidetur. Sic nemo moritur qui nonuixit. Apnuatiuç oppofids ficar gumêtari licet. F urio ki s e (î, Ergo,men te caret,§,prxterea, infti. quibus nô cft permiir. fac. teftam. Mutus eft, Ergo, loqui non poteft. Surdus eft. Ergo,au dire nihil poteft,§.itê furdus,infti.aui/ bus non cft permiir. face-teftam. Ali/ qua opponunt contradidorix, de qui bus hacc régula extat:Si ex contradido rqs unumeftucrum ,alterueftfalfum. Namfiuero confentaneumeft,Sem/ pronium cflefuum Q(. neceflarium hx redem, igltur eum non efte fuum ôé ne ceftartum hxrcdcm/alfom erit.Iccm,fi uerum Titium elTcreum criminislæfa: maicftadsjgitur falfum erit,Tttiu non cfTcreumcriminislaffxmaieftatis.

Acorrelinuis.

COrrelariua dicuntuqqax fc mu/ nio referunt, ab illis itu argumen O 4 tamur:

DIALECT. LEGAL.

tamunSf dcpofïtor eft, Ergo,depofita/ rius eft.Si mâdatoreft, Ergo,mandata/ rius eft.Teftator non eft. Ergo,no hx/ redes inftitaütnr. Maximx ftint, quod ftatuitur in uno correlaouo, ói. in alte/ roftatutumintelligitur,undein 1. cum dies,§.penul.ff. dc recep. arb. Papini/ usita colligit,quod in uno litigatorQ ratum eft,«: in altero rarum eflè debet. Item,uno correlatiuo deftrudo,0lt;: alte rum deftruduminrelkgitur.ut, ficon/ dudor non eft, Ergo, nee locator elle intelligitur.Item, uno correlatiuo cor/ redo, alteriim quoq; corrigi putandS eft, ut quod lex in adore corrigit, etiâ in reo correxifle credirur, per gl. 1. per interuallum,fr, de iud.Qiiod tarnen ea tenus uerum eft quatenus utrunep ea/ dem ratio fubeft,nam alioqui aliud ob feruatur. Verbi gratia, Si lex fororem à fratris hzredirateexcludat,nonillico exiftimâdû eft exaduerfo fratrem pro/ hibitum, quo minus ipfeforo ris hxreditatem nan eifeatur.

•A fi/

liber nn»

217

A fimih»

Slmilitudoautore Baldo in 1.1, C, defur.ôôtnl. de quibus,ff.de leg. cftindiuerfis cauffîs uel rebus una quafi eadem ratio amp;nbsp;qualitas. Nec ue/ ro hoc loco in iure ullus fer è cft ufîta/ tior ôôfrcquentior.A fimiliargumen/ tatur Pomponios int fl in Afiajfî. de/ pofiti, quemadmodum quod cxftipu latuuel teftamento darioportet, poft iudicium acceptum, cum detrimento rei périt, fie depofîtû quoeç eo die quo depofitiadum fit,periculo eiusapud quem depofitum fuerit eft, fl iudicij ac cipiêdi tempore potuit id reddere reus, nec reddidit. A fimili colligit Paulus in I,neceflariofeiendum,ff?deper.S)C commo.rei uend. Sicuti ftipulatio ini/ ta fub conditionc,fi defecerit,condiao nulla eft :ita amp;nbsp;emptio contrada fub condttionc, fi defecerit, conditio nulla • cft.Cxterum hie locus longe late^ pa/ ter, nos utiuueni exempla obferuandi occafionem prxb amus,rudern quan/ dam fyluam eorum quz ad locum hQc

O 5 referri

il9 DIALECT, LEGAL, rcfcrn' pofliint,fubijci'am:

• Aiuch'ccadarbitrum.

• 2 Ab emphiteufî ad cenfum SC cdiucrfo, , 5 AfcirdoadcmphtteufîmjôCcontra, 4 Acommodatoadprecarium,8Ccôtra.

• 5 A legatis ad fîdei commifla, A falcidia ad Trebdlianam,

• 7 A côtradibiia ad ultimas uoluntatcs» ® Ä. contradibus ad qua fi contradus, 9 Acontraduad diftradiim, *o A contradibus ad delida.

’ ■ Ab ultima uoluntate ad iudicia*

A milite ciuilis mihtixad milité Chri' (lianzmilitiz,

H libertatead piam cauflàm, »4 Ab alimentis ad piam caufTam, 15 A dote ad piam caufTam, 15 A fifco ad ecdefiam ucl piam cauflani* 17 Apiipilloadrcmp.

18 A milite ad ccdcfiâ ucl piam cauflàffl» ip Ab alimentis ad dotem,

20 Aminoribusad furiofosSC menteca/ ptos»

A* Aminoribusadecdefiam uelpiam caufiam.

Ab

LIBER nil. tlö

Ab ccclefia ad pia loca.

A matrimonio carnali ad fpfritualc.

A perfona ad tempus. Aperfonaadrespias.

A re ad tempus.

A tempore ad locum,

A uerbis legis ad uerba reftatoris,

A feruo ad monachum.

Alibertoaduafallum.

A fententia ad teftamentum.

Atributoaddecimam.

Abuldmis uolütatibus adrefcnptum j} motu proprio concefTum,

A ciuilibus ad criminalia.

Abacquifiüoncadretentionem, Adominioadpoflènîoncm.

Vttj loci ordineamerelatiiuuenib. intelledu faciliores reddantur jcxcm/ plis dicam an formis colligêdi illuftrs/ buntuv.

A iudice ad arbitrum.

Slmilitudinem efle inter iudicem et • arbitrum oftcnditPaulusl.i. ff. de tecep.arb, ubi compromit» ad iudtcio tum

220 dialect, legal.

rum fimiUnjdincm rcdada cfle aflènï, dl auté call's fimtlitudo, primo omniö, ut iudex fententiam ex fcripto recitare debet,!. I. C.de fenten.cx breuurcd. ka ct arbiter I.i.fF.de recep.arb.Deinde ut iudex fententiam ubi noxiam ingrait, ferrenon debet,in auten.dc iud.§. iede bunt collu.ó.ita nee arbiter. Ad hxc ut iudicicopiadatur,eo die quo (enten/ tiamtulitetiam deacceflorrjs pronun/ ciandijita etiam arbitre licet,per gkin I, qiiia arbiter,ff.de arb, Poftremo utiu/ dex uidum uido in expends con de/ mnat,I.eumquemtcmere, fF. dciud, fta óf arbiter,

Fcuda ad emphyteufim,

FEudum, ut obiter etiam hoe mo/ ncam.eft beneficium quod ex neuolenf ia alicui datur,ea lege, ut pro/ prieras rei immobilis penes dantem re/ manear, ulEusfrudus uero ad accipien tem deriuef , unde iura feudaliain qui/ buscau.fcu, orn.c.1. fi. amp;C dicit feu/ dunt

LIBER lirr. 2XX dam à fîdelitate, quod propter fidelem operatnàdominis datur.Qiii purius loquuntun'us feudaleius clientele uo/ cantamp;^ uafallum, hoceft,poflcnbreni feudi tlientcm nominât.Porrôemphiz tcufis(nam ita dicendam eft, nô ut uul gus loquitur emphtteofîs j eft contra/ aus quidam, quo quidam fundos co/ lendos pro annua penfione, quâ Co/ monem iura appellant,rccipicbant, ÔC till qui fundos exercêdos conducebât i^iipvrivrtu dicebantur ab implantare, de quo contradu uidc Titul, C,deiureemphiteutico, ÖC An ftotelem in libro Oeconomicorum fc/ cundo. Porto à feudo ad emphiteafim uarixcolligitur. Nam ut emphiteuta â tradirione rei dominium adipifeitur I j, ff. fi ager uedig. ita ctiam Vafallus c. i. S.i.deinucft. Ad hoc no aliter attain/ uito domino Vafallus poteftatë renun, ciandi feudo nonhabet,pcr Barth.inU is cum quo,ff-dc aqua plu.ar. Ita SC cm phiteuta,utannotauit Panormitanus iac-i.defeud»

Ab

m DIALECT, legal!

Ab emphiteufî ad ccnfumî

SOntradus cenfualts eftjquando quisuenditud aliénât ius quod :iuarehabet, nullûdominiô,neG diredumjttec utile fibi rcfcruans, ita u£ annuus ccnftis fibi prxftetur, ut cft ui/ derein gloflà in c, conftitutus de rclig» domi.amp; Barth.inl.i.§.i.ff. depublica. EtinhocdifFert côtradus cenlùalisab cmpbiteufij quod in cmphitcalï tranP fertur quidem dominium utile pro an/ nua penfione in emphiteutam, fed do/ minus diredum domininretinet.Qua de re uide loannem de Imola in c. ad audientiam de reb.eccle. non alie,Simi litudo inter emphiteufim et c enfualem côtradum cft,quod utemphiteuta an/ nuam penfionem prxftarc cogitur, ita etiam is qui in cenfum aliquid accepit»

A commodato ad precariu m.

T N hoc loco hxccft fimilitudo, que/ admodum qui cômodatnon tranf/ . fertdominiûrei in accipientem, fed eâ rc

LIBER un, aij rccommodata uti permittie,it4 ctiâin prccario fit,!. i. ff.de prec» Item,ut corn/ modatumtam m rebus mohilibus folo confiftttj.i.ff.de commod.fta etiS precarium nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;l.in rebus, fr,

de prcca. Sunt tarnen etiam in qutbus illi contrat^us diferepent, qux ex alija gt;nbsp;feriptoribus peti poterunt.

A legatis ad fîdeicommiff a,

T Egatum et fidcicomilTiim in hoc I, differût j quod legatum fituerbis diredis ad ipfum legatarium, ut Titio delego decem, tîdetcommiflum fît per uerba dircûa ad eum qui grauatur hoc modo: Volo, mandojoro h^redê mcû, McI eins fidei committo, ut det T itio de cem, uidel. i.dekga.i, Etquâdofi'dci alicuius res committitur, fidei commif fum didû eft. lam àlegatis ad fîdeicôx miffà ita argumcramur:Omnis qui le/ gare poteft etiam fidei commifliim tc^ hnquerepotcft,l.ij.ft'.delega.Jtê,qui/ bus legare licet, illis dC fidei cÔmiirunx relinqui

2Î4 DIALECT* LEGAL,

relinqui potcft. Ite, qux res Icgari poP nbsp;nbsp;i

funt,cedem criam fidei commitri potc/ nbsp;nbsp;'

runt. Itemjqafbus adionibus legatum qfdem criam fidei commifliim peritur, per I.îj.ôc ij*C.commu, de leg, amp;nbsp;fidei com. Qui plura de his cupit, interpre/ tes confulat.

A falddia ad T rebdh’anam.

LEge falcidia cauetur,ne plus lega re iiceat,quam dodrantcm totorö bonorum,id eft, ut fiue unus hxres in/ ftitutus fit, fiue plures apud eum eos^ pars quarta remaneat,$*d^ cum fuper, nbsp;nbsp;gt;

infttde leg. (al. Inde quarta falcidia di/ citur. Porro quâdo hgres inftitutus eft, 6C grauat de hxreditate reftituenda Ti tio^oc cafu hxres quartam hxrcditatis totius partem fibi uendicat,amp; alias pa«* tesproeoattç uoluit teftator reftituit, Illaautcm quarta, quxa totahxredita/ te deducitur, quarta T rebelJianica ap-* pellator, quod per fenatufcôfnlcû Tre/ DcllianS introd uda fuerit unde inftilt;^«^ de

LIBER IIII. 229 defîdcicommïfThxrcd. CxtcrSàquar ta falcidia ad Trebdlianam ita colngi/ mas, ut de legaris ad ptas cauflàs falagt; dia non detraniturj.aut fimiliter,C.ad l.fal.ita nec de aniuerfalifideicommiß» fo aliqutd detrahitur, quando falcidia SC T rebelliana xquiparantur 1. Marcel lus,ff,ad fenatufconfiiLTrebel. Prxte/ rea in quibus teftamentis non locS ha-* bct falcidia, in eifdem nec T rebelliana locum habet, utteftator fakidizdedaz dionem prohibere poteft, auten. fed cum tcftator,C.ad leg. feki. ita Slt; Trc bellianicx.

• A contradibus ad ultimas uoz luntatesôdcontrâ»

ARgumentum à contradu ad ulz timam uoIStatem eft in 1. pada, ff.depadio.hoc modo autore Bartho/ lo, ut contrahentes pofluntrenuncia/ re iuri fuo,ita teftator iuri fuo renun ciare poteft. Ab ultima üoluntate ad c5 iradus hoc modo, utteftator iurifuo

P renunz

116 DIALECT. LEGAL.

renuncfari poteft, ita ettam cotrahcnw In fill's uero argumentum ualet cum e» dem utriufcç elt ratio , utdifputat Bar/ tlrolus in l.receptum, fF. cornu, prxdi»

contradibus ad quafi contradus.

EXcmpIum huius lodeft in 1. aft prçtorjfF.dc mino. hoc modo: ut minor!fuccurrit,fi uerecQ coaliquid geftum fit, £lt; captus eft, ita euä iili i'uc/ cui ritar, fi quaff cum eo geftum fit ali/ qufd. Enfmuero fnter contradumamp;J quafi contratftum fimflitudo no eft in odiofis 8C prohibitorijs, Verbi gratia: fiftatutocaueatur ne muliercotrahat, non ex co efficietur quod hxreditarcm adiré, quod quaficontradus eft,ne/ queat,undeBartho inl.morCjff.deac/ qui.hared. Vide amp;nbsp;Bar, in I.Iicet, ité Icribitjff.depecul.

h contracftuad diftratftum.

Ic colligit Paulus in 1.emptio.fF.de j^iefcinden, uend, Sicutcmptioôt uenditio

tîBER ITIK X27

Uendfrio confenfu contrahitur, ita con irario confenfu antequàm res fuent (c/ cut3jrefoluJtur»

A contradibus ad dclida £lt; contra»

H Oc modo ut l'udex in deciforqs tenetur mordicus tenere confue? tudincm loci in quo contradus initus fundus,ff.dceuidi.Sicpœnacô fueta eô loci quo delidum cômiflunt eft^infligi obieruandaeftjquamuis ins comune delidum alia poena adfîciat» Non raro etiam à déliais ad cÔtradus radonamur . Hoc modo quemadmo-* dum ciuitas ex delido obligat, itaetiâ ex côtradu 1. metum,§, animaduerten dum ff.quodmet.cau»

/

Ab ultima uoluntate ad iu dicia,amp; contra.

EXempIum eft inl. nô cft mirum, ff.de pigno.adi.ubi Vlpianus ita Pt rationafur.

n9 DIALECT. LEGAL.

rarionatur,^uemadmodum tcftamcn/ to pignus confhtui poteftjtta fi cx qua cunq^cauffa magiftratus inpoflèmo/ nem ah'quem mifèritjpignus conftitu» ninCxterumaïudictjs ad ultimas uo/ lutates negatiue rantS colligere poflu/ mus. Sic Modeftinus in I.qui tcftamcz tOj§.cum qui,ff, dcteftamê, colligit, is qui lege ïulia repetüdarum damnatus cftin iudiciS teftiseffèuetatur. Ergo, nee ad teftamentum adhiberi poteft.

Ab armato milite ad facris initia/ tumuelciericum.

Hls modis ut milites armatiàfuo ducenomenhabentj ita enim mi lites facris initiati, dicuntur enim cleri/ ci, quod fint eledi in fortem domini c. clericos,xxi,diftind. ut miles armatus catenus xs alienum diflbluere cogitur quatenusfacere poteft,itaamp; clericus in c, Edoardus extra de folu, amp;nbsp;ibi Pa nor, Item, ut militis armati concobina exipfius milids tçft amenta capere po/

; liber iin, ap.

left nihil,k.milcs, fE de mil, teftamenf» Sic fruftra clericus aliquid fuxconcu/ binxkgatjUideBardioand.l.miles. gt;

A. libertate ad piam cauiïàm.

QVcmadmodumfî telles uariant in teftimonqs libertatis,^ liber/ tate^nunciari debet,1. lege Iulia, ff. de manumiff, ita quocß etiamfi telles in te • llimonqs pixcaulTx uariâtjæpiacauP' fapronunciandum eil»

. Ab alimentis ad piam cauflàm»

NOn aliter atcç die fello iudex fu/ • per alimentis potell cognofcerc l.q. ff. de fe. ita fiC de pia caulïà poterit, A dote ad piâcauflàmrutdosinll.mul, cispriuilegqs gaudet,itaöi^ piacaufla multis priuilegqs decoratur, depriuile : gqs dotis uide dodores in U i. ff. folu, matri, VA fifco ad ecclefiam.

T fifei priuilegia funt plurima,.

lt; . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P J qax

ijO DIALECT. LE G? At.

quxrefert Bald. ini. j. C. de hated, ud adl. uen. ka amp;nbsp;ecclefiarum uide utulö C.defacro.ecde.

Ä. milice ad ecclefiam.

VEluti in teftamento militis duo teftes fufficiunt, 1. Lucius, ff. de mili.teftam. ita etiam in teftamento ad pias c3uflàs,c,relatum de teftamen.

A pupillo ad remp.

VT fentcntia corra pupillum feu minoréindefenfum lata ipibiO'' re nul a eft,l.ada,§.fi.ff, de re ind. ira fi lata fuerit iententia contra remp, ipfo iurenullaeft,!. i, C.deiu.reip.li.xi. Vt minoris debitor à curatione minoris .p hibetur, C. qui tuto. dare poiK Sic debi tores rerum publicarum donee foluen do flint, abhonoribus arcent l.refcrP pto,§.debitores,fF. de nume,0f hono. Qua de re diflerit etiam Demofthenes in oratione contra Arißogitonem.

lîBER TITI. ' m

Ab altmcntis ad dotem»

VT filqs l'ngratts pater mérite St lure alimenta denegat^. fi quis à liberis,§.idem index,ff.de lib. ag.fic fi/ lis ingiatx pater dotem negare poteft. Vide Bal.in I.fi. C.dc do.promilfi

Aminoribusad furiofos,mente captos,prodiges,

VT minores bona immobilia fine decreto iudicis alienate nÔ pof/ funt,l. magisputOj§.nô poffumjff.de reb.eorSquifubtut. uelcu. Ergo, nec furiofi nec prodigi bona immobilia fi/ ne iudicis dccreto alienari poffunt, C5 fequentiaprob3tur,quia tam furiofi prodigi,minoribus xquiparantur. At de fimilibus idem eft iudicium,

A minoribus ad ecclefiam ucl piam cauffam,

Similitude buius locinotilfimaefi: omnibus, qui uel primonbus la/

' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P 4 bris

«2 DIALECT. LEGAL.

bris furaduiba deguftarunt, proindc non eft quod hie diu moren

Ab ecclefia ad aba loca pia.

VT contra ecclefiam paucioribuJ Jannis quadringinta nocurrit prxfcriptio c.de quarta.de prxfcrip.ita nec contra alia loca pia per §. in tempo ralibus in auten.de eccle. ritu colla,y.

A matrimonio carnaliad fpirituale.

QVemadmodum in matrimonio carnali, cum ab ntrocß tam ipon quam fponfi côiènfus eft datus,ma/ trimonium firmum amp;nbsp;ratum eft, ita cö epifeopus eleeftus, ÔC ipfe confentitamp;^ eligentium confenfus eft conftans, re/ futari non poteft in c. cum inter cano/ nicosdeeletHi. quiplura exempla cu/ pitdegatgloflulariosdecretalium, Ba perfona ad tempus,

Artholus in I, qui plurcs,fF. de uulg.

LIBER UIT.

ftulg.Só puTubft.excmplum huîus lo/ ci effe fcribitjdum iurifconfultus î ta coî ligittfi rcfpedu pcrlbnx pater poteft fi/ 110fuo impuben',pupillariter ael fub/ ftituere, uel non fubftituere. Ergo eti? ad tempus dare filio fubftitutû poteft. Verum Zafius nie noftri feculi Scçuq la,hacinlegeàperfona ad tempus nô argumentum duâum elle contendit, quod perfona SC tci^us duo feparata (înt,à quibus nihil effict poflît,fed à mi nori iurifconfultum argumentariexi/ ftimat hoc modo : fi poteft intermitti fubftitutiOjErgOjCtiam ad tempus bre/ uius fieri,

A perfona ad rcs,SC contra.

H Oc modo ut principis indulgen tia is qui damnatus capite fuerat^ iurifuo reftituitur: ita cius quod colla/ pfumeratteftamentum reparatur, l.fi quis filio,quatenus, ff.de mufe. rup.

ir.tefta. A re ad perfonam cft argu/ mentum in I,qui furere, ff. de ftatuno/

P 5 mi.

JJ4 D r A L E C T. LEGAL.

mi. hoc modo : ut qui furerecœpitrei fuae dominium retinet, ita ÔC ftatum,Si dignitatem in qua fuitjamp; magiftratuin perfonam retinct.

Arc ad tempus,

quot;£7 Xemplum eft in Emiles,ff. demi (7 IE teftamen. hoc modo : quod in petitionc bonorum militi licet,hoc etiâ in temporis fpacio, licet no modicum fit, exeodempriuilegio competet. Vi'' deinibi Bartholum.

A tempore ad locum. \

QVemadmodum uini debiti xfti/ matioiucunda eft propter tern/ Ïgt;us, ita amp;C propterlocû. Vide Bartho-um in l.uinum,ff. ft cer.pet,

A perfona ad locum,

VEIuti qui cximit perfonam, qnx in ius uocari non debuit, edido

non

LIBER nil. ‘ nbsp;nbsp;2J$

no teneturti.fr. offilius, ff. ne quis eS, amp;c. Sic qui exemerit uocatum alio$ quo uocari debuerat,!. q. eadem, ff. co.ti.

A uerbis legis ad uerba teftatoris.

Sic imperator in 1. quida, C. de uer/ bo.fignif. colligit, utdifiödiua po fita inter perfonas in legibus pro con/ iuda, ponitur ita et in ultima uolütatc.

A feruoadmonachum.

4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;VT Eluti fi feruus fubftitutus hxredi

y tatem no uult adiré,locus eft fub ftituto.l.proponas, C. dehxred. infti, ita eft etiam fi monachus inftitutus hacz reditatem adiré nolit,per Bartho.in I.i, ff.de uulg.ôC pupil.fubft.

A tranfadione ad rem iudicatS.

VT contra tranfadioné nemo po teft uenire, ita nec cÔtra rem iu/ dicatam,

Ȕtf DIALECT, legal;

dicatâj, non minorem, C. de tranfad»

A fentenn'a ad teftamentu,

SVemadmodum libertaris datfo per fentenriatn cû cauflx cogntgt; atam impeditur, I'ta per teftato/ n's inrerccfltoneraj. feruus hac legejfF, demanutnifT,

A tribute ad dedmam»

quot;T TTres pofTefla pro tribute cenfe V tur obligatajLimperatoreSj ff.de publica ; fie ctiam pro décima in pa/ ftoralis de dccijtemj utin folutionetri bun feruanda eft loci confuetudo,!, lid buSjC.deagr.06 cenCliji.ita dCin deci/ misexoluendis.

/{Jj ultimis uoluntatibus ad refcri ptqm mota proprio con/ ceffiim.

HVius exemplum eft in c.autorita t^deconceff.prab*

Aciui/

LIBER im. ij7

A duilibus ad critninalia»

T T Ic negatiue rationamur hoc mo I Xdo Î Inter quos indicia ciuile con iinere nequit,intereos nec criminate admittet,^.hi qui,infti.dcobliga» quae ex detnafcütur» Adfirmatiaeuerofic: Idem ordo feruat in criminalibus, qui inciuilibus feruari fblet,tabfentem,fF. de poenis, fed ilia fimilitudo, ut omnis aliquando claudicat»

Ab acquifitionead rctentionem,

I quot;V ƒ T fi per afpedO aliquando pof/ V fefïioquçriturjetiameodemmo do retineri poterit, 1* b fî iuflèrimjff» ' deacqui.poæ

A dominio ad poflêflîoncnu’

HVius loci exemplum eft int b ' percômunemjftde acqui, poüL' Sicuti in re communi non aliter atque propria etiam in folidum fingulidomi hiutnacquirimus, ita SC per commu/

nein

X}9 DIALECT» legal,

nem fênium Geut per proprium acfjui rimas ponèlîîonem eti'am fînguli in fo Iidum:îjs locis adiungûtplcriqj locum à folutione ad promimonem, 1. cû cer/ tum,C, ad Icg.faL filio nato ad po nhumum,l.iij,§,îj,fF.de iniufti.rup, in teft. A ftipulatione ad accept! latio/ né,Lan inutilis,fE deaccep. Ab una perfonaad aliamj.iitj.ff. deteftament,

A ftataris ad paâa,Lfî« C.de fide in/ ftru. AftatutisadconfuetodinemjC, I. decôftû inièxto* A teftibusadin/ ftrumenta,c.cum loannes defî.inftru, ÔCCi En recenfuimus locos ferè oês, qui ad locum à fîmilitudine didum rc/ ferripoflunt, de quibus fi quis uberio/ rem difoutatione reqrit, is légat Clau/ dium Cantiunculam, amp;nbsp;Nicolai Mi/ delburgtj Topicajcqaibus Câtiancu/ la bonam partem Topicorum fuorum dcprompfit. Venio autemad quoidâ locos internos, qui nondum à me cV plicatifunt»

DÄ difparatis»

Ifparata dieStur diuerlàe fpecics, qu«'

LIBER 11 II,

3 me ßmul confundi no pofliint, Nam i/paratorS difparata eft raao,l, ft mart tus, C, de dona, inter uiröSC uxo, ubi Imperator fie colligit; St maritus uxo/ ri quardâ donauit,£lt; ut ea donata uxo/ ris eftênt, ad mortem ufi$ durauit, do/ nata uxori prxtextu crimim's aufferri non debent ♦ Nam no eft ucrifimilc uc er men commifit uxor^quse libertatem accepit. Vide Accurfiumtnamp;fi qui de noclocomulta difputat, SCexcpla di/ fparatorum ex legibus petita quàmplu rima oftend/t. Sic argu mentari poflii/ mus:Hæc eft feruituSjErgOjnoneftli/ bertas,Item,Hzc eft feruitus aqux du/ cendat^ErgOjnô eft feruitus aqua hau/ riendx. Hic res eft publica, Ergo,non eftpriuata-

Acomparationc*

COmparanturautemea, quæaut maiora,aut minora, au t paria di/ cuntur. Ex comparatione maiorum ne gatiue argumeiuamur, iuxta regubtn,

St

140 DIÄLECT. LEGAL.

Siid^uodmagis ncccffe uidetuf nofi inert, l^rgo, nccß illud inerit, cjuod mi/ nus ineik uidetur,per glo«L rj, C.in lt;4/ bus cau. in integ. rert, utfi fumptus §9 adfedione domerticafacimus, repeter rc nulla ratione poflumus, Ergo ,nec fumptus quos cum tutores fulpedos faceres impendirti,repeterepoteris, Ita colligit Imperator in 1.1. C.de nega.gc ßis. Itemjfi maritus cS facerc nihil poP fitjdotem folucritjin ea caafla eft, ut tc/ petere non pofl’it,!. nam amp;,ff. de con/ did.indeb. Ergo, etiam quod nomine mariti,qui foluendo non ert,alius mu/ lierifoluit, repetere nö poteft,!. quod, ff.eo. ti, Sicargumentaripoflumus:Si miles non poteft efte procurator,nee mulier procuratorio munere fungi po tcrit.ltem ft precibus paternis ut poflèf fione quam uioccupauitcedat,adduci non poteft, Ergo,nee amicorum preci busperfuadebitur.

A minori,

A Minori adftrmatiuc tantum ar/ gumentamutjiuxta regulam:Si id

LIBER Uît. 141 ld quod minus uidetur fnelTc, Incft, Elt; go, id quod maas uidet ineflc, inent. Vtfiincontraâibus ftndi iutisßona eüâ fides interuenire débet,Ergo,mulgt; to magis in concradlifaus bongfideibo na fides interuenit» Deqrcytde gloC* fam eleganter in §. adionumin uerbo bonxfideijinfli.deadtio. Siprxdo eti3 reftituêdus eft in c, inliteris de reftitu. fpolia,E^o,multo magis alius uiolen ter de ponefttone fua eicdus reftitui de bet.ltem ,fi libertus patronis reueren/ tiam debet, Ergo, etiam filins parentigt; bus reuerentiam dcbebitJ-parenteSjfF. de inius uoc.lcem, û is qui muros uia* laueritcapitepletftenduseftj I, fiquis, ff.de diuif.rerLim, Ergo, etiam qni loc» (acra Uiolauerit capite pledetur.

A pari,

MAxima eft, parium idem eft io* dicium,ut fi minor Içfus reftitui tur, Ergo, etiam ecclefia ♦ Nam minor SC ecclefia in legibus xquiparantur, 6C

Q_ de

dialect, legal.

de U troep idem eft iudic/um. Iton,ft ftir dus teftamentum facerc no poteft, Er^ go, nee mutus. Item, ft in empdonc SiC uenditionc bon* fides feruanda eft,Er go amp;nbsp;in locatione ÔCcondudioncN* ut empno amp;nbsp;uenditio,ita locano co dudio bonz fidei contradus funt.

A uerifimili feu probabili.

VErifimile cft,autore Cicerone, quod fere fieri folet,aiit quod in opinione eft,aat quod habet in fe quâ/ damûmilitudincm. Exempla : Ticus homicidium defignauit,Ergo, poenite da ducitur. Nam pccnitêtiaïerècomes eftjUt homiddn,ita aliorum flagitiorû. Item, Pauper eft,Ergo,ad furtum pro/ nus : Hze cnim eft opinio hominum, quod homines malignz coditionisad furandum facile inftammentur. Item, LocauiTitiodomumealege, uteant totos duodecim annos poftideat ; Ac dum Titius biennio locarium non fol ait,pado locationis ftare nolo.In con/ trouerfiam

LIBER Ilir» - nbsp;nbsp;«4î

troucrfiam ucnit, an padumrcfclnde/ re poflim,uri, Ergo,poflum hocargu/ mcnto, cui uerifimile in'dcri pofcft mc pado locationis ftare uolutffcfi Titi/ US locarium non perfoluereKÎ Proindc dum T itius locarium non fbluit,pada locarionis irritum eft.Namiuxta regu/ lam iuris in dubijs quod uerifimilceft fequimur j. quarro,§. inter locatorem, fF. locati. Porro ucri limilitudo auartjs rebus ducitur. Aliquandoextollatio/ ne uel qualitate rei ad preciûjUt, fi uenx do tibi equü quinquagintaauras, ueti fimilecftquod equumbonum uendi/ derim ♦ Aliquädo fit ucri fimilitudo ex pcrfonarö digniratc, ut fi xdi factac fcyz phum legarim, uerifimile eft quod au/ reum nö xneum intcikxerim, idtp pro pter preftantiam lcgatarq,qui deus eft* Sont plericp, qui dicant locum à uerifi/ mili, niti parrim autoritäre, partim exc plo.Autoritate,utinl. cum auus^ff. de conditio. demonftra. ubi hoc eft the ma: Auus fubftituens extraneumfflijs, intelligitureatenus lubfiituifTcj quate/

i BU»

244 DIALECT. LEGAL.

nus fill) fine liberis mortem obeant, fJ quod nuHoiure ante Papiniani têpo/ td, cauebatur Subßitutus fcripto nite/ batur, libert fola uoluntate, quod non uerifimile eflèt pattern liberis extnineo {»oßeriores elle uoluifle, 5£ ni'tebantur oco ab autoritäre,quod Aemilius Pa^» pinianusficrefpôdit.Verifîmileab exé plo eft ini. prima,§.{iapud, ff.depofiu, ubicxemplo duorum cutorum uerifi/ mile colhgitur efTe, quod ft apud duos litres depoftta aduerfus unumquenq^ eorûagtpoftîc,amp;c. Alij ueriftmilede/ quot;ducunt etiam a more, opinione, natu/ ra,à tempore, qualitatereiSC perfonar, aloco,(ignis,circumftantijs,

A more.

AConfuetudine feu more ita colli gimus: Cofuetudo eft in hac nr/ be,utcauftzfecandum partis affirma/ rionemSCinfidationem tranftgantur. Ergo,uerifimile eft, quod fiC hacc cauf/ fy in hac urbe fecundum folitum iudi/

lt;4

LIBER HIT. 249

cq morem difcuflà fît. Sic dum uolun/ tas ccftatoris pcrueftigatur,nô raro ani mumad morcm SC confîictudincm rc gionis in qua tcfîator commoratus cft intcndimuSjI.cum de lanconis ,§.apud afînammolendinanam,ft defundo in ftit. Quid quod in contraóHbas ctiam mos 6C confuetudo loei, in quo con/ tradus cclebratur, confidcrari foletjl. remper,inßipulor,(r.de rcg.iurïs.

Ab opinion«»

Slcuerifîmile eft communcmopi/ nionemjin quam omnes citracon trouerfiam conientiunt ucrâ efîè. Hue etiâ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;referri pofTuntjqux ut

Quintilianus inquit,non duraflent un guam ^nifîuerz omnibus uidcrentar.

xempla nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quxedâinll.paP

firn obuix funt Alciatus illCjUt bonarS literarum callentiffimus, ita iuris ciui^ lis peritiftîmus, in libro quarto de ucr/ borum fîgnifîcatione multa congeflît.

Î08hic,unâ parœmiam proferemus, ‘ .6 Q. J qux

i4lt;i DIALECT. LBCfAL.

eft in I. folet, ff. de offi. prOconfû. Quâtum ad xenia pertinet, audi quid fentimus ( uerba funt Vlpiani j uetus cftprouerbium: v-ri td-«»!«, avts w

Nam ualde inhu/ manum eft à nemine accip ere, fed paf/ firn uûiftîmum eft, SC per omnia aua/ nfllmum, SCc. Sic uero ratiocinari po/ , tes ♦ Omnium orc probata eft ilia paroe mia, nccß omnia, neep paflim, necf ab omnibus accipcrc oportet, Ergo, uera eft.

A natura.

P Er naturaminfelligcrcpotcs, ucl ingcnitaiTi quandam uim ho/ minibus SCalqs animantibus, uel ratio ncm naturalcmj qux SC ipfa lex cft tad ratiogt;ff.dc bo.damna. A natu ra ita collige : Natura mas feeminx a/ moreSC cupiditatc capitur^Ç. ius natu/ raie, infti.de iu.na.amp;c. Ergo, uerifimi/ k eft, quod Titiusetiam ßerthxamo/ rc SC cupiditate captus eft. [tcm,natura bare didat, ne alicno damne locuplete muF,

LIBER nu. 14» murl.oatura, ff.dc condid. indeb.Er/ gOjCui uerifîmilc elTe poteft T (dum d» mno Scmpronq locuplerari uelle, lté, natura prarfcribit, ut parendbus fîtT pa/ trix pareamus,!. uelud,fKde tufti-ÔC lu. Igttur non acrifîmfle eft Titium pror/ fus «siçyiy fadû.nec parendbus, nec patrix parère uoluiiïè»

A qualitate rei uel perfonx,

AQuali'tatc ret hoc modoîCIodi/ ns fn Mllonetn gladiû ftrinxif, Slt; eo tllum percofflt, Ergo, Milonem occidereuoluit, l. i. §. Diuus Adria/ nus,ff.ad 1. Cornc.de fi. Item Sempro/ niusfblusBeriham fblatn intcrrâpro jccit, Ergo jci uitium adfcrre uolmt. A qualitate perfonx fie eoiligimus : Aua rus eft, ErgOjUerifimile eft, quod pccu niam acceptam non Titio dcdcrii. Itê, Hclluocft, Ergo, uerifimilceft, quod conuiuto gt;Ib intcrfucrit. Bibu/ lus eft l’irius, Ergo/:redibilc eft quod iym^fioiBiadfucrit. Confuleft,Er-

148 DIALECT, LEGAL.

go, (Juinam tam perfndse fronds efïe potuic,

A temporc,

A Tempore hoc modo colliger« poffumusjfte dies, quo fentcn/ tiam laiamelTeadfirmas ,facer fuit. Er/ go,non uenfimile uidetur,fentenriam co die prolatam elle ♦ A tempore coUi/ git Vlpianus in I, fi conuenerit, ff. pro (odo, nt maxime inter focios couenit, tie intra certum tempus communis res diuidatur, nonne ergo uerifimile uide/ turconueniflcjUtà focietate abeatar, ltan,a tempore eft locus in I. fi manda uerOjfF, de mand. Mandaui tibi, utpro me in diem fideiubcas, Ergo, an no ue rifimile eft, ribi quoniam dies uenerii adionem cireC

A loco,

A Loco colligit Vlpianus in 1. is q ccrtOjff. dceoquodccr.lo.Ti/ tius promifit Sempronio pecuniamda ft

LIBER ink 249 rc fcrto loco, an non, Ergo, uerifimile cft, quod nullo alio loco quam quo fti pulator uoluit, illam pecunia dar» pof/ fit. A. loco colligit Vlpianus in Lpecu/ niam,ff.de compenfa. Sempronius pc cuniä àTitio certo loco ftipulatus eft, Ergo, credibilceftquodSempronius pecuniam non alio loco quam quo fti pulatus eft fibi dari uoluerit, A loco ar gumentatur Paulus in I. quiloco, ff» decondid.indeb» Meuius certo loco (e debere exiftimans. A loco argumen tatur Paulus in l.qui loco,ff.de coditft» indeb. Meuius certo loco fe debefe exi ftimans, indebitum foluit, Ergo, non incredibileeft quin quolibet loco rez peterepofflt»

Afignis»

A Signo ita rationari poflumusj Tinus SemproniS uulnerauit, nam Tinus «des Scpronq ingreftus, gladiocruento cgredi uifus eft»Vidç Angelum in traäatu malcfi» in glo»

Q. 5 fupa

Iso DIALECT. LEGAL,

fuper uerbo côparueruntdidijôfc S»^ «xiudicijs, fufpitio fit de adukcrtocciä iam olitn perpetrato,in l.fi tj,C de adui ter.Adhunc locam pertinent prrfum/ ptiones, ut uocantj quz funt multip li/ ces, Nam alizfuntiuris Canonis,amp;lc eis,aliz hominis,aliz naturx,aliz fadi-Prçfijmptio iuris Canonis, et legis nó patitur, utcötrarium adferatur. Sic kx przfumit mulierem dotem fiipulatam (ibi reddi uellc j quauis (lipulatione ufa non i, derei uxo.adi. Sic lex ftatuit poft decem menfes mortis natum inter kgittimos nonhaberi, id q^uod probat gîo. in 1 kptimo mcnfe, n, de ftatu ho. Cuius afleraoni,ÔC pro/ bationibiis in cÔtrarium quidadfcrri, non potcft, Nam quod lex ftatuit, ß/ crofandum cft, Sgt;C per illud introduce turprzfumptioiuris, Przfumprio ho/ minis,cum de aliquo mala iuipitio inlt; crebercit,aut:qui3 perditz quis uiuit, aut quia iînifttafamalaborai,quzprz fumptio contraria prolationeiubuerti potcft,in 1, non eft ueriftmile, ff, quod

men*

LIBER lin. îfl metuscau. Pracfumptionaturae,utcô P ater filium exharredat, illico prxfumic quod przter ofFicium paternum filifi exhzredantjôô hoc propter naturam, quz liberos przter meritum a parend/ bus exhzrcdari przfumit.Prziomprio fadi,SC hoc ucl przteriri ad futur«,ut q femd pcierauit, amp;i. in pofterum pciera/ turus, przfumit uel fadi confequenris ad przterita, ut,quid mirum quod T i/ tium iam furtutn fecifle credo, ut qui antea in tot furtis deprehenfus eft. Èxé plum etiâ habes huius przfumpdonis inl.ßq,C.adUu« deadul. Pleri^eôC prxfumpdoncm iuris tantum efle di/ cunt, ut fi mulicr longo tempore unis in xdibus cum uiro quodam habitafle comperitur,abeocognita effeprzfu/ mitur, ucrumhzcprxfumptio contrw» ria probatione tolli poteft.

Ab extremis.

Ab extr cmis ita rarionari potcns, iibt extrem« probiutrisjcri« me iieuA

15Î DIALECT* LEGAL.

diumprobatum eneprafumitufjUtfl probaro mihi fadam tradicionê,fî pro/ taro 8C quod poffidere inceperim, S£ quod in fine decennij poflideam, poP (eflio continua probata eft, ut annota-uitBartho.in l.Pomponius,$.fi« fF. de acqui.poftefK Superiusubirationem argumentandi àcôtrartjs tradebamus, rationemetiâ argumentandiâ contra/ rio fenfujtradere debuimus.Veru cum (d fieri paucis non poflet, amp;nbsp;locus à co crarîjsfuperïusàme tradatus nonullâ longampateretur,de ratio ne rationandi à contrario fenfu hie pau ca dicemus ♦ Cscterum Aldatus ille iiy nfcofultorum eloquentiflimus, Si elo quentum inriJconfuItiflimuSjhocar/ gumenn genus quatuor fpeciebus co/ pleditur. Vna eftj quando lex aliquid jybxÂs feu fpecialitcr induddiciuNam tunc confcquitur,quod ius commune in contrarium exiftat. Sic ex lege Iulia, Sux damnatx adulterq teftimontj di/ :ioncm efle non uult, probatur regu/ lariter, teftimonium mulieris no repu/ diari»

LIBER un, X5gt; diari» Secunda fpedes,quaeabinclufîa ne unfusdidtur.Lexenïmcumunum includtc, alterum à contrario fcnfu ex* c! udere uidetur,SC ediuerfo, fie in l.m» ritus, C, de procura. Icx permittit, maritus dtra mandatum in rebus uxo* ris cum folenni fatifdaticnc interceden di babeatfàcultatem, QCc, A contrario fcnfu colligit, quod in aIqs rebus qiae non uxoris funt, maritus dtra manda* turn ilium intercedendi pro alio facul* tatem non habeat. l'ertla ipecies ab ex ceptionedicitur. Inoreenim omniun» cftillud, exceptio rcgulam confirmât, I.namqaod,§.fi.lF.depe.Icg. Nam cid in exceptione comprehcnium nôeft, fequiturfub rcgulam cadcrc. Quarta ^ciesex difpofîtione generali accipl K)let,quç certa ratione aliquid inducit, utea déficiente, mens quocç legis défi* ciat, ÔC id genus argumenti àconieda-ra robur colligit,non autem diredo ex uerbis deriuatur, Accurfîus in infti. de Curato. in interdam fiipcruerbo ci* ratores annotauit,argumentutn â con-* ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;craria

154 D I ü 1 E c T. t E G A tnrio fenfu in iurc robur habercmaF gnum, nifilegiaducrfeturi.nemo, C, dcturifdic. om, ludt. Et nifi radoni na/ tiirali repugnet, ut C, dc epifto, SC cle/ rul, coniiendculas, lis loos pkric^ ad/ ducuntlocom,

A principal! ad acccflbriS,

VIshuius loei fumitur ex c, accef/ forium, de rcg.iaris in fexto. Ac ceflorium naturam lèqui eogruit prirt dpalis, unde fic colligo, Si legatus eft Titio annulus,Ergo,a ei gemma qu« annulo additur,legata eft. Item, fi Sent pronio charta dono data eft,amp; aurex U terr qux in charta depidx funt, Sein/ proniodono datx erunt.Nam litenc quoc^ licet aureç fint, chartis cedSt, litcrx,infti.de rcrum diuifione.Dehac régula quicupit, is legat Dinuminc.' acceflbrium dc rcg. iu. in fexto,

A fubrogato.

REgalacft, fubrogatum feqoituf naturam eius in cuios locum fub/ ( nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;rogatur,?

LIBER rrn. ' tif' rogatur,undeficcolligimus: St ex fun do Meun mihi dcbentur alimenta, Er/ go eriä ex (undo Titti, in Meutj fun/ dum fubrogatus cft, ahmcnta mihi de/ bcbuntur .item, fi fundus Sem pront) quonii fideicommiflb obnoxius eft, alienari non poteft, Ergo, eriä fundus Titti, qui in Semproni) locum fubro/ gatu« eft, fidcicomifTo obnoxius erir,

A primo ad ultimum.

HOcargumenti genus partim ex hypotheticis, partim carhegorf/ cis propofitionis conflatur. Ex hypo/ thcticis hoc modo : Si plurcs tinàrem in folidam poffiderc poiTunt Ergo,ÖC infoIidSufucaperc poffunc, fiomnea ufucapiöt infolidum ,proindeomnea dominiinfolidum efficiuntur, conic/ quens non procedit, 1. fi amp;nbsp;ccrtum, ff» • locati, Ergo,nee antecedens procedit» Ex cathcgoricis hoc modo : Titius eft prior Meuio, Meuius eft prior Sépro/ nio, Sempronius eft prior Sticho, Er/ go,i

155 dialect; lëgau

go à primo ad ulrimumTiüuseJlpri/ or Sucbo. Vide L deacce(Qonibus,fu de diucrlt;0^ temp.prarfcrip»

Ab ordine*

LOcus ab ordtne facilis eft, nî per hunc probatur illud eftè prxftan/ tius QC pouus quod ordine prius fit,un decolligimus : Homines funt priores iure,Ergo,pracftant iuri, $«omneauté, infti, deiureperfo. Item, iusnaturxft/ uegcndum ( nam pro eodem utrunt^ ius etiam in IL reperitar ) eft prius iure ciuilijErgo, eft iure ciuili prxftandus, $«ftngula,infti,de re.di.Ex hoc loco ui dent manafte aliqux regulx iuris, qux omnibus qui uel extremis divins iura attigerunt, perfpedx funt, Quarum una eft, qui prior appellat, prior agat. Altera eft, qui prior eft tempore, prior eft iure,in c. y prior de reg.iu, in fexto.

A cafus omiftione, HOc loco iurifeoiulti no raro utugt;* tutjSe eft cum ita colligimus: Te ftator

LIBER lin.

Rator fn teRamento non inRitùit poftgt; humS 5 fi poft mortem in lucem xdere/ turjnô igitur natus crn inftitutus. Hxc régula mukorum ore frequentatur, ca fus in difpofitione omiflus, non aliter haberi debet atc]^ fi exprcftus nÔeflèt, in c.inter corporalia detrâsla» Vfiis hu iuslocimagnusSCfirmos eft in tefta/ mentis, ftatutis, iuramcntis, per I. fi cd dotem ,fE folu. m atri. per 1, comm odiflî me,fEde liberis* In inre uero parum fir mamenti habet. Nam ubi eft idem ius, ibietiam eadem ratio efle debet. Vndc à fimilibus ad fimilia procedere licetgt; in l.iram, ff.de leg.

A fcripto contra iententiam,

ALiquâdo icriptor uidetur fecus fenfifte quam fcripferit,ita quod fententia autoris 6C fcriptum non con^ iieniunt, Ô6 tunc oritur contentio fcngt; pti contra fententiâ, ubi qui fcripto utl tur, fcriptoris fententiam nôaliâfuiflc óftendet, quam fcriptum prx fe ferät.

*58 DIALECT, LEGAL.

tdquod drcûftantfjs facile doccri'pCL teft. Tû fi aliqua obfc ura in fcripto oc'' current, l'IIa finirione illuftrabit, fi am'* bigua interuenient, diuifione explana bit, ita ut fcriptoris fcntctia liquido per fpiciatur. Porro per fcripium intelligc lcgem,teftamentum, padutn, ftipula/ tionem,omnedeniiÇ icriptu^quod ad legê attinet, Paulus in l.fraus, ff, de 11» fraudem uocat, cû lcriptum contra fen tentiâ défendit. Sicenim inquit, fraus legi fit, ubiid fit quod fieri noluit, fieri autem uctuit,5lt; quoddiftat

ifiMvatct, hocdiftatffausabeoquodcô ( tra legem fît. Rationem tradandi foi/ ptum côtra fententiam oftenditetiam, Cicero in partitionibus oratorijs,dum itainquit: Cumaliud feriptor fenfifîc uidetur, Ô6 aliud fcripfifle: qui fcripto niter, cû re expofîta recitatione uu o/ portebit,deindeinftareaduer(àriojite/ i rare, renouare,interrogate,num aut I feriptor neget, aut contra fadum infù cietur, Poft,iadicem ad uim fcripti uo/ ' cetjhac confirmatione ufus,amplificet

rcni

LIBER nil. IÇp

rem Jegelaudanda jaadaciam^ confu/ let eius, qui cum palam contra fcccrir, idiçfateaturj adfit tarnen, fadum^ de/ fendat, Deinde infirmet defenfionem, cû aduerfarius aliud uoluifle aliud feriz pfilTe feriptorem dicat, non efle feren/ dum à quoquam latoris fenfum quàm à lege exp licari, cur ita fcripferit,u non itaienferit. Cur cum ea qux plané feriz ptafunt, neglexcrit, quxnunquâ feriz ptafuntproferatC cur prudentifl’imos in feribendo uiros fummæ ftultitix daz mnandos putet f quid impedierit feriz ptorem quo minus exciperetillud, aduerfarius tanquam exceptum eflet, ita dicat fe lécutum,utctur cxemplis qs quibus idem fci iptor, aut fi id non poz terit, quibus alij quod excipiendû puz tarint,exceperint.Hxc Cicero.Excmz plum harum praeceptionum, quas iam recenfuimus ex Cicerone, extat apud . Ciceronem in oratione pro Cluentio. Verba Ciceronis adfcripfilTem, nifi dC bene longa effent, 2lt; facile ex ipfo auz tore peti poflent,

R z Afenz

200 DIALECT. LEGAL.

A fententia contra (criptum;

De hoc loco ita diffcrit Cicero ifi parntiombus oratorijs: Ilie ante qui (e lententia kgis uoluntatc^ dcfen detji'n confilio atcp mcntcfcriptoris no m uerbis achtens uim legfspofitâcfîc defendet, quod(^ nihil excepen't in le/ ge laudabitjne ditierticula pa dis da/ rentur, atep utexfàdocuiufcpiudexie gis mentem interpretaref Deinde erit utendum exemplis, in quibus omnis xquiras perturbeturjfi uerbis legûac nonfèntentijspareat. Deinde genus eiufmodicalliditafis dc calumnix retra haturin odium iudicis^cum quadâin/ uidiola qnxrela. Hxc ille. Exemplurn habes in orahone Ciceronis pro Ce/ ciana. Ad hûc locum facit 1. feire, fEde ll.ubi Celfus,inquitjfcirc leges non eft uerbaearum tenerCjfèd uim Sgt;C potefta tem. Hue refer etiam 1. contra, ff. dell* ubi Tertullianus,inquit,contra legem facit,qui id facit quod lex prohiber. In fraudem nero legis,qui fàluis uerbis le gis fèntentiam eius cirenmuenit. Non parum

LIBER Iir^ 161: parum multa qux ad hos locos pertigt; nentjinueniet iuuenis in libro fecSdo Alciati de uerborum fignifi. SC in com mêtarijs Marq Solomonis in 1» omnes populi. Exemplum breue utriufcp loci-eft in Ucü auuSjfF.de condio.SC demon ftrat. abi taleeft thema: Qiiando auus filijs extraneS fubftituit, non aliter fub ftitationem fecilTe exiftimari debet, c^ fi filq fine liberis mortem obirent» Sub ßitutus fcripto nititur Jiberi in fola uo/ luntateteftatoris tanquam in facra, qd aiunqanchorahsÊrenqquod à uero alle num uideri debeat, patrem liberos ex/ traneo propofuiflc, cut rei ab autoritär' te Aemilij Papiniani fidê facit * Ex his duobus locis,ut obiter id moneam,ma nauitapud iurifcofultos duplex adio/ nis fpecies, quarum una uocatur dire/ da,altera utilis.Diredaeft,que expref fe ex uerbis legis SC etiam 'r« Jiiamp;yolx competit Vtillsautemeft,qux vitxs tâtum,utexplicatglo,in

Ladio.ff.denego» gcftis»

,. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R 5 De

ißl DIALECT. LEGAL

De hypothetic!S argumentis, EXpropofitionibus hypothcticis ettam certa argumenta nafcûtur iuxtaquafdam régulas, qux Eibindc ab incerpretibus iuris citantur. A pofi^ tione antecedents ad pofitionem con fequentis ualetconfequentia. Item,ad deflruAionem confequentis ad deftru dlionem antecedents ualetcôfequen/ tia.ExemplarSi fartum eft, flagitöeft, fed furtum eft, Ergo, flagitum eft. Ite, Si fideiuftbr eft,reus principalis eft, fed fidcionôreft,Ergo, ÔC reus principalis eft.Namfideiufroreft,qui proaltero nempe reo principali fidemdat, amp;nbsp;fe obligat,§.i. infti. defideiulTo. Item, Si pronotatio fit,ièntentia eftlata,ièd pro notatio fit. Ergo,fententia eft lata. Èxé pla ubi ad deftrudionem conlequcn/ tis,efficitur deftrudio antecedents. Si défendit rem alienam Titus, fats de-* dit, fed non fats dedit. Ergo, non ido'' neus eft Titus rci alienx defenfor, nam nemo,infti.de iatifda.Si matrimo niumeft legittmü,dotcm promiflam

•cquirit

LIBER inn 2^' acquirft mantas, fed dote promiflam non acquirit maritus,Ergo, non legit/ timum eftmatrimoniö. Item, Si pater/ nam hxreditatemSempronius adit,x» alienum diflbluere cogetur, fed Sem/ pronius aes alienum diflbluere non co gitur, Ergo, paternam hxreditatem no adiuit,Vide 1. fancimus,C. dciiu de lib. Si reus principalis adeft, ÔC haben' poteft, non negocium exhibetur fide/ luflbrum, fed negocium exhibetur fi/ deiuflbrum, Ergo/eus principalis nô adeft,n cc haben' poteft. A copulatiua hypothetica fic rationamur, ut, Pater amp;filius funtin poreftate alterius,fcd pater eft in poteftate akcrius, Ergo, öl fi ius eft in poteftate alterius. Per regu lam,quodatota copulatiua ad quamii bet eins partem, eft bona côiêquentia, l.C3tamcnadic(ftio,fF.dclega.iq. Qiix régula uera non eft, fi copula coniu n/ • dxaccipiatur, hoc eft,fi ad unum refpi cit, ad quod omnes coniu neftim requi runtur,ut nulla eft confequentia, Sem pronius ÖC I'itius delegati habentpo/

R 4 tefta/

î«4 DIALECT» LEGAL» teftatem cognofcêdi de caufa, fed Setn pronius eft delegatus. Ergo, Semprolt; nius habet poteftatcm cognofcêdi de caufa, in c» cum caufam de offi. deleg» A diftundiua ita argumentamur; Aut tutor eft, aut curator eft, fed tutor eft, Ergo,no curator» Item, Autiudexeft, Qut arbiter,fed iudex non eft, igicqr ar/ biter eftè poteft, I. fedfi,§. ft quis,ff. de arbi » Aut hxres eft, aut legatarius, fed hxres eft. Ergo,non legatarius. In hoc argumento pofito altero, necefte eft al terum tolli, fublato altero poni alterS, l.haecuerba,fE de uerbo.fignifi. Vulgo did folet ualere coniequentiamatota diiiuncftiua ad alteram partem cum de ftrudionealterius, ut, Autmutuucft, aut commodatum,fed mutu urn eft. Er go,non cômodatum,I.i.fF,ficert,peta»

De locis externis»

LOd externf dicuntur, qui extra res ipfas ponûtur, QC extrinftcus accerfuntur,0^ in ingenio,ut inquit Ci cero,

LIBER un. , perOjdicenris pofûi funt. Numerantur autem t) locus ab autoritäre, à pranudi? cio,rumon'bus5tormentis5iureiurâdo, tabulis,teftibus»Etquamuis Cicero in Topicis iilos locos non ad iurifconful torurn difputationes facerefcribat, ta^ men quando ex illis ÔC in foro argumé ta famunturjde illis etiam aliqua nie di cam.Celebris eftHefiodi uerficulus:

M«o^ Tsoûay

Cur non igitur etiam cum de locis difputationem inceperim fedplo cona bor, utdifputationi fummam imponâ manum, à nihil quod quoquo modo, adargumentorum fedes oftendendas facit omitum c Sed uenio ad primum locum externum, qui eft,

Ab autoritatc.

LOcus ille duplex eft, nam aliquâ do argumentamur ab autoritate iuriiconfulti, qui uel commentarios in iiira ciuilia fcripfit, uel iura publice proi fitetur,uel nobis confulentibus refpon

R 5 det.

Iga DIALECT. LEGAL;

def, Angelus in rcfponia prudentu, inftt.de iu.na.gen.fcribit dodoris fen/ tentiam probabilcm efle,per glo.in l.fi de interp.ff.de ILSC in 1.1, C de leg. Pro inde quando à do don's fententia colli gimus, probabiliter colligimus, iecus olim erat. Nam quondam àiuriicoful ten's fententia dtfeedere , uel latum di/ gitum, no licebat, ut eft uidere in §. Iponfa pradentu, infti, de iure na .gen. amp;c, Quanquam Si hodie gloflarfi au/ toritas apud pleroicp tâta eft, ut ab illis difeedere piaculum putent, Si habent haefnrefuffragatorem Baldum inl.hg rediras, C.depof.Imolam in c.cum cq' tingatjde iureiurâdo, Si alios pleroft^. Ego uero gloffis eatenus aligd tribao, quatenuseas ÔCrationi conientaneas, 8i no legibus apertis aduerfari uideo» Quodfilex aliqua pro mein negocio quodam facit, mirabor ft glofta contra me faciens caufam mihi extorquere po terit.Quod ft adeo iacrofanda, ut pie-* riq? iadât, gloftàrum eft autoritas, cut tarn fubinde àgloftis magni ctiam au/

tores

liber inr, 167 tores difceduntc’ cur fubindcgloflxre/ felIunturCSCedamab illis, qm'fîmplf/ ciiïîmas Icgcs innicactffîmis comme» tarns inuolucruntjfed de bac re alias co piofiuSj nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ut Ari

ftotelis ueibis utar,difputabimas. Ali/ quando argumentamur ab autoritate legis,cdidi prxtoris, fenatufcôfulti,8^ tuncargumétaprorfus «.kÎvita amp;^ne/ cetTaria exiftüt.Nec me fugit leges na-* tura u ariabiles exifterc, fed ettam illud mihi negate poteft nemo,quod quan/ dill legum uires uigent, tmmutabiles prorfiis furdç ÔC inexorabiles fintcScrf ptiira enim legis fempcr loquitur. Ab autoritäre fie argumentari pofTumus, Barrholus non uult aduocatos adefle torturx,necinterrogationi,ncccxami/ nationijEivOjiTierico fequctur,inl. Ic^* gis uirtuSjffde ll.lrcm, Bartholus fcrigt; bit latam culpam in malefictjs no xqui parari dolo,Èrgo,ucrûeft,in I. lex eft, ff.dell.Baldusgloflàm commun! opt/ nioni anteponendam cenfct,Erco,ue/ rum exiftit,in I. hxreditas, G. de{)of.

Optima

^5 DIALECT, LEGAL, (jptimalcgum intcrprcs eftconfiietu/ • do, per 1, fi de interpretarionc, ff. de le/ gi,Ergo, uerpm eft-

Apradudici'o,

PRxiudicium,ut Afconius Pçdiaz nus finit J eft res qux cutn ftatuta fuefit,adfert iudicaturis exempla, ^d fequantur.Fabtus, tria prxiudiciarum genera efle fcribitjqux in prioribus no ftris dialecfticis fatis,utopinor, excplis auris illuftrauimus. In prxfentia, ut pin gui Minerua rem tradam, præiudicia in iureappellari fciat iuuenis, rcfponfa prudentum, edi(fta prxtorum,conftitu nones imperatorG, leges. Nam in his omnibus funt propofitg SC decretg res, quas iudicaturifequi poflunt. A præiu dieijs ita rauonari poiTumus, Quod re fponfis prudentum ftatutum eft, iudi/ caturis facroiandu efle debet,^. reipo/ fa prudentum,infti.deiure na.gen. di. ciut Sed Pauli iurifprudentis reipofio ÔC iegz ftatutum eft,ne qux reda cotra lt;nbsp;r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, iuris

LIBER ini.

(tins rarioncm tcndunt, ad confcqueti rialt;nproducantur,Ergo, uerûcft. Itë, lege Cornelia caututn eft^ut is qui ma= lo dolo aliquem occidit, capite pledia^ tur,Meuius Titiû dolo malo occidit. Ergo, tnerito lege Cornelia pledetur. Sic etiam alege Pompeiajege Iulia ar^ gumentari poffumus, de quibus uide infti. depublicis iudi ♦ Item, folennes adionum formulxconftitutione lufti hiani funtfublatX3C.de iuris for.Sóim pe. adio. fub, Ergo,illis locus in iudi/ cio elïè no poteft, ncc etiam debet. lié, ut donationes propter nuptias, Grxei appellant ,dotibus exequê/ tur, conftitutione diui luftiniani eft c5 ftitutum iproinde merito obiêruatur» Beneficiû imperatoris pleniftime inter pretandum eflc,Iabolenus lurifconful tus in l.beneficium,ff.de conftitu.prin ci.rcfpondit, Ergo, non iniuria obier/ uantur.Bonorum poftcflio edido prp ton's liberis emancipatisdefertur, Er/ gOjillis adimenda non eft. Exempla çj pliira uoletjPandedarum libros in ma

nus

X70 DIALECT. LEGAL,’

nus fomatjUbi tantum non penuanun» exempiïs prxtudiciorS infîruAilIîmS compcriet.

Arumoribos ÔC fama,

T7 Abius Quintih'anus rumorem 17 famâ ita diftinguit, quod rumor fitfcrmoautoris incertt,amp;: utPlutar/ chi in Othme uerbis utar «ÄazroT©' ifiilM, Fama ucro certi autoris fcrmo in pracfcntia parum refertjCtiamfi altcrum ijro altcro acc^crimus, cum ÔC apud atinac iingux fcriptores no raro ifte oo CCS confundantutjUtapud Martialçm: Qÿicquid f-antd cnnit^ donut Arend Itbt^

Vbifama pro rumore pofita uidcrl potcft de fama, hoc apud iurifcofultos ualdeeft cclebre, famam per fe parum quidem firmamenti ad rem aliquä pro bandam habere, fed fi alijs probationP busuelutaudarium amp;nbsp;coronis adda/ tur, non prorfus infirmam probationé efficcrcjut eft glofTin c.ueniens,in uer bo illorum^de probationibus, unde öi

Bartho/

LIBER nil.

Bartholus in l.proprictatis, C. depro^ batio.famâ quidem no manifefto pro/ bare domintum, fed coadunarc anno/ tauir.Caltftratus iurifconfultas in 1, ter tia,fF. de proba. famam conièntientem reijde qua qiixritur/idcm confirmare, contendit, ubi Accurfium in uerbo co firmat, de fama amp;nbsp;rumore pl urima di/ fputantê, legere iuuenis ftudiofus po/ tefl. A fama óó rumore ita colligere pofftimuSjConftantem effe famam, Ti tium à Mcuio interfecflum eße. Proin/ de etiam atq; ctiam uidêdum, ne quod adeo conftanti hominum fermonefrc quentatur, negledui nobis fit. Vel fic, Nötemereeirefiquid uulgo dicatur, nam non raro ca uera fuific, qux popu lari fcrmone iadata fuerint.Quare nee iam popülarcm fermonem defpicatui habendum elTc.

tormentis,

TOrmenta in prxfentiarum appd/ lamus iila fupplida quibus adfi/ duntur

DIALECT. LÈGAi.

ciunftîr fcelerati,ut crimen cuius accu/ fannifjab illis extorqueatur. Quâta uc ro fides côfeffîonibus quas intormen tis fceleratifaciunt adhibenda fît docet Vlpianus in 1. i.§.quacftioni,fF.de qux/ ftio .Etextat non inelegans libellus à Baldo Icriptus de quaeftionibus 8C tor/ menttsinquoquicquid ad hunclocû pcrtinetjad plenum traditur.Porrôra/ tionem tradandi hoc genus argumen ti indicat Cicero in partitionibus ora/ torqsjdum inquit: Sin quxftiones ha/ bitacjaut poftulario ut habeanturjcauf/ fam adiuuabunt.ConfîrmandS genus' eritprimom quaeftionum, dicendS de ui doloris, de opinione maiorum, qui earn rem totam nifî probaflent rede re pudiaflent,6Cc,amp; ha:c tpidê pro qux/ ftionibus dici poflunt.Côtra quarftio/ nés uero etiam latus dicendi câpus apc riturjnempe quod periculofum fîteon feflîonibus quas in tormêtis exprima/ mus credere. Nam multos impatientia dolorum in tormenüs ea côfenbs elle, quat nunquam facere in anim um indu xerinu

liber nil. r275 xerint. Vnde SC ab hiftoncis memoriae prodttö eft M. Agri S, Ar^tarîj feruö, quando Alexandru Tin FanntjleruS occidifl'c accufarctur, ÔC in torméris id àfefadum côftantiflîme adreueraflèc, ultimo fupplicio adfecftum. Deinde uç ro non ita longo temporis interuallo,il lû cuius de nece fama increbuerat, do/ mum redqfle. Taies hiftoriac plurimx paflîm leguntur, quare non ita temcrc fidem adhibendam eftè tormentisdo/ cebimus. Alia qux hoc in loco dici fo/ lent, à iurifconfultis pctenda erunt,

Aiureiurando,

QVatenusiureiurâdo fides aftrin ^enda fit, docêtiura S)C ciuiliaSC pontihcia.Ciuilia quidem in ti.dc iurc iurando. Pôtificia eodem titulo in L u fEde iureiu.Iuramentum eflemaximïî. iitium cxpiendarum remedium diciCj in c. I .extra de iureiu. Omnis côtrouer fixfinemefle iuramentum quoqjme/ tnorix proditum extat.T um iuramen/

, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S turn

:Z4 DIALECT, LEGAL.

tum non raro in fupplementum proba tionis accerfitur,quâdo ucro adori iu/ ramentum deferendum fit, amp;nbsp;de cner/ gia totaiuramcnti:Vidc AccurfiGinI, admonêdi,ff.eo.ti.in uerbis exado io/ ramento.Quod fi pro iuramêto diras, ita argumentari potes.Tantum efle iu/ ris iurandi in il.SC canonibus autorita/ tern ÔC effi'caciamjUt non fan's de ca di-* cipoflit,atcum Titius iureiurandofè à caufla liberauerit, merito iureiurâdo filius ftandum ciïè, amp;nbsp;cauflam non re/ tradaridebere. Sincotra iuramentum diras, ita rationari potcris: Non terne/ nbsp;nbsp;nbsp;|

recnecredendumiureiurando, Nam ' homines natura ferè ad pcierandQ efic propêfos, mnltos merccde corrumpi, nbsp;nbsp;'

utpeiercnt,aplerifcpetiammetuiurein ) randum prscftari, at inramentum metii przfbtum ,ut plericp aflerunt, non obM gare, ut admonet glofl'a in c. pcrueni« extra de iureiu.in uerbo peruenit,

Atabulis.

TAbulxjdicuntnrhocin locofcri/ pturac uel priuatx uel pubiicf .NS dim

Lis ER nir* 17^ olim in tabulis ceraris fcribebatufjUC ex aliquot Plinti epiftolis colligimus» Nomine ergo tabalarumcomprehcn/ dimus tcilamenta, inftrumenta publiz ra,qux üemofthencs Itt appellat,amp;piiuatafcripta,cuius fpc cies funt Epiftola, Apocna, Antapo^ cha,ut annotauit Panor. inc. fcripta extra de fide inftru. Apocha, ut id obi/ ter propter lege plurics, C. de fide in^ ftru . explicem, eft chirographs quod debitor cum fidem fuam libérât acred! tore de rccepns,accipit «jt 0 -r «7ri}(eiyy hoc eft, reciperc. Sicut ccontrario An/ tapocha eft quam debitor creditor! fa/ cit,in prxftationibus annuls ncceflàriâ propter prxfcriptio'ncm, hue refer etiâ fcripta autcntica non autcntica. ScrI pta autenti,ca dicuntur, qux eertam Si iuftam habent autoritatera, de quibu« multalulianus iurifconfultus ft. deft/ deinftru. Hucetiam refer libros ratio/ niim,quibus mercatores utuntur. Por toquomodo amp;quandoillxfcripturae quas iam enumeraui probcm, long« Si clTct

JDJALECT. LEGAL.

clTethicrecenfcre.Hoc iifr^Tv^ro), at Ariftotehs uerbis utar,de fcripturis hid didum fit, quod nifiautcnttcafcriptu/ ' ra, ÔC ut uulgo dicitur, originalis adfit, exemplum nihil probatinc. primo de fide inftrumen.ubi multa quat ad hunc locum pertinent Panormitanus difpU tatjUide amp;l.tj.fF.eo.ti.Prxterca de cbP rographis SC cautionibus debitorum, hoc obiter hie monebo, qd nifi in chi/ rograhis caulîa propter quam quisis alienum altcri debeat, exprimitur,cxil lo chirographo adio non detur, tu uP de Panor. in c.fi cautio de fide infini* uideamp;l. generaliter, C. de non nume/ rata pecunia.Qui plurima ad hunclo/ cum pertinentia fanècupit,is légat titU lum C.de fide infiru.amp; extra co, ti. Ec maxime Panormitanum, qui prxter alios ea qux ad fcripturarum probatio nem faciut, ÖC accuratiflîme êc diligen tifiime congeflîr.

A tefiibus.

T J Vius loci in iudictjs magnus fid 1”ffrequens efi ufus, Nam cu ador

rem

.. TIBER TT It ‘

Tém de qua expcrinir, reo non in con/ fdcntiam reiccit, teftibus uti folet, idtp inrra (latum tempus. Nimirum à tern« pore recepti teflimoni) intra fex hcbdo madas« No rare aurem in iudietjs ufu/ uenitjUt teftibus fit opus. Namut Ar/ cadius in I.i .(F.dc teftibus inquittadhi/ beri teftes poftunt, non folum in crimi nalibus cauftîsjfèd etiâ in pecuniarfis li tibusficutires poftulat. Porroquxin ' teftibus fpedanda fint, ualdeluculen/ UroftenditCalliftratus inl.teftiumfi/ * des,(F.dc teftibus. Extat 2lt; libellus Bar ’ tholi no indignus lelt;ftu,in quo omnia qux adhunclocum pertinent,uno(v|d aiuntjfafcecomprehenduntur.CxtcrS rationem tradandi hoc argumenti gc/ nus,Cicero in parti ionibus oratorqs oftendit.dumita inquit:Sin autemerit ' ctiam teftium facultas, primum genus • ipfum eritlaudandunijdicendutr»^ ne '• argumentis teneretur reus, ipfum fua cautioceffecifte,teftes effugereno pof * fe, deinde finguli laudctu.r, deinde etiâ argumento firmo, quia tarnen fxpe fal

'1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;S 5 fum

179 DIALECT LEOAl*

fum eft, po (Te etiam rede non credi, id ro bono 0^ firmo fine uirio iudicis no poffe non credi, Atq? etiam fi obfeuri teftes erunt ant tenues, dicendum erit, no efle ex Fortuna fidem ponderandâ, Blit cos efle cuiufque locupletifiimos tefies,quiid dequoagat facillimeicP re poflunt, Hxc Cicero. Exepla extât înorationibus Ciceronis, amp;nbsp;maxime in oratione pro L. Flacco, fiC in Verri/ nis adionibus,apud Demofthenem cumin alijs orationibus tuminilladp uina oratione pro Ctefiphonte. Con/ tentioeft apud iurifconfultos deteftP monio,quod ex auditu dat,SC deocu/ lato teftimonio, quorum illudparum admodS momentihabet, hoc uero fir/ mum exiftit,unde amp;nbsp;illud apud Comi cum pluris eft oculatus teftis unus, auriti decê, id quod car Socrates apud Apuleium libro Floridorö primo in/ uertitjdicens: Pluris eftauritus teftis $ oculati decern,ipfe uidcrit»

DIALECT, legal. LlBhl

A R T I F 1NI 4,

DI//

VP

DUlECTrCJ! LIGALJSA Chriftophoro Hegendor phtno cogefta,

] Lericp I'urifcofultt* d6 ! cauflasaguntjinhoc incumbunt,ut aduer / farium cauillarionib* amp;nbsp;lit Grsd dicQt, fo/ phifmaos perpkxum

reddant.Tum ut ipfi argua eflè uideâ/ tur, tum ut cauffas quantum poflunt protelcntjid quod in ipforum rem ma/ xtme tendit. Vt uero iuuenis quot^ ca lumniofumilludói cauillofum argu/ mentandi genus cognofcat, cogni/ turn facile diflbluere queat^ hoe in li/ brodecauillaa'onibus ÔC cakimniofis argumetarionibus pauca difleremus» Etquia de cauillationibus diduri fu/ mus, non male congruet ut quid cauil , latio fitaperiamus. Vlpianus in l.natu ra.fFdcucrbo, fig. Cauillationemciïè finit, c5ab euidenter ueris per breuifli/ mas mutationes difputatio ad ca quac

S 4 cuiden/

iSo DIALECT. LEGAL;

cuidcrerfalfafunt producitur, hoceft^ ut huic legt lucem adferamus. Cauilla tio eft.cü cx eo afïumptOjquod citra o/ ninem controuerfiam uerum eft, diiïï/ mthreracceptts terminis, quodfalfum ef| efficimus ♦ Exempli gratia, dum ita rationamur : Res diuinx lunt in bonis n ullius, quod in bonis nullius ell con/ ceditur occupanti, Ergo, res diuinx co ceduntur occupanti. ï^uod à uero alic num eft, S)C uox nullius diftimili ratio/ ne amp;' in maiore £C minore ponitur.Nâ primo cenlüra, lècundo lecundum na taram, utannotauit Accurfiusinl.iam diula. Hic uides ^modo abeoaftum/ pto, quod uerum eft, diftimilicer acce/ pris terminis, quod falfum efteffïciat. Gi çci hoc genus cauillauonis appellant, unde Ibphifta dicitor autore Slllda 0 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hoc

cftjquiinuerbisultroô^ uolens calu/ mniam ftruit ÔC cauillatur, quanquam olim fophifta is dicebatur, qui philofo phiam docebat, Qc ita honeftû erat no/ men,ut Philoftratus QC M. Vicftorinus oftendunt,

• LIBER V, tôt-eßcndunt. Verum quädo id genus ho minum,ut fere fit,relida fua pi ofeflio/ ne nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;ut Ahftophanis uer

bisutar Âi^aAoyùpKS^'s^igt âcôrvKsw-Aitryiip inciperet, hoc nomen in con/ temptum amp;nbsp;contumeliam propemo/ dum abibat Nam fophiftx di'cebantur plani Ô6iÿcophantx, ut Plutarchus au tor eft. Eft ergOjUt dixi, cauillatio cum quis fci'ens prudens falfo argumente fraudé ftrui't, aut uerba aucupatur, de qua cauillatione amp;nbsp;Cicero in oratione pro Cecinna loquitur, dum fermOjin/ quit, herclefamiliaris amp;nbsp;quottidianus non cohxrebit, ft uerba inter nos aucu pabimur. Denic^ imperium domefti/ cum nullum erit,fi feruulis hoc noftris conceflerimus, utad uerba nobis obc/ diant, non id quod ex u erb is intel ligi poflit obtempèrent. Vnde bellus eft io eus Aefopi,qui mifliis à domino lente ' cmere perinde ac iuffis domini obtemz peraret, unicam lentem emir, cG ab he/ roindefinitam lentem cmere iufTus ef/ fet, ubi quoeß Aelópuscauillationeói^, S 5 uerbo/

1Ô2 DIALECT» LEGAL,

ucrborum captatione aduerlus herunt fuum uftis cft Cxterü illud caui'llario/ nis genus de quo ucrbafacere inftitin’, autorcAriftotele in EIcnchis trifariam fit,aut cum argumentüin materia pee/-catgut forma aut in utro^. In materia quidemdum autexamphibolis ratio/ namur,autplures quam tres termini in fyllogifmum recipiuntur. ExemplŒ uocis amphibolz adfert Accurfîus in l.ea eftjff. de rcg. iu. Res diuinx in bo/ nis nullius funt, Quod in bonis nulli/ us eftjoccupandconceditur, Ergo, res diutnx occupanti conceduntur, Vbi nullius nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;accipitur. Nam ia

maiore propofitione ad hotninê refer/ tur, in minore tam ad hominem quant dcum » Res enim diuinac in bonis nul/ liusfcilicet hominis funt, in bonis ta/ men dei funt hominum fcilicet confti/ tiidonCjSC ad eius honorem deftinatac, itahuncGordium nodum Accurfius diflecat.Item,fruâ:us rei cft pignori da re liccre,!. fruélusjff. de reg.iu.a 1. fiff, de ufu « Sed omnis frudus rei pertinet

LIBER V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X8î

ad fruduarium Lfeptima^T.deufufru, Ergo, licere dare pignoripcrtfnet ad cum, quodauero eftalienum,utcftui dere in l.intereft,C.de ufuf, Vbi dl am phibolon in uerbo fruAus, ut quod in maiore propoßdonepro odlitatequa-dam collator, in minore pro comodo cxipfarc prooeniente, In forma pec/* cat argumentum, cum non obferuanf radones, quas fuperius de argumenta/ done tradidimus, ot, Omnisferuusin poteftateeft, Filius femilias eft inpote fiate. Ergo, fflius familias eftferuus. Hic in forma pcccatur,ÖC eft paralogi/ fmus, autore Ariftotele. Nam non eft modus in iecunda figura fyllo^ülica, ad quem hic fyllogifmus refem poffîd Iri materia QC forma peccatur hoc mo/ do: Quilibctferuuspro mortuohabe/ tur,Nemo alieniiuris non eft,q feruus nonfit,Quiigitur alieni iuris noneft pro morruo habetur. Amphibolon eft in uoce feruus,nam in maiorepropoß tione ponitur pro fcruo aut nato, aut iure ciufli, aut gendum fedo, ferui, infti»

:84 dialect, legal.

infti. de iure perfo. in tninoh accipitur pro ilio 5 g quoquo modo akerius do/ minio fubeftjlicecferuus no fit. Er hoc quidem matcriaeuitiQ eft, in forma ue/ ro uirium eft, quia no eft modus in pri ma figura iÿllogiftica, ad quem hxc ra tionatioaccommodariqueat. CxterS non raro etiam fallacia commirtitur in locis quos paulo ante in ihematib. tra/ dtandis cônfulendos efte oftendimus. 6ic aliquâdo aduerfario fraudem ftrui mus ex faliàôCnon fuffi'cientefinitio/ ne, ut fi quis ita radonarerur : Manife/ ftus fur eft, quem Grxci tir et appellant, qui in ipfo furto deprehen/ ditur,Titius nÔ in ipib furto deprehen fus eft, Ergo, non eft manifeftus fur, Hicnonfuffîcienscftfi'nitio. Nam ma nilèftus eft fur nÔ folum is, qui in ipfo furto deprehêditur, fed etiam is, qui in eo loco deprehenditur quo furtum fir, manifeftus fur,infti.de oblig. qup ex

del.naf. Falfa eft finitio, cum ira ratio/ non. Proteftatiocftclamofa teftatio,q ob tertantis ipfius cautionem inuenta '

IIBSR V, '18$

eft, Scmpronjus in occulto ucl cor5 tc ftibus ucl fcriptura abftp clamorc anigt; mi fui fcnrcntiam teftatus eft,Ergo,no proteftatus eft. Hzc fâlfa eft finino pro teftationis.NâÔL abiiç clamorc in oc/ culto ctiam protcftatio fieri poteft corâ teftibns nbsp;nbsp;I'criptura, quae ttw/jüs da/

marc cenfetur, Turn non raro ôf in al/ tenus quam proteftantis caution? in/ ueda eft,utcum alterius loco procefta/ tioncm facimus,quod in aliquibus fpc ciebus conceditur,l.i.C.fi per uni. Ite, cum publicicommodi, Ergo, denun/ ciamus. Sed dehacfallaciafan's. All/ quando öi fallacia committitur, , Ex uitiofa partitione.

Omnis tutor aut eft teftamen tarins aut IcgittimuSj^Scmproniiis ncc eft te/ ftamentarius ncc legittimus tutor, Er/ • go,nulla tutela fungit. Eft infuffidens enumeratio. Nam iuntetiâtutores da/ tiui ôf fiduciary ,de quibus in inftit. ÔC. in ff. Sic eft cum colligo, Dominiû rc/ rum iurc naturali acquirimus,occupa/ uonejCapnuitatCjinuentionCjprocrea/ don^

xa6 dialect. LEGALj rionc,alluuionc,amp;c. Sed Scmprom'ui fe hâc rem nee occupaffc,nec capriuaf/ (c,nec inueniflè, nee procrearione, neC alluuione acquiüutllè docebit, Ergo, iüius rei dominium iure naturali no ha bet, FÜc quoeç infuffidens eft enomc/ ratio. Nam praeter modos didos func etiam alq modiacquirendi dominium rerum iure naturali, uteft uidere in in/ (li.de rerumdiuifi.

Ex caufla non fufficiente.

ETiam ^llacia ftruitur, ut fi ita col ligam: Inharreditateres corpora/ les conunentur, Ergo, eft corporalis, noneftfufficienscauHa, Nam ut Ca/ jus iurifcofaltus inquit 1.1. fEde rerum diuif. quamuis in hxreditate res corpo rales continentur, tarnen ipfum ius lue cedionis eft incorporale.Sic eft cScoI/ ligo.’Non dos ulla eft data, Ergo,matri monium non eft contradum, eftinfuf ficiens caufta, Etenim ut imperator in l,cum-nn)Itz,C.de dona.ante nup. in/ quit,

UBER V. 2ft7

4uit Jtcut dos propter niipti'as fit, ÓÓ nenuptijs quidem nulla dos (ncelligit, fincdotcautc nuptisc pofluntcclebraz ri. Item, quâdo ita argumenter: Tiriu# tutor eft pauper, Ergo,ut fufpccflus re* moueri debet: Non eft fufficiens cauP fa.Nam tutor quamuis pauper eft,fide Its tarnen amp;nbsp;dihgens remouendus no eft quail fufpeeftus. Sed lam têpus eft utad Ariftotelem redcam, qui in Elen chis luis duo fallaciarû genera elle re/ cenlet, unu quod appellatur in dieftio/ ne,alterum quod extra ditftionem, Fai latia in didione eft, quando uox di* dio una eft amphibob, àC proinde in* cautum inlaqueum inducit, Ite, quart* do ambiguum Icrmonis genus proferz tur.Etfit prirauminxquiuocationc» j

Aequiuoeatio,

EStcumaut uox plura fignificSs, aataliqua metaphora inter argOz mentandum fucum aliquem nobis fa/ cit,at’, Sacerdotes funt facrofandi, loz rifeoa

Ï98' DIALECT* XE G At.

nfconfüiti funtfacerdoresj.i. fF. dei'il^ ftl.ôC tu. Ergoj'unïconfulti funtfàcro/ fàndt. I n hoc argumêto eft quxdâ am^ phtbologia ÖC xquiuocariomuccefa/ ccrdos, Nam in maioreaccipitur pro/ prie pro îHo, qui facrahominibus ftib/ miniftraLÔ.' pro peccatis hominS pias prcces ad deum fundit, ôôdeû plaçai tum qui facrorum rationem populo cxpromit,et quç pia quç impia funt po pulooftendic. In minore uero accipit quodammodo metaphoricejdicam an Tffo^ctSaÄtKMS proillo, qui refponfaex ture côfulentibus promit,Ô6 quxxqaa quç ini qu a funt hominib. demonftrat* Vnde Seruius Sulpitius à Quintilia/ no iurts antiftes appellatur, ut facrorô antiftites dicuntur.Sicxquiuocatio eft cum ita colligo: Adulter lege Iulia pu/ niendus eft, Titius rationes adultéra^ Ergojege Iulia puniendus eft.Hicrur -fus eft xquiuocatio uocis, Nam adul/ ter in maiore proprie ufurpatur,in tpi/ nore metaphorice pro conturbareuel ' falfo defcribere, faliare quomodo adul , nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;terinani

LIBER V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2ßjgt;

terinam monetam amp;nbsp;adiikfnnam fdca tiam diatnus ♦ Exemplum falladxa:qui uocationis eft eti'â apud Specularorcm in ü.dc difpu.amp;f alIega.Etefthoc: Qui-* cuncp habet mancipium, in rcdhibitio/* nis cauflâ tcnetur illud exhiberc,l.fi. C.’ dexdil. adli. Scmpronius habet fcruum mortuû, qui eft in caufla redhibitionis. Ergo ,tenetur feruum exhibere contra tquod fi nolitjfF.dc ed.ed» Vbicftxqui iiocatio in uerbo exhibere,quod aliquâ do fignificatprobarc,utd.I. fi. Aliquan do fignifîcat facerc copiam contrcdan^ diamp; apprehêdendijUtin d.I. quod fi no lit. Vfus eft zquiuocatiôc uocis ÔC Mar tialts ut hoc delesftandi iuucnes iuris ci* üilià ftudiofos gratia oftcndam, dum ita in Pofthumum fcribit:

Beflernäßtdum tJdrrdtur Pofihumc cietta

Q^od no!lcm,quis enim tdlidfdâd probetf Oî tibi prtecifum, qudnto non ipje Ldtintu

Vilid Pdnnicuh percutit ord fono.

mdgii inirum cß^dutoremcriminKhtÙM Cf cilium totd rumor in urbc findt,

T

l$0 EIALECT. LEGAL.

f'iäum,uif hoc tre credcrc, credo Qji'd? quod hibct tcHcs PodhumeC^ciliut. Vbi eft arquniocatio feftitia in tioce fc ftes. Ponocftamp;fallada didioniSjCum oratio ambigua profcmir, quxautorc Quintiliano etiam amphibologia appel latur.

Amphibologia,

ET fit Tape per eafusj utLabconem , Vlpianiim elegancia orationis uin cere credo : nam hoc incertn, an Labeo Vfpianunijan Vlpianus Labeonem ele gantia orationis uincat. Fit per collo cationenijfic fi quidam in teftaméto iuft firponi ftatuamaurcamhaftam tcncn/ fem, controuerfia eft, an ftatua haftatn tenens aurea efle debcatjan hafta elTeau rea in fhraa altcrius materix. Aliqnan/ do etiam dubitatur utri duorum antece-* dentium fêrmofubiûdusfitjUtcum dP co: Hares meus uxori mexdàredânas eftoj argenti quod elegerit pond.centS. Hie utcr eligat quarit. FitfîC fallacia dP dionis in compofltione dC diuiftone.

Compo«

tlBER V. Ipt

Compofitio 6C diuifio» HAcc fallacia cftjCum autpcrturba/ ta iiocum compofitione Grçctuo cant vTTtfÇccîop, aut mutila oratione in fraudem illicimur. Exemplum compofi tionis hoc effe poteft : Quicuntç feit le/ ges nunc didicit cas, Sempronius uetu/ ßus iurifconfultus feit leges, Ergo, nuc didicit cas. In maiore incertöeftan nöc referat feit, an didicit. Exemplfl diuifio/ nisjhoc pleric^ adferunt. Q uxcScç func duo amp;nbsp;tria funtduo öé tria,Quincy funt duo ÔÔ tria. Ergo, quinque ïuntduo 8C quinqj funt ti ia. Hic uitium eft,quod dC poteft coniungerc ditftiones, SiC eft fen/ fus,duo tria limul iunefta faciCitquin/ que, autpoteftconiungerc propofitio/ nes,6«f fenfus eft,duo iunt quinqj tria funt quincp,quod à ucro abhorret, non aliter atq; fiita colligeremus, TitiusöC Sempronius trabemfurto fubtraxerat. Ergo, Titius folus trabe furto fubtraxit in l.ita uulneratus in fi.ff. ad legem Aq^ Hue refer leges truncatas, quiousfxpe in iudiciis aduerfarij capiutur, ÔC in frau

T i dem

DIALECT. LEGAL;

dem ilKciuntur.Nam in foro hoc folcn/ ne eft unam aut alteram (entenriam ex lege excerpere.Etillamadcauftam pro bandam aut improbandamaccommo/ dare. At Ci totam legem introfpidas, ai/ des miram calumnlam QC fraudem elîè fedam. Exempla quottidiansadiones forenles fadle fuppeditabût. Aefchlnes cerce de Demofthene côqueritur,qood truncatas leges adferat, Sic enim inquit in oratiorie contra Ctefiphontem: j^fKTCVTOi ri rni Ic.Äi'^ffoV'riS

Karicerâid eft,Etparticula quadä le^sutcntur irrepentes in auresueftras ÔC legem qux prxfenti adioni non con/ gruitjproferretj SCc, Fit ÖC fallacia ex accentu.

Exaccentu.

VT cum ita rationor; Qui ad aram cofugiteft liber, Titius ad haram confugitjErgo, T itius eft liber. Hic uigt; des ex accentu fraudem parari, namcö araattenuaturaltare fignificat,hoc eft, locum

liber V. îpj locum in quo deo immolatur^ ad quem locum quondam quiconfugiunt, non temerc abftrahi pofTunt* Vnde apud Plautum ad aram confogerc pro ad locS tutum ie rccipcrc. Hara ue/ ro cum adfpiratur fignificat ftabulûpor corum,ÔC utaltqui uolunt,auium» Vn/ deflludOuidtj:

Tertim imtftundie curd fidelis harte.

Ethadcnusquidê fallacias, quxin didione ufuueniQtjexpIicauimus.Nûc reftant explicandx falladx,qux extra dl dionem committuntur, hoc eft,dum in propofitionibus copulandis totoaberlt; ratur ccdojôC ut in prouerbio nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;«pies

lt;r}(Owoyiffi{iKiTctti SCfunt;

Falladaaccidentis,

T? T autorc Ariftotele, quando ^^idêattribuiturfubiedo fiueefîènlt; tix ôô accident!,ut cû ita colligo: Titius eft alius à Meuio,Meuius eft homo, Er go, Titius eft alius ab hominc. Argu/ •centum plané eft friuolum, Nam non

T J fecun/

2p4 DIALECT. LEGAL.

(ècundum natura Titius eft alius àMc^ uio,(èd per hypoftafin 8i proprietatem, qux circa naturam funt, non autem na/ turx. Conclufio uero proprietatem ab his qux funt circa naturam ad naturam tranftulit, Ex fallacia accidcntis colligi' mus euam hoc modo : Omnis locupic/ ratio cum iatftura alterius eft fagienda, tnam natura,ff.de condid.indeb, Prx/ icrtptio eft cum alterius iadura, Ergo, prifcriptio eft cauenda contra 1. iq. fl. de ufuca. Hic uariâtur termini ex co quod accidit prxfcriptiojquod exemplum ad ducit fpeculator in traeftatu de difpu. Sgt;i-allcga ♦ Item fallacia accidetis fit cum aliquibus diuifim fumptis male efticit coniuncftum,ut, Ifte feruus eft hsres, amp;nbsp;eft tuus, Ergo,eft fèruus tuus. Hic ex di uifis ôô diaerfîs accidentibus maie con/ iundum elicitur.

Secundum quidadfimpliciter.

Et fit bare fallacia,quâdo ex aliquo fecundum quid dido, id eft fecun dam

LIBER V» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;2p5

dum cifcumftantiam quandam , illud quodfimphcitercft, tale efftcere uolu/ mus. Porto tn liac fallacia quando ratio natur à fccundum quid ad fimpliciter af firmatiue, id fît, cum uero à fimpliciter adfecundum quid negatiue, Exempla funt: Vxorem adultéra dimittere licet, ErgOjUxorem dimittere licet, Hic^er/ ta fallacia eft nam in priore propohtio/ ne 0^ antécédente fecundum quid didS eft,nec à uero abbot ret, led in cofcquen te didum eft fimpliciter,St a uero aiienS eft.Talis eft rationario äC h.T:c:Nulla foe mina poteft legem coderejl.q. C.de leg, Omne teftamentum eft lex difponat auten.denup. Ergo, nullafoemina po^-teftteftamentum condere, quod plane contra omnia eftiura, fed fallacia eft in argumêto. Nam in maiori accipitur lex fimpliciter pro fentetta generali,qux bo na prxeipit Ô6 mala uetat, ut legem finit Ariftoteles in quinto Ethicorum. Sed cxhoc non efficitur, quod mulicr tefta/ mentum condere nequeat, quod lex eft fccûdum aliquid, hoc eft, quodamodoi

T 4 Pctitio

DIALECT, LEGAL.

Petido princjptj feu negatio.

It aurore Ariftorele,c5 idemincóz JP clufione repetitur, ut, Fideiuberc eftpro allo promittere,§j. infti.de fide/ iulæ t Pro alio promittere eftfepro alio obligare,Ergo ftdeiuberceft pro alio promittere. Item,Tu tor eft, Ergo,tutela fungitur.Titiuscontredauitfraudulen te rem aIienam,Ergo, Titius contreda/ uit fraudulenterem alienam inuitodo/ mino. Item, Equus tuus pauperiem fe/ citj^a ab equo, Ergo,pauperies eft fa/ (fta.Eft amp;nbsp;negatio,cum ira dicimus:Cre ditor pignoris alienationi confentit,fal/ uoiureftic,uteftglo.l.fi debitor,§. i.ff, quibus mod.pig. In orationibus no in/ decorum eft, ft quis tautologia modicc utatur,hoc eft, eandem rem mutatis uer bis efferatjUt fi quis dicat,ille crebro prae fcriptione obiecit, ÖC non raro exceptio neufusefttatin probationibus ineptö cft,amp;: planèridiculü,ft quis idem in con cluftonerépétât. Porrôcftôô fàllacia confequen/

tis.

LIBER V, 197

Fallacia confëquenris, Et fit quando confequcns exanté-' cedentenonnecefTario confequi/ tur. Sic confequentia à fuperiori ad tnfe rius citra fignum uniuerfale exibilatur, ut,Magiftratuseft,Ergo, index eft, Erz* go J ciirrulis plebis eft* Conuentioeftj publica conuentio eft ♦ Donatio eft, Ergo, donatio propter nuptias eft, uelutlulius Pollux inquit, yKiMu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Kamp;io eft, Ergo, adio do/

num datieft,quam Demofthenes cotra Mediam j3A«€vf lt;/'««?»ƒ appellat. Item, Adio eft. Ergo, JÏAaeW ‘r Tvi^«rrà eft,hoceft,a(ftio ob pauperiem â quadrupède facftam, qux lexàSolone eftlata,autorePlutarcho inuita Solo/ nis. Prxterea ab inferior! ad fuperius ne gatiue nihil efficitur, utnecemptio, nec uenditio cft,Ergo, nullus côtradus eft. Necinterdidum uti poffîdetis nec utro bi cp eft. Ergo, nullum interdidum eft. Tutela legittima non eft,Ergo,nulla tu telaeft.Afignisquocç ovkivùs colligit, ut, Collocutus eft clam cum puella, Er/

T go,

tpS dialect LZGAt:

go,pudlx aitium obtulit. Decxde T itrj appcllatus cxpalluitjErgo, Titium occi dit.RubetjErgOjConfcius fîbicft. luxta illad Poet«:

Rubct iuditor cui frigide mens rft tddtd fuddnt prMrdia culpi.

. Necfatisfirmxcolligitura

Ccflantecaufla.

Sic no confc^ui'tur, Tabellio publf/ cas eft,ErgOj tabulas pubhcas con/ ficit. ItcmjFaber aurarius eft,Ergo, fcy/ phum facit, lurilconfultus eft,Ergo,aut tura interpretatur^aut confultoribus dat conGlia.

Secundum non cauffam ut cauflam.

H AccfalIacia eft, quando non fans accomodatam caoiTam rd adferi/ musjutcum ita colligo: lurifconfultifx pe lites inter homines excitant, Ergo,tu rilprudentia eft litium ieminarium.Hic non fâtis appofita caafïà adfcrtur,quod iurilpiw

LIBER V.

iun'fpiudcua fitlitium feminariG. Nam ftultGeft uiaahominuipfis artibjmpu/ tare^quod homines faciunt tpfis artibus attrtbuere » Sic euam colligunt multi. Aduocatiquamuis iniquas cauffas dc/ fcndnCjErgo, ius ciuile eft ars iniqua do eens, Eft qaoep hic falfa caufta.Nä quç, malum,uefania eft ex hoc probare ius ciuileiniqua docere,quod aduocati qui bus nihil lucro prius eft, iniqua defen/ dunte An uero prudenus eft uitiaaduo/ catorum iure ciuili imputareC

Plures interrogationcs.

HAecfallacia fit,quando plura de uno ,autunum de pluribus inter/ rogamus. Exempli gratia: Si quacras,an ' adio fit idem quod obligatiOjöC deinde quxras quid ergo fit aäio, ÖC quidobli gatio. Nimirum quod atftio fit ius qqo aliqutd perfequor. Obligatio ius per quodaliquid perfequimur. Poftremo qux caufti adionisj quot genera adio/ num,SCc,Itcm,fi quxras an adiones in/

ter

îoo DIALECT. LEGAL.

ter corporales aut intcrcorporalcs nu/ merari debeant. IteiUjancmprio dC aem ditto fîteontradus iuris gendum, an iu mciuilis,amp;c.

Ignorantia clenchf.

SVbhacfallacia, autorc Ariftotele, omnes paralogiimi comprehendQ/ tur.Eft autem paraiogifmus falfa SC fub dola aigutnêtado à nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^d

eft falfaa fubdola argumetadone utor. Cacterum apud Grxeos firmS probadonem fignificat, quare ignorare clenchum, eft infirme ÔC fubdole argu/ mentM-i «(c« ■Br«p«Afl)//^fcôctt, utAri^o/’ telis uerbo utar.Non eft quod hoc loco exempla proferamjCum omnes fallaci« amerelatz hone ad locum referuntur, quarehuius loci exempla ex fuperiori/ bus fallacy's require.Hoc de fallacy's io/ uenem admonitum uolo, illas facile SC deprehêdi, uel ut Ariftotelis uoce utar,

ÔC edam diHolui poffe, fi re/ gulas quas fuperios de fyllogifmorum radonibus

LIBER V. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ÎOlt;.

rationibus tradi beneperfpedas habeaz mus. Sed tempus eft, ut fine Dialedicae Lcgah imponamus qua nullo alto noz mine rurmmfubincudemuocatam pu blico donamus, quam utquantus dialc dicx in iure ciuili ufus fît, iuuenes ßuz diofos iuriscommonefaciam.Nccdubi to quin iuuenes iuris candidati mea ope ra excitati,^ leges diligenter ad dialcdi ex prxeepta exaduri, Ä illam in forum aliquando^îduduri fînt. Id quod fî fepe tint, QC leges baud dubie melius, pie/ riep dialeaicarum prxccptionû,uel con temptores uel ignari intellexerunt,in/ telligent, QC difertius dialedicsignari dicent femper.Nam notum eft, quid de Sulpitio iurifcofulto Cicero fcribat, né/ pe qd is quando dialcdicx peritus fuit, difertius exteris iurifconfultisdialedicç tgnaris, 0^ confultios de iure refpondc/ rit femper, amp;nbsp;difertius etiam caufTas in foro

egerit. dialect, legal, libri Quinti QC ultimi Finis«

OB

DE DEEE

NI TIONIBV S fc T Di uifionibus Libellus»

V A M V I s iniurc duilinôtam exadx finiaones ÔC diuifio nés rerumrepenun/ tiir, quàm philofo/

confukis finitiones iiixta diuifiones OC quidem uarixcxiftunt, libellum quen/ dam peciiliarem de illis confcribereuo/ lui, turn ut iuuenes ad obferuandas tum finitiones, tum diuifiones in iure ciuilt cxcitentur^tum ut omnia qui à dialedi cis traduntuTi àiurifconfiiltis quoœ ob/ fcruari quoquo modopofle côdifcant, fed

ET DIVISIONÏB. lïb, ioy fed primo agemus de ßnirionibus.

Quid finttio»

Ty Im'rio, autore Cicerone in Topi/ cis,eftorario,quxidquoddefinit cxpliçat quid fit.

Ex quibus confier finitio.

P Initio ucro confiât ex gcnere,diffic/ rentia, proprio, autore Barthülo in l.ï.ff, deteftamen.

Leges finiendi,

A

T N fînirionibus rerum funt obferuan dx certar leges, quarum prima cfi fini tio, naturam rei cxplicatio.Secunda, de quocuncp finitio diettur, de illo ôiS diffi/ nitum dicatur, ut, Si hxres eft quiainqf fucceditin uniuerfitate bonorum, l.hx/ rediras, ff, de regu.iuris,Semproniusfuc cedit in uniuerfis bonis teftatoris,Ergo, Sempronius efi hares ♦ Tertia defînitio

jo4 de finitionibvs rd definit«; tantum conueniet. Proindc cum Scruius dolum ita defi'nifTet, dolus cftmachinatio quxdä altehus decipien/ dl,cum aliud (imulatur,aliud agitur. La bco illam dcfinitionem oppugnauit, ut quxnon tantum rei definite conueni/ ret,ctcnim poHè fine fimulatione id agi, ut quis circumueniatur pofle ôôfine do lo malo aliud agi,amp;aliud fimulari per 1gt; 1,ff.de dolo malo. Siccum protefiatio a quibufdam finitur, quod fit clamoià te/ Ratio, qux ob teftâtis ipfius cautionem inuenta fit,Hïc defînitio rctjcitur,fiqui dem ÔC. fine clamore ÔC in occulto protc ftatio fieri poteft, uel coram teftibus uel (criptura.Êthoceft quod Cicero in To picisfcribit,nempe ita fi'niendumeflc, ut cum fumpferimus ea qugfunt rei qua definite uelimus cum alqs communia, ufi^ eo perfèquamur, dum proprium ef ficiatur, quod nullam aliâ in rem tranP ferri polTit. Verbi gratia, dû ita dico,hx/ rediras eft pecunia communeadhuc, mulris alqs eft conueniens,qux hxredi/ tas non funt uel donationibus, uel Far/ tis,

Et DIVISIONIB. LIB* JOÇ

Hs, ud çuibuslibetalijs rebus pecun/a rqs, qminime haa^ditates funt * Huie igitur addendum eft,qux morte aücu/ iusadquempiämperuenitj quamuia ne id quidem plenum eft, mulris entra modisfinehafreditatetenerimortuora i pecuniçpoflunt,bcIIo,fpoliati5e*Ad/ dendum igitur eft iure, fed ncc adhuc fatis eft, nam ÔC teftamenta iure fiunt. Sc pecunia iurelegatur, adijciendû eft igitjUec calcgata teftamento necpotgt; leflioneretcntajiamfinitio abfolutacs propria eft, hoc modo ; Hacreditas eft pecunia,que morte alicuius ad quemz piam peruenit iure non legata neque poflcftione retenta.Quarta lex, defini tio uoccs ambiguas ne redpiat, fed dc legibus definitions fatis, uenio ad deft nitionum formulas*

Formulx definitionum*

BOetius Seuerinus in libro de diamp; finitionibus quindedm finidoz num formulas recenfet:

y Qu«

JO6 DE FINITIONIBVS

• 1 Qux vlt;riiii/^9S, ld eft, fubftantialis dtur*

Î twot/fcafixM uelnotialts«

• 5 Dcfcriptio»

• 4 To-oiérw, ideft^quabtatêreioftcnden^»

• 5 , Ztc«T àvTÏAif/|/, quam latine ad uerbCî dicercpoflumus,

• 6 LarctJluttfo^^, qux differentia did po tcft,

•2 iLctTKnilK^osiiii idcft,pertranslatione»

8 UctTKCc^dusiirnifbvxvrtiJVj idcftjpcrpri uantiam cotrarfj eins quod definit,

p Lx'TayTro'iÜTTQtriii, ideft,pcr quandam informationem,

10 wïTÓTi-©- latineueliitijuclutfccûduni • figuram dicam,

II ZcceT« nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tx óiioybvevs, i^l

eft,per indigentiam pleni ex eodem genere,

jx ZwcTÄtTcaw//, ideft,perlaudem.

15 «vctÄoytxii id cft, iuxta proportiOquot;* nem,

14 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;id per quodadaliquid*

15 «£-rx«)lt;/‘Kf, ideftjCaufalis, Hadenus ex Boetio recefuimus foe

mulas

6 t Dl VI SION IB. LIB, 507 knulas finirions, qttarS exempla in fu/ re ciuili oftendcre pro u trilt noftra eia/ borabimus.

Finitio eflcntialis.

F Initio eflcntialis eft,quâdo efîèn/ tiam amp;nbsp;natu ram rei alicuius expli camus, Sc côftatgencre 8C differentia, utteftamentüm eft uoluntatis noftrx iuftafententiajde co quod quispoff mortem fuam fieri uoluit,cum h^redis inftitutione, in qua diffinirione fentert tia ponitur loco generis, reliquz uoca bulx, differentia loco collocantur, ut dodiflime expUcat Bartholus in Li.ff. de teftamen.Finitio effentiaiis eft ÔC la: lus eft ars iqui QC boni, nam ars ge neris loco defungitur,çqui öi. boni dif ferendzfunt. Qaamuis, ut obiter hoe moneam, ius hoe loco pro Icgum co/ gnitionc ponitur. Vide Accnrfiumf, i,§,ius c’ft,ff.de iufti. dC iu. Excpla hu/ ius generis finirionis,quamuis non ita’ multa in iure ciuili funt,nam iurifcon/ fulri no femper exaeffæ, fed ex comma ni régula fubftantias rerum defcribSr,

V 2 tarnen

508 ßB FINITIONIBVS tarnen aliquareperiuntur, quxftudio fus tuuenis diligenter edatn at(^ etiam obleruet.

Definitio twa^iueruw»

ENWH/xit'rtM definitio didtjquan/ do rei notio utcunqß defaibituT} cuius generis finitiones in iure multae funt^ut dum iudicium ita finiturUudP cium eil adus trium perfonarum in »udicio contendcntium . Hic qualis notio iudictj defcriptaeft: nam fi ue/ hementer urgeas,nô ita per omnia fo/ Iida finitio iudicq erit, quädo ÔC abfcB adore aliquädo iudicium fit, quäle eft iudicium inquifitionis» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fi

nirio efi, c3 dos fi'nitur efie illud quod propter oncra matrimonij uirodatur. ivv0ViMrtxH finitio efi, cum ita filiusab Vlpiano finitur:Filius eft, qui ex uiro amp;nbsp;uxore eius nafcitur, 1. fîliû, æ de his qui fui uel aliz.iunSic uulgo concept finiuntur, qui patrcm demonfirare nô pofluntjl. uulgo côceptijfEdc ftatuho mi. Sic fenatores finiuntur efle n, qui à patricqs QC confulibus ufq^ ad omnes uiro«

BT DIVISIONIB. LIB» 509 uiros illuftrcs defcenduntJ.nuptiXjff, defênatuG

Defcriptio*

DEfaiptioeft camqualis udres uel perfonaeftdefcribitur, utß luruconfultus defaibac qualis'üc rcs, quam alicuius nomine pecat, id quod in a Aione reali fit, in qua fi res cft imz mobilis per loca, per latera, per confiz nia,def(Tibitur I. forma, ff. decenfi, ÔC l.in rem in fî,fE de rei uend.

PoZoTKf.

noisfiS eft,quandoqualitasuel fundio tâ rei quàm perfong de/ fcribitur, quae, ut ego arbitror, non ita multû à defcriptionc difcrepat, ut nauz ta eft,qui nauem cxercequel qui nauis cauiTa in naui eftjl,i.§.quifunt,fE nau txcaupones,6Cc.ltem, furdus eft,qui omnino non exaudit. Mutus eft, qui omnino non Ioquitur,§. item furdus, inftit, quibus nonefl:permiflum,ôôc» Item corporales res funqqux tangiô^ ccrni poflunt. Incorporales res funt, qux tangi nô poiTuntjinfti, de reb. cor

V J po.

jrd DE FINITlONIBVi

po.amp; incorpo» Item patrom' funt, quï exCeruftute manumiferunt, 1. ad optigt; inum,fEdçiu.ius uogt;

K«T

Kat ivr/Aifi/y fitfinitio,inqaaft quens uox priorem interpréta/ Cur,utyxim dico: Donatio eft doni da/ tio, excepno cftadionis exclufio, I. u ff.dcexcepti.Inftrumentum eft, quod inftruitcauftam» Teftamentum eft, te ftatio mcntis,§,i. infti.de teftam.depe/ tftus eftturpiterpadusjl.iq.^.hocedi/ flOjfF.decalum.quxfinitio,ut ego fen oo,abetymologia non difFert.

KttriJlucipOfai/.

HAecdefinitio eft,cumper certï differentia res à re difFerre often/ dit, ut Apoftoli dimiftbrij fiintliteri, quz appellanti dantur à iudice, qui ap pellationidetulit, Ergo, differuntab Apoftolis refutatorijs fiCrcuerentiali/ bus, quorum illifuntlitcrx datz appel land â iudice,qui appellationi nö detu -Iit, q uero funt literx datx appellantià iudice, q dubitauit an appellationi de/ feren/

ET DIVrSïONIB, LIB. Jf! fcrcndum effet, hie audi's per differen/ tiasquafdam Apoftolos uariosuarix finiri.Si'c exceptio dilatoria eftjQux dif fertadtonem J peremptoria quxperi/ mit adionem l.q.§.fane,amp; I, i.ff.dc ex/ cep. Exempla hoius generis finitionis in il.funt inn umcra.

Finitio per translationem.

VT exceptio eft adionis illufto, fic obligatio ßnitur efte iuris uin culum5quo neceflitate aftringimur ali cuius foluendx rei,§.i infti.de obliga. Sunt uero metaphorac, uincolum iuris aftringijficcalumniari eftfalia crimi/* naintenderCjl.i.^ calumniarijff, adie/ natufconful.Turpilia.Eft uero metha phora in uerbo intendere ddda, ncl à uenatoribusJ qui retia intendunt ad ca piendas feras, uel à fagittarijs inten/ dentibus arcus.

Finitio per prioationem contrarij eius.

X T T quando dico : Bonum eft Qd V malum non eft,ftipulatioprxto ria cft.quz non conuentionalis eft,§.i.

V 4 infti.

m DE FINITIONIBVS (nßtde diaißotdiruht luftum cft,^d iniußum non eft. Stc iniuna genersU'’ ter dien omne rtludjquod iure non fit, i.inß«. dc iniu. Iure fieri ÔCiniuria co trâriafuntjCÔtradus dl,qiu dißradus non eß, Merum imperium eß, quod non mixtum eßd i. ffdciurifdicß.Hu lu? generis finitionis memor eßeriam Ciceio ia partitionib. oratorijs.

Finitio per informationem, TLla finitio fit, quando aliquam per fonam luculêter deferibimus earn iiei laüdantes,ucl uitupcrantes.Sic lu/ flinianns inTitulo,C,de nouocodice faciendo Leontium deferibit, quod fit uir exccllentifilmus, ex quxflore facri palatti,cöulularis,patricius, fic deferi/ bit Tribunatum, quod fit uir magnifi/ cuSjmagifleria dignitate decoratus.

Finitio

HÄec finitio uocatur à Boctio fini tio ueluti, QC fit quando oßendi/ tur unam rem ita finiri,utaltcra firniat. Verbi gratia, fi quxrat quid fit ins gen riumr KefpÖdeatur, ut ius natur«» Ite,

ET DIVISIONIB, LIB* SU.

fi quçratfir quid fît matrimoniumî’Re foondeatur,utnuptix,§.utnupriz,in/ fti.de patria poteftate.

Finitioperlaudcm.

Sic Papinianus legcm finit,Lexcft cômune przceptum,uirorum pru dentum conlukum, delidorum quz fponte uel ignorantia côd-ahuntur, cô munis rcipub.fponfîod.bff.de Icg.Sic funtdlainl. i,deiuft, iu. lus ewars zqui ÔC boni, cuius nos merito facer/ dotes appelletjiuftitiam nâcp colimus, amp;nbsp;boni Si zqui normam profitcmur, ueram^ni fallor,pbilofophiam non fi/ mulatatn adfedantes.

Finitio iuxta rationcm uel

• proportioncm*

CVm inter res aliqua fîmilitudo ' 8i proportio eflê oftenditur, fie latior culpa dolus cft,l. quod nerua JF* depofiti, ius naturz eft idem quod ius gentiumjntentio apud Rhetores eft td quod intentionem ùoeantiurifeon fulti. Depulfio apud Rhetores eft id quod depulfîonê iurifcôfulti appellat*

V 5 Fini/

514 DE fINITïONiBVS

Finitto adaliquid.

HAec fl ni do habet locum in relatf ais^Sïc creditor eft, qui habet de bitorcmjfic patronus eft^qui habet cli/ entern»

Finitio caufàlis.

ESt quac ex cauftîs confiatur, funt autem caufTæquatuor.cauffacffi dens, materia,fôrmajfînisjàcauftîs eP ficientibus cft finitio ilia: Lex eft quod populus Romanus fenatorio magi/ ftratu interrogante, ueluti confule con ftituebatjÇ.Icx eft,infti,de iure natura/ li gentium, dCc, nam lex ferebatur per populi rogationcm. Etcnim Quirites aconfulibus rogabantur, uellent,iube rêt ne quid fieri,qui fi fciiuflènt, id eft, côfîrmaftêntjlata iancita^ lex erat,etc» Ex quibus omnibus côlligimus roga tionem conrulis,ô(r coniênfum popu/ li legem effccifte ♦ A materia ita ducun turtininones,titres corporales funtq tangi cernitp poftunt, lignQ eft quod comburendi gratia comparatum a fojo diuulfum eft,I,ligni de Icga.itj. A forma

ET DIVISIONIB. LIB* Jlf forma îtafinitiones diicuntur, ScruV tus eft, qua quis dominio ah’eno côtra naturam fubijcitur,§.fcruitus, infti.de iureperfon. eftenimhic exprefla for/ majquauidor uidos côtinet. Sic mâ/ cipia finiûtur cffc homines, qui ab ho/ ftibus manu capianrar,^. ferui,infti, de lure perfona.Sic manumiflîo finit efle datiolibertatis,l.manumiflîones,fKde iufti.ôCiu. Afine ita diicunturfinitio/ nes.Publicum ius eft,quod ad ftatum rei Romanxfpedat.Priuatum, quod ad fingulorum utilitatcm, 1.1, huius ftudq ,fF, de iufi.SC iu. Hadcnus e^li/ cauimus çxemplis èiure ciuiliduais, finitionum genera, qüx Boëtius in li/ bro de Diffiaitionibus recêfet ♦ Venio nuncad Ciccronem, qui amp;nbsp;in Topi/ cis aliqua finitionum genera rcceniet, unumearum quçfuntjaltcrum earutn quatintelliguntureflê,eadicunt,qua: tangi ccrnicp poiTunt, qux à luftinia/ no res corporales appellantur, uni/ cojinfti, dereb, corpo. Slt;incorpo. ut funt fimdus,zdes,paries, fiiflicidkim, tmncf/

Its DE FINITIONIBVS

mandpium,penus,fupdlex, quarum rcram fïniuonesex Pandedisdepro/ mi poflùntNÔ eflê dicuntür, qux tan gl demonftrari^ non poflùnt, ccmi ta men animo atquc intelligi pofTunt, ut ofucapiojtutda,gésj agnatio. Ad hare Cicero Ccribit efle aliquas finttiones pardubnum,e(Tealiquas diuifîonû.Fi nitio partitionum eft,qu3e ex partibus feu membris rei cóftituitur, ut icriptd iusciuileeftjquodlegibusjplebifcitis, fcnatufconfulas,principQpladtiSjma/ giftratum edtdis, refponiis prudentu confiât, §.iusfcriptum,infti.deiure na tura.,amp;c.Finirio diuifionis cft,qui ex fpecicrum diuifione componitur, ut cumita dicis:Nonciuilceftquodaut fcripto,aut non fcripto confiât,§.con/ flat, i n fi i .de iurc natu. Sic plerit^ gloP fularfj iuris duilis dicunt, illam finioo nem tutdxex fpcciebus conflari,duni ita tutda flni£ur,Tutda efl poteflas de fendendi pupflluin iure ciuili dataac perm!lla,§. cflaureinjinfli. de tute, nâ cum didtur, poteflas iureduili coceP fa

ET DIVISIONIB, LIB. 517 faj^ttimam tutelam intell^i,ut quz èxkgexn. cabularutncÔcedituragna tis,§.]4n(n.de kgit.agnat.tute.cum au tem dicitur, data^tntelligt tutelam â prç tore conceflamjdc qua in infli.de Âttf li. tuto.c3 dicitur permifîà,intelligi te/ (lamentariam totclam, an uero hzc fî/ nidotuteizin tantas angußias conie/ danda fît aliorum cfto indicium. Ab/ foluimusSC genera 8C rationes fînicn/ di, atcç excmplis è iuris ciuilis pcnua/ rio depromptis illufîrauimus ♦ Nunc amp;nbsp;diuidendi formulas fubiungam, 8i cas àiurifcÔfultis quocp ÔC ufurpatas, et ufurpari pofle declarabo.Prima fpc cics diuifionis cft, qua uox aÜqua una in uaria fignificata diuiditur. Sic ius dl uidif in uaria fignificata, nam uno mo do ius fignificat id quod femper bonû zquum cftjUt eft ius naturale. Alte/ ro modo quod omnibus aut pluribus in quac^ ciuitate utile cft, ut ius ciuile, ius honorarium feu prztorium, alia fi/ gnificatione dicitur lus locus, in quo ius redditur. Vide 1.pluribus tuodis,C de

J18 DB FINI TIO NIB i

de iu t Sic amp;nbsp;fatnilia in fua Hgnl (ïcata di'uiditur,qux ufde in L pronun dariOjfF.de uerborum Si. rcrumfi’gnifl ca, Scibi Alciatum,Secondadiuifio/ nis fpedes eft j’qua genos in fpecies di uidiair,fic imperiom in imperium mP xtum, amp;(. imperium merum diuiditur 1.1, ff, de iurifdid. Sic ius in publicum ô^priuatom diuiditurl, «.§, huius ftu/ dij jH. de iofli, âd iure, huius diuiiïonis exêpla in iore duili font plurima, hoe modo in hac diuifionis ipede obfcrua dum eft, neid quod iccundum magis Sc minus diuiditur, in ipecies diuidi ar bitremur, nammagis amp;nbsp;minus diuer/ fas fpecies non conftituunt, 1, fi. ff, de fundo;inftrucfto,8C l,fi is cui,ff. quem/ admodum fcruitus amit. ProindeBar tholus à clariffimo iurifconfulto V dal rico Zafio reprehenditur, quod dum culpa in latam latiorem ÓC. lariftimam, leuem ói. leuiffimam diuiditur, earn in ' fpedes diuidi pntarit, cum nemo non intclligat culpam ifto modo fècûdam ' magis Sc minais diuidi, quz at iam di/ dum

ET DIVISION!B» LIB. gt;1^ dû eß,(pedes di'uerfas no faduntTcr ria dioihonis fpecfes cft,c0 totû (n par/ tes diiriditjqux iiocaf täa Cicerone,^ àFab.Qüïnriliano parririo,ut cumiutf priuatum dândif in naturale,genriff,d uilcj^.huius ftndrj, infti, de iull. Si iu, cuius diuifionts in lure ciuili exempla no pauca extâuQtiarta diuifionis fpe/ cies enumeratio uocatur, amp;nbsp;fit quado fubiedu in accidctia diuidif ,utcû dico ïuftinianûimperatorê Si in legib.con ftituendis prxftantc. Si in rcb. bellicis infignê fuiflèjUt eftuidcre in prxfatio/ neinftitutionuiurisciuilis. Explicaui mus quoq; diuidêdi formulaSjhac gra tia,utiuuenis iuris ciuilis fiudiofus. Si illarum in iure ciuili rationem babeat: nam cûBoétio autore in lib.de diuifio ne, fcientia diuidêdi omnib. ftudiofia magnQ fruduadferat,utq facit, ut res dare à nobis tradai i queat,non dubiS. eft quin fiiuucnisiurs ciuilis ftudio/ fus,diuifionû in iure ciuili refpedû ma gnu habuerit,magnû quoeç ex illis fru dumaccepturus fiu

f 1 N I S,