KOBERTVj Valt VR IVM. a: ’LLVSTREM heroa sigismvn oum Pandulphum Malacellani Ariniinenfium regem,de RE MILITARI LibrisXIImultôema-culatius, ac piduris, quæ pluriniæ in co funt, elegantioribusexpreflum,quam cum Ve-ronæ inter initia artis chalcogra -phicæ Anno M.ccccixxxiii.

ORNATISSIMO VIRO FRANCISCO OLIVERIO funimæ curig regio confiliario, Alenconiorum Bituricenfi-um CancellariOjFoflarum Bareuilleriorum^ domino 8^c. Chriftianus Wechelus typographus S. P. D •.

-duru fi libruni de re Militari infcriptû tibi horaini iurifconfultiflimo legédum aflFerrem : verùm quando contra babent omnia, vt ei qui vere publica velit tra-dare rei quo(^ MiJitaris amp;nbsp;aliaru ité compluriu artiu vlùs fit,quod vel imprimis in fplédidiflima tuaOLlVERIORVM familia licet agnofcere qug nihil bonoru autorum relinquit intadu vt pace amp;nbsp;bello fuis lemper qoptime confu-lat,nihil videor ladurus minus, præfertim cum eximii illilcgu conditoresRomani rró inferiore armis toga opera reipub.nauarint.Indigne emm bonovi-ro nedu lurilconfulto fecerit qui rep.filentibus legibus,armis oppreflam neglexc rit,qua cu aliaru artiu adminiculis,tuex reru bellicaru atitoribus pctitis docume tis licebit, finon inferendispJagis, quaneTurcarum quidenunc fatisgrauM ac minitabunde imminentiu reipub.chriftianæ ad noftram perfuafioncpcft^^ hendoru copendiofiflima ratione quida ptitant, euitandis certe quæ illatæfuc* rint et quodâmodo,vt ille ait,ex vna ciuitate in alia fugiendo ^pugnare. Aut,ß cui id forte magis placebit, quod pbilofopbisfrequens eft,apud quos contraria contrarioru admonet, puter voIuilTe fubindicare non fere magis q tua volim^^ tern ac profeirione,agni ilJius fine macula imbellitate ac innocentiam à fbriofo Marte abhorrere.Iam qui me fanguinariu ac germanico,hoc eft,vt fere perfua* fum eftjbellico fpiritu prouedûæneos nodos furoridifloluere cauillabuntur,!^ velim expedant,egone quipriftinas calamitates ac belli pelles oculis fubiicio^ vniuerfosabeno malo faperedoceo,plus comuni hominum vitæ comodem,an lib q conteptis et perpétua obliuionis caligine obrutis qu^cun^ fùpioribiis fecn Iis incómode tenta ta funt,humanû genus nouis lêmper periculis obiiciût fuoç malo quatum hæc vita milèriaru habeat vtexperiantur autores funt. Vides vit BumanüT.quæ me rationes induxerint vt tuæ dignitati non veritus fîm librum exhibere non ita forte dignû q in tantorû virorû oculos le ingérât,quc«^ côfiüo in eiufmodi autoribus imprimédis 8^ animo verier: quæ fi tibi probabûtur,na-dus fuero quod quæreba,fin difplicebut,duplici mihi nomine impetrabiliorem venia polliceor, turn ç beneficio breuioris cbartæ anguftiscancellisconclufus paucioribuste obtûdam, tû quia Vegetioamp;^ Geometria Dureri propediéæden dis aliquid ilb tuæ naufeg fiqua eft deceflurû puto.Vale vir clarilTiroe8^ ValtU ni noftri contemplatione memineris vt tenebrolà Äfa Vulcano concinnataar ma lucidis à pâtre luminum expeditis quæ vel Achillis clypeum facile pene-trarint retûdas ac intra fua mania cobibcas, quo minus in perniciem tranquil litatis humanp aliquà poflînt erumpere,I,utetiæ M.D.XXXII.quintoidusIulm

ILLVSTRI PANDVLPHO MALATESTÀË pnncipi Ariniinenfî PaulusRamufius Anminen-fis, iuris vtriufque coniultus S • P . dicit.

Lan’fiimä progehitoruin tuorum facinora toga 8^ bello magnifice gefta, mû ciuem tüüm coëgere,cófcriptum accuratiflimèopusde re militari conterrafaei mei Röberti Vaiturii ad te tranfmittere, quod incuriacaftigahtium paritei amp;nbsp;inlprimentium ab archetypodif-fimileSó deuiansmultis mendis deforme negleflumque iacebat. Illud lane pro vinbusdum Veronælub MagnificoCJariflimö Antonio Venerioà publico iure reddendo vacarem,non fine päruo labore fuccifiuis boris recognoui, vt procoiurequoconciui meodebebam^id in prjfiinum nitörem döäis legen dum reftituerem:cüiuslaboriofam caftigationem,amp; diuini pröpc operis buius cmolumentum tuo nomini, princepsiocundifTime , dedicaui, quo documenta ilia percurrens,facjleMntelbgas quatopere maiores tui in eo genere ei’cellüerint, adeovtfimilitiæpræcepta firatagemataque nulla bterarum monümentistra-dita client,potuiflent abunde ex Malatefiarum genere firenui ac inuifli aimo-nim duccscudasgentes buiufcc difciplinæ peritiageftis luiscondocere,excm-plaique continua bellorum eXercitationeac lætiflimo triumpborum fplendore ptffentibus amp;nbsp;fucuris pr^llare. Adeft fere ante oculos Robertus Malatcfia,Si-gifmu io patre ortus,cuius memoria obörtg lacbrym^ Icripta demoliutur.Hic oélauum decimû agens annum adüerfuseximiosPitœni populos ab Anco-nitanis deledus imperator,tot hoftibüs ftratis captisc^ quadringentis, viâo-natriumphoç potitur.Non multôpoft quum Fani tenéret imperium, obfeflus a Pio roinanopontifice équité peditéque potentiflimo,ipie parua manu romanos milites fæpius in fugam vertit. Ad trigebmum ætatisannum Romæ com morafus,vbiomnes tanti virifpeciem 8^ virtutéadmirabantur,Sigifmundum patrem Arimini obiilfe præfenfit , quem vniuerfa Italia amp;nbsp;Acbaia duccm ex-feilentilfimum priusiueratexperta: aduclat Aiiminüm Robertüs irœrore pie nus,quemciuesad vnû exoptantes fibi principem delegerc . Interea Pauli pontifias maximiflorentilfimæarmatorum copiæ Arimini fuburbanû rubelccn-tc aurora clam fubintrauerunt, Robertus vero inuido animograndem fcmà-norum exercitum parua tyronum manu pellit fugat^,cuius ob cgregia fàcino rabiorentini omnium conlènfu militum imperatoremfibidelegereadüerfus ingentes Sixti pontificis maximi 8Ó illullriflïmi Ferdinand! regis vires, quibus maxime vniuerla premebatur Hctruria, fpiritum emiflura ni Robertus incly-tusvirturc,fcientia rei militaris,àudoritate præfio adfuiflct. Mattbæum Capua num miiitiæ ducem ad Tbrafumenû lacum vertit in fugam, reliquis militibus fxdiirima nota fub iugum iiecompulfiszisprofedo fuis armis fuaqj virtute di-gniirimusquifêrenilfimi imperii Veneti dux militum maximus aliquando,Capitolinas arces 8lt;f romanam ecclefiam (èruaturus,totius lènatus fuffragiisglori ofiffimè conftitucretur. Audiat nunc qugfo vniuerfus cbrifti populus,amp;l cogno

fcatromanæecclefigad interitutn pene vulnera. Venerat fapiennirimusCala-bnç duxïannam Xoinuleasarceseuerfurus,accurnt veluti Papyrins Curloramp; Purins CainilluSjPub. Decius, Curius Dentatns, Valerius PubIicola,Robeitus Malatefta.iuflu iereniflinii lenatus Veneti, aflueti perpetuo ecclefiam coferua-re,Calabrum ducem tantopere minantem confertoMarte fugere coegit,cuius caftra proftratis vexillis,direptis impedimentis,gloriofiflinia viäoria cepit,du-cesegregiosamp;^militesquadringentosin triumphum Romanifpolijsamp; milita ribus fignis onuftus deducit: venietem Sixtus fummus potifex ampleäitur,col-Iaudat,adn)iratur tatis periculis liberatus.Robertus verb dux inclytus fûmisin conflidu pene diei laboribus æftu fatigatus in niorbnm incidit,fanguinisç profluuio à nobis etnigrauit, inter diuoscandidatuslauream perpetuo vireteni rccepturus,qu£ gratus amp;nbsp;pientiflïmus pontifex maximus ante obitum déploras vifere conRituit,amp;^ ipfùm ecclefiæ verum ièruatoré terrenæ labis cotagionepur gatum,larga 8^ indujgenti venia ad cæleftem triumphum côdonauit.Montur itaeç Roniæ Robertus Malatefta anno ætatis fuæ quadragefîmo,dux abûdans bellicis laudibus in aede diui Petri conditur elatus moerore publico. Qiior-

amp; vniucrfa déplorât Italia, aliquid literarum monumentis man-darem, vt^ magnificis progenitorum tuorum exemplis ex -ardefeens paternæ virtutis aemulatione acrius ad virtu-tis gloriam euehare, fæpius legendo accurate cafti-gatum opus, Ramufîos tibi deditiffimos amp;nbsp;do -nießicarum laudum prgeones recognofeas.

Agmina proftrauit Tulcos im mifla per agros, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i

Non potuit fàto candidiore mori. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;s

ad MAGN a N Imvm e t ill V strem heroa Sigifniundum Pandulpbuni Malateftam Iplédidiffimum Anminenfium regem ac imperatoren! Temper inuidum

Redo equidem,nee Turn nefcius,dux Imperator incIyte,S I» UGISMVNDE PANDVLPHE,(tantaeftIiuoris I amp;nbsp;inuidig noftri huius læculi malignitatif^ puerfitas)^ mul-P tos hoc meu incefluros opufculum,quôd in tanta. Ccilicet pro-batiflimorum vtriufque lingug fcriptorum copia qui acciira-« tè amp;nbsp;eleganter rei militans præcepta tradiderunt.ego potifli-niumaufus fîm temereac ieiunè libres de tanta re cominifei : in qua primuni cêforum aciem ftruam quàm cœpti mei rationem reddam,quàm de perferipti-one operis huius diflèrédum quicquam putem. Inter iftositaej qui mea legcntj nouuni immo antiquum amp;nbsp;admirabile hominum genus fore fcio,nec mihi fo lijvitimo hominum,verùm primisac maximis importunum, quibus nihil rite fiat,quibufcum loqui fi CŒperis,£aftidiantfînguIa,lua licet non edat : indignen turque,nunquam in fententia permanentes, fi veluti muta amp;nbsp;rationis expertià vitani filentio prætereas. Nonnulli, veluti fues in luto grunientes,quum norint forfan ad banc immortalitatis amp;nbsp;gloriæ partem ex literarum amp;nbsp;ingenii fui co-natibus afpirare non pofre,nec inuenire, nec explicare fermone quod fuerit in-uentum,incairum melaborafle contendent:Sô quoniam nixu ipfi fiio minimeiil uabuntur,nullum adiuuari pofle cenlebunt . Alii velutiapum fuci, amp;nbsp;improlt; bifllmi fycophâtæ,folita libidine omnibus detrahendi,8ô ad fingulaquæqp car-penda proni ingeniofi, non deerunt interprètes qui calumniabiintur fingu-lorum ordinem,eo pado feientip phamam fibi aucupari credentes:qui puerilis iadantiæ ftudio tenebuntur obnoxii,quum olim confueuerint adolelcentes ab infigni aceufatione aliqua primum nomen aulpicari.Phormionis peripateticæ fedæ philofophi,amp; Sergii Galbp perfimilem me dicent. Aln,cum nitida ego vt illi cute,amp; corpore propter vmbram molli, nullo vnquam vulnere admifi’o, de re militari, de fortitudine ac ignauia ducum, de inftruenda acie,de loco caftris capiendo idoneo,muhîfque id genus,verba fadurusfim, ad eu maxime ducem quicaftris nutritus fit,amp; exercitus maximos duxerit Temperinuîdüs. ErunC amp;aln porro difficiles,monftruofi,Iucifugi,quifalTam TcientiæperTuafionem in-duent:Tub peritiæ tarnen oftentatione,ac dodrinarum Tuarum opinione,multa fibi arrogantes,amp;^ intra fefenefcio quid inepte cornicantes,qui^ non tam cnmf nibusquàm maledidisannitentur obruere : quorum voces tumentiâque verba minime perhorrefcens,nihilo pluris ego faciam quàm Demetrius ille quem du cere Tolitum accepimus,eodé fibi loco voces effe imperitorum quo amp;nbsp;ventre red ditos crepitus;quum nihil pene interfit qua parte corporis,TurTum an deorTuni turpiter Tonent.Acrius vrgebunt alii,amp; inculcabuntmihi illud Tatyricum,Tenet infanabile multos Senbendi cacodhes, illius obliti non minons in Tatyraj Eft quodam prodire tenus,fi non datur vitrà:

iguos om nes etfi poflura lurc meo repercutere, mah'm tarnen gquo animo inta-dos hnqueie, maxime quG haudquaqua ex eoru firn numero qui æmulis carcrc vebnt: co Gnt ftudio,8^ ingcnio prouedi,vt nihil reprehenfibile,nihil nifi ad vnguem perfedum habeant.Non pigebit igitur, fi qua me inconfukè prætcri-erint(quanquam mea, diligétia óó curiofa. perfcrutatione veterum c^ librisex-plorata omnia eiïè fciam)vel amicorunijvel eruditorum nionitu,fi vera fuerint, emendatione corrigere : fi minus, Democriti potius rifum quàm Heraclyrt lachrymas lèqui veile . Non enim ægrèferam, hanc efle de fcriptis meisexi-ftimationem,vt qui nefciuntjdodiflimosjgrauiflimos landilTimófque vi-ros ab æmulis quibusrefertafunt omnia perperàm talia pcrpeflbs efle intelli-gant. Atqp vc à poetis initiuni fumam, qui funt multó antiquiorcs quàm hifto' rici,quam oratorcs, quàm cætera fcriptorum genera, Homerus primus omnis philologiæ dux amp;nbsp;antiquitatis parens, diuinarum^ omniû inuentionû fonsS^ origo fuitjiaudquaquam tarnen fie pofteritatis ftudia reftrinxit, quin æmulos haberet quàm plures,qui labétem, amp;nbsp;cedeneem oneri, 8Ó dormitanté eum non-nunquam appellent: lèd Zoilum ilium imprimis, quod mirabere, qui à Macc' donia Alexandriam profedus optauit fibi cognomen vt Homeromaftixappd bretur,quum fua Ptolomæoregi contra lliadem amp;nbsp;Odyfleam feripta compara ta recitaret, quanquam ante annos mille dicm obiiflec Homerus . Maronem vacem Mantuanum, difciplinaru omnium cognitionc ad vnguéexcultum,^ cuius anima,vc inquit Flaccus,candidiorem aliam non tulit terra, ibC.Caligu la,nullius ingenii;à M. Vipranio Repertore,ab Cornificio,Euangelo,Cainiilo Pidüre,Hærennio,Perillo,Fauftino, Odauio^ Auito,ac multis alüs non tanq imitatoréjlèd defloratoré, amp;nbsp;veterum copilatoré publicum^ furé nouiniiisdl^ notatum-Hgc eadem à maliuolis pafluseft P.Terentius Comicorum lumnws, qui comœdiarum prologos in defenfionem fcænis dédit. Vrgebantenim com« diaseum omnesà PolydoroacMenandrotranftuliflèjamp;^ à Lælio Scipionéque in 1 cri pris fie adiutum vt meritô non fua led aliéna pro fuis edentem crinnna -rentur. Sunt qui non tam ab his qui tum adolefcentuli forte fuere quàm à 0.« Sulpicio Gallo qui confularibusiudisfabularum dâdarum initium fecerit, vcl à Q.Fabio Labeone,amp;^ M. Pôpilio confulari vtrot^ ac poeta viris,vtpotç quorum operam,amp; in hello,in ocio,amp; negocionedum Terentius fed S.P.CipIc runqp R.fueritexpertus.Quis M. T. Cicerone doârinarum luceineloquendo ornatiorl’quis Icelicior in explicando^quis in perfuadenJo potentior^qui inarcc romanæ eloquentiæ ftetitfid nedum inter ætatis fuæ hommes,verùm apud po-fteros alfecutusjVteius non Arpinatis cuiufpia hominis,lèd animatæ diuinæ^ potius eloquentiæ nomen habeatur^ obtreclatorum tarnen morfuseuitare non potuicquominusineorum linguas incideret. Huneenim Græci repetûdarum dfgnaiii aceufari cenfent, qgt; ea literis mandaret quæ haud primura ex fe forent innen ta: criminanturalii incompofitè eum loqui, Si non modo tumidum, fed redundantem,in repetitione nimium denique,atque verbofum,quu tarnen mos fit ei profundam rerum lcientiam fub breuitate verborum tegere. Martianus Capdla, vitiofilTimumin claufulis reperiri eum, turbantem numéros quadam permixta

pcrmixta confufione,dicit.NonnuIIi quo^ inter maximos viros tam prodigió-lïextiteruntjin guibus lunt Gallus AliniusCaluus Largus LycimusCcuius liber in fuggillationé eius at(j notam etta inuulgatus fertur,in£ami citulo Cicc-roniaftix)vt lcribere aufi linr, oratorem maximum improprièatque tnconfultè locutum: quos indem (vt in oratione etia fua Vatiniana tefbs tft) ob infjgnem Iinguïcfeftiuitatcm,confularem eum fcurram minus puduitappellare ; quód^ magis mirabere(tanta eft iudiciorum varietas)extat ciufdem Ciceronis de opti mogenere dicendi liber,tale tâmqueex alto fumptum opus,vt idem in epiftolis ægrè attigù,à M.tarnen Bruto,ad quem amp;nbsp;cuius precibus fcriptus erat,erudito virolicet fcribentis amico,non probatur^ Qpis Demoftbene in tanta graio-rum hominum eruditione, oratoriæ artispræceptisdicendi vfu ae maiefta-te præftantiorj’80 quanquam quum didurusefletgt; concur fus in audienda canla exomniGræcia fieri iolitos monumentis atticisatquelatims memoriæprodi-tum fit,attamcn hie iple huiusque modo diximus Ciceronis aures perfæpe non implet. Quis Epicurum intoleranda fuperbia detrahentem omnibus non au* diuitS'Pythagoræ,Empedocli,Dcmocrati^queni a mi cum licet,tons volumini-bus liceralfe traditur, quod in philofophia paululum à (c fimcp infanisepinio-mbusdifcordarent?Democritum aquo quæ fciebar in philolophicis cur óladi dicerat,quern exigua muta none ver borû in omnibus fequebatur, hunc acri-usinurebat : nepequi magiftto carniflegloriarctur amp;nbsp;videri vellet.Secuti 'unt in hac detrahedi lididine Epicurum Metrodorus atque E]ermacuS,fupraciiéiüs 9UOCÇ philofophos lacerates,nec vllius magnirudini parcentes autgloiiæ,qiian doidem Epicurus mirum in modum Platonem fpernitamp;l contumclic bfiime Ariftotelem vexat,aduerlusTritamum hominem in dicendi nitore tantum vt obdiuinameiuseloquentiam AriftotelcsTheophraflum appellaret: Seno (er-mone amp;nbsp;Artico inuenitur Icripfifle etiam fceminam,ac meretriculam quidenu buit amp;nbsp;Zeno ipfemaledicus,amp;l afpernatorno modice,qui etChryfippum phi-lofophum acutilTimumjamp;l eiufdem ledæ nominans contemptim,non Chryfip pum fed Chryfippam femper diceret:nec modo qui tum eranr^ Apollodorum finecæteros coæranosconuitiis ac maledidis inceircret,fed parentem immö de-uni philofophiæ Socrate, latino verbo vfus quo mordacior credo eflet,icuriam Atticum appellaret- Similiter qui de Platone Xenophontc^, duobus Socraticæ ameenitatis luminibus exquifîtiffime fcripfere,nô abfuilTe ab ipfis motus quof-dani tacitos occultos fimultaris æmulationis mutug pütaueiût.Fuit 8^ An nei Seneep in Fabium Quintilianum,8d Quintiliani in Senecam detradio non leuis,amp; quanquam ambo excellenti ingenio 8^ dodrina viri ,eodem cælo ge-niti, cjuos ætas, quos profelfio pend iunxerit, leiunxit tarnen adeô parium im-modifparium peftisliuor,vtnec Fabius Senecam ore pleno probate polfit, nee ille de Fabio,par pari référés,nifi contépnflïmè loqui.Liuium hiftoricû celeber* rimum jtametfi ladeum ahï,ahï vberem 8^ beatum eloquentiæ fontem vocent, Caius tarnen, ferox fateor princeps, fed minime rudis, vt Senecæ dida, tom-milTiones meras 8^ fine calce arenam eflè dixit,fie verbofum hunc in hiftoria negligentem^uc carpit, cui amp;nbsp;Pollio patauinitatem quampiani dick inefle*

Saluftianæ orationis breuitatem qua nihil apud erudites elegantius, nihil po-teft efle perfedius, maligne etiam reprehendere infeite^ obtredare pleriqueco-naci funt. Vt^ ad fandos patres conuertatur oratio,quis Hieronymi contenti-ones non audiuit,non legit cum Ruffino Aquilienfe^’cu louinianoS’cum Vi-gilantio^ quern nonnunqua proprio, nonnunqua mutato nomine dormitatera appellat ? Quis ciufdem cum Auguftino non vidit epiftolas à quibusquucon tentionis ftudium et volutas forte abGt,more fandorum in quibus illi duo omni genere dodrinæ amp;nbsp;vitæ fandimonia omnium iudicio excelluerunt,emulati-onis tarnen non paruæ fpeciem quad am prg Ie tulifle baud dubie vifi funt.Cy-prianum in omni genere oratoriæ artis admirabilem, amp;nbsp;cuius ingenii facilita-tem,copiam,amp;^ fuauitatem admiramur omnes,a peritis tame quibufdam accu-lariderideri^ folitum legimus,et vnalui nominis litera immutata,Caprianuni appellari,quôd ingenii tarn diuitis venam ad dominicam orationcm ac humilia quaedam alia literarum ignaris fold enodanda conuertilTet .Ad poftremum quum conftet ingeniis omnisæui prgcellentibus vnum hoc venenum vnamque labem inuidiam extitifle,non mirum tibi, S]gifmunde,nec cuipia videridebctgt; fi contra me puGlIum hominem indodum fcholaftici quidam 8^ circûfora-nei rabulæ latrent atque defæuiant.Quocirca ledorem etiam humanitatisiui'^ poftulo,quifquis il'e ent qui viderit hæc,ne iurgiis inredetur,conterat,vel(letc-ftetur : verüm G ab initio legerit, perlegat quo^, in legendo quæ alibinorit (quum nihil fcribi omninonouainquiGtione polTit)minime tanquaminKjU^ répudier, farifque elTe iudicet, non eHe haec,nec in compitis,ncque in tabernis literarum ludi valde protrita. lllud denique peto,vt non erudiendi oftentandiç noui ahquid magis quàm reftaurandi gratia qug deperdita erat clarorum viro-rum monumenta,quaG maiorum demonftratione veftigiorum.fcriptahæcex-« iftimentur:atque vteiufee deperditæ rei notitia plenior habeatur,ab ipGs(vtna loquar ) cunabulis fcriptores eius audores recclebo , quos amp;nbsp;multos amp;nbsp;præda-rosjtam Græcorum quàm Latinorum aliarum^gentiumfuifle compeno,Dc-metrium fcilicct Phanoftrati Glium,Phalereum,Democritum,Xenophontem, Pyrrhum Epirojarum regem maximum, Iphicratem Athenienfem, Anachar Gm Scytham,Cincium,Iulium Higinum,CatoneCenforium,Marcum Varro-nem,M.T.Ciceronem,Cornelium Celfum,Martianum, Modeftinum, Marcd-Ium,Sextum lulium Frótinum,Vegetium Renatum,Patrinum,his minus omit Gs quæ à Romulo, Numa Pompilio, Tulio Hoftilio, Anco Martio,Tarquinio Prifco,Seruio Tulloex regibusiex Cæfarum veroamp;f Auguftorum familia, lulio Gæfare,Diuo Aug.DiuoTraiano Adriano^ inGituta,inuéta,cómutata velreuocata funt : quoru pene omnium Iibriqui fcriplèrût cum vel temporum vitio,veliaduraquadam nodra deperiflent,illl^ ipG qui fato minuselfentab-fumpti in multis deGeerentquæ ad rem fpedare vidcb5tur,fufcepi laborcm no-uæhuius commentationis,tuotantum nomini dedicandum . Nullusenimoc-currebat alius,(neque amore aut errore tcneor)in tanto nobilium ducum im peratoru numero,cui iure fuo munus hoc dedicari dignius poflet : quippequi hac folus tempeftate caftrorum Glius, exercituum pater,optimifquibuf^ dqdri nisSi

ms ambus belli imbutus, clariffimis exaamp;i temporis ducibus peculiar! qua-dam anions gratia niiJitaris huiusrei afficeris, vita in illorum ac gefla fludens emuIari.Eô^ libentiusid effeci,quôd concilium cgleftium terreftriiimque in ie-di bus immortalitatis te collocafle videbam,oninemque inclytæ domus tuæ gio riani fubditorumque populorum ipem in tuam poteftatem tranftulifîè, vt non aliter ac dei nutu fine dubio fadum fit,quod tam arduusecclefig roraanæ cafus emerferit, quo heroic am diuinamqueillam virtutem tuam facile poiTesoftéde-rCrNec £gre feres,de te audiensquod aliquando de fummatibus Vins amp;nbsp;illuftri-busdiduni eft SCliterarum cuftodiæ traditum;vtenim Hedorem Achillem troiani belli celebriras claros fecit,innumerabilis Xerxem exercitus,5^ Maratlio niapiigna Milciadem,Camillum Galli, Manlium capitolina defenfio, Scipiones Carthago, Cymbri amp;nbsp;Theutones Marium, P ompcium Mithridatesatque pyratæjCgfarem ßritannia,Gallia,atqp Theiralia,fic tédiuînafigna peromnes Italiæoras.per omnes esteras nationes,notiftimum clariflÏmum^ reddiderunt, cum Eugenio Pontifice Maximo, omnium^ fandiflimo præfide, tu gentibus eiusaducrius egregium faneducera Fracifcum Sphortiam focerum tuum po-tenti(rimuni,ac acerrimum dominici tunc gregis hoftem, aduerfus^ Florenti-num Venetumquepopulum Imperator inuidus adeires,aciacrofandamec-defiam eiusgétibus Iacerani,8ó armis oppreflàmjbreui temporis curriculo contra coniunem omnium opinionem ad fummum dignitatis fuæculmen inftin* ftudiuinitats,mentis magnitudine, duduque tuo,confiho et audoritate proue-xeris.Neque aliter ilium ipfum caftrenftm impetum atq^ conatum tuU qui prg-cefferat,contra hæcipfaecclefiafticafigna amp;nbsp;illuftrem Tarraconenfium regem Aiphonfum Philippumque Mariam,lnfubrium,Lygurum^ ducem bellicofif fimureor extitiffe, nifi quia maxima vi maximotj difcrimine modeftia tua ilia ftrandaerat,ac veluti cæli temperiem venti imbres^ commedant,itaad augen-dum tug dignitatis cumulum apud pontificem,apud omne genus hominum,il-lumtuniultum,huc fpedatiflimum trifiphum præceffiife crediderim,vt quotin illoturpitudinis notas extingueres,tot in te triuphales coronæ refuIgerent.Con uenientilTimum prgterea videbatur vt cui merito omnia debeo amp;nbsp;imperio fub-fum,ipfi meum,fi quid eiret,præcæteris dicaretur ingenium,fperans denique id fore morte obita,vt ad pofteros aliquado non inglorius commigrem amp;nbsp;viuam; vbi fi immortalitatem illaquam omnes expetunt,pauci verb alTequunturjVel ip fe non afrequar,gaudebo tarnen tuo augufto paternoque nomine, cui hoc de re militari opus infcripfi confecrauique,me diuturnam luccm Si fempiterna quan dam gloriam adepturum,qui tortaife fine te,qui multis me ad fcribendum rati-onibusimpulifti,in tenebns abiedusiacuiflem.Sit itaque tuo tantu nominidi-catum,et quid de te mihi pollicear videas obftcro.Nijqua enim huiufcelibri ex-ordio nomen ipfum legetur tuum,quum paffim Si vbicp gentium fublime ma-gnificbmq^ prædicetur,quin mihi fplendoris ^gratig plurimû fit allaturum.Pu tabuntctenim finguli ad quos liber iftepuenerit, non parua necinutilia Ie per-cepturos,du tam lplendidu,tam prgcellens,t5 illuftre ipfis primis apicibus nome

tuum inruebuntur legent. Sufcipc igituf clementiïfime ac optime princcps, S1G i S xM V N D E P A N D V L P H E, gratiffimis vinis munufculum hoc,exiguum licet, ab animo tarnen libi deditimmo tuït^ amantiffimo prole-dum ,intentiulqp leges quum afpirare tibi inter plurima ftrepentium occupa-tionum tuarum agmina licebit.Inuenies profedo plurima in hoe opere quar tt-bi fint aut voluptati maximg legifle,aut ornamento vidi(Ïe,aut vfui mennniflèj guippe quæ præceptis exemplis fuis obledarc atque inftruere bene m-ftitutumanimum poflinr.de cuius caufis nil attinet plura nunc dille rere,quum quidem fingulae partes eiusdeftinatis aliquot volu minibus explicandæ fint,quas ordine fuo tue demum pro lèquar,quom præfetusfueropaucaquædam de

Ipfius rei origine ab alüs pene omni bus om if fa fcriptoribus, qua rcor ad vniuerl^ eti am rei defcriptionem ab alüs quoque pluribus intadam maxime profuturam.

Qui modo Romuleam fcruarat ab hoftibus vrbem, Etcapitolini culmina cælfa louis,

Quique ducem Calabrûm caftris Ipoliarat amp;nbsp;a.raiis, In^ omni fcelix agmine vidor erat,

Marmore dux Venetum iacet hoc, Malatefta Robertas, Fecit adhuc tantum non Libitina nefas.

Cur fraud ata rapis iuuenem Fortuna,putabas Nunquidjdum numeras parta trophæa,fenem

Quifquis funefto validas fub Marte cohortes, Et fequitur miffas per fréta falla rates,

Ille Raguleum tollat fuper aftra Boninum Ingenio^ viri praemia digna ferat, Inipreflit quoniam quonam modo bclla gerantur. Machina vel quatiat meenia quæque folo.

Pagina nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Linea nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Lege

3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;15 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;vt rcliquæ adionuni

S4- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;31 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Sagmina,inquit,à tc

»5 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i? nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;donee CraflianushicS^c.

Græcuscnim Plutarcbus habet KjaoiW^quodlatinus habet Craftinus* ih nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ai nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;captos exlii

ibidem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Antipatro autore

ibidem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;17 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;renuit experienti Aiax^

alioquin dux agminis feraper. Tum pronunciatum amp;c.fic Plinius libri odaui capite quinto. Huiuslocioccafione fubit mihi,bone ledor,te orare vtcum inhuiufmodiloca

Nomina autorum præcipua(nam omnia perlèqui effet infinitum) à quibus quæ xiï V altunï de rc militari li bris continentur defumpta funt.

AD MAGNANIMVM ET ILLVSTREM Heroa Sigifmundum Pandulphum Malateftani ïplen-DIDISSIMVM ARIMINENSIVMREGEM

Df prinM G“ fccund4 Kei ^llic^ ori^ne^ apud ^MS Mtioncs prhnutn ortlt;i unde '' R« bellicit diüa fit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP, l*

Vum inter omnes prifeæ auâoritatis viros, qui Xenophonte ac Cicerone ducc, clariore mentis rationc viguerunt, non du biuni fît y per £c hominis vim imbecillam ac fragilem nimis non ïatis cflè quo res omnes domi amp;nbsp;tons fîbi commodas ad vit am poflet ampledi,alteriùflt;ç indigerejegitimam maris 8^ fîxniing copulam coftat comparatam efle natura, vt 8^ vtilif-fînia amp;nbsp;maxime ncceffaria vi(æ Cocietas iniretur,amp; quod alteri plerumç deef-ict, præfto fumeretur ex altcro: turn etiam , quum vidus non vti primùm palam amp;nbsp;in propatulis campis,{èd intra domefticos parictes accuranduscrat,ne-gt; ceflè fuit alterum foris fub diuo efle qui labore amp;nbsp;induftria compararet qug te-ftisincluderentur, fruges, amp;nbsp;alimenta: quum verôpartæ res intra limen eflenc congeftæ, alium efle qui congefta ièruaret ad vfus vitæ neceffanos. lurc igi tur amp;nbsp;natura comparata eft opera muheris ad domeftica diligentiam,viri aute operam omnem amp;nbsp;curam ad exercitationem forenfem amp;nbsp;extraneam, ad inedi am amp;nbsp;vigihas, æflusS^ algores, turn etiam itinera 8^ labores pacis 8C Belli, cæ-terarum^ artium nbsp;nbsp;militarium flipédiorum pcrpeticndos:idcirco natura vi

ros quàm mulieres fecit audaciorcs , quôd necefle eflèt foris 8lt;^ in aperto vitam tuentibus nonnunquàm manu 8ô viribus iniuriam propullàrc.Huiulhiodiaût homines, aliis belli propulfatores 8ô arma tenentes, aliis cuftodes,aliis^ milites notion vocabulo libuit âppcilare: quo fit vt hæc militaris rcs ad commoda vi txconlequenda, lècundum naturamapud coetusiurc lociatos confîlia^ homi hum, quæ noftri homines ciuitatem appellant,honeftiirimis orta 8^ procreata principiis, ad faluté vtilitatémtç hominibus tradita 8C concelTa videatur. Ei«s rei originem, prifea ilia abfoleta à memoriâque hominum multum remota mccum iplè reputans, cur ad vrbium conditorcs feu rei ciuilis reftores relcra-tur non fatis intelligo. Antiquifiima enim rei huius bellicæ initia fiiiflè con-pcrio,longécp ante vrbeslegé^ côditas,antc æris fèrntj vfîim adinucnta:fîuc ad louem illû magnum quem in coelo comitatum exercitu deorum pariter 8^ dæmonum Plato deferibit, procurantes præfeâos amp;nbsp;præfîdes habentem, radi ces agentia: fîue ad prilcos vl^ illos homines inertes amp;nbsp;ex terrà genitosvt poe-tameminit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;à .

Terrca progenies duris caput extulit âruis: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• o'j mp

fîue corruptione aliqua, alloue quouis modo abfi]^ parentibus natos Si rclcrua-tos, iuris multzrumr^ rerum ignaros,quum nullum tunc nc^ naturale netj ci-

uile ius defcn'ptum, nulla initia fapientiæ,nuUæ diflènfioncs ncc inimicitiacjnc-que Bella oborta forent. Nam

vt Gernianicus Cæfàr in Arateo carmine loquitur, Nec confanguinéis fuerat difcordia nota:

immo nec alicnigenis quide, qulim nulÜ omnino gladii qui tunc ftringcretur eflênt, quum poena ex cupiditate, amentia,nequitia, improbitate auda, per fee lus, prædas, direptiones,fanguinem crudclitatem perfeda Bellica res à bcluis vel quod beluarum more propter alimoniam amp;nbsp;fpecus quæ tunc pro doniibus illis crant, vnguibus amp;nbsp;dentibus pugnarent : vel quod beluarum fit pernitiofa diflenfio, dida 8^ appellata non infcite videbatur Horatio, Quum proreplcrunt primis animalia terns,

Mutum 8^ turpe pecusglandem attj cubilia propter V nguibus Si pugnis dehinc fuftibus, atej ita porro Pdgnabant armis quæ mox fabricauerat vfus: mfi rem banc ab initio Iccundnm naturam profedam tuneque rudern ac pcc^ fortuitam ad difciplina pcriti^^ ftudia primi reuocaflent, qualcs Affyrii guoî primes bclla finitimis intulifle confiât, quanq non horrida multum nec dift' cilia, quod rudes adhuc ad refifiendum gentes eflent, nec etiam multæncc nia gnæ, quG pofi Noe diluuium anni non multo amplius quàm mille fluxiflênt, vbi Ninus rex Bell films, fupra quern nihil præclarû in libris relatum inuenio» Veforem ilium Aegyptium amp;nbsp;Scythiæ regem Taneum remotis bella popubs inferentes, nec imperium fibi,fed populis luis gloriam quærentes vidoria fob Contentos Icmpcr excipio,omncs quæ à Syriæ finibus aduf^ vltima Lybipg^ tes nationéfi^ îùbegit,quo tempore inter iele infidiari coepere Si gloriam ex manofibi fiinguine comparare:Siue quales Abantes, qui propèpugnandiac p’ræter cæteros manus cum bofiibus confirendi folum peritiam babuerc* Nam vt Antilochus refert,

Hæc crebros tendunt arcus,nec verbera fundæ Expediunt, fæuâfc^ ferox Mars æquore cædes Infcrt, led rigido geritur res comminus enfe: Hac iJli apprirae pugna certare periti, Euboiœ genus acre virum Belló^ fuperbum: Slue qualcs Crctenlcs, quoru patria prima remis Si fagittis inclaruit: Siue qualcs acerrimi omnium bellatorum Cbabbes,per quos erutum Si domitu eft pn-mitus ferrum. vel vt Hefiodo quoq^ placct,in Creta eos qui vocati funt Dadyh Idei ; Aphris Si ThclTabs banc alii partim gloriam dabunt, quod ex bis pri-mitus pugnam ex cquis Centauri fecundum Pelion montemincolentes docu crintinire,lafciuaftp vertigines implicare. Illis vero, quod primi contra Acgy ptios prælium fufiibus, quos phalangas vocant,feciflc memorentur: Erunt SL qui contra bos pugnent veluti Daci, Medi fine Tbraces, quos bellicofosadco fuifie lemper non dubium eft, vt ipfum Martern apud ipfos fabulæ natumefle confirment. Galli vero ftjo quodam iure ab his quos modo dixinius hanc pal 2U1 ■ i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;mamrepe

DE RE MILITARI LIB. L' ? mam repetent, fuamtj omnmo eflc contendent, quum Ie Druidum fententia. omnes à Ditepatre cut terrena vis oninis atlt;j natura dedicata eft,pugnæ natos prædicent, Iiberófq^ fuos nifi quum adoleuerint vt munüs militiæ luftinere pof lint, palam ad fe adiré non patiantur. Athenienfibus hanc tribuent alii , quo-niam coruni ciuitas qua niiul habuit Grsccia clarius, nihil antiquius,a Miner ua eft, principe amp;nbsp;inuetrice Belli armorumij Dca,quæ græcè «flamp;zjv« dicitur, vt-potcquæ bcllicola amp;nbsp;lapiens regionem eligendam cenfuerittalem,quæ lui Gnii les viros cditura effet. Permulti deni^ Spartiatis cocedent, quorum dilciplina quid quantiimue bellicis adionibus conduxerit vt rcliquos miffos faciam, Ma-barbalispræftantiflîmi ducisamp; Xanthippi declaretur exemplis. Huius enini mercenarii militis fiue ducis opera amp;nbsp;arte,triginta milia Romanorû cæfa funt, Regulo eorum duce, cum quingentorum equitum numero in vincula conie-do: ïllo Lacedæmonio quolt;^ Hannibal lècundo punico bello poftquàm alpi-bus patefadis in Italiâ traiecit,vlùs dudore amp;nbsp;accinfto amp;nbsp;acri Ô6 expedito fem-per ad bellum milite, occidiffe populi Ro. fupra ducenta milia,quinquaginta eo amplius hoftium milia cepiffe memoratur. Quo quidem duce, vt cætera fileanijilla maxima Cannenfi mirabilitéri^ horrenda cladc de Romanis procul dubio effet adum, nifi mora peruadendæ vrbis obftitiffet, ipfa^ militia tanta rerum agitatione logo poftliminio ab intérim penè reuocata fuiflêt in lucem, ' quç deniqp omni ftudio exculta,non principatuum omnium qup circa fe effent Sabinorum, Hctrufcorum, Latinorum, Hernicorum , Volfcorum 8^ Aurun-corum, totius^ Italiæpopulorum folûm Romanis peperit,verùm omnium fe rè rcmotiffimarû gentium ac nationu terrarû orbis reges ac dominos fecit.

Qwd rrt Uiüitiiris, cr i/njuot partes difiribuM feeundum Jphicratu traditionem, cr ^uàdtri bus rebus, ut reliqua d{iiomm,tMtura, doilrina exerâtatione confumitur, quod^ plurimis tiberalium artium ftudijs inh^erendum fit eijqui fie ciun gloria cieteris imperaturum profiteatur,

vtlphicraces tradit,in Ped]tes,Equites,PhaISgem,Ducém^ diftributa eft.Ma nibus pedites fimiles funt,pedibus veto équités, ipfà phalanx thoraci amp;nbsp;péfto-rijCapiti autem imperator: qui vt Ariftoteli placet,mentis at^ animi inftar eft. Rurfus tribus hæc rebus, natura, doärina amp;nbsp;excrcitationc confumitur. Natu ræ namç principiis fortes creantur ex fortibus amp;nbsp;bonis, eft^ in iuuencis ,eft in Equis patrum virtus, nec imbellem progenerant aquilae columbam,vt Flac eus inquit. Maxima quoq^ huic rei adiumenta conferre doélrinam inftitu-tioneni quis dubitaff quum in pracliis quondam omnibus artibus ftudiorum liberalium excultis,veluti fèminario ducûpræfèâorûmq^,prgcipuushonos ha-beretur : quum^ ad militiam euntibus apud nuiores noftros dari foliti fint A ii eufto

cuftodes atlt;5 magiftrf quïbus primo anno erudirentur, quod ncc poetani maximum præterit de Pallante canentem at^ dicentem,

Porrô confuctudinis 8d exercitationis ea. vis eft vt dimicatium animus ièniper {ît pronus ad caedem ardénf(ÿ in præliis, ad quæ fi inconfuetum militem duxc ris,non fècus ac mulierem videris:8C quanquàm Tyronum ætas Veteranoruffl potior cfle foleat, veterani tarnen ex confuetudine cæteris audendi exemplu® præ fè ferent^ quum videamus ex militum turba fæpenumero ïàucios efferri:amp;^ quidem Tyroné ilium amp;nbsp;à confuetudine pugnæ alienum, leui qnanq idu vul-neris fufpicione pallentem effoeminatifGmum^ eiulatum edentem:veteranuni verô præliis affuetum , vulneribus innutritum , ac poft fanguinem fiepe etiam vidoria potitum,quum nonnunquam grauitcr impellatur,feriatur,deiiciatur, alacrem itcrum ad cædera exurgere,chirurgum amp;nbsp;vnguenta Ipernentem.Qpu itaç ad perfedam huius rei adionem bæc tria infint, vt ante diximus, natura, dodrina 8^ exercitatio, nccefîè eft vndccun^ cxpolitum eflè debere,qui fe prf' ftantem cæteris profitcatur: quocirca huius rei ducem, ingcniofiim ad di-fciplinasfingulas maiorumtj inftituta capelTenda doolem attj verfilem cflêo-portef.haud enim ingenii visabfij diiciplina amp;nbsp;return plurimarum maxime rumqj exercitatione, aut difciplina, ingenio amp;nbsp;exercitatione deftituta, confum matum ducem poteft cffingere: quôd fi qui aliter forfan purent, falluntur maxime, 8^ in fumrao omnium crrore verlàntur; quùnnj nulla fit ars, nulla difii plina tam fuis abloluta partibus vt non quo^ cæterarum adiumeta defideret, vt in bellicæ huius rei quota maxime parte verlàtur inftrumentis, quum alter fpicula teils amp;nbsp;iàgittis exacuat, alii baliftarum icorpionùmç lymmetriis 8^ te-peraturis infiftant, cælatis alii frænis,cæterif(^ id genus quæ ad hominû equo-rhmc^ ftruduram pertinent occupentur,non alienum cenlèri debet fi huic militari diiciplinæ plurima liberalium amp;nbsp;optimaru artium ornamenta conflituta quibus inhærendû putem. Sit itaq^ in primis literatus dux 8d faluberrima phi-lolbphiæ præcepta æmuletur, hiftorias multiplices memoriter compledatur: oratoriæ poeticæç facultatis non fit ignarus : Muficæ, Arithmeticæ, Geome-triæ, aftforum cœîiqp rationes pro fecultate cognitas habeat: iuris ac legum di uerlàrum gentium varietatem caUeât,medendi cognitioncm baud afpernetur, gymnafticæ amp;nbsp;militari exercitationi ac otio bellicis^, poftremo rebus aliis ad laureas 8d triumphos tanquàm maxime neceflariis totus incumbat ; quæ eut ita fint, feorfum hæ fint caufæ.

Df literis ^ui maxime earum ftudijs incubuere, plurima mernoratu digna» CAP. m HITERATVM ducem eflè oportet in primis amp;nbsp;cruditum, vt diximus. Sunt enim literæ adexcolédam vitam 8^ ad comparandam gloriam iempiternâmq^ rcrum geftarum memoriam propagâdam adiumètum ci maximum robur^ validiflimum.Literaturam auté intclligo, non vulgarem, non craflàm, 8C barbaram iftam qua vtûtur qui nûc in caftris vcriàntur duces,ftd præclaram 8C accuratam illam cum rerû multa-rum

rum Icientiaconîundam.Nam ncq^ præcepta inorum,qui fcnp{èrunt,nec co-rum excmpla de quibus {cribitur fàtis intelliget (]ui non ifta fuerit eruditione pcrpolitus- Ad quam comparandam,quum diligentia noftra maxime opus fit ^cura,quum incidant tempora nonnunquàm horæ qui bus ab huiulmodi rebus bcllicis vacate ncccflc fit, quum non fempergerantur btlla,amp; finguli di csac nodes aliquidhabeantintercapedinis,quo domi contineri amp;nbsp;cum veteri-bus tins amicis, id eft,Iibris elle ïèorfum posfis, ante omnia tindum elfe oportet Ingenium amp;nbsp;quafi initiatum præceptoris optimi opera. Quod confiderans Philippus,Macedonum Rex làpientisfimus, Alexa nd rum filium pfæ c£tcris li terarum indudoribus quibus eius curam demandauerat,Ariftoteli fummo id temporis philolbpbo tradidit literis imbuendnm,quo illam, quam modo dixi literaturæ SC eruditionis excellcntiam adipifceretur; quod nec rex ille pruden-tilTimusfeciflet, nifi forte ab Alexandro Iratre 7 hebanis obfes datus tricnnio spud Epaminundam,ftrenuiffimum imperatorem et fummum philolbpbum «uditus effet,nec tantus philofophusboc fibi munus lufeepiflèt nô honeftif-finiarû artiû lêmina ab optimo tradari præceptore debuiflêntiin qua re extat dims adhuccpiftolaad Ariftotelé,de Alexandro filioin bunc modu fcripta. ■ Fdium mihigenitum lcito,quoequidediisgratias habeo,non tarn ,pindc rjuianatusefijq pro eo quod eu nafei contigit teponbus vitæ tuæ. Spero enim fore vt educatus eruditus^ à te,dignus exiftat et nobis ct haru reiu fulceptione.-fapientisfimanl ct tanto principe dignarn vocem qui ita. demum cum pu-tauitdignum fore fufceptione regni,amp;f tantarum rerum adminiftratione,fi li-tcrisamp;:difcipliniserudiretur, atep plane ita luit : fuaptccnim natura primum conuetfationcjdeinde dodrina,amp; præccptis tanti philofopbi ornatus Rex it3 cgitjVt iple Deo genitus Deotj fimilltmus crederetur. Ariftotele enim primum exada pueritia per quinquenniumjet porró Callifthene vfus rhetoribus,orbem terrarum aggreffus,innumcras hofiium copias ac gentes cxpugnauit,8lt; totum ■ peneorbem luis vidoriis illufirauit: cun^ ca tempeftate armis exercitara com munem prope Afiam teneret,potentisfimum(^ Perlarum 8Ó Medorum regê Darium prælns amp;nbsp;vidoriis vrgeret,quati literas amp;nbsp;iple rex fccilTe, quantumqp ornamenti illis pofuilTe vilus eft,ex his liquet infpicere; in illis enim tatis negoi-tiisliteras ad Ariftotelem mifit,quibus in hunc modum queftuseft, Haud abs te rede fadfi cft,q7 fpeculatiuascdidifti difciplinasiqua eim re cæté ris la nos ipfi pccllemus, fi ea ^[buseruditi lumus ftudia oibus ceeperit elfe coia^ Quippè ego dodrinaanteire malim,q copiis atqp opulentiis. Cupidi ea fortaf fe V0Xamp; iiiuidi hominisad vtilitate lua omnia reuocatis,led ex hoc facilior eft coiedura quantu litcris tribuerit,quippè qui cü cæteris rebus concertatóres inclTe fibi non ggrè ferret,in his ne æmulû quidé vellet habere. Quæ animi ex-colendi cura,quod ftudium Antigono,præclaro ctia Macedonû régi fuefit,facile percipi poteft ex Pcrlèo,Philonidé^ eius prçceptoribusjattç ex his,vtrelèrt ApolloniusTyrius,qup de Zenone ad eum in hunc modum confcripta font, Antogonus rex Zenoni philolopho falutem. Ego fortuna me quidcm 86 gloria vitani tuamanteire exiftimo, cæterum dilciplinisftudns^ liberalibus

ÓÓ pcrfeda foelicitatc quam tute poflides, longe abstc præccili fentio. Quocir ' ca tc orarc ftatui vti ad me proficifcaris, id mihi perluadcns, tc pieces nieas nil nimè irritas fieri paflurum . Tu igitur modis omnibus cnitcre vt tuo contuber nio fruaniur,hoc pro certo Habens, te non mei tantum led omnium fimulMà ccdonû eruditorem fore. Nam qui Macedonia; regem crudit at^ ad virtuteni imbuit, eum amp;nbsp;fubditos quof^ inftruere ad fortitudinem 8^ probitateni certu eft:nam cuiufmodi fuerit dux,tales vt plurimum fubditos fieri necelTe eft: nec ab re,aliamq; ob caufam,fi principi bteraru Homero credimus, Peleum regem Achilli filio Phœnicem præfecifle ferunt,quàm vt attritus non folum dicendi, lid gerendi quoij vfu,pariter inclarerct clariór^ cuaderet. Quid ille Theniifto cles,quern ego Graii fanguinis virorum clariflimura 8^ vnum ex omnibus to-tius Græciæ callidiflimum prudentiflîmû imperatorem aufim diccreS* None in difciplinis percipiedis præceptores habuit amp;nbsp;eos quanquam Anaxagoram 8i. Mcliflum pbilolbphum Emniftes Imbrotus affirmet,tarnen temporuni rati one diligenter infpeda qua ilium errafle confiât,Mnefiphilo aflentiendum ma gis videtur,quippc qui cum Phrearei difcipulum fuifle afleueret,ad earn, folum cruditioncm quam bcilicæ rei facultatem dicimuscapeflindam,quanquam na turæ bonitatc fidens prius iplc contemplerat^Dioncm Syraculanum omni di fciplinarum generc crudiuit Plato,cuius quato deinde fiudio Dyonifius iunior ad fe flagitarit aduentum, quantiij cum reccrit,vtpote qui illo tempore plus teris amauerit Architæ Pytbagorei Icripta, ad eum demonfirat epifiola. Va-luit etiam apud veteres diu eiufdem Platonis lintentia, qui tum deni^ respu-blicas cenfuit fore beatas, fi aut philolopbi regnarent,aut reges philolbpharen tur.Ncc Ifocrates aliis artibus Timotheum Cononis præfiantilumi iniperato-ris filium, fummum iplum imperatorem, hominémt^ dodifiimum inftrmtu* Quid ipfius Epaminundg fummi philolopbi fummitj ducis eruditio,quamm eo præcipuam fuilTe accepimus^ nonne ea quoç in Lyfiam Pythagoreum re-firtur^ Arcbclaum prudentem rei bellicæ naualium^ coninientoiem prglioru, ad co literarum fiudiis inhärentem nouimus,vt Euripidi Tragico confiliomm fummam crederèt omnem, cuius fuprema baud profequi contetus rexô^fum-ptu 8^ impenla funeris, Iida barba 8^ attolo crine moerorem quern animo m-gentem conceperat vultu pubbeauit. Pyrrbum quo^ Epirotarum regem ma ximum hello, non Iblum leditafli libros cum eflit rex,verumetiam mukalite-ris demandafle rei militaris praecepta nouimus. Panorum dux indytus Han nibal, vir tantus tantis^ confradus bellis, nonnihil temporis etiam literis tri-buifli dicitur cum eflit in cafiris :quippe qui præter Sylenum Sofylao Lacede* inonio litcrarum græcarum vfusefi dodore. TraduntSd Mulas virgincs cum Libero patre profedas in cafira, hil^ cG bonisartibus apprime eruditae client dux illc obledabatur : licutus efi cum Sylenus quoque pædagogus ac nutntor optimarum^ infiitutor fiudiorum, qui ei plurimum ob virtute ac gloria res-bellicas contulit ornämenti . Nec admiraberis Mithridatem Ponti regem, clariflimumlt;5 ducem annos duos amp;nbsp;liptuaginta hatum lieu philolbphos om-ncsimmenlæ fublimitatis limper habentem, omniumque ante li genitorum

ftudialiterarû gquanteni facile vel fuperantem.Lanni verô duces vel Romano-rum proceres etfî non fint eruditione exteris forfan pares, omnes tamcn iere do di 8é Uteris clari euafere . Nam Cato primus Porciæ gentis animi vigore præ-ftantifiîmus, literis etiam expohri præftantiflimum ccnfuit, quàm fero, inde cxiftimari potcft, q, latinis ïam pndem,ab Q.Ennio veto iam ienex in Sardinia Prætor græcis literis eruditus eft adeó^ vt probabilis prifca fila eloquen tia, non lolum orator amp;nbsp;hiftoricus, fed iuris confulti(fimus,literarùm(^ omnm cupidiffimus fuerit, quarû Si. G fenior(vt ante diximus)ftudium arripuit, tantu tarnen in eo progreflus eft vt non facile reperiri queat, neqj græcarum necp lati naruni rerum quidpiam, quod ei fuerit incognitum: Hums quoqp fucceflor ac propior ætati noftræ abus Cato,in literis difciplinis^ percipiendis tardior licet effet,Saperdone tarnen pædagogo primûôd Àntipatro philolbpho ac Tyrio cxcultus, deinde tam inexhaufta legendi auiditate ferebatur, vt veluti libroru belluo maxime Stoicorum nedum inter domefticos Si priuatos parietes,Ièd ne in curia quidem contra inanem vulgi opinionem quum Senatus cogeretur lè-denslèfe contineret quominus obuoluta circùm toga eos leclitaretad animi cultum, quafiquendam bumanitatis cibum,nihil ftudio rei publicæ adimens: Scipionem Aphricanû fuperiorem à re militari vrbana ftudium ad h te ras reuocantem legimus, Si quanquàm ingenii eius monumenta nulla extent, nulla literis mandata inueniantur,non tarnen fine literis Picriifç artibus arma exercuiffe feimus: lèmper enim eius,vt poeta Claudianus meminit, Hærebat dodus lateri, caftris^ iolebat

Omnibus in medias Ennius ire tubas, quûmque foelicibus aufpicüs vidor rcdiens fubada Cartbagine triumpbaret, ficut fuum bellica,ita Ennii caput Martia voluit laurea infigniri:8ô quod ma lus mirabilius^ fatebere,ipfius poétæ ftatuam Si effïgiem in monumétisamp;^ fe-pulchrisCornéliæ gentis collocari,clarum^ illud nomen,imô vero fpolium ex tertia orbis parte raptum in itinere cum podæ titulo legi,ratus rerum lùarum memoriam extingui non pofle , fi literarum illius diuini poétæ lumen acccdc-ret. Paulus Acmilius deuido Perle,Romana difeiplina qua ipfe dodus erat,vt filü etiam imbuerentur fummopere curauit: quûmç^ ob rem ipfam petiilfet ab Athenicnfibus vti fibi quàm probatiflimum philofophum mitterent ad erudi ' endos liberos, vidorem item ad triumphum exequendum, Atbenienlès Me-trodorum elegerunt, profeflï eundem in vtrot^ defiderio præftantiirimum,qd' ita Paulus quoc^ iudicauit: neïq^ hoccontentus Paulus, quum quid ocii ex pu-blicis muneribus luperelfet,eorum erudition! intererat,miro erga filiorum eru ditionem amore fuccenfus . Nullum à ftudiis literarum diem intermifilfe luliu Cæfaré traditur, quern poetarum collegium communium ftudiorum caufa cu . per ocium liceret ingredientem. Si in maxima difiïcultate itinerum,amp; in me-diis bellorum æftibus Icribentem libros Si legentem, fimultj didantem Si au-dientém frequenter accepimus. Diuus Cælar Auguftus, Diui lulii filius, tan-to paternis veftigiis ftudio inhæfilfe traditur, vt grauilfimis bellorum Si impe riicurisopprelfus, Si coniuratorum obfefliis infidiis, boras Si momenta colli-

gcret,nec vflum tempus inutiliter labi fincret, Apöllodoro Pergamco dicencli magiftro vfusrnec eo contentus, ad diuerfa lit era rum ftudïa ineunda /pratter Sperareum philofophum Afinium Pollioncm Valenum Meffalam, Pari-uni^ geminum clansfimos dicendi artifices,Vir^ilium Maronem amp;nbsp;plærolç alios illius temporis poetas habuit fccum, non tam imperio dulci conuidu 8^ morum comitate à fbdalitio in omni vita comités, Horatium Flaccuni in primis,vt ad Julium Florum de fe taiiter fenbentem legimus, Ciuilis^ rudern belli tulit æftus in arma

Cæfaris Augufti non relponfura lacertis. Vnde fimul primum me dimilere Philippi, Decifis humilem pennisinopemt^ paterni Ec laris 8^ fundi paupertas impulit audax Vt verfusfacerem.

Ouidium nec minus deinde,qui hæc ait, lila dies libyeis qua vidor Qlàr in oris Perfida maonanimi contuditarma lubæ.

Dux mihi Cæfar erat fub quo meruifle tribunus Glorior,officio prafuit ille meo.

Quanquam hunc fuoindignum contubernio tandem vindicas,in Scythfani vbi dicm obiit relegauit,cuius relegationis alperitaté diuturnitatémç his vef* bis luis queftus eft,

In Scythia nobis quinquenis olympias ada eft, Jam tempus luftri tranfit Sé altei lus.

Ex his autem vtriulque linguæ audoribus, quos ftudiofius Auguftusledita* bat,ilia cupidus hauriebat,quæ v'tl præcepto vel exemplo ad eruditionem vit£ niorümtj elegantiam pertinerent priuatæ vel publicæ difciplinæ. Hæc Sf moriter annotata tenens,quum res exigeret,vel amicos,vcl notos exercitus, vd prouinciales aut vrbanos magiftratus, tali annotationc ad verbum excerpta commonefaccre folebat, vt ea nó fibi primû fed antiquis lam tunc curæ futflè perfuaderetiid deniq; ex taliumaudoiûeruditorum^ hominum ingcniisvno tempore confluentibus aflècutus ,vt non minus his quàm omnibus Koma-nis Icgionibus illuftratus fît.Nam quid tantum fîbi conferre potuerunt quini^ triginta illæ tribus Romani populi, vel tot bellicofîlTimg legiones.quaniuni vcl Maro fblus heroico, vel Flaccus hcioico fîmul lyrico carminç contulit ad nominis fui diuturnitatédntcriere illæ quidé cum duce fîio, cæteium tanto-rum poetarum præconio eius rcs clariffimæ geftæ nunquàni dcfijturæ luper-fîint.Fuitin Lucullo mirabilis quædam ingenii præçellentia,maximaiiteraru totiusep veteris Academicæ philolbphiæ cognitio ac clegans dicédi copia,qui amp;nbsp;Alcolonitam Antiochum acutisfîmu dodisfîmû^ dicendi artifice amicuni fibi

fibi (bciùm^ vitæ fccent.Simili quo^ ardore P.Craflus m caftrcnfi e^editi-onc quuin in Afiam ad Ariftonicum regem debellâdum confùl traieciflct,tan-tus prêter latinara graiae lingux ardor inlèdiflè perhibetur, vt earn in plurima diuifam genera per fingulas partes eins ac numéros penitus cognofeeret, guac res maximum ei omnium amorem conciliauit.Nec Syllam ilium beatum atç fœlicem,nec Pompcium quide magnum imp. ncc Q,. Fabium,nec M.Bru-tuni,nec Traianunijnec Adrianum,nec Maximum,nec M.denilt;ÿ Antonium Aurclium qui ob literarum lapientiæ^ ftudium amp;nbsp;ardorem philofophus di-lt;^us eft,ab bac egregia literarura cognitione alienos fuiflè comperio,quum amp;nbsp;orationes 8C epiftolas amp;nbsp;Iibros fcripfiflè memoriæ prodicum fit. In maxim am quof^ amp;nbsp;ampliflîmam tui nominis laudem cedit,magnanime princeps Sigif-niunde, multum leditare,multum audire,dilputare,patienterq^ refelli.-qubmt^^ plurima feias 8ó omnia bonaru artium lemina cælitus tibi conceffa communis omnium eruditorum teneat opinio, quotidie tarnen aliquid difcere nonnullis Boris liberis,iapicntumlt;5 colloquiis infiftere in conuiuiis publicis amp;nbsp;priuatis, grauiffimis ac profundiflimis rerum naturaliu quæftionibusamp;^ rationibus ob-ledari,ingeniis illuftribus oratorum poetarum tui temporis lauere, copiis bonoribus iJluftrare,Iacras ædes inftaurare,bibliotbccaflt;5p nonas maximis impends tuis illis erigere: data mibi ac pleril^ aliis Iibrorum perquirendorum fà-cuItate,DÓ ætati tuæ fblum,verum poftentatiprofutura: quo quid melius,quid fummo duce ac principe ad immortalitaté digniuseflè queat,nec fcio nec fatis intelligo : maxime quum ea tria bac in iuueuili ætate tua adeptus videare,quæ mulüs fenio denegata funt,vel geredo fcilicet aliquid magnum ôd illuftre quod de te fenbant audores idonei,quod plerique tam poëtæ,q oratores amp;nbsp;hiftorici Hciunt:vel fcribendo aliquid,quod legant poften,qualia funt plurima materna humanarum diuinarumç rerû carmina elegantiffimè per te édita,amp; mul-tisiam oris ac variis regionibus decantata: vel infigne aliquod opus extruendo erigédo^, veluti arx nobilis fiue maius caftellum tui nominis,eo aftu militari amp;nbsp;arte bellica præcellens vt eius pulchritudo, fitus atç dilpolîtio non ciuium modo lèd omnium oculos intuétium in femet haudimmerito alliciat at^ per-ftringat.-campi enim planicies vndi^ eft perlpicua,loci Ipecies mœnibus paribus. Primo verfus vrbe ambitu hemicycli formam habens,promuralis eius vix credibilis relatu profunditas ,quae pyramidum inftar procliuis à fundamentis erigitur,ampliflimalatitudine ad fummitate altitudine pedum quinquaginta, feneftris centû fexaginta fupra terram,totidem^ infra ex ordine per interualla quædam dimiflîs, vbi baliftae lapidum ac fàgittarum ad propulfandos hoftiles impetus ac omnem inteftinam Ièditioncm,fi quando cotingerent collocentur. Faftigii autem Ipatium craflitudo^ tanta, vt plures occurrentes lèlè minime impediantjfblfa prima interior^ quam perennis fontis aqua interluit, centum pedum Iatitudine,quin(ÿ 8^ trigintaeóq^ amplius altitudine.Totius molii ambitus qui codili later culo amp;nbsp;perpolito eft lapide trecentos quinquaginta paflus per vniuerfiim compleditur Ipatium:ex altera parte amp;nbsp;poftrema quæ vergit in quadrum,pomérium amp;nbsp;murus communis vrbis eft duplici ponte ac turn’s la-titudinfe

titudine fiipra quam cuiquam credibile fit,ad ciustutelam cum magnispropu gnacuHs amp;nbsp;crate £errea,area interius amplifsima amp;nbsp;putco vtrinep mirabili ha-bitionum ferie fuo^ cuftode diftinda,à fronte vrbé ipfam profpicit, primôç in vcftibuio vallum cuftodibus munitum porta pcrexigua,duabus deinde la-tj (TimisTupra foflam turribus,parum de induftria editis,viridi prima puniceo colore,altera ligneo ponte gemino verfatili ac penfill-.hoc tranlgreflb,fpatiuamp;^ area qugdam mole totam ambiesineft quæ terra ad primimuri firmitate ege ftaoppletur. Alterius deide muri altitudo lv,latitudo vero viginti pedu eminet fpatio : Turres fex odoginta pedfi altitudine,a fûdamétis latifsimis ad fummu pene faftigiu terra oppiete,vnde viginti vinisq mums ifte altiores funt.In fum moautécófummatione^ cuiuflibet turrispedu latitude dece quin(j,vbiab omniu turrium latere habitacula defenforum, odo feneftris ad baliftas fimib modolapidu fàgittarû^ fexdecim aequedifpofita funt .Huiusautem murime diu à dextris occupât lapis quadrato marmore ornatifiimus,qui vt carme literis aureisincifum indicat,Sigifmundum Pandulphum totius molis audorem célébrât: porta dcide praeluftris adlæuam paulo ingredientibus ccrnitur,marmo re cælato ac præclaro artificio ad vnguem expolita,amp; in cuius fumo elephatus ex alabaftrite indicOjantiquiflimu Malateftaruinfigne auro plurimo amp;nbsp;audo ris fui Sigifmundi Pandulphi nomine maiufeulis quibufda literis præfulgei’^ circûfèptus eft. Media autem loci totiusintercapedine murus quida mediusaf cem gcminófq^eiuscuftodes,areaetiam fua,puteoamp; fabrilidomodifcrimmaf) penes que fublimis regia tua eft non æque quadrilatera bafi à fudamentis qb-tifsima ,triplici portaru obice cataradis imminetibus,minis ac propugnaculis minitantibus,fuo cuftode,multiplici habitatione,putco profiindifTimo ornatii fima,ad afeendendum cochlea,armamentario omni telorum 8Ó tormentorum na móöum fuperet ac man’s æquora late prolpiciat, Præterire denit^ nequto quod ab initio inftitueram,quum fit non Arimineæ tantum vrbis arcis fir-miffima falus amp;nbsp;tutela,fed Italicæ magnificentiæ vetâ admiratio,tota nanque moles penfilis quum fit plurimos aditus atque rcceflus Habens,à quibus ar-mati exercitus vrbem verfus, per abditos fpccus educi polTunt, nuHo inco-lentium ciuium percipiente, quoque ab omni externa oppugnatione intefti* naque iniuria efle queat immunis , altera aqua extrin^cus late patens in-ftar fimiliter amnis irrigua circumfluit fofla, magnæ mentis præccllcntis ingenii opus fane : vtrinque enim per ambitum latifsimis eft firmifsinia mûris cum propugnaculis 8^ aggeribus : denfifsimis deinde turribus à funda-mentis ereda, anguftifque vt fiiprà munita feneftris, aqua ac terra tenus cum defenforum habitaculis, paruis macHinis ac fagittariis æquè difpofitis, tanta firmitate tam mirifica vtriufque foffæ intcrftitii, habitationum difpo-fitione ad peditatura oninem equitatumque continendura vt diflbluere earn ncc crebri arietum impulfus queant, nec metallicae vis vlla machinae poflit di-ruere, incertumque munimentum loci huius ne totius, an pulchritudo plus admirationis apud Homines fit habitura. Taceo facras cclebrefque Deo di-catas

DE RE MILITARI LIB L’ « dicatas ^J€s,prætereo fortunæ fanum,fcenam gaJh’cam, cætcrâf^ per te inftau-ratas vrbes,ercâaoppida,conftrudas arces, (exccntâc^ id genus nomé tuum teris oftédcnua,qua vna in rc G te ceteris huiufee ætatisprincipibus cofèramus rcgibuSjOmni genere laudis exceJlere iure ipfo prædicabcris:niaximè quum hæc quidem alus latiffimis defixa radicibusinnitatur,amp; folida adeô ftabilis^ fit S^infiaita Igcula duratura vt nec vetuftate corrupi pofsit ncc ex memoria ho nunû obliuione dcleri.Quam laudabiJis igitur et imitationc digna tui amp;nbsp;horu quos modo diximus principû vit^ inftitutio prima vit^ tépora amp;nbsp;media pa triæ,ex trema verb fibi impcrent vt ipfè leges monét qug màioré annis ocio red dunt, q Licini Domitiani^ Cæfarisamp;f aliorum guorundam jmprobanda de-teftandâ(p,quos fortuna opibus,Ioco, imaginum domefticarum fplendorc ac di gnitate ceteris pr^fecit,econtra veroipfi vitio fuo, libidine, ignauia,turpi^ ocio inquinati excidere file emm literas vomicam, virus a.c peftem publicam appellate folituserat : Alterum quum iàcietas hominum aut honefti cuiulpiam negotii ahquado odium occepifièt vellet^ illam expuere curam amp;nbsp;folicitudiné ex animo,amp; voluptate âliqua refici,incomitatum le intra regios parietes fingu Its diebusrecipiétem claufis foribus nihil aliud amplius quàm mufeas captan tem acutifsimo^ ftilo præfîgentem açcepimus. Sed origo ilium ruftica forlàn excufat:etfîcnim ad cæfareum vfi^ nomen afeenderit, naturam tarnen fubru-fticam amp;nbsp;agreftem haudquaq exuerat. Verum enim eft illud Flacci, Fortuna non mutât genus. Hums veto tam firdo Audio, tam abominandæ occupati-oni èC fui principatus initis quibus is deledabatur aucupiis venia fortafle dan da effet, modo tempons reliquum claris adionibus confumpfifret,nec exofum ex tetris facinonbus maiore odio q ex hoc ridiculo negotio nominandum le pofterispræftitjflèttQuid plurai NuIIum dem’que Romanum ferè imperatorc qui cgteris omnibus exemplo fit,præter Cn.Marium vnum,fiue M.Marcelluni nuiusegrcgiæ literaturæ expertes fuiflè comperies, quitß literarum ftudia fal-tem præter.hunc vnum quem paulo ante diximus Licinum non probarint,no admirati ac fummo quodam ftudio prolêcuti fint. Obftrepant vt libet 8ô itri-deant alii, noftri temporis duces, noftri^ reges amp;nbsp;principes qui virtuti bclluni ac literis indicunt, fimulatotj contemptu vel ingenii tarditatem vel lègniciem fuam ac focordiam tegunt: Audader tecum dixerim,Sigifmunde fupellex regia SfauguftaSCornamentaducum,8^principumerant olimlibri amp;nbsp;literæ. Vnde illud Pififirati probatur ab omnibus qui Athenienfiû tyrannus quum effet,banc diuinam librorum fupelledilem ciuibus fuis primus ad legendûin-nulgaffe publicéqp præbuifTe didus eft : quos deinceps accuratius eorum nume foab Athenienfibus audo, Xerxes Athenarum vrbe potitus abftulit afporta-iuffit in Perfas quos^ itidé muftis poft fæculis interiedis Seleucus rex hic et Nicanor didus in Græciâ,in^ iplàrn Atheniéfiû vrbe vti condignûfuit rurfus cenfuit reportadosrincrebuit^ fie cura voluptas quæda permultis cogedi in vnum volumina diuerfarûgentiu diuerfarûqp artiû, vt Alexander ci qui fixe ceffere in coficiendis bibliothecisanimû intéderent.Sic magnus atq^ ingens po ftcalibrorû numerus ac penc incredibilis in Aegypto côquifitus at«^ cofedus eft; ad

cft: ad quadraginta enfm vel vt alibi reperio quadringenta,vt: Orolïo SC Senec^ Icptingéta terme,vt Gellio Amiano Marcellino placet Icptingéta voiumiB^ rnilia Ptolomæis regibus vigiliis intétis copofita bello priore Alexadrino duiB diripitur ciuitas didatore Cælàrc à militibus forte auxiliariis incenlà clalTe,!!^ ma partem vrbisinuadentc,qua rum fingulare profcdo monumétum curæftB dii^ maiorum condebatur conflagraflè produntur:quodelegantiæ reguni eu ræ^ opusegregium fmfle ait Liuius, quem Scncca carpit: non id elegantiæcu ræ^ regiæ opus dicens fed ftudiofæ luxuriæ, immo ne id quidem,fed le ipfuiB conquilïtis fpcâaculis inaniter oftentatis ôé Liuii tarnen diclum Ptolomæi fadum vtcum^ forfàn Tegiæ opes excufànt,amp; in longum publicis vfibus prO' fpiciensprimum,ac confulens immortalitati tantorum virorum in hoc tarnen certe laude digniflïmus q? facras literas non vtiles modo fed necefîàrias funmu diligdia at(^ impenfà per leâos ad tantû opus viros in gr^cam linguam ex he brp fonte transfodit. Parem curam amp;nbsp;ftudium cogendorum fimullibrorum fècuti font ex ducibus primoribusç vrbis Rom^ plures, eorûç primus Aemi-liusPaulusimp.Perle,potcntiflimo Macedonû regedeuido . DehincLucullus è pontica præda: poft hos Iulius Cæfàr dato M. Varroni negocio bibliothecas vtriuftj linguæ g maximas poflet comparand!,dirigendi,pubhcandi^-Ptoha tur quoqj in hoc Domitianus qui liberalia ftudia licet imperii initio neglexe-rit,bibliothecas tame incendio abfumptas reperare curaflèt cxeplaribus vnd^Ç petitis mifsifque Alcxandriam qûi deferiberent emédaréntquc. Tolliturin cce Ium præ cæteris 8^ Afînii Pollionis Romæ fimilc inucntum,qui primus bibh othecas grgcas fimul atlt;^ latinas additis audoru imaginibus dicendo ingénié hominum,R. P,fecit: quæ an priores amp;nbsp;maiore libroru copia inibi fuerint an quot;Alexandria et Pergami,qui bibliothecas magno certamine inftituere,no facile dixerim . De priuatis aufim dicere,non regios huiufmodi apparatus, fedahos aequantibûs facile vel foperâtibus: Sereno quidem Samonico,ingenti doftruia viro, fed maiore curapulcherrimarum literarum multorum^ volumiiiû, duo ÔC lèxaginta milia librorum fuiffe Icgimus: quos omnes Gordiano iuniori eu ius patri foiflêt amiciflïmus ille moriês reliquit ; nobilem làne thefaurû 8^ pT claram gencrofi animi amp;nbsp;humani generis hæreditatem.Hanc igitur graecanini ac latinarum literaru copiam diuinam^ librorum fopelledilem atq^ peritiam, tanqua maximum abfolutiflïmum^ mortalibus bonum fommo opéré perqui rendam in delitiis^ habendam futuris ducibus ac imperatoribus cenfeo: in-terdum^ Corn.Cælfoafrentiricogor,qaitfommum bonum fapientiannfuni mum autem malum,dolorem corporis: quum nee cius ratio mihi videaturab-forda.Nam quoniam duabus inquit partibus conftamus,animo fcilicct amp;nbsp;cor pore:quarum prior,meliondeterius,corpus eft: fommum bonum eft, mêlions partis Optimum: fommum autem malum eft jpeflimum deterioris . Eftauteni Optimum in animo fàpicntia, eft in corpore peflimum dolor: vt igitur fomniu fnalum dolcre,fic fommum hominis bonum fàpere,vt opinor,fine vlla dubitati one concluditur: q? ft qui illam aflequi poterüt,non ad oftentatione, fed ad de-eus,dignitatem,ad commodum ac patriæ vtilitatem,hi mihi videntur fodicita

: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;temac

tem ac beatitudûicm facile pofle contingcre. Aba enmi bona Humana fi cu Hod conferantur,parua ca funt quidem Sgt;^ exigua ab bums g löngiffimè dignita-te præftantïa^ remota. Ptæclarum quiddam fcio dices,Sigifmunde,eft multis imperio eminere,ftd Ipeciofa magis q tranquilla imperii facies eft,8^ qua nulla curiofior,nulla minus libera; immo nulla magis ferua,vt Senecæ placet,conditio eft.Gladiisenim ceruicibus appédentibus,imminét Haftæ vndi^ ÔL Ipicula, ipfi cuftodes timentur ôd comités,nihil non aufuri,ira illos vel inopia. vel aua-ntia militari ad quæuis facinora facile iritantc.Sic Pertinax non ab alio q a fu ismilitibus interfeftus eft, Gc poftmodû duo Maximini pater films,ßcBalbi nus amp;nbsp;Maximus, fie Probus dux clariirimus,fic Gratianus Valentinianus iu nioroptimifratres;illeà fiiislegionibusjbic à fuo comitéproditus:ficinntime labiles alii a fuis hoftibus inuift),fms exercitibus periere: quos milites,focios ac comités appellabant,inuenere carnifices. Adde omnis ætas in imperio re-prehéditur: lènex enim quif^ inhabilis videtur,iuucni quoç additur amp;nbsp;furor. Pulchra eft generis dignitas,îèd quid aliud q quædam ex progenitorum meritis ^ueniens laus videturï* pretiolæ diuitiæ, fed externa rapacis fortunæ munera, quædum quæruntur cruciant; parta, obledando molliunt,cupidinémlt;^ fuccé dut:quæ ilIa pro fua libidine perturbât atq^ permifeet, cui videtur tradit,aufert babentibusîôd rurfum quum vifum fuerit,non iperantibus reddit,eorum(^ bo nos fimulamp;f malos fine vllo difcriminc at^ deledu participes fieri finit.Iliuftrif lima rerûmque omnium blandiftima eft gloria, fed inftabilis amp;nbsp;periculis multis obnoxia, vtpotequæfæpiusfortunæ q virtutiseft beneficium: qua nihil inaniuselTe Theophraftus dixit,nihil pernitiofius Satyricus:patriam nac^ obrut it olim gloria paucoru et laudis tituliç cupido.Formæ dignitas grata eft,led vel fragile bonum vel nulla potentia formæ eft, inquit Nafo,quam Só alienum quo quebonum Bion, deceptionem tacitam Theophraftus, niodici vero temporis tyrannidem appellauit Socrates,naturæpriuiiegium Plato,regnum lolitariuni Carncadcs,eburneum detrimentum TheocritOs,vitæ fiofculûceleriter decideté Satyricus,feftinat inquit,decurrere veloxFlofculus anguftg milèrg^ breuiflima vite Portio,dum bibimus,dum ferta,vngnenta, puellas Pofcimus, obrepit non intellefta fenedus. locunda valitudo. Sed inconfulta iocunditas quæ négligentes amp;nbsp;incautos ferre folcat poireflores,amp; perfæpe morbos accerlcre quos malæ vali-tudinis mtentio declinaflct. Optabile robur: at nullg tantum corporis vires qug vel labore immodico vel morbo acri vel cunda rodente fenio non frangantur, non conficiantur- Sic Herculemdomitorem gentium ab hominibus inuidu, vislatentis mali vicit. Sic Milonem Crotonicnlèm, athletam illuftrem patulis in parte media hifeens ramis arbor vna detinuit, dilacerandunuj Hominem feris præbuit. Literarum autem amp;nbsp;humanarum rerum diftiplina cum virtute coniunda, hæc omnia declinarc amp;nbsp;effugere pofle videtur incommoda. Hanc enim non cafus, nec fortuna violate nec calumnia auferre, ncc morbus corrû-pere,nec ferrum minuere, nec labefadare lènedus poteft : Immo quum cætera tempori ccdant,lola hæc Iiterarumonunienta,téporis diuturnitatc pubefeunt.

*4 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

QgôJ nwximoj bute dijciplint fruâu! afferat phSofofbitt er bißoriifrutn eogniüo,quótiji muximi dueet hißoriam fcripfcre.

Vita igiturliterarum (India quum fînt,vt antêdiximusjinp® rator inuide S/gifmunde Pandulphe,quæ fummum dccusS^ ornamentum ducibusqueant afFerre,erit 86 in re hacilla prx* pollens philolôphiæ tum biftoriarum omnis æui fummopcr^ pcroptandacognitioinam quitj dofti excellêtcs viriquiv^ q funt grauiter ac perite Iocuti,omnem viuendi rationem diftribuunt, vt pars altera fit in præceptis amp;(. inftitutis,pars alterain hiftoriiscol locata- Illa enim viuendi rationem amp;nbsp;legem quum præ (è ferat tradâtqueho-minum officia,quid fit honeftü,quid turpe,quid vtile,quid quemq^ deccar,^]^*^ non amp;nbsp;cætera quidem acri ingenio excogitata in medium afterat,cum tafflCD per (eie explicantur, legnius Icgentium animos iritant fàdûque quodam ' do incrcdibilia iudicantur, vbi vero præclara rerum ac temporum tcftisaccc-dit hißoria,faces qualHam ac ftimulos Gc comparât vt obfeurum baud fit meß teshominum ita tcpelcentiumjclanffiraorum facinorum memoria ad gloM^e et immortabtatis ftudium vehementer accendi.-quod genus PythagoraejDe^^^ criti, Platonis Si. Ariftotelis carterorumque phiiofophorum præceptaiul’^^^ vt accrbilfimos cruciatus amp;nbsp;maxima vitæ diferimina ine.amus,vt fidem iurciu lando hoftibus datam non fallamus, vt coniundioncs padionefque bellicas8^ boftilcs non perturbemus,eorum quidem probabitur oratio,ad rem autc ptO' ficilccntibus torpebit animus, phorrefeet cadetqueiquod fi L.ßruti (acinus in cxpcilendo Tarquinio,aut Scipionis Naficæ inuidi animi magnitudinein robur contra Tyberium Gracebum,aut M. Attilium Regulum, Caffi um Scc uam Centurionem, Attilium militem, aut L. Sicinium Dentatum, plebtium Tribunum, vel Cynegirum quempiam ex hiftoriaru monumentisquafi tdl^ adduxeris, quis eft adeo vecors, adeo exanimis vt eorum exempbs non excite* tur,non animctur,nonimpellatur ad patri æincolumitatem,ad fui fuoruniquc falutem vindicandam,con(èruandam,difcrimina mortélque pro nibilo ducat. Sicenim Mylciadistrophæa (omnos cripuiflèThemiftocb,fic abï funtadmit tandos præilantiiTimos duces Alexandros,Scipiones,Fabios,Catones,R cgulos, Curforcs,VaIcrios,Marcellos, Aemilios,Cæfarcs denique ac rcliquosinnumera-bilescrebro rumore virtutum fuarum incredibili ardore compulfi.Porrôfiali-am hiftoriac vim libet in(piccre,reperiemus ea non minimam nec mediocrein ducibus in confultando auâoritatê,amp; in gerendo peritiam accommodate pof fe :quód fi vetetum res geftas memoria repetamus, inueniamufij maximas res publicas,prtEccllenti(fima régna, potentifsimosdiucrfarum gêtium populos, grauifsimo (ênum adoleuiflè floruifféque confilio,q? bi temporum diuturnita* te,muitarG gentium vcrtiginc amp;nbsp;experientia multa (cilfe, permulta vidilfe crede rentui

rentur,quanti faciemus tonus antiquitatis ftudiolbs homines atqp peritos,qui-bus non vnius lènatus SC imperii, neq^ vnius ætatis, fed omniu pene gentium omnium^ fæculorum res,viîæ cognitæ^ fîntS’quæ omnia Cicero nofter hifio-riam defcribens,paucis SC his quideni verbis expreflit, Hiftoriaeft teftis tempo rum, lux veritatis,memoriæ vita,magiftra vitæ, nuntia vetuflatis. Ex qua de-fcriptione,temporum rationes,hominum res geftas,vniufcuiufquc vitam,natu ram, formam,cogitatus,confiJia, mores, naturae infolita opera, fortunaeque in-fperatos euentus accipies: hac in re aderit quoque feriptorum genus, quah ca-ftren/è,egregiû fànè atque præcelJens, quos ad pacis vîùm bellique temporale gere atep manu verfàre operæ pretium fit: Verum apud exteros quidem Hero dotusille imprimis atque Thucydides:iJJeenim Perfico bello merens,quo tem pore Xerxes in Græciam duxit exercitum,quantû hoc dicendi genere valuerit, eius hiftoria elegantiflime feripta déclarât: Hic vero non fecus cum in rc bellica aliquandiu verfatus eflèt, tandem fe contulit ad feribendam hiftoriam, in qua Ita damit vt cum eius fama in bello non obfcura eflèt, maiorcm ex eo ftu dio q ex armis fibi laudem etgloriam copararet.Idem etiam de Timotheo Co noms filio liceret dicere,qui quum funimus Imperator fuiflèt, elegantifsime p-Icripfit hiftoriam, SC quod magis fcio admirabere,fi frobum non Iegeris,Han nibal Poenorum dux inclytus,tot ratify bellisimplicitus,de Cn.Manilii Volo-nisrebus in Afia geftis nonnulla ocii, folitudinis, SC ingenii fui grxcis literis monumenta reliquit.Iofèphus hebræusgenere,SC Galilæorum duxà Vefpafia-no captus Titóque filio cius relidus, Hierofolymis R orna v’^eniens,nonne bellum quod cum Romanis geflère ludæi omnium maximum atrocifsimùmque, feptem libris digeftum, patri filióqueimperatoribusobtulit ftatuâmque ^me-ruitî'Mittoaliosantiquitatum librosab exordiomundi ad quartûdccimum vf que Donuuani Cæfaris annum,ab eo quoi^ quorundam fèntentia ita vti funt apud noslatinis literis SC orationis venuftateconferiptos: funt qui eum feri-plîfle literis græcis purent,poftea vero in latinum verlos illos è græco,quidam à, Ruffino Aquilegienfi,aliique ab aliis tradudos maliht.Ex noftris quoque duci busnonnulliscum militaflent hoc idem quod externis propofitum fuit,vt nee' in armis ætatem totam contererent, verum ab negotio cäftrefi ad’hiftoricunV ociuni,amp;; ab hiftorico ad caftrenfe aliquando fè mutuô conferrent. Vnde M. * Porcius Cato quem honorisac differentiæ caufa,môdô prifcum,mod0 fuperi-orem,aliquando maiorem, fæpe familiæ Porciæ principem, plerümquc Cenfo rinum doâi vocant,Originum libres lcripfit,cgregium quidem opus atquedif fiifun],amp; in quo fi vfquam alibi hiftoriæ plurimæ SC antiquitatis*monumerita ' extant,eiufcc rei feptê funt hbri côfcripti,lèd primus quæ lint Romanis à régi bus res geftæ cotinet, lècudus et tertius cuiufqtie ciuitatis Italicæ éôditojè,orta

onginem, quamobrem Originû libresinfcripfiflè vilus eft:quartus belluïît^ primum Carthaginenlè,quintus Iccundum, terribile atque mérnorandu qnod' ’ Kannibale duce cum Po. Ro Carthage fubiit.Quæ autem funt cô fupcrftité bella deinde confecla,lèxtus SC lèptimus vfque ad pfæturarri Sergii Galbæ réTgt; ferunt, expofitis etiam in Italia amp;nbsp;Hilpania quæ aut eflent aut viderentuf’

admiratione di'gnißima.Nobilem deinde ducem Q,. Fabiuinjquictiani röniï næ hiftoriæ fcnptor eft Si. cujus orationesThucydidis orationibus fimilesfii iflèaflèruntjmirisin cœlum laudibus fuperior tollit ^tas,quanquani expiäurs. magis q ex literatura nomen inuenen’t. Confimili ratione Syllam Luculli res clanlsimc geftas,memoriæ bopiinum demandantem accepimus,amp;^ ad eum ip-lum qui commentarüs maiore quodam orationis cuItu amp;nbsp;Iplendore caniip-ïàm hi{lona.m expolirc potuiflet. Magna etiam huiufce rei D. Juhi Cæfaris inter cætcros aäa cura eft,in fcribendis fiquidem Gallici ciuihf^ belli Ponip^: iani commentariis(ftc cnim libros Juosappellauit)banc diligennani adhibuit vt ftngulis libris fingulorum annoru res geftas colligeret: libros igitur feptem de beJio Gallicp 8i tres de ciuili Pompeiano Icripfit, fuperioribus auteni oda-uum poft cum necatum addidit Hirtius. Js namc^ hbro vno quæ deerant de beilo Gallicoad finem cum integritate fupplcuitzpoftremo libri funt tresdcA Iexandrino,de Aphricano, de Hilpanienfi bello fenpti, horum auclorem Suetonius qui antiquus 8i nobilis eft fcriptor, efle incertum refert, quod eos fcri-ptos alii ab Hirtio alii ab Oppio efle purent: Hirtius autem in luo odauo gui eft vt dixi de bello Gallico ira præfatur,quôd ifti ctiam tres de bellis quæ in A lexandria deinde gelsit Cæfar Icripti ab eo baud dubie vidcantur: quæ hoc in loco à me dida lint vt vera ac teftimonio Hirtii Si Suetonii approbantur,iD-Icriptioncs tarnen folent memini quædam baud minus fallæ q variæinuenirigt; g? aliqui lulio Cæfari,quidam lulio Cællb,nonnulli Hirtio,multi Suctonionon iftos aut illos modójfed quos nominaui libros omnes de Cæfaris gcftisCluntc-nim numero quatuor Si deccm)inlcrjbant: led vt libet difponant illi,Hirtium , nos ac Suetonium lecuti fumus. Eadcm Cælàriana tempeftate Afinius Pollio,

Dalmatico triumpbo etiam infignis prætermittendus non videtur: et quaquani cloquentiæ fuæ nulla fuperfint monumcnea, cum tarnen biftoriarum fcriptO' rem nobililsimum fuifle memorise proditum eft. Alarcus autem Varro quein ctiam mihtafte conftat, quantum hoc ftudio romanis rebus profuerit, de tem-porum deftriptionibus, de patriæ ætate libri ab eo accuratilsime fcripti dare uftantur. Quid Cicero nofter, orator ampliftimus Si impcratorl’ nonne cum militaflet, hocliterarum genusita excoluit vt de temporibus fuis fcripferit,tOquot; tamque Cyri hiftoriam à Xenophonte conferiptam legendo contriuerit panter Si excuflerj t: annales etiam ab eo eftè conferiptos atque de Cofmographia libros Pri.Cælàricnlîs refert,fragmétum adhuc fupereft.Fuerunt Si alii præ ter bos Romanorum Augufti,maximi ac nobililsimi principes ducefque,orbis ac rerum fummam adepti, hoc Icribendi munus minime alpernati, Odauia-nus Auguftusi mprimis Si Claudius: ille enim rerum à ft geftarum libros tres acdcccm cum efftt in Hilpania Cantabrico tenus bello edidit, hie verb bifto-riam Tito Liuio hortante in adolcftcntia, Sulpitio verb adiuuantc aggreflus eft:in principatu etiam fuoplurima cum litens buiufmodi complexus fuerit hi ftoriaeque ftiæ initium lumpferit poft cædem obitumque Cælàris didatoris,pn oris materisE duos,poftcrioris vnum Si quadragita libros reliquit.Huius etiam h’terarix Si hiftoricæ famæ ta cupidum Hadrianum fuiHc nouimus, vt rcrura fuarum.

fmrum volumina notauent,fàmiliaribus libertif^ fuis nominibus eorura in-fcriptis inuulganda contulerit: Gordianus denit^ fènior,Panegyncum fîue lau des Antoninoium omnium qui fuperiori tempore fuerantoratione foluta con gefsitinhbros,amp;^ etiam Antoniniados,hoc eft, Antonini Pii Sgt;C Antonini Mar ci elegantilfimis verfîbus in triginta libfis vitam illorum 8é bella publiée pri-uatim^ gefta perfcripfit.Taceo alios innumeros rerum geftaruni audores,fine qui bus prædara luperioris temporis vtriufq^ linguæ regum ducû ada, aut penè deperiflent, aut efl'entin tenebris perpétua obliuione fepulta: vt^ ad vrbi-« uni iani maximarum nomina conuertatur oratio, nonne fuo lam igné côiuni ptum effet llioiffNum conlumptg Thebæ^num MicenæfLacedæmon, Atheng^ num Corintbus, Carthaginis Byriàjac veteris mœnia Babylonish quid Roma denique ipfa,vnica quondam mundi gloria aç clarorum tot virorum patria-amp;C domiciliumh nihil profedo, nilîamp;græcis amp;nbsp;latinis rerum geftarum fcriptioni-bus fufcitaretur: bac enim re vna muti loquuntur, ablentcs adfunt,mortui vi-uuntiMortuorum enim vitaCvt inquit Cicero)in viuorum memoria confîftit quo fit vt res ab noftra ætatc memoriâque remotas melius cognofcamus^fi nio-* do fint dans audoribus illuftratæ, q qug recentior dies attulit: cum qui ne vn-quam vrbera viderint,illuftres tarnen Romanos réfque eorum magnifiée geftas ita norint vt res omnis penè longe melius g qui à mùltis fæeulis eitra inde ori-undi funt cognouiffe videâtur . Poftremo ad ea quæ adeunda ineundâque funt locorû genera,nihil eonducibiliusq regionu terreftriû aut raaritimarû fcientia, cum non folu agros,fyluas, nemora,iàltus, montes,flumina,laeus,ftagna, por-« tus,8ô maria,, fed tot oras orbis amp;nbsp;vrbes,fparsâque imperia et populorû diffonas difsidentes^ liguas ita defcribit, vt no ta ore ac méte g oeulis legere te reputes . Quocirca et præclarufvt inquit Flaeeus) et vtile nobis exêplar ^pofuit Vlyxes, Qui domitor Troiæ, multorum prouidus vrbes,

Dum fibi dum fotiis reditum parat, afpera multa Pertulit,aduerfîs rerum immerfabilis vndis.

Illud quoç in eodem genere Alexandri Cæf. inftitutum fæpenumero feitum et niemoratu dignum mihi videri folet,qui fapientcsobeundis in rebuseonfiliari-os biftoricos confulebat,8ô milites veteres benemeritos ac locoru gnaros, vt fi quid huiulcemodi fuperiori ætate bene adû effet, vel vfu ^baret, vel melius ac prudentius cerneret .Prædarum amp;nbsp;illud quoc^ Demetrii Phalerii, Ptolemeum Aegyptium admonentis vt libros in quibus iufti regis officia amp;nbsp;illuftriû prin -cipum vitæ ac mores literis demandati client, 8^ ftudiofè legeret 8é de manibus nunqemitteret.Huic côfentaneum non minus eft quod à Scipione Aphricano, diuino homine oblèruatum inuenimus,qui non tâtûftudii operæcp Xenopho-tis ledioni in qua Cyri vita cotineri dicebatur impendiffet ,ni bejlo vel pace ex iftimaffet earn fibi ledionem plurimum ^futuram:nec Catoille Prifeusaliam obeaufam manu fe fua nato res geftas maiufculis literis exarallc teftatur, nifi vt domi maiofum virtutis fîmulacra filio vfui forent et adiuméto.Quæ cum ita fintjCgregium fane côfumatûmq^ belli ducem neminem elfe poffe arbitramur,

qui non haruin rcru cognitione dodnna ad ca quæ fibi propofita funt niu-nera tradanda inftrudus atquc ornatus acceflènt, qui non ea quæ de bonis rebus amp;nbsp;mabs,de contemnenda pecunia,gloria propaganda,frangcndis cupidiw tibusjconformandis hominum nioribus,excipiendis periculis ac morte,pro ho neftatc appetenda fapientiflïmi viri maiores noftri monumentis fuis fcriptano bis rcliquerunt,non modo audierit,Iegerit,verlàuerit,verum etiam in hisexer-cuerit fc diutius,amp;^ earum exempla ab omni memoria antiquitatis cognouerit, cognitâque tenuerit,non minora denique priuatim publicéque Pythagorâ,Dc mocritum, Zenoncm, Chryfippum, Platone, Ariftotclem,Liuium,Saluftiumj Herodotum, Thucydidcm,Ephorum,Theopompum, cæterofque fapientes C' gifle aflèrétes,q fi duxiflet excrcitus,gefliflènt honores, leges tuliflent,ncc folun^ palmas 8ó coronas hïs tribui oportcre,fed etiam decerni triumphos8lt;^interne orum fèdes eos dicandos iudicare.

Dt Elo^uentia quanlümque huic ipfa rei eonducat, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cdpgt;

huic,ni tallimurjilla quæ rede à præciaro poeta flexa-nima dida cft omnium regina rerum oratio, hac quam modo dix-imus hiftoria formofior multo ilIuftrior.Sed cum duplex fit orati onis ratio 8^ in altera lèrmo £t, in altera contétio, non eft id quideni dubium quin orationis contentio maiorem vim habeat ad gloria: ea quam eloquentiam dicimus.Sed tarnen difficile didu quantopere conciliet ani mos comitas affabilitafque lèrmonis.Extant cpiftolæ Philippi ad Alcxadrun^, Antipatris ad Caflàndrum,amp; Antigoni ad Philippum filium,quibuspræci|^^ unt vt oratione benigna multitudinis animos ad beniuolentiam alliciant, litefque blando appellando ferraone deliniant. Quæ auté in multitudinecuni contentionc habetur oratio,ea fæpe vniuerfam ita excitât gloriam,vt flagratt® cupiditate animi ab improbitate,auaritia, luxuria,ignauia,defidia,flagitio de-terreantur:Remifli vero atque languentes metuquc abicdi,ad virtutem,digfi^' , tatem , dccus ac gloriam excitentur, inducanturque in fpem cogitationéniqgt;^^ | meliorem: quæfingula licet nifi ab hisquinaturashominuvimque omnéhi^' manitatis caufafque eas quibus mentes aut incitantur,aut refledûtur,quos ïolophos elfe nouimus,8^ quibus hi loci potilfime debentur, profpiciantur,tarnen nefcio quo pado amp;nbsp;ira mifericordia omnilque animi fufcisatio in po reflate efl oratorum: quorum foelicem ac bcatam eloquentiam ab omni populo fuiflè fpedatam,amp;veluti numcn quoddam celebratam non ambigimus,quuin neque nos lateat ab ca quam fæpe tyrannos vrbibus ciedos atque fublatos,fcda tas difeordias, mitigatam inuidiam, turbulentos ac feditiolos ciues oppreflbs» plurimos ad honores ac imperia magna prouedos,plurimafquc partas vrbes, qu^ ita fuifle fuperioru téporû demóftrateuctus,etclariflimoru virorû illuftriu^ rcru publicaru teflat exépla: at^ vt â noflris his in rebus qui multû. valuere nol-tra fidé fumât oratio,Quis dubitat aliter hac comitate et fermonis affabilitate militari^ facûdia et bellis accommodata fieri potuifle à L.Brufo,fpedat^ no bilitatis viro fadû elfe fcimus,qpotdiflîmû regécxpulerit,ciuitaté^ ppetuoiugo liberarit.Paulo ctia poft reges exados,quis nefeit hac ipla oratione plebé arnia-taiu

tam vanïs ftimulata iniunïs à patrïbus difîïdéte prope ripa Anienis fluminis cûç mótéqui lacer dicitfîue cuius Piio teftatur Auétinum occupatCjMeneniu Agrippam graue ca tempeftate virû dicendo fedaflè^ poflunius Appiû Claudi-uni ampliflimû virû lenedute ac oculorû orbitate cofèduni bis ânunierare,qui a fdiis kdica. per forum deuedus in curiam,his auditis quæ in fenatu prgcia-rèamp; humaniter à Cynea dida erat, tjuû 8t liberationécaptiuorû auxiliû ad fubigédam Italia Po.Ro.Pyrrhus ot}erret,ac pro his nihil aliud g amicitiam lîbi tarentinis^ fecuritatem poftularet,pluribus ad earn rem inclinantibus, ma gnifica oradone audor fuit vt eiufmodi pacis quæ plurimum turpitudinis 8ô inlïdiarum habitura erat,foEdus nullo pado reciperent. Pofîumus merito M . Tullium Ciceronem lèrmonis amp;nbsp;contcntionis præftantia omnipotétem dicere ^ui Verrem audacilfimum hominem fceleftum^ criminibus fuis oppreflitjôô ferocilTimis Icptum armis nihilœ non aulurura Catilinam inermis exterruit, ac deincendio vrbisamp; ciuium languine cogitantem trulît in exilium: qui mg niaroinana,teda,templa,capitolh arcem,bonorum lares,totum deni^ corpus impcrii impendenti iam præripuit ruinæ: quo merito primus omnium(vt induit Plinius) parens patriæ appellatus, vt qui primus in toga triumphum lin-guæ^ laurcam meruit,facundiæ literarûm^ latinarum æquè parens,omnium triumphorum lauream adeptus maiorem,quanto plus eft ingenii romani termines in tantum promouilTe q imperii. Addidit etiam Cæfarem didatorem iplîus quondam Ciceronis hoftem de eo talia fcripfiflè,ex teftibus inimicitia fi dem fibi fumèns:qui amp;nbsp;iple quantum militari valueriteloquentia,nemini me-diocriter etiam erudito ambigendum eflè ccnlèo:quippe qui aut dilèrtilTimos dicendi artifices æquauit,aut excefliteloquio.acculator namij Dolobellæ plus q militarc fit munus,fummi oratoris officium impleuit:in qua quidem aceufa tionc cxtorqueri fibi caufam optimam L . Cottæ patrocinio queftus eft , quo verbo fiicûdiæ vim exprcffit,vt Valerio videtur. Nimirum verbum extorque-rehanc vim habet,vt reusille no ex facili fed ex ardiffimo quidem indiffolu-bili^ laqueo verbi vbi cæfareo eloquio vidus erat, præreptus videretur : poft quam accufationem(vtSuetonius inquit)haud dubie principibus patronis an numeratuseft. Enumerarc poffem quibus præhis eius oratio ita militum animos incenderit vt periculi omnis immemores,læti etiam exulrates in lerrum ruerent,quas ingentis exercitus lèditiones,comprefferit,quot armatorum milia folus amp;nbsp;inermis oratione terruerit, vfqueadeo vt ad nutum perorantis inuenti fint,amp; qui colla porrigerent,amp; qui fèrirent qui vero gemeret nemo, nifi amp;nbsp;narratio longior foret. Nec Auguftum inter multa animi ingeniiq^ fui bona ah huius quam modo diximus paterng eloquentig ftudiis abhorrentem nouimus* Nam vt de illo lcriptum eft,genus loquendi Iccutus elegans amp;nbsp;temperatum,prg cipuâcura duxit lènfû animi quàm aptiffimè exprimere,amp; amicos irrifit verba infolita amp;nbsp;obfcura captantes,8Ó hoftem increpuit vtinfanum ea Icribetem qug admirationis plufq intelligentiæ allatura effent animis audientium .Nec eft mx bi de eloquentia clarorum ducum feribeti Afinius ipfe PoUio filentio obruen-dus,quem( vt appareat fuum cuic^ ludicium fore )medium inter duos eloquen

tifCinos latinorum M. TuIIium T. Liuium Serieca conftituit,ita non fpef' nendus audor.Tres enim vult cfle eloquentiæ pnncipes,quos in epiftola dam vide tu r omnibus præferre,fecund urnquot; faciensPollionem,cuius orationem Ciceronianæ diflimilem falebrofam;.amp; exilientem dicit,amp; vbi minimeexpelt;^cs reliduram.Si veró Portii Catonis quifpiam quærit eloquentiam in orâda cau-fa, bratoriaî artis magnum ea ætate decus illi partum dices quippe qui oninis generis eloquentiæ eius orationes tam multas pro fè, pro aliis in alios cgcn^ iic^ perorauerit vt non ab re romanus in vrbe Demoftbenes diceretur:id ' iîbi nadus præ cæteris vt eius proprium fit quater et quadragies caufam dixiflè, liée quemq fæpius odioamp;!^inimicorum fimultatepetitum,ac fèmpcr inuilt;îluin ôd abfblutum : cuius eloquentiæ vim atq; naturam quum ipfè probe noflct,ac iuuentutem hortaretur ad audader pugnandum,afrerebat verbo magisquam enfe,amp; voce quàm manu plerumqj euerti amp;nbsp;confternari hoftes foIere.Excellen tem egregiam quotÿ L. Crafli tacundiam fi aliunde nefeiremusbineliccreC intelligerejquôd in libris de oratoreM.Cicero mortem eius magnificentifbnie deplorans, omnes illum femper cloqucntia,paucis verô ante obitum diebus fc-fe etiam vicifTe commémorât .Certatim quo^ fècuni eloquentiæ ftudiofôsad eu locum quem nouiffimê pedibus illc cakauerat, poft ipfius mortem rediif' fc,captus dukedine recordatione lermonis quem ex eo nuper audierat,amp;^ ve-lut iterum auditurum. Addit etiam id vni Crafio fingulariter contigiflè,vtquo tiens peroraret tonens folito al tins ac fine exemplo locutus videretur.Eniniue* roquia fama buiusaliquanto apud vulgus ignotior eft non alienum exifti«’^' ui duo etiam M.Tullii dida fubiiccre,quibus de bac rc prg cûdis fides haben* da eft.Nanque apud eum ita fcriptum inuenio, Craflo dicente,nemo tam arm gans qui fimifiter fc vnquam didurum cflè confideret:8ó itefum,omnibus au* ditis oratoribus, fine vlla dubitatione fie ftatuo amp;nbsp;iudico, neminem omnium tot amp;nbsp;tanta quanta fint in Craflo babuiflc ornamenta dicédi.Idem de Mgt; An tonio teftisadeft . Siquidem cum quodam in loco de boe dét^ fuperiorcfimul loquens dixerit fuiflè vtrumt^ tum ftudio ZL ingenio dodnna prgftatem om niDus,tum in fuo genere perfedum, vt neqp in Antonio deeffet ornatus oratio-nis nec^ in Craflo redundaret, alio tarnen loco omnium quos ipfè audiflètelo-quentiflimum ait Antonium,quafi de induftria dubium relinquens,quótanta-rum laudum ftateram potiflimum inclinaret. Verufama hums vulgatiorvi-dctur,cui multü adiecit nouiflimus dies quomigrauit è vitaiin illa enim tepefta te Mariana vbi nullus mifèricordiæ portus erat, iufli fcelerum miniftri Anto-nium trucidare,vbi domum eius peruenere, Antonium intuétes ac alium alius ad c^dem hortaretur præmitterétq^,tanta fuit oris illius dukedo,fed quidam perfuadendi dea potius, vt loqui quum inciperet, milites omnes præter vnuffl Annium eiusoratione deliniti,diftridos iamSó vibratos gladiosincruentos va ginis r£dderent,ac à fummo furore protinus ad fummam mifericordiam con-ciderent.Huiuseft etiam ille ad perfuadendum effieax adus orationis,cuiusin oratorc fuo ahif^ in locis meminit Cicero; cum enim M. A quilium qui conful amp;erat dux apud fènatum populum clarus, omni tandem honore fpolia*

tum 8ó ad extrema fallacis fortunæ précipita tu ni lenem in capitali caufa dcfen derct, in medio oratioms ardore amp;nbsp;deformem Iqualentemque reum lubftuht putremque eins difcindens tunicam ac generofi quondam tunc mifèrandi’pe-doris cicatricesiudicibus oftétans nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ad C.Manum qui inter allantes erat

verfus,amp; vt collegæ dudum milcreretur multis cum lachrymis often tans, mi* fericordiam omnium concitauit:vt^ ad exteros prolabatur oratio,quibus ca* tere in boc quidcm fermonis genere non poflumus, occurrit nunc qui primas militaris buius eloquentiæ partes fîbi vendicat Pififtratus, quem rara quadani doquentia florentem A thenienfîbus imperitaflèpaticntibus atq^ vitro ei defe-rétibus imperium conftat:quod nemagis obliuionc quàm iudicio fàélum exi ftimetur, ex co coniici poteft,maxime quum Solon orientem Pilîftrati tyran-nidcm multo antê pro{picies,euocata concione ^fedus in publicû lorica arma tus 8^clypeo,infidiasct improbos conatus eiusaperuifTettneij folum orientem, very quum rclida patria depolîtis ante curia armis in Aegyptum indignabun dus nauigaflètjatqp inde Cyprum profedus pôft ad Croefum puenicns atc^ inde in Ciliciam Pififtratum in tyrannide perlêueratem didicifle t,eos rurftis per epi ftolam fie monuit, Siquidem per veftram vccordiam dira toleratis,nihil in bac parte dns acceptum referatis,ipfi cnim vobis horum caufà cftis, qui pignora vt duram lèruitutem patercminidcdiflis: veftrum vero vnulquifquc vulpis vefti-gnsincedit,omnibus autem leuis amp;nbsp;ftolida mens cft: quippe viri Jinguam 1èr-moncni^ varium plenum aftu 8^ fallacia attenditis, rerum exitum confide* rare nefcitis.Huius quoque tyrannidis eloquentiæ fucceflbr Pericles dicen-do tam fimilis fuit,'vt qui bunc audirent, ilium le audire arbitrarentur, fi modo vnquàm eum audire contigilTet: hoc tarnen ifte præftantior, quôd alter cio quentiam armis adiuucrat: huic eloquétia Ibla fatisfuit ad imperiij, quod di uturnumgeflît8c magnificum.Quadragintaenim annosrempub. tenuit,co-démque tempore 8è vrbanis rebus prefuit Bé bcîlicis incrmis iple.Sed tarnen ar matafultuseloquentia, didu mirabilc vt quum aduerfus omnium falutem di-ceretjCum voluptate fuma omnium audiretur .Quid Alcibiades, Clinep fib’us*. Atheniéfium 8C iplè imperator fummus mari ac terra,nonne tanta eloquentia præfiitillè ad tantâ^ rei militaris gloriam perueniflè perhibetur vt vtra(^ in illo duce laus de exccllétiacertare vidcatur? qui quod ad reliques attinet tâtum dicendo valuit vt nemo ei dicédo polTet refiftere. Hanc indem oris orationis^ vim atej potentiam apud HomericumiNeftorem, veluti quodam ingenti fpe* culoclanus licet infpicere:nam quum duo totius exercitus columina diffidcrét, Agamemnon regno pollens 8C Achilles potens bcllo, defideratur vir cuius ore mclledulciorproflucret oratio,peritia multa memoratus,qui Atridæ fuper-biam fedet, Pelidæ lèrociam compefcat atqp eos audoritate auertat, exemplis moneatjorationc pcrmulceat. Similiter apud eundem poètam quum in conci-lio Græcorum Agamemnon fopitis fomno membris,quod de inftruendo pras liovideratefferret in medium,Neftor fidem rclatis concilians,cxercitui non mx nus eloquentia q reliqua omnis multitudo ferro 8è viribus fuit adiumèto. Ea-dem ratione dux ille inçlytus Gracciae non tantum, immo nunquam (fi Cice

roni crediinus ) optabat vt Aiâcis fimiles haberet milites, led vt fapientes finii les Ncftons. Quod fifibi concederetur, non dubitat quin brem tempore Troia £oict peritura. Adhec etiam accedit focraticus ille Xenophon,qui optimum Hi cebat vel tribunos vel eqmtû præfedos cloquentia prgftantesparare vcl oratores idoneos in cocionibus caftrenfibus adhibere,qui equitibus peditibufi^ vi 0T2ti onis èé copia tcrroré incutiant metu quo meliores fiant: ledent etiam ad tran quilliorem partem traducant, fi quando temcre cocitati fuerint: nec aliam ob rem deiii^ Pyrrhus ille fapietilTimus rex 8i. imperator dicerc Iblitus eft, Plures à Cynnea verbis quam ab le armis vrbeselle partas:niliqgt; omnia Euripidis fententia conficit oratio,quæ baud hoftile ferrum conficere poteft

De poetii,qui fruâus ex e'UaC qui äudiendi,qu'que repudiandi fint, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAP.H'

Vmque finitimi lint oratoribus poetæ reges^ fuperiori tempore indyti duces quum bellum inituri elTent facra mulis de more ante perfoluerent,vtpote quæ difeiplinæ iudiciorum^ meminiflentjquo faciles ac promptæ periculis adefletamp; facinora præliantium me* moratu digna redderentur;eos audiendos legendól^ quum inhæreant pcnitus niétibus elle operæ pretium arbitramur; maxime quum magnam Ipcciem Ho-drinæ atc^ làpientiæprælcferant: Cætcrum hi quum multilormesvarii^ftit, vt Tragici,Comici,Epici,Melici amp;nbsp;lambici ac dithyrâbici,apud(^ aliospoêta rum alü celbria notatione digni,alii habeanturin prætio,vt facile lècernipoi' fit exhis quiledione nollradigniquluecxigendilînt,diuilîonisgradibuscx-plicandum eft. Poétæ itaque omnes aut tantum conciliandæ auribus volupf^' tis aut orationis quoque ad raeliores vitæ vias gratia fabulas finxere,audltui® priniis mulccnt: veluti fcenici,de quibus nihil aliud eft quod dixerim in tia quam q? Romani veteres apud quos nunq Tragœdip liue Comoedig probare fua in feenis ac theatris flagitia potuilfentjCos non admilTuri fuerant nifi fuctudo vitæ pateretur, à rebus diuinis Liberi patris, Apollinis^ fûpto princi-pio:abhiscnim Tragoedia amp;nbsp;Comoedia fumplerunt exordiû,didâqueTragce dia proinde codem nomine quo facer hymnus Liberi patris, cum hymnusille fortia fada laudes Liberi patris cócincbattita amp;nbsp;hæc tragoedia non nifinia' gnorum amp;nbsp;fortium virorum vida reprehcndebat,vel ex vocis vaftitatenoini-nata quæ concauis rcpercullionibus roborata,talcm lonum videtur elFicere,vt pene ab homine non vidcatur exire: erigitur ante in hyrcinos pedes,quia fi quis inter paftores tali voce placuilTet, capri munere donabatur: vcl q, hyrco orna' batur inter alia præmia eius carminis lcriptor,vel quia corium hyrci plenum muflo folenne præmium cantoribus erat, vcl ora fua fecibus perliniebat See nici, ante vfum perlonarü ab Aefchylo repertum,fex cnim græcè dicitur rpi/^: 8^ his quidem caufis tragœdiæ nomen inuentum .Simili modo quum poft ion go tehipóre Apollini nomio vel Arifteo, id eft paftorum vicinorumue præfidi deo fàcra amp;nbsp;ludi inuenti celebraretur circum Atticæ pagos vicos 8^ villas8^ compita vbi rufticl geftientes humanos aftus lætilTimis tarminibus irridebant facer hymnus Apollinis cantus ellet,qtii comoedia diccbatur,vt opinor apagis 9^ cantilena compofito nomine,vel'àgræcoquot;quôd eft comelTatum I’re cantantes, confuctum

confuetum eft ibi nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ft cut in facris Liberi rcprehcnlon'a carmina recitarii

fed quæ non reprehendercnt nifi vida, agricolarum SC niedicorum hominum quorum file erat conuentus maxime apud Græcos,ctiam primum fuit lege con ceffani,vt quod vellet Tragœdia Hue Comoedia quodam quali Iudo,falfa 8^ fa-ceta reprehenfione compolita 8C dignitate orationis amp;nbsp;vtilitate corrigedorum niorum nominatim de quo vellet diceret:quod ftiisteporibus profuit mukum^ quum vnufquif«^ caueret culpa ne publico Ipedaculo dcrideretur. Poftca vcro quam viAor populus prius Athenienfis, poftmodum Italiens cap it agros 8C vrbes extcndcre ÔC multitudine ciuium creuere fadiones vitia,taDtóque poe-tæ pro materia vitiorum acrius reprehenderent vt ètiam ad^nobiles vfque con-fcendercnt,nec folum homines improbosin repub.8^ leditiofos,cæterum non-nullos virtute ac magiftratuu dignitate praeftates nulla lacefliti iniuria,vt Ncui us f^penumero Metellos lacefleret atq^ vexaret,nob]litas indignata legem dedic ne quis nominatim feprehederet quemquam .Horatius.Luftt amabiliter donee tarn fæuus apertam In rabiem verti coepit iocus ac per honeftas Ire domos im-pune minax, doluere cruento Dente lacefliti ,fuit intadis quoque cura Condi-tione fupcr communi; quin etiam lex Pœnâque data malo qu^ nollet carmine qucnquain Defcribi.Hac lege flue poena quum aliquanto tepore filuiflcnt à con fuetudine prifca deterriti,nihilcp didareiit, rurfus aliud genus didaminis ador ti lunt :ibi cnirn Satyra lumpfit exordium quæ à Satyris quos in iocis femper petulâtes dcos feimus elTc vocitata eft,quida aliunde nomen praue putant: Hæc igitur Satyra eiufniodi fuit vt in éa duro veluti amp;nbsp;agrefti loco de vitiis ciuiu ta, mé fine vllo proprii nominis titulo,carme effet: quod item genus comcedig mul tisobfuitpoetis quum in fufpicionem potentibus ciuibusveniflent,illorum fa-fta defcripfifle in pcius ac deformaffe ftilo carminis. Hoc igitur malo coadi funt omittere fatyram St aliud genus carminis,hoc eft, nouam comoediam in-ucnirc; Græci quamquam impudentius, tarnen conucnientius licere volue runt,cum viderét fuis düs accepta ôô grata efle opprobria,non tantum hominû verumetiam ipfbrum deorum in fcenicis fabulis,fiueàpoetiseflèntilla côfida, fine flagitia eorum vera conimcmoraretur agerentur intheatris, atc^ ab eo-* rum cultoribus: vtinam folo nfu,ac nonetiam imitationc digna viderentur, quale eftillud apud Terentium ,dum flagitio louis optimi maximi adolefcen-tum nequitiam incitaret.Quid enim ingenui iuuénes aut virgines ipfæfacicnt, quum hæc amp;nbsp;fieri fine rubore 8C fpeâari ab hominibus libenter cernant^nónne admonebuntur quid faccre pofrint,8^ inflamabuntur libidine quæ v.ifu maxime concitatur^At Romani quàmuis noxia iam fufpicionc premerentur vt illos deos colcrent quos videbant Gbi voluifle fcenicas turpitudines confècrari, fuæ tamé dignitatis memores ac pudoris adores taliû fabularû haudquaquam hono rauere more Græcorû : fed artem ludicrâ feenamque totam in probro duxerc, genus id hominû non modo honore ciuium reliquorum carere,lcd etiam tribu immoucri notatione ccnfbria voIuerunt.Nam quaquam ibi adus mufici etpru dentiffimi fieculi dida floruerunt, ætas tamen fubfequens mifeens ludicra pri-feoru inuenta traxit ad vitia,amp; quod honeftæ eau fa delcdationis repertum erat

paulatim honeftifTimæ difciplinæ impioborum confortia fugientes, verecun-da fe exinde confideratione lubtraherent: 8d confultè id quidem ‘Quid enim liud quam libidines edocent3lt;^inftigant hiftrionum impudentiffimi niotus, quorum eiieruata corpora, 8^ in mulierum inceflum babitum^ mollita dicas foeminas immodeftis geftibus mentiuntur Quid de mimis dixerira • corruptelarum impudcntiæque omnis difciplinam humanarum rcruiuiffli^^ tione præferentibus, qui docent adulteria dum fingunt,8ó fimulatis ftupris eru diunt ad vcra^quód fi nullus fcænicis ad honores dabatur locus,conlènrancum videtur vt ipfi poetæ talium fabularum compofitores, qui duodecim etiani w-bularumlegc prohibcntur famam lædcrc ciuium , non minus quàm adores habeantur eiedi.Plato ctiam quum rede formaret qualis efle cjuitas de beret quam finxit, quâmque optimis moribus 8^ optimo rei publicæ ftatu, tan quam aduerlarios poetas omnes (Homerum tarnen excipiens quem honora -biliteradmonetphanum ei conftituensamp; vnguenta fuperfundens) vrbepeH^n dos ccnfuit,ne redam opinionem de deo fabulis forte deftruerét, deoruni inin rias indigné ferens,animôfqueciuium,tahû ledionefocari corrumpiquc. HuiC illud quoque apud Lacedæmonios perlimile probatur,qui Archilochi poet^n bros é ciurtate lùa alportari iuirere,quôd eorum parum verecundam,paru con-tinentem ac pudicam leéh’oncm non virtutum femina fed labern quandampu tins amp;nbsp;iuuentutis corruptelam viam^ ad obfccena fingula præftruenteni arbi-trarentur. His proximi funt qui auditum ctiam mulcent,lèd rllecebris ac fois amoribus refer«, lafciuiæ omnis intemperantiæ Icgem prælèrentes : qunles MarfumPedonem,Aediuium Zetulicium,PortiumTheium Laceda?moni' um;Meminium,Titydem, Cynnam, Cornificiû, Anlèrem, Hortenlîuni, Set' uium,GalIum,Catullum,Caluum,Propertium,Tibullum,Apicium, muHereiu Lefbiam: Nafonem^ poftremo omnium lafciuilfimum fine M . ValenûMar tialem:8^ quicquid Melicorum,fiue Lyricorum, fine Dithyrambicorûcrithu iufmodi:quod didu licentiusac procacius videaturrquum horum omniuiuH' hri ponus Veneris miliüam quàm Martis ftudium Séinftitutaperftruerevide-antur. Molliunt enim fortilTimorum hominû animos dulcedine lira,8^ ita nwj hunt vt non legantur modo lèd edifcantur:fîc^ ad malam rei domefticæ dil-ciplinam vitâmque omnem quum acceflèrint neruos virtutis omnes elidunt • Sunt Epici alii qui fumma vi eloquentiæ carminîfquc præcellêtia per turpia licet 8C indignanonnunquam effluant : perplurima tarnen ac maximapcrcla-riflimos duces bella memoratu digna lub honeftis rerum figmentis acvelanii' nibus ad varium optimùmque degendæ vitp genus propius videntur accedere. Hi funt qui fuppliciis pœnis improbos homines variis terrent agitant^ ter-roribus,eos quiecontra iufti probi^ fuerint, amp;nbsp;ob patriani pugnando vulnera pafli,Quîque làcerdotes cafti dum vita manebat,Quique pii vates et Phcebodi gna locutiJnuentas aut qui vitam excoluere per artes, Quiç fui mcmores alios fccere merendo,puros,impatibiles amp;nbsp;beatos in coeluni prouehi virtutum mentis , vel in campos quofdara fortunatos rapi hic vbi mira voluptate fruantur :

Hoc in genere quum multi nobis occurrant poetæ,omnium clariflïmi Homerus 8lt;J Maro phmi lè ingerunt. Apud ilium nanque operæ precm ett videre quai prouifio ducum in bello, qui aut aftus aut fortitudo miJitum,quod infidiarum genus vel cauendu vel inferendum, quæ deinde monitio,quod confilium, quod genus Aeneas prælio Troianorû dux, Græcos magna vi pulfos in caftra rede-gérat: quum^ audacius furgeret ac iam totum agmcn obiicerct caftris, aduo-latad eu Heâor amp;nbsp;fenfim circumlpedé«^ agerc monet,affirmans eum qui exer citum duditet,non tam audacem quam cautum eflè debere,quod quanti exifti-mandum eft prælèrtim ab Hedore audaciflimo traditum,tute Sigifmunde eum verfa atque peruolue. Apud eundcm quo^ poetam Iris fiue foninus vt alii interpretantuf,nonne ad Atridem milliisquum dormientem comperiflet, cor-n'piteum verbis negat^ dormiendum eflê,cui tot populorum,tot gentium laïus cómilTa eft,ac tantarum denique rerum incumbitprouifiofPoftremo quuni rebus dubiis amp;nbsp;afflidis Ipedatores deligendi funt, qui nodis intempeftæ filétio caftta boftium pénétrent,uónne Vlyxes inibi cum Diomede deliguntuf,velu-ti confilium amp;nbsp;auxiliü,veluti mens amp;nbsp;manus,animus quoque 3^ gladius ^Quif-quis igitur concionator aut imperator fumus effïci voIuerit,AcbiIlis aut Aga-niemnonisfe fimilem fieri cupit,islèin huiuspoetæ difciplinam tradatjlibró^ de manibus nunquam deponat,quod ab Alexandro ficut ex ipfiuspcipi poteft cpiftolisfadum fuilïè proditum eft. Is enim rex difcendi legendi^ auidus, Ui-* adem in qua rei militaris viaticum exiftimarclbJebat ô^appellare , Ariftotelc exponcntcperdidicit,eam Temper vnà cum pugione fub puluino iacente tenere folitus,qui itidem quanti eundem poetam fecere vifus fit, ex hoe maxime liquet: bic enim quum inter fpolia Darn regis deuidi vngudorum ferinium re-periflet auro gemmilque expolitum ac eius fcrinii varios vfus amici oftetarent, immo inquit librornm Homeri cuftodiæ detur,vt preciofiflimum human! ani mi opus quam maxime diuiti opere conferuetur. Apud hunc verb huius quem modo dixinius Homcri in omnibus fere emulu Maroncm, decile quid poteft^ cuius poëfim nedum viaticum, cætcrum totiuspenè rei mifitaris eile dilcipli-nam non dubium eft,in belli tempora pacifique diuifiam i Quod etfi fiatis diui-ni operis eius conftet initio , apud eos tarnen qui mentem eius enucleatius per-fcrutantur potiffimnm eftintucri.Nam fi mifitarisiufticiæ Ibrmam et tremen-dum confiufis imperium ab eo quæris,occurrit tibi ilico in primis Brutus,deinde Torquatusrigidisfaficibus, immolæuis fiecuribusin filiospatriam amp;nbsp;rex bellicæ dificiplina acerrime vendicantes. Si fortitudinem, adcrit Horatius Codes qui pro ponte fiuplicio ftans, minitantem Porlcnnam exercituque eius qui grauiffimo bello Romanos vrgebat,aufius eft 3C potuit dum pro lalute patrip di micat donee pons ip fie Iblueretur à tergo in arcédohofte fiuftincre.Si luedis pe-riculis publicis priuata piacula,Decii præfto fiunt,vt illis cadetibus 6Ó iram de-orum fianguine fiuo placatibus romanus liberaretur cxcrcitus.Prætereo Camil-li vidoria de Gallis, Colli clariffime res geftas.Fabricii amp;nbsp;Curii vidus tenuita-tem eorumque duriuam amp;nbsp;contincntiam,Fabii moram et plurima huiufinodi in bello 80 pace non minusegregia mentem fubcuntia:qusomnia poëtam no

bilcm minime latiierc dicetem, Interea mufis animus dum mollior ^tas,Et qux mox initure Iegas,nec definat vng Tecum graia loqui,tecum romana vetuftas. Antiquos euolue duces,afluefce fufurae Militiæ, Latium retro te confer infuU. Libertas quæfita placct,m ira here Brutû.Perfidiam danansMctii iàtiabcre pce-nis.Trifte rigor nimius,Torquati relpice mores. Mors impefa bond, Deciosvc nerare ruentes.Vel folus quid fortis agat te pote foluto Oppofitus Codes,MuU te flama docebit.Quid moraprofpiciat,Fabius:quid rebus in a.ramp;is DaK oftendet Gallorum ftrage Camillus. Difcitur his nullos meritis obfiftcre cafus, Prorogat ætcrnam feritas tibi punica famam Régulé,fuccelTus luperentadiier-fa Catonist Difcitur hinc quam paupertas fobria poflit,Pauper erat Curius regem quu vinceret auro,Pauper Fabricius Pyrrhi quufperneretaurum,Sordda Scrranus Mexit didator aratra, Luftratæ lidore cafæ fàcef^ làlignis Poftiby® affixi,colledæ cófule mefleSjEt fulcata diu trabeato ruracolono.Prætcriesita reliquos ex noftris,cxterorü nonnullos Tirtheum^ Lacedæmoniorûpoetafli ac ducé dicam imprin^s,cuius copohto carmine 8^ pro cocione habito,tatayi animoru deuidis Mcflanis deniq^ cócurfum eft, vt raró vnqua cruentiuspræb-urn exarfèrit,tametfi antea cóflidibus Lacedæmonii à MelTanis fufî metu^p^' riculi propterea territi,certamine deb'ftendum arbitrarétur.Thucydideni praetc rea,norme quem imperatorê Athenienfes in exiliüegere Tragœdiarum condiquot; torem reuocauere,deinde maxma belloru tépeftate permonïduos duces non ab re deIegere,Periclem fpedatæ virtutis viru amp;nbsp;Sophoclem Tragoediaru fcriptoquot; rem^qui diuifo exercitu Sf Spartanoru fines late populati funt, Sé multas Afo ciuitates AthenienfiGimperio adieccrunt.Quid Diopité,8C Meneftheum, Lc' ofthenem Sé Charedemu fübticeo^ nónne his artibus Sé rei hellicæ peritia am-plitudine adeptos fcimus,rempub.Periclis, Ariftidis Sé Solonis more geredo?vt potc omni ex parte abfolutam Sé vtrinque exculta Sé idoneaf Quifi^ enim ho' rum virorum videbatur, vt inquit Archilochus Sé Mauorte deo gratify Hch* cone camænis, Affiduus cultor munus vtrun«^ tenens. Apud agreftiores dcni-que barbarosetnationesnónullaSjVt apud Galatas,tanti funtpoétæ,atquefapi entiae cedit ira, Mars^ reueretur mufas, vt quum inftruda acie exercitusedu-disenGbus iadil^ iaculis propinquant, non fidum amici,verum hoftesquo« que,eorum interuentu à pugna conquiefcant.

liciplina autem cantuum Sé modorum quam muficen dicunt, non minns in ftudio erat quam dicendi emulatio ac nitor.Ipfa nanç^ nio duiis fuis Sé numerisjinftitutio erat ad ingenuos animi mores ratio-ne moderandoSjS^ ftimulus quidam ad eum concitandum Sé ad mi-petum quaG furenté at(j ftrenuuminducédum . Etenim quum hæcipfadifci-plina fit in modos Gue tonos,numeros^ diftributa, repente vt difTimilium Concordia qua harmoniam vocant difiinguitur:fic audientium animi diiponutur ad vnum quet^ ipforu,ad alios quidem cópoGtè et mediocritcr,vt ad Doricum quem fatentur omnes conftantem ac firmu eflè, morem^ cótinerevirilem pru-dentiæ accaftitatisaudorennad alios violenter,vt ad cum qui Phrygiuscft,qui — nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;óiita

ita excitât,diftrahit rapit^ animu ad pugnas, votu^ furoris iriflamat,vt vix apud fefè videatur,quéadmoaü de Pythagora Icnptâ cft,g violétos ac debaccha tesadolelcêtcs fub huiufniodi lono incitatos, Ipódeofuccinente,ad compofitæ méns ttanquillitaté reddidcnt.Nam quu mulierïs cüiulpiâ diledg domu veHent amburerc roréfquc perfnngere ,vbi Pythagoras inteHexit'tibiarum Phryghqj modi fono adolefcentes raptos furcre,amp; multorum perfuafionibus cceptis noHc defiftere,mutari modum præcepit,at(^ ita tarditate modorum furentê illorum petulâtiâ cóIedafle.Simili niodo deTiniothco Milcfio inuuJgatu quuni in Akxâdri cóuiuio eflèt et hunc qué Phrygiü dixïmus modularetur,vflt;^adeo regé excitaflè fertur,vt ad arma capiéda profihret,at^ iteru ad comelLtoresepu hf^reduxiflè,modulatione mutata. Eudem etiâferût Alexandru Xenophótc canéte mand ad arma mififlè. Sût et modi alii diuerlbrû ctiâ idiomatû vocabu-lis dcfignati,ut Aeo'ius,g animi tepellates Icdat,fônû^iam placatisattribuit.Ia fins,qui intelledd obtufîs acuit et terreno defiderio grauatis cæJeftiu bonoru ap-petcna operatorinduIget.Lydius,qui cotra. nimias animæ curas tædiâ^ reper-tus.remiffióe reparat et obledatioe corroborât,! tidé enim et in numerisdicédü, ^uu etalii moré contineatgrauius,alii verô côcitét,alii Jibcraliores, alii violé« orcsafferât motus,quo fit vt mord animord^ maximæ mutationes fiat.Nam fi numcri modi^ ad métem vfij peruenerint, æquèanimd at^ ipfî funt afficiant ncceflè eft.Ideo lalciuia mollis düToluta^ mes mollibüs amp;nbsp;impudicis modis de leâatur,afperior rurfus durioribus gaudet,mediocribtis auté qug manfueta, ex quo internofci poteft,quata fit nobis cognatio cd harmonicis modulationibus, qud et multi quoqj fapiétum dixerint, alii quidé anima elTe harmoniam,aln vc Plato,mddi anima mufîca couenientia fuiflè côpada.Proinde nullis quidé q fil pientia profîtétur,cura Muficæ quâtum gtas ilia rccipiebat defijiire,qud Pytha goras inuétor atq^ eu Iccuti aliquot præcipui philofophi, imbibita aflupta â vetenbus opinione cunda côplcuerint,mudd hdc quatuor elemêtisearelonan-tia eflè côfedd qua poftea fit lyra ad fimilitudinem veræ teftudinis imitata, cuius Mercurid quoq; neruis trium chordarujtrid anni téporu inftar,rcpertorem tradunt.Tresenim inftituit voces,acuta,graué,amp; media. Acutam ab æftate,aD byeraegraué,à vere autdno^ media,tanta^ proinde vtiliflima procurante A-ftronomi inter Hellas requirédâ eflè putauerunt,pcrfuadétes cælefte efle mufica, quado lyræ forma cSprehendere potucrdt inter fidera colIocata.Detradoribus auté amp;nbsp;humile et abiedd huius dilciplinæ cxercitid elfe dicentibus,qgt; aiunt for* didos homines ac viles mufica exercerc,haud quaq difficile eft relpôderc,fi fpe-detur quibus modis Si inftrumétis,ct quoufij illi indulgcndd ab bis q ad virtU'-té ciuilé erudiuntur:quum vfi^ ad aliquid difccre Si exercere honeftum fit atq^ modcftd,ad extremum vfcp prolèqui Si ab illius illecebris capi, turpe atquc indecorum: Si quum nihil vetet modos quofdâ et inftruméta muficæ illud quod aidt efficere,clard eft oportere dilciplina eius ncqp impcdiméto efle cæteris ope-ratiôibus,ncque corpus molle Si inutile reddere ad bellicas ciuilel^ exercitatio-nes:quod vti^ fiet,fi necp illis téporibus muitu impartiemur,quæ ad ccrtamé ar tificii pertinent, nelt;j circa adniirabilia quædam Si fuperuacanca, fed co vfque

vt gaudere valeamus probabilibus modis, et non cómuni lenfu muficæ fôlû vt turba vibum lèruorü, ac pueroru. Quu autcm fonorum qui materies catiiena* rü funtjtriformé cóflet eflè natura,quod triu mufàrû nnmerusefficit,quû aut fci licet voceeditur,Gcuti eoru eft qui faucibus canut:aut ipiritus, ficuti tubaruin Sc tibiaru; aut intefione SC puifu, ficuti in ncruis et citharis et tympanis et qui-bufda aliis quæ cócaua feriedo canora funt,cx bis qui fit voce modus quam décès fit qua^ ingenuis progrcdi in ea iiccat,ex Philippi SC Catonis Icntétiaintuc Il licet.Hic enim quia fibi vifu efl: bene câtare no ferii hominis eflèjniniirû M* Senatorè no ignobilem,{patiatoré et fefcemium vocat.llle vero in inftitutiôe ad fihû,quu eum accepiflct fuauiter quodam in loco ceci ni hè, vrbane cft obiurga-tus;Non te pudet mquiés qr ita pulchrè cancre fciasffatis cft enim régi, canenti-bus audièdi ocio fuperefle : at pmultu quidem videtur impartiri mufis,fic2tc-ris his de rebus concertâtibus Ipedatorem ipfè tatum fe præbeat:quum nccvb lus vnqua ingenuus adolelcens quû iplè loué fit intuitus,Phidia fe Geri cocupi' ucritjue^ Polycletû: etfi vcheméter eorû opéra Gt admiratus.Et quanq hoc ar-dens muficæ ftudm non horuquos modo diximus duorû principû métesincefi ferit, iuuafit tarnen amp;nbsp;occupauit aliquoru animos peflimoru, Caii maxime adeô catandi voluptate effèrebatur vt ne publicis quide Ipedaculis tempararet-L. Sylla vir tati nominis optime étiâ câtaflè dicitur.Nero qua vocis cura haba-«rit coferuadæ vel augendæ,nemini quidé mcdiocriter erudito in dubiu venitgt; ncçpab his id iniuria fadû quilpiâ forte dixerit. Eft enim haud dubic muficæ pars hçc potens multû et cffèdus eius fiipra fidé varii,quû multos ad læticiain^ nem,ad amatoria carmina, ad reliquas voluptatis illecebras,multos ad virtute, fandû SC deuotû gaudiu, piâf^ nonnunquâlachrymas moueat:quae varietasin diuerfas lèntentias magna etia ûndorû patrû traxit ingénia.NcmpcHicrony* mus canédi ftudiû improbaflè vifuscft,cum inquit,dco,nô voce, fed corde can tatur; nec in tragœdiaru modû guttur SC fauces mcdicamine leniendæ funt» jn ecclefia theatrales modi audiantur.Vnde fit plcrû^,teftc Gregorio, vtin % cro miniftcrio,dû blanda vox quÆntur,côgrua vita ncgligatur,amp; cator mini' fter deû moribus ftimulet,quû populu vocibus obledat. Ambrofius pietatis appc tés,vt cancretur inftituit. Athanafius vanitatisfugitas,canédi vfû in ccclefiis^^ approbat,qui tam exiguo vocisflexu fit,vt pronunciâti vicinior fit:nevolupté tis,aut vanitatis,autla{ciuiétisamp;^ proftitutg vocis luxu affedu^ ftupentesemo riâtur animulæ.Auguftinus difficile hinc inde fibi negotiû dubietate exortum intuens, ita fluduo inquit inter periculû voluptatis SC experimentû falubritatis» magiltj adducor no quidé irretradabilé lèntentiaprofèrens,Cantadidicocon fuetudinc approbari in ccclcfia,vt per obledamenta aurium infirmior animus in affedu pietatis aflurgat: tamé cum raihi accidit vt me amplius cantus qrcs quæ cantatur moueat, pocnaliter nie pcccare cofiteor, SC tune mallem non au-dire cantantem:quanqua alio in loco aperte denunciet,nos nô propter fupcrfti tionem prophanoru debere muficafugere,fi quid inde vtile ad intelligendasïa-cras feripturas capere potuerimus,ncc ad eorum theatricas nugas couerti fi alh quid de citharis amp;nbsp;de organis,quod ad Ipiritualia capiendavaleat,difputcmus.

Nc(^ enim 8^ literas difcere non debemus quia earu deum dicunt elle Mercuri-nm,aut quia virtuti iufticiæ tépla dedicarût,et quæ corde geftâda funt in lapidi busadorare maîuerunt,propterea nobis iufticiæ virtus fugiéda eft.Qui verb ex fpiritu et ore fît modus,nô aliter improbâdus nobis erit, ac de Mincrua Sc Al-^ cybiaderâtiona.büiter teftâtur antiqui.Aiuntcnim illâtibiarû reptrieé cas abic ciflèjob deformitaté oris infenfâ: huic verb ab auunculo Pericle tibiarû ftudio tradito fîmiliter obtigiflè,qui quum ab infîgni tibicine ad iplu accito, oblatas tibiasori applicuiflet colle^o Ipiritu genas inflaflet,animaduerfa vultus de formitate erubuit,amp; abieftas tibias afpernatus fregit,meruit^ tenera licet æta-te exeplo eflèjVt totius populi conftnfu ex tune Athenis tibiarû vftis qui poft vi ftoriä cotra Medos afluptus receptus adeb fuerat, vt ingenui omnes addifee rentjimprobaretur.Nec Athenienfîû modo,ncc veteris illiuscelebratiflimg quo dâ Græciæ quæ pbft tellus Itala eft,virorû illuftriû folum,lèd maiorû quo(^ no-ftrorû,multarum^ aliarûnationûôô populorum fîdes tibias folcnnibusepu lis,choris,amp; cocionibusadbibere veterisinftituti fuiftè côperio,quum illorû lau des qui fortiter pro patria occubuiftent,et eorû vituperationes qui metu id age-re detreftalTentiCâtu tibiisprolèquerétur: quippe qug etiâ. ludis pariter communes SZluftibus. Ouidius, Temporibus veterû tibicinis vfus auorum Magnus,in magno lêmper honore fuit.Cantabatphanis,catabat tibia ludis.Can tabat meeftistibia funeribus.Et quanq ab ingenuis 8Ó grauibus Hlis ad meribi bulosquoldâ helluonesleuiffimos Ibrdidiflinioscft huiufinodi tibiarûftudiu vt antea forte prolapfû,apud multas tarnen nationes amp;nbsp;bellicofîflimos populos in côlèrédis bellis,veluti difeiplinaquanda militaré fuiflc,multorum coftatex-emplis. Spartiatarû enim militia imprimis ad modû ac tibia profîcifccbat, nec adhibebatur vlla fine modulo anapæfti pedis cohortatio. Itaqp illorû afpedus pulcher erat 8^ formidabilis.’qui numeris ad tibia incederent, ne(j phalâgis ordiné mifccrent, neij animis turbaretur: fed manfiieteamp; hilariter à modulo in difcrimé inducerétur,quum certû videatur,necp metû nec^ furore nimiû illis ori ri polfe qui ita fè habuerint, fed firma pocius coftatem animi magnitudine Ipeiaudentiæ^ admixtâ.Nec aliter Lydos Halyafte etiâ rege fuobellû Milefiis inferéte inire prælia folitos accepimus,quû no folû inter pugnâtisexercitus aci* es tibicines habuerit,led fîftulatores amp;nbsp;fidicines,quod Cretenlès itidé non tibia lèd cithara quafî magiftra ac duce fingulos eorû bellicos aâus regéte non ab re fecifle memorâtur.Nâ veluti Laconicus 1 Ile poëta inquit,Serpit et in ferrum ci-tharæ fonusipfe canoræ. Et quid aliud in noftris legionibus litui fiue cornua, tubæ,clalfica, buccinæ fiue tympana fibi volunt,quàm vt his in hello 8Cpro-greffioni amp;nbsp;item receptui catetur; aut nimis rcmiiroscxcitädo,aut plus iufto co citatosreuocadc^quod poctarum maximü minime fugit dicetem, Acre cierc vi ros Martémc^ accendere catu. Nec cantu folum accedi remitti^ virorum animos confiât,verum equorum, quibus docilitas tanta eft ,vt vniuerfus Sybari-tani exercitus equitatus ad fymphoniæ cantum faltatione quadam moueri 8d cxcitarifolitusinueniatur.Cæterum Sigifmunde Pandulphequrex puifu et fi-dium intenfione fit modus quopado in eo quifq^ agat,plurimum refert. Nam

fi vti tu tecum aliquando foies fapientiflj me princeps poft magnas curas,difficiles 8^ illuftres beliorü occupanones relaxâdi ac reparâdi animi gratia,vel anii* corum vel propter virtutê quis agat, nô illibcraliter fed modeftê ab bisaliquid vokiptatis alfumetî necablurde banc muficæ parte bellicg fortitudini coniun-xiflè te quifpiâ admiretur, Mcrcunu maxime imitate qui Palæftram doeüitSi lyram primusinueuit:qui veroid ipfum propter alios vt audiétes obledet fâep^ vti videbitur,turpiter ac indecorè agere, quu finis cuius fit gratia improbus fit merito improbâdus vfus,ncc aliter q quomodo multainftrumétorûantiquo rû improbata funt, veluti Pentades amp;nbsp;ßarbiti quæ ad voluptateaudicntiuni intédebant,et heptagona cunda quæ indigent perita manuu gefticulatione. Ita(^ profitendû puto nô bac quæ iftjs inftrumétis côfumitur omni deditaopc ra præcipi,amp;^ quæ in tbeatris obm ÔC in fcænis effoeminata amp;nbsp;impudicis niodis, infrada non ex parte minina,quæue nec fera nec varia fit,fèd fîmplex, morataj prudens, mafcula attj modefta,amp; qua laudes fortiû canebantur, quâfq? ncbâtjcaiuic^ qui tue fuiffet ignarus quifqsilleeftèt habcbaturindodior.Quod Themiftocliattico, Græcorû imperatori clarifTimo eô quod lyra inter epulâdu reculaffet accidiflèCic.teftis cft.Epaminûdâ vero Thebanû bac fortaflîs inlànu am declinatepr^clare fîdibus cocinétem accepimus:et Acbillem Homerusin-ducit à pugna redeûtéin bac re acquiefcere folitû,non amatoria quideni fed vi-rorûfortiû gefta modulatem. Ouidius bûc no modo fed Alcydé fidibusdodu, muficifi^ iftitutû difeiplinis bis verbis cxprelfit,IIIe manus olim mifîurusin He doralæto Creditor lyricis detinuiffe modis.Venerat Alcydesexbauftapst-te laborûjluflâtj reftabant vltima pene viro. Nero verôquatum ftudiocither« deditus fuerit,incredibilc didu eft,cûneqp quicq omittereteorum qu^ eiusgene-ris artifices ex induftria faditare folent. Id verô eiufdé ftultû pemtûfq^ ridicuH» node lila quæ fibi vitæ fuit vltima in terris, inter querelas quas vicina mors amp;nbsp;præfens metus dolor^ didabat, crebrius atque milèrabilius,nô quod tantus princeps, cæterû quod tStus muficus deperiret defleuit infixiix. Multa prætcrea poffent Adriani, Alexâdri,Seucriet aliorû maiorû exempla in medium profern, fèd vereor ne fi fuero in taliû enumeratione diutius immoratus,aut obümsefle

propofîti viclear,aut cn’men loquacitatis incurram. De Aritbntetica CT mil lari GcomclrM.

Olgnum et confentaneum proptereavifum cfteasdifciplinasattiuge-h ) jre quæ Geometricis numéros rationibusamp; muliiplicationeshabent înotas. Magnû nantç adiumentû afferunt ad eorû quæ fupra noj fit ^^^^^^'vim naturam^ explicanda,maximûad eaqu^ infra,vt adlocorûin-terualla.gdifîciorû^ magnitudines,profunditates aquar5,inftrumétorû quorun dam infra feriptorû arte dimetiédas: qua rem vt eft hominû genus nimis folers at(Ç folicitum, Chaldæi primi inueniflè et Aegyptii no diflimili feruore calen tes tranftuli ffe mcmorâtur,qui rationé huius difciplin^ generaliter coIligHcs ad bæc omnia quæ diximus quicquidue poteft formis generalibus côtineri aptam ita elfe docuerunt vt ea fine nihil horum poffit ad agnitionem vcriffima perue nirc. Eudoxum etiâ nbsp;nbsp;Architâ incboafîè vanïs eâ formis nbsp;celaturis illuftrates

DEREMrLITARI* LIB. IL st niemon’g prodituinuenimus. Hicnim artis obfcuratis fub pedonbus ingeml kutes rationes,obdudas propofitioncs demóftrationef^ per fenfum ac inftru-mêtorura exépla inuülgarunt, ambo in coparâdis produxerunt inftrumétis,{è* miferiptis qui bu fd a lineolis figurifé^ geometricis machinaméta formates.Quo circa in eos moleflè cocitus eft Plato dodrinæ huius tatgdignitaté ac prgfta* tiâ fuftiliirent,quæ à cogitarione SL rebus incorporels ad Icnfîbilia qugdâ prola-» pfaeffet,quafî ad fui vfû corpore amp;nbsp;mercenaria indigeret incrtia.ln qua re ope-rolaporró ac mirifica quoq^ Archimedis amp;nbsp;Scoping Siculi Syracufis induftria ànominatiflîmis artiû fcriptoribusfuilTc ipedata at(ÿ probata nô ambigimus* Multa nanq^’ organica gnomonica numero naturalibuf^ rationibusinuen-ta at^ explicata pofteris reliquerunt,maxima fibi gloria prg cæteris vindicates* Archimedes præcipue,ærei cócaui^ orbis 8^ globi cælcftis inudor. Erat enini ea tépeftate oblèflis dura obfîdione à Marcello Syracufis,vir iJIe huius difcipli-næftudio ante alios omnes 8^ dodrinapr^cellens zadmirabilior tarnen artifex fabricator^ muraliû ac bellicorû tormétoru, quibus varia miffilium genera 8ó inimenfæ magnitudinis faxa incredibili fragore 8^ celeritateiaculata vexant hoftesjleui^ mométolabefadâtur mûri mœnia quatiûtur, quibuf^ vfusad obfîdioné patrig propuHâda aduerfus romand exercitu Marcellu ducé vnus Archimedes ex tatg vrbis ciuiû numero baud dubie tardioréeffecit.Quam tar ditatéquü Marcellus tandé vrbe potitus vidorig fug magho impediméto fuifle cÔperiffet,eius tamé egregia opera delcdatus,quu earn vrbé diripiédâ permitte ret difeurrentiû militû furori,vnû de tot milibus ciuiû vita donatum excipit Ar chimedem,pluris illû merito quàm vniucrfû populû Faciens.Cgterû in taîito tu-nmltu quâtus captæ vrbis in difeurfu effe poterat,dG artis fuæ lineamétis 8^ for* mis quas in puluere ille defcripfèrat totus incubuit,introgreffus interca vnus ex militi bus Ro .inter raping fîtim imperatorii præcepti memoria hgfîtabûdus, ftrido mucronc fupra verticé cogitatis vt nomen fuû ederet iubebat.Sed iscui oculos at(]^ aures ingens animi cura côclufèrat,fcrocitcr percundâti et quifnam is effet fcifcitâtijCertum aliquid refpondcre no curans,oppofîta quin immo tan turn manu ne puluere fibi füum cofunderet obfccrans, militi côtemptione ira* to trucidâdi fui caufam præbuit.Cuius mortis mifèrtus dux Ro.immunitatem fruftrafibi deftinata in affines cius trâftulit fîbi^ quod vnicû fupcrcrat fieri potuitjfuncris ac fèpulturg curam exibuit. Huius etia fepulchrû ]^hæra 8^ Cy-hndro in fummo eius fculptû 8ô incifum multo pôft tempore difiedum 8i fuis ctiam ciuibusincognitum inter denfîffimas vepres obfîtum fèfeperifïèctigno* rantibus indicaffe dum in Sicilia quæftor eft Romani princeps cloquii Cicero gloriatur.Hoc itatj modo hif^ audoribus oblabantem paflïm amp;nbsp;inuulgatam artis huius imitationem fabricandorum induftria machinamentorum à Geo-metria delapfa con{picitur,ac diutius philofbphia neglcda vna militaribus ac mcechanicis artibus inftrumcntis eiufmodi enumerata fccernitur.

Per vmbram quo^,turns vel ercfli ftî , ■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pitiseorûaltituaodeprehéditur.

Inanis pila plûbca vel ænea, manu cùm terrca, in hûc mod um, quæ inaquâdcmiflacôtingetin profundû trahnguod vbi tetigent, mox refiliens furfum afcêdet.Vbi igitur immcrgi cœperit,côputa in metS oneipla téporis momenta, móxque lanccam dcmittens, pedum alu* tudiné vel cubnorûquaticatédifthbue, fane quod in minori aqua fucrit inuétûjin oî maiori copia index tibi ac certilfim ’ teftis acccdet.

AD ILLVSTREM HEROA SIGI^ mundum Pandulphuin,de re militari nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;•’

Eftac autcm nabis,Sigifmunde Pandulpbe,profundiflïmam quandam Matbcfcos boe eft, aftronomicæ lationis tradcre diiciplinam quam multi opportunam maximeputat ad bcl-lorum futurorum euentus dcnunciandos. Hancnanqucintej cactcros fi non docuit, fèdam tarnen erroris attigit Lucanus, quum timoré Vrbis defcribcrct, bellumij ciuile neceflàriis bu-

dcfcipbnæ arguments ineuitabiliter appropinquante Cæfare futurum de -ounciarct. Innmt cnim poeta doâiffimus,fî tarnen poeta dicendus cft qui vera narrationc rerum geftarû ad oratorcs vcl biftoricos magis accedit, Satumi ma litiam quu folus in fui domicilii tbrono refideret emouendam fore, quu inquit, Quod cladis genus ó fuperi,qua pefte paratis Sæuiüam ( extremi multorum tempus in vnum Conucncrc dies,lummo fi Frigida cælo Stella nocens nigros Saturni accéderet ignés, Dcucalioneosfudiflct Aquarius imbres, Tota^ diffufo latuiflct in æquore tellus;

Si fæuum radiis nemæum phoebc leonem Niincpfemeres,toto fluerent incendia mundo, Succenfufç tuis flagraflèt curribus ætber, HiceffantigneSjtu qui flagrante minacem Scorpion incendis cauda cbelâlij peruris Quid tantum Gradiue paras^nam mitis in alto luppitcr occafu premitur Venerif^ falubre Sidus habet,motuç’celer Cyllcnius bærct, Etc^lum Mars folus habet,cur ligna meatus Dcfcrucre fuos,mundô^ obfoura feruntur ? EnGferi nimium fulget latus orionis Imminet armorum rabies fertig poteflas Confiindet lus omne manu fceleri^ nephando? Nomen erit virtus,multof^ exibit in annos Hic furor.

In hac igitur rerum altiffimarum contemplatione fî quid buiubnodi occurret quo talium cariolî,ftcllarum veram polfint alTequi pofitionem, vel qualitatem præfcirc temporum Si Ipcculationis luæ iocundilïînium fruâum capere, tanta cqmplcri

34- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;KU 1) t k 1 I V A L i V K 1 1

CO ni plc n' viJentur voltjptate vt noftra h^c omnia externa præcipuCjac fortuna; niunera quælînguh tantifaciunttanquamexigua èC minima ab eis contem nantur.Ex hac enim rcliquaquc perquirendorum futurorum arte fi modoars vlla eft, potiufq vaniflimum cuiufej ludibrium , clariflimorii philofophoruin fummorum^ virorum conflidari videmusingenia:na(j Democriti totiuspe ne terrarum orbis peregrinatio fuit, patrimonii^ amphlCmi diflipatio, Plato-nis Diogenif^ captiuitas SC Pythagoræ longa ad varias gentes peregrinatio. Hoftanes vcroSC Empedocles ad rabiem non auiditatem modoeiuspercipicn dæ gfatia nauigauere,exiliis verius quàm peregrinationibus: banc reucrfiptæ-dicauerejianc in archanis habuere:quaquam animaduertam præter hos lura-mam quoc^ literarum claritatem gloriamcpex haciplà abditarum perueßiga-tionererum antiquitus,amp; penè femper fpeâatam att^pctitam.Talem dicoMi-* lelîum Anaxagoram,Clazomenium Xenophanem, Colophoniû Eudoxu,CaI-Iiftum,Melonem,Philippum,Euchemenonem,Aratum,Hipareû:addehis So-cratcm,Zenonem,Dicearchum peripatcticum , Cratippu, CleantcnijChrylip-pum, Antipatrum,Poflîdonium at(j Panætium,plurimof^ alios quoru volun-taria paupertas,iniuriarum contumeliarum^ perpefllo,laborum præterca ,iti-ljerum,vigiliarum,algoris,æftus, inediæque fufeeptio memoratur: pro quitus corum aiiijui cultus SC honores diuinos vel diuinis parcs meruerunt, SC onines quam femp viui contcmplèrant,Iaudem, gloriam SC immortalitatcm nomiius , mortui conlêcuti funt.Nec veto lolosphilofophosin hacrerum futurarum cognitions tantum ftudiiamp; diligentiæ contuliflc, fed omnesferc nationcs, poten tiflîmas relpub,Imperatores quoqp, maxiraos,clariflïmos reges SC piincipcsca-dera mente amp;nbsp;ïèntentia extidlTejVt: his,Gne qu^ futura promittût,quæ varia fflul tiformiâque {îint,ad maximas res gerendas nunq fîbi tutè accedcndûputarent. In qua re primi occurrunt Babylonii et Aegyptii,qui quoniam ncc^ domicilus tegebantur propter aéris qualitmcm,neqp vllis in ea regione nubibus fubtcxituï ca:lum,lblis SC lunæ varios curlûs,amp; meatus fiderum ac cffèdus folo vfu cgrcgie notauercat(ÿ inucnere,quum ea ftepdus ac liberius cætcris intuerentur.ChaWj^ deinde vnà cum Aflyriis diuina cœli obleruatione fûmo ftudio meditationeç Icientiam creduntur effcciflê,qua maxime reliquis antccellerent;dicentc Luca-no,quisnofcere fîbris Fata queat, quis probet aues, quisfulgura cæli Scruct,8i Aflyriafcruteturfideracura. Arulpicum autem difeiplina quopaftoinora nem Cariam diffufa fît perueneritque ad Telmeflum, religofiftmam vrbcm, in bis SC in aduertendis oftentis curiofim atquc diligentem non facile dixcrim, nec qualiter tranfterit ad Tbeflalas vrbes : quam SC iplàm Britanni tantis cerimoniis oblerualTc dicuntur, vt dcdifte Perfis videripo{bnt,apud quos, Ma gos, dcxftiflîmum hominum genus Aegyptüs antiquiorcs floruiftè Cicero tc-ftis eft,8d Ariftoteles in primo de philofophia libro. Druides habuit quondam Gallia,rebgionum fuarum interprétés,qui de fiderum coelique SC terræ, mundi-ç ambitu SC forma,de immortabum deorum vi,poteftate, SC voluptatediflcre-bantjSf auguriis partim ac conieftura quæ eflenteuentura le feire profiteban-tur,quorum dilciplina quanquam in Britanniareperta ,at^ indc in Galliam tranflata

iranflata cflè exiftimetur,pon: tarnen qui diligentius cam rem cognofcerc voltie-runteo difcendi caufa profèdi funt,vbi annos nonullos duode vigind 8^ vltrà confumpfifle memoriae proditum eft . Diuinatoribus etiam vtuntur Galatæ, ^ui apud eos turn auguriis,tum facrificiis futura praedicunt, quiç plurimi ex-jftiniantur, omni eis obtempérante plebe,quu vero de rebus magnis confulut, mirabilem incredibilem^ ftruantconfuetudinem. lugulâtenim enfe homine, quo decidente,turn ex cafu,tum ex membrorum Iaceratione,tum etiam ex fan guinis fluxu,ex quadam antiqua rerum obftruatione futura norunt.Græcia ve lo,omnium bonarum artium nutrix, vt aliquo nullam vnquam coJonia mißt, fie quo^ nullum belli genus ab ea,fine fuorum numine deorum cœptû aut fuf-feptumeft.Quid Hetruria,nónne extoru inuentrix fuit, aeportentoru amp;nbsp;fulgu tu interpresjhineque praeterea vel à thure et iàcrificiis,vel à lacrifîco ritu lingua GræcorûThufeia cognominata Pbryges prætereoqui auguriainucniflècre duntur. Cilicum et Arabû,Pifîdarû, deinde Paphili^et Vmbriægétc miflàm ià eiOjhuic vni cognitioni Temper intentara .Hæc de variisgentium nationibus: Nunc nobilia rerum publicarum fubtexantur exempla imprimifc^ Athenien-fium amp;nbsp;Lacedæmoniorum : hi enim augurem regibus fuis dediffe collegam aflèflorem, illi vero facerdotes quofdâ diuinos, quos vt ait Cicero Mantes appel bnt,finguliseorum publicis concionibus præfeciflè dicuntur. Quotiens deinde S-P.Q;R.quum armorum crepitus è cælo auditus,quum prodigiofglapidum, laterum,fcrri,carnis,fanguinis^ pluuiæin terram cecidilfent, quum clypei ardentes emicuiffent,cæleftes coronæ arfiflènt, quum è fœminis mutari in mares, quibus omnibus non minima reip.detrimciita imminere fperabantur, nonne bis difeiplinis cum Sibylhnis verfibus vfîperhibentur^ neque his contenti gt;nbsp;oiïinia quoque,quod omnibus in rebus plurimum conduccre poftearbitraban tur,agendorum fingulorum initiis,quocl bonum,fauftum,fcelix fortunatùmç effet præfabantur.Calchâtcm feimus tanto honore apud Græcos habitum ob vnam aufpicii dilciplinam qua proteélô cxcellebat,licet aliis in rebus multis ef fet interior,vt petentibus 1 lion Graüs, innumerofilTimæ clafti præfedus memo retur. Amphiaraus vero Si Tirefîas tam illuftres codemartificioferuntur,vt pnmum pro deo colerent , fècundus non modo viuis hominibus præferretur, led defunftis etiam, Homero dicente,apud inferos Tirefîam folum lapcrc, va-ganque reliquos vmbrarum more. Mopfus Si Amphilochus reges quoque in Gracia auguriorû fama pcrcogniti. Hic vero mirari pofte aliquos præclaïc video ,vbinam fcilicet vrbis Romanæ parentem augurem optimû omiferim : Sed piget reminifci,pudet cogitare vrbem Romam omnium terrarum indubi-tatum caput,aufpicio conditâ et florenté porrô præpotétis populi fortuna aui-

I buscredere maluiftê quàm deo,quû fub regibusamp;^ imperio coftilari multis qui-dem fæculis nihil abfcp aufpiciis fieri (olitum fit, neque comitia,neque Patruni prouocationes,nec equitum confilia aut peditû defcriptioncs,nec tota deniij rcs militaris. Stupet animus recolens viros illos tam célébrés ac magnificos,auiunx volatibus garritibùf^ luccubuifte taliacibus: vbina Martios dimiiêrim frattes apud vetuftiflimosromanorum hoc in gencrc celebratos,fed de his fateor nihil præteî

præter nomen habere me .Prætereo Caffandrâ virgincm Priami têgtsfifwfli emus illuftris admodum èC niagnæ rei nuncius furor, Poiybû deinde quedani Corinthium deque eft apud Homerum mulns Achiuofum Troiampeten tibus 8^ imprimis fiho luo, an furore an aliter incertum eft,morte prænûtiauit. Ego autem omne quod vcl fabula eft vel fabula redolet fties volens^ prætereo, Athlantem aftrologiæ fuifteperitiflimum, de^-Iphærapriraum interhonib »es dilputafle,qua ex re vifus eft orbem fuis humeris fuftinere:Zoroaftrem ve. ro Baftrianorum regem quern pn'mum magicijs artes inueniflè nominatiffiffli teftatur au(ftores,nc)nne vt Hermodorus etiam tradit: amp;nbsp;Dion in quinto de phi lofophia libro,amp; fui nominis interpretatione aftroruHi conftat fuiflecultorem, niundi principiahderu^ motus curiofiflimeipelt;ftaft«qua curiola fiderum co-gnitione at^ contemplatione Pericles Athenienftum animos fobs oblcuratio' ne territos, eiaftecaufts redditis quas ab Anaxagoræinftitutione perceperaf, vano trépidantes metu liberauit. Alexandro quo^ Darium infequentequum îunæ defedus matutinis Boris incidiflet, Macedones rati numina fibi indigna-ri,tanta feditione commoti funt vtarmis abftinere decernerent,nêc eos cobibs rcpotuiiîèt pnagni ducis imperium,ni Ariftander vates,naturæ rationesabfob uilTetficut Dion Syracuianus, turbatis primu militum animis cum grauiffi*' mo amp;nbsp;crudeliflimotyranno Dionyfto patriam liberaret, Amylta vate docente 8^ cunciisin medium rationem deficientis fideris reddente, non eft tali cafn deterritus. Arguuntur quolt;^ difloni iunae crepitus,cuius pauoris caulg^ ig^^quot; rus Nicias, Athenienftum imperator, veritus,claflem 8^ pulcherrimum exerti-tum portui ftibducens perdidit, eorum^ opes afflixitgt;Ncc alitur L . Sulphius Gallus qui cofeum M.Marcello fuit,defe(ftum lunp imminentein L.Pauliexer citu contra Perftm regé militibus metum adimensfore prædixit.Non me præ' terit, lulium quoque Cælàrem Aftronomica ratione denos dies obferuationi veterum ftiperadiecifle, quod folis meatum partés ccclxv quibus fol zodiacuffl luftrat efficerent, vt temporum. ratio fluftuans facilius congrueret in annunUi quam rationem vnicoerrorecomperto,fuperintercalandis diebus emendauit Aug . vteft fcriptum in Saturnalibus ,omnem huncordinem æreætabulæ ad æternam cuftodiara inciftone mandauit. Neronem principem quoque fee-, leftiftirau ac crudeliflïmû,alioquin artis eius amatiflimu fuinècôftat,quæ ex aère eft etfteliis,et aquaSC fphæris,Iucernis,ac peluibusjinferorû vmbratu^ collo-quiis,multi{^ aliis modis qui diuinationem promittunt,fortuna ftia rerum ha manaru fumma geftiente potiffimu^ imperare diis cócupiente:nc^ funi nefei nSjAdrianum Mathefeos adeôpetitti fuiffe, vt de rebus Riis ad fupremumvf^ vitg fuæexitum cunfta perforiberetjdiceremue de vero Helio Virgilianuillud, Oftendet tern's hunc tantu fata nec vitra Eflc finct. Prætereo Alexandrum Sc-uerum Matheftos amp;nbsp;arulpicinæ artisperitiftimum,Horolcopum quoquefum-mum Auidum Caflium in hisquex^ nil omittentem.Taceo Variu Antonium Heliogabalum,qui 8lt;f Magoru colloquio vtebatur aflidue. Sunt præter hos qui diuinis numinu præfàgitionibus illuftres habetur, nec^ id miru quidem ,quum £ngulis hominibusin lucem edins (falua tarnen firmitatefatalôGeniosefiè

DE RE MILITARI LIB. III.' î? quofda ,€oru tuteJæ, faluticp affignatos, veluti adionu fuaru magiftros ac refto* rcsanónuHiSjpaucis vifos,multipliciû virtutu fuarû fplêdore cófpicuis,8d Theologi,et Socraticorû,PIatonicorû^ libri ac audores célébrés, Cenfon’nus', C.FIaccus,EucIicJes,ApuIeiuSiTrifinegiftus,AnncusFIorus, AminianusMar-ccllinusjfcd Menader Comicus imprimis et Homerus docuerc, quoru carmini-bus illud acccpimuSjCgleftes deos cu viris fortibus baud qua^ fuifle Iocutos,nec afiùifle pugnatibus vel iuuiflè,cgterü familiäres Genios cu iilde veria tos,quotu adminiculis ac pr^cipuisadmonitionibus freti plurimi dicuturenituifle,Soera' tes pr^cipuè qué Qpe dicere folitu nouimus,diuini quidda numinis iecü efle gif Dæmonion appellat cui fép paruerit nug impelléti,iæpe reuoeâti, id^ i^pe ac-cidiflèjtü maxime quu apud duellu infoelicitcr ceffiflèt Lachete prptore,vna^ iè-cu ptoinde fuga arripcret aceilet in cópito,nec eó quo reliqui diuertereticius rei caufâ fciicitâtibus præmonitu fe ac deterritu à deo dixit:tüc^ cos q alio diuerte* ratjin Iioftiû incuriiónes incidiife.Nec Socrate iolû,vt diximus,in bac diuina prg fagione celebrê fuifle creditti eft,ièd Zalccu et Minoem, Cimoné,Zoroaftremgt; Lycurguet Numam,vt Pyrrbi bello Curiu FabriciûCorruncanûiprimo Puni cocaratinû duellu, Metdlû Ludatiu ,iècûdo maximu Marcellum, Paulû Garc-cliû,Catonem fuperiorem Apbricanum,Lglium,Syllam,Marmm,ac vt nônul liputantjQfarem quoque Auguftum,mukof^ præterca Sdprætcr bosRoma-norum.Refpub.amp; Græcorum tulit iîngulares viros,quorû neminenîGiuuantc deo talem fuifle credédum eft.Quæ ratio po'étas maxime^ Homerû impulit vt pnneipibus beroum,Vlyxi,Acbilli,Agamemnoni certosdeos diferiminû et pc riculorum comités adiungerent.Præterea ipforû dcorum aliquando prgfenàæ quales fuprà commemoraui declarant, ab bis iîngulis hominibus quibufdani confuli,quod quidem intelligitur etiam fignificationibus rerum fiitura-rum quæ turn vigilantibus tum dormientibus portenduntur . Tametiî quidam talia prorfus tollentes aiferant nulb fapientum comparuiilè deum vel gc-niosjverû vecordes quofda ex imbecillitate bomines,in animi borrore aut corporis intempérie conftitutos,inanes et aliénas opiniones attrabcrc,qui in ic ipiîs • cflegenium , iuperftitionem babent : quibus quidem aflèntiendum putarem,' Epicuri rationibusdefenfus, noftri mutatiôe att^ dcceptione innixus, nifî Dion atqp Brutus,grauiibmi vin amp;nbsp;fapientiæ ftudio dediti,nulla p affedioné mor bûve aberrates baud facile captabiles ab ipio ita difpoiîti genio fuiflet vt amicis acfamiliaribusretulerint : quare periculofum iter auertes baud facile dixerim vetuftiiTimisne audoribus bunc ièrmonécomprobantibus aflèntiendum fît,an buiufraodi homines régna amp;nbsp;exercitus ref^pub. gubernantes atquc regentes, familiäres genios ac numina fîbi adefle dicentes,vt infrenes difficile!^ multitu' dînes caperent nouitateac magnitudine rei, 8^ opinionem dei vere comment!' iînt quæ iplis illis quorum gratia fingebatur faluti eflèt. Quis itaque,nifî ircri- ‘ tisinopsquifpiam dieet,non oraculis fide daret,quum videret non modo fum mos philolôphos et humanæ magiftros vitg,lèd latiflimasnationcs,clariflîmos populos amp;nbsp;reges apud Delphos et Dodonam 8C Ammonem concurrétes^quis fperneret Sibyllas quas Icnatus Sô po.ro. in extremis periculis confulebantfqüis

foriiniancgirgcrctquum fciretvt reIiquosfiIc2,Lacedæinonios ipfbs quosfic-^ (cio an proximos Romanis fortiflimolquc omnium 8ó prænâtiflimos viros lU-dicare velim,vf^adeo lomniorum curiofos,vt fcribit Cicero,quod qui eis præ* crant non content! vigilantibus curis,in Pafyphæ fano,quod eft in agroprope vrbem fomniandi caufa excubabant: quia vcra inquit quietis oracula ducebat. Quis deni(j Magos non fulciperet,fine quorum dodrina neminem quantumk bet talibirs rebus ornatum ad Pcrfarum regnu prouebi pofte coghofteret His èi. aliis eiufmodi vt diximus tunc prouidentiæ modis agebatur in fen fa ta mor-taJitas, fidens confultoribus infcftis,nec dum tempus erat ex ta profundis tene-bris eracrgere,proftquebatur humanum genus tue diuina vltiojicquemcrituni premebat vt(ft dici fas eft)fuperftitionibus humanis cæleftis patientia faueret. Nos verb quibus diuinæ gratiæ Iplendor Hluxit,aliud vitae genus aliof^ ritus decet ampledi amp;(. modum omnem vt eft cuique tn buta prouincia in praepeU' busgubernandis, crudiendisofcinibus,fpe(ftandiscxtis,lbmniisconfornian-âis,inipirandisvatibus,fulminibusiaculandis,fbrtibusrcgendis,cæteri{qucqui busfuturadignofeimus d^monum obfequio Sgt;i nunitterio fieri arbitrandu eft« Etenim dcceptionum illudentium plena funt,quibus vtturbent omnia Sierro res humanis pedonbus infundant cuenit vt iftis fubdolis captiofis praeftien tiæ modis multa futura dicantur,nec aliter ac dicuntur eueniant: quibus impl* citi homines curiofiores fiant et fèfemagis ac magis inférant multiplicibush-quels pcrniciofîftîmi erroris,quod vtfacihus valeant leuiuf^ conlequatur quod in nos intendunt, edunt ilia perfæpc quibus ftupefadi homines fidem conuno-' dent fimulachris diuinitatis ac nuministinde fit vt vitam læpe turbcnt,foninos inquietent,membra obtorqueant,valitudincm frangant,morbos laceflàntjinci^ téfque aliquando territent; inde eft quod augure Accio Neuio Tarquinii tcni“ pore,lapis nouacula incifus eft, hinc nonnullis regni futuri figna procurantut« Quo fit vt. L . Tarquinio Prifeo Romam petenti Aquila pfteu fuftulerit cu alte fubuolafièt,didu vix credibile,capiti repofuerit .Quoetiam régnante tw-dunt Creffam virginem reljquias quas ex omni regia méfa pcrcipiebatadvir' gines vcftales ferre confucuifte,obtigifiè^ aliquando quum igni facro cas impo neret répété è foco genitalem cinerem viri infurrexifie eamque qup ibi infederat Tanaqui'is reginæ ancillam Creftam captiuam confurrexifte grauidam, Serui um^ Tullum natum qui regno fucceftit,cui porroin regia accubati pucro caput arfiftc vifum creditum^ laris familiaris fihu,Ouidio in faftis dice^^e,^am que pater Tulli Vulcanus Crefta^ mater Præfignis facie corniculatafuit'.Hac fccum Tanaquil facris de more peradis luftit in ornatu fundere vina focum « Hie inter cineres obfeoeni forma virilis Aut fuit aut vifa,fed fuit ilia magis.Iuf fa foco captiua ledet conceptus ab ilia Seruius à cælo femina gentis habet.Signa dedit genitor tunc quum caput ore corufeo Contigit,inque coma flamme us arfit apcx.Hinc quoque qgt; luno Vegenfis migrate fele K omam veile refpon-ilit,qubd Claudiæ manu nauis fecuta perhibetur, qj in facrilegos 8^ luno nuda ta ôi Locrenfis Profêrpina amp;nbsp;Ceres Milefia vindicauit,Herculesl^ de apio Nec aliter Hannibali fomnia orbitaté oculi côminâtur. Flaminio extilpicia pericu-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lum

Ium cladis prædkant: vel /êrpehs,inimo vcro D^niofiiarches vrbem Ronia pe-ftilentia hberauicEpidauro accerfitus,aut Aeneas oraculorum indiciopronnf-fam qugfitam inuenit Itaham,amp; in ea. non ta numinû g dçmonu nutu ledern ftatuit.Quid ab’ud agît in fomnis pater Anchifès ^Q_uid lupiter 8Ó Apollo qui ambiguitate ftudent obnuberc oracula,vt cum mendaces aut fallaces inuéti fu-eriiit aliquando rationis velannne luam tueri queant fallaciâ , fic^ perditos per dereamp; deprauatis errorem prauitatïs infundere ac fallere non defînût donee au ditorcs fuos protrudat in præceps;cui à fæculis vatum profuere rciponfà^ Crœ-fone an Pyrrbo vel Laio, aut præcedentiû aut fubfequentiun cuiquam^Nonne Crœfus opulentiffimus Lydorum rex bellû moturus in Perlas,taü refponlo 1èr tur illulus,Crœfus Alyn penetrans magna peruerterat opum vim.Quo refpon fo, hoftium le vim peruerfurum putans peruertit luam.Vtrum autem accidiflèt eorum,verum oraculum fuilïèt. Nihilopurius egiflè traditur cum Pyrrbo qui bellû Romanis tllaturus dumDelphoS conlùlit,hoc relponfû vt ait Ennius ac-cepitjAio te Acacida Romanos vincere poflè.DemésPyrrhuslî no intelligcret vtraparsvicilfet verum oraculum videri,lîc verfutus artifex texuerat,l]c in om-» nem euentû perfugium veritatis occupauerat^hoc in^ adeo mamfeftam fallaci-am præfert vt quang fîcut Ennius idé ait,fern per fuerit ftobdu genus Aeacida.lt; rum,abeo tamé perpèdi abfqp difficultatepotueritiillud ctiam oKfcurius quod Crœfum decepit, quod vel Chrylîppum potuilïèt fallere. Sic cnim apud Cice-ronem feriptum elf,cui tamé ad poftremum tota res commétitia videtur et hoc âpoetafîâum fulpicaturjillud ab hiftorico,rationes aflèrés:primum enim latine Apollineni nunquâ locutum fùilTe,deinde Pyrrbi’temporibus iam iam ver-fificari defnlîè,amp; hoc vltimu vt eodem libro pcrmulta irrifîue didum arbitror: tarnen vtcuncp non multum his ratiombus moueor,quoniam in latinum tranf ferri 8^ in carmen inlèri potuit ambiguitas oraculi,græcis amp;nbsp;lolutis primu ver-bis édita : nâ 11 ad linguam relpicio, quæcunq^ oraculis diâa fut, latine quidem apudnoftros de his græco fonte defccndunt,graece vel ab Apolline prolata vel ab illis memoriæ mandata,nec linguarum varieras obfuit veritati. Aha igitur me Ciceronis ratio violentius vrget, ait enim hoc Pyrrho reljxmfum inaudi-tum græcis, itaçp fatis credi poteft hoc ab Ennio,fuo quodam iure fidum elfe. De Herodoto autem quem Cicero ipfe patrem hiftoriæ vocat,quôd luperioris oraculi fidor extitent non tam facile credïderim.In dubio igitur vifum eft ve-rùmque. attingere, 8^ Ciceronianam de hac re non præterire fententiam. lllud etiam anceps amp;nbsp;inopinabile, quod Philippus Macedo ex eodem adyto accepit vt imminens fibi à quadriga periculum prouiderct, quo audito rex anxius dif-folui currus per omnem Maccdoniam impcrauit. Quin oppidum Bœotiæ cui Quadrigæ nomen erat vt fatale fibi perpetuo dcclinauit, vel vt quidam fe-runtiuffiteuerti ,fruftra tamemaliônanque minarum Ipedabat oraculum-Ca-pulus enim gladii quo eu Paufanias tranffodit quadrigæ cælaturam fertur ha-buiflè .Itaque Tul.eleganter ilIudit,Ncque enim obfcura tantum lèd mendax admonitio,quafî rex capulo amp;nbsp;nô cufpidc moriturus eflèt. Appius Claudius is qui ciuili bello pópeianas partes fecutus eft,de euentu rerû dubius vicinu caftris .. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P ü ^ui

qui iam tunc negledus obmutuerat retentauit Apollinem. Ita^ Perhcmonoe quædam templi vates in antrum compulfa folito^ æftuasfurorefertur in hanc lèntentiam refpódifle, Magnas huius minas Romane ne timcas: nihil enim ad te,quoniam in pace Eubceæ cola,vel vt quidam alii,latus euboicum poflidebis. LucanuSjEffugisingentes tanti difcriminis expers Bellorum Romane minas foluf^ quietem Euboici vaftalateris coualle tenebis : quo ille relponfovelut m lomnis accepto perplexior difceflit inde q venerat,fcd non multo poft apud lo cum qui Eubœæ cola dicitur ante fupremum prælium morbo coneptus intc-riitjita fubtraólus bellis amp;nbsp;lèpulchro coditus Euboico fidem fecit oraculo. Eo* démque modo Laio prædidum eft ab Apolline, Caue vetatos liberum fulcos feras, generatus ille maâabit te impie amp;nbsp;omnis aula rclpergetur fânguine. Sed ille quidem vtpote præfcius quæ lequerentur fèmentem iuxta latum fieri veta-bat, feiens in poteftate eius pofîtum fi abftinere vellet. Laius non vt homonc-Rius futurorum ab eo qui feiret quid agendum fibi eflèt {cifcitabatur,lèuit au* tem non fatoeliciente fed viélus intemperatia. Similiter Argiuis per oraculuin qugrentibusan aduerfum Perfas bellum fiifcipi conuenirct,relponfuni cft,Vici nis offenlà deo carilfima plebs armorum cohibe numina,corporis omne difai men fola capitis tutabitur vmbra. Sciebat enim quid effet deligédum,q^ op-tio penes hominem;id veró quod fèquitur optionem penes fàdum. NeroCæ-far poft hos portendi fibi mutationem ftatus â mathematicis acceperat, ^niin hoc concordes in eo difcordabantquænam fortuna imperio deiedum cxci-peret; his Neronis animus eger Delphicum oraculum experiri ftatuit, fie emm fibi vifum eft hæfitationem fuam ab humano ad diuinum confilium tranfo' ri debere:inde fibi refponfum eft, Annum tertium 8^ fèptuagefimnm caueret: quod quum audiffe^homini incofiderato amp;nbsp;vix trigefimum ætatis fuæ annum tranfgreflb, tanta fècuritas inceflèrat vt iam nihil metuens profperitatcm Si SEtatem fibi integram fponderet,quafi ante prænuntiatum tempus ab Apolline mori non poflèt, eo deniij eftinfolétiæ raptus vtpreciofiffimis quibufdârcbns maritima tempeftate deperditis affirmaret cas ad fe vel pifeium obfequio reuer furas,talibus intumucrat erroribusqufi fubito deftitutus ab omnibus amp;nbsp;ad tur-piffimam compulfus eft mortem , vtique confiliario dignus Apolline,quamuis vaniflîmus ille fpiritus mendacii^ parens ne quid ineptius videretur confuetis ambagibus at(^ arte prouiderit.Quod ipfe Nero fuprema ilia node auditqcla* more militari fuum execrante 8Ó Galbæ nomen célébrante, fèró licet,quiuit in-tclligere,8ô ad infcelicitatis fug cumuluauâorem oraculum veridieuffl appella* ri. Galba enim fucceffortertium 8Ófentuagcfimumannutuncagebat. Admo net nos aliquis obtredator quibufdam confultorem iftum confulere,qu^runtur vtrincp noftris temporibus facra fibi interdida cerimoniafqj fublatas,etob hoc ideo maxime nulla vel perplexa inextricabilia omnia talium rerum conful-toribus refponfa dari. Cur ergo longe ante imperiû Cæfaris ac Chrifti dei fal-uatoris noftri natiuitatem ficut ipfôrum audores atteftantur abolita pene Ric-rac Pyt hii oraculi fides,abolita autc quia contemplai Porto autem quare con-tempta nifi quia vel vana vclfalfà vel dubia.Vndepoetaprudéter admonuit in-confiihi

DE RE MILITARI LIB. Ht 4» œnfûltiabcunt fedeni^ ödere SibylIæ.Et ne forte parui id pendant quod con* temptum,abolitû at^ antiquatiim fuit, hoc eflè aut nu men aut federn, Apollo ille Pythiuserat quem ferunt magno Pythone ferpente interfedo magnum va tem totiusç vaticinationis audorem amp;nbsp;principem hæredcm fèdis diuinatio-nis amp;nbsp;nominis extitifre,ibique eum reddere refponfa elegiiTe, vbi orta cû audo-reipfadiuinatio videbatur,euafîunculas autem quærentesdicentésqp vim fedis acloci euanuifle tradu téporis,fîc ridet Cicero vt dicat eos non aduertere quod de vi diuiua agitur,quæ fi eft vtique æterna eft: Sed perinde loqui quafî de vino autfalfainento quæ vim fuam imminuût vetuftate 8^ paulatim euaneicunt .Ita-que h^c profîtétes philofophos fupcrftitiofos penè phanaticos appellat qui ex eufationes friuolas ineptiis fuis maluntexquirere euanuifle fingentes,quàm ve-ritatem ingenue confiteri amp;nbsp;errorcm fuû vel fèrô cognofcerc qui diutiflime cir-cumuenti fût fuper huiufccmodi oraculis,partim falfîs vt ipfiusTullii verbis v* tar,partim cafu veris vt fît in omni oratione f^piflîme,partim fiexiloquiset ob-feurisvt interprescgeatinterpreteôc fors ipfa ad fortes referéda fit,partim am-biguis 8ô perplexis oraculis; bi m2xime fallunt quorum pr^fligias à veritate pro fani intelligere non poflunt.Idco^ ab ipfîs attnbui putantet imperia et vidori asamp;f opes euentus profperosrerum,deniq^ cum ipforum nutu fæpe rempub. conftet periculis immincntibus liberatam , quæperîcula refponfisdenunci-auerunt Si fàcrificüs phead auerterunt, omnia ilia meræ fallaciæ font. Nam quum difpofîtiones dei præfentiant quippe qui miniflrieiusfuerunt interpo* nunt fe in his rebus vt quæcump à deo fada font vel fiunt ipfi potiffime facere autfeciffe viderétur Etquofiensalicui populo velvrbiduci vel principi fecun-dum dei ftatutum boni quid impendet,illi fc fàdurosvcl prodigüsvel fomniis vel oraculis vel fortibus cæterif id genus vt diximus pollicentur, fl fibi honores Si facrificia tribuantur,quibus dans quum id acciderit quod necefle eft,fibi fummam parfont veneratione.Quotiens autem pericula impendét ad aliquam ineptam Si leuem caufam fe profitentur iratosgt;fîcuti vno Varroni quod formo fum puerûin templo fouis ad excubias tenendas collocauerat et ob hâc caufàm Ronianum nomé apud Cannas'penè deletumtquôd fî luno alterum Ganyme-dein verebatur,cur iuuétus Romana luit poenas,vel fi dum tantummodo duces vel principes curant cæteram multitudinem negliguntS’Cur Varro foluseuafic qui hoc fecit,8i Paulus qui nihil meruit occifus eft^ltaque fine periculum quod iniminet vitari poteft, videri volunt id placati auertiffe, fiue nô poteft id agunt, fîc^ fibi apud homines qui eos nefciunt audoritatem parfont ac timorem,his veriutüs Si his artibus noticiam veri dei trini Si vnius apud oninesgentes inuer terunt. Harum igitur difciplinarum obferuationi b us fuperftitiofis,quæ ad co gnitionemfiderum coniunguntur focietas dæmonum formidanda atquc vi • tanda eft,neque illos ab hoc generc fuperftitionis fègregandos puto,qui ab ip * fa Chaldæorum natione profiuxcrunt : quod propria eft eorum genealogiæ ratio vt poflînt anteq fada foturâquecx ratiocinationibus aftrorum explica-rc, hoc eft, quos effedus habent fidera duodecim, ftellæ quinqu€,fol Si luna ad humaiiam rationemconferreiCuiusrei pnmusBerofos infolaSi ciuitatc

Coho conCdenSjibi apcruit difciplinam, poftea ftudens Antipater,itcrùmqué Achmapolus qui etiam non cnafcentia fed cx conceptione rationes explicatas rehquit.Hi enim quanquain verani fiellarum pofitionem quum quiflt;^ nafcitur confèdétur Sé aliquando earn perueftigent, per corum inuentas conicriptafç régulaSjtameni q? inde conantur vel adus noßros vel mores vel euenta pizàice re,nimis errant profcdo,nimifque magna dementia detincntur,amp; quosnon fo lum chrifiianæ religionis inflituta acfideinoflrælumina,verum multaquo^ veterum poetarum, philofophorum^ illuflriû, clariflimorum^ducumamp;in^' peratorum dida confutent,ex quituscßillud imprimis iacrisin litcrisadMoy fen annotatum ,Quando ingreflus fueris terram quam dominus deus tuusda-bit tibi, caue ne imitari velis aboniinationem illaru gentium, ne inucniatur in te qui luflret ßlium aut filiam ßiam ducens Riper ignem,aut qui ariolos tetur obleruetlomnia att^^ auguria, ne Rs maleficus vel incantator,nc pytho-nes confulas Si diuinos Si nc quærasà mortuis veritate.Omnia hæc enim abo-minabitur,8ó propter huiufmodi fceleradelebit eos in introitu tuOjperfedusens Si abs(j macula cum domino deo tuo : genres iflæ quarum poffidebis terrain augures Si diuinos audiunt, tu aute à domino deo tuo aliter inßitutus es. Qnis ergodubitet hæc non modocapitalia led fideipcruerfionem,quæ tanta diligentia diuina explodit lèntcntiafEt illud quidem Leuitici,Non augurabimininc*^ oblcruabitis lomnia nec declinetis ad magos nec ab ariolis aliquid feifeitennni vt polluaniini per eos: vir enim in codé inquit, fiue mulicr in quitus pytboni-cus vel diuinationis fuerit Ipiritus morte moriatur,lapiditus otruat eos SL fan guis eorum fît Riper illos. Nec minus ad Romanos apoflolicis vertisexpref' Rim:Quis enim cognouit RnRim domini,aut quis cofîliariuseius fuidEft 4*^° que illud diuinum ac cælefîe confîlium, Altiora te nc quæfîeris Si fortiora te ne Érutatus Rieris: Sed quæ præcepit deus titi ilia cogita lèmper et in pluribusope* ritus eius ne fueris curioRis.Non eß enim titi neceflàrium ca quæ tibi abfcon-dita funt videre. Non cR vefîrum,alibi feriptum, nolle tempora vel momenta quæ in patris poteflate poRta funt. Annunciate qug futura funt inquit lfaias,6i feiemus quia dii eflis vos. Simile eß illud EccleRaflici, Ignorât homo quod ante £e fuerit Si quod poß futurum quis ei poterit indicare^Quid aliud illud Sapien tiæ aflèritf Cogitationes enim mortalium inquit timidæ Rmt Si incertaeproui-dentiæ nofiræ, corpus quod corrumpitur aggrauat animam Si terrena inhabi-tatio deprimit lcnfum,multa cogitantem:amp; difficile exiflimamus quæ in terra funt Si quf in profpedu luntinuenimuscum 13bore,quæ in coelis funt aute quis inucßigabit: lènfum autem tuum quis feiet,nifi tu dederis fapientiam Si miferis fpiritum landum tuum de altiffimis?’amp; Rc correptæ lèmitæ eorû qui Rint in tern's Si quæ fibi placent didicerut homines. Atqui teße Firmiano non hoc idem faciunt philolopti qui dilputant in cglo quid agatur,8d co Icmper impune id fa cere arbitrantur quia nullus cxißit qui errorcs eorum coarguat; quod ficxiftima rent defeenfurum aliquem qui eos aclirare Si mentiri doceret, nunquam quic-quam de his rebus quas feire non poffunt difputarent.Nec tarnen ideo feliciqr pucanda efl eorum impudenua Si audacia quia non redarguuntur. Redarguit enim

cm'm deus cui’ fola veritas nota eft licet conuenire vidcatur eam^ Hominum fa-pienuam pro fumma ftulticia coputat.Linquo Auguftini Si. Ambrofii operofif finios validiflimos^ tradatus ac difputationcs logiflimas quas nee tempus exi-git nee recipit locus nee requirit qudquis aliquantulum Icgcndo profecerit, notg nempe iunt: vnam Auguftini veram nefcio an breuem magis profcram lenten tiam exco libro qui de dei ciuitate inferibitur, His omnibus cofideratis inquit, non immerito creditur quum aftrologi mirabiliter muJta vera refpodent occul to inftindu fieri fpirituum non bonorum quorum cura eft has fallas Si noxias opiniones de aftralibus fatis inferere humanis mentibus atque firmare non ho-rofcopi mutati Si inipedi aliqua arte quæ nulla eft. Alteram Ambrofii ipfius ex co Iibro quern de obitu Satyri fratris nobis luculeta oratione reliquit:eius eniin verba funt hæc, Defolis curfu cæli^ ratione philoiophi dilputant, 8i fiint qui putant his credendu quum quid loquantur ignorent,neque cælum afeenderunt axem dimcnfi,nondum oculisperfcrutatifunt : quia nullus eorum cum deo in principio fuit, nullus corum de deo dixit quum pararet cælum cum I'plb eram 8^eram cum eo cundacomponens. A diuinis prater hæc ad bumana dclcenden ti permulta Ce ingerunt illuftrjum poetaru dida bis CutiscóCent2nea,è quibusil lud primum antiquiflimum Si ^cenimum apud Homerum proferendum:lup pitcr inquit non mortalem homine non è communi gregc dcum aliqué,lèd lu-nonem illam fiiam coniugem ac fororem reginam^ dcum gram' comminatio-ne deterret nc lecrctum fuum intimu änderet inquirere aut feiri pofte præfumc-ret:poft hunc duo literis demandata funt.Duorum quoque in ilia prima ætate poetarum illuftrium,Pacuuius, Nam fi quæ ventura funt præuident æquiparât loui. Rurfum idem poéta iftis qui linguam auiu intelligunt,plus^ ex alieno ic-corc ûpiunt quàm ex fuo,magis audiendum quàm aufcultandum cenfeo. Acci us,Nihil quoquecredoauguribusqui aures verbis ditantaliénas, fuas vtauro locuplctent domos.Quartum bis Enniû addiderim qui vetufta ilia amp;nbsp;venerabi* li facundia hosiplbs eleganter irridet,vt verbis ctiam fuis vtar, Qui fui quæftus caulà falfas fufeitant lèntétias.Non enim funt hi aut feientia aut arte diuini lèd fupcrftitiofivatcsimpudentesœ arioliaut inertes aut infani aut quibus egeftas imperet,qui fibi Icmitam non lapiunt,aliis demonftrat vias: quibus diuitiaspol licentur,ab ipfis drachmam ipfi pctût.De his diuitiis fibi deducantdrachmam* reddat estera. Addo quinto loco fpcdatæ authoritatis grauitatis^ poetam do-ftiflimum Flaccum Horatium diccntcm,Prudensfuturi temporis exitumcali-ginofa node præmittit deus,Ridet^ fi mortales vitra fàs trepidant neenon illud quod adeft memento componcrc æquus,8ô quid fit futurum eras fugcquærere: ht quem Ibrsdierum quem quæ dabit lucro appone.Eft Si illud eiuldem quotç poetæad Leuconoen,Tu ne quæfîeris fcirencfas,quem mihiquem tibi fine de-derint dii Luconoe, nec Babylonios tentaris numéros vt melius quicquid ent pati leu plures hyemes lèu tribuit luppiter vitimam. Lucanus inter hos fèxtufi his verbis accedit,

Sit fubitum quodeumque paras,fit cæcà futuri Mens homirium fati liceat Iperarc timenti.

....... nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Statiuni

■Statium hls fèptimu aggregauenni,Quid craftina volucrithofa fcire nefas h-•mim. Vinmo in loco lequitur hos lunius luuenalis Aquinas his verbis, ■Spondeeamatorem tenerum vei diuitis orbi

Tcftanientum ingens calidæ pulmone columbæ Traâato Armenus vel Comagenus Arulpex Pedora pullorum rimatur Siexta catelli.

Interdum Si exta pueri faciet quod defcratipfc Chaldæis.Sed maiorcrit hdutia quiequid Dixcrit aftrologus credent à fronte relatum Amonis: quoniam ddphis oracula ceflantî Et genus humanum damnat cahgo futuri Hæc rehgionis noftræinfhtuta Si illuftnu dida poetaru illis Gmilia. fublcquun-’ tur Si philofophorum {èntentiæ,Socratis potiflimum qui in hoc cæleftium fcn^ tinio Si caufarum abditarum indagationc egteris cordatior fuit,quum hacc in* telligerct non pofle inueniri,celebre illud ab omnibus probatum in mediumno bis attuIitjQuod fupra nos nihil ad nos,ficç proinde ab omniphyfica quaeftio' lt;nbsp;ne dilputationem fufpendens eo fe contulit vt in virtute atque officio omniseiW verfaretur intentio.Itidem Democriti phyfici non ineptus præcæteris conttaW les iocus,quodeft ante pedes nemo fpcdat,cgli ferutantur plagas'.facetiffima^^® illa Ciceronis irrifio temere difputantium, nulla^ de re dubitantium tanquam modo deorum ex concilio defeendentes quid ibi agatur oculis fuis afpexenn*: auribufque perccperint. Sane vt idé inquit Cicero Si in (enedute fua horx qui* dem cedunt Si dicsSi menfes Sianni necpræteritum tepus vnquàmreuertimr, nec quid Icquatur feiri poteft.SuntS^ aliae contra hæc hominum portenta,phi' lofophorum clarorum fententiæ , inter quos Fauorini eft ilia melius amp;nbsp;vrgc^' tius cætcrisquos legere potui philofophisfuturorum noticiam facillimerepu^ antis atque dicentis, Nihil enim ab illis audiri pofte dicebat nifi graue atquemq ieftum; quoniam aut vera refpondebunt quod rariftimc (oient; ft quide mala mi feriam ante tempus afferre Si fuperuacuam folicitudinennpofita enim illic veri tate,adcft hinc neceffitas.Ita nihil præcift nifi dolore pofeenti reddere libet hoc loco fuftinere,amp; quod communis rerum natura non patitur tentare maior offenfione poffit interferi,hoc eft,Fauorini,M.T.cuius hæc fut,vt omittamusfu pcriores. M.Craflo putas vtile fuifle turn quum maximis opibus fortunis^ bat,fcirc fibi interfedofilio Publioexcrcituque deleto trans Eufraten cum igno minia amp;nbsp;dedecore effe pereudumCAn Cn.Pompcium cenfes tribus fuisconfu* latibus, tribus triumphismaximarum reruglorialætaturum fuiffefi fciretfein folitudine Aegyptioruni trucidatum iri, amiffo exercitu,poft mortem veroea conftcutura quæ fine lachrymis non poftumus dicercfQuid vero Cæfarem pu-taftc fi diuinaflèt fore vt in eo fenatu que ex maiori parte iple cooptaflTet in curia pompeiana ante ipfius Pompeii fimulachrum tot centurionibus fuis fpedan tibus,ac nobiliflimis ciuibus,partim etiam à le omnibus rebus ornatis trucida-tus ita iaceret vt ad eius corpus non modo amicorum fed nc ftruorum qui-dem quilpiam accederet,, quo cruciatu animi vitam adurum fuifle Î Si certe ■ quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;“ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ ' ignoran

DE RE MILITARI LIB. IIL 4? ignorantia Riturorum malorum vtilior eft quàm fcientia,Hæc Cicero. Poflèm ego antiques fortunatiffimos ætatis noftræ viros in huiusfentéti^ teftimoni* um vocare, ièd nec necefle,nec locus hic longiorem digreffionem recipit,amp; atti-giffe vidctur ille clariflima:fin auté vt ad Fauorini argumentationé redeat oratio, bona pronûtiant, duplex incommoditas,cxpedationis tgdium,amp; prgcogni tigaudii extenuatio :quod repentinû,gratius ac cumulatius obueniflèt. À ut fal fa dicét, quod q familiare frequetilfimu apud eos cft :et fi crut inlçlicia,ango-ribusfallo^ metu;fifoElicia,inani ipe Si. gaudio trifticia^ vbi te delufû fenties torquebcris.In omné igitur euentu hos nugatores lycophatas cotemnendos fore, ad banc fere lententiam vt prætcream Dicearchum qui expedite omnia no bisfütura nefeire magno volumine conclufit, Anaxarti philofophi rationc co-pellor.Is enim quum in Byrfam vrbem trans Eufraten omiflam traieciflet AIc Xander, ibi efi vt antea periæpe monuit,vt taqudm falfa amp;nbsp;incerta Magorûpræ diâa conténeretinec ab re. Nam fi fatis inquit 0 Alexadcr côftentquç prgdicun tur,ignota efle mortalibuszfi veto naturæ debeantur,immutabiha quidéeflê.Si-niile illud Demonadis etiam philofophi qui vaté femel intuens publica mer cede relponfapræbentem,nonne vides,inquit,cuius rei mercedé flagitesfSi enim tibi poteflasà loue eft eorum quæ lâtali lege funt conftituta aliquid commu* tandi, quodeunqueid eft quod flagitas parum fane eft ; fin autem dei nutu Si voluntate polîta funt omnia,quid tuum nos vaticiniû iuuare poteft^Demofthe ues Græcorum armisac tanta ôd tam prompta virorum potentia confifus,ne(ß tnentem adhiberi oraculis,neque vaticinia audiri permifit,Epaminundam me-niorans ôd Periclcm illa lêmper formidinis amp;nbsp;ignauiæ velamentaputaflè. Salu* berrimu memorabile eft illud omnibus horis Halicarnalèi excellétis in aftro logia,amp; inregendis fuis ciuibus principis præftatilfim],totum id quod eft Chai daicum prædicadi genus repudiantis. Magnus quidam vir ecce fiiperuenit,prg-miflis omnibus fide non inferior, Cato ille rigid us quimirari lè ait qp non ridet arufpex arufpicem quura viderit, quod didum ad omnesgquè augures fortile gos,conicâores,chatdgos^ amp;mathematicos ac totam denique manticen côucr-ti poteft. Spedatis enim tot ineptiis quibus credulis homunculisilludunt, occur-fusprofedo memoriam Si rifum exmutua confeientiamoueredeberêt. Quàm illud quoque eleganterS’quum elTet confultus à quodam, monftrum ne effet à Ib* ricibus corrofas fibi caligas quum diccrct,Refpondit non efle id monftrum,fed verum monftrum habendum fuifîc,fi fonces à caligis roderentur.Quod fequi-tur non minus profedo,fed magnificum ac fucci Si penfî plenum.Nâ quû apud Pnifîam Hannibaliexultanti Si audon committendiprælii pugnari placeret, ac ille negaret,quôd exta prohibèrent, An tu Prufia inquit Hannibal vitulinæ carnis mauisquàm imperatorivetericredere^breuc fane atquc ampliflïmu tan-toque principe dignum verbum,vt pote qui Hifpaniam,Galliam,Liguriam,Ita liam denique laceratam in faciem eius effuderit,vnius hofh’æ viliflîmæ ac fordi-diffimæ exta tot monumentis ac vidoriis rerum præponi indignû ferens. Quid aliud Cæfar qüum à maximo augure Si dodiflimo arulpice prgmoneretur ne in» Aphricam ante brurnam nauigia tranfmitteret, non ne illius diduni nihili fo

cîcns tranfinifit^quod ni fcciHèt, omncs aduerfarioru copiæ conueniflent.Econ trano Regulus nónneauguria feruauit captus Mancinusrcligioneni te nuit fub lugum miflus eftfPulloshabuit Paulus, amp;nbsp;apud Cannas tarnen eæ-fuseR. Hæc horuni fimilia quæ confirmâdis aulpicns id genus erroribus afferuntur, tam inepta,tam biuola perlæpe funt vt mukis quideni M. Marcellï illiusquinquies col. probandum fummopere confilium videatur, qui quûeflet imperator amp;nbsp;augur opnmus,totum hoc miJitare aufpiciûomiferit:àquoneprg pediretur ledica opertus,nec ab re,iter facere folitus: vir enim fort is amp;nbsp;lapies de-fperabat pofle inuulgatam diu amp;nbsp;imbibitam acoflibus inhgrentem opinionem apcrta fronte difcutere.Non eó vlque tarnen Marcello afièntiendum,necaufpi-cia omnino ita repudianda reor vt res magnas nullis vnquam eredam lignis vd aulpiciis præueniri,q«um et volatus auiü dirigat dcus,vt roftrulonans, aut ptæ-teruolans penna,turbido mcatu vel leni,futura præmonftret,vt thcologi veterts amp;nbsp;clari quidam auclores telles lunt.Ouidius in faftis,

Sint tibi Flaminius Tralimena^ li ttora telles, Per volucres ligna muka mouere dcos.

Verum præclare de hoc quoque vt de akïs Cicero, Signa inquit oRêndóturab his rerum luturarumu'n his fi quis erraucrit,non deorum natura led hominum coniedura peccauerit.Nec ctiam pollreniopraeter hæc rerum futurarûfignaeft» q[uod rationefignorum vel planetarum certiores hifuturoru nuncii definguhs lt;]uibuft^ polkceripoflint velaudiri; in lepem nâeplîderibusdcquibusantèdixi musSó quæ ab inceflu vocamus erratia quG errent tarnen nulla minus,certg cofi derationis nihil habent nÜi fecundu comune regime in mudo eis debituintelk gentia feptuplice fubftantia extra confillente virtute fibi coniundam- Scimus ctiam,nc horu audaciam per fingula prgtereamus intadä,eos fateri folitosquod iquifquis aquarü ligno in lucem editus llt,pifcatorisminillerium fortiretur.Cæquot; terum pifcatores quum Getulia non habeat,quiseorum dicere aulit,qinanenio illic in Hella aquarü nafcitur.Rurfum quu plurimos quos nafei ligno libræno-Tint,trapc2itas foré prgdicent,quos multarum gentium prouinciæ ignorant,fa* teantur necelTe eil aut in eis hoc fignum deefle, aut effedü fatalem nullo modo haben’-Perfaru autem ac Lacedgmoniorü reges quum per genus dominetu^rc-gum^ filii vno eodc^ fidere cum feruis cotinue degentibus nati ad regnu pfici ant,quid rationis habent vt lerui qui lecu iifdé momentis horaru ac teniporü ftc rant geniti omnino in feruitute comorenturl* Homines etia diuerfaruni regio* num, diucrlàrû ætatû,lub variis 8^ diuerlîs Gderû motibus gcniti,fî aut oppido-rû expugnationibus ,aut collatis lignis, eade clalTe fiudibus obruantur,vel aho quouis modo,eodem tarnen genere mortis eodem^ momento temporis inters runt,vt in Canneli pugna contigit, quomodo momenta nafcendi fingulis fecu-dum illos attributa fuas leges habebunt^Aduerfabitur horum iudiciis vallitas forlan immenfa akitudinc,difcreta in duo feptuaginta ligna per rerum aut animarum effigies,in quas digelTere cælum periti.PolTeetiam fieri credibilcell,

DE RE MILITARI LIB. III. 4? exinfînitoftenarû numero, vt alia figna pari,njaiore, vel minore potenate Gnr,’ fine quitus reda ac perpétua obferuatio perfici non queat : nequc cos hàmïnes cèrnèrê pófre,ncque percipereexüperantiam vel {plendóris velaltitûclihis,qûunl quædam fidera in quibufdam tern’s conlpiciantur,earum^ tcrrarurtî homi-nibus nota fint, eadem^ mfa ex omni terra alia non vidcantur, amp;nbsp;fint all is , vt Canopus,omnino ignotiflima.Eft enim id fidus ingens nodi bus lu cens, darum maxime mirum,cuius ii aliunde fides abelFctM. Manilius libroprimo aftro-nonucon pr^ccllentilfimus teftis acçeditudcirco inquit,terris non omnibus om nia ligna Confpicimus, nunquam inuenies tulgere Canopum, Donee biliacas per pontum venerit oras.Quum ita^ collet reruni ambiguitatem confufionêm ^üe danofam ex tafiû potius diuinationis prænunciationegenerari, quàm cér-î tam,côducibilé confultoribus cognitioné,quû nihil ri te cernant,nihil percipiat* nih'ilc^ veniat horum quæ ifti lubricis SC fallacibus coiedurisdelirantesac velut cbrii pollicentur( nîG rarum forte aliquid,aut fortuitum,qualia etiam aliquâdo cmentiri volentibus elabuutur amp;nbsp;excidunt )nullo pado,Sigifmunde Padulphe, vtendum elfe tibi reor iftiufmodi fuperfiitiofîs hominum ludiciis: quorum di«* Iciplinas tute optime calles, flu dus indulges,ingeniis faues,vt argutii'sapprimc deleclaris: maxime quum clarilfimos quofque æta.tis viros mathematicos,horo-fcopos fummos amp;nbsp;aftronomos more maioru domi militiae ad futura prgfagi-enda te femper penes habueris habeas.Tantorum itaque virorum,tam erudi torum,tam illuftrium exemplis Si. audoritate, ac rationibus frcfus,non iniuria V dixerim diuinationis artem qua quis de fiituris omnibus loli deo cognitis ■ - ad interrogata fingula vera rel^ndeat,aut omnino nulla elleCquod Socrates amp;nbsp;cum fecuti antiqui Academici quos eofdem amp;nbsp;Peri ripateticos nominamusalTerunt )aut efle,led nodum feita,

- autopinioncmquandam,proindevanam hominum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Finis Tertii. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

DeltQbttt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cif, I»

V m quoquc'Sigifmunde Pandulpbc,nccefle eft quem aliïs du-cem amp;nbsp;imperatoren) præfecimus,non harum quas raododixi I mus bonarum artium inftitutis rolum,vcrum hi. legitimi iuni more maiorum,cerimoniarura 8C facroru crga dcos Si con-' tentionum controucrfiarum^ intér homines dirimédarû iutl* 1 ccm,ac belli primum iufte gercndi dominum eflè: bdlûcni® iuftum eftjVtin repub.inquit Cicero,quod dcnudatum 8^ indidum,atquchoc ipfum quod aut repetundarum autpropulfandorum hoftiu caufa geratun timi iuris munus etiam dicimus ea iubere quæ lunt viri fortis, vt non defcrc« locum in acie,non fugere,non arma abiicere:8óea quæ lunttemperatisjVtnoi^ cpmmitterc adultérin m,non flagitiû facere:amp; ea quç ûint manfueti,vt non pul lare,non iurgia exercere:eodcm modo lècundum alias virtutes,amp; vitia,has mbc rcjilla vetare.Eflè etiam prætcr hæc quædam belli iura, vt ineundæ pugnæ fo' lennitatem feruare,décréta publica,foederum percuflioné,religion€m fkoraméti, militum animaduerfioncm, dignitatem, ac præmiorum Si honorum gradufli* Quædam porrô elTe qug vti facerc ita pari üt £is,vt fata cxuri,dirui teda,prg‘3as hominum pecorum^ agi » aliâque id genus quæ de finguliscauta funt îegibüS in quarum editione funt qui putent Zeleucum,aliiRhadamanthum lîueLy-curgum putant:quidam omnium priorem Cererem, quæ frumenta, quufflsn-teaglande vcfcerenturinuenit: molerequoqueSiconficerein Attica,Siabm Sicilia,ob ibç dea iudicata,vt Carcinus trag^dus in fuo poematc affirmat-Hac alii gloriam 31igcntis hæbreorum duci fummoque philofopho Moylî taquam veritati magis conlcntaneum facile conceflèrunt. Lycurgus cnim Si Zelcucus, omnésque qui apud Grgcos mirabiles lunt iTccntcs at^ nouclli,quantû ad hune ipfum Moy len comparati,eflè nofeuntur, quoniam necipfum nomen legis,fu-ilTe olim apud Græcos agnofcitur,^ teftis Homerus efl,qui nufquàm in diuino cius opéré hoc vfus eft nomine.Nonenim lècundum legem,lcd indjffinitiuisfen tenths 8^ regum prpceptionibuspopulus regebatur:vnde etiam multoteropore permanlère tantum moribus vtentes,amp;^ non fcripto. Si multa horum femper fc-cundum cuentum cafuum permittentes. Phoroneus etiam ipfe lècundus Argi' uorum rex à quo forum forenlè^ dicédi genus dedudum putant,vt Argiui cer-ta lege ac indiens regerétur, fexcentis ante bellum Troianum ferme annis inter Græcos primus ante omnes elfecit, fi modo illa quæ apud Platonem in Timao Critias

Cntias ex Solone commémorât de Icgibus atticis multis annorum milibus ante Phoroneum, fabulofa amp;(. commentitia eflè credamus. Nec mepræterit apud pnfcos Græcos Ifidem legiferam appellatamjtanquam primam legum mucntri eem. Aegyptns ante prima icriptarum legu raonnmenta, Mina rex fine Trif-tiiegiftusdedit, quem fortafle quiipiain philofophoru numero computet,quan* ^uani in deos rclatus Mercurii nomine ab Aegyptiis honoretur. Secudusapud Aegyptios legûlator dicitur,vir prudetia excelIens,Safochis, bunc amp;fad deuni rdigione cultum^ multa prioribus legibus addidiflê perhibent.Tertium Sefo-ofini regem tradunt,qui ad rem militate amp;nbsp;belli munera plurima cotulitinftitu tisfuis.Quaitus fcribitur rex Bucboris tulifle leges fapientia ac vfu reru exper tus,qm amp;nbsp;vitæ regum leges dedcrit, commercia hommum ludiciaque confti tuent: poft hue legibus multa addidit Amafuj rex,quern tradun t amp;nbsp;de his quae ad monarchaspertinét,déque omni Aegyptiorum œconomiapræcepiflc. Mi*

Jnareobtinuit amp;nbsp;paulo ante Troiam captam Cretenfibuslegesdedit,vt Pa* radiusnicmorat,quod Plato falfum efle conuincit. Spartanis vero qui Lace* dæmonii funt, Lycurgus primus leges ex Apollinis,vt aiunt, audoritate cofin* Jut.Et quanquam leges icriptas nullas Lycurgus tulerit,vt alii perhibent,vnani tanien ex his quæ rhetræ appellantur afferam,quæ in hoftes militare prohiberet nc fæpe pugnando confuefaâi belhcofi redderentur. Qiia in re Agefilaum regê inaxiniepofteriori tempore accufant, vtpote qui continuis frequentibus in ^otiam incurfibus ac prgliis Thebanos refiftere Lacedgmoniis edocuerit.Qua re faucium Antalcides quum intueretur, pulchram tuæ dodrinac merecedem ruquit à Thebanis recipis, qui nolentcsipfosheque feientespugnandi peritiam docuifti.Huiufmodi fandiones rhetras libuit appcllari, quafi ex deo decretæ de rqucoraculaquædam eflent. Epirotis Ariba Epirotarum rexvnusexpofteris PyrrbijAchillis filii,leges, fenatum,magiftratus annuos,amp; politic^ vitæ forni2 primus inftituit. Arianeis Chatharades,Getis Zamolxis.Pittacus Mitileneis ad lexcentos elegos verfus,8lt;f carptim de legibus ad ciues confcrip fit. Fuit amp;nbsp;alter Pittacus Iegifer,cuius 8^ Fauorinus 8C Demetrius meminit. Athcniéfîbüs vc roaquibusiuraamp;leges ortæ atque in omnes terras diftributæputantur,tulit ri* gidiffimus Draco, quas amp;nbsp;hoc ipfo mitior Solon,fapiens vnus è ftptem, amp;nbsp;legû Icriptor, propter alperitatem magnitudinemque pcenarum abrogadas curauit: vna enim fere omnibus mors poena prædiffinita erat, vt etiam qui otii damnati eflent capite plederentur:8ó eis qui olera aut frudus furripuiflcnt,idem fupplici urn quod ^eculatoribus aut homicidis coftitutum eflet.Ob quam caufam illud Demadis adodis probatur, qui Draconem non atramento led fanguine leges defcripfilfe dixit.lnter Solonis auteleges quas plures fuifle cóftat,ac omnes qui-dé fapiêtiflîmè latas,illas præclare ftatuit,quibus athletarum quoij premia cafti gata modératione correxit, amp;nbsp;ei qui Olympia vicilfet quingetas drachmas,qui vero in Ifthmo,ci centudari coftituit, eadé^ ratione in certaminibus præliïs qui fuccubuiflènt praemiis elle illuftrandos, eorùmque filios publice enutrien-dos educados^,quo fane animati finguli,fortitcr ac ftrenue in bellis dimicabat: fic Polyzeus,fic Cyncagirus,fic Callimachus, lie omnes qui in Marathonis expii

^nationc pugnauerunt:fic præterea Arniodius, AroftogitonjMylciàdfSjihtiü-iiierabilélqueahi: maxime autem Alexis comicus xAthenienlèsinquit, opor-tere idco laudari, quód omnium Græcorum leges cogunt parentes à lïberisali, Atheniélîum non omnes,nifi eos qui liberos artibuserudiiflènt.Fuitetiâguan-doque ïn Macedonia lex,cum qui nullum lioftem inrerfcciflct,capiftro cingidc-bere.Et apud Scythas,in bello vbi primum quis hominé dcieciflèt,eius fangui-neni bibere, neque aliter paiticipesprædæ fieri confueuiflè nilîad regem neca-torum omnium capita detuliflentiquæ nonnunquam ( horrendum diclu )pur gantes deaurantéfque ad pocula deierebant • Non licereetiam eorum cuiquani folennibus epulis pateram circumlatam accipere,nifî ei qui aliquem ex hoftium quoque numéro de medio fuftuliflet : apud Gallos fie etiam puberes omnesSi armatos communi lege cogi ad bellum lolere,vt quiex bis nouilfime adueniret, in confpeâu circûfulæ multitucîinis aftèdus omni genere cruciatus necarctur. Atque vt ab externis ad domeftica aliquâdo redeat oratio,quis nefeit Italis leges dedifle 1 talum quendam Oenotriæ regem , à quo mutato nomine pro Oenotris J tali funt vocati, ojâmque illam maritimam Europæ quæ eft inter Syllaticum amp;nbsp;Lameticum finum Italiæ nome primo cepiflè t Hune ergo Jtalum peritiqui' dam tradunt agriculturam Oenotros docuiflê, quum prius eflènt paftorcsvagi ac palantesjillis^ comefl'ationes inftituiflè primum,Ieges^pofuiire,quasitideni nonulli 8^ quidem dodi nonItalum Italis,led Saturnum iRomanis veiôQuiri num.Nam quum agrefti quodam more in kalia etiam viueretur, is genus indo* eile amp;nbsp;dilperîum mótibus ahis Compofuit leges^ dédit, Latiùmque vocari Ma luit bis quoniâlatuiflet tutus in oris.Hic vero quum poft fratrem interemptum, folus potiretur imperio,iura dédit populo,nec re aliqua prêter quàm legibus co-alelcere multitudinem vnum in corpus arbitratuseftipopulum itac^ Roquii’O ua tunepaftorum conuenarum^ omnium colluuione colicduserat, Romulus in partes triginta diuifit,quibus quoque additæ funt quinque, eafdêmquecurias placuit appellari,quôd publicas curas gerebant,quum in illis vniufcuiufç pal; tispopuli Romani quid gereretur: ita vt in fua quift^ curia, facra publica race-ret ieriâfque obferuaret,quibus fingulis curüs, Curiarû nomina virginû impoli* ta elle dicuntur,quas virgines quondâ Romani de Sabinis rapucrât : qui veroeis eonfulerent,ex populo nobilillimo centum lenes delegit,quosob gtatem Senato-rcs ,ob pietatem amp;nbsp;in fimilitudinem curæ Patres nominauit, quorumque filn Patritii lunt appellati. Tres cquitû deinde centurias inftituit,quas fuonomine Raumes, à T.Tacio Ticienlès,â luci communionc Lucercs,quâquam buius de-nominatio audore Liuio incerta cft,appellauit. Equités item armatos trecetos, qui Celeres vocarentur, turn pace,tum bello fuiad cuftodiam corporis ,Tribu-num etiam qui eispræerat appellauit. Rc’iqua veto multitudo regem in bellum euntem Icqucbatur pedes,vniuerlbs autem Milites appcllabat.Non enim vtipo ftea atque in prælèntia ornati aureis calcaribus amp;nbsp;aureo cingulo, led qui erant in exercitu équités pedites, vulgô lîmul omnes fînedifcriminc apudvetc-res lunt milites à militandiconfucudine appellati : bunc deinde Romulumfe-cutus Numa PompiliusPomponii films, è Curibus Sabinorum oppido accitus

DE RE militari; LIB* Iin.’ P ad regnum qui Romanum populum vtpotefcrreurdigionemolliüit,fideiii pacis ac belli docens, facris pluribus per eum inftitutis : nam Veftæ fecit ædem ôô portas lano gemino ^dificauit,augures,flamines tres, Dialern,Martiale Sé Qui* nnalcm Sé Salios Martis fàcerdotes:pontificem maximum creauit,legesplurcs tulit,cercmonias cultum^ deorum omnium immortalium,ob quam tantam iu fticiam Sé religionem nemo ei helium inlèrre aufus eft.Excipit Numam Pompi lium Tullus Hoftjiius R omulo fortior,qui populum iam quieti Sé legibus aflue-turn ad bella Sé arma rcduxit: idem omnem militarcm dilciplinam,artem^ be! landi condidit,ac debellatis Etrufcis,fellam curulem lidorefquc Sé togam pida attj pra?tcxtam,qu^ infignia magiftratuum Etrufccrû erant ■, primus vt Romae bafcerentur inftituit: huic fucceflit Ancus Martius,Nump Pompilii ex filia nepos,ac religion! auitp quam limilis:hic vt bella-geri aliquoritu,pie ac landein* dici vidcrétur,ccrimonias lege quadam inftituit,quibus Fecialis Sé Pater Patra* tusguieflent ad earn rem legati,hoceft ,ad rcsrcpetudasquum belluindicercnt yteretur. Regnum tenuitpoft AncumTarquimusPnfcus,quiomnia quibus Jniperii dignitaseminet decora amp;nbsp;inGgnia. fumplitex Tufcia:indc namqucau reusettriûphalis currusetequi quatuor,tunicp palmatp,fafGes,trabep,curules,pba lets, anuli ac paludameta fumpta funt,frcquentibus præliis,duodecim Etruriæ populis per eum fubadis. Poft hunc Seruius Tullus, quaquam quafi precario re-gnare cœpilTef,imperium tarnen rede miniftrauit,vrbe quadrilariam diuila,re ■gionibus collibuscp qui incoluntur,amp; Tribus eas partes vt ego arbitror à tribu-toappcllauit. Ab hoc clafles centuriæ^ conftitutp peditum S^ ^uitum : huius tempore Rom anorum ciuium qui arma ferre poflênt cenlita elle odoginta mi ha,Fabiuspidoraudoreft: ab eodem cenfus conftitutus. Diuilît nanç ciuita* teni non fecundum regiones verum fecundum ccnfum,vnum corpus iaciens co rum ciuium qui cenfum habebart fupra centû milia pris, aliud corpus cenfum babentium à centum milibus ad feptuagintaquinque, tertium eorum qui à fe-ptuagintaquinque milibus ; Sé ita defccndens vfquead quinque milia peruenit, infra eum numerum fine ccnfu rcliquit,quafi tenues Sé impotelitcs.Ex cenfu au tem quæ domi Sé militiæ fubeunda forent onera conftituit.Quia verô patrimo uiavel augentur vcl minuunturfingulis quinquenniis, in quinquennium receti leri ftatuit,id^ quinquennium,Luftrum maioresdixerc.Tarquinius cui Super-bo ex moribus cognomen inditum eft,poftrcmus omnium fuit,vir iniquus,cru entus ad resqj bellicas fortis ac praeftans, vtpote qui vrbes euerteret Sé turpi arte in deditionem redigeret. Exadis autem regibus,annofeptimo8d quinquagclî mo ,ab vrbe vero condita trecentefimo Sé vitra, creati funt viri decern ad leges condcndas:nouus quidem ac fummi imperii magiftratus, à quibus decern ta-bulæ primum editæ,centuriatis comitüsperlatæ funt,fimulque deinde duæfu* pcradditæ,vt omneiusQuiritum confedû duodecim illis tabulis ad vngué ab-foluereturific^ àdecemuiris leges decemuirales,quibus tabulis duodecim eft no ■men,in æs fiue ebur incifas in publico prcpofuerunt,quas tati fecifle Romanum populum memorant vtilfisquàmdiu Rompftetit honor Sé innocétiapudicitig contentusfucrit ; Sed cum crefeente improbitate interpretationes prudentura

per cohfuetudinem receptg fünt,quas quidem ius ciuile non leges libuit appellate,ex hoe fuerunt aâiones,quæ ius agendi funt,folenniter inftitutæ: quibus ficut amp;nbsp;interpretationi collegium pontificum præfîdebat. Acceflerunt adhaecpo-puli placita,{ènatus conlulta,ïcita plebis,edida prætorû, refponfa prudentu ; traflata demu in principes lege regia romani populi poteftate,capit quod pnn-cipi placuit, legis habere vigorem.Hoc legu progrefTu multi clariflimi roraano rum confules tribuni aut cenforesfercndis legibus audoresfuere,amp; à quibusleges denominatæ,vt confulares,ttibuniciæ,iuliæ,corneliæ. Nam fub Odauiano Cæfare fuffèâi confules Papius amp;nbsp;Pom peius,legem tulerc quæ à nominibus corum appellantur Papiaamp;^ Porapeia ; fub eodem quoque imperatorc Falcidius tribunus plebis,Iege recit ex cuius nomine lex extat falcidia. Aquilius quotj kge condiditquæ hadenus aquilia nuncupatur,fic Iulia,lie Cornelia, Catonianarégula etiam legibus ab Catonibus infèrta quorum nomen quoque adeodanim, adeo cclebre eft vt non folum vrbem, fed orbem pene totum fuis téporibus præ' fentia,poftea vero memoria fua ac Iplendore illuftrarint.Nam vt Prifeu forinum ilium prgteream,tanta fuit pofteriorille Vticenfis habitus reucretia,vt eum quum Cæfar à fubfelliis in carcerem traheret, fumma cum moefticia boni ciues vnà cum fenatu taciti at^ afflidi omnes ftquerentur,vt quæ in facris luail floralibus quibus vulgati corporis meretrices nudg more veterum mimaruni fungebantur officio, amp;nbsp;in conipedu populi vfque ad fatietatem impudicorum luminum cum impudendis motibus detinebantur,veritus fit populus Ro.folits ïafciuiæ ludum petcrc,quoniam forte turn Cato venerat in theatrum,vnde Maf tialis in epigrammatum fuorum limine inquit,Nofles iocoQ dulce cuni fatmm Florg Feftos^ ludos ZL hcentiam vulgi Cur in theatrum Cato feuere veniftil'^® ideo tantum veneras vt exires legimus enim eum plaudéte populo poftea ejnam ex Fauonio familiari amp;nbsp;amico vnà Icdcnte prælcntiam fuam fpedaculi confue-tudini impedimento elTe intellexit,ê theatro continuo abiilTe abeunteni^ lum prifeum ludendi morem in fcænam reuocafl'e,confeftum plus fe honoris, maieftatisjS^ reuerétiæillivni deberi quam fibi vniuerfo vedicare. EqueflrisaU' tern ordinis 8Ó qui fua litcris pofteritati demandarent,inter alios, iurifconfukos plurimos fuifle conftat,amp; quidem celebcrrimos, quorum fcripta AufidiusNa* mufa quadraginta amp;nbsp;centum libris complexus eft. Ex his Aufidiusamp;I ambo dodiffimi amp;nbsp;equeftris ord inis ambo fuere, ex his Furius Sabinus quoque fuit publice primus fcripfit.Mitto Tiberium Coruncanum, Labeoncm,Trc-batium 8^ Alpheum. Prætereo 8^ alios innumeros quibus quafi ftellis quibulda leges fulgent,quorum^ cofiliis multi laneprincipum fuum imperium ad maximum felicitatiscumulum prouexere. Adrianus enim IuIio,Celfo,Saluio,Iuliano Prifeo atque Neratio vfus eft. Antoninus pius Vindio,Verc,Saluio,V aléte,Volu xio,Martiano,Vlpio,Marcello 8Ó laboleno. M Antonius philofophus Scaeuola præcipuo iuriiperito: Alexader Seuerus Fabio,Sabino,lulio Paulo atque Vlpia-no,que inter cæteros tanti fecifle conftat vt Helius Lampridius literis mandaue-rit,hfic principe ideo fummu impatore fuifle, q, V Ipiani pr^cipue cofiliis repub-rexerit.Horu ftudiis fretus 8ó nioribus,iuftiflime princeps Sigifinunde,quantum

DE RE MILITARI LIB. ÎIII. 5) fcmpcr bgc ætas noftra tuhï,regni tui fummam,regimen,curäin ac gubcrnatiö* nem tanquam optimus populorum paftor bis hoininibus cotubfti qui non cal-lidi,non fcditiofi,non ad malum idone],non virtutis hoftes,nó luxu perditi,non truces,non facinorofi,non fcelerum miniftrj,non improbi acprouinciahum ex platores,fed fenes, led làpicntes, fedfobrii, feueri j pîi, fanâi,amp;^ qui habeanfe 'iUud fenipcrin animo vêtus præccptum Deum lcquere,amp;^ quinibiî venderent, nihil mentirentur,nihil fingercnt decipcréntqucexiftimationem de te bona turque mandata, more Perfarum, qui internuncn funt aliud quàm refpondctur à pnncîpe fæpenumcro populis referentes:nec Parthorum regum vfum imitaren tur,quos non potcft quifquam fine munere làlutare: amp;nbsp;ne poften fiientio obru-antur quos confiliis tuis huiufmodi præfèccris,quorudam nomina ac dignitates recenfere non alienum erit. Meriro ttaque ante omnes prstcipuum primarift niagiftratus huius noftri decus eft Iuftus,ex antiquiffima,8lt;^ pr^cellenriflîma co nutum vrbis Romæ famiiia, ea vitæ lanlt;ftimonia,ea integritate, ea rdigione,ca mns auilis etiam et pontificii cognitione,ea denique eximia matcrng lati-næcloquentiæ copia,ac fiiauitate præditus,vt hac noftra ætatc ea non nifi cæh-msper eum nobis tranfmifla mcrito atque optimoiure exiftiniari poiftt.Effülfit inter hos porro quafi matutinura quoddam fidus lacobus AncftaxiusBurgéfis, luris non folum ciuilis pontificii fcientia clarus,cætcrum omnium bonarum optimarum artium ftudiis peritiflimus,ac in maximis quibustÿ gcrcndis rebus quàm apti{rimus,vtpote qui vafra ducum ac pnncipum confiîia optime no rit,amp; cuius Ingenium amp;nbsp;eruditionem ita laudcm, vt hat laude eu eo neminem comparem, ita admirer vt magnum neftio quid portendere in pofterum vidc-atur,quum ad quamcunque animo rem fe conferat,in ca facile ac brcui fui acu mine ac mobilitate cæteris antecellat. Succeflit Deindus, equeftris ordinis, ex primariis Perufiæ vrbis,vir magni ac praeftantis ingenji, multæ^ ledionis ac li teraturæjfic omnibus cófilioru præfidiis, virtutis oranisS^eloquentiaelpIendorc confpicuuSjVt eo non folum vrbs noftra, verum romana etiam,fi prifea illama-iorum gloria maneat, non iniuria gloriari poffittacceflït quarto loco ex nobi-liflîma vicccomituin familia Fracifeus vicccomes,equeftris ipfc ordinis per-paucorum, vir magni penfi magnoque rcrum vfu attritus, ôd experientia mul-ta perilluftris. Sunt amp;nbsp;aüi plures equeftris otdinis amp;nbsp;fpedatg nobilitatis viri do* diffimi ,philofophi8lt;^ oratores ampliflimi ex quibus ad fœlicifTimam regni tui diuturnitatem oportuna confilia,literatæ conciones ac doda colloquia facillimc poflînt haberi atque componi.

r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;litlAeiiàM nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;H.’

HEque tandem medicinç rationem intadam relinquemus^tamctfi ma iores noftri virtutû omnium cupidifrimi,minus q par erat cam ccic-braife forfàn vifi funt.Eft enim,vt dodiflîmi audorestradunt, non folum ob morbum ac vulnerum remedia,q,uoquü modo corpora de bilitari contingat, verum ficubi diutius habenduseft excrcitus, ob falubrem caftris locum deligcndum,huius rei habenda cognitio, vetcrû rationem in hæc ipfà tépora reuocado.In his enim locis quibus fupioris gratis homines aut oppi • nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quot;nbsp;E ni da.

‘da,flati’ua,aufcadra cóftKuebat,pecoribusïmolatis qug ibipafccbatur iecinon inlpiciebant,amp; G integram folidam eorum naturam inueniebantjCX aquaS^ pabuloibi munitiones conftituebant;fîn autem vitio(à,idem in humanis cor« poribus ob peftdentem loci cibi^ copiam Gcri poflècredentes,tranfmigrabantgt; ac regiones murabant quærétes omnibus falubritatem; qua G propter Jocorum -difcrepantiam terrarûmque diflîmiles proprietates percipere baudquaquam po terantjS^ famaamp;^incolentium difpofitionc corporum, atque eorum colore facile confequebantur.Magna dehincetiam induftria maiorum inftitutis rendi funt 8ô deligendi fontes,qui fi nufqua præfto 8i in promptu fint, plurel^ dies caftris immorandum,his fignis hifq^ notis Si ra.tionibus vbina lateantpo-teruntinternofci.Nan^ virentium imprimis herbarum copia,arboriim^ pJO' ceritasjvicinitatem indicant aquarum : terris enim quibus dulcis humor no Ion ge fubefovbertas quorudu germinum Temper arridet,vt iu.ncus,arundo,rubus, fahx, alnus,multumquealicuilocopedore incumbensrana . Sunt ilia hiriu^^f rei indicia,quum node adueniente,Ioco in altitudinem pedum quinque deioi-fo,teftâque,è figulino opere cruda aut perunda, pelui ærea cooperta ducern^ç ardente concremata,finedefedu olei reftinda,aut etiam vellus lanae madi^nm reperiatur,non dubie promittunt aquas. Addunt,quod certius multoefoant^ turn folislongius intuentibus, quod ex edito quidam Ijjeculantur in column^ ipeciem quandam,nebulola exhalatione tenuiffimum fumum,qui quanta lucht altitudinc porredus ad fummum,tanto in imum humorem delitefcere pro fiteatur. Orto etiam foie intuentur ioca,tahum return curiofi,amp; vbinarnTupW ‘terram viderint volitate fpiffitudine mufearum , tunc promittunt facile quou quacritur inueniri.Eft amp;nbsp;peculiaris cxiftimatio peritis tantum nota,qua ferueu' ' tilfimo æftu lèquûtur diei^ horis ardentiffimis qualis ex quocunque locorufli reperculfus lplendeat:na terra fitiente, humidior eft ille indubitataque fpepto* ' mittitur.Sed tanta oculorum intenfione opuseft,vt indolefcant;quo fugi^n^^’ ad aha expérimenta decurrunt.Praedicunt etiam fapores aquarum,vtnecafpep ■ radilpendiofolabore debeàtquæri,nec dulcis necelfariat^ inhonora relin^ui.

■ Aquam enim dulcem argillofa terra,limofas exilef^ fabulum promittit-■ rea incertas venas,led boni faporisirubra laxaoptimas.Hanc fojcntiamfeque-. tibusaccuratilfime tradiditapud latinosMarcdlus,inquit enim aquasquæâd orientem auftrum^ prorumpunt,dulces atque pcrlpicuasefle,amp; pro fualeuita-te falubresiäd lèptentrionem veto atque occidentem quæcunque manant, ftOquot; bari quidem nimis frigidas:fed grauitatis fuæ cralfitudinc incommodas • His proindc reperti vt ad humanæ vitæ falubritatem magna diligentia bonæ VO' - lef^ appetendæ,fic non minori cura earum quoque vitia repudianda-Nanque damnantur imprimis vndccunque profiuxerint ftagnantes,pigræ^ Si amarx, ’ quibus odor Si iapor vllus infit, præter vnius in toto orbe fontis aquæ, vt cqui-dem inuenioiocundæ,olentilque. In MefopotamiavtiliorcsquæprofluuntS^ cxcurrunt exiftimantur; curfii enim Si agitationc fua extenuari atque profice-rc aiùnt,eôque miror eifternarum ab aliquibus maxime probari,quum inutiles aluo duritie,ac faucibus conftet. Quôd fi rationem afferunt quod leuiffima fit i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;irnbrium

imbnuin,vt quae fiibire in cadnm potuerit,ac pendcre in aere,ideo Si. nines prg-ferunturimbribusdeuioresenim niscfle,etmultokuioreni aqua glaciem,cuius ac niuis peftiicntiffimos ac infaluberrimos potus prædicant. Repudiantur deinde aquæ quæ c een um amp;nbsp;limum faciunt,quæç corpora inualida,malum colo-retn,crura vitiofà,Iippicntcs oculos bibentibus reddunt.CuIpantur ctiam fi vas ære Gorinthio,vcl nobiJi Iparfe infeccrint,aut ß Icgumina tarde perc^xerint,de codaque craffis obducunt vafa cruftis. Non etiam ipfa aqua quæ erit in fonte fi fuerit limpida lucido cælo pfimiiis,quôque peruenerit aut profluxerit muf-tns innafcitur,aut iuncus Si inquinatus aliquoinquinamento is locus fuerit,mi nusimprobâda videbitur: intereH enim pJurimum vtrum loca fulpbure an vitro an bitumincplena tranleat, grauem enim ipiritum calorem^ peftiferu aut nimiuni rigorem ex loci vitio faporis varietate concipit,amp; luma celeritate cor-tnpit,quia protinus baufta duratur,nec aliter quam gypfum fub humore con-ftnngjtuj. Si alJigat vifceraiiHinc eft illud de quo Ouidius ait,

Flumen habent Cicones quod potum faxea reddit Vifccra,quod tadis inducit marmora rebus.

bledicamentum eft etiam, Si eius naturæ habet limum vt corpora conglutinct ^induretur, quemadmodum puteolanus puluisfi aquam attigerit faxum eft: fiecontrariohæcaqua folidum quippiamattigerit,hæretSiaffigitur. Indeed •juod resabiedæ in eundem locum, lapideg fubinde extrahuntur.Similcm vim babent inero illi lacus quos quifquc faucibus hauljt,vt idem poeta ait,aut furit aut patitur mirum grauitate Ibporem. Nam quemadmodum ebrietas donee ex-ficcetur dementia eft,8ó mrnia grauitate defertur in lbmnum,fic huius aqug via habet quoddam acrius ex acre noxio virus, quod mentem aut in furorem mo-net aut fopore opprimit.Contingit etiam non folum confcdisde induftria ve-nenisplerof^ necari, verum aquas quafdam confueto naturalis ordinis curfu, occultiorem in ft peftem ftruare. Nanque ftrtur in Armenia fons cuius piftes in cibofumpti mortem afférant,in Archadia circa Nonacrina Styxab inco-lis appellata mortifera eft,aduenaf^ fallit: quia non colore ncc odorc notabilis, nec lapore fufpeda eft, qualia funt magnorum artificu venena quædeprehen-di nifi morte non poflunt:in eadem regione fontem ctiam efft conftat, vt epi-gramma indicat,lapide inftriptum,non idoneum ad lauandum,ftd inimicum vfibus,quôd apud eum Melampus facrificiis purgauifftt rabiem proci filiarum reftituiffet^ earum virginum mentes in priftinam fànitatem . Linus etiam ibi fons eft,qui abortus fieri no patitur: ediuerfo in Pyrrhea flumen,quod Aphro dixum vocatur fteriJes facit. Lft etia noxia aqua in Theffalia circa Tempe qua ftra amp;nbsp;pecus omne deuitat,per ferrum Si æs exit,vis illi ineft etiam dura molli-endi nec arbufta vlla quidem alit,8ó herbas necat:in Macedonia non procul ab Euripidis fepulchro dextra ac finiftra monumenti aduenientes duoconfluunt nui,vnum accumbentes viatores tranfire folent propter aquæ bonitatemxad ri num intern qui ex altera parte monumenti,nemo accedit, quod mortiferam a-quamdicitur habere. Achaiaex faxo ftillan tes frigid iftimos humorcs habet, quos neque argenteum neque æneüm neque ferreum vas, neque vUa alia materia

na quo minus córrodatur poteft fuftincre,diflih’t enim amp;nbsp;diflïpatur: coferuarc autcm eam amp;nbsp;contïnere nihil aliud nifi mulina vel afinina, vel vt alii tradunt cquina vngula poteft , quæ eciam memoratur ah Antipatro in prouincia vbi erat Alexander per lollam filiumperlataeflc,amp; ah eoea aqua regem non line magna Ariftotelis infamia efle necatum . In ßoeotia funt duo fontes quorum 'alter memoriara, alter obliuionem affèrt-.In Ciliciaapud oppidum Vifcum, riuus fluit ex quo bibentium fubtiliores fenfus fieri Varro tradit. In Co in-fiila fontem elfe quo hebetes fiant.Cidnus etiam Ciliciæ amnis podagncis nie-detur,ficut apparet ex epiftola Caffii Parmenfis ad.M. Antonium : in Germania tras Rhenum caftris à Germanico Cælàre promotis maritimo tradu fons erataquæ dulcis cuius hauftu infra biennium dentes labefîerent decideréntque accompages in genibusdiflbluerétur;villa etiam ab Antoniolacu Campani» Puteolos tendentibusimpofitalitori cclebrata porticuacnemorequamvocat M.Cicero Academiam ab exemplo Athenarum,exiguopoftobitumipfiustcin pore, Antiftio vetere poflidente,cruperunt fontes calidi,perquàm falubresocufe celebrati Laurel Tullii qui fuit ex libertis eius,tali carmine,

Atç Acamediæcelebratani nomine villam. Nunc reparat cultus fub potiore vêtus,

In Italiæ etiam alpibus niultis in locis eft genus aqâæ,qua qui potu affîduohaü-ferint,turgidis amp;nbsp;prominêtibus gutturibus cftïciuntur. Scatét alibi denique^n ’ plurimisterris,alibi frigidæ,alibi calidæ,alibi promiftue auxilia conlcrcteS)^^ cûâisanimalibus hominum tantum caufa erûpentes : feruntur aliæqiiæaluos inaniunt, capiti, auribus, ocuiifquc priuatim medentur: neruis aliæ profunt^ pedibus,aliæ luxatis amp;nbsp;fradis adiuméto funt ac vuincta fanant. Eft autem vu-iis fulfurata neruis, aluminata paralyticis, aut fîmili modo fblutis bitumina» aut nitrofa,maxime calens.Homerum calidorum fontiû mentionem non non demiror,quum aliquos lauari calida frequeter inducerct,videlicet quia me-(dicina tune non erat hpc quæ nunc aquarum profugio vtitur.Cæterum quuni ad huiufmodi humanæ infirmitatis remedia aquæ præfto femper elfe non pof-iînt,atque alio in loco inter fefe maxime diftantes,neque ad omnia omnes vakant,nunc ad reptilium fugam morfuf^ nbsp;nbsp;reliqua imbecillitatis noftrg auxilia

' ex fîmplici medicina vel compofîta congeramus; quod in promptu fit amp;nbsp;inuen-' turn tarn ab ipfa natura quàm ab mlà arte profedum quam facile: ab ipfanatura filiceni fubfterni vtile locis fiilpedis aiunt,quoniam ftrpentem experientia 4:omprob^nte non reçipit,vftâque fugat nidorciexperti quoqueprodidcrc,fi fer-

pensignibus 8^ ftaxini frondibus concïudatur in gyro, in igneni potius quam in fraxiniim fugere; 8C quod maius eftjnec matutini quidem occidcntisuc folis vmbras quamuis longiffimg fint vUo paflo veile cótingere: Verum fi ex arte vt fæpe fit amp;nbsp;Maro inquit fub immotis prgfèpibus aut mala tadu

Auttedo affuetus coluber fiiccederet vmbræ Peftisacerba boum,peconque alpergere virus Difceamp; odoratam ftabulis accendere cedrum Galbanco^ agitare graues nidore chclidros.

Vel plcnius vberius vt Pharfali^ audor exprefiit, Vltiniacafirorum meditatus circuit ignis Hicebulum ftridet peregrinâque galbana fudant: Et larix non læta conns eoâque coftus .

Et Panacea potens amp;nbsp;theflala centaurea Peucedanum^ fudat flammis ericinâque taxus Etlaricesfumo^ grauem ferpentibu« vrunt Abrotanum et longe nafcentis cornua cerui.

Percuflîs quorund am hominum tota corpora fine partes pro(ùnt,vtOpbiogé-ncsoiim in infula Paro,Marfi^ alibi in Italia,fine quodam in terra Aphrica, fi modo durct Pfilli qui vocatur à Pfillo rege vt Agarchides tradit didi.Lucanus, Nam primum tada defignant membra faliua,

Ncc Marforum folum ac PfiUorum fed iciunam cuiufquc hominis faliua contra fcrpentum idus pr^fidioelTe non dubiumeft. Silerem in proferendo pcr-cuflorum remedia,nifi,M. Varronem Iciremjxxx vit^ annum agentem, Mar-chmque Catonem Porcium prodidiire,afpidum ferpentum idus,haufta àpcr-cuffis vrina,vel Melantio in vini veteris hemina contrito Si in nares infufo,ap-pofitoquead morfum ftercore fuillo,efficaciflîmè curari: horum ctiam Si fcor-pionum idibus ipfi mcdentur,fi mortui Si attriti iJico fuperimponantur. Vipc-ram etiam ferunt exuftam in cinerem^ dilapfam mederi eiufdem beftise mor-fui.Ad huiufmodi ctiam lèrpétum morfusNigidiusdc animalibusiibrolècùn do teftis eft,gallinam quoquc qprimum deligi opponi^ debere: ex arte quoquc ca maxime probantur quae in ædis Efculapii dci limine contra animalia viru lenta ea, compofitionc clariffima fcripta lapide fuilTe inucniuntur,Serpilli videlicet duum denariorum pondus,opoponacis ac milii tantudem fingulorura,tri-foliipondus denarii, anetbi Si foeniculi feminis 8d anefi Si opii duum denario-rum Icmisex fingtilis generibus, crui farinæ, xii.qug tufa Si cribata ac vino ex^ cellenti digefta dari in vini cyathis tribus confueuere.Quo gencre antidoti An tiocbus magnus rex,aduerfus omnia venenata vfus perhibetur.ln fâduanïs Mi thrydatis, maximi etiam régis inuctam antidoti quoque compofitionem ipfius manu confcriptam Iegimus,8i à Galeno etiam Si Diofcoride ceicbratam, è du abus fcilicet nucibus,ficcis ficis totidem,foliis rutae,xx.fimul tritis, addito falis grano: hoc effedu demlt;j,vt qui hoc fumereet ieiunus,nullum veneni genus pro fedo

(eamp;o fciret illofibidienociturum . Porróvulnerum remédia in prxfenti’ätun^ *atRngére,nec abfiirdiim,nec inutile ent,verum quoniam vulnus nequicqua con ^lutinationé admittit fiferrum intus rnaneat, infîxa 8^ corpori adb^rentiaquo nammodo abftrahi poflinc primum docebimus,proiïiptà amp;nbsp;pauca quædare* mediaprolèqüentcs.infixa quæque cinis abftrahit hirundinis, in ollaconibu-ftæ cû aceto.Mus fimiliter dilTedus 8é iupcrimpoGtas, Farina c femine Uni cuia radice cucumeris fylueftris, tradis ofT: bus pr^fentaneus,maxillarum apri coftis quoque tradis laudatur vnicè caprinus fimus ex vino vetere: aperitem^’ extrahit at(j tànat. Sanguinem porto ex vulnerc fluentem fiflit puluis oliba-nijCum pilis leporis amp;nbsp;albumine oui fado emplaftro ,amp; impofîto donee cadat* Aloes etiam puluis per le vel cum accto vndecunque fluat tanguis eum vulnera recentia vetera G braiGcæ decodione foueantur,amp; ea trita imponan* tur,mire fanat: vermes qui in ligno,vicera fanant omnia: vulnera verô reccntia terreniadeo coglutinant, vt neruos quolt;^ præcilosillitu folidare intra feptifflU diem Democritus perfuatèrit, itaque in melle feruandos cenfuit : inflaturamtX fdu,cicuta trita impofita tànat. Achillea qup millefolium maius vocaturcum aceto bibita ad plurima quum valeat, ad fulpiria præcipuè confert praecipà^' tis ex alto.Eiutmodi remediis clara Efculapii opera fuere troianis tcmporibus-'Podalyrius deinde ôê’Machaon ex eo geniti fucceflere, qui amp;nbsp;hello troiano du* cem inclitum Agamenonem tècuti,non mediocrem opem vulneribus tantum medendo commihtonibus tuis attulere. Adhibitos in exercitu fuo à Cyro meel icos,Xenophontis tradit hiftoria. Scimus amp;nbsp;Xerxem Pertarum regent à So-fthene comitatum effe bello quod Græcis intuht,itemque Alexandru à Softbe* ne tècundo, nec nitî cura artis huius,ope atque præftantia qua ab inuidiffimis ■inaiorum noftrorû ducibus celebratam nouimus.Hanc enim apud noftrosM--Cato magiftcT primus,folut^ diupaucis duntaxat attigit,ad armentariosmot Los medicaminibus haudquaquam omitTis, quæper altos deniep ditîutîusptr-xradanda fiint:poft hûc iftuftriû clarorum virorum vnus tentauit,C. Euaî-'gius Ikerarum eruditione fpedatus,voluminead D.Cætarem Auguftunide^^t xdito . Verum enimueróantècondiderat tolus apud noftros vt equidcni inut-nio Pompeii magni libertus Leucus nomine,quo primum tempore banc foen 'tiam ad noftros aniraaduerfum eft peruenifle . Nanque vt ad externes redeant, cjui huius difeiplinæ multaru rerum inuentionegIoriantur,Mithry dates,maxt-mus t-uaætate rex imperator,quem debellauit Pompeius, omnium ante fege nitorum curiotiflîmus medicinæ remediorum indagator, tam arguinentisq fama nuncia habitus eft:,cui vni cum veneno tppe tentaretur excogitatuni,lt;]uo-tidie venenum bibere,præfumptis remediis,vt confuetudine iptà innoxiunt red dereturitîcquein hune vtquediem Antidotum eius nomine cclcbratiflimum extat,qüod Mithrydaticum vocatur:alterû Antidoti genusZopyrus regiPto-lomso dicitur cotnpofuiflè,atque Ambrotîam nominafle . Prætcr hune inuc-nitluba rex, Ptolomæi pater,ftudiorum claritatc admirabilior q regni,qu2nt-quam primus vtrique Mauritaniæ imperio præfuerit, euforbiam herba quant medici fui fratris nomine appellant,edito de ea volumine claro prgconio.Ccn-

taurbà Centauro Chironediâainuentorc,quacuratusChiron quunïHerculis exceptas hoipitiopcrtradanti arma fagittaexcidiflètinpedem . Achillis quoquCjChironis difcipuh Achillea perhibetur inuentum,qua vulneribus me-deretur,quæ ob id achilleos vocatur;hanc apud nos millefolium vocant. Alii primum aeruginem inucnifle vtiliflimam in plailris, ideo^ depingitur ex cuL pide decutiens earn gladioin vuInusTelephi. Comperifle etiam dicitur Teu-cereadem ætate Teucrion quam quidam germinean? vocant.Gcntiana quoç reperifleaiunt Getium Illyricorum regem vbiquenafcentem,lllyrico tarnen ad plura præftantiflimam.Sunt 8^ aha medicamentorum genera qup diuino quail quodanumine tadu ipfo fiantatqueleucntur,vt Vefpabano principi 8^. Lpi-rotarum regi Pyrrho contigit; ilium enim publice ledcntem audiété^ quum è vulgocaptus quilpiam luminibus, alter quoque cruris debilitate panter adi-rentjOpem implorantes à le rapide demonftratam illïsper quietem,reddituru^ alter! lumen profiteretur h oculos infpueret, confirmaturum^ alteri crus fi di-gnaretur calce contingere, quum ridicula res primum putaretur, nihiii pendc-retur^, tandem familiarium interuentu et circunllantm quorundam fuafione vtrunque tentatum eft,necoptatæ làlutis ambobus defuit euetus. Kune autem Iieiiofis,hoc eft^lplcnclaboratibus refupine^ iacetibus,dextri pedis pollice pref fisinedétem accepimus, galli lacrificio albifado,neque quempiam abiedum ab eo fuilfe cui huiufmodi genus medicaminis polcenti abnegaret.Magna eti-gt; am medendo vim verborum inefle infirmitatibus hominum, animalibus lan-guentibus,claudicantibuf^ vel etiam moribundis hunt qui putenf.Só quanqua literæ id noftræ refpuant ad làlutis remedium nihil conferre au turnet, pro-fiuuium tarnen fanguinis vulnerato Vlyxé inhibuifle carmine teftis eft Home rus.Theophraftusetià fciaticisprcdidit,Cato luxatis membris,Varro pedagris carmen auxiliari.Cælàrem quoque didatorem poft vehiculi cafum vnû ferunt femper vtprimû conlccndilfet,id quod plerique ea tepeftate facere notant,carmine ter repetito itinerum lècuritatem aucupari folitum . Infinita huiufmodi exmplorum copia fupereft, quæ iibens ponerem nifî ad gymnafticam 8C exer-citationem reliquam quæ maximum fufcepti muneris officium eft, ac bellicas rationes feftinaret oratio.De bonarum igitur artium ftudiis hæc exarata fint, Gymnafticam 8C reliquam huiufmodi militarem exercitationem nunc ordinc fuo prolèquemur.

De Cymniiflic4 e^uefin'que exerciMione. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. nu

AEteru quum plurima fint exercitationû genera,probanda quideni l^^folum ilia nobis erunt quæ fècundû naturæ vim ac ætatis rationem nbsp;iS^filufcipientur, quo amp;nbsp;v^alitudo bona feruetur 8C ad labores militares ^^^^fèrendos robuftiora deinde membra reddantur.Vtrinqueenim pri-inis ab annis non parum referre putandum eft quali quifquealimoniæ afiuefi-. at,quibùfque exercitiis durioribus vel mitioribus affuefàcicndo vrgeatur,vtlu'' ti eaqug in Lacedæmoniorum ciuitate vel fola vel cum pauciscura à legum la . toribus circa educationéamp; exercitationem publice videtur adhibita:ex ceteris. etiam animalibus gentibus apparet,quibùs cura eft alîidua bellicæ habitudi-

«9 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JtxAJ n II K i i V A JL 1 V A 1 I

nisjDutrimentum ladisfontiumquealiquorum ad valitudmem roLurquemaxi me proprium elFe corporibus,vt: Lucanorum Sgt;i aliorum plurimoru:ad vtrunç etiam confert,amp;^ vtile putatur à pueritia frigori afluefacere: Quapropter ad and cum fcribens monet i iaccus vc anguftam pauperiem pati robuftus acri nvliti^ puer condifcat,amp; Partbos Erroces vexet eques metuendus bafta vitatn^ fub di-uo amp;nbsp;trepidisagat in iebus:etquum prochuispuerorum ctiam natura litadom nia opera 8^ ad omnes aftusalli ea ætate maxime fu fcipiendi funt qui per ludos fiuiit.Ludi vero ipfi neque illiberales nclt;$ illaborioft eftè debent nequereniiflj, fed quales Lycurgum in Spartiatarum Eliis indituille feruntu’pfe cnini quapn mum feptimum ætatis annum exegiftent alTumens diftribuebat in clafles,eóf-que vna iocios atque contubei nales confuefaciebat in vice fimullegere fiinul cxercere,quo per d imicationes mutuas 8t promifcuas contetiones difceret quale cuiufque ingenium efiet,qui änderet, neque in certaminibus pugnam dctrc-(ftaret. Mirides quoq^ Aegypti rex poft ortu fiJii Sifoofis,exomni Aegyptooin nibus qui eadem d ie quo films nati erant infantibus congregatis,nutriri educa-rique ac fingulos eadem difciplina exercitióque erudiri fecit,cxiftimans hoc pa-* ^o fimul educatos atque inftrudos meliores in bello fore, bos continuo vfu ad malorum patientiam exercebat: non enim Jicebat alicui cibum priufquacurft centumodoginta ftadia confècilîèt capcre,quo exercitio vt omnes viri euaferat amp;nbsp;robufto corpore SC animo præftantes,primum Sefoofis in Arabiam cumeo-rum qui fimul nutriti erant exercitu à patre milTus afluetulque venatui, ac cibi potuf^ abftinentiæ,omncmç earn gétem fubiecit, libcram antea SC feruitioJ^i' fuetam.Deinde in Libyam proleûus maiorem eius partem in deditionem ad-huc adolefccntior redegit. Simili modo Alexander xxx. milibus barbarorum pucrorû deledis, gf^cis eos literis SC Macedonico more armoru exercitationuc^ vfibus verfari præcepit, pluribus ad earn rem inftitutis magiftris, fic^ præK'-literas quas pro necelfitate difcebat,reliqua omnis exercitatio et difciplina ad rede obtemperandum armorum^ laborera tolerandum SC prælio vincendupa-rabatur.Hacin re Laconesquoquequum efferatoslaboribusperfppcredderent adolefcentes,quafi hoc effet vdle ad fortitudinem,maxime fallebatur.No enini id confequebantur quod intendebant, neque in ahisanimalibus, nec^ingenti-bus videmus fortitudinem adefle maxime efferatis, fed potius mafuetioribus^ leoninis moribus, multæ^ funt genres,qu^ ad cædes bominum SC ad eoruni co meftioné infultant,vt circa Pontum Acbei SC Agniochi : SC ex mediterrancis ^liæ genres,qug quidem clanculum per infidias latrocinantur,ad bellica ramen Qpera nihil valent.Omnes enim iftæ feritate liberæ gentes, luporum ritu vt fer-uire non pofrunt,ita nec imperare: non enim humani vim ingenii habent, fed feri SC intradabilis .Laconespræterea fcimus dum ipficxercebanturpræftitific cæteris, poftea verôfuifle aliis inferiores. Non enim ob id folum praftabant^ç iuuentutem exercèrent,ftd quodipfiexercitati contra non exercitatospugnaKt. Romanæfimiliterlegionesnififuiffent primum affidua exercitatione attritæ (Ab exercendü enim exercitus quôd exercendo fit melior didus) nullo pado in pubertate,ante, vel poft pubertatis tempora pedibus agmen præire-fubire pondera,

DE R E MILITARI LIB. lilt. et dcra,arma déferré,nee præclarum acmemoratu dignum aliquid redderepotu-iflènt.Huius rei ætatif^ huius G alia nobis deelTent, Scipionis Aphricani lupe-rioris,8^ Aeiniln quoej Lepidi conftarepoteftexemphsuiJe enim diim prætex-tatuseflct,vtFloro placet Senecp,pubefcensautem vt Liuio.eo piplio quo in Romanos Hannibal ad Ticinum vaJido ftatim fragore detonuit, paire ciueni côfulem bellij ducem afteclum graui vulnereamp;f ab hoftibus circûuentum péri culo mortisexemitjlèruati^ parentis cumulatam fuislaudem retulit. Hic verô puer produélus in pugnam,codem congreflu hofteni occiditamp;^ ciuem lèrua-uit,in cuius memoriam rei ftatua illi prætextata ex S.C.in capitolio pofita ell, vt Si cætcri exemplo eiufmodi accenderentur. Sed ne^ SC tu quoi^ hoc in loco nifi tibituas laudes inuiderimus,Sigifinunde Pandulphe,filentio obruenduses, aut vllo pado his duobusinferior habendus,quum tertiunidecimum gratis an-nu pene âgés fub D.fratre tuo Roberto in illa peftifcra at(^ funefta f umulruan-tium parricidarü confpirationiseruptione côlîernatis tuorum iam oniniû ani-niis,fuborta, de tota Malateftarû Ermilia omnium^ ciuiû ftatu ad um eflet, ni-11 protinus hinc te raptim^ furripiens in legionis vnius nunierû,conuocatis vn decline^ fubditorû populorum auxiliis tecum vna die confluentibus,fcrro,vi,ar niiscôtraquâpluriinos,fûrtifrjmos,amp; ad lubuerfîonem vrbis noflræ immitiiri-mosviros cum maximo capitis tui periculo dimicaflès: nîG tu tibi ac fiatiibus patriam,rerum fortunai ùm^ fuarum pariter ac tuarum incolumitatem deper-ditam,amp; penèrtflindam vindicafTeSjilla pelle,illo monftroac portento lèditi* onisaufloreatep flabello àciuitatereiedo: profligatis cæteris deinde tadionis S^tumultusilliusprimoribus ati^ complicibus,8c quæad tertium vfc^lapidem ineorum auxiliûprouenerant, Pifaurienfîum copiis,plurimisinfuperad eufto-diam,tutelam firmitatemep ciuitatis noftrp per te accitis prpfèdif^ cohortibus. Sicquemirabile didu,in illa perditorum hominum colluuione, vnde veteraho, armorum Si equitanditotiùlc^ rei militaris peritiir.moeuafîflefatisfuiflèt,tu id ætatisobtuani vigilantiam,ingcnii viuacitatem,animiqucpræflantiam,vtriuf ^ue fratris feruati Si patriæ,publicæ Icilicet ac priuatæ pietatis triplicem meru ifticoronamjClariflimurn inuidilTinii futuri ducisinitiû.Quid enim fuit prin cipemin fuæadolefcenti^ |]mineinrpicere,tam magnûfacinus committere au dere^quid eo ipfo n]agnifilt; énus,quid tortius,quid gloriofiusamp;f laudabihus^quid in antiquis maiorû tuorû monumentis præclanusquid famofîustuis potuifles pofteris relinquere quàm vna ferè ac omnium vocedici,hâc vrbé nobiliflîmam, Vniuerfum populum,ius,æquitatem,lcgcs,mores,per te vno tempore cólèruatos fuiflè^Neque id fane cuiqua incredibile de te videri debet,qui annos fèmper tues longe a ntecefleris, Si omnes virtutiim omnium ab ineunte æuo numéros ita coîueris,vtin te ante clarucrint quàm perfpedæ intelledp^ ab aliis fiierint.Spre* tisnanque fo’itis puerilis ætaris illeccbris, magna vi aftrorum fortuna tuas res maximas ad imperiûdifponentedidicidi,non ignauia,non quiete,nô ocio,non defidia,non voluptate torpere,fed membra duraremiilitareslaborcs perferrc,vi-gilare,efurire,fitire,algcre, æ(luare,8i^ cum vkimis militum Si equitum dura S^ afpera quæç aggredi.Dodus etiam præ c^teris tui temporis régi pariter Si rc-

gere,excrcitus ducere,caftra mctarracies inftruere,prgfidia agi tare,Höftes fenré^ machinas crigcre,firmare aggefes,pila torqucrc,haftilia iacularijclypcisintona-, re,cnfem vibrado incredibiha penctrare,in fcandédis equisnó perfico nioreiu-varijed inftituto Gne IcaGlis fern' adniiniculo, leuiter facdétj eos inGGre, ac rc-flcxis in tergu manibuSjVelocifTimis curGbusad exemplüduccndi frequeter con citare'.nunc item flexis habenis in medio curlu leui mometo præuertere: nunc montes coiifcedere,nunc ioflas faku traiicere: 8^ ita demu ad omniarei milita-ris munia percal!ere,vt non facile quiiquapoffit elicere milefne an eques, tribu* nus vel imperator maior et inftrudior accédas vel habcariszpluribus deinde quu adolcueris reru eiuGnodi per vmuerfam Italiam indudoribus accitis,qui neque pnusà te dimifliq in cæteris quæ modo diximus excrcédo,eos aut æquarisgio ria,aut fuperaris,diuitns pluriniis amp;nbsp;honoribus audios; /ilcxandru Seucru credo imitatus,que poft literarû ftudia palgft rg opcradediiTe ferut: vel potius P.Rutibu qui armoru agitatjone,vitandoru infertderu^ iduu difciplinaprimus milesiul” fit accipei'e,8d in caftra penetrare, vt nedu viribusaudacia quibusanteafobs innitebatur4id ctiâ arte induftria^ valeret.IilHéftudiisinnitentéPauluAcnu* fiulegimus,q amp;nbsp;filios quoru inftitutioni ffequeter intererat erudiri cefuit,ae vo luit egregiis taliu reru lèleélis pr^ceptoribus comitti. Marius aute iifde nec duin iuuenis ftudiis,veru quueflet annis cófèdlus,8d multa corporis egritudine grau» quo filiû militaribus officiis obeudis per relii^uu ^tatis illuftre redderet, quotiic cu adolefcetibus foras prodibat in fnediu vna decertans, no nefeius quati hoc in pace iniaginariæ militiæ genus à tencris annis imbibit^, ad maxima poftew’^'^ difcrimna,ac vera belli prglia ineuda conferret. Et licet hoc militiæ genus quoi in eiufmodi exercitationibus quæritur longe impar fit ci quod inter bclloru tu-jnultus per indigctia rerfi omniu omnes^ terrorts difcitur,mirfi ramé in modn equitatu facile nbsp;nbsp;armaturalcuilTimu corpus rcddit.Idêexpeditioné ages,copies

fuasalfiduis laboribus,curfu 8C logo itinerc exercuit,eos(^ l^penumeroonera hebat ferre vafa cibariaillis in fiifciculoscoeuntia furcis imponi,fub

habile onus 8d reqes facilis elTetjVnde in ^uerbifi poftea vcnit,vt q difficultate nulla infradus miles laborueflet panés,eoré^ nó afpnator,{èd ftudiofus ardés^ imperatoris fuiiufta tacite ages,Marianus mulus appellaretur.Cato etia Céfo^ nus filio fuo magiftru lè prgbuit,quippe qui exercédi corporis,nó modo iacub-di,tradadiue arma, veru cquu defricadi,equitadi^ 8L pugno dimicadi,caloré8i frigus toleradi, ac rapidos gurgites 8d afperrimos fluuios vi tranâdi arteinfttu* xit. Vticenfisautem illepofterior Cato,in gymnafiis fe excrcens,Iaboris ita tiens fuiflè dicitur,vt detedlo capite,feu fol, feu imber eflèt, cum amicisqüivfl^ iter faciebant,equilque veherentur,fingulos fiepe adiens, pariter cum fis ambulans loqueretur, pedibus ipfe proficilcens Magnum prpclarum (juo* queerat adanimorum fidutiam, maximum ducem afpicerc Pompeium ,dƒ de fexaginta annosnatuni, faltu Sd curfu pedites primum, équités armis deinde exercere , nudare enlém , 8d currente cquo vedum peropportune recondete* In iaculatu præterea,non agitare modo, led pro tempore robur oftendcre, «jne talibusinfidentem jcxiunioribus plerifquc handquaquam facile fupcraban^lt;

DERE MILITARI L IB. Ilil. öï Neque enim ille potuiffet par eflè Sertorio,nifî fe nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;fuos frequentibus ex-

crcitùspræparaflèt ad præli’a,quum ad difficultates ille maxinias,ad longas Ki-nerauones,per afpera quælt;ÿ 8^ inuiaaffuefadusjex quibufcuncj locis inuaden-dieuadendi^ ac exercitum ducendi peritiam guanda amp;nbsp;furamam baberet.Ma finiflajNumidarum rex, nonaginta annos natus,præ cæteris hominibus bac in parte admirabihs fuK,adeô guemadmodum Cicero refert,vt nullo vnguaip ini-bre,nullo frigore caput fuum vefte tegeret.Eundem confiât aliguot horis in co-dem veftigio perfiarefolitum,nec ante moto pede g côfîmili labore iuuenesfati gaflètzac fi guid agi vt fæpe folet à fedete oporteret,toto die Qpenumero nullam m parte couerfo corpore,in folio durafle : amp;nbsp;guûingreflus iterpedibus effet, in omnino no afcêdere: guû cguo,exeguo no defeédere: guiimo node drei fie plcrut^ iungedo ducere, vt nihil ex his guæ adolefcétes fojent, omittere videret. P.Scipio côtra Numatia miffuSjCorruptû focordia duces exercitum, exercitati-onècorrexitjCOgés niues amp;nbsp;frigora patijVada fluminu pedibus traiicere,timidos fubindeexprobando,ôô ignauos,frangendo^ dilicatioris lafciuiorîfgue vit^ v-fus,8dparum neceflaria expedition]' vafa.Curaiiit præterea Cyrus vt nunguam milites nifîfudore præuioprandium fumerent aut cœnani, id^ aut venatione fiebat,aut alio iniuncto opère,guod egens fefiinationc fudoré eliceret. Mithry* dates rex Ponti per hyemem ocio marcere milites nungua paffus efi, eos nanç ac feipfum continuo tedis baud guaguä vrbanis,fed cafirenfibus tenuit: negue veroludis nifi acerriraismembra indies exercuit,afruetus feras curfu perfegui amp;nbsp;viribus nonungua congredfne Zepbyro ad bella vocante vires per blandimda languefceret.C.guoque Caefare gue vitra guàm credibile cuigua videatur labo-ris patienté fuiffe confiât ,tyrones domi per eguites per^ etiam fènatores armo-rum peritos,fnfirudos Iegimus,ad ecfgue fcripfîflc perfæpe,guo fîngulorum eu ram difciplinâmc^ fufciperent’.nec tyronibus folum,fèd militibus etiam fùisjac vmuerfo exercitui die nodiu^ fubtrahebat,augebâtgue iter, guoper fegnitiem amp;nbsp;inertiam fubfèguentes defàtigaret : guæ omnia filentibus bellis animaduertes Probus Aurelius,in negocio verfari milites fuos guàm in ocio ne lâguerent,fàti us fore duxitjfabricis nunc vrgendo nouis,altas nûc extruendo turres,nûc aguo-fadeficcando loca,nunctempla guæ vetufiate corruiffent reftaurando, aut noua Si pulcherrima confiituendo atgue coIendo.Saltationem guogue domi à La cedpîoniis,admiflàm inter exercitationcs ad bella vtiles fuiffe,memoriæ prodi tur,guam Socrates apud Grgeos probat: Sgt;i maiores nofiri,nec inbonefiam,fèd ncceffariam fîmili modoputant,guum apud eosfaltationem in armis babitam Si ab ipfo tripudio fakatorios alios denominatos confiet.Et guanguam vno eo dem^ tempore tribus nobiliflimis ciuibus,non modo fiudium faltandi,fed eti-am peritiam gua gloriarentur fuiffe non dubium fît,Gabinio fcibcetconfulari, Ciceronis fnfmico,guod ci etiam Cicero non diffimulater obiecit, 8i M.Cplio, noto in turbas viro, guem idem Cicero défendit, amp;nbsp;Licinio Craffo, Craffi eius gui apud Partbosextindus eft filio, Crifpus tarnen Saluftius, fpedata veri-tate hiftoricus, Semproniam,nobil]ffimam fœminam reprebendit ,non g? fallu valeretjfèd gp eiufce reifingularé guandam peritiam 8é eruditioné babuerit :

Sgt;L Scipio vt Scnccæ verbis vtar,eo in hbro qui de animi tranquillitatc infoibi-tur, triumphale illud amp;nbsp;mihtare corpus mouet ad numéros non molliter,led in-fringenSjVt nunc mos eft etiamjincelïu ipfo vitra mulicbrcm mollitiem fiuentc. Sed vt illiantiqui viri folebât: inter Ijlum, ac fefta tempora virilen? in modum tripudiare,non faéluri detrimetum, etiam fi ab hoftibus Juis fpedarentur, nee tibij^igifmunde.huiusamp;f illorum faltationisftudmm turpitudini fuitjlimilinio do exercere prodire^ in medium,ac modo apertafronte,modoperfonatanon-nunquam populo eflè fpedaculo,hac ratione tua quód nulla pars corporisinfal tatione ,vti fæpc 8^ phyfice quidem dicere loles,ociola fit,iêd collum vnaSi crura amp;nbsp;manus cxerceatur exerceriq^ debcantjp-er cG qui fit corpus agilius amp;nbsp;ad om iiem militarem motum ac celeritatem promptius habiturus.Praeter hocNem* broth,vel vt aki perhibent, Apollinis Dianae^ inuentû,vcnandi ftudiû fummo perc probare etiam foies ,quód par um tibi quid à iufto ditferre bello videatur, qnum opus fit feras infequi fugientes,locorum afperitatibus,abruptis 8^inuns moueri,maximos labores capiendi fludio fubirc,abftinere à multis,gftus algo res patijfitim ac inediam tolerate, comraoueri deniij animo quum fintmanus conlèrendæ cum feris,cominuf^ congredicndum,his caufis honefiilfimis,nec ad illecebras tantum 8ó animorum rclaxationcs ,antiquorum plurimosacquidem grauiflimos inhæfîlTepcrcelebre eft. nam fixerit ceruam licet,autEriman ti nemora placarit vidor Alcides, aprum Calydonis regionis vaftatorem ftra-ucrit Meleager,fuderit auclor romani gener is ceruorum corpora,non volupta-ti fu^ fed publicæ vtilitati pfolpcxere.Cyrus fimih modo publicæ vtilitatismi-litaris^ difciplinp gratia eosipfbsqui aptiores bellis vidcbantur,venationiairuc facicbat, propterea quod id genus excrcitii plurimum bcllicæ rei conduceread exploranda itinera,à diuerforum locorum anfradus non du biurn fit.Prætcreo AIexandrum,Sertorium,M.Antonium,Alcxadrum item Seueru,Hadrianumgt; Tacitum,pluref(j alios fuperioris temporis impera tores ac duces maximoshoc cxercitii genus fummo quodam ftudio profecutos: quos veto ipecies ilia vcnati-onis obledat,vtaues auibus iniequatur,!! tame hoc genus aucupii venation! ten Ceas annedendum,mitiori quidera ftudio exercentur,fed non impari Icuitate ac voluptate.Huius autem exercitationisaudorem funt qui Macchabfuro,cgregi urn belli ducem,fuifle confirment- Ab antiquis autem ftcularium hiftoriaruni fcriptoribus fide fumentes, Vlyxera perhibent,qui primus cxcifa Troia arma-tas aues attulit Græciæ, quas ftia vi quadam 8ó grata intuentium admirationc, ducc natura in cognati generis exitium animauit. Nam quu accipitrespaflim ûuibus infidientur,caf^ rapiant,alii ex terra folum , alii non nifi circa arbores volitatcs,ahi fèdétes in fublimfaliqui volantes in aperto,in Thraciæ parte fuper Amphipolim homines 8^ accipitres ibcietate quada aucupatur.Hicnim exfyh uis 8^ arudinetis excitât aucs,ilh fuperuolates deprimunt: rurfus captas aues di -uidunt cG his, traditunu^- eft milErs in fublime ibi accipere cos,et quGtepusfit captur^,clagore 8^ volatusgcnercinuitare ad occifione. Pifcationisauté vfusamp; modeftior eft,que nec afpernati funt plurcs8C qdé magni viri,Auouftus praeci. pHje 8^ M. Antonius,qui ob laxandG animG, pifeari ïæpius hamq foliti ferutur: . nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;~ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quanquam

guan^ua amp;nbsp;honedior forte,8^ probada magis illoru vita. fuerit,de qua l'nquit Nâ fojPifcis adhuc lilis populis Une fraude natabat,Oftrea^ in cochis tuta luere fu is:Nec Latiu norat quam prgbet lonia diueSjNec quç pygmeo fànguine gaudet lüis. Natandi peritia propter maritima etiam beha bis adhibenda videtur,quu ÿ periculis liberate milites ac duces pleruque foleat,8C ad qugt^ clariflima faci-□ora audaciores redderc, ideo^ maiores noftros câpû mar tiû T y beri finitimu •idegere quo amp;nbsp;milites tabé omné fudoré^ illû Martiû atc^ fqualorem armoru cxcrcitio côtraâû dilucrét ac natado laborem deponerét.Huius rei peritia Serto nus,Romanisaduerfus Cymbros malepugnâtibus,amiflocquo SZ vulnere in-fuper accepto,Rhodanû amné cû thorace 8^ Icutoper aduerfos fluâus,amp;^ flumi nis vortices,toto corpore at^ omnibus vngulisvt diciturpiurimûinnitédo tra-JecK.Simili modo Iulius Qfar quum Alcxandriæ circa oppugnationcm irrum pentil^ multitudinis impetum prcflus fcapbam cofcendifl'et, mox pondéré lë-gucntium preflam ac porrô merfam per ducentos palTus ad naucm, vna manu data qualiteras dcfeicbat,natand o peruenit,fic^ vt fint qui paludaméto in flu-dibus dimiflo enataflè illum dicant : id^ ièu fortuite,feu confultó,vt boftes in illud fagittisaclapidibus intentes faccrct : fint^ qui paludamentum mordicus trahentem,ne banc quidem gloriandi materiam hoftibus reliquille confirmet: bæc tarnen vulgatior certioribusteftibus fuifulta lèntentia eft.Na de eo nulla cft cótrouerfi3,elcuata illum finiftra manu natauifle,ne libellos quos ea gefta-bat,maris aqua perfunderet.Huius difcriminis forte mcmor Auguftus, ea in te nepotes fuos ita ftuduit crudiri,vt 8C iple plerunque per fê£ê doceret.Talia porró cxcrcitia recipienda funt qua: ad imitationes eorum quæ poftea fcrio erunt faci cnda,accommodari poflint, nee faciât exercentem habentémquc,vilis exercitii opcratoreni: vile autem exercitium putandum cfl: quodcunque corpus aut ani-nmm,fiue mentem deterius difponit ,vt mercenariorum turba plurima, 8C quæ fordida nuncupamusrmentem enim non cxpeditam ,nec ad opera bellica vti-Iem,fcd vilibus occupatam reddunt.lllud fimili modo vnû nee prætereundum, tanquam omnium vtiliflimum,equos fcilicet ad equitandum idoncos,fed inex-pertos Iaboris,celeriter confici necarlquefolere, proinde equitem opórtere frequenter eos agitare,amp;^ quoniam frena 8C phalcræ ex loris confecla maxime vfiii funt,nunqii5 fine illis incedere:fic^ paruaimpenlà permagnum fîbi præfidium comparare poterit,amp;^ gloriofius in omni bcilico certamine vidor cuadere

Df Ocio miUtAri nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;CAp, 1111

Erum quoniam clarorum virorum atlt;^ magnorum no minus ocii quàm negocii rationé extare oportet,quum nihil pene fit in opère na turæ quod non exemple dierum ac noftiura ,aliquas vices feriarum velit, huic ipfimodum finemcp prælcribamus. Primum itaqj quum pcrmultæfint animorum buiufmodi rclaxationesquæaliquoftudiofeflbsIcua rcpolîîntjvigorccp animi ab omni trifiiciaamp;f pertiuaci laboriscotinuationelè-riatû hilariter difcutere,in ocio amp;^;céiratione id potiflimû erit,ne quid illiberali-ter,nequid petulâter, ne quid flagitiofe,ne qd obfcene,molliter, impudenterac improbe fiifcipiatur.Sec quicquid id erit,fit vrbanum,fit ingenuum,fit facetum * .....E îü * amp;

amp; eiufmodi denique in quo aliquodprobi generofi animi lumen eluceat,yt qu^ apophthcgmata Si fcómata vocant, quibus Auguftus Caef. Adrianus ainç permuki fèrociflïmi Si benicofiflïmi viri maxime Lacedgmonii vfiperbibetur* Apud hos enim inter cætera exad^ vit^ inttituta. hoe iocandi genus à Lycurgo inftitu.tum eft,vt adolefcentes Si fcommata fine morfu dicere,amp; ah ahïs in amp;nbsp;dv fla perpeti difcerét, vnde fi quis eorum in indignationem oh tale delirium pfæ lapfus fuifletjvlterius ci in alterum dicere non hceret: quæ res quantum fît vtiH' tads allatura,qui Lycurgi vitam legerit facileinueniet. Licehit etiam variuvh tæ genus habere,modo ruri efle,modo in vrbc,læpius in agro quiefeere acdeani bulare,vt Scipio ille qui primus Aphricani nome geftis rebus amp;nbsp;virtute incluK’ Quippe qui ipiritum domitorem gentium,8ô aures cafirorum ftrepitu amp;nbsp;tuba-Tum fragoribusoppletas hue referre confiieuerat, non vt virtus ocio languerct, ièd vt fefè mens varietate negociorum difereta coJhgeret. Quamobrem neefib^ vnquam ociofus,ncque fîbi iblus vnquam videbatur.Huius nepos amp;nbsp;ipfc Apbn canus Scipio, ficutlaborisamp; exercitü fupra fidem patiens, ûc ocii amp;nbsp;lolitudini^ cupiduSjlolusfæpe cum Lglio rufticaii peregrinari^ fblitus,interdum^ fîttori-bus vagabundus, expugnatricem iliam Carthaginis Numantiæ^ dextram marinas conchulas ealculôfquc legendos inclinalTe, eofque, vt Ciceronis vefbo vtar, incredibiliter repuerafeere elle folitos,quum rus ex vrbe taquam è vinculis cuolaffent. Q,.Mutins Sceuola diuini pariter Si humani iuris illa ætate confub tiflimus,à procellisfori fugiens in ocium,amp; alcæ,amp; calculorum ludo fertutopc-ram dedifle, eaque viciflîtudine rerum mole prægrauatum ingenium releuaflc' Quanquam eo in genere probandi forfan magisfint idem Q . Mutius Sceuola augur, Si Lycon philolophus,qui optime pila lufiffe dicuntur, quod forenfibus caufîs interpretandîqueiurisacrerum naturalium labore fatigati, ad boepta^' cipuum ocii genus recreandarum virium cófirmandorum^ laterum gratiafde eonferebant.Dionyfîum quoque Syracufîum hoc etiam ludo dcleriari folitui“ accepimus,8^ diuum Auguftum poft finem ciuiliû bellorum ab exercitfîscani-peftribusad pilam tranfiiflèjSôM.Antonium,Verum,Auguftum,Marcuiuquc Aureliu Antonium, qui vt de eo feriptum eft,pila quot^ lufit apprime.Calculo rum quoep lufiis quorundam iudicio nec indccens habendus, quum Si pugnæ bellique fpeciem præferat hoftilis^ certaminis dicente Ouidio, Difcolorvtreriografiètur limite miles

Qui ludus proinde q? paueuhs lignis fît, vagis ac furtim infîdiantibus atç la-trocinantibus,LatruncuIariusIudus apud veteres dicebatur. Vnde Martidis, ïnfîdioforum fî ludi belialatronum,

Et quanquam probent hoc alii, ex eo quôd ingénu multa meditationeexcitarc acumen videatur,ex eo mihi quidem videtur magis improbandus, quum nihil fît temporis amiflîone infœlicius, nihil deterius eo in quo minirau proficias,plu rimuin

nmum cum labores. Poflèt enim motus animi, mentis agitatio ilk cjuæihi fruftradiftrahitur,rebus magnis/èriis Sgt;L melioribus accommodari : vndc non i ab re præter Scæuolam ÔC Auguftu apud maiorês noftros hoc Judo ludere guo«~ quefimiasfolcre,audore Plinio, nemoriæ proditum cft.TabuIarum vero ludus nec afpernandus nobis videtur,quem Palamedes troiano bello vt Varro tradit, iccirco inuenifle Iegûur,vt vel hocnegocio milites occupatbs teneret,talicp ludo auerterctà leditionibuscxercitum. locundum quoque èé fruéluofum eftalearû noflc certamen,cuius fîmilitcf ftudio Claudium Cælàrem Iibro de ipfîsedito tenen quondam nouimus.LegimusSó Neronem Si. Doinitianu, Verû,Commo-dum,amp; Auguftum Cæfarcm imprimis,tantum huius rei cupidum fuiflè, vt de bello liculo mordax epigramma huiufmodi inuulgatu fit, Pofiquam bis claffe vida naues perdidit Ahquando vt vincat ludit affidue alea. Huius etiam volu-ptatecertaminis Ptolomæum SC Alexandrum plurelque alios grauiores curas nouimus delinifle, id^ inter ludendum egifle vt cum laude amp;nbsp;gloria maioribus Dcgociis aptiorespoftea redderentur : quod fi aut cupiditatem fequitur, mini-liberale; aut indecente viro molliente illani qua Athalus Afiaticus dicitur inueniire,quanquani Afiæ regno excifo inter manubias non fub vna fpccie mi-grafle ad Grecos ferunt,damnofum tanquam ac iurgii plenum fiigicndum eflè,

Sunt aliis feriptæ quibus alea luditur artes, Hoc eft ad noftros non leue crimen auos.

Abusveroaleæludus,cum sere quodam pueri denariosin fublimc iadantes capita,aut nauium lufu teftp vetuftatis exclamant,quid criminis turpitudinifue Jn le habeat nec video neque intelligo. Addit etiam Herodotus Talariu ludum 8ifphæræ,Lydos fame oppreflos quafi folatia quædam inuenifle . Altera enim die ludebant,alia epulabantur,atcp ita duo de viginti annis feciflc,quæ fi non ad voluptateni comparata funt,fimiliter improbanda minime puto.Non igitur ad tam varias huiufmodi ludorum fpecies,atque iocorum, tanta clarorum homi- • nunijducum, ac principum cupiditas tenderet nifi voluptatem quandam natura infitam,Iufus,iocus^ haberent,quum conftet vitam in laxa-tionem amp;nbsp;ftudium diuidi oportere,ob hocque non folum lucu-brationes vigilias led etia fomnos inuentos eflc,non turbines amp;nbsp;tempeftates,led tern peries: nec bellum rurfus,

led pace 86 inducias: nec laboriofas fem per adiones, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Finis Quarti.

Df ^Mdruplici uirtulum /}gt;ecie cr earum dijiribulione,^i^ in his beUorum dwes elarißimi habid fint»

‘gMncs, Sigifmunde Pandulpbc, omnium pene difciplinarum inßitutiones» naturam amp;nbsp;exercitationcm, quæ fine dubio plu-rimu iuuatjin fuperioribus libris attigifle fatis vifum eft, nuflC vberiore cjuadam comprehcnfione per omncs quidem ipccies virtutum exemplorumqueire qui poterunt, magis proficient: 5maximefi ducum atque imperatorum qud'tj confiha.qup Gfg ci ftratagemata appellant,mulraque multorum grauiter, argute, faccteque dids, vt ea quæ à lene Catone coJlcda îunt,quæ voeât apophthegmata, amp;nbsp;ratione,8^ loco,tempore vfus diligenter inipiciet. Nam 8^ omnium quæcûque doccmus exempla potentiora 8^ eùicaciora funt,etiam iptis quæ traduntur artibus.In bis enim mirabilem quandam ac variam,illisexcogitandigenerâdi^ fimiliaopc-ra noftri duces imperatores fument alimoniam,quum nihil( vt ita dixeriw ) ante prælium,in prælio,poft prælium;ftrenuum, mcmorabile, darum, vafrum, callidum,continéter,conftater,benigne,Iiberalirer,innocenter,magnifiée,làpienquot; tcr,cum lauje virtutc diâum fadumue,quod non bine legentium aruniosfa elle poffit irrcpere.Non alienumigitur erit,ea primum virtutisexempla pedm-gere,cuius quidé nota omnibus quadripartita diftindio eft. Nam amp;nbsp;caJleredu-c-em oportet 8^ quid agendum,non lolum in prælioaduerfus boftem , cæteruni .avbique ,8lt;^ cum omnibusinduftriû eile: nequeenim Icrnper ducespugnant,ini-mo læpenumero per inducias,aut cafu aliquo pofitis armis,cum amicisaut ho-ftibuscolloqiiuntur: vbi in eligendis autreiieiendis rebus faJIi,agrcfle,VTl lûbru-fticum aliquid,8d ineptum loqui, imprudentis nbsp;nbsp;infulfi eft . Énimucro ne in id

^labamur,naturp comitas,aftabilitas^ prgftabit:in qua primus omniû j^pHn* canusmaior,inde Auguftus, Vefpafianus, multiçp alii cxnoftris,PompiIiujfc2t Romanus, 8lt;f Fabius maximus,8^ Catones duo clari funt. Adde bis Marcû An tonium,Iongeprudentiflimum: eum inquam qui Pbyficum maluitquaniCæ-lareum cognomen : Ex alienigenisCyri ambo,Pccnus Hannibal, 8^ Pouticus Mitbrydates.Et bæc quidé prudétiæ virtus in tres partes diftributa cftimeniO'* ria enim,intelbgcntia, ac prouidentia afïêrt,quæ tres oculosin totidé quolt;^ tempora,mira rerum diftantium connexione defigunt:memoria quæ rerumgefia-rum, locorum,temporu ac perfonarum meminit,quis prefer cæteros fueritinfi-gnis baud facile dixerim,permultisgloriam cius adeptis.Diuo lu'io Cæfari,hoc

imprimis ab boftibus datum icjo,vt memoria polieret eximia,de quo in quit Ci cero Ç nihîl foleret præter iniurias obliuifci,quippe qui huiusrei quoqp benefi do, Sc legere fimul SC Icribere, SC audire,amp; epiftolasex tempore tantarum rerum duobus iibrariis SC plunbus vt Oppius,vtahus biftoricus quidem SC orator infi* gnis inqu]t,quaternas,vel vbi nil aliud ageret,Ieptenas didare IcIkus fit.Mirifica profedoreSjtam facile bngulis adeflè,tam fideliter omnium reminifei. Nec fum nefeius hums quoque rei fîngularem Q..Fabio Max. laude contigifle: inter mul ta nimium quæ viri i'lius gloriam extollunt.boc non in vltimis pofuerim,quód ingenti quadam fuit notitia vetuftatis,de quo eft apud Ciceronem,qucid omnia nondomeftica folum,Ied etiam externa Bella memoria complcdebaturiitaque minime miror, quod hello punico fecundodida eius conhliaq; turn in populo, tum inter primorcs patrum pro oraculis babebantur. Vereenim mihi videor difturus,qui multa îùperioris temporis memoria tenucrit, fore quodam modo futurorû vatem . Sed quum duplex fit memoria, altera rcrum, vci borum altera, primam qualem in Fabio modo retuli,talem in L.Lucnllo,ampjifhmoamp;impc ratoreamp;philolopbo admirabilirer viguifle comperio . Altera atque ftcundam babuilfe videtur Scipio. Ex omnibus ci^im getibus ac feculis nullum in bac rc facile fibipra?tulerim,fi modo verum eft quod tradunt,iplum etiam populo ro» nomina rcddidiflc: quæ res quidem pene incredibilis cft,nifiearn permulti clari auftorcs,inter quos Plinius fecundus in naturali biftoria,id proprio teftimonio confirmaflent.Fuit ct Adrianus ingentis SC tnirifica: memoriæ,quippc qui SC li-* bros ftatini ledos SC ignotos plurimis memoritcr rcdderct,vnóque tempere con fabularetur,fcriberet,diäaret,audiret.Ab occafu ad orientem verfo,Tbemifto-des, Graiæ gentis primus occurrit,qui inter grauilTimas occupationes.publicas amp;priuatas,cundcrum fuorum ciuium nomina Atbenis natus,memoria tene-bar,fiupendum profedo negocium,nifi L.Scipionis mentio perfeciffet .Cyneas quogue Pyrrhi regis nuncius, clariftimam excellentiæ huius gloriam conlccu-tus eftdegatus enim lenatui K o .poftei o q ingrefius eft vrbem die,nouus homo amp;abcapatria alicnus,vniueilum propriislcnatum nominibusfalutauit. Sunt quiequeftrem ordinem, fünf qui vrbanam omnem circumfufam lenatui plebe adiiciant. Præclarum lanèfiicinus,operofum ac diligens,etiam fi ob aliud Ko-mam non veniflet.Cyrus porro, Per fatum rex,etfi maximiscxcrcitibus pr^eftcr, omnium tarnen militum nomina meminerat. Mitbrydates denique,vt audori Nodium atticarum, A .Gellio,quinque SC viginti; vt Pbnio,duarum SC viginti: vt verö nepoti cius,eo bbro qui de viris illuftribus inferibitur, quinquaginta gc tium qug fub imperio eius,linguarum notitiam babuilfe pcrbibetur,amp;l iura cui-libet patrio fermonereddidilfe, SC in concionibus fingularum nationum inter-» terpretem baudquaquam illi fuilTeiqup res SC illu militibus,amp; bunc populis fuis acceptilfimum Ecit. Intelligentia in rerum prælcntium cognitione fitaeft, bac qui fuerit prçditus imperator,non aliéna fed vera SC immortali mihi laude pro-bandus videbitur ,cui confentaneum illud eritquod Accius Vlyxem probas in ’ Philodeta luo,amp;; in eius tragœdiæ principio inquit, Inclyte parua praedite pa-»; tria,nomine celebri claroque potes pcdore,achiuis clalfibus audor,grauis Dar*

dam’s gen tl'bus vItor,Laérnade: nouiffime patrcm memorat,verum omncsbu- nbsp;nbsp;(

des eius vin non Laertes,ncc q.uifquam alius fibi vendicat, led virtus eius duc^ {ocia.: ncc aliud in eodem Vlyxe monet Homerus, qui femper ei comité voluit elle prudentiam,quam poético more Minerua appellauit quód ea comité Vly-xes horrenda quæque fubiit,aducrfis^ omnibus pracfuit. Ea na^ adiutrice,Cy-clopis antrum introiit,verum egrelTus eft, Charybdim Scyllam praeternaui-gans nee retentus nee ereptus eft,ad Lotofagos profedus eft nee remanfit,SirenU cantus audnt,amp; Circes nouit pocula,quç fi cum iociis delinitus,ftultus cupidus-que bibilTetjSub domina meretrice fuiflètturpis excors.Vixiflêt canisimniti-dus nbsp;arnica luto fus,vt Flaccus inquit. Sic Homeri in cundis imitator Maro,

viruih inhgnem armis amp;nbsp;pietatedefcribens,amp;qucm dignum cenluitvtpatreni faceret Romanorum , in redegerendis omnibus ei Achatem {bciauit,vtcircu-fpedo duci fic négocia procedant,vt nullis infîdiarûdohs præpediatur,8i: inuifibilis,gerendorum via non Vulgata ad finem intentionis accedat. Elegan* ter equidem,quum nee res mjhtaris,nec pietatis opus fine folicitudine piudt' tia exerceri queant,hanc fubdiftmguerc vifum eft nobis: eft enim quoddam h® minum genuspercipiendis litehsquam aptum,quos præcellenti ingenio,S^ tatiori nomine ingeniofos appellamus, cjuaquam in adibus humanis hebetio-res fint nonnunquam mentis acumine: quum alii econtra ad res gcrendasacu' tiftïmi,perceptioni literarum inhabiles habcantur, quos vel fagaces, vel cautos» vel folerteSjVel aftutos non alienum eft appellate,quibus^ magna pars conuenit eomm quæ græca vocabulo ftratagematicon appellant,vbi in re bellica pro ßt gocii qualitate prælcns fubitôcapitur confilium, ad effèdu^ perducitur.Qpod quia negocio perficitur,dixit quidam romanæ linguæ dilèrtilfimus auflor,ne^ illi tarnen ad cauendum dolus aut aftutia deerant. Et Crilpus, compertuind'^ in bello plurimum ingenium poflè.In hac ita^ ingenii amp;nbsp;intelligentia:parrt,fi rede diiudicare voluerimus, nec nofmetiplôs amore noftri decipere, iam vide-bimus manifefte tempora noftra haudquaquam antiquis relpondere, nifîforte Pyrrho,amp; Hannibali,aut Fabio Maximo,aut Marcello,aut lulioCæfari fetuE noftra pares aliquot aut coparandos queant afferre. Eft autem quu in longue tempus confihi eftedus extenditur,vbi locum fibi vendicat prouidctia,qu^tt^' tia prudentiæpars eft,per quam non tam præfentia quàm ex prælèntium præ teritorû collatione futura nofcuntur.Sequitur fortitudo, viri fortis maxime pro-pria.Sed hæc quoque duplex eft,alteraanimi, de qua fermo nobis póft eft babe bendus,altera corporis: fub hac membrorum robur,ag]htas amp;nbsp;quinqueintegri-tas fenfuum colligitur:neq^ enim dux inualidus,quanquam idem dodus,obeu- nbsp;nbsp;‘

dis muneribus bellicisaptus habcbitur;vtihsille confiho,non pugnp: domi ver-bis aptius,acfoeliciu$,quàm in caftrisdecertabit.Quærcs Aphricani magnifié um virtute animi patri æqualem,dodrina verô etiam altiorem,in habilem bello fècit.Contra nequepræualidus,finimia corporis mole graua bitur,repente pote-rit variis in locis,vbi res exiget,cohortandis militibus, propulfandis^ peritulis adcflè,neque rurfum cæcus,vel rurdus,vel hoftium,vel fuorum ftatum circunfpi cere, ex dilTonis vocibus clamoréque militum quid in re,quidue futurum, iudi-

rare qucat.Huius proprium eflê aiunt,exèrc]tus ducere,aliéna vafiarcj delcre vr-bes,oppida excinderejiberospopulos aut trucidare aut fubücere feruitutijtx quö plura hominum milia afflixerit,lpoliauerit,fubfi:ulen't,cruore capos inundaue-•nt,flumina^ ]nfecen‘f,amp; maiora quæ^ fuerit:aggrefla , éo magis nomen illius illuftrari.In hac prppoHentis virtutis parte,apud externes darum nomen babct Pyrrhus,Hannibal,amp; Mafiniffa.Ex his verô hominibus tj^ui prodigîolà virium -oftentationegloriantur,Polydamasamp;^ Milo omnium certaminum vidorcs.pal «num fecum auferunt;horum enim alter ante olympicum certaine,currus re currentes,manibus,contrà nitentibus iunicntis,ohnixis rctincre folitus efts alter in clypeo vndo perftare,De(j folum depclli ab eo vlla vi polTe, verum non -fecusac ft a tu a ^uædam plumbo afFixa refiftere . Tn ta num ejuendam etiam le^-gitnus,gui ludo Samnitum gladiatorio,leui tadu aduerfarios omnes vicit,eius lt;]uoc^ filium Cm Pompeii miiitcm,tam parui feciffe hoftem prouocante, vt in-ermi euni dextra fuperaret,8ó digito vno correptu in imperatons fui caüra. trat ferret, Firmuni Saturnium robuftum etiam adeo foiffi ferunt, vt Tritanum ■huiusparentem,cuius Elius in prodigiofafortitudine meminit,viribus fiipera-rettnam amp;incudcm fuperpofitam pedori,conftater pertulit, cjuum ipfe recliuis ac refupinus, 5^ curuatus in manus,amp;^ terga,pederet potius quam iaceret.Ex regibus vero noftris ducibus infignes habenturTul.Hoftilius,romaniis rex,nec non vtert^ Apbricanus amp;nbsp;Marius,Mariufque tyrannus,îulius Cælar,amp; Papyrt us curfor deni(^,ac Maximus,quorum alter nadus ex pedum pernicitate cegno Ulen,alter ex viribus,quum alii Crotoniatem cum Miloncm,alii HercuIem, An-■teum alii vocarcnt.Nunc fupereft vt de reliqua fortitudinis fpecie diflèramus,cii iusniunera bæc maxime funt,mortis fcilicet doloris^,amp;afperarum ternbiliuni (]ue rerum contemptio.Et quanquam hanc multi ducum propriam militari^ virtutem opinentur quum fit omnium , in hello tarnen daiior inter mortes vulneraemicat. Huius virtutis ante alios inuidum habitaculu Roma fuit, pro-stinium Lacedæmon amp;nbsp;Carthago.Hieex noftris primus occurrit romang iapi-;entiæ princeps Cato, cæteris muitorum eruditorum ftntentia maxime præcel’-fens,Cleâtem,Chryfippum,Zenonem,Empedoclé fecutus credo,qui omnes,aha licet perfuafione,fponte fua Ipto caput obuii obtulere: tametfi nullam in Catonc fuiifejverùm omnem potius ceflifle fortitudincm aflerant alii,prarclaro ingenio A pr^ftanti dodrina viri: amp;nbsp;quu propriu virtutis huius partis fit,à le amp;nbsp;à redo ra tionis tramite non difcedere,nec in rebus afperis perturbari, ac deiici,ftd perft-fietejFortitudinem alTerentes non vmbratilcm cam cfre,qup contra natura,moft fiti vice nititur,vltraque modum ciusegrcditur,aut ftupore animi,aut immani-t3te,autinfania,qualem fuifleaccepimusferum quendam in ludoCplarisgladi Storern,qui quum vulnera eius à mcdicisexccabatur eo fuit habitu oris vt fijpe-rantel^titia dolores,ridentis etiam fpcciem præbucrit,lèd Cam veram 8^ probani quam Socrates amp;nbsp;maiores noftri feientiam efle dixerunt tolerandaru rerum amp;nbsp;nontolerandarum-.per quod apparet efle quaedam intolerabilia, à quibusfortö viri aut obeundis abhorrent aut fuftincndis.In hac etia ex noftris,lulius Cæfàr^ anobisfæpe didus dicendus^ nobis occurrit, occurrunt Aphricani duo,Pauli t . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- _ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;totidem#

totideiiîjMaccdonicus 3^ Cannenfis,Claudius,Marcellus, Claudius, Nero, Tib. Gracchus,C.Marius Drufus amp;nbsp;Gcrmanicus cæfarcs,! itus èi. Traianusprin-cipes.Ex vetuftiffiinisautCprimusettertius roniani reges,necnon ex equelhi or dine Oratius codes, L.Siccius dentatus,tribunus plebe]us,M Sergius,iiinunjeraquot; biles^ ahijfi fingulos quoique proiequi Jibeat,quum plures vna gens in quocun* quegenerecxiniios tulerit,quain cæteræ terræ.Externi verb LacedæinoniusLe onidaSjAtheuienfîs Mylciades, fuprat^ nominati Thenuflodesatc^ I paminu-daSjSf ex antiquioribus,Liber,Hercules,Tbefeus,Achilles,Hedor, ] ydeus,Dio medes,Aiax8^ virgiliauus Aeneas:Hannibalquolt;^ genitorque Anulcbar,8i germanus Hafdrubal, Alexander Macedo,amp; hums gem tor Philippus, amp;auun cuius Alexadcr Epireniis, amp;nbsp;Pyrrhus etiam ip/c Epirotaiurex dequofupiadi-Ximus.Hebræorum infuper,amp; imprimis Dauid , loiue deinde amp;nbsp;Judaspono. Nec me fallit cam licet virtute An hot cl es ipiè pertulerit, quiduldam videri polie cthicum me virtutum perturbafle ordinem,non folum prudentiani hisannii merando, verum etiam fortitudinem luftitiæ præferendo militarem, quum fe-penumero iuftitia longe praefulgens, perfèdâque virtus ad ahum maxime cell' leatur: quod non ab re,fed de induhria quot^ fadu efle fcito. Eft enim viri propria maxime fertitudo, iola inter cætcras maicnla,plena ipiritus, plena vigons Si animnhonoratiflimam verb earn eife omnium virtutum, Ariftotelisfcnrhia ex co patet,non quia optima ftt,verum propter ea quæ in ea funt optima lia: quas ob res imperatorum fimulachra defundorum,mihtari teie habituin^* gniri,obclifcos,colunlnas Si pyramides arcus^ triumphales erigi,8ó pofteritart coniècrari videmus,quaG pipe«, llentiifimu Gt, in eo geneie laudis ac vn tutispo-tilfimum claruift'e,Etquanquam fartitudo hominum cgtus maximeprotegat» non minus amp;nbsp;iuftitia vna omnium domina Si regina virtutum, etiam ducum propria cenferi poteft,qubd fola hominum cóuentusregit,qubd foedera focieta-tis humanæcôtinet,qubd fcruarenon amicis modo,led hoftibusftdem monct* Quiimque nihil fraude vtilius,nec doloefficacius in his quæ in bellis ^fpereat-que ex lententia gefta lunt, quæ plurima ac maxima elfe comperies, amp;nbsp;quorum gratia aut rcpudianda imperia lunt, aut vna cum fuis ambus obeunda , fun^ qui hac Xenophontis lententia fræti,iii co libro qui equitum pra fedusinfcribi turdicere Gbi cxiftiment hofte nedum hello fallere, led à diis immcrtalibusipfis vt pofle contingat precandum,ominque ftudiofraude vel virtute innitendum, iuxta illud Corebi apud Maronem in ilia turbulentilfima node troianæcapti-uitatis poft Androgei mortem inquientis, Mutemus clypcos,Danaumque inGgnia nebis Aptemus: dolusan virtus quis inhofte requirat?

Sint licet qui deteftâdum id omni temporeputent,mutatione illam clypcorum» Sircliqua non grauilfimi poéræ,led adolefcentisore didum cenleri debere afferentes,quod malum SC antiquG ct noftritemporiseft,leu ilia ignauia eft ducuni, feu militum inlblcntia,auaritieque rabies, vtraque lèntétia militantiûducuiu^ animisextirpanda eft,vt hoftibus Icruetur Gdes,amicis humanitas, vtrifqueiu* ftitia; vt SC Ulis no niG leruato dccore noccas,amp; his nullo peniius noceas medo.

Nam quid turpius,aut quid vfquam fcekratius, quani nocumento his efle quorum rutelæ ac præfîdio euocatus fis, quam ex cuftoderaptorcm, ex cane lupum fieri^Huius gloriæ prima in parte clariffimi habentur Fabricius, Si Camillus,8C Kegulus,quorum primi duo quu poflent dolo vincere, noluerunt: tertius, ne aut damnofuseflretpatriæ,aut infid us hoftibus,crudeliffime mori elegit,inter^ ho-ftibus præftitæ fidei feruatores,haud prætereundus eft Caflius : in altera autem hi funt quibus modicum fuit à fuorû iniunïs abftinere, niii vitro pro eis more-rentur.Fx his Romæ Curius Si duo Decii, Athenis autem Codnis,Carthagini Khilenesfratres left ante alios offerunt,quorum primus vt terrore publicum Ic-^aret,fecundi vt vidoriam labentem^ aciem firmarent,tertius patriam inftanti txcidiocriperet,quarti vt fines patrios prorogarent, ad mortem voluntaria funt profefti,vt^ ciiubus Ibis bene eflet,ipfi eflenoluerut.ln vtraq^ verb Magnus Pô-peiusetfiad hunc vnum Cicero omnes bellicas laudes Si quæcunque de his qui-husegent duces vt fummi fint aut diximus aut diduri fumus,cumulatifljmê co parat : iure id quidem meritoque,Ied fi cui maxime fuum tribuitur,vere Magni fompen laus eft bellica iuftitia fimul^ Si cognitainterviamp;oriasSi triumphos lt;^ontinetia,qug ad earn de qua hie aggrediar dicere virtute referenda cft,fi vnum quod nuc ad iuftitia Ipedat adiecero,efle beneficentia ac liberalitatem pulcher* Umas ducum Si imperatorum veftes,quibus indecora plurima tegi poffunt:hae lul. Cæfar præit cundos gloria,netj enim quifquam,fi Senecæ verba teneo, libe ralius vidoria vfiis eft, ex qua nihil nifi difpenlandi poteftatem Gbi vindicauit. ■Apud exteros Alexander primum locum tenet,vt Græci volunt,neq^ noftri ob-ftant : quanquam Philippus pater in Alexandro qui largitione bcniuolentiam Macedonum ledabatur, profufionem illam pecuniaru his verbis inftcutuseft, Quid tc, malum, rationis,inquit,in iftam fpem induxit, vt eos tibi fideles putes quos pecunia corrupiflès^an tu ideo agis vt Macedones non tc regem fuum, fed niiniftrum Si prgbitorem putet^quod quidem regi fordidum eflè non ambigis, amp;nbsp;corruptelam quam largitionem potius dici: fit enim deterior qui accipit, at-queadjdem femperexpedandum paratior.Quid autem eft ftultius,quäm quod facias libenter, curare vtid diutiusfacere non poITis f largitiones immodera-tasrapinæ fequuntur,quum enim dandoegere cœpcris, bonis alienis manus cogens inferre : itaque quum beniuolentiæ comparandæ caulà fis prodigus » non tanta ftudia aflèqueris eorum quibus dederis,quanta eorum odiaqui-husexemeris; quamobrem nec ita claudenda eft res familiarisvt earn beni-gnitas aperire non polTit, nec ita referanda vt omnibuspateat,fed vtrinque modus adhibeatur,is^ referatur ad facultatcs.Quarta nunc mihi fiipereft Mo-deftiaquam temperantiam vocant, cuiadiacet ipfaquam paulo antedicebam contincntia,finc qua non dicam dux, fed nec quidem vir bonus vfq fiait. Quia vero nunc de ducibus lèrmo eft , quid oratio perita literarum^ cognitio, quid magnanimitas,quidue omnes aliæ imperatoriæ artes profucrint,fi auaritae,fi li-bidinis aut gulæ imperio dux vidus,abiedo freno quo exercitum regat, fe fiiaf-quelegiones précipiter,amp; in peftem trahat, quo l^pc multi cum omnibus copiïs periere^Hæc igitur fingularis,ód propria virtus eft Pompeii,in qua fi imitari có

lt;ollcga eius Craflus voluiflèt,nunquam ipfe cum nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;cum tanta ruina impe

rii ceciâi[fet. Probat banc romani ducis cótincntiam atcp modeftiam templuni Hierofolymæ opulentiffimum, fed ab hoc intaflum duce, ab altero Ipoliatum: probant Si. alia, multa, quorum pars in verbis Ciceronis apparet quæ mox infe-ram. Accedit bis manfuetudo qupda,amp;f fuauitas,facilitas^ animi,in qua Aphri canus Si luiius Cæfar excellunt,hac ad conciliandos animos hominû nihil effi-cacius.Eft huic confinis æqualitas quædam,familiaritas^ cum cxercitu, queres maxime milites ducû amatillîmos effecit,in qua notus Valerius Coruus Si Man us ex noftris,€X externis Hannibal:8ô hæ quidem artes beniuolentia Si amore,li-cut obiedæ, feueritas atque ïmperiofitas exercitum ac fubiedos metu frenant. His artibus Mar.Curius, Si Q. Cincinatus,amp; Papyrius curfor,amp; Fabius Max, notifiîmi, fed nullus in ea re lunio Bruto Manlióqp par Torquato, qùoruni pn mum publicæ libertatis amor impulit vt proprios filiosa le depullæ tyrannidi fauentes, leruiliter virgis cæfos, fecuri perculfos ad mortem ageret ; fecundum vero caftrenlis difciplinpftudium coegjt vt pr^clara indole adolefcentem quod iniulfu eius in hoftem pugnaflet, quanquam vnicum Si vidoremnecar^^' Additur huic leuerilfimi fadi comes,Pofthumius Tiburtus,cuius ego ne mifilfe potius,q vt afleruilfe rem tanfa videar,mentionem fecerim : apud quof-dam enim fcriptorum certa res, apud alios fadi eius in ambiguo famaeft • His tarn multis Si patientia iungitur eaque multiplex, hæc dolores corporis nimiter perfert, ilia quafi quoddam vulnus aurium atqj animi,contumcliasf^’'*’ verborum,vtraqueducibus8ó militaribuscurisaccommodata : prima quidem fortitudinem,(ècunda verb ciuilitate relpicit, atep modeftiam ipfam de qua fep mo eft:in prima Mutins,Si Marius Si Pompeius clari habentur,amp; Adiliusqm-dam Cæfaris miles Mafliliæ fpedatus, Si M.Sergius cum eifdem quibus fupm comitibus : ex externis verb Cynegirus Athenienfis græcis hiftoriiscelebratosi In altera verb ro. imperatores luiius Si Auguftus ex noftris, ex externis Phihp' pus amp;nbsp;Antigonus Macedonum reges,Si Pyhftratus Athemenftstyrannus: niep noftrosatqp externos Magnus ille Pompeius omnes fuperat aut aqua^qao admoneor vt ex orationequp de eius imperio habita eft, acde imperatoruiu ducum continentia,déque his quatuor qupin duce requirimus, M.T.Ciceronis verba paulo ante promifla fubiiciam, quæ clementiftime at(^ inuidilfimeprm ceps,vel vfui vel voluptati maxime tibi fore, confido. Ncqp enim ille,inquitjfq^? lunt virtutes Imperatoriæ qugvulgbcxiftimatur,labor in negociis,fortitu(loin periculis,induftria in agendo, celeritas in conficiendo, confiliu in prouideiido. Et poft hpc, Non enim, inquit,bcllandi virtus foluni in fummo ac perfedqmv peratorequgrendaeft, led mult^funt artes eximip huius adminiftrgcoinitd^ virtutis, ac primum quanta innocentia elfe debent imperatores, quanta deinde omnibus in rebus temperantia, quanta fide, quanta facilitate, quanto ingeniOj quanta humanitate:neclongepbft, Propter hanc auaritiam, inquit, imperato' rum,quantascalamitates,qubcunqueventum fit noftn cxercitus ferant,qms ignorât?quot; itinera quæ per hofte annos in Italia,per agros atq; oppida ciuium manorum noftriimperatores fecerut recordamini, quum laciliusftatuiosqum

DERE MILITARI LIB. V; rj apud cJfteras nationes fieri exiftimetis vtrum plurcs arbitrami'm per fiofce an-nosmilitum noftrorum arnu's hoftium vrbes, an bybernislocioiuni ciuitates cffedeletas? Nequc enim poteft excrcitü is continerc imperator,qui icipfum non continet,neque leucrus in iudicado qui in le alios leueros eile ludices non vult. •Quibusdidis,ad Pompeii laudes verlus,Et miramur,inquJt,bunc bomine tan«« tum excellere cæteris, cuius legionesfic in Afîam peruenerint vt non modo ma nustantiexercitus, led ne veftigium quidem cuiquam pacato nocuilTe dicatur. hm veroquemadmodum milites bybernent,quotidie lermo ac literæ perfeiun tur,non modo vt lumptum faciat in militem,nemini vis afierturjlcd ne cupicn-ticuiquam permittitur:hyemis enim, non auaritiæ profugium maiores noftri in focioru atque amicorum redis eile voluerunt. Age vei o,cæteris in rebus qua-lis fit temperantia confiderate,vnde illam tantam celeritatcm,amp; tam incredibi-1cm curfum inuentum putatisî’Non enim illum eximia vis remigum,aut ars in-auditaquædam gubernandi,aut venti aliqui tam celcriter in vltimas terras per-* ■tulerunt,led eum res quæ cæteros remorari {blent,non retardarunt: non auari-•tiaab inftituto curfu ad prgdam aliquam deuocauit,non libido ad voluptatem* non amanitas ad deledationem,non nobilitas vrbis ad cognitionem,non deni que labor ipfe ad quietem, poftremo figna tabulas cætcra^ ornamenta graeco-rum oppidorum quæ cæteri tollenda elfe arbitrantur,ea fibi ille ne videnda quidem exiftimauit; itaque omnes quidem nunc in bis locis Cn . Pompeium ficut ali^ucm non ex bac vrbc miflunijled de cælo lapfum intuentur. Nunc denique incipiuntcrcdercjfuille hominesromanos bacquóda abftinentia,quod iam na-tionibus exteris incredibile ac falfo memoriæ proditum videbatur; nunc impc rii nolln fplendorillisgentibus lucet, nunc intclligunt non fine caufa maiores fuostura cum omni bac temperantia magiftratus babebamus, feruire populo Ro.quàni iinpcrare abïs maluilTeiiâ veró ita faciles aditus ad eum priuatorü,ita liber^ querimoni^ de aliorû iniurüsefle dicuntur,vt is qui dignitate principes ex cellit,facilitate parinfimiselïè videatur.Ia quâtû côfîlio,quatû dicêdi grauitatc 8C copia valeatin quo ipfo ineft quædam dignitas imperatoria, vos Quirites boc iplo in loco fæpc cognofeitis ; fidem vero cius inter focios quantam exiftimari putatis,quàm holles omniûgentium fandilTimam iudicarint?* bumanitateiarii tanta cft,vt difficile diélu fit,vtrum holles magis virtutem eius pugnantes timu-erint,an manluetudine vifli dilexerint,Hæc Cicero,cuius ex officina tanta im^ peratorum amp;nbsp;ducum monumenta pofuillc velim, quia nefeio an vfquam alibi de bonis 8^ præclaris eoru moribus luculentius vberius lcriptû fit.Supcrcft au âoritas,quæ ex prædidis maxime nalcitur, augetur auté fama nominis, ex opi nionehominu,cx ducu virtutibus ^fperitate côccpta:quo in genere îuIiusQ. Apbricanus maior,8ô Popeius Magnus opinatilTimi habet, quorû tata fuit au-dontas,ca^ fub ifris militu fidutia vt no fead prgliu,ac difcrimé,red ad viéloria amp;nbsp;holtiu pr^dâ duci crederet,quo nihil vtilius ad votiuos ac ^fperos belli euetus quosin cotrariû verti lolercdiffidetia bcllatoru,ex leuitate aut inertia ducunl orta,fæpe compertû eft.Pollremo denicp fcelicitas,non folû in militia,led in vita tû cxpetéda.Népe bue omnia rcferuDtur,hâncque nec dare fibi quifqua potellj

nec augere,diuinum fane munus, fed ita duci neceflarium vtquanqua rcliquis floreat,fi hoc vnum defit,nemo cenfeat eligendum.Nam vtfœlicitatem fidutia, fic infcelicitatcm ducum,fecjuitur militum pauot, quo nihil propiusexitioeft. In hac quidem quum multi célébrés fint,longe tame Titus,amp;Traianus,amp; The* odofius, ÔC Sylla, fine vt fam a fert Metellus ille foelix diélus,omnes fupgreditur:

iuxta lententiam vcre philofbphantium, nullus hic ßxlix ßt: fed de felicita* . te bellica lèrmo eft, qua fœlicem ducem dicimus vincere lblitum,infiietum vin-ci:in hoc numero ex externis Alexander eft Macedo, 8^ Cyrus Perlàruin rex, -nifi in Scythiam perrexiflèt,8d Carthaginenfium dux Hannibal, fi aut Mather-bali credidiiret,aut paulo maturius diem obiiflet.

imperatorum conßUa guie Grad firategemttM appellant,ZT nbsp;nbsp;nbsp;ante beUttmtin

beüo,Gr poß beüum fapienter,lepidè,faceti ac moderatiut diéla funt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap,

Oft hafce virtutum fpecies 8Ó imperatoria munera, quorû illuftrem eflè conftat effeclum,vt præclarè fadorum, ita didorum quæ ducem moneant,rationes etiam amp;nbsp;exempla promifla fubiiciemus;quitusc-____ gregium primo ac lànè præcellens fit illud quod ab Hcfiodo vfurpa-■ uit Ariftoteles,ab Hefiodo vel Ariftotele Liuius, dum falutem fiiam exercituf* que fui M. Rufus Minutius,beneficio Q-FabiiMax.cognouiffetjeuni videlicet optimum 8Ó primum lèfe virum qui quæ gerenda fiint confpicetut côfuht' lèquenti autem gradu eum,qui alioru bene monentiû confilia lequaturiextrem^ auteingenii penitus inutilis ilium elfe, qui cofulere nefciat alteri nec parère.

Gymnolophifta quilpiam acri amp;nbsp;perfpicaci ingenio ad fuccinde refpondcn dum,ab Alexandro interrogatus,quonâ pado quis late imperitans,magnanifi bi bêniuolentiam comparare poflèt,Ne fit terribilis inquit* Ab codé interrogé' ’ tus item,quomodo mortalis quilpiam le in deorum numerum reciperet,Si hu-manis,fubiunxit,maiora viribus opera geflèrit.

Agis rex, quû Atticus quida in Laconicos enfes cauillaretur q? paruieflent, ‘diccrêtlt;j facile eos ablorberi à circulatoribus in theatris polTe : Et tamé vix inqt attingimur hoftiu gladüs logioribus.Ego vero amp;nbsp;laconica orationem int“ eor,quæ breuis videtur efie,maximas res copledi, 8Ó audit orum mcté attingere. Cyrus confpedo Centurione prope fè dilcumbente,graui turpiq^ corpore,loca-di gratia adolefcentem ne ponè alfidentem ob pulchritudinem more græco fe-jcum duceret rogauit,annuente illo dicete^ le alpedu eius obledari admodum, coniicere in eum oculos qui vnà cœnabant,vilviri inhonefta nimium facie, lilère omnes,lùbindc qi^rétes,qua fibi in re vfui talis vir effet: is Cdurio quoti-cns die noéiuç ab fe appellaret,ait nulla vnq excufatione vfû, cito femp obtepe* raffe: quû quid ei demâdaffet,nûqabfi^ fudore madata cxecutû,reddidifle quo^ comilitones fuo exéplo lolicitos.Idê quoqp ad impii magnitudinem hoc adiecit inudû,vt quicquid ctiâ in remotiffimis ageretur locisqprimû fciret.Cognitona ç quantû dienodu^ eques itineris côficere poffet, dilpofitisin loco equitibus,vt reces literis receptis fuccederet feflo, velociter qd vbiqj.accideret noui pcipiebat, ^uidebâtqp ^ut neceffariû elfe vidcbat: h^c^ caufa extitit,quis procul abfit a ve rOjVt velocius q grues iter facere putarétur,id^ ^pter velocitate eûtiû creditû eft.

quot; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Aefchylus

Acfchyîus inifthmo certamé f^dans,vbi altero vuînerato thcatruni exclama-üitjonem Chium tangens,Vidésne inquit quid exercitatio fit^vulneratus enim tacetjfpcdantes vero clamant.

Agefîlausinterrogatus quid Laccdæmonii vidöreseirent,Siprüden-tifiîmus,inquit,imperator rem gereret.Hoc item præfente duce,quû quifpiaLa cedæmoniismuros deeflè queftuseffet,Die,inquit,mchora:ciuitasen]m jpfa no firgvrbis munitiffima mania funtîparlîquidêeffjnô lignis autlatcribus,lcd vir-tuce patria,deos penates,aras,focos,parcntes,c5iuges,Jiberos,tuen atcj^ defendere.

Brafidas quû in caricis murem eóprehediffetjmorfus cum dimifit: deinde ad allantes conuerfus,inquit,O Hercules,nihil eft tamparuu neqp tam imhccillum, ^uod fi aulît vlci{ci,amp; inuadentibus repugnarc,non feincolumem lèruet.

Chabridas dicere confueuit,formidabiliusefiè ceruorû agmen duflu leonis,' quàm leonu ceruo duce .Idem eos dicebat pulchcrrime officio imperatorisfun gijqui rcs hoffium maxime nofeerent.

Scloftris Aegyptiorum rex , quum eos qui iüxta mare rubrû lunt homines dafle fubdidiflèt,5^ in Aegyptum rediens per terram,omnes gentes qu£ fibi im-pediméo erat expugnaffet.harû qu^cun^ fibi fortis amp;nbsp;h bertatis cupida vifa eff, in eorum regione colunas erigens,in eis Si nomen eius, patriæ hominif^ ve-teda incidit, 8^ vt fua potetia eos vicerat:quos auté fine præho 8^ facile fupetaf fit,ibi colunispofitis ea ffripfit nomina,addens ad ea muhcrispudibûda incilà.'

QjMutiuslegatus àromanis a.d Panos, duabus tefferis pofitis, altera pacis» altera bcIJi,optione fibi colJata vtra S.P.Q..R.relèrri malle t,vtraque fublata,Pce norum,inquit,non Romanorum vtram vellent eflê debere.

Q.-Fabius,Rcmanorum imperator econtra,fimjh modo ad Cartbaginenlcs nquot;ifit epifiolam,in qua vtriufque populi fententia par vigor amplitudo^ quon darafuiflèdeprehcndi poteffribi cnim lcriptum quum eflet,po.ro.mififfe ad cos hallam et caduceû,ligna duo belli aut pacis,ex quis vtrum vcllcnteliger€t,qüôd-nue elcgilîènt,vt vnûidelîèmiffum cx]llimarcnt,Carthagincnlèsrelponderunt léfe neutrum veile eligerc,lèd poffe cogitare qui attuhffènt,vtrum mallent relin-^uere:quod^ reliquiffcnt,id fibi profedogratûfuturum: hæc tametfiabelcga-tiffimisrerum gellarum feriptonbus diâa fint, M. tamé Varro,certiffimus au-dor,non hallam ipfam,nequeipfum caduceum miffa dicit,verum duastefferii bsjin quarum altera caducci,in altera haflæ fimulachra fuerint incifa.

Carthaginenfes quia Ipartum amp;nbsp;nerui deficiebantad làgittasemittédas,ton fatum crinibus mulierum ad funes efficiendos vfi lunt.quod aliquâdo amp;nbsp;apud Mairilienfcs,amp; Rhodios,amp; Aquilcgienfes,amp;l Romanos in capitolio oblcffos vt he à Gallis occupata falt;dû eft; vnde in honorem matronarum,templum Veneti caluæ Icnatus decreuit.

Tarquinius Prifeus , Quiritibus,operis tædiu pcriculuç fugientibus,nouu 88 Jnexcogitatû antea,poftea^,remediû inucnit.Sex enim hominû vita dcfùnfforu figere crucibus corpora fpedada ciuibus,fin!ul à feris volucribul^ lacerâda iuf lK,quaobré pudor romani nominis,qui prius res f^pe perditas feruauit in pr^liis tucquoq^ fubucnitziâ crubefcés,cû puderet fie vires,lâq pudnuiû cllèt exnnffos*

Cæcih’usMetelIüs PiusproconfuLTrcbiam vt bcm HiTpaniæ pnmariam quum (ubigere nequir€t,ac vagantem fiuduanteinqueexercnum ducercc, bofquemo* do adonretur, modoad illos fe traufcerret lunior quidam rribunus militum quid fibi vellet tam crebialocorum mu tai io pctcrtt, Si banc rclpondit intcrio-rem tunicam exifiimarem mentis meæ conlciam efle,exutuseam,inignemcon tinuo mitterem ; ficcp foElicibusccep(iS;poft tarn longa itinera, tam variapera-grata municipia,ad Trebiam inopinatamdcnuoconuerfuseâoppreflîtjànon line omnium admiratione,voti fui composfudus eft.

Scipiocui primum Aphricano cognomentum extitit, vt Valerio Maximo, vel Fabius,vt Senecae placer,Turpiflimam aiebat ignauiæ plenam iinpcrato-ri excufationem eire,Non putaunconlulteenim quæ armisgeruntur tracdaridc here opinabatur,quum præterna præcipitataqj magis reprehendj,quànucuo(a-ri vlla VI Humana,vel rationc in integru reftitui corrigiue poftint.lsetiain Scipio quum arc militari atque vrbana ftudium ad liter as con uer tere t diccbatquuin ociofus efîet.pl ^ra tunc négocia à fe geminde vbi Carthagincm in decditioncm vi accepilfetjac milites quidem quam cepiflent captiuam præftanti formaviigiquot; nem adueberent,atque illi darcnt,Libenter,inquit, acciperem,b priuatus,haucl-quaquam imperator eflèm. De eodem itidem licet inuulgatû fît, in aciem nun-quam defcendere imperatoré deberc nifî aut occafîone ft pfæbéte,aut nccelTitaK impellcnte, ex Sempronii tarnen Afellionis veteris ftriptoris quarto biftoriaru libro de P. Aphricano,Pauli filio ita proditum eft,Se patrem luum audiflèdice re,L. Aemilium Pau.nimis bonum impciatorcm, fîgniscollatis non deceitai^, nifî fumma i'cccflitudo,aut fumma ei occafîo data eflet.ô^ fapienter quidé vtru-que.Na m ad totius exercitus lalubritatem nibil efFicacius quàm quôd viri cis eft,non decffe ftrtunæ præbcnti ft, ftd oblato cafu ad confîliû fledere : pcrniciofîus quàm inanguftiam rei bellicgcompulfîim,imbcllcm fitrizquodncc euentus modo docet qui ftultorû magifter eft,ftd eadem ratio quæ fæpenuniefo fuitfuturàquetft.

Auguftus quum decimum odauum annum agens boftiliter vrbcm inuaJc-ret,exipfîusexercitus legatisqui fîbi eius nomine confulatum expofccrcnt,cun-dante ftnatu,Cornelius Centuriolegationis princeps reiedo fagulo,enfîs capu* lum detcgensjhaudquaquam dubitauitin curia dicerc ,Hic faciet,fi vos nonfc-ceritis.ide Auguftus faxo in expeditionc percuirum,ac notabili cicatrice in froquot; tedeiormem nimiu,tarnen fua opera iadanté,fîcleuitcrcafligauit, At tu cufugt' cs, inqt,nunq poft te rcfpexeris. Ad cum ire veteranus quilpià,qufî die fibi dido piclitaret,accelfit in publicu rogauit^ vt fîbi adcflèt, Auguftus aduocatu queex comitatu fuo elegerat fîncmoradedit,cómédauit^ ei litigatore:exclamauitin-genti voce veteranus. At no ego,C£lar,piclitate te Adiaco bello vicariu qu^liui, fed pro te ipft pugnaui,detcxit^ impreflascicatrices,qbuscrubuit C^far venitij in aduocationé, vt qui vereretur ne fupbus tantû,ftd etiâ ingratus vidcri poflët. Imperator! quoqj bono infuper nc^ quicqua minusquàm tcmeritatecongiu-ere arbitratus eft, fatis^ celeriter fieri quicquid commode gererctut,quod à Ca tone licet prius didû fît, crebro tarnen amp;nbsp;familiari tanqua fuu folitus crat vfur-

parc ferm one .Occurrit illud eiufdeni Auguft.Cæf poflrcmojqui quum AJexan dri^effettantrum vbi Aegyptiregum cinercsprecioßspyxidibusferuaban-tur ingreflus eflet,corpus quidem Alexandri Macedonis libenter alpexit,in ten o gatus veto num amp;nbsp;Ptolomæi reliquias vellet infpicere,Reges fe inquit vellc vidc-re,non mortuos: atqui rex fuerat Ptolomæus,fed quantum inter veros reges,cof quequos regum nomine vulgus appellat interfît, breui diffinirc voluit clogio lapientiffimus imperator.

Scipio lunior Polybii præceptum obferuans ftudebat non prius eforo abirc quam aliquem ex abeuntibus familiärem fîbi at(j amicu quouis pado tfiècifîèt. Idem quum pulcbcrrime ornatu quifpiam feutum cftetaret, Heus,inquit,ado-lefcens,lcutum certe pulchru eft, verum decetromanum virum in dtxtra poti-us fpes fuas quam in fîniftra collocet.

Scilurus quu relidis maribus filiis odoginta, diéelTet obiturus , baftaru fafee cui^oftendes,vt illu confringeiet iubebat : id autem fîngulis fe pofle ncgatibus, figillatim baftas edudas,facile omnes confregit: ita doccs illos,vbi vna elle perle uerarent,fîrmos ac potentes foreiimbecillos verô,fî Icpararcntur ac dilTiderent.

Tigranes vrbanum, facetumque quippiam in Romanorum exercitum afFer-’■tcupiens,vulgatiflimum illud dixifle ferturL^os ß kgati venirent, fatis multos quidcm:fî vcrôpugnaturi,perpaucosadmodum efle.

•Amalîs Aegyptiorum lex, quum contemneretur ab Aegyptüs qnôd obfeu-ro loco natus,8d paulo ante regno potitus,vas aureum quod habebat lauadi gra «a ad tiirpéfque vfus,fregit,dei^ fimulachrum ex eo confecit, idque in celeberri nio vrbis loco ftatuit,quum^ rcligiolè coleretur ab Aegyptüs, buius rei certior tous eos côuocauit,rémque docuit,vt ex eo vafe fîmulachrum erat in quod pri us Aegyptiivomebant,meiebântque,amp; pcdeslauabant:nuncverôvenerabatur, codem fîbi modo cueniffe,liquidem prius plebeius erat,nunc eorum rex,proinde fibi honores haben iulïit,fîc Aegyptiosinduxitadfui venerationem.

Agarhocles figuli fuit filius,qui Siciliæ dominationéadeptus, réxque appel-btus, fidilia pocula confueuit inter aurea ponereeâque iunioribus oftendens di cere,Egoquum huiufmodi pocu'a confueirem,in prælèntiarum quoniam dili-gentiæ acfortitudini ftuduerim, bæc facio. Infuper quum vrbera obfîderet amp;nbsp;quidam è meenibusper conuicium dicerent, O ligule, quo pado militibus Ripe lôlues,manfuete is atqp fubridens ait,Quum banc cepero : quum auté viribus in luam redegilTet ditionem , captiuos venundabat, inquiens, Si conuiciome rur-fus afFeceritis,querar apud dominos veftros.

Antigonusquum milites quofdam elTet intuitus qui tboracibusS^ galeis ad pilara ludercnt gauifus cfi-,eorum^ duces accerfîuit quos laudarct; vt autem au-diuiteosbibere,illorum ducatus militibusdédit. Isetiam pofleaquàm longam ægrotationé euahlTet côualcfceret^\nihil ait deteriusaccidat: b^c enim aduerla valitudo nos monuit,vehementius nobis efferendum non elfe, quonia mortalès fumus.ldem node quadam quum nonnullos ex militibus fuisexaudiflct omnia mala imprecantes régi qui ipfos in illud iter inextricabile^ lutum deduxillèt, acceflît ad eos qui maxime laborabant. Si quum ignorantes à quo adiuuarétur cxpli

cxplicuiffct, NunCjinquit,maledicite Antigono, cuius vitio in has milèriasin'' ciâiŒïs;eiautem bene optate,qui vos ex bac voragine eduxit. Infuper tam min animo boftium maledida quàm ciuiû tulit . I tag ne quum in paruulo quodani caftello Græci obfiderentur fiducia loci conteranentes hofteni, muha in de-lormitatem Antigoni iocarentur,amp; nunc ftaturam bumilem,nunc nafuni col-' liium deriderent,cu gaudioinquit,Bene Ipero, Ci in caHris meis blentiu habeo: quum bos dicacesfamc domuifleU captis tic vßiseft vt eos qui niibti^ vtiks crat in cohortes defcriberet,cæteros præconi fubiicerct, id^ fe negauit faâurumfu* iflè niCi expediret his dominum habere, qui tam petulantem hnguam babcrent. R ur fus quum f^ua tempeftate ia(ftaretur,ac in eadem naui ftcu ftios omnes ba-bmflct,prcccpilic liberis dicitur,vt ipfi meminiflent,0lt;f ita pofteris prodcrcnt, nc quis cum tota gente ftmul in rebus dubiispericlitari auderet. Cuiuspræcc-pti mcmor Phjbppus,quum duos fimul filios lecum haberet,ambos fe non coni miflùrû in aleam eius qui pr^poneretur caftis:Slt;^ quonia maiorem filium fccum ducerct,minore ad fubfidia fpei,amp; cuftodia regni remifluruin Macedoniaefle-

Dum Antagoras poeta congru ehxarct idcra^ patella quateret, Antigonus qui poft eumftaret. Homerune, ait, patas Antagoraquum A ga mem noms KS geftas fcriberet,cöngruni elixane'’amp; Antagctas,Tu autércx,ait,exiftiraasAga mem nonem quum lilas res gereret,curiofum adcó txtitiftc,ft quis in caßris con-grum elixaret.

Lamacbus quum manipularem præftâu quendareprehenderet,quonia deîi-quiflètjis^ diceret nuq fore vt id amplius faccret,bcllo enim bis errare no licet-

Mcmnon qui cótra Alexandru pro rege Dario bellu gereret, qucndaqui Inb le merens multa de Alexadro maledice,petulanterç loqucretur, vbi lanceapet' cufriiret,Ego te,inquit,alo vt pugnes,non vt Alexandro maledicas.

Dum Medisirruentibus Perlarum aciespulfata in fugam ageretur,acoinni no dc{icicns,nec viftorem alpicere auderet,matreffamihas eorum vxorespaf ßm obuiam fugientibusoccurrerunt,amp;carum dcnlata acie orant vt,eiufcefr^S notam haudquaquam fubeant, ftd fortiter in prælium reuertantur:no!entibus fublata vefte obfcœna corporis oftendunt,rogantcs ne in vteros matiu vel vxo-rum velint refugere: bac reprelTi caftigatione,in prælium redeunt, fada im prelfione quos fugiebant fugerc compulerunt.

Tbemiftoclcs adbuc iuuenis, quum Marathonis vic4oriam MUci^disiia^ perium animo celebratum repeferetatque verfaret, infomnesqueneftes proin de duceret Si folita rcfpucret conuiuia,interrogantibusadmirätiL’US^ vitpw-tationem, eum dicere folitum fcrunt,quöd Milciadis vidoria fibi fomnoseripc-ret Jnterrogatus ctiam,vtrum Achilles mailet an Homerus elfe, Tu autem iplc inquitjVtrum vidor in Olympia eftc mallesgt;an vidorum præco?’ Ruifusquuni Adimanthus qui nauale prælium formidaret diceret aduerfus eu qui ad id Giæ cos adhortarctur fuadendóque incitaret, o Themiftocles, eos qui in certamini-busprimiirruperint cpdunt lemper, Ita eft inquit, Adimantbc, verum eosqui manferint baud coronant.Quum item ad interfedorum cadauera ad mare vi-fenda fc contulifletjvt armillas pafiim Si torques abiedas alpexit,prpteriensipfe amico

DE RE MILITARI LIB. V. ßt amico qui cum feguebatur, Collige tibi,inquit,tu enim nequaquam Themifto des es.Eundcm etiam dicere folitum fèrunt,lè neque honoribus ab Athénien-fibusaffici,Deque apud eos in admirationeefleTed proceJIa vexa tos,imminente pcriculo le veluti platanum fubterfugere: reddita autem leremtate, cueUere at-quc deiicere.

Cum Antiochus rex,poftcaquàm Romani aduerfus eum traieciflènt in Aiï^ ani,prololuendo hello ad Scipionem mifilTetjeiufinodi refpofum accepilTefer-tur,Prius enim oportuit,non nunc quum frenum amp;nbsp;feflorem fufceperis. Idem cum ingenti exercitu Grgciam petiturus eflet, cunclis ob militu multitudinem amp;nbsp;armorum varietaté,quæ paulo ante iadabantur perterritis, huiufeemodi ad Achæos didione eft vfus,Quum enim apud Calchiden{em,bonum quidem ho fpitem 8Ó feitum conuiuatorem folftitiali tempore comiteraccepti miraremur vndc illi eo tempore anni tarn varia amp;nbsp;multa venatio,homo gloriolus fides va-netatem,aitillam fpeciem ferinæ carnis,ex manfueto manfuefadam,{ed condi mentis apparatibus folu differre : Proinde nec vos vlla teneat admiratio circa hæc varia nomina gentium inauditarum,Dacas, amp;nbsp;Cadufîos,amp;Elimgos multa genera armorum, haftatos,cataphrados SC pezgteros,hoc eft,pedeßres fo ciosjCum^pedeftfibus fagittariosauditis:nam homines omnes e{fe,armis inui-cem differentes, aut paulo mancipiorum melius propter leruilia ingenia quam militum genus.

Lucullus in Armenia, quum cataphrados Tygranis maxime milites lui metuerentjbono animo eflè iuffit: futurum enim plus laboris in illis Ipoliandis, 'quam in vincendis.

Lucius Sylla qui Prænefte obfîdebantur occilorum in prælio ducum capita, baftisinfixaoftendit,atlt;ÿ ita obftinatorum peruicaciam fregit. Sylla item co-gnométo fgîix,intcr fuas maximas felicitates duas exiftimabat,Pii Metelli ami citiam,amp; quôd vrbem Athenarum non æquaffet folo,lèd lèrualfet potius.

Eumenes quum in caftra reuerteretur ,8ô epiftolæ paflim in ipfîs caftris abic-dæ inuenirentur quibus his qui eius caput ad Antigonum detuIilTent magna præmia diffinirentur,vocatis ad concionem militibus,gratias primo egit,quôd nemo inuentus effet qui Ipem cruenti præmii fidei facramentis’anteponeret, tu deinde fubiecit callide confidas has à le literas ad experiendos fuorum animos clTejcæterum falutem fuam in omnium poteftatc effe,nêc Antigonum nec qué-quam ducum lie veile vincere vt ipCèin fepeflîmum exemplum ftatuät: hoc là-do in prglèntilabantiû animos coercuit, SC in futurû prouidit, vt fi quid fimile accidiffet,non le ab hoffe corrûpi,lèd à duce tentari milites arbitrarentur.Infu-per quum intelligcret li copiæ fuæ cognofeerent aduerfus quos ducerentur, non modo non ituras,fed fimul cum nuncio dilapluras,hoc eius fiiiffe prudentiffimu fertur vt deuüs itineribus milites duceret,in quibus vera audire non poffent, SC bisperfuaderetfe contra quofdam barbaros proficilci : itaque tenuit hoc pro-pofitum,8ó prius in aciem exercitum duxit prælium^ commilit, quam milites fui feirent cum quibus arma conferrent. Effecit etiam illud locorum præoccu-patione, vt equitatu potius dimicaret quo plus valebat,quam peditatu quo erat

lt;3cte«*ör.H«ücitem Eumenem pcramp;quens Antigonus,cumoinnigtnerccopi-arum iæpeabun'^ar€t,neque vnqua ad manusacccderelicerctnifi his locisqui-Lus pauci mulds poflèntxeferre^xtremo tempore cum confîlio capi no poflct, multitudine circuitus eft: hinc t^mcn mvltis fuis amiffis, le expediuit Si in cä-ftellum Phrygiæ quod Nora appellaturwnfugitjvbi cum videret fe foftunani oblidionis lubiturum,maiorem cxerc-itus p)artem dimifit,ne aut conlenfumub ti tudims hofti tra(icretur,aut obfidio ipla muJntudine grauaretur, in hil^ jemanlerant quu verereturne vno loco manens equos mihtares pcrderet, fpatium non elTet agitandijCalIidumEuit eiusinuentum,qucmadmoduin ftans ium entum concalefieri cxerceri^ poftet,quo hbentius Sé cibo vteretur8^a coi“ q?orjs motu remoueretur: lubftnngebatcaputJoro altius quàm vtprionbiMpc xlibusqjiane terram pollet attingere,dc]ndepofterionbuscogebatexultare,8^ calces remittere: qui motus non modo minus fudorem excu«ebat,quam G fpaquot; ■tio dccurreret; quo fadu eft,quod-omnibus mirabile eft viftim, vt æquèiumen-la nitida ex cafteUoeduceret quum complures menfes in obfidionefuiflcnt,acfi in campeftribus ea locis is babuifld:. Demades pofteaqua ex bac luce migtaf* let, Alexander aiebat videre ic Macedonum exercitum excaecato CycJopipciß* jnilem,quoniam tâli principe eftèt orbacus. Artaxerxes quum aliquadofugiens, cómeatuirapedimentft^ direptisGcds Heis vefeeretur ac pane ordeaceo,CuJUJ znodi,inquit,voluptatis rudis eram^

Aurelianum imperatorem, ne vti ttâtucratin vrbem Tyanam deamp;uiK^ placauit Apollonius , maximæ famae Si üudont^tis homo : quippe G v’î o imperator, inquit, vincere, nibrl eft cur fæuias in ciues iftos : ft vis impciâ-re,abftiueasà cruoreinnocentum oportet:fi vis viuere,cleméter age. IdcniTy' anam quidem rebellem vrbem obfidens iurauit le neque cane in ea vllunifi t^“' peret reli(9:urum,ac probe id quidé: ea nanque res militibusprædæauidisfpe® dedit,amp;^ animumcapiendi,obleftis verb delperationem fecit : at verb vicap« vrbe,quum milites iuxtaillud didum quocanem fe relidurum apud Tyanæp® negarat,euerlionem vrbis expofcerent,relpondit his,Canem, inquit, negaui in Jbac vrbe merelidurum,canescrgoomnesocciditc: quod diduquopratdanc-gabatur ciuitafque feruabatur ,totus exercitus quafi didaretur accepit .Iniupcf Manlio Chiloni cuipiam forlan lurganti homine ab eo de mediofublatu,quo peruadédæ vrbis luæ coiiGliario vfus maximeluerat, in hunc modum refpon-difte fertur, Occidi paftus lum,cuius quafi beneficio Tyanam recepi : ego veto proditorc-ra amare non potui:8lt;^ libenter tub qubd eum milites occiderunt,nc-q[ue enim mihi fidem leruare potuiftec,qui patriae non pepercit.

Exercitum duccnsin Perfas lulianus apoftata,quern occuparat ponte quum tranbffcnt copiac omnes,ignc combuftit vt pugnaretur fortiuSjmilitefqueinho ftium terra aut mori aut vincere oportere.

I.acedæmonii magna bellicæ rei gloria caeteris pra?ftantes,natorumfuorum verberibus publice admofisexperiebantur indolem jcxhortabanturqueutfla-gellorum idus fortiter ferrent,amp; lacerosamp;f femianimesrogabant perfeueranter vuJuera præbere vulneribus. Necabtcrmatrespugnani initurosfiliosadmone-bant

bant quàm vt eam niinus dctredantes, aut fupcrIEtes armati^ corani reuerte-rentur,aut examines vnà cû arnns referrentur; vt eniin eorû epigramma often-ditjamp;viuendum Iibentcr SC raoriendum,fed vtrunque cum virtute, cenfebant* Laceaæmonioruin etiam quïfpiam quuin præfens hoftis inter loquendüm glo nabundusairereretJoIeni teloruin copia fuoruin Si làgittarû nialtitudine Spar tiatasnon vifurosin vinbra,iinnio inqui’t mch’us pugnabinius.

Cymbrorum probanda etiam ac Ceitiberorum animi præftâtia qui inter arma, fanguinem,Sô vulnera exultabant tanquam beati vitam rejiduni^grèfere-bant,vt cæteri mortahum, aliquo morbigenere confici, tanquam turpiffimum id effet amp;nbsp;mifcriæ plénum .Hi etiam ignominiæ non paruæ eflè putabant,præ-bisfupcreffe,quum is oppctiflèt, pro cuius falute G deuouiflent : proinde, quod mirudiâu cftdæti ferebant vulnera,enumerabant cicatrices,Sé tclis traicdi mo nentesetiani amabant pro quo caderent imperatorem.

Alexander animo lèmperingenti, quànquain matrisIegilTetepinoIaqua ad-nioncbatur vtàvcneno Pbihppi medici præcaueret,accepta potionêtamé bibit nô deterritus: Si quia, plus fibi de amico fùo crcdidit, dignus fuit q innciccté ba-beret dignus q faceret.Is etia inftruflo exercitu,quu milité quédâintucretur qui ’âculûamétaret,ex acie vt inutilem repulit:quippe quinunc inftrueretur,quû ia arnnsvtendum eflet.Infuperquum ad Arbelas aduerfus dcciescentena homi-nuin milia de fumma rerum,acie dimicaturus cflct,8é amici eum adirét qui mi btesfubaccufarent quôd intratabernacula inter loquendum pacifcerentur, vt nihil omninofpoliorum in regiam relaturi forent,fèd fibi ipfis comparaturi,at ’lie Iubridens,Bona,inquit,nunciatis omnia: audio enim bis vins vinccndi,non fugiendi confultationes elle. Sagittæ quoque idu in crure vulneratus,vteoruni multi concurriITent qui eum appellate dcum confueflèntjlæta bilari^ facie,Hic quideni fanguis eft,ait,vt videtis,Sé non cruor cælicolæ qualem diui mifére flu entem.ldeni, præceptorem fuum credo Gcutus Ariftotelem,£Enea concha fup-pofita,brachio extra cubile protento pilam tenebat argenteam,vt quum neruo-rum vigorem fôpordaxafTct infufus,geftaminis lapfî tinnitus fomnum abrum-peret.Rurlus qui inter Indos optimus areu videretur,dicerctur^ per anulum la gittani emittere,eum quum haberet captiuu vtid oHenderetiuifittquod quum ille nollet,iratus Alexander hominem imperauitinterimi:iUe verôquum agere mr,vbi ad cos à quibus agebatur couerfus diceret,multos fe dies ei rei non ftudu iffe,propterea^ ne aberraret timuilTezid poftquain Alexander audiiret,amp; mira-tum effe, muneribus donatum hominem liberaffe .Laboranti item ob fitim, Macedonum manus aquam vtribus ferés,impleta galeæ aquam obtulit, quam accipiens fitientemcp cxercitum circunfpiciés, demilfo capite amp;nbsp;fixis in potum oculis inguftatam hifce probandis verbis reddidit, Si bibero,inquit, hos meror mftigabit; quo audito, -milites adelTe eum cernentes, magna cum voce ingéti^ Ipecertatim acclamauere.Non enim laborem perferre, non morti fe obnoxios putare,donee talem eis regem ac ducem adefle contingeret.Cuidam etiam ciui tati,partem agrorum ac dimidium omnium rerum pollicenti,Eo,inquit, Alexander jpropofito in Afiam vcni,vt no id acciperem quod dediflètis, fed vt id ha-

beretis quod rehquiflèm. Illud etiam eiufdem regis, diólu lane ac faflu memo-rabile,qui quum Danï filias captiuas habcret,amp;^ mirum in modum forma prp liantes,nee afpicere quideni voluit, indignû ac turpe régi ac duci efleratus,eos qui viros vincerentjà mulieribus vinei. Hoc loco denique non videtur præterc-ündum,Sigifi'nunde,confîliû tuum, Alexandri confiho quàmlîmilimû, gui non folum vitro oblatashoftium epiftolas Cæfaris more no combuflit, fed fuorum callideperquifiuitiquanquam quid Alexandrum te^ nomino,quum omnium penè hominû confilia bac de re paria, amp;nbsp;Alexâdrea Sigifmûdea^ potius quam Cæfarea vel Pompeiana eile conlpiciantur (

Caius PompiliuSjVt ferè omnes tradunt,vt PIinius,P. Odauiuscof legatusa Romanis milTus ad Antiochum regem,qui abftinere illû Acgypti,amp; ab Alexandria difcederet quam obfîdebat, ne Ptolomæi filiorum qui pupilli client re-gnum occuparet,aut fi iam cepilTet excedere iuberet, quum in Aegypto Pom-pilium per caftra aduenientem cminus Antiochus quàm bumaniflimcfalutaf-fetjofculum^ ei poftea rex obtuIilTet, non feruata falutandi vice (nam colucrat inter cæteros Antiochus multum Pompilium , quum oblès Romf fuiflèOtum Pompilius faceffere interim priuatam amicitiam iubet, quum mandata patrie intercedant,prolatoç lènatus decreto,amp; tradito acperledo, quum rexdixiH^^ cofultaturum daturû^ refoonfû,Pompilius rege in gyrum virga circulcriptoj Hic ergo ftans,inquit,confulta Si relpondc-Cundisautem viri grauitatéatque animi magnitudinéadmirantibusftupentibûl^ Si Antiochus fe lènatuip^^^quot; turu refpôdit,amp; ita. Pompilius Si. falutauit eu, Si gratiiïimis vinis côpkxus^^^’

Hadrianus qui reges omnesmuneribns fuis penè vicit, quum quodam tempore veteranum quempiam notufibi in militia, dorfum Si reliquu corporism balneis vidifiet atterere,percundatus cur fe marmoribus detergêdum daret,vbl audiuit hoc ideirco fieri,qj lèruum non haberet,8^ feruis eum donauit Si fu^* ptibus: verum poftridie quum plures fines ad prouocandam liberalitatew pJquot;*^ cipis parieti fi (îmili modo attererent, euocari eos iulTit, Si alium ab alio inu^' cem defricari.Idem familiaribusquibuldam làcilitatcm comitatem^fiamnj' miam in omnes obiurgantibus,ciufinodi fubiecit,lmperatorem fînguliselfeuC bere,cuiufmodi elfe fibi fingulos imperator optaret.

Fauorinusphilolophus quum proverbequopiam quodelegantiflîn^^ tulerat ab Hadriano inepte reprehenderetur atque celfilfct,arguentibusac ?gre ferentibus ob id ilium familiaribus fuis,fubridcns. Non redè quidem fuadetis, inquit,qui no patimihi me illû dodioré omnibus credere q habet xxx,figæ’^^^'

Antonius poft Mutinèfim obfidionem fugiens, fin qjnaturali more lui corporis laboribus exhauftis creberrime bibebat,vbi bibédi làcultas afibretjperlm gulosc^ paflus fubfiftebat, ê veftigio deinde fuga præcrpiti confternatione reai-fumebat,interrogatus ex familiaribus eius quilpiani quidnâ Antonius ageret, fubiecitjCluod canisin Aegypto,bibitenim Si fugit’.memori^ enim pditûdl canes ægyptiacos crocodilorû contadu anxios atgp lunaticos,b]bere Si

Theocritus ille no Syracufius,fed Chius,ad infenfum fibi regé Antigoniiin altero captu oculo quû trahcretur,lpé prgbétibus fuis fore vt quû ad oculos regis peruenilfet

D E R E M IL I T A R I LIB. V. s? pcrueniffet inifèncordiam inaeniret, refpodit, Impofllbihs ergo eft jfta coditio, adum eft, peni. Vcrunicmmuero haee intempeftiua mordacitas, Theoento mortis,amp; Antigono homicidii fimul ac penuni caula fuit:iurauerat cnini hbi parcere,l€d loci afperitate motus non pepercit.

Mithridates Ponti rex, Ariaradi regi Capadocum fub ftmulationc colloquiï infidias tendens, gJadiû fub fafeiis abdiderat,crudelis licet adoJelcens, Si ad in-tcritudeftinatus,regio tarnen illorum moretemporum,lcrutatorepermifit : qui dûMjthridatJ curiofiusmanûin fècretiores partes corporis im mittit, iocab un-dusilIe,Caue,ait,ne aliud tehim quàm quod quæris inueniasteo^ modo fùlpici-onc detrada iocis texit infidias, euocatum^ regem ab amicis velut ad fccretum fcrmoneni,vtroque infpcdante peremit exercitu.

Cicero quum diutius ad caftra Pompeii adueniflèt, in primordiociuilis belli repiehciitîentibusamicis nimis diftuljnet,Minime,inquit,lèrmsaducni:nam rahil hieparatum video., Pompeii tarditatem in apparatibus bellorum ludens. Idem Cicero cum poft Pharfalicum prælium,fugiente Pompeio Nonius quilpi am dixiflèt, ad hue aquilas feptem apud ipios cflè,amp; ob id vt bono animo eßet hortaretur,Rede,inquit,moneres,ft cum graculis nobis pugnandum eflêt.

M.CrafTus pcrquirenti cuipiam quo tempore moturus elFet excrcitum,relpon ditjVerciis ne tubam non audias^

P.autem Licinius Craftus coff.amp;f pon.max. aduerfus Ariftonicu Atbali fia* trem cum inftrudiflimo miflusexcrcitu,maximisinfupcr copiis Si regum præ-lîdiisfukusjconlerto tarnen bcllo vidus eft, is^ ne feruiret barbare vidon, vir* gam qua vfus fuerat ad equum regendum impegit ad oculum Thracis cuiulpi am ,vt ipfum in necem fuam iriraret: quo ita fîbi adueniente,morte fua digni -tatem reipub.amp; libertatem fuam lèruauit.

Pclopidas domum cgredjcns,Iachrymante vxore exhortante ac rogatelc* ipfum laluum redderet,inquit,O muher priuatorum femper eft adnicnere, du* cum autem acimperatorum alios faluosfacere. Idem cum primum cognitum en per difficilia ardaep loca iter babituros effe aducrfarios,amp;^ accelerans quidam 0 PclopidaJnquitjincidimus in hoftes, Quid,air,in illcs nos magis incidmus, innosilldquibusdidistanquam futuri bellipraEludium,equam àcauda impel* Il luffit.RUi fus quû in Pharlalû veniflent aduerfus AIcxâdrû,dicéti cuidâ tyran num cum ingentibus copiis aduentare,Eo melius, inquitznam plurium vidoria nobis aderit.

M.Porcius Cato coIT.quum Cxitiberos domuifiet compertùnsque haberet ex* pericntia rerum magiftra Si illuftrium audorum lêntentiis, earn gentem loco-riim natura amp;nbsp;hominum mgeniis ad rcbellâdum non folum omnibus alùs pro-ninciis, fed ipfa etiam Italia aptiorem eflè,quominus idfacere poflêt,litcras ad fingulas ciuitates dédit, vt muros diruerent : quod præceptum tam immitej ad rcbellionem hortari potuiftet potius, quàm ad cam iedandam, fi generale id quidê elfe cognouilfent : verû quum quaehbet fibi foli iraperari,non aliis putaret, metu omnes imperii paruere. Bec Si Plinü biftoricorû pene omniu habet af-lcrtio,apud hiftorig autem Romany patrem T. Liuium côuocaflè Catoné con-

•flat omnium vrbium legatos -, atque cis oftcndiflè, eorum rebeïliones Ronianis '(juàm laboriolas, Hifpanis difcriminû plcnas,peftj feras, atque funeftas eflèihor tatum deinde vt rcbellionibus abfeinerent \ vt^ quonam id modo fieri melius quiret in commune confulerent : nil relpondcntibus illis aliquot dieruni fpaci urn dedifie, quo exado, reuocatis iterum^ filentibus, ipfum confilio quod ab iilis quæfiuerat in feaflumpto mififleper vniuerfum orbem nuncios ediflaquc vt vno die Romanis qui in vrbium præfîdüs erant muri omnes euertereturi^uo fado, ipfusilico ad eos qui adhuc rebellaret cu exercitu fe conferensjomnesfep me mctu territosin deditionem accepit.ldem quum Eumenesrex Romain profedus efTet 8t à fenatu comiter 8^ bonorifice luiceptus, amp;nbsp;clariffimorum cif ca eum ciuium feequentia certatim verfaretur, Cato non obfeure tantum erga regem ftudium fulpedum Habens, eum declinabat, verum quum ipfi dicere« tur,Eumenem frugi virum ,amiciflimo animo in rempub. Romam veniflê, Efto,inquit, cæterû bæc ipfa Belua,Rex feilicet, natura vorax caniseft.Ruifiis quum animaduertiflct in Hifpaniapotiri fequodam oppidopofle,fiinopina-tos inuadcret, quatridui iter biduo per confragofa 8^ delerta emenfusnihifealc metuetes oppreffit hoftes: vidoribus deinde fuis caufam tafacilis euentusre^' rentibus,dixit, turn illos vidoriam adeptos quu quatridui iter biduo cófeciflèt.

Epaminundasvxorem quum nunquam nouifletreprehenderetur^quodli* beros non relinqueret à Pelopidaqui filium haberct infamem,male^eurainf® patriæ confuJere diceret, Vide, inquit, ne tu peius confulas qui talem ex tenatu m relidurus fis.Ncque vero ftirps poteft mihi deeifemamque ex me natani re-linquo pugnam Lcudricam,quæ non modo mihi fuperlfes,fed etiamimmoi-talis fitnecefleeft.

Pomponius, vir infignis, cum in Romanorum cogrelfu acceptis vulneribus ad Mithridatem dudus fuifletrogareturqueab eo fi curatusfibi foret amicus,Si tu, inquit Pomponius, Romanis amicus fueris : fin ante, me quotç inimicum habebis. Mithridates clariffimam viriconfiantiam admiratus, ab omnipci^* tus in eum iniuria temperauit.

Lycurgi exemplis huiufmodi ad ciues refponla feruntur,quonam paflo hofli urn impetus repcllere poflent poftulantes, Si pauperes,inquit, manferitisamp;con-temptiones mutuas omileritis.Et rurfum de mûris,nequaquam ea vrbs minus circundata muro fuerit, fi quiseam viris fortibus non latcribus cinxerit.

Paulus Acmilius cof. quu in Lucanis iuxta Jittus angufto irinere cxercitum ducerct, amp;nbsp;Tarentini agmen eius fcorpionibus adorirentur, captiuiseuntium latera prætexuit, quorum prætextu hoftes telainhibuere . idem nodurnasex-cubias iuftit fine hafta amp;nbsp;fine enfe afleruarent, quo defperantes qui hoftibus re-pugnarent magis Ibmno rcfifterent.

T yberius Gracchus Lufitanis aflerentibus in dccenne tempus alimoniam fe habere,obfidionis incomoda non reformidare,Vndecimo, inquit,anno vos capiam; quo dido perterriti Lufitam tametficommcatu muniti fededidcrunt.

Ly Pander poftquam incumbentibus Corinthiis mania praetergrediens, lan-guidioresadinuadendum Lacedaemonios cernit, amp;nbsp;interim lepus foflam tran-filire

fibre vifus effet, Non pudet vos, ait, eius generis hoftes pertimefeere, quorum raœnibus per fecordiam lepores indorniiunt^

Pompeius Luculli fafta detradans, illuni diccbat tragicum vnibratife quoddam bellum cum regibus geffiflè ; fibi vero certam atque fbbriam hofti -um vim ad expugnationem referuatam effe , quû Mithridates ad enfes amp;nbsp;equos confugiffec. Ad quæ Lucullus, fimulachra vmbras belli inimo Pompeiuni acceffiffe expugnatum aiebat, fuetum veluti volucreni alieno cadaueri celerem aduenfarc,rehquiîfque bellorum infurgere.Sic enini Sertorio amp;nbsp;Lcpido amp;nbsp;Spar-tams infurrexiffe eum dicebat quum ilia Craffus, alia Metellus ,alia Lepidus Bella ftrenué geffiflet. Ad hæc Sertorii feripturis in Hiberia potitus, inter quas étant multorum ducum epiftolæ quibus ad niutandam perturbandâmque rem-pub. Sertorium Romam accerfèbant,illas omnes coneremauit,facultatem his quidem præbens vt mail ad fanitatem redirent ac inehorcs herent. Idem quoqj Pompeius quum omnes fadiones fuæ vno jxnc ore, tanquam diuino quodara oracülo moniti, ad furentem Cae Paris inuahonem pronunciarent nulla ratione pofle concipere quo fe modo tuen poffet,cum tata veniente belli tempeftate de-Icduniad refîffendum neque haberet vllum, neque pararet, refpondiffe fertur, fûte quum Italiæ folum pede quateret,vt pedeftres copiæequeftrèfque featerent: paulo verô pôff, fama increbreicente nuntüs, quuni percepiflèt Rubiconem flumen tranhuifle Çæfarem Ariminumquee^regiam tune à amplam vrbem jlico fubegiffe, ac palam maglfque ac magis in dies increbefeeret rumor Cæ~ larem iratum amp;nbsp;infenfum Pompeio patribus eflè ,atqueeo animo aducntarc vt confulatum aut fponte datum acciperet, aut negatum, vi, armis arriperet, proindeque copias quæ Picenum, quæ Vmbrum, quæ Hetrulcum agrum oc-cuparentjomnêmqueexercitum fuum Romam traiicereCquanquam idfalfum état,quum maiorem non haberet manum quàm trecentorûequitum quinque milium peditum)metu tumultùque huiufinodi prpuio quahs nunquam ante vrbem inuaferat ita funt Pompeianæ fadionis omnium deterriti animi,vt ci uitas tota trepidaret,nec venire ad vrbem lul.Cpfar Ro. ciuis ac legiones roma-næ ,fed Pœnus ille ferûfque hoftis Hannibal, ac omnis barbaries videretunfii turus quidem fi vinceret Cæfar nec Cinna clementior in principum cæde, nec Sylla moderatior in diripiendis expilandifque locupletum fortunis, coniedura ^opinione omnium putabatun

Aulo Torquato græcam vrbem oppugnanti quum diceretur, iuucntutem ibi iaculis ac fagittis ftudiofe exerceri,Pluris eam,inquit, vendam.

lugurtha Numidarum rex corrupta muneribus fènatus parte atc^ auro vidis belliducibus, Qpe votorum iniquiflîmorum compos,quum tandem pccuniæ Si artibus fuis fidens Romam fub fide publica veniffet, atqp inde præter fpem vc-recundia vincente cupidinem iuffus excederer,portas vrbisegreffus ertbro^ taeî tusfubfiftens amp;nbsp;in tergum verfus, in fine dixiflètraditur, O vrbem vpnalem. Si mature perituram,fî emptorem inuenerit: quod verbum ab hofte prolatum,di-ftu mirum eft quàm latê ad infamiam R omanorum inuulgatum eft.

Philippus Alexandri pater quum munitiflîmum caftellum quoddam caperc H ii vellec

vellet, vhi exploratores retuÏiffent cj^uàm difficjlimum eflè Si. nullo modo capi pofTe^rogauit itane difficile effet,quo ne afînus gdc auro onuftus qui ret accedere.

Cleomenes Athenienfîs trecentos qui præfidium Cratefium tenebantaggtcf fus, tela quædam in quibus fcriptum erat venifîe fè ad Iiberandum eorum rcni publicam inter muros iecit, Si codcm tempore captiuos quofdam conciliatos fibi remifit, quorum confifio fèditioneinteftinaapud obfèfTos conciJiata,adnio to exercitUjCiuitate potitusefl, Idem quum quis fè Gallos ei daturum polliceK-tur qui pugnando interirent, Iflos mihi des, inquit, nolim , fed illcs potius qui pugnandointerimant.

Lycenes Sicyonius dudum aquarum in oppidum Chryfeorum labètcmru pit, mox faélis fuis reftituit aquam elleboro corrupta,qua vtentes profluuiovcn tris correptos cepit.

Pyrrhus quum ex Antigona quidem Ptolomæum, ex lanofîà verô Alexandru, ex Tircenna Helenû fihosfufcepifîèt, omnesmanu proptos Si bello feroces, ftatim à pueritia ad hoc ipfum innutritos ,dicit cuidâ ex fîliis puero patré roga-ti cuinâ regnû rehnqueret,refpôdifîè,ei ex vobis qui gladiu acutioré h a bcbir.Sed hoc nihil differt ab illa tragica deteftatione, Acuto fèrro diuidant fratres do-mu. Ide exAmbrachia vt quendâ maledicum pelleretprecantibusrcfpondit,Pn tiusapud paucosillic manens,quàm currens apud multos denobisoblcquatur^

Darius vt Scy thasdifccffu falleret,afînos canèstp in caftris reliquit, quosquu rudenteslatrantéfque hoftcs audirent,remanere Darium credidere.Eodeni nio lt;3o Ligures per diuerfa loca buculas laqueis ad arbores alligauere, qui didudb frequeutiorc mugitu fpeciem remanentium præbüerunt hoffium.

Leonidas rex intempeftiue quodam de rebus militaribus verba fàciète,Oha fpes,inquit,non opportune quod oportet vteris. Eius quo^ ducis contra rum cxcrcitum quàm fortiter commilitones fuos hortantiselogium eft, vtno^ aliter pranderentquàm Ci apud inferos ccenaturi effent.Mirum diâu,nonino’'^ creuit cibus,non hgfît faucibus, non elapfuseft manibus,caeterum alacrcsamp;^^“ prandium illi promiferunt,amp;f ad cœnam.

Periandri confiliû Thrafybulo datuefb, fupereminétes fpicas decerpere,taqu3 opportunûfuerit eminentioresciuium de medio tollere.Itidem Tarquinn^^^^' perbus pater,apud noftros Sabinorum principes necandos cenfuit.

Theopompi regis didum probarietiam foîct, qui dicentequodam eoferuari Spartam quôd reges imperare didicerint,Quin propterea,inquit,potius(]uodci ues imperio parent:non enim parère illis patiuntur, qui nefciunt imperare, leu fubiedorum obedientia difciplinacft principis; nam qui rede ducir,vt rede fe-quâtur efficit. Atqui fîcut equcftris artis eft, manfuetum præftare Si obfequen-tem equumifîc Si regiæ difciplinæ munus,obcdientesefficcre,

HeliusComodus Cgf.curforibus fuis cxéplo cupidinû alas frequeter appofuiG eos^ à ventorû nominibus Qpe vocitauit, Borea,Notû aliu,amp;^ ité Aquiloneaut Circiû cgteris^ nominibus appellas,amp; indefelfe at^ incleméter faciès curfttare.

M.Sertorius acic decertaté barbaru qui ei nûciauerat Hyrculegiu periiftè pu-gione traiecit,ne in alioru notitiâ puenirct,amp; ob hoc animi fuorû infirmaretur.

Antoninus Pius pacem eoufcjuedilexit vt Scipionis lententiam vfiirparcfæ-pc folitus fit,qua ille profitebatur,malle ie vnum feruare ciue quam raille holies occidere.

Hannibalem venientcm initaliam cum tnamiliaCarpentanorum relinquc icntjcallidiflimo ille aftu ne amp;nbsp;cæteri mouerentur edixit,à iè efle dimiflos in-luper in fidem eius rei paucosleuiffimæ operæ domû rcmifit.Eiufde quo^ duels denientiflîmum (ànefalubre^infuosconClium : namquum milites eius gelu achigore torperent,ignibus ante tentoria ùdis vt epularentur edixit, oleura^ pet manipules impartiendumvtvngerenturmollirént^artusraifit : amp;fcitèid guidera ac fapienter . Nam vt phyficis placet , olco nihil fi corporibus exterius admoucatur làlutarius : G interii]s,nihjl perniciofius eft. Rurfus quu apud Au-fidum, fluuium prope Cannas caftra ha beret amp;nbsp;orte die extcmplo belli fignum extuliflet (_ Nam erat rubra quædam veftis fupra confulis tentorium protenfa ) Carthaginenfes profpeda imperatoris Romani audacia,amp; copiarum hoftilium nmlticudine,quum ipfi baud medium numcrum attingerent, principio,ingenti ttepidatione pereulfi funt : Hannibal iubens exercitura arma capcre, eques ipCe cum paucis ex quodam humili tumulo hoftes qui iam legiones in acies ftruxe-Ent,fpeculatur, quumtj quidam ex his qui circa ipfum erant,vir baud inglori-us Gifgo diceretadmirabilem fibi boftium multitudinem videri, contrahens laciem Hannibal,inquit,Alterum te vidifleputo hoc admirabilius,quod è mc-nmria tuaexcidit:interrogante Gilgone quidnam illud eflet, relpondit Hannibal,guod inter hos tot homines,nemo prater te fit qui Gilgo appelleturihaec fco mata præter opinionem accidentia, omnes in rifum milites coniecerunt,amp; qui ex colle digrediebantur,amp;^ qui circa cum erantrquare quum Carthagineles pro-Ipicerent imperatorem corum in periculo iocari, amp;nbsp;rem parui facere, in conlc-icndo belle audentiores facli funt.

Claudius Nero vidlis Poenis quos Hafdrubale duce initaliamex Hilpania ttaiicientes exceperat, caput Hafdrubalis in caftra Hannibalis eiecit : quo fa-ftum eft vt Hannibal ( nam frater occifus erat )cxercitus defperatione aduenta-tisprxfidii affiigeretur.

■ Camillus dilceptatibus E omanis oblelfis cG Gallis de pecunia pedenda inter-ueniens,cfi optimatibus aurfi arripiens,miniftris dedit,trutina reddidit hoftibu^ abire iubens,proprium inquiens elfe Romanis ferro non auro patriam leruarc.

Domitius Corbulo quum Cretam obfideret 8^ Armeni pertinaciter viderçn tur tolerare obfidioncm in Vaduadum ex megiftanis quescoeperat animaduer tit,caput^ e;us in balifta excuffum intra munimenta hoftium mifit:id forte de ciditin medium concilium quod turn maxime habebant barbaii,ad cuius con Ipcftum velut oftento confternati ad deditionem feftinauerunt«

Gallorum équités pedoribus equorum ad terrorem fufpenfa Romanorum geftarunt capita , Ianccisinfixa,ouantelquemorisfui carmine ; quanquam fintquiVmbrosfuiffe non Gallos tradant.

Appius Claudius,in oni Icrmoe negociu Romanoru ocio prpferre folitus fert; atq nemo tä demes eft q ocii dulccdine, negocioiu curis,fi fecuritas cu ocio con-

tingat no præferendacenfeat:fed in anteriora profpiciens vir cautiifimuSyvide'' bat id cjd* exitus appbauit,R omana virtu té negotiis ah, fègnicie^ raarcefcerc.

Q.MetelIus bclio punico fecundo, pulfo tâdem ex Italia Kannibale ac luba da Carthagjne,cundjsgaudio exultantibus folus in fenatu graui 2C circumfpc da fententia vfus cft,Ignorare ie aflercns ea vidoriane lætabilior an formidabi-lior eflet reipub.Sicut enim Hannibal Alpes ingentiftrepitu tranlgrelfus, con-culTa Italia dormitanteni populum Ro.excitaflet,fecurus torpor oppnmeret.

Scipio Nafica vir optimus à fenatu iudicatus, tertio Eello punico dum a fen tentia Catonis Cenforii,qui vir omniu fapientilTimus habebatur acerrime con-ftanteri^ dilfenfit, amp;nbsp;illo cenlcntc inexorabiJitcr deledam effe Carthagincniad-uerfatus eft,non quod vrbcm infeft'iftima parcius odiiret,fcd quod patnam dili-geret cuius morespræuidere ft dicebat in luxuriam abituros amoto eniulf vrbis ftimulo. Atc^ vtinam eiustunc confilium valuiiret,longiorisguiforfan Romana ftelicitas fuilfet, nec vitiis propellentibus corruilftt, pace bellorura gloriain-quinate,at(^ orbem domitum vindicante luxuria.

Melanthus Athenienfium dux quum prouocatus à rege hoftiu Xantho Bo etio, defcendilftt ad pugna,vtprimum cominus ftetit,Inique,inquit,Xantheamp;^ contra padum pacis,aduerfus enim vnum cum altero procelfiftuquuin^adnii ratus ille,quilnam ft concomitaretur rclpexit,adorti:s homine vno iducófecit.

Dionylius fenior cum forte concionatores pro literarum ordine traherentur, vbi,D litera forte ipli obueniflet,ad eum qui dixilftt delirasDionyfi,doniinabi tur immo relpondit, atcp vbi concionem habuilTet,continuo à Syracufanispi^ê tor defignatus eft: accufantibus verb quibufdam,hominem à ft honorariS^ dignitatem prouehi.qui improbus foret moleftus ciuibus, At volo, eum elft quem magis qüàm me oderint.

Leon Byzantius,gibbofo,fibi oculorum vitium obncienti,Humanu,in^“’h ' malum reprchendis,quum ipfe tergo fupplicium luas.

- Hermocratcs Syracufanus fuperatisacieCarthaginenfibus,vcritusnecapt'“* quorum ingentem manum in poteftatem redegerat,parum diligenter cuftodi-rentur, quia veritas euentus dimicationis in epulas,in lecuritatem^ comp^'^^æ vidores poterat,finxit proxima node equitatum hoftilcm venturunuqnacJ^p^ datione alftcutus eft,vt folito attentiusaccuratius^ vigihæ agcrentur.

. Gaius Pontius Samnitum imp.ambos colT.atque omnem exercitum ro.fortc præruptis 8^ anguftis locis incluftrat,miftrabile fpedaculum,tot fortiffin’os vi-ros,adepta pugnæ copia,amp; armatos fimul amp;nbsp;captiuos cernere : quum intemen-tus nodis animos ab operibusin curas traduxiflet,nec minus l^titia vidoribus, quam inclufis dolor confilium ademilfet, vifum eft Herenniu Vidoris patrem, virum ætate 8ó fapientia prouedum confuftre,( Nequeenim aberat)lenexau dito rerum ftatu confihum dedit vt abire permitteret,infuper honorificis verbis amp;nbsp;omni obfequiorum generc profequeretur;quod vbi in confilio caftrenfiapud feroces animos iuuenum agitari ccepit, nimis molle ac prorfus ftnilcconfilium de tarn infeftis hoftibus, amp;nbsp;indignum omnibus videri : proinde iuflus nuncius rcuerti,ac vinlius relponftim pctere. Atilleomnesad vnum occidendos cenftit Romanos

DE RE MILITARI LIB. V. st Romanos: cnimuero tum cundi,præapuc imperator delirare iam lenem arbi-trati funt,lt;]uippe guideeadem retanxpugnantiafuaderetzguia tarnen lama hominis præclara erat,placuit rurfum exguirere,figuod forte medium confi-liumbaberet : tum vero fenior ftratis lefe iuflit attolli, vehiculo impolitum fead caftra filü perferri cuius aduentum circûfufîs omnibus, Nihil, inquit, noui conlifii datums venio,lèd eorum guæ dedi didurus rationemzPrimu gui-dem eft,Romanos hello clariflimos amp;nbsp;optimos mortaliû viros, grandi Sgt;^. inipc^ ratobenelicioaftridos exinimicitnsad amicitiam attrahere,amp;vobisacpo-fteris veftris tam validægentis præfîdium promereri:guonam enim modo vn-quam odifle poterunt,aut eos aut eorum fobolé qui ah eis nalcentur per quos fc meminerint vita aclibertate donatos? Secundum, fi hoc vobis di fph cet, reor vti pr^fcnti fortuna, gentem inimicam extirpate funditus placeat : Cic enim in longum non tantum vobis confulitis,lcd natorum natis,amp;f qui nafcentur ah illis.’I crtium lane quod ex me petilbis confilium nullum eft: nam quos, inquit, inmanibushabetis dimittere contumeliisaffe(ftos,ca demum fumma dementia eft,quænec hoftcm tollitncc amicum parat: verumtamen cæcus amp;nbsp;infolens Vidons animus vtroq; cofilio delpe(fto,tertiû quod rile dânauerat amplexus,exer-citum amp;nbsp;confules cxarmatos amp;nbsp;lub iugum ados relaxauit,armis etiam veftime tiscp fublatis,tantum finguJis vilioribus operimentis oh pudibunda corporis te-genda conceflit,quod quum nunciatum eftet Hcrennio,vt audiuit eos raexftilfi-nios abire,nec amicum, nec hoftem polie à quoquam romano verbu extorque-rc,Ei,inquit,mifero quàm graues minæ fub hoc filentio premuntur : id quoque quam vcrc prodiderit fubfecuta Samnitû ftrage duce Papyrio Curfore repofi-tumq iugum Pontioamp;.' legionibus teftatur.Eiufdem etiam Caii Pontü Samni turn imperaton’s didum lilud memorabile fuifleaiuntjVtinam,inquit,ad id tê-« pusmefatarelerualïènt quoRomanidonaacciperecoepiffent : nonellem paft lus eos diutius regnare- Sapienter id quidem hoftis optabaf. videbat enim impe riumdonis corruptibile,diuturnum elle non pofte.

Xerxiguum exercituslui magnitudine multa vndique iadarcnturguæ ho-iBinem nimia exiftimatione fui furentem concitarcnt ,alius^ diceret Graccos guibus bellum illaturus eiret,non laturosnuncium bclli,8ô ad prirnam aduentus famam terga verfuros, alius nihil elfe dubii quin ilia multitudine non vinei lo-lum Græciam, fed obrui pofie,alius vix illi return naturam fufficere, angufta elle clalfibus maria, militi caftra, explicandis equeftribuscopiis campeftria vix patere,c^lum^ baud fatis ad emittenda omnifi manu tela multa^ in hunc mo-dum.Demaratus Lacedsemonfus folus dixit, Ipfam illam quæ fibi placeretmul titudinem indigeftam amp;nbsp;grauem metuendam efte ducenti: non enim vires habere,fed pondus: verum^ efte quod diceretur,maiorem belli apparatu elfe q qui recipi ab his regionibus poirit,quas oppugnare conftituiftet : quæ res contra tc eft,ob hoc ipfum te Græcia vincet,quia non capiet,8ó vti toto te no poterit.Prg-terea guæ vna rebus falus eft, occurrere ad primes reruni impetus amp;nbsp;inclinatis Opern ferre non poteris, nec folcire aut firmare labentia, mùltô ante vinceris q Vidum elfe te fentias : fie denique vt Demaratus prædixerat ; ftratus per totani

Hanno Cartbaginenfis,vjr apud luos fpedata; prouidcntig,pcrferuiduHan’ nibab's ingeniûab ïnfàntia contemplatusjcmper (uafît continendum doiniful) legibuSjdocendû ex^quo cû ciuibus fuis viuere, abftrahédum ab excrcitibus ne intempeftiuoaiTuefadus imperio,poftqua ceruicem dediffetjtyrannum ageret: id faJubriter ne præmoneret dcclarauit cxitus.Quanta enim cum Aphricg,Hü paniae^ Italiæ ruina,quantoç populorum cum gemitu ac (ànguine impen-tandi dulcedincm femel deguftatam perpetuam redderepucrillenixusfitjtani notum eft vt commemoratione non egeat.

Periclem Athcnienfîum ducein, quem virum cautiflîmum fuiflè conftabat, Ahftophanes comicus ab inferis reuertétem finxit, conclues fuos monentem, non oportere in ciuitate leonem educari: verum fîeducatusfueritjobfequiopot terc: perfuadere volens hoc figmento, adoJefeentibus generofîs ac præferocibus habenas fubftringi debere ; poflquam laxatæ fint, ferócontrahi,immodicafrenum reculante {icentia.PofTeigiturinimicuhbertati nimium fauorcm petcnti-busnegare,conlècuns veroenpi non pofle .Idem Periclescum à Tbemiftodc vehementer diirideret,muhp^ inter ipfos graues effent,8c diflonæ contentio-nés,dicerein concione folitus fertur,nunquâ falutem Athenienfiuin rebus fore» nifi le ac Themiftoclem in barathrum coniieerent.

Cimon AthenienfiSfPeloponefiaci belli téporibus qui fuifle dici£ur,inbunia-nùs admodum 8C hominum congrelfus fugiens,amp; colloquia omnia præter vd us Alcybiadis qui ea tempeftate adolefcens crat, amp;nbsp;præftanti forma, lingua maxime promptus,quum eum libentiffime amplederetur ofcularetur^ ,interro gatus ab Epemanto quid itafaceret, ideo fe adolefcentem amare refpôditquod inteliigeret ilium multorum malorum caufam Athenienfîbus fore.

iuhus Cgfar ciuili vidoria clementilfime vfus,quû ferinia deprehcndiflêtepi-ftolarum ad Pompcium milïàrum ab bis qui videbantur aut în diuerfeautin ncutris fuilfe partibus,igni tradidit,amp; quàmuis moderate foleret irafei, tarnen non pofle: maximum putauit genus vcniæ, nefeire quid quifqucpcçcaf-fèt: làtiulqj elle ratus,in quibufdam rebus decipi,quàm fallaciffimis fufpicionis amp;nbsp;conieduræ iritamentispoflè decipere.Idem Pomponio oftendéti vulnusorc exceptum in feditione Sulpitiana,quodiplèpafrum pro eo pugnantcglonaba-tur,Nunquam fugiens refpexeris, inquit.Huius paterni verbi etiam poftea forte memor Auguftus,in quempiam fimili modo iaditantem nbsp;nbsp;cicatricesoften-

Antigonus fecundus,Demetrii filius,quum bello nauali aduerfus Ptolomai prætorcs pugnaturus efl'et,gubernator^ d ixi fîct hoftiû naues niulto plures effe, At mcjinquitjpræfentem aduerfus quot naues opponis î’inuadentibus verobo-ftjbus,quum aliquando celïifïet,aic nequaquam lèfugere, fed ipfura vtilequod retro pofitum eflec infequi«

Alcybiades canem quum haberet optimum quem nummûm feptém milt-bus emerat,ei caudam abfcidit,dicentibufqueid vile incly ci ducis miniflenum fuiflè, Hoc ideo feçi, inquit ,quô Athenienfès hac de re loquentes, de me aliud .........— nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;• pjiij

Thymoleon quû Demenatus in concionc populi de rebus geftis eius detrabe recapifîèt, ac nônulla inueheretur in eum,dixit nûc demum fe voti fàdû com-potera, nanque hoc à diis immortahbus femper precatum vt taleni hbcrtaté re-ftitucret Syraculànis in qua cuiuis liceret de quo vellet,impune dicere. -

M. Bruto quum fe penè tota Lufitania dedidiflèt ac folagentis huius Cita-nia ciuitaspertinaciterinftaret, tentata redemptionepropcmoduni vno oie Je-gatus eius refpondit,ferrum videlicet fibi à maioribus quo vrbem tuer et ur,non aurum quo hbertatem ab imperatore auaro cmerent rehdum.

Timotheus fortunatus imperator quum putaretur, atque qui ei inuiderent pingerent vrhes quæ iflo dormiente ad rete vitro iè implicarent, Itaque dicebat Timotheus,fi huiufmodi vrhes capio dormiens,quid mefaéîurum arbitrami-ni quum vigilauero Ad hæc quum ex audacibus prætoribus quidam A thcni-enfibus vulnus oftenderct, At me,inquit, puduit quod me prætore veftro in Sanio catapulta propè concidit.

Tyfimachus in Thracia iuperatus àDromachea,quum 8c lè{G,et.cxercitum fuum præfidi dedidiITetjvbi bibiflet in captiuitate pofitus,O dii,inquit, vt par-uæ voluptatis gratia niemet fcruum ex rege feci.

P’Syllanus quum maxima apud hoftes dignitateacpotentia prazftans,Mario in hello ciuili follà circundato 8«f obfelTooccafîonem amp;nbsp;tempus opcnens di-xiflet,0 Man,fi magnus imperator es,delcendein aciem pugna,re{pondiflê Marium ferunr, At tu fi clarus imperator es, ccrtare me nolentem coge.Iteium quum aliquando hoftes fibi congrediendi præbuiljênt caulàm Romanufque certamen detreélauilfet, vt abiere,vtrinq^ militibus in concione habitis,Ambi-go,inquit,an hoftes,an vos magis eneruatos appcllem: non cnim veftra illi,nec voseorum terga intueri poteftis.

Laberius quum vitam omnem honefta militia. exegilTet, ïèxagefimum vitæ annum agens,ad extremum luI.Cæfaris blanditüs ac precibus quæ de ore prin tipum armatæ prodeunt produélus in fcenam,de Romano équité fadus eft mi nimus:quam iniuriam iplè quidem non tacitus tulit,immo multis amp;nbsp;inter cæ-tera his queftus eft verbis,Fgo bis tricenis annis adis fine nota,equcs Romanus lareegrelTus meo domum reuertar,minimùlque inimirum hoc die vno plus vi-xiquàm mihi viuendum fuit. Idem diu ante clariflîmus inuidus,tandem à Publioviduscxtitit, quippe à quo ea tempeftate nemo non vidus extitit, quod amp;nbsp;Mius Qfar diffi n i ui t his verbis,Fauente tibi me vidus es Laberi: amp;nbsp;Laberi-üs ipfe tam æquo tulit animo vt vidum fe fine altercationc fateretur,his làpiétiæ plenis8lt;1 memoratu dignis verfibus, Non poflunt primi elfe omnes omni ili tempore,Summum ad gradum quum claritatis veneris Confiftes ^greÔdcitius quam defeendas Decides,cecidi ego cadet qui lequitur,Lauscft puHica.

Athenodorus fingularis vita 8^ dodrina philolbphus, quum ahquandiu in inftruendo Augufto dediflet operam 8lt;f vrgente Icnedute facultatem in pa-triam redeundi ah imperatore craret, ac tandem impetraret,difceflurus vt ali-quod quafi pignus 8lt;1 perpetuum fuircceffus monumentum reh'nqueret, in ex-

tremoabeundi gratifîcandique officio quuni irafci, inquit,Cxfar tibicon“ tigcric nihil prius dixeris fecerifue quam quatuor 8d viginti literas mente pci curras: quod à philofopbo fummo inuentuni proinde puto , quo concitatio ilia vehemens ânini alio traduâa, parui temporis momento languefce-ret: lapiensprofedo præceptoris didum .Non minus teni-gnum illud Odauiani Cæfaris fadum: appichenfa enira.

Ahenodori dextra ,Tua mihi amp;(. ad hue opus præfentia dixit,hominem^ apud Ic annum poftea tenuit,praefatus ta-« citurnitatis,quia fine periculo fit,tutum,nec mediocre premium fore.

t nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

feîli ^erendf incHceniii^ laui fenendi faderit antiquorum ralionet,' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap

Vne aliæ bellorum rationes atç confilia permulta, Sigifounquot; de Pandulphe,quae tradere ardua res quidem ent operofa nimis, quoniam quod vtile quifi^ probat dux amp;nbsp;imperator id ^fequitur : amp;nbsp;quanquanouisingeniorum inuentisoccurrcrc difficillimum etiam fit quum non præmeditata fepenuniero cafus afferat, dabimus tarnen operam ex hisqug prioribusad gloriam fiiccellerit via aperire poftcris,vt ex fimilibus elicere fimilia queantcon filia-infiituti nanque veteris ac probati quamdiu fuiffe legimu s nullum bellum geri,nequeindici debcre,ncque Ïólcre,nifi quicquam prius hoftibus à facerdeti-bus fcecialibus denuntiatuni effet,apud quos belli æquitas pacifique fandiffinio Ro.populi iure perfcriptaerat. Formula autem indicendi belli aut feriendifa deris per fcecialem huiufimodi erat : amp;nbsp;qua nulla, vt Liuio placet,vetuftior elTe memoratur,Facialis inquit,regem Tullium ita rogauit,Iubésne rae,rex cu pâtre patrato populi Albani feed us ferire^ubente rege,Saginia,inquit à te rex pof co.Rex ait,puram tollitorFacialisex arcegraminis herbam puram attulit,po-fiea regem ita rogauit,Rex facis ne me tu regium nuncium populi Komanfives comitef^ mcos,Rexrcfpódit,quod fine fraude mea populiqueRomaniQuiri-tum fiat faciojmultificp id verbisqup longo effàta carmine non cperæ predura eft refcrre,peragit;legibus deinde recitatjs, Audi inquit, Iupitcr,audi Paterpa-tiatc

träte populi Albani,audi tn popule Albane,vt illa palani prinra poftreinaue ex illistabulis ceraue recitata funt fine dolo malo,vti^ ea hie hodie rediflime in-tellecla funt,illis legibus populus Romanus prior non deficiet. Si prior defece-ntjconfilio publico, dolo malo, tu illo die Jupiter populum R omanum fic tOfVtego hunc porcum hodie feriam, tantoque magisferito quanto magis potes pollefque: id vbi dixit,porcum faxo filice percuflit. Sua item carmina Albani fuumqueiufiurandum perfuum didatorem fuofij facerdotesperegerunt. ■Ancus aute Martius Numæ Pompilii ex filia. nepos, a:quitate ac religione aui perlin]ilis,qui Latinos bello domuit, ius fixciale quo legati ad res repetedas yte-j tenturab Equiculis tranftulit,quod prius Hefus fertur excogitalTe.Patrispatra-

ti vfuseodem tempore quo Facialis apud Ro.prodüt.Nam in fèriendis à lœ cialibus faderibus, Patrispatrati opera audoritalque exigebatur. Legatusigi-tur idemç Paterpatratus vbi ad fines eorum venit vnde res rcpetütur,capite ve-lato filo,lanf velamé eft, Audi Jupiter,inquit, audite fines cuiufcûç gentis lunt, nuniina audiat fas,Fgofiim pubiicusnücius populi Romani,iufte pie^ legatus Venio verbify mcis fides fit. Peragit deinde poftulata, inde louem teftem facits Si ego iniufte impie^ jHos homines illâf^ue res dederit, populo R cmano mi-expofco vt patriæ compotem nunquam me finas efle : hæc quum finiit fu-prà fcandit. Hæc quicunque primus vir ei obuius fuerit, hæc portam ingredi-cns, hæc forum ingrefius, paucis verbis carminis concipiendi^ ihrifiurSdi mu-tans peragit. Si non deduntur quæ expofeit,diebus tribus amp;nbsp;triginta (tot enini füleniies funt) peradis bellum ita indicit,Audilupiter,amp;f tu luno, Quirine, dii^ omnes cçleftes,vôf{^ terreftres vofi^ inferni audite,Ego vos teftor,populû illû,qui cunqueeftnominat,iniufium elle nequeiusperloluere. Sed de iftis rebus in pa tria maiores natu confulemus, quo paâo ius nofirum adipifeamur . Quum is ßnncius Romam ad confulem rediit, confeftim rex ex his ferme verbis Patres confulcbat,quarum rerum,litium,caulàrum,côdixit Paterpatratus po.ro.Qui-rinum Patripatrato prilcorum latinorum,hominibuf^ prifcis latinis, quas res Çiarijfieri,folui oportuit,quas res non dederunt,ncc foluerunt,necfccerunt. Die inquiteiquiprimum fentétiam rogabat,Quidcenlcs^Tum ille,Puropio^ du-dloquærendas cenleo, itaque cofenrio, confiftôque,inde^ ordine alii rogaban tur.Quandoque pars maior eorum quiaderantin eandem Jèntcntiam ibat,bel» lum erat conJenfii fieri folitum, vt Facialis haftam ferratam aut fudem præu-ftam ad fines eorum ferret, amp;nbsp;non minus tribus puberibus præfentibus diceret, guod populi prifeorû Latinorum, hominésue prifei Latini aduerfus populum Romanum Quiritmm fecerunt,deliquerunt^,Po.Ro. Quiritium bellum cum prifeis Latinis iuffit elle fenatûsue po.ro.Quiritium,lècerunt, dehquerut^,Po. Ro. Quiritium cenfuit, confenfit, confciuit vt bellum cum prifeis L atinis fie retobeam remrEgopopuluf^Romanus,populisprifeorum l atinorum ho-minibùfque prifeis Latinis bellum indicOjfacióqucu'd vbi clara voce denunci-affetjclarigationem quafî claram aâionem veteresdixere, haftâ in fines eorum einittebat,qug fic denique miffa,belli principium eratiquod nec dilfimulaflê vi-fuseft Maro,quum inquit,Et iaculum torques emittit in auras principium pu-

gng erat.Erat 8d ante Bellonæ tempIu,BclIica(colLinç id nomen eft)lüpra quam hafiam etiam iaciebant bellu indi(fiuri.Ouidiusinfaftis,Profpicit atergoluni-mum breuis area circum Eft vbi non paruæ parua co'umna notæ • Eue filet bafta manu belli prænuncia mitti,In regem gentes guum placet arma capn Hoc itague turnmodo repetitg primum resàRomanis ac bellum indidunijUio remgue eum poften' 8^fi abfoleuerit acceperunt.

De euoctttionis cr Jeuolionii formula nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap, tt.

JLKbres deinde auctores nabenius, quæ veJ vi vel arte excogitan au poflunt ad captenduopprimcdumquc hoßeiPjnutudeo-rtim aufpicio fieri folerc^vthis propitiis èC anéloribus arsefficad* . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;or eilet. Simili modo in oppugnationibus vrbium ante omma foli-

tum à R omanis facerdotibus cuocan deum confiât,in cuius tu tela id oppidum fit proraitti^ illi eundem aut ampliorem honorem apud Romanos cultuniuc, lt;|uód baud aliter vrbé capi pofle non crederent:aut etia fi pofle,ncfas exiftima* rent deos habere captiuos. Propterea durauit in pontificum difiiplina quadm id facrum,cófiatqueideooccultum 8c multis fieculis ignotu vrbislatinuriomm tutclarifuc dei. Sed Dei guide nomen nonnullis antiguoiG inter fi diffidentium libris infitum efi. Alii enim louem crediderunt,abi lunam,abi opem am:8lt;f borum guidem fides firmiorvidetur guibufdam. Sutgui Angeronam! inter antiguiifimas fine religiones,huius^cæ facellum colitur, cui iacrificatut ante diem xii,Kal.ianuarii,gug Diua prseful filentii ipfius,pr^nexo ore,digit^ ad idadmoto fimulacrum habet,guod filentium denûciat.lpfîus deinde venim vibis nomem 8Ó vnde dedudum fit,inter dodiflimos non fan’s cofiat.Vtem^^' Varroni placet8^ Liuiojpotito imperio Romulo fiue Remo condita vrbstß» condiforis fui appellatione nominata. Alii iunt gui videri velint Romæ i cabulum ab Euadro primum datum guum oppidum vbi fita nunc vrbseft,ihi ' oftendiifit,guodextrudum antea latino nomine Valentia dicebatur, cuiusvo-cabulum Arcades vertentes in græcum , iuxta prioris verbi fignificationem fcj/xZui pro Valentia vocauerc . EeracIidiplacet,Troia captaguofdaex Adii-uis in ea loca per Tyberim deucniire,deindc fuadde Roma,nobibirima capti-uarum gug his comes erat,incenfisnauibuspofuiife fides,firuxiifi mcenmAop pidum ab eius nomine vocauilTe^ Agathocics fcribit Romam noncaptiuam Éiilfe,fed Afianionatam Aencæneptem eiufcedcnominationis caufemcxti-tifle tradit,8d Romæ nomen v^erum,vetitu tame pubheari gub minus annucia-rêtur cenraoniatum arcana,negue guod faepeaduerfus vrbes hofijum feciflefi nouerant,idem ipfi guolt;^ hofiili euocatione patcrentur. Sed videnduru ne quod nonnulh exifiimauerunt, nos guoep confiindat opinâtes vno carmine 8lt;f euo-cari ex vrbe aligua d-eoSjSó ipfam dénota fieri ciuitatem.Efi ante canné huiuf-modi guo dii euocantur guum oppugnatione aligua ciuitas cingitur, Si deus, fi dea efi,cui populus ciuitafq^ Carthaginenfisefi in tutela, te^ maxime'qui vr-bis huius populi^ tutelam recepifii precor,venerorcp,veniam(^ à vobispeto, vt VOS populG ciuitatem^ Carthaginenfium defiratis,loca,templa, facra, vrbeeo mm rclinguatis,abfgue his abeatis, ci^ populo, ciuitati,metum, formidinciu, obliuionein

obliujonem inüciatis,proditi^ Romani ad me meol^ veniatis, noftraq; vobis loca,tepla ,facra,vrbs acceptiora probatiora^’ fint: mihi quolt;^ populo^ Romano milinbuf^ meis præpofiti fitis,vt Iciamus, intelfigamuf^ : ßnafccentis,vo-ueo vobis templa ludof^ fàdurû.In eadé verba hoftias fieri oportet, auâorita-témç videri extorum,vt ea prom i tût futura: vrbes vero exercituf^ numinibus Wni euotatisjns verbis Gc deuouétur.Dis parer veiouis,manes,fine quo alio no mine fas eft nominate,oro vt omnes ilia vrbe Carthaginem exercitü^ que ego-niefentio dicere,fuga,formidine,terrore côpJeatis:quî(ÿ aduerfusIegiones^iÉèr-citu^ noftrum arma,telâ^ ferent,vtî vos cû exercitu,eos hoftes, côlcp homines, vrbes,agrófep eorum 8^ qui in hislocis regionibuf^, âgris, vrbibufe^ habitant abducatisjlumine fupero priuetis,exercitû^ hoftium,vrbesagrôfqjeorum quos me fentio dicere,vtî vos eas vrbes agrófi^, capita, ætatcfq; eorû deuotas côlecra-

habeatis, iUis legibns quibus quando^ funt maxime hoftes dcuoti,ec)fquc ego vicariospro mea fide magiftratuq^ meo po. ro. exercitibus legionibufque Lo dcuoueo, vt me mea^ fidé imperium^, legiones exercitü^ noftrum qui in bis rebus gerendis funt,bene laluos nos iri finetis efle. Si hæc ita faxitis, vt ego fiiani,ientiam, intelhga^,tum quilquis votû hocfaxit,vt vbi fàxit,reâe fadum efto,ouibusatris,Tellus mater,te^ lupiter obteftor,quum Tellurem dicit,mani busterram tangitiquu louem dicit,manus ad cælum toliit; quum votum reci-percdicit,manibus pedus tangit.H^c eft cuocationis deuotionifq^ forma ex li-brorerûreconditarum v.Sâmonici Serra ni vtrûij carme hoc cotinentis, quod etiâ ille in cuiufd a Furiï vetuftiflimo libro fè reperiftè ^fefTus eft. Liuius autem librooftauo ab vrbe côdita trepidationem Decü conîùJis fe deuouent]s,aha de uotionis forma his verbis expreflît, Agedum pontifex publicus populi ro. prei verba quibus me pro legionibus deuoueam : Pontifex eu togam prætextam fu-mere iuffit,ct velato capite manu fubter togam ad mdum exerta,fuper telû fub-ledum pedibus ftâtem fie dicere,Iane,Iupiter,Mars,pater Quirine,BelJona,Iares diui,nunien fimiles d ii indigetes,Diui quorum eft jioteftas noftrorû hoftiume^ dii^ manes, vos precor,veneror, veniam peto feroq^ vt Po.Ro. Qpintium vim vidoriâ^ profperetis,hoftef^ Po.Ro.Quiritiûterrore,formidine,mortê^ affici atisjfîcut verbis nûcupaui,ita pro Ro.Po.Quiritiû exercitu,legionibus, auxiliis Po.RomariiQuiritiû,legiones,auxihâqp hoftium mecûdüs manibus tellurique deuoueo.H^c ita precatus,lidores ire ad T.Maliû iubet,maturélt;^ collegæ fè de-uotum pro exercitu nunciare,ipfè incindus cindu^ gabino armatus in equum infilüt,ac fe in medios hoftes immifit, cofpedusab vtraç acie aliquato augufti-or humano vifu,ficut q c^lo mifîus piaculu omnis deorum iræ qui peftem à fui^ aduerfam in hoftes ferret: ita omnis terror pauórqp cû illo latus,figna prima L tinorû turbauit, deinde in tota penitus aciem puafit,euidctiffïmû id fuit qgt; qu ƒ cun^ equo inuedus eft, ibi haud fecus q peftifero fidere idi pauebant, vbi v corruit obrutus tclis,inde iam baud dubic côfternatæ cohortes Latinorum gam ac vaftitatem latcfecerunt.lllud etiam adiieiendum videtur,hcere Con^, 11 Diftatorit^ 8^ prætori quum legiones hoftium deuouerit, non vtique fè, J quem velit ex legione Romana feripta ciuem deuouere.

^lEqueedam fermoille quern deZalcuci Minors, Lyeurgj’,Nun]æ [alioruinq; fimiliuin virorum rehgione deoruin narrant liiftorra’,ni-eptum quicq habet,qui vtinfrcnesdifticilcfc^ inuJtitudinesguberna Îè^rent,coinponerêt,caperent,înagnai^ rebus pubiicrsnouitates afferment,deoruni opinionem commeti funt,quæ iphs iihs quorum gratia fingeban tur làluti effent:in qua re præter hos quos modo diximus, nee externoruin, -n^iî-prum fimilium viroru défunt exempla.Nanque Epaminundas illc Theba-nusfnon aliter aduerfus Lacedæmonios quam religione fidutiam fuorum a3-iuuandam cenfuit,è veftigio enim arma quæ in tem pli ornamentis affixa erant node fubtraxitjperfiiafit^ mihtibus deos iter fuum iequi, et præliantibusipfo auiumento fore. Pericles Athenienfium quotj dux initurus pr^lium,quurn ani-maduertiffet locum ex quo vtra^ acies confpici poterat denfiffimæ opacitatis, vallum alioquin nbsp;nbsp;Diti patri facrum, ingentis illic ftaturg hominem

cothurnis amp;nbsp;vefte purpurea venerabilcm in curru conllituit,qui dato pugn^^* gno proueheretur,amp; voce Periclem nomine appcilans cohortarctur cuni,lt;li‘^^'' ret^ deos Athenienles adefle:quare fubito demiffis ac conllernatis aniinisj^®' lies in fugam verfi funt.Tliymoleon Corinthius,magnus etiam omnium cio viramp; duXjhuraanarum rerum nihil quod faultum,fcElix,fortunatunx^^quot;^*^ fine deorum numinegeri pofleputabat: proinde lu^ dorai facellum conffme^ rat id^ fandilfirae colebat. Ad hanc quo^ hominis excellente probimtem religionem,mirabilesacceflerant cafus:nara prglia maxima natali fuodieff^^*^ omnia,quo fadum eft vt eius diem natalem feftum ha beret vniuerfa Sicilh'^/ rus nomine quilpia Eunus,fanatico furore fimulato, du Syrig de^ comas iad^-ret,ad libertate et arma feruos quafi numinû imperio cócitauit,id vt diumi^^ fieri probaretjin ore abdita nuce quara fiilphure igne fiipauerat leuiter inlp^ ras,flamam inter verba fundebat,hoc rairaculu primo,11 .M.cxobulis,moxiu^ belli refradis ergaftulis ,lx. amplius miliufecitexercitum; regiis,ne quid dceffet,decoratus infignibus,caftella,vicos,oppidac^ milerabili direptione vara uit* Vtquc ad noftroSjVnde paululu dilcefiit,redeat oratio,Scipio maior clanm' mum hac in re prg cgteris fibi locum vedicat, quippe qui ab adolefcenda quàm credi poffet mira quadam arte in oftetatione virtutis ac fandimom? m* ftrudus erat:percrebuerat enim fama,feu cófultó,fcu temere, incertüjiró , na led diuina eu ftirpe progenitum,cui quide in tali re vfu euenit,0^ fabularum ambages aderat,vifum ferpete infuetæ magnitudinis in ledo matris, fibi im^^‘ ti dracone circufufum nihil nocuiffe,multa id genus, in vulgus indodumatu-ra : Hanc de fe opinioné hominû tali ingenio nutriuit vt de origine guidéfii^ nihil fpôte loqueretur,amp;^ interrogatus an vera effent quæ palfim ferebatur, affirmaret ne quaexindc vanitatis notam incurrcret,nec negaret quodcrediag omnibus gratulabatur: hac taciturnitate plus affecutus, q fipalàra louis fe fib^ prçdicaflèt. Addidit etia aliud religionis genus,per fingulos dies antegua guic-qda public! priuatiqj muneris ageret,in capitoliû afcédens,cellâ louis folus intri batjibi^ aliquadiu perftans, veluti diuino colloquio frueretur, guod vUgo^

DERE MILITARI L I B. VI. « fuaferatjinde fpci plenus ad gerendas res digrediebatur, id^ in multls bellis,re-pletis iuperftitione ac Ipe militum animis,cjuafi è cælo proniiffisprofperis euê-tibus ad vidoriam eis contuhïîècertû eft. L .Sylla quoparatiorem nnlitem ad pugnadum haberet, prædici {ihi à diisfutura fimulauit- Poftrenio etia in con-fpeftu exercitus priuîquâ in aciem defcederet, fignum amphtudinis quod Del phis fuftulcrat orabat,pctebat(j piomiflam vidoria maturaret.C. Marius mu-lierem quandani Syrani,nomine Marram habuit,vaticinii (yt dicebatur)gna-ram,quâJedicæ incubatem compofite ornate^ circunduccbat,à qua fe dimica tionum euentum prædiftere infimuIabat.Q.Sertorius cum barbaro amp;nbsp;rationis cófilü expert! exercitu, in religione tame prono vteretur,cerua cadidi coloris per LuGtaniam ducebat,tanqua donum id eilet Dianæ fibi tranfmiftum, amp;nbsp;ab ea quæagenda quæve vitada erant pernofeere fe afieuerabat;nam quoticns bo-ftium copias fines ingrefloSjaut oppidum aliquod cepifle occulte perfenferat,in foninis fibi didum à cerua infimulabat,vt fuos in armis haberet. Kurfum vero, fi viftoria aliqua ducu fuoru deferebatur, occultato nucio ceruam coronabat,fi bi^abeaquoq^ faufte nûciatum,amp;l ob id diis fupplicadu efte dicebat,quafi ali-quid felicitcr geftu audituros: hac ratine illos fibi magis ac magis parère cópel-lebatjvelutino hominis alienigcnp,fed dei cofiliis ac religiocfumma duceretur. Poft hos deni(^ intuen fi hbet, M. Furium Camilium, virum religione pace ac hello Vere vnicu, cæterôfq? Romanoruet exteraru gétiû illuftres,ab ætatis neftrg memoria remotos, maximaru ^ftdó vidoriarum et optatp glori^ copotes fnilTe eos femp inuenies,q res præ cæteris exadiflimo deoru cuitu aulpicio^gefliflent.

(itiii religio fa ufque tfdeo ref lAiHtia erat,ut non niß facraiJtetllo miles ßerel. Cap, llll^ Sque etiam adeo religiofa res Militia fuit,vt non nifi lacrameto fieret miles,amp;l qui miles non eftet, ei militare munus obire non licerets CUIUS rei fide fi qu^ris,in primo Offre.libro M.T.C.opulétiflimus te-ftis eft,Pómpil]us inquit imperator tenebat prouintia, in cuius exer-cituCatonisfiliustyromilitauitiquum auté Pompiliovideretur vnam dimit-tereIegionem,Catonis quocp filium qui in eadem legione militabat dimifit.'ftd quuni amore pugnadi in exercitu remanfilTet, Cato ad Pompilium Icripfit, vt fi eum pateretur in exercitu remanere,fccüdó obligaret militiæ facramento, quia priore amilTo iure,cu hoftibus pugnare no poterat. M.qucqp Catonis ftnis ad Al.filium extat epiftola,in qua fcribit fe audiire,cu dimiffum elTe à cofulequum in Macedonia bello Perfico miles effet,monet igitur vtcaueat ne prplium incatj negat enim ius effè cum hofte pugnare, quafi miles non fiticcce g, vir fapietifli-niusniilitcm non credebat, nifi eum qui lacramento ad mih’tiam effet adadus.

Qttando ex uolunfario inter ipfos mihtes foedere militare lacramentum ad tri^unos tte leÿti» mamiurißurandiada^UonemtranflutMnßii^uid^iiurarentfefaäaros. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;V.

Vcio etiam Flaç.amp; C. Varrone colf. milites primo iureiurado fàdi funt lanttaenim facraméto tantûmodo à tribunis rogabâtur, ipfi^ inter fe coiurabat ducis aut tribuni parère edido,militiâ no delcrere, ftrcnuepugnarepdefcnderefigna,nô vitaremorté,tenerepugnadolo cujcûdéij inter eûdû ieruarcjfuccurrere ftms^^tegeie faucios,dic inferipto adefle.

8ó citanti imperatori refpondcre: quod Liuium^xxn. ab vrbe códita minime præterit,Deleduni,inquit,profedô cof.paucosmorati dies/ium fociiab nomine latino venirent, nunquâ quod antè-fadum erat,iureiurando à tri bums miii-tiim adadi milites,iuflu cof. conuenturos neque iniuflu abituros.Nam ad earn diem nihil præter iuramentû fuerat, amp;nbsp;vbi ad decuriatum centuriatu eonuc-nilTentjlua voluntate ipfi le equites,decuriati, ceturiati,pedites,conjurabat fefefii gæ atque formidinis caufa non abituros,neque ex ordine non recefliirosjnifi teil fiimendi aut pefendi,aut hohes feriendi, aut ciuis feruandi caufa,id ex volun-tario inter ipfos feedere ad tribunosac légitima iurifiuiadi adadione trâflatu.

incius veto de re Militari quû deleâus antiquus fieret 8L milites feri-bcicntur,iuhurandum cos tribunus militum adigebat in verba b^c» in magiftratu verba hæc,C.Lchi,C.F.coC L. Cornelii, P. F.cofin exercitu dccémque milia pafluum propè,furtum nô faciès dolo ma-Iü,folus,neque cum pluribus pluris nummi argeteiin dies fingulos, extrâque ba ftam,haftile,pompabulum,vtrem,follcm,fàculam , fi quid ibi inueneris fuftuk' lilue quod tuû non erit,quod pluris argentei nummi erit,vti tu ad C .LeJium, C.F.cof,L.ueCornelium,P.F.cof.fiuead quem virum eorum iuficritprofères, aut profiteberis in triduo proximo quicquid inueneris fuftulerifuein doloma-io,aut domino fuo cuium idcéfebis,reddcs,vti quod rede fadum elfe voIes-Mi Il tibus auté feriptis tempus praLfiniebatur quo die adeirent,amp; vt citanti confuh ielponderent:dcindeita concipiebatur iufiuradum vtadelTctjhisadditisex«“ ptionibus,nifi harunce aliqua caufa erit,funus familiare,feriæ vindcmiales,qiiæ non eius rei cauGi-in cum die collatæ funt, quo is co die minus ibi effet,morbus fonticus,aufpiciumve, quod fine piaculo prærerire non licet,laccificiumveaimi nerfariunnquod rede fieri non foflet nifi/pfodic. Si haruncealiqua caulacrif, turn pofiridie licebit:quum autem miles diequæ prpdida erat aberat, neguceX cufatus erat,cæterum rnfrequensdabatuniurabat autem milites tefte PliniopeX’ louem Martern^. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Quod imperium belli habentibus,fcepln elcuatio iufiurandum erat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.

Mperium autem belli habentes apud vctcres,de controuerliisiudira' On bant,atquc-hoc alii iureiurando,alii fine.Erat autem il lis iu li urandu per fceptri eleuationcm, vt Ariftotdesaudor.cft.Fthæc demibtaris ac impera torii form a iuramenti dida funt.

Vum autcrii duo lint quæ militem cfFiciunt deledus fcilicet Û-cranj’ltü.m,de,lacraffléto^'diâu fatis fupcr^ fit,de altero nobis diflè-rédum fupereftu'n hocita^ militum deledu , piimocuius getisfint, ^S^iipfius deinde regionis Ipedada natura, quû amp;nbsp;varîo 8^ diucTfoterra, nim fim c^li(^a,fpedu,8^‘facics hominüm,8lt;f voces,colores,corpoiûlinea-TD‘ét.a,amp;^ quaric3tcs,animorû^ diuerfitates prodeatrnec dubiû fit effceniinari ani mos^^iocoruni amoenitaté nimia,3liquid9 ad dandû animis vïgoré corrûpédûç pofleregioné.Hinc enim A'egyptios efle fiiapte natura leues,ventofos,pédulos, - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;furibundos,

fun'bunJosj’aólantes, iniunofos,nouarû rerum cupidos, 5c ad omnia farnç momenta volitates, Romanos graues,Græcos fuperbos,auaros, Ieues,expeditio-leingenio Atheniélès,calliclos Poenoset verfipelles,infenfacos Calatas,amp; fi Dio-doto credimus molies,minaces,detradores,opinione^ inflatos,acutos ingenio, amp;nbsp;à dodrina minime alienos,mobiles 8c infidos Numidas,Seres,Perlas amp;nbsp;Allobroges,borridosHifpanos,furentes Cymbros,animofos Germanos nbsp;feroces

procerocorpore,animo^ magno magis firmo Gallos,quorum lulio Cel.belli gallici libro tertio auclore,vt ad bella fufcipienda alacer no I'olum led próptus eft animus,fic mollis ac minime refides ad calamitates perfeiedas mens eoruni eft,vt^ inquit romanæ pater hiftoriæ,Horum etiâ quide corpora intolerantifli-malaboris atcp ædu fluere;prima^ eoiû eflb prglia plus q viroru,pofl:rema minus q fœminarûjiam^ cognitum eft fi primu impetu quern leruido ingenio amp;nbsp;c^cairaeffundunt fullinueris, fluut fudore 8d lalTitudinc membra, labat arma, mollia corpora,molles vbi ira. confedit animos,Sol,puluis,fitisjVt ferrfi non ad-moueasjprofternut.Quid de nonullis Afiæ partibus, Phrygia Cariaqj dixerim^ nonnefi Ciceroni credimus,8ó veteri prouerbio,Phrygesplagis fieri folere meli otes^quid de tota Carial’none prouerbioetiaincrebuit,fi quid cum periculo ex petite Velis,in Care potiffimu id elfe faciédu^ quid porro de Cretenfibus dicam quos Epimenidis po'étg lententia qua poftea Callimachus vfurpauit,8lt;^ mendaces,et malas beftias,et vetres pigros lemper fuifle cóftatfdenit^ qui proximi funt ad axem meridianu fubiedliéç fobs curfui,vel ad orietis plagas vergunt,breuio-ribuscorporibus funt,ob cpli^ tenuitaté ex acuto feruore ad cofilioru bellicoru cogitationesincredibili folertia expeditius celeriufç q cgteri mouetur,atcp vt in genii amp;fartisplurimu,ita amp;nbsp;animi paru habét.Propter lâguinisenim exiguita-téjfolis calore exhaufta,ferro refiftereformidolofioresfint cófequés eft.Lucanus, Quicquid ad eoos tradus mündig teporcm

Sub feptétrionibus ante qug nutriutur getes ac nationcs,immanibus corporibus Si fanguine plutimo ab humons plenitudine amp;nbsp;craflîtudine cgli perfufi hebetcs ac tardas vt habet metes,ita amp;nbsp;ammo quide magno funt nbsp;elato,proinde ad ar

nioru vehementiam procliuiorcs funt: fanguinis enim copia,fine timoré in ferrum ruunt,8d vulnera. Quod fi indubium cuipia forte veniat,ardêtiflïnius duo bus in locis teftis Lucanusaccedit,in aiteroquidem his verbis, Certe populi quos defpicit ardos Fœlices errore fuo quos ille timorum

Maximus baud vrget læti metus: inde ruendi In ferrum mens prona viris animæ^ capaces Mortis Siignauum eft redituræparcerevitæ; inalterO) Omnis in ardois populis quicunque pruinis Nafeitur indomitus bellis 8^ Martis amator.

Alpina etiam corpora huniedo cælo educata,finiile quidpiam niuibus fuis ha - - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J

bét, fuo^ fimilima cgio vtutur vt ait poéta .Quû enim mox pugna incaluennt, ftatim in iudoré cunt,et leui motu quafî ludore iaxâtur.Qjiû igi t acuciorcs et ad nioîû ^pniores efFiciat calidus aèr hominû mentes, refrigeratus autê côtra tardio res,lt;ÿ pigrû côtradû^ eft frigus,vt in ferpétibus eft videre,qug folis incendio ex-plota humoris refrigeratione,curfu et corpoiû dimicatione mouétur acerrime: hyberno auté tepore ab humedatione cgii refrigeratg,immobiles ^ppemodû fiu£ atqj ftupentes,ex bis itatj qui media quandSIocofû rcgionum^ qualitatéaboli gine nadierûr, ehgétur,«^ vtriuique naturæ participes fint,ad cgdem inortifque contemptum,ad intelligentia vigorem^ animi, dimicationi bus impartienduni îdonei» Addequod iâlubris bgc vtrintj mixtura,ad omnes adus,rit us,mores,fen fus fcccunda cftïcit ingénia,imperii omnis totius^ naturæ capacia, vt Iraloruni omnium qui contra barbarorum virtutes,forti manu: confiliisvcró contra me-ridianorum cogitationes ,orbis terrarum imperio potiti inuidas amp;immorta-leslaudes confecuti lunt:quas etiam inter hos vt facile confcquamur,adhibendi crunt præftanti ingenio viri,militaris difcipbnæ gnari,quos fumma curaamp;^ dili gentia niti decet ne quis mibtûgtate minor,aut quàin virtus pofcat,autmaior^ patiatur bumanitas,contra morem veterem deligatur:ætatisautcm buiufmodi initium ad finem Tubero in biftoriarum primo fcripfit,Seruium Tullumpii^ dentilfimum Ko. Po.regem à XVII- ad annum vfque quadragcfimundextuffl milites kTipfifle,quôd idoneos tune eflè populos Ro. arbitrarctur.Similiterfena turn triumuiros binos creare in hoc militum delcdu folitum acccpinius: ros quicitra, alteros qui vitra quinquagefimum lapidem in plateis, forisSi conciliabulisomncm copiam ingenuorum infpiccrent:amp;f fi qui roborisfatisad ferenda arma babereviderentur,etiam fi nondum militari ætate eflent,milites^^ cerenc :triDuni plebrs,fi bis viderctur ad populum ferrent,vt qui minores fèptcni decé annis làcramento addixiflent, bis perinde ftipendia procederent,acfift'

ptem 8^ decem annorum aut maiores milites fadi effent. Nec aliter DidatoreX audoritate patrum didus, luniusamp;T. Sempronius magifierequitum »deledu cdidojiuniores ab annis decem amp;nbsp;lèptem 8^ quoldam prætextatos feripfercy^^^ tuor ex bis legiones 8^ mille équités efficientes.Macedonû regum Philippus pH mo,ac mox Alexander non prætextatos impubères, nec fpedati roborisiuue nés tantum led veteranosetiam qui fuperiori tempore fæpe ac diu in caftrisver fati effent ad exercitum deligédos cenfuit,quôfque non tam milites quàm in ml-btum præfedosSC tribunes virtutis veneratione SZ fapientiæ magnitudinede-ledos iure dicercs.Proceritaté funt deinde qui in hoc deledu fpedari deberemaxime putent, fortitudinem nantÿ 8^ virium magnitudinem confifterequemad-modum formæ pulchritudinem in magno corpore aiunt.Non ab re igitur dele-dori fuo Pyrrho dixiffe ferunt,Tu grandes ebge,ego eos fortes redda.Nec raultii tarnen id refert,fi cætera probitatis infignia coeant,procerine fint an ftatuiabre uiore. Præftat enim virium quàm ftaturg ratione habere,vnde équités ro.binuffl fuifle cubitorum,clari nec défunt audores, vt C.Marium quum làculratcm ha-beret deligedi exercitus ex duobus q fub Rutilio quiçfubMetello,acpofieafub le ipfo meruerant, Rutilianum quempiam minorem, quoniam certioris difcipli nx

DERE MILITARI LIB. VI. .o? næarbitrabâtur,nîilitem præoptaflc. Idem Marius declaratus cof nnlitu agens deleâum,capite cenfos miliciæ aflcrjpfit,quodgenus bominûab impcratoribus cæteris antea nûguàm receptum fuerat: arma enim vetercsini,non nifi cum in-genuis honiinibus,cuiufdam^ cenfusamp;f benemeritis partirifbbn funt,iudican-tes cenfum ad res bene gerédas vt pignus efle: id auté ab C.Mario præter Jegem morémque maiorumjalü perambitionem confulis, abï bonorûinopia faôïum niemorant : vcritus autem poftea, banc militum eleâionem in fui nominisfu’-gillationem vertipoITejôd veluti capite cenfum imperatorem compellari,ciufce-modi militiægenus obliterandum duxit:amp; quanquam ad bunc vfque diem ca pite cenfum militem etiam nobilem romana res publica dcligendun ^gre tulil-let,cælis tarnen Icruilibus è paftorum cafulis, mancipiorum,vt ita dixerim, col-luuionem quandam deligereô^ tanquam validilfimu robur Icgiombus fuis ad- ' iicerecoada eft.ßello etiam punico fccundo quum deelfent qui fcribercntur,fer uiprodominis pugnaturos le polliciti in ciuitaté receptifunt; amp;nbsp;Volones,quia fpontehpcvoluerunt,appellati.Eiufdem etiam belli punici tempore,mfœlici bus (juibufdampræliorum fuccelfibus confcâiSjimminunfqueRomanorum legi-orxibus,fenatus cenfuit, vt publice ferui emerentur : proinde quatuor Slt; viginti milia feruorum empta fuilfe codât,bolque iureiurandoadados, fortiter ftrcnu-equequoad Pœni vcxarent Italiam laturos arma in cadra tranfmifit.Ad Cânas quoque viâis Romanis,fimilem formam noui deledus inopia liberorum capi-tum ac neceffitas dédit: odo milia nantç iuucnum validorum ex fcruitus, pnus fcifcitantes lîngulos velléntne militare empta publiée armauerunt, quum^ fex miliaRomanorum quæincadris Hanriibaliscaptiuaerant,minoris redimi poflènt, maluit fc res publica lcruis in tanta tempedate cômittere,in qua amp;nbsp;prg-textatorum plurimosarma tulidèô^ abdicatcrum,amp; vitimo fupplicio pleden-doruni fex milia etiam côfcripa fuidè memorant.Sed pod calamitate apud Tra fimenûnode cladisacceptam,libertini quoq^ in ïaeramétû vocati funt:bcllo fo-cialicobortum Xll.miiia ex li bert inis conlcriptarum opera memorabilis virtu tisapparuit aduerfus GalIos.L.Furio duce quû Latini qui à Romanis fubiuga-ti erant milites prædare nollent,ex Romanis tatum tyrones deledi funt fadæ^ legiones decem, qui modus LX. vel eo amplius armatorum milia paruis adhuç rebus Romanis efficiebat. Cæfarem quum milites in amidbrum locum fubdi-tueret,feruos queq? ab amicis accepilfe amp;nbsp;eorum forti opera vfum elfe comperi-mus.Cæfar Augudus in Germanns Si illyrico cohortes libcrtinorum complu-reslegit,quas voluntarias appellauit. Ac ne putes hæc tantû contigifle reipuL noftræjBondcnidæ oppugnantc Zopyricne feruis libérât is datâque ciuitate pc regrinis Si fadis tabulis ncuis hodeni ludinerc potuerunt. Cleomenes Laced æ monius quum mille quingenti foli Lacedæmonii qui arma ferre poflènt fuper-fuiffentjcx feruis manumiflis bellatorum nouem milia conferiplît. Athenienlès confumptis publicis opibus,feruis libertatem dederunt.CatoCcnforius eo item milite quifquis ille cflèt fibi opus non elfe aieb3t,qui vt inter eundum manus,ita inter pugnandum pedes agitaret,quicp in dertendo hodibus quàm in clamando longius fentiretur .Rurfus hic fe iuucmbus dicebat magis obledari qui rubefee-

rent quàin qui paliore perfunderentur.Idem in piuguem quendam acerbe male-didis inueduSjquibus cnim in rebus huiuimodi corpus ciui tati fruâiuoamp;m foie putas interrogauit,cuius inter guttur amp;nbsp;ingueni cunda fub ventris ditione pq-fita eflènt. Neque aliter magnis atij præpinguibus dux iJle Tbebanus Epami-nundas infeftum le præbebat,quippe qui amp;nbsp;talem quempiain amouit exercitu, inquienSjvix tribus quatuorve clypeis tegi eius ventre,cuius magnitudine fuani ipfius mcntulam ne videre quidem pofîèt.Nimis fîmiliter pingui homini 8^ cor pulento militi cenfores quondaequos adimere folitos legimus, minusidoneum fciiicet ratos efle eum tanti corporis pondéré ad equicis-munus obeunduni. Cæ’ far militem neep à morum vrbanitate neqp à formæ dignitate, neque abexterno-rum bonorum copia,led à viribus corporis tantum deligedum probat, maiorcs fuos credo fècutus : vera enim ilia Romuli proies agris villis^ exercitata vt fit' miflîmis perualida corporibus,(îc ad militiam quum opus eflèt fern per for tiffi' mos viros 8^ milites ftrenuiflïmos ex ruftica plebe deligens præpoluit vrbanæ, vt^ omnem villam ortü veteres appellant quod ibi qui arma capere poflèntori-rcntur,lîc finitis quoqp bcllorum operibus,augendæ reipub.caufa vrbesinftKU'' erunt,quas vidoribus militibus pro eorum nieritis affignarent, ab incolendo Colonos appellauere. H inc etiâ ciuitates à maioribus ciuitat ibus veluti popuIo’ rum examinibus conditæ, Coloniæ nuncupantur. Sic Iulius Cæfar niiliteni a ceJendo rure dedudum intra ftipendiaria mérita detinuit,veteranos^ incoloni as dimifît.Diuus æque Augu.exercitus qui fub Antonio aut Lepidomilita^’^' rant,pariter amp;nbsp;fuorum legionû milites,colonos fecit,alios in Italia,aliosinpro-uinciis quibufdam, deletis hoftium ciuitatibus nouas vrbes conftituit,quof(lan^ à veteribus oppidis deduxit amp;nbsp;colonos nominauit. lilas quoîj vrbes quæ deletæ à regibus aut didatoribusfuerant,quafi^ciuilium bellorum interuentusexhan fèrat,dato iterum colôniæ nomine numero ciuium ampIiauit.Romana quoque refpub. quum neceffaria admodum eflèt militia in vrbe ad vim vi boftjupr*^' pellendam vix^ fieri poflet quo idem lemper militiæ munusobirent,rem vtofli nibus conducibile in vrbe retinuit : munus aute huiu finodi pro cuiul^ hominis códitione,inter capedine,ac vicilTitudine quada curauit. Qtiapropteramp;^ agn cola quum vicilTitudo amp;nbsp;reipub neceflitas aderat,relidis agris ad arma profici-Icebatur, omifloque agricolationis artificio quafi alius fadus militabat,rurfiis(| ad artificiu redibat,non vt miles vel belli dux,led vt artifex: Nec erat illispudor, depofitis armis anguftia rei familiaris coadis,agreflem vitam repetereieananqt ætateciuitatis proceres in agris verfabantur, amp;nbsp;quum confilium publicum fieri folitum erat,à villis accerlèbantur in lènatum,quod vfque adeô verû elfe confiât vt Attilium Serranum imperium populi Ro. lufcepturum,dati honoresferen-tem inuenerint, vnde cognomentum poftea. Aranti etiam ilia quatuor fua iugera in Vaticano quæ prius prata Quintia dicebatur P.Quintio Cincinnato viator attulit didaturam,ex qua oblèfli confulis amp;nbsp;excrcitus libérât or,depolîtis fafeibus rurlus ad eofdem boues redüt bubfequûfi^ denuo làdus eft .C. item Fabritius amp;nbsp;Curius Dentatus, alter Pyrrho finibus Italiæ pulfo, domitisalter Sa-biniSjUÓ minori induftria agros cqluit quàm ftrenue ac fortiter armis hoftes qug fuit.

fiuit. Nee aliud de M.Funo Camillo mulnfque aliïs R omani generis niemora-bilibus ducibus ad hoc fèmper duplex hudium vel defendédi vel colendi patries quæfitosve fines incumbénbus conieflan hcct,telle Lucano quum inquit, Paupertas fugitur totótj arceflitur orbe,

Quo gensquæquepetit nunc longos lungere fines Agrorum,amp;'quondam dun’s fulcata Camilli Vomerc,etantiquosCurionum palTa ligoncs Longa fed ignotis extendere rura colonis S'

Quum diftniâio honófque ciuitatis ipGus non aliude eflèt, nee prima maioruni cognomina: non aliunde enim Fabios quam ab agrorum foflione Fodios qui ^amnonincelebresprimum dielosputat,mutanfquegeminisIiterisFabiosde-indecognominatos,vel à fabarum exadiffimo cultu.Fabiorum enim,Lcntulo-ruin, Ciceronumtj cognominationem admittebant, vt quifque aiiquid optime genus fereret.Sicluniorum familiam bubulcum nominarunt,qui bobus vteba-tur, nec folum femina ac boues, fed fcrofam etiam 8^ afinam virisnon medio-cnbusTremclio principi Corneliæ gentisci^terifque Corneliis 8Ó Scipicnibus cognomenta præbuiflè non eft obfcurum.Syluius deni^ à quo omnes Albano-tuni reges Syluii funt vocati, non aliunde quam quod fyluis amp;nbsp;rure fuerat edu-catus,hocfibiapud latinam gentem nomen afeiuit: 8c quoniam rufticæ tribus Ludatifli’mæ eorum qui rura haberent,vrbanae verb in quas tranfterri ignomi-niaeffet defidiæ probro,ea porro ratione vt ex agricolis milites dejigcrentur fa-dura effe reor: quoniam minime male cogitantes duratis ad omnem malorum tolerantiam membris,amp;f ^ftum,amp; pulucT€m,amp; frigora,amp;^ niues pati,vada fiumi num traiicercjcelenbufque plantis montes fuperare aptiflimi funt. Addc q? deli-tiaruni omnium ac voluptatum conteptoresiure videtur non multifacere opor-tere in bello,cu totlaboribus tantifque malis afiedii liberentur.Nefcio enim quo pado fit vt is mortem minus retbrmidet,qui laute minus vixerit. Nc(^ tame iii-fieiandum reor, fortiffimosac optimos Gr^corum Romanoiumi^ milites cum laude 8^ dignitate ex vrbibus ad militiam fuifle deledtos, veru quia hi tunc non otio, no laguore, non defidia,non luxu,nó vmbris, no delitiis,c^teris^ volupta-tibus in fringeban tur pericula fubirc foliti,ex infamiæ pudore amp;nbsp;gloriæ cupidi-tate,quales Homerus aliquot ex ciuibus etiam facit,vt Heflore, 8^ Diomedera Ro.reipub.regni^ illius ampliftimi falus ac fundamentum etât.Noftræ autem ptatis milites vrbani 8C vern?e,fplendido appäratu,vnäi 8^ nitidi ac vrbium ille-cebris deliniti, cum loci difciplma feuerior firmet ingenium, aptum^ magnis conatibus reddat,fi manus conferere^debeant,quum in leui armatura parum ha beantfidutiæ,in graui minimum alacritatis,crebro non tarn ducibus fuis con-ferre ad viftoriam quam hoftes iritare ad praeda folent : vnde 8^ Hanibal quum apud regé Ântiochûprofugii caufa diuertiflct, facetiffime cauillatus eft,eaque cauillatio huiufmodi fuit,Oftendebat ei Antiochus cxercitum ingentem quern bellum Po.Ro.fafturus comparauerat,purpura,infignibusauri Sd argenti, for-tunæ apparatibusflorentem : inducebat e-tia falcatos currus ,8delephatoscuni turribus, equitatumque cum freniS) monftibus, falerifquepræfulgèntem, atque

vbi rex contépîatione tanti ac tarn ornati exercitusglon’abundus Hanmbalem afpicit,Pntasne,incjuit,conferri pofle, ac fatis eflè credis Romanis bæc omnia turn Pcenusilludens ignauiara imbeJliamque militueius preciofe armatoruni, Plane latisefle credo,ait,Romanis hæc omnia,etiâ (i auarilTimi funtmihil pror fus,nec tarn lepide,nec tarn acerbe dici poterat. Rex cnim de numero cxercitus fui, ac de exiftimanda æquiparationc quæfiuerar,relpondit Hannibal de prgda, tanejuam ad earn huiufmodi homines expofiti foieant efle . Dodus enira erat Pcenus horridum militem lèrro 8d armis fretum efle debere, non cælatum purpura, auro,at^ argento, illumqueinfignium armorum apparatum prædam venus quàm arma efle, vt^ nitentiaante rem,fic deformia inter languinemS^vuI nera viitutémqueeffe militis decus,amp; omnia ilia vidoriam fequi,8ó dite hofteni quàmuis pauperis vidoris præmium eflè : eos fi denique milites Nafo à militari re lua,nedumarcet,led efle procul tanquam peftem amp;labemquâdam iubet,quis cos credet ad robuftâ militiam admittendos,nififorte cum Dario vel Thrafonc potiusad imitationem expugnandæ Thaidis,lenonum,mulierû ac fpadonuin agminecæterorum^qui miniftri funt voluptatum,amp; fordidi qu^ftus,ac viliflî' -marum artium,Veneri militiam fuam deuoucrit, Marte contempto non folum contra Hannibalis,led Catonisquoeç ac veteris militiæ inftitutumî’quodLuca-nus breui quodam præconio his verbis expreflît, Hirtam membra cuius Romani more quiritis Inclufiflètogam :

Hoc profedo tantus audor haudquaquam extuliflèt, nifî durioris ctiam togæ vfus de quiritum confiietudine procefliflèt.Tales denique ex omni generc homi num deligi debent, qui non vti Sanites vibrent haftas ante pugna quibus in pU' gnando nihil vtantur,fèd qui ipfisqbus prgluièrint pugnare poflînt 8^ vakaot-

De ddeâu Equoritm., nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap»

j$^^^^Vnc quoniam de militum dcledu abude (àtis didum eft, equorum pugnam deligendorum rationcm amp;nbsp;fîgna ineamus, perquæn’*

[ I hciæ incumbentes excellentis equi notas intelligant, ne tallatut^®' pturi operam fimul amp;nbsp;impenlàm perdant in ignauo. Hic proba tur natura,moribus,colore,forma,8ô educationis loco.Natura probatur fi fiib' risjfi lalciuus,amp;^ alacer,fi intrepidus, fi nouæ rei haudquaquam terreturafpedu« Ex moribus, qui ex placido amp;nbsp;concitato mitilTimus fit, qui^ ex fumnia quitte facile commoueatur,vel excitatus feftinationc non difficile teneatur, hoceft honoris appetens cum temperantia ac pudorc, promptus, cohortatione foluin ratione regatur. Alter econtra improba-ndus qui in tortus nbsp;mul tiplex,inglon-

i3S,amp; contumax vix flagello ftimulis^ obtempéras,nec habenis nec verberibus coèrceri potdd, fed inter equitandnm calcitrat, ac domitisfrenis ne régi poUK, violentia equitem aurigamque fiium mordet amp;nbsp;in præceps quo per fe timuiltó defcendere,proturbat amp;nbsp;rapit: quo fît vtfiquando hoftibusobuiam fit cudumgt; necelTe fit équités aut poftremos in agminecc»il€qui,aut corum malignitatein-utiles reddi. Colores inter multiplices èorum mixtas facies hi duo tantum reuera potiflimum Ipedandi, Candidus quadam nitèti luce perfofus, ex omni quoç

quot;ZTi:. K H M i JL 1 1 A i\ 1 JL 1 igt;. VI. «07 parte niger intermixtus: albus deinde nigris pundis interuenientibüs,amp;J ipadix glaucufque,hoc efi,exuperantiaamp;^ {picndoreruboris, quales funtfrudus palmæ ai Boris non admodu foie incodi: vnde fpadici pbcEnicei nomen eft.Forma de-ligetur y vt Gt: arguto amp;nbsp;breui capite Si Gcco, pelle propemodum oflibus adhæ-rcntc,ceruice ardua amp;nbsp;ereda,auribus breuibiis Si acutis,oculis magnis Si promt nentibiis nigrlfque,fiuefellincis,id eft,quafi quodam fplendore perfufis,naribus patuliSjduobus vtrinquc foraminibus quibus auras captare vberius faciliufque reciprocarc animam polfint,coraa denfaamp;^ in dextrum latus protendéte,pedo-te lato, ventre fubftrido,paribus Si cxiguis teftibus; rotundis tIunibuSjpromif fa cauda,mollibus altis eredifquc cruribus^tplibus^ ficcis,altis,concauis,atque rotundis,vniuerlo corpore compofito, articulatim diflrndo, grandi, fublimi, credo,Si in ai'pero loco(vt Xenophonti placet)educato,vtautem Satyra inquit, ' Nenrpevolucrem nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ . '

Siclaudanruscquum,facili cuipilurimapalma ; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;'

Nobilis.hic quocunquc vcnit de gramine, ciiius Clara fuga ante alios primus in equore puluis. Rationes gentium 'm dehgendii diuibus

...___________ ...... - . .

^^^SEleâis milinbus Si equis ad pugnam idoneis, quis potiflïmum illis y ) F nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quæn’mus , voluntates amp;nbsp;gentium fiudia in his

I^Sa^'perio religionis fuæ cuituinuertat in aliis duces Si imperatoreamp;ex-ternijpatria Si natione nobiliflimi reperti font,vnde Si ex oraculo Aegyptiis di . duni eft vt auxiliatore Hebrgo contra Aethiopas vterentur.Carthaginenfes in-^ fradi bellis Si cladibus multis exinaniti, Xantippum Lacedæmoniorû regem cum auxiliis ducem bello præfeceru nt,qui forti ter ac ftrenue pugnantes Roma- . noseuerterunt. Tarentini Gibppo duce Si ipfo Laccdæmonio Athenienlès vi-cere.Galli Breno duce Britanno Italiam cepere,Roma infup'er incenfa. Romanos tarnen quos labore Si induftria armis quoep ac beibcis inftitutis caeteris na- f'-tionibus,Græcoium pace dixerim,præfloruifle conftat,multi opinione ducen-.

tegendiqs exercitus in cælum extulerunt: vnde vir præci^us Cyneas Pyrrhi ' legatus, quum Romam iugrederetur, regum patria fe vidilTe teftatuseft; quam fententiam video poetico illi nimium conuenirc,

Excudent alii fpirantia mollius æra, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■ i /■

Credoequidem viuos ducent de marmore vultus, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

Lefcribent radio 8i lurgentia fidera dicent, rr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

J u regere imperio populos Romane memento, Hætj bi erunt artes, pacisqj im ponere mores : Parcere fobiedis Si debeilare foperbos.

Cætérû in hac ipfa fentétia præ fe ne ipfi Romani fauiffe vlli reperti font,quan-i^ -do externos quorum virtute romanam creuiflc conftat, in fupremosdignita-tum gradus admifere.Suni qui aftruut folas diuitias eflè quæ'ducum Si impen-*.

torum gloriam concomitentut Sé illufirenf,quitus deficientibus voluut acprg-dicant nihil arduum,nihil magnificu amp;L exceliens gcri pofTe^fic Perfas, ficGrx-coSjfic Romanos non fine diuitiarum copia orbis terrarum potitos eflè. Alu pu-tant ad Jaurcas ôd triumphos habendos, fcelices duntaxat fortunatôfque duces lèmper præfici debere. Âiunt enim,quæ diuitiæ vel copiæ gentium Romanos ferefubadosaduerfus Hannibalem erexiflènt,nifi Cornelium Scipionem,fortu natiflimum imperatorem, qui ilium apud Carthaginc relidaltahafolusfudit, habuiffend’Quid piofuiflent,inquiunt alii, Carthaginefibus thefauri exuberan-tjffimi aut exercitus ampliflîniiad oppugnandam diruédâmque tot annos I«-liam nîR ipfum Hannibalem callidiflimum audentiflîmum^ belli ducem tibus fuis præfeciflènt^Sic Epaminundam Thebani, Leonidam Lacedæmonii, Themiftoclem Athenienlès,fortiflîmos duces fortiti funt. AJii ôd qui tecum te-dius {èntiunt,Sigifmunde,non diuitüs afiîuentibus, non fortunatis jnoncalh-dis 8^ audcntibus ducibus tantum, cæterum ingenio atqj animi virtuteprædh tis decernenda imperia,fumraos credédos magiftratus elle putant.Paruni cnim, ait Cicero,funt fortia arma, nifi confilium fit domimeque fortuna, aut viribus, aut velocitatibus,aut celeritatccorporu,aut excurfione, aut iàltu,auteminus ba-dis, autcominusgladiis tantû res magng gerûtur,{ed côfilio magis,fed ratioi’^. lèntétia,audoritate at^ fcietia.Qug omnia fiue deorû feu naturç munere quuni in te efic omncs intelligant,prædicent,admirétur,quid miru, fi te ducéad omnts bellorum euentusamp;lmagnifica quæque conficienda,vniucrfà hinc indc dckgit Italia^ Quod de te autem rcformident finguh^refelleréque palam audeant,vnuio

. hoc eft,Aiûtcnim qlt;f tarnen Epaminûd^,quod Sertonï,quod Q(àris,quod Au gufti, aliorum^ plurium Si maximorum ducum proprium fuiflèlegimus,firt' nul militis officio fungi, fortitudinis opera manu propria edcre, ac fine vlh exceptione pcriculis nimis ingèrere ; quod quàm gloriofum fit quâmque niciofum ad maxima amp;nbsp;plurima bellorum munera obeunda, quum côfiliopo* leas,viribus præftes,8lt;î cundis tam ducibus quàm militibus in vtrivflibctoffi^^^^^ antecellasjtuo prudetiffimo iudicioexiflimandum relinquo. Rariflîmum«]“*' dem decus,amp;^ quod inquit Criipusde Iugurtha,dc te imperatoru noftri aeui glæ ria,omnium confenfu dici poteft. At lane,inquit ille,quod diffïcillimum impriquot; mis eft,amp; in prælio ftrenuus erat Si bonus coniilio: Si quoniam alterum ex pro' uidentia timorem,alterum exaudacia temeritatem afferreplerunquc foletjglo' riofum nomen tuum non tam fortuna SC opinio, quàm virtus, Si confilium cir-cunferat periculilquc ohiic{a.t. Caue itaque oro, ac ducis 8C militis officiadi-ftinguas oblêcro . Tu enim longe melius nofti quæ iint ducis partes, SC quænii litum forticudo atlt;^ profefifio debet, quæ fèorfum à duce exigenda,præffandalt;J non font nifi forte cum fummaneceffitasincumbit. Legimusfortiflimum ducum Marium prouocati ipfum ad fingulare certamen relpondjfle,lèfîmorivo-luifict multoties fulpendro potuiflè, Si lâpientem non quærere pugnam, fed pO' tius cogitare vidoriam.Eccc virum gloriæ cupidiflimum Si romanum difoer-nentem quid inter ducis Si militis officium intereffetjamp;f reputantem læpius ducem fine exercitu faluum euafiffc quàm cxercitum fine duce. Vides,inclyte duX, Marium

Marium declinauifle fingulareni côgrcflum quem nullum ferme mïlitum legi-mus recufaflcjVt eius exemple difeas quç funt militis fpernere,3^ guæ impcrato riæmaieftati conducantadimplere; fi teparum mouet ob fànguinis ignobi-litatem Marius,audi de genre Cornelia Scipionem, non quélibet, fèd illum qui virtutibus fuis Aphricani cognomé adeptus. Hic enim quum à quodam qgt; pa-runi pugnax foret argueretur ignauiæ,crime lepida refponfionefubmouitun-quitetenim,Recolo matrem me imperatorem peperifle non militem.Metellum quoque quum multi clamarent vt iple tingulari certamine cum Sertorio prouo cante dimicaret,dux cum duce,amp; romanus cum romano,detredantcm verô pu gnam vt ignauum afpernabatur: fed jpfe Metellus bæc dicentes meritô côtem-nebat.Ducem etenim vt inquit Tbeophraftus,non militis,fèd ducis obire mortem decet.Nec te moueat,dùx præcellentifïïme Sigifmunde,q» Alexandru Ma-gnumlegamus 8^ imperatorisôi militis impleuiffe munusje i meméto quod à principe rei militans peritiffimo atçp probatiflimo laudatus fit fol um, q? parua inanuaduerius maximos exercitus fteterit viceritcp,amp;f in exfremas mundi partes perueneritpugnâs vitra fpem,cxiftimationémcp mentiurn bumanarû. Nam quod manu promptus pugnaciffimusfuerit,quum 8^ gregani militis laus fit, gloriæ illi principi non affcripfititantus index ac teftis, quantus Hannibal cum Scipione confèrens fuit.Neq^ Gatilinam peflimæ fadionis tibi imitandum pro-ponasvelinijdequo Salufinis fcriptumreliquit,lnterea Catilina cum expeditis in prima acie verfari,Iaborannbus fuccurrere,integros pro fauciis accerferc,om nia prouidere:8d prêter hæcimperatoris officia quod militiseft fubdit,multum ’P^^pngnare,fæpe hoftem Ecrire, ftrennui militisboni imperatoris officia fi-tnulexequebatur. Alia quidem ratio efi eius quod fieri debet,alia eius quod ille ficiebat:pugnabat enim delperatione plenus, pofiquam,vt ille ait ,videt monti-busatquecopiishoftium fele claufum, in vrberes aduerfas ,neque fugæncquc prælîdnelfe fibi vllam fpem, optimum fiidu ratus in tali re fortunam belli ren-tare ftatuit. Promittebac enim cunda fibi ,fi vinceret : defperabat omnia,fi vishoftium præualeret. Nam nec ego velim te penitus non pugnare, fed tunc temanum confercre probo,quum de fumma rerû agetur, quum cunda ficut o-ptimûducé decetprouideris,quû neceflitastulerit,quucuipiam ingenti periculo vtffpe foies,viderisoccurrendû. AudiCraterû Alexandru fuum admonentem, Quâtalibet,inquit ille, vis omnium gentiu cofpiret in nos,impleat armis virise^ totum orbê,clairibus mare cofternat,inufitatas beluas inducat, tu nos præftabis inuidos:amp; fubdit,fèd quis dcorû hoc Macedoniæ columen accitus diuturntim fore polliceri poteft,quû tam auidè corpus periculis offeras, oblitus tune tot ci-nium animas trahere te incaffumfac poff plura,quôcûque iufferis ibimus,obfcn ra pericula,amp;f ignobiles pugnas nobis depofcimus,temetipfum adea ferua qug magnitudiné tuam capiunt,citô gloria abfolefcitin fordidis hoftibus. Vidésne qua régula ducis pugna limit etur, et vbi côueniat imperatorem manus inücere^ Et qd,putasne fi quotidie te periculis obiicics,nô aliquâdo Fortuna inuenire tua? Tragicum eft,iniqua raro maximis virtutibus fortuna parcit.Nemo fc tutô diu periculis offerte tam crebris poteft, quem fæpe tranfit cafus aliquando inuenit.

Noli italt;j in paruis ac minimis experiri fortunam,{atis enim periculo tuo,ini-mo noftro quantum ad gloriam atcinet,Sigifmunde,te pluribus oftendifti,fatis Picentibusjfatis Etrufcis,fatis Inlubribus,laris Latinis ac Barbaris ducibus, fa tisamicisjUtisdeni«^ hoftibus te mortis omnif^ periculi contemptorem, manu ac corpore ftrenuum ad horrenda omnia quilquis cafus immiueatexpe-ditum.Fauit deus,nunc exhibendum prudentig temperamentum,amp; caution» modus,vt quæ geflifti confilio amp;nbsp;animi magnitudine y non impetu,non teniez gefliflc videare. Deniq^ corporis habitudo amp;nbsp;intcgritas, formæ^ dignitas, non munditiis culta,fed virilis pene militaris, vt Liuiusinquit,non nihil etiam dn cibus lolct conferre,quæ G défit,non vfquequaque tarnen expetenda eft, vd quo minus militent aliisvepræficiâtur omnino rcpudianda,raodo animo præftent harum rerum quas mododiximus cognitione ornentur.lure etiam diuiTra iani lententia militabat qui aliqua corporis parte debilitati vel minuti 1 unt,id^ in multis fane vrbis Romæexterarum^ gentium ducibus eft intelligere. Nan-que præter Marium,præclarum ducem,varicibus laborante, legimus Cannl' Ium quum PræneftinosS^ Tyrrhenosprælio vicit, Ccncm pariter ægmtom. Si lulium cæfarem didatorem lèmel atque iterum inter res gerendas comitial* morbocorrcptunhQ.quoîj Ciceronem,magniCiceronisfratrê,tenuiirinifva' Iitudinis,multa,8c grauia bella lub hoc duce in Gallia prudenter ac perftteniic adminiftrantem. Apud Lacedæmonios nec minus Lylandrum, læpeniin’^*'*’ vi morbi ac niagnitudine,mentis viribus 8ó corporis deftitutû. Agefilaumquo-queeorum quódam regem claudum,proinde fummgan eum reipracficereCjdi» mulcum^ deliberafte, deniq; ftatuerüt lätius eile ingreflu regem quam impt**® regnrim claudicare. Vt^ Scyllam Si Cottam,nó obfcuros laneduccs,eohabitu fuilfe naturæ perhibent ,quöd vno tantum tefticulo nati memorentur,fic Serto-riunijOratium Coclitem,Philippum, Antigonum,SC Poenorum ducem Han* , nibalem,qui omnes maxime bellaciflimi Euere, altero non tefticulo caruilfe, ftu oculo alig fideles tradfic hiftoriæ. Quod auté ad formg dignitatem fpeftat,Scipio Aphricanus Si lui .Cæ.etfi procero corpore fuerint,breui tarne Antigon**^ Alexander Macedo Auguftus,nec tarnen eorum magnitudini breuitas, nec breuitati magnitudoobfuit ,nec detraxitfamæ . Et ad tumulum Arcbemon du ludos folénes Gracia ceIebraret,T ydeû Capaneo prçftitiflè poético pr^conio percelebre eft,à quo humili admcdû ftatura Si exigua Thebanos omnes certa-minibus loge fuperatosfuifiè traditur.Gerédæigitur huius rei dignitasSé funv i ma meritoillis tradetur, quibusexploratalint omnia ,qui^ cóGHi, auftoritatis, [ fciétiæ,multarû^rerum geftaiû titulisilluftrati præfentes non modo prouocent ad vicloriamjGd eorum commemorationepofterosimitatione fuccendant.

Agminit ßue ittcedtniis exercilut ordofecunduin grttcant rontdn^mqidifciflinam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cdp. XL

Vpereft nunc agminisj hoc eft,incedetis cxercitus ordo, circa quem fumma imperatorum ac ducum verfanda confideratio eft, quum fit pariu imparificp rcru fua tribues cuicp loca difpofitioiqua fprcta,ne-?^Jque miles,neç imperator quicq valet explicare,quu pedes équité,pc-ditem^ eques,fî fint prorailcui,læpenumero le praepediant, ac veluti ex theatro t;. 1.^1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;confiife

confufè abeuntes, Cc inuicc affligent atlt;j opprimant. Econriario veió,vbi iit ri te difpofitû agmenjuó^ qtiid^ ordine locatû, fine trcpidatione Imperator vi-âoriam ab omnibus optatâpiomittet. De hoc itaqj ipfobreuitcr à nobis ficu-dum gr^cam rationem primo difierédum eft,ab Romana traditione deinde Cu mcntibus-Quum igirur ciuitasin Tribus diftributa fit, ex bis Dccurioncs pri-niùm,de cuius tribuni lententia ex ipfo luuetutis flore deligédi lunt: ex bis qui ætateà’prudentja,guipulchrû aliquidamp;^ gcrendiamp;f audiêdi Audio flagrét,hos .inteire oportet. Poll bæc totidem debgédi lunt ex bis qui ætate prudétia ma xjme antecedant,qui poftremi in ipfis céturiis coJIocabutur. Decurionum vero ordoob bas præcipuecaulasprobatur,q7 qui priori loco coJlocati funt, omnes principes fiût:quiimt^ in âignitate lunt magis q quû priuati, impofitû fibi efle exiftimant præclari abeuius lacinorisgloriam quærere.Deinde quu quidpiani agcndûinftet,tfficacius eft magiftratuû imperiû q priuatorû, primorum etiaiii nianus promptiori alacrioritp le animo offert, fiquidé à fronte periculfi ingru-atquûeam minime lateat,cû locu fuæ virtuti creditum effe.Et poftrema,fi qua à tergomaior vis premat,qufi earn baudquaquâetiS fugiat, delèrcre ordiné tur-piflîmum efle: qui etia poftremum agmen ducit,bunc omni laude cumulatù vi-runi efle côuenit.Si enim prgftâti virtuteerit,quû tempus inftabit,iubcns in bo-fleminuadereprioribus vires adiieiet: fin rurCus pedê referre opuserit,prudéter abducensfuos profefto magis feruabitincclumes : Sô hic lêcundû Græcoruni rationé agminis ordo. Secûdum Romanâ autem ciufmodi erat, Nanlt;^ auxiba-rcsleues,^ fagittani prpibât piimôad feftinas hoftiû incurfiones co’ercédas,vt^ Cufpeâa infidiis loca lcrutarétur ; poft hos viarû fer u ta tores, qui aggerum maligna corrigerct,fyluâsc^ præciderent,ne pplexo itinerc fatigarctur exercitus,deinde fua fuperiorûçp fibi redorû impedimenta ferétes^ÔÔ defenfionis ergo pluri-mi eu bis equitum,poft quos princeps iple cquitatus peditatus^ hos poftca lè-queba£ur,qui remoucdis vrbibus’machinarûac reliquorum tormétorum genera deCercbât.Chiliarcbi deinde atq^ præfe(fti,amp;^ poft hos circa Aquilä cætera lî-gnaniilitaria,pûftcp fcrui finguloru ordinû en peditatu crant,agminis poftrema multitudo mercenaria qua armorû faftorcs lequebâtur, amp;nbsp;armati équités pedi-tesep non pauci.Cæterum pro tépore caufis occurrétibus,luI.Cpfar exfto legi-ones bac ratione et ordine inter cundu difponebat,quu hofté cominus fentiret, Cexlegiones expeditas prpponebat,poft bas totius exercitus impediméta,inde du asiegioncs qup minus firmæ ad dimicâdû putabâtur, vt agmê clauderct præfi-dioq^ irapedimériseflent; minoribus aute expeditionibus très Icgioncs expeditas prpiittebat,deinde impediméta,nouiirime legioné vna qup agmé claudertt-lta quadratoferè agmine incedere,vbi hoftisab omni parte fulpecfuseflet.Et hæc deagminisdilpofitione lècundum vtranqiie difcipbnam dièfa funt.

Acier um inßruenditrumuarii ratio. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap, XIU

Aeterum (î confli(fturæ codant vtrinque boftium copiæ’primum op ^,timi amp;nbsp;fapientiflTimi ducis munuselfe videtur,conftituere atcj difpo ^:nerequiprudenter,fideliter, ftrenue ac viriliter bofte inuadat.Qiiôd ^îfi omnem ciuium cquitatum celeriter ad mille equitum numerû com

pîcn nccelTe fit,ad daccntos,præterea peregrini conftiruendi funtéquités,Suinter ciucs coiloeâdi Ju cnira adïundi videtur mihi,ô^ firmiorc vniuerfum equi-tatum pra:ftare:amp; magiscmulationequadamad laudisamp;gloriæcupidKatem incenderc,vt certatini feinuicem virtutefupcrare nitantur. Nec vero me prætc nt Lacedaenionios, rei niilitarïs peritiffinios bellicofiffin]or^,tum pnmûcquc ftn glon’a maxi me clarere ccepiflê,quû pcrcgrinos équités afeiuerint.Et in ains quo^ bellorum euentibus diuerfii^ nationibus confiât, pcregnnas copias magnum fîbi amp;nbsp;præclarum nomen peperiflè,vfuscnim ad promptitudmem pHn muni confert. Videtur præterea peditatusequitibusadiunfiusad rem gcrédam cfiicacfirimuseflèjmaxime fi bis bominibus conftituatur qui hofiibus infênfîE fimi fint Sunt gui purent pro rationc aaerû illud Nefions apud Homerum eile qui lubcbat per tribus attp parteseorum , cohortes aciel^ Græcorum coot-dinari., vt ôi. tribus tribubus^ pars parti auxiliaretur • Satiusamp; falubriusaln cenfent,amatorem iuxta amatum collocari debere: nam ordo lècundum tribus non mukû rationis in periculis habet,verum fi cuneus ex amicis inter iè aman-tibus exifiit,indiflblubilis infeparabilis ad perferendos inferendófc^ iélus eft citur,quunî hi amatorum mirabili amorc,ferrea etadamantina,vt ita dixctm’gt; cathena tencantur,6/ làcram,vtaiunt,cohortem efiiciant,quéadmodum SefoO' fis in Arabiam,vt antèdjximus,cum eoruquieadem dicgeniti quaipfefi®“' que nutriri crant excrcitu à pâtre miflus. At^ in hoc quoq; ad primosidusfu-ftinendos funt qui fuos cohortentur,amp;^eo ipio fuperiores le putétquod non’*’* feriores in occurîu primoreperiûtur.Hac artefiuc ratione vius Pompeius f bat fahcisin campis:acicsenimabcquoanimaduertens,vt hofies nouitcumbltn-tio congcrdiendi tempus ex ordine cxpeclare, luumqi excrcitu fine firepim nd efle:immo turbulentum 8^ imperitiatumultuanté,extimu]t, ne in ipfopugua^ iniriopenitusdinoluereturivndequum vtrint^ concurrendifignadandaefiet^^; acierum primes monuit vt in locis fuis fiarent, denfa contcrtâqj manentesie rie hofidem incurfum donee intra pih iaâumeflènt fohdiHiineexxipcrent-Qtia quidé in refi Lucanocreditur, fieterit licetordine certo infoehx acies,Cxiàtta-men errafie Ponipeium aflerit.î Jagarum enim iflusimpctu curfuq; illatos luo' fifiendo refiingui inquit,leriédoenim amp;nbsp;initio confligêdo,magnas viresimpt-tu amp;nbsp;curfibusadiici,amp;! animos perinde ac flatibusexcitatosomni ex patte Eic-cendi.Caefàr itar^ quum finifirû Pompeii cornu confpexiflct, tot munituet]^’'-^ j bus,timens armaturas fplendorem,quin(^ fiue fex,vtahi ferunt,obhquaspoftb' nbsp;nbsp;!

gna cohortes,quibuscum orbem terrarum congrefluseft èlegionibuscdudas | legioni decimæ à tergo locauit,iuflitlt;^ cas quietem agere, hofiibufq; ignotasd-fc.Sed quum irrueret,equitesadmonuit,quôd neqp vt fohtum eflèt lacerent pfe feftinaréntquequemadmodum robufiifiimiad perfl ringendes en fis, fid ferire cosa’tius iuflït,oculc)fque,frontéfque hoftiumad vulnera impctcre. Noneiiint permanfuróseos fulgentes floridôfque infultatores,inquif,neque contra fertuni inlpeduros in oculos jllatum,iJlos iuuenes parum bellisac vulneribus aflûetos. Hoc itaqj impctu,hac acierum firie, ratione ordine infiruitur vtrint^acies* Pom peiusodoginta 8^ odo cohortes tripliciordinelocauit, fueruntautepedt*

DE RE MILITARI LIB. VI. ■» toiïipd.milia,équités in finiftro cornu, D C. in dextro D.præterea reges multi, fenatores,equitef^ ro.plurimi abique leuis armaturæ magna copia.Cæfar iimi liter oâoginta cohortes triplici ordine difpofuit,cui fuerunt minus xI.M.pcdi* tum,équités mille. Hisexplicitis obfecrâtibùf(ÿ militibus Cæfar pugnæ fignum dédit.Erat forte in exercitu eius,C. Craftinus,qui priori tempore honefto gra-dufub Cæfare militaffet,tunc vero non militiæ lacramento quo folitus erat, ^èd lure quoda amicitiæ euocatus aderat,vir bellica fortitudine memorabilis.Cæfa-risnaiK^ concione intellccla,amp; vt ab his vtrilt^ figna dari vidit alacri vultu è Cæfarisphalâge procurrens,Sequimini me inquit manipulates olim mei,8d imperator! noftro qua debetis opera exbibete,vltimu hoc prælium eft,quo pcrado ille luam dignitate,nos noftram recuperabimusIibertate.Dehinc verlus in Cg-farem,Faciam, inquit, hodie imperator, vnde vel viuo mihi vel mortuo gracias agasdigc dices in hoftes irrupit,eum^ delecli milites circiter cctumuiginti lua fponte profecuti funt.Erat nempe vt aliqui tradidere,nec diflimile veri eft,qui-dam vtrintç in ipfo pugnæ principio pius torpor,qui ftridos iam gladios con-tineret,quum germani luos fratres ab adueria acic, patres filios,amp;f parentes filii Vidèrent,donee Craftinus hie præcipitanti rabic vocem tollcret,pilumq; torque retitacp prælium cœptum eft,quod nifi huius furor hominis acies milcuiffetjpo terat fortalfe ducibus iplis patientibus,circa Romani imperii humaniép generis txcidiu niutua pietate coponi. Sed proh dolor,inuentus eft qui Cglare ipfo dif ferente properaret,imperium^ fupremu irreparabili clade protereret.Steteiunt enim aciesante magno ordine vtrincp,8^ hello coepto,quum aliquadiu gquis vi-tibushincinde dimicarctur,amp; Pompeius multitudincfifus ad eircûueniendum Cæfarem equitatû efFunderet,ab vtroep cornu Cæfar fuis equitibus quos inten-tos in hanc rem fecerat lu bi to lignu deditiqui dido citius in effufos fado impe tu,Vere illos effuderunt ac dare terga CGegerunt,amp; ftcuta eft equiratum ardetilfi nialegionum,adcócóglobata vt qualivna manus omnium videretur. Accelfit niagniinftar exercitus Cæfar ipfe vbique præfens,vtruntj fimul exhibens,ô^ fortiflimi militis fummi duels officium,8ó feriens,amp;^ exhortans.Duæ ex omnibus illius per omnia difcurretis voces annotatæ literifque mandatæ: ferox altera,fed ad vincendum vtilis, Miles faciem feri : altera autera pia, 8ó hanc lilt; cetad iadationem Cæfaris compofitam in hunc modum Florus dicat, Miles parce lam ciuibus, Pompeio tarnen inter hortandu tribuit Futropius.llla enim vtFloroairen:iar,Cæfaris vincere latagentis,hæc eiufdem vincentis,fcu iam vi ftoris miferetis, vox fuit : ilia in medio prælii ardore, ae iam vidis in fu-gani verbs hoftibus vfus eft . Illectiam piæ non conlentaneusadus fuit quod cuilibet fuorum vni, hoftium quern optaflet vitara dare permifit. Nec mi-nusille,quôd in tanto conflidu nullus inuentus eft nifiarmatus in acie cecidif-fe .' Pompeius turbatis ac territis fuorum ordinibus tantæ ruinæ molem nec fufferrevalens nec attollere, tanquam infano attonitót^ tantunifiraiiisabiecit pondus impcrii,feque.in caftra recepit,nimis illi quod de alio eft carmini coue niés,Iupitcr ipfe pater currus exterruit altos Aiacis,ftctit ille amö clypeuq? tu-nienté Tergore fepteno poft terga imraania iecit,Hincœ oculos volués mceftus

fc auertit ab armis.Hæc vbi ingreflus efl: caftra, tamdiu fècum tacituspcrftnit cjuamdiu confligendo plurimi cum fugientibus fîmul in cædem corruiflent,ru-ptoque filentio tandem vocem banc vnicam emifit,Ergo ad congredùinaliiid-que nihil locutus,furgit,vefl:e^ fumpta,præfenti cladi accommodata caftra cx-ceflïtjleque fugæ credidit,non tam viuere cupiens quàni metues mon',ne fecum reliquæ legiones incaflum traherentunquo fubmoto,nemo amplius in acie fte-tit,fic^ vniuerfus Pompeii fugit exercitus, cladéfque in caftris permagnafada miniftrorum,eorùmquc^ui contubernia detendcrent:amp;^ quanquam faflacaefo-rum ratione,milites tantuad fex milia cecidifle clariflimus teftis fit AfiniusPoI-lioqui tune cum Cæfare militauit,compertum efl: tarnen per alios nobihffinios audores de legionibus 8^ equitatu Pompeii XV.M. cecidifle : nam exteraruni gentium 86 auxiliorum quæ ex magna orbis parte confluxerant,innumerabilis ftrages fuit,Sd eorum qui vagi,amp; inermes nullo ordinead iàtietatem c^dentiun^ funt oppreflï. Eorum verô qui deditionein poteftaté Cæfaris venerat nunierum XXI11LM.amp; eo amplius fuifle literis traditum eft,figna militaria centum odo' ginta amp;^LXXX.aquilæ.Inter c^fosfuit Craflinus vtdidum efl: ardentifllmedi micans, que Cæfar eo prælio mira virtute rem gefliflè 86. de le optime merituni prædicauit,atlt;ÿ ita vt prædixerat vel mortuo gratias cgit. Pompeianorû enim multos quum ftrauiflètjin confertiflimam aciem inueél:us,vnius gladio per ora illi ad oppofitum latus adaóto perfoflus occubuit,notatiimque oris vulnere,of*5 impetum punitum,vltione iuftiflima.Penït Domitius is qm ad confiniûcap*^^^ fuerat ac dimilTusrex bis qui Cæfaris partes lècuti non nifi ducenti milites Dnt dcfîderati.Céturiones XXX.viriexcellétcs.Mirû didu, Romanis ab vtraçP^^' te pugnantibus,eâ fuiflè cladis imparitatem: fed puto dûs placuiflc vt Pópeiun^ fua ilia vêtus fortuna relinqueret. Pyrrhus ininftrucnda acie apud Afculunb Homeric! verfus fententiam infecutus fertur, quo equidê minus bellicofiin®^' diocollocantur,elephantos 86 equitatu omné in fubfidiisefleiubens .XantipP“^ Lacedæmoniorû rex in auxiliu aliquando euocatus à Carthaginéfibus quosRo mani ffpenumero protriuerant, infpedis Poenorum copiis atc^ in campus dudis,quum in percunclando quemadmodum Romani iêcum pugnando ftni-per fuperiorcs euafiflènt percepiirct,ac errata fubinde quibus res eorum fubutr-fæ forent quafi difciplinam quandam aperiens edocuiflèt, in inftruenda acie, fie equitum,fic pcditum,fic elephantorum ordinem difciplina^ digeflît,vt qui mo do ne confpedum quidem Romani exercitus fuftinere poflènt,vitro iam po^^' latent vt ad hoftes ducerentur.Cognito igitur mill turn ardore Carthaginéfiuiu fortunam prælii ratus Xantippus, aduerfus Romanos Carthaginéfium aciesfie inftruxit. Prima enim fronte elephantos confl:ituit,paulo póft vrbana multitude nem dextro aciæuo cornu,deinde mcrcenarium militem veteranorumç robur diftribuens,expeditos quofi^ ac celeres vtrinque inter equitum alas certare iulfit, Econtra vt folidam Romanorum aciem perfpexiflèt, qui aduerfus elephatosex omni exercitu expedites 86 deledos oppofuerant, multiplici^ fubfîdio firmaue-runt,equitatu in vtroc^ cornu diuifo ne ab elepbantis perrûpi agmé poflèt,Xantippus quo Romanorum aciem labefadaret ,circumire equitatu m ac extrêmosa

tcrgo laceflerc luflitdioc quu pluribusin îocis faceret, ac legiones Romanæ ne-ceffano extra équités conuerfæ illisrefiftcrent ac propellerent, interim rarefada acies ac difiunfl:a,abelephanrispcrrumpiturconfligitur^ : quoin conflidu XXX.Romanorum milia ceciderc.Regulus dux corum cum qumgentis inter-ceptus,amp; duo miha m Clypeam vrbem fugata funt.Hannibal imperator niaxi mus, direda acie ad Cannas milites fortiores bellicofiorcsquc in extremitatibus difponens,ipfe cum debilioribus medium,vbi multi ex fortibus SC ftrenuis viris præerantjtenuit: fexcentos deinde équités Numidas tranffugerc iuffit,qui ad fi-dem faciendam gladios amp;nbsp;feuta Romanis tradiderunt, in vltimum agm^n reccpti,vbi primum cocurri coepit,ftridis minoribus quos occultauerat gladiis, feutis iacentium aflumptis Romanorum aciem cecidere.Ad hocetiam mifeen darum acierum diferimen, Scipio aduerfus Hannibalé in terra Aphrica quum ordinärer exercitum,haftatos prima fronte locauit : principum deinde cohor-tem,quam quidem triariis deni^ claufit,nec défàs fuoru acies inftruxit,fed quo-dam interuallo diftantes, quo elephanti rccepti abfque vlla fuorum permixtionc acordinis perturbatione tranfmitti quirent. Velitumetiam plurimi præftô want, iuffiin ipfo beluarum impetu eorum terga dextrum læuùmque latus teils confodere: équités deinde diftinxitin cornua,amp; cûitalisequitibus Lglium ab læuo,MaGniflam veróNumidisinftrudum dextro cornu oppofuit,quæ ordina tio magnam fibi peperit vidloriæ laudem - Hannibal verb econtra cum decer-nendum Gbi necenario efret,amp;^ ad illud fupremum gloriæ certamen quo nullum vnquam perniciofius, nullum magis terribilc vel memorandum quoque, quum vel omnium gentium imperium,vel perpetuum lèruitutis iugum fuis fore vide-ret,cx Scipionishoftisfui fententia omniumquequi armorum vel militarium rcrugnari erant,id laudis alTecutus, vt fuorum cohortes mirabili aftu amp;nbsp;diuina potiusquam humana ratione difponeret : elepbantos enim odoginta tremen-tes in terga turres, militibulque refertos, habentés, in profpedu Romanorum exercitus præfepGt,vt inde fuo terrore,impetu at^ vi, hoftium ad fuos taquam clypeusSi murus aheneusaccelfum prohibèrent, auxiliaribus,Gallis; Lyguri-bus, Mauris at(^ Balearibusante Poenorum fuorum^ ciuium cohortem deinde fubfequentibus, ne mercenariis diuerfarura nationum militibus, quos non bdes, non patriæ pietas vlla fortes ac ftrenuos redderet, fugiendi facultas dare-tur : vt^ primo poft elephantos loco pofiti pügnæ impetum admittentes extin-» gueret turn fuoru ac Maccdonum multitudinem, vt integrixumfeftis hoftibus pugnando vidoreseuaderent.Italicos veroamp;Brutios, taquam infidos,qgt; moefti coafti^ magna ex parte terra Itala excedere,imperium ducis 8d caftra fequeren tùr,in poftremam fummouit aciem: ad fuos poftea quum ambdle duces vtrin-* ^ue recepiirent,hortarenturque varie amp;nbsp;ignauiæ notas premia militibuspras poncrent,interim ad initium pugnæ claflica Romanorum cccineré’,tantô:^i-dem omnium clamore,vt dephanti quos primo agminc ânxia tanti duers ch* ram præGdium locauerat,fôrtuna conGliùm peruertente,in fuas acies rédirent, impetuc^ fuo loco adeô turbarent vt equitibus in fugam verfispri'màm ûtx rn inæ tantæ^ ftragis caufam præbuilfent. Equitibus enim imlninutà Pcenorum

acies, pedes in hoftes concurrit, primoque nixu loco moueri contigit : hos vt motos Romani itnfere,partim fefe ad fuos rccipientcs ac terga dantes, Cartha^ ginenfiLim aciem adorti lunt. Re autem bene ac foeliciter gefta,totiam Higatis equitibus,totelepbatibusfufïs,pnmifque ordinibusin iècundosiam pulfis,inter pugnandum Lælius ac Mafinifla qui pauloante pedem referentes aliquan-tifper profugos infecuti fucrant opportune redeuntes, quidem équités bofii-lisexercitus quotquotfupercrant à tergo incurfant,if^ quafi inopinatusiJTij?c-tus hoftilcm aciem tanta compleuit formidine vt ancipiti vndique pugna cir-cumuenti funderentur cæderentur^,nullo pudore,nuJla reuerentia tanuducis valéte fugam fifterc.Et quanquam lane ab vtroque iplorum ducum, amp;nbsp;ah aliis fæpenuracro maiores alibi ftrages æditp fint, grande tarnen praelium in primis jnerito^ feu ducum claritate,leu gentium potentia,lcu militu virtute, feu anci-piti cælbrum difcrimine,{eu denique vidoriæeffedu inter illuftria referendum, quuni audore etiam Floro nó fuerit maior fub imperio Ro. dies quam ille qno hpc gefti funt.ExCarthaginéfibusamp;f loens xx.M.amp; coampliusbacinfugna ceeidere,totidem fere capti,fignaqj mihtaria c.xxxii.cum clephantisxi-intercepta. Romanis vero qui iuperiorcseuafere,nec incruenta vidoria fuit: decénan-quemilia periere.Dux autem iple Hannibal nioeftus, equitibuspaucisadmo dum comitat.us,Hafdrumetum, id oppidi nomen eft, fuga Ie contulit, lingula tam ante prglium quàm in pr^lio quæ quemlibet magnanimum principeinde* cent priulquam inde abiret expertus.Cartbaginem patriam deinde fuaniprofe dus vel reuocatus, coram primoribus amp;nbsp;fummatibus vrbis Ie non pralii modo, fed belli vniuerfigloria inferiore euafilfe, à Scipione vidum amp;nbsp;luperatuniefle non iuitinficias.Cornelius Scipio cognomento Apbricanus,aduerfusHafdru balem Pœnôrum ducem in Hilpaniq bellum gerens,quum per aliquotdiesnon quo dimicaturus effet ordine duxiffet exercitum , ac hoftes pari ordine feruato proficilcerentur, eodem die quo manus conlerere inftituerat inftrudionismn-tauitordincm,8^ quibusipfe pr^ualebatinfirmilfimas boftium partes vnaacie dggeeflus facilefudit. Tbeogenes Athenienfis, quum exercitum Megaranidu-ceretpetentibus acierum ordinem refpondit,ibi fe daturum; deinde dam exultes præmifit,eôfcç boftium fpecieimpetum in focios retorquere luffit: quo fado tanquam ad hoftium.öccurfum præpararétur,permifit ita acics ordinär! vtquo quifi^loco.voluifletconfifteretjVtinertiffimusquo^ quifcp retro fe dcdiflet,ttre nui antem inFnonteprofilüfTent^vt quemque inuenerat ftantem ita ad ofdine® rnilitcsprouexit. Adderem bis ego Arduri régis placita,cuius apud nos nefcio q vcraXjfed nona: vtiq;’,8^ ob id ipfum lufpeda mihi eft famajet quaquä hiftori is mifeere fabijlas aihil fit aliud q medacio veri fidé im minuere,eius tarnen hac inm gJiajVel quægerj potucrût,côducibiiia plurimû,nô filuiffe cquidé qaffir-thaffümaliieririi.HiG enim in acie,vtaiunt,inftitueda peditatu quidem omnem per ft: pQnebatjequitatumquotj ; quum^pedites pugnam iniiffent, équités fu-pcrnçhientçsaduerfam aciem diffipabant.Præter hosautem Icorfum quofdara manipules jmilitaceamp;collocabat,qui prglio feruefeete fijperuenides,hoftesimpe-tçrent. ka cumtfefli integris à tergo vrgerentur,fuo commente nunquam nó vi Äins nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dot

DE RE MILITARI LIB. VL .«7 dor in omni prælio fuit Alexa nder,pciJi ta tum in mediana adem équités à dextro læuo^ cornu difponcns . Idem aduerlus Archelaum quum hoftium copias nwltitudinem^ vercrctur,virtuteautem fuorum fidcret,aciem in omnem partem fpeâantem ordinauit^vt circumuentis vndicp pugnandi facultas eflèt. Hic idem aliquando omnibus ad pugnam ftrudis,quum prætores militum interro-gaffent,ad bæcaliudne quicquâiuberet,NibiI,refpôdit,nifivt barbæ Macedonû abraderentur.Parmenone vero admirante, an ignoras, inquit,an{am in præho nullameffequàm barbf mcliorcm^ M.AntoniusaducrfusPartbosqui infinita multitudine fagittarum exercitum eius obruebant lublîdere fuos teftudinem facereiuffit,fupra quam tranlmilfisfagittisfînemilitum noxaexhauftus eft ho ftis .Quôd fi hoftilis acics infolubihs fit,vt pleriftj mos eft, Icutorû tcftudine cu-neosinfolubiles efficere inuenti funt aliquando luuenes militi^ Romany qui fu-prainfilircntamp;llcuta manibuseucllentes deluper vuInerarcnt.Scipio Aemdia-nusad Numantiam non cohortibus tantum,ied ccnturiis iagittarios8c fundi-toresinterpofuit. Fuit nbsp;mirabilisRomanoruni aduerlus Latinos Latinorû^

aduerfusRomanos in omnibus penè par in inftruédaacie ratio,cum ^quis ante omnia vtrinç viribus, codem animorum ardorc, iifdcm militaribus inftitutis, codeni arm01 um genere congru,entes,milites mill tibus,eer turiones centurioni-l^uSjtribunos tribunis côparcs collegiflênt:quû^ in vnum manipuli plures coiF-itnt, plures hallati,amp;f fcutatrSd principes,anrcpilarii,vexillarii,triarii, rorarii ôd accéfi,his^ omnibus qiiû munirus eflèt exercitus, haflati omniuprimi prælium inceptarunt: qui fi hoftibus pugnandoinferiores reddebantur, ipfi lèfe ad fuos recipientes à principibus cxcipiebantur,tuncq) principes qui didi funt dccerne-bant,amp;l fublèquebantur haflati: q? fi à principibus quoqp infceliciterdimicatura diet,ad Triarios qui poftremosclaudebantpedetentim rcferebantur;qui quûiii acietertioordine extremis fubfidio locarentur côlurgentes, hoflesinceflèbant: bi quanquam fpei nihil fuispofl relinquercnt,hoflibus ramen lorniidinispluri-mum afferebant,quum velut fulos profligaroscp hoftes infecuti,amp;l viâorip com potes,inopinatam extcmploacicm fcutisôd haflis horridam mnnirâmqueS^ mi litum numeroaudam intucrentur .lnftrudisitaque,ficut ante didum cfl,oidi-nibus,aduerfusLatines Ron’janiin aciéproceflère,8c ManliusSt Deciuseoru dextroaclæuocornu præfuere. Adiedûeft aliquid Romana difeiplina per Q. Neuium centurionem in exercitu Fuluii Flacci procof contra Campanoru mul titudinem ad inftruendam aciem præter eam quæ eft ex equitibus peditibufquc pus^nâ : ledi nancp agilitare corporis iuuenes,Ieuibus armis tedfgalciculis gla-diifque aefeptenis haflis quaternorû circiter pedum armati,pcfl: terga equitum infidebant,Sô cum ad heflem ventum erat equis defilientes hoflem ex improui-foconfodiebant,Velitcs ipfi huiulmodi pugnatores appellant. Samnites praeter fçteros belli apparatus,vt acics fua fulgeret noms armorum infignibus fecerût: duo nanque illis exercitus crant,amp;l feuta alterius auro, alterius argéto c^Iat'a,fpo gia pedori tegmentum,et finiflrum crus ocrea teâum,ga!eæque enfla tæ qu^ fpe ciem magnitudinis corporum addercnt,tunicæ auratis militibus verficolores.at gentatislinteæquibus apparatibusformidinis plurimû terrorisaduerfg parti' redde

redderctur.Fidenates, amp;nbsp;Fahfci, Veientesitcm et Tarquinienfes quia pares ar-inis non erant ad terroremin acies hoftiles mouenduni, cum plunmis luoruni noua acie irrumpente, amp;nbsp;inaudita ante id tempus inufîtata, in habitu facro facerdotibus faces Si angues fanatico v^elut inftruda curfu prgferétibuSjR oraa-norum pari modo aciem exterruere. Scythicæ gentis Amazones excrcitum ad pugnam ingreffuræ tegmenta corporum pro armis habuere, lerpentûmaguo-rum coria, quorum amp;nbsp;quidem prætcr fidem ingcntium copia in Libya fuper-eft; vtebantur Iongisenfibus,haftaamp; areu, quo non folum exaduerfum pugan-tes vulnerabantur,lcd fugiendofcriebantinîèquentes. AduerlusCaroluniquoç in Hiipaniis Arabes mirabili arte in inftruéda acie vfi perhibétur:equitatu nique in acie diredo, Arabes contra laruarùm infuetam faciem obiicientcSjfiniuf tympanorum ftrepitus concitantes,equispauefàdisequitatum omnempepu-lerunt : nec fuit refiftendi facultas, donee equorum facie velata auribus^ obtu-ratis milites rigidis perfonaru fimulachris repugnarent. Balearcs tribusfundis quiep in præliis armantur,vna caput cingunt,altera ventrem, tertia in manibus geftatur: in prælio multo maiores lapides quam reliqui ita iadat robufte, vtab aliquo tormento lapis videatur emiflus,in vrbium expugnatione lapidum iadu eos qui defuper ex propugnaculis tuentur mcenia vulnerant,in pugna vero ftU' ta, galeas, omneqj armorum genus confringunt, tantaque vis ac pcritia his eft vt creberrime grandinis modo in aduerlam partem amp;nbsp;propinquanté iam elalfem effulaintrare portum finant neminem: quod clique enim voluntlapi^ niilTili facile contingunt.Nec eft quod gentis huius quifpiam certiffimos niUC' tur idus,quura hæc fola gentis arma fint id^ vnum ab infantia ftudium : cibum puer à matre non accipit,nifi quem ipfa monftrante,funda percuHit Tro glody te Acthiopum gens tant^ velocitatis quum fint vt feras curfu pedum alle-quantur,in aciem arma b^c ferunr hi,fcutum ex corio crudo bouisrotundum, amp;nbsp;ferratam clauam: arcus alli lanceafquc,nec vt Græci ob ira aut ambinont®) ledpabuli gratia belligcrantur inuicem. In eorum concertationibuspti®^^^' dis lapidibus quoad aliqui vulnerentur concertant,cum arcu quo admodunK-y ercitati funt pugnantes,mutuis vulneribus cadunt,eorüm^ certamina diriniut quæ ætate præcedant foeminæ, quibus nullo periculo in medium prodeuntibus (nefaseft enim bas vllo pado Igdere)exteplo à certamine ceflant-Maeæ lt;]ui circa Syrtes habitant inter cæteros Libyos quum fint corporibus etiam agibs^pa* tria verb vt plurimum plana,ne^ enfè,ne(^ galeis,ne(ç aliis armis inter pugnan-dum vtuntur,tantum ferunt haftas,Iapides^^ in vafis ex corio fadis delatos,cuni bis ccrtantes,tum in congreflu,tum etiam abeundo primo hoftem ferireconan tur,ad curfum amp;nbsp;lapides rede iaciendos longo vfu edodi, erga^ externes iniHu ius,nullam omnino fidem feruant. Germani acies fuasrhedis circundare folin iunt ne cui fpes in fuga rclinquatur, his^ impediméra imponût. lidem equeßre aciem fie ftruunt, equitum quot milia lediflima funt, totidem numeropedites velociftimi fortiflimi, quos ex omnibus copiis finguli in fingulos falutisfuæ caufa delegerinticû bis in prpliis verfantur et ad eos fe équités recipiût,bi fi quid fit duriusjconcurrunt: fi quis grauiori vulnere admiflb cquo décident, circunfi-ftunf.

ftunt'. fiquoGtlongiusaut celen'usrecipiendum , prodeundi' tauta cft ccleritas, horum exercitatione vt iubis equorum lublcuati corum curfuruiad^quent. Cel-tiberorum quidem Icutis leuibus certant, alnrotundis vin bombus magmtudi'-ne clypei cruribus ocreas ex pilis fadas inuoluunt, galeas ferunt æneas criftatas piumisjgladios infuperex ferro puroad palmæ.nKnfuram : qui in conferra pugnaferrum fuomoread conficienda armapræparantes( nam ferreaslami-i nas in terra abfcondentcs ibi tam diu eflè finut quoad debiliore parte ferrugine abfumpta validior fuperfit)ex eo turn enfes fortiflïmos, tûcætera ad belli vlum arma necelTaria componunttboc pado fabricata adeó cædunt omnia yt neque fcutuni,nequegalea, neque aliud quid eis obfiftatzduobusgladns fulti cum eque ftricertamine {upcrioreseualerunt,ex equis defiliunt peddlrem^ adiuüant pu-gnam.Sueuorum gens quæ longe maxima bellicobffima Germanorum omnium eft,equeftribus prpliis Q.pc amp;nbsp;equisdefiliunt ac pedibus pr£liantur,equos^ codcm remancre veftigio alluefaciunt, ad quos Ic celeriter quum vfus fcrt reci-pmnt. Galli equitû aciem inftrudurijinterequitesrafos iâgittàrios expedites^ buisarmaturp interponunt,qui fuisauxiliofint,atlt;5 impetumequitum fuftine-anf.peditesautem pugnaturi nudabantur,velnudi .fupervmbilicum vaftis lcuj

prælongis ghdiis accindi in pugna'perfiftebanc. AdbæCjCantüs inchoan» numpræliuin Si vlulatus-amp;^ tripudia,8^ quatientiuny^Icuta in pâtnuin quen-dam modum,horiendos armorum crepitus,omnia de induftria çôpofita ad ter* rorem : verùm hpc quibus infolita atqj infueta erant aduerfus Grpcos,4^ ^'bry g« Si Cares multi ad vidoriâ mom en ti erant: adüerfusautéRomanos quibus' gallici tumultus vanitates notæ erât,nullius vel quàm parui.Nam tametfifemel

iteruin ad Cremeram et ad Alliam olim fuderint maiores noftros,in deteri us tarnen eorum quotidie data res eft, quû ex eo tempore per ducentos iani an-nos pecorum in modum confternati,cæfiTugati^ fint; ac plures qüotÿ de Gallis viâoriæ quàm de toto orbe terrarum per Romanos hablfp,ac literarum eufto-diæ traditæ memorentur.Galatæ in pugna iugis vtüntur quæ rhedarius Si al* feflor ducunt,in bellis obuium hoftern iaculoex curru primum appetunt, tum relido curru pedites enfibus certant.Qiiidam adeo mortem contemnunt,vt pii gnent nudiicuftodes corporis ex liberis hominibus pauperes eligunt,qui Si pro aurigisin pugna feruiant,ôi Grant Icutumdnftruda acie præireconfucuerunt, amp;nbsp;ad fingulare certamen hoftium fortiflimos prouocarearma vt hoftem terre-antquatientes,capita hoftium in aciecadentium abfcifla equorum alligantcol lo,hoftium fpolia lànguine perfufa famulis tradunt, inforibus domorum cuni cantu atcç hymnis affigenda,quemadmodû feras folcnt venatu captas : bofliq nobiliorû capita aromatibus vnda in terris condunt, fumma diligentia often* dentes ea hofpitibus,nulloque precio ea vel parentibus vel aliis reddunr.(Bfitan-nis vel Belgis Galliæ populis fua cura hæc inuenta etiam fünt, effedïs Si carris apud ipfos primfi repertis ftruunt genus pugnæ,quod eiüfmodi eft,Equis,enira huiufmodi curribus iundis Si bellatoribus impofitis,omDes primo partes pere-quitant,inter media equitum agmina tela iaciétes, atq^ ipfbterrqre equoruin Si ftrepitu rotarum fuperftans boftis, infolitus^ eius tümuUusjnónu^uam Röma-

norufn conterruit equos ah'orum^ ordines plerunque pcrtürbauit. Cæterum hî quum fè inter turmas immi{èrint,eflèdis defilïunt Sipedites præh’antur. Interea aùn'gæpaululum éprælio excedentcsjta ïèlocat vtfi ab boftibus luispreman-tur,tutum receptum ad eos habeantiita mobilitatem equitum,peditumftaEili-tatern’ in pr^lns præftant,vfu quotidiario Si cxercitationc inftruâï,vt Si décliui Si pràccipiti loco equos fiftere, moderari,ac fledere per temonem , percurrereSô iago infîftere , Si in currus quàm ociflîme lèrecipere confueuerint. Quod genus pugnæ ab onèntahbus fumptum puto,qui curribus falcatïs vtuntunnptf-iiis,ex qui bus eft pugna baud diffimïbs. Muka in bis fpes orientalibus fuit. f i-liilôfeph multo tetnpore ab hæreditate prohibiti funt curruuni falcatoruni rnetu . Sifara noningentosin expeditione contraIfrahelitasproduxerat.Darius eâm fpetierti obiecit Alexandre,quos ille iaxis ordinibus fuos iuflit cxcipe-re,amp; non impune vagari.Hos in bellis Si rex Mjthridates,amp;^ rex Antiochus,ali-i^ plurimi nobiliffimi duces habuerunt. Ex equo acies vbi armis ad pugnam inftruere Thcflali prius docuere, hos poftea omnes pene fecutæ nationcs, cquis ad certamina vlæ funr,acih dies magis magilque vtûtur ; verum Scythænon equos pro bello,fed equas malunt:quoniâm vnnant curfu non impedito.Colo* phonii Si Caftabolêlès canibus in bellà dudisprimas acies inftruebât, tutiflini^ ac fidiffima hominum auxiJia,non eris akenæqj ftipis indiga, nec dominoruD’ fidem detredantia.Dominos enim confiât canum auxilio à crafîatoribusfæp® defenfos,amp; pugnaffe eosaduerfus hoftespro dominis Garamâtum regisexen^'’ p’o quem ducedtorum canû acies obiicientes lèfè contra refiftêtes propter bella, ab coqüó detinébaniür ëxilio reduxere.Seianus perfîdus miles,acerrinioscanes vt fibi vni mâfuetos Si mites,bofli bus vero in acie feros Si immanes habere pof' *fèt,l'anguine pafeebât humano:Badros,credodecutus,qui canibus humana car ne nutritisobiiciuntfenes:quodquum Alexandri præfedus Siafanoreioenda-re vôluiflèt,pene amifît prouintiam.Aduerfus Amilcarem Hifpani,non canes, fèd boues vehiculisadiundos in prima fron te locarunt,vebiculâquerhelînæ,fiil phnris,ac fæpiplena,vbi æneatores pugnæ fignum dedere incéderuntiadis^^' inde 8ô exagitatis fie bobus, confternatam ac diflipatam hofliûaciem reiique-re:nëc^ enim ludibriis præcipiti^ furore,fed aka confikï meditationehis muen tis maiores bella tradabant,defèrta quo^ requirentes,vt elepbantos ac terrificas ferasetiam ad pugnam cogèrent.Equidem dénaturaelepbantorumnonope' rofè tradandum,quoniâm in remotisorbi^partibus reperiuntunqnpoteraad bcllorum vfum attinent,hisinftandum.Capti quàm ocifTime mitificanturor-dei fuccOjtruncosgratiflîmo in cibatu babent:palmas quo^ celflores frète pro-fternunt,atque ita latentium frudum affumunt manduntque: Si (i pabulum ƒ præfepio pofîtûattingi côtingat à mure que maxime animaliû odere,faftidiut: in pôtu quoep hauftà hirudine,quara Sanguifugam vulgo appellat, cruciatum maximum fentiunt: amp;nbsp;quod'ad docilitaté attinet, minimi Aethiopisiulfu di-feunt fubfîde^e in genua,ambulare per funem, militare,turres armatorû in dot fis ferre,magnaexparte Perlarum ôëôrientalium regum bellaconficientes. Ad acuendos verô eos in p'ræliü, linteû vuæ vcl mori fanguine tindum cis oftédut:

DE RE MILITARI LIB. VI. im Biprofternant licct acies,proterant arniatos,fujs tarnen amp;nbsp;muris animantis exi-guiftridoreac vifu( tanta eft reruni natura)terrentur,ternti vulneratique retro fempcr ccdunt,haud minore guandoque fuarum partium pernitie. Semiramis bellum Indis motura,inferior lUiselephantorum apparatu,rem cxcogitauit qua terreretlndos cogitantes nequaquam extra Indiam elephantos efle. Occifis igi-tur ccc.boum miiibus, carnes operariis diftribuens, coria in(ui fecit elephanto-rum inftar,quæ poftmodum loeno referta verielephanti fpecie præ fe ferebanti intus hominem,camelumquc fuper quo ledensformam beluæduceret, incluftt, bæc in loco femoto occultoque ada, ne qua exteriusemanare poiTent, vt^ inde improuilà re perculfî,veras beftias exiftimarcnt; bis bienpio confcdis, tertio in Badris coègit. Fuerunt præter aliam infinitam multitudinem currus ad milia centum,erant totrdem numero homines lùpra camelos cum gladiis cubitorum quatuor: afluefecit auté equos ne eis fimulachris terrerentur,quod èi. Perièus Ma cedonum rex multis pôft annis in eo bello imitatus. Verum nequeilli in bello, nccjueSemiramidi profuerunt: audita cnimrex Indorum turn exercitus ma-gnitudine,turn ingenti apparatu belli,conatuseftexcedere Semrramidis vires, 3ccitismaioribusquàm quæ erant Semrramidis copiis,eleph^ntorûmque fylue ftrium vcnationc fa(fta,plurimos ad bellum inftruxit, vt verum terrorem quem intulerunt afpicientibus iniicerent. Pyrrhi bellis hi primum in Italia vififuc-tunt,quippe qui vfque ad id temporisinuifosRomanis,numeroxx. in Italiarn prirnusinuexit.L.Metellus pontifex vidoria de Pœnis captosxlii.vt quidaclx. tran{lulitratibus,quas doliorum conlertisordinibusimpofuerat.Antiocho régi, A ntipatre audore,duo fuere célébrés in bellicis rebus,cognominibus fuis ap-pellatiatque diftindi:etenim nouereea. Certe Cato quum imperotarum nomina annalibus delcriberet,eum qui in acie punica fortiflîme pr^liatus éft,Sutrurn tradiditappellatum, alterodente mutilato . Antiocho vadum fluminis eis alir quando renuit cxpcrienti. Aiax aliquando dux agniinis fempcr tune pronun-tiatumefleiusforeprincipatû qui tranfiflèt,aufùmque Patroclum,ob id phale-risargéteis,quibus maxime gaudent,8^ reliquo omni primatu donauit, ille qui notabatur inedia vitam finiens,mortem ignominiæ prætulit. Mirus nan^ his pudoreftjVidic^ vocém fugiunt vidorum,terramque ac verbenas porrigpptpu dore. Idem rex quum in præaiti fluminis tranlitum elephantos compellerc non pollet,nec nauium copiam haberet ,iulflt ferocilfimum elephantu fub aure vul nerari eum qui vulneralfet ftatim tranfiiato flumine procurrere, elephan-tusexafperatus ad fequendum doloris fui audorem tranauit amnem,reliquifç idemaudendi fecitexemplum. Antiochus quem Eupatorem dixerunt xxxii. inacie contra ludæosproduxit,infublidiucuiufquebeftiæquingentis equiti-bus deputatis, in fingulis turribus fuere pugnatores xxxii.eledi. Hanniba} ad-iierfusScipionem in Aphrica quum exercitum dirigeret, elephantos odogin-ta in prima fronte locauitvt auxiliares Gallos amp;nbsp;Lygures, Mauros 8Ó Baléares Poenis à tergo ftantibus à fuga arcerent,hoftiumque aciem terrore pcruerterent. Cgfare didatore,tertio confulatu fuo vigintietiaelephSti cotrapedites quingen lospugnauercjitcm^ totidem turriti cum fèxagenispropugnatoribuseodé quo

priores numero peditum pari equitum ex aducrib dimicante, prima inter regem Pyrrhû ôd Leuinum confulem apud Heracleam Campanie vrbem,fluui“ um^ Lyrim pugna commifla,introdudi inter concurrcntia agminaelcphan-ti forma truces,od ore graues,mole terribiles, vt videre Romani, nouopugnan-di gencre circunuenti,amp; territi,equis maxime pauitantibus diffugerüt:fed poft-qu5 Minutius Ccnturio quartæ Icgionis primus haftatus protenläm in lc,baud improprie belluæ manu appellatam gladio delccuit at(^ in fuos fæuire coegit» cius immoderate difcurlu perturbari ac permilccri ordines cœpere, finisçpUquot; gnæ bcneficio etiam noélis impofitus eft. Secunda inter Pyrrhû eundeni Si Ko manos pugna fuit P.SuIpitio,Decio Murena confulibus,vbi elephati qui prima pugna vulnerati atq^ in iugam pofle cogi deprehenfi fuerant,fubiedisinterpo-fteriora Si molhbra ignibus exagitati, ardentes infuper machinas furore trepp di circunlèrentes exitio fuis fuere. Tertia inter Pyrrhû nbsp;nbsp;Romanospugnamit

Curio Dentato confule ,vbi clephantibus in fubfîdium milhs Romaniaffueti iam pugnare cum bciluis, cum malleolosftuppa inuolutos acpicc oblitosinüi' per aculcis tenaces præparauiflènt,eos^ flagrantes in terga belluarum rurrélquc vibraffentjnon difficile furentes,ardentes^ belluas in eorum excidium quorum fubfidio fuerant retorferunt ; Eofdem aliquando Velites à volitando didi vd àgræco êccMlt;lp,id cft,iaciédo,quod genus militiæ paulo ante repertum fuerat/a brili fcalpro inter aures adaclo,rétro agebant,amp;f quû à fuis régi non poflènt, ne-cabantur.Id genus occidendæ belluæ cum opus eflèt,Hafdrubal Hânibalisfa-ter primus inuenit, vnumq^ vno idu confeélum accepimus telo in vitaha capitis per oculû recepto : iph tela cætera^ quæ hæferint corpori, olei potudecuu-unt.Contra hos diuerfa refiftendi ratio fuit,bini cqui cataphradi ad curruiun-gebantur,quibus infidentes longilTimas farilfas in elephantos dirigebant: mu-niti enim ferro,nec à fagittariis quosclephanti vehebant iædebâtur,amp;: ipfôruni impetumequorum incurfatione vita bat. Cataphradosahi mittebat niihtcMtti tarnen vt aculei ferrei vndecunque in eorum armis prominerent, ne venientem in fe militem fine vulncre elephanti poflènt excipere. Alii velitum aciem bis ûb-ieccre,datoeis præcepto vt quàm primum elephanti ab hoftibus adifpatioin-tcrmilTo reciperentur, ad elephantorum impetum vel retro, vel poft, vel ad la -tus contunderent equitatum.Permulti quotj quo nihil tutiuserat, eminusfim« dis eos per quos regebantur clidebant, fic^ in fiios plerunque lapidibus adadæ belluæ, Si amiflis redoribus fxuire cogebantur. Venientibus nonnulli quafi ter-rore quatcrenturjContinuas detrahebant cohortes: manipulifque inter fe diftan tibus Ipatium dabant,cumque agminis medium attigiflent,circunfufamilituni multitudine obruebantur, illæfique vnà cum redoribus aliquando intercipic-bantur.Camelos Vitelliani in terra Aphrica,amp; aliquot clari etiam duces inaci cm produxere,qui ante legiones pofiti,autcum legionariis mixti,cum cominus pugnaretur,hoftiû fæpe acies puer tere. Crœfus numero fo ac præpotéti hoftium equitatui eos obiecit,quorum nouitate alpedus, odore, atque horrore rrepidan tcsequi,ncdum equitum,verum etia pcditû fuorû acies pcruerterunt,vincédosç hoftesprgbuerunt.Carneliité cû Scipione Antiochu deuiccre,amp; cum Arebelao item'

Itéra ad Orchomcnum amp;nbsp;Cheronia conlèruiflc camclos mcmonæ proditum cft. Horum qui in pugna præftent nonnulli gibbum dupbcé in dorfo babcnt, duos quoq; in bcllo in certamcn fagittarios ferunt dorfo, inuiccm contrarie reG dentes: al ter um à fronte verfus hoftem,alterum contra perïcquentem pugnaces. Tentarunt etiam Poeni,vt Lucretius inquit, • tauros in miinere belli, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;:: nbsp;nbsp;nbsp;.

Nec poterant équités fremitu perterriti equoru m nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;/t ; ; :

Ecdora mulcere ôi. frenis conuertere in holies nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;; . ; :

D; Tieligiofiifloc tjijnfauflit url infamibuf nffnßun^uorunJam dieStit M temport ad Mum idoneo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. I

AélenuSjSigifniunde Pandulphe,de inllruéda 2de fecundum diuerlosducum aftus, variâlque rationes de impugnatione hn iufmodi atque expugnatione,fî quando vfus tulerit,ad præfcn tiû ac pofterûin inftrudionédida fint : deinceps vt erat pro-pofitum,de religiofi temporis diebus ac menfîbus prgfenti ma teriæ fubiacentibus,quos infames,atros,vel infaullos in xi.co-iBcntariorum gfammaticorum NigidiusappcIIauit,pauca memorare exempla Wan no incongruu erit,feu rede leu perperam id fiat.Menfis itaque odobris pridic nonas Romanos primo quidem à Gym bris fub Scipione exercitu priua-tosfuilTe confiât, pofiea veto imperatorc Lucullo Armcniosamp;f Tygranem vi-cifle.Lucullus enini in Armenia cum decern milibus peditum mille equitum aduerlus Tigrancm qui centum quinquaginta milia hominum in ex ped it ion c baberct hoc die profedus cG efiet quo Scipionis copias confumptæ fiint à Cy m bris,8d quidam dixiflèt Romanis ilium dié infàufium efle atque formidabilcm, Eugncrausigitur,inquit,hodic impigrc,quo hunc ^uo^ Romanis diem ex atro

iamp;' trifti hilarcm iocundùin^ reddanlüs: atqj quum pugnaflèt illolque fiigaflet, .Romanos quinqueletohiterceptos amifit, hofbum vero fupra centum niiliaoc »cidit. Menfîs noüembns clades Barbans magnas cuidenter intulitt hoc nan^ •me'nfè AleXandrifregis dudorcsad Granicum vicit,S^ Carthagmenfesfeptïnia vigelima dieapud Siciliam à Thymeleôte vieil fùntjfub quam diem Jhon ca ptû videturficuti£phorus,amp; Calli{lhencs,amp; Damafchè^,Sd Philarchusperhi bent. Boeotiis quidem contigit menfis-lanuarîi quirita die binas præcIarasSi infignes viclonas cœpifTejVtpote quibus Græciælibertatem.refiituerent.Febru' arius Græcis haudquaquam æquusextitit, huius fèptimo die pugna cû Crano-ne, ab Antipatro viâi funditus penere,amp; in Chcronia atea aduerfus Philippum baud fceliciter pugnauere.Hac eudem die februanï eodem^ anno qui cum Ar-chidamo tranfiere in Italiam,ab ilhusloci Barbaris fcede confu’mpti funt. Vige fimamnonam Carthaginenfes obferuant, vt quæ plurimaseis maximaseda mitâtes intulerit.Menfis Martii fexta quidem die Marathone,tertia vero in PU tæis fimul apud Micbalem Peîfæ à Græcis deuiéli funt;quinta vero Sivige fima die, Arbclis Athénienfcsnauali pugna circa Naxon viélores fucre,fubip* fam præterea eiufdem menfis vigefimam diem Macedonum Athenienfespræ' fidium cepifle*, quo die myllicolüftrantBaccho. Apud Romanos præliar« etiam dies fu.(ft,quiab iußis non fegregantur; fiquidem iufci funt cötinuixxx« dies, quibus exercitui imperato vexillum rufi coloris in arce pofitum eft : liares autem orimes, quibus fas eft res repeterc,vcl hofté lacelfere : eligeildi cniin ad pugnandum diem Romanis tune fuifle liccntiam conftat,fi ipfiinfêrrentbd lum . Atcum cxciperent, nullum obftitiflè diem quo minus vel faiutem fuam, vel publicam defenderent dignitatem : vitabant 8Ó ad viros vocandosdiesgiu client notati rebus aduerfis. Dies auté qui funt poftridie Kal. nonas, idus,lt;]uàn' qua ad ré fane militaré nihil attinere notet Varro, fed ad folas aâiones refpice-re priuatàs, ad omnia tarnen maiores noftri cauendos putauerunt : quos etiam atrosjvelut infaufta appellatione damnarunt: ob banc caufam didos habites^ atros SefuiusFIaccus fcribit, quod vrbe à Gallis Senonibusrecuperata L.Adi-lius in fenatu verba fecit,Q_.Sulpitium tribunum militum ad Alliam aduerfus Gallos pugnaturum , rem diuinam dimicandi gratia poftridie fecilfe,cumeX’ «rcitu populi Romani occifum . Item apud Cremeram mulnfquealiïs tempo--ribusSé locis poft làcrificium die poftero celebratum male cefliflê confiiduni’Si poft diem tertium eius diei vrbem præter capitohum captam fuifle, quàm plu« résque ahï fenatores rccordari fe dixerunt, quotiens belli gerendi gratia res di-uina poftridie Kal. nonas, idus populi Romani fada eflet ,cius belli proximo deinceps prælio rempublicam male gcftameflè,tumqueearepcrlènatuniin pontifices reieda vtipfî quid videretur ftatuerent, pontificcs decreuerunt vt hi dies neep prgliares,ne(^ puri,nc(^ comitiales eflent,nollij^ bis diebus facrificium rede futurû: quod nec dodilfimû poétâ Üuidiu prétérit,primo Faftorû dicétem, Vendicat aufonias lunonis cura Calendas.

Omen ab euentu eft Illis : nam Roma diebus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;r u; '

Damnafubaduerfotnftiamartetulit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ik - d

Ante diem tertium nonasodobris ante diem lextura i4us noüembris nihil. in repub.maiorcs noflri geri volucrut.Ita^ per hos dies no cH bófte manus çon lerebantur,non aliud quodcun«]^ inrepub.non exercitus fcribebanturjnpn co«-mitia babebantur,non aliud agebatur, nift quod vltima neceflitas exegiffet ad-miniftrabatur.Antediem quo^ quartum Kal.vel nonas,vciidus,tanquam'iü-ominabilcm diem pleritÿ virant,cuius oblèruationis an religio vlla. fît,memorig proditum nihil inuenio,nifî quod Claudius annaliu quinto, cladcm illâ pugnæ Cannenfîs vaftilTimam Ddam dicit antediem quartum nonas fcxtiles.Ante di cni infuper XV. Kal.Textiles à Romanis baud procul fluuio qui Allia nuncupa-tur acxi. milibus pafluum via. Sabharia. ab vrbe diftat, inftantibus Callis malç pugnatum eft,fufa^ extemplo Romana acies,ad ripam flupiinis quo fîniftruin cornu defugerat à Celtis tata ftrages fada vt vrbi fubito lùbfccuta ruina,amp;pa-tiucædes,at^ capitolinæ arcis obfîdio.Eorum fuga veto nodurna fuit, eo tem pore quo commifla eft,pugnatum^ eft circa æftatis finem circa(^ plenilunium, cjuo die ingens amp;nbsp;antea clades in Fabiosad Cremeram flumeii inter vrbé amp;nbsp;Ve iosacciderat : lèx ôi. trecenti nanque patritü,milites omnesex eodem generc ea-dem^ familia vna die à Veientibus cæh funt.Pompeius etiam fugienté Mitbri-dateni ad prælium compellere cupiens,nodis tempore eXpugnationem fieri fta-tuit:queni Pompeius infecutus, vtluna tune orta à tergô Romanis erat,Mithri dates exercitus longitudine vmbrarum,proximitatem hoftium ratus, cunda in irritum tela Fudit r illi inermes aggreflî, fine laborc cettaminis vicerunt, caftra ceperunt. Hannibal apud Cannas bac militari temporis rationc amp;nbsp;aftutia vfus non nodis tempore, led orto iam foie aduerfus Romanos dimicaturus, ita fuos sd pugnam ftruxit vt contra folcm orientem exercitum romanum pugnare co gcret)Contrâque Eurum ventum quem noftri Vulturnum vocant: nam in mo-rem ardentis fulminis mane more fuo perflare fblitus tune fiabat, rapidumque puluerem expatentibus torridis^ campis elcuabat, fupra Carthaginenfium phalanges ad ora Romanorum impellebatur : fic^ cum Euri vel Vulturni véti adiutorio,ac fulgoris oculos boftium perftringentis, Hannibal illam memora-hilemamp;immortalcni Cannenfîs pugnæ gloriam fibi adeptus: vbiiplcquum effet crudeliflîmus Romamfquc infeftiflimus,tanta tarnen mimicorum atrocif-lîmorum cæde làtiatus, parci iuffiflè perbibetur. Par poftea ratio Romanos iuuit. Mariusenim Catullus colT. contra Gallos pugnaturi, virtuti dolum addiderunt: primum nebulofum nadi diem vt hofti inopinanti occurrerent, tum ventofum quoque vt puluisin oculos orâqueferrctur,tum acic conuerfa in orientem,vt, quod ex captiuis mox cognitum eft, ex fplendorc galearu ac reper-euffu ex aduerfo vifum eorum puluis oppIerct,Sd Iplcndor bebetaret,totam ter-ribilem Galloru multitudiné minima Romanorû clade profligauere.Eft etiam

præterca lua fabbatifnii ratio îudæisqua quum eis ncfondum fit quicQ fetix rei facere,Diuus auguftus Vefpafianus adortus eos fupcrauit. Eofdem alia arij huic difliniili ratione fubegic A ntiochus: is cnim quum Hierofblymam obfidc retjudaeis ad maximaEJa folcnnia pecentibus dierum leptcm inducias,non eas modo dédit, led etiam tauris auratiscornibus odoribus^ Si pigmentisaffatim prfparatis,ad portas vlque pompam egit,atque lacrificio ilJorum lacerdotibus tradito,iplc in càftra rediit: ludæi vero admirati,continuo feie poft lolénitatem dedidere.Eft 8^ aliisgétibusaJiaquoij temporis ratio. Nam Mylciadesquuni Perlas triduan^ religionis ocio tenen didiciflct.improuilos inuafit amp;nbsp;obtinuit. Athenienlès quum fubinde à Lacedæmonüs infeftarentur,diebus feftis quosfa cros Mincruæ extra vrbem célébrabat^armis vefte celatis,pcrafto ritu fuo,non ftatim reuerfi Athenas, lèd potius inde raptim ado Lacedæmoncm verfusag-mine,eo tempore quo minime timebatur,agros hoftium quibus fubinde prædg fuerant vitro depopulati funt. Atheniéfès fimili niodo vbi aduentare Darium compcrerunt,quanquatn auxilium à Lacedæmoniis popofciflent, tarnen quum defincri Perlas quatriduanæ religionis ocio compertum ha berent, fpemrdi' gionisoccafione fumentes, inftrudis tantum decem milibus ciuium amp;nbsp;Plateen fibus auxiliaribus mille, aduerfus fexcenta milia hoftium cam pis Marathoniis perruperunr,Mylciadc cius belli duce,qui celeritate magis q virtute fetus, ala-cri fatis expeditioncprius hofti cominus hgfit,quàm poflet expedito fagittaru idu propulfan. Tanta in eo bello diuerfîtas certâdi fuit,vt ex alia parte viri ad occidendum paratfex alia pecudesad moriendum præparatæ putarentur.Du centaenim milia Perlàrumapud Campos Marathonioseatempeftatececidc-runt.Germanorum etiam animos quum fortilcgarum vaticinia mulierum ob-tunderent,vt puta quæ fluuiorum curfus,vortices,ftrepitij^ coniedantesfutU' ra prædiccrent alErerent^ fiuc Ariouifti eorum regis inftituto,fiue lege non cf le fis fuperari eos fi ante lunam noua m contenderent,Cæfar fatius efle duxit cir ca tempus inuadere,quâm idoncum illis tempus expedando cedere: fado itaç in eorum munitiones amp;nbsp;tumulosimpctu,non antca ftimulare ac incelTeredefti tit quâm ira dedudi pugnam capelTerent.His hac de rc deniquein fugam ver-fis,Gæfar ftadiis cccc.ad R henum vfquc perfequens, terram omnem cadauen-bus Ipoliis^ referfit. Ariouiftus cum paucis præuenics, Rhenum traiecit-.cgfo-rum numerum Ixxx.miliafuilTeperhibent.

De locometdtionK nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;hofltum deti^euJif.^uid fpeculator,

ZT ^uid explorator,in nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;différant nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap,

Ic deinde locus caftris idoneusdeligatur necefteeftica enira res maxi me rationis eft bellicæ, vt hoftis hoftem fi petierit è fublimi repelh non poflit,aut fane collcdis virifus excipi; fiue igitur ex itinere qui-efeendum fit,fiuc caftracaftrisobncienda,indeligendolocohancra tionem haberi oportet,vt locus arte vel natura munitus fit,amp; neceflanis fuffici cns;arte,veluti foira,vallo,vcl aggeretnatura munitus, vt funt tumuli aTcefudif ficiles,colles arduhloca^ édita Si alpera quæ verrucas Cato appellauit, vt loca fluminibus velpaludibus cinda,ncccflariis lufficiens,vt materies,aqua,frumen ’ - nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tum^

DE RE MILITARI LIB. VIL «»z tüm(ç de proximo peti poffint.Qpôd G Si. horu coparatio habénda Gt, loca mil ■ nita opuléta viros illuftres qugfiHè magis inueriio, guod Si Mario venit in fiic aflùm.ls enim tertio cofulatu fuo,be]Io Cymbrico ^uû collé occupaflèt qui capo amp;nbsp;fluuio imminebat, vbi hoftes fe diffuderant quûmque aqua exercitui deeffet ad potandum, quereli {que omnium coargueretur, aquam in profpcdu efièrefponditjfed earn ferro vindicandam. Primisitaque calonibus in pugnanx cum clamore rucntibus, fublècutus exercitus, mox iufto certamine compofi-, tisagnimibus, bellum geftum eft Si vicere Romani. Iulius Cælar loca cmi* nentia in omnibus approbauit,quæ fi negaffet facultas, irrigua præfercbat. In-ucnitur etiam Gallicis expcditionibus aliquando iuxta fluuium Axonam ca-ftra pofuiße, quæ res amp;nbsp;latus vnum caftrorum ripis fluminis muniebat, Si poft eum quæ crant,tuta ab hoftibus reddebat,8ô commeatus vt à proximis ciuitati-bus Gnepcriculo aduehi polTent,efFiciebat.Cn.Pompeius in Capadocia locum ildegit caftris ponendis cditum,ab imo paulatim procbué: vnde adiuuante pro-diuiimpctum militum,facilcipfodecurfu Mithridatem fuperauit.Q.Metellus in Hilpania citeriore in caftra boftiu humili loco pofita ex füperiori parte flu-î^en ininiifit,amp; fubita inundatione turbatos per dilpofitos infîdiatores cecidit. Tanto itacp locus vtilior iudicabitur,quanto fuerit editiorn’n fubiedos enim vc liementius tela torquentur, maiorique impetu pars editior obnitétes propulfat# amp;nbsp;impellit, quum lu qui humili funt loco caftrametati,duplex fubeant cum lo* coprimum, deinde cum bofte certamen*

rieofifiofîtiloàpojitione,multituiÛne,uotuntate,jludijs,lt;(cconjitijS. Cap. ilît T quoniam præcellentis eft ducis munus, turn pace,tum maxime bel lohoftium regionem exploratam plane^ cogtiita habere, ne omnes ordines temere vagari errare^ contingat, confiderandüm quo^ op-pofîtæ ipfius regionis quæ fît naturalis pofîtio, rüpibus ne inuiâ aut fluminibus cinlt;fta,vel paludibusimpedita: inhabitantium præterea multitudi-nésquantæ,quæ voluntates,quæftudia,quæ confîlia perquirédum:firmis,an irt-firmis,natura vel arte munitispræfîdiis contineantur:quæfîngula iri duciscon flderationem dedult;fta,fî minus per fe præftare queant, ahos quorumCunque lo-conim peritilfîmos adiungere oportet. Hæc autem tutè ac commode potent,fi ex vtrorum^ amicis ciuitatibus atep mercatoribus futuri funt qui explorent. Cl uitatescnim, omnes qui importent aliquid quàm liberaliter femper accipiunt. Sunt qui hæc per hoftes, aut per fuos, vel étfam per feipibsimperatores quidam' ferutatifunt.M.Cato in Hifpania,quia ad hoftium confîliaalioingenio perue-nirc no poterat, iufli t trecetos milites fîmul impetum facere in ftationem hofti-umraptumcp vnum ex his in caftra perferre incolumem,tortnfque ille,omnium fuorum archana conleiîus eft. Iulius Cæfar milfîs equitibus his quos in agrisre-periffet,hoftium res Si confîlia Icrutabatur '.Si vtconcordïeorû fententia repe-hflèt, quid agendum in conftiltatione deliberabat, Si feite ac fapienter id qui-flem. Speculatores deinde cxploratores^ de fuis mittere vniucrforum ducu in-ftitutum effe: Si quanquam duo hæc vfus {æpe confundat, difcèrnit tarnen ra- • tio,8i dodiffimorum hominum aud:oritas,vt {peculator isGt qui hoftiliafilen-

tio perfpiciat,quucxplorator clamorc pcccata cognofcat. Explorarecnim an* tiquos pro exclamare legimus vfos, fed poftea profpiccfc, di. ccrtum cognofcere ccepit fignificare.Pcr fè quocj nullo cxtnnlecus admimculo, explorandi modus quidam eft,quo amp;nbsp;ipfi duces vßfaepe pcrhibêtur,ficut Acmilius conf.belloEtru lco:hicenim dux apud oppidum Coloniam,multitudinem auium pfoculcon-tcmplatus citatiori volatu ex fylua confurrexifle,intcHexit illic aliqd infidiaruni dditefcere, quod 3^ turbatæ aues 8^ plures ftmul cuolarcnt. Præmiflis igitur ex-ploratoribus,decern miliaCoioniorum comperit, excipiendo ibi Romanori^J^^ agmen in itinere,ca^ alio quàm expedabatur itinere latenter miirislegionibus eircumfudit.Thianicus Horeftis films limiliter quum audiflct iugum ab hofti* bus munitum,praîmifît feifeitaturos quid rei foret,refcrentibus^ non elfe verum quod opinarentur, ingreflus iter vt ex co loco vidit magnam vim auium fimul cuolafle,arbitratus eft ibi boftium agmen relidere,ita^ circundudoexercituil-lufit infidiatores.Per lefe aute boftium res fcrutati funt Alexander,Scrtonus,M’ Volufius, ædilis plebis amp;nbsp;Maximianus quoc^ qui cum Diocletiano poftea im-perauit,8lt;f mutato habitu quidem. lulium verb Cæfarem amp;nbsp;babitus mutationc Si per alium,amp; per lele etiam expIorafleconftat.Nam quum Britanniam expu gnare ilb mens eflèt, amp;nbsp;infulæ ftatum moréfque bominum pcrcun(ftar),explo' rafle per C. Volulcnû, vt cómunis habet hiftoria,funt tame non ignobiks^“-dorcs qui Cæfarem per leiplum portum Si nauigationem , Si acceflum ad in-fulam cxplorafle confirment:Si quanquailli fortunam fuam experti fortepiO' bauerintjomnino tamcn audaciæ Si tcmcma.tis mibi maxime efle videtur,con fijium Si fubfidium totius exercitus periculis obiicere, quum bi omnes aut vKæ fug,aut alieng ncciscupidi fint,qui buiufmodi vel ipfi fuftinuerint,vel alios per* peti coegerint:maxime quû id quod Scipio ct Valerius Lauinus colT. Si AWs pro fua nobibtate mcraorabile poftcris rcbquerut exemplum, non f^pc fed pct* raro contingat • llle enim captus tres Hannibalis exploratores circumducipct caftra iufllt,oftedit^ bis totum excrcitum nihil de hoftibuspercundatus:mox etiam pradiu dari iuflit,eil^ refelt;ftis,impune redire,v'^t quæ apud Romanos vi-dilTent Hannibali renunciarent.Hic verb quum no fecus intra caftra fuaexplo latorcm boftium deprebendiflet, magnamque copiarum fuarum fiduciam ba-beret,circunducieum iuflït,terrendi^ boftis caula excrcitum fpeculatoribusco rum quotiens voluiflet patere. Poftremo Xerxes fimiliter Darii filius ejuos in ca ftris Ipeculatores Graecoru deprebendiflet nullo affecit fupplicio, quin vbi iuf-fiflent cos circunduci, vt audader intucrentur excrcitum cuius gratia vénérant, nbsp;nbsp;j

libcre qubd volucrunt dimifit incolumes. Præterea non vfquequaquc etiam ob-iliis Si tranffugis quibufque credendam lalutem fuam plurimoru periculisedo* cemur. Babylon enim ingens, quam exercitus caperc nulla vi poterat, Zopyn arte capta eft: ft nan^ plagis affici, auribus^ ac naribus mutilari confultoiuf-fit,ac deformis vcluti tranffuga vrbem ingreflus, ft cum omnium audientiuni intuentium^ confeafu ita Darii iuflu cæfum mutilatum^ finxit ; indepopu-lum cobortatus forti animo vt eflèt, ac moenia tucretur paterctur^ ft vna cum fuis rccentiore ira Si iniuria Iaceflitum,bcllura contra Darium inire. His nan-

DERE MILITARI L I B. VII. np que 8^ alijs huiufmodi Babylomï decepti fraudibusifummani gerehdarum re-rum omnium curam amp;nbsp;poteftatem liberam Zopyro tandem omnium tranfiu-giotribueruntzaugendam verb ad Kdem fæpeisprofligauit hofl:es,ac poftremö creditam multitudinem in hoftium manus duxit : fic vrbs Babylonia, quæ vi non poterat,fraude capta eft.Quum autem Darius pofteapunicüm malü quod dam,amp; id quidem permagnum aperuiflet, qüæfenti cuidam quidnam tantum habere vellet,quan ta effet granorûmuJtitudojZopyros fe veile refpondit. Eraü autem Zopyrus non modo cornes illi, verùm vir turn probus, turn amicus,qui vhi fefe iplé cecid]flèt,narémque 8^ aurcs obtruncaffet,amp; ita creditus Babyloni osfelellilîèt ac Dario tradidiflct vrbem, fæpe dicebat Darius,Zopyrum malle integrum quàm centum capere Babylonias. Iulianus quoque in Partbos expe-ditionemagens,quumin delertum primo captiuorum babüiffet dudorem,po-fteaquidam fenior tranffuga fub fcbcmateproditoris ci lécompendiofum iter oftendere pollicitus, quum triduo ambulantes ad maiores foiltudmespernenif-fent,in inlîdias inciderunt:amp;l mox quidem ilium fenem fuftibusoccidere,confi* tentem fe hoc pro patriæ libertate lèciffê, libenter alpera quæque pati veile: in quo bello imperator concidit,8lt;f excrcitusin conditionem adduduseft. Va^ lcrianusitem Auguftus dodrina8dcloquentiaclarus,ingétem exercitûin Per-fasagens,amp;^ incaute quidem fuorum ac alibrum dudu à Sapore Perfarum rege captus,ignominio{a apud Perfas lèruJtutcconIcnuit,doncc damnâtioué lor-titus vt ipfc accliuis humi, regem afcenfurum equum non manu,Ièd dorfo lèm per attolleret. Ad poftremum quum nulla præda hoftibus pulcbrior nec præ-ftantiorquàm expioratorum,vel Ipeculatorum,li capi eos contingat,quod fæpe fit,quum perlèquantur quodcunque le illis peruiura obtulerit, non vfqueita fides habéda illis vt cufiodia neghgatur,lèd inftruda Temper omnia et parata eflè oportet,æque acfî hoftem inftare vel imminerc nunciatum fît.

(aßrorum forma off'idorumq; caflrenfium ritui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap, lUI.

Isproloci qualitate bine inderite peradis,caftrorum fbrmam lècun dum maiorum difciplinam offïcioru^ caftrenfîum ordinem, ritus, ac rationes ex reliquo profèquamur,quattuor nanque anguliseoruni dimenfîodefîgnabatur.Nam amp;nbsp;fâbrorum multitude amp;■ ferramento-rum copia quæ vfus extrudionis polcit lèquitur exeteitum, 8ô interior quidem parscaftrorum tabernaculis diftnbuitur, ambitus autem eorû extrinfecus mûri faciem præfercbat,ordinatis ctiam turribus pari fpatio difpofîtis,quarum in-terualla telis atque baliftis aliîfcp machinis faxa torquentibus, omnibûfque in-ftrumentis miffilium complent,vt cunda fcilicet iaculorum genera in promptu fint.Ex Omni denique mûri parte,quattuor portas ædificant,tam iumentis adi-tu faciles, quàm ipÉs fî quid vrgeat intro currentibus latas. Intus autem caftra vici fpatiis interpcfîtis dirimunt,mediàque caftrorum tabernacula collocant,8i inter hæcimperatoris ac ducis maximi mediu tcmplo fîmilimum,vt quafî repen tina quædam ciuitas exiftat, forumque amp;nbsp;opificum ftationes, fèdes militum, primatibus ordinùmque principibus, vbi fi qua fît inter illos ambiguitas iudi-cetiipfe veroambitus,omnia quæ in eo funt,raultitudine fîmul amp;nbsp;fcientia,8i fiabrican

fabricantium opmione quum opus eft dido citius comniunitur qui Ci res vrg( at,foflacxtrinfecus cingitur deprefla cubitis quattuor,parique fpatio law- Ca-ftns etiam iic munitis aut muniendis armata cuftodia deefle non debet. Numerus cobortis extiniatione nunquam inferior, per fingulas portas fi periculu iffl-jnineat ducis arbitrio augctur,hicp per vices quaternis bons die noéiùç fibi ccdunt-Horarum autem diferetionem Veteres aqua vmbra denunciarunt,S^ ad pofterosin bunc modu nofeenda tranfmiferunt.Duo nan^ ilbs vafi aenea,fiue vt Clefbius Alexandrinus primum inftituit.ex auro per fora ta,au teX gema 'terebrata: ea enim nec terGtur perçu flu aqug,nec fordes recipiunt vt obtu rtntur. Non vbique tarnen ca vfui ; nam alibi alteri fundus erat in modmu de-pfydrg foratusjCt quod erat integru vacuu fubiecerut, pleno aqu^ altero fupetp® fito, : alibi iuperioris vafis vacui fundus erat fimili modo perforatus, alteruquod fubiecerut integrum ac aquæ plenum,altero fuperaddito 8^ aquam contingen-te.fed aquæ nieatu ante binc inde munito , quæ vbi primum coepit furfuni vel deorfum cmergere,vel effluere,velinfluere,mox munitione fubducla pmifcnint influere vel effluere, fluxitque in nodisipfius 8c fequentis ipfiusdieifinem que id vfl^ ad principium nodis lecundgtficfibi menfura temporis in jllo fluxu fufeept^ quantitatepofuerunt,ac in partes quasxii.fub fida dimeuf®' -Oc diuifa decreuerunt in ipfo dclo conftituere, 8^ diuiflonibus annotaucrc,vt certi eflènt borarum numeri,in q^uos cas ingredi, morari amp;nbsp;cgredi nunciai'f^^' Tunc^ poft Aegyptiorum retro maiores quos coftat primos omnium 6^ temporis momenta ferutari amp;nbsp;aufos metiri, flue Horus ille fucrit 1cm appellant, amp;nbsp;vnde horæ didæfunt,fiue quod Horus Apollo flt quipræ^^' ;; teris boras inueniflè perbibetur , Scipio Naflca collega Lenati pfi*

mus apud noftros aqua diuiflt eas æqua nodiu ac dierum id^ horologium in bunc modum fub tedo dicauit Annovrbis quingenteflmo quadra-

Mbrarum autem rationé apud Græcos Anaximenes MïIefiusTha-leus difcipulus inuenit,pnmustt horologium Lacedæmoniis often-dit: hgc ipfa ratio interdiu,modo horofcopi inftitutio dîe nubilo nô vacet,per folem internofci maxime potent,fi in loco piano ftâs quif. piam dqrfum contra folis reftitudinem pofuerit» fui^ vmbram corporis pedf busmetietur àxxiiü.die menfis decembriscum ianuario inchoando,in quo eft numerus in fua bora prima,amp; in décima pedum xxix ^Nam decebrem cum ia nnarioin Boris caufa dilpar adiuxit, cum linea fimili alter augeatur,alter vero decrefcat.Nouembrem 8^ februarium ratio tempon's per boras duxit gqualiter. Odobermartium concordibus vmbrisafciuit, parem fibi fecit i.feptembris aprilis dies horis fimilibus conferuntur,auguftû maio par folis eurfus'æqua-bit, iuniusamp; iulius borarum fibi aequa fpatia contulerunt ; vt de fingubs menfir! bus in huiufmodi circunfçriptà numerorum defcriptione conunetur, / \

Ac horarum vKifljtudjnc vigilum fors fucceffiue per omnesæqua-l/tcr currat,in hosacerbiffima fandio vt qui loco qualibetcaufacef-ferït de medio tollatur: 3l. die quidem proportis armatæ ftationedif pcnuntur, node aute per caftella vigilare lt;moamp;eft,fedamp; præter pub-Iicas cuftodias aliquot in caftris difpnerc ,nonlt;rit inutile,ne quid tedi facino-ns admittatur . Brutusenim ex captiuitate Græcorura-quum pernotosfibi vigiles euocalîct totum excrcitum fnu in caftra Græcor.umJnduxitjbofléfquccó’ fècit: ideo.prudétioribus confuetû fui vt circitores caftris præficerêt, quosobm circuitoresappcllabant,qui vigilias circuirent ac renunciarent,fîquôs immerfe rit culpa vel aliquando per le vigiles reuilcre. Tir us Hierofolymorum obfidio' ncprimam vigiliam nodis per caftra caftellorum fpaciacircinésexplorabat: Iccunda lecûdo à (è principi Alcxandro permilerat, tertiam agmmum ducibus. Alcy biades AthenienGs ciuibus fuis à Lacedæmoniis obfefTiSjVeritus negligcn* tiam,vigilû bis qui in ftationibus crant denûciauit, vt lumem obferuarét quoi node

node often fur us effet ex arce, 8d ad confpedum eius ipfî quoque lumen attolle-fent, quo munere qui ceffaffet, pcenam paffurum ; dum fob cite itaque expe-ftaretur fignum ducis,peruig]Iatum ab omnibus 8ó fufpeélæ nodis periculum Cüitatum eft.Iphycrates Athenienfium dux, quum fubaduentu hofhû ipfe vi'-giliascircuiret, vigilem quem dormientem viderat teb cufpide perfodit, quod inclenréciusFadum nonnuibs increpantjbus,Q.uaIem inueni,inquit,taleni reb-qui.His itaque omnibus fimul fomnum amp;nbsp;excubiarum amp;nbsp;vigibarum tempora Huccinæ fîgnificêt,nec quicq præter ordinem fine ducisgeratur ediclotfummo niane officiis ^ rebgione ce.*ebratis,mox milites ad centurioncs,ad cbiliarchos illiveniant,cum quibus ad fummum omnium ducem vniuerforum ordmum principes,quibusille fîgnadet, alia^ pro negotiopræccptapcrferéda fubiedis, quæ cuin in acie tuerinc recognoffant: vt fi res exigat incurfibus,item^ reuoca tionibus vniuerfi obfecundent pareant. Signum ab imperatore dandû quod déférant fiibiedis,quod nemo non Iciat in ordine conftitutus,nemo feiat exter-’ins,eiulmodi eft,quum quid memoriter tenédum indicitur, vti in befto Manï, ^ardeus:in Syllæ,Apollo Delpbicusun Çæfàris, Venus genitrix : Græcorum Chriftianorum Kyneleefon amp;nbsp;alia atque alia, prout cuique vifum eft:id enim ftuo fe hoftibus difcernant, maximi vfus in bellis eft, fine in luce pugnetur, fiue m tenebris.Nam fi hoftis in armis domefticis latere velitffgnum interrogatus Focium vel hoftem illico fè proditud abï fymbolum vocant, prabati audore? F-iuius Maro tefferam.

Legationes cum hojtibutpagenche funt,quaîes effè debeant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. V.

Egationes cum boftibus fi agendæ fint, illud animaducrtendum,vt L bi mittantur qui aftu vel multarum rerum cognitione hoftium late-atqueconfiba metiriqueant.Scipioenim Aphricanus occafio-^®^^âne mittendæ ad Sypbacem legationis capto cum Laelio feruorû ha^ bitu, tribunes centuriones eleâiffimos ire iuffit,quibus curæ effet regios viros inlpicere;qui vt liberiuscaftroiûpofitionem fcrutarentur.equû de induftria di-niiffumtanquâfugietem profecuti, maximam parte circuierunt munitorum: quæquum nunciaffentjincendio conftâum eft bellum.Itidem Cartbaginenfes Biilère qui per fpeciem legatorum Romæ morarentur, exciperent confiba Ro-nianorum Cato autem Cenforius poftqua tres in Bitbyniam legati Romæ de-bfti quorum articulari morbo amp;nbsp;podagra vnus,capite alter vulneribus confof-lo,tertius vecordia laborare videbatur,ridens,Populus rQmanus,inquit,Iegatio nem mittit,quæ nec pedes,nec caput,nec cor habet. Apud eû populum autem legati fi quando incogniti venire nuciabatur,primo quid vellet ab exploratori«? busrequirebât,poftea ad eosegrediebaturmagiftratus minores,8c tunc demum fenatus extra vrbem poftulata nofcebaf.amp; ita,fi vifum fuiffet, admittebantur, dua cautionc confultatlonej cum hojhbiii habrndif. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. VI,

I autem confultationes hoftiu admittendæ funt,qua cautione id fie-Ariouifti Germanorum régis monemurexem-plo.Hi enim quum occurriffet dies colloquii vtriulqueconfenfu in-di(fta,placuit equitatu tantum armato conuenire.Cæfar quum falu-

tem fuam non omnibus committcre vellet, Gallis auxiliaribusequis fubtraW milites eis legionarios dccimæ legionis, cui maxime propter virtutem connût bat,impofuit,hos ducentis paffibus ab Ariouifti prgiidiis in tumulo collocans, vt ex equis colloquerentur, pari quo(^ interuallo aberant équités Ariouifti:vlgt;i veto inter loquedum, Cæfari nuntiatur Germanos adequitare lapides^ in fuos coniicere,loquendi finem fecit,fe^ ad fuosrecepit. Nam amp;fifinevllop^ riculo decimæ legionis præftantia Hoiles fuperari videret,a fuis tarnen pr^luiui committendû non putauit,ne poflet dici puliis hoilibus à fe per fidem in collo-quio circuuentos.Cailfisitem 8^ loco et manu munitis,fiex confultationefinii liter cum hoilibus agendum,iapientis ducis eife ilatuo, ne fe incaute ilHs ingc* rat ad loquedum. Agrippa enim rex cu Gamaléiîbus de traditioneloqueretur, Vefpaiiano iubente,ad dcxtrum cubitu lapide idus ægre de medio fublatusdl-Titus quo^ ad Hierufalem,quu putaret lud^os hominis gentilis orationc poflc fleólijofephum miiit oraturum,qui grauiterin capiteab eis fauciuSjuifi matH' re ah ipfo Cæiare in cafira iubreptus f uiilèt,oppetiiiïèt.

ArmorumhoJKlium ratio h^benda. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap.

Dhuc arniorum habendaratioieorum enim habitus plenT^gf^’^*' bus alio at(j alio tepore noxius eil,vti Numidis haftilia teloruin,^ux manu fine amcntis intorqueri folent, pluuiis ingruentibuslubnc^^*^ per hoc inutilia fiunt.Scuta etiam qug elephStorum corio cxtetoat' quedurato habilia amp;nbsp;tuta geftabat,quorum ea natura eft vt acceptuimbretan qua fpongiaebibant,ac per hoc intradabilia repetinopodere fiant,quiacircun ferri no poterant,defendere nequiuerunt.Orientales qui maxime iâgittis cóficiunt,oderunt ventos amp;nbsp;imbres,qui inter illos pace eife cogunt. proindeP* Scipio in Lydia quu die ac node imbre cotinuo vexatu exercitu Antiochi W-deret,nec homines tantfi aut equos deficere, veru arcus quoqj manantibusner-uis inhabiles fatftoSjCohortatus eft fuos vt fubfequeti,quaqua religiofo, die com-mitterent prælium,quam ièntentiara iècuta extemplo viétoria. eft.

Multitudo partiit j])eââda,quiairtaximiexercitus praeter homittit opinionëamuthnif fuß

Vrfus in multitudinepartiû difciplinæ ftudium vel ratio vtrinçaw maduertéda,ne pugnantibus Sé difciplinæ tenacioris militibuVude indoélam multitudinem mifceas,putâsin vniucifo exercitu,Xer-xis exemplo,belli robur côCiilere.Hic enim pr^clarus Afix rcx cu ar-matorum fcptingenta milia Perlàrum,trecentâç de auxiliaribusprêter claflèm maximam vix(^ credibilé habuiftè narretur,meritôque inopinatoexercitui vix ad potum flumina,vix terra ad ingreflum,vix maria ad curfum,cælum ipfum vix patere fagitds putarctur,huic ta, incredibili téporibus noftris agniini,cuius numerû nunc difficilius ett aftrui q tûc fuit vinei, Leonidas rex Spartanorûcu quatuor milibus hominû in anguftiis Thermopylarum obftitit,triduo côtinuo manu conferens : quatriduo deinde cum iugi bello videret hofté vndi^circu-fundi, dimiflis ibeiis auxiliaribus vt ad meliora le tempora relèruarcnt,horta-tus Spartanos fuos admonet de gloria plurimum, de vita nihil lperâdun],neç expeâandum,vel hoftenijVcl dié,ftd occafionc nodis perrumpenda caftra,coni mifceda

nn’fcenJa arma,conturbada agmina fore,nüqua^ vidores honeftius g in caftris hoftiuni eflè perituros.Perfualit igitur plus fe patriæ debere quam vitæjac mori malle cum gloria q fupcrefle fine.Mirum diflu,lèxcenti viri caftra ièxcétoruni militum irrupeiunt.Poftremo inter Prägern cadaueru aceruos,inedia,vig]Ii-is,8i labore longaecædis fefli,cu duce fuo multo cruore graues inuidi gterna vi uentcsgloria, cecidere. Xerxes vero eo tumultu terreftri ac perturbationc terri-tus,amp; à Themiftocle nauibus quibus omne mare complcuerat fpoliatus, inco-gnitusamp; fauciusfugitznec aliter fane,vt Satyrusinquitjq vna naue cruétisflu-ftibus,ac tarda per denfa cadauera prora.Xerxes indem à trecentes Lacedæmo niorumad Thermopylasvexatus,cum vix eos confecilTetjhoc fedeceptum aiç-bat,qj multosquidem Homines habebat,viros auteni difciplmæ tenaces nuljos, vcl qpauciores-.a xiiü.milibus Græcorô,qui numerus in auxilüs Cyriaduerlùs Artaxarxem fuit,centum milia barbaroru fupcrata funt ..Cyrus bello aduerfus PerfaSjXiiii. milibus armatoru immenfas difficultates fuperauit- Alexader Macedo,xl.milia hominum iam indc à Philippe patre tantæ difciplinæ aHuefecit, vtterrarGorbem aggreirus,innumeras hoftium copias fuperarit. Primo naniç, cætcrisomiflis,Alcxandri cum DarioregecongreHu,fexcenta niilia Perfarum inacie fuere,quæ non minus arte Alexandri fuperata,quàm virtute Macedonu tergaverteruntjn exercitum Alexandri cxx.equites,et ix.tantüpeditcs defuere. Secundoprælio à Dario cum ccc. milibuspedituS^ centum milibusequitum mAlcxandrum pugnacomittitur,quoad Dariusfugeretamp; Perlarum cædeslè cuta:ibi enim tune peditu odingeta milia,equitum x.milia cæfa funt,capta au temxl.miliafuerezex Macedonibus veró cecidere pedites cxxx. équités cf inter captiuos caftroru, mater amp;nbsp;vxor,eadé^ loror,amp;^ filiæ duæ Darii fuere, quaruni redemptionem Darius tum etiam oblata regni dimidia parte non impetraflèt. Tertio cunâis Perfarum viribus fociorum^ auxiliis contradis,bellum inflau-ratfpepacisamilfa,8^ cccc.milia peditum amp;nbsp;c.miliaêquitu Alexandroab Ae-gypto reuertéti apud Tharfum bello opponitzfed Darius poft anceps diu prgH urn cum vinei fuos videret,mori in bello para tus,per fuafu fuorum fugere com-pulfus eft; quo prælio Afiæ vires amp;nbsp;régna ceciderunt, totus^ oriens in poteftate Macedonum elfe cœpit imperii : at^ ita attrita eft in hoc bello Perfaru omnis fidutia,vt poft hoc rebellare aufus fit nullus, æquo^ animo Perfæ poft imperiu tot annorum, iugum lèruitutis acceperuntzin tanta malorum mukitudine dif-ficillima didis fides,ttibus prgliis totidem^ annis quinquies decies centena milia peditum equitum^ confumpta,amp; h^c quidem ex eo regno illis^ populis vn ‘ delaante annos no multos pluresdecies nouiescentena mihaprofligatareferu-tur.Epaminudas Thebanorfi dux quatuor milibus hominfi,ex quibus quadrin genti équités erant, Lacedæmoniorum exercitum vigintiquatuor milium peditum, equitum mille fexcetorum,vicit.Mylciades Athenienfium dux in pau-cis fuorum omnibus Perfarum copiis occurrens, prius hofti cominus hæfit quàm poftet fagittarum idibus propullàri ; I’taquc in xi. milibus fuorum, ducenta milia Perlarum occidit. Lucullusin Armenia cum decern milibus peditum Si milk equitum aduerfum Tygranem, qui centum quinqnaginta

milia hominum in expeditione haberet, neniine illorum (uorum impetuni fu-ftmente dum illos fugat,Romanos quinq^ læto interceptos amifit,hoftiurn vero fupra cetum milia occidit. Ide Lucullus tralgrcflus Eufratem 8ó Tygrini cum Mithridate Si. Tygrane cogreflus minima fuorum manu magnum numerura hoRium occiditjtriginta milia. hoHiu in eo bello cæfa referuntur.Tygranes vix cii ci.equitibus aufugit,diadematc ne agnofccrctur abiedo.Fabio Maximo,De do Murena coIT.quatuor fortilTimi lloretiffimi^ Italic popuIi,EtruIci,Vmbn, Samnites amp;nbsp;Galli in vnum agmé fœduscp conipirantes Romanos deletecouan funt.Cum^ cu Samnitibus Si Gallis bellu inirent, Si in eo hello Galloru impe* tu Romani premerentiir,Decius conf.occifus eft.Fabius cum magna Deciang partis ftrage vicit,eo prælioxi. milia Samnitum Si Galloru cæfa.Romanoruve rd (eptem milia,ex Decii tatummodo parte qui occifus eft referutur.Fuifleaute abf^ Etrufeis SdVmbris quos aftu Romani bello auocauerut Galloru amp;nbsp;Sam-nifum peditum cxl.milia Si cccxxx. equitum vcrdxlvii. milia Eiuiusrefert,amp;^ carpentarios mille in armis cotra aciem ftetifle Romanam. A Romanis aduet' fus Mithridatis exercitum in minore Armenia quadraginta milia hommuea^ fa vel capta fût,Romani vulnerati mille,vix aute quadraginta interfefti. manisitem penes Metaurum flumen viflus eft Hafdrubal caputqueeiusaDj^ Hannibalis caftra proie(ftum,de^exercitu fuo fex Si quinquaginta niiliaocc*' fa:capta autem quinep milia 8^ quadraginta cum ab exercitu Romanorum ciorumcp odo ferme milia cecidiftent. Cum Teuthones Si Cymbri ItahæP^^quot; na peruafiftent, MariusSC Catulus aduerfus eos mifti ita pugnarunt,vttant3^^' que terribilis multitudo minima Romanoru clade, fua aute vltimainternitup none cæderetur,cl.milia eoru tunc in bello c^fa,quadraginta milia capw diel’' L. Aemilio Catullo, C. Accilio Regulo coff. formidine magna confteriiatus fenatus defedione cifalpinp galliæ,cura etiam ex vlteriore gallia ingens adueH' tare exercitus nunciaretur maxime Gerfatoru, quod nomé non gentis fed wef' cenariorum gallorum eft,ita permoti confules totiusitaliæ ad præfidium rii cotraxere vires,quo fado vtriufque cofulis in exercitu odoginta milia torum fuiffe referuntur, ftcut Fabius hiftoricus qui eo bello interfuit menions demandauit,quæ nee faltem tanta quanta eos terrere debuit, cæfa fui parte,w-gerunt, nam tria milia eorum tunc interempta hiftorici tradiderut,quodideo ignominiofius turpius^ eft tarn paucis amifl’is tanta agmina diffugiffe. Sylla poft partam Athenienlium vrbem cum Archelao conflixit.cx.railia cæfa,viX decem milia fuperfuiffe referuntur,bac comporta clade Mith rida tes ledliffiiaia fe ptuaginta milia militum in fubfidiu Archelao mifit ex A fia . Secundo prælio fèxaginta milia ex his interfèda funt. Tertio bello omnes copip quas Archeb* us habebat extind^ funt,nam viginti milia militû eius in paludé pulfa quu Syl læ fidé implorarent infatiabili vidoris ira interfeda funt,totidé^ alia in flume .coada ac necata,reliqui mifèrorû trucidati funt.Prqfodcs Perfa dux belli exercitum maximû ad cc. milia hominû coëgit, caftrif^ in finibus Cadufîorû poG-tis Arfèum Medorum ducem fè aduerfus cum odingentis milibus hominum profedum pugna inita fuperauit,ad quingenta milia interfedis, reliquos extra

Cadunorû fines abigés bac vidonainfigms à Cadufiis rex creatus in Mediani tranfit^ mniç prouincia vaftata magna glon'am affecutus çft. Crotonienfès Ita liælt;]uôdam potéciïTimi populi, bello funt à Locréfibus fufi, militum ilbs ccntûuiginn milia,hisno milia xv. modo eflent.Heraclianus cui imméfam fan’s incredibilé clafièm nauiû fuiflç perhibent, quippc qui tûc tria milia fcptin gentashaberet, que numerum apud Alexandrum magnû vel quenquaaJium regem prêter Xeme fuiflè hiftoriæ no ferût,fimul vt cum agmine militû ad vr-bem pergés littorc egreflus eft,occurfu comitis marini territus,amp;^ in fugara ver-fus,arrepta naui folus Carthagineni rediit,atque ibi conto militari interem ptuseft.

ObfelJorum exptordndti ßult;Ü4. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. IX.

Nobfèflîsitem ftudia multitudinis exploranda, fi cnim diflènlorum partes intercidant auditus, aperitur viro forti,dum trepidant,ait ille, nullo firmatæ robore partes Toile moras femp nocuit differre para tis. Titusproinde dû Tariebeas bello fugaflet in ciuitatenijtegreflus aduenas cum indigenis diflidêtes audicns,mox armato milite ciuitatem ingref-fusobtinuit.Itidem fi ad deditionem ofFeratur afienfusjcauendum nelententia plurimorum in dolo obtineat,P.Licinii proconfulisexemplo: nam quum pages fub fpecie dedirionis oblatos accepiflèt, qui in poftrema recepri acie collo-cati funtjRomanorum terga ceciderûf.proinde Cæiàr nunquâ dedititüs credi-dit, nifi armis obfidibus^ traditis ; ipfis ex nobilioribus leâis veluti filüs aç fratribus principum, numero pro amplitudine loci plerunque ad quingentos, qiioamp; fidutiam hofiibus adimeret fibi munimenta conquireret.

dÿid ägendumß oppugnari caflra conl'utgat. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. X.

Eloppugnari caftra varia forte plerum^ côtingat,qua id ratione fiat borû monemur cxéplis. Scipio Aphricanus aggreflus byberna Pce-inorum,caftra atquc munitiones noflecocubia fecit incédijPceni tre-Jpidi quum cafu ignem accidific vcl affuilîe putarent,inermesad ex-tinguendum aduolarunt,qui facile ab armatis opprefli funt, in vtrifquc caftris xl.milia hominû igni fèrroque confumpta,capta quinque milia, duces ipfi mi-ferabiliter adufti ægreeffugerunt. Craflus ex ducibus Cælaris hofiium caftra bac arte expugnauit, Ipfe in Aquitania res gerens,quum aduerteretboftes con-fuetudine rei publicæ,Ioca capere,caftra munirc, cômeatus luos includere, non cunftâdum pftimauitquin pugna decerneret:bac rc ad confilium delata,quuni omnesidem fentirçnt,poftcrû diem pugnæ conftituit; prima luce produétis co-piisauxilia in mediam aciera conie(ftauit,ficq5 acie inftituta,quid boftes confibï caperentexpeâabat : illi etfi multitudine lua 8i Romanorum payeitate tutô le diraicaturosarbitrarétur,tutius taméclTe rati lunt,obfeiris vns,cômeatu interclu fo,Gne vulncre viâoria potiri*.quôd fi fe Romani reçipereCcepiflent,firmiori ani mofub farcinisadoriri cogitabat.Hacrcpccpta,Craftuscum boftiûcunflatio-nefuosalacriores effeciflèt,ad boftiuni caftra contendit : vbi quum alu foflas complerent, alii telis coniedis boftes repellerent, auxiliares quibus non mul-tura confidebat, lapidibus tebfque fubminiftrandis amp;nbsp;ad aggerem cefpitibus M iii deferendis

deferendis conftituit,quum his intenâeret, équités^ Craffo rcnunciarcnt,nô ea-deni diligetia ab decumana porta caftra munita,illi Craflo iubéte, ediiclis quatuor cohortibus,quæpræfidiocaftrjserant,in hoftium caftra peruenerût:quum que belluni anceps effet, amp;nbsp;vitro citroquefen'rentur,hoftéfque per niunitïoncs eiiciéces fugain peterent equitatus eos apertis campis confedatus ex honunum mibbus quinquagmta vix quartam partem reliquic. Propter buiufmodi cafus, ammaduerto Cæfarem fans cauiffe,nc caftrorum muninom'bus amphoresvn-quam latitudines includeret, quàm Cuis copiis implere iuificcret:. Eidé vna con fuetudoetiam fuit, nunquam caftra deferenda effe,nifî cum munitionibusef-fradis, hoftes vallo prohibere non poffent: aft eruptio quado neceffaria fit ,GaI ba eiufdcm Cæfaris dux, documentum nobis fit.Hic cnim quû ad radices AJpi um hyberna caftra locaflet, commeatus caufa plurima pars fuorum abeflèr, Galh lubito Alpium culmina occupare cœperunt: Rebus cognitis,Galba con-cilio conuocato perquirit,placet interim rei euentum experiri,amp;caftra defcndc-re. Tune figno dato, hoftes ex omnibus partibus concurrunt : hi quuni primo integri vinbus,amp; qua parte caftra nudata defenforibus erant,concurrcntesauxi liurn ferrent -, tandem hoftium multitudine, fuorum paucitate, languidiores effeffi funt: valium hoftes feindere, foffam complete cœperunt, vt res ad extremum cafum perduci vifa fit. Primorum ordinum principes ad Galbam conue mentes,cxpcnri extremum remedium luadent, atque eruptione pugnare: cipes fuos fubieélos centuriones faciunt vt pauhfper miffa tela excipiente ex labore reficiant-.poftca verô figno dato, atque omnibus portis eruptione fo-da, nulla fui colligendi facultas hoftibus fuit.-ied circunueti omnes,fufi^ funt. Romani verô le incolumes receperunt. Aemilius fimiliter Paulus vniuerfis Ly-guribusexirnprouifoadortis caftra eius, fimulato timorédiu militemconti-nuit: fatigato deinde iam hofte,à quatuor portis eruptione eueftigiofada,lira-uitjCepit^ Lygures . Tituriusquoqp Sabinus aduerfusamplum Galloruniex-ercitum continendo militem intra muniméta,qgt; metuerit,fufpicionem eispræ-ftitit;cuiusaugendi caufa per fugam,mifit qui affirmaretexercitum Roniano: rum in defperatione effe, acnon nifi de fuga cogitate. Bar ban’ oblata vidonæ fpe concitati, lignis onufti, quibus foffas implerent, ingéti curfu Romanorum caftra petierunt. Vnde in eos Titurius vniuerfas immifit copias: multisque Gal lorum cæfisjplurimosin deditionem accepit.

auté hoftilispars fuperior fit,rebus labentibus, amp;nbsp;in fugam vcrfis,ma sÉJturo confiho fuccurrendu eft. Sertorius enim à Q.Metello Pioacie pulfus, quum neque fugam fibi tutam arbitraretur,mihtcs dilperfiisabire iulTit, admonitos in quern locum vellet cóucnirc. Viriatus dux Lufitanorum Romanorum copias, locorumque iniquitatem euafit, cade qua Sertorius ratione fpar fb exercitu primo, deinde colIedo.Tryphon autem Syriæ rex vidus,per totum iter fugiens pecuniam fparfitteumque fedantes Antiochi équités morando efhi

git.RexItem callidus Mithridates, Romanæ^ auarinæ gnarus, quu fcquentes moraretur, fpargi fimiliter à fugientibus fareïnas SC pecunias iuflit.M.Marcellus cof .quum in manus Galloru mcidiflet, onwiaque intefta videret, in medios hoftium irrupitrquihusinopinata audacia exterritis,regem eorum occidit,atlt;^ vbi Ipes falutis vix fuerat inde maxima Ipolia reportauit.

Carthagineniès quum Syra jculanos graues infeftófque paterentur, ab Athenienfibus auxilia im-petraueie. Athenienfts magnaclaffe inftruâa Lyfia amp;Lamacho dii cibus tantjs viribus Sicilia petunt, vt fuffragia fua ipft timerent: duobus prg-liisfecundis fucceftibus faftis hoftes in vrbem concludunt,amp; obieda clafle terra mariç cingunt. Syraculani fraftis feflis^ rebus, auxilia à Laced^moniis pe tunt,aquibusmittitur Gylippus lolus quidem fed in quo omniu præfidiorum inftarprækrebatur , qui veniens vt audiuit inclinatum iam belli ftatu, auxiliis fontraftis opportuna hello præoccupauit loca: deinde duobus prælns vilt;ftus,in tertio Lamachum congrefiu occidit,hoftes in lugam vertit, locios ab obhdio-pelibcrauit. Athenienftsnauali certamine congrediparant. Gylippus claftem inftruftam à Lacedæmoniisaccerfit, auxilia^ fociorum. Athenielesprima có-greffione vincuntur, caftra cum omni petunia publica vel priuata amittut.Sic Gylippus Optimus dux licet bis viftus, nec ammo tarnen confternatus, nec fra-dusjin ftatû optimû res reduxit:8ó fi quidé viribus dilTipatis, nulla manus hello fuperlît,hoc ipfum fociisrei gerendæ occafionem offert. Ariftonicus Afiæ rex Lcinium Craffum cum niultisauxiliorum copiis hello obtinuit. Huic Craffo Perpenna cof.fucceffor veniens Ariftonicum recenti vifforia exultanté,impro-tnfobelloadortus,nudatum omnibus copiis in fuga vcrn't.Cum^ Stratonieen vrbem ad quam ille confugerat obfidione cinxiffec, cruciatum fame ad deditio-nem coegit.

Frum fi hoftes bcllo fine munitionibus pulfi fuerint, omnino inftan-dum erit ad reliquias coepti prælii confumcndas,vti Marius qui deui élis prælio Teutonicis,eorum reliquias quia nox bellum circumuene rat, continuis fubindc circunfèdens clamoiibus,pcrpaucis fuoiu per-terruit, infomnémquehoftédetinuit, ex eo affccutus vt peftero die irrequictum làciliushcftilem debellaretexercitumiinfinita hæcnegligentibus damna côti-gere. Ethiuscof.Romanusdum Hunnorum cetum odoginta miliavniusdiei ^uota parte prcftrauiffct, facillimumque fibi foret reliquos conficere,bellû con-lilionimisimprudenti diremit,ac totiusGalliæexcidium hofteimpunito reli quit.Par huic Pompeio contigit, quo fibi ipfi morte confciuit. Nam cum Cæ-far Torquatum eiuslegatum ,iegionem^ vnam vt expugnaret aggreffuseft, hocpericulo fociorum Pompeius cognito,omneseô copias contraxit,in quas fe illico Cæfar pmiffa obfidione conuertit.Torquàtusautem è veftigioprorûpens auerfum infècutus eft : ita Cæfaris militesancipiti periculo ternti,ipfo Cæfàrc fruftra

fruftra obfidentc fugerunt,€uafit tarnen Cæfar, quia nofte interuemente Pom-peius prolequentem reuocauit exercitû,qui Cæfaris teftimonio vidor tune crat, cuni diceret, Erat hodie profedo vidoria apud hoftes, féque tantum ca die ab eispotuifle luperarijG vincendi gnarum ducem habuiflent: deni^ dilapfuscon tradis copiis eum Pompeium Pharlalicis campis viciflèt, fiigientem infccutus £ft,protinùfque obtinuit.ln omnibus bellorum negociis fèmper in confumnia-tionem intendebat,nil adum credens cum quid fupereflet agenduimiplenanç cum Heluetiorum trecentaqumquagmtaodo milia bcllocecidifletjccntum tri-ginta miha qug fuperfuerant nulla nodis parte ïtinere intermifTo, die quarto in fines Lingonum peruencrunt, cum Romani propter vulnera occiforû fepul-turam triduo remoratifuiflèntjCpfar ad Lingonas literasnunciûmquenulîtnc cômeatu, né ve alia rcadiumétoilliseflcnt:qui fi iuuiflèntjfe eos hoftiûlocoba-biturum.Iplèautcm triduo intermiflb,cum omnibuscopiisinfecutuseft.Helue tii rerum inopia addudi, deditionem fui obtulerunt, atep ad pedes Cæfaris ob-ortislachrymisprouoluti pacem petiere: quibuscum obfides armâque trader« præcepifletjdum ca conquiruntur node intermifia fex milia difFugerunt,quqs iUcinlecutushoftium numero habuit, reliquosin deditionéaccepitac fuislocis refticuit.Idem cum Belgasbellofugaffet,illiin finibusfuispugnatuii doniurc' uerti flatueruntiquibus fecunda vigiliaprofedionem parantibus,Cæfarveriws infidias,quôd caufam nondum cognouerat,cxercitucotinuit.Prima lucereaO exploratoribusconfirmata,cquitatum præmifit qui nouiflimum agnienniora* retur,ipfe cum inftrudislegionibusinlecutus,tantam multitudincm intercniif» quantum diei fpacium fufficit. Mox antequam hofies le ex fuga reciperent in fines eorum progrelfus,fine difficultate vlla munitiones eorum obtinuit • OniD’ Galbadeuida cum quædam ciuitates belli confiliarcnouare nuntiarenturd^ eorum finesexercitum traduxit,repentinoeiusaduétu accidit vt priusabcqui' tatu opprimerentur quàm diffugere in oppida poflent.Nam amp;nbsp;illudincurfon^^ fiernum nuod incendiis ædificiorum fît, Cæfar cdido fîeri vetuit, tum

O 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

caueri non pofîet,ac ne pabuli frumentique copia defîceret. Itaque Cælaroffl' nibushoftium confilüs, magnis itineribusaduolando contendcns,occurrebat, nec dabat vlli ciuitati fpacium de aliéna potius quàm de domeftica faluK^^g^ tandi. bac celeritate 8^ fidelesamicos retinebat, amp;nbsp;dubitantes terrorcadcondi-tiones pacis adducebat.

Non elfe multoru dutu fentttia,perÛMciter neq; omnino uf^ue ad perniciem fu^ientihui inJÎAni»

Contra verô non eflè etia m pertinaciter neque omnino vfp ad perni riem boftibus inftandum,multorum ducum fententia petfpicau^^' NanqpM. Liciniusfufo Hafdrubale,hortâtibuscuquibufdàvtbo' Hem ad interemptionem vf(5prolêqueretur,refpondit, Aliquivtla

perfîntquidc vidoria. noftra boftibus nuntient necefleeft . Scipio ApbrK^' nus diccre folitus cft,hofti non fbJum dandam viam,fcd etiam munienda Pyt' rbusquo^ Epirotarurii réx inter cætcra præcepta imperatoria memoriae pro didit non effe pertinaciter ne^ vfi^ ad perniciem fugiétibusinftaturosviftores, qüod ftratagcmatis genus Si ab ipfo, 8d ab aliis etiâ plerif^ clarilfirais ducibus iuex

in expugnandis quouis modo hoftibus obferuatum inucnio upfecmmcum ciuitatem quandam accepiITet claufisqueportisex vltima neceffitate fortiter diniicantes eosquimclufi erant animadiiertififet, viam illis ad fugam dcdit. Hannibal cum inclufi Germani ad Trafimenum acernmc pugnarent,dedudis fuorum ordinibus abeundi facultatem reliquit,abeuntes^ line fuorum cæde Sgt;i. fanguineftrauit. Agefilaus Lacedaemonius aduerfusTIiebanos cum acie con-fligeret intellexiflèt^ hoftcs locorum conditione claufos ob defpcrationem fortius dimicare,Iuorum ordinibus aperta Thebanis ad euadendum via,rurfusin abeuntes cotraxit aciem,amp; fine iadura fuorum cccidit. Aduerfos ob defperati-ncm fortius dimicare fuos ponté irrumpcre prohibuit,cum docuiflet fatius elfe eumexpelliab Europa quam cogi ex neceffitate pugnare, mffit^ idem ad eum quiindicarct quo in diferimine fua res lita eilet,nifi fugam maturaret Antigo-nus Macedoniæ rex ex Aetolis qui in obfidione ab eo compulfi fame vrgeban-turftatuerantque eruptione fada common, viam fugædedit,atque ita frado im petu eoru infecutus aduerlarios fudit. Titus cques romanus amp;nbsp;cui duobus Sci-pionibusoccifis exercitus imperium detulit,cum circuuenti ab eo Poeni ne mul ' timorerentur acrius pugnarentjIalTatis manipulis ex conceffo fugæ fpatio diffii patosfine periculo fuorum trucidauit.C.Cæfar Germanos inclulbs ex dclpera-tione fortius pugnantes emitti iuffit fugientefque aggreflus cft.C. Manlius cof. cuin ex acie rcuerfus capta ab Etrufeis Romana caftra inueniflet,omnibus por fis ftatione circûdatis inclufos holles in earn rabié efferauit vt ipie in prelio ca-J nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;X

uerct:quod animaduertetes legati eius,ab vna parte remota ftatione exitu Etrufeis dederun t,amp; effufos perfecuti occurrentealtero confule ceciderunt.

^olatra hoftem effe umcendumnuVÂtnqtte rem fummo duci mdgis conuenire mordm cunâalionè^;t iiuUamminui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;feftitiaiionein ac temeritdtein. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap, xV,

®7^gJ,Cceditad hgc Domitii etiam Corbulonis conftliffiqui Dolabra ho-^^^^^fteni diccbat elTe vmcendum,quod multis non focus præclaris dudo feruantibus in fucceflum 8^ nominis fui gloria venit, amp;nbsp;Fa-^==^22^bio maximo imprimis.Nam cum aduerfusHannibale miflus nollet euin eoacie confligere, fod cundando exercitum eiustercrc, qui turn pecuniæ tumannonæ premeretur inopia, per fumma montiu iuga8^ abditos nemorum faltuscaftra ponés Hannibalem foquebatur,8é fofe è latere egreftus opponebat: cumque à niultitudine rideretur,amp;f Hannibalis vocaretur pgdagogus,id minimi pendens cogitatibus fuisatq^ confiliis vtebatur,amp;f ad amicos fepe conuerfusdi-cebatjCum fibi timidiore videri qui cauillationcs conuitia^ timeret, quam qui noftérugeret. Inluper cû de collega Minutio quoniâ hoftes aliquot proftraflet niagnus rumor effet,quafî vir effet romano nomine digniffimus, Magis fe inqt lecundam Minutü fortuna quàm aduerlam pertimefeere, paulo^’ poft cum in mfidias incidiffet Minutius 8^ fimul cum exercitu periret, vbi ipfe auxiliû tulit, turn magnum hoftium numerum perdidit,tum ilium feruauit,vnde amp;nbsp;Hannibal yidus impetu luo fradus ad fuos 8^ amicos dixifle fertur, Nunquid non dixi vobisfore aliquando vt hæc montana nubes maxima nos in campo vi tern peftatis obrueret Eodem modoaduerfus Philippu Sertorius cum transHibe-

rum amncm ad eum conflueret vndiquc multitudo, S)C Barbara turba quæfc-mate Sé fupcrbia fua cunda turbaretjuec ducis lufTum expedaret led temerita-te in boftes ferretur, pn’mura ratiombus Sé verbis inftruere eos conatuseft, deinde vt vid it eos nibilominus temere properantes, ftatuit fic eos obiicere hofti vt non omnino frangcrentur fed vulnera acciperent,fperans per hæc ipfis in re-liquum tempus manluetioribus vfurum .Gefta itaque re vt ipfe cogitauerat,op portune affuit,Sé fugientes fufeepit reduxit^ in caftra, ac paucis poft diebus vt corum mentes crigeret confblaretur^,aduocata totius exercitusconcione, duos equos in medium adduci iuflitralterum made fenioque confe(ftum,alterura for. tern Sé nitidum,caudam^ promiflam habentem:aftabat autem iuxta gracilem ilium vir magnus Si robuftus admodum,iuxta nitidu Sé præpotentem vir par-uus Sé imbecillis; dato autem figno vir ille magnus vt ei madatum erat caudam vniuer^m gracilis cqui ambabus manibus captam auellere temere ac vno cona tu adnixuseft,paruusetiâ vir præpotetisequi caudam paulatim depilabat: tan dem verb ille fruftra fimul totam caudâ trabens , fibi quidem moleftias inancs, circunftantibus verb rifum præbens defeflus eft: Sé ille paruuseuellendo paulatim fêtas,caudam equi fortis fpatio perbreui nudauit.Tunc aflurgens Serto«' us,Videtis,inquit,commiIitones ingenium plus poffe quàm vires,multâquequæ vno impetu fuperari non poflunt, fenfim paulatimque luperari f Scipio iunior cu effrenatä boftium demétiâ eflêtintuitus,dicebat tépore fêcuritaté emi • boni imperatoris veluti medici officium elfe vt ferri curatione vtatur ad poftre mum. Veruntamcn tempeftiue adortus Numantinos, in fugam vertit: cunique vidos grauiter feniores fêrrent,exprobratcs quid eos fugiflent quos toties fugaf-fentjNumantinum quempiam dixiflcfertur,Pecudes quo^ eafdem nuDceire,at paftorem alium.Proinde nullam rem fummo duci magisconuemrequàmnw ram Si cundatione,nullam minus quàm feftinationem temeritatemlt;j:lnsdua-bus maxime contrariis rebus omnes qui diuturno belloru vfu pericifllnii boc tempore iudicantur, magnis ,imo ingentibus te,Sigifmunde Pandulphe, laudbus in cælum tollunt : vtpotc qui duos florentiftimos potentiftimbfque regios apparatus mora ac ccleritate protriueris. AJpbonfum enim clariffimum din ftrifllmum Taraconenfium regem cum plurimum vigerct,8i Francifei Spbor-ti£. fbeeri tut copias primo perfêqueretur,tu pn filii fundus officio,focerum gen tefquc eius omnes intra munitiones pbani fortunæ Sé mœnia pofîtis caff ns reel piens,id mora cundandóque affecutus es,quànquam boftes portas vrbisfæpenu mero excurrerent, obfcfloque fimilis viderére,vt Sé foceri tutela fueris,8i buiuf-modi vires regis conatûmye omné fapiétia tua Sé animi magnitudine faciliter eluferisjSi irruptionc tandem in eum fada,ex Piceni finibus exegeris : eundeç quinquennio pbft Regem,Populonia cxpcditione,Iôga Sé graui illius nietatione aggreflus,non armis Sé gentibus, fed armorum vmbra potius,igniuni nodur-jia fîgnificatione illucefcentium,tranffugarumque crebro rumore nuntiatium, auxiliorû populoru^ totius Hetruriæ tecû,ne id oppidû dederetur, côfluentiu, forti denique Sé animofà repentinàiÿ tuorum mibtum cruptione muros haben tem exultante^ iamiam Sé fpoliantem ,vno, vt fie dixerim. non toto incurfu, more

niorcfulminis obtriuifti,quôd vno eodcm^ mometo adiuifti, pe.rcuflifti,abfcef fifti : nec vana de te prædicatio eftjregem abs te ante vidum eire,quàm vifum: foç^,quod paucis vnquam ducibusconduxifleaccepimusjFaneftrium, Sphor-tientiumque expugnatione ad agendum cundatione, Populonia ad tuendum luccurrcndumque aud acia,irruptione,ac feftinatione vfus es.

Cauendum ne fucceffit rei quifpiam eUtu^jn pericului» periticiémciue trahatur Cap, XVI.

numero comprobctur,illud tarnen fummop^rc cauendueft, nefuc-ceflu rei qiiifquam elatus,in penculû fuorum perniuémque trahatur. Hoc quidam imperatores confilium minime feruantes dum auda-dermagisquàm cautèftruntur in hoftcs, in magnam fe ac fuos ruinam cJa-propè miferabilé iniecerunt : quod ft non aliunde conftaret,Cyri potentif foil amp;nbsp;prpclarilftmi lmp. ac Afrorû monemur exempIis.Cyro enim Scy tbiam ingreflb,Tbomins regina quæ genti præerat, tranfttum Araxis fluminis cum pofletprohibere,tranfîre permifitrprimo, propter fidutiam fui, deindepropter opportunitatem obiedi fluminis hoftis incIufi.Mittit igitur tertiam partem fopiatuni cum filioad inlèquédum hoftem.Cyrus caftrainftruda vinoepulift 9 ^eftruit,quafi terntus refugiftet.Barban quafî ad epulas inuitati,primô ebri-etatevincuntur,mox reuertenteCyro vniuerfi obtrûcantur.Tbomiris exercita ^cfooamiflojvel matris vel reginæ dolorem fanguine hoftium diluerepotius fuis lachrymis parat. DifFidentia igitur diflimulata defperatione cladis 'fotæ,paulatim cedendo fuperbum hoftem in infidias vocat, cui eu inter mon-oiim anguftias occurrilfet, ducéta milia Perfarum cum ipfo rege deleuit, addi-ta fuper oninia illius rei adnnratione,(^ nec nuntius quidem tantp cladis fuper-fuit. Aduerfus Afros rebellantes Hannibal à Carthaoinenftbus miftus cû iciret

gentem auidam eflè vini, vinum quod illi erat in caftris madragora permilcuit, cuius inter venenum amp;nbsp;foporé media quædam vis cft : tune prælio leui cômiflo, exinduftriaceffit:no(fte deindeintempefta,reliâis intra caftra quibufdam far-finis,amp; Omni vino infeflo fugam fîmulauit : cumep Barbari occupatis caftris in gaudiumeffufi medicatum vinum haufiflènt in modum defuntftorum ftrati ficcrentjreuerfuscepit eos trucidauit. Idem cum feiret lua Romanorum caftra in eislocisefle quplignis deficiebatur,ex induftria,rcgione dcferta,pluri-nios armentorumgregesintra vallum reliquit, quibus velut præda Romani potitiin fummislignationis anguftiis infalubribùfqueiècibis onerauerunt, Hannibal autem reduéfo node exercitu,fubitó opprefiit. Hiftri cum fequcren-tur Aetolos qui bellantes eos nuper adiuuerat, initia pugnæ profpera hofti fue-runt,eadém(^ exitii caufa.Nam cum Cn .Manilii caftra cepiflènt optimæ^ prg-. dæ incubarent, epulantes amp;nbsp;ludibundos plerofque ac vbi eflènt nefcientes prac poculis Appius pulcher inuadit: fic cum fanguine fpiritu male partam reuo muere vidorian’pfe rex epulo, equo impofitus,cum fumma fubinde crapula amp;nbsp;capitis errore laflarctur, captu fefe vix èé ggre poftquam experredus eft didicit.

^jCcurationes proinde couiuiorum apparatus, nobiliflîmi duces ca ^^^ftrenfibus prohibuerc. Sic Mafiniflam po. Ko.amicum centclimum vitæ annum agentem, ftanteni vel ambulantem mendie ante taber-naculum lolitu cibos fumere nouimus.Hannibal ne quam diei partem intermitteret,nó nilîcrepufculo canabat.Scipionem Si. Alexandruni fira-plici pane in itinere cum amicis contentos fuilTe tradut. Vrius fortiflimus dux lomanus,qui validifllmam Italiægétem , qui ditiffimum Græciæregem vicit, vt de eo feriptum efl, Paruoquæ Icgerat orto, iplè focis breuibus ponebat olu-fcula. Eadem leguminû ratio permultis placuit,quibus Scuerum principe inter tot diuitias vti folitum accepimus, lingulas etiam delitias faftidiétem Scucruni Septimium nobilem ducem legimuscum eflètincaftris.Nam cum vinumiuf-filTet in expeditione neminem bibere, fed aceto vniuerfos elfe contentos, pito-resq^ fequi caflra prohibuilTetjbuccellato iubens omnem militarem turbâcon* tentam cflè,ante omnes iplè communi 8^ militari cibo vfus,corâmq5 antepa-pilionem, nec fibi vnquam vel contra folem,velimbres,tecli quælîuitfuffragia-Pompeius vero cum aduerfa valitudine laboraret, amp;nbsp;vt turdo vefeeretur medicus iuberet, liluml]^ fui fruftra tune quærerentC cratenim prætcr anni tempus) dicerétq^ quidam fore vtapud Lucullum turdi quem penes annum integrum nutrirenturinuenirentur,Ergo,inquit,ni Lucullusftuderetdclitüs,viuere l’om* peius non poirct,ac dimiflo medico paratu,facillimis vilibùsqj ci bis vfnseft- lu lio Cæfari facilitas circa viâum tanta fuit vt cum appolîtis alparagis prooleo vnguentum inft]llaretur,id^ quamprimum animaduei tilTet facile coramandu-calfet,increpuilfet^ qui id molefte tulilTet.Militeseiusradicem cuiufdam herbæ euellentes,ea laâc commixta vefcebantur,fadùm(j exca panem intra bofiium ftationespræcurrentes iaciebant,addebânt^fequamdiu herbam buiufffiom terra nutriret,obfidionera Pompieii baudquaquam deferturos.Eumautem pU' Dem eum^ fermonem, ne hoftium patientia ac pertinacia fuorum animifou gerentur,alportari in mediùmt^prolerri vetuit Pompeius . Augufîoetiac|ueni minimi cibi fuiflè confiât,amp; ferè vulgaris,fecundarium panem,pifciculos,ca t um manu prelTum ficùsq? biferas virides placuilfe legimus. Trans Rhenuni ctiam Tyberiûjid vitæ genusobtinuiffeferunt,vt fedensin cefpite nudocibuffl cepcritjlîne tentorio pernoclarit.Diuus Adrianus cibis callrenfibus,cafeoamp;. la rido in propatulo libenter ell vfus, Scipionis Aemiliani, Metelli 8^ aurons lui Traiani frætus exemplo. Cambyli non prouilis commeatibus, non exploratis itineribus, per inuia amp;nbsp;arentia fuum trahenti exercitû,cum deelfent neceflaria, Dec quicquam fubminillraret flerilis inculta humano^ velligio deftituta regio,tenerrima primo frondium cacumina, deinde coria igne mollita necelTitas cibu fecit: pollea cû inter harenas,radices quoç amp;nbsp;berbæ defèci flet,apparuiflètç inops etiâ animalium folitudo,dccimû quenque fortiti alimentum babuerimt: cumt]^ partem exercitus amififlèt, parte comedilTet, timuilTetç ne vocarctur ad fortem, proinde^ tune demum fignum receptui dediflèt, feruabantur intérim gencrofæ illi aues inftrumenta cpularura camelis vehebatur, cum fortirentur illos

illos milites «us,qui n'gt;ale périrent peius^ viuerent. IJIud derique, Sigi/rnunde Pandülphe,nô filuerini,inter hæc lummaducuni amp;^imperatorû vitæ oinamen ta tantâ videri in te finnlitudinem ac côfonantiam yt nihil excogitari poflit (i niilius,nihil maius dici,cû omne genus hoc hominfi,ducum et imperatorum,la borum patiés,vigiliarû,litjs,inediæ et omn]sanguftiæ,imitâdo aut æquarisaut excelTeris.Quis.n.nefcit cûper omnem vita nullum viliffimicibi genus alperna tusfis,vnà cum tuis militibus Populonia expeditione,non lècundo,iftûrû mote,non cibario tâtum pane te vfum,fed atro led duro faxi inftar virent!^ qua damlanugineattç mucore, que canesanimalia ad cibû Temper prona,ac iumé taGngula faftidirentS’Prætereo glâdes è fubere quæ tibi tuis^ militibus in tanta famisacerbitate,tanquâ fapore Sgt;C côdiméto quodam ]mmixto,opes regiæ vi debâtur,taceoftagnantiûfontiû calentes ac lulphureas aquas; amp;nbsp;quanq vini habendi facultasomnis abeffet,ac eiufmodi aqug naulèam prius quandâ afferrêt, «luani fitim reftinguerét,nihil tamê tibi ac tuis cum omniû admiratione inco-lentium,vifum eft vnquâillis aquis bibiflè iocûdius. Maxime igitur rationis eft bellicæ fefedelicüs continerejmaximerurfusin prædam leui momento non ru cre,ambitiofa licetac certa videaturil^penumero enim fît vt dum deliciis,dum exuuiishoftium,dum^ fpoliis miles occupatur,hoftem in le rcuocet,fîc^ quàm ttiultospræclarosduces cum ingentia prælia maximos^ exercitus cofecilTent, buiulmodi return voluptate fubados confedôfquebuilîè-

Quif ufui uideàtur utrintj; 4i dandâ uel ettoc4nd4 fubfidintfî exercituin nc/lrutn cafirbsaut ’ JucB itiimidf obftderi contigerit aut abos obftdere ,de^ notii nulitiiribiif ,^uQue tempore qui noturij jpp-lbtiifur denomm4tionem aeceperint. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. XVIU.

Ane poil hafee quas modo diximus bellorû rationes, fî exercitû no-ftrum caftris aut locis munitis obfîderi conrigerit,aut alios obfîdere, quæ vfui videatur vtrinqj ad dada vel cuocapda fublîdia, vel certe ad hoftiû artes clâdeftinis côfîliis nbsp;nbsp;rationibus deprehendendas,nô erit inutile lcire,8i maioru exéplis euoluere.Cicero Cglaris dux caftris hybernis cb befliis,nuncios attétius deftatu rerû fîgnifîcarecupiens,mittit ad Cælarê,et cum ^Üqui in hoftiu manuslapfîetluboculis luorû crudehbus fuppliciisalfîéli,reli quos ineritoterrorecôpleuerint,inuétus eft tarnen Iciuus vnusex C aüiaqui li-bertateet inagnispræmiispollicitationibuslitcras iacuü améto infei tas,quia gallus et gallis minime fufpe(ftus,tulitad Cæfaré-llliusergo fohutiisCgrar,gaI luni équité quendâ ^miflis ingétibusimpellit,vr literas luas ad Cic.referat, amp;nbsp;Q cadra ingredi nequeat,alligatas iaculo intra vallû iaciat paret ille, ad caftra cuni veniiret,accedere metués,vt iufluserat literas iaculatur,quæ cafu qùanda in turrim inciderût,ne^ à quoquâante diem tertiû vilg funt.1 une côfpedæ à quo dam milite detrahuntur et ad ipfum cuiinlcriptæ erât Ciceronç perlatæ,atcp in concilio milieu recitatæ,magna omnes fiducia 8^ gaudio repleuere.Erat autera perbreuis epiftola,ne à barbaris poflèt intelligi,literis græcis in hanc fentétiam perferipta. Ego iam cum legionibus iter arripui, confeftim^ adero : tu virtu-tem tuam pnftinam vt retineasquæfo. Vale.

lofephus velieribus ouiû nutios tegés,multo tépore vigiles Romanorû fefçllit, N fpecic

fpecic canuni decéptos. Fuerunt qui inflatis vtribusliteras intus infutashaben' tibuspcr nunciû nntterent, quicruribus velutgubernaculiscurfuni dirigenti-bus,procul afpiciétes qui in caftris erant maxime ipecie belluæ deciperét. Arpa gus occafionë vindicandæ iniuriæ qugrens,Iiteias Cyro nepoti apud Medosin cxilio deraorâti, cxenterato lepore per lèruu mißt, rete quo(^ deierreiuflit,quo fufpicioné viarû cuftodibus vmbra vcnatus auferrct, fadûcp eft vt fecrete bine inde mifflsepiftolis,Cyrus auû Aftyagé regno SC Cyro ôë Medo priuaret NoO nulli vaginarû interiora fcripferût, arûdine alii dolonibûsve bakheo, alii ck' dekinis nutü fui corporis iumentoru^ fuorum partibus circûplicatam mictunt cpiftoIâ.Columbæ quo^ internunciæ in magnis rebus fuere, epiftolas annexas collo vel card pedibus,obfîdione Mutinenfî Hyrcio côlule ad Decium Brutufflî ac Decio Bruto rurfus ad Hyrciû mittente,vbi difpolîto cibo quibufdaeminen tilTinîislocisjColûbas tenebris prius inclufas fameplurima atfeâasillincinde volare inftituerat.Cæcilius Volateranus equeftris ordinis,birûdincs côprehéfas in vrbé fecû afferens, viftoriæ nuncios amicis mittebat in eundé nidû reniean-tes.Tradic Fabius Pidor cûobfideretur pr^lîdiûRomanorum,à Lygurtinisad fe allatis lino ad pedes alkgato nodis fignifîcare,quo die adueniëte auxiboerU' ptio fieri debere-tr Eft literaru græcarû vlus inter Latinos, Latinorû aliorum inter Gr|cos.Grgcis.n.literis feriptas epiftolas Symmaclius Dionylîo régi tenSjpatefacit Cartbaginenfes duce Hannone ad bellû arma parare,ob guEeW infid lis cognitis,Cartbaginéfes edifto publico vetuere ne quis fuorum queretur autferiberet^Eft Aegyptiorû quo(j vfus,atq5 qui bunc fequûtur,vari asanimaliufpeciesproliterisnotant eorumore Non enim ïyIlqbarûconipofîtî one aut literis verba coru exprimGtur,ièd imaginû huiufmodi forma,earufflf' gnificacione vfii meraoriæ honiinu tradita.Nam vt Eucanus inquit,Nondufli flumineos mëpbis contexere biblos Nouerat faxis tatum volucresçferæc^) Sculpta«^ lèruabantmagicasanimalia linguas:vt 8lt;f in obelilcisadhuc RoU’æ ftantibus eft videre. Per vulture nanqj naturæ vocabulû indicant. Nam niâtes nullospofle inter huiufinodi volucresinueniri phyfici tradût:acper fpeciemet figuram apis mella côficientes regem,aculeos^:peraccipitrem ré dénotant cito fada,quoniam hæc aliarû ferme omnium auisfit vclociirima,tr3iifferturc|ue hæc notatio ad domefticas res qup velociter fiant. Crocodilus malû fignificat: dracone auté caudâ fua mordente et in kfe recurrétc,annus per eofdcm indica-tur,ficut apud noftros clauura indicé annorum numeri fuille,diligés tahu modo numerorû audor Cincius affirmat.Leonis etiam capite apud eos móftratut præfens tepus,quia conditio eius inter pipteritû futui ùm adu præfenti valida teruensc^ eft: fed præteritù tempus lupi capite fignatur,qj memoria rerûtranfa-darum rapitur 82 aufertur. Canis ité blandientis effigies futuri téporis defignat euétum,de quo nobis fpes licet incerta blanditur.Terram infuper Aegyptii fi-gnificaie cum volunt,bonis figura ponût.Olîrim cum folécftèairèrut,fceptruni fculpût :in^ eo fpeciem oculi exprimunt: 8ë hoc fîgno Ofirim môftrant,fignifi cantes hune deû fofem efre,regali^ poteftate fublimécunda delpicere,quiafo' Icni louis oculu appeUauit antiquitas.Ocuius ité iuftici«e fcruatur,8ë totips cor

pon's interpretatur cuftos : rebquaruni corpon bus partiu dextramanus dgitis pafllsiiberalitate clefionat,finiftra vero copreflis tenacitatem atc^ auaritia : eo-dem modo SC cæterarû corporis partium figuræ atqj inftrumenta aliquid certu notabät,qug memoria hominu longa ac meditanone obleruaca,€ veftigioquid eaexprimèrent internofeebat. Sunt SC iuris militaris notæ,de quibus dicere ne-ceffarium efle duximusrin breuiculis enim quibus mill tu nomina inlcripta có^ tinebantur apud veteres,quoinlpiceretur quanti ex militibus fuperclTentjquan-ticß in bello oppetilTent: T. litera in capite vcrficuli polita fuperftite defignabat, Thita vero delunólu vnde illud, O primu ante alias infelix liters Thita. Cum autem imperitia fignificarevellent,huiufmcdi nota,A, vfiperhibctur: cum vero Gletio quid agendu,S. Notas etiam literaru inter le veteres faditabant impe-ratores ac magiftratus, vt qcquid occulté inuicem in feripturis fignificare vel-lcnt,mutuö fcriberet, cpteris ignoratibus quidna eiufmodi fibi literarum vellet ordo: hums rei telles funt libri epiftolaru m C.Cæfaris ad C. Oppiû,Sé Balbum Cornelium,quibus rerû gerendarû eius in remotisprpfentiaexhiberecura erat. Ineiufmodi.n. cpiftolisinuenirecrat literas abfque vllo fyllabarum toniugio, cum occulto tarnen ipfarû literarum permutationisordine,vt in feriptura qui-dem alterius altera SC fitum SC nomé occuparet, vt in Bartus SC Felipo vocabu-lis,his ad cuiuflt;^ notâdi nominis integritatem literis quæ deelïènt ex reliquo ele nientorum numero fuperadditis,aliis^pro fcnbentiü arbitrio nihil fignifican tibus.Iuliusité C^lar in bis quæ aperta non omnibus efl'e voluit,per notas feri-plît,at^ eo elementoru lîtu vt didio nulla coponi quiret. Hûc veto literaru ordi nêfiquisimitatione dignu cenlèat,D pro A,etficdeinde reliquis comutabit SC tnfferet.Supereodé Augufti quoepC^farisad filiûextatepiftola in hûcmodû: QuoniamquideminnumerabiliaalTiduequ^ feribi alterutrûoporteatjetea lè-creta habeamus inter nos notas,fi vis,taies vtcû nobisaliquid fcribendu erit,pro vnaquaqpiitera feribamusiequétem hoc modo,B pro A, C pro B,ac deinceps «dératione ceteras,proZ,litera redeundum ad duplex A A.Sed SC iplà char-tain rationeeft: Ea enim fi lucco cæpæ inlcribatur,igni oppofita reddit literas. Tithymalli quot^ qua noftri ladariara herbâ,ahiladucam caprinâvocant,al-biffimo fucco infcripto corpore cum inarucrit, fi cinis fpargitur apparere lite-

eis quidé alloqui maluilTe vetercs quàm codicillis . Simili modo alii alios Bllunt,lade recenti chartis infcriptis,fathifcentibus deinde literis,afperfe carbo nispuluilculo,quales apud ingeniolum poétâ in fua re militari dicentera inue-nicsîCum poiïit cruri chartas celare hgatas,Et iundo bladas fub pede ferre no îas,Cauerit hæc cuftos,pro charta confcia tergum Præbeatinque fuo corpore verba lerat.Tuta quotç eft Eillit^ oculos é lade recenti Litera carbonispuluere tange leges. Fallit et humiduli quæ fict acumine lini, Eiferet occultas pura ta-bellanotas.Chartam alii callidiflimo afin nullius mométi verbis de rebus feriis ac familiaribusatramêto primu infcribunt,cû alia qup cupiûtefle fecreta vrina notét:qupdeficcata vt intuentiu oculos fallit,cum literaru pcrfpicue etia intuen tibus nihil côfpiciaturtfi fie igné calefcat,literas oboriri vndiç^ ac legi poflè non dubiû eft. Legimus quoij Demaratû lacedgmonio regno pulfum et apud Per-

fas degentem, paratum exercitum contra Grgciam à Xerxe Perfaru rége face dgmoniiscalhdo ftudio patefeciflTe-.lcriptas nâç tabellas fuperduda recéticera texit, eafdémque per leruum nefciu Eidi niifit.’delatæ ante inagiftratibusftupo rem attulerunt; fenptum enim videntes,nihil quam delufionem efle putabant: alii mittentis ingenium fufpicati funt,ac co rem maiorem quo effet occultiorar hitrati funt,demum rem omnibus dubiam Leonidæ regis foror aperuit : ceræ enim tegmineabrafo et fublatojiterasoccultas inuenit,acXerxem vii railia tre centa^ de auxiliis regno armaffe.Nec aliter Poenorum quifpia à Carthaginen-fibus miffus ad confilia hoftium exploranda,finges fepatria pulfum militemc^ fe expeditionis oflFerens,pugillaribus vacuis noua defuper j Ui ca cera ciuibus fuis omnia perfcribebat. Quidam barbaricacalliditate amp;nbsp;aftu plusq punico vfi, abrafahominum capita infcribunt,domicp quamdiucapilli frutificenteosob-feruant,qui tandem ad amicum fecreti illius confeium miffi abrafi^,dehtefce-tes crinibuslitcras produnt-Lacedæmonii autem Ephori cii reipub. fecreta no omnibus effe communia, literis publicis aut ad claffis præfèâos aut ad im-peratores fuos mifiis volebant, ne fi in manus hofiium inciderent,arcanapu' blica proderenturjca hoc modo in fcripta mittebant,Haftjha duo tcretiaerant cadem longitudinc,pari craffamento,ornatuque confimili,adeó vt viciffim con-iunclacógruercnt:cx hisalterum cum domi fibi referuent,aJterûtribuantpræ' fedo vel imperator! in bellum defcendenti,cum arcanum quicq 8C arduuniin* fcribere cupiunt,chartam Iori inftar prolixam anguftam hafbli fuocircunp plicant 8lt;f inuoluunt,nullum oris cohgrentibus facientes interualium,haftilislu perficiem vndique charta occupate:quod vbi fadu eft ,in circumplicatacharta pertranfuerfum iun(fturarum,verfibus à fummo ad imum profiicilcentibus,de-fcribunt : dempto dehinc codicillo ad praifcdum vel imperatoren! comnienti illius confeium abfque ligno fcripta mittunt : quæcum isaccepit amp;nbsp;lediont nihil valeatjhteris truncis mutilis Si ita vndique hinc deinde fparfis amp;nbsp;patisjVt nullius prorfuslenfus conieâurâ habeât, fuo quod penes fe habetfuni-pto haftilijcodicillum fic præcifum à fummo ad imfi,vt fieri debere fcicbat,cir-cumplicatum ]nuoluit,adeó vt eiufniodi circundutftione fimilcm in feriem con ftituta verborum continuatio reperiatur. Eft 80 circa perfcribendas voces,vd paucioribus literis notandasftudium neceffarium:quod partim proutcuiçvi* fum eft fit,partim pro vfu publico8^ obferuarione communi.Nanqueapud vc teres cum vfusnotarum nullus effet propter fcribédi facilitatcni,maxime in fe-natu,vt hi qui fcribendo aderat celeriter dicfta comprehenderent, quadamliteris notabant,3ó fingulæ literæ quid fignificarent in próptu erat.Hoc niodovni cam Catonisorationem vtdeconiuratisfupphcium fumeretur feruatam,amp;: 11-teris deniandatam ferunt Cicerone con fuie velociffimos fcriptores difponentc, atque docente vt per figna quaedam breues^ notas huiufmodi multaruni literarum vim habentes dida colligerent, quo tempore nondum reperti erant hi qui notarii appellabantur; fed tunc primum hums rei vcftigia ferunt extitiffe,audo reque ad Lucilium Seneca, vilifhmorum mqncipiorum comméra fuiffe banc. Itaque publicam et occultam literarum fignificatione qu^ in pionumentis ve-

DE RE MI LI T A RI LIB. VII. «4^» terum curiarum,tribuum,comitionim,poteftatum,magiftratuum,præfeâur^, facrorum ludorum,rerum vrbanarum, rerum militarium, collegiorum,decu-. riarum, faftorum, numerorum, mcnlurarum, biftoricorum demque oratoruni libris Iparfim repcritur, qui latius vbcrius icire volet, Probi Vai'erii grammatici,Tulin Tyrdms,CiGeronisLibcrti,Pbilargii Sanni,L.Annei Sene cæ,amp; Petri Diaconi commcntarios de ea re fatis cuiiole conicriptos inquirat. Sunt aliæ quædam digitorum notg,amp; oculorum,aliarumve partium quibus lecum taciti, procul^ diftantes colloquuntur: ficut militarisetiam moseft, vt quotiens confentit exercitus,quia voce no poteft,nianu promitrat. Alii quia vo ce non polîuntjgladiorum motu faitant. Lnnius de quadam impudica Quafi itichoropilaludens, datatim datfcfe,amp; communem facit, alium tenet,aln nu-tat,alibimanuscftoccupata,aliï peruellitpcdcm, alii datanulu, alium inuocat, cum alio cantat,attamen aliïs dat digito literas.Ouidius fiinnliter more maio-rum apud quos hoc loquendi genus frcquentiHimum fuiffe comperio, impudi-cam aliaamp;; amica fua his notis nbsp;nbsp;nutibus monet in virum,

Mefpcâanutus^ meos vultumque loquacem, Excipe furtiuas amp;nbsp;reErr ipla notas.

Si quid crit de me tacita quod mente loquaris, Pendeat extrema mollis ab aure manus.

Cum tibi quæ faciam,mca lux,dicam vc placcbunt, Verfetur digitis annulus vfque tuis.

Tange manu menfam ,tangunt quo more prccantes, Optabis merito cum mala multa viro.

Mem poeta lafciuilfimus alibi amp;nbsp;impudica aliam 8lt;f arnica ab alio eorruptani,’ Ipfemifer vidicum me dormire putares

Non oculi tacuere tui,confcriptacjp vino Menfa,nec in digitis litera nulla fuit.

Sermonem agnoui quod non videatur,agentcin, Verbaç pro certis vifa valere notis.

Finis. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;N 111

Voclt;lt;6«/lt;t rei Mtliiaris,publici honoris prifca at^ue prttcltsra. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Clt;lt;p.

Vanto ingenio ac ftudio, Sigifmude Pandulphe,apudplerof' que fparfim publici honoris reimilitarisprincipatuum magi-ftratuûmque mentio habita fit, tanto labore fum profecutus eorum vocabula, origines, 8ó officia, locis permultisfic dih ftifa in. vnum hunc fequentémque Iibrum,quafi vnum in corpus redigens, ne quid tuæ cognitioni profeflionique deeflêf» quod dignum fcientia videretur. Etquoniam regia quidem dignitasex augu-rali fanulia primum conftituta, fuprema eft omnium dignitatum humane* rum,po€tæ vetercs louem non imperatorem appellant fed regem, tribuentc’ deo id nomen quod eft apud homines maximum atq; ampliflimum. Refpub-ciuitates,amp; gétes,tanqua omnium fupremi,ac diiquidam inter hommesexa* lentes bonitate,fapientia,8ó virtute reges rcxeruntrfic^ reges à regendo quod reges maxime decet di(fti,non vtquorunda temeritas vfurpauitàregnaa' do.Horum plura funt genera,neceft regû omniu modus vnus poteftatisjnL-cedæmoniorum enim repub. videtur eflè maxime fêcundum leges, nequccniö’ poteftatem habet omnium,fed cum egreditur extra regionem,imperium habet eorum,quæpcrtinetad bellum,præterea facrificiadeorûmlt;j cerimoniæeiconi' miffi lunt.Hæc igitur regia poteftas,eft quafiauftoritatem belli perpetuam bere: vitæenim necîfquealicuiusnon habet poteftatem,nifidum bellum vt etiam apud antiques fuifle videtur,quod oft édit Homerus. Nam Aganiei”' non in concionibus maledidis 8^ iurgiis vexabatur, fèd cum à concioneuigtf^^ fus in prælio erat,occidendi habebat poteftatem. Eft alia infuper fpeciesregnb qualia funt apud quofdâ Barbaros régna vim habétia proxima tyrannidi fint légitima 8é fêcundum morem patriæ : ob id enim quiamagisaptæiuntad feruiendum nationes Barbarorum,quàm Grgcorum:8é eoru qui incolunt Afi' am,quàm eorû qui Europa,perferût feruile iugum æquo animo .Tertiaeft IpfC* es vt antiquitus in Græcia fuere, qüos vocabant Efegetas : eft enim hæc vt fim-pliciter dicamus elediua tyrannis,diffcrcns à Barbarica,non eo quod légitima» fed CO quod non confuetæ:poteftas autem huiufmodi aut viuente durabat, aut tempore aut rebus geftis fîniebatur,qualem elegerunt quandoque Mitilenei Pit tacum aduerfusexulesfuos.Quarta fpecieseft qualeserant heroicistemporibus fponfaneæ,amp;f fêcundum morem S^Iegem: propter beneficia enim aprimiscol-lata in populos,vel per partes,vel per bellum, vel per congregationem in vnum, vel per acquifitionem regionis, delatufuit eis regnum de populorum voluntate,

fucceflbribusjid erat lecundum patri^morem: fecund um patnum enani mo remapud Taprobanem,altcrum terrarum diu exiftimatum orbem,eligi regem a populo, feneâa,clementiâque infignijiberis carentem folere,cæterum fi poftea gignat abdicarijUe fiat hæreditarium regnum:redores quinetiam ei dan à populo xxx,nee nifîplurium fententiaquenquam capite damnari; fic quolt;^ appel lationem efle ad populû,lxx indices dan,fi libertus:fi rex,amplius tngmta. Ex Aphricæ quadam etiam parte funt,qui lecundum morem canem pro rege ba-l)ent,motu eius impia augurâtes. Primo autem regia poteftas fuit apud Cretam telle Ariftotele,Diodoro licet vbinam coeperitincompertum fit, cum nulli om-nino hiftorici earn tradant. Illam poftea luftulerut imperio in hello ad Cofmos tranllato: ad alias deinde atep alias nationes defluxit,inter Ie habitu,cultu^ di-ftanteSjVt ad Perfas,a quorum regibus mos erat tbiaram geri, in cuius fummi-tate gemma erat permagnaamp; Jucensin auro illigata. Aegyptios veroapud reges mos erat, ant leonis, aut tauri, aut draconis priorem partem in capite ferre, tnlignia principatus: quandotp veto arborem,aliquando ignem, quandoqp redo bntiafupra caput vnguenta. Aetbiopiim reges Iceptrum m aratri formam getunt,acpileos oblongos circa finem,vmbilicum babetes ferpentibus,quos afpi-dasvocant circumuolutumjmonumentum infigne, eos qui contra reges infur-geteaudeant,mortifcrismorfibus fubefle. Apud Romanos autem infignia erât ^dbcurrulisamp; Trabea: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iuxta maroneum iliud,

l^bmdiadema vt aliarum gentium reges,primô non babebat: cæterum baftis, Suas Græci feeptra dixerc,pro diademate vfi perbibentur: attp bæc apud excel-bntilTimü quo^ vatem Homeru non omnes reges à loue fumebant, fed lolum 9oi bonum amp;nbsp;qui fummum ftudium adbiberent vt fubditi quam beatilTnni ef-J^nt.Hæc diuerla regum infignia,turn ad decorem lpedabant,at(p ornatu, turn ‘tuporem ac fuperftitionem quanda alpicientibusiniiciebant. Ad poftremum ^tiomam rex in^yrannu,regni tranlgreflione prolabitur, tyranus^ amp;nbsp;rex non nomine fed faâis diftant audore Seneca,fit vt régis appellatio quandoque in ty ^nnum cadat,tyrannilt;5p in regem : nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;inde eft illud,

Alcendffupra^ nibil nifi régna refiqui: nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;amp;nbsp;illud,

Interregnum deinde appellatum id tempus quo regia vacabat fedcs; nam cum ptimum initum eft poft Romulu regem vita lundum , totus iile annus per qui-tiosdies cetum fenatoribus deputatus eft, decent decuriis fadis fingulis^ in fin-gulasdecurias crcatis,qui fummæ rerum pr^elfentjUe aliquis fub pquali dignita teromaniexpers remaneret imperiizdecem itatp imperitabant, amp;nbsp;vnusdutaxat 5^1 amp;nbsp;bdores haberet,dicedique iuris poteftaté, ac régis nbsp;impcriiinfignia,id^

tttipcnum quinque dieriim fpacio finiebatur, ac per omnes in orbem that, an-tiuumque interuallum regni tuit id,ab re quod nunc tenet nomen interregnum appellatum. Hue acceditquodetiamfub confulibuspræditi imperioconfii-^nfiquando interregnum initum eft,interreg es fuerut, nec unquam ita vacua fuit

fuit boc nomme respub. vt nullus interrex biduo faîte tn'duôve crearetur, deo luihi bocin loco pofle obiici curruîes luagiftratusapud maioresnoftros quadrienmû in repub.non fuiflc, fed erant triburu plebis eu tribunitiaporeftate gug pars maxima regalis imperii cft,tam,en no cft prçditû interregeseotépore non fuifle,guinetjam verioribus hiftoricisrcferctibusdeclaratûeft,cohfulesab interregibus procreatos qui baberent rebquorum comitia magiftratuû. In hoc autem regjs deîedu decreucrunt vt cum populus regem luffiflçt, id lie ratueffet û patres auâores fierent;tum interrex cocione vocata, Quod bonumffauftum, fûcbx^ fit,inquit, Quirites regem ci-eace,ita. patribus vifum cft ; patres deinde fi dignum qui fecundus à R omulo numererur crearitis auélores bent • Diftator Etrufeo more creatus,tremédus profcâd magiftratus a tq? feucrus funimæ^ po teftatis erat,quippe quod cpteros omnes magiftratus diflolueret prêter tribunni-am poteftatem,audore Plutarebo,quod^ didoeiusparendum effet, necaheo ad populum vti à confule prouocare liceret : infignia erant buic confularia omnia,ac fpeciem quodammodoregiæ poteftatis præferebat: veriim regeexifteiite coff.prætores ac cgteri magiftratus in repub.mauere no poterant. Didatura au tem fimulac indudafuerat in rempub.cæteri magiftratusomnes interbant,^^ abrogati per creationé didatorisprætcr tribunos plebis cenlcbantur; 8^ inboc difterebat didatura à rege,quod regerégnante tribunitia poteftasep plebisaudo ritasomnis omnino foluebatur:didatore manente, plebisplcbeifpmagifintf^ vim audoritatémque fuam retinebant. Eidator idem nec alio quidein pado creari confueuit fiue ad bellum defignari,quàm cum vis aliqua maior de impto uilo oborta,ingentem vrbi cladem minitare videretur,ficq5 duos quondam vno tempore in vrbe fuifle di da tores,quod immoderata fors,nccefritas,amp;.' tenipuscf fecerunt xxiii. vrbis côditæ,audor cft Liuius.Huic equitare fas non erat,led veten lege probibitum,fîue quod maiores vires ineffe pedes manum confcreie de-bentibus arbitraretur,fîue propter bocimpcratoré m phalange pcimanercopot tere nec locum dcfererc,ftue quod ad alia etiam tyrannica magnatp fit principe tus potentia.f abiusautem didator defignatusmagiftrum equitunbL-Mwuti um primùm à fenatu petiit,vtcquo vti fibi didatori liceret.Pratcrca cum quein nos didatorem diximus,in biftoriis ita nominarijegimus apud antiquosmagi ftratum populi vocatum , pofteaque in auguralibusiibris ac in bonorû fimbus feriptum eftcjSf Cicero,8e Seneca ad Lucibum clari tefies non défunt, teftimo-uium^ eft quod qui ab illo nominatur, magifter cquitum eft,quem vti volcbat ipfe dicebat. Nonautem poft reges exados anno dignitas bæcfiuepctefias pro tempore maior quàm confulatus,cum magiftro equitum qui eiobfcqucre-tur creata eft, 8Ó apud patres efle coepit nec amplius quàm femeftri temporedu-ratura, nilî fi qui forte illam potcntiam adepti per vim diutius tenuerint, vt L. Sylla,C.Caèfar qui perpetui didatores, tyrannidis odiofum atque infame no men vitare volentes rempub. opprefTere . Quis autem primum didator creatus fit non fatis confiât audorc Liuio,apud vetufiiftimos tame audores fiqua eidem audori fides eft,8^ EufebioCæfarienfi,T.Largium didatorem priniû,Sp.Cafi fium magiftruni cquitum,creatos inuenio : quod autem vcl fyturos didarc hic magiftratus

^agiRratus fohtus fît,vel à con fuie {Iicerctur,cui dido obedientes omnes elTent, ^^•Varrone telle didatorem appellatu conllat: vel vt inquit Plutarchusin vita ^•Marcelli, cum didator à populo aut à fenatu deligi non poflit verum alter ^onfulum aut imperator progreflusad populum quem cenleat didatorem di-quia didus (it didatorem appellant. Nonnulli ab eodidatorem didum ^*unt,quod non populi fuffragio aut alien fu,verum quod is cenfeat, imperat fî-lulTamagillratuum quæ Græci Romani vocant edida: amp;nbsp;im pmoGflimi duodecim fafceslicet fuerint vtpote penes quos fenatusamp; equeftris otdinisamp;; vniuerlæ plebis fummum decus effet,quorumque nutu Latium ac to tins Italiæ vires regerentur,contufî tarnen att^ fradi didatoriæ huic fc animad-n^tfionipcrfæpè lubftraueruntiac ne multa foret læla gloria. militaris,cóful de-lidioninisvindexàdidatore nonnunquam punitusell.

Magiller equitu didus,quod vt eft lumma populi didatot, fîc fumma buius poteftas in équités amp;nbsp;accdos,fîue quod in bello equeftres ipfe copias duceret;qui Veto diftator effet ctd præeffet omni bus, legiones tarnen lolû pedcftres morema-lotuducendas haberet • Reliqui quidem minores quàm hi magiftri didi magi-^tatu8,vt ab albo albatus.

Magiftri appellantur quibus præcipua cura rerum incumbit, qui^ magis q eæteriobligancur.Nec lolum dodoiesartium led etiam pagorum,Iocietatum, Vicoruni,collegiorum,equitum,magiftri dituntur,quia omnes bi magis cæteris obligantur 8^ poffunt, quinetiam 8^ ipfi magiftratus qui per imperia potentio-tesfuntquam priuati ,per deriuationem àmagiftris cognominationê afcifcût. Eftenim magiftratus poteftas vni vel pluribus bominibus à populo vcl à pi in-npecomraiffa.Vnde prætores,procofl. 1 ribunos plebis, amp;nbsp;ædiles currulcs, Sgt;C ptgfeftosanonx aliofqne qui maioru,vt diximus,arbitrio ^uincias rcgunt,non ptincipatudicimus habere,fed magiftratu. His enim datû eft délibérai e de qui-bulda amp;nbsp;{latuere,amp;I inhere,intelligere le gerere pcrfonam ciuitatis, dcbereque eius dignitaté 8^ decus fuftinere,fcruarc leges,lura dtfcribere,amp;f ea fug fidei com milTa meminifle. Ad hospalatii quo^ pertinct difciplina,per qua inlcletiu motes pcellofi,multorumque ordine modératione fua fine aliqua confufione copo-nuntur,per eoslegatorum, quanquam feftinantium, prænuntiatur eucntus, his poteftateni earn decernit antiquitas vt nemoiudicium per prcuintias fafces af-Eumerct nifi hoc amp;nbsp;ipfi fieri decreuiffent, tanta^ eoru officium audoritate deco ratur,vt militiæ peifundus muncribusornctur nomine principatns,miróc[5 mo do inter prætorias cohortes amp;I vrbanæ præftdurg milites primatü inueni ffe vi-deantur. Principatus auté maior eft qugdam lupereminentia cui cæteræ cmnes poteftates parent,fîc Odauianum, Claudium, amp;nbsp;Vefpalîanû principes fuiffedi-cimus:Senecam verô qui cof fuit temporibus Neronis, nemo principem appcl-hlTet.Erat enim Nero princeps non Seneca,neque confulatus Senecæ principatus erat,fed magiftratus.-^ neque imperium Neronis magiftratus dicebatur fed principatus.Cum verô quidam magiftratuum 8^ non omnes pertradent multa negociorum pubbeorum, neceffe eft effe alium magiftratum qui rationes repe-Ut atlt;5 corrigat,ipfe verô nihil trader; vocant vero hos alii correptorçs, alii rationa

' tionales,alii fcrutatorcs , alii procuratores: prgtcrverohosomnes magiftraius vnuseft maxime principaliffimus omniuudeenim plerGc^ habet finéetintrodu élionem,qui præfidet mukitudini vbi populusdomi natur: oportet ante id quod cogit lummam habere in repub.audoritate. Appellat vero quibufdam in loci^ præconfultores,ex eo quia ante délibérant: vbi verb multitudo ehjconliliuni lua gis.Ciuitatum igitur magiftracus tot aliqui funt.Nec id prætcrea lubticendum Marei Varronislententialibro rerum humanarum vigelimoprinio, In ftratibuSjinquit, habent alii vocationem vt confules amp;nbsp;cæteri qui habent inipt' rium,aliiprelionem vttribu. plebis,etalii qui habentviatorem,alnneepvoca-tionem neque prenlioncm,vt quefloresamp; cæteri qui neqs lidorem habent neque viatorcm.Qui vocationem habentiidem prendere,tenere,adducerepoflunt: hæc omnia hue adfunt quos vocant,liue acciri iuflerint.Tribuni plebisvocati' onem habent nullam , nec^ minus multi imperiti perindc atqp haberentcafunt vfi. Huiusergo iuris quod M. Varro tradit Labeonem arbitror vna tunc fidu-tia cum priuatus eflet vocatu à tribuno non ilTe. Sed quærentibus quam ob can fam tribuni qui habcrent fummara cobrcendi poteftatem ins vocandi non ha-buerint,facile eft relpodere: quod tribuni plebis antiquitus creati vidcntur,nogt;i iuridicendo,nec caulis querelis^ de abfentibus nofeendis, fed interceflicnibusia ciendisiquibus qui prplenstuiffetjVt iniuria quæ coram fieret arcercturjaepro-pterea ius aduocandi ademptum,quoniam vt vim ßeri vetarent afliduitafeboquot; rum amp;nbsp;præfentium oculis opus erat. Moris porro erat magiftratum petenufus prehenlbs dextra ciues benignis orarc verbis, amp;nbsp;abfqp interiore tunica in forum opertos vefte defeendere, fiue vt eo habitù ad fupplicâdum humilioixsaccédèrent, fiue vt qui cicatrices habcrent manifefte figna fortitudinis aperirent : hac cum plura oftenderent, quæ aflidue multos per annos egregii bellatores excepe-rant,vniuerfi illorum virtutem tacita veneratione profcquebatur, magifttatuni deniep vitra quinc^ dies nifi qui iuraflent in leges non licebat gcrere. Legan tefte Varrone funt qui lefti publice quorum opera cófilióque vtcretur peregre magi-ftraLUS,quive nuntii fenatus aut popuh cITent.

Imperatorcs lempcr multi quotannis re bene atep fccliciter gefta aduerlusno ftes à militibus honoris caufa appcllabantur,vnde inter cæteros ætatis kÉ ces Sc imperatorcs cum circumfulà multitudo Hifpanorum SC ante deditorum, Sc pridie captorum regem Scipionem ingenti plaufu ac confenfu appellaßent: turn Scipio filentio per præconem falt;fto, fîbi maximum nomen imperatoriselle dixit quofe milites fui appellairent,rcgium^ nomen alibi magnum,Komæe^ ofum SC intolerabile efle,regalem animû in le eflè,fî id honoris ingenioampmti mum duccrent,taciti iudicarent vocis vfurpationc abftincrent • Inter principes etiam ciuitatis M.T.Cicero procof dum Parthos tripartito excrcitu boftesinua deret,ac poft magnam eorum cædcm Amanum cius get is caput, Sepirani item SC caftella cöplura vi cepiflèt,ab excrcitu imperator appellatus eft. Iulius aiitem Cgfar cum fæpius poft partam vidoriam efiet imperator ab excrcitu appdhtus, non imperatorum aut regum, led diclatoris nomen vfurpauit, tantum odium fibi régis nomen in vrbe contraxerat.Cuai autem régis nomen cuperçt, verere-turque

turque ppuli indignationeni ,mQlitu$ expedinonem iq Parthos, aflerens in liBris fatidtcis cótineri,non nifi à rege Partbos fupçrari poflc,fc regem diçi pro* curauK,qui maturâdæ mortis lux caufam praebuK coniurationi-NulIus au.tem fequentium Cælârum le regé Romanorum diççre aufuseft. Impefatoiis autem appejiatio perpétua C^farum non erat, ficuti nec con lulls, nec prætoris,nec tri* bmn plebis:nam SdprioresiIIqs vario numero,quofda lepties^quofdam maiori, quoldam minori numero inuemmus appellatosimperatores, lic coIT. lîç tnbu-nos plebis:dignitatis enim,non officii id nom.é fuit- Nam re prolperc aduerfus boftesgefta,fîceratà maioribusinftitutum,ac repu-bbera perpetuo tuftoditum vtcoCprocof. prætor, Hue cjuis alius fuerit Romanus «qui hoftiû numeiu quàm maximum cæderet, aut permagna contra hofies vidoria potfretur, is quodam præcxccllenti honore ad virtuus teftimonium vcl decus, imperator ab exercitu vocaretur.Nondû erat qui nûc vigetmos, vt quem Romanorum imperatorem gentes vniucrfg vocant,is fit vnusorbis princçps,amp; potefiare fumma rerurn dominus videatur:idenim dû S.P.Q..R.CQfibopuh.rempub.gubernarunt,duci* bus non honoris pro vidoria parta,non poteftatis fuit ; A quo autem pnmùm bæc noua imperatoris noftri tempons coionandi ornandi^ eofuetudo vel abn bopotiusdcfluxerit,non fatisintelhgo,maxime cum romanum Cafarem anti-quisillistemporibus coronatum fuilfe, nullum vnquam audierim aut/egerira. ^’onenim lLiliusCæfar,non Auguftus,non Tyberius,non Caligula,non Nero, G erant hi duo potiflimum extremi intolerandæ fuperbiæac Iuxuriæ,corcnam imperii vnquam lufcepit,aut habuit,aut vlusfertur,nififortelaureacum trium-pbalTet: aut quapiam aha cmica,vel caftrenfi, quæ non Cæfarum erant magis, ^uani quorumeunque triumpbantium aut vincentium . Exifiimo autem hoc ^Barbarisderiuatû, qui cum prifeas hiftorias ignorarçt, ncque verborum vim miperatoris 8^ regis probe noïcerçnt,eflètque frequens apud ecs regis nomen,vt-pote fub regibus viuentes,imperatorem verô rarum vidèrent, id excellentius ar-bitratifunt quod rariusac infuetius confpiciebanf.vtcunque tarnen hocadolc uerifjid plané confiât vel à Bar bans,vt ante diximus,non lcitè,aut q dedis paru modefiè hqnç fublimem impçratons, id efi, dei appellationem, vt inquit Cice-rOjiiiagisquàm regiam pofi coronationem vfurpatam,8ô à pofierioribusintro-^ufiam elle regibus^ çôcefiam. Pnmum autem apud maiorcs nofiros impera-mrem appellatun7,vtpQtc cui armorum cxercitulque ad tutandam augendâm^ mmpub.commifia fit audontas,Luciuiu Lucullum fuiflç,in deferiptione tem* poruni tçftis efi Eufèbius.

î Ontifîces aliqui audore Plutareho didos putant, quoniam decs cor lunt,potentesac omnium dominos:alii verôinquiunt nomen confî-I nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;potentum profligationcm,tanquam iubentelegumlato

re, fqccrdotes obire potentia facra debeqnt j pontifices vero vt Varro mquit, (XMutius Scæuola dicere folebat à pofiè amp;nbsp;facere appellatos efle, fed ea delcriptio à Varrone non fatis prphatur: nam à ponte 8lt; facio potius didos exi-ftimat, qb hisprimùm pons Subliciys fadus,Sd fæpe reftitutus fit: Secundum alio$

alios à fandilGmis vetuftiflîmisfacnficiis,quæ ad pontem fièrent. Pontifices quatuor ex gente patritia , totidêmq^ plebeia à Romanis primùm creati, quorum ordinem èC conftitutionem Numæ tribuunc: Maximus veroappellatus

minorespontifices eflentjLiuius.L.Cantilius Scriba pontificis,quosnuncini nores pontifices appellant,qui cum Floronia ftuprum fecerat,à pontifice maxi-moeouft^ virgisin comitio caefuserat,vtinter vcrberaexpiraret.HicMaximus ex pontificibus, veluti interpretis amp;nbsp;prænuntiantis, quin hieiofantæpotiusor-dinem et locum tenet,qui quidem non folum res quæ publicæ fiunt curat,fedeti am priuatini facrificantesobfêruatnmpedimentóqueeft ne quis légitimatranf-grediatur,docétq^ quaqüifpiam re ad venerationem deorum,vel ad poftulanda veniam indigeret. JErat amp;nbsp;facrarum virginum euftos quas Veftales appellant,amp; iudex,amp; punitor facrilegii.Habebat etiam penes fe idem pontifex facra omnia, delignabat^ quibus hoftiis, quibus diebus,ad quaetempla facra fieri deberent: cuiufmodi diuinisin rebus, óó vnde erogandae pecunia fiimptus fierideberet. Pontificibus etiam permiffa eft poteftas memoriam rerum geftarum in tabulas conferendi amp;nbsp;hos annales appellant,equidem maximos quafi à pontificibus ma ximis fados. Proinde maiores noftri antiquiffimi, præfèrtim rerum geftarum memoria deledati, hanc diligentiam habuerunt, q^ hiftoriam fcribercänderet nemo,qui munus id datu fibi de publico non ha beret, id verô daretur nulli,n^^ effet vir probitate fidei,fingularique virtute aliqua præditus, ac dignitatefæte-ris anteirct.Hebræo nanquepopulo,vt ab illisinitium fumam qui vetuftateg^' neris,qui magnitudine rerum,qui dignitate hiftoriæ fe cpteris præponunt,hanc legem fuiffe coperimus, vt quæ ab his gefta pace vel hello effent,ea fcribere non nili qui propheta effet:prophetam cum is populus habere debit,turn niaxinmm ad pontifice qui audoritate, honore, dignitate præftaret,hanc ipfam fcrihendi curam amp;nbsp;officium detulerunt.Hunc morem à vetuftiffimis traditum,pet^æ^ eos vfquedies quibus eft Hierufalem excidium fuum paffa, diligenulfnnec^' ftoditum ,Iofcphusin Appionem fcribenstradit. Chaldæi quoque,5f Ac-gyptii, amp;nbsp;qui oriundi funt ab illis Phocnices, Syriæ nobiliffimi populi,fnm”^ ftudio 8d diligentia afferuarunt, vt qui magno facerdotio potiretur, hie modo populi fui gefta perfcribetet. Plato ité philofbphus,amp; Ariftoteiis preceptor,fuo in Timæo adducit facerdotem ægyptium,hominem apud fuos venerabile^j^ multarum rerum notitia excellentem,qui Soloni inteiroganti de geftisA^^^^' ftatc gentis ægyptiæ refponderct, Apud Grecos,qui militari difciplin3,quiiffl' perio,qui fiipientiæ ftudio plurimum floruerunt,ea lex perdiu manfit,qnoa on geretur de publico vir bonusatt^ dodus quifpiam,quieo pado,amp; dida,Sifafta omnia memoraret,vt nihil infercret quod autipft oculisno vidiffetfuis,^'’^^' rueffe certo 8^ indubitatoteftimonio no haberet. Romanis verb8^ maiotibus noftris,qui orbis tandem imperium vendicarunt,hoc inftitutuni ab initio vmis ad multos annos fuiffe meniorant Cicero amp;nbsp;Liuius, vt qui pontifex effet maxi' mus,facra publica ?b Numa inftituta,fiue res omnes finguloru annoru manda-ret Iiteris,eaf(ÿ in albu-m referret,atlt;^ domi præponeret in publico tabulas,vt po pulo effet poteftas cognofcendi,nihil gratia,nihilq^ odio fcriptum cfïè.IJlud nee

, .2 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;minus

minus prætercundum , quod G maiorum religioncs amp;nbsp;eoruni nionumenta re-uolucrisjinuemes apud illos non humilibus mopibus, fed opulcntis honnni-buset pnncipibusciuitatis fummum lâcerdotium mâdan lôlituni efîè . Impri-mis,prinH’ cum le ingérant, Perfarum facerdotes qui erat 8d diccbantur Magi: Aegyptiorum deinde, Aflyrioruni,aliarum^ nationûquantis diuinïsopibuf-quepræpollerent bis,qui abquani rerum geftarû notitiani habuerint, fatjs con-ftare poteftjquôd fi parum ifta te moucnt,qj externa peregrina funt,maximê ^ueà noftris legibus abhorrent,repetantur fummi hebræorum facer dotes,quorum vetufliflimi, Aaron,Eleazar, Phinees, Heli, Abiathar,fie oinni copiaruni genereabundarût, vt didu incredibile cuiquavideatur:fi deni^ ad Romanos redeojvndc cœperat oratio,M.Fabiû primu ex patribus lcâu,Lucium^ póft Me tellum,præclaru virum,pontificem Hâum maximum duos^eum etxx.annos eifacerdotio præfuilTe conftat.Cæfares quoq^ legimusôô pleros^ alios qui Ro-mætéporibusillisgloria rerum geftarû, opibusamp;^ potentiaplunmum præftarç putabanrur,fummoslppe facerdotes fuilTe.Hanc dignitatem ponnficum,augu rum,quæ Romulo régnante nuila erat,Numam Pompiîium à rege ad ahos de-tuliireaccepimus,nequâdorege belheis rebus occupatodiuinus cultus intermit teretur.Pontifices deniep veteres,vtin tertio de Oratore teftiseft Cicero,pi opter lacrifîcioru mulcitudinétres yiros epulones elfe voIuerunt,cûelTét ipfi à Numa vtetiâillud ludorum ac epulare facrificium facerent,inftituti • Epulones, I tfto telle,dicebâtantiqui quos nûc epulones dicimus, datû^ bis noméepulas indi cendi loui cæterisc^ diis poteftatem haberent: de hisetiam Lucanus in primo, Virque epulis feptem Eeftus Titiis^ fodales.

Cæterum cum aliqua Ipecies curationis fit circa rem diuinam,ceu facerdotes ædituicirca templa vt conleruentur quæ funt,amp; efigantur ruinofa ædifîcia, Sdep^era omnia quæpertinét ad diuinum cultum,euenitalicubicuram hancef • lèvnam,vtin paruisciuitatibus:ahbi verolèperatisà facerdotio, vt facrificuli, ædituijamp;f euftodes làcrarû pecuniarû.Huic confequens eft cura illa quæ eft circa facrificia publica quæcuncp,quæ ex facerdotibus lex non cômittit,lèd ex pu blicofiunt.Vocantautem eosqui iftis prælunt,alii reges làcrorum,ahi pôtifices maximos.Maiorum enim confuetudo tune erat, vt rex eftet etiam facerdos vel pontifex,lie poftea vel reges vel imperatores pontifices di(ftos,Maro nullius reli-gionisexpers bis verbis oftendit,Rex Anius,rex idé hominû Pbœbiqj facerdos,

Faciales quorum pater patratus princeps erat,facerdotes diccbantur qui fa-ciendis prgerantfbederibus: hi vt Pomponio placet à ferendo diéli,vt M. Varro ni a fide et faciendo,vt aliis,faciales quafi fœdiales, à foederibus faciendis,quorû lus ab Equiculis ad Romanos tranflatum elfe non dubium eft.

Caduceatores,pacis legati dicûtur: ficutenim per faciales bellaindiccbatur, itapax per caduceatores. Eft autem caduceum verbena amp;nbsp;pacis fignum, quod nó ab re Mercurii virga poflumus exiftimare. Mercurius enim orationis deus dicitur,ct interpres deoru: vnde ficut virga ferpetes diuidit, hoc eft venenum,ita bellantesinterueniente oratione ledantur,bellumcç cadit atqp dirimitur.

Aediles quidam publicis ludis ac gdibusprgerat,nomen ab ædibus huic ma O giftratui

giftratui datura vt Fefto placet, Varroni amp;nbsp;Paulo quod ædiuni non tarn facra« ruin quàin priuataruetiara cura haberent,ac iII]spricefTcnt,in quibusfcitaomnia fua plebs deferret: duo quidem priraum 8/. ex plebe conftituti ac proindeple bei appellati,exadis^ regibus anno propemodum feptimodecinio cum plebsà patribus feceflidet, tribunos fibi in monte facro creauit, qui effent plebei magi-llratus,deinde cum vellet ex fuo quoque corpore coff.create nbsp;nbsp;patres recufaiét,

fadura eft vt tribuni militum crearentur,tura ex plebe, turn ex patnbusconfu-lari poteftate,paulopoft cum placuiffet creari ex plebe conftiles,coeperut ex vtro-que corpore conftitui,tunc vtaliqui pluris patres haberct.,placuit duos ex numero patrum conftitui : 8^ ita fadi luntædiles currules, vnde ortum vtsdilcsalii plebei, alii currules appellarentur. Sella enim quaft feda à fedendo difla cft.Be« gia quidem fedes erat enrruhs, à curuitate pedu ipfius Cdlæ, in qua fedeturfiedi da ; vel quod in ea qui effent reges cum veherentur curru ad eminentiam vte^ rentur . Poftea veto cura regibus libéra Roma fuiffet, Magiftratus maiores, vt confuleSjdidatoresamp;pleri^ alii,iegio more fclla curruli vedabantur;vr.deraa-giftratus bi funt currules, cæteri verb plcbei feu pedanei,qubd pedibusirentap-pellati,ncc curru neep fella curruli veherentur;quod autem duo fuerintpdiles,his verbis in Pifonera oftendit Cicero, Mccum,inquit, quæftoréimprimisædibni priorem,prætorem primum cundisfuffragiis populus faciebat,£dilem prîorem clixit quod duo étant tantum a:diles,ficut duo confules. Huius rei fi quisfideiu poftulctjbini femperædilesin argumentiscomoediarura nominanturàTcren-tio.Hietiam fine plebci,fiuc currulesludosfacicbantinftaurabatq;, Liuiusbelli Macedonicilibro primo: Ludi Romani fcænicieoanno magnifiée apparateij fadi ab ædilibus currulibus.Idem in eodem paulôpcft,amp; plebciludi ter toti m-ftaurati ab ædilibus plebis:ædiiium enim partes in ludis inftituendis, quantum impenfæ 8gt;i. in quibus fpedaculis fièrent haudquaquam minimæ fuere.Idetiam eratpotiffimum ædilitatis inunus vt fua quife^ ædilisimpenfa ludos pro modo patrimonii ac dignitatis fuæcelcbrandos curaret.Huius inftituti M. T-Ciceio in officialibus,cura fuæ Cn. Pompeii ædilitatis meminit tcftis çft. Afconius etiam Pedianus Pompcium ædilem fidum theatrû quod fumma impenfa ædi-ficauerat magnificentiffimis ludisin quos curruscum cicphantisinduxit,^difi' caffe afferit : Valerius ite Maximus in libris didorum fadorùm^ memorabili um lcripfit Attilium Seranum L. Scribonium ædiles, fcnatusplebiftpieloca lècreuiffc: Quod fi Vlpiano audore mancipium fugitiuum erronémqueautiu-mentum morbo aut vitio aliquo aftedum quifpiam pro fano vcnundederit,do lisacfallaciis vendentiura occurrendoædilium edido emptori fuccurritur re-dhibeturc^: Porto vt vrbis cloacæ,aqug dudus, amp;nbsp;ædificia quæ9 publica ôfpri uata,munda,Iota,integra, expedita^ afferuarentur ad ædilium officium perti-nere non dubium eft,vt Cicero nofter cum fadus effet gdilis,adione in Verrem Ieptima,cæteris more fuo longe vberiusac melius atteftatur; Nunc fum, inquif, defignatus ædilis,habco rationem quod ä populo Romano acceperim mihilu-dos fandiffimos maxima cû cerimonia Cereri,Libero,hbere^ faciendos,mibi Floram matrem populo plcbique Romano: ludorû cclebritate placadam, nnbi

ludosantiquiflîmos, qui primi Romani funt nomi'nati maxima cum dignita-teac rchgione Ioui,Iunoni,Miueruæ^ cfle fa.ciéâoSjU'iibi làcrarum gdium procurationem,mihi totam vrbem tuendam cHè commiflam,ob earum rerûJabo-rcni Sii. folicitudinem frudus illos datos, anuquiorem in fenatu ièntentiæ diccn dælocum,togam pr^textam,(êllam currulem,ius, imagines ad memoriam po-fteritatemç prodendâ. Sunt præter bos ædilcs plebeios currules,dup alii qui bumentopræcrant,amp; quorum creandorum audor fuit C.lulius Cæi.bique,vc inquit PompeiuSjà Cerçre céréales didi. Aeditui prgterea appellatione ^diies in-‘ tdligiraus; eft enim edituus idem qj ædilis, euftos facræ Icilicetædis vel tempb, quafiædem tuens vel ædis tutor;didusis enim eft cui làcrarii cuftodia commif facratjvbi ftatuæ ieruabantur et fimulacra deoru gentilium, qu^ opus erat exo-rare,fiquis optaflèt aJiquid apud ilia, deprccari et impetrare, quod muiti fadita bant credentes exaudiri,fi verba fua fimulacrorum auribusinftiJIaflènt,Seneca cpiftoI.Ii.v.Non funt ad cgium eleuandg manus, nec exorandusædituus,vt nos ad aurêfimulacri,quafi magis axaudiri poffimus ,admittat. Aeditimus quot^ idem quod gdituus: fed.M-Varro in fecundo fibro ad Marcellum de latino 1er mone,æditimum dicioporterecenfet magis quàm ^dituum: quod alterû recêti nouitate fîdum, alteru antiqua origine incorruptum: Lauinius in Prothelilao Clauftrinû dixit qui clauftrisianuæpræefletjcadem.f figura æditimûdiciiube bat,quiædibus præeftiin Verrem. M. Tul.in exemplaribus fîdeJiftîmisita in? ueuiri fcriptum,æditimi cuftodéfque mature fentiunt. In 11 bris autem bis vul-garibus çditiui feriptu eft,Pomponii fabula Atbebana eft, qug ira inferipta eft, Aeditimus,in qua hic verfus eft,Qui poftq tibi appareo atque gditimo in teni-pIotuoT.autem Lucretius in carmine fuo pro ædituis ædituentes appellat.

Flaminespermultos fuifle comperio,amp;^ totdenit^ quot deos colerct, vfos vete rcsromanos,M. Vafro in bis libris quos de origine lingug latinæ fcripfit teftis dl,vt Dialem,Martialem,Quirinalem,Volcanalem,cæteros^ eiufmodi,vcrum flaminera Dialem Numa Pompilius Romæ rex creauit,cü antea reges pontifi-cum ac regu raunera promilcue gererent, vt de Priamo 8^ Aenea apud Maro-

à minoribus tandem,vt à G.Cæf diuo Augufto,multis^ aliis principi-bus,quosmaxime pontificatus titulis infignitosin muftis quæ adhuc extât mo-numentis cernimus obferuatuelfe. Cæteru Numa plures in vrbe Romuli q fui fimiles reges fore ratus,qui relida religionis cura,bellorû negotiis implicarêtur, iàccrdotes quos flamines appellant,qui^ rei diuinæ iugiter adadi'eflènt,muftis deorum inftituit, flaminem vnum loui infigni vefte curruli regia fella ador-natum,quem Dialé vocant, huic duos flamines adiecit Marti vnum, Quhino alterû:didi autem primo flamines vt Plutarcho placet,ab his qui circum calua na iunt pileis,quibus ad tegédum capita vtuntur,quafi pileamines quida effent. Lucanusin primo; Et tollens apicem generofo vertice flamé : vel vt Varro in-quit,quôd in Latio capite velato erant,8i caput filo lanæ præcindu habebant, aquo flamines quafi filamincs vocabatur.Dialis vero à dio, à quo vita dari pu-tabatur bominibus; vel à loue quod eft iuuas deus. Caeterienim quicp cui præ-funt,numinis eius titulo decorâturihic folus,vt Varro ait,lib.ii.rerû diuinarum

Album habet gaîerû, vel co maximus eft,vel eo quod loui i’mmolan’ aiba ho ftia opus fit. Multiplices etiani cenmomæ fiunt, quas m fibris qui de facerdoti-bus publicis compofiti fuut, item in Fabii pidons libroru primo fcriptaslegi-musA’nde haec fermé funt quæ cómeminimus:equoenim dialem fianiinem vc hl refioioeft, item iurare dialem ias nunquam eft,ignem è flamine,id eft,fl^nn nis dialis domo nifi facrum eiFcrri ius non efl:,vindum fi ædes eius introiret fob UI neccfle eft,8C vincula per impluuium in tegulas fubduci at(j inde foras in vlam dimitti, hederam nelt;^ tangere netj nominatefas erat, pro eo quod hedera vincit ad quodcun^ lè appficat.-fed neanulum quidégerere eilicebat foliduni, aut aliquem in ie neque in apice neque in cindu neque alia in parte nodum ha-bere,fi quis ad verberandfi ducatur, fi ad pedes eius lupplex procubuerit eo die verberari piaculu eft-Capillum dialis nifi qui fiber homo eft non tonfet,caprani carnem incodam amp;nbsp;fa ham netj tangere diali mos eft neque nominare,pro-cindam claftemjid eft,paratam ad bellum militû multitudine diali fiaininivi-dere non licet,propagines è vitibus altius prætentis non fuccidet, pedesledim quo cubât luto tenui circunlitos etiam oportet,vnguis dialis Si capilh fegmen-ta fubter arborem ilicé terra operientur. Dialis quotidie feftatus eft fineapK^» fub dio autem elle licitum non eft , fub tedo vtiliter Si non pridem apontificj' bus confti tutu m .Manfurius Sabinus fcripfit amp;nbsp;aha. cerimoniaru genera in modum,farinam fermento imbutam attingere ei fes non erat,ne^ tunicani timam nifi in locis tedis exuifle, fub caelo tanqua fub oculis louis nudusnefo» fuper flaminem dialem in conuiuio,nifi rex facrificulus, haudquaqua aliusaC' cumbit, vxorem fi amftèrit flaminio decedit, flaminis matrimoniu nifimort^ dirimi non eft ius,locum in quo buftum eft nunquam ingreditur,mortuünun' quam attingit,funus tarnen exequinon eft religio.

Salli facerdotü genus quod ex huiufmodi caufa inftitütum dicitur, nam annum iam odauu régnante Numa morbus peftifer, Itafiam occupansj quoque inualèrat : moerentibus vcrô cundis traditur pcitam æneam è cælo^^' lapfam in Num^ manusdecidiife Si in ea mirabilia qugdâ dixilTc regem, Egcria Mufis^ audiftèjac pelta in vrbis felutem milfam,oportere^ earn uare,afiïs vndecim ad illius figuram magnitudinem^ et forma eftedis quo du bium furi ob fimifitudinem fit cæleftis illius adipifcendæ. Peltam itaijei^^*“^ audoritateatcp imperio effingere artifices cum certalfent, diffidcntibusacde* Iperâtibus cæteris,Veduriû Mamurium vnu ex fummis opificibus vfi^ adeo fi-militudiné effinxiflè ftruxilfc^ omnes fimiles,vt netj Numa ïam iplè dignofcc-ret:harum auté cuftodes acminiftros conftituiflèdicitur falios facerdotes: Sain veto vocati fiint,non,vt quidam fabulantur,à viro Samothrace feuMantiacfio Salo nomine,qui faltationem quae in armis dicitur edocucrit,cûearn révéra te-fte Plinio vi.naturalis hifto.Dardanusinftituerit, fèd ab ipfo tripudiolaltato-rio.Ouidiusiii.faftorumdam dederat fafiïsà faltu nomina dida,quód neeve-bementius robuftius^ per vrbem currétes feltarent, turn ad menfèm Maruura facras peltas fufciperent,induti puniceis tunicis,æneis baltheis latis^ fuccindi, Aencas capitum galcas portantes Si æneû fuper tunic'am pedori tegmen, paruis^

uis^gladiïsarma puIIantes.Reliquuni veiófaltationispedueftopus: moucn-turenim fuauiter,conuerfîones ac mutationes in celen ac crebro numero robu ftèac kuiter redd entes* Mamurio autem artis illius fuæ mercedem fuifle perhi-bentmenioriani quanda per faliorum carmen fimul cum pyrrichü modulo ab folutum.Alii verb Vedurium Manurium qui canebatur tuifle aiunt.

Scnatoriam dignitatem à Romuloinftitutam fuifle nemo ambigit. Romu-lusenim vrbem condituruspaftoresinter quosadoleuerat conuocauit, cumç is numerus condendæ vrbi parum idoneus videretur,conftituit,Afylu quopal-Gni confugerent ex finitimis locis peflinii qui^ fine vllo coditionis difcrimine, exEis^ omnibus populum conflauitjegit^ in fenatu eos qui ætate anteibant, 8^patresappellauit,quorum confiliogercretomma.Dc hocetiam fenatu Propertius elegiaru fcriptor hæc loquitur: Buccina cogebat prifcos ad bella quiri-tes,Centu illi in pratis fæpe fenatus erat.Curia pr^texto nuc quæ inter alta fena tu Pellitos habuit ruftica corda patres. Atqui vt apud Laccdæmonios fenes fine feniores appellari eos,qui fummum quendam magiftratu gerunt Cicero au-dor eft,Gc nili confilium,ratio,fententia fenibusineflentjnon fummum confilium maiores noftri fenatum appellafTent.Quod amp;nbsp;Ouidius in faflis non reticet dicens:Magna fuit quondâ capitis reuerentia cani, In^ fuo pretio ruga fenilis erat.Martis opus iuuenes,animofa^ bella gerebat,Et pro diisaderât in ftatione fuis.Vinbus ilia minor,nec habendis vtilisarmis,Confilio patriæ fæpeferebat opem.Necnifî poft annos patuit tune curia feros, Nomen amp;nbsp;aetatis miræ fenatus erat Iura dabat populo fenior,fînita^ certis Legibus eft ætas , vnde petatur Eonos. Ab honore ergo patres,ab aetate lenatores appellati • Ahi fenatores à fine ^oquod facultatem darent,didos putant, vel q? agrorum partes tenuioribus ac libcrispropriis attribuebant. Huie centum fenatoru numero plures ac diuer-fis tempon bus additos inuenio:Brutus enim quo plus virium in fenatu etia fre-quentiaordinis faceret, diminutum parum numeru primoribusequeftrisgra-Quseleélisad trecentorum fummam expleuit,traditumtç indefertur vt in fenatum vocarentur,qui patres quique adledi atque confcripti effent patres,vt dixi-ums,vocati,vel quod funt patritii generis adledi,quod propter inopia exeque-ftriotdine in fenatorum funt numero affumpti,confcripti autem quod in fenatu que nouGeffecerunt funtfcripti; Verum poft Cgfàrisobitum excrefcenté hue numerûdeformi incôdita ac indigniffima tuiba,mille enim exceflerat, amp;nbsp;non-nullipergratiarn,nonnulli præmiiseledi,qui abortiui vulgo appellabâtur,Au-guftusad modûpriftinûSô fplédorem redegit. Prseter hæc fenatorum nomina funt qui pedarios fenatoresopinentur appellatos, quôd fententiâ in fenatu non Verbis dicerent,fed in alienam fententiam pedibus irent,tanquam fententip di-dione carentcs,aliorum dida confirmarent,et quafi pedibus in alienam fententiam defcendcrent. Alii verb quafi differentia quadam, qubd effent pkrit^ qui magiftratus currules adepti,(ella curruli honoris gratia in fenatum veherentur; qui vero iter pedibus faceret, pedarii appellabatur. Marcus autem Varro equi-tesquofdam dicit pedarios appellatos,videturque eos fignihcare qui nondum a cenforibusin fenatu ledi quidem cut ,fed honoribus populi vfi in fenatum ve-

nicbant 8^ ïèntcntiani eiusbabebant. Nam SZ curiuîibns magiïlratj bus fundi,qui nondum à cenforibusin lenatum leâi erant fènatores non erant: etiam quia in poftrerais fcripti erant, non rogabantur, fed quas principes dixerant in cas (êntentiasdefcendebant.De more autem habendi fenatus Marcus Varro rogatu Pompeii librum edidit,cum illc cof.primum M. Craflofuiflèdefigna* tus creditur: quia foris militiæ^ ad earn ætatem occupatus ciuilis cofuctudinis experseflètjVeHétquecæterisnon indodior videri :in hoc Iibro idgenusmul-ta feribere Varronem Geihus atteftatur,primum(^ illud fuiHè per quasperfonas haberi fenatum liceret,nominansdidatorcm,côfules,prætores, tribunes plebis, interregem, præfedum vrbis, nc^ alii præter hosius ftiilTe dixit facere fenatuf confultû,quotiéfque vfu veniflèt vtomnesifti migiftratuseodem temporeRo-niæeflèntjtum quoquefupraordinem fcripti eflent,qui eorum prior aliisefTet, ci potiflimû fênatus confulendi ius fuine. Addit deinde extra ordinariainretri bunos militâtes qui pro confulibus eflent,decemuiros item quibus turn imper? um confularceffet, item triumuirosieip . conftituendæ creates, iusconfulendi fenatû habuifle. De loco autem habendi fenatus aut fênatufcófulti rogadinilî in locis per augures conftitutis quæ templa appellantur,haberi rogar'ivcpoiuif' fc negabat. Morts etia erat vt eo in loco fenatus iniuflus aflidua ftationecoge-refur, qui fenatulum appellabatur,vnde accitus deinde quàmprimû in curtain proficifceretur.De temjxire autem habendi fenatus ira diferuit,ante exortuin-quit folem aut pofl: eius occafum fenatufconfultum irritum, opus etiaccnloriu futfle,pcr quos et quo tempore fadû fenatufconfultum effet excutere. Dentate autem fenatoria ne cuipaucioribus xxv.annis nato,fenatum ingredi liceref,vt in vita magni Pompei audore Plutarchoconftitutijeft, cæterum minorisæta-tis fenatum altquando ingredi mor:s fuiflè veteralegentibus non dubiûeftgt; luti M. ValerioCoruino conttgiffe nouimus,cui tertium amp;nbsp;vigefîmu annumm greflbconfulatumlargiti funt.Qiio minus autem fenatum introtrentcumpr?' textatis filits fênatores,vt moris antca fuerat, decretu poftea fadû cft, PapytnÇ prætextati fadum in caufa fuit;qui etiam fenatum habiturus effet aufpicaripi móatt^ immolare hoftiam debere idem Varro cêfebat. Docuit etiam dediui nisrebus prius q de humanisad fenatum cfîèreferendum:idem fenatufconfultum duobus modis fieri,aut per difceffionem fî confèntiretur,aut fi resdubia effet per lîngulorum fêntentiam, de pignore quoep capiendo de^ multairrogada fenatori,qui quo tempore venire tn fenatû debuit,non vcnit.In quoamp;filludani-maduertendum demore,quôj fîcut lexàquinquagefimoanno militemnon regit, ita à fexagefîmo fènatorem non citat.Hunc etia moréapud veteres nccelfi tares pubhcæ reperierût,vt lî forte aliqua vis ab hoftibus immineret, qup cogeret vel humilia captareconfîlia,velahqua conftituere,quæ non prius oporteretdicl quàm efficijvel fînollcnt ad amicos aliqua permeate fenatuf onfultum taciturn fieret,ita vt non fcrib^,non fèruipublicfnon céfuales illis adibus intereffentife-natoréfquecxciperent omnium officiacenfualium feribarûmque complcrent. Horum 8Z ars erat de irato facere beniuolum, de fufpedo placatum ,deauftcro mitem,de aduerfànte propitium.Et quanquâ,vt didum cft,fcnio confedi armis

minus valerent, binos tamen fenatorcs fingulis cobortantibus præpobtos tertio ab vrbe condita libroteftiseft Liuius. Patriciorum fanuJiaiouinofciturfu-iffedicatajfi origine dignitatum antiquitatis ordinem perfcrutemur, quo liim-mi dei ficut putauere cukura locum primariu rodiderct patriciatus^ nomen ipfum vt quidam veridicorum à patribus didum efle voluerunt.

Confularem exadis regibus dignitatem regii nominis fakum dedinantem , cum plenam pene eorum inkaradminiftrandæ reip. facukatem baberent accer fitam fuifleantiquitatismonumenta declarant; Duo bi erant pro vno rege cre-a‘i,vt Cl aker malus ekè voluikct, ab akero kmilé potekaté habente cohiberetur. His primu omnia iura ex regia potekate erât, omnia deinde eiufmodi inkgnia pomparuiTK^ fercula amp;nbsp;officii lui ornamenta.Nam ambobus fafces erant coflT. quatuor viginti lidores, totidem cum fecuribus quæ proinde tantæ potekatî cathenarum nexibusprgceptæ funtalligari,vtcum tardius loluerentur,moram deliberationis acciperent: maxime Ci de cæde aut hominis ncce aliquid cenfuiP fent.Cundator enim efle debet,qui iudicat de làlutc» Aba cnim fententia corri-gi potek,de vùâ hominis baudquaquam,arma quinetiam ika iuris funt non fti roris,8^ contra noxioslie inkituta,vt plus terror corrigat quam pœna cofumar. Ciuiliseft etiam pauor ike magis bellicus,vtpote quern abadores timeant,re-formident hires,latrones exhorreant,innocentia tantu Igta refpiciat:inkitutum-queeftetiâ vt ne duplicatus terror videretur, vt coru tatum alter fafces habcret, non ambo,ifque penes quern fafces elfent maior conful diceretur;vel is qui prior fakusekprptor,aut maior vrbanus minores, epteri quibus,quod plerunc^ in maximis vrbibus folet,lenatus decreuit vt darent opera ne quid refp.dctrimen-ticaperet; permilitt^ eorum akerum vel ambos cum opus eflet exercitum parare, bdlûgerere, coercere omnibus modis fubditos atq^ ciucs,domi militiæ^ imperium ac iudicium fummum capitisdicere, fed ciuisnon Romani,quem folum cohiberc amp;nbsp;in publicam cukodiam duciiubere illisfas eratiSella Curru iiprofuimagnitudine vtebantur mukis gradibusinnixi,vtibilocati nihil able dam nihil^ humile meditaretur,vt^ in ocio fubiedi mereretur,quod alii poft niaximoslabores akumunt imperatores: Manusporro vidoriali Scipioni munira erat,quoRomanæ reip. viri fortis dextra tueretur fortunas omnium,ac li beros, in augmentum etiam publics gloriæ famulos fclueret iugo feruili,calce-isauratis prsterea prodibant in publicum, tanquam auri materia quam mens ad inane volans tanti putat, paruifaccre non folum, fed pelfum etiâ dare vidc-fetur.Inter epteras etiam reip.dignitates fob meruerunt pidos habere humeros, Vano colore palmatæ vcftis,quam fcelicitas daba t prpmio vincentium.Quod au té candidis vcftibus induti procedebant,Gandidati appcilabantur, quod deni^ populo confulercnt, amp;nbsp;patriæ, cum omnia eorum traderentur arbitrio, nc infolefcercnt animo àconfulendoconfulcs didi funt, nik illinc potius, vnde Akius ait in Bruto, Qui rede confulit conful ciatur,vel vt Quintilianus, confulfit aconfulendo, vel à iudicando, nam hocconfulere veteres ap-pellauere ; Magikratus buius imperium annum erat, quo ne diuturna po* teftate infolcntes facilius in errorem aliquem prolaberentur ft cuftodirçnf:

hi quanquam breuis effet corum magiftratus,nihilominustanien fi baud effent idonei intra annum amouebantur: illud quocj de more fuit confulatum peten-tibus vt per fc iptis coraitiis intereflènt,nullij xxv • annis minores, quæ fcnato-ria ætas erat,admitterentur.

Suffes conful etiam poenorum lingua diffus eft, auffore Calidio.Liuius belli Macedonici libro quarto, Poftero die cum fuffetesad ius dicendum confedif-fent, confpeffæ tabellæ demptæ^ 8^ leffgi Alii à fufficio quod eft fubminiftro vel in alterius locum fubftituo,fuffeffos diffos purant,quali fub alio faffos. Li-uiusxxxi. M. Aurelius cotta decemuirfacrorummortuus, in eius locum M« Attilius Glabrio fuffeffus • Cicero pro Murena Vnuserit cof. is no in admi-niftrando bello,fcd in fufficiendo collega occupatus. Illud denique neepraetere-undum , nam cum duæ res poffint eodem auciore prouehere homines in hunc ampliflimum cofularisdignitatisgradum,8^ bonorum populi finem,vnaiuris, altera militis , non dubium eft quin ad earn adipifeendam multo plus conférât res mill taris quam iuris ciuilis gloria : vigila t enim alter ncffe, vt fuisconfulto-ribus refpondeat, alter quo inrendit,maturècG exercitu perueniat : illum gallo-rû,hunc buccinarû cantuscxufcitat idle affioné inftituit, bic aciem inftruitnllfi cauet ne cólultorcs,hic ne vrbesaut caftra capiat: illevtaquppluui^ arceantfcit» hic feit et timet ne hoftiû copi^: ille in regédis,hic in ^pagâdis finibusexercitat-

Proconlularis dignitatis creandæ moiem ac necellitatéinduxit imperii Ro' ampli tudo,quôd nec adeffetvbique ad bellageréda nec omnesobireprouinti^s confules,q ui modo effent duo poffent,his con (ularia infîgnia cetera pr^terquam qj fex duntaxat liffores reliff i tuere conceffa funt: numerusautem proconfuluni definituserat nullus,vtep prgfîdium nomen generale quod amp;nbsp;proconfuiesSfoni nés prouintias regentes fenatores licet effent,pr^fides appellabantur, fîcprocon-fulum appellatio fpecialiseft, qui denique quod confulum iuribusfungerentur proconfuies nominati funt.

Liffor crudelitatis minifter confulis,proconfulis,pr^torum qui fafceffl virga-rum alligatum cum lecuri portat.Sunt qui lifforesconfulesxii : aliorumautem feni.Lifforem Valgius Rufus in fecundolibrorum quos infcripfftderebusper epiftolam quæfîtis,dicit à ligandoappellatum effe, quod cum magiftratuspopu 11 Romani quempiam verberari iuffiffet,crura eiusamp;' manus ligarivintdi^^ viatore folita fint,ilc^ qui ex collegio viatorum officium ligandi babcretjidor ftt appellatus.vtitùr^ ad eâ rem teftimonio M.T.verbâque eius refert eX oratio-nequp diffa eft G.Rabirio,Lifforinqt colliga manus. Liu.Ii.viii.Liffor deli ga ad palû hæcita àligâdo Valgius Rufus.M.T.Liuius,Fcftus ac omnisanti* quitas pütatamp;f nos fane cuiilis fentimus,fèd Tiro Tub M.Tulliï. C.Libertus 11-fforem vel à lino vel à licio diffû fcripfît; licio enim trGfuerlo quod linû appella-tur à veteribus qui magiftratibus inquit pr^miniftrabat cinffierat,ad reorû manus Iigâdas,amp; crura vt diximiis vinciéda Male itaq; infeitèqui lifforéàlitan do diffû putant.C. interpofita quia rem liffat amp;nbsp;interficit.illûdij inepte addunt quafi legis ifforé dici q? iciat, id eft, percutiat reû,iuxta legis mandatû quod anti quitas non approbat,colorata licet ratio videatur. Numéro autem duodecimli

dores fumptos àKonwIo; alii à numero vulturu qui regnum fihi ^tederantau guno: Alij putâtamp; melius ab Hetrufcis finitimis,vnde fella turrulis,vnde toga prætexta lumpta eft ad imitationem regum fuorum,quód duodecim ex populis creatoregi fingulum ftnguli populi lidorem datent.

Quxftura in qua efle debet fcientia luris fumma, literarum gloria,cautela Cer moois,firniitas animi,continentiædomicilium amp;nbsp;virtutura oraniû {èdes,^^^“ one in Verrem ii. auftore Cicerone primus eft gradus honoris, dignitatumque omnium genitrix,Varro hb.vi.tcfte CafiTi. OfEiciu autem eins et origo perquàm vetos eft pene ante omnes magiftratus.quorundam Si. quidem eruditoi û fen-tentia. Gratianus lunius lib. vii.de poteftatibus apud iplum Komulum Si Nu-mam Pompiliuni binos qu^ftores fuilTe auftor eft. Pomponius hunc magiftra-tumcoepilTe tunc aflcrit cum ærarium po • Ro.arftiusSi cumulatiuselle coepif-fetjVtelTent qui illi præeflent, quod Romuli tepore fuifle,cu res tenues Si perexi-guætuncelTentjhaudquaquam putandum eft. Cæterum ftcutin dubium venic an Romulo Si Numa regibus quæftor fueri t,ita etiam Tullo Hoftilio rege à quo anfusin ciuitate Si dclcriptio centuriarum Si claffiumjquæ prius non erant eft faâa,quæftores fuiflè,ac tunc initium habuiffe ven magis fimile eft,amp; fane cre-brior apud maiores opinio eft, Tullum Hoftilium primum in remp. induxifle lt;]uæftores: bosautem àquærendoquaeftoresinitio didos Pomponiusamp; lunius

Trebatius Feneftella Si Varro fcribûc : verum quia de capite ciuis Roma-îi’jniufiupopuli non erat lege permiftum confulibusius diccre.picpterea qug flores conftituti funt a populo qui capitalibus rebus preelfent^quæ triumuiri po flea capitales perquilîuere,ln(^ appellabâtur qu^ftoresparici Fefto tcfte,vel Pom ponioparricidii quorum meminit lexxii.tabu.didi : quoniam parricidænon vnqiiehi, qui parentem occidilTent ,fed qualemcunque hominem dicebantur. Hem etiam fuilfe indicat lex Numæ Pompilii in his compofita verbis , Si quis boniinem liberum morte feiens eluit, parricida cft . Horum officio iniundum trat vtprouinciasexfenatufconfulto fortirentur,vt^ extra vrbem aducnietibus regibusobuiani irent,amp; haftæ fubiedos captiuosvenderent.Etant Si candida-tiprincipisquæftores alii qui libris duntaxat in fenatu legedis operam datent, literas eius in lenatu legerent.

Prætores initio erant,quorundam iudicio,qui poftea confules,amp;f hi bella ad-miniftrabant:proinde lie didi quod præirent Si anteirent iure in exercitu. Au doreetiam Pomponio tune creati, cum confules bellis finitimis auocarentur, nequeeffet qui in ciuitate ius reddere poffet. Numerum autem prærorum ha-buit Roma pro tempore varium, primum quidem vrbanum , deinde poft ali« quotannos, eo non iufficiente peregrinum, fic didos quod ius alter peregrinis, alter ciuibus diceret. Deinde verb plures augendo numerum , ad odo vf-quecreatos inuenio. Vnde Cicero pro Milone, Septem prætores,odo tribuni plebis,illiusaduerfarii,dcfènlores mei,captis prouintiis,totidem protores quot prouinciæin deditionem vénérant creati funt : partim qui vrbanis rebus,par., tim qui prouintialibus præeflent,horum autem prgtorum inftgnia fex fuilfe fè-curcs, Plutarchus in vita Pauli Aemilii audor cft; Ad hoc cnim bellum inquit

Aemilius, miflus non cum fex vtcætenprætores, (èd cum duodccim fecuritus l’ta vt dignitas confularis împerio eius ineflct.

Cenloresad cuiuscenfioncm,id eft,arbitnum cenferctur populus,vel abrc ipfâ quôd præeflènt faciendo cenfui appellati, vel ^uôd rein luam quifque tant! æftimare lolitusfit,quantum illi cen{uerint,vel quod cenfere pro arbitrari vete-res cognatjone quad am focia ac fimili eflc voJuen’nt: lunt qui à céfendo, id eft, conftituendo amp;nbsp;præcipiendo,vndeetiam dicerefolemusccnl’eo boc facias,amp;fc-natum aliquid cenfuilfe, inde Modeftino audore cenfbris nomé videtur efle tra dum . Hoc munus inftitudfe primum Seruius Tulbus Icgjtur, poftea veiô vt funt reges exaâi,ius omne faciendi cenfus ôé cætera quæ regiæ maieftatis huius fucrant ad confules delatu eraticreandi veronoui masiftratus buius dédit eau-fam,quôd bellis vrgétibus netj populus fine céfu effejnec qui effent côfulcsnaua-re operam commode cefui faciédo poffent: res qu’dé vt parui admodûmomen ti prius vifa , quod nibil luris haberet ni cenfèndi modo populum jitailluftris magiftratus bic maxime omnium reuerenti^ plurimat^ poteftatisac fèueritatis poenafuit. Eoautem venir vt baudquaquam deopibusmodo, verunideniiJi-tari difciplina moribûfque cenfèret.Mos nanque Romae apud equeftreseratau-dorc PJutarcbojCum per Jeginmum tempus à quoquam militatum eflçt,equuni per medium forum duci coram uiris duobus publicè pr^fidêtibus,quos cenfores nuncupauit, illifquequembbet ducum ac imperatorum fob quibusmilitatum fit recenfeij,deindecenfojum judiciofubigi,quiluxta cuiufque meritiinivd laudem vel infamiam tribuunt.Huic præfedi curæ tuncerant vindignitateor natuque infignes, ad bos fella curruli infidentcs , équités fubituriiudiciuniriw cum prédirent, cenforum alter qui Icnior erat interrogabat, fi militias iuxta difciplinam militarem abfbfuiflèt, omnéfque lub imperatore nieruif-lèt, quod fi nen fecus ac dixerat foret inuentum, ingenti læticia plaudeiitibusiç amicisdomum illum admittebanf- fin minus cenforia eum inurebantiiota,^ ex tcnuiffimis caufisb'cebatillis, qui flagitiofe ac intemperanter degerent ac lo-querentur, equum adimere Slt;f exercitu demouere. Hoium etiam erat vedig^üî populi Romani augere minueréquc,luftrum completo quinquennio concedere, amp;nbsp;folitauiilia fàcrificia de fue,cue,taurofaccrc,denuptiis jdeliberoruprocre-atione , de viuendiratione, de conuiuiisdiligenter inquirere, ne guispatriam ac confuetam viuendi difciplinam tranfgrederetur : adbæc etiam niuneraduo cum effent, alter patritius, alter verô plebeius jcislicebatlènarusprincipenidc-fcnbere, immeritosfenatu queque amouere, vtC. Fabricium feciffe ferunt,qui P. Cornelium Ruffinum patritium virum , quod decem argenti fadi pondoin conuiuium adduxiffet,fenatuamouit: fiue vt M-Catonem cenforcm^cjuemC. Haminium, T . Flaminei fratrem , quod exbortatus à Puello quem deperibat tefte Plutarebo, vel à feorto aliorum fententia , cum effet conful in Gallia, vt aliqué ex bis,qui vt in vinculis rei capitalis danati erant,fecuri percuteret, obte-perauit,fenatu eiecit. Valerius Antias non ad pueri,fcd ad mulieris cuiusaniorc tcneretur,arbitrium id ab L.perpetratû affirmât. Liuiusauté fcriptûinoratio» ne Catonis afferit Gallû tranffugâ cû vxore ac iiberis venifîe,amp; ab L.int epulas cxceptuin,

cxceptum mox vt fcorto,quod ardebat, oblequeretur, ab eo propha manu con-foffuni. Hoc ad exacerbanda Lucii crimina iure dicluni à Catone credidenm, ipfum auteoccifum minime tranffuga,verum ex damnatis vnu in vincuh conie dum cxtitiflèjCum alu quàm plureSjtû verb telles iunt Valerius Max.et Cic.in eo quielldelcnedutelibrojvbi omneni Catoni fermoné ipfius rei narrationem tnbuitupG deinde cenfores lacrificiorum pretia curabant 8^ delcrïpti'onis genera,Si reipub.officia diflinguebant.Ccnfionem enim faccre dicebantur, cû mul flani equiti irrogabant, céfîocç haftaria diccbatur,cnm militi mulélæ nomine ob deliâum militare quod haftas daret, dicebatur . Multas præterea poteftates hicmagiftratus habet,quas ponitlulius Capitolinus in vira Valeiiani,Sufcipe, iuquit,ccnfuram quam tibi detulit Romana relpub.quam folusmcreris,iudica-turusde moribus hominum,iudicaturus de moribus noRris.Tu æffimabis qui manerein curia debeant, tu equeftrem ordinem in antiquum Ratum rédigés, tu cenlîbusmodum pones,tu vcâigalia firmabis, diuidesftatum,resp.recenlcbis, tibilegum fcribendarum audoritasdabitur, tibi de ordinibusmilitûiudican-dum eft, tu arma refpicics, tu de noftro palatio, tu de iudicibus, tu de præfeflis cininentilTemisiudicabiSjCXccpto deniquc pr^leclo vrbisRomp,exccptis confu-libusordinariisSi facrorurn rcgc,ac maxima virginevcRa'ium,fî tarnen incor-ruptapcrmanferitjde omnibus lèntentiastcresdllud deniquenonprgtcrcûdum, lt;uniaîios magiftratus annuos luifle confict, quinquennalem quondam cenfu-ram extitifle, quod quia per tôt annos graue,diuturnum infolênfque nimis vi-him eR,neplus g annua ac fèmeftris cenfura eiïet, confenfu ingcnti populi fa* Runi eft, at(^ hoc teRe Afconio tam triRe fcuerùmquenomen po. ro.fîc oderat, ytintermiirumedctnonnunquam perplurimos annos, nonnunquam propter infamiam corruptorû iudicû, plebem ipfam quod ante recufauerat popofciffe.

Tribunoscelerumprimus Romuluscreafïèfertur .Nam cumeodem tem-pore in tres tribus tota ciuitas diuilà cflèt,Ramnenlêsà nominefuojà Tatio Ta t!enfes,tertiæautem tribus homines Luccres diRiàluco Afyli ,inquem mul-tifugadelaticiuitatedonatifunt, vt Plutarchusinquit PliniusteRiseR,no lia. Qiianquam tertiæ huius denominatio audore Liuio incerta fît. Tribus au tem ipfas tres fuifle numero nomen ipfum déclarât, quibufque qui præerant, tribunosvocitabant, quod terni tribus ex tribiibus ohm adexercitum mitte-hantur. Cclerum autem tribunum proinde appellari quidam opinatifunt, quod vel ccleriter occurrerent, fiquandoeorum opera refpub . indigeret, cum equitibus ille præcflTet veluti R:cundum locum teRc Pomponio à regibus obti ncret, vel à celcre Remi interfeclore, quod ccletes antiqui dixerunt, quos nunc cquitesdicimus. Horum tribunorum miîitarium, vtinquit.Q..AIconiusPedi-anusjduofuntgenera, primum qui Ruffuli vocentur, 8^ hi quidem in excrcitu Cfeari folent a côfulenon à populo,de quorum iurc,vt FeRusetiam inquit,quôd Kutilius Rufuslegem tulerit, Rufuliac poRea rutuli fiint vocati. Alii funt co-mitiati, quicomitüs defignantur ad gubernandam rempublicam cofulum loto , aliquando fub confulibus vt eflênt in exercitu ad ordinOs duccndos inRitu-ti.Horû officiûjVel eorum q^ui exercitui prgfunt, in libro de re militari Marcello tefie,

teftc, milites in caftris côtincre,ad exercitationem producerc, claucs portarum fufcipere, vigilia interdum circuire, frumentationibus œmmilitonum intercffe, frumentum ƒ bare,menfurg fraudé coërccre,dclida iccundû fuani auâoritateni bis modis caftigare,priiicipiis frequenter intercffe,querelas commilitonuniau' dire,vab’tudinariosinfpiccre. Flauius Vopifcusin vita Aurclianiincpiftolaalt;l vicarium fuum permulta bis adiicit, ad tribuni officium maxime fpeâantia.Si vis,inquit,tribunusefre,imô G vis viucre, manum militum côtine,nemo pullun’ alienuin rapiat,oucm nemo contingat,vuam nuflusauferat,fègetem nemodete-rat,oleum, falem, lignum nemo exigat,annona fiia contcntusfit,de prædaho-ftis non de la.trociniis prouintialium habeat, arma terfa fint,ferramenta faniia-ta,calciaméta fortia,vcftis noua veftem veterem excludat,ftipcndium in baltbco non in popina habeat, torquem brachiale annulû apponat,equu Si. faginarium defricet,alter alteri quafi feruus obfequatur, à medicis gratis curcntur,arufpK^' bus nihil dent,in hofpitiis cafté fe agant,qui litem fecerint vapulent. TribuDis autem plebis creandis initium fuit feceflio plebis àpatribus,in facrurn montent fada,vbi Menenii Agrippæopera pace inita cóuenit vt plebeios magiftrati^^^*’ vrbe haberétjfic^ duos tribunos turn habere plebs coepit à Virginio 8^.T.Vêtu fîo coff Alia poftmodû feceftione tres additi Appio Claudio Si T-Q-cofT-nioX quinqjalii cofEQ^MinutioSé M.Oratio Puluino. Hoc padox.tribunisinp^^ bem Ro.fuit iurifdidio, fîc^ plebi conceffum cft conditiones inire cocordi^,'’*^ plebs fuos magiftratus haberet facrofanâos,quibus auxiliis latio aduerfuscoD' fuies effet,néve cui patrum caperccum magiftratum liceret. Tribunoruint^^' dem tantum in modum crcuitaufloritas,vtquicquidfenatusdecreuifret,it3de* muni ratû haberetur,fi tribuni approbaffent.Stabant autem hiin veftibuJocu-liæ, vbi habebaturfènatus:nam templû fîue curiam ingredi no licebat,amp;^^*^æ' cunqj fenatores decrcuiffentjtribunis pr^ferebâtur,vt quæ é repub.fore videra?' tur,approba’'ent,ca;tera ad arbitrium reiieerentuntum quæ fenatufeonfub^p probaffcnt.t.literam in tergo adiicicbant,haud aliter rati iudicatum iri-Dc po teftate autem tribunitia Labeonis Antiftüiuris peritiffimiextat fentétia,cuius verba quemadmodum feripta apud Gellium offendi,itailla ipfa fcripfiHnepi-ftola inquit AtheiCapitonis fcriptûlegimus,Labconem AntiftiumIcguniatç morum Si P.iurifque ciuilis dotftum apprimè fuiffe. fed agitabat inquit hominem libertas quædam vecors vftÿ eô, vt diuo Augufto iam principe Si rempuh. obtinente, ratum penfùmqj nihil haberet:nifî quod iuftum fànftûmqneæ Romanis antiquitatibuslegiffet : ac deinde narrat quid idem Labeoper viato-rem à tribuno plebis vocatus refpohderit : luffitenim eum qui miffuserat redire, Si tribunis dicere ius eos non habere,ncque fe nclt;j alium vocandi, quod mo ribus maiorum tribuniprghenfionem haberent,vocationem non haberet:pofte igitui eos venire Si prçhendi iubere, fed vocandi abfentem ius non habere, idç ctiamapud Varronem inlibrisrcru humanaruferiptum afferit A. GeIIius:qui quide Varro cu triumuir effet,afferit fè à tribunis plebis vocatu no effe, Si cum tribunus plebis effet vocari neminem fecifle. Ea etia tribunis plebis audorc Plu tarcho poteftas eft,vt ft præfèns ftt didator,fecunda GtjGa autem adftt, prima ac fame •

ferme foIa.Huic prçterea magiftratui nullum integrum diem abeflè Roma lice re lus erat,lus etiâ hums tribunitiæ poteftatis magis ad impcdiédû cft q ad agé-dum,quippe quæ cæteris omnibus coJlegis voJêtibus fi pluies fint,vnus qui no lit 8^ le opponat,plus poflit. Fuit etiam,vt aiunt,tribunitia poteftas priusapud Romanos public^ dignitatis infîgne,poftmodû quoqj ludicialis ordinis obtinu itrationeni. Inde nanqp decretum illud fenatus,vt Auguftus Cæfar morum legumcp regimini ac aeque in perpetuu tribunitiæ pr^efîet poteftati.Vnde apud eos tribunus didus eft,q[7 tribus pr^cflèt ordinibus patritio,equeftri, plebeio, diâietiam Gmili modo tribuni plebis à tribu,(^ vel tribunû fuffragio crearétur, vel quôd in tres partes populus diuifus efict,cum plebs à patribus /èccfliflet,amp; ex fingulisfinguli crearétur: tribuni autc ærarii à tribuédo ^re funtappellati,quod ærarium lanè populus Romanus in ædc Saturni habuit.

Scriba à feribendo nomen accepit,officm exprimens vocabuli qualitatc.Li uiusab vrbe con.Ii.ii.lbi cum ftipendiuforte militibus daretur, Icriba cum rege fedens pariferè ornatu multa ageret,cum milites vulgo adirent,timensfei fcitarijVtrû Porlena effet,ne ignorando regem lernet iplè aperiret quis efict,quô temere traxit fortuna facinus^ Scriba pro rege obtruucat. Probus Acmilius de ^cel du.exter.gen.in vita Agcfilai, Itaqp eum habuit àd manum Icribæ loco, ^uod multo apud Graios honorificetiuseft quam apud Romanos.Nanqj apud nos re Vera ficut fimt, merccnarii feribæ exiftimantur;amp;'apud illos econtrario nemo ad id officium admittitur,nifi honefio loco amp;nbsp;fide amp;nbsp;induftria cognita, guod neceffeeft omniuconfihorfieum effe participem.Cicero in Verrem adio-ne.v.Sæpeenim noftriimperatoresfiipcratis hoftibusoptime rep. gefia,fcribas Inosannulis in cotionc donarunt. Ab epiftolis vcl à lecretis ctia is intelhgi dici-tutjcuius fecreta feribit vel epiftolas. Suetonius in vita Claudii, Sed ante omnes NarcilTum ab epiftolis Pallantcm à rationibus, quos decrcto quoque fenatus nonpræmiis modo ingetibus,{ed qu^ftoris prætoriisç ornamentis ornari libes paflus eft.Flauius Vopiftus in vita Carini, Quorö vita fingulis Iibris Claudius Eiifthenius qui Diocletiano ab epiftolis fuit,Icripfit.Notarius item lecrctorum fcribitur,Flauius Vopifcus in vita Aureliani, Incidit autem ,vt le res fataliter a-guntjVt Mneftcu,quedam que pro notario ftcretorfi habuerat,libertum,vt qui-dä dicuntjfuum infenfiore fibi minando redderet. Caf.primo,hift. Pater enim Candidat! fub Valentino principe geffit tribuni 8^ notarii laudabiliter dignitatem, qui honor tunc dabatur egregiis, cum ad imperiale fecrctu talcs conftet digi, inquibus reprehenfionis vitium nequeat inueniri.

Cancellarius vel à cacello ala palatii fic didusjq? olim ibi officiu fuum exerce retiuxta thefaurfi impcratoris,cumsfibi cura demadata erat,vel à cacello fecun dumea fîgnificationé, qua dicitur interftitiu à Paleftina regioe tradu, vbi teda cacuminata no erant,led iacebant in planu proftrata.Interftitia igitur ilia inter propugnaculafita,parietibus hinc inde eredis,cacelli proprie dicutur:Qui vero epiftolas miffas recitare volebat populo,in dida regionc fiiper teda afcédebanc 8ddecacellisrecitabant,vndeinoleuitvfuspaucorû tarnen eruditoru, vtqui populo literas principis babent miffas exponere,canGeIlarii appellatione nominen

tur.Cg.li.xi.Var.ReQ)icequononnucnuncuperis51«iterenon poteft quod inter cancellos egeris,tenes quidé lucidas fores,clauftra patentia, feneftras, ianuas,8^ quàmuis ft udiofè cJaudïs,necefre eft vt te cûdis aperias. Nâ ft foris ftetens,meis non emendan's obtutibus,fîingrcdiaris,obferuat]um no potes dechnareconfpe dus,vide quo te volueritcollocariantjquitasjvndjt^ cüfpiceris,quiinillaclarita te verfaris.Flauius Vopilcus in vita Carini, A niicos optimos quoft^ relegitaut tenuit, prcfedum vrbi vnû ex cancclkriis fuis fecit,quo foedius nec cogit^ri po-tuit aliquando nec dici.

Populäres amp;nbsp;optiniates inter le difièrunt.Nam populäres tefte Prifciano lib. artis gaamaticæ.v. hi font,qui defédunt populû,optimales qui delèndüt fenato-res.Cicero pro P. Sextio, Duo genera leinper in bac ciuitatefuerunt,eoruqui verfari in rep.atcj in ca fe exceliêtius gerere ftuduerunt,alteri populäres fe,alten optiniates amp;nbsp;haberi amp;nbsp;eflè voluerûttQui ea quæ faciebat,quæ^ dicebantmulti tudini iocunda eflè volebat,populäres: qui ita fe gerebât vt fua confilia optimo lt;uicpprobarétur,optimatcs habeLantur. Idem in eade,Omnes optiniatesfünf, qui netj nocètes funt,nc^ natura improbi^necfurioft,nec malis domefticisini-pediti.îdé in eadc,Quod eft pr^ftâtiflimû maxime^ optabile fànis,bonis,amp; bea cù dignitate odù hoc qui volût omnes optiniates,qui efficiunt fummi vin et colèruatorcs ciuitatisputâtur. Ariftotclcsli.v.ethi. Ex dignitate quoc^i^^P' parct,iuftû enim illud,quod in diftribuêdo côfiftit lècundû dignitate quadâ elfe oportere omnes fateturtipfam vero dignitate non eandem omnes elfeaiuntfed populäres quidélibertaté,potentes verb opulentia autgenus,optimatesaute vif tutê dicunt.ldem li.iii.poli. Vocare autè conlueuimus eu vnus ad vtilicatè com munè relpiciensgubernat regia poteftatc: cum verô pauci guberna^pluf^na' men vno,optimatû gubernationé, vcl ex co quia optimi præfunt,vcl ex eoqm^ ad optimum publicuadminiftrât. Idem in quarto, Videturautéoptiniatûelfe maxime honores tribuere fècundû virtuté,finis enim optimatû virtus.'paucofu verb gubernationis diuitiæ,popularis autc libertas.Idcni in codc,Quoenim ab optimis viris fimpliciter per virtuté elfet gubernatio reip. amp;nbsp;non ad luppohn*^' •nem quidem bonorum virorum,eam folam luftum eft optimatem appellan-

Procerestefte Varrone principes ciuitatis,quia eminétin ea ficutinædificiis mutili quidâ,id eft,capita trabium qu^ pceres nominâtur,qualî pcedes.HincJa da tranflatio eft ad quofdâ vt proceres dicatur q ante omnes honore præcedut. Sunt qui pceres,quafi procul à carie,hoc eft,putredine ac vitioru corruptione,di dos purent, quod tametft principibus ebuenit maxime propter excellétiam egregiam, qua præditielfe debent, probitaté,falluntur tamé infeitia literarum, nec tam q, eft,q q, elfe deb€t,autumat,huius fingularé numerû raroeft inuenire. luue.lib.iüAgnofco pceré,lalue Getulice, leu tu SyIJanus,quocu(5paIiodefaH' guine rarus.In plurali frequétilfimueft.Liuius ab vrbe cond.li.iii.Et nos,vt de-cet pccres,vt Fabio nomini eft nô indignû, pugnado potins q adhortâdoaccen damus militu animos.Luca.in v.Fata vocét pceru motus hæc cûda fequûtur.

Primores ficut hi proceres,vel primates vel qui inter reliquos maioris potefta tis digniorcs in populo. Liu.in primo, Ipfe ad primores Romulus peruolat-

Summates vin' potentes. Satyrusin comoedia pilcatoria,Summates vin fini plicesfadi funtganei:Macrobiusfi.i.defomno Scipionis,Sed fummatibustan tuin vins fapientïa interprète ven' arcani confciïs conteiiti fint:relic|ui ad vene-rationem figurïs detendentibus à vilitate fecretum.

Prpfidum nomine omnes prouinciasregétes,licet fenatoresfintjappellantur: iure profes is dicitur,qui maius in prouincia habet imperiû poft principé.Hinc præGdium didû auxdium principale: ficut fubfidiû id quod in auxiliû fiiccedit dicitur,et milites qui in aliorû tutelâ militû,oppidi vel cafteJli,fimiIiu^ collocati funt, prpfîdiû vocâtur,vel vt inqt Varro,prgfîdiu didu extra caftra prgfidebat in locoaliquo,quo tutior regio efièt,vel pro vtilitate fàlute, alicuius auxilii gratia prpponit: ficut fubfidiu quod poftpofitu eft ad fubueniédû laborantibus.

Satrapes vel Satrapa is eft,q locorû pr^fedus defignatur.PJutarchus in vita Eu menis, Tu capto Ariarate rege,amp; regionein potcftaté redada,fatrapes,hoc eft, locorû præfedus defignatur.Regum libro primo, Et non inueni in te quicqua maliex die qua venifti ad me vlç^ ad diem hanc, fed farrapis non places.Ideru in eodem, Reuertere ergo amp;nbsp;vade in pace et n«n offendas oculos fatraparum.

Princeps ordinis nomen eft, didus primus capiat : ficut municeps ab eo q, niunera capiatu'dem dignitatis,cui hæc tuenda ex officio,amp; capitis periculo lt;ldcndéda,rcligiones,aufpjcia,poteftates, magiftratus, fenatus audoritas,leges, iîiosmaiorû,iudicia,iurifdidio,fides,prouintiæ,fcgt;cii imperii, laus rei militaris, ærariumiharum rerû ac tantarum elle defènfore atq^ patronu.Spartianusin vî ta Adriani,Tunc enim mos,vt princeps caul'as cognofccret,et fenatores cqui tes Romanos in confihû vocaret, SC féntêtiam ex omni delibcrationc proferret. Cair.ii.hiftor. Vocabulûprincipis nulla forde maculafti, feruâs dignitatem no tiiinisexercitatione virtutis. Ouidius de Romulo Si. Cæfare Iccundo faftorum, Tu rapis his caftas duce fe iubet cffe maritas,Tu recipis luco,reppulit ille ncfas, «Vis tibi grata fuit,florentfub Cæfare leges,Tu domini nomen,principis ille te-tiet.Te Remusincufat, veniâ dédit hoftibus ille, Cælefté fecit te pater ille pare.

Lomini veroappellatione præclariffimos in rep. principes et duces inuenio declinatie;nam et Scipio ipfe prius Italia Hilpanii^ recupcrata,cum Africani H^ocp fubegiiret,Hannibale pulfo,nullo tarnen fucceffu dominû le paffus eft ap pdlari nifi à Poenis,qui p ^quas côditiones toties rupto fœdere fraudulenter iugu abiecerant,nô obtempcrâtes,militia abiecit, quafi reipub.hoftes infamia notas: Auguftus quoque Romani dccus imperii nec ferio nec ioco Ce paffus eft à quo-^ua tali nomine appellari. Tertullianus in apologetico cótra gétes, Auguftus imperiiformator,nec dominû quidédici le volebat.Et hocenim dei eft cogno • men.Dicâ plané iraperatorc dominum,fed more communi.Sed quado non co gar,dominû dei vice dica. Hoc cû declinaret Auguftus, meruit profedo patris patriae cognomen, quod vniuerfi repétino maximo^ confenfu ei detulerunt, qp gratins effet pietatis nomen quàm poteftatis, vtcç fciret data fibi potèftatem pa-triæ,quæ temperâtiffima cft,liberis confulens.Quid auté inter patrem et dominû interfit,oftédit probè Terétianus ille Mitio,hoc patriûeft,ingt,potius cofue-facere filin fua tpôte rede fdcercj q alieno metu, hoc pater hoc dominus inteft.

i7i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;R U ü L A 1 i V A L i V K 1 1

Dux à ducendo didus jcfle cnim debet præ cætens dux in ducendo agminc præcjpue folers, vbi iter quôpiam fecerit, cum ad difFicilem tranfîtu faltu ve-nentjcontemplari fècum animo ab omni parte loci naturâjComites deinde vete ranos fi quos habet,qugrere Sé percundari E boftes eo loco , quid fi à frote,fiuid fi à latere, quid fi à tergo adorirentur capiendum conGlii foret, vtrû ne pcrgerct qua occœpiflèt ire viâ,a.n eä qua veniflèt repetere latins eflèt.Caftris auté deligen dis quatum muniméto loei c6plexurus,quà opportuna aquatio,qua pabuli ii-gnorûç copia, qua comeatus expedire,quo teporepugnam inire,acieni ftruere, fubfidnsfirmare,magnifice adhortari, perterritos milites à metu reuocarc, nee verbis tantum ferocem 8é flrenuum eire,{ed opcrum militarium haudquaquani expertem,qui Sé ip{ê,cü opus fit,tela tradare,procedere ante figna,verfari m mC' dia mole pugng fciat,fciat quoque confilia fua celare,tacere,diflimulare,iöfi‘^^\' ri,ab infidiis prgcauerc,hoftiû cogitationes pr^ripere,lpeculari Sé explorareeoru vbi copiæ fint, quatæ quóve genere armorum, plurimum enim interelTe quæ deinde turba inermis,qug leuis armaturæ,qup impedimenta, quanto eaaut quali præfidio cuftodiant, deincj^ dida no tarn quam fada milites fequi iube^^’ nec dilciplinam modo fed exepIum.Quod diligentiæ genus rediflïmafortaii^ ratione probabitur,quoties licebit: verum fi mutabitur natura loci, curret,fi flume obftabit, fi conibus,fyluis,afperitate^ alia ^hibebitur,mut3bi‘^ hoftiu genus imminentis conditio difcriminis, Sé nunc acie direda,nunc is,nunc auxiliisjuunc legione pugnabitur. Ad hæc infuper intueri Sé Icirequo aufpicio ineunda pugna fit,nec deefle fortung præbenti led oblata cafu fledere ad confilium debet.lllud ad poftremum prg ceteris in animis ducu haben^^“®’ nihil in bello debere contemni,nelt;^ fine caufa dici,matre timidi flerenon lol^' re. Horu igitur omniû qui funt memores Sé vlu Sé experientia cópotes,eosdu' ces dixerim, cæteris iure prætulerim modo à populo non à militibus crean

Cornes,locius,fodahs,comisç Sé collega in quo conueniant,quóve différant, audorum lèntentüs illuftriumexhisaccipe. Comitem diceredebemusaudote Vlp.ac Labeone eum qui comitetur Sé lèquatur,qui^ frequentandi cuiufcufl' que gratia vt léqueretur deftinatus eft. Minores etiam comitem Sé ducem ha -bent, vt Cicero non comité fe,inquit,lèd ducem præbuit,amp; alibi: Nei^ princeps tune ad lalute elle potuilTem, fi elfe alii comités voluiflent : Socius verô no minor fed par eft, ideo^ duces in bello quoties milites alloquutur conciliandæ be-niuolentiæ gratia,non ferè appellant comités led focios,cômunicâtesqaodam-modo eorû dignitatem cû illis,vt ediuerlo,cum eofdé commilitones vocat,coni municanteseorum códitionéatc^fortem cum ipfis:neç enim duxcómilitoeft niilitum,lèd milites inter le comilitones, vt apud Virgiliu Aeneas de militibus fuis, O focii ,audor iplè in fua perfona loquens de Achimenide Comes infeeh-cis Vlyiri,amp;literu,vnograditurcomitatus Achate.Neq^ feite dixiflet de Vlyne Sé Aenea hune elfe comitem Achatæ,illum Achimenidis,idem tarnen ait, Arma deos^ parant comités,et iterum. Sacra deos^ tibi commendat Troia pena tes. Hos cape làtorû comités Nunquid dii erant comités Grgcorû atç Aencæ, an duces ^Certe diipenates comités erant conlèlfione turn Aeneæjtum ipfo-

DERE MILITARI LIB. VIII. «?î rumquoque deorum; nam lib.i. Aeneas ait,viélos qui ab bolle penates cla.f-feveho mecunn^ in iii, Dii aiunt, Nos te Dardania incenla tuaque arma lè-cuti.Nostumidû fub te permenfî claffibusæquorjùb te^id eft,te duce,et te fecu ti funiuSjid eftjtui comités fuimus. Idem de Græcjs quidem dicédû ôé de eorum deis.Idem etia de Sibylla Aenea, quanqua modo bic modo ille dux crataut cornes,quia fequebatur Aeneg voJuntaté Sibylla,et quafi miniftram fè præbuit, cornes erat: quia verôducebat præmonftransiter amp;declaransea quæilleigno-rabatjduxcadem dicitur,tametfi aliquado comitem pro focio dicimus,vt Cicc roinrhetoricis, de viatore qui cum ante lucem furrexiflêt comitem,inquit,fu-uniinclaniauit,8d iemel l^pius cum deeodem antea dixiflet in itinere quide pro ficifcétem ad mercatum quendâ,8(^ icenm aliquatum nummorum ferentem eft comitatusjid eft,lècutus.Q.uare in pr^fatione artis grammatieg Prifeianus mo-nitusinprimisabos.^ monés, monedus tarnen plurimû in bæc verba ad lulia nü fcribês, Tibi ergo boc opus deuoueo,omniseloquétiæ præful,vt quatûcunq^ niihi(]eusannuerit,fulcepti laboris gloria te comité quafi foie quodâ dilucidi-userefeat*. Sed quid magis deliru abfurdum^,q quem dicas tuum folê,eundcm appellate comité tuû, boc ipfo q? loi eft. Eft pi æterca alia inter comité et foci-um differentia,quod comes eft quicu^ fequituralteriusdu(ftum,focius plerunq^ in negotiis feriis^ rebus fortunæ arbitrio fubieftis.Cæfar in cómétariisjtaq^ ■Androfthenes prætor T beflaliæ cum le viéloi iæ Pompeii comité elfe mallet q IbcjumQfaris in rebus aduerfis,omnem agris multitudinem leruoiu ac libero turn inoppidu coegit.Verû buiufmodi diftérétia apertior inter fociûet iodalem tftj'odalisenim proprie in rebus leuioribus ac fæpe voluptuolis. Quintilianusgt; Quotadem patereris animo,ft delicatus adolefcés,præfertim fplendidis opibus, vdexætate mores vel ex fortuna traxiircm,amp;f tempeftiua couiuia amp;nbsp;puigilcs io cos ad vocata fodaliu turba folutusatq’ afftués agcré.M.T.Epulabor modicè eu fodalibus,füdalitates enim mequ^ftore funt inftitutp.ldéalibi,Ego Plautiu La terenfem ipfum gratiofum dico 8é babuifle in petitione multos cupidos fui graciofos,quos tu fi fodales vocaSjofticiolàm amicitiânomine inquinas vitiofo.. Caïusautê lodales,inquit,{unt,q eiuldé collegÜ funt,quos græci eru^oyouç vocant aquonô fanedifcordatM. Antonius qui Norbanû quæftorem fuum appellat Ibdalenrat collegarû appcllatione bi continentur qui eiufdem poteftatis ftint. Conus vero benignuseft homo facilis, qui aliis non ægre inferuit.

Chiliarebg qui fingulis milieu milibus præerât:Curt.bift.iiii,His inqt copo fitis, in regioné quæ Satrapone vocatur puenit,fertilis terra, copia rerû et omni comeatu abundans-.itaçp diutius ibi fubftitit, ac ne defides otio dimitteret ani-n]os,iudicesdédit, pfæmia^ propofuitdevirtutemilitaricertantibus: noueni fortiflîmiiudicati cû eflènt fingubs militum milibus præfuturi,Cbiliarchos vo cabantjtunc primum in hune numerum copüs diftributis,nanlt;j antea quinge nariæ cohortes fuerant,nec fortitudinis premia gelferant. ’ lt;

Centurioiserat,vt inquit Liuius.vii.ab vrbe cond.quem nunc primipilum appcllât,amp; audoreFefto qui nûc céturio antea céturionus dicebatur.à centû di-âuSjVt inquit Varro,cétenarius eiusiuftus fit numerus.Quintilianus libro pri

«74 R o B E R T I V A L T V R I I , mo infti.Diu deinde releruatu ne confonantibus afpirarent,vt in Graccis et in tnumpis erupic breui tempore mmius vfus ,vtcboronæchenturjonesadhuc quibuidam infcriptiombus maneant.

Succenturiati milites funt non qui in prima fed qui in fecunda ceturiafunt, vt G prima defecerit iGi quos fubefle diximus,laborlt;intibusprimis lubuenianr, vnde ad inGdiandum ponitur fuccenturiatus quaGarmis doloGsinGrudus.Te-rentiusin eunucho,Egoin fubGdnsero fuccenturiatus.

Decuriones funt,qui denis præfunt equitibus,quida didos aiunt ex co quod in initio cum coloniæ deducerentur decimaparseorum qui ducerentur,cóflu public! gratia Ccribi lolita Gt. Alii proinde didos pu rat, quod Gntdeordinecu næ cuius officium adminiftrarent.Decuriæ pluribus diftindæ nominibusfu-ere tribunorum amp;nbsp;iudicum, propter hoc nongentivocabantur,ex omnibusfe-ledi à cuftodiedo fuffragiorum feita in comitiis, Si diuifus hie quoqp ordoerat fuperba appellatione nominum,cum alms fe nongetum,alius feledunijaliust’'* bunum appellaret.

Quaterniones à quatuor militûquibuspræerant numero didi. Aduum apo fiolorum.xii.tradcns eum quatuor quaternionibus militum cuftodiendum*

Milites didi quia mille erant ante in numero,quos Romulus primusexpo* pulo fumpGt Si milites^appellauit.vt in lib . primo hiftoriarum inquit EutfO' pius. Varro milites didos aflerit quod trium milium legio primo fiebatatquc Gngulæ tribus TatienGum RamnenGum Lucerum^ milia militumittebant' Vlpianusapud luftinianum li, xxvii. Militem inquit quaGmilleGmumqoeo\ que didum,hoceG’,omnem qui ex millenario numero, Gnt licet nonniilli temporis iuris periti,latini fermonis ignari, qui didum putat ex mille niaxun^ ftrenuum.Alii inter idoneos rerum fcriptores vt Heliusâ mollicieperantipbf^ Gm didum putant,eo quod nihil molîefed potiusafperum quid gerat,Geutlu-dum dicimusin quo minime luditur, vel àgræco verbo quod duritiem fonat. Vnde Maro, Durum à ftirpegenus natos ad flumina primu Delt;rimus,feuo-que gelu duramus Si vndis. Alii à multitudine vel à malo arcendo milite^’)®* litiamque quaG malitiam,vel multitiam didam rede arbitrantur,cum eiusniu* neris Gt multitudine malum malitiamque hoftium arcere,tueri^ ciui/ispoten-tiæ partes ac iura,ne quid mali ab illis ciuibus fuis inferaturiGc^ illeno folum militât qui in acieGatS^ cornu dextrûlæuumve défendit, fed qui portas tuetut Si ftatione minus pcriculofa,nô otioCa tarnen fungitur,vigiliâfque feruapetat' mamento præeft.-quæ minifteria quamuis incruenta Gnt,in numerum ftipendi orum tarnen veniunt.Illud nec obruendum filentio,vniuerfosquicrantinexer-citu qui pedibusÔd equo mererent, Gne diferimine veteres appellaffe milites,ôf commun! genere protulifïènonnunquam: quanquaquiequo non milites modo fed equeftri gradu Si honore præftarent: cuius rei Gdern facit, quod milites dicimus etianon latishoneGo cxercitio præditos, vtqui reos cuGodiuntSi^ui ad fupplicium ducunt Valerius Max hh.ix, Cn.Carbo magnæ verecundiæt^ latinisannalibus tertio in confulatu fuoiuffu Pompeiiin Siciliam ad fuppliciu dudusjpetiit à milltibus demilfé Si flebiliter Gbi aluum leuare prius quàm expi* raret

raret Iiceret»quo nn’ferrim^ lucis vfu diutius frueretiir.Vndç ïllud teni reum eadcm Ilnngic cathena : quare apud onincs propemodû inuulga-tum videmus vt miles peditem dcfignet,cques autem cum honore dicatur.

Tumultuarii milites didi à tumultu id eft Italico hello vel Gallico, guando vicinum periculum amp;nbsp;fubitum,8ó improuifum bellum ingruit amp;nbsp;non eft Ipati um nec tepus cófilii,quod fingulos iurare patiatur, vt inter Fabios fuit,fed prin-ccpspatratus fiueconlulintrat templu amp;nbsp;arripit vexillu 8^ inquit,Qui remp.fai uam vult nie lequatur . Luocati milites non funt,veru pro milite cu ingruit ne-ceflitasetproprig vires non fuppetunt,aliundeeuocatur. De bis Crilpus,Ne quis niiles,neu quis pro milite amp;nbsp;ab Ins all bi omnes euocatos amp;nbsp;centuriones.

Auxiliäres dicuntur in bello focii Romanorum cxternarnm nationum,dilt;fti exgræco vocabuloquod nos dicimusrerum crefcentium audionem.

Sacramento rogati hi Iunt,qui plenam militiam habent amp;nbsp;xxv.annis in mi Jitiateneb3ntur,quique in femp.iurant fcnon redire,nifipr^ceptoconlulispoft complétaftipendia,id eft,militiæ tempora,

Fegimusapud luI.Qfarem aliud militiægenus in Gallia fuifte pecunia con dudunijSoIidurjos ipft vocant,quine^ nuncibineq^ alibi vfquam Ibnt:.horum conditio eiufmodi erat,vt cum his quorum amicitiæ ft deuouiITent omnem fu-Ficfortunam,amp;ad vltimum etiam morivellent,nec poftipfts vitam vllam pa tipoffent,quin ft aliter mori non daretur,mortem fibi manu propria confcifce-Knt.Mirum genus militum,his noflris temporibus aduerfum,nclt;j quifquani ex co numero inuentus à ftculis ferebatur,qui hoc facere renuiflet.

Mercenarii à mercede didi,vt hi quosanno ab vrbe cond.circiter.d.xl: Spm-ptonio Graccbo Fabio^ Maximo colulibus Scipionis fratres res in Hilpaniis geretes,ex Celtiberis militibus pecunia folicitatis ab hoftium focietate in fua ca liratraduxere. Quo primum tcpore externa manusin caftrisRomanorum cce-pit haberiinihil enim Liuio tefte in Hifpania memorabilc geftum præter quam quod Celtiberum iuuentutem cade merccde,quæ fada cû Carthaginenfibus erat, imperatores Romani ad fc perduxerunt amp;nbsp;nobiliftïmos Hifpanos fupra trccen tosindem Italiam ad folicitâdos populäres qui inter auxilia Hannibalis crant, niifêrunt; id modo eius anni in Hifpania ad memoriam inlîgne cft,quôd mer-cenarium militem in caftris neminem antequam tum Ccltiberos Romani ha-Uerunt.

Equités didi quôd eis in legationes ituris cqui dabantur de publico, vel cum militandum foret,vt non pedites iplî,quemadmodum plebs lordida reliqua,fed digniori militiæ genere maiorique honore rege ac imperatorem in bellum eun-tem équités ftquerentur.Liuius,hæc vbi inter ligna peditum dida dédit, aduo-lat deinde ad equites,agite iuuenes,inquit,præftate virtute peditc,vt honore at^ ordinepræftatis.ln his quoc^qui ad equitatum trahebantur, nomen læpe vari-atuniinuenio.Prius enim fub Romulo regibus^ appellati font celeres,vel à cele ritate vel à duce Celere, qui dicitur Remum occidilîe, in cuius gratiæ vicem à Romulo fieri tribunus militum meruit: hîque trecéti fuere,quos Romulus turn bello turn pace ad fui cuftodiam corporis habuitfhi deinde flexumenes didi,po

ftea Tro Cull, cum Trofulum oppidu in Tufcis citra Vuifîuosfine vllo pcditum auxilio cepifTent, huiuscp nominis appellatio du ran it vkra C.Gracchumdun^ us poftea qui ob amicitiam eius Gracchianus eft appellatus, fcnptuni rcliquit his verbis,Qjjod ad equeftrem ordinem fpe(ftat,antca TrofuIos,nLJC équités vo-cantjideoque quia non intelligunt trofulusnome quid valeat,mukos pudettro fulos vocari. Quo autem honore equefter locus vel gradus apud maioresfuerit oftendit M.T.Cicero in orationead indices pro Plancio,Video inquit quid di cam,hie familia colulari eft,illeprgtoria,reliquos video efie in equeftri loco,font omnes fine macula,funt æquè boni viri atque integti, fed fcruari necelTe dl dutn,ccdat confularigeneri prxtoriiim^nec contendat cum prgtorioequefter Io ^cus-.idem Cicero, Demum equeftrenomen in cófulatu ftabiliuit luoCatiliams rebus ex eo (è ordin^e profedu efie celebrans,quo tempore hoc.iii. corpus in rep* ftatutum fadumcj eft,coepit^ adiici fonatui populóqp Romano amp;;■ equefter ordo.

Defukor is eft g de vnoequo ad aliûlè tranffert.Liuius ii.btlk puJib-û^Nec omnes Numidæ in dextro locati cornu, led quibus defukoiu in modum trahentibus equos, inter acerrimam fæpe pugnam in rcccntem equum ex ft»*’ armatis tranfukaremoserat,tata velocitas ipfis, tamque docile equoruingfo“®’ cum hoc modo inftrudi ftarent.

Procurfatores à procurrendo didi. Liuius belli punici fecundilib.ix-^difçs fubfidio mifit,a quibus vbi per procurfatores com mifla pugna miflàelîet,^!^' um cum equitatu impetum ex occuko facereiubet.

Pedifcs quod pedibus non equisinnitefentur didi,horu nomen ftmel tantum variatum inuenio,8^ ab Iphicrate Atheniehle,qui mukain re militari nouait' tukt, mukatj mckora fecit; nanep pedeftria ille arma mutauit,amp;f cum anteilluni imperatores maximis clypeis, breuibushaftis.minutis gladiis vtercntur,c contrario ille pekam pro parma fecit,a quo poftea Pekaflæ pedites funt appd^^^’''^ ad motus concurlusque eflent leuiores.

Accenfus,Q,. Alconio tefte,nomen eft ordinis promotionis in mihtm,vt nunc dicitur princeps cornicularius. Accenfos Cato adminiftratcreseffefcri hit: aliiaccenlos milid^ genus efle adminiftrantibus preximu perhibd-Varto, vt colT.vt prætores, qui fequuntur in caftra accenfi didi, quod ad neceflànastes faepius acciantur velut accerfitt,quos nunc dicimus deputatos: vel accenfi dice-bantur qui in locum mortuorum militum fubito fubrogabantur,itadi(ftiquod àd cenfum adiiciebantur.

Adferiptitii veluti quidam fcriptidiccbantur,quifupplendislegionibusad-fcribebantur:hoset accenfos dicebant,quód ad legionum cenfum eflent adfcri-pti, vel quod ok m inermes armatis miktibus adfcribebantur,qui fuccederent fi quiseorum deperiftet.

Leuis armaturæ fiueleucs, viii. ab vrbe condita tefte Liuio, qui haftani tantum geflaquegererent,vocabantur.

Expediti impeditiab eodem denominationem fibi vendicat,aut ex foluns militibusautilligatis. Silenna hiftor.lib.iii.Inermes armatimpeditos expediti fine vllo fuorum vulnere cundos interficiunt,vcl expediti impediti difti,quod milites

milites ac bellatores cxpcdïtos curis domeüicis affedibus abfolutos cflè opor tet amp;nbsp;impeditos ac bgatos.

Ferentarii qui leui funt arniatura milites inürudi ad bellum, vt fundis amp;nbsp;la.^ pHibus,enlc,telis bis armis quæ leruntur non quæ tenentur; Saluftius in Cati linariojPofteaquam eo ventum eft vt à Ferentanïs pr^lium committi poflet,raa Xinio clamore cum infeftis iîgnis concurrunt, pila emittunt SC gladiis res gerP tur: hos Varro à ferendo ctiam didos putat, veru eodcm telle équités didi funt fetentarii, qui eo modo habebant arma quæ fèruntur,vt iaculum, eiufmodîquc équitéspidos vidifle inquit le in Aefculapii æde vetere, SC ferêtarios aflcriptos: Cato autem eos refcrentarios dixic,quôd tela ac potiones militibuspugnantibus iin'niftrabant.

Pyê^pos montana Indip incolentes quibus eft vicinusoeeafius exigup adeo procentatis homines éfle quidam audoresnon leues tradidere, vt cubitale men lurani non excedant,belligeros tarnen: hos enim aiunt arietum caprarumq^ dor fisarmatosinlîdentes continuum bellum gerere cum gruibus .luuenalis, Ad fubitas Thracum volucres nubémque lonoram, ^ygniæus paruis currit bellator in armis Mox^ impar hofti,raptusç per aéra curuis * nguibus à fæua fertur grue,lî videas hoc Gentibusin nollrisrilu quatiere: fet^ illic Quanquam tadem alTidue gerantur prælia,ridet bieniOjvbi tota cohors pede non eft altior vno.

Ariniafpi hominû in Ponto genus vno oculo in fronte media cum gryphis 3urumcuftodiétibus aflidue bella gerentiû, quos^ fama eft non incelebris Pom P^n contra Qfarem Philippicisin campis partes ac ligna fecutos fuilTe, Vnde hucacus in tertio, bine Sydoniæ genres,auro^ ligatas Subftringens Arimafpe comas.

turn armis quglita ne genus interiret concubitum finitimorum ineant,li qui ma J^esnafcanturinterimant,virgines in eundem ipfis morem non otio ncque lani» ^oio,vt cæteræ mulieres,fed armis,equis, venationibus exerceant, inuftis inlan-tium dextrismammillis,ne làgittarû iadus impedirentur. Vnde SC à Græcis eo quod mammis careant Amazones appellantur. Curtius lib.quarto, veftis non toto Amazonu obducitur corporiinam læua pars ad pedus eft nuda,cgtera deinde velantur; nec tarnen linus veftis modo colligunt,infra genua defcedit,alter-napapilla intada leruatur,qua muliebres fexus alant, aduritur dextra vt arcus frciliusintendant 8C tela vibrent: nam vt poeta meminit, Pulfant 8C pidis bellantur Amazones armis.

Argyrafpides ob arma deargentata lie didi milites, qui fub Alexandro mi-litabant. Orolius tertio hiftoriarum , Quare vltimo confilio Argyralpidas ob arma argentea lie didos,hoc eft, milites qui fub Alexandro militauerant in an îülium rogat. luftinus in epitome Trogi Pompeii.xii.cui gloriæ vt etiam exer-. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’ citus

citus ornamcnta cóuenircnt,phalcrascquorum 8^ arma militum argentoindu-cit, exercitumque fuum ab argéteis clypeis Argyralpidesappellauit.Liuiusab vrbe códitaxxxvn. Ab cadem parte paulum prorupto cornu regia cohorserat, argyrafpides à genere arm o rum appellabantur.

Capitecenhmilites vocabantur,quinullovelqui qparuo ærccenfebantur: Ei nan(j nifi in tumultu maximo Si afperis reip.temponbus,cum iuuétutisino pia effet,in militiam tumultuariam Jegebantur,arma^ bis fumptu pub. praebc-bantur, Si non capitis céfione, fed profperiore vocabulo à munereofficiócppro-Es edend g,prolctarii appellati funt,quód cum re familiari parua haudquaquam poffent remp.iuuarc,fobolis tarnen gignendæ copia ciuitatem frequentarét.Ca pitecéfos primus C.Marius,vt quidam ferunt,belloCymbrico,vel potius,vtin-quit Crifpus bello Rigurthino milites fcripfiffe traditur,cöfaduni ante in nulla j inemoria extaret.

Cataphradiéquités hidicuntur,qui amp;nbsp;ferro muniti funt,amp;'equosfinnliteriuu nitos babent.Liuiusxxxv.ab vrbe códita,His,vtpleriquequos opes alunt,vani-loquiis maria tcrrafque inani lonitu verborum compleuit, equitum innumera-Elle vim traiici Hellefponto in Europa,partim loricatos quos cataphrados vo* cant.Idem xxxvii,Prater redorem quaterni armati ad latus dextrum phalangi' tarum mille Si quingéntosGallogr^corum peditesoppoluitihis tria miliaptdi-tum loricatorum,quos cataphrados ipfi appellant,adiunxit.

GelonijVtinquit Pom. MclaCof.lib.ii. Non loricisled Eoftiu cutibuse4“°* velabant,illos reliqui corporis,fe capitum.

Cetrati acetris,boc cft,breui fcutorum genere muniti Si armati milites Liuius ab vrbe condita xxxv,Nauigia parua in ftationem occultam agri Arg’* ui contraxit, in eaexpeditos milites cetratos plerofque cum fundisamp;iat^tibs^ aliolcui genere armaturæ imponût.ldcm in eodem,Cetrati itaq; quantum I^ti-tudo vallis patiebatur inftrucli federent,vt facile per interualla ori’nuni fugten tes fuos acciperent.

Pilani teile Varrone didi quod pilisa principio pugnàrent,pôft conimutata re militari minus illuftres fadi.Ouidius .iü.faftorum, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lt;

Velites expediti Si leui armatura milites à volitando ob ccleritatcm dit^fiVeftc Orolio libro quarto hiftoriarum : vel à gr^co B,aJ»0/),id e{i,iacié(io,hi tripedakm parmam habentamp;I in dextra haftas quibuseminus vtuntur ,gladio Hilp^ncnii accindi, cum armis fuis poft terga equitum conlidebant, continuóque pedites ipli cx alia parte equitibus per quos aduedi fuerant dimicätibus,hoftcm permt“ EabantiQuod fi pcdccollato pugnandum fibierat,tranflatisin laeuä haftis,gla-dium ftringebant,vt velites ctiam in legionibuseftent.Audorem peditumcqui-tibus immifeendorü céturioné Q..Neuium feruntco bcIloprimü,quoCapuani nobiliffinia ac potcntiffima quondam vrbe Fuiuius FJaccus imperator obledit.

Velatos appellant veftitos inermes milites,qui exercitum fequebantur qui^ inmottuorum militum locum fubftituebantur.

Volones didi lunt milites qui poft Cannenfem plaga vl^ ad odo milia,cum effent ferui,voluntariè fe ad militiam obtulernnt, ôé cum Iponte hi vcllent, volones appellati.

Titiili milites proinde fie appellantur, quod patriam tuerentur,vnde ôi. Titi prænomen ortum eft. Titulum autem dici ait Numa Pompilius de pontificali-busfcribes pallium quo lacerdotes caput tutabant,cum ad îàcrificium acceflil-fentjficut VirgiliuSf

Rorarii milites qui leui armatura primi praelium committebant, quod vt ros ante imbrem,fic 1111 ante grauem armaturam prodibant,Rorarii didi.

Beneficiarii dicebantur milites,q vacabant muneris beneficio,ficut côtrà mu nificesvocabantur qui non vacabant,led munus reip.faciebant,vel beneficiarii wilitugenus qui ex co ita appellantur quiapromouentur ad honores beneficio tnbunorum,vt inquit Vegetius,id(^ confirm atu raudore Cæfare in commenta riisfuis,cuius verba hæc funt,Hæc erant milia xlv.euocatorû circiter duo,quæ exbencficiariis fuperiorû exercituû ad eu côuencrat,quæ tota acie dilperfa crat.

Lupliciarii milites didi,vt Varro inquit, quibusob virtutem dupheia ciba-na vt darentur inftitutum eft.

Eatrones condudi milites vocantur: Moris enim erat vt hos imperator circa fe haberct,amp; primo mitteret ad omne difcrimen,et quanquam græcum eft no-Wen, Varro tame dicit hoc pofte habere etiam latinam etymologiam,vt latro-nesdidi fînt,quôd circa latera erant régi quafi latcrones, at^ ad latera habebât ferrum,quos poftea à ftipatione Stipatores adpellaruntjamp;f quia conducebantur, ea merces dicitur /x/JS-àç ab eo veteres poetæ nonnunquam milites mercena-rios appellant latrones , aut qudd latrocinari militate eft mcrcede, aut latent ad infîdias faciendas,quos nunc Satellites vocant.

Sicarii latrocinantium genus ficasS^ gladios fub vefte defereritium.îolèphus bello iudaico libro ii. Sic enim regione purgata aliud genus latrocinantium in Hierofolymis oriebatur, hi autem ficarii vocabâtur,die dato in media ciui« täte paffim quofque interficientes, potiftimura veto diebus feftiuis mifeebantur vulgo, fîcas fub vefte geftantes his diuerfos quofque interficiebant, ac deinde collaplîs hominibuSjilli inter reliquos de fcelere quærebant, qua fraude extra fii-fpicionem manebant.Idem in eodem, Inter infirmiorem autem vulgum multi irrumpétes ficariorum,fie enim vocant latrones,gladios in finibnsgerentes, au-daciffime vtebantur opéré quod adorti étant.

Delîderati milites fecunduni confuetudinem deperditi vel qui perierunt, vel fecundum rationem didos puto, quod abfentium return needum inuentarurn fintdefiderium.Cicero pro A.CIuentio,Afinius veto breuiillo temporequafiin, hortulosiret,in harenarias quafdam extra portam Efquilinam perdudus occi‘-ditur ,qui cum vnû iam alteru diem defideraretur,necp in his locis in qbus ex confuetudinequærebatur inueniretur, amp;^c. Cæfar fîue alius pro eo xi. Duobus his vnjus

his vnius diei præliisCæfàns de{|derati funt milites.dcccclx. Ide li.xii • Eodém que die Lanflam peruenit», in eo præho non amplius trecentos milites defidera-uit.Q.Curtius quarto,Cecidere Perfarum quorum numerumtviâoresfînirepo tuerunt milia xl. Macedonum minus trecenti defiderati funt. Idem in tranfîtu TigrisjNec quicquam præter paucas farcinas difideratum cft.

Trurn milites tefte Varrone fie didfiquôd in acie tertio ordine extremis fub fidio ponebantur,quôdque hi fuhfidebant ab eo fubfidiu diâum.Plautus,Agite nunc fubfidite omnes triariis.Liuius ad vrbe condita xxxvii, Haftatoru prima figna,deinde principu erant, tria ni poftremos claudebant.ldem in oéiauo,Tri-arii fub vexillis confidebât finiftro crure porreâo, feuta innixa humeris, hafias furreda cufpide in terra fixas, baud fecus quàm quæ vallo fepta acies inhorreret tenen tes : fi apùd principes quoq; baud fat is profj3erê efièt pugnatû, à prima acie ad triarios rediiffe,cum laboratur,prouerbio increbuit.

Retiarii nome ab armaturæ generc ortum perhibetur: contra enini pugnam tem Mirmillonem retiarius ferebat occulte rete,quod iaculum appellatiir,vtadquot; uerfarium cufpide infiflentem operiret,implicitum^ viribus luperaretihuicre' tiario pugnanti aduerfus Mirmilloné,cantabatur non tepctOjpifcem pcto,quid me fugis galle: quia mirmillonicum genus armaturp gallicum cft,ipfiç Mir®J^ lones ante Galli appcllabantur,in quoru galeis pifeis effigies inerat: quod pugng inftitutum eft à Pittaco ex fepté fapientibus vho,amp; exercitus imperatore, qui aduerfus Phrynonem Atbeniéfium ducem qui paneratiaftes et olympioni ces fuerat dimicaturus, propter controuerfias finium quæ erant inter Atticos Sé Mitilenos,rete fub clypeo occulte lato impediuit Pbrynonen,amp; duni non cauit inuoluit.

Gregarii bumilis militiæ ac vulgatæ milites qui ex minoribus ôôextraordi-nariis funt,cû aliimaiores SC ordinarii dicantur. luftinusepit.trog.Pompx'^^' Prima Ptolomæo Aegyptus Aphricæ Arabip^ pars forte venit, quem exGrc-gario milite Alexander virtutis caufàprouexerat.Idem xxxviifHisauditisAn tioebus occupandum bellum ratus,exercitum quem multis finitimorumbellis indurauerat aduerfus Partbos ducit,led luxurig non minor apparat us quam ml litiæ fuit;quippe odoginta milia armatorum fecuta funt trecentalixaruexqui-bus coquorum, piftorum,lcortorum^ numerusfuerit maionargeti ccrteauric^ tantum,vt etiam Gregarii milites auro caligàs fingerent proculcarent^materi ara,cuius amore populi ferro dimicant.

Optionesappellanturbi milites quosdécurioaut centurio optât fibi rerum priuatarum minifiros,quo facilius obeat publica officiaioptiones autem didi ç fint eledi, na optare, eft eligere: fieut eft illud,Optauit^ locû regno,id eft,elegit.

Optices quoque ab optâdo appellat! eó quod antecedentibus ægritudinepræ' peditis tanquam adoptati eorum atc^ vicarii,folent vniuerfa curare.

Procubitores autem dicuntur, qui nodu euftodiæ caulâ antecaftra cxcuba-bant,cum caftra hoftium in propinquo effent.

Strenuus,effiicax,gnauus,vigiIans,Fortis fic didus,quód ßcrncndo aductla re nuat.Liuius viii-ab vrbe códita,Cn.Cornelio C.Lentulo.P.Pbiloneiteru cofT. Palæpolim ad res repetendas milHsjCum relatu effet à gf^cis,gente bngua magis ftrenuaquàm fadis feroxrelpofum.lultinusepi.Trog.Pomp.xii.Nam ma nuftrenuus,amp;^ in concionibusperfacundus babebatur.

Tranffuga,VJpiano tefte.nó eft folus accipiendus,quiad boftesin bello traft fugit, fed et qui per induciarum tempus, ad eos cum quibus nulla amicitia eft, fide fufpeda,tranlFugit.

Fugitiuus, vt Ofibus inquit, is eft qui extra domini domu Fugæ caufa,vt fe à domino ceIaret,maftt.Cglius au ré Fugitiuum effe aiteum,qui ea mente difcedat, ne ad doniinu redeat,tametfimutato conblioad eu reuertatur. Nemo enim tali peccatoinquit pccmtétia fua noces effe definit. Caffius quocp fcribitfugitiuuni dieq certopropofito domu relinquit.Apud lul. item relatu eft Fugitiuu Ferè ab affeftu animiintelligendu effe:nö vti^ àFuga.Nam eu qui hoftem aut incendi-üirjatronéjruinâmve effugeret quamuis Fugiffe eft verfi, no tarne fogitiufi effe. Apud Labeonem Sgt;C Cæbu quæritur,fi quis in Alylum cofugerit aut eo fe con ferat quo folent venire qui iè vænales poftulat,an fugitiuus fiff Ego puto no eft fteum fugitiuu,qui fecit id quod pubbeè facere Heere arbitrator,nec eu quidem qui ad ftatuam C^faris confugit,fugjtiuum arbitror, no enim fugiendi animo fioe fecit.Idem puto et in eum qui in Afylu vel quid aliud fimile conf ugit,qu]a non fugiendi animo hoc fecit: fi tarne ante fugit,8ó poftea fe contubt ,non idco niagis fugitiuus effe definit. Item Caelius fcribir placereeum quoqp fugitiuum ef E^qui eo le conférât vnde eum dominus recuperate non poffit, multo^ magis illum fugitiuum effe qui eó fe conferat,vnde abduci non poffit.

Tyrones dicuntur fortes pueri,qui ad militiä deliguntur atque armis geren dis habiles exiftunt,vnde et Tyrones difli. Tyro etiam rude 8é ignarum figni-ficat. Proinde Cæfar Tyrones neque in ludo neqp p laniftas,led in domibus per équités romanos atque etiam per fenatores armorum petites erudiebat: bi enim I 3nteaprobantur,ficut mos fuit Rom^ puberes exercere armis,8é fub cuftodibus elfe,poftea militare, de quibus poeta nobiliffimus. Et primo flore iuuentus. Inde Ty runcul us per diminutionem paruusTyro dicitur.

Veteram legionarii dicuntur,quiqueiam in vfu pr^bi non funt,peflqucmul tosmilitiæ labores quietis fuffragium confequuntur . Veteranus etiam Mode-ftinoauftoreeffe creditur,non folum legionarius, fed omnis qui qualitercunq^ niilitauetit,8é honeftê eft ipfe abfolutus.

Emeritidicûtur foluti mibtia,8é quia merere militate dicitur ob ftipendia.ft quae merentutjficut emeriti ftipendii,vel emeritæ militiæ qui militia perfundi funt nominâtunqui extra meritu ftipendii Sé mibti^ pofiti,ficut miles olim poft lx.vel Ixx. annum qui à labore folutus nó cogebatur militate,agro vel villa do-natus.Nonnullarüenim reru publicarum bic moseft,vt poft fèxagefimu ad mi htia nemo cogatur,in pluribus detur remiflÏo iufta poft Ixx.Iuftinusepi.Trog. Pomp.lib.xi. Alexander cu contra Perfarum tam periculofum bellu,exercitum legcret,nó iuuenes robuftos,nec ptimum florem a£tatis,fed veteranos,plerofque

ctiam emeritos milïtJæ,qui cum pâtre patruismiIitauerant,eIegit.QuintiIia-nuSjEmeritis hinc bcHo {tipendns:8ô per tranflationem àpoétapræclaroeinen ti boues dicuntur in georgtcis quoque.

Armiger eft qui tela gerit,amp; arma tantum domini fuijVt fcutum, pilun),ar-cum,cætera^ id genus, vt quidâ perbibent,qui cos impentiæ quo(^ arguut,qui armigerû vocant armatû équité,quod à clanlfimis rerum geftarura fcriptoribus haudquaqobferuatûinuenio, Liuiusab vrbecond.xxii. Donee infuper eques cui Ducario nomen erat,facie(j nofeitans cof.inquit, hic eft cum popularibus fuis qui legiones noftras ceci dit,agrosœ amp;nbsp;vrbem eft depopulatus, lara ego bac vidimam manibus peremptorum feede ciuiû dabo, fubditis^ calcaribusequo, per confertiftimam hoftium turbâ impctum fecit,obtruncato^ prius armigero qui (èinfefto venienti obuiam obiecerat,côfulem iancea tranffixit,fpoliarecu-pientem amp;c.Curtius, Atarras ante cum trecétis armatisintraueratregiani,huic decem fatellites traduntur,quorum fingulosdeni armigeri fequebâtur,hi ad ali-os coniuratos comprehendendos diftributi. Seneca tragicus in Hippolytode Amazonibus,Et prorfus ifte gâis armigerg furor odiftè Veneris fœdera,ôi ca-ftum diu vulgare populis corpus. Suetonius in vita. Odauiani, Cæteruni nume rum partim in vrbis, partim ad fuam cuftodiam adJegit, dimifla Calligutif^' norum manu,quam vli^ ad deuiftum Antonium,item Germanorum,quavfç ad cladem Variam inter armigeros circa fe habuerat.

Lîxæ qui exercitum iequuntur qugftus gratia,dilt;fti quod extra ordineniiuib ti^ funt,eis^ liceat quod hbuit. Ahi eos à Lixa appeJlatos dicunt q? 8é illeHcr' culê fit lecutus,vel quód lixæmilitibusaquâadcaftra vel tentoria folerentfor^» quam Iixam veteresdixerc,quam^ colt;ftam,elixam dicimusiquidaaligunéudo quæftum.Eiuius.xxiü.Lixp calones^ 8^ aha turba cuftodiæ impedimétoru® oppoftta, vt paucitatem maxime fpernentibus Pcenis, ingétis repente exercitus Ipeciem feceric. Calories Nonio tefte militu {èrui,didi qu^ ligna militibus lub-ininiftrent,lïue ligneas ferant clauas.

Cacula etiam militis leruus.Plautus, Video caculam militarem: 8L dicitura græco HœAop quódfuftibusclauifqueligneisad tutelâdominorum armarifobti runt,ifque qui huiufmodi claua teh generc vtitur,Clauator appellatur.

Auftoratus miles is dicitur,qui obhgatus Sf fubieftus eft. Sueto.lib iii-Dele gendo vel auftorado milite ac legionum et auxilioru defcriptione:ex quofitau dora mentum,quod quafi obligatio eft renim,vei ftipendium quoddani,vclprc cium cumfdam mihtiæ ac pugnæ adionifque.

Exaudoratus infignibus militaribus amotus : exaudorareenim eft infignia militaria detrahere,audorc Vlp.Si enim luliano accedimus, fîquis militeexau-dorauit,inter infames effecit,licet no addidilTetignominip caufa eûexauftoraf ïè:exandorare quoqj,Iuliani pace dixerim,eft non folu infamem milité reddere, verum ducé ab imperio fuo dimittere,vel miftum milité facere,illum^ honefta miflione militiæ plerucp donate.Liuius ab vrbe cond.lib.xxix.Vbiex his vnus aufuseft dicere iè prfus fi fibi vtrucp yelit liberu eflè,nolle militate,tû Scipio,Ex quo igitur adolcfcés quid fentires no diflimulafti, vicariu tibi expedit u cui tu

arma equuç et inde cætera inftruméta militiæ tradas, amp;nbsp;tecû bine exteplo do-mum ducas,exerceas,docendum cures,equo armis^ Igto conditioné accipienti vni ex ccc.quos inermes habebat tradidit: vbi hoc modo cxaudoratûequiteni cû gratia imperatoris c^teri viderût,{è quifq^ excufâre amp;nbsp;vicariù accipere.IuJius Frontinus ftratag.quarto,Diuus Auguftus Vefpafîanus cû quendâ adoleicente honeftènatu,mili£]^ inbabilé, anguftiarû rei familiaris gratiaedudum, ad lon-gioréordinéercxiiTctjCenfu coftitutohonefta miffione exaudorauit. lam Fucus^ perdudusliber ifte ciaudendus eft, cius^ prolixitatis modus adbibendus; verùm quia nonnuHa etiam mibi in hoc adhuc video ponenda eflèjquæ fint ilia proxinius liber c5modiusindicabit,ne hune tam prolixum vlterius oneremus.

duid lt;juotuplexq; bellitgt;n,cr undec/ctera beîliciexercitUi uocabultt» aderum.ftngularum^ denominationum cauflt;e,

^^^\S^Voniam fuperiori volumine,Sigifmunde Pandulphe,vocabu la militaris ac publici honorisprifea et præclara p varias eorû 1 origines officia monftrauimus, bell i ci nûc exercitus intadû quid aliorum relinquatur is lequés liber patefaciet,caufas^ fîngulorum ac denominationes leorfum aperiet et exphcabit.

__, Bellum quod eft multiplex,fuis^ diftindunominibus,cuni aliud internum i]t,aliud externum,aliud feruile vel fociale vel pyraticum,vt an te diximus, didum à belluis quod belluaru bt pernitiofa dilfenlio, vel vt Seruio placet,ficut à lucendo lucus didus eft, lie à nulla re bella bellum, eó quod contra fithorridum etpeffimum,vnde bella horrida bellaialii à Belo qui primum gla-dium ferreu produxit.Caffi. primo hift.Poftea Belus ferreum gladium primus prociuxit,a quo bellum placuic denominari:amp; eft bellum tempus omne quo prp paratur aliquid pugnæ neceffarium ilhs quo pugnetur,vel bellum eft totu tempus quo in militia fumus,quod indodi noftri temporis Guerram vocant,vt bet lumGallicum,bellum Punicum,bellum Macedonicunn

Duellum bellum videhcet,quod duabus partibus de vidoriacontendentibus diniicatur,vt inquit Feftus Bellum enim ante duellu vocatum,vt alii perhibent, eoquod duæ fint partes dimicantium, vel quod altera faciat vidorem, altera vi-ftum:poftea veto mutataamp; detrada litera didu eft bellum. Horat .prim.epift. Græcia Barbariæ lento collila duello,

placuit quatuor legiones in Ligures, vti fingul^ quina niilia ducentospedites ccc. haberet équités,focioru item Latini nominis quindecim mih'a peditu addi-ta ôé oftingeti équités. Idem trigefimofexto, Romana acies vniuspropefoimæ amp;nbsp;hominum armorum genere,duæ legtones R omanae, duæ ibciûm ac latini nominis erant,quina milia quadrigenosfingulæ habebant. Idem lib. cdauo, Scribebantur quatuor ferè legiones quinis milibus peditum, equitibusin Cingu^ las legiones trecentis.Idem Iib.xJ,Et prgterea iupplemento adduda quoamplius duabusJegionibus,quam.x.M.amp; quadringenti pedites lexcenti équitéselTentÄ focium latini nominis duodecim milia iexcenti équités, quorum forti opera du obus aduerfus Ccltiberos præliis vlus Q,FuIuius effet, quos fî videretur lecûde-portaret. Legionem autem lcx milium ducentorum hominu primusC.Ma-riuSjPomp.Lefto tefte delcripfit, cum antea quatuor milium foiflèt, vndeetiani vocabatur Quadrata . Eulèbius in ecclefiaftica hiftoria, Noftroru veró èC Tertullianus bæc memorat,Si apud Grgcos Apollinaris,qui ctiam ipfam Icgionem proiniîgnisfadimiraculo mutatonomine vocitatam dicitad imperatoretul-mineam. Tertullianus verb M. impe.epiftolasnunc etiam baberidicit,quibus de bis apertius'indicadit. Vnde autem tanta inter dcdiffimos rerum geftaruni fcriptores varieras oborta fit,Seruius in commcnt.xi.Iib.pnei.à lèipfopenèdilTen tics his verbis oftendit,Legio autébabebat duodecim cohortes,lèxagintacétu-rias,licet in his rebus acceflu tcmporis,ducum varieras lèmpcrimmutaueritnii-litiæ dirciplinam.VndeLiuius belli Punici libroiecundo,Numero peditûequi-tum^ legiones audas,mili bus peditum amp;nbsp;cctenisequiubus in fingulasadieflis-

Legio Linteara Samnitum foit lie dida,q7 Samnites intratesfinguli adarani velis linteis circundatam,non ceffuros fe Romano militi iurauerunt.Liuiuslib. decimo, Primoribus Samnitum ea deftinationeobftridis, decem nominatisab imperatore eisdicinm vt ius vifum legerent,donecxvi.M.numerûconfeciflênt, eôlcgiolinte^ta.ab integmentoconlepta,quo facratanouirasappcllataeft.

Phalanx lingua Macedonum legio eff,tefte Seruioin commcnt.lib.ii.Aenei. Liuiusab vrb.cód.xxxii,Et cohortesinuicc fubftgnifcpcuneft Macedonû,Plia langem iplî vocant,G poffent vi perrumpcrent,emittcbant.ldeni xxxvii-Drceni 8d fex milia peditum more Macedonû armati hicrc,qui Pbalangitç appellantur»

Agmcn ordinata propriè multitudo dicitur, vtcftambulanris excrcitusab agendo, id eft, eundo didum : neq; enim in vno loco ftans agmen vocatur,aut ft inuentum fuerir,vfurpatum eft.

Cohors,inquit Varro,quôd vt in villa pluribus tedis coiungitur,ac quiddani fit vnum,fic ex manipulis pluribus copulatur cohors,à cohærendo quod coligre-at cunda quç interius ftint,vtin villa quod circa cum locupecus cogerctur,vclç coerceat obiedu fuo extraneos,8ó adiré prohibeat: huius numerum variunielTe inuenio.Plutarcbus in vita Pelopidæ, Primus Gorgias ex quadringcntiseledis vins, quibus ciuitas exercitatione dietam^ in arce Tbcbana militantibuspræ-buit,facram cohortem,vt ferunt,ordinauit,amp; propter hoc cohortem ex ciuitate vocauerunt.Ephorusautem ■cohortem quingdos efle virosaffirmât: Calliftbe-nes verb feptingdos, quidam alii quod Polybius fenfit, nonaginta milium ido* neum

neum numerû perhibent,aln aliter.lolèphus belli ludaici lib.iii, Dccem auteni cohortum fîngulæ mille pedites habebat:in cætcris veroxni.fexccntipeditcs,amp;^ centen! viceni équités erant.

Cohors pretoria eft di(fta,quód à protore non difcedebat:,Scipio enim Aphri canus primus fortiflimu quemque dclegit qui ab eo in eo hello non d ifcederet, amp;cætero munere militix vacaret, amp;nbsp;ftxquiplex ftipendiuin acciperet.

Manipulusducentorum militum eft, Sgt;C milituni parua quocp man us fex vcl feptem m vnu colledi viri qui vnu lignum fequuntur,fie difli fiue qj bellum primo manu incoeptantjvcl quod antequa fignaeirent,manipulos, id eft, fiafciculos alicuius herbpfignis habebat, à quibus Manipulates milites poftea did! funt.

Globus,vt inquit Vegetius tertio de re militari,is dicitur,qui à lua acie fupera tus vago fuperuetu incurlat inimicos,c6tra que alter populofior vel fortior mit-titurglobus.Liuiuslib.ii.ab vrbe cond.In eum hæcgioriantem cum globofe-rociflimorum iuuenum Romulusimpetum ftcit.Idem lib. xxi,Aliifugientes pugnantium globo illati b prebant,alios redeuntes in pugnam auertebant fugi-entium agmen.

Cuneus eft collefla in vnum militu multitudo : vnde propter quod in vnura coit huiufmodi coitioin vnum,cuneus quafi coneus, quod in vnum omnes coe-antat^ cogantur,in tria milia, ea neceft equitum fed peditum multitudo quæ lunfla CÛacie primo anguftior,deinde latior procedit,8Ó aduerfarioru ordines prorumpit; quia à pluribus in vnum locum tela mittuntur,nec eft cunei determinatus militum numerus,fed ordinatio acierum in modum cunei.

Cuniculum autem foramen dicimus fubterraneum occultu,aut à cuneorum finiilitudine omnem materiani nodofam quam fubintrant fcindentium,aut po t'usabanimali quod eft lepori perfimile appellatum, quod fub terra fofla latere lolitum eft.

Sunt qui non cuniculum led cuniculos plural! tantum dici numero debere arbi trentur, quod à quod a noftrp huius gratis alias doftiflimo hiftoriaru fuarum li-bris,contra multorum vfum eruditorum depromptum admiror.Vegetius, In-uentum eft remedium,per noftem fub fundamentis rauri cuniculum fodi.ltem alibi, Aliud genus expugnationis eft lubterraneum atc^ lecretum,qucd cuniculum vocant,àleporibus qui cauernas lub tern’sfodiunt , ibique conduntur. Sic Cæfar Icriptor elegantiftimus.De tertia vigilia animaduerfum eft aggeré fu-m3re,quem cuniculo hoftes fuccenderant.Sic Liuius belli Macedonicilib..vin. lb! commiffis operibus cum è fofla cuniculum pateret iter. Sic Curtius, Vltima peftisvrbisfuit cuniculo fubruptusmurus,pcr cuius ruinas boftisintrauitîQd* vtnequeat, Apollonia nobilis quondam ciuitas documento nobis fit.Nam cum ingenti admodum obfideretur exercitu, amp;nbsp;cuniculis milites minus ambigerent intra mania penctrare, id cum Apolloniatibus per fpeculatores denûciatû effet, ciufmodi nuncio perturbati,confternati(^ lunt omnes,quôd nee tempus nec locum feirepofle videbâtur,quo emerfuri forêt hoftes ;tunc vero Trypho Alexan

placuit quatuor legiones in Ligures, vti fingul^ quina niilia ducentos pedites ccc. haberet équités,focioru item Latini nominis quindecim milia peditu addi-ta 8^ oâingéti équités. Idem tngefimofexto, Romana acies vniuspropefoimæ hominum armorum genere,duæ legiones Komanæ, duæ fociûin ac latira

nominis erant,quina milia amp;nbsp;quadrigenosfingulæ habebant.Idem lib. edauo, Senbebantur quatuor fere legiones quinis milibus peditum, equitibus in lingulas legiones trecentis.Idem lib.xl,Et pr^terea lupplemento adduda quoamplius duabuslegionibus,quam.x.M.amp; quadringenti pedites lexcenti équitéselTennamp;l fbcium latini nominis duodecim milia lexcenti équités, quorum forti opera du obus aduerfus Celtiberos præliis vfus Q,Fuluius effet, quos G videretur lecû de-portaret. Legionem autem fex milium amp;nbsp;ducentorum hominu primus C.Ma-rius,Pomp.Fefto telle delcriplit, cum antea quatuor milium foiflet, vndectiani vocabatur Qiiadrata . Eulebius in eccleliaflica hilloria, Nollroru verb Tertullianus bæc memorat,amp; apud Grgcos Apollinaris,qui ctiam iplam legionem pro inlignis fadii miraculo mutato nomine vocitatam dicitad imperatoreful-mineam. Tertullianus verb M. impc.epillolasnunc etiam baberi dicit,quibus de bis apertius indicadit. Vndeautem tanta inter dcdliffimos rerum geftarum fcriptores varietas oborta fit,Seruius in comment.xi.Iib.çnei.à leipfopenèdiflèn nés his verbis ollendit,Legio ante babebat duodecim cobortes,lèxagintacetU' rias,licet in bis rebus acceflu tcmporiSjducum varietas lempcrimmutaueritroi-litiæ difcipIinam.V ndeLiuius belli Punici libro {ecundo,Numero peditu equi-tum^ legionesauclas,railibus peditum Sé cctenis equitibus in lingulasadiedis•

Legio Lintcara Samnitum iuit fic dióla,q; Samnitesintrateslinguli adarani veils linteis circundatam,non ceffuros fe Romano militi iurauerunt-Lluiuslib. decimo, Primoribus Samnitum ea dellinationeobllridlis, decern noniinatisab imperatore eis diclum vt ius vifum legerent,donec xvi.M.numerû confcciffent, coIcgio linteata ab integmento conlepta,quo lacrata nouitas appcilataeft.

Phalanx lingua Macedonum legio ell,telle Seruio in comment.lib.ii« Aenei. Liui’us ab vrb.cód.xxxii,Et cohortes inuicé fob lîgnifcp cuneû Maccdonû,Plia langem iplî vocant,G poffent vi perrumpcrent,emittebant.ldem xxxvH'Lecem 8d fex milia peditum more Macedonû armati foerc,qui Pbalangitpppdlantu’''

Agmen ordinata propriè multitudo dicitur, vtcliambulantis exercitusab agendo, id ell, eundo didlum: neqj enim in vnoloco Hans agmen vocatur,aut fi inuentum fuerit,vforpatum ell.

Cohors,inquit Varro,quod vt in villa pluribus teclis c5iungitur,ac quiddam fit vnum,Gc ex manipulis pluribus copulatur cohors,à cohærendo quod coh^re-at cundla qup interius font,vtin villa quod circa eum locdpecus cogeretur,vclç coérceat obiediu fuo extraneos,8d adiré prohibeat: buius numerum variunielfe inuenio.Plutarcbus in vita Pelopidæ, Primus Gorgias ex quadringentiseledis Vins, quibus ciuitas exercitatione dietam^ in arce Thebana militantibuspræ-buit,lacram cohortcm,vtferunt,ordinauit,8d propter hoc cohortem ex ciuitate i vocauerunt.Ephorusautem •cohortem quingetos elle virosaffirmât: Callifthe-nes verb leptingetos, quidam alii quod Polybius lenfit, nonaginta milium idolt;

neum numem perhibent,aln alitcr.Iofcphus belli ludaici lib.iii, Dcccm autem cohortum fingulæ nnllepedites habebat:in cætcris veróxiii.fexccntipedKcs,amp;^ Centern viceni équités eran t.

Cohors pretoria eft dilt;fta,quód à protore non difcedebat.-Scipio enim Aphri canus primus fortiflimu quemque deiegit qui ab eo in eo beiio non d ifeederet, 8( cætero munere militiæ vacaret, amp;nbsp;fexquiplex ftjpendium acciperet.

Manipulusducentorum nnbtum eft èC militum parua quocj man us fex vcl fepteni m vnu colledi vin qui vnu fignum fequuntur,fic didi fiue cp bellum primo manu incceprantjvel quod antequa fignaeflent,manipulos, id eft, fafciculos alicuius herbpfignis habebat, à quibus Manipulates milites poftea didi funt.

Globus,vtmquit Vegetius tertio de re militari,is dicjtur,qui à fua acie fupera tus vago fuperudu incurfat inimicos,cotra que alter populofior vel fortior init-titurglobus.LiuiusIib.ii.ab vrbe cond.In eum hæcgloriantem cum globofe-rociffimorum iuuenum Romulusimpetum fecit.Idem lib. xxi,Aliifugientes pugnantium globo illati hgrebant,alios redeuntes in pugnam auertebant ftigi-entiumagmen,

Cuneus eft colleda in vnum militu multitudo : vnde propter quod in vnum toithuiufmodi coitioin vnum,cuneus quafi coneus, quod in vnum omnes coe-antatep cogantur,in tria milia, ea neceft equitum fed peditum multitudo quæ ' mnfta cuacie primo anguftior,deindelatior procedit,amp; aduerfarioru ordincs prorumpit: quia à pluribus in vnum locum tela mittuntur,nec eft cunei determinatus militum numerus,led ordinatio acierum in modum cunei.

Cuniculum autem foramen dicimus fuhterrancura occultfi,ant à cuneorum limilitudine omnem materiam nodofam quam fubintrant fcindentium,aut po rmsabanimali quod eft lepori perfimile appellatum, quod fub terra fofla latere foil turn eft.

Gaudet in effoflis habitare cuniculus antris, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Martialis:

Sunt qui non cuniculum led cuniculos plurali tantum dici numero debere arbi trentur, quod à quoda noftrp huius gratis alias dodiflimo hiftoriaru fuarum li-bris,contra multorum vfum eruditorum depromptum admiror.Vegetius, In-iicntum eft rcmedium,per nodem fub fundamentis muri cuniculum fodi.ltem alibi, Aliud genus expugnationis eft fubterraneum atc^ ftcretum,qucd cuniculum voca nt,à lepori bus qui cauernasfub terrisfodiunt ,ibiqucconduntur. Sic Cæfar Icriptor elegantiftimus.De tertia vigilia animaduerfum eft aggeré fu^ mare,quem cuniculo hoftes fiiccenderant.Sic Liuius belli Maccdoniciiib..vin. Ibi commiffisoperibus cum è fofla cuniculum pateretiter. Sic Curtius, Vltima peftis vrbisfuit cuniculo fubruptusmurus,per cuius ruinas boflisintrauit:Qd* vt nequeat, Apollonia nobilis quondam ciuitas documento nobis fit.Nam cum ingenti admodum obfideretur cxercitu, cuniculis milites minus ambigerent intra mania penetrate, id cum Apolloniatibus per fpeculatores denûciatû effet, ciufmodi nuncio perturbati,confternaticp funt omnes,quod nee tempus nec locum feire pofle videb5tur,quo emerfuri forêt hoftes ;tunc vero Trypho Alexan drinus

drinus qui ibi fuerat ingenio fummo intra muruin plures fpecus defignauit, focliendo terram,progrediebatur extra murum dutaxat per lagittæ emiffioncni, amp;nbsp;in omnibus vala ænea fufpendit,ex his in vna foflijra quæ contra hoftiu ipe-j CListuerat vafa pendentia ad plagasferramentorum fonare coeperunt,itaex eo tumultujntelledum eft,qua vrbis parte aduerfarii cuniculos agentes intrapene-trarc cogitabant, fic liniatione cognita temperauit æneaferuentisaquæStpicis, deftiper ftercoris humani arenæ codæ candétis,deinde nodu pertu^it crc-bra foramina, amp;nbsp;per ea repente perfundendo qui m eo opcrefueruntboftesoni-nes necauit. MafTiIienfes hniHi modo per cuniculos obfefli cum numeroiupra triginta fpeculatum mififfent, ab bis eoperccpto Joco quo cuniculiagebantur, intra murum baratrum ampliflima longitudine amplitudinc vti pifcinam fè ceruntjcam^ è puteis amp;nbsp;è portu impleuerunt, ita cum fpecus eflèt repente nan-bus apertis,vehemensaqup vis immifla fupplatauit fuJturas,quïq^ intrafuerant 8^ ab aquæ multitudine 8^ à ruina fpecus funt opprefti. Ambracbienfes paud^ ne etiam fubrutis mûris fada in vrbem via per cuniculû effet,filenóo facloplu-nbus locisaureadmota fonitum fodientium captabant, quem vbiaccepciunt apeniere redam in cuniculû viam,nouâque baud magni operis aduerfushoftes qui m cunicuJo erant excogitata rcs eft. Doliû enim fcrreum à fundopertuluin quo fiftula modica 8i. fcrrea inferi poftet,operculûmt^ etiam ferrcû,etian) ipfum pluribus locis perforatum fecerunt, tenuîque pluma completum orc in cunicu-lum verlopolueruntper oculique foramina prglongæhaftæ ad fubmouendos boftes cminebant, fcintillam ieuam ignis plumæ inditam folle fabrili ad caput fiftulp impolito flando accenderunt,inde non folum magna vis fumi/edacnot etiam fedo quodam odore ex adufta pluma cum totum cuniculum adimplef' lent,baud durare'confifterec^ quifquam intus potucrat.

Forficem ordinationem nnlitarem vocant cuneooppofitam, nara exIcdifti' mis militibus in .v. literam ordo coponit,amp; ilium cuneum excipjtatc^exvtra-que parte concludit, frons dida quod aduerfus boftes fpedat, bæc in pugn^ P“' blica ft fapienter difponitur plurimum iuuat:ft imperite quanquam optimtbd-latores lunt mala ordinatione franguntur.

Serra pr^Iiari dicitur cum affidue acceditur recediturque ncque vllo tempore conftftitur,djdäcp proindc ferra: bæc à ftrenuis direpta ante frontem opponitur hoftibuSjVt turbata acies reparetur.

Alæ exercitus ordincs qui circum legiones dextra finiftraque tanquam alæm auium corporibuslocabantur.Vtlib.vi.de re militari apud Cintium fcriptueft, Vir.ni.ænied.Dum trepidant alæ faltuscp indagine cingunt.

Liuiusab vrbe condita xxviü.Siniftra ala ab Romanist cobortes quæadmife rant-figna in prima acie pugnabat,amp;f funt alæ xxx-equites in exercitu, fint licet qui pluribus quam xxx-equitibusalam coftitui cenfeant. Liuius ab vrbecond. xxxviii.His ala mille fermé equitum,boc gemmam vocant.

Turma tcfte Fefto 8C Varrone quafi terna,c in v abi]t,quód terni eqtes ex tribus tribu bus Ticienfiû, Ramnenfiû 8C Lucerû fiebant .Romani enim équités in vna tribu trccenti foere. De fîngubs enim ceturüs decem dabantur,8é fiebattur ma,

D E R E M I L I T A R I LIB. IX. iSo nia, itac^ fi Pomponio credimus fingularû decuriarû decuriones didi: quidam vo!unt,quorû eft Fronto decurionem eflè turmæ,qu^ confiât ex duobus xxx. c^uitibus .Cyaxarcsauteni primus,Herodoto teflc,Afîanosdicniir per turmas diuifilTe: lufîHè^ làgittariosab equitibus,aHôf^ ab ains feorfum cflèjantea cum permixti 8^ conlufi efîent.

Nodus propriè eft denfà peditum rnultitudo,ficut curma equitu, vt ledum eft ' indifciplina mdi[ün,ßc didus pro difficultate quod vixpofTit relolui.

Acusexercïtusïnftruélio dicitur,quôd ea pars militum vebeinentiflima eft ad hoftem vulnerandum acumine telorum.

Clafies équités dicebâtur, ob diuifionem exercitus, quipoftea Manipuli difti, vd pro turmis equeftribus à quibufdam clafticis quæ habent, vnde non ab reà nobilipoéta diâû,CJaftibus hic focus eft.Claflèsetiam partes populi.Liuius pri nioab vrde conciita , Turn clafTes centuriâfque hune ordinem ex cenfu de-^cnpfit,velpaci decorum vef belfo, ex bis qui centum milia æris aut maioreni cenfum habercnt,fxxx,fecit centurias quadragenas feniorum ac iuniorû:prima daflisomnes appellat J, feniores ad vrbis cuftodiam vt præfto efTent, iuuenes vt forisbellagererent.Claffici,vt inquit ßellius vii.ncft.Atti-dicebantur non om nesqminclafîibus erant,fèd primæ tantum clafTis homines,qui centum xxv.mi ba æris amplifllmè cenfi erant, infra cfafTem auté appelfabautur,lecundæ claffis cæterarum^ hominum qui minore fumma æris quàm fupra dixi cenfebantur. CoJumeliajclafles non maiofes quàm denum hominum fâciund^ ,quasDecurig appellantantiqui.Quintilianus primo infti. Non inutilem fcio feruatum cfle à præceptoribus meismorem,qui cum pueros in clafTes diftribuercnt,ordinem dt cendifecundum vires ingeniidabant. Claflès nauium poftea fubicre,vctuftius^ fuit,Pomp.auftore,mukitudinem hominûquàm nauiû cfafTem appeüari: Dio-doroenim teftc,abipfo orbisprimordio animâria omnia cftcgenerata,codém-que modo 8C homines à principio genitos dicunt, in agris paftum quærétcs lyl ueftriamp;intondita vitavixifTe, quibus herbæamp; arborum fiuélus vftro viélum præberent;belfuas inTuper his fuiffe infenfas,quibus vt obfifterent,cfafTcs Sc clt;x-tus honiinu ob timorem faélos aiunt communis vtifitatisgratia. ,anxiiia(p inui-. teprfbita,8^1ocahabitaculisqupfita.CfafTes clypeatasantiqui dixere,quasnunc Exercitus vocamus claflîs verô^cinfta exercitus inftruâus amp;nbsp;paratiis ad beflu niaxiinè cûexercituscinélus erat Gabino ritu fine cin(ftu,cüfeftim pugnaturus.

Cadra pro cxercitu tantum plurafiter.Liuiuspunicibeffifib.v.Vaferius Annas yna caftra Magonis capta tradit.Idem in eodem, Exuitur caftrisatqueita node ac die bina caftra hoftiû oppugnata, bina proinde non duo caftra dixit. Idem Iib.ix.Sed cum vna caftra in fines,altera in finitima terra Hetruria propè inconfpeftu habebant, caftra autem quafi cafta ob hoc dufta quod illic caftra I retur libido.Quod fi ab ea origine ortum traxerit,apud noftros inane nome efle quisdubitat^f^uotusenim inter hos hominesinuenitur,qui pudorcm pudicitK am caflitatem^ colat,qui non prorTus cupiditatibuscunéla irrideat atque con-temnatfquotus qui non proftibulo congredi malit,quàm cum hofte manus con ferere

ferere^ quotus qui non Iibentiusdcexpugnanda adolefcétuloru pudiciti3,devir-ginibus vioIandiSjde vi inftrenda ingenuis,de luis ft«pris,fc€leribus,flagitnsfer monem conférât,quam de hoftibus inuadendis,deexcipiedis vulneribus^denior te pro dignitateappetenda,deignominia fugïenda,de gloria comparanda,de to-lerantia,de patientia,amp;f de laborej’ Quod li quando forte c6tigit,vt tej^uif^uis^^ ledor,in horum hominum caftra vel potiuslullra conferas,videbisibi Toper k-élulis non continétiflimos duces Fabricium,Aemilios,Scipiones,Hannibakni, Alexandrum,fed militares homines,eos qui cæteris dignitate excclluntjiuxta meretrices exoletas,fcorta,Sd pueros meritoriosaccubantes.moiliffimis verbis Si flagitioliirimis,amp; ad concitandam Venerem nedum caftrandam acconinioda-tis,inter Ce colloquentes:Vbi autem calereiam res coeperit,hicaliusruflet,8^vo mat: mingat alius amp;nbsp;pedatzibi iuditur,hic bibitur,at^ vt ex huiufmodi euenire folet fæpenumero rixa. exorta eft.Nullus,vt fummatim reliqua cópleéfar,pudor in eoru verbis,nulla in rebus temperantia,nulla religio,nulla mcdeftia,nullucon iiiuio maioru dignu lilentiü,lèd fumma obfcoenitas,blafphemig,clamor,cofufo perturbatio^ rerum omnium: quod veterum difciplina nefas quidenierat,aut delicatum, aut paru pudicum interne fermonem, ibi no modo verbis pon abft' nent turpibus,fed cetera etiam faciunt qug à verecudo homine dici non poflunt-

Metari caftra diuidere, amp;nbsp;loca militibus in caftris affi.gnarc,vel ponere caftw, vel mutare. Lucanus in primo,

Tabern^ appellatio,Vlpiano tefte,declarat omne vtile ad habitandum pinci urn,non ex eo quod tabulis claudatur, inde tabernacula amp;nbsp;contubernaks-hernam etiam domicilii genus antiquiflimum Romanis fuifle, teftinionioTin*: extcrae gentes, quæ adhuc tabulatis habitant ædificiis: vnde etiam tefla ca^' fia,militumç tentoria quibus folis ardores tempeftates^ imbriû,ac frigorisiniu rias vitant,quamuis pellibus tegerentur,tabernacula difta hint. Liuius belli Ma-cedonici lib.iii.Tabernaculum regium pro vallo in confpefto maxime tumult vt terrorem hoftibus fuis^ fpem 8Ó fidutiam faceret,politu . Cicero in Verrem alt;ft. vii. Nam in ipfo aditu at^ ore portus, vbi primum ex alto linns ad vrbem ab littore infleftitur,tabernacula carbaleis intenta veils collocant.

Tentoria pro eo difta, quod tendantur funibus atc^ palls,vnde Sé hodieptæ' tendere dicitur vt olim. Ouidius in Heroi.

Papylionês tentoria dlcuntur,auiculæ prouolantlsfimilltudlne. Helius Spar tianus in vita Seueri lèptlml ,Idem in omnium expeditlone ante omnes milita* rem cibum fumpfîtantepapylionem.

Hybernacuia caltrenha ad obbdionem ponus quam ad oppugnationtni h ƒ cniando aedificia. Liuius libro quinto ab vrbe condita,Cum fpes maior impe-ratonbusRomanis in obfidione quàni in cxpugnationc eflet, hybernacuia ctia res noua militi romano gdificari coepta,cóf]Iiö^ erat hyemado cotinuare beihj.

Impedimenta caftrenfern fupelledilê dixere: iinpedireenim quafi irretirc cd, pedicam trahere. Liuius vigcGmonono,Interim Romani impedimentis (juocß omnibus tradudis contradis^ in vnu locum,quia iam moueri videbant liofteni,nec fpatium erat caftra communicndi,aciem inftruxerunt. Idem vige-fimotertio, Lixæ calones^ alia turba cullodiæ impedimentorum oppofita,

Commeatusprocibariis ad alimonia reipublicae, aut exercitus, aut alicLiius multitudiniscommeantisdicimus. Liuius trigefimofexto ab vrbe codita, Cum exercitibuscomeatus quotj omnis generis ex Afia ventures in præfentiacuræ effe Aetolisdebere,M copia frumenti fuis annona tolerabilis rerum aliarura luppeditentur.Cómeatuspriuatim etiam dicitur. Cicero pro lege Mamba, Jam cómeatu Zi priuato Zi publico prohibemur. Ab imperatore etiam militibus comeatus

commeatus dari dicitur,id eft,tempus quo ire redire com mode poflint,vel facultas ad tempus à militia recedendi eundique quo Velint,ad pr^fcriptum dieni reuerfuri.

Munimenta munitiones funt caftrorum cæterarùmqj rerum quæ contra ad-uentum hoftium muniunt,fiue vallo amp;nbsp;fofla,fiue alio quouis modo quo fint milites ab hoftium,vt dixi,aduentu velincurfu muniti.

Monumenta i mutata in v v in o,fepulchra,ftatuæ,tituli,libri,caetera^ qug nos alicuius rei præteritæ moneant recordari ; nam quod de futuro quidam vo-lunt ideo lepulchra appellari monumenta,quod noftræ mortis moneant lalfum arbitror : in honorem enim mortui ilia tantummodo hunt, non in publicam præceptionem.

Athleta vir fortis venatorque qui perûfta corporis flexibilitate cu befliaden-tata luftatur, vt motibus fuis fpedantibus placent, amp;nbsp;fiinguine luo voluptatem populo præftet.Liuius bellipunici Iib.xi« Athletaru quoc^ certame turnpunio Romanis fpedaculo fuit,amp; venatio data leonum patherarum, amp;nbsp;propè huius fæculi copia ac varietate ludicrum celebratum eft. Sabinus autem amp;nbsp;Caffius^ generaliter omnes,artem ludicram non facere Athletas opinantur.Horunil^' daculum fabricis tarn darum nbsp;adione tarn tetrum, in honorem Scythicg

anæ quæ fanguinis eftuhone gaudebat,ab Athenienfibus repjertum eft,da®nO' la profedo publice priuatimque nocens deledatio,quod facile colligi potdi«^ mentem venerit ex hiftoriis rei hums initium progreflulque,apud noftroslt;]U2^® public! cenfus impendio,quantaque infaniæ proxima didu cura,quato den®® populi ftudio,plaufu ac labore conftiterit, tot milibus fimul gladiatoru® bus,tanto elephatorum precio, tigrydum^ amp;leonum ac pardorum’ onagrorum quoçp, equorum fcrocium at^ animahu diuerfi generis è toto öl' terrarum omnium tranfmilfis, fyluis omniumque gentium venatibus ro®ano famulantibus theatro: addeillam ædificandi luxuriem cundas terra p^bgo^^,^ marmoreas columnas in ludorum vftim amp;artificum fummisingeo^J^^^P^ •

' tas,cuius princepsinfaniæ baud conticenduseft Scaurus is quiædilisin fcænam opus dierum paucoru, 8Ó quod paucislignis ac funibusattolh po®®'’ fuffeduru oculis populi talibusgaudentis, trecentaru lexaginta talinm nionl columnarum intulit, fecit^ opus, vt Icriptum eft,maximum omnium quævn^ fuere humana manu fada . Curioné quo^ ex fuperioris æui monuments acce pimus, qui ciuili bello pro Cælàris partibus in Aphrica occubuit, vt Scautu® quem opibus square non poterat fuperarit ingenio,non marmoreuni vtlUe,K ligneum theatrum,duplex tarnen ac penfile meditatus,populum vidoremg^^ tium, ludis vidum amp;nbsp;periculis plaudentem fuis mira arte lufpendit, vt riden®^ ' interius ftupentêsque ipfi exercitus Ipedatoribus riCui fièrent Si. ftupori. la® ® de ab exordio primus rcgum noftrorum Romulus fuit, omnem qui in his^i dam , tetricain^illam Sabinorum pudicitiam circumuenit,indeporro A potenria,principali diuitiarum perfufoflumine cogitauit ædificiuni fieri,vn c caput vrbium cerni potuiftèt,cum theatrum quod eft heraifphæriurn catur dc^$;^wrfo/j,quafî in vnum iunda duo viforia, conftet eflè nominatuni, pe

D E R E M I L I T A R I L I B. IX. / cieniciusareaconcludensjvt currentibdsaptum dareturfpatium,amp;l fpedan-tesomnia*tacilius intuerentur, dum quædam prolixa rotunditas vniuerlacolli-geretJ quæ autem latini certamina,Agones alii vocanrab à qùod fine fonat angulus,quia,vtFcfto placet,locus in quo huiufmodi ioci Eidi funt finean-*

NominiselTe poteft fuccinóluscauia minifter/'i-j - Hofha celitibusquoferiente.caditi 1 ft-jx.iqet '.

Qui calido ftridos-tindurus fanswnc cultros,.- ’ h • l

,7Jii.DW'r ■ '03 Ci3n

'h-JII ‘ nbsp;nbsp;nbsp;507

ÜUuiLjCj li.jfi'î ‘117

. Semperagat nelogetjnecnjfijuITus agat. ; i.p ' Pars quia non veniantpccudes,led aguntur ab adu,' i Nonien.agonalem credit habere diem. jpid

Pars putat hoc leftum pri(cis agonalia diduin^

Vna fit vt proprio 11 ttera demptaloco. nbsp;nbsp;paubib

An quia præuilbs in aqua videt hoftia cultrosgt;-' in n

An pecoris lux eft ipla notata metu. i

Pasetiam fieri folitis ætate prioru’m

Nomina deludisgræca tuliflediem: Ptpriusantiquus dicebat agonia Icrhio, Veiaquc iudicio éft vltima caufa meo.

Bellona Martis loror ôd bellorumidea cui proprio languine laccrdotes lacrifii cabant,Ladantius atep Luranus teftes funr,tunc quo ledisBellona lacertis lîeuà niouet cecinere deoamp; ; eft didaa bello Bellona, quæ nunc duellona à duello vt

inquit Varro. ■. gt;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i.gt;r

Minerua virtutuni praeful quam prnicipem 8é inuentricem belli fcrunr^ixSa bene moncat; banc enim pagani pro iapientia poncbant.Cornificius veró lt;]uodfiguretu.r pingaturc^ minitans armis eandem didani putat, galeata enim haftam tenet clypenmraln nonulh vcl quodminiierct vcbmiÈuereturdidam

Cæliusexalto qua ironsdefeeudat in pquuni, « Hic vbi non plana eft led prope plana via eft.

Parualicet videas Captæ delubra Mineru^, Quædea natali ccepit habere fuo.

Nomim's in dubio caufa eft,Capitale vocamus Ingenium folersjingeniofadea eft, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘

An quia de capitis fertur fine matre paterni, ?

Venice cum clypeoprofilnftefuof

Aut quia per donntis ad nos captiua Falifcis

Venit hoc figno fyllaba prima docet:

■^ut quod habent legem capitis quæ pendere poenas Exdio iubcat furta reperta fuo.

A quacunque trahas rationc vocabula,Pallas Pro ducibus noftns ægida femper habet.

■ i;i .V.

olt;!''e

HUi'-j Tu

17 de . iorra 'dp

'21- JI

Hæc cadem amp;nbsp;tritonia diâa eft, quod téponbus Ogygisad lacû vd dpimTn'' tonisflununism virgiiiali ferturapparinfle habitu.

Pallas autcrn Jamp;cundum Viétorinum à PaJlene infula Tbraciæ, velà qucni occidû dida eft;8d fane duo haec Antonomafialînc propno funt nomme nonnunquam à^poetisprôlata. t. 'Virgi.ii.æncjd. - Tritonia relpkcPallas Inledit nymboeffulgensôd Gorgone læua.- ir j -

Mars ab CO quo J maribuspræeftin bello,vt Varroni placet, Iicet tria fint gênera confuetudinu ,ficutapud Jaxanûthas TanaJs flumjnis hoftïo proximos, vbi eafdcm artesfœminæquas viri exercent, adcovt nemiJinæquideni vaccnt: vin eniîB pedibus inhérent,fagïttifque depugnantnllæ equcftre pr^bum ineuflt, nec ferro dimicanr, fèd quos laqueis interccpere trahendo conficiunt : vel Amazones vbi folæ tœminæ, vci apud Romanos alias^ genres mulras vbiloli maresdimicant : vel Marsd/dusquôdSabimsarreptus vbi Mamcrsidécft ofca lingua quod Mars:etenim cum fæuit,gradiuusdicitur.‘ cum traquilluseft, dicitur efle Quirinus.Huiusin vrbe duocrant templa, vnum Quiriniinnavr-bem qualî cuftodis,id eft,tranquilli:alterû in Appia via extra vrbem propepoi^' tarn,quafi benatoris,id eft,gradiui:in belioenîm gradum inftruntquipugn^nf, aur impigrègradiuntur. Ac ficut EpaminûdasBoeotium agrum MarrisOrche ftram,amp;f Xenophon Ephelum belli ofticinam appellat,fic Romani tuncbellig^ rbtenaplum Marrisquem ferôciffimum omnesdeum 8Ó armigcrum dicunt,Si ob :id,bellis armis^ pr^clfcjhunc amp;nbsp;Eiberû vnû eundem^ demû arbitraturiion-nulliiiR omanic^ vtrunque patris appellatione venerantur : altern Eiberum pa-trem,alterû Marfpitrem,id eft,Marrêpatrem cognominantes.HinccriamEtn^ parer bellorum porens prohatuf, quôd eum primum ediderût auâorcm trium-phi: hoc etiam apud Lacedçmoniosfimulachrû crushafta infignc nonrhyilb demonftrat, fed cum rhyrfum tenet quid aliud q latcns rxlum gerit, cuius mucro hae'deralambente protegrturJ’quod oftendit vinculo quodam patientiaeobli gandoiimpctus belli. Habet etiam hædera vinciendi obhgandlqucnaturam. nec non calor vini cuius Liber pater cft audor,homines ad furorem bellicum vfque propcllit: propter cognatum crgoytriufquc cfteduscaloreni,Martern ac Liberum vnum cundem^ dcura efle voJucrunt.

Manors figuratûeft vt induperator, audore Scruioin -comentoprimi ah alüs qnod magna vertat fic didus«

Gradiuns marsfiue manors diduseft,àgradicndo,eóquód in bcllogradum in-- ferantqui pugnant,autimpigrègradiâtur: velàgradiédoin bella vitrocitro'^, fiue ab vibratione haft^ qrf Gr^ci dicütufa/rtZuu: vel ut alii.qa graminc fitortus, qrf interpretanf quia corona graminca in re militari maximg eft honorationis. , Feretrius iupiterdiduseftâfercndo,quôd pacem ferre putarerur,ex cuius templo fumcbant fceptrum per quod iurarent, amp;nbsp;lapidem filicem quo fadusfe-rirent. Alii cum Acron Cecincnfium rex à R omulo vidus inRfto telo traie-duse(ret,eiuscß fpolia, foui votis nuncupatis, Romulus ad vrbem reuerfusdica ret,boctropheum Iquiftatutum cognomen dcoaddidit fcretriolouiàferien-do hoftemteft 0^ aferendo vt ante diximusl Propertius,

i nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Nunc

Kuncfpolia in templo tua condita caufa Feretrl Online quôd certo dux fent enfê ducem.

Seu guis vida fuis humcns hæc arma ferebat, Fine feretri dida eft ara fuperba Jouis.

Janus faciendïs Jœdenbus præeft.Nam poftquam Romulus amp;nbsp;,T.Tatlus in federa conueneruntjano Jîmulachrum duplicisfrontisefFcdum cft,quafî ad imagincm duorum populoruni.Ganius Baflus in eo Iibro quem de dns conipo fuifjanû bifronté fingi ait,quaJî fuperû atq^ inferum iaiiïtorem.

Qincquid vbi^ vides,cœlum,mare,nubila,terras, Oinnia funtclauJa noftra patent^ manu.

Omnis habet geminas bine at(^ hinc Unu^FronteSf E quitus h^c populum Jpedat ille larein.

Eiindcm quadrifrôtem Jegimus,quafi vniucrJà climata maieftate complexum: Necniiruni fane apud aliquos bifrontem,quadrifrontem apud aJiosefte : nam 3Jii præterhæc eum dici deum volunt,inquo ortuseft occafus.Horatius, Matutine pater,feu Jane libentius audis.

Aliiannitotius.deum,quem in quatuor tempora conftatcflè diuifumianniau teni eJTe deû ilia res probat,quod ab eo prima pars anni nunc nominatur:Hunc diaosjPatulitum Claufium etiam appcllauitantiquitas.üuidiusinfaftis, Me chaos antiqui,nam fum res prifca,vocabant.

Nomina ridebis modo nanque Patulicus,ideni Et modofacrifico CJaufîus ore vocor.

Horum duorum nominum ratio bæc eft,quia bello valuæ eius patent,pace clau dûtur.Huiusetiâ rei hpc caufa narratur,cû bello Sabino quod virginû raptaiu gratia commiflumeft,Romani portam quæ fub radicibuscollis viminaliserat, quæ poftca ex euentu lanualis vocata eft, claudere feftinarent quia in ipfam bo-ftesirruebant, poftqua eft claufa mox fponte patefiâa eft:cum^ iteiû ac tertio idem contigilTet,armati plurimi pro limine quia claudere ncquibât euftodes fte-terunt,cum^ ex alia parte acerrimo prælio certaretur,fubitô Lama pertulit fufos aTatio Romanos,quam ob caufam qui aditum tuebantur territiprofiigerunt, cumcß Sabini per portam patentem irrupturi eflent,fcrtur ex ædc lani per banc portam magnam vim torrentium vndis fcatentibus erupiflè,mulfaJque per du-ellum cateruas aut exutas feruenti ,aut deuoratas rapida voragine deperiffe: ea replacitum vt belli tempore velut ad vrbis auxilium profèdodeo, fores refcra-rentur. Januaiis porta vtaiii perbibent ab lano dilt;fta,ideóque ibi pofttum iam fignum, amp;nbsp;lus inftitutum à Pompilio, vt ferrbit in annalibus Pifo,

vt fit apcrta fèmper,nifi cum belluni fîtznufquam tarnen traditum cft memong, vt inquit Varro, Pompilio regefuifleapertam,fed poft eins regnum, ttftc Liuio, T.Manlio cof. bello Carthaginefi primo cófedo,bello ité Adiacofinitoabim peratore Cæfare augufto,pace terra marique parta. Hunc aute apud noslanura omnibus præeflè ianuis nomen oftendit:quod eft verifimile, nam amp;nbsp;cumclaui virga. figuratur,quafi redor viarum amp;nbsp;omnium portarum cuftos: belli licet gemingefint. Virgilius in primoæneid.

Sunt geminæ portæ belli fie nomine dicunt Relligione facræamp; fæui formidine Martis. Centum ærei claudunt vedes æternâque ferri Robora, nec cuftos abfiftit limine Janus. Has vbi certa ledit patribus fententia pugnæ, Ipfe quirinaJi trabca cindiique gabino Infignis referat ftridentia limina conful, IpJevocatpugnaSjJequitur turn cætera pubes, Aereaque alfenfu confpirant cornua rauco. Hæc turn æneadis indicere belJa Latinis More videbatur triftes^ recludere portas.

Padum à padione didum audore VIpiano, inde Si pacis nomen appcllatum eft : fed eft padum duorum cóJènfus attj conuentio, padio vero duorum iirnve in vnum placitum at^ confenfus. Liuius libro Jexto ab vrbe condita,Cu-ius fpei moram pati cum fortunaobfeflbrum non potuiflèt,confedacjuepauci' tas oppidanorû, opère, vigiliïs,vulneribûf(^ Jèmpcr eofdé vrgebat,per padionem vrbe hoftibus tradita,inermes cum fingulis emifli veftimcntis,miJèrabili ne penates reliquerant.

Pax fîgnificationis notam habet. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Virgil.in feptimo.

Pars mihi pacis erat dextram tetigifle tyrani. Pax venia. Idem in iü-atct** Sed votis precibus^ iubent expofeere pacem.

Pax propiciatio.Idem ineodem,Exorantpacem diuûm.Pax bcniuoletia.Itlei’’ in iiii.Pacem^per arasexquirunt.Pax quoç tefte Prifcianolib.v.tamfinguU-riter quàm pluraliter prolata idem poteft fignificarc, led pl u ral iter non vtimur, quiaaudoritasdeficit : quodàgrammaticorû principe didum non paruniad-miror,maximè cum apud nonnuIlosSô quidem probârosamp; fumma automate præcellentes latina lingua viros,pluraliter prolatû inueniam.L.ucretius rerum naturalium Iibro quinto,Ventorum pauidis paces animas^ fecundas.

Varro de vita patrû lib iü. Animaduertendû primû quibus de caufîs Si quead' modû conftituerunt paces,lècundû qua fide Si iufticia cas coluerint- Hor.i.epi' Bella queis Si paces longum diffudit in æuura. Idem lib.ii* Hoc paces habuere bonæ ventîque Iccundi.

Hoc de pacis vocabulo et cius vfu didum fatis fit impræfcntiarum.Effedusau tem funt,vt in ea populi proficiant,vtilitasgentiû euftodiatur; vt hæc bonaruni artiû decora fît mater,hgc eadê mortaliû genus reparabili fucceflionc mulnpli' cans,facultates^tendat,moresexcolat,tatum9 boni in fecôtineat vtterrenisio

itbüshihil gra.tius foleat concupifci,nihil deGderabilius, nihil poftremó melius poffit inüeniri : proinde non ah re poft triumpbos ói. Romani impeni firmifli-niumftatum,D.Velpafianus tranquillitatis,pacis amp;nbsp;concordiæ templum gdifi-carc decreuitjin quo ea diuitiarum largitate vftis vt omnia in illud phanum col-lefta effent,quorü vilèndorü ftudio per orbc totu q ante eu fuerant vagabantur.

Fœdus lex, nonnunquam pax quæ fit inter diffidentes, Gc didum vel inter fccderainterponatur fides;vnde Varro, Per hosetiam nuc fit foedus quafi fidus. Ennius fcribit didum in re militari vel à fcecialibus,id eft,lacerdotibus per quos fiunt fœdeTa,velab hyrco vel hoedo,f,litera addita quod veteres in graui fignifi-cationeponebantjVt,Sanguine foedantem quosipfc fàcraueratigneszvelà porca fadecrudeliter occifa lapidibus, cuius mors optabatur ei qui apace refiliflet: vnde poetarum dodiflimus:

Armati louis ante aram pateras^ tenentes, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■

Arabuminhuiufimodiiungendis fixderibusnonporcam led interioré manus parte iuxta pollice incidere mos fuit, accipere^ ex vtriufi^ vefte filu, amp;nbsp;ex vtri-fanguine lapides leptem in medio iacetes perungete, Dionyfiu ac Dianam ’nuocantes, bisç peradis denique hofipites eos vel amicos nuntiare. Scythæ 8^ Eydi in huiufinodi fimiliter,Herodoto tefte, le fiauciant bauftuque mutuo fian-guinisfcedus fulciunt, non fiuo tantS more led Moedorum qno^ vlurpata difici pbna: bclloenim quod geftu eft anno poft Ilion captu fiexcentefimoquarto inter blyricem Lydum amp;nbsp;Aftiagem Medi^ regem,hoc pado confirmata fiuntfœde-’’a- Romanis au tem cum Actolis his legibus foedus idum eft. Imperium maie-ftatemque populi romani genus Aetoloru confieruato finedolo malo, ne quem ^ercitum qui aduerfius fiocios amicofique corum ducet per fines fiuos tranfire fi-nito,neve vlla ope iuuato, hoftes cofidé habeto quos populus Ro. arma^ in eos f^rto,bellum^ pariter gerito,perfugas fugitiuos,captiuos reddito romanis foci-ffque, præterq fiqui capti cu domos rediiflent item capti fiunt,aut fiqui eo tepore fx his capti fiunt qui tu hoftes erant Romanis cu inter praefidia romana Aeto-b effent;aliom qui cóparebfit intra dies centu Corcyrse eoru magiftratibus fine dolo malo tradatur.Qui non cóparebüt,quando quifi^ primus eoru inüétus erit reddatur.Obfidesxl.arbitratu cofiulis romani dato,ne minores duodecim anno^ rum neu maiores xl.Obies ne efto prætor,præfedus equitu, Icriba publicus, neu guis qui ante obfes fuerit apud Romanos.Cephalania extra pacis leges efto/De pecuniæ fiumma quam pederent penfionibus^ eius nihil exeo quod cu confiule coucnerat mutatu:pro argento G auru dare mallent,dare côuenit:dû pro argentcis dece,aureus vnus valeret. Quæ vrbes, qui agri,qui homines Aetoloru luris aliquado fucrut,qui eorû,T.Quintio,Cn. Domitio colT.pôft eos colfi.aut armis lubadi,aut volutate in ditione populi ro. venerut, ne quæ eoru Aetoli rccepilfiet vel in Aetolia dece vrbes agros^, Acarnanu fiunto. Alia ëtia infigni foederis for nia,audore Liuio,ex dece legatoru lentetia in hæc verba cu Antiocho coficripta eft, Aniicitia Regi cu populo Romano his legibus 8C coditionibus efto,ne quem

cxcrcitum qui cû populo Romano focnsve bellû gefturus ent Rex p fines regni, corumve qui fub ditione eius erunt tranfire finito,ne cómeatu,neu qua alia opc juuato.Idem Romani fociique Antiocho bis qui fub imperio eiuscrunt prg Rent, belli gerendi ius Antiocho ne efto cum illis qui infulas colunt,neve'in hu ropa tranfeudi gratia excedito vrbibus,agris,vicis,caftellis.Cis Taurumonteni vfij ad Tanaim amnc, et à valle Tauri vfij ad iuga qua in Lycaoniä vergif,ne qua arma efFerto:exhis oppidis,agris,caftellis^ qbus excedat,fi qua extulit,lt;jux quo^ oportebit rede reftituito,nec milité neu que aliû ex regno Eumenisrecipi to, fi qui earû vrbiû ciuéfij abfcedût regno cû rege Antiocho vitrà q fines regni eius funt, Apamea omnes ante dié certaredeanf.qcx rcgno Antiochi apudKo manos iociófquefunt,his ius abeundi mancndîqueefio,fèruos fugitiuos,feu bel locaptoSjfeu quisliber,captus,aut tranffuga eiit reddito. Romanisfociîf^ek-phantos tradito omnes,neque alios parato: tradito 8é naues longas arniamenta que earum,neu plurcs quàm decem naues,nec vllam quæ plus quàm trigintaremis agatur habetOjiiéve minorem ea:belli caulàquod ipieillaturuserit,nenaui gato citra Calicandrum, neu Sarpidonium promontoria, extra quæ filt;]nana- lt;nbsp;uis pecuniam,ftipendium,aut legatos,aut ohGdes portabit,milites niercede cofl ducendiex hisgentibus quæ fub ditionc populi Ro.funt Antiocho régi ins ne efi:o,ne voluntarios quidé recipiendi,amp;! Rhodiorum fociorùmve quæædesædi ficiâque intra fines regni Antiochi funt,quo lureante bellum fuerût,coRblt;’‘^* orum fociorùmve finito: fi qup pecuni^ dcbentur,carum exadio efto: fi quid ab-latum eft,id conquirendi,cognofcendi,repetendique idem iusefto:fi qn^svrbe^ quas tradi oportet hi tenent quibus Antiochus dédit,et ex his prgfidia deduci-to vnqueredetradantur curato,argenti probi talentaattica xii. milia dato m' tra duodecim annos péfionibus pquis,talcntû néve minus podo Ixxx. Roman’s poderibuspeda,t,amp; tritici xl.miha modiûm Eumeni regi,talcta cccl.intra^mn quennium dato,8é pro frumento quod æftimatione fit,talcnta cxxvii'obfilt;^esro manis xx.dato, triennio mutato, ne minores ododenûm annorum,neu ma-iores quàm quadragenûm: fi qui fociorum populi Romani vitro bellum infer-rent Antiocho,vim vi arcendi ius cfio,dum ne quam vrbem aut belliiuretene-at,au t in amicitia accipiat : controuerfias inter fe iure ac iud icio di fceptét: aut fi vtriftj placebit,bello:ae Hannibale Poeno Sé Aetolo,Thoante,amp; Miluna,Sym-machOjSé Acarnane,amp; ChalcidêfibusEubolida amp;nbsp;Philippcmenededendis,in hoc quoque fcedereconfcriptum eft,vtfiquid poflea addi immutariveplacuif-fèt,vt id taluo federe fieret. Eflè etiam tria federum genera quibus intégrépa-cifcerentur amicitias ciuitates regéfque, apud probatiffimos audorcs inuenio. Vnum cum bello vidis dicerentur leges: vbi enim omnia ei qui armis plus pof let deditaeflènt,qu^ex bis habere vidor quibùfij muldai i eos velit,ipfiusiusat-que arbitrium cffe. Alterum cum pares bello ^quo federe in pacem atque amici tiam venirent: tune enim repeti reddicp per conuentionem res,8^ fi quarum tut bara bello poflèffio fit,eas aut iuris antiqui,aut partis vtriufque comniodoconi-poni.Tertium eft genus cum qui nunquàni hoftesfucrint ad amicitiamfeciali federe intégré iungendâ coéant,eos neque dicere, neque accipereleges,id enim vidloris

VidorisS^ vidi eflè ; Si. quanquam audore Liuio,nulla vetuftior fcedens memo ria fit, quàm eius quod inter Albanos Romanofque idum eft, Thefeum tarnen primofadera inueninê.vi.natur.hiftor.lib.tcftiseft Plimus.

Sanda proprié dicimus audore Vlpiano quæ nec facra netj propbana funt, fed fandione quadam funtconfirmata,vt fandæ leges,fandionecnim quadam fiibnixæ funt : quod enim fandione quadam fubnixum eft,id fandum eft,etft deo non fit con fecra tu m.

Sandum,teftc Martiano, eft quod ab iniuria bominum deftnfum atque mu nitum eft.Liuius belli maced.lib jix.lam ne à legatis quidem qui iure gentium ûndi funt violandis abftinere infidias pofitaseundi ad T. Quintium:fandum autem didum eft à fanguinibus.

Sagmina autem dicebant berbas verbenas qu£ex loco fando carpebantur, bgatisproficifcentibus ad fcedus faciendum,bellum^ indicendum.lliuius Iib. •i.ab vrbc cond.Iubente rege,fagmina,inquit,te rex pofto.R exait,pura tollito: foecialisexarcegraminis herba puram attulit.Idem belli punici lib.x.Foecialcs cumin Aphricam ad fœdusferiendum ireiuberentur,ipfispoftulantibusftna tusconfultuni in bæc verba fadum eft, vt primos lapides filiquos primas^ ver benasfecum ferrent,vt vti Po. Ro.bisimperarctita fcedus feiirent; illi prarto-rem fagmina pofcerent,berbæ id genus ex arce fumptum dari fcecialibus Co-er. Hasetiam berbas legati Po.Ro.lolebant ferre,vt ab bis defenfi atque muniti ef fcn t,ne quis eos violaret: ficut legati Gr^coru ea fercba nt qug Ceritia vocabatur.

Obfides abobfidio,quia propneab obfeffisdantur : vel obfidesproobfides, quod ob fidem patriæpræftanda dantur,tefte Fefto.Vasidem quod obfesa va . dodidus, quia dato vade licet abire Sgt;é vadere ; inde vadatusdicitur obftridus vel fub fidei iulTioneambulans, ficut Feneftella ait, Penes quern vadatusamici-tiænodulotenebatur.

Hoftisapud antiquos peregrinusdicebatur,8lt;rquinûc boftisperducllio.yar ro, Hoßis ante eo’verbo dicebat peregrinum qui luis legibus vtcrentur; nûcdi-cunteum quem tunc dicebat perduellem.Cicero primo offïciorum,Fx quo eti-am illud animaduerto q? qui proprio nomine perduellis eiret,is hoflis voca letur, Verbilenitaterei triftitiam mitigante: hofiisenim apud maiores noftiosisdi-cebaturquern nunc peregrinum dicimus,indicant duodecim tabulæ,aut ftatu-tus diescum bofte, itemqß aduerfus boftem æternaaudoritas, quid ad banc manfuetudinem addi poteft,eum quo cum bellum géras, tam molli nomine ap pellarefquanquam id noméduriuseflFicitiam vetuftas: àperegrino cnim recef-fit,8d proprièin eo qui arma contra ferret remanfit.Caïus de verborum fignifica tione, Quos nos,inquit,bones appellamus cos veteres perduelbones appclLbâf, per earn adiedionem indicantescum quibus eflet bellum.Vlpianus vero vbi ad legem Iuliam maieftatis,Plane quifquis,inquit, lege Iulia maieftatis reus eft,bo ftili animoaduerfum rempub, vel principem animatuseft: boftesetiam dicun tur amp;nbsp;funt qui nobis,aut quibus nos publicè bel lu decreuimus, cæteri prædones aut latrones appellantur.Hoftirc æquare eft, boftimentum æquamentum, ynde amp;nbsp;boftes didi funt quia ex æqua caufa pugnam adeunt.

Hecatombe lui. capitol.telle, Sacrifidum eiufmodi eft,Centum ar^ vnoloco cefpititi^ extruuntur,amp; ad cas centum Eues centum^ aues madabantur.Iam Si imperatorum facrifidum fit,centum boues,centum aquilæ,fi cetera huiufmodi animaba centena feriuntur,quod quidem etiam Græci quondam fedflè dicuiî-tur cum peftilentia laborarent.

Hoftiæ facrificia dicûtur quæ ante ab bis fiunt qui in hoftem pergunt,didæ ab eo quôd Sgt;C hoftire eft ferire. Harum gratia Trebatius Iib .i. de religionibus docet elle duo, alterum in quo voluntas dei per exta difquiritur, alterum in quo fola anima deo facratur,vnde 8^ arufpices animales hoftias vocant, vtrunq? ho-ftiarum genus diuino carmine fuo Virgil. oftendit,amp;l primo quidem id quovo luntas numinum per exta monftratur, Madat, inquit, ledas de more bidentes: 8C mox,pecudumç reclufis Pedoribusinhian’s fpirantia confulit exta.Alterum id eft,in quo hoftia animalis dicitur quo his tantû anima iàcratur oftenditjcum facit Entellum vidorem Erici madare taurum ,Nam vt explorer animalis ho-ftiæ caufas,ipfo vfus eft nomine,Hâc tibi Erix meliorem anima pro morte Da-rctis,amp;l vt nûcüpata vota lîgnificarct,ait,perfoluo,quod de voto proprièdicitur: vt^ oftenderet perfolutû diis,fignifîcauit dicens, Sternitur,exaninnf(Ç tremens procumbit humi bos.Idem circa hoftiam animalem,Sanguineplacaftis ventos

virgine cæfa Cum primum Iliacas Danai veniftis ad oras,Sanguine qu^ren-di reditus animaquelitandum argolica.Nam cum animam,id eft,hofti^ nomen pofuit,amp; litare,ftgniftcat facrificio fado placalfe numen.

Vidimæ verôfacrificia quæ poft vidoriam fiunt didæ funtgt;vel quod vindæ ad aras ducebantur,vel quod idu perculfæ vidrici^ dextra cadcbant:de hoCjfu perioréqj vocabulo licenter plerûqp cô fi dit audoritas. Ouidius primo làftorum, Vidima qu^ dextra cecidit vidrice vocatur,Hoftibus à domitis hoftia noméha bet. De altero tantum.Liuius ab vrbe codita xxii,Donee infuper equescuiDu cario nomen erat facie^ nolcitans cófulé,inquit,Hic eft cû popularibus luis qui legiones noftras cecidjt,agrôfque amp;nbsp;vrbem eft depopulatus:. iam ego hanc vidi-mam manibus peremptorum foede ciuium dabo.

Püftliminium Scæuola. P.filius iundum elfe putat verbû, vt fit in eo8i poft 8^ limen, vt quæ à nobis aliéna funt cum ad hoftem peruenerint, amp;nbsp;ex fuo tanq limine exierint,hinc cû redierint,pôft ad ide limé poftliminio rediilfe videantur.

Manubiæ,vt Q.. Afeonio Pediano placet,funt præda imperatorispro portio-ne de hoftibus capta: manubias autem à præda , vt in libris rerum verboriim^ veterum fcriptumeft,in hoc diftareexiftimauerunt,vt fit præda ipfa rerum qug captæ funtjManubiæ verô appellatæ fint non præda lèd pecunia per qugftorem Po.Ro.ex præda vendita,contrada:per quæftoré autem,quod didum eft,opor-tuit prgfedum æranï fignificari,nâ cura æraria à qugftoribus ad prpfedos tranf-lata eft. Liuius ab vrbe côd. xxxvi.P.Cornelius Scipio Gallia ^uintiâ fortitus, priufquam ad bellum quod cum Bois gerendum erat proficifceretur,poftu-lauità lènatu vtpecunia fibi decerneretur adludos,quos prætor in Hifpa» nia quum eflêt inter ipfum diferimen puguæ vouiflèt, nouum iniquum po-ftulare

ftulare eft vifus.Cenfuerunt ergo quosludos inconfulto lenatu ex fua vnius fen tentia vouiflet,eos vt idem manubiis G quam pecuniam ad id referuaflet vel lua ipfcimpenfa faceret.Eft tarnen nonnunquainuenire ita fcripfifle quofdam non ignobilesfcriptores,vt aut temere aut incunofe prgdam pro manubiis,et manu bias pro prgda pofuerintraut tropica quada figura mutatione vocabuli fecerint, quodfacere conceffum eft,feite id perlte^ facientibus: fed qui propnè atque G^ gnatè locuti funt,ficuti plures,8d M.T.audor diligentiffimus in oratione quam dixit de lege Agraria,manubias pecuniam dixerunt. In libris quoep Etrufco-tum ledum eftiadusfulminum manubiasditi. Manubies deniquedicuntur ornamenta rcgum,vnde 8é Petronius Arbiter, Tot regum manubies penes fu-gitiuum repertæ.

Refignatum æs dicitur militi,cum ob delidu aliquod iuflii tribuni militum, neftipendium ei deturin tabulas reiertur ; fignare enim dicebant pro feribere.

Aerarii milites ab ære didi, teftc Varrone, quod ftipendia facerent: binc ip-Ium ftipendium aftipedidum,quód æs quoque ftipem dicebant: milites fti-'-pendiarii ideo quod earn ftipem pendebant. Ab eo etiam Ennius, Poeni ftipendia pendent: ftipem autem elfe nurftmum fignatum teftimonio eft,amp; pro eo qp daturinftipendium militi, et quod fpondetur pecunia, quod ftipulari dicitur.

Pecunia quam belli neruosefle non dubium eft, vt inquit Cic.tefte Varronc dida,quód in pecorecum paftoribus confiftebat. Plinius natur.hift.xxxiü.Ser primus fignauit aes,fignatumque nota pecudum, vnde pecunia appella-ta.Caffi.li•vii.Pecunia à pccudis tergo nominata,GaIlis audoribus fine aliquo adhucfignoadmetalla tranfada.

Aesalienum miles etiam habere dicitur, 8^ qui aureos debet, qui corium forma publica percuflum, quale apud Lacedæmonios fuit quod vfum numerals pecuniæ prgftabat,vt de beneficiis Iibro quinto inquit Seneca.

Denarii quafi deni,tefte Varrone,quód denos æris valebât,fîcut quinarü qui guinos.Vidruuius Archi.Iib.iü.Noftri autem primo fccerunt antiquum num niuni, in denario denos æreos conftituerunt, Si ea re compofitio nominis ad hodiernum diem denarium retinet.Didymusauté à décima libella didum pu-Ut.Pliniusnat.hifto.xxxiü.Etplacuit denarius pro decem ljbrisgris,quinarius ptoquinque,feftertium pro dipódio amp;nbsp;femiflè:libræ autem pondus pris immi-nutum bello Punico primo cum impenfis refpub .non fuffïccret,conftitutumc^ vtaflès feftario pondéré ferirentur: ita quinta parte fada lucri,diflolutümq? æs alienum.Nota æris fuit ex altera parte lanus geminus,ex altera roftrum nauis: in triente verô Si quadrante as, quadrans antè triuncis vocatus à tribus vnciis. Poftea Hannibale vrgente,Q..Fabio Maximo didatore, aflès vnciales fadi,pla-cuitq^ denarium xvi aflïbus permutari,amp; quinarium odonis,feftertium quater-ms,ita respub.dimidium lucrata eft: in militari tarnen ftipendio ftmper denarius pro decem afllbusdatus. Notaautéargentifueruntbigæatc^ quadrigæ,8ô inde bigati quadrigati^ didi:paulô pôft lege Papyriana hemiûciales aflès fàdi. Licinius Drufus in tribunatu plebis odauâ partem pris argento immifcuit,qui nunc Vidorianus appellatur,lege Clodia percufluseft: antea enim hic nummus

ex Illyrico aducdus mcrcis loco habebatur:eft autém fîgnatüs vidon^inà nomen Aureus nummuspoft annum fexagefimumfecundum argenteus,audo re meerto,peicuflus eft,g anno vrbisquingentifimo oftuagelîmoquinto, Q..Fa bio col.quinque annis ante bellum punicum fignatus eft,coque Po. Ro.nequi-dem ante Pyrrhum regem deuidum vfus fertur fuilTe. Etiam aurcinummijSi argcntci,amp; ærei apud alias gétes vftim ÔC origine Lucanus bis verbis expreflit. Primus Theflaliæ redor telluris lonis

In formam calid^ percuflit pondera maflæ, Fudit argentum flammis aurumque moneta Fregit,amp; immenGs coxit fornacibus æra.

Nummus,non à numero,nec à Numa Pomp.didus, led à nomen quod prin« cipum nomimbus prifco more efbgietur,vel potms, Ariftotele. v.Fthi.tefte,ob hoc vocatur,quód non à natura,led à lege quæ dicitur eft indudus.

Seftertius tefte PnCde Gguris numerorum amp;nbsp;ponderibus,Numniuseftdua' rum femis librarum,vnde leftertius dicitur quaG lemifterrius:dcquo Aruntms» Seftertius olim dupodius amp;nbsp;lemis quaG femiftcrtius, quo tempore denariusde-cuflisprecium valebat. Varro de lingua kttinalib.v.Seftertius quod femis ter-tiusjdupondius enim Sé lemis antiquus leftertiuseft. Vidruuius lib-iü. ardib Quod efficiebatur ex duobis aftibusamp;^ tertio femilTejfeftertium vocaiicrc.Pbni US natur.hift.xxxiiii.Et placuit denarius dece libris ^ris,quinariusquinq^» leftertius pro dupondio ac IcrnilTe. Plutarcbus in vita M. Antoninixxv. Milia romani deciesfeftertium appellat. Helms Spartianus in vita Heliogabali,Idcni iiunquam minus centum leftertiis ccenauit,lioc eft,argenti libris trigiuw.

Talentum quanti Gtquia de co variant Ériptores,necefl'arium exiftm^^uidi uerforum audorum dida lubiicere.Liuius.xxxiiü-ab vrbecoditadngfnsji'^' merus bello Punico captiuoiu, quorum Hannibal cum ab fuis nóredimcretur vænundederat,multitudiniseorum argumétum eft quod Polybius fcribit cen-turn talentiseam rem Achæisftetilîe,cum quingentosdenariospreciummcapita quot red Jerentur dommis ftatuilfent: mille enimducctos ea ratione Acha ia habuit captiuos Italicos. Adiice nunc pro portione quot veriGmilefit Grp-am totam habuilTe, qua ratione oftenditur lex milia denariorum habere talen* tunr.nam quinquageni denarii pro mille ducentis captiuis dati, colbgûtur fex-centa milia denariorum,centum ea oftenditfuilTe taleta-.centefimaautem pars lexcentorum milium,fex milia inucniutur:denarii autem illo temporenummi argentei crant,quod in eodem oftendit Liuius, Signati,mquit,argenti Ixxxiiii. milia fuere AtticorGTctradrachma vocantitrium verodenariorum argentiin Gngulis eft pondus.Idem Liuius xxxvii. Oftenditur magnum taletum atticum Ixxx . habere libras amp;nbsp;paulo plus, cum fupradidorum computatio manifeftet Ixxxiiii. libras Sé quatuor vmeias habere talentum,quod eft fex milia denario* rutn,Liuius,Talentum ne minus pondoIxxx.Romanis ponderibiis pendebat. Simili modo Aegyptium,vt Varro 8^ Plinius inquitxxxiii.natur.hift.ldem Li uius, Sicdecreuit fenatus vt non plufquam ternæ libræamp;^ quaternæ vnciæfin-gulis dcGnt ralentis ; Sé feiendum fecundum Liuii computationem,quôd cen-lt; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;turn Minæ

tum Minæ atticæ quarum fingulæIxxxv. drachmas habent, Eiciünt talentum magnum: nam mmas Ix.hahet lêcundum Dardanum:quôd auteefl inagnum Sii minus oftendit Teren tins in Phormione, Si quis daret taientû magnum.Seneca mx.epiftixxiiü . Iêftertia,id eft, talentum atticum parüum.Priïcianus de pódenbuSjTaJentum Athenienfè paruum,minælx:Magnum,minæ Ixxxih.Sd Vnciæ quatuor. A. Gelius nod.att.Iib.iii.Ariftoteleni quolt;j traditur libros paü culosSpeufippi philofophi poft mortem eiuscmiflè taietis atticis tribus:ea lum ma fit nûmi noftri fèftertia duo Sd fèptuaginta milia .Idem Jibro quinto,Equus Alexandn regis capite Sé nomine bucephalus fuit:emptu Cares fcripfit,talen tis.xiii.et régi philippo donatum,æris noftri fumma eft lêftertia.ccc xii.Seruius autem in cômento.v.aeneid.Talentum lècundû varias gentes varm pondus eft. Apud Romanoseft lèptuaginta Iibrarum, fîcut Plautus oftéditin Muftel.qui ait duo talentaeflc.cxl.libras.Legimuset/am talentum eflepaululum;ham Ho Jnerus in ludis funebribus Patrocii vitima premia dicit duo talenta,quod cogit nosaliquid minimum intelligere.-nara ficut primus viâor bouem accepit,con-lèquens non eft vt dicamus quôd vitimus magnum accepit.

^ondo fîngulari numero caret tefte Foca. Dicimus tarnen duo pondo, tria pondo,non bina pondo,aut terna.Quintilia.Iib-primö inftit.Quid quÔd qup-^am fingula proculdubio vidoCsL funt, iunda fine reprehêfione dicuritur: nam ^’^o,tres,amp; pondo diuerforum generum funt. Barbari fini autem duo pondo,8Ó tiipondo vfque ad noftram aetatem ab omnibus diâum eft,amp;f rede dici Mefla-h confirmât,amp; idem'éft duæ,tres,quatuor libræ quod duo tria 8C quatuor pondo,vt quidam volunt,8u ex multisconigitur,quod quidam audores non vfque-^uaqueprobant.Liuius.xxii.Iib. Argenti pondo bina lèx libras in militem præftaret.Idem libro tertio, Dida.tor coronam auream libræ pondoexpubli-pecunia populi iuffu in capitolio loui donum dédit.

Spolia cum propriè ea tantum fint quibus hoftis fpoliari poteft,yt lorica,vel vc(lis,abufiue tarnen fpoliû dicitur quicquid ab hoftibus tollitur.Liuius,Mar-‘ celluscaptis Syracufanis cum cætera ip Sicilia tanta fide integritate compo milletvtnon modofuam gloriam,fed etiam maieftatem Po.Ro.augeret,orna menta,fignâ vrbis,tabulâfqu.e quibus abundant Syracufg Romam dcuexit,ho-ftium quidem ilia fpolia parta belli iure,cætcrum inde primum initium mi-tandigræcarum artium opera, licentiæ^ hinc facra prophanàque omnia vulgo fpoliandi,fadum eft.

Opima fpolia funt quæ dux duci detrahit, dida ab ope, vt inquit Varro, vel ab opéré vt alii ferunt, quidem dodilfimi, cum fit opus egregium 8ô darilTi-mum,belli ducem parem fibidudorem fuperare.

Exuuias,amp; lpolia,8^ hominum tegmina,aut veftesdici poflè, Virg.autor eft, txuuias,inquit,’ndutus Achilli;amp; cum de lèrpente in Geor.fimili modo,Corn pofitis nouusexuuiis nitida^ inuenta luuoluit. Lucretius, Nam fæpe illorum fpoliis volitantibus audus.

Excubiæ diurn^ funt,vigiliæ autem nodurn^, quas primo Palamedes Tro“ ùno bello audore Pli.natur.hifto.vi.inueniffe traditur.

Î04 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;i\ U ü L A i 1 V A L i V K 1 1

Induciæ quid fint duobus luodisM. Varro in libro biftoriarûquieft de bdlo 8^ pace diffinit,lnduci£,inquit,funt pax caftrenfis paucorum dierum.Idem alio in loco,Induciæ,inquit,funt belli feriæ fed Içpidæ inagisatqueiocundgbreuka tis. y traque diffinitio quàni plana aut approbata effe videtut. nam ncquepax eft induciæ,bellum nanque manet,pugna ce{rat,nec in fobs caftrisj nec paucorum tantumdierum induciæfunt. Quid enim dicemus,fiinduciisimmenfum aliquid fadis cafi.ris concedatur,nonne ideo induciæ non funt^’ aut rurfusquid elfe id dicemus quod in primo annali Quadrigarü fcriptum,Cn.Pôtium Sam nitem à didatore romano lex fiorarum induciaspoflulaflè? Quid elfe id dkc' mus quod à Liuio ab vrbe cond- x. fcribitur, Tres validilfimæ vrbes Etfuriæ caprg,Volfcum,Perufia, Arctium pacem petier«,8ô veftimentis militum frunic-to^ padi cum cofule vt mitti Romam oratoresliceret,inducias in quadragim ta annos impetran.eruntJ’Q.uid jllud quocp eiufdé bbro primo,Ea^ clade baud minus quàm aduerfa pugna fubadi Veientes,pacem peritum oiatoresKomaffl mittunt,agri parte muldatis in centum annos inducig datæ, fi induci[. tantum paucorum dierum appcilâdæ funtfGr^ciautem fignificantiusconfignant*“^? ceffationem illam pugnæ dixerunt;nam quod eo tempore non pugneturamp;nm nus cobibeantur appellaucrut: fed profcdo id non fuit Varroninegæ tium vt inducias fuperftitiole diffiniret, legibus rationibus^ oninibusdi®'' nitionum inlèruiret.Induciaruautem vocabulu qua fit ratione£aduni,exnm*' tis quæiam legimus,probabiliusid quoddicam videtur jlnduciaslicdid^sm* bitror quafi tu dicas indida ocia, vtin diem certum,vel in certum tempus non pugnetur nihil^ incommodi detur/atque is dies,idve tempus vbi venit,inde vu lam. pugnetur,idcirco ex bis quibus dixi vocibus, quafi per quédam coitumoc copulam nomen induciarum connexum efi. Aurelius autem Opilius mufamm bb.i.Ind'uciæ dïcuntur,inquit,cuin bofiesinter fcCe vtrinq? alteri adalterosim-punè fine pugna ineunt; inde ab eo inquit nomen elfe fadum videtur, quai) iniæ.Has Lycaonem inuenilfe Troiano bello audor efl Plinius.vi.natur.hifto-

Suppetiæ ilia funt auxilia quæ maximepetuntur ab abïs, quæ præcipuèdau tur iis qui fub aborum detinenturpotefiate.Suppctiasetiam,audoreFabioI *^ ciade,auxibum vel adauxilium dicimus.Mcuius in trageedia Herculis,fettem quit fiippetias optimi milites Suetonius de Vefpafiano,Legatum infupet Syng conlularem fuppetiasferente rapta aquilafugauerut. Plautus in Epid.Sed memento G quid fæuiunt fenes,fuppetias mibi non forori ferre. L. Apuleiuslibto fèxto metam . Et occipit ftatim damans vlulatibus auxibum validions manus implorare,fèd fruftra fletibustumultum commouebat; quippe cum nullusaj-foret qui luppetias ci ferre pofret,nifi fola virgo ilia captiua. Auguftinus.vm-de ciuitate dei.Qpi huic deferuntpetitiones nofiras,indcrefèrunt deorum fuppc' tiasad auxibum.Cæf xü.commen. Et nunciabantur auxilia magna cquitatus oppidanis fuppetias venire. Idem incodé,Suis^ rebus timens elephantisqj.xxx-rebdis fuis finibusoppidîfq^ fuppetias profedus eft. Idem quoqj in eodem, At-quefuis fugientibus fuppetias ire contendit.

D E R E M I L I T A R I LIB. X. 20? vel ftringae appellantur ordines rerum inter fe connnuatæ collocatæ^ à ftrin-gcndo didg,vnde Sgt;{. ftrigofi nominantur,vt aiunt,corpore macilenti; vel ftrigo« lus apud Veteres morbus dicitur iumentoru,qui corpora ftnngit,aut fame, aut alterius vidicaufa quafi ftringofus Mafurius Sabinusbb.xxvii. Ccfores,inquit, P •Scipio Nafica,amp; M.Pompilius cum equitu cefum agereDt,equu m nimis ftri-gofum male habitUjfed equitem eius vberrimiiamp;^ habililTimum viderunt.Li uius.xxvii. Moram pugnæattulit,q? Hafdrubal prouedusantefigna cum pan cis equitibus fcuta vetera hoftium notauit, quæ ante no viderat, amp;nbsp;ftrigofiores cquos,multitude^ maior folito nbsp;nbsp;nbsp;efi.Stringere in rc militari etia nudare eft,

vndeenfem ftriclmid eft,nudatum dicimus.Liuius ab vrbe cond.viuPilótj po-fitOjftriftogladio in bofte im|)etû facit.Idem in nono,FlucIuantem^ amp;nbsp;mfta-bilem adem reddéte grato clamore,ftri(ftisgladiis haftati,amp; principes inuadâc. Suetonius de Cælàre , Vt^animaduertit vndiqiic feftriftispugionibuspeti, togacaputobuoluit.

Dcfendere offendere non ex vulgari confuetudine,fcd admodu propriè Si. btineaccipiendaiamp;^eorualteruiignificatincurrerein aliquidamp;' mcidere,alte-fueftauertereatep depeJlere:quod hocin locoàQuinto Claudio dicitur,Cum I nbsp;nbsp;^Pcenis,inquit,hoftesdeftndebatfjcillime. Cerneredicebantantiqui cualiqui

pugnarent inter fefe de re aliqua qua quifqp fua diceretgt;Virg. Ingentis genitos tliuerlispartibusorbis Inter fecoiille viros,8c cernere ferro: quod nunc clanfsi-nio tefte ad Luciliû Seneca,Decernere dicimus,fimplicisillius verbi vfu amiffo.

Recipererecuperate vel periculo liberate.Cicero in Catone,Nâ nifi tua ami-filTeSjCgonunq recepiflem . Virg. Ftugéft^ receptas ,amp; totrete parant flamis. Peceptus is dicitur quo ft exercitus recipit,vnde Si ligna receptui canere dicun tur.Liuius.xxxvii.ab vrbe cond.Coadusergo periculo militu prætor,receptui cam iulsit,ne obiiceret incautos furentibus delperatione ac rabie.

Prandium tametli ex græco eft dudu,cu meridianu cibum cœnâ vocarentj îicgarenôpoflum aliûde à plerifqp dici, Si à parado maxime, quafiparadium, quod milites fiue bellatoresad bellû vel pugnam paret: huic rei argumentum eft præter auftorem comprobatu vetus illud Leonidæ elogiû : Hic enim Lacedæ-moniorû duxclatilsimuscû eilet in bello aduetfusXerxem,quod fuprcmü fibi hoftibus fuit,cü ftxcentis fuis famolilsima illa incitamenta dixit, Prandete cotnmilitones tanq apud inferos coenaturi. Cato in quinto orig'. Exercitu fu-iimpranfum,paratum cohortatus eduxit foras atep inftruxit.

Sub pileis leruos vgnum folitos ire, quorü nomine venditor nibil prpftarct, Qlms Sabinus Icriptum reliquit.Cuius rei caufam efle ait,quód eiufmodi con-ditionis mancipia infignita elfe in vendendo debetet, vt emptores errate Si capi nonpolTentmeqp lex vended! operienda elfet,fed oculis iam perciperet quodnam diet iam mancipioru genus, licuti, inquit, antiquitus mancipioiu iure belli capita coronis induta veniebät,amp; iccirco dicebätur fub coronis venire: namqp vt ta Corona lignum erat captiuoru vaenalium, ita pileus impofitus demonftrabac eiufmodi feruos vænundari,quorum nomine emptori venditor nihil prpftaret. Eft ctiam alia rationis opinio cur dici folitum fit,Captiuos fub corona vaenun

dari, quod milites euftodiæ caufa captiuorum vænalium greges circundarent, eaque circunftatio militum,Corona appellata fit:enimueroid magis verum eft quod fupradixi ,quod Cato in libro quern compofuit de re militari docet. Caronis verba hgc funt,Vt populus fua opera potius ob rem bene geftam corona-tus fupplicatum eat,quam re malegefta coronatus væneat.luftinusepit.Trog« Pomp.xxxiiii. Vrbs ipfa Corinthus diruitur,populus omnis fub corona vendi tur, ne hoc exemplo cæteris ciuitatibus metus nouarura rerum incuteretur,fcr-ui ex eo deinde appellati de hominum ftatu Horo auélore,quód impcratoresca ptiuos vendere iuberent, per hoc leruare neqj occidere iolerent. Auguftmus ciuitatis dei libro vndeuigefimo,Origo autem vocabuli feruorum in latinalin gua inde creditur duda,quôd bi qui iure belli pólTent occidi à vidoribuscon-Ièruabantur,lèrui^ fiebant à leruando appellati, fub hafta captiui væniebant, haftæ^ fubiiciebantur ea quæ publice vænundabant.Liuius ab vrbe condaiH' Höftes præter fenatores omnes vænundati funtpr^dæ pars fua cognofeentibus Latinis atque Hernicisreddita,partem fub hafta didator vendidit.SubJuguin mitti dicuntur hoftes,cum duabus haftis in terra defixis tertia^ fuperlig^ta idquot; ermesjdifcindispedoribus terra tenus lub ea tranfirc coguntur.Liuiusab vrbe cond.ix. Siquidem etiam quod quibufdam in annalibusinuenio,Pontiusl^^' rennius Samnitum imperator vt expiaret confulis ignominiam, fub iugucum caeteriseft milfus. Sub vitem præliari dicuntur milites, cum fub vinea pugnant.LuciIius,Negucprodireinaltum,præliari procul fub vite. Sub vitem haftasiacereeft,cum eas fub manu miles furfum mittit. Lucilius,Vtvdesbonus fub vitem qui fubmilit haftas.Sub vineam iacerc dicuntur inilites,cumcen turionibus aftantibus iacere coguntur fudes.

Deditio eft quando vidi hoftibus le tradunt.Spontanea traditio,mlt;]“^’^|^ fi Liuio credimus, interrogabat, Eftisne vos legati oratorefgue milfi popm® CollatinOjVt vos populùmiÿ Collatinum dederetis illis annuentibus, turn rtx, Eftne populus Collatinus in ftia poteftatel'ita elfe illis denuo refpondetibus,iUö' iungebatrex,Dedihsnc vospopulum^ Collatinum , vrbem,agros, aquani,ter' minos,delubra,vtenfilia,diuina humana^ omnia in meàm populi^Ro-d^“^îf‘ onem^cum omnia hæc illi dederent,tunc ille demum,At ego recipio:8( bxc k' cundum veteres in re militari deditionis formula.

Vidoria dida,qgt; vi,id eft,virtute adipilcatur: nam vidoria dolo quaefttatur pis eft, apud veteres maximi habebatur. luftinus epit.Trog. Pom-xy. Et vt apparet,nó odii fed dignitat’sgloriaaccenlos,donis,muneribus^interipiaDel la contendebantitantohoneftius tunc bella gerebant, guam nunc amicitiæco luntur.Hanc guogue vidoriam amp;nbsp;virginem amp;nbsp;deam communera cum Bellona amp;nbsp;Marte finxit antiguitas,qj hi in bello vtrig^ parti polfent faucre. Claudianus,

Et palma vindi gaudens 8^ amïca tropheis, Cuftos impenï virgo quæ fola mederis ’ Vulnenbus nulJum^ doces (entire laborem.

Ecce fuper fcHàs volitat vidoria puppes, Tandem ad Troianos diua fuperba venit.

Armiluftrum tefte Varrone ab ambitu luftri, locus,id eft,circus niaximus,di-dusq, circu fpedaculis ^dificatusibi ludi fierent,amp; quodibi circum metas Ferre tur pompa 8ó equi currerent ludentes ancilibus armatiduftru autem, vt idem inquit,nominatum tempus quinquennale,à ludendo,id eft,Foluendo, quod quin toqno^ anno veftigalia,amp; vitro tributa per cenFores perfoluebantur.

Armamentarium,vbi tormenta,amp;f arma,amp;f tela, quæcunque fint illa,ponûtur acFeruantur. Liuius xxxi.Auâo ctiam tumultu, quod circa Forum ignis teftis inieftuserat, conflagrauerunt,amp;^ tota regia amp;nbsp;armamentariu cu ingenti appara tu machinarû,8^ tormentorum.Idé vigefimonono,Tormeta machinas^ adue-xeratfecum,amp; ex Sicilia mifla cum comeatu erant, ÔÔ noua in armamentario tuultistalium operum de induftriainclufis,fiebant.

Df Militiiri cultu ^ui pro confuetudinegêtium ey inuentu homitium udriui reperitur, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dp» I.

Elatis in niilitiam honore pub.dignis, SigiFnmde Pandulphe, 8^ virili mea eorum ac totius exercitus muneribus expreflis, Fui finguli cultus ornamenta reddemus, amp;’ primo quidem quæ à inaioribuscirca hoc tradita Funt ornamentorum genera, ar-morum deinde,tormentorum,machinarumq’rationes,materi-as,genera,Fpecies,ó^ Formas: figna pono cognolccndi in bellis ^ugfuperiorietiam temporein vlu Fuerc,amp;^inteiledum Sf fignificatione quam-piam videatur habere. Gradusigitur honorum ordinumqj, ac magiftratuum diuifiones habitusipFe ftcernit,qui pro conFuetudine gentium 8ó hominum in-üentus varius reperitur. Apud Romanos toga veftiserat qua primum Fexus om nisamp;omni tempore interdiu amp;nbsp;noftu vteretur,fi,ue ficut in conFuetudine habe-batur quia in Foro amicirentur, amp;nbsp;à tegcndo difta quód exterior ac longa veftes aliastegeret. EiusForma rotuda eratamp;^ Fufiore amp;nbsp;quafi inundate finu,amp;; Fub dex troveniens Fuper humerum finiftrum obuoluta ponebatur,vtin operimentis fi-niulachrorum Romæ eft aFpicere,vtcp à Valerio Maximo de Scipione Nafîca in Mutium Scæuolam literistraditum eft, Quoniam,inquit,conFuIdum iuris ordi S ii nem

ncm fcquitur,id agitur vt cum omnibus legibus romanum imperium corruat, egomet me priuatus voluntati veftræ ducem ofFero : ac deinde læuam manum apertae togæ circundedit,fublata^ dextra proclamauit, Qui rcmpublicam ûl-uam eflè vult,me lèquatur.

Toga candida eadcm^ cretata,in qua cadidati,ideft, magiftratum petentcs ambiebat,addita creta quo candidior infignior^ eflet,vtcp magiftratuu liuiul-modi copetitores innocentes viderétur ex habitu no per ambitione veilema-giftratus expofcere. Gabinus cindus eft toga fic reieda vt vna eins laciniare-uocata homine cingat. Hoc autem veftimenti genere vtebatur conful Bella in-diduruSjideo quia quum Gabii Capanig ciuitas facris operaretur bellum fubi-to euenit, tunc ciues cindi togis fuis ab aris ad bella proiedi vidoriam adepti funt: vnde is ortuseft mos. Virgilius,lple quirinali trabea cindiiquegabino Infignis référât ftridcntia limina conful.

Toga palmata ea dicebatur qua triumpbates 8^ qui palma meruerut vteban tur: vocatur toga pida eo q? vidorias cum palmis intextashaberet.Hane pal matam tunicaamp;togam pidam,vt inquit IuIiusCapitolinus,Gordianusfeniof primus Romanorû priuatus fuam propriam habuit,cum fupcriori (empote am imperatores de capitolio acciperent, vel de palatio . Prætexta amp;nbsp;toga pida quæ infignia quonda magiftratuum Etrufeorum erant,primus Tullus HoRibquot;* us rex Romanoiu tertius, debellatis Etrufeis vt Romæ baberentur inüàuit,fci prærextam illo fæculopuerilis non vfurpabatætasicrat enim,vt cæteraqu^enu meraui,honoris habitus,fed poflea Tarquinius Demarathi cxulisCorinthiifi-lius Prifcus, que quidam Lucinonê vocatû ferunt, rex tertius ab Hoftilio,quin-tus à Romulo, de Sabinis egit triumphû, quo bcllo filiu fuum annosxüü-nati’ quôdhoftem manu percu(feraf,8ô pro concionelaudauit,8^ huila aureapræt^' xta^ donauit,infigniens puerû vitra annosfortem præmiïs virilitatis amp;nbsp;honoris. Alü putat eûdem Prifcum,cum is Pâtura ciuiû folertia prouidi principisot dinaret,cultû quoc^ ingenuorû puerorum inter præcipua duxiffejinftituiflèç^'^ Patritii bulla aurea eu toga cui purpurapr^texitur vterétur,dutaxatilliquorum patres currulê gefferât raagiftratû,ceteris auté vt prétexta tantu vterétur induku, led vfq^ ad eos quorû parères equo ftipêdia iufta raeruiffent : libertinisveronul-lo iule vti prætextis liccbat,ac multo minus peregrinisquibusnullaeffet cûRo raanis necefficudo, fed poflea libertinorû quotj fîliis prétexta coceffa efl ex eau fa tall,qua M.Lælius augur refert,q bello punico fècûdo duumuiros dicit exfe-natufcôfulto propter raulta prodigia libros Sibyllinos adnire,et infpedis bis nu tiafîè in capitolio fupplicâdura,ledifterniû^ ex collata ftipe faciendû,vt liberti-næquorj qug loga vefte vterétur in ea ré pecunia fubrainiflraffent. Adaigitut obfecratio pueris ingenu{s,ité^ libertinis,{ed et virginihus, patrinis matrinif«^ ^nuciâtibuscarraé,ex quo conceflum vt libertinorû quo^filüq ex iufta duta-xat raatrefamilias nati fuiffent, togâ prétexta lorû in collo bullg décorége flarét.VaIeriusFlaccusait,Cû Po.Ko.peftilétia Iaboraret,elfét(ÿ refpôfum,idac cidere qf dii refpicerét anxiâ vrbera fuiffe ob no inrelledum oraculum, euenif-fetlt;5^ Vt in Circenfîum die puer de coenaculo pompa fuperne difpiccret Sf patri referret

D E R E M I L I T A R I LIB. X. «9 «ferret quo ordine fecreta fàcrotum in area Pilentia cópofita vidiffetrquiquu tem geftam lenatui nuntianêt,placuiflc velari Joca ea qua pompa vehcretur,aflt;^ itapefte fedata puerij qui ambiguitatem lortis abfolueiat,tog^ prætçxtæ vluin impetrafTe. Vetuftatisperitiflimireferutin raptu Sabinaruni vnam miilierein nomine Herfiliâ dû adhpreret blip fimulraptam,quam quu RpniuIusOicocui-dam ex agro latino qui in afylûeiusconfugcrat virtute conlpicuo vxorédedif fet,natum exeo pueruni antequam vl'a alia Sabinarum partum ederet, cumç ^uodprimuseflet in hoftico procreatus, Oleum Hoftilium à inatre vocitatum, 8^ eundem à Romulo bullaiaurca ae prætextæ inbgnibus bonoratum'.is quum raptasad côfultandû vocalTet, fpopondifle fertur le eius infant! quæ prima lîbi ciuem romand eflet cnixa,illuflre munus daturum. Nonnulli eredun; ingçnuis puerisattributum vt cordis flguram in bulla ante peclusannederent,quSinlpi cientes,ita demum fe homines cogitarent fl corde pr^ltarent,togâ^ prætextani Bis additam vt ex purpuræ rubore,ingenuitatis rubore tegerentur.

Paludamétum veflis quæ nunc chlamis dicitur infignc^ pallium ducum Si iniperatorum,albo vel colore fanguineo purpureum Si auro diftinélum . Hoc belli tempore imperatores indui mos erat, proinde telle Varrone fle diâû quoi eoindutus palàm faccret bcllû Futurû. Paludati armati et etiam ornati, omnia enimmilitariaornamenta paludamenta vocabant.

Trabeæ velles regiæ:harum tria elfe genera Suetonius in librodegcnerevc-ftiumauâorcll,ynû puriflima purpura,tâtum dus facratû-.aliud rcgiû,quod eft purpureum,habetta'meii a!bi quippiam; tertium augurale,crocto Si purpura.

bæna veflimentû militare quod luper omnia velliméta fumirur, Si q? de lana lit,telle Varrone,lie dicitur;quida rhulcèappellatâ exillimät, quidâgr^çc,quâ dilenam dicunt:obbasnon Ipnas, fed chlenascfle ait:cuiufmodi cnim veflisgc nus,quove colore lîtoflendit bis verbis Maro,l yrioqj ardebat murice I^na.

Sagum,fagam,fiue fagulum, veflem breuem Si idoneam hello confiât ac mi litiæ.Liuiuslib.célauoab vrbecond.Non omnia fagulo regalt ami(flus,ccntu« rionibus item manipulariû militum habitu du(flis,ne ducé circumuenire holles notarétperluflrauit?W'L.iui.xxi-de Hannibale,Multi læpc,inquit,militari fagulo opertum Inimi iacenteni inter euflodias flationesc^ militum côfpexere, veflitus nihilinter æquales.exccllens,arma atque equi conlpiciebantur.Sunt Si qui mi-litare pallium quadratû, Si à Gallorum fagacitate côtra aeris intcmpcricm in-üentura lie diélum appellant.

Penulam rriilitare pallium,pendentibus cum fîmbriis,fic didiam quidam vo Iunt,quôdà Pcenisinitium habuerit qui tali veile maxime vtebantur . Seneca ad liberalem de benefi.hb.v.Meminifti quidem lub quadam arbore minimum vmbræ fpargentequum velles refldereferuentiflimo lole,et effet afperrinfuslo-eus in quo è rupibus acutis vnica ilia arbor eruperat, quendam ex commilitoni bus,penulam luam fubflrauifl'e. Spaitianus in vita Adriapi, Penulis vti tribu niplebis pluuiæ tempore folcbant,imperatores autem nunqpara: vndc imperatores fine penulis à togatis videntur . Helius Lampridiusin vita Alexandn Se-ueri,Penulis intra vrbem fligoris caufa vt fenes vterentur permifît,quum

id veflimenti genus fem per itineranum aut pluuiale fuiflct.Iuuenalisin prinio, Scilicet hoc fuerat,prop ter quod fæpe relida

Exquih’aSjfretneret fæua cum grandine vernus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;-= nbsp;nbsp;nbsp;•

luppiteramp;multoftillaretpenulanymbo. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' nbsp;nbsp;. . .

Lacerna pallium fimbriatum quo olim foli milites vtebatuf,vnde in diftmguc' da caftrenfivrbana^ turba hos togatos,illos lacernatos vocabat,indcc^ Jaccrne quafi amputatis fimbriarum capitibus didæ.

Maftruca,vt Confentius inquit,eft Sardorum vcfiis qug fit ex pellibus fenDisJic dida,vt quidam volunt,quafi monftruofa; quia quifquis ea induitur,quafifera monftratur. Cic.pro Scauro, Quern purpura regalis non commouit, eum Sardorum maftruca mutauit ex induftria: quod fardum illudens Cic. niaftrucani dixit tefte Quintiliano.

Stragulas veftespellicias nonnulJi licet habeant,velutietiam Sarmatarum pop^ li qui pellibus teguntur,nec dubium fit, vt Labeo inquit, quin ftragula veftjsft omne pallifi, magnopere me mouct Pomponii amp;nbsp;Caffii multorum(^ aucloritas, vt ftragula vedis ßt nec fordida quidem fed preciofa, vt Liuius bel. nwccdofli' ci. libro Hi, Quum tibi,inquit,viroliceat purpura in vefte ftragula vti-Ide^^^ eodem lib.ix. Luxurig peregrinæ origpab exercitu Afiatico inueda in vrben*’ ledos au ratos, veftem ftragulam preciofam.Cicero in Verrem adione bat fcyphorum paria complura,hydrias argeteas,preciofam veftem ftragulain-Valerius maximus lib.iiii. Age, fi quis hoc fæculo vir illuftris pellibusproftr^' gulis vtatur. Horat.fecundo fermonum

Redius tame amp;nbsp;propriè magis arbitror, Varrone opulentiftimo tefte,vbi de cul citra loquitur,in lingua latina,quicqmd infternebant à fternendo ftraguluo’ ap pellari. Seneca lib.epifto.xv.Culcitra in terra iacet,ego in culcitra:exduabuspc iiulisaltera ftragulum,alteraopertorifi fada eft. Vah Martialis in apopbo^^^’®’ Stragula purpureis lucent villofa tapetis..

Stragulasetiam Bafionica,quæequisinfterni folét puto vefteseflè. Eft am apud Lacedæmonios tunica qua nonnulli Pumceam dicunt,nonnulii cineam.Hanc ab his repertam conftat ad celandum colon’s fimilitudine fangum nem,quotiens quis in acie vulncraretur, ne contemplanti aduerfario animusaii-gefceret.Hac fub confulibus Romani vfi funt. Vnde foiebat etiam pridiequani dimicandum eflet ante principia præponi, quafiadmonitio 3^indicium futu-ræ pugnæ effet,quod ita efTe Plutarchusin vita. Fabii Maximi audor cft,Hanni bali,inquit,quum apud Aufidum fluuiu caftra haberetprope Cannas, otto die extemplo belli fignum extulitznam crat rubra qugdam veftis fupra confulisten* torium protenfa,qiiare Carthaginenfes profpeda imperatoris romani auda-cia amp;nbsp;copiarum multitudine,quum ipfi baud ad medium numerum attingerct, principioingenti trepidatione perculfi funt.Idem in vita Pompeii,Turn Cæhr exoptatum inquiens aduenifledieminqua cum virH non cum inedia,non cum egeftatepugnandum effet,extemplo coram contubernio tunicam rubram ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;poni

E ipfa, nunc graui labore monemur armorum Ipecies vniuerfas, m-ftrumentorum tormcntoruni^ murabum ignorât!bus circumknapte monftrare:8C quoniam luacui^gcntiûplacita funt,amp;artificum ^)recentiaingenia,nouis Icmper inuentisgaudent,proindefingula pro virili noftra profèquemur,nufquani ingénus hominum prælcribentes,quin lice atcuique amp;nbsp;relerre quæ vident,8^ fuis inucntisgratulari. Arma vt inquit Cic. tufculajib.primo, membra militiseffedicunturzquæquidem ita gerûturaptè, vt G vfus foret,abiedis oneribus,expeditis armis vt mébris pugnare poflïnt.Lu-cretiuslibro quinto de rerum natura.

Et lapides,8ô itëm fyluarum fragmina rami, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;• ’•

Et flammæ^ ignes,poftquam funt cognita primùm, Eofterius fern' vis eft æris^ rcpcrta,

Arma,VIpiano te^e,funt omnia tela,hoc cft,fuftcs 8^ lapides, nô Iblum gladii, Eaflp,8lt;f frameæ, id eft,rompheæ. Caius de verborum fignificatione, armorum 9ppdlatio non vtique fcuta 8^ gladios Iîgnificat,{ed fufteslapides: amp;nbsp;quoni-ani his arceri poteft hoftis, arma ab arcendo dicla cenferi polfunt :vel arma di cuntur ab armis propriè,id eft,humeris dependentia,vt fcutum,gladius, pugio, Gca.cûca quibus ^cu! præliamur tela dicâtur.Cic.pro Au.Cecinna,Armatos, fi latine loq volumus quos appellate vete poflîmus lt;nbsp;opinor eos qui fcutis tclisç ' paratiarmaticp fint.Quid igitur^ fi glebis,autfaxis,autfuftibusaliquem defun do prçcipitcm egeris, iuflulque fis quem hominibus armatis deieceris reftituere, reftituilTetedices^ Verba fi valent,fi caul^ non rationefcd vocibuspôderantur, meauftoredicito,vincesprofedononfuilfearmatoseosqui faxa lacerent,quæ de terra ipfi tollerent, non elfe arma cefpites necp glebas, non fuilTe armatos eos quipr^tereuntes ramum defringerent arboris,arma elfe luis nominjbus,alia ad nocendû,alia ad tegendum , quæ qui non habuerint, eos inermes fuifle vinces.

De armis quibm tegimur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. in.

E bis igitur quibus tegimur primo dicendu, nec temerariû fuperio-ris temporis patrium quendam Gallorum morem tuum eft imitari, qui corporis viribus fidentes, tanquam gloriofius dimicaturi, nunq Jnifi in pugna nudabantur,nudi^ verfabâtur in acie, vnde multa pe ricula probatilfimis contigerunt. Arma igitur quibus tegimur lunt caflidcs,tu-nicævarii generis,clypei amp;nbsp;id genusplurima. 1 errum autem in arma côuerte-re,8(f armis corpus tegere, funt qui Mineruæ, funt qui louis, Thelfaliæ regis fe-rantinuentum.

Silæ gale^ did^ funt à fimilitudine Si'i: Silus enim,vt Fefto placet,nafus âppel laturfurfum verfus at que répandus. Eft autem galea, quam Curetes repenflc perhibent,tefte Diodoro, crifta capitis de corio,quûfit calTis de lamina: dida^ galea,vt inquit Varro, à galero quo multi antiquorum vfi funt : conum curua-

turam gaîcæquæ in ea præeminetdicimusjfuper quacnft^ funt.Virgjü.æncid» Et conum inlîgnisgaleæ,criftas^ cornantes. lt;

Jîucculagaleæparseft. Z luuenahsiniii. ' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

Ettïadadecaflide bucculapendens, u nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. j

Cornante autem galeaquoq: legimusautcrj’natam de candis aninialiûha-beant criftas; vt,Crifta^ hirfutus equina:aut comas habenté.Statius,Non ergo iJ terga cornantes Abâtiadas-.amp;f ibi deinde,Coinanté Androgeigaleäni.Sinnli modo qui fe de velocitatc iadabât,pinnas in galea fua ponçbant, in lignum ve* locitatis,quas deuidis boflibusauferentcs,collo luo in fignum vidong fufpélas Erebant,maiorémlt;^ iJiisrapiendo profeflt velocitaté, Pinnirapi appellatilùnt. luuenalis in primo, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;InterPinnirapi iuuenes,iuucnéfquelanjflæ.

7 orques colli induuias ornamenta, tam mafeulino generc quàni locnnnco j’doneos quofdam,amp;l præ cæteris illuftres iatinæ linguæ auclores protuliflc inue-nimus. Ouidius primo faftorum, Ex vno quidam célébrés,aut torquis adempti.

Tul.jii.ofFiciornm,At^ T .Manlius is eft qui ad Anienem galli que ab eoprO' I uocatusocciderat,torque detrado,cognomen inuenit. Liuiuslibro vii-ab vrbe condita,lacens inde co’pus ab omni alia vexatione intadum,vno torque fpolb auit qiiem refperfum cruore,fuo collo circundedit. A.Gtllius nod. afti.Üb-’^' Vbi cum euertit,caput prpcidir,torquem detraxit, earn fanguinolentanilîbi^^ collum imponit. Hieronymus in expolîtione Danielis.ii. K cm quidem diculam , vr in expofitione proplretaruni de verboru generibusquafi grampa' tiens difputemifed quia àquodam nihil Iciente, omnia polliccntercptcbéfuî rum,quare torquem fœmincogenere tranflulcrim,brfuifcranno:aboquôd Ck« ju Mario Torque genere feemineo,Titus Liuius malculino dixerunt.

Armillasexarmoquasvirimilitarcsab imperatoribus donati geîijt,didas efTe exidimant q? antiqui bumeios cum bracbiis vocabat armos,vndearmaal) bis dcpcndentiafuntvocata:amp;.' funtarmillæ bumcralialîueornamentabradii' orum,in circulorum modum,quægræcè dicuntur nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;A. Gdliusuod«

atti.lib.nono, Quos inter gallus quidam nudus, prætcr feutum amp;nbsp;gladios duos, torque at(^ armillisdccoratus procelTit. T. Liuius, Additur fabula quod vulgo Sabini aureas armillas magni ponderis brachio læuo gemmatos^ annules ha buerunt pepigifle earn q? in finiftris manibus baberent. Ouidiusii • faftorum, t'reg'eracarmillasnonillaad brachiafadas. ‘

Cæftus quû pugilum arma fîgnifîcat et quartæ cft formæ, con’û eft eu plubo infuto rigentiqp ferro, quo manus fuas 8^ brachia pugiles muniuntamp;l vmciunt, amp;nbsp;apud plurimas nationes, maxime Sauromatas,lc inuicem pugnâdo cædunt, vnde8«^ cæftiisnomen inditum.Cicer.ii.Tufculan.Pugilesetiam quumferiunt aduerfarium,in iadandis cæftibusingemilcunt, non quôd dolcant animçM^ fuc cumbantjfed quia in profundenda vocc,omne corpus incendiiurjVemtijplaga vehementior. Vtrgi.in quinto,Sic deinde locytus.

Ante omnes ftiipec ipfe Dares,longe^ recußit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Idem in eodem,

Magnanimùfquc Ancbifîadesamp; pondus,ipfa, Hucilluc vinclorum immenfa volumina verlat.

Tum fatus Anchïlà cæftus pater extub't æquos, Idem in eodem, Et paribus palmas amborum innexuit armis.

Conftitit in digitos extemplo arredus vtert^, Brachiâque ad fuperas intentus extulit auras. Adduxere retro longe capita ardua ab idu, Immifcéntquc manus manibuspugnâmque laceffunt. Idem in eodem, Durôfque reduda, Librauit dextra media inter cornua caeftus, Arduus effradoque illifît in ofla cerebro.

Et didici quonam Poeni arma rota tu, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Statius,

Eculponeas etiara dici voluerunt cæflus plumbo illigatos,vt SiNeuius in Pbi Eporocoraœdia, Ifculponeis baduéda huic funt latera plûbo.Plautus in Caffi-ï^Sifimili modo ait,Melius Ifculponeis qbus baduatur tibi os fenex nequiffime*

Moraleferreum pedoris tegimen. Pli.na.hift.xxxiiü. Fecit amp;nbsp;Spurius Camillus louem qui eft in capitolio,vidis Samnitibus facrata lege pugnantibus, è pedoralibus eorum ocreifque Si galeis^.

Thorax humanum pedus propriè, vel eius eminentior pars eft. Plinius.xxvi. ua.hifto. Hyflbpi quinque rami cum duobus rutg Si fids tribus decodis thora cem purgant.C^terum pro eo quod ferreum eft,amp; quo velatur pedus corpus, uonnunquam ponitur.Plutarchus in vita Luculli, Erat ipfe thoracem ferreum mdutus,fplendidum atqp fquamofum, quo fuper punicageßabatepheftridem.

Tunicas quibus nudû tegitur corpus pro yfu exiftimatione plenty varias habent, ferico vel by flo plurimis plicaturis impenetrabiles audio. Alii fpumam forifolutam in puluere,amp; plicaturis inieda,omne ferri aciem repellere dicunt: nonnulli thuris puluerem probant,eo modo congeftum:corium apud alios cer uinum fucco maceratum, probari maxime comperio. Lanas denique aceto codas ferro refiftere in naturali hiftoria audor eft Plinius.Proinde milites nullum pr^Gdium habetesin gladio, totum fubftdium in huiufmodi tegimineponunt, laminis ferreis Si ioricis vniuerfum corpus tegentibus confifi.

Phaleræ Si ephippia, equorum fine hominum vel belloruni munimenta fiue ornamenta. Virgil, in quinto,

Saluflius in lugurtha, Ac ft repoftulet haftas,vexillum,phaleras,amp; alia militaria anna. Virgil.indecimo

Lorica quam My das Melfenus repenfle dicitur, eft piropriè tegme de loro dum,quo maiores dolo vti confueuerant. Varro de lingua latina,lorica quo loris de corio crudo pedoralia faciebant : poftea fuccedit Chalybs ferrolu J vocabulum,ex annulis^ ferream tunicam fecere,quæ tantum pedoraapudma iores tegebat, poftea vniuerfum corpus; vnde.

Nam tergo tunc nullus erat metus, SC Lucanus vib Quæric iter quo torta graues lorica catenas Oppofuit,toto^ latct fub tegmine pedus.

Hæ pro diuitiis, materia vei opere pretiofæ,vt Maximiani adoIefcentisAy®' lomæorum regum aureæ,quædâæneæ,amp; communes ferreæ.SimpIices^ui® habent bilices ac trdices,aln loricas fquammatas iunduris adopertJSjfiu^P^^’j*^^ tas alii probant,illifque teguntur.Ciilpus,Equis paria operimenta eratj^i’r^æ theo ferreislaminis in modum plumæ annexa erant, Virgil.quo^j Spumantemque agitabat equum quern pellisaenes

luftinUs epit.Trog.Pompe.lib.xli.Munimentum Jp.ßs equifqueloricæP^^®^ tæ funt,quæ vtrumqye toto corpore tegebant.

Baltheus eft non tantum militate cingulu,liue cingulus militarisquocing’^^ tur milites,led etiam à quo arma dependent: ncc ad humilitateni folun’’ veruni ad infultationem nonnunquam èC ia(ftantiam,vt Turnum habuiirefoöß^i^’ Virgil.in xii. nbsp;nbsp;Infoelix numeroquum apparuit alto

Baltheus notisfulferunt cingula bullis, Pajlantis pueri vidum quern vulnere Turnus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

autjiple ingens clypeum fupia ipfum.Ledum eft autem et hoc clypeum,vtpro bat Caper,quod magis debemusaccipere,nam Homerum imitatuseft : n^otro naq? genere ct mafculino à dodiflimis artiu fcriptoribus vfurpatuinuemmus-Trabellius Pollio,llli clypeus aureus, vel vt grammatici loquuntur,clypeum aU' reum,lenatus totius iudicio in romana curia collocatus eft.Neutro quoqueLi-uius xxxy.ab yrbecond. Aedilitas infignis eo anno fuit M- 2^enulii Lepidi, P, Aemilii Pauli,in ultos pecuniarios damnarunt,ex ea pecupia clyp.ea inaurata in faftigio louis ædis pofuerunt. Idem xxxyiii. Etduodecim clypeaaurataab aedilibus currulibus P.Claudio, P.Sulpitio Galbæ funt pofita ex pecunia qua frumentarios ad annona comprehenlam damnauerant.Pacuuius,Clypea cur-rum reliquit chlamide cotorta. Appellarut quocp clypeum antiqui ob rotunditl tern amp;‘corium bouis in quo foedus Gabinprum fuerat defcriptum cum Romanis. Apud maiores enini fortium virprum pida erarit fcuta, ecôtra inertiumSi tyronum pura eraot: vndçeft,parmâqqç inglorius alba, id eft,non pida.Scutis etiam

etiâqualibus apud Troiam pugnatum eft,auâore PJinio natu.hifto.xxxv,con-tinebantur imagines,vjnde ôé nome habuere clypeorum,non vt peruerfagram-maticorum fubtihtas voluit à cluendo : cluere enim antïqui pugnare dicebant*. Clypei maiora fcuta fècudum Seruium ab eo dida, quôd ceîcnt corpus,à græco nXtTifuzmafculinoautem generefrequentiflimè prolatû inuenimus. Verum cly-pca,vt alii volunt,neutro ad imaginem,vel piduram,vcl ornamentum: mafcu-linoveto genere ad fcuta referuntur. Clypeos Protus 8^ Atrius inter fe bellâtes, fiue Calthus Athamantis filius mueniflè prodûtur.Cares quoi^ fuifle tradit He rodotusqui primi fcutis {jgna fecerunt,amp; anfas quibus fcuta tenétur, quum an-tea fine illis,vterentur loris ex corio ad collum 8C adfîmftrum humerum appen-dentibus.Horum autem materia commendatur ex forma.Poeni ex aurofaâita uere. M, Aufidius docuit maiores fuos argenteos clypeos babuiflè . Alexander rexindgorum odo milia pugnatorû Ptolomæo oppofuit, quos Hecatômachos appellabat,hoc eft,contracentûpugnantes,eô clypeis æneis vterdur.Numidæ coriiselphantorum fcuta feciflè traduntur, impenetrabilia quidem iaculis, fed wcafuinutilia fiunt: coriinanq^ ea natura eft,vt imbrem fpogiæ modo ebibat, ^uo pondéré preJTa circûferri non polfunt. Ligneis faciendis præftant ligna, fri gida,aquis inndtrita,ac Ieuia,quorû plaga contrahit l£,protinûflt;j claudit fuum vnlnus,amp; ob id contumacius tranfmittit ferrum : in quo funt genere fîci, falix, tilia,fainbucus,populus:leuifrimafalix,ideovtilior . Sed formæ placito fingulis cdTereîoblonga funt peditibus,nonnullis recurua teftudinéfque vocantialiis ro tunda,vt cætra,pelta,vel parma.

Cætra fcutum breue Ioreum,quo vtuntur Afri 8d Hifpani. Virgilius, Læuas cætra tegit.

Pelta fcuti genus breuiffimi in modu lunæ iam medig, cætræ hand diflîmile: Vnde Maro, Ducit Amazonidum lunatis agmina peltis.

Parma fcutum breue, etiam Gc didum, tefte Varrone, quôd e medio in om-nes partes fit par.

Àncile fcutum breue,c^Io,régnante Numa Pompilio,delapfum,fîcdidûpro-ptcr figuramicirculus enim non eftjUet^ veluti pelta circunferentiam reddit,fèd cxcifuram habet lineæ heJicoidis, cuius apices curuaturam habétes, denfitate in fe conuerfi,ancilis figuram faciunt. Ancile etiam fcutum breue,inquit Feftus, quoi ideo fie appellatur, quia ex vtroqp latere erat reci(um,vt fummum infimûç «inslatus medio pateret; vel didü ancile ab ambecifu, tefte Varrone, q? ca arma ab vtraque parte vt thoracum incila funt: vel vt Seruio placet in commento lib. viiiæneid. Ancile fcutum breue atque rotundum, fie didum,vel quôd vndique circumcifumeft,autà græco nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;eft,vndiqp labrû habens.Ouidius iii.

faftoruni, Atqp ancile vocant quôd ab omni parte recifum eft, Quôdçmotis oculisangulusomnisabeft. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'i j

Alii ex an quod eft circum,8lt;f kzX/u, voluo didum putant,aut propter S-yRwv« ,id cftjcubitum ad quem circumferunt; hoc enim lobbas.inquit, cupiens nomen à grpco deducere,Poiret primû hoc cognomé ab eo vel mo'tu vel impetu defeedere qui nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, id eft,fuperne fadus fit; fine ab aegrotantium curatione qûæ «ttw/Çjdi-

»t(S nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K Ul) Il Ä 1 1 V A L 1 V jK.,1 1

citur.aut ab Av(rtw§ ,hoc eft,fcKa folutionc,prætcrea à tnßiu amonone qua dcvaxH3''P vocant ,ex quo Caftorem Pollucein arax«§ Atbenienfes appellant : Ci quidem in græcum eloquium deducendü fit ättÖ tS i^Kuv^jhoc eftjà cubitoquo deferri conïueucruntpofiè vocari etiam aflerunt.

Sarifla clypeus æneus.Q.Curtius Itbro ix,Ingens hic militum multitudojinter quos erant Græci qui Dyofippo ftudebant: Macedo iufta arma fumpferat,gne-um clypeum,quem SariflTam vocant,læua tenens,dextra lanceam,gladioquecin dus veluti cum pluribusdimicaturus.^óx©^ græcum €Ü,8^ proprie veluti fcutu brcue quod in medio tedo eft,in quo trabes coeunt,amp; ad quod dona fufpédico-fueuerant. Statius (ecundo Tbebaid.

Hicegomaiorum pugnasvultuscp tremendcs, Magnanimum aftigam regum,figamquefuperbis Arma tholis quætç iplè modo quæfita rcuexi Sanguine,quæ^ dabis captis Tritonia Tbebis.

Vmbo fcuti pars media quafi vmbilicus: vmbo etiä fcutu fæpe fignificat- Nam aparte totumintelligimus.Virgiliusin decimo

Inde aliud fuperque aliud figit que volat^, jngenti gyro le fuftinet aureus vmbo.

Ocre^ crurum tegmina,quod opponcLatur ob crusdidæ.Liuiusix.abvrbccon dita,Et finiftrum crus ocrea tcdum,galeæq^ criftatæ quae fpeciem corporum adderent. Eas vero amp;nbsp;criftas galearum feruntur Cares tradidiflê,led galcam Lacedæmonii inuenerunt.

Pero ruRicum calciamentû,à Græciæ rrore vbi hoc armorum fucratgenus tradum,amp; Hernicis à poeta nobilifllmo alTignatum vnde iRi trafierant: ptoin-deâintirilib.vn. Virgilii illi verlus, quibus Hernici populi amp;nbsp;eoiuninobun«’ mi vt tune erat ciuitas Anagnia,enumerantur :

Quos diues Anagnia pafeit, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;- i

Quos Amafene pater,non dlis omnibus arma, Ncc clypei currubve fonant,pars maxima glandes Liuentis plumbi fpargit,pars fpicula geftat Bina manu,fuluôlque lupi de pelle galeros c Tegmen habentcapiti,vcftigianudafiniftri ' • Jnftituere pedis,crudus tegit altera pero.

Hune moréin Italia fuiflè vt vnopedecalciato, alteronudo ircturadbdluw, . nulquam adliuc,quod feiam , reperi, led earn Grgcorûnonnulliscôfuetudine® fuilTe, locupleti audbritate iam palam faciam:in qua quidem re imitari eft po êtæ inclyri occultilfimara diligentiam , qui quum legiflèt Hernicos quorum «t Anagniaà Pelafgisoriundos, appellatos^ ita à Pelalgo quodam duce fuoqui Hernicus nominabatur,moré quem de Aetolia legerat Hernicis alfignauiGqui funt vêtus colonia Pelafgorum.EtHcrnicum quidem,hominem pelafgunijdu cem Hernicis fuifle, Iulius Higinus in libro feeundo vrbium non paucis verbis .. probat: Morem veró Aetolisfuiflè, vno tantummodopedecalciatoin bellum - ire,oflendit clariflimus Euripides feriptor.tragicus, in cuius trageedia quæ Me-

n K ü M 1 E 1 1 A K 1 JL I B. X. 21* Meager infcnbitur,nuncius inducitur dcfcribens quo quifi^ habitu fuent ex du dbusquiad aprum capiendum conuenerant,in qua animaduertjns,diligentif-Gnie verba Eun’pidis à Marone feruata:ait enirfi life, amp;nbsp;eudeni pedem nudum. Virgili'usquoque dixit,Veftigia nuda finiftri fnftituere pedis.ln qua quidem re ^uo nobis ftudium noftrum magis comprobetur,non reticebinius rem paucif-finiisnotam, reprehenfum Euripidem ab Ariftotele fecudo de poetislibro,qui Jgnoratiam iftiufmodi Euripidis fuilfe contendit: Aetolos enim non læuum pe nudum habere,fed dextrum:quod neaffirmem potiusquam probem,Ari ftotelis verba funtin eo Iibro,quem de poetis lecundo fcriptura reliquit, in quo Euripide ea locutum inuenies. Hæc quum ita fint, Virgilium tarnen Euripide auàore,quam Ariftotele vtimaluifle confiât:nam vt hæcignorauerit vir lam anxie do(ftus,minime crediderim. Iure autem prætulit Euripide; efi enim Ingens ei cum græcarum tragœdiarum fcriptoribus familiaritas, quod ex mul-iis difiis eins licet opinari.

Scanfilis ferriin equos vfiim, adminiculum apud veteres tarn Græcorum Eatinorum fuifle haud inucnio.Virgiliusin duodecimo, mrrænant alii currus,aut corpora faitu

lurnus vt Aencam cedentcm ex agmine vidit, ^nrbatos^ duces fubita ipe feruidus ardet, Pofcit equos atqp arma firn ul faltu^ fuperbus, E'micatin currum amp;c mambus molitur habenas.

^egetius lib.prim.Non tatum à ryronibus, fed etiam à fiipendiariis militibus ^alitioequo diftride eft femper exaäa, que vlum vl^ ad bancætatem licet iam i^nm diffimulatione peruenifle manifefifi efi.Equi Iignei fub tcdo hyeme,aEfia-leponebantur in campo,fuper hos tyrones primo inermes dum cpfuctudineni perficerent,deinde armati cogebantur afcendere, tanta^ cura erat vtno folum 3 dextris fed etiam à finifiris partibus 8^ infill re amp;nbsp;defilire condifcerent, euagi-natos etiam gladios vel contos tenentes,hoc enim aflidua meditatione faciebat, fcilicetvt in tumultu prælii fine moraafcenderent,qui tarn fiudiole exerceban-mrin pace.Liuius fecundi belli punici Iib.in'.Nec omnes Numidæ in dextro Io cati cornu,fed quibus defultorum in modu binos trahentibus equos inter accr-nmam fæpe pugnam in recentem equum ex felTo armatis tranfultare mos erat: tanta velocitas ipfis ta^ docile equorum genus. Xenophon Soeraticus in eo li-bro quiequitum præfedus inicribitur, Pofiqua vero équités quales efle oporte^ atdidumeft,qua nam parte équités optimi comparentur hoc in medium cona borexponere. Ex hisigitur iuniores impellere atque adhortari debemus, vt in equos infiliredifcant.Huius autem rei magifirum pr^ceptorem^ qui adhibue-ritjiurelaudabitur:natu aute grandiores afluefacere vt in fcandendis equis per-fico morefe inuicem adiuuent. Plutarchus in vita Gracchoru, Dimenfo præte-rea viarum fpatio fingulis miliariis(cfi autem miliariu paulo minus q olt;fto fia-parum

parum inter fc diftantesex vtra^ viaruni parte difpofuit, vt ex illïsfaciliter8^ line faltu in equos effet afcendere. Huius rei praeter hæc teftes indicesfunteti am arcus in vrbe romana triumphales, ac aeneus apud Lateranum equus abf^ huiufmodi fcandendi adminiculo cum équité SC feffore fuo.

Calcar,agitandi cócitandi^ equi ftimulus eft,à calce denominationeni afci-feens. Ouidius,

In eo autem quod vi.ænei. fcribitur,Scu quupedes iret in boftem,Scu fpunian-tis equi foderet calcaribus armos,fpeciem pro genere pofuit Maro,hoc eft,cqut armos pro equo, quu no poflintarmi calcaribus fodi: vt^ hoc ad concitandu, fic virga ad regendum equum diuerfarum gentium inftitutum fuiffe proditur. Valerius Maxi.lib.tertio de.P .Craflo,Inter EIea,inquit,et Smyrna exceptes,ne in deditione eius pueniret,dedecus arceftiRi ratione mortis effugit. Virga enini qua ad regendu equum vfus fuerat in vnitls barban oculu direxit,qui vi cfoloris accenfus,latus Crafti fica confodit. Lucanus in quarto,

Væ fuis nominibus ad tegendum funt arma dixiffe videniur, nunC l^^^'^adnocendum qug funt reliqua profequamur. jftcinaciSjgladiusm^

tans hngua Parthoru vel Medoru,vt inquit A-cron, pro quolibet h-_________Icct poni poffit.Q.Curtiuslib.vi.Scd prperclypeum eiusputreffl)^ arcus duos Scythicos SC acinace nihil repent.Hieronymus lib.i.cótra louttiia-num,Strato regulus Sidonis manu propria fe volens cofodere neininiip^tibus Perfts ludibrio foret,gladiu que arripuerat circufpedans,hoftium pauidus exfpe dabataduentum,quern lam lamque capiendum vxor intelligens,extorltt^t:ina cem è manu,8^ latus eius tranfuerberauit.

Enfis Sc gladiushuiusnaturæ funt,audoreQunitihanoinfti.Iibroix- vtde pluribus vocibus déclarent, ita vt nihil fignificationis quo potius vtaris inter*’ ftt.Macrobius.i de fomnio ScipionisjNunc videamus qug fint haeoduonomi' na quorum pariter meminit cum dicit, Qtiæ fidera SC ftellas vocatis,ne^ hie res vna gemina appellatione monftratur,vt enfis SC gladius.

Gladius,quern audore Phnio.vi.natur.hifto.a Lacedgmoniiscoftatm^tt, tefte Varrone,c in g cómutato à clade dicitur,q} fit ob hoftifi cJade,vt^ dupoaU nome quod dicitur à multis duobus modis,hic dupódius SC hoc dupodium,fic hocgladium SC hie gladius.Quintilianus Iib.i.infti.Et gladia qui dixerunt,ge nerc exciderunt:fed hocquoquenotare contentusfum,ne artiquorundamculpa peruicacium perplexæ vidcar SC ipfe quæftionem addidiflè.

Spatha, enfis, fiue gladius, nomina funt omnibus pene nota. Liuiustri-gefimonono, Vbi omnia fuga compléta,vidit,Cato ipfe ad fecundam legioneni quæ in fubfidio pofita erat reuehitur,amp; figna præ fèfern pleno^ gfaduadca-ftra hoftium oppugnanda fuccedere iubet, fi quis extra ordinem auidiuspro-cunit,amp;; ipfè inter équités fpatha percutit,6C tribunos centurionéfque cafhgarc iubet.

U E« A H IVJ 1 JL 1 i A A. 1 nbsp;nbsp;nbsp;* JL 1 O. A. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;219

iubet.Hoc vocabulum in veterum eti'am libris fcnptG Jnuenies,8ô apud A.Geb hum nodium fuarum libro decimo.

Harpe falcatus enfis quo vfus eft Perleus in occiftone Gorgoms. Lucanus in ix. Harpen alterius monftri jam cædc rubentem. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Idem in codem,

Linguam veteres dixeregladiolum oblogum in freiem linguæ fadum,cuius meminit Neuius in tragœdia Ixione.

Machæra gladius longus ex altera parte acutus^agr^co: nam Cr^ci moas* Ion gum vocant.Cælar.ii commcn. Ad mulräm nodem etiam ad impedimcta pu gnatum eft,propterea quod pro vallo carros obiecerat, Sé è fuperiore in noftros venientes telaconiiciebantmonnulli inter carros rotasep machærasamp;f ftragulas lubhciebantnoftiofque vuInerabant.Seneca libro quinto de bench.ad Liberalem,Nec galea m illam a viderisagnofces.-machæra enim hilpana diuifa eft.

Dolones gladii ftmt.Plutarchusin vita Gracchi,Nec ftcuspaiatistiam pcr-cufforibus,neccm Tyberio machinabanturzille vero palam gladium quern do-lonem vocant accindus ambulabat. Dolones aliorum ftntentia, flagella func lotraquorum virgam pugioneslatent: aut lecundum Varronem ingens confus cum ferro breuiflimo,à dclo vel à fallendo didi, quod dccipiant ferro,quum ipeciem præferant ligni. Sunt amp;nbsp;qui velint perteretes mucrones, dolones dici;

Sica à fecando dida,eft enim gladius breuis quo maxime vtuntur qui apud halos latrocmia exercent,à quo Sé Sicaiii didnquanquam audore Qujntiliano hbro nono inftitutionum,per abufio.iem Sicarios omnés vocamus,qui cædem feloquocunt^ commiferint.

Pff§’ogladius breuis bis acutus lateri adherens,fie didusFtft-o tcfte,quôd copunftim pugnetur: eft Sé pugio fecundum Varronéingenscontuscû ferro.

Clunadum cultrum fiinguinarium didum eft,vel quod ad dunesdepêdet, vel ^uod dunes beftiarum diuidit.

Secefpùam cultrum ferreum dicuntoblongum,manubrio eburneo rctundo folido,iundo ad capulum argeto auro^,fixo tlauis æneis ære cyprio, quo pon tifîces flaminescj ad facnficia vtebâtur,à lecando lecefpita dida : ain fecurim, alü dolabram æneam efiè putant.

Mucro,enfis amp;nbsp;glad lus idem funt.Prifcianusartisgrammaticælib.ii. Syno nymatam propria quàm appcllatiua inueniuntur,ficut enfis, gladius, mucro, vnuatcpidéfignificât:ficut P.Cornelius Scipio Aphricanus,vnum atqueidem lîgnifîcat.Boétius de trinitate,In refum cnim numero no facit plurahtatem vni tatum repetitio : vtfideeodem dicam gladius vnus , mucro vnus,enfis vnus. Poteftenim vnus tot vocabulis gladius agnofci. Hæcenim vnitatum iteratio potiuseft, non numeratio: veluti fi ita dicamus,enfis, mucro,gladius,repctitio quædâ ciufdé non numeratio diuerforu; velutfi dicâ, fol, fol,fol, vnus fol,i:ó ires

foIcsefFecenm,fed denuo totiensprgdicauerim. Idem in eodcm,Reélerep€tino inagis de eodem quam enumeratio diuerfî videtur eflc, quum dicitur, Deus pater, deus filiuSjdeus fpiritus fandus, at^ hæc trinitas vnus deus: vel enGs,atcp niu cro,vnusgladius:veluti lol,foljol,vnus foi.Idem paulo infra in eodem,Non vero ita dicitur filiusac Ipiritus fandus tjuaG multiuocum quiddam: na mucro enfis ipfèeft 8ó idem,pater veró ac filius fpiritus fandus ide quidé eft, nó veróipfe. Liuiuslib«vn.ab vrbecond . Gallus velut moles fuperne eminens proiedolæua fcuto.in aduenientisarma hoftis vanum cæfim cum ingenti fonitu enfeni deic-cit,Romanus mucrone lurreptoquum Icutum Icutopercuflilfent.Mucro,enfis quo(^ vel gladii vel cuiuflibet rei acumedicitur.Liuiusab vrbe cond.xxii«Gal lis Hifpanifque fcuta eiuldéfbrmæ erant,ferè dilpares amp;nbsp;dilTimiles gladii-Gal-lis prælongi ac fine mucronibus, Hilpano pundim magis quàm caefini afiùeto petere bodem breuitate habiles cum mucronibus. Seneca ad Lucil. lib xi. Gla-dium bonum dicerc non cui auratuseft baltheus,nec cuius vagina genusdiftin guit,fed cui nbsp;ad lecandum lubtilis acies eft,amp; mucro munimentum omneru-

pturus.Macrobiuslib.i.dc fomno Scip.Nam amp;nbsp;DionyGusaulg fidereæmdenie tilfimus incubator, familiari fuo cuidam folam beatam exidimanti vitam ty* ranni volens quàm perpetuo metu mifcram,quamcp impendentium fempcrp^' riculorum plenam oftendere,gladium vaginaraptum capulode filotenui pendente mucrone demilToiulfit familiaris illiuscapitiimnunereinter vnde etiam à poeta clarilfimo didum eft in xii.

Illa manu moricnstelum trahit,ofta fed inter Ï erreusad coftasalto ftat vulnere mucro. Omnes hæ denicp gladiorum fpecies vaginis abduntur.

Aclides,audore Seruio, tela hint quædam anriqua adeo vt nequicqaain memorentur in bello-Legitur tarnen quod claue,cubito femis eminentibusfii^^^ hincacuminibus in hoftesita iaciuntur rcligatæ loro vcl iino,vtperadis''u' neribus poftint redire : putantur tarnen elfe tell genus quod in flagello inrni^'''' fum iaci poteft dicente Marone, Teretes funtaclides illi

Telum vulgoid appellaturquod abarcu mittitur manu,vtlapis,lignu,Hjfi)\ hafta,lanceæ,pilum,amp;fquodcunquein longinquum mittitur græca vocen'A«®'? fignificatum, quanquam etiam legimus degladio.Liuius hb.i. Arma hisim-perata, galea,clypcus,ocreæ,Iorica,omnia ex ære:hæc vt tegimenta coipoiisef fent,telain hoftem hafta^ amp;nbsp;gladius.Senecalib.xv.epjft.dediuifiisloqués,lllæ) inquit, neminem lædunc,nec Ina cuiquam nocet ftulticia aut aliéna neqnitia : fie quemadmodum gladius neminem occidir,8i occideniis telum eft.Virgilius, At non hoc telum mea quod vi dextera verlat Eftugies.

Verutum tebm breueamp;f anguftum, Nonio tefte.T.Diuiusab vrbe cod.deci mo,Quibus picrifep in fcuta verutis,in corporaipfa fixis,flernitur cuneus. làeni in primo. Arma mutata,nihilpræter haftam verutum datum, Vegctiuslib. fecûdo quû de inilTilibus loqueretur de vno ac maiore àixiflèt, Aliud, inquit, minus

minus ferro vnciarum quinque,haftili pedum totidem 8^ Iemis,quod tunc veru-tulum nuncverutum dicitur.

Fuftes Cunt quos palos ruftici vocant,qui9 inter prima humanigçneris arma fuere. nbsp;nbsp;Baculus à Baccho lecundum Kabanum plerofque alios rcpertus 8i

appcllatusjvfu communi mafculinum eft, fignificationem babensnctiflïmam. Liuius lib,primo, Augur ad læuam eius capite velato fcdem cepit, dextera manu baculum fine nodo aduncum tenens,quern lituum appellarut; diminutiuum tamcn neutrogenere bacilium habet.Cicero ii.de fin.bono.Bacillum aliudin-flexum,aliud ita natum. Primitiuum etiam quod eft baculus, baculum neutro genere prolatum inuenimus. Apuleius magiæ lib.primo,Veruntamen hoc Di-ogeniamp; Antifthcni peraamp; baculum,quod regibus diadema,quod imperatori-buspaludamentum,quod pontificibus galerum,quod lituus augurifius, Ouidius xv.metam. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Effe folet,baculumqne tenens agrefte finiftra.

Vindifta virga prætoris qua ferui percufli liberantur Sf libertatcm acquirunt, à vendïcodifl:a,quia per earn vendicentlibcrtatem.Perfius,

Liuiuslib-ii.ab vrbccond.ille priraum dicitur vindidaliberatus.Quidam vin diftæ quoque nomen tradum ab illo putant, cui Viridatio nomen tuiflet, poft ilium obferuatur vt qui ita liberaci eflent in ciuitatem accepti viderentur.

Verbera pro verberationc licet nonnunquam accipiantur,rem tarnen corpo ream proprie fignificant, vt flagella quae funt proprie làrmentorum fummita-tes.Quintiiianus,Ignes ex proximo raptos,amp; verbera quæ cafus obtulerat.lufti-nusepit.Trog.Pomp.lib.il. Admonentur Scythæmutare genus pugnae,memQ res non cum hoftjbus,fed cum feruis præliandû:necarmorû,feddominoruitirc vincendos: Verbera,non arma in acié afFerenda,omiiro^ ferro virgas 8t ftagclla estera^ feruilis metus inftrumenta paranda. Haftas Lacedaemonios inuenifle dicitur.Fraxinusobedientiffima,coriIus melior,forbus lentioriea Homeri prae-conio Achillis bafta nobilitata eft. Haftilia minoreslâceg funtferro ptodudo 8^ quas manu iacere ars eft. Conti haftae longiores funt amp;nbsp;robuftae, fine ferro fed acuta cufpide.Iuuenalis, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

Lanceaquam Aetolosinuenifle vi.na. hifto. teftiseft Plinius,vt bafta manife-llam Habet fignificationem,latinû licet nomen non fit,fcriptum^ eft in libro M. Varronisrerum diuinarum xxiiii.quo in loco Varro quum de pedorico dixif-fetelTeid verbum gallicum,lanceam quoque dixit non latinum fed hifpanicum Verbum elfe:alii à græcodidum putant,quod Græci vocant.

Pilum Panthefileæ licet inuentum,bafta romana,vt gefa Gallorum,amp; larifla Maccdonu,id audores dicut maximi,vfus in bellis,quod huiufmodi bafta amen to ^qua lance fi pedeat SC ponderata vibretur, vbi excuflo lacerto valide intorta fucrit, vix armatura inuenitur quæ vibrantis idum fuftineat, eminus intortum vbi armis hæferit agitatione amp;nbsp;motu continuo penetrate contedit,nec fubituni cuitari poteft aut repelli, fed nec euelli bofte premente.His Bricanni maxime vft amp;nbsp;circumiacentcs etiam infulæ. Gefa Gallorum tela,fine viriles haftæ. Nam

8v viïos fortes Galh Gefos vocant.Liuius ix . Tere padorali habitu,agreßibuJ tells,talcibus,gefis^ bims armati : funt gm à cedendo cæfà dici redius piuant. B11 ma pilu,rumata pilata,riimex telum, (paro gailico quam fimilc. 'laculurn guod cum amento Aetolum Martis fill urn inueniffe ferunt teluhi etiani,guod Vt iadat'ur fit,tefte Varrone,diâu. Spara,Pomp-teile,minimi generis iacuU agreflia 0lt; ruflica,à fpargendo dida, Acmilius de cxcellentibus ducibusextern runagentiumjEpaminundarn pugnantem Sgt;i fparo eminus pefeuiTuni conclût re viderunt.Lucilius,Tum fpaTa,tum murices portantur flragula porro. Sparos mai.etiagenerelegimus.Saluilius in Gatil. Sed ex omni copia guartapars érat militaribus armisinilruôla,cæteri vt guoigj cafus armauerat,fparos 8ó lan-Ccas,aln præaeutas fudes portarc. SariflajUt Póp.placet,teile Seruioeil hafta macedonica.Liuiusab vrbecond.lib.ix. Arma clypeus,fariiEe^ilIis,ideft,ha ilæ.Idem xxxvii.i bi fimol perturbari ordines, imped it us intercurfu fuoruffl vfus prglongarum haflarum jfatiiTas Macedones vocant,intulerc figna ronia-næ legiones. Idem xxxviii. Peroculi foramina prælongæ Iiailæ, guasfanibs vocant,ad fubmouendos hoilesemitrebantur.Q..Curtiuslib.vii. I rior Barba' rusemifit hailam,guam cxiguusmodica capitisdeclinationevitauit,atgueipb infeilam iariflam eguocalcaribus concito in medio barbari gurtiire itafixi5 vt per ceruicem emincret,précipita tus ex eguo barbarus adhuc tarnen repugn^-■ bat,fed ille extraélam ex vulncre hailam riirfus in cos dirigit.

Gibinam appelantlllyrici tclum venabnioiimile. Ennius,Illyricirefiatß' cis Gibi^lfgue lodentes . See uns guaii femicuris vel iemiguiris, guodeßb^ ila: vel àgrpcoKo'çav©-'gui regêiignificat-.côfiatautera Romanos Gr^cosfÄ

erant lecurcs figna guæ ante confulem ferebantur . Tragula eil hafta ftrro præacuta,8(f vt Varro inguit,a traiiciendodi0la,vt Pomp.teligenus,dilt;ßu(]U°“ ieutö'infixum trahatur.Cælar lib.v.commentarioru,Monet vt traculam epiilolaaJ amentum deligata intra munitionecailrorum abüciat.LiuiusXXV' Ibi-figniscollatispugnatum perguatuorferme horas,cgregic^ vincétibusBo-manis fignum receptuieft datum,guod Cn.Scipionisferrumtragulaconfixuni trat. Cfaua teli genus guo Hercules vtebatur, fic diólag? fit clauis ferieisJi’’^^' cem rcligataiclaua enim,Só leonispellisantiguo Hcrculi conueniunt,güO tempore arma nondû erat adinuéta/ed fuilibus hommes iniurias propulfabanb^*^ ferarum pellibus tegebant pro armis corpora . Hane guidam Catbe2am,gu^ni 8lt;f HofatiusCaiam vocat,diclam ctiam putant,eilcp Cat heia gallici tth genus, guod fiab artifice mittatur,rurfusvenit ad eum gui mittit.Huius Virgiliusm« minit,Theutonico ritu iolitos torguerc catheias : Theutonicoritu dixit,gnia Theutonici Galliæ comatæ funtpopuli. Bipennis dicitur,g7ex vtrague parte acutam habet aciem .guafiduas pennas: penum autem antigui acutudicebant: vndeamp;^auium pén^ guafi acutæ.Quintili.Iib-i-inilitu.Quaredifcat puerijuid inliteris proprium,guid commune,guæ cum quibus cognatioinec mireturcur ex fcamno fiat fcabellum, aut à pinna, guod eil acutum, iecuris vtrinç Habens acie bipennis,ne illoru ieguatur errorem,gui guia à pennis duabus hoc eiTeno-niê cxiilimant,pinnas auiu dici volut. Dolabra guafi duo labra, g, duo habc-at labra

at labra,ad dolandum nbsp;nbsp;delendum, demolicndum^. Liuius belli punicilib.n*

Tunc Hannibal occaConem ratus, guingentos ferme Aphros cum dolabris ad fubruendum ab imo murum mittit.ldem in eodcm,Iibro quarto, Dolabræ ca-lonibusdjuiduntur ad vallum proruendum,fóflafg^ implendas,intra munimen ta inftruit acies.ldem in eodem,Iibro odauo,Eadem^ porta ßgna infefta in vr^ bem illata,amp; aliis partibus lêcuribusdolabrifquecædebanturportæ. luuenalà libro tertio, Nodofam poft hæc frangebat vertice viteiii * Silentusnigra muniretcaftradolabra. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Falarica genus teli milîilis,quo vtuntur ex falis,id eft, ex locis extruftis dimican Ks,vt Seruro placet,ingens celum tornofa(ftum,fèrrum Habens cubitale,amp; rotun ditatem deplumboin modû Ipbær^ inipla fummitate^dicitur ignem habere alFixû, hocautem telo pugnatur de curribus quasfalas dici manifeftû eft: A fa-lis diftafalarica,ficut à muromuralis: làne falaricam Lucanùs dixit neruis mitti tortilibustxqüadam machina, Huncauttortilibus vibrata falarica neruis . ......;

Virgilius veto in nono,fic ait Turnum manu iaculari potuiflè,quod à poeta vel po'étice,vel in laudem Si. virrutem Turni forte diftum cft,qm talem haftam ma nuiaculatuseft.Liuiusab vrde côdita.xxii. hbrojalarica erat Saguntimsmif lîletelum haftiliab ligneo. Si cætera terctipræterquam ad extremum vndefcr-nini extabat, id ficut in pilo quadra tû ftuppa circûligabat linie ban t^ piccèFer yutn autem tres in longù habet pedes, vt cû armis tranftîgere corpus poflèt: fed td maxime,fi EgGllèt in lcuto,nec penetralTet in corpus,pauorem faciebat,quod ^uum medium accenfom mirteretur conceptumque ipfo motu multo maiorem ignem lèrret,arma admitti cogebat,nudum^ militem ad infequentesidus prg-bebat.

Malleoli tela funt in muliebris coli formam. Ammianus MarcellinUS'^^^’J' rum geftarum,Malleoli autem teli genus figuratur hac ipecie, SagJtw enj inter fpiculum amp;nbsp;arundinem multifido ferro coagmétata,quæ in U formam quonenturlintea ftamina concauatur,ventre fubtilitcrSip*^^“^^!. am patens, atque in alueo ipfo ignem cum aliquo fufcipit alimentoA^cini falentius arcu inualido: arcusidu enim rapidioreextinguitur rum,nec remedio vJJo quam fuperiedo puluere vel amurca confopiti^f • p^ios xxxviii.ab vrbe condita, Alii cum ardentibus facibus, alii ftuppam picernqnc Si malleolosferentcs tota collucente flammis acie aduenere . In huiufniodiau-tem malleoli concauoglutinum ignifquefomentum eft inextinguibil^^^^®^®' phoniojfulphure, fale que nitrum appellant, omnibus in lauri oleo liquefadis: fecundum alios, oleo, petreleo, adipe anatis, medulla cannæ fcrulæ, fulphure: vt aliis vifum eft,cx oleç oliuo,lepo, colophonia, camphora, refîna, ftuppa-Hane veceres compofîtionem bellatores Inceudiarium appellant.

Miffilia haftiliajtelaà mittendodida. Liuius.xxxii. Magna tormentorum etiam vis,vt miflilibus procui arceren t hoftem. Catapuka quam Plinius vi» natur. Eifto. Cretes inueniflè perhibet, laculum eft celer, vel fagitca,vt Nonius inquit.Cæfar,Gue alius pro eo commentariorum x.Centonefque inluperinie-cerunt,ne vttela tormentis mifta tabulationem perftringerent,aut faxa 8^ catapulta lateritium difcuterent.Liuius belli punici bb.i.Collatlfqueeo catapultis, lägittis,balift'ifque vt caftellum in ipfa vrbe velut arcem imminentem haberêt, niurocircundant. Plautus in Gurgulione, Atque ica. te neruo torquebo vt cata-pultæfoleut.Idem in Captiuis,Nam meus eft baliftapugnus,cubitus catapulta, humerus aries.Catapultam etiam organum, bellicum^ inftrumétum quo tri-tubitalia telaiaciutur, vfu dodiffimorum comprobatur audorum.Pom.Tri-ftxjteulm longitudinis trium cubitorum,quod catapulta mittitur. Vidruuius libro decimo, Exratione grauitatisproportiones iumuntur ,quemadmodum catapultis de longitudinibus fagittarum. Liuius belli punici libro primo, Iplc Hannibal qua turris mobilis omnia munimenta vrbis fuperans altitudine age-hatur,hortator aderat,quæ quum admota,catapultis baliftifque per omnia ta* hulata difpofitis,muros defenforibus nudaflet.

Rompbæa, tefte A. Gellio nod. atti Jib* ix. genus teli eft thracæ nan’onis: apud aliosfranieani fpatham gladium licet fonet.Hoc vocabuliim in Q..En liii annalium xni.pofitum j'nuenics.Liuiusab vrbecondita xxxi.Tbracasqiio que lomphæg ingentisô^ iplælongitudims inter obicdosvndique Komanos impediebant. Arcus quarry formæ ad laciendas fagittas bellica inftrumcnta, veluti ancesquæ partes vrbisexcelfæ atqueniumtæ funf.ab arcédoboftedi-di,quanquani quantum ad arces fpcdatfint, cum quibuseft Seruius,qu’ quôd arcana lecreta dicuntur, arces didasputent quafi resfecretas: vel fintaliilicet, telle Solinobbro primo memorabilium,qui videri velint,quum Arcadesinex-celfa parte montis habitalfent, deriuatum deinceps vt tutiflima vrbium,arces nominarentur. Arcus inluper fagittandique Apollinem feruntextitilTereperJo ré,qua de caufa Crctélèspr^cipue areu deledati funt,qué Scy thicu iioniioarut.

Coriti, propriè funt arcuum thecæ : dicuntur tarnen effe fagittarum foruli, quos 8^ pharetras nomïnamus.

Scorpiones,vt l’nquit Vegetius hbro quarto,dicebantur quos nuric manuba liftas vocant, ideo fie nuncupati quod de paruis fubtihbùfque fpiculïsinférant mortem.Regum libro primo,Êtftatuitillic bahIfas,8Z. maculas,8ôignisiacu-hAtorraenta ad lapides iadandos,amp;' fpicuia,amp; ftorpionesad mittendas lagit tas,amp;fundibula.Cæfar comment.lib. vii. Quidam ante portam oppidi gallus per manus feui ac picis trad iras glebas in igné, Si. regionem turns prohibebat, Icorpione à latere traiedusexanimatus concidit. Sunt amp;nbsp;qui feorpionum idi-busnon fagittas tantum led et lapides mitti annuant. Ammianus Marcellinus terunigeftarum xxv.Ht Icorpionesquocumque manus perirg dùxiirent,rotun— ^oslapideseuibrabant. Idem vigefimoquarto, Scorpionionagri vocabûlùni Hididitætasnouclla.ea rc quôd aliniferi cum venatibus agitantur, ita eminus bpidespoft terga calcitrando emittunt,vtperforent pedora fequentiû,aut per-hadisolfibiiscapita ipCa. dirplodant. Vegetius Renatus libro quarto,Per feor-piones,fpiculïs,Iaxis item grauioribus peronagrum dtftinatis,non'lolum equi diduntur,fed etiam hoftiû machinamenta franguntur. Nonius Marcellus fcor pionem teligenus elle aflèrin aliïà Nonio minus diflidentes, fcdrpionem lagit-Unifed venenooblitam elfe aiunr,quæ virusquô figitur infundit,vndêamp; fcor pionoméaccepit.Scorpiones huiulmodi à Scythisoriginem traxiiïè arbitrer, illienim vipereafanieamp; humanofanguine tindis fagittis,quolibet vulnere,le-uilicet taftu fed irremediabili illico mortem afferynt,

De bis Lucanus, Spiculanecfolofparguntfidentiaferro nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;' .

Ad poftremùm bue Scytha fiue Cretélîs bue aho cælo genitus fuerit,qui feorpi ®neni ad mittendas fagittasprimusinuenir,aut proditor fane fuit,aut nocendi 3üidus,aut metuens hoftis: cogitauit enim,quôd idemLucanus inquit, bonge tendere neruos, '

Et quo ferre velitcommitterevulneravcntis. ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ■'

Sagitta à iâgaci idu, id eft, veioci vocata,vt quibufdam placet : fîquideni vt ocius mors perueniret ad hominem,alitem illam fècimus,pennas^ ferro adieci-mus,quod fçelere humani ingenii,'ac fraude inuentura arbitror. HasprimuCrc tenfès,vt inquit Solinus, alii vt refert PJinius nat.hift. Satcrem louisfiliuni, vcl Perfèm Perfei filium inueniffe a(rerunt,frequénfque circa h^c orientalium vfus« Hi calamis ipicula addunt irreuocabili hamo varie^ mortem accélérât penna calamisaddita,fit^ ex ipfistelum aliud priorefaâoin vulneribus.Hancbarba ram Sagittam appellant,huiufmodi telis folem ipfum obumbrant,propter hoc maxime ferenos dies optant,oderûntque ventos Sgt;C imbres qui inter iHos pacem elfe cogut.Hic vfus in Creta bellatoresfuosprgcipitauit.In hoc,vt]n cæterisvi-cis Italiæ,in agro maxime Bononicnfî,ac penes flumen Rhenum fagittis nullus aptior calamus eft, quibus pondus voluere elfe contra flatus quoque peruicax • Spiculuni,làgitt^ præacut^ fèrrum.Curtius lib.feptimo,Quos dum obfidet rex, inter promptilTimos dimicans fagitta idus eft,quæ in medio crure fixa relique-rat fpiculum.Idem in nono,Medici lignum fagittæ,fcilicet corpori infixum ira ne fpiculum moueretur abfcindunt, corpore deinde nudato animaduertunt hamos elfe telo, nec aliter id fine pernicie corporis extrahi pofte, quàm vt fccundo vulnus augerent. ’

Murices,tribulosaiunt ferreos, qui tribus radiis abiedi quoquomodo fitucn-tur ftant,amp; eredo quarto infefti funt.Q.Curtius lib. quarto,Quum homo quidam tranffuga quanto maximo curfu ad regem perueni^nuntiansmuricesfet' reos in terram diffudiftè Darium,qua milites emifturû eflè credebat, notatum^ certo fîgno locum,vt fraus cuitari à fuis poflèt.

Scalprum,præacutum ad fen’endum ferrum. L iuius belli Pum’dbb.vinEIc phantipluresab ipfis redoribus quàm ab bofteintcrfelt;fti,fabrile ftalprum cum mallco habebant; id,vbi fæuire beluæ ac ruere in luos cocpcrant,magifter inter aures pofitum ipfo in articulo quo lungitur capiti ceruix quanto maximo po-teratiftu adigebat, ea celerrima via mortis in tantæ mobs bellua inuenta erat. Scaipcilumà fcalproimminutum.Cicero ii.de diuinat.Autquorum bngu£fic inherent vt loqui no poflent, hæ fcalpdJo relèdæ bberarétur. Hieremiæ xxxvi^ Cumî]^legifllt ludi pagellas tres vtl quatuor, (ciditillud Icalpello fcrib^,et pro-in ignem. Veruin i,genus laculi longi,tefte Fabio Placiade. Plautus in Dacchide,Si tibi macbæra eft foris,at mihi veruinaeft intus qua te illos con-fodiam. Soliterum, genus tcli, hoc eft, totû ferrcum : enim gr^cè dicituf ï^uod nos totum vocamus, Liuius belli macedo. libro quarto,Et cohortes à tergoftantcspauidi refpiciebant,vt cmiflisfolifèris falaricifquegladios ftrin-Xenint. Funda,quôd ea fundantur lapides,id eft,mittâtur. Hoc telum habend volutatur in iadu,glânf^ librata quû lèderit,vclut neruo mifla excutitur.Liui-xxviii.Fondis vtnunc plurimu,ita tune loloeo telo vtebâtur,necquifquam a.teriusgentisvnius tantum ea arte quantum inter omnesalios Baléares excel-lunt,apud quos, vt inquit Flauius,matresà tenens vnguiculis ita natoserudifle ptoduntur ut nullum cibi genus côtingere ftnerent nifî quem exfunda immif lo lapide perçu (Tl (îênt. Proindefuntqui Balearium inhilarû habitatores hiiius ^di vfom primos inuenifte afferant,quàmquam Plinius natur, hifto.hoc idem spud Syrophoenicasdicat inuentum.

Glans velglandis, telum eft fiuc mafta plumbea inftar glandium quæ funda l’îliftâvcproiicitur. Claudianuslib.vii.

Saluftius in lugur.Pars eminus glade,aut lapidibus pugnare. Virgilius in vi. ^3rs maxima glandes Liuentis Ipargit plumbi.

Virgilium iniULGcorgicorum inuenitur glandis,in dubium venit vtrum no-minatiuus Ge ân figuratè genitiuus,

Poteft enim tantum glandis intelbgi, vt hoe regni, tantum lucri. Chelido nium audores vocant ipfi falcaftrum , altera parte tantum acie tenuiffimafed Iatiore,vlnælongitudine, cauda bifurca ceu hyrundinis,vnde nomc habet: vaginis non conditur, fed vnco dependet à cingulo. Danicæ,fecures prodo-éliores quibus acies fubtilior, quibufque non modo Dani fed etiam ali^ gentes iam vti coeperunt :in vniuerfum autem guæ pro re militari circa baec cofideran da funt,ferramentorura genera G oleo reÜinguâtur dehcatior fit acies,aqua du-ratur in fragilitatem. Hyrcorum fanguinis tata vis eft vt ferramentorum fub* tilitas nec alio acrius induretur. Ferrum autem omne à rubigine tuetur oleum, ceruffa aut liquida pix. Falx lunatum ferrum haftæ affixum, militate quon dam,nunc agrefte telum. Valerius libro quinto,Vnumquemqi ex his Falce pct“ culTum in cædem fuam compulit.Liuiusix. ab vrbecondita,Icrepaftoralib2* bitu agrefiibus tclis,falcibus,gefifque binis armati. Martialis, Fraus me certa ducis quondam curuauit in vfus,

Fuit amp;nbsp;quondam falx nedum terreftris militiæ, led amp;nbsp;nauticæ inHfùmentum« Erant enim Romanisinauditamagnitudinefalces, quascum artificidfoquo* dam impulfu rudentibus hoftium iniecilTenc nauigio remis in aduerfum ado, amp;nbsp;rudentes velut cultri acie tonforii feindebantur, amp;nbsp;antennae fimulacfuperba ruebant armaméta,ciântcp fuis impedimento nauibus quibus fuerant praefidio adiumenteque. A falce falcati etiam currus diâi : falcibus nanquepraemunic-bantur,atqueinhunc maxime modum falcibusarmati prodibatin bclla.Cui-pides circa temonem ab iugo decern cubita extenfas velut cornua habebant, quibus quicquid obuium daretur traffigerent,in extremis iugis binae circaerai nebant ralces,altera æquata iugo, altera inferior in terram deuexa: ilia vt quicquid à latere obiiceretur ablcinderet,hæc vt prolapfos fubeuntefque contiuge-ret.Item in axibus rotarum vtrinque binae eodem modo figebanturfelces,ex omni parte acie prominente, vt in fubieda huiufeemodi currus defcriptionc continetur.

Hisquadrigis vt Icmpcr duces hoftium acies pcrturbaturos (ècredebant, in fuasterrorem perfæpe verterunt,vt Antiocho maxime contigit - NamEu-n:encs vbi eas vidit, baud ignarus pugnæ, Si quàm anceps cflct auxilii genus,ß quispauoreni magismiiceretquam iufta adonretur pugna, fagittanosfundi-(oréfqueamp;^iaculatoresequitum non confertos,lèd quàm maxime poflèt difper foscxcutereiubetjamp;^ omnibus fimul partibus tela ingerere. Hæc velut prccella, partim damoribus diflbnis ita cófternauit equos,vt repente velut efïrenati paf-fim inccrto curfu vagarentur. R omani murices ferrcos in terra fundebant qua bodesemiflurosquadrigas arbitrabantur : inquoscumincidiiïènt paulopóft faucii,pigri?inutiiéfque reddebantur.Eft alia mirifica bellici cyrrus non fal-cati forma,flabeibs ventóque in bunc modum adaóli.

Valfi nanqliefofrarum fuflcs font, quibus vallum præmunitur. Nammunitio iplà propriè Vcillû dicKur neutralirer, licet mafculinogenere Albius Tibullus pofueritjNon arces,non vallus erat,fummumgj patebat. Valli ctiam dénomma tiojefle Varrone,inde eft,quod ea V3ricarencmopoflct,vel quod fingula ibi extrema bacilla furcillatam habenc figuram literæ v .Terra autemjHaquævdllo fado propius ponitur,agger propiie dicitur:abufiue tarnen,amp; niuros,8i' muni menta omnia,oninéè terraligniscß coaceruationê ad lubruédas vrbesquod agantur amp;nbsp;ducantur,aggerem dicimus. Liuiuslib.iii.bel.macedo. 1 hauma-tos co tempore fiimma viexpugnabat, aggeribus vineifque,8t lam ariesmuns a 1 motus erat.1 dem in eodé,Omnesinde lpcspugnâtibus,in vi,8^ ope-ribuserant: vndiq? aggeres baud facib aditu ad n:ania admouebâtur. Idem in eodem.lib vi.H^c maior difficultasMacedonibuserat,qj Komaniaggere,amp;vl neis,amp;'omnibus fupra terramoperibusautpraeliiseflent,lubterMacedoncscu* niculis oppugnabant.ldem in eodem,Sed armati frequentes quidam ignés,eti-ani quosaggeribusiniicerenr,ferebant.ldem in eodcm,bb-vii.Vtnnquevineis ÓÓ aggerem niuro iunxit,amp; cum teftudinibus arietes admouit.

ferrçj »^^5 ph^neftra vel porta ferrea, cratiperfimibs, quæ annuli's 8^ cîauis hoftes intrauerint, demiffa eadem cxtinguatur in' vigilia ferme ad vrbé açcefljt,primi agmi-^omanorum arma romana babebant : hi vbiadportam ^^nfn] ^®hnè omnes loquentes excitant vigiles aperirique portam iubent, vigiles vciut ad vocem eorum excitari, tuniultuanti trepidati-C lj catarada claufà eratieam partim vedibus Jeuant, partim fu^ ^«bgtjfçr nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;tantum altitudinisvt fubire redi poflènt; vix dum fan's pa

certatim ruunt per portam,amp; quum quingenti ferme in-func quæ fuipenfà erat catarada magno fonica cecidit.

Turn's mobilis ac verfilis omnia munimenta aduerfa vrbi fupcransalfltudi-ne fua,quæ admotajcatapulns baliftllqucpcr omnia tabulata difpofitis,hofti-um muros defenforibus nudat.

Halæ turres funt ligneæ qugapud vetcres propter fpedatorcs è lignisengC'' batur:lt;jfiex materie larigna fiant atlt;^ verfiles,tutiflîmæ fiint:flamniaintnini miffilem,8^ idus qualitate materig ac verti^ine fua non admittunt.Turres au-tem a tornis didæ, tefte Varrone,vel vt alii, quod terctes fint amp;nbsp;redæ:hæenini tametfi quado^ quadratg fint,procul tarnen videntibus rotundg exiftimantur* Idco

cuiufque anguli fimulachrum per longum aeris fpacium eua fu nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;videtur.Rotundæ italt;]ueaut polygoriiæ

‘^^•cndæ.guadratasenini niachinæ celerius diffipgt;ant, inrotmiditaubuscR W centrum adigendo lædere non poffunt.

expugnMionem, vrbiuni, magna amp;nbsp;ipeavï viris,ponübus,fcaîîs,Varnf^ûêihftïüïnéntisbèlIicisrcfcfcà. ‘‘ ‘

Plutei,crates è vimine funt,ç[ug folcbant opponi militibus opusfacicnö' bus ,8ó appellabatur militares, nunc 8^ tabulas quibus quid præfepitureo-dem nomme dicûtur: hi è vimine funt,8d ciliciis,vel corns crudis protegun-tur,trinifque rotulis confiftunt, quarum vna in medio,duæ in capitibusap’ ponuntur,vt in quacunq? vis parte admoueri more carpéti poffint.Hosplu teos obfidentes mûris applicantgt;eorum munitione proteâi,fagittisfîue fun-dis,vel miffilibus defenfî res omnes de propugnaculis ciuitatis exturbant,Vt fcalis alcendendi f^cilior detur occafîo.

^nQrumcntum anguftiloci, eundi hoftibusobuiam velint nob'nt, cui ^onè ftetfunditorum fagittanorum^ tela miffilia fpargentium manus.

■ Sambuca,dicitur ad finiilitudinem citharæ vel organi machina, qua vrbs oppugnatur . Nam quemadmoJum in cithara vel organo chordæ funt,ita in trabe quæ iuxta trabem ponitur funes funt.interdumque de fuperiori parte tur riculæ pontem laxant trocleis vt defcendant ad rnurura, ftatlmque de turn ex-tuntbellatoreSjSd per earn tranfeuntes,mania vrbisinuadunt.

id I'- Exoftra pons dicitur qui de turri h'gnea in murum repente producitur. « 1 Fadus eft duab'us trabibus Icptufque vimine , qiîem fûbitô prolatum inter *5 turrem murumque conftituunt, Si per earn egredientes machinam bellato-'resinciuitatem tranfeunt,amp; muros occupant. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;—.- a -

dentata pontem producensjcum gradibusquibufdam intus ad motum 8^ honiinum afccnfum per earn.

Mu feu lus cuniculo fit fîmilis,quo raùrusprçfodi£ür,ex quo amp;nbsp;appellatùrjqua-fi murufcuîus: vel rnufculi,vtinquit Vegetius Renatus,à marinis belluis nomen fibi vendicant.Nam quemadmodum illæ quum miriôres fint,tarnen balcmsau xihum adminiculùm^ lugiter exhibent, ita itti quum fint ma chin æ vel deputatæ,tumbus magnis aduentu illarum parant viam itinerâquepræ’^*^^ niunt.MufcuIum autem appellauit antiquitas machinas minores,quibus âi bellatores fudibus præmunitasoppidorum foflas demohrentur,^*^*^^ ris ambulatoria fine impedimento iungeretur ad murum.

Scala licet à quibufdâ ßngulariter vfurpetur,amp;f ûcns ig hteris,in libro Ge nef. Vidit Iacob fcalain,Icnptuni fit,fcaj£ tarnen lècundu Varronem,Quin tilianum,amp; Focam dicuntur propriê,aut latine magis,fiue vnæ fint,fine plu res,quianumeri tantum pluraliseft nomen,vt literg quum epiftolam fignifi cant.Saluftius in lugurthino,Deipde, vbi vnp at(^e alterg fçalæ comnnnu-tg funt,qui fuperftiterant afifliAi.Iunt : non dixit vna atcp afietà.Harum au-tem formam variam lècet âc multiformem, facife quifque inceUrg^t, G quæ funt infra piduræ line^imentis oculisdubieâa prôîplciet.

Ç ’J(J3 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K VJ n JC, K i 1 ,V A JL 1 V IV. 1 1

Ah'udgenus fcalarum quod rôtis cantho vchitur.

Bombarda,vt vulgo dicitur,metalh’c3Linachina eft qùæ ignis incendioamp;f fui phureo puluere,irumo tartareomagis,glandes æneas, flammeas^ pilas, Si. glo-^ bolà grauiora^ laxa conuoluensjhomfono fragore ac tonitru longe latéque ia dat,muros vrbiiim quatiens,amp;^ obftantia quæ^ demoliens,Archimedis,vt pu-Utur,inuétuin,éo tempore quo Marcellus Syracußisoblidebar, vt fuorum ciui^ üfflhbertatem tuerctur,patriæ^ excidium vel auerteret,vel differret,amp; quo no* fei temporis duc^s ac imperatores vt libeios populos,vel iugo, vel excidio pre* mant vtuntur.Hçc autemtnomen Bombarda apud idoneos latinæ linguæ fcri ptQresnufquaminueniojquahiq huiufmodi nominisrmpolîtioà fonitu trada mihi ncquaquam videatur abfurda-Quid enim aliud eft Bombarda quàni bó-busfiue bombizatio quædam ardcns^Sednolim eiufdem didionisorigine ali-quam ab aliis dodiftirais intadam fcriptoribus pertinaci nrmis fenlu atque iu-dicio airerere,ne cui forte videar argutior: id autem aàdader dixerim,baliftæ, vdtormenti, vel machinæ appellationc ciontineri. BàliBa enim à græco verbo deducitur quod latine dicituriacio • Quicquid igitur,liue ikxaiacityiiuc amp;gittas,refte baliftapoteft appellari.Nonius Marcellua, Baliftædunt,maïora la ^aamp;grauiora quibus iaciuntur. Vidruuius hb.x.arch.Sed tarnen huila balifta' perficitur, nili ad præpofitam magnitudinem ponderis faxi quod id organum mittete debet, Orolius lib. Hl. biftoriarum, Regulus bellum cartbaginenfe for titusjitercuni exercitu faciens,haud procul à fluraincBragada caftra conftitu-’t:vbic|uum plurimos milites aquandt neceftitate adflumen defcendentesfer-pensmiræmagnitudinis deuoraret, Regulus ad expugnandam beftia cum exercitu profedus eft, fed nihil in tergo eiqs proficientibus iaculis atque omni te-lorum iduirrito,quæ per horrendam Iquaniarum cratem quafi per obliqua feu torum teßudinem labebantur, mirumque in modum ne corpus laederent ipfo corporepellebantur,quü inluper magnam multitudinem morfu comminui,im pctuproterijhalitu etiam peftifero exanimari vidcrehbaliftas delerri imperauit perquas murale faxum fpinæ eins inculfum compagem totius corporis foluit. Valerius Maximus de eodem lerpente iib.i. Quum telorum iadu perforari ne-quiret,ad vltimum baliftarum tormetis vndi^ petitam,filicum crebris amp;nbsp;pon* derolis verberibus procubuifle. Ouidius de triftibus libro primo.

Seneca qugft.natur.Iibrofecundo,Nam baJiftæqcoque amp;nbsp;fcorpionestclacùni fono expelîunt î fîcque non iinitabilè fulmen, vt Maro l’nquit, Humana rabies g,uodam'n]agno audore tefte imitata eft.Quôd auté fagittas iiciat bahfta,au-dor cft AmrnianusMârcellinus, rerum geftaruiîîAXxiin. An'iftit,inquif,3rtifcX contemplabilïs,amp; fubtiJirer apponit in temonis'cauamine fagittamligneâ fpi-culo maiorc conglu£inatam,amp;cunrade*xtremifatemneruorurn acumenvenc-rit fuinmurn jipercitainternopulfu à balifta ex oculisauoJat, intérdnm nimio ardore (cinnnans,amp; euEnit fæpius vt aotequam tdflm cernatur, dolor lætalcvu! nus agnofearddem xxw.lt;Tum aptatæ ligneia fagittis baljftæ,flexu,ftridoretor-^üebantur(,creberrima fptcula tunditantes.Hïeronymuslibro primocôtralo-uinianum,BaIifta quanto,plus-retrabitur tantofortius cmittitur.

Tortâque pertenebras vàJidis baliftalacertis • Mukifidasiaculatafaces.-h. i.ç-i ..

Hanc græci'i in fine addétes Z«\ieigt;lt;xi3 dicunt,quam et Syropboenkasinucnii-ù vi. natur.hifto. Plinius audoreft. Ancon autem antiquifljinushifto’'*^'^“® audor feribit pulfum à loueSaturnum fiigilfe in Græciam,vbi môfiruoforuin hominum exercitum congregauit, contra quem lupiteralpeftrenrp^y^’y®*'^ panSjbalifiarum vfum docuit.Proinde vidonapo£itus,fingituràpoc“®_

Tormenta,inftrumenta bellica ad diruenda oppida euertendas^ vrbes,fîc(îi da quôd tela torqueantjhoc eft,gyro celeri Taxa rotent,iaciant,ô^ minant.bui us xxnii, ab vrbe condita, Adueriùs hune naualem apparatum Archimedes va riæ niagnitudmis tormentain mûris dilpofuicjn eas^ quæ procul erantnaues faxa ingentipondéré enuttebant.'Iolèphus belli ludaici lib.vi.Habebantetiani baliftas CGC. amp;nbsp;L.tonnera làxorû, quibus difficiliorcm aggeruextruâioneni Rcunanis cfFiciebat.Cicero Antonianarüm viii.QuidMle tacéfêtinduciasfan-te conlules oculofq^ legatorum,torqientisMutinain verberauit. Virganvndec. Continuo aduerfîs T yrrhenus acer aconteus nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;’

Dant fonitu ingenti,perhada^ qiiadrupedantum Pedora pedori bus rumpunt,percuirus aconteus, Eulminisin morem auttormentoponderisadi, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.

Alurali concita nunquam ‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Idem in duodecimo,

7’ormenta lie Taxa freftiûnt^nëc fulmine tanti nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Delultant crepitus.

Seneca qugll.natur lib.ii.Nubium intra le cóprcflarum angufliæ medium fpi-ritum emittunt,amp;^ hoc ipfo inflammantac tormenti modo eüciunt. Tormem ta ctiam niiflilium inllruménta funt à torquendo dida. Virgiliusn-georg.

I irmianus hbro lecûdo contra genres, Vrbe à Gallisoccupata ol feflîmc^pi-tolio Bomani cum ex mulierum capillistorméta feciiïentiædem Veoericaluæ confccrarunt. Seneca de ira li bro primo,Quum opus ell cócitatur remittimr-que,non aliter quàm quætormentisexprirauntur tela,in potellatc WKtetislunt quantum totqueantur.

Machina,tormcntmn murale vrbeslabefaciens,amp;oppidorum mœm'a.Tragicus in Thyefte, Admotis nihil eft opus vrbes fternere machinisjóge laxa ro tantibus. Valerius Max.libro quinto,Q-veio Metellus cekiberieû in Hifpania gerens bellum quû vrbem Centobricam obfideret,3^ iani admota machinapar tein mûri qu^ Cola côuelli poterat difiedurus videretur,numanitaté ptopinquæ viâoriæprætulit. Nam quum Rethogcms hlios qui ad eum tranfierat Cento-bricenfes machinæ iâibus obieciflèntjnc pueri in confpedu patris crudvii généré mortis confumerentur, quanquam iplè R ethogenes negabat efle impedi-niento, quo minus ctiam per exitum fanguinis fui expugnationem perageret, abobfidioncdifceflir.Quoquidem tam dementi fado,etG non vniusciuitatis mœnia,omnium tarnen celtibcrarum vrbium animos cepit, effecitq: vt ad rc-dgendas eas in deditionem populi Romani non mukis Gbi obGdionibus opus tæet.Senecaepift.lib.xvii.Multi inueniuntur qui ignem inlèrant vrbi,quiinex-pngnabilia fæculis,amp;!^ per aliquot ætares tuta profternât,qui æquum areibus ag geremattollant,amp;^ muros in miram multitudincmaddudis arietibusac macht nisquaflènt.Idem decimo quarto,Philolophia circundanda eft inexpugnabili îTiuro,quem fortuna multis machinislacelïitum non tranGt.Plutarchusin vita Marcell i,Vt verô machinas inftruxit Archimedes,varia mifliliû genera amp;nbsp;im-nien'æmagnitudinis faxa,incrcdibiliffagore celeritate iacula aduerfum ter ’■eftresemittebat copias.lofephus lib.iii.belli iudaicijMifla^ machinis faxa 8^ niurorum minas aufcrebant,amp; frangebant angulos turrium. Virorum auteni nulli tam fortiter conftipati erant, vt non vfque ad extremam aciem,làxi ma-gnitudine violentia fternerentur.Seiet autê aliquis huius machinæ vis quan turn valeatex his quæ ilia nodccontigere,In muro cuidam ex circunftantibus lolippocaput auulfum eft,eihfqLie ad tertium ftadium velutifunda exeufta cal naria.’nterdiu quoque prpgnâtis fœrainæ ido vtero ad dimidium ftadium in-fwsabadus eft,tanta tormento vis fuit. Ergo machins terribilior erat impetus amp;nbsp;miflilium ftrepitus. Idem in codem, libro fexto, Omnibufquc agmini-bus contra excurfus erant machinæ compara tæ mirabiles,præcipue verolegio-nidecimæibaliftæ veiô vehementiores,8d tormenta faxorum quibusnô lolum irruentes fed ctiam fuper murum ftanteseuertebantur.Nam amp;nbsp;Gngula faxa ralenti pondus æquabant,amp;f vitra modum ftadii torquebantur .Idusautem non folum primis quos offendiflentTed aliquando pofterioribusquoque intolerabî liserat.Iudæi primo cauebant à lapidibus quôd erant candidi: nec tantum lo-noS/.ftemitu nofcebantur,fed claritudine profpiciebantur,denique fpcculato-res in turribus præfidentes prædicebant quaudo impelleretur machina,faxuni

que ferretur,patria lingua clamantes, Filius ven it. Itâquc prædicebant w venirct, atque ita vitabant,SC Fine eueniebat vt illisdeclinantibuslapisirnt^^ interciderct.Proindecontra Romani excogitabant atramenfo decolorare Japp des: tunccnim miflinon fimiliter incertoslâushabebant,multófquefimuJvnP us impetu corrumpebant.ldem in cod cm, Ad Antonianam veioabip^jsfociis j cum multitudine2^clotarum,nô folum gjdelocofuperiorepugnabant, etiam quod machinisvti didicerant.Paulatim enim vfusaluit peritiam.AnUo teles lib. vh. Polin.Prælertim boe tempore in quo tormeta nbsp;maebinæ ad ob-

fidiones vrbium cu omni (ubnlitate funt adinucta.Laertius Diogenes libro de vita philolophorUjDe metallicis,inquit,machinis fcripfit Strato philqlopbus. Hæc G nota forent,frueremur fimplice cultu; nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ciaudianus librolecundoj

Vt^ in his bellicjsinftrumentis tua tibi,Sigifmunde Pandulpbe,quando(5 morem inuenta,memorem amp;nbsp;cæteris quitus illa vfui fore non 3rrjbigO5foni-turanteocu'os machina prius inuifa ,à fæculilqueinaudita : quippc’î^æ^^' cundo iîncfublcllio ,aliarum præter omnium morem , didu mirabil^»^^^^^^^ innixâ^ {olo,acgrauitatcpôft fua preflà perfiftit. Egregium faneinuen^*’’’’^'^ dore te, præclarifque ducibus prælcntibus ac pofteris quàmmaxiwè dignum»

D E R E M I L I T A R I LIB. X. adz piU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quoque macHinæ buiufce tuuni, Sigifmunde Pandulplie, qua

Vinea,machina ex lignis leuionbus colligatur, latitudinc pedum odo,altitu dine leptem,lógitudinis vero xvi.cuius tedum munitionc duplici,tabulatis,cra tibufque contexitur: latera verb vimine fepiuntur, vnde nomen ortum putant, ne faxorum telorûmç impetu penetrentur.Extrinfecus autem neimmiflo con cremetur incendio,crudis vei recentibus corn’s,vel centonibus operitur,quumç plures fadg fuerint, iunguntur in ofdine acrotis ducuntur:bis denic^ tuuob-fidcntes,ad fubruenda murorum penetrant fundamenta.Lucanusin tertio, Tunc adoperta leui procedit vinea terra, Sub cuius pluteis,amp; teda fronde latentes

Liuius ab vrbe condita xxi. Aduerfus eum vineas agcre conftituit,pcf quas ari* es moenibusadmoueri pofletddem in eodem,Itaque acrius de integro ortum c bellum,pluribufque partibus, vix accipientibus quibufdam opera locis, vine^ ceptæ agi,ad moueri^ aries. Teftudo, eft fcutorum connexio in woduni te-ftudinis:nanquein armorum generibus fumunt milites ab animanbusnoro^quot; na,vt aries,teftudo.Hæc ex materia amp;nbsp;tabulatis etia contexitur,quæ incendio, corn's, vel ciliciis vel centonibus veftitur,8lt;f ad ftmilitudinem ftudinis vocabulum fumplit.Nam lióut vbi colleda infuum tegmen ad omnes idus videmus eflèjvbi uero caput nudat, amp;nbsp;modo reducit,nioflo pto fert, idibus patere, ita machinamenti hoc gcnere inclufi, tuti funt interdum, dum reducunt trabeni, interdumque exeuntvt fortius cædantdetedi 5 fæpe cæduntur .Teftudo etiam qua acceftus ad murum poteft haberifcerit cienda,Bafis compaginatur quadnlatera,cui in quibus verianturfupponuntur rotarum axes, laminis ferreisconclufi,ita vt habeant cardinesS^ quo vedes traiedi verlationes earum expédiant,vti ante SCpoft nd dextrumle-uunnj latus,line oblique ad angulos opus fuerit ad id verfatis,prog^^di point. Poftunt autem ft opus fuerit hi maxime ex odo rotis eflè quibusagatut5vem® lecundum loci naturam opus erit teperare.Tegatur autem teftudo bæc ex omni materia qu^ maxime vim habere poflit,refiftendo^ robur,pr^terpmuni,V€l alnum,vel aliud id genus,haec enim fragilia ftint, 8Ó ignem facile admittentia-vel vti ignis omnino non poflit huic machinas obefle,argilia infuper cum capil Io fubadoad earn quam decet craflitudinem inducatur,circa tabulata collocen tur crates ex tenuibus virgis creberrimg textg maxime«^ recentibus,percrudis^ coriis duplicibus conlutis,fulfis alga aut paleis in aceto maceratis,circumcirca tcgatur machina tota ,vtaplagarum idibus amp;nbsp;incendiorum impetu tuta fit«

ctiam videtur alienum de teftudine quam Hedor Byzantius fcciti ^^^^Q’^^^usfittadaexponere.Fronseiuserat quemadmodum anguïi tri hl à muro tela cum in cos mittantur non planis ftonubus excipi-^Wthic,

Eft aliud quoquegenus,artificio non minorj,amp; teriificum quidcm, in hunc modum compaginatum.

Aries machinationis genus eft,cuius forma hæc crat,Validæ enim et nodo-4 arboris caput fèrro veftitur,ea^ fufpenfa mukorû manu ad muruiu impdii' tur:deinderetrorfum duda maioriimpetu deftinatur,Gc^ crcbrisidibus con-cuflum mûri latus cædit.Vidruuius archi.Iib.x.Ancs fie memoratur cflèjCar-thaginenfèsad Gades pugnando caftra pofuere,quum autem caftellum antccß' piirent,id demoliri funt conati: poflquàm non habucrunt ad deiuolitioncinfa ramenta, fumpferunt tignum, idcp manibus fuftinentes capite^ eius fummum murum continenterpunàntes,fummos lapidum ordines deiiciebanf,8^itagra-datim ex ordinc totain communioncm diflîparunt.

Tétras autem Chalcedonius de matena primum bafim fubieflis roti's fecit, fupraque compegit, Si in hisfufpendit arieteni,coriifque bubulis texitvt tutio Tes eflènt qui in ea machinatione ad pulfandum murum eflent collocatind autem quod corios babuerat, Teftudinem arietariam appellare ccepit histunc primisgradibuspofitis ad id genus machinationis.

Eft aries quoquc,belli iud. Iib.üi.audorc Io{cpho,immenia materia nialona nis afllmilis, cuius fummum graui ferro folidatum,eft in arietis effigieni fabn-catum,vndeetiam nomen accepit. Dependet autem funibus mediusex trabe aha,V£lut ex trûtina pahs vtrinque fultus bene fundatis ; retrorfum autem magna virorum multitudinerepulfusiifdem^ fimul rurfus impellentibus miffus, in fr onte prominente ferro mania percutit.Nec eft vlla ta valida £urris,autmu-rorum ambitus adeo latus, vt etli priores idus fortiter fuftinuerit, afllduos vm-cat. Cæfar,fîue alius pro eo commentariorum fuorum xiii. Literas in Sicilian! nunciólque mittere,vt fibi cratesmaterieftjuecongeri poffet ad arietes,cuiusin-opia in Aphrica eflet. Ammianus Marcelfinus rerugeftarum quarto,Ad aric-tem veniemus,Ehgitur abies vel ornus excelfa,cuius fummitas duro ferro con-cluditur,8ó prolixo,arietis efficiens pronam illam lpeciem,quæ forma huiema chinamento vocabulum indidit: amp;^ficfufpenfa vtrinr^tranfucrfîsaflèribusSi ferratis quafi ex lancc vinculis trabis alterius continetur,eaque quantum mcn-luræ ratio patitur,altitudo retropellens, rurfus ad robora quærj rurapeda pro-ftndit idibus validiflimisjinftar afliirgentis vel cadentis arniati: qua crebritate vcluti

vclutircciprocifulminisimpetu,ædificiisfciffis, in ruinas cócidunt ftrudnr^ Ia xatæmurorum. Huiufce autem arietan’æ trabis formam Romæ in L.Septinnï triumphali arcu,marinoreo lapide celatani inuenics. AIiï quoque arietem non, muros dcmolirijlèd faxa rotare perhibent. Ciaudianus, Tum tua murali libretur machina pull’u, Saxa rotet præceps aries,proteââque portas Teftudo feriat,ruat emerlura iuuentus.

IHudetiam nec denuo prætereundum, euni qui equus tuncappellabatur,nunc arietem in muralibus machinis nominari.Equo vero vehi gradiente qui amp;nbsp;ip-lemilitareinftrumentum eft, Bellcrophontem tradunt,equorum frenosamp;^ ftra-ta equôfque infternere Pelletronium, pugnare deniœ ex equo TheP^os. Ad hu-Mniodiautécrebros equorum vcl arietum impullus quominus niuruspercuf-lîonelæderetur,maiôres noftri demittebant Iaqueum,A eo conftrido circuma-gentesfufpenfo capite eins dcclinabant iétus muroru nec patiebanturinfringi. Siffiilimodo l'accos palcis,aceto maceratis refertos,qua lèmpcr arietis impetum ^ïrire vidèrent demitti iubebant ex muro,vt eo modo fecundi idus errarentjaut ^^ceptas plaças laxitas fruftraretur. Helepolim muralem machina ad expu-gnandasvrbes dicimus. Ammianus Marcellinus rerum gcftarû xxiüi. Pro his ^netum meditamentis iam crebritate defpedisjConditur machina fcriptoribus ^iftoricis nota,quam nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Græci cognominamus, cuius opera diutina De-

niettius Antigoni régisfilius Rhodo alhlque vrbibus oppugnatis, Poliorcète^ 'ftappellanis:aedificatur autem hoc modo, Teftudo compaginatur immanis, äffenbus roborata longionbus ferreiscp clauis aptata, amp;nbsp;contegitur coriis bu-bulisvirgarnmque receti textura atque limo, afperguntur autem eius fuprema vtflammeos detradet 8^ milhles caluszconleruntur autem eius frontalibus tri-lulcæ,cufpidis præacutæ,pondcribus ferreis trabes, qualia nobis oftendunt pi-dores fulmina,vt quicquid præterierit aculeis cxertis abrumpat. Hane ita vali-«lani molcni rotis amp;nbsp;funibus regens numerolis intrinlecus miles,laguidiori mu torum parti viribus admouet concitis,8ó nifi defuper propugnatium valuerint vires, collifis niuris aditus patefacit ingentes. Ad hæc repugnantium licet vires plurimum poflint,eorum non minus valent ingenia,quod Rhodiéfîbus memo ratur vfui venifle.Diogenes enim fiierat Rhodius,amp; ei de publico quotanis cer-ta merces pro arte tribuebatur ad honoreimea tempeftate quidam pr^ftanti in-genio nomine CalliasRhodum quum venilTet, exempla protulit muri, fupérc^ fomacliinam in carchelio verfatili conftituit, quæ helepolim ad mania accc-^entem corripuit,8^ tranftulit intra murumthoc Rhodii quum vidiflcntjadmi rati ademerut Diogeni quod fuerat quotannis ei conftitutum, cum^ honorem adCalliam tranftulerunt.lnterea rex Demetrius contra Rhodum helium com-parandoEpimachum Athenienfem taliu inftrumetorum fummum artificem lecum adduxit : is autem coparauit helepolim fumptibusmaximis,induftria, laboreque fummo,cuius altirudo fuerat pedum centum xxvdatitudo lexaginta, ciliciis coriis ita confirmatam, vt pati poffet quoflibet idus à balifta miflos; quum autem Gallias rogaretur à Rhodiis vt contra earn Iielepoliam machinam pararct, amp;nbsp;vt illam,vti pollicitus erat,tranfueherct intra murum, negauit pofle.

Nonnnllacnim funt quæ in cxemplaribus paruis videntur vcrifimilia,quuraau tem crelcere coepcrunc dilabûtur,et quod pollicetur definut: vt etiä poflumus hie animaduertere,terebratur lerebra foramen lemidigitale vei digitale, fieodéiiio docademcp ratione voluerimus palmare facere,non habet explications: eodeni modoeadem^ rationeRhodii deceptiiniuriam cum contumeliaDiogeniita fecerunt.ltaquepoftquàm videront hoftem pertinaciterinfefl:um,periculuni 1er uitutis,machinationem ad vrbem capiendam comparatam,vafl:itatem ciuita-CIS cxpedandam,procubuerunt Diogeni rogantes vt auxiliarctur patriæ.-pnrao quia laceffitus iniuria,negauit fefaduru,poft^eaquam ingenuæ virgines cphe-bi omnes cum lacerdotibus venerunt ad deprecandu,tunc eft pollicitus,verum bis legibus,vt fi earn machinam cepilfet, fua elTet: omnibus vno ore annuetibus ita veile,qua parte machina inceflura crat,ea muru perculit, 8^ iuflit omnespp« blicèamp; priuatimquod quifqp habuiflet aquæ,ftercoris, amp;nbsp;luri pereafeneftram, per canalesprogrcdientes effundere ante murum:quum ibi magna visaquæ,lu ti,ftercoris,node profufa fuiflet, poftridie helepolis accedens antequam appro-pinquaret ad murum in humido voragine fafla confedit, nec progredijU^^J^' gredipoftea potuit. Itaque Demetrius quum vidilTet fapientia Diogenisle c-ccptum,delufum atepfruftratuefle, cu dalle fuadifcelTic: meRhodiiDmgen« lolertia liberati bello , publice gratias egcrunt, honoribiift^ omnibusamp;!orM« metis exornauerut.Diogenes aute belepolim reduxit in vrbe,et in publK^ c cauit, 8^ inferipfit,Diogenese manubiisid populo dédit munus.

Sunt praeter hæc quae caftns vfui eflè perhibent ali^ innumerabilta. 5^ pene •nfim’ta inftrumentorum machinationum genera^ftrudurisSC demolïtioni-tusquàm maxime neceflaria : ne fingulaenumerando lîm Iongior,vniuer-faquæin quacunque vrbe opportuna eflè creduntur duci,præfto elfe debent, vt inquouisloco caftrametabirur,muni ta omnium rerû ciuitatem poflit effiingere.

Derepugnatoriisautem noncft literisexplicandum: nonenim ad fcripta noftra hoftes comparant res oppugnatorias,(ed machinationes eorum ex tempore ac trito pugnandi vfu, experientia rerum magiftra, ac folerti çonfiho-rum celeritatCjfine machinis læpius euertuntur.

Hæc inftrumentorum genera variæ etiam fignorum Ipecies confèquuntur. Signa autem fùnt quæ comitantes milites recognolcant in præliis, amp;nbsp;ad quæ à confliélu fe l^pe recipiût,vexillo è fublimi,R omanorum more,quôd Mars gaumet languine,COCCO velitante.CoIores in bis 8d figuræ pro voluntate ducum ca ^oaliguOjVel rerum occurrentiuaufpicio fuere.A primordio nanqueorbis con-’^enientesfîmul homines ex fylueftri vita,primum carnibus humanis vefceban ^'^''’f^dligerabantûrque inuicem, eo cui plus virjum inerat fuperante:tum iniu ’’’^spotentiorum imbecilles vrgente neceffitate edodi,acie feda fignum anima-fibi ex His quæ poftea coiècrata fuerint præpofuere aliquod,poftmodum con C^egatiinfirmioresaduerfus aliorum iniurias Ce tuebantur : quo fadum eft vt aninialiquod falutis caufa fuerat,honores tribuerentur.Sic Aegyptips veteres, apud quos nulla militaris erat difciplina , quum à vicinis facpius bello vexaren-^utjexcogitaflè ferût aliquod infîgne quod milites Icquerétur, figuras igitur ani-malium quæ nunc colunt tabulis fidas duces eorum in bello tuliflèjcaque ex re cognito fcruato^ fub quoquifque militaretordinejvidoriam confecutos. Cae-^arin J\rato quocp refcrt, Aglaoftem dicere, louem quum ex infula Naxo ad-uerfusTiranas proficifceretur,8ó facrificium faceret in littore,aquilam ei in an Ipiciumaduolaflc, quam vidor bono omine acceptam tutelæ fubiugauéritifa-cra veto hiftoria,antea etiam confedifleiili aquilam in capite,atqp ei regnû por-tendiffeteftatur. Aquilam,audoreDiodoro,Thebæi etiam honorant,turn quia ifgia videtur auis,tum loue digna. Alü inter quos eft lofephus,ob hâc caulam apud Romanos agminibuspræefle aiunt,quQd vniuerfarum auium regnum babeat,amp;: fit validiflîma,itaque illam amp;: principals infîgne putant,omen^ vi-^oriæquodcunque bello petierint.

Draco ctiam ah'quando fignum fuit ex quo Pythonem ferpcntem Apollo fagittisinteremit. Apollincm enim quanquam diuinatoreni medicum maioresnoftri vellent, ipfum ramen etiam fokmdixe-rnnt,amp; ipfum Titanem,quafi vnum ex Titamsqui cotra louem beb la^^cflere .Pythium quoque Apollinem vocari aiunt à Pythoneini-mcnfæ magmtudinis lerpenre,cuius no magis venena quàm niagni-cudo terrebatJiuc Apollofagittarum idibusfternens,nonnnisq“o-que Ipolia reportauit,vt Pythius vocaretur, vnde ad infigne vidoriæ coronam lauream,vt Pindarus arque Callimachus memorant,Apollo induit,ac Pyrhia facra celebranda conftituit. Ati non à Pythonis morte,vcrùm ab Hercule vel Auétino,eius ac rheæ naro,Iioc infigne cepiflc berunt. Nam quüm horrenda perfepe monftra Herculesipfe domuiflct, 8^ viébor ac ouans ftratarum fpoliis ferarum clypcisafft-xis fcl'e populis ofi-cntarec, inter caetera^ monfira Hydrani fuorum capitum excrefientem cæde proftcrncnsclarifTimistropligisdusad’ iecjfiet,pofiea fatuseo AuentinusTurni caftra aduerfus Aeneanifc' cutus,ac pcdes iplè aciem agens,centumque tulit lèrpétibus hydnni-Hæc de fcrpctisneceab Apollineinterempti,de fagittis,Pythnlt;$ gnomine ac Hercule communis habet aflèrtiojefto alia atque alia, naturalisquidem ratio,vt fcribit Antipater Stoicus,8^ Cornificiusin etymisjamp;^ Plato,Eufebiüsin temporibus,haberi poffit.

Porró fub Romulo pauper adhuc rohianusexcrcitus,haftis fani manipulos illigabat,amp; hos pro fignis gerebat.

Wa quidem fixna,fed erat reuerentia fbeno, Quantam nunc aquiJas cernis habere tuas.

Pertica fufpenfos portabat longa mam'plos, Vnde mani’plaris nomina miles habet.

Dehinc quatuor principalia ligna in caftris habericcepere,iupi,mi-notauri^equi Sgt;C apri. Verum duo tantum quorum apertam equideni rationem inuenerimus,apri Çcilicet,8é minotauri. Apri nanque quod confedo bello inter quos pax fieret cæfa por ca foedus folerent firmare,à quo qui refîliret f non aliter ac porca lapidibus crudeliter obruta,

Lupi autem effigiem inter figna mih'tana extitifre,proinde quoS niodi animalis Iade Martii pueri nutriti funt, velquod in tutela Maws id animal fuiffet,ei^ dedicatum,manifeftis creditur argumétis. lupus rapax animal,vorax,amp; fuapta natura ablata cófumens,niaxinie9 id tépus aptum rapiendo pccori,quod milites in diripiendis vrbibus (o' ientjoblèruans, quod eft antelucanum, poft noftürnum. Reddunt ali ani caufam animalis huius Aegyptii,fabulolïorem tarnen.Nam quum Ifis vna cum filio Oro cum Typhone eflèt beilo dimicatura, ferunt Ofi-hdem lupi forma ab inferis auxilio,8ó vxori,amp; filio veniflè,viftorcs ita-que Typhone interfedo, honorem ei animanti impcndiflè,cuius inter-uentu fubfidio^ viftoria parta eflèt.Tradunt nónulli agros Aegyptioru incurfantes Aethiopes, à lupis lada acie vfque ad ciuitatem Elcphanti-am repulfos, qua ex re fit ÔC locus ille didus Lycopolis, eis belluis bonos a pofteris ha bitus.

Dccquornm quoquefignomhilpræclarum, nihil exploratum fatis naueo,nifi quod per huiufce aniniâtisfortaflè fpeciem cum bellis inter-wplurinium^ valeat,Martis commcditatcm defignare voluerint, turn ^uiapræfagit hoc animal pugnam,8ó gloriæ 8^ vidoriæ cupidum eft, tuni(]uia armatos vehit, turn quia ßt vclox nonnunquam,vt Martern oecet,8^ inipetu ac furore niaximo plenum.

Denique Aquilapaucisannisante Mariumiblain acie portari fcepta erat,reliqua quæ ßngulos ordincs anteibat in caftns,rcbnque-tantur,abdicauit^ eain totum Mariusfecundo conftilatu ftio, amp;nbsp;Ro-nianis Icgionibus proprie Aquilam dicauit.Gradiedi deinde fiftendi^ ordinatio, difpofitio totius exercitus 81 moderatio fignorum, cantibus gubernatur,quum ad bellu progrefîïoni 8C item receptui catetur,cantu excitantejamp; rurfus militu animos fedante.Hgc animorum excitatio fedatio^ aliquibus ex tubis eft. Philippus 8i. maiores fui quum tolli iu berent figna eas habuerint in vfu licet,mutauerunt tarnen, quod fonus impediretur tumultu 8i armorum fonitu,quominus ad omnes pertin-geret: quumtp caftra fibi moueda forent, cautum fuit vt pertica effet in fîgnum.Noâibus igne vel fumo fgnificationc dare loliti Parthi,cymquot;-baitsfignadabat in præliis. Inter Amazones fiftro ad bellum fotmina-rumyocabatur bftebat^ exercitus;etenim fiftrum tubæ genus, quo Ifis Bb defcribitur

2PQ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;iv V U A JL 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;J-, X T XV i *

defcnbirar,amp;^ in facrificiiscius vtebatur Aegyptii, à fiftcndo,fiuc ab inucntrice, fiue à patria niauis lingua denominationéaflumens.luuenalisjfis nbsp;iratofcriat

mca Iimina fiftro. Virg- Regina in mediispatrio vocatagmina fiftro.Lucanus in oâauo,Non in teplotuam romanarecepimus Ifim,Senudec)f(5 canes, iubenfia luâû.ltidé elegiarû fcriptor Propertius,Scilicet incæfti meretrixrcgma canopi Vna Philippeo languine adufta nota, Aufa loui noftro iatrate apponerc Anubini,Et tyberim Nili cogere ferre minas,Romana9 tuba crepitati pdle«« ftro.Lituus genus buccin^ incurug fic did^ à fonitu,vt rile Homen verfusdocct, Infonuit neruus.Ennius,ln bello lituus fonitus efiundit acutos.Sed quonia facta litui métioeft,pr^ternaittendû non eft qæpofte qu^rianimaducrtimus, Vtruma tuba lituus auguralisappelletur,an tuba alituo auguruin lituus dicaturîVtruç cnim pariter in forma pariter in capite incuruum. Sed fi,vt quidaputatjWW à fonitu lituus appelletur ex illo Homeri verfu,neceft'e eft vt virga augural«^ w bæ fimilitudine lituus vocetur.Vtitur aute vocabulo ifto Virg.^ tuba in vnyW aitjEtlituo pugnasinftgnis obibat amp;nbsp;bafta: tanquam lituus noméfibiven^lKct

litis Gt tcGis^ Claftica,flexibiles,fècûdii Serum, tubg,vel cornua funt rdy minora côuocâdi caufa falt;fta,amp;à calâdo audore Petronio,id eft, vocado^

Tuba pnea eft,amp; bac Tyrrbenos priusfiiifte vfos tradût,et apudeosPi^^^P? mum,atq? abillispropterea tyrrbenam appellatam. Quum enim circa masoras Tyrrbeni prpdones pedeftres difperfi, non facile ad quanÇP^æ occaftoncm,voceaut buccina conuocarentur,ventoplerunq? praepediete,tnpa inuenere, vt puta quæ buccina capacior eftet : bine poftea bellicis certamJD^^^ adhibita ad denuncianda bella, vt vbi exaudiri preco per tumultu non potci'^j’ fonitus tubg obftrepentis attingeret.Intertubam autem 8^ buccinaWjVCf^^^^ feernebant; nara quanquam buccina tubæfimilis fît, venim longioramp;^adbf folicitudinem denuncians.Propertius, Buccina cogebat prifeos ad bdb tes:8ó Maro,qua buccina fîgnum Diradedit.Tubaautem belluni indicabat:vt iJem,Ennium puto ftcutus, At tuba terribilem fonitum procul ære canoroin-crepuit,lequitur clamor cælû^ rcmugit. At hie quidem clamor varius dtWDi interdu tuba canitur vt bella gerantur, interdu ad eos qui fugiuntinfîqneduro» nonnunquani receptui.Nam receptus is dicitur,quo fe exercitus recipitgt;vndeot fîgna receptui cancre dicuntur. Cymbaloru autem tinnitus amp;nbsp;tympanorupub fatio amp;nbsp;cretici louis lacris,8ó eo matris eius myfterio quod Ouidius expoiuitifl Faftis cotineri creditum eft,quum ait, Arduaiam dudureibnat tinnitibuslfc Tutus vt infant! vagiat ore puer.Pars flypcis,fudibus paleas pars tunditinanes. Hoc Curetes habent,hoc Cory bantes opus.R es Iatuit,prilciq^ manet imitannna fadi.Aere deæ comités rauca^ terga mouétCymbala pro galeis,pro feutistym pana pulfant,Tibia dat phrygios,vtdedit ante modos.Tamctfî apoetisfidaffl earn opinione quidam refpuant,eamqj velint ingeniofe interpretari,vcruni hæc quum apud varios varia fortiantur officia,in præfedorum confultationibustrt ra ac mari opportunis determinanda erunt. Quot vero in religione fint vel efle dcbeant,quando,qualiter,quo loco munus amp;nbsp;officiu fuum exerccrc dcbeant,prg‘ fedi fubiedis deferent,vt rcrum fîgnificationibus datis,pareant audientes.

Df bcUo nauali ZT ^uanJo fjritnum ^pud Rontdnot priitiut ttiiuali triumpbodignus habituf ßi, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;C^*« h'

Mplitudo nobililTima rei militaris Romani imperii,Sigilmöde Pandulphe,non folum terreftnbus,verum etiam maritimis auda eft,regni coronae imperio maris adiedo,eiuf'. quegloriam maiores noftri teftati funt,vincetium mérita fin-gulari fauoreprolêquendo.Extat nanque memoria circa par-ta de Ancjo lt;poha,anno vrbis cccc xvi.qugC.Meuius,qui pri fcosdeuicerat Latinos, Anciatibus vidis, in fuggeftu fori capta hoftiû daOe iuffixit,fi tarnen lila claffiSjOam lex fuerant roftratæ naues, appellanda: verum numerus illis initns ingentis gloriæ fuit meritum,vt tribunal! foro præfixa ro(lra,ceu populo corona impobta videretur,vnde8^ pro roftrislocus nomeac-cepitiquumcçpôft mirificis rerum geftarum titulis lam darum nomen vrbis cœpilîer,amp; arma tum extra Iraliam mota non fuilTent, Po . Ro.quanquati:^ ad torquendu remos nauticæ^ artis omnis ignarus,nihil tarnen inte rede virtu tisoftendit,equisne an nauibus,terra an man dimicandum elTet: AppióqjClau dioconfule,annovrbiscond.cccc Ixxviii primumCarthaginéfibus bellumin-tulit,mirum^didujclafleab arboreexcila,fèxagefimodie nauigauit:cótra ve-roHieronem Syracufiinum ducetas viginti naues effecit diebusquadraginta-^uinque,vttradit L.Pifo,qu!bus fretum ingreflus eft,fabulolis infame monftris æftuque violentum : neceft exterrifusquin illam iplam mentis fuæviolentiam æftuspro munere amplederetur,ftanmq^ ac fine mora Hieronem regem tanta cderitafe vicit vt ille iple Ippius vidum le q jam hoftem videret fateretur.Cn.au tem Duellio,amp; Cn. Cornelio Alina colT.quum Hannibal fenior fiue Hamilcar Panorum dux oram 1 taliæ maritimam rnßruda leptuaginta nauiu clalTe va-ftaret,etiam mari aduerfus eum congredi au fus eft,cui etiam ipfa velocitas claf liscomparatæjvidoriæaufpicium fuit.Intraenimfexagefimamdiem quam cæ h fylua fuerat, cetum fexaginta,vel vt alii, centum triginta nauiu clalTis in an-chorisftetit: quum enim videret Duellius,eos multura poflemarbclalTcm ma-gisvalidam quam decoram fabrefecit,amp;^ manusferreas cum irrifione hoftiura

pnmusinßituit,quibus inter pugna adum hoftium nauesapprehederet. Vt au temaudiuitDuellius Cornelium Afin.am cof. alterum,lexdecim cum nauibus Lyparam expugnafle, iamlt;$ ab boftium duce ad pacis colloquium euocatum, ßb ii punicâqp

punicaque fraude ac aftu captum, atque in vincuh’s necatum, cum tngintacx-templonaiibusaduerfuseum profedus eftjConimifloque nauali prælio fucccf-fic.Vna enim Sgt;(. triginta naues puni’cæ captæ,fupprefl’æ trefdecim,tna mihaho-mnum cæ{à,feptem milia capta refei ûtur: ipfedenique Hannibal fiue Hamil-car,ut dixiraus,punicp claflis dux amifla naui qua vebebatur,fcapha Cubdudus Carthagincm fugit,amp;l à fenatu,vafer plurimum cum cflèt,qu]a apud eosduxre malcgefta puniretur, quæfiuit quid faciendum iubcrent, omnibus vtpugnarct reFerentibus,Feci,inquit,8i vidus fum. fie pœnam crucis effugit.Cn.autem Du elliusquem contrahendinominisgratia Bellium nominarunt,quunifuperiores eius appellati effent fèmper Duellü, quia primum ilium maritimû triumphuni CK Poeui»folus inuexerat,non contétus vnius diei triumpho,per omnem vitam vbià cœna rediret, crebra fibiprælucere funalia,præcinerefibi tibias, quafipræ tanta huius viéloria quotidie triumpharet iufiit, quod quanqua vitra vrbisnio rem priuatâque maiorum effet exempla,Romani tarnen æquo animo tulereinul h enim vidoria illis gratior Fuit vnquam,quôd inuidi terra pariter et mari plu rimum poflent‘.amp;l quia blandiffima rerum omnium eft gloria,quænecleuibus ftimulis infica egregios virorum animos agit verfat,afFedatæ lam gloriæno' men nobiliffimi ciues adepti,magno ftudio fabricandis nauibusincubuerC'

Qttlt;e ntitteries fabricatidii Muibiu utilior. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Clt;tp.

Auibusautem fabricandis animum applicantibus prima in ^j[t!da materie confideratioeft adhibéda Nosigitur primum in terie fuerit prudentium confenfus,dehinc fternendi tempus abfolue* ^mus. Robori fpiffa firmitas cft,tanta^ duritia vt terebrariaptenin madefadû non queat,amp;l‘ne fie quidem auelli clauus adadus: nonnulliexnoftm in robore confenferunt, in eodem fenfu Si Galli conueniunt; durât hocaeiol-fum in aquis,marina tamé aqua corrumpitur. Cedri olto perunda nntene, nec tineam,nec cariem fentit.Iunipero non abfimilis huic virtus,quæ in nia vafta elf amp;lfabricisaptifîima.Non improbatur fàgus in aqua,necalnusin paluflribusiæterna enim eft,SC onerisquantumlibet patiens.Larixpmpte'' dus ab aqua non bene fuflinetur,propter alia præcipua eft: in humorenceflam mam ex igne recipit, nec ab carie,aut tinea propter fuccum vchementi aman-tatelæditur: verum in maritimis nauibusobnoxiam teredini tradunt,8^oninia præter oleaftrum Si oleam.Quæ lam enim in terra,amp; quædâ in man vitiisop-portuna funt infeftantibus.Tradunt abietem circa gtrminationes,eaquadeci dimusluna decoiticatam no corrumpi aquis.Rurfusin ipfis arboribus hoceti am fatis notum elfe debet, limites regionéfque cæli f^dandas eflè : robuftiores enim aquiloniae partes,Si in totum détériorés ex bumidis opacisep, fpiffioresex apricis ac diuturnæ. Eft Si gentium in his quoque differentia. AIpibus, Apenni no laudatiffimæ abietes,in Gallia,in Corfica.Bithynia,Ponto,Macedonia detc riores,Pernaficæ pelfimæ,quoniam ramof^,côtortæ, putrefcentéfquefacile.AIe xandri Magni comités prodiderunt in Tylc,rubri maris infula,arboreseflèex quibus naues fièrent quafi ducentis annis durantes inuentas, Si fi mergerentur incorruptas. Abies fociabilisglutino, eadem nauium malisantenifque propter ieuitatem

DERE MILITARI L I BJ XL 2^3 leuihtem præfcrtur,tuni quod omnium arborum alnflima reamp;iiTima eft.Hu iusinopia in Aegyptoac Syria reges cedn's vfi feruntur ad claflès.Sefoofîs Ae-gypti rex nauem ex cedro fecit ducentorum ofloginta cubitorum longitudine, deauratam exterius,intus verödeargentatam,quam dono obtulit dco qui maxi nieThebis colitur.Celebratur quoque in Aegypto ac Syria Ipina duntaxat nigra, quoniaincorrupta etia in aquis durât,ob id vtiliflinia nauiü coftis: è theda pix naualibus muniendis vtilis.

Ctßonisluti£qi tempus/peH^nduiK. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;UI,

Aefionis quolt;^ tempus in perftuerate materie quam maxime fefert. Vulgo fatis putant, obferuare ne dedolanda fternantur ante æditos fuos fruftus.Robur vere cæfum teredinem fentit : bruma neç iacia-tur neque pandatur, alias obnoxium erit vt torqueatfêfè findatque, quod in fubere tcmpeftiue quoque cæfo euenit . In infinitum refert amp;nbsp;lunaris ratio fiderumque . Sunt qui omnia quæcæduntur, carpuntur ,tunduntur in-nocentius decrefcente luna quam crefcente : funt qui amp;nbsp;quinta, 8^ décima lunx 3'ivigefiniam vfqueiêcundam arbores præièrtim concidi debere exiftiment, vtiinmunis feruetur à carie, amp;nbsp;æterna materies reddatur : id^ religionis argu--^■eirtOjquôd æternitatem bis tantum diebus placuit ceiebrari.Sunt qui non mfi 3vigefima ad trigefimam cædi velint:ligna enim quæ luna adhuc crefcente de-’tda funt, quafi emollita per humoris conceptionem, fabricis quibùfque inepta ffledicunt-.proindecircuncifas quo^ ad m.edullâaliqui non inutile relinquunt, ''t omnis humor ftantibus defluat.Inter omnes verô architedos conuenit,arbo-resvtiliffimefterniincoitulunæ, qucmdiem aliiinterlunium , aliifiîentislu-rræappellant. Sic certe Tyberius cæfar quum cremato ponte naumacbiario la-nccsad rcftituendum cædi pr^finiuit.Cato hominum fumn'us,in omni vfu de niateriis hoc addidit, Materiem omnem non cffodics luna decrefcente, cximito poft meridiem fine vento auftro. Tunc erit tempeftiua, quum fernen fuum ma-turumerit.Caueto ne per rorem doles,id^ mox nifi intrimeftri lunacy dimidi-ätamec tangas materiem tum,nc effodias,aut præcidas ab terra.Diebus quattu pt proximis quibus luna plena fiierit,optime eximitur.Omnino caueto nigram mtegiamqp materie ne doles,neve cgdas,nêve tagas,nifi ficcam, neve gclidâ,néve rorulentâ.Hæc Catonis prçcepta amp;nbsp;fi ab his ducibus quos pauloate diximus mi-riüsobferuata videant,nimirü neceflario vel tepeftiuo cæfionis tepore cociderut.

Df clauis iungendi efl m-tteries jCJ“ cuiufmocli e/fe debca/tt. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Illi♦

Lurimum deinde id etiam refert, ferreine an aerei more maiorû, quibus iungenda materies in vnueft claui elfe debeant. Ac de clauis æne is,ni fallor,coie(ftura mea à veritate haudquaqua aliéna eft.Eft enim aeri visacrior, quam medici ftypticam vocant : vnde fquammaeius adiiciunt remediis,quæ contra pierniciem putredinis aduocantur. Aura etiam ^iiæexære produciturhaurit amp;nbsp;exficcatquod maleinfluit. Vis præterea quæ-oam remediabilis amp;nbsp;ficcifica æri ineft quam dimittit in vulnere ; proinde autor dl Ariftoteles vulnera quæ ærea cufpide fiunt nocumeti minus afterre q ex ferro facilius^ curari.Pari ergo ratione infixum ligno propriam leruat lubftanti-Bb lü am.

am, amp;nbsp;lunari SC aqueo répugnât humori, quum ferrum huic ccdatamp;^ tempon, cueftjgio rubigine cxefum atque confumptum.

Primw ttauium ufuStV prima earum forma à prifcii probata,earum nominat^ui^ guber^ nattcli adminicula feorfum primusmuenit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap,

primus in Græciam ex Aegypto Danaus aduenit, antearati-nauigabatur,inuétis in mari rubro,inter infulasà rege Erythra. enim,Nondum cærulcas pinus contempferat vndas,Effufum g^^^^^gS^venti's præbuerat^ finum.Nec vagus ignotis reperens compédia terris Preflèrat externa nauita merce ratem . Sint licet qui Mylîosamp;^ Troianos priores,rates excogitafle in Hellefpontoputent,cum tranfîrcnt aduerfus Thra-cas.Rates-enim tigna vocantur colligata,quæ per aquam agunturzquovocabu lointerdum etiam naues longas,telle Varrone,lîgnificari non dubiumell.

Codicariasautem naues dicimus,quôd ab antiquis plurium tabularunicon-textus,codex appcllabatur,quôd^ qui primus Romanis perfuaferat nauem con fcendere,Claudius Codex is fuit,à quo nomen dedudû fic^ confuetudopœnatc nuit,eo quôd in fluminibus vfui plurimum elîent. nbsp;Scbedia, genus etiam na-

uigii inconditum eft, trabibus tantum inter le nexis faâum, vnde malapoe-niata,fchedia appellantur. Trabicanauis,diôla q? fit trabibus confixa. Su-mia nauigiigenus,auélore Cecilio. Sclata genus nauigii latum magis^u^ni altum,fic appellatum ea confuctudine qua fclocum per locum, amp;nbsp;ftlitcm pci^‘ tem dicebant. Mufculus curuû nauigii genus ac breue. Scapbæ Aphricano telle nauiculæ funt paruæ,quæ maiores naues confequuntur. Cice.Iibropnmo ad Heren.Magnitudme tempellatis omnes perferriti,nauim rcliquerunt,in fca-pham confcenderunt. Aéluariæ,nauiculæ celeres quæ remis velis aguntur^fic diôlæ cito agi polïint. Celox,nauigiû breue à celeritudine diélû,8i à R ho-diis inuentum.Liuius punici belli lêcundi,lib.i.Naues ducentas,vigintiç[u)nquc renies,celoces viginti deducit. Mioparo,Pyratarum nauiculaexcorioamp;vi-minibus contexta, quafi minimus paro. M.Tuî. Nam quum quacreretur ex co quo fcelere impulfus mare haberetinfellum vno mioparone, Eodé, inc[iiif,quo tu orbem terræ. Falèllus,nauigium capanum.Saluftius,Et forte in nauigan-do cohors vna grandi fafello veda,à cæteris deerrauit,marique placido duobus prædonum mioparonibus circumuéta. Cercirus, nauis maxima ell Afia-na,8lt;^ quam Cyprii inuenillè feruntur. Trieres,quas dromones Græcidicunt, maiores naues funt 15gg,lfaie.xxxiii. Neqp trieris magna trâlgredietureum-Daniel.xi. Et vcnient fuper eum trieres, 8^ Romani innumeri vigintiquatuor veniét in trierihus de Italia. Longa naue lafonem primum nauigalTe, Pliilo-llepbanus audor ell. Eo nanque Colcbos petituro ab'Argo fabricata ell,SC ar-gosab CO audore in finu pegafeo denominata; vnde Lucanus, Prima fretum feindens pegafeo littore pinus

Sunt qui longa naue vfum fuilfe ferant primum Sefoofim Aegypti regem,telle Diodoro,dida(^,vc diximus, amp;nbsp;quidam lcriptores alTerûc ,ab Argo eiusarebi-tedo qui etiâ inter nauigandum eius refarciendæ curam ceperat: vt alii,ab eins vclocitatc

vclocitate,quàm antiqui Argon appellabant. Piftn's, nauigii genus à forma piftrium niarinarum,quæ longi corporis funt fed angufti: à fpina enim putreia di pileis in Iittore,ad conftruendaslógas nauesperiniitationcm dodrina fum-ptaeft,8^ ciufmodi nauis fabrefada . A pifcibus etiam funt qui fumptum ve-lint quoordinein pugnam a.cies deducendæ fint:ab eifdem quoquequo pado homines equiç ferro muniantur tegantur^,fquamniis eorum inlpedis. Li-burns quæ amp;nbsp;roftratæ à Liburnia parte Dalmatiæ didæ.Augufto enim dimi cante,cum liburnorum auxibis fuccubuiffet Antonius, tanti difcrimine certa-minisac periculo,quôd liburnorum naucs cæteris aptiores eflènt, earum fimiJi-tudo 8^ nomen à Romanis ducibus vfurpatæ funt. Horatius in Hippodo, Ibis bburnis inter alta naui Amice propugnacula. Lcgia,nauis velox,quôd vehe menti motu fuo légat amp;nbsp;colligat aquas ante fe, dida. Corbita,nauigii genus tardum Si grade,fie didû quôd maîo in eius fummo pro fîgno corbes folerét fu-fpendi:nihil^ differt ab Oneraria naui, omnium tardilTima oneriç deuebédo quàmaptiffima, Si ab Hyppo Tyrio inuenta. Oria,Fabio PlaciadeFulgen-«0 telle, nauicula admodû parua, Si pifeatorum vfui quàm apta. Cymba Si Scalmus Phœnicum inuenta,pifcatoriæ etiam naues.Cic.iii.Officiorum,Tum Canius,Quefo,inquit,quid eft ôPithi tantumne hic pifcinm, tantûmne cym-barum ? inuitat Canius poftera die familiäres fuos, venit ipfe maturc,lcalmum nulluni videt. Lintres fine monoxylos,hoc eft,paulo latiores fcafulas,nauicu-lasfluuiales cauatas ex arbore dicimus.LiuiusIecundipunici belli lib-i.Ita in-gtnscoafta vis nauium Si lintrum,quæ temere ad vænalem vfum pyratarum nonasc^ alias primum Galli inchoantes cauabant ex fingulis arboribus.

InbisGermaniæ prædones, cauatis fingubs arboribus nauigant,triginta^ ho mines ferunt:nec id quidem incredibile, cum Si gradiores multo noftris eorum fot arbores,amp; apud Indos harundines tantæ proceritatis funt vt fingula eorum internodia alueo nauigabili trinos interdura homines deuehant, quina cubita longitudineexcedentes. Lembus,nauiculæ genus breuisSi velociflîmg,quam Cirenenfes ferfitur inuenifle.Virgilius .i. georg.Quam qui aduerlo vix flumine lenibuni. Liuiusbellimacedonicibbro quarto,Néveipfe nauem vllam præter duos lembos qui non plus quàm fexdecim remis agerentur haberet, Bucen-taurus.nauigii genus ad magnos viros deuehendosac potentes fabricatu:à ma-gnitudine enim boum qui in Italia erant confuetudine fadam ftiifle in Iibris de terulbcainquit Varro,vt præpofita hac voce bu,magnu quippiara lêmper nun ciaretur:inde dicibulimian,ideft,magnam fàmem,amp; bupædas grades pueros, iram bumaniam , Si alia his fimilia ad magnitudinis rationem pertinentia, quod Si nunc obferuant fceminæ in tranfpadana regione,quæ ad fignificâdum ingens Si admiratione dignum aliquid,prolationeeius vocis vtutur.Bucentau-rus ergo,quia principes Si magni viri ea vehi folent,quafi magna centaurus, pri fcæ illius vocis fignificatione appellata eft .Centaurus nanque nauis fiue fignum trat quod naui imponebatur.Éxpreflum autera hoc eft à Virg.elegatiflîrae illo verfu,Centaure inuchitur magna; lt;qui humiliorem illam vocé in fublimi ope-

re afpernatuSjdigniore verbo ac carminis maieftati conuenientiore vti pruilen tius voluit. Quienini bucétorium non bucentaurum à bucis cttum dici pu-tanc oportere,corruptis dctradis^ pauculum Jitcris propter lógum faniulatuni, ^ui ad Icruitia præbanda potentionbus lemper neceffarius cft, vana Sfincpta nonnnis interpretatione falluntur. Triremis, nauxs quæ tris remorû ordiiies habet. Horatius in cpift.

Has phmum inflituiflè legimus Argonautas,quód etiam armatisaptaegt;^fon-gruæ probentur efle conimerci]S,vt qui peregrinas optabamus afpicere,nuc nut tamus aliisprouineiis terrorem pariteramp; decorem.Quadriremes quoqueabor-dine remoruni dida?, qui numerus magnificentia vtentium perfepeaudusin-ucnitur.Quinqueremem inftituiflèfèrtur Veficon Salaminiusjex ordinuniZc nazetas Syracufanus,ab ea ad decemremem Nefigoton. Alexander porroiua-gnus ad duodecim ordines.Ptoleraæus Soter ad quindecim,ad fedecim

P.AemiJius, Demetrius Antigoniad triginta, Ptolemæus Pbiladelphusad quadraginta,Pto!omæus phdopater qui Tryphon cognominatus eft ad radius nauibus caftellatis Aphrica veniens vfus perhibetur.Prgcipuæ adnura-tionis quoque nauis quæ ex Aegypto Caii principis iuHu obclifcum in Vatica no circoftatutum quatuor^ truncoslapidiseiufdem ad iuftinendum tunj ad-duxir,qua naue nihil adhmahilins vifum in mari,certum eft: trigintaenimƒ centum modii kntis pro faburra ci fuere,longitude Ipaciüobtinuit expatt^*''® ftienfis portus latere Jæuo:ibi nanquedemerfa eft,Claudio principe,cum mbus po.ro.molibus, turrium altitudine in ea exædificatis, obiter puteclanopu^utm adueélis arboribus, cius craflitudo quatuor hominum vlnas compled^^t’^^“^’^’quot; pleba't. Caius etiam Cæfar gallica expeditione legatis fuis aliam formam ptæ' huit, amp;nbsp;ad celeritatcm oncrandi fubdudiorem,paulo^ hurniliorem mari confueuerit,idco quôd propter crebrasæftuum cômutationcs,intnusnia-gnosibi fluftus fieri cognouerat ad onera multitudinem^ iumentotum tmnl-ueuendam.Ganorum infuper nauesad hune modum fadæ armat^^ erant,La rine planæ quo facilius vada ad deceifum cxcipere poflent, prorae atque puppes eredead magnitudiné fluduum tempeftatum^ . Nauesamp;ipfætotæcxroborc ad oranem vim 8^ contumeliam perferendam ,ancboræcathenisferre]sreuin-dæ,pelles pro velis,quibusamp;^ vim tempeftatum fubftinerent facilius,8^in vadis confifterent tutius,amp; ab aeftu reli(ftæ,nil cautes 8Ó Taxa timerent. Contra basLi burnicæ prgftant celeritate ÔC impulfii remorum,non tarnen propter firmitudi-nem roftro nocere poffunt,ne^ propter altitudiné telû ad eas adigüùcile poteft«

Naues iundæ ac quinquercmes, demptis interionbus rerDis,vt latus lateri ap plicctufjcum quitus extenoreordine remorum velut naues aguntur,tufrescon ubulatæ,niachinamen£âque alia quatiendjs mûris portantur, claHem in hunc niodum efficiunt bellicam.

né m nauigando Phœnicesndem inuenere,vetorum rationem AcoIüs,Helenis fiJius Remum,Cope latitudinem eius,PIateus vela,Icarus malum,antenna Dg dalus,roftra Pifeus,Tyrrheni anchoram,EupaIamius tandem bidentcm,Ana-charfis aflères fcrreo vnco præfixos,quos harpagoncs vocant,Pericles Athénien fis adminicula gubernandi à tergo,quæ hue atque illuc curfum nauign torque ant: atque horum,fî Anneo Senecæ credimus,exemplum à pifeibus tradum cft, qui cauda regutur,8ô leui eorü in vtrumj latus mométo velocitaté fuani £ledût,fi Plinio,ab auibus,miluó(^ præcipue, qui bac gubernadi arté docuifleac oftédif* fe videtur caudæ flexibus,in cglo mofirante natura quod opus effet in ^ftindo.

oniam milites militûmque præfedos etiam adiuturam confiât no i'^^^^Vtitiam non lólum mans ac terrg ,fed flaminu quoçp quæignarostur batura effent,quum abfqueeorum cognitione ac peritia baudcoino Ê^^^^^de fit nauibus motus amp;nbsp;curlus in mari,nuc,pigeat heet lcribere,qujp pe vbi alibi plura,alibi pauciora inueniam variis ac diuerfis nominibusab ex« cellentjffimis rerum naturalium vtriufquelinguæ fcnptoribusexplicatajfior' fum tarnen prout facultas dabitur in tanta dodorum hominû varietateacdii-fonantia,ipforuni numerum nominâqueôdiocanaturas effedus profiq^ar aique compledar. Quidam igitur fapientum purantes ventum effeaérenifflO* turn fluentem (Ventus enim fif,audore Lucretio,vbi eft agitando aérperci-tus)vnum amp;nbsp;eundem aiunt ventum effe omnes ventos,necdifferreproptetbc^ vndecunqueextitcritjfimih modo lemperfluens. Etquoniam ex omnibus qui* dem duo veluti à cardinibusperflant,feptcntrio videlicet amp;nbsp;aufterffunt qui duos tantum ventos annuant, alium quidem borealem,alium auftralem, cæterosau* tem horum effeexceffus,fedzephyrum quidâ borealem,EuruaufiralennEundem numerum Oribafîus orientem propter 8ó occidentem effe afferit. Quatuor alü ventos obferuauere per totidern mundipartes: nam eurum fine Apdiotcm orienSjboream feptem ftellarum regio,occidens zcphyrum,auftrum médius dies mittir,nec Homerus pluresquàm quatuor nominat,fed quiaccuratiusperqui-fiuerunt eos,odo effe tradiderunt,maxime quidem Andronicus Cirefies,quieti am collocauit Athenis turrim è marmore odogonam ,amp;in fingulisoflogoni lateribus, fingulorum ventorum imagines exculptascôtra fuos cuiufqueflatus defignauit ,fupra^ earn turrim metam marmoreâ fecit, amp;nbsp;infuper Tritonein aereum collocauit,dextra manu virgam porrigentem, itaeftmachinatusvti vento circumageretur, 8^ Temper contra flatum confifteret, fupra^ imaginem fiantis venti indicem virgam teneret,ita^ funtcollati,Inter folanûamp;; aufirum^, ab oriente hyberno Eurus, quem noftri vocauere vulturnû : amp;nbsp;Liuius hoc illii nomine appellat,in illa pugna Ro.parû profpcra,in qua Hannibal amp;nbsp;contra fo lem orienté exerciturn noftru,amp; contra ventû c6ftituit,quum vétiadiutorioac fulgoris peiftnngétis oculos hofliû vicit. Varro quoep hoc nome vfurpat- Intel auftrû 8c Eiuonium que Zephy rû dicunt, ab occidéte hyberno aphricus: inter fàuoniû 8é feptétriones caurus,qué plures corû vocantiinter feptentrionesamp;^ fo-lanum aquilo. Videtur hoc modo expreffum vti capiat numerus 8^ nomina

partes vnde flatus certi vent or um fpirent^ Omnia hæç ante oculos Icxrare potcft turris defcriptio fubftituta cum Tritonç buccinam perflate,dicete Nafone,PQ fito^ tricufpidc teIo,MüIcet aquas redor pelàgi lupra^ profundurn,Extan tem at(j humetos innato murice tedum, Cgruleum Tritona vocatjcócha^ fonan-ti hifpirare iubetjfludus^ flumina ßgno lani teuocare dato: caua buccina fu witur ilIijTortiIis in latum,quæ turbine crefcit ab imo,Buccina qug medio co« «pit vbi aéra ponto,Littora voce replet fub Vtrogûe iacentia phoebo.

- Hancverodelcnptionem tahquam vcram cætcnfque præccllentem,Medici rahei niaris nauïtæ omnes obferuant,Genuen{ès potiflimunijtotidem adnci^n-tes interponentéfque;rApplicantur prædidis odoprimoribus aliï quidam ffi“ cundum Anftotelem, amp;nbsp;quatuor quidem etiani fècundum Varronem, duodecimo fiunt.Quatuorenim cadipartes internas diuidufit,amp; fîngulis ventis bnos fuperaddunti Ariftoteles bac arte,amp;iVarro,viri diligentes,8^ omnium quifue-rint fcriplèrintque inftrudiflimi, illos ordinantinec fine caufa . Non enim eo-dem lèmper loco fol oritur aut occidit,fed alius eft ortus occalîifcp aequmodia Iis; hic autem æquinôiftium eft: abus folftitialis, alius hybernalis : lie fîue fcciin-durn quôd duodecim a'ér diftnmina fufcipit,fîueiuxta duodecim in noftrapb ga habitationis notæ punfta vnde originem trahunt, fîue iuxta duodecim zo diaci ligna totidé effïcit ventos,quos lîgnoruni etiam triplicitas concitat. Nam orientales ignea,Meridionales terreâ,occidentales aerea, Aquea vero feptentrio-nales. Principales igitur venti hi funt,ôd hoc diftinéli ordine,vt oftendit vtraç fubieéla perigraphiæ delcriptio* '

Sunt ctiam Tranquillo approbantc,plura nomina fiatùique vcntoruni è lotis quibuCdanijaut ex conualhbus, aut fluminibus^ aut montium procellis, aut 31iquo finu trada, ex aliqua cau£a quæ ad faciéttdû vocabulû acciderat, S)(. quæ Hö tranfmittutur,fed in proximu fcruntur u'taij Virg. Cleopatra è nauall præ-bo Acgyptü fugiente véto lapyge fern' ait,ex lapygiæ finu,id eft,ex ipfo Gargano veniente.Equum quoi^ apulü eodem quo ventum, vocabulo lapygis ap-ptllaui’t. Hunc caurumeftemanifeftum eft:namexocciduovenit,amp; Virg .{jc ^tminit. Simili modo Calabriam lapyx vexat amp;!. Apulia infeftat Athabulus, Athenas ebiron, Pamphiliam tagreis, Çalliâ. circius, quem in libro originum CatoCæcium nominalem ædificia quaflanti tumi'ncQlægratiasagunt,tan-^uam falubritatem cgli fui debeat ei. Diuus etiam Auguftus teplum illi quum in Gallia moraretur 84 vonit ôé fecit. Infinitü eft fi iingulos vetorum flatus eo-I'nincjue nomina perlèqui velim, quum nulla propemodû regio fit quæ non pe tiiliarem habeataliquem flatum exfè nafcentem,84 circa fe cadentem:quumç ptæterea antelucani flatus plures fint,nullufque corû fit pertinax, fed cadat for -tioreiam fole,nec feratur vitra certum tradum terrarùni(^ alpedumitiec fi verç tœperit,vitra æftatem perduret, duo funt tarnen extra hos vbitj fpiritus magis •inàmventijaura Si altanus: aura in terra,altanus in mari, Sed vt ad id de quo ^giiurpropius reuertar,{ble vigefimamquintam partem obtinente aquarii, ver 3perit mare nauigantibus,cuius in principio fauonii genitales mundi fpiritus à fiuendodidi hybernum molliunt cælum. Fauonium autem quidam ad vinL ^I niartiaschelidonium vocantab byrundinis vifu . Nonnulli veroorchiam, '^no amp;: feptuagefimo die poft brumam ab aduentu auium flatem per dies odo. fauonio cotrariuseft que fubfblanum dicunt. Eft autem exortus Virgiliarum in totidem partibus tauri, lêx diebus ante idus maias,quod tépus auftrium eft. buic vento feptentrione contrario ardentiflimum æftatis tempore exoritur ca niculæ fydusjfole primam partem leonisingrediente,qui diesxv. calendas au-guftas elf cuius ortum diebus viü derme aquilones antecedût.Poft biduum au-itni iifdeni aquilonibus conftantiusperflant dies triginta quosEtefias vocant, niollire^ eos creditur Iblis vapor geminatos ardore fyderis.Poft eos rurfus au-ftnerebri vfquead fydusarduri ,quod antcæquinodium autumni vndecini ^iebusexoritur, nec fine ferme procellofa grandine emergit. Cum hoç corus incipit,corusautumnat,huic côtrarius vulturnus. Poft id æquinodium diebus fttequattuor Ô4 quadraginta virgiliarum occafus hyemem inchoat, quod inci dit tertio idus nouembris,hoc eft,aquilonisbybernis,multumc^ æftiuo illi dif-bnùlis,cuius ex aduerfo eft aphricus, ante brumanji autem diebus feptem ; tqti-dem poftea fternitur mare halcyonum fœturæ cuius dies nouere qui maria na-nigant:eas aues videré rarilfimum eft, nec nifi virgiliarum occafu fœtificant bruma,cjui dies halcyonides vocantur,placido mari per eos 84 nauigabili,ma-Jtime ficulojVtrel iquis partibus eft quidem mitius pelagus ficulum,vtrunç tune traâabile,faciût feptem diebus ante brumam nidos,84 totidem fèquentibuspa-riuntr 84 bis quidem diebus, maris natura benigna, nautis tutiffima nauigatio cft.Reliquum vero tempus hyemat, 84 quanquam pyratæ primum mortis pe-

ncùlo,amp; in mortem ruereamp; hyberna experiri maria cceperint,nuncitidéàua ri quidam^ audaces faciantjhi tarnen naturales per ftatuta tempora vetorum curlusjporro naturaleseffedusyentorum hi funt.Omnes enim vicibusfujsfpi rant maiori ex parte, vt contrarius in definenti incipiatjfurgatque exoppofito cum proxime cadenti.Ouidius,vix nunc obfiftitur illis, Quum fua quilquere-gat.diuerfo flamina tradu,Q.uin laniêt mundum,- tanta eft dftcordia fratrum. Eurus ad auroram , Nabatliea^ régna receflit,Perfidâ(^ radns iuga fubdna matutinis.Vefper Si^ occiduo quæ Iittora foie tepefcut, Proxima font zephyro, Scythiam lèptem^ triones Horrifer inuafit boreas,contraria tellus Nubibusaf fiduis pluuio^ madeicit ab auftro.Vel.fi breuius copledi mauis,in vnam tem-peftatem^quod fieri nullo modo poteft,cógregentur,Vnaeurus^ notult^ruunt crçbérque procellis Affficus,amp; qui locu in ilia rixa non habuit aquilo.Ab orta flantes cafidipres diuturniores^ ac tutiores font ab occafu flantibus. Ouidius in faftis,Luce fecutura tutospete nauita portu§,yentus ab occafugradinemix tus erit. Vukurnus fià ferena cgli parte flare coeperit,non durât in noflem.Quif quis,erit ventus fi ftruidus {entietur,plunbus diebus pernianebit. Solaugetfla-; tus orieris,8lt; comprimitoccidens; medio autem dieiac nodis plerunquefopiun tnr,qma niinip frigo.re aut æftu foluuntur:ex imbribus boreas feu aquilomter foptentriones,reliquos compelcit nubef^ abigit atque difljpat. Ouidius deeo, Apta mihiyis eft quia triftia nubila pello, Et fréta concutio nodofaçi'ol’®^^ vertojndur-o^ nines et tétras gradine pulfo.ldem ego quû.fratres calo lum na-lt;âusapto(Nâ,mihi câpus iscft)tanto molimine ludor Vt médius noftnscocur fihus intonet æther,Exiliantcp cams elifî nubibus jgnes.Idem ego quû fobn con uexa foramina terræ,Suppoiuicp ferox imis mca terga cauernis, SoHk^i^o manes totumqp tremoribus orbem. Auftro maioresfludusedûtur g nguilone,quo niâ hic fomnio maris,ille inferius ex imo fpiratdnterdiu aquilo vehemetior,no du aufter,qàgræco von?« noms dicitur,quia nebulofusatqp humeflus.ldempo €ta,Madidis nptuseuolat ahs Terribilê picea tedus caligine vultu* Barba grains nymbis, canis fluit vnda capilIis.Frôte ledét nebuI^,roratpéna^fo^î*fÇ' unt etiâ;fobiti quidâ flatus,qui varii multiforméfi^ font. Vagi quippe 3t($ tuen tes tclorû more,tonitrua fulguragdût, qu|^ vocât hi quidé Vulcanu,hi autem Veftâ.hi vero horû cominationé. vnde Papinius,Fulgura^ attritisqnotiesmi-cucic (P cellis : led fulgura et corulcationes prius cerni q tonitruaaudirfquodco rufcare prius cælucreditur,amp;f mox tonaretfiue quûfimul fiant, vtaliiphibent, tûc Ignés iih,foi pnicitate dido citius noftrg fe vifioni ingerut. Sonus no aliter ac ido verberatoaeread aures venit lêrioréque ftnfu concipkur. Herodotus extimatfulgurationéeffe velutapudnosincipientium igniuni conatus, etpri-mam flammam SC certam , modo intcreuntem , modo infurgentem : hoc anti qui fulgetra dicebant,tonitrua nos pluraliter dicimus,antiqui autem tonitrum aut tonum. Hoc à Cecinna facudo viro didum inuenio,fî habuilTet in eloquen tia nomen,amp; nifi ilium Ciceronis verba preffiITent. Etenim illo verbo vteban-turantiqui correptoquo nps produôfa vna fyllabavtimur : diciinusenim vt Iplendére fie folgere . Atqui iUis ad fîgnificandum hanefubitam è nubibus eruptio

nh K E M IL I T AR I L I B. XI. ?qï fniptioné lucis, mos erat vti media fyllaba correpta,vt diceretur fûlgere:fian]a Veto lila quam nubium affliélus excuflît, ii robuftiore fuerit incendio, impetu deuehitur in terras,amp; fulminis habet nomen atquefortitudinem: vbicuncÿ au tem cecideritjfulpburis odorem emittit,vt inquit Virg. Et late circum locu lui phure fumant,amp; Lucanus, Aethereo^ noces fumauit fulphure ferrum. Quod fiarâius rotatus efFregerit impetus ille ßne igné, hoc eft, ßne fulmine aliquo promontorio reperculTus eft,aut locorum coeuntium in canalem deuexum cer nuumc^ colleâusjlæpiusin lè volutîtur,aquâl^ quum voluit vorticé facit,iam Typhon vocatur,id eft,vibratus. Rapid a enim vertigine contorquetur humus anda^ ab infimoerigitur ad fummum,nec antennasmodô,verùm ipla naui-gia conforta frangit,tenui remedio aceti in aduenientem effufi. Illifo enim ipfo teperculTusjarrepta fecum in cglû refert,forbét(^ ïn excelfum .Contra hune inter falutaria quoque,coralli materia elfe dicut: nam MetrodorusGorgiam nommât,idem qp refiftatTyphonibus 8d fulminibus . Quum autem circumadus ^eundem am biens locum repentinis flabris profilit 8i vniuerfa perturbât atq^ peruoluit,turbo dicitur.Lucretius,Verlàbundusenim turbo defcendit,amp; illam Beuertit pariter lento cum corpore nubem, Quam fimul ac grauidam detru-ditad æquora ponti, 111e in aquam fubito totum fe immittit, 8^ omne Excitât mgenti fonitu mare fernere cogens. Hic idem pugnacior fi eft ac diutius volu-tatus inflammatur, effàcit quem tishshj« Græci vocant,qui amp;nbsp;igneus turbo eft .

Gr^ci vocant eos fpiritus,qui defundo vel hiatibus terræ explofî ad fuperna meare folent:at proccllofus flatus naTcayfi? dicitur, quem præfradû pof-fumusdicere,quôd de fuperiore cæli parte fubmiflîs,inferiore repentinis impul fibus quatiat. Vocatur amp;nbsp;columna confpicatus humor rigens,ipfe fe fußinet,ab eodem Si in longam veluti fiftulâ nubes aquam trahit ,nec minus Gngula quæ illiobiiciûtur,vnde Lucretius, Nam fit vtinterdum tantum demifla columna In mare de cgio delcendat,quam fréta circum,Feruefcunt grauiter fpirantibus vndicp flabris.Et quæcunque in eo quû fint deprenfa tumuitu, Nauigia in fum mnm veniunt vexata periclum: 8^ hæc ferè omnia pericula venti erupti de nu-bibus producunt,quibusarmamenta rapiuntur,amp; totæ nauesplenmque in fu-blime tolluntur : quanquam nihil moleftius in mari ventis turbinibufue ac procellis huiufmodi fit, nec maiore hominum ingenio vlla fui parte nauigatio adiuta q remis velis^,tamen hæc omnia pariter eodé impellétia vnus amp;nbsp;paruu-lüsadraodû pifciculus aftuetus petris, Echinus appellatus, tenetjin fe folus ele-mentoruatep hominu vim recodensrnullo quidem adu,nullo conamine,ftd na tura ipfa;8d ruant veti licet,fpuiant procellg,imperat tarnen furori,tâtaslt;j vires • compefcitjVt cogat ftare nauigia:quoru non vincula, non anchor^ pódere irre uocabili iadg iuuat,infrenat impetus,ac domat nullo fuo labore; no recurrédo, aut alio modo quam carinis ad h£rédo,et vtrocp’fefe latere colligete retinédo: qd* amp;nbsp;Gferiptis illuftribus infitû inuenio,tamé incredibiliû videri poffet, fi de ocea.. no indicofortaflïsaut fcythico folû feriptp effet, non potius in noftro mari monftrû hoc Romanis imperatoribus accidifret:hoc enim inhgrétc,plena vêtis ftetiffe nauê,portante nucios Peliandro vt caftrarent nobiles pueri. Hic tenuiffe

fertur Adiaco man prætona nauim Antonn,properantis circuife SC exhortari fuos,donee tranfiret in ali5,ideo^ cæfariana claflis impetu maiore protmus vc-nit .Tenuit óé Caii principïs Aftaira Annum renauigantis, fed non longafuit illi'us moræ admiratio. Animaduerßi emm è veftigio moræ caulâ,quôd tota claffe prodeûte quinqueremis vna ac foîa non proficeret,immo velutin ancho-ris ftaret,neque prorlùs loco moueretur,ê naui pronnus exihentibus qui id quêtèrent,circa nauim inuenere adhærentem gubernaculo,ofl:cnderunt^ Csioin-dignanti miranti^ hoc fuifle quod quadringentorum remigum obfequium na uigio adhærens contra iè tenuiflct. In nauigium receptum pilciculum qui tune videre,eura limaci magnæ fimilem eflè dixere,indici maris conebæ fimiîi poten tia,Iabiis Ibis nauium dorlà fixerunt,quarum quietusac tenuis leuifque tadus plus dicitur retinere quàm exagitata poITincelementa complete: flat enim pigra ratis tumentibus alata velis, 8C curfum nô habet cui ventus arridef.fîne ancho-ris figitutjlîne rudentibus alb’gatur,8lt;J ta parua animalia plus reliftunt quàm tot auxilia proQxritatis impellant: ita quum fubieda vnda præcipitet curfum, pra maris tergum nauigium cogitur ftareinfixum,miro^ modonatantiainco-euflê tenétutjdum vnda innumeris motibus rapiatur.Sed vt dicamus aliamp^' feis naturam,Forte nautæ prædidarum nauium tadu torpedinis fegniffimêær i puerunt,à qua tatum infigentium dextræ pergrauantur, vt per hallam qua foc' rit vulnerata ita manum percutientis inficiat, vt viuæ fubllantiæ parsfinefenft , aliquo immobilis obftupefcat.Tradunt ahï,quod incredibile videri poteftjWf' dius ire nauigia,telludinis pedem dextrum vehentia.Ferunt amp;nbsp;alterum monftn genus,haud minus incredibile, elle circa idem mareindicum aué inauditam^' gnitudine quampiam,nollri Rocum vocant,cuius penng longitudine fbnt pal' fuum decem,ncque tantæ magnitudini vires deelfe.Elephantum enimefunens quum ceperit amp;nbsp;aliquâdiu per aerem volitando tulerit,in terram iacit, quo caw peremptum depafeitur: necelephantum Iblum,fed tota infuper rollroprentnfa nauigia lècum tulit in nubila, amp;nbsp;pendentes per inane miferos nauigantes vola-tu ipfo terribili delet ac morte confumit.

Aftrologia ndutica,fecundum folis,lutine,fiderumq; ohferuationentt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cdp,

î^^^^lXafla ventorum ratione, tranlire couenit ad alia tempeftatum pro-gnoflica ; amp;nbsp;quoniam clalTem iplàm concuti proterique ventorum præ]iis,ô«f nautarum imperitia fæpenumero côpertum eft,inipr^fei^' tiarum opportuna,tum belli, tum nauigationis temporadefcribetes, futuri motus ventorum, amp;imbrium tempellatumque præfagia diIigentiflÏm^ perquilîta trademus.Et primûm à foie ôé luna cæterifque fideribus :hincenim vt po'éta inquit doéliirimus,tépellates dubio prædifeere cælo Poflumus,amp;l quan do infîdum remis impcilere marmor Conueniat,quando armatasdeduce-re claflès, Aut tempelliuam fyluis cuertere pinum . Sol itaque quem louis oculum appiellauit antiquitas purus oriens amp;nbsp;non feruens , ferenum diem nunciat : idem quum ante eiusexortum nubes rubefeunt, ventum:quDa fi nigræ rubentibus interuenerint, pluuias : fi ante exortum nubes quoque conglobabuntur, hyemem alperam denunciabunt î fi ab ortu repellentur, amp;îaa

amp;adoccafum abibunt,ferenitatem:fi anteortum ndfi fcoftendent,aquam Ventura prænunciant:(i nu bes folcm circunduxerint, quanto minus luminis re-linquunttanto turbidior tepeftas cntifin exortu /pargcnturpartim ad auflrum partira ad aquilonem,puraquanquam circa eum {êrenitasfit,p]uuiâ tarnen ven tofque fignificabuntzciîm oriente radii non illuftresimminebunt,quàmuis cir-cundati nube non fint,pluuiam portédunt;fî oriens cingetur orbe totus^ defiu-xentæqualiter,ferenitatem dabittfi verb partim fe aperit,ex qua parteis fèape-ritexpecletur ventus-.iî verb duplex orbisfuerif,atrox tempcftas inuadet.Porrb fi circa occidentem lubefccnt nubcs,fèrenitatcm buturi diei fpondenf.fi cprule-ôûi vultum induent,plumam denunciant:fi igncum,euros.Itidem ii maculærn tilointeruencrint^ venti nymbi^ non deerunt:item fj circaeûdem occidentem Candidus circulus erit,noftis leuem tempcftatem : fi nebula,vehemétiorem : fi au tçmcirculus fuerit, ex qua rcgione is eruperit, ventum magnum.Soli proxima

gt; ^untamp;^lunæ præfagia;nam fi Iplendensexorta puro nitore efFullent ferenita-^cin:Grubicunda,ventos: finigra,pluuiaspoitendcrecreditur;fiantequartam apparuerit fauonio fiante,toto byemale ent niclè: fi fextadecima vehemen ï*usflamracaapparuerit,afperas tempefiates præ^agiet; Gin ortu quarto queni ■^cgyptusS^ multi maxime obferuant,ç iscertiffimus audor futuri léporiseft, Puranecobtufis per cælum cornibus ibir,

■fi^xadum ad menfem pluma ventis^ carebunt, ^otaqueferuati foiuent in littore nautæ,

VtMaro inquitifi plenilunio per dimidium pura erit,dies ferenosGgn{fica.bit: fitutila,ventos:nigrefcens, imbres: fi caligo nubis orbcm inclufetit,ventos:qua fic ruperit fi gemini orbes cinxerint,maiorem tempcftatem,8ó magiSfG très erut nigri,aut interrupti, aut diftradi: fi plena circa le habebit orbe,ex qua parte is niaximeTplendebitex ea ventum ofiêdet.Interlunii aute tempus diram nauigan tibuspeftem non Iblum ratione, fed vlu amp;nbsp;experientia rerum magiftra copro-bat.TertioIocoftellarum obferuationem effet oportet.bJæ quum difcurrerein-terdum videntur,ventiprotinus lèquutur.Qjuû fereno calo fulgent,plumg erunt strociHimg: quuni repente fiderum fplcndoi bebetatur,neq? nubilo nct^ caligi^ ne,graues denunciantur tempcfiates:fi vclitare plures fiellæ videbuntur,quöfe-runtur,albelcentes ventos ex his partibus nunciant:fi in pluribus partibus fiet, inconftantes ventoseffundent.Sic reliquotfi quoqp fiderum propria eft quibufc^ VIS,8^ad fua cuit^ naturam fertilis,nec meatium mododifcurretium^,fed mul-toruetiam adb^rentiû cælo,quotiés errantiûacceflu impulfa,aut conieâu radio rum extimulata funt, qualiter in fuculis lêtimus accidere,quas Græci ob id plu-uionomine ùaAç appellant.Et lolislun^^ ac fiderum obferuationem diximus. Nunc de his quæ ex paffionibus elementorum fiunt, autexipfis originem fu-mentibus ,profequamur. In hisenim non dubia futuri motus præfagia funt, quuminipfis initia iam cernâturàquibuscaufarum principia fumunt- Nubes cumin montium cacuminibus confident, hyemabif.fi cacumina pura fient,dif ferenabit tonitrua.Ex his vt matutina ventum fignificat,fic imbrern meridia-

na.NebuIæ è montibus de{cendentes,aut cælo cadentes,vel in vallibus fedentcs, feremtatem promittunt. Arcus quum funtduplices,pluuiamdenunciant:fini-plex veto arcus non eafdem vndecun(^apparuentminasaffcrt:ànieridieeniw I ortus,magnam vini aquarum vehet, quæ vin ci non poterunt veheinénffimo fo le,tantum eft ilbs virium : G circa, occafum refulfêrit,tonabit,amp; Jeuiter ïmpluef^ G ab ortu circâue furrexerint,ferena promittet.Quum aeftate vehementius tonu cric quàm fulfent, ventos ex ea. parte denunciat : econtrà Ci minus tonuerit, ini* brem.Quum ex omnibus quatuor cælipartibus fulgurauerit, ventû amp;nbsp;imbreni ex bis regionibus demoftrabit: eu ab aquilone tantû,in pofterum diem aquani; cum à feptentrione tâtum,eum ventum: quum ab auftro, coro vel fauonw,nO' de (èrena fulgurauerit, ventum imbrémque ex bis regionibusfore indicat.His terreni etiam ignés proximifignificantipallidi nanque murmurantes^,tempf' ftatum nuncii fentiuntur amp;nbsp;pluuiæ. In lucernis fungi fi flexuofe volitetflam* ma,ventum quoque defignant:vel quum cinis in Coco concreCcit, 5C. quum bo vehementer perlucet.Eft fùa etiam aquarum ßgnificatio. Maris nan^ tranquillus fonitus,fpumæve difperlæ aut aquæ bullantes,plurium dierunihy^ mem portendunt,

Atque etiam ventos præmonftrant fæpe futuros Inflatum mare quum fubitô,pofitum^ tumefeit, Saxa^ caua falis niueo fpumata liquore Triftificas certant Neptuno reddere voces. Ante denfusftridor cum cello è vertice montis Ortus adaugefeit fcopulorum fæpe receflus.

Ex animalibus porro terrefl:ribus,8ô marinis benuis,diuerlîs^ volucribusrc' liqua plurima fuperfunt prognoftica, tempeftatum^ præfagia,qu^apud Tran quilIum,Varronem,Nigidium, Aratum,Lucanum,amp;^ vatem omnium darilu-mum Maronem,in georgic.qui feire volet abfoluta diligenter inueniet.

Remédia periculo affe^is nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap,

fedatur:amp; ob id nantes ore (pargere tradût,quoniam niitigÇtna turam eius afperam tranquiilumc^ reddat.Si longa fit nauigatio,aD ^'^^^-finthium potum naulèas arcet.Quia verô nauigantesdulcisaqugde* fedu fæpe laborant,hæc quoque fubfîdia dem óftrabimus.Expafia circa nauem vellera madefeunt accepto maris halitu,quibusdulcis humor exprimimr dîem remiiïæ rcticulis concauæ egra pilæ, vel vafa inania obturata, dulcem intrale colligunt humorem. Aqua quoque marina,argilla colata,dulcefcit.

Quid agendum antequam curfui 'm hoftes dirigantur. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap, X.

^^Bfolutis rebus nauigationi neceffariis,ex reliquo antequam curfus ^pn hoftesdirigantur,in portu excrceri conuenit nauali prglio dimica-

I turos, amp;nbsp;in traqnillo mari afluefcerc fledere gubernacula, remos tra herc,fcrreas manus amp;nbsp;vncos,aireres,bipcnnesfalcéfquc præacutasprg parare, dilpofîtofque per tabulata milites pendente gradu amp;nbsp;labenti veftigio flare, vt quod in fimulata pugna didicerint, in vero certamine haudquaquani quot;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;perhorref

perhorrefcât. fpfius etiam certamînis ratio eft, eminus conftitutos appetere (â-gittis accedere aufos, priufquàm fàciat cogère pati, amp;nbsp;cum ipfîs nauigiïs mer-g«re : defikendoitem in naues gladiis mterficere, aut concurrentibusnauibus cumnauîgiïscapere. Pugnatorum etiam numerus fingub’s nauibus imponen-pro copia nauium mibtum exiftimatione augeri minui poteft.Quuni îuteni ignota regio plerunque petenda, non tarnen incertû vagari oportet,fed locoruin portuùmqp opportunitatem exquirere,vt latetibus fcopulis inuia quae-^ueacficca vitentur.

Vod fi hoftes claflTem tenent,inuenta calliditate Græcorum nauium compendiofa expugnatio eftjgnem græcû appellant con fèâionem quandam bullitionémque faligni carbonis,fàlis,ardentis ^^^^laquæ,vitis,fulphuris,picis,thuris^ cum mollis Aethiopumlanæfilo, ^camphora,quæ didu mirabiîe fbla ardet in aqua materiem omnem aduren-^^^•Callimacbus architeélus ab Helepoli fugiés id Romanos docuit primùm, '^eoianeimperatores multipoftea in hoftes vfî funt.Tepore enim Leonis ira-P^'^atorisquum orientales populi contra ciuitatem Conftantinopolim nauigaf cntin dromonibus mille oélingentis, imperator igniferis nauibus cotra eos di ^^^lls,hoc ignis genere omnes abfumpfît . Idem paulo pôft cccc hoftium naues ^fetnque ccd eodem igné confecit. Sunt qui alio igne,8^ quidem miflili,huic^ P’^Gniili ,fed vebementius vréte vtantur, bis additis, liquenti vernice ac librario pOjpetroleOjterebentinajaceto quàm acri,confèdis,compreflis,ad folémque de-^‘^catis, ac poftea ftupa inuolutis cum acutis ferris imminentibus glomeris in-^i’niniculocontexti,qug omnia denique fînt vno foramine prætermiflo,colo-poonia amp;nbsp;fulphure in lequentem modum oblita.Eiufmodi etiam igné fed the-isiuhirentem hoftium claflîbus obiiciunt alü, Lucanus, pdago diuerfa lues,nam pinguibus ignis ffixus thedis,amp; tedo fulphure viuax

^Rcgitur ac faciles præbent alimenta carinæ, une pice,nunc liquida rapuere incendia cæra, ce fiammas fuperant vndæ,{parfis^ per æquor 5U1 ratibus,fragmenta férus fîbi vend icat ignis.

Idem de eodem alibi, piceo iubet vnguine tindas j^^nipadasimmitti inundis in bella carinis, ^cc piger ignis erat per ftuppea vincula,pérque fanantes cæra tabulas,8^ tempore eodem ƒ ranftra^ nautarum fummi^ arfere Cheruci atn prope femuftæ merguntur in æquore claflès, anique hoftes tela natant,nec puppibus ignis ucubuit folisjfed quæ vicina fuerc cfta marijiongis rapuere vaporibus ignem.

crum ne ignis abefle poflït, lapide pyrite excutiatur, qui chalibe, aut aliquo hpide idus fcintillam edet, quæ excepta fulphure, aut foliis, aut linteo pauli-

fper ambufto,fulphurea materia illico reddit flam mam. Sunt alüs gcntibusfua circa hæc inuenta.Nam aliquando fiunt etiam igniaria ex moro,Iauro,hedcr3, quæ exploratorum vfus in caflris,paftorum^ reperit.Et quoniam ad excutien-dum ignem non Temper lapidisfillers occaGo eft,feritur ergo lignulignojonéi^ concipit attritu,excipiente materia aridifomitis fungi : led nihil hederapræ-ftantiusquae teritur lauro laurumque terit, ignem fcintillis excutiendo.Igneia annum quocÿ afleruare ferula Prometheusreperit ; de hac proinde Martialis, Inuifæ nimium puerisgratæç magiftris

Probatur fummopere in aquisSfillud Hannibalis inuentum . NanKJuoi’’ Prulias terreftri bcllo ah Eumenc vidus prglium in mare traftuliflct, noug comento audor vidorip fuic.Quippe omne ferpentu genus in fidileslage nas coniici iuffitjmedióque prælio in naues hoftium mitti, id primuffl Pofl«' cis ridiculuni vifum cft,fidilibus dimicare qui ferro nequeant: verùin vbilèrpe-tibus coepere naues opplerr ,ancipiti periculo circunuenti hofli viéloriam runt.Saponera alii nigrum olco vel amurca perraixtum fidilibus fimih deiiciunt quo aduerfæ partis tabulata Jubrica fiant,qui(j pugnantnuHop^*^^ polTint Indando coGflere.Si quis autem amp;nbsp;illud experiri velit,habemusinexeni plis ledos agihtateiuuenesenatantes fub aquis, quum proximi hoftiu hæfiflênt,carinas terebra perforafle.

rluminum tranfitut ex 'muentis memoratu dignit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap,

Nnedendum amp;nbsp;illud arbitror, vt fi aduerlb flumine ab hoftepr^du' damur,queadmodum libero tranfitu poffimus id ex geftrsdo-cebimus priorum exepla tradentes .Alexadro Indiana vaftantequum Porusei occurriflet,caftra inter vtranc^ ripam Idalpisfluminisdifpo fita funt: latus hic erat ftadiis quatuor, altus vadis nunquam repertis.Alexadet Attalum quendam fibi fimillimum caftra leruare iuflit, regiis veftibusindu* tum,iple CÛ parte equitatusaliquantum progrefl’us, dum defacaligo diem rill’' texilTetjin vlteriorem ripam tranfuedus ancipiti praelio diu fatigatus eft,donee cedibus elephantorum fecuribusfuccifis,agmina perturbata funt.Caefarhaud diflimili ratione vfus eft.Nam quu flumine ab hofte impediretur eregioneillis caftra

faftra ponentibus,nadus vnum ex pontibös quos illi reCciâer^nty fylueftn loco ûibftitit.Poftero die omnes copias longo agmine praemi’ttensjiple cum duabus ægionibus parumper moram trabens ,ponteque re{eäo,legiones traduxit,loco idoneo caftris deledo,reliquas copias reuocauit. Labienus,vnus cx ducibus eius opportunitatem quæfîuit: is quum holies aduerlo flumine Seguanæ con-^^QilTent tranfitum prohibentcs, nadus aliquantas naues fingulas gubernahbus ti^adidit.Lintres ctiam conquifiuit,quas magno fbnitu remorum in eandé par-niifit:hoftes fulpicati Romanos tribus Jocis tranfire, ipfi quocp in tres par-fuas copias diuiferunt .Labienusad naues contendens tres legionestradu-^^hacie inftruda,quum copiarû hoftilium partem diflipalTet reliqug fugaarri-puwe.Fitpons aliquando, vbi hoftis no vrget,pluribus nauibus tabulato con-^•^tis.PIurimi inlt;erdum equi flumini opponuntur, aquarum impetumex-^fpturi, quo cætera turba molli vado,8(l tuto,ac ftabili grcflu traiiciatur,vt per ^æiarem in Rubiconis noftri tranlitu fieri contigit. Geminae nonnunq equi-^uniaciesdcledisprægrandibus equis,ordine, 8^ intercapedine quadam fua le-’ündæ currenti aqu^ obiiciuntur, ac inter vtranque impediti expeditiq^ milites tfanfeunt: fuperioris nanç beneficio, currentis impetus aquæ, vis^ perfringi-^urnnferior fi qui forte deciderût,mox raptat 8ô tranfuehit.Idem Cæfar quum fibi traiiciendus effet, vado per équités inuento,vt brachia tantum amp;nbsp;hu-^etiad fuftinendaarma liberi ab aqua elfe poffcnt, equitatu fie difpofito , qui fluminisvimperftringeretjincolumem exercitum duxit.Qlius auflor eft,Ma-gonem cum equitatu 8C hifpanis peditibus flumen extemplo trâlnataffe,ipfum ^ânnibalem per fuperiora Padi vada exercitum traduxiflè,elephantis in ordi-ad fuftinédum impetum fluminis oppofîtis,quod periti amnis eius vix fe-cçtunt.Quôd fi altior vnda vtrinque militem refpuat, folTisplurimis ac diuer-liculis niinucnda eft, ficut Cæfar in tranfitu Licoris,ne quid repetitis audeat vn Qis, Spargitur in fulcos, amp;nbsp;filTo gargite riuus, Dat pœnas maioris aquae, vt hücanus inquit. Cyrus potentiffimus Perfarum rex Babylona oppugnaturus, frangera fluuiuni,adeôgrande,vt vbi minus occuper, latitudine viü.m. palTu-pateat;vbi immodicum fine plurimum , ftadiorum c . altitudine vero ea vt î’ullt;]uàm minus viginti paffTuum reperiatur, fie leui licet caufa permeabilem amp;nbsp;cit • Nam quum vnum ex regiis equis candore atlt;^ forma præcipuum à vorti-dbus vndarum circumagi atq^ abfumi cum équité vnà cerneret,aiunt ira perci tum luraflè fe adeo illum extenuaturum vt mulierum greffibus vadofum red-deret,nec didis defuit, nam totis in hoc expofitis copiis, tam diu open’ huic in-cubuit amp;nbsp;afledit, donee centum odoginta cuniculis diuifiim alueum in ccclx. tiuulos dilpergeret, amp;nbsp;ficcum in diuerfum fluentibus aquis relinqueret. Simili fane opéré perdodis folToribuSjetiam Euphratem inter cæteros fluuios memo-ratuplurimojtum veterum literis,tum inundationibusfuis celeberrimû,8d longe validiflîmum,Baby lonem quodam Chalde^ caput petentem Mediam^ per-meantem dériuaiiit, ac fie meabilibus vadis ficcum partibus alueipatentibus interfecitjcœpit^ vrbem quam ab humano opéré extrui vel Humana virtute de ftrui pofle, pene apud mortales incredibile crat. Sapor Perfarum amp;nbsp;fuo in bis ingenio

ingenio vfus eft.Nam quG Nicomediam quf Nifibis dida efl’et obfïdcret,Slt; flu-mine praepedi£us,amp;^ plunnia molimina ponens eam obtinere non poflètjtadeni inipetum Mygdonnfluminis,per mediam ciuitatcm properantis,a longe reti-nuït, vtrafque ripas eins faciens excælfiores, vt aqua in fe colleda concrelceret: quum^ coepilTent ripæ fublimes impJeri,fubitóaulèrentes quas fecerant catara« dasjdimilèrunt impetum fluminis contra murum,qui vehcmétisaqug pondus non lerens cecidit,aliam^ muri partem qua fluuius egrediebatur, cum ingenti ruina deponens, eadem aquæ moles perrupit. Sunt qui raptim cæfa materiara tes fabneentjin quibus cqui viriq^ amp;nbsp;alia onera traiiciantur,vt Cæfar ôL Xerxes audore Lucan, maxime vG funt,

Ergo,inquit, vbi nulla vado tenuit lua pondera moles Tunc placuit cæfîs innedere vincula fyluis,

Tales fama canit tumidum fuper æquore Xerxem Conftruxifle vias,multis cum pontibus aufus, Europam Afîæ,Seftoncp admouit Abydo, Inceflit^ fretum rapidi fuper aequore ponti. Non eurum zephyrum^ timens,cum velarates^ In medium differret Athon,fic ora profundi Ardantur cafu nemorum,tunc aggere multo Surgit opusjlongg^ tremunt fuper æquora turres.

Sunt qui pontem dißundum lumcntis vehibilem, comnnflun's fuis 8t funl-^usannulifquefèrreis confutilem,duplicati’s tabulis quibufq5,ac vacuisjS^ con-ingrefluni coniundis glutino,in banc formam conftruant.

Apud alios inuéturn hoc etiam extat, vt monoxylos ex fînguhs trabibus ex-cauatos, pro genere Iigni Si. fubtihtate leuiflîina, carpcntis lècuni fèrat exerci- nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

tus: tabuJatis panter amp;nbsp;clauis ferreis præparatis, vt lüblata onini morajqunni

opus fit,hoc ponte conftrudo aduerfus hoftes fuperuenièntes incur fus 84 infidi-* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;gt;

Sunt qui naues magnas in tris partes, trium cy mbar um inftar difiundas, coniundafquc deinde,ac tela lini cæra oblita tedas in hunc modum fine remis flumina tiaiiciant,maiorique celeritate veâli quàm fi duodecim renwruniob« ièquio agerentur.

Nauiculas ahï faligno virainc texunt bouisœ corio tegnnt, vt Cefaf tran. fitu Sicons, Lucanus,

V habuit ripas Sicoris campófque reliquit, । Primum cana falix madefado vimine paruam . Texitur in puppim cxfos induta iuuencos Vedoris patiens tunn'dum fuperemicat amnem. Sic Venetus ftagnante Pado fiifóque Britannus Nauigat oceanojfic cum tenet omnia Nilus Conièritur bibula memphitis cymba papyro.

Vada etiam plerif^ cafus attulit,v£ Henrico imperatori,qui fiuminibusgb* ciali rigore conftridis, terram Lucianorum ingreiïus, eos nimia cædc proflra* uit,ó^ terram eorum depopulatuseft: venim in cafu fimili plerique deceptifunt, vt Perièus Philippi filius,congeftis in vnum copiis,prædaru ipe folicitatisitunc enim forte Danubius,qui Si Hifter, craffà glacie fuperftratus pedeftrcm tranfi-turn facile patiebatur, cum toto amp;nbsp;maximo fimul agmine inextimabilis homi-num 8^. equorum multitudo ad tranfîtum conflueret,mole ponderis 8lt;rgradien tium concuflîone concrepans glacialis crufta difTiIiit, vniuerfum^agméquod diu fuftinuerat,medüs gurgitibus vida tandem et comminuta deftituit,atçea-dem fragmentis præpedientibus fuperduda fubmerfît.Notâda in his parui ani malis folertia eft,obfèruatum quippe vulpem locis rigentibus folerti audituau-rem ad glaciem apponere, amp;nbsp;coniedura craffitudinem gelu perpendere: quare non nifî ad eius accefl’um reditumque amnes frigore concretos lacufque tranfeunt.Subera quidam quàm lata pedori fubnedunt,quidam dolia mania, inde leuitate vehiculi fifi in flumen defcendunt, fàciliùfque placidéque ded udi, tutoaduerfàm pertingunt ripam.

Hifpani vcro, Afchitæ, Arabes bubulis vtribus comabulatas crates fupen’n]-ponunt,veditati^ boc ratisgenere prætereuntes infeRant fagittis venenatïs,fine vlla mole in vtres veftimenns coniedis, ipb cæteris i'uperpolitis incubantesflu-men tranfnatauere.

Nee aliter,fi Floro credimus, fiduciam oppidanis refidendi nuncius quifpi-ânifecit,docens aduentare Lucullum, qui,hornbile didu,per medias hoftium Danesvtre fufpenfus pedibus itergubernans,vidcntibus procul quafî marina piftrixeuaferat.Cæfar quoque,vt in cæteris,in hoc fimili modo multorum opi-Dionem fuperauit: vtrem enim ex corio cofutili follis inftar inflatum traücien-^isaninibus habuit,eo^ vfus fèrtur,cruribus infidétis velut gubernaculis dimif-fiscurfum dirigentisiquôd ti quis hoc fiélum àut commentitium de Cgiàre for ^^•lidumputet,Suetonius Tranquilius,opulentiflïmus audor ac teftis eft,Si flu ®’na,inquit,morarentur,nando traüciens,vel innixusinflatis vtribus,vt perfæ-P^Duncios de fe præueniret:atque hic nos quo«^ aflerendi melius quod dicitur, ipfi vidimusgratia,minuemus laboré legentibus,fubnciendo piduram.

, Qjii terreßrcs,qu!qi niaritimi maximi exerditii, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Clt;ip. xül

Llutl quoque nee tnt inutile,nee præfcnti niateriæincongruum,v£ aliquorum qui in re militari eJaruerune copiæ,vel numero, vel auxi lioruni multitudine comparentur:amp;^ fi à facris quæ mentiri,^ nefei unt aenequeunt,IltensI'nitiuaulpicari voluerimus,vbi ßngulosdics

regum omniu ilium regem Sd piincipem deum amp;nbsp;clominura exercituum bclli-gerare fæpcnumero,imû (i dicere fas ab rcligione noftra non abhorret,amp;^ furere aliqua4o,8ó dcleuire legimus, inueniemus hebræg gentis numerolitatcm intantu excreuilfcjVt in exicu dufdem popuh ex Aegypto icxcenta nnlia hond num fuilîè refèrantur bcllicæ luuentutis, vt omit tamusgenté Idum^orû ad po* puluni 1 Irahel minime pertinente . Sub lofue numerû fui lie armatoiû fexccta-tria milia mills feptingentosproditum eft.In expcditioneautem Afianafub Moyfe numerus ßliora ilrabel per domos eognationû luarû turmas diujfîeX ercitusfexeentatria milia quingentiquinquaginta inuentus. EU autem omDis numerus ifrael M- milia 8Óc.milia virorum educentiû gladid. De ludaautefl’ ccclxx.milia bsllatom: nam Leui 8^ Beniamin non numerauerim eo^inud exequerétur regis impend . EJabuitetiam Afa in excreitu fuo portatiuni haftas,ÔC de luda cce.milia.Hos autem eontra egreffuseft Zizara Aethiops in cxercitu fuo decies centena milia currus trecentos lècum afferens.EenlÇ fub ludieibusjfub regibus tot milia variis bellis,diuerfo cxlo, dioerfis deftruda tcmpori bus inucniuntur,vt pene non tot natura in luce cdidilTetjquot hello ipl* confecilTe amp;nbsp;dicæarchi omniu de interitu bomind ciredferipto numero extin' xilTe videantur. Præter banc Hebræorum infinitam pene multitudincm lucre Scloofi Aegyptiorum regipcdcflrescopiæ miliahominum Iexcent3,equituni milia quatuor amp;nbsp;viginti, rurrus bello apti odo milia 8C viginti cdclaHehaud parua. Nec eft quod quilq gentis buins miretur exercitus, quum olim numero hominum omnis fere orbis gentes Aegyptus fuperarit.Oppida enim mlignw ciuitatesc^ priftis temporibus vitra decern amp;nbsp;odo milia fuille in Aegypto,libri facri continent.Ptolom^i Lagi tempore amplius tria milia.Vniuerftautem po puli numerum fuifle antiquitus ftptiesdecies centena milia Diodorus teftis eft. In Gange,infula eft magnpamplitudinis gente continens,vna nomineModro ga linguam,circa quam fiti fant nonnulli,cam oppido eiufde nominismagni-fico Modros,quorum rex peditum quinquagintamilia,equitum iiii.ffiiliajEfc' phantos quadringentos in armis babet.Validior deinde gens Andarp plurimis vicis,triginta oppidis,quæ mûris turribus^ muniuntur,regipra:betpeditucea tum milia,equitd duo milia,elepnatos mille.Omnium in India propè,n5 modo in hoc traélu potentiam claritatémtp antecedunt Tarf^jampliflima vrbeditif* fimaep Balibotra, vnde quidam ipfam gentem Balibotros vocant, immo vero traftum vniuerfum à Gange. Hanc Tarftam gentenijValidilTimani adeofuifle percelebre cft,vt gentis eius rex Icxcenta milia peditum,equitum xxiii.elcphan torum ix.omnibus diebusad ftipendidhabuilîèmemorctur.Incredibiliafimi-litcr tradunt Alexandri Magni comités,in eo tratftu Indiæ que fibi fubegerant fcriplerunt viÜ.oppidorum Indianijtertiam partem terrarum omnium,multi-tudiném

tiidiné^ populorum innumeram. Quantus autem Gotticusin Romanos fué-ntexcrcitus Claudio Quinhlio Augufto renitente, eorum^ impetum retuden tCjteftiseft eorum turba qui perierunt,quum tot capti reges,totdiuerfarum gen tium nobiles fceming,impiety barbaris feruis iènibus^ cultoribusromanæpro« üinciæ vt nulla fuerit regio quæ gotticum feruum triûphali quodam feruitio non haberet.Huius etiam rei tcdis óé index eft Claudii ipbus Quintiliiepiftola alt;lluniuin Broccum lllyricum tuentem, in buncmodum confcripta, Deleui’ nius cccxx milia Gottorû,duo milia nauiü merfimus,te(fta funt fiumina fcutis, lpathisamp; lanceolis omnia littora operiunr,capi oftibus latent teflijOullu iter pu nieft,ingens Carthago delcrta,tantû muliem cepimus vt binas 8^ ternas mulie-îesviftorfîbi miles poffit adiungere. Quid Cyrus5‘n5ne,vt Xenophontis tradit ^iftoria,exercit5omnéBabyloniæ coegit, in quo cqtum milia centû amp;nbsp;viginti foûtur cóueniflèjduo milia falcati currüs,peditû veto milia fexcéta^Ninus expe ^itionéin Baftrianos moturus,ex ftngulis gétibus eledo ingéti exercitu aduef-^nseos pfeâus eft,tradit^ Ethelîas fcriptor in exercitu eius ad feptics decies cen ^^naniiliapeditûfuifle,equitum milia ducéta,currus verôfalcatospaulominus ^ftémilibusetlèxcétis. Ba(ftrianorûregeZaorte,côpaïato bominûcccc miliu valido exercitu,Nino in fînibus occurréte,ScrnyramisNini huius Aftyrioruni

vxor gloriæ cupiditate flagrans,vt Diodorus non contemnendus audor ttaditjcum tredecies centenis milibus peditum,quingétis milibus cquitum, cen fnm milibus curruum in Jndiam traiecit, Indoç^ illius regionis nobili Rumine ^narum milium nauium ponte conftrudo, qui militum numerus inctedibilis nunc fit fbrlàn audiétibus,fed haudquaquamimpoffibile videtur,Aftg magni-^ ‘ndinem multitudiném^ in ea nationum animo aduertenti.Nam fi quis Darij 3duerfusScythas expeditionem,!! quisitem Xerxisin Grgciam tranfîtû,fi quae: ïn Europa pauloante res geftæ confîderet,minime didis noftris abrogauerit fi-^cm. Nam exvnica Siciliæciuitatum Syracufis Dionyfius præter naues magnas,partim triremes, partim quinqueremesad quadringcntas,exercitum pe-ditum cétum viginti,equitum duodecim milium confecit. Traditur Amazo-num reginam nomine Mirinam exercitum triginta miliûpeditum, dunmque milium equitum confeciflè.Xerxes quum amp;nbsp;mari 8^ terra bellum vniuerlæ in-Erre v'elletEuropæ,cum tantis copiis accindus peruenit in Græciam, quantas nec antea nec poftea quilpiam alter habuifle memoratur. Nam vtclalTem eius præteream de qua nobis paulopoft diflèrendum eft, terreftrem eius exercitum, fiProbo Aemilio credimus,ducentorum milium pediturn,equitu quadringen-torum fuifle conftatifi luftino SC Orofio, feptingentorum milium SC Perfarum quideni,auxiliorum veroccc.milia-.fi Herodoto, pedeftrem eius exercitum centum et leptuaginta myriadum,equitum odo; eorum vero qui cameloset currus ducerent,duarum:ad hæc leptem milia fexcentos SC decern, fine impedimentis lètuorumjpiftorumt^ turba amp;nbsp;aliorum quorum alfertio tanta eft vt baud fanæ mentiscuipiam iure videri debeat. Artaxerxes autem egit in prælium,vt Ethc fiastraditcccc milia hominum. Dion amp;C Xenophon eos qui dimicarunt longe plnres fuiffe teftes funt; neque hoc cuipiam fupra fidem videri debet,quum rex aded

adeo magnus eflèt diuina narrante hiftoria, vtab India vlqiie Aethiopi-am c xxvii • prouinciaium ducibusac pnncipibus qui fuæ obcdirent iuffioni præeflèt, fcribénfque falutem diceret. Antophrodates ab Artaxerxe in Ca-padociam miiTusaduerfus Datbanem babebat barbarorum equitum vigin-ti milia,peditum centum milia,eiufdémque generis tria milia,funditorum prx-tcrea Capadocum câo, Armenorum decem,Paphlagonum quin^, Pbryguni decem,Lydorum quinque, Afpendiorum Pifidarum circiter tria milia,Cili-cum duo,leuisarraaturæ maximum numerum.Pbilippus Alexandri pater de-leâu militum in fubfidium regiæ difpofitionis ex tota Græcia babito, ce niib peditum,equitum xv.miliaconfecit,in Afiam expeditionem miirurus,abflt;^ex-ercitu Maccdonico,8^ infinitagétium Barbarie.Copiarum numerum Alexan-dri qui minimum aflèrunt xlvni milia peditum ac equitum quinque fuiHè tra-dunt: qui vero plurimum,peditum xlvnï.milia,equitum quatuor quinqueeX titille feribunt.Dario campisalpeftris contra Alexandrum primacongreffio-ne in acie Perfarum fexcenta milia fuere militum,quæ non minus arte AlexaO' dri,quàm virtute Macedonum fuperata,terga verterunt:in lècûda verocongtel fione cum ccc. milibus peditum cétum miiibusequitum proceflitinacieiH’ tertia vero congreflione bellum reparatum,amp; cum cccc.milibus peditum milibus equitum obuiam rediit Alexandro.Si quis denuo Darii aduerfusSc/' tbas expeditionem mente reuoluerit,cum oâingentiseum militum mibbushi-iflè côfirraet neceiïè eft.Hannibali copiæ quantg fuerintPyrenæos motes tram greflo in Italiam traiieienti, baudquaquâ inter auélores couenit,illis tarnen qui exercitum eiusin centum milibus peditum,equitum uerôxx.milibusfuiflèaflè runt, aflentiendum magisputem ,quum poftea quàm Rhodanum tranlgref-fuseft in xxxvi.milibus bominum ingentique equorum,elephantorum8iaiio-rum iumétorum numero exercitus eius imminutus eft. Gallorum copiæquuiu eos præ multitudine abundante non caperent terr^ quas tenuerât,ccc.iinl*^ bo minum ad nouas fedcsoccupadasmiferunt,borùmcp cum portio altera in Pam nonia confediiret,vrbem loniam captam incedit. Altera Italia eft ingrefla.Ko' manorum qui in ea re plurimum valuerunt bæ fuerunt ab initio copiæ- Anno enim ab vrbe condita ccc Ixxxiii. quu Gallorum inundatio ad quartum abvr-belapidem conrediflet,lociis Romanorum in Latinis,qui à Romanisfubmg^* ti erant, milites praeftare volentibus deledu babito, ex Romanis tantum tyrO' nibus decern legiones confeâæ funt. Anno vero cccclxx.quum iam darum no men vrbis eiret,quia arma tum extra Italiam mota no fuerat,vtcognofcerentiir quæ copiæ Romanorum eftent,ccnluseft babitus,inuentaque funt tuncciuiuni capita ducera xcvii milia cccxxxiiii, quanqua à condita vrbe nulla bella cef-faftent. Anno quoque dxvii cum cifalpinæ Galliæ,vel etiam ex vlterioreGallia ingens numerus aduentare nunciarctur, permoti confules ad prælîdium imperii contraxere vires,quo fado in vtriufque confulisexercitu odingeta miliaar-matorum fuiflereferuntur,ficut Fabius biftoricusqui bello interfuit fcripfinex quibus Romanorum fuerunt peditum cccxlviii milia, equitum xxvii miha lexcenta,cætera multitudo fociorum fuit.Nunciato gallico etia tuniuItu.L-Ae niilio

tnilioPaulo,C. Attilio Regulo colT.folam Italiani etiaiine tranlpadanis SC ex-ternisauxiliïs arniauifle equituni thginta milia, peditum lèptingenta in natu-ïaH hiftona Plinius teftis eft.Hac incredibilis apparatus magnitudine,licet Gal æm potétiam exiftimare. K omani pauloante Hannibalis tempora futuri belli pfæuidentes magnitudinem,cêfu in Italia tum ciuium,tum Ibciorum qui bello 3pti effent babito, Diodoro teile,decies centena ferme milia bominum delcri-plere.Quant^ autem Romanorum copi^ fuerunt,quando maiores adeo nume loamp;fgencre variant audores,vt vix quicquam fatis certum affirmari queatCSe-pfeni oóloginta milia armatoru SC ducetos fuilTe in callris Romanis, quü pu gnatum ad Cannas eil,quidam au dores fun t. In hoc haudquaquadifconuenit ®aiore Conatu at^ impetu rem tum aélam quam prioribus annis, quia fpem poflè vinei hollem Didator præbuerat. Numerum vero omnium qui tum pe^ ^•^equitûç in Hannibalis acie ad Cannas lleterunt xl M.peditum,dece milia fuifle ferunt.Qug aute pollea Romanoru copig Philippicis in campis, ''ItiinoCæfaris SC Pompeii conflidu fuerint,inter eos quos legiHe memini me, jui hunc numerum dicant, remqj hanc elegantilTimagrauitate perllringant, ^'Utarchusamp; Annens Florus longe variant maxime^ dilTentiunt. Qui cûilio fententiam eunt,duo SC viginti milia militum cum Cæfare, cum Pom-P^'ûnon niultoplures quàm bis totide fuilTe airerunt:qüi vero cû hoc, trecenta ^^oamplius milia bcllatorum bine indepræter auxilia regum, vnde immen-gt; ^'^‘^^uiddam ledor poflit mente concipere,aftuilfe memorant .-lienimboc, ^'^dores,belli duces infpicias,totuslènatus in partibus:lîexercitus,bincxi legi-°^«,incle duodeuiginti, flos omnis 8C robur italici fanguinisifî auxilia locio-

hinc gailici germanicicp deledus,inde Deiotarus, Ariobarzanes,Tarcon ®®ocus,Corinthusomnis,Thraciæ, Capadociæ, Ciliciæ, Macedoniæ, Græ-^’ægt;Âetholiæ^,totiufque robur orientis deni^ coiere ; nec vnquam tam variæ ‘^dtugenteSjtam diflona vulgi ora, tot immenlæ comités miliuraruinæ,vtLu '^snusinquir.vt^ idem Florus: nec vllo vnqua loco tantü viriu Po. Ro.tantû^ ^'g-itatisfortuna vidit.Poflhos,quatuoret quadragintalegiones lub vno Au cæfaris imperio numeratæ funt, quas ad imperii colume tutame^ per di ferlas orbis partes fumma cû dignitate dillribuit. Duo demû qug no paruani ægennbus ingerét admirationé,de Romanis libetattingere , Siquidé annô vi. fbudii Tyberii principisdeferiptione Romæ fada, inuenta elfe ciuiû Roma-îiorum fexagics nouics cétena quadraginta quatuor milia,cuius rei quia lîdeni «xcedit, tellis clariflimus adell Fulêbius Cæfarienlîs,in libro de téporibus, quu la® antèfub Augullo, anno eins quarto SC quinquagelîmo inuenta effent no-nagics trecenta SC feptuaginta milia . Horum viribus ac confîliorum grauita-‘eRoinanorum virtusinuida per totum olim terrarum orbem habita ell. Eo vero in bello quod cum Romanis geifere ludgi fexcenta milia ludgorum inter-fedaCornelius amp;nbsp;Suetonius referunt. Egefippus illorum temporum vicinus libro quinto decies centena milia ab oblidionis illiusprincipio ad finem vfque interempta SC in captiuitatem duda nonagintafeptem milia dicit.Cgterum lo %hus lud^us qui ei tune bellopraefuit, fcribit vndecies centena «lilia gUdio

amp; fame periifïc reliquias vero luSæorum diuerHs aflas conditionibus toto orbe difperfas, quarum numerus ad viginti milia hominum fuiffe narratur. Et bæc de terreftris militiæ copiis in præfentia dida iam fint. M . autem Aenii-liOjSeruio Fuluio Nobiliore coff. iam darum Ro.mg nomé quum videretur,Q. etiam Ludatio Catulo præfedo,primo bello punico trecentarum nauium daf-fem Romanorura aduerfus Aphros Aphrorû^ aduerfus Romanos apudHe-gatesinfulas inter SiciliamS^ Aphricam Hamilcare duce iexcentaruni fuiflè confiât. Grpcorum veto regis aduerfus Troianos claflem mille quadringenta-rum nauium,8^ eo ad hue amplius cum multis nobilibus earum pr^fedis,Ib dos iib.ii.Homero tefie fuifle comperio. Xerxem Perfarum deinde regem non borum modo,fed aliorum omnium numerum,hacin rc difputent licet audo-res,facile luperafle haudquaq obfcuru efi. Nauium enim eius claflèm Perficani Herodotus audor efi trium milium fuifle, in his^ hominum quatuor ti myriades, hoc efi, ducenta quadraginta hominum milia ; huic claflï etiam audore additæ funt ex Thracia nauesexx , hominu xxiiii milia conm rentes. Aemilius Probus lôgarum nauium mille amp;nbsp;ducentarum quasonet^ri' arum duo milia fèquebantur. Orofius rofiratarum mille ducentarum,oneran' arum autem trium milium.lufiinus pofiremo nauium tantû apud eumaßfOJf» nam decies centena milia numerus efi,vt non ab re aliud dici queat etiam deftri,quàm quod his verbis Satyricus inquit, Crediturolim

Vehficatus AthosSfquicquid Græciamendax Audetin hifioria,confiratum claflTibusiifdem Suppofitumque rotis folidum mare credimus altos Defecifle amnes epotaque flumina Medo Prandente,amp; madidis cantatquæSofiratus alis. Dariusautem cum ex Europain Afiam rediiflèt,hortantibusamicisVtGr^‘:*' am redigeret in fuam potefiatem, claffem quingentarum nauium compamui^’ eiqueDarim præfecit amp;nbsp;Arthaphernem,hifque ducentapeditum,decernwi' lia equitum dedit. Alexander vero cxcii nauium claire,quam trium milium alu fuifle perhibent, Afiam petiit. Cæfar odingentarum Britanniam • Heradia-nus Aphriep comes quofque priores præter Xerxé clarilfimos in ea re vel uit vel excefljt:nam nauium trium milium feptingentarum habuilfefertur nu merum,qui apud paucos Zi nobififlimos ac potentiflfimosquidem vixeftmuen tus :cumque is fimul ac cum agmine mifitum ab vrbem pergenslittoreegrellus efi, occurfii comitis Marini territus, amp;nbsp;in fugam verfus,arrepta nauifoiosCat thaginé rediit,atque ibi continuo militari manu interfedus efi.Sic itacp mgens tue numerus timori iam elfe cœpit; vndeamp;^ Scipio Carthagine vida quum Aphricæ difponeret,prohibuitne plus quam decern naues earum quae belli vfi* bus forent pado traditas haberent, reliquas omnis generis quae remis agercu-tur,quingentas numero ftiifTequidam fcribunt, in aliquantum maris fpacium prouedas, in confpedu Carthaginis iulTitincendi : tamque lugubre earumfo-xfle incendium, quam fi Carthago ipfa conflagrate videretur. Q.T. Flaminius quoque

lt;]uoquc guum aduerfusPhilippum regem Macedonum pugnaflètjhiseicondi-tionibuspacem dedit,vtquinquagintafolumreIictisnauibus,reIiquasRomanis ïfaderet-Q-denigue Fabius Labeo,cüm à rege Antiocbo quem bello fuperaue-ratexfocdere dimidiam parteni nauium accepturus, dimidiam reliduiuseflefji Bedias omnes Iecuit,vt quod tutius erat tota eum claflTe pnuaret.

/ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;funtetiam tarn terra quam mari ex virtute præclara

cum geftarnon cmm hadenusFortuna ducesextollêdo profccutaeft, vt ocio 8^ ignauia foiuti rebelles boftium animos domuefint quos ^non minor pleruqueimmanitaspcrtinaciaoppofuitviâoréfc^fe-acie enim quu dux hoRiu ex media Barbarie,truXjfcrus, immanis ôé bor ^fnduscontra Romanos,Qui eftis vos abquando inclamanet,refpó{um eft inui Romani getiu m domini: ille,ka fict,inqt, ft vos viccritis,accepto^ belli o'liineMarcus Craflus Barbarosadortus, gram tandem cófliftu eorum res fu» “»niespugnando depofuit, ncc minimum vnà tcrroris barbaris incuftit Cbo-’’■^iusCenturio, fatis barbaræ,eff-icacistamen apud pares homines ftoliditatis, gerens luper caflidem,amp;f fufcitatam motu corporis flammam bo-'^scædendo velut ardenti capitefundebat.Pyrrhus quum Romanosacie vicif eorum omnium vulaera in pedoreconlpexiflet,omnium in manibuscn-/Wreli(^asin vultibus minas,in ipCa. morte ira,vt ita dixerim, vmentes,tu-“æ man us ad caelum dicitur hac voce,O quam facile erat orbis imperium oc-‘^^pare,aut mihi romanis militibus,aut me rege romanis: quapropter quum in ^^’’’ploTarentini louis titulum afFjxiflct,hæc fcripGt,Qui antehacinuiâi fuere P^fer optime Olympi,hos ego in pugna vici,vilt;ftus^ fum ab cifdem,amp;^ quum â æ'^iisôi! amicis increpitaretur, cur ft viftum diceret,cum viciiret,refpódiire fer-^^bEgo fi iterum fimili modo viccro,folus line milite Epirum reuertar. Mi-mmet illud contra Hannibalem in Cannenfi pugna,è romanis nanlt;^ miles ita Lucius vt manibus non valeret,quum ei Numida quidam humi detrahere fpo L vellet,ceruiccm hoftis vlnis deprehendit,tenuitqp tarn diu donee nares atque aures morlu detruncaret.CIaris memorig monumetis cclebratur Eleazar; nam ^tiuni fupereminentem caeteris elephantum lorica veftitum regia aduerteret,ar Eitratijs in ea beftia regê ene,curfu cócito in media Icgione ft proripit, amp;nbsp;abie docivpeo vtrac^ manu hoftes cædenscam fubintrauit,fubie(fto^ gladiointer-^mir,a beftia^ cadenteopprimitur:hac ruina inclufus magifqueoppreflus,fuo lepultus trinpho. Tanto virtutis fpeftaculo defixi hoftes, inermem occupa-tümincufare non aufi, poft cafum mentis beftiæfictrepidauere vtimpares fe vniusvirtutiarbitrarenturrdeniquerex Antiochus Lyfiæfilius,cum exx mill Eus hominum armatorum 8^ xxxii.elepbatis vnius territus fortitudine,pacem popofeit: Itacp Eleazar bæredem virtutis fug pacem reliquit,æternum^ nomen ^deptus eft • Hanmbal quum Romanorum captiuos dimicare inter fe coc-giHetjVnumque qui forte fuperfuerat obieciftetclephantOjilledimitti paftus fiinteremiiTet, lulus romanus acri ingenio elephantum aggreftus magno Poe-

norum dolore confecit:HanrubaIqUequumFamam eius dimicationis contcm* pruni aliaturam inrelligerct, équités mifît qui abeuntem trucidarenc. Lt quan-quam explora turn amp;nbsp;perfpedum babeani,tefte Liuio,milites omnium qui AG-am colunt gentium Gallos fama belli præftare, cognouerimtß auâoreCrifpo, paruiscopiis bella gefta cum opulentis regibus,ad hæc fæpe fortunæ violctiam toleraflejfàcûdia Græcos, gloria belli Gallos ante Romanos fuifle,plures tarnen propè de Gallis,vt diximus,etiam apud nos triumphi quam de toto orbe terrarum habitilunt: nec legionibus legiones eoru folum expcrti,fed virivniuscum virofortitudinem atquepraeftantiam.Nam M.Manlius vnus agminelcanden-tesin capitolium Gallos deiecit,annorû fèxdecïm voluntarm le milité obtulit, xxxvii militaribus donis à fais ducibusornatuSyXxiûï cicatrices babuit.M-au-tem Valerius,Titus^ Manliusquatum gallicam rabiem vinceretromanavif-cus,documenta funt. llleenimducem Galloru vaftaSéardua proceritateinani' ter amp;nbsp;arroganter teliim manu recipiocâtem,pérque contemptum ôé fuperbian’ confpicientem omnia ac prouoeâtem congredi fiquispugnare lecuin ex omni lomanoexercitu änderet, fingulari certamine congrefl'us occidif.hic veroGmi' li modo Gallum quendam nudum præter Icutum amp;nbsp;gladios duos, torque,atç armillis decoratum,qui amp;C viribus,amp; magnitudine,âé adolefcetia fimul^ virtU' tc cæceris anteftabat,cum voce maxima cöclamaret,fiquis iecum depugn^rev« let vt proäiret,(juun3(^ nemo änderet proprer magnitudinem Sc immanitatébo minis faciémq?,tum irridere cœpiiretamp; hiulco linguarn ore in Romanosexcre* rC} r.Manlius fummo genere natus, tantu flagitium ciuitati fuæ accidcrc, vte tanto exercitu nemo prodirct,indignabundusin medium proceflïf,n^^*J^quot; fus eft virtutis romanæ per Gallum gloria ad fuos tranfferrfea^tranlgr^^'^’^® vtroque exercitu inlpcftante Manlius animo magis quàm arte colîfuM^P^’^'^™

immite certamen tam diu cum Gallo fubiitquàmdiu Gallum euertit/aput decl ditjtorquem detraxit.Huius poftea filius bello aduerfus Latinos fim direr prouocatus fuerat occidit. Q. etiâ Coccii rnilitis romani,qui ob bellicæ virtutisgloriam Achdlis cognomentû fîbi alciuit,nec fubticéda animi corporifquepræftantiatnam quum apud Celriberosgentem pugnacHu' mam àduobus ad dimicandum prouocaretur,alterum amp;(. equitem quidempU' gnæaccinftum,excurfantem,luftranfem^ omnia,acinfolentilTimèprocacilli' méque futuri viéloris inftar iritantem adortus occidit,armaq^ detraxinnlteiuffl generis claritate fortitudine omnibus Celtiberis facile præcellentem cedereii-bi non folum compulit,fcdenlèm illifuum induuias Ipeâantibusvtriuq^i^' gionibus tradere. In Cælàrisetiâm congreflibus inlignis virtus enùcuit Voh“ cii Tullii,qui cû tribus cohortibus legionc Pompeiana perculit repolir^ • quotç Cæfaris cohors caflcHo præpofita quatuor Pompen legiones quu dm m' ftinuiftet,tatus Puit lu ea fagittarû imber ,vt fine vulnere clefenCoiû nulluseuaae ret,qnin et céturiones (jaa[uor,oculiscapti eftèntjVt quû fero diurni laborisacpe riculi lummâimperatorisnô tam auribusqoculis {ubiicereac repr^lentarede-creuiflènt,centû ac xxx fagittarû mdia inter vallû inuenta numerarét. Fiierunt

in legionc Ciccroais qnilegatus quoq^ Qfaris erat duo centuriones qui per* r nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;.. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;P^^^

pctuas inter fe controuerfias habebant, vter vtri præfèrretur ; borum alter PuU «uSjVarrenus alter dicebatur: accidit vt caftra oppugnarentur, turn verb Pul-

Quid dubitas,incjuit,ô Varrene,hæc dies de noftns cotroucrfiis iudicabit ; quot;æcdicensprocedic extra niunitiones vbi hoftesconfertiffimierant, fubfequi-Varrenus mediocri fpacio rehdus,Pulfius pilo hoftem exanimans impeti -‘Urabomnibus tranffixus Icutum baltheum, gladiu educere non potuit,fuc-’■utntinimicus ille Varrenus protegit^ ab hoftibus,iii quem quu fe boftes con u^rtifTentaplc vno interfedo in locum iniquum decidit,cui circunueto fuccur-‘*rPu!fius, atque ambo copluribus interfedis incolumes fe in caftra recipiunt. ^UReidem Cæfari Scaeua milesfortiflimusqui pugna ad Dyrrbacbium com-‘Uiffa vulnera accepit capite,bumero,amp; foemore,excuflb^ oculo traiedus,amp; feu ‘ucxx telorum idibus perforato, boftes pinde ac ft dediturus eflet accibat, fub-^untibusç duobus,alterius bumerum enfe cecidit,alterum ore perçuftum vertit ‘u^bgam.Deboc quidem varia eft fama; Quidam traduntCælarem viri 8^ de repub. vtaiunt,ita meriti,eximia virtute permotum, qua commifli ca-“du portæ euflodia prope fola ftruata eftet, pecuniariiseum donisingenti-uus,8lt;;niagnis bonoribuscumuJalTe apud alios.Sc^ua idem duce abfente ceden tibüs^ comitibus,contra omnem Pompeii exercitum {îcti[,8^ clypeo c telo-^uni ifti'bus tranffixo, miris incredibilibus rebus geftis, amp;nbsp;commifti loci cu^ “odiam relinquens,fuorura receptusamplexibusrelatusoccubuit,iaccnsqucç '''doribus terribilis ac ftupendus^qui tot eximias pugnas in Gallia Britanniâ-^ucfeceratjcótra boftes femper inuidus,ct à fuis tandem ciuibus interftdus eft. f-biccius Dentatus tribunus pie bis centies vicies præliatus,odies ex prouocati-ope vtroque exercitu infpedante vidor, quadraginta quinque aduerfas babuit ^icatricesjin tergo nullâ notam, fpoliis ex bofte tricies quater ceptis,quatuor-decim Ciuibusex media,vt aiunt,morte raptis atque feruatis:nouem quin etiam ■ipperatores qui opera eius vicerant proftcutus,baftis puris,falerisjtorquibus,ci Uicis coronis,aureis,muralibus,oblîdionali vna,armillis atep pharetris plurimis donatusinfignisemicuit.M.Sergius poft bunc duobusftipendiis primo aduer focorporc ter 8dvicies vu!neratus,ftcundo dextram manum perdidit: quare po ftealibi manum ferream fecit, nbsp;cum neutra penè manu idonea ad prghâdum

valeret,vna die quater pugnauit 8i vicit,fîniftra duobus equis eo infîdente con-foflïs,eàquereligata pr^batusCremonam oblîdione exemit,Placentiam^ tuta-tusduodena boftium caftra in Gallia cepit, bis ab Hannibale captus,bis à vin-tulorum eius nexu profugit,cum xx menfibus quibus captiuitatis fortem perfe-rebat, nullo moniento fine compedibus fuerit amp;nbsp;catbenis, omnibus afperrimis præliis, qu3E tempeftafe ilia R omani expert! funt infignitus donis militaribus, à Trafimeno, Trebia, Ticinoque coronas ciuicas rctulit. Cannenfi quoquepræ-lio de quo refugiflèeximium opus virtutis fuit, folus accepit coronam . Flaminio confute,quum eum Hannibal circuniacentium locorum vaftatione in bellum cxcitaflèc, tantus vtrinque pugnandi ardor extitit vt grauiflîmum terræmotum qui tune forte tam vehemens làdus eft vt vrbes diruiflèt, montes tianftulilTetjdifcidilfet rupes,flumina retrorfum egiiret,pugnantes omnino non

fen ferine. Ariftomenem Mefenum cccc Lacedæmoniorum occidiffe prodituni ■eftjCaptum per cauernaslatn’narum euafiffe,anguftias vulpium aditu iecutum: iterum captu,fc)piris cuftodibus ad ignem aduoJutum cum loro corporeexcuflif fe: tertio captum Lacedæmonios pedus diflecuiflèjiirfueuni^ cor ei repertum. In Britannia dum commilitones Cælaris in paluftrem quendam locuamp;aquo-fum incidiifent irruiITêntque in eum innumeræ hoftium copi^,ac præliuni fpe-dante Cæfare fieret,quidam miles eins,nomine Scæuola, in mediosirrupit,plu-rima ftrenuæ fortitudinîs opera edens; folus enim immobili gradu perfiftes,niif fa vndiquein eum teloruinfinita multitudine , quinlt;^ militu vniusdieipugnx fuffedura tela manu fua hofiibus adegit,ftrido^ gladio fortilfimosquof^ho ftium cateruatim affluentium incredibili dimicatione propulfans,tandem tW' gula amp;nbsp;laxo idus,verfis infugam hoftibus commilitones reduxit incolunies,ip fe vero egre cundos euadens, in limolam Ie prorupit paludem, quani nuncna-tando, nunc pedibus commeando,vix tandé duabusïoricis onußus annflo iecit feuto. Admirate deinde Qfare amp;nbsp;magno cugaudioSd clamoreobuiuc^^-cipiente, mœfiusille ante pedes Cælaris próciditjamifli^ venia fcuti obfecrans, centurionatus honore donatus eß.Cynegiri,Athenienfis militis gloria, Icriptoru laudibusinclaruit;præter enim ingetes præliorum cædes quumfug^' entes hoßes ad nauesegiflèt, onußa nauem dextra manu tenuit, nec priusdi®^ fit quam manum amitteret:tunc quoq? amputata dextra, nauem cufinifttaco-prehedit,quam 8Ó iplam quum amififlet ad poßremum morfu nauem detinuih tantacp denique in eo virtutem fuilfe tradunt,vt non tot cædibus fatigatus,non ambabus manibus amiflis vidus, quin truncis etiam ad poßremum detibus velut rabida quædam fera dimicaucrit. Simili pertinacia in conledandisbofti' bus Attilius vfus fertur,non Mairilicnfium,vt Lucanus inquit,(ed Cæfarisffi' les,quemadmodum reliqui SC quidem non incelebresaudorestradunt.Nauaii nalt;^ apd* Maflilia certamine quu hoßilem in puppim dextra inieciiret,illagb' dio amputataMaßilienfium , nauim nihilomimus ingreflus læua tara diuK^^' nult, quoufque hoßes atroci vultu obterrens proflratis omnibus nauim vidot occupauit,occupatamc^profundo immerfit,pquauitque Cynegiri fedunb^uoa loquaciflimæ Græciæ laudibus in cælum vfque lublatum eß.

'Emuliiiio gloria er ducum comparätio atque prtjianlia. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cdp.

Vne vt gloriæ auidis prgmiflis ad fummamque rerum afpirautibus bonos reddatur, qui nobihores duces qui^ indy ta fuis facultatibus gelferint fubnedemus. Verum quoniam in huiufmodirerurafn®' ma fpedari difeutiep maxime lolent,rei militaris pen'ti J,virtus,inge-nia, mores, vires,8d fortuna, potiflimum in his fiiperioris ætatis exterarum no* firarûmque gentium duces amp;nbsp;reges aliquot prima fronte mutua inter fe viden tur comparatione quam fimiles extitilfe. Sic enim maiorum fententia fre£i,non fumus nefcü folitum Romulo Theleum comparari, Camillum Bruto,BrutoC^ Dioncm,Numæ Lycurgum,Marcello Pelopidem,Fabio Peric'enirQ-iteMaximo lafonem Pheræû,8d Themifonem Themißocli,Arißidi Eumenera,Ser’ torio Simoni^ Lucullum : quanquam de hoc ipfo ita feriptum inuenio,Bd-

licis in artibus, vt Aefchylus auflor cft, quem huic comparabimus, quem hü-opponemus, quis hums fimilis quum Antiochum grauem philofophurn ^cripGiTe conftet Lucullum viftonam omnmni quas vnquam fol vident ma-^i®ani ex hoftibus retulifle. Exploratum eft SC Photionem qumquies SC qua-'^''agiesimperatoriam iniiflè dignitatem, quum ne lemel comiths intereflet, led ^^tnper ablens Sócreareturamp;f accerleretur.Ex hocigiturquantusilJe dux fuen’t ^dleconiici poteft.In Alcibiade,cui flagrantiffimum fuit Ingenium,cófilii pla ’'■®um,eloquentia fingularis, corporis fpecies præftans, præcipua potentia,vir-‘gt;iseximia,nobiJitas,in re militari liimmum imperium SC fumma gloria,quic-natura effingere poflit, videtur experta. Conltat enim inter omnes qui de ^omcmoriæ prodiderünt, nihil eo ducefuifleexcellentius, quum pleraque hæc ^’^niaanimi, SC corporis, SC fortunæ commoda inter leie in eo duce prsecellen ^'îcertare videantur.Thrafybuli virtus fi per le abfquefortunæ numine penli-^^ndaeft,dubius fum an eum omnium primum pofuerim: illud dubio procul, ^fniinenibuicpræferendumcenfeo,fide,conftantia,magnitudineanimi,in pa-amore. Nam quod multi voluerunt paucifque concelTu ab vno tyran-patriam Iiberare,huic contigit vt à triginta opprelfam tyrannis leruitute,in Iibertatem vindicaret. Iphicrates non tarn cumulo SC rerum geftarum magni-fiidinequam dilciplinæ militaris peritia nobilitatus eft, SC præcellentibusduci-^usannumeratus.Eiufmodi enim dux fuit vt no lolum ætatis fuæ cum primis foniparandus, fed ne de maioribus quidem natu ei quifquam fttanteferendus; ’Operator enim SC dux læpe deledus, nufquam culpa rem male geflit, confilio ^^mperinuiftus, quo tantum excelluic vt multa in re militari noua quum inue-^^tit,inuenta plurima meliorareddiderit.Lyfander Eacedæmonius magnam ptæclari duels SC imperatoris famam prglentibus SC pottcris reliquit, verum ma g'ftœlicitate quam virtute partam.Thymoleo Corinthius ßne dubio magnus oninium iudicio hie habend us, nanque huic vni contigit quod nefcio an vlli, ''tamp;ï patria à tyranno opprelfam liberaret,amp; Syracufis quibus auxilio erat mif-fusindeinueteratam leruitutem depelleret, totamç Siciliam multos annos ve-Xîtam bello à barbarifque opprelfam, fuo aduentu in priftinum reftitueret: SC ^uum elfet non fimplici fortuna confliftatus id quod difficilius putatur, mul-tofapientius lecundam quàm aduerfam pertulit fortunam . Agelinus rex , 8^ fontemptor fuperum Mezentius, vtpote qui non folum hominum fed deo-tuni fibi honores expofceret,in hac quo^ clarorum ducum concertatione quo-dam magno auâore numerandum left offert, nec iniuria id quide: nam li Na-foniaccedimus,

Clarus erat fumptifqueferox Mezentius armis, Et vel equo nullus,vel pede maior erat.

Eegimus SC Cyrum Græcorum maximislaudibus celebratum, quod in expe-ditionem profeftus, Aegyptum in fuam deditionem redegerit SC omnes quae à Syriæ finibus ad marevfque rubrum pertinent genres nationefque fubege-nt. Epaminundæquoque resftrenue geftæà plurimis omnium anteponun-tur virtutibus.1 hebas enim ante hue ducem natum SC poft eiufdem interitum

perpetuó alieno paruifle imperio confiât, ecótra cos quaindiu ille pf^fuent Tei^ publicæ,caput tuifle tonus Grgci^ nemo inficias ibit.Ex quo fane intelhgi po-teft hunc vnum duce pluris quam nobiliffimâ ciuitatem fuani fuifle, maxime quum dus mortem tanta præter fèruitutem, Thebanorum iaâura perdido iùbfecuta fit,vt non amifilfeducem fuum et columen, lèd ipficum eofimultuc fundituspeniflèviderentur. Etquâquam Homerico præconioexpIoratumSt notum fit, etiam illud Achillis Hedoris mutuû vitæ ac fanguinis ccrtaraen quod monomachiam appellant, cam virrutem quæ lupra noseft beroicani atque diuinam præ cæteris Hedorem habuiflêjne^ proinde videri mortalis ho minis filiuin elfe fed dei,nó inepte tamen,quum non homerica fed paterna ilia commendatio fuent,debet Achilles, Hedorcm qui vicerit,amp;f viriunijS^ animi rerumt^ geftaru præconio ac dignitate minor haberi,quam amp;nbsp;ipfam in aurea capra ita fcriptam ofilendeSjSi cor,fi vires,fi Bella requins Achillis,Paucisexpe dia Hedore maiorerat.Videbisetia Daren’s Phrygii,Troiani Icriptoris attefta tionc,maioris fortitudinis,amp; virtutis Achille fuilfe q Hedore. Achillera rea louis nepoteamp; Thetidis filium vult Homerus,cæteric^ fine cótrouerfiapo-etæ,qui homines morum amp;nbsp;virtutum præccllentia ,non lolum dcorum niem volunt, fed etiam deos fieri: quod fieodem præcone,8^ fenfu,amp;'dccoris feftiuitate in c^lum tollatur Nellor,Atridasapud îuos,fama claros,amp;mofô^‘.^ rore Aiaccs,amp;^ dolisSé aftu Vlyxem reddant, Milciadem Marathon,Themi-ftoclem Tirermopylæ prædicent, Homerùfque idem Si Maronedunrßarl’^‘ ris fed Latinis 8^ Graiisducibuspræficiédo regem ilium quo iuftior alter, Nee pietate hit nee hello maior Si arnris, quiequiddenique aliarutn gentium præclarælaudisvfquamextat,invnuni fl conteratur,profedo citra Romanos rerum dominosgentem^ togatam fub-fiftet: quocirca funtqui fuo quoda iurcBrenum animi magnitudineô^reruni geflarum gloria extollendum putent,quôd Gallis SenoniBus in militiani lum-ptis Romam mundi dominam armisinuaferit,in Romanos tanguant impetus fecerit,eófque fie flrauerit vt non facile quifpiam fimilé ruinanr roma-næ militig recenlèret,etiam fi Roma infuper incenla non foret ; veruin vt vice-runt, fie vidi funt Si ad internitioné Dolobella duce deleti vt nullus ex ca gen-te fuperfuerit qui incenfam à le Romam gloriaretur. Neep vero Hannibahsres geftæ ohfcuræjiieq^ pofteriores erunt:annis enim v.Si xx. minor natusimpe* rator fadus,proximo triénio ille, viris armilcp nohilê Si exercituu leniinariuin hellatricem fubegitHifpaniam, Saguntum potentiflîma vrhem Roinanisami cilfimam,acfoederataexpugnauit ac obfidionedeleuit, tres cxercitus maximes comparauit,alteroin Hifpania cû Hafdrubale fratre relido , alteroin Aplyi' cam milfojtertium in Italiam fècum duxit:cum hoc exercitu Pyrenees motes fàltuscç tranfgrelTus, velut fulmcnquæcp obflantia proterens, ad vrendamlta« liam deuaflandâque feflinat, ncc nifi ferro Si fanguine iter fîbi præftruens,ad Alpes pofteaquâm venit quæ Italiâà Gallia fciungunt,amp;f quas nemo vnquain præter Herculem Graium ante eum tranfierat,alpinis Galloru quo minus tran firet quanquam refiftentiBus,ac tandem duro Marte depulfis,igneacferrodiru

XV J-, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 nbsp;nbsp;nbsp;1 X n 1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;1 n. Al. j5t

ptis rupibus,iuga illa afpera inuida 8^ iii2cce[ü,ac frigore intraéiabiiia ita tna niitjVt elephann poflènt ire onerati,qu^ antca vnus homo inermis vix potuiflet irrepcre,quæ res ci amp;nbsp;virtutisadmirationem nbsp;immortahtatis fidem non par-

uam contuht : inde exercituni traduccns, in hallam peruenit ; conflixic apud Ticinum cum P.Cornelio Scipione cof.eùmque fauciû repulit,à ßho pubelcen teferuatum,ScipioniS huius coilegani Tyberium Lôgum,fecûdum Probum, fine magis lècundum Liuium Semproniuni, apud Trebiam cum ingenti Ro-nunorû clade profligauit-Gum hoc apud Placétiani ^quo licet Marte pugna-tum parque clade difceflum, maior tarnen Romanis quàm pro numero iaâu-î'afuit,vt inquit Liuius,qa equeftris ordims aliquot Sf tribuni militares 80 præ-f^dinonnulliea dimicatione conciderunt.His totprofperisac Igtis fuccelhbus datasHannibaljluæfidutiæplenus, ad fpem propolîti armauitanimum ,inde pfiLygures Apenninum tranfiens petit Etruriam,quo itinere adeograui ocu-lotuin niorbo affedus eft, vt in pofterû dextri oculi beneficio nunquam bene æ9^e vfus eft, hac tarnen mala qua tue detinebatur valctudine ledica deueflus jC. Flaminiu cofardentioris fpiritus virum quàm res ipfa poftularef, apud Trafimenum cum exercitu infidiis circunuentum occidit,ncque multo poft C. Centenium prætorem cum deleda manu laltusoccupantem . Fuerunt autem in loco qui in acie ceciderunt Romanorum xv.milia T.Liuii fententia de ’^lultiseleftaialiorum namque aliter,apud quofdam enim viginti milium nu-æetuni inuenio, hoftium non niftmille quingentis in prælio cælîs,hæc aha ï'onianæreipub.peftis.Motis bine caftrisin Apuham ad Cannas quum peruc’ nilTetobuiam^ ei duo cofules Claudius Teren. Varro,8lt;1 Paulus Aemilius feie ohtuliflènt, Varronem committédiprælii temerarium audorem primum tur-pis fuga corripuit,nec fugienté hunc amplius quàm quinquaginta équités pro-f^cuti funt.Confulum alter prudes forti ac honefta morte procubuit, cum hoe ■ ^uoquequæftoresduo, tribuni militum vndeuiginti,confulares,protores,atque fdilitii aliquot,fènatores infuper odoginta defiderati funt: reliquorü numerus cæforum ambigue traditus videtur: quod c6ftar,xl.milia peditu, cquitum duo miliafeptingenti fuerunt; funt qui hos legionarios tantupedites atque équités, dioruni ciuium ac fociorum parem quippenumerum elTeaiferant.Quum in-poft aliquot dies Capuam, quam Cannas Gbi fuifle percelebre eft, reuerterc-tiir,Q.Fabi.max.di(ftator romanusin a^ro ei falerno Ie obiecit. Hic locoruni

anguftlis claufus,no(ftu fine aliquo detrimento exercitus fe expediuit, Fabio cal lidiffimoiraperatoridedit verba;nanqueobduda node, farméta in cornibus lumétorum deligata incendit, eiufque generis multitudinem magnam diftipa-tam immifit, quo repétino obicdu vifo, tantum terrorem iniecitexercitui Ro-manotum vt egredi extra valium fit aufus nemo.Poft hæc nó multo M. Minu-tium Ruffum magiftrum equitum paritcrac didatorem imperio,doloprodu-ftum in prælium,iugauit.Tyberium Sempronium Gracchum itcrum col. in lucanis abièns in infidias fubdudu fuftuht. M. Claudiu Marcellu quinquies cófuléapud Venufiam pari modointerfccitjcumtj ferótadem vt Capuaipiam romana prelTam obfidione liberaret,8^ ad tertium lapidé Anienémq; fiuuium caftrameta

caftrametatus portas vrbis accefliflctintra cuius muros folus hoftiu eniifit haftara,indignantes qui fupererant tantû illi licere Romani coiT. obuiam egrcffi Si in aciem vtrinç dedudis copiisparati ad pr^lium cum effent,illico grande c^li fragore dérailla ex furama capitolii rupe maxirao turbine vetorum in ad-uerfahoftiumora,prohibuit:quod pofteaquara bistetatum accidiffet,niiracu Io concuffus Hannibal dixifle traditur,Roraam capiedi turn fibi animu deelTe, tura fortunam :cura^ diu antca in 1 tab a fuerit,nemo ei in acie reftitiffet,nen]O aduerfus eura poft Cannenfem pugnara in carapo caftra pofuiflet. His itaque ad vaftitatera Italiæ geftis Scipio ille Aphricanus fuperior dura clades patriae, cladibus in Aphrica vindicaret,hinc reuocare potuit 8^ acerrimü boftciii,euni inquara à quo pater apud Ticinura fugatus fuerat ad bellura arcefeere vincC' reque.Qiio in be'Io vt valentior poftea congrederetur,collatis iara fignis,de gibus pacis colloquium fecit, conditionesquum haudquaquara conuenirent, tubæ cecinere,fit pugna Si quidem nouiffima, in qua nec meliusinftruiaciem, nec acrius potuiffe pugnari,vt de viftore vidus,8d de vidoitide vidoripfe^on feffus eft, vterep ingens talium rcrum æftimator, ceffitque tandem Hannibal, adeo confternatus vt nunquam poftea refurgeret,Scipioni^ præmium vidorig Aphrica fuerit. Horum autem duorum qui non fuæ modo ætatis, Liuio maximi duces, fed omnis ante fe menioriæ omnium gentium, cuilibetreguni imperatorumve pares,vel,vt Florus inquit,qui omnium antea Si poftea ducuni clariffimi l-uere,vter vtro fit prior habendus imperator,præter,ScipionJsc[des qui magnam partem fceleris humaniextinxitatque perdidit,vt de feipRgt;apud Ennium fuum his verbis loquitur,

• hoc vnum didum fat is erit, quo intelligi poffit quantus ille imperator fiicrif • Si verfi eft enim,quod nemo dubitat,vt Po.R o. præ cæteris virtute bellica præ-fidentiâfibi vindicet Hannibalémtj conftet potuiffe eum fiiperarc,eonfequens videtur Scipionem tanto non lolum hunc,venim cæteros imperatores anteifle, quanto Po.Ro.Pœnus^ Hannibal rerum geftarum gloria'antecellût,quod nec tantus quidem hoftis Hannibal ipfe diffimulat. Apud Ephefumeniniquoara bo conuencrant,altérque vidus confugerat,alter ad Antiochum legatns Si. ro-manus orator accefferat, quum Hannibal digniorem deambulando locum pn musarripuiffet,id^ Aphricanus tara ^quo tuliffet animo vt facilenullaeucon tentione ea fuerit ambulatio, habito poftmodum de ducum præftatiaintereos fermone,interrogantiqp Scipioni quisfibi ducum maximus videretur,eoruom nium qui præcelfiffent qui^’ ad id vfque temporis fuperftitesfuiffent,tura Pce-nus, Philippi filium Macedonùmq? regem Alexandrumprofedóprimmquera Item fecundum feifeitanti, Epirotaium regem Pyrrbum fubieciffe,tam illius quàm huius didi rationem afferendo: exquirenti porroquem tertio præficeret, dubio procul {èipfum,inquit : oborto^ rifu, Aphricanû tum adiecilfe, Quàm maxirai te faceres, quove loco te dignum diceres Hannibal, fi vtiego, fuperior cuafiftès tum ille,Non fôlum ætatis huius,fed omnium fuperiorû temporum, gentium,

gentium, ac nationum linperatoribus anteferendum lüdicarem ; quo quideni didono obfcuru eft fane per HannibaJem innui, Scipionem velut inaeßimabt cæteris^ducibusSi imperatoribus longediffmiiJcnianteponendum.Se’ uemsautem feptimus, dux Si imperator indytus fimili modo quum de primo principum loco fermo effet, Auguflum Vefpafianu, Titum, Traianum,Pium^ Maximum magni præ cæteris fccif,reliquos foemineos vél venenatos nommas: öiaximein hißoriisHannibalem,Marium,Caminum, 8i Q.Marium Corioln num dilexit,fummâque laude ac loco dignos cenfuit. Interrogatus porro quid '^evtrocj Aphricano fentiret,relpondiflefertur,Fcelices illos fuiffemagisquam foftesjidque probarc domeßicam vitam,amp;^ iuuentütcm quæ in vtroque minus ^pcciofa domi fuißet.Non minus etia. laudis Si glotix Scipioni Nafîcæ inocio ^fogaquam in negocio et armis,vtlq^ Scipioni maioresnoflros tribuifle per-fdebreeft.Perunt Si Antigonurn interrogatum, quis ducum fibi optimus vi-’^ftetur,rerp6difle, Pyrrhum (i fenefceretomnium luae ætatisducum fibiopti n^um videri: fed quanquam hic ptatis fuæ ducibus düntaxat eum prgfcrat, fatis ^änien conftätis,auäore luftino,inter omnes auäores fàma eft,nullum nee dus nee fuperioris xcatis regem comparandum Pyrrho fuiflre,raróque non inter re-S^ftantUjVerum etiam inter illuftres viros, aut vitae iandioris aut lufticiæ pro-batioris vifum, fcientiam certe rd militaris in illo tantam fuifle, vt cum Lyfi-niacho,Demetrio, Antigono,tantis regibus bella geflerit,amp; inuiâus femper fu ^’'^dllyricorum quo(^,Siculorum,Komanorum,Carthaginenfium bellis nun-^uam inferior,plerunque etiam vidor extiterit: qui patriam certe fuam angu-ftam ignobilêmque rerum geftarum fama Si daritate nominis fui toto orbe il ‘Uitrem reddiderit.BelIacilfimum enim regum omnium vfque adeó fuifte con • ^utjVtquum cæteri mortales pro gloriapróque impcrio,pro lalute próque iniu nispugnare foieant,hic pro voluptate pugnaret,neque hæc illi maior ex impe-no,quàm de bello voluptaserat.Adde quod militaribus artibus inftrudiffimus ^uftandiexercitum, ordinandi acies,eligendilocum caftrisidoncum, concili-undi hominum animos,rei pace beilóque efficaciflimæ.Cpterum ad bellandum ^uærendâfque viftorias, quàm vidoriarum præmia fèruanda, vir quàm longe nielior. Qui verô hanc ipfam palmam Alcxandro Macedonum régi tribuunt, non infeiteid quidem facere vjdentur,nec minimis rationibus initi. Hic enini ’■^xamp;imperator,parua manu vitra quàm credibile cuipiam videatur,pcragra-Uitorbcm,innumeras gentesfudit atque lubegit. Vigelîmum nanque gratis an num agés.Macedonum rex declaratus,amp; ad bella promptus,vbi Macedoniam, Cnpciam,amp; Illyriæ partem ordinc compofuiiret,vltra Hellefpontum in Aliam f'^ûfgreflus,primo Darium Perfarum regem maximum expugnat, mox Phry giaamp; Paphlagonia in ditionem redadis per anguftas rupium dubioft^ aditus ' Ciliciâ intrat, quæ ex improuifo exterrita vidori paruit. Darius interea quin-gentorum milium inftaurato exercitu,vel vt alii perhibent ,ccc milia peditum

centum milia equitum in aciem producens inter arclas Ciliciæ rupium fauces conimilTo certaminevidus ac fugatusterga celeri ftudio vertit, peditum odoginta milibus, equitum decem milibus cæfîs, quadraginta milibus captis,

dircp tJS ca Ctrl’s cum regia matre,vxore,ac tota familia, fobole etiam viéiorin* fignis.Hinc ad proEdionem Damafci prouedus,ex proximisnatiombuslega ti vcnerefefualque vrbesdedetes. Syria,Pboenices8if Sydon cummaritiniisin-fulis vidori obtemperauerunt.Tyrum ferociter expugnatam virtusamp;fortu-na obtinendam dedit.Aliquamdm obleflaTenedos regi paruit, centum Ixna-uium clade deuida Gaza,decern milibushoftium c^fis expugnatatd.Vidnci« bus armis cedit Aegyptus,amp; Cyrenæ ceruicéMexereiad louis Haramonisteni plum quern fibi patrem finxerat gentium domitor per arida èC foleadudavcr-tic iter, vnde rcmeans, diuina ftirpe fe natum voluit credi haudquaquam mor-tali patre contentus. Reuerfus vrbem condidit, quam ex fuo nomine Alexan-driam appellauit.Hinc aduerfus Dariû qui Arbelam ignobilem vied,fed Per-fica ftrage nobilitatum ingenti armorum copia venerat, deintegro arma con-uertit, amp;nbsp;paribus vtriufque partis SC copiis 8c fortuna hie quoep vidor, oricntis fibi limcnapetuit, ita vt proximæ genres Perfidis nbsp;nbsp;Babylonii paterentur im

peria. Per difficilcsaditusæthercaqp iuga ad leptentrionem conuerfusP^i't^®® Hyrcanofque fregit . Caucafum montemad montis extrema cum luislaborc dedudus,mareqne Cafpium cunda fternendo fubegit,ad flumen Tanaim Scythas circumtulit fignajamp;' in finibus Afi^ partem tenuit Europe,8^Idafpen amnem.Porum Indorum maximum regem,quia armis contradicereaufus,^ ribili pr^lio vicit:8c^ quia vidum le tarn iniquoanimo tulit,/t cibum vulnemç remedia relpueret, inori volens,magnitudincanimi deledatus Alexander,m amicis habuit,8lt;' bonoribus audum regnare compulit. Mulra prætereacuall* quot regibus SC exterisgentibus per Indorum longidimcs traduspræb^S^^^ funt, tantis illudrata viamp;oriis fiue Græcorum afiei tionecontra Romanumnomen,Parthorum gloriæ fauentium, fiue leuiflimorum quorundam Gallorum, quos non veriftudium,non fides ven,non denique Alexadri amor vllus,fed Ko nianorum inuidiaatqueodium femper impulit, vt inuulgatum fit eum terraruorbem peragra(fe,iIliuCcp dominum fuifle:qug opinio quia quorundam mentesirrepfit minuenda omninoefl,eóque maxime,quod reru geftarum fen* ptoies aliqui et quidem non incelcbres videntur in hac lententia trahi.Pn^uni itaque inter cæteros Annei Senecæde ? lexandroillud attingam ,altcrmsre‘ ru fuarû SiC loci hums et didi,memoria licet polieret eximia,reor obliti,Agebat, inquit,intoelicêfuror aliéna vaflâdi,amp;ad ignota mittebat. An tu putasfanum, quid Grgciæ primu cladibus in qua erudituseft incipit,qui quod cuioptimum eft eripit^ Lacedæmona feruirc iubet, Athenas iacere non contentus, tot ctoita-tum ftrage quas aut vicerat Philippus,aut interemerat, alias alio locoproiicit,

toto orbe arma circumfert, nee fubftitit vfquam lafTa crudelitas, immanium feraiû modo,quæ pîufquam exigit fames mordet, iam in vnum regnum multa régna coniecit,iam Grarci Perfæcp eundem timcnt,iam etiam à Darioliberæ nationcs iugum accipiunt.Hinc turn vitra oceanum lolemque indignanturab Herculis Liberie^ veftigiis vidoriam fledere, ipfi naturæ vim parat, non ire illc vult, fed non pottft ftaremon aliter quam in pr^cepsdeieda póderaquibuseun di eft finis lacuilTeiquod à tanto viro tam^ prgclaro didum miror.Nec minus

illud îuftini, Vniuerfum terrarum orbcm vtrum ßt nl’rabih'us qu/a vicen’t an aggredi aufus luerit,incertum eft . Nota emm bæc fint iicet tarnen ilJud in Ciuitate dei ncc minus incogmtum eile debet, Quantalibet autem fide rerü vel iftevel Trogus,mquit,fcrïplênnt(addo bis ego amp;nbsp;que diximus Senecam)qug-dam tarnen iJIosfuiirementitosfidefioresIitei^ oftendunt,quum non Romam ^uæflorere iam cœperat,aut Italiæ oram vllam, fed nec Germaniam, nec Bn-tanniam nec Hilpaniam, Galfiam vel Aphricam per fefe aut legatos vnquam adient,nedum vicent.Quid ergo^’orientem adfit oiientemque vielt,vnam, Ale xandri Epirenfis régis amp;nbsp;huius auficuli rcnt:entis,€X omnibus vinei facillimam inundi partem, quod fæpe alibi idem auâor aif.ôd vt Q.. Curtii bunc eundem Kgem ftilo nobilitantis verbis vtar, Ab Hellefponto vfque ad oecanum omnes gfiitesviftoria emenfus,vt^ in quæftionibus naturalibus inquit Seneca,Impe-num exangulo Tfiraciæ vfq? ad orientis terminos protulit. Quanquam quod confiât,ante alias Carthagini infenfus, fe fubafta AGa in Apbricam migratu-’’um minaretur, 8^ forte cogitaret inde ad Gades herculeasamp; Hifpaniam traie ^nrum,ac porro inde per Gallias lecus Alpes amp;nbsp;I taliam in Epirum atqj Mace-doniam reuerfiirum, fic^ nondum alteram fortem adortus, exceflit è vita,nec aliter,vtille inquit,quàm Babylone lua Partbó^ verédus. Nam fibi libertas vn Snam Gredderet orbem Ludibrio feu ratus erat non vtile mundo Editus excm pluni efi. Et quamdiu fuit de hoc ipfo quem modo diximus Alexandre amp;nbsp;Phi ^'Ppo pâtre ac Macedonum rege inter dodiflimos de vtriufque præftantia dû feeptatio non leuis,amp;^ quanquam magno lè iudice quifi^ et ftrenue anteaâis tu-cn poflitjPfiiJippfi tarnen virtute,viribus animfmagnificentia,fide,rerû mode-« ïatione,rebus geftis 8^ gloria fuperatum à filio,facilitate veto,humanitate,con-filiorum prudetia,frugabtate,folertia, verborum denitj ac orationiscultu Alexandre fuperiorem fiiifle non dubium eft. Et licet regum clariftimus tefte lu-Rino fit Alexander,clariorem tarnen,inquit Liuius,eum tacit,quod vnus fuit, adole{cens,quód incremeto rerum, nondum alteram fortunam expertus decef« lit. Philippum autem Alexandri patrem Tbeophraftus tradit non folum généré amp;dignitate regia fed etiam fortuna amp;nbsp;moribus maiorem cæteris regibus modcratioremque extitilfe. Sunt qui hoc dccus imperii Cn . Pompeio Magno ob res ab co præ cæteris magnificentilTimè geftas deferendû putenttmaximum cnim amp;^fplendidiirimum fuit,quod Romanorum nemini antea contigit, quod tertiu è tertia vniuerfi orbis parte triuphum duxit Nâ licet tres ex bac vna parte tn'umpharintjipfe tarnen primum ex Aphrica, fecundum ex Europa, tertium bunc vltimum ex Afia ducens triûphum,quodam quafi modo vifus eft ex vni-uerlo ambitu orbis rriumphalfe.Ex quo autem genere getium feorfum trium-pbaritexhisquæ lubiiciemus licet agnoftere.Erant quippe regionum illarum nomina huiufmodi,Pontus, Armenia,Cappadocia,Paphlagonia,Media, Colchis,Hyberiainfula, Albania,Syria,Mefopotamia. Piætcrea ni qui circa Pbee niciâ amp;nbsp;Palgftiné incolunt 1 udgi, Arabes. In orietis etia partibus,ac Cilicibus,8i Ilauris, Pyratis latronibul^ fuperatis fui nominis inter Cilicia amp;nbsp;Ifauria codi-ditvrbe. Inter hgc trophæis etia fuis qug ftatuebac in pyrenæo annotatur oâin

genta feptuaginta vii oppida ab Alpibus ad Hifpanig vlterioris dncm in dcdi* tioneni à fe redaâa, ciuitates ferme noningentæ, pyraticæ naues cviii, captiui poft principes pyratarum in triumpho du(fti,Tygrancs Armen us Tigranisç filins cum vxorefiliâque ipfius regis, rex ludaeorurn Ariftobo'us, Mithridatis loror cuni liberis quin(j,fufis,fugatis,occifis,in deditionem acceptis hominuni centies vicies femel Ixxx milibus. Nec huic quidem Cn.Pompeio ad hæc tanta tam^ præclarafacinora virtusaut ratio fuadebat, fed infanus amor magnitu-dinis falfæ,quôd fi modo vt in Hifpaniam,modoin truces Lepidi motusamp;f Al pina bella, modo in Sertoriana arma, modo ad colligendos pyratas,maria tot ac varia pacanda proficifceretur,cauf^ pereuprætexebantur ad continendâpo tcntiam.Quid illum ergo in Aphricam,quid in feptentrionem,quid in Mithn datem omnes Afiæ angulos traxit, niii infinita cupido crefeendi, quum fibi vni parum magnus videretur Qiiid Cæfàrem in fua fada pariter ac publica immifit nifi gloria, eius ambitio, amp;nbsp;nullius fupra cæteros eminendi modus, cjuum vnum ante fe Cæfarem ferre non poflet^cuius ècontrario fi quifpiam mill modo velit percenfère res fortiflimè geftas,ob quas Deus eft à veteribusap pcllatus,immenfum amp;nbsp;infinitum quippiam aggrediatur neceftè eft.Huicenim primum bellum cum He'uetiis fuit Gallorum omnium fortiflimis, quibustan tus nedum pugnâdi ardor, fed rabies erat vt patria profedi xvi eorum vrbibus vicifque cccc à fe cocrematis, ne quid bis defiderii foret ex fpe reuertendi viteri US,per Romanorum terras obftinati magis in omné fortunâ migrarent,ç|ucni-admodum antea Cymbri 8Ó Tbeutoncs,quibus non audacia,non fortitudwt) vlla ex parte inferiores erant.Horum plane raultitudo numerùfquecæteraruni gentium quæ auxilio illis exierant,in tabulis æneis,quæ in caftris inuentf funt, didu mirabile,literis græcis infcriptus erat. Fuerant autem omnis generis ho-minum capita ccclxviü milia, ex quibus nonaginta amp;nbsp;cetum bellacilfimoruni crantquos omnisquum apud ft hodanum fluuium obuiam Cæfarhabuiffet magno difticilique bello bis vicit,vidóf(j ad deditionem co'egit. Germanos eti am cum eorum animos fortilegarum vaticinia mulierum no comraitterepræ-bum ante finerent quàm noua Tuna fulgeret,congredi fatius duxit trepidatibus, quam idoneum illis tempus expedantibus. Fado itaque in eoru munitioneset tumulosimpetu,non ante ftimulare amp;nbsp;incefteredeftitit,quam iradeiiiftipugt^^ capefferent. His in fugam verfis quorum fertur numerus cccclx milia fmflè,Q far ftadiis cccc adufque Rhenum perfcques,cadaueribus,fpolns^referfit:cgfo-rum numerum Ixxx milia fuilfeperhibent.Inde confluentisRheni bisdiliun-dilfimas ripas ponte conjunxit,ct primus Romanorum armis Germanianiin-uafit, veriim Barbari fyluas petere properaruntac paludes nonauficertare quod pro vidoria fuit.Hinc Ariouiftum Germanorum infolentiffimuducein vno prælio vicit ac expulit. Ide contra ferociflimos bellaciftimosNeruiosSi Atrebates qui dcnfifTimas incolunt fyluas duxit exercitum.Vbi igitur in pro-fundiffimo nemorc filios ac fuppelledilem quàm procul ab bofte collocaffent, cum lx milibus armatoru contra Cæfàrem repentinos fecerunt impetus,eumeç oaftra locantem prglióque abftinentem offenderunt^amp;^ verfo in fugam cquitatu

ièptîmâ 8^ duodecimam legionem circuuenientes, vniuerios truddabant cen-. turiones : quod nifi Cæfàr correpto fcutoSlt; his qui coram Ie præliabantur detenus,inter Barbaros irruiHet, ac fubinde quodam ex tumulo décima legio per Mlles ir rum pens acies periclicanti fuccurriflet, neminem euafurum incolume liquet; ac virtute Cæfaris Si audacia fupra vires (vt did folet) decertantes,haud tamen Neruios dare terga coegerunt,venim forti ter oppugnantes obtruncaue-funt.Exlx enim millbus, quingentoseuafifle traditur-Hinc deditiones vrbium adextremos vfque oceani terminos conlècutæ. Adriatici eodem impetu fortung ptofligati,ad quatuor milia cæ(a,L.milia vgnundata.Cum Venetis qui ad oce-anum terras incolebant nauale prælium Si memorabile fuit, amp;nbsp;hi quolt;ÿ vidi atffiis fuperati Equitanorum qui ad defenlîonem cum Enitimis coniurarant. M 8é bellum ei cum Belgis vnà cum Germanorum auxiliis,boriim copiæ ad t^dxxiï milia ledilîima numeratæ funt,quibus repente c fyluis erupétibus,milites Cæfaris eos excipientes fumma quidem arteobftando ad internitionem Mrc,guoufque ad fua remeare compuliflènt.Domuit præter hos omnem Gal Mqiiæinter Alpes,flumen Rhodanum,Rhenum^ Sioceanum eft,amp;; circui-lupatetad bis tricies centena milia pafluum. In ealiquidem nec totum bellige-fansdecennium odingenta viribus tccpit oppida, trecentos fubiugauii popu-los,aduerfus trecentasparum inflriidusmyiiades, centum quidem lèrro exGs, lotidetnvitæ referuatas habuîtcaptiuas:corpore,armis,fpiritùque terribilem, tiomine etiam qualî ad terrorem compofîto Vercingétricem luernum Gallo tnm regé Fortuna muleis fæpe ac magnis præliis atque conatibus retenta ta,poft ah(]uotcertamina horrida hinc inde vario diferimine gcfta,in Allexia oppido vallo xi millbus pafluû circundudo concluhr,donee ccxlviiimiliuarmatoruni fxercitu congefto,auxilio regis ferme tota Gallia furrcxerat,amp;^ hi quo^ caelî,fu Mgatfqui potueread fua remearunt,Rexipfe nouilTime in deditionem reda-dus,maximum nbsp;amplilTimû viftoriædecus,depolito omni fallu fupplex cum

in callra venilfet,ante Cæfaris genua faleris abieftis Si armis,Habe,inquit/or-tenivirum,vir fortilTime,vieilli. Inde qualî hic terrarum orbisnon fufficeret, îlterumcogitauit,amp; in Britanniam tranfuedus, cuine nomen quidem Roma« Horum antea cognitu erat,Slt;f de qua no parua etiâ inter feriptores Si hilloricos eontétio ell,cum non re led verbo fold ac nomine fiélam nufqua extare con-tfndât,fubiugare adortus eft,huius^ facinoris audacia magna illi gloriam pepe nt.Primus nanqj occiduû clalTe ingrelTus oceanum per^ atlanticum pelagus ad Mligerandû tranfportansexercitû annauigare cœpit,mira celeritate trâlùeélus arma^amp; oblides accepità trepidistamp;f vlteriusilïèt,ni improbâ claflem naufra-gio caftigalTet occanus.Reuerlus igitur in Gallia, clalTe maiore,auélis^ admo-lt;lum copiisin eundé rurfus oceanum eoldé Britannos fublècutus eft,qui tâdem txpugnati cû regibus, viftoris iugo ceruicem flexere. Contentus his,non enim ^uinciæ lèd nomini lludebatur,cu maiore q prius prgda reueélus ell.Triûpha-uit quater,vt telles Fere omnes audores funt,vt certiores,quinquies.Primustriû-phusfuit de Galba atque hac ipfa Britannia,illt;^ omniû clariflimus.Secûdus de Aegypto,tcrtius de Pharnaceôd Ponto, quartus de luba Si Aphrica, quintus

338 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K U D h K i 1 V A L 1 V K U

de Hifpania.Ego vero adderem {èxtum de Maflilia,mfi quia forfitan iüetrium phusfubgallicocôtinetur: nam dcMafliIia ilium triumphalTejhaudquaquani cft dubium cuipiam qui acerrimam illam Ciceronis de CæHire loquentis queri' moniam in libris Ofticiorum legerunt, Vexatis,inquit,ac perditis exteris nati-onibus, ad exemplum amifli impenï portari in triumpho Mafllliam vidimus, ôé ex ea vrbe triumphari fine qua noftri imperatorcs ex trâfàlpinis bellis triuiUquot; pharunt ..Prælia denilt;^ plura geflit quàm recenlère quifpiam poflît. Huiusin-quam dudu,vt ab illuftribusquibuldam traditum eft audoribus vndeciescéti-CS triginta amp;nbsp;duo milia,vel vt ab aliis,vndeciescentena nonaginta milia hofti-um cæfa funt,fîgnis collatis bis amp;nbsp;quinquagics,vel vt aliijquinquagies tatum di micauit,M.Marcdhm folus tranlgrelTusquinouies amp;nbsp;trjciesjvel vtaJüatçalii, quadragics nouies pari penè modo fuerat præliatus.Quid cetera eius gefta pro' fequar His tot bellis exadis,tot laboribus exantlatis,quos nedum pati,fed icii' bercjfed legere,fed audire difficile eft,vidor Cæfar Romain rediit,vrbémç va-cuam ingreffusjdidatorem fe fecit,negatäm(^ pecuniam ex ærario publico fra-disforibus inuafit:poftea Pompeium inlccutus,infinitas eius copiascapisPhaf falicisfugauit. Inde vido, nbsp;fugatoih Aegyptum Pompeio, cum Alexandri-

nis terra marique ingens bellorum ei negocium fuit,dcmû abfumptofludibus rege,vidor C^ur Cleopatram gentisreginam relinquens,per Syriam profedus, reftitutoin regnum minoris Armeniæ Deiotaro,Pbarnacem bello vidû Ponti regno priuat.lnde tenuit Aphricam,amp;f poft aliquot clariffïma bella vnicegc' fta,tres duces partis diueffæ Scipionem,îubam regem,amp; Labienuni proftrauit. Cato Vticenfis vitro repetitum gladio pedus traiecit.Vidor ad ItabiCæfar diït,mox ad Hifpanias conuerfus,apud Mundam ancipiti euétu Cn.S^ Scxtum Magnifilioscxpugnat,XXXmilibus Pompeianorum cæ(ïs,obtruncato Cneo. Quantum autem his bellis romani fanguinisfuderitjnoIuitannotarbAd lum-mum Veftf pontifex creams relatùfque cft in numerum deorum,nô modoprin cipum audoritate,lcd opinione etiam populari. Nam ludis quosibi Auguflus Cæfar hæres eius inftituit,crinita ftella iepte continuis diebus circa vndecimain horam lucis effulfît,perfuafum^ credulæ plebi Cæfaris eflè animam in cælum tranfmilfi.Huius ftellg amp;nbsp;Virg.poeta meminitin Bucolico carminé, 8^ criini ipfum Cæfaris indicio eft, cuius in vertice ftella eft . Poft hæcNumidici lapidis columna in eodem loco pofita,xx pedum altitudine,Parenti patriæm-fcriptione addita,ad quam facrificare,8^ vouere,amp; iurare per Cæiàrem diutius oblèruatû eft.Sed clari ftnt licet illi quos ante diximus,clarus Scipio cuius con-filio atque virtu te Hannibal in Aphricam decedere coadus eft,ornetur aller Scipio Aphricanus qui duas potentiffimas vrbcs imperio romano infeftiflîmas, Carthagineni,Numantiâmque deleuic,habeatur vir egregius, L. Paulus ille eu lus currum rex potétiffimus quonda amp;nbsp;nobiliffimus Perfes honeftauit, lit alterna gloria Marius,qui bis Italiam obfîdioneet metu {èruitutislibcrauit,miristol latur in cælum laudibus,cui cum vel didatoribus vel coff.Macedonû rege Ale-xandroin Italiam traieduroerat dimicandû,M.dico Valerium Coruû,Caiuni Martium Rutilium,Caiû Sulpitiâ,T.Manlium Torquatum,Q,.P.Pbilone,L.

hpynum curforem, Q* Fabium Maxi.duos Decios,L.Voiumnium,M.Cor-üuai iôga belli experiétia Philopœmcuem ceJebret,antcponatur omnibus Pom peius,cuius resgeftæ arque virtutesiifdem quibus Polis iegionibus,curfu ac ter-ßiinis contincntur,lulius tamen Cgfar in rebus beJlicis,nec jllis,nec bis profèéiô, ßccvlh hominum lecundusluiffémemorabitur.lta nanque decoper hucropi-üm fcriptum eft,Vir quo nemo vnquam bellis magis emicuic. De buiuseuani tdlica virtu te at^ præftantia etfi abunde fit djâum,non eft tamé omittenduni aliud Ciceronis teftimonium, quod vulgatiflimum omnibus^ notiffimum firgt; tamen amp;nbsp;clanlTimum eft fimul^ verilfimunijSoleo læpe,inquit,anteoculospo-tiercjidque libenter crebris vfurpare Pcrmonibus,omnesnoftroru imperàtorum, oninesexterarum gentium potentiflimorum^ populorurn, omnes regum cla-tiffimorum resgeftas,nec contentionum magnitudine,nec numero prgliorum, varietate regionum,ncc celeritatc conficiendi, nec diflimilitudine befioruni pofteconferri,nec vero difiunâiftimas terras citius paftibus cuiulquam iam po tuiireper3grari,quam tuis non dicam curfibusjed vidonïsilluftratæPunt.Nctç ''t alibi idem Cicero inquit,fi tu^ res geft^’ cæteiorum laudibus obfcuritatem at ^dcrintjidcircoCn. Pompeii memoriam amifimus,quantum nomen ipfius fue ^^t,quantg^ opes,quanta in omni genere belloium gloria,quanti Honores Po.K o. ftuanti fenatus,quanti tui,quis ignoratftanroille fuperiorcs vicerat gloria,quan to tu omnibus pr^ftitifti. Itac^ Cn.Pompeii be!la,v]âoiias,triumpbos,conlula-ttisadmirantes numerabinius,tuos enumerare non poftiimus. P-t quoniam in ^uo maxime conftet haec ducum excellentiaimméfæ quæftionis eftè Polet Plu-tarchus tertiuseódé clariftimusteftisaccedat,Summoru, inquit, viroiu cla-nlTimorum ducum neminem huic bcllatori imperatori prpponendum cenfeas. ^am fiquis Fabios, Scipiones, Metellos,amp;1 ætatis Pup,amp;l paulo Puperioris duces, Mam,Marium,vtrûlt;^ Lucullum,amp;l ipPum deniqp Pompeium,cuiusomnimo-^a in re milirari virtus amp;nbsp;gloria ad cadum vPque perfloruit,comparandos du-üerii,eos propcäo CpPans gefta Puperant.Quod fi præter hos alios quoque quoP-damintueri libet,l’arquinium Supcrbum,ReguIum,F2bricium,Curium,at^ Camillum,Oratio I lacco quarto etiâ grauiITimo tefte,micat inter omnts fidus, velut inter ignés luna minores . Ouidius quoque ad hæc, nec Ipernendus, nec fubticendusaudor in faftis,Magne tuum nomen rerum eft menPura tuaru,Sed ^ui te vielt nomine maior erat.Denique Solini vltimi teftis verbo fretus,vt om-Deshuius imper.laudes compelâar,quantum inter milites Siciniusaut Sergius, tantum inter duces.immo vtverius dicam,inter homines omnesCaPar didator cnituit.Caronum deinde fi nobis inter maximos duceslèrmo habcndus,impaui dusprofcâô,amp;f inter hos duogt; CæParem amp;nbsp;Pompeium inceftènserit Vticenfis il le,ciuili Pe bello in lérens: huicenim obuium nonalium quempiam aflignaue-rim. Altius certe nemo progredi potuit,quàm qui fimul in ilia rcipub.trepidati-one contra vtrûi^ Pe luftulerit,amp;l aliis cæParianasopes,aliispompeianasfibi vo-uentibus vtroP^ contempPerit,prouocaueritcp,ac oftéderit efle alias reipub.par« tes.bleganter amp;nbsp;compofite etiam CriPpus Saluftiuscômemorat, illam rempub. non habuifle ^uépiam virtute magnum,fed memoria Pua ingenti virtute amp;nbsp;di-

ucrfismoribus fuiHe duos magnos 86 praeclaros viros,M.Catonem 86 C.Cxù-rem : alteru {euerum,Glementem alterum : conftantem ilium,hunc facilem nlluin nihii largiencêjbuuc affluencem copiis omnibus. In huius etiam laudibus pofu-it,quod 11 bl magnu imperium,exercitum, bellum nouum exoptabat, vbivirtus cnitefcere pollet.Ita fidebat in votis viroru virtute magnorum,vtexerc]taretin bellum milèrasgentes,amp; flagello agitaret Bellona languineo,vt elTet vbi virtus corum enitefceret.In alterius ante commendatione fi animo compledi volueris ciusimagitiem,animaduertes Atridem Priamu^,amp; Ipuu ambobus Achillem: vtruntj enim improbas hac vera de vtro^ tulit lentetiam,ait cnim,li amp;nbsp;Pompe-ius viccrit exulaturum,fi Caefar morituru; quod cum vidore Cæfare mature pa-faret,admirari libet illius vltimum vulnus,ac nobile lætum,per quod,vt Seneca .inquit,Iibertas amifit anima,vt^ omnem deni^ viri 86 duels hums dignitatem in vnum co'égerim pariter 86 gloriam,alterius romance fcriptoris hiftoriæ fefl' tentia fretus,Si veris magna paratur Fama bonis,et fi fuccelfu nuda reraotoln* fpicitur virtus, qmequid laudamus in vllo Maioru Fortuna fuit: quis Martefc' cundo,Quis meruit tantu populorum fanguine nomen Hunc ego per Syrt^^’ Libyæ^ extrema triuphum Ducere maluerim, quam ter capitolia curru Scan' dere Pompeii,q frangere colla lugurthæ.Ecce parens verus patriæ,digniflîmus aris Roma tuis,per quern nunquàm iurare pudebit. Ft quern fi fteteris vnqaani ceruice foluta,Nunc olim fadura d eum.Alterius SCprimiCatonis illius Poren» domi,foris8^militiæ,Iaudum plena funt omnia. Egregium enim 86funinium præter fapientiæ nome in qua null! mortalium ccfliflc creditum eft, magna hic 86 ingenti literarum illius temporis peritia ac eloquentiæ claritate fuit: nódum enim latinæ linguæ fplendorad fummu 86 vltimum dignitatis fupculfflcafccn derat,quod fub Cicerone fadum vult Seneca.Cenfura 86 triumpho limill cæteris nec inferior, prpeeptis omniu reru expetédarû ac lèorfû rei milit^tis datis generi romano. Inter prima veto agri colendi illius æui confèflione finea-’fliu'o agricola optimus fait,86 quæftor fortiflimus,iuftiflimus prgtor, tribunusmilnii præcellês.Tres quo^ res in homine fummas præftitiflè legit,vt optimus orator, optimus fenator, 86 optimus impator exiftimatus fit, quas omnesetfi non ptius» attamecIariusfuIfilTe in Scipione Aemiliano no dubiûeft, Suma etiâ prêter ilia qug diximus virtus Catonis Confiilis in Celtiberorfi bello Fuit,gppc qui pbit^ oppida cepifle q in Hifpxnia. dies egifle comemorat, eaque baud lane cft,fi re vera quadringenta fuere.Fuit,vt fertur,fumma qu^da inter Cglare,et 11-Antonium comparatiomam cum ludis relaxandi animi gratia ambo perlæpç occuparentur, vt aleis, aut perdicum, vel Gallorum certamine, 86 alioruni ani mantium , femper ab Antonio abiifle vidorem eum conftat : vndenqn ab re quidam ex confuetis augurio fæpenumero monuifle eum his verbis vifus eft, Quid rei eft tibi Antoni cum illo adolefcente?* Cæfarem indicans,fugæ ipium: clarior enim licet (is,86 feuerior,dignitate plurimu domineris,bellis^ magisin-fudauerisjêd plurimarum reru vfu excellas,tuus tarnen genius tuum^ latum hu iu Ice genium fatumque reformidat : tuaque fortuna in leipfa permagna præcla* raque licet fit,illius tanien fortunae vfquequa^ blanditur. Hærent in fuperioris

Aphricani dido vii C.Mani cofulatus, immo reuera non fepte,fed vnus,quum cætcrospræter vnum minus acceperit,{ed rapucrit.Inherent öl duo ipeciofiffi-mitriumphi.Nam quum apud Numantiam fub eo duceequeflri ftipendio mehret,amp; forte vt fit inter ccenandum quidam Scipionem interrogaflet,fi quid iili accidiffet, quenam reipub.æque magnum habitura eflèt imperatorem,refpici-«nsfe fupra ipfum Marium cubantem,Vel hunc dixit: quo dido perlediflima virtus maximam orientem virtutem videritne an certius accident perpédi vix poteft.Illa nimirû coena militaris ipeciofilTimas tota in vrbe futurascœnas Mano ominata eft. Quum enim poft Aphricam fubada öl lugurtham regem an-tecurrum dudura,Theutonicorum exercitum delctum per Marium conftet,ac porro cc radia Cymbrorum cæfà, Ixxx per cum capta cum duce Hermodo in initionodisnuncium retuliflet, nemo fuit qui non illi tanquam düs immor-talibus apud facra menfæ fuæ libauerit. Subit in bac reputatione M. Claudius Marcellus qui primus Hannibalem vinei pofte docuit, ingentis ardentis^ ani-nii vir, bellator acerrimus vnus ex paucis, in^ omni clarus hiftoria,led imprimis Virgiliano carmine nobilis: fie enim de hoc loquens ait, Afpice vt infignis fpoliis Marcellus opimis ingreditur, Vidorque viros fupereminet omnes. Plu-m(]uidem viri huius öl ducis in laudem dici poterant,plus autem haudquaqua« Quid eftenim homini,et quid effe poteft amplius quam omnes excellereS' quan-^uamid Virgilius non tarn veri ftudio dixerit,quam Jaudandi dlum alteru gra ^*3quihunc ibifequitur Marceftum , Odauiæ fororis Auguftifiliumzmultcs ®ini ifte,fed omnes haud dubie no excellit.Non indignabuntur fuperiores ro manorum,exteraru gentium prêter Hannibalem duces,fi inter eorum eximiuni fulgorera Q..Fabius Maxi.fe iterum immifcuerit,tü quod romani generis pru-^tntiflïmus habitus eft(nondum enim Cato Cenforius famæ huius primum lo cum præoccupauerat) tum quod huic ipfi Cato idem apud Ciceronem darum magnæ fapientiæ ac virtutisteftimonium præbet. Apprime autem honeftatus eft illo Ennü carmine notiftimo,Vnus homo nobis cundado reftituit rem.Non lue rumores ponebat ante falutem. Ergo poftque magis^ viri nunc gloria claret . Nota fuut reliqua quibus hoc famæ decus Maximîque cognomen lure fibi debitum,etiam fi ab eo ortû,efte cenferi poftèt.Et quanqüâ huius viri plura con filia q prglia raemorentur, no défunt tarnen præha öl ad æquandâ aui gloriam I Eabü Maxi. Rutiliani qui haud dubie vidoriarû numero amp;nbsp;magnitudine prg-liorû fuperior fuit. Vnum hofté Kannibale,quem mora 8^ patientia fregit, îàtis efîè vult Liuius,inter romani ducis laudes magnum hoftisetfingulare prgeoni-um.Q.etiâ Catuliû in hoc fummoru imperatoru numero öl præcellétia po. ro» • nbsp;nbsp;voce fua ad fidera vfcj produxit.Nam quu ab eo pto roftfis interrogaretur,fi in

vno Pôpeio Magno omnia rèponere plèueraret, aftumpto illo fubiti cafus in-curfujin quo fpé eflèt habiturus,fummo cofenfu acclamauit,In te,iudicioç tali Magnû Pompeium cû omnibus ornamentis qug paulô ante retulimus duarum fyllabatu fpacio indufum, Catullo æquauit.Merito etiam huic comemoratio-nipræcipuû L.MariusjinuGtati decoris exemplum adücitur,quem équité roma num duoexercitus, P. 8C Cn. Scipionum interitu, vidoriâque Hannibahsla-' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Ff iü cerati

cerati ducem legerunt, quo tempore falus eorum in vitimas angüftias deduâs nulliatnbitiomlocum relinquebat. Adneietur aliud pulcberrimum maxi-marura optimarumq^ rerum L .Metelli vnicum exêplum, pontificis imprimis, bis deinde confulis,diâacoris,magiftri equitum,agris diuidendis viginnduuni viri,fummi fenatoris,oratoris optimi, priniarii bellatoris, imperatorisfortifli-mijlàpientifliini denique ditiflimi, clarifl’ima^ in vrbe fiia ciuis,quæiîbifi-niul füll contigiffe nec vlli alteri ab vrbe condita,latis conftans opinio eft. Alte-rum L.Syllam qui fœlicitatis nomen aderend um fîbi putauit,ne(5^ Jaudare,nÇ' que vituperare quifquam fâtis digne poteft.Dum enim quærit vidorias,Scipi-onera fe popu.ro.quum exercet fæuitiam,HannibaIcm repræfêntat. Auguftus ctiam rariflîmum virtutis ornamentum le inter ftrenuiflîmosfoehciflîmôfquc duces amp;nbsp;principes digne quidem énumerandum tradit. Decimum enim ptimum annum agens, comparatis exercitibus,Hyrcio amp;nbsp;Panfa cofT.aduerfus Marcum Antonium amp;nbsp;Deciura Brutumtunc Mutinæ obfîdentem propr^f® re miflus,primo licet conflidu paru profpere gefto,interempto Panfa,amp; do prælio exanimato Hyrcio,ferox iuuenis fuperftes deuidum fugauit Ant^^' niura, Romam^ reuerfus iènatui ièinuifum quum Yideret,aduerfusingratifl* mos dues cum Lepido et Antonio £e coniunxit,vbi cof. creatus,reliâol.epi^^ cum Marco Antonio,interfedores Qlàris Caffiû amp;nbsp;Brutum inlêcutusin ciam,tenuitEmathiam,poftremo vi et armis fuperati parricid^,inter tres vims tripartito imperio, Afiam tenuit Antonius,Lepidus Aphricâ, OdauianusEu' ropam.Hæc inter L.Antonius cof.M. Antonii frater vrbem hoftiliterinuaHt» imperiofum iuuenem oppreffurus, quem prælio vidum acfugatûPerufiæob-fêffumjimpellente fame,viribus fuis Odauianus fuccûbere coëgit.Inde Sextuni Pomp . Magni filium, qui infeftatione pyratica vndique maria terrore copie-uerat trecentarum nauium claflè toto mari diiperfa, expugnatum reddidit,rn fugam verfum,eodémlt;ÿ fucceflii cum Lepido qui ex Aphrica multitudinear-matorum venerat occafione data in SiciJia connixere, ibique vidor mîfetc vi* tam implorati remifit. Ad Adriaticum littus profedus,I]Jyricos, Liburnos,Dal matas vincere maturauit:ad Adium deinde Græcif promontorium,vbi cum regina Cleopatra ducentarum nauium claffeM. Antonius venerat armis peti* turus Italiam,ad funimum cladis terreftri nauaJiquc prælio certatum eft Jeni-que Augufto vidore Antonius cum regina, infaufta vela in Aegyptumde-dere. Odauianus cum infecutus penes ipfùm Pharû deleuit. Vidor ad Itaham profedus bis ouans,poft Philippenfe,rurfus poft Siculum, bellum,de Dalmatia ftue Illyria, de^ ad Adium vidoria amp;nbsp;Alexandrina triplici curruli triumpho continuo^ triduo vrbem introiit, claulblano,pacis indicio. Cæterùm diutius quieftere non potuit,rebellione gentiû concitus.RecIufoigiturlano ad Hifpa-niasextremaque oceani littora tradudus,ad Cantabros nbsp;Aftures,fub lugo ro

niano ceruioes refledere coegit,et totam peruagatus prouinciam,terrore armo-rum docuit ftruare madata. Sarmatæ fîmul amp;nbsp;Parthi qui inter feptentrionem amp;nbsp;ortum fobs terras incolunt,ad Auguftum fe ad oblèquia paratos miferuDt» Trgranem in Syria àÇaefaris Auguftilegato vidGpœnituitdcfeciflè.Adori-

DERE MILITARI LIB. XI. J4j cntem deinde per legatos omnibus pacatis,cx occiduo littore Si. Hilpariià E o-mam reuedus lanum deintegro claufit, qùem paulopoft refcrare opportunum fuit,mdeque ad ardicum polum ire coadus, vbi fèrociflîmæ genres côtrà ^cere 2uCæ erant,ideoi^ VindelicoSjSalalTos,Germanos,Marcomanos, Sueuos, Si-cambros,8^ quicquid citra vitrag Rhenum,Danubiûmve Barbaria eftera Ipe ftatfic perdomuitjVtenixe paterentur imperia.Ad meridiem conuerftjSjGetu«* losvicit,amp; Garamantes, Marmaridas, quicquid ad auftrum pacâdum re-ftabat cópofuit. Nec eft de reliquis prouinciis aliqua præter Aphrica amp;nbsp;Sardi-niam, qua non ille adierit,fine exempio reru potitus,tot^ demu fubadis,R omæ ^uumeffet, terra mari^ pace parta,lanum Quiritum tertio firmauit, 8ó perpetuus didator ac patri^ pater fadus eftdoeliciffimus omniu principum,necdum aliorufed fuoetiam iudicio habitus eft . Nam quum nepotem in militiam de-ftinaretjâ dns optauif vt Uli fortitudinem Scipionis,beneuolentiam Pompeii,lu i^ueipfiusfortunam datent, veluti fibiipfi permaximum opus fuifle fortunam diceret.Præter ipffus fortunam,fimilem deniqueei ducem vt nulla vnqua tempora tuleruntjfic nulla forent,po.ro.lèntentiæ ß credimus,grauiflîmique poetæ Racci dicentis, ^ræfenti tibi matures largimur honores^ ïütandàs^ tuum per nomen ponimus aras, oriturum aliàs,nil ortum taie fatentes, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;*

tuus hic populus fapiens amp;nbsp;iuftus in vno, e noftris ducibus,te graiis antefèrendo.

Ræc de ducû pr^ftantia fuperioris æui paücà qu^da attigiflè fat ftt,Nino,Libe-rO)Caftore,Polluce Herculéqp deinduftria omifliszeaenim eos fîngulari ampli-tudine fuiffe lînguli làtentur, vt omnium quæ rtiemoria hominû complexa eft frsgeftas fuperare videantur. Quifquis véro tantorüm clariffimorum quos di-^iniusducum imperatorum rebusgeftisada recentia comparanda côtuma riacproterua obftinatione duxerit ,à vetuftatis veritatis^ omnis cognitionc îhenusfit neceffeeft.Ego enim banc ducû præcellentiam noftris temporibus ttducibus deferendâ maxime cuperé,lèd vafra amp;nbsp;callida maiorû noftrorû confia, admirabilem^ illam amp;nbsp;incredibilem ac pene diuinam rerum militarium gloriam animo mecum ipfe voluens,velut gquus arbiter om ni vtrinque affedu vacuus,cui iure quodam fuo comparanda fint inuenio neminé. Cæterum,ftre-lîüiftime duXjSigifmunde Pandulphe,quum fiat inter claros et illuftres viros,vt perfæpefolet,non iniocunda fuperftitum concertatio ducom , qui rei militaris pcritia,qui armorum exercitatione, qui præliorum numero, qui nationura ac ^oftium varietate,qui probitate,qui prudentia,grauitate,fide,conftantia,animi ®agnitudine,celeritate, cætèris^ præclaris monumentis imperatoriis virtu-tibus digniores cen{èantur,maioribufque illis propius videantur accedere,alii^ altos quofque noftræætatis in medium vnumque locum conferant,femper cae * ten's te deniq^ fine controuerfia probabilibus addudi rationibus no folum prg-Ierunt,fcd fummos quoque8^ maximos,rerûraque huiufcemodignaros homines,ac aliorura omnium mortalium fama célébrés,Iccum in eandem fèntêtiam

' nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;trahunt;

trahunt:quanquaru hoc minime dubium efle debeat,fed lufe clariusjcuiuisrc-de rerum tuarum cuniulu recŒfenu,quum folus laceram et infradam tot bd-lorum incendiis hadenus Italiam atque ruinam extremam minitantçm,humc ris tuis velut Atlas cælum, ne in fe iplam funditus tota collaberetur, in auxilia hinc inde accitus ipfe fuftuleris.Nota quin ita etiam funt illa,quæ hoc afperoS^ diff icih temporum curriculo,pro clariffimo imperatore Francifeo Spbortia in eius tutelara aduerfus Eugenium Pontificem Maximum, quae pro Eugenio aduerfus hunc ipfum ftrenuiffimum ducem, quae pro jlluffriflimoTaraconen-fium Tcge Alfonlo,quæ pro Infubnum,Genuenlium^ bellicoblbnio duce Pbi-lippo Maria,quæ denique ah vtriufque fuperr at^ inferi maris littore proFlo-rentinorum, Venetorum^ ac Senenfium,potentiflïmarum rerum publicaruni amphtudine,fpledore ac gloria,virtutc animi,aut dextrg robore paflim amp;nbsp;vbi-que cógrediendo,audendo,agendo perpeflus es,vt omnibus non Iblum noftris, fed exteris nationibus,et remotilTimis populis inter excellentiffimos ac proba-tiirimosimperatores,qui bellicofiflimi amp;nbsp;ftrenua manu dodi lint, iuxta Home rum, traderc equos pugnæpeditum^ furoribus vti, ipfe primus facile videare.

Pan^ clefertorum,çy militum animaduer/io uaria,ducibus non obtemperantiumt nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap,

eos veroqui ducis aut legis minus obtemperaflentarbitrio, varia iffim lis^ animaduerlip procedebat.Nam alii in fortuna,infamia alii,atque aln in languinel^debâtur: amp;nbsp;quoniam acerbitas vlcilcen tes-s-2^di plerunque maleficü,poenarum^ formido,bene atque cauteviuen di difciplina eft, violatæ fidei qua femper maioresnoftri maximi fccere funie-mus initia . Hiftoriade MetioSuffetio Albano nobis ignota non eft, qi^oni-am padum atqp condidum cum TuUo rege po.ro.perfide ruperat,binis quadri gis euindus in druerfa nitentihus laceratus eft: nouum fane atque afperuni fup-plicii genus . Diffedum enim antea luifleapud Romanos, neminem equideni neque legi,neq^ audiui. Et quoniam nihil videripoteftefferacius, nihil ab hominis ingeniodiuetfius, quam quod mebra amp;nbsp;artus breuiffimo laniatu diftra-hantur,rcftat vt quod de ledione partitioneque corporis in hu manilfin^univi-fum eft,rationcm breuibus reddamus.Omnibus quidem virtutu genenbusex-erçendiscolendlftj po.ro. è parua origine ad tantæ amplitudinis inftar emicu-it, fed omnium maxime atque præcipue fidem coluit fandamque habuit tarn priuatim quam publice.Sic confules, clariflimos viros, hoftibus confirmandæ fidei pubhcæcaulâ dédit : fie cliétem in fidem acceptû cariorem haben quara propinquos,tuendum^ effe contra cognatos cenfuit,neque peius vllum facinus exiftimatum eft, quàm fi cui probaretut.chentem diuifum habuiffe.Hancau’ tem fidem maiores in ofiieiorum militarium vicibus,vfii atlt;j commercio maxime fanxerût,quôd aliter totius rei militaris difeipling neruos adimi putarent, fi hominum perfidia fine immani amp;nbsp;horrenda pcena eluderet : in aliis confiât, nulli gentium mitiores pœnas placuiflè.Sic Aurelius.Cotta cof.quum ad opus équités neceffitate cogenteiufliflèt accedere eorumquepars detredalTet imperium , queftus apud cenfores effecit vt à patribus notarentur, deinde obtinuit ne eis propterea æra procédèrent, quos quia ftipendium raenftruale vel annuura ignorai

JJtRhMILIlAKl LIB. XL 34T ignoftiiniæ caufa adimebatur,dirutos acre appellabant at]tiqui,quôd æs dirue* ^ïturin fifcum,non in militis lacculuni. Artaxerxes Afbacem quendam, me* ^uni hominem,qui in prglio ad Cyrum defeeerat ac rurfus eo mortuo rebella-r^Lquum eum ignauiæ non prodinomsneque firaultatis reum ftatuens codem ^3lTet, luflit nudum fcortum impofîtû ccruicibus diem rotum in foro circun-Aken’us vero quod ad defedionem duos quoqueex hoftibus leaditurum t^Hicitus in niedacio deprehenfus eflet,lingua tnbus clauisafFigi iuflit. Quum Hannibal Panus cum exercitu in Italia efletiö^ aliquot pugnas pOiro.aduerfus pügnairet,primi totius Italiæ Bruni ad Hannibalem defciuerut,id romani ^grè pafli pofteaquam Hannibal Italic deceffit luperanque Poeni funt, Brutiosigno piiniæ caufa non milites fcribcbant nec pro lociis habebat, led magiftratibus ’’’ prouinciaseuntibus parère præminiftrare leruorum vice iuflerunt : ita^ lèquebantur magiftratus tanquam in fcpnicisfabulis quidicebantur lorarii, äutquos erant iufli vinciebant,aut verberabant. Appii Claudii fententia lena-confultum omnes qui à Pyrrho rege Epirotarum C3pti,amp; poftea ab eo vi froremifli erant, decreuit vt ex his qui equo meruiflent peditum numero mili-qui pedites,funditorum auxiliis adfcribcrentur, neve eorum cuipiam ad P'^iftinum tandem militip ordinem liceret redire, nifi bina quifque fpolia ex ho ftibus reporta ret. Fuit antiquis quoep animaduerfio militaris, lubere ignomi-®’æcaula militi venam folui Si. languinem mitti: cuius rei rationem etli in ve-11 bris haudquaquam potuerunt inuenire,hoc tarnen poft faâum opina-militibus ftupentis animi amp;nbsp;à naturali habitu declinantis,vt non tam pce-quam medicina videretur, poftea tarnen ob pleraque alia delida id faólum ^flècredunt per confuetudinem , quafî minus fani viderentur omnes qui con -^*■3 officium deliquiflènt.Craflus is qui à Sempronio Afellione Si. à pleriftj aliis Hftoriæromanæ feriptoribus traditur habuiflè quinqüc rerum bonarum ma-Xinia 8i præcipua,quôd ditiflîmus,quôd eloquentifiimus,quôd nobiliflimus, Wreconfultiftimus, quod pontifex maximus eflèt,cum confulatu obtineret Afî-3® prouinciam Si circûfidere Si oppugnare Leucas pararet opus^ elîet firma procera trabe qua arietem fàceret quo oppidanorum muri quaterentutjlcri-pfitad magiftrum græcum,maiorem Athenienfium Iociorum,amicorum po. ïovt ex malisduobus quos apud eos viderat maiorê ei mittere procuraret: tune ®agifter græcus cóperto quamobrem malum defideraret, non vti iulferat ma-iorem,fcd quem magisclTeidoneum aptiorêmt^ faciendo arieti faciliorémque portatuexiftimabat,minorem mißt.Crafluseum vocari iuffit,Sd quum interro gaffet cur non quod iulferat mifilfet, caufis rationibufque quas diâabat Ipre-^veftiméta detrahi iuflit virglfque cecidit, corrumpi atque folui ratus omne officiu impcrantis, fi quis ad id quod facere iufliis eft, non obfequio debito,fed confilio non defiderato refponderit.L.Papyrius didator Q.Fabiu Rutilianum ®agiftrum equitu quod aduerfus didfi eius quamuis foelici pugna dimicaflet, Saranitibusfufis,virgis tarnen cæfum popofeit,lècuri percuflurus,amp; contentio-ne aut precibus exercitus occafîoncm Fabio confugiendi in vrbem dédit,eum^ profugienté Romani profecutus eft,ne ibi quidem remiflo fupplicii prius me tu quàni

quàin ad genua eius Fabius eu pâtre prouolueretur, èC panter fènatus ac po* pubs ro.rogarent: teftatus tandem earn pœnam non Fabio, fed populoöó tri« bunorum concedere poteftati. L. Calfurnius Pifo cof. quum in Sicilia bellum aduerfus fugitiuos gcreret,8d T.equitum praefedus fugitiuoru,multitudine ho-ftium circunuentusarma tradidilfetjhispræfedum ignominiæ generibus aiff ci lulTitjEum toga. laciniisabfciflis amidum, difeinda^ tunica indutunudis pedibus totum diem ad principia vltj per omne tempus militiæ quo ab come-ruerat adefle iubens, conuidu hominum,balncorum vfu,turmis^ cquitum ac equis quibus præfueratademptis,in funditorum alas tranfcripfit.Q. etianiFuf uiusFiaccus ccnforFuIuium fratrem cohort era legionis in qua tribunus mi-Iitum erat iniuflu confulis domu diraittere aufura icnatu araouit. T . Manlius Torquatus filium quódiscótraedidum cum hofte Geraino Metio Tufcula-norum duce,infcio Vel ingnaro patre prouocatus pugnauerat, quaniuis vido' rem,in cofpeduexercitus c^fum,fecun percuiT t.PofthumiusTyburtiusdida tor, A. Pofthumium amp;nbsp;filiu quod no iuo iuffu,fed fua fpotefuosegreflum li^' ftes fuderat, vidoriæ gloria licet reportaflct,lecuri percuti iuflit-Nec minus ant rnoie A . Fuliiius icnatorii ordinis eunterain aciem filium iniuflu fuoevita fuftulit, quara T . Manlius,aut Pofthumius didator. luuenem nanquein^t:-nio,literis, forma inter æquales pr^ftantem prauo confilio Catilinæ tannhari tatem aflecutum ,in^ caff ra eius temerario impetu ruerem in medio itinereab ftradum vltimæ pcenæ fupplicio affecit, præfatus non fe Catilinae aduerfus pa triam,fed patriæ aduerfusCatilina genuifle filium» Milites autem quihoßiuin caftra iniuffu principis aggredi effent aufi exaudorauit omnes Claudius,fecuU'' dus eius nominis imperator,eófque Romam vt digne punirentur hello fæpius fèuenùfque vindicatûcflè confiâtapud maiores nofirosineosq^ contra imperium in hofiem pugnarunt,quique tardius reuocati prælioexblc runt,qiiàm qui fîgna reiinquere aut pulh Ioco,cedereaufi erant. Q..FabiusMaximus fi rranffugarum dextras qui amp;nbsp;in præfîdiis Romanorum adhoftmna ftationes cofugerant ipfe aliquando præcidit,vt defedionis metum rcliquis in-jicerenfuapte tarnen natura amp;nbsp;dementia defediones prohibendas placandas^ efle raanfuctudine ac raiti oratione cenfuit,neque omnem fufpicioneffl accufa-je att^ omnino omnibus fufpjedismolefium effe.Namquum animaduertiffet, rnd.’tem quendam Marfum fortitudine amp;genereinter fociosprimarium defe ébonis accufari,nullam in eum animaduerfionera egit ,fed cum fineret fe prêter dignitatem negledum iri, Tune, inquit, duces ad gratiam ineundam poti-us accufantur,quum pro eorum virtute honores impartiantur:deinde illumac-cufauit, qui nulla in re officium eiusexpofcebat.Hæcenim cum dixilTebacer-rimo equo, aliifqp muneribuseum ornauit: quarc exinde viru fibi fideliflimum ftudiofifTimumqueeffecit. Apud eundem Fabium quum miles Lucanus effet accufatus quod mulieris amore nodu fæpeà cafiris vagaretur, cæterum mira-bili armorum virtute vir efle narraretur,quä deperibat comprehedi ea clam ml fit,amp; ad fe adduci: vt autem adduda efi,accerfito hominc, quod praeter legem, inqc,pernodaret haudquaq nos latuit,ac ne prius quidé latuerat q, ^bitati Rüderes

dercs,quare forti ter ac redefadis errata códonétur :reh'quu nobifcG en's,ha beo «nim lponforem,8^ adduda muherculam ei cómendauit,ac tradiditiNon finit nosQ.Fabius Max.inter has rei nnb’tarispcenas hoc in loco de te filcntium fa-cere,Sigifmunde, quod mifitum peccataniore fuo neque obferues omnia, ncqj mentis ac debitis eos poenis profequaris, verum exinduftria permultas diflimu kfciens genus hominum ad peccandum pronum , nec äcile naturam amp;nbsp;con-fuetudinem eorum inueterataextirpari pofle,vt^ lafciuiæ Sgt;^ lætitiæ frena per-fæpe relaxas,fic quum hoftisin propinquo eft,fegnes,contumaces,dcfides,negl£ §entes,feditiofós,ac delèrtores feueriflime punis,quod hæc vitia. non ad fingu-loruni mores tantum, fed ad fummam reru amp;nbsp;omnium falutem pertincre intel-^'gas.Illud etiam ftmpertibi innatum amp;^ingenitum inteJleximuSjVt vehementer vfqucdolueris pro errafis militum aduerfum qtiequam arma fumi opor tere-.contra verb lætari admodum, abs te plurimos leruatos 8^ cxornatos iri :

dmini muneris eft,hac fua ftueritatenon hominum interitum cup ere, fed falutem potius fingulispro virili prpftarc veile. Admirantibusautem multisae feprehendentibus quod vt mitis nimium Gs, ita amp;nbsp;truculetus nimis nbsp;atrox ali-

lt;]uandovideare,reóiódere foies crudelitatem fcilicet nemini minus quam prin-f*pi coniienirejimperatoremq; exercitus vt vii^oria potiatur potius timendum elTequàm hoftem . Iulius Cælàr obortafeditione militfi paucis percufTis caftra fedalTclegiturjamp;f fidem militum reparafle:vbi verb facrificia committerent mi Imæ, milites fuos fertur compefeuifle, maxime quando vrbem ingreflbs non li • cuit homines fpoliare,aut templa deorum, quod eis poftmodum ingrauefeente feditioneexprobrauit.Numinibus nanque Romanis ciuibus^ iurati impugna fenonpoterant quæ facramento militiæ fiifceperant defendenda . Qui auteni ignominia notabatur milites,nec gra percipere,nec militaribus gaudere pri mlegiis, nec habere aliquod cum gladio telbque commercium, neque porrO ad ^mgulum reftitui fas erat, nifi eos ante præ caeteris virtutfi meritis infignirent* Auguflus militarem difciplinam feueriftimerexitjegiones contumacius paren tes,3cimmodefte miflione poftulantes dimifit exauftorauit^ . Ceturiones item ftationereiióla,itidê vt manipulatescapitali animaduerfione puniit. Pro cæte-foautem deliftorum gencre variis milites ignominiis affecit,vt ftare per totum ^iem iuberetante pretorium,interdum tunicatos difcindófque,nonnunquam cefpitem portates.C.Curio bello Dardanico circa Dyrrhachium quum vnam ^equini^legionibusfeditiofam vidiiret,eam procedere inflitinermenijdifcin-damque in confpedu armati exercitus ftramenta coegit fecare. Poftero auteni die liniiliterfoftam difeindos milites facere, nullifque precibuslegionis ab eo Jmpetrari potuit, ne figna eius fubmitteret nomen^ aboleret,8ó milites in fup-pbmentum aliarum legionum diftribueret.L.Domitius Corbulo in Armenia duas alas,Slt;i tres cohortes quæ fecum ad caftellum initio hoftibus cefTerat,extra vallum iuflit tendere, donee affiduolaboreamp;profperis excurfionibus redime-tentignominiam.P.CornelioNafica, Decimolulio coff qui exercitum defè-rucrant damnati,virgiscp cæfî publice vænierunt. M.Cato ab hoftili littorein ^üo per aliquot dies malerat,cu tardoprofedionisfignoclaffem foluiflètjô^ reli

clis è ir ilitibus quida acernma voce et geftu expoftularet vti tolleretur^circum-aóla ad Iittus vniuerla claflè comprehenfum fupplicio affici iuflït,8^ quem oc-cifuri per ignomimam hoftesfuerant,exemplopotius impendit.L Paulus,Perla rege luperato, externoruna quofdam tranffugarum elephantis conculcados cenluit. Aphncanusitem poftenor euerlb punico imperio,eiufdem generisSC culpæ hominis in edendis populo Ipedaculis fcris beftiis obiecit.Eundem cen-forem declaratum, ferunt adolefcentem priuaflecquo quoniam fumptuofein ccena quo tempore Carthago oppugnabatur placenta melle confedam quam in vrbis fimilitudine formarat,amp; hanc Carthagincm appellarat,conuiuis prg' pofuit rapinæ, pcrcüdantiq^ adolelcenti quam obrem equum libiabftuliflèt, Prior quam ego,Carthaginem, inquit, diripuifti. Xerxes Perlarum rex Phitio quinc^ filiorum patri vnius vacationem petenti,quem vellet eligerepermififjde' inde quem clegerat in partes duas diftradum ab vtro^ latere vi^ pofuit,hac vidoria luftrauit exercitu.Adifanes Aethiopum rex Aegyptüs in deditioneß’ fuam redadis,fumma eis ^quitate imperauit. Latrocinia enim nouo more con pefcuit,lontes neqp morte pledens, neque linques impunitos,iudicio conftituto» reos omnes in vnum cogens miti lentétia damnauit. Amputatis enim naribus in vltimam defertiirc eos compuht,ibi^ ciuitatem condidit ab excifis naribus Rhinoceram appellatam . Afîùerus quum cuperet famam amp;nbsp;lermonemap““ omnes genres SZ nationes vulgari à le Cyrum interfedum elfe, Mithridate primu Cyro vulnus inflixerat,Chare deinde à quo fuccilà poplitis vena Cyt^ . conciderat quam ægrè ferentibus le iniufte ea gloria muneribus a rege mil»® fpoliari, his regi nuntiatis vehementer ira incenfus, caput Charij^ à ceruicibus abfeindi iuflit: his^ quu interelTet mater,Ne tu,inquit,rex ita hunc Chare capi' talem hominem breui pœna neces:à me enim fibi eorum qug diu audetmerces perfoluenda eft. Permittente autem rege matri fupplicii fumendipoteft3tem,3 tortoribus fuis hominem comprehend! iuflit, decemque dies in tortura habe-ri,tum oculos elfodi, nbsp;nbsp;in auresliquefadum æsinfundi,lîc omni fupphcæeX-

cruciatum necari.Paulo póft ob eandé caufam Mithridatem quod apertepto-fitebatur manu lua Cyrum concidilfe, nec vt Artaxerxes vanum ne^irrjtum telum adiecilfe, fed tranffixo tempore hominem ftrauiflè eóque vulncretadem interiiflèjfcaphis necari iulTit.Genus aùtem mortis ac fupplicii huiufmodifuit, Duabus exædificatis feaphis inter le congruentibus, in altera hommcm quiad fuppliciû datur refupinant, alteram defuper imponentes,lic ambas coniugunt vt caput,manus,ac pedes loris excludantur, reliquum vero corpus totum intus claudatur: praebent homini cibum,ftimulis(p oculos lodientes vefei et inuitum cogunt:vefeenti autem propotulacmellemixtum in osinfundunf,faciemquc eodem conlpergunt,liceius verfantes fcapham lemperaduerfo Ibliopponunt, amp;nbsp;mufearum infidentium multitudine ora quoridie .obtegunt, cumij virtus ea faciat quae edentes bibentes^ homines necclTitas cogit,ex corruptioneamp;pu tredine varii pullulât vermes,quibus intra veftes penetrantibus corpus abroda-tur : quum enim perfundo vita homine fupsrior araouetur fcapha,exefacaro alpicitur, 8^ circa vilcera talium ferarum aliarumquequottidiefubcrefcetium niultitudo

dehtatispotius quàm feueritatis fupplicii genus excogitaflè fertur,vt pergfahdi 8lt;!procero ftipite terræ affixo à fummo ad imum vfqp danatos ligaret, ab imó-

niore necaret. Idem denos cathenis vind os in profliientem mergi iuflîtjmültif-quedefertorum manus excidit,alns crura amp;nbsp;poplite!s,maius exemplum eflè allé rens viuétis miferabiliter criminolî quàm occifî. Idem cû iplo infciô manus au xiliaris tria niilia Sarmatarû negligentius agentiû in Danubii ripis ôccidifletj

niimperii reuerentia:8ô quum ingens lèditio in exercita ortaeffet,proceiiit nd

ruptæ dilciplinæ facinus édité ; tune quiefeentibus cundis timeri meruit, quia

qui hofpitis vxorem violalTentjduabusinflexis arboribus fune alligauit,quo de miflo reus è veftigio vtrinque pendens laceratus occubuit. Longe afperius Ma-crinus caftigauit milites,qui cum ancilla holpitis violairent,eos viuos(duo nan-que erant)boum in corio emiffis modo capitibus fèpeliuit, vt vermium multi-

quidem generis capite conuerlbs in terram fufpédere, alii per obfcoena ftipitem

da boni milites parebunt amp;nbsp;obfcqucntur,nifi forte quod præcipitur fâluti rcip. aduerfum inueniatur. In coenim haudquaquam obtempérât, nifi perfidusSi impius miles.Quid cnim iniquius quid dcteftabiliusguàm finedifcrimineagw gredi quæcunt^ didauerit imperator lt;nbsp;Nonne apud omnes voxifta quondam in caftris forfàn probata fonefta eft,amp; crudelis plena^ pcifidiæ habita, Pcdorc fi fratris gladmm iugulo^ parentis Condere me iubeas,plenoç in viîcera partu Coniugis, inuita peragam tarnen omnia dextra.

Si Ipoliare deos,ignem^ immittere templis, Numina mifeebit caftrenfis flamma monetæ. Caftra fuper Tufei fi poncre Tybridis vndis, Hefperios audax veniam metator in agros. Turn quofcuntj voles in planum cffunderc muros, His aries adus dilperget faxa lacertis.

Roma fit. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I

Et quanquam hoc nequius dici ab hominc potüérit nihil,8C vnde magisdd’^' retjfi fidclis effet, romanus imperator offendi, in eo tarnen fccleratusmi' les officii fui fidem his verbis facere ftuduit, vnde feipfum circun-feripta militariobedientia maxime infidelemamp;peifidum elle conuincit.Hgc côtraeos qui militaria legnius ac négligea«« tius,vel aliter ac difciplina comunis exigit tradantes, ignominig ac dedecoris nota fubiere dida fint,

amp; cxemplis plurimis côfirmata,vt ex alie no milites malo fuum difeant pr^ca«* uere, aut alienis virtu tis exem^ plisprouocentur.

AD M A GN ANI M VM ET I L L V‘s T R E M Heroa Sigifmundum Pandulphum Malateftam.fplendjdiflï'mum

Anniinenfium regem, acimperatorcm feniper inuiélum, de re Militari Liber Duodecimus. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;'

Delrium{gt;f)is,^uidqitrium[)hut,cr unJe» nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap» K

Vfto denique ac debitonarrationis noftræ ordinc, Sigifmun-de Pandulphe,open' conlummationem triupbisimponemusi quum hl belloru lint finis, vidoribus decus 8^ gloria. Eft enini ' quot;nbsp;triumphusomnium militarium rerum bonos lupremus,maxi

M nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;t* nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;JU IX/ X VX UXXJ X/VIXJVd X U |JX (.111 Ud , J X J ct A J

I (niaqueomnis vniulque lexus,ætatïs,vniuer(æ vrbis txultano.

1 nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VJ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Avyi uo^A. Lei nbsp;nbsp;nbsp;V xx j u vx icv VI VlQ vAUilci IX vzj

occurfusquidam,quod fiebat honorifica hoftium clade du-Si^viélfici turbæ redeunti, rerumque fortiter ac foelicitergeftarum fpecieni pfæfeferenti, (ic didus vt perhibcnt à græco ^^.d/jiêAucr/ç quod latine exultatio-fignificat.Credunt hoc alii à Græcis non,en in coluctudinem deriuatum, ßniülque huius honorisquicquam ad t iberum patrem,primum eius audoreni P«ttincre,quem nommant-.quod etfi haudquaquam verum elfe, Plutar ^hoaudore conftct,vir tarnen omnium vndecunque dodiflimusatquc acutifti niiis,M. Varro,hincindeafleritinchnatuni.Tranquiliusautem triumphum la-tine dicit porius appellatum,quôd is qui triumphäs vrbem ingrederetur,tripar-^•toiudicio honoraretur. Priusautem de triumpho duci conceded© exercitum ludicareiolituni erat,lecundolenatum,tertio populumtatqui deeo maxime qui Veldidiator,vel confufifiue prætor res gefliflet triumpho dignas. L iuius,Omnibus locis re bene gefta de hoc iudicabat exercitus,lenatuftonfulto,iufliique po-«xHifpania rediit,gui quum in lènatu resab fe per multos annosfortiter fali-fitcrq^geftasexpofuiflèt, poftnlaHetque vt triüphanti fibiinuehi liceret vrbem, restriumpho dig nas efle cenfebat fenatus,fed exemplum à maioribus non acce piße,vt qui neque didator,neque conlul,nequepræror res geflilfet triumpharet, ptoconlulem ilium Hifpaniam prouinciam,non confulem aut prætorem obti-HuilTeidecernebatur tarnen vt eoouans vrbem iniret,intercedete etiam SemprO nioLongo,Tribuno pleb.quinihilominusmore maiorum baud vllo excmplo

De Trepb/w er «nJe,©* in lt;]uo d triumpho d/lferant,lt;juod^; OKO« alij uiäorM fotiti, aly bouem:bun(^ alif,uel gaüum immolare conjueuerant, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Cap,

Llud etiam animaduertendum, ne guodde tnupho amp;nbsp;trophæo wale accipfunt,nos quoque confundat,opinantes vnam rem duobusflO minibus appellari debere . Vt enim re vera qui Martiam terrin* cam hoftium cæde pompam lege triumphali agcbat tnumpbansdl cebatur,fic qui hoftes fugaflet trophgum appellabat: non ab re,à grscorfoW^F, hoc eft,ab hoftium conuerfione diclum. Vocabant etiam veteres trophæuw fti' pitem fiue truncum montanæ quercus ablcifum, inftar fuperati hominis fabn-catum,8^ veluti fpoliis armiseiufdem indutum: affixa enim quaquaveriuw fpolia impendebantjornatu plurimo,ac decore difpoftta,neque hoc nifiin eiiii-néhtioribus locis figebatur: vnde Crifpus de Pompeio,*Deuidis Hifpanisiw-phæâ in Pyreneis conftituit,ex quo more in vrbibus trophæa figebantur ioar-cubus exædificatis: vnde pobta nofter elegantiflimus, Ingentem qüercum decifts vndique ramis Conftituit tumulojtulgentiaque induit afma. Mezenti ducisexuuiastibi magne tropæum ' Bellipotens aptat rorantes fanguine cnftas, Telaque trunca viri amp;nbsp;bis lex thoraca petitum, PerfolTumque locis,cJypeumque ex ære fîniftræ SubJigat,atque enfem collo fulpendit eburnum.

Dieltautem affixos trophæis titulos cum nomimbusocciforura • Ad niusluuenalis Aquinas,

Bellorum exuuiæ truncis aflFixa tropbæis, Lorica 8ó frafta de caflide bucula pendens, Etcuruum temoneiugum viiftætç triremes, -Ampluftre fummo triftis captiuus in arcu.

lllud quoç^ necprsEtermirtendû,trmphi genus non abouatione,hoccft)darnorc Bacchico,lîcuti multi putauere,ouationé appellari,taetfî ouantes illaw canétéfç tranrmittanf,vt Plutarchus inquit,at quum milites in magno triumpboôipk* na viâoria bbuem, in hoc immolare ouem côfueuerunt,vnde huic tnûpbi gc' neri nomé extat: vt(^ qui de pugna venientes cum mulcitudine obuiâ ad nuflJi-na minora ibant,amp; ibi fugatis hoftibus oues diis immolabat,Ouantes diceban-tur,lic amp;nbsp;ouatio ^priè minor triûphus,8C qui ouationê meretur,amp; vnoequo vu tur,ec à plebeis vel equitibus romanis deducitur ad capitoliû,et de ouibusfacri-ficat,vnde et,vt diétû eft,ouatio: qui auté triumphat,equis albis vtitur quatuor, amp;nbsp;fenatii præeute in capitoliû de taurisin eo lacrificat: in quo nec illud ftlentio obuoluendu quod ad minores triûphos,8^ ad ouatioDcsattinet,fuperquodiiren hfte veteres Icriptoresinuenio.Partim enim fcriplèrunt,quiouaretintroirefoli-tum equo deuedû, Sabiuus Mafluriuspedibus ingredi ouantes dicit non fc-

(jucntibuscos milinbus, fed vniuerfo ïênatu.Dignü 8^ opportunü etiaarbitror SpartanorG icgiïlatorem cótemplan,qui aliquanto aliter ac Ronianorö iirore li cnficanduni inftituït. Nam fi quis Lacedæmoniorum dux quod velitdolo aut perfuafione cófecerit,bouem maâat;fî in hello res gefta fuerit,Galium.Hi enim ctfi bcIlacilTimum genus fint, amp;nbsp;apud omnes habeantur, ampliora tarnen ma-gis(^ homilie digna quæ ratione ac prudentia,quàm quæ vi aut fortitudine fa-ftafintjiudicabant.

non idem in triumphorum facrificiisapud omnes lèruatæ reli-g’onis cxemplu extat,Cic varium apud diuerfas nationes triumphal! Jdimorem fuiflecoftat. Etvt triumphi primum omnium repeta-mus audorem, Dionyfium, qui latine Liber pater dicitur,India fii-^3da,multarum gentium fpoliis triumphantem,vinâi primum clephanti fuh£ ’fïecurrum eius memorantur. Apud Aegyptios Sefoftriseorum rex,tam elatoï inimani animo Luide fertur,vt quotannis non elephatos,led forte reges fin-gulosêfubiedis iungerc ad currum lolitus erat, fic^ triumphalfe, nullo maio-■■urofretusexemplojquod equidem inuenerlmztantu liccntiæ dahat gloria,im-^anitas, amp;nbsp;intoleranda fuperbia . Erichthoniusetiam viólor , quadrigam quatuor primus iunxit in Gr^cia.Apud noftros ColTuS et Marcellus opi-’’’^l{X)liaferéntes,quadri]ugo fimiliter curru inuefti funt. Romulum veronoii ’■edeDionyfius aitcurru elle vfum-.erant enim Rom^,in promptu^ omnibus, ''fniemori^ proditûeft,Romuli pedeftres ftatuæ Ipolia feretes, ex quo pedefires S^ot^eiusfuiflc triümphosnó obfcurum eft;Tarquinium Prifcum deinde,dc-’•’(JeDamaratifilium indecoram huiufmodi currus 8ó equorum quatuörfor-magnificétiani triumphoftatuilTe memorat,ab Hetrufeis tarnen prius iumptam 8^ in vfu habitam; affirment licet alii Publicolarn primiim in curru, ’dipompa triumphaire,quam 8i. ipfam vt maiorum legibus plurimis 8^ maxi-’’’isclucibus conceflam , fic nonnullis ademptam denegatam^ non fine maxi-®isratioiiibus inuenio.

Vum enim eo triumphandi bonos perueniflèt, vt poflè maiüs quic-quam neqj imperatori lenatus populus^ ro.ac exercitus darc,nec ab bis imperator accipere , deuiclß hoftibus ampliifimo pro honore gloria videretur, proinde oh exigua quo^ prælia leucs^ confliâus, bonorum maximum fibi decerni dux quifq^ triumphû eKpofceret,Iege fuit oc-curfum vtei foli licerct vrbem triûpbo inuebi,qui rebus foniter firenuc^ gtftià daruselTct imperator, 8^ hoftilesexercitus ad quinq^miliû vflt;^ numerum fun-dendo profligado^ vna dimicatione cecidiflèt.Pcena deinde per L.Manû Mar cuni(^Catonem trib.pleb.ducibüs inieda, qui falfo vel peréptorum hofiiû vel defideratorum ciuium numerû fenatui per literas retuliflent,iubentélt;jprptcrea ingrediétibus vrbem,quæftorû officium bis de rebus iufeiurâdo adigi,vana fei licet ea nequaqua fuiffé quæ fenatui nunciaffent tribuni pie.indem vt ante foie-bant triûphum poftulâtibus aduerfari, ica vt nonnung virés fortes ac ftrenuos

impedientcs,aliorum triuphos deterrebant,vt^ triuinpharent,ficut deManlio proditueft etficiebat.Moris etia erat vt imperil audione,nó reftitubs que ah-quando eius fuiflèntjlaureâ deccrni ius effet,ab Q.Fuluio,Campano populo fubaâo,et L.OpimioFragellanisin ditionem redadis,triumphandipotefta tcm à fenatu petentibus,illis triumphus minime decretus eft,miniméque obten tus : Temper enim cxiftimationem arbitriumquehuius honoris penes fenatuni fuiffe,Valerio licet,Horatio coff.(quod antea nuquam adum) turn prinium fit fine audoritate lenatus,populiiuffu triuphatum. Inftituti etiam huiusponi-pæ veteris fuiffe comperio,vt illis haudquaquam triumphi debcrentur, qui ad res quanquam maximas atque clariffimas bello conficiendas,abfque vIU magi ftratus audoritate tranfmiffi fuiflent: vnde nec M.MarcclIus.nec P. Scipio cur ru triumpbaliinuedi funt,quum Syracufas alter,alterHilpaniasfinemagiftr3-tu in poteftatem romanam redegiffent.Ita etiam more maiorum comparatuni erat nc quis qui exercitum non deportaffct triumpharet, nifi perdomitamp^^ tamque prouinciam tradidiffetfucceffori: fic L . Manlio proconluli ex Hilp^quot;quot; nia redeunti poftulantique ab lènatu in æde Bellonæ triumpbum, reruiu gcfta-rum magnicudoimpetrabilem faciebat,exemplum aliorum obflabat: medius tarnen bonos Manlio habitus,vtouansnon triumphas vrbem iniret« Adb^c fimili modo triûphum ita decerni à fenatu lolituni, vt nullius ipfe nifi eius qy* triumphaturus effet,eorum qui bello interfuiffent verba audirerfinftitutuiu^ ideo vt Iegati,tribuni,centuriones,milites deniquc triumpho adeffcnt, vt virtue rerum geftatu eius cui tantus bonos haberetur publice videretur.Veterietiani Romanorum more,nunquam triumphuslacbrymisac ciuium cruore quære* batur,nec admittebatur oblatus.M.enim Fabius cof.inclyta HetrufoSjVeien* tibus fupcratispugna,oblatum fibi fummo lenatus populiq; ftudio triuphum ducere renuit,quód co prælio Q.Fabiusfrater atque col.fortiffime dimicasce-cidiflct,inquies,quia tantis reipub. detrimentisluduspotius debereturquanitn umpbus. Tnumphi negadi caufa lcnatui,vel ab co ahis oblatum rcnuendietiam fuit ei qui alienoaulpicio,amp;^ in aliénaprouincia pugnaflct,vtHcliusprimo Cn . quoque Claudius, Nero deinde, qui Liuii licet Salinatoris in Haßrubalc opprimcndogloriæ particeps fuiffet,tarnen triûphantem eum cquo fequi,quani triumpho quern ei fenatusæque decreuerat vti maluit.Et quia res in prouincia fuerat Silinatorisgefta,fine curru triumphauit. Ei fimiliter triumphusadirae* batur qui alicno exercitu rem gelTiflet, prouinciacp reliquiHet vtilitate rapiendi, vt L.Furio prætori pene contigit,cui nullo licet exemploid ipfefeciffct,ampli' tudine tarnen rerum gellarum,gratia amp;nbsp;amicorum orationibus, cófulis ab-lcntia,de Gallis præter morem triumphum dccreuerunt.Militaris etiam Iicen-tip fuperiorisætatis currum triumphalem profequentibus fuiffeIcginius, vt tn umphans periocum plurimis ca die impune falibus Si carminibusafpergere-tur:ca tarnen àmilitibusin imperatorem ira dicebantur, vt facile appareretin ducem indulgentem ambitiofumqß ea dici. Citeriara infuper,boc cft ,effigiem quandam argutam Si loquacem ridiculi gratia in pompa vebi folitam accepi-mus cum populo colloqucntem : vnde M.Cato in M.Caecilium,Quid ego dixe-rim

amplius, quem ego deni^ credo in pompa veflitatum ire ludispro citciin^ ^f^üecum fpeâatoribus {erinodnaturum.SandifTimum deniqueacomnilau-ginter cætera digniflimum vrbisinft]tutum,qug ideocommunibusincipien ^‘sgerendifque deos adbiberet,quia nulliuscalummæ fubiiciebâtur ca qup dù ^oniprobaflènt,8^ m folémbus verbis baberet,cum lupphcationem aut trium-P^uni dccerneret,quôd bene ac fcelicirer rempublicam adminiftrarù.

VIta quin etiam triumphantium erant iniïgnia, aurea corona bue laurea,aurea patera amp;nbsp;fàcnficaJis,ferreus annulus, toga piâa pal-mata,fcipioeburneus,fiue louis optimi maxïmique Iceptrum, facies P - = præter hæc minio illita colons inftar ætherei, vt^ louis fimulacbri diebus feftis minio illiniri folitam, maximi no folum fed facri auéiores ^^ftantur,f]c triumphantium corpora fic^ CamiHum hac religione tnumphaf ^'^ullaetiâvt prætextatorum puerorû,ita èé triumphantium erat infjgneàpe-cordetenus depédens cordis^ figuram fiabcns,8ô ea intra le remedia quæ ’uerfusJmoj-j'jj ftimulos amp;nbsp;inuidiæ morfus arbitrarentur maxime profutura, ^'ictjiieideo cordetenus geftalfe rriumphantes confiât, vt intuetes earn ita de-lehominum appeliatione dignos putaiét fi ea corporis parte cæterosan-^^î^fllerentifîcqj proinde huila a græco ferraone ßauA« diifia,qui confilium latine ^*citur;vel quôd cam partem corporis bulla contingat, in qua naturale manet ^onGIium.Hominesquoque le elfe in illo fublimilfimo curru triumphantes ad*-®onebanturatcrgo:fuggercbatur cnim,Relpice pofi tc,hominem te meméto; pVtiquehoc maxime gaudebant, tanta le gloria corufcare vriihsadmonKio ^æconditionisefiètopportuna- Cum enim corona fufiinereturàtcrgoannu-^W(]uedigito fêrreuseiretjæqueFortuna triumphantisSd luicoronam rctinen-f’sannotabatur-Indui porto folenni gefiamine ac cultu triumphantes ius erat, ^(]uem lingulis vfurpare las non efiet.Ex virtute nanque petita, non omnibus tadé. VeftisipCaamp;; materia,8ó colore,Forma plurimûdiftercbat.Purpurævfu lumper Romæ fuillè video, led Romulo in trabea. Tullus Hofiilius Hctrufcis deuifiis è regibus primus vfus inuenitur toga prætexta amp;nbsp;latiore clauo . Tar-^uinium Pnfcum deinde tunica aurea triumphalle Veriusdocetihancpalma-tam aufioresvocant, vel quod vefiisea fit qua qui palmam meruerunt vteren-tur,vel quod palmæ in ea exprelFæ viderentur.Palinæ enim arborem non ab re interviâoriæ 86 triumphantium infignia connumerari tefiisefi Arifiotcles vL ptoblematu,86 Plutar.in 8 Symp. Si enim fuperhuiufcearborislignii magna luperimponas pondera,ac tarn grauiter vrgeas oncrcsc^ vtoneris magnitudo fu ftincri non queat, non cedit palma deorfum, nec in terram flecfiitur led aduer-Fus pondus refurgit,ô6 furfum nititur recuruaturque : propterea,inquit Plutar-diusjin certaminibus Palmam Fignum placet efle vifioriæ, 86 quoniam ingc-nuum huiuFmodi lignum efi,86 vrgentibus opprimétibûfque non cedat.Hinc palmarum ramostriumphantes geftafle prodituefi. Ex lauro etiam coronani portari mos inolcuit,86 ramum manu teneri : non quia,vt quidam perhibent, inter armatos holies quietis indiciu, Romanis præcipuæ læticiæ vifloriarumtç nuncia

nuncia fuifTet, nee quia perpetuo vireat, nee quia pacifera, nee qüia in gtimio ïouis optimi maxiraique deponeretur quones læticiam noua vidorïa attuliflèt, præfercndaemtn vtroqueoleajfèd quiafpedatifrimain m’ente Parnafb,idcôç S)( grata Apollini,afluetis eódona mittere lam ÔC rcgibus, Romanis tcfteL. Bruto: fortaflisetiam in argumentum quód ibi bbertatem publicam isnieruif fetjauriferam tellurem illam ofculatus ex refponfo; quia manu fatarum re-ceptarû in domos fulmine fola non iacirur. Ob has eau fas equidem crediderim honorem habitum in triuraphispotiusquàm quia fuffnnentum fîtcædisho-ftiu,8C purgatio,vt tradit jMafurius. Fuerunt 3^ arboris hums circa Auguftuni euenta digna memoratu,ob quæ etiam rriumphis vfurpatum arbitror. Nanç Liuiæ Druf]llg,qüæ poftea Augufta matrimonii nomen accepit,adfidcntigal-linam confpicui cadorisaquila ex alto obiecit illefam intrépide, miranti accef fit miraculu, quonia teneret roftro laureum ramu Baceis fuis onuftû : afferuari hanc alitem amp;nbsp;fobolem iuffere arufpices ramumque feri ac rite cuftodiri,quod 8lt;^ faduni in villa Qfarum fluuio Tyberi impof]ta,iuxta nonum lapidcm via Flaminia,quæ ob id vocaturad Gallinascadidas,mire^ Syluaprouemhexea triumphans pofteaCæfàrlaurum in manu tenuitcoronam^ capitegeffit,ac deindeimperatores cundi, traditiifque moseft ramos quos tenucriiit durabant^ fyluæ nominlbus fuisdifcretæ .

ordinem exprimentes.Die itaque quo futura erat pompa po.ro. mu’titudo vifendi ftudio ad fpedaculum triumphi cffula cofluebat ^âàs^^â.omnis,pulcherrimis amp;nbsp;nitidis vt quibat quifqueveftibusornatus, jiemoque ex multitudine tota ciuiu domi remanebatjed finguli node quae tri* urn phi dié præceflura erat,Ioca præueniebant inequeftribustheatrisquosCir-cos appellat,in locis^ circa forum ad hoc ipfum ligno exædificatisj m templis, in porticibusjin viis patentibus 8t publicis,in teneftns acdomorum tedisjS^m aliis quibufeunep vrbis partibus per quas tranfituserat fefe ad fpedandu com-bus fertis^ odoriferis , verbenis ac herbis ahisfuauitatem odorisalfatim redo-lentibus. Multitude deinde miniftrorû haftilia manibusgeftantium ex medio confluetem dimouebat turbam,amp; viaspurasapertafque præftabant. Parsvero militaris ante luce per turmas atque ordines cum redoribus progrediebatur,8i iuxta Ifidis templumCibi enim principes ilia noftequiefcebant)conftituebatur: vbi vero illucefcebat aurato fublimiftimoque curru inuedi vt confpici poflent, eburnea curruli^ fella in maieftate fèdétcs,purpura auro cótextainduiiS^h^u ri ramudextragerentesferebat.Hospeditatusomnisfubfignisactribumsan-teibat.Ferebantur poft hæc hoftium lpolia,coronae aurcæ,dona fociarum ciui tatutranflara.Tubaru deinde clangor fequebatur ac obfidum captiuoi uqjno-bihtas omnis vultu8^ amidu fubtrifti,etqui hoftiu dux fujftct,fi captusaderat, captiuis pofterior omnibus,cathenis vindus ante curru ducebatur,quadrigam equi pulcherrimi niuei^ ac phalerati quattuor trahebant: poft vcrócaptiui qui per

pêrpfoumciam vgnerant vniuerfi raGs capitibusob deterfani fcruitutem vcl pi leo capin mipofito, qui donatæ hbertatis iignuni erat, currum triuniphantis fequebantur. Hunc ctiam milites équitéscurrum imperatorum fecundunl legioneSjCohorteset manipuIosJauromanibusïèquétes,partim carmina.patria falibus permixta amp;nbsp;iocis,partim triumphantiuni laudes cantantes,ad vrbis am bulationcs tranfibant, vbi fenatus ßC omnes ordines obuiam effufi eorum præ-ftolabanturaduentum,qui erat fiebat^ non nifi per portam fiue viam tnüpba-bm iuxta Vaticanum,quæ ab eo quod per iJIam femper triumpborum pompa ^ucebatur nomé accepit.Ibi votis prius düs folutis cibum capiebat, amp;nbsp;magni-ficisac triumphalibus veftibus amiäi,dnsad portam collocatis cæia hoftia inter fpeflacula tranfeuntes triumphum ducebat,vt multitudini facibor prpbere-turafpedus. Pro meritoaute narrari multitudoilloru fpedaculoru magnifi tentianon poteftu’n omnibus quiq^ cogitauere, vel artium vel diuitiaiû vel na • tuîænouitatc.Nam pene qup cum hominibus qui vfquam funt fortunatis,aliis 31ia nn'rabiliamagis atque magnifica quæfita funt.Etenim argenti auri^ fadi ß^infedi,atquefign3ti,necnoneboris acgémarumjcIarüTimarum etiam rariflï ^i generis veftium infinita mukitudo fequebatur icrateras alii amp;nbsp;pbialas caln tefque ornatiflimos, amp;nbsp;ingentes geftabant j alii vafa permulta ex auro gem-®is eximiæ artis magni ponderis.Torques deinde amp;nbsp;montes aurei cu ceruis

leonibus pomis omnis generis circundati certo ordine deferebantur.Fere-bantfimulachrorura Ggilid, deóf^ quos iJli habebant amp;nbsp;magnitudine mirabili arte nó defundiore 6da ; ligna deinde ænea, marmoreac^, tabulæ 8^ coloffi Vehiculis portabâtur. Adhæctela 8^ caetera hoftiûfpoliajcatapültæjbaliftæ , tor rttenta qupque 8C arma porro ornatilfima atque pulchernma fplendentia ære 8C brro abfterfo,atque ita dilpofito Vt cafu maxime cecidifle viderentur : galeæ ,■ rcuta,thoraces,ocreæ,pekæ,gelà, cory ti, equorum frena 8(. enfes ftridi per haec tacentesjamp;^ farilTæinfixæ ita vt nec vidorum quidem abflt;^ metii afpeâus elïeh Maxime autem ftupor erat machinarum quæ portabantur, pro cuius magnitudine timendum viribus portantium occurrentes putabant. Ferebantur in triûpho figna militaria,vrbes, 8C oppidorum limulachra; quinetiam equorum captorum greges,amp; animalium diuerlà gênera, elephantorum leonum pro-ducebantur,propriis ornamentis induta:ducebantur 8C boues póft auratis cor-' nibusjvittis ornati amp;nbsp;fertis,ducebant eos adolefcetes fuccindiad immoladum, pueri aureas 8C âigenteas pareras facrificii gratia deferebant. Atque hæc ea-dein denique præ mukitudine rerum 8Z copia fi non vna die tranfuebi poterat, inaltera nonnunquam tranfuebebantuv, atque altéra belli poft bpc faciès præ-ferri videbatur ex ludisreratque cernere vaftari fortiflimas terras, interfici acies Jioftium,alios cædi,alios fugere,alios captiuos duci, murofque excellentes magnitudine machinis dirui, caftella excindi,ciuitates populofas difturbari, exer-citum intra murosfundi, cædifque omnia loca plena,amp; eorum qui manu refi-ßerenon poterant preces,ignémlt;ÿ templis immiflum, ædium^ fuper dominos fubuerfionem. Ars autem 8i. operum magnitudonefeientibusadhue ilia, fieri tanquam vera præfentibus oftendebant, in Ponto etiam dicente Nafone,

Huiusautem pomp^ finis louis Capitolinitcmplum crat,vbi poflquanieoper-uenrum erat, more vetere vidores operiebantur donee mortem ducis hoftium quilpiam nunciarct.(Nam hoftium rex duxve qui fuiflet,aut publicæeuftodiæ perpetuô d5nabatur,aut tradudus laqueóvc circundatus per publitu ad necem trahebatur); Poftquam igitur eum finem vitg habere nunciabatur,cmniun]Ç fauor fecutuseratjvotis fecundo celebratis peradifque,folenniter in palatiûrecc debant,amp;^ alios quidem epuhs excipientes, conlules de more inuitari faciebanc vt cceng adeftentideinde rogari quo minus venirct,ne cclebritatis illius drei raa iorequifpiam imperiofrudum fiue locum fibi præoccuparet.AIiisauteniomnibus domi conuiuiorum inftrudi erant apparatus, fic^ omnium plaufu vitra omnem conluetum honorandi modura, hunc tauftü amp;nbsp;foelicem diem ob rem-pub. audam imperiiimque Populi Romani propagatu, malorum ciuilium finem vrbsromana celebrabat.

coronarum quoque maieftatem fpeciali confiderationeme-tirijVtpote quibus ingens dignitas infît ingentiffimum ad fortitu ” dinem calcar. Morein nanque hunc à veteiibus traditum incitan-dosad animos Romana prudentia tenu]t,quód imperator re bene, , fauftc, ac foeliciter gefta, tribunal alcenderet concionéque adnocaret milites vt operam quam nauaffctquilquelaudaret,virfutisquo^ad teftimonium,vteffet fauoris quail tas,de repub. benemeritos corona donarct. Vttpabipfoproperao dum incunabulisordiar,tenuioresin vfuantiqui habebantftrophiosappellan-tes,vnde nata ftrophiola^quin etiam vocabulum ipfum tandem coinnwnica turn eft inter facra et bellicoshonores,coronis fibi nomen fuum vindicantibus.

Quum vero è floribus fièrent ferta,à ferédo leruiæ appellatæ lunt/uariaeadem ob hmiiifu line Suarii cuiufdain,negociatoris, cognominata:quodapud Grx eosquoque non aJeo anriquitus placuit. Arborum enim ramis coronariinia-criscertarninibus moserar piimum, in caftrist]^ romanisaliquandiuoblèrua-tLis.Sic Romulus Frôdea coronauit Hoftilium Tulli Hoftilii regisauum^quod Pidenas primus irrupi''quot;et:fic Publium Decium patrcm,tribunum mibtûfion dea donauit excrcirus,ab eo imperatoreCornelioCoflo cof. Samnitû bello fer-natus.Poftea variari cœprum, mixtura verficoloris florùmqueinuicemodores coloréfque acrelTere.Nec in promifcuum quorumeunque vfum,fed ingenti fc' ucritateadmiftiihorum enimlicentiæexemplum apud maioresnoneftaliudq in fiba Diui Augufti,cuiusluxuria nodibuscoronatum Marfiamliteræülius indicant. Florum quidem populusromanus honorem Scipioni tantumadhi-buit.P.enim Mutianusquum demptam Martiæcoronam cfioribus,capitifuo impofu!ftet,atc]^ ob id duci eum'in vincula trib pleb-iufTiHct, appellauitTribu nos pleb.nec interccffère.L.etiam Fuluius argétariusin bdlo Carthaginenfiiè' cundo cum corona rolacea interdiu in foro profpeduseffet,audoritate fenatus in earcerem ahdudus,non ante finem belli emiffus eft.Sie coroniseiufmodire-ceptis,

cçptis pauló mox fubicfe qug vocantur ægypnæ,ac deinde hybernæ eG terra flo fts Dcgat,ramento è cornibus tindo: ac eins nbsp;nbsp;nbsp;ab Homero ssepav®-' dida,pauia

Romæ fu brepfit à Luciho appellano.CoroJJf inter initia propter gracilita-nominatæ, mox amp;nbsp;coroüaria poftquam maxime é lamina aurea tenui,

'^inaurata aut inargentata dabatur.Coronandi autem morem, gentilium pri ®odeorum fuifle confiât, ferunt^alii Dionyfium ,audore Diodoro,fiquan-ex potu bibentis caput agitaretur, mitra id illigare, vnde amp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;di-

^useft,regefque deinde pro mitra caput diademate vinciri folitos,fic^ proindc pnmum omnium Liberum pattern impofuifle capiti fuo quum ex Indis trium phafïèt ex bederazalii Saturnum,vt Pb^recides,ante omnescoronatum referuh

nonnulb quoque poft deuidos Tiranas hoc munere præ cæteris hono-^^utn.Romulo infuper quiaruorum facerdotes in primisinftitucrat,fé(^ duo-o^citnuni fratrem inter ipfos appellauerat,fpicea corona quæ vitta alba colliga in facerdotio pro reîigiofiftimo infigni data , quae prima apud Romanos ^Ofona fuitjhonofque is non nifi vita finitur.Poftea vero quam deorum hono-tribui cœpere,vi(ftimisfîmul coronatis,facris deinde certaminibus vfurpatæ ^trnt.Coronare nat^ apio vidores facri certaminis Nemeæ,bonos maximus ha ebaturin Achaia,ficut Ambrofîa,quæàquibufdam botrys vocatur, ab aliis ptetniGaicoronantur illa apud Cappadoces.Nec hisvidoresdonari tantum, 5‘Jp3triani quoque coronari pronunciabant. Inde natum vt triuphaturiscon trrenturin templis Dianæ,mox vt Jud is darentur, quæ donatie^ didæ finit qgt; ^’sviélores in ludis donabanturmec aliter minoribus triumphis ouantes. Athc nô vidores fc lû, fed virtute præftantes ciues primum oleæ vfum in-^■■oduxiflejclariflimum Pendis caput ambiendo:Grgcos autem oleaftro Olym PæjVnde Hercules nunc oleaftri,nunc populi, nunc apii fronde redimitum ca putpræferebat:nunc Athenienfesquidem foli,amp;^ Græcorum plurimi coronæ ®*eaginæ: cæterum romanæ quoque maieftatis honoré magnum præbuit tur-^äsequitum coronando.Hæc corona apud noftros non peructufta eft,nec pri risillisteniporibus,fed Q.Fabif Rutiliani teporibus collata : hicenim primus ^ollituit vti équités romani idibus quintilibus ab ædeHonoris cquis infîdentes ’ri capitolium tranfirét, olep 1er tis de more redimitninde poftea increbuit vteo §enere frondis coronentur in equeftri ordine admittendi, quafî tune primuni tranfueherétur ad earn dignitaté addin'. Hacetiam corona non qui præliisin-ttrfuiflent,fed qui triûphum procurafîentdecorari folitoslegimus i Cur autem olea fueritea corona quàm ex alia fronde non facile dixerim,nec apud alios ^nptores quum curiofe quæfiflem legifle memini me, minus ignorem ad ^merfàs fignificationes ac potiusineptias quafdâ deliraméta pertrahi pofte ; r^jquum banc apud gentem vnam terrarum vrbiumque principem plura lint foronarum genera,quàm cundis,qug magno interuallomagnàque differentia bere,vt aureæ,vallares,murales,roftratæ,ciuicæ,profedô corona quidem nulla bitgraminea nobilior .Hanc ftatuit in triumphis Senatus,cura belli folutus 8d tgt;ciorus,pqpulusnunquam ,in defperationc fuprema nulb contigere, nec nifi

3lt;yo nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Xv lt;7 XL Iv i 1 V AL 1 V K 1 1

folam miles imperatori.Eade vocatur obfidionalis,lt;]uöd hi qui oblidione libe-nci Gnt,ei dant duci qui libefauit. Huie fummus honos,fumma^ gloria: nani fi ciuicæ honos vno aliquo vel hurnillimo ciuc leruato præclarus facérque habetur , quid tadem exiftimari debet vnius virtute feruatus vniuerfus exercitus Donabatur hæc viridi è gramine, decerpto inde vbi obfeflbs leruaflct aliquis. Nanque fummum apud antiquos fignum vidoriæ erat, herbam porrigere vi-dosjhoc eft,terra amp;nbsp;altrice humo, humanitate cedere, q mos diu valuitapuJ Germanos : herbam enim veterespalmam vel vióloriam dici voluerunt,quod Adius in Meleagro plane oftendit,Gaudet,inquit,currut,celebrant,herbacon-ferut, Donant,tenent pro le quifcp cu claru circuftat corona caput.Proindequu herbam do inquit Plautus,fignificat vidum me fateor,quod eft antiquæamp;'pa‘ ftorahs vitæ indiciû.Nara qui prato,curfu aut viribus cotendebat homines,qu“ fuperati erant,ex eo Iblo in quo certamen erat decerpta herba aduerfario trade-ban t. Hac corona donatus eft L. Siccius Ddatus femel quûciuicas quatuofde-cim meruilfet.Quidam etia hac corona imperatores amp;nbsp;fæpius donatifut,vduti Decius vna tribunus militum ab exercitu, altera ab his qui in praefidioobleiu fuerant.Quanta effet honoris huius audoritaSjConfeflus eft religione: ftquideni donatus,bouem album immolauit Marti,amp; centum fuluos qui ei virtutis cau a donati fuerant fimul ab obfeflis.Præter hos cotigit coronæ eins honor ' phurnio Flamini,trib.militum in Sicilia.Ceturioni verb vni per id tépusT^J’^’ Acinati Cymbrico bcllo. ScripGt Sgt;C Sylla didator ab exercitu fe Datum apud Nollam legatum bello Marfico,idq^ etiam in villa TulcuMn^^æ fuit poftea Ciceronis,pinxit: quod fi verum eft, hoc cxecrabiliorem euni dix rim , quandoquidem earn prolcriptione fua ipfe detrahit, tanto pauciorio ciuium feruatis quàm poftea leptem milibus trucidatis nbsp;nbsp;occifis-Hæc cofO

na Sertorioceffit,amp; Fabio illi, Hannibalepulfo. Aemilianum quoqueScjpæ nem hac ipfa obfidionali corona donatum in Aphrica, Maniliocof cohorti bus feruatis,totidemque ad feruadas eas edudis M. Varro meminitdpfum que Auguftum idibus feptêbribusà fenatu obfidionalietia donatum menionæ proditum eft.Et quanquam ea confiietudo ficut amp;nbsp;pleraque alia maiorum no ftrorum deletaeft,hac tarnen corona noftris temporibus,Sigifraunde,ƒ nbsp;nbsp;nbsp;,

nea expeditione vno omnium ore donata eft præcellens animi magnitndo tun Ab vniuerfo naque 8ó vnanimi primum Hetrufeorum exercitu abs te ab his deinde qui obfidebantur,à lenatu porró Florentinóquepopulo,a tota truria,ab omni deniep Italia,ab exercitu populo barbaro per te liberata flaritate nihil profedó humanis in rebus fublimius duco) quum Tarraconeti fi,rege maximo,Sicilig,citra amp;nbsp;vitra Pharû,VaIentig,HierufaIem,Vngariægt; noricarum,Maioricarumc^, Sardiniæ,Corficæ,comité Barchinone,duce At Darum nbsp;Neopatriç,ac etiâ comité Rofiicnis et Ceritamg per te exHetruna pu

fo,iamia plures fuis qui extreraæ expeditionis ill lus muros afeenderat militi murales coronæ decernerentur,tam parua manu tantis periculis te illi obiicien do, rémqueomnem Hetrulcam labantem iam ac penè prolaplàm reftitucn o, fulminisinftar eius caftra perualêris,ad cuius reftituentis redeuntifqueföctcitus

fpcciem atq? pompam effufa omnisincolarum 8^ oppidoru multitudo obüiätri proccffit, 8Ó vniuerfi quidem milites tuos tatumc^ te vnum inter tot tribuhosSd dariflimos eorum duces Sigilmûdum admirabantur,in te oculos vniüerla Flo rentiæciuitas, in te omnium ora pédebant^ te^ tanq diuum hominem cælitus ßjifTum vt iplàm viéloriam contuebantur, laudabat^ te {jnguli pro eorum pa-tnæ tütela, nec minus admirabantuf tantû in te vno principe fmlle momêti vé întiquiflimæ ditionis libertatis^ fuae penè per regem reftindp,amp; rurfum per té ’’cceptæ auftor effet,amp; vnde ftetiflèt iam eô le vidoria tranfferret,fierétque cum «omira quædam regix glûriæ inclinatio. Adde quod Hetruria relida ex bis rè ^usffenuein eageftis,tui nominis gloria increbefccn te, Veneti céturiatiscomi ^'iscx fenatufconfulto omnibus non humanis tantû,veriim etiam diüinis te ho nonbiis profequûtur te tollunt in eorû tutelam cotra Francifcum Sphortiam, librium agro apparatu maximo maximis^ impenlîs,eorum te gétibus præ-quot;'^luntjte inquam,fuis primùm per eu ex fuperioris prælü dimicatione infauftè ^Jnfœlicitergefta côfedis,fulîs,fugatis, captis^quàm plurimis terris expolîtil-^^cprædae amp;nbsp;exponédis,in cundis^ quæ fîue ingenio,fîue aftu,lîue locorû prae-°C':upatione,prgüétione hoftiliû,vigiliis,morajCcîeritate,fallaciis,circûuentioni-^^s,8^dolis conficienda,quâdo,amp; quoties opuserit,aduerlîsin rebus,amp; lècûdis, liibitis improuifis^ tanq profundiflïmû artifice obiiciunt,quô res fuas omlt; ^^tueantur amp;nbsp;foueant,ne^ quàmdiu monitis vG fünf tuis óptatg in te fpei de-™^euentus.Simili enim modo nec aliter ac per Hetruriam Fama tui Galliæ ci ‘quot;pinæ terras pcruagate,lumma reru merito prp cgteris in té collata. Non mul-

Cremam fortiflimum oppidu ac inexpugnabile cum vniuerfo exercitii f’^ncicnsjfata cxureSjdiruens teda,prædas hominum pecorum^ agens,fingulä

8C vniuerfa agri illius populatione fternendo,ficcatis deinde paludibùSj ’’^oenia no folum quæ nunqua antea cuiufquam dudu vel imperio obfidionem p3iracrant,aliquadiu expugnata vidori tibi paruere:cæterum alia plurima lo-ca,8óarduaquidem,8i ineundaconatibus tuisceruicem flexere.Quid quod an^ nofequetiin Hetruriam p S. C.inter tot clariffimos duces tertio imperator de-lignatus8iaccitus,Ferdinandum régis TarracotienGum filiu cum omni exerci-tu regio ad niare vftç Tyrrhenum repulifti,8ó Folianum primurn,prêter pluri-nialoca,niaximû ampliffimu oppidu gentibus regiis occupatum,omni com-nieatu armoru^ genere munitum,quû Florentini ad priftinam fui ditioné redi-geré cuperét,ad^ id exequendû validiflimo inftrudus exercitu ^fedus effesjob-leflbs per te illius loci homines,plurimis vigilüs affiduis laboribus,præliis di-ürnis,8^ nodurnis dimicationibus feflos non fine maximo tui tuorum^ dilcri-niine at(j cæde in poteftatem eorû redados fuifleconftat Vada deinde mariti-mutn et vetufta nobilitate inclytum oppidû, horreû^ quafî belli ad pugnam re-gîam in Hetrufcos,quanqua maxima in mari claffe,imméfô(j terra vallum fpä tioportus^ vicinitate,inexpugnabililoco fitum,ac tanta vi annonæ ôé armato rum feledorû copia refertum(quatuor enim milia erant)vt ne fpes vlla effet cui-piam potiudi loci,turribus,moenibus,'vallo,foffa,aggeribus muniti,hæG tamcii velocitas fagacitatis tuæ valentiorem armis excogitauit rationem i qua prætcr

ROBERTI V A L T V R I I omnium iudicium 8^ opinionem interceptum exitio mukorum ac fuga,démo* litione loci,cui deftinatum fuerat Florentinorum imperio adiiceretur. Hisatc^ aliis virtu tibus tuis quum dignitaté, Iaudem,immortale nomé et fempiternam gloria nó folum tibi SiC nobiliflïmg Malateftarum familiæ,fed totietiani Italiæ cóparauerisjfummus tibi cedit bonos gloria, quum tug laudes nb modo no-ftrisfcd Hetrulcorum,Gallorum, Hybernorum ac reliquarum quæ vfquafunt gentium linguis célébra tæ fînt,ac futuris feculis celebrandæ.Corona ciuica,calque cû ciuem ex nece lèruafle côtigerat ex lege dabatur,ilignea quæ prima fuit. Id autem arboriseft genus,frôdem Habens perenem: vnde Qcilius,Aduebutur çum ilignea corona,et chlamyde in noftrâ fidem.Poftea magis placuiteadem ex efculo louis. Variatum^ Si cû quercu eft,fiue propter Arcadas is præcipue quer-cui reddatur bonos quos glandipbagos vocare diuinûoraculû folebat, fiue pro-pterea q^ea arbor inter fylueftrcsfrudu loge belliflîma atq^ fertiliffima: inter un tigatas autem, validiflîma.CAb ea enim cibus Si opes multarû gentium, etiam pace gaudétium erant glandes,paftæ^ ex ea feræ at(j alites,inde magnûquoç venatoribus inftrumétû vifcus erat)fiue facile militi frudû,tû ocius,tû quercus exbibebat,fiue id cbueniens lèruati ciuis exiftat præmiû, quoniam loui in cuius tutela lunt ciuitates,facra quercus eft:vnde poeta nobilis Claudianus, Mos erat in veterum caftris vt tempora quercu

Vallaret validis fufum qui viribus hoftis Cafurum potuit morti îubducere ciuem.

Sunt ergo ex glandiferis ciuicæ coronæ militum virtutis infîgne clariflïmû* Ce dunt bis murales vallares^ Si aurcx^quanquam precio antecedetes fint-’C^dunt Si roftratæ, quauis in duobus maxime fuerint celebratæ, M. fcilicet Varronc e pyraticis bellis dantc Pompeio Magno:itêM. Agrippa, tribuenteCæf^^^f cubs,quæ Si ipfa pyratica fuere. Ante roftra nauium tribunali præfixa eus erantjVeluti po.ro. ipfa corona impolîta videretur, poftqua veto tribunitiis feditionibus calcari ac pollui cceperunt,poftquâ vires ex publico in priuatu ma gis Gngulis^ ciuiû quæri,ac facrofantfta omnia,propbana fieri, tunc à pedibus eorum fubiere in capita ciuium roftra.Dédit banc Auguftus coronam Agnp-pæ,bac Si Iulius Cgfar à Thermo in expugnatione Mitylenaru donatuseft.Hu lus quo^ honore donari contigit à romano populo latini parentem eloquii,M. T.Cicerone, L.Gellio,viro Cenfbrio in lènatu fauente,quôd huius ampbffimi oratoris induftria Si eloquentiæ neruis eflet truculentiflima Catilinæ coniura-tio deteda vindicatâque. Sabinus auté Maflurius libro memorabilium xi,telle Gellio, Ciuicam hanc coronam ci dari folitum dicit qui eodem tempore einem lèrualfet Si hoftem peremiiret,atque eum locum in quo effet adûcertamen obtinuiffet: Tyberium tarnen Cæfarem côfultum, hoc ne honoris inbgnefu-inere quiret qui ciuem in pugna fèruaflèt Si boftes inibi duos de mediofuftubf fet,verûm locum in quo certamen eflet adum amifilfet ,ebnique locum amoto eo hoftis potius accepiflet,refpondifle ait ,ei huius coronæ decus Si honorera iure negari non debere,quum tarn iniquoloco dimicatum effet,vtneque à quoquam etiam fortiflime pugnanti feruari potuiflet. Addunt alii præter

Læc quae â Sabino MafiTurio ad ciuicam coronam fpedare dida funt,conueni-. re maxime lènatus vc eo die fateatur,aljas tcftes niliiJ ^pdefle vt ciucs Fueiint au-xilioquàmuis rege feruato. Decus non danr,nec crekit bonos idem imperato-rc feruato,quoniam conditores in quocGq^ einem fummum efle voluerunt.2^ cepta licet vtiperperuo : Iiidosineunti femper aflurgi etiam ab (enatu in more eft,fejendi ins in proximo lenatui: vacatio munerum omnium ipfi patrique Sdauo paterno-Corong triumphales funt illæ qug imperatori viamp;oa aurep feruntur.Equidem quis corona ex auro donatus fit no inuenio,quis autem pri-nium donauerit à L.Pifone traditur. A. Pofthumius didator apuJ laciim Be-gilluni expugnatis Latinorum caftiis,eum cuius maxime opera capta eflènt do nauit ex praeda hac,quæ laurea veterum teporibus,aurea poftea facia,idtp auru coronariuni vulgo didum.Lauream coronam Pindarus atqp Callimachus me-niorant Apollinem interfedo dracone induiflè,elêuleam aln. nbsp;nbsp;nbsp;Ouidius,

Névéoperis faniam poflTit delerc vetuftas^ Inftituit lacrcs celebri certamine ludos, fythia perdomitæ ferpentis nomine didos.. - gt;nbsp;Hiciuuenum quicunque manu pedibusve rotave Vkerat,efculeæ capiebar fiondis honorem.

Nonduni laurus crat,longc)que decentia crinc Tempora cingebat de qualibetarbore Phoebus.

Taureaetiam Liber pater rnteflit ciudus, quû ex Indis triumphauit, cui hede etiam facrata erat,ex qua coronam alii peihibent primu omnium capiti fuo ’^pcfuiflè.Cæfar Auguftus triuphansjaurum tenuit coronamque capite gelfit quanquam triumphis proprie dicata fit,gratiflîma tamé multis va uniquerationibus domibus ianitrix Cæfarum. Ouidius, ^uducibuslæn’s aderis,quum læta thumphos Vox canet,amp; vifent longas capitolia pompas. Mibus auguftiseaJeni fidifflma cuftos,

Hæc deniqj vt Cæfarum pontificumque, fic poetarum quoque domosexorna-hat S' tempora,quibus coronandisapud veteresobferuatum Iegimus,cólueuifle Græcos fiugulis luftris triplex certamen ceIcbrare,muficG,gymnicum, equeftie, qu^Nero Claudius Roma primus omniu muexit,ncroniana^ à nomine fuo ap ’ “ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;pcllauit.

pellauit,poftea amp;nbsp;Domitianus eum fecutus celebrauit.Vt igituf athletaronijHc commuDium fchptorum maxime poetartini vidoribüspræftîiaamp;f honores conniruebantur, deligebantur^ ex omni numero literatorûdodiffimi ahquot, vt eorum iudicio qui carminibus decertaturi praé t^terislaudarétur, coronisS^ honoribus mentis,inftaf milituni inter fe pugnantm lIIuftrarentur.Nec id qui-dem ab re,eadem enini vtrifquepropemo ium gloria,idem vtrifque pene bonos debetuf,8lt;^ his qui gefferunt,amp;f his qui return geftamamp; literarum et ingenii fui monumcntis,pofteris demadando,immortahtate fint nominis aflecuti. Oualis corona bellicis etiam fe rebus in{erit,Ienitcr tarnen 8d fine cruore, deditione ho-ftium è vcftigio fubfecuta.Huic lenitati maxime cóuenire Veneris vidricis fro dem prodiderunt,quôd non Martius,fed quafi Venereus quidam triumphusforet .Earn coronam non in curru nee circu clangentibus tubis,Gd pedes,patriti-is in caIceis,mQdulatibus tibiis quifi^ geftabat, ducendo Pæanis cantu pópafli« Tibia enim pacis eft. Veneris^ arbufcula myrtus, quae vim maxime belJumç perofàeft.Hac fronde myrtea triûphans de Sabinis Pofthumiushbertus in cou fulatu,qui primus omnium ouans vrbem ingrefluseftjcoronatusinceffitjoptabi lémcp arborem fecit«Hæc omnium poftea ouantium corona fuit, vno excep^^^ M.Craflb,qüicum bello fugitiuorum côfedo ouans rediret,fènaîus conf. fado per gratiam myrtum paruifaçiens,Iauro coronatusinuedus eft. Maximus au-dor eft,curru quoque triumphantes myrtea corona vfos.L.Pifo traditjPapy’^^' um Nafonem qui primus in monte Albano triumphauit de Corfîs, myrto co-ronatum ludos circenfes fpedare folitum, auus maternus Aphricani fèquentis hic fdit.M. Valerius duabus coronis vtcbatur,Iaurea amp;nbsp;myrtea,qui amp;nbsp;hoc voue rat.Corona muralis eft quæ donatur ab imperatore ei qui primusmuruni fubi-it, inque oppidum hoftium per vim afcendit:idcirco, inquit Liuius,præcipU“ um murahs coronæ decus eius elfe qui primus murû afeendiflet. T.aute Romi-lius primus omnium eques hanc accepifiè coronam dicitur.Hacquoç Q* Trc belhus,amp; Sextus Digitius pariter in muru afcédentes,virtutis caufaambo a Sci pione donati funt. Caftrenfîs corona ea eft qua qui primus hoftium caftrapu-gnando vallo introiftet donabatur,St cui infigne erat ex auro valIû.Corona na-ualis eft qug folet donari maritima pugna ei qui vi primum in hoftium naueni armatus tranfilierit. Atqui hac et muralem amp;nbsp;vallarem ex auro fere donari con fucuifte longum effet Si operofum nimis externa domefticâgue orafione com-pledi : quisitem quamque prius inucncrit, quîs ve primus acceperif.innurac rç enim funtamp;f penèinfinity,ac multiplicesde hislibrià diuerfisaudoribuscon fcripti.In vniuerfum autem de his coronis apud Graecos quidem priuatinifcri pftre Mnefteus atq^ Callimachus medici,8d Thcophraftus:ex noftris autemin-feripfere aliqui libros,flores vero profècutus eft nemo quem equidem inueniam. Deoruni autem gétiliu coronas perftrinxit libro de ipfisedito cométator Clau dius Saturnins,in quo ita exarauit caufas amp;nbsp;origines, Ipecies Si folennitates,vt nulla gratia floris,nuila lætitiafrondis, nullus cefpcs aut palmes fit gui nonali-cuius capiti inueniatur confecratus.Et hæc de coronis hadenus dida fint.

Lia fubeunt in præfèntiarum bellicæ virtutisinfignia qug imperato-ßW res certc foli nô vfurpabant, verùm bis potius communicabant qui*' buscertaminum laboresparticiparentinonenim ab re Dauid in mi ^litem fuum , Pofuit,inquit, cruorem pfæbi in bakheo qui erat circa bnibos eius nbsp;nbsp;in calciamento quod erat in pedibus cius, niti quia in habitu

’pfopriuatorum,quædam infignia virtutum funt. Eft enim bakheusnon tantum quo cingimur, fed etiam à quo arma depédent, amp;nbsp;figna legionis ex fumma internolci polTunt. Romanosetiam auxilia externosœ torquibusaureis donaf-^^jciuesnon nib argenteis conftat,iidemquearmillas dcdere,quas non baberent ^xterni: donabantur ob virtutem pbaleris quoqp amp;nbsp;baftis antiqui.L. enim Sic-tius Dentarus qui trib- militû fuit, duodeuiginti pbaleris Si baftis clx ,eó^ am-pitasdonatuseft;armorum nanqueamp;f imperii fumma erat bafta,quam ob cau viriea fortes donabantur,amp; captlui fub ea vp3iebant,fic^ tempore regum fomanorum ipG reges pro diademate haftas babebat,quas Græci o'lt;^a7r-7ƒ« dixe-Nam ab origine rerum pró düs immortabbus veteres baftas coluerc,ob cu-•usrdigionis mcmoriam poftea fimulacris baftæ addebantun Ncc pbaleris lo-lum baftis ob virtutis mérita veteres coftat eflè donatos,fed amp;nbsp;bullis.Tarqui-» ftocnim Prifco omnium primo filium quum prftextf annisoccidiflet boftem, ^üllâ aureâdonatam legimus ,vnde bullæ vfus poftea lucceftjt,adcôvt eoru qui ftluomeruifTent inbgne id babcrent, quo Si nobibum quoqp filii à plebeis (ecer“ ttcfentur.Erat Si tKieris gentibus Si noftris bomini bus auftorkatis Si ampig di gnitatis ornatus annulus aureus,cuius fabulæ primordiu arufpices ex Afia tra* ti*dere,vinculorum potius intcrpretationc fatali quàm geftaminis. De Prome-tlteonanque fabulofum reor,quôd illi annulum primum amp;nbsp;ferreum dederit an-tjquitas. Midæautem annulum quocircumafto babétem nemo cerneret,quan-^uam fieri id quidem poftit, vt inquit Cicero , quis non etiam alienum à vero, 3c magis abborrentem quoque dixcritfFama eft etiam Pyrrbo regi qui bellum aduerfus Romanosgeflit Acbatem fuifle lapidem, non fabulofum, fed precio-litTimunijin quoquidem rerum diuerfarum,iumetorum, fluminum,nemorum, Volucrum,ferarum^ nulla penitus manu artificis^^ed naturæ fpcftarcntur imagines,non impreiris,led ingenitis figuris,tam Iparfis tamque nexisinuiccm no-lis, vt tot imaginum in tarn paruofpacio vnaquæque luis digno difcerneretor inGgnibus Eft etia Polycratis annuli fama vetuftior,cuius fardonyx ille iri deli-tiishabitusabiedus in mare capto relatuseft pifce,ipfo circitcr ccxxx anno vr-bisnoftrg interfedo. Et quâq iliacistéporibusnullos fuilTe annulos apud Home ni legimus,tu Si codicillos epiftolarû gratia inulîtatos,nodi nó annuli nota col-ligatos fuifle non dubium fit,apud Cartbaginefes tarnen feruntannuloröörna tumaccipi folere numero expeditionu in quibusmilitafletiLacedgmonii fer-reisvfiferfitur. Apud Romanos equeftrisordinlsannulus quonda fuit ornatus, équités à plebe fecernens ; nec fimul cu equeftri lenatoriocp ordine cœpir,verùm aliquamdiu póftanriulosbabuifte aureoseosmanifeftfi eftifiquidem bis tatUtii qui legati ad exteras gentés kun'effenbaurei pübficè donabantur,quibus quum

intra dornos fcrreos geftarent,in publico tantum vfcrenturzcrcdo quoniamita cxtcrorû ornatiflimi intelligebatur, netj ahis vti mos fuit quàm qui exea caufa publica accepißentjVulgo^ fie triûphabant vf: cû corona Hetrufea aurea fufii-neretur à tergo, annulus tarnen in digito ferreus erat. Sic triûphauit C. Manus de lugurtha.Aureum tertio conlulatu fumpfifle traditur: ficep Romæ quideiii non fuitauruin nifîadmodûexiguum longo têpore : certe à Gallis capta vrbe vtpax emeretur,non plus quàm pondo M.foluerepotuere. Secundo etiampu-nico bello,annulorû perq rarus erat vfus. Nam quûad Canenfis maxim^ Jadis pôpam Hânibalisiuflu in veftibulo curiæ annules aureoseffulôs côflet,eoruni tâtus acêruus fuit vt metientibus dimidiû fuper tres modios,qdâ auté trcs,qdani duos integros Carthaginé miflbs aflèrantzqq fama tenuit,vt Liuio placet, quæ propior vero eft , baud plus fuiflè modio : adiecit^ deinde verbis quo niaioris cladisindicineffet,neminem nifiequitem auteorum ipforûprimoresidgeffiffe infigne.Multi etiam equitûS' qui prætura fundi fint ê numero,in ferreocenfu er5c,annuloru buiufmodi aureorum vfum afpeinati,vt Manilius,L. SulîïdiuSi Calphurniufcç amp;nbsp;alii pleritç fortiffimi Romanorû.tâquam ^brofum,muliebrfj amp;nbsp;nota dignû id effet : vnde adhuc illud Gracchi in Neuiûcélébré memoratutj Côfiderate,inquit,Quintes fîniflram eiuszcn cuius audoritatem fèquiminb^*^^ propter mulierû cupiditatem vt mu|ier eft ornatus. Qui primus itatj annulu^’' inftituit non ab re læuis manibus at^latentibus induit, quafi non fccurusdex-trgfueritoftentandg.Craffus imperator maximusin feneduteduoshabuitan* nulos caufam præfcrensquia pecunia ei immenfa creuiffet: vt^ feueritatisilb' us prifeæ nonnullis annuli omnino nulli, fie præcipuisetiam virisquibufdàh' fciuiéte tune ætate gémati fculpti^ fuerc. Ad id auiditatisftudiû progreffuseft SylJa,vt annuli gémæ infculptam eius rei geftæ circûferret imaginé,eâçp nue vteretur.Erat autê fculptura Bocchus,is fuperioris Mauritanie kx erat qui viuû lugurtham generû traderet Syllæ qui manibus fufciperet,quod inter Syl-km amp;nbsp;Manu infanabilis eius difeordiæ caufa fuir,quæ ferè rem ronianaeuer-tit,quum multi qui inuidia in Marium £lagrarent,id fuifîe opus Syllæ rent.Pompen quoçp annulûgémam legimushabuifîè,enfifcrileonisc£13turani babentem.Verùm etiam non ornatus tantû,fèd fignandi caufa annulum rc moris era t, vnde net^ plures quàm vnum,nelt;^ fîngulis nifi liberis quos folos fi des decerneret,qu^ fculptura affèruabatur,habefelicebat,idco geftàdi huiusan-nuli ins famulis no erat.Annulos etiam quidam mortis gratia, in cerauneis,6lt;^ hyacinthisamp;^ fmaragdis aJjisq^gemmis fub quibus venena includebanturpa* rauere. Sic Demofthepes belli dux amp;nbsp;fummusoratorum Græciæ,fie Pcenoruin dux Hannibal,fie HeliogabaluSyVt hauftoquoj fubgema annuli habebantvc* neno',quu opus effet,hoc eft,fi quando vis aliqua vrgeret,ilico abfumcretur. Ail rcorfiitacp annuloru vfus équités, vt diximusjà plebe feccrnebat,quum eos qui équités non effent ferreos habere mos effet,ncc aliud quicquam pacis tempore. Nam in prgliis auro quibufda anna decorate mos etia fuif,pr^fertim apud Gal Jos,de quibus no ab re extat adhuc Homericu illud,Aurea cæfàriesollrsatq^an yea veftis. Virgatis lue« fagulis, cum ladea colla Auro iimedutur.Simili modo

Alcxandn quo^ exercitus Argyrafpides nonnunos,ob arma argentca appella-toslegimusjlîcut noftn’ tempons duces eguitéflt;ÿ lophos habentamp;galcas, ac la-«rnas,auro plunmo argcntôgue redimitas. nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;!

Mérita uiâorum ac triumph(tMium,cegnoininilgt;uißue prt(aominilgt;us celebratef Cap, IX» ^JEd præter didarû cumulum rerum,cognominafîue praenommaen am bis qui meruiflènt ex rebus clanflime geftisad nominisdiutur-æ nitatem addebantur, veluti Romulo à pwA*, boccft ,roborediâo, ^ôlquéQumnû veteres cognommauere,tâquàm id cognomé Maitium ^nippiam à bellïcofum prp fe ferret. Veteres enim iâceam Quirïnû vocarc ßli-foslegin]us,eam quoq^ ïn regia pofitam Martern appellare. Lâcea qucç^ dona-nconfueuifieillos qui in belüsquàin acriter ftrenuéq^ pugnâtes fortitudinisJau nieruiflentjprcinde effedûeffe vt Romulus veluti Martius quidam deus et P^gnax,Qujrinusdiceretur:quanquam nec clari defint audores qui id cogno-ïî’fnexeodudûaflerantjÇ? ciuesquintesappellarentur,qui régi fuonomenim-» poluere,{îue qgt; Cures rex ipfè Romanus vixerit. Camillus didatorrecuperata 'x hoftibus patria,ac in vi bem tnûpbo inucdus,rediens iocis militari bus quos TOore incoditos laciebât,Romulus ac parés patriæ códitórtj alter vrbis baud. '^^nislaudibusappellatuseft:nec aluer M.Claudium quinquies col.Marcitp’ fi ^umcognominatum pcrbibent; quyenim elfetexercitatione bellicofus, manu toto corpore potens,et vir fuapte natura ad dimicandûardens,ei bcuti Fofli« Nonius iiiquit.cognomen quod Martium eft primum ex familia fuifle Marcel-'°: at^ vt eodem PolTidonio audore Fabiu clypeû,fîc bûc à Romanis gladium Vociratum confiât.Sic M.Manilioquia Gallos primus ab arcedepulit,quüper t’o^lêinualerecapitclium,Capitolino ei cognomen efi inditum.Apbricani au tem militarisne prius fauor, an populäres auræ celebrauerint, an ficuti Fcelicis ^yIlæ,Magni(]p Pompeii patrum memoria cœptû ab aflentatione familiari fit, fiofl fatiscompertum babeo,primus certe bic imperator nomine vidæ à fe gen HSjVtinquitLiuius, efi nobilitatus: quodequidem profiteer apud tantum au-dorem tnenon parum admirari,quum Cn. ante Martius captis Coriolis vrbe Volfcorü,Coriolanus ob egregia militiae facinora didus fit.Quid Cato die primus, nooneCenlbrius à feueritatecenlbria ,qüum Prifeus antea vocarctur,po-fteaCato virtutisôé fapientiæquaficognomentum eiefi additum fiue vt Cæ-farienfi placet, à catus,quod non,vt aiunt, fapiétem fed acutum fonat,vt Helms SextusVarro tradunt: fine q? quum Plutarcbo audore Romani in quo mul fatumrerûvfusamp;expcrientia vigeret Catonem nominauere** Fabiusitem Ru-xdianusßmulconcordiæcaufa,ne bumillimorû manu comitia eflènt,omnem foréfem turbam excretam in quatuor tantumodo tribus côieciLVrbanâfqj tas appellauif.adeo^ eâ rem accepta gratis animis ferunt,vtMaximi,q(F tet vido-nisnon poterat,nomen,bac fibi ordinû temperatione pararet.Q.quo(p Fabiûs Ciinfiaroris fibi cognominationern afciuit, fiue q? ingenio 8é fuapte natura re-mdTiorelTetiquippe qui armorû dementia ouicula iudicaretur, fiue qp deihdu-ftna noua vidoriam acfàlutarem cundando, nec eu bofte confligcndo roma-nam rempub.reftituerit. Alter quidam cb paucis poft patrisobitum diebus fu-

‘ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nebxibus

nebnbus ludis gladiatornm munus cxbibuent Celerem vocaucrutj ccleritatcra ac apparatus matun’tatc admiratijicut Appiurn Claudiu vidis Vullînéfibusau daciae cognomento nominatû.ln annalibusetiam fcriptum cflèinucniojL.Sic-ciû trib.pleb.plus cjuàm credi debeat ftrennuu bellatorem fuifle,nonicn^ ci fa-dum ob ingenteni foititudinem,appellatumlt;j romanum Acbilllem: necaliter bac L.Siccius, (^.Cottius propter tortitudincm cognominatus eft-T.Manlio fummoloco nato cognomentum eft Torquatus , caufâmque cognométi fuiflc accepinius, Torquis ex auro induuias , quam ex bofte quem cecidcrat detra* dam induit,quo ex fado ipfe pofteri^ eius Torquati funt cognominati. Valerius autem Maximus adolefcens ac tribunus militaris fua etiam virtutcnixus amp;nbsp;Opera corui alitis repente diuinaquadam vi aäuohntis 8^aduerf^rii oculos profpedum alis vnguibus pr^pedientis,quia duce Gallorum vicie interfe-cit^job banc caufam cognomen fibi Coruini vedicafle haudquaquam eftno bilium feriptoruqui lecus dixerit.Idem ob vidam Meflanam,nobiJiffimaSici' li^ vrbem,piimùm honoris caufa Meflanajdeindepaulatim vulgoliteranipc*'' mutante MelTala nuncupatus.Cornelius Rufus co decemuiro, bello punieo cundojfuadete vt libri Apolhnaresex hbris Sibyllinisinftituerétur,Sibylbof’ cam rem poftea vocatus eft, amp;nbsp;vt nos ante diximus corrupto deinde vocabulo Sylla nominari coepit:vnde amp;nbsp;Sylla didator poftea fequitur,qui FcdixcognO' rnento vt apud Latinos habitus eft,lie apud Græcos fe infcripftt L. Corneliun^ Syllam venereum,vt in chæronia Plutarchi qui de hoc græcè defcripftno^“® eft,et vt de hello Mithridatico trophæa pariterinferipta reperta ftjntmcc idifl' epte,Plurimu enim Veneris,nó nox,vt inquit Mcnader,lcd fortuna fortitutjCi^* cG clarilb me rebus ipfiusgeftis fcle ipfe dicauit,exclamas iuxta Oedipodem So* phocleG,Ego meipfum fortunæ filium fero.Iulius Cæfàr prænomen impcr^to-ris cognome patris patriæ inter alia permulta nomen fuG illuftrantia deter^^* fibi voluit.Huius fucceflbr Odauius quolt;^ Caefar,ampliore Augufti ne didus eft : vel magnos, fados,foelice£^,auguftos vocat: vel loca relig’oU ct in qbus quid auguratôcôfecraretur,augufta dicerentur,ab audu,vel ab geftü,guftu^,qu^ idé funt.Q.Fabius Maximus gallica viâoria. cognonié Allo-brogis fibimet ac pofteris’peperit: fie à deuidis hoftibus bello,Gcrmanici gnomen meruit. Hæcitaq^ cognominationem fiueprænominationeâflumunt apud noftros,quemadmodum apud Græcos huiufcemodi indi folebant præno mina fiue cognomina: fie Dionyfio plurimaab rebus quas cgit fùntab homi-nibus indita.Nam alii Bacchum à mulieribus qnæ bacchantes ilium fcqufl’^n tur dixere,alii à torculari quo vinum exprimitur Lenæum,quidarii Bronuum,a tonitu qui in eius ortu contigit. Pingenius infuper ex eadem appellator caufa« C^uinetiam triumphator dicitur,q? primus omnium de Indis, multis cum fpo-liis in patriam reuerfus triumphant.Liberum etiam appellatG putanf,nouob bcentiam linguæ,lêd quia libérât animum à fèruitio curarum efficiatt^ vegeti-orem,amp;f audaciorcm in omnes conatus reddat:patrê proinde,q, de Indis vido-ria potituSjThebani ftfe liberos ipfo viuéte amp;nbsp;quafi fùb optimi patris tutda fer uatosarbitrarentur. A rebus geftis infuper alia, ficutrSotera nbsp;nbsp;Callineonta

virtutc,vt Euergete amp;nbsp;PEiIadeJphon.Iam excenentem virtute abftinentiæ ftidéfuiflc aflerût,tanta vitæ inte^ritate Phorioné vt cognomiue ille iuftus,hic bonus fit appellatus. A virtutïs guocç præftantia prüdétig^ ac viriû,louis filios 3ppellauerunt,v£ AcacûjMinoajôd Sarpedona. Ferociflîmos imnianes ali-tnosab oninl hunianitatc tanquam è mari genitoSjNeptuni fiiios dixerûf, Cy-dopa,Gcric«ià et Lgftrygonas;à fortung fœlicitate,vt Eud^mona,fîcut BaflTuni Secundum vocatum legimus:ab exitio vero vrbiunijfiue peritia difciplinâq; ob-fidionisfaciend^,machinarùm^ fokrtiajamp; ad cxpughandaoppida inuentioncj Poliorcetescognomentum fuit Demetrio Antigoni filio,duci illius temporis iodyto. Nonnullos adhuc è nafcendi forte huncupamus, vt Proculôs qui foris ptocul abfcntibus parcntibus nati funt,Pofthumiuni qui pâtre mortuo, Vopi-

quum ex geniellis fuperftitem altcri éfle contigerit,Cglàrem quum cnedâ parente cxcifo vtero gignitur,fîc Scipio Aphricanus prior natus,primûflt;ÿ Rô i^anorum ob cæium matris vterum CæiàrdiduseH,^ruium qui mortua ma-trc in vtero fêrüctui*. Nonnullos corporeum etiam prænomen fiiue cognomen babuißclegimus^ Hofatiusenim Codes quum alterû oculum antea bdloami-liffet, cognométum admifit quafi liifci et vrio lumine tantum cernentis.Lüfcos cnim et vnoculos codites diXerût veteres,fic^ Cydopas coclites legimus didoS| ^oculum vnum habniflè memorantur.Q.uidâm tanien id exfimitate nâfî tra-dum autumant,qui fub ipfa fronte ita deprefius demiflus^ crat vt nullum fcrc inter oculosdifcrimen cxtaret,ipfâqj fupercilia commixta inuicera confufâqüc forent: iccirco volétibus eu multis Cydopcin nominare,deiapfa loquchdi con-fuetudo obtinuit vt iam codes à plurimisappellaretur. M.quotj Tubin extrema nafi parte eminens quoddam in fîguram ciceris babtiit,à quo Ciccronis clt;gt; gnométum fibi inditum eft. CLetiam Fabius Cudator à verruca inlabiis ver-rucofus,amp; Cneus ob infigne ngui appellatus-M.Curius amp;nbsp;Cn.Pàpyrius Carbo quia cura dentibus eos nafci contigit, ob id Dentati cognominati funt. Neo-* ptolemusà capillorum qualitate Pyrrhus,à quoamp; pyratica primum ars perhi-bctur inuenta. Afcanius à prima barbæ lanügine,qug ei tépore vidoriæfiafce-baturjîulius. Artaxerxes à dextra manu illiuUæua logiore,Longimanus. An-cum prænoraen Varro ex Sabinis tranflatum putat. Valerius Ancias Fc ri bit ç cubitum vitiofum habucrit,quod grgcèâyxœ/j vocant^Papyrius èpræcipua pedum pernicitate Curfor-Quoruni vero in nafcendo non capùt lcd pedes prirni exüterant, qui partus difficilimus 8Ó çgerrimus habetur, Agrippæ appellati j vocabuloab ggritudine amp;nbsp;pedibus côfido. A cognationç alios diclos legimus, vtManlios,amp;;Cornelios,3^ Pompeios,quos quia audor ex Hilpania Pompeius boum pompara duxerat alii cognominatosperhibent.Sic apud Grâces F era*» elides,amp; Pelopidas à morû imitatione 8C quada quafi fimilitudine aliis plurima contigerunt, viuentium gloriam prorogantiaiquum alii fulmina, vt, geminos duo fulmina belli Scipiadas,cladem libyæ;alii vidfices aquilas 8C accipitres in-üidos,alii diuos deoq; genitos, vt Alexander ille Macedo,praeter eum du* cemplerit^ alii cognominati feingenti cum voluptate volucrint*

quoniam eoimpendi labor ac periculu perlæpe fclet vnde emolu mentum at^ lionos fperetur,nec diferiminis quippia fintaggrefluri hemmes fi magnis conatibus magna præmia baud ^ponantur,fu-^^erunt prêter b^c quæ modo diximusalia ob drenuegefta fortiflimis ducibus,auxiliariis,St; legionibus,tû ex fenatufconfulto,tum ex maiorû libera-litate concéda,qua? plurima quidé 3lt;f varia prodûtur.Dccreuerût enim ad præ-mia luperiori Aphricano paribusornamétisexoluedas datuas plurimas,amp;tri umpbali etiam babitu vilendas , in pluribus celeberhnns vrbis partibus,in cominojin rodrisjin curia,in capirolio poncre decreuerunt,continuum peroni lies viræ annos conlulatum perpetuamtp didaturam tribuere : decreueruntvC imago cius triumpbali ornatu é templo louis optimi maximi e\iret,6i quf fiti neqj plebilcito dari,neqp fenatufcôfulto illius magnitudo animi ac fpedatanio dédia pada ed,pod obituin reeufare non potuit Liberabs etiam po.ro.niagm' tudinemunciû,qgt; Attaîo régi Adam dono dédit; fed Attains tedamentia’qu^' tateaccepti munerishaud immemor,qui candem Adam morienspo ra.ieg^-iiic.Eumenes Attali regis fraterqui auxilio aduerfus Antiocbû Macedoncni fuir,omnibus Afiæ ciuitatibiis quas Antiochus belloamiferat à iènaru donatus td. Pompeius Deiotaro Galatiæ régi Armenia minoré conrulit, q? fociusbei-lo Mithridatico fuerit.Numidarum item rex MalTinidain amicitiamrcceptus

ob quæ vidisCarthagjnenfibusamp;f capto Syphace cuius in Aphrica magnum atqj latu impcnû,magnâ gloria noftrishomimbus peperit,po.ro.quaftult;j vrks ôé agros quos manu ceperat (ibi donodedit.M. Curiusquu Italia Pyrrhiini te* gem exegiflct,decret is à fenatu feptems lugeribus agri populo,fibiautem quin-quaginta, popularis aflignarionis modum no exceffit, parum idonciini reipub. cimm exi^imans qui eo quod reliquis tribueretur contentus non cflet.P- Cor-neliiquoc^ Scipionisconfulisdecretum deagris miHcum ciusfuit,vtquotquif-quc eoru an nos in Hilpania aiit Aphrica railitaflèr,in fingulos annosbinaia gen acciperet.Scipjonem né pofteiioiê dona militaria his qui flrenuaoperam edideranrdiuiJentem,T/Labienus vt (-ortiequidaureas armillas tribucretad-monuit, coqp f: negante id fadurum necaftrenfis bonosin eoquipauloante ièruiuiÖèt violaretur, ipii ex piræda gallica auru equiti largitus tü:rcc tacite id Scipio tulif,nanq) equiti,Habebis,inquit,donum viri diuitis:quod vbiilleacce pit,pro’edo ante pedes Labieni auio,vultij demilit. 1 dem vt audiuit Scipioneni dicentem, Imperator tc argenteisarmis donar,aIacergaudenI(^abiit.C.ctiani Marii præcipuus non folum, cæterum præpotens graræ métis fuit affcdus: du-arcnim Camertium cohortesmira virtutevim Cymbrorum fuftinentesinipfa acieaduerfus côditioné fœJeris praeter omnesleges ciuirate donauitiquod qui-dem fadum quum à nonnullisaccularetur ,aiekat lerhalegum propterarnio* rum drepitum exaudire nequiuiflè.Infuper quum C.Lucius fororis filiusatque præfcdus in eius Iccundoconlulatu nuliti cuidam praeüanîi forma Trebonio nomine fub fe milicanti vim aiferret,8^ ab adolejiente occifus effet,muhisTre^ bonium

ionium accuGntibus ac nullis patrocinàntibus Trebonius à Ie ilium occiCum in ma^iftratu eflet non negauit, fed banc necis caufam d/xit aflt;^ probauicj Lucio Ie lolicitati obftitiffet, quamuis multa darentur, fuum tamen corpus nunquam proftituere voJuiflet: itaqp Marius quæ pro præclaris niilitiæ fa ci uoribus corona dari cófueuerat ferri ad Ie iuflit Trebonio^ impofuit. Bâdius ^uum aliquando Marccllum falutaflèt,quis nam fit homo Marcellus rogat,quis probe norat antea:eo autem relpondente,L'Bandius, quafi l^tatus inagno-P^readmiratusc^ Marcellus,Tu ille Badius es,inquir, cuius maxima inter Can Alarum bellatores fama eft q? P. Aemilium cofulem folus ne deferuerisjin quern cum denfiflima coniicerentur miflilia ea corpore lubiiciens excepifti^aflentien

Bandio vulnera quædam oftentante,Talia,inquit, quum in nos amicitiæ proferres, ad nos cur non coftftim ibasf an nos ad retribuéda amicorum ^ututisprænîia quibusamp;f penes hoftes tantus habetur honos iniquos céfuifti^ benigne locutus comprehéfum dextra iuuenem eximio ad pugnam equo luingêtisargeti drachmis donat. Hannibal militibus fuis quoc^ Inlubrium in concioné vocatis,ampliffima certiflima prgmia pronunciat. Agrum fcfe daturû in Italia, Aphrica,Hifpania,et vbi quil^ velit immune ipfi qui ^'^cepifl’etliberis^: qui pecuniam q agru maluiiret,eius ic voto Iàtiffalt;fturu‘.qui ! ^^cthaginenfes ciues fieri vcllent,poteftatem fadurû; qui domos redire mallent, i ^aturum fe operam ne cuius fuoru populariû immutatam fecum fortunam efle '’dient.Seruis quotj dominos profecutis Iibertaté proponit,binâq^ pro his man dominis le redditurum,ea^ vt fcirent rata fore,agnum J^ua manu,dextra ^Lcê retinensjfi falleret,Ioue cgteros^ precatus deos ita fe madarent, quéadmo-uum ipfe agnu malt;ftaflèt,et lècûdû precationé pecudis caput elifit.Et ne fua de -præmia claris geftorû titulis,eminentibus Cæfar grauioribus præhïs,fin-legionibus quæftores præficiebat qui fortiter agentes agnofcerent, amp;nbsp;re-Jpuneratione dignos afficerent. Diuitias idem ac pecunias non voluptatis aut uarum gratia delitiarum ex bellis cumulaflè, fed cómunia potius virorum for f*um prgmiaapud le confèruata ïacere voluit fé^ maxima ex parte locupletari putans quoties ilia benemeritis viris mibtibufij impartilTet- Aurum nanque 8^ ^cgentum cæterâfiç diuitias ex hoftibuspartas, quata horum aderat copia ma in numero Romam mittebat,ædilibufqp ad fpedacula tribuens,ptgtoribus ati^GofuIibus eorumcj donans vxoribus multos fibi allexit, aliófq^ omni ^pcdonis^ dimifît.lllud inter cunda necfilentio prætereûdum,q»ærarium pow ’^o-quod tot reges vidi, tot Afiæ popuh,tot nationes, tot bella,tot triuphi com pLüerant,8ó tot annisintadum maftrat,primo introitu in ciuili hello fuo, vno foluscxhaufit,inter(j alia vt fcriptu eft protulit ex eo laterum aureoru xxxvi* ^ilia,amp; innumera pondo, trium milium,fiue vt alibi, quatuor milium centum ff'gmta amp;nbsp;quinque, argenti vero nogentorum prope milium . Nec aliäm ob ^cn],vt(liximus,quam cupiditate largiendi : nam vt alter ait, Nemo liberalius ''doriavfus eft: nihil enim fibi retinuit nifi dilpefandi Iibertatem.Inde magni-probada omnibus Titi vox, amp;nbsp;exbortatio illa Hierofolymarum obfidi-onc, Me pudcat, inquit, nifi eum qui prius murum afcenderat remuneratione inuidendum

Î7X nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;K U ö t K I 1 V A L 1 V K 1 1

inuidédum fecero,vt G quidem vixerit fimilibüs præfît^Nec pollicitisniinor w-ucntus,qui in côcïone,ea deuida dixit inis,qui niaiorc vi decertaiîetitj præcU ris Facinorû tûuhs naturam fuam rebus bene ac Fortiter geftis nobiliorem red-didiflènt, præmia Si. honores redditurum, nec eorum vllum qui plus aliolabo-raflet iufta neceflitudine cariturum.ConFeftim itaque iuffit eosquorum partes crant, indica re quofnâ fcirent omnes fortiter geffiflè, Si noniinibus fuis quofç interpellans prgfentes collaudabat, quaG qui domefticis rede geftis,fatis fuperç lætarcntur,8^ coronas eis aureas imponebat, Si torques longas^ haftas Si figflä ex argento fada donabat,8d vniufcuiuft^ ordinem mutabat in melius:quineU ara ex raanubiis aurura argétum, veftes item aliàmque prgdam fummaqu^ dara liberalitate diftribuens.

Superflitum non folum fed defunâorum ducum ntemori^ cekbrrs tituli.et de columtihoMfds» pyratnidibuf,4rcubus,filt;ttuis,clypeis,tlt;tbultî, cantarifque tid id cMdificatiSt memoriænedum fuperftitum fèd defundorum ducum proro' gatæ célébrés titulos referamus,ac prim um louis, qui vt cæterisdei' tatis nomine,ita Si rebus geftis mukorû opinione fuperior fuit. lnim,vt Euemerus qui resgcftaseius Si cæterorum qui dii putantu^ colligensjhiftoriam^ contexensex 11tulis Si inferiptionibus fâcris quæin quilTimis templis habebantur audor cft,in phano louis trifilii auream coluni-nam elfe poGtam ab ipfo loue conftat, in qua titulo monftrante fua fcripfit,vt monumentû cflèt pofteris rerüm fuarum.SefooGs Gnem expeditionis in Thracia ftatuens,multis in locis ab fè deuidis colûnas erexit, in quels Acg/' ptiisquas facras dicunt literis feriptum extat, Hanc prduinciam armisfubeg*^ rexregum,princepsprincipum SefooGs. Quid Alexander illeMacedo^nonne in Sogdianorum Gnibus Alexandriam condiditad coteftandositinerisfuitet-minos^quo in loco ab Hercule primû,à Libero deinde pâtre, Cyro item 8^ Se-myramide at^ ab ipfb Alexâdro denit^ aræ funt conftitutæ,quôd proximum gloriæomnium duxerint illô vfque promouifle itineris fui metas, abilhparte terrarû fiuuio ftnes fecante,quem Badri foli faxatem vocant,Scythæ Filin Dominant,hune eundé elfe Tanaim exercitus Alexandri magni crediderunt: verum vbi Demodamas Seleuci Si Antiochi regu dux, fatis idoneus veroaudor tranfgreflus amnem iftum titulos omnes fupergreflus,alium eflè q Tanaim de-prehédit,ob cuius gloriæ infigne dédit nomini fuo vt altaria ibi ftrueret Apol-lini Dindimo,hoc eft,Colliminio,^ limes PerGcus vna cum Scythisiugeretur. Idem Alexander triûphorum fuoru aufpiciis condidit in ægyptii maris littore vrbé aliam fui nominis,quam metatuseft Denochares Gue Démocrates,archi-tedus memorabili ingenio,xv milia pafluû laxitate côpl€xus,ad efhgiem Macc donicæ chlamydis,hoc eft,orbe gyrato,lacunofo dextra lgua^,angulofopcur fu,iam tu tarnen quinta Gtus parte régi dicata.In diuerGs infuper AGærcgioni-bus xii inuenitur côdidifle muros eorû.inGgniesgræcoru quibufdam elemeto-ru charaderibus,vti legeretur in cis, Alexander rex Ghus louis fecit. Idem Her culisamp; Liberi patris laboribus fuperatispræcepiteiquem PerGdi praefecerat,vt pilas folidas auri pedum viccnûm quinûm erigeret,ô^ in his fada eiusfcriberet ponerétq^

ceptoré fuû Anftotelê fchbés,Et ego,inquit,n]ea quinqj aurea troph^a pnoribus altiora denis pedibus ftatui,at(^ imperaui, quæ miracuio Gnt futura, chariffiine præccptor,pofteris,fcjlicet nô parua admiratione nouü perpetuum^ virtutibus monument um,non inuidendû mortalibus perpetuæ de nobis opinionis ôé ani-miinduftriæ.Huius regis gloriam emulati lunt Romani,fed non diuitiasadæ-fjuaruntzftatuerûtenim coJumnas amp;nbsp;ipfi qu^rerumgeftarum rcfèrrentmcmo-^lt;am,fed æreasatque marnioreas.Auguftusnan(jvidortotius Aegypti quam Cæfarproparte fuperauerat, multade nauali ccrtamine fudulit roftra, quibus conflatisquatuor fecit columnas,quæpofteaàDomitianoin capitoliofunt col lotatæznâroftratas Iulius pofuit viâis Pœnis nauali certatnine,è quibus vnara mrottris,alteram ante curiam polîtam confiât. Fuerunt 8^ marmoreæcolûn^, quitusapud maiores,nobilesaut fub montibus,aut in motibus ièpebebantur: ^odenatum efi vt fupra cadauera aut pyramides fierét,moles ab imolatifiim^, mfummitates acutiflimas defînentesjîc diâè,quôd ad ignis fpeciem in conum ^^ouaiétur,aut ingentes collocarentur columnæ. Verum quanqua de pyrami-dum mole ac forma fcripfèrint Herodotus amp;nbsp;Homerus Durjfianus, Arifiago-^3s,Dionyfius, Artemidorus, Alexander, Poly Infior,Buthoriades,Antifihenes, ^^nietrius,inter omneseos tarnen non confiât à quibus cœptæ fint audoribus. ^’■‘gendarum autem dicandarumquepyramidum caufa in Aegypto, regum pccuni^ ociofa fiulta ofientatio à plerifque traditur,ne pecunia fuccefloribus ^utemulisinfidiantibus præberét,aut ne plebs ociofiilangucret.CoIûnarum ve-mvfusin Romanis capita Cornelio Memo qui prifcosdeuicerat, anno vrbis códir^ccccxvi.Erat 8é in foro Traiani columna fub qua ofla cius pofita in vr-lîani aurea collocata fuilfe confiât, permanent^ duæ adbuc Romæ Hadriani ^M.Antonii fuis nominibus célébrés.Harum auté ratio efi,quibus dicat^ fje • gt;■101 attolli fuper cæteros mortales, queadmodum in vrbe Roma inter diuerfas niolesobelifcos videraus plures,alioscp iacentes, alios credos, quos imperatores niaximi bello domitis gctibus profperitatibus clarilTimarfi rerum gefiarum datidiisfuperisin religione dicarunt. Sic Sefoofis Aegypti rex obeliIcos ex lapide puro duos crexit, vtrut^ altu cubitis centumuiginti,in quibus turn imperii magnitudinem,tu quas fubegitnationcsdefcripfie.Sicapud Hyberos pugnace gêteni tot obeliftos erigere circa cuiufqj fcpulchru nioris erat quot homines ex numero hofiiû ilie necalfet. Erât 8C Triuphales arcus,runtcp adbuc Romæ fuo loco,imprimis imper.Cælàris,L.Septimii,amp;imper.Cæf.M. Aurelii, Antonini Pii,rcrum fuarum infigni marmore amp;nbsp;claro artificio, vt impreffa docet inferi-ptio.Etarcusetiam triumpho infignis Confiantini, quern incifæliteræ libera-totem vrbis,fiindatotéquietisindicat.Efi8ónobiIisat^ triuphalisHierufalem, hunc titulu habcns,Diuo Vcfpafiano 8C Diuo Tito filio. S.P.Q.R. Pauca reli-^uorudeinde vefiigia fupfunt, quanq trecetos et viginti triuphos ab vrbe cond. ad h^cipfaqup mododiximus tepora numcrent.Nec etia dubium efi ob virtu tis miraculu quin maiores nofiri reges ipfos vita fundos iadare fûmis laudibus ac nouis et exquifitis honqribus cçeperintjfiue vt fieri folet in adulatione eorum,

fiue ob bénéficia quibus erât bumanitate compofiti, ipG reges deinde cum cha-riflimifuiflenc bis quorum vitamcompofuerant multis^ honoribusreferlèrât, non paruum deni^ fui defiderium de medio fublati reliquerunt:fic^ homines ætatisilliusfiue Samii,fiue Corinthififiue A(ryrii,fiue Aeoyptii,fiuealteriusge-tis fuerintjfimulachra finxerunt Si. ftatuas, vt haberét quoaliquam voluptateni cx imaginum talium profpedione reciperent, progrefliquelógius per amorem niemoriam cœperût colere defundorum vt Si gratiam referre benemeritisvide-retur,et fucceifores eoru allicere ad bene imperandi cupiditateiquod orator ex-imius in Natura deorum monet dites, Sulcepit autem vita hominiscófuetudo-que communis vt beneficiis excellentes viros in cælû fama ac voluptate tollerct. Hine Hercules, hinc Caftor, hinc Pollux, hinc Aefculapius,hinc Liber, Si aho Ioco,at(^ alio. Si in plerilc^ ciuitatibus intelligi poteft, acuendæ virtutisgratia: aut quo libentius reipublicæ gratia periculum adiret optimusquifque, virornni fortium memoriam honore deorum immortalium confecratam . Hacrationc Mauri proprios reges,Romani fuosCpfares,Si qui viri fortitudineinfigneserat conlècrauere. Inde per genres Si prouincias fingulas varia deorum reügio’’’“' tatur,dum non vnus ab omnibus deus colitur,(ed propria tuic^ maiorûfuotui” cultura lêruatur. Hoc ira. elfe Alexander Magnus infigni vclumine ad matrem fuam fcribit,metu luæ poteftatisproditûfibi à dns, hominibu5, à facerdot^ cretum,quôd maiorum Si regû memoria lèruata fif.indepaulatimculfuinmf' turn verlo, fuperflitionem mortiferam irrepfifiè, verumque elfepoàicumillud, Primos in vrbe deosfecit timor. Quo autem tempore huiufmodidiuinihonores mortalibus elfe cœperint,non eft obfcurum,præfertim quum nulli reges ante Saturnum vel Vranumfuerint,amp; louistemponbusab iniiio templa con'litum en’ent,amp;^ noui deorum cultus inuenti. Sic hominum effigies quum nó folercnt, exprimi coepere,nec nifi ab aliqua infigni eoru quidiururnitatem nomimsinc-ruilfentzprimo^ facrorum certaminum vidoriæ,maxime^ Olympiæjvbicni nes quieuqj vidores fuiftentfimulacra effingi folere moriserat,eorum qui ter buiufmodi in certamine fuperiores euafilfent, ex vniuerlo corpore lineaments ad iplórum fimilitudinem exprelTis.Primus tarnen hic ftatuarum bonos,vtvi' dere videor,Græcis debetur,nullisque apud eos reor plures dicatasq Demetrio Phanoftrati filio Philereo,qui quum apud Athenienlès cócionareturvrbi prp fuif annis decem,scrciscp ftatuis honoratuseft trecentis lcxaginta,quarum plu-resequeftreserant. Si in curribusleu bigisftabant fummóque ftudio ferme intra quadringentos dies confumatp erant.lam quum apud Athenicnfesclarifli-museiret,fic quocjiplèab eaqup cunda confumit inuidia tentatus,quippeinG dias palTus à quibufdim,mortis fententiamablênsexcepit,non tarnen eius corpore potui funt,venim ipfiusdeiiciétes imagines, ærugine deinduftriafadatas, abas quidem vendiderunt,a!iasrubmerferunt,alias in frufta conciderut,vnaau tern in acie feruatatatquehocintulilfe Athenienlès huic Demetrio,lubenterege proditum eft.ApudRomanosetiam Sipedeftresetequeftres ftatuasprocul-dubioaliquadiu in fumma venerationeamp;’audoritate habitas confiât,cqueftri-um tarnen origo perquam vetus eft,amp; cum fceminis etiam honore communica-to,

to^emplo Clodiæ cuius flatua equeflriserat, ceu parum eflet toga earn cingi, c|uum nee Lucretiæ, nec Bruto qui expulerant reges, propter quos Clodia inter obGdes fuerat decernere’tur: quanquani Catonis in cenfura vociferationes ef fent mulieribus romanis in proninciis ftatuas poni,non tarnen potuit inhibere quominusRomæ quoque ponerentur,ficutîCorneJiæ Gracchorum matri ,quéç fuit Apbricani prions filia . Togatæ antiquitus ftatuæ dicabantur , deinde nudæjhaftam tenentes: græca enim res erat,ftatuas nudas dicare, nihil^ in eis condere: ecôtrario veto romana,togas mibtares tboracas fuperaddere.Cælar guidera diftator loncatam fîbi in foro dicari pafluseft ftatua.Fuit Marei Tre-nidii equeftris toga,qui Samnites bis deuicerat,capta^ Anania populû ftipen-dioliberauerat.Fuitetiam Scipionisqui btllum in Alia geftit,Antiocbumque deuicit non folum cum chlamyde fed etiam cam crepidis in capitolio ßra^ Bicabantur quibufdam argenteæ,quibufdam aureæ. Pompeius nanq? in tnû-pboPharnacisqui primus regnura tenuitin Ponto argeteam trâftulit. MitbrF datesitem currus aureos amp;nbsp;argenteos,quanqu5 nec deftnt qui argent! vlum pri i nium Diuo Auguftodicatum in ftatuis falfoarbitrentur. Aurea autem ftatua, scomnium prima nuJIa inanitate,in templo Anetidis,numinegentibus ilbs fa ctatifTima pofita eft. Antonii deinde Parthicis rebus direpta ftatua quoq^ regis Aiïani quâ non adorafle capitale erat,ex auro fuit fxagintarumqj cubitcruni ptoceritate. Domitianus etiam apud noftros quum de Dacis Germanis^ tri-^fflpbaflctjtantæ fuitinfolentiæ atque fuperbiæ vt aureasat^argenteas ftatuas ^iîiin capitolio poni iuflèrit.Ex ære etiam primam Romæ ftatuam côflatam, ^Cæreri primùm dicatam ex Spurii Caftii peculio quem regnum appetentem pater eins occiderat inuenio. Statua quoque Horatii qui Codes cognomina-? tus eft ^nca fuit,amp; in æde Vulcani polîta cft,qug detriments corporis acceptuni (daudusenim tefte Plutarcho poftea fuit)quod armatusin Tyberim ddilicns tyrrheno telofautius ille admilèrat oftendit,Liuius licet obftet, mulnftj fuper-nicidentibus teils incolumé ad fuos tranfnatauiflèafterat.Cæfar didator nó fo-lumfibi inforodicari ftatuas pafluseft, fed difiedas Pompeii ftatuas repofuit. Ex hoc etiam Augufti Cplaris morem probandnm célèo,quód illuftrandis dq-cibusantiquisqui romanu imperium auxilient exadiflimam diligentiam im-pendit,opera cniuis reintegrans ac titulos,dcdicatisomnium ftatuis triumplia-lihabitu in porticibus fui foritfadum placet,nec minus ratio; fiquidtm edido præfatus eft,eo fe propofito id agere,vt effent quorum ad exepla ipfius amp;nbsp;fu-penoristemporis darorum virorum formarentur mores,ad quorumque velutf j ptæfentem regulam inftitutos principes luos po. ro.exigeret: lapienter vtique.(

Nam quum aliquando ftatuæ fuiffent infignia virtutum bis ponerentur qui ingenioamp;: dodrina præftarent, qu'ique magna gefliflent, aut mortem pro repu-Nica obiiflentjquales décrétas legatis à rege Veientium interfedis Icgimus, nub lum tnortuo, Ciceronis fentcntia, ab homine mortali vel carius vel diuturni-iispræniium vel gratia maior vlla pr^ftari poteft quam ftatuæ vel fepulchri.Ha turn rerum geftarum amp;nbsp;gloriæ memoria quamplurimi ex his quos diximus bel lorum duces æternitati commendari pofle exiftimantes ardenter affedarunt, 11 ii tanqua

tanquam plùs praemn de vrm's Sgt;C figmetis huiufmodi fenfij carentibusadeptu-n,quàm ex confcientia honeftereéle^fedorû. Quod autcm fit pulchrum velii* ti exigua. hgc amp;nbsp;minima fpcrnere ad afcenfum veræ gloriæ tendenté,Cato Cen fonnus monftrauït, qui interrogatus qua ob rem inter multos ptæclaros ftatu-am non haberet,Malo,inquit,ambigere bonos quâ ob rem id non mcruenni,f quod eft grauius cur impetrauerim muflitarc . Militari etiam gloriæ clypei fe ingerunt,quosin facro vel in publico priuatim dicari inftituti veteris fuilleco-perio. Primus qui hoc egeritgt; Appius Claudius fertur: is dico g cû Seruiliocof fuit, anno vrbis cclxx. Pofuit enim in Bellonæ æde maiores fiios,voluit^ in fu-blimi videri, SC clariflimegeftoru tituloslegi. M.Aemilius in confulatu collega Q.Luélatii poft eu no in bafilica modo Aemilia,venjm 8^ domi fiiæ pofuit, ph cuit^ plena virtutis imaginé reddi clypeo cuiulç qui fuerit illo vfus. HosPce* ni ex auro faditauere: fic^ clypeos amp;nbsp;imagines fecû in caftris vexere. Eiufoo-di quoque fcutisapud Troiam pugnatûeft,expreflis quo^ imaginibus:8i dy-peus fupra fores capitolinæ ædis vl^ ad inccndium primû fuit, tatâq^ maioniiu quidem noftrorum audoritas in ea re annotatur, vt L.Manilio Fuluio cofan-no vrbis dlxxv M. Aufidius tutelæ capitolii redéptor,docuerit patres argentfo^ elfe clypeos qui pro æreis per aliquot iam luftra aflignabantur. Tabulisfelli*' ter pidis funt qui rerum fuarû memoriam excolueruDt,vt L.Aemilius Paulus, Lucius^ Scipio,ac Meffala princeps.Horum enim primus de Liguribus tnuni phans geftorum ordinem in tabula pidum publicèrcliquit, ftcundus tabulam vidorig fuæ afiaticae in capitolio pofuit, tertiam tabulam pidâ prgliiquoCar-thaginenfes amp;nbsp;Gerionem in Sicilia vicerat in latere curiæ hoftiliæ affixJt,anno ab vrbe cond.dccccxl. Arator auté ille Arpinasamp;manipularis imp.C. Manus non clypeis pendetibus, non pidis tabulis,non toreumate fignóve, non ftatuis, marmore,aut ære,nô obelifco,non triumphali arcu,non pyramide,non coluni na,non pila aurea ædificiovequopiam tantum,fed cantbaro res fuas clariflime geftas illuftrauit.Poft lugurthinum enim 8i cymbricum theutonicüniç tnuni phum, cantharis potafle Liberi patris exemplo traditur, quo inter bibenduin* dice illius vidoriæ ex Afia dudae fuam compararet ac fimillimani redderer•

VCl L dXJUXll IJV/Uvrx UXU nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;VCl VOLc* UULUiX*

da ingenti confluentis multitudinis copia funt conftitutaeiSipdmi-tus quide venationes qu^ vocatur munera Saturno deo funt attribu-tæ, fiue q? ad expeditiones ituri, debeant pugnas coeuntes inter fe acies fpe-dare,ne in bello armatos hoftes,vel vulnera, vd languinem perhorrefcant, fiue vt nonnulli perhibent,hacapud veteres deuotionem fadam,vt contra Bodesci uium Canguine primu tali deo litaretur. Pefcenius enim Feftus in librishiftori-arum refertCarthaginefes Saturno humanashoftiasfolitosimmolare,8icuni

vidi effent ab Agathocle Siculorum rege iratum fibi deum putauifle,itaquevt diligentius piaculum lbluerent,ducentos nobilium filios immolalfe,tantum religio potuit fuaderc malorum,vt tatam ciuitatis partem occiderent, quanta for-talfe

DEREMILITARI LIB. XII. ??? tafle ncc Agathocles vidor occiderat.Idem in Latïo quotj eodem genere fa:cn-flciicultusnon quidem vthomoadaram imniolaretur, lèd vtin Tyberïni ponte Miluio mitteretur. Verum id genus lacnficii ab Hercule fuit poftea çumGeryonispecoreex Hifpania per Italiam reuertente fubJatum, peiluafît^ jflorum populis vt Eiuftis facribcjisinfiufla mutarent,ritu tarnen permanente^ vtpro vcris hominibusimagines lacerentur è fcirpo,vt Ouidius in faftis docet, ^onec in hæc venit Tyrinthiusarua,quotannis Triftia Leucadio facra parata Ilium ftramineos in aquam mififfe quirites Herculis exempio corpora fal ^iace. Hæc facra veftales ctiam virgines fecifle his verbis idé po'éta meminit, quo«5 prifcorum virgo fimuiacra virorum Mittere roboreo fcirpea pon-tefolet.Ex his cauEsquæ de origine huius fcfti relatæ funt apparet, Saturnalia vetuftiora eflTe vrbe romana,adeô vt ante Roma in Græcia hoc folene coepilfet. b Accius in annalibus fuisrefert his verfibus, Maxima pars Granim Saturno ^öiaxime Athenæ Conficiunt facra quæ cronia eflè iterantur ab illis.Quum-flaediem célébrât per agros vrbes^ fere omnesExercent epulis læti faniulólquc Procurât Quif^ fuos.Noftrlfçg indem etiâ mos traditus illinc eft,vt cü dominis famulicpulentur.lbidem eodêquo^ temporequum diu etiam humaniscapiti-Ditem placare le crederent.eundem ierunt Herculem fimili modo redcun* teil]per Italiam getibusfuafilfe vt facrificia mutarent,inferentes Diti no bomi capita fed olcillaad viuaeffigiem arte fimulata.Inueniopoftea quum ludi fæf vrbeni in copitis agitabantur,refl:itui fcilicet à Tarquinio Superbo laribus ^'^Maniæ ex refponfo Apollinis,quo præceptum eft vt capitibus pro capitibus ^upplicaretur, id^ quaradiu obleruatG vt pro familiarium fofpitate pueri ma-’flii‘enturManiædeçmatriIarium,ideft,deorum inferorum: quod facrificiige tinslunius Brutus cof pulfo Tarquinio aliter conftituit celebrandum.Nam captious allii papaueris facrificari iuflit vt refponfo Apollinis fatiffieret de nii töero capitum,remoto fciIicct fcelereinfauftæ facrificationis, fadumque eft vt pilæamp;eifigies viriles muliebres ex lanacopitalibus fufpedeientur, totque bis pilæquot capita feruorum ,tot effigies quot effent iiberi ponercntur,quæ deni-. effigies Maniæ fulpcnlæ prohngulorû foribus periculum G quod immine tetfamihis eKpiarent,ac dea viuis parceret bis pilis Gmulacris contenta. 1 u-dosautem iplosex viis copitorum in quibus agitabantur compitalia appelbta üerunt. Deinde quoniam fuiffe Pani lyceo rem diuinam,amp; cum bac Luperca liafeftaquôdam celebrata primum fuiife apud vetuftatisaffertores côftat,de bis nobis tertio loco differendum videtur.Ea itaque làcrorum genera vtclegantiffï niisrerum geftaruin fcriptoribus vifum eft , ab his qui ex Arcadia cum Euan dro in euni locum qui nunc fomanæ vrbis eft profedi funt, ad noftros primum ^data fuiffe ferut,ac ritu fuo celebrata.Ouidius in faftis,Pana deos pecoris veterts coluiffe querûtur Arcades Arcadiis plurimusiIleiugis.Paneratarméti,Pan dlic numen aquarum , Munus ob incolumes ille ferebat oues. Tranftulit Euan ^er fylueftria numina fecum ,Hicvbinunc vrbs eft , tune locus vrbis erat. In qua quidem vrbe conftat Euandrum conftituiffe, vt diuila paftorali turbajHudi iuuenesac pellibus immolatarum hoftiarum inuoluti lyceum Pana li iii vençran

vénérantes, per luxum at(j lafciuiam ex epularum hilantate profulióre^ vino prouedi peilonati currerent, lorâque manu ferentes obuios quofij ac muJieres maxime adultas,his vitro manuû palmas cgdendas porrigentes verberarêt, exi-aimantes id iibi Fcelicem pariundi làcultate præftare poflejcodem poßea poeta dicéte,Nupta quid expedas^non tu pallétibus herbis Nec prcce,nec magico car mine mater eris.Exapefoecundæ patienter verbera dextræjam facer optatum nomen habebit aui.Cur auté nudi currentes hune deum coluerint, pleraç cur-riculo vetuftatis ad nos nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;delapfa indicant, fiue qp ipfi deo qui nudus eft ceîe-

ritati fu^ eopado longeaptius nudos miniftros habere vifum ht,fiue q? Arcades omnium populorû qui Græciam coluerint vetuftiflimi,feris fimilem adhuc fyluis amp;nbsp;montibus vitam agentes, expertes legis artifque, primum hune deum venerari patrio cuitu cœperint.Idem audor in faftis, Cur igitur currant, euf fi currere mos eft, Nuda fèrant pofita corpora vefte rogas Ipiè deus velox dif-currere gaudet in altis Montibus,amp; fubitas concipit ille feras. Ipiè deus nudus nudos iuhet eflè miniftros, Nec fatis ad curfus cômoda veftis erat. C. veto At-taciliuSjVt feribit Plutarchus,(cribit Romulum quû ante conditam vrbem eius pecora à latronibus rapta fuiflènt,Lupercalium folemnitate in honore Fauno fupplicem primo excoluiflè,nudum deinde ne fudore prppedirctur,omneis hlquot; tus currendo fyluas^ luftrafle,ideo nudatos Lupercales hæc ludicra celebmiTe. Lupercos ahi nudos fieri folitos aiunt,q? Faunus vefte delufus à fiiis,eani làcris procul arcuerit. Ouidius item in faftis, Vefte deus lufus,fallentes lumina Non amat,amp; nudos ad fua fâcra vocat. luftinusquoq^ magis ex habiwdei eut ea làcra fiebant,quàm ex alio nuditatiscaulam refert,quû poft hune tertio loco regnafle Faunum ferunt fia b quo Euander ab Arcadiæ vrbe Palanteoin am cum mediocri turba popularium vcnit,cui Faunus et agros et monte quem ille poftea Palanteu appellauit benigne aflignauit; in huius radicibus téplu Ly ceo que Græci Pana,Romani Lupercal appellant,conftituit.ipfum dei fîmula-chrum nudu caprina pelle amidum eft, quo habitu póft ctiam Romæ Luper-calibus decurrebatur: vtcunqp res le habeatjin tépora tarnen vf^ C-Cæfarislm iufmodi obleruationé fuilfecopertueft;ea nanc^ làcraquûlèdensQlarfped^' retamp; inter eos qui folennia celebrarentM. Antonius cof.qui triûuir poftea fuit adcflèt,aiunt eu diadema capiti Cçlarisimponere conatum,quod quum Qfar amoto capite ac fimul manibus reieciflèt,louis capitolini ftatuæilicoiuffitim-ponendum.De nomme Lupercalium non vna etiam ratio,lèd varia proditur: alii nanque locum deo Pani facratum Arcadiæ ferunt, cui etiam nions in Arcadia lyceus confecratus eft ,amp;didusgraecèxwo§,id eft, lupus, q?îupos baud lî nat in oues defæuire-.ideo Euander deo gentis fiiæ facrificauit locum,amp; no-minauit Lupercal,q? præfidioipfius,Iupi à pecudibus arcerentur. Alii, referentc Plutarcho,putant â Lupa quç Romulum educauit potiusemanafic,qun(vtait) lupercalesludicrum inchobnt,vbi expofitum Romulum fuiflè fama eft,tanietfi quæ ad làcra pertinét minus ei conueniantrei dum de Lupa Romuli nutricelo quitur.Idcm poeta his verbis fidem facit,îlla loco nomen fecit deus ille lupercal Magna datinutrix præmia ladis habet. Quis vetat Arcadio didos de monte lupercosl

lupcrcosfFaunus in Arcadia tepla lyceushabet.Inueniunturetia audorc Quin tiliano qui Lupcrcalia æque tres partes orationis eflè contédant,quafi ludere per tapruni.Ob temporisdeniqp obfcruationem ludicru hoc,vt inquit Plutarchus, îdexpiandos manes conftitutu creditur; fiebat enim,vtille inquit, nefafhs die* bus méfe fèbruarii,qué piacularé interpretatur,eodé poeta in Faftis dicente, Ter tia poft idus nudos aurora lupercos Afpicit, ôi. Fa uni facra bicornis eunt. Cô-iualia ludi dicebatur quos in honoré Confî faciebant,qué deû conhlii putabanti Circenfes verôquos primus Romulus raptis Sabinis Confualium nomine cele-brauitjNeptuno dicabantur.Hi in littore olim fiuminis agebantur,ab alio late Kpofitis enfibus Si gladiis, vt ab vtraq^ parteeflèt ignauiæ prælènspericulumj vnde amp;nbsp;circenfes didi funtjq? cxhibebâtur, in circuitu pofitis enfibus, licet alii à circuédo,ab,Aftercienfibus alii circenfes dicant vocari folitos.Horû ratio ludo-’ ’'um quid aliud habeat nifi leuitaté,8^ vanitatem,amp; infaniam non video: tanto

ßäUfjimpetu concitabantur animi in furore , quanto illuc impetu currebatur, ''tiam plus Ipedaculi exhibèrent quàm fpedandi gratia côueni(îènt,cum excla

efferrijSó exilirecœpiflènt.EquiriaJudi funt quos Romulus idem Mar tiinftituit, per equorum curfum qui in capo martio exercebantur. Gladiato-runiquo(j munus didu quod populo tanqua munus donatur,ôô qui donat mu ^erarius:ôô qui familiam gladiatorû habet,gladiatoréfcp domi in difciplina,8ô inludoexercet,ac poftea vendit,lanifta vocatur: gladiatorû^ ideo didû,qj mos ^fat!nfepulchrismortuorû,virorum fortium captiucs necari,quod quia poftea ’niinane vifum eft,placuic dimicaregladiatoresante fèpulchra: quem morein homerus nofter Mantuanus h is verbis exprelfit, V iuétes rapit infcrias quos im ^olet vmbris,Captiuô(j rogi perfundat fanguihe fiamas. Nec abnuit illc teile horo,de ftîpendiario Thrace miles,de milite defertor,inde latro,deinde in ho-ïiore viriûgladiator, qui defuudorû quoqp prælio ducum imperatoris celebra-iJ’texequns,captiuôflt;^ circo regiolufiit armis depugnare, quafi plane expiatu-^usomnepr^teritum dedecus,fi de gladiatore munerator fuilTet.Liuius ab vrbe fûd.xxiXjScipio Carthagine ad vota folueda dns,munûfij gladiatorum quod niortiscaufapatris patruicp paraueratedêdû redit.Gladiatorû fuit fpedaculu 110 ex eo genere hon^inû ex quo laniftas côparare mos eft,lèruorû^ vænalé lan güinem habent,volunfaria omnis8i gratuita opera pugnatium fuit. Nam alii nufifi ab régi bus funt ad fpecimé infitægenti virtutis oftendendû, alii ipfi pro-fefîi fe pugnaturos in gratia ducis,alios aemulatio in certamen vt prouocarent, prouocatlve baud abnuerét traxit.Qpid enim miretur quifq in hoc primum, ’niientoré an inuétum,artificem an audoré,aufum aliquem hoc excogitate, an fiifcipere,an iubere,an fuper omnia populi fiirorem quàm vileenim nefas ani niarum iftanim,quantû inde querelarum,quantûmali potuit hauriri,quisnon VidetfiVouendiales ludi funt,qui in honorem mortuorum celebrantur.Proinde apud maiores vbi quis fuiffet extindus,ad domum fuam referebatur ; vnde eft, Sedibus hune refèr ante fuis : Si illic feptem erat diebus, odauo incendebatur, nono lèpeliebatur domi etia fijæ: vnde orta eft côfiietudo vt dii penates colatur indomibus.Similiter Funèbres,Plebeios,MegaIenfes, Apollinarcs quos omnes

currules aediles muncre publico curabat,magno plaufu cclebratos inuenio.Fu nebres ad detinendu populura inftituti,dum pôpa funeri décréta in honoré Pa tricii vin plene inftruitur.Plebeii qui falute plebis gdûtur exadis regibus,pro iibertate,aut pro recocihaMone plebis poft lèceflîoné in Auentinû.Magni ludi, Romani ludi appellabantur,quos in honorem louis faciebat: vel romani Regn ludi,Q, Afconio tefte,fuis fub regibus inftituti funt, magnîc^ appellati, q? ma-gnisïmpéfîs dati,cum primu Judisimpenfafunt ducenta milia nummûm,a(Jeo magnos Judos fados putant, confîJioru fecretorû deo,id eft, Neptuno lari dns magnisjid eft,laribus vrbis Romg dati funt,quibus aiût raptas Sabinas effe, quod videtur Virgiliusnotafle, Et magnis Circenfibus adis. Megalenfesvero nobiliû ludi magnis diis confecratfà Joco inuentionis dus fie didi.His præ' torum erat Judis intereJfe 8ô JuJorescoducere. luuenaJis in Satyris, Interea M^' gaJeJiacæ fpedacula mappæ Jdeum foJenne colunt, fimilîfc^ triumpho Præ*^^ » caballorum prætor Jèdet, ac mihi pace Jmmcnfg nimiae^,licet fi dicere,plebis, Totam hodie Romam circus capit, amp;nbsp;fragor aurem Percutit,euentuni vind^^ quo colligo panni. Nam fi deficeret meeftam attonitam^ videres Hanc vrbem veîuti Cannarum in puluere vidis ConJulibus Jpedentiuuenesquosclanior^ audax Spo.nfîo,quos cultp decet aftèdiJfepuellg.lludos fcenicos Valerius Anci' as audor eft,Megalefia appellatos,amp;^, fi Eirmiano credimus, Libero attri bates, cui ex Indis Thebas redeunti,à triennio bis peregrinationis exado Græcosin-ftituiftè tricteridastradunt.Ludorum Apollinarium origo vîélorix nonvali-tudinisergo, vt quidam annahu Jcriptoresprodunt,ex duobus Mardi vatis car minibus,cuius duo in Jènatu volumina ilJata erant,memoratur;priore carminé Cannenfis prædida clades in hgc propemodû verba erat, Amnem troiugenani Romane fuge Canna,Nee te afienigenæ cogatin capo Diomedisconfererema nus; Jed ne^ credes Tu mihi donee fanguine campu, Muha^ nriJiaoceiJa tua deftrt Amnisin pontum magnum extra frugifera pifeibus At^^uibusferis quoque quæ incolunt terras,his fluat efca caro tua;nam mihi ita luppiteti^tus eftjJjiomedis argiui campum amp;nbsp;Cannam fiumen qui militauerat in hislocis iuxta atlt;^ ipfam eJadem agnofeebant: turn alterum deinde carmen inuentuni eft ita fcriptum, Hoftem Romani fi ex agro expellere vultis Vomicaquæ gentium venit longe ApolJini vouendos cenfeo ludos,qui quotannis comiter Apcl lini fiant. His Judis faciendis pr^erit praetor,qui ius populo plebicj dabit.Sura-mum diem viri gr£co ritu hoftiis Jacrafaciant.Hoc G rede facietisgaudebitis Jemp fietep respub . veftra melior:nais dies extinguetpduelles veftrosqveftros campos pafeunt placide. Ex hoc carmine quum procurandi gratia dies vnus rebus diuinis im pen fus effet, poftremo fenatufconfultum fadum eft,vti decemviri quo magis inftruerentur de ludis A pollini faciendis,ré(j diuina rede feck cnda,hbro6 Sibyllines adirent, in quibus quum eadem reperta nuciatum effet, cenfuerfit Patres ApolJini Judos vouendos faciendos^,in^ earn rem duodecini miJia æris praetori amp;nbsp;duas hoftias maiores dari,DecéuiriJ(Ç prgeeptu vt græco rituad eft,capite operti hifee hoftiis facrum facerent, ApoIIini boucauratoSl capris duabus albis auratis,Latonae boue foemina aurata.Ho? Judos m circo po

pulus coronatus Ipedare luflus erat, matrons fupplicare, vulgus apert is lanuis ’öptopatulisepulabatur, celebér^ diesis omni cerimoniarum genere babeba-^'^’^ific^ paulatim cgteris diis buiufmodi ludorum bonos tribui ccepit,fînguli-^*^^ludi,fîcut Sifinius Capito in libris fpedacuiorum deferibit, nominibuseo^ confecrati funt.

fuprema demum noftri hboris parte,fummam reponemus prin-cipum,ex bellis diis oblata in medium reJaturi.Quis enim bellorum turbmïbus vidoregrediensdominum exercituum innonorum de-reliquit, quum illi etiam ipb qui veri dei cognitioné minus haberét ’ ^0(îcun^ illud effet numinis baudquaquâ prætermitterent, quin fumma qua veneratione prolèquerenturî’de quibus ne forfan haefîtare quilpiam poffit, • adfunt præceJlétiffimi duces,fed in primis Dionyfîus qui amp;nbsp;Liber didus W Alexader Macedo.Indiam enim ingreffus ille,primitias deo loui in orien ^^captiuis habitas primus obtulit: quod fî non abunde conftaret, Ouidius in teftis eft opulentiffimus,dicens. Ante tuos ortus aræ fine honore fetuntur, herba reperta focis.Te memorant Gange totói^ Oriéte fub-^’■^Primitias magno propofuiffe loui.Cinnaraa tu primus captiuâque thura ,De^ triumphato vffeera tofta boue.Nomina ab auäoris ducunt h ba lt;nbsp;nomen Libâque quod iandis pars datur inde Ibcis.Huic à teneris Græco-’^^ore vnguiculis fine parfimonia thura ingerenti aris, pædagogus Leonidas thuris profufionem ægrè ferens,thufque perlæpe adimens inquit, Heus tu large fie odoresofferes quum regionis thuriferæ potiere.Qui Arabia tan potitus rexjthurc onuftam nauim mifit ei, ac epiftolam in hæc propê ver-p l^ifi ad te thuris amp;nbsp;caffiæ talenta, ne quæ minima fiint, maximi facias in Claims rebus,vtpote qui non fisnefeius nos pigmentiferi potitos foIi.Eidé Ale ^ndropoftea adultoplacuere amp;nbsp;lychni penfiles in delubris, arborum non ma-*îrerentium,Iucentes,vt in templo quondam Apollinis palatini, quem idé A.lc Mander Thebarumexpugnationecaptum Luciniæ dicauerat. Apud lunonis Luciniæ templum in Brutüs æftatem agens Hannibal aram ibi condidit aedicauitç cum ingenti rerum ab le geftarum titulo,punicis grgeis^ literis in* Itripto.Idem pro tot tam^ foeliciter in Italia geftis,maxime poft labefaftam ex Gnnefi clade rem romanam ad internitionem^ pene redalt;ftam,diis inimorta-libusfacrum agi haberiç^ iuffit.louis autem templo quod primû in vrbe conlè ftatueft, Romulus primus fpolia ab Acrone Ceniêfium rege à le occiCo detra« lt;^aretulit.Cornélius deinde Coffus quû Columnium Hetrufeum Fidenatû du tem obtruncaffet,eidem deo Ipolia conlècrauit.Nec M.Marcellus filétio inuol ’^tndus,quiapud Padum Briomatum Gallorum regem ab eo fuperatum cg ûini armisexuit,inde procedens ad Feretrii louis téplum afcendit,amp; ea illi folen iiidedicatione fufpendit.Nelt;$ his contentus Marcellus eft,captis nanq^ Syracu lis,ornamenta,ligna vrbis, tabulas^ quibus ciuitas ilia florebat Romam deue“quot; xitjpatriifcp diis lùfpendit. Vilèbatur ea ad portam Capenam in templo ab eo dedicato. Ab eodem legimus Virtuus templum amp;nbsp;Honoris renouatum, quod

multi's ante annisfuerat bello lygufticoQ.Maximodedicatu.TulIum urn quu bis de Albanis,de Sabinis tertio triumphaflet,inuenio phanum Satur-no ex voto conlecrauilTe, etiam Saturnalia tunc primum Romæ inftitutaj^m« Varro libro qui eft de iacris ædibus vi- fcribat, ædem Saturni ad forum facien’ dam locafle L«Tarquiniu rege,T. verb Lartift dicftatore, Saturnalibusea dcdi-calfc. Nec me fugit Gelliu fcribere lenatu decreuifle vt ædes Saturni fieret,eiç reiL.Furiû trib.militûpræfuiflc. Tarquinius,cuicognoméfupboex moribus datu, téplû ex hoftiu fpoliis erexit, quod quû inauguraretur cedétibus dns cæte-ris,mirabile di(ftu,reftitereiumetaamp; termini, tangnumina hæc cotuniacia,fr ma omnia amp;nbsp;æterna pollicerentur.Scipio Numâtinus Virtutis phanum erexit, deinde C.Marius demanubüs Cymbricis amp;(. Tbeutonisædé Honori nbsp;Virtu-

ti Fecic.Poil Scaurus Aemilius templû Menti,qucd circiter bellû Cymbricûna-tus,cum fcilicet eloqiientia Si eruditio vrbem ingreflæ,earn coeperint t me exornare. Aemilius conful quum Gallos acie viciflèt, ex ipfis Galloruni tor quibus aureum loui trophgum erexit,quod deuouiflènt Galli lî viciflènGdeRo manis fpoliis Marti Gallico torquem aureum colècratû iri. Atqui Furius Camillus quû Gallorumextinxiflèt incendium,amp; Romam auroliberandâ è lance abftuliflètjnû confilii,nô fortitudinis, fed famæÔÔ vaticinii téplum luxta viam nouam erexit.Pulcherrimûoperum Pantheon loui vltori ab Agrippa faduquot;’ veterum monumcnta produnt.Minerua RomæiuxtaCapitoliura quondifta, quæ Euphranoriserat, Catullianapoftea diéla,à Q .LudatióCatullodicata: aliam Mineruam Romæ ad ædem Fortunæ Aemilius Paulus dedkauit* Fecit Si Spurius Claudius louem in capitobo vidis Samnitibus lacra legepfg*^^^' tibus,ex pedoralibuseorû,ocreisamp; galeis.Diuus Iulius thoracem ri genitrici in templo eius dicauit,ex Britannicis margaritis fadum voluit mtd ligi. Pompeius Magnus imperator vitem auream turn botroin teplo louis Ca pitolini facrauit. Eratautem quingentorum talentorum auri, titulum habens, A^riftoboli filii Alexandri regis. Auguftus Cæfar omnium templorum ron-ditor legitur autreftitutor. Diuus Vel'pafianus Concordiæ fîue Pacistempluni ædificauit ,eftecitque . Ac neifta in re vniuerfa pcrlequar , quoniam longuiu nimis Si operolum id quidem eftèt, horum illuftrium ducum Si aliomni fub-fequentium imperatorû contextu ,certaminereligionis,ac laudiseniulatione, nec inferior, Sigifmunde,(vtaliquanJoin teiurefuo noftra definat ,vndecce pta eft,oratio ) poft confummationem Italici belli ,inuida anii^tui virtute cundisboftibus profligatis ,proftratîfque,abarmisadnegocia»bananien tem conucrtens, de manubiis oblèflarum deditarumque per te vrbium, fum* ma làcratillimidiuinlqueprincipis religione fretus,præter ædes facias extra tertio ab vrbe lapide in monte marifque profpedu fitas, templum illud per-célébré omnique admiratione dignum , acvnicum denique monunientum regii noministui, intra moenia vrbe media ac forotenusà fundamentis ex-trudum deo dicatum reliquifti , tantâque diuitiarum largitate ,tammiri-rificis piduræ toreumatumque ornamentis, vt in hac celeberrima vrbeplu-rima quum fint cognitu Si niemoratu digna, nihil antiquius fit, nihil quod magis

DE RE MILITARI LIB. XIL ?8i magis vifendum putetur, ampliflimis prælèrtim panetibus permultifque al-tilTimis arcubus, peregrino marmore exædificatïs,quibus lapideæ tabula? vtfti untur,quibus pulchern’mè fculpta? mfpïçïuntur, vnàc^ làndorum patrum,vir-tutuni quatuor,ac cæleftïs zodiaci fîgnorum,crrantiumcç bderum; Sibÿliarum deinde mufarùm^ amp;nbsp;alïarum permultarû nobilium rérum imaginesj^uæ ne-dum prædaro lapicidg ac fculptorisartificio.Ied etiam cognitione formarum,; liniamétisabs te acutilTimo 8gt;i line vllà dubitatione clarilTimQ huius lècuH pnm cipeex abditis philolophiae penetralibus fumptis,intuentesliterarum peritos,amp; à vulgo fere penitus alienos,maxime pollint aHicere.Præcellentiflimis prætereai loca hæc fandiflîma pontificis priuilegiis Si innumeris donis ac fanâorum re-liquüs ornafti, quum vitra hæc maximum quotannis æris Si reditum per te hisdeodica turn,gémas,margaritas,paterasaureas,caliccs,acerras,thuribulaj ,cruces,câdelabra,tabulas,organa,tunicas purpureas,^ trabeas textili aüro,plu-rima demij lâcrorûethnicoiûmtÿ librorum,aç omnium optimarû artium volumina vna donatione contuleris^Nouitium fanè,præclarum,8ô ingens ad im-ttionalitarem inuentum,quum non auro,argento,^re /el marniore,calcevellai pidibustantùm,verùm in bibliothecis ab illis dicari volueris quorum immortà lesanimæin locisiifdcm loquuntur.Qterarum rerum tuarum cumulû ref rre, li3od facile duxerim, quû præter hæc tot claris operum monumentis adeo no-men tuum pafTim illuüretur vt nulla vnquam tam furda pofteritas, nulla tam mgratafama futura fitjquænon illud in cælû tollat, ac debitisamp; optatislaudi-l’usprolequatur, Vidçor certiflima falus lumen^ ac patriæ decus Si pater,Sigi-Imunde Pandulphe Malatefta,optatum iuflionistu^. meicp operis rerum milita rium inunusabiôluiire,non nefciuspotiora elfe quæ iubebantur quàm fuftine-remediocre cuiufpiam poflètingenium, proindécp plurima me incognita præ.* teriifle,quæcommode potuiflent bis voluminibusinferiicæterùm cum commii mshumani(vt ita dixerim)animi morbus lît,vt pluralôge quiftj nefciat quànr lciat,nec vt Flaccus inquit,quiuis horrétia pilis Agmina,nec brada pçreütes eu Ipide Gallos, Autlabentisequodelcribat vulnera Parthi,lî q^uid in bislibrispa rumeft vel nimium,fi quidquc quod exillo prifeo Si dilèrtiliimo veterû dicen^ dimore fluere,ac retro fublapfum referri vifum lit,mihi fuccenfeant foli rogo; fîquid autem fatis quod pofteritate dignû in arce^ poni queat quafi Minerua ilia PhidiæjVel ex iplîus Mineruæ officina exiiflê videatur,non mihi fed diuino numini tuôquedeinde gratias meciim magnas nedum agant,fed ingétes Si cu-mulatiflimas référant, qui ad fufcepti laboris metam in magnis bellorum æfti-. bus elfes licet, ftudia tarnen noftro dudu Si aulpiciistuis lucidiora Si alacriora foués, calcar Icmp addidifti,8d currente vt aiunt ad curfum afliduê prouocafti»

r, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;I • nbsp;• nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;‘ ’ nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. . nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. nbsp;nbsp;nbsp;, nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;■-‘'l-